Вы находитесь на странице: 1из 196

Anexcanp Ana1ontennu Bactxnn

Mocxna npn Pouanonmx



K 400-ne1nm napcxon nnac1nn Pouanonmx






Hepnonpec1ontnmn rpa Mocxna ponna napcxon nnac1nn Pouanonmx
Hn onn napcxn om ne naunnancx rax neotxnonenno, xax nauancx om Pomanontx. Ero nauano
tno yxe nonnr nmnn. Hocnenn n nnsmn noannt n rocyapcrne npnnec n nonoxnn cnom
xnsnt nx roro, urot art nam napx, n cem uncrom xeprnom cnxsan yxe nepasptnno rocyapx c
noanntm. Hmont nomna n namy xpont, n sanxsanoct y nac ncex xponnoe pocrno c napem. H rax
cnnncx n cran ono-enno c nonnacrntm nonennrent, uro nam ncem renept nnnrcx nceomax ea
rocyapt nn nosayer cnoero noannoro n orpemnrcx or nero, nnn noannt nosayer cnoero
rocyapx n or nero orpemnrcx. Kax xnno roxe oxastnaercx nonx ora nspart nx +roro ]amnnnm
Pomanontx, a ne pyrym! Kax nenocrnxnmo +ro nosneente na npecron nnxomy ne nsnecrnoro
orpoxa!
H.B. Ioront, O nnpnsme namnx no+ron
1613 ro cran ne rontxo nauanom napcrnonannx nono poccncxo nnacrnn. 3nauenne cero ]axra
ropaso onee necomo n ntxonr sa pamxn xonxpernoro ncropnuecxoro nepnoa, npenpamax ero n
nonopornym rouxy nce HCTOPHH Poccnn. Ho cyrn,
Pomanont crann nepno ncrnnno mocxoncxo nnacrne. Bet ne yem satnart, uro xnxst Pmpnx
Bapxxcxn, noromxn xoroporo npannnn na Pycn c 862 roa, tn conepmenno nnoro, nepyccxoro,
nnosemnoro, nponcxoxennx (a yx rounoe mecro ero poxennx n nonce nensnecrno). uero ne
cxaxemt o Pomanontx axe ne ra nnn nnax ycata nnn onrent, a cama pennxx Mocxna tna nx
poono norunno. B Hepnonpecrontno ponncx n nepnt napt ns nnacrnn Pomanontx Mnxann
ueoponnu, n ero ctn Anexce Mnxanonnu, n ero nennenocnte nnyxn n npannyxn Co]tx, ueop,
Hnan, Herp, Ennsanera, Anexcanp
Hpnsnanne oxpcxoro poa Pomanontx na napcrno n npornnonec rem, xro n 1613 roy nnont tno
ntrancx nocanrt na xpemnencxn rpon napxron, osnauano oxonuarentnoe camoonpeenenne
pasnnuntx +nnr poccncxo nnacrn, npoemoncrpnponanmnx cnom pemnmocrt nocrynnrtcx nnuntmn
mecrnnuecxnmn nnrepecamn pan npexpamennx xpononponnrno cmyrt n oxonuarentnoro
conpannx crpant. Peut mna o cnacennn rocyapcrna.
Moxno rontxo npecrannrt, xaxo rxxenemn rpys ner na nneun mecrnanarnnernero Mnxanna
Pomanona, naenennoro n 1613 roy ne rontxo arpnyramn napcxo nnacrn (cpen xoroptx tnn n
manxa Monomaxa, n epxana co cxnnerpom), no n nsnannnmero na cex orpomnym ornercrnennocrt
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
pan nospoxennx pasopenno crpant. Hmenoct n eme ono naxnemee ocroxrentcrno: nepnte
marn mnoro napx onxnt tnn noccranonnrt onepne x mocxoncxo nnacrn, yrpauennoe sa rot
Cmyrnoro npemenn, xora onn sa pyrnm npexnnxnn nperensnn na nnacrt camosnannt ncex macre
Hxemnrpn I, II, III
B rom anexom 1613 roy Mnxanny Pomanony npecroxno crart n rnano nnacrnn, xoropo
cyxeno tno nnacrnonart na nporxxennn nocneymmnx rpex cronern. Hemano noe n nopaxenn
nepexnna Poccnx no napcxo xopono Pomanontx. Ho +rn rpn nexa npenparnnn Mocxoncxoe
napcrno n Poccncxym nmnepnm momnym epxany c camo ontmo reppnropne n mnpe,
cnoconym nsxrt no samnry ne rontxo cocrnennoe nacenenne, no n parcxne cnanxncxne napot. A
x 1913 roy Poccnx crana cnntneme +xonomnuecxo epxano.
A uro xe Mocxna? Kaxym pont ctrpan nam pennn ropo n +ro ncropnn? Mocxna nnnrana n cex
camy cyrt rocyapcrnoopasymmnx nponeccon pomanoncxoro napcrnonannx, noxeprnonan cnonm
cronnuntm npnsnannem pan nporpeccnnnoro pasnnrnx crpant. Cytonocnte nexn cosannx
Poccncxo nmnepnn orpaxannct na Mocxne nesamennrentno n upesntuano cnntno. Tax, pe]opmt
Herpa Bennxoro npnnenn x romy, uro na eperax Hent nosnnx nont ropo, nponosrnamennt
cronnne nmnepnn. Ho axe nepenoc cronnnt n Canxr-Herepypr ne pasopnan xponno cnxsn
Pomanontx c Mocxnom. 3ra cnxst crana eme onee xpenxo, npnoperx mera]nsnuecxn xapaxrep.
He Canxr-Herepypr, a Mocxna tna nacroxmnm cepnem nmnepnn, xoropoe neonoxparno ntrannct
nopasnrt nepyrn Poccnn (neapom nmenno na Mocxny nnnyn cnom apmnm Hanoneon).
B xnnre nepecexyrcx ne rnanntx nnnnn nonecrnonannx: pont Mocxnt n cyte nmneparopcxoro
oma Pomanontx n yuacrne napcxo nnacrnn n pasnnrnn n crponrentcrne Hepnonpecrontno.
Hpnsnanne Mnxanna
ueoponnua Pomanona na napcrno 14 mapra 1613 roa.
Xy. I.H. Vrpmmoe.
He nosnee 1800 r.
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
B
Mocxoncxom Kpemne. Xy. A.M. Bacnenon

Hc1oxn nnac1nn: naunnanoct nce c Komnm

3narnemne mex namn pot re?
Ie Cnnxne xnxstx, re Becrynont,
Pomanont, oreuecrna naexa?
3arouent, samyuent n nsrnante.

A. C. Hymxnn, Fopnc Ioynon

Haunnax nonecrnonanne o onee uem rpexcornernem npetnannn Pomanontx y nnacrn, xparxo
paccxaxem o rom, orxya nomen nx po, rem onee uro onn nnonne mornn sanxrt rpon ropaso pantme
cpasy nocne cmeprn napx ueopa Hoannonnua, nocnenero ns poa Pmpnxonnue onaarenx
ntcme nnacrn n Mocxoncxom napcrne. Ho oo ncem no nopxxy.
Mocxoncxne oxpe Pomanont nenn cnom poocnonnym or Anpex Hnanonnua Kotnt,
npnnnxennoro Hnana Kannrt. Eme onee pennnm npexom cunrancx y nnx snarnt nnaerent
npyccxn Inan Kamnn. o nauana XVI nexa Pomanont nmenonannct Komxnntmn (or nposnnma
nxroro ctna Anpex Kotnt ueopa Komxn), sarem 3axaptnntmn n Rptentmn. Po Pomanontx-
Rptentx cntn cpen xnxxecxo snarn xyopontm.
Pomanont (rax nnn nnaue) ncera naxonnnct pxom c nnacrtm, no +ro ne snaunr, uro napcrnonart n
Poccnn nm tno npenasnaueno cyto. Honocnrt nma na cron rocyapm +ro ono, a nepmnrt
cytt rocyapcrna sa cnnno napx +ro concem pyroe. a x romy xe, noxpyr napcxoro rpona
noontx oxornnxon ncera ronnnnoct no mnoxecrne.
Hanpnmep, onn ns npecrannrene poa Mnxann 3axaptnn, nxonn n onexyncxn coner npn
manonernem Hnane IV, ntraxct oxastnart na nero nnnxnne. Ho nomnmo 3axaptnna tnn n pyrne
amnnnosnte onexynt Boponnon, Bycxn, Innncxn n pyrne
Cuacrnnnt cnyua nacrynnn, xora monoo Hnan IV pemnn xennrtcx, nx uero na ycrpoennt
xonxypc cnesnn nenecr co nce crpant. B nrore, x ynnnennm mnornx, napt ntpan n xent yxe
snaxomym emy c ercrna nnnym n crarnym Anacracnm 3axaptnny, nnemxnnnny roro camoro
Mnxanna 3axaptnna n out oxontnnuero Pomana 3axaptnna. Benuanne cocroxnoct n ]enpane 1547
roa.
He snarnocrt, a nnunte ocronncrna nenecrt onpantnann ce ntop, n conpemennnxn,
nsopaxax cnocrna ee, npnnnctnamr e nce xencxne opoerenn, nx xonx rontxo naxonnn onn
nmx n xstxe pyccxom: nenomypne, cmnpenne, naoxnocrt, uyncrnnrentnocrt, narocrt, coennennte
c ymom ocnonarentntm; ne ronopxr o xpacore: no ona cunranact yxe neoxonmom
npnnanexnocrnm cuacrnnno Hapcxo nenecrt, nncan Hnxona Kapamsnn [1 - Kapamsnn H.M.
Hcropnx rocyapcrna Poccncxoro. Tom 8. M. 2006. C. 621.].
H net uro npnmeuarentno, poonnrte oxpe n mrtxn ncrpernnn ntop napx, pacnennn +ro xax
ocxopnenne: ecxart, nx ncex (nennxopontx oxp) rocyapt ne xanyer, nennxnx poon ecuecrnr,
a npnnnxaer x cee monotx nme, a nac (oxp) nmn recnnr, a n rem nac ncrecnnn, uro xennncx y
oxpnna y cnoero (3axaptnna) ouept nsxn, nonxn pay cnom, n nam xax cnyxnrn cnoe cecrpe? [2 -
Cxptnnnxon P.I. Hnan Iposnt. M. 2001. C. 3945.]
Hoxonepnax opta mexy nosntcnnmnmncx Pomanontmn n npexnnm oxpyxennem Hnana
Iposnoro ne npexpamanact. H neynnnrentno, uro ono ns npnunn panne cmeprn napnnt
Anacracnn n 1560 roy nastnaercx orpannenne, rax nonaran n cam napt: A n c xenom menx nt
npouro pasnyunnn? Tontxo t y menx ne ornxnn mnnnt moex, nno t Kponont xeprnt ne tno,
nncan on Kypcxomy [3 - Hepenncxa Hnana Iposnoro c Anpeem Kypcxnm. H. 1979. C. 135.].
K romy npemenn Pomanont yxe ycnenn yxpennrtcx y xopmnna nnacrn, ncxycno nanpannn rnen
cxopxmero Hnana Bacnntennua npornn cnonx nonnrnuecxnx npornnnnxon. H nnont nonnnact xpont
na Honom mecre.
Bropo n cxopt pax Iposnoro eme ontme yxpennn nonoxenne Pomanontx, parten noxono
napnnt annnt n Hnxnrt, napanmnx ontmym cnny n Fnnxne yme.
Hnxnra Pomanon (a nonnoe ero nmx snyunr rax Hnxnra Pomanonnu 3axaptnn-Rpten) nontsonancx
ocotm onepnem noospnrentnoro n mnnrentnoro Hnana Bacnntennua, uro emoncrpnpyer ero
nemxnnnte nonnrnuecxne cnoconocrn, r. x. axe onee nnsxne pocrnennnxn napx ne nsexann
cmeprn. Emy tna oxasana ntcouamax monapmtx mnnocrt oxpnn Hnxnra Pomanon xonn c napem
n mtntnm, no-namemy, n anm.
Ctn Hnxnrt, ueop Pomanon npnxonncx nompontm parom napm ueopy, ctny Hnana
Iposnoro. A nocemy nocne cmeprn cnoero resxn on nmen ropaso ontme npan na napcxn npecron,
uem Fopnc Ioynon, tnmn ncero nnmt mypnnom napx ueopa. Pacnennnax npncyrcrnne raxoro
cnntnoro xonxypenra (n saxonnoro nperenenra na nnacrt) xax orpomnym nx cex onacnocrt,
Ioynon pemnn nsnecrn Pomanontx. Camoro ueopa Pomanona nacnntno nocrpnrnn n monaxn, xax n
ero xeny Axcnntm. A ns ncex parten Pomanontx n nrore n xnntx ocranoct nnmt noe ueop n
Hnan (n ncropnn Poccnn on nsnecren no nposnnmem Hnan Kama).
Ctnom ueopa Hnxnrnua n tn nepnt pyccxn napt ns nnacrnn Pomanontx Mnxann
ueoponnu. B antnemem cyta ueopa Hnxnrnua cnoxnnact cneymmnm opasom: ns monacrtpx,
xya ero no nmenem monaxa unnapera cocnan Fopnc Ioynon, ero nepnyn Hxemnrpn I, cenan
sarem mnrpononnrom Pocroncxnm. Hpn Hxemnrpnn II on cran yxe narpnapxom unnaperom n rnano
rymnncxoro npannrentcrna.
Cnom ncropnuecxym pont narpnapx unnaper ctrpan n 1610 roy, xora n cocrane pyccxoro
nocontcrna ornpannncx x nontcxomy xoponm Cnrnsmyny, at oxonuarentno oronopnrtcx o
npnsnannn ero ctna Bnancnana na pyccxn npecron. Onaxo, ynnen, uro Cnrnsmyn cam xenaer
sanxrt mocxoncxn rpon n napymenne panee ocrnrnyrtx oronopennocre, unnaper cenan nce nx
roro, urot +roro ne onycrnrt. B orner n anpene 1612 roa nonxxn apecronann unnapera n pyrnx
nocnon, ornpannn nx n Hontmy. Bepnyncx unnaper ns nontcxoro nnena nnmt n 1619 roy, xora ero
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
ctn Mnxann ueoponnu yxe mecrt ner npannn rocyapcrnom.
C ontmo one nepoxrnocrn moxno yrnepxart, uro ne yt unnaper n nneny no npemx 3emcxoro
coopa 1613 roa, on n cam mor trt nponosrnamen nepntm npnpontm napem ns poa Pomanontx.
Hspanne
Mnxanna ueoponnua na napcrno (Hpnsnanne Mnxanna ueoponnua na napcrno). Xy. M.B.
Hecrepon. 1886 r.
Hspanne Mnxanna
ueoponnua na napcrno 21 ]enpanx 1613 roa.
Hs xnnrn Foxpe Pomanont n nonapenne Mnxanna ueooponnua. 1913 r.

Ycnencxnn coop Kpeunn xax cnunon nauana napc1nonannn Pouanonmx

Kora Pomanontx na napcrno
3nan n rpamore cnoe napo.

A. C. Hymxnn, Mox poocnonnax

B ]enpane 1613 roa n Vcnencxom coope Kpemnx nauancx 3emcxn coop moxno cxasart, uro
nauano rpexcornernemy npannennm nnacrnn Pomanontx tno nonoxeno nmenno n +rom pennem
npanocnannom xpame, naxoxmemcx n camom cepne Mocxnt. Fenoxamennt coop tn nosneen
nrantxncxnm sounm Apncrorenem unopananrn n 14751479 roax, npn Hnane III. Ha ceronxmnn
ent Vcnencxn coop xnnxercx crapemnm mocxoncxnm sannem, nepexnnmnm mnorouncnennte
noxapt Hepnonpecrontno (n axe 1812 ro).
A na ror momenr Vcnencxn coop tn eme n camtm ontmnm sannem, cnocontm nmecrnrt n
cex ncex yuacrnnxon copannx. uncno npnexanmnx n Mocxny eneraron ns ncex ropoon n nece
Poccnn o cnx nop cnyxnr npemerom cnopa: nastnamrcx nn]pt n n 800, n 1000, n axe 1500
uenonex. Hpecrannrenn camtx pasntx sement n cocnonn pasopenno cmyro crpant conpannct na
coop onro, cpoxn ero nauana neonoxparno nepenocnnnct.
Kax nnmer Knmuencxn: Boxn semcxoro n xasanxoro ononuennx xnxstx Hoxapcxn n Tpyenxo
pasocnann no ncem ropoam rocyapcrna nonecrxn, npnstnanmne n cronnny yxonnte nnacrn n
ntopntx nme ns ncex unnon nx semcxoro conera n rocyapcxoro nspannx. B camom nauane 1613
r. crann cesxartcx n Mocxny ntopnte nce semnn 3ro tn nepnt ecc*censored*
ncecocnonnt semcxn coop c yuacrnem nocacxnx n axe centcxnx otnarene. Kora ntopnte
cexannct, tn nasnauen rpexnennt nocr, xoroptm npecrannrenn Pyccxo semnn xorenn
ouncrnrtcx or rpexon Cmyrt nepe conepmennem raxoro naxnoro ena.
Ho oxonuannn nocra nauannct conemannx [4 - Knmuencxn B.O. Kypc pyccxo ncropnn. M. 2006.
C. 373.].
ent sa nem cxonnnct n Vcnencxn coop ero yuacrnnxn, urot ns necxontxnx xannaron
ntpart onoro-enncrnenno-ro, xoropt cnonmn xauecrnamn n anropnrerom ycrponn t ncex,
npexparnn rem camtm nepno rynrentnoro n paspymnrentnoro no cnonm nocnecrnnxm
mexynapcrnnx.
Paccmarpnnannct pasnte nperenenrt npexe ncero, cnon, npecrannrenn pennnx oxpcxnx
poon Ionnntntx, Kypaxnntx, Mcrncnancxnx n axe Bycxnx, onn ns xoroptx yxe ycnen
notnart na mocxoncxom rpone. Paccunrtnan na npecron n cnncxanmn n napoe nonynxpnocrt
noxt naponoro ononuennx xnxst mnrpn Hoxapcxn.
Hamnnct n re, xro npenaran o]nnnantno orart manxy Monomaxa nnosemnam, n uacrnocrn ctny
nontcxoro xoponx Cnrnsmyna xoponennuy Bnancnany, nnn nacnennxy mnecxoro npecrona
xoponennuy Kapny unnnnny. Ho noonoe npenoxenne npx nn morno narn noepxxy y 3emcxoro
coopa, copanmerocx n yxnantnom cmtcne na nenennme ncrepsanno nnocrpanno nnrepnennne
crpant. Tontxo-rontxo ntrnann ns Kpemnx sacenmnx ram nonxxon, a ryr nyre-xa: onn onxrt mornn
nepnyrtcx n napcxne noxon, no yxe nnonne na saxonntx ocnonannxx.
3aceannx n Vcnencxom coope npoonxannct, no ntpart n cnoero npnponoro pyccxoro
rocyapx tno nenerxo, nouepxnnaer Knmuencxn, namxrnnxn, nnsxne x romy npemenn,
nsopaxamr xo +roro ena na coope ne cnerntmn xpacxamn. Ennomtcnnx ne oxasanoct. Ftno
ontmoe nonnenne; xaxt xoren no cnoe mtcnn enart, xaxt ronopnn sa cnoero; onn
npenarann roro, pyrne +roro, nce pasnopeunnn; npnymtnann, xoro t ntpart, nepenpann
nennxne pot, no nn na xom ne mornn cornacnrtcx n rax norepxnn nemano ne. Mnorne nentmoxn n
axe nenentmoxn noxynann nsnparene, sactnann c noapxamn n oemannxmn Coopnte
nponcxn, xosnn n pasopt concem ne onpantnann naroymnoro ynepennx coopntx nocnon. Coop
pacnancx na naprnn mexy nennxopontmn ncxarenxmn Hpn neocrarxe nacroxmnx cnn eno
pemanoct npepaccyxom n nnrpnro. B ro npemx xax coop pasnnancx na naprnn, ne snax, xoro
ntpart, n nero npyr nomnn ono sa pyrnm nncannx, nernnnn sa Mnxanna or nopxn, ontmnx
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
xynnon, or ropoon Cenepcxo semnn n axe or xasaxon; nocnenne n pemnnn eno. Bnx cnaocnnne
nopxncxo parn, xasaxn ycrnonann n ocnooxenno nmn Mocxne, enann, uro xorenn, ne
crecnxxct npemenntm npannrentcrnom Tpyenxoro, Hoxapcxoro n Mnnnna. Ho n ene napcxoro
nspannx onn saxnnnn cex narpnoramn, pemnrentno noccrann npornn napx ns uyxesemnen,
nameuann, npnmepnnann nacroxmnx pyccxnx xannaron, peenxa, ctna nopa rymnncxoro, n
Mnxanna Pomanona, oren xoroporo, unnaper, tn crannennnx oonx camosnannen, nonyunn can
mnrpononnra or nepnoro n nponosrnamen narpnapxom n nomocxonnom narepe nroporo.
Cam no cee n Mnxann, 16-nernn mantunx, nnuem ne ntananmncx, mor nmert mano nnon na
npecron, n, onaxo, na nem comnnct raxne npaxente pyr pyry cnnt, xax nopxncrno n
xasauecrno. 3ro neoxnannoe cornacne orpasnnoct n na coope. B camt pasrap optt naprn
xaxo-ro nopxnnn ns Iannua, orxya nponsnonnn nepnoro camosnanna, noan na coope
nnctmennoe mnenne, n xoropom saxnnxn, uro nnxe ncex no pocrny x npexnnm napxm cronr M.u.
Pomanon, a noromy ero n naono ntpart n napn. Hpornn Mnxanna tnn mnorne unent coopa, xorx
on anno cunrancx xannarom n na nero yxastnan eme narpnapx Iepmoren, xax na xenarentnoro
npeemnnxa napx B. Bycxoro. Hnctmennoe mnenne rannnxoro ropoonoro nopxnnna paspaxnno
mnornx. Pasannct cepnrte ronoca: xro npnnec raxoe nncanne, orxya? B +ro npemx ns pxon
ntopntx ntennncx oncxo araman n, noomemn x crony, raxxe nonoxnn na nero nncanne.
Kaxoe +ro nncanne rt noan, araman? cnpocnn ero xn. .M. Hoxapcxn. O npnponom nape
Mnxanne ueoponnue, orneuan araman. 3ror araman yro t n pemnn eno: npouerme nncanne
aramancxoe n tcrt y ncex cornacen n ennomtcnen coner, xax cnnerentcrnyer onn
tronncarent. Mnxanna nponosrnacnnn napem. Ho +ro tno nnmt npenapnrentnoe nspanne, rontxo
namernnmee coopnoro xannara. Oxonuarentnoe pemenne npeocrannnn nenocpecrnenno nce
semne. Tano pasocnann no ropoam nepntx nme ntneart mnenne napoa, xoro xorxr rocyapem
na Mocxoncxoe rocyapcrno. Hapo oxasancx yxe ocrarouno nororonnenntm. Hocnannte
nosnparnnnct c onecennem, uro y ncex nme, or mana n o nennxa, ra xe mtcnt: trt rocyapem
M.u. Pomanony, a onpnut ero nnxax nnxoro na rocyapcrno ne xorert. 3ro cexperno-nonnnecxoe
osnanne, coennennoe, moxer trt, c arnranne, crano nx coopa cnoero poa nsnparentntm
nnencnnrom. B ropxecrnennt ent, n neenm npanocnannx, nepnoe nocxpecente nennxoro nocra, 21
]enpanx 1613 r., tnn nasnauent oxonuarentnte ntopt. Kaxt unn noanan ocooe nnctmennoe
mnenne, n no ncex mnennxx snaunnoct ono nmx Mnxanna ueoponnua. Tora necxontxo yxonntx
nnn nmecre c oxpnnom nocnant tnn na Kpacnym nnomat, n ne ycnenn onn c Honoro mecra
cnpocnrt copanmncx no mnoxecrne napo, xoro xorxr n napx, xax nce saxpnuann: Mnxanna
ueoponnua [5 - Knmuencxn B.O. Vxas. cou. C. 374.].
Taxnm opasom, eme onnm naxnemnm ncropnuecxnm mecrom, cnxsanntm c nspannem Pomanontx
na napcrno, crana Kpacnax nnomat, re n copancx n oxnannn pemennx 3emcxoro coopa
mocxoncxn nm. Vuacrnnx nponcxonnmnx ncropnuecxnx cotrn Anpaamn Hannntn rax onncan
cotrnx na Kpacno nnoman: 3ayrpa xe cnnomxcx mnrpononnrt n apxnenncxont n enncxont n
nect ocnxmennt coop n oxpe n noenot n nect naptcxn cnntxnnr n, coneronanme, nspamx
napem rocyapem na nce Mocxoncxoe rocyaptcrno naronepnaro n naroponaro nennxoro rocyapx
Mnxana ueoponnua n o nspannn ero naptcxom raxo xe nanncama. Horom xe noctnamr na Honoe
mecro Pxsancxoro apxnenncxona ueoopnra, a Tponnxoro xenapx crapna Anpaamna, a Honono
Cnaccxoro monacrtpx apxnmanpnra Hocn]a, a oxpnna Bacnntx Herponnua Moposona. H nocnama
nx na Honoe mecro x nonpomennm ncero nonntcrna n ncero napoa o nspannn naptcxom. Copany
xe rora x Honomy mecry ncemy conmy Mocxoncxoro rocyaptcrna ecuncneno mnoxecrno napoa
ncex unnon, nnno xe rora cornopncx. Heneymnm napoom, ueco pan copann, n eme npexe
nonpomenna no ncem napoe, xxo or ennex ycr ncn nosonnmx: Mnxann ueooponnut a yer napt
n rocyapt Mocxoncxomy rocyaptcrny n ncea Pycxna epxant [6 - Cxasanne Anpaamnx Hannntna.
CH. 1909. C. 151.].
Tenept ocrananoct coomnrt o pesyntrarax coopa camomy nspannnxy, naxonnmemycx n +ro
npemx n Hnartencxom monacrtpe na Kocrpomcxo semne (xya rax crpemnnnct opartcx nontcxne
nnrepnenrt, nsxnmne cee n nponoxaroro Hnana Cycannna). nx +roro cnapxnnn npecrannrentnym
enerannm. Ho npntnmne n Hnartencxn monacrtpt yuacrnnxn 3emcxoro coopa ne cpasy cmornn
yronopnrt mecrnanarnnernero Mnxanna ueoponnua n ero mart Map]y Hnanonny cmnpnrtcx c
neoxnanno ntnanme na nx onm uecrtm.
Honauany Mnxann ueoponnu npnnxncx tno orxastnartcx, saxnnn nocnam, uro napem trt ne
xouer. Mart yymero napx oxcnnna: Ctn mo n neconepmenntx nerax, n nmn Mocxoncxoro
rocyapcrna nsmanoymecrnonannct, npexnnm rocyapxm napm Fopncy, Hxe-nmnrpnm n Bacnnnm
Bycxomy npncxrann n norom nsmennnn; xpome roro, Mocxoncxoe rocyapcrno pasopeno nxonen:
npexnnx coxponnm napcxnx ner, semnn posant, cnyxnnte nmn oenenn; n yymemy napm uem
cnyxnntx nme xanonart, cno nop coepxart n xax npornn nepyron croxrt? Haxonen,
mnrpononnr unnaper n nneny y nontcxoro xoponx, xoropt, ysnanmn o nspannn ctna, oromcrnr sa
+ro na orne [7 - Knmuencxn B.O. Vxas. cou. C. 375.].
B orner na +ro nocnt ycnoxonnn, saxnnn, uro nspan Mnxann no Foxte none, a rpn npexnnx
rocyapx cannnct na npecron no cnoemy xenannm, nenpano, oruero no ncex nmxx Mocxoncxoro
rocyapcrna tna posnt n mexoycone; renept xe pyccxne nmn naxasannct nce n npnmnn n
coennenne no ncex ropoax. Hocnt onro ynpamnnann Mnxanna n mart ero, rposnnn, uro n cnyuae
orxasa For nstmer na nem oxonuarentnoe pasopenne rocyapcrna; naxonen Map]a, nnoxnnx (Kcennx
Hoannonna)Map]a Hnanonna narocnonnna ctna npnnxrt npecron, ormeuan Cononten [8 -
Cononten C.M. Hcropnx Poccnn c pennemnx npemen. M. 2005. C. 315.].
Ocoo ormernm n +rnx cnonax ncropnxa camy cyrt cotrn, cenanmym nx cytonocntmn:
Mnxann ueoponnu tn nspan na napcxn npecron, a ero npemecrnennnxn camn sannmann ero.
Hrax, Mnxanny ueoponnuy Pomanony cyxeno tno crart, xax ronopnnn rora, nepntm
nspanntm npnpontm napem. H xax t nn ynpexann ero croponnnxon n npnmenennn rax
pacnpocrpanenntx ceronx amnnncrparnnntx rexnonorn (a, cyx no Knmuencxomy, rexnonornn
+rn axrnnno pacnpocrpanent tnn no nce npemena), rnanntm nrorom ncropnuecxnx saceann n
Vcnencxom coope crano o]nnnantnoe npexpamenne Cmyrt n onroxannoe nauano mnpnoro,
nocrynarentnoro pasnnrnx crpant. Xorx o mnpa tno eme anexo mna nona c Hontme n
Bnenne.
H nnont rnannte cotrnx nocxoxennx Pomanontx na rpon nponsomnn na Kpacno nnoman
sect, y Cnaccxnx nopor pennero Kpemnx, n mae 1613 roa oonenmn Cmyry pyccxn nm ncrpeuan
xpecrntm xoom mnoro napx Mnxanna Pomanona.
A 11 nmnx 1613 roa (nmenno na +ry ary yxastnaer Cononten), yont n npantm, n nentm,
oxpcxn ctn Mnxann Pomanon tn nenuan na napcrno n Vcnencxom coope. Kcrarn, no npemx
xoponannn nepnym napcxym perannm manxy Monomaxa epxan n pyxax xx napx, ror camt
Hnan Kama, onn ns nyx ynenenmnx n pesyntrare roynoncxnx penpeccn parten Pomanontx. B
antnemem npn Mnxanne ueoponnue Hnan Kama orneuan n rocyapcrne sa nnemnenonnrnuecxne
nonpoct.
Kax nponcxonna xoponannx, unraem y Hannntna: Bosneen xe tcrt naropont naronepnt
or Fora nspannt n Forom aponannt nennxn xnxst Mnxann ueooponnut ncex Pycnn
camoepxent na nennxn n npentcouamn naptcxn ero npecron Mocxoncxoro rocyaptcrna n
mnornx rocyapcrn Pocncxna epxant no ncenencre nennne nepxnn Hpecnxrtx Bnatunna namex
Foroponna n Hpncnoent Mapna, uecrnaro n cnannaro Ex Vcnenna (nmeercx nnny Vcnencxn
coop A.B.); nenuan tcrt pyxom npecnxmennaro Knp E]pema,
Foxnem mnnocrnm mnrpononnra Kasantcxaro n Cnnxscxaro, n nero 7121-e (1613 ro A.B.).
H cee Forom aponannt naronepnt n naropont, npexe poxenna ero or Fora nspannt n
ns upena marepnx nomasannt nennxn rocyapt napt n nennxn xnxst Mnxann ueoponnut ncex
nennxna Pocna camoepxen na cnoem na naptcxom crone Mocxoncxoro rocyaptcrna, nocnpnnm
cxnnerp Pocncxna epxant mnornx rocyaptcrn [9 - Cxasanne Anpaamnx Hannntna. CH. 1909. C.
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
163.].
Orntne Kpemnt nancera yer xpenxo cnxsan c napcxo nnacrne Pomanontx. H ecnn Vcnencxn
coop cnmnonnsnpyer nauano napcrnonannx, ro Apxanrentcxn cop craner mecrom nx ynoxoennx,
nnnort o Herpa II (nce camoepxnt nocne nero nayr cnoe nocnenee npncrannme n coope
Herponannoncxo xpenocrn).
A Mnxanny ueoponnuy cyxeno tno npannrt rocyapcrnom o 1645 roa n ocrartcx n namxrn
noromxon xporxnm n mnnocrnntm rocyapem. Hepnomy napm ns nnacrnn Pomanontx yanoct
mnoroe: noccranonnrt crpany nocne rxxeneme Cmyrt n mexoyconnt, art ornop ouepentm
nnosemntm saxnarunxam, nepnyrt px ncxonno pyccxnx sement. H, naxonen, rnanntmn nroramn
npannennx Mnxanna Pomanona crano yxpennenne poccncxoro camoepxannx n nenrpannsannx
nnacrn, neapom ero napcxax neuart yxpacnnact nsopaxennem xopont, ynenuanme opnnnte
ronont. Cxonuancx napt n 1645 roy n Kpemne, copoxa enxrn ner or poy.
Koponannx Mnxanna ueoponnua
n Vcnencxom coope Kpemnx.
Ipanmpa XVII nexa
Hspanne
Mnxanna ueoponnua Pomanona (Hocnt mocxoncxne ymonxmr ero n Tponnxom coope Hnartencxoro
monacrtpx npnnxrt xopony). Xy. A.. Knnmenxo

Poonme nana1m Pouanonmx na Bapnapxe
A ponncx nepnt napt ns nnacrnn Pomanontx nenoanexy or Kpemnx n poonom rnese cemtn
oxpcxo ycate n 3apxte, nnn 3a pxamn, xax ronopnnn n Mocxne. Ceronx or ycatt ocrannct
nnmt enoxamennte nanart na Bapnapxe (om N 10). Kora-ro n xonne XV nexa ycata
npnnanexana ey Mnxanna Pomanona oxpnny Hnxnre Pomanony. Omnpnt oxpcxn nop
nonan axe na xapry Mocxnt 1613 roa.
Hnrepecna ncropnx nanar: onn neonoxparno crpaann or ontmnx mocxoncxnx noxapon, no nce xe
rax nnn nnaue coxpannnnct o namero npemenn, npnoperx craryc mysex onee nonyropa nexon nasa.
Hanart Pomanontx ono ns rex nemnorouncnenntx mecr n Poccnn (napxy c Hnartencxnm
monacrtpem n poono yctnantnnne n Honocnaccxom monacrtpe), xoropte crann nx nnx
poontmn cnxrtnxmn.
Hocxontxy pesnennne monooro napx cran Kpemnt, ro ycaty c 1613 roa na Bapnapxe crann
nmenonart ne nnaue xax Crapt rocyapen nop, uro na Bapnapcxom xpecrne nnn y Bapnapt-ropt.
Pasymenanmncx n mae 1626 roa noxap ne nomann Mocxnt, oront oxnarnn n Iocyapen nop.
Tem ne menee nocne npenpnnxro nepenncn ynenenmnx crpoenn ntxcnnnoct, uro ocranact
nepxont pennxx, nop, crpoenne oxp Pomanontx [10 - Bynxax I.K. Hanart oxp Pomanontx. M.
2006. C. 15.]. Ho penne nepxontm nopasymenancx xpam 3namennx Hpecnxro Foroponnt.
Hont +ran xnsnn ycatt Pomanontx nauancx n 1629 roy, xora no cnyuam poxennx
nacnennxa npecrona yymero camoepxna Anexcex Mnxanonnua, tn ocnonan 3namencxn
monacrtpt, xorx px ncrounnxon yrnepxamr nnoe: onrent nosnnxna n 1631 roy n namxrt o
esnpemenno xonunne marepn napx, nnoxnnn Map]t Hnanonnt, n mnpy nennxo rocyaptnn
Kcennn Hoannonnt Pomanono. Tax nnn nnaue, cnonm yxasom Mnxann ueoponnu orxasan nnont
yupexennomy monacrtpm n Crapt rocyapen nop, n npnnncannte x nemy yrotx n semnn.
Bcxope, nomnmo ycaentx crpoenn, onrent npnpocna n nontmn xamenntmn sannxmn, xentxmn n
ontnnne.
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
He rontxo nepnt napt ns nnacrnn Pomanontx nemano nocnococrnonan pacnnery monacrtpcxo
xnsnn, no n ero ponx. Monacrtpt oraren noxeprnonannxmn npecrannrene napcxo cemtn. Ho
ontmnm npasnnxam ormeuanmne onrent cnonm npncyrcrnnem napt c oxpamn n conponoxennn
narpnapxa nenpemenno ntcrannann nepxonnte cnyxt neuepnn, ncenomnte, oenn. Kax nnmer
M.H. Htnxen: Hepe npasnnxom na Ctrnom nope nannnanact n monacrtpt namnaa nocxy. Or
monacrtpx n +ror ent nonocnnnct nxont 3namennx Foroponnt co cnxrom noom n nomanxax
ncem unenam napcxo ]amnnnn, narpnapxy n nmennrtm oxpam [11 - Htnxen M.H. Crapax Mocxna.
CH. 2005. C. 438.].
Hmenno x napm Anexcem Mnxanonnuy oparnncx c npocto o nomomn nocne onycromnrentnoro
mocxoncxoro noxapa 1668 roa nrymen Apcenn: Ftmr uenom oromontnt rnon 3namencxoro
monacrtpx, uro na namem Iocyapenom crapom nope rnoe napcxoe oromonne monacrtpt
ntropen co ncemn monacrtpcxnmn cnyxamn n c sanactem, na nepxnax xponnn oropenn n name
rocyapcxoe crapnnnoe crpoenne nanart or nerxocrn n or ornx pasnannnnct, a nam, oromontnam
rnonm yornm, ntne nocrponrt neuem; mecro cxynoe; nornaem nxonen [12 - Htnxen M.H. Vxas.
cou. C. 440.].
Bcxope sanono orcrponnn nont nxrnrnant coop, a raxxe n nanart, a nmecro epenxnnoro
uacroxona cnoxnnn xamennym orpay. Onaxo ceptesnoe nnnxnne na onroneunocrt monacrtpcxnx
nocrpoex oxastnann cnenn]nuecxne npnponte ycnonnx, neapom eme n XV nexe +ro mecro
nastnann Hcxoncxo ropo. nx ycnnennx cnaoro rpynra ]ynamenr n coopa, n nanar yxpennxnn
yontmn cnaxmn. Monacrtpt nyxancx n nepnonuecxom ononnennn.
B napcrnonanne nmneparopa Herpa 3namencxn monacrtpt nperepnen mnorne nensrot; n +ro
npemx cnaocrt rpynra n xocorop oxasann cnoe ecrnne na xamennte sannx n orpay
monacrtpcxym. Kptmn roxe paspymnnnct. Boanox n 1704 roy cma nomecrnnn xononnxon n
apecranron c conaramn, n xentxx y sannx nopor. Hocnenne xpnxom n npomennem mnnocrtnn
orronxnn oromontnen or monacrtpx; x onepmennm e nocneonanmn n 1720 roy yxas o
xamenntx mocrontx nxonen pasopnn +ror monacrtpt, oxpyxennt co ncex uertpex cropon ynnnamn;
nmex eme n ropoe, sa Mocxnom-pexom, semnm, on onxen tn ntmocrnrt onee 500 xnap. cax.
Tponnxn noxap 1737 roa, ncnenennnmn ontmym n nyumym uacrt Mocxnt, nanec raxxe
nemant npe monacrtpm [13 - Tam xe. C. 440.].
B antnemem, onaxo, nnnmanne Pomanontx x poonomy rnesy ocnano, uemy cnococrnonan n
nepenoc cronnnt n Canxr-Herepypr ctnom Anexcex Mnxanonnua, napem Herpom Anexceennuem.
Hpana, out Herpa I Ennsanera n 1743 roy, ncxope nocne nocmecrnnx na rpon, npnxasana nomout
monacrtpm n ononnennn ero xosxcrna n noccranonnrt poonte nanart Pomanontx.
Hecmorpx na yrpary Mocxno cronnuntx ]ynxnn, nce nonte camoepxnt npoonxann npnesxart
n Hepnonpecrontnym, urot nenuartcx sect na napcrno. B anrycre 1856 roa n Mocxny na
xoponannm nmecre co nce anrycreme cemte npnexan Anexcanp II. Kax n nepnt napt ns
nnacrnn Pomanontx, nenuancx na napcrno nont monapx n Vcnencxom coope Kpemnx. 3ect on tn
naenen cnxmenntmn pennxnnxmn epxano n cxnnerpom, a noccean rocyapt na rpone ns
cnonono xocrn, cenannom eme nx Hnana III [14 - Koponannonnt copnnx (Kopononant n
Mocxne. 14 max 1896 roa) // Ho peaxnne B.C. Kpnnenxo. CH. 1899. Tom I. C. 247.].
Hepnonpecrontnax tna nx Anexcanpa II pontm ropoom, uero ne cxaxemt o ero
npemecrnennnxax nocnene ypoxenxo Mocxnt na napcxom npecrone o nero tna Ennsanera
Herponna, ponnmaxcx n nomocxonnom rora cene Konomencxom.
Hentsx orpnnart ro ocooe ornomenne Anexcanpa II x Mocxne, xoropoe xnno n ero yme. H
necnyuano napxy c npncymnmn xoponannxm narnmn enamn (ormena pexpyrcxo nonnnnocrn na
rpn roa, npomenne neonmox, amnncrnx exapncron n pyrnx ocyxenntx) Anexcanp Hnxonaennu
pemnn nocernrt n poonoe rneso Pomanontx na Bapnapxe. Xorx, yunrtnax, cxontxo npnmnoct
nepexnrt +rnm nanaram, npnsnaxon memopnantnocrn n nnx npaxrnuecxn ne ocranoct. H xro ram
rontxo ne xnn sa onrne rot n monaxn, n rpysnncxn mnrpononnr A]anacn, n xynnt-
apenaropt, n axe rpexn-ropronnt. H xaxt ns xnntnon nepeentnan ycrpocrno sannx na cno
na.
Hospannennx, npnnocnmte ero nennuecrny nmneparopy Anexcanpy II unenamn nmneparopcxo
]amnnnn nocne conepmennx xopononannx 26 anrycra 1856 roa. Xy. MA. 3nun
Vnnna
Bapnapxa, 1-x nononnna 19 nexa. Hensn. xy.

Hpnexan na Bapnapxy, Anexcanp II oparnn nnnmanne na nnauennoe cocroxnne nanar, npnxasan
orpecranpnponart nx, uro n tno ocymecrnneno n 18571858 roax, a n 1859 roy sect npn
nenocpecrnennom yuacrnn napx tn orxptr myse om oxp Pomanontx.
Bor xax tno ocranneno nauano paor no noccranonnennm nanar: B 1858 roy anrycra 31-ro
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
nauann nosononnxrt npaponrentcxym nanary oxp Pomanontx, naxoxmymcx na yrny monacrtpx
no Bapnapnncxo ynnne n Hcxoncxo rope. Ha saxnaxe npn nxoe na naneprt rocyapx ncrpernn
mnrpononnr unnaper c nanpecrontntm xpecrom n pyxe nxnaom marepn napx Mnxanna, nennxo
nnoxnnn Map]t. Hpn mnrpononnre croxn npnnopnt nporonaxon c xannom narpnapxa unnapera
Hnxnrnua. Ho centm xopyrne oa nepomonaxa epxann n pyxax xpamono opas 3namennx
Foroponnt, poono oxp Pomanontx, napcxoe monente Mnxanna ueooponnua.
B npnroronnennoe mecro nx saxnaxn rocyapem n anrycreme ]amnnne tnn nonoxent nonte
n pennne monert, nonecennte unenamn xomnccnn no nocrpoxe. Tax, H. Cnernpentm tnn noant
na nme cepepxnte n sonorte monert uexana 1856 roa, n namxrt xopononannx rocyapx, ro, n
xoropt noneneno nosononnrt Pomanoncxym nanary; A. Bentrmanom sonorte n cepepxnte
monert 1858 roa, n cnnerentcrno ecrnnrentnoro nauana paor nx ononnennx +roro pennero
namxrnnxa; r. Kene sonorte n cepepxnte monert npemen napx Mnxanna ueoponnua, n namxrt
roro, uro n osnauennom ome ponncx n nospoc +ror rocyapt, nepnt ns noxonennx Pomanontx;
nsnecrntm namnm apxeonorom, apxnrexropom A.A. Maprtnontm cepepxnte monert
napcrnonannx Hoanna Iposnoro xax cnnerentcrno, uro sanne tno nocrpoeno npn +rom rocyape.
Bosononnenne nanart tno oxonueno 22 anrycra 1859 roa, n ona ocnxmena n +ror xe ent n
npncyrcrnnn rocyapx nmneparopa. pennxx oxpcxax nanara tna nocrpoena n uertpe +raxa:
nepnt, nonantnt +rax, nnn rax nastnaemte n pennocrn norpete c nennxom n meymem;
nropo, nnxnn +rax, nnn noxnerte, c nmcxom, xnaonom, npncnemnem nnn nonapnem; rpern,
cpenn +rax, nnn xnrte c cenxmn, ennutem, ercxom, xpecronom, monentnom n oxpcxom
xomnarom; uerneprt, re naxoxrcx ntmxa, onounnantnx n cnernnna. Bce xomnart nnyrpn tnn
ypant crapnnntmn npemeramn nnn cenanntmn no crapnnntm opasnam. Ha nocrouno cropone
nanart n cpenem xnnte ntcrynaer nncxuee xptntno, nnn anxon, rnxentnx. Ha nnm n xneme
rep Pomanontx; no nnm n nnme nannct na xamne, naueprannax ycrannom nxstm, rnacxmax, npn
xom n xora nauara n oxonuena nocrpoxa [15 - Htnxen M.H. Vxas. cou. C. 444.].
Hanart
Pomanontx n 1883 roy

Hsuannono: Kax snauenn1a mna xora-1o +1a no1unna!
B rxxenom, xponano-xpacnom 1918 roy, eme naxoxct n Mocxne, Hnan Fynnn sanncan:
B xapxn ent, n xonne anpenx, xonn n ceno Hsmanono, norunny napx Anexcex Mnxanonnua.
Btx sa ropo, ne snan, xaxo oporo nrn. Bcrpeunt myxnx cxasan: 3ro, onxno trt, rya,
re neptxna c cnnnm xymnonom.
Ben eme onro, ouent ycran. Ho necna, renno, paocrt, tno ynnnrentno xopomo. Vnnan,
naxonen, pennn coop, c senentmn rnanamn, xoropte myxnx nasnan cnnnmn, xax uacro nastnamr
myxnxn senenoe cnnnm, ynnan necennn cxnosno nec, a n necy crent, pennmm amnm, nopora n
xpam Hoaca]a, nexno cnxnmn n nee cpen rontx epenten nosonoro, ysopamn, senentm rnan, n
nee, xoropoe tno ocoenno npexpacno or xoe-re croxnmnx n nem cnnnx n nasypntx onaxon
Tenept ryr xasapmt nmenn Faymana. Hyr xaxne-ro nepecrpoxn, uro-ro nomamr nnyrpn repemon,
ns xoroptx ntptnamrcx nopo xnyt nsnecrxono ntnn. B xpame roxe nomamr. Oxna nycrt, pamt n
nnx ntpant, non sananen n mycopom, n +rnmn pamamn, n nrtm crexnom. 3onoro nxonocrac xoe-re
snxer tpamn ntnyrt nexoropte nxont. Kora x nomen, nopotn nnnnem nsnnnnct c nony, c
mycopa, n yctnann nxonocrac no tpam n no ntcrynam pns na nnxamn cnxrtx A xax snamennra
tna xora-ro +ra norunna!
Hocnenmm ]pasy Fynnna mt ntnecnn n nasnanne n nor nouemy: ceronx, cnycrx uertpe nexa c
roro ncropnuecxoro nx, xora nepnt camoepxen ns nnacrnn Pomanontx ncrynnn na napcxn
npecron, nam ocraercx nnmt no xpynnnam noccosanart opas Hsmanona, cranmero n yxnantnom
cmtcne xontentm nocnene monapxnn Poccnn. 3ect nosmyxann Mnxann ueoponnu n Anexce
Mnxanonnu, a Herp, concem eme mnt n nenennxn, yunncx ynpannxrt naenntm n mecrnom
amape ornxom. Anna Hoannonna conpana n Hsmanone cnonx mnnncrpon, a Ennsanera Herponna
oxornnact n nnsnexamnx necntx xymax. A nnyx Exarepnnt II, Hnxona I, ocnonan sect noennym
oraentnm nx nerepanon-yuacrnnxon Oreuecrnenno nont 1812 roa
Hmnm mt cpannnnart cex c sarpannne, npnuem ne n cnom nontsy. H +ro mt y nnx nepenxnn, n
ro. 3a uro nn nostmnct nese cnnomnoe npexnonenne nepe 3anaom. Bor n c mocxoncxnmn
ycatamn noxoxax cnryannx. Hpo xaxoe t saroponoe nmenne pyccxo snarn nn mna peut, uacro
ronopnrcx, uro +ro, mon, pyccxn Bepcant nnn pyccxoe uonrenno. H raxnx nor Bepcane n Mocxne
n ee oxpecrnocrxx npocro rpost. Haunnax c Apxanrentcxoro, npoonxax Mantmn Bxsemamn, a eme
n mnornmn pyrnmn, n saxanunnax Boponontm, xoropoe ero nnaenen rpa] ueop Pocronunn
camonnuno n 1812 roy noxer. Hastnax ry nnn nnym ycaty pyccxnm Bepcanem, nopasymenamr,
xax npannno, uro xosxnn ee crpemnncx nce cenart na sanant manep, nopaxax saropono
pesnennnn ]pannyscxoro xoponx Hmonnxa XIV, nposnannoro conpemennnxamn Kopont-connne.
H concem satnamr, uro n y nac xora-ro tn npexpacnt opasen nx nopaxannx, xoropomy
Bepcant n uonrenno n nomerxn ne ronnnct a, +ro n ecrt Hsmanono, nsymnxnmee
npnesxanmnx n Poccnm nnocrpannen cnonm nennxonennem.
Ftno +ro n 1705 roy, npn Herpe I. B Poccnm ns sarpannnt nepnynnct mocxoncxne nocnt no rnane c
nnxnnm oxontnnunm n pocnancxnm namecrnnxom Anpeem Apremonnuem Marneentm.
Cnoeopasntm oruerom o noesxe nocnyxnn Apxnn, nnn Crarent cnncox mocxoncxoro
nocontcrna, tnmero no upannnn; ns Ionnannn nnxornnro n npomnom, 1705 roy, cenrxpx n 5
ent. Bo mnornx ropoax n necxx notnann mocxoncxne nocnt. Bnenn Hapnx, Bepcant,
uonrenno.
H nor uro naxonm mt n +rom oruere: Onncanne xoponencxomy ceny uonrenno. Cne ceno
uonrenno n ero mecro seno noono ecrt ceny Hsmanony ero napcxaro nennuecrna, uro nns
Mocxnt, xpome rop xamenntx. om xoponencxo n onpare nexoem nmeer cnoe nonoxenne, cocroxm no
mnornx mantx nopnax n nenpannntnom apxnrexrypom nocrpoenntx, nonexe n npnrtuxy enan
onn nocne pyraro. Honnrna (nmeercx n nny oxora, or cnona nonnrt A.B.) ecrt nyruax xpacora
cero cena n necy rax crponom, yrro napouno nacaxennom, n crontxo opor npoceueno, uro ne
mouno nepnrt, uro pyxn uenoneuecxne mornn ro senart n ntponnxrt. Coennenne rex nonnn opor
nastnamr snest, nonexe raxnm nnom yunnent. B ropax ontx xamenntx mnoxecrno xaanon,
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
onene n nonxon, uro saannxer xoponx seno [16 - Pyccxn nnnomar no upannnn (3anncxn Anpex
Marneena). H. 1972. C. 73.].
Mocxoncxn nocon, nnepnte ynnen ony ns pesnennn ]pannyscxoro xoponx, ne crymenancx, a
namen c uem cpannnrt, npnuem cpannenne +ro oxasanoct nx Oreuecrna namero onee uem necrntm.
Mon, n y nac ecrt ne xyxe
H net uro nnrepecno: x cosannm Bepcanx c Hsmanontm n Hmonnx XIV, n nam Anexce
Mnxanonnu npncrynnnn n ono npemx, n nauane 1660-x roon. Ho +ro nnmt nepnoe connaenne,
xoroptx n ncropnn oenx pesnennn nemano. Bor eme ono o roro, xax crart monapmnmn
norunnamn, n Hsmanono, n Bepcant, ncnontsonannct ncxnmunrentno nx oxort. Hs
nenpnrxsarentntx n neontmnx oxornnutnx nanar n samxon n ntpocnn n pesyntrare onrnx ycnnn
mnornx nme napcxne nomecrtx, nopaxanmne conpemennnxon cnonm pasmaxom n opnrnnantnocrtm.
Bo npemx cnoero napcrnonannx oa rocyapx orpomnoe snauenne yenxmr npenpamennm
oxpyxamme nx nopnt npnpot n pacxoe mecro, nx uero pasnnamrcx nennannte ocene no
pasnoopasnm cat, ycrpannamrcx nonte npyt n nooemt. nx oecneuennx ocrono xnsnn
monapxon n n Hsmanono, n n Bepcane nnepxmrcx nonemne rexnnuecxne nonmecrna, ncnontsymrcx
nyumne merot oprannsannn n neennx xosxcrna. Hocrenenno pesnennnn npnoperamr snauenne
nenrpa ennonnuno nnacrn, re poxamrcx n oxnnxmrcx naxnemne rocyapcrnennte pemennx n
noxnnxmrcx na cner nacnennxn npecrona.
Ho ecnn ]pannyscxn Bepcant npecraer ceronx no nce xpace, nonnomax ncropnm ]pannyscxo
monapxnn XVIIXVIII nexon, ro or pyccxoro Hsmanona ocrannct cymne xpoxn. H ormeuaemt n
+rom roy uertpexcornernn mnne nauana napcrnonannx nnacrnn Pomanontx nono ncnomnnrt
n paccxasart o rom, xax cosananoct Hsmanono, mnoro ner cnyxnnmee poontm rnesom Pomanontx.
Her n Mocxne paona, onee recno cnxsannoro c monapxne Pomanontx, a snaunr n ncropne
Poccnn, uem Hsmanono. H xorx nnnmanne napcrnymmero oma x Hsmanony, xax n xo nce Mocxne,
nocne nepenoca cronnnt n Canxr-Herepypr necxontxo noyannnoct, xaxt pyccxn camoepxen
cunran cnonm onrom npnesxart cma, rax nnn nnaue cnococrnyx npoonxennm ero cnanno
ncropnn.
Cam ]axr cymecrnonannx Hsmanona, ro, uro nasnanne +ro ne crnnyno no rtme nexon, a coxpannnoct
nontne n oosnauaer ceronx onn ns npnntuno-mocxoncxnx paonon, nmeer orpomnoe snauenne.
Bet o cnx nop xnner nemano nepcn nponcxoxennx ero nasnannx ro nn or nmenn, ro nn or
]amnnnn nnaenmero n annne npemena +rnmn semnxmn oxpnna, a trt moxer, n or npnmntx
nme, nepecennnmnxcx cma xora-ro.
nx nac xe n cnxsn c ormeuaemtm mnneem snauenne Hsmanona saxnmuaercx n rom, uro ono
cnmnonnsnpyer npeemcrnennocrt nepexoa nnacrn or Pmpnxonnue x Pomanontm. Bet eme o
nonapennx Pomanontx, n 1571 roy, Hsmanono tno noapeno camnm Hnanom Iposntm cnoemy
cpocrnennnxy, oxpnny Hnxnre Pomanonnuy 3axaptnny-Rpteny.
B ror ro, xora Hnxnra 3axaptnn-Rpten cran nnaentnem Hsmanona, Mocxna nepexnna
onycromnrentnoe no cnonm nocnecrnnxm nanaenne rarap n naranen no npenonrentcrnom xana
enner-Inpex. 3ro tn neuantno nsnecrnt Kptmcxn noxo na Mocxny 1571 roa, nocne xoroporo
Hnan Iposnt n osaornncx neoxonmocrtm crponrentcrna crent, onoxctnamme Fent ropo.
Hmenno noromxn Hnxnrt Pomanonnua 3axaptnna-Rptena n crann nncartcx xax Pomanont. H yxe
nocne ero cmeprn n 1586 roy Hsmanono nepemno x ctny Hnany Hnxnronnuy Pomanony, romy
camomy, xoropomy Hxemnrpn I an nposnnme Kama.
Hnan Kama nocrannn n Hsmanone epenxnnym rpexmarponym nepxont no nmx Hoxpona Hpecnxro
Foroponnt, npn nem nnaenne npnpocno n nnsnexamnmn semnxmn. K 1623 roy n Hsmanone
croxnn oxpcxn nop, oxornt nop, 5 nopon nnmnx n 10 xpecrtxncxnx n otntcxnx nopon (29
uenonex). A x 1646 roy n cene nacunrtnanoct yxe 32 xpecrtxncxnx nopa [17 - Aneptxnon K.A.
Hcropnx mocxoncxnx paonon. M. 2010. C. 304.].
Vmep Hnan Kama n 1640 roy, nocne uero Hsmanono oromno x ero rpertemy ctny Hnxnre
Hnanonnuy Pomanony, xoroporo npnnxro cunrart nocnennm npecrannrenem nenapcrnenno nnnnn
Pomanontx.
Cnonmn npncrpacrnxmn n xnsnn Hnxnra Hnanonnu Pomanon uem-ro tn noxox na Bacnnnx
Bacnntennua Ionnntna, ]anopnra napnnt Co]tn n npnnepxenna ncero nnosemnoro. om Hnxnrt
Pomanona tn nanonnen nxonnnxamn orpomntmn rnoycamn, uacamn c necxontxnmn
nn]epnaramn, pexnmn ]onnanramn. Ornnune nnmt n rom, uro cnonmn npnntuxamn on ynnnn
conpemennnxon ropaso pantme Ionnntna. K romy xe, uncno npnesxammnx n Mocxny nnosemntx
rocre npn nonom nape (c 1645 roa) Anexcee Mnxanonnue rontxo ynennunnoct. B Poccnm
npnesxann n yuente, n npaun, n crponrenn, n xynnt, n, xoneuno, nnnomart.
Aam Oneapn nncan: B Mocxne xnner nexn xnxst no nmenn Hnxnra Hnanonnu Pomanon. Hocne
napx +ro snarnemn n oraremn uenonex, x romy xe on nnsxn pocrnennnx napx. 3ro necent
rocnonn n nmnrent nemenxo mystxn. On ne rontxo nmnr ouent nnocrpannen, ocoenno nemnen,
no n uyncrnyer ontmym cxnonnocrt x nx xocrmmam. Ho+romy on nenen ne pas mnrt nx nnx
nontcxoe n nemenxoe nnarte, a nnora n cam, pan yonontcrnnx, naenan ero n n nem ntesxan na
oxory, necmorpx na ro, uro narpnapx nospaxan npornn noonoro oexnnx. Foxpnn +ror, nnpouem,
nnora n n pennrnosntx nonpocax, xax xaxercx, cepnn narpnapxa rem, uro orneuan emy xoporxo, no
ynpxmo.
Bnpouem, narpnapx n xonne xonnon nce-raxn xnrpocrtm ntmannn y nero xocrmmt n onncx orxasa
or nnx [18 - Oneapn A. Onncanne nyremecrnnx n Mocxonnm. Cmonencx. 2003. C. 111.].
Hoxcnnm paccxas ronmrnncxoro nocna: Hnxnra Hnanonnu Pomanon ne rontxo cam nocnn nnosemnte
napxt, no n cnonx cnyr oenan n onte. Onaxt narpnapx ncnpocnn y nero onn ns napxon, xxot
nx roro, urot opxnrt n nero cnoero cnyry. Honyunn xocrmm, narpnapx npnxasan nspesart ero na
xycxn, onnaxct rem camtm or Pomanona orxasa or nomennx noono oext.
Hpn Hnxnre Hnanonnue Hsmanono pacnneno. C ynnnennem cmorpenn ne rontxo cnon, no n
nnocrpannt na ycrpoennoe Pomanontm oxornnute xosxcrno n Hsmanone, ronopx, uro n n Bepcane
raxoro ne nntnann. Cnennantnte nmn n coax na snepe macrepcxn naracxnnann (yntoron,
ronunx n npounx nopo), n Bonun nop coepxann c nncamn, sanamn, menexmn n xaanamn.
uacro tnan n oxornnutnx yrotxx cnoero xn n monoo napt Anexce Mnxanonnu, cranmn
nosnee crpacrntm oxornnxom.
nx nnanannx no semnnm pexam Hnxnra Hnanonnu saxasan y arnnnxnx xynnon ornx ror camt,
uro nnocnecrnnn onapyxnr sect n ntnxnom amape mnt Herp I. Bor xax on cam paccxaxer o
+rom: Cnyunnoct nam trt n Hsmanone, na ntnxnom nope, n, rynxx no amapam, re nexann
ocrarxn neme omy ea Hnxnrt Hnanonnua Pomanona, mexy xoroptmn ynnen x cyno
nnocrpannoe, cnpocnn upanna Tnmepmana, uro ro sa cyno? On cxasan, uro ro or anrnncxn.
cnpocnn: re ero ynorpenxmr? On cxasan, uro npn xopanxx, nx est n nosxn. naxn cnpocnn:
xaxoe npenmymecrno nmeer nepe namnmn cyamn (nonexe nnen ero opasom n xpenocrnm nyume
namnx)? On mne n cxasan, uro on xonr na napycax ne rontxo uro no nerpy, no n npornn nerpy;
xoropoe cnono menx n nennxoe ynnnenne npnneno n xxot nenmonepno [19 - Becenaro u.u.
eymxa pyccxoro ]nora. 16881832 // Pyccxax crapnna. 1871. -T. 4. N 11. C. 464465.].
Hastnancx ornx Cnxro Hnxona. urot npnnecrn ero n nnanyuee cocroxnne namnn crapnxa
ronnanna Kapmren-Fpanra, ronapnma xopaentnoro nymxapx. 3ror-ro nymxapt n nounnnn ornx,
cnocont nnanart npornn nerpa, nocrannn na nem maury n napyc. H Herp cran yunrtcx ynpannxrt
nepntm n ero xnsnn cynom na yse. Onaxo ncxope n +ra pexa nx amnnnosnoro monooro napx
crana mana. H ornx nnont nepnynn n Hsmanono, na Hpocxno npy: Ho n ram nemnoro ananraxy
ctcxan, nannmer Herp nosnee, a oxora crana or uacy trt onee.
3ror ornx, no npany nasnannt eymxo pyccxoro ]nora, ntcrannen ceronx n sanax
Henrpantnoro noenno-mopcxoro mysex n Canxr-Herepypre.
Bo npemx Conxnoro ynra 1648 roa Hnxnra Pomanon ntcrynnn cnoero poa nocpennxom mexy
copanmecx n Kpemne pasxpenno ronno n napem Anexceem Mnxanonnuem. Hapo rpeonan
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
ntart na pacnpany nnnonnnxon-xoptcronmnen, crxxarene, nannmnx cee xapman sa cuer
nenomepnoro pocra nanoron na cont.
Aam Oneapn ncnomnnan: Ero napcxoe nennuecrno ntcnan cnoero nomponoro para nennxoro n
ocroxnantnoro nentmoxy Hnxnry Hnanonnua Pomanona, xoroporo napo, pan opo ero cnant,
ouent nmnn; on onxen tn nontrartcx cmxrunrt oosnennte ymt n noccranonnrt cnoxocrnne. C
onaxenno rononom on ntmen x napoy (xoropt orneccx x nemy nectma nournrentno n nastnan
ero ornom cnonm) n rporarentno nsnoxnn, xax ero napcxoe nennuecrno ropecrno omymaer nce +rn
ecrnnx, rem onee uro on net n npetymn ent oeman napoy npnnexno paccmorpert nce +rn
ena n art nm mnnocrnnemee yonnernopenne. On coomnn; uro ero napcxoe nennuecrno nnont
nennr nce +rn cnon cnona nonropnrt, n oemaer nce cenart nx napoa, n, necomnenno, cepxnr cnoe
oemanne; no+romy onn mornn t rem npemenem ycnoxonrtcx n xpannrt mnp. Ha +ro napo ornernn:
onn ouent onontnt ero napcxnm nennuecrnom, oxorno roront ycnoxonrtcx, no ne pantme xax ero
napcxoe nennuecrno ntacr nm nnnonnnxon +roro ecrnnx, a nmenno oxpnna Fopnca Hnanonnua
Moposona, Henonrnx Crenanonnua Hnemeena n Herpa Tnxononnua Tpaxannorona, urot +rn nnna, na
rnasax y napoa, nonecnn sacnyxennym xapy. Hnxnra nonaroapnn sa orner n sa ro, uro onn xpanxr
nepnocrt ero napcxomy nennuecrny, n ntcxasancx n rom cmtcne, uro moxno cornacnrtcx c nnmn n
onxntm opasom onoxnrt o rpeonannn nmn +rnx rpex nnn. On, onaxo, noxnxncx nepe nnmn, uro
Moposona n Herpa Tnxononnua yxe ner n Kpemne, a uro onn exann. Tora onn npocnnn, urot nm n
raxom cnyuae nemenenno ntann Hnemeena. Hnxnra sarem nonpomancx c napoom n noexan oparno
n Kpemnt. Hs Kpemnx ncxope nonyueno tno nsnecrne, uro ero napcxoe nennuecrno nocranonnn
nemenenno ntart Hnemeena n cornacnncx na xasnt ero na rnasax napoa; ecnn xe nayrcx n
ocrantnte, ro nycrt n c nnmn yer nocrynneno no cnpanennnocrn. Hpnxasano tno ocrannrt na
mecro nanaua nx xasnn. Hapo, ne memxax, npnnen nocnemno x noporam nanaua c ero cnyramn, n onn
roruac xe tnn nnyment [20 - Oneapn A. Vxas. cou. C. 113.].
B nrore ntannoro napoy Hnemeena pacrepsann ryr xe, ne ycnen ero axe onecrn o nonoro
mecra. Anropnrer Hnxnrt Hnanonnua eme onee yxpennncx n rnasax n napoa, n ero napx.
Hnxnra Hnanonnu Pomanon no cnoe cmeprn or uymt n 1654 roy ere ne ocrannn, a nocemy sa
orcyrcrnnem npxmtx nacnennxon Hsmanono nepemno n Hpnxas Fontmoro nopna xax ntmopounoe
nmenne, nntmn cnonamn, n xasny. H napt Anexce Mnxanonnu, c mnocrn npnxnnenmn x
Hsmanony, sayman npenparnrt ero n ropo-ca.
Mnxann Htnxen nnmer: Oxpecrnocrn Mocxnt cnannnnct cnonmn caamn n nnromnnxamn
nnoontx epenten. Tax, n poono norunne Pomanontx, cene Hsmanone, ca tn nsnecren cnonmn
nexapcrnenntmn n xosxcrnenntmn pacrennxmn. Bont no epery peuxn Cepeponxn, npornn
epenxnnoro nopna na rpnnart rpn caxenn npocrnpancx perynxpnt ca, or xoroporo nnmt
cnet xycrapnnxn mnnonnnxa, apapnca, xptxonnnxa n cnpenn. Hosan nopna raxxe tn
nacaxen napem Anexceem Mnxanonnuem nnnorpant ca na npocrpancrne neno nepcrt, re
pasnonnnct nost nnnorpante, raxxe pocnn pasntx copron xnonn, rpymn, ynn, cnnnt, nnmnn n
pyrne samopcxne epentx. Eme n nxrnecxrtx roax sect nena tna nnnonax annex, caxennax, no
npeannm, napem Anexceem Mnxanonnuem, no rentm xoropo nmnn rynxrt n mnocrn Herp I co
cnonmn nacrannnxamn. Bnocnecrnnn ram cymecrnonan noxsan (noxsanamn n 18 nexe nastnann
nomemennx nx ynecenenn n xonnepron A.B.), re tnann n tnoe npemx nncrarentnte
copannx. Hsmanoncxne cat cnyxnnn paccannxamn nx pyrnx caon n Poccnn; ns nnx nnot
ocrannxemt tnn nx rocyapena onxoa, a nenente rpant n xopentx noctnannct n Anrexapcxn
npnxas, ocrantnte nocrynann n npoaxy.
B caonocrno Hsmanona nxonno n xmenenocrno; ram pasnonncx nyumn xment na xocoropax n
nns nporoxon. Xmentnnxn exerono ocrannxnn or 500 o 800 nyon xmenm ne rontxo nx
nopnono nnnonapnn, no n na npoaxy. Hnerymne nyra, cat n oropot n Hsmanone
cnococrnonann n pasmnoxennm nuenonocrna. B 1677 roy onn ocrannnn 179 nyon mey n
crontxo xe nocxy [21 - Ca n oropo Anexcex Mnxanonnua // Hayxa n pennrnx. 2011. N 11. C.
37.].
A eme Anexce Mnxanonnu naexncx axxnnmarnsnponart na mocxoncxnx semnxx ncxnmunrentno
rennonmnnte xyntrypt n opanxepexx n napnnxax nponspacrann ryronoe epeno, nnnorpa,
rpenxn opex, apyst, ]nnnxonoe epeno, mnnant, acrpaxancxn nepen, n xanxascxn xnsnn, n axe
xnonox, nastnaemt ymaxntm epenom. Cnon cenexnnonnte ontrt rocyapt npononn n pasnrtx
n Hsmanone caax, xaxontx nacunrtnanoct ne menee 15!
Ipyment, Cnnnont, Bnmnent cat. uro rontxo n Hsmanono ne pocno nyume cnpocnrt, uero
ne tno. Tpannnonntm tn Anrexapcxn ca, nocrannxnmn nexapcrnennte pacrennx x napcxnm
nexapxm. A n ynecennrentnom cay Bannnon nemypeno tno n sanynrtcx ero pasenxn
nanpnnr opoxex, n xoropom uyrt tno ne sannyran xypnxncxn nnnomar Peren]entc. A
Hpocont n Bnnorpant cat yxpamann nomnmo camnx senentx nacaxenn eme n
xyoxecrnennte pocnncn. Pasnnexann napx Horemnt n Ocrponno cat. nxonenntm tn eme
onn ca Tyront. Hpana, ns nen ntneennx ryronoro menxonpxa rax nnuero n ne ntmno. 3a
uro nexoropte ncropnxn o cnx nop pyramr Anexcex Mnxanonnua.
Bor, n uacrnocrn, onn ns onoon, c xoroptm xouercx nocnopnrt: Hapt, nmex cxnonnocrt x
+xcnepnmenraropcrny n no-ercxn nmx nce nxonnnnoe, ntraercx sanecrn n nomocxonnom
xosxcrne mnorne mxnte pacrennx, n rom uncne axe nnnorpa, axe xnonuarnnx n axe ryronoe
epeno. Pasymeercx, saren +rn nponannnnct ne xenann pacrn n Homocxonte raxne xyntrypt, xax
apyst memaxnncxne n acrpaxancxne, ]nnnxonoe epeno, mnnant n ynn nenrepcxne. Onaxo napt
tn na pexocrt ynpxm n cnonx naunnannxx n o xonna xnsnn myunn nounnenntx cnonmn
npoexramn. Bce +ro nectma noxoxe na saren nsanonannoro apuyxa-neopocnx, xoropomy nn n
uem ne orxastnamr. Mtcnt sanecrn menxonocrno no Mocxno ne aer napm noxox. Caonnnxy-
nemny Hnpnxy napt npenaraer conepmnrt eno nanranemee npnnnrt na xnone nce nnot,
xaxne y Fora ecrt. Osaauennt caonnnx npart ne cran: Bce nnot, rocyapt, nenosmoxno
npnnnrt. Ho napt tn, xax nsnecrno, ynpxm n npnxasan npncrynnrt x ranomy +xcnepnmenry [22 -
Koxypnn K. Hporonon Annaxym. M. 2011. C. 140.].
eno tno, xoneuno, ne n +xcnepnmenre n ne n ercxocrn napx. Cyx no ncemy, Anexce
Mnxanonnu naexncx npenparnrt nponsnocrno menxa (ero n Poccnm npnnosnnn ns-sa rpannnt) n
ony ns oxontx crare rocyapcrnenno xasnt, xax n ntneenne pyrnx, mano nonynxpntx o ro
nopt, centcxoxosxcrnenntx xyntryp. Bet +xonomnuecxoe nonoxenne n crpane ocrannxno xenart
nyumero Ment ynr a nona c Hontme oecxponnnn Poccnm.
uro xe xacaercx npnnnnxn xnont, ro ryr cxasanact pexax naoxnocrt napx, nx xoroporo xnonx
tna ocotm epenom, nnecxnm cnmnonom pena nosnannx opa n sna. A nount cnac ncera
xnnxncx nx Anexcex Mnxanonnua ocoo nounraemtm npasnnxom. Ho+romy xnonente cat
naroyxann no nce Mocxne, naunnax c Kpemnx, n, xoneuno, n Hsmanone. Fontmoe nnnmanne
yenxnn n ntneennm nontx copron.
uro xe o naoxnocrn rocyapx, ro n ncxyccrne nocrnrtcx n monnrtcx on mor norxrartcx c nmtm
nnoxom: n nocrnte neenn on en onn pas n ent, n npnrom xanycry, rpysn a xrot. A n nnte nn n
nonce n ne nnn, n ne en. Ho mecrt uacon xpxy orcrannan on n nepxnn, ormepnnax no nonropt rtcxun
semntx noxnonon. 3ro tn ncront pennepyccxn oromonen, crpono n nentno coennxnmn n
nonnre ymennoro cnacennx rpy renecnt c nanpxxennem pennrnosnoro uyncrna, onennnan
rocyapx Knmuencxn [23 - Knmuencxn B.O. Vxas. cou. C. 135.].
Eme onnm cnxmenntm nnoom tn nx Anexcex Mnxanonnua nnnorpa, xoropt n ero
monapmem cosnannn tn cnxsan c opasom Hncyca Xpncra. Hnrepecnt ]axr n 1665 roy n
Hsmanone nocannn nnnorpante xycrt, npnnesennte n Mocxny caonnnxom ns Acrpaxann
Bacnnnem Hnxnrnntm. Hpomno necxontxo rpyntx ner, a rounee, cypontx snm, n nor, na paocrt
napm, nenxne nost narocnonennoro n yxopennnmerocx nnnorpaa onnnn ecexn n onom ns
nsmanoncxnx caon, cranmem orcene Bnnorpantm. Tax n saponncx na Mocxne +ror mxnt ]pyxr.
Tpyno npnxnnancx nnnorpa n Poccnn. Ho, necmorpx na ouennnte rpynocrn, Anexce
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
Mnxanonnu ne ocrannxn saren c ero noncemecrntm pasneennem. Ho saymxe ymnoro txxa
Anepxnx Knpnnnona, sameno rennonmnnomy nnnorpay onxen tn nocnyxnrt xptxonnnx,
nposnannt cenepntm nnnorpaom. H nce-raxn n nnte roa ypoxa nnnorpaa n Hsmanone tn
nennoxnm, ns nero axe enann mecrnoe nnno.
A xaxne tnn n Hsmanone nnernnxn! He xyxe, uem n Bepcane n uonrenno. Homnmo rex nneron,
uro pocnn n name cpenepyccxo nonoce, pasnonnn n rmntnant, n nnnnn, n rnosnxn. nx +ro
nenn onxrt xe npnrnacnnn ronnancxnx nneronoon. Honyuancx npxmo-raxn Forannuecxn ca.
Omnpnte n rycro sacaxennte, xpxne nnernnxn opamnxnn ]onrant c ]nrypamn npnuynnntx
snepe, ns nacrn xoroptx nna noa.
Hsmanono npenparnnoct n nmnmym nernmm pesnennnm Anexcex Mnxanonnua, xya napt
npnnosnn nnocrpannen npoemoncrpnponart ycnexn oreuecrnennoro centcxoro xosxcrna. Hpn
Anexcee Mnxanonnue Hsmanono cnannnoct xax omnpnax n naroycrpoennax
centcxoxosxcrnennax ]epma. nx pacmnpennx namnn n cenoxocon tno pacunmeno mnoro neca. Ha
nonxx tnn ycrpoent cmorpnntnn epenxnnte amnn nx nanmennx sa paoranmnmn na nonxx
xpecrtxnamn, nnmer H. Ctrnn [24 - Ctrnn H.B. Hs ncropnn mocxoncxnx ynnn. M. 2008. C. 201.].
Bepnoe
nocxpecente n Mocxne npn nape Anexcee Mnxanonnue. Becrnne narpnapxa na ocnxrn. Xy. B.I.
Bnapn. 1865 r.
Hapt
Anexce Mnxanonnu c oxpamn na coxonnno oxore nns Mocxnt.
Xy. H.E. Cnepuxon. 1873 r.

Ocymecrnnenne nepeuncnenntx macmrantx nononneenn rpeonano npnnneuennx nemanoro
uncna paounx pyx, nx uero no nonenennm Anexcex Mnxanonnua nauanoct nepecenenne n
Hsmanono xpecrtxn ns pasntx yronxon crpant. Cxornnxon npnnesnn ns Manopoccnn, caonoon c
Hnxnero Hononxtx, ntnxnnxon c Hcxonmnnt, a axuenoon, ntpamnnammnx apyst, ns Acrpaxann.
Apxnnnax cnpanxa rpexcornerne annocrn rnacnr: Kpecrtxne cnesent nso mnornx nopnontx cen
n nonocre n ns xynnenntx norunn, a nnte pant y ncxxnx unnon nme a nnte npnsnant tnn
nnroncxne ntxont, a nnte pant nx roro, uro cnyxnnn no nopax y ncxxnx unnon nme
nocacxne rxrnte nmn n nopnontx cen xpecrtxne n xpecrtxncxne ern, a nnte xynnent [25 -
Aneptxnon KA. Vxas. cou. C. 305.].
Ie xe cennnn raxoe uncno nnont npntnmnx? nx +roro x Hsmanony npnnncann nnsnexamne
semnn, n pesyntrare uero rpannnt Hsmanoncxo norunnt n 1660-x roax npocrnpannct or
conpemennoro uepxnsona na cenepe o Kycxona na mre. Borunny npenonaranoct sacennrt 548
nopamn namenntx xpecrtxn n 216 nopamn roprontx n pemecnenntx nme. Ftnn axe
cocrannent ueprexn pacnonoxennx opor, o uem paccxastnamr coxpannnmnecx pyxonncnte nnant
Hsmanoncxnx nnaenn, arnponannte nropo nononnno XVII nexa.
Ho xpecrtxne ne ncera onpantnann nosnaraemte na nnx naext. Hemano nepecenennen, ronxom
ne oocnonanmnct, nanocrpnno ntxn oparno: cnnmxom rxxentm oxasanoct pemx ocnoennx nontx
sement, ne ornnuammnxcx ocotm nnooponem. Houna sect, na xpam Memepcxo nnsmennocrn,
tna rnnnncro, c nontmenno nnaxnocrtm. Bor n yxonnn ns Hsmanona xpecrtxne nentmn
cemtxmn. Crarncrnxn roro npemenn nocunrann, uro ns 664 nepecenenntx na nsmanoncxne semnn
xpecrtxncxnx ceme cexano 481.
A net nx raxnx pasnoopasntx paor, nameuenntx Anexceem Mnxanonnuem, rpeonannct nmn
ontrnte xnnornnnnxn, sneponmnxn, xoxennnxn, ctpomxrnnxn, nnnorpaapn, oroponnxn,
naceunnxn. Ho orstnam ynpannxmmnx, xpecrtxne. na paore unnxrcx nenocnymnt. Bor n
npnxonnoct cnennantno nannmart nme co cropont, npnuem saoporo. Hccneonarenn nastnamr n
nmena nnosemnen, xnnmnx n paoranmnx n Hsmanono: mentnnunt macrep xon non, caonnnx
Banenrnn ann, xyoxnnx Herep 3nrnnc.
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
Boome xe Hsmanono crano cnoeopasno ntcranxo ocrnxenn naponoro xosxcrna Poccnn
nropo nononnnt XVII nexa. Ha ero reppnropnn emoncrpnponannct ne rontxo pesyntrart
nnepennx nepeono arpapno nayxn, no n conpemennte npomtmnennte npenpnxrnx. Crexontnt
sano, nponsnonnmn crexno ntcouamero xauecrna, coornercrnymmee nyumnm enponecxnm
opasnam, ne xyxe nenennancxoro, xnpnnunt sano, nnnoxypnx
3ect tnn nxonnnxn ne rontxo ]pyxronte n xronte, no n mexannuecxne uaconoro crpoennx
cranox, mamnna nx omonora sepna noom, nsoperennax macrepom Anpeem Kpnxom,
monornntnte opasnt xoropo enan uaconmnx Monce Tepenrten. B omem, tno na uro
nocmorpert n napm, n ero rocrxm.
Fypnt noem centcxoro xosxcrna n npeenax orentno nsxro napcxo norunnt ne sarmnn nx
Anexcex Mnxanonnua ono ns camtx rnanntx saan n ero xnsnn oxort. Ho-npexnemy orar na
pasnneuennx tn 3nepnnt nop Hsmanona. Onn ns nnosemnen nsymnxncx ynnenntmn nm
nenepoxrno nennunnt entm meneem, neonapamn, ptcxmn n mnornmn pyrnmn xnnorntmn,
naxoxmnmncx rontxo nx roro, urot na nnx cmorpenn. A eme tnn sect nocn, onenn, rypt.
Anexce Mnxanonnu nmnn npnesxart n cno snepnnen, urot nocmorpert na opty menex c
coaxamn nnn axe c oxornnxom c ono nnmt porarnno. Ceronx or 3nepnnoro nopa ocrannct
nnmt nasnannx nyx ynnn n nepeynxon Hsmanoncxoro snepnnna.
A na nporexanmnx no Hsmanony peuxax Hsmanonxe (Cepepxnxe) n Hexopxe tno ntxonano
oxono 20 npyon n nocrannent noxnte mentnnnt. Bo ncex npyax pasnonnact pta (crepnxt,
ocerp, enyra n np.). Ftnn n cnennantnte npyt, nanpnmep, Hnxnount, n xoropom pasnonnnct
nnxnxn nx neuentx nene; Crexnxnnt, ocnyxnnanmn crexnxnnt sano; 3nepnnenxn,
ocnyxnnanmn snepnnen. Ha Kpyrnom npyy tn ocrpon, na xoropom Anexce Mnxanonnu
nocrponn cee epenxnnt nopen, oxpyxennt nont eperon npya xamenntmn crenamn c amne-
nopora-mn. Kpome epenxnntx cnyx, nnyrpn cren nx ocnyxnnannx nopna n xpanennx npnnacon
croxnn 53 xamennte nanart n tno ntptro nxrt norpeon [26 - Aneptxnon K.A. Vxas. cou. C. 305.].
A eme tnn Heexncxn, Onenn n Coaun npyt.
epenxnnt nopen a xamennte nanart +ro cnnmxom cxpomnoe oosnauenne cosannoro n
Hsmanone apxnrexrypnoro ancamnx, nopaxanmero conpemennnxon cnoe xpacoro, cranmero
nonnomennem uecronmnntx samtcnon nepenonnxemoro xnnyue +neprne napx Anexcex
Mnxanonnua. Mecrom nx crponrentcrna cnoe pesnennnn on nspan Hsmanoncxn ocrpon, nx
uero tna sanpyxena mecrnax peuxa Hsmanonxa n cosan ontmo Cepepxno-Bnnorpant npy
noxpyr ocrpona.
Hsmanoncxn ocrpon coennxncx c ocrantno semne ontmnm enoxamenntm mocrom n
uertpnanart nponeron, ntcrpoenntm n 16711674 roax. Mocr tn cnxsan nymx amnxmn na
nese n na ntese. Famnx, naxonnmaxcx na ocrpone, ntnonnxna eme n ]ynxnnn xonoxontnn
Hoxponcxoro coopa. Famnx-xonoxontnx nmena rpn +raxa, nnnsy n xapayntne onrann crpentnt, a
na nnmn tna nanara nx saceann Foxpcxo ymt, no +ro npnunne amnm nastnann ne rontxo
Mocrono, no n ymcxo.
Kpecrtxn c ocrpona ntcennnn, nopt ypann, ouncrnn, raxnm opasom, semnm no macmranoe
crponrentcrno. Ha ocrpone tn pacnnannponan Iocyapen nop, noenennt na ne uacrn
o]nnnantnym n xosxcrnennym. Onnnernopennem nepno cran epenxnnt napcxn nopen n rpn
+raxa, crponrentcrno xoroporo nauanoct n 1676 roy n npoonxanoct n reuenne nyx ner. nopen
cocroxn ns cemn orentntx cpyon, oennenntx mexy coo cenxmn n nepexoamn. Kax nonnoct
na Pycn, nepnt +rax tn sanxr xyxnxmn a xnaontmn. Monapmne noxon ycrponnn na nropom
+raxe sect oocnonancx cam Anexce Mnxanonnu, napnna Harantx Knpnnnonna (nropax xena, c
1671 roa), napcxne ern.
Hapt tn ne uyx n ncxyccrny xnnonncn, a noromy nnreptep nanar yxpamann nonorna na
nnecxne remt, ns xnsnn pennnx nape Apraxcepxca n Koncranrnna.
B xosxcrnenno uacrn Iocyapena nopa naxonnnct cnyxt, sannmanmnecx ecnepeontm
oecneuennem xnsnn napx n ero cemtn, naesxanmnx n Hsmanono. nx +roro ntcrponnn nanart
Ctrnoro, Xnenoro n Kopmonoro nopon, yrontnym nanary, ntptnn norpea n oycrponnn nennxn.
Hoxo n esonacnocrt napcxo cemtn oxpanxnn crpentnt, oocnonanmnecx n nanarax, croxnmnx
nnnornym c Hepennmn n 3annmn noporamn Iocyapena nopa.
Hsmanono yxpacnnoct n xamenntmn xpamamn. Hpn Anexcee Mnxanonnue nauanoct, a npn ero
ctne ueope Anexceennue saxonunnoct, nosneenne nennuecrnennoro Hoxponcxoro coopa
Hpecnxro Foroponnt. Ho xpacnno nerene, napt sayman nosnecrn coop n xamne na mecre
npexnero epenxnnoro no cnyuam poxennx cnoero ctna Herpa n 1672 roy. Ho ono ns nepcn n
cam npeopasonarent Poccnn raxxe ponncx n Hsmanone (ero mart, napnna Harantx Knpnnnonna,
ncem cepnem nonmnna Hsmanono).
Coxpannnmncx o namero npemenn coop tn nosneen x 1679 roy nsnecrntm pyccxnm sounm
Hnanom Kysneunxom n xocrpomcxnmn xamenmnxamn Ipnropnem n ueopom Meneentmn (ror xe
xamenntx en macrep Kysneunx crponn n Hsmanone pnrn, mentnnnt n nnornnt, on xe nosnen no
saxasy napx n coxpannnmncx o namero npemenn xpam Ipnropnx Heoxecapncxoro na Fontmo
Honxnxe).
Hepe crponrenxmn tna nocrannena cneymmax saaua: Cenart n crapom cene Hsmanone
nepxont xamennym npornn opasna coopntx nepxnn, uro n Anexcanponcxo cnooe, es noxneron
nnnom mex cren enxrt caxent, nonepeunnxy rox, a ntmnna nepxnn n anrapx xax nonaonrcx, a
xpyrom ro nepxnn cenart rpn crynenn xax oneercx, a enart nam ro nepxonnoe xamennoe eno,
xax nomacrepte yxaxer [27 - Aneptxnon K.A. Vxas. cou. C. 305.].
Hoxponcxn (nosnee Tponnxn) coop Anexcanponcxo cnoot necnyuano cnyxnn opasnom
nx sounx, net cnooa nsanna tna saropono pesnennne mocxoncxnx nnacrnrene naunnax
c nennxoro xnxsx Bacnnnx III, ne ronopx yxe o Hnane Iposnom. Ho nonyunncx concem nno coop,
onee noxoxn na Vcnencxn, uro n mocxoncxom Kpemne.
Ho onenxam ncxyccrnoneon, Hoxponcxn coop cran onnm ns camtx rpannosntx nx cnoero
npemenn. Vxe ona ero ntcora ronopnna o macmrae nourn 60 merpon! A nxrt ero orpomntx rnan-
nyxonnn nsanexa yxastnann nyrt x napcxo pesnennnn. K cosannm nxrnxpycnoro nxonocraca
coopa npnnnexnn macrepon ns Opyxeno nanart Kpemnx ueopa 3yona, Cemena Poxxona,
Bacnnnx Hosnancxoro n Kapna 3onorapena. Anrop nspasnon Crenan Honyec.
Hpn nape ueope Anexceennue (npannn n 16761682 roax) n crnne pyccxoro ysopoutx x 1676 roy
tn ntcrpoen xamennt xpam Poxecrna Xpncrona c npnenamn Kasancxo nxont Foxne Marepn n
cnxrnrenx Hnxonax uyornopna. Xpam +ror tn nocrpoen n cnooe, re oocnonannct xpecrtxne-
nepecenennt. On payer rnas mocxnnue n ceronx.
Boome xe npn ueope Anexceennue Hsmanono repxer snauenne +xcnepnmenrantno nnomaxn no
nnepennm nyumnx ocrnxenn arpapno nayxn, nce ontme npenpamaxct n saroponym, nernmm
pesnennnm. Ho nce xe nacnecrno, ocrannennoe Anexceem Mnxanonnuem, tno orpomno, o uem
cnnerentcrnyer nepennct roro npemenn:
Pomn 115 ecxrnn. Pomn, uncnom 5, sanonente. Poma nanentnax, re xnnn nannn. 3nepnnen.
Hnoonte cat, uncnom 32, anrexapcxne oropot. Perynxpnt ca. Bnnorpant ca. Bonun nop.
Xnrnt nop n 20 xnrnnn. Htnxno nop nx mxrnx ntny. Cxornt nop, n nem 903 txa, 128
xopon, 190 rennn n 82 rentna, 82 apana, 284 cnnntn. Konmmn nop, n nem 701 nnoxoen, xonn,
xotnt n mepnnt. Bononn nop. Bnnorpanax mentnnna. Hnnonapnx, meonapnx, conoonnx,
macnoonx. Hrnun nop, n nem neen, nannnnt, yrxn n oxornnutn xypt mnornx poon. Ha
myxomontne 7 mentnnn. Crexnxnnt sano. Hepxne xamenntx 3, epenxnntx 2, nopon nonontx 5 n
11 npnuernnxon. Boxcan nx nncrarentntx npecrannenn. Mocr, momennt yontmn
pyctxmn 27 npyon, n onom myxn, n pyrom crepnxn, xaxontm myxam napennt nemann sonorte
cepexxn n xnnxann n cepepxnte xonoxontunxn. [28 - Ctrnn H.B. Vxas. cou. C. 188.].
He ocnano nnnmanne napcxo nnacrn x Hsmanony n c nauanom nepnoa perenrcrna napennt
Co]tn npn nyx manonernnx napxx Herpe I n Hnane V, xoropoe nnnoct c 1782 no 1789 rot.
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
Bnnmanne +ro ntpasnnoct n nepecrpoxe rmannem Co]tn n 1688 roy omono nepxnn Hoaca]a
napennua Hnncxoro. 3ra nepxont tna nsnecrna rem, uro no ee cnoamn n 1680 roy cam Cnmeon
Hononxn unran cnon nnpmn nnnmammnm emy napm ueopy Anexceennuy n ero cemte. Hpn Co]te
nepxont nonyunna saxonuennt onnx n crnne naptmxnncxoro apoxxo, cran onnm ns nepntx
opasnon +roro uncro mocxoncxoro crnnx. Hepecrpoxo nyxxpycnoro xpama pyxononn Bacnnn
Ionnntn, ]anopnr napennt, nonenenme coennnrt xpam co cnonmn xopomamn cnennantntm
nepexoom. Ftna sect n xonoxontnx. Hnrepecno, uro cornacno nerene, nocne noannennx
Crpenenxoro ynra Herp I nonauany npnxasan epxart Co]tm nmenno n rax nmnmom em
Hsmanone, a yxe norom ee nepenenn n Honoennun monacrtpt. Xpam Hoaca]a cnecnn c 19361937
roax.
Hmontrnte samerxn o xnsnn Hsmanona npn Co]te ocrannn napycnt macrep, ronnanen n
Crpec: 19 xnnapx 1669 r. mt. noexann n epennm na paccroxnnn nonymnnn or Mocxnt. Tam xnna
cecrpa ero napcxoro nennuecrna n orpomnom nopne, ntcrpoennom ns onoro rontxo epena, onaxo
nectma xpacnno n na uyxesemnt na. Hpn nopne tno omnpnoe mecro nx ox snepe, n nam
nocuacrnnnnnoct ynnert rpannm menee n nonxon, na xoropym npnexann n canxx ero nennuecrno n
ntcmee nopxncrno. Mecro +ro tno oropoxeno ontmnmn pennamn, rax uro spnrenxm, xoroptx
tno necuernoe mnoxecrno, yonee tno nanmart crox. Hepe rpanne mt ynnenn oxono
nyxcor nonxon n menee pxom c orpomno cnopo coax. nxnx snepe npnnosnnn n npountx
xnerxax na canxx. Ero nennuecrno n snart croxnn na ranepee nopna, urot cnenrt sa spennmem. Ho
snaxy ntnycrnnn necxontxnx nonxon n menee, na nnx pocnnnct coaxn, n nauanact cnanxa; onn
naann meprntmn, pyrne panentmn. Cpen snepe naxonnnct mocxonnrt, nanpannxnn nx n
ornonnn rex, xro onro rptscx, oparno n xnerxy. H cnnpente snepn, rontxo uro yxacno
ecnonanmnecx, nosnonxnn necrn cex, xax xrnxra [29 - Hyremecrnnx no Poccnn ronnanna Crpmca
// Pyccxn apxnn. 1880. N 1.].
Ocnporenmee nocne naennx napcxo cecrpt Hsmanono nenaonro nepemno x pary Herpa n ero
conpannrenm Hnany V. Hnocrpanen Hpxn ann nncan: Hsmanono, n mnne or Mocxnt, ns-sa
nnsocrn senentx pom ouent yonoe mecro nx ortxa. 3ect ecrt crexontnt sano, re nemnt
nponsnoxr crexno nx nyx napcxoro nopa. Hapcxn nopen n sect epenxnnt, a pxom xamennax
nepxont, xoropym ntnue napt Hnan noccranannnnaer. Ecrt ca, ontmo n xopomo yxoxennt [30 -
Hpxn ann. Conpemennoe cocroxnne nennxo Poccnn, nnn Mocxonnn // Bonpoct ncropnn. 1968.
N 1. C. 45.].
Hocne cxopo cmeprn Hnana Anexceennua n 1696 roy Hsmanono oromno ero none Hpacxonte
ueoponne c rpemx oueptmn. 3ect n Hsmanono n npomnn mnte rot nnemxnnnnt Herpa I n
yyme nmneparpnnt Annt Hoannonnt, mname ns rpex ouepe Hnana V. A cecrpa ee
Exarepnna, tna mareptm Annt Heonontonnt, xnnxnmecx perenrme npn manonernem Hoanne
Anrononnue, nponapcrnonanmem na npecrone ncero nnmt ro.
Anna Hoannonna raxxe nonmnna Hsmanono, ocoenno sannman ee rearp. B cene Hsmanone out
napx Hoanna Anexceennua cama pacnopxxanact npecrannennxmn sa xynncamn. Ha +rom npnnopnom
rearpe n anrpaxrax xnnxnnct ypaxn, ypt, myrt c myrnxamn n saannxnn spnrene nnxcxom no
snyxn poxxa c npnnenamn nnn pasntmn ]apcamn. Tam tno, no nocnonnne napx Anexcex
Mnxanonnua, eny npemx, a norexe uac, nncan Mnxann Htnxen.
upesntuano nnrepecnte cnnerentcrna o npetnannn n Hsmanone n 1702 roy ocrannn
nsnecrnt ronnancxn xnnonncen n nyremecrnennnx Kopnennc e Fpmn. Bo npemx cnoe noesxn
n Poccnm on nnsxo nosnaxomnncx c napem Herpom, nonpocnnmnm xyoxnnxa saneuarnert cnonx
nnemxnnnn na noprperax:
Hapt, ysnan, uro x ncxycen n xnnonncn, noxenan, urot x cnxn noprpert c rpex mntx mantx
xnxxen, ouepe para ero, napx Hnana Anexceennua, napcrnonanmero nmecre c nnm o xonunnt
cnoe, nocneonanme 29 xnnapx 1696 roa. 3ro, cocrnenno, n tno rnanntm nonoom, npnannn
on, nx uero x npnrnamamct renept xo nopy. c yonontcrnnem npnnxn raxym uecrt n ornpannncx x
napnne, marepn nx, n onn noremnt nopen ero nennuecrna, nastnaemt Hsmanontm, nexamn n
onom uace or Mocxnt, c namepennem npexe ynnert xnxxen, uem nauart yxe mom paory. Kora x
npnnnsnncx x napnne, ona cnpocnna menx, snam nn x no-pyccxn, na uro xnxst Anexcanp (A..
Menmnxon A.B.) ornernn sa menx orpnnarentno n necxontxo npemenn npoonxan pasronapnnart c
nem. Horom napnna npnxasana nanonnnrt neontmym uapxy noxo, xoropym ona n nonecna
cocrnennopyuno xnxsm, n xnxst, ntnnn, oran uapxy ono ns naxonnmnxcx sect npnnopntx
ennn, xoropax cnona nanonnnna uapxy, n napnna rouno raxnm xe opasom noana ee mne, n x, n cno
uepe, onopoxnnn ee. Ona nonoruenana raxxe nac n no pmmxe nnnom, uro cenann n rpn monote
xnxxnt. 3arem tn nannr ontmo craxan nnna, xoropt napnna onxrt cocrnennopyuno noana
xnxsm Anexcanpy, n +ror, ornnnmn nemnoro, oran craxan npnnopno ennne. To xe nonropnnoct
n co mnom, n x rontxo nonec craxan xo pry, noromy uro npn nope +rom cunramr nenpnnnuntm
ntnnnart o na nocnenn nonocnmt craxan nnna. Hocne +roro x neperonopnn nacuer noprperon
c xnxsem Anexcanpom, xoropt onontno xopomo nonnman no-ronnancxn, n xora mt yxe
conpannct yxonrt, napnna n rpn ee ouepn-xnxxnt ann nam nonenonart npante cnon pyxn. 3ro
camax nennxax uecrt, xaxym rontxo moxno nonyunrt sect [31 - Poccnx XVIII nexa rnasamn
nnocrpannen. H. 1989. C. 201.].
Xyoxnnx npnnxncx sa paory. Herp roponnn ero, nonpocnn saxonunrt noprpert xax moxno
tcrpee. Kopnennc e Fpmn nsopasnn napcxnx nnemxnnnn n nonnt pocr, n nemenxnx nnartxx, n
xoroptx onn otxnonenno xnnxnnct n omecrno, no c anrnuno npnuecxo. Pncyx c narypt,
xnnonncen mor n nopono paccmorpert enouex: Crapmax, Exarepnna Hnanonna, nenanarn ner,
nropax, Anna Hnanonna, ecxrn n mnamax, Hpacxontx Hnanonna, noctmn ner. Bce onn npexpacno
cnoxent. Cpenxx enoxypa, nmeer nner nnna upesntuano nexnt n ent, ocrantnte ne
xpacnnte cmyrnxnxn. Mnamax ornnuanact ocoennom npnponom xnnocrtm, a nce rpn noome
oxonrentnocrtm n npnnernnnocrtm ouaponarentnom.
Hoxcnnm, uro nsopy ronnanna npecran yxe nont napcxn nopen, nocrpoennt nerom 1702 roa
nsamen nsnermanmero craporo. Xyoxnnx cran cnnerenem n onoro naxnemero cotrnx n xnsnn
Hsmanona ocnxmennx +roro nopna. 3naem mt n ary, xora nponsomno +ro cotrne 19 exapx.
B +ror ent Kopnennc e Fpmn ornpannncx n Hsmanono urot noxasart nanncannte nm napante
noprpert nerponcxnx nnemxnnnn napnne Hpacxonte ueoponne:
3ro tn ent, n xoropt ocnxmann nont nopen, npexe uem nop noer n nero. onoxnnmn o
cee, x nonyunn npnxasanne nooxart n nepnom noxoe, re x namen mnoxecrno npnnopntx ennn.
Hon ycrnan tn cenom n +rom noxoe, n n npano cropone ero naxonncx ontmo cron, ycrannennt
ontmnmn n mantmn xneamn, n na nexoroptx ns cnx xneon nexann npnropmnn conn, a na pyrnx
cepepxnte cononxn, nonnte conn. Ho otuam pyccxnx, pocrnennnxn n snaemte rex, xoropte
nepeesxann n nont om, xax t nocnxmann ero nexoroptm opasom contm, n axe n npoonxenne
necxontxnx ne cpxy. 3ro npnnomenne conn n xnea tno n ro xe npemx snaxom ncxxoro ycnexa,
xenaemoro nontm xnntnam, xenannx, urot onn nnxora ne nyxannct nn n xaxnx neoxonmtx
nx xnsnn nemax. axe rora, xora pyccxne nepemenxmr xnnnme, ro onn ocrannxmr na nony n rom
ome, ns xoroporo ntesxamr, ceno n xne, xax t n snax narocnonenn, xoropte onn xenamr rem,
xoropte yyr xnrt n +rom ome nocne nnx. Crent noxox, n xoropom x naxonncx n oxnannn,
yxpament tnn na nepxmn n oxnamn cemnanartm pasnnuntmn nsopaxennxmn rpeuecxoro
nnctma, na xoroptx tnn npecrannent naxnemne cnxrte pyccxnx, xoroptx onn otxnonenno
nomemamr n nepnom noxoe. 3ro, nnpouem, ne memaer, urot nsopaxennx +rn naxonnnct n n pyrnx
nnyrpennnx noxoxx.
A nor xax nponcxonno camo ocnxmenne nsmanoncxoro nopna: Fpar napnnt (Bacnnn
ueoponnu Canrtxon, xpanun Herpa I A.B.) croxn y nxoa nroporo noxox nmecre co mnornmn
pyrnmn rocnoamn n necxontxnmn cnxmennnxamn, xoropte, raxxe crox, epxann n pyxax xnnrn n
nenn yxonnte necnonennx. Hapnna, oxpyxennax necxontxnmn oxptnxmn, naxonnact n rpertem
noxoe no nce npemx orocnyxennx, npoonxanmerocx optx nonuaca. Kora cnyxa xonunnact,
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
menx nponenn n onn omnpnt noxo ooxart ram, xya ncxope nomna n +ra rocyaptnx, xoropo
x noxenan ncxxoro narononyunx uepes nepenounxa, tnmero none menx. Ona nsxna menx sa pyxy n
cxasana: xenam noxasart ree necxontxo noxoen, c raxo ouaponarentnom oporo, xaxo x
nnxora ne sameuan n ocoe ee cana. 3arem ona npnxasana ono npnnopno ennne nannrt mne
neontmym sonorym uapxy noxn, xoropym n noana mne cama, cenan mne sarem uecrt, osnonnn
nonenonart ee pyxy, uero yocronnn menx n monote xnxxnt, tnmne raxxe sect. Hocne +roro
napnna ornycrnna menx, npnxasan xnnrtcx x ne uepes rpn nx; sarem x n yannncx. Tax xax
npnnnxancx npasnnx Poxecrna Xpncrona, ro x npnnxn cmenocrt nonecrn n ap napnne cenannoe
mnom nsopaxenne poxecrna Hncyca Xpncra n necxontxo uerox, ntnesenntx mnom ns Hepycannma,
n x npocnn ee npnnxrt ro n pyroe nmecro xnea n conn. ( roxe nonec uerxn n monotm nennxnm
xnxxnam.) Ona, xasanoct, tna ouent onontna n ornaroapnna menx, cenan xe, n cnom ouepet,
mne oporo noapox nepcrent, a uerxn nx monotx xnxxen npnxasana mne camomy ornecrn x
xnxxnam. namen +rnx nocnennx sa cronom n pyro xomnare, re x n npyunn nm cno noapox n
nosnparnncx norom onxrt n noxo napnnt. Ona ns xnxxen npnmna rya xe ncne sa mno n
nonecna mne neontmym uapxy noxn, a norom n ontmo craxan nnna, nocne uero x yannncx,
nnxame ornaroapnn nx.
B xnnape Kopnennc e Fpmn tn nnont npnrnamen n Hsmanono: 20-ro uncna napt npncnan
npnxas naxnemnm pyccxnm rocnoam, rocnoxam n mnornm pyrnm ocoam n uncne rpexcor uenonex
xnnrtcx n Hsmanono n 9 uacon yrpa. To xe camoe npenncano tno n nnocrpanntm nocnam, ontme
uacrn xynnon n cynpyram nx; raxnm opasom, onxno tno copartcx o nxrncor uenonex, ns
xoroptx xaxomy npenoxeno tno nenpemenno npnnecrn napnne noapox npn ee nospannennn.
Hoapxn +rn cocroxnn otxnonenno n pasntx nsxmntx nemnnax n pexnx nsennxx, sonortx n
cepepxntx, n nennxonenntx meanxx n romy noontx nemax, cmorpx no xenannm xaxoro. Ho
npexe nonecennx noapxon nx sannctnann n xnnry, c oosnauennem nmenn xaxoro npnnocnnmero
ap, a sarem npyuann nx n pyxn ono ns monotx xnxxen, xoropax osnonxna nocne +roro nenonart
npnnocnrenm pyxy cnom. Fontmax uacrt oxp n oxptnt, npyuanmnx nnauane cnon noapxn,
pasexannct no omam, ocrantntx xe npnrnacnnn x oey. Hocne oea tnn nnxcxn n necennnnct o
nonynoun, nocne uero yxe pasomnnct.
Kaxoe nneuarnenne nponsnena Mocxna na xyoxnnxa? Camoe npexpacnoe. A net +ro tno ne
nepnoe ero nyremecrnne, o roro, xax npnexart n Poccnm, on nnen nemano xpacnntx ropoon: Pnm,
Benennx, Hepycannm On cran onnm ns nepntx, xomy yanoct cosart nanopamy penne pyccxo
cronnnt, xneocontcrno xoropo sanomnnn na ncm ocranmymcx xnsnt: Hmesnocrn, xoropte
oxastnann mne npn +rom nope n npoonxenne ncero npemenn, xora x paoran ram noprpert, tnn
neotxnonennt. Kaxoe yrpo menx nenpemenno yromann pasntmn nannrxamn n pyrnmn
ocnexnrentntmn, uacro raxxe ocrannxnn oeart, npnuem ncera noananact n ronxnna, n pta,
necmorpx na ro uro +ro tno n Bennxn nocr, nnnmarentnocrt, xoropo x nsymnxncx. B
npoonxenne nx noananoct mne nonont nnno n nnno. Onnm cnonom, x ne ymam, urot na cnere
tn pyro raxo nop, xax +ror, n xoropom t c uacrntm uenonexom opamannct c raxo
narocxnonnocrtm, o xoropo na ncm xnsnt mom coxpanm x rnyoxym npnsnarentnocrt.
A nanncannte ronnannem noprpert nnemxnnnn Herpa I tnn no nonenennm napx pasocnant
nnocrpanntm xennxam, c xoroptmn rax xoren noponnrtcx rocyapt-pe]opmarop, uro no mnorom n
npnneno nnocnecrnnn x cront narynomy sacnntm nnocrpannen na poccncxom npecrone. Bor
nouemy napt rax roponnn xyoxnnxa.
Hapcxne nnemxnnnnt, npeanaxct ynecenennm, xnnn n Hsmanono nourn o xonna nepnoro
ecxrnnernx XVIII nexa, nepeexan sarem nxyne co ncem napcxnm nopom n nonym, cenepnym, cronnny.
Ho crapym norunny Pomanontx napcxn nop ne satnan. Tax, n 1703 roy Herp I n nnctme x
Crpemneny nenen ns cena Hsmanona nocnart ocentm n Ason xopentx ncxxnx senn, a oconnno
xnynnmnoro, n nyx caonnnxon, at ram onte pasmnoxnrt. A n 1704 roy Herp npnxasan
npncnart n C.-Herepypr, ne nponycrx npemenn, ncxxnx nneron ns Hsmanona, a ontme rex, xon
naxnyr, nnmer Htnxen.
Hourn xaxt ro npnesxann n Mocxny Hpacxontx ueoponna c oueptmn: Hs Mocxnt npnmnn
cnyxn, uro noncrnymmax cynpyra napx Hnana, Hpacxonnx, c rpemx oueptmn cnonmn (ns xoroptx
crapmax Anna tna roxe yxe nonom repnora Kypnxncxoro, a cpenxx ntmna nosnee sa repnora
Mexnenyprcxoro) nonyunna npnxasanne ocrannrt cnom ynecennrentnym auy, ocranmymcx e no
nonn yen Hsmanono, nexamee n 3 mnnxx or Mocxnt, n npnexart n Herepypr, nncan n 1715
roy nemenxn nnnomar Beep [32 - upnpnx Xpncrnan Beep. Hpeopaxennax Poccnx. 3anncxn o
Herpe Bennxom n ero napcrnonannn Fpaynmnercxoro pesnenra Beepa // Pyccxn apxnn. 1872.
N 6.].
Hsmanono tno nenpemenntm mecrom nocemennx nnocrpannen. B nennnxe upnpnxa
Bnntrentma Fepxrontna, xamep-mnxepa ns cnnrt ronmrnncxoro repnora Kapna-upnpnxa,
neonoxparno ynomnnaercx Hsmanono. B xnnape 1723 roa Fepxrontn cran cnnerenem rearpantnoro
npecrannennx n napcxom nopne:
Kora mt npnexann n om, re nasnauancx cnexraxnt, nac nponenn n xaxym-ro xonypy, ne
npocropnee n ne nyume anarana mapnonerox n Iepmannn; ram tno rontxo necxontxo am-
nnocrpanox n nectma nemnoro nopxountx xananepon. Komenm npecrannxnn monote nmn,
xoropte yuarcx n romnnrane xnpyprnn n anaromnn y oxropa Fnnoo n xoropte, xoneuno, nnxora
ne nnann nacroxme xomenn. Onn pastrptnann n nnnax Hcropnm napx Anexcanpa n napx
apnx, pasenennym nmn na 18 ecrnn, ns xoroptx 9 anannct n nepnt ent n 9 na cneymmn.
Hocne xaxoro ecrnnx cneonana necenax nnrepmenx. Ho nce +rn nnrepmenn tnn ns pyx non
nnoxn n ncera oxanunnannct noraconxo. Komenx, cama no cee xort n ceptesnax, pastrptnanact
raxxe xax nentsx xyxe; onnm cnonom, nce tno ypno. Ero ntcouecrno an monotm nmxm 20
pyne, a nmneparop, xax ronopnnn, noxanonan nm namenn 30 [33 - Hencront pe]opmarop. M.
2000. C. 178.].
A nor n eme ono npecrannenne, spnrenem xoroporo oxasancx xamep-mnxep:
Kora nacrynnno npemx npecrannennx, npnnnecca Hpacxonnx npnmna n oxnnna o rom, nouemy
ee nennuecrno cxopo npnxasana ropnnuntm n nym-rpem cnyram nesrn cex n sany na cnoem cryne c
xonecamn. Hpnnnecca raxxe tna c namn neotxnonenno mnnocrnna, nonena nac c coom n ouent
saornnact, uro mt xopomo cenn. B sane cnexraxnx mt namnn ontmoe omecrno semnnx am n
xananepon; no ns nnocrpannen, xpome Fone n menx, ne tno nnxoro. B 5 uacon nonxnn sananec, n
xomenx nauanact. Cnena tna ycrpoena nectma neypno, no xocrmmt axrepon ne ornnuannct
nsxmecrnom. Iepnornnx Mexnenyprcxax cama ncem pacnopxxanact, xorx cnexraxnt cocroxn ne ns
uero nnoro, xax ns nycrxxon. Ho oxonuannn ero ona onxrt ntmna n sany x rocrxm; onaxo x,
noronopnn nemnoro c tnmnmn ram amamn, cxopo ornpannnact n cnom xomnary n npnxasana rpa]y
Fone n mne cneonart sa coom.
Vnomxnyrax repnornnx Mexnenyprcxax +ro nnemxnnnna Herpa Exarepnna Hoannonna,
ntmemax samyx sa repnora Kapna Heononta Mexnenypr-Bnepnncxoro n 1716 roy. Coms
nonyunncx ontme nonnrnuecxn, uem paunt. H, trt moxer, no +ro npnunne yxe ncxope, n 1722
roy, Exarepnna Hoannonna nepnynact or myxa-ecnora na ponny. C coom ona npnnesna
rpexnernmm out Ennsanery-Exarepnny Xpncrnny. 3ra manentxax enouxa crana nmnmnne ncero
Hsmanona. E cyxeno tno n 1733 roy npnnxrt npanocnanne n nonyunrt nonoe nmx, cran Anno
Heonontonno.
B cepenne 1720-x roon, co cnon Fepxrontna, nsmanoncxn nopen ontmo nerxn
epenxnnt om, re napnna c nexoroporo npemenn nocennnact n xnner, xax n monacrtpe.
Ho xaxnm t nerxnm nn tn nopen, nourn xaxym neenm ycrpannanoct ram necente c nnpamn a
nnxcxamn, repoem xoroptx sauacrym tn napt Herp, cam nmnnmn ntnnrt n cnennmn sa rem,
urot noxpyr nero ne tno nn onoro rpesnennnxa. Hmenno n Hsmanono npnexan rocyapt, urot
opaonart cnonx nnemxnnnn naxneme nonocrtm o cnoe cxopo xennrte na cnyxanxe Mapre
Cxanponcxo, nponcxoxenne xoropo o cnx nop ocraercx cnopntm nonpocom. Hapcxne
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
pocrnennnnt tnn rax cpaxent +rnm namepennem Herpa, uro cpasy xe crann nanepeo
paccxastnart ncem nopx o rom, xaxax paocrt nx xer. Cpen nocnxmenntx oxasancx n arcxn
nnnomar Rcr Rnt:
esnn n Hsmanono nop n 3 nepcrax or Mocxnt, re xnner napnna, nona napx Hnana
Anexceennua, co cnonmn rpemx oueptmn, napennamn. Hoexan x x nnm na noxnon. Hpn +rom cnyuae
napennt paccxasann mne cneymmee. Beuepom nesaonro nepe cnonm oresom napt nosnan nx,
napnny n cecrpy cnom Harantm Anexceenny n onn om n Hpeopaxencxym cnooy. Tam on nsxn sa
pyxy n nocrannn nepe nnmn cnom nmonnnny Exarepnny Anexceenny. Ha yymee npemx, cxasan
napt, onn onxnt cunrart ee saxonnom ero xeno n pyccxom napnne. Tax xax ceuac nnny
esornararentno neoxonmocrn exart n apmnm on onenuartcx c nem ne moxer, ro ynosnr ee c
coom, urot conepmnrt +ro npn cnyuae n onee cnoonoe npemx. Hpn +rom napt an nonxrt, uro
ecnn on ymper npexe, uem ycneer na ne xennrtcx, ro nce xe nocne ero cmeprn onn onxnt yyr
cmorpert na nee xax na saxonnym ero cynpyry. Hocne +roro nce onn nospannnn Exarepnny
Anexceenny n nonenonann y nee pyxy. Fes comnennx, ncropnx ne npecrannxer pyroro npnmepa, re
t xenmnna cront nnsxoro nponcxoxennx, xax Exarepnna, ocrnrna raxoro nennunx n cenanact t
xenom nennxoro monapxa. Mnorne nonaramr, uro napt anno t onenuancx c nem, ecnn t npornn
+roro ne noccranano yxonencrno, noxa nepnax ero xena tna eme xnna, no yxonencrno nonarano,
uro n monacrtpt ona nomna ne no opo none, a no npnnyxennm napx; no rax xax ona neanno
cxonuanact, ro npenxrcrnn x ncnonnennm napem ero namepennx onee ne oxasanoct [34 - Rcr Rnt.
3anncxn arcxoro Hocnannnxa n Poccnn npn Herpe Bennxom. // Hanpt Honrant. M. 2001. C. 68.].
Heoxonmocrt nemenennoro oresa n apmnm (o uem nnmer nnnomar) nmecre c yyme
poccncxo nmneparpnne tna ntsnana rax nastnaemtm Hpyrcxnm noxoom n Monannm nerom
1711 roa. A onenuancx Herp c nonmnnmecx emy cnyxanxo nocne nosnpamennx ns noxoa n
]enpane 1712 roa.
Herp I cnococrnonan npenpamennm Hsmanona n sanonennx, npana, +ro tn sanonennx nx ncex
ocrantntx, xpome camoro napx, ero cemtn n rex, c xem onn oxornnnct. Tex xe oxornnxon, xro
camonontno ocmennnancx saxonrt n Hsmanoncxne neca, napt nonenen oranart n Hpeopaxencxn
npnxas.
O xoporxom npannennn nnyxa napx-pe]opmaropa Herpa II, nanomnnaer crapnnnax rpanmpa Hnana
3yona 1729 roa, na ne mt nnnm ne rontxo nes manonernero napx n Hsmanono, no n cam
nopen, Hoxponcxn coop, Cesxn nop n nepxont Hoaca]a. Hecuacrnt Herp II n ro npemx cran
oexrom ontmo nrpt, n xoropo conepnnuann sa nnnxnne na nero ne nonnrnuecxne rpynnnponxn,
ntranmnecx ncnontsonart neontrnoro napx n cnonx xoptcrntx nnrepecax. Hcnancxn nocon repnor
Hnpncxn cran cnnerenem +roro: B +ro npemx oren ]anopnra (xnxst Anexce onropyxn A.B.)
npnyunn napx esnrt xaxt ent noyrpy, xax cxopo on oenercx, n ony nomocxonnym ero
nennuecrna, ceno Hsmanono, n ono mnne or ropoa. Hapx npnyunnn esnrt na oxory no
npenorom yannrt conepmenno or Enncanert, no na camom ene, nx roro, no-nepntx, urot
yannrt ero or ncex rex, xon mornn ronopnrt emy o nosnpamennn n Herepypr, no-nroptx, nx roro,
urot on ne sannmancx rocyapcrnenntmn enamn n urot nocennrt n nero, ennxo nosmoxno, mtcnt
o nneennn craptx otuaen, n, naxonen, nx roro, urot sacrannrt ero xennrtcx na ono ns cnonx
ouepe [35 - Iepnor Hnpncxn. 3anncxn o npetnannn npn Hmneparopcxom Poccncxom nope n
snannn nocna Koponx Hcnancxoro// Poccnx XVIII nexa rnasamn nnocrpannen. H. 1989. C. 138.].
Taxnm opasom, no none nonnrnuecxnx nnrpnranon Hsmanono nnont na xoporxoe npemx npnnnexno
nnnmanne nnacrt nmymnx.
Bcrynnnmax na npecron n 1730 roy Anna Hoannonna, nepnynmaxcx no raxomy cnyuam ns
Kypnxnnn, ncnomnnna o rax nmnmom em n ercrne n mnocrn Hsmanone. Cran nmneparpnne, ona
noonry xnna sect, ocoenno n 17301732 roax, xora nop nnont nepeexan ns Herepypra n
Mocxny. B 1731 roy nmneparpnna nenena ntcrponrt nont snepnnen, no cnonm pasmepam n
nanonnennm npenocxonnmn npexnn n Hsmanono na paocrt Anne Hoannonne sanesnn
nxopason, xnracxnx xopon, anrnnon, nxnx ocnon, oestxn, a eme nannnnon, ]asanon n npouym
xnnnocrt. Ftna sect, xax ncnomnnamr ouennnt, axe cnox sepa. A n Mocrono amne nnont
crann npononrtcx saceannx, rontxo yxe ne Foxpcxo ymt, a Cenara.
Anna Hoannonna rax npnntxna x Hsmanony, uro nonenena nasnart n uecrt cnoe pesnennnn
nont rnapecxn nonx Hsmanoncxn, npnopermn cnny n snauenne ne mentme yxe
cymecrnonanmnx, yupexenntx panee Herpom I Cemenoncxoro n Hpeopaxencxoro. Cornacno
Btcouamemy yxasy nmneparpnnt or 22 cenrxpx 1730 roa, onxno tno ntpart ns
nanmnnnnnn, yupenrt nonx n rpex arantonax n n ono rpenaepcxo pore, nmenonart
Hsmanoncxnm n coepxart, npornn n. rn. Honxa, rpertnm nonxom rnapecxnm, a o]nnepon
onpeennrt ns nn]nxnnen n xypnxnnen n npounx nann nnosemnen n ns pyccxnx, xoropte na
onpeenenntx npornn rnapnn panramn n xanonantem cex coepxart x uncrore nonxa moryr es
nyxt n x oyuennm npnnoxar cno rpy [36 - 3nocxo-Foponcxn H. Hcropnx ne-rnapnn
Hsmanoncxoro nonxa. CH. 1882. C. 246.].
Mecrom ncnoxannn nonoro rnapecxoro nonxa ntpann onxrt xe Hsmanono, re n npoxonnn
noennte cmorpt nonoro ]opmnponannx. Anna Hoannonna c 1736 roa xnnxnact raxxe n nonxonnnxom
Hsmanoncxoro nonxa, a ee repnor Fnpon (xya xe es nero!) nononxonnnxom.
Hpnmemax n 1741 roy x nnacrn Ennsanera (out Herpa I) ne npoxnnxna x Hsmanony raxnx
ntnxnx uyncrn, xax ee nomponax cecrpa Anna Hoannonna. Ono n nonxrno ecnn nx Annt
Hoannonnt napcrnonanne nauanoct n Mocxne, ro nepenopor, nosnecmn Ennsanery Herponny na
rpon, cnyunncx n Herepypre. A net n ncropnuecxo nnreparype ncrpeuaercx n raxoe mnenne:
Ennsanera ponnact n Hsmanono. Ho +ro nnmt nepcnx: sna out Herpa, uro ona sect noxnnnact na
cner, trt moxer, n ornomenne ee x Hsmanony tno t onee rpenerntm.
Ho nce xe Ennsanera naesxana n Hsmanoncxne neca ne rontxo nooxornrtcx. 3ect xe ona
ncrpeuanact co cnonm ]anopnrom rpa]om Anexceem Ipnroptennuem Pasymoncxnm, nposnanntm
nountm nmneparopom, uro xnn n pocxomnom epenxnnom nopne n Hepono (apxnrexrop nopna
cam Pacrpennn). nx yocrna coomennx mexy Hsmanonom n Heponom npopynnn opory uepes
ror camt sanonent nec, o neoxonmocrn samnrt xoroporo or camonontno ntpyxn saornncx
eme Herp I. 3aesxana Ennsanera Herponna n n epenxnnt oxornnun samox, cnpxrannt n
nsmanoncxnx xymax.
Hpn Exarepnne II nauanoct ocxyenne Hsmanona, uro tno nnonne ecrecrnenno net c +ro
mecrnocrtm Co]nm upeepnxy Anrycry Anrantr-Hepcrcxym nnuero ne cnxstnano, a n ponnact
yymax nmneparpnna axe ne n Poccnn. Cronnunt Herepypr e tn xya nnxe, uem pennxx
Mocxna, xoropym ona neonmnnnana.
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
Ceno
Hsmanono. Ipanmpa H. 3yona. 1720 r.
eymxa pyccxoro ]nora (upann Tnmepman oxcnxer mnomy Herpy Anexceennuy ycrpocrno
ornxa, naennoro n onom ns amapon cena Hsmanono. Ma 1688 r.). Xy. I.I. Mxcoeon. 1871 r.

