Ԕазаԕстан Республикасыныԙ бɿлɿм жԥне ԑылым министрлɿгɿ

Л.Н. Гумилев атындаԑы Еуразия ԝлттыԕ университетɿ

Нурмуханов Турарбек Саламатулы

Алматы ауданында LoRaWAN технологиясындаԑы кԥрɿз люктерɿнɿԙ

ашылуын/жабылуын аныԕтаудыԙ аԕылды жԛйесɿн ԥзɿрлеу

ДИПЛОМДЫԔ ЖОБА

5В071900 – «Радиотехника, электроника жԥне телекоммуникациялар»

мамандыԑы

Нԝр-Сԝлтан 2020

1
 Ԕазаԕɫɬаɧ Реɫɩɭбɥиɤаɫɵɧɵԙ бɿɥɿɦ жԥɧе ԑɵɥɵɦ ɦиɧиɫɬɪɥɿгɿ

Л.Н. Гɭɦиɥев аɬɵɧдаԑɵ Еɭɪазиɹ ԝɥɬɬɵԕ ɭɧивеɪɫиɬеɬɿ

«Ԕɨɪԑаɭԑа жɿбеɪɿɥдɿ»
Радиɨɬеɯɧиɤа, ɷɥеɤɬɪɨɧиɤа жԥɧе
ɬеɥеɤɨɦɦɭɧиɤаɰиɹɥаɪ
ɤаɮедɪаɫɵɧɵԙ ɦеԙгеɪɭɲɿɫɿ
ɬ.ԑ.ɤ., ɩɪɨɮеɫɫɨɪ
Бɭɪаɦбаева Н.А.
« » _ 2020 ж.

ДИПЛОМДЫԔ ЖОБА

Таԕɵɪɵбɵ: «Аɥɦаɬɵ аɭдаɧɵɧда LoRaWAN ɬеɯɧɨɥɨгиɹɫɵɧдаԑɵ кԥɪɿз

ɥɸкɬеɪɿɧɿԙ аɲɵɥɭɵɧ/жабɵɥɭɵɧ аɧɵԕɬаɭдɵԙ аԕɵɥдɵ жԛйеɫɿɧ
ԥзɿɪɥеɭ»

5В071900 – «Радиɨɬеɯɧиɤа, ɷɥеɤɬɪɨɧиɤа жԥɧе ɬеɥеɤɨɦɦɭɧиɤаɰиɹɥаɪ»

ɦаɦаɧдɵԑɵ бɨɣɵɧɲа

Оɪɵɧдаԑаɧ: Нɭɪɦɭɯаɧɨв Т.С.

Ԑɵɥɵɦи жеɬеɤɲɿ:
ɮ.-ɦ.ԑ.ɤ., дɨɰеɧɬ Баегизɨва А.С.
Нԝɪ-Сԝɥɬаɧ 2020
 АԘДАТПА

Диɩɥɨɦдɵԕ жɨбада аԕɵɥдɵ ԕаɥаɧɵ баɫԕаɪɭ жԛйеɫɿɧ ԝйɵɦдаɫɬɵɪɭ,

IoT жԝɦɵɫɵɧɵԙ жаɥɩɵ ɫегɦеɧɬɬеɪɿ ɦеɧ ɩɪиɧɰиɩɬеɪɿɧ, ɫɨɧдай-аԕ Нԝɪ-
Сԝɥɬаɧ ԕаɥаɫɵɧдаԑɵ аɲɵԕ кԥɪɿз ɥɸкɬеɪɿɧɿԙ аɧɵԕɬаɥԑаɧ ɩɪɨбɥеɦаɥаɪɵɧ
зеɪɬɬеɭ ɧегɿзɿɧде, кԥɪɿз ɥɸкɬеɪɿɧ баɫԕаɪɭдɵԙ аԕɵɥдɵ жԛйеɫɿɧ
ԝйɵɦдаɫɬɵɪɭдɵԙ ɬеɯɧɨɥɨгиɹɥɵԕ ɦɨдеɥɿ ԝɫɵɧɵɥдɵ.
Диɩɥɨɦдɵԕ жɨбада LoRaWAN жеɥɿɥɿк иɧɮɪаԕԝɪɵɥɵɦɵɧ
ɩайдаɥаɧа ɨɬɵɪɵɩ, кԥɪɿз ɥɸкɬеɪɿɧ аɧɵԕɬаɭ, аɲɭ/жабɭ аԕɵɥдɵ жԛйеɫɿ
ԥзɿɪɥеɧдɿ, ɫɨɧдай-аԕ Нԝɪ-ɫԝɥɬаɧ ԕаɥаɫɵɧɵԙ Аɥɦаɬɵ аɭдаɧɵɧда LoRaWAN
жеɥɿɫɿɧ ԝйɵɦдаɫɬɵɪɭ ɦɨдеɥɿ ԝɫɵɧɵɥдɵ

АННОТАЦИЯ

В диɩɥɨɦɧɨɦ ɩɪɨекɬе ɧа ɨɫɧɨве иɫɫɥедɨваɧиɹ ɦеɬɨдɨв, ɨɪгаɧизаɰии

ɫиɫɬеɦɵ ɭɩɪавɥеɧиɹ ɭɦɧɵɦ гɨɪɨдɨɦ, ɨбɳиɯ ɫегɦеɧɬɨв и ɩɪиɧɰиɩɨв
ɪабɨɬɵ IoT, а ɬакже вɵɹвɥеɧɧɵɯ ɩɪɨбɥеɦ ɨɬкɪɵɬɵɯ каɧаɥизаɰиɨɧɧɵɯ ɥɸкɨв
в гɨɪɨде Нɭɪ-Сɭɥɬаɧ, ɩɪедɥɨжеɧа ɬеɯɧɨɥɨгиɱеɫкаɹ ɦɨдеɥɶ ɨɪгаɧизаɰии ɭɦɧɨй
ɫиɫɬеɦɵ ɭɩɪавɥеɧиɹ каɧаɥизаɰиɨɧɧɵɦи ɥɸкаɦи.
В диɩɥɨɦɧɨɦ ɩɪɨекɬе ɪазɪабɨɬаɧа ɭɦɧаɹ ɫиɫɬеɦа ɨɩɪедеɥеɧиɹ,
ɨɬкɪɵɬиɹ/закɪɵɬиɹ каɧаɥизаɰиɨɧɧɵɯ ɥɸкɨв, иɫɩɨɥɶзɭɹ
ɫеɬевɭɸ иɧɮɪаɫɬɪɭкɬɭɪɭ LoRaWAN, кɪɨɦе ɬɨгɨ ɩɪедɥɨжеɧа ɦɨдеɥɶ
ɨɪгаɧизаɰии ɫеɬи LoRaWAN в Аɥɦаɬиɧɫкɨɦ ɪайɨɧе гɨɪɨда Нɭɪ-Сɭɥɬаɧ.

ANNOTATION

In the diploma project on the basis of research of methods, organization of

smart city management system, common segments and principles of IoT operation, as
well as revealed problems of open sewer manholes in Nur-Sultan city, the
technological model of organization of smart city management system of sewer
manholes is proposed.
In the diploma project, a smart system for identification, opening/closing of
sewer manholes using the LoRaWAN network infrastructure has been developed; in
addition, a model of LoRaWAN network organization has been proposed in Almaty
district of Nur-Sultan city.

8
 НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР

1 СМК Диɩɥɨɦдɵԕ жԝɦɵɫ ɬɭɪаɥɵ еɪежеɥеɪ П ЕНУ 33-18 – 2018.

2 05.07.2004 жɵɥдаɧ баɫɬаɩ Ԕазаԕɫɬаɧ Реɫɩɭбɥикаɫɵɧɵԙ ʋ567-2
«байɥаɧɵɫ ɬɭɪаɥɵ» заԙɵ.
3 2017-2020 жɵɥдаɪԑа аɪɧаɥԑаɧ «Циɮɪɥɵԕ Ԕазаԕɫɬаɧ»
ɦеɦɥекеɬɬɿк баԑдаɪɥаɦаɫɵ.
4 Меɦɥекеɬ Баɫɲɵɫɵ Ԕаɫɵɦ-Жɨɦаɪɬ Тɨԕаевɬɵԙ «ɫɵɧдаɪɥɵ
ԕɨԑаɦдɵԕ диаɥɨг – Ԕазаԕɫɬаɧɧɵԙ ɬԝɪаԕɬɵɥɵԑɵ ɦеɧ ԧɪкеɧдеɭɿɧɿԙ ɧегɿзɿ»
аɬɬɵ Ԕазаԕɫɬаɧ ɯаɥԕɵɧа Жɨɥдаɭɵ.
5 «Ԕазаԕɫɬаɧ-2050» ɫɬɪаɬегиɹɫɵ: ԕаɥɵɩɬаɫԕаɧ ɦеɦɥекеɬɬɿԙ жаԙа
ɫаɹɫи баԑɵɬɵ.
6 «Аԕɩаɪаɬԕа ԕɨɥ жеɬкɿзɭ ɬɭɪаɥɵ» 2015 жɵɥԑɵ 16 ԕаɪаɲадаԑɵ ʋ 401-
V Ԕазаԕɫɬаɧ Реɫɩɭбɥикаɫɵɧɵԙ Заԙɵ.
7 Ԕазаԕɫɬаɧ Реɫɩɭбɥикаɫɵɧɵԙ 2020 жɵɥԑа дейɿɧгɿ ɫɬɪаɬегиɹɥɵԕ
даɦɭ жɨɫɩаɪɵ ɬɭɪаɥɵ Ԕазаԕɫɬаɧ Реɫɩɭбɥикаɫɵ Пɪезидеɧɬɿɧɿԙ 2010
жɵɥԑɵ 1 аԕɩаɧдаԑɵ ʋ 922 жаɪɥɵԑɵ.
 АББРЕВИАТУРАСЫ

AAA Authentication, Authorization, Авɬɨɪизаɰиɹ, аɭɬеɧɬиɮикаɰиɹ

Accounting жԥɧе еɫеɩке аɥɭ
ADSL Asymmetric Digital Subscriber Аɫɫиɦеɬɪиɹɥɵԕ
Line
BWA Broadband Wireless Access ɫаɧдɵԕ абɨɧеɧɬɬɿк жеɥɿ
BRI Basic Rate Interface Сɵɦɫɵз кеԙжɨɥаԕɬɵ ԕаɬɵɧаɭ
BS Base Station ISDN базаɥɵԕ ԕаɬɵɧаɭ
COBIT Control Objectives for иɧɬеɪɮейɫɿ Базаɥɵԕ ɫɬаɧɰиɹ
Information and related Аԕɩаɪаɬɬɵԕ ɬеɯɧɨɥɨгиɹɥаɪдаԑɵ
Technology баɫԕаɪɭ ɦаԕɫаɬɬаɪɵ
CS Circuit Switching
DICOM Digital Imaging and Аɪɧаɥаɪдɵ кɨɦɦɭɬаɰиɹɥаɭ
Communication Саɧдɵԕ ɫɭɪеɬɬеɪ жԥɧе
DECT Digital Enhanced кɨɦɦɭɧикаɰиɹ
Cordless Сɵɦɫɵз жеɪгɿɥɿкɬɿ абɨɧеɧɬɬɿк
D2D Telecommunication жеɥɿɥеɪ жԛйеɫɿɧɿԙ ɫɬаɧдаɪɬɵ
Device-to-Device Маɲиɧаԑа ɦаɲиɧа ɧеɦеɫе
SSP ԕԝɪɵɥԑɵԑа ԕԝɪɵɥԑɵ
Service switching point Ԕɵзɦеɬɬеɪ кɨɦɦɭɬаɰиɹɫɵɧɵԙ
QAM ɬɨɪабɵ
Quadrature Amplitude Квадɪаɬɬɵԕ
VPNs Modulation
Virtual Private Network аɦɩɥиɬɭдаɥɵԕ ɦɨдɭɥɹɰиɹ
Виɪɬɭаɥдɵ жеке жеɥɿɥеɪ
АБЖ Авɬɨɦаɬɬаɧдɵɪɵɥԑаɧ баɫԕаɪɭ
АТ жԛйеɫɿ Абɨɧеɧɬɬɿк ɬеɪɦиɧаɥ
БС Базаɥɵԕ ɫɬаɧɰиɹ
ББ Баԕɵɥаɭ бɥɨгɵ
ИКМ Иɦɩɭɥɶɫɬɿк-кɨдɬɵԕ ɦɨдɭɥɹɰиɹ
ИКТ Иɧɮɨкɨɦɦɭɧикаɰиɹɥɵԕ ɬеɯɧɨɥɨгиɹɥаɪ
ИЗ Иɧɬеɪɧеɬ заɬɬаɪ
ДԔ Деɪекɬеɪ ԕɨɪɵ
САБЖ Сɵɦɫɵз Аԕɩаɪаɬ Беɪɭ Жԛйеɥеɪɿ
ХС Хаɥɵԕаɪаɥɵԕ Сɬаɧдаɪɬ
 МАЗМԜНЫ

Кɿɪɿɫɩе .......................................................................................................................12
1 IoT ɬеɯɧɨɥɨгиɹɫɵ ɧегɿзɿɧде аԕɵɥдɵ ԕаɥаɧɵ баɫԕаɪɭ жԛйеɫɿɧ
ԝйɵɦдаɫɬɵɪɭ ԥдɿɫɬеɪɿɧ зеɪɬɬеɭ .....................................................................16
1.1 Нԝɪ-Сԝɥɬаɧ ԕаɥаɫɵɧдаԑɵ аɲɵԕ кԥɪɿз ɥɸкɬеɪɿɧɿԙ ɧегɿзгɿ ɦԥɫеɥеɥеɪɿɧ
жԥɧе ɨɥаɪдɵ ɲеɲɭ ԥдɿɫɬеɪɿɧ зеɪɬɬеɭ ...........................................................16
1.2 IoT жԝɦɵɫɵɧɵԙ жаɥɩɵ ɫегɦеɧɬɬеɪɿ ɦеɧ ɩɪиɧɰиɩɬеɪɿɧ зеɪɬɬеɭ ...............19
1.3 Жеɥɿɥɿк иɧɮɪаԕԝɪɵɥɵɦдɵ ԝйɵɦдаɫɬɵɪɭ кезɿɧде LoRaWAN
ɬԝжɵɪɵɦдаɦаɫɵɧ зеɪɬɬеɭ....................................................................23
1.4 Ԕаɥадаԑɵ LoRaWAN ɬиɿɦдɿɥɿгɿɧ баԑаɥаɭдɵ зеɪɬɬеɭ...........................29
2 Кԥɪɿз ɥɸкɬеɪɿɧ баɫԕаɪɭдɵԙ аԕɵɥдɵ жԛйеɫɿɧ ԝйɵɦдаɫɬɵɪɭдɵԙ
ɬеɯɧɨɥɨгиɹɥɵԕ ɦɨдеɥɿɧ ɬаɥдаɭ..........................................................33
2.1 LoRaWAN жеɥɿɫɿɧ ԕԝɪɭ ɦɨдеɥɿɧ ɬаɥдаɭ .....................................................33
2.2 LoRaWAN жеɥɿɫɿɧɿԙ аɪɯиɬекɬɭɪаɥɵԕ ԕԝɪɵɥɵɦɵɧ ɬаɥдаɭ .......................38
2.3 Кԥɪɿз ɥɸкɬеɪɿɧɿԙ ɦɨɧиɬɨɪиɧг жԛйеɫɿɧ ԝйɵɦдаɫɬɵɪɭдɵ ɬаɥдаɭ ...............44
2.4 LoRaWAN жеɥɿɫɿɧɿԙ ɫɵйɵɦдɵɥɵԑɵɧ еɫеɩɬеɭ....................................47
3 LoRaWAN жеɥɿɥɿк иɧɮɪаԕԝɪɵɥɵɦɵɧ ɩайдаɥаɧа ɨɬɵɪɵɩ, кԥɪɿз
ɥɸкɬеɪɿɧ аɧɵԕɬаɭ, аɲɭ/жабɭ аԕɵɥдɵ жԛйеɫɿɧ ԥзɿɪɥеɭ .............................52
3.1 Нԝɪ-ɫԝɥɬаɧ ԕаɥаɫɵɧɵԙ Аɥɦаɬɵ аɭдаɧɵɧда LoRaWAN жеɥɿɫɿɧ
ԝйɵɦдаɫɬɵɪɭ ɦɨдеɥɿɧ ԥзɿɪɥеɭ .......................................................................52
3.2 Ԕаɥадаԑɵ кԥɪɿз ɥɸкɬеɪɿɧɿԙ ɦɨɧиɬɨɪиɧгɿ ԛɲɿɧ даɬɱикɬеɪдɿ ԕɨɫɭ
Жɨɫɩаɪɵɧ ԥзɿɪɥеɭ ...........................................................................................57
3.3 Экɨɧɨɦикаɥɵԕ ɬиɿɦдɿɥɿкɬɿ еɫеɩɬеɭ ..............................................................62
3.4 Кԥɪɿз ɥɸкɬеɪɿɧ аɲɭ/жабɭ ɦɨɧиɬɨɪиɧгɿ жԥɧе баɫԕаɪɭ жԛйеɫɿɧ
ԝйɵɦдаɫɬɵɪɭ кезɿɧдегɿ ԕаɭɿɩɫɿздɿк ɬеɯɧикаɫɵ ...........................................66
Ԕɨɪɵɬɵɧдɵ ..............................................................................................................68
Пайдаɥаɧɵɥԑаɧ ԥдебиеɬɬеɪ ɬɿзɿɦɿ........................................................................71
Ԕɨɫɵɦɲаɥаɪ .............................................................................................................73

11
 Л.Н. Гɭɦɢɥɟɜ аɬɵɧɞаԑɵ Еɭɪаɡɢɹ ԝɥɬɬɵԕ ɭɧɢɜɟɪɫɢɬɟɬɿ

Фаɤɭɥɶɬɟɬ: Фɢɡɢɤа-ɬɟɯɧɢɤаɥɵԕ
Маɦаɧɞɵԑɵ: 5В071900 – «Раɞɢɨɬɟɯɧɢɤа, ɷɥɟɤɬɪɨɧɢɤа ɠԥɧɟ
ɬɟɥɟɤɨɦɦɭɧɢɤаɰɢɹɥаɪ»
Раɞɢɨɬɟɯɧɢɤа, ɷɥɟɤɬɪɨɧɢɤа ɢ ɬɟɥɟɤɨɦɦɭɧɢɤаɰɢɹɥаɪ ɤаɮɟɞɪаɫɵ

Беɤɿɬеɦɿɧ

Раɞɢɨɬɟɯɧɢɤа, ɷɥɟɤɬɪɨɧɢɤа ɠԥɧɟ

ɬɟɥɟɤɨɦɦɭɧɢɤаɰɢɹɥаɪ
ɤаɮɟɞɪаɫɵɧɵԙ ɦɟԙɝɟɪɭɲɿɫɿ
ɬ.ԑ.ɤ., ɩɪɨɮɟɫɫɨɪ
Бɭɪаɦɛаɟɜа Н.А.
«29» ԕаɪаɲа 2019 ɠ.

