Академический Документы
Профессиональный Документы
Культура Документы
2008
. .
,
?
2008
..
:
. / .. . : "",
2008. 140 .
,
, ,
, .
, , ,
, .
.
ISBN 978-5-98314-303-6
. . , 2008
viktor-rechkalov@mail.ru
, 2008
. . .
, ,
.
.
"" - : "".
,
. , ,
.
,
, .
,
, . ,
-.
. ,
,
. 2004
.
.
. . .
, . , ,
. ,
. .
, , ,
- , :
, , .
, . , , , , .
. . .
.
.
..
..
.
..
..
...
...
..
...
...
.
..
..
..
..
.
..
..
..
...
...
..
.
.. ,
..
..
.. ,
..
..
..
.
.
.
.
.
5
7
8
9
10
11
11
13
13
16
16
16
18
18
18
21
21
22
22
23
26
28
30
30
31
32
32
35
35
40
43
45
49
51
58
60
60
66
67
72
75
. . .
.
..
..
..
.. -
..
.
.
..
.
.
.
.
..
..
.
..
79
83
85
86
93
96
99
100
105
110
112
112
113
115
115
117
120
120
122
132
. . .
, .
, "" ,
. , , ,
, , .
, , ,
, , ,
. . , , , , , .
, , , .
.
.
. , . , , , : "
, , ", .
, , , -
. , ; , , . ,
, .
, , ,
, . ,
, .
,
, . ,
.
.
, , .
25.01.2008
. . .
.
, . .
. .
, , , , ,
..
.
, , , ,
.
.
. , , , , ,
, ,
.
, ,
. , , .
,
. - ,
. , , , ... . , . , , .
, ,
, , ,
. , , ,
, , . , , .
, ,
, , .
. , , . , ,
. . . ,
.
. . .
[1, 9, 12,14]. ,
.. :
" ,
" [14, . 88].
, ,
, , .
"".
-, ,
, , ,
. , , . , .
. ,
, .
, .
, . ,
. ,
.
.
" ", . ,
, , , ,
.
-, , .
, , , . .
, , .
, , .
.
, .
. , ,
.
, ,
, , , .
. . .
(1)
, , .
a
A
. 1
:
, ,
a . A , B ,
AB .
(2)
.
:
a a a , AB
AB .
(3)
,
.
(4)
,
, .
,
, . .
(5)
, ,
.
.
, , .
. , , . 0 . 0=0 .
. .
10
. . .
,
. ,
, .
, , . .
, , ,
. , , .
..
(6)
,
, .
(. 2).
a
c
b
a
a2
c=ab
c=ab
a1
a3
an
b = a1 a2 a3 a n
. 2
1. ()
a b = b a
2. ()
a
b c = b b c
.
..
(7)
a a , a , a , 0 , a , 0 . =0 a = 0
, a = 0 .
, a=1a .
,
. a= AB ,
b = BA = 1 AB=1 a=a . a
a .
AB
B
BA
11
. . .
.3
, . ,
, ,
. .
1. ()
1 2 a= 1 2 a
2. ()
1 2 a = 1 a 2 a
3. ()
a b = a b
, ,
.
(8)
,
6 7, .
, , , , . (-, , .) , ? ? . ,
, .
. : , , , ..
, . ? ,
. , ,
, ,
, . , , ,
, .
. ,
.
(9)
,
, , :
1. a b = b a ;
5. 1a = a;
a
c
=
a
b
c
2.
;
6. 1 2 a = 1 2 a ;
3. a 0 = a;
7. a b = a b ;
4. a a = 0 ;
8. 1 2 a = 1 a 2 a ,
.
12
. . .
,
P n = a n x n a n1 x n1 a n 2 x n 2 a 2 x 2 a1 x 1 a 0, - a = [ a 1 a 2 a 3 ]
[]
a1
- a = a 2 .
a3
"" ,
, .
, ,
, , .
.
"" "projectio" .
, , ,
(. 4).
. 4
, . 4 . , . ,
. , .
..
, , ,
.
e.
. 5 A, BC a L.
C
L
A'
B'
C'
. 5
13
aL
. . .
A, L, e . A
L e A' , L , A
e.
(11)
a = AB , L, e . a L e
a L = e L a , A' B' . A' B '
a = AB L.
, , : ,
. ,
. ,
.
(12)
, ,
.
(13)
, "+",
, "", .
,
, "" , :
a L = e L a .
.
. , ,
,
, , ,
.
.
, .
, .
14
. . .
.
. (. 6).
A1
A4
e
A0
A3
A2
L
A' 0
A' 2
. 6
. 6 , :
A 0 A 4 = A0 A 1 A1 A2 A2 A 3 A 3 A 4 ,
A' 0 A' 4 = A' 0 A' 1 A' 1 A' 2 A' 2 A' 3 A' 3 A' 4 ,
.
:
A' 0 A' 4 = e L A0 A 4 ;
A' 0 A' 1 = e L A 0 A 1 ;
A' 1 A' 2 = e L A 1 A 2 ;
A' 2 A' 3 = e L A 2 A3 ;
A' 3 A' 4 = e L A 3 A 4 .
,
A' 0 A' 4 = e L A0 A 4 = e L A 0 A1 A1 A 2 A2 A3 A3 A4 =
= e L A 0 A1 e L A1 A2 e L A 2 A3 e L A3 A4 .
,
:
e
L
i=n
i=n
i=1
i=1
ai = e L ai .
. L 0
, L . -. a i L
e
e
0
: L a i = s i L a i L , s .
i=n
i=n
e
e
L ai = L a i ,
i=1
i=n
e
L
i=1
i=n
ai = s L ai L
i=1
i=1
i=n
si e L ai
i=1
L0 . ,
, . ,
e
L
i=n
i=n
i=1
i=1
ai = e L ai .
:
15
. . .
i=n
i=n
i=1
i=n
i=1
i=n
i=1
i=1
e
L
ai = e L ai ;
(1)
e L ai = e L a i .
(2)
, , ,
, . , .
, , ,
, , . , , .
..
. A' A e ,
(. 7, ).
A
e
A
A'
A'
B'
B
e
)
. 7
AB A' B ' (. 7, ),
A' B' A B .
, , .
e1
L
A"
e2
B"
A'
B'
. 8
16
. . .
AB e 1 , L. . 8 . , A'B' , e 2 ( e 2
) L. A''B'' ,
. , . :
. ,
.
A''B'' ( AB L) . , A'' ,
A , A' A'' L. ,
e 1 e 2 . e 1
e 2 .
, .
(14)
e ,e
: L a L a .
. ,
, . ( "" )
e ,e
, "" : L a L a . ,
, (1), "" , :
1
1.
i=n
i=n
ai = L ai ;
i=1
i=n
(1*)
i=1
i=n
2. L a i = L a i .
i=1
(2*)
i=1
, .
..
,
, . ,
.
. ,
. , , ,
, , , , .
17
. . .
, , , , .
, : a = e a a .
A'
B
B'
. 9
.
(. 9):
e a
AB = AB = A'B' .
AB L L ,
L ( h 1 , h 2 ) AB (
10).
h2
B'
h1 A'
. 10
:
L
L AB =
AB = A'B' ;
L
L
L AB = L AB = sA'B' , s
.
"".
, : 18
. . .
, "" ,
, ,
"" .
.
"" .
, , .
,
.
,
.
.
1. .
:
L ab = L a L b ;
i=n
i=n
i=1
i=1
L ai = L ai .
2. a
a .
L a = L a .
, , " " .
3. a L
cos , a L (. 11).
.
B
B"
A
A'
B'
. 11
A B (, ) L . A'B'
AB : A'B' = L AB . AB
, A A' .
19
. . .
A'B'' L . , AB A'B''
A'B' . A'B'' , , , L A'B'' = s A'B' ,
s "" "". A'B' , ,
A'B'' cos :
L A'B'' = s A'B' = A'B''cos .
,
AB = A'B''
L AB = L A'B'' , L a = acos .
20
. . .
, , . , :
"... . ,
( ), ( ).
, , .
,
" [13, . 103].
..
(15)
, .
, "" . . ""
, ,
, .
, , , .
, ,
, .
a b : a = b , .
(16)
, , e 1 ,
1
a = a e 1 .
e 1 , a 1 a . "" . e a
a
1
1
, a = s
. , a =
.
e 1
e1
, , ,
.
21
. . .
..
(17)
, .
, , .
(18)
, ,
1
a = a e 1 , a , . , e 1 e 2 ,
1
2
a = a e 1 a e 2 . e 1 e 2 , a 1 a 2
a .
, a , e 1 ,
e 2 , e 2 ,
e 1 (. 12).
e1
e2
e2
e1
e2
e1
. 12
e2
e1
, a = e a e a .
1
2
, a = a e 1 a e 2 . ,
e
e
e a
e a
1
2
, a =
.
(3)
a =
e 1
e 2
1
..
,
. ,
. , ,
.
22
. . .
e1 ,e2
e3
a
e3
e2 , e3
e a
e1
e2
e3 , e1
e2
. 13
, "" , a e 1 , e 2 e 3
( e 2 , e 3 ), ( e 3 , e 1 ) ( e 1 , e 2 ) (. 13). , :
e ,e
e ,e
e ,e
1
2
3
a = e a e a e a = a e 1 a e 2 a e 3 .
:
2
i= 3
a = a e1 a e2 a e3 = ai ei .
i= 1
, . . . i
, : a = a e i .
, , . i ,
, .
. 1, 2, 3. , .
, , , i 1 2, 1.
. , , . , ,
, , -
.
.
..
(19)
a 1 , a 2 , a 3 , a n ,
1 , 2 , 3 , n , :
1 a1 2 a 2 3 a 3 n a n = 0 .
23
. . .
, , .
:
1. , .
, a 1 , a 2 , a 3 . 1 a1 2 a 2 3 a 3 = 0
, 1 , 2 , 3 . , ,
10 . :
a 1 = 2 a 2 3 a 3 = 2 a 2 3 a 3 . , a 1 , a 2 , a 3
1
1
, , , . ,
a 1 , a 2 , a 3 .
, a 1 , a 2 , a 3 , , . , .
1.
a 1 , a 2 , a 3 . , ,
. : 10 0a 2 0a 3 = 0 .
2.
a 1 , a 2 , a 3 , . , , . , a 1 = a 2 , , ,
:
1a 1 a 2 0a 3 = 0 .
3.
a 1 , a 2 , a 3 , . , . ,
a 1 = 2 a 2 3 a 3 , , : 1a 1 2a 2 3a3 = 0 .
2. .
.
1.
. , ,
.
1 , 2 , 3 , 1 a1 2 a2 3 a 3 = 0 . 1 a1 2 a 2 3 a 3 0a 4 = 0
2.
. a 1 = 2 a 2 3 a 3 4 a 4 ,
, 1a 1 2 a 2 3 a 3 4 a 4 = 0 .
, .
, , . , .
24
. . .
, ,
,
, .
.
(20)
.
.
, .
(21)
a 1 , a 2 , a 3 , ... a n
1
2
3
n
a = a e 1 a e 2 a e 3 a e n e 1 , e 2 , e 3 ... e n a .
, , ,
. ? ,
.
.
, ?
, , ?
- ,
. , -. ""
- . ,
, .
, , , ? .
.
, - -
(8).
, ,
a1
0
0
1
0
2
a = a3 , e 1 = 0 , e 2 = 1 , e 3 = 0 , e 4 = 0 .
0
0
1
0
a
4
0
0
0
1
a
[ ] [] [] [] []
, ,
, a e 1 , e 2 , e 3 , e 4 :
25
. . .
[ ] [] [] [] []
a1
2
a
a = 3 = a1
a
4
a
1
0 a2
0
0
0
1 a3
0
0
0
0 a4
1
0
0
0 = a1 e a 2 e a3 e a 4 e = ai e
1
2
3
4
i.
0
1
, .
.
, ,
. . ,
, .
, . , - ,
, , . , , -
.
, , , .
: , , , .. .
, ,
. , , , -: i
, j , k (. 14).
z
k a
k
i a
j a
j
. 14
, , .
:
1. .
26
. . .
,
,
, .
2. .
,
, . . 14
.
.
3. ,
.
4. , ,
, , .
:
5. a , b c , , ,
(. 15).
c c
a
a
b
. 15
, ,
, , .
i () x, j () y, k ()
z.
,
.
a (. 14).
a x = i a , a x = i a ;
a y = j a , a y = j a ;
a z = k a , a z = k a .
, a
:
a = i a j a k a = a x i a y j a z k .
a , . 14,
: a = a 2x a 2y a 2z .
a i, j k x , x
z
27
. . .
:
a = i acos x j acos y k acos z a = ai cos x j cos y k cos z .
, a , , -, . -
: a 0 - a .
a = ai cos x j cos y k cos z a = aa 0 ,
a 0 = i cos x j cos y k cos z .
, -, .
, M, . ( M x , M y M z ) - : r M = M x i M y j M z k .
bx
ax
A a y B b y , az
bz
, ,
AB = r B r A (. 16).