Hocrenenno nepecoxnn npyt, n xoroptx xora-ro n nstrxe nnecxanact pta, sapocnn pacxne
cat Anexcex Mnxanonnua. Onermanne n sanycrenne npnmno n n xpamt. Ho ynnnrentnomy
creuennm ocroxrentcrn, nmenno n ro nauana npannennx +ro nmneparpnnt, no xnnam xoropo ne
rexno nn xannn pomanoncxo xponn, onycrena nepxont Hoaca]a napennua Hnncxoro, sect
npexparnnnct cnyxt, a uepes nporexammym xptmy counnact oxenax n ranax noa. Orcyrcrnne
npncrantnoro napcxoro npncmorpa npnneno x romy, uro n 1780 roy nocne yapa monnnn,
paspymnnmero nxonocrac, ne tno npnnxro pemennx o pemonre xpama. A cranmn x romy npemenn
nerxnm napcxn nopen no yxasy Exarepnnt pasopann n 1765 roy. Ta xe yuacrt nocrnrna n
xamennt mocr. Vnaox raxnm cnonom xapaxrepnsyem mt cneymmn +ran xnsnn Hsmanona.
uepnoe eno cornopnnn n nanoneononcxne conart, ocxnepnnnmne cnonm npncyrcrnnem
onycrenmym pomanoncxym norunny n 1812 roy. Hocnecrnnx oxxynannn n nonce oecxponnnn
Hsmanono, cocroxnne xoroporo n nocneymmne ecxrnnernx moxno nasnart sanycrennem.
Vntnym xaprnny +roro npemenn napnconan neronncen Mocxnt Hnan Konparten: Orpomnt
pycxno nopen c repemamn cnoman, marepnant pacnpoant, naxornax semnx posana xpecrtxnam c
nanoxennem na nnx enexnoro opoxa, porart cxor or naexa nect nepenencx, n nce xosxcrnennte
crpoennx ocrannent n sanycrennn. Ho nconax oxora nce eme noepxnnanact, n n snepnnne nonnnct
pasnte snepn o 1812 roa.
H nnont armoc]epy anne +noxn noccosaer nx nac xaprnna xyoxnnxa, na +ror pas K.u. Fopn,
nanncanmero n 1830-x roax mpaunt nesax Hsmanono. Mt nnnm sect ocrarxn tnoro nennunx,
cnoeopasnte manentxne ocrpona npomnoro, uyom coxpannnmnecx, Hoxponcxn coop c
noxocnnmnmncx xpecramn a onnoxym, sapocmym Mocronym amnm. Hpn rmarentnom
paccmorpennn +roro nonorna ne ocrannxer mtcnt, uro cnpornnno croxmee nanexe epeno xyoxnnx
ynoonn onycrenmemy n satromy napxmn Hsmanony. H nce +ro na ]one crymammnxcx, cnstx ryu,
ne npenemammnx nnuero xopomero.
K xonny 1830-x roon na Hsmanoncxom ocrpone croxno ncero mecrt omon, npnnanexanmnx
tnmnm npnnopntm ncronnnxam, nonorepam, paounm n nx cemtxm.
H nnont xpyro nonopor n xnsnn Hsmanona ntsnan npnes cma ouepenoro monapxa ns nnacrnn
Pomanontx. B 1837 roy semnne mecra nocernn Hnxona I. Io ror tn ocot: uerneprt nexa co
nx oxonuannx Oreuecrnenno nont 1812 roa. Hapt ntpan onycrenmn Hsmanoncxn ocrpon nx
pasmemennx na nem oraentnn nx nerepanon npomemnx cpaxenn. Btop +ror xaxercx na
pexocrt cnmnonnuntm, raxxe xax n cosanne Anexceem Mnxanonnuem na semnnx semnxx cnoe
pesnennnn, xapaxrepnsonanmee npeemcrnennocrt nnacrn. Hoxnnenne n Hsmanono oraentnn nx
npnspennx yneuntx conar tno ouent ymecrntm net sect xora-ro Herp I namen ror camt
ornx Cnxro Hnxona, cranmn, ecnn moxno rax ntpasnrtcx, nepno nacrouxo ]nora
poccncxoro. C Hsmanono naxpenxo tna cnxsana namxrt o ocrocnanntx noeax pyccxoro
opyxnx, rax re xe eme, xax ne sect, crponrt oraentnm nx nonnon?
B +rom roy ncnonnxercx 275 ner c rex nop, xax Hnxona I yrnepnn npoexr oraentnn: Iocyapt
Hmneparop Btcouame nonenert consnonnn: ocrpon, na xoropom cymecrnyer n c. Hsmanone,
Mocxoncxo Iyepnnn, tnmne nopnonte crpoennx, xon no Btcouame yrnepxennomy 26 noxpx
1838 roa npoexry o ycrpocrne n rom Cene Boenno Foraentnn, npenasnauent no nomemenne
xnaprnp n xosxcrnenntx saneenn ce Foraentnn, nepeart n noennoe neomcrno. Hmem uecrt
noxopneme npocnrt, npnxasart osnauennt ocrpon nepeart n neenne Crponrentnoro xomnrera I
oxpyra xopnyca nnxenepon Boenntx nocenenn. Boennt Mnnncrp Ipa] uepntmen, nncan n
1892 roy H.M. Cnernpen [37 - Cnernpen H.M. nopnonoe napcxoe ceno Hsmanono, poonax norunna
Pomanontx, ntne Hnxonaencxax Hsmanoncxax noennax oraentnx: [Hcr. ouepx]. M. 1892. C. 35.].
Cosart npoexr oraentnn rocyapt nopyunn souemy Koncranrnny Tony, nanonee rouno
nonnornnmemy n cnonx nponsneennxx neonornuecxym rpnay nnxonaencxoro napcrnonannx
npanocnanne, camoepxanne, naponocrt. A noromy yxe cymecrnonanmn na Hsmanoncxom
ocrpone Hoxponcxn xpam npnmencx ouent xcrarn, cran, no saymxe Tona, nenrpantno uacrtm
yyme oraentnn. Xorx ne nce ocrannct onontnt ero npoexrom, ynpexnyn n cnnmxom nontnom
opamennn c pennnm sannem xpama. eno n rom, uro Ton sayman pasopart ero cenepnoe n mxnoe
xptntno, urot coennnrt xpam co nnont cnpoexrnponanntmn xopnycamn oraentnn,
crnnnsonanntmn no XVII nex, npemx Anexcex Mnxanonnua. 3aro raxo npoexr opaonan rnannoro
saxasunxa Hnxonax I: crapte n ontnte nerepant mornn xonrt na nepxonnym cnyxy, ne noxnax
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
oraentnn. A Hoxponcxn coop, raxnm opasom, cranonnncx ee omono nepxontm.
Bn
Hsmanona. Xy. K.u. Fopn. 1830 r.
Hsmanono. 1950-e rr.

Hepe rem, xax nauart crponrentcrno, c ocrpona orcennnn mecrntx xnrene, xoroptm sa nx oma
tno sannaueno n cpenem no cro pyne. Oxnnnn roprn na nocranxy paounx nme n
marepnanon, norpentx nx nocrpoennx n Cene Hsmanone Boenno Foraentnn. Hpnuem
xpenocrntx paounx noxynann rax xe, xax n xnpnnun, cxonom.
Crponnn Hsmanoncxym oraentnm onontno onro c reuennem npemenn uncno nerepanon nce
ynennunnanoct, a noromy n crponrentnte paort ne npexpamannct. Ho nepnt +ran paor tn nce
xe saxonuen x 1849 roy. Kpome roro, nomnmo crponrentcrna rpex nontx 3-x +raxntx xopnycon,
orpecranpnponann cam Hoxponcxn coop, xpam Hoaca]a, Mocronym amnm, Hepenne n 3anne
nopora Iocyapena nopa, nanary, re xpannncx ornx Herpa, nocrponnn nont mocr.
Hnxona nectma rmarentno cnenn sa nocrpoxo oraentnn, nnrepeconancx, xax nyr paort. 12
anpenx 1849 roa on cam npnexan n Hsmanono no cnyuam ocnxmennx ononnennoro Hoxponcxoro
coopa, conponoxaemt nennxnm xnxsem Mnxannom Hannonnuem n apxnrexropom Tonom. Hapt nce
ouent npnnpunno ocmorpen, xax yro emy camomy npecroxno sect xnrt.
Tax, pennsyx xopnyca oraentnn, Hnxona samernn, uro necrnnnt c +raxa na +rax cnnmxom
neyont nx yymnx xnntnon, nme nemonotx n nesopontx, a noromy na mexnecrnnuntx
nepexoax cneyer ycranonnrt cxamexn, a nont camnx necrnnn epenxnnte nopyunn. Onxrt xe
saorxct o nerepanax, rocyapt nenen cenart na +raxax no nocemt ymtnantnnxon c nxrtm xpanamn n
xaxom (noonpono x romy npemenn yxe nponenn). Camoe nnrepecnoe, uro +rn nnxonaencxne
ymtnantnnxn coxpannnnct o namero npemenn!
Hapt npnxasan ncnpannrt onapyxennte nm neocrarxn, nenen crapym creny Iocyapena nopa
coxpannrt, a ne nomart. Taxxe on pacnopxnncx pasnrt ca nepe nesom n oraentnm, nnyrpn
nponecrn opory, a nont nee ycrponrt oropot.
B coornercrnnn c Bpemenntm ycranom Hsmanoncxo noenno oraentnn 1850 roa tno
oxnneno, uro Hsmanoncxax Boennax Foraentnx yupexaercx nx npnspennx orcranntx
o]nnepon n nnxnnx unnon, ne morymnx sa crapocrtm ner, onesnxmn nnn yneutxmn cnncxnnart cee
nponnranne rpyamn, uro Boennax Foraentnx nomemaercx n sannn, xoropoe nosneeno nx nee
nns Mocxnt, n cene Hsmanoncxom [38 - Cnernpen H.M. Vxas. cou. C. 36.] n r. .
Vcranannnnanoct n nepnonauantnoe uncno npnspenaemtx 10 o]nnepon n 100 nnxnnx unnon.
Taxontx n tno x ee orxptrnm, onaxo yxe x 1852 roy xonnuecrno nnxnnx unnon ntpocno nnoe, a
x 1870 roy nuernepo. Mnorne ns xnrene oraentnn sect xe n paorann nopnnxamn,
ncronnnxamn, caonnnxamn n npou.
3ect tno nemano n craptx orcrannnxon, n rom uncne nexoxunx n cnentx yuacrnnxon
Oreuecrnenno n Kanxascxo non, Ieoprnencxnx xananepon. Kaxt conar, orcnyxnnmn
nonoxennt cpox 25, a nosnee n 20 ner n xenammn nocrynnrt n oraentnm, mor npnrn c
oxymenramn x npexropy n nocne ocnnerentcrnonannx npaua n sanpoca n Inannoe noenno-
mennnncxoe ynpannenne ero npnnnmann no npnspenne. [39 - Tpn]onona T.H. Hnxonaencxax
Hsmanoncxax noennax oraentnx // Ha namxrt yymemy: Antmanax. M. 2011. C. 46.]
B Hsmanone nnont saxnnena xnsnt, n xorx nnocrpannte nnnomart a napcxne nentmoxn cma
nourn ne sarnxtnann, no xnrenn oraentnn es rocyapcrnennoro nnnmannx ne ocranannct.
Bnnmanne +ro tno nanpanneno na ecnepeonoe cnaxenne oraentnn n oecneuenne ee nyx.
nx ee coepxannx rpeonannct nemante entrn 27 rtcxu n ro, a noromy neoxonmo tno
npnnneuenne uacrntx noxeprnonann. B 1851 roy mocxoncxax xyneuecxax ynpana oxnnna
nonncxy n nontsy Hsmanoncxo noenno oraentnn. Ho eno ena cnnnynoct t c meprno
rouxn, ecnn t roramnn renepan-ryepnarop Apcenn Anpeennu 3axpencxn ne nonpocnn
xynnon cxnnyrtcx. B nrore napann xannran n 50 000 pyne! Pat tnn nce n rpaonauantnnx,
n rocyapt, nopyunnmn 3axpencxomy nsxnnrt Mocxoncxomy xyneuecrny. ymennym
npnsnarentnocrt n ynepnrt ero n nocroxnnom narononennn [40 - Cnernpen H.M. Vxas. cou. C.
36.].
H xax nn oporo oomnact xynnam ymennax npnsnarentnocrt nontno nnn nenontno onn
xeprnonann ns cnoero xapmana ecxrxn rtcxu pyne no net eno-ro tno naroe! Apxnnnte
ncrounnxn cnnerentcrnymr, uro mocxoncxne xynnt ocyxen n Panonon ocrannnn n nonnoe
pacnopxxenne 3axpencxoro na pasnte narornopnrentnte nenn 60 000 pyne cepepom, ns xoroptx
3axpencxn nnec n mocxoncxn Onexyncxn Coner
20 rtcxu pyne na Hsmanoncxym noennym oraentnm, a roprymmne n Mocxne nnoponte
xynnt ocrannnn 3axpencxomy 1200 pyne cepepom; xynen Masypnn an 10 000 pyne cepepom
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
na nepnonauantnoe osaneenne yupexennx meentm; ero xonnera Bonxon npnnxn na cno cuer
nonnoe oecneuenne oexo, entem n oyntm 10 o]nnepon, 100 nnxnnx unnon, npncnyrn n
nasapera; xynen Copoxnn nsxncx onnarnrt nnranne ncex na ror momenr 110 npnspenaemtx co nx
orxptrnx oraentnn n reuenne roa n r. . B nrore, n 1851 roy n oraentnm tno npnnxro eme
ononnnrentno 50 uenonex.
Apcenn Anpeennu 3axpencxn yxe cam naxonncx n rom nospacre, xora crapte pant,
nonyuennte n oxx sa Oreuecrno, anann o cee snart. H noromy mocxoncxomy rpaonauantnnxy
tnn nnxe uaxnnx nnnannon n nerepanon, uem crenannx xynnon, nemano sapaartnanmnx na
nocranxax npoonontcrnnx n omynnponannx na ouepenym nony. Kax n cnoe annnmnee
nasnauenne n cosannt n 1814 roy Komnrer nx ncnomomecrnonannx nsyneuenntm n panentm, rax
n nonoe eno no oycrpocrny Hsmanoncxo noenno oraentnn 3axpencxn nocnpnnxn xax cnxrym
oxsannocrt.
Kax npnxrno emy tno coomart renept yxe nonomy rocyapm Anexcanpy II, uro no cnyuam ero
xoponannn x anrycry 1856 roa mocxoncxoe xyneuecrno copano nx oraentnn 300 000 pyne
cepepom. B cnoem nnctme x Anexcanpy II 3axpencxn ocoo ormeuan, uro entrn copant npn ero
coecrnnn. Kpome roro, naroapx ero ycnnnxm, ns Mocxoncxo ropocxo ymt exerono
ornycxannct na crononoe coepxanne oraentnn 8500 pyne cepepom. A n mapre 1856 roa
Apcenn Anpeennu coomnn n cronnny o xenannn nouerntx rpaxan Bacnnnx Paxmanona n
Kostmt Conarenxona noxeprnonart 80 000 pyne cepepom na nocrpoxy nonoro xamennoro
xopnyca na 200 nnnannon, nosneennoro no npoexry apxnrexropa M.. Ftxoncxoro n 18561859
roax. Kax ycranonnna ncropnx T.H. Tpn]onona, no npemx cnoero nocemennx oraentnn 2 cenrxpx
1856 roa Anexcanp II ntpasnn noxenanne ncnontsonart +ror xopnyc nx cementx nnnannon, uro
n tno ncnonneno.
Hospannenne, npnnocnmoe
xasautnm nocxom Anexcanpy II n Vcnencxom coope. Xy. B.u. Tnmm

A n nocnenn ro renepan-ryepnaropcrna 3axpencxoro, 1859-, mocxoncxne xynnt nopaonann
ero cneymmnm pemennem: Ho npemery, cront nnsxomy namemy cepny, n c rem nmecre no
uyncrnam rnyoxoro namero ynaxennx x Ocoe ero Cnxrentcrna rpa]a Apcennx Anpeennua
3axpencxoro, mt, nnxenonncanmnecx, cornacnnnct ennoymno noxeprnonart xannran nx
ntcrpoxn orentno xamennoro ono+raxnoro xopnyca nx nnnannon ero Cnxrentcrna. [41 -
Tpn]onona T.H. Vxas. cou. C. 49.].
3ror xopnyc, nonyunnmn nasnanne Cemenoro, nonauany tn paccunran na npoxnnanne 15
o]nnepon c cemtxmn, na coepxanne xoroptx 3axpen-cxn nonoxnn no nponenrt 39 500 pyne. On
tn nocrpoen nenoanexy or xpama Hoaca]a Hapennua Hnncxoro.
Conpemennnxn ormeuann onee uem cnocnte ycnonnx xnsnn nerepanon: Homemennx nnnannon,
yonte n onpxrnte, ontnnna, anreuxa, nnnorexa, crononax, ypannax npexpacntmn noprperamn
napcxnmn, mpamopntm mcrom Hnxonax I. Kymante soponoe, ctrnoe n nxycnoe. Kaxercx, sect nce
npnymano, urot ocrannrt npnspenaemtm noxo n yocrno n xnsnn.
Hnxonaencxax oraentnx (rax ee nasnann n namxrt o nape-ocnonarene) cymecrnonana n Hsmanone
o 1917 roa, xora n npexparnnoct napcrnonanne nnacrnn Pomanontx n Poccnn.
Ho n rom rparnuecxom roy ncropnx Hsmanona ne saxonunnact, nepexnn nnxonerte, +ra pennxx
norunna Pomanontx (a rounee, ro, uro or nee ocranoct) npenparnnact n nnrepecnemn myse-
sanonennx, xpanxmn eme nemano ran n neren.

Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
C1pac1non uonac1mpt xax onnne1nopenne naoanoc1n Pouanonmx
Hepnte napn ns nnacrnn Pomanontx tnn na pexocrt naoxntmn nmtmn. Heapom nspanne
Mnxanna ueoponnua na pyccxn npecron, xax mt yxe mornn yenrtcx, nponsomno no Foxte
none. Bepa n Fora nonnomanact y Pomanontx, n rom uncne, n n crponrentcrne Pyccxo
Hpanocnanno Hepxnn ocnonannn xpamon n monacrtpe, n mepom xeprnonannn orartx apon n
nxnaon na pasnnrne nepxonno xnsnn. Onnm ns camtx nsnecrntx nosnnxmnx raxnm opasom
monacrtpe xnnxercx Crpacrno, croxnmn panee na ononmenno nnoman, nsnecrno ntne xax
Hymxnncxax.
Hcropnx nosnnxnonennx Crpacrnoro monacrtpx raxona.
Onaxt o Mnxanna ueoponnua omna necrt o uyornopno nxone Foxne Marepn Crpacrno,
npnnocxme ncnenenne or rxxentx neyron. Hapt saxoren camonnuno ynnert uyornopnt opas. H
13 anrycra 1641 roa no crapomy crnnm nxony rpeuecxoro nnctma, na apmnna nnno n mnpnno
ropxecrnenno npnnecnn n Mocxny. V Tnepcxnx nopor Fenoro ropoa opas ncrpeuann npasnnuno n,
xax ronopnrcx, ncem mnpom: cam napt, ero ctn n nacnennx Anexce n narpnapx Hocn], a raxxe
pyrne o]nnnantnte nnna, r. e. rtma napoy. A nocemy c rex nop 13 anrycra no crapomy crnnm
cunraercx nem npocnannennx Crpacrno nxont Foxne Marepn. Hponcxoxenne +roro ontmoro
nepxonnoro npasnnxa cnxsano co Crpacrntm monacrtpem.
Hxonorpa]nx Crpacrno Foromarepn ornocnrcx eme x XII nexy. Ocoennocrtm nmenno raxoro
nsopaxennx Foromarepn xnnxercx nosa Hncyca Xpncra, xoropt epxnr oenmn pyxamn ontmo
nanen npano pyxn Foromarepn n, oepnynmnct, cmorpnr na opynx Crpacre n pyxax anrenon. B
nepxonnocnanxncxom xstxe cnono crpacrn osnauaer crpaannx, myuennx.
Bnnmanne napx x uyornopno nxone moxno oxcnnrt ero ecrecrnenntm xenannem nsneunrtcx or
nesopontx. uenonex on tn onesnennt, n es roro cnat yxom, ncntrtnan on n uacrte
]nsnuecxne crpaannx.
Crpacrno
monacrtpt co crapo xonoxontne

Ftcrpo yromnxnn ero n esa, n xota, n axe onroe cnenne na rpone. K romy xe nnocrpannte
nexapn namnn y napx npnsnaxn noxnxn. Hepnax xena ero ymepna ncxope nocne cnatt, a ns rpex
ctnone or nroporo paxa ntxnn nnmt onn. Bce +ro rxxentm cnyom annno na cnaym n
nneuarnnrentnym narypy Mnxanna ueoponnua.
Heynnnrentno, uro n rom xe 1641 roy na mecre ncrpeun nxont y Tnepcxnx nopor Fenoro ropoa
napt nonen nosrpanrn nepxont xameny no nmx Hpecnxrtx namex Foroponnt [42 - Hcropnxo-
crarncrnuecxoe n apxeonornuecxoe onncanne Mocxoncxoro Crpacrnoro ennutero monacrtpx / Cocr.
H.u. Toxmaxon. M. 1897. C. 8.]. B +ro nepxnn n onxna tna nomemartcx uyornopnax nxona, na
xoropym rax ynonan rocyapt Bcex Pycn. Ho nospaonartcx nonomy xpamy on ne ycnen, cxonuanmnct
n 1645 roy.
3axonunnoct crponrentcrno nepxnn yxe npn cneymmem camoepxne Anexcee Mnxanonnue,
cnonno no neopasymennm ocranmemcx n pyccxo ncropnn Tnmamnm. H nnpany, uero rontxo npn
nem ne cnyunnoct: nona, Cmyra, Conxno n Ment ynrt, noccranne Crenana Pasnna, nepxonnt
pacxon n mnoroe pyroe. Ho rnmamnm tn ero xapaxrep, a ne npannenne. Taxoro oporo n mxrxoro
napx noannte eme ne nnenn. a n ontrnte, mnoro uero nonnanmne na Pycn samopcxne nocnannt
ormeuann: xaxo crpannt napt y pyccxnx npn cnoe esrpannuno nnacrn na napoom,
npnntxmnm x pacrny, ne nocxrnyn nn na ute nmymecrno, nn na utm xnsnt, nn na utm uecrt
cxasan, xax ormepnn, ancrpncxn nocon Meepepr.
Opasnom naoxnocrn nasnan Bacnnn Knmuencxn napx Anexcex Mnxanonnua, xoropomy no
nacnecrny nepemna ne rontxo manxa Monomaxa, no n naroronenne nepe nxono Crpacrno
Foromarepn.
Ormeuennoe n xnnre Btxot rocyape, nape n nennxnx xnxse Mnxanna ueooponnua, Anexcnx
Mnxanonnua, ueoopa Anexcnennua nocemenne nontm camoepxnem rontxo uro orcrpoenno
nepxnn (n 1646 roy, 25 oxrxpx tn xpecrnt xo n nepxont Crpacrno Foromarepn) nosnonxer c
ontmo nepoxrnocrtm npenonoxnrt, uro nmenno n +ror ent xpam n tn ocnxmen. B antnemem
napt Anexce Mnxanonnu neonoxparno tnan na Crpacrno nnoman, npnxox n nepxont, xax
npannno, na npasnnx Crpacrno nxont Foxne Marepn [43 - Btxot rocyape, nape n nennxnx
xnxse Mnxanna ueooponnua, Anexcnx Mnxanonnua, ueoopa Anexcnennua, ncex Pycnn
camoepxnen (C 1632 no 1682 r.). M. 1844. 702 c.].
A n 1651 roy sect xe, na nnoman, cocroxnact ropxecrnennax ncrpeua napem Anexceem
Mnxanonnuem, narpnapxom Hocn]om n oxpcrnom npnnecenntx ns Crapnnxoro monacrtpx
ocranxon cnxremero Hona, Harpnapxa Mocxoncxoro n 15891605 roax. Harpnapx Hon, ne
npnsnanmn Hxemnrpnx I napem, tn nnmen camosnannem cana n cocnan nm n Crapnny, re n
cxonuancx n 1607 roy. Hapt Anexce Mnxanonnu noxenan nosart cnepxennomy narpnapxy
nocmeprnte nouecrn, nepesaxoponnn ero n Vcnencxom coope Kpemnx.
A ncxope nocne +roro narouecrnnt napt nonenen ocnonart y Tnepcxnx nopor Fenoro ropoa
monacrtpt ennun no nmx Crpacrno Foxne Marepn. Cocpeorounem monacrtpcxo xnsnn cran
ne xpam, a yxe coop Crpacrno nxont Foxne Marepn.
Kaxo tna onrent n XVII cronernn? O +rom ysnaem ns onncn, cocrannenno crontnnxom
Anexceem Memepcxnm nourn uepes nonnexa nocne nauana coopyxennx monacrtpx.
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
Crpacrno monacrtpt c nono
xonoxontne (nocrpoena n 1855 roy)

Hxrnrnant, xptrt ocxamn nemenxoro xenesa ntnyn, r. e. xecrtm, coop sanepmancx
ntsonouenntmn cxnosntmn xenesntmn xpecramn, a nenn y xpecron xpamente. Boxpyr coopa n
saxomapax n na mexx nncant pasnte cnxrte n nnnax [44 - Hcropnxo-crarncrnuecxoe n
apxeonornuecxoe onncanne Mocxoncxoro Crpacrnoro ennutero monacrtpx / Cocr. H.u. Toxmaxon.
M. 1897. C. 13.]. Hnxnxx nepxont coopa ocnxmena tna no nmx Apxanrena Mnxanna (+ro nmx nocnn
oren napx Anexcex Mnxanonnua).
H n onee nosnne npemena unent nmneparopcxo ]amnnnn neonoxparno nocemann onrent,
oapnnax ee opornmn noapxamn n paronennocrxmn. B nomomn monacrtpt nyxancx ocoenno
nocne norpoma, ycrpoennoro ]pannysamn ocentm 1812 roa. Hanpnmep, n 1817 roy pnsa
naxoxmecx n coope uyornopno nxont no nmx Crpacrno Foxne Marepn yxpacnnact
paronenntmn xamnxmn xpynno npmso, octnanno menxnmn pnntxnramn, n nnymnrentno
xemuyxno ceptro noapxom noncrnymme nmneparpnnt Mapnn ueoponnt (marepn
Anexcanpa I n Hnxonax I), nnuno nocernnme monacrtpt n ror ro.
uacro npnxonn n monacrtpt nennxn xnxst Mnxann Hnxonaennu Pomanon, uerneprt ctn
Hnxonax I. On monnncx n mxno uacrn coopa, no nsxmntm pesntm anaxnnom, nenuanmnm
cepepxnym ntsonouennym rponnny c rnano cnxro nennxomyuennnt Anacracnn
Vsopemnrentnnnt (+ro cnxro otuno monnnnct o paspemennn ys, cnxstnammnx ymy n reno).
Anacracnx Vsopemnrentnnna cnyxnna anrenom-xpannrenem enncrnenno ouepn nennxoro xnxsx (y
nero tno eme mecrt ctnone), nennxo xnxxnt Anacracnn Mnxanonnt, yyme nennxo
repnornnn Mexnenypr-Bnepnncxo.
Bennxn xnxst Mnxann Hnxonaennu noapnn onrenn xpacnnym cepepxnym namnay c
ntrpannponanntmn na ne cnonamn: Tnox or Tnonx Tee npnnocxme. 3ry namnay nonecnnn na
rponnne cnxro Anacracnn. B ]enpane 1862 roy cam mocxoncxn mnrpononnr unnaper saxer n
namnae oront.

Honocnaccxnn uonac1mpt poonan ycmnantnnna Pouanonmx
3ra crapnnnax onrent na epery Mocxna-pexn (ocnonana n 1490 roy Hnanom III) sannmaer n
ncropnn oma Pomanontx cnoe ocooe mecro, neapom crontxo nnnmannx yenxn Mnxann ueoponnu
oycrpocrny n oopone monacrtpx. Tax, n 1640 roy sa cuer xasnt nmecro epenxnnoro uacroxona
onrent oxpyxnnn momno xpenocrno creno c amnxmn-onnnamn.
Hepxonnoe crponrentcrno noome tno cocranno uacrtm rocyapcrnenno nonnrnxn nepntx
nape nnacrnn. Tmannem Mnxanna ueoponnua x 1645 roy tn nosneen n Cnaco-
Hpeopaxencxn coop, re yxe npn Anexcee Mnxanonnue conepman orocnyxennx apxnmanpnr
Hnxon yymn narpnapx-pacxontnnx.
B ro npemx mexy Hnxonom n Anexceem Mnxanonnuem ne tno npornnopeun ornocnrentno
nepcnexrnn pasnnrnx Pyccxo Hpanocnanno Hepxnn. Fonee roro, cam coop, crporax npocrora ero
nxrnxynontnoro opasa, nepexnnxammaxcx c opasamn xpemnencxnx xpamon cnmnonon
pomanoncxoro napcrnonannx, nnonne orneuan nsrnxam Hnxona, npornnnnxa ncxxoro poa
omnpmennx. Hnxon ne npocro nontsonancx nnuntm onepnem Anexcex Mnxanonnua on tn
nasnauen cnyxnrt namecrnnxom Honocnaccxoro monacrtpx no napcxo npocte.
V Mnxanna ueoponnua n y ero ctna tno ocnonanne saornrtcx n o samnre monacrtpx, n o ero
pasnnrnn: sect, n noxnere Cnaco-Hpeopaxencxoro coopa c annnx nop naxonnoct saxoponenne
crapnnnoro oxpcxoro poa Pomanontx. Hpana, rora onn eme nocnnn pyrne ]amnnnn.
Hepntm noxoponenntm sect n 1498 roy npecrannrenem poa cran Bacnnn Rptennu Komxnn-
3axaptnn, xx napnnt Anacracnn, xent Hnana Iposnoro. 3arem n 1543 roy ero par Poman
Rptennu Komxnn-3axaptnn. On-ro cnonm nmenem n an nasnanne poy Pomanontx. Hmenno ero
oueptm tna yymax napnna Anacracnx.
Haxonen, n 1586 roy, sect noxoponen cam Hnxnra Pomanonnu 3axaptnn-Rpten (nnn npocro
Hnxnra Pomanon), e Mnxanna ueoponnua. 3a na roa o cmeprn, n 1584 roy on sannman n yme
2-e mecro no crapmnncrny, rora xax Fopnc Ioynon tn nnmt ecxrtm. Ho rxxent neyr ne
nosnonnn sanxrt emy napcxn rpon. Hnxnra Pomanonnu nepe xonunno npnnxn nocrpnr no nmenem
Hn]onra.
Bnemnn
nn Honocnaccxoro monacrtpx npn Herpe I
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
Bnyrpennn nn 3namencxo nepxnn monacrtpx

A nor eme rpn saxoponennx Pomanontx nosnnxnn n Honocnaccxom monacrtpe yxe npn
Hxemnrpnn II. Peut ner o rpex partxx ueopa Hnxnrnua (narpnapxa unnapera) Bacnnnn,
Anexcanpe n Mnxanne, ocranxn xoroptx nepenecnn cma n 1605 roy. Tax Hxemnrpn I ntpasnn
cnoe ynaxnrentnoe ornomenne x unnapery.
Ho ecnn cam unnaper ynoxonncx n Vcnencxom coope n 1633 roy, ro ero xeny nnoxnnm Map]y (n
mart napx Mnxanna ueoponnua) noxoponnnn sect, n Honocnaccxom monacrtpe, n 1631 roy. Bcero
xe x xonny XVII nexa sect nacunrtnanoct o 70 saxoponenn napcxnx pocrnennnxon.
Heynnnrenen ror nnerer, c xoroptm Mnxann ueoponnu ornocnncx x monacrtpm. On uacro tnan
sect, xax n ero ctn Anexce Mnxanonnu, yuacrnyx n monenax na mornnax cnonx npexon.
Monacrtpt rouno pacnnen npn nepntx Pomanontx.
Heronnct cnnerentcrnyer: 1633 roa xnnapx 23 ent. Xonn Iocyapt x Cnacy na Honoe x
neuepne nannxne. A na Iocyape tno nnartx: mya cannax, cyxno remno-nnmneno; snnyn
xomnarno, manxa, cyxno nnmneno c ra]rxntmn nernn; a n sanac ornymeno: cryn ca]txno,
nonoxte rennoe mentmoe, xaenxx nyntm nnmnen, rpn *censored*nna xponentntx [45 -
Mocxoncxn nepnoxnaccnt Honocnaccxn cranponnrnantnt monacrtpt n ero npomnom n
nacroxmem. Hcropnxo-apxeonornuecxn ouepx // Cocr. H.. mnrpnen. M. 1909. C. 8889.].
A nor nnrepecnemee cnnerentcrno or 6 anrycra 1662 roa: Oenn rocyapt (Anexce
Mnxanonnu A.B.) cnyman y npasnnxa Hpeopaxennx Cnacona Honoro monacrtpx. A na Iocyape
tno nnartx: ]epesnx, cyxno cxopnar uepnuer, c mnpoxnm xpyxenom, xononax; ]epesn, arnac en,
ncno coonn, snnyn es onnsn, manxa, apxar noemopx ma]pannoro nnera c ontmnmn sanont.
Hcropnuecxne ncrounnxn ormeuamr, uro ocoenno uacro xaxym neenm! npnesxan n
monacrtpt ueop Anexceennu. 3ro cnyunnoct nocne norpeennx sect ero rerxn Hpnnt
Mnxanonnt. Hapt, cneyx npnmepy ea n orna, mepo pasanan mnnocrtnm monacrtpcxo parnn.
Bnenn n Honocnaccxom n nape-parten Hnana n Herpa. A n 1716 roy Herp I, ntpaxax ocooe
cnoe ornomenne x monacrtpm, nenen ornnrt nx nero ontmo xonoxon. A net n +ro npemx Poccnx
noenana c Bnenne, n, cornacno yxasy nmneparopa, nepxonnte xonoxona nepennnann n nymxn!
Ho uem mentme pomanoncxo xponn tno n xaxom cneymmem monapxe, rem pexe onn nocemann
mornnt npexon. Hocnene, xro npnneuana monacrtpt, tna Ennsanera Herponna. A yx npn
Exarepnne II nn o xaxom ocoom ornomennn x Honocnaccxomy ne tno n peun son npexon mannn
ee conepmenno n nnte xpax. Cunrannte past tnann sect Anexcanp I n Hnxona I.
1812 ro ornenntm yparanom npomencx no onrenn mnorne rponnnt Pomanontx tnn
yrpauent, ocranoct uyrt ontme rpnnarn. Boccranonnrt poonym yctnantnnny pemnn Anexcanp
II n 1857 roy, n pesyntrare uero rponnnt tnn orenant entm xamnem.
Hnxona II npnxonn n yctnantnnny nmecre co cnonmn ertmn n 1913 roy no npemx npasnonannx
rpexcornernx napcxo nnacrnn. A nocnennm ns Pomanontx, ue npax namen npncrannme n
poono yctnantnnne n 1995 roy, cran nennxn xnxst Cepre Anexcanponnu, nornmn or omt
reppopncra Hnana Kanxena 4 ]enpanx 1905 roa (o +rom mt paccxaxem n cneymmnx rnanax).
Honocnaccxn monacrtpt. 1882 r.

Hepenoc c1onnnm: sa u1o He1p Bennxnn Mocxny nensnmnn
Hepenomntm momenrom n ornomennxx Pomanontx n Mocxnt xnnxercx nepenoc cronnnt n Canxr-
Herepypr, xnnnmncx nnuno n rnyoxo cyexrnnno nnnnnarnno Herpa I. Herp Mocxny ne
nmnn n axe oxncx. a n xax nmnrt ropo, eme c ercrna cranmn nx nero onnnernopennem
nocroxnnoro crpaxa sa cnom xnsnt.
Hancera sanomnnn on ma 1682 roa, xora nepe ero rnasamn pasnepnynact xponanax rparenx
narpannennte cecrpo Herpa, Co]te, crpentnt npnmnn n Kpemnt, urot nocmorpert na ero para
Hnana. Co]tx namenrana crpentnam, yro Hnana yx n ner n xnntx. Pacrepxnntx Herpa n Hnana
ntnenn ns napcxoro repema na Kpacnoe xptntno n noxasann crpentnam, xoropte, onaxo, ne
ycnoxonnmnct, xaxann xponn. Pasxpennax ronna norpeonana ntart nm na pacrepsanne nanonee
nsnecrntx n nnnxrentntx oxp.
ecxrnnernn Herp nnen, xax pocnnn na xontx rnany Crpenenxoro npnxasa xnxsx Mnxanna
onropyxoro, xax nspynnn na xycxn oxpnna Apramona Marneena, nnxamero coparnnxa ero orna,
xax pacnpannnnct, a sarem rnymnnnct na renamn ero xmmex Hnana n A]anacnx Haptmxnntx. A
net onn tnn partxmn ero marepn, napnnt Harantn Knpnnnonnt Haptmxnno. uro n ronopnrt,
spennme yxacnoe axe nx nspocnoro uenonexa c ypannonemenno ncnxnxo. A ryr peenox. Bor
noromy-ro rax tcrpo n nonspocnen Herp Anexceennu.
Hontrxa ysypnannn nnacrn Co]te n nocneonanmax sa +rnm Xonanmnna crann npoonxennem
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
nnnno uepet npornnopeunntx cotrn, c]opmnponanmnx nerarnnnoe ornomenne Herpa x
Mocxne. Cran nocrapme, on npaxrnuecxn nepeexan xnrt n Hpeopaxencxoe, pacnennnax npetnanne
n Kpemne xax ontmym onacnocrt nx cex. Bor xax nnmer o +rom Knmuencxn:
Cotrnx 1682 r. oxonuarentno ntnnn napnny-nony ns mocxoncxoro Kpemnx n sacrannnn ee
yennnrtcx n Hpeopaxencxom, nmnmom nomocxonnom cene napx Anexcex. 3romy ceny cyxeno
tno crart npemenno napcxo pesnennne, crannnonntm nopom na nyrn x Herepypry. 3ect
napnna c ctnom, yanennax or ncxxoro yuacrnx n ynpannennn, no ntpaxennm conpemennnxa xnxsx
F.H. Kypaxnna, xnna rem, uro anano tno or pyx napennt Co]nn, nyxanact n npnnyxena tna
npnnnmart raxom enexnym nomomt or narpnapxa Tponnxoro monacrtpx n pocroncxoro
mnrpononnra. Herp, onantnt napt, ntrnannt cecrpnntm saronopom ns ponoro nopna, poc n
Hpeopaxencxom na npocrope. Cnno ocroxrentcrn on cnnmxom pano npeocrannen tn camomy
cee, c ecxrn ner nepemen ns yueno xomnart npxmo na sanopxn. Herxo moxno cee npecrannrt,
xax mano sannmarentnoro tno nx mantunxa n xomnarax marepn: on nnen noxpyr cex neuantnte
nnna, orcranntx npnnopntx, cntman nce onn n re xe roptxne nnn osnonennte peun o nenpane n
snoe nmcxo, npo nauepnny n ee sntx conerunxon. Cxyxa, xaxym onxen tn ncntrtnart sect
xnno mantunx, nao ymart, n ntxnna ero ns xomnar marepn na nopt n n pomn cena
Hpeopaxencxoro. C 1683 roa, nnxem ne pyxononmt, on nauan sect
npoonxnrentnym nrpy, xaxym cam cee ycrponn n xoropax crana nx nero mxono
camoopasonannx, a nrpan on n ro, no uro nrpamr nce nanmarentnte ern n mnpe, n ro, o uem
ymamr n ronopxr nspocnte. Conpemennnxn npnnnctnann npnpono cxnonnocrn npoynnmeecx
eme n mnaenuecrne ynneuenne Herpa noenntm enom. Temnepamenr noorpenan +ry oxory n
npenparnn ee n crpacrt, ronxn oxpyxammnx o nocxax nnosemnoro crpox, moxer trt, n paccxast
3orona o ornontx nonax ann c neramn mnomecxomy cnopry onpeenennym nent, a ocrpte
nneuarnennx mxrexnoro 1682 roa nmemann n eno uyncrno nnunoro camocoxpanennx n mecrn sa
ont. Crpentnt ann nesaxonnym nnacrt napenne Co]te: nao sanecrn cnoero conara, urot
ooponnrtcx or cnoenontno cecrpt. Ho coxpannnmnmcx nopnontm sanncxm moxno cnenrt sa
sanxrnxmn Herpa, ecnn ne sa xaxtm marom ero n +rn rot. 3ect nnnm, xax nrpa c neramn
paspacraercx n ocnoxnxercx, npnnnmax nce nonte ]opmt n nnpax n cex pasnoopasnte orpacnn
noennoro ena. Hs xpemnencxo Opyxeno nanart x Herpy n Hpeopaxencxoe racxamr pasnte
nemn, npenmymecrnenno opyxne, ns ero xomnar ntnocxr na nounnxy ro cnomannym nnmant, ro
npopnannt apaan. Bmecre c opasom cnacnrenx Herp eper ns Kpemnx n crononte uact c apaom,
n xapannen nnnrono nemenxn, ro n eno rpeyer cnnnna, nopoxa, nonxontx snamen, eptme,
nncrone; nopnont xpemnencxn apcenan nocrenenno nepenocnncx n xomnart Hpeopaxencxoro
nopna. Hpn +rom Herp neer upesntuano nenocent opas xnsnn, neuno n noxoe: ro on n cene
Bopotene, ro n Konomencxom, ro y Tponnt, ro y Cannt Cropoxencxoro, ptmer no monacrtpxm n
nopnontm nomocxonntm cenam, n n +rnx noxoax sa nnm ncmy nosxr, nnora na necxontxnx
nonoax, ero opyxenym xasny. Cnex sa Herpom n +rn rot, nnnm, c xem on nonrcx, xem
oxpyxen, no uro nrpaer; ne nnnm rontxo, canncx nn on sa xnnry, npoonxannct nn ero yuente
sanxrnx. B 1688 roy Herp sanpaer ns Opyxeno nanart nmecre c xanmtnxnm cenom rnoyc
ontmo. 3auem nonaonncx +ror rnoyc nensnecrno; rontxo, onxno trt, on tn npemerom
onontno ycnnenntx sanxrn ne concem nayunoro xapaxrepa, rax xax ncxope ero ntann nx nounnxn
uaconomy macrepy. 3arem nmecre c noremno oestxno ntctnamr emy xaxym-ro xnnry
ornecrpentnym.
nx myxammero Herpa n re rot ocnonntm cnocoom samnrt tno ercrno ns Mocxnt. Bsxrt
xorx t ror namxrnt ores n Tponny n 1689 roy:
Hocnenee no npemenn nynnunoe cronxnonenne Herpa c Co]te nponsomno n nmne 1689 roa n
tno cnxsano c ropxecrnom no cnyuam nosnpamennx Ionnntna ns Kptmcxoro noxoa. 3ror noxo,
xax ormeuanoct ntme, ne npnnec cnant nn parntm nmxm, nn nx nauantnnxy. Tem ne menee Co]tx ne
cxynnnact na narpat sa comnnrentnte oente nonnrn, crpemxct rem camtm sapyunrtcx
noepxxo crpentnon n nannranmemcx cronxnonennn c Herpom.
Herp emoncrparnnno orxasancx or yuacrnx n ntmntx ropxecrnax. Pyxononrent noxoa n pyrne
noenauantnnxn, npntn n Hpeopaxencxoe, axe ne tnn npnnxrt Herpom. 3rn ecrnnx Co]tx
couna npxmtm cee ntsonom. Ona anennnpyer x crpentnam: Iont nn mt nam? Fye ront, nt sa
nac crore, a ye ne ront mt ocrannm rocyapcrno. Hocnene uacrtm ]past Co]tx
nouepxnnana cxpomnocrt cnonx namepenn. B ecrnnrentnocrn n Kpemne, xax n n
Hpeopaxencxom, nenact nnxopaounax nororonxa x pasnxsxe. Ona, xax +ro uacro tnaer n
nanpxxenno ocranonxe, nonno rpenor n oxnann, nponsomna conepmenno neoxnanno.
B nout c 7 na 8 anrycra n Kpemne nonxnact rpenora, crpentnt nsxnnct sa pyxtx: xro-ro nycrnn
cnyx, uro noremnte ns Hpeopaxencxoro nyr n Mocxny. Croponnnxn Herpa cpen mocxoncxnx
crpentnon, ne pasopanmnct n nponcxonnmem, counn, uro crpentnt roronxrcx ne x oopone Kpemnx,
a x noxoy n Hpeopaxencxoe. Mnrom onn nomuannct n pesnennnm Herpa, urot npeynpenrt ero
o rposxme onacnocrn. Tpenora oxasanact noxno, rem ne menee cnyx ntsnan nennym peaxnnm.
Herpa pasynnn, urot coomnrt nonocrt. Moxno npecrannrt, xaxne mtcnn nponecnnct n
ronone Herpa n uro on nepexnn n re neonrne cexynt. Hpomentxnynn cotrnx cemnnerne
annocrn pasxpennax ronna noopyxenntx nme, eptmn, aneapt, nnxn, na ocrpne xoroptx
cpactnann c xptntna croponnnxon Haptmxnntx. Pemenne, ntsnannoe crpaxom sa xnsnt, tno
neoxnanntm exart. Fpocnncx n ono pyamxe n nnxamym pomy n n nouno rnmnne ntrancx
ynonnrt ryn ronora nnranmnxcx crpentnon. Ho tno rnxo. Hnxopaouno coopaxan, xya exart.
Emy npnnecnn oexy n ceno, npnnenn xonx, n on ncm nout n conponoxennn rpex uenonex cxaxan n
Tponne-Ceprnen monacrtpt, sa roncrtmn crenamn xoroporo cemt ner nasa yxptnanact Co]tx.
B spente rot Herp tn uenonexom ontmo ornarn, mnoro pas nonaan n cmeprentno onacnte
nepeenxn. Ho n cemnanart ner on ocrannn xeny n mart, xnnyn na nponsnon cytt nnsxnx nme
n noremntx conar, ne noyman o rom, uro crent Tponne-Ceprneno nanpt, nnxem ne samnmaemte,
ne mornn t ero cnacrn. Hsnypennt onro cxauxo, Herp npntn n monacrtpt yrpom 8 anrycra,
pocnncx na nocrent n, onnnaxct cnesamn, paccxasan apxnmanpnry o cnyunnmemcx, npocx samnrt.
Ha cneymmn ent ns Hpeopaxencxoro x Herpy npntnn noremnte conart n crpentnt
Cyxapena nonxa, npnexana n mart.
B Kpemne ysnann o ercrne Herpa rontxo 9 anrycra nect ent naxanyne Co]tx n conponoxennn
crpentnon tna na oromonte. Honocrt ntsnana rpenory, xoropym ntrannct cxptrt nanrpanntm
cnoxocrnnem: Bontno emy, nsecxcx, erart, cxasan Baxnonnrt.
Co]tx npenpnnxna necxontxo neyauntx nontrox npnmnpennx. Cnauana ona nx ynaxnnannx
xon]nnxra ornpannna x Tponne narpnapxa Hoaxnma, no ror, cnmnarnsnpyx Herpy, ocrancx npn nem.
Hocnana x narpnapxa, ennnact co crpentnamn pesyntraramn cnoe neyauno saren Co]tx, nx
roro, urot c parom cornct, a on, saexan x nemy, a ram n xnner, a x Mocxne ne eer. 3arem ona
ornpannnact x monacrtpm cama, no n nyrn nonyunna xareropnuecxoe nonenenne para nepnyrtcx n
Kpemnt.
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
Hpnes
nape Hoanna n Herpa Anexceennue na Cemenoncxn noremnt nop n conponoxennn cnnrt. Xy.
H.E. Pennn. 1900 r.
Bn
Mocxnt npemen Herpa. Xy. K.H. Payc.

Boennte cnnt, na xoropte paccunrtnana onepertcx Co]tx, raxnn c xaxtm nem. Bmecre c
Baxnonnrtm ona ne morna yepxart n nonnnonennn conarcxne n crpenenxne nonxn, ne
pncxonanmne ncrynnrt n noopyxennt xon]nnxr c nocxamn, noepxnnanmnmn Herpa. Ho ero
ntsony n Tponne-Ceprneny nanpy npntnann, no rnane conar n crpentnon, xomannpt nonxon. Tam
crpenenxne nauantnnxn coomnnn napm o ranom conemannn, cosnannom Baxnonnrtm, o ero
nontrxe nponsnecrn nopnont nepenopor. Hocneonano rpeonanne ntart Baxnonnroro.
Anennxnnx Co]tn x ocranmnmcx n Mocxne crpentnam, npnstn ncrart na samnry cnoero nauantnnxa
ycnexa ne nmenn. Hpannrentnnne npnmnoct ntart ]anopnra, on tn 7 cenrxpx ocrannen n
monacrtpt, noneprnyr onpocy n ntrxam n uepes nxrt ne xasnen nmecre c rnanntmn
coomnnxamn.
Btaua Baxnonnroro osnauana nonnoe nopaxenne Co]tn. Herp n ero croponnnxn nnonne onnaenn
nonoxennem. Crpentnt ntmnn ncrpeuart exanmero n Mocxny napx, n snax noxopnocrn nernn nont
oporn na nnaxn c norxnyrtmn ronopamn n rpomxo npocnnn o nomnnonannn.
Eme npoonxancx postcx na Baxnonnrtm, a Herp, naxoxct n Tponne, ornpannn pary Hnany
nnctmo c pemennem orcrpannrt Co]tm or nnacrn. Cpamno, rocyapt, npn namem conepmennom
nospacre romy sasopnomy nnny rocyapcrnom nnaert mnmo nac. anee Herp ncnpamnnan
paspemennx ne orctnaxct x ree, rocyapm, yunnnrt no npnxasom npannntx cye, a ne
npnnnuntx nepemennrt, uro rem rocyapcrno name ycnoxonrt n opaonart ncxope [46 - Hannenxo
H.H. Herp I. M. 1975. C. 86.].
B nponnrnponanntx nonecrnonannxx ncropnxon ne pas ynorpenxercx ceno Hpeopaxencxoe,
ocnonannoe eme napem Anexceem Mnxanonnuem, ntcrponnmnm sect nernn nopen c oraro
ycato. 3ro-ro ceno n crano npncrannmem nx Harantn Knpnnnonnt c manonernnm Herpom.
3nauenne Hpeopaxencxoro crano eme onee necomtm c nspocnennem Herpa. H noxnnenne sect n
1683 roy noremntx nonxon ne npocro ercxax saana, a nocosnarentnoe xenanne Herpa
samnrnrtcx or nosmoxno onacnocrn, ncxoxme, no ero mnennm, ns Kpemnx, or amnnnosno
Co]tn c ee crpentnamn. A noromy yxe n 1687 roy n Hpeopaxencxom nosnnxna nacenennax
o]nnepamn n conaramn cnooa. Tax sapoxanact yymax poccncxax apmnx.
Ho ne n +rom rnannt cmtcn Hpeopaxencxoro. Herp npenparnn ero n npornnocroxmn Kpemnm
nenrp nnacrn, concem ne noremnt. 3ect tna cnoeopasnax xysnnna yymnx xapon nerponcxnx
npeopasonann. H ne ea, uro nnte coparnnxn Herpa o xonna xnsnn ne ymenn nn nncart, nn
unrart, rnannoe, uro onn tnn npeant emy nnuno, roronte nporn co cnonm rocyapem n oront, n
noy. 3a +ro Herp nx nennn n ntnnran. O ocoennocrxx n ponn Hpeopaxencxoro n cyte Herpa
xopomo cxasan Hnxona Hannenxo:
nop n Hpeopaxencxom, re xnna napnna c ctnom, naxonncx na nonyonantnom nonoxennn n,
xorx tn pacnonoxen pxom c Mocxno, npecrannxn coom cnoero poa nponnnnnm, re xnsnt
rexna no nntm saxonam, re npnnopnt +rnxer ne crecnxn noneennx Herpa n ne naxnatnan cnonm
narounnnem orpannuenn na xapaxrep ero saan n pasnneuenn. Hntm tn n cocran nopa n
Hpeopaxencxom. 3ect mt nourn ne ncrpernm npecrannrene snarntx poon. Monote nmn,
oxpyxanmne Herpa, ne rnymannct nsnypnrentno paort, conponoxanme noennte saant, no
npemx +rnx saan cxnatnannct ocote ornomennx, ocnonannte concem na nntx npnnnnnax, uem n
Kpemnencxom nopne.
Foxpnn ocranancx oxpnnom, axe ecnn on nonaan n onany n nncrarentno nauart n Mocxne
xnsnennt nyrt sanepman noenoo xaxoro-nno oxpannnoro yesa. Onana nx nero osnauana
ymemnenne cnecn poonnroro uenonexa, yrpary nosmoxnocrn nonyunrt nonte noxanonannx, no ne
osnauana nonno xaracrpo]t n nnmennx cpecrn x cymecrnonannm. Kaptepa ctna raxoro oxpnna
onnpanact na unn n nopoy orna. V nme, oxpyxanmnx Herpa, ne tno noono onopt, rpannnn
npeemcrnennocrn orcyrcrnonann. Menmnxon, ne oxaxnct on n xomnannn Herpa, n nyumem cnyuae
cran t orartm xynnom. Enncrnenntm ocroxnnem Menmnxona na nepntx nopax tnn ero ym,
cmernnnocrt, esrpannunax npeannocrt Herpy, ymenne c nonycnona nonnmart n axe yratnart ero
xenannx n npnxorn.
Hs oxpyxennx monooro Herpa ntmnn norom noenauantnnxn n nnnomart, nnxenept n
amnnncrparopt. Ho nce +ro cnyunnoct nosxe. A noxa, n nepnte rot npannennx Herpa, onn nmecre c
nnm tnn nornoment noenntmn nrpamn, noremntmn cpaxennxmn, manenpamn [47 - Hannenxo H.H.
Vxas. cou. C. 89.].
Kasanoct t, uro nocne noannennx ouepenoro Crpenenxoro ynra n 1689 roy n nnsnoxennx
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
Co]tn Herp onxen tn nexart n Kpemnt na enom xone n ycnoxonrtcx. Ho ne raxon tn yymn
nmneparop ncepoccncxn. Hauan napcrnonart ennonnuno, n 1696 roy on conepmaer cno nepnt
noennt noxo n Apxanrentcx, sarem, na cneymmn ro, nropo n onee ycnemnt.
A n +ro npemx nnont n Mocxne speer saronop, n onxrt nnxyme ero cnno ntcrynamr crpentnt,
neomte renept yxe ne Co]te, sarouenno n monacrtpe, a nenannxmnm Herpa nonxonnnxom
Htxnepom, ne cxptnammnm nepe crpentnamn cnoe nenn: Kax rocyapt noeer c Hocontcxoro
nopa, n n ro npemx moxno nam nocrepeut n ynrt [48 - Kapamsnn H.M. Vxas. cou. C. 347.].
Haxasanne saronopmnxy tno coornercrnymmnm.
A Herp cnona pnercx ns Mocxnt sect emy recno. Ornpannnmnct necnom 1697 roa n cocrane
Bennxoro nocontcrna ranonom no Enpone, napt, noxnonnennt ynnenntm, nerom 1698 roa
ntnyxen npepnart cnoe nyremecrnne ns Mocxnt npnxoxr ypnte necrn o ouepenom
crpenenxom ynre. Herp nosnpamaercx n ycrpannaer Vrpo crpenenxo xasnn.
Bpx nn nyxno ronopnrt, uro na nporxxennn nourn uro nanarn ner Hepnonpecrontnax tna nx
Herpa onnnernopennem nocroxnnoro crpaxa sa cnom nnacrt n cnom xnsnt. B raxo ocranonxe nnopy
ne o cosannn nmnepnn ymart, a o cocrnennom cnacennn. Herpa xe, xax mt snaem, oypenann
concem nnte nnant. Bepoxrno, yxe rora on saymancx o nepenoce cronnnt n pyroe mecro. Tontxo
nor xya? B raxo xe pennn ropo? He nyume nn ocnonart cronnny na nonom n npnrom nycrom
mecre?
Btesxanmero sa rpannny, nommmero co mneamn Herpa n Mocxne ne nnenn roamn. Orcyrcrnne
napx n cronnne ornmt ne cnococrnonano crponocrn rocyapcrnennoro ycrpocrna, npnntxmero x
nnomy opasy xnsnn nepnoro nnna n rocyapcrne. Pyccxne napn antme rpannnt-ro nnxora ne
ntesxann, a ryr Anrnnx, Ionnannx. a n cam Herp nonnman, uro onro rax npoonxartcx ne
moxer. Vrnepxax noet pyccxoro opyxnx na 3anae, on n cronnny xoren nmert nonnxe nx
cocrnennoro yocrna, xax t no oxom. Tax uro n Mocxne emy tno eme n ne ouent cnopyuno.
Ena-ena ornoenan y mneon xycox semnn (a nona-ro eme n ne oxonunnact!), Herp 16 max 1703
roa saxnatnaer nmenno ropo Canxr-Herepypr. C roro nx n nauanact ncropnx npornnocroxnnx
nyx cronnn Poccncxo nmnepnn nono, cenepno, n crapo, oxpcxo.
H net uro nnrepecno: ecnn nocnenne Pmpnxonnun nastnann Mocxny Tpertnm Pnmom, ro Herp
saxnnn, uro nnnr ropo nmenn cex noontm Amcrepamy. Kaxne pasnte npecrannennx o
snaunmocrn n ncropnuecxo ponn nyx cronnn!
Mocxna crana repxrt ]ynxnnn rnannoro ropoa nocrenenno, oran Canxr-Herepypry pemx
npnnxrnx rocyapcrnenntx pemenn. Bcne sa Herpom na epera Hent nepeexann n oprant nnacrn,
Cenar, Cnno, xonnernn. B Canxr-Herepypre nce tno nonoe, a n Mocxne ocranoct nce crapoe, n rom
uncne n crpenenxne ynrt. Herp yxe mor ne onacartcx nonropennx raxontx.
Onoro nnmt ne cmornn ornxrt y Hepnonpecrontno npana xopononart nontx poccncxnx
camoepxnen. Hnxro ns Pomanontx nocne Herpa ne tn cront panxanen ncm crpany nocrannn on
nnepx noramn, narpnapmecrno ynnuroxnn, opot n xa]rant nnuno yxopaunnan, cam ronont pynn,
a npano nenuart nape Mocxne coxpannn. Ftrt moxer, son xponn ne anan emy nosmoxnocrn nepern
+ror nocnenn, xpann pyex.

Kax He1p Bennxnn n Mocxne Tpnyuqantnme nopo1a noc1annn

To axaemnx, ro repo,
To mopennanarent, ro nnornnx,
On nceoemnmme ymo
Ha rpone neunt tn paornnx.

A.C. Hymxnn, Cranct

Oospenax mnorouncnennte nononneennx, cmeno nosanmcrnonannte sa rpannne Herpom Bennxnm
n nepno ero napcrnonannx, nenosmoxno ne samernrt, uro xocnynnct onn yxnantno ncex cropon
xnsnn pyccxoro napoa. Fyt ro npasnonanne Honoro roa 1 xnnapx nnn paspemenne npoaxn
raaxa o ncero tno eno xnnyue n +neprnuno narype rocyapx-pe]opmaropa.
Bor n Mocxna ne ocranact n cropone. Onnm ns nonmecrn, nnepenntx npn Herpe I, crano
nosneenne n Hepnonpecrontno rpnym]antntx npar. Hapt nonaran, uro Poccncxax nmnepnx nnuem
ne xyxe Pnmcxo, re noontx coopyxenn tno no mnoxecrne.
Ho n ornnune or nnosemntx otuaen, n coornercrnnn c xoroptmn crponrentcrno rpnym]antntx
apox npnypounnanoct x camtm pasntm nonoam, n Poccnn +rn coopyxennx crannnn n cnyuae noenntx
noe n xoponann. Hnrepecno, uro n Mocxne n ocnonnom nosnnrann apxn n uecrt cyxonyrntx
noe, a n Herepypre, nponosrnamennom cronnne, mopcxnx.
B 1720 roy nocne cnoca Tnepcxnx nopor Fenoro ropoa na nx mecre opasonanact omnpnax
nnomat, nnpouem, onro ne nycronanmax. Vxe n cneymmem 1721 roy na ne tna nocrpoena
rpnym]antnax apxa nx ropxecrnennoro nesa n Mocxny napx Herpa I, saxnmunnmero co mneamn
Hnmrarcxn mnp.
B 1721 roy Herp I cnennantno npntn n Mocxny, urot nmecre c mnorouncnenno cnnro
conepmnrt ropxecrnennt nes no Tnepcxo ynnne uepes rpnym]antnte npara. O rom, uro
nponcxonno nourn rpncra ner nasa na ntnemne Hymxnncxo nnoman, mt moxem cynrt no
ncropnuecxomy oxymenry Penxnnn, uro npn ornpannennn ropxecrnennoro nxoa Ero
Hmneparopcxoro Bennuecrna Bcepoccncxoro n Mocxny n 18 ent exapx 1721 roa, unnnnoct,
cocrannenno n Canxr-Herepypre n 1722 roy.
Kora Ero Hmneparopcxoe Bennuecrno npnnnsnncx c Inapnem n npounmn yupexenntmn
nonxamn xo Tnepcxnm rpnym]antntm noporam, rora nennxnm rpyntm rnacom, rax xe nnranpntm n
apaanntm oem n nymeunym crpentom co ncenaponom paocrnm npnnxr. H no nomecrnnn n
Fent ropo c amen n onnepxon nymeunom crpentom, n ncex nepxne xonoxontntm snonom
npnnercrnonann.
V Tnepcxnx nopor Herpa ncrpeuano mocxoncxoe nauantcrno n nonnom cocrane: renepan-ryepnarop,
ryepnarop n nce snarnemne no nx xomano operammnecx o]nnept n npoune rpaxancxne
ynpannrenn [49 - Penxnnx, uro npn ornpannennn ropxecrnennoro nxoa Ero Hmneparopcxoro
Bennuecrna Bcepoccncxoro n Mocxny n 18 ent exapx 1721 roa, unnnnoct // Hcxyccrno
rpnym]antntx npar n Poccnn nepno nononnnt XVIII nexa: nponemt nanernpnu. nanpannennx /
E.A. Tmxmenena. M. 2005. C. 278279.].
Hsopaxenne Tnepcxnx nopor roro npemenn o nac ne omno, no naroapx coxpannnmemycx
onncannm nopor, moxno cee npecrannrt nx ropxecrnennt onnx. Onncanne nastnaercx Bpara
rpnym]antnte n napcrnymmem rpae Mocxne. Ha nxo Hapcxoro Cnxmennemero nennuecrna,
Hmneparopa Bcepoccncxoro, Orna Oreuecrna Herpa Bennxoro c ropxecrnom oxonuannx nont
narononyuntm mnpom mexy nmnepnem poccncxom n xoponom mnecxom [50 - Bpara
rpnym]antnte n napcrnymmem rpae Mocxne. Ha nxo Hapcxoro Cnxmennemero nennuecrna,
Hmneparopa Bcepoccncxoro, Orna Oreuecrna Herpa Bennxoro c ropxecrnom oxonuannx nont
narononyuntm mnpom mexy nmnepnem poccncxom n xoponom mnecxom // Hcxyccrno
rpnym]antntx npar n Poccnn nepno nononnnt XVIII nexa: nponemt nanernpnu. nanpannennx /
E.A. Tmxmenena. M. 2005. C. 223230.].
Herp nonenen ntcrponrt n Mocxne rpn rpnym]antnte apxn. Kaxax apxa necna rnyoxn cmtcn.
Hepnax y Tnepcxnx nopor no Fenomy ropoy crannnact n snax npomeme nont. H onxna tna
xnnxrt coom mnmomeme nont narononyunx, axn cemena mnpa. Apxa y Tnepcxnx nopor
onxna tna trt nocrpoena rmannem n nxnnennem nmennrtx uenonex, rocno Crporanontx,
apxnrexropom Hnanom Rcrnnontm. 3rn nopora no ]amnnnn ]nnancnponanmero nx xynna nastnann
raxxe Crporanoncxnmn.
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
Bropax apxa n uecrt ocrnrnyroro mnpa n Knrae ropoe y coopa Kasancxoro. Tmannem
Cnxremero Cnnoa. Apxnrexropom Hnanom 3apyntm.
Tpertx apxa n uecrt nnoon ocrnrnyroro mnpa, opasymmnx n naeemtx. Mecro nx apxn
ntpann y Mxcnnnxnx nopor 3emnxnoro ropoa (ceronx mt snaem +ro mecro xax nnomat Kpacnte
nopora). Apxa nastnanact marncrparcxo, r. x. crponnact rmannem n nxnnennem Marncrpara.
Apxnrexropom Hnanom Rcrnnontm ynomxnyrtm.
Vxasannx xomy n na utn entrn crponrt +rnm ne orpannunnnct. Hoponoe onncanne nnemnero
nna nopor raxxe ouent nnrepecno. B uacrnocrn, Tnepcxne nopora npnxasano tno yxpacnrt
cronnamn c nsopaxennxmn uertpex rnanntx opoerene: npana c necamn n meuom; npemypocrt
c sepnanom n smnem; nenomypne, cocy ne nectma nonno nannnammee; myxecrno, onepmeecx na
onomox cronna, npn cee ntna nmemmee.
3ro c ono cropont nopor, a c pyro nmont x oreuecrny, n nnne xent, ropo na pyxax
necrymme. H eme pasnoopasnte exoparnnnte +nemenrt, xax ro: craryn cnxrtx anocronon Herpa
n Anpex, xaprnnt arann n arax, nponnenne n nnne napnnt c xopaentntm xopmnnom, epxano
n napcxnm rnoycom n pyxax n r. . A na ncem +rnm napnn rep Iocyapen, Open nosnamennt.
3mnemarnxa rpnym]antntx npar nerponcxo +noxn tna oraro.
Hepemonnx npoxoa uepes Tnepcxne rpnym]antnte nopora tna paspaorana sapanee n ne morna
trt nn n xoe mepe n nn no utemy t ro nn tno xenannm nsmenena. Hepno mna pora rpenaepon.
3arem rnapnn Hpeopaxencxn nonx no rnane c nonxonnnxom Herpom I. 3a nonxonnnxom
cneonann na nononxonnnxa Cnernemn xnxst Anexcanp annnonnu Menmnxon n Hnan
Hnanonnu Fyrypnnn. 3a nnmn uertpe maopa. 3a maopamn mepenra ns noctmn xannranon. 3arem
nocemt xannran-nerenanron. 3a nnmn n ne mepenrn necnn mecrnanart snamen. 3a
Hpeopaxencxnm nonxom mapmnponan Cemenoncxn, raxnm xe nopxxom. 3a Cemenoncxnm
Hnrepmannancxn, Acrpaxancxn, He]oproncxn, Fyrtpcxn. Bnn o ecxroro uaca no nonynn.
Horom pacnyment tnn no xnarepam (op]orpa]nx ncrounnxa coxpanena).
Hnrepecno, uro n nerponcxoe npemx ropxecrnennoe mecrnne noenrene x Kpemnm naunnanoct c
nyx cropon nno or Cepnyxoncxo sacrant, nno or Tnepcxnx nopor 3emnxnoro ropoa. Bce
sannceno or roro, re n na xem tna oepxana ouepenax npecnannax nnxropnx: na rypxamn,
nanpnmep, nnn na mneamn.
Tax, n 16961697 roax nocxa nxonnn uepes Cepnyxoncxym sacrany, nocxontxy nosnpamannct c
mra. A n 17021704 roax apmnx npnnnxanact x Mocxne c cenepa, no+romy nonxn nxonnn n ropo
no Tnepcxo ynnne. axe ecnn napt Herp npnesxan n Mocxny no pyro opore, ro mecrnne
naunnanoct orrya, orxya npntnana n Mocxny apmnx.
Mocxnnun nonauany c onacxo cmorpenn na nonym rpannnm, onaxo sarem nocrenenno npnntxnn
n x ropxecrnenntm napaam n rpnym]antntm apxam, cranmnm ecrecrnenntm cnecrnnem nerponcxnx
noe.
Hcropnx rpnym]antntx npar ne npepnanact co cmeprtm napx-paornnxa (rax Herpa nasnan
Hymxnn), cama xnsnt nxronana neoxonmocrt ee npoonxennx, nocxontxy Mocxna, norepxn
cronnunte ]ynxnnn, ocrannna cee npano nenuart na napcrno nontx camoepxnen ns poa
Pomanontx. Pnryan xoponannn npeycmarpnnan npoes nononcneuennoro rocyapx uepes
rpnym]antnym apxy.
Bnyx Herpa I, Herp II, raxxe nesxan na xoponannm uepes Tnepcxne nopora Fenoro ropoa: Kax
cxopo Ero Hmneparopcxoe Bennuecrno rpnym]antnte nopora nporn nsnonnn, an cnrnan x nante
ns nymex, no oxonuannn nymeuno crpentt crpenxnn nonxn rpnxt erntm ornem, nncann
Canxr-Herepyprcxne neomocrn n 1728 roy.
ueprex Tpnym]antntx nopor, uro na Tnepcxo ynnne
y 3emnxnoro Iopoa

Ha xoponannm nmneparpnnt Annt Hoannonnt apxy y Tnepcxnx nopor cnennantno ne crponnn. H
out Herpa Ennsanera raxxe nonenena nonym apxy sect ne coopyxart. B 1763 roy rpnym]antnte
npara nosnenn x nocmecrnnm na npecron Exarepnnt II (apx. .B. Vxromcxn), n 1773 roy n uecrt
noet na rypxamn apmnn nonxonona H.A. Pymxnnena.
Cnecennte n 1928 roy Kpacnte nopora (1753-57, apx. .B. Vxromcxn) ouent nanomnnann cnonx
coparten, uro paonann xora-ro rnas mocxnnue. uro xe xacaercx Tpnym]antno apxn, croxme
ntnue na Kyrysoncxom npocnexre, ro nepnonauantno ona tna nocrannena n 1834 roy na nnoman
Tnepcxo sacrant.
Ho nce xe nosneenne rpnym]antntx npar xorx n tno n rnasax Herpa onnm ns arpnyron nmenno
nmnepcxo Poccnn, xoropym cosanan napt-pe]opmarop, no ne orneuano pennnm pyccxnm
rpannnxm. Eme c rex npemen, xora rontxo-rontxo conpanact n ennoe rocyapcrno pennxx Pyct,
saponncx y nac raxo otua crannrt no cnyuam noenntx noe xpamt, nocnxmennte cnxrtm
noxponnrenxm, nanpnmep, Ieoprnm Hoeonocny nnn mnrpnm Conyncxomy. Crannnnct raxne
nepxnn n n Mocxne. Herp +ro rpannnn nsmennn, n renept yxe pyrnm Pomanontm, rem, xro
napcrnonan n enxrnanarom nexe, npecroxno +ry rpannnm noccranonnrt.
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
Tpnym]antnte nopora y Tnepcxo sacrant.
Xy. u. Fenya. 18451850 rr.

Ynpannenne Mocxnon npn Pouanonmx
Bce Pomanont penonmnnonept n ypannnrenn.
A. C. Hymxnn nennxomy xnxsm Mnxanny Hannonnuy, 1830 r.

3aunnax cnon pe]opmt, nepexpannax xapry rocyapcrna no cnoemy pasymennm, Herp ycrpannaer no-
nonomy n ynpannenne Mocxno. C 1709 roa no rnane Hepnonpecrontno on crannr renepan-
ryepnaropa. Btcrpannax nonym neprnxant nnacrn, nepnt poccncxn nmneparop noennn crpany
na ryepnnn. Kax +ro nn crpanno noxaxercx, no ocnonno npnunno, noynnme Herpa x
yupexennm ryepnn, tnn ero parnte noxot, npxmtm cnecrnnem uero tno uacroe orcyrcrnne
napx n Poccnn n nce nospacrammne noennte pacxot.
Herp xopomo nonnman, uro ero uacrte ornyuxn ns Mocxnt ne nyr na nontsy rocyapcrny, yenxx
ontmoe nnnmanne nnemnnm cnomennxm n noenntm enam, on nce mentme npemenn rparnn na
pemenne nnyrpennnx nponem. Iocyapcrnennt annapar pasanrtnancx, +]]exrnnnocrt napcxo
nnacrn cnnxanact. Tax n nosnnxna y Herpa nex napesart Poccnm na necxontxo xpynntx reppnropn
no rnane c nepntmn emy nmtmn namecrnnxamn, xoropte mornn t es nnmnnx npononouex
nstcxnnart neoxonmte cpecrna na noennte pacxot.
Boennte noxot Herpa rpeonann ontmnx sarpar, uro, n cnom ouepet, ntstnano neoxonmocrt
nononnennx rocyapcrnenno xasnt. A c +rnm tnn onpeenennte nponemt. Iocyapcrnennte
nanorn n copt co nce crpant crexannct n Mocxny, re pacxonnnct no npnxasam n, xax npannno,
raxnn ram, xax npomnoronn cner. Hnmt manax uacrt conpaemtx cpecrn nnont rparnnact na
nacymnte rocyapcrnennte nyxt, xax ro: ]nnancnponanne apmnn, nponsnocrno n saxynxa
noopyxennx. Herp ononpemenno c pe]opmo rocannapara menxn n ]ncxantnym cncremy, xoropax
onxna tna crart raxo, urot ncxxn snan, orxya onpeenennoe uncno nonyuart mor [51 -
Knmuencxn B.O. Pyccxax ncropnx. M. 2006. C. 304.].
3ro tna ne nepnax nontrxa napx-pe]opmaropa nsmennrt cncremy nnacrn n Mocxne, onnpanmecx
orone na npnxast, cymecrnonanmne eme co npemen Hnana Iposnoro n sannmanmnecx xaxt cnonm
enom (noromy n nasnannx y nnx tnn camn sa cex ronopxmne: cuernt, uenonrnt, nocontcxn,
rantx en n r. .). uncno mocxoncxnx npnxason nospocno n npn Anexcee Mnxanonnue yupexent
tnn xnent npnxas, nannxnnt, perapcxn, crpoennx oraenen, monacrtpcxn, cmonencxn,
manopoccncxn n pyrne. Haxonnnct npnxast n Kpemne.
Pe]opma camoynpannennx, npenpnnxrax Herpom n xnnape 1699 roa, nonoxnna nauano
cymecrnonannm n Mocxne conepmenno nonoro yupexennx: Fypmncrepcxo nanart (nnn Parymn),
cocroxme ns npecrannrene roprono-npomtmnennoro cocnonnx. Kax n mnorne nonmecrna roro
npemenn, noxnnenne Parymn crano pesyntrarom noesxn monooro napx n 3ananym Enpony, re
noonte oprant ynpannennx cymecrnonann nsanna.
B nounnennn mocxoncxo Parymn naxonnnct mecrnte semcxne nst ntopnte nocacxne
oprant no rnane c semcxnmn crapocramn, xoroptx crann nastnart ypmncrpamn. Paryma
nosrnannxnact npesnenrom n tna xonnernantntm opranom, cocroxnmnm ns nenanarn
ypmncrpon. Haennn Parymy npanom ]nnanconoro xonrponx, Herp nonaran, uro cmoxer noxonunrt c
noponcrnom noeno. Paryma conpana n xasny rocyapcrnennte nnarexn: nanorn, ramoxennte
nomnnnt, msy c xaaxon n xapuenen urot sarem pacnpeenxrt naxonnennte entrn.
Bonnonana napx n neoxonmocrt ynennuennx rocyapcrnenntx pacxoon, necrn xoropte on raxxe
onepnn Paryme. Ho sect ero xano pasouaponanne. Tax, nasnauennt n 1705 roy nncnexropom
parymnoro npannennx Anexce Anexcanponnu Kyparon ecnpecranno oxnatnan napm o
snoynorpenennxx yxe ne rontxo cpen noeno, no n cpen ntopntx mocxoncxnx ypmncrpon: B
Mocxne n ropoax unnnrcx n copax npenennxoe noponcrno n parymcxne noxune npenennxne
nopt [52 - Knmuencxn B.O. Vxas. cou. C. 309.].
Tem ne menee, necmorpx na xoppynnnm cpen mocxoncxnx unnonnnxon, Herpy yanoct onrtcx
ynennuennx npntne Parymn, onaxo nce nospacrammnx noenntx pacxoon onn noxptrt ne mornn.
Tepnenne rocyapx nepenonnnnoct, n on nnont pemnncx na pe]opmy ryepncxym. Kax cnpanennno
ormernn Bacnnn Knmuencxn: Iyepncxax pe]opma xnana nonepx mecrnoro ynpannennx onontno
rycro nont amnnncrparnnnt nnacr Herp noxonean +ry crapym, ycrounnym n axe
sacroxnmymcx nenrpannsannm. Hpexe ncero, on cam enenrpannsonancx no oxpyxnocrn, pocnn
crapym cronnny, ortn na oxpannt, n +rn oxpannt saropannct ona sa pyro nno or ero ntnxo
exrentnocrn, nno or ynron, ntsnanntx +ro xe exrentnocrtm.
Cnonm yxasom or 18 exapx 1708 roa Herp I cosan cneymmne ryepnnn: Mocxoncxym,
Asoncxym, Apxanrenoropocxym, Hnrepmannancxym (c 1710 roa Canxr-Herepyprcxym),
Kasancxym, Knencxym, Cnnpcxym n Cmonencxym. C roamn uncno poccncxnx ryepnn pocno. B
1775 roy nx tno yxe 23, x 1800 roy 41, a x xonny cymecrnonannx Poccncxo nmnepnn yxe 78.
B 1719 roy ryepnnn tnn nopasenent na nponnnnnn no rnane c noenoamn, nponnnnnn xe
cocroxnn ns yeson, pyxononmtx xomenanramn. A no rnane ryepnn napt nocrannn rnanntx
nauantnnxon ryepnaropon. Hepntm mocxoncxnm ryepnaropom n 1708 roy tn nasnauen
pocrnennnx napx Tnxon Hnxnrnu Crpemnen (16441719), onn ns nemnornx oxp, opoy
xoroporo Herp noxanen. Crpemnena napt nmnn xax orna ponoro, uacro rax n opamaxct x nemy n
nnctmax n npn pasronope. Onn ns nnxamnx cnonnxnnxon Herpa, Crpemnen nontsonancx ero
ocotm onepnem, neapom eme n 1697 roy nmenno ero napt ocrannn ynpannxrt rocyapcrnom,
ornpannnmnct n 3ananym Enpony.
Hamecrnnxamn ocrantntx ryepnn Herp raxxe nocrannn npeanntx cee nme, n uacrnocrn
cronnuntm renepan-ryepnaropom cran Anexcanp Menmnxon. Hpncranxa renepan n ero nono
onxnocrn osnauana, uro Menmnxon ynpannxn npnrpannuno ryepnne n tn n noennom snannn.
On-ro n cran nepntm n Poccnn renepan-ryepnaropom.
Inanno saaue ryepnaropa cran cop oxoon na coepxanne pacxnaprnponanntx na reppnropnn
ryepnnn nocx, a raxxe ynpannenne n nasop na +rnmn nocxamn, xonrpont sa paoro cyon.
3annmannct napcxne namecrnnxn n rpaxancxnm ynpannennem, sauacrym nonaraxct n +ro uacrn
cnonx nonnomoun na nnne-ryepnaropon. Hepnt nnne-ryepnarop noxnnncx n Poccnn yxe npn
cneymmem nocne Crpemnena rpaonauantnnxe xnxse Mnxanne Ipnroptennue Pomoanoncxom,
raxxe nerponcxom cnonnxnnxe. Bnneryepnaropom npn Pomoanoncxom cran B.C. Epmon.
Kax ormeuan C.M. Cononten: Hpn ryepnaropax naxonnact semcxax xannenxpnx, npnnonnmax n
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
ncnonnenne nce ero pacnopxxennx. nx cya yupexent tnn semcxne cytn, nnn nanpnxrept n
oep-nanpnxrept, n, uro art nm nonnym nesanncnmocrt, onn n nmennx nx tnn nsxrt ns-no
neomcrna ryepnaropcxoro. Iyepnaropam npennctnanoct cmorpert, urot ne tno nonoxnrt n
nanpacntx ytrxon uenonrunxam ncxxoro unna [53 - Cononten C.M. Hcropnx Poccnn c
pennemnx npemen. M. 2005. C. 335.].
Hocne roro xax cronnunte ]ynxnnn nepemnn x monoomy n tcrpo pacrymemy Canxr-Herepypry,
snaunmocrt onxnocrn renepan-ryepnaropa Mocxnt nncxontxo ne ymentmnnact. Mocxna crapax
cronnna cnonm mnoronexontm ontrom rnannoro ropoa Pycn, a sarem n Poccncxo nmnepnn,
oxastnana na xnsnt crpant orpomnoe nnnxnne. Hmenno sect ncera pemanact cyta Poccnn. H n
1612 roy, n n 1812 roy, n yxe ropaso nosnee, xora nnxaxnx renepan-ryepnaropcrn ne tno n n
nomnne n 1941 roy.
Baxnemnm ocroxrentcrnom, onpeenxnmnm snauenne ]nrypt mocxoncxoro renepan-ryepnaropa,
tno n ro, uro nmenno n Mocxne xopononannct na napcrnonanne nce poccncxne camoepxnt. H or
roro, xax tna nororonnena n oprannsonana nepemonnx, xax npoxonna ncrpeua nonoro rocyapx
(nnn rocyaptnn) Mocxno n mocxnnuamn, sannceno pacnonoxenne camoepxna x cnoemy
namecrnnxy n Hepnonpecrontno, a n x camomy ropoy.
Ha nporxxennn nyxcor ner mecro n pont rnannoro nauantnnxa Mocxnt n cncreme camoynpannennx
neonoxparno menxnnct. H ntsnano +ro tno xax oexrnnno neoxonmocrtm, rax n
cyexrnnntmn npnunnamn. Bet, xax nncan B.O. Knmuencxn, ecrt onn cnmnrom pyccxoro
ynpannennx na nporxxennn cronern: 3ro opta npannrentcrna, rounee, rocyapcrna, nacxontxo
ono nonnmanoct nsnecrntm npannrentcrnom, co cnonmn cocrnenntmn opranamn, nyume xoroptx,
onaxo, emy npnncxart ne yananoct [54 - Knmuencxn B.O. Vxas. cou. C. 147.].
B 1719 roy nonnomounx nasnauennx ryepnaropon nepemnn x Cenary, naxnememy oprany
ynpannennx, cosannomy Herpom nx pyxonocrna crpano n ero orcyrcrnne. B 1728 roy npn Herpe
II n coornercrnnn c Haxasom ryepnaropam n noenoam n nx ronapnmam ryepnaropt nonyunnn
npano ocyxart nnnonntx na cmeprnym xasnt. Cymecrnenno pacmnpnnnct nonnomounx
ryepnaropon n npn Anne Hoannonne, anme cnoemy namecrnnxy n Mocxne rpa]y Cemeny
Anpeennuy Canrtxony (on tn nenanartm mocxoncxnm renepan-ryepnaropom) cneymmne
yxasannx: cnenrt n nanmart sa ncemn mocxoncxnmn unnonnnxamn n yupexennxmn, nemenenno
coomart n cronnny o nenopxxax n esopasnxx, a n ncxnmunrentntx cnyuaxx nx npeornpamennx
ontx npnnnmart pemennx camomy, na mecre.
A n exarepnnnncxym +noxy, n 1764 roy, n ntnymennom Hacrannennn ryepnaropt n nonce tnn
nasnant xosxenamn cnonx reppnropn. Hpnuem xosxcxne npana ne ocrannct na ymare: nce
yupexennx ryepnnn nocrynann n nonnoe pacnopxxenne nx namecrnnxon c npanom ynontnennx
unnonnnxon, a nounnxnnct namecrnnxn rontxo nnmt nmneparpnne n Cenary. Hnmt nyx renepan-
ryepnaropon nmneparpnna ntennna ocoo, nsan nx nnx orentnte Hacrannennx mocxoncxomy n
canxr-nerepyprcxomy renepan-ryepnaropam. B +ro npemx (17631772) Mocxno ynpannxn Herp
Cemenonnu Canrtxon, ctn roro Canrtxona, o xoropom mt ynomnnann ntme. Cornacno ntcouamnm
yxasannxm, H.C. Canrtxon onxen tn pas n rpn roa oesxart cnon nnaennx, urot noompxrt
xpecrtxn camnm ntpamnnart xne, noromy xax onn ns-sa cnoe nenn +roro ne enamr, a noxynamr ero
n ropoax. Hs-sa +roro, ecnoxonnact Exarepnna, xne n ropoax ornnuaercx raxo oporonnsno.
Onaxo nepenomntm +ranom n pasnnrnn ropocxoro camoynpannennx crana ryepncxax pe]opma
1775 roa, nponeennax Exarepnno II n naonro saxpennnmax nonym crpyxrypy nnacrn n ryepnnxx.
Hrorom pe]opmt, saxpennenno n Vupexennxx nx ynpannennx ryepnn Bcepoccncxnx
nmnepnx, crano onpeenenne ryepnnn xax ocnonno amnnncrparnnno-reppnropnantno ennnnt c
nacenennem n 300400 rtcxu uenonex [55 - Fontmax Poccncxax +nnnxnonenx. 2007. T. 8. C. 608.].
Bo rnane ryepnnn croxn ryepnarop, onnpanmncx na cnom xannenxpnm ryepncxoe npannenne,
xonrponnponanmee exrentnocrt ryepncxnx yupexenn. Pemennem ]nnancontx nonpocon
sannmancx nnne-ryepnarop, cyentx npoxypop n r. . Hecxontxo ryepnn oennxnnct n
renepan-ryepnaropcrno. Camnx xe renepan-ryepnaropon nepenmenonann n namecrnnxon.
Mocxoncxn n canxr-nerepyprcxn renepan-ryepnaropt crann nmenonartcx rnannoxomanymmnmn
(yxas or 13.06.1781 roa O nonom pacnncannn ryepnn c osnauennem renepan-ryepnaropon).
Cyrt +ro pe]opmt cocroxna n rom, urot npenparnrt nocr renepan-ryepnaropa n rnannt
nasopnt opran na mecrax, necxontxo nonxn ero craryc xax nenocpecrnennoro pyxononrenx
ryepnne (+rn ]ynxnnn ocrannnn ryepnaropam), no c raxnmn nonnomounxmn, urot renepan-
ryepnarop, ecnn nyxno, mor n nonpannrt ryepnaropa, npnnxrt pemenne sa nero. Iyepnarop
ntnonnxn amnnncrparnnno-nonnnecxym ]ynxnnm, a renepan-ryepnarop eme ]nnanconym n
cyenym. T. e. renepan-ryepnarop ror xe napt, no n macmraax cnoe reppnropnn. Ornnune nnmt
n rom, uro on ne tn nomasannnxom oxtnm n na nnm tn pyro napt.
B Mocxne renepan-ryepnaropom nnn rnannoxomanymmnm c 1782 no 1784 rot tn rpa] 3axap
Ipnroptennu uepntmen. H xorx ynpannxn on neonro, no n nacnecrno yymnm nauantnnxam
Mocxnt on ocrannn onn ns rnanntx cnmnonon nnacrn cno om na Tnepcxo ynnne, re n no ce
ent pasmemaercx m+pnx cronnnt.
Ha nepnt nsrnx, nonax cncrema nnacrn ornnuanact crponocrtm n npocroro (uyncrnonanact
xencxax pyxa rocyaptnn nmneparpnnt). 3ect tno npeycmorpeno nce: xro n sa uro onxen
orneuart, a rnannoe nepe xem. Fnaroapx ryepncxo pe]opme Exarepnnt II n Mocxne, opasno
ronopx, tno nocaxeno xpenxoe n pasnernnennoe epeno nnacrn c cnntntmn n nnnntmn nernxmn,
epxamnmn na cee amnnncrparnnnte, nonnnecxne, cyente, xosxcrnennte n ]nnanconte
oprant. Kopnn +roro epena nnrannct poccncxnm saxonoarentcrnom, a na nepmnne naxonncx
renepan-ryepnarop.
Ocnont cosanno ryepncxo pe]opmo ynpannenuecxo cncremt coxpanxnnct o 1918 roa.
Hpana, orentnte nsmenennx n +ry cncremy nnocnnnct n npn cneymmnx monapxax. Hanpnmep, npn
Hanne I, pennsonanmem saxonoarentnoe nacnecrno cnoe marepn n nsanmem yxas O nonom
pasenennn rocyapcrna na ryepnnn. On nnont nepean uacrt ]ynxnn renepan-ryepnaropon
ryepnaropam, nsan n 1796 roy yxas O nonom pasenennn rocyapcrna na ryepnnn. Hncrnryr xe
renepan-ryepnaropcrna npn nem n nonce nepecran cymecrnonart.
Camnx xe renepan-ryepnaropon crann nastnart noenntmn ryepnaropamn. Ho na npaxrnxe nce
ocnoxnxnoct mecrntmn n nnunocrntmn ocoennocrxmn napcxnx canonnnxon.
Hpn Anexcanpe I n 1802 roy namecrnnxon ryepnn nounnnnn Mnnncrepcrny nnyrpennnx en,
noccranonnn npn +rom n onxnocrn renepan-ryepnaropon. Hmenno no npecrannennm mnnncrpa
nmneparop nx n nasnauan. Hnrepecnte cnnerentcrna o ornomennxx mnnncrepcrna nnyrpennnx en
n ryepnaropon naxonm mt n Oruere Tpertero Orenennx Hmneparopcxo Ero Bennuecrna
xannenxpnn sa 1832 ro: Hpn ncem pasymennn, npn ncem ycepnn rpaxancxoro ryepnaropa on
neoxonmo ncrpeuaer sarpynennx n coxpanennn onxnoro n ryepnnn ycrpocrna n nopxxa.
onxno x cemy npnconoxynnrt, uro n ns uncna ryepnaropon ecrt mnorne, xoropte xyo pasymemr
cnoe eno n pyxonocrnymrcx nmtmn nenaronaexntmn. Mnnncrepcrno nnyrpennnx en ncrpeuaer
sarpynennx naxonrt ocrontx ryepnaropon; snanne cne n omem mnennn norepxno cnom
snaunrentnocrt, n nmn opasonannte n c ocrarxom orxnonxmrcx or ce onxnocrn, snax, c xaxom
ona conpxxena rpynocrtm n crporom ornercrnennocrtm n cxont nnuroxnt cpecrna, xonmn
ryepnarop onxen ecrnonart [56 - Poccnx no nasopom: oruert Tpertero orenennx 18271869:
Copnnx oxymenron. M. 2006. C. 67.].
B 1853 roy Hnxona I yrnepnn Omym nncrpyxnnm renepan-ryepnaropam. B +ro nncrpyxnnn
n ouepeno pas tn onpeenen xpyr oxsannocre rnannoro nauantnnxa ryepnnn: on orneuan ne
rontxo sa rocyapcrnennym esonacnocrt n ncnonnenne poccncxnx saxonon, no n sa esonacnocrt
npoonontcrnennym n axe cannrapnym. On nmen npano nasnpart n xonrponnponart exrentnocrt
noneomcrnenntx yupexenn n cyon. Ienepan-ryepnarop tn naenen nonnomounxmn
npnnnmart upesntuante mept n nenxx npeceuennx ecnopxxon n nonnenn.
3ra nncrpyxnnx npnsnana tna raxxe oosnaunrt cncremy pasenennx nnacrn mexy renepan-
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
ryepnaropom n ryepnaropom na mecrax. Iyepnarop, saneyx ncemn rexymnmn amnnncrparnnntmn
enamn n mecrnocrn, onxen tn ncnonnxrt nce saxonnte rpeonannx, npenoxennx n npenncannx
renepan-ryepnaropa. Ho, xnnxxct nroptm nnnom n mecrno amnnncrpannn nocne renepan-
ryepnaropa, ryepnarop rem ne menee ne tn ero samecrnrenem. B nncrpyxnnn oronapnnanoct, uro n
orcyrcrnne renepan-ryepnaropa ryepnarop ynpannxer no npannnam cnoe onxnocrn na rom xe
ocnonannn, xax n ryepnnxx, re ner renepan-ryepnaropon [57 - Knnmona H.B. Bsanmoecrnne
renepan-ryepnaropon c nenrpantntmn n mecrntmn opranamn ynpannennx no nropo nononnne XIX
nexa // Hame Oreuecrno. Btn. VII. M. 2009.].
Ho, necmorpx na +ro, oxonuarentno xcnocrn n pasenennn ornercrnennocrn mexy renepan-
ryepnaropom n ryepnaropom ne tno. Hourn no xaxomy nonpocy nx xomnerennnx morna
nepecexartcx. uacro renepan-ryepnarop sannmancx ne rontxo crparernuecxnmn saauamn pasnnrnx
ryepnnn, no n ne cnocrnenntmn emy menxnmn saauamn, xoropte mor t pemnrt n ryepnarop.
Heapom, no anntm na 1874 ro, mrar xannenxpnn renepan-ryepnaropa Mocxoncxo ryepnnn
xnxsx Bnanmnpa Anpeennua onropyxona tn nourn n rpn pasa ontme uncnennocrn xannenxpnn
ryepnaropa. Brar xannenxpnn mocxoncxoro renepan-ryepnaropa, nxnmuammn n cex: amranron
renepan-ryepnaropa, unnonnnxon no ocotm nopyuennxm, ynpannxmmero xannenxpne, nauantnnxon
orenon, crononauantnnxon, nx nomomnnxon, xasnauex, xonrponepa, xypnanncra (c nomomnnxom n
nepenounxom), apxnnapnyca, xannenxpcxnx unnonnnxon n xannenxpcxnx cnyxnrene, nncnexropon
no nasopy sa rnnorpa]ne, nnrorpa]ne n xnnxno ropronne, a raxxe unnonnnxon, cocroxmnx npn
mnnncrepcrne nnyrpennnx en n naxoxmnxcx n pacnopxxennn mocxoncxoro renepan-ryepnaropa,
nacunrtnan 112 uenonex. A n ynpannennn mocxoncxoro ryepnaropa cnyxnno ncero 34 uenonexa, n
oxsannocrn xoroptx nxonno pemenne rexymnx nonpocon [58 - Apec-xanenapt Mocxnt. M.
1874.].
Orcma nosnnxan ntno: a ne ynpasnnrt nn nonce nocr ryepnaropa? nx uero nyxno xopmnrt
crontxo unnonnnxon, ntnonnxmmnx cxonte ]ynxnnn? Hmenno Mocxna n tna npnmepom
noonoro ynnponannx. B xnnape 1874 roa n cnoem nennnxe tnmn mnnncrp nnyrpennnx en
H.A. Banyen ormernn: Tnmamen (samecrnrent Banyena A.B.) nepean mne n Iocyapcrnennom
conere sanncxy o ynpasnennn n Mocxne onxnocrn rpaxancxoro ryepnaropa. crapancx emy
oxasart, uro raxnx mep nentsx npnnnmart noromy rontxo, uro ypnono (ryepnarop Mocxnt A.B.)
ne nanr c xn. onropyxontm n uro ypnono noome oxasancx necocroxrentntm [59 - nennnx H.A.
Banyena, mnnncrpa nnyrpennnx en. 18651876. T. 2. M. 1961. C. 289.].
3annct Banyena emoncrpnpyer, nacxontxo cyexrnnntmn tnn npnunnt rex nnn nntx xapontx
n npanontx pemenn n onacrn ynpannennx crpano n ryepnnxmn nne sanncnmocrn or ero yponne.
3ra cyexrnnnocrt n nnxopanna cncremy camoynpannennx n Poccnn n Mocxne, r. x. npannna nrpt
neonoxparno menxnnct. Honyuaercx, uro orcyrcrnne nsanmononnmannx mexy renepan-
ryepnaropom n ryepnaropom cunranoct rnanntm nonpocom, a nor xax nnxnnannx nocra
ryepnaropa morna t nonnnxrt na xauecrno ynpannennx Mocxno +ro yxe nonpoc nropocrenennt.
Kaxne t saxont n nonoxennx nn npnnnmannct n onacrn mecrnoro camoynpannennx, nocnenee
cnono ncera tno sa renepan-ryepnaropom, nnuntm npecrannrenem rocyapx. B ro npemx xax
ryepnarop orunrtnancx nepe mnnncrpom nnyrpennnx en. A yx npo ymy n ronopnrt neuero:
necmorpx na conepmencrnonanne saxonoarentcrna, nosmoxnocrn Mocxoncxo ropocxo ymt n
ynpannennn ropoom cneyer npnsnart neocrarouno ontmnmn. Hpana, x xomnerennnn ymt
ornecnn nonpoct naroycrpocrna n npoune xosxcrnennte ena.
Bce ocrantnoe no-npexnemy peman mocxoncxn renepan-ryepnarop, nor nouemy nne sanncnmocrn
or roro, xro tn na +ro onxnocrn, ero ncera nastnann xosxnnom Mocxnt. Hn ono pemenne
Mocxoncxo ropocxo ymt ne morno trt peannsonano es ero oopennx. ymnt ntnyxent
tnn ne rontxo opamartcx x nemy sa paspemennem no nmomy manocymnomy nonpocy, no eme n
orunrtnartcx o ncnonnennn en n cnonx pacxoax.
Kaxnm opasom xosxnn Mocxnt ocymecrnnxn cnom nnacrt? Kax npannno, n ero xannenxpnm
nocrynan panopr oep-nonnnmecrepa nnn nnoro unnonnnxa nnn oxnanax c nsnoxennem npoctt.
B orner renepan-ryepnarop nanpannxn ropocxomy ronone npenoxenne ntnecrn +ror nonpoc na
ocyxenne Iopocxo ymt. Hnora ononpemenno c ymo n xypc ena nnonncx n ryepnarop.
Fecnonesno tno ntrartcx pemnrt nonpoc, mnnyx renepan-ryepnaropa, nanpxmym c ymo. Bet n
nrore peman nce onn uenonex [60 - Knnmona H.B. Bsanmoecrnne renepan-ryepnaropon c
nenrpantntmn n mecrntmn opranamn ynpannennx no nropo nononnne XIX nexa // Hame Oreuecrno.
Btn. VII. M. 2009.].
Oocrpenne nonnrnuecxo cnryannn n Poccncxo nmnepnn n napacranne penonmnnonntx
nacrpoenn ntnynno Anexcanpa II naennrt renepan-ryepnaropon eme onee mnpoxnmn
nonnomounxmn. Cornacno nonoxennm O mepax x oxpanennm rocyapcrnennoro nopxxa n
omecrnennoro cnoxocrnnx or 1881 roa renepan-ryepnaropt nonyunnn npano noannxrt na cnoe
reppnropnn manemne npoxnnennx nenonnnonennx nnacrxm: saxptnart copannx, sanpemart
naxoxenne n ryepnnn nenaronaexntx nnn, xoroptx c xaxtm room noxnnxnoct nce ontme n
ontme. Hpnronopt noenntx cyon raxxe yrnepxannct renepan-ryepnaropamn.
Ha pyexe XIXXX nexon cymecrnenno nospocnn nonnnecxne ]ynxnnn nmneparopcxnx
namecrnnxon, ono n nonxrno: reppopncrnuecxne axrt cneonann onn sa pyrnm. Ceptesno
yxymnnact xpnmnnantnax ocranonxa n crpane. Mnmentm reppopncron crann ntcmne unnonnnxn
nmnepnn, n rom uncne renepan-ryepnaropt. Tax, n ]enpane 1905 roa or nsptna omt, pomenno
Hnanom Kanxentm, norn tnmn mocxoncxn renepan-ryepnarop nennxn xnxst Cepre
Anexcanponnu.
B ycnonnxx yxecrouennx nnyrpenne nonnrnxn nanrnanneme oxsannocrtm renepan-
ryepnaropa crano oecneuenne omecrnennoro cnoxocrnnx n oxpana nopxxa, sa xoropym
nenocpecrnenno n ropoe orneuan oep-nonnnmecrep.
Ono ns ocoennocre mocxoncxoro ynpannennx tno ro, uro n Hepnonpecrontno oep-
nonnnmecrep nounnxncx ne ryepnaropy, a renepan-ryepnaropy. Kax mt ynnnm ns antnemero
nonecrnonannx, raxoe nounnenne anano renepan-ryepnaropy mnpoxne nosmoxnocrn n ocrnxennn
nocrannenntx nm nene. 3ect nce sannceno or roro, croponnnxom xaxnx meroon ynpannennx tn
rnannt nauantnnx Mocxnt: nnepantntx nnn xecrxnx. Ecnn +ro tn, nanpnmep, Apcenn
3axpencxn, ro, nepexo, eno saxanunnanoct npentmennem nonnomoun co cropont nonnnnn. Hpn
Bnanmnpe onropyxone xnarano n npocroro nnymennx nponnnnnmnmcx.
Ipaxancxn ryepnarop xe pacnopxxancx rontxo yesno nonnnne. Honnomounx mocxoncxo
nonnnnn npocrnpannct nectma anexo or naneennx nopxxa na ynnnax, o oprannsannn
naroycrpocrna n noepxxn cannrapnn na onxnom yponne. Eme n 1782 roy tn npnnxr Vcran
narounnnx, nnn nonnnecxn, cornacno xoropomy nonnnecxne oxsant tnn npoxnnxrt
neyctnnoe crapanne n noneuenne, uro oporn, ynnnt, mocrt n nepenpant upes pexn n not, re
ecrt, n raxom ncnpannom cocroxnnn n coepxannn tnn, uro npoesxnm ne tno nn ocranonxn, nn
onacnocrn [61 - Kysonnena O.B. Vnpannenne Mocxno: nsrnx n npomnoe // Mocxoncxn apxnn. M.
2000. C. 330.].
Hnrepecno, uro c xnnapx no nmnt 1905 roa onxnocrt mocxoncxoro renepan-ryepnaropa tna
naxanrno, n +ro xe npemx nmecro onxnocrn oep-nonnnmecrepa tn nneen nocr
rpaonauantnnxa, xoropomy nanexano ynpannxrt n nonnnecxnmn, n amnnncrparnnntmn enamn n
Mocxne. Hmenno c 1 xnnapx 1905 roa Mocxna crana orentntm rpaonauantcrnom. Tem ne menee
yxe n anpene 1905 roa necnoxonax ocranonxa nnyrpn crpant nnont nepnyna n Mocxny renepan-
ryepnaropa. Hm cran renepan-amranr A.A. Kosnon.
C +roro npemenn nauanact uexapa nontx nasnauenn n onxnocre n Mocxne. B oxrxpe 1909 roa
nocr renepan-ryepnaropa Mocxnt nnont oxasancx cnoontm. uynxnnn no ynpannennm ropoom
oxasannct pasponent mexy mnnncrpom nnyrpennnx en, ryepnaropom B.u. xynxoncxnm n
rpaonauantnnxom A.A. Anpnanontm, nocnenn c nmnx 1914 roa tn nasnauen
rnannonauantcrnymmnm na Mocxno. A n mae 1915 roa ero cmennn xnxst uennxc uennxconnu
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
Rcynon, rpa] Cymapoxon-3ntcron.
Hocnennm rnanntm nauantnnxom Mocxnt oxasancx (cam roro ne neax) Hocn] Hnanonnu
Mposoncxn. 2 oxrxpx 1915 roa nmenno na nero, renepana or aprnnnepnn n xomanymmero
Mocxoncxnm noenntm oxpyrom, nosnoxnnn oxsannocrn no ynpannennm Hepnonpecrontno. Bpemx
emy ocranoct necnoxonoe: Mocxna tna oxnnena na noennom nonoxennn. 3axonunnoct ero
rpaonauantcrno omamnnm apecrom, no xoropt on tn nocaxen 1 mapra 1917 roa.
Hourn necrn ner npocymecrnonann n Poccnn renepan-ryepnaropt n ryepnaropt. 3a +ro npemx n
Mocxne cmennnoct nxrtecxr pyxononrene ropoa. uame ncero menxnnct renepan-ryepnaropt n
nocemnanarom nexe nourn copox pas! A n enxrnanarom nexe xosxen oma na Tnepcxo tno ncero
nnmt nenanart.
Haxonnnct na +ro onxnocrn nmn pasnte: n npnpoxennte nauantnnxn, nnncanmne n ncropnm
Mocxnt nesatnaemym crpannny, n cnyuante, sanecennte n Hepnonpecrontnym nerpom
nonnrnuecxo xonmnxrypt. Ftnn cpen nnx n unent napcxo ]amnnnn, n npecrannrenn snarntx
nopxncxnx poon, npnuem nepexo nentmn cemtxmn (a, a, ecrt npnmept, xora cpasy necxontxo
noxonenn poa tno npecranneno na renepan-ryepnaropcxom nocry n Mocxne), tnn n nmn
xyoponte. Ftnn n re, xro, ponnmnct n Poccnn, o xonna xnsnn ronopnn c ]pannyscxnm axnenrom
n nncan rontxo no-]pannyscxn. Ftnn n pyrne, snanmne nnmt pyccxn xstx.
Kpacnax
nnomat. Xy. u. Anexceen. 1801 r.