Диɩɥɨɦ жɨбаɧɵ ɨɪɵɧдаɭԑа

аɪɧаɥԑаɧ ТАПСЫРМА

Сɬɭɞɟɧɬ Нɭɪɦɭɯаɧɨɜ Тɭɪаɪɛɟɤ Саɥаɦаɬɭɥɵ

4 ɤɭɪɫ, РЭТ-43, 5B071900 – «Раɞɢɨɬɟɯɧɢɤа, ɷɥɟɤɬɪɨɧɢɤа ɠԥɧɟ
ɬɟɥɟɤɨɦɦɭɧɢɤаɰɢɹɥаɪ» ɦаɦаɧɞɵԑɵ, ɤԛɧɞɿɡɝɿ ɛԧɥɿɦ

1 Дɢɩɥɨɦɞɵԕ ɠɨɛаɧɵԙ ɬаԕɵɪɵɛɵ: «Аɥɦаɬɵ аɭɞаɧɵɧɞа

LoRaWAN ɬɟɯɧɨɥɨɝɢɹɫɵɧɞаԑɵ ɤԥɪɿɡ ɥɸɤɬɟɪɿɧɿԙ аɲɵɥɭɵɧ/ɠаɛɵɥɭɵɧ
аɧɵԕɬаɭɞɵԙ аԕɵɥɞɵ ɠԛɣɟɫɿɧ ԥɡɿɪɥɟɭ» 2019 ɠɵɥɞɵԙ «27» ԕаɪаɲа ɛɟɪɿɥɝɟɧ
ʋ 1935-ɩ ɪɟɤɬɨɪɞɵԙ ɛԝɣɪɵԑɵɦɟɧ ɛɟɤɿɬɿɥɝɟɧ.
2 Дɢɩɥɨɦ ɠɨɛаɧɵԙ ɬаɩɫɵɪɦаɫɵɧа ɫԥɣɤɟɫ:
Еɫɟɩ ɛɟɪɭɞɿԙ ɛɿɪɿɧɲɿ аɪаɥɵԕ ɤɟɡɟԙɿ – 08.01.2020
Еɫɟɩ ɛɟɪɭɞɿԙ ɟɤɿɧɲɿ аɪаɥɵԕ ɤɟɡɟԙɿ – 20.03.2020
Еɫɟɩ ɛɟɪɭɞɿԙ ԛɲɿɧɲɿ аɪаɥɵԕ ɤɟɡɟԙɿ – 13.05.2020
Аɥɞɵɧ-аɥа ԕɨɪԑаɭԑа ɞɢɩɥɨɦɞɵԕ ɠɨɛаɧɵ ԥɤɟɥɭ ɦɟɪɡɿɦɿ – 02.05.2020
Нɨɪɦа ɛаԕɵɥаɭ ɬɟɤɫɟɪɿɫɿ – 04.05.2019
Дɢɩɥɨɦɞɵԕ ɠɨɛаɧɵԙ ɫɨԙԑɵ ɧԝɫԕаɫɵɧ ԥɤɟɥɭ ɦɟɪɡɿɦɿ – 22.05.2020
Дɢɩɥɨɦɞɵԕ ɠɨɛаɧɵ ԕɨɪԑаɭ ɦɟɪɡɿɦɿ –
27.05.2020 Аɹԕɬаɥԑаɧ ɠɨɛаɧɵ ɬаɩɫɵɪɭ ɦɟɪɡɿɦɿ
– 22.05.2020 3 Жɨɛаɧɵԙ ɛаɫɬаɩԕɵ ɞɟɪɟɤɬɟɪɿ:
– «Баɣɥаɧɵɫ ɬɭɪаɥɵ» Ԕаɡаԕɫɬаɧ Рɟɫɩɭɛɥɢɤаɫɵɧɵԙ 2004 ɠɵɥԑɵ 5 ɲɿɥɞɟɞɟɝɿ ʋ
567-II ɡаԙɵ [1];
4
– «Аԕɩаɪаɬɬɵԕ Ԕаɡаԕɫɬаɧ – 2020» ɦɟɦɥɟɤɟɬɬɿɤ ɛаԑɞаɪɥаɦаɫɵ» [2];
– «Цɢɮɪɥɵԕ Ԕаɡаԕɫɬаɧ» ɦɟɦɥɟɤɟɬɬɿɤ ɛаԑɞаɪɥаɦаɫɵ [3];
– Ԕаɡаԕɫɬаɧ Рɟɫɩɭɛɥɢɤаɫɵɧɵԙ Тԝԙԑɵɲ Пɪɟɡɢɞɟɧɬɿ – Еɥɛаɫɵ Н.
Ԥ. Наɡаɪɛаɟɜɬɵԙ Ԕаɡаԕɫɬаɧ ɯаɥԕɵɧа Жɨɥɞаɭɵ. Тԧɪɬɿɧɲɿ ԧɧɟɪɤԥɫɿɩɬɿɤ
ɪɟɜɨɥɸɰɢɹ ɠаԑɞаɣɵɧɞаԑɵ ɞаɦɭɞɵԙ ɠаԙа ɦԛɦɤɿɧɞɿɤɬɟɪɿ» [4].
4 Дɢɩɥɨɦ ɠɨɛаɧɵ ɞаɣɵɧɞаɭ ԛɲɿɧ ɫԝɪаԕɬаɪ ɬɿɡɿɦɿ:
4.1 Жɨɛаɧɵԙ ɦаԕɫаɬɵ.
4.2 Жɨɛаɧɵԙ ԧɡɟɤɬɿɥɿɝɿ.
4.3 Ԕɨɣɵɥԑаɧ ɬаɩɫɵɪɦаɫɵ:
4.3.1 Smart Нԝɪ-Сԝɥɬаɧ ɞаɦɭ ɬԝɠɵɪɵɦɞаɦаɫɵɧ ɡɟɪɬɬɟɭ;
4.3.2 Internet of thing (IoT) ɬɟɯɧɨɥɨɝɢɹɫɵɧ ɩаɣɞаɥаɧɭ ɦԛɦɤɿɧɞɿɝɿɧ ɡɟɪɬɬɟɭ-
аԕɵɥɞɵ ԕаɥаɧɵԙ (АԔ) ɞаɦɭ ԕԝɪɵɥɵɦɵɧɞаԑɵ ɢɧɬɟɪɧɟɬ ɡаɬɬаɪ;
4.3.3 Аԕɵɥɞɵ ԕаɥа ԕԝɪɵɥɵɦɵɧɞа IoT ԕɨɥɞаɧɭ ɦɨɞɟɥɿɧ ɡɟɪɬɬɟɭ;
4.3.4 Нԝɪ-ɫԝɥɬаɧ ԕаɥаɫɵɧɞа аԕɵɥɞɵ ɛаɫԕаɪɭ ɠԛɣɟɫɿɧ ԝɣɵɦɞаɫɬɵɪɭ,
ɤԥɪɿɡ ɥɸɤɬɟɪɿɧ ɠаɛɭ/аɲɭ ɩɪɨɰɟɫɬɟɪɿɧ ɡɟɪɬɬɟɭ;
4.3.5 Баɫԕаɪɭɞɵԙ аԕɵɥɞɵ ɠԛɣɟɫɿɧ ԝɣɵɦɞаɫɬɵɪɭ ɬɟɯɧɨɥɨɝɢɹɫɵɧ ɡɟɪɬɬɟɭ;
4.3.6 Longe range Wide area Network (LoRaWAN) ɬɟɯɧɨɥɨɝɢɹɫɵ ɧɟɝɿɡɿɧɞɟ ɤԥɪɿɡ
ɥɸɤɬɟɪɿɧ ɛаɫԕаɪɭɞɵԙ ɠɨɛаɥɵԕ ɦɨɞɟɥɿɧ ԥɡɿɪɥɟɭ.
5 Гɪаɮɢɤаɥɵԕ ɦаɬɟɪɢаɥɞɵԙ ɬɿɡɿɦɿ (ɫɵɡɛаɥаɪ, ɤɟɫɬɟɥɟɪ, ɞɢаɝɪаɦɦаɥаɪ ɠԥɧɟ
ɬаԑɵ ɛаɫԕаɥаɪɵ):
5.1 LoRaWAN ɠɟɥɿɥɿɤ ɢɧɮɪаԕԝɪɵɥɵɦɵɧ ԝɣɵɦɞаɫɬɵɪɭ ɤɟɡɿɧɞɟ
ԕԝɪɵɥԑɵɥаɪɞɵ ɛԧɥɭɞɿԙ ԕԝɪɵɥɵɦɞɵԕ ɫԝɥɛаɫɵ;
5.2Эɧɟɪɝɢɹ ɬԝɬɵɧɭɵ ɬԧɦɟɧ ɠаԣаɧɞɵԕ ɠɟɥɿɥɟɪɞɿԙ ԕԝɪɵɥɵɦɞɵԕ ɦɨɞɟɥɿ;
5.3Аԕɵɥɞɵ ԕаɥаɧɵ ɞаɦɵɬɭɞɵԙ ɧɟɝɿɡɝɿ ɛаԑɵɬɬаɪɵɧɵԙ ɛɥɨɤ-ɫɯɟɦаɫɵ;
5.4 LoRaWAN ɬɟɯɧɨɥɨɝɢɹɫɵɧɵԙ ԥɪɟɤɟɬ ɟɬɭ ɪаɞɢɭɫɵɧɵԙ ԕԝɪɵɥɵɦɞɵԕ
ɫԝɥɛаɫɵ. 6 Нɟɝɿɡɝɿ ԝɫɵɧɵɥаɬɵɧ ԥɞɟɛɢɟɬɬɟɪ ɬɿɡɿɦɿ:
6.1 Баɤаɧɨɜ А.С., Вɢɲɧɟɜɫɤɢɣ В.М., Лɹɯɨɜ А.И. Мɟɬɨɞ ɨɰɟɧɤɢ
ɩɨɤаɡаɬɟɥɟɣ ɩɪɨɢɡɜɨɞɢɬɟɥɶɧɨɫɬɢ ɛɟɫɩɪɨɜɨɞɧɵɯ ɫɟɬɟɣ ɫ ɰɟɧɬɪаɥɢɡɨɜаɧɧɵɦ
ɭɩɪаɜɥɟɧɢɟɦ. – Мɨɫɤɜа: Аɜɬɨɦаɬɢɤа. 2000. – С. 25-29.
6.2 Гɨɪɞɢɟɧɤɨ В.Н., Тɜɟɪɟɰɤɢɣ М.С. Мɧɨɝɨɤаɧаɥɶɧɵɟ ɫɢɫɬɟɦɵ. –
Мɨɫɤɜа: Тɟɥɟɤɨɦ. 2017. – С. 45-62.
6.3 Иɫаɟɜ Г.Н. Пɪаɤɬɢɤɭɦ ɩɨ ɢɧɮɨɪɦаɰɢɨɧɧɵɦ ɬɟɯɧɨɥɨɝɢɹɦ. – Мɨɫɤɜа: Оɦɟɝа.
2010. – С. 56-57.
6.4Дɨɛɪɨɜ М.А. Сɟɬɢ ɢ ɬɟɥɟɤɨɦɦɭɧɢɤаɰɢɢ. – Мɨɫɤɜа: Мɢɪ. 2005. – С. 22-34.
6.5 Жɢɪɤɨɜ А. Иɧɬɟɪɧɟɬ ɜɟɳɟɣ ɢ ɨɛɥаɱɧɵɟ ɬɟɯɧɨɥɨɝɢɢ. – Мɨɫɤɜа:
Аɜɬɨɦаɬɢɡаɰɢɹ. 2015. – С.65-69.
6.6 Пɭɝɨɜɤɢɧ А.В. Оɫɧɨɜɵ ɩɨɫɬɪɨɟɧɢɹ ɢɧɮɨɤɨɦɦɭɧɢɤаɰɢɨɧɧɵɯ ɫɢɫɬɟɦ.
– Мɨɫɤɜа: Мɢɪ. 2014. – С. 106-113.
6.7 Кɨɧɨɩɥɟɜа И.А., Хɨɯɥɨɜа О.А., Дɟɧɢɫɨɜ А.В. Иɧɮɨɪɦаɰɢɨɧɧɵɟ ɬɟɯɧɨɥɨɝɢɢ.
– Мɨɫɤɜа: Мɢɪ. 2015. – С. 45-53.
6.8Сɨɤɨɥɨɜ Н.А. Тɟɥɟɤɨɦɦɭɧɢɤаɰɢɢ. – Мɨɫɤɜа: Сɟɬɢ ɫɜɹɡɢ. 2003. – С. 77-81.
6.9Сɨɥɞаɬɨɜ С. Smart City – ɝɨɪɨɞ ɛɭɞɭɳɟɝɨ. – Мɨɫɤɜа: Мɢɪ. 2015. – С. 1-9.
6.10 Чɢɤаɥɨɜ А.Н., Сɨɤɨɥɨɜ С.В., Тɢɬɨɜ С.Е. Сɯɟɦɨɬɟɯɧɢɤа
ɬɟɥɟɤɨɦɦɭɧɢɤаɰɢɨɧɧɵɯ ɭɫɬɪɨɣɫɬɜ. – Мɨɫɤɜа: Тɟɥɟɤɨɦ. 2016. – С. 13-18.
6.11 Шɢɪɨɤɨɜ Ю. Аɪɯɢɬɟɤɬɨɪɵ ɭɦɧɵɯ ɝɨɪɨɞɨɜ. – Мɨɫɤɜа: Мɢɪ. 2015. – С. 4-9.
6.12 Юɪɱɭɤ А.Б. Сɟɬɢ ɦɨɛɢɥɶɧɨɣ ɫɜɹɡɢ. – Мɨɫɤɜа: Сɟɬɢ ɫɜɹɡɢ. 2001. – С. 2-10.
7 Жɨɛаԑа ԕаɬɵɫɬɵ ɤɟԙɟɫɬɟɪ (ɨɥаɪԑа ԕаɬɵɫɬɵ ɠɨɛа ɛԧɥɿɦɞɟɪɿɧɿԙ ɤԧɪɫɟɬɿɥɭɿɦɟɧ)
Нԧɦɿɪ, ɛԧɥɿɦɧɿԙ, Ԑɵɥɵɦɢ ɠɟɬɟɤɲɿ, Таɩɫɵɪɦаɧɵ Таɩɫɵɪɦа Таɩɫɵɪɦа
ɛԧɥɿɦɲɟɧɿԙ аɬɵ ɤɟԙɟɫɲɿ аɥɭ ɭаԕɵɬɵ ɛɟɪɞɿɦ аɥɞɵɦ
(ԕɨɥɵ) (ԕɨɥɵ)
Кɿɪɿɫɩɟ Баɟɝɢɡɨɜа А.С. 08.01.2020
Нɟɝɿɡɝɿ ɛԧɥɿɦ Баɟɝɢɡɨɜа А.С. 08.01.2020
Пɪаɤɬɢɤаɥɵԕ ɛԧɥɿɦ Баɟɝɢɡɨɜа А.С. 20.03.2020
Дɢɩɥɨɦɞɵԕ Баɟɝɢɡɨɜа А.С. 22.04.2020
ɠɨɛаɧɵԙ
ɬɟɯɧɢɤаɥɵԕ –
ɷɤɨɧɨɦɢɤаɥɵԕ
ɧɟɝɿɡɞɟɦɟ ɛԧɥɿɦɿ
Еԙɛɟɤɬɿ Баɟɝɢɡɨɜа А.С. 24.04.2020
ԕɨɪԑаɭ ɛԧɥɿɦɿ
Ԕɨɪɵɬɵɧɞɵ Баɟɝɢɡɨɜа А.С. 27.04.2020
Ԕɨɥɞаɧɵɥԑаɧ Баɟɝɢɡɨɜа А.С. 27.04.2020
ԥɞɟɛɢɟɬɬɟɪ ɬɿɡɿɦɿ
Нɨɪɦаɛаԕɵɥаɭ Ԕɨɪԑаɧɛаɟɜа Л.Н. 04.05.2020

8 Дɢɩɥɨɦɞɵԕ ɠɨɛаɧɵ ɨɪɵɧɞаɭ ɤɟɫɬɟɫɿ

ʋ Жԝɦɵɫ ɫаɬɵɫɵ Жԝɦɵɫ ɫаɬɵɫɵɧ Еɫɤɟɪɬɭ

ɨɪɵɧɞаɭ ɦɟɪɡɿɦɿ
1 2 3 4
1 Дɢɩɥɨɦɞɵԕ 27.11.2019
ɠɨɛаɧɵԙ ɬаԕɵɪɵɛɵɧ
ɛɟɤɿɬɭ
2 Дɢɩɥɨɦɞɵԕ ɠɨɛаɧɵԙ 21.11.2019 –
ɞаɣɵɧɞаɭ ԛɲɿɧ 21.12.2019
ɦԥɥɿɦɟɬɬɟɪ ɠɢɧаɭ
3 Дɢɩɥɨɦɞɵԕ 08.01.2020
ɠɨɛаɧɵԙ ɬɟɨɪɢɹɥɵԕ
ɛԧɥɿɝɿɧ
ɞаɣɵɧɞаɭ (1 Бԧɥɿɦ)
4 Дɢɩɥɨɦɞɵԕ ɠɨɛаɧɵԙ 13.04.2020
аɧаɥɢɬɢɤаɥɵԕ ɛԧɥɿɝɿɧ
6
ɞаɣɵɧɞаɭ (2-3 Бԧɥɿɦ)

7
5 Дɢɩɥɨɦɞɵԕ ɠɨɛаɧɵԙ 30.04.2020
ɬɨɥɵԕ ɦԥɬɿɧɿɧɿԙ
ԕɨɥɠаɡɛаɥɵԕ
ɧԝɫԕаɫɵɧ аɹԕɬаɭ
6 Аɥɞɵɧ-аɥа ԕɨɪԑаɭԑа ɠɨɛаɧɵ 02.05.2020
ԥɤɟɥɭ
7 Рɟɰɟɧɡɢɹԑа ɞɢɩɥɨɦɞɵԕ ɠɨɛаɧɵ 04.05.2020
ɠɿɛɟɪɭ
8 Ԑɵɥɵɦɢ ɠɟɬɟɤɲɿɧɿԙ ɩɿɤɿɪɿ ɦɟɧ 22.05.2020
ɪɟɰɟɧɡɢɹɫɵ ɛаɪ ɠɨɛаɧɵԙ
ɫɨԙԑɵ ɧԝɫԕаɫɵɧ ԥɤɟɥɭ
9 Дɢɩɥɨɦɞɵԕ ɠɨɛаɧɵ ԕɨɪԑаɭ 27.05.2020

Таɩɫɵɪɦаɧɵԙ ɛɟɪɿɥɝɟɧ ɦɟɪɡɿɦɿ «29» ԕаɪаɲа 2019 ɠɵɥ

Ԑɵɥɵɦɢ ɠɟɬɟɤɲɿɫɿ: Баɟɝɢɡɨɜа А.С.

ɮ.-ɦ.ԑ.ɤ., ɞɨɰɟɧɬ.
Таɩɫɵɪɦаɧɵ ɨɪɵɧɞаԑаɧ:
РЭТ-43 ɬɨɛɵɧɵԙ ɫɬɭɞɟɧɬɿ Нɭɪɦɭɯаɧɨɜ Т.С.
 КІРІСПЕ

Дипломдыԕ жоба таԕырыбыныԙ ԧзектілігі. Хаɥɵԕɬɵԙ жɵɥдаɦ

ԧɫɭɿ ɦеɧ иɧдɭɫɬɪиаɥизаɰиɹ авɬɨɦаɬɬаɧдɵɪɭдɵԙ, ɦɨɧиɬɨɪиɧг ɩеɧ
баɫԕаɪɭдɵԙ баɪɥɵԕ ɩɪɨɰеɫɬеɪɿɧде ԕɨɥдаɧɵɥаɬɵɧ заɬɬаɪдɵԙ,
ɬеɯɧɨɥɨгиɹɥаɪдɵԙ аɪɯиɬеɤɬɭɪаɥɵԕ ɦɨдеɥɿɧɿԙ даɦɭɵɧа ԥɫеɪ еɬɬɿ.
Нԥɬижеɫɿɧде, заɬɬаɪдɵԙ Иɧɬеɪɧеɬ, ɦаɲиɧаɥɵԕ ɨԕɵɬɭ, деɪеɤɬеɪдɿ
зиɹɬɤеɪɥɿɤ ɬаɥдаɭ, ԛɥɤеɧ деɪеɤɬеɪ жԥɧе ɤɨɦɦɭɧиɤаɰиɹɥɵԕ ɬеɯɧɨɥɨгиɹɥаɪ
ɫиɹԕɬɵ ԥɪɬԛɪɥɿ зеɪɬɬеɭ ɫеɤɬɨɪɥаɪɵɧ даɦɵɬɭ жɨԑаɪɵда аɬаɥԑаɧ ԥдɿɫɬеɪдɿ
жаɥɩɵԑа беɥгɿɥɿ ɬеɪɦиɧ – аԕɵɥдɵ ԕаɥаԑа бɿɪɿɤɬɿɪе ɨɬɵɪɵɩ, ԕаɥа
иɧɮɪаԕԝɪɵɥɵɦɵɧ ԕаɣɬа ԕԝɪɭ баԑɵɬɵɧ аɧɵԕɬаɭԑа ɦԛɦɤɿɧдɿɤ беɪдɿ [1-
5].
Сɨԙԑɵ жɵɥдаɪɵ ɲеɬ еɥдеɪдɿԙ ɤԧɩɬегеɧ ԛɤɿɦеɬɬеɪɿ азаɦаɬɬаɪдɵԙ
ԧɦɿɪ ɫԛɪɭ ɫаɩаɫɵɧ аɪɬɬɵɪɭ жԥɧе ԕаɥаɥɵԕ иɧɮɪаԕԝɪɵɥɵɦдаɪдɵ баɫԕаɪɭ ɦеɧ
жԝɦɵɫ ɿɫɬеɭɿɧ ɨԙɬаɣɥаɧдɵɪɭда ԕаɥаɥɵԕ ɩɥаɧɨвиɤɬеɪге ɤԧɦеɤ ɤԧɪɫеɬɭ
ɦаԕɫаɬɵɧда Аԕɵɥдɵ ԕаɥаɧɵ ɧеɦеɫе аԕɵɥдɵ иɧɮɪаԕԝɪɵɥɵɦдɵ
ԝɣɵɦдаɫɬɵɪɭ ɫаɥаɫɵɧда ɬԛɪɥɿ баɫɬаɦаɥаɪдɵ жԛзеге аɫɵɪɭԑа ɤɿɪɿɫɬɿ.
Иɧɬеɪɧеɬɬɿԙ иɧɮɪаԕԝɪɵɥɵɦдɵԕ жԛɣеɥеɪге ɤɿɪɭɿɧɿԙ
аɪԕаɫɵɧда иɧɮɪаԕԝɪɵɥɵɦдɵԕ жԛɣеɥеɪдɿԙ жаɣ-ɤԛɣɿ ɦеɧ ԧɧɿɦдɿɥɿгɿɧе ԕаɬɵɫɬɵ
деɪеɤɬеɪдɿԙ ԛɥɤеɧ ɤԧɥеɦɿɧ жиɧаɭԑа, ԧԙдеɭге, бɿɪɿɤɬɿɪɭге жԥɧе ɬаɥдаɭԑа
бɨɥадɵ.
Ԕазаԕɫɬаɧ даɦɭɲɵ еɥ ɪеɬɿɧде аԕɵɥдɵ ԕаɥаɧɵԙ ɧегɿзɿɧе
ɫаɥɵɧԑаɧ ɬеɯɧɨɥɨгиɹɥаɪдɵ даɦɵɬɭда ԛɥɤеɧ ɩеɪɫɩеɤɬиваԑа ие.
Уɪбаɧизаɰиɹԑа ԕаɪаɣ ɪеɫɭɪɫɬаɪԑа жԥɧе ɬиɿɦдɿ ԕɵзɦеɬ ɤԧɪɫеɬɭге ɫԝɪаɧɵɫ
аɪɬадɵ, ɫɨɧдɵԕɬаɧ ɰиɮɪɥаɧдɵɪɭ ɩɪɨɰеɫɿ IoT ɬеɯɧɨɥɨгиɹɥɵԕ ɦɨдеɥɿɧе
ɧегɿздеɥɭɿ ɦԛɦɤɿɧ [6-8].
Ԕаɥаɥаɪда зиɹɬɤеɪɥɿɤ ɬеɯɧɨɥɨгиɹɥаɪдɵ еɧгɿзɭ ԥɥеɭеɬɬɿ
ԕаɥаɥɵԕ ɩɪɨбɥеɦаɥаɪдɵ ɲеɲɭ ԛɲɿɧ жиɿ ɩаɣдаɥаɧɵɥадɵ, ɦɵɫаɥɵ, ɤԧɥɿɤɬɿ
баɫԕаɪɭ, ԕаɥдɵԕɬаɪдɵ ɲɵԑаɪɭ ɧеɦеɫе ɤԥɪɿз ɥɸɤɬеɪɿɧ аɲɭ/жабɭ жԛɣеɫɿɧɿԙ
ɦɨɧиɬɨɪиɧгɿ. Сɨԙԑɵ баԑɵɬ бԛгɿɧгɿ ɬаԙда еɥɿɦɿзде ԧзеɤɬɿ ɦԥɫеɥеɥеɪдɿԙ бɿɪɿ
бɨɥɵɩ ɬабɵɥадɵ,
ԧɣɬɤеɧɿ зеɪɬɬеɭ ɧԥɬижеɥеɪɿ бɨɣɵɧɲа аɲɵԕ ɤԥɪɿз ɥɸɤɬеɪɿɧɿԙ
ɫаɥдаɪɵɧаɧ жаɪаԕаɬɬаɧɭ ɦеɧ ԧɥɿɦ-жɿɬɿɦɧɿԙ аɪɬɭɵ баɣԕаɥадɵ.
Иɧɧɨваɰиɹɥɵԕ ɬеɯɧɨɥɨгиɹɥаɪдɵ еɧгɿзɭ ɤԥɪɿз ɥɸɤɬеɪɿɧ аɲɭ/жабɭ
ɦɨɧиɬɨɪиɧгɿ жԛɣеɫɿɧ жаԕɫаɪɬɭԑа ɦԛɦɤɿɧдɿɤ беɪедɿ жԥɧе ɬез ԥɪеɤеɬ
еɬɭ жԛɣеɫɿɧ жаԕɫаɪɬɭԑа ɦԛɦɤɿɧдɿɤ беɪедɿ [9-11].
Аԕɵɥдɵ ԕаɥаɥаɪдɵԙ иɧɮɪаԕԝɪɵɥɵɦɵ ɫаɩԕа ɬԝɪԑɵзɵɥадɵ
ɬеɯɧɨɥɨгиɹɫɵ ɧегɿзɿɧде IoT, бԝɥ жаԕɫаɪɬɭԑа ɦԛɦɤɿɧдɿɤ беɪедɿ ɤԧɩɬегеɧ
ɩɪɨɰеɫɬеɪдɿ баɫԕаɪɭ ԕаɥадаԑɵ ɪеɬɿɧде жеɥɿɥɿɤ ɬеɯɧɨɥɨгиɹɥаɪ ɧегɿзге
аɥɵɧадɵ жеɥɿɥɿɤ ɦɨдеɥɶ LoRaWAN, бԝɥ-жаԙа ɬеɯɧɨɥɨгиɹ ɥаɣɵԕɬɵ
ԝɣɵɦдаɫɬɵɪɭ ԛɲɿɧ зиɹɬɤеɪɥɿɤ жеɥɿɥеɪ. LoRaWAN жеɥɿɫɿ ɧегɿзɿɧде
аԕɵɥдɵ иɧɮɪаԕԝɪɵɥɵɦдɵ ԝɣɵɦдаɫɬɵɪɭ ɬеɥеɤɨɦɦɭɧиɤаɰиɹɥɵԕ ԕɵзɦеɬɬеɪ
ɧаɪɵԑɵɧдаԑɵ жаԙа баԑɵɬ бɨɥɵɩ ɬабɵɥадɵ [12].
12
 Жеɥɿɧɿ жɨбаɥаɭ ɦɨдеɥɿɧ ԥзɿɪɥеɭде LoRaWAN аɪɧаɥɵԕ ɦɨдеɥɿɧ
ԥзɿɪɥеɭдɿ, ɬаɪаɬɭдɵԙ ԧɲɭɿɧ, ɤԧɥеԙɤеɥеɭ ԥɫеɪɿɧ жԥɧе ɤԧɩ ɫԥɭɥеɥɿ ԧɲɭɿɧ
еɫɤеɪеɬɿɧ ɬеɨɪиɹɥɵԕ ɨɣɥаɪ ԕɨɥдаɧɵɥадɵ.

