ЛИПИДИ ВО ИСХРАНА , ЗДРАВА

ИСХРАНА И НАШЕТО ЗДРАВЈЕ

 ШТО ПРЕТСТАВУВААТ ЛИПИДИ?

• ЛИПИДИТЕ СЕ ГРУПА ОРГАНСКИ СОЕДИНЕНИЈА КОИ МЕЃУ СЕБЕ СЕ РАЗЛИКУВААТ ПО

ХЕМИСКИТЕ ,ФИЗИЧКИТЕ И ФИЗИОЛОШКИТЕ СВОЈСТВА , А ОНА ШТО ГИ ПОВРЗУВА Е
НЕРАСТВОРЛИВОСТА ВО ВОДА.

• СЕ РАСТВОРААТ ВО ОРГАНСКИ РАСТВОРУВАЧИ (ЕТЕР, АЦЕТОН, ХЛОРОФОРМ И ДРУГИ).

• ЛИПИДИТЕ, ЗА РАЗЛИКА ОД ЈАГЛЕХИДРАТИТЕ СЕ ХИДРОФОБНИ ОРГАНСКИ СОЕДИНЕНИЈА, ШТО

ЗНАЧИ ТИЕ НЕ СЕ МЕШААТ СО ВОДАТА, ТУКУ ПРИТОА ДАВААТ ПОСЕБЕН ВИД НА РАСТВОР
НАРЕЧЕН ЕМУЛЗИЈА
 КЛАСИФИКАЦИЈА НА ЛИПИДИ

1. ТРИАЦИЛГЛИЦЕРОЛИ
2. МАСНИ КИСЕЛИНИ
3. ВОСОЦИ
4. ФОСФОЛИПИДИ
5. СТЕРОИДИ
6. КАРОТЕНОИДИ
 ПОИМ ЗА МАСТИ И МАСЛА
(ОПШТИ КАРАКТЕРИСТИКИ)
• МАСTИТЕ И МАСЛАТА ПРЕТСТАВУВААТ СМЕСА ОД ЕСТРИ НА ВИШИ МАСНИ КИСЕЛИНИ И
ТРИХИДРОКСИЛНИОТ АЛКОХОЛ –ГЛИЦЕРОЛ ДОБИЕНИ ПРЕКУ РЕАКЦИЈА НА
ЕСТЕРИФИКАЦИЈА.
 ЗАСТАПЕНИ СЕ ВО СИТЕ ЖИВИ ОРГАНИЗМИ
 ТРИАЦИЛГЛИЦЕРОЛИТЕ КОИ СЕ ВО ЦВРСТА АГРЕГАТНА СОСТОЈБА СОСТОЈБА НА СОБНА
ТЕМПЕРАТУРА СЕ НАРЕКУВААТ МАСТИ , А ТЕЧНИТЕ ТРИАЦИЛГЛИЦЕРОЛИ НА СОБНА
ТЕМПЕРАТУРА СЕ НАРЕКУВААТ МАСЛА
 -ПРИРОДНИТЕ МАСТИ СЕКОГАШ ПРЕТСТАВУВААТ СМЕСА НА ТРИАЦИЛГЛИЦЕРОЛИ ВО ЧИВ
СОСТАВ ВЛЕГУВААТ НАЈЧЕСТО 2 ИЛИ 3 МАСНИ КИСЕЛИНИ
 МАСНИ КИСЕЛИНИ
• МАСНИТЕ КИСЕЛИНИ КОИ ВЛЕГУВААТ ВО СОСТАВ НА ПРИРОДНИТЕ МАСТИ И
МАСЛА ,СПОРЕД СТРУКТУРАТА НА МОЛЕКУЛАТА МОЖЕ ДА БИДАТ ЗАСИТЕНИ И
НЕЗАСИТЕНИ.
 ОД ЗАСИТЕНИТЕ НАЈГОЛЕМО ЗНАЧЕЊЕ ИМААТ ПАЛМИТИНСКА И СТЕАРИНСКАТА
КИСЕЛИНА
НЕЗАСИТЕНИ МАСНИ КИСЕЛИНИ КОИ ВЛЕГУВААТ ВО СОСТАВ НА МАСТИ И МАСЛА
СЕ ОЛЕИНСКА ,ЛИНОЛНА , ЛИНОЛЕНСКА И АРАХИДОНСКА
o СПОРЕД МЕСТОТО НА СИНТЕЗА , МАСНИТЕ КИСЕЛИМИ ГИ ДЕЛИМЕ НА