[] []
B
AB
A
r A
r B
y
i
. 16
- , :
AB = r B r A = b x i b y j b z k a x i a y j a z k =
= b x a x i b y a y j b z a z k .
, , A B, .
..
.
.
,
. , , , .
: a = { a 1 , a 2 , a 3 } . , ,
, ,
28
. . .
.
.
{ a 1 , a 2 , a3 } -, , -
[]
1
a
1
2
3
: [ a a a ] a 2 .
3
a
,
. , :
[]
1
a
1
2
3
1
2
3
a = { a , a , a } = [ a a a ] = a2 .
3
a
, , .
[]
1
a
1
2
3
, , [ a a a ] a 2
3
a
, . , , , . ,
.
, . , , , . ,
, .
,
. ,
. , , :
[]
1
a
1
2
3
1. A [ a a a ] , A a 2 .
3
a
. , , .
.
1
A
: A, A [ 1 2 3 ] ,
2 .
3
[]
2.
[]
1
a [ a1 a 2
[]
1
a
a
2
2
3
1
2
3
a ] , a a , AB [ a a a ] , AB a .
3
3
a
a
29
. . .
[]
1
: a , a 2 , AB [ 3 4 5 ] .
3
, ,
"" " = " "" .
, ,
4
1
3
4
1
3
a b = { 4,5,6} { 1,2,3 } = a 5 b 2 = c 3 =
5 2 = 3 .
6
3
3
6
3
3
: "
".
"",
"" . ,
, , , ,
.
[] [] [] [] [] []
..
, , :
1. .
.
a b = a x i a y j a z k b x i b y j bz k =
= a x b x i a y b y j a z b z k .
.
ax
bx
a x bx
ax
bx
ax bx
a b = a ay b b y = c a y by =
ay by = ay by .
az
bz
a z bz
az
bz
az bz
[] [] [ ][][][ ]
2. .
.
a = a x i a y j a z k = a x i a y j a z k .
.
ax
ax
ax
ax
a = a a y = a a y =
ay = ay .
az
az
az
az
[] [ ] [][ ]
..
"" ,
(1843 .), . , , , . , . , .
30
. . .
(22)
, .
:
ab = abcos .
, , , .
F , ,
, A, , : A = F .
.
a b = b cos
b a = a cos ,
,
:
ab = a a b = b b a .
1. , .
a b .
ab = abcos = 0 , cos = 0 , , a b .
, ab = 0 . ,
. ,
. ,
, , , , . , ,
.
2. ().
ab = ba .
3. .
ab = ba
.
4. ()
.
ab c = ab ac .
, , .
a
2
c
bc
1
b
. 17
31
. . .
(. 17), ab c = ab ccos ,
ab ac = abcos 1 accos 2 . . 17, ,
, .
.
ab c = a a b c = a a b a c =
= a a b a a c = ab ac .
, .
, .
.
ii = iicos 0 = 1 jj = kk = 1 .
ij = i j cos = 0 jk = ki = 0 .
2
i
i 1
j 0
k 0
j
0
1
0
k
0
0
1
: ab = a x b x a y b y a z b z .
,
ab = a x i a y j a z k b x i b y j b z k .
, :
ab = a x b x a y b y a z b z .
..
a .
:
aa = a x i a y j a z ka x i a y j a z k = a 2x a 2y a 2z
, aa = a 2 = aacos 0 = a2 , ,
a2 = a 2x a 2y a 2z a = a 2x a 2y a 2z .
32
. . .
AB
k
y
i
. 18
[] []
ax
A a y
az
bx
B b y , l
bz
. - r A r B ,
AB = r B r A . AB . ,
bx
ax
bx a x
l = AB = r b y r a y = r b y a y
bz
az
bz az
[ ] [ ] [ ]
= b x a x 2 b y a y 2 b z a z 2 .
l AB , :
l AB = b x a x 2 b y a y 2 b z a z 2 .
. : -, ,
-, .
.
d =ba
b
c =ab
. 19
33
. . .
a b (. 19), .
2
a b = a b2 = a ba b = a 2 b 2 2 ab
2
a b = a b2 = a ba b = a 2 b 2 2 ab .
, :
2
2
a b a b = 2 a 2 2 b 2 = 2a2 2b 2 .
, .
, .
.
b
c=ba
. 20
a b (. 20), b a .
2
b a = b a2 = b ab a = a 2 b 2 2 ab
: b a2 = a 2 b2 2 a b cos .
, a b .
34
. . .
.
.. ,
, ,
, . , . .
. . , .
, ,
[19], .
, ,
, . .
, ,
.
, , . , ,
. , . .
.
1. .
y
b
a
S1
S2
S3
a
b
a
b
b
a
S4
x
. 21
a x, b y. . 21
.
a b :
35
. . .
[] [
[] [
]
]
[]
[]
[]
[]
ax
sa x a
a
1
=a
=
= sa x a
;
sa x
0
0
0
0
0
0 = sb b 0
b=b 0 =b
=
sb y
.
y
by
sb y b
b
1
a b , sa x .
, , ,
. .
.
a=a
1.
2.
3.
4.
S 1 = ab = a x b y ;
S 2 = ab = a x b y = a x b y ;
S 3 = ab = a x b y = a x b y ;
S 4 = ab = a x b y = a x b y .
.
, S = ab = a x b y .
: -
. . 21. , S = a x b y , a b . , , a b .
.
(23)
, a b ,
, a b .
, a b ,
, , .
: S a , b = a x b y . ""
S , ,
, .
, , , , , , S a , b = S b , a . S , , S a , b = S b , a .
, , , , . , , .
21, (. 22).
36
. . .
y
a
b
S1
S2
S3
j
i
S4
x
. 22
a b :
0
0 = sa a 0
a=a 0 =a
=
sa y
;
y
ay
s a y a
a
1
b=b
[] [
[] [
]
]
[]
[]
[]
[]
bx
sb x b
b
1
=a
=
= sb x b
.
sb x
0
0
0
0
.
1. S 1 = ab = a y b x ;
2. S 2 = ab = a y b x = a y b x ;
3. S 3 = ab = a y b x = a y b x ;
4. S 4 = ab = a y b x = a y b x .
, , ,
.
: S a , b = a y b x .
, , , -
.
a b
a b
S a , b = a x b y a y b x = x x = det x x = a , b = a , b .
a y by
ay by
, , ,
, , , .
, , , . , , ,
.
a b
a bx
, x x , det x
, a , b , a , b
a y by
ay by
, , a b
. x x = a x b y a y b x a y by
.
,
.
[ ]
37
. . .
2. b x; a .
, , a b (. 23).
B a
B'
C'
b
b'
A
. 23
b b ' = b a ABCD AB'C'D . . , . , : S a , b = S a , b' = S a , b a . , S a , b = S a ' , b = S a b , b . . , .
a b , ,
b x (. 24).
y
b
a
a'
b
x
. 24
a a ' = a b , a '
x. , , b x. S a , b = S a ' , b . a ' .
ax
bx
a 'x
a =
, b=
, a' =
, ay
by
ay
:
a 'x
a
b
a' =
= x x , , :
0
ay
by
ay
ay
a x b y a y b x
1. =
a ' x = a x b x =
.
by
by
by
a x b y a y b x 1
, a ' x =
.
by
0
[] []
[ ][] []
[ ]
[]
. . .
y a'
b
b'
a'
. 25
b ' .
a x b y a y b x 1
bx
0
a ' x =
, b=
, b' =
,
b'y
by
0
by
:
a b a y b x 1
b
0
b' = b a' =
= x x y
.
by
b'y
0
by
, b ' y = b y . ,
0
b' =
.
by
, ,
a b , , a '
b . :
a b a y b x
a bx
S a , b = S a ' , b' = a ' x b' y = x y
b y = a x b ya y b x = x
.
by
ay by
, :
a b
S a , b = a x b y a y b x = x x = a , b = a , b .
a y by
, :
3. b x, a .
b x,
a ' = a b , . ,
. 26.
[]
[]
[ ] []
[ ]
[]
[]
y
a'
b'
a
b
. 26
a a ' = a b , y.
0
, a ' =
. a ' b :
ay
[]
39
. . .
0 bx
= a , b = a , b .
ay 0
, :
a b
S a , b = a x b y a y b x = x x = a , b = a , b
a y by
.
S a , b = S a ' , b = a y bx =
. , . a b , , ,
. , a b ,
! , , . a b ,
i j, , , .
,
.
..
,
. , ,
.
, S a , b = a x b y a y b x
.
a b (. 26).
OABC.
y
by N
ay
O
B
A
EFM
x
D G
ax
bx
. 27
BC x D. ,
OABC OAMD . , OAMD ONED.
ONED, , ONFG,
EFGD. , S OABC = S ONFG S EFGD .
40
. . .
DG =
.
GF
FH
by
bx
by
a ybx
b = a y b x . EFGD: S EFGD =
by y
:
S OABC = S ONFG S EFGD = a x b y a y b x .
, , :
a b
S a , b = a x b y a y b x = x x = a , b = a , b .
a y by
1. ,
.
a x b x
a b
= a x b y a y b x = a x b y a y b x = x x .
a y b y
ay by
D
C
a
a
B
. 28
,
, (. 27).
2. a , b
a , b = a ' a '' , b , a , b a ' , b
a '' , b :
a , b = a ' a '' , b = a ' , b a '' , b .
F
a ''
B
a'
A
E
C
a
D
. 29
41
. . .
4. , .
.
5. , a x bx
a b a x
= x x
, :
.
a y b y a y b y a y
.
.
a x b x a x
= a x b y a y a y b x a x =
a y b y a y
a b
= a x b y a y b x a x a y a y a x = a x b y a y b x = x x .
ay by
6. .
: "" , , .
7. . 6 1.
8. .
1 0
=1.
0 1
9. :
ax 0
= axby 1 0 = ax by .
0 1
0 by
10. .
b
a x b x x a x
a x bx
ax
a 0
=
= x
= ax by .
0 by
bx
0 by
0 b y 0
ax
a b
: x x = a x b y 0b x = a x b y .
0 by
11. , .
42
. . .
a x bx
a ay
= x
.
a y by bx by
, : ,
, .
, ,
.
..
, ,
.
1. , .
C
D
b
d=
c
a
1
b a
2
B
. 30
.
1
1
c = b a a = b a ;
2
2
1
1
ax
ax bx
2
2 = 1 a x bx
S ABD = S a , c =
;
1
1
2 ay by
ay
a b
2 y 2 y
1
1
a x bx bx
1 ax bx
2
S ADC = S c , b = 2
=
,
1
1
2 ay by
a b by
2 y 2 y
, , S ABD = S ADC .
2. , .
, , .
E b
d
A
a
D
. 31
43
. . .
ABC AED . ,
(. 30).
a = AC , b = AB , c = AD , d = AE . a c ,
c
d
c = a , c = c a = a . d = b .
a
b
c
d
ax
bx
ax bx
c d a x b x cd
a
b
S a , b =
=
=
S a , b .
, S c , d =
ay by
c
d
a b a y b y ab
a
b
a y b y
S AED AEAD
S c , d cd
=
=
,
=>
.
S a , b ab
S ABC ABAC
3. .
, , .
e
D
. 32
, ,
S ABD ac a
=
= .
:
S ADC cb b
d
b a =
: c = a
d e
d
d
e
d
=a
b
a=
a
b.
d e
d e
de
d e
e
d
ax
ax
bx
d ax bx
d
e
d
e
=
: S ABD =
;
e
d
d e ay by
ay
a
b
d e y d e y
e
d
ax
bx b x
e a x bx
d
e
d
e
S ADC =
=
,
e
d
d e a y by
a
b b
d e x d e y y
S ABD d
= .
, ,
S ADC e
, :
S ABD d
a
= = , .
S ADC e
b
44
. . .
. , , , , .
.
.. ,
- ? ,
. . . , ,
. . -
...
, . , , , - . , , .
, , , . , , . , . ,
.
, , .
, a , b c (. 33).
z
a
c
a
b
a
b
c
c
b
c
b
c
c
c
b
a
y
. 33
, , : V = a x b y c z . a x b y c z
, ; , . , ,
, .
45
. . .
(24)
, , , , , , .
, a , b c ,
V a , b , c , "" V a , b ,c = V a , b , c .
.
a y z. . 48. , , , .
, , , - .
, , ,
. , , ,
.
:
,
.
d
c
c
b
a
. 34
, ,
. 31. c c ' = c d . d
, , ,
a b . : d = 1 a 2 b . , , c c ' = c 1 a 2 b . , , .
, ,
, .
, , . , V a , b , c = V a , b , c' .
.
46
. . .
c
c
y
a
x
y
b
a
x
. 35
a , b c .
. . 35 , .
, .
1.
, , c , z.
z, . c
c ' = c 1 a 2 b . .
cx
ax
bx
0
c=
0 = c y 1 a y 2 b y .
c 'z
cz
az
bz
[ ][] [] []
0 = c x 1 a x 2 b x
0 = c y 1 a y 2 b y ,
c ' z = c z 1 az 2 bz
, :
a b c a y bz c x a z b x c y az b y c x a y b x c z a x b y c z
c'z = x y z
, a x b y a y bx
[]
, , c ' =
0 ,
ax by ay bx
1
= a x b y c z a y bz c x a z b x c y a x b z c y a y b x cz a z b y cx .