Ho xax mnoro sannceno or roro, xro sannman camym ntcoxym onxnocrt n Hepnonpecrontno
xaxo +ro tn uenonex, xax nnen on antnemee pasnnrne ropoa, roron nn tn orart Mocxne nce
nnot cnoe exrentnocrn nnn nen cex xax npemenmnx. He menee naxntm tno nx Mocxnt n ro,
cymen nn mocxoncxn renepan-ryepnarop narn omn xstx c Pomanontmn.

Kax Ennsane1a He1ponna n Mocxne Cnn1nnnme nayxn ocnonana
He mory ne samernrt, uro co npemen nocmecrnnx na npecron oma Pomanontx y nac npannrentcrno
ncera nnepen na nonpnme opasonannocrn n npocnemennx. Hapo cneyer sa nnm ncera nennno, a
nnora n neoxorno.
A. C. Hymxnn, Hyremecrnne ns Mocxnt n Herepypr

Ecnn ronopnrt o npocnernrentcxo exrentnocrn Pomanontx, ro nentsx oorn nnnmannem raxoe
naxnoe cotrne, xax orxptrne Mocxoncxoro nmneparopcxoro ynnnepcnrera n 1755 roy, nnn
Cnxrnnnma nayxn, xax ero nastnann nnnort o nauana XIX nexa. Hponsomno +ro npn ouepn Herpa
Ennsanere.
Hnrepecno, uro yyun xopomo opasonanno, snax uertpe xstxa, +ra poccncxax nmneparpnna
yupenna ynnnepcnrer nmenno n Mocxne, n ro npemx xax Axaemnx xyoxecrn orxptnact n Canxr-
Herepypre. Taxnm opasom, Mocxna no npany cunraercx ponno poccncxoro ntcmero
opasonannx.
out Herpa, no cyrn, ncnonnnna saner cnoero orna, rax n ne ycnenmero npn xnsnn pemnrt cront
naxnt nonpoc cosart n Poccnn raxoe yuenoe saneenne, urot ne npnxonnoct noctnart
monoext yunrtcx na 3ana (net n cam on tn ntnyxen nocrnrart mnorne nayxn camocroxrentno,
yxe yyun nspocntm monotm uenonexom), a raxxe xax moxno mentme ncnontsonart na roccnyxe
nnocrpanntx cnennanncron.
Hepnt poccncxn ynnnepcnrer tn ocnonan yxasom nmneparpnnt Ennsanert Herponnt no
nnnnnarnne nennxoro pyccxoro yuenoro M.B. Homonocona n npn coecrnnn rpa]a H.H. Bynanona,
nponnmerocx nanepx naroapx cnoe nnsocrn x napcrnymme ocoe. nx Poccnn ce ]axr concem
ne ncxnmuenne, a axe naoopor, nnonne ecrecrnennoe xnnenne. Ho ero nnsocrt x rpony
narornopno cxasanact na nnyrpenne n nnemne nonnrnxe Poccnn cepennt XVIII nexa. 3ro tn
nporpeccnnnt rocyapcrnennt exrent n ]anopnr. Homnmo yuacrnx n oprannsannn ynnnepcnrera,
on ocnonan Axaemnm xyoxecrn, nnnnnnponan nepenoopyxenne apmnn, yupexenne anxon n
npouee.
Honncart yxas o ocnonannn n Mocxne ynnnepcnrera Bynanon yronapnnan Ennsanery Herponny
nourn nonroa n net namen-raxn yenrentnte onot 12 xnnapx (no crapomy crnnm) 1755 roa
nocrannna nmneparpnna cnom nentmoxnym nonnct na reponym ymary. O]nnnantno oxymenr
nastnancx Vxas o yupexennn Mocxoncxoro ynnnepcnrera n nyx rnmnasn.
Vxas ycranonnn, uro na ontm ynnnepcnrerom n rnmnasnxmn trt nym xyparopam, ynomxnyromy
nsoperarenm roro nonesnoro ena ecrnnrentnomy namemy xameprepy n xananepy Bynanony n
crarcxomy ecrnnrentnomy conernnxy Fnmmenrpocry, a no nx neennem npexropom
xonnexcxomy conernnxy Anexcem Apramaxony. He ooen tn nnnmannem n enexnt nonpoc:
nx coepxannx n onom ynnnepcnrere ocrontx npo]eccopon n n rnmnasnxx yunrene, n nx
npounx naonocre, xax ntne na nepnt cnyua, rax n noncerono, ncemnnocrnneme mt
onpeennnn onontnym cymmy ener [62 - http://www.runivers.ru/philosophy/chronograph/156896/].
Hrax, nocne orxptrnx ynnnepcnrera nmenno Bynanon cran onnm ns nyx ero xyparopon. Hoop
npo]eccypt n cryenron, ycnonnx yuet n xnsnn, nporpammt opasonannx, rnmnasnx, rnnorpa]nx,
mxer, npanono craryc ynnnepcnrera nor rontxo xparxn nepeuent en, xoroptmn on sannmancx
n nono onxnocrn.
Moxno cxasart, uro ynnnepcnrery nonesno c xyparopom. Hnan Hnanonnu, cyx no mnorouncnenntm
ncropnuecxnm cnnerentcrnam, tn aconmrno nnmen rmecnannx. Bynanon ne nmen ntcmnx
nonncxnx snann n rnrynon, ncex rex necrxmnx arpnyron nnacrn n nnemnero nouera, xoroptmn
npemenmnxn, xax npannno, crpemnnnct xomnencnponart nesaxonnocrt cnoero morymecrna. On exan
or nouecre, orxnonxx onn sa pyrnm npoexrt o narpaax n noxanonannxx, uem pasnrentno
ornnuancx or pyrnx anonne cytt cnoero nomponoro para H.H. Bynanona, Menmnxona,
Fnpona, Horemxnna. 3ro tn uenonex concem nnoro poa. Bynanon ncntrtnan nenoentnt
nnrepec x nnreparype n ncxyccrny, noxponnrentcrnonan Homonocony n Cymapoxony, nepennctnancx c
Bontrepom. On tn no cyrn menenarom, a no npnsnannm npocnernrenem. Copannte n 3anano
Enpone xonnexnnn nponsneenn ncxyccrna Bynanon nepean n Axaemnm xyoxecrn n 3pmnrax.
Heontmo npnmep, ronopxmn o cxpomnocrn Bynanona. B 1757 roy nnne-xannnep M.H.
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
Boponnon npeocrannn rpa]y nx nepeaun na nonnct Ennsanere Herponne npoexr yxasa, cornacno
xoropomy Bynanon cpasy cranonnncx unenom Kon]epennnn npn ntcouamem nope, cenaropom,
xananepom opena Anpex Hepnosnannoro n, naxonen, onaarenem nomecrn c nacenennem o 10
rtcxu ym. Ho +ror npoexr, xax n mnorne pyrne, emy noonte, ne tn ocymecrnnen ns-sa
npornnoecrnnx camoro Bynanona, ocranmerocx o xonna napcrnonannx Ennsanert nnmt renepan-
amranrom, or apmnn renepan-nopyunxom, ecrnnrentntm xameprepom, openon Fenoro Opna,
Cnxroro Anexcanpa Hencxoro n Cnxro Annt xananepom, Mocxoncxoro ynnnepcnrera xyparopom,
Axaemnn xyoxecrn rnanntm npexropom n ocnonarenem, Hononcxoro xoponencxoro copannx n
Mapncxo xoponencxo axaemnn xyoxecrn unenom [63 - Anncnmon E.A. Ennsanera Herponna.
M. 2005. C. 205.].
Ho crart Bynanony tn n nayunt pyxononrent ynnnepcnrera, mnoro rpya n +neprnn
nnoxnnmn n ero pasnnrne Mnxann Bacnntennu Homonocon (17111765). A net nomnmo +roro
naxnoro ena, moxno cxasart, ena nce ero xnsnn, Homonocon croxn y ncroxon mnornx nayx, a
nexoropte ero orxptrnx onee uem na 100 ner onepennn conpemennym emy nayunym mtcnt. On tn
ocnonarenem conepmenno nono nayxn ]nsnuecxo xnmnn, ntnen omn saxon coxpanennx
nemecrna n nnxennx, nocxmn ero nmx, an npannntnoe oxcnenne raxnm saraountm n re npemena
xnnennxm, xax monnnx n cenepnoe cnxnne, emy npnnanexnr n nex monnneornoa. Homonocon
nepntm onapyxnn armoc]epy noxpyr Benept.
Eme sa nocemt ner o ocnonannx ynnnepcnrera Homonocon oparnncx x nmneparpnne Ennsanere
Herponne c npnstnom oparnrt ee monapmee nnnmanne na pasnnrne pyccxo nayxn. On cenan +ro,
nanncan oy Ha ent nocmecrnnx na Bcepoccncxn Hpecron Ex Bennuecrna rocyaptnn
nmneparpnnt Enncanert Herponnt 1747 roa:

O nt, xoroptx oxnaer
Oreuecrno or nep cnonx
H nnert raxontx xenaer,
Kaxnx soner or crpan uyxnx,
O, namn nn narocnonennt!
epsare ntne oopennt
Pauentem namnm noxasart,
uro moxer cocrnenntx
Hnaronon
H tcrptx pasymom Henronon
Poccncxax semnx poxart.
Hayxn mnome nnramr,
Orpay craptm noamr,
B cuacrnnno xnsnn yxpamamr,
B necuacrno cnyua eperyr;
B omamnnx rpynocrxx yrexa
H n antnnx crpancrnax ne nomexa.
Hayxn nontsymr nese,
Cpen napoon n n nycrtne,
B rpacxom mymy n naenne,
B noxoe cnaxn n n rpye.
Tee, o mnnocrn ncrounnx,
O anren mnpntx namnx ner!
Bcentmnn na roro nomomnnx,
Kro ropocrtm cnoe epsner,
3annx namemy noxom,
Hpornn rex noccrart nonom;
Tex snxnrent coxpannr
Bo ncex nyrxx ecnperxnonenny
H xnsnt rnom narocnonenny
C uncnom mepor rnonx cpannnr.

Hpocroe nepeuncnenne sacnyr Homonocona n +nnnxnonenuecxom cnonape sannmaer nourn nenym
crpannny: emy oxsant ne rontxo ]nsnxa n xnmnx, reonornx n acrponomnx, no raxxe ncropnx n
]nnoco]nx, reopnx pyccxoro crnxocnoxennx n reorpa]nx, nnnrnncrnxa n ncxyccrno.
Ho nouemy ynnnepcnrer tn ocnonan n Mocxne, a ne n roramne cronnne Canxr-Herepypre? B
yxase nmneparpnnt nastnannct npnunnt: nam ecrnnrentnt xameprep n xananep Bynanon,
ycepcrnyx nam n oreuecrny, nsxcnxn nx raxontx ocroxrentcrn, uro ycranonnenne ynnnepcnrera n
Mocxne rem cnoconee yer:
1) nennxoe uncno n ne xnnymnx nopxn n pasnounnnen;
2) nonoxenne ono cpen Poccncxoro rocyapcrna, xya ns oxpyr nexamnx mecr cnocono
npnexart moxno;
3) coepxanne ncxxoro ne cronr mnororo nxnnennx;
4) nourn ncxxn y cex nmeer pocrnennnxon nnn snaxomtx, re cex xnaprnpom n nnmem
coepxart moxer;
5) nennxoe uncno n Mocxne y nomemnxon na oporom coepxannn yunrene, ns xoroptx ontmax
uacrt ne roxmo yunrt nayxe ne moryr, no n camn x romy nnxaxoro nauana ne nmemr [64 - Honnoe
copanne saxonon Poccncxo nmnepnn. T. XIV. N 10346.].

Hepntx cryenron n ynnnepcnrere tno nemnoro, ne ontme mxnnt, a noromy nx nororonxn
anrypnenron oprannsonann ne rnmnasnn: nx nopxn n pasnounnnen. Honauany ynnnepcnrer
nomemancx n sannn Inanno anrexn na Kpacno nnoman (na ee mecre ceuac Hcropnuecxn myse).
3arem c 1793 roa sanxrnx npononnnct n cnennantno nocrpoennom sannn (ntne Moxonax, 11,
crpoenne 1).
Ho yxe n nauane XIX nexa Vnnnepcnrery crano recno n ram, r. x. c xaxtm ecxrnnernem pocno ne
rontxo uncno cryenron n npenoanarene, no n pacmnpxncx nanason nayuntx nccneonann n
nstcxann. 3ect npenoanann nyumne yuente Poccnn, mnorne ns xoroptx nontsonannct orpomntm
anropnrerom sa rpannne. Vnnnepcnrer nmen n cocrnennym rnnorpa]nm n nensypy.
Oreuecrnennax nona 1812 roa npepnana mnpnoe reuenne ynnnepcnrercxo xnsnn. Mocxoncxn
noxap ne nomann craporo sannx ynnnepcnrera. Bce, uro ne yanoct +naxynponart, cropeno
orna; ocoenno cnntno nocrpaana nnnorexa n px nenntx xonnexnn, naxonnenntx x romy
npemenn.
Kora n 1813 roy ocyxancx nonpoc o nosnpamennn ynnnepcnrera n Mocxny, ro tno nexcno, re
xe npononrt sanxrnx. Horom saxnmunnn oronop o name sann, npnnanexanmnx xynny A.T.
3anxnny, pxom c ynnnepcnrerom (onropyxoncxn nep., . 5). 3ect n pasmecrnncx ynnnepcnrer n
paoran o 1818 roa, xora orxptncx rnannt ero xopnyc, noccranonnennt no npoexry
apxnrexropa .H. Xnnxpn. Vxe 11 nmnx 1813 roa cocroxnoct nepnoe saceanne npo]eccopon, na
xoropom pemeno tno oparnrtcx c orxptrtm nossnannem x omecrny c npocto enart
noxeprnonannx n apt ynnnepcnrery nx noccranonnennx ero nayunoro ]ona.
K 1826 roy ynnnepcnrer nnont onaan nnnorexo n 30 rtcxu romon, repapnem c 21 rtcxue
pacrenn, orannuecxnm caom, xnmnuecxnm n anaromnuecxnm xanneramn. Omax cymma
noxeprnonann na noccranonnenne ynnnepcnrera npentmana onn mnnnnon pyne.
Mocxoncxn ynnnepcnrer ntpoc n cnoem snauennn c Mocxnom nocne 1812 roa. C rex nop
nauanact nx nee nonax +noxa. B ne ynnnepcnrer ontme n ontme cranonnncx cpeorounem
pyccxoro opasonannx. Bce ycnonnx nx ero pasnnrnx tnn coennent: ncropnuecxoe snauenne,
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
reorpa]nuecxoe nonoxenne n orcyrcrnne napx, nncan Anexcanp Iepnen n 1830-e rot.
Bo nropo nononnne enxrnanaroro nexa Mocxoncxn ynnnepcnrer cran nce ontme npenpamartcx
n cnoeopasnt reneparop nepeontx ne cnoero npemenn, ocoenno n onacrn omecrnennoro
nepeycrpocrna. Toramnee cryenuecrno ennnoct na mnoxecrno xpyxxon, no conepmenno
uacrnoro xapaxrepa, es onpeenenno oprannsannn n npecrannrentcrna, n c +rnmn xpyxxamn
npo]eccopam npnxonnoct ncrynart n cnomennx ncxnmunrentno no nonpocam nayunoro xapaxrepa.
Cronxnonennx mexy orentntmn cryenramn n neno rpynno nx tnann y unenon nncnexnnn, no
onn ne npnnnmann sa npemx moero npetnannx n ynnnepcnrere cnnmxom ocrporo xapaxrepa,
noonoro romy, uro tno norom, n xonne cemnecxrtx n noctmnecxrtx roon. Cryenrt n
mecrnecxrtx roax tnn menee rpeonarentnt, uem renept, n ornomennn cnonx axaemnuecxnx
npan, n cocrnenno na +ro noune x nomnm nnmt ono xpynnoe xnnenne, Honynnncxym ncropnm,
nosnnxmym, ecnn ne omnamct, yxe n nauane 1870 r. ns-sa neonontcrna cryenron-menxon
npo]eccopom Honynnntm, cnymart nexnnn xoroporo onn orxastnannct, xonunnmymcx rem, uro,
xaxercx, cemnanart cryenron tnn ncxnmuent ns ynnnepcnrera. Ha mpnnuecxom ]axyntrere +ra
ncropnx, ntsnanmax cnntnoe paspaxenne npornn nauantcrna, npnmennnmero cront crporym
ncnnnnnnapnym mepy, orosnanact rem, uro mexy cryenramn tna orxptra nonncxa n nontsy
ncxnmuenntx n copana nopxounax cymma.
Boome 1870 r., x ronopm npo nepnym ero nononnny, npomen n cryenuecrne ne rax rnxo n
noxono, xax npemecrnonanmne. B orentntx cryenuecxnx xpyxxax ycnnnnoct saponnmeecx,
xoneuno, eme pantme poxenne nonnrnuecxoro xapaxrepa, naxonnmeecx n cnxsn c raxnm xe, no
onee +neprnuntm nnxennem cryenron Herponcxo axaemnn. B aynropnxx no npemx
mexynexnnonntx nepeptnon noxnnxnnct nnora oparopt, ne nenpemenno ns cnonx cryenron,
tnann axe rocrn ns Herepypra, n cocroxnoct necxontxo cxoox, n ontmnncrne na
ynnnepcnrercxom nope, sa craptm ynnnepcnrerom. Ionopnnoct na nnx, xpome nonpocon
axaemnuecxo xnsnn, o nauanmecx peaxnnn, o neoxonmocrn omecryenuecxo oprannsannn n
nsanmno noepxxe xpyxxon n r. n. Oxono +roro npemenn tno nponsneeno mexy cryenramn
onontno mnoro otcxon n necxontxo apecron, uro ntsnano, camo coo pasymeercx, nporecrt n
rpeonannx o ocnooxennn ronapnme. Bce +ro tno, onaxo, nnmt nororonnennem n nauanom
rex ypt, xoropte nnocnecrnnn paspasnnnct cpen mocxoncxoro cryenuecrna, npnnxn ropaso
onee ocrpt xapaxrep n npnnnsnnmnct no nanpannennm x omemy, ne cnennantno cryenuecxomy,
nnxennm. B xpyxxax, o xoroptx x ynomxnyn, yxe rora ronopnnoct o neoxonmocrn cnnxennx c
napoom, o rom, uro nao nrn n napo c nentm nomomn emy yxonno n marepnantno, pasnnrnx
ero, npoyxennx n nem cosnannx uenoneuecxnx n rpaxancxnx npan, n, xoneuno, unranact
neosnonennax nensypo nnreparypa, ncnomnnan n 1914 roy ntnycxnnx ynnnepcnrera, a nosnee
ero npenoanarent, H.B. anton [65 - anton H.B. Mocxna. Hxrnecxrten mecrnecxrte rot
XIX cronernx // Vmemax Mocxna. M. 1964. C. 69.].
Vnnnepcnrer an Poccnn mnoro nporpeccnnntx yuentx, nncarene, omecrnenntx exrene. Hx
nmena naueprant na mnorouncnenntx memopnantntx ocxax na nnsnexamnx sannxx, a n conercxoe
npemx onn tnn ynexoneuent n nasnannxx ynnn. Fontmax Hnxnrcxax tna nepenmenonana n ynnny
Iepnena, a ee nnsnexamne nepeynxn nonyunnn nmena Fennncxoro, Ipanoncxoro, Orapena,
Cranxennua exrene pyccxo xyntrypt n nayxn, cnxsanntx c Mocxoncxnm ynnnepcnrerom.
B ynnnepcnrere yunnnct nnn npenoanann raxne ntammnecx yuente n rpaxane Poccnn, xax H.H.
uetmen, H.H. Hnporon, H.B. Cxnn]oconcxn, A.I. Croneron, H.M. Ceuenon, K.A. Tnmnpxsen, H.E.
Xyxoncxn, C.A. uanntrnn, H.. 3ennncxn, .H. Anyunn, C.H. Bannnon, .H. uonnnsnn, A.C.
Ipnoeon, M.R. Hepmonron, H.A. Ionuapon, H.C. Typrenen, A.H. Ocrponcxn, A.H. uexon, K..
Vmnncxn n mnorne pyrne.
A nor nennxomy pyccxomy xyoxnnxy H.E. Pennny rax n ne yanoct nocrynnrt n Mocxoncxn
ynnnepcnrer. B 1881 roy, 37 ner or poy, yyun yxe snamennrtm xyoxnnxom, on pemnn
nocrynnrt n Mocxoncxn ynnnepcnrer, n rontxo mpoxparnsm xannenxpnn orronxnyn ero or
ntnonnennx +roro namepennx. Pennn nncan Cracony: 3ect x t xoren nocrynnrt n ynnnepcnrer. no
ram, naunnax c Tnxonpanona, pexropa, oxasannct raxne unnopant, epxnmopt, uro x, norparnn ne
neenn na xoxenne n nx xannenxpnm, naxonen nnmnyn, nsxn oparno oxymenrt n npoxnxn +ror
nepren notxunx. Herue nonyunrt aynennnm y nmneparopa, uem yocronrtcx trt npnnxrtm
pexropom ynnnepcnrera! [66 - Bactxnn A.A. Mocxoncxn ynnnepcnrer na Moxono. M. 2005. C. 54.].
Penonmnnonnte nacrpoennx nauana XX nexa ne mornn ne sarponyrt Mocxoncxn ynnnepcnrer,
cryenrt xoroporo n +ror nepno uacro npenpamann aynropnn n mecra cxoox. He pas na Moxono
ynnne nepe ynnnepcnrerom nponcxonnn emoncrpannn, a nonnnnx saronxna apecronanntx
emoncrpanron n omnpnoe n nycrymmee sanne nnsnexamero Manexa.
Hapcxoe npannrentcrno neonoxparno saxptnano ynnnepcnrer. B 1911 roy n snax nporecra npornn
nneennx n ynnnepcnrer nonnnecxnx nocx n macconoro ncxnmuennx cryenron onee cra
npo]eccopon n npenoanarene noxnnynn ero crent, n rom uncne K.A. Tnmnpxsen, H.. 3ennncxn,
H.H. Heeen, B.H. Bepnacxn, C.A. uanntrnn, u.u. uoprynaron, A.H. Pe]opmarcxn.
Poccncxne nmneparopt neonoxparno yocrannann cnonm nennenocntm nnnmannem ynnnepcnrer,
onnor nontnoymcrna n nnepannsma, nepnonuecxn ntstnanmn y Pomanontx comnennx n
neoxonmocrn ero antnemero cymecrnonannx. Ho +ro ocnonannoe nexora Ennsanero Herponno
cnxrnnnme nayxn yxe nenosmoxno tno saxptrt.
Tax tno c xonna 1820-x roon npn Hnxonae I, oecnoxonnmemcx ncxopenennem sapasntx
nnepantntx ne n poccncxom omecrne. Kpome yxecrouennx nensypt, napt paccmarpnnan n
raxym xpyrym mepy, xax ynpasnenne ynnnepcnrera
Mocxoncxn ynnnepcnrer na Moxono o noxapa.
Ipanmpa c axnapenn xonna XVIII n.

Mocxna no xonnaxou Tpe1tero o1enennn
Kaxo-ro mantunmxa Hymxnn, nnromen nnnecxn, n naroapnocrt nanncan npesentnym oy, re
ocranoct nce ]amnnnn Pomanontx noome, a rocyapt Anexcanp nasnan xouymmnm ecnorom K
uemy mt nem?
Hs nennnxa B.H. Kapasnna, or 18 noxpx 1819 roa

Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
Ocnonntm ncrounnxom nn]opmannn o nacrpoennxx n ynnnepcnrercxo cpee tnn Kparxne
oruert omecrnennoro mnennx Tpertero orenennx Cocrnenno Ero Bennuecrna xannenxpnn,
conepmeno nonoro nx Poccnn nasopno-anannrnuecxoro oprana, cosanne xoroporo n 1826 roy
moxno pacnennnart n xauecrne peaxnnn na noccranne exapncron 1825 roa.
O npnunnax, noynnmnx napx cenart cront nonaropcxn mar, cxasart cronr. Xant, uro sauacrym
Hnxonax Hannonnua nmenymr ne nnaue xax ]ent]eenem c ononxnntmn rnasamn.
3ro repnenoncxoe ntpaxenne ne pas ynomnnaercx n cnxsn c Hnxonaem I. Ho raxnmn nn ononxnntmn
tnn rnasa nmneparopa?
Bsrnx-ro y nero na nponcxoxmee n Poccnn tn nnonne rpesntm. A nnaue sauem t rora on
npnxasan cocrannrt Cno noxasann exapncron o nnyrpennem cocroxnnn Poccnn? 3ror na
pexocrt npannnt oxymenr cran nacrontno xnnro nmneparopa, cosanax onontno nonnym
xaprnny snoynorpenenn n ecnopxxon no mnornx uacrxx ynpannennx.
Bor Hnxona I n pemnn c]opmnponart y cex no oxom cno cocrnennt, xapmannt
connonornuecxn opran, xoropt mor t perynxpno nasnpart (noono sonoromy nerymxy napx
oona) n onocnrt rocyapm oo ncem, uro rnopnrcx n ero nmnepnn.
H, xoneuno, onnm ns naxnemnx n rnanntx oexron nanmennx Tpertero orenennx crana
Mocxna. Vxe n nepnom Kparxom osope omecrnennoro mnennx sa 1827 ro Hepnonpecrontno
orneeno tno ocooe mecro. Cornacno osopy, ntcmee omecrno n Poccnn ennrcx na ne ontmne
rpynnt: onontnte n neonontnte. K onontntm ornocxrcx re, xro npean rocyapm n
cymecrnymmemy crpom, cpen nnx nastnamrcx Kouye, Cnepancxn, Hanen, 3axpencxn, r. e. re,
xro pacnpocrpanxer naronpnxrnoe npannrentcrny mnenne, no, n cnny mecrntx ycnonn, nnnxnne nx
ne nennxo n sanncnr or nnnnnyantntx cnocrn n ymennx ecrnonart xaxoro ns nnx. Bce
xopomne n npeannte nmn xnnyr n Herepypre.
Iopaso onee mnorouncnenno xnnxercx rpynnnponxa neonontntx, cocroxmax ns nyx uacre:
pyccxnx narpnoron no rnane c Mopnnnontm n craptx nsxrounnxon, copanmnxcx noxpyr xnxsx
Kypaxnna. Henrp ]pont, neonontno npnnnmaemtmn rocyapem xapontm pemennxmn, naxonrcx
n Mocxne. Cpen nnntx ]ponepon renepant Epmonon n Paencxn. Heonontnte rnanntm cnonm
opynem ntpann ponor na nemnen, r. e. na nnocrpannen, nasnauaemtx na ntcoxne nocrt.
B oruere ronopnrcx n o mocxoncxom cryenuecrne: Monoext, r. e. nopxnunxn or 17 o 25 ner,
cocrannxmr n macce camym ranrpenosnym uacrt Hmnepnn. Cpen +rnx cymacpoon mt nnnm
sapotmn xxonncrna, penonmnnonnt n pe]opmaropcxn yx, ntnnnammncx n pasnte ]opmt n
uame ncero npnxptnammncx macxo pyccxoro narpnornsma. Tenennnn, nesamerno nnepxemte n
nnx crapmnmn, nnora axe nx cocrnenntmn ornamn, npenpamamr +rnx monotx nme n
nacroxmnx xaponapnen. Bce +ro necuacrte nponcxonr or ypnoro nocnnrannx. 3xsantrnponannax
monoext, ne nmemmax nnxaxoro npecrannennx nn o nonoxennn Poccnn, nn o omem ee
cocroxnnn, meuraer o nosmoxnocrn pyccxo xoncrnrynnn, ynnuroxennn panron, ocrnrnyrt xonx y
nnx ne xnaraer repnennx, n o cnooe, xoropo onn conepmenno ne nonnmamr, no xoropym nonaramr
n orcyrcrnnn nounnennx. B +rom pasnpamennom cnoe omecrna mt cnona naxonm nen Ptneena, n
rontxo crpax trt onapyxenntmn yepxnnaer nx or opasonannx rantx omecrn. 3nonamepennte
nmn sameuamr +ror yxnon mtcne n crapamrcx coennnrt nx n xpyxxn no ]nanrom npancrnenno
]nnoco]nn n reoco]nn. Inannoe xpo xxonncrna naxonrcx n Mocxne, nexoropte pasnernnennx n
Herepypre. Ho rante nonnrnuecxne omecrna ne opasymrcx es nnocrpannoro nnnxnnx. Koneuno,
n macce ecrt n npexpacnte monote nmn, no, no xpane mepe, rpn uerneprn ns nnx nnepant.
Bnpouem, nao naexrtcx, uro nospacr, npemx n ocroxrentcrna nsneuar nonemnory +ro sno [67 -
Poccnx no nasopom. Oruert III orenennx. 18271869. M. 2006. C. 21].
C nomomtm +roro oruera nam ouent naxno (n nyxno) yxcnnrt camy omecrnenno-nonnrnuecxym
armoc]epy, napnnmym n Mocxne nocne 1825 roa. Connonorn ns Tpertero orenennx nnonne rouno
opnconann xaprnny nenrp xxonncrna n Mocxne, n ecnn ero ne ntxeut, ro co npemenem ypnax
xpont ns nero orpannr nce rocyapcrno. A nyume axe ne ntxeut, a amnyrnponart. Tax Hnxona
Hannonnu n nocrynnr c Fnaropontm nancnonom, roronnnmnm yymnx cryenron ynnnepcnrera. A
xax xe nnaue, net nce sno n nnoxom nocnnrannn. Ho nopasnrenen nannnt ntno ns +roro oruera:
Bospacr, npemx n ocroxrentcrna nsneuar nonemnory +ro sno. Kax nnnm, n 1827 roy napcxne
unnonnnxn eme naexnnct, uro camt nyumn nexapt nx ranrpenosno uacrn nmnepnn +ro npemx.
Ho rax nn yx nannen tn rocyapt?
B +rom nepnom n nannnom no cnonm ntnoam oruere sa]nxcnponant nacrpoennx no mnornx cnoxx
nacenennx. Hpo pasenenne nopa na onontntx n neonontntx mt yxe nncann. Hpo Cpenn xnacc
(cronnunte nomemnxn, ne cnyxamne nopxne, xynnt nepntx rnntn, nnreparopt) nanncano rax:
Hmenno cpen +roro xnacca rocyapt nontsyercx nanontme nmontm n ynaxennem. 3ect nce
nponnxnyrt n npannntnocrt Ero nosspenn, Ero nmont x cnpanennnocrn n nopxxy, n rnepocrt
Ero xapaxrepa.
Moxno cee npecrannrt, xaxo antsam na ymy nmneparopa nponnncx npn urennn +rnx crpox,
nnpouem, n antme unrart roxe tno npnxrno: Hnreparopt nacrpoent npenocxono. Hecxontxo
rnanntx noxnonnrene omecrnennoro mnennx n nnreparypntx xpyrax, yyun npeant monapxy,
nosecrnymr na ocrantntx.
O xom +ro nanncano? Bosmoxno, o Hymxnne, ecrnnrentno rnannom noxnonnrene omecrnennoro
mnennx. Cnoe ornomenne x Hnxonam nocne ncrpeun c nnm no+r ntpasnn n nsnecrnemem
crnxornopennn Cranct, onynnxonannom n xnnape 1828 roa n Mocxoncxom necrnnxe:

B naexe cnant n opa
Inxxy nnepe x es oxsnn:
Hauano cnanntx ne Herpa
Mpaunnn mxrexn n xasnn.
Ho npano on npnnnex cepna,
Ho npant yxpornn nayxo,
H tn or ynoro crpentna
Hpe nnm ornnuen onropyxo.


Camoepxannom pyxo
On cmeno cexn npocnemente,
He npesnpan crpant pono:
On snan ee npenasnauente.


To axaemnx, ro repo,
To mopennanarent, ro nnornnx,
On nceoemnmme ymo
Ha rpone neunt tn paornnx.


Cementm cxocrnom yt xe rop;
Bo ncem yt npamypy nooen:
Kax on, neyromnm n rnep,
H namxrtm, xax on, nesnoen.

Hocne ncrpeun c rocyapem no+r tn nacrontxo nooymennen, uro nosnonnn cee cpannnrt
Hnxonax Hannonnua c Herpom Bennxnm, uro ntsnano nexoropoe oxnaxenne co cropont mocxoncxnx
nnreparopon n npnsnarentnocrt co cropont nopa. pyro nennxn no+r n ypoxenen Mocxnt
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
Hepmonron ne mor ne npounrart +ro crnxornopenne, nonnnnmnct ncropnuecxomy onrnmnsmy
Hymxnna. B antnemem px nccneonarene rnopuecrna Hepmonrona onycxann, uro on axe no-
cnoemy ornernn Hymxnny cneymmnm crnxornopennem:

O, nonno nsnnnxrt pasnpar!
Vxent snoexm mnr nop]npa?
Hycrt nx rnynnt orornopxr,
Hycrt nm snyunr pyrax nnpa,
Ho rt ocranonnct, nenen,
3naro nenen ne rno nenen.


Hsrnantem ns crpant pono
Xnannct noncmy, xax cnooo.
Btcoxo mtcntm n ymo
Tt pano oapen npnpoo;
Tt nnen sno, n nepe snom
Tt roptm ne nonnx uenom.


Tt nen o nontnocrn, xora
Tnpan rpemen, rposnnn xasnn.
Foxct nnmt neunoro cya
H uyxt na semne oxsnn,
Tt nen, n n +rom ecrt xpam
Onn, xro nonxn necnt rnom.

3rn crpoxn, nanncannte n 18301831 roax, xnnxmr coom xnnt yxop nx apecary,
nnnmcrpnpymmn ocyxenne ncxxoro xomnpomncca c nnacrtm.
Hpoonxnm nncrart oruer. Hpo unnonnnxon nanncano concem nemnoro: 3ro cocnonne, noxany,
xnnxercx nanonee pasnpamenntm mopantno. Cpen nnx pexo ncrpeuamrcx nopxounte nmn. Hy
uro xe, ormernm mt, oruer ecrnnrentno orpaxan peantnocrt. Ho nce xe: unnonnnxn ne onacnt,
noromy xax pasnpament onn ne nonnrnuecxn, a nnmt mopantno.
Haxonen, Apmnx. Tyr roxe nonnonartcx neuero: Ona nnonne cnoxona n npexpacno nacrpoena.
Kpenocrnte: Cpen xpecrtxn nnpxynnpyer necxontxo npopouecrn n npecxasann: onn xyr
cnoero ocnoonrenx, xax enpen Meccnm. Tax xax ns +roro cocnonnx mt nepyem cnonx conar, ono,
noxany, sacnyxnnaer ocooro nnnmannx co cropont npannrentcrna.
yxonencrno: Iocyapcrno ne moxer paccunrtnart n cnonx nnax na yxonencrno o rex nop, noxa
ono ne acr emy oecneuennoro cymecrnonannx. yxonencrno noome ynpannxercx nnoxo n
nponnrano npentm yxom. Cnxmennnxn n ontmnncrne cnyuaen pasnocxr nenaronpnxrnte
nsnecrnx n pacnpocrpanxmr cpen napoa nen cnoot. Xopomne cnxmennnxn ontmax
pexocrt.
uro xe mt nnnm? Hs ncex oxapaxrepnsonanntx Tpertnm orenennem rpynn nacenennx nnmt
nopxncxax monoext Mocxnt naenena npocro-raxn emonnuecxnmn uepramn. Ona rnannax
onacnocrt nx cymecrnonannx monapxnn Pomanontx. H +ro nocne xasnn nxrn exapncron! Hapm
xnno cronno rnyoxo saymartcx, xax nsexart nonoro noonoro noccrannx.
Tax Mocxna crana rnanntm oexrom naneennx nopxxa, xoropt Hnxona I nonaran
enncrnenno ]opmo cymecrnonannx. B Herepypre cronnne nmnepnn nmneparop yxe nocrponn
ncex no ]ponr n n npxmom, n n nepenocnom cmtcne: Omecrnennoe nacrpoenne nnxora eme ne
tno rax xopomo, xax n nacroxmee npemx <>npancrnennax cnna npannrentcrna rax nennxa, uro
nnuro ne moxer npornnycroxrt e. 3ro o raxo crenenn cnpanennno, uro ecnn t snonamepennte
nsymann renept xnnrtcx n ponn nenpnsnanntx npopoxon, ro tnn t xecroxo ocnncrant [68 -
Herepyprcxoe omecrno n nauane napcrnonannx nmneparopa Hnxonax: Hnctma M.. uoxa x A.X.
Fenxenop]y, 1826 r. // Pyccxax crapnna. 1881. N 11. C. 327.].
Haunranmnct orueron cnoe xannenxpnn, Hnxona pemnn cnonmn rnasamn nocmorpert, xaxnm
opasom ntspenaer n crapo pyccxo cronnne +ra camax ranrpenosnax uacrt nmnepnn. Hauan on c
Fnaroponoro nancnona npn Mocxoncxom ynnnepcnrere, uro naxonncx rora na Tnepcxo (na mecre
ntnemnero Henrpantnoro renerpa]a).
Bosnnxnonenne nancnona nepasptnno cnxsano c ncropne Mocxoncxoro nmneparopcxoro
ynnnepcnrera. Ero n cosann n rom xe roy 1755-m. Hpana, cnepna +ro tna ynnnepcnrercxax
rnmnasnx, roronnnmax cryenron x nocrynnennm n nepnoe n Poccnn ntcmee yuenoe saneenne. B
Hpoexre o yupexennn Mocxoncxoro ynnnepcnrera ronopnnoct: B oenx rnmnasnxx yupenrt no
uertpe mxont, n xaxo no rpn xnacca. Hepnax mxona poccncxax, n ne oyuart: n nnxnem xnacce
rpammarnxe n uncrore mrnnx, n cpenem crnxornopcrna, n ntmnem oparopnn.
Bropax mxona narnncxax, n ne oyuart: n nnxnem xnacce nepnte ocnonannx narnncxoro xstxa,
noxaynt n pasronopt, n cpenem ronxonart nerpyntx narnncxnx anropon n oyuart nepenoam c
narnncxoro na poccncxn n c poccncxoro na narnncxn xstx, n nepxnem ronxonart ntcoxnx
anropon n oyuart counnennxm n npose n n crnxax. Tpertx mxona nepntx ocnonann nayx: n nnxnem
xnacce oyuart apn]mernxe, n cpenem reomerpnn n reorpa]nn, n ntmnem coxpamennym
]nnoco]nm. uerneprax mxona snarnemnx enponecxnx xstxon.
B nyx nnxnnx xnaccax oyuart nepnte ocnonannx n pasronopt c noxaynamn nemenxoro n
]pannyscxoro xstxon, n nyx nepxnnx xnaccax oyuart uncrore crnnx nomxnyrtx xstxon [69 -
Bactxnn A.A. Mocxoncxn ynnnepcnrer na Moxono. M. 2004. C. 35.].
Mnxann Bacnntennu Homonocon, ncm ymy cnom nnoxnnmn n eno cosannx ynnnepcnrera, rax
nncan n 1754 roy H.H. Bynanony o rnmnasnn: Hpn ynnnepcnrere neoxonmo onxna trt
rnmnasnx, es xoropo ynnnepcnrer xax namnx es cemxn.
Tontxo nor cemena +rn onxnt tnn nspamnnartcx noposnt pyr or pyra: orentno nopxne n
orentno pasnounnnt. Kpome nocrynnennx n ynnnepcnrer, rnmnasnx roronnna n yymnx
unnonnnxon nx rocyapcrnenno cnyxt.
Inmnasnx necna n cee ne rontxo yuenym, no n nocnnrarentnym ]ynxnnm, n +ro ono ns rex
cnocrn, uro ponnno ee c yymnm Hapcxocentcxnm nnneem, ocnonanntm n 1811 roy. Vuennxn
xnnn n camo rnmnasnn, cnauana n sannn rnanno anrexn na Kpacno nnoman, a norom n
ynnnepcnrercxom xopnyce na Moxono ynnne.
Hs nepno cornn yuennxon ona nononnna npnnanexana x nopxncxomy cocnonnm, pyrax x
pasnounnnam. Vunnn nx sa xasennt cuer. Mnorne orarte ponrenn, ysnan o rnmnasnn,
orxptnanme nepe nx ntnycxnnxamn raxne mnpoxne nosmoxnocrn, cnemnnn npncrponrt rya
cnonx ua. Cnpoc poxaer npenoxenne, a noromy ncxope tna npeycmorpena raxax nosmoxnocrt,
xax yuea sa cno xomr.
Bce +ro n ano nosmoxnocrt n 1778 roy opasonart orentnt Fnaropont nancnon, craryc
xoroporo tn cymecrnenno nontmen no cpannennm c rnmnasne. Fnaropont nancnon moxno
raxxe eme nasnart n nopxncxnm nancnonom. K 1787 roy n nancnone nacunrtnanoct 1010 yuennxon
(ns nnx oyuenne nnmt 150 uenonex onnaunnanoct ns xasnt). Ioonym nnary ycranonnnn n 80
pyne.
Hpnnnmann n nancnon ere or 9 o 14 ner na mecrnnernn cpox oyuennx, nxnmuammn nsyuenne
ecxrxon ncnnnnnn no ynnnepcnrercxo nporpamme (xpome mennnnt). Hepexo n nancnon
onpeenxnn cpasy necxontxnx ornptcxon ns ono cemtn, uro tno onontno yono ponrenxm.
Vnnnepcnrercxne npo]eccopa npenoanann n cnonecnocrt, n mn]onornm, n nnocrpannte xstxn, n
aprnnnepnm, n orocnonne, n reorpa]nm, n ]oprn]nxannm, n apxnrexrypy, n maremarnxy, a eme
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
]exronanne n nepxonym esy. Btnycxnnx nancnona onxen tn ntrn ns nero +nnnxnonenuecxn
opasonanntm uenonexom, onaammnm necomtm araxom snann n pasnocroponnnm xpyrosopom.
Hnrepecno, uro oxonuanne nancnona anano npano na re xe unnt Taenn o panrax, uro n nnnom
Mocxoncxoro ynnnepcnrera, a raxxe npano na nponsnocrno n o]nnept. Hyumne nocnnrannnxn
mornn es +xsamenon sauncnxrtcx n ynnnepcnrer [70 - Herpon u.A. uopmnponanne cncremt
ynnnepcnrercxoro opasonannx n Poccnn. M. 2002. T. 2. C. 490491.].
Hnxona I tn rnepo yexen, uro Fnaropont nancnon tn axe onee onacen n ornomennn
pacnpocrpanennx nontnoymcrna, net cemena cnooomtcnnx cexnnct n ronont ero yuennxon n
ropaso onee pannem nospacre, a snaunr, n ynnnepcnrercxne crent npnxonnn yxe yexennte
nnepant-maxcnmanncrt.
Bor n oruer, nororonnennt Tpertnm orenennem sa 1830 ro, ornonn nancnony ocooe n
nouernoe mecro: Cpen monotx nme, nocnnranntx sa rpannne nnn nnosemnamn n Poccnn, a
raxxe nocnnrannnxon nnnex n nancnona npn Mocxoncxom ynnnepcnrere, n cpen nexoroptx
esopotx nnxonmnen, n pyrnx npasntx cyexron, mt ncrpeuaem mnornx nponnranntx
nnepantntmn nexmn, meurammnx o penonmnnxx n nepxmnx n nosmoxnocrt xoncrnrynnonnoro
npannennx n Poccnn. Cpen +rnx monotx nme, cnxsanntx ysamn pyxt, pocrna n omnx
uyncrn, opasonannct rpn naprnn, ona n Mocxne n ne n Herepypre. Hx nent pacnpocrpanenne
nnepantntx ne; onn crpemxrcx onnaert omecrnenntm mnennem n ncrynnrt n cnxst c noenno
monoextm. Kymnpom +ro naprnn xnnxercx Hymxnn, penonmnnonnte crnxn xoroporo Oa.
Bontnocrt nepennctnamrcx n pasamrcx nanpano n naneno. K rem, xro nepennctnan, ornocnncx
n nancnonep c 1828 roa Mnxann Hepmonron
Ho +ro eme nonet, ecnn t nancnon nxyne c ynnnepcnrerom ne an Poccnn crontxo exapncron!
B ero crenax yunnnct H.M. Mypanten, H.. xymxnn, H.I. Kaxoncxn, B.. Bontxoncxn, H.H.
Typrenen, A.H. xyonnu. Mocxoncxn ynnnepcnrercxn nancnon npnroronnxn mnome, xoropte
pasnnnann nonte nonxrnx, ntcoxne nen o cnoem oreuecrne, nonnmann cnoe ynnxenne, yrnerenne
naponoe. Inapnx nanonnena tna o]nnepamn ns +roro saneennx, nncan exapncr B.u.
Paencxn [71 - Myptxnon M.u. Mocxoncxn ynnnepcnrercxn naropont nancnon //
Hepmonroncxax +nnnxnonenx. M. 1981. C. 289290.].
Heynnnrentno, uro naxonen-ro omno o cneennx rocyapx nmneparopa, uro mexy
nocnnrannnxamn Mocxoncxoro ynnnepcnrera, a nannaue npnnanexamero x onomy Fnaroponoro
nancnona, rocnocrnyer nenpnnnunt opas mtcne [72 - Pyccxax crapnna. 1902, anpent. C. 208.].
Hponnrnponannte cnona coepxarcx n cnennantnom npenncannn nauantnnxa rnannoro mraa
nnua ]nnrent-amranry Crporonony or 17 anpenx 1826 roa. Crporonon onxen tn, n
uacrnocrn, ntxcnnrt, o xaxo crenenn nenpnnnuntm xnnxercx opas mtcne yuennxon nancnona:
1) He xpoercx nn uero npenoro nx cymecrnymmero nopxxa neme n npornnnoro npannnam
rpaxannna n noannoro n cncreme yuenoro npenoanannx nayx?
2) Kaxono npancrnennoe opasonanne mntx nnromnen n oxastnaer nn ono naronamepennocrt
camnx nacrannnxon, no monote nmn otxnonenno pyxonocrnymrcx nnymaemtmn or
nasnparene cnonx npannnamn.

To, uro npenoro n nancnone tno mnoro, moxno oraartcx n no mnorouncnenntm
nocnomnnannxm ero yuennxon, n uacrnocrn yymero noennoro mnnncrpa .A. Mnnmrnna,
nocrynnnmero cma n 1829 roy. Vxe ono nnmt nonontnoe urenne crnxon xasnennoro n 1826 roy
exapncra Konparnx Ptneena cnocono tno nneprnyrt nerepyprcxoro pennsopa n yxac.
Hancnonep crapmnx xnaccon Hnxona Orapen ncnomnnan o ro +noxe n crnxornopennn Hamxrn
Ptneena:

Mt tnn orpoxn
Bese menranncx.
Terpan Xonnn n cnncxax no pyxam.
Mt, ern, c poocrtm no nsrnxe,
3nyuamn crnx, cnoot pan,
Taxct, rnepnnn no nouam.

A yx cymecrnonanne n nancnone pyxonncntx xypnanon n antmanaxon n nonce moxno rpaxronart
xax pacnner camnsara, ne noxonrpontnoro nnxaxo nensype, axe ynnnepcnrercxo. Bor nouemy
Hnxona I, xax ronopnrcx, rounn sy na nancnon. Ipom rpxnyn neoxnanno.
B mapre 1830 roa Hnxona Hannonnu npnexan n Mocxny n, npoesxax no Tnepcxo mnmo
Fnaroponoro ynnnepcnrera, pemnn sanpocro rax sarn rya. anm cnono ouennny:
Bpyr ncx Mocxna ncrpenenynact:.neoxnanno npnexan cam nmneparop Hnxona Hannonnu.3ro
tno nepnoe napcxoe nocemenne. Ono tno o roro neoxnanno, nenpennenno, uro nauantcrno
name conepmenno norepxno ronony. Ha ey rocyapt nonan n nancnon no npemx nepement, mexy
nymx ypoxamn, xora otxnonenno yunrenx yxoxr oroxnyrt n ocoym xomnary, a yuennxn ncex
nospacron nontsymrcx necxontxnmn mnnyramn cnoot, urot pasmxrt cnon unent nocne
nonyropauaconoro cnennx n xnacce. B +rn mnnyrt ncx macca pexrnmex otxnonenno ycrpemnxnact
ns xnaccntx xomnar n mnpoxn xopnop, na xoropt ntxonnn nepn ns ncex xnaccon. Kopnop
nanonnxncx rycrom ronnom xaxymnx nnxennx n opamancx n apeny rnmnacrnuecxnx ynpaxnenn
ncxxoro poa. B +rn momenrt name mxontno xnsnn npeocrannxnact nonnax cnooa xnsnenntm
cnnam ercxo narypt; nasnparenn, ecnn n noxnnxnnct n mymno ronne, ro pasne rontxo nx roro,
urot n cnyuae naonocrn oystnart cnnmxom yxe neyonte npoxnnennx monoeuecrna.
B raxo-ro momenr nmneparop, ncrpeuennt n cenxx rontxo craptm cropoxem, npox uepes
ontmym axronym sany, npyr npecran n xopnope cpen ymenanme ronnt pexrnmex. Moxno
npecrannrt cee, xaxoe nneuarnenne nponsnena +ra nontnnna na camoepxna, npnntxmero x
unnnomy, narxnyromy crpom nerepyprcxnx noenno-yuentx saneenn. C cnoe xe cropont ronna
ne oparnna nnxaxoro nnnmannx na noxnnenne nennuecrnenno ]nrypt nmneparopa, xoropt
npomen nont ncero xopnopa cpen ymymme macct, nnxem ne ysnannt, n naxonen nomen n
nam xnacc, re mnorne ns yuennxon yxe cnenn na cnonx mecrax n oxnannn nauana ypoxa. Tyr
nponsomna nectma xomnuecxax cnena: enncrnennt ns ncex nocnnrannnxon nancnona, nnanmn
rocyapx n Hapcxom Cene, Fynraxon ysnan ero n, ncran c mecra, rpomxo npnnercrnonan: 3pannx
xenam namemy nennuecrny! Bce pyrne xpane nsymnnnct raxo ntxoxe ronapnma; cnenmne
pxom c nnm axe ntpasnnn ncnyx neroonanne na raxoe neymecrnoe npnnercrnne nomememy
renepany Osaauennt, pasrnenannt rocyapt, ne cxasan nn cnona, npomen anee n 6- xnacc n
rontxo sect narxnyncx na onoro ns nasnparene, xoropomy rposno npnxasan nemenenno copart
ncex nocnnrannnxon n axront san. Tyr, naxonen npnexann, santxanmnct, n npexrop, n nncnexrop,
nepenyrannte, nente, poxamne. Kax ncrpernn nx rocyapt mt ne tnn yxe cnnerenxmn; nac
ncex rypto nornann n axront san, re c rpyom, xoe-xax ycranonnnn no xnaccam. Hmneparop,
nosnparnnmnct n san, nsnnn nect cno rnen n na nauantcrno name, n na nac, c raxom rposnom
+neprne, xaxo nam nnxora n ne cnnnoct. Hpnrposnn nam, on ntmen n yexan, a mt nce,
nsymnennte, c onymenntmn rononamn, pasomnnct no cnonm xnaccam. Eme ontme nac onycrnno
ronont name enoe nauantcrno [73 - Mnnmrnn .A. Hs nocnomnnann // M.R. Hepmonron n
nocnomnnannxx conpemennnxon. M. 1989. C. 8083.].
Cnena, nao cxasart, roronencxax +ro xax xe urnnn rocyapx n nancnone, ecnn nnxro ns
nancnoncxnx manynon-nopxnunxon axe ne ysnan ero n nnno? A net nanepnxxa noprper ero
nennenocno ocot nncen n nancnone na camom nouernom mecre, n ne onn.
Bosmymenne Hnxonax Hannonnua oruacrn moxno nonxrt, x romy xe, ero nocnnrtnann ropaso
crpoxe. B cnonx sanncxax 1831 roa on rax paccxastnaer o cnoem rxxenom ercrne: Mt nopyuent
tnn, nncan on, xax rnannomy namemy nacrannnxy renepany rpa]y Hamsop]y, uenonexy,
nontsonanmemycx ncem onepnem marymxn.rpa] Hamsop] ymen ncennrt n nac ono uyncrno
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
crpax, n raxo crpax n ynepenne n ero ncemorymecrne, uro nnno marymxn tno nx nac nropoe n
crenenn naxnocrn nonxrn. Ce nopxox nnmnn nac conepmenno cuacrnx ctnonnero onepnx x
ponrentnnne, x xoropo onymaemt tnn pexo onn, n ro nnxora nnaue, xax yro na npnronop.
Fecnpecrannax nepemena oxpyxammnx nnn ncennna n nac c mnaenuecrna npnntuxy ncxart n nnx
cnate cropont, at nocnontsonartcx nmn n cmtcne roro, uro no namnm xenannxm nam nyxno
tno, n, onxno npnsnartcx, uro ne es ycnexa. Ienepan-amranr Vmaxon tn ror, xoroporo mt
onee ncero nmnnn, no on c namn nnxora cypono ne oxonncx, rora xax rpa] Hamsop] n
pyrne, emy nopaxax, ynorpenxnn crporocrt c sanantunnocrtm, xoropax ornnmana y nac n uyncrno
nnnt cnoe, ocrannxx ony ocay sa rpyoe opamenne, a uacro n nesacnyxennoe. Onnm cnonom,
crpax n ncxanne, xax nsernyrt or naxasannx, onee ncero sannmann mo ym. B yuennn nnen x ono
npnnyxenne n yunncx es oxort. Menx uacro n, x ymam, es npnunnt, onnnxnn n nenocrn n
paccexnnocrn, n nepexo rpa] Hamsop] menx naxastnan rpocrnnxom nectma ontno cpen camtx
ypoxon [74 - uynxon I.H. Hmneparopt. Hcnxonornuecxne noprpert. M. 1990. C. 192.].
Bor xax. Fyymero nmneparopa nemano nnn n ercrne n ne rontxo rpocrnnxom n nnnexo, no n
axe pyxentm momnonom. Fontno n uacro nonyuan on sa cnom crponrnnocrt n ncntntunnocrt,
xonx y nero tno ne mentme, uem y nancnonepon. Onaxt rpa] Hamsop] n npnnaxe xpocrn n
nonce nosnonnn cee nennannoe: cxnarnn nennxoro xnxsx sa nopornnx n yapnn nennenocno
ronono ero o creny.
Hnxonam Pomanony xnno ne xnarano marepnncxo nacxn. Hpnuem ero marymxa, noncrnymmax
nmneparpnna, snana o xecroxnx naxasannxx, sanocnmtx n nearornuecxn xypnan, no n nponecc
nocnnrannx ne nmemnnanact. H xorx n re rot o napcxom yymem Hnxonax Hannonnua nnuero ne
tno nsnecrno (n ouepen x rpony on croxn ornmt ne nepntm), xro snaer, trt moxer, Mapnx
ueoponna raxnm opasom roronnna yymero poccncxoro nmneparopa?
Hpecrannxem cee, uro yman Hnxona Hannonnu, nanmax sa rnopxmecx n nancnone cnooo
nepennxennx pexrnmex (a no ero mnennm cymnm ecnopxxom n apaxom): cma t +roro
Hamsop]a! Vx on t nanen nopxox n na cuera! Ero, rpa]a Marnex Hnanonnua, ne npnmnoct t
ncxart no xopnopam, urot cnpocnrt: uro y nac ryr nponcxonr? Ho eno n rom, uro x romy
npemenn, xora nmneparop samen n nancnon, rpa]a yxe na roa xax npnpan For.
Vmecrntm yer ncnomnnrt o ono nerene, cornacno xoropo, Hanen I, nasnauax n 1800 roy
renepana Hamsop]a nocnnrarenem cnonx ctnone Mnxanna n Hnxonax, nanyrcrnonan ero: Tontxo
ne enare ns monx ctnone raxnx nonec, xax nemenxne npnnnt! Vx ne snaem npo nemenxnx
npnnnen, a Hnxona Hannonnu n ercrne tn noneco ne mentmnm, uem Hepmonron.
Eme c 1822 roa Fnaropont nancnon nomen n uncno noenno-yuentx saneenn, a snaunr, uro n
ncnnnnnna sect onxna tna napnrt apmecxax: urot cosart crpont nopxox, nyxna
ncnnnnnna. Heantntm opasom ncxxo crpono cncremt xnnxercx apmnx. H Hnxona Hannonnu
nmenno n ne namen xnnoe n peantnoe nonnomenne cnoe nen. Ho rnny noennoro ycrpoennx nao
ycrponrt n nce rocyapcrno. 3ro nee nao nounnnrt amnnncrpannm, cy, nayxy, yuenoe eno,
nepxont onnm cnonom, ncm marepnantnym x yxonnym xnsnt nannn, nncan poccncxn
ncropnx uynxon.
A nocemnanarnnernn nancnonep Koncranrnn Fynraxon (18121862), enncrnennt, xro ysnan
napx n ntpasnn emy cnon nepnonoannnuecxne uyncrna (+ro axe morno trt nocnpnnxro xax
nsenarentcrno, uro n nexoropo crenenn ponnno ero nocrynox c ntxoxamn panoro conara
Bnexa), tn ctnom mnpoxo nsnecrnoro n Mocxne Anexcanpa xonnennua Fynraxona, unnonnnxa
renepan-ryepnaropcxo xannenxpnn n npn Pocronunne, n npn Ionnntne. Ho rnanntm ero
npnsnannem crana paora n nouronom neomcrne: on cnyxnn mocxoncxnm nour-npexropom uerneprt
nexa, c 1832 no 1856 rot (nnrepecno, uro ero par tn nour-npexropom n Canxr-Herepypre). Ho
ctn Anexcanpa Fynraxona ne nomen no cronam orna n xn, ntpan noennym xaptepy. A
nsnecrnocrt n cnere emy npnnecnn ocrpoymne n necenocrt xapaxrepa, npemenamn nepexoxmax n
myroncrno.
Ha pyro ent nocne nnsnra rocyapx, n nancnone saronopnnn o oxnamme nac yuacrn;
npopounnn ynpasnenne namero nancnona. H ecrnnrentno, ncxope nocne roro nocneonano
pemenne npeopasonart ero n nopxncxn Hncrnryr, c nnsneennem na yponent rnmnasnn Taxon
tn neuantnt nnnnenr, nnesanno nsanamyrnnmn mnpnoe cymecrnonanne namero
Vnnnepcnrercxoro nancnona [75 - Fpocxn HH. Mocxoncxn ynnnepcnrercxn naropont
nancnon +noxn Hepmonrona: (Hs nensanntx nocnomnnann rpa]a .A. Mnnmrnna) // M.R.
Hepmonron: Crartn n marepnant. M. 1939. C. 315.].
Ce neuantnt nnnnenr ne npocro nsanamyrnn, a ntsnan xpyro nonopor n cyte onoro ns
nancnonepon Mnxanna Hepmonrona. He npoyunnmnct n nyx ner, ncxope nocne namxrnoro nnsnra
napx on noan npomenne o ynontnennn, n anpene 1830 roa. H xorx nocne +roro on eme ycnen
noyunrtcx n Mocxoncxom ynnnepcnrere, ero on raxxe ne oxonunn, oxasanmnct, xax n mnorne ero
onoxamnnxn (nanpnmep, ror xe Koncranrnn Fynraxon), n nerepyprcxo Bxone rnapecxnx
nonpanopmnxon n mnxepon.
Ha pemenne Hepmonrona noxnnyrt nancnon, esycnonno, nonnnxn napcxn yxas or 29 mapra 1830
roa, npeopasontnanmn Vnnnepcnrercxn naropont nancnon no nnonne pxonym rnmnasnm no
ycrany 8 exapx 1824 roa na rom ocnonannn, uro cymecrnonanne nancnona c ocoenntmn npanamn
n npenmymecrnamn, aponanntmn emy n 1818 roy, npornnopeunno nonomy nopxxy neme n
napymano enncrno cncremt naponoro npocnemennx, xoropym npannrentcrno crannno na npannnax
rneptx n ennoopasntx [76 - Bentpen C.H. Hcropnx Mocxoncxoro ynnnepcnrera. M. 1855. C.
476.].
Honnman nn Hnxona, uro nnxnnannx nancnona ne yer npnnxra ontmnncrnom nopxncrna?
Koneuno, net on tn anexo ne rnyn. Ho nx napx naxnee tno nocrannrt nancnon oparno n crpo,
ns xoroporo ror nenapoxom ntnncx, npnuem nocrannrt no xomane cmnpno, a ne nontno. H ro,
uro on npounraer yxe n cneymmem roy, nncxontxo ne cmyrnr ero, a axe, naoopor, noxnonnr:
Vnnuroxenne n Mocxne Fnaroponoro ynnnepcnrercxoro nancnona n opamenne onoro n rnmnasnm
nponsneno nectma nenpnxrnoe nneuarnenne n no omemy orstny mocxoncxoro n cocennx ryepnn
nopxncrna nnmnno nx enncrnennoro xopomero yuenoro saneennx, n xoropom nocnnrtnannct nx
ern [77 - Poccnx no nasopom. M. 2006. C.94.], ns oruera Tpertero orenennx sa 1831 ro.
Hpeopasonanne nancnona n rnmnasnm pacmnpxno n nonnomounx nocnnrarene, onaanmnx
npanom npnmenxrt raxo nn naxasannx, xax posrn. Bce cranonnnoct na cnon mecra, r. x. n
nnxonaencxym +noxy nx yuennx nycxann n xo xynaxn, noxnt, apaannte nanxn n r. . Fnno
conar npexe ncero nx nnxamee nauantcrno: ynrep-o]nnept n ]ent]eenx, nnn raxxe n
o]nnept Fontmnncrno o]nnepon roro npemenn roxe tnann nrt oma n n mxone, a noromy nnn
conar ns npnnnnna n no yexennm, uro nnaue nentsx n uro roro rpeyer nopxox neme n
ncnnnnnna. B +rom tn yexen n cam nmneparop. On nomnnn momnon cnoero nocnnrarenx
Hamsop]a n, no-nnnmomy, cxnonen tn ymart, uro exenn on, rocyapt, noneprancx nooxm, ro
ner ocnonannx nserart nx npnmenennx npn nocnnrannn n oyuennn npocrtx cmeprntx [78 - uynxon
I.H. Vxas. cou. C. 200.].
Mt xe cxaxem rax: ecnn t ne nnsnr napx, cnannnmerocx xax cner na ronony nnuero ne
noospenammnm nocnnrannnxam nancnona, n nocneymmne sa +rnm oprntnot, ro nennxn pyccxn
no+r Mnxann Hepmonron mor t oyunrtcx o xonna n oxonunrt nancnon.
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
Hnxona I

Hy a uro xe Hnxona Hannonnu? Kax uenonex, npnntxmn npnnnmart nnunoe yuacrne n
ocymecrnnennn cnonx xe nopyuenn (xax ro: noannenne noccranmnx exapncron na Cenarcxo
nnoman nnn ycmnpenne xonepnoro ynra), on pemnn nponepnrt xax ntnonnxercx ero epxannax
nonx, nx uero nropnuno npnmen n Fnaropont nancnon (xoropt yxe cran x romy npemenn
rnmnasne) n cenrxpe 1830 roa.
H n +ror pas ero nneuarnennx oxasannct xya onee nonoxnrentntmn: B cyory rocyapt tn n
Vnnnepcnrercxom nancnone n ocrancx ouent ononen npornn nocnenero pasy; cnpocnn o Fynraxone.
Btsnann Kocrm, on noomen n cxasan cmeno: spannx xenam, name nmneparopcxoe nennuecrno!
nncan Anexcanp Fynraxon cnoemy pary Koncranrnny 2 noxpx 1831 roa. A mt oannm: rocyapx,
nnnmo, ysnann. H ror nnsnr napx n Hepnonpecrontnym ocrancx n annanax. Hnxona I npnexan n
Mocxny, urot nnuno oportcx c +nnemne xonept, n o +rom yer nam cneymmn paccxas.

Kax Hnxonan I ns Mocxnm xonepy npornan
Xonepa enncrnennax nepnax comsnnna Hnxonax I.
Anexcanp Iepnen, Ftnoe n ymt

Bropnuno n 1830 roy rocyapt npnexan n Mocxny 29 cenrxpx. Io +ror tn ox xaxnm nenerxnm n
nx Mocxoncxoro ynnnepcnrera, n nx Fnaroponoro nancnona. H yx xoneuno ne npnes rocyapx
ntsnan +rn rpynocrn, a xonepa. 3nnemnx npnmna c Fnnxnero Bocroxa n sanoentnana Poccnm c
mra: nepe xonepo nann Acrpaxant, Hapnntn, Caparon. Herom xonepa npnmna n Mocxny. Cxopocrt
pacnpocrpanennx cmeprentno onesnn tna raxona, uro ncero sa necxontxo mecxnen uncno ymepmnx
or xonept poccnxn ocrnrno 20 rtcxu uenonex.
Ouennen nncan: 3apasa npnnxna uyonnmnte pasmept.
Vnnnepcnrer, nce yuente saneennx, npncyrcrnennte mecra tnn saxptrt, nynnunte
ynecenennx sanpement, ropronnx ocranonnnact. Mocxna tna onennena crpornm noenntm xoponom
n yupexen xapanrnn.
Kro mor n ycnen, exan ns ropoa [79 - Bncrenro] H.u. Hs monx nocnomnnann // M.R.
Hepmonron n nocnomnnannxx conpemennnxon. M. 1989. C. 138143.].
Ienepan-ryepnarop Mocxnt mnrpn Bnanmnponnu Ionnntn oxnnn nacroxmym nony xonepe,
npoxnnn npn +rom xauecrna npnpoxennoro crparera n raxrnxa. Kaxt ent n ero xasennom ome na
Tnepcxo sacean cnoeopasnt Boennt coner cnennantnax xomnccnx no opte c +nnemne.
Ipaonauantnnx oxpyxnn Mocxny xapanrnnamn n sacranamn. V Ionnntna n Mocxny axe mtmt ne
morna npocxounrt, ne ronopx o nmxx. Cam Hymxnn ne mor npopnartcx n Mocxny, x cnoe Harann.
Hanpannxxct ns Fonnno n Mocxny n sacrpxn no npnunne xonepnoro xapanrnna na nourono crannnn
Hnarana, no+r mner n Mocxny Ionuapono npocty: saepxan n xapanrnne n Hnarane: menx ne
nponycxamr, noromy uro x ey na nepexnano; no xapera mox cnomanact. Vmonxm nac coomnrt o
moem neuantnom nonoxennn xnxsm mnrpnm Ionnntny n npocnrt ero ynorpenrt nce cnoe
nnnxnne nx paspemennx mne nesa n Mocxny. Hnn xe npnmnnre mne xapery nnn xonxcxy n
Hnarancxn xapanrnn na moe nmx [80 - Hymxnn A.C. Hnctma, 18261830 // Hymxnn A.C. Hnctma /
Ho pe. n c npnmeu. F.H. Mosanencxoro. M.; H. T. 2. Hnctma, 18261830. 1928. C. 2124.]. C
xonxcxamn roxe tnn nponemt: Ionnntn npnxasan oxypnnart xaxt +xnnax, nesxanmn n
Mocxny.
Ienepan-ryepnarop oprannsonan cnoeopasnoe naponoe ononuenne. Cornn mocxnnue, cpen nnx
cryenrt saxptroro na npemx xapanrnna Mocxoncxoro ynnnepcnrera, xnnnnct oponontnamn na
opty c onesntm, paorann n ontnnnax n rocnnranxx.
Onn n none ne nonn, rnacnr naponax mypocrt. A noromy Ionnntn copan y cex n rex
ynaxaemtx ropoxan, uro ne noxnnynn Mocxnt, npnsnan nx crart nonnxnnxamn n nsxrt no cnoe
noneuenne n nasop pasnte paont Mocxnt. Kaxt nasnparent nmen npano orxptnart
ontnnunte n xapanrnnnte apaxn, ann, nynxrt nnrannx, xapayntnte nomemennx, mecra
saxoponennx, npnnnmart noxeprnonannx entramn, nemamn n nexapcrnamn. Cpen noneunrene tnn
n re, xro noenan c Ionnntntm ox o ox. Hanpnmep, renepan-maop n tnmn naprnsan ennc
anton, npnnxnmn na cex onxnocrt nasnparenx na nanartm yuacrxamn n Mocxoncxom
yese, ncnecrnne uero uncno saonenann na noneomcrnenno emy reppnropnn pesxo nomno na
cna. C antona Ionnntn npnstnan part npnmep.
A pyrne mocxnnun rem npemenem noxnann pono ropo (y xoro tna raxax nosmoxnocrt).
Tpertn xe sanepnnct n cnonx omax, xax sant. Hocnenee cpannenne npnnanexnr Mnxanny
Horonny: K Axcaxontm x esxy rontxo no oxomxn. Bce sanepnnct: 3arocxnn, Bepcroncxn, xax
sant. Enarnnt nce sopont; ne esxy x nnm, urot ne npnnecrt cnyuano sapast [81 - Xnsnt n
rpyt M.H. Horonna. Kn. III. C. 203204.].
Ho tnn n re, xro nnesanno pnnyncx oparno n Hepnonpecrontnym, oxcnxx +ro nor uem: B
Mocxne rora n nepnt pas noxnnnact xonepa, nce nepenyrannct, npnnnmax ee sa uro-ro npoe uymt.
Crpax sapasnrenen, nor n mt, n cocen namn nooxnnct ocranartcx onee n epenne n ncem
xapananom nepepannct n ropo, cneyx, nepoxrno, nocnonnne: na nmxx cmeprt xpacna [82 -
Cymxona E.A. Hs 3anncox //M.R. Hepmonron n nocnomnnannxx conpemennnxon. M. 1989. C. 86
130.].
Homnmo nyumnx menxon, cnesenntx n Mocxny no osnonennm rocyapx, Ionnntn npner n x
nomomn napontx nennrene. On ysnan, uro n Cmonencxo ryepnnn nexn memannn no ]amnnnn
Xnennxon no-cnoemy neunr xonepntx ontntx: yxcycom n cenom, pacnapenntm n ropmxe. Hecmorpx
na conpornnnenne o]nnnantno mennnnt (neunnme xpononycxannem), Ionnntn npnsnan nennrenx
x cee n pacnpocrpannn ero ontr na ncm Mocxny.
B rot Oreuecrnenno nont 1812 roa o nonoxennn en na ]ponre mocxnnuam paccxastnann
pocronunncxne a]nmn. Hpnpannxn cnryannm n Mocxne x ocanomy nonoxennm, Ionnntn
pacnopxnncx ntnycxart cnennantnoe npnnoxenne x Mocxoncxnm neomocrxm exenennym
Beomocrt o cocroxnnn ropoa Mocxnt. nx oprannsannn ntnycxa neomocrn on npnsnan
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
Mnxanna Horonna.
Hent +roro nsannx tna oxnnena cneymmax: nx coomennx otnarenxm nepntx cneenn o
cocroxnnn ropoa, cront neoxonmtx n nacroxmee npemx, n nx npeceuennx noxntx n
neocnonarentntx cnyxon, xon nponsnoxr esnpemennt crpax n yntnne, Mocxoncxn Boennt
Ienepan-Iyepnarop xnxst .B. Ionnntn npenncan nsanart npn npemennom Mennnncxom Conere
oconnnym Beomocrt, n xoropo yyr coomartcx o]nnnantnte nsnecrnx o npnxnmunnmnxcx
nnesanntx onesnxx n cmeprxx; nsnecrnx o ecrnnxx xonept n npounx mecrax; pasnte nacrannennx
o rom, xaxne onxno xnrenxm npnnnmart npeocropoxnocrn; nsnecrnx o mepax, npnnnmaemtx
Hpannrentcrnom nx ornpamennx sapast [83 - Bactxnn A.A. Mocxoncxne rpaonauantnnxn 19 nexa
// Xnsnt sameuarentntx nme. M. 2012. C. 156.].
Hepnt ntnycx Beomocrn ntmen 23 cenrxpx 1830 roa. Ipaonauantnnx pacnopxnncx
pacnpocrpanxrt rasery ecnnarno, uro nosnonnno ncxope snaunrentno ynyumnrt npancrnenno-
ncnxonornuecxym ocranonxy n Mocxne. Iasery unrann ne rontxo n Mocxne, no n n nponnnnnn. Kax
nncan orcnxnnammncx sa npeenamn Mocxnt Xomxxon, ns +ro rasert on ysnanan: Cxontxo
optx nme n Mocxne na ror cner ornpannxercx. <>axe n 12-my roy ne c ontmnm
nerepnennem oxnann raser, uem mt namnx mnnerene. Hyxno nn mne npnannrt, c xaxnm
yonontcrnnem x ncera nsrnxny na nonnct, oxastnammym mne neocnopnmo, uro no xpane mepe
onn npnxrent n Mocxne xnn n sopon [84 - Xnsnt n rpyt M.H. Horonna. Kn. III. C. 203204.].
Kax n n 1812 roy, n 1830 roy Mocxne npnmna na nomomt ncx Poccnx. ocrarouno cxasart, uro n
Hepnonpecrontnym npnexan cam nmneparop Hnxona I. Hpnuem sa necxontxo ne o +roro,
26 cenrxpx 1812 roa, on nanncan Ionnntny: C cepeuntm coonesnonannem nonyunn x name
neuantnoe nsnecrne. Vneomnxre menx c +cra]eramn o xoe onesnn. Or namnx nsnecrn yer
sanncert mo ores. npney ennrt c namn onacnocrn n rpyt. Hpeannocrt n nonm oxnm!
oopxm nce namn mept. Honaroapnre or menx rex, xon nomoramr nam cnonmn rpyamn. naemct
ncero onee renept na nx ycepne [85 - Hymxnn A.C. Hnctma, 18261830 // Hymxnn A.C. Hnctma /
Ho pe. n c npnmeu. F.H. Mosanencxoro. M.; H. T. 2. Hnctma, 18261830. 1928. C. 54.].
Ho 29 cenrxpx 1830 roa Hnxona yxe tn n Mocxne.
O rom, xax ncrpernnnct napt n rpaonauantnnx, coxpannnoct sanxrnoe cnnerentcrno Anexcanpa
Fynraxona:
Iocyapt nsnonnn npntrt 29-ro cenrxpx n 10 uacon yrpa n ntmen ns xonxcxn npxmo n
namecrnnuecxn om na Tnepcxo. Hmn pocnnnct tno oxnatnart xnxsm mnrpnm
Bnanmnponnuy, no Iocyapt sanpernn ronopnrt, a rontxo npnxasan npononrt cex npxmo x xnxsm,
xoropt, ncran rontxo uro c nocrenn, nepe sepxanom uncrnn cee por, n xanare cnoem sonorom.
Iocyapt rnxontxo x nemy noxpancx. Moxno cee npecrannrt ynnnenne xnxsx, ynnx n sepxane
nnno Iocyapx, rora xax on eme naxanyne nmen or ero nennuecrna npnxasanne nnctmennoe noctnart
ncxxn ent xypnepon! Knxst, ne onepxx nnsopyxomy cnoemy spennm, oepnyncx n ynnen
croxmero nepe coom nmneparopa. 3amemarentcrno ero tno eme onee ymnoxeno crpaxom: uro
onxen tn Iocyapt noymart, nax namecrnnxa cnoero n cront cmyrnoe npemx n 10 uacon eme ne
oeroro! Ho mnnocepnt Hnxona, onxn ero, nauan pasronop cnmn cnonamn: J espre, mon Prince,
que tout le monde Moscou se porte aussi bien que vous ( naemct, mo Knxst, uro nce n Mocxne
raxxe xopomo cex uyncrnymr, xax nt. ]pann.). Horom, sanperx xnxsm oenartcx nacxopo, cen
nosne nero n onee nonyuaca ronopnn o nemax camonyxnemnx, nsxnnxx narononenne cnoe sa
coecrnne, oxasannoe xnxsm ntcmnm n nnsmnm xnaccamn: nopxncrna, xyneuecrna, menxon;
oopxn nsxrte mept, xpome xpecrntx xoon, naxox, uro npnerart onxno x nnm n camtx
xpanocrxx n uro onn moryr trt npent no nennxomy creuennm napoa n ono mecro [86 -
Anexcanp xonnennu Fynraxon. Orptnxn ns nennnxa // Mocxoncxn xypnan. 2010 r. N 5. C.
56.].
Hs npnneenno nnrart cneyer, uro Fynraxon c nexoroptm capxasmom pncyer opas Ionnntna-
opna c xonepo. Memyapncr cunraer, uro Ionnntn nepeonennn onacnocrt +nnemnn, uro n ntsnano
npnes napx, ynanmero xax cner na ronony mocxoncxomy rpaonauantnnxy: Koneuno, xnxst Ionnntn
npeancx c camoro nauana nanpacnomy crpaxy, xoropt nepean n n Herepypr; naono tno
noepxart nanncannoe. Hocne cmeprnocrt, ecrnnrentno, ymnoxnnact, no xora sacrannna
Iocyapx pemnrtcx exart cma, ne tno eme oxasano, uro rouno ymnpann xonepom, n camte
cneennx, exenenno neuaraemte o cocroxnnn ropoa, ronopnnn rnyxo o ymepmnx c npnsnaxamn
xonept.
Onaxo npnnxrte Ionnntntm mept noxasann, uro on ornmt ne npeynennunn cmeprentnym
onacnocrt n pasmept +nnemnn. Fonee roro, n Mocxne, n ornnune or pyrnx ropoon Poccnn, ne
cnyunnoct xonepntx ynron. B Honropoe, nanpnmep, n noenntx nocenennxx nponsomnn nonnennx.
Conart nsynronannct no npenorom, uro nx xorxr orpannrt. Ienepant, o]nnept n nexapx tnn
nce nepenrt c yronuenno xecroxocrtm. Hmneparop ornpannncx rya n ycmnpnn ynr c
nopasnrentntm myxecrnom n xnanoxponnem. Ho nentsx onycxart, urot napo npnntxan x
ynram, a ynronmnxn x noxnnennm rocyapx [87 - Hymxnn A.C. Honnoe copanne counnenn,
18371937: B 16 r. M.; H. 19371959. T. 14. Hepenncxa, 18281831. 1941.].
Hecnoxono crano n n cronnne. B +nnemnn onnnnnn npaue: Bpemena croxr neuantnte. B
Herepypre cnnpencrnyer +nnemnx. Hapo necxontxo pas naunnan ynronart. Xonnn nenente
cnyxn. Vrnepxann, uro nexapx orpannxmr nacenenne. noe ns nnx tnn ynrt paccnnpenenme
uepntm. Iocyapt xnnncx cpen ynronmnxon [88 - Hymxnn A.C. Tam xe.].
B Mocxne xe raxoro ne tno, onxrt xe naroapx Ionnntny. Hnxona noromy n npnexan n
Mocxny, npenonarax, ecnn noxnnrcx neoxonmocrt, nnont nnuno ycnoxannart napo, rax cxasart,
npnmenxrt pyunoe ynpannenne crpano. Ho +roro ne norpeonanoct. Hpotn n Mocxne 10 ne, on
yexan ycnoxoenntm n ynepenntm n cxopo noee na xonepo. Hpn +rom on nnont ntcoxo onennn
paory Ionnntna n nce ero amnnncrpannn.
A Fynraxon tn ne onnox n cnoe nponnn. Ho Mocxne xonnn xonnrte xapnxarypt na Ionnntna,
ntsnannte rem, uro rpaonauantnnx na nexoropoe npemx +nnemnn ntexan ns cnoero oconxxa na
Tnepcxo, nepecennnmnct n om Heontcnna na Caono-Kypnncxo ynnne: Hpn nce opore n
naroxenarentnocrn xaxomy Ionnntnt nmenn, onaxo, neopoxenarene n sanncrnnxon, xoropte
crapannct npn cnyuae nonpenrt nm n omecrnennom mnennn. Tax, no npemx nepno xonept, xora
nce yxacno rpycnnn or +ro nono n nensnecrno onesnn, xnxst n xnxrnnx ntexann ns cnoero
xasennoro oma, uro na Tnepcxo, n na npemx nepeexann na xnrte n om ryepnaropa Heontcnna,
naxonnmncx na Caono. Tam xnna crapymxa ouent nourennax, rerxa Heontcnna, Anortx
Cnntnecrponna, xoropym Ionnntnt nouemy-ro ocoenno nmnnn n ynaxann, n no nce npemx xonept
ram n npoxnnn [89 - Paccxast aymxn: Hs nocnomnnann nxrn noxonenn, sanncannte n
copannte ee nnyxom . Fnarono. H. 1989. C. 131.].
Hexoropte n nonce nnmyr, uro Ionnntn yexan or xonept, uro necnpanennno. Ionnntn ne
noxnnyn nounnennoro emy ropoa. A n ncropnn Mocxnt tnn n raxne rpaonauantnnxn, xoropte n
rpynoe npemx pocann ee, npnuem, n noxoxnx ocroxrentcrnax.
3a mecrtecxr ner o onnctnaemtx cotrn npn Exarepnne II n Mocxny npnmna uyma. Hmn
ymnpann rtcxuamn. B ry nopy renepan-ryepnaropom Mocxnt cnyxnn Herp Cemenonnu Canrtxon,
yneponanmn, uro rnanntm nexapcrnom or uymt moryr trt monent n xpecrnte xot. He npoxnnn
neoxonmtx nx raxoro ornercrnennoro nocra xauecrn n ncnyranmnct naponoro rnena, n cenrxpe
1771 roa on exan ns ropoa n cnoe nomocxonnoe nmenne Map]nno, npnxnarnn nonx conar n axe
nymxn. Ero npnmepy nocneonann n nounnennte mocxoncxn oep-nonnnmecrep renepan-maop
Faxmerten. Ha cneymmn ent nauancx uymno ynr, nanpannennt npornn npaue-npenrene
nemenxo nannonantnocrn, xoroptx npocro nepeynnann. Coxrnn ontnnnt n xapanrnnnte apaxn.
A sarem rnen oparnncx cynpornn apxnenncxona Mocxoncxoro Amnpocnx, sanpernnmero monent n
xpecrnte xot, xax cpecrno pacnpocrpanennx +nnemnn. Apxnenncxona nomann n pacrepsann.
Hnmt npnnneuenne apmnn x ycmnpennm ynronmnxon no npnxasy Exarepnnt II npexparnno
ecnopxxn.
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
Hpn Ionnntne xe nce tno c rounocrtm a naoopor. H xorx Canrtxon tn ]entmapmanom, a
Ionnntn renepanom or xananepnn, npoxnnn mnrpn Bnanmnponnu cex n +ro cnryannn xax
nacroxmn ]entmapman. Bce npnnxrte Ionnntntm mept nosnonnnn n 1831 roy noenrt xonepy.
axe n Enpone samernnn, xax ena nn n xaxom-nnyt nnom ropoe rax ymno oomnnct c xonepo,
xax n Mocxne [90 - Knxst mnrpn Bnanmnponnu Ionnntn: Hexponor. M. 1844. C. 15.].
Tem ne menee nocnecrnnem xonept crana orcranxa mnnncrpa nnyrpennnx en Apcennx Anpeennua
3axpencxoro, na xoroporo Hnxonaem I n tna nosnoxena oxsannocrt no opte c +nnemne n n
Mocxne, n no nce Poccnn.
Foportcx c +nnemne oeno renepan 3axpencxn rnnnuno nnxonaencxn renepan cran
crpoentmn meroamn. Hpexe ncero, n npnxasnom nopxxe copan n xonepnte ryepnnn +xcnennnm
ns npaue, ne cnpamnnax na ro nx cornacnx. 3arem oprannsonan xapanrnnt, nponnxnonenne sa
rpannny xoroptx npnpannnnanoct x npecrynnennm. Hnxro ne mor npocxounrt mnmo paccrannenntx
3axpencxnm xapaynon n sacran. A ecnn uro conaram paspemanoct orxptnart oront.
Bce +ro npnneno x oparnomy +]]exry. Cocpeorouenne n xapanrnnax ontmoro xonnuecrna nme
n xnnorntx npnnonno ne x npexpamennm xonept, a x eme ontmemy ee pacnpocrpanennm. Xonepa
crana noxnnxrtcx ram, re ee concem ne xann. B pesyntrare onesnt omna n o Mocxnt, n o
Herepypra. To ryr, ro ram nosnnxann crnxnnte xonepnte ynrt, nanpannennte npornn
nnocrpannen n npaue, xoroptx ronna sannana o cmeprn. Bce noryrn 3axpencxoro nooport
+nnemnm oxasannct rmerntmn. Haex nmneparopa Apcenn Anpeennu ne onpanan. Fonee roro,
Hnxona tn ntnyxen nnuno ycnoxannart pasymenanmncx napo no npemx ecnopxxon na
Cenno nnoman n Herepypre.
eno n rom, uro 3axpencxn npenoxnn n nenxx npeceuennx ynra n cronnne npnmennrt nocxa.
Onaxo napo +ro ne ncnyrano. Hnmt cmenoe n neoxnannoe noxnnenne nepe ronno napx,
oparnnmerocx x copanmnmcx c renntmn cnonamn, nosnonnno nanpannrt cnryannm n pyroe pycno.
Ho ne mor xe nmneparop esnrt no ncem poccncxnm ryepnnxm, ycnoxannax napo. 3rnm onxnt
tnn sannmartcx mecrnax nnacrt n nonnnnx!
Ha nonpoc nmneparopa o npnunnax napontx nonnenn 3axpencxn orxponenno ornernn ro, uro
nnnonara n +rom nonnnnx, snoynorpenxmmax cnonmn nonnomounxmn, xoropax ramnr n xonepnte
ontnnnt ncex nopx, a sarem sa nsxrxn ornycxaer.
3axpencxn nonxn, uro nepecrapancx. B oxrxpe 1831 roa on oparnncx x rocyapm c npomennem
o orcranxe, cocnanmnct na nesoponte. Tora xe Hnxona yonnernopnn npocty 3axpencxoro,
nanncan na ntcouamem pecxpnnre ntpasnrentnym ]pasy: He mory ne cornacnrtcx. nx
3axpencxoro +ro ne tno ontmo rparene, ecnn nepnrt ero cnonam, cxasanntm ncxope nocne
nasnauennx n mnnncrpt: ne ncxan trt mnnncrpom.
A uro xe ronopnnn o +ro orcranxe n Mocxne? A. Fynraxon n nnctme cnoemy pary n cronnny 19
oxrxpx 1831 roa nncan: Bect ropo nanonnen nsnecrnem o ynontnennn 3axpencxoro. Bce
renepantno xanemr, uro rocyapt nnmaercx cront nepnoro cnyrn, a nexoropte neopoxenarenn
ronopxr, uro npn ornnuntx cnonx xauecrnax 3axpencxn tn ne na cnoem mecre. [91 - Fpartx
Fynraxont: Hnctma. M. 2010. T.2. C. 89.].
Hs +roro nnctma mt ysnaem n ocroxrentcrna, npemecrnonanmne orcranxe: 3axpencxn
npecrannn nmneparopy x narpaxennm enxnocro na unnonnnxa cnoero mnnncrepcrna sa xonepy,
no emy tno n +rom orxasano, uro ocxopnno ero. Moxno tno ne enart ornacxn, nnmer A.
Fynraxon. pyromy t +ro nnuero, no x snam mexornnnocrt 3axpencxoro. Bcxxn opt pyccxn
noxaneer, uro uenonex, xax on, xnrt yer n esecrnnn.
Hpnunno orcranxn nastnann cneymmee ocroxrentcrno, nepenonnnnmee uamy repnennx
nmneparopa: xxot 3axpencxn npnxasan noneprnyrt renecnomy naxasannm ropocxoro ronony
xaxoro-ro mxnoro ropoa, na uro ne nmen nnxaxnx nonnomoun. Cam xe Apcenn Anpeennu cunran,
uro no ncem nnnonart sanncrnnxn.
Anexcanp Iepnen ononnxer paccxas: Hpnannm rontxo necxontxo noponocre o xonepe 1831
roa. Xonepa +ro cnono, rax snaxomoe renept n Enpone, omamnee n Poccnn o roro, uro xaxo-ro
narpnornuecxn no+r nastnaer xonepy enncrnenno nepno comsnnne Hnxonax, pasanoct rora
n nepnt pas na cenepe. Bce rpenerano crpamno sapast, nonnranmecx no Bonre x Mocxne.
Hpeynennuennte cnyxn nanonnxnn yxacom noopaxenne. Fonesnt mna xanpnsno, ocranannnnanact,
nepecxaxnnana, xasanoct, oomna Mocxny, n npyr rposnax necrt Xonepa n Mocxne! pasnecnact
no ropoy.
Vrpom onn cryenr nonnrnuecxoro orenennx nouyncrnonan ypnory, na pyro ent on ymep n
ynnnepcnrercxo ontnnne. Mt pocnnnct cmorpert ero reno. On ncxyan, xax n nnnnym onesnt,
rnasa nnannnnct, ueprt tnn ncxaxent; nosne nero nexan cropox, sanemormn n nout. Ham
oxnnnn, uro ynnnepcnrer neneno saxptrt. B namem orenennn +ror npnxas tn npouren
npo]eccopom rexnonornn enncontm; on tn rpycren, moxer trt, ncnyran. Ha pyro ent x
neuepy ymep n on.
Mt copannct ns ncex orenenn na ontmo ynnnepcnrercxn nop; uro-ro rporarentnoe tno n
+ro ronnxmecx monoexn, xoropo neneno tno paccrartcx nepe sapaso. Hnna tnn nent,
ocoenno oymennent, mnorne ymann o pontx, pystxx; mt npocrnnnct c xasennoxomrntmn,
xoroptx or nac orenxnn xapanrnnntmn mepamn, n paspennct neontmnmn xyuxamn no omam. A
oma ncex ncrpernnn nonmue xnopncro nsnecrtm, yxcycom uertpex pasonnxon n raxo nero,
xoropax ona es xnopy n xonept morna cnecrn uenonexa n nocrent.
Crpannoe eno, +ro neuantnoe npemx ocranoct xaxnm-ro ropxecrnenntm n monx nocnomnnannxx.
Mocxna npnnxna concem nno nn. Hynnunocrt, ne nsnecrnax n otxnonennoe npemx, anana nonym
xnsnt. 3xnnaxe tno mentme, mpaunte ronnt napoa croxnn na nepexpecrxax n ronxonann o
orpannrenxx; xapert, nosnnmne ontntx, marom nnrannct, conponoxaemte nonnnecxnmn; nmn
croponnnnct or uepntx ]yp c rpynamn. Fmnnerenn o onesnn neuarannct na pasa n ent. Iopo tn
onennen, xax n noennoe npemx, n conart npncrpennnn xaxoro-ro enoro txuxa, nponpanmerocx
uepes pexy. Bce +ro cnntno sannmano ymt, crpax nepe onesntm ornxn crpax nepe nnacrxmn,
xnrenn ponrann, a ryr necrt sa necrtm uro ror-ro sanemor, uro raxo-ro ymep
Mnrpononnr ycrponn omee monecrnne. B onn ent n n ono npemx cnxmennnxn c xopyrnxmn
oxonnn cnon npnxot. Hcnyrannte xnrenn ntxonnn ns omon n pocannct na xonenn no npemx
mecrnnx, npocx co cnesamn ornymennx rpexon; camte cnxmennnxn, npnntxmne opamartcx c orom
sanannpara, tnn ceptesnt n rponyrt. onx nx mna n Kpemnt; ram na uncrom nosyxe, oxpyxennt
ntcmnm yxonencrnom, croxn xonenonpexnonennt mnrpononnr n monnncx a mnmo ner uama
cnx. Ha rom xe mecre on monnncx o ynennn exapncron mecrt ner romy nasa
Knxst .B. Ionnntn, roramnn renepan-ryepnarop, uenonex cnat, no naropont,
opasonannt n ouent ynaxaemt, ynnex mocxoncxoe omecrno, n xax-ro nce ynannoct no-
omamnemy, ro ecrt es ocoennoro nmemarentcrna npannrentcrna. Cocrannncx xomnrer ns nouerntx
xnrene orartx nomemnxon n xynnon. Kaxt unen nsxn cee ony ns uacre Mocxnt. B
necxontxo ne tno orxptro nanart ontnnn, onn ne cronnn npannrentcrny nn xonexn, nce
tno cenano na noxeprnonannte entrn. Kynnt anann apom nce, uro nyxno nx ontnnn,
oexna, ente n rennym oexy, xoropym ocrannxnn ntsopannnnanmnm. Monote nmn mnn apom
n cmorpnrenn ontnnn nx roro, uro npnnomennx ne tnn nanononnny yxpaent cnyxamnmn.
Vnnnepcnrer ne orcran. Bect mennnncxn ]axyntrer, cryenrt n nexapx npnnenn cex n
pacnopxxenne xonepnoro xomnrera; nx pasocnann no ontnnnam, n onn ocrannct ram esntxono o
xonna sapast. Tpn nnn uertpe mecxna +ra uynax monoext npoxnna n ontnnnax opnnaropamn,
]entmepamn, cnenxamn, nnctmononrenxmn, n nce +ro es ncxxoro nosnarpaxennx n npnrom n ro
npemx, xora rax npeynennuenno oxnnct sapast. nomnm onoro cryenra manopoccnxnnna,
xaxercx unnxenaypona, xoropt n nauane xonept npocnncx n ornycx no naxntm cementm enam.
Ornycx no npemx xypca amr pexo; on, naxonen, nonyunn ero n camoe ro npemx, xax on conpancx
exart, cryenrt ornpannxnnct no ontnnnam. Manopoccnxnnn nonoxnn cno ornycx n xapman n
nomen c nnmn. Kora on ntmen ns ontnnnt, ornycx tn anno npocpouen n on nepnt or ymn
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
xoxoran na cnoe noesxo.
Mocxna, no-nnnmomy connax n nxnax, sannmammaxcx cnnernxmn n oromontem, cnatamn n
nnuem npoctnaercx ncxxn pas, xora naono, n cranonnrcx n yponent c ocroxrentcrnamn, xora
na Pyctm rpemnr rposa. nnnact xonepa, n cnona napont ropo noxasancx nonntm cepna n
+neprnn!
A no+recca Enoxnx Cymxona (Pocronunna) ncnomnnana: B xonne cenrxpx xonepa eme onee
cnnpencrnonana n Mocxne; ryr oxonuarentno ee npnnxnn sa uymy nnn omee orpannenne; crpax
onnaen ncemn; ant, ynecenennx npexparnnnct, nononnna ropoa tna n rpaype, nnna ntrxnynnct,
nce tnn n oxnannn ropx nnn cmeprn. Oren mo npncxaxan sa mnom, uro ynesrn menx ns
sauymnennoro ropoa n Herepypr. [92 - Cymxona E.A. Hs 3anncox // M.R. Hepmonron n
nocnomnnannxx conpemennnxon. M. 1989. C. 86130.].
27 cenrxpx 1830 roa xonepa npepnana ena nauanmymcx yuey cryenron Mocxoncxoro
ynnnepcnrera. Cryenr Mnxann Hepmonron nmecre c aymxo sanepnnct n cnoem ome na Mano
Monuanonxe. Ho mnt no+r ne repxn npemenn apom, npana, crnxn no nosecrnnem oxpyxamme
armoc]ept counnxnnct coornercrnymmne: 5 oxrxpx crnxornopenne Mornna ona,
conponoxennoe npnnncxo: 1830 ro 5-ro oxrxpx. Bo npemx xonept-morbus, 9 oxrxpx
crnxornopenne c concem yx xyrxnm nasnannem Cmeprt.
Kax nnnm, nponsneennx +rn xnno nanexnt cnoxno +nnemnonornuecxo ocranonxo n Mocxne.
Eme t! Bet, ecnn nepnrt romy xe Iepneny, nmn mepnn xax myxn. H noromy no+r pasnnnaer remy n
pyrom crnxornopennn uyma. 3ect yxe n no nasnannm xcno, o uem ono.
Mano-nomany xonepa crana orcrynart, n y Hepmonrona ns-no nepa crann ntxonrt xya onee
onrnmncrnunte crnxornopennx, c nauanom 1831 roa nosononnnnct sanxrnx n n Mocxoncxom
ynnnepcnrere, no nexnnn xax camnmn npo]eccopamn, rax n cryenramn nocemannct neaxxyparno
nnmer Crenan Bentpen [93 - Bentpen C.H. Hcropnx Mocxoncxoro ynnnepcnrera. M. 1855.C. 557.].
A Hnxona I ntcoxo onennn noey Mocxnt na xonepo.

Exa1epnnnncxan Mocxna nnno +noxn Hpocnemennn
Houame esnre n Mocxny, a nyume nepecennrect rya naconcem!
enn npo Exarepnne II

B ncropnn nmneparopcxoro oma Pomanontx tno nnmt na monapxa, yocronnmnxcx rnryna
Bennxn. Kpome Herpa I, raxono noromxn napexnn n nmneparpnny Exarepnny II. H xorx n nenax ee
ne reuer nn xannn pomanoncxo xponn (nmenno co cmeprtm ee cynpyra Herpa III n 1762 roy n
npecexnact myxcxax nnnnx oma Pomanontx), Exarepnna cenana nx nponnerannx Poccnn ne
mentme, uem nce npexnne, xponnte Pomanont. Hpn ne rpannnt Poccncxo nmnepnn
snaunrentno pacmnpnnnct, npnuem xax na 3anae, rax n na Rre.
uro xe xacaercx xyntrypno nonnrnxn, ro npannenne Exarepnnt Bennxo no npany cunramr
+noxo Hpocnemennx, uro orpasnnoct na Hepnonpecrontno npexe ncero. Mt nmeem n nny n
ocnonanne n Mocxne pxa npocnernrentcxnx n omecrnenntx yupexenn, n nepecrpoxy nenrpa
ropoa no npoexram souero Marnex Kasaxona. Fnaroapx emy Mocxna npnopena nont,
conpemennt onnx n crnne xnaccnnnsma, yxpacnnnct nopxncxnmn ycatamn n rpaxancxnmn
sannxmn, c]opmnponanmnmn nnno exarepnnnncxo +noxn.
Exarepnna raxxe nnuno pacnopxnnact pasopart-raxn naxonen creny Fenoro ropoa n pasnrt na
ee mecre Fyntnapnoe xontno. eno n rom, uro cnecrn onermanmym creny nonenena eme nmneparpnna
Ennsanera Herponna. Hecxontxo ecxrnnern npnronopennax x cnocy crena croxna nonypaspymenno
(ny nourn xax Konnse, xoropomy n cnoe npemx raxxe rposnno ynnuroxenne xosxcrnennte
pnmnxne onro pacracxnnann no omam xonnsecxne xamnn rpaneprnnt) o rex nop, noxa onaxt
uacrt ee ne opymnnact n ne norpena no coo necxontxnx uenonex. Bor rora n pemnnn
camonontnt pasop npexparnrt n cnecrn creny oxonuarentno. Koe-uro nce xe ns xamne xpenocrno
crent ycnenn nocrponrt: Bocnnrarentnt om n om renepan-ryepnaropa rpa]a uepntmena na
Tnepcxo.
Ho none Exarepnnt, Kamennt npnxas, cosannt n nmne 1774 roa no pyxonocrnom renepan-
ryepnaropa Mocxnt xnxsx M.H. Bonxoncxoro, nonyunn npenncanne: xpenocrnte crent nopymnrt.
Hmneparpnna noxenana, urot na mecre xpenocrno crent no-enponecxn nponoxnnn yntnapt na
ncem ee nporxxennn. Hepntm yntnapom Mocxnt cran Tnepcxo.
Ecnn ronopnrt o mocxoncxnx cnmnonax npocnemennoro exarepnnnncxoro napcrnonannx, ro x nnm n
nepnym ouepet ornocnrcx Herponcxn nyreno nopen, xoropt nmneparpnna nonenena ntcrponrt
na nese n Mocxny (17741780 rot, apx. Marne Kasaxon). nopen nocrpoen n uecrt
noeonocnoro sanepmennx pyccxo-rypenxo nont 17681774 roon, nrorom xoropo crano
oxonuarentnoe saxpennenne Poccnn na uepnom mope. Bo nopne nnocnecrnnn ocranannnnannct,
npntnax na xoponannm, nce nocneymmne poccncxne nmneparopt (naunnax c Hanna I).
Mocxna crana nenrpom ropxecrn no cnyuam noet na rypxamn. Ha npasnonanne Kmuyx-
Kanapxncxoro mnpnoro oronopa Exarepnna npntna n Hepnonpecrontnym n 1775 roy, x +romy
npemenn nx ee pasmemennx tn ntcrpoen Hpeuncrencxn nopen (na ocnone ycatt Ionnntntx,
ntne Mant 3namencxn nepeynox, om 1). Hmneparpnna ne nosxenana ocranannnnartcx n Kpemne,
saxnnn, uro on nx +roro nnoxo npncnoconen.
Pxom, na Bonxonxe (conp. om 16), nocennnn n necapennua Hanna Herponnua. B rom xe roy, +ror
om na Bonxonxe Exarepnna noapnna rnannomy repom pyccxo-rypenxo nont renepan-
]entmapmany Herpy Pymxnneny-3aynacxomy. Hmneparpnna noxenana, urot nonxonoen,
noono pnmcxnm noenauantnnxam, nexan n Mocxny uepes Tpnym]antnym apxy. Tax Exarepnna
nanomnnna Poccnn o cnanntx nerponcxnx npemenax.
Hy a n camom Herponcxom nyrenom nopne nmneparpnna nnepnte ocranonnnact n 1887 roy. H +ro,
xax nn crpanno, moxno cunrart cnoeopasntm ncxnmuennem ns npannn. Bet px pyrnx npoexron
nmneparpnnt rax n ocrancx nepeannsonanntm. Tax, n mnoronernmm +nonem npenparnnoct
crponrentcrno nmneparopcxnx nopnon n Hapnntno n He]oprono. Ha ymare ocrannct n nnant no
nocrpoxe n Kpemne nonoro Fontmoro Kpemnencxoro nopna no npoexry Bacnnnx Faxenona, a raxxe
nosneenne nopna n Konomencxom.
Bn
Herponcxoro nopna o noxapa 1812 roa.
Hcropnuecxne +rmt o Mocxne. Honon. 1813 r.
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
Bn
Hmneparopcxoro nopna n Kpemne o noxapa 1812 roa.
Hcropnuecxne +rmt o Mocxne. Honon, 1813 r.

Hnrepecno, uro crponrentnax nnomaxa yymero Fontmoro Kpemnencxoro nopna tna
o]opmnena epenxnntmn mnramn c nauepranntmn na nnx crnxamn, cnanxmnmn Mocxny n Exarepnny:

a nponnerer Mocxna
Hootem pacxa xpnna,
Bosononnxer Kpemnt
H rpa Exarepnna.

Ho, noxoxe, uro Exarepnna rax n ne onpeennnact oxonuarentno xaxym ns cronnn ona nmnr
ontme: Mocxny nnn Canxr-Herepypr. A net eme enn npo e coneronan: Hpnxaxnre cnauana
nepenecrn n nam mocxoncxn nopen ontmym uacrt xaprnn ram onn yyr nonesnee, uem n
nerepyprcxom nopne, noromy uro cranyr ocrynnee nx yuamecx monoexn, a sarem nouame
esnre rya camn n npononre n Mocxne cnauana na mecxna n roy, norom rpn, norom mecrt n
xonunre rem, uro nocennrect ram concem. A uro xacaercx sann, xoropte npnmnoct t Bam
nocrponrt n Mocxne, ro nsepxex xanert ne cneyer no cpannennm c naxnocrtm ena, entrn
nnuero ne snauar. Bt xax t eme pas ocnyere Mocxny [94 - Mapxnna H.A. Exarepnna Bennxax n
Mocxna // Mexynaponax xon]epennnx Exarepnna Bennxax: +noxa poccncxo ncropnn. Tesnct
oxnaon. Canxr-Herepypr, 2629 anrycra 1996 r. / CH. 1996. C. 146147.].
Ho nropo pas ocnonart Mocxny y Exarepnnt ne xnarnno yxy, neapom ona npnsnananact, uro
nonce ne nmnm Mocxnt, Mocxna cronnna esentx. nopxncrny, xoropoe copanoct n +rom mecre,
ram npannrcx, +ro ne ynnnrentno, no c camo panne monoocrn ono npnnnmaer ram ron n npnemt
npasnocrn n pocxomn, ono nsnexnnaercx n nnnr rontxo xanxne nemn, cnoconte paccnanrt
camt sameuarentnt renn [95 - 3anncxn nmneparpnnt Exarepnnt II. CH. 1907. C. 594596.].
Tem ne menee cnet npocnemennoro nexa Exarepnnt Bennxo n Mocxne ocrannct, npnoperx
snauenne ntammnxcx namxrnnxon pyccxoro souecrna, cpen xoroptx moxno nasnart n
Exarepnnnncxne xasapmt, n Hamxon om, n xpemnencxn Cenar, n Bocnnrarentnt om.

Poc1ox rpaaancxoro omec1na: Anrnnncxnn xny
Concordia et laetitia

Hmenno n Exarepnnnncxym +noxy nosnnx n Mocxne Anrnncxn xny, cnyunnoct +ro n 1772 roy.
Hocxontxy xnyt xax xnnenne omecrnenno xnsnn n Poccnn tnn pesyntrarom ncxnmunrentno
sananoro nnnxnnx, ro nnonne ecrecrnenno, uro Hepnonpecrontnax n +rom nonpoce cneonana
npnmepy Herepypra, re noonoe yupexenne nosnnxno na na roa pantme, n 1770 roy.
Honauany nasnanne xnya nonnocrtm onpantnano ero npenasnauenne conpannct n nem
nnocrpannt, n ocnonnom anrnnuane, npomtmnxnmne n Poccnn xommepnne. Hentm xnya tno
ncxnmunrentno nponeenne ocyra, n noromy ennsom +roro coomecrna crann cnona Concordia et
laetitia, uro n nepenoe na pyccxn osnauano Cornacne n necente. To ecrt necennnnct unent
Anrnncxoro xnya n cornacnn pyr c pyrom.
Hocrenenno cnana o ynecennrentnom saneennn pacnpocrpannnact n cpen poccncxnx nopxn, ne
uyxtx cnoonomy npemxnpenponoxennm. Bnont ncrynanmne n xny ero pyccxne unent
nocrenenno pasannxnn nnocrpannym ero cocrannxmmym.
Ho cyrn, Anrnncxn xny cran nepntm pocrxom omecrnenno xnsnn n Poccnn, uro yxnatnaercx
n omym cxemy namero npecrannennx o napcrnonannn Exarepnnt II, nanonnennom nee
npocnemennx. unencrno n xnye crano nenpemenntm ycnonnem npecrnxa n anropnrera n omecrne.
Heapom 3nnnxnonenx Fpoxraysa n 3]pona nouepxnnaer: Ftrt unenom Anrnncxoro xnya
osnauano npeycnenart.
urot crart nepntm unenom Anrnncxoro xnya, neoxonmo tno conmart na rnanntx
ycnonnx: nmert snarnoe nponcxoxenne n exerono ynnaunnart xnynt nsnoc onontno xpynnym
no rem npemenam cymmy. H eme. B xny onycxannct ncxnmunrentno myxunnt, axe npncnyra,
nonorept n crpxnune tnn myxcxoro nona.
Bcrynnnmn na npecron n 1896 roy ctn Exarepnnt, Hanen ycmorpen n cymecrnonannn
Anrnncxoro xnya ontmym onacnocrt nx cex. Ero nonnonano ne rontxo noospnrentnoe
nasnanne (Anrnnm nmneparop cunran rnanntm nparom Poccnn), no n orcyrcrnne xonrponx sa rem, uro
n xax ronopnnn conpanmnecx n xnye apncroxpart. H noromy xny no pacnopxxennm Hanna na
npemx npnxptnn. Bnpouem, noospennx ero ornocnrentno rnernopnoro nnnxnnx Anrnnn oxasannct ne
ecnounennt nnrn saronopa, n pesyntrare xoroporo Hanen tn ynr, nenn n anrnncxoe nocontcrno.
Cnernax nonoca nacrynnna nx xnya c nonapennem ctna Hanna, Anexcanpa I. Hmenno n nn
Anexcanpont npexpacnoe nauano xny nnont orxptn cnon nepn nx cocxyunnmnxcx no omennm
mocxoncxnx nopxn, tcrpo npnntxmnx x romy, uro renept ne nao exart n rocrn pyr x pyry nx
ocyxennx nonnrnuecxo ocranonxn, xya npnxrnee copartcx nmecre, no ntpaxennm H.M.
Kapamsnna, urot ysnart omee mnenne.
Vxe rora xny ne snan orox or xenammnx n nero ncrynnrt norox nontx unenon n yxnantnom
cmtcne xntnyn n onrent xopome xyxnn, xaprexntx nrp n nonnrnuecxo onronnn. Ho+romy uncno
unenon orpannunnanoct cnauana 300, a nosxe 500 nopxnamn. Hsnecrnt memyapncr C.H. Xnxapen n
cnonx sanncxax, ornocxmnxcx x 1806 roy, aer Anrnncxomy xnyy n ntcme crenenn noxnantnym
xapaxrepncrnxy:
Kaxo om, xaxax ycnyra uyo! Cnpamnna uero xouemt nce ecrt n nce neoporo. Kny
ntnnctnaer nce rasert n xypnant, pyccxne n nnocrpannte, a nx urennx ecrt ocoax xomnara, n
xoropo ne nosnonxercx memart unrammnm. He xouemt unrart nrpa n xaprt, n nntxp, n
maxmart. He nmnmt xapr n nntxpa pasronapnna: ncxxn moxer narn cee coecennxa no
yme n no mtcnn. namepen nenpemenno xaxym neenm, xorx no onomy pasy, tnart n
Anrnncxom xnye. On noxasancx mne xaxnm-ro ocotm manentxnm mnpom, n xoropom moxno
npoxnrt, oxoxct es ontmoro. O omecrne neuero n ronopnrt: ncx snart, nce nyumne nmn n
ropoe xnnxmrcx unenamn xnya [96 - Vmemax Mocxna. M. 1964. C. 179.].
A nor mnenne eme onoro conpemennnxa. B 1824 roy C.H. Innnxa, ennerpncr, nsarent Pyccxoro
necrnnxa nncan: Tyr ner nn anon, nn macxapaon. Hoxnnte nmn cesxamrcx nx coeceonannx;
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
ryr unramr rasert n xypnant. pyrne nrpamr n xommepuecxne nrpt. Bo ncem conmaercx crporax
naronpncronocrt [97 - Tam xe.].
Hao cxasart, Anrnncxn xny ncera rnepo coxpanxn nocnerym Innnxo ceptesnocrt rona,
uypaxct rearpannsonanntx ynecenenn. 3romy npenxrcrnonano xecrxoe npannno: nnmt no
rpeonannm nxrnecxrn onoro unena xnya crapmnnt nmenn npano npnrnacnrt nx pasnneuennx
nennon nnn mystxanron. 3aro nmnrenn cnaocre ne oxastnannct ooenntmn, n n orentno
xomnare nx nocroxnno xann nananennte rpyamn xon]ert, xnoxn n anentcnnt.
Hepnonauantno unent Anrnncxoro xnya conpannct n ome xnxse Iarapnntx na Crpacrnom
yntnape y Herponcxnx nopor. 3 mapra 1806 roa sect tn an oe n uecrt renepana H.H.
Farparnona. Fontmnncrno npncyrcrnonanmnx tnn crapte, nourennte nmn c mnpoxnmn,
camoynepenntmn nnnamn, roncrtmn nantnamn, rneptmn nnxennxmn n ronocamn, onnctnan Hen
Toncro +ro cotrne n pomane Bona n mnp.
Bo npemx mocxoncxoro noxapa 1812 roa om Iarapnntx cropen orna. Ho yxe onontno cxopo, n
cneymmem roy, exrentnocrt Anrnncxoro xnya nosononnnact n ome H.H. Fenxenop]a na
Crpacrnom yntnape. Ho rax xax +ror om oxasancx nx xnya neyontm, ro ncxope ero unent crann
conpartcx n oconxxe H.H. Mypantena na Fontmo mnrponxe. Hpomno 18 ner, noxa ntop
crapmnn xnya ne ocranonnncx na ome, uro n no ce ent yxpamaer Tnepcxym.
3anne +ro (ntne Myse conpemenno ncropnn Poccnn, om N 21) onn ns nemnornx xopomo
coxpannnmnxcx namxrnnxon apxnrexrypt Tnepcxo ynnnt ne crano t raxontm, ecnn t ne tno
nocrpoeno n 1780 roy na mecre napxa, nexanmero mexy Tnepcxo n Kostnm onorom. Bosnonnn
ycaty nx renepan-nopyunxa A.M. *censored*acxona ponoro para nsnecrnoro no+ra Mnxanna
*censored*acxona. Hpn renepane tn nosneen rnannt xamennt om n rpn +raxa.
*censored*acxon npnmrnn y cex nepnym mocxoncxym maconcxym noxy. Ha rante neuepn,
npoxonnmne sect npn cneuax, conpannct xnnronsarent H.H. Honnxon, ncropnx H.M. Kapamsnn,
rocyapcrnennt exrent H.B. Honyxnn n pyrne. B 1792 roy Exarepnna II npexparnna xnnyuym
exrentnocrt maconcxoro xpyxxa, nx mnornx maconon nacrynnnn rpynte npemena, no ontme ncex
ne nonesno Honnxony, nocaxennomy n xpenocrt.
C 1799 roa nnaentnem oma cranonnrcx renepan H.B. Mxrnen; or roro npemenn coxpannnnct
crent oma n uacrnuno ero nepnonauantnax nnannponxa.
C 1807 roa ycata nepemna no nnaenne rpa]a Htna Knpnnnonnua Pasymoncxoro, sanxnmerocx ee
nepecrpoxo. Onaxo nauano nont n oxxynannx Mocxnt ]pannyscxnmn nocxamn nepeuepxnynn
anexo nymne nnant rpa]a. Hocne noxapa 1812 roa sanne noccranannnnanoct no npoexry
apxnrexropa A. Menenaca, npncrponnmero x nopny na oxontx xptna. Tora xe, nepoxrno, tnn
cosant n cxyntnrypt y nopor oma, noxoxmne na ntnon. Hmenno +rnx ntnon ynomxnyn A. C.
Hymxnn n Enrennn Onernne: Fanxont, ntnt na noporax. Ho+r n cam ne pas tnan n +rom
sannn.
B nrore sanne npnopeno onnx ropocxo ycatt, xapaxrepnt nx +noxn xnaccnnnsma. Hocne
cmeprn Pasymoncxoro n 1818 roy xosxxo sect crana ero xena, Mapnx Ipnroptenna Pasymoncxax,
no ncxope ona nancera noxnnyna om na Tnepcxo ynnne, nepeexan xnrt n Herepypr. A ycata
nepemna x ee cnonomy pary, Hnxonam Ipnroptennuy Bxsemcxomy.
B nepno nononnne XIX nexa ocymecrnnxnnct paort no nepecrpoxe sannx, ouennno, no
npoexry .H. Xnnxpn. B xonne XIX nexa tnn cnecent cront npnntunte namemy nsopy nopora n
xamennax orpaa, a na nx mecre pasnepnynact oxax ropronnx. Boccranonnnn paspymennoe yxe npn
Conerax; npana, camo sanne npn ntnpxmnennn ynnnt Ioptxoro sannnynn nornyxe, na mecro
ycaenoro caa. Hpn +rom xptntx oma opynnn.
Ca, xoneuno, xanxo. Ho nocnomnnannxm rynxnmnx n nem, on tn sameuarentntm: Hpexpacnt
ca c ropxamn, mocrnxamn, nepexnnyrtmn uepes xananxn, n xoroptx xypuana noa, c ecexamn n
axe manentxnm noonaom, naammnm mexy xpynntx, ornonnponanntx noo xamne. Crapte
nnnt n xnent ocenxnn nemnpoxne annen, xoropte xora-ro, nanepnoe, noctnannct xenrtm necxom,
a ntne tnn nnmt rmarentno nomerent [98 - Bactxnn A A. Tnepcxax ynnna n oxpecrnocrn. M.
2007. C. 84.].
B nacroxmee npemx sannm nosnpamen nnsxn x nepnonauantnomy onnx. uaca ycatt,
coxpannnme crporo cnmmerpnunym xomnosnnnm co cxpyrnenntm napantm nopom, ornnuaercx
monymenrantno crporocrtm, xapaxrepno nx amnnpa. Btenxercx noctmnxononnt opnuecxn
noprnx na momnom apounom noxone. Hpocrpancrno cren nouepxnnaercx xpynntmn, nnacrnuntmn,
no ronxo npopnconanntmn eranxmn (exoparnnnax nennnna, naxonnunte nannunnxn c macxamn n
npouee). Btnecennte na xpacnym nnnnm ynnnt oxonte ]nnrenx pement n onee xamepnom
macmrae, nop samtxaer uyrynnax orpaa c xamenntmn onopamn n maccnnntmn nnnonamn nopor.
Bnyrpn oma coxpannnnct mpamopnte necrnnnt c xonantmn pemerxamn, opamnennx nepe n
nne nopranon, mpamopnte xononnt, nna]ont, yxpamennte xnnonnctm n nennnno.
Taxono tno oxonuarentnoe n nocnenee npncrannme Anrnncxoro xnya. Hnrepecno, uro
nannoncxn sanper tn enncrnenno ncrnnno nonnrnuecxo npnunno, npenxrcrnonanme xnsnn
xnya. Bropo pas xny saxptncx no, rax cxasart, ]opcmaxopntm ocroxrentcrnam n 1812 roy. A
sarem cnoxono cymecrnonan n +rom sannn nnnort o 1917 roa.
Horomxn Hanna Herponnua ne cunrann nosmoxntm npnocranannnnart exrentnocrt xnya, axe n
camte rxxente npemena, n nocne 1825 roa, xora nmoe nontnomtcnne tno nx Pomanontx
ncrounnxom crpaxa sa ycrounnocrt nopxxa n nmnepnn. Houemy? A noromy, uro mnenne xnya
ncera tno nnrepecno nnacrn. Hpome tno nmert cnonx nn]opmaropon cpen unenon xnya, uem
ntxnnxrt nnepanon no onnouxe.
B Kparxom osope omecrnennoro mnennx sa 1827 ro, xoropt consnonnn npounrart Hnxona I,
o nacrpoennxx, napnnmnx n Anrnncxom xnye, ronopnnoct rax:
Haprnx pyccxnx narpnoron ouent cnntna uncnom cnonx npnnepxennen. Henrp nx naxonrcx n
Mocxne. Bce crapte canonnnxn, npasnax snart n nonyopasonannax monoext cneymr
nanpannennm, xoropoe yxastnaercx nx xnyom uepes Herepypr. Tam onn xpnrnxymr nce marn
npannrentcrna, ntop ncex nnn, ram pasaercx ponor na nemnen, ram c na]ocom npnnnmamrcx
npenoxennx Mopnnnona (Mopnnnon H.C., cenarop A.B.), ero peun n cnona nx xymnpa
Epmonona (Epmonon A.H., renepan A.B.). 3ro camax onacnax uacrt omecrna, sa xoropo nanexnr
nmert nocroxnnoe n, nosmoxno, onee rmarentnoe nanmenne. B Mocxne ner +nemenron, morymnx
cocrannrt npornnonec +rnm renennnxm. Knxst Ionnntn (Ionnntn .B., renepan-ryepnarop
Mocxnt A.B.) xopomn uenonex, no nerxomtcnen no ncem; on ner na nonoy y cnonx
npnnepxennen n ynnexaem menxnmn pacueramn nnacronmnx. Haprnx Kypaxnna (xnxst Kypaxnn A.F.,
orcranno canonnnx A.B.) cocronr ns saxopenentx nsxrounnxon, craptx carpanon n orcranxe, ne
morymnx ontme nnrpnronart [99 - Poccnx no nasopom. M. 2006. C. 1920.].
Xapaxrepncrnxa, annax n +rom osope nacrpoennxm Anrnncxoro xnya, xcno n npanonoono
ntpaxaer armoc]epy ne rontxo nocrexapncrcxo Mocxnt, no n omym nanpannennocrt mtcne
ero unenon xpnrnxa pemenn, npnnnmaemtx n cronnunom Herepypre, npnuem no nmomy nonoy.
Taxax onnosnnnonnocrt tna cnocrnenna Anrnncxomy xnyy na nporxxennn ncero
enxrnanaroro nexa. Hpornnocroxnne Mocxnt n Herepypra ne yrnxano, a pasropanoct c xaxo
nono pe]opmo, npenpnnnmaemo Pomanontmn.
nx npnmepa cpannnm onenxy ymonacrpoenn, cenannym uepes rpnnart ner n Hpancrnenno-
nonnrnuecxom oospennn sa 1861 ro renept yxe nx pyroro nmneparopa Anexcanpa II:
nopxncrno, nonnnyxct neoxonmocrn orpeutcx or crapnnntx npan cnonx na xpecrtxnamn n or
mnornx cnxsanntx c ontmn npenmymecrn, xanyercx noome na cnon nemecrnennte norepn, xoropte
ono cunraer necnpanennntmn n nponcrexammnmn or nonoxennx rocyapcrnenno xasnt, ne
osnonxmmero e ocrannxrt nm yonnernopenne [100 - Tam xe. C. 560.].
Xanyercx +ro eme mxrxo cxasano, mocxoncxne nopxne orxptro ntpaxann neonontcrno
anrnxpenocrno pe]opmo, ne onpantnax naex n uaxnn Anexcanpa II na ro, uro Mocxna craner
npnmepom nx nce ocrantno Poccnn n +rom nonpoce. Mocxoncxne nomemnxn n semnennaentnt c
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
ontme oxoro n pacnonoxennem nnnmann peuam cnoero renepan-ryepnaropa Apcennx
3axpencxoro, yexennoro xpenocrnnxa n pyrnnepa, uem ynemenannxm rocyapx, ne pas
ntcrynanmero n +rn rot n nopxncxom copannn.
Anrnncxn xny cenann mecrom ecrnnx repoen cnonx nponsneenn mnorne pyccxne nncarenn.
Bsxrt xorx t roncroncxoro Hennna ns pomana Anna Kapennna (o uem mt eme paccxaxem). H nce
xe nonnee yx xnya nepean ne n pomanax n nonecrxx, npecneonanmnx nent cosannx mnpoxoro
nonorna mocxoncxo xnsnn, a n sanncxax rex ero sanceraraen, nx xoroptx on cran pontm omom n
nx xoroptx nocnenne nn Crpacrno neenn, xora xny saxptnancx, oxastnannct camtmn
myunrentntmn nxmn n roy.
Onn uyncrnymr ne cxyxy, ne rpycrt, a ncrnnno cmeprentnym rocxy, nncan n 1820-x roax H.H.
xonnen, anrop nonynxpno nexora xnnrn 3anncxn mocxnnua. B +rn ecrnennte nn onn xax
nonymeprnte poxr no ynnnam nnn cnxr oma, norpyxennte n cnxuxy. Bce nm uyxo! Hx
oreuecrno, nx paocrn nce n xnye! Onn ne ymemr, xax nm trt, uro ronopnrt n enart nne xnya! H
xaxax paocrt, xaxoe xnnornoe nacnaxenne, xora xny orxptnaercx. Hepnt nnsnr xnyy n nepnoe
Xpncroc nocxpece! nonyuaer or nnx mnenap. Onnm cnonom, n xnye ncx Mocxna co ncemn cnonmn
npnuyamn, npnxorxmn, crapnnom.
Cpen ocnonarene n nepntx unenon xnya npncyrcrnonann npecrannrenn xnxxecxnx poon:
Rcynont, onropyxont, Oonencxne, Ionnntnt, Bepemerent. Vxe nosnee, or npounx cocnonn
tnn sect npecrannrenn nomecrnoro nopxncrna, mocxoncxne xynnt n pasnounnnax
nnrennnrennnx.
Cpen unenon xnya tnn nente nnacrnn: Hymxnnt, cnauana oren n xx Anexcanpa
Cepreennua, sarem on cam n, naxonen, ero ctn Anexcanp; Axcaxont, oren cemecrna Cepre
Tnmo]eennu, ero ctnontx Hnan Cepreennu n Koncranrnn Cepreennu. 3ect raxxe moxno tno
ncrpernrt E.A. Fapartncxoro, H.. uaaaena, M.A. mnrpnena, H.A. Bxsemcxoro, B.u. Ooencxoro n
mnornx pyrnx.
B onom ns nncem xene A.C. Hymxnn nncan: B xnye x ne tn uyrt nn x ne ncxnmuen, no
nosatn nosononnrt cno nner. Haono yer sannarnrt 300 pyne mrpa]y, a x nect
Anrnncxn xny roron npoart sa 200.
Hymxnn nnepnte nournn cnonm npncyrcrnnem Anrnncxn xny, xora ror pacnonarancx na
Fontmo mnrponxe. onymen on tn n xno n xauecrne rocrx (rora nepexo ronopnnn xno
nmecro xny). uame ncero no+r npnxonn c Herpom Bxsemcxnm n Ipnropnem Pnmcxnm-
Kopcaxontm. B mapre 1829 roa Hymxnn cran ecrnnrentntm unenom Mocxoncxoro Anrnncxoro
xnya.
22 anpenx 1831 roa xypnan Monna nsnecrnn unrarene: Hpomemax cpea, 22 anpenx, tna
ocronamxrntm nem n neronncxx Mocxoncxoro Anrnncxoro xnya. B npoonxenne 17 ner on
nomemancx n ome r. Mypantena na Fontmo mnrponxe Htne ce nerepan namnx omecrnenntx
yupexenn nepecennncx n npexpacnt om rpa]nnn M.I. Pasymoncxo, nns Tnepcxnx nopor; om
ce no omnpnocrn, pocxomnomy ypancrny n pacnonoxennm moxer nouecrtcx onnm ns nyumnx
omon n Mocxne. 22 anpenx npasnonann nonocente xnya.
Bcxope nocne nonocentx xnya n conponoxennn Hymxnna cma saxnnncx na oe anrnnuannn
Konnnn up+nxnen, rocrnnmn n ro npemx n Mocxne n nsanmn nosnee n Honone cno nennnx
Onncanne nocemennx nopon pyccxoro n mnecxoro, n 1830 n 1831 rr.. Oe oxasancx nectma
neonrnm, uro ynnnno anrnnuannna: nnxora ne cnen cront xoporxoro npemenn sa oeom re
t ro nn tno. Ocnonnoe npemx unenon xnya sannmana nrpa: Pyccxne oruaxnnte nrpoxn.
Kpome xapr n nntxpa, nmenmnx n xnye npenmymecrno nepe racrponomnuecxnmn
yonontcrnnxmn, pyccxne xenrntment npoemoncrpnponann nnosemny n pyrne cnon sanxrnx. 3a
omom, n cay, ynnuroxennom nosnee no npemx pexoncrpyxnnn ynnnt Ioptxoro, unent xnya
nrpann n xernn n n rnynym mxontnnuecxym nrpy n cnaxy, no npannnam xoropo nao tno
nonacrt xenesntm crepxnem n menoe xontno, nexamee na semne.
Hymxnn ocrannn xny nesamerno, no-anrnncxn xax nnmer Konnnn up+nxnen, on noxnnyn
menx na nponsnon cytt n rnxontxo ycxontsnyn, xax x noospenam, x cnoe xopomentxo xene.
Hnocrpanen, ouennno, paccunrtnan, uro Hymxnn sannarnr sa ero oe. Ho emy npnmnoct camomy
sannarnrt no cnoemy cuery, a noneenne Hymxnna on onennn xax +xcnenrpnunoe n paccexnnoe.
B cnoem nennnxe anrnnuannn ormernn, uro n Mocxne, n ornnune or cronnnt, cymecrnyer
nontnocrt peun, mtcnn n ecrnnx. Hocnenne ocroxrentcrna enamr Mocxny, no ero mnennm,
npnxrntm mecrom nx nero, xnnymero no ennsom rpaxancxax n pennrnosnax cnooa noncmy
na cnere.
Hocne nocemennx Anrnncxoro xnya, Konnnn up+nxnen, yro naunranmnct orueron Tpertero
orenennx, sanncan: uaxr ror, uro Mocxna npecrannxer po ncrpeu nx ncex orcranntx,
neonontntx n ynonenntx unnon nmnepnn, rpaxancxnx n noenntx. 3ro xpo pyccxo onnosnnnn.
Ho+romy nourn nce nmn nnepantntx yexenn n re, nonnrnuecxne nsrnxt xoroptx ne noxoxr
x nonnrnxe +rnx ne, yanxmrcx cma, re onn moryr cxontxo yrono xpnrnxonart nop,
npannrentcrno n r. ., ne cnnmxom onacaxct xaxoro-nno nmemarentcrna nnacre.
Hy a Hymxnn mor ornernrt emy n rax: , xoneuno, npesnpam oreuecrno moe c ronont o nor no
mne ocano, ecnn nnocrpanen pasenxer co mnom +ro uyncrno (ns nnctma Herpy Bxsemcxomy, 27
max 1826 roa).
Anrnncxn xny ono ns rex mecr n Mocxne, nocemenne xoroporo tno nenpemenntm n
xonocro n esanaepno xnsnn monooro Htna Toncroro, nonoxnnennoro mocxoncxoro enn. B
nennnxe or 17 exapx 1850 roa naxonm cneymmym sannct: Bcrart pano n sanxrtcx nnctmom
txxony n nonecrtm, n 10 uacon exart x oene n 3auartencxn monacrtpt n x Anne Herponne, x
xonneno. Orrya saexart x Konomnny, nocnart sa noramn, npnroronnrt nnctmo n xonropy, oeart
oma, sanxrtcx mystxo n npannnamn, neuepom. n xny.. Kny na Tnepcxo Hen Hnxonaennu
ocrannxer na nocnenee, na ecepr.
Xnn on rora es cnyxt, es sanxrn, es nenn. Xnn Toncro rax noromy, uro noonoro poa
xnsnt emy npannnact. Kax nncan on n 3anncxax, pacnonarano x raxomy cymecrnonannm camo
nonoxenne monooro uenonexa n mocxoncxom cnere monooro uenonexa, coennxmmero n cee
nexoropte xauecrna; a nmenno, opasonanne, xopomee nmx n rtcxu ecxrt nnn nanart oxoy. H
rora xnsnt ero cranonnnact camo npnxrno n conepmenno ecneuno: Bce rocrnnte orxptrt nx
nero, na xaxym nenecry on nmeer npano nmert nnt; ner nn onoro monooro uenonexa, xoropt t
n omem mnennn cnera croxn ntme ero.
Hnrepecno, uro, conpemennnx rpa]a Toncroro, xnxst Bnanmnp Ooencxn nncan o rom xe camom,
o monotx nmxx, cnonxnmnxcx no Mocxne. Ho n ornnune or Htna Hnxonaennua, xoncrarnpymmero
]axr, Ooencxn npnstnan neunrt +rnx enn, npnuem nectma cnoeopasntm nexapcrnom: Mocxna n
1849-m roy ropxecrnennoe npasnomararentcrno, nyxammeecx eme n Herpono ynnxe;
onronnx xonoxonon n ntxnte myxnxn onepmamr xaprnny. Bor pasnnna mexy Herepyprom n
Mocxnom: n Herepypre rpyno narn uenonexa, o xoroporo t uro-nnyt xacanoct; ncxxn
sannmaercx ncem, xpome roro, o uem nt emy ronopnre. B Mocxne ner uenonexa, o xoroporo uro-
nnyt t ne xacanoct; on nnuem ne sannmaercx, xpome roro, o uero emy nnxaxoro ner ena [101 -
Ooencxn B.u. 3anncxn nx moero npanpannyxa. Honecrn. Crartn. Hnctma. Kpnrnxa n
nocnomnnannx conpemennnxon. Mocxoncxne apeca / Cocr., ncryn. cr. n npnmeu. B.H. Caxapona. M.
2006. C. 332334.].
B nesaxonuennom pomane exapncrt Hen Toncro rax onnctnaer xny: Hpoxct no sanam,
ycrannenntm cronamn co crapnuxamn, nrpammnmn n epanam, nonepnynmnct n nn]epnantno
(nropnt san. Anr.), re yx snamennrt Hyunn nauan cnom naprnm npornn xomnannn, nocroxn
necxontxo npemenn y onoro ns nntxpon, oxono xoroporo, xnaraxct sa opr, cemennn naxnt
crapnuox n ene-ene nonaan n cno map, n sarnxnyn n nnnorexy, re xaxo-ro renepan crenenno
unran uepes ouxn, anexo epxa or cex rasery, n sanncannt mnoma, crapaxct ne mymert,
nepecmarpnnan nopx nce xypnant, sonoro monoo uenonex nocen na nnan n nntxpno x
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
nrpammnm n raentxy, raxnm xe, xax on, nosonouenntm monotm nmxm. Ftn oeennt ent, n
tno mnoro rocno, ncera nocemammnx xny.
Toncro ne pas tnan n 1850-1860-x roax n +rom xpame npasnocrn, xax nasnan on +ro saneenne
n pomane Anna Kapennna. Kny neonoxparno ynomnnaercx n pomane, cran mecrom ecrnnx
onoro ns ero +nnsoon. Cma nocne onroro orcyrcrnnx npnxonr Koncranrnn Hennn. A nocxontxy
Hennn n Mocxne +ro Toncro n Mocxne, xax nncan Cepre Htnonnu Toncro, ro n nneuarnennx
Hennna or xnya na Tnepcxo, oannm mt, ecrt nneuarnennx Htna Toncroro.
Mnoroe nn nsmennnoct n xnyno xnsnn nocne roro, xax Hennn-Toncro ne tn n xnye, c rex nop
xax on eme no ntxoe ns ynnnepcnrera xnn n Mocxne n esnn n cner?
On nomnnn xny, nnemnne noponocrn ero ycrpocrna, no concem satn ro nneuarnenne, xoropoe
on n npexnee npemx ncntrtnan n xnye. Ho rontxo uro, nexan na mnpoxn nonyxpyrnt nop n
cnesmn c nsnosunxa, on ncrynnn na xptntno n nancrpeuy emy mnenap n nepenxsn essnyuno ornopnn
nept n noxnonnncx; rontxo uro on ynnan n mnenapcxo xanomn n myt unenon, coopasnnmnx,
uro menee rpya cnnmart xanomn nnnsy, uem nnocnrt nx nanepx; rontxo uro on ycntxan
ranncrnennt, npemecrnymmn emy snonox n ynnan, nxox no ornoro xonpono necrnnne, crarym
na nnomaxe n n nepxnnx nepxx rpertero, cocrapnnmerocx snaxomoro mnenapa n xnyno nnnpee,
neroponnnno n ne menx ornopxnmero nept n ornxtnanmero rocrx, Hennna oxnarnno annnmnee
nneuarnenne xnya, nneuarnenne ortxa, onontcrna n npnnnunx.
oannm, nneuarnennx ortxa, onontcrna n npnnnunx, nonyuennte ne re-nnyt na namne nnn
n momenr nannyumnx npoxnnenn cemeno xnsnn, a nmenno n crenax +roro saneennx. Bce sect,
noxoxe, ocranoct no-npexnemy: n mnenap, snanmn ne rontxo Hennna, no n nce ero cnxsn n
pocrno, n ontmo cron, ycrannennt noxamn n camtmn pasnoopasntmn saxycxamn, ns
xoroptx moxno tno ntpart, uro tno no nxycy (axe ecnn n +rn saxycxn ne ycrpannann, ro
mornn npnnecrn n uro-nnyt eme, uro n npoemoncrpnponan Hennny Ononcxn), n camte
pasnoopasnte, n crapte n monote, n ena snaxomte n nnsxne, nmn, cpen xoroptx nn onoro
ne tno cepnroro n osaouennoro nnna. Bce, xasanoct, ocrannnn n mnenapcxo c manxamn cnon
rpenorn n saort n conpannct neroponnnno nontsonartcx marepnantntmn naramn xnsnn.
Bcrpeuannct sect n mnmnnxn crapte unent xnya, ynoonennte craptm rpnam nnn
pasnrtm xnam. H nce onn nerxo yxnnannct n rxnynnct pyr x pyry n Anrnncxom xnye na
Tnepcxo.
B monoym nopy n Hen Toncro xnnxncx nenpemenntm yuacrnnxom +rnx copann. C ocoo cnno
nnexna ero na Tnepcxym crpacrt x nrpe na nntxpe. 20 mapra 1852 roa Toncro sanncan n nennnxe:
Cxontxo x mor nsyunrt cex, mne xaxercx, uro no mne npeonaamr rpn ypnte crpacrn: nrpa,
cnaocrpacrne n rmecnanne. anee Toncro paccmarpnnan xaxym ns +rnx rpex crpacre. Crpacrt
x nrpe nponcrexaer ns crpacrn x entram, no ontme uacrtm (ocoenno re nmn, xoropte ontme
nponrptnamr, uem ntnrptnamr), pas nauanmn nrpart or neuero enart, ns nopaxannx n ns xenannx
ntnrpart, ne nmemr crpacrn x ntnrptmy, no nonyuamr nonym crpacrt x camo nrpe x omymennxm.
Hcrounnx +ro crpacrn, cneonarentno, n ono npnntuxe; n cpecrno ynnuroxnrt crpacrt
ynnuroxnrt npnntuxy. rax n cenan. Hocnenn pas x nrpan n xonne anrycra cneonarentno, c
nnmxom 6 mecxnen, n renept ne uyncrnym nnxaxoro nostna x nrpe. B Tn]nnce x cran nrpart c
|momennnxom] mapxepom na naprnn n nponrpan emy uro-ro oxono 1000 naprn; n +ry mnnyry x mor
t nponrpart nce. Cneonarentno, yxe pas ycnonn +ry npnntuxy, ona nerxo moxer nosononnrtcx; n
no+romy, xorx x ne uyncrnym xenannx nrpart, no x ncera onxen nserart cnyuax nrpart, uro x n
enam, ne uyncrnyx nnxaxoro nnmennx.
Cnoe nenpeoonnmoe nneuenne x nntxpy Toncro nsnnn n paccxase 3anncxn mapxepa,
nanncannom eme n 1853 roy n nmenmem n ocnone peantnt cnyua ns ero cocrnenno xnsnn.
Bnanmnp Innxponcxn nnmer n Mocxne n mocxnnuax, uro, nocernn xny n 1912 roy, on nnen n
nntxpno xnracxn nntxp, cnxsannt c nmenem Toncroro. Ha +rom nntxpe nncarent n 1862
roy nponrpan npoesxemy o]nnepy rtcxuy pyne n nepexnn nenpnxrnym mnnyry: ener, urot
pacnnarnrtcx y nero ne tno, uro rposnno nonaannem na uepnym ocxy. Ha ocxy sannctnann
ncxnmuenntx sa neynnauennte onrn unenon xnya, xoroptm nxo nocnpemancx nnpet o ynnart
onron. uem t nce +ro saxonunnoct nx Toncroro nensnecrno, ecnn t n +ro npemx n xnye ne
naxonncx M.H. Karxon, peaxrop Pyccxoro necrnnxa n Mocxoncxnx neomocre, xoropt,
ysnan, n uem eno, ntpyunn Htna Hnxonaennua, an emy nsamt rtcxuy pyne. Ho ne esnosmesno
n cneymme xnnre Pyccxoro necrnnxa tna naneuarana nonecrt Kasaxn.
Bo nropo nononnne XIX nexa n xnye noxnnnoct nemano pyccxnx npenpnnnmarene n
npomtmnennnxon: C.H. Mamonron, K.T. Conarenxon, H.H. Xapnronenxo, a raxxe npecrannrenn
xyneuecxnx nnacrn Moposontx, Knonn, Hpone, Byxnntx.
H.H. Byxnn ocrannn nectma xonopnrnte nocnomnnannx o cnoem npemxnpenponoxennn sect: B
Anrnncxom xnye tnn crapnxn-unent, xoropte onxannct, ecnn xro-nnyt canncx axe no
nesnannm na xpecna, na xoroptx onn npnntxnn cnert mnoro ner. unen Hnan Bacnntennu unxon,
nanomnnanmn uantcra]a n Bnnsopcxnx xymymxax, nnn mnoro mamnancxoro, xoropoe n nne
nora ntxonno y nero ns esnonoco ronont.
Crapnx Mnxann Mnxanonnu Hoxnncnen no cyoram napouno canncx na xpam oeennoro crona,
c xoroporo naunnamr onocnrt xymantx, n, nmx mopoxenoe, cnannnan cee na rapenxy rpomanym
nopnnm, a nynm-rnace pan nxrt-mecrt oxanon.
Cronernn Iennan Bnanmnponnu Ipyen, cocroxnmn na rocyapcrnenno cnyxe eme n 1812
roy, en c ontmnm annernrom. Kora o]nnnanr cnpamnnan ero: Cyn nnn mn? Iennan
Bnanmnponnu orneuan: Cemt e onn orner, ana me.
Orcranno rnapnn nonxonnnx Kasaxon, nmenn xoroporo npnmr nx nopxn naxonrcx na
Honapcxo, necmorpx na ro, uro tn cnen, npnesxan na cyornne oet. 3a crynom Kasaxona ncera
croxn cnyra n naxnatnan emy na rapenxy xymantx. Kasaxon xe cam es nocroponne nomomn pesan n
en.
Knxst Hnrep Bonxoncxn, xoropomy oma, ncnecrnne sanpemennx npaua, ne anann nn noxn, nn
saxycxn, saesxan n Anrnncxn xny, urot nacxopo ntnnrt pmmxy noxn n saxycnrt, nocne uero
ornpannxncx omo oeart.
Forart, no cxyno Bacnnn Hnanonnu xynunxon nnn rontxo xnount xnac, a nnno nnmt rora,
xora ero yromann. Pas rontxo, no cnyuam xaxoro-ro paocrnoro cotrnx n cemte, Bacnnn
Hnanonnu pasomencx n cnpocnn yrtnxy oncxoro, xoroptm cran yromart cnonx snaxomtx. Hpn
+rom mo oren nponnuecxn samernn Bacnnnm Hnanonnuy, uro mt ne xasaxn, n no cnyuam raxo
cemeno paocrn cneonano t ntnnrt nacroxmero mamnancxoro.
Anaronn Bacnntennu Kanmnn, c uepno menxono nonxsxo na onom rnasy, nsnecrnt nmnrent
ntran, nocnnmn nposnnme Htrancxoro Kanmnna, co cnonm npnxrenem Hnxonaem Hnxonaennuem
mnrpnentm nnnn ncxnmunrentno oporne nnna. mnrpnen c npenepexennem ornocnncx x unenam
xnya, xoropte nrpann n xaprt no neontmo cranxe. Hepexnarnrt c nnx xaxym-nnyt cornm
pyne, ronapnnan on, ne cronr n mapartcx. Kora mnrpnen npoxonn mnmo xopa ennn,
nenmnx nnora n xnye, ro ncera c npespennem noxastnan nm xstx [102 - Bocrptmen M. Knynax
xnsnt crapo Mocxnt // Mocxoncxn xypnan. 2004, N 10, 2004.].
Mocxoncxne renepan-ryepnaropt raxxe yocrannann cnonm nnnmannem Anrnncxn xny. Ouent
ynaxann sect mnrpnx Bnanmnponnua Ionnntna, nspan ero nouerntm crapmnno n mapre 1833
roa. He pas n xnye ycrpannannct snante oet n uecrt rpaonauantnnxa. A n 1830 roy Ionnntn
sanpernn nrpart n xnye n asaprnym xaprounym nrpy n +xapr+. unent xnya samymenn (Bymnm,
paren, mymnm!), a Hymxnn nanncan o +rom rax: Anrnncxn Kny pemaer, uro xnxst mnrpn
Ionnntn tn nenpan, sanpernn oponancom +xapr+. H cpen +rnx-ro opanryranron x npnnyxen xnrt
n camoe nnrepecnoe npemx namero nexa! [103 - Hymxnn A.C. Hnctma, 18261830 / Ho pe. n c
npnmeu. F.H. Mosanencxoro. M.; H. 1928. T. 2. IV, 578 c.]
Mocxoncxn renepan-ryepnarop xnxst B.A. onropyxon roxe noceman Anrnncxn xny, re
nrpan na nntxpe c mapxepom nnn cnyman pyccxn xop A.3. Hnanono.
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
Xyoxnnx Koncranrnn Koponnn onaxt ncrpernn n xnye ctna A.C. Hymxnna: Mocxna, snma
Mnoro pas, nocne paor, x saxonn na Tnepcxym n Anrnncxn xny oeart Kamennax orpaa n
nopora c saanntmn no ]opme ntnamn, xoropte ormernn Hymxnn. Fontmo moment nop n
npexpacnoe, crapnnnoe sanne.
Horonxn n sanax Anrnncxoro xnya tnn yxpament npexpacntmn nna]onamn ]pannyscxnx
xyoxnnxon. Onn tnn remnte, rennoro nnera, rnyoxne n npexpacnte no rony. Haxen, crapte
nmn, oerte n nnnpen npemen Anexcanpa I, ononnxnn xapaxrep +noxn.
Hapoy sa oeom n Anrnncxom xnye tnano mano. Onaxt, saexan n xny, x nnxoro ne
ncrpernn. B ontmo cronono, sa ontmnm cronom, mne nocrannnn onn npnop. Kora x cen sa
cron, nomen noxnno renepan, ntcoxoro pocra, ner cemnecxrn, c nnnom nocrounoro rnna. Mt
nosoponannct. B Anrnncxom xnye, no otuam, nce unent onxnt tnn trt snaxomt, no x ne
snan, xro +ror renepan. Haxnonnn ronony, on en cyn. samernn, uro xora ero ontmne rnasa
cmorpenn n rapenxy enxn nx ornnnann cnneno. noyman: ecnn t na nero naert uanmy, on tn
t noxox na epnnma.
Kax x nmnm Anrnncxn xny, name npenocxonrentcrno, cxasan x. 3ect omymaemt
ncropnm. Bce tmnr npomemnm: cxontxo nneuarnenn, nonnenn, pasronopon, ym npomno sect.
uro-ro ponoe uyncrnyemt n +rnx crenax. cntmy sect marn Anexcanpa Cepreennua Hymxnna.
Ienepan nouemy-ro npncrantno nocmorpen mne n rnasa n cxasan:
a, oren mo ouent nmnn +ror xny.
ynnnncx n cnpocnn:
Kax, oren nam?
a, x Hymxnn. Ho+r Anexcanp Cepreennu tn mo oren. Anexcanp, snaunr, Anexcanponnu.
ncrpenenyncx n xax-ro necxnano cxasan:
Kax, neyxenn? Kax x pa.
xnny ontme n Herepypre, cxasan renepan, no nmnm +ror xny. Tyr rnxo. Mocxny x
nmnm roxe. B Mocxne y nac mopos xpenxn, snma nacroxmax. Oren mo roxe nmnn Mocxny, snmy
nmnn. V nac n Mocxne eme n omax nexanxn ronxrcx. Kor y menx ryr, npnxrent, mypntxaer. B oxno
ca nnen n nnee [104 - To tno anno ram n Poccnn: Bocnomnnannx, paccxast, nnctma: n
2 xn. / K.A. Koponnn; cocr., ncryn. cr. T.C. Epmonaeno; npnmeu. T.C. Epmonaeno n T.B. Ecnno. -3-e
ns., ncnp. M. Kn. 2. C. 201.].
K oxonuannm napcrnonannx Pomanontx xny conepmeno orpexcx or rex npnnnnnon, na xoroptx
cosanancx npn Exarepnne II, o +rom unraem y Innxponcxoro:
Hocne penonmnnn 1905 roa, xora no ncex xnyax crann cnoono nrpart no nce asaprnte nrpt,
onxrt ena xnya ocnann; npnmnoct nsoperart cnocot otun cpecrn. Hspann nx +ro nenn
ocoym xomnccnm. Hspannnxn oymannct ncnontsonart nycro nop nosneennem na nem no
nnnnn Tnepcxo, nmecro crnntno pemerxn n nopor c ncropnuecxnmn ntnamn, pxa roprontx
nomemenn.
Hecxontxo unenon +ro xomnccnn nosmyrnnnct napymennem xpacort nopna n naennem rpannn.
Hoann ocooe mnenne, n xoropom, mexy npounm, tno cxasano, uro xnyy ne nooaer nycxartcx
n pncxonannte npenpnxrnx, concem ne noxoxmne x ero rpannnxm, n saxonunnn npenoxennem
ne sacrpannart ]acaa oma, at ne ouyrnrtcx na sanopxax roprontx nomemenn.
Hepecnnnno ontmnncrno nontx unenon, n npexpacnt ]aca Anrnncxoro xnya, ncropnuecxn
om no+ra *censored*acxona, nopen Pasymoncxnx, ouyrnncx na sanopxax roprontx nomemenn, a
ntnt tnn poment n nonan.
ena xnya cranonnnnct nce xyxe n xyxe n nynnxa pyrax, n cyornne oet napantx yxe
ne crano cxyunee n manonmnee Oet naxptnannct na ecxrt-nxrnanart uenonex. Hocnenn
napant oe, xoroptm necnyn xny, tn n 1913 roy n 300-nerne oma Pomanontx [105 -
Innxponcxn B.A. Mocxna n mocxnnun. M. 1989. C. 75.].
Anrnncxn xny

Bepxonnan opoe1ent: Bocnn1a1entnmn ou
Cex ne xanex, nnraer nrennon

om +ror sannman nent xnapran na Conxnxe mexy Cnnntnncxnm nepeynxom n Conxncxnm
npoesom. B ro npemx apec ero tn raxon: n Mxcnnnxo uacrn no nymepom 1, nnn na Conxnxe n
na Haepexno, n 1 xnaprane, nnn eme nns Bapnapcxo nnoman [106 - H.u Hexoropte
sameuannx, yunnennte co ncrynnennx n Mocxny ]pannyscxnx nocx (n o ntery ns ono) // 1812
ro n nocnomnnannxx conpemennnxon. M. 1995. C. 2532.].
Hcropnx Bocnnrarentnoro oma nauanact c mann]ecra nmneparpnnt Exarepnnt II or 1 cenrxpx
1763 roa o yupexennn Cnponnrantnoro oma:
Oxnnxem ncem n xaxomy.
Hpnspenne entm n noneuenne o ymnoxennn nonesntx omecrny xnrene cyrt ne nepxonntx
onxnocrn n opoerenn xaxaro Foronmnnaro nnaerenx. Mt, nnrax nx n namem cepne,
nocxorenn xon]npmonart ntne npecrannennt nam renepan-nopyunxom Fenxnm npoexr c nnanom o
nocrpoennn n yupexennn omnm noaxnnem n Mocxne, xax penne cronnne nmnepnn name,
Bocnnrarentnoro oma nx npnnocnmtx ere c oconnntm romnnranem cnptm n nenmymnm
ponrentnnnam. H raxo mt cnm, xax ont c nnanom npoexr no ncex ero uacrxx, rax npecrannennt
nam o onom oxna, ntcouame xon]npmyx, onpeenxem trt emy rocyapcrnenntm yupexennem.
[107 - Ienepantnt nnan Hmneparopcxoro nocnnrarentnoro, nx npnnocntx ere, oma n Iocnnranx
nx entx ponntnnn n Mocxne, 17631767 rr. CH. 1889. 77 c.].
Vnomxnyrt ntme Hnan Hnanonnu Fenxo nnunt cexperapt rocyaptnn n npesnenr
Axaemnn xyoxecrn, rnannt nnnnnarop yupexennx Bocnnrarentnoro oma. Btammncx
omecrnennt n rocyapcrnennt exrent cnoero npemenn, Fenxo paspaoran opasonarentnym
pe]opmy n yxe Hpocnemennx, onnmn ns nynxron xoropo tnn Ienepantnoe Vupexenne o
nocnnrannn mnomecrna ooero nona, a raxxe Ienepantnt nnan Mocxoncxoro nocnnrarentnoro
oma, npecrannennt nm nmneparpnne n 1763 roy.
Ho mtcnn Fenxoro, monooe noxonenne xaxoro poccncxoro cocnonnx onxno tno
nocnnrtnartcx n cnonx, saxptrtx, cnennantno cosanntx nx +roro yuentx saneennxx. B 1764
roy nepntm n Poccnn orxptncx Hmneparopcxn Mocxoncxn Bocnnrarentnt om, cosannt nx
noxntme, nnepauntx ere, cnpor, a raxxe ere ns enemnx ceme. Hpn ome tn n
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
oconnnt rocnnrant nx cnptx n nenmymnx ponrentnnn.
3anne nonoro (xax nx Mocxnt, rax n nx Poccnn) saneennx na nporxxennn ncero cnoero
cymecrnonannx neonoxparno ocrpannanoct, cran n nrore xpynnemnm n Hepnonpecrontno. Ho
npoexry npenonaranoct, uro Bocnnrarentnt om yer cocroxrt ns rpex xopnycon n ]opme xape, ns
xoroptx n XVIII nexe ycnenn nosnecrn nnmt na (apxnrexrop K.H. Fnanx). Hpoexr npenonaran
nosneenne rpomanoro nenrpantnoro nxrn+raxnoro xopnyca, rax nastnaemte xopenoxn, x xonnam
xoroporo onxnt tnn npnmtxart no npxmtm yrnom na crpoennx xnaparno ]opmt ntcoro n
nxrt +raxe c nnyrpennnm nopom nocepenne, a raxxe mnoxecrno cnxsanntx mexy coo
manentxnx cnyxentx nomemenn [108 - Heeen B.H. Ouepx exrentnocrn Mocxoncxoro
nocnnrarentnoro oma (17641896 rr.) // Hsnecrnx Mocxoncxo Iop. ymt. Btn. I, nmnt-anrycr. 1898.
C. 165.].
B enxrnanarom nexe na antnemnm pacmnpennem n o]opmnennem oma paorann nyumne
soune Poccnn M.u. Kasaxon, oren n ctn Xnnxpn, R.M. uentron, A.I. Ipnropten, M..
Ftxoncxn. ocrpannanoct sanne n n conercxoe npemx (apx. H.H. Honexo), npana, yxe ne nx
nocnnrarentntx nyx, a nx yuentx n ceronx sect naxonrcx Boennax axaemnx Paxerntx
nocx crparernuecxoro nasnauennx nm. Herpa Bennxoro. A n pyrom sannn (Onexyncxoro conera),
ntxoxmem na Conxnxy, pasmecrnncx npesnnym Poccncxo axaemnn mennnncxnx nayx.
Vnpannxncx om rnanntm noneunrenem, nnxe xoroporo tn Onexyncxn coner, xoropomy, n cnom
ouepet, n nounnxncx rnannt nasnparent.
Orxptrne raxoro oroyronoro saneennx n Mocxne crano naxnemnm cotrnem n xnsnn
poccncxoro rocyapcrna, net n Enpone noonte yupexennx cymecrnonann eme n cemnanarom
nexe. ennsom oma crann cnona Cex ne xanex, nnraer nrennon, nmenact n nny nsopaxennax na
repe oroyronoro saneennx nrnna nennxan, xopmxmax rpytm cnonx nrennon. A n 1767 roy nce
poccncxne ryepnnn tnn nsnement, uro orntne Bocnnrarentnt om roron x npnemy ere co
nce nmnepnn.
B 1797 roy nont camoepxen Hanen I snaunrentno nontcnn craryc Bocnnrarentnoro oma, oran
ero no neomcrno cnoe nennenocno cynpyrn, nmneparpnnt Mapnn ueoponnt, concem ne
]opmantno, a ncxpenno n sannrepeconanno sannmanmecx enamn no nocnnrannm noxntme n
ere ns enoro cocnonnx.
Ho opasny mocxoncxoro Bocnnrarentnoro oma orxptnnct ananornunte yupexennx n n pyrnx
ropoax nmnepnn. Ho n nx ne xnarano, a noromy nemano ecnpnsopntx ere nesnn no-npexnemy n
cronnny. C xaxtm room pocno uncno cnpor, namemnx npnmr n mocxoncxom Bocnnrarentnom
ome, x 1812 roy uncno nx npentcnno cro rtcxu!
3amnra Bocnnrarentnoro oma crana onnm ns xpxnx npnmepon camoornepxennoro noneennx
mocxnnue n oxxynnponanno ]pannysamn Hepnonpecrontno n 1812 roy.
Kora yrpom 2 cenrxpx 1812 roa renepan-ryepnarop Mocxnt Pocronunn n cnemxe noxnan
nnepennt emy nmneparopom Anexcanpom I ropo, nmecre c nnm Mocxny ocrannnn n unnonnnxn
ryepnaropcxo xannenxpnn, n nonnnnx, n nce, xro mor +naxynponartcx. Kro xe ocrancx n cronnne?
O +rom ysnaem ns nennnxa xnxsx .M. Bonxoncxoro: Hrax, 2-ro ropo es nonnnnn, nanonnen
mapoepamn, xon nce nauann rpanrt, pasnnn nce xaaxn n nanxn, nepennnnct ntxnte, napo n
oruaxnnn samnmaer cex, n noncmy nauannct rpanrentcrna or cnonx [109 - Bonxoncxn .M.
nennnx 1812 // 1812 ro Boennte nennnxn / Cocr., ncryn. cr. A.I. Tapraxoncxoro. M. 1990.].
Onnm ns nemnorouncnenntx mocxoncxnx unnonnnxon, ocranmnxcx n raxo rxxeno ocranonxe n
ropoe, tn ecrnnrentnt rant conernnx Hnan Axnn]nennu Tyronmnn (17521815), rnannt
nasnparent Hmneparopcxoro Mocxoncxoro Bocnnrarentnoro oma.
Hecmorpx na sanepennx renepan-ryepnaropa Pocronunna, o nocnenero nx anrycra 1812 roa
coomanmero n cnonx a]nmxax, uro Mocxna cana ne yer, rnannt nasnparent Bocnnrarentnoro
oma Hnan Tyronmnn, npenpnnxn nce mept x +naxyannn ere. Ho mnoro nocnnrannnxon ntnesrn ns
Mocxnt ne yanoct ncero nnmt 333 uenonexa ntnesnn n Kasant.
B Bocnnrarentnom xe ome ocrananoct nourn n na pasa ontme ere. Cornacno neomocrn,
npecrannenno Tyronmnntm Hanoneony, na 6 cenrxpx n Bocnnrarentnom ome naxonnoct
rpyntx ere ooero nona 275 uenonex, or roa o 12 ner sopontx 207 n or roa o 18 ner
ontntx 104 uenonexa. Bcero xe n Bocnnrarentnom ome tno 586 ere. Kpome roro, n
ponntntx romnnranxx Bocnnrarentnoro oma tno 30 epemenntx xenmnn, ponntnnn n
non. A ncero cnyxamnx, xopmnnnn, nxnex n npounx nacunrtnanoct 1125 uenonex [110 - Marepnant
nx ncropnn Hmneparopcxoro Mocxoncxoro nocnnrarentnoro oma. Btn. 1. M. 1914.].
Heocrarox nono, a camoe rnannoe, e]nnnr npemenn ne nosnonnn +naxynponart ere ns
Mocxnt. He rontxo Pocronunn, Kyryson, no n nenocpecrnennax nauantnnna Tyronmnna
noncrnymmax nmneparpnna Mapnx ueoponna, ne anann emy nosmoxnocrn ]opcnponart cotrnx.
B cexpernom pacnopxxennn Tyronmnny Mapnx ueoponna nenena ere ocrannrt o roro momenra,
xora onacnocrt ne craner nensexno [111 - 3emnon B.H. 1812 ro. Hoxap Mocxnt. Monorpa]nx.
M. 2010.].
Hmneparpnna raxxe naexnact, uro manonernnx ere ]pannyst ne rponyr, no+romy nx moxno ne
+naxynponart n naexe, uro raxoe mnnocepnoe yupexenne yer ynaxeno nenpnxrenem [112 -
Marepnant nx ncropnn Hmneparopcxoro mocxoncxoro nocnnrarentnoro oma, nsannte xo nm
cronernero mnnex Bocnnrarentnoro oma 1 cenrxpx 1863 r. Btnycx 1-. M. 1914. 261 c.].
Hnrepecno, uro nepe +naxyanne necxontxo crapmnx nocnnrannnxon n cnyxamnx oma ncrynnnn n
naponoe ononuenne, npnuem no cocrnenno nnnnnarnne. Becrnanart nopocrxon ns omamnnx
pemecnenntx n onn ns anrexn tnn onpeenent n ononuenne ynrep-o]nnepamn [113 - Antnnxn
B.R., Fapanon A A., Bep C.A. Hmneparopcxn mocxoncxn nocnnrarentnt om: (17631813
nepnte 50 ner n ncropnn Hayunoro nenrpa sopontx ere PAMH). M. 2009.].
B nepno ]pannyscxo oxxynannn, naroapx Tyronmnny, Bocnnrarentnt om cran ocrponxom
cnacennx n oxnauenno noxapamn n mapoepcrnom Mocxne. Cma crpemnnnct nonacrt re, xro exan
or ]pannyscxoro nacnnnx, ntrancx narn xpon n cron, npnmr n neuenne. He rontxo ere, no n
nemano nspocntx mocxnnue cymen cnacrn cxpomnt n uecrnt narpnor Hnan Tyronmnn n ero
ronapnmn:
He naxox cex n esonacnocrn, ormeuan Fecryxen-Pmmnn, x paccynn raxxe c cemecrnom
monm ncxart cnacennx n Bocnnrarentnom ome, n ero npenocxonrentcrno Hnan Axnn]tennu
Tyronmnn an mne, no mnnocrn cnoe, n onom xomnary, n xoropo x nomecrnncx [114 - Fecryxen-
Pmmnn A.. Kparxoe onncanne nponcmecrnnxm n cronnne Mocxne // Pyccxn apxnn. 1896. N 7. C.
379.].
A nor uro nncan xnxst C.M. Ionnntn: Exenenno npnerann no xpon ero nnna pasntx snann n
cocroxnn; exenenno npnnonnn rya ere ocnporenmnx nnn pasposnenntx co cnonmn ponrenxmn
no ncem omem cmxrennn n noxape [115 - Knxst Cepre Mnxanonnu Ionnntn. Bocnomnnannx o
nxrnecxrnnerne cnyxe ero n snannn nouernoro onexyna n npecearentcrnymmero n Mocxoncxom
onexyncxom conere. M. 1859.].
B ome cnoxnocrn, n Bocnnrarentnom ome namnn cnacenne onee rpex rtcxu mocxnnue.
Heynnnrentno, uro mnorne ntxnnmne n nepno ]pannyscxo oxxynannn ncm ocranmymcx xnsnt
optm cnonom ncnomnnann Bocnnrarentnt om n ero nauantnnxa.
3a nce, cenannoe Tyronmnntm nx cnacennx Bocnnrarentnoro oma n ero nacenennx (uro n nonno
mepe nosnonxer nasnart ero noneenne nonnrom) nmneparop Anexcanp I narpann Hnana
Axnn]nennua openom cn. Annt I crenenn. Harpat nonyunnn n pyrne cnyxamne oma.
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
Bocnnrarentnt om. Xy. u.. Anexceen. 1800 r.

Anexcanp I n Mocxna 1812 roa
Paccxasan o Bocnnrarentnom ome, mt nnanno nepemnn x naxneme reme n ncropnn
nsanmoornomenn Pomanontx n Mocxnt nonnrnxe Anexcanpa I no ornomennm x Mocxne n 1812
roy. Pont ero n pasnepnynmnxcx n Hepnonpecrontno rparnuecxnx cotrnxx rnannax n pemammax,
no oo ncem no nopxxy.
Oreuecrnennax nona nx Mocxnt nauanact pantme, uem nx nce ocrantno Poccnn, ne n nmne
1812 roa, xora nanoneonont nocxa nepenpannnnct uepes Heman, a n mae, nocne nasnauennx n
Hepnonpecrontnym renepan-ryepnaropom rpa]a ueopa Bacnntennua Pocronunna. 5 max 1812 roa
rocyapt Anexcanp I nonncan pecxpnnr o nonom mocxoncxom rpaonauantnnxe, xonm n cran nectma
anropnrernt n nonynxpnt rpa]. Hsnecrnocrt Pocronunny npnnecna arpeccnnnax anrn]pannyscxax
pnropnxa, namemax xopomo yopennym nouny n camtx pasntx cnoxx poccncxoro omecrna,
npexe ncero, n Anrnncxom xnye. Cam-ro Anexcanp Pocronunna repnert ne mor.
Orxya nsxnact nenpnxsnt x Pocronunny? Kopnn ee nexar rnyoxo n rxnyrcx eme co npemen
nannoncxoro napcrnonannx. Bet ueop Bacnntennu tn yexenntm croponnnxom n npano pyxo
Hanna I n npornnnnxom ero orcrpanennx or nnacrn (+ro eme mxrxo cxasano orcrpanenne). Hpn nem
on n rpa]om-ro cran. Hanny Pocronunn tn oxsan ncem, ror yxnantno nonxn ero ns rpxsn n
xnxsn. Hac mano nspanntx! mor t ncne sa no+rom ntmonnnrt Pocronunn. a, nnsxnx Hanny
nme tno xpane mano, nor nouemy n ero napcrnonanne xaptepa Pocronunna pasontercx rax
crpemnrentno.
Kora n noxpe 1796 roa c Exarepnno II cnyunncx yap, nmenno Pocronunn xnnncx necrnnxom
+ro naxneme nonocrn nx yymero nmneparopa. Bce nocneymmne cyrxn naxonncx on
neornyuno or Hanna, npncyrcrnyx npn nocnennx mnnyrax rocyaptnn n uncne nemnornx nspanntx.
Bce, uro nponsomno n ror ent, Pocronunn onncan n cnoem ouepxe Hocnenn ent xnsnn
nmneparpnnt Exarepnnt II n nepnt ent napcrnonannx nmneparopa Hanna I. Kax tcrpo, na
nporxxennn cyrox, ntpocna pont Pocronunna n rocyapcrne, xax npn +rom npeopaxannct nnna
npnnopntx, c monto ycrpemnxnmnx cnon nsrnxt na rnannoro ]anopnra nonoro nmneparopa! Bor
yxe n nnnxrentnt xannnep Fesopoxo, ntramnnmn xora-ro Pocronunna ns esnecrnocrn,
ymnnnrentntm ronocom npocnr ero o onom: ornycrnrt ero n orcranxy es nocpamnennx. Hnmt
t ne cocnann!
Hanen, npnsnan Pocronunna nonpomaer: rex conepmenno snam raxontm, xaxon rt ecrt, n xouy,
urot rt orxponenno mne cxasan, uem rt npn mne trt xenaemt? B orner Pocronunn ntxasan
naroponoe xenanne trt npn rocyape cexperapem nx npnnxrnx npoct o ncrpenennn
nenpanocynx. (cctnxa) Ho, no-nepntx, nonauany cneonano ncnpannrt camoe rnannoe
nenpanocyne, crontxo ner nnnmeecx no ornomennm x camomy Hanny; a no-nroptx, y nonoro
rocyapx tno ne rax mnoro npeanntx nme, urot nmn paspactnartcx na nycrxxonte
onxnocrn, n on nasnaunn Pocronunna renepan-amranrom, no ne raxnm, urot rynxrt rontxo no
nopny c rpocrtm, a nx roro, urot rt npannn noennom uacrtm [116 - Pocronunn u.B. Hocnenn
ent xnsnn nmneparpnnt Exarepnnt II n nepnt ent napcrnonannx nmneparopa Hanna I //Apxnn
xnxsx Boponnona. M. 1876. Kn. 8. C. 158174.]. H xorx Pocronunn ne xenan nosnpamartcx na
noennym cnyxy, nospasnrt na nonensxnnenne nmneparopa on ne nocmen (onxnocrt renepan-
amranra tna naxneme npn nope sannmammn ee unnonnnx onxen tn pacctnart
nopyuennx n pecxpnnrt rocyapx n oxnatnan emy nocrynammne panoprt). Tem onee, uro ono ne
ncxnmuano pyroro Pocronunn mor ncnonnxrt onxnocrt renepan-amranra n ononpemenno
nomorart npocxmnm, xoroptx ncxope noxnnnoct npenennxoe mnoxecrno.
Ho nce xe rnannax onxnocrt Pocronunna ne tna nponncana nn n xaxnx raenxx o panrax ee
moxno ntpasnrt ]paso, cxasanno npo nero Hannom: Bor uenonex, or xoroporo x ne namepen
nnuero cxptnart. On oran Pocronunny cnom neuart, urot ror oneuaran xanner Exarepnnt,
nepean emy necxontxo pacnopxxenn ornocnrentno tnmnx, a nocne npnnxrnx npncxrn,
cocroxnmerocx ryr xe, n npnnopno nepxnn, nonpocnn (a ne npnxasan) o onom ene nectma
ronxoro cnocrna. Tt ycran, n mne conecrno, cxasan rocyapt, no norpynct, noxanycra,
cesn x rpa]y Opnony n npnnen ero x npncxre. Ero ne tno no nopne, a x ne xouy, urot on
satnan 28 nmnx (28 nmnx 1862 roa ent, xora cnepmnncx rocyapcrnennt nepenopor, nrorom
xoroporo crano nonapenne Exarepnnt II. Oren Hanna, Herp III, ncxope nocne +roro tn ynr, no nce
nnnmocrn, Anexceem Opnontm) [117 - Pocronunn u.B. Counnennx. CH. 1853. C. 197198.].
3a cront xoporxn cpox napcrnonannx Hanna Pocronunn ycnen nopyxononrt necxontxnmn
neomcrnamn: noenntm, nnnomarnuecxnm n nourontm. Ie t on nn paoran, emy ncera yananoct
oxastnart snaunrentnocrt sannmaemo onxnocrn. Mnorne conpemennnxn, axe ero npornnnnxn,
ormeuann sannnym paorocnoconocrt Pocronunna, ero xopomne oprannsannonnte cnoconocrn. B
+rom on tn no crart nmneparopy, ncrananmemy cnosapanxy n ent-entcxo sannmanmemycx
nacymntmn rocyapcrnenntmn enamn. Hanen sayman sa necxontxo ner cenart ro, na uro otuno
rpeymrcx ecxrnnernx. Ocoym saory nonoro nmneparopa n noxnonnxemtx nm npnnnxenntx
cocrannxno naneenne nopxxa n pacnycrnnmecx, no ero mnennm, crpane: yxpennenne n
nenrpannsannx napcxo nnacrn, nneenne crporo ncnnnnnnt n omecrne, orpannuenne npan
nopxncrna (nanpnmep, on npnxasan ncem nopxnam, sanncanntm na cnyxy, xnnrtcx n cnon nonxn, a
cnyxnnn rora c mnaenuecrna).
Cmtcn xnsnn noannoro cnyxenne rocyapm, a ncxxax cnooa nnunocrn neer x penonmnnn.
3ror nocrynar nannoncxoro npemenn Pocronunn npnnxn na ncm ocranmymcx xnsnt. Hmenno Hanen
cenan Pocronunny npnnnnxy or nnepannsma. Pocronunn xopomo ycnonn, uro concem nemnoro
npemenn rpeyercx, urot saxpyrnrt raxn: yxecrounrt nensypy, sanpernrt ntes monoexn na
yuey sa rpannny.
Vnpannxx Boenntm enapramenrom n noenno-noxono xannenxpne nmneparopa (c max 1797 roa),
Pocronunn nanncan nonym peaxnnm Boennoro ycrana no npyccxomy opasny. Hentm nonoro ycrana
tno npenpamenne apmnn n cnaxennt mexannsm c nomomtm noncenenntx cmorpon n napaon. Kax
rnana nouronoro neomcrna (c max 1799 roa), on nmen nosmoxnocrt unrart npoxoxmym uepes nero
noury. uaxr nemanonaxnt, ocoenno nx roro, xro snaer ronx n nnrpnrax.
Ho nanonee ypnym exrentnocrt Pocronunn pasnnn, sannmaxct nnemnenonnrnuecxnmn enamn
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
Poccncxo nmnepnn. B cenrxpe 1799 roa rocyapt nasnaunn ero nepnonpncyrcrnymmnm n
Konnernn nnocrpanntx en, r. e. ]axrnuecxn xannnepom (sannmanmn +ry onxnocrt Fesopoxo
ymep eme n anpene 1799 roa). Pocronunn nnannponan pasnepnyrt nnemnmm nonnrnxy Poccnn na 180
rpaycon, nspan n xauecrne comsnnxa upannnm, a ne Anrnnm c Ancrpne. Taxnm opasom, on
nnrancx n pycne nonnrnxn Hanna, xoropt nepenepnyn nce nnepx nom, xax ntpasnncx ero
crapmn ctn Anexcanp. Pocronunn axe nnannponan rano ornpannrtcx n Hapnx nx neennx
neperonopon c Fonanaprom. Tenept axe rpyno npenonoxnrt, uro morno t nonyunrtcx, ecnn t
Hanoneon n Pocronunn ncrpernnnct. Bosmoxno, uro cyta Mocxnt cnoxnnact t no-pyromy. A
rora rocyapt nnxax ne mor ero ornycrnrt no upannnm net na nope croxna yxe ocent 1800 roa,
ryun na Mnxanoncxnm samxom crymannct. Hs saren Pocronunna nnuero ne ntmno.
Eme ono naxnoe orxptrne Pocronunna ro, uro y Poccnn ne moxer trt nonnrnuecxnx
comsnnxon n npnnnnne, a ecrt nnmt sanncrnnxn, xoropte rax n noponxr cnnornrtcx npornn nee.
Heapom emy npnnnctnamr ]pasy: Poccnx +ro tx, xoroporo noeamr n ns xoroporo nx npounx
crpan enamr yntonnte xynxn. Kax nannmer Pocronunn nnocnecrnnn n cnoe 3anncxe. o
nonnrnuecxnx ornomennxx Poccnn n nocnenne mecxnt nannoncxoro napcrnonannx: Poccnn c
npounmn epxanamn ne onxno nmert nntx cnxse, xpome roprontx [118 - Pocronunn u.B. 3anncxa
rpa]a u.B. Pocronunna o nonnrnuecxnx ornomennxx Poccnn n nocnenne mecxnt nannoncxoro
napcrnonannx // Pyccxn apxnn, 1878. Kn. 1. Btn. 1. C. 103110/].
Hanen t cxop n na noxnany, n na naxasanne. Pocronunn naxt nonaan npn nem n onany.
Hocnenxx npnmnact axxypar na xonen nannoncxoro napcrnonannx. Kax n n npomnt pas,
Pocronunny tno neneno ntexart n nomocxonnoe nmenne Boponono. Hmneparop axe orxasancx c
nnm neperonopnrt nanocneox, a xnrt Hanny ocrananoct ncero rpn neenn. Houyncrnonan nenanoe,
on nanncan tno Pocronunny, urot ror nemenx nosnpamancx. Ho tno cnnmxom nosno.
Pocronunn ysnan o cmeprn nmnmoro nmneparopa n opore n n Herepypr yxe ne noexan.
Kax nomnn t ena, ecnn t Pocronunn ycnen nepnyrtcx n Herepypr? Hcropnx ne snaer
cocnararentnoro naxnonennx. Ho xcno, uro on nn npn xaxnx ycnonnxx ne mor t oxasartcx n pxax
saronopmnxon, noromy xax npean tn rocyapm nnuno. Hpeannocrt +ra tna cnecrnnem roro
onepnx, uro oxastnan emy Hanen. Hmenno n ero oxpyxennn Pocronunn tn na cnoem mecre. A ero
nnenne rocyapcrnenntx nnrepecon nonnocrtm coornercrnonano nsrnxam Hanna. Co cnoe
cropont, on nmen nnnxnne na nmneparopa n ncnontsonan ncxxym nosmoxnocrt nosecrnonart na
npnnxrne nm naxnemnx pemenn. Kax noxasana ncx antnemax ero xnsnt, Pocronunn xax
rocyapcrnennt exrent cymen maxcnmantno peannsonartcx nmenno n nannoncxoe napcrnonanne.
Hror cnyxe Pocronunna nonen Herp Bxsemcxn: Cnyxa Pocronunna npn Hmneparope Hanne
neonponepxnmo yexaer, uro ona ne saxnmuanact n onom paonennom nonnnonennn. Hsnecrno, uro
on n naxntx cnyuaxx ocnapnnan c cmenocrtm n camoornepxennem, oneenntmn o nocnene
xpanocrn, mnennx n npenonoxennx Hmneparopa, xoroporo ocnapnnart tno eno nenerxoe n
neesonacnoe [119 - Bxsemcxn H.A. Xapaxrepncrnuecxne samerxn n nocnomnnannx o rpa]e
Pocronunne // Pyccxn apxnn, 1877. Kn. 2. Btn. 5. C. 6978.].
Ecnn Apaxueena Anexcanp I nepnyn n npnnnsnn x cee, ro o nosnpamennn Pocronunna ne morno
trt n peun. Ornomennx mexy nontm rocyapem n tnmnm ]anopnrom ero orna tnn xpane
ncnopuenntmn. Kax ntpaxancx cam ueop Bacnntennu, nacnennx ero repnert ne mor. H ecnn npo
Hanna n Pocronunna moxno tno cxasart, uro y nnx tno mnoro omero, ro c Anexcanpom n
nauantnym nopy ero napcrnonannx rpa]a mano uro cnxstnano. Horomy-ro on n nonepnyn oparno x
cee n Boponono, ysnan o cmeprn Hanna. ennsom nonoro napcrnonannx crano Bce yer xax npn
aymxe, n noromy Pocronunn npnmencx ne xo nopy.
Vannnmnct n cnoe nmenne Boponono, xynnennoe y rpa]a .H. Fyrypnnna n 1800 roy sa 320 rtcxu
pyne, Pocronunn ne ocrancx es ena. Cnon cnnt on nanpannn n conepmenno pyroe pycno
centcxoe xosxcrno. Bnpouem, nontm nx nero, ypoxenna poccncxo nponnnnnn, ono ne tno.
Hnant ero tnn rpannosnt, nsmennncx nnmt macmra ero exrentnocrn n npeenax nnmt
cocrnenntx nnaenn.
He menee axrnnen rpa] cran n na nnreparypnom nonpnme, counnxx anrn]pannyscxo
nanpannennocrn nam]nert, nanonnennte onnunrentno xpnrnxo n apec nontx nopxxon. Bce,
uro nn enan Anexcanp I, xopomo uyncrnonanmn omecrnennte nacrpoennx, ntstnano y
Pocronunna pesxn nporecr. Ocoenno n nanpannennn nnepannsannn omecrna: cnooa nesa n
ntesa ns Poccnn, cnooa ropronnn, orxptrne uacrntx rnnorpa]n n ecnpenxrcrnennt nnos
nmo neuarno npoyxnnn ns sarpannnt, ynpasnenne Tano +xcnennnn n r. .
Bce +rn mept Pocronunn cunran ouent npentmn nx Poccnn: Iocnon nomnny! Bce pymnrcx,
nce naaer n saannr nnmt Poccnm, unraem mt n ero nepenncxe 18031806 roon. B uem on nnnr
ocnonnym npnunny naennx Poccnn? Kax n n centcxom xosxcrne, +ro ynneuenne ncem
nnosemntm: npoxypopon onpeenxmr nemnen, xon pyccxoro xstxa ne snamr, cmorpxr uyxnmn
rnasamn n uyncrnymr ne pyccxnm cepnem n r. . nx ncnpannennx cnryannn Pocronunn nsnpaer
nectma opnrnnantnt cnoco: nsxrt ns xyncrxamept ynny Herpa Bennxoro n em ntnrt ypt ns
ypaxon n yp, a eme nonaenart mnoro raxnx ynn n nocrannrt no ncex npncyrcrnenntx mecrax
nmecro sepnan [120 - Pocronunn u.B. Counnennx. CH. 1853. C. 208.].
Kax xanen ueop Bacnntennu o npexenpemenno rnenn nmneparopa Hanna, ne cxptnax cnoero
pasouaponannx napcrnonannem Anexcanpa. H oa +rnx npornnopeunntx uyncrna tnn rnyoxo
cnxsant mexy coo. Kax merxo no +romy nonoy samernn ror xe Bxsemcxn: Fnaroapnocrt n
npeannocrt, xoropte coxpannn on x namxrn naroerenx cnoero (xax ncera nmenyer on Hmneparopa
Hanna, xorx nnocnecrnnn n nnmnnmero ero onepennocrn n naropacnonoxennx cnoero),
noxastnamr cnernte cnocrna ymn ero. Fnaroapnocrt x ymepmemy, moxer trt, ononna ero n o
necnpanennnocrn x xnnomy.
A uro xe rocyapt? Bcnomnnan nn on o Pocronunne? Ho xpane mepe, Anexcanp snan o rom, uro
Pocronunn xnnxercx ntpasnrenem mnennx onpeenenno uacrn nopxncrna npanoro ronxa, r. n.
pyccxo naprnn [121 - Fouxapen B.H. Koncepnaropt n nannonanncrt n Poccnn n nauane XIX nexa //
Oreuecrnennax nona n pyccxoe omecrno. M. 1911.]. omna o nmneparopa n rpaxronxa
Pacronunntm Aycrepnnnxoro nopaxennx 1805 roa xax oxte xapt sa yncrno Hanna I.
B exape 1806 roa Pocronunn opamaercx nanpxmym x Anexcanpy, npenarax emy narnos
tcrporo nsneuennx crpant (n nannoncxom crnne): ntcnart ncex nnocrpannen, npncrpynnrt cnonx
ronopynon-nnepanon n rem onee maconon: Hcnennre Poccnm or sapast n, ocranx nnmt yxonntx,
npnxaxnre ntcnart sa rpannny conmnme yxnmpenntx snoeen, xonx narynoe nnnxnne rynr ymt n
ymn necmtcnxmnx noanntx namnx. Oxnaemo Pocronunntm peaxnnn rocyapx ne
nocneonano.
A rem npemenem ceptesno oocrpnnact mexynaponax ocranonxa. B 1807 roy Anexcanp tn
ntnyxen nonncart c Hanoneonom nentront nx Poccnn Tnntsnrcxn mnp, no xoropomy c
upannne ycranannnnannct comsnnuecxne ornomennx, a cam Fonanapr npnsnanancx ]pannyscxnm
nmneparopom. Fonee roro, Poccnx oxsana tna yuacrnonart n xonrnnenrantno noxae
Bennxopnrannn, n comse c xoropo panee tna opasonana r. n. uerneprax xoannnnx npornn
Hanoneona. Poccnx necna ne rontxo mopantnte, no n +xonomnuecxne ytrxn (ropronnx c
Bennxopnranne tna xpane ntrono), uro ne morno ne cxasartcx na omecrnennom mnennn, na
nonnrnuecxo armoc]epe npn nope.
B onecennxx nnocrpanntx nocnon cnonm rocyapxm nce uame crano ncrpeuartcx yxe satroe c
1801 roa cnono nepenopor: Heonontcrno nmneparopom ycnnnnaercx. Ionopxr o nepemene
napcrnonannx. Ionopxr o rom, uro ncx myxcxax nnnnx napcrnymmero oma onxna trt orcrpanena.
Ha npecron xorxr nosnecrn nennxym xnxxny Exarepnny. Vnomnnaemax mnecxnm nocnom xnxxna
ponax cecrpa rocyapx, nennxax xnxrnnx Exarepnna Hannonna, xoropax ctrpaer naxnemym pont n
yyme cyte Pocronunna.
H nor, ocene ne npnnnmaemte no nnnmanne cyxennx Pocronunna o sacnnte nnocrpanmnnt, o
npee ryxmero crpany nnepannsma, naxonen-ro namnn cnom xopomo yopennym nouny n cpee
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
neonontnoro nopxncrna, ocoenno mocxoncxoro, cocpeorounnmerocx n Anrnncxom xnye. Xorx n
n cronnne tnn re, xro roron tn ntcnymnnart Pocronunna ne es nnrepeca: +ro n mnnncrp nonnnnn
A.. Fanamon, n mnnncrp mcrnnnn H.H. mnrpnen, n H.M. Kapamsnn, n axe par nmneparopa,
nennxn xnxst Koncranrnn Hannonnu. A ncrpeuannct onnosnnnonept nocepenne, mexy nymx
cronnnamn n Tnepn, n canone ro camo cecrpt nmneparopa, nennxo xnxrnnn Exarepnnt
Hannonnt n ee myxa repnora Ontenyprcxoro, mecrnoro ryepnaropa.
Ho cyrn, na +rnx copannxx Pocronunn xnnxncx rnanntm npecrannrenem onnosnnnonno Mocxnt.
Kax npannno, rem nx pasronopon tno rpn: Hanoneon, Cnepancxn n macont. Pocronunn ynoonxn
nx rpexronono rnpe, xoropax norynr Poccnm. B Tnepn Pocronunn namen ne rontxo
ennomtmnennnxon, no n ntcoxonocrannenntx noxponnrene n xoaraen n nnne nennxo xnxrnnn
Exarepnnt Hannonnt n ee myxa. Hocmorpnre, nce rpomue ronopnn Pocronunn, o uero oneno
nac npexnonenne nepe ncem ]pannyscxnm, Hanoneonont-ro nocxa yxe y namnx rpannn!
ecrnnrentno, nepcnexrnnt nono ontmo nont cranonnnnct nce ouennnee, axe es
onnunrentntx peue Pocronunna.
C 1810 roa Anexcanp cran roronnrt Poccnm x none, nponex noennym pe]opmy, nauan
nepenoopyxenne apmnn, nosneenne xpenocre na sanano rpannne n cosanne npoonontcrnenntx
as n rtny. Bosnnxna norpenocrt n n monnnsannonntx mepax, ocoenno nn]opmannonnoro
xapaxrepa, roronxmnx omecrnennoe mnenne x nensexnocrn cronxnonennx c Hanoneonom. H nor
sect narpnornuecxax pnropnxa Pocronunna naxonen-ro tna nocrpeonana nmneparopom, xenanmnm
crnanrt neonontcrno nopxncrna n unnonnnuecrna. Hororonxa x none ouent xopomax
nosmoxnocrt nontcnrt anropnrer nnacrn, ecnn neercx ona na ]one ymenoro noncxa nnyrpennnx n
nnemnnx nparon. A nparon +rnx Pocronunn xopomo snan.
O]nnnantnoe nosnpamenne Pocronunna na rocyapcrnennym cnyxy cocroxnoct 24 ]enpanx 1810
roa, xora on tn nasnauen oep-xameprepom c npanom uncnnrtcx n ornycxy. Hasnauennm
npemecrnonana ncrpeua Anexcanpa c Pocronunntm n noxpe 1809 roa n Mocxne. Cpen
conponoxammnx nmneparopa tna n nce ra xe nennxax xnxrnnx. He es ee nnnxnnx, napt an
Pocronunny nepnoe nopyuenne nponecrn pennsnm mocxoncxnx oroyrontx saneenn, uro ror n
cenan, nororonnn ouent ocroxrentnt n nopont oruer. Ho nonyunn onxnocrt oep-
xameprepa, Pocronunn nce xe ne mor uacro tnart npn nope, r. x. onn oep-xameprep ram yxe tn,
n npnrom ecrnymmn, A.H. Haptmxnn. Bce +ro yxastnano na nexenanne Anexcanpa
npnnnxart x cee Pocronunna, a moxer n na xenanne npnepeut ero na yymee.
3ro tn n onpeenennoro poa snax neonontntm, uro nx ronoc ycntman n npnnxr no nnnmanne.
Bet 1810 ro +ro nauano pe]opm Mnxanna Cnepancxoro, cosarenx conepmenno nonoro nx
Poccncxo nmnepnn yupexennx Iocyapcrnennoro Conera. Mann]ecr o orxptrnn
Iocyapcrnennoro Conera nonncan 1 xnnapx 1810 roa nmneparop, a npecearenem Conera cran
xannnep Hnxona Pymxnnen, rocyapcrnenntm cexperapem Cnepancxn. Iocconer ntnonnxn pont
conemarentnoro oprana n onxen tn ocyxart n roronnrt saxononpoexrt na nonnct nmneparopy.
Xorx nepnonauantno peut mna o onee panxantnom mare cosannn Iocyapcrnenno ymt.
Cnepancxoro nmro nenannena noannxmmax uacrt nopxncrna. Cnoe axrnnno exrentnocrtm on
paspaxan npn nope mnornx. Benact n coornercrnymmax paora no ncxpenrannn pe]opmaropa c
nentm cmecrnrt ero, uro tno nenpocro, r. x. on nce eme nontsonancx onepnem rocyapx. Hmneparop
xe n +ro cnryannn, noxoxe, ntrancx ycnert na nyx cryntxx. On nomen na nonymept. H Iocconer
yupenn, n Pocronunna nasnaunn. Bor n xaxo ocranonxe nponsomno nosnpamenne Pocronunna na
rocyapcrnennym cnyxy.
Hpornnnnxn Pocronunna ncnontsonann ero nx optt npornn Cnepancxoro, xoroporo n uem
rontxo ne onnnxnn: n xpaxe oxymenron, n mnnonaxe, npoaxe poccncxnx nnrepecon sa nontcxym
xopony, oemannym emy Hanoneonom, n r. . Pocronunn cymen oneut onnnennx npornn
Cnepancxoro n nayunym ]opmy, nanncan n 1811 roy 3anncxy o maprnnncrax, r. e. maconax [122
- Maprnnnsm ]opma mncrnuecxoro n +sorepnuecxoro xpncrnancrna, utx oxrpnna onnctnaer
naenne nepnoro uenonexa ns Foxecrnennoro n marepnantnoe, a raxxe cnoco ero nosnpamennx n
Foxecrnennoe c nomomtm Pennrerpannn, nnn yxonnoro npocnernennx, ocrnraemoro npn cepeuno
monnrne. B Poccnn onnm ns camtx nsnecrntx maconon-maprnnncron tn H.H. Honnxon.].
Komy xax ne Pocronunny tno nncart +ry sanncxy. Bet, ecnn nepnrt emy, eme n 1796 roy,
pasnpax apxnn noxono nmneparpnnt, onapyxnn on cexpernte ymarn o maconcxom saronope c
nentm yncrna Exarepnnt n onen +rn cneennx o Hanna. Hmneparop xe n 1799 roy n nonce
sanpernn maconcxne noxn n Poccnn.
Ho Pocronunny nonyuanoct, uro rante omecrna nnxya ne ncuesnn nocne sanpera nx
exrentnocrn, a nnmt na npemx saxoncnnpnponannct. A Cnepancxn n ecrt rnannt noxponnrent
maconon, npaxecxoro omecrna necxontxnx omanmnxon n rtcxu npocroymntx xeprn,
nocrannnmero cee nentm nponsnecrn penonmnnm. noono neroxxm, xoropte norynnn
upannnm. 3noonennocrt sanncxe npnano n ynomnnanne Hanoneona, xoropt nce nanpannxer x
ocrnxennm cnonx nene, noxponnrentcrnyer nm n xora-nnyt naer cnntnym onopy n +rom
omecrne, cront xe ocronom npespennx, cxontxo onacnom. 3anncxa nonyunna mnpoxoe
pacnpocrpanenne n omna o apecara, xoropomy ona n tna npenasnauena, xorx nonauany nncanact
nx ero cecrpt Exarepnnt Hannonnt.
Kax xe rora Pocronunn nonan na onxnocrt mocxoncxoro noennoro renepan-ryepnaropa?
Cnyunnoct +ro nocne xoporxoro paneny c Anexcanpom n mapre 1812 roa. Cam rpa] yrnepxan, uro
axe ne nomtmnxn o raxom ntcoxom onepnn n ntrancx orxastnartcx. H nnmt nocne npoctt napx
cornacnncx. Bce nponsomno xax t cnyuano: Haxanyne nont x pemnncx noexart n Herepypr,
urot npenoxnrt cnon ycnyrn rocyapm, ne yxastnax n ne ntnpax xaxoro-nno mecra nnn xaxo-
nnyt onxnocrn, a c rem nnmt, urot on osnonnn mne cocroxrt npn ero ocoe. Iocyapt npnnxn
menx ouent xopomo. Hpn nepnom cnnannn on mne onro ronopnn o rom, uro pemnncx nacmeprt
noenart c Hanoneonom, uro on nonaraercx na ornary cnonx nocx n na nepnocrt cnonx noanntx
[123 - Pocronunn u.B. 3anncxn o 1812 roe // Pocronunn u.B. Ox, ]pannyst! / Cocr. n npnmeu. I..
Onunnnnxona. M. 1992. C. 126.].
Pocronunn namen nectma yaunt nono nanomnnrt o cee rocyapm. Hamepennx rpa]a tnn
raxont: cnyxnrt es xaxoro-nno mecra, es xaxo-nnyt onxnocrn, nn sa uro ceptesno ne orneuax,
no rnannoe trt pxom c rponom. Iocyapt yonnernopnn npocty rpa]a, n ror cran conpartcx n
Mocxny, urot sarem orrya ntexart n Bnntno, re naxonnact rnannax xnaprnpa Ero
nmneparopcxoro Bennuecrna.
B +ro xe npemx rocyapt tn osaouen n pyro xapono nponemo xem samennrt anno
npocxmerocx na noxo npecrapenoro mocxoncxoro noennoro renepan-ryepnaropa Hnana Bacnntennua
Iyonnua. H sect nce pemnnn re xe B. K. K. n xn. O, r. e. Exarepnna Hannonna n ee cynpyr.
Hmenno onn n npenoxnnn xannarypy Pocronunna: Iocyapt naxanyne npnesxan nponecrn c
nnmn neuep n ntpaxan, uro sarpynxercx n ntope npeemnnxa ]entmapmany Iyonnuy, xoroporo ne
xoren ocrannxrt na sannmaemom mecre, no npnunne ero crapocrn n cnaocrn. B. K., ornocnnmaxcx xo
mne ncera nectma opoymno n pyxenmno, nasnana emy menx, n rocyapt roruac xe pemnncx n
naroapnn ee sa +ry mtcnt, xoropym nasnan cuacrnnnom. Bor rax n pemnnact cyta Mocxnt.
Vsnan o cnannnmecx na nero uecrn, Pocronunn cran tno orxastnartcx, mornnnpyx +ro rem, uro
nyume npenouen t conponoxart nmneparopa n momenr, xora ncem naropontm n uecrntm
nmxm cneyer trt oxono ero ocot. A na cneymmn ent ero yxe yronapnnan cam nmneparop:
Iocyapt cran nacrannart, naronopnn mne xyuy xomnnnmenron, npnernyn x nacxarentcrny, xax ro
enamr nce nmn, xora onn nyxamrcx n xom-nnyt nnn xenamr uero-nno, a naxonen, nnx, uro x
nnoxo noamct ero xenannm, npxmo cxasan: roro xouy. 3ro yxe tno npnxasannem, n x,
nonnnyxct emy, ycrynnn. Tax xax nnna, xoroptx cunrann nyxntmn, n ontmnncrne cnyuaen nomannct
n, nnuero eme ne cenan, xenann onenxn nx yymnx rpyon, npocnnn enexntx narpa, nenr, unnon
n r. n., ro x nsxn na cex cmenocrt norpeonart or rocyapx, urot mne nnuno nnuero ne tno ano,
rax xax x xenan eme sacnyxnrt re mnnocrn, xoroptmn anrycremn ero ponrent, n cnoe
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
napcrnonanne, octnan menx; no, c pyro cropont, npocnn npnnnmart no nnnmanne mon
npecrannennx n nontsy cnyxamnx no monm nauantcrnom unnonnnxon. Pocronunn nemnoro
nonomancx n cornacnncx.
Btop rocyapx ntstnaer nemano nonpocon. Heyxenn nnxomy, xpome Pocronunna, nentsx tno
onepnrt cront naxnt crparernuecxn nocr, xax ynpannenne Mocxno? uro xe +ro sa
nonoxnnennt Hntx Mypomen raxo, uro rpnnart ner n rpn roa cnen na neun, a sarem npyr
nonaonncx? Hourn ecxrt ner npetnan on n orcranxe, ornpannennt n onym eme npn Hanne I!
H eme t npocnen crontxo, ecnn t ne 1812 ro.
Bosnnxaer n pyro naxnt nonpoc ne cnpoennponanact nn annxx nenpnxsnt x Pocronunny na
ornomenne Anexcanpa x Mocxne, canno ]pannysam es ox? Honnman nn on, uro, onepxx
Pocronunny Mocxny, on npononnpyer roro na npoxnnenne ornmt ne pyxecxnx uyncrn no
ornomennm x rem xe nnocrpannam, xoroptmn tna sacopena Mocxna? H uro sa ecrnnx Pocronunna
npecronr orneuart rem xe mocxnnuam, nanonee nnntx npecrannrene xoroptx Hanoneon
nnocnecrnnn, n cenrxpe 1812 roa, npnxaxer nsxrt n sanoxnnxn, onnaxct nosnpamennx ns cctnxn
mocxoncxnx ]pannyson, ornpannenntx sa moxa nmenno rpa]om? Bce +rn nonpoct npx nn
nonnonann rora napx, ne npenonaranmero, uro ]pannyst oyr o Mocxnt. Hao cxasart n
pyroe: Anexcanp ornocnncx x nasnauennm Pocronunna, cxopee, xax x nonpocy xparxocpounomy, a
ne crparernuecxomy. A noromy n nce nosmoxnte nocnecrnnx +roro xaponoro pemennx ne
npocunran.
Kpome roro, Pocronunn nonce ne xnnxncx rem xpenxnm xosxcrnennnxom, uro cnocoen tn
monnnsonart Mocxny c ee orpomntm omecrnenntm n npomtmnenntm norennnanom na nomomt
apmnn, a n cnyuae uero oprannsonart +naxyannm nacenennx n nmymecrna. Ecnn Anexcanp nasnauan
ero c +ro nentm, ro cenan +ro cnnmxom nosno, ne an Pocronunny ocrarouno npemenn norn n
xypc ena.
He tn rpa] n oapenntm noenauantnnxom, xoropt cymen t npenparnrt Hepnonpecrontnym n
ropo-xpenocrt. uem xe rora pyxonocrnonancx nmneparop, nasnauax Pocronunna? Cxopee ncero,
nonnrnuecxo xonmnxrypo, omecrnenntm mnennem, n xoropom mocxoncxn nopxnnn Pocronunn
sapexomenonan cex xax ncrnnnt open c ]panxo]onne, npornnnnx Hanoneona, a n nce
upannnn, n omem, nacroxmn narpnor. 3ro tno nasnauenne uncro nonnrnuecxoe, uro n npnneno n
antnemem x cront neuantntm pesyntraram.
Kaxona tna Mocxna nepe Oreuecrnenno nono 1812 roa? Bnrano nn n nosyxe npeuyncrnne
cxoporo n nensexnoro cronxnonennx c Hanoneonom? Mocxnnu A.. Fecryxen-Pmmnn rax onnctnaer
ocranonxy: C nononnnt eme 1811 roa crann noronapnnart n Mocxne o pasptne mnpa, xoropt
saxnmuen tn n 1807 roy c upannysamn n Tnntsnre; onaxo x nnuero ne tno npnmerno, n nce
ocrananoct cnoxono; nanpornn, eme n C.-Herepyprcxnx n Mocxoncxnx neomocrxx nennuann
Hanoneona nennxnm. uacro xonn n Ipeuecxne rocrnnnnt unrart nnocrpannte rasert, n xorx ns
mnornx nncron nnen, uro uro-ro nenano mexy namn n upannysamn, no nce +ro ontmoro nepoxrnx
ne sacnyxnnano; noromy uro rasert nnocrpannte uacro nanonnxmrcx ncxxnmn neocnonarentntmn
cnyxamn enncrnenno nx roro, urot uro-nnyt neuarart. Ho xora mnorne nncrt nnocrpanntx
neomocre tnn saepxnnaemt, ro crann oratnartcx, uro uro-nnyt a ecrt, a nnxenne nocx
namnx, xoropte oroncmy crpemnnnct x sanantm rpannnam, enann oraxn nepoxrntmn. B xonne
xe 1811 roa xnno yxe ronopnnn, uro c upannysamn yer nona, n nona xecroxax. Onaxo x 1812
ro nauancx nectma cnoxono n, naroapx Fory, Mocxna nnuem nosmymena ne tna: macnennny
nponenn ouent neceno, ne noospenax nnxaxnx onacnocre, n ne ymann axe o nnx [124 - Fecryxen-
Pmmnn A.. Kparxoe onncanne nponcmecrnnxm n cronnne Mocxne // Pyccxn Apxnn. 1896. N 7.
C. 373/].
22 nmnx 1812 roa n Mocxoncxnx Beomocrxx sa N 50 mocxnnun npounrann ntcouamn
pecxpnnr na nmx npecearenx Iocyapcrnennoro Conera, renepan-]entmapmana, rpa]a Hnxonax
Hnanonnua Canrtxona. 3rnm nocnannem rocyapt Anexcanp I yneomnn cnonx cooreuecrnennnxon,
uro ]pannyscxne nocxa nomnn n npeent Poccncxo Hmnepnn n uro ]pannysam oxnnena nona:
Ipa] Hnxona Hnanonnu! upannyscxne nocxa nomnn n npeent HABEH Hmnepnn. Camoe
neponomnoe nanaenne tno nosmesnem sa crporoe nanmenne comsa. nx coxpanennx mnpa
ncromnn nce cpecrna, conmecrnte c ocronncrnom Hpecrona n nontsom MOEIO napoa. Bce
crapannx MOH tnn esycnemnt. Hmneparop Hanoneon n yme cnoem nonoxnn rnepo pasopnrt
Poccnm. Hpenoxennx camte ymepennte ocrannct es ornera. Bnesannoe nanaenne orxptno xnntm
opasom nxnnocrt nornepxaemtx n neannem eme npemenn mnponmnntx oemann. H noromy ne
ocraercx MHE nnoro, xax nonxrt opyxne n ynorpenrt nce npyuennte MHE Hponnennem cnocot
x orpaxennm cnnt cnnom. naemct na ycepne MOEIO napoa n xpapocrt nocx MOHX. Fyyun
n nepax omon cnonx yrpoxaemt, onn samnrxr nx c cnocrnennom nm rnepocrtm n myxecrnom.
Hponnenne narocnonnr npanenoe HABE eno. Oopona Oreuecrna, coxpanenne nesanncnmocrn n
uecrn napono npnnynno HAC npenoxcartcx na pant. ne nonoxy opyxnx, oxone nn ennoro
nenpnxrentcxoro nonna ne ocranercx n Hapcrne MOEM. Hpetnam nam narocxnonnt. Bnntna,
Hmnx 13-ro 1812 roa.
B antnemem rasert perynxpno neuarann cnoxn c ]ponra, Hsnecrnx ns rnanno xnaprnpt,
npnnocxmne nennnenpnxrnte necrn o rom, uro Bennxax apmnx Hanoneona, nepememax Heman 12
nmnx 1812 roa, nce nnxe nponnranact x Mocxne.
Xnsnt n Mocxne nepemennnact nncan Anexcanp Hymxnn n Pocnannene: Bpyr nsnecrne o
namecrnnn n nossnanne rocyapx nopasnnn nac. Mocxna nsnonnonanact. Hoxnnnnct npocronaponte
nncrxn rpa]a Pacronunna; napo oxecrounncx. Cnercxne anarypt npncmnpenn; amt ncrpyxnynn.
Ionnrenn ]pannyscxoro xstxa n Kysnenxoro mocra nsxnn n omecrnax pemnrentnt nepx, n
rocrnnte nanonnnnnct narpnoramn: xro ntctnan ns raaxepxn ]pannyscxn raax n cran nmxart
pyccxn; xro cxer ecxrox ]pannyscxnx pommpox, xro orxasancx or na]nra n npnnxncx sa xncnte
mn. Bce saxaxnnct ronopnrt no-]pannyscxn; nce saxpnuann o Hoxapcxom n Mnnnne n crann
npononeonart naponym nony, conpaxct na onrnx ornpannrtcx n caparoncxne epennn.
Hanncanne npocronapontx nncrxon nnn a]nm ono ns rex en, xoroptmn axrnnnt
rpaonauantnnx sanomnnncx mocxnnuam n nomen n ncropnm. Cnnmxom neotuno +ro tno
nauantnnx Mocxnt nnuno sannmancx nx nanncannem, pasnnnax cno nnreparypnt ap.
A 11 nmnx n Mocxny noxanonan cam rocyapt. 3ro tn ror camt nnsnr Anexcanpa I n
Hepnonpecrontnym, no npemx xoroporo uyrt tno ne saannnn manentxoro Herm Pocrona,
pemnnmerocx n rane or ponrene norn n Kpemnt, urot nmecre co ncem napoom nornasert na
napx-naroerenx.
Bmecre c rocyapem npntna npecrannrentnax enerannx: oep-ro]mapman rpa] Toncro, renepan
or aprnnnepnn rpa] Apaxueen, renepan-amranr, mnnncrp nonnnnn Fanamon, nnneamnpan,
rocyapcrnennt cexperapt Bnmxon, renepan-amranr xnxst Bonxoncxn, renepan-amranr rpa]
Komaponcxn. Anexcanp oparnncx x mocxnnuam co cneymmnm mann]ecrom:
Hepnonpecrontno cronnne name Mocxne.
Henpnxrent nomen c nennxnmn cnnamn n npeent Poccnn! On ner pasopxrt nmesnoe name
Oreuecrno. Xorx ntnammee myxecrnom ononuennoe Poccncxoe nonncrno rorono ncrpernrt n
nnsnoxnrt epsocrt ero n snomtcnne, onaxo x, no oreuecxomy cepoonnm n noneuennm namemy o
ncex nepntx namnx noanntx, ne moxem mt ocrannrt es npenapennx nx o ce yrpoxamme nm
onacnocrn, a ne nosnnxner ns neocropoxnocrn name npenmymecrna npary. Toro pan, nmex n
namepennn nx naexneme oopont copart nonte nnyrpennne cnnt, nannepnee opamaemcx mt
x penne cronnne npexon namnx, Mocxne: ona ncera tna rnanom npounx ropoon Poccncxnx;
ona nsnnnana ncera ns nep cnonx cmepronocnym na nparon cnny; no npnmepy ex ns ncex npounx
oxpecrnocre rexnn x ne, nanoone xponn x cepny, ctnt oreuecrna nx samnrt onoro. Hnxora
ne nacroxno n rom nxme naonocrn, xax ntne. Cnacenne nept, npecrona, napcrna roro rpeymr.
Hrax, a pacnpocrpannrcx n cepnax snamennroro nopxncrna namero n no ncex npounx cocnonnxx
yx ro npaneno pann, xaxym narocnonnxmr For n Hpanocnannax nama nepxont; a cocrannr n
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
ntne cne omee pnenne n ycepne nonte cnnt, n a ymnoxarcx onte, naunnax c Mocxnt, no nce
omnpno Poccnn! Mt ne ymennm camn crart nocpen napoa cnoero n ce cronnne n n pyrnx
rocyapcrna namero mecrax nx conemannx n pyxo-nocrnonannx ncemn namnmn ononuennxmn, xax
ntne nperpaxammnmn nyrn npary, rax n nnont ycrpoenntmn na nopaxenne onoro nese, re rontxo
noxnnrcx. a oparnrcx nornent, n xoropym mnnr on nnspnnyrt nac, na rnany ero, n ocnooxennax
or pacrna Enpona a nosnennunr nmx Poccnn!
Pocronunn ntexan ncrpeuart napx n Hepxymxono, a ncne sa cnonm rpaonauantnnxom no
Cmonencxo opore norxnynnct ecxrxn rtcxu mocxnnue. Anexcanp ocrancx ononen rem, xax
npnnxna ero Mocxna: orpomnoe xonnuecrno napoa npnmno sacnnerentcrnonart cnom npeannocrt n
ynepennocrt n cxopo noee na nparom no ero myptm pyxonocrnom. Ocooe narononenne
npoxnnn napt x Pocronunny, oprannsonanmemy ncrpeuy na ntcoxom yponne. B cnonx memyapax rpa]
nouepxnnaer: B onom ns omon tna npnroronnena saxycxa. Fontme uaca npocnenn onn sa
cronom, n xonne ecet rocyapt nocmorpen na Pocronunna n cxasan, uro na ero +nonerax uero-ro ne
xnaraer, a nmennonapcxoro nensenx, ornnunrentnoro snaxa, cnnerentcrnonanmero o
npnnanexnocrn x cnnre Ero Hmneparopcxoro Bennuecrna. Mne nmo trt y nac na nneuax,
notroxnn Anexcanp [125 - Pocronunn u.B. 3anncxn o 1812 roe // Pocronunn u.B. Ox, ]pannyst!
/ Cocr. n npnmeu. I.. Onunnnnxona. M. 1992. C. 131.].
Hoxoxe, uro n yme n Anexcanpa, n Pocronunna nocennnnct cnoxocrnne n ynepennocrt n
nensexnocrn cxopo noet na Hanoneonom. Vxe sanonnout, nonyunn yxasanne or napx nepnyrtcx
n Mocxny, n xopomem pacnonoxennn yxa nanpannxncx rpa] n Hepnonpecrontnym. Ho nor xaxoe
crpannoe omymenne nocernno ero: ronnt nme nont oporn, oxnanmne nesa n ropo rocyapx,
a rnannoe cnxmennnxn c ropxmnmn cneuamn n xpecramn nx narocnonnennx napx nce +ro na
mnnyry nanomnnno Pocronunny. noxopont. Ho mtcnn +rn onontno cxopo ocrannnn rpa]a, net
npecroxmne n Mocxne c yuacrnem rocyapx cotrnx nanenann conepmenno nnoe, narocrnoe
nacrpoenne.
Anexcanp npotn n Mocxne neenm, ycnen sa +ro npemx noomartcx c npecrannrenxmn
pasnnuntx cocnonn n nonyunrt momnym naponym noepxxy. Hpocro nm copancx n Kpemne n
ypno npnnercrnonan cnoero rocyapx, ntmemero na Kpacnoe xptntno. Hmneparop noronyn n
nmcxom mope, cnyx ero ycnaxancx oroncmy pasananmnmncx nosrnacamn, nastnanmnmn ero
cnacnrenem n ornom pontm. A no npemx monena n Vcnencxom coope napt ycntman, uro on
ann, xoropomy npecronr oonert Ionna]a Hanoneona. Mocxnnun nooraue nopxne n xynnt
nooemann napm copart entrn, uro n ntnonnnnn nemenenno noxeprnonan sa nonuaca nourn na
mnnnnona pyne.
Taxono npecrannxnact nnemnxx cropona ena, no tna n pyrax, noraennax. Hpenapnrentno
Pocronunn nponen ontmym nororonnrentnym paory c npecrannrenxmn orartx cocnonn
Mocxnt. nx roro, urot nnxomy n ronony ns nopxn ne npnmno saanart rocyapm nenpnxrnte
nonpoct o cpecrnax oopont, Pocronunn pemnn npnnyrnyrt nx: pxom co Cnoocxnm nopnom,
re 15 nmnx npoxonna ncrpeua c rocyapem, on nenen nocrannrt nonnnecxnx n sanpxxennte renern
(nx yymnx apecranron), roronte ornpannrtcx n antnmm opory. Hocne roro, xax cnyx o +rom
omen o yuacrnnxon copannx, xenammnx saanart nexopomne nonpoct ne namnoct. Heapom
yuacrnnx rex cotrn .H. Cnepeen cxasan, uro nocropxennocrt nopxncrna tna sapanee
nororonnena rp. Pocronunntm. Taxxe npoyxrnnno nopaorann n c xynnamn. Fnnxamn
nomomnnx Pocronunna, rpaxancxn ryepnarop H.B. Opesxon, opaartnan xynnon, cnx na
yxom xaxoro, nocxastnax nonncunxy re cornn, ecxrxn n ennnnt rtcxu, xaxne, no ero
ymosaxnmuennm, xeprnonarent mor nonncart [126 - Bactxnn A.A.Her Kyryson nrt
]pannyson! // Tnepcxax, 13. 2012. 23 nmnx.].
Ouennen cotrn paccxastnaer: 15 nx. B ce ent copant tnn nopxncxoe n xyneuecxoe
cocnonnx n sanax Cnoocxoro nopna. cam tn ram nnuno. Ho npntrnn Iocyapx Hmneparopa n
sany, n xoropo copanoct nopxncrno, n no npourennn nossnannx x nepnonpecrontno cronnne
Mocxne, onoe omnm cornacnem nonoxnno omynnponart n noopyxnrt c ono Mocxoncxo
ryepnnn, nx orpaxennx npara, nocemtecxr rtcxu nonnon. Iocyapt, npnnxn cne noxeprnonanne c
ymenntm ymnnennem, nspex nopxncrny: Hnoro x ne oxnan n ne mor or nac oxnart. Bt
onpanann moe o nac mnenne. Horom Iocyapt Hmneparop nomen n sany, n xoropo oxnann ero
xyneuecrno n memancrno, n x rya nomen, urot cntmart, uro onn yyr ronopnrt; n no npourennn
roro xe nossnannx, onn omnm ronocom orneuann: Mt roront xeprnonart ree, oren nam, ne rontxo
cnonm nmymecrnom, no n coom. H ryr xe nauanact nonncxa enexnoro noxeprnonannx [127 -
Fecryxen-Pmmnn A.. Vxas. cou. C. 378.].
A n +ro npemx noponocrn napcxoro nnsnra n Hepnonpecrontnym ocyxann n cranxe
Hanoneona: nopxne, npnnanexanmne x camtm snamennrtm cemtxm, xnnn ram (n Mocxne A.B.) n
cnoem xpyry n xax t nne nnnxnnx nopa. Onn tnn menee napenopnamn n no+romy onee
rpaxanamn. Orroro-ro rocyapn rax neoxorno npnesxann rya, n +ror omnpnt ropo nopxn,
xoropte ycxontsann or nx nnacrn naroapx cnoemy nponcxoxennm, cnoe snarnocrn, n xoroptx
onn nce-raxn ntnyxent tnn manrt.
Heoxonmocrt npnnena Anexcanpa n +ror ropo. On ornpannncx rya ns Hononxa,
npemecrnyemt cnonmn nossnannxmn n oxnaemt nacenennem. Hpexe ncero, on noxnnncx cpen
copanmerocx nopxncrna. Tam nce nocnno nennuecrnennt xapaxrep: copanne n ocroxrentcrna,
ntsnanmne ero, oparop n nnymennte nm pesonmnnn. H ne ycnen on xonunrt cnoe peun, xax y ncex
ntpnancx ennoymnt omn xpnx. Co ncex cropon pasanannct cnona: Iocyapt, cnpamnnare
uro yrono! Mt npenaraem nam nce! Fepnre nce!
Anexcanp ronopnn norom peun n xynnam, no onee xparxo. On sacrannn npouecrt nm ro nossnanne,
re Hanoneon nastnancx xonapntm Monoxom, xoropt c nsmeno n yme n noxntntmn cnonamn na
ycrax xnnncx, urot crepert Poccnm c nnna semnn!
Ionopxr, uro npn +rnx cnonax na ncex myxecrnenntx, saropentx nnnax, xoroptm nnnnte opot
npnanann pennn nn, nnymnrentnt n nxn, noxnnnoct ntpaxenne cnntno xpocrn. Inasa
sacnepxann n pyxn ntrxnynnct, norpxcax xynaxamn, a sarnymennte nocxnnnannx n cxpexeranne
syon yxastnann cnny nosmymennx. Pesyntrar ne samennn cxasartcx. Hx crapmnna, nspannt nmn,
oxasancx na ntcore: on nepnt nonncan 50 rtcxu pyne, ne rpern cnoero cocroxnnx, n na pyro
xe ent npnnec +ro.
Kynnt pasenxmrcx na rpn xnacca, xaxomy ns xoroptx tno npenoxeno onpeennrt pasmept
cnonx nsnocon. Ho onn ns nnx, npnuncnennt x nocnenemy xnaccy, oxnnn npyr, uro ero
narpnornsm ne nounnxercx nnxaxnm rpannnam. On ryr xe nanoxnn na cex xonrpnynnm, anexo
npentmammym npenoxennym cymmy. pyrne roxe nocneonann ero npnmepy, n ontme nnn
mentme crenenn.
Ionopxr, uro +ror narpnornuecxn ap Mocxnt ocrnran nyx mnnnnonon pyne. pyrne
ryepnnn nonropnnn, rouno +xo, +ror nannonantnt xpnx, pasanmncx n Mocxne [128 - Hoxo n
Poccnm: Memyapt amranra / Ipa] e-Cermp. M. 2002. C. 114.], nncan amranr Hanoneona
unnnnn Hont e Cermp.
O npnese rocyapx ronopnnn n na ynnnax, n n nopxncxnx canonax: Hpnnecnn yxas ropoy
Mocxne o npecroxme onacnocrn n o cxopemem noopyxennn ncxxoro snannx nme. Cne nsnecrne
ncex nopasnno n nponsneno axe n napoe camte nenpnxrnte ronxn, sannctnan n +rn nn xnxst
.M. Bonxoncxn. Bmecre c cnm ysnann, uro n rocyapt eer cma ns apmnn. Bce xe cnn nsnecrnx
npnnes cma ren. artmranr xnxst Tpyenxo. roruac noexan x Pacronunny, ysnan, uro rocyapt
yer x neuepy n Kpemnencxo nopen, no uro namn apmnn nnuero ne norepxnn n arannn ne tno; ne
menee nce ncrpenoxeno n ropoe [129 - Bonxoncxn .M. nennnx 1812 // 1812 ro Boennte
nennnxn / Cocr., ncryn. cr. A.I. Tapraxoncxoro. M. 1990. C. 106.].
B rom, uro arannn ne tno, yenn Bonxoncxoro Pocronunn, no nnmt nocne pasronopa c
rocyapem crano nonxrno ncrnnnoe nonoxenne neme: 12-ro noyrpy x noexan no nopen. Iocyapt
tn y moneny n Coope. Hapoy creuenne yxacnoe, xpnuann Vpa n recnnnnct cmorpert ero.
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
Hpnexann c nnm Apaxueen, Fanamon, Bnmxon. c nnm ronopnn naenne; nauantnte mept, xaxercx,
tnn neyont, pacrxnyrt nocxa n anexo pernponannct, nenpnxrent npopancx x Opme n
npnnnsnncx x Cmonencxy, no c manom uacrtm, n orcrynnn, no cnnt ero npenocxont n, xaxercx,
xnno namepen nrn na Mocxny. Mnorne yxe ncnyrannct, npnexann ns epenent, a ns apmnn
mnoxecrno ooson nopornnnct, nopox axe ns Cmonencxa npnnesnn cma.
Ormernm, uro, cyx no pasronopy Bonxoncxoro c rocyapem, nepcnexrnnt cpaxennx sa Mocxny
crann ouennnt nx npnnnxenntx x nmneparopy nentmox yxe x cepenne nmnx. Hecnyuano
npncyrcrnonanmn na copannn n Cnoocxom nopne C.H. Innnxa, xoropt, no ntpaxennm Herpa
Bxsemcxoro, tn poxen napontm rpnynom, no rpnynom saxonntm, rpnynom npannrentcrna, n
xonne cnoe peun nponsnec: Mt ne onxnt yxacartcx; Mocxna yer cana. Tem camtm on
oropomnn aynropnm: Ena ntpnanoct ns ycr monx +ro poxonoe cnono, nexoropte ns Bentmox n
Hpenocxonrentntx npnncrann. Onn xpnuann: Kro nam +ro cxasan? pyrne cnpamnnann: Houemy
nt +ro snaere? He cmymaxct yxom, x npoonxan: Mnnocrnnte Iocyapn! Bo-nepntx: or Hemana
o Mocxnt ner nn npnpono, nn ncxyccrnenno oopont, ocrarouno x ocranonnennm cnntnoro
nenpnxrenx. Bo-nroptx: ns ncex oreuecrnenntx neronnce namnx xncrnyer, uro Mocxna npnntxna
crpaart sa Poccnm. B-rpertnx (n, a For, urot ctnnct mon cnona): caua Mocxnt yer
cnacennem Poccnn n Enpont [130 - Innnxa C.H. 3anncxn o 1812 roe. CH. 1836. C. 19.].
Taxnm opasom, y mocxoncxnx nnacre tno eme nexoropoe npemx nx anannsa camtx pasnnuntx
napnanron pasnnrnx cotrn n npnnxrnx coornercrnymmnx mep. Ona ns +rnx mep tna osnyuena
cosanne Komnrera no oprannsannn mocxoncxo mnnnnnn nnn naponoro ononuennx no
npecearentcrnom Pocronunna. B ononuenne npnnnmannct nce, xro mor nocnrt opyxne: orcrannte
o]nnept, coxpanxnmne npexnn unn, rpaxancxne unnonnnxn, nonyuanmne unn panrom mentme, a
raxxe xpenocrnte, ornymennte xosxenamn na nony, no ne nce, a xaxt ecxrt, npana, c
nponnanrom na rpn mecxna. Hepntm, xro ncrynnn n ononuenne, cran ror xe Innnxa, yocroennt
rocyapem sa cnom orxponennocrt eme n opena cn. Bnanmnpa IV crenenn.
A eme emy npyunnn rpncra rtcxu pyne na oprannsannm ononuennx. Pocronunn rax n cxasan emy:
Pasnxstnam nam xstx na nce nonesnoe nx oreuecrna, a pyxn na rpncra rtcxu +xcrpaopnnapno
cymmt.
Ho ne nce tno rnaxo. Knxst Bonxoncxn nncan: 15-ro n Cnoocxom nopne nopxne n
xyneuecrno copannct. Hpnexan Pocronunn n c nnm crarc-cexperapt Bnmxon, npounn yxas o
neoxonmocrn noopyxennx, o npenocxocrne cnn nenpnxrenx pasnoepxanntmn nocxamn. Tyr xe
cornacnnnct art no 10-rn uenonex co cra ym. Ce yxacnt naop naunyr cxopo rontxo n semne
ryepnnn, a xynnt, ronopxr, amr 35 mnnnnonon.
Ipa] Mamonon ne roxmo ]opmnpyer nonx, no n nentm nmennem xeprnyer. emnon raxxe aer
nonx, n nce nanpamr o]nnepon. Hapo nect n nonnennn, crapaercx ysnart o cem naope.
uopmnponart nonxn xorxr nemne n xonnte, npnnnmart nme es mept n crapee nonoxennoro,
oexa n cmypom xa]rane no xoneno, xymax xoxano, mnpanapt, cnanan, a manouxa
*censored*nnax n na ne cnepen no xostptxom xpecr n nensent rocyapx. Orxptnamrcx ontmne
neocrarxn n opyxnn, n o]nnepax cnocontx, n cxopocrt n npemx ena nn onycrxr ycnex n
nopxounom ]opmnponannn nonxamn. Tyr xe n copanne npnexan rocyapt n, nsxcnnn eme
npnunnt, yrnepnn cne nonoxenne. Hpounn mrar cnx nonxon n pasexannct.
B npnneennom cnnerentcrne opamaer na cex nnnmanne cnonocoueranne yxacnt naop.
Vxacntm, r. e. onontno omyrnmtm, on tn ne rontxo nx nopxncxoro mxera, no n nx xpecrtxn,
uacrt xoroptx n nnpany ne ouent-ro xorena noenart. B cneymmne nn xnxst Bonxoncxn ormernr:
Tyr nauancx naop n Mocxoncxoe ononuenne 10-ro uenonexa. Kpecrtxne xanxo yntnt, x nx crapancx
oopxrt Ftn na cxoxe xpecrtxn npn ntope nme na ononuenne, xanxne cnent nnen. Oraua
oxonrcx, ronopxr, cntme 60 p., myxnxn xe sect ouent ent..
A nor eme onn nnrepecnt momenr: 22-ro (oxrxpx A.B.) npnxasunx mo noexan n pocnannt n
nones Maxapxy orart n ononuenne sa ntxncrno. Hs xoro xe cocroxno ononuenne, ecnn rya
oranann sa ntxncrno?
Bnnmo, n n oxpyxennn Anexcanpa I ne nce pasenxnn ero narpnornuecxn onrnmnsm: Bor eme
ono ocroxrentcrno, xoropoe cnyunnoct no npemx npetnannx Iocyapx n Mocxne n o xoropom
ymonuart x nouen t npecrynnennem. nopxncrno Pxsancxo ryepnnn, n xoropo nmen x neontmym
epennm, ysnan o nossnannn Hmneparopa x nepnonpecrontno cronnne Mocxne, nemenenno ntcnano
cnonx enyraron, cocroxmnx ns yesntx npenonrene nopxncrna, c rem, urot onn, no npnese n
Mocxny, noneprnyn cex x cronam Iocyapx, onecnn Ero Bennuecrny, uro Pxsancxoe nopxncrno
rorono nocrannrt na samnry Oreuecrna mecrtecxr rtcxu nonnon, noopyxenntx n
omynnponanntx. Cam xe ryepncxn npenonrent cero nopxncrna, Hen mnrpnennu Hsmanon, n
uncne enyraron, no onesnn cnoe, ne tn.
enyrart, uacrtm mne snaxomte nmn, no npnese n Mocxny ocranonnnnct n ome ryepncxoro
cnoero npenonrenx Hsmanona, uro y Mxcnnnxnx nopor, n na pyro ent xnnnnct x mnnncrpy
nonnnnn, renepan-amranry Fanamony, npocx ero, uro on onoxnn o nnx Iocyapm Hmneparopy.
Ienepan Fanamon npnnxn nx camtm nenarocxnonntm opasom, xpnuan na nnx, ronopx, xax cmenn
onn ornyunrtcx or onxnocre cnonx; n xora enyrart orneuann, uro onn +ro cenann no omemy
npnronopy nopxncrna n c nnunoro osnonennx r-na Pxsancxoro rpaxancxoro ryepnaropa Fyxapnna,
rora Fanamon cxasan, uro on cenaer crporoe nstcxanne, n nourn ntrnan nx or cex.
Xorx enyrart Pxsancxo ryepnnn upesntuano ocxopnnnct n oropunnnct raxnm neennxarntm
nocrynxom c nnmn renepana Fanamona, onaxo x ne oruannannct n oparnnnct x
rnannoxomanymmemy n Mocxne, rpa]y Pacronunny, xoropt n npnnxn nx ouent nexnnno n nacxono.
Onn, oxcnnn emy npnunny cnoero npnesa n Mocxny, ne ymonuann o nocrynxe c nnmn renepana
Fanamona, n rpa] Pac-ronunn, nopnnax nocrynox Fanamona, oeman n ror xe ent onoxnrt o nnx
Iocyapm Hmneparopy. Ha pyro ent pano uepes Mocxoncxym nonnnnm npnxasano nm tno
ntexart nemenenno ns cronnnt. Onn c cepnem, npencnonnenntm ropecrn, uro ne nnenn Iocyapx
n ne ntnonnnnn na nnx nosnoxennoro npenopyuennx Pxsancxnm nopxncrnom, nosnparnnnct
nocnoxcn. uro onxno ymart o renepan-amranre, mnnncrpe nonnnnn Fanamone? Hcxpenno nn on
nmnn naroerenx cnoero, Iocyapx Hmneparopa, n ncrnnnt nn tn ctn Oreuecrna? Ho nocrynxy
ero moxno ycomnnrtcx [131 - Fecryxen-Pmmnn A.. Vxas. cou. C. 383.].
oannm, uro renepan A.. Fanamon n nepnte nn nont nmen nosmoxnocrt nnuno ncrpernrtcx c
Hanoneonom, ntnonnxx nopyuenne Anexcanpa I. Ho neperonopt +rn saxonunnnct nnuem, ocranoct
nnmt npeanne, uro, xora Hanoneon cnpocnn Fanamona o camo xparuame opore na Mocxny,
Fanamon ornernn: Ecrt necxontxo opor, rocyapt. Ona ns nnx neer uepes Honrany.
V Anexcanpa I n Pocronunna tno mnoro npemenn, urot ocynrt camte pasnte nonpoct.
Hanepnxxa, ronopnnn onn o pasnopaunnammemcx ene xyneuecxoro ctna Bepemarnna, n o cyte
cnxsannoro c +rnm enom mocxoncxoro nour-npexropa Knmuapena, n o nosmoxnom ncxoe
renepantnoro cpaxennx c Hanoneonom, morna nn ocyxartcx npn +rom n neuantnax yuacrt Mocxnt?
Mt moxem +ro nnmt npenonarart.
Hror nonensxnnennm mocxnnue, rorontx cnxrt nocnenmm pyamxy, nonen Anexcanp: n
npncyrcrnnn npnnnxenntx nentmox on onxn Pocronunna, pacnenonan ero, cxasan, uro on nectma
cuacrnnn, uro on nospannxer cex c rem, uro nocernn Mocxny n uro nasnaunn renepan-
ryepnaropom Pocronunna. Hpncyrcrnonanmn ram xe Apaxueen cxasan Pocronunny, uro sa nce
npemx ero cnyxt napm, ror nnxora ne onnman n ne nenonan ero, uro cnnerentcrnonano o
nonyuennn Pocronunntm ntcmero snaxa narononennx.
B nout na 19 nmnx rocyapt, nepe oresom ns Mocxnt, oran Mocxny n nonnoe pacnopxxenne
Pocronunny: Hpeocrannxm nam nonnoe npano enart ro, uro courere nyxntm. Kro moxer
npennert cotrnx? n x conepmenno nonaramct na nac. Kax merxo nannmer o +rom cam
Pocronunn, Anexcanp ocrannn ero nonnonnacrntm n oneuenntm ero onepnem, no n camom
xpnrnuecxom nonoxennn, xax noxnnyroro na nponsnon cytt nmnponnsaropa, xoropomy nocrannnn
remo: Hanoneon n Mocxna. Cnoe nonnoe onepne x Pacronunny nmneparop oosnaunn
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
npncnoennem emy rnryna rnannoxomanymmero nce Mocxno n ryepnne. Mexy crpox unraercx
onee nnrepecno: noxoxe, uro no npemx mocxoncxnx ece rocyapx c Pocronunntm, nepcnexrnna
coxxennx Mocxnt ocyxanact neonoxparno.
Kpome roro, Pocronunn tn nasnauen nauantnnxom ononuennx mecrn npnrpannuntx c Mocxno
ryepnn: Tnepcxo, pocnancxo, Bnanmnpcxo, Pxsancxo, Kanyxcxo n Tyntcxo. Omee uncno
ononuennen onxno tno cocrannrt 116 rtcxu uenonex. 3a cyrxn ononuenne tno copano, no n cnny
e]nnnra opyxnx, nemanax uacrt ns nnx tna noopyxena nnxamn. Hnmt nxrax uacrt ononuennen
nmena npn cee ornecrpentnoe opyxne. Tem ne menee ononuennt reponuecxn npoxnnnn cex n
Foponncxom cpaxennn, omax uncnennocrt mocxoncxnx ononuennen, npnnxnmnx yuacrne n +ro
xpononponnrno nrne, cocrannna nopxxa 19 rtcxu uenonex.
Eme 16 nmnx nopxncxoe copanne Mocxnt ntpano nauantnnxa Mocxoncxoro ononuennx,
rnannoxomanymmero Mocxoncxo noenno cnnt. Hm cran M.H. Kyryson, nonyunnmn
nanontmee uncno ronocon 243, nropoe mecro sanxn cam Pocronunn. Hourn ononpemenno n
nopxne Herepypra raxxe ntnpamr Kyrysona nauantnnxom cnoero ononuennx. B nrore nmneparop
yrnepxaer Kyrysona nauantnnxom nerepyprcxoro ononuennx. B Mocxne ononuennem yer
xomanonart rpa] M.H. Mopxon. B ycnonnxx orcrynnennx pyccxo apmnn n nenpexpamammnxcx
pacnpe mexy Farparnonom n Fapxnaem (Farparnon sa rnasa nastnan cnoero conepnnxa Fonra, a
n rontxo) Kyryson cranonnrcx uyrt nn ne enncrnenno naexo Poccnn. 5 anrycra cosannt
Anexcanpom Ocot xomnrer ntnpaer ns mecrn xannaryp na nocr rnannoxomanymmero
xannarypy Kyrysona. Ho rocyapt mennr c ero nasnauennem.
6 anrycra Pocronunn opamaercx x rocyapm c nnctmom, n xoropom rpeyer nasnauennx Kyrysona
rnannoxomanymmnm ncemn poccncxnmn apmnxmn: Iocyapt! Bame onepne, sannmaemoe mnom
mecro n mox nepnocrt amr mne npano ronopnrt Bam npany, xoropax, moxer trt, n ncrpeuaer
npenxrcrnne, urot oxonrt o Bac. Apmnx n Mocxna oneent o oruaxnnx cnaocrtm n
esecrnnem noennoro mnnncrpa, xoroptm ynpannxer Bontnoren. B rnanno xnaprnpe cnxr o 10
uacon yrpa; Farparnon nournrentno epxnr cex n cropone, c nny nonnnyercx n no-nnnmomy xer
xaxoro-nnyt nnoxoro ena, urot npexnnrt cex xomanymmnm oenmn apmnxmn Mocxna
xenaer, rocyapt, urot xomanonan Kyryson. Pemnrect, Iocyapt, npeynpenrt nennxne
ecrnnx n oruaxnnn, uro onxen Bam nocnart +ro onecenne, no ero rpeymr or menx mox uecrt
n npncxra. Pocronunn n cnoem penepryape: mano roro, uro Fapxna ne pyccxn, rax eme n
ynpannxer nm xaxo-ro Bontnoren.
Haxonen, 8 anrycra Anexcanp nonnctnaer pecxpnnr o nasnauennn Kyrysona
rnannoxomanymmnm:
Knxst Mnxann Hnnapnononnu! Hacroxmee nonoxenne noenntx ocroxrentcrn namnx
ecrnymmnx apmn, xorx n npemecrnyemo tno nauantntmn ycnexamn, no nocnecrnnx ontx ne
orxptnamr eme ro tcrpo exrentnocrn, c xaxonom nanexano t ecrnonart na nopaxenne
nenpnxrenx. Coopaxax cnn nocnecrnnx n nsnnexax ncrnnnte romy npnunnt, naxoxy nyxntm
nasnauenne na ncemn ecrnymmnmn apmnxmn onoro omero Inannoxomanymmero, xoroporo
nspanne, cnepx nonncxnx aponann, ocnontnanoct t n na camom crapmnncrne. Hsnecrnte
noennte ocronncrna namn, nmont x Oreuecrny n neonoxparnte ontrt ornnuntx namnx nonnron
npnoperamr nam ncrnnnoe npano na cnm Mom onepennocrt.
Hsnpax nac nx cero naxnoro ena, npomy Bcemorymero Fora, a narocnonnr exnnx namn x
cnane Poccncxoro opyxnx, n a onpanaer rem cuacrnnnte naext, xoropte Oreuecrno na nac
nosnaraer. 8 anrycra 1812 r. [132 - Mnxanoncxn-annnencxn A.H. Oreuecrnennax nona:
mnnenoe nsanne, 18121912. CH. 1912. C. 81.].
Hemanym pont ctrpano n +rom pemennn nnctmo Pocronunna, o uem napt ronopnn cnonm
npnnnxenntm. B Mocxne nsnecrne o nonom rnannoxomanymmem ncrpeuamr nnxonannem, cnxstnax
c nnm naexy na cxopym noey na nparom. Pa n mocxoncxn rpaonauantnnx. Ho npoer xaxnx-
ro ner ecxrt, n Pocronunn nectma cxenrnuecxn onennr re anrycroncxne nn: Mocxna ana nonoe
oxasarentcrno neocrarxa n naropasymnn. Hpn necrn o ero nasnauennn nce ontxnenn or paocrn,
nenonannct, nospannxnn pyr pyra.
Hasnauenne Kyrysona, xax +ro nn noxaxercx crpanntm, nexano n rom xe pycne, uro n nasnauenne
Pocronunna na Mocxny. Omecrny poccncxomy naoen Fapxna, no xomanonannem xoroporo
apmnx nocroxnno orcrynana. H rora Anexcanp npnsnan Kyrysona, xopomo ronopnnmero no-pyccxn
ro, uro or nero xorenn ycntmart. Opamaer na cex nnnmanne nopasnrentnax ynepennocrt omecrna,
uro onornast Mnxann Hnnapnononnu n ecrt ra nonmenax nanouxa-ntpyuanouxa, cnoconax
onnm maxom cnacrn n Mocxny, n Poccnm: Bect napo n paocrn or nasnauennx Kyrysona
rnannoxomanymmnm na oenmn apmnxmn. On nce nonpannr n cnacer Mocxny. Fapxna ry]nx, nm
nce neonontnt; c camo Bnntnt on nce naxocrnr rontxo. noxnxnyct, uro Fonanapry ne nnart
Mocxnt, ne mor cepxart nocropra unnonnnx pocronunncxo xannenxpnn A.. Fynraxon.
Onaxo n ero xe mocxoncxom nnctme or 13 anrycra 1812 roa ecrt n pyrne noponocrn: 3ect
ontmax cymaroxa. Fat, myxecxoro n xencxoro nony, ypannct, ronony norepxnn; nce eyr orcma,
cntma, uro Cmonencx sanxr ]pannysamn. 3ra nnrara c ontme ocronepnocrtm cosaer xaprnny
Mocxnt nepe caue ee ]pannysam.
O +rom xe nncan n xnxst Bonxoncxn: 19-ro tno oxnneno, urot xenammne noxynann
opyxne, a namn nocxa orcrynnnn yxe sa Bxstmy. Kyryson yxe npnexan n npnnxn xomany. Bce
nnnxr Fapxnax n oruannamrcx. Hs Mocxnt mnoxecrno ntesxamr n nce n crpaxe, uro nce oma yyr
xeut. Ennym naexy nce nonaramr na pacnopxxennx Kyrysona n xpapocrt nocx. Oxnamr cma
rocyapx. Hynnxa payercx n nonaraer ontmym naexy na xnxsx Kyrysona, ynepxxct, uro on yer
ecrnonart nacrynarentno.
Cxontxo nnrepecntx noponocre ysnaem mt ns +rnx nennnxontx sannce! C ono cropont,
nnont n Hepnonpecrontnym xann rocyapx, nosnarax na nero naexy na cnacenne. C pyro
cropont, yxe nonsnn no ropoy cnyxn o yymnx noxapax, xorx o caun Mocxnt ocrananoct eme
nemano npemenn.
Hoxap
Mocxnt 3 (15) cenrxpx 1812 roa. Bn ns Kpemnx n cropony Bocnnrarentnoro oma. Ipanmpa HH.
Pyrenaca. 1813 r.
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
Hoxap
Mocxnt n 1812 roy. Xy. H.A. Knen. 1830 r.