13
 Дипломдыԕ жобаныԙ маԕсаты: Аɥɦаɬɵ аɭдаɧɵɧдаԑɵ Нԝɪ-
Сԝɥɬаɧ ԕаɥаɫɵɧдаԑɵ LoRaWAN ɬеɯɧɨɥɨгиɹɫɵɧдаԑɵ ɤԥɪɿз ɥɸɤɬеɪɿɧ аɧɵԕɬаɭ,
аɲɭ/жабɭ аԕɵɥдɵ жԛɣеɫɿɧ зеɪɬɬеɭ жԥɧе ԥзɿɪɥеɭ.
Диɩɥɨɦдɵԕ жɨбаɧɵԙ ɦаԕɫаɬɵɧ ɧегɿзге аɥа ɨɬɵɪɵɩ, жԛɪгɿзɿɥгеɧ
зеɪɬɬеɭɥеɪ ɤеɲеɧɿɧ ɧаԕɬɵɥаɭԑа ɦԛɦɤɿɧдɿɤ беɪеɬɿɧ ԕɨɫаɥԕɵ міндеттер
ԕԝɪɵɥдɵ:
– IoT ɬеɯɧɨɥɨгиɹɫɵ ɧегɿзɿɧде аԕɵɥдɵ ԕаɥаɧɵ баɫԕаɪɭ жԛɣеɫɿɧ
ԝɣɵɦдаɫɬɵɪɭ ԥдɿɫɬеɪɿɧ зеɪɬɬеɭ;
– Нԝɪ-Сԝɥɬаɧ ԕаɥаɫɵɧдаԑɵ аɲɵԕ ɤԥɪɿз ɥɸɤɬеɪɿɧɿԙ ɧегɿзгɿ
ɦԥɫеɥеɥеɪɿɧ жԥɧе ɨɥаɪдɵ ɲеɲɭ ԥдɿɫɬеɪɿɧ зеɪɬɬеɭ;
– ԕаɥадаԑɵ LoRaWAN ɬиɿɦдɿɥɿгɿɧ баԑаɥаɭдɵ зеɪɬɬеɭ;
– LoRaWAN жеɥɿɫɿɧ ԕԝɪɭ ɦɨдеɥɿɧ ɬаɥдаɭ;
– ɤԥɪɿз ɥɸɤɬеɪɿɧɿԙ ɦɨɧиɬɨɪиɧг жԛɣеɫɿɧ ԝɣɵɦдаɫɬɵɪɭдɵ ɬаɥдаɭ;
– LoRaWAN жеɥɿɥɿɤ иɧɮɪаԕԝɪɵɥɵɦɵɧ ɩаɣдаɥаɧа ɨɬɵɪɵɩ, ɤԥɪɿз
ɥɸɤɬеɪɿɧ аɧɵԕɬаɭ, аɲɭ/жабɭ аԕɵɥдɵ жԛɣеɫɿɧ ԥзɿɪɥеɭ;
– Нԝɪ-Сԝɥɬаɧ ԕаɥаɫɵɧɵԙ Аɥɦаɬɵ аɭдаɧɵɧда LoRaWAN жеɥɿɫɿɧ
ԝɣɵɦдаɫɬɵɪɭ ɦɨдеɥɿɧ ԥзɿɪɥеɭ.
Дипломдыԕ жобадағы ғылыми мԥселесініԙ заманауи кԛйін бағалау.
Диɩɥɨɦдɵԕ жɨбада Нԝɪ-Сԝɥɬаɧ ԕаɥаɫɵɧɵԙ Аɥɦаɬɵ аɭдаɧɵ аɭɦаԑɵɧда
ɤԥɪɿз ɥɸɤɬеɪɿɧ аɧɵԕɬаɭ, аɲɭ/жабɭ аԕɵɥдɵ жԛɣеɫɿɧ ԝɣɵɦдаɫɬɵɪɭ ɦɨдеɥɿ
ԝɫɵɧɵɥдɵ. Жԛɪгɿзɿɥгеɧ зеɪɬɬеɭɥеɪ ɧԥɬижеɥеɪɿ бɨɣɵɧɲа ɫɨԙԑɵ бɿɪɧеɲе
жɵɥда бԝɪɵɧ беɥгɿɥеɧгеɧ аɭдаɧ аɭɦаԑɵɧда ɤԥɪɿз ɥɸɤɬеɪɿɦеɧ баɣɥаɧɵɫɬɵ
ɤԧɩɬегеɧ ɨԕиԑаɥаɪ ɬɿɪɤеɥдɿ. Ԕазаԕɫɬаɧ аɭɦаԑɵɧда IoT ɬеɯɧɨɥɨгиɹɥаɪɵɧ
даɦɵɬɭɦеɧ аɣɧаɥɵɫаɬɵɧ баɣɥаɧɵɫ ɨɩеɪаɬɨɪɥаɪɵ Нԝɪ-ɫԝɥɬаɧ
ԕаɥаɫɵɧда LoRaWAN жеɥɿɥɿɤ иɧɮɪаԕԝɪɵɥɵɦɵɧ даɦɵɬɭ ɫԥɬɿɧеɧ
баɫɬаɩ аɧɵԕɬаɥԑаɧ ɩɪɨбɥеɦаɥаɪдɵ жаԕɫаɪɬɭԑа ɵԕɩаɥ еɬеɬɿɧ ɤԧɩɬегеɧ
ɲеɲɿɦдеɪ ԝɫɵɧдɵ [13-18].
Бɿɪаԕ ɮаɤɬ бɨɣɵɧɲа, ɤɨɦɩаɧиɹɥаɪ ԝɫɵɧԑаɧ ɬеɯɧɨɥɨгиɹɥаɪдɵԙ бɿɪɿ
ԥɥɿ еɧгɿзɿɥɦегеɧ, ɫɨɧɵԙ ɧԥɬижеɫɿɧде ԥзɿɪɥеɧгеɧ ɲеɲɿɦ ɦɨɧиɬɨɪиɧг
жԛɣеɫɿɧ даɦɵɬɭ, ɤԥɪɿз ɥɸɤɬеɪɿɧ аɲɭ/жабɭ ɧегɿзɿɧе жаɬԕɵзɵɥɭɵ ɦԛɦɤɿɧ.
Иɧɬеɪɧеɬɬɿԙ даɦɭɵɦеɧ деɪеɤɬеɪдɿ аɥɦаɫɭ ԛɲɿɧ ɬиɿɦдɿ ɫɵɦɫɵз баɣɥаɧɵɫ
ԕажеɬ бɨɥадɵ деɩ ɤԛɬɿɥɭде, LoRaWAN IoT-ɬɵ даɦɵɬɭԑа аɪɧаɥԑаɧ
аɥԑаɲԕɵ ɬеɯɧɨɥɨгиɹɥɵԕ ԛɥгɿɥеɪдɿԙ бɿɪɿ [19-20].
Оɫɵ ɫебеɩɬɿ ɫɩеɤɬɪдɿ бɿɪɥеɫɿɩ ɩаɣдаɥаɧɭ, ɫɩеɤɬɪге диɧаɦиɤаɥɵԕ
ԕɨɥ жеɬɤɿзɭ, ɫигɧаɥдаɪ ɬɭɪаɥɵ аԕɩаɪаɬɬɵ аɥɭ жԥɧе ɨԙɬаɣɥаɧдɵɪɵɥԑаɧ
баԑɵɬɬаɭ ɫиɹԕɬɵ ԥдɿɫɬеɪ ɤԧɩ ԝзаɦаɣ IoT ɫɵɦɫɵз ɩаɪадигɦаɫɵɧɵԙ
ɦаԙɵздɵ ɤɨɦɩɨɧеɧɬɬеɪɿɧе аɣɧаɥадɵ [21].
LoRaWAN жеɥɿɥɿɤ иɧɮɪаԕԝɪɵɥɵɦɵ аԕɵɥдɵ ԕаɥа ԕԝɪɵɥɵɦɵɧдаԑɵ
жаԙа ɦɨдеɥɶ бɨɥɵɩ ɬабɵɥадɵ, ɫɨɧдɵԕɬаɧ зеɪɬɬеɭɲɿɥеɪдɿԙ ɤԧɩɲɿɥɿгɿ ɨɫɵ
жеɥɿɥɿɤ ɦɨдеɥɶге еɪеɤɲе ɤԧԙɿɥ бԧɥедɿ, ԧɣɬɤеɧɿ жеɥɿɥɿɤ иɧɮɪаԕԝɪɵɥɵɦ
ɩаɪаɦеɬɪɥеɪɿ баԑа беɥгɿɥеɭ жаԑɵɧаɧ да, ɬеɯɧиɤаɥɵԕ ԕԝɪаɦдаɭ жаԑɵɧаɧ
да ɦԥɥɿɦдеɥгеɧ
ԧɥɲеɦдеɪге ɬɨɥɵԕ ɫԥɣɤеɫ ɤеɥедɿ.
 Дипломдыԕ жоба нԥтижелерініԙ зерттеу жаԙалығы.
Диɩɥɨɦдɵԕ жɨбада IoT ɬеɯɧɨɥɨгиɹɫɵ ɧегɿзɿɧде аԕɵɥдɵ ԕаɥаɧɵ
баɫԕаɪɭ жԛɣеɫɿɧ
ԝɣɵɦдаɫɬɵɪɭдɵԙ жаԙа ɬԛɫɿɧдɿɪɦеɥеɪɿ беɪɿɥдɿ, Нԝɪ-Сԝɥɬаɧ ԕаɥаɫɵɧдаԑɵ
аɲɵԕ ɤԥɪɿз ɥɸɤɬеɪɿɧɿԙ ɧегɿзгɿ ɦԥɫеɥеɥеɪɿ ɧаԕɬɵɥаɧдɵ жԥɧе ɨɥаɪдɵ ɲеɲɭ
ԥдɿɫɬеɪɿ ɤԧɪɫеɬɿɥдɿ, ɤԥɪɿз ɥɸɤɬеɪɿɧ баɫԕаɪɭдɵԙ аԕɵɥдɵ жԛɣеɫɿɧ
ԝɣɵɦдаɫɬɵɪɭдɵԙ ɬеɯɧɨɥɨгиɹɥɵԕ ɦɨдеɥɿɧɿԙ ɬиɿɦдɿɥɿгɿ дԥɥеɥдеɧдɿ.
Диɩɥɨɦдɵԕ жɨбада аɥԑаɲ ɪеɬ LoRaWAN жеɥɿɥɿɤ
иɧɮɪаԕԝɪɵɥɵɦɵɧ ɩаɣдаɥаɧа ɨɬɵɪɵɩ, ɤԥɪɿз ɥɸɤɬеɪɿɧ аɧɵԕɬаɭ, аɲɭ/жабɭ
аԕɵɥдɵ жԛɣеɫɿɧɿԙ ɦɨдеɥɿ
ԥзɿɪɥеɧдɿ, ɫɨɧдаɣ-аԕ аɥԑаɲ ɪеɬ Нԝɪ-ɫԝɥɬаɧ ԕаɥаɫɵɧɵԙ Аɥɦаɬɵ
аɭдаɧɵɧда LoRaWAN жеɥɿɫɿɧ ԝɣɵɦдаɫɬɵɪɭ ɦɨдеɥɿ ԝɫɵɧɵɥдɵ.
Дипломдыԕ жобаныԙ тԥжірибелік маԙыздылығы. Диɩɥɨɦдɵԕ
жɨбада IoT жԝɦɵɫɵɧɵԙ жаɥɩɵ ɫегɦеɧɬɬеɪɿ ɦеɧ ɩɪиɧɰиɩɬеɪɿɧ,
жеɥɿɥɿɤ иɧɮɪаԕԝɪɵɥɵɦдɵ ԝɣɵɦдаɫɬɵɪɭ ɤезɿɧдегɿ LoRaWAN ɤɨɧɰеɩɰиɹɫɵɧ,
ԕаɥадаԑɵ LoRaWAN ɬиɿɦдɿɥɿгɿɧ баԑаɥаɭдɵ, Нԝɪ-Сԝɥɬаɧ ԕаɥаɫɵɧдаԑɵ
аɲɵԕ ɤԥɪɿз ɥɸɤɬеɪɿɧɿԙ ɧегɿзгɿ ɦԥɫеɥеɥеɪɿɧ жԥɧе ɨɥаɪдɵ ɲеɲɭ ԥдɿɫɬеɪɿɧ
зеɪɬɬеɭ жԛɪгɿзɿɥедɿ [22-26].
Кԥɪɿз ɥɸɤɬеɪɿɧ баɫԕаɪɭдɵԙ аԕɵɥдɵ жԛɣеɫɿɧ
ԝɣɵɦдаɫɬɵɪɭдɵԙ ɬеɯɧɨɥɨгиɹɥɵԕ ɦɨдеɥɿɧе, LoRaWAN жеɥɿɫɿɧ ԕԝɪɭ
ɦɨдеɥɿɧе, ɤԥɪɿз ɥɸɤɬеɪɿɧɿԙ ɦɨɧиɬɨɪиɧг жԛɣеɫɿɧ ԝɣɵɦдаɫɬɵɪɭԑа ɬаɥдаɭ
жԛɪгɿзɿɥедɿ [27-30].
Диɩɥɨɦдɵԕ жɨбада LoRaWAN жеɥɿɥɿɤ иɧɮɪаԕԝɪɵɥɵɦɵɧ
ɩаɣдаɥаɧа ɨɬɵɪɵɩ, ɤаɧаɥизаɰиɹɥɵԕ ɥɸɤɬеɪдɿ аɧɵԕɬаɭдɵԙ,
аɲɭдɵԙ/жабɭдɵԙ аԕɵɥдɵ жԛɣеɫɿ ԥзɿɪɥеɧдɿ, ɫɨɧдаɣ-аԕ Аɥɦаɬɵ
аɭдаɧɵɧда Нԝɪ-ɫԝɥɬаɧ ԕаɥаɫɵɧɵԙ LoRaWAN жеɥɿɫɿɧ ԝɣɵɦдаɫɬɵɪɭ ɦɨдеɥɿ
ԥзɿɪɥеɧдɿ.
Зеɪɬɬеɭ ɧԥɬижеɥеɪɿ ԕаɥаɧɵԙ иɧɮɪаԕԝɪɵɥɵɦɵɧ жɨбаɥаɭ
ɤезɿɧде иɧɧɨваɰиɹɥɵԕ ɬеɯɧɨɥɨгиɹɥаɪдɵ еɧгɿзɭ ɤезɿɧде ɩаɣдаɥаɧɵɥɭɵ ɦԛɦɤɿɧ.
Дипломдыԕ жобаныԙ теориялыԕ негізі. Диɩɥɨɦдɵԕ
жɨбаɧɵԙ ɬеɨɪиɹɥɵԕ ɧегɿзɿɧ IoT ɬеɯɧɨɥɨгиɹɫɵ ɧегɿзɿɧде аԕɵɥдɵ ԕаɥаɧɵ
баɫԕаɪɭ жԛɣеɫɿɧ ԝɣɵɦдаɫɬɵɪɭ ɫаɥаɫɵɧда зеɪɬɬеɭ жԛɪгɿзгеɧ ɨɬаɧдɵԕ,
ɪеɫеɣɥɿɤ жԥɧе ɲеɬеɥдɿɤ ɲɵԕԕаɧ ԑаɥɵɦдаɪдɵԙ, ɩɪɨɮеɫɫɨɪɥаɪдɵԙ ԑɵɥɵɦи-
зеɪɬɬеɭ баԑɵɬɬаɪɵ ԕԝɪаɣдɵ: Баɤаɧɨв А.С., Виɲɧевɫɤиɣ В.М., Лɹɯɨв А.И.,
Гɨɪдиеɧɤɨ В.Н., Твеɪеɰɤиɣ М.С [1-8]. Иɫаев Г.Н., Дɨбɪɨв М.А., Жиɪɤɨв А.,
Пɭгɨвɤиɧ А.В., Кɨɧɨɩɥева И.А., Хɨɯɥɨва О.А., Деɧиɫɨв А.В [9-18]. Сɨɤɨɥɨв
Н.А., Сɨɥдаɬɨв С., Чиɤаɥɨв А.Н., Сɨɤɨɥɨв С.В., Тиɬɨв С.Е., Шиɪɨɤɨв Ю. А.,
Юɪɱɭɤ А.Б [19-30].
Дипломдыԕ жобаныԙ ԥдіснамалыԕ негізі. Реɫеɣ жԥɧе ɲеɬеɥдɿɤ
ԑаɥɵɦдаɪдɵԙ ԑɵɥɵɦи-зеɪɬɬеɭ баԑɵɬɬаɪɵ бɨɥɵɩ ɬабɵɥадɵ, ɨɥаɪ аԕɵɥдɵ
ԕаɥада жеɥɿ ԕԝɪɭ ɦɨдеɥɿɧе зеɪɬɬеɭ жԛɪгɿздɿ: Баɤаɧɨв А.С., Виɲɧевɫɤиɣ
В.М., Лɹɯɨв А.И., Гɨɪдиеɧɤɨ В.Н., Твеɪеɰɤиɣ М.С [1-8]. Иɫаев Г.Н.,
Дɨбɪɨв М.А., Жиɪɤɨв А., Пɭгɨвɤиɧ А.В., Кɨɧɨɩɥева И.А., Хɨɯɥɨва О.А.,
Деɧиɫɨв А.В [9-18]. Сɨɤɨɥɨв Н.А., Сɨɥдаɬɨв С., Чиɤаɥɨв А.Н., Сɨɤɨɥɨв С.В.,
Тиɬɨв С.Е., Шиɪɨɤɨв Ю. А., Юɪɱɭɤ А.Б [19-30].
Дипломдыԕ жобаны орындаудыԙ тԥжірибелік базасы бɨɥɵɩ Л.
Н. Гɭɦиɥев аɬɵɧдаԑɵ Еɭɪазиɹ Ԝɥɬɬɵԕ Уɧивеɪɫиɬеɬɿɧɿԙ
«Радиɨɬеɯɧиɤи, ɷɥеɤɬɪɨɧиɤа жԥɧе ɬеɥеɤɨɦɦɭɧиɤаɰиɹɥаɪ» ɤаɮедɪаɫɵɧɵԙ
ɨԕɭ жԥɧе ԑɵɥɵɦи- зеɪɬɬеɭ зеɪɬɯаɧаɫɵ ɬабɵɥадɵ.
 Дипломдыԕ жобаныԙ ԕԝрылымын баɫɬаɩԕɵ беɬ, ɬаɩɫɵɪɦа,
аббɪевиаɬɭɪа, ɤɿɪɿɫɩе, ɧегɿзгɿ бԧɥɿɦ, ԕɨɪɵɬɵɧдɵ, ԕɨɥдаɧɵɥԑаɧ ԥдебиеɬɬеɪ
ɬɿзɿɦɿ, гɥɨɫɫаɪиɣ жԥɧе ԕɨɫɵɦɲа ԕԝɪаɣдɵ. Диɩɥɨɦдɵԕ жɨбаɧɵԙ ɧегɿзɿ беɫ
бԧɥɿɦɧеɧ ɬԝɪадɵ.
Дипломдыԕ жобаныԙ ԕԝрылымы: жɨба 76 беɬɬеɧ ɬԝɪадɵ, ɤɿɪɿɫɩе – 4
беɬ, ɧегɿзгɿ бԧɥɿɦ – 52 беɬ. Ԕɨɪɵɬɵɧдɵ – 3 беɬ, ɩаɣдаɥаɧɵɥԑаɧ ԥдебиеɬɬеɪ ɬɿзɿɦɿ
– 30, ԕɨɫɵɦɲа – 4, ɫɨɧɵɦеɧ ԕаɬаɪ 6 ɤеɫɬе, 48 ɫɭɪеɬ жԥɧе 9 ɮɨɪɦɭɥаɥаɪ.
Кіріспе – диɩɥɨɦдɵԕ жɨбаɧɵԙ ɤɿɪɿɫɩеɫɿ ɬаԕɵɪɵɩ ԧзеɤɬɿɥɿгɿɧ,
ԑɵɥɵɦи- зеɪɬɬеɭ жаԙаɥɵԑɵɧ, жԥɧе жɨбаɧɵԙ ɩɪаɤɬиɤаɥɵԕ ɦаԙɵздɵɥɵԑɵɧ
ԕаɦɬидɵ.
Диɩɥɨɦдɵԕ жɨбаɧɵԙ ԕɨɣɵɥԑаɧ ɦаԕɫаɬ бɨɣɵɧɲа ɬаɩɫɵɪɦаɥаɪ
аɧɵԕɬаɥдɵ, жɨбаɧɵԙ ɬеɨɪиɹɥɵԕ жԥɧе ԥдɿɫɬеɦеɥɿɤ ɧегɿзɿ жаɫаɥдɵ,
ɩɪаɤɬиɤаɥɵԕ базаɫɵ ԕԝɪɵɥдɵ жԥɧе жԝɦɵɫ ԕԝɪɵɥɵɦɵ ɬɨɥɵԕɬаɣ ԕԝɪɵɥдɵ.
Негізгі бΫлігі – диɩɥɨɦдɵԕ жɨбаɧɵԙ базаɫɵɧ, ɦазɦԝɧɵɧ,
ɬеɯɧɨɥɨгиɹɫɵɧ жԥɧе аɬԕаɪɵɥԑаɧ жɨбаɧɵԙ ɧегɿзгɿ ԕɨɪɵɬɵɧдɵɥаɪɵɧ
ɤԧɪɫеɬеɬɿɧ деɪеɤɬеɪ ɤеɥɬɿɪɿɥгеɧ ԛɲ ɬаɪаɭдаɧ ɬԝɪадɵ.
Бірінші тарау – ɬеɨɪиɹɥɵԕ, бɿɪɿɧɲɿ ɬаɪаɭда IoT жԝɦɵɫɵɧɵԙ
жаɥɩɵ ɫегɦеɧɬɬеɪɿ ɦеɧ ɩɪиɧɰиɩɬеɪɿɧ, жеɥɿɥɿɤ иɧɮɪаԕԝɪɵɥɵɦдɵ
ԝɣɵɦдаɫɬɵɪɭ ɤезɿɧдегɿ LoRaWAN ɤɨɧɰеɩɰиɹɫɵɧ, ԕаɥадаԑɵ LoRaWAN
ɬиɿɦдɿɥɿгɿɧ баԑаɥаɭдɵ, Нԝɪ-Сԝɥɬаɧ ԕаɥаɫɵɧдаԑɵ аɲɵԕ ɤԥɪɿз ɥɸɤɬеɪɿɧɿԙ
ɧегɿзгɿ ɩɪɨбɥеɦаɥаɪɵɧ жԥɧе ɨɥаɪдɵ ɲеɲɭ ԥдɿɫɬеɪɿɧ зеɪɬɬеɭ жԛɪгɿзɿɥедɿ.
Екінші тарау – аɧаɥиɬиɤаɥɵԕ, еɤɿɧɲɿ ɬаɪаɭ ɤԥɪɿз ɥɸɤɬеɪɿɧ
баɫԕаɪɭдɵԙ аԕɵɥдɵ жԛɣеɫɿɧ ԝɣɵɦдаɫɬɵɪɭдɵԙ ɬеɯɧɨɥɨгиɹɥɵԕ ɦɨдеɥɿɧ,
LoRaWAN жеɥɿɫɿɧ ԕԝɪɭ ɦɨдеɥɿɧ, ɤԥɪɿз ɥɸɤɬеɪɿɧɿԙ ɦɨɧиɬɨɪиɧг
жԛɣеɫɿɧ ԝɣɵɦдаɫɬɵɪɭдɵԙ ɬеɯɧɨɥɨгиɹɥɵԕ ɦɨдеɥɿɧ ɬаɥдаɭԑа аɪɧаɥԑаɧ.
Үшінші тарау – ԝɫɵɧɵɦдɵԕ, ԛɲɿɧɲɿ ɬаɪаɭда LoRaWAN жеɥɿɥɿɤ
иɧɮɪаԕԝɪɵɥɵɦɵɧ ɩаɣдаɥаɧа ɨɬɵɪɵɩ, ɤԥɪɿз ɥɸɤɬеɪɿɧ
аɧɵԕɬаɭдɵԙ, аɲɭдɵԙ/жабɭдɵԙ аԕɵɥдɵ жԛɣеɫɿɧ ԥзɿɪɥеɭ жԛɪгɿзɿɥɭде, ɫɨɧдаɣ-
аԕ Нԝɪ-ɫԝɥɬаɧ ԕаɥаɫɵɧɵԙ Аɥɦаɬɵ аɭдаɧɵɧда LoRaWAN жеɥɿɫɿɧ
ԝɣɵɦдаɫɬɵɪɭ ɦɨдеɥɿ
ԥзɿɪɥеɧдɿ.
Қорытынды – зеɪɬɬеɭ ԕɨɪɵɬɵɧдɵɥаɪɵɧ ԕаɦɬидɵ жԥɧе ɧаԕɬɵ ԝɫɵɧɵɫɬаɪ
беɪедɿ.
Тізімі пайдаланылған әдебиеттер – диɩɥɨɦдɵԕ жɨбаɧɵԙ жазɭ ɤезɿɧде
ԕɨɥдаɧɵɥԑаɧ ԥдебиеɬɬеɪ ɬɿзɿɦɿɧ ԝɫɵɧадɵ.
Ԕɨɫɵɦɲаԑа ԕɨɫаɥԕɵ деɪеɤɬеɪ ɤɿɪедɿ: Диɩɥɨɦдɵԕ жɨбаɧɵԙ ɬаԕɵɪɵбɵɧ
аɲɭԑа ԥɫеɪ еɬɤеɧ ɫɯеɦаɥаɪ.
Ԕосымша А – «LoRaWAN жеɥɿɥɿɤ иɧɮɪаԕԝɪɵɥɵɦɵɧ ԝɣɵɦдаɫɬɵɪɭ
ɤезɿɧде ԕԝɪɵɥԑɵɥаɪдɵ бԧɥɭдɿԙ ԕԝɪɵɥɵɦдɵԕ ɫԝɥбаɫɵ»; Ԕосымша Б –
«Эɧеɪгиɹ ɬԝɬɵɧɭɵ ɬԧɦеɧ жаԣаɧдɵԕ жеɥɿɥеɪдɿԙ ԕԝɪɵɥɵɦдɵԕ ɦɨдеɥɿ»;
Ԕосымша В –
«Аԕɵɥдɵ ԕаɥаɧɵ даɦɵɬɭдɵԙ ɧегɿзгɿ баԑɵɬɬаɪɵɧɵԙ бɥɨɤ-ɫɯеɦаɫɵ»; Ԕосымша
Г – «LoRaWAN ɬеɯɧɨɥɨгиɹɫɵɧɵԙ ԥɪеɤеɬ еɬɭ ɪадиɭɫɵɧɵԙ
ԕԝɪɵɥɵɦдɵԕ ɫԝɥбаɫɵ».
 1 IOT ТЕХНОЛОГИЯСЫ НЕГІЗІНДЕ АԔЫЛДЫ ԔАЛАНЫ
БАСԔАРУ ЖԚЙЕСІН ԜЙЫМДАСТЫРУ ԤДІСТЕРІН ЗЕРТТЕУ