, , , z. , ,
, ,
a , b : a x b y a y b x = S a xy , b xy (. 36).
47
. . .
z
a
ax
x
ax
bx
by
bxy
a xy
. 36
a b , z, , , .
, .
. 35 ( ). , b b ' , y. ,
, y. .
bx
ax
0
0
b ' = b 1 a 2 c ' =
b ' y = b y 1 a y 2 c ' 0 .
1
0
bz
az
[ ] [ ] [ ] []
2 c ' = , :
0 = bx a x
b' y = b y a y
0 = bz a z
, :
[]
a x b y a y bx 0
axby a y bx
b'y =
b' =
1 .
ax
ax
0
, y, a x .
: , , a , x (. 35, ). , . a
ax
a 'x
0
0
a ' = a 1 b' 2 c ' =
=
c
'
0
ay
0 .
1 b'y
2
1
0
0
az
[ ] [ ] [ ] []
, , a ' x = a x , :
1
a' =
ax 0 .
0
,
a ' , b ' c ' ,
[]
48
. . .
= ,
ax
ax by a ybx
,
V a , b , c = a x b y c z a y b z c x a z b x c y a x b z c y a y b x c z a z b y c x .
a , b c ,
, .
,
z? . x. , , c ' , . ,
, , . , a ' , b ' c ' . ,
,
0
bx
0
a=
0 ,
ay , b =
0 c=
cz
0
0
V a , b , c = 00c z a y0c x 0b x0 000 a yb xc z 000
[] [] []
..
(25)
= a x b y c z a y bz cx a z b x c y a x b z c y a y b x c z a z b y cx
.
. , :
a x bx c x
a x bx cx
a y by cy = a y b y c y =
a z bz cz
az bz cz
= a x b y c z a y b z c x a z bx c y a x bz c y a y bx c z a z b y c x .
[ ]
, ,
a , b , c .
.
49
. . .
ax bx cx
V a , b , c = a , b , c = a y b y c y .
az bz cz
, . , ,
. .
, .
.
, ,
= a x b y cz a y bz cx a z b x c y a x b z c y a y b x cz a z b y c x =
= a x b y c z b z c y a y b x c z b z c x a z b x c y b y c x .
:
a x bx c x
a y b y c y = a x b y c z b z c y a y b x c z b z c x a z b x c y b y c x .
az bz cz
,
:
a x bx c x
b c
b c
b c
a y b y c y = ax y y a y x x az x x .
bz cz
bz c z
by cy
az bz cz
. . , .
. -
. ,
:
. ,
, , . , :
a1 b1 c1 d 1
a 2 b2 c2 d 2
=
a3 b3 c3 d 3
a 4 b4 c4 d 4
b2 c2 d 2
b1 c 1 d 1
b1 c 1 d 1
b1 c1 d 1
= a 1 b 3 c 3 d 3 a 2 b3 c 3 d 3 a 3 b 2 c 2 d 2 a 4 b 2 c 2 d 2 .
b4 c4 d 4
b4 c 4 d 4
b4 c 4 d 4
b3 c3 d 3
,
, .
50
. . .
, , , . ,
a x bx cx
a y b y c y .
az bz cz
V a , b , c = a , b , c . , , , .
..
, :
, , .
. . , .
, .
, - ,
. , , - . , ,
. .
, , , , -
. , , . ,
, , . .
, .
. . , .
, ,
.
, , , , . , , .
:
, ,
( , ). , , . , "-
,
, ".
51
. . .
. . , , ,
, , -
- , , .
, , , ,
, , - .
.
,
. ,
, .
, ,
. ,
, . .
- , . , , , . , , , , ,
, , .
, . . ,
.
, .
, .
: ,
.
, , . ,
.
,
.
cx ax bx
cx 0 0 a x bx
V c , a , b = c , a , b = c y a y b y = 0 c y 0 a y b y =
cz az bz
0 0 c z a z bz
1 a x bx
0 ax bx
0 ax bx
= c x 0 a y b y c y 1 a y b y cz 0 a y b y =
0 az bz
0 az bz
1 a z bz
, :
1 a x bx
0 a x bx
0 ax bx
= c x i c y j c z k 0 a y b y i 1 a y b y j 0 a y b y k =
0 a z bz
0 az bz
1 a z bz
1 ax bx
0 a x bx
0 ax bx
= c 0 a y b y i 1 a y b y j 0 a y b y k
0 a z bz
0 a z bz
1 az bz
52
. . .
1 ax bx
0 ax bx
0 a x bx
V c , a , b = c , a , b = c 0 a y b y i 1 a y b y j 0 a y b y k .
0 az bz
0 az bz
1 a z bz
, V c , a , b
c ,
a b .
a b ab .
, a b
1 ax bx
0 a x bx
0 ax bx
ab = 0 a y b y i 1 a y b y j 0 a y b y k .
0 a z bz
0 a z bz
1 az bz
, ,
.
, :
a b
a b
a b
ab = y y i x x j x x k .
az bz
a z bz
ay by
, .
, ,
.
i ax bx
ay by
a x bx
ax bx
ab =
i
j
k = j a y b y , ,
az bz
a z bz
ay by
k a z bz
:
i ax bx
ab = j a y b y .
k az bz
(26)
a b
a b
a b
ab = y y i x x j x x k
az bz
a z bz
ay by
i
ab = j
k
.
53
ax bx
ay by
az bz
. . .
. , . , i j , .
,
j a y by
i ax bx
ab{ j i k } = i a x b x = j a y b y = ab{i j k } ,
k a z bz
k az bz
ab{ i j k } {ijk},
ab{ j i k } {jik}.
ab{ j i k } = ab{i j k } .
,
ab .
:
cx ax bx
V c , a , b = c , a , b = c y a y b y = c ab .
cz az bz
cab ,
, , :
c x a x bx
cab = c y a y b y .
cz az bz
.
.
1.
c x a x bx
cx bx ax
bx c x a x
cab = c y a y b y = c y b y a y = b y c y a y =
cz az bz
cz bz az
bz cz a z
= bca = cab .
2.
.
3. , .
4. ,
.
, ,
abc = a b c [10, . 110] abc = a b c [12, . 65]. , , 54
. . .
, , :
abc = a , b , c . ,
, .
, .
. . , . ,
. . :
? ; ?
. . .
, ,
, .
n
h
a
n
. 37
-, ,
ay by
a b
a bx
i x x j x
k =
a z bz
az bz
ay by
ax ax cx
a y by
a x bx
a x bx
= ax
ay
az
= ay a y cy = 0
a z bz
az bz
a y by
az az cz
, : bab = 0 , ab a b . , , (. 37).
-, cab = cabcos = hab ,
h .
:
cab = V c , a , b = h S a , b ,
S a , b , , , a b .
, ab ,
. nn, aab = a x i a y j a z k
55
. . .
. ,
.
c , a b ,
cab = cabcos = V c , a , b0 .
c , a b ,
cab = cabcos = V c , a , b0 .
, ab , a b .
.
(27)
ab a b , :
1. .
2. a b .
3. ab , a b .
, (. 37). :
2().
ab = absin .
. . ,
" " ? , , . , , .
. , , .
.
(28)
ab a b , :
1. .
2. a b .
3. ab , a b (
), .
,
.
, , ,
. , , () .
,
.
. : 56
. . .
,
? . ,
. . . ,
. ,
, .
.
.
.
1. a b , a b .
,
a b
a b
a b
ab = y y i x x j x x k = 0 , , , az bz
a z bz
ay by
, :
a y = k1 by
a x = k 2 bx
ax = k 3bx
;
;
.
a z = k 1 bz
a z = k 2 bz
a y = k3 by
,
a x = k bx
a y = k b y , .
a z = k bz
.
2. . , .
ab = ba .
3. .
ab = ab = a b , .
4. .
a bc = ac bc .
.
a by cy
a bx cx
a bx c x
a bc = y
i x
j x
k
a z b z cz
az bz cz
a y by c y
,
a c
a c
a c
a bc = y y i x x j x x k
az cz
az cz
ay cy
b c
b c
b c
y y i x x j x x k = ac bc .
bz c z
bz c z
by cy
57
. . .
..
, ,
.
,
ii = j j = kk = 0 , i j = i jsin 90 = 1 ,
, ,
jk = 1 , ki = 1 .
.
i j i j, ,
z. ,
z. ,
i j = k , , ,
jk = i ;
ki = j .
, , , .
i
j
k
i
0
-k
j
j
k
0
-i
k
-j
i
0
" " (. 38).
k
k i = j
i
i j = k
k
j k = i
i k = j
k j= i
j i = k
k
i
. 38
, , , . ,
, , ,
, . , -1.
, .
.
ab = a x i a y j a z kb x i b y j b z k =
= a x b x i i a x b y i j a x b z i k
a y bx ji a y b y j j a y b z jk
a z b x ki a z b y k j a z b z kk =
58
. . .
= 0 a x b y k a x bz j a y bx k 0 a y b z i a z b x j a z b y i 0 =
= a y b z a z b y i a x b z a z b x j a x b y a y b x k =
a by
a bx
a bx
= y
i x
j x
k.
a z bz
a z bz
ay by
, . ,
,
, .
59
. . .
.
. , .
. , . ,
.
,
,
.
. ,
,
. , .
, . ,
, . ,
, , .
e 1 , e 2 e 3 . ,
e 1' , e 2 ' , e 3' .
,
.
e i' i ' - ()
i'
, e i i - ()
(. 39).
i
k
. 39
60
. . .
. :
e i' = e i i' e i e i = e i ' i e i' .
, a :
a = a 1 e 1 a 2 e 2 a 2 e 2 = a i e i ; a = a 1 ' e 1' a 2 ' e 2 ' a 3 ' e 3 ' = a i' e i ' .
.
a = a1 e1 a 2 e2 a 2 e2 =
= a 1 e 1' 1 e 1 ' e 2 ' 1 e 2 ' e 3 ' 1 e 3 '
a 2 e 1 ' 2 e 1' e 2' 2 e 2' e 3 ' 2 e 3 '
a 3 e 1' 3 e 1 ' e 2 ' 3 e 2' e 3 ' 3 e 3' =
= e 1' 1 a 1 e 1' 2 a 2 e 1' 3 a3 e 1 '
e 2 ' 1 a 1 e 2 ' 2 a 2 e 2 ' 3 a 3 e 2'
e 3' 1 a 1 e 3 ' 2 a 2 e 3 ' 3 a 3 e 3 ' =
= e 1 ' i a i e 1' e 2 ' i a i e 2 ' e 3 ' i a i e 3 ' = e i' i a i e i '
, , a ,
.
a
.
[][
][ ] [ ] [
][ ]
a 1'
a2' .
a 3'
, , . ,
, , . ,
61
. . .
. , :
[][
][ ] [
][
][ ]
a 1'
a2' .
a 3'
2'
3'
1
1
2'
3'
2
2
2'
3'
3
3
][
1'
1'
2'
2'
3'
3'
][ ]
1 0 0
= 0 1 0 = E , E,
0 0 1
, . ,
.
, , .
.
i'
i
i'
: e i e j ' = j ' . , , "
". :
i k = 1, i = k .
0, i k
, , , , , , .
, ,
.
. ,
.
, .
.
[[ ][ ][ ]] [[ ][ ][ ]]
e1 ' 1
e1 ' 2
e1 ' 3
e2 ' 1
e3 ' 1
e 2' 2
e3 ' 2
e2 ' 3
e3 ' 3
e1
e2
e3
= [ e ' ] ;
e 1 1'
e1 2 '
e 1 3'
e2 1 '
e 3 1'
e 2 2'
e3 2 '
e2 3 '
e 3 3'
e 1'
e2 '
e3'
= [ e ' ] .
( ) .
.
62
. . .
[] []
1
1'
a
a
'
2
2'
a=
a =[ a ] =
a =[ a ].
3
3'
a
a
.
[ a ] = [e
'
[ e ' ] [ e ] : , , ,
'
. , [ e ' ] , [ e ] E .
'
ABC (. 40).
AD CE. ""
e 1 e 2 , AB AC . e 1' e 2 ' OB OD . , .
C
e2
e 2'
e1 '
A
F
e1
. 40
. e 2 ' e 1 e 2
FE. CE , AE e 1 ,
1:3, FE 1/3
11 1
11 1
1
= . e 2 2 ' =
= .
: e 2 ' =
32 6
32 6
63
. . .
e 1' e 1 FB, 2
2
1
e 1 , , e 1' = . e 1' e 2
3
3
2
e 1
e 2 3
e 2 . :
2
21
1
e 1 1' = ; e 2 1 ' =
= ;
3
32
3
1
1
e1 2 ' = ; e2 2 ' = .
6
6
2
1
1
1
e 1' = e 1 e 2 e 2 ' = e 1 e 2 ;
3
3
6
6
2
1 2
3
e 1' =
=
;
3 1
1
[] []
[ ] []
[ ][
1
1 1
6
e2' =
=
6 1
1
6
.