Anexcanp I n uaconcxnn saronop
B nauane nmnx 1812 roa mocxnnun ysnann, uro n ropoe pacxptr saronop. anm cnono ouennny,
Fecryxeny-Pmmnny:
Hmnx 3 nx ntano n Mocxne cneymmee neuarnoe oxnnenne: Mocxoncxn noennt
ryepnarop, rpa] Pacronunn, cnm nsnemaer, uro n Mocxne noxasanact epsxax ymara, re, mexy
npounm nsopom, cxasano, uro upannyscxn nmneparop Hanoneon oemaercx uepes mecrt mecxnen
trt n oenx Poccncxnx cronnnax. B 14 uacon nonnnnx ortcxana n counnnrenx, n or xoro ntmna
ymara. On ecrt ctn Mocxoncxoro nropo rnntnn xynna Bepemarnna, nocnnrannt nnocrpannem n
pasnpamennt rpaxrnpnom eceom.
Ipa] Pacronunn npnsnaer nyxntm onapoonart o cem, nonarax nosmoxntm, uro cnncxn cero
mepsxoro counnennx mornn orn o cneennx n nerxonepntx, n naxnonntx nepnrt nenosmoxnomy.
Bepemarnn xe counnnrent n ryepncxn cexperapt Memxon, nepenncunx nx, npeant cyy n
nonyuar onxnoe naxasanne sa nx npecrynnenne [133 - Fecryxen-Pmmnn A.. Vxas. cou. C. 385.].
eno o nsmene xyneuecxoro ctna Bepemarnna crano paspacrartcx xax cnexnt xom. Pocronunn
paccmarpnnan ero xax nauano onee macmranoro paccneonannx npaxeno exrentnocrn
mocxoncxnx maconon, nosrnannxn xoroptx ecrnnrentnt crarcxn conernnx ueop Herponnu
Knmuapen, nour-npexrop mocxoncxoro nouramra.
Knmuapen cran maconom n 1780 roy (sa mecrt ner o camoro Pocronunna), nnsxo comemnct c
Hnxonaem Honnxontm, coxpannn pyxy o xonna ne onantnoro nsarenx. Hmenno x Knmuapeny
npnexan Honnxon nocne orcnxn n Bnnccentyprcxo xpenocrn (ocnoonn ero Hanen I). Ono n
nonxrno eme n 1782 roy n maconcxo nepapxnn Honnxon xnnxncx npecearenem npexropnn
noctmo nponnnnnn (ro ecrt Poccnn), a Knmuapen onnm ns nxrn unenon +ro npexropnn.
3ro o nnx nncan Pocronunn n cnoe 3anncxe o maprnnncrax: Ho nocmecrnnn na npecron
nmneparopa Anexcanpa, Maprnnncrt, ne nonepraxct nn crecnennxm, nn npecneonannm, ne tnn
onaxo xe n cope. Hpexnn rpoccmecrep nx Honnxon, c nymx nnn rpemx nnsxnmn pystxmn, nen
cxpomnym xnsnt n epenne no Mocxnom; onn ne nncann nnuero, n nocrynxax cnonx conmax
xpanmm ocropoxnocrt. On pexo tnan n Mocxne, re ocranannnnancx y Knmuapena; xaxercx axe,
uro pasrpom, nocrnrmn nx npn Exarepnne, nnyman nm poocrt n neonepunnocrt. He panee xax n
1806 roy, no npemx cosnannx mnnnnnn, cexra nonxna ronony, onxrt ntcrynnna napyxy n npnopena
naxnoe snauenne na ntopax. Knxstx Tpyenxne, Honyxnn, Knmuapen, xnxst Iarapnn, Kyryson n
cornn pyrnx conpannct na cxoxax, nx npenapnrentnoro ocyxennx naxnemnx en.
Hrax, Mocxna npocro cxonnme maconon, rnannt ns xoroptx Knmuapen. H net na xaxoe mecro
npones, na noury! Heapom noura tna ono ns rnanntx nene penonmnnonepon no nce npemena.
Pocronunn o raxo crenenn ne onepxn Knmuapeny, uro axe npeynpexan Anexcanpa I o
onacnocrn nepectnart cexpernte ymarn uepes mocxoncxn nouramr, xya, n rom uncne, mornn
npnxonrt n re camte npaxecxne rasert, nensypnponanne xoroptx tno oxsarentno. Hnrepecno, a
cam Anexcanp, onpeenxx Pocronunna n Mocxny, oratnancx, uem n nepnym ouepet samercx
nononcneuennt rpaonauantnnx n Hepnonpecrontno?
Pocronunn tn ynepen: maprnnncrt nnxya ne ncuesnn, xax n nanart ner nasa onn, onnnernopxx
coo nxrym xononny, nneryr cnom nayrnny saronopa, ocoenno mnoro nx n Mocxne, a n n camo
cronnne. Fonee roro, onn rontxo roro n xyr, urot, rax cxasart, orxptrt nopora Mocxnt
Hanoneony. Hntmn cnonamn, ecnn ncnomnnrt nocrynart namero neannero npomnoro, xnacconax
opta co npemenem rontxo ycnnnnaercx. H uem nnxe noxoxr ]pannyst x Mocxne, rem axrnnnee n
narnee neyr cex nnyrpennne nparn.
A noromy pemnrt cyty Bepemarnna onxen ne xro nno, xax. cam rocyapt: 3ror Bepemarnn,
ctn xynna 2- rnntnn n sanncan nmecre c nnm, no+romy nsxr or renecntx naxasann. Ero eno ne
moxer onro npoonxartcx n cyax; no ono onxno nocrynnrt n Cenar n rora sarxnercx naonro.
Mexy rem nao cnemnrt nponsneennem n ncnonnenne npnronopa, n nny naxnocrn npecrynnennx,
xoneann n napoe n comnenn n omecrne. ocmenmct npenoxnrt Bamemy nmneparopcxomy
Bennuecrny cornacnrt npanocyne c Bamem mnnocrnm: npncnart mne yxas, urot Bepemarnna
nonecnrt, nosnecrt na nncennny n norom cocnart n Cnnpt n xaropxnym paory. npnam camt
ropxecrnennt nn +ro +xsexynnn n nnxro ne yer snart o nomnnonannn o rex nop, noxa x ne
nponsnecy ero [134 - Honon A.H. eno Bepemarnna n Cenare. C. 4].
Mocxoncxn renepan-ryepnarop ocraercx nepen camomy cee: rax xe, xax sa necxontxo mecxnen o
+roro on npocnn rocyapx o camom ntcoxom xanonannn, urot sarem orxasartcx or nero, rax n renept
on ymaer, npexe ncero, ne o saxonnocrn naxasannx, a o rom, xaxoe nneuarnenne ono nponsneer na
omecrno. nx Pocronunna naxno n ro, xax on cam yer ntrnxert npn +rom. K romy xe, xax mt
ynnnm n antnemem, noospennx Pocronunna o nannunn n Mocxne nxro xononnt oxaxyrcx
concem ne ecnounenntmn, nmenno ee npecrannrenn n npnyr na Hoxnonnym ropy, urot ntpasnrt
cnon nepnonoannnuecxne uyncrna.
Tem ne menee Anexcanp ne onennn ntymxy rpa]a, nonpoc o Bepemarnne tn paccmorpen n
Komnrere mnnncrpon, ntnecmem 6 nmnx cneymmee pemenne: Cy na Bepemarnntm. xonunrt no
ncex mecrax es ouepen n, ne npnnox oxonuarentnoro pemennx n ncnonnenne, npecrannnn onoe x
mnnncrpy mcrnnnn nx oxnaa Ero Hmneparopcxomy Bennuecrny. Bepemarnna xe coepxart mexy
rem no nanxpenuamnm npncmorpom [135 - H.H. Canrtxon u.B. Pocronunny. 6 nmnx 1812 r. //
yponnn H.u. Oreuecrnennax nona n nnctmax conpemennnxon. C. 46.].
B Herepypre ne ornecnnct x eny Bepemarnna c ro ceptesnocrtm, c xaxo cmorpen na nero
Pocronunn, npnnoxnnmn maxcnmantnte ycnnnx x yxecrouennm nosmoxnoro naxasannx. Heapom
yxe nocne npnronopa Bepemarnny on yer nncart n Cenar, uro naxonr npecrynnenne Bepemarnna
camonaxnoe n n rom cnyuae, ecnn t on enncrnenno nepenen Hpoxnamannm n peut Hanoneona; no
xax on ecrt counnnrent ce epsxo ymarn, n nncan ee nmenem npara Poccnn ro ero cneonano
naxasart xnyrom n cocnart n Hepunncx n paory [136 - Bepemertencxn H.B. eno o Bepemarnne n
Memxone // uOHP. Kn. 4. 1866. C. 231247.].
B nrore Bepemarnna npnronopnnn x xaropre n Hepunncxe. Ho 2 cenrxpx 1812 roa ero nocrnrna
xya onee rparnuecxax yuacrt. Hn n xaxo Hepunncx xyneuecxoro ctna ne nonesnn, epxa o
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
npemenn n Mocxoncxo rmptme. B ror ent on tn pacrepsan nosyxenno ronno y oma
Pocronunna na Hyxnxe.
Bnocnecrnnn ecrnnx Pocronunna tnn ocyxent camnm Anexcanpom I, xoropomy nnuno
npnmnoct nsnnnxrtcx nepe ornom Bepemarnna (n 1816 roy, no npemx cnoero nnsnra n
Hepnonpecrontnym, rocyapt, crpemxct sarnanrt nnny nepe xynnom, oapnn ero 20 000 pynxmn n
pnnnnanrontm nepcrnem). eno Bepemarnna tno saxptro n 1816 roy. Ftnmero nour-npexropa
Knmuapena xe nosnparnnn ns cctnxn onontno cxopo, nepnyn emy xanonanne, a n 1816 roy on tn
Btcouamnm Ero Hmneparopcxoro Bennuecrna yxasom Hpannrentcrnymmemy Cenary, n
nosnarpaxenne sa norepnennoe yanenne or onxnocrn, nponsneennoe no ocroxrentcrnam 1812 r.
roramnnm mocxoncxnm mecrntm nauantcrnom, Bcemnnocrnneme noxanonan n rante conernnxn n
oneuen snannem cenaropa [137 - Bepemertencxn H.B. Vxas. cou.].
Hnnmmnnannx na Coopno nnoman n Kpemne no cnyuam xoponannn Anexcanpa I. Xy. u. .
Anexceen. 1801 r.

Hanoneon: Bpa1y uoeuy nunepa1opy Anexcanpy
3naxyannx nennocre n nmymecrna ns Mocxnt tna nponeena ornmt ne na camom ntcoxom
yponne. Heyauno tna n nontrxa ntnesrn no omenenme Mocxne-pexe nmymecrno n oenpnnact,
nasnauennax yxnantno na nocnenn ent 31 anrycra. 23 rpyxente apxn cenn na ment nns cena
Konomencxoro. Fontmax uacrt conponoxammnx nx unnonnnxon n paounx pasexanact. B
pesyntrare nenpnnxrnx cnoenpemenntx mep no cnacennm xasennoro nmymecrna nnmt 3 apxn
onntnn o nynxra nasnauennx, 13 tno coxxeno, a 7 ocrannct ]pannysam.
uacrt oenpnnacon nce xe yanoct nocyxy ntnecrn n Hnxnn Honropo n Mypom. To xe, uro ne
yanoct saronnrt, Pocronunn pacnopxnncx pasart ocranmemycx n Mocxne nacenennm. Ho pyxe n
apcenane ocrananoct eme mnoro onee 30 rtcxu, a o ocranmnxcx orpomntx sanacax xononoro
opyxnx n ronopnrt ne npnxonrcx. Ocrannct n Mocxne n orpomnte sanact npoonontcrnnx.
Hecmorpx na xnnte npocuert n esoprannsonannocrt +naxyannn, Pocronunn nonoxnrentno onennn
ee xo: Hocnemnoe orcrynnenne apmnn, npnnnxenne nenpnxrenx n mnoxecrno npntnammnx
panentx, xonmn nanonnnnnct ynnnt, nponsnenn yxac. Bnx cam, uro yuacrt Mocxnt sanncnr or
cpaxennx, x pemnncx coecrnonart oresy manoro uncna ocranmnxcx xnrene. Ionono pyuamct,
uro Fonanapr naer Mocxny cront xe onycreno, xax Cmonencx. Bce ntneseno: xomnccapnar,
apcenan [138 - Mnxanoncxn-annnencxn A. Onncanne Oreuecrnenno nont n 1812 roy. u. 2.
1839. C. 308.].
Hosnee rpa] yrounnn: Ttcxua mecrtcor nounnenntx pyxe n Apcenane tnn orant
Mocxoncxomy ononuennm; uro xe xacaercx o nymex, ro nx tno enxnocro uertpe mecrn]ynronoro
xannpa c na]eramn n nopoxontmn xmnxamn. Onn tnn ornpannent n Hnxnn Honropo o nxoa
nenpnxrenx n Mocxny, xoropt namen n Apcenane rontxo mecrt pasopnanntx nymex es na]eron n
ne orpomnemne raynnt [139 - Pocronunn u.B. Hpana o noxape Mocxnt. M. 1823. C. 46.].
A nenpnxrent, mexy npounm, namen n Apcenane nemano opyxnx, a x romy xe eme n nonoro:
uacrt opyxnx tna nsxra namn ns apcenana n Kpemne; orrya xe tnn nsxrt pyxtx c rpyrom nmecro
xpemne, rpyr xnayr ncera, xora pyxtx nont n croxr n xosnax [140 - Fypront A.X.F.u. Hoxap
Mocxnt n orcrynnenne ]pannyson. 1812 ro. CH. 1898. C. 87.].
Tem ne menee o ycnexe +naxyannn oxnatnan Anexcanpy n Kyryson: Bce coxponnma, Apcenan n
nourn nce nmymecrna, xax xasennte, rax n uacrnte, ntnesent, n nn onn xnrent n ne ne ocrancx
[141 - onecenne xnxsx Kyrysona Anexcanpy I or 4 cenrxpx 1812 r. // Fymarn, ornocxmnecx o
Oreuecrnenno nont 1812 r. (7 uacre, M. 18971903); u.1. C. 96.].
H ecrnnrentno, ntneseno oxasanoct anexo ne nce, uro n crano nsnecrno n pesyntrare
cnennantnoro paccneonannx: 20 cenrxpx 1812 roa Anexcanp norpeonan nponecrn nponepxy roro,
xax tna oprannsonana n nponeena +naxyannx.
B npeocrannennom nmneparopy panopre ono ns npnunn norepn n Mocxne aprnnnepncxoro
nmymecrna tno nasnano ro, uro n nocnennx yxe nxx anrycra mecxna rnannoxomanymmn n
Mocxne r. renepan or nn]anrepnn rpa] Pacronunn mnoroxparntmn neuarntmn a]nmxamn
nynnxonan o conepmenno esonacnocrn or nenpnxrenx, ns xonx n ono or 30 anrycra
nsxcnennem, uro r. rnannoxomanymmn apmnxmn nx cxopemero coennennx c nymnmn x nemy
nocxamn, nepemen Moxacx n cran na xpenxom mecre, re nenpnxrent ne npyr na nero nanaer, n
uro on r. rnannoxomanymmn apmnxmn Mocxny o nocnene xponn xannn samnmart yer n roron
xort n ynnnax partcx.
B ro npemx, xora ]pannyst saxnetnannct n nocropre or ynnenno nmn xaprnnt es ox
canmecx Mocxnt, pyccxne renepant n o]nnept na uem cner npoxnnnann n Kyrysona, n
Pocronunna, n Anexcanpa. Peaxnnx pyccxoro o]nnepcrna na cauy Mocxnt moxer trt
npoemoncrpnponana na npnmepe nennnxono sanncn xnxsx renepan-maopa B.B. Bxsemcxoro,
cenanno n cenrxpe 1812 roa: upannyst n Mocxne! Bor o uero omna Poccnx! Bor nnot
orcrynnennx, nnot nenexecrna, nonopennx nnocrpannen, nnot npocnemennx, nnot,
Apaxueentm, Knenmnxenem, etc, etc nacaxennte, pacnyrcrnom nopa ntpamennte. Foxe! 3a uro
xe? Haxasanne cront nmxme rex nannn! B apmnn rnyxo ponor: na npannenne nce neroymr sa
pernpat or Bnntnt o Cmonencxa [142 - Bxsemcxn B.B. nennnx 1812 // 1812 ro Boennte
nennnxn / Cocr., ncryn. cr. A.I. Tapraxoncxoro. M. 1990.].
B +ro nennnxono sanncn ntpaxeno ornomenne ontme uacrn o]nnepcrna n x nonnrnuecxo
cnryannn n crpane, n n apmnn. Pocronunn n cnoe nenanncrn x nnosemnam tn ornmt ne onnox. H
nnont nce et ornocxrcx sa cuer Apaxueena n ero ennomtmnennnxon, xorx rnannoxomanymmnm
pyccxo apmne, xax mt nomnnm, n +ro npemx tn Kyryson, camt pyccxn ns ncex noenauantnnxon.
Hmenno 3 cenrxpx tno oosnaueno Anexcanpom I n Mann]ecre o ncrynnennn nenpnxrenx n
Mocxny xax ara nauana ]pannyscxo oxxynannn. Iocyapt oparnncx x napoy c nossnannem, n
xoropom ronopnnoct:
C xpanem n coxpymammem cepne xaxoro ctna Oreuecrna neuantm cnm nosnemaercx, uro
nenpnxrent Cenrxpx 3 uncna ncrynnn n Mocxny. Ho a ne yntnaer or cero nennxn napo
Poccncxn. Hanpornn, a noxnxnercx ncxx n xaxt ncxnner nontm yxom myxecrna, rnepocrn n
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
necomnenno naext, uro ncxxoe nanocnmoe nam nparamn sno n npe oparxrcx nanocneox na
rnany nx. Henpnxrent sanxn Mocxny ne or roro, uro npeoonen cnnt namn, nnn t ocnann nx.
Inannoxomanymmn no conery c nepnencrnymmnmn renepanamn namen sa nonesnoe n nyxnoe
ycrynnrt na npemx neoxonmocrn, at c naexnemnmn n nyumnmn norom cnocoamn npenparnrt
xparxonpemennoe ropxecrno nenpnxrenx n nensexnym emy nornent (sect n anee nteneno
anropom A.B.). Cxont nn onesnenno ncxxomy Pyccxomy cntmart, uro Hepnonpecrontnt rpa
Mocxna nmemaer n cee nparon Oreuecrna cnoero; no ona nmemaer nx n cee nycrax, onaxennax or
ncex coxponnm n xnrene. Iopt sanoenarent naexncx, nome n nee, cenartcx nonennrenem ncero
Poccncxoro Hapcrna n npenncart emy raxo mnp, xaxo sanaropaccynr; no on omanercx n
naexe cnoe n ne naer n Cronnne ce ne rontxo cnocoon rocnocrnonart, nnxe cnocoon
cymecrnonart. Copannte n oruacy ontme cocrannxmmnecx cnnt namn oxpecr Mocxnt ne
nepecranyr nperpaxart emy nce nyrn, n noctnaemte or nero nx npoonontcrnnx orpxt exenenno
ncrpenxrt, oxone ne ynnnr on, uro naexa ero na nopaxenne ymon nsxrnem Mocxnt tna
rmernax, n uro no nenone onxen on yer ornopxrt cee nyrt ns ne cnnom opyxnx.
Honoxenne ero ecrt cneymmee: on nomen n semnm namy c rpemxcramn rtcxu uenonex, ns xoroptx
rnannax uacrt cocronr ns pasntx nann nme, cnyxamnx n nonnnymmnxcx emy ne or ycepnx, ne
nx samnrt cnonx oreuecrn, no or nocrtnoro crpaxa n poocrn. Hononnna ce pasnopono apmnn
ero ncrpenena uacrtm xpaptmn namnmn nocxamn, uacrtm noeramn, onesnxmn n rononom
cmeprtm. C ocrantntmn npnmen on n Mocxny. Fes comnentx cmenoe nnn, nyume cxasart, epsxoe
crpemnenne ero n camym rpyt Poccnn n axe n camym pennemym Cronnny yonnernopxer ero
uecronmnm, n noaer emy nono rmecnannrtcx n nennuartcx; no xonen nenuaer eno. He n ry crpany
nomen on, re onn cment mar nopaxaer ncex yxacom n npexnonxer x cronam ero n nocxa, n napo.
Poccnx ne npnntxna noxopcrnonart, ne norepnnr nopaomennx, ne npeacr saxonon cnonx, nept,
cnoot, nmymecrna. Ona c nocnenem n rpyn xannem xponn craner samnmart nx. Bceomee
noncmy nnnmoe ycepne n pennocrt n oxornom n oponontnom npornn npara ononuennn
cnnerentcrnyer xcno, cxont xpenxo n nenoxonenmo Oreuecrno name, orpaxaemoe optm yxom
nepntx ero ctnon. H rax a ne yntnaer nnxro, n n raxoe nn npemx yntnart moxno, xora nce
cocroxnnx Iocyapcrnennte tmar myxecrnom n rnepocrtm? Kora nenpnxrent c ocrarxom oruacy
onee ncuesammnx nocx cnonx, yanennt or semnn cnoe naxonrcx nocpen mnorouncnennoro
napoa, oxpyxen apmnxmn namnmn, ns xoroptx ona cronr npornn nero, a pyrne rpn crapamrcx
npecexart emy nosnparnt nyrt n ne onycxart x nemy nnxaxnx nontx cnn? Kora Inmnannx ne
rontxo cneprna c cex nro ero, no n yrpoxaer nnaennem n ero semnn? Kora ontmax uacrt
nsnypenno n pacxnmenno or nero Enpont, cnyxa no nenone emy, cmorpnr n oxnaer c
nerepnennem mnnyrt, n xoropym t morna ntpnartcx ns-no nnacrn ero rxxxo n necrepnnmo?
Kora cocrnennax semnx ero ne nnnr xonna nponnnaemo em nx cnanonmnx cnoe n uyxo
xponn?
Hpn cront ecrnennom cocroxnnn ncero poa uenoneuecxoro ne npocnannrcx nn ror napo,
xoropt, nepenecx nce nensexnte c nonom pasopennx, naxonen repnennnocrtm n myxecrnom
cnonm ocrnrner o roro, uro ne roxmo npnoperer cam cee npounoe n nenapymnmoe cnoxocrnne,
no n pyrnm epxanam ocrannr onoe, n axe rem camtm, xoropte npornn nonn cnoe c nnm nommr.
Hpnxrno n cnocrnenno opomy napoy sa sno nosanart opom.
Foxe Bcemorymn! Oparn mnnocepnte oun Tnon na monxmymcx Tee c xonenonpexnonennem
Poccncxym Hepxont. apy noopammemy no npane nepnomy napoy Tnoemy opocrt yxa n
repnenne. C nmn a nocropxecrnyer on na nparom cnonm, a npeooneer ero, n, cnacax cex, cnacer
cnooy n nesanncnmocrt Hape n Hapcrn [143 - Hpnannenne x Canxr-Herepyprcxnm
neomocrxm N 75 or 17 cenrxpx 1812.].
Xant, uro Hanoneon ne npounran nonpemx +ro nossnanne, nnaue ero nsrnx na nponcxoxmne n
Mocxne cotrnx tn t nntm. Anexcanp yxe nsnauantno, nnuero ne cxptnax, oxcnnn saauy:
npoepxart Hanoneona n rononom n nycrom ropoe xoporxoe npemx, urot sarem ntnynrt ero
orcrynnrt.
A Hanoneon noxa uro oxnnancx n napcxnx noxoxx Kpemnx, no neonro. Ipannosnt noxap
sacrannn ]pannyscxoro nmneparopa exart ns Mocxnt n narn npemennoe yxptrne n Herponcxom
nyrenom nopne. Orcma emy ocrananoct nnmt nanmart, xax roner n orne rax n ne ocranmaxcx
emy pennxx pyccxax cronnna. Hpana, axe no nopne crexna or xapa narpenannct nacrontxo, uro x
oxnam nenosmoxno tno noorn, no+romy nonoct nmontrnoro nmneparopa oropenn:
ocranancx n Mocxne, noxa nnamx ne oxpyxnno menx. Tora x yexan n saropont nopen nmneparopa
Anexcanpa (Herponcxn nyreno nopen anr.), n nt, moxer trt, npecrannre cee cnny ornx,
ecnn x nam cxaxy, uro rpyno tno npnxnatnart pyxy x narpertm crenam nnn oxnam nopna co
cropont Mocxnt, nxronan on nosnee cnoemy npauy na ocrpone cn. Enent [144 - Tapne E.B.
Hanoneon. M. 1996. C. 306.].
Cnmnonnuntm tno +ro npncrannme: Anexcanp I xnn n Herponcxom nyrenom nopne sa necxontxo
ne o roro, xax npnnxrt nce arpnyrt napcxo nnacrn, a Hanoneon sanxn Mocxny, raxxe
paccunrtnax crart nnacrnrenem, no yxe ne Poccnn, a orpomno nmnepnn.
Hanoneon nanman ns xannera Anexcanpa I ne rontxo sa rem, xax rnnyr n orne napnconannte
nm necrxmne nepcnexrnnt ncemnpnoro rocnocrna. Bet on paccunrtnan uepes Poccnm conepmnrt
noxo na Hnnm, xpynnemym pnrancxym xononnm. Tontxo ocrnrnyn Hnnn, Hanoneon naexncx
oxonuarentno noopnart +xonomnuecxym momt Bennxopnrannn, nx optt c xoropo on ycrponn
xononnantnym noxay. Ho noxaa +ra oxasanact cnnmxom nenpouno: ro ryr, ro ram nponnxann
uepes nee xononnantnte ronapt, cnox na ner nce ycnnnx Hanoneona. Inanno noconnne Anrnnn
no noptny +ro noxat nmneparop cunran anexcanponcxym Poccnm, uepes xoropym xonrpaana
noroxom rexna n Enpony.
Ecrt n eme ono neoxnannoe npenonoxenne: Hanoneon paccunrtnan oxnnrt cex n Mocxne ne
nnaue xax. nmneparopom nce Enpont, nonoro orpomnoro rocyapcrna or Ha-Manma o Vpana. A nx
+roro yxe sapanee sayman npnnesrn n Hepnonpecrontnym camoro nany Pnmcxoro Hnx VII, xoropt n
onxen tn narocnonnrt ero xax yymero nepxonnoro npannrenx enponecxoro xonrnnenra.
3axoren t npnexart nana? A xya t on encx! Hanoneon yxe onaxt ntnnctnan ero cee ns
Hapnxa n 1804 roy, xora nosxenan, urot ror nnuno nosnoxnn na ero sonorym ronony ontmym
nmneparopcxym xopony, noono cnoemy anexomy npemecrnennnxy, xopononanmemy sa ecxrt
cronern o roro Kapna Bennxoro. A uem Hanoneon xyxe nerenapnoro xoponx ]panxon n
nmneparopa 3anaa? 3ror +nnso mnoroxparno onncan ncropnxamn n eme onee xpacouno
xyoxnnxamn net Hanoneon n camt xyntmnnannonnt momenr xoponannn, npoxonnme n
Coope Hapnxcxo Foromarepn, ntpnan ns pyx nant xopony, urot camomy ynenuart cex, a sarem n
cnom xonenonpexnonennym cynpyry [145 - Ratchinski A. Napoleon et Alexander I: La guerre des idees.
Paris. 2002.].
Tax nor, nana Pnmcxn onxen tn npnexart n Mocxny n ne rontxo nomasart Hanoneona na nonoe
napcrno, no n ntcrynnrt oennnrenem n ynn]nxaropom npanocnanno n xaronnuecxo nepxne.
Fnaro, uro xaronnuecxnx cnxmennnxon, nesynron tno n Mocxne n Poccnn ocrarouno, a n nacrna nx
tna nennxa: nemano ]pannyson exano or cnoe Bennxo penonmnnn n Poccnm n nennoxo
npnxnnoct sect. A yx o rom, uro ere pyccxnx nopxn c ercrna yunnn ncemy ]pannyscxomy (sa
+ro ]pannyson n ne nmnn ror xe Pocronunn), n ronopnrt ne npnxonrcx (cm. 1-m rnany Enrennx
Onernna). Hntmn cnonamn, Oreuecrnennax nona 1812 roa tna eme n xpecrontm noxoom npornn
Poccnn. uro xe rora ynnnxrtcx xecroxocrn nanoneononcxnx conar, npoxnnenno x mocxoncxnm
cnxmennnxam, n napnapcrny oxxynanron n npanocnanntx coopax n xpamax.
Bce nosmoxnte canxnnn x noexenno Poccnn Hanoneon npoyman sapanee: +ro n nenocnntnte
xonrpnynnn, n oxsannocrt coepxannx ]pannyscxnx rapnnsonon, xoropte Hanoneon nenpemenno
t nocann na mem poccncxomy napoy, n ]pannyscxne ramoxnn n xpynnemnx noprax, n
orropxenne Vxpannt, Fenopyccnn, Hpnanrnxn, a rnannoe norepx nesanncnmocrn, sa xoropym rax
uacro n c xpononponnrntmn norepxmn cpaxannct namn npexn.
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
uepes npnsmy cront yxacntx nocnecrnn coxxenne Mocxnt ne ntrnxnr raxnm yx
xaracrpo]nuntm, xora ono xnnxercx enncrnenno nosmoxntm cpecrnom ocranonnrt npaxecxym
apmnm, emopannsonart ee n ntnynrt ypartcx nocnoxcn. Tax yman n Anexcanp I, n ero
nasnauenen rpa] Pocronunn.
Bnpouem, Mocxna noxnonnna Hanoneona n na neoxnannt xo nepnynmnct (xora nce yxe
cropeno) n Kpemnt, on npnnxncx. ncxart mnpa c Anexcanpom I, nx uero ntsnan x cee nce roro xe
Hnana Tyronmnna ns Bocnnrarentnoro oma.
Hanoneon npnnxn Tyronmnna n Kpemne 7 cenrxpx. Pasronop npoonxancx nourn nonuaca, n reuenne
xoroporo ronopnn n ocnonnom Hanoneon. O coepxannn nx pasronopa mt moxem cynrt xax no
nnctmam n onecennxm camoro Tyronmnna (nanpnmep, ero nnctmo noncrnymme nmneparpnne
Mapnn ueoponne or 11 noxpx 1812 roa, onynnxonannoe n 1900 roy n Pyccxom apxnne, N 11),
rax n no nocnomnnannxm nanoneononcxoro cexperapx u+na.
Box n xanner, Tyronmnn noxnonnncx Hanoneony, naxonnmemycx n xopomem pacnonoxennn
yxa, uro npoemoncrpnponana ne concem ymecrnax myrxa nmneparopa. On cnpocnn, oxrcx nn o cnx
nop cnport Bocnnrarentnoro oma, uro ]pannyst nx cexr? B orner Tyronmnn nspex oxsarentnte
n raxom cnyuae cnona naroapnocrn n apec nmneparopa sa ero saory o erxx, sa ntenennym
oxpany n r. . Bnnmo, yonnernopnnmnct ornerom Tyronmnna, Hanoneon pemnn npounrart emy
nexnnm o rom, uro ecnn t +ror Pocronunn ne cxer Mocxny, ro ncem mocxnnuam tno t ceuac
rax xe xopomo, xax n nacenennm Bocnnrarentnoro oma.
Pocronunna Hanoneon ncnomnnan ne pas n ne na n cnoem onnunrentnom mononore, npnuem
camtmn neoptmn cnonamn. Morno axe cnoxnrtcx nneuarnenne, uro nocxontxy Mocxna sanxra
]pannysamn, ro n n +rom raxxe nnnonar mocxoncxn renepan-ryepnarop. onecnre o rom
nmneparopy Anexcanpy! ro nn nonpocnn, ro nn npnxasan Hanoneon Tyronmnny.
Haronopnnmnct, nanocneox (rax pemnn Hnan Axnn]nennu)
Hanoneon cnpocnn pyccxoro, ne nyxno nn emy uero eme. Hapanmnct xpapocrn, Tyronmnn
ncnpocnn paspemennx nanncart n cronnny o uyecnom cnacennn Bocnnrarentnoro oma. Hmneparop
mnnocrnno paspemnn.
3arem, osnaxomnnmnct co cnncxom ere, xoropt saxnarnn c coom Tyronmnn, Hanoneon nnont
nomyrnn, cxasan c yntxo, uro ncex nspocntx ennn raxn ycnenn +naxynponart! (ecrnnrentno,
ere crapme 11 ner nenena ntnesrn n Kasant noncrnymmax nmneparpnna Mapnx ueoponna, eme 22
anrycra anmax cneymmee yxasanne: Homtmnxx, uro xnsnt, uecrt, nennnnocrt n npant nx moryr
noneprnyrtcx onacnocrn, x nounram neoxonmtm yannrt ns Mocxnt ncex nocnnrannnn cntme 11
ner n nocnnrannnxon cntme 12 ner [146 - Marepnant nx ncropnn Hmneparopcxoro mocxoncxoro
Bocnnrarentnoro oma, nsannte xo nm cronernero mnnex Bocnnrarentnoro oma 1 cenrxpx 1863
r. Btnycx 1-. M. 1914. C. 242.].) Tyronmnn ne npemnnyn noxanonartcx n na ocranmncx mecxunt
sanac npoonontcrnnx n Bocnnrarentnom ome.
Hensnecrno, xaxym eme myrxy ornycrnn t Hanoneon, ecnn t nsrnx ero ne ocranonnncx na oxne,
orxya emy nnont noxasanact cropenmax Mocxna. Hmneparop onxrt nepexnmunncx na ontnym remy:
Hecuacrnt! K ecrnnxm nont, n es roro nennxnm, on npnannn yxacnt noxap, n cenan +ro
cnoe pyxo xnanoxponno! Bapnap! Pasne ne onontno tno pocnrt entx ere, na xoroptmn
on nepnt noneunrent, n 20 rtc. panentx, xoroptx pyccxax apmnx onepnna ero saoram? Xenmnnt,
ern, crapnxn, cnport, panente nce tnn opeuent na esxanocrnoe ynnuroxenne! H on cunraer,
uro on pnmnxnnn! 3ro nxn cymacmemn! Herpyno oraartcx, uro Hanoneon nnont ncnomnnn o
Pocronunne, an emy raxym oemnym n +monnonantnym xapaxrepncrnxy.
Haxonen, nsxn cex n pyxn, Hanoneon ntannn ns cex ro, pan uero on n nosnan n Kpemnt
Tyronmnna: on ntpasnn roronnocrt x saxnmuennm mnpa c Anexcanpom I, xoroporo, xax oxasanoct,
on ouent nmnr n ynaxaer. Tyronmnn n npnsnan tn crart rem nepexnntm mocrnxom, no xoropomy
xenanne mnponmnnoro ]pannyscxoro nmneparopa ocrnrno t yme n rnas pyccxoro rocyapx. nx
uero Hanoneon nonpocnn Tyronmnna nemenx nanncart coornercrnymmn panopr cnoemy napm.
Vxe na cneymmn ent Tyronmnn raxoe nnctmo ornes n Kpemnt nx osnaxomnennx c ero rexcrom
]pannyscxoro nmneparopa. onrnmn nyrxmn men panopr Tyronmnna n cronnny, no n xonne xonnon
ocrnr napcxoro nopa. Onaxo ornera ne yocronncx n nepenncxy c Hanoneonom Anexcanp I
ncrynart ne noxenan.
Kax nn yronapnnann nmneparopa ero xe mapmant nocxopee ypartcx ns cnanenno noxapom
Mocxnt, nyrax pyccxnmn xonoamn, ronoom, ycyrynxmmecx emopannsanne apmnn a on nn n
xaxym! Fontme mecxna Hanoneon espesyntrarno npoxan nepemnpnx n penne pyccxo cronnne.
Hentsx ne ormernrt, uro na +rnx nponecca npoxonnn ononpemenno: uem nnxe tno mopantnoe
naenne ]pannyscxnx conar, rem cnntnee nx nmneparop xaxan mnpa. Vxe n ecrt n Mocxne tno
neuero, n panentx ntnosnrt ne na uem (onnx nomae cenn, a pyrne camn nepeoxnn), a Hanoneon
nce naexncx: Anexcanp I nor-nor nporxner emy pyxy pyxt.
He oxanmnct ornera na nnctmo Tyronmnna, osaaunnmnct neoxonmocrtm cxopemero
saxnmuennx nepemnpnx c pyccxnm napem, Hanoneon npnxasan ncxart n rocnnranxx n cpen nnenntx
xaxoro-nnyt pyccxoro o]nnepa ns ntcoxnx unnon, urot ncnontsonart ero xax nocpennxa nx
neperonopon. H ncxope raxoro uenonexa namnn. Hm cran nomemnx Hnan Anexceennu xonnen.
Kax n n cnyuae c Tyronmnntm, ouent noxoxnm tno coepxanne aynennnn, anno +romy
ouepenomy nenontnomy napnamenrepy, ctn xoroporo nsnecren nam xax Anexcanp Iepnen (on roxe
yuacrnnx onnctnaemtx cotrn, r. x. ponncx sa nonroa o nnx). Hmenno naroapx ocnonarenm
Konoxona mt snaem sannmarentnte noponocrn, cnoxnnmnecx n nereny, neonoxparno
cntmannym nm c ercrna:
Hanoneon paspannn Pocronunna sa noxap, ronopnn, uro +ro nanannsm, ynepxn, xax ncera, n
cnoe nenpeoonnmo nmnn x mnpy, ronxonan, uro ero nona n Anrnnn, a ne n Poccnn, xnacrancx
rem, uro nocrannn xapayn x Bocnnrarentnomy omy n x Vcnencxomy coopy, xanonancx na
Anexcanpa, ronopnn, uro on ypno oxpyxen, uro mnpnte pacnonoxennx ero ne nsnecrnt
nmneparopy. Oren mo samernn, uro npenoxnrt mnp, cxopee, eno noenrenx.
cenan uro mor, x noctnan x Kyrysony, on ne ncrynaer nn n xaxne neperonopt n ne ononr o
cneennx rocyapx monx npenoxenn. Xorxr nont, ne mox nnna, yer nm nona.
Hocne nce +ro xomenn oren mo nonpocnn y nero nponycx nx ntesa ns Mocxnt.
nponycxon ne nenen nnxomy anart, sauem nt eere? uero nt onrect? nenen orxptrt ptnxn.
Hmneparop ]pannyson n +ro npemx, xaxercx, satn, uro, cnepx orxptrtx ptnxon, ne memaer nmert
noxptrt om n uro xnsnt na Tnepcxo nnoman cpet nenpnxrentcxnx conar ne ns camtx
npnxrntx. Oren mo samernn +ro emy; Hanoneon noyman n npyr cnpocnn:
Bostmerect nn nt ocrannrt nmneparopy nnctmo or menx? na +rom ycnonnn x nenm nam art
nponycx co ncemn namnmn.
npnnxn t npenoxenne namero nennuecrna, samernn emy mo oren, no mne rpyno
pyuartcx.
aere nn nt uecrnoe cnono, uro ynorpenre nce cpecrna nnuno ocrannrt nnctmo?
J e mengage sur mon honneur (Pyuamct uecrtm, rocyapt. ]p.).
3roro onontno. npnmnm sa namn. Hmeere nt n uem-nnyt nyxy?
B xptme nx moero cemecrna, noxa x sect, ontme nn n uem.
Iepnor Tpennscxn cenaer, uro moxer.
Moprte ecrnnrentno an xomnary n renepan-ryepnaropcxom ome n nenen nac cnanrt
cecrntmn npnnacamn; ero merporent npncnan axe nnna. Tax npomno necxontxo ne, nocne
xoroptx n uertpe uaca yrpa Moprte npncnan sa monm ornom amranra n ornpannn ero n Kpemnt.
Hoxap ocrnr n +rn nn crpamntx pasmepon: naxannnmncx nosyx, nenpospaunt or tma,
cranonnncx nentnocnm or xapa. Hanoneon tn oer n xonn no xomnare, osaouennt, cepnrt, on
naunnan uyncrnonart, uro onanennte nanpt ero cxopo samepsnyr n uro ryr ne orenaemtcx raxom
myrxom, xax n Ernnre. Hnan nont tn nenen, +ro snann nce, xpome Hanoneona, He n Hapon,
Feprte n npocrte o]nnept; na nce nospaxennx on orneuan xaanncrnuecxnm cnonom: Mocxna; n
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
Mocxne oraancx n on.
Kora mo oren nsomen, Hanoneon nsxn saneuarannoe nnctmo, nexanmee na crone, noan emy n
cxasan, orxnannnaxct: nonaramct na name uecrnoe cnono. Ha xonnepre tno nanncano: A mon
frere LEmpereur Alexandre (Fpary moemy nmneparopy Anexcanpy ]p.).
Hponycx, annt moemy orny, o cnx nop nen; on nonncan repnorom Tpennscxnm n nnnsy
cxpennen mocxoncxnm oep-nonnnmecrepom Heccencom. Hecxontxo nocroponnnx, ysnan o nponycxe,
npncoennnnnct x nam, npocx moero orna nsxrt nx no nnom npncnyrn nnn pontx. nx ontnoro
crapnxa, nx moe marepn n xopmnnnnt ann orxptrym nnnexy; ocrantnte mnn nemxom.
Hecxontxo ynan nepxamn nponoxann nac o pyccxoro apteprapa, nnny xoroporo onn noxenann
cuacrnnnoro nyrn n nocxaxann nasa. uepes mnnyry xasaxn oxpyxnnn crpanntx ntxonen n nonenn n
rnannym xnaprnpy apteprapa [147 - Iepnen A.H. Ftnoe n ymt. B 3-x uacrxx. uacrt 1-x. M. 1958.
C. 56.].
xonnen ntnonnnn oemanne, n nnctmo Hanoneona omno o Anexcanpa I, no, xax n n npomnt
pas, pyccxn napt ornernrt ne consnonnn.
3arem ]pannyscxn nmneparop pemnn nocnart na neperonopt cnoero renepana Konenxypa, tnmero
nocna n Poccnn, no ror orxasancx, ncnomnnn cnona Anexcanpa o rom, uro on cxopee orcrynnr o
Kamuarxn, uem ycrynnr cnon ryepnnn nnn yer npnnocnrt xeprnt, xoropte ne npnneyr nn x
uemy, xpome nepetmxn.
Ocranmeecx n ropoe nacenenne, nepexnnmee noxapt, mapoepcrno n rono, ne ocranoct es
nnnmannx npemenno +naxynponanmecx nnacrn. 20 cenrxpx renepan-ryepnarop Mocxnt Pocronunn
noctnaer ns Bnanmnpa n Mocxny cnom nonym a]nmy cnoeopasnym nonnrnn]opmannm, n ne on
neonoxparno ynomnnaer Anexcanpa I, enncrnennym naexy n onopy Poccnn:
Kpecrtxne, xnrenn Mocxoncxo ryepnnn! Bpar poa uenoneuecxoro, naxasanne Foxne sa rpexn
namn, txnontcxoe nanaxenne, sno ]pannys nsomen n Mocxny: npean ee meuy, nnamenn; orpann
xpamt Foxnn; ocxnepnnn anrapn nenorpecrnamn, cocyt ntxncrnom, nocmemnmem; naenan pnst
nmecro nonon; nocopnan oxnat, nennt co cnxrtx nxon; nocrannn nomae n nepxnn npanocnanno
nept name, pasrpann oma, nmymecrna; napyrancx na xenamn, oueptmn, ertmn manonernnmn;
ocxnepnnn xnanma n, o nroporo npnmecrnnx, rponyn ns semnn xocrn noxonnxon, npexon namnx
ponrene; sanonnn, xoro mor, n sacrannn racxart, nmecro nomae, nm xpaenoe; mopnr namnx c
ronoy; a renept xax camomy npnmno ecrt neuero, ro nycrnn cnonx parnnxon, xax nmrtx snepe,
noxnpart n noxpyr Mocxnt, n nsyman nacxom cstnart nac na roprn, macrepon na npomtcen, oemax
nopxox, samnry ncxxomy. Vxnn nt, npanocnannte, nepnte cnyrn napx namero, xopmnnnnt
marymxn, xamenno Mocxnt, na ero cnona nonoxnrect n anrect n oman npary nmromy, snoem
xponoxanomy? Ortmer on y nac nocnenmm xpoxy, n npner nam ymnpart rononom cmeprnm;
nponeer on nac nocynamn, a xonn entrn acr, ro ]antmnnte; c nnmn x yer nam ea.
Ocranarect, parnt, noxopntmn xpncrnancxnmn nonnamn Foxne Marepn, ne cnymare nycrtx
cnon! Hounrare nauantnnxon n nomemnxon; onn namn samnrnnxn, nomomnnxn, roront nac oert,
oyrt, xopmnrt n nonrt. Hcrpenm ocrantnym cnny nenpnxrentcxym, norpeem nx na Cnxro Pycn,
cranem nrt, re nn ncrpenyrcx. Vx mano nx n ocranocx, a nac copox mnnnnonon nme, cneramrcx co
ncex cropon, xax craa opnnntx. Hcrpenm ranny samopcxym n npeanm rena nx nonxam, nopontxm;
a Mocxna onxrt yxpacnrcx; noxaxyrcx sonorte nepxn, oma xamennt; nanannr napo co ncex cropon.
Hoxaneer nn oren nam, Anexcanp Hannonnu, mnnnnonon pyne na ntcrpoxy xamenno Mocxnt,
re on mnppom nomasancx, xopononancx napcxnm nennom? On naeercx na Fora ncecnntnaro, na Fora
Pyccxo semnn, na napo emy noannt, orartpcxaro cepna monoenxaro. On onn nomasannnx
ero, n mt npncxrann emy n nepnocrn. On oren, mt ern ero, a snoe ]pannys nexpement npar. On
roron npoart n ymy cnom; yx tn on n rypxom, n Ernnre oacypmannncx, orpann Mocxny, nycrnn
narnx, octx, a renept nacxaercx n ronopnr, uro ne trt rpaexy, a nce nsxro nm, coaxom, n nce
nnpox ne noer. Orontmrcx nonxy nmromy cnest roptxnx. Eme neentxn ne, rax xpnuart napon,
a nt yro ne cntmnre. Vx nm onn xonen: cexr nce, xax capanua, n cranyr crentm, meprnenamn
nenorpeenntmn; xya nn npnyr, ryr n nann nx xnntx n meprntx n mornny rnyoxym. Conart
pyccxne nomoryr nam; xoropt noexnr, roro xasaxn otmr; a nt ne poere, parnt yante,
pyxnna mocxoncxax, n re yacrcx nonnsocrn, ncrpenxre cnonout mepsxym, neuncrym ranny, n
rora x napm n Mocxny xnnrecx n enamn noxnannrecx. On nac onxrt noccranonnr no-npexnemy, n nt
yere npnnenamun xnrt no-crapomy. A xro ns nac snoex nocnymaercx n x ]pannysy npexnonnrcx,
ror neocront ctn oreuecxo, orcrynnnx saxona Foxnx, npecrynnnx rocyapx cnoero, oraer cex
na cy n nopyranne; a yme ero trt n ay c snoexmn n ropert n orne, xax ropena nama mart
Mocxna [148 - Fopcyx H.B. Pacronunncxne a]nmn. CH. 1912. C. 45.].
uro pocaercx n rnasa n +ro, n omem-ro, exypno a]nme, +ro ]pasa: Hounrare nauantnnxon
n nomemnxon; onn namn samnrnnxn, nomomnnxn, roront nac oert, oyrt, xopmnrt n nonrt. K romy
npemenn ]pannys yxe rpn neenn xax oxnnan Mocxny, rax uro nonnrnn]opmannx Pocronunna ne
nmena nnxaxoro cmtcna. urot ynnert nponcxoxmee, ocrarouno tno ntrnxnyrt n oxno ecnn,
xoneuno, tno orxya ntrnxtnart.
Cyrt +ro ]past onee rnyoxax +ro raxax naxnax rema, xax nosmoxnax ormena xpenocrnoro
npana Hanoneonom, xoropax nocroxnno nonnonana nopxncxoe cocnonne. Hanonee xpxne
npecrannrenn ero ntpaxann omee onacenne, uro xpecrtxne, nnranmnecx cnyxamn n omtcnamn,
nnonne moryr xnmnyrt na +ry youxy. He cnyuana n ona ns nocnennx ]pas +roro nocnannx
Pocronunna: On (napt A.B.) nac onxrt noccranonnr no-npexnemy, n nt yere npnnenamun xnrt
no-crapomy.
Tax n ntmno, nocne oxonuannx nont nce nomno no-crapomy, ne pemnncx Anexcanp I ormennrt
xpenocrnoe npano n Poccnn n xauecrne nennxo naroapnocrn pyccxomy napoy sa npnnecennym
cnoemy nmneparopy noey na ]pannysamn n eme xyue enponecxnx nopaornrene. H npoer
ecxrt, nanart ner nocne nont, a n oruerax Tpertero orenennx renept yxe par Anexcanpa,
Hnxona, npounraer o enncrnennom npetnammem n pacrne pyccxom napoe-noenrene n
pyrnx napoax ]nnnax, +crnxnnax, mopne, uynamax xnnymnx na cnooe. Kcrarn, ntpaxenne
+ro napo-noenrent ponnoct nmenno n re roa.
6 oxrxpx, n ent, xora no Tapyrnnom pyccxax apmnx oepxana nepnym nocne Foponna noey,
]pannyscxne nocxa nauann ocrannxrt Mocxny. Hocnenne nn oxxynanron n Mocxne tnn
oxpament n ncxnmunrentno nexnte rona. Iono n xono ntronxnn nanoneononcxnx noxx ns
Hepnonpecrontno.
Kax ormernr Anexcanp I n cnoem Mann]ecre o nsxnnennn Poccncxomy napoy naroapnocrn
sa cnacenne Oreuecrna or 3 noxpx 1812 r.: Hocne ncex rmerntx noxymenn, [Hanoneon] nnx
mnorouncnennte nocxa cnon noncmy nonrte n coxpymennte, c mantmn ocrarxamn ontx nmer
nnunoro cnacennx cnoero n tcrpore cron cnonx: exnr or Mocxnt c raxnm ynnunxennem n crpaxom,
c xaxnm rmecnannem n ropocrtm npnnnxancx x ne. Fexnr, ocrannxx nymxn, pocax oost,
noptnax cnapxt cnon n npeanax n xeprny nce ro, uro sa cxoptmn nxramn ero nocneonart ne
ycnenaer. Ttcxun erymnx exenenno nanxrcx n nornamr [149 - Hpnannenne x Canxr-
Herepyprcxnm neomocrxm N 90 or 8 noxpx 1812.].
Hanocneox Hanoneon, paccepxennt yxe ne rontxo na onoro Pocronunna c ero noxnrarenxmn,
no n na Anexcanpa, or xoroporo on rax n ne oxancx nepemnpnx, n na nect pyccxn napo (Ie +ro
nnano, urot napo cxer cnom pennmm cronnny?), pemnn oxeut Mocxny n nsopnart Kpemnt.
Mocxnnun samernnn, uro ns Kpemnx crann nenpecranno ntnosnrt ontmoe xonnuecrno semnn, a na
ocnoonnmeecx mecro npnnosxr nopox. H cpasy xe crana xcna yuacrt penne pyccxo xpenocrn.
Hanoneon pacnopxnncx, urot ncx onepannx no nororonxe nsptna Kpemnx npoxonna maxcnmantno
rano, nx uero x ne tnn onyment rontxo ]pannyst, ne onepxnn axe nemnam n nonxxam.
B 3anncxax mocxoncxoro xnrenx, xnnymero n 3anacnom nopne, o nponcmecrnnxx n anrycre o
noxpx 1812-ro roa mt moxem npounrart cneymmne cnnerentcrna o rom, xax Mocxna ouncrnnact
or nanoneononcxo apmnn:
12-e uncno tno ynepennem, uro ]pannyst ocrannnn Mocxny conepmenno upes ncrynnenne n
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
ropo poccncxo perynxpno xonnnnt, xax ro: uacrn parynon, ynanon, rycapon n xasaxon c
renepanamn Hnonacxnm 4-m n Fenxenop]om, c xoroptmn raxxe npntn n ncnpannxmmn
onxnocrt nonnnmecrepa rocnonn Ientman. Hocne uero narypantno mt crann oxnart oxnnnennx
cee or cnonx cooreuecrnennnxon! H naeemcx, uro, nnenmn yxact ncex poon, nepenecx nce
ecrnnx necntxannte n npnmepnte, nsyneuennte, nnmennte ncero n norepxnmne eme mnornx
xponntx, naeemcx, uro ncenarn For nospnr na namn myuennx! uro npemypt Anexcanp,
mnnocepnemn monapx nam, nnnxner n nonoxenne cnonx noanntx n enntm coonesnonannem
cnonm nocxpecnr yxe nac, nourn ymepmnx!
Bocxpemenne Mocxne ecrnnrentno nonaonnoct, net nexora 3narornanax pennxx cronnna
ecnn ne cxonuanact, ro tna npn cmeprn, norepxn n orne rpn uerneprn cnonx sann. Vxacnax
xaprnna npecrana nepe nepnynmnmncx n ropo mocxoncxnmn unnonnnxamn, onn ns xoroptx,
Anexcanp Fynraxon, nncan 28 oxrxpx 1812 roa: nnmy ree ns Mocxnt nnn, nyume cxasart,
cpen pasnannn ee. Hentsx cmorpert es cnes, es coporannx cepna na onycromennym, coxxennym
namy sonorornanym mart. Tenept nnxy x, uro +ro ne ropo tn, no ncrnnno mart, xoropax nac
noxonna, remnna, xopmnna n samnmana. Bcxxn pyccxn oxanunnart sect xoren xnsnt Mocxnom,
xax ncxxn xpncrnannn oxanunnart xouer nocne roro Hapcrnom Heecntm. Xpamt namn nce
ocxnepnent tnn snoexmn, xon noenann ns nnx xonmmnn, nnnnte norpea n npou. Hentsx
npecrannrt cee ycrna, esoxnx, xecroxocrn n narnocrn ]pannyson. nenoxonenm n mnennn,
uro penonmnnx ana nm uyncrna concem ocoennte: nsneprn cnn npnyunnnct xo ncem snoexnnxm,
rpaex enncrnennoe nx ynpaxnenne. Ha ncxxom mary naxonm mt oxasarentcrna snepcrna nx.
Homomt mocxnnuam oxastnanact macmranax, nocnoptem uemy tn ntcouamn pecxpnnr
Anexcanpa I na nmx Pocronunna or 11 noxpx: Ipa] ueop Bacnntennu! Opamax neuantnt nsop
nam na nocrpaanmym or pyxn snonoro nenpnxrenx Mocxny, c xpannm coxanennem nomtmnxem
mt o yuacrn mnornx, norepnenmnx n pasopenntx xnrene ee; Fory rax yrono tno!
Hencnonenmt cytt Ero. uacro n ypxx noctnaer On nam cnacenne n no rnene xnnxer mnnocrt
Cnom. Cxont nn onesnenno Pyccxomy cepny nnert pennmm cronnny namy, ontmem uacrtm
npenpamennym n nenen; cxont nn rxxxo nsnpart na onanennte n nopyrannte xpamt Foxnn; no ne
nosropnrcx npar nam cnmn cnonmn snoecrnamn. Hoxap
Mocxnt norymen xpontm ero (nteneno A.B.); no nennom ee nexar norpeennte ropocrt ero n
cnna; ns ocxopnenntx neuecrnnom pyxom ero xpamon Foxtnx nsnnxna rposnax n npanenax mecrt;
yxe pyxn, nanocnnmne sno Poccnn, cnxsant. Vxe opamennt n ercrno nenpnxrent npeaer na
noceuenne rtn cno, nter xponante [no|roxn no cneam cnonm. Iono n cmeprt rexyr sa nnm.
Ftcrpora cron ne nomoraer emy. onrora nyrn npnnonr ero n oruaxnne. Poccnx nnnr cne, n
ncxopocrn c paocrtm ynnnr ncx Enpona. H rax, xorx nennxonennym cronnny namy noxpan
nenactrnt oront, no oront ce yer n pot poon ocnemart nmrocrt nparon n namy cnany; n nem
cropeno uyonnmnoe namepenne ncecnernoro onaannx, npnxnmunnmee ronnxo ecrnn ncemy poy
uenoneuecxomy n npnroronnxnmee crontxo xe son npeyymnm poam. Poccnx npeom cnonm xynnna
cnoe cnoxocrnne n cnany trt cnacnrentnnnem Enpont. Tont snamennrt n ocront xpaporo
napoa nonnr ncnennr n ne acr e pan cnonx uyncrnonart. Mexy rem opamax noneunrentnoe
nnnmanne Hame na nocrpaanmnx xnrene Mocxoncxnx, nonenenaem nam nemenenno npncrynnrt x
npnspennm nx n x noannm nyxammnmcx ncenosmoxno nomomn, nosnarax na nac oxsannocrt
npecrannxrt Ham o rex, xoropte nanonee nperepnenn. Hpetnaem nam narocxnonnt [150 -
Hcropnuecxn, crarncrnuecxn n reorpa]nuecxn xypnan, 1812, u. 4. Kn. 23 (noxpt-exapt). C.
195197.].
O nocneonanme peaxnnn Pocronunna mt ysnaem ns ero a]nmn or 27 noxpx:
Inannoxomanymmn n Mocxne, renepan or nn]anrepnn n xananep rp. Pocronunn, oxnnxer, uro no
ncnonnenne ntcouamero ero nmneparopcxoro Bennuecrna pecxpnnra or 11-ro noxpx, nx noannx
ncenosmoxno nomomn nocrpaanmnm xnrenxm mocxoncxnm, na nepnt cnyua yupexaercx n
Hpnxase Omecrnennoro npnspennx ocoennoe orenenne, n xoropoe yyr npnnnmart ncex rex, xon
nnment omon cnonx n nponnrannx; a nx rex, xon nmemr npncrannme n ne noxenamr norn n om
npnspennx, nasnauaercx na coepxanne: unnonntx no 25, a pasnounnnen no 15 xon. n ent na
xaxoro, uro n yer ntanartcx exeneentno no nocxpecntm nxm n rex uacrxx, n xonx xro ns
nyxammnxcx nmeer xnrentcrno, no nneram sa nonncannem rocnonna rnannoxomanymmero n
Mocxne; na nonyuenne xe nnera onxno npecrannrt cnnerentcrno uacrnoro npncrana, uro
ecrnnrentno nnmnnnct nmymecrna, c osnauennem uncna oco, cocrannxmmnx cemecrna, n
naxoxmnxcx cnyxnrene.
Ho ocnonno saaue nce xe tno noccranonnenne cropenme Mocxnt. nx pemennx +roro nonpoca
5 max 1813 roa nmneparop yupenn Komnccnm nx crpoennx Mocxnt no rnane c Pocronunntm.
Hmenno +ro xomnccnn npecroxno cnococrnonart yxpamennm Mocxnt, a ne noxapy, xax
yrnepxan rpnoeoncxn Cxanosy. nx nonnomennx nnanon Mocxne tna ana ecnponenrnax
ccya n nxrt mnnnnonon na nxrt ner. B xomnccnn paorann nyumne soune Fone, Cracon, Xnnxpn
n pyrne.
Hocrenenno orcrponnn n Mocxoncxn ynnnepcnrer, n nont rearp, n mnorouncnennte ycatt. A
nor onnm ns nepntx noccranonnenntx nocne noxapa 1812 roa sann cran Hamxon om. B 1818
roy n Hepnonpecrontnym noxanonan cam npyccxn xopont upnpnx Bnntrentm III c ctnontxmn,
saxorenmn ocmorpert ropo c camo ntcoxo rouxn. Taxontm na ror momenr oxasancx entneep
Hamxona oma. 3ect n nponsomna nponsnrentnax no cnoemy coepxannm cnena (noponee o +rom
n rnane npo Hamxon om).
Hy a ncxope saxonunnact n nepenncxa Anexcanpa I c Pocronunntm, na xoroporo mocxnnun,
nesanncnmo or cocnonno npnnanexnocrn, nosnoxnnn ncm nnny sa norepm cnoero nmymecrna, n
orxptrym panx rpa]a na ptnxax n nnomaxx, n canonax n n nnctmax.
Bocrpeonannax naxanyne nont xoncepnarnnnax neonornx yxe ne orneuana nonnrnuecxnm
peannxm. Anropnrer Anexcanpa, nexanmero n Hapnx noenrenem, tn xax nnxora ntcox.
Bcnomnnm, uro nasnauenne Pocronunna n ero coparnnxon tno ntsnano nmenno nonnrnuecxnmn
npnunnamn. Tenept +rn xe npnunnt nonnexnn n oparnt nponecc.
B anrycre 1814 roa rpa] npnexan n Herepypr na aynennnm x nmneparopy. Honauany cotrnx ne
npenemann nx Pocronunna nnuero xyoro: 9-ro anrycra 1814-ro roa Herepypr. Ipa] u. B.
npntn cma narononyuno n npnnxr y nopa xopomo [151 - 3axpencxn AA. Hnctmo Fynraxony
A.., 9 anrycra 1814 r. Herepypr // Poccncxn Apxnn: Hcropnx Oreuecrna n cnnerentcrnax n
oxymenrax XVIIIXX nn.: Antmanax. M. 2003. C. 4344.]. Ho yxe 30 anrycra 1814 roa Pocronunn
comen c nonnrnuecxo cnent, a nmecre c nnm npecrannrenn xoncepnarnnnoro xptna poccncxo
nonnrnxn, Bnmxon n mnrpnen.
Hpn nnsnre x nmneparopy, Pocronunn tno xoren npocnrt y nero o nonom mecre cnyxt n Bapmane
nx ctna Ceprex, onontno uacro oropuanmero ero cnonm noneennem n opasom xnsnn, no ornoxnn
+ry npocty na onpeenennoe npemx. Kya yx ryr npocnrt o ctne camomy t ne ocrartcx y
pasnroro xoptra. Hanocneox, npana, nmneparop naennn Pocronunna nonnomounxmn unena
Iocyapcrnennoro Conera, nnpouem, ne nmenmero nourn nnxaxoro nnnxnnx.
Onenxa Anexcanpom I cotrn, pasnepnynmnxcx n Mocxne n 1812 roy, ntpaxena n ero xe cnonax
ns npnneennoro namn panee pecxpnnra: Hoxap Mocxnt norymen xpontm pyccxoro cepna. Cnona
+rn onontno rount n xpacnopeunnt. Mocxoncxn noxap 1812 roa cran rparene, ne nmemme
ananoron n mnpono ncropnn. Ho nepoxrnax noea Hanoneona na Poccne opena t nce
nosmoxnte ueprt eme ontmero ropx, n axe xaracrpo]t.
uro n ronopnrt, n ]pannyst, n pyccxne oxasannct ne cnnmxom nsoperarentnt n ntope cpecrn
optt c nenpnxrenem n ropocxnx ycnonnxx. A net ntop tn: on na ynnnax ropoa,
npenpamenne xaxoro oma n xpenocrt raxnx npnmepon tno no mnoxecrne yxe n pyrym
Oreuecrnennym nony, xoropym sonem mt Bennxo. A n Oreuecrnennym nony 1812 roa Mocxny
npocro npenounn cnannrt. Ornnune nnmt n rom, uro pyccxne coxrnn cnom Mocxny cnauana, a
]pannyst xorenn ee nsopnart n xonne, n npnrom Mocxny uyxym. Eme ono naxnoe ocroxrentcrno:
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
xora n 1814 roy nennxax cnpanennnocrt nocropxecrnonana n pyccxne nocxa opannct o
oxpecrnocre Hapnxa, ]pannysam axe n ronony ne npnmno nonannrt cnom cronnny. Onn oxnnct
pyroro pyccxne n ormecrxy sananxr cronnny upannnn. Ho pyccxn napo noxasan cnoe
nennxoymne. Horomy cront ropxecrnenntm tn nes nmneparopa Anexcanpa I n noexennt
ropo.
Morna nn Mocxna ocrartcx n xnntx? Koneuno, morna. pyro nonpoc, xaxnm tn t ncxo
Oreuecrnenno nont n saxonunnact t ona n 1814 roy. Ho rnannoxomanymmnm pyccxo apmnn
tn Kyryson, xoropt (xort n onnm rnasom) nnen crparernuecxn ntnrptm n rom, uro Mocxna
onxna trt noxeprnonana pan cnacennx Poccnn. On paccunrtnan, uro n ro npemx, noxa
nanoneononcxne conart yyr rpanrt Mocxny, pyccxne nonyuar nepetmxy n cymemr
neperpynnnponartcx. Tax xe, xax Pocronunn oran Bepemarnna na pacrepsanne ronne, rax n Mocxny
Kyryson xnnyn na pacnpany ]pannysam. Moxer trt, pyro na ero mecre npnyman uro-nnyt
nnoe, no pyroro rnannoxomanymmero y Poccnn n ro npemx ne tno.
To, uro Mocxna cropena, +ro yxe cnecrnne crparernn Kyrysona. H ne nx roro ocrannxn on
Mocxny ]pannysam, urot onn n ne nepesnmonann. Bor nouemy ornercrnennocrt sa noxap Mocxnt
necyr na uenonexa renepan-]entmapman Kyryson n renepan or nn]anrepnn Pocronunn. Onn ne
samnrnn Mocxnt, pyro ocrannn ee. Cnopnrt sect moxno nnmt o crenenn nnnt xaxoro n o rom,
nacxontxo nnna onoro nonnexna sa coo nnny pyroro.
A xax xe Anexcanp I? B cnope na remy, xro nnnonar n noxore Hepnonpecrontno,
rnannoxomanymmn apmnn nnn Mocxnt, xax-ro ne naxonrcx mecro nx rocyapx. B +ro cnxsn x
mecry yer ncnomnnrt eme ony nnrepecnym nepcnm nponcxoxennx noxapa. .H. Pynnu
yxastnaer nam na ro, uro rnanntm nnnnnaropom coxxennx Mocxnt tn ne xro nno, xax nnuno
rocyapt nmneparop Anexcanp I. 3ro onontno nnrepecnoe npenonoxenne ne nnmeno ocnonann,
net, n camom ene: xro eme mor nsxrt na cex raxym ncropnuecxym ornercrnennocrt? Hoxap,
nonaraer ocneomnennt Pynnu, mor trt sayman rontxo camnm nmneparopom, ero npnxasano
tno ncnonnnrt nnmt n nocnene xpanocrn, xora onacnocrt yrpoxana t nce Hmnepnn [152 -
Hs sanncox .H. Pynnua//Bocnomnnannx conpemennnxon +noxn 1812 roa. M. 2011. C. 133154.].
Vcnonnx nacrynnennx +ro xpanocrn n mornn ocyxart Pocronunn n Anexcanp no npemx
monapmero nnsnra n Mocxny. Cxaxem ontme: snax Pocronunna, ro, xax n camtx pasntx cnyuaxx
rpa] cnemnn sanesrt nnepe artxn n nexno, npenarax napm cnauana npnronopnrt Bepemarnna x
ntcme mepe, a sarem samennrt ee cctnxo, mt moxem c ontmo nepoxrnocrtm npenonoxnrt, uro
on cam n mor carnrnponart napx na noxap Mocxnt. Heapom rocyapt ocrannn ero nonntm xosxnnom
nonoxennx, nepenoxnn na Pocronunna nect rpys npnnxrnx rxxenoro pemennx.
Anexcanp camoycrpannncx or npnnxrnx rnannoro pemennx. 3ro emy tno nnonne cnocrnenno.
Bcnomnnm rparnuecxym rnent Hanna I, xoropt tn emy, npexe ncero, ornom, a yx sarem
monapxom. Anexcanp ctrpan n +ro nosopno ncropnn xpane orpnnarentnym pont, sa uro ero n
ocyxan Pocronunn. Anexcanp ne tn cpen saronopmnxon, conepmnnmnx ro noutm 1801 roa
cnoe uepnoe eno n Mnxanoncxom samxe. Ho on tn c nnmn yxonno, ocoo ne npenxrcrnyx
nonnomennm xonapnoro samtcna, nanpannxemoro, no cnonam roro xe Pocronunna, ns anrnncxoro
nocontcrna. A nocne cmeprn orna on nsomen na npecron xax nn n uem ne tnano. H npoe xax, n nn
npn uem. Tax xe nonyunnoct n n Mocxne. Bcex coax nonecnnn na Pocronunna. Pyccxax nocnonnna
noenrene ne cyxr n +ror pas ne cpaorana.
unrypa Pocronunna o cnx nop ntrnxnr nacrontxo snoneme, yro +ro on, ueop Bacnntennu,
onycrnn ]pannyson o Mocxnt, nponrptnax cpaxenne sa cpaxennem. Ho net +ro ne rax. Cnauana
nanpt rnannoro nnnonnnxa ocrannct Fapxnam. 3arem nce nnxonann or nasnauennx Kyrysona, ne
ocranonnnmero orcrynnennx n anmero cpaxenne nourn y camo Mocxnt, npn Foponne. A xora n
nrore nrnt crano xcno, uro nnxaxnx cnn ne xnarnr art cneymmee cpaxenne sa Mocxny, ro
Kyryson n sayman ee cart. nx Kyrysona, xax npo]eccnonantnoro noennoro, rnanno nennocrtm
tna apmnx, a ne Mocxna. On axe napx ne cuen nyxntm nocrannrt n nsnecrnocrt: Knxst Mnxann
Hnnapnononnu. C 29-ro anrycra ne nmem nnxaxnx onecenn or nac. Mexy rem, or 1-ro cenrxpx
nonyunn x uepes pocnannt or Mocxoncxoro rnannoxomanymmero neuantnoe nsnecrne, uro nt
pemnnnct c apmne ocrannrt Mocxny. Bt camn moxere noopasnrt ecrnne, xaxoe nponsneno cne
nsnecrne, a monuanne name ycyrynxer Moe ynnnenne [153 - Mnxanoncxn-annnencxn A.H.
Oreuecrnennax nona: mnnenoe nsanne, 18121912. CH. 1912. C. 111].
Kyryson tn nacrontxo ntcoxoro mnennx o cee, uro nn Anexcanp, nn Pocronunn ne cmornn t
nsmennrt ero pemennx.
Hy a Pocronunn eme n 1807 roy npeynpexan o onacnocrn cnnmxom recnoro cnnxennx c
upannne, o nce pacrymem nnnxnnn ]pannyscxo xononnn n Poccnn, co npemenem npenparnnmecx n
nxrym xononny. H xax nror mnoxecrno ]pannyson, xymnx Hanoneona xax orna ponoro n
onycrenme Mocxne. Mnoro nn mor ycnert cenart Pocronunn sa mecxn c neontmnm, nonyunn
nasnauenne n Mocxny? Cenan nemnoro, a nor nanncan ocrarouno.
Camoycrpanenne Anexcanpa, camonaexnnocrt Kyrysona n yntrpanarpnornsm Pocronunna n
nocnyxnnn nxyne cnoeopasntm sananom mocxoncxoro noxapa, pasom ynnuroxnnmero nce
nmemmnecx y Hanoneona npenmymecrna n nancera noxoponnnmero ero nnant no cosannm
orpomno nmnepnn or Ha-Manma o Vpana.
Hmneparop Anexcanp I n nmneparop Hanoneon na oxore
Xy. H.E. Pennn. 19071908 rr.

C1pon1entc1no Xpaua Xpnc1a Cnacn1enn nospoaenne Pouanonmun pennepyccxon
1pannnn
Hsanna n Mocxne namxrt o nennxnx noeax pyccxoro opyxnx coxpanxnact nyrem nosneennx
coornercrnymmnx pasmepon xpamon. Onn ns camtx nsnecrntx Xpam Bacnnnx Fnaxennoro na
Kpacno nnoman, uro tn nocrannen n uecrt noet no Kasantm eme Hnanom Iposntm.
Pomanontm raxxe ntnana uecrt ntcrponrt cno xpam, orpomnt no macmray n snauennm,
coepxamn n cee rnyouamn cmtcn coxpanennx namxrn n nomnnonennx nornmnx.
Mt nmeem n nny Xpam Xpncra Cnacnrenx.
Komy xax ne Anexcanpy I cyxeno tno nosponrt naxonen pennmm pyccxym rpannnm
nosneennx xpamon no cnyuam noenntx noe nmenno n Mocxne.
Cama nennxax noea na ]pannysamn n Oreuecrnenno none 1812 roa nepnyna +ror otua.
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
Kaxt ns camoepxnen, naunnax c Anexcanpa I n saxanunnax Anexcanpom III, npnnnman nnunoe
n exrentnoe yuacrne n ene coopyxennx xpama.
Hauanoct nce c Btcouamero mann]ecra o nocrpoennn n Mocxne nepxnn no nmx Cnacnrenx
Xpncra, nonncannoro Anexcanpom I 25 exapx 1812 roa. B coornercrnnn c oxymenrom xpamy
cyxeno tno crart rnanntm namxrnnxom Oreuecrnenno none 1812 roa: Cnacenne Poccnn or
nparon, cront xe mnorouncnenntx cnnamn, cxont sntx n cnnpentx. ecrt narocrt Foxnx. B
coxpanenne neuno namxrn roro ecnpnmepnoro ycepnx, nepnocrn n nmnn x Bepe n Oreuecrny.
nosnamepnnnct mt n Hepnonpecrontnom rpae Hamem Mocxne cosart nepxont no nmx Cnacnrenx
Xpncra [154 - Mnorocrpaantnt Xpam Xpncra Cnacnrenx // Bactxnn A.A. Or Bonxonxn o
3namenxn: Hcropnuecxn nyrenonrent. M. 2008. C. 110.].
B 1813 roy tn oxnnen o]nnnantnt xonxypc na npoexr xpama. Cpen apxnrexropon,
npnnxnmnx n nem yuacrne, tnn pyccxne n nnocrpannte soune A.H. Boponnxnn, B.H. Cracon, A.H.
Bnrepr, A.. 3axapon, A.H. Mentnnxon, O.H. Fone, .H. Xnnxpn, . Knapenrn. K exapm 1815
roa na xonxypc nocrynnno oxono 20 npenoxenn.
Cpen pasnnuntx npoexron, npecrannenntx na ycmorpenne rocyapx n nponecce mexynaponoro
copennonannx, nnnmanne Anexcanpa I npnnnexna paora monooro xyoxnnxa Anexcanpa
Hanpenrtennua Bnrepra (17871855). Hpoexr Bnrepra, npexe mano snaxomoro c apxnrexrypo,
nopasnn napx cnoe rpannosnocrtm. Hmneparop cxasan emy: upesntuano ononen namnm
npoexrom. Bt orraann moe xenanne, yonnernopnnn moe mtcnn o +rom Xpame. xenan, urot on
tn ne ono xyue xamne, xax otxnonennoe sanne, no tn oymennen xaxo-nno pennrnosno
neem; no x nnxax ne oxnan nonyunrt xaxoe-nno yonnernopenne, ne xan, urot xro-nno tn
oymennen em, n noromy cxptnan cnoe xenanne. H nor x paccmarpnnan o 20 npoexron, n uncne
xoroptx ecrt nectma xopomne, no nce nemn camte otxnonennte. Bt xe sacrannnn ronopnrt xamnn
[155 - Cnernpen B.H. Apxnrexrop A.H. Bnrepr: Xnsnt n rnopuecrno. M.; H. 1939.].
Orxya xe nsxncx monoo xonxypcanr Bnrepr, ocrannnmn anexo nosan cnonx nmennrtx
apxnrexropon-xonxypenron?
Anexcanp Hanpenrtennu Bnrepr (o npnnxrnx npanocnannx Kapn Marnyc) ponncx 15 xnnapx
1787 roa n Herepypre n cemte naxnponantmnxa mnenxo nannn. Ero oren npnexan n Poccnm n
1773 roy n oocnonancx n cenepno cronnne nocne neonroro npetnannx n Penene (Tannnne).
B 1802 roy Bnrepra npnnxnn n Axaemnm Xyoxecrn, yunncx on y onoro ns xpynnemnx rora
pyccxnx xnnonncnen I.H. Vrpmmona. Vuea mna ycnemno n 1806 roy Bnrepry npncynnn
manym n ontmym cepepxnte, a n 1807 roy manym n ontmym sonorte meann. Hocnenxx
anana npano na nencnonnym noesxy sa rpannny. Ho ns-sa nenpocro mexynapono ocranonxn
sapyexnte noesxn tnn npexpament, n Bnrepra ocrannnn nx conepmencrnonannx n ncxyccrne
xnnonncn npn Axaemnn n xauecrne nomomnnxa Vrpmmona. Conpemennnxn ntcoxo onennnann
rananr Bnrepra, cunrax, uro ecnn t on ne ocrannn cnon sanxrnx nsopasnrentntm ncxyccrnom, on
mor t crart onnm ns camtx snaunrentntx xyoxnnxon pomanrnsma [156 - Cnernpen B.H. Tam xe.].
Oxnnenne n 1813 roy xonxypca na npoexr Xpama Xpncra Cnacnrenx nponsneno nonnnnt
nepenopor n yme n cnntno nsmennno xnsnt monooro xyoxnnxa. On ocrannn sanxrnx xnnonnctm n
nceneno nocnxrnn cex cosannm xpama.
Mecro nx xpama Bnrepr ntpan nonauany n Kpemne mexy Mocxnopenxo n Tannnxo
amnxmn, no sarem nsmennn cno ntop, nspan nx nocrpoxn Bopotent ropt. Hpoexr Bnrepra
tn conepmenno ne noxox nn na onn xpam, nocrpoennt x +romy npemenn n Poccnn, a n n mnpe, n
nmen ceptesnym ]nnoco]cxym ocnony. 3oun cunran, uro uenonex cocronr ns rpex nauan rena,
ymn n yxa. Ananornuno +ro reopnn n n xnsnn Xpncra Cnacnrenx xyoxnnx oosnaunn rpn
naxnemnx +rana: Bonnomenne, Hpeopaxenne n Bocxpecenne, nonnornn nx n rpex xpamax,
nmemmnx mexy coo nepasptnnym cnxst n cocrannxmmnx ennoe nenoe [157 - Cmnpnon A A.
Mocxna repoxm 1812 roa. 2-e ns., on. n nepepa. M. 1981. 176 c.].
B ocnonannn Xpama Xpncra Cnacnrenx Bnrepr npenoxnn ycrponrt nnxnn xpam Bonnomennx, n
]opme napannenorpamma, xoropt osapxncx t ecrecrnenntm cnerom rontxo c ono cropont. Xpam
Bonnomennx onxen tn noxonrtcx na xaraxomax, nopanmnx n cex npax nornmnx yuacrnnxon
Oreuecrnenno nont 1812 roa.
Ha nnxnnm xpamom Bnrepr cnpoexrnponan nropo xpam ymn, xoropt onxen tn
naxonrtcx na nonepxnocrn, orxptrt cnery. uopma +roro xpama tno ynoonena npanocnannomy
xpecry. Bnyrpn napnn nonycner, mncrnuecxn nsopaxax, no oxcnennm anropa, camoe xnsnt:
cmemenne cnera n rtmt, opa n sna.
Hs nroporo xpama nnyrpennxx necrnnna nena n rpern xpam xpam yxonnt, xpyrnt no ]opme,
ocnemennt mnoxecrnom oxon n noromy cnernt n paocrnt. Cornacno ycnonnxm mecrnocrn, x
nnxnemy xpamy npnmtxana nnnnax xononnaa, na crenax xoropo npenonaranoct nsopasnrt
cotrnx Oreuecrnenno nont 1812 roa. Ha nepmnne xononnat tno npenonoxeno nosnnrnyrt
na oenncxa n 50 m ntcoro xaxt. Bce xonoccantnoe coopyxenne sanepmanoct nxrtm rnanamn,
npnuem rnannt xynon nmen 25 m n namerpe. Pasmept cnpoexrnponannoro Bnreprom xpama
nopaxann cnonm pasmaxom, a rnannoe, oemom cpecrn, xoropte neoxonmo tno sarparnrt na
crponrentcrno. Ho +ro nncxontxo ne cmyrnno napx [158 - http://xxc.ru/].
O rom, xaxnm t mor trt Xpam Xpncra Cnacnrenx, ecnn t npoexr Bnrepra ocymecrnnncx, mt
moxem cynrt no sanncxam apxnrexropa: nnamenno xenan, urot xpam ce yonnernopnn
rpeonanne napx n tn ocronn napoa. Poccnx, momnoe, omnpnoe rocyapcrno, cront cnntno
xnnnmeecx n mnpe, ne nmeer nn onoro namxrnnxa, xoropt tn t coornercrnenen ex ntcore.
xenan, urot +ror namxrnnx tn raxon. Ho uero moxno tno xart or namnx xyoxnnxon, xpome
nentx nponsneenn mxont, ecnnerntx nopaxann! Cneonarentno, nanexano oparnrtcx x
crpanam uyxtm. Ho pasne moxno tno xart nponsneennx naponoro, oreuecrnennoro, pyccxo-
pennrnosnoro or nnocrpanna? Ero nponsneenne morno trt xopomo, nennxo, no ne coornercrnonart
nn mtcnn oreuecrna, nn mtcnn rocyapx. nonnman, uro +ror xpam onxen trt nennuecrnen n
xonoccanen, nepenecnrt, naxonen, cnany Xpama Herpa n Pnme, no roxe nonnman, uro, n ntnonnnn cnn
ycnonnx, on eme yer anex or nenn cnoe. Hanexano, uro xaxt xament n nce nmecre tnn
ronopxmnmn nexmn pennrnn Xpncra, ocnonanntmn na ne, no nce ee uncrore namero nexa; cnonom,
uro +ro tna ne rpya xamne, ncxycntm opasom pacnonoxennax; ne xpam noome no
xpncrnancxax ]pasa, rexcr xpncrnancxn. Ho xaxon xe xpam uncro xpncrnancxn? Bt ecre xpam
Foxn n Cnxro yx n nac onraer. H cneonarentno, ns camo ymn uenonexa nanexano nsnneut
ycrpocrno xpama [159 - Bnrepr A.H. 3anncxn // Pyccxax crapnna, 1872. T. 5. N. 5. C. 560564.].
12 oxrxpx 1817 roa, uepes nxrt ner nocne roro, xax ]pannyst ocrannnn Mocxny n pocnnnct
exart ns Poccnn no Kanyxcxo opore, nponsomna ropxecrnennax saxnaxa xpama na Bopotentx
ropax n npncyrcrnnn nmneparopa Anexcanpa Hannonnua. 3axnaxa tna conepmena nectma
ropxecrnenno, ocoenno sanomnnnnct mnornm cnona apxnenncxona Anrycrnna: Ie mt? uro mt
nnnm? uro mt enaem? Kax oxasanoct nnocnecrnnn, cnona +rn tnn npopouecxnmn.
Bcxope nocne ropxecrnenno saxnaxn xpama Bnrepr npnnxn xpemenne, cran ns Kapna
Anexcanpom. A xpecrntm ero cran cam rocyapt.
Ho npnxasannm Anexcanpa I copanact Komnccnx no nocrpoennm xpama. Bcm paory no
pyxonocrny crponrentcrnom xpama rocyapt nosnoxnn na Bnrepra, necmorpx na nospaxennx
nocnenero, net n noontx enax monoo apxnrexrop tn uenonexom neontrntm. Emy xe
nopyueno tno cocrannrt n 3xonomnuecxn npoexr coopyxennx xpama.
Bocemt ner napt an na nonnomenne npoexra. Hapxy c opaorxo npoexra Bnrepry npnxonnoct
sannmartcx noncxamn marepnanon nx crponrentcrna n cnocoamn nx ocranxn. Ha +ro ymno nourn
rpn roa. Ononpemenno apxnrexrop tn sanxr paspaorxo +xonomnuecxo cropont npoexra. H
nnmt n 1820 roy npecrannennt Bnreprom 3xonomnuecxn npoexr tn yrnepxen
nmneparopom [160 - Knpnuenxo E.H. Anexcanp Hanpenrtennu Bnrepr // Apxnrexrypa CCCP.
1987. N 6. C. 9299.].
B 1823 roy nauanact saroronxa xamnx (n epenne Ipnrono Bepecxoro yesa) n paort no
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
coennennm nepxonten Bonrn n Mocxnt-pexn. Hepnt ontr ocranxn xamnx oxasancx yauntm, n n
1825 roy nocneonano Btcouamee nonenenne o coennennn oenx pex nx ocranxn xamnx x xpamy.
Ho ntnesrn ontmne naprnn xamnx rax n ne yanoct: noy n Mocxne-pexe ne cmornn nonxrt o
nyxnoro yponnx.
Pyxonocrno crponrentcrnom ananoct Bnrepry c ontmnm rpyom. Xorx semnxnte paort nennct
n ontmom oeme, rpynr ne tn no-nacroxmemy nccneonan, ne tno rountx coopaxenn o
ycrpocrne ]ynamenra. B neyaue c ocranxo xamnx Bnrepr ynnen snonamepennte ecrnnx,
cronnmne xasne o 300 rtcxu pyne. 3ro n pyrne snoynorpenennx npnnenn Bnrepra x pemennm
ornpannrtcx n Herepypr n onoxnrt oo ncem napm [161 - http://xxc.ru/].
Honyunn oxnanym Bnrepra, Anexcanp I nopyunn sanxrtcx enamn crponrentcrna xpama rpa]y
A. A. Apaxueeny, onaxo ror ncxope saonen n tn orcrpanen or en. A uepes na mecxna nmneparop
cxonuancx. Anexcanp Bnrepr nnmnncx cnoero rnannoro noxponnrenx. Tem npemenem na npecron
nsomen Hnxona I, par yconmero rocyapx.
Kax nepno ormeueno n coxpannnmecx n ]onax Poccncxo rocyapcrnenno nnnorexn pexo
xnnre Topxecrno sanoxennx Xpama no nmx Xpncra Cnacnrenx n Mocxne, nsanno n 1839 roy,
Anexcanp I ocrannn oreuecrny 3aner, paronennt nx nce Poccnn: ynexoneunrt namxrt 1812 roa
coopyxennem xpama, xoropt mor t cnyxnrt n ono npemx n namxrnnxom name semno cnant, n
naroapcrnenno xeprnom namem npe Heom. 3aner +ror cyxeno tno nonnornrt cmennnmemy
Anexcanpa I ero pary Hnxonam, xoropt nmemancx n npnxasan ocranonnrt paort no
crponrentcrny.
Honenennem Hnxonax I or 4 max 1826 roa tna saxptra nasnauennax nx nocrpoxn xpama
xomnccnx n yupexen Hcxyccrnennt xomnrer nx nponepxn ecrnn n nstcxannx cnocoon n
cpecrn nx oxonuannx xpama. Komnrer, cocrannennt ns nnntx apxnrexropon, nectma npoxnano
orneccx x npoexry Bnrepra n an saxnmuenne, uro na Bopotentx ropax crponrt raxoe orpomnoe
sanne nentsx. B antnemem, xcrarn, no +ro xe npnunne tn orxnonen npoexr sannx MIV
apxnrexropa F. Ho]ana, xoropt n cnoe paore pacnonoxnn ntcornt om cnnmxom nnsxo x
cxnony Mocxna-pexn.
Bopotent ropt n no ce ent xnnxmrcx nectma rpyno nx crponrentcrna mecrnocrtm, cnnmxom
npnxornnno. A no npoexry Bnrepra, ]ynamenr xpama onxen tn xacartcx necuanoro cnox ropt,
no xoroptm naxonnact nenax cncrema ponnxon. Crponrentcrno na +rom mecre cront rpannosnoro
coopyxennx npnneno t x oceannm nount n paspymennm nocrpoennoro sannx. B nrore nauarte
panee paort n 1826 roy tnn npexpament.
Heyaua co crponrentcrnom xpama na Bopotentx ropax nmeer rnyoxn norexcr. Mocxoncxax
oxpanna, xoe tnn Bopotent ropt, tna ne camtm noxoxmnm mecrom nx raxoro xpama-
namxrnnxa. A nor nenrp, cepne Hepnonpecrontno, nnonne tn +roro ocronn.
Becno 1830 roa no npnxasannm napx renepan-ryepnarop Mocxnt mnrpn Ionnntn copan
neymnx poccncxnx apxnrexropon nx ocyxennx antnemnx nnanon no nosneennm Xpama.
Cronnunte soune, sa ncxnmuennem Koncranrnna Tona, ntpasnnn roronnocrt npoonxart
npoexrnponanne n crponrentcrno na Bopotentx ropax. Mocxoncxne xe apxnrexropt npenoxnnn
nonte mecra nx crponrentcrna Xpama (Ocnn Fone n p.). Onaxo nmenno npoexr nerepypxna
Koncranrnna Anpeennua Tona (17941881) n tn noepxan n yrnepxen Hnxonaem I n xonne 1831
roa. On xe ntpan n nonoe mecro nx Xpama na Bonxonxe. Ton tn nmnmnem napx, n Hnxonam I
no mnorom mt oxsant nmenno rem opasom xpama, xoropt n xonne xonnon n noxnnncx na Bonxonxe
n nonnocrtm coornercrnonan rnannomy npnnnnny nnxonaencxoro npannennx: Camoepxanne
Hpanocnanne Haponocrt.
10 anpenx 1832 roa Hnxona I nocnan Ionnntny cneymmee npenncanne: Fnaxenno namxrn
Hmneparop Anexcanp I, noyxaemt uyncrnom naroronennx n naroapnocrn nonenen
coopynrt n Mocxne xpam no nmx Xpncra Cnacnrenx, namxrnnx, ocront nennxnx cotrn roro
npemenn n cepna nennxoro Iocyapx. B 1817 roy xpam ce tn sanoxen na Bopotentx ropax, no
nenpeoonnmte npenxrcrnnx ocranonnnn npenpnxrne. Hanexano nspart pyroe, onee yonoe
n npnnnunemee mecro: raxnm npnsnano namn sannmaemoe ntne Anexceencxnm ennutnm
monacrtpem, xax naxoxmeecx cpen camoro ropoa n nonoxennem cnonm noonoe nepnomy mecry.
Vrnepnn ntne npoexr coopyxaemoro xpama Ham npnxrno nopyunrt nam nosnecrnrt nmesno
nepntm xnrenxm nepnonpecrontno cronnnt Hame, uro oer, nponsnecennt Hm n nesanennt
ent cnacennx Poccnn, yer npn nomomn Foxne conepmen [162 - HIHA ]. 472, on. 12, 1828 r., .
399, nn. 9191 o.].
A xaxona xe tna antnemax cyta apxnrexropa Anexcanpa Bnrepra? nx nero n cmeprt
rocyapx Anexcanpa I, n nocneonanmee sa +rnm npnocranonnenne crpoxn tnn ontmnm yapom.
Ho ea ne npnxonr ona. Kpome npouero, Bnrepra onnnnnn n pacrpare xasenntx cymm. Hauancx
cyent nponecc, re nonnnnte nnnonnnxn npocxontsnynn; n eno mnn noraconxn,
ynnuroxenne oxymenron, ]nxrnnnte +xcneprnst.
Cy nnncx onro. 3a +ro npemx y Bnrepra ymepna xena, tnmax emy nepno nomomnnne, sarem
cxonuancx oren. B 1834 roy Bnrepr nropnuno xennncx. Ha pyxax y souero tno noe manonernnx
ere; ero marepnantnoe nonoxenne oxasanoct xpane marxnm, a soponte paccrpoenntm.
Herom 1835 roa onroe pasnparentcrno saxonunnoct. Bce tnmne no cyom nnna no rnane c
Bnreprom tnn npnsnant nnnonntmn n snoynorpenennxx n npornnosaxonntx ecrnnxx n ymep
xasne. B noxptrne rocyapcrnennoro onra (crponrentcrno oomnoct xasne n onee uem uertpe
mnnnnona pyne!) nce nmymecrno ocyxenntx tno pexnnsnponano n npoano c ropron. B rom xe
1835 roy Bnrepra ornpannxmr n cctnxy n Bxrxy c sanpemennem emy, nnmennomy cpecrn, cnyxnrt.
Kcrarn, nx Bxrxn Bnrepr cnpoexrnponan Anexcanpo-Hencxn coop (18391864, ne coxpannncx).
B Bxrxe Bnrepra n ncrpernn Anexcanp Iepnen: Camo coom pasymeercx, uro Bnrepra
oxpyxnna ronna nnyron, nme, npnnnmammnx Poccnm sa a]epy, cnyxy sa ntronym cenxy,
mecro sa cuacrnnnt cnyua naxnrtcx. He rpyno tno nonxrt, uro onn no noramn Bnrepra
ntxonamr xmy. Ho nx roro, urot on, ynanmn n nee, ne mor ns nee ntrn, nx +roro nyxno tno
eme, uro x noponcrny npnannnact sanncrt onnx, ocxopnennoe uecronmne pyrnx [163 - Iepnen
A.H. Cop. cou.: B 30 r. T. 8. C. 283.].
Bosnpamenne n Herepypr n 1840-x roax ns cctnxn oepnynoct nx Bnrepra oxonuarentno
rnentm naex na ocymecrnnenne nonnxnnuecxoro rpya nourn nce xnsnn. Hocnenne 15 ner
Anexcanp Hanpenrtennu Bnrepr sannmancx apxnrexrypntm rpyom nnmt +nnsonuecxn n ymep n
1855 roy. Ceronx n sanacnnxax Pyccxoro mysex, Tpertxxoncxo ranepen xpanxrcx xaprnnt
xyoxnnxa Anexcanpa Bnrepra, cpen nnx noprper A.H. Iepnena (1837).
Hponeenne nonoro xonxypca na npoexr Xpama Xpncra Cnacnrenx npnnnexno nnnmanne mnornx
nnntx apxnrexropon Poccnn, cpen nnx tnn A.H. Fpmnnon, B.H. Cracon, A.H. Fone, E.. Tmpnn.
19 ]enpanx 1830 roa mnnncrp nmneparopcxoro nopa coomnn mocxoncxomy renepan-ryepnaropy:
Ero Hmneparopcxoe Bennuecrno npnxasan, urot xnxst Ionnntn copan ncex apxnrexropon n
cnpocnn, cornacnt nn onn crponrt xpam na Bopotentx ropax, ecnn ner, rora yxe nspart mecra n
cocrannrt xonxypc ns pyccxnx apxnrexropon n sarpannuntx [165 - http://xxc.ru/]. Taxnm opasom,
nosnnxna neoxonmocrt ne rontxo n nonom oocnonannom npoexre xpama, no n n ntope pyroro
mecra no ero crponrentcrno. Honoe mecro nx xpama tno nspano camnm Hnxonaem I pxom c
Kpemnem, na epery Mocxnt-pexn, re naxonncx o roro npemenn Anexceencxn xencxn
monacrtpt. 3annx monacrtpx npenonaranoct pasopart, a cecrep monacrtpx nepenecrn n Kpacnoe
ceno.
Conpemennnxn rax onennnn ntop napx: Mecro nx nocrpoxn nspano camnm Iocyapem na
nosntmennn epera Mocxnt-pexn, n nny nennuecrnennoro Kpemnx Hannanyma name napono
cnant [166 - Topxecrno sanoxennx Xpama no nmx Xpncra Cnacnrenx n Mocxne. M. 1839. C. 5.].
10 cenrxpx 1839 roa na Bonxonxe cocroxnact saxnaxa Xpama: B ce ent c yrpa
nepnonpecrontnt rpa npnmen n nnxenne. Cnernt ocennn ent naronpnxrcrnonan ropxecrny.
Ha mecre saxnaxn ntcrpoen tn nennxonennt nannnton [167 - Tam xe. C. 7.].
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
Cama nepemonnx yxastnana na orpomnoe, rocyapcrnennoe snauenne ]axra saxnaxn xpama,
neapom nce onxrt nauanoct c Vcnencxoro coopa, orxya n nomno napcrnonanne Pomanontx: K 10-
rn uacam yrpa nce nnna, nasnauennte x yuacrnm n nepemonnn, copannct n Vcnencxom coope. Ho
oxonuannn nnryprnn ncx nepemonnx ntmna c monentm nennem ns mxntx npar, oornyna
Hnanoncxym xonoxontnm n sanxna cnon mecra nns ontmoro xonoxona [168 - Topxecrno
sanoxennx Xpama no nmx Xpncra Cnacnrenx n Mocxne. C. 9.].
Kocmnuecxn macmra meponpnxrnx nocropxenno nocnpnnnmancx npocrtmn mocxnnuamn. Onn ns
nnx, ueor Kysmnuen, rax ncnomnnan noxnnenne napx: Haxonen, nocne onroro oxnannx,
pasannct ronoca xomanymmnx: cmnpno! Ha nneuo! Fapaant sannn, snyxn mystxantntx
nncrpymenron pasanannct nmecre c rynom ypa! H nponecnnct no ncemy ]ponry. Bor nam Farmmxa
necercx na opsom xone. 3a nnm Iocyapt Hacnennx, Ero Btcouecrno Mnxann Hannonnu. Hy cnana
Fory, renept oxemcx nennxo nepemonnn saxnaxn Xpama, n namxrt nsannennx Poccnn n 1812
roy [169 - Kysmnuen u.C. Topxecrno saxnaxn xpama no nmx Xpncra cnacnrenx 10-ro cenrxpx
1839 roa: Hnctmo x pyry n Hapnx. M. 1840. C. 67.].

Hponeccnx, ntx na Kpacnym nnomat uepes Hnxontcxne nopora, nnnynact sarem no naepexno
uepes Hennnxy x mecry saxnaxn xpama. 3arem Iocyapt Hmneparop, npnnnxaxct x mecry
sanoxennx, narononnn ntctnart n ntonnennoe ram yxpennenne npnroronnennte nx cero
oreuecrnennte monert uexana 1839 roa. Inannt apxnrexrop (Koncranrnn Ton A.B.) npecrannn
Iocyapm Hmneparopy na cepepxnom sonouenom nme nnnrxy c nmenem Ero Bennuecrna, a raxxe
sonouenym nonarxy c monorxom; n ro xe npemx xamennt macrep nonec na pyrom cepepxnom
nme nsnecrt. Hmneparop, npnnxn nnnrxy, narononnn nonoxnrt onym n ntonnennoe mecro, a
none c neno cropont npnnoxnn n pyrym nnnrxy c nmenem Iocyaptnn Hmneparpnnt [170 -
Topxecrno sanoxennx Xpama no nmx Xpncra Cnacnrenx n Mocxne. C. 18.].
Cnnerenem ropxecrnenno nepemonnn tn n mnt Hen Toncro. Ero nmecre c partxmn n cecrpo
cnennantno npnnesnn ns cno Honxnt, urot onn crann cnnerenxmn snamenarentnoro cotrnx.
Fyymn nennxn nncarent nanman sa ropxecrnenno nepemonne ns oxna oma Mnnmrnntx,
mocxoncxnx snaxomtx Toncrtx. om +ror croxn neanexo or xpama n ne coxpannncx o namnx ne.
Henymxa nnen n nournnmero cnonm npncyrcrnnem cne cotrne napx Hnxonax I, npnnnmanmero
napa rnapecxoro Hpeopaxencxoro nonxa. Ho oxonuannn nepemonnn nponeccnx ornpannnact
oparntm nopxxom n Kpemnt: 3pnrenn c mecr samenennnnct, napo saxnnen no rporyapam x omam,
ncxxn c yonontcrnnem paccxastnan, xax on nacmorpencx na namero Farmmxy Iocyapx. B name
Fenoxamenno Mocxne ner nn onoro xnrenx, ner nn onoro nexonoro n ]apnunoro, xoropte ne
npnerann t n cnxmennt Kpemnt nornxert, nonmonartcx, nacnanrtcx nnnespennem
Homasannnxa, nocrannennoro Camnm Forom ynpannxrt mnnnnonamn napoon. Bcxxn pyr pyry
ronopnn: Hoem, nocmorpnm na namero semnoro Fora, xoropt nmnr nac xax ere cnonx. On y
nac n Mocxne pexo rocrnr, saro, Farmmxa, c cepnamn namnmn nepasnyuen: mt ncera o nem
nomtmnxem! [171 - Kysmnuen u.C. Vxas. cou. C. 22.]
Taxoe naroronenoe ornomenne napoa x cnoemy rocyapm cnxsano ne rontxo c pexo
nosmoxnocrtm nornasert na nero, no n camnm ]axrom ocnxmennx xpama-nennxana. Cotrne +ro
nacrontxo cnntno saxnarnno ymt mocxnnue, uro camo onroxannoe ocnxmenne nocnpnnnmanoct
xax nexoe uyo, nocnoptem xoropomy nocnyxnno noxnnenne Hnxonax, nomasannnxa Foxnero.
Opamamr na cex nnnmanne cnona ouennna: Tnmnna, napcrnonanmax na cem orpomnom
npocrpancrne, ycexnnom raxnm mnoxecrnom nme, npnanana nexoropym ranncrnennocrt cemy
nennuecrnennomy spennmy [172 - Tam xe. C. 17.].
Hapo anno xan or Pomanontx raxoro mara ocnonannx Xpama Xpncra xax onnnernopennx
noet na Anrnxpncrom-Hanoneonom
He pas npnesxan na crponrentcrno n Anexcanp II, urot cnonmn rnasamn yocronepnrtcx, xax
ner crponrentcrno: Iocyapm tno yrono, urot ncx oexa xpama xax nnemnxx, rax n
nnyrpennxx cocroxna ns xamne onnx pyccxnx npnnomon, no ntcoxax nena oreuecrnenntx
marepnanon, ne nonnax nsnecrnocrt o ncex mecrax nx naxoxennx n nerounoe nccneonanne nx
cnocrna nx ynorpenennx n eno, noynnn nasnaunrt na nnyrpennmm onnnonxy xpama ne onee
nyx copron pyccxnx xamne: napaop n moxmnncxn nop]np n oannrt x nnm nxrt copron
nrantxncxoro mpamopa. 3rn copra nrantxncxnx mpamopon nasnauent noromy, uro cnocrna n nnera
nx npn nonnponxe anno nsnecrnt [173 - Hcropnuecxoe onncanne nocrpoennx n Mocxne xpama no
nmx Xpncra Cnacnrenx. M. 1869. C. 46.].
Onn ns rex pyccxnx nncarene, n nponsneennxx xoroptx coxpannnoct cnnerentcrno o npnese
rocyapx, Hnan Bmenen. B ero paccxase Hapcxn sonoro onn ns repoen ncnomnnaer o cnoem
yuacrnn n crponrentcrne xpama: Ioon mecrt romy tno. Poorann mt no xpamy Xpncra Cnacnrenx,
or ontmnx nopxunxon. Kamennt on nect, a n name poorxn ram mnoro tno nomocrt ram,
neca crannnn, nepenot-nonot, ro-ce omnnouxn, n no xymnonom mnoro tno ncxxoro
nomocrtx. Hpnexan rocyapt nornxert, cnopnte tnn nepeenxn. B cemtecxr n rpertem, uro nn,
roe, n anrycre mecxne, renno eme tno. Hy, nce nopxunxn, no raxomy cnyuam, aprenn ntcrannnn,
noxasartcx rocyapm, napm-ocnoonrenm, Hexcanpe Hnxonanuy namemy. Hpnoenn poxr n uncroe
no nce. H mt c pyrnmn, ontmax nama tna aprent, nnnt raxo napo xyoro ne cxaxy, ncera
xopomne y nac xapun tnn, xamn ne noeann ornannnannct. Bor rocyapt nocmorpen ncm orenxy,
ononen ocrancx. Btxonr c nponoxartmn, co ncemn renepanamn n xnxstxmn. H nam, crano trt,
Bnanmnp Onpenu, xnxst onropyxon, c nnmn, renepan-ryepnarop. Ouent ero rocyapt xanonan
[174 - Bmenen H.C. Hspannte counnennx: n 2-x rr. T.2 Paccxast. Foromonte. Hero Iocnone. M.
1999. C. 124.].
B orptnxe ynomnnaercx mocxoncxn renepan-ryepnarop xnxst Bnanmnp Anpeennu onropyxon,
ynpannxnmn Hepnonpecrontno n 18651891 roax.
Paccmorpnm noponee npoexr xpama, mnoronernxx peannsannx xoroporo crana noncrnne
ncenapontm enom. Kax ormeuann cnennanncrt, Xpam Xpncra Cnacnrenx tn cnpoexrnponan
Tonom no npnmepy nocxonnmero x nnsanrncxnm opasnam, nanonee nennuecrnennoro n
ononpemenno rpannnonnoro rnna pennepyccxo coopno nepxnn. Hxrnxynontnt,
uertpexcronnnt xpam, c xapaxrepntm nosaxomapntm nepexptrnem: xaxax nepexptrax cnoom
uacrt xpama nonyuana npxmoe ntpaxenne na ]acaax n nne xpnnonnnenoro sanepmennx. Hapxy c
+rnm Ton nocnponsnonr n px nropocrenenntx ocoennocre penne apxnrexrypt, xoropte nmenn
naxnoe cnmnonnuecxoe snauenne n acconnnponannct c conepmenno onpeenenntmn nporornnamn. K
raxnm +nemenram ornocnnnct, nanpnmep, xnnennnte oueprannx saxomapm, cnocrnennte
mocxoncxnm xpamam XVXVI nexon (saxomapt xnnennno ]opmt nmenn Fnaronemencxn coop
omonax nepxont mocxoncxnx nape, n nepxont Pnsononoxennx, pacnonoxennte na Coopno
nnoman Kpemnx).
3naroxn mocxoncxo apxnrexrypt nouepxnnann, uro ]opma rnannoro xynona n oxontx rnan-
xonoxonen xpama raxxe nocxonr x pennepyccxnm nporornnam. Bce onn nmemr xapaxrepnym nx
mocxoncxnx xpamon XVXVI nexon nyxonnunym ]opmy. Ton npnan Xpamy Xpncra Cnacnrenx eme
ony xapaxrepnym nx pennepyccxoro xpama coopnoro rnna ocoennocrt onoxctnammym
ocnonno oem nepxnn xptrym ranepem. B pennepyccxnx xpamax ona ycrpannanact onee nnsxo,
uem ocnonno oem, npnanax rem camtm nepxnn crynenuart cnny+r n xpxo ntpaxennym
neprnxantnocrt ome xomnosnnnn. B npoexre Tona ranepex nyxxpycnax. B ne apxnrexrop xax t
coennnn cpasy na pasnonpemenntx, no n panno crenenn pacnpocrpanenntx n pennepyccxom
souecrne +nemenra ranepen n xopt (xopt +nemenr, pacnpocrpanennt n nanonee pennn
omonrontcxn nepno pennepyccxoro souecrna). Bropo (nepxnn) xpyc ranepen n cnyxnr xopamn
[175 - http://xxc.ru/].
B nnane xpam npecrannxer pannoxoneunt xpecr, nastnaemt eme rpeuecxnm. Kpecroopasnocrt
ocrnranact ne sa cuer npncrpoxn noprnxon x npxmoyrontnomy nnn xnaparnomy ocnonnomy oemy
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
xpama, xax n npoexre Bnrepra n xax noome n xpamax, cosanntx n crnne xnaccnnnsma.
Kpecroopasnocrt nsnauantno npncymax, ncxonax ]opma ncero oema xpama. Ona nosnnxna
naroapx ycrpocrny pnsannron ntcrynamme nnepe nenrpantno uacrn xaxoro ns ]acaon.
Kax n n npoexre Bnrepra, xpecr cnmnon xpecrno myxn, npnnxro nanmnmn no nmx cnacennx
Oreuecrna. Honnr nanmnx nonnon cpannnnaercx c ncxynnrentno xeprno Xpncra. Kpecroopasnte
n nnane nepxnn ne uacro, no ncrpeuannct n pennepyccxo apxnrexrype. Taxo nnan nmeer Hepxont
Bosnecennx n Konomencxom (1532), n nne pannoxoneunoro xpecra tnn cnpoexrnponant na
nanonee snamennrtx nerepyprcxnx coopa n crnne apoxxo n Cmontnom monacrtpe n
Hnxontcxn noenno-mopcxo coop. Hnany sannx n nne pannoxoneunoro xpecra coornercrnymr
onnaxonte no xomnosnnnn n onnxy ]acat (pasnnuamrcx onn rontxo remarnxo pacnonoxenntx
na nx nonepxnocrn cxyntnrypntx xomnosnnn).
Kax cnnerentcrnymr ncropnuecxne ncrounnxn, n nponecce npoonxnrentnoro crponrentcrna
npoexrnponanne ne npexpamanoct. Henpeptnno nnocnnnct nsmenennx, xoropte cnonnnct, no
ontme crenenn, x ynennuennm cxocrna c nanonee nsnecrntmn mocxoncxnmn ncropnuecxnmn
namxrnnxamn. Hepntm n 1840-e rot noxnnxercx onoxctnammn ]acat na yponne oxon apxarypnt
noxc (apouxn, onnpammnecx na xononnt). Apxarypnt noxc nocnponsnonn xapaxrepnym, nerxo
ysnanaemym ocoennocrt ]acaon Vcnencxoro coopa Mocxoncxoro Kpemnx, xoropt, n cnom
ouepet, nosanmcrnonan +ror +nemenr n xpamax pennero Bnanmnpa. B ro xe npemx rnanam oxontx
xonoxonenox npnaercx pepncrax ]opma, oruacrn nanomnnammax rnant mantx cronnon Coopa
Bacnnnx Fnaxennoro.
B 1851 roy Ton nnocnr n npoexr eme px npnnnnnnantntx nsmenenn: oxna apaana rnannoro
xynona oxpyxamrcx apxao (ananornuno ro, uro na ]acaax), a rnannomy xynony npnaercx raxax
xe pepncrax ]opma, uro n mantm xynonam (panee na rnannom xynone npenonaranoct ncnonnnrt
snest). Ocoenno naxntm ononnennem crano yxpamenne paxonnnamn xoxomnnxon nenrpantno
rnant. 3ror +nemenr n coennennn c pyrnmn ynoonxn Xpam Xpncra Cnacnrenx rpynne rnanntx
xpamon Coopno nnoman Kpemnx, cnmnonnuecxn ypannnnax nont coop c ncropnuecxnmn
npemecrnennnxamn, nouepxnnax ero naxnocrt xax nannonantnoro namxrnnxa, cnxst nono ncropnn
Poccnn c penne, yxopenennocrt ee n npomnoe n nepnocrt rpannnxm. Taxnm opasom, no npoexry
Tona, n xpame Xpncra Cnacnrenx nce onxno trt cnmnonnuno n nanpanneno na ntpaxenne nen
naponocrn, nce nounneno romy, urot cenart namxrnnx Oreuecrnenno nont 1812 roa
namxrnnxom pyccxo nannonantno ncropnn n rnanntm xpamom Poccnn.
Ho n ro xe npemx n xomnosnnnn xpama npocrynamr n xapaxrepnte npnsnaxn xnaccnnnsma:
maccnnnt xyonnnt oem, ornocnrentnax rpysnocrt nponopnn. B ocoennocrxx nxrnrnannx
xynon na mnpoxom apaane n ornocnrentno neontmne oxonte xonoxonenxn nerxo pacnosnamrcx
xonxpernte nporornnt, n uacrnocrn Hcaaxnencxn coop n Herepypre. Ton cosnarentno
opnenrnpyercx na nexoropte ocoennocrn Hcaaxnencxoro coopa. Xpam Xpncra Cnacnrenx
nperenyer ne rontxo na pont nono, consmepnmo no snauennm c xpemnencxnmn coopamn cnxrtnn.
Cnoe apxnrexrypo on ntraercx ncrart nponent c Hcaaxnencxnm coopom n Herepypre. 3ror coop
cnonmn pasmepamn, mecrononoxennem, snauennem (n ent npasnonannx cn. Hcaaxnx anmarcxoro
ponncx Herp I) npenpamancx n cnmnon nono enponensnponanno Poccnn ernma Herpa I. Xpam
Xpncra Cnacnrenx cranonnrcx anrnnoom Hcaaxnencxoro coopa [176 - 3ennncxn B.A.
Cncremarnuecxn nyrenonrent npn oospennn pennrnosnoncropnuecxoro namxrnnxa xpama Xpncra
Cnacnrenx n Mocxne. M. 1882. Hcropnuecxoe onncanne nocrpoennx n Mocxne xpama no nmx Xpncra
Cnacnrenx. M. 1869. http://xxc.ru/].
Hpntrne
rocyapx na napa 15 max 1883 roa.
Hncr ns antoma Kpemenoe xopononanne rocyapx nmneparopa Anexcanpa III15 max 1883 roa.
Xy. H.K. Maxapon. 1883 r.

Hpornnonocrannenne xpamon onaxaer ropaso onee rnyoxoe pasnomtcnne, ocnonannoe na
npornnopeunn pasntx xonnennn ncropnn Poccnn. Xpam Xpncra Cnacnrenx nosnpamaer Poccnm x
cnonm ncroxam, noxastnax, uro Pomanont nnxr cex uacrtm mnoronexono pyccxo nnnnnnsannn,
opasonanno na nnsanrncxo neonoreme: Mocxna rpern Pnm, n uernepromy Pnmy ne tnart.
Coopyxenne xpama nauanoct n 1839 roy. Ha crponrentnte marepnant ne cxynnnnct. Hx
npnnosnnn ne rontxo co nce Poccnn, no n ns-sa rpannnt.
K 1849 roy saxonunnn ocnonnte paort na ontmom xynone xpama, n 1858 roy co sannx tnn
cnxrt napyxnte neca. Paora renept npoonxanact nnyrpn. H saxonunnact n ocnonnom x 1881 roy.
H nnmt 1883- ro ro xoponannn rocyapx nmneparopa Anexcanpa III cran room ocnxmennx
xpama. Taxnm opasom, cymmapnoe npemx crponrentcrna xpama cocrannno onee copoxa ner!
Bnnte poccncxne cxyntnropt n xyoxnnxn npnnxnn yuacrne n o]opmnennn xpama. Cnapyxn
xpam yxpacnnn nontm pxom mpamopntx ropente]on paort cxyntnropon H.A. Pamasanona, A.B.
Horanoncxoro, H.K. Knora. Cxyntnropt orann nourn nanart ner +ro paore. Btop cmxeron
nx ropente]on no ntcouame none nmneparopa tn npeocrannen mnrpononnry unnapery.
Mnrpononnr, uro nnonne ecrecrnenno, nspan nx o]opmnennx xpama pennrnosnte cmxert. Cpen
xnnonncnen, paoranmnx na pocnnctm xpama tnn B.H. Bepemarnn, A.I. Mapxon, H.B. Facnn, u.A.
Fpynn, I.H. Cemnpacxn, B.H. Cypnxon, K.E. Maxoncxn n pyrne. Tontxo na ony nnmt pocnnct
xpama ymna nourn uerneprt nexa, nacrontxo nennx tn oem paor. Ho n cronmocrt nosneennx
xpamonoro sannx tna nennxa 15 mnnnnonon pyne!
Camt ontmo n Poccnn xpam crponncx npn uertpex nmneparopax n cemn renepan-ryepnaropax
Mocxnt. axe apxnrexrop Koncranrnn Ton ne oxnn o ocnxmennx cnoero ernma n 1880 roy ero
npnnecnn x nonoxnm xpama na nocnnxax emy tno yxe sa nocemtecxr. On xoren nonxrtcx,
urot nsorn no crynenxm n xpam, no rax n ne copancx c cnnamn. Ouennnt sanomnnnn ero rnasa,
nanonnnnmnecx cnesamn.
uepes cemtecxr ner nocne onynnxonannx mann]ecra n uepes copox uertpe roa c nauana
crponrentcrna, nce paort tnn sanepment, tnn raxxe npnoperent nx pasmemennx yxonencrna
n npnura nnsnexamne oma, nsroronnent yrnapt n onauennx, ycrpoent nonax nnomat n
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
naepexnax. Xpam-xpacanen, nocrpoennt n pyccxo-nnsanrncxom crnne, cran naxneme
apxnrexrypno omnnanro crapo Mocxnt.
16 max 1883 roa cocroxnoct ocnxmenne Xpama Xpncra Cnacnrenx, xoropoe no npany moxer
cunrartcx cotrnem ncropnuecxoro macmraa, yunrtnax, cxontxo npemenn norpeonanoct na
nonnomenne ero samtcna. Kpome roro, ocnxmenne xpama cocroxnoct cpasy xe nocne xoponannn
Anexcanpa III, cranmero no npnsnannm conpemennnxon, onnnernopennem ncrnnnoro pyccxoro napx-
camoepxna.
Hecnyuano nmenno Anexcanpy III ntnana uecrt ocnxmennx xpama, net npn nem nosneenne
npanocnanntx nepxne n Poccnn neotuano oxnnnnoct sa rpnnanart ner ero npannennx
nocrpoeno tno nxrt rtcxu xpamon, a uncno nepxonno-npnxocxnx mxon, n xoroptx oyuanoct onee
onoro mnnnnona ere, npentmano 30 rtcxu.
Bn xpama
Xpncra Cnacnrenx c Hpeuncrenxn n Mocxne. Xy. A.H. Foronmon. 1880 r.
Bn xpama
Xpncra Cnacnrenx. uoro 1890-x rr.

Ha ocnxmenne xpama npntna ncx napcxax cemtx, nnocrpannte npnnnt, nnnomart.
Kax ncnomnnan ouennen, ncx Mocxna nnena +ro ropxecrno, n, necomnenno, ono naonro
ocranercx n namxrn mocxnnue n ncex rex, xoro ocuacrnnnnna cyta nnert +ro. Bnyrpn xpama, n
nenom ero yrny, cenepnom, croxnn nerepant Oreuecrnenno nont; nx ortxa nm tnn
nororonnent cxamtn. Hepe ntxoom ns xpama rocyapt nmneparop nsnonnn noxonrt x nerepanam
n mnnocrnno c nnmn eceonan. Hx, xax n cneonano oxnart, tno nemnoro. Bce tnn ypyuennte
roamn crapnt. Kaxt ns nnx tn c Ieoprnem na rpyn. Hao cee npecrannrt, uro uyncrnonann
onn, cnnerenn tno pyccxo cnant, npn nne pyccxo cnant namnx ne [177 - pennepyccxn
po xnxse onropyxontx n ero cnxrentcrno xnxst Bnanmnp Anpeennu onropyxon, mocxoncxn
renepan-ryepnarop: B namxrt 25-ner ynpannennx ero Mocxnom / Ho ncr. anntm cocr. B.C.
Kasannen. M. 1891. C. 41.].
O tno pyccxo cnane co cren xpama cnnerentcrnonann n nanomnnann 177 mpamopntx ocox c
nmenamn nornmnx, panentx n narpaxenntx o]nnepon, nasnannxmn nonncxnx uacre, aramn
naxnemnx cpaxenn Oreuecrnenno nont 1812 roa.
Ftno n eme ono cotrne, connanmee no npemenn c ocnxmennem Xpama Xpncra Cnacnrenx,
orxptrne Hcropnuecxoro mysex. H n +rom ]axre mt nnnm raxxe ntpaxenne onpeenenntx uepr
npannennx Anexcanpa III, ocnonanmero n nosrnannnmero Hmneparopcxoe Hcropnuecxoe Omecrno.
K cronernm Oreuecrnenno nont n mae 1912 roa pxom c xpamom orxptnn namxrnnx nmneparopy
Anexcanpy III no npoexry M.A. Onexymnna. Hamxrnnx emonrnponann n 1918 roy. Ha ero mecre
nnannponanoct ycranonnrt namxrnnx Ocnooxennt rpy. Ceronx neanexo or xpama
ycranonnen namxrnnx pyromy napm Anexcanpy II.
B anrycre 1917 roa n xpame orxptncx Homecrnt Coop Pyccxo Hpanocnanno Hepxnn,
noccranonnnmn narpnapmecrno n Poccnn. B noxpe 1917 roa sect xe nspann nepnoro nocne
nyxcornernero nepeptna Harpnapxa Bcepoccncxoro. Hm cran mnrpononnr Mocxoncxn Tnxon. C
1918 roa xpam coepxancx na entrn Fparcrna Xpama Xpncra Cnacnrenx, cosannoro nx
npeornpamennx ero saxptrnx. B 19221923 roax xpam tn saxnauen ononnennamn, n 1931 roy
saxptr.
Hocne ocnxmennx n 1883 roy xpam ne npocroxn n nxrnecxrn ner. 5 exapx 1931 roa Xpam
Xpncra Cnacnrenx no pemennm Conercxoro npannrentcrna tn nsopnan. Bapnapcxax axnnx tna
sacnxra na xnnonnenxy cnennantno npnrnamenntmn xnnooneparopamn. Fontmennxn saxorenn
ynnuroxnrt n camy pennepyccxym rpannnm nosneennx nepxne, no npemx nce paccrannno no
cnonm mecram, n ceronx na Bonxonxe nnont nosntmaercx xpam-ncnonnn.

onran nc1opnn uocxoncxoro Maneaa
Eme onnm mocxoncxnm sannem, noxnnnmnmcx n Mocxne no none Anexcanpa I, cran Manex.
Hpxmoyrontnoe nnn xpyrnoe sanne es nnyrpennnx neperopoox (nnora oropoxennax nnomaxa)
nx rpennponxn nomae, oyuennx nepxono ese, xonnocnoprnnntx copennonann, rax rnacnr
onpeenenne cnona manex. Ecnn ncxonrt ns nero, ro nonyuaercx, uro ontmym uacrt cnoero
cymecrnonannx n Mocxne Manex ncnontsonancx ne no nasnauennm. Ho net +ro n x nyumemy.
Cxontxo cotrn n xyntrypno xnsnn name crpant cnxsano c Manexem, cxontxo ncropnuecxnx
]axron crann raxontmn naroapx romy, uro n Manexe yxe anno ne oyuamr nepxono ese n ne
rpennpymr nomae.
Mocxoncxn Manex ne nepnt n Poccnn, eme n nauane enxrnanaroro nexa n Canxr-Herepypre
tn nocrpoen Konnornapecxn Manex (apx. . Knapenrn). Tora nosnonmte manexn npnnxro
tno nastnart onee cnoxntm nemenxnm cnonom +xsepnnprays.
Cyponocrt xnnmara n npoonxnrentnte snmt, npenxrcrnymmne oyuennm nocx, sacrannnn n
nexoroptx repmancxnx ropoax nocrponrt raxne sannx, re nenoroa nnn remneparypa nosyxa ne
memana t +xsepnnnnxm conar: or roro n nponcxoxenne cnona +xsepnnprays. Hmneparop Hanen I
nenen nocrponrt necxontxo +xsepnnprayson n Herepypre: ns nnx naxoxmncx npn Mnxanoncxom
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
nopne nanontmn. Kora nocne ecrnn 1812 roa Mocxna nosnnxana ns nenna, nmneparop
Anexcanp npnexan n pennmm cronnny n ocranancx n ne onontno onro. B Mocxne no+romy tno
copano mnoro nocx n oxasanact ocoenno omyrnrentnom neoxonmocrt n +xsepnnprayse [178 -
Konparten H.K. Ceax crapnna Mocxnt. M. 2005. C.341.], nncan onn ns conpemennnxon.
Mocxoncxn Manex tn nocrpoen n 1817 roy x nxrnnernm co nx noet Poccnn n
Oreuecrnenno none 1812 roa. Anrop npoexra sannx noennt nnxenep, renepan-nerenanr
Anrycrnn Anrycrnnonnu Feranxyp (17581824). Anrycrnn rax ero snann na pyccxn na, a noome-
ro on tn ncnanen no nmenn Arycrnn, ponnmncx na Kanapcxnx ocrponax.
B 1781 roy on oxonunn Koponencxym axaemnm nsxmntx ncxyccrn n Mapne. Ero ontmoe
aponanne n rananr nsoperarenx npoxnnnnct yxe n monoocrn, Feranxyp, n uacrnocrn,
yconepmencrnonan rexnonornm nponsnocrna menxontx rxane.
B Hcnannn Feranxyp npoxnnn cno oprannsaropcxn rananr n onacrn opoxnoro n mocronoro
crponrentcrna. Ero ycnexn tnn onenent onontno ntcoxo n 1803 roy on cran rnanntm
nnrenanrom ncnancxo apmnn. B ero oxsannocrn nxonno oecneuenne nocx npoonontcrnnem,
opyxnem n conyrcrnymmnm noenntm nmymecrnom.
Hsnecrnx o rananrnnnom nnxenepe omnn n o Poccnn, n n 1808 roy Anexcanp I npnrnacnn
Feranxypa na cnyxy c sauncnennem n apmnm n unne renepan-maopa. B 1816 roy Anrycr Feranxyp
nosrnannn Komnrer nx npnneennx n nyumee ycrpocrno ncex crpoenn n rnpannnuecxnx paor n
Canxr-Herepypre n npnxocnonenntx x onomy mecrax. 3ror xomnrer pyxononn ncemn xpynntmn
apxnrexrypno-crponrentntmn paoramn roramne poccncxo cronnnt. 3ect cnyxnnn
xpynnemne soune roro npemenn K.H. Poccn n B.H. Cracon. Paora no pyxonocrnom Feranxypa
oxasana ontmoe nnnxnne na naunnammero cno npo]eccnonantnt nyrt Koncranrnna Tona.
Feranxyp nomor emy ocnonrt npnnnnnt apxnrexrypno oprannsannn ropocxnx npocrpancrn, uro
cxasanoct nnocnecrnnn na neotxnonenno rounocrn, c xoropo Ton nnnctnan cnon nocrpoxn n
ropocxym cpey.
Kora snaxomnmtcx c pesyntraramn xnnyue exrentnocrn Feranxypa, ynnnxemtcx mnpore ero
nnrepecon. Hanepnoe, Poccnn on npnnec ontme nontst, uem Hcnannn. Bor nnmt neontmo cnncox
optx en Feranxypa: nepeoopyonanne Tyntcxoro opyxenoro sanoa c ycranonxo ram napontx
mamnn, cosanntx no ero xe npoexry; nocrpoxa n Kasann nono nnreno nx nymex; yrnynenne
nopra n Kponmrare n coopyxenne xanana mexy Hxopcxnm sanoom n Herepyprom c npnmenennem
nsoperenno nm xe n 1810 roy napono semneuepnarentno mamnnt; npoexrnponanne n
coopyxenne sannx 3xcnennnn saroronnennx rocyapcrnenntx ymar n Herepypre (ntne Iosnax);
crponrentcrno Iocrnnoro nopa n Hnxnem Honropoe
B 1819 roy Anexcanp I nopyuaer Feranxypy pyxononrt crponrentcrnom poccncxnx opor on
nasnauaercx rnanntm npexropom nyre coomennx Poccnn (mnnncrpom nyre coomennx na
conpemennt na). Bcxope noxnnncx n nepnt snaunrentnt pesyntrar: x 1822 roy n Poccnn
nocrpoena nepnax ontmax moccenax opora Herepypr Honropo Mocxna. Ho n +roro
Feranxypy oxasanoct mano, on oparnn cnoe nnnmanne na cyoxonte nyrn Poccnn, onnmnct n
sect ontmnx ycnexon.
Bepnemcx, onaxo, x rnannomy, xax y nac mnorne cunramr, rnopennm Feranxypa Manexy.
Bosnonnoct +ro sanne no pyxonocrnom ne camoro anropa npoexra, a nnxenepa Htna Htnonnua
Kaponte (17701836). Hpn crponrentcrne Manexa tnn npnmenent ynnxantnte ne rontxo nx
apxnrexrypt roro npemenn, no n nx conpemennoro souecrna merot cosannx orpomnoro
nnyrpennero npocrpancrna (79 caxen nnnt n 21 caxent mnpnnt) na epenxnntx crponnntntx
]epmax ns nexono nncrnennnnt. 3anne tno nepexptro xponne, xoropax noepxnnanact
nonnocrtm epenxnno xoncrpyxnne. Orpomnte ]acat Manexa cnonno npopestnannct apountmn
oxnamn. Bceomym apxnrexrypnym rapmonnm ononnxn noxc crpornx opnuecxnx xononn.
Orxptnn Manex n npncyrcrnnn Anexcanpa I menee uem uepes ro nocne nauana crponrentcrna, 30
noxpx 1817 roa, n nxrnnernmm roonmnny noet na Hanoneonom, ormeuennym napaom.
Cotrne +ro n nnpxmt tno ntammeecx nocpen cropenme Mocxnt, moxno cxasart, na
nenennme, ntpocno nonoe, xpacnnoe sanne.
anm cnono ouennnam orxptrnx Manexa: Bnyrpennocrt sannx npecrannxer coo
rnranrcxym sany, re cnoono moxer manenpnponart nent nonx conar, n na ncem +rnm
npocrpancrnom npxmo noronox ne noepxnnaercx nn onom xononnom. 3ana rax nennxa, uro
orpomnte xamnnt no crenam n oxna, xoropte nese mornn t cnyxnrt orpomnemnmn neptmn,
xaxyrcx rontxo copasmepntmn n +rom sannn. uynamenr sannx yrnynen na ne caxenn. Tonmnna
cren 4,5 apmnna [179 - Konparten H.K. Vxas. cou. C. 315.].
Cpen rex, xro manenpnponan n Manexe, tnn n conart Cemenoncxoro nonxa, aranton xoroporo
npnxonn cma ns Xamonnnuecxnx xasapm no xomano nonxonnnxa Heonrnx Iypxo. Onaxt
nponsomen n Manexe raxo cnyua: Kora nonx npnmen n manex, nmxm, xax nonrcx, ann
nonpannrtcx, sarem yuenne nauanoct, xax ncera, pyxentmn npnemamn. Iypxo samernn, uro onn
conar ne cxopo ornen pyxy or pyxtx, enax na xapayn, n npnxasan emy ntrn npe arantonom,
onaxnrt recaxn, cnycrnrt c nponnnnnmerocx pemnn or cymt n recaxa.
Fpar mo nontcnn mnary, noomen x Iypxo, cxasan, uro conar, ntneennt ns ]ponra, uncnnrcx n
ero pore, noneennx ecnpnmepnoro n nnxora ne tn naxasan. Iypxo rax norepxncx, uro cran
oxcnxrtcx c parom nepe ]ponrom no-]pannyscxn. H conar ne tn naxasan.
Kora yuente xonunnoct, conaram ann oroxnyrt, a o]nnept copannct n xpyxox npe
arantonom, rora x nsxn n nonenonan pyxy para, cmyrnn ero raxo neoxnanno c moe cropont
ntxoxo [180 - 3entman H.. Anocron Cepre: Honecrt o Cepree Mypantene-Anocrone. 1980. M.
C. 34.], ncnomnnan nopyunx Marne Mypanten-Anocron.
Onennnn no ocronncrny Manex n conart, nentmn nxmn sannmanmnecx mymrpo ne na
orxptrom nosyxe, no connnem nnn oxem, a n orannnnaemom nomemennn. Ho ne npomno n roa, n
ro nn or ecxoneuntx napaon, ro nn no npnunne uepecuyp cxoporo crponrentcrna, ne crponnntnte
]epmt ann cnanny, xopoue ronopx, rpecnynn. Hx onontno tcrpo samennnn onxrt xe no
npncmorpom roro xe Kaponte.
Ho yxe uepes ro n 1819 nonnynn eme necxontxo ]epm. Tora naxonen +ry uepey nponcmecrnn
cnxsann c neocrarouno npopaorannocrtm npoexra. xot xponnx sannx ne npeycmarpnnana
ecrecrnenntx ornepcrn nx nponerpnnannx, a noromy, pacxanxxct na connne, menax xptma,
oranana cnoe renno crponnnam, npnxoxmnm n neronocrt ncnecrnne raxo mepocrn. Tora n
npopesann n xponne cnennantnte oxna, nasnannte no nmenn cpaoranmero nx macrepa Cnyxona
cnyxontmn. Taxax nor sannmarentnax mocxoncxax nerena.
O]nnnantnax xe ncropnx rnacnr: Feranxyp cam npenoxnn nepeenart xponnm, uro n tno
npenpnnxro ocoo xomnccne no ocneonannm xoncrpyxnnn xponnn no pyxonocrnom nnxenepa-
nonxonnnxa . e-Bnrre.
B 18231824 roax no npoexry n no pyxonocrnom noennoro nnxenepa nonxonnnxa P.P. Fayca n
npn yuacrnn nnxenepa A.. Kamnepona tn nponsneen monrax nono xponnn, ocnonanne xoropo
noxonnoct yxe ne na 30, a na 45 ]epmax.
B 1824 roy sa Manex nsxncx nsnecrnt pyccxn soun, npnnepxenen crnnx amnnp Ocnn
Hnanonnu Fone (17841834), xoropt yxe panee yuacrnonan n apxnrexrypnom o]opmnennn semnnx
mecr. Fone npnnanexnr rnanencrnymmax pont n cosannn onnxa nocnenoxapno Mocxnt na
ocnone yrnepxennoro n 1817 roy renepantnoro nnana, no xoropomy yxe nect ropo onxen tn
crart cnoeopasntm namxrnnxom Oreuecrnenno none 1812 roa.
Bxnmuennt Anexcanpom I n Komnccnm o crpoennn Mocxnt, Fone orneuan sa noccranonnenne
nenrpa ropoa: Tnepcxo, Aparcxo, Hpecnencxo, Honnncxo n Iopocxo uacre. A n 1814 roy
on cran rnanntm apxnrexropom ]acanuecxo uacrn, nanmammnm sa npoexramn n nx
nponsnocrnom n rounocrn no npoxexrnponanntm nnnnxm, a raxxe ntanaemtm nnanam n
]acaam [181 - Hoxponcxax 3.K. O.H. Fone // 3oune Mocxnt. M. 1981. C. 195205.].
Heyromnmt rpyxennx, Ocnn Fone ne rontxo nasnpan sa ]acaamn, no n cosan px necrxmnx
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
apxnrexrypntx ancamne, onn ns xoroptx Tearpantnax nnomat c ee Fontmnm n Mantm
rearpamn cran nnsnrno xaprouxo Mocxnt. A eme tn Anexcanponcxn ca, Tpnym]antnax apxa
(ra, uro ntne nepeexana na Hoxnonnym ropy), 1-x Ipacxax ontnnna n npouee, npouee.
Paorax na ononnennem Manexa, Fone cosan npoexr exoparnnnoro cxyntnrypnoro ypancrna
]acaa sannx n anrnuntx mornnax eranxx noennoro cnapxxennx pnmcxnx nernonepon. 3rn
+nemenrt o]opmnennx namnn cnoe mecro xax na ]acae, rax n n nnreptepe sannx n 1825 roy.
Ftna y souero n eme ona saymxa nomecrnrt na npocrenxax Manexa mxnny uyrynntx
ropente]on Boennte ocnexn, opas xoroptx tn cosan Feranxypom. Ho n cnxsn c rem, uro
pncynxn Feranxypa rax n ne yanoct narn, a cam nx anrop cxonuancx n 1824 roy, Fone npnmnoct
sanono enart +ry paory. Hpana, n nrore, ropente]t rax n ne noxnnnnct na Manexe.
urot maxcnmantno nponnrt xnsnt epenxnno xptme Manexa, ero uepax tn yxnantno
sactnan maxopxo cnoem n nonmerpa ntcoro. Maxopxa cnonm sanaxom ornyrnnaer ncxxoro poa
rptsynon n npentx nacexomtx, nnrammnxcx penecnno, nor nouemy n uepes cro ner nocne
orxptrnx Manexa, ero ynnxantnte epenxnnte xoncrpyxnnn ntrnxenn xax nonentxne.
Hsxmno cocrannxmme opasonanmerocx na Manexno nnoman apxnrexrypnoro ancamnx crann
Kpemnencxne cat, npoexr xoroptx paspaoran Fone n 18201823 roax, eme npn xnsnn Anexcanpa
I. Cat ntpocnn na mecre cnpxranno no semnm pexn Hernnnxn, uro rexna uepes nect nenrp
Mocxnt, or conpemenno ynnnt c raxnm xe nasnannem uepes Tearpantnym nnomat. A net
Hernnnxa morna t n ne cnpxrartcx npenonaranoct, uro ona acr cnom noy nx nanonnennx
npyon, xon onxnt tnn trt ntptrt n caax.
Vxas nmneparopa Anexcanpa I npeycmarpnnan oycrpocrno necxontxnx caon: Bepxnero,
Cpenero n Hnxnero. Bepxnn ca nsnecren rporom Pynnt, nnn Hrantxncxnm rporom,
xpanxmnm namxrt o cotrnxx 1812 roa ero crent ntnoxent xamnxmn, naenntmn na nenennme
mocxoncxnx sann. Ananornunym cmtcnonym narpysxy necyr n uyrynnte nopora n ca,
nsroronnennte no ueprexam apxnrexropa E.u. Hacxanx, yxpacnnmero orpay noenno cnmnonnxo.
B 1856 roy Kpemnencxne cat nonyunnn nonoe nasnanne, no xoroptmn mt snaem nx n ceronx.
3ect noxnnncx ontmo, oennennt Anexcanponcxn ca.
Manex nepnonauantno tn npenasnauen nx nponeennx noenntx cmorpon, no+romy nennunna
sannx tna saymana rax, urot ononpemenno nmemart 2000 uenonex. Hocrenenno pacmnpxncx
nanason ncnontsonannx ontmnx nnomae Manexa, sect npononnnct xonneprt, ntcranxn,
naponte rynxnnx. B Manexe, nanpnmep, oyuancx nenocnneno ese Hen Toncro.
Kpome cnoe sameuarentno rpomanocrn Manex ocronamxren raxxe necxontxnmn
npasnecrnamn, conepmnnmnmncx n ero crenax. Hepnoe n camoe snamennroe nponcxonno no npemx
xoponannn rocyapx nmneparopa Hnxonax Hannonnua n 1826 r.: ryr mocxoncxoe xyneuecrno nmeno
cuacrne yromart cnoero rocyapx co ncem ero anrycremnm cemecrnom, mnoxecrnom renepanon n
nspanntx unnon rnapnn. pyroe npasnecrno noonoro xe poa tno n 1839 r., xora uepes
Mocxny npoxonn orpx rnapenen, npncyrcrnonanmn npn orxptrnn Foponncxoro namxrnnxa n
sarem npn saxnaxe xpama Xpncra Cnacnrenx. Kyneuecrno yromano rnapenen, npn uem
npncyrcrnonan n cam rocyapt. B 1872 r. n sannn 3xsepnnpraysa nomemannct nexoropte orent
Honnrexnnuecxo ntcranxn, npnuem ns Anexcanponcxoro caa tn cenan rya xo na nomocrxax,
n n oxna nxonnn, xax n nepn, ncnomnnan mocxoncxn crapoxnn Hnan Konparten.
B 18651867 roax n Manexe npoxonna +rnorpa]nuecxax ntcranxa, nent xoropo cocroxna n
nsopaxennn noncenennoro tra ncex napoon Poccnn c nomomtm ]nryp ns nante-mame, oertx n
xocrmmt. Coopyxannct exopannn, a xocrmmt tnn nacroxmnmn, rnasa nx ]nryp npnnesnn ns-sa
rpannnt nx nyxno tno cnnmxom mnoro. Hsroronnennte ]nrypt necnn n Manex na nocnnxax,
no+romy nepexo mocxnnun npnnnmann nx sa noxonnxon n npn +rom xpecrnnnct. Btcranxy n
Manexe nocernn Anexcanp II, no npotn ram neonro, nasnan nsopaxenntx n nante-mame nme
ypoamn, tcrpo yannncx.
B 1894 roy n Manexe npomno npomanne c esnpemenno cxonuanmnmcx n Hnnann na 50-m roy
xnsnn nmneparopom Anexcanpom III. Hoxonoro rocyapx npnnesnn n pennmm pyccxym cronnny ns
Cenacrononx, urot sarem nanpannrtcx n Herepypr, mecro ero nocnenero ynoxoennx.
A c xonna enxrnanaroro nexa Manex cnyxnn mocxoncxo nonnnnn ouent yontm mecrom nx
coepxannx n nem ycrnymmnx penonmnnonntx cryenron Mocxoncxoro ynnnepcnrera: C xaxtm
room nce uame n uame crann cryenrt ntxonrt na ynnny. H nonnnnx tna yxe nauexy. uyrt
naunyr conpartcx cxoxn oxono ynnnepcnrera, roruac xe ocranannnnamr nnxenne, oxpyxamr
nentm ropoontx n xanapmon nce nepeynxn, neymne na Fontmym Hnxnrcxym, n oropaxnnamr
Moxonym oxono Oxornoro pxa n Bosnnxenxn. Tora orxptnamrcx nepn Manexa, rya naunnamr c
ynnnt ramnrt cryenron, a c nnmn n nynnxy, xoropax nonaaercx na +rnx ynnnax,
cnnerentcrnonan Bnanmnp Innxponcxn.
B 1917 roy nacrynnna nonax +noxa n n ncropnn Manexa: ormernn nexono mnne, sanne crano
ncnontsonartcx xax rapax nx npannrentcrnenntx anromonne. Bermana n xponnx, npnmnn n
neronocrt n snamennrte nncrnennnunte crponnna, xoropte yxe ne samnmannct or nopun
maxopxo, pacramenno na camoxpyrxn noennmnm nponerapnarom
Manex nepexnn axe omexxy 1941 roa, a nor name cnerno ecrnnrentnocrn ne nepenec,
cropen n 2004 roy. Hocne +roro on cran ncrnnno mocxoncxnm sannem, net y nac uro rontxo ne
ropeno, urot sarem noccrart ns nenna.
Boccranonnennt no ueprexam Feranxypa n Fone nont Manex nnont orptn cnon nepn renept
yxe ncxnmunrentno nx rymannrapntx nene ntcranox n nepnncaxe. A mt moxem nnmnn pas
yenrtcx n ncxnmunrentnocrn ero mecrononoxennx: necmorpx na nponsomemne sa na nexa
mnorouncnennte nsmenennx na Manexno nnoman, orpomnoe sanne Manexa ne rontxo ne annr
cnonm oemom na xpemnencxym creny n Mocxoncxn ynnnepcnrer, a axe naoopor, ntcrynaer
nnonne saxonntm yuacrnnxom apxnrexrypnoro ancamnx nnoman.
Mocxoncxn Manex. Bn co cropont Moxono yn.
(Axnapent apxnrexropa A. Feranxypa. Ox. 1817 r.). Ha yrnax sannx nsopaxent merannnuecxne
rpo]en, xoropte n ecrnnrentnocrn ne tnn ntnonnent
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
Manex.
Hauano XX nexa

Ha nontsy omym: Hnxonaencxnn noxsan

Hpxmo opoxentxa: nactnn ysxne,
Cronnxn, pentct, mocrt.
A no oxam-ro nce xocrouxn pyccxne
Cxontxo nx! Baneuxa, snaemt nn rt?

HA. Hexpacon, Xenesnax opora

B ]enpane 1842 roa Hnxona I nonncan yxas o crponrentcrne xenesno oporn Canxr-Herepypr
Mocxna nporxxennocrtm 604 nepcrt: Ha nontsy omym coomenne, cront naxnoe nx nce
npomtmnennocrn n exrentnocrn xnsnn rocyapcrna. B 1843 roy crponrentcrno oporn nauanoct
no npoexry nnxenepon H.H. Mentnnxona n H.O. Kpa]ra. Ecrecrnenno, nosnnxna neoxonmocrt n
crponrentcrne noxsanon.
Konxypc na crponrentcrno nepnoro mocxoncxoro noxsana ne oxnnxnn (cynpornn romy, xax +ro
tno c pyrnmn mocxoncxnmn noxsanamn onee nosne nocrpoxn). Hapt cam ntpan apxnrexropa.
Hm cran nce ror xe Koncranrnn Anpeennu Ton.
3ro tn anrop ne rontxo nepnoro noxsana Mocxnt, no n nepnoro poccncxoro noxsana.
A camt nepnt noxsan, cnpoexrnponannt Tonom, naxonncx n Hapcxom cene. Hapcxocentcxn
noxsan tn cxpomntm ono+raxntm sannem. Honauany epenxnnt, n 18491852 roax on tn
orcrpoen ns xamnx, raxxe no npoexry Tona. Hapcxocentcxym xenesnym opory orxptnn n oxrxpe
1837 roa n npocrnpanact on ncero na 25 xm. Kax ntxcnnnoct nnocnecrnnn, noxsant Tona oxasannct
nacrontxo yont n nnannponxe, uro cmornn nopmantno ]ynxnnonnponart mnorne ecxrnnernx,
necmorpx na pocr nnrencnnnocrn nnxennx.
3oun onxen tn paspaorart npoexrt cpasy nyx noxsanon n Herepypre n Mocxne. H ecnn n
cronnne, ]ynxnnn xoropo ntnonnxn rora Canxr-Herepypr, mecro no yymn noxsan namnn
cpasy na 3namencxo nnoman y Hencxoro npocnexra, ro n Mocxne paccmarpnnannct na napnanra
y Tnepcxo sacrant n na Tpyno nnoman.
3ro tnn yxe onontno nacenennte n sacrpoennte paont Mocxnt. Onaxo oa +rnx mecra tnn
orneprnyrt ns-sa oxsnn noxapon or ornx n ncxp, ntptnanmnxcx ns ronxn naponoson n
nponsnonmoro nmn acxoro myma. Tora n namnn ontmo nycrtpt y Kananuencxoro nonx. A
nycrtpt +ror opasonancx nor xax. Ho mxno cropone nnoman na mecre conpemennoro Kasancxoro
noxsana tno onoro, no xoropomy nporexan pyue. C nocroxa nnomat nmena rpannne Kpacnt
npy. Ha sananom epery npya, sannmax reppnropnm ntnemnnx pocnancxoro n Hennnrpacxoro
noxsanon, c xonna XVII nexa naxonncx Hont noneno aprnnnepncxn nop sano n cxna nymex
n cnapxon, co mnornmn epenxnntmn crpoennxmn, sannman on oxono 20 rexrapon. Ho n 1812 roy, n
Oreuecrnennym nony, nop cropen or nsptna naxonnmnxcx sect cnapxon, npnuem nsptn +ror
norpxc oma nce nocrouno uacrn Mocxnt. C roro npemenn nycrtpt nourn ne sacrpannancx. Tax uro
mecro nx crponrentcrna tno xort orannx.
Ho nepnonauantnomy npoexry Ton npenaran nocrannrt no cenepno rpannne Kananuencxoro nonx
nporxxennt ]ponr sacrpoxn, n nenrpe xoroporo naxonncx cam noxsan, ntenennt amne c
uacamn n orartm exopom, a no oxam na sannx co snaunrentno onee cepxanno orenxo
ramoxnx cnena n xnno om cnpana. om rax n ne nocrponnn, a ramoxnx n noxsan tnn ntcrpoent x
1851 roy.
Crponrentcrno noxsanon n oonx ropoax nauanoct nourn ononpemenno, n 1844 roy Ton
npenoxnn aconmrno nenrnunte npoexrt sann n nx Mocxnt, n nx Herepypra. Bnnmo,
urot ne onert nn rex, nn pyrnx.
Bsopy nmneparopa npecrana cneymmax xaprnna: nenpnmernoe sanne co crpornm nyx+raxntm
]acaom, pannomepno unenenntm pacnonoxenntmn n npocrenxax mexy oxnamn npncranntmn
xononxamn, co snaxomtmn no Kpemnencxomy nopny n Opyxeno nanare apountmn oxnamn c
rnptxamn n nepnom +raxe n cnoenntmn no nropom [182 - Bactxnn A.A. uemoan-noxsan-Mocxna.
uero mt ne snaem o enxrn mocxoncxnx noxsanax. M. 2010. C. 45.]. B nenrpantno uacrn sannx
nyxxpycnax amenxa c uacamn n ]narmroxom.
Boxsan n Mocxne tn nocrpoen n 1849 roy n cran nastnartcx, uro nnonne ecrecrnenno,
Herepyprcxnm. Xenesnax opora xe nastnanact Herepyprcxo-Mocxoncxo n ropxecrnenno
orxptnact 19 anrycra 1851 roa. B +ror ent nepnt noes c Iocyapem Hmneparopom Hnxonaem I c
cynpyro, nacnennxom npecrona, nennxnmn xnxstxmn, uertptmx repmancxnmn npnnnamn n
npnnopntmn, a raxxe conponoxamme cnnro n nymx arantonamn rnapenen Cemenoncxoro n
Hpeopaxencxoro nonxon npoexan or Herepypra o Mocxnt. Btcoxax xomnccnx ntexana ns
Herepypra n rpn uaca yrpa, a npnexana n Mocxny n onnnanart uacon neuepa, nyrt sanxn
enxrnanart uacon. opora nmneparopy ouent nonpannnact. On ntcoxo onennn paory apxnrexropa
Tona.
urot nmx crponrene oporn ocranoct n namxrn noromxon, nmneparopcxn mnnncrp nyre
coomenn Hanen Herponnu Mentnnxon ntnec na xonnernm MHC npenoxenne o crponrentcrne
xenesnoopoxno nepxnn. Hpenoxenne tno noepxano. Crponnact nepxont no npoexry Tona n
nnonne rnnnuna nx nero. Hocrpoxa nenact na oponontnte noxeprnonannx, ontmym uacrt
xoroptx nnoxnn H.H. Mentnnxon (ntne na nnoman Tpex noxsanon cronr namxrnnx Mentnnxony).
Perynxpnoe nnxenne no nepno poccncxo marncrpann tno orxptro 1 noxpx 1851 roa. A
mocxoncxn renepan-ryepnarop oxnnn xnrenxm, uro c nepnoro uncna noxpx mecxna naunercx
nnxenne no C.-Herepyprcxo-Mocxoncxo xenesno opore, n na nepnoe npemx yer orxonrt n
ent no onomy noesy. Haccaxnpt npnesxamr sa uac, a arax sa 2 uaca. oesxamr sa 22 uaca [183 -
Pomanmx C.K. Ho semnxm mocxoncxnx cen n cnoo. M. 1998. C. 501.].
Kcrarn, nx uero nmneparop nsxn c coo nentx na arantona rnapenen nonpoc ocot. Kax n
nce nonoe, opora nonauany ntstnana y otnarene crpax n ynnnenne nepe nennanntm panee
uyom. Xenammnx ononnrt nyrt ne naxonnoct. Ho+romy naccaxnpamn nepnoro n nroporo noeson
n tnn ncxnmunrentno conart Hpeopaxencxoro n Cemenoncxoro nonxon, conepmnnmnx
nyremecrnne ns Herepypra n Mocxny n oparno. Tonnt nacenennx ncrpeuann n nponoxann nepnte
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
noesa, ynnnxxct npn +rom: o uero napo oxonr camonap n ynpxxxe xonr! 3ro tnn cnona
ns crnxornopennx, pacxonnmerocx n nyxax no nce Poccnn:

Fnnsxo Kpacntx nopor
Ecrt naneno nonopor.
Mecro nnont npeopasnnoct,
Tam nxonnnxa orxptnact,
H na mecre, na nycrom,
Btpoc npyr orpomnt om.
Ha omy ontmax amnx,
H cnncrnr ram ouent crpamno
Camocnncr samtcnonart,
3nart samopcxn, xnrponart.
Tam uyrynnax opora,
Hetnanax xpaca,
3ro npocro uyeca.
B na nyrn uyrynnt mnnt,
Ho nyrxm nerxr mamnnt,
He na rpoxax, na napax,
Hocmorpert, rax npxmo crpax.
Hy, npnsnartcx, rocnoa,
Cnannt Hnrep n Mocxna.
o uero napo oxonr
Camonap n ynpxxxe xonr.

Ho ncxope xenesnax opora crana npnntuno: ecnpeneenrnoe xenesnoopoxnoe crponrentcrno
yxnantno npeopasnno crpany. Hmenno ono nocnyxnno cnoeopasntm ptuarom, norxnynmnm sa
coo n npomtmnennocrt n semneenne. Broptm pemammnm ]axropom tn nnrencnnnt npnrox
nnocrpanntx nnnecrnnn, xoropte nosnonnnn Poccnn npeoonert n cunrannte rot nponacrt,
orenxnmym ee, nony]eoantnym crpany c nepasnnrtm rpancnoprom, orcyrcrnnem npomtmnennocrn
n ronapnoro semneennx, or nepeontx n pasnnrtx crpan 3anaa, noorn x npomtmnenno
penonmnnn n conepmnrt ee.
B 1855 roy nocne nocmecrnnx na npecron nmneparop Anexcanp II nocranonnn nnpet nastnart
opory Hnxonaencxo n uecrt rnannoro oprannsaropa n noxnonnrenx crponrentcrna. Coornercrnenno
n noxsan n Mocxne nasnann Hnxonaencxnm, xonm on cran c 1856 roa. B ro npemx xenesnax opora
Herepypr Mocxna tna camo nnnno n mnpe nyxnyrno oporo, co cnoxnemnm rexnnuecxnm
xosxcrnom. Hnxonaencxo opora tna o 1923 roa, n rontxo xora nepenmenonann Herporpa,
opory nasnann Oxrxptcxo.
Hepnt noxsan Mocxnt nnyrpn ocrannxn axe onee rnyoxoe nneuarnenne, uem cnapyxn. nnna
ero cocrannxna 25 caxene, mnpnna 12 caxene (1 caxent =2,134 m). Ha nepnom +raxe sannx
pacnonarannct npocropnt nyxcnernt necrnmnt, naccaxnpcxne sant n anapramenrt nx
nmneparopcxo cemtn, a na nropom cnyxente xnaprnpt nx nauantnnxon n cnennanncron.
Bnyrpennxx orenxa noxsana tna nennxonenno: non ns yonoro napxera, onoxennte mpamopom
mnecxne neun, xamnnt n narep-xnoserax. Ocoenno mnxapno tna orenxa nmneparopcxnx noxoen:
renepan Kpa]r, orneuanmn sa crponrentcrno sannx, pacnopxnncx nocrannrt maccnnnte yonte
nepn, rpa] Knenmnxent mxa]t c sepxantntmn crexnamn (nmenno +ror rpa] ynomnnaercx n
+nnrpa]e x crnxornopennm Hexpacona Xenesnax opora 1864 roa).
Hnxonaencxn noxsan. 1851 r.
Ipysonte
nonot na nnoman Hnxonaencxoro noxsana n Mocxne. 1914 r.

Co cropont nyre x noxsantnomy sannm npnmtxan eapxaep, r. e. xptrt neppon, nnno n 50,
mnpnno 12,5 caxene, c nymx nyrxmn n xamenntmn naccaxnpcxnmn nnar]opmamn. Opnrnnantnax
nanronax cncrema eapxaepa, cnpoexrnponannax apxnrexropom P.A. Xenxsennuem, oxasanact
nectma yauno n npocroxna o 1903 roa, xora ee samennnn na apounym.
Boxsan nocrpoen Tonom n xapaxrepnom nx nero pyccxo-nnsanrncxom crnne. Crnnt +ror
npoxnnxercx n couerannn crporocrn ]opm n cnmmerpnn xomnosnnnonnoro nocrpoennx. axe npn
mnmonernom nsrnxe na ]aca noxsana uerxo nnnt onnaxonte nenrpantnte uacrn, c pannomepntm
unenennem cren nsmentuenntmn exoparnnntmn eranxmn apouxamn, xononxamn, rnptxamn. B
cepenne sannx ntenxercx nyxxpycnax amnx c uacamn, xoropax nouepxnnaer ero nenrpantnym
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
oct.
Komnonyx rnannt ]aca noxsana, Ton nocnontsonancx npnemamn nrantxncxoro peneccanca. O ero
rpannnxx npexe ncero nanomnnamr exoparnnnte xononnt, pacnonoxennte n xaxom ns nyx
+raxe, n ontmne nenennancxne oxna. Hepexptrt cnoamn necrnmnt raxxe ntstnaer n namxrn
opast apxnrexrypt Bospoxennx. Henrp coopyxennx ynenuan uacono amne, noxoxe na re,
xoropte moxno nnert na parymax pxa enponecxnx cronnn.
Hnrepecno, uro raxoe xe sanne n Herepypre oxasanoct conepmenno n pyro apxnrexrypno
cpee. Bet n Mocxne mecrom nx crponrentcrna ntpann nycrtpt. A n Herepypre noxsan oxasancx
npaxrnuecxn n nenrpe xnaccnuecxo nx cronnnt sacrpoxn, no+romy ram, n cronnne Poccncxo
nmnepnn, n onnxe sannx ne oxasanoct nnuero, uro morno t yxastnart na ero cyryo conpemennoe
nasnauenne. Ouennno, Ton n ne crannn nepe coo raxo saaun, yunrtnax, uro no-nonomy noxsan
yer ntrnxert nnmt co cropont xenesnoopoxntx nyre.
A nor n Mocxne raxoe xe sanne n ntrnxeno no nnomy, r. x. oxpyxenne ero tno concem nntm. K
romy xe, pxom c noxsanom nosnee tno nocrpoeno sanne ramoxnn, raxxe cnpoexrnponannoe
Tonom.
Taxnm opasom, Hnxonaencxn noxsan cran namxrnnxom onomy ns xonopnrnemnx npecrannrene
oma Pomanontx rocyapm Hnxonam Hannonnuy, ne pas nanemanmemy Mocxny n ocrannnmemy n ee
ncropnn rnyoxn cne.

H1om ropoy cnyanno yxpamenteu: Pouanonm n Hunepa1opcxnn Bontmon 1ea1p
Bcemnnocrnnemax rocyaptnx! Tearp mocxoncxn sauar eme c ontmnmn nenopxxamn, nexenn
npexe, n xoroptx ornparnrt nentsx, no nnxaxne oxasarentcrna, cnyxamne x nopxxy, ne
npnemnmrcx [184 - Hnctma pyccxnx nncarene XVIII nexa. H. 1980. C. 46.], -xanonancx Anexcanp
Cymapoxon nmneparpnne Exarepnne II.
B cnoem nnctme or 31 xnnapx 1773 roa nepnt pyccxn pamarypr pacnnctnan n noponocrxx
cocroxnne mocxoncxoro rearpantnoro ena: ronopapt anropam ne nnarxr, rexcrt ntec pexyr no
xnnomy (nnect ncemnpno esopasxrcx), axrepon nnxro ne yunr n r. .
Hnctmo Cymapoxona orpaxano omym cnryannm c mocxoncxnmn rearpamn ro nopt. Oprannsannx
rearpantnoro ena n ocnonnom tna na nmnrentcxom yponne. Hontrxn cosart npo]eccnonantnt
crannonapnt rearp, xax npannno, saxanunnannct ]nnancontm xpnsncom rex, xro +ro eno naunnan.
B Mocxne axe ne tno sannx, npo xoropoe moxno tno cxasart, uro +ro rearp, a nocemy
anrpenpenept ycrpannann cnexraxnn n omax mocxoncxo snarn. Hocroxnno rearpantno rpynnt ne
tno, a re, uro nmennct, cocroxnn npenmymecrnenno ns xpenocrntx axrepon. Bor n raxnx nenpocrtx
ycnonnxx n nosnnx nepnt pyccxn nannonantnt onepnt rearp.
Hcropnx Fontmoro rearpa nauanact ne na Tearpantno nnoman, na xoropo nor yxe mnoro ner
napnr xnapnra Anonnona. Cnyunnoct +ro na 3namenxe, ram, re ceronx naxonrcx mystxantnax
mxona nm. Inecnntx.
nem poxennx Fontmoro npnnxro cunrart 28 mapra 1776 roa, xora Mocxoncxax
nonnnmecrepcxax xannenxpnx ana ryepncxomy npoxypopy xnxsm Herpy Bacnntennuy Vpycony
npannrentcrnennym npnnnnernm coepxart rearpantnte ncxxoro poa npecrannennx, a raxxe
xonneprt, noxcant n macxapat (xcrarn, nnrepcxax Mapnnnxa ocnonana na cemt ner nosxe).
C npocto o npnnnnernn Vpycon oparnncx x marymxe-rocyaptne eme n cenrxpe 1775 roa:
Anrycremax monapxnnx, ncemnnocrnnemax rocyaptnx! Kax x yxe coepxy nx semnnx nynnxn
rearp c nporunmn x romy ynecenennxmn, n eme xorx ocranoct mne npoonxart coepxanne onaro
rontxo yymaro 1776 roa nmnx no 15 uncno, no n npomemee npemx no npnunne oporonnsnt ncex
npnnanexamnx npnnacon nmen x camomanemym or roro ntroy, a n ront ocranmeecx yxe manoe
npemx nourn n ytrxon monx nosnparnrt ne naemcx, roro pan npnnaax xo ocnxmenntm cronam
namero nmneparopcxoro nennuecrna, ncennxame npomy orart mne coepxanne rearpa
Bcemnnocrnnemax rocyaptnx, exenn ns ntcouamero namero mnnocepnx cnm x noxanonan yy,
ro n npomy ncennxame nonenert ocrannrt mne nnxecneymnx ntrot:
1. uro nnxro pyro ntmeosnauenntx ynecenenn, macxapaon, naxcana n xonnepron, n ncxxaro
poa rearpantntx npecrannenn, es moero oconnnaro na ro cornacnx, anart nn no xaxnm nnom
ne mor.
2. H ncemn cnnamn ocrannxrt nynnxe nce nosmoxntx osnonenntx ynecenennx n oconnno
nomycx sanecrn xopomnx pyccxnx axrepon, rax xe, xax n ntme oneceno, ]pannyscxym onepy
xomnx, a co npemenem, ecrt nn na ro ocroxrentcrna osnonxr, n xopome aner sanecrn xe
nocrapamrcx.
Bcemnnocrnnemax rocyaptnx ncennxame npomy namero nmn. nennuecrna ncenoanemn
pa xnxst Herp Vpycon. Cenrxpt 28 nx 1775 roa [185 - Fontmo rearp: ncropnx n
conpemennocrt. Hcxyccrno. M. 1962. C. 33.].
H xorx paccroxnne or Canxr-Herepypra o Mocxnt npeoonenanoct n re npemena sa rpn nx,
nonoxnrentnoro ornera na cnom npocty Vpycony npnmnoct xart nonroa. Ha ecxrt ner Vpycon
nonyunn cnoero poa monononnm or nmneparpnnt na neenne rearpantnoro ena n Mocxne: Kpome
ero, nnxomy nnxaxnx noontx ynecenenn ne osnonxrt, at emy noptny ne tno. B omen na
nonyuennym npnnnnernm Vpycon oxsancx sa nxrt ner ntcrponrt n Mocxne sanne nx rearpa,
npnuem ne npocroe, a xamennoe, urot ropoy ono morno cnyxnrt yxpamennem, n cnepx roro, nx
nynnuntx macxapaon, xomen n onep xomnuecxnx [186 - Bactxnn A.A. urot ropoy cnyxnno
yxpamennem // Beuepnxx Mocxna. 2011. 28 mapra.].
Ko npemenn nonyuennx npnnnnernn Vpycon naxonncx n nectma cnoxnom ]nnanconom nonoxennn.
On, ronopx conpemenntm xstxom, nnoxnncx n oprannsannm mocxoncxo rearpantno anrpenpnst.
Bmecre co cnonm naprnepom no nsnecy nrantxnnem Mentxnopom Iporn n oconxxe rpa]a
Boponnona na 3namenxe (ntne om N 12) onn oprannsonann anrpenpnsnt rearp. Ho ncxope
xomnanton-nnocrpanen ncues, a nmecre c nnm nponana n necomax uacrt rearpantnoro pexnnsnra, saro
ocrannct onrn nepe xpenropamn.
Cnacennem nx Vpycona xnnncx pyro nnocrpanen Maxn Meoxc, yxe nmenmn ycnemnt
ontr oprannsannn rearpantnoro ena y cex na ponne, n Honone. B Mocxne Meoxca nposnann
xapnnanom sa xpacnt nnam, n xoropom on noxnnxncx na ynnne. A noome-ro y nac on tn nsnecren
xax Mnxann Eroponnu, npomtmnxn on ]oxycamn n noxasom ncxxnx mexannuecxnx nxonnnox. On
tn ncxycnt macrep-uaconmnx n xymexan ne rontxo ronono y nero tnn sonorte pyxn, xonmn on
rpnnanart ner conpan uyo-uact Xpam cnant, urot npenonecrn nx nmneparpnne Exarepnne
Bennxo. Onnctnart uact sanxrne nenaroapnoe, nyume cnonmn rnasamn ynnert nx n
Opyxeno nanare Mocxoncxoro Kpemnx.
C noxenrenmnx crpannn onoro ns craptx nyrenonrene no Mocxne mt unraem o Meoxce:
uenonex npenpnnmunnt nourn o ananrmpnsma [187 - Konont H. oma n nmn. M. 2004. C.
241.]. Bnnmo, es ananrmpnsma tno n rearpantnom ene nnxya.
Kax +ro uacro y nac tnaer, xora nanontmnx ycnexon onnamrcx nmenno napxrn, sa eno
anrnnuannn nsxncx cnopo, nauan c noncxon mecra nx nonoro sannx rearpa. Hamnn rpeyemt
yuacrox xax pas na yyme Tearpantno nnoman, npecrannxnme n ro npemx yntnoe spennme:
onoro, xyun mycopa, a eme n pasnnnammaxcx no necne pexa Hernnnxa c ee ronxnmn eperamn.
Bont npornnononoxno nnoman xnra-ropocxo crent tna ropocxax cnanxa, nnxe x
Bocxpecencxnm noporam croxnn noxnte mentnnnt. A ynnna Herponxa saxanunnanact nnrentm
omom Herponcxoe xpyxano. 3ro tn ne camt npecrnxnt paon Mocxnt.
B xynue or 1777 roa unraem: exapx 16 nx ne-rnapnn Konnoro nonxy pormncrp xnxst Hnan
xnxx Hnanon ctn Hoanon-Pocroncxn npoan ryepncxomy npoxypopy xnxst Herpy xnxx Bacnnteny
ctny Vpycony n anrnnuannny Mnxanne Eropony ctny Meoxcy nop n Fenom ropoe, n npnxoe
nepxnn Cnaca Hpeopaxennx Iocnonx, uro n Konnxx. Ho npanym cropony ynnna Herponxa, no
nenym cropony nop orcrannoro maopa xnxst Hntn Fopncona Typxncranona a ntmenncannax
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
nepxont n npn ne semnx nepxonnax n nopt ro xe nepxnn npnuernnxon, a npoes x nepxnn, a
nosan nepeynox npoesxn, sa 7 750 py. [188 - 3nepen B. Mocxoncxax anrpenpnsa Mnxanna
Meoxca // Hpomtmnennte neomocrn. 2006. N 12.].
B oxnannn nonoro sannx, cnexraxnn mnn na 3namenxe, n 3namencxom onepnom rearpe, re n
1777 roy tna noxasana npemtepa onept . 3nmnna Hepepoxenne. Onepa tna cocrannena ns
pyccxnx necen n, xax nncan conpemennnx, nmena ontmo +]]exr [189 - Bactxnn A A. Vxas. cou.].
Honauany neontmo no uncnennocrn (n rpynne tno na ecxrxa axrepon, a raxxe necxontxo
rannopon n mxnna mystxanron), nocrenenno rearpantnt xonnexrnn paspacrancx sa cuer axrepon
rearpa Mocxoncxoro ynnnepcnrera n xpenocrntx aprncron omamnnx rearpon Vpycona n Boponnona,
cpen xoroptx tnn Marpena, Anxa, ueop xnnonncen, Hrnarn Foranon n pyrne ne menee
ntammnecx nnunocrn.
C ontmnm ycnexom na cnene rearpa n 1779 roy npomna npemtepa ono ns nepntx pyccxnx onep
Mentnnx xonyn, omanmnx n cnar xomnosnropa M. Coxononcxoro: Cnx nteca nacrontxo
nosynna nnnmanne or nynnxn, uro mnoro pas cpxy tna nrpana n sancera rearp nanonnxncx
[190 - Crennnx R.B., Kouerxona H.. Hnreparypno-omecrnennoe nnxenne 17801790-x roon //
Hcropnx pyccxo nnreparypt: B 4 r. H, 19801983. T. 1. pennepyccxax nnreparypa. Hnreparypa
XVIII nexa. 1980. C. 693.], orstnannct nnenmne cne spennme spnrenn.
Hoxap uacroe cotrne n xnsnn mnornx mocxoncxnx rearpon, xocnyncx on n 3namencxoro
onepnoro rearpa. Beuepom 26 ]enpanx 1780 roa anann rparenm Cymapoxona mnrpn
Camosnanen. H rparenx ecrnnrentno nponsomna no npnunne neocropoxnocrn nnxnnx
cnyxnrene, xnnmnx n onom, npe oxonuannem rearpantnoro npecrannennx cenancx noxap [191 -
Monena H. nopxncxne rnesa. M. 2008. C. 181.].
H nao xe cnyunrtcx raxomy connaennm, n +ror xe ent Mocxoncxne neomocrn naneuarann,
uro xonropa 3namencxoro rearpa, crapaxct ncera o yonontcrnnn nourenno nynnxn, uepes cne
oxnnxer, uro ntne crponrcx nnont nx rearpa xamennt om na ontmo Herponcxo ynnne, nns
Kysnenxoro mocry, xoropt x orxptrnm oxonunrcx ntnemnero 1780 roa n exape mecxne. [192 -
Bactxnn A A. Vxas. cou.]. Hourn na nonroa rearp npexparnn noxastnart cnexraxnn.
A yxe 30 exapx roro xe roa cocroxnoct nepnoe npecrannenne rearpa Meoxca n nonom sannn
(rax crann nastnart rearp, n, npnuem, sacnyxenno nmenno anrnnuannn nec na cnonx nneuax
ocnonnte xnonort no ynpannennm rpynno, r. x. Vpycon orxasancx x romy npemenn or cnoe onn n
npenpnxrnn, npoan ee Meoxcy sa 28 rtcxu pyne). Hont rearp ntcrponnn ]acaom na
Herponxy, no npoexry apxnrexropa X. Posepra n monom rora crnne xnaccnnnsma. Kamennt, n rpn
+raxa om ntenxncx cnonmn pasmepamn n oomencx Meoxcy n 130 rtcxu pyne.
Mocxoncxne neomocrn nsnemann: Orpomnoe cne sanne, coopyxennoe nx naponoro
yonontcrnnx n ynecenennx x conepmennomy oxonuannm npnneeno c ronnxom npounocrtm n
ntronocrtm, uro ontmn npenocxonr ono nourn nce snarnte enponecxne rearpt [193 - 3apynn
B.H. Fontmo rearp. M. 1993. C. 31.].
B ent orxptrnx rearpa anann mystxantnt cnexraxnt n nyx orenennxx: nponor E. uomnna
Crpannnxn n aner-nanromnmy H. Hapansa Bonmenax mxona. B nponore na cneny ntesxan n
xonecnnne or Anonnon. exopannx nsopaxana ropy Hapnac c nexame y ee nonoxnx Mocxno,
xoropax npecrannena tna xpxo ntnncanntm nontm sannem Herponcxoro rearpa.
Penepryap rearpa cxnatnancx ne rontxo ns onep n aneron, pasannxncx on n pamarnuecxnmn
nocranonxamn. A n 1803 roy rpynna pasennnact na pamarnuecxym n onepnym, npana, nectma
ycnonno, net onn n re xe aprncrt nrpann n nocranonxax pasnoro xanpa. uacro aprncrt,
ntcrynanmne n onepe, n pyro pas nrpann n pamarnuecxom cnexraxne. Kax, nanpnmep, Mnxann
Benxnn. Bnepnte n rpynne rearpa on ctrpan n onepax Hecuacrte or xapert n Pexax nemt. A
Hanen Mouanon ntcrynan n onepe A. Bepcroncxoro n ononpemenno nrpan Iamnera.
Meoxc nnarnn rpynne xanonante onee 12 rtcxu pyne n ro. H nnmt onn axrep Homepannen
nonyuan rax nastnaemt crapmn oxna n 2 rtcxun pyne. Ero nastnann npereue camoro
Mouanona. Hrpann sect axrept Bonxon, Hannn, 3antmxnn, Oxornn, Hnannntmnxon. Onnm ns
camtx montx axrepon tn Cnna Canynon, nepnt pyccxn xomnx. On c ycnexom ncnonnxn ponn no
]pannyscxnx xomenxx, re rnanntm repoem cranonnrcx mentmonart cnyra npn nesaaunnnom
xosxnne. Hpo nero ronopnnn, uro, pasronapnnax c xem-nno, on nnen coecennxa nacxnost, urot
sarem nsopasnrt ero na cnene.
Mocxoncxn crapoxnn C.H. Innnxa paccxastnan: Meoxc cymecrnonan onnmn rontxo copamn, a
coepxan rpynny mnorouncnennym n anan npecrannennx nncrarentntx. Ho eme crpannee
noxaxercx, xora x cxaxy, uro nect penepryap Meoxca orpannunnancx rpnnartm nnecamn n rontxo
cemnecxrtm nxrtm cnexraxnxmn n ro. On cmorpen na rearp ne xax na npocrym saany, a xax na
yunnnme, n xoropom napo mor nouepnart cnoe opasonanne. Hopxox npnema nnec tn cneymmn.
Kora counnnrenn nnn nepenounxn ocrannxnn n npexnnm nnecy, ro Meoxc cocrannxn
conemarentnt xomnrer ns rnanntx axrepon. Ecnn na +rom xomnrere ontmnncrno ronocon pemano
npnnxrt nnecy, coepxarent rearpa yanxncx, npeocrannxx xaxomy axrepy, c omaro cornacnx,
ntpart cee pont no cnnam n rananry. Horom on onxrt nosnpamancx c nonpocom: no cxontxo
npemenn nneca moxer trt nocrannena na cneny? Cpoxa, onpeenennaro aprncramn, on nnxora nn
yannxn, a nnora axe, cmorpx no nnece, ynennunnan ero.
Vcrpocrno roramnxro rearpa noxonno conepmenno na ntnemnee ycrpocrno napnxcxnx
rearpon. Hone camaro opxecrpa, croxnn raypert, sannmaemte otxnonenno npncxxntmn
nocernrenxmn rearpa. Mnorne ns +rnx nmnrene cnent nmenn cnon omonte rearpt, xoropte rora
tnn n ontmo moe n Mocxne. Meoxc uacro pyxonocrnonancx nx coneramn. On ncera npnrnaman
nx na ne renepantntm penernnnn nono nnect. Kaxt nmen ronoc, n entnoe sameuanne oxorno
npnnnmanoct aprncramn n npexropom [194 - 3apynn B.H. Vxas. cou. C. 32.].
Kax cneyer ns anrnxnapnoro antoma, ntnymennoro mocxoncxo ynnnepcnrercxo rnnorpa]ne n
1797 roy, Hnant n ]acat rearpa n macxapano sant n Mocxne, nocrpoenntx coepxarenem
nynnuntx ynecenenn anrnnuannnom Mnxannom Maoxcom, rearpantnt san nmeman n cnon
crent onee nonyropa rtcxu uenonex nocemtcor n sane n crontxo xe n ranepee. C pacnonoxennoro
no yrnom naprepa orxptnancx npexpacnt nn na nosntmanmymcx nepe spnrenxmn na nonropa
merpa cneny. Tearp nmen crapym macxepanym sany n na cnera n xaprounym n onn cner,
amcxn yopnt xanner n r. .
B 1797 roy x rearpy npncrponnn omnpnt, ynemannt sepxanamn, san (40 merpon) nx
macxapaon n anon Poryna, ocnemanmncx 42 xpycrantntmn nmcrpamn. B nyumne nn sect
ononpemenno conpanoct o 2-x rtcxu uenonex! Bxo tn paspemen rontxo spnrenxm, npnmemnm
n macxapantx xocrmmax. Hnarnnn sa nxo pynt metm.
Mnxann Htnxen n xnnre Crapax Mocxna yro na npanax ouennna ennrcx nneuarnennxmn or
nocemennx rearpa saxnrountmn mocxnnuamn, ntxynanmnmn nx cnonx ceme nente noxn, otuno
na ro. Onn nonyuann ne rontxo xnmu or noxn, no n nmenn npano oxnennart ee crent ooxmn no
cnoemy nxycy, crannrt ram nonpannnmymcx meent n ocnemenne. Xorx ocnemenne rora tno ono
cneunoe. Te spnrenn, uro ne yuacrnonann n aonemenre, mornn xynnrt nner n naprep sa pynt, a sa
na pynx nx am, xpecna nx xoroptx tnn ycranonnent nepe cneno.
Hentsx cxasart, uro Meoxc pasoraren na cnoem rearpantnom ene, ne nomorno emy n nponenne
npnnnnernn eme na ecxrnnerne, o 1796 roa. eno n rom, uro sa npnnnnernm on onxen tn
nnocnrt n Onexyncxn coner o 10 % n ro or ncex copon. Ho axe +rnx ener on ne nnarnn. Kora
Meoxc oparnncx x mocxoncxomy rnannoxomanymmemy xnxsm Hposoponcxomy c npocto o
]nnancono nomomn, ror an anrpenpenepy cyponym ornonet: uaca namero rearpa ypen, nnre
ner n nem apxnrexrypno nponopnnn; on npecrannxer cxopee rpyy xnpnnua, uem sanne. On rnyx
noromy, uro es noronxa n nect cnyx yxonr no xponnm. B ctpym noroy n snmo n nem tnaer reut
cxnost xyym xponnm, nese nerep xonr n axe oxna ne samasant, nese ntnt n neuncrora. [195 -
Htnxen M.H. Vxas. cou. C. 145.]. Kaxercx, uro rnannoxomanymmn cnnmxom crycrnn xpacxn,
nepoxrno, nmex na Meoxca sy.
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
Konunnoct rem, uro nmymecrno Meoxca tno npoano. Hmneparpnna Mapnx ueoponna
ornaroapnna anrpenpenepa, nonenen ntnnarnrt emy ennonpemenno 10 rtcxu pyne n nasnaunrt
nencnonnoe coepxanne n 3 rtcxun pyne exerono.
Hporopen ne rontxo Meoxc, cropeno n ero ernme. 22 oxrxpx 1805 roa n ncropnm rearpa nnont
nmemnnaercx ornennax crnxnx ouepeno noxap ynnuroxnn Herponcxn rearp co ncemn
exopannxmn, mamnnamn n rapepoom. B a]nme oxnneno tno, uro n +ror neuep yyr anart
onepy nenponcxax pycanxa, no n uertpe uaca nononynn no npnunne rapepomecrepa Kapna
uenxepa, tnmero c nymx cneuamn n rapepoe, ntmemero orrya n ocrannnmero onte ram c
ornem, cenancx noxap, or xoroporo nect rearp cropen [196 - Htnxen M.H. Vxas. cou. C. 147.].
A na yrpo Herponcxoro rearpa xax ne tnano, xpome oropentx cren, nnuero ne ocra-noct [197 -
3nepen B. Vxas. cou.], nncan conpemennnx. Vrnepxamr, uro oront uyecntm opasom ne xocnyncx
oma, re c cemte xnn Meoxc. Hnrepecno nnmer o +rom Innnxa: C cyto rearpa, nocrpoennoro
Meoxcom, pemnnact n ero cyta. Onn ronte crant ocrannct or nennxonennoro sannx; no Meoxc
ne mor c nnmn paccrartcx. On npnnennncx x nnm ymo n renom, xax ynnrxa x cnoe paxonnne, n o
xonna xnsnn xnn n neontmo, epenxnno npncrpoxe x rearpy.
o 1806 roa nourn ncx rpynna Herponcxoro rearpa cocroxna, sa neontmnm ncxnmuennem, ns
xpenocrntx axrepon A.E. Crontnnna (npaea M.R. Hepmonrona). Kpenocrntx axrepon or
cnoontx aprncron ornnuann rem, uro na a]nmax ne crannnn yxnt I., r. e. rocnonn nnn
rocnoxa, a n opamannct c nnmn roxe ne ocoenno nmesno. Tax, C.H. Xnxapen paccxastnaer:
Ecnn onn samnannct, ro nm enann ryr xe na cnene ntronop ocooro poa.
B 1806 roy +rnx enxxon, nnmer Htnxen, nomemnx namepenancx npoart. Hponean npo +ro,
aprncrt ntpann ns cpet cnoe crapmnny Benenxra Fapanona; nocnenn or nnna nce rpynnt
axrepon n mystxanron noan npomenne nmneparopy Anexcanpy I: Cnest necuacrntx, ronopnn on
n nem, nnxora ne orneprannct mnnocepnemnm ornom, neyxent oxecrnennax ero yma ne
nnemner crony namemy. Vsnan, uro rocnonn nam, Anexce Ementxnonnu Crontnnn, nac npoaer,
ocmennnnct nacrt x cronam mnnocepnemero rocyapx n monnrt, a meporamn ero ncxynnr nac n
acr nonym xnsnt rem, xon nmemr yxe cuacrne naxonrtcx n nmneparopcxo cnyxe npn
Mocxoncxom rearpe. Fnaroapnocrt yer ycntmana Cosarenem Bcenenno, n on nosacr cnacnrenm
nx.
Hpocta +ra uepes crarc-cexperapx xnxsx Ionnntna tna npenponoxena x oep-xamep-repy A.A.
Haptmxnny, xoropt npecrannn rocyapm cneymmee oxcnenne: I. Crontnnn naxoxmymcx
npn Mocxoncxom Bamero Hmneparopcxoro Bennuecrna rearpe rpynny axrepon n opxecrp mystxanron,
cocroxmn c ertmn nx ns 74 uenonex, npoaer sa copox ne rtcxun pyne. Vmepennocrt nent sa
nme, opasonanntx n cnoem ncxyccrne, nontsa n camax neoxonmocrt rearpa, n cnyuae oropannx
ontx, morymero sarpynnrtcx n ortcxannn n onxencrnymmero sa nennxoe xanonante conpart
raxonoe xonnuecrno nyxntx nx nero nme, xontmn naue axrpnc, nnxora co cropont ne
nocrynammnx, rpeymr nenpemenno noxynxn ontx. Bcemnnocrnnemn rocyapt! Ho onry snannx
moero, c ono cropont, nanmax ntrot xasnt n npeornpamax nemante ytrxn rearpa, or
npnema sa necpannenno ontmee xanonante nponsorn nmemmne, a c pyro cropont, yexaxct
uenonexonmnem n npoctom nce rpynnt, oemamme ncemn cnnamn xeprnonart n nontsy cnyxt,
ocmennnamct ncenoanneme npecrannrt mnnocepnm Bamero Hmneparopcxoro Bennuecrna
xpen cront nemanoro uncna nyxntx nx rearpa nme, xoroptm co cnooom or pyxn monapme
apyercx nonax xnsnt n cnocot yconepmencrnonart cnon rananrt, n ncnpamnnart xax consnonennx
na noxynxy ontx, rax n ornycxa osnauennoro xonnuecrna ener, xoroporo exenn ne narononeno
yer npnnxrt na cuer xasnt, ro xorx na cuer Mocxoncxoro rearpa, c ntuerom ns cymmt, exerono na
ont ornycxaemo.
Fymara +ra tna noana rocyapm 25 cenrxpx 1806 roa; nmneparop namen, uro nena nectma
nennxa, n nonenen r. npexropy rearpon cxnonnrt npoanna na onee ymepennym neny. Crontnnn
ycrynnn ecxrt rtcxu, n axrept, no ntcouamemy nonenennm, tnn xynnent sa 32 000 pyne [198
- Htnxen M.H. Vxas. cou. C. 150.].
H ecnn c rpynno nponem ne nosnnxano, ro nocne noxapa 1805 roa nocrpoxn nonoro sannx
npnmnoct xart ropaso ontme. Tpynna onro cxnranact no Mocxne, noxastnax cnexraxnn ro n
Hamxonom ome na Moxono, ro n oconxxe rpa]a Anpaxcnna na ro xe 3namenxe, a c 1808 roa n
epenxnnom Aparcxom rearpe, cropenmem n 1812 roy.
Hnmt n 1821 roy nmneparop Anexcanp I consnonnn yrnepnrt npoexr nonoro sannx rearpa.
Vuacrne napx n cyte rearpa tno ntsnano rem, uro eme n 1806 roy Herponcxn rearp cran
nmneparopcxnm, noneomcrnenntm npexnnn mocxoncxnx nmneparopcxnx rearpon. 3ro
snaunrentno nontcnno craryc rearpa. Bet uro raxoe tnn nmneparopcxne rearpt? O +rom xopomo
cxasan ueop Banxnnn: Poccnx morna ne es ocnonannx nmn ropnrtcx, noromy uro anrpenpenepom
+rnx rearpon tn ne xro nno, xax Poccncxn Hmneparop. H +ro, xoneuno, ne ro, uro amepnxancxn
mnnnnonep-menenar nnn ]pannyscxn xonnrep. Bennune Poccncxoro Hmneparopa xort on, moxer
trt, n ne yman nnxora o rearpax, axe uepes mpoxparnm orpaxanoct na ncem nnennn ena
[199 - Banxnnn u.H. Macxa n yma. M. 2004. C. 203.]. Hmneparopcxnx rearpon tno concem nemnoro
nxrt na ne cronnnt. Axrept, nepememne no xptno npexnnn nmneparopcxnx rearpon,
ocnooxannct or xpenocrno sanncnmocrn.
Anropom npoexra nonoro sannx rearpa (n crnne amnnp) xnnxncx apxnrexrop A. Mnxanon, a crponn
nont Herponcxn rearp Ocnn Fone, anrop npoexra pexoncrpyxnnn nce Tearpantno nnoman. Ho
saymxe Fone, nonoe sanne Fontmoro rearpa onxno tno crart omnnanro nnoman, xoropax x
romy npemenn ocnoonnact or onora. Cnpxrann no semnm n rax ocaxanmym nnoman
Hernnnxy, nasnanne xoropo coxpannnoct nnmt n nmenn nsnecrno mocxoncxo ynnnt. nx
pamarnuecxo rpynnt Fone nepecrponn n 1824 roy cocenn om xynna Baprnna, xoropt ncxope
napexnn Mantm rearpom.
Btcrynax ]acaom na Tearpantnym (rora eme Herponcxym) nnomat, nont rearp npeopasnn ne
rontxo ee, on cran yxpamennem Mocxnt. a n cama samomennax yntxnnxom npxmoyrontnax
nnomat npecrana renept n nnom onnute Fontmo rearp cnena n cnpana opamnxncx nentcoxnmn
amnnpntmn omamn-xptntxmn.
Fontmo Herponcxn rearp, xax ]ennxc ns pasnannn, nosntcnn crent cnon n nonom necxe n
nennxonennn, nsnemann Mocxoncxne neomocrn n xnnape 1825 roa. Hocrponnn nont rearp na
]ynamenre npexnero, cropenmero, ocranmnecx nocne noxapa crent paspymart ne crann, a
nxnmunnn nx n xoncrpyxnnm spnrentnoro sana.
B omnx ueprax on noxonn na ror opas Fontmoro rearpa, xoropt mt npnntxnn nnert na
oeprxe moxonaa Boxnonenne: ropxecrnennt noprnx c nocemtm maccnnntmn xononnamn,
epxamn rpeyrontnt ]aca c nensmenno xnapnro Anonnona nanepxy.
Orxptncx nont rearp 6 xnnapx 1825 roa cnexraxnem Topxecrno mys na mystxy A. Anxtena n
A. Bepcroncxoro. Hauancx neuep nerpannnonno: copanmnecx crox annonponann, npnuem ne
aprncram, a souemy Fone. Inanntm repoem cnexraxnx xnnncx nepconax no nmenn Ienn Poccnn (n
ncnonnennn Hanna Mouanona), nponosrnamanmn:

Bosnnrarect, paspymennte
crent!
Boccrant, ynamn px cronnon!
a cnona sect snyuar n nnpt
noxnonennt,
H rnmnt ]eontx ctnon!

Hnrepecno, uro spnrene, xenammnx nonacrt na nepnoe npecrannenne, oxasanoct ontme, uem mor
nmecrnrt rearpantnt san, n noromy cnexraxnt npnmnoct nonropnrt na cneymmn ent. Cepre
Axcaxon ncnomnnan: Fontmo rearp, nosnnxmn ns craptx, oropentx pasnannn, nsymnn n
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
nocxnrnn menx. Bennxonennoe rpomanoe sanne, nennxonennax rearpantnax sana, nonnax spnrene,
necx amcxnx napxon, xpxoe ocnemenne, npenocxonte exopannn [200 - 3apynn B.H. Vxas. cou.
C. 37.].
Ocentm 1826 roa rearp nournno cnonm npncyrcrnnem napcxoe cemecrno, nocernnmee Mocxny no
cnyuam xoponannn. A nonoxnnennt nmneparop Hnxona ononnn napcxym noxy, sapannponannym
mannnontm apxarom. B uecrt ncropnuecxoro cotrnx ycrponnn macxapa n pyccxnx nannonantntx
xocrmmax. Ocnemana nce +ro ecrno orpomnax nmcrpa n 1300 cneue.
B cenrxpe 1826 roa, ncxope nocne cnoero nosnpamennx n Mocxny, n Fontmo rearp npnmen
Anexcanp Hymxnn: Mrnonenno pasnecnact no sane necrt, uro Hymxnn n rearpe; nce nnna, nce
nnoxnn tnn opament na onoro uenonexa, croxnmero mexy pxamn n oxpyxennoro rycrom
ronnom [201 - Bepecaen B.B. Hymxnn n xnsnn. M. 1992. C. 403.]. Hymxnn neonoxparno tnan n
rearpe, n uacrnocrn, on cmorpen sect onepy . Poccnnn Hrantxnxa n Anxnpe. A uepes necxontxo
ne nocne cnatt, n ]enpane 1831 roa, on npnmen cma c xeno na macxapa, ycrpannaemt n
nontsy entx, nocrpaanmnx or xonept.
Hocrenenno ns nasnannx rearpa nponano npnnararentnoe Herponcxn n on cran nmenonartcx
npocro n xcno: Fontmo rearp. Ha ror momenr +ro tno ono ns camtx xpynntx no cnonm pasmepam
rearpantntx sann Enpont, nocne Ha Cxana.
Hpnesxax n Mocxny, Pomanont oxsarentno npnxonnn n Fontmo rearp, re nx nnx tna
npnroronnena cnennantnax noxa nmneparopcxax, nanpornn cnent. Hmenno +ra noxa n crana
npemerom nponcxon mocxoncxoro renepan-ryepnaropa A.A. 3axpencxoro, saxorenmero n orcyrcrnne
napx ns +ro noxn cmorpert cnexraxnn.
Bn
Craporo epenxnnoro rearpa n Mocxne o noxapa 1812 roa
Hcropnuecxne +rmt o Mocxne. Honon, 1813 r.
Cnexraxnt
n mocxoncxom Fontmom rearpe no cnyuam cnxmennoro xopononannx nmneparopa Anexcanpa II. Xy.
MA. 3nun

B 1851 roy on oparnncx x npexropy nmneparopcxnx rearpon A. Ieeonony co cneymmnm
nocnannem:
Honxrnx mocxoncxo n nerepyprcxo nynnxn o snannn noennoro renepan-ryepnaropa
conepmenno pasnnunt. B Mocxne noennt renepan-ryepnarop ecrt npecrannrent nnacrn, n
Herepypre mnoro nnacre ntme ero. Hoxenyap n Fontmom rearpe, oruncnxemax ntne x
nmneparopcxnm noxam, cocroxna ncera n pacnopxxennn mocxoncxnx noenntx renepan-
ryepnaropon. Em nontsonannct n npemecrnnxn mon, n x no nacroxmee npemx. Bcera
npnnanexanmee noenntm renepan-ryepnaropam npano pacnonarart +rom noxem cocrannxer n
mnennn xnrene Mocxnt ono ns npenmymecrn, conpxxenntx co snannem renepan-ryepnaropa.
art renepan-ryepnaropy noxy n ent+raxe nnn enyap napxy c npoue nynnxo snaunr
ocxopnrt n ynnsnrt n rnasax Mocxnt snanne rnannoro nauantnnxa cronnnt n art npasntm
nmxm, xoroptx sect onee nexenn re-nno, nono x nentrontm ronxam. Hpomy Bac,
Mnnocrnnt Iocyapt, onecrn o cneennx ero cnernocrn mnnncrpa Hmneparopcxoro nopa, uro no
ntmensnoxenntm npnunnam x naxoxy neconmecrnmtm c ocronncrnom mocxoncxoro noennoro
renepan-ryepnaropa nmert noxy n semnem Fontmom rearpe n pxy otxnonenntx nox n enyapon.
Cocrnenno nx menx ne nyxno nnxaxo noxn, no menx oropuaer ro, uro n nnne moem ocxopnxercx
snanne mocxoncxoro noennoro renepan-ryepnaropa [202 - Bactxnn A.A. Mocxoncxne
rpaonauantnnxn XIX nexa. M. 2012. C. 205. (Xnsnt sameuarentntx nme: cepnx norpa]n).].
Mt cnennantno npnnenn rexcr nnctma n raxom oeme, urot npoemoncrpnponart cnoeopasne
xannenxpcxoro crnnx roro npemenn. Hourn n xaxom npenoxennn ynomnnaercx onxnocrt
npocnrenx noennt renepan-ryepnarop. Or +rnx uacrtx ynomnnann pxnr n rnasax.
Ecnn cmorpert rnyxe, ro n +rom nnctme x Ieeonony c]opmynnponano ornomenne 3axpencxoro x
Mocxne: on n ne ne ynpannxer, a napcrnyer, npnuem xax emy nsymaercx. H nnxro emy ne yxas.
Kasanoct t, uro moxer npnannrt x +romy anropnrapnomy nonnonnacrnm co cnepx mnpoxnmn
nonnomounxm napcxax noxa? Oxastnaercx, moxer. Ona ne rontxo remnr camonmne 3axpencxoro,
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
noxastnax n ncem ocrantntm, xro cnnr n noxe nmecro nmneparopa n xax ncnecrnne +roro nao x
nemy ornocnrtcx. B nrore, 3axpencxn nonyunn npano sannmart napcxym noxy, xax n nce
nocneymmne nauantnnxn Mocxnt.
Eme onnm naxntm cotrnem n xnsnn Fontmoro rearpa cran noxap 1853 roa. 3ro tn nropo
noxap Fontmoro n enxrnanarom nexe. H nao orart onxnoe romy xe 3axpencxomy, cenanmemy
nce nosmoxnoe nx cxopemero nauana noccranonnrentntx paor, npnypouenntx x xoponannn
Anexcanpa II.
B anrycre 1856 roa n Vcnencxom coope Kpemnx nont nmneparop, cnx na rpone Hnana III, tn
nenuan na napcrno, open on n rnryn: Foxnem nocnemecrnymmem mnnocrnm, Mt, Anexcanp
Bropt, Hmneparop n Camoepxen Bcepoccncxn, Mocxoncxn, Knencxn, Bnanmnpcxn, Hapt
Kasancxn, Hapt Acrpaxancxn, Hapt Hontcxn, Hapt Cnnpcxn, Hapt *censored*connca
Tanpnuecxoro, Iocyapt Hcxoncxn n Bennxn Knxst Cmonencxn, Hnroncxn, Bontncxn,
Hoontcxn n unnnxncxn, Knxst 3crnxncxn, Hn]nxncxn, Kypnxncxn n Cemnrantcxn,
Camornrcxn, Fenocroxcxn, Kopentcxn, Tnepcxn, Rropcxn, Hepmcxn, Bxrcxn, Fonrapcxn n
nntx; Iocyapt n Bennxn Knxst Honaropoa Hnsoncxnx semnn, uepnnroncxn, Pxsancxn,
Hononxn, Pocroncxn, pocnancxn, Fenoosepcxn, Vopcxn, Oopcxn, Konncxn,
Bnrecxn, Mcrncnancxn n ncex Cenepntx crpant, Honennrent n Iocyapt Hnepcxnx,
Kaprannncxnx, Ipysnncxnx n Kaapnncxnx semnn n Apmxncxnx onacrn, uepxaccxnx n Iopcxnx
Knxse n nntx nacnent Iocyapt n Onaarent, Hacnennx Hopnexcxn, Iepnor Bnesnnr-
Ionmrencxn, Cropmapncxn, nrmapcencxn n Ontenyprcxn n npouax, n npouax, n npouax.
Bsox na npecron, Anexcanp II ntcouamnm mann]ecrom aponan mnorne nocnanennx n
amnncrnn cnonm noanntm. A neuepom 26 anrycra nmecre c cemte on npncyrcrnonan na cnexraxne n
Hmneparopcxom Fontmom rearpe, n napcxo noxe

Cnxmennemee mnponomasanne
rocyapx nmneparopa Anexcanpa II no npemx ero xopononannx n Vcnencxom coope Mocxoncxoro
Kpemnx 26 anrycra 1856 roa. Xy. B.u. Tnmm

Bnaroponoe copanne: Hoc1annen mn xyunp Exa1epnnm

Cma rycapt ornycxnte
Cnemar xnnrtcx, nporpemert,
Fnecnyrt, nnennrt n ynerert.

A.C. Hymxnn, Enrenn Onernn

Haunnax nonecrnonanne o Fnaroponom copannn, onepnmcx, onaxo, nenpemennomy nepconaxy
mocxoncxo xnsnn unnnnny unnnnnonnuy Bnrenm (17861856), snanmemy ncm Mocxny n mnornx ee
onrarene. Hapxy c partxmn Fynraxontmn, ocrannnmnmn nam cnom copoxanernmm nepenncxy,
3anncxn
Bnrenx orart n mept ncrounnx cneenn o mocxoncxom xnrte-trte.
B +ry snmy x ynnen n mocxoncxne ant; na pasa tn x n Fnaroponom copannn. 3anne ero
nocrpoeno nns Kpemnx, n nenrpe Mocxnt, xoropax cama nounraercx cpeorounem namero oreuecrna.
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
He ono mocxoncxoe nopxncrno, no n nopxne ncex nourn nennxopoccncxnx ryepnn crexannct
cma xaxym snmy, urot nonecennrt n nem xen n ouepe. B orpomno ero sane, xax n
nennuecrnennom xpame, xax n cepne Poccnn, nocrannen tn xymnp Exarepnnt (nmeercx n nny
namxrnnx A.B.), n nnxaxax sanncrt x ee namxrn ne morna ero ncroprnyrt. uepror n rpn xpyca, nect
ent, nect n xononnax, or xpxoro ocnemennx nect xax n orne ropxmn, rtcxun ronnxmnxcx n nem
nocernrene n nocernrentnnn, n nyumnx napxax, rpemxmne n nem xopt mystxn n x xonne ero, na
nexoropom nosntmennn, yntammncx nceomemy necentm mpamopnt nnx Exarepnnt, xax no nn
ee xnsnn n namero naxencrna! Cnm uyecntm spennmem x tn nopaxen, ouaponan. Kora nepnoe
ynnnenne npomno, x nauan npncrantnee paccmarpnnart ecuncnennoe omecrno, n xoem naxonncx;
cxontxo npexpacntx nnn, cxontxo naxntx ]nryp n cxontxo necrxmnx napxon! Ho eme onee,
cxontxo crpanntx pox n oexnn!
Homemnxn cocecrnenntx ryepnn nounrann oxsannocrnm xaxt ro, n exape, co ncem
cemecrnom ornpannxrtcx ns epennn, na cocrnenntx nomaxx, n npnesxart n Mocxny oxono
Poxecrna, a na nepno neene nocra nosnpamartcx onxrt n epennm. Cnn noesxn nm neoporo
cronnn. Hm npemecrnonann otxnonenno na xpecrtxncxnx nomaxx nnnnte oost c
samopoxenntmn nopocxramn, rycxmn n xypamn, c xpynom, myxom n macnom, co ncemn xnsnenntmn
npnnacamn. Kaxoro oxnan cocrnennt epenxnnt om, nenpnxornnno ypannt, c mnpoxnm
nopom n caom es opoxex, sarnoxmnm xpannno, no re moxno tno, onaxo xe, narn mxnny
nxnx xnont n cornm xycron mannnt n cmoponnt.
Bce 3amocxnopeute tno sacrpoeno cnmn nomemnutnmn omamn. B xoporxoe npemx nx npetnannx
n Mocxne onn ne ycnenann enart nontx snaxomcrn n xnnn mexy coom n omecrne npnesxnx,
epenencxnx cocee: xaxax ryepnnx nmena cno ocot xpyr. Ho no uernepram nce onn
coennxnnct n ontmom xpyry Fnaroponoro copannx; ryr ynnxr onn crarc-am c noprperamn,
]pennn c nensenxmn, a cxontxo nenr, cxontxo xpecron, cxontxo orartx oex n anmason! Ecrt npo
uro nente enxrt mecxnen paccxastnart n yese, n nce +ro c ynnnennem, es sanncrn: neocxraemom
nx nnx ntcorom snarn onn nmonannct, xax nyremecrnennnx necrxmem nepmnno 3ntpyca.
He ono manentxoe rmecnanne npononrt neuepa nmecre c ntcmnmn npecrannrenxmn poccncxoro
nopxncrna npnnnexano nx n copanne. Her nourn pyccxo cemtn, n xoropo t ne tno nonmxnnt
ouepe: anoct nn ynmmxa nnn Hapama npnrnxnyrcx xaxomy-nnyt xopomemy uenonexy! Ho ecnn
xopomn uenonex ne snaxom nnxomy ns nx snaxomtx, xax trt? H na +ro ecrt cpecrno. B crapnny
(ne snam, moxer trt, n renept) cymecrnonano n Mocxne nenoe cocnonne cnax; nm coomannct nera
nenecr, onncn npnanoro n paunte ycnonnx; x nnm moxno tno npxmo apeconartcx, n onn
oronapnnann ponrenxm nce ro, uro n copannn ne mornn ntcxasart ennne onn rontxo nsrnxt
xennxa. Hycrt pyrne cmemrcx, a n npocrore cnx eoncxnx npanon x nnxy uro-ro rporarentnoe. nx
nmontrntx nanmarene tno mnoro nnmn n cnx copannxx; onn mornn nerxo samernrt
osaouenntx marepe, nymnx o pyxy c oueptmn, n npounrart n rnasax nx ecnoxonym mtcnt,
uro, moxer trt, n cnm mnnyry pemaercx nx yuacrt; no necenomy opoymnm na nnnax
nponnnnnanon nerxo moxno tno ornnunrt nx or nocroxnntx xnrene Mocxnt [203 - Bnrent u.u.
3anncxn. M. 2000. C. 185.].
Kax rouno n nonno nepeana n +rnx nocnomnnannxx cama cyrt crapomocxoncxo xnsnn! Bnrent
cosan na pexocrt xpacounym xaprnny, cnoconym sarmnrt coom nnym sapnconxy. Kcrarn,
nocnenn asan cnyxnr eme n npexpacno exopanne x nepnomy any nymxnncxo Tartxnt
Hapnno, npnnesenno n Mocxny na xpmapxy nenecr:

Ee npnnosxr n n Copante.
Tam recnora, nonnente, xap,
Mystxn rpoxor, cneu nncrante,
Mentxante, nnxopt tcrptx nap,
Kpacannn nerxne yopt,
Hmtmn necrpemmne xopt,
Henecr omnpnt nonyxpyr,
Bce uyncrna nopaxaer npyr.
3ect xaxyr ]panrt sanncnte
Cnoe naxantcrno, cno xnner
H nennnmarentnt nopner.
Cma rycapt ornycxnte
Cnemar xnnrtcx, nporpemert,
Fnecnyrt, nnennrt n ynerert.

H xpacannnt, n rycapt pesnnnnct sect no crpornm nsopom Exarepnnt II, craryx xoropo croxna n
Fnaroponom copannn xax onnnernopenne npnsnarentnocrn poccncxo nmneparpnne, n
npocnemennym +noxy xoropo, n 1783 roy, ono tno yupexeno. A c 1810 roa c ncrynnennem n ero
pxt nnyxa nmneparpnnt, Anexcanpa I, ono nmenonanoct Poccncxnm naropontm copannem, uro
orpaxano ero ynnxantnocrt n ysxococnonnoe npenasnauenne.
unrarent cnpocnr: no net n Mocxne yxe tn noont conm nspanntx Anrnncxn xny,
orxptrt sa ecxrnnerne o +roro, n 1772 roy. Ho eno n rom, uro ocranonxa xnya ne nosnonxna
Fnecnyrt, nnennrt n ynerert. B ornnune or Anrnncxoro xnya, Fnaroponoe copanne anano
raxym nosmoxnocrt ocrannxrt noromcrnennomy nopxncrny npnxrnte sanxrnx, npnnnunte
xnaccy opasonannomy n ne nospanxemte saxonom, cornacno cnoemy ycrany [204 - Bymnxnn C.B.
Hepmonron n Poccncxom Fnaroponom copannn // Hepmonroncxn copnnx. H. 1985. C. 233245.].
B ornnune or Anrnncxoro xnya, unenamn Fnaroponoro copannx mornn trt ne rontxo
myxunnt, no n xenmnnt. Hnmt t onn tnn noromcrnenntmn nopxnamn, nnecenntmn n
poocnonnte xnnrn Mocxoncxo ryepnnn. Onaxo n nopxne pyrnx ryepnn raxxe mornn
nperenonart na npano crart unenamn copannx.
A pyxonoxmax pont ornonnact mxnne ntopntx crapmnn, cocran xoroptx exerono
ononnxncx na rpert. Cymecrnonano copanne na unencxne nsnoct, uro nosnonnno n 1784 roy
npnopecrn nx ero pasmemennx om cxonuanmerocx sa na roa o +roro mocxoncxoro
rnannoxomanymmero B.M. onropyxona-Kptmcxoro.
B ornnune or Anrnncxoro xnya, nyremecrnonanmero no Mocxne, sanne n Oxornom pxy rax n
ocranoct omom Fnaroponoro copannx, x nepecrpoxe n 17841787 roax xoroporo npnnoxnn cnom
rananrnnnym pyxy cam Marne Kasaxon. B 1812 roy sanne nocrpaano no npemx ]pannyscxoro
namecrnnx. Boccranannnnanoct no npoexry apxnrexropa A.H. Faxapena.
Kcrarn, necente n Fnaroponom copannn ne npexpamanoct axe n rpenoxnte nn,
npemecrnymmne caue Mocxnt, xora ocnonnax macca nopxn ntexana ns Hepnonpecrontno. Te
xe, xro eme ne yexan, ntrannct coxpanxrt nnnmocrt cnoxocrnnx n cnercxo xnsnn. Tax, 30 anrycra
n Fnaroponom copannn no cnyuam resonmennrcrna rocyapx tn an an-macxapa, napoy,
npana, nacxpenn nemnoro: C nonmxnnt panentx monotx, a c mxnny ne nectma npncrontx
ennn [205 - Marneen H.H. Mocxna n xnsnt n ne naxanyne namecrnnx 1812 r. M. 1912. C. 234.].
Ftno n eme ono cymecrnennoe ornnune Fnaroponoro copannx or Anrnncxoro xnya, cranmero
onnorom neonontno mocxoncxo ]pont n craptx nsxrounnxon, xax nncanoct n oruere Tpertero
Orenennx. enns Bymnm, paren, mymnm! sect ne tn axryanen. Copanne tno xya onee
cnercxnm n xnno no npannny: Bce sanpemennte n npancrnennocrn npornnnte paccyxennx n
pasronopt xacarentno o pasnocrn nep, nnn ornocxmnecx o npannrentcrna n nauantcrnymmnx,
raxxe n nce carnpnuecxne nspeuennx nospanxmrcx [206 - HIHAM, ]. 381, on. I, N 1, n. 9.].
Eme Hymxnn n Hyremecrnnn ns Mocxnt n Herepypr ormeuan: B sane Fnaroponoro copannx
na pasa n neenm tno o nxrn rtcxu napoy. Tyr monote nmn snaxomnnnct mexy coom;
ynaxnnannct cnatt.
Cma xe nnepnte npnmen mnt Mnxann Hepmonron nmecre co cnonm ornom, Rpnem Herponnuem,
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
tnmnm unenom copannx n 1815, 1819 n 1822 roax. Homnmo unenon, tnn eme n rax nastnaemte
nnsnrept n npocro rocrn. nopxnnn, xenammn ncrynnrt n unent copannx onxen tn
npecrannrt oxymenr, nornepxammn ero nopxncxoe nponcxoxenne, sa nonncxmn
ryepncxoro npenonrenx nopxncrna nno nyx unenon Fnaroponoro copannx, xoropte
cornamannct trt ero nopyunrenxmn. Ecnn npenxrcrnn ne nosnnxano, ro nperenenra sannctnann n
exeronym Knnry unenon-xananepon (nx am n ennn tna saneena ocoax xnnra), n on
npnoperan roono nner. Fnnert +rn tnn nmenntmn n anann nx nnaentnam npano nxoa n
copanne n nmte nn, xora ono tno orxptro. Ho ncreuennn roa nner cneonano nponenart, n
npornnnom cnyuae ero nnaenen nttnan ns uncna unenon copannx. Fnner nx myxunn cronn 50
pyne cepepom, amcxn 25 pyne, nner nx ennn 10 pyne.
A nnsnrepamn nastnann nopxn, xnnmnx n Mocxne nocroxnno nnn xorx t npnesxanmnx na
snmy, xoropte no xaxnm-nno npnunnam ne ncrynnnn n uncno unenon copannx. Onn mornn nocemart
copanne rontxo n nn anon, macxapaon nnn xonnepron, xaxt pas epx n xonrope copannx
pasont nner. Hoxynax nner, nocernrent onxen tn npexnnrt sanncxy or pexomenymmero ero
unena copannx n sanncart cnoe nmx, snanne n unn n cnennantnym Bnsnrepnym xnnry. Fnner nx
nocernrenx mor nsxrt sapanee n cam unen copannx; n +rom cnyuae n Bnsnrepnym xnnry
sannctnancx ne rontxo nocernrent, no n nponosnpymmn (or ]pann. proposer npecrannxrt,
npenarart) ero unen. 3anncn +rn mornn enartcx xax nmn cocrnennopyuno, rax n nnctmononrenem
copannx (on xe yxranrep n npoammn nnert xaccnp) [207 - Bymnxnn C.B. Vxas. cou. C. 233
245.].
Hsyuenne Bnsnrepcxnx xnnr Fnaroponoro copannx nosnonnno ycranonnrt rounte art
nocemennx Hepmonrontm oconxxa na Oxornom pxy. 3ro cnyunnoct 18 xnnapx 1830 roa, no npemx
snmnnx xannxyn. Rpn Herponnu c ctnom npnmnn na macxapa.
Kro snaer, trt moxer, npnx omo na Manym Monuanonxy nmenno ns Fnaroponoro copannx,
mnt no+r onepnn cnon uyncrna ymare:

Onn cpen nmcxoro myma
Bospoc no centm uyxo x,
H ropo rnopuecxax yma
Ha cepne spena y menx.

Ho xpane mepe, na anrorpa]e crnxornopennx rax n ormeueno: 1830 roa n nauane.
Haunnax co cnoero nepnoro ntxoa n cner n xnnape 1830 roa, Hepmonron onontno uacro tnaer n
Fnaroponom copannn. Vanoct emy nonacrt n na ycrpoennt 8 mapra 1830 roa n sane copannx
xonnepr snamennroro nnanncra xona unnta, nocnymart xoroporo npnmen n cam rocyapt
Hnxona Hannonnu. Kax nnnm, n cnoem nnornom rpa]nxe napt namen npemx n na xyntrypnym
nporpammy (ne sayem, uro nmenno na +ror ero npnes n Hepnonpecrontnym n ntnano ro
snamenarentnoe nocemenne nancnona).
Kpome nrpt unnta, cnyx camoepxna n eme nyx rtcxu spnrene ycnaxann cnonm noxanom
nennt H.A. Fynaxon n Pennna. Konnepr unnta ocrancx n namxrn mocxnnue xpxnm n
sanomnnammnmcx cotrnem.
B cnonx nponsneennxx Hepmonron ne pas ynomnnaer o Fnaroponom copannn. Hanpnmep, n
Crpannom uenonexe unraem: B npomnt pas n Copannn onn xananep yponnn samacxnponannym
amy. Bor n Maxcnm Maxcnmtu ncnomnnan: Bnan x namnx ryepncxnx aptment, a pas tn-c n n
Mocxne n naroponom copann, ner 20 romy nasa, rontxo xya nm! concem ne ro!
Fnaroponoe copanne ne nepecrano trt nx Hepmonrona onnm ns uacrtx mecr nponeennx
ocyra n nocne nocrynnennx n Mocxoncxn ynnnepcnrer, nemano cryenron xoroporo pasenxnn ero
npnnxsannocrt. Cnymarent cnonecnoro orenennx Hanen ueoponnu Bncrenro] ncnomnnan:
Hepmonron nmnn nocemart xaxt nropnnx roramnee nennxonennoe Mocxoncxoe Fnaroponoe
copanne, necrxmne ant xoroporo tnn ouaponarentnt. On ncera tn nstcxanno oer, a npn
ncrpeue c namn enan nn, yro nac ne sameuaer. He noxoxe tno, uro mt c nnm tnn n onom
ynnnepcnrere, na onom ]axyntrere n na onom n rom xe xypce. On nocroxnno oxpyxen tn
xopomentxnmn monotmn amamn ntcmero omecrna n onontno ]amnntxpno pasronapnnan n
npoxaxnnancx no sanam c nourenntmn n nnnxrentntmn nnnamn. Tannymmnm mt ero nnxora ne
nnann [208 - Bncrenro] H.u. Hs monx nocnomnnann // M.R. Hepmonron n nocnomnnannxx
conpemennnxon. M. 1989. C. 138143.].
Fnorpa]t Hepmonrona ycranonnnn, uro Hepmonron tn n copannn na mystxantnom neuepe 25
mapra 1831 roa. Hs Bnsnrepcxo xnnrn cneyer, uro nner nx no+ra nsxn ero crapmn npnxrent
Anexce Crenanonnu Knpeencxn, npecrannrent nsnecrno mocxoncxo nnreparypno cemtn,
nxonnme n nymxnncxn xpyr. Knpeencxn npnxonncx nompontm parom cnanxno]nny A. C.
Xomxxony.
H n antnemem Hepmonron otuno npnxonn na ant n om na Oxornom pxy ne onn, a c
npnxrenxmn. Tax tno n 17 noxpx 1831 roa, n 24 noxpx 1831 roa, xora Hepmonrona
conponoxann Hnxona Crontnnn n Anexce Honyxnn.
Bnenn Hepmonrona n Fnaroponom copannn n 6 exapx 1831 roa, n ror ent cnercxoe omecrno
tno npecranneno .B. antontm, M.H. 3arocxnntm, F. K. ansacom n pyrnmn ocrontmn
nmtmn.
Bnexnn cryenra Hepmonrona n Fnaroponoe copanne n macxapat. O +rom nnmer n Bncrenro]:
B crapoe opoe npemx nmnnn nonecennrtcx. Hponnerann ncenosmoxnte yonontcrnnx: ant,
copantx, macxapat, rearpt, nnpxn, snante oet n paymnt npnem no ncxxoe npemx n xaxom
ome. Mnorne ns nac ycepno nocemann nce +rn oypxmmne copannx n pasnnunte xpyxxn
omecrna, satnax n nexnnn, n npemyptx npo]eccopon namnx.
Heapom cnom ntecy Hepmonron nasnan Macxapa! Cyrt ero nocemenn tna axe ne n rom,
urot cex noxasart. Ho+r tn ynepen, uro:

Ho macxo nce unnt pannt,
V macxn nn ymn, nn snantx ner,
ecrt reno.
H ecnn macxom ueprt yraent,
To macxy c uyncrn cnnmamr cmeno.

Cnxrne macox crano ono ns nene ero macxapaa.
O rom, uro ns cex npecrannxn macxapa c yuacrnem mocxoncxoro cnera, paccxastnaer Bnrent: Ha
onom ns nnx [macxapaon], n Fnaroponom copannn, camom nncrarentnom n mnoronmnom,
xnnnact crapmax ns rpex ouepe xnxsx Bacnnnx Anexceennua Xonancxoro, o xoroptx ne onn pas x
ynomnnan. Ona tna oera xaxo-ro nonncrnenno eno, c xacxo na ronone, n xyprxe cnerno-
senenoro nnera c opanxentm, nmecro otxnonenntx nenr, yxpamennax reoprnencxnmn,
npnnanexamnmn rnapecxomy erepcxomy nonxy, xoero Farparnon tn me]om, n cnonm
npexpacntm ronocom nponena crnxn no cnany ero. Bce +ro tno ouent rporarentno n nemnoro
cmemno. Bosnparnnmnct, xax mne xasanoct, co crtom, x nnxya ne noxastnancx n nnmy sect nce
ono cntmannoe [209 - Bnrent u.u. Vxas. cou. C. 111.].
Hepmonron raxxe xnnxncx na macxapat n Fnaroponoe copanne n npnuynnntx oexnnxx. Ha
Hont ro 31 exapx 1831 roa on, no nocnomnnannxm A.H. Ban-Inpex, xnnncx n xocrmme
acrponora, c orpomno xnnro cye no mtmxo, n +ro xnnre onxnocrt xaanncrnuecxnx snaxon
ncnpannxnn xnracxne yxnt, ntpesannte mnom ns uepno ymarn, cpnconannte n xonoccantnom
nne c uanoro xmnxa n nxneennte na xaxo crpannne; no yxnamn nnncant tnn <>crnxn,
nasnauennte pasntm snaxomtm, xoroptx tno nepoxrne ncrpernrt n macxapae [210 - Manynon
B.A. Xpononornuecxax xanna xnsnn M.R. Hepmonrona // Hepmonron M.R. Honnoe copanne
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
counnenn: B 5 r. M.; H. 19351937. T. 5. Hposa n nnctma. 1937. C. 580.].
Crnxon +rnx nepmonronet nacunrann cemnanart mryx.
B ocnonnom nocnnn onn xpnrnuecxn xapaxrep. Ham, necomnenno, ouent nnrepecno snart, uro sa
npnunna sacrannna Mnxanna Rptennua napxnrtcx acrponorom-npecxasarenem. Bet x romy
npemenn cxasxa 3onoro nerymox eme ne tna nanncana Hymxnntm. Ftrt moxer, Mnxann
Rptennu sayman counnnrt cnom noxoxym cxasxy. B ror neuep Hepmonron nectma nanomnnan xax c
nea cnannnmerocx na napx oona snesouera-npopnnarenx
om
Fnaroponoro copannx n XIX nexe

Mocxoncxnn Axponont: Pyunnnencxnn uysen n Hamxonou oue
Fepeut xax rnasa.
(xannnep Hnxona Pymxnnen)

Ftno npemx, xora om +ror nastnann Axpononem, cnxmmnm na nopocmem xycramn xonme:
pocanact n rnasa rapmonnunocrt ero apxnrexrypntx ]opm, cxptnanmnx ro, uro sanne n cee
xpannno n nespnmo nsnyuano. yxonnte nsnyuennx ncxonnn or Pymxnnencxoro mysex n Hynnuno
nnnorexn.
1 nmnx 1862 roa nmneparop Anexcanp II oopnn Honoxenne o Mocxoncxom nynnunom
myseyme n Pymxnnencxom myse-yme. Cornacno nonoxennm, +ro tnn nepnte omeocrynnte mysen
Mocxnt, nxnmuanmne n cex nocemt orenenn: pyxonnce n pexnx xnnr, nsxmntx ncxyccrn n
pennocre, orenenne xpncrnancxnx pennocre, soonornuecxoe, +rnorpa]nuecxoe,
nymnsmarnuecxoe, mnnepanornuecxoe.
Orxptncx myse n npncyrcrnnn napcxo cemtn n ome Hamxona na Moxono ynnne.
Hpn +rom na ]ponrone oma Hamxona nocnponsnenn raxym nannct: Or rocyapcrnennoro
xannnepa rpa]a Pymxnnena na naroe npocnemenne ocrannn cocrannxnmne ee merannnuecxne
nnrept ns Canxr-Herepypra. Bxonnmax n cocran mysex Pymxnnencxax nnnorexa tna
nponosrnamena nynnuno n exape 1863 roa.
om xannran-nopyunxa ne-rnapnn Cemenoncxoro nonxa Herpa Eroponnua Hamxona (17261790)
nocrpoen n 17841788 roax. Anropcrno apxnrexrypnoro npoexra npnnnctnamr xax B.H. Faxenony,
rax n M.u. Kasaxony (ecrt y nac n Mocxne raxax rpannnx ynomnnart ]amnnnn Faxenona n
Kasaxona nmecre, ecnn anropa apxnrexrypnoro npoexra rpyno onpeennrt).
H nor net xax nnrepecno: xxot Faxenon n ormecrxy Exarepnne II sa ornyuenne or Hapnntncxoro
nopna cnennantno ntcrponn Hamxon om cnnno x Kpemnm (ro, uro mt nnnm ceronx c Moxono
ynnnt +ro sann ]aca, a napant nes no nopen naxonrcx co cropont Craponarantxoncxoro
nepeynxa). Mnoroe sect yxastnaer na onnosnnnonnocrt: ent nner n ormecrxy xpacnomy
xpemnencxomy, Barantxoncxn xonm nanpornn Foponnnxoro, xpyrnax Hamxona amnx cynpornn
xpamoopasntx amen Kpemnx. a n saxasunx-ro xro! He Bepemeren c Ionnntntm, a nont pyccxn
exarepnnnncxo +noxn, tcrpo pasorarenmn na nnnntx orxynax Herp Hamxon, ctn nerponcxoro
enmnxa.
om Hamxona nosnenn na mecre ycatt cnernemero xnxsx A.. Menmnxona. Ftnmero n nonoro
xosxnna +roro nnaennx cnxstnano ro, uro ocrnrnn onn cnoero ntcoxoro nonoxennx naroapx
Herpy I. Menmnxon tnmn napcxn enmnx, a nnocnecrnnn ero nepnt cnonnxnnx n
oraremn napenopen, xoroporo cam napt ne ennoxt crtnn sa xasnoxpacrno. H.E. Hamxon xe
nonyunn oraroe nacnecrno or cnoero orna (no pyrnm anntm ea), roxe enmnxa Herpa I
Eropa Hamxona.
Hnrepecno, uro npnexanmn na xoponannm n Mocxny Hanen I npnxasan cnxrt c xynona sannx
nenuanmym ero crarym ornnn Mnnepnt, cnmnona napcrnonannx ero marepn.
B 1812 roy sanne nourn nonnocrtm ntropeno, no sarem no pncynxam XVIII nexa tno
noccranonneno. Cropenn nnreptept, opymnnact xptma. Ftnn yrpauent cxyntnrypa, nepnonauantno
sanepmanmax entneep, n rep Hamxona n opamnennn cxyntnrypno rpynnt, nenuanmn
nenrpantnt noprnx co cropont Moxono ynnnt. Hecmorpx na ro, uro om tn uacrno
cocrnennocrtm Hamxontx, entrn na pecranpannm ero yxe rora cranmero camtm xpacnntm
sannem Mocxnt tnn ornyment ns xasnt. Anropamn pecranpannn Hamxona oma nccneonarenn
nastnamr apxnrexropon O.H. Fone, C.H. Mentnnxona n H.T. Tamancxoro. Fentneep,
noccranonnennt nocne noxapa, nmen yxe ne cnoono croxmne xononnt, a npnmtxammne x crene
napnte nonyxononnt. K 1817 roy nect om tn noccranonnen.
Mnorne mocxnnun roro npemenn cnennantno npnxonnn x Hamxony omy, urot nonmonartcx
anrnncxnm caom, pasnrtm pxom co sannem. Vxpamennem caa tn npexpacnt npy,
ntcrnannt xamnem. Ho npyy nnanann neen, n cay pacxaxnnann xypannn, nannnnt, erann
xponnxn. H.E. Hamxon ymep eserntm. Xena nenaonro nepexnna ero, n nce nmymecrno Hamxona
nepemno x ero nomponomy pary A.H. Hamxony, xoropt pacmnpnn n eme onee yxpacnn om. C
1831 roa nocnene nnaennne oma tna nnyuxa A.H. Hamxona, no myxy .H. Honrannena.
B 1830-x roax nopen croxn yxe ecxosntm n nycrtm. Ouennnt nncann: He cnemnre ntne x
cemy omy, nt ynnnre nce n camom xanxom cocroxnnn Orpomnt om ntne rontxo uro ne
pasnannnt, oxomxn sanrt ocxamn, ca nopoc moxom n rycro rpanom [211 - Bactxnn A.A. Ax,
ecnn nce +ro cxeut Fynraxon, Toncro n nacnene xannnepa Pymxnnena n Hamxonom ome //
Hesanncnmax rasera. Ex libris. 07.07.2011.]. Hoonax xe cnryannx nonropnnact n neannee npemx,
eme nxrnanart ner nasa Hamxon om naxonncx n nnauennom cocroxnnn. Ocoenno ypyuana
paspyxa nnreptepa. Ho ceronx Hamxon om npecraer no ce xpace. H cnapyxn, n, ocoenno, nnyrpn.
B 1839 roy om, no ntcouamemy nonenennm, tn npnoperen nx Vnnnepcnrercxoro
nopxncxoro nncrnryra, a c 1852 roa n sannn nomemanact 4-x mocxoncxax rnmnasnx.
nnxxct xemuyxnno pyccxo apxnrexrypt, Hamxon om no nce npemena npnxontnan x cee
nnnmanne npocrtx mocxnnue, a raxxe nmennrtx rocre cronnnt n xopononanntx oco. B nmne
1818 roa, na cneymmn ro nocne cnatt ouepn npyccxoro xoponx upnpnxa Bnntrentma III
npnnnecct Bapnorrt c parom nmneparopa Anexcanpa I nennxnm xnxsem Hnxonaem Hannonnuem
(yymnm nmneparopom Hnxonaem I), Mocxny nsnonnn nocernrt cam npyccxn xopont c ctnontxmn.
Onaxt on oparnncx x rnannomy pacnopxnrenm ncex meponpnxrn rpa]y Toncromy n nonpocnn,
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
urot ero npononnn na xptmy xaxoro-nnyt ntcoxoro sannx, orxya moxno tno t nocmorpert
nanopamy ropoa. Toncro nopyunn renepany H.. Knceneny narn raxo om n nonpocnn ero
conponoxart npyccxnx rocre. Kncenen ntpan rontxo uro ononnennt nocne noxapa om
Hamxona.
Cnycrx mnoro ner renepan ncnomnnan: nponen nx (r. e. xoponx c nymx ctnontxmn) na Hamxony
ntmxy entneep n ome na Moxono, npnnanexanmem rora Hamxony, a ntne sannmaemom
Pymxnnencxnm myseem. Tontxo uro mt ntnesnn rya n oxnnynn nsrnxom +ror px noropentx ynnn n
omon, xax, x nennuamemy moemy ynnnennm, crapt xopont, +ror epenxnnt uenonex, xax ero
nastnann, cran na xonenn, npnxasan n ctnontxm cenart ro xe. Oran Mocxne rpn semntx noxnona,
on co cnesamn na rnasax necxontxo pas nonropnn: Bor ona, nama cnacnrentnnna. Tax npyccxn
xopont ntpasnn naroapnocrt Mocxne n Poccnn sa cnacenne or nanoneononcxoro namecrnnx.
Hamxon
om. Xy. X. enaapr. XVIII n.
om
Hamxona n oxpyxammne ycatt nocne noxapa 1812 r.
Xy. .T. xemc

Btammncx pyccxn ]nnoco]-xocmncr Hnxona ueoponnu ueopon (18281906), paoranmn
nnnorexapem n Hynnunom n Pymxnnencxom mysexx n 18741898 roax, nncan, uro no rem
entneepom, na xoropom croxnn npyccxne rocrn, tna nnocnecrnnn pasmemena ona ns nennemnx
xnnxntx mysentx xonnexnn nnnorexa nmneparpnnt Anexcanpt ueoponnt. 3ro copanne
nponsneenn nemenxo xnaccnuecxo nnreparypt 9 rtcxu romon npnnanexano ouepn
upnpnxa Bnntrentma III npnnnecce Bapnorre. B cnxsn c +rnm ueopon ntcxasan nem o cosannn
na nepxy Hamxona oma cxyntnrypt xonenonpexnonennoro monapxa.


Mysen, o xoroptx ner peut, neyr cnoe nauano c 1831 roa. Ocnono myseen nocnyxnna xonnexnnx
nsnecrnoro n Poccnn menenara n conparenx rpa]a H.H. Pymxnnena. Cornacno nocnene none rpa]a,
ero pyxonncnoe, +rnorpa]nuecxoe, nymnsmarnuecxoe n xnnxnoe copannx tnn nepeant xasne n
npeopasonant n Pymxnnencxn myse, orxptnmncx n Canxr-Herepypre.
B rasere Canxr-Herepyprcxne Beomocrn noxnnnoct no +romy nonoy cneymmee oxnnenne:
C 23-ro noxpx cero roa Pymxnnencxn Myseym orxptr nx nynnxn na ocnonannn Btcouame
yrnepxennoro n 28 ent max 1831 roa Vupexennx cero Myseyma, n xoem 2-m nocranonneno:
xaxt noneentnnx c 10-rn uacon yrpa o 3-x nononynn Myseym orxptr nx ncex, xenammnx
ocmarpnnart ont. B npoune nn, xpome nocxpecntx n npasnnuntx, onycxamrcx re nocernrenn,
xon namepent sannmartcx urennem n ntnncxamn n Myseyme, re moryr onn nx cero ocranartcx
snmom c 10-rn uacon yrpa o saxoxennx conneunoro, a nerom c 10-rn uacon yrpa o 8-mn uacon
neuepa. Ha ]ponrone sannx cenann ry camym nannct, uro nnocnecrnnn tna nonropena n
Mocxne: Or rocyapcrnennoro xannnepa rpa]a Pymxnnena na naroe npocnemenne.
Ho nyxen nn tn myse cronnne Poccncxo nmnepnn c ee 3pmnraxem? Xant, uro cnpocnrt ne y
xoro. a rontxo x xonny 1850-x roon myse npnmen n cnntnt ynaox. ener na noepxanne n
nononnenne xonnexnn ne tno. Myse oxasancx entm nactnxom Hmneparopcxo nynnuno
nnnorexn, x xoropo ero npnconoxynnnn n
1845 roy. A n Mocxne nn cnoero Hynnunoro mysex, ne omeocrynno nnnorexn ne tno. H
rora npexrop Pymxnnencxoro mysex, xnxst n nnreparop Bnanmnp Ooencxn, pasymno nonarax,
uro Mocxna myse yctnonnr, nanncan sanncxy nanepx. Anexcanp II, ynneuennt n ro npemx ormeno
xpenocrnoro npana, rem ne menee sarem oopnn n npenoxnn nepenecrn Pymxnnencxn myse n
Mocxny.
Fontmym pont n oprannsannn nepeesa xonnexnnn ctrpan noneunrent Mocxoncxoro yuenoro
oxpyra renepan-maop Hnxona Bacnntennu Hcaxon, xoropt, cocrnenno, n onncx nonncannx
coornercrnymmero yxasa. Bnocnecrnnn on nncan: Pymxnnencxn myse cosanancx n Mocxne rax,
xax cosamrcx xpamt Foxnn es ncxxnx cpecrn, rontxo xeprnamn mnnocrnnnen. Hepees mysex n
crapym cronnny ocymecrnnxncx, n rom uncne, n na cpecrna xynna Xapnuxona [212 - Honona O.
Conparent, snxnrent, oprannsarop // Mocxoncxn xypnan 2003 N 3. C. 56.].
B Mocxne mysem n noopann ono ns camtx xpacnntx sann om Hamxona. Knxst B. .
Ionnntn n xnnre 3anncxa o Pymxnnencxom mysee nncan: Eme c nera 1861 roa sanne nauann
npncnocannnart no myse; nocne necxontxnx pemonron n nem nocrenenno tnn nponsneent
ontmne nepeenxn. Orentnte nomemennx npenpament n sant, ycrpoent xamennte cnot,
epenxnnte nepexptrnx samenent xenesntmn, ronnancxoe oronnenne yxontm (nosxe
naponoxntm). unnancnponannct crponrentnte paort na cpecrna xynnon Conarenxona n
Honona.
Cam Hnxona Herponnu Pymxnnen, nmenem xoroporo Anexcanp II nonenen nasnart nepnt
omeocrynnt myse Mocxnt, ponncx nourn sa cro ner o ero ocnonannx n 1754 roy n tn
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
nroptm ctnom snamennroro exarepnnnncxoro nonxonona n ]entmapmana H.A. Pymxnnena-
3aynacxoro, xosxnna nnsnexamero x Moxono ynnne nopna.
Hnxona Pymxnnen nepo n npano cnyxnn Pomanontm n Poccncxomy rocyapcrny eme co
npemen Exarepnnt II. Opasonanne on nonyunn n Heencxom ynnnepcnrere, nocernn nemano
enponecxnx crpan. Ocnonntx ycnexon on onncx na nnnomarnuecxom nonpnme, ocnyxnnmnct o
onxnocrn xannnepa n mnnncrpa nnocrpanntx en Poccncxo nmnepnn. Pennocrno orcrannax
nnrepect Oreuecrna, rpa] ne ynycxan cnyuax ncrynnrt n pesxn cnop c rem nnn nntm samopcxnm
nnnomarom, ecnn ror saenan uecrt n ocronncrno Poccnn.
Ha nporxxennn nce xnsnn Pymxnnen conpan pyxonncnte n neuarnte marepnant no ncropnn
Poccnn. K paore c orpomno macco nourn nnxem ne rponyrtx marepnanon on cymen npnnneut
xpynnemnx yuentx ncropnxon, xstxoneon, naneorpa]on. Pymxnnencxn xpyxox, n xoropt
nxonnn axaemnx Kpyr, cnxmennocnyxnrent n yuent Fonxonnrnnon, ncropnxn Fanrtm-
Kamencxn, Mannnoncxn n Kanaonnu, nnnorpa] Crpoen, ]nnonor Bocroxon, nen
cncremarnuecxne noncxn ncropnuecxnx oxymenron n poccncxnx n sapyexntx apxnnax.
Eme nepe nono 1812 roa Pymxnnen n unent ero xpyxxa nauann roronnrt x nsannm
mnororomnt rpy Copanne rocyapcrnenntx rpamor n oronopon, xpanxmnxcx n
Iocyapcrnenno xonnernn nnocrpanntx en. Ho noennte cotrnx npepnann +ry paory. Hepnt
rom Copannx ntmen nnmt n 1813 roy, saxnmunrentnt, uerneprt, rom ynnen cner n 1828
roy. 3ro tna nocnenxx xnnra, nsannax Pymxnnencxnm xpyxxom. Bcero xe sa nxrnanart ner
cnoe exrentnocrn xpyxox ntnycrnn oxono nxrnecxrn xnnr, mnorne ns xoroptx na ceronxmnn
ent xnnxmrcx ecnenntmn, r. x. ntxonnn onn ouent orpannuenntmn rnpaxamn.
K o]opmnennm n nnnmcrpnponannm xnnr npnnnexannct nyumne poccncxne xyoxnnxn-rpanept:
Ianaxrnonon, Knayep, Anexceen, Cxornnxon, Vxromcxn, uecxn. Cpen pymxnnencxnx nsann
Cnonapt ncropnuecxn o tnmnx n Poccnn nncarenxx yxonnoro unna rpexopoccncxo nepxnn
Fonxonnrnnona (1818), pennne poccncxne crnxornopennx, copannte Knpmom annnontm
(1818), Hccneonannx, cnyxamne x oxcnennm penne pyccxo ncropnn (1819), Pycrpnnrnx,
nepnonauantnoe oreuecrno nepnoro poccncxoro xnxsx Pmpnxa n ero parten (1819), Cnono o
nonxy Hropene (1819), Co]ncxn npemennnx, nnn Pyccxax neronnct c 862 no 1534 ro (1820
1821), Cneennx o rpyax Bnanontra ueonx, pennemero cnanxncxoro rnnorpa]mnxa K.
Kanaonnua (1820), Hamxrnnx poccncxo cnonecnocrn XII nexa (1821), Knpnnn n Me]on,
cnonencxne nepnoyunrenn (1825) n p.
B 1814 roy Pymxnnen ntmen n orcranxy c nocra mnnncrpa nnocrpanntx en n yexan n cnoe
poonoe nmenne no Iomenem. B 1825 roy on nepnyncx n Herepypr n xnn n cnoem ome na
Anrnncxo naepexno, oxono Hnxonaencxoro mocra. Bce sant, nce xannert oma tnn
sanonnent pyxonncxmn, xnnramn, meanxmn, moneramn. B +rom xe ome 3 xnnapx 1826 roa
Pymxnnen n cxonuancx.
Conpemennnxn ntcoxo onennnann nnunocrt H.H. Pymxnnena. Bor uro nncan o nem n 1846 roy
nsnecrnt xypnanncr A.B. Crapuencxn. Crartx nastnanact O sacnyrax Pymxnnena, oxasanntx
oreuecrnenno ncropnn, op]orpa]nx coxpanena:
Ipa] Hnxona Herponnu Pymxnnen tn ctn ]entmapmana, rpa]a Herpa Anexcanponnua
Pymxnnena-3aynacxo-ro. Ponncx on n namxrnt nx Poccnn ro, n xoropt nmneparpnna
Ennsanera ynnuroxnna cmeprnym xasnt; nocnnrtnancx n ome orna. C mntx ner Pymxnnen ornnuancx
xporocrtm, naropocrnom ymn, cnerntm ymom n neotuanom nonxrnnnocrtm. Monoo
Pymxnnen nnonne onpanan naext orna. Crapomy nonny xant tno rontxo onoro, uro ctn ero ne
nmen nneuennx x noennomy nonpnmy.
Opasonannocrt, n n ocoennocrn snanne nnocrpanntx xstxon, nectma pano oparnnn na monooro
Pymxnnena nceomee nnnmanne. 3ro ntcrnno nemano uecronmnm orna, xoropt nncan x
nmneparpnne Exarepnne II o ycnexax crapmero ctna n npocnn ynorpenrt ero no nnnomarnuecxo
uacrn. B ro nocmecrnnx na npecron Exarepnnt II (1762) monoo Pymxnnen sanncan tn n noennym
cnyxy. Ha 17 roy (1770) on tn yxe amranrom, a cnycrx na roa (1772) noxanonan n xamep-
mnxept. uepes na roa nocne roro on yexan sa rpannny nx oxonuannx cnoero opasonannx n npotn
ram oxono nxrn ner. Bosnparnnmnct n Oreuecrno, on nocrynnn na cnyxy npn nope n noxanonan n
xameprept (1779). Bcne sa rem on nasnauen upesntuantm nocnannnxom n nonnomountm
mnnncrpom npn Iepmancxom Ceme no upanx]ypre-na-Mane.
Vennmnct n nenonnore cnoero opasonannx, on c ycepnem npncrynnn x nsyuennm repmancxo,
]pannyscxo n anrnncxo nnreparypt. Haxoxct na onom mecre nente nxrnanart ner, Pymxnnen
oorarnn cnon cneennx, n ocoennocrn n nayxax nonnrnuecxnx, ncropnuecxnx, ]nnonornn n
nnnorpa]nn. Osnaxomnnmnct c coxponnmamn, xoropte pacxptna npe ero nmosnarentntm
nsopom opasonannocrt rnannemnx enponecxnx rocyapcrn, on xopomo nonxn mnaenuecxoe
cocroxnne nayx n cnoem Oreuecrne. Tora-ro ponnact y nero mtcnt oxasart cooreuecrnennnxam
ycnyry n +rom ornomennn.
Hepnom ero mtcntm tno cocrannrt cee oropnym nnnorexy, xoropax morna t trt
nonesnom n ero Oreuecrne. Hpn cocrannennn ee on opaman nnnmanne ne rontxo na nmnmte
npemert, no n ocoennocrn na nce ro, uro npxmo nnn xocnenno xacanoct oreuecrnenno ncropnn. B
reuenne nxrnanarn ner on cenan mnoro naxntx npnoperenn, n onxno orart emy nonnym
cnpanennnocrt n rom, uro mexy ncemn pyccxnmn xnnroxpannnnmamn ner nn onoro, xoropoe morno
t noxnannrtcx raxom mnorouncnennocrtm counnenn no npemery cenepno n cnanxncxo ncropnn,
xaxoe mt ncrpeuaem n ero Myseyme. Bropax naxnemax uacrt ero nnnorexn cocronr n copannn
counnenn no uacrn nnnorpa]nn noome.
Onaxo xe Pymxnnen, cnex sa pasnnrnem nnocrpanno nnreparypt n conpax nnnorexy, ne
satnan rnanntx cnonx oxsannocre. On ycnen yxe ornnunrtcx na nonpnme nnnomarnuecxom,
uemy oxasarentcrnom cnyxar narpat, nonyuennte nm or nmneparpnnt, ymenme nennrt
ocronncrna n sacnyrn cnonx canonnnxon. Cnauana (1784) on noxanonan Kananepom opena Cn.
Bnanmnpa II crenenn Fontmoro Kpecra, norom (1791) nponsneen n rante conernnxn, a sa
ycepnte ecrnnx x noepxannm cropont Fyponon n npetnanne ero n Konenne npn partxx
xoponx ]pannyscxoro Hmonnxa XVI Pymxnnen nonyunn n rom xe roy open cn. Anexcanpa
Hencxoro [213 - Crapuencxn A.B. O sacnyrax Pymxnnena, oxasanntx oreuecrnenno ncropnn //
Hpenoananne ncropnn n mxone. 1995. -N 2. C. 1720.].
Btcoxo onenena tna exrentnocrt Hnxonax Pymxnnena n npn cneymmem camoepxne oma
Pomanontx Hanne I. Hont nmneparop onpeennn Pymxnnena n ry rpynny napcxnx nentmox,
xoropax tna nm nosntmena n mepo oapena. Hanen nponsnen Pymxnnena cnepna n ro]mecrept,
sarem, cnycrx ecxrt ne, n oep-ro]mecre-pt, a eme uepes rpn nx n ecrnnrentnte rante
conernnxn. Hpn Hanne Herponnue Hnxona Herponnu sannman nocrt renepan-npoxypopa n rnannoro
noneunrenx Bcnomorarentnoro anxa, tn cenaropom.
Tparnuecxax cmeprt Hanna ne npepnana crynenuaro xaptept Pymxnnena, xoroporo renept yxe
cneymmn rocyapt Anexcanp Hannonnu nnen n cocran Iocyapcrnennoro Conera. Bcxope
Pymxnnen cran rnanntm npexropom enapramenra noxntx xommynnxann n +xcnennnn o
ycrpoennn n Poccnn opor, a nocne yupexennx mnnncrepcrn n 1802 roy mnnncrpom xommepnnn.
Hpn nem, xax nnmer conpemennnx, ropronnx Poccnn ne rontxo npnneena tna n nnerymee
cocroxnne, no cpannxnact c ropronnxmn nepnemnx enponecxnx rocyapcrn. Canxr-Herepyprcxn
nopr, sannmanmn nourn nononnny ropra nce nmnepnn, nnonne onpanan ero noneuenne. Ornycx
oreuecrnenntx nponsneenn nocroxnno npentman npnnos nnocrpanntx [214 - Crapuencxn A.B.
Vxas. cou.].
B 1807 roy Pymxnnen cran eme n mnnncrpom nnocrpanntx en. Cnyxa ero no mnnncrepcrny
nnocrpanntx en npnmnact na nperposonoe nx Poccnn npemx xanyn Oreuecrnenno nont 1812
roa. Pymxnnen, xasanoct, cenan nce nosmoxnoe nx npeornpamennx nont. He pas ncrpeuancx c
Hanoneonom. Tax tno n 1809 roy, xora no yxasannm napx rpa] ntexan n Hapnx nx yuacrnx n
neperonopax o npnmnpennn Ancrpnn c upannne.
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
Hanoneon, nocne snaxomcrna c Pymxnnentm n ero nnnomarnuecxnmn cnoconocrxmn, ntpasnn
mnenne, uro nyumero mnnncrpa nnocrpanntx en eme ne nnen. Pymxnnen raxxe nnennncx
upannne, nonarax, uro nyumero comsnnxa y Poccncxo nmnepnn n trt ne moxer. 3rn cnon
coopaxennx on nenpecranno ononn o Anexcanpa I.
3a saxnmuenne n 1809 roy ntronoro nx Poccnn upnpnxcramcxoro oronopa co Bnenne
Pymxnnen nonyunn or Anexcanpa I nouernoe snanne Iocyapcrnennoro Kannnepa. Ho eme ontmnm
noapxom tno nce onee nospacranmee nnnxnne rpa]a na napx, rax xe, xax n Hanoneon,
nonaranmero, uro nyumero mnnncrpa nnocrpanntx en npx nn moxno narn. B 1810 roy Pymxnnen
sanxn ony ns ntcmnx onxnocre Hpecearenx Iocyapcrnennoro Conera.
Pymxnnen nce ymo nonmnn upannnm, n noromy raxnm cnntntm yapom nx nero tno
ncrynnenne nanoneononcxo apmnn n npeent Poccnn. Kannnep rax nepnn Hanoneony, uro n
npenonoxnrt ne mor nce rnynnt xonapntx samtcnon nopaornrenx Enpont. Or cnntntx
nepexnnann y rpa]a cnyunncx nncyntr, nnmnnmn ero nosmoxnocrn cntmart.
He uyncrnyx sa coo mopantnoro npana n ]nsnuecxnx cnn ncnpannxrt onxnocrn Hpecearenx
Iocyapcrnennoro Conera n mnnncrpa nnocrpanntx en, a raxxe xommepnnn, Pymxnnen oparnncx x
Anexcanpy I c npocto o orcranxe. Ho ocnooxenne or cnonx mnorouncnenntx rocyapcrnenntx
oxsannocre Pymxnnen nonyunn nnmt no oxonuannn Oreuecrnenno nont.
B orcranxe y Pymxnnena naxonen noxnnnact nosmoxnocrt nennxom nocnxrnrt cex
npocnernrentcxo exrentnocrn, n xoropo ero ncxuecxn noepxnnan ncropnx Hnxona
Mnxanonnu Kapamsnn. Pymxnnena sannmano ne rontxo conparentcrno n xonnexnnonnponanne, no
axe raxne nonpoct, xax cymecrnonanne npoxoa ns Rxnoro oxeana n Arnanrnuecxoe mope, nx uero
on cnapxnn xopant Pmpnx no xomanonannem nerenanra Koney.
Hnrepeconana rpa]a n raxax onacrt ncropnn, xax cnnerentcrna nnocrpannen o Poccnn, ocoenno
re, uro ne onynnxonant n naxoxrcx n enponecxnx apxnnax n nnnorexax. A noromy Pymxnnen
ornpannn na 3ana nyx monotx yuentx Brpanmana n Hrannm n Byntna n Hpyccnm, n
Kennrcepr.
Ipa] saancx nentm nsart nayuno-ncropnorpa]nuecxn rpy, nmemammn n cex nce nmemmnecx
nnocrpannte ncrounnxn, paccxastnammne o Poccnn pasntx +nox: or Hoanna III o nocnenero
Pmpnxonnua ueopa Hoannonnua, sarem o npemenn Cmyrt, n, naxonen, or nepnoro Pomanona
Mnxanna ueoponnua, o ero nnyxa Herpa I.
exrentnocrt Pymxnnena emoncrpnpyer ono ns yxpennxnmnxcx n re rot nanpannenn
omecrnenno mtcnn nontmennt nnrepec x oreuecrnenno ncropnn. Hecnyuano, uro nosnnx on
nocne noet Poccnn na nanoneononcxo upannne n ycnemntm oxonuannem sarpannuntx
noxoon pyccxo apmnn. 3rn cotrnx nnont noxasann, uro Poccnx, xax n n nerponcxne npemena,
cnocona ne rontxo orpasnrt narncx npara, no n ynnuroxnrt npornnnnxa n ero cocrnennom norone.
3namenarentno, uro nnrepec x cnoe ncropnn cran nce onee nospacrart npn Anexcanpe I.
K Pymxnneny crann npnctnart nso ncex xonnon Poccnn neronncn, cnncxn pasntx rpamor, ntnncxn
ns ncropnuecxnx counnenn, xonnn cnnonxon, xaranoron n peecrpon pyxonnce n pasntx ymar,
xpanxmnxcx n pasnnuntx monacrtpcxnx nnnorexax n apxnnax. Taxnm opasom, Kannnep ycnen
npnopecrn o 732 pyxonnce; ns nnx nexoropte moryr trt ornecent x XII nexy. Onn nncant na
nepramenre n ontmem uacrtm xacamrcx Hepxnn n ee ynpannennx. Hnocrpannte pyxonncn nncant na
pasnnuntx enponecxnx n asnarcxnx xstxax: nepnte nonyuent ns pasntx nnocrpanntx nnnorex n
apxnnon, a nocnenne or uacrntx nnn.
B 1818 roy Pymxnnen cam ornpannncx n Opmy n n 24 nepcrax or ropoa, na opore, neyme x
Tonounny, nsnnex ns sanennx narpont xament nnyxa Monomaxona, cxonuanmerocx n XII
cronernn. Opmnncxn xament, sannmammn nepnoe mecro nocne xamnx Tmyrapa-xancxoro, ns
ceponaroro rpannra, mnpnnom n 3 apmnna n 6 nepmxon, nnnom n 4 apmnna n 4 nepmxa. Ha nem
naxonrcx cneymmax nannct: B nero 6679 (1171) mec. max n 7 ent ycne; Iocnon, nomosn pay
cnoemy, Bacnnnm n xpemennn, nmenem Poxnony, ctny Fopncy.
nx npnoperennx pennnx pyxonnce n craponeuarntx xnnr Kannnep exerono noctnan snaroxon
+roro ena na Hnxeropocxym xpmapxy. Bo npemx cnonx noesox n Ioment Pymxnnen ycnen raxxe
npnopecrn mnoro sameuarentntx pyxonnce. Ha cuer ero tnn ornnctnaemt nce pexne pyxonncn,
xpannnmnecx n pasntx mecrax Poccnn, xoroptx nentsx tno npnopecrn, n n ocoennocrn pyxonncn
nnnorex: Mocxoncxo Cnnoantno, Honropocxo Co]ncxo, Mocxoncxoro apxnna Konnernn
nnocrpanntx en n mnornx pyrnx nnnorex, ontmem uacrtm monacrtpcxnx.
Hecmorpx na npexnonnte nera cnon, Kannnep roronnncx conepmnrt eme mnoroe. On nmen
namepenne nsart pennne nyremecrnnx poccnxn. B cocran +roro copannx onxno tno norn 36
anropon. Ipa] Pymxnnen yxe ycnen tno copart nx ncex, no cmeprt nomemana +romy npenpnxrnm.
Hentsx ymonuart eme o onom noxeprnonannn, cenannom nm n nocnenne rot xnsnn n nontsy
pyccxo ncropnn. Xenax noompnrt x sanxrnm oreuecrnenno ncropne yuennxon Knencxo
yxonno Axaemnn, on nonoxnn na neunte npemena xannran n 3000 py. c rem, urot nponenrt c
onoro oranannct exerono sa npnsnannoe nyumnm counnenne cryenra Knencxo Axaemnn
xacarentno pyccxo ncropnn.
nenanart ner, nponeenntx Pymxnnentm n yennennn, ner rxxxnx, conponoxaemtx nce onee n
onee ycnnnnanmemcx onesntm, tnn nncrarentnom +noxom nstcxann oreuecrnenntx
pennocre. Bcx roramnxx ncropnuecxax exrentnocrt (c 1814 no 1826 r.) cocpeoraunnanact oxono
+roro nennxoro uenonexa n narpnora n xnna onee nnn menee snaunrentntmn ero noxeprnonannxmn.
Vmep +ror neyctnnt exrent, n ncropnuecxax exrentnocrt roruac xe npexparnnact.
Hpannrentcrno, cosnanax ncm naxnocrt nennxo mtcnn rpa]a Pymxnnena n ne nnx n uacrntx nnnax
roronnocrn noepxnnart ero npenpnxrnx, npncrynnno camo x ncnonnennm roro, uero ne n cnnax
tn cenart axe n snamennrt Pymxnnen. Ono nonoxnno nsart nce pennne namxrnnxn
oreuecrnenno ncropnn, ynenenmne o namnx ne, nncan Crapuencxn.
Cxonuancx Hnxona Herponnu Pymxnnen 3 xnnapx 1826 roa n noxoponen tn n cnoem nmennn n
Iomene. Hepe cmeprtm Pymxnnen saneman cnonecno, urot nce oraroe ero copanne xnnr n
pyrnx pexocre ocranoct nx ome nontst.
Hy a uepes rpn ecxrxa ner Pymxnnencxn myseym, cranmn nrorom nce xnsnn sameuarentnoro
rpaxannna n narpnora cnoe crpant Hnxonax Pymxnnena, oxasancx n Mocxne.
C camtx nepntx ne cnoero mocxoncxoro cymecrnonannx pymxnnencxax xonnexnnx crana
nononnxrtcx nontmn +xcnonaramn. Copanne xpenno, orareno nyrem uacrntx apenn n
omecrnennoro nounna, xax nncann n xonne XIX nexa. B cenrxpe
1861 roa mocxoncxn renepan-ryepnarop H.A. Tyuxon opamancx x noneunrenm Mocxoncxoro
yuenoro oxpyra, uro n nnax coecrnnx x ycnemnomy ycrpocrny nepenonmoro n Mocxny no
ntcouamemy nonenennm Pymxnnencxoro mysex npenoxeno tno mnom nexoroptm ns mocxoncxnx
xnrene npnnxrt yuacrne n oponontntx noxeprnonannxx, neoxonmtx x cxopememy
npnneennm n ncnonnenne ntcouame nonn [215 - Bactxnn A A. Or cnecennoro Boenropra o
cropenmero Manexa. M. 2009. C. 146.]. Hecxontxo cor xnnxntx n pyxonncntx xonnexnn,
orentntx ecnenntx apon nnnnoct n nnnoreunt ]on Mocxoncxoro nynnunoro n
Pymxnnencxoro myseen.
Fontmo uecrtm nx myseen crann nonomennx or unenon nmneparopcxo cemtn. Hepnt ap or
Anexcanpa II nocrynnn n 1861 roy. 3ro tna xaprnna
A.A. Hnanona nnenne Xpncra napoy, nx xoropo nocrponnn cnennantnt Hnanoncxn san.
Cam nmneparop n pyrne unent napcxo ]amnnnn npnnocnnn n ap mysexm ecnennte xnnrn n
npemert, nocemann nx neonoxparno, o uem cnnerentcrnyer Knnra nx sannctnannx nmen
nocernrene Fnnnorexn Mocxoncxoro nynnunoro n Pymxnnencxoro myseen c 1 nmnx 1862 r. no 10
noxpx 1926 r.. Honeunrenem myseen c camtx nepntx ner tn unen napcrnymme ]amnnnn, a c 1894
roa cam nmneparop cran noxponnrenem Mocxoncxoro nynnunoro n Pymxnnencxoro myseen. Bor xax
nncan o +rom yxe ynomxnyrt namn xnxst B.. Ionnntn:
Iocyapt (Anexcanp II) consnonnn n na nepenoc Pymxnnencxoro mysex n Mocxny, n na
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
yupexenne npn nem Mocxoncxoro nynnunoro mysex ntart ns xasnt n cam cran nroptm ero
xpynnemnm xeprnonarenem, xynnn nx nero na cocrnennte cpecrna xaprnny A.A. Hnanona
nnenne Xpncra napoy n snamennroe npxnnmnnxoncxoe copanne xaprnn n nonenen oropart nx
Hmneparopcxoro mysex ns 3pmnraxa xonnn n xaprnnt, a raxxe nonenen nnpet apom ocrannxrt
Pymxnnencxomy mysem nx ero Fnnnorexn no onomy +xsemnnxpy xaxoro ntxoxmero n Poccnn
nsannx C nerxo pyxn Btcouamero nounna noxeprnonannx, moxno cxasart, noctnannct na
nonocente Pymxnnencxomy mysem, onnmn ns nepntx orosnannct Anrycremne partx Iocyapx
Bennxne xnxstx Mnxann n Hnxona Hnxonaennun, nepeanmne mysem oraremym nnnorexy cnoe
marepn nmneparpnnt Anexcanpt ueoponnt, enncrnennym no onnnm xyoxecrnenntx antomon
n nennocrn n xpacore nepenneron. 3a nnmn nocneonan nent px opasonanntx nentmox n
menenaron roro npemenn, oorarnnmnx myse cnonmn apamn [216 - Ionnntn B.. 3anncxa o
Pymxnnencxom mysee. M. 1911. C. 10.].
Hosnee, n 1914 roy, nx +xcnonnponannx xaprnnt Hnanona pxom c omom Hamxona tna
ntcrpoena cnennantnax ranepex co crexnxnno xponne, coxpannnmaxcx o namero npemenn.
Menenart n narornopnrenn onexann mysen nocroxnno. Coxpannnoct nnctmo npexropa myseen
B.A. amxona mnnncrpy naponoro npocnemennx, nanncannoe n 1870 roy. Oecnoxoennt xpane
onermantm cocroxnnem sann myseen, amxon nncan, uro cpecrn, ornymenntx mnnncrepcrnom
(7226 pyne) nx ncnpannennx +roro nonoxennx, xnno neocrarouno n uro on ntnyxen tn
oparnrtcx x coecrnnm xynna A.A. 3axapona. 3a +ro nmneparop noxanonan mocxoncxomy 2-
rnntnn xynny, ns xpecrtxn, Anexcem 3axapony, sonorym meant c nannctm 3a ycepne nx
nomennx na mee na Annnncxo nenre sa noxeprnonanne ero n nontsy Mocxoncxoro nynnunoro n
Pymxnnencxoro myseen [217 - Bactxnn A.A. Vxas. cou. C. 150.].
O Bacnnnn Anpeennue amxone cneyer paccxasart ocoo, on tn ne rontxo npexropom myseen n
18671896 roax, no n menenarom, noapnnmnm mysexm +rnorpa]nuecxym xonnexnnm, nsnecrnym
xax amxoncxn +rnorpa]nuecxn myse. On tn ctnom cenaropa Anpex Bacnntennua amxona n
nnemxnnnxom mnnncrpa mcrnnnn mnrpnx Bacnntennua amxona, or xoroptx n ynacneonan cnon
nemxnnnte oprannsaropcxne cnoconocrn. Hemanym pont ctrpano n ero ontmoe nnunoe
cocroxnne.
B Pymxnnencxn myse Bacnnn Anpeennu nomen, xax paunrentnt xosxnn. Fnaroapx ero
coecrnnm n noxeprnonannxm, n 1867 roy Omecrno nmnrene ecrecrnosnannx orxptno n Mocxne
Pyccxym +rnorpa]nuecxym ntcranxy. O +ro ntcranxe mt yxe nncann, xora paccxastnann o
Manexe. Hocne sanepmennx paort ntcranxn nce +xcnonart ome cronmocrtm cntme 75 rtcxu
pyne tnn ntxynnent
B.A. amxontm n nepeant saneennm, n xoropom on npexropcrnonan. Hmenno +ra xonnexnnx n
crana amxoncxnm +rnorpa]nuecxnm myseem. Hocroxnno pacmnpxemt, myse npocymecrnonan o
1924 roa.
B 1882 roy amxon nepean mysexm ranepem nsopaxenn ntammnxcx pyccxnx exrene,
cosananmymcx ero rmannem n reuenne mecrnanarn ner. B ro npemx ono cocroxno ns 243-x
noprperon n narypantnym nennunny, cxonnponanntx c nonnnnnxon nyumnmn pyccxnmn
xyoxnnxamn Kpamcxnm, Pennntm, Bacnenontm Bnocnecrnnn ranepex ne nepecranana
nononnxrtcx, n n nrore uncno noprperon n ne nepenannno sa 300.
Honeuennem amxona tnn nsant raxxe Marepnant nx ncropnuecxoro onncannx
Pymxnnencxoro mysex (M., 1882) n Copnnx marepnanon no +rnorpa]nn (M., 18861888). Ha ero
nnunte cpecrna nponsnonnnct pemonr xonnexnn, ycrpocrno ntcranox n mnnentx mysentx
ropxecrn.
Hynnunt n Pymxnnencxn mysen, nomnmo xaprnnno ranepen n +rnorpa]nuecxnx xonnexnn,
cnannnnct raxxe cnoe nnnorexo, no snauennm nperenonanme na 34 mecro cpen
xnnroxpannnnm Poccnn. Hepnt unrantnt san nnnorexn orxptncx 2 xnnapx 1863 roa. On tn
nenennx ncero na 20 mecr. B 1879 roy na nropom +raxe nenoro ]nnrenx co cropont 3namenxn
orxptncx eme onn unrantnt san, na 170 mecr. A n 1915 roy n nenrpantnom xopnyce orxptncx
unrantnt san na 300 mecr.
Pacmnpenne unrantntx sanon n xnnroxpannnnm npononnoct sa cuer nocrenennoro nepememennx
ns Hamxona oma orenenn mysex. Eme n 1914 roy nnnorexa ntrecnnna orrya n pyroe,
cnennantno nocrpoennoe no cocecrny nomemenne, xaprnnnym ranepem. Cnycrx 10 ner ra xe yuacrt
nocrnrna n +rnorpa]nuecxoe orenenne mysex rax mnoro xnnr xpannnoct n nnnorexe,
nononnxemo, cornacno yrnepxennomy Anexcanpom II Honoxennm o Mocxoncxom nynnunom
myse-yme n Pymxnnencxom myseyme, oxsarentntmn +xsemnnxpamn or nce neuarno npoyxnnn,
nsananmecx na reppnropnn Poccncxo nmnepnn. H xorx ener na nnnorexy ne ornycxanoct o
1913 roa, ee xnnxnt ]on poc nenpeptnno. Ecnn na 1 xnnapx 1864 roa n nnnorexe tno rontxo
100 rtcxu ennnn, ro na 1 xnnapx 1917 ro yxe 1 200 000 ennnn xpanennx.
Hamxon
om. 1890-e rr.

Hpano na nonyuenne oxsarentnoro +xsemnnxpa nnnorexa opena ncne sa nerepyprcxnmn
Hynnuno nnnorexo n Fnnnorexo Axaemnn nayx. Taxnm opasom, oxsarentnte +xsemnnxpt
cocrannxnn 80 % xnnxnoro ]ona. pyrnm ncrounnxom xomnnexronannx nnnorexn tnn
nepeannte e uacrnte xonnexnnn, apt, noxeprnonannx, sanemannx. Taxnx apenn nacunrtnanoct
n xnnxnom ]one cntme 300.
Mocxoncxn ]apnxanr, xynen 1- rnntnn, noromcrnennt nouernt rpaxannn Mocxnt K.T.
Conarenxon eme n 1861 roy oapnn yymym nnnorexy 3000 pynxmn n ncm cnom
nocneymmym xnsnt n reuenne copoxa ner nepeanan exerono no 1000 pyne cepepom. Taxxe no
ero sanemannm nnnorexe n mysexm oromna ero nnunax nnnorexa n xonnexnnx xaprnn, naroapx
uemy xonnexnnx xnnonncn myseen ynonnact.
Vuent n nyremecrnennnx, yuacrnnx nont 1812 roa A.C. Hopon nepean nnnorexe xonnexnnm
pexnx oreuecrnenntx n sapyexntx xnnr uncnom n 16 rtcxu ennnn, n rom uncne 155 nnxynayn, r.
e. xnnr, nsanntx o 1 xnnapx 1501 roa.
Cpen apnrene raxxe tnn nnnorpa] C.. Honropanxn, xomnosnrop M.R. Bnentropcxn,
]nnoco] H.. uaaaen, yuent u.B. unxon, nnnomar K.A. Cxauxon n mnorne pyrne. Mysexm
npnnocnnn n ap pyxonncn A.C. Hymxnna, H.H. Toncroro, u.M. ocroencxoro, H.B. Ioronx, H.C.
Typrenena, pyxonncn exapncron. A nncarentnnna E.C. Hexpacona, onrne rot conpanmax
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
marepnant, nmemmne ornomenne x A.H. Iepneny n H.H. Orapeny, nepeana nce +rn oxymenrt n
marepnant n nnnorexy, re npn coecrnnn npexropa myseen yuenoro M.A. Benennrnnona tn
cosan nepnt myse omecrnennoro nnxennx n Poccnn Komnara nme 1840-x roon.
Kro rontxo ne tn unrarenem Pymxnnenxn, ne ronopx yxe o xpynnemnx pyccxnx nncarenxx ro
+noxn! Hen Toncro xonn cma, xax n om pono. H ne rontxo nounrart xnnrn, no n noomartcx, n
rom uncne n c nerenapntm nnnorexapem Hnxonaem ueopontm. Hpo nero ronopnnn, uro cnnr on
na ronom cynyxe, a ecr onn xne. Bnonne nosmoxno, net cnom sapnnary on rparnn na noxynxy
xnnr nx nnnorexn, a noromy oer tn onee uem cxpomno. Hexoropte unrarenn, nnepnte
oxasanmnct n Pymxnnenxe, axe mornn art ueopony na ua, ne nonnmax, xro nepe nnmn
naxonrcx.
A ua ueopon nmnn nonnrt c Toncrtm. B onn npexpacnt ent uaennrne ne cocroxnoct. To nn
xnnxrox ocrtn, ro nn caxapy oxasanoct manonaro nennxn nncarent, noxasan na xnnrn, c npncyme
emy npxmoro saxnnn: Ax, ecnn nce +ro cxeut! ueopon cxnarnncx sa ronony, saxpnuan: Foxe
mo! uro nt ronopnre! Kaxo yxac!
B Hamxonom ome napxy c pyxonncxmn Hymxnna, Ioronx, ocroencxoro xpannnnct n pyxonncn
roncroncxnx pomanon. Onaxo n 1904 roy nnny pemonra oma Toncromy tno npenoxeno ntnesrn
cnon pyxonncn, rax xax mecra n xpannnnme nx nnx yxe ne ocrananoct n es roro nexya tno
enart pennne manycxpnnrt. Ocoenno cnntno nosmymanact Co]tx Anpeenna, nasnan npexropa
mysex Hnana Hneraena nenocnnranntm n npornnntm. Pyxonncn Toncroro npnnxn Hcropnuecxn
myse.
Cro ner nasa mnoro myma nponsneno eno o xpaxe ns Hamxona oma. Vxpann n rom uncne n pexne
rpanmpt. Bcex coax nonecnnn na Hneraena, orcrannn ero or onxnocrn. A on, mexy npounm, oran
mysem es manoro 30 ner xnsnn.
Hneraen onro onpantnancx, axe nanncan xnnry n 1910 roy: Mocxoncxn Hynnunt n
Pymxnnencxn Mysen. Cnopnte nonpoct. Ontr camosamnrt H. Hneraena, tn. npexropa cnx
Myseen. Cy cnxn c nero noospennx, a n 1913 roy n xauecrne xomnencannn Hneraena nspann
nouerntm unenom Pymxnnencxoro mysex. B ro npemx on yxe rpynncx n ocnonannom nm xe Mysee
nsxmntx ncxyccrn na Bonxonxe. Ho soponte npo]eccopa tno noopnano, n rom xe roy on
cxonuancx.
B 1940 roy Mapnna Hneraena nannmer: Mo oren nocrannn Myse Hsxmntx Hcxyccrn onn na
ncm crpany on ocnonarent n conparent. B tnmem Pymxnnencxom Mysee rpn namn nnnorexn:
ea, marepn n orna. Mt Mocxny saapnnn. A ona menx ntmntpnnaer: nsnepraer. H xro ona raxax,
urot nepeo mno ropnrtcx?
Ouepeno nepno nonomennx apon nacrynnn nocne 1917 roa. Hpana, nnaentnen ne
cnpamnnann, xorenn t onn nepeart Pymxnnenxe cnon copannx. Xopomo xort norn yanoct ynecrn.
B ycnonnxx, xora xrnn apcxne ycatt, Hamxon om oxasancx nacroxmnm cnacennem nx rpa]cxnx
n xnxxecxnx nnnorex. A n 1925 roy pacnycrnnn mysen. Kaprnnt n cxyntnrypy orann na
Bonxonxy, n Tpertxxonxy, Hcropnuecxn myse.
Ouepentm ncntrannem nx Hamxona oma crano crponrentcrno nonoro sannx Fnnnorexn nmenn
Hennna, xax ee napexnn ontmennxn n 1924 roy. Apxnrexropt Byxo n Ient]pex saymann
ntcrponrt om namxrnnx noxm. Vapnax crpoxa onxna tna saxonunrtcx x 16- roonmnne
penonmnnn. Ipannra nx onnnonxn tno n nstrxe, a nor c ponso nosnnxna nanpxxenxa. 3aro
mnoro n Mocxne ocrananoct xonoxonon, xoropte oneparnnno nepennannnn nx nyx crponrentcrna.

C reuennem npemenn crann pocartcx n rnasa ntuypnocrt n uyxeponocrt nonoro nnnoreunoro
sannx, cnoe cepocrtm ncconnpymmero c entm nnerom Hamxona oma. Kya xax npnxrnee rnasy
tn enoxamennt repem Apxnna nnocrpanntx en, yxpamanmn pantme Bosnnxenxy. A yx o
rnranrcxom sannn xnnroxpannnnma, cranmem nacecrom nx pexnamt samopcxnx penon, n ronopnrt
ne xouercx.
Mnoroe npnmnoct nepexnrt Hamxony omy: noxap 1812 roa, omexxn 1941 roa, npoxnaxy
crannnn merpo Foponnnxax n 1986 roy, n pesyntrare uero nopen rpecnyn no mnam n 20 ner croxn
n necax. Vx n ne uaxnn, xora orxpoercx.
3ro sanne nenrpantnoe sneno naxneme xyntrypno nenn: Vnnnepcnrer na Moxono Hamxon
om Myse nsxmntx ncxyccrn. Hporn no ne moxno mnnyr sa 15, a cxnatnanact +ra
nocneonarentnocrt omon-cnmnonon necxontxo cronern. H noromy yupexenne sect nontx
myseen, nepconantntx ranepe mnornm xaxercx ne nnonne oocnonanntm.
Kopont Hpyccxn upnpnx
Bnntrentm III c ctnontxmn naroapnr Mocxny sa cnacenne ero rocyapcrna (c entneepa Hamxona
oma).
Xy. H.C. Marneen. 1896 r.

Kora n merpo oxnnxmr, uro cneymmax ocranonxa Fnnnorexa nmenn Hennna, nonenone
saymtnaemtcx. Cnpanennntm tno t nasnart ntnemnmm nnnorexy nmenem Pymxnnena.
Fepeut xax rnasa ceronx nonropxem mt ncne sa xannnepom Pymxnnentm, ornocnnmnm +ry
]pasy x cnonm xnnram, mt xe apecyem +rn cnona x camomy Hamxony omy.

B uec1t napn Anexcanpa I Bnarocnonennoro
B anpene 1867 roa Mocxoncxax ropocxax yma npnnxna pemenne ycrynnrt Mocxoncxo-
Cmonencxo xenesno opore ecnnarno yuacrxn ropocxo nycronopoxne semnn, xoropte e
moryr nonaonrtcx no Mocxoncxym crannnm n no camym opory, xax n uepre ropoa, rax n
noome n ropocxnx nnaennxx [218 - Bactxnn A.A. uemoan-Boxsan-Mocxna: uero mt ne snaem
o enxrn mocxoncxnx noxsanax. M. 2010. C. 178.].
Peut mna o nonom noxsane Mocxnt Cmonencxom. Crponrentcrny noxsana npemecrnonana
npoxnaxa xenesnoopoxntx nyre. Hstcxannx mecrnocrn nx npoxnaxn nyrn Iocyapt
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
Hmneparop osnonnn Cmonencxomy semcrny nponecrn na cno cuer [219 - Bactxnn A A. Tam xe. C.
180.]. Cmonencxne npomtmnennnxn, sannrepeconannte n coennennn c Mocxno, oxorno anann
entrn na yymym xenesnym opory, mocxnnun roxe nonnmann ee ntronocrt.
A 23 anpenx 1868 roa nmneparop Anexcanp II paspemnn npncrynnrt x paoram no
npenonaraemo xenesno opore or Cmonencxa o Mocxnt n yrnepnrt n omem nne nanpannenne
+ro oporn [220 - Bactxnn A.A. Tam xe. C. 179.].
Hpoxnaxa xenesnoopoxntx nyre nauanact or Tnepcxo sacrant Mocxnt. Mecrnocrt +ra tna
nnonne ntrono no mnornx ornomennxx. Pacnonoxenne noxsana nmenno ram nosnonxno nponoxnrt
or nono marncrpann coennnrentnym nerxy o Hnxonaencxo xenesno oporn. K romy xe ntop
tn nponxronan n +xonomnuecxnmn coopaxennxmn: ontmax uacrt sement, npenasnauaemtx no
crannnm n nyrn, ne npnnocnna ropoy nnxaxoro oxoa, rax uro nsepxxn ropoa na oruyxenne
uacrntx sement n cnoc nocrpoex cocrannnn ncero 50 rtcxu pyne.
Enncrnenntmn, xro nocrpaan or nononneennx, crann xonnosanounxn. eno n rom, uro nonax
xenesnax opora npoxonna uepes mecro xoncxnx cxauex. Onaxo renepan-ryepnarop xnxst B.A.
onropyxon, xorx cam n xnnxncx npesnenrom Hmneparopcxoro Mocxoncxoro Cxaxonoro omecrna,
ne cmor yonnernopnrt npocty xonnosanounxon o oxasannn coecrnnx, at nnnnm osnauenno
oporn orxnonnrt or nnnopomon, nacxontxo oxaxercx nosmoxntm [221 - Bactxnn A.A. Tam xe. C.
180.].
Crponrentcrno noxsana nauanoct n anpene 1869 roa. Ornercrnenntm sa nosneenne sann n ncex
nocrpoex, cornacno xonrpaxry, tn xpynnt npenpnnnmarent, nnaenen xnpnnuntx sanoon
crarcxn conernnx Hemunnon (ceronx o nem nanomnnaer nasnanne crannnn Hemunnon-xa,
ycrpoenno no npocte parten Hemunnontx, ocnonanmnx n npnropoe Mocxnt aunt nocenox).
Ononyrnax Mocxoncxo-Cmonencxax xenesnax opora crponnact ononpemenno ns Cmonencxa n ns
Mocxnt. 9 anrycra 1870 roa or Cmonencxa o Ixarcxa (ntne r. Iarapnn) npomnn nepnte cocrant.
Ha mocxoncxom yuacrxe nyrt o crannnn Foponno tn yxe roron, n pentct cnemno yxnatnannct
o Ixarcxa: 25 anrycra oxnanact xomnccnx no npnemxe nnnnn. Ha opory cran nocrynart
nonnxno cocran, saxasannt n Enpone.
Ioron tn x cpoxy n Cmonencxn noxsan, nyx+raxnt, nocrpoennt ns xpacnoro xnpnnua n
omryxarypennt. Ecnn cpannnnart sanne noxsana c conpemenntmn ero ananoramn, ro, xoneuno,
npnmeuarentntm ero ne nasonemt, no nx roro npemenn +ro tno nnonne nontm cnonom n
apxnrexrype.
Topxecrnennoe orxptrne Mocxoncxo-Cmonencxo xenesno oporn cocroxnoct 19 cenrxpx 1870
roa. O nonom noxsane mocxoncxax npecca nncana: Crannnx npecrannxer coo onontno xpacnnoe
sanne. C orxptrnem nnxennx no Cmonencxo opore ncx mecrnocrt, npnnerammax x Tnepcxo
sacrane n uertpem mcxnm ynnnam, cnntno oxnnnrcx: yxe renept nent na oma n nycronopoxnne
semnn sect nosntcnnnct onontno snaunrentno [222 - Bactxnn A.A. Tam xe. C. 183.].
Cama opora c nauana +xcnnyarannn npnnanexana axnnonepnomy omecrny Mocxoncxo-Fpecrcxo
xenesno oporn (opasonano npn cnnxnnn Mocxoncxo-Cmonencxo n Cmonencxo-Fpecrcxo
xenesno oporn), a n 1896 roy tna ntxynnena xasno n naxonnact n neennn MHC.
C ynennuennem nporxxennocrn xenesno oporn na sana Poccncxo nmnepnn, pocno uncno
ropoon, o xoroptx moxno tno no ne oexart. Kora opora omna o Fpecra, noxsan cran
nastnartcx coornercrnenno Fpecrcxn. Hmenno rax on cran nmenonartcx n mocxoncxnx
nyrenonrenxx c noxpx 1871 roa. Xenesnax opora Mocxna Fpecr crana camo nporxxenno n
Poccnn 1100 xm!
Becno 1896 roa n cnxsn c npecroxme xoponanne Hnxonax II apxnrexropy H. Kexymeny tno
nopyueno cpouno nocrponrt nx ncrpeun napcxo cemtn na Fpecrcxom noxsane Hmneparopcxn
nannnton. o namero npemenn on ne coxpannncx. B nacroxmee npemx na +rom mecre naxonrcx
necrnmnt merpo Fenopyccxax-panantnax.
Hnxona II onxen tn npntrt n Mocxny na xoponannm n Vcnencxom coope. Fyymn
nmneparop npnexan n Mocxny noesom no coennnrentno nerxe, nonyunnme nasnanne
Anexceencxax nerxa, no ceny Anexceencxoe na cenepo-nocroxe Mocxnt.
epenxnnt repem tn nocrpoen n pyccxom crnne, c xpacnntm xontxom, c xoxomnnxamn n
ncenosmoxntmn yxpamennxmn. Hnreptep repema tn orenan orartmn marepnanamn apxarom,
xoxe, napuo. Crent n noronxn Hmneparopcxoro nannntona tnn onrt rnxom crantnoro nnera,
]pnst n noronox yxpamann sonouente opnamenrt, meent tna sanesena ]pannyscxax. Tepem
ennncx na rpn uacrn: n nenrpe tna npnemnax; a no oxam xptrte sacrexnennte ranepen, sa
xoroptmn cneymmne xptrte, no es crexna ranepen mnn o camo nnar]opmt. Kptntno nenuan
pente]nt rocyapcrnennt rep. Pxom croxn ]narmrox, na xoropom 6 max 1896 roa n momenr
npntrnx napcxoro noesa tn nonxr nmneparopcxn mranapr. Btxo ns nannntona na
noxsantnym nnomat sacrnnan apxarnt xonep. Hmneparopcxn nannnton onro cnyxnn nx
ropxecrnenntx ncrpeu snarntx oco. Pasopann ero nnmt n 1908 roy no npemx crponrentcrna
cneymmero sannx noxsana.
Paort no nocrpoxe napcxoro repema n cnxsannte c +rnm pacxot ne npeycmarpnnann
pacmnpenne noxsantntx nnomae. Bce ocrantnte, xpome nmneparopa, npoonxann mrnrtcx n
cranmem yxe recntm n neyontm sannn Fpecrcxoro noxsana. opora yxe cnntno nsmennnact no
cpannennm c ro, nepnonauantno. B nauane 90-x roon XIX nexa xenesnax opora crana nyxnyrno,
a nnar]opma ornpannennx tna no-npexnemy ona. Boxsantnte nomemennx, ocoenno rpertero
xnacca, axe ne nmemann n cex naccaxnpon onoro noesa.
a n camn nopxxn na xenesno opore mano orneuann rpeonannxm npemenn. Tax, xonyxrop (r. e.
npononnx) sanycxan naccaxnpon n naron sa 15 mnnyr o ornpannennx, n ecnn naccaxnp onastnan n
npnxonn, nanpnmep, mnnyrt sa rpn o ortrnx, ro xonyxrop mor ero ne nycrnrt. Tax xax nnar]opm
ornpannennx tno upesntuano mano, ro npnroponte noesa nepexo pannct mrypmom. H xax
rontxo cocran noanancx no nocaxy, ro yxnantno sa 5-10 mnnyr on nepenonnxncx (xaprnna
snaxomax, ne npana nn?). 3naunr, rpeonanoct ynennuenne xonnuecrna nnar]opm o raxoro uncna,
urot ornpannenne n nocaxa naccaxnpon npoxonnn ecnepeono n maxcnmantno xom]oprno.
Hauantnnx oporn .A. Kpnrep, naunnax c 1898 roa, neonoxparno opamancx n Mnnncrepcrno
nyre coomennx c npocto ntennrt xasennte entrn na ononnenne n pacmnpenne crannnn. Ho
npncrynnrt x pexoncrpyxnnn yanoct nnmt n 1907 roy.
Ftn nponeen xonxypc na nyumn npoexr nonoro sannx noxsana. Hepnoe mecro n +rom xonxypce
nonyunn nnxenep Hnan Hnanonnu Crpyxon, xoropt, moxer trt, o +roro ne tn mnpoxo nsnecren,
no emy yanoct npenoxnrt nanonee npnemnemt nx roro npemenn npoexr.
3anne no npoexry Crpyxona cocroxno ns nyx xopnycon, cxoxmnxcx no ryntm yrnom. Vrnonax
uacrt n ro npemx ono+raxnax npenasnauanact no napcxne noxon n nonyunna nasnanne
Hapcxn yron.
Ero saymxa sanne ns nyx xopnycon, xax t oxnartnammee ncm npnnoxsantnym nnomat
cnonmn xopnycamn, cxoxmnmncx no ryntm yrnom. Vrnonax uacrt n ro npemx ono+raxnax
npenasnauanact no napcxne noxon n nonyunna nasnanne Hapcxn yron. uaca sannx yxpamann
xaprymn n nne mnron c xenesnoopoxntmn +mnemamn. Ha nxoamn n sant nx naccaxnpon
nosntmannct uertpe nsxmnte amenxn c ]narmroxamn.
Hont noxsan tn nectma npocropen. Hnomat ero n rpn pasa npentmana nnomat npexnero.
Bceomee oopenne ntsnann n apxnrexrypnt onnx sannx, n orenxa nnreptepon, n nonemee
rexnnuecxoe oopyonanne renerpa]a n nnerntx xacc, re nnepnte n Mocxne tnn ycranonnent
annapart, neuarammne xenesnoopoxnte nnert. Mocxoncxne rasert ocoo nouepxnnann, uro
nce sanne ntnonnnnn ns xenesa n erona n esonacno n noxapnom ornomennn [223 - Bactxnn A
A. Tam xe. C. 183.].
exrentnoe yuacrne n crponrentcrne npnnnman nont nauantnnx oporn, noennt nnxenep,
renepan u. Men. K necne 1910 roa npanoe xptno sannx tno rorono. Ha noxsane noxnnnnct nmecro
ono cpasy uertpe nocaounte nnar]opmt. Kpanxx, Hmneparopcxax, tna ononpemenno n
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
nepearouno uepes coennnrentnym nerxy c Hnxonaencxo xenesno oporo.
nx cnaxennx oporn n Mocxne tn nocrpoen rasont sano, n neennn oporn naxonnnct
xenesnoopoxnte macrepcxne n Mocxne n Mnncxe.
Hepnym ouepet noxsana ropxecrnenno orxptnn 25 max 1910 roa. A nepemonnx ocnxmennx nenoro
xptna cocroxnact nourn uepes 2 roa 26 ]enpanx 1912 roa, xax pas x cronernm Oreuecrnenno
nont 1812 roa. B cnxsn c +rnm no ncenoannememy oxnay rocnonna Mnnncrpa Hyre
Coomennx
C.B. Pyxnona 4 max 1912 r. nocneonano Btcouamee Ero Hmneparopcxoro Bennuecrna
consnonenne na nepenmenonanne Mocxoncxo-Fpecrcxo xenesno oporn n Anexcanponcxym [224 -
Bactxnn A A. Tam xe. C. 185.]. Hmenno c +roro npemenn noxsan nonyunn nasnanne
Anexcanponcxoro, a naponost n naront crann yxpamart oemnte nensenx Anexcanpa I. Hosxe ns-
sa oporonnsnt nx crann npocro pnconart na crenxax nonnxnoro cocrana.
Hocxontxy crponrentcrno ]nnancnponanoct ns xasnt, a ne ns uacrntx ncrounnxon, xax n cnyuae c
pocnancxnm nnn Kasancxnm noxsanom, ro n ener na nont noxsan ocoenno ne cunrann. A
oomencx on xasne nourn n mnnnnon pyne.
B Hepnym mnponym nony Anexcanponcxn noxsan onnm ns nepntx cran ]ponrontm. Ho opore
nepenosnnnct oenpnnact, npoonontcrnne, nonncxne +menont, exennt. Orcma ornpannxnnct
+menont na sana, cma npnnosnnn panentx, nx xoroptx tnn oprannsonant nepnte nynxrt
nnrannx.
B anrycre 1922 roa Anexcanponcxax n Mocxoncxo-Fanrncxax oporn tnn oennent n
Mocxoncxo-Fenopyccxo-Fanrncxym, n noxsan tn nepenmenonan n Fenopyccxo-Fanrncxn. A c max
1936 roa nocne ouepeno peoprannsannn xenesntx opor noxsan nonyunn cnoe conpemennoe
nmx Fenopyccxn.
B exope ]acaon Fenopyccxoro noxsana coennent +nemenrt mnornx apxnrexrypntx crnne,
ocranmnxcx, npana, n anexom npomnom. Hpomnom axe nx nauana nanaroro nexa.
3xnexrnunocrt noxsana pocaercx n rnasa. 3ect n neoxnaccnnnsm, n rornxa, n amnnp. uaca
noxsana xnno enponensnponan. Ho pyro raxo xe, axe noxoxn, npx nn moxno narn eme n
Mocxne. H ecnn Kasancxn noxsan +ro nopora na Bocrox, ro Fenopyccxn, xax ero nn nasonn n
sanncnmocrn or ncropnuecxo +noxn, +ro nopora na 3ana.
Hsann xaxercx, uro ]aca noxsana necxontxo neperpyxen ponocrtm erane n nonropxemocrtm
+nemenron. Ho nce xe npn onee erantnom paccmorpennn nepe namn pacxptnaercx opnrnnantnocrt
samtcna, cornacno xoropomy nourn nce apxnrexrypnte crnnn Enpont onxnt nanomnnrt
naccaxnpy, orxya on npnexan nnn xya nanpannxercx. Camo o]opmnenne noxsana paccunrano,
cxopee, na rex, xro oeer o Fpecra, a ne nter re-nnyt no Cmonencxom.
Hennte yxpamennx, opnamenr, noxarte xptmn, coxpannnmne cno nepnonauantnt nn o namnx
ne, nepeamr narocrnym armoc]epy nocnpnxrnx sanantx nexnn n nepnom ecxrnnernn
npomnoro nexa. Btpasnrentnt cnny+r sannx saxanunnaercx +]]exrntmn, uacrtmn amnxmn n
nsanexa samerntmn xynonamn. Hocrpoennt n couerannn necxontxnx apxnrexrypntx crnne,
noxsan nonyunncx onontno nsxmntm n coxpanxer +ro xauecrno o cnx nop.
Fpecrcxn
noxsan n 1905 r.

Mysen nsnmnmx ncxycc1n: Huenn Anexcanpa III
Baxnemnm xyntrypntm cotrnem mocxoncxo xnsnn npn Hnxonae II crano ocnonanne Mysex
nsxmntx ncxyccrn na Bonxonxe nmenn nmneparopa Anexcanpa III (ntne Iocyapcrnennt myse
nsopasnrentntx ncxyccrn nm. A. C. Hymxnna).
Mecro nx yymero mysex tno ntpano sanonenoe Bonxonxa n no ce ent cunraercx
crapeme mocxoncxo ynnne.
C XVI nexa na mecre mysex tnn rocyapent ontmne xonmmnn Konmmennt n
Kontmaxnt nopt (orcma n nasnanne Kontmaxnoro nepeynxa). B XIX nexe xamennte crpoennx
xonmmen tnn npncnoconent no rmptmy. Orcma snmo 1864 roa unen cryenuecxoro
penonmnnonnoro xpyxxa Fonecnan Bocraxonnu (e xomnosnropa .. Bocraxonnua) nomor exart
nontcxomy penonmnnonepy pocnany omponcxomy, yymemy renepany Hapnxcxo Kommynt.
B 1830-x roax tn cnecen Kontmaxnt nop, na ero mecre ycrponnn orxptrt manex nx
oyuennx nepxono ese. A n 1898 roy sect nauanoct crponrentcrno Mysex nsxmntx ncxyccrn
Mocxoncxoro ynnnepcnrera no npoexry apxnrexropa P.H. Knena.
Hoxnnenne Mysex nsxmntx ncxyccrn nmenno na Bonxonxe nectma cnmnonnuno, nocxontxy eme n
18651886 roax sect nenoanexy cymecrnonan r. n. Ionnntncxn myse, xpannnmn xonnexnnn
xnnonncn, pennocre n pexnx xnnr. Onaxo neoxonmocrt cosannx nonoro conpemennoro mysex
n nocrpoxn nx nero cnennantnoro sannx crana nce onee omymartcx co nropo nononnnt XIX
nexa. Bet n xpynnemnx enponecxnx cronnnax yxe anno cymecrnonann noonte mysen,
nanonnennte sauacrym axe ne cnenxamn, a opnrnnanamn. Mocxoncxn myse ntcrynan ena nn ne
nocnennm no npemenn ns +roro pxa, no camtm orartm n pocxomntm n no crporomy oropy
+xcnonaron, nx nayunomy coepxannm n nanasony npecrannennx ncropnn ncxyccrna.
Cpen rex, xro nynnuno ntcxastnancx sa +ry nem, tna n xnxrnnx 3nnana Bonxoncxax, ne
rontxo rocrenpnnmnax xosxxa nonynxpnoro n Mocxne nnreparypnoro canona na Tnepcxo ynnne, no
n anrop pxa ncropnuecxnx counnenn. B 1825 roy ona tna nspana nouerntm unenom Omecrna
ncropnn n pennocre poccncxnx npn Mocxoncxom ynnnepcnrere. Knxrnnx ne pas npenarana
cosart ynnnepcnrercxn +crernuecxn myse, nocnxmennt anrnuno cxyntnrype. eno
ocrananoct sa mantm n camtm rnanntm copart entrn na +ro naroe naunnanne n nonyunrt
monapmee narononenne.
Ennomtmnennnxamn Bonxoncxo tnn npo]eccopa Mocxoncxoro ynnnepcnrera C.H. Bentpen n
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
K.K. Iepn, npexrop Mocxoncxoro Hynnunoro n Pymxnnencxoro myseen H.B. Hcaxon n pyrne
npecrannrenn mocxoncxo nnrennnrennnn.
Hanonee snaunmym pont n ocnonannn Mysex nsxmntx ncxyccrn ctrpan Hnan Bnanmnponnu
Hneraen (18471913), onaanmn ontmnm ontrom myseno paort. C 1882 roa on cnyxnn n
Mocxoncxom Hynnunom n Pymxnnencxom mysexx, cnauana saneymmnm rpanmpntm xannerom,
sarem c 1883 roa xpannrenem orenennx nsxmntx ncxyccrn n xnaccnuecxnx pennocre, a c 1901 no
1910 ro npexropom myseen.
Kpome roro, Hneraen tn npo]eccopom xa]ept reopnn n ncropnn ncxyccrna n Mocxoncxom
ynnnepcnrere, oxropom pnmcxo cnonecnocrn, ncropnxom ncxyccrna. On nmen orpomnt anropnrer
n nayuno cpee, yyun ecrnnrentntm unenom Hmneparopcxoro Mocxoncxoro apxeonornuecxoro
omecrna, Hmneparopcxo Axaemnn xyoxecrn, unenom-xoppecnonenrom Hmneparopcxo
Axaemnn nayx
A net Hnan Bnanmnponnu tn concem ne nopxncxoro nponcxoxennx, ypoxenen Bycxoro
yesa Bnanmnpcxo ryepnnn, on onxen tn crart, xax ero npexn, cnxmennnxom. H cnepna
nnuero ne npenemano emy yymee ocnonarenx xpynnemero mocxoncxoro mysex. Hauantnoe
opasonanne Hneraen nonyunn n yxonnom yunnnme, cpenee no Bnanmnpcxo yxonno
cemnnapnn. A nor ncropnxo-]nnonornuecxn ]axyntrer Canxr-Herepyprcxoro ynnnepcnrera n 1870
roy on oxonunn c sonoro meantm.
Hspan nx cex ne nepxonnym, a cnercxym xaptepy, Hneraen n reuenne pxa ner npenoanan n
ynnnepcnrerax Poccncxo nmnepnn, a c 1877 roa n n Mocxoncxom ynnnepcnrere, re n 1889 roy
nosrnannn Kanner nsxmntx ncxyccrn n pennocre. Bor ns +roro xannera n ntpoc Myse nsxmntx
ncxyccrn nmenn Anexcanpa III.
Konnexnnx xannera c 1881 roa naxonnact ncero nnmt n nyx nomemennxx onoro ns craptx
ynnnepcnrercxnx xopnycon na Fontmo Hnxnrcxo ynnne. Fnaroapx Hneraeny, c 1894 roa
npnxonrt cma cmornn ne rontxo cryenrt, no n nce xenammne.
Knnyuax +neprnx Hnana Bnanmnponnua ne morna orpannunnartcx pamxamn ynnnepcnrercxoro
xannera, nanpannxx mtcnn yuenoro no nyrn cosannx onee xpynnoro, cncremarnuecxoro copannx
rnncontx cnenxon pennenocrounoro, anrnunoro n enponecxoro ncxyccrna. Hneraen meuran o raxom
mysee, xoropt cran t narnxno xpecromarne no ncropnn mnpono cxyntnrypt n apxnrexrypt
[225 - V ncroxon Mysex: Hnctma H.B. Hneraena // Poccncxn Apxnn: Hcropnx Oreuecrna n
cnnerentcrnax n oxymenrax XVIIIXX nn.: Antmanax. M. 2010. C. 552.], noono mysexm Honona,
Hapnxa n Pnma.
C nauana 1890-x roon npo]eccop Hneraen npncrynnn x npaxrnuecxo paore no oprannsannn
mysex, rnanno nentm xoropo crano yexenne n unnonnnxon, nnacrt nmymnx, n orartx
cooreuecrnennnxon n neoxonmocrn cymecrnonannx n Mocxne conepmenno nonoro, no-enponecxn
conpemennoro xyntrypno-npocnernrentcxoro n xyoxecrnennoro yupexennx.
Bor, nanpnmep, ero nnctmo pyry n ennomtmnennnxy H.B. Facnnny or 29 exapx
1893 roa: He ocrannxx +rnx mysentx ym n no nouam nnn, nepnee, crpaax or nnx ecconnnnamn,
x npnmen x cosnannm neoxonmocrn axrnnno nomomn co cropont monx pyse n optx
snaxomtx. Onomy mne ne cenart +roro cnoxnoro ena. Tyr neoxonmo coecrnne mnornx.
oxone x opamamct x yuacrnm nnn onee mne nnsxnx no yxy, no crpemnennxm ntcmero nopxxa.
K Bam x opamamct c cepeuno npocto ne mory x snonnrt n npocnrt na nocrpoenne xpama
ncxyccrn y nme orartx rontxo noromy, uro onn orart n y menx n mysee mnoro nyx. Haono
ocrnrart nameueno nenn, conmax npnnnune n ne ynnxax ocronncrno ynnnepcnrera n
saymannoro yupexennx [226 - Hneraen H.B. Hnctmo Facnnny H.B., 29 exapx 1893 r. Mocxna //
Poccncxn Apxnn: Hcropnx Oreuecrna n cnnerentcrnax n oxymenrax XVIIIXX nn.: Antmanax. M.
2010. C. 562564.].
H orarte nmn orxnnxnynnct. Cpen menenaron tnn nnaentnt rexcrnntntx ]apnx partx
Apman, mocxoncxax narornopnrentnnna Mapnx Cemenonna Cxpennxax, npenpnnnmarent n
narornopnrent Hanen Ipnroptennu Benanyrnn, many]axrypncr n conparent nponsneenn nontx
pyccxnx n ]pannyscxnx xyoxnnxon Mnxann Apamonnu Moposon, npenpnnnmarent Hnan
Anpeennu Konecnnxon n ero xena Kcennx ueoponna, anxnp Hnan Mnxanonnu Pyxannmnnxon n
npomtmnennnx Mnxann Hnxonaennu Xypannen, uaeropronen Koncranrnn Cemenonnu Honon,
xonnexnnonept Kostma Tepenrtennu Conarenxon n Hanen Mnxanonnu Tpertxxon, ocnonarent
Kycrapnoro mysex n Mocxne Cepre Tnmo]eennu Moposon, rpanep n conparent pexnx rpanmp
Hnxona Cemenonnu Moconon, anxnp Hasapt Conomononnu Honxxon n mnorne pyrne.
Pacmepnnnct n npecrannrenn nmneparopcxo ]amnnnn, net peut mna o mysee, coxpanxmmem
namxrt o onom ns ntammnxcx unenon oma Pomanontx, nennxne xnxstx Cepre n Hanen
Anexcanponnun, rpeuecxax xoponena, ypoxennax nennxax xnxxna Ontra Koncranrnnonna.
Ono ns nepntx n pxy narornopnrene cronr ]amnnnx xyneuecxo nont Bapnapt Anpeennt
Anexceeno, noxeprnonanme na cosanne mysex 150 rtcxu pyne n 1895 roy. Vcnonnem cero axra
tno npncnoenne mysem nmenn nmneparopa Anexcanpa III. 3ro tno nectma xcrarn n ceptesno
nontmano craryc mysex n ero manct na noepxxy co cropont napcxo ]amnnnn. a n mecro nx
raxoro mysex, nasnannoro n uecrt orna Hnxonax II, rpeonanoct coornercrnonanmee nasnannm.
Kpome roro, ocot cmtcn nasnannm yymero mysex npnanano ro, uro nnnnnarnna no
npncnoennm emy nmenn noxonoro nmneparopa ncxonna ne or nnacrn, a ns napoa.
Hneraeny n yxnantnom cmtcne npnmnoct necrn nanpxxennym opty sa ntenenne sementnoro
yuacrxa no crponrentcrno. Bnnmo, n rora cymecrnonann n cronnne ceptesnte nponemt co
cnoontmn yuacrxamn no crponrentcrno oexron mxerno c]ept.
B reuenne nyx c nononnno ner Mocxoncxax ropocxax yma pemana cyty yyme reppnropnn
mysex. Kax nncan Hneraen, unent ropocxo ymt Bce xnnt nanpxrann x romy, urot ne art
nnoman Kontmaxnoro nopa no myse. xenax n cnoem ynpxmom nepasymennn sacrponrt nnomat.
npomtmnenntm yunnnmem, c ero xnmnuecxnmn n axe mtnonapenntmn naoparopnxmn n
]apnxamn [227 - V ncroxon Mysex: Hnctma H. B. Hneraena // Poccncxn Apxnn: Hcropnx
Oreuecrna n cnnerentcrnax n oxymenrax XVIIIXX nn.: Antmanax. M. 2010. C. 552.].
O nanpxxenno opte sa semnm cnnerentcrnonann n mocxoncxne rasert. B 1898 roy Pyccxne
neomocrn coomann: Inacnt H.A. Haenon ntcxasan, uro yma n npomnom saceannn orxasana
ynnnepcnrery n xoaracrne o npnpesxe no myse semnn cntme 1200 xn. cax., noromy uro y ropoa
mano ocraercx cnoono semnn, n ocoennocrn n nenrpantno uacrn. Ho ecnn, xax renept
ntxcnxercx, nx mysex neoxonmo ornecrn 1867 xn. cax., nnaue on ne moxer trt nocrpoen no
cocrannenntm nnanam, ro nyxno yonnernopnrt xoaracrno ynnnepcnrera.
Hneraeny yaercx onecrn o Hnxonax II mtcnt o rom, uro nmenno Bonxonxa onxna crart mecrom
nponncxn yymero mysex. H napt ner nancrpeuy: n nmne 1895 roa on pacnopxxaercx
npnocranonnrt saxnaxy na Kontmaxnom nope sannx Hpomtmnenno-rexnnuecxoro yunnnma n
namxrt 25-nernx napcrnonannx Anexcanpa II n npeocrannrt +ro mecro yymemy mysem.
B nornepxenne oepxanno n rpyno opte noet Mocxoncxn ynnnepcnrer nonyunn
apcrnennym rpamory: Iopoy Mocxne, saneuarnenme nmx cnoe n ncropnn xyoxecrnennoro
npocnemennx npnnecennem n ap Mysem nsxmntx ncxyccrn mecra tnmero Kontmaxnoro nopa.
Hneraen mnoro npemenn npononr sa rpannne, ocmarpnnax nyumne mysente copannx Enpont, on
nocemaer Pnm, unopennnm, Heanont, pesen, Fepnnn, Bnenapnm, npnuem sa cno cocrnennt
cuer.
Tpyt n rpart Hneraena ne npomnn apom, ynenuanmnct 28 ]enpanx 1898 roa yrnepxennem
Hnxonaem II Honoxennx o Komnrere no ycrpocrny Mysex nsxmntx ncxyccrn nmenn Anexcanpa III.
Komnrer cosanancx xax oponontnoe coomecrno nnn, xenammnx axrnnno yuacrnonart n
cncremarnuecxom pacnpocrpanennn nayuntx snann n onacrn nsxmntx ncxyccrn cpen mnpoxnx
xpyron pyccxoro omecrna. Komnrer oennxn pyxonocrno ynnnepcnrera (Hpannenne n nonnom
cocrane), npo]eccopon ncropnxo-]nnonornuecxoro ]axyntrera n ntcmnx npecrannrene nnacre c
uacrntmn nnnamn, npnnocnnmnmn cpecrna na oprannsannm Mysex, apnnmnmn +xcnonart nnn
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
oxastnanmnmn pyrne naxnte ycnyrn paore Komnrera. Vuacrne n ero paore nx ncex unenon,
xpome apxnrexropa n ero nomomnnxa, tno esnosmesntm. Hasnauenne Komnrera coecrnne
ynnnepcnrery n coopyxennn sannx
Mysex n n xomnnexronannn ero xyoxecrnenntmn n nayuntmn xonnexnnxmn, n nstcxannn
enexntx cpecrn nx antnemero cymecrnonannx Mysex. Honyuennte cymmt nepeanannct
Hpannennm ynnnepcnrera, xoropoe yrnepxano nx pacxoonanne no npecrannennm Komnrera.
Komnrer yupexancx na nepno coopyxennx Mysex nsxmntx ncxyccrn, onaxo ]axrnuecxn
cymecrnonan o ]enpanx 1917 roa [228 - http://www.arts-museum.ru/museum/history/index.php].
Hpecearenem xomnrera cran xx Hnxonax II n renepan-ryepnarop Mocxnt nennxn xnxst
Cepre Anexcanponnu Pomanon, uro yxastnano na snaunmocrt n necomocrt pemennx napx,
cnococrnonanmero ntenennm na ycrpocrno mysex ns rocyapcrnenno xasnt 200 rtcxu pyne.
Hnan Bnanmnponnu Hneraen tn nasnauen cexperapem xomnrera. B +ro onxnocrn on sannmancx
copom uacrntx noxeprnonann, ]opmnponannem copannx, a raxxe oprannsanne apxnrexrypnoro
xonxypca na nyumn npoexr mysenoro sannx. A om nx mysex rpeonancx onontno npocropnt,
r. x. sapyexnte xonnern Hneraena, ysnanmne o rom, uro n Poccnn cxopo noxnnrcx cnoe copanne
anrnuntx cnenxon, cnemnnn nomout, npeocrannxx nx xonnponannx cnon meenpt.
3amecrnrenem npecearenx xomnrera no ycrpocrny Mysex nsxmntx ncxyccrn nmenn Anexcanpa
III cran nnaenen crexontntx sanoon n Iyct-Xpycrantnom Rpn Crenanonnu Heuaen-Mantnon
(18341913). H ecnn na Hneraena nerna oprannsannonnax uacrt paort, ro Heuaen-Mantnon no
mnorom oecneunnan ]nnancnponanne. A ener rpeonanoct nemano -3 mnnnnona pyne, ns xoroptx
cemtecxr nponenron noxeprnonan nmenno on. O rom, xaxo +ro tn sameuarentnt uenonex,
cnnerentcrnyer cam ]axr roro, uro eme n 1897 roy, o cosannx xomnrera, on npnopen nx mysex
nepnte +xcnonart opnrnnantnte namxrnnxn ncxyccrna n xyntrypt pennero Ernnra. On xe
noxynan n nennte xonnn ncemnpno nsnecrntx cxyntnrypntx meenpon pennocrn.
17 anrycra 1898 roa cocroxnact ropxecrnennax saxnaxa sannx mysex na Kontmaxnom nope n
npncyrcrnnn unenon nmneparopcxo ]amnnnn n ontmoro creuennx napoa. om nx mysex (axe ne
om, a xpam) onxen tn crponrtcx no npoexry anropcxoro xonnexrnna no rnane c apxnrexropom
Pomanom Hnanonnuem Knenom (18581924).
3ror npoexr cpen npounx nxrnanarn n noenn n xonxypce.
Anropt npoexra cmornn yonnernopnrt rnannomy ycnonnm xonxypca ]opma mysex onxna n
nonno mepe orpaxart ero coepxanne, r. e. sanne onxno trt n nsxmntm, n necrn n cee nce
npnsnaxn ntcoxoro xyoxecrnennoro nxyca nno n crnne +noxn Bospoxennx, nno n anrnuntx
mornnax (no nn n xoem cnyuae ne +xnexrnxn, r. e. cmemennx crnne!).
Hecnyuano, uro ono ns nsmmnnox rnannoro ]acaa mysex crana xononnaa, nonropxmmax n
ontmem macmrae nponopnnn xononnat nocrounoro noprnxa pennerpeuecxoro xpama 3pexreona,
uro n no ce ent nosntmaercx na a]nncxom Axponone. Honnuecxax xononnaa na Bonxonxe cosaer
nneuarnenne ocnonarentnocrn n cepxannocrn.
Cnom pont ctrpana n onpeenennax yanennocrt sannx or nepcnexrnnt ynnnt, xax t
ntenxmmax ero ns crpox cocennx omon, nenontno npnnnexax x nemy nnrepec, sacrannxx npoxoxnx
oparnrt nnnmanne na esyxopnsnennocrt apxnrexrypntx ]opm n saxonuennocrt xyoxecrnennoro
opasa, xoropym yanoct ocrnut sounm.
nx crponrentcrna sannx ncnontsonannct ne rontxo conpemennte merot n rexnonornn, no n
nyumne marepnant co nce Enpont ns Hontmn, unnnxnnn, Hopnernn, Bnennn, Iepmannn,
Hrannn. Hoennnact cnonmn nonesntmn ncxonaemtmn n Poccnx c Vpana npnnesnn ent
moposoycrounnt mpamop nx onnnonxn xononnat n ]acaon.
Homnmo Knena, yocroennoro sa +ry paory snannx axaemnxa apxnrexrypt n xopomo nsnecrnoro
mocxnnuam cnonmn npoexramn (Foponncxn mocr, 1912; ynnnepmar Mmp n Mepnnns,
ocymecrnnen n 1910 roy, ntne sanne HVMa; Cpenne ropronte pxt na Kpacno nnoman, 1891
1893), na npoexrom sannx mysex paorann n pyrne soune.
Apxnrexrop Ipnropn Fopnconnu Fapxnn cnom npo]eccnonantnym exrentnocrt nauan n xauecrne
corpynnxa y P.H. Knena nmenno n momenr npoexrnponannx sannx mysex. B antnemem on craner
anropom onoro ns camtx nsnecrntx nonnomenntx n Mocxne npoexron 1920-x roon sannx
peaxnnn Hsnecrnx (19251927). Fapxnn xnnxncx raxxe yuacrnnxom cocrannennx Ienepantnoro
nnana Mocxnt n 1935 roa.
B macrepcxo P.H. Knena rpynncx n apxnrexrop Anexce mnrpnennu unuaron, emy
npnnanexnr anropcrno o]opmnennx Ernnercxoro sana, a nnxenep Bnanmnp Ipnroptennu Byxon
tn anropom npoexra crexnxnntx nepexptrn sannx mysex n nnyrpennnx xommynnxann.
Anrop npoexra napano necrnnnt apxnrexrop Xonroncxn. Tesxa Hneraena, Hnan
Bnanmnponnu Xonroncxn ornocnrcx x uncny nanonee ntammnxcx pyccxnx sounx XX cronernx,
on xnnxncx anropom npoexron raxnx mocxoncxnx sann, xax om cxaxonoro omecrna (19031905),
oconxx Tapacona (19091912), Iocyapcrnennt anx (19271929), +nexrpocrannnx MO I3C (1927
1928), om N 16 na Moxono ynnne (19331934), om N 11 na Hennncxom npocnexre (1949), om N
184 na npocnexre Mnpa (19511957), a raxxe Hnnopom (19511955). Onnnernopennte n xamne
rnopennx Xonroncxoro yxe npn xnsnn npnsnanannct apxnrexrypntmn meenpamn. H noromy
yuacrne souero n paore na npoexrom sannx Mysex nsxmntx ncxyccrn tno nnonne
oocnonanntm, n axe neoxonmtm. Hpoexr napano necrnnnt Xonroncxoro orneuan
rpeonannxm xonxypca, nocxontxy macrep n reuenne cnoe onro rnopuecxo xnsnn ocranancx nepen
xnaccnuecxomy crnnm, yyun npnnepxennem apxnrexrypntx ne +noxn nrantxncxoro
Bospoxennx.
Hmx Xonroncxoro cnxsano c Bonxonxo ne rontxo no ocymecrnnennomy npoexry napano
necrnnnt mysex, apxnrexrop xnnxncx yuacrnnxom xonxypca na crponrentcrno nopna Coneron na
mecre paspymennoro Xpama Xpncra Cnacnrenx. 3oun tn yocroen ono ns rpex ntcmnx npemn
na orxptrom mexynaponom xonxypce na npoexr nopna Coneron, npoxonnmem n 1932 roy.
uaca mysex nenuamr ]pnst c nsopaxennem Onnmnncxnx nrp (cxyntnrop I. 3aneman),
saxasannte na cpecrna Heuaena-Mantnona.
Honnnntm npasnnxom ne rontxo n macmraax Mocxnt, no n Poccnn crano orxptrne Mysex
nsxmntx ncxyccrn nmenn Anexcanpa III 31 max (13 nmnx) 1912 roa. Kax n nonaranoct, nepemonnm
nournnn cnonm npncyrcrnnem nmneparop Hnxona II n ero mart, noncrnymmax nmneparpnna Mapnx
ueoponna. 3nyuanmne na orxptrnn peun oemann mysem onrym n nactmennym xnsnt.
Hy a nepntm npexropom mysex cran Hnan Bnanmnponnu Hneraen. H ecrecrnenno, uro mt ne
moxem ne ncnomnnrt sect o ero ouepn Mapnne Hneraeno, nomoranme orny ynpannxrtcx c
mysentmn enamn. Ona nena ncm nepenncxy Hnana Bnanmnponnua, xoropax, xax mt yxe snaem,
tna orpomna. 3ro paoro Mapnna Hnanonna sanxnact nocne panne cmeprn cnoe marepn Mapnn
Anexcanponnt Men n 1906 roy.
3ro tna ynnnrentnax n npexpacno opasonannax xenmnna nnanncrxa, xyoxnnna, ronopnnmax
na uertpex xstxax. Hneraen cpannnnan cynpyry c 3nnano Bonxoncxo, ronopx o rom, uro sa nect
cno xnsnennt ontr on snan rontxo nyx xenmnn, cront opasonanntx n ncropnn ncxyccrn.
Kpome Mapnnt, n mysee paorann n ee cecrpa Anacracnx, a raxxe cnont par Anpe,
onaanmn pexnm xauecrnom on mor esomnouno onpeennrt npemx cosannx n anropa xaprnnt.
Bor xaxne opasonannte n nesaypxnte ern tnn y ocnonarenx Mysex nsxmntx ncxyccrn nmenn
Anexcanpa III Hnana Hneraena.
Hocne orxptrnx mysex nocrenenno pocno uncno ero nocernrene, n ecnn n ynn na Bonxonxy
npnxonno o 700 uenonex, ro n nocxpecente yxe n uertpe pasa ontme. C roamn myse nomen n
uncno nenpemenntx mocxoncxnx ocronpnmeuarentnocre, napxy c Tpertxxoncxo ranepee n
Hcropnuecxnm myseem. Hmx nmneparopa Anexcanpa III myse nocnn o 1917 roa.
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
Hpnem
nonocrntx crapmnn nmneparopom Anexcanpom III no nope Herponcxoro nopna n Mocxne.
Xy. H.E. Pennn. 18851886 rr.

Tnaxnn xpec1 Pouanonmx: noxymenne n Kpeune
B ]enpane 1905 roa n Kpemne n pesyntrare noxymennx norn nennxn xnxst Cepre
Anexcanponnu Pomanon. K romy npemenn on yxe xax mecxn nepecran trt renepan-ryepnaropom
Hepnonpecrontno, ncnonnxx nnmt oxsannocrn xomanymmero Mocxoncxnm noenntm oxpyrom. 3ro
ouent naxnoe ocroxrentcrno ynnn ne mocxoncxoro rpaonauantnnxa, a ony ns xnmuentx ]nryp
Hmneparopcxoro oma Pomanontx, nmenmnx orpomnoe nnnxnne na cnoero nnemxnnnxa Hnxonax II.
K cmeprn nennxoro xnxsx npnronopnnn nanonee panxantnte npecrannrenn poccncxo
onnosnnnn n ormecrxy sa Kponanoe nocxpecente 9 xnnapx 1905 roa, xora mnpnax mann]ecrannx
tna paccrpenxna nocxamn nerepyprcxoro rapnnsona.
Bor uro nncan onn ns cnnerene noxymennx na Ceprex Anexcanponnua: Fes ecxrn mnnyr n
rpn. x nsrnxnyn n oxno n ynnen cneymmee. K Hnxontcxnm noporam noesxan na xapere nennxn
xnxst. a nancrpeuy xapere, no no rporyapy men xaxo-ro uenonex c uepntmn ycamn, oert n
*censored*nnym noenxy, uepnym manxy. Ha nn emy tno ner oxono 30. Cnauana on men no
rporyapy, a norom npn npnnnxennn xapert comen na mocronym. Kora xapera npoexana mnmo nero,
on tcrpo oepnyncx, ntxnarnn ns-no nont xaxo-ro npemer, sanepnyrt no uro-ro uepnoe, n c
cnno pocnn ero n sa xapert. Fnecnyn oront, n xoropom cxptnact xapera, nocntmancx crpamnt,
ornymnrentnt yap, n x orneren or oxna nrnyt xomnart caxenn na 4 n ynan na non. 3apeesxann
n noctnannct crexna. Kora x ncran n noomen x oxny, ro mne npecrannnact cneymmax xaprnna.
Hpxmo npornn oxna nexana xaxax-ro rpya. Cner tn optsran. Ftnn paspocant uacrn pyx
nennxoro xnxsx n ona ynenenmax nora. Tyr xe nexana oct xapert n na xoneca. Kyuep, oexan o
pemerxn, nyme or nopor o cya, sect ynan. Ho norom nonxncx, ncran n onepcx ronono o
pemerxy. B raxom nne on tn nocaxen, mnnyr 5 cnycrx, na nsnosunxa n ornesen [n ontnnny] [229 -
Pyccxoe cnono. N 34 or 5.02.1905 roa. C. 2.].
Kyuep xnxsx cxonuancx or nonyuenntx panenn 7 ]enpanx n yscxo ontnnne, nepe cmeprtm on
paccxasan cneonarenm:
Orexan or Hnxonaencxoro nopna, x nycrnn nomae xpynno ptctm. Hpoesxax no Cenarcxo
nnoman, mt mano xoro ncrpeuann. nes nennxoro xnxsx n renepan-ryepnaropcxn om. Hoesxax
x Hnxontcxnm noporam, x nanpannn nomae nemnoro nenee cunrax or Hnxonaencxoro nopna, urot
trt xax pas npornn nopor. nnen, xax croxnmn na nocry nonnnecxn oran nennxomy xnxsm
uecrt. Bpyr, uro-ro rouno pasopnanoct n nosyxe, rnasa mne saxptno onaxom, n x nouyncrnonan, uro
noneren nnepx nmecre c cnentem. Fonn x ne uyncrnonan nepnoe npemx nnxaxo n ne mor nonxrt, uro
co mno nponcxonr. Menx ornecno n cropony Oxpyxnoro cya, n x xpenxo epxancx sa pemerxy: mne
npecrannxnoct, uro x epxy nomae. Cnente n nepeox xapert naxonnnct oxono menx. Bce +ro
npoonxanoct necxontxo mnnyr, a nocne y menx saxpyxnnact ronona, n x cran repxrt cosnanne [230
- Cner. N 37 or 8 ]enpanx 1905 r. C. 1.].
Bcxope nocne nsptna na Cenarcxym nnomat npnexana cynpyra xnxsx, nennxax xnxrnnx Ennsanera
ueoponna, ncran na xonenn, ona crana ptrtcx n xyue ocranxon ynroro xnxsx, omyntnana pyxn,
npononna no nneuam, ortcxnnax ronony [231 - Pyccxoe cnono. N 34 or 5 ]enpanx 1905 r. C. 2.].
Copanmnecx na mecre nsptna cnyuante npoxoxne ntrannct nsxrt na namxrt xro xycox mnnenn
ynroro, a nexoropte axe uacrt ocranxon.
B Canxr-Herepypr, re n coope Herponannoncxo xpenocrn nocnenne cro ner xoponnnn
Pomanontx, nennxoro xnxsx ne nonesnn. Ornenann ero 10 ]enpanx 1905 roa n Anexcnencxo nepxnn
uyona monacrtpx, cnyxnnmn nannxny mnrpononnr Bnanmnp nasnan noxonoro myuennxom (mor
nn on npenonarart, uro +ro nnmt nauano myuennuecrna Pomanontx!). Hnxona II na npomanne ne
npnexan.
Hoxoponnnn Ceprex Anexcanponnua ryr xe n xpame-yctnantnnne. H +ro ouent cnmnonnuno n
uyonom monacrtpe xora-ro xnn Ipnmxa Orpenten, a n 1612 roy sect ymep n sarouennn
cnxmennomyuennx Iepmoren, narpnapx n axrnnnt croponnnx nonapennx Pomanontx na poccncxom
npecrone. Monacrtpt cnecnn ontmennxn n 1930 roy, ynnuroxnn n xpam-yctnantnnny. Ocranxn
nennxoro xnxsx tnn naent nnmt n 1995 roy npn apxeonornuecxnx pacxonxax n Kpemne, orrya
onn n tnn nepenecent n Honocnaccxn monacrtpt.
Ha mecre rnenn nennxoro xnxsx n anpene 1908 roa ycranonnnn namxrnt xpecr (anrop B.M.
Bacnenon). A uepes ecxrt ner xpecr tn cnecen no yxasannm Hennna. Ceronx xpecr noccosan n
Honocnaccxom monacrtpe.
Cmeprt nennxoro xnxsx nocnyxnna xyrxnm npesnamenonannem raxoro nnsxoro n cxoporo ]nnana
napcrnonannx Pomanontx. Bet n xnsnt-ro ero xonunnact ne n Canxr-Herepypre, a ram, re sa
rpncra ner o +roro tno nonoxeno nauano ntcme nnacrn Pomanontx, n necxontxnx merpax or
Vcnencxoro coopa.
Mpauno, snoneme rentm nomnnantnt xpecr cnonno nanncan na pennnm Kpemnem, na
yctnantnnne nepntx nape nnacrnn Pomanontx n Apxanrentcxom coope, yxastnax, uro nce
nosnpamaercx na xpyrn cnox. Hpoer xaxnx-ro ecxrt c nnmnnm ner, n ne rontxo cam Hnxona II, no
n ero ouepn, n ctn, n xena, a raxxe pyrne unent nmneparopcxo cemtn npnmyr myuennuecxym
cmeprt n pacnnary n sa Pmpnxonnue, n sa ncex Pomanontx.
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
Kpecr-namxrnnx na mecre
yncrna nennxoro xnxsx Ceprex Anexcanponnua

Mapqo-Mapnnncxan on1ent xax onnne1nopenne npanc1nennoro ounmennn omec1na
Kpemnencxn xpecr nocnyxnn ne enncrnenno ]opmo ynexoneuennx namxrn o nennxom xnxse, n
namxrt o cnoem ynennom cynpyre nennxax xnxrnnx Ennsanera ueoponna ocnonana n Mocxne
Map]o-Mapnnncxym onrent, uro tno upesntuano ntcoxo pacneneno conpemennnxamn xax
yxonno-npancrnennt nonnr. Fnarornopnrentnocrt n mnnocepne ne opoerenn, xoropte
cenann nennxym xnxrnnm nsnecrno anexo sa npeenamn Poccnn, neapom ee cxyntnrypa
ycranonnena na ]acae Becrmnncrepcxoro aarcrna n Honone n pxy myuennxon 20 nexa.
Hpnuem ynomnnaercx ona ram nmenno no cnonm, poccncxnm rnrynom n nmenem, xoropte ona
opena n 1884 roy, paxocoueranmnct c parom Anexcanpa III nennxnm xnxsem Cepreem
Anexcanponnuem. A o samyxecrna out nennxoro repnora Ieccencxoro Hmnnra IV tna nsnecrna
xax npnnnecca Ennsanera Anexcanpa Hynsa Annca Ieccen-apmmracxax. A ee mnamax cecrpa
npnnnecca Bnxropnx Annca Enena Hynsa Fearpnca Ieccen-apmmrarcxax crana n 1894 roy
cynpyro Hnxonax II, ecxrtm roamn nosxe. Hocnenmm poccncxym nmneparpnny mt snaem xax
Anexcanpy ueoponny.
Hnrepecno, uro par oonx npnnnecc upnpnx, crpaan rax nastnaemo xoponencxo onesntm
remo]nnne, ynacneonanno nm or cnoe axn, anrnncxo xoponent Bnxropnn. 3rnm xe
saonenannem crpaan n nacnennx npecrona, necapennu Anexce Hnxonaennu.
Honan n Poccnm, Ieccen-apmmracxax npnnnecca nocrenenno npnmna x ntnoy, uro camo
cyto e npenasnaueno nepmnrt sect narne ena. Poccncxax nmnepnx n yxnantnom cmtcne
crana nx nee nropo ponno. H ecnn ee cecrpa-nmneparpnna ronopnna no-pyccxn o xonna xnsnn c
axnenrom, ro Ennsanera ueoponna ocnonna ero xax pono.
Fontmoe nneuarnenne nponsnena na Ennsanery ueoponny snarornanax Mocxna ropo Copoxa
copoxon, mnoxecrna xpamon n monacrtpe. H necnyuano, uro nmenno n 1891 roy, xora ee myx
cran renepan-ryepnaropom Hepnonpecrontno, nporecranrxa Ennsanera ueoponna ncxpenne n ncem
cepnem npnnxna npanocnanne: nce npemx ymana n unrana n monnnact Fory yxasart mne
npannntnt nyrt n npnmna x saxnmuennm, uro rontxo n +ro pennrnn x mory narn nacroxmym n
cnntnym nepy n Fora, xoropym uenonex onxen nmert, urot trt xopomnm xpncrnannnom [232 -
Maxcnmona H.F. Enncanera ueooponna // Hpanocnannax +nnnxnonenx. Tom XVIII. M. 2009. C. 389
399.].
Pennrnosnocrt tna npnnnra e c ercrna n crana ocnonno uepro ee xapaxrepa nmenno n Poccnn,
n Mocxne. ocrarouno cxasart, uro nocne yncrna myxa, ona ne rontxo npocrnna ero ynny, no n
xoaracrnonana nepe Hnxonaem II o npomennn Hnana Kanxena, xoroporo ona nocemana n rmptme,
noapnn emy Enanrenne.
Eme n 1892 roy nennxax xnxrnnx yupenna n Mocxne n ryepnnn Ennsanernncxoe
narornopnrentnoe omecrno. 3ro tno nennxoe n naroe eno. exrentnocrt omecrna tna
nanpannena na nomomt nyxammnmcx cemtxm n erxm-cnporam. Kax xpyrn no noe, pacxonncx no
Mocxne npnmep nennxo xnxrnnn. Bor yxe npn nepxnxx nosnnxnn no mnoxecrne Ennsanernncxne
npnxocxne narornopnrentnte xomnrert, orxptnnct npnmrt n xcnn.
H xro snaer, yanoct t omecrny sa uerneprt nexa cnoe paort (18921917) oxpyxnrt saoro
nourn ecxrt rtcxu ere, ecnn t ne uacrnte noxeprnonannx, cnyxnnmne enncrnenntm
ncrounnxom ero oxoon. A npnmep xeprnonarentnocrn emoncrpnponana omecrny onxrt xe
nennxax xnxrnnx.
Vncrno cynpyra nanecno orpomnt yap no Ennsanere ueoponne. Hocne nocrnrmero ee ropx
Ennsanera ueoponna yannnact or cnercxo xnsnn, pemnn necrn monamecxn opas xnsnn, cnonno
samannnax rpexn ne rontxo sa cnoero myxa (xoroporo onnnxnn n Kponanom nocxpecente), no n sa
ncex Pomanontx.
H rem ne menee npnntxmax x narnm enam Ennsanert ueoponnt Mocxna tna nnont nopaxena,
ysnan o ee pemennn npoart ]amnntnte paronennocrn n nmymecrno nx crponrentcrna nono
onrenn. B 1907 roy ona xynnna yuacrox semnn c ycato na Fontmo Optnxe, re n 1909 roy n
orxptnact onrent.
Inanntmn nenxmn Map]o-Mapnnncxo onrenn nennxax xnxrnnx nnena narornopnrentnocrt n
ecxoptcrnym nomomt rxxenoontntm.
B yrnepxennom Cnxremnm cnnoom n 1914 roy ycrane Map]o-Mapnnncxo Onrenn
mnnocepnx (raxono tno o]nnnantnoe nasnanne) ronopnnoct: Map]o-Mapnnncxax Onrent
mnnocepnx nmeer nentm rpyom cecrep Onrenn mnnocepnx n nntmn nosmoxntmn cnocoamn
nomorart n yxe npanocnanno Xpncrono Hepxnn ontntm n entm n oxastnart nomomt n
yremenne crpaxymnm n naxoxmnmcx n rope n cxopn, a nepno Hacroxrentnnne Onrenn
mnnocepnx cocronr noxnsnenno Vupenrentnnna Onrenn mnnocepnx EE HMHEPATOPCKOE
BICOuECTBO Bennxax Knxrnnx EHH3ABETA uEOOPOBHA. Mt xe oannm cecrpt
onrenn (npanocnannte nont n ennnt o 40 ner) nastnann nacroxrentnnny ne nnaue xax Bennxo
marymxo.
Tpyno nepeuncnnrt nce cenannoe cecrpamn mnnocepnx nx nme, nyxammnxcx n npnspennn n
noepxxe. Homomt n Map]o-Mapnnncxo Onrenn mnnocepnx oxastnanact ncem, xro ee npocnn.
Vcrponrt n ontnnny noxanycra (n onrenn, xcrarn, tna n cnox neuennna), a eme n ecnnarnte
nexapcrna, ea, oexa, a n npocro xpon. B cnennantnt xmnx, ycranonnennt n onrenn, n nno
ro onycxann onee ecxrn rtcxu npomenn! Ho xpome nomomn marepnantno, sect sannmannct
yxonntm npauenannem n npocnernrentcrnom, uro tno ne menee naxntm.
Kax-ro snmo 1917 roa yxonnnx Map]o-Mapnnncxo onrenn oren Mnrpo]an Cpepxncxn
noennncx c Bennxo marymxo coepxannem cnoero cna. ecxart, npncnnnnct emy n ropxmax
nepxont, n noprper ee cecrpt Anexcanpt ueoponnt n rpaypno pamxe, n Apxanren Mnxann c
ornenntm meuom. Tonxonanne marymxn tno raxnm: Bt nnenn, armmxa, con, a x nam paccxaxy
ero snauenne. B nnxamee npemx nacrynxr cotrnx, or xoroptx cnntno nocrpaaer nama Pyccxax
Hepxont [233 - Honnxnnxn Map]o-Mapnnncxo Onrenn. M. 2007. C. 113.].
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
Hpopouecxnmn oxasannct +rn cnona: nocrpaana ne rontxo nepxont, no n ncx nnacrnx Pomanontx.
3mnrpnponart Ennsanera ueoponna orxasanact. B 1918 roy nennxym xnxrnnm apecronann, no
xonnoem nonesnn n Exarepnnypr, re rora naxonnact ncx napcxax cemtx. A 18 nmnx 1918 roa
Bennxym marymxy xecroxo ynnn xnntem cpocnn n maxry no Ananaencxom. Cmeprt ona npnnxna
nmecre c pyrnmn unenamn nmneparopcxo cemtn Pomanontx.
Hrorom xnsnn xpxo npecrannrentnnnt nnacrnn Pomanontx, nennxo xnxrnnn Ennsanert
ueoponnt, moryr cnyxnrt cneymmne cnona ntammerocx pyccxoro ]nnoco]a Bacnnnx Posanona:
Vupexenne npxmo nennxoe! C +rnmn pennrnosntmn orrenxamn n n +ro cxastnammecx c nepnoro
mara mnpore samtcna +ro conepmenno nono na Pycn! uro-ro npoe yxonnoro parcrna,
]nnanrponnuecxoro ptnapcrna, uro-ro nanoone xaronnuecxnx openon nnn apmnn cnacennx;
no nmenno rontxo nanoone n, n cymnocrn, axe es ncxxoro noonx. Mt ynorpennn +rn
pasnte, npnmemne na ym nmena, urot oxnarnrt pasnoopasnym cyrt nonoro yupexennx, no
nnonne pyccxoro, crpoxame npanocnannoro, rnnnuno naponoro. Vupexennx, xoroporo anntm-
anno oxnaer pyccxn napo!.. Taxnm opasom, c uncro nepxonno rouxn spennx, c rouxn spennx
ycnexon nepxnn n napoe n omecrne n, naxonen, cxaxem nonnee n cmenee, cnacennx npanocnannx
naunnanne nennxo xnxrnnn Ennsanert ueooponnt necer raxne oemannx, xaxnx noncrnne nnxro
eme nepxnn ne npnnocnn noxa [234 - Posanon B.B. Bennxoe naunnanne n Mocxne // Honoe Bpemx.
1909. 4 mapra. N 11845.].
Map]o-
Mapnnncxax onrent. Hauano XX nexa
Ero nmneparopcxoe nennuecrno rocyapt
nmneparop Hnxona Anexcanponnu Camoepxen Bcepoccncxn. Xy. F.M. Kycronen. 1915 r.
Peut Ero
nmneparopcxoro Bennuecrna nonocrntm crapmnnam n npecrannrenxm centcxoro nacenennx oxpann
Poccnn no nope Herponcxoro nopna 18 max 1896 roa. Xy. H.E. Pennn. 1897 r.

Xomnxa npenec1nnx xpaxa Hunepa1opcxoro oua Pouanonmx
yman x npo Hnxonax Pomanona, uro rontxo cnonm poxennem, nocnnrannem, cpeo oneen o
ro ymcrnenno n npancrnenno rynocrn, xoropym on npoxnnxn n npoxnnxer n cnonx nocrynxax.
H.H. Toncro, He mory monuart

Kax n nce npecrannrenn nnacrnn Pomanontx, Hnxona II xopononancx na napcrno n Vcnencxom
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
coope Kpemnx. Hponsomno +ro 14 max 1896 roa. Bo npemx nepemonnn cnyunnact nenpnxrnocrt
xora rocyapt nonnmancx no crynenxm anrapx n coope, at npnnxrt npnuacrne, c ero nneu ynana
nent opena Anpex Hepnosnannoro. Cnnerenn ynnennoro pacnennnn nponsomemee xax nnoxoe
npesnamenonanne n npenounn ne pacnpocrpanxrtcx o +rom. Ho snann t onn, uro +ro nnmt
menout no cpannennm c rem, uro nponsoer uepes necxontxo ne na Xotncxom none n naxpenxo,
nancera craner uacrtm ncropnn oma Pomanontx.
Hmenno na +rom, nsnecrnom cpen mocxnnue ycrpannaemtmn sect napontmn rynxnnxmn n
ncepoccncxnmn ntcranxamn, none 18 max copancx napo, urot nocmorpert na monooro napx n
nonyunrt no cnyuam ero nocxoxennx na rpon mepte noapxn.
H xorx o]nnnantno nauano rynxnnx tno nasnaueno na 10 uacon yrpa 18 max, nmn crann
conpartcx na Xotncxom none eme c neuepa npemecrnymmero nx. 3ro npnneno x romy, uro x
paccnery 18 max n oxnannn rynxnn n noapxon sect tno yxe nonmnnnnona uenonex, na raxoe
uncno nme Xotncxoe none nnxax ne tno paccunrano. A napo nce npntnan n npntnan.
Kax nncan Hen Toncro n cnoem paccxase Xotnxa, napoy tno rax mnoro, uro, necmorpx na
xcnoe yrpo, na nonem croxn rycro ryman or txann napoa [235 - Toncro H.H. Copanne
counnenn n 22 r. M. 1983. T. 14. C. 341.]. A Maxcnm Ioptxn rnasamn Knnma Camrnna cmorpen c
xptmn na Xotncxoe none, na roncrt, nnorno cnpecconannt cno uenoneuecxo nxpt [236 -
Ioptxn M. Copanne counnenn n 30 rr. M. 1952. T. 20. C. 73].
Mnponomasanne nmneparopa Hnxonax Anexcanponnua.
Xy. B A. Cepon. 1897 r.

B uem xe nce-raxn npnunna nponsomeme rparenn, cranme necmtnaemtm nxrnom na nce
nnacrnn Pomanontx? Fnaroapx ouennny Bnanmnpy Innxponcxomy, nasnanmemy cno penoprax
Karacrpo]a na Xotncxom none, renept mt moxem o +rom cxasart [237 - Innxponcxn B.A.
Copanne counnenn n 4 rr. M. 1999. Tom 2. C. 131.].
Hepnonpnunno Innxponcxn cunraer neyaunoe pacnonoxenne y]eron nx pasaun xpyxex n
yromenn, xoropoe esycnonno ynennunno xonnuecrno xeprn. Onn, nnmer Innxponcxn,
nocrpoent rax: marax n cra or mocce, no nanpannennm x Barantxoncxomy xnanmy, rxnercx nx
nent, no npemenam pasptnaxct onee nnn menee nnrentntmn nnrepnanamn. ecxrxn y]eron
coennent ono xptme, nmex mexy coo non-ropaapmnnnt cyxnnammncx n cepenne
npoxo, rax xax npenonaranoct nponycxart napo na rynxnte co cropont Mocxnt nmenno uepes +rn
npoxot, npyunn xaxomy ns rynxmmnx ysenox c yromennem. Hapannentno y]eram, co cropont
Mocxnt, r. e. orxya oxnancx napo, rxnercx cnauana or mocce rnyoxax, c optnncrtmn xpaxmn n
apmnnntm nanom, xanana, nepexoxmax npornn nepntx y]eron n mnpoxn, caxent o 30, pon,
tnmn xaptep, re pann necox n rnnny. Pon, rnynno mecramn oxono nyx caxen, nmeer xpyrte,
optnncrte epera n nsptr macco nnora ouent rnyoxnx xm. On rxnercx na nporxxennn onee
nonynepcrt, xax pas nont y]eron, n nepe y]eramn nmeer no nce cnoe nporxxenne nnomaxy,
mnpnno or 20 o 30 maron. Ha ne-ro n npenonaranoct, no-nnnmomy, ycranonnrt napo nx
npyuennx emy ysenxon n nx nponycxa nonnyrpt nonx. Onaxo ntmno ne rax: napoy napanact
macca, n rtcxunax onx ero ne nomecrnnact na nnomaxe. Pasauy npenonarann nponsnonrt c 10
uacon yrpa 18 max, a napo nauan conpartcx eme naxanyne, 17-ro, uyrt ne c nonynx, noutm xe
norxnyn oroncmy, ns Mocxnt, c ]apnx n ns epenent, nonoxnrentno sanpyxnnax ynnnt,
npnnerammne x sacranam Tnepcxo, Hpecnencxo n Fyrtpcxo. K nonynoun rpomanax nnomat, no
mnornx mecrax nsptrax xmamn, naunnax or y]eron, na ncem nx nporxxennn, o sannx nooxauxn n
ynenenmero ntcranounoro nannntona, npecrannxna ns cex ne ro nnyax, ne ro xpmapxy. Ha onee
rnaxnx mecrax, noantme or rynxntx, croxnn renern npnexanmnx ns epenent n renern ropronnen c
saxycxamn n xnacom. Koe-re tnn pasnoxent xocrpt. C paccnerom nnyax nauan oxnnart,
nnrartcx. Haponte ronnt nce npntnann maccamn. Bce crapannct sanxrt mecra nonnxe x
y]eram. Hemnorne ycnenn sanxrt ysxym rnaxym nonocy oxono camnx y]erntx nanarox, a
ocrantnte nepenonnnnn rpomant 30-caxennt pon, npecrannxnmncx xnntm, xontxanmnmcx
mopem, a raxxe nnxamn x Mocxne eper pna n ntcoxn nan. K rpem uacam nce croxnn na sanxrtx
nmn mecrax, nce onee n onee crecnxemte nanntnanmnmn napontmn maccamn. K nxrn uacam
copnme napoa ocrnrno xpane crenenn, nonaram, uro ne menee necxontxnx coren rtcxu nme.
Macca cxonanact. Hentsx tno nomenennrt pyxo, nentsx tno nnnyrtcx. Hpnxarte no pne x oonm
ntcoxnm eperam ne nmenn nosmoxnocrn nomenennrtcx. Pon tn nanr nrxom, n ronont napoa,
cnnnmnecx n cnnomnym maccy, ne npecrannxnn ponno nonepxnocrn, a yrnynxnnct n nosntmannct,
coopasno ny pna, ycexnnoro xmamn. anxa tna crpamnax. Co mnornmn enanoct ypno, nexoropte
repxnn cosnanne, ne nmex nosmoxnocrn ntpartcx nnn axe ynacrt: nnmennte uyncrn, c saxptrtmn
rnasamn, cxarte, xax n rncxax, onn xontxannct nmecre c macco. Tax npoonxanoct oxono uaca.
Cntmannct xpnxn o nomomn, cront cannenntx. ere-no-pocrxon ronna xoe-xax ntcaxnnana
xnepxy n no rononam nosnonxna nm nonsrn n ry nnn pyrym cropony, n nexoroptm yanoct ntpartcx
na npocrop, xorx ne ncera nenpenmo.
Pexnm yananoct ntpnartcx ns ronnt na none. Hocne nxrn uacon yxe ouent mnorne n ronne
nnmnnnct uyncrn, cannennte co ncex cropon. A na mnnnnonno ronno nauan nonnmartcx nap,
noxoxn na onornt ryman. 3ro mno ncnapenne or +ro macct, n cxopo eno tmxo oxyrano
ronny, ocoenno nnnsy no pny, nacrontxo cnntno, uro cnepxy, c nana, mecramn tna nnna rontxo +ra
tmxa, cxptnammax nme. Oxono 6 uacon n ronne uame n uame crann pasanartcx cront n xpnxn o
cnacennn. Haxonen, oxono necxontxnx cpennx nanarox crano samerno nonnenne. 3ro ronna
rpeonana y saneonanmnx y]eramn aprentmnxon ntaun yromenn. B nyx-rpex cpennx
anaranax aprentmnxn ecrnnrentno crann pasanart ysnt, mexy rem xax n ocrantntx pasaua ne
nponsnonnact. V nepntx nanarox xpnxnynn pasamr, n orpomnax ronna xntnyna nneno, x rem
y]eram, re pasanann. Crpamnte, ymy pasnpammne cront n nonnn ornacnnn nosyx
Hanepmax csan ronna opymnna rtcxun nme n pon, croxnmne n xmax tnn saronrant
Hecxontxo ecxrxon xasaxon n uaconte, oxpanxnmne y]ert, tnn cmxrt n orrncnyrt n none, a
npopanmnecx panee n none c npornnononoxno cropont nesnn sa ysnamn, ne nponycxax nxonnmnx
cnapyxn, n nannpanmax ronna npnxnmana nme x y]eram n annna. 3ro npoonxanoct ne onee
ecxrn myunrentnemnx mnnyr Cront tnn cntmnt n nosyxann yxac axe na cxaxonom xpyry,
re n +ro npemx nponcxonnn eme paort.
B ome cnoxnocrn n anxe na Xotnxe nornno ne menee 1380 uenonex, nemano ns ocranmnxcx n
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
xnntx tno nsyneueno.
Hnoxax oprannsannx ropxecrn no cnyuam xoponannn Hnxonax II n npnnena x cront neuantntm
nroram. Iopocxne nnacrn ne nororonnnnct onxntm opasom x nponeennm cront macmranoro
meponpnxrnx. A ynpannxn Mocxno rora ror camt renepan-ryepnarop n nennxn xnxst Cepre
Anexcanponnu, xx nononcneuennoro napx Hnxonax II. Hcropnxn o cnx nop neonosnauno
onennnamr nnunocrt n exnnx nennxoro xnxsx, neapom nonyunnmero nposnnme Xotncxoro.
Bnnmo, cyte tno yrono, urot sect, na Xotnxe cxpecrnnact ornercrnennocrt nnacrn
napcxo n nnacrn ropocxo. Peaxnnx oonx Pomanontx na rparenm tna, mxrxo ronopx,
neaexnarno. Hn cam Hnxona II, nn ero xx ne counn nyxntm oxnnrt rpayp. Hocne roro, xax
none ouncrnnn or rpynon xoponnnn na nnsnexamem Barantxoncxom xnanme, npasnonanne no
cnyuam xoponannn npoonxnnoct, a na mecre, re eme necxontxo uacon nasa cpen rop nornmnx
mocxnnue cronann uyom ynenenmne nmn, cocroxncx xonnepr. Hapx npnnercrnonann ncnonnennem
rnmnon.
Hapont
npasnnx na Xotncxom none n Mocxne no cnyuam cnxmennoro xopononannx nmneparopa
Anexcanpa II. Xy. MA. 3nun

Hnp no npemx uymt npoonxnncx na npneme n Kpemnencxom nopne, na xoropom
mnorouncnennte npnnopnte nponsnocnnn ntcrnnte peun o nauane nono +noxn nnacrnn
Pomanontx. Copanmnecx na ropxecrno napcxne nentmoxn, nnocrpannte nnnomart ne cntmann
cronon ymnpammnx n mocxoncxnx ontnnnax nme.
Koneuno, ocnporenmnm cemtxm xoe-uem nomornn, oapnn corne-pyro napcxnx accnrnann. Tem
xe, xro ocranancx n ontnnnax, pasocnann no yrtnxe maept, ns uncna ne ntnnrtx na
xoponannonnom anxere. Tax nnn nnaue, na noxeprnonannxx nmneparopcxax cemtx ne oenena na
xoponannm xasenntx ener ymno no mnorne past ontme, uem na neuenne n noxopont saannenntx
na Xotncxom none.
Heynnnrentno, uro mnorne nocnpnnxnn nponsomemee xax nepcr Foxn n ncne sa Koncranrnnom
Fantmonrom, counnnnmnm n 1906 roy crnxornopenne Ham napt, nonropxnn: Kro nauan
napcrnonart Xotnxo, Tor xonunr ncran na +ma]or. C rex nop Xotnxa crana onnnernopennem
npoxnxrnx nocnenero pyccxoro napx ns poa Pomanontx, na xoropom npecexnact ncx napcrnymmax
nnacrnx. Ho nacxontxo xe noxoxnm crano orpaxenne n sepxane ncropnn nyx pasenenntx rpemx
nexamn cotrn: nauano napcrnonannx Pomanontx npexparnno Cmyry n pyccxom rocyapcrne, a
oxonuanne nnont npnneno x rpaxancxo none.
Hnxona
II nter saspannym uapxy na Xotncxom none. 1896 r.

300-ne1ne oua Pouanonmx n Mocxne. Hocnennn mnnen
B snamenarentnym roonmnny rpexcornernx napcrnonannx poa Pomanontx nosnonxm cee
nonecrn Tee mnnnarmpy nepnoro Hmneparopa Herpa Bennxoro. Kynnn x +ry mnnnarmpy n Hapnxe
y anrnxnapa [238 - Hnxona Mnxanonnu, nen. xn. Hnctmo Hmneparopy Hnxonam II, <1913 r.>//
Poccncxn Apxnn: Hcropnx Oreuecrna n cnnerentcrnax n oxymenrax XVIIIXX nn.: Antmanax. M.
1999. [T.] IX. C. 356.].

B 1913 roy na Hacxy Hnxona II npenonec cnoe cynpyre xno, a ne npocroe, a sonoroe, or
uaepxe. Anexcanpa ueoponna ymnnxnact, onro pasrnxtnax noapox co ncex cropon: na xne,
ena nomemanmemcx n naonn, n px xpaconannct axnapentnte, opamnennte pnnnnanramn
noprpert ncex napcrnonanmnx c 1613 roa Pomanontx, naunnax c Mnxanna ueoponnua, n
saxanunnax camnm Hnxonaem Anexcanponnuem.
no uaepxe oennnno ncex n rex, xro nnacrnonan no npany, n rex, xro saxnarnn rpon
nacnntcrnenntm nyrem, ynpax, a nnora n ynnax croxnmero na nyrn monapxa. A raxnx cnyuaen n
ncropnn oma Pomanontx tno, no xpane mepe, na, n 1762 n 1801 roax.
Ho net na xne ne nannmemt, xro n xax nauan cnoe napcrnonanne, xomy nnacrt nepemna no
nacnecrny, a xro ee ysypnnponan. H noromy raxnm npenecrntm ntrnxen noprpernt px. A nor,
mexy noprperamn Anexcanpa III n Herpa I, nsopaxen n cam Hnxona II. Hs-no nnacrnnt ropnoro
xpycranx cmorpen na nmneparpnny Anexcanpy ueoponny ee nmnmt Hnxn.
Kax xe nacrounn on tn xora-ro, ncnpamnnax y cnoero napcrnymmero ponrenx Anexcanpa III
paspemennx xennrtcx na ne, nemenxo npnnnecce n nnyuxe anrnncxo xoponent Bnxropnn.
Anexcanp III ynopcrnonan, nonarax, uro ctn ero, yymn poccncxn monapx, ocronn nno
cynpyxecxo onn. Ho Hnxona Anexcanponnu tn nenpexnonen, n, ymnpax, oren nce-raxn
narocnonnn ero. Cnata cocroxnact n noxpe 1894 roa, uepes neenm nocne noxopon Anexcanpa
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
III.
H ecnn ent paxocouerannx Hnxona Anexcanponnu nasnan uyntm n nesanenntm n moe
xnsnn, ro pyro ent ncrynnennx na npecron n Vcnencxom coope 14 max 1896 roa ncnyran
ero. a on n ne xoren trt napem, ne pas ronopx o +rom cnoemy orny soponomy, cnntnomy
uenonexy, camomy pyccxomy ns ncex nape, npannenne xoroporo oemano trt onrnm n
narononyuntm
Tax uro, napcxo nnacrn Hnxona II ne xan. Kax xe n +rom on tn noxox na cnoero npexa
Mnxanna ueoponnua Pomanona, c paccxasa o xoropom nauanact +ra xnnra. Ho ecnn n 1613 roy
nonpoc trt nnn ne trt nepnomy napm ns poa Pomanontx ]axrnuecxn pemnna ero mart nnoxnnx
Map]a, ro monapxnuecxoe yymee Hnxonax II npeonpeennn ero oren Anexcanp III.
oannm x +romy, uro Mnxann ueoponnu napcrnonan, onnpaxct na cnonx ponrene, a Hnxonam II
onepertcx tno ne na xoro. uro mne enart? uro yer renept c namn, c Poccne? ne roron trt
napem. nnuero ne nonnmam n enax ynpannennx. axe c mnnncrpamn ne snam, xax pasronapnnart
[239 - Marpena Pacnyrnna. Pacnyrnn. Houemy? Bocnomnnannx ouepn. M. 2005. C.93.],
npnsnanancx camoepxen.
K 1913 roy Hnxona npetnan y nnacrn yxe nourn nanart ner, na ero napcrnonanne n npnmencx
nouernt mnne Hmneparopcxoro oma Pomanontx, xoropt pemeno tno ormernrt co nce
ropxecrnennocrtm. no uaepxe, noapennoe nm cnoe nmnmo xene, tno nnmt manentxnm,
cementm noapxom, npoonxennem rpannnn, nauaro ero ornom eme n 1885 roy. C rex nop +rn
paronennte n pocxomnte npemert crann onnnernopennem orarcrna oma Pomanontx.
no uaepxe, noapennoe Hnxonaem II, cxptnano n cee cmpnpns: xpomeunt rnoyc
neotunoro coepxannx c nymx sonortmn nsopaxennxmn Cenepnoro nonymapnx c
oosnauenntmn na nnx rpannnamn Poccnn n 1613 n 1913 roax.
Cpannenne +rnx nyx mnnnarmpntx xapr Poccnn, ouepuenntx c pasnnne n rpn nexa,
emoncrpnponano, xax momno ynennunnact reppnropnx nmnepnn npn Pomanontx, uro nnymano
ynepennocrt n nestnemocrn rpannn n rnepocrn napcxo nnacrn. Hmneparopcxn open xpenxo
epxan n cnonx xorrxx Poccnm rax morno noxasartcx n 1913 roy.
B raxom yxe n npenonaranoct ormernrt rpexcornerne napcxoro oma Pomanontx no nce
Poccnn, a nenrpom ropxecrn nonaranoct crart Mocxne. Hauanoct nce c onynnxonannx 21 ]enpanx
1913 roa Btcouamero mann]ecra Hnxonax II, npnypouennoro x are nspannx na napcrno
Mnxanna ueoponnua Pomanona: FOXHER MHHOCTIR, MI, HHKOHAH BTOPOH, Hmneparop
n Camoepxen Bcepoccncxn, Hapt Hontcxn, Bennxn Knxst unnnxncxn, n npouax, n npouax, n
npouax. Oxnnxem ncem nepntm HABHM noanntm:
Bonem Bcentmnero, rpn nexa romy nasa, npecexcx napcrnennt po Pmpnxonnue, ocnonarene n
conparene Pyccxo semnn. Txxxnx nensrot opymnnnct na HABE Oreuecrno: esnauanne n
cmyra oyxnn Pyct, nnosemnte nepyrn nroprnnct n ex npeent. Hepnonpecrontnax Mocxna c ex
cnxrtnxmn crana otuem npara, no na xpam nennuame onacnocrn, yrpoxanme Poccnn, Iocnot
Bcemorymn ne ocrannn ee Cnoem Bennxom mnnocrtm.
Ho npnstny xpenxnx yxom pyccxnx nme, cnnornnmnxcx no centm Tponne-Ceprnenc-xo
Hanpt, nocnpxnyn pyccxn napo na samnry Ponnt, n c nomomtm Foxnem oonen npara, ocnoonn
Mocxny or nenpnxrentcxoro sacnnnx. Cosnannt sarem Bennxn semcxn coop, n 21- ent ]enpanx
1613 roa, ennoymno nspan na napcrno oxpnna Mnxanna ueooponnua Pomanona, nnxamero
no xponn x yracmemy napcrnennomy poy Pmpnxa n Bnanmnpa Cnxroro. Hocne rnyoxoro pasymtx
n ropxue monnrnt mnt npeox HAB, c narocnonennx marepn cnoe nnoxnnn Map]t, npnnxn na
cex rxxxoe pemx Hapcrnennoro cnyxennx. C ro nopt n ocene ecnnna Foxnx oxpanxna n
nosnennunnana HABV epxany.
Conoxynntmn rpyamn Bennenocntx Hpemecrnennnxon HABHX na Hpecrone Poccncxom n
ncex nepntx ctnon Poccnn cosnanoct n xpenno Pyccxoe Iocyapcrno. Heonoxparno nonepranoct
HABE Oreuecrno ncntrannxm, no napo pyccxn, rnept n nepe npanocnanno n cnntnt ropxuem
nmontm x Ponne n camoornepxennom npeannocrtm Cnonm Iocyapxm, npeoonenan nensrot n
ntxonn ns nnx ononnenntm n oxpenmnm. Tecnte npeent Mocxoncxo Pycn pasnnnynnct, n
Hmnepnx Poccncxax crana ntne n pxy nepntx epxan mnpa.
B nensmennom ennennn c nosnmnenntm napoom HABHM ynonaem MI n nnpet necrn
Iocyapcrno no nyrn mnpnoro ycrpoennx xnsnn napono.
Oemnx nsopom mnnynmne rpn cronernx, MI nnnm na ncem nx nporxxennn ntcoxne nonnrn
nyumnx ctnon Poccnn, ne mannmnx nx nee nn rpyon, nn ocroxnnx, nn camo xnsnn cnoe. a
npeyer namxrt o nnx nancera cnxmennom n neronncxx pono semnn, n n ce ropxecrnennt ent
ncenaponoro npasnonannx rpexcornernx napcrnonannx oma Pomanontx, HAM orpano c
npnsnarentntm ymnnennem ocranonnrt nnnmanne HABE na sacnyrax nepe Poccnem
cnonnxnnxon ee HAPEH n ncex nepntx noanntx nx.
Bennxn sacnyrn cnxrnrene n nacrtpe Hepxnn npanocnanno, osapnnmnx Pyct cnerom ncrnnno
nept n npocnannnmnx ee nonnramn narouecrnx n xpncrnancxo nmnn.
Fnaroponoe nopxncrno Poccncxoe xpontm cnoem saneuarneno npeannocrt Ponne n n rpyax
rocyapcrnennoro ycrpoennx nensmenno noanano ntcoxn npnmep rpaxancxo onecrn, oconnno
n namxrnym ronny ocnooxennx xpecrtxn or xpenocrno sanncnmocrn.
B cnxnnn cnant n nennunx ntcrynaer opas pyccxoro nonna, samnrnnxa Bept, Hpecrona n
Oreuecrna; essanernoe myxecrno n nenoxonenmax npeannocrt cnoemy onry xpncronmnnoro
nonncrna Poccncxoro orcroxnn Pyct or nenpnxrenx n ntne cnyxar xpenxnm mnrom ee or npaxecxoro
namecrnnx.
Mnoro uecrnoro rpya nnoxeno n eno ycrpoennx rocyapcrna n npeanntmn HAM cnyxnntmn
nmtmn, es pasnnunx snann n nonoxenn.
B onacrn nayx, cnonecnocrn n ncxyccrn ntammnecx pyccxne nmn crxxann cee nouernte nmena,
n rpyt nx, npnnnexmne nnnmanne ncero mnpa, nonyunnn ntcoxym onenxy ne rontxo n Oreuecrne
HABEM, no n anexo sa ero npeenamn.
Ha mnpnom nonpnme centcxoro xosxcrna, ropronnn n npomtmnennocrn ntnnnynnct pyccxne
nmn nacrounnoro rpya n mnpoxoro nounna, cosnanmne pyxntmn ycnnnxmn xosxcrnennym
momt Poccnn.
Hensmepnmt n necuernt sacnyrn nepe Poccnem ecxrxon mnnnnonon ee naxape, repnennem n
rpyom xonx naroycrpoxercx semneentuecxn npomtcen n ymnoxamrcx ocnonnte ncrounnxn
naponoro orarcrna.
Fnaroapno nocnomnnax ncex norpynnmnxcx na naro Ponnt, npnstnaem ntne, na pyexe
uerneproro cronernx napcrnonannx oma Pomanontx, ncex nepnonoanntx HABHX nosnecrn
nmecre c HAMH monnrnt Bcentmnemy o ynoxoennn Bennenocntx Hpexon HABHX n ncex rex,
xomy Oreuecrno HABE oxsano cnonm morymecrnom n nennunem.
Fnaroronenax namxrt o nonnrax nounnmnx a nocnyxnr sanerom nx noxonenn rpxymnx n a
oennnr noxpyr Hpecrona HABEIO ncex nepntx noanntx nx nontx rpyon n nonnron na
cnany n naroencrnne Poccnn.
Xenax ocrono osnamenonart ntnemnn ropxecrnennt ent n ynexoneunrt ero n namxrn
napono, npnsnann MI sa naro aponart mnnocrn noanntm HABHM, o uem nonenenn
Hpannrentcrnymmemy Cenary Vxasom, cero uncna anntm, oxnnrt ncenapono.
a ne ocxyeer narocnonenne Foxne, na HAC n nmesntx noanntx HABHX npetnammee, a
yxpennr n nosnennunr Iocnot Bceepxnrent Pyccxym semnm n a noacr HAM cnny ntcoxo n
rnepo epxart nspenne cnannt crxr Oreuecrna.
an n Canxr-Herepypre n nanart nepnt ent ]enpanx, n nero or Poxecrna Xpncrona rtcxua
enxrtcor rpnnanaroe, napcrnonannx xe HABEIO n enxrnanaroe. Ha nonnnnom Cocrnennom
EIO HMHEPATOPCKAIO BEHHuECTBA Pyxom nonncano: HHKOHAH.
B ror xe ent 21 ]enpanx 1913 roa no oxonuannn nnryprnn n Vcnencxom coope Kpemnx,
sanepmnnmecx xpecrntm xoom no rnane c mnrpononnrom Mocxoncxnm Maxapnem, na Honom mecre
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
tn saunran mann]ecr. Ono tno ntpano necnyuano sa rpn nexa o +roro na Honoe mecro
ntmnn yuacrnnxn 3emcxoro coopa, urot coomnrt o cnoem pemennn.
Fnarocrnt ron mann]ecra ntpaxan ynepennocrt napx n nenoxonenmocrn ycroen monapxnn, axe
necmorpx na neannee rxxeno nepenecennoe nopaxenne n pyccxo-xnoncxo none, onapyxnnmee
mnorne nopoxn rocyapcrna. Fonee roro, Hnxona II sayman ncnontsonart nponeenne mnnex n
1913 roy xax nontrxy cnnornrt naponte macct noxpyr cex, npoemoncrpnponart
neynxammym npnnnexarentnocrt monapxnsma n rnasax macc n nornepxenne cno cocrnenno
ynepennocrn, uro ontmnncrno nacenennx, ocoenno xpecrtxncrno, noxntno no ornomennm x nemy
[240 - Voprman P.C. Cnenapnn nnacrn. Mn]t n nepemonnn pyccxo monapxnn. T. 2: Or Anexcanpa II
o orpeuennx Hnxonax II. M. 2004.].
A nocemy napt oxnnn amnncrnm, npomenne nanorontx onron n px nocnanenn nx npocroro
napoa, a raxxe pasnnunte narornopnrentnte meponpnxrnx.
Mocxne n nporpamme meponpnxrn ornonnoct ocoe mecro, neapom ncxope Hnxona II nonncan
Hopxox ropxecrnennoro npasnonannx 300-nernx napcrnonannx oma Pomanontx n Mocxne n mae
mecxne 1913 roa. Xorx nororonxa x mnnem nauanact sa necxontxo ner o +roro.
Hocemenne Hx Bennuecrnamn oma
oxp Pomanontx na Bapnapxe

Eme 17 xnnapx 1911 roa n Mocxoncxo ropocxo ynpane na saceannn Komnccnn o nontsax n
nyxax omecrnenntx ocyxanact neoxonmocrt orxptrnx n
Hepnonpecrontno namxrnnxa n uecrt mnnex. Konxypc tn nponeen n 1912 roy. Hpenmymecrno
orann paore onoro ns noenrene apxnrexropa C.A. Bnactena, npoexr xoroporo xorx n ne tn
camtm ntammnmcx, no onaan neocnopnmtm ocronncrnom cpannnrentno neontmnmn
pacxoamn na nsroronnenne n ycranonxy oenncxa.
Hpenonaranoct raxxe cosart n Mocxne Bcepoccncxn nannonantnt myse n uecrt 300-nernx
napcrnonannx Pomanontx, xya mornn t norn monapxnuecxne pennxnnn n coornercrnymmne
+xcnonart ns mocxoncxnx myseen Pymxnnencxoro, Hcropnuecxoro, Honnrexnnuecxoro,
Faxpymnncxoro. Ho nex +ra ne tna peannsonana, xax, nnpouem, n pyrax nepenmenonanne
Kpemnencxo naepexno n ynnn noxpyr Kpemnx n onn Pomanoncxn yntnap.
Hpasnonanne c yuacrnem rocyapx tno nasnaueno na 24 max 1913 roa, xora nocne nnsnra n
Tponne-Ceprneny nanpy, n Mocxny na Anexcanponcxn noxsan npntn napcxn noes. Hepemonnx
ncrpeun ocrannena tna co nce ropxecrnennocrtm. Cocran c nmneparopcxo cemte eme rontxo
npnnnxancx x neppony, sanonnennomy ncrpeuammnmn o]nnnantntmn nnnamn, xax rpxnyn noennt
opxecrp.
Hnxonax II npnnercrnonan nouernt xapayn 12-ro rpenaepcxoro Acrpaxancxoro nmneparopa
Anexcanpa III nonxa. Hoxnnnmncx na neppone nmneparop npnnxn panoprt or mocxoncxoro
rpaonauantnnxa renepan-maopa A.A. Apnanona n xomanymmero nocxamn Mocxoncxoro
noennoro oxpyra H.A. Hnene.
Hnxonam noann xonx, nmneparpnna ycenact n +xnnax, n ncx nponeccnx, conponoxaemax napcxo
cnnro, rponynact no Tnepcxo ynnne n Kpemnt. H Tnepcxax, n nce nenrpantnte ynnnt Mocxnt
tnn yxpament neotuano ntmno n xpxo. Macca napoy ntctnana na ynnny nocmorpert na
ropxecrnennt nes napcxo cemtn. Bce cnnerentcrnonano o nennunn momenra.
Hpoexan Tnepcxym, y Bocxpecencxnx nopor nponeccnx ocranonnnact. Hnxona II cnemnncx, urot
nmecre c ctnom noxnonnrtcx uyornopno Hnepcxo nxone n Hnepcxo uaconne, nepe nxono
orcnyxnnn moneen. 3arem ntcouamn noes nanpannncx x Cnaccxnm noporam Kpemnx, re tn
ncrpeuen xpecrntm xoom no rnane c mnrpononnrom Mocxoncxnm Maxapnem. 3arem nmneparopcxax
cemtx npocneonana n orpecranpnponannt Apxanrentcxn coop. 3ect x mnnem tna coopyxena
cent na rponnne napx Mnxanna ueoponnua c nymx maccnnntmn namnaamn, xoropte n saxer
nmneparop. Hs Apxanrentcxoro coopa napcxax cemtx nanpannnnct n Fontmo Kpemnencxn nopen,
na xoroptm nsnnncx nmneparopcxn mranapr [241 - Mocxoncxne nepxonnte neomocrn. 5
nmnx 1913, N 2223. C. 445.].
Cneymmn ent 25 max tn nem poxennx nmneparpnnt Anexcanpt ueoponnt. B
Ieoprnencxom sane Fontmoro Kpemnencxoro nopna Hnxona II npnnxn nepnonoannnuecxym
rpamory or poccncxoro nopxncrna, npenonecennym mocxoncxnm ryepncxnm npenonrenem A..
Camapnntm n cepepxnom napne pennepyccxoro pncynxa, n rpamore ronopnnoct:
Bcemnnocrnnemn rocyapt! Tpn nexa nasa noxrax xnntm napontm yxom Pyccxax 3emnx
noccrana ns esnt repsanmnx ee cmyr n, oennennax xpenxo nmonnm x Ponne n nepom n ee
nennxoe yymee, nsnonennem Foxnnm, npnsnana na napcrno npncnonamxrnoro npexa rnoero,
oxpnna Mnxanna ueooponnua Pomanona. Bcnomnnax n nacroxmne ropxecrnennte nn +ry nennxym
ronny, poccncxoe nopxncrno necer ree, nennxn rocyapt, cno nepnonoannnuecxn npnner
[242 - erantnoe onncanne ntcouamero ntxoa 25 max 1913 roa cm.: Hpannrentcrnennt
necrnnx. 28 max (10 nmnx) 1913, N 114. C. 34; Mocxoncxne nepxonnte neomocrn. 5 nmnx
1913, N 2223. C. 446454.].
anee napm npecroxno npnnxrt xne-cont or xpecrtxn Mocxoncxo ryepnnn, uro n tno cenano
na cxoe c Kpacnoro xptntna.
B Vcnencxom coope tn conepmen naroapcrnennt moneen, no oxonuannn xoroporo
nmneparop n nacnennx necapennu Anexce noxnonnnnct cnxrtnxm n coope n momam cnxrnrene
Herpa, Hont; sarem cemtx npomna x paxe nononpocnannennoro cnxroro Harpnapxa Iepmorena, n
npnnoxnnact x ero rponnne [243 - Tam xe. C. 3.].
Cneymmnmn nynxramn nporpammt tnn nocemenne Pomanoncxo ntcranxn, 3namencxoro
monacrtpx n poonoro oma na Bapnapxe. Beuepom n Fontmom Kpemnencxom nopne tn an
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
ropxecrnennt oe.
Baxnemnm cotrnem crano nocemenne mornn npexon n Honocnaccxom monacrtpe 26 max.
Cnauana Hnxona II c ertmn cnyman nnryprnm n Hoxponcxom coope monacrtpx, a sarem napcxax
cemtx cnycrnnact n noxner coopa yctnantnnny oxpcxoro poa Pomanontx, re napt
noxnonnncx rponnnam nennxo napnnt nnoxnnn Map]t, poonauantnnxa oma Pomanontx
3axapnx Komxnna n pyrnx npexon [244 - Tam xe. C. 4.]. B Honocnaccxom monacrtpe nmneparop
orxptn uaconnm n uecrt 300-nernx oma Pomanontx. 3arem nmneparop notnan n Map]o-
Mapnnncxo onrenn.
26 max n Exarepnnnncxom sane Kpemnencxoro nopna rocyapt npnnxn pasnnunte enyrannn, n
uacrnocrn, nouerntx onexynon Mocxoncxoro onexyncxoro conera, yupexenn nmneparpnnt Mapnn,
a raxxe or semcrna. B Anpeencxom sane tnn npnnxrt npecrannrenn yesntx ropoon Mocxoncxo
ryepnnn, mocxoncxoro memancxoro n pemecnennoro cocnonnx n xmcxoro omecrna n pyrne. Hy a
neuepom na Oxornom pxy nopxncrno mocxoncxo ryepnnn anano an n Fnaroponom copannn,
uecrt xoropomy cnonm npncyrcrnnem oxasana nmneparopcxax uera.
Ha cneymmn ent napcxax cemtx noxnana Mocxny. Hponot tnn cront xe ropxecrnenntmn.
Hponeccnx pacrxnynact or Kpemnx, no Tnepcxo ynnne o Anexcanponcxoro noxsana. Hoes ynes
Pomanontx n Hapcxoe ceno.
Bo npemx npetnannx n Hepnonpecrontno, Hnxona II ocmorpen n npoexr yymero oenncxa n
Anexcanponcxom cay, ntpasnn cnoe yonnernopenne n mecrom, nx nero npenasnauenntm
(nepnonauantno namxrnnx croxn y nxoa n Anexcanponcxn ca c Bocxpecencxo nnoman, nnmt n
1966 roy oenncx tn nepenecen n rnyt caa, re mt n nnnm ero ntnue). 3anoxnnn namxrnnx yxe
nocne oxonuannx ropxecrn 18 anpenx 1914 roa, a uepes rpn mecxna 10 nmnx
1914 roa Pomanoncxn oenncx n namxrt 300-nernx napcrnonannx oma Pomanontx tn orxptr:
Beymne n Anexcanponcxn ca c Bocxpecencxo nnoman nopora n npnnerammax x nnm
xenesnax pemerxa tnn yxpament nannonantntmn ]naramn. Oxono oenncxa, nnxe no
xpemnencxo crene, tno ycrpoeno neontmoe nosntmenne, xpacnno sapannponannoe rnpnxnamn
senenn; na nosntmennn tna nomemena ocoo urnmax mocxnnuamn cnxrtnx uyornopnax nxona
Hnepcxo Foxne Marepn. Ho nce nnne annen yntnapa croxnn mnanepamn mnxepa
Anexcanponcxoro, Anexceencxoro n Tnepcxoro xananepncxoro yunnnm n uacrn nocx Mocxoncxoro
rapnnsona c opxecrpom mystxn.
B nononnne nenanaroro uaca nx npeocnxmenntm nmnrpnem, enncxonom Moxacxnm, n
cocnyxennn enyrara yxonnoro neomcrna n Iopocxo yme nporonepex H.C. Bnnorpaona n
pyroro yxonencrna tno conepmeno monecrnne c nooocnxmennem npn crponom nennn xopa
Xpama Xpncra Cnacnrenx. Hepe oxonuannem monecrnnx npeocnxmennt nmnrpn nponsnec
cnono, n xoropom yxasan na ntcoxoe snauenne nosnnrnyroro namxrnnxa, onxencrnymmero
nenpecranno nemart xnrenxm Hepnonpecrontno o nennxnx sacnyrax nepe Poccne Hapcrnymmero
oma Pomanontx. Monecrnne saxonunnoct nponosrnamennem mnoronernx Iocyapm Hmneparopy,
Iocyaptne Hmneparpnne, Hacnennxy Hecapennuy n ncemy Hapcrnymmemy omy n neuno namxrn
n Fose nounnammnm nennenocntm npecrannrenxm oma Pomanontx.
Hocne +roro npeocnxmennt nmnrpn oxponnn cnxro noo coopyxennt monymenr co ncex
uertpex cropon. Xop ncnonnnn nannonantnt rnmn.
3arem cocroxncx napa naxonnmnmcx n cay uacrxm nocx. Hapaom xomanonan xomannp 1-
rpenaepcxo pnrat renepan-maop Xontmcen. Hpnnnmanmn napa xomanymmn nocxamn
Mocxoncxoro noennoro oxpyra renepan or xananepnn H.A. Hnene, ntcrynnn na cepenny ]ponra
nocx, nponosrnacnn spannny sa Ooxaemoro epxannoro Xosxnna Pyccxo 3emnn Iocyapx
Hmneparopa n nect Hapcrnymmn om. Bocxa, nsxn na xapayn, ornernnn na +ro rpomontm, onro
ne cmonxanmnm ypa; opxecrp ncnonnnn Foxe, Hapx xpann!. 3arem renepan H.A. Hnene
nponosrnacnn rocr sa nponneranne n naroencrnne ropoa Mocxnt, coopynnmero cnannt
namxrnnx: Vpa Mocxne! nponsnec renepan Hnene n n orner na +ro pasanoct moryuee ypa;
opxecrp ncnonnnn Hpeopaxencxn mapm. Hcnonnxmmn ena ropocxoro ronont B.. Fpxncxn or
nmenn ropoa Mocxnt naroapnn renepana H.A. Hnene sa nponosrnamennym spannny. 3arem
nocxa tnn nponyment nepemonnantntm mapmem. Ienepan H.A. Hnene naroapnn monoenxn
npoxonnmne nonncxne uacrn [245 - Mocxoncxne neomocrn. N 134, 11 nmnx 1914 r. C. 3.].
Copanmnecx n Anexcanponcxom cay ynnenn n cam monymenr: ynenuannt nyrnantm opnom
oenncx tn ntnonnen ns ]nncxoro rpannra. Bepmnna oenncxa tna ormeuena poontm repom
oxp Pomanontx rpn]onom c meuom n mnrom. Bcne sa repom cneonann nmena ncex
napcrnonanmnx monapxon Hmneparopcxoro oma.
Mocxoncxax ropocxax yma ncxope nocne orxptrnx namxrnnxa oparnnact x mnnncrpy nnyrpennnx
en c npocto Honeprnyrt x cronam Ero Hmneparopcxoro Bennuecrna nepnonoannnuecxne
uyncrna nmnn n npeannocrn Hpecrony n omy Pomanontx, nensmenno xnnxnmemy na onrom nyrn
cnoero nennxoro napcrnonannx noneuenne o nyxax n naroencrnnn napoa n saort o momn n
npeycnexnnn crpant [246 - Mocxoncxne neomocrn. N 144, 22 nmnx 1914 r. C. 3.].
Kora napm onecnn o nepnonoannnuecxnx uyncrnax mocxoncxnx ymnen, on uyrt tno ne
npocnesnncx, a xax xe nnaue, net namnnct n re, xro orxponenno npeneper monapme mnnocrtm. B
uacrnocrn, nennxn pyccxn nenen ueop Hnanonnu Banxnnn nonpocry orxasancx yuacrnonart n
mnnentx ropxecrnax:
Menxne +ro tnn pant, no onn onro n moe yme ne saxnnann. Ho ecrnnem neyrnxanme
onn or nnx x conepmnn nocrynox, npornnopeunnmn, n cymnocrn, moemy nnyrpennemy uyncrny: x
orxasancx yuacrnonart n npasnecrnax no cnyuam rpexcornernero mnnex oma Pomanontx. ymam,
uro x no conecrn ne nmen nnxaxnx ocnonann +ro cenart. Hpana, x tn npaxeen
cymecrnonanmemy nonnrnuecxomy pexnmy n xenan t ero naennx. Ho ncxxoro poa
nnnnnyantnte nonnrnuecxne emoncrpannn noome uyxt moe narype n moemy nsrnxy na nemn.
Mne xasanoct +ro xyxnmem n xapmane. om Pomanontx cymecrnonan rpncra ner. On an Poccnn
npannrene nnoxnx, nocpecrnenntx n sameuarentntx. Onn cenann mnoro nnoxnx n xopomnx
neme. 3ro pyccxax ncropnx. H nor xora nxonr napt n xora nrpamr cornn ner nrpannt rnmn,
cpen ncex ncranmnx onn uenonex rnepo cnnr n cnoem xpecne Taxoro poa nporecr xaxercx
mne menxonomecrntm. Kax nn xenan t x ncxpenne sanporecronart or raxoro nporecra nnxomy nn
renno, nn xonono. Tax uro moe uyncrno nnonne nosnonxno mne nert n ropxecrnennom mnnenom
cnexraxne. , onaxo, yxnonnncx. H nocrynnn x rax rontxo noromy, uro nocnomnnanne o nepexnro
rpanne nnmnno menx cnoxocrnnx. Mtcnt o rom, uro ona moxer n xaxo-nnyt ]opme
nosononnrtcx, cenana menx manoymntm. tn rora n Iepmannn n orrya xon]nennnantno
nanncan B.A. Tenxxoncxomy (o 1917 roa npexrop Hmneparopcxnx rearpon, sarem pxono xaccnp
na Mocxoncxom noxsane A.B.), uro ne mory npnnxrt yuacrne n mnnenom cnexraxne, uyncrnyx cex
nesopontm. nonaram, uro Bnanmnp Apxatennu nonxn neceptesnocrt npenora. Ftno rax nerxo
npnsnart moe yxnonenne caoraxem, cenart ns +roro oprannsannonnte ntnot n nnmnrt menx
snannx Conncra Ero Bennuecrna. Ho B.A. Tenxxonc-xn tn ncrnnnt xenrentmen n npecrannrent
ypxyasno xyntrypt: o moem orxase on nnxomy ne monnnn nn cnona. 3nannx Conncra menx nnxro
n ne yman nnmart. O rom, uro y uenonexa moxno ornxrt cenannt emy noapox, oymannct
rontxo npecrannrenn nponerapcxo xyntrypt. Bor onn ecrnnrentno nnmnnn menx snannx
Haponoro Aprncra [247 - Banxnnn u.H. Macxa n yma M. 2004. C. 87.].
Banxnnna Pomanont ecrnnrentno ne nnmnnn snannx sa neyuacrne n nx mnnee, xorx mornn t, a
nor xora nenen ocrancx sa rpannne, ro nepecran trt Hapontm aprncrom Pecnynnxn. H uro
nnrepecno xaxo t nnoxo nn xasanact xomy-ro monapxnx, no nnxaxomy aprncry ne npnxonno n
ronony yexart ns crpant nancera. 3ro ueop Hnanonnu Banxnnn nonxn yxe nosxe, n Hapnxe.
A Pomanoncxn oenncx npocroxn n nepnonauantnom nne neonro n 1918 roy on tn ocxnepnen
ontmennxamn, nsnnuroxnnmnmn raxxe n ncm napcxym cemtm Pomanontx. A or rpexcornernero
ncropnuecxoro mnnex ocranoct ro camoe xno uaepxe, n no ce ent xpanxmeecx n Opyxeno
nanare na ynnnrentno nocranxe n nne nosonouennoro nyrnanoro opna, nonxnmero nnepx
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
xptntx. K coxanennm, Hmneparopcxn om Pomanontx raxo ycrounnocrtm n 1913 roy ne
onaan
Oenncx n namxrt 300-nernx napcrnonannx oma
Pomanontx n Anexcanponcxom cay Kpemnx.
Apx. C.A. Bnacten. 1913 r.

3nnnor
Ieorpa]nx pomanoncxo Mocxnt orpomna n re mecra, re mt notnann, naxpenxo cnaxnt c
mnoronexono ncropne namero rocyapcrna. Tax xe cnntno n snaunrentno, xax +ra cnxst, tno
nnnxnne nnacrnn na pasnnrne Mocxnt. Bet xya nn nocmorpn, n xaxo pennn mocxoncxn
nepeynox nn san npo mnoroe moxno cxasart: 3ro cnxsano c napcrnonannem Pomanontx. Kpome
nasnanntx namn, +ro eme n Konomencxoe, re ponnact Ennsanera Herponna, n Honoennun
monacrtpt, re coepxanact napenna Co]tx, n Bopotent ropt, re xora-ro croxn saropont
napcxn nopen, n He]oprono, n Pyneno, n Anexceencxoe, n Anexcanponcxoe noennoe yunnnme na
3namenxe, n Exarepnnnncxax ontnnna, n Exarepnnnncxn nncrnryr naropontx ennn, n
Herponcxn napx
Heoxonmocrt nsyuennx ponn Mocxnt n cyte poccncxnx camoepxnen n, n uacrnocrn, n xnsnn
Hmneparopcxoro oma Pomanontx nponxronana ne rontxo ormeuaemtm 400-nernnm mnneem. Mt
nmeem eme ony sameuarentnym nosmoxnocrt ncnomnnrt, npnxocnyrtcx x nnrepecnememy n
crepxnenomy nepnoy ncropnn name crpant, naroapx xoropomy no mnorom c]opmnponanoct ro
orpomnoe xnsnennoe npocrpancrno, nmenyemoe ceronx Poccne. Hccneonanne +ro remt, ee
nocroxnnoe nactmenne nontmn ]axramn n ntnoamn nenpemennax saaua ntnemnero n
nocneymmnx noxonenn, a noromy xouercx saxonunrt paccxas cnonamn B.O. Knmuencxoro,
xoroptmn on notroxnn cno Kypc pyccxo ncropnn: Hao npnsnartcx, uro +ro noxonenne,
xoropomy npnnanexnr n ronopxmn, ocene nnoxo paspemano cnon saaun, n nao ymart, uro ono
coer c nonpnma, ne paspemnnmn nx, no ono coer c ynepennocrtm, uro nt n re, xoroptx nt
yere nocnnrtnart, paspemnre nx sa nac.

Huennon yxasa1ent
Anrycrnn, apxnenncxon 202
Anpaamn, xenapt crapen 13
Apnanon A. A. 307
Axcaxon H.C. 136
Axcaxon K.C. 136
Axcaxon C.T. 136, 240
Anexcanp I 23, 62, 66, 87, 131, 143, 147, 149157, 159164, 169178, 180181, 183, 185205, 216
221, 237238, 247, 255, 261263, 272, 276, 318319
Anexcanp II 1921, 5557, 66, 89, 135, 208, 215, 222, 227, 241, 243, 245, 253, 258, 265266, 268,
272, 282, 299, 305
Anexcanp III 2, 199, 212213, 215, 222, 278, 280283, 285, 286, 290, 301302, 307, 319
Anexcanpa ueoponna 255, 257, 290, 292, 301, 308
Anexceena B.A. 281
Anexce Mnxanonnu, napt 23, 1719, 23, 25, 2738, 40, 5051, 53, 5860, 6263, 65, 68, 72, 82
Anexce Hnxonaennu, necapennu 290, 308
Amnpocnx, apxnenncxon Mocxoncxn 120
Anacracnx Mnxanonna, nennxax xnxxna 62
Anacracnx Pomanonna, napnna 7, 63
Anpnanon A.A. 91
Anna Hoannonna, nmneparpnna 23, 3941, 4748, 79, 85
Anna Heonontonna, nmneparpnna 39, 45
Anna Herponna, napenna 138
Anyunn .H. 99
Anpaxcnn C.C. 238
Apaxueen A.A. 154, 163, 167, 170, 180181, 203
Apramaxon A. 94 Apcenn, nrymen 18
Apraxcepxc, napt 36
A]anacn, mnrpononnr 19
Farparnon H.H. 132, 171172, 251
Faxenon B.H. 129, 253
Faxapen A.H. 248
Fanamon A.. 156, 163, 167, 169-170
Fantmonr K. 300
Fapartncxn E.A. 136
Fapxna-e-Tonnn M.F. 171, 173, 197
Fapxnn I.F. 284
Facnn H.B. 213
Facnnn H.B. 280
Fayc P.P. 219
Fennncxn B.I. 99
Fenxenop] H.H. 132, 192
Fepxrontn u.B. 44-45
Fecryxen-Pmmnn A.. 148, 161, 175
Feranxyp A.A. 216, 218220, 223
Fenxo H.H. 145
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
Fnpon, repnor 48, 94
Fnanx K.H. 146
Fone O.H. 194, 199, 204, 206, 220223, 239, 254
Fopn K.u. 50
Fpynn u.A. 213
Fpmnnon A.H. 206
Fpxncxn B.. 310
Fynaxon H. A. 250
Fynraxon A.. 109, 112, 114, 118120, 122, 173, 192
Fynraxon K.A. 112, 114
Fynnn H.A. 23
Fyrypnnn .H. 154
Fyrypnnn H.H. 78
Ftxoncxn M.. 55, 146
Bannnon C.H. 99
Banyen H.A. 8889
Bacnnn III 37
Bacnenon B.M. 267, 289
Bentrman A. 21
Benennrnnon M. A. 269
Bepemarnn M.H. 170, 175178, 196, 197, 213
Bepnacxn B.H. 100
Bepcroncxn A.H. 116, 234, 239
Bnrent u.u. 244, 251
Bnentropcxn M.R. 269
Bnxropnx, xoponena 290
Bnnorpaon H.C., nporonepe 309
Bncrenro] H.u 250-251
Bnrepr A.H. 199206, 210
Bnanmnp, mnrpononnr 288
Bnacten C.A. 307
Bonxoncxax 3.A. 278, 286
Bonxoncxn .M. 147, 163, 167169, 173
Bonxoncxn M.H. 127
Bontrep 95
Bontxoncxn B.. 108
Boponnxnn A.H. 199
Boponnon M.H. 95, 232-233
Bxsemcxn B.B. 155, 180
Bxsemcxn H.I. 133
Bxsemcxn H.A. 136, 138, 154, 167
Ieeonon A.M. 242
Iepmoren, narpnapx 12, 288, 308
Iepnen A.H. 97, 99, 115, 122, 187, 205206, 269
Iepn K.K. 279
Innxponcxn B.A. 141, 144, 222, 296
Inan Kamnn 6
Innnxa C.H. 131132, 167168, 235, 237
Ioront H.B. 3, 269
Ioynon Fopnc, napt 8, 14, 65
Ionnntn B.B. 2627, 38,69
Ionnntn B.. 258, 265
Ionnntn .B. 112, 115121, 124, 134, 142, 204, 206
Ionnntn C.M. 149
Ionuapona H.H. 115
Ionuapon H. A. 99
Ioptxn M. 295
Ipnoeon A.C. 99
Ipnropten A.I. 146
Ipyen I.B. 141
Iyonnu H.B. 159
anton .B. 116, 251
anton H.B. 99
ansac F.K. 251
amxon B.A. 266, 267
amxon .B. 267
e-Bnrre . 219
enner-Inpe, xan 26
xynxoncxn B.u. 91
npo . 126, 129
mnrpnen H.H. 156,195
mnrpnen M. A. 136
mnrpnen H.H. 142
mnrpn, enncxon Moxacxn 309
onropyxon B.A. 88, 90, 142, 209, 272
onropyxon-Kptmcxn B.M. 248
omponcxn . 278
ocroencxn u.M. 269
Exarepnna I 46
Exarepnna II 2, 24, 48, 50, 66, 79, 8586, 120, 126132, 143, 145, 150152, 158, 176, 230, 232, 244,
247, 253, 258, 260
Exarepnna Hoannonna, napenna 39, 41, 45
Exarepnna Hannonna, nennxax xnxrnnx 156-158
Ennsanera Herponna, nmneparpnna 3, 19, 23, 4748, 66, 79, 9395, 100, 126, 260, 313
Ennsanera ueoponna, nennxax xnxrnnx 288, 290293
Epmonon A.H. 102, 134
Epmon B.C. 84
Xenxsennu P.A. 229
Xnnxpn .H. 97, 133, 146, 194, 200
Xnxapen C.H. 131, 237
Xonroncxn H.B. 285
Xyxoncxn H.E. 99
Xypannen M.H. 281
3arocxnn M.H. 116, 251
3anxnn A.T. 97
3axpencxn A.A. 5455, 57, 90, 102, 121122, 135, 240, 242243
3aneman, I. 285
3apynt H. 78
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
3axapon A.A. 266
3axapon A.. 199
3axaptnn M.R. 6, 7
3axaptnn P. R. 7
3axaptnn-Rpten H. P. 7, 26, 63, 65
3ennncxn H.. 99-100
3yon H. 47
3yon u. 37
Hnan III 10, 19, 63, 243
Hnan IV Iposnt 3, 68, 21, 26, 37, 63, 82, 199
Hnan V 3839, 44, 46, 6667, 72
Hnanon A.A. 265266
Hnanona A.3. 142
Hsmanon H.. 169
Hoaxnm, narpnapx 70
Hoann III 263
Hoann Anrononnu, nmneparop 39
Hon, narpnapx Mocxoncxn 60
Hocn], narpnapx 58, 60
Ho]an F.M. 204
Hcaxon H.B. 258, 279
Kasaxon M.u. 127, 141, 146, 248, 253
Kanxen H.H. 66, 90, 291
Kanmnn A.B. 142
Kapasnn B.H. 101
Kapamsnn H.M. 7, 131132, 156, 263
Kaponte H.H. 218-219
Kapn unnnnn, xoponennu 11
Kapn-upnpnx, repnor 44
Karxon M.H. 141
Kaxoncxn H.I. 108
Kama Hnan 8, 15, 26
Kamnepon A.. 219
Knapenrn . 200, 216
Kexymen H.H. 274
Knpeencxn A.C. 250
Knp E]pem, mnrpononnr 15
Knpnnnon A. 32
Kncenen H.. 255
Knenmnxent H.A. 180, 227
Knen P.H. 278, 283-284
Knor H.K. 213
Knmuapen u.H. 170, 175176, 178
Knmuencxn B.O. 1011, 14, 32, 60, 67, 8384, 313
Kotna A. H. 6
Kosnon A.A. 91
Konenxyp A.O.H. 189
Konecnnxona K.u. 281
Konecnnxon H.A. 281
Komaponcxn E.u. 163
Konparten H.K. 50, 222
Koncranrnn Hannonnu, nennxn xnxst 156
Koncranrnn, napt 36
Kopnennc e Fpmn 4041, 43
Koponnn K.A. 142
Komxnn-3axaptnn B.R. 63
Komxnn-3axaptnn P.R. 63
Kpa]r H.O. 224, 227
Kpnrep .A. 275
Kpnx A. 35
Kysmnuen u. 207
Kysneunx H. 37
Kypaxnn A.F. 102, 135
Kypaxnn F.H. 68
Kyparon A.A. 82
Kypcxn A. M. 7
Kyryson M.H. 148, 165, 171173, 176, 180181, 187, 196-198
Hamsop] M.H. 110111, 113
Heeen H.H. 100
Hepmonron M.R. 99, 104, 108, 111112, 114, 125, 237, 248252
Hepmonron R.H. 248249
Hxemnrpn I 4, 8, 14, 26, 60, 65
Hxemnrpn II 4, 8, 65
Hxemnrpn III 4
Hoanon-Pocroncxn H.H. 232
Honexo H.H. 146
Horanoncxn A.B. 213
Homonocon M.B. 9396, 106
Honyxnn A. 251
Honyxnn H.B. 132, 176
Hmnnr IV, repnor Ieccencxn 290
Hmonnx XIV 24-25
Hmonnx XVI 261
Maxapn, mnrpononnr Mocxoncxn 305, 307
Maxoncxn K.E. 213
Mamonron C.H. 141, 168
Mapnx ueoponna, nmneparpnna 62, 111, 147148, 185186, 236, 266, 285
Mapxon A.I. 213
Maprtnon A.A. 21
Map]a, nnoxnnx (Kcennx Hoannonna) 14, 17, 21, 65, 302303, 308
Marneen A.A. 24, 67
Meoxc Maxn 232, 234237
Men M.A. 286
Mexnenypr-Bnepnncxn K.H. 4445
Mentnnxon A.H. 199
Mentnnxon H.H. 224, 226
Mentnnxon C.H. 254
Mentxnop Iporn 232
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
Menenac A. 133
Menmnxon A.. 40, 73, 78, 83, 94, 254
Men u. 275
Memepcxn A. 60
Mnnmrnn .A. 108
Mnnnn K. 12, 162
Mnxann Hnxonaennu, nennxn xnxst 62, 266
Mnxanon A. 239
Mnxann Hannonnu, nennxn xnxst 53, 81, 111, 207
Mnxann ueoponnu, napt 34, 8, 1117, 21, 23, 5860, 63, 65, 263, 301, 303, 308
Mopnnnon H.C. 102, 134
Mopxon M.H. 171
Moposon F.H. 29
Moposon B.H. 13
Moposon M.A. 281
Moposon C.T. 281
Moconon H.C. 281
Mouanon H.C. 234, 240
Mposoncxn H.H. 91
Mypanten H.M. 108
Mypanten H.H. 132
Mxrnen H.B. 133
Haenon H.A. 282
Hanoneon Fonanapr 4, 148, 153, 156162, 164167, 170171, 173, 175177, 179, 183192, 195, 198,
208, 218, 262, 318
Haptmxnn A.A. 237
Haptmxnn A.H. 157
Harantx Anexceenna, napnna 46
Harantx Knpnnnonna, napnna 3637, 67, 72
Heontcnna A.C. 120
Hexpacon H.A. 224
Heuaen-Mantnon R.C. 283, 285
Hnxnrnn B. 32
Hnxona I 2, 24, 51, 53, 57, 62, 66, 87, 100101, 103105, 107, 109115, 118119, 121122, 125, 134,
191, 203204, 206208, 221, 224, 226, 229, 240, 250, 255, 318
Hnxona II 66, 114, 274, 278, 281283, 285, 287291, 295, 298299, 301303, 305, 307309
Hnxona Hnxonaennu, nennxn xnxst 266
Hnxon, apxnmanpnr 63
Honnxon H.H. 132, 175176
Hopon A.C. 269
Opesxon H.B. 165
Orapen H.H. 99, 108, 269
Ooencxn B.u. 136, 138, 258
Oneapn Aam 2728
Ontra Koncranrnnonna, nennxax xnxxna 281
Ontenyprcxn I.H., repnor 156
Onexymnn M.A. 215
Ocrponcxn A.H. 99
Hanen I 86, 111, 127, 131, 134, 147, 150155, 158, 160, 175, 197, 216, 254, 261
Hannenxo H.H. 73
Hacxant E.u. 221
Hamxon A.H. 255
Hamxon E. 254
Hamxon H.E. 253, 254
Herp I 24, 19, 2324, 28, 30, 3746, 48, 51, 53, 6670, 7284, 93, 104, 126, 155, 212, 254, 263, 301
Herp II 15, 47, 79, 84
Herp III 126, 152
Hnporon H.H. 99
Hn VII, nana Pnmcxn 184
Hnene H.A. 307, 310
Hnemeen H.C. 29
Horonn M.H. 116117
Hoxapcxn .M. 1012, 162
Hononxn Cnmeon 38
Honrannen .H. 255
Honropanxn C.. 269
Honyec Crenan 37
Honxxon H.C. 281
Honon K.C. 258, 281
Horemxnn I.A. 94
Hoxnncnen M.M. 141
Hpacxontx ueoponna, napnna 39, 41, 44
Hpacxontx Hnanonna, napnna 41
Hymxnn A.C. 6, 10, 76, 79, 81, 93, 103104, 115, 133, 136138, 142143, 162, 240, 244, 248, 252, 269
Htnxen M.H. 18, 29, 40, 44, 236-237
Paencxn B.u. 102, 108
Pasnn Crenan 59
Pasymoncxax M.I. 133, 137
Pasymoncxn A.I. 48
Pasymoncxn H.K. 133
Pamasanon H.A. 213
Pennn H.E. 99, 250, 267
Pe]opmarcxn A.H. 100
Poxxon C. 37
Posanon B.B. 293
Posepr X. 234
Pomanon .H. 7
Pomanon H.H. 7, 2629
Pomoanoncxn M.I. 84
Poccn K.H. 217
Poccnnn . 240
Pocronunn u.B. 24, 112, 147148, 150162, 164165, 167168, 170173, 175181, 184189, 191198
Pocronunn C.u. 195
Pyxannmnnxon H.M. 281
Pymxnnen-3aynacxn H.A. 80, 127, 258, 260
Pymxnnen H.H. 157, 253, 257, 259, 260, 262, 263, 264, 265, 271
Pynnu .H. 196
Pyxnon C.B. 276
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
Ptneen K.u. 102, 108
Pmpnx Bapxxcxn 3
Canrtxon B.u. 42
Canrtxon H.H. 162
Canrtxon H.C. 85, 120
Canrtxon C.A. 85
Camapnn A.. 308
Canynon C.H. 234
Cnepeen .H. 165
Cermp u.H. 167
Cemnpacxn, I.H. 213
Cepre Anexcanponnu, nennxn xnxst 66, 90, 281, 283, 287288, 290, 298
Ceuenon H.M. 99
Cnrnsmyn, xopont 8, 11
Cxauxon K.A. 269
Cxnn]oconcxn H.B. 99
Cxpennxax M.C. 280
Cnernpen H.M. 21, 51
Conarenxon K.T. 55, 141, 258, 268, 281
Cononten C.M. 1415, 84
Conyncxn . 80
Co]tx Anexceenna, napenna 3, 27, 3839, 6770, 7274, 313
Cnepancxn M.M. 102, 156158
Crapuencxn A.B. 260
Cracon B.H. 99, 194, 199, 206, 217
Croneron A.I. 99
Crontnnn A.E. 237238
Crpec n 39
Crpemnen T.H. 44, 83
Crpyxon H. H. 275
Cymapoxon A. 95, 230, 233
Cypnxon B.H. 213
Cycannn Hnan 13
Cymxona (Pocronunna) E. 124
Ctrnn H.B. 32
Tamancxn H.T. 254
Tenxxoncxn B.A. 311
Tnmepman upann 28
Tnmnpxsen K.A. 99-100
Tnxon, mnrpononnr Mocxoncxn 215
Toncrax C.A. 269
Toncro H.H. 132, 138141, 163, 207, 221, 269, 295
Toncro C.H. 139
Ton K.A. 51, 53, 204, 207, 209211, 213, 217, 224226, 229
Tpaxannoron H.T. 29
Tpennscxn, repnor 188
Tpertxxon H.M. 281
Tpn]onon T.H. 55
Typrenen H.C. 99, 269
Typrenen H.H. 108
Tyronmnn H.A. 147149, 185187
Tyuxon, H.A. 265
Tmpnn E.. 206
Vrpmmon I.H. 200
Vpycon H.B. 230234
Vxromcxn .B. 79, 259
Vmnncxn K.. 99
uaepxe K. 301
ueop Anexceennu, napt 3, 3738, 60, 65
ueop Hoannonnu, napt 6, 263
ueopon H.u. 257, 269
uentron R.M. 146
ueoopnr, apxnenncxon 13
unnaper, narpnapx (Pomanon u.H.) 8, 12, 14, 21, 62, 65
unnt . 250
uonnnsnn .H. 99
uoprynaron u.u. 100
upnpnx Bnntrentm III, xopont 194, 255, 257
up+nxnen Konnnn 137
Xapnronenxo H.H. 141
*censored*acxon A.M. 132
*censored*acxon M.M. 132, 144
Xonancxn B.A. 251
Xomxxon A.C. 117, 250
Hneraen A.H. 286
Hneraen H.B. 269, 279283, 285286
Hneraena M.H. 270, 285, 286
uaaaen H.. 136, 269
uanntrnn C.A. 99-100
uetmen H.H. 99
uepntmen 3.I. 51, 86, 127
uexon A.H. 99
unxon H.B. 141
unxon u.B. 269
unuaron A.. 284
Baxnonnrt u.H 70, 72
Banxnnn u.H. 238, 311312
Ban-Inpe A.H. 251
Bentpen C.H. 125, 279
Benanyrnn H.I. 281
Bnmxon A.C. 163, 167, 168, 195
Bmenen H.C. 209
Bocraxonnu .. 278
Bynanon H.H. 94
Bynanon H.H. 9396, 106
Bycxn Bacnnn, napt 6, 12, 14
Byxon B.I. 285
Benxnn M.C. 234
Ofpepakfupoean u onynukoean ua cafe : PRESSI ( HERSON )
Byxnn H.H. 141
3nrnnc H. 35
Rcrnnon H. 77, 78
Rcr Rnt 46
Rcynon u.u., rpa] Cymapoxon-3ntcron 91
xonnen H. A. 187, 189
xonnen H.H. 136
xyonnu A.H. 108
xynunxon B.H. 142
xymxnn H.. 108
non . 34

Mocxna npn Pouanonmx
K 400-nernm napcxo nnacrnn Pomanontx

Вам также может понравиться