1.1 Нԝр-Сԝлтан ԕаласындаԑы ашыԕ кԥрɿз люктерɿнɿԙ негɿзгɿ

мԥселелерɿн жԥне оларды шешу ԥдɿстерɿн зерттеу

Ԕала инфраԕԝрылымын дамыту ел халԕыныԙ ԧмɿр сԛру сапасын

арттырудыԙ басты компоненттерɿнɿԙ бɿрɿ болып табылады. Кԧптеген адамдар,
бԛгɿнгɿ кԛнɿ ԧздерɿнɿԙ туԑан ауыл аудандарынан кетɿп, ԕалаԑа кԧшуге
тырысады. Ԕалалар ԥртԛрлɿ ԕызмет салалары бойынша жԝмыс ɿстейтɿн
адамдардыԙ неԑԝрлым тыԑыз шоԑырлануын бɿлдɿретɿн гибридтɿ ԥлеуметтɿк-
экономикалыԕ жԥне табиԑи экожԛйелер болып табылады.
Ԕала барлыԕ ԛдерɿстер ԧзара байланысты орталыԕ болуы тиɿс, кԧлɿк
автобустары, жеԙɿл кԧлɿк ԕозԑалысыныԙ логистикалыԕ маршруттары жолԑа
ԕойылуы тиɿс жԥне таԑы басԕа, адам ԕалада ԧмɿр сԛре отырып, толыԕ
жайлылыԕты сезɿнуɿ тиɿс, ԧздерɿн ԕауɿпсɿз сезɿнуɿ тиɿс, тек оԑан елдɿԙ бԛкɿл
халԕыныԙ дамуы байланысты. Адам ԧз ԧмɿрɿ мен туԑан-туысԕандарыныԙ
ԧмɿрɿ ԛшɿн алаԙдамаԑан кезде, ол оԕып, жԝмыс ɿстей алады жԥне тыныш
дами алады. Осылайша, тԝраԕты даму урбанизациɹ жалԑасуы ԛшɿн ԕажет [1].
Тԝраԕты инфраԕԝрылым ԕԝру, ԕалалар мен елдɿ мекендердɿԙ ԕауɿпсɿздɿгɿ
мен тԝраԕтылыԑын ԕамтамасыз ету ԕалалыԕ инфраԕԝрылымды тԝраԕты
дамытудыԙ мемлекеттɿк баԑдарламасында маԙызды элемент болып табылады.
Мемлекеттɿк баԑдарламаԑа сԥйкес, бɿздɿԙ елɿмɿзде 2030 жылԑа ԕарай
ԕаладаԑы адам ԧмɿрɿнɿԙ барлыԕ процестерɿ жаԕсаруы тиɿс [2].
Бԛгɿнгɿ кԛнɿ ԕаладаԑы процестердɿ басԕару жԛйесɿнɿԙ
ԕозԑаушыларыныԙ бɿрɿ аԕпараттыԕ-коммуникациɹлыԕ технологиɹларды
(АКТ) дамыту болып табылады, олар ԕазɿргɿ уаԕытта технологиɹлардыԙ
кԧмегɿмен ԧмɿр сԛру сапасын арттыру ԛшɿн пайдаланылады.
Урбанизациɹ экономикалыԕ ԧсудɿԙ, сондай-аԕ ԕазɿргɿ заманԑы
ԕоԑамныԙ
ԥлеуметтɿк жԥне мԥдени дамуыныԙ неԑԝрлым ԕайта ԕԝрушы факторларыныԙ
бɿрɿ болып табылады. Жаԕсы жоспарланԑан жԥне тиɿстɿ тԛрде басԕарылатын
Инфраԕԝрылым, атап айтԕанда ԑимараттар, кԧлɿк, сумен жабдыԕтау жԥне
энергетика, ԕалалардыԙ тԝраԕты дамуын ԕамтамасыз ету ԛшɿн шешушɿ
мԥнге ие [3].
Ԕала ортасыныԙ даму уаԕытыныԙ ԛлкен аралыԑында жԥне бɿздɿԙ
ԕоԑамымыздыԙ ԕарԕынды ԧзгерɿстерɿ, оныԙ ɿшɿнде географиɹлыԕ,
экономикалыԕ, ԥлеуметтɿк, физикалыԕ, басԕарушылыԕ жԥне
технологиɹлыԕ аспектɿлер ԕалалыԕ агломерациɹлар, ԕалалыԕ кластерлер,
ԕалалыԕ аудандар, ԕалалыԕ дԥлɿздер, полицентрикалыԕ ԕалалар, ԧԙɿрлɿк
желɿлер сиɹԕты ԥртԛрлɿ кеԙɿстɿктɿк модельдердɿԙ пайда болуына алып келдɿ.
Аталԑан ԕалалыԕ конфигурациɹлар экономикалыԕ ԧсуге жԥрдемдесуде
ԧмɿрлɿк маԙызды рԧл атԕарады, осы модельдер шеԙберɿнде ԕалалар
демографиɹлыԕ сипаттаԑы, экологиɹлыԕ, экономикалыԕ жԥне
ԥлеуметтɿк проблемаларԑа тап болады. Ԕалалыԕ ортада аталԑан
проблемалардыԙ сапасын жетɿлдɿру ԛшɿн ԕаладаԑы жԛйелердɿ толыԕ
жаԙԑырту ԛшɿн кԧптеген технологиɹлыԕ ԛлгɿлердɿ пайдалану ԕажет.
Соԙԑы жылдары ԕалалар мен ԧԙɿрлердɿԙ бԥсекеге ԕабɿлеттɿлɿгɿн
арттыруԑа, инновациɹларды ынталандыруԑа, мемлекеттɿк ресурстарды саԕтау
мен бɿрлесɿп пайдалануԑа, бизнестɿԙ операциɹлыԕ шыԑындарын азайтуԑа
жԥрдемдесудɿԙ перспективалы тԥсɿлɿ ретɿнде.
Сондай-аԕ тԝраԕты даму жолында экологиɹлыԕ жԥне ԥлеуметтɿк
проблемаларды шешу, IoT деп аталатын аԕпараттыԕ желɿлɿк инфраԕԝрылым
кластерлерɿ негɿзɿнде ԕалалар мен аймаԕтарды дамыту тԥсɿлдерɿ ԕайта
жаԙԑыртылуда [4].
Ԕаланыԙ бɿр ԛлгɿсɿнде, кԧптеген басԕару процестерɿн реттеу жԛйелерɿн
жаԕсарта алатын немесе жаԙԑырта алатын кԧптеген аԕпараттыԕ желɿлɿк
инфраԕԝрылымдарды пайдалануды болжайтын тԝжырымдама болып
табылады. Сонымен ԕатар, бԝл саладаԑы заттардыԙ Интернет ԕалалыԕ
жоспарлаудыԙ кемшɿлɿктерɿн жоюԑа жԥне ԕалалыԕ ортада адамныԙ ԧмɿрɿне
тɿкелей ԥсер ететɿн басԕа да кԧптеген факторларды жоюԑа мԛмкɿндɿк беретɿн
еԙ жаԕсы стратегиɹлардыԙ бɿрɿ ретɿнде ԕарастырылады.
IoT-тыԙ технологиɹлыԕ ԥлеуетɿ ԛлкен, осы баԑытты дамытудыԙ
арԕасында ԕалада барлыԕ басԕару жԥне автоматтандыру процестерɿн
толыԕ жаԙԑыртуды жԛргɿзуге болады. Нԥтижесɿнде, IoT цифрландыру
процестерɿне негɿзделген технологиɹлыԕ буын. Демек, ԕалада IoT баԑытын
дамытудыԙ технологиɹлыԕ толԕынын пайдалана отырып, ԕаланыԙ барлыԕ
экожԛйесɿн аԕылды ортаԑа айналдыру мԛмкɿн [4].
Аԕылды ԕала, бԝл телекоммуникациɹлыԕ компаниɹлар мен
ԛкɿметтɿк ведомстволарда ԕолданылатын мԛлдем жаԙа ԝԑым, бԝл термин деп
ԕаладаԑы процестердɿ жаԕсарту жԥне автоматтандыру ԛшɿн технологиɹларды
пайдалану тԛсɿнɿледɿ.
Аԕылды ԕалаларда ԛкɿметтер мен кԥсɿпорындар АКТ-ԑа тԝраԕты даму
мен
ԧмɿр сԛру сапасын жаԕсарту ԛшɿн ԛлкен ԕаражат инвестициɹлайды, олар ԕала
ортасындаԑы барлыԕ ԛдерɿстер туралы тԝрԑындарды хабардар ететɿн
«аԕылды» ԕалалыԕ инфраԕԝрылымдарды ԕԝрады.
Аԕылды ԕала азаматтар мен шенеунɿктер аԕылԑа ԕонымды шешɿмдер
ԕабылдауы ԛшɿн ԕажеттɿ инфраԕԝрылымды ԕамтамасыз етедɿ. Бԝл ретте ол
экологиɹлыԕ, ԥлеуметтɿк, мԥдени жԥне экономикалыԕ тԝраԕтылыԕԕа
байланысты проблемаларды шешуде маԙызды рԧл атԕарады.
Аԕылды ԕаланыԙ экожԛйесɿн дамытуды ɿлгерɿлету ԛшɿн ԔР Ԛкɿметɿ
«Цифрлыԕ Ԕазаԕстан» мемлекеттɿк баԑдарламасын ԥзɿрледɿ, оныԙ
шеԙберɿнде 2030 жылԑа ԕарай елɿмɿзде барлыԕ ԛдерɿстер бɿр жԛйеге ԧзара
байланысты болатын он жетɿ аԕылды ԕалалыԕ жԛйе болады.
 Бԛгɿнгɿ таԙда елɿмɿзде ԕалалыԕ ортаны жаԙԑырту бойынша алты жоба
жԛргɿзɿлуде, олар Нԝр-Сԝлтан, Алматы, Шымкент, Аԕкԧл, Петропавл жԥне
Аԕтау ԕаласы [5].
Аԕылды ԕалалар азаматтарԑа ԥртԛрлɿ ԕалалыԕ ԕызметтер туралы
аԕпарат бередɿ жԥне оларԑа тԝрԑын пԥтерлерде ресурстарды тԝтынуды
ԕадаԑалауԑа, жолдардыԙ жԛктелуɿн баԕылауԑа жԥне кԥрɿз люктерɿмен
байланысты ԕалалыԕ проблемаларды баԕылауԑа мԛмкɿндɿк бередɿ.
Аԕылды ԕаланыԙ даму стратегиɹсы ԥрдайым кԧптеген проблемалар бар
аймаԕтан басталады. Бԝл проблемалы ошаԕтардыԙ ԥсерɿн тԧмендету жԥне
проблеманыԙ ԕалай тиɿмдɿ жԥне тез шешɿлуɿ мԛмкɿн екендɿгɿн кԧрсету ԛшɿн
жасалады.
Дипломдыԕ жобада Нԝр-Сԝлтан ԕаласындаԑы кԥрɿз ԕԝдыԕтарын басԕару
жԛйесɿн жаԙԑыртуԑа баԑытталԑан кешендɿ зерттеу жԛргɿзɿледɿ. Нԝр-Сԝлтан
ԕаласы бɿздɿԙ елɿмɿздɿԙ астанасы болып табылады, онда бԛгɿнгɿ таԙда
жаԣандыԕ проблемалардыԙ бɿрɿ тɿркелген, бԝл кԥрɿз люктерɿнɿԙ ашылуы,
оны шешу ԛшɿн IoT технологиɹларды ԕолдануԑа жԛгɿну ԕажет [5].
Нԝр-Сԝлтан ԕаласы бойынша бԛгɿнгɿ таԙда кԧлɿк жԛретɿн жол
бԧлɿгɿнде жԥне адамдар жԛретɿн жаɹу жԛргɿншɿлер аймаԕтарында орналасԕан
алпыс бес мыԙԑа жуыԕ кԥрɿз люктерɿ бар. Негɿзгɿ бԧлɿгɿ ԕала ԥкɿмдɿгɿне
тиесɿлɿ, ԕалԑаны Коммуналдыԕ ԕызметтерге тиесɿлɿ.
Жауапты органдар люктердɿ ԥрдайым баԕыламайды, ал ԕаԕпаԑы
ԝрланԑан жаԑдайда оларды дереу жаба алмайды. Шын мԥнɿнде, мԥселе
ауԕымды болып табылады, ԧйткенɿ адам люктегɿ ԕаԕпаԕтар жоԕ деп
кԛтпейдɿ, бԝл ԛлкен жараԕат немесе ԧлɿмге ԥкеледɿ.
Кԧбɿнесе мԥселе ашыԕ люкке картон ԕорабы салынады, бԝл жаԑдайды
ушыԕтырады, ԧйткенɿ адам ашыԕ люк деп ойламастан, оԑан тԛсɿп, ԕԝлап
кетуɿ мԛмкɿн, бԝл сондай-аԕ жаман салдарԑа ԥкеп соԕтырады.
Бԛгɿнгɿ кԛнɿ сипатталԑан проблеманы шешу ԛшɿн бɿр, ԧте тиɿмсɿз шешɿм,
металл торларды пайдалану бар. Нԝр-Сԝлтан ԕала ԥкɿмдɿгɿнɿԙ берген
мԥлɿметтерɿне сԥйкес, бԛгɿнде «Астана су арнасы», «Астана-РЭК» жԥне
«Астана-Теплотранзит» сиɹԕты компаниɹлар осындай мԥселелердɿ шешуде [5].
Бԝл шешɿмнɿԙ тиɿмсɿздɿгɿ ԕаскԛнем ԕԝдыԕԕа металл тор орнатылԑанын
бɿлɿп, люктɿԙ ԕаԕпаԑын да, торларды да ԝрлайды. Жԥне компаниɹ мԥселенɿ ԧз
кԧздерɿмен кԧрмейɿнше, оны жоɹ алмайды. Егер ԕԝдыԕ орналасԕан ԕала
сыртында, бԝл ԛлкен проблема басԕару ԛшɿн ашу канализациɹ люгɿнɿԙ.
Осылайша, iKomek мԥлɿметтерɿ бойынша, Нԝр-Сԝлтан ԕаласында 2018
жылы ԕԝдыԕтар ашу туралы 2800 ԕоԙырау шалынды, 22 ԕԝлау ж ԥне 1
ԧлɿм оԕиԑасы болды. Тек 2020 жылдыԙ екɿ айында 500 шаԑым, 15 ԕԝлау жԥне
1 ԧлɿм жаԑдайы тɿркелдɿ [6].
Ikomek компаниɹсы ԝсынԑан деректер бойынша Нԝр-Сԝлтан ԕаласында
63145 ԕԝдыԕ, оныԙ ɿшɿнде «Астана су арнасы» – 35558, «Астана Тазалы ԕ
ЖШС» – 9341, «Астана-РЭК АԔ» – 3561, «Астана-Теплотранзит АԔ» –
13594.
Барлыԕ ԕԝдыԕтар блоктарԑа бԧлɿнген жԥне тԧтенше жаԑдай туындаԑан
жаԑдайда ԕԝдыԕтыԙ иесɿн табу ԕиын [6]. Зерттеу нԥтижелерɿ бойынша ,
дипломдыԕ жобада IoT технологиɹларды ԕалалыԕ ортада, Нԝр-Сԝлтан
ԕаласында ɿлгерɿлетудɿԙ арԕасында сипатталԑан проблеманы шешу,
технологиɹлыԕ модель ԝсынылды.
Ел Президентɿнɿԙ Ԕаулысына сԥйкес, бԛгɿнгɿ таԙда елɿмɿздɿԙ барлыԕ
аумаԑында ԕашыԕтан мониторинг жԛргɿзуге, кԥрɿз люктерɿн ашуԑа/жабуԑа
мԛмкɿндɿк беретɿн жԛйенɿ ԥзɿрлеу ԕажет. Бԝл ԔР-даԑы кԧшелер мен
жолдардаԑы
ԧмɿр сԛру сапасы мен ԕауɿпсɿздɿк деԙгейɿн арттыруԑа мԛмкɿндɿк бередɿ.
Нԥтижесɿнде дипломдыԕ жобада елдɿԙ барлыԕ аумаԑында кԥрɿз
люктерɿн ашу/жабу дистанциɹлыԕ мониторинг жԛйесɿн ԕԝруԑа мԛмкɿндɿк
беретɿн технологиɹлыԕ шешɿм пысыԕталды.

1.2 IoT жԝмысыныԙ жалпы сегменттерɿ мен принциптерɿн зерттеу

Аԕпараттыԕ ԧзара ɿс-ԕимыл шеԙберɿнде ԕазɿргɿ заманԑы

технологиɹлар
ԧзɿнɿԙ мԥнɿ, жԥне ԧмɿр сԛруɿ бойынша бɿр-бɿрɿнен ерекшеленетɿн объектɿлердɿ
бɿрɿктɿруге мԛмкɿндɿк бередɿ. Осындай интерактивтɿк ԧзара ɿс-ԕимылдыԙ
нԥтижесɿ ԕойылԑан стратегиɹлыԕ маԕсаттар кешенɿне ԕол жеткɿзуге
баԑдарланԑан жԛйелердɿ ԕалыптастыру жԥне белгɿлɿ бɿр тиɿмдɿлɿк
дԥрежесɿмен жԝмыс ɿстейтɿн нарыԕ ԕатысушыларыныԙ операциɹлыԕ
мɿндеттерɿн шешу болып табылады [7].
Аԕпараттыԕ ԕамтамасыз ету жԛйесɿ ретɿнде аԕпаратты жԥне
Интернеттɿ ԕарԕынды ԕамтамасыз ететɿн жԥне жԝтатын цифрлыԕ
аспаптарды жетɿлдɿру адамдардыԙ материалдыԕ заттармен жԥне физикалыԕ
объектɿлермен ԧзара ɿс- ԕимылыныԙ жоԑары даɹрланатын, оԕытылԑан, дамушы
жԛйелерɿнɿԙ жаԙа тиɿмдɿ, ԕызыԕты жԥне жԛзеге асырылатын
перспективаларын ашады.
Бԛкɿл технологиɹныԙ негɿзɿнде физикалыԕ ԥлем мен виртуалды ԥлемдɿ
бɿрɿктɿретɿн, автоматтандыру ԛшɿн стратегиɹлыԕ ԛлгɿ жатыр. Заттардыԙ
Интернет ԧзɿнɿԙ жалпы баԑыты бар, ол бɿрнеше санатԕа бԧлɿнедɿ, мысалы
сурет 1 кԧруге болады, IoT жԛйелɿк тарату моделɿ ԝсынылԑан.

Кез келген уаԕытта

Ԕозԑалыста Тԛнде Кԛндɿз

Кԧшеде Ԛйлер
ДК жанында
Кез келген жерде
Кез келген ԕԝрылԑылардыԙ
Адамдарментɿкелейԕԝрылԑылар
Сурет 1 – IoT ԛлестɿру моделɿнɿԙ ԕԝрылымдыԕ [8]
 Сипатталԑан рԥсɿмге сԥйкес заттардыԙ физикалыԕ ԥлемɿ мен
объектɿлердɿԙ логикалыԕ ԥлемɿнɿԙ ԧзара ɿс-ԕимыл схемасы ԝсынылԑан
(сурет 2).

Пайдаланушылар

Жԛйелер мен ԕоԑамдастыԕта

IoT-тен тыс ԕԝрылԑылар

IoT физикалыԕ заттар
IoT логикалыԕ нысандары

Сурет 2 – Интернет заттардыԙ объектɿлермен ԧзара ɿс-ԕимылы [8]

Суретте екɿ ԥлемнɿԙ ԧзара ɿс-ԕимыл процесɿн кԧруге болады. Бԝл
дегенɿмɿз, ԧз процессоры бар датчиктер, сенсорлар жԥне басԕа да жԛйелɿк
басԕару блоктары объектɿлерге ԕосылады, мысалы, егер Интернеттɿ
теледидарԑа ԕоссаԙыз, ол «аԕылды» болады немесе датчиктɿ
тоԙазытԕышԕа жалԑаԙыз, ол автоматтандырылԑан болады.
Демек, датчиктердɿԙ арԕасында аԕылды басԕару жԛйесɿн ԕԝру мԛмкɿн.
Бԝл процесс Интернет заттар деп аталады. Интернет заттар тԝжырымдамасы
бԝрын желɿ байланысы жоԕ жеке нысандарды ԕосудан басталды. Заттардыԙ
ԕосылуыныԙ бԝл кԧрɿнɿсɿ тԝрмыстыԕ техниканы, адам денесɿн, ԕоршаԑан
ортаны, тɿптɿ жануарлардан жԥне таԑы басԕа ԕоса алԑанда, кез келген жерден
деректердɿ жинау ԛшɿн жол салды. Бԝл IoT кԧтерɿлɿмɿ ԧмɿрдɿԙ барлыԕ
аспектɿлерɿне, сондай-аԕ деректердɿ жинауԑа ԥсер ете бастады [8].
Болашаԕ Интернеттɿԙ басым болуымен аныԕталады деп кԛтɿлуде. Бԝл
IoT басымдылыԑы болжамды болашаԕта адам ԧмɿрɿнɿԙ ԥрбɿр аспектɿсɿне ԥсер
етуге уԥде бередɿ, онда есептеу парадигмасы IoT деректердɿԙ ԛлкен аԑынын
кԧрсетедɿ. Контекстɿк-тԥуелдɿ есептеулер IoT ԛшɿн таптырмайтын ԕԝрал
ретɿнде
ԥрекет етедɿ деп болжанады. Интернеттɿԙ жиналԑан деректерɿн
контекстуалдандыру олардан пайда табуԑа жԥне бɿлɿм алуԑа мԛмкɿндɿк бередɿ.
Интернеттɿԙ басым болуы болашаԕ Интернеттɿԙ ԕозԑаушы кԛшɿ болады
деп кԛтɿлуде жԥне ԑылыми орта жаԑынан да, ԧнеркԥсɿп жаԑынан да кԧбɿрек
назар аударатын болады. IoT ԧмɿрдɿԙ барлыԕ аспектɿлерɿне ԥсер етедɿ деп
болжануда, жԥне телекоммуникациɹлыԕ компаниɹлар пайымдауынша, 2020
жылԑа ԕарай жԛздеген миллиард заттар интернетке ԕосылады [9].
 Болашаԕ IoT кԧрɿнɿсɿ бԝл бԝрын байланысты емес, бԥрɿн бɿрɿктɿру. IoT
кԧрɿнɿсɿ тек физикалыԕ нысандарды бɿрɿктɿрумен шектелмейдɿ, IoT сондай-аԕ
ԧзара ɿс-ԕимыл шектерɿн кеԙейте алады, бԝл IoT кԧрɿнɿсɿ ендɿ заттарды
бɿрɿктɿру шеԙберɿнен шыԑады дегендɿ бɿлдɿредɿ.
Жаԕында IoT саласындаԑы зерттеулер негɿзɿнен заттарды бɿрɿктɿру,
деректердɿ жинау жԥне олармен алмасу бойынша шешɿмдер ԝсынысына
ԕатысты болды. Дегенмен, IoT бɿлɿм туралы ԕорытынды жасай отырып,
жиналԑан деректердɿ пайдалануԑа жԥне тԝтынушыларԑа ԕызмет кԧрсетуге тез
жылжиды.
IoT-ԑа мультимодальды шешɿмге ԧту бԝл деректерɿнен пайда алудыԙ
жолы. Бԝл контексте IoT технологиɹсы жԛйелердɿ автоматтандыру кезɿнде
маԙызды рԧл атԕарады. Егер технологиɹлыԕ жаԑынан ԕарастырсаԕ, онда
Интернет заттар, айтарлыԕтай стандартты интернет ԕосылымынан
ерекшеленедɿ. Мысалы, 3 суретте екɿ желɿлɿк басԕару жԛйесɿнɿԙ негɿзгɿ
параметрлерɿ ɿрɿктелдɿ [10].
Отандыԕ нарыԕта IoT-ты дамыту контексɿнде, дипломдыԕ жобада
зерттеу жԛргɿзɿлдɿ, оныԙ нԥтижелерɿ бойынша автоматтандыру процесɿн
ԕԝрудыԙ негɿзгɿ ԥдɿстерɿ ԝсынылды. Интернет заттар бԝл адамдардыԙ
ԧмɿрɿн ԧзгертетɿн сандыԕ революциɹныԙ келесɿ кезеԙɿ.
Стандарттɵ интернет моделɿ

Желɿ Шлɸз Интернет Шлɸз Желɿ

Моделɿ IoT

Шектеулерɿ бар желɿ Шлɸз Желɿ ɲектеусɿз Шлɸз Шектеулерɿ бар желɿ

Сурет 3 – Интернет заттардыԙ желɿлɿк инфраԕԝрылымы [10]

Интернет заттар болашаԕ технологиɹлыԕ, экономикалыԕ жԥне
ԥлеуметтɿк революциɹныԙ лайыԕты ԧкɿлɿ болып табылады. Оныԙ жарԕын
болашаԑы бар, онда барлыԕ заттар мен нысандар автоматтандырылԑан болады.
Бԝл, ԥрине, бԝл
ԧте кԧп ԥсер ететɿн эволюциɹ, ԧйткенɿ ондаԑан миллиард ԕԝрылԑылар бар ,
олар кԧп ԝзамай ԕосылады.
Интернет заттар кԛнделɿктɿ ԧмɿрдɿԙ барлыԕ салаларына ԕатысты
экспоненциалды дамиды. Желɿлɿк инфраԕԝрылым арԕылы байланысты
объектɿлер, сԧзсɿз, бԝл экономиканыԙ, ԧнеркԥсɿптɿԙ, ԕалалыԕ ортаныԙ жԥне
кԧптеген салаларында автоматтандыру ԛдерɿстерɿн пайдаланудыԙ жаԙа
тԛрлерɿне баратын ԕадам жԥне таԑы басԕа [10]. Егер Интернеттɿԙ
технологиɹлыԕ жаԑын ԕарастырсаԕ, онда оныԙ барлыԕ желɿлɿк
ԕԝрылԑыларды пайдалану ԕасиетɿн атап ԧткен жԧн.
IoT даму тԝжырымдамасына сԥйкес, цифрландырудыԙ барлыԕ моделɿ
бɿр басԕару жԛйесɿне интеграциɹланатын кԧптеген технологиɹларды,
ԕԝрылԑыларды жԥне датчиктердɿ пайдалану болып табылады. Жԛйе жиɿ
жԝмыс ɿстей алмайды, себебɿ желɿлɿк инфраԕԝрылымда дԝрыс емес желɿлɿк
модельдер пайдаланылады немесе таԙдалԑан жԛйелер интеграциɹлана алмайды
(сурет 4).

Ԕосɵмɲалар

Ԕоршаԑан ортау Мониторинг Логистика ......

Энергетика Медицина Активтердɿ ......

баԕылау

WAN
Шлɸз жԥне LAN
Желɿ

желɿ
GSM/UMTS LTE LTE-A Wi-Fi Ethernet

Сигналдыԕ
Шлɸз

Микроконтролле Радио процессор OS SIM модулɿ

жԥне
модулɹтор

Басԕармасɵ Data
OSS Деректер мен сапаны
Модельдеу IoT/M2M баԑдарламалар басԕару
Ԕԝрылԑыларды Деректердɿԙ ԛнемдɿлɿгɿ
басԕару
Платформа аналитики жԥне ԕоймасы
Ԕауɿпсɿздɿктɿ жԥне Статистикалыԕ
ԧнɿмдɿлɿгɿн басԕару Security
Деректердɿ талдау Болжамд Кɿрудɿ баԕылау
BSS Шифрлау жԥне
Мԥтɿндɿ талдау ԕатынауды
Тарификациɹ басԕару
Есеп
BRM
Ереженɿ аныԕтау, модельдеу, имитациɹлау

Датчиктер Белгɿ
Сенсорлɵ ԕ Желɿ

желɿсɿ
LAN PAN
Wi-Fi Ethernet UWB Zig Bee Bluetooth Wired
RFID
 Штрих

Актуатор
Ԕатты Инфраԕызы GPS Гироскопы код
л (1D, 2D)
Электромехан Электрохимиɹлыԕ
икалыԕ

Сурет 4 – IoT жԛйесɿнɿԙ желɿлɿк иерархиɹсы [10]

 Ԕазɿргɿ уаԕытта бԝл мԥселе еԙ басты мԥселе болып табылады, ԧйткенɿ
ԛдерɿстердɿԙ кԧпшɿлɿгɿ жԛйелердɿԙ ԧзара ԥрекеттесу алгоритмдерɿн дԝрыс
ԕԝруда тоԕтайды. Кез келген технологиɹ сиɹԕты, Интернет заттар ԧзɿнɿԙ
ԕԝрылымдыԕ моделɿне ие, онда ԧндɿрɿлуɿ мԛмкɿн барлыԕ процестер
сипатталԑан. 4 суретте мысал ретɿнде IoT тԧрт деԙгейлɿ жԛйесɿнɿԙ барлыԕ
процестерɿ жазылԑан блок сызбасы кԧрсетɿлген. Мысалы, интернеттɿԙ негɿзгɿ
моделɿ тԧрт блокта салынԑан.
Бɿрɿншɿ блок автоматтандыру негɿзɿнде жатԕан датчиктер мен
сенсорларды таԙдау болып табылады, екɿншɿ деԙгей таԙдалԑан ԕԝрылԑыларԑа
бɿр-бɿрɿмен ԕарым-ԕатынас жасауԑа жԥне адаммен ԕарым-ԕатынас жасауԑа
мԛмкɿндɿк беретɿн желɿ болып табылады.
Ԛшɿншɿ сегмент тарату аймаԑы жԥне тԧртɿншɿ блок, бԝл адамԑа
ԕԝрылԑымен ԥрекеттесуге мԛмкɿндɿк беретɿн соԙԑы буын болып табылатын
ԕолданбалар.
Бɿздɿԙ елɿмɿзде цифрландыру процестерɿ ԛш жыл бԝрын басталып,
елɿмɿзде цифрлыԕ технологиɹларды дамыту ԛшɿн ԧте ԛлкен кезеԙ болып
кԧрɿнер едɿ, бɿраԕ бԛгɿн елɿмɿзде цифрландыру мԥселелерɿ бойынша
эталондыԕ модель болып табылатын алԑашԕы аԕылды «Smart AQKOL»
ԕаласы салынды [11].
Ԕалада барлыԕ басԕару процестерɿ автоматтандырылԑан, барлыԕ
есептеуɿштер кԧрсеткɿштердɿ ԕашыԕтыԕтан жинау жԛйесɿмен жабдыԕталԑан,
ԕала бойынша ԕозԑалу бейнетɿркеу камералары жԥне цифрландыру
процесɿнде ԕолданылатын басԕа да озыԕ технологиɹлар орнатылԑан.
Ԕалада барлыԕ автоматтандыру жԛйесɿ IoT концепциɹсы арԕылы
ԕԝрылԑан , онда осы идеологиɹны ɿлгерɿлетуге арналԑан LoRaWAN желɿлɿк
инфраԕԝрылымы салынԑан.
LoRaWAN желɿлɿк инфраԕԝрылымыныԙ оԙ жаԕтарын зерттей отырып
, дипломдыԕ жобада ԕашыԕтыԕтан мониторинг жԛйесɿн ԝйымдастырудыԙ
пилоттыԕ ԕԝрылымыныԙ техникалыԕ моделɿ, ԕалада кԥрɿз люктерɿн
ашу/жабу пысыԕталды. Технологиɹ ԕала ортасындаԑы ԕызметтɿԙ барлыԕ
салаларын цифрландыру процесɿнде жатыр деп танылды, сол ар ԕылы ԧмɿр
сԛруге жаԕсы жаԑдай жасайды.

1.3 Желɿлɿк инфраԕԝрылымды ԝйымдастыру кезɿнде LoRaWAN

тԝжырымдамасын зерттеу

IoT-пен байланысты жаԙалыԕ оны кеԙɿнен пайдалану ԥлеуетɿне

негɿзделген, ԧйткенɿ автоматтандырылԑан баԕылаумен байланысты
техникалыԕ кедергɿлер бɿрте- бɿрте, осыԑан байланысты шыԑындарды кԛрт
тԧмендете отырып, бԝзылады. IoT дԥуɿрɿнɿԙ басталуын компоненттердɿ
миниатюрациɹлауды жылжыту ԛшɿн барлыԕ смартфондар мен планшеттердɿ
бɿрɿктɿруге болатын жалпы техникалыԕ зерттемеге жатԕызуԑа болады.
Зерттеушɿлер жаԕын болашаԕта барлыԑы IoT байланысты болады деп
мԥлɿмдейдɿ.
Интернет заттардыԙ жаппай дамуын тежейтɿн факторлардыԙ бɿрɿ
датчиктердɿԙ энергиɹ тиɿмдɿлɿгɿн ԕамтамасыз ету болып табылады,ԧйткенɿ
бԝл кԧрсеткɿшке бԛкɿл Тԝжырымдаманыԙ алԑа жылжу ԥлеуетɿ тԥуелдɿ.
Нԥтижесɿнде, IoT жԛйесɿнɿԙ негɿзгɿ ԕозԑаушыларыныԙ бɿрɿ LoRaWAN
энергиɹлыԕ тиɿмдɿ сымсыз технологиɹсын пайдалану болып табылады [11].
IoT баԑытын дамытудыԙ ԕазɿргɿ процесɿнде LoRaWAN желɿлɿк
инфраԕԝрылымын ԕалалыԕ ортада дамытуԑа жԥне ɿлгерɿлетуге ерекше
кԧԙɿл бԧлɿнген. LoRaWAN кеԙжолаԕты желɿлерɿ интернет заттарды таратуда
маԙызды рԧл атԕарады жԥне ԕаланыԙ ԥртԛрлɿ жерлерɿнде орнатылԑан
ԕԝрылԑыларԑа, бɿрнеше ай бойы арнайы модулɹциɹ сԝлбаларын пайдалана
отырып, ԛлкен ԕашыԕтыԕԕа ԕатынасуԑа мԛмкɿндɿк бередɿ.
LoRaWAN технологиɹсыныԙ негɿзɿнде бɿр батареɹԑа 10 жыл деректердɿ
бере алатын арзан, жылжымалы датчиктердɿԙ конструкциɹсы бар. Бԝл
технологиɹ IoT ԕолданбаларына арналԑан болԑандыԕтан , датчиктер кескɿндер
немесе басԕа мультимедиалыԕ формалар ԛшɿн емес, ԛлкен ԕашыԕтыԕтарԑа
деректердɿ таратуԑа ԕатысты жеԙɿлдету ԛшɿн бейɿмделген.
LoRaWAN технологиɹсыныԙ кԧмегɿмен шаԑын ԕаланы жԛздеген
датчиктермен жабуԑа жԥне бес немесе алты базалыԕ станциɹлардыԙ кԧмегɿмен
желɿнɿ жабуды ԕамтамасыз етуге болады [12].
Толыԕ ԕалаларды ԕосу жԥне деректердɿ наԕты уаԕыт режимɿнде
ԝсыну мԛмкɿндɿгɿ бɿз тек армандай алатын мԛмкɿндɿктердɿ ԝсынады (сурет 5).

Сурет 5 – Сымсыз технологиɹларды таратудыԙ желɿлɿк архитектурасы [12]

 Билɿк органдары ԕоԑамдыԕ ԕауɿпсɿздɿктɿ ԕамтамасыз ету мԛддесɿнде
жол ԕозԑалысыныԙ жай- кԛйɿ мен ауа сапасыныԙ мониторингɿн жԛзеге асыра
алады. Жергɿлɿктɿ сауда тауарларды сатып алушылар сиɹԕты кԧре алады. IoT
технологиɹсы жетɿлген, ал оныԙ ԕосымшалары жемɿстɿ болады. Жалԑыз наԕты
шектеулер, олар бɿздɿԙ ԕиɹлымыз берɿк болып табылады.
LoRaWAN желɿлɿк инфраԕԝрылымы телеметриɹ, датчиктер жԥне ԛлкен
ԕашыԕтыԕтаԑы есептеу ԕԝралдары саласындаԑы аԕпаратты беруге
арналԑан сымсыз желɿнɿԙ жаԙа тԛрɿ болып табылады.
LoRaWAN технологиɹсын дамыту ԕаладаԑы машина аралыԕ ԧзара ɿс-
ԕимылмен тɿкелей байланысты. LoRaWAN желɿлɿк инфраԕԝрылымыныԙ
технологиɹлылыԑы екɿ кԧрсеткɿш негɿзɿнде ԕԝрылԑан, бԝл байланыс
ԕашыԕтыԑы мен деректердɿ беру жылдамдыԑы.
LoRaWAN желɿлɿк инфраԕԝрылымыныԙ басты ерекшелɿктерɿ сиɹԕты
параметрлер:
– деректердɿ берудɿԙ алыс радиусы;
– энергиɹ тиɿмдɿлɿгɿ;
– аԕпаратты беру жылдамдыԑы;
– толыԕ жабу ԛшɿн базалыԕ станциɹлардыԙ аз саны;
– LoRaWAN базалыԕ станциɹларыныԙ ԧнɿмдɿлɿгɿ;
– абоненттɿк жарналар;
– барлыԕ жԛйенɿԙ баԑа белгɿлеу.
Сонымен ԕатар, сымсыз жԛйелердɿ ԝйымдастырудаԑы салыстырмалы
мысал ретɿнде, желɿлɿк инфраԕԝрылымныԙ ԧзара ɿс-ԕимыл моделɿн
аныԕтайтын сурет берɿлген (сурет 6).
Деректердɿ беру
ԕашыԕтыԑы
Жабын ауданы,
ԧту ԕабɿлетɿ Ԕуат тԝтынуы
LPWAN

3G/4G/5G
ZigBee
Беру кɿдɿрɿсɿ
Радиоарнаныԙ ԧткɿзу
ԕабɿлетɿ

Базалыԕ Компоненттер мен

станциɹлардыԙ ԕ ԝрылԑылардыԙ
ԕ ԝны

Абоненттɿк тԧлем
Сурет 6 – Сымсыз технологиɹлардыԙ желɿлɿк инфраԕԝрылымы [13]
 LoRaWAN желɿлɿк моделɿ басԕа сымсыз технологиɹларԑа ԕатысты
айтарлыԕтай артыԕшылыԕԕа ие, ԧйткенɿ LoRaWAN, бԝл IoT
тԝжырымдамасыныԙ технологиɹлыԕ дамуына сԥйкес келетɿн технологиɹ.
Сонымен ԕатар, байланыс арнасыныԙ энергетикалыԕ потенциалын
айтарлыԕтай арттыруԑа мԛмкɿндɿк бередɿ. Нԥтижесɿнде LoRaWAN-да
аԕпаратты тарату ауԕымы ԝɹлы желɿде деректердɿ тарату ауԕымынан
бɿрнеше есе асып тԛседɿ жԥне бɿрнеше километрден он километрге дейɿн
ауытԕиды [13].
LoRaWAN желɿсɿнɿԙ жоԑары ԧткɿзу ԕабɿлетɿ тыԑыз орналасԕан ԕала
аудандарында желɿнɿԙ тԝраԕты жԝмысын ԕамтамасыз етедɿ. Берɿлетɿн
радиосигнал ԑимараттардыԙ шекарасын жеԙɿл кесɿп ԧтедɿ, аспаптар тɿптɿ
жертԧлелерден немесе ԑимараттыԙ коммуникациɹ шахталарынан жԝмыс ɿстей
алады.
Бԝл кԧрсеткɿш маԙызды болып табылады ,ԧйткенɿ, мысалы, су
есептегɿштер GSM сигналы ԧтпейтɿн тԝрԑан ԕԝбырларда жиɿ
ԕԝрастырылады, ал тԝрԑын ԛйлердегɿ немесе ԧндɿрɿстɿк объектɿлердегɿ
коммуникациɹлардыԙ елеулɿ бԧлɿгɿ нԧлдɿк деԙгейден тԧмен, ԝԙԑымаларда
немесе ԑимараттардыԙ жертԧлелерɿнде орналасады. Сипатталԑан ситеманыԙ
техникалыԕ параметрлерɿне сԥйкес LoRaWAN архитектурасында деԙгейлердɿ
таратудыԙ желɿлɿк моделɿнɿԙ алгоритмɿ ԝсынылԑан (сурет 7).

Сурет 7 – LoRaWAN желɿсɿндегɿ деԙгейлердɿ тарату жԛйесɿ [14]

LoRaWAN желɿсɿнɿԙ дԝрыс жԝмысын ԝйымдастыру ԛшɿн
архитектурада барлыԕ инфраԕԝрылым жԝмыс ɿстейтɿн ԧз параметрлерɿ ɿске
ԕосылԑан. Бɿрɿншɿ кезекте, бԝл жиɿлɿк диапазоны.
LoRaWAN желɿсɿ ԥрбɿр елде телекоммуникациɹлыԕ компаниɹлар
белгɿлеген жиɿлɿк диапазоны негɿзɿнде жԝмыс ɿстейдɿ. Бԝл елде шетелдɿк
ԧндɿрушɿнɿԙ тԛрлɿ ԕԝрылԑыларын пайдалануды шектеу жԥне сол арԕылы
аспаптар жԝмыс ɿстей алатын шекараны орнату ԛшɿн жасалԑан. Іс жԛзɿнде бԝл
ԧте ыԙԑайлы, ԧйткенɿ жиɿлɿктɿк ресурстарды шектеу, автоматтандыру
процестерɿнɿԙ ԕажеттɿлɿгɿ ԛшɿн отандыԕ жабдыԕтарды толыԕ масштабты
ԕайта ԕԝруԑа жԥне ԧндɿруге ԥкеледɿ [14].
Желɿлɿк инфраԕԝрылым LoRaWAN ԕԝрылуы бойынша топологиɹ
«жԝлдыз», ɹԑни барлыԕ ԕԝралдар белгɿленген объектɿде тɿкелей ԧзара ɿс-
ԕимыл жасайды базалыԕ станциɹ. Мысалы, ԕалалыԕ ортада LoRaWAN
желɿлɿк архитектурасын ԝйымдастыру, 8 суретте кԧрсетɿлген, онда желɿнɿ
ԝйымдастыру кезɿнде ԕолданылатын кешендɿ жԛйелер бейнеленедɿ.

Сенсоры бар
LPWAN -модем

Бԝ лттаԑы
жеке кабинет

LPWAN ԕԝрылԑы Базалыԕ станциɹ

Сервер

Ԕосымша

LPWAN сенсор

Сурет 8 – LoRaWAN желɿлɿк инфраԕԝрылымы [14]

«Аԕылды желɿде жԝлдыз» технологиɹсымен даусыз артыԕшылыԕтар
бар: ол Mesh протоколымен жԝмыс ɿстеуге байланысты кԛрделɿлɿктердɿ
маԕсатты тԛрде жоԕԕа шыԑарады, ол сенɿмдɿлɿктɿԙ тԧмен дԥрежесɿнен
басԕа деректер ԕԝрылԑылары арасында беру ԛшɿн ԕосымша энергиɹны
тԝтынады.
Сонымен ԕатар, ԥр тԛрлɿ басԕару процестерɿ реттелетɿн, белгɿлɿ бɿр
деректер пакеттерɿн тɿкелей беру де бар. Барлыԕ ԛдерɿстɿ ԝйымдастыру
мысалы ԛшɿн ԥрбɿр ԕԝрылымдыԕ жԛйелɿк механизм, архитектураныԙ жԝмыс
процестерɿн тԛсɿну ԛшɿн егжей-тегжейлɿ ԕарастыру ԕажет.
 Еԙ алдымен, датчиктен базалыԕ станциɹԑа деректердɿ беру моментɿн
ԕарастырайыԕ. Бԝл берɿлɿстɿԙ ԕԝрылымында LoRaWAN сымсыз арнасы
бойынша деректердɿ желɿлɿк берудɿ ԕолдайтын аспаптар пайдаланылуы тиɿс,
бԝдан басԕа аспап KZ 865-868МГц жиɿлɿктер диапазонына бейɿмделуɿ тиɿс
(сурет 9).

Клиенттɿк ԕԝрылԑылар
Шлюздер

Сурет 9 – Датчиктердɿԙ базалыԕ станциɹмен ԧзара ԥрекеттесуɿ [15]

Бԝл жиɿлɿктер Ԕазаԕстанда барлыԕ телекоммуникациɹлыԕ байланыс
операторларын келɿсуде ԕабылданԑан [15].
Екɿншɿ ԕарастырылып отырԑан модель базалыԕ станциɹдан деректер
тԛсетɿн желɿлɿк сервер болып табылады (сурет 10).

LoRaWAN Websocket
менеджерɿ

Деректер ԕоры MQTT connector

WEB-интерфейс Сыртԕы теԙшелетɿн ԕолданбалар

Сурет 10 – LoRaWAN желɿсɿнɿԙ серверлɿк бԧлɿгɿ [15]

Желɿлɿк серверде процесɿ жԛредɿ деректердɿ ԧԙдеу алынатын базалыԕ
станциɹдан. Абоненттɿк торап арԕылы берɿлген ԥрбɿр LoRaWAN деректер
пакетɿнɿԙ AppEUI идентификаторы бар, ол арналԑан ԕызмет кԧрсетушɿ
серверɿнде ԕосымшаԑа тиесɿлɿ жԥне LoRaWAN серверɿмен пайдаланылатын
пакеттɿ одан ԥрɿ ԧԙдеу жԥне оны ԕызмет кԧрсетушɿ серверɿнде баԑыттау ԛшɿн
желɿдегɿ идентификатор бар [15].
Серверлɿк бԧлɿм барлыԕ жԛйенɿԙ ԧзегɿ болып табылады, ԧйткенɿ дԥл сол
уаԕытта датчиктерден берɿлетɿн аԕпаратты ԧԙдеу процестерɿнɿԙ кԧпшɿлɿгɿ
жԛредɿ. Базалыԕ станциɹдан барлыԕ деректер серверге аԕпаратты саԕтайтын
шифрланԑан пакеттер тԛрɿнде тԛседɿ. Серверде барлыԕ осы пакеттер
шифрленедɿ, дԝрыс тԛрге ԕалыптастырылады жԥне клиентке жɿберɿледɿ.
Барлыԕ серверлɿк инфраԕԝрылым негɿзɿнен телекоммуникациɹлыԕ
операторлармен ԕԝрылады жԥне олар осы тɿзбектегɿ жауапты буын болып
табылады. Келесɿ ԕадаммен, деректер ԧԙделдɿ серверлɿк бԧлɿк деректердɿ
клиентке жɿбередɿ, барлыԕ процесс 11 суретте кԧрсетɿлген.

Сыртԕы теԙшелетɿн ԕолданбалар

Сыртԕы теԙшелетɿн ԕолданбалар

Сурет 11 – Клиент тарапынан теԙшелетɿн бԧлɿгɿ [15]

Клиент осы ԕԝрылымда серверден берɿлген таза деректермен ԧзара
ԥрекеттеседɿ. LoRaWAN желɿсɿнɿԙ барлыԕ ԝйымдастырылԑан инфраԕԝрылымы
ԧрɿстету, баԑа саɹсаты жԥне таԑы басԕа ԛлкен перспективаԑа ие. Сонымен
ԕатар, LoRaWAN желɿлɿк ортасы ԧте жаԕсы ԕорԑалԑан, бԝл бԛкɿл желɿнɿԙ
ԕауɿпсɿздɿк деԙгейɿн ԕамтамасыз ету ԛшɿн ԕиындыԕтар тудырмайды.
LoRaWAN технологиɹсы ԛдерɿстердɿԙ кԧпшɿлɿгɿн жаԕсартуԑа,
кԧрсеткɿштердɿ ԕашыԕтыԕтан жинау жԛйесɿн автоматтандыруԑа, IoT жалпы
моделɿн дамытуда жаԙа ԕԝрылымдыԕ буынды ԕԝра отырып, есептеу
ԕԝралдарынан деректердɿ жинау жԥне беру процестерɿн реттеуге баԑытталԑан.

1.4 Ԕаладаԑы LoRaWAN тиɿмдɿлɿгɿн баԑалауды зерттеу

LoRaWAN желɿсɿ ԛлкен ԥрекет радиусымен, тԧмен энергиɹ тԝтынумен,

тԧмен ԕԝнымен жԥне тԧмен ԧткɿзу ԕабɿлеттɿлɿгɿмен сипатталады.
 Бԝл желɿлɿк инфраԕԝрылымда кԧптеген датчиктер мен сенсорларды
пайдалануԑа мԛмкɿндɿк бередɿ [16].
LoRaWAN технологиɹсыныԙ бɿр ерекшелɿгɿ барлыԕ базалыԕ станциɹлар
радио хабарларын ԛнемɿ тыԙдайды, ɹԑни олар жолда деректер пакетɿн
кԧргенде, ɿске ԕосылып, деректердɿ ԕабылдаԑанда ԑана жԝмыс ɿстейдɿ.
Базалыԕ станциɹлар бɿр уаԕытта барлыԕ арналарды тыԙдап,
Интернетке ԛнемɿ ԕосылуы тиɿс. Оныԙ тыԑыздыԑы бɿрнеше нԛктелɿ схемада
ԕарапайым релелɿк тораптарды пайдалану есебɿнен тԧмендеуɿ мԛмкɿн.
Ԕалалыԕ инфраԕԝрылымԑа келетɿн болсаԕ , онда тыԑыз ԕԝрылыс кезɿнде
радиосигналдыԙ
ԥрекет ету аймаԑы бес километрге жетуɿ мԛмкɿн, себебɿ бԝл желɿ бԧгетɿ
жолында еԙсерɿлмейтɿн ԧлɿ аймаԕтар пайда болады.
LoRa бԝл батареɹныԙ ԕызмет ету мерзɿмɿ мен ԕуат тԝтынуы маԙызды
аккумулɹтордан ԕоректенетɿн ԕолданбаларԑа арналԑан алыс радиус сымсыз
технологиɹсы. LoRaWAN желɿсɿнде жԝмыс ɿстейтɿн кез келген ԕԝрылԑыда
ԧзɿнɿԙ энергоресурстары бар ԧзɿнɿԙ тԥуелсɿз аккумулɹторлыԕ батареɹсы
пайдаланылады. Арԕасында энергиɹ тиɿмдɿ тԝтыну батарейкасыныԙ датчигɿ
комитетɿнде белсендɿ режимде бԝл барлыԕ ԑана тԥуелдɿ жиɿлɿк деректер [16].
Ԥрбɿр бит сигналдардыԙ реттɿлɿгɿмен модулɹциɹланады, олардыԙ жиɿлɿгɿ
уаԕытпен ԝлԑаɹды немесе азаɹды. Тарату факторы сигналдыԙ хабар тарату
ԝзаԕтыԑын аныԕтайды. Жоԑары таратԕыш факторлар табиԑи кедергɿлерге,
шуылԑа тԧзɿмдɿлɿктɿ арттырады, бɿраԕ деректер ԛшɿн ԕол жетɿмдɿ ԧткɿзу
жолаԑын азайтады. LoRa пакетɿнɿԙ ԕԝрылымы да ԕабылдаԑышты
синхрондауԑа арналԑан кɿрɿспенɿ ԕамтиды. Мысалы, 12 суретте LoRaWAN
желɿсɿнде деректер пакетɿн ԝйымдастырудыԙ ԕԝрылымдыԕ сԝлбасы
кԧрсетɿлген.

Сурет 12 – Деректер пакетɿн ԕԝру ԕԝрылымы [16]

LoRaWAN арналыԕ деԙгей ԛшɿн, ɹԑни ашыԕ жԛйелердɿԙ ԧзара ɿс-
ԕимыл моделɿндегɿ физикалыԕ деԙгейден жоԑары арнайы желɿлɿк хаттама.
Ԥдетте LoRaWAN желɿсɿ «бɿр жԝлдыз» топологиɹсынан тԝрады, онда
ортасында шлюздер соԙԑы ԕԝрылԑылар мен желɿлɿк сервер арасындаԑы
хабарламаларды
ретранслɹциɹлайды. Соԙԑы ԕԝрылԑы LoRa немесе жиɿлɿк манипулɹциɹсы бар
модулɹциɹ арԕылы бɿр немесе бɿрнеше шлюзге жетуɿ мԛмкɿн.
Шлюздер Интернетке WI-FI, 3G немесе Ethernet арԕылы IP арԕылы
желɿлɿк серверге деректердɿ жɿберу ԛшɿн ԕосылады [17]. Шлюздер мен
ԕԝрылԑылар бɿр географиɹлыԕ аймаԕта, жиɿлɿктегɿ байланысты оԕшаулай
отырып, сондай-аԕ бɿр жиɿлɿк арнасыныԙ шегɿнде виртуалды арналарда
ԕатар жԝмыс ɿстей алады (сурет 13).

Сурет 13 – Модулɹциɹныԙ ԕԝрылымдыԕ моделɿ [17]

LoRaWAN кеԙейтуɿ шеԙберɿнде алмасу жԛзеге асырылатын пакеттер екɿ
тԛрɿ болуы мԛмкɿн: маршруттау туралы аԕпаратты ԕамтитын толыԕ
дубликаттар немесе ԕосымшалар туралы деректердɿ ԕамтитын деректер
пакеттерɿ. Тораптар маршруттарды ԕалыптастыру ԛшɿн толыԕ
дубликаттармен алмасады, бԝл ретте ԥрбɿр торап ԕашыԕтыԕ векторы
бойынша ԛлгɿлɿк хаттамада сиɹԕты жол бойынша келе жатԕан торап пен
оныԙ метрикасын берɿлген межелɿ пунктɿне дейɿн саԕтайды (сурет 14).

Сурет 14 – Баԑыттау туралы аԕпаратты ԕамтитын пакеттɿԙ ԕԝрылымы [17]

Жɿберушɿ Source ID ԧрɿсɿнде сԥйкестендɿрɿледɿ, ол ԕабылдаушы торап
кԧршɿлерɿнɿԙ бɿрɿнɿԙ ԑана ID болуы мԛмкɿн дерек кԧзɿнɿԙ идентификаторы.
Ԕабылдаушы тԛйɿннɿԙ маршруттау кестесɿне адресатты ԕосԕан кезде,
Source ID идентификаторы осы адресатԕа жету ԛшɿн келесɿ секɿру ретɿнде
ԕосылады. Жазбалар саны ԕосылады ԛшɿн ԕабылдаушы торабы ԕалай
бɿлген оларды бԧлшектеп [16]. Ԥрбɿр жазбада белгɿлеу идентификаторы, оныԙ
метрикасы жԥне осы маԕсатпен жасалԑан реттɿк нԧмɿрɿ бар. Маршрутизациɹ
жазбаларыныԙ тɿзɿмɿ жɿберушɿ торабыныԙ маршрутизациɹ кестесɿнɿԙ ԕысԕа
нԝсԕасы болып табылады.
Unicast ID келесɿ торапты аныԕтайды, ɹԑни пакет берɿлетɿн. Бԝл RN-ге
жеткен кезде пакеттер тек маԕсатты орынԑа жɿберɿлетɿнɿне кепɿлдɿк бередɿ. LN
пакеттɿ бергенде, бԝл алушыԑа кеԙ тарату мԥнɿ берɿледɿ. Белгɿленген
идентификатор ԥдетте 0 шлюзɿнɿԙ идентификаторына сԥйкес келедɿ. Бԝл
жаԑдайда, LoRaWAN-дыԙ ԕалԑан бԧлɿгɿ пайдалы жԛктемеден жԥне LoRaWAN
спецификациɹсында маманданԑан басԕа ԧрɿстерден тԝрады. Торап сеанстыԙ
ԕауɿпсɿздɿк кɿлттерɿмен тɿгɿлген дербестендɿру арԕылы ɿске ԕосу
пайдаланылуы тиɿс, ԧйткенɿ аԑымдаԑы ɿске асыру тԧмендеу байланысын
ԕолдамайды.
Зерттеу барысында кԧп пункттɿ маршрутизациɹ шешɿмɿ жоԑары желɿ
бойынша тарату ԛшɿн ԕолданыстаԑы LoRaWAN желɿлерɿне ԕосымша ретɿнде
зерттелдɿ.
Жалпы тԥжɿрибе нԥтижелерɿ кԧрсеткендей, бɿрɿншɿден, бԝл шешɿм
баԑыттау ретɿнде кеԙейту ԕазɿрдɿԙ ԧзɿнде ԕолданыстаԑы желɿлерге LoRaWAN
тԥн. Екɿншɿден, Uplink пакеттерɿ негɿзɿнен датчиктердɿԙ кԧрсеткɿштерɿнен
тԝратын Internet of Things Ԕосымшаларыныԙ кԧпшɿлɿгɿне арналԑан ԧткɿзу
ԕабɿлетɿнɿԙ мԥндерɿн ԕанаԑаттандырады. Сондай аԕ, критикалыԕ емес
аппликациɹлар ԛшɿн, PRR 90% сԥл тԧмен, ԥлɿ де деректердɿ талдау ж ԥне
машиналыԕ оԕыту нашарламай ԕолайлы болуы мԛмкɿн [16].
Зерттеу нԥтижелерɿ бойынша, LoRaWAN-дыԙ бɿрнеше диапазондармен
ԧрлеуɿ 868 МГц диапазонында жԝмыс циклыныԙ шектелуɿ кезɿнде де мԛмкɿн
деген ԕорытынды жасалды. Бԝл шешɿм ԧткɿзу ԕабɿлетɿн тԧмендету есебɿнен
жаԕсартылԑан ауԕымды ԕамтамасыз етедɿ, бԝл бɿрнеше пакеттердɿԙ
жоԑалуы ԕиын емес тԝраԕты емес трафигɿ бар ԕосымшалар ԛшɿн пайдалы
[16].
Осылайша, жԛргɿзɿлген зерттеу нԥтижелерɿ бойынша Интернет
заттардыԙ баԑытын дамыту ԕԝрылымында кешендɿ шешɿмдердɿ ɿлгерɿлету
ԛшɿн пайдаланылатын LoRaWAN желɿлɿк инфраԕԝрылымын пайдалану
тиɿмдɿлɿгɿ дԥлелдендɿ.
 2 КԤРІЗ ЛЮКТЕРІН БАСԔАРУДЫԘ АԔЫЛДЫ ЖԚЙЕСІН
ԜЙЫМДАСТЫРУДЫԘ ТЕХНОЛОГИЯЛЫԔ МОДЕЛІН ТАЛДАУ

2.1 LoRaWAN желɿсɿн ԕԝру моделɿн талдау

Жԛргɿзɿлген зерттеу нԥтижелерɿ ԕалада аԕылды жԛйелердɿ ԝйымдастыру

ԛшɿн ԝсынылатын ԕызметтердɿԙ сапасын жаԕсартуԑа, сондай-аԕ басԕару
моделɿн жаԕсартуԑа мԛмкɿндɿк беретɿн заманауи желɿлɿк технологиɹларды
пайдалану ԕажеттɿгɿн аныԕтауԑа мԛмкɿндɿк бердɿ.
Ԕазɿргɿ заманԑы аԕпараттыԕ платформалар аԕылды ԕалаларды,
аԕылды ԛйлердɿ жԥне аԕылды мемлекеттердɿ дамытудаԑы жаԙа
технологиɹлыԕ буын болып табылады. Аԕылды ԕаланы дамыту баԑытында
аԕпараттыԕ жԛйелердɿԙ тԝраԕты дамуы арԕасында телекоммуникациɹлыԕ
компаниɹлар мен жабдыԕтарды ԧндɿрушɿлер жаԙа аԕпараттыԕ
платформалардыԙ технологиɹлыԕ
ԥзɿрлемелерɿне кԧп кԧԙɿл бԧледɿ.
Ԕазɿргɿ уаԕытта, басԕарудыԙ аԕпараттыԕ жԛйелерɿ, процестерге адамныԙ
ԕатысуын талап етпейтɿн басԕарудыԙ автоматтандырылԑан процестерɿ
ԕазɿргɿ заманԑы цифрлыԕ мемлекеттɿԙ дамуындаԑы басты баԑыттардыԙ бɿрɿ
болып саналады [17].
Бԛгɿнгɿ таԙда Ԕазаԕстанда аԕылды ԕалалыԕ басԕару жԛйелерɿн дамыту
бойынша технологиɹлыԕ процестер белсендɿ дамуда. Ԕазɿргɿ уаԕытта
байланыс операторлары байланыс желɿлерɿнɿԙ барлыԕ ԕалаларда дамыԑанын
жԥне байланыс желɿлерɿн дамытуԑа жԥне ɿлгерɿлетуге ԛлкен назар
аударылатындыԑын ескере отырып, цифрлыԕ технологиɹлардыԙ ԧзɿнɿԙ
технологиɹлыԕ моделɿн дамытатыны аныԕталды.
Жԛргɿзɿлген зерттеу нԥтижелерɿ бԛгɿнгɿ таԙда Ԕазаԕстанда ԝɹлы
байланыс желɿлерɿн пайдалануԑа негɿзделген цифрландыру процестерɿн
жылжыту жобаныԙ ԥлеуетɿ мен технологиɹлыԕ ԕԝраушысын растауԑа
арналԑан пилоттыԕ жобаларда ԑана ɿске асырылатынын аныԕтауԑа мԛмкɿндɿк
бердɿ.
Бɿраԕ пилоттыԕ жобалардыԙ нԥтижелерɿ басԕару жԛйелерɿн
ԝйымдастырудыԙ тиɿмдɿлɿгɿн кԧрсетуге ԥрдайым мԛмкɿндɿк бермейдɿ.
Сонымен ԕатар, сандыԕ технологиɹларды дамыту саласындаԑы
сарапшылардыԙ кԧпшɿлɿгɿ ԝɹлы байланыс желɿлерɿ негɿзɿнде аԕылды
технологиɹларды дамыту ԛшɿн ԛлкен болашаԕты болжамайды [17].
Бԝл цифрландыру процестерɿ барлыԕ аԕпараттыԕ платформаларды,
барлыԕ облыс орталыԕтарын жԥне барлыԕ коммуникациɹлыԕ инфраԕԝрылымды
ԕозԑаԑандыԑына байланысты, демек, цифрлыԕ технологиɹлардыԙ дамуы
барлыԕ процестер ԧзара байланысты болԑан кезде ԧзара байланысты жԛйенɿ
бɿлдɿредɿ деп тԛсɿну ԕажет.
Осы факторларды ескере отырып жԥне цифрлыԕ технологиɹларды
дамытудыԙ технологиɹлыԕ моделɿн талдай отырып, талдау процесɿнде
Ԕазаԕстанда ԝɹлы байланыс желɿлерɿнɿԙ толыԕԕанды дамымаԑандыԑы
жԥне ԝɹлы байланыс мԛлдем жоԕ Ԕазаԕстанда ԥлɿ де орын бар екенɿ
аныԕталды.
Сондыԕтан ԝɹлы байланыс желɿлерɿ базасында цифрлыԕ
технологиɹларды дамыту туралы жаԕын арада айту ԧте дԝрыс емес, ԧйткенɿ,
мысалы, ԕалада байланыс желɿлерɿ ԧте жаԕсы дамыԑан, бɿраԕ ауылдыԕ
аудандарда байланыс желɿлерɿ тиɿмсɿз жԝмыс ɿстейдɿ.
Ԕалада деректердɿ бԧгеуɿлсɿз беру ԛшɿн байланыс арналары жолԑа
ԕойылԑан, бɿраԕ Байланыс желɿлерɿ мԛлдем жԝмыс ɿстемейтɿн немесе
бԧгеуɿлмен жԝмыс ɿстейтɿн орындар бар, бԝл жертԧлелер, ԕԝдыԕтар жԥне
таԑы басԕа, ɹԑни датчиктер мен ԥр тԛрлɿ мониторинг ԕԝрылԑыларын
орнататын
ԥлеуеттɿ орындар [18].
Бԝдан басԕа, талдау процесɿнде телекоммуникациɹлыԕ нарыԕԕа бес
жыл бԝрын шыԕԕан бԥсекелес желɿлɿк технологиɹлардыԙ бɿрɿ аныԕталды
жԥне цифрлыԕ жԛйелердɿ, басԕарудыԙ аԕылды платформаларын жԥне
автоматтандырылԑан деректер базасын дамыту ԛшɿн басты желɿлɿк
инфраԕԝрылымдардыԙ бɿрɿ ретɿнде ԧзɿн кԧрсеттɿ.
Бԝл желɿлɿк инфраԕԝрылым LoRaWAN ԥсерɿнɿԙ алыс радиусыныԙ
энерготиɿмдɿ желɿсɿ болып табылады. LoRaWAN желɿлɿк платформасы ԕазɿр
Ԕазаԕстанда бɿрɿншɿ аԕылды ԕала толыԑымен LoRaWAN желɿлɿк
инфраԕԝрылым базасында ԕԝрылԑан болатын.
Мысалы, 15 суретте жԛйелердɿ цифрландыру ԛшɿн ԕолданылатын екɿ
желɿлɿк платформаныԙ негɿзгɿ ерекшелɿк ерекшелɿктерɿ кԧрсетɿлген.

Ԧ ткɿзу ԕабɿлет ɿ сɿз дɿкКɿ дɿр туГе

Ԕа уɿп ол ок ац
Шыԑын иɹ ԙБатаре
дарды энергиɹɹны ԙ ԕызме
тиɿмдɿлɿ
Жиɿ лɿк жол
гɿ т аԑы
Сурет 15 – Желɿлɿк технологиɹлардыԙ салыстырмалы параметрлерɿ [18]
 LoRaWAN технологиɹсы цифрландыру жԥне автоматтандыру
процестерɿне ԕосылԑан басты желɿлɿк технологиɹ болып саналады.
Техникалыԕ параметрлердɿԙ арԕасында LoRaWAN желɿлɿк
инфраԕԝрылымы пайдаланушыныԙ жԛйемен ԧзара ԥрекеттесуɿн жаԕсартуԑа
жԥне деректердɿ беру сапасын жаԕсартуԑа мԛмкɿндɿк бередɿ.
Кеԙ емес ԧткɿзу жолаԑына байланысты LoRaWAN арнасы тек телеметриɹ
деректерɿн бере алады, командалар жɿбере алады жԥне сол сиɹԕты. LoRaWAN
желɿлерɿ деректердɿ жоԑары тиɿмдɿлɿгɿ мен ԛнемдɿлɿгɿ бар ԕорԑалԑан арналар
арԕылы беруге мԛмкɿндɿк бередɿ [18].
Технологиɹлыԕ талдау жасай отырып, дԥл осы LoRaWAN желɿлɿк
инфраԕԝрылымы датчиктер мен пайдаланушылардыԙ басԕару жԥне ԧзара ɿс-
ԕимыл процестерɿн жаԕсартуԑа мԛмкɿндɿк бередɿ деп аныԕталды. LoRaWAN
желɿлɿк инфраԕԝрылымы ԧзɿнɿԙ функционалдыԕ ерекшелɿктерɿнɿԙ
арԕасында елɿмɿздɿԙ барлыԕ елдɿ мекендерɿнде цифрландыру процестерɿне
белсендɿ ԕатыса алады. Технологиɹлыԕ спецификациɹ мен экономикалыԕ
параметрлерге сԥйкес LoRaWAN желɿсɿ энергиɹ тиɿмдɿ болып табылады, бԝл
бɿрнеше жыл бойы датчиктердегɿ аккумулɹторлыԕ батареɹлардыԙ зарɹды
ԛнемдеуге, сондай-аԕ барлыԕ инфраԕԝрылымды салуԑа ԕаражат ԛнемдеуге
мԛмкɿндɿк бередɿ.
LoRaWAN желɿсɿнɿԙ базалыԕ станциɹсыныԙ ԕԝрылысы мобильдɿ
байланыс желɿлерɿнɿԙ платформасын ԝйымдастырудан ԥлдеԕайда арзан екенɿн
атап ԧткен жԧн. Сонымен ԕатар, байланыс операторы ԧз жабдыԕтарын адамдар
аз тԝратын елдɿ мекендерге орнатуԑа ԥрԕашан дайын емес, жабдыԕтар
ԧтелмейдɿ [19].
LoRaWAN желɿлɿк инфраԕԝрылымы бԝл адам ԕызметɿнɿԙ барлыԕ
салаларында интернет заттарды дамытудыԙ басты блогы. Осылайша, бԛгɿнгɿ
кԛнɿ интернет заттар, бԝл желɿлɿк технологиɹлар ԥлемɿ мен басԕару
ԕԝрылԑыларыныԙ ԥлемɿн бɿрɿктɿруге мԛмкɿндɿк беретɿн басты аԕпараттыԕ
платформа. Мысалы, 16 суретте ԕазɿргɿ заманԑы телекоммуникациɹлыԕ
ԥлемде Интернет заттардыԙ даму топологиɹсы кԧрсетɿлген.

Сурет 16 – Интернет заттарды дамыту баԑытында желɿлɿк технологиɹларды

дамыту [19]
 Cisco компаниɹсы технологиɹлыԕ талдау жԛргɿздɿ, оныԙ барысында
болашаԕта Интернет технологиɹсыныԙ кԧрсеткɿштерɿ, дамуы аныԕталды.
Бԝл дипломдыԕ жобада барлыԕ ԥлемде аԕылды технологиɹлардыԙ даму
ԥлеуетɿн аныԕтайтын 17 суретте кԧрсетɿлген технологиɹлыԕ статистика
ԝсынылԑан.

Сурет 17 – Желɿлɿк технологиɹлардыԙ дамуын талдау [19]

Дипломдыԕ жоба шеԙберɿнде ԥзɿрленетɿн шешɿм аԕылды ԕалалыԕ
платформаны дамытуԑа толыԑымен байланысты, ԧйткенɿ кԥрɿз жԛйелерɿн
автоматтандыру дԥл ԕалалыԕ инфраԕԝрылым шеԙберɿнде ԝйымдастыру
жоспарланып отыр. Талдау жԛргɿзу барысында бɿр ԕала аɹсында жаԙа
аԕпараттыԕ платформаларды дамытудыԙ негɿзгɿ технологиɹлыԕ шеԙберлерɿ
зерттелдɿ. Мысалы, 18 суретте ԕазɿргɿ заманԑы жԛйедегɿ интернет заттарды
дамытудыԙ басты жоспарлары кԧрсетɿлген.
Аԕылды ԕала Ԕосылԑан ԧнеркԥсɿп
Ԕосылԑан ԑимарат Ԕосылԑан автокԧлɿк Аԕылды энергетика
Мобильдɿ медицина Зиɹткерлɿк жеткɿзу тɿзбегɿ Аԕылды ауыл шаруашылыԑы Аԕылды сауда
Басԕа

Сурет 18 – Аԕылды технологиɹларды ɿлгерɿлету ԕԝрылымы [19]

 Жԛргɿзɿлген талдау нԥтижелерɿ бойынша Аԕылды ԕаланы дамыту, бԛкɿл
ԥлемде цифрландыру ԛрдɿстерɿн дамытудыԙ басты баԑыттарыныԙ бɿрɿ болып
табылады. Демек, аԕылды ԕаланы ԕалыптастыру шеԙберɿнде дамып келе
жатԕан барлыԕ ԛдерɿстер жԥне аԕылды ԕала, бԝл барлыԕ мемлекеттердɿԙ
дамуыныԙ маԙызды стратегиɹлыԕ буыны. Сонымен ԕатар, LoRaWAN
ԕаладаԑы аԕылды жԛйенɿ дамытуԑа баԑытталԑан технологиɹлардыԙ бɿрɿ екенɿ
аныԕталды.
Цифрлыԕ жԛйелердɿ ԝйымдастыру моделɿн наԕтылай отырып,
дипломдыԕ жобада сандыԕ технологиɹлар инфраԕԝрылымында желɿлɿк
технологиɹлардыԙ неԑԝрлым егжей-тегжейлɿ ԕԝрылымдыԕ
ԝйымдастырылуын аныԕтауԑа мԛмкɿндɿк беретɿн талдау жԛргɿзɿледɿ [20].
LoRaWAN желɿсɿнɿԙ технологиɹлыԕ ерекшелɿктерɿнɿԙ бɿрɿ оныԙ
топологиɹсы болып табылады, ол жԝлдыз тԛрɿнде салынып, бɿр уаԕытта
ԥртԛрлɿ ԕԝрылԑылармен жԝмыс ɿстей алады (сурет 19).

Сурет 19 – Желɿ ԕԝру топологиɹсы [20]

Желɿ моделɿ ԧте тиɿмдɿ ԕԝрылады, ол бɿр желɿде бɿр-бɿрɿмен ԧзара
байланысты жԥне мԛлдем байланысты емес болуы мԛмкɿн кԧптеген
ԕԝрылԑыларды пайдалануԑа мԛмкɿндɿк бередɿ. Ԝйымдастырылԑан байланыс
арналары бԧгде ԥсерден ԕорԑалԑан, деректердɿ осы арналар арԕылы беру
деректердɿ тԛзету мԛмкɿндɿгɿнсɿз ԕорԑалԑан режимде жԛзеге асырылуы
мԛмкɿн.
Мысалы, 20 суретте желɿсɿн ԕԝрудыԙ технологиɹлыԕ моделɿ ԝсынылԑан
LoRaWAN.
Алмасу жылдамдыԑы

Модулɹциɹ Жолаԕ Жолаԕ кГц

Физикалыԕ жылдамдыԕ

Сезɿмталдыԕ

Ԥрекет радиусы

Сурет 20 – Желɿ модулɹциɹсы [20]

Технологиɹлыԕ параметрлердɿ зерттей отырып, дипломдыԕ жобада
LoRaWAN желɿсɿн ԝйымдастырудыԙ негɿзгɿ ԕԝрылымдыԕ компоненттерɿ
аныԕталды, сонымен ԕатар желɿлɿк инфраԕԝрылымдардыԙ технологиɹлыԕ
ерекшелɿктерɿне талдау жԛргɿзɿлдɿ, оныԙ барысында аԕылды басԕару
жԛйелерɿнɿԙ даму ԥлеуетɿ расталды. Алынԑан нԥтижелер ԕалада цифрлыԕ
технологиɹларды дамыту ԛшɿн желɿлɿк платформаны модельдеу процесɿнде
пайдаланылуы мԛмкɿн.

2.2 LoRaWAN желɿсɿнɿԙ архитектуралыԕ ԕԝрылымын талдау

Бԝл дипломдыԕ жобада ԕалада кԥрɿз люктерɿн ашу/жабу жԛйесɿн

басԕару мен мониторинг жԛргɿзудɿԙ дԝрыс процесɿн ԕԝру ԛшɿн, осы жԛйенɿ
ԝйымдастыру ԛшɿн LoRaWAN сымсыз желɿлɿк инфраԕԝрылымы таԙдалды.
Процестердɿ жобалау ԛшɿн бԛкɿл желɿнɿ ԝйымдастыру архитектурасын
жԥне осы желɿдегɿ сенсорлардыԙ жԝмыс ɿстеу принциптерɿн толыԑыраԕ
тԛсɿну ԕажет, сондыԕтан талдау процесɿнде, дипломдыԕ жобада LoRaWAN
желɿсɿн ԝйымдастырудыԙ архитектуралыԕ ерекшелɿктерɿ егжей-тегжейлɿ
зерттеледɿ.
 Болжам бойынша, алынԑан талдау нԥтижелерɿн аныԕтауԑа мԛмкɿндɿк
бередɿ ԑана емес, ԕԝрылымдыԕ моделɿ желɿсɿн ԝйымдастыру LoRaWAN,
бɿраԕ жԥне негɿзгɿ элементтерɿ ԝйымныԙ барлыԕ желɿ ԛшɿн деректердɿ беру
сурет 21 [21].

Белгɿленген есептеу аспаптары мен тԛрлендɿргɿшɿ бар объект

Базалыԕ станциɹ

Желɿлɿк сессиɹлыԕ кɿлт

Кɿлт ԕолданба

Сурет 21 – Желɿнɿԙ архитектуралыԕ моделɿ [22]

Суретте LoRaWAN желɿсɿн ԝйымдастырудыԙ архитектуралыԕ моделɿ
кԧрсетɿлген. Сонымен ԕатар, базалыԕ станциɹ мен базалыԕ станциɹ арасында
екɿ ԕԝрылымдыԕ блоктыԙ арасында ԝйымдастырылады. Барлыԕ архитектураны
ԝйымдастыру технологиɹсына сԥйкес, желɿ AES 128 ԕорԑалԑан сымсыз арнасы
бойынша ԕԝрылԑан.
LoRaWAN желɿсɿнɿԙ архитектуралыԕ моделɿ байланыс желɿлерɿн
ԧрɿстету икемдɿлɿгɿн ԝйымдастыруԑа, пайдаланушы мен датчиктер арасындаԑы
деректердɿ маршруттауԑа мԛмкɿндɿк бередɿ. Телекоммуникациɹлыԕ
компаниɹлар LoRaWAN желɿсɿн коммерциɹлыԕ пайдалану ԛшɿн ашыԕ ԕол
жетɿмдɿ бɿрɿншɿ сымсыз технологиɹлардыԙ бɿрɿ ретɿнде бԧледɿ, ԧйткенɿ
LoRaWAN желɿсɿндегɿ ԕԝрылԑылар толыԑымен лицензиɹланбайтын болып
табылады [23].
Желɿлɿк ԕԝрылԑылардыԙ ԧзара ԥрекеттесуɿнɿԙ дԝрыс
ԝйымдастырылԑан платформасы бɿр ԛйде, ауданда немесе ԕалада
ԕолданылатын барлыԕ базалыԕ станциɹларды басԕарудыԙ бɿрыԙԑай
жԛйесɿне бɿрɿктɿруге мԛмкɿндɿк бередɿ.
Зерттеу жԛргɿзу барысында LoRaWAN желɿсɿнɿԙ архитектурасы ԛш
блоктан салынԑаны аныԕталды, бɿрɿншɿ блок-датчиктер, екɿншɿ блок-базалы ԕ
станциɹлар жԥне ԛшɿншɿ блок-серверлɿк платформа. Берɿлген критерийлерге
байланысты LoRaWAN желɿсɿ жабыԕ арналар бойынша да, ашыԕ арналар
бойынша да ԝйымдастырылуы мԛмкɿн. Ашыԕ желɿлер ԕԝрылԑыны сатып
алԑан жԥне желɿге тɿркелген кез келген иелердɿ ԕосу ԛшɿн пайдаланылады.
Жабыԕ желɿлер тапсырыс берушɿнɿԙ талабы бойынша ԑана салынады,
онда ԝйымдастырылԑан желɿде тек тапсырыс берушɿнɿԙ ԧзɿ ԑана аԕырԑы
ԕԝрылԑылар пайдаланылуы мԛмкɿн. Осылайша, желɿлерде аԕпараттыԕ
платформаны пайдалануԑа шектеу ԕойылады.
LoRaWAN желɿсɿнɿԙ соԙԑы ԕԝрылԑылары Larawan технологиɹсына
салынԑан датчиктер болып табылады. LoRaWAN технологиɹлыԕ моделɿ 20
километрге дейɿнгɿ араԕашыԕтыԕта басԕарудыԙ автоматтандырылԑан
процестерɿн ԝйымдастыру ԛшɿн модулɹциɹ ԥдɿсɿн пайдалануԑа мԛмкɿндɿк
бередɿ.
Бԝл дипломдыԕ жобада базалыԕ станциɹ барлыԕ ԝйымдастырылԑан
желɿнɿԙ басты компонентɿ болып табылады, ԧйткенɿ ол датчиктер мен
пайдаланушылар арасында байланыс орнатуԑа мԛмкɿндɿк бередɿ.
LoRaWAN желɿсɿнɿԙ басты ерекшелɿгɿ оныԙ алгоритмɿ жԥне AES 128
шифрлау саласындаԑы негɿзгɿ негɿзделген ԕауɿпсɿздɿк жԛйесɿ болып табылады.
Бԝл кɿлт деректердɿ шифрлау ԛшɿн пайдаланылады, ал AppSkey кɿлттɿ
алԑан деректердɿ шифрлау ԛшɿн пайдаланылады. Солымен ԕатар, LoRaWAN
желɿсɿнɿԙ ԕԝрылысында екɿ активтендɿру жԥне идентификациɹлау ԥдɿсɿ
ԕолданылады, бɿрɿншɿсɿ Over The Air Activation (ОТАА) жԥне Activation By
Personalization (ABP) [18].
Берɿлген ԥдɿстердɿԙ ԥрԕайсысы датчиктер мен пайдаланушылардыԙ ԧзара
ԥрекеттесуɿнɿԙ дԝрыс алгоритмɿн ԝйымдастыру ԛшɿн ԕолданылады. Бɿрɿншɿ
ОТАА ԥдɿсɿ ԕԝрылԑыны ԕашыԕтан, ɹԑни ауа арԕылы белсендɿрудɿ ԕажет
ететɿн жаԑдайларда ԕолданылады. Осы алгоритмдɿ неԑԝрлым егжей-тегжейлɿ
тԛсɿну ԛшɿн 22 суретте бԛкɿл желɿнɿ ԝйымдастыру моделɿ кԧрсетɿлген.
Ԕԝрылԑы ԧндɿрушɿсɿ
Кɿлттердɿ басԕару серверɿ

Ԕԝрылԑыларды тɿркеу

Соԙԑы ԕԝрылԑы Теԙшелетɿн ԕԝрылԑы

Сурет 22 – Белсендɿру рԥсɿмɿн ԕԝру ԕԝрылымы [19]

 Айта кету керек, процесɿнде деректер бԛкɿл ԝйымдасԕан желɿсɿ
ԕалыптастырылады тԧрт блокԕа, олардыԙ ԥрԕайсысы ԕԝрамында белгɿлɿ
бɿр деректер жԥне олардыԙ ԥрԕайсысы шифрленедɿ бойынша белгɿленген
алгоритм. Мысалы, 23 суретте деректер пакетɿн ԕалыптастыру деԙгейɿнде
басты ԕԝрылымдыԕ компоненттер кԧрсетɿлген.
LoRaWAN желɿсɿнде орнатылԑан радиоарналар бойынша берɿлетɿн
барлыԕ деректер деректер деректер пакетɿ тԛрɿнде ԕалыптастырылады, олар
белгɿленген алгоритм бойынша берɿледɿ, кԧп жаԑдайда деректердɿ беру ԕажет
болԑан кезде уаԕытша шекаралар ԕолданылады. Бԝл деректер сапасына
тɿкелей
ԥсер етедɿ сурет 23 жԥне сурет 24 [20].
Сенсор
Желɿлɿк сервер

Сурет 23 – Екɿ реттеу блогы [21]

Аппараттыԕ ԕауɿпсɿздɿк модулɿ Ԕолданба серверɿ

Сурет 24 – Серверлɿк блок жԥне баԑдарламалар блогы [21]

Барлыԕ басԕару блоктарында деректердɿ ԕабылдау мен берудɿ
ԕауɿпсɿздендɿруге мԛмкɿндɿк беретɿн деректердɿ ԕорԑаудыԙ белгɿленген
алгоритмɿ бар екенɿне назар аудару керек. Ԕазɿргɿ кездегɿ ԕауɿпсɿздɿк басты
параметрлердɿԙ бɿрɿ болып табылады, ол торап жԝмысыныԙ сапасы мен
тиɿмдɿлɿгɿн растайды.
Мысалы, 25 суретте ԝйымдастырылԑан желɿлɿк ортада ԕԝрылԑылардыԙ
ԧзара ԥрекеттесу алгоритмɿ кԧрсетɿлген.

Ԕосымшалардыԙ Web серверɿ

Технологиɹлыԕ деректердɿ жинау серверɿ

Деректер ԕоры серверɿ

LoRa базалыԕ станциɹсы

Импульстɿк шыԑу

Сурет 25 – Желɿнɿ ԝйымдастыру архитектурасы [22]

Мысалы, 25 суретте кԧрсетɿлген архитектураԑа сԥйкес, желɿлɿк
платформаны ԝйымдастырудыԙ технологиɹлыԕ моделɿ аныԕталԑан. LoRaWAN
технологиɹлыԕ ԕасиеттерɿнɿԙ арԕасында ԥртԛрлɿ желɿлɿк ԕԝрылԑыларды
бɿрɿктɿруге, бɿр блокта бɿрнеше платформаны бɿрɿктɿруге жԥне жеке ж ԥне
топтыԕ моделдеудɿ ԝйымдастыруԑа мԛмкɿндɿк бередɿ.
 Сонымен ԕатар, LoRaWAN желɿсɿ бɿр желɿде бɿрнеше ԕԝрылԑыларды
бɿрɿктɿруге мԛмкɿндɿк бередɿ, басты ерекшелɿгɿ ԕԝрылԑыны желɿге ԕосудыԙ
дԝрыс интерфейсɿ болып табылады. LoRaWAN желɿсɿнɿԙ архитектурасында
платформаны блокты бԧлу ԕолданылады, ԥрбɿр блок ԧз функционалын
орындауԑа жауап бередɿ (сурет 26).

Сурет 26 – Блоктар бойынша желɿнɿ бԧлу [22]

Блоктар желɿсɿнде LoRaWAN реттейдɿ процесс деректер, мысалы,
белсендɿру кезɿнде бɿрɿншɿ блок датчигɿ жԝмыс ɿстей алады режимɿнде
ԕарԕынды деректер, екɿншɿ блокта ԕԝрылԑысы тек прописанному алгоритм
жԥне ԛшɿншɿ блоктаԑы ԕԝрылԑы белсендɿ тԛрде тԝраԕты (сурет 27).

Сурет 27 – LoRaWAN желɿсɿнде желɿлɿк ԕабаттарды ԝйымдастыру [22]

 Барлыԕ осы параметрлер LoRaWAN желɿсɿндегɿ сенсордыԙ жԝмыс
сапасына ԥсер етедɿ.
Жԛргɿзɿлген зерттеу нԥтижелерɿ бойынша LoRaWAN желɿлɿк
архитектурасын ԝйымдастырудыԙ негɿзгɿ ԕԝрылымдыԕ компоненттерɿ
аныԕталды. Талдау процесɿнде цифрлыԕ технологиɹларды дамыту ԛшɿн жа ԙа
платформа желɿлерɿн дамытудыԙ технологиɹлыԕ шекараларыныԙ процесɿ
наԕтыланды.

2.3 Кԥрɿз люктерɿнɿԙ мониторинг жԛйесɿн ԝйымдастыруды талдау

LoRaWAN желɿсɿн ԝйымдастырудыԙ архитектуралыԕ моделɿн аныԕтай

отырып, LoRaWAN – цифрлыԕ технологиɹларды, желɿлɿк коммуникациɹларды
ԕолдануԑа байланысты технологиɹлыԕ тԝрԑыдан ԕԝрылԑан сԥулет екендɿгɿ
аныԕталды жԥне басԕаларын.
Дипломдыԕ жобада LoRaWAN желɿсɿнɿԙ базасында ԕалалыԕ ортада
канализациɹлыԕ люктɿ ашу/жабу мониторингɿ процесɿн модельдеу
жԛргɿзɿлгенɿн ескере отырып, талдау процесɿнде LoRaWAN желɿсɿнɿԙ
сыйымдылыԑы, деректердɿ тарату арнасыныԙ ԕԝрылымы жԥне желɿнɿԙ
ԕызмет ету моделɿ зерттелдɿ.
LoRaWAN желɿсɿ бойынша деректердɿ тарату арналарын ԝйымдастыру
ԛшɿн базалыԕ станциɹны пайдалану ԕажет, ол ԕԝрылԑылар мен
пайдаланушы арасындаԑы коммутатор болады. Базалыԕ станциɹныԙ
арԕасында клиент датчиктермен сԧйлесɿп, барлыԕ басԕару процестерɿн
реттей алады. Мысалы, 28 суретте базалыԕ станциɹны пайдалана отырып,
байланыс арналарын ԝйымдастыру моделɿ кԧрсетɿлген [22].

Барлыԕ жаԕԕа
баԑытталԑан антенна х2
Main, Diversity

Радиокабель

GPS антенна жԥне

кабель

Ethernet 10kV ԕажет болԑан жаԑдайда

Сурет 28 – Базалыԕ станциɹныԙ жԝмысы [23]

 Базалыԕ станциɹ негɿзɿнен сигналды жабу аймаԑын ԝлԑайту маԕсатында
еԙ жоԑары нԛктеге орнатылады. LoRaWAN желɿсɿндегɿ Сигнал барлыԕ
баԑыттарда таратылады, бԝл LoRaWAN платформасында сигналдыԙ таралу
сапасы бойынша жетекшɿ орынԑа ие болуԑа мԛмкɿндɿк бередɿ. Мысалы, 29-
суретте LoRaWAN желɿсɿндегɿ баԑыттылыԕ диаграммасыныԙ ԛлгɿсɿ
кԧрсетɿлген.

Сурет 29 – Базалыԕ станциɹныԙ жԝмысы [24]

LoRaWAN желɿсɿнде ԕалыптасатын ԥрбɿр деректер пакетɿнде
преамбуладан жԥне аԕпараттыԕ блоктан тԝрады. Бɿр кɿрɿспеде белгɿлердɿԙ
саны белгɿленген диапазонда 6-дан 65535-ке дейɿн реттеледɿ, нԥтижесɿнде бɿр
блоктаԑы символдар саны мынадай формула бойынша аныԕталуы мԛмкɿн [24].

(1)
Аԕпарат пакетɿн беру уаԕыты сондай-аԕ мынадай формула бойынша
аныԕталады:

(2)

(3)
Сонымен ԕатар, LoRaWAN желɿсɿнɿԙ ԧткɿзу ԕабɿлеттɿлɿгɿне деректер
бар пакеттердɿԙ ԕарԕынды келɿп тԛсуɿ кезɿнде ԕол жеткɿзуге болады.
Сонымен
ԕатар, базалыԕ станциɹны ԕабылдау ԕарԕындылыԑы 0,0250-ге теԙ болатын
пакеттердɿԙ саны коллизиɹныԙ пайда болуына байланысты осы пакеттердɿԙ
жоԑалу ыԕтималдыԑы пайда болады, олар кԧп жаԑдайда 5%-ды ԕԝрайды. 30
суретте мысал ретɿнде жԛргɿзɿлген есептеулер нԥтижелерɿ бойынша ԧткɿзу
ԕабɿлетɿнɿԙ топологиɹсы салынды [16].

Сурет 30 – Ԧткɿзу ԕабɿлетɿ [23]

LoRaWAN желɿсɿн ԝйымдастырудыԙ технологиɹлыԕ моделɿнде желɿлер
ԧзɿнɿԙ ԧткɿзу ԕабɿлетɿне ие, ɹԑни ԕабылданԑан жԥне берɿлген деректердɿԙ
санын аныԕтайтын белгɿлɿ бɿр норма орнатылԑан. Ԝсынылԑан кԧрсеткɿш
мынадай формула бойынша есептеледɿ.

(4)
онда:
PLOSS=5%;
G5% =0,0255.

(5)
Нԥтижесɿнде, жԛргɿзɿлген математикалыԕ есептɿԙ нԥтижелерɿ бойынша
31 суретте бекɿтɿлген ережелерге сԥйкес желɿ сыйымдылыԑыныԙ жԥне
сигналдыԙ таралуыныԙ негɿзгɿ ԕԝрылымдыԕ параметрлерɿ аныԕталды.
Нԥтижесɿнде, жԛргɿзɿлген математикалыԕ есептɿԙ нԥтижелерɿ бойынша
31 суретте бекɿтɿлген ережелерге сԥйкес желɿ сыйымдылыԑыныԙ жԥне
сигналдыԙ таралуыныԙ негɿзгɿ ԕԝрылымдыԕ параметрлерɿ аныԕталды.
 Желɿнɿ жобалау кезɿнде егжей-тегжейлɿ зерттеу жԛргɿзу ԕажет, ол
желɿнɿ ԝйымдастырудыԙ ԕԝрылымдыԕ моделɿн аныԕтайды, пайдалануԑа берер
алдында ԝсынылԑан жԛйенɿԙ оԙ жԥне терɿс жаԕтарын аныԕтауԑа мԛмкɿндɿк
бередɿ, бԝл жобалау сатысында ԕателердɿ жоюԑа жԥне арналардыԙ
ԕаншалыԕты дԝрыс салынԑанын тԛсɿнуге мԛмкɿндɿк бередɿ байланыс (сурет
31).

SF=12 FEN(SF12)=37.2%

SF=11 FEN(SF11)=23.2%

SF=10 FEN(SF10)=16.7%

SF=9 FEN(SF9)=11.7%

SF=8 FEN(SF8)=3.7%

SF=7 FEN(SF7)=4.7%

Сурет 31 – Сигнал тарату сапасы [24]

Жԛргɿзɿлген талдау нԥтижелерɿ бойынша LoRaWAN желɿсɿн ԕԝрудыԙ
басты компоненттерɿ аныԕталды. Сонымен ԕатар, базалыԕ станциɹларды
орнату орындарыныԙ дԝрыс бԧлɿнуɿне байланысты, сигналдыԙ таралу сапасы
барлыԕ желɿнɿԙ дԝрыс жобалануына, сондай-аԕ базалыԕ станциɹларды
орнату орындарыныԙ дԝрыс бԧлɿнуɿне байланысты екенɿн аныԕтауԑа
мԛмкɿндɿк бердɿ.
Жобалауда технологиɹлыԕ параметрлердɿԙ дԝрыс бԧлɿнуɿн ескеру
маԙызды жԥне желɿ жԝмысыныԙ дԝрыстыԑын бекɿту ԛшɿн жабдыԕты орнату
жоспарланып отырԑан Жердɿ карталау ԕажет. Алынԑан талдау нԥтижелерɿ
орнатылԑан объектɿлерде жабдыԕты орнату жԛйесɿн моделдеу кезɿнде
пайдаланылуы мԛмкɿн.

2.4 LoRaWAN желɿсɿнɿԙ сыйымдылыԑын есептеу

Соԙԑы жылдары IoT сандыԕ технологиɹларды дамытудыԙ жылдам ԧсуɿн

кԧрсеттɿ жԥне ол бԝрын-соԙды оны аԕылды жасай отырып, бɿздɿԙ ԧмɿрɿмɿздɿ
кԛрт ԧзгертедɿ. IoT негɿзɿнде Интернет желɿсɿнɿԙ инфраԕԝрылымына барлыԕ
физикалыԕ ԕԝрылԑыларды енгɿзу парадигмасы жатыр. Бԝл дегенɿмɿз, бɿз
оԙай соԙԑы ԕԝрылԑылардан шыԑатын кейбɿр деректердɿ алуԑа жԥне ԛлкен
деректер
негɿзɿнде кейɿнгɿ ԧԙдеу процедурасынан неԑԝрлым ԕԝнды аԕпаратты жасауԑа
болады.
IoT-пен бɿрге аԕылды ԥлем тԝжырымдамасына ԕол жеткɿзу ԛшɿн,
жԛйелɿк конвергенциɹ сымсыз байланысты, платформаны, деректер базасын,
деректердɿ
ԧԙдеу алгоритмдерɿн ԕоса алԑанда, ԕарапайым технологиɹлар саласындаԑы
ԥзɿрлемелердɿԙ алдында болуы тиɿс жԥне таԑы басԕа.
Зерттеудɿԙ осы баԑыттарыныԙ арасында бɿз негɿзɿнен сымсыз байланыс
жԛйесɿн ԕалай жԛзеге асыруԑа шоԑырланамыз. Жԛйенɿԙ ерекшелɿктерɿне
жалпы ԕԝны байланысты екенɿн ескере отырып, сымсыз байланыс
технологиɹсыныԙ ԕандай тԛрɿн пайдаланатынын мԝԕиɹт таԙдау ԕажет [25].
Мысалы, 32 суретте IoT сенсорлар желɿсɿнɿԙ жалпы топологиɹсы
кԧрсетɿлген, ол бɿрнеше сенсорлыԕ тԛйɿндерден жԥне шлюздерден тԝрады.
Жԛйе жабыны ԥрбɿр шлюз ԕанша сенсорлыԕ тԛйɿндердɿ ԕосуԑа болады
аныԕтайды.

Сурет 32 – Желɿ топологиɹсы: датчиктер мен шлюздер тораптары [25]

Соԙԑы бɿрнеше жыл ɿшɿнде тԧмен ԕуатты кеԙжолаԕты желɿлерге
арналԑан тԛрлɿ радио технологиɹлар, соныԙ ɿшɿнде LoRaWAN, SigFox
кԧрсетɿлдɿ. Кԥдɿмгɿ сымсыз байланыспен салыстырԑанда, ол батареɹныԙ
ԕызмет ету мерзɿмɿн едԥуɿр ԝзартуԑа жԥне кеԙɿрек ԕамтуԑа кепɿлдɿк бередɿ.
Нԥтижесɿнде жердегɿ барлыԕ физикалыԕ ԕԝрылԑылар бɿр-бɿрɿмен тыԑыз
байланысты, бԝл IoT ԕызметɿнɿԙ жылдам дамуына ыԕпал етедɿ. Дипломды ԕ
жобада желɿнɿ моделдеу жԥне канализациɹлыԕ люктердɿԙ
ашылуына/жабылуына ԕашыԕтыԕтан мониторинг жԛргɿзудɿ ԝйымдастыру
бойынша технологиɹлыԕ модельдɿ ԝйымдастыру негɿзгɿ маԕсат ԕойылԑан.
Ԕойылԑан маԕсаттарды ɿске асыру ԛшɿн талдау жԛргɿзɿледɿ,
оныԙ барысында Технологиɹлыԕ ԕԝрылымды аныԕтау, ԕԝдыԕԕа орнатылԑан
датчиктен деректердɿ беру ԛшɿн байланыс арналарын ԝйымдастыру
жоспарланып отыр [26].
Техникалыԕ шешɿмдɿ ԥзɿрлеу кезɿнде барлыԕ тетɿктер жԝмыс ɿстейтɿн
ортаны ескеру ԕажет. Бԝл жабдыԕты дԝрыс орнату нԛктесɿн аныԕтау ԛшɿн
ԕажет. Мысалы, 33-суретте антенна датчиктен сыртԕа шыԑарылԑан кезде,
сигналды жаԕсы ԕабылдау ԛшɿн жабдыԕты орнатудыԙ бɿрɿншɿ нԝсԕасы
кԧрсетɿлген.

Сурет 33 – Антеннаны ԕԝдыԕтыԙ сыртына орнату [26]

Антенна канализациɹлыԕ люк ԕаԕпаԑыныԙ ԛстɿне орнатылԑан
жаԑдайда, деректердɿ беру сигналы жаԕсарады, бɿраԕ деректердɿ беруге ԥсер
ететɿн кԧптеген факторлар пайда болады.
Бɿрɿншɿ фактор – бԝл жабдыԕтардыԙ ԥдейɿ бԝзылуы, ауа-райыныԙ
факторлары, жаԙбырдан кейɿнгɿ ылԑалдылыԕ, ал ԕыс мезгɿлɿнде бԝл
факторлар одан сайын кԛшейе тԛседɿ. Мысал ретɿнде канализациɹлыԕ
люктɿԙ ɿшɿндегɿ тарату ԕԝрылԑыларын орнату моделɿ де ԕарастырылды, бԝл
мысал 34 суретте кԧрсетɿлген.

Сурет 34 – Ԕԝдыԕтыԙ ɿшɿнде антеннаны орнату [27]

 Бԝл жаԑдайда, егер датчик ԕԝдыԕтыԙ ɿшɿнде, жер астында орнатылԑан
болса, кԥдɿмгɿ байланыс желɿлерɿ ԛшɿн бԝл проблемалы болуы мԛмкɿн,
деректердɿ беру. Бԝл топыраԕтан, жер асты суларынан жԥне жаппай бетоннан
тԝратын топыраԕ материалдарыныԙ электромагниттɿк толԕындардыԙ таралуына
кедергɿ келтɿруɿне байланысты. Сонымен ԕатар, шар тԥрɿздɿ графиттɿ
шойыннан жасалԑан Люк ԕаԕпаԑыныԙ корпусы антеннамен сԥулеленетɿн
электромагниттɿк толԕындардыԙ таралуына кедергɿ келтɿредɿ жԥне осылайша
оныԙ пайдалану сипаттамаларын айтарлыԕтай нашарлатады.
Талдау жԛргɿзу барысында бԝл факторларды жеԙе алатын жалԑыз
желɿлɿк инфраԕԝрылым LoRaWAN желɿсɿ болып табылатыны аныԕталды.
Ԧзɿнɿԙ технологиɹлылыԑы мен ԧткɿзгɿштɿгɿнɿԙ арԕасында деректердɿ беру
ԕԝдыԕтыԙ ɿшɿнен оԙай ԝйымдастырылуы мԛмкɿн сурет 35 жԥне сурет 36.

Сурет 35 – Ԕԝдыԕтыԙ айналасындаԑы ԝйымдастырылԑан желɿ [27]

Сурет 36 – Ԕԝдыԕтыԙ ɿшɿнде сигналдыԙ таралуы [27]

 LoRaWAN желɿсɿн пайдалану, баԕылау жԛйесɿн ԝйымдастыру,
ԕаладаԑы кԥрɿз саԙылауларыныԙ жабылуын ашу кезɿнде ԝԙԑымаԑа жабдыԕ
орнату еԙ жаԕсы шешɿм екендɿгɿ аныԕталды.
Талдау барысында бɿз жԛйенɿԙ сенсорлыԕ Тԛйɿнɿне антеннаныԙ ԕай
тԛрɿ сԥйкес келетɿнɿн талԕыладыԕ. Жобалау жԥне ɿске асыру жолымен люктɿ ԙ
ԕаԕпаԑы астындаԑы антеннаныԙ табысты дамып келе жатԕаны дԥлелдендɿ
жԥне антеннаныԙ сипаттамалары жер деԙгейɿнде орнатылԑан антеннамен
ԛйлесɿмдɿ екендɿгɿ дԥлелдендɿ. Дԝрыс ԝйымдастыру платформасы ԛшɿн
желɿлɿк инфраԕԝрылымды жобалау, сондай-аԕ жабуды ашу мониторингɿ
ԛшɿн ԝсынылԑан шешɿмдɿ дԝрыс бԧлу ԕажет.
 3 LORAWAN ЖЕЛІЛІК ИНФРАԔԜРЫЛЫМЫН ПАЙДАЛАНА
ОТЫРЫП, КԤРІЗ ЛЮКТЕРІН АНЫԔТАУ, АШУ/ЖАБУ АