Tataran linguistik: fonetik dan fonologi

1
 TATARAN LINGUISTIK

FONOLOGI

FON ( bunyi) + LOGI ( ilmu )

Bidang linguistik yang mempelajari, menganalisis

dan membicarakan bunyi bahasa

FONETIK FONEMIK

2
 FONETIK

Mempelajari bunyi bahasa dengan tidak memperhatikan fungsi bunyi itu

sama ada pembeda makna atau tidak

Fonetik Artikulasi

Mempelajari bagaimana mekanisme artikluasi alat tutur manusia digunakan

untuk menghasilkan bunyi bahasa dan bagaimana bunyi itu diklasifikasi.

Fonetik Akustik
Mempelajari bunyi bahasa sebagai peristiwa fizikal atau fenomenon alam.
Bunyi itu diselidiki frekuensi getaran dan intensitinya.

Fonetik Auditori

Mempelajari bagaimana mekanisme penerimaan bunyi bahasa itu oleh

telinga kita
3
 ALAT UJARAN

Daerah Artikualsi Titik Artikulasi

boleh digerakkan Tidak boleh
digerakkan

CARA BUNYI DIHASILKAN

1. Udara dari paru-paru dihembuskan keluar

2. Bahagian alat ujaran digerakkan

3. Pita suara digetarkan atau tidak digetarkan

4
 BUNYI BAHASA

KONSONAN VOKAL

Arus udara melalui Arus udara melalui

rongga mulut rongga mulut tanpa
mengalami sekatan sekatan.

Kawasan Kedudukan
artikulasi lidah

Cara Bahagian lidah yang terlibat

artikulasi
Keadaan bibir

5
 KAWASAN ARTIKULASI

LABIAL ( BIBIR)
Bunyi terhasil apabila bibir digerakkan. Apabila bibir dirapatkan terhasillah
bunyi [p, b, m], iaitu bunyi bilabial (dua bibir)

Bunyi labiodental (bibir gigi) [f, v] terhasil apabila gigi atas menyentuh bibir
bawah

INTERDENTAL (GIGI)
Bunyi terhasil apabila lidah diletakkan antara dua bibir. Contohnya bunyi
θ , iaitu bunyi pinjaman bahasa Arab.

6
 ALVEOLAR (GIGI GUSI)

Hujung lidah dinaikkan ke kawasan antara gigi dengan gusi akan

menghasilkan bunyi [t, d, n, s, z]

PALATAL (LELANGIT KERAS)

Depan lidah yang diangkat ke kawasan lelangit keras akan menghasilkan

bunyi [ž , š]. Bunyi [ž] tiada dalam BM.

VELAR

Belakang lidah yang diangkat menyentuh lelangit lembut akan

menghasilkan bunyi [k, g, ŋ].

7
 CARA ARTIKULASI

HENTIAN DAN LETUPAN

Hentian terjadi apabila udara yang melalui rongga mulut disekat sepenuhnya
di tempat tertentu. Antara bunyi hentian ialah [p, b, t, d, k, g, m, n, ŋ].

Sebahagian bunyi itu juga merupakan bunyi letupan (plosit) kerana udara yang
disekat itu dilepaskan serta merta. Antara bunyi letupan ialah [p, b, t, d, k, g].
Bunyi [m, n, ŋ] ialah bunyi hentian sepenuhnya.

[ p, b, m ] = hentian bilabial
[ t, d, n ] = hentian alveolar
[ k, g, ŋ ] = hentian velar
[ m, n, ŋ ] = hentian sengau

8
FRIKATIF / GESERAN

Udara dihalang dengan cara penyempitan rongga mulut, dan ini

menyebabkan udara itu bergeser. Contohnya [ s, z, f, v, θ, x ].

[ f, v ] = frikatif labiodental
[ s, z ] = frikatif alveolar
[ θ ] = frikatif interdental
[ s ] = frikatif palatal
[ x ] = frikatif velar

AFRIKAT / LETUSAN

Gabungan dua cara artikulasi, iaitu antara bunyi hentian dengan bunyi
frikatif.
Udara disekat dalam rongga mulut dan kemudiannya dilepaskan
secara
menggeserkannya. Bunyi ini juga dinamakan bunyi letusan. Misalnya
[ č, ] = bunyi afrikat alveolar.
9
NASAL

Bunyi yang dikeluarkan melalui hidung kerana disekat pada titik

artikulasi seperti bilabial, alveolar dan velar. Antara bunyi nasal ialah
[ m, n, ŋ , n ].

BERSUARA / TIDAK BERSUARA

Berasaskan getaran pada pita suara. Jika pita suara bergetar, itu ialah
bunyi bersuara dan jika pita suara tidak bergetar, itu ialah bunyi tidak
bersuara.

Contohnya ialah :

[ t, p, k, s, č ] = bunyi tidak bersuara

[ d, b, g, z, ] = bunyi bersuara

10
 VOKAL

KEDUDUKAN LIDAH

Darjah ketinggian lidah, iaitu jarak antara permukaan lidah dengan

lelangit

VOKAL SEMPIT

Lidah diangkat ke lelangit setinggi mungkin tetapi tidak menyentuhnya.

Ruang sempit yang terjadi akan mewujudkan bunyi [ I, u ]

VOKAL SEPARUH SEMPIT

Lidah diangkat 2 / 3 daripada kedudukan biasanya. Ruang yang terjadi

akan menghasilkan bunyi [ e, o ]

11
 VOKAL SEPARUH LUAS

Lidah diangkat 1 / 3 daripada kedudukan biasa. Ruang yang terjadi

akan menghasilkan bunyi [ ε, ‫] د‬

[bεkεŋ]
[‫د‬raŋ]

VOKAL LUAS

Lidah berada serendah mungkin atau dalam keadaan biasa. Ruang

yang wujud akan menghasilkan bunyi [ a ]

12
 BAHAGIAN LIDAH

DEPAN TENGAH BELAKANG

[ i ] sempit [ә] [ u ] sempit

[ e ] separuh sempit [ o ] separuh sempit
[ ε ] separuh luas [ ‫ ] د‬separuh luas
[ a ] luas [ b ] luas

KEADAAN BIBIR

HAMPAR BUNDAR NEUTRAL

13
 Depan Tengah Belakang

Sempit i u

Separuh sempit e o
ә

Separuh luas ε ‫د‬

Luas a ь

CARTA VOKAL

14
 DIFTONG

Dua bunyi vokal yang digeluncurkan, iaitu satu bunyi vokal kepada satu
bunyi yang lain. Diftong boleh dianggap sebagai satu suku kata dan
mempunyai puncak kelantangan.

Contoh :

[ ai ] = vokal depan rendah + vokal depan tinggi

* capai, hairan

[ au ] = vokal depan rendah + vokal belakang tinggi

* kacau, kalau

[ oi ] = vokal belakang separuh tinggi + vokal depan tinggi

* baloi, kaloi
[ el ] -------- age [ eldz]
[ әu ] -------- home [ hәum ]
[ eә ] -------- hair [ heә ] 15
 TRANSKRIPSI

• Proses catatan pertuturan dalam bentuk tulisan dengan menggunakan

satu sistem tanda graf.

• Penggunaan abjad fonetik yang ditetapkan oleh International Phonetics

Association ( IPA )

• Satu lambang untuk satu bunyi dan ditulis kembali serapi mungkin untuk
mewakili pertuturan sebenarnya.

Contoh :

tulisan

Saya belajar di UPM

[ sayә bәlaja di yu pi εm ]
16