1. ЕСЕНЦИЈАЛНИ(НЕ СЕ СИНТЕТИЗИРААТ КАЈ ЧОВЕК) И

2. НЕЕСЕНЦИЈАЛНИ(СЕ СИНТЕТИЗИРААТ КАЈ ЧОВЕК)
 УЛОГА НА МАСТИ И МАСЛА ВО ИСХРАНАТА
• ОСВЕН ШТО НИ ДАВААТ ЕНЕРГИЈА, МАСТИТЕ СЕ ВАЖЕН ИЗВОР НА ВИТАМИНИТЕ А, D, Е, K,
КАКО И НА ЕСЕНЦИЈАЛНИТЕ МАСНИ КИСЕЛИНИ ШТО ОРГАНИЗМОТ НЕ МОЖЕ САМ ДА ГИ
ПРОИЗВЕДЕ. ИСТО ТАКА, МАСТИТЕ ОБЕЗБЕДУВААТ НОРМАЛНО ФУНКЦИОНИРАЊЕ НА
ОРГАНИЗМОТ, УЧЕСТВУВААТ ВО ИЗГРАДБАТА И ОДРЖУВАЊЕТО НА СТРУКТУРАТА НА
КЛЕТКИТЕ, СЛУЖАТ ВО СИНТЕЗАТА НА АНТИТЕЛАТА И НА НЕКОИ ХОРМОНИ, СЛУЖАТ КАКО
ИЗВОР НА ТОПЛИНА И ГО ШТИТАТ ТЕЛОТО ОД ЕКСТРЕМНИ ТЕМПЕРАТУРИ.
• МАСТИТЕ ВЛИЈААТ НА НИВОТО НА ХОЛЕСТЕРОЛОТ ВО КРВТА. ВАЖНО Е ДА СЕ ОДРЖУВА
НИВОТО НА „ДОБРИОТ“ ХОЛЕСТЕРОЛ, КОЈ ГО ОТСТРАНУВА ВИШОКОТ ХОЛЕСТЕРОЛ ОД КРВТА И
ТКИВАТА ГО ВРАЌААТ ВО ЦРНИОТ ДРОБ, КАКО И ДА СЕ НАМАЛИ НИВОТО НА „ЛОШИОТ“
ХОЛЕСТЕРОЛ ШТО СЕ ТАЛОЖИ НА ЅИДОВИТЕ НА АРТЕРИИТЕ И СО ВРЕМЕ МОЖЕ ДА
ПРЕДИЗВИКА АРТЕРИОСКЛЕРОЗА И ДРУГИ БОЛЕСТИ НА КАРДИОВАСКУЛАРНИОТ СИСТЕМ.
 КАКО МОЖЕМЕ ДА ГИ ПОДЕЛИМЕ МАСТИТЕ?
• МАСТИТЕ МОЖЕМЕ ДА ГИ ПОДЕЛИМЕ НА ЛОШИ И ДОБРИ, ВО ОДНОС НА НАШЕТО ЗДРАВЈЕ.
• НИВОТО НА ХОЛЕСТЕРОЛОТ И ТРИГЛИЦЕРИДИТЕ ВО КРВТА Е СИЛНО ПОВРЗАНО СО ТИПОТ
НА МАСТИ КОИ ГИ ВНЕСУВАМЕ СО ИСХРАНАТА
• ДОБРИТЕ МАСТИ СЕ ОНИЕ ОД РАСТИТЕЛНО ПОТЕКЛО КОИ ГЕНЕРАЛНО СЕ НЕЗАСИТЕНИ
МАСНОТИИ, ОДНОСНО МОНОНЕЗАСИТЕНИ И ПОЛИНЕЗАСИТЕНИ. ТИЕ ГО НАМАЛУВААТ
РИЗИКОТ ОД ПОВЕЌЕ БОЛЕСТИ, А НИВЕН ГЛАВЕН ИЗВОР СЕ ЈАТКИТЕ И СЕМИЊАТА.
• ЛОШИТЕ МАСТИ СЕ ГЕНЕРАЛНО ОД ЖИВОТИНСКО ПОТЕКЛО И ПРЕТСТАВУВААТ ЗАСИТЕНИ
МАСНОТИИ. ПРИ ЧЕСТО ВНЕСУВАЊЕ, ГО ЗГОЛЕМУВААТ РИЗИКОТ ОД БРОЈНИ БОЛЕСТИ. КАКО
УШТЕ ПОЛОШИ ОД ОВИЕ МАСТИ СЕ СМЕТААТ ТРАНСМАСТИТЕ. ТОА СЕ ВСУШНОСТ, ХЕМИСКИ,
МАСТИ ДОБИЕНИ ОД ТИПОВИ НА НЕЗАСИТЕНИ МАСНОТИИ КОИ СЕ ХИДРОГЕНИРАНИ,
ОДНОСНО ЗАСИТЕНИ (ВО РАЗЛИЧЕН СТЕПЕН).НАЈЧЕСТО ВИДЛИВ ПРИМЕР НА ПАЗАРОТ ЗА
ВАКОВ ПРОИЗВОД Е МАРГАРИНОТ.
 НЕЗАСИТЕНИ МАСТИ
НЕЗАСИТЕНИТЕ МАСНОТИИ, КОИ СЕ ВО ТЕЧНА СОСТОЈБА НА СОБНА ТЕМПЕРАТУРА, СЕ СМЕТААТ ЗА ДОБРИ
МАСНОТИИ. ПРИЧИНАТА Е ВО НАЈДЕНАТА ВРСКА ПОМЕЃУ НИВ И СТАБИЛИЗИРАЊЕТО НА НИВОТО НА
ХОЛЕСТЕРОЛ ВО КРВТА, НАМАЛУВАЊЕТО НА ВОСПАЛИТЕЛНИТЕ ПРОЦЕСИ, СТАБИЛИЗИРАЊЕТО НА РИТАМОТ
НА СРЦЕТО И ДРУГИ БРОЈНИ КОРИСНИ ЕФЕКТИ. ГЛАВЕН ИЗВОР НА ОВИЕ МАСНОТИИ Е РАСТИТЕЛНАТА ХРАНА:
РАСТИТЕЛНИ МАСЛА, ЈАТКАСТИ ПЛОДОВИ И СЕМИЊА.

ПОСТОЈАТ 2 ТИПА НА ДОБРИ, НЕЗАСИТЕНИ МАСНОТИИ:

1) МОНОНЕЗАСИТЕНИ МАСТИ, КОИ ГИ ИМА ВО ЗНАЧИТЕЛНИ КОНЦЕНТРАЦИИ КАЈ: МАСЛИНОВОТО МАСЛО,

ПУТЕРОТ ОД КИКИРИКИ, КАНОЛА МАСЛОТО, АВОКАДОТО, БАДЕМИТЕ, ЛЕШНИЦИТЕ, СЕМКИТЕ ОД ТИКВА
И СУСАМОВОТО СЕМЕ.

2) 2) ПОЛИНЕЗАСИТЕНИ МАСТИ, КОИ ГИ ИМА ВО ЗНАЧИТЕЛНИ КОНЦЕНТРАЦИИ КАЈ: МАСЛО ОД СОНЧОГЛЕД,

КАНОЛА (ИАКО ПОГОЛЕМ ДЕЛ ОД МАСНОТИИТЕ СЕ МОНОНЕЗАСИТЕНИ), ОРЕВИ, ЛЕНЕНО СЕМЕ И РИБА.
 ЗОШТО ТРЕБА ДА ВНЕСУВАМЕ ОМЕГА 3 МАСНИ КИСЕЛИНИ ВО ИЗХРАНАТА ?

• ОМЕГА 3 МАСНИТЕ КИСЕЛИНИ СЕ ВАЖЕН ТИП НА ПОЛИНЕЗАСИТЕНИ МАСНОТИИ, ПОРАДИ ТОА ШТО СЕ
ЕСЕНЦИЈАЛНИ, ОДНОСНО ТЕЛОТО НЕ МОЖЕ ДА ГИ СИНТЕТИЗИРА. ДОБРИ ИЗВОРИ НА ОМЕГА 3 МАСНИ
КИСЕЛИНИ СЕ: РИБАТА, ЛЕНЕНОТО СЕМЕ, ОРЕВИТЕ, КАНОЛАТА И МАСЛОТО ОД СОЈА. ПОВИСОКИТЕ
КОНЦЕНТРАЦИИ НА ОВИЕ МАСНИ КИСЕЛИНИ ВО КРВТА, СПОРЕД ПОВЕЌЕ СТУДИИ, СЕ ПОВРЗУВААТ СО
НАМАЛУВАЊЕТО НА РИЗИКОТ ОД БОЛЕСТИ КОИ СЕ НАЈЧЕСТО ПОВРЗАНИ СО СМРТНОСТА КАЈ
ПОСТАРИТЕ ЛИЦА. КОРИСНИТЕ ЕФЕКТИ ОД ОМЕГА 3 МАСНИТЕ КИСЕЛИНИ СЕ БРОЈНИ. ГО ПОДОБРУВААТ
ЗДРАВЈЕТО НА КОСКИТЕ И ЗГЛОБОВИТЕ И ГО НАМАЛУВААТ РИЗИКОТ ОД ОСТЕОПОРОЗА И АРТРИТИС.
 ЗАСИТЕНИ МАСТИ
• НАЈГОЛЕМИОТ ИЗВОР НА ЗАСИТЕНИ МАСТИ ВО ИСХРАНАТА СЕ ЖИВОТИНСКИТЕ ПРОДУКТИ ОД СЕКОЈДНЕВНИЕТО:
РАЗЛИЧНИТЕ ВИДОВИ НА ПИЦИ, СИРЕЊЕТО И НАЈРАЗЛЧНИТЕ МАСНИ МЛЕЧНИ ПРОДУКТИ КАКО ПУТЕР, МЛЕКО, КАШКАВАЛ,
ЗДЕНКА, КАЈМАК И ДРУГИ, МЕСНИ ПРОИЗВОДИ КАКО КОЛБАСИ, СЛАНИНА, ПЕЧЕНИЦА, ПОТОА, РАЗЛИЧНИ КОЛАЧИЊА И
ДЕСЕРТИ, КАКО И СИТЕ ОСТАНАТИ ПРОИЗВОДИ КОИ ВЛЕГУВААТ ВО ШИРОКИОТ СПЕКТАР НА Т.Н. БРЗА ХРАНА. ИСХРАНАТА
СО МАЛКУ ЗАСИТЕНИ МАСТИ Е ДОБАР НАЧИН ЗА ДА ЗАПОЧНЕТЕ СО ЗДРАВ НАЧИН НА ЖИВОТ, А ТОА ЗНАЧИ:

-НАМАЛУВАЊЕ НА LDL ХОЛЕСТЕРОЛ И ВКУПНИОТ TC ХОЛЕСТЕРОЛ

- ПОДОБРУВАЊЕ НА ЦИРКУЛАЦИЈАТА НА КРВТА

-НАМАЛУВАЊЕ НА РИЗИКОТ ОД АРТЕРИОСКЛЕРОЗА И ДРУГИ ПРОМЕНИ НА КРВНИТЕ САДОВИ

 ЗДРАВА ИСХРАНА
• ПРАВИЛНАТА ИЛИ ЗДРАВАТА ИСХРАНА Е НАЧИН НА ИСХРАНА СО КОЈ ВО ОРГАНИЗМОТ СЕ ВНЕСУВААТ СИТЕ СОСТОЈКИ КОИ
СЕ ПОТРЕБНИ ЗА РАСТ, РАЗВОЈ И ОДРЖУВАЊЕ НА НОРМАЛНАТА ФУНКЦИЈА НА ОРГАНИЗМОТ. ЛУЃЕТО КОИ НЕ СЕ ХРАНАТ
ПРАВИЛНО ИМААТ МАЛКУ ЕНЕРГИЈА, РАЗДРАЗЛИВИ СЕ И ПОЛЕСНО СЕ РАЗБОЛУВААТ.
• ЗА ДА ГИ ОБАВУВА ДНЕВНИТЕ АКТИВНОСТИ И ЗА ДА БИДЕ ЗДРАВО, ЧОВЕЧКОТО ТЕЛО ИМА ПОТРЕБА ОД 90 ЕСЕНЦИЈАЛНИ
ХРАНЛИВИ МАТЕРИИ ШТО СЕ НЕОПХОДНИ ЗА НОРМАЛЕН РАСТ, РАЗВОЈ И МНОГУ ДРУГИ ПРОЦЕСИ: 60 МИНЕРАЛИ, 16
ВИТАМИНИ, 12 АМИНО КИСЕЛИНИ И 3 НЕЗАСИТЕНИ МАСТИ.
• ПРЕКУ ПРАВИЛНОТО КОРИСТЕЊЕ НА ХРАНАТА МОЖЕМЕ ДА СЕ ОСЛОБОДИМЕ ОД СТРЕСОТ И ОДРЕДЕНИ ХРОНИЧНИ
ЗАБОЛУВАЊА, КАКО И ДА СЕ ОСЛOБОДИМЕ ОД ВИШОКОТ КИЛОГРАМИ И ДА ЈА ОДРЖИМЕ НА СТАБИЛНО НИВО НАШАТА
ТЕЛЕСНА ТЕЖИНА.
ОВОШЈЕТО И ЗЕЛЕНЧУКОТ СЕ БОГАТИ СО ВИТАМИНИ И МИНЕРАЛИ КОИ СЕ ПРИРОДНИ ОДБРАМБРЕНИ СОСТОЈКИ ПРОТИВ
МНОГУ БОЛЕСТИ.
• СЕ ПРОПОРАЧУВА ДА СЕ ЈАДАТ 5 ПОРЦИИ ОВОШЈЕ И ЗЕЛЕНЧУК ДНЕВНО. ЕДНА ОПТИМАЛНА ПОРЦИЈА ТЕЖИ ОКОЛУ 80 ГРАМА.
СО ТОА СЕ НАМАЛУВА РИЗИКОТ ОД СРЦЕВИ ЗАБОЛУВАЊА , ШЕЌЕРНА БОЛЕСТ( ДИЈАБЕТ), ПОВЕЌ ВИДОВИ НА КАРЦИНОМИ И
ДРУГИ ЗАБОЛУВАЊА...
• ЕДЕН ОД НАЈЧЕСТИТЕ МЕТОДИ НА ИЛУСТРИРАЊЕ НА ПРАВИЛНИОТ НАЧИН НА ИСХРАНА Е
ПИРАМИДАТА НА ИСХРАНА.
1. ВО ОСНОВАТА НА ПИРАМИДАТА СЕ НАОЃА ХРАНАТА КОЈА ТРЕБА ДА БИДЕ ОСНОВА НА СЕКОЈДНЕВНАТА ИСХРАНА, А ТОА СЕ
ЖИТАРКИ, ЛЕБ, КОМПИР, ТЕСТЕНИНИ, ОРИЗ, КАЧАМАК И ДРУГИ ПЧЕНКАРНИ ПРОИЗВОДИ. ПРЕПОРАКА Е ВНЕСУВАЊЕ НА 6 ПOРЦИИ
ЖИТАРКИ.

2. ОВОШЈЕТО И ЗЕЛЕНЧУКОТ СЕ НАОЃААТ НА ВТОРОТО НИВО НА ПИРАМИДАТА; ТИЕ СЕ БОГАТИ СО ВИТАМИНИ, МИНЕРАЛИ,
АНТИОКСИДАНСИ И ДИЕТАЛНИ ВЛАКНА И ГО СПРЕЧУВААТ ОШТЕТУВАЊЕТО И СТАРЕЕЊЕТО НА ОРГАНИЗМОТ. ЗЕЛЕНЧУКОТ НЕ
СОДРЖИ ХОЛЕСТЕРОЛ И МНОГУ МАСТИ И КАЛОРИИ. СЕКОЈДНЕВНО СЕ ПРЕПОРАЧУВА ВНЕСУВАЊЕ НА 2 ПОРЦИИ ОВОШЈЕ И 3
ПОРЦИИ ЗЕЛЕНЧУК.

3. МЛЕКОТО И МЛЕЧНИТЕ ПРОИЗВОДИ СЕ БОГАТИ СО КАЛЦИУМ КОЈ Е ПОТРЕБЕН ЗА РАСТ, РАЗВОЈ И ОДРЖУВАЊЕ НА КОСКИТЕ,
РЕГУЛИРАЊЕ НА НЕКОИ ФУНКЦИИ НА МУСКУЛИТЕ И ИМА ВАЖНА УЛОГА ВО ПРАВИЛНОТО РАБОТЕЊЕ НА КАРДИОВАСКУЛАРНИОТ
СИСТЕМ. ПРЕПОРАКА Е ВНЕСУВАЊЕ НА 3 ПОРЦИИ ДНЕВНО.

4. МЕСО, РИБА, ЈАЈЦА, ПОЛНОМАСНИ СИРЕЊА И ОВОШЈЕ СО КОСКИ СЕ ВАЖЕН ИЗВОР НА ПРОТЕИНИ, КОИ СЕ ОСНОВЕН ГРАДЕЖЕН
ЕЛЕМЕНТ ПОТРЕБЕН ЗА РАСТ И РЕГЕНЕРАЦИЈА НА СИТЕ ЖИВИ ЌЕЛИИ ВО ОРГАНИЗМОТ. (2 ПОРЦИИ)

5. НА ВРВОТ НА ПИРАМИДАТА СЕ НАОЃА ХРАНАТА, КОЈА, КАКО КОНЦЕНТРИРАН ИЗВОР НА ЕНЕРГИЈА, ЗА БАЛАНСИРАНА ИСХРАНА,
ТРЕБА ДА СЕ ВНЕСУВА ВО МИНИМАЛНИ КОЛИЧИНИ, А ТОА СЕ МАСТИ, ЗЕЈТИН, ШЕЌЕР, СЛАТКИ И ГРИЦКИ.
ИЗРАБОТИЛА
КАТЕРИНА ТРАЈАНОВСКА III 3