:
2 1
4 1
.
[ a ' ] = 31 61 = 16 2
1
3 6
. , BD
:
1
BD =
.
1
, :
1 4 1 1
1
1
1
BD =
= 3 = 1 =
e 2 e 1 .
6 2 1 1
6 3
2 1
2
[]
[ ][ ] [ ] [ ]
.
1
2 1
1
1
1
.
[ a ' ] = [ a ' ] = 31 61 = 2 1 1 1 1 61 26 = 12 1
4
3 6
36 63 3 3
[ ]
[ ] [
64
. . .
, , BD , :
1 1
BD = 4 1
= 1 .
2 1 2 1
1
][ ] [ ]
,
.
, ,
.
a
e 2'
e1 '
e2
e1
. 41
e 1 e 2 .
e 1' e 2 ' , (. 41):
4 e = 4
e 1' =
, 2'
.
3
3
:
.
[ a ' ] = 43 4
3
, , :
x
x
e 1' e 2'
[ a ' ] [ ] [ a ' ] = e y e y .
1'
2'
, :
1'
1'
e x e y
'
[ a ' ] = [ a ] = e2 ' e 2 ' .
x
y
[] [ ]
[ ]
][ ] [ ] [ ]
'
4 4 1 = 8 = 8 1
a=
.
[e '][ a ] =
3 3
1
0
0
65
[ ]
1
. ,
1
. . .
a b , e 1 , e 2 e 3 :
[] []
1
a
b
2
2
a=
a ; b=
b .
3
3
a
b
? ab = ?
, :
ab = a 1 b1 a 2 b 2 a 3 b 3 .
. .
.
[
[
[]
[]
][ ]
][ ]
e x 1 e x 2 ex 3 a1
ax
a=
a y = [ e ] [ a ] = e y 1 e y 2 e y 3 a2
3
z
z
z
az
e 1 e 2 e 3 a
e x 1 e x 2 e x 3 b1
bx
b=
b y = [ e ] [ b ] = e y 1 e y 2 e y 3 b2 .
3
z
z
z
bz
e1 e 2 e 3 b
[]
x
ab = a x b x a y b y a z b z = [ a x a y a z ]
= [ e ] [ a ]
[e ][ b ] = [ a ] [e ] [e ][ b ] =
[
][
= [ a1 a2 a3 ]
][ ][ ]
][ ]
e x 1 e y 1 e z 1 e x 1 e x 2 e x 3 b1
e x 2 e y 2 e z 2 e y 1 e y 2 e y 3 b2 .
3
x
y
z
z
z
z
e 3 e 3 e 3 e 1 e 2 e 3 b
b
y
b =
z
b
ex 1 e y 1 e z 1 e x 1 e x 2 e x 3
g 11 g 12 g 13
x
y
z
y
y
y
e 2 e 2 e 2 e 1 e 2 e 3 = g 21 g 22 g 23 = [ g ] .
x
y
z
z
z
z
g 31 g 32 g 33
e 3 e 3 e 3 e1 e 2 e 3
[ g ] .
, g ik = e ie k ,
66
. . .
][
g 11 g 12 g 13
e 1e 1 e 1e 2 e 1e 3
g 21 g 22 g 23 = e 2e 1 e 2e 2 e 2e 3 .
g 31 g 32 g 33
e 3e 1 e 3e 2 e 3e 3
:
ab = [ a 1 a 2 a 3 ]
][ ]
1
g 11 g 12 g 13 b
T
2
g 21 g 22 g 23 b = [ a ] [ g ] [ b ] , :
3
g 31 g 32 g 33 b
ab = g ik a i b k .
.
. .
,
e 1 = i , e 2 = j e 3 = k , , g ik = ik
ab = g ik a i b k = a i b i = a 1 b1 a 2 b 2 a 3 b 3 = a x b x a y b y a z b z .
g ik ,
. , , . .
, ,
, .
.
g i ' k ' = e i 'e k ' = e i i' e ie k k ' e k = e i i ' e k k ' e ie k = e i i ' e k k ' g ik , ,
T
i'
i'
i
'
'
a = e ia =
[ a ] = [ e ] [a ]
g i ' k ' = e i i ' e k k ' g ik =
[ g ' ' ] = [ e ' ] [ g ] [ e ' ]
.
1. .
. :
67
. . .
][
g 11 g 12 g 13
e 1e 1 e 1e 2 e 1e 3
g 21 g 22 g 23 = e 2e 1 e 2e 2 e 2e 3 , e ie k = e ke i , , g ik = g ki .
g 31 g 32 g 33
e 3e 1 e 3e 2 e 3e 3
2.
.
2
e i = e ie k = gii e i = eiei = gii .
e e
g ik
cos e i e k = i i =
.
e ie k g iig kk
.
. , ,
, . ,
, , , .
. ,
, , . ,
. , , , . ,
. ,
.
. .
3. .
g 11 = e 1e 1 = ii = 1 ;
g 12 = g 21 = e 1e 2 = ij = 0 ;
g 22 = e 2e 2 = jj = 1 ; g 13 = g 31 = e 1e 3 = ik = 0 ;
g 33 = e 3e 3 = kk = 1 ; g 23 = g 32 = e 2e 3 = jk = 0 .
4.
T
e1
. 42
S e , S e = e 1h .
68
. . .
g 12
h = e 1sin . sin = 1 cos = 1
. ,
g 11 g 22
2
g 12
S e = e 1h = e 1e 2sin = g 11 g 22 1
= g 11 g 22 g 12 g 12 .
g 11 g 22
g
g 12
= S 2e .
, g 12 = g 21 , : 11
g 21 g 22
6. .
e3
h
e2
b
1 2
a
y
x
e1
. 43
e 1 , e 2 e 3 (. 43). e 3 h : , e 1 e 2 .
V e V e = S e 1 , e 2 h , S e 1 , e 2 .
S e 1 , e 2 = e 1e 2sin 12 = g 11 g 22 sin 12 .
, h. h x y . a
b.
a = e 3cos 13 = g 33 cos 13 , b = e 3cos 23 = g 33 cos 23 .
2
a 2 x 2 h 2 = e 3 h, x.
x, . 44, .
D
A
b
1 2
a
C
e2
y
x O e
1
B E
. 44
69
. . .
O h, . x y , , ,
ABC ADE . DOC BOE
DAB = 12 .
BC ABC
y
BC = a tg 12 , , BC = x
.
cos 12
cos 12 , :
x cos 12 y = a tg 12 cos 12 = a sin 12 .
ADE, : x y cos 12 = b sin 12 .
a b , :
x y cos 12 = g 33 cos 23 sin 12
,
x cos 12 y = g 33 cos 13 sin 12
, x; y .
cos 23 cos 13 cos 12
x = g 33
.
sin 12
2
x a 2 x 2 h 2 = e 3 , :
cos 23 cos 13 cos 12 2
2
2
g 33 cos 13 g 33
h = g 33 .
2
sin 12
h 2 , :
g 33
h2 =
sin 2 12 cos 2 23 cos2 13 2 cos 12 cos 23 cos 13 .
2
sin 12
V e2 = g 11 g 22 sin 2 12 h 2 =
= g 11 g 22 g 33 sin 2 12 cos2 23 cos 2 13 2cos 12 cos 23 cos13 =
= g 11 g 22 g 33 1 cos2 12 cos 2 23 cos2 13 2 cos 12 cos 23 cos 13 =
= g 11 g 22 g 33
g 2 12
g 2 23
g 2 13
g g g
1
2 12 23 13 =
g 11 g 22 g 22 g 33 g 11 g 33
g 11 g 22 g 33
2
= g 11 g 22 g 33 2 g 12 g 23 g 13 g 212 g 33 g 223 g 11 g 13
g 22 .
, .
, .
g 11 g 12 g 13
g 11 g 12 g 13
g 21 g 22 g 23 = g 12 g 22 g 23 =
g 31 g 32 g 33
g 13 g 23 g 33
= g 11 g 22 g 33 g 13 g 12 g 23 g 12 g 23 g 13 g 13 g 22 g 13 g 12 g12 g 33 g 11 g 23 g 23 =
2
= g 11 g 22 g 33 2 g 12 g 23 g 13 g 212 g 33 g 223 g 11 g 13
g 22 .
70
. . .
, , :
g 11 g 12 g 13
2
g 21 g 22 g 23 = g V e .
g 31 g 32 g 33
, : det [ g ] = [ g ] = g = g = g .
.
, . , , . ,
, .
. :
g 11 g 12 g 13
[ g ] = g 21 g 22 g 23 .
g 31 g 32 g 33
, .
T
[ g ] = [ e ] [ g ] [ e ] , , , ,
, [ g ] . T
, : [ e ] [ g ] [ e ] = E .
T
[ e ]
T
[ g ] = [ e ]
E [ e ] = [ e ]
[ e ] , :
[ e ] .
1
, [ e ] = [ e ] ,
T
1
[ g ] = [ e ] [ e ] .
, , :
][
e x 1 e y 1 e z 1 ex 1 e x 2 e x 3
[ g ] = e x 2 e y 2 e z 2 e y 1 e y 2 e y 3 .
x
y
z
z
z
z
e 3 e 3 e 3 e 1 e 2 e 3
[ e ]
. , , e 1 , e 2 e 3 .
,
, :
det [ g ] = [ g ] = g = g = g = sV e s V e = V 2e , s , , .
71
. . .
.
g 11 g 12 g 13
e 1e 1 e 1e 2 e 1e 3
g 21 g 22 g 23 = e 2e 1 e 2e 2 e 2e 3 .
g 31 g 32 g 33
e 3e 1 e 3e 2 e 3e 3
][
.
e 1 , e 2 e 3 , :
e 1e 1
e 2e 1
e 3e 1
e 1e 2
e 2e 2
e 3e 2
][
][
e 1x e 1y e1z e 1x
e 1e 3
e 2e 3 = e 2x e 2y e z2 e 1y
x
y
z
z
e 3e 3
e3 e3 e3 e1
e x2
e 3x
e 2y
e 3y .
e2
e3
, .
7. .
, .
,
. (,
,
2
), g = V e 0 .
, , .
e 1 , e 2 e 3 . , a b
ab = a 1 e 1 a 2 e 2 a 3 e 3 b1 e 1 b 2 e 2 b3 e 3 =
= a 1 b 1 e 1e 1 a 1 b 2 e 1e 2 a 1 b 3 e 1e 3
a 2 b1 e 2e 1 a 2 b 2 e 2e 2 a 2 b 3 e 2e 3
a 3 b 1 e 3e 1 a 3 b 2 e 3e 2 a 3 b 3 e 3e 3 =
= a 1 b 1 g 11 a 1 b 2 g 12 a 1 b 3 g 13
a 2 b1 g 21 a 2 b 2 g 22 a 2 b 3 g 23
a 3 b 1 g 31 a 3 b 2 g 32 a 3 b3 g 33 = a i b k g i k ,
g i k . ,
. , a b . , e 1 , e 2 ,
e 3 e 1 , e 2 , e 3 ( , ) ,
e ie k = i k = k i = ik ( ),
ab = a 1 e 1 a2 e 2 a 3 e 3 b1 e 1 b2 e 2 b3 e 3 = a 1 b1 a 2 b2 a 3 b3 = ai b i , b i b e k .
72
. . .
, , .
k
k
e ie = i , :
1.
.
2. , .
. , .
. , .
,
k
k
i
e 1e 1 e 1e 2 e 1e 3
e ie = i = =
e 2e
e 2e
e 3e
e 3e
][ ]
1 0 0
e 2e = 0 1 0 .
3
0 0 1
e 3e
3
e i e i ,
[
]
e 1e 1 e 1e 2 e 1e 3
e 2e 1 e 2e 2
1
2
e 3e e 3e
][
][
][ ]
e x 1 e y 1 ez 1 e x 1 e x 2 e x 3
1 0 0
3
x
y
z
y1
y2
y3
e 2e = e 2 e 2 e 2 e
e
e = 0 1 0 .
z1
z2
3
x
y
z
0 0 1
e
ez3
e 3e
e 3 e 3 e3 e
e 1 e 1 e 1
ex 2 ey 2 ez 2
ex 3 e y 3 e z 3
e 1 e 1 e 1
e x1 e x 2 e x 3
y1
y2
y3
e
e
e = ex2 e y2 ez 2
ez1 ez2 ez3
ex3 e y3 ez 3
][
][
1
e 1 e 2 e 3
= e y1 ey 2 ey 3
e z 1 ez 2 ez 3
T
T
, [ e ] = [ e ] .
.
.
73
. . .
y
e2
e2
e1
e1
. 45
e 1 e 2 (. 45) :
1
1
e1 =
e2 =
.
0
1
1
T
1 0
; [e ] =
.
[ e ] = 10 11 ; [ e ] = 10 1
1
1 1
,
1
2
0
e1 =
e =
.
1
1
[] []
[ ]
[
[ ] []
, .
i
ki
: e = e e k . e n :
e ie n = e k i e ke n = e k i n k = e n i .
g i k = e ie k .
i
ik
: e ie k = g i k = g k i . , e = g e k .
en :
e i = g k i ek
e ie n = g k i e ke n i n = g k i g k n . , ,
g k ' i ' , ,
1
1
1
1
=
=
[ g ] = [ g ] . , det [ g ] = g =
g g g
. [ g ] [ g ] .
.
e 1 e 2 , e 1 = e 2 = 1 ,
= 60 (. 46).
74
. . .
2
4
2
e = e1 e2
3
3
4
e
3 2
e2
2
e1
3
4
e
3 1
e1
2
e2
3
e =
4
2
e1 e 2
3
3
. 46
.
1
1
e e e e
[ g ] = e 1e1 e 1e 2 = 1 2 ;
2 1
2 2
1
2
[ ]
[ ] [ ][ ]
[ ] [ ][ ] [ ][ ] [
]
[ g ] = [ g ]1 = 1
1
2
1
2
4
3
1
2
1
2
4
2
3
3
=
.
2 4
3 3
i
ki
, e = g e k ,
ik
e = g ek =
11
12
e
g
g
2 =
21
e
g
g 22
4
2
e1
3
3
=
2 4
e2
3 3
4
2
e1 e2
e1
3
3
=
.
2
4
e2
e1
e
3
3 2
:
4
2
2
4
e 1 = e1 e 2 e 2 = e 1 e2 .
3
3
3
3
e i = g k i e k . , . , ,
[ ] [
e
e
e1 '
e i' = e i' e i =
= 1 1 ' 2 1'
e2 '
e 2 ' e 2'
i
][ ]
e1
,
e2
75
. . .
.
, , , .
:
1'
1'
e 1 e 2 a1
a1 '
i'
i
i
a = e i' a =
2 ' = 2'
2 ,
a
e 1 e2 ' 2 a
[ ] [
][ ]
. ,
, :
1'
1'
][
e 1 e 2
e
e
= 1 1' 2 1 '
2'
2'
e 1 e 2
e 2' e 2'
.
, , , . ,
. ,
.
, , e i , a i . .
.
. ,
[ g ' ' ] [ g ' ' ] ' '
i' k'
i'
, , [ g ] [ g ' ' ] = E g g k ' n' = n' .
g i ' k ' g k ' n' = i ' n ' = g i ' k ' e k k ' g k n e n n ' ;
T
[ e ' ] [ e ] , [ e
e i ' m = g i ' k ' e k k ' g k n n m = g i ' k ' e k k ' g km .
'
76
'
][ e' ] = E
n
n'
n
e n' e m = m .
. . .
n
g k n m n g k n
m.
T
T
[ e' ] = [ g ' ' ] [ e ' ] [ g ] E = [ g ' ' ] [ e ' ] [ g ] .
g mp .
e i ' m g mp = g i ' k ' e k k ' g km g mp = g i' k ' e k k ' p k = g i ' k ' e p k ' ;
T
q'
e p .
e i ' m g mp e q ' p = g i' k ' e p k ' e q ' p = g i ' k ' q ' k ' = g i ' q ' ;
T
[ e ' ] [ g ] [ e ' ]
. ,
.
, . , . .
T
= [ e ' ] ,
, .
.
T
,
? ,
. ,
, .
77
. . .
i
k
a = a e i . , e i = g i k e . ,
a = a i e i = a i g i k e k = a k e k . , a k = g k i a i . i
ik
, a = g ak . .
e i = gi k ek
e i = gi k ek
[ e ] = [ g ] [ e ]
[ e ] = [ g ] [ e ]
ak = gk iai
ai = g i k ak
[ a ] = [ g ] [ a ]
[ a ] = [ g ] [ a ]
, , . " ".
,
.
.
i
a = a i e ,
. :
a = a i ' e i' = a i' e i ' i e i = a i e i . , a i = e i ' i a i' .
.
e i' = e i i' e i
e i' = e i ' i e i
e i = e i ' i e i'
e i = e i i ' e i'
a i' = e i i' a i
[ e ' ] = [ e ' ] [ e ]
T
[ e' ] = [ e ' ] [ e ]
T
[ e ] = [ e ' ] [ e ' ]
T
[ e ] = [ e ' ] [ e' ]
a i' = e i ' i a i
a i = e i ' i a i'
a i = e i i ' a i'
[ a' ] = [ e ' ] [ a ]
T
[ a' ] = [ e' ] [ a ]
T
[ a ] = [ e' ] [ a ' ]
T
[ a ] = [ e ' ] [ a' ]
. , . , .
, g i k = i k , g i k = i k . i
ki
ki
, e = g e k = e k = e i . ,
.
78
. . .
.
-
, . .
a , b c
e 1 , e 2 e 3 . i, j k. , , , :
:
i = ex ; j = ey ; k = ez ;
: e ;
, : a x , a y , a z
: a .
, :
a = ai ei = ai e i e = a i e x i e x ai e y i e y ai e z i e z
b = b i e i = b i e i e = b i e x i e x bi e y i e y b i e z i e z
i
c = c e i = c e i e = c e i e x c e i e y c e i e z
a , b c , , :
a i e x i bi e x i ci e x i
V a b c = a i e y i b i e y i c i e y i
a i e z i bi e z i c i e z i
, :
][ ]
ai ex i bi e x i ci e x i
e x 1 e x 2 e x 3 a 1 b1 c 1
a i e y i bi e y i c i e y i = e y 1 e y 2 e y 3 a 2 b 2 c 2
3
3
3
i z
i z
i z
z
z
z
ae i bei ce i
e 1 e 2 e3 a b c
e x 1 e x 2 ex 3 a1
V a b c = e y 1 e y 2 e y 3 a 2
3
ez 1 ez 2 ez 3 a
b c
2
2
b c .
3
3
b c
,
, a , b c .
, a , b
c .
79
. . .
, , a , b c . , ,
.
a , b c ( ), V a b c 0 . :
1.
.
ex 1 ex 2 ex3
a 1 b1 c 1
y
y
y
e 1 e 2 e 3 0 , , a 2 b2 c 2 0 .
a 3 b3 c 3
ez1 ez 2 ez 3
2. .
ex 1 ex 2 ex 3
a 1 b1 c 1
y
y
y
e 1 e 2 e 3 0 , , a 2 b2 c 2 0 .
a 3 b3 c 3
ez1 ez 2 ez 3
a , b c , V a b c 0 . :
1.
.
ex 1 ex 2 ex3
a 1 b1 c 1
y
y
y
e 1 e 2 e 3 0 , , a 2 b2 c 2 0 .
a 3 b3 c 3
ez1 ez 2 ez 3
2. .
ex 1 ex 2 ex 3
a 1 b1 c 1
y
y
y
e 1 e 2 e 3 0 , , a 2 b2 c 2 0 .
a 3 b3 c 3
ez1 ez 2 ez 3
,
a 1 b1 c 1
a 2 b2 c 2 0 , a , b c a 3 b3 c 3
a 1 b1 c 1
a 2 b2 c 2 0 , , a , b c a 3 b3 c 3
.
80
. . .
,
. . ,
.
.
. , . . , a , b c ,
a , b c ,
. , .
,
.
e x 1 e x 2 e x 3 a 1 b1 c 1
V a b c = e y 1 e y 2 e y 3 a 2 b 2 c 2
3
3
3
ez1 ez 2 ez 3 a b c
,
.
, . :
e
V a b c = e a ,b , c = e a ,b , c .
e
a ,b , c , a , b c
.
.
e , e 1 , e 2 e 3 , , . ,
: V e = g . , e = g .
:
a1 b1 c1
V a b c = g a 2 b 2 c 2 .
a3 b3 c3
,
. , . " , ".
.
e i' .
81
. . .
V e' a b c = g ''
= g ''
1'
1'
1'
e 1 ' i a i e 1 ' i b i e 1' i c i
a b c
2'
2'
2'
2'
i
2'
i
2'
i
a b c = g '' e i a e i b e i c =
3'
3'
3'
a b c
e 3 ' i a i e 3 ' i b i e 3' i c i
, ,
T
2
[ g'' ] = [ e ' ] [ g ] [ e ' ] , , , g '' = e ' g . g 0
g '' 0 , g '' = e ' g . , g = e ' g '' .
1
, g = , g
:
g g'' = e '
,
.
V e' a b c = e ' g
g '' g = e ' .
g '' = e ' g , ,
e '
e ' '
= e 'e g a , b , c = V e a b c .
e '
e '
'
, e 'e = 1 , V e' a b c = g a , b , c .
e ' e i' e i , ,
, .
e '
V e' a b c = V e a bc = V e a bc .
e '
,
, . , ,
. , .
, ,
, :
e '
S e' a b = S e a b = S e a b
e '
82
. . .
..
,
a1 b1 c1
V e a b c = g a , b , c = g a 2 b 2 c 2
a3 b3 c3
, : , . , , , , . , ,
. ,
, , .
.
a 1 b1 c 1
1 0 0
0 0 1
0 1 0
1 1 1
2 3 1
3 1 2
2
2
2
=
a
b
c
a
b
c
a
b
c
a b c
0 1 0
1 0 0
0 0 1
0 0 1
0 1 0
1 0 0
a 3 b3 c 3
0 0 1
0 1 0
1 0 0
a3 b2 c1 0 1 0 a2 b1 c3 1 0 0 a1 b3 c 2 0 0 1 .
1 0 0
0 0 1
0 1 0
. , , ,
. ,
, .
, ,
,
, , , , , .
, .
a1 b1 c 1 a 1 0 b1 c 1 a 1 b 1 c 1
0 b1 c 1
a 2 b2 c 2 = 0 a 2 b2 c 2 = 0 b 2 c 2 a 2 b 2 c 2 = .
a3 b3 c 3 0 a 3 b3 c 3
0 b3 c3 a3 b3 c3
.
a1 b1 c1
0 b 1 c 1 a 1 b1 0 c 1
0 b1 0 c 1
= 0 b2 c2 a2 b2 c 2 = 0 0 b2 c 2 a2 0 b2 c 2 =
0 b3 c3 a3 b3 c 3
0 0 b3 c 3 a3 0 b3 c 3
83
. . .
a1 b1 c1 a1 0 c1
0 b 1 c1
0 0 c1
= 0 0 c 2 0 b 2 c 2 a 2 0 c 2 a 2 b 2 c 2 = ...
0 0 c3
0 b 3 c 3 a 3 0 c 3 a 3 b3 c 3
,
.
. ,
, . ,
. ,
. , , , .
1 0 0
E=0 1 0 ,
0 0 1
, i-, j- k- , [ E i j k ] . ,
0 1 0
E
=
[ 21 3 ] 1 0 0 .
0 0 1
[ E i j k ] E ijk . ,
0 1 0
E 213 = [ E 213 ] = 1 0 0 = 1 .
0 0 1
, , :
E 123 = E 231 = E 312 = 1
E 321 = E 213 = E 132 = 1
[ ]
.
27,
, . :
[ E ] =
][
][
[ ][ ][ ]]
0 0 0 0 0 1 0 1 0
0 0 1 0 0 0 1 0 0 .
0 1 0 1 0 0 0 0 0
, , . .
. , , 84
. . .
( ).
, - , , :
a1 b1 c 1
a 2 b2 c 2 =
a3 b3 c 3
= E 111 a 1 b 1 c1 E 112 a 1 b 1 c 2 E 113 a 1 b1 c 3 E 121 a 1 b 2 c1 E 122 a 1 b 2 c 2 E 123 a 1 b 2 c 3
E 131 a 1 b 3 c 1 E 132 a 1 b 3 c 2 E 133 a 1 b3 c 3 E 211 a 2 b1 c 1 E 212 a 2 b 1 c 2 E 213 a 2 b1 c 3
E 221 a 2 b 2 c 1 E 222 a 2 b 2 c 2 E 223 a 2 b 2 c 3 E 231 a 2 b 3 c 1 E 232 a 2 b3 c 2 E 233 a 2 b 3 c 3
E 311 a 3 b 1 c 1 E312 a 3 b 1 c 2 E 313 a 3 b 1 c3 E 321 a 3 b 2 c 1 E 322 a 3 b 2 c 2 E 323 a 3 b 2 c 3
E 331 a 3 b 3 c 1 E 332 a 3 b3 c 2 E 333 a 3 b 3 c 3 ,
:
a 1 b1 c 1 i=3 j=3 k=3
i j k
a 2 b2 c 2 = E ijk a b c .
i=1 j=1 k=1
a 3 b3 c 3
:
a 1 1 a 1 2 a 1 3 i=3 j=3 k=3
i
j
k
2
2
2
a 1 a 2 a 3 = E ijk a 1 a 2 a 3 .
i=1 j=1 k=1
a3 1 a 3 2 a3 3
a1 1 a1 2 a1 3
a 1 b1 c 1
i
j
k
2
2
2
i j k
a 2 b2 c 2 = E ijk a b c ; a 1 a 2 a 3 = E ijk a 1 a 2 a 3 .
a 3 b3 c 3
a3 1 a 3 2 a3 3
. ,
, .
:
V e a b c = g a , b , c = g
a1 b1 c1
i j k
a 2 b 2 c 2 = g E ijk a b c .
a3 b3 c3
..
, , .
, :
85
. . .
E ijk = 1 , i = 1, j = 2 k = 3 ,
: 123
231 , 231
312 ;
E ijk = 1 , i = 3, j = 2 k = 1 ,
: 321
213 , 213
132 .
E ijk = 0 , .
, E ijk , E ijk = [ E ijk ] .
1 0 0
E 123 = 0 1 0 = 1 0 0 1
.
. , . , , . ,
E ijk : E 123 = 1 , E 132 = 1 , E 312 = 1 , E 321 = 1 , E 231 = 1 , E 213 = 1 .
, , .
, . , , , , .
..
27 .
. ,
, . , .
.
, , , .
, :
0 1 0
E 312 = 0 0 1 , , E ijk ?
1 0 0
.
86
. . .
i
. k , i-
k- . :
11 1 2 13
E = 21 2 2 2 3 .
3
1
3
2
3
3
, [ E 213 ] [ E ijk ] :
] [
1 2 1 1 1 3
1 i 1 j 1 k
[ E 213 ] = 2 2 2 1 2 3 , [ Eijk ] = 2 i 2 j 2 k .
3
3
3
3
3
3
i j k
2 1 3
E ijk :
1 i 1 j 1 k
E ijk = 2 i 2 j 2 k .
3 i 3 j 3 k
,
. , ,
, , ,
. . , .
1. [ E ijk ] .
[ a ] [ Eijk ] =
][
a 1 1 a 1 2 a 1 3 1 i 1 j 1 k
a2 1 a2 2 a 2 3 2 i 2 j 2 k =
3
3
3
3
3
3
a 1 a 2 a 3 i j k
][
a1 m m i a1 m m j a 1 m m k
a1 i a1 j a1 k
= a2 m m i a2 m m j a 2 m m k = a2 i a2 j a 2 k .
3
m
3
m
3
m
3
3
3
a m i a m j a m k
a i a j a k
i
k
i
1
i
2
i
3
, a k m = a 1 m a 2 m a 3 m .
, , k = m. ,
a i k k m = a i m .
k
m k
k
: a k m = a m , b m = b .
, .
87
. . .
1 k
k
, b 1 b .
, , k
1 k
1 . b 1 :
[ ][]
1
b1 1 1
b
b1 k 1 =
b1 2 1 = 0 .
1 3
0
b 1
, ,
[ a ] [ Eijk ] . i- , j- , k-.
, , :
a1 1 a1 2 a1 3
a2 1 a 2 2 a 2 3
a
3
1
3
2
3
3
[
[
[
]
]
a2 1 a2 2 a 2 3
213
[ a123
] = a1 1 a1 2 a1 3 .
3
3
3
a 1 a 2 a 3
[ a123
132 ] =
a1 1 a1 3 a1 2
a 2 1 a 2 3 a 2 2 .
3
3
3
a 1 a 3 a 2
ai m ai n ai p
[ a imnpj k ] = a j m a j n a j p
k
k
k
a m a n a p
.
123
123
: [ a123 ] [ E ijk ] = [ a ijk ] .
T
ijk
, [ E ijk ] [ a 123
123 ] = [ a 123 ] .
i
j k
aa .
88
. . .
,
i
j
k
i
j k
. , E ijk a 1 a 2 a 3 a . E ijk a m an a p , m, n, k.
m, n p , E mnp .
i
j k
, E ijk a m an a p a :
E ijk aim anj a kp = a . , .
, ,
123
a 123 = a .
a 123
123 = aE .
:
123
123
[ a123
123 ] [ E mnp ] = a E [ E mnp ] , [ a 123 ] [ E mnp ] = a mnp , E [ E mnp ] = E mnp .
i
j k
3. .
.
, . , . ,
.
[ a
[b
[ c ] [ c ] = [ a ][ b
i
j
k
c = E ijk c m c n c p . :
i
p
j
p
k
p
c = E ijk a p b 1 a p b 2 a p b 3 .
i
j
k
, E ijk a p a p a p = a E p p
c = E ijk a
p1
p1
j
p2
] = ci j = ai k b k j .
p2
k
p3
p3
=aEp
p2 p3
.
b 1 b 2 b 3 , E p
3
p1
p2
p3
p3
p2 p 3
p1
p2
p3
=b.
: c = ab.
,
, , [19, . 88].
4. .
E ijk E mnp . . , ,
,
. ,
.
89
. . .
1 i 1 j 1 k 1 m 1 n 1 p
E ijk E mnp = 2 i 2 j 2 k 2 m 2 n 2 p =
3 i 3 j 3 k 3 m 3 n 3 p
i 1 i 2 i 3 1 m 1 n 1 p
= j 1 j 2 j 3 2 m 2 n 2 p .
k 1 k 2 k 3 3 m 3 n 3 p
i
j
, j = i [ a ] = [ a ] .
.
i 1 i 2 i 3 1 m 1 n 1 p
i m i n i p
j 1 j 2 j 3 2 m 2 n 2 p = j m j n j p
k
k
k
3
3
3
k
1 2 3 m n p
m n p
, :
i m i n i p
i m i n i p
j m j n j p = j m j n j p .
k
k
k
k
m n p
m n p
36 , .
E ijk E mnp ijk
mnp , . ,
. , , :
i m i n i p
j
j
j
ijk
n p .
mnp = m
k m k n k p
ijk
ijk
: E E mnp = mnp .
,
( ).
, , ,
, ,
, . , . 46* 31
23 .
90
. . .
1 0 0
E= 0 1 0
0 0 1
31
23 =
00 10
. 46*
, , ..
, :
i m i n i p
[ ijkmnp ] = j m j n j p , , ijkmnp = [ ijkmnp ]
k
k
k
m n p
,
.
5. .
E ijk E mnp k p.
i m i n i k
E ijk E mnk = E ij1 E mn1 E ij2 E mn2 E ij3 E mn3 = j m j n j k
k m k n k k
i m i n i k
j
i
i
jn
i n
i n
i m
j m
k m
j
j
j
k k
k j
=
m n k = k k
k
k
j
m
n
m
n
m
n
k m k n k k
i
jm
jn
i m
i n
i n
k m
= i k
j k
k j
=
i
k
j
k
j
k m k n
k m k n
m n
i
jm jn
i m i n
i n
k m
=
k
i
i
j
j
j
j
m n
m n
m n
jm jn
i m i n
i m i n
= 2 i
3 j
= j
i
j
j
m n
m n m n
k
1
2
3
, k = 1 2 3 = 3 .
, ,
i m i n
E E mnk = j
= i m j n i n j m , , E ijk E mnk = ijmn .
j
m n
ijk
91
. . .
6. .
ink
, E E mnk ,
ijk
i
j
i
j
: E E mnk = m n n m .
, j n.
E ink E mnk = i m n n i n n m = 3 i m i m = 2 i m , , E ink E mnk = 2 i m .
7. .
E mnk E mnk = 2 m m = 6 .
.
ijk
m
n
p
E E mnp a i a j a k = 6 a .
m
n
p
ijk
m
n
p
ijk
E mnp a i a j a k = a E ijk , E E mnp a i a j a k = E E ijk a = 6 a .
, . ,
. - , , .
i
A i a [ a ] .
,
][
][ ]
a 1 1 a 1 2 a 1 3 A1 1 A1 2 A1 3
1 0 0
2
2
2
2
2
2
a 1 a 2 a 3 A 1 A 2 A 3 = 0 1 0 .
3
3
3
3
3
3
0 0 1
a 1 a 2 a 3 A1 A2 A3
i
: a A m = m .
E np a i a nj a kp = a E ijk = E ijk , E mjk .
E mjk E np a i a nj a kp = E mjk E ijk = 2 i m
.
j
k
i
a i np
mjk a n a p = 2 m
2.
1
j
k
i
i
i
a i np
mjk a n a p = m . a A m = m , 2
1 np j k
, A m = mjk a n a p . ,
2
92
. . .
m
i
, A i a m
[ a ]
1
j
k
Am i = mnp
ijk a n a p .
2
.
.. -
'
e '
E i'j'k' = g e ' E i'j'k' .
e '
m
n
p
e ' E i'j'k' = E mnp e i' e j' e k' , ,
e '
i'j'k' = g E mnp e m i' e n j' e p k' , , , ,
e '
e '
e '
i
j
k
i
j
k
: i'j'k' = g E ijk e i' e j' e k' = ijk e i' e j' e k' .
e '
e '
93
. . .
-
:
e '
i'j'k' = ijk e i i' e j j' e k k' .
e '
:
e '
ijk = ' i'j'k' e i' i e j' j e k' k .
e
e'
e'
, , s. -
, s = 1, ( )
, s = -1, ,
ijk = s i'j'k' e i' i e j' j e k' k i'j'k' = s ijk e i i' e j j' e k k' .
, , , , . , ,
, .
-
,
.
. - a , b :
ijk a i b j c k .
i' j' k'
: i'j'k' a b c . , ,
. , .
i'j'k' a i' b j' c k' = ijk e i i' e j j' e k k' e i' m a m e j' n bn e k' p c p =
= ijk e i i' e i' m e j j' e j' n e k k' e k' p a m b n c p = ijk i m j n k p a m b n c p = ijk a i b j c k .
i' j' k'
i j k
, i'j'k' a b c = ijk a b c , ,
,
i' j' k'
i j k
g '' E i'j'k' a b c = g E ijk a b c , .
, , , a , b . , -, ,
, , . : ,
, , , .
( ), , . ""
1900. ,
. "tendo" "", "".
94
. . .
- 1901 . .
, , , . alma mater.
, ,
i
ik
k
: a = g ak a i = g ik a .
,
-:
ijk = mnp g im g jn g kp = g E mnp g im g jn g kp = g g E ijk =
g g ijk
=
E .
g
, ijk = g E ijk . ,
. , , ,
. ,
. i'j'k' = g '' E i'j'k' (
) - . g '' = e ' g , :
i'j'k' = g '' E i'j'k' = e ' g E i'j'k' = s g E ijk e i' i e j ' j e k ' k , ,
i'j'k'
ijk i '
j'
k'
: = s e i e j e k , . s, ,
.
- , , :
ijk
i
j
i
j
1. mnk = m n n m
ijk mjk = i m j j i j j m = 3 i m i m = 2 i m
ijk
i
3. ijk = 2 i = 6
,
, . ,
: ijk mnk ,
:
ijk mnk = g E ijk g E mnk = g E ijk E mnk = g ijmn .
, . .
"" :
i'j'k' m'n'k' = ijk mnp ei' i e j' j e m m' e n n' e k' k e p k' = ijk mnp e i' i e j' j e m m' e n n' p k =
= ijk mnk e i' i e j' j e m m' e n n' ;
95
. . .
"" :
i'j'k' m'n'k' = ijk mnp ei i' e j j' e m m' e n n' e k k' e p k' .
, ""
. ""
.
, , -
, :
ijk = g E ijk = g
[ ] [ ] [ ]]
0 0 0
0 0 1
0 1 0
0 0 1
0 0 0
1 0 0
0 1 0
1 0 0
0 0 0
..
. ,
, . . , , .
.
.
a1 b1 c1
V e a b c = g a , b , c = g a 2 b 2 c 2 =
a3 b3 c3
.
2
1
1
c2
c1
c1
1 b
2 b
3 b
= g a 3 3 a 3 3 a 2 2 =
b c
b c
b c
.
b2 c2 1 b1 c1 2 b1 c1 3
1
2
3
= a e 1 a e 2 a e 3 g 3 3 e 3 3 e 2 2 e .
b c
b c
b c
b c , :
bc = g
b 2 c 2 1 b1 c 1 2 b 1 c 1 3
e 3 3e 2 2e .
b3 c3
b c
b c
, :
e 1 b1 c1
bc = g e 2 b 2 c 2 .
e 2 b3 c 3
96
. . .
,
() b c (, ) . , ,
:
g 1i e i b 1 c 1
g 1i e i b 1 c 1
g
bc = g g 2 j e j b 2 c 2 = g 2 j e j b 2 c 2 =
g g 3 k e b3 c3
g 3 k e k b3 c3
k
= g
1i
1
1
g 11 g 12 g 13 g e i b c
e 1 b1 c 1
2j
2
2
g 21 g 22 g 23 g e j b c = g e 2 b 2 c 2 .
g 31 g 32 g 33 g 3 k e k b 3 c 3
e 3 b3 c 3
, [ g ] [ g ] , ,
g ik g km = i m . :
b i = g ik b k . , ,
. :
e 1 b1 c1
bc = g e 2 b 2 c 2 = g E ijk b i c j e k =
e 2 b3 c 3
g
= E ijk b i c j e k = g E mnp g mi g nj g pk bi c j e k = g E mnp b m c n e p
g
, g E ijk mnp
, g E ijk = E g mi g nj g pk .
:
ab = g E ijk a i b j e k = g E ijk a i b j e k = ijk a i b j e k
ab = g E ijk a i b j e k =
1 ijk
E a i b j e k = ijk a i b j e k
g
g g'' = e ' .
97
. . .
e '
e '
e 'E i'j'k' = e ' Ei'j'k' = E ijk ei i' e j j' e k k' .
e '
e '
e '
e ' g E i'j'k' a b = g E ijk e i i' ai' e j j' b j' ek k' =
e '
e '
e ' k
i j k
= g E ijk a b e k' = c k e k' , c k = g E ijk a i b j
e '
e '
i'
j'
.
e ' k
: c k' = c k e k' .
e '
, c
k'
k-
e ' k k'
= ' c e k .
e
, ,
.
, .
98
. . .
.
, "" . , .. .
. ,
. . , , . ,
.
x y ,
:
1
1
1
2
3
y = x , x , x
y 2 = 2 x 1 , x 2 , x 3 .
y 3 = 3 x 1 , x 2 , x 3
, . :
y 1 = a1 1 x1 a1 2 x 2 a1 3 x 3
i
y 2 = a 2 1 x 1 a 2 2 x 2 a 2 3 x 3 , a k .
3
3
1
3
2
3
3
y =a 1x a 2x a 3x
. , , .
y x :
1
dy =
dx
dx 2
1
2
x
x
2
2
1
2
dy =
dx
dx 2
1
2
x
x
3
3
1 2
3
dy =
dx
dx
1
2
x
x
1
3
dx
3
x
2
3
dx .
3
x
3
3
dx
3
x
.
, , , .
99
. . .
, , .
, , .
.
. . , y
x : y = f x . , :
" F x y : y = F x ". . , . , . ""
, . F , ,
, ,
, , , , . "" ,
.
:
[][
][ ]
a1 1 a1 2 a1 3 x1
y1
y 2 = a2 1 a2 2 a2 3 x2 .
3
3
3
3
y3
a1 a 2 a 3 x
, , , : ,
x y z. , .
, ,
, , ,
.
.
a ,
x y :
y = ax . , a ,
x y [ a ] .
: [ y ] = [ a ] [ x ] .
:
[ g ] [ y ] = [ a ] [ g ] [ x ] ;
[ g ] [ g ] [ y ] = [ g ] [ a ] [ g ] [ x ] .
100
. . .
[ g ] [ g ] = E , [ y ] = [ g ] [ a ] [ g ] [ x ] , , [ g ] [ a ] [ g ]
, .
,
[ a ] , ,
[ a ] = [ g ] [ a ] [ g ]
. ,
[ a ] = [ a ] [ g ] ;
[ a ] = [ g ] [ a ] .
,
,
. ,
, .. , .
. '
'
'
[ y ] = [ a ' ] [ x ] . :
[ e' ] [ y ] = [ a ' ' ][ e ' ] [ x ] .
1
[ e ' ] = [ e ' ] .
'
'
] = [ e' ][ a ][ e ' ] .
, . ,
[ a ] , [ a ] , [ a ] [ a ] . , [ a ] [ a ] [ g ] [ g ] .
,
, .
101
. . .
[ a ] . , :
][ ] [ ]
a1 1 a1 2 a 1 3 1
a1 1
a
ae 1 =
a 2 1 a 2 2 a2 3 0 = a2 1 =
e1 .
3
3
3
3
a 1 a 2 a 3 0
a 1
a
e 1 a e 1 .
a
: ae 2 = e 2
ae 3 = a e 3 . :
a 1
e1
[ e ] = a e2 1
a 3
e1
a 1
e 2
a 2
e 2
a 3
e 2
a 1
e 3
a 2
e 3 .
a 3
e 3
, [ a ] , :
1. "" .
2. .
3. .
a
( b ) ,
n. ,
(. 47).
z
e3
e1
c
y
e2
-c
x
b
ae 2
. 47
102
. . .
, ,
. ( e 2 ) c b .
c n (. 47), b
.
e 2 = b c , c = ne 2 n ,
b = e 2 c = e 2 ne 2 n .
b , c . :
a e 2 = b c = e 2 2 c = e 2 2 ne 2 n .
:
a e i = b c = e i 2c = e i 2 ne i n .
.
[ ] [ ] [ ]
1
1 2n n
2 n n
2n n
2 1
2 2
2 3
a e1 =
2 n n , a e 2 =
1 2 n n , a e3 =
2 n n .
3 1
3 2
3 3
2 n n
2 n n
1 2n n
.
1 2n n
[ a ] = 2 n2 n1
3 1
2 n n
][ ] [
2n n
2 n n
n n n n n n
1 0 0
2 2
2 3
2 1
2 2
2 3
1 2n n
2 n n = 0 1 0 2 n n n n n n
3 2
3 3
3 1
3 2
3 3
0 0 1
2 n n
1 2n n
n n n n n n
. , . . b . . , .
e3
n
c
b
e2
d
e1
-c
ab
. 48
b b = c d , d , c . 103
. . .
d , c ( ). , b a b = a c d = d c . a b = b 2c .
c = n b n = b k n k n , : c i = b k nk n i .
:
i
k
i
i
k
k
i
i
i
k
i
k
ab = b 2c =
b 2 b n k n = k b 2b nk n = k 2 n n k b = a k b .
i
i
i
: a k = k 2 n n k .
. ,
, , .
,
, :
n1 n 1 n 1 n 2 n 1 n 3
1 0 0
[ a ] = 0 1 0 2 n2 n1 n2 n2 n2 n3 .
3
3
3
0 0 1
n n1 n n2 n n3
[ ]
, , , .
n:
nx n x n x n y n x nz
1 0 0
[ a ] = 0 1 0 2 n y nx n y n y n y nz .
0 0 1
n z n x nz n y nz n z
[ ] [
, .
4
1
1
b=
n
=
3 ,
2 .
5
5
0
[]
[]
[ ] [
] [
[ ][ ] [ ] [ ]
1 0 0
11 12 10
3 4 0
2
1
[ a ] = 0 1 0 5 21 22 20 = 5 4 3 0
0 0 1
01 02 00
0
0 5
3 4 0 4
0
0
1
1
=
4 3 0 30 = 25 = 5 .
5
5
0
0 5 5
25
5
104
. . .
a b xy
x
n
b xy
y
. 49
. , n
xoy. b z
. , b xy , xoy.
, .
..
1. .
.
, , , .
I, :
Ie 1 = e 1 , Ie 2 = e 2 Ie 3 = e 3 . .
1 0 0
[ I ] = 0 1 0 = E .
0 0 1
.
[ I ' ' ] = [ e ' ][ I ][ e ' ] = [ e' ] E [ e ' ] = [ e ' ][ e ' ] = E .
, , , , .
.
[ g ] [ I ] = [ I ] = [ g ] E = [ g ] , , [ I ] = [ g ] .
,
[ I ] = [ g ] [ I ] = [ I ] = [ g ] = [ g ] = E .
, . .
, , ,
. ,
, , .
i
i
i
i
g k = k , g k k .
[ ]
105
. . .
,
i
k
i
i
k
, k g m = g m k g m i m .
'
[ e ] [22]
, ,
. , .
[ e' ] [ e ' ][ e ' ][ e ' ] = [ e ' ] .
, ,
.
. , [ a ]
, [ x ]
[ y ] .
[ y ] = [ a ] [ x ] .
[ y ] .
[ e ' ] [ y' ] = [ a ] [ x ] .
[ e
[ e ][ e ' ] [ y ] = [ e ][ a ] [ x ] .
'
, [ e ][ e ' ] = E ,
[ y' ] = [ e ' ][ a ] [ x ] = [ a ' ] [ x ] , [ a ' ] = [ e ' ][ a ]
'
'
'
'
].
,
x , ,
y , .
,
, .
2.
a , a1 ,
,
1
a . :
1
[ a1 ] = [ a ] . , ,
.
3.
, . x , ,
. x
, .
ae 1 = e 1 ; ae 2 = e 2 ; ae 3 = e 3 .
.
0 0
[a ] = 0 1 0 .
0 0 1
[ ]
106
. . .
, , :
1 0 0
[ a ] = 0 2 0 , i .
0 0 3
[ ]
4.
, , (. 50).
y.
z
y
x
. 50
, , .
xoy, , .
xoy y . 3
: ac = c c e 2 .
:
ae 1 = e 1 e 3 1 e 2 = e 1 0e 2 = e 1 ;
ae 2 = e 2 e 3 2 e 2 = e 2 0e 2 = e 2 ;
ae 3 = e 3 e 3 3 e 2 = e 3 e 2 .
:
y
1 0 0
[a ] = 0 1 .
xoy
0 0 1
y yoz.
ae 1 = e 1 e 1 1 e 2 = e 1 e 2 ;
ae 2 = e 2 e 1 2 e 2 = e 2 0e 2 = e 2 ;
ae 3 = e 3 e 1 3 e 2 = e 3 0e 2 = e 3 .
[ ]
[ ]
1 0 0
[a ] = 1 0 .
0 0 1
.
y
yoz
107
. . .
5.
,
. x
x xyz, y z . ,
, . 51 e 2 e 3 .
z
e3
e3
e2
y
x
x
e2
e1
. 51
[] [ ] [ ]
0
0
1
e1 =
cos x , e 3 =
sin x .
0 , e2 =
0
sin x
cos x
[
]
]
1
0
0
, , [ x ] = 0 cos x sin x
0 sin x cos x
,
cos y 0 sin y
[y ] = 0 1 0 ,
sin y 0 cos y
[
[
cos z sin z 0
[ z ] = sin z cos z 0 .
0
0
1
6.
, , x'y'z' . z' , :
cos z ' sin z ' 0
'
[ z ' ' ] = sin z ' cosz ' 0 .
0
0
1
108
. . .
'
'
, : [ z ' ] = [ e ' ][ z ' ' ][ e ] .
,
, ,
T
. [ z ' ] [ z ' ] .
T
[ e ][
'
'
z'
'
][ e ' ] =
= [ e ' ] [ z ' ' ' ] [ e ' ] [ e ' ][ z ' ' ' ][ e ' ] .
[ e ' ] x'y'z'
, ,
e 1 'e 1 ' e 1 'e 2' e 1'e 3'
T
[ e ' ] [ e ' ] = e2 'e1 ' e2 'e 2' e 2 'e3 ' = E e 3 'e 1 ' e 3 'e 2' e 3'e 3'
.
T
T
[ e ' ] [ e ' ] = E . , [ z ' ' ' ] [ z ' ' ' ] = E ,
T
. , [ z ' ] [ z ' ] = E , , T
[ l ] .
:
T
T
[ l ] = [ e ] [ l ] [ e ] .
T
T
T
T
[ l ] [ l ] = E = [ e ] [ l ] [ e ] [ e ][ l ][ e ] ;
[ e ] [ e ] = [ g ] , E = [ e ] [ l ] [ g ] [ l ][ e ] .
T
[ e ]
= [ e ]
[ e ] = [ e ] .
T
T
T
T
[ e ] [ e ] [ l ] [ g ] [ l ][ e ][ e ] = [ e ] [ e ]
T
1
[ l ] [ g ] [ l ] = [ g ] . [ l ]
1
T
[ l ] = [ g ] [ l ] [ g ] .
[ g ] ,
a , , aT , T
, [ a T ] = [ g ] [ a ] [ g ] .
,
T
[ aT ] = [ a ] .
109
. . .
,
.
.
, , , ,
. , , .
a , b c , . :
[ ]
1
a b c
2
2
2
a b c = [a b c ] .
3
3
3
a b c
x ,
a xoy. [ 1 x ] ,
. [ 1 x
] ,
: [ 1 x ] [ a b c ] .
z , a
x. , .
,
: [ z ] : [ z ][ 1 x ] [ a b c ] .
x , b
xoy y.
[ 2 x ][ z ][ 1 x ][ a b c ] , [ 2 x ] ,
.
a x, b
xoy y, c .
xoz x,
b y. :
1
xoz
1
xoz
[ ] [ 2 x ][ z ][ 1 x ] [ a b c ] , [ ]
. , , xoy y
, c
z. :
y
2
xoy
1
xoz
[ ] [ ] [ 2 x ][ z ][ 1 x ] [ a b c ] . , . ,
. ,
, , , .
:
110
. . .
y
x
a' 0 0
0 b' 0 = [ 2 ] [ 1 ] [ 2 x ][ z ][ 1 x ] [ a b c ] .
xoy
xoz
0 0 c'
a' 0 0
= 0 b' 0 = a'b'c' .
0 0 c'
0 b' 0 = [ 2 ] [ 1 ] [ 2 x ][ z ][ 1 x ] [ a b c ] = a b c ,
xoy
xoz
0 0 c'
, , ! ,
a1 b1 c1
V a b c = a2 b 2 c 2 . a3 b3 c3
,
.
111
. . .
.
.
, .
. .
, .
, .
-.
, a b . ,
i
i n
m
: b j = C j m a n . , .
, , , , , , . , .
.
,
, . ,
, . ,
.
, , ,
.
.
, .
. - 1901 . , .
(29)
j1 j 2 j q
p + q n pq n
i i i , p q ,
:
1 2
112
. . .
j 1 j 2 j q
i 1 i 2 i p
j 1 j2 j q
=a
j1 j 2 j q
i 1 i 2 i p
i1
i 1
i2
i 2
ip
i p
j1
j1
j 2
j2
j q
jq
a
i i i . 1, 2, 3 ..., n .
1 2
.
.
. , , , , , .
.
,
. , .
i
i
, , a i b i ; a k b k .
.
:
i
i
i
ci = ai bi ; c k = a k b k .
. . , , m
a i k b n p ,
c i k m n p = a i k b m n p . -. i j k m n p ,
:
i j k m n p = imjnk p .
.
, ,
.
,
:
113
. . .
m= n
ik
p
a i mk m p = a i m k m p . ,
m= 1
ik
. c p
, . i
: ab = a b i .
ik
i jk
m
: c p = a m p j .
, a b
c , i
i
k
a b : c m = a k b m . ,
. , ,
,
i k
i
k
. : d j m = a j b m .
i
i
k
j
i
k
: c m = a j b m k = a k b m . ,
,
, , . , :
c = a i j b k m j k m i = a m k b k m , .
()
. , , , . , , b k i = a i k , b k i a i k . ik
b k i a T ,
ik
: a T = a k i =
[ a ] = [ a ] . . ,
i
i
: b k = a k .
, , .
i
im
n
i
i
T i
, b k = g b m g n k . , b k = a k = a k ( ),
Ti
im n
a k = g a m g n k :
T
[ aT ] = [ g ] [ a ] [ g ] .
, .
, , ,
. ,
, , . ,
, , , ,
, .
114
. . .
.
..
L
, , . dV dm. .
i j
dL = r v dm =
dL k = i j k r v dm ;
.
j
mn j
v = m r n ;
:
dL k = i j k r i mn j m r n dm = mn j i k j m r i r n dm ;
-.
m n j i k j = m i n k m k n i ;
m
n
m
n
i
dL k = m k i i k r r n dm ;
,
.
m
n
m
n
i
L k = m k i i k r r n dm ;
V
:
m
m
n
m
n
i
J k = k i i k r r n dm ;
V
:
Lk = J m k m ;
m
J k .
. .
, L .
Lk g k p = g n m J m k g k p n ;
L p = J n p n .
.
1
1
n
1
n
i
n
1
J 1 = 1 i i 1 r r n dm = r r n r r 1 dm ;
V
J 1 J xx .
1
2
2
J 1 = J xx = r y r z dm ;
V
:
2
2
2
J 2 = J yy = r x r z dm ;
V
115
. . .
= J zz = r x r y dm ;
2
1
1
n
1
n
i
1
J 2 = 2 i i 2 r r n dm = r r 2 dm ;
V
1
J 2 J xy .
J 1 2 = J xy = r x r y dm ;
V
:
J 2 3 = J yz = r y r z dm ;
V
3
1
= J zx = r z r x dm ;
V
:
Lx
J xx J xy J xz x
L y = J yx J yy J yz y .
Lz
J zx J zy J zz z
[][
][ ]
.
:
. .
1
dK = v i v i dm ; v i = j k i j r k ; v i = m ni m r n ;
2
1
1
dK = v i v i dm = j k i j r k m n i m r n dm =
2
2
1
= j m j m k n j n k m r k r n dm .
2
1
1
j m j m k n j n k m r k r n dm = J j m m j
2
2
V
:
K=
K=
J11 J12
1 j
1
J m m j =
[ 1 2 3 ] J 2 1 J 2 2
2
2
3
3
J 1 J 2
][ ]
J 1 3 1
J 2 3 2 .
3
3
J 3
116
. . .
..
. (. 52).
z
p3
p1
e3
p
e2
e1
p1
p2
y
p3
. 52
, , , , . , . p , , . , p 1 ,
e 1 , . 52
. , ,
- p 1 . , . 53.
z
n
p1
e3
p2
x
e1
e2
y
p
p3
. 53
, n. , p .
n, p . p , ,
n: p = f n . , . , p i ,
si . s . , , , :
- p 1 S1 p 2 S2 p 3 S 3 p S = 0 ;
117
. . .
si
s
n , :
s
s
s
p = p 1 1 p 2 2 p 3 3 = p 1 n1 p 2 n 2 p 3 n3 = p i n i .
s
s
s
:
p i = ik ek .
p = i k ni e k , p i = i k n k .
,
. i k , . : .
11 = x ; 22 = y ; 33 = z ;
1 2 = 2 1 = xy ; 2 3 = 3 2 = yz ; 3 1 = 13 = xz .
p n.
= pn = i k n i n k .
, , l , . n l
:
= pl = i k n i l k .
, , , . p n .
i i
ik
k
p e i = nk e k ;
s , ,
p e i e
m
m
i
i k
ik
= l k e
k
k
m
i
p = n k , i k = i k e i i e k k .
, i k ,
. , i k . i k
. , i
ik
, p = n k . ,
.
, e 1 e 2 . e 1 , .
e 1 = 1 k e k ; e 1 = e 1e 1 = g 11 .
e1
n = 1 .
e
1
1
i i
i
i
ni e =
e
n
=
;
.
i
g11
g 11
118
. . .
.
1
ik
ik i
p=
e
=
e .
11 k
11 k
g
g
p n, .
1
1 m m
1 m m
i k 1 k 11
1k
1k m m
p 11 e = 11 e k 11 e = 11 11 k =
= 11 .
11
g
g
g
g g
g g
.
e
, :
= . .
g
, .
e
k g k
k e ke
p
=
=
, .
g g g g g
e
e ( ) , :
k g k
=
g g
,
ik .
119
. . .
, .
. , . , : . , ,
. ,
, . .
..
1.
a bc = b ac c ab , "
". , .
, : ab c = b ac a bc . , " "
.
, , . , , , : d f g = 1 f 2 g .
, .
: 1 = dg , 2 = d f . , d f g = f dg g df
.
a bc = b ac c ab , , .
n
a bc = m k n a m i j k bi c j .
-.
mkn
mnk
m
n
m
n
m
n
m
n
i j k = i j k = i j j i = j i i j .
:
mkn
i j
m
n
m
n
i j
a m i j k b c = j i i j a m b c =
m j n i a m b i c j m i n j a m b i c j = b n a j c j c n a i bi .
.
2.
ab cd = ac ad .
bc bd
ab cd = i j k ai b j m n k c m d n ;
i j k m k n = k i j k m n = m i n j m j n i ;
ab cd = m i n j m j n i a i b j cm d n =
120
. . .
m i n j a i b j cm d n m j n i ai b j cm d n = ai ci b j d j ai d i b j c j =
ac bd ad bc = ac ad
bc bd
3.
ax ay az
a bc x yz = bx by bz
cx cy cz
a bc x yz = i j k ai b j c k m n p x m y n z p =
i
i
i
1
2
3
a a a
x1 y1 z1 a xi a yi a zi
1
i
i
i
= g b1 b 2 b 3
x2 y2 z 2 = b xi b yi b zi
1
2
3 g
c c c
x 3 y 3 z 3 c i x i ci y i c i z i
:
ax ay az
a bc x yz = bx by bz .
cx cy cz
.
.
4.
ab cd = ac ad .
bc bd
5.
a bc b ca c ab = 0 .
2
6. ab .
7. ,
a bc = ab c .
a c , ab 0 bc 0 .
8.
a b b c c a .
9. :
) ab cd = b a cd a b cd
) ab cd e f =
= b e f a cd a e f b cd .
10. ,
2
ab bc ca = a bc .
11.
ax ay az
a bc x yz = bx by bz .
cx cy cz
121
. . .
. ,
.
. "
" 1925- . .
"
. ,
, , ,
- .
(1903) , , ,
! ,
, . 1881.
,
.
, , ,
,
".
"... (1908) , . ...
,
, . (1912) , , ,
1916 . , - . , -,
" , ". 1921 .
.
:
.
...
122
. . .
,
, , ,
, , ,
".
,
. .
.
.
.
. , , ,
, , - .
, ,
. . , , ,
, , , .
,
a : a = a x i a y j a z k ,
a x , a y , a z ,
. a x i , a y j , a z k
a.
, ,
, .
.
" . ...
,
" [3, . 34].
""
"". , , , , .
" a x i , a y j , a z k a, () a " [6, . 45].
.
" AB = a , , , .
,
b . , ab
,
, , ab . AB " [8, . 29-30].
123
. . .
, , : ( ab)
( ).
, .
.. .
" a l = a cos ( ) l.
...
... e x e y :
a = a x e x a y e y . .
...
,
. " [15, . 22-23]. . , , ,
, , , .
: ,
. . .
" .
, " [14, . 93].
, , ,
. , .
, .
.. [12, . 33].
: .
" ,
.
a s s a a s : s a = a s .
...
, .
, , .
a s s a a s : s a = a s ".
, , .
: , , , . ,
. , . , .
e i , a i
a = a e i a i . , ,
,
, . , 124
. . .
, . , , .
, ,
.
, ,
.
.
.
. , . , ,
. , , , .
.
, , . , , [1, 5, 12].
,
[7, 8, 11, 14]. , ,
, , , , , .. , , ,
.
.
. (
) [7]. , [18]. ,
.
.
, , .
, .. [1] ,
. [18] e-.
ijk
125
. . .
.. [5]. , .. , ,
, - .
, ,
. , ,
.. , . , .. .
.
. , .
.
, ,
. - . , , , ,
. - ,
. , ,
i'
i
i
i
ij'
i
j'
1
: A, B, C, a, b, , , e, h, A j , B j' , A j , B j , C ij' ,C ,C j' ,C i , , , i'i , ii' ,
a i j , b i j , e , e' , h , h' . , ,
im im im im
: A, B, C,
a, b, , , e, h. : , e, h, a, b, , . , e i ?
, . ,
, , . , . ,
. , "", - , , -
.
, , . , , , ,
.
,
.
, ,
, .
.
. . .
, , ,
[21, . 149]. , ,
, , ,
. .
,
.
, .. :
" A R. A, , A x y = x A y x , yR , A".
? ? ?
, .
. , . ,
.
.
, , ,
, ,
. .
, , - .
,
.
.
,
,
, .
.
.
, .
, ,
, , .
:
, - .
.
.. [13].
127
. . .
, p q - , p q
, n pq
j jj
a
i i i , p q
j j j
j j j
i
i
i
j
j
j
a
e
e
e
e
e
e
= a
i i i
j
j
j .
i i i
i
i
i
1 2
1 2
1 2
j 1 j2 j q
a
i i i . 1, 2, 3 ..., n .
1 2
,
. , ,
j j j
a
i i i . , ,
. ? : , , , , ... ? . . , . , , , . - , ,
, . , .
, , . , , - .
. , . , , .
, , .
,
. , ""
, .
. ,
. , , ,
, () . ,
j j j
, a
i i i ,
, . , , . ,
.
i
i
k
i
, y = a k x x k y i , z k = a k x i
x i z k . 1
128
. . .
, .
,
( ), . , ,
. , , ,
. , , .. .
,
, . , , , . a b
. .
i
a b k . c
a 1 b1 a 1 b 2 a 1 b3
c=
[ c ] = a2 b1 a 2 b2 a2 b3 .
3
3
3
a b1 a b 2 a b3
d .
][ ] [ ] [ ]
a 1 b1 a1 b2 a 1 b3 d 1
a1 bi d i
a1
i
cd =
[ c ] [ d ] = a 2 b 1 a 2 b 2 a 2 b 3 d 2 = a 2 bi d i = a 2 bi d .
3
3
3
3
3
i
a3
a b1 a b2 a b3 d
a bi d
cd = abd = a bd .
a b
c , ,
cd = a bd = abd .
. , 2
e 1 e , c
2
2
d = e 1 e c = c e 1 .
[ ]
0 1 0
: e 1 e =
0 0 0 .
0 0 0
2
1 0 0
0 1 0
0 0 1
1
1
1
[a ] = a 1 0 0 0 a 2 0 0 0 a 3 0 0 0
0 0 0
0 0 0
0 0 0
[ ] [ ] [ ]
129
[ a ]
. . .
2
1
[ ] [ ] [ ]
[ ] [ ] [ ]
0 0 0
0 0 0
0 0 0
2
2
1 0 0 a 2 0 1 0 a 3 0 0 1
0 0 0
0 0 0
0 0 0
0 0 0
0 0 0
0 0 0
3
3
a 1 0 0 0 a 2 0 0 0 a 3 0 0 0 ,
1 0 0
0 1 0
0 0 1
, , ,
a = a1 1 e 1 e1 a1 2 e1 e 2 a3 3 e3 e3 = a i k ei e k .
i
k
a k e i e
i
k
a . , a k e i e
b :
a i k e i e kb m e m = a i k e i b m k m = a i k b k e i .
i pq
k
, , a k e i e e p e q , , . , . , , .
[5, 16, 17].
3
, . ,
, ,
. , , ,
, . , , ,
, , , ,
, . , . .
, .
, ,
. , ,
: , .
. . , . . . .
[4]. , . , "" "" , .
,
, , . . , . . . .
130
. . .
. " "
.
" ,
, " " " ". , .
...
,
, ( ) . , , " 16 ".
,
, , . ,
, . ,
, , , , ,
, .
.
, . , , , ,
, .
131
. . .
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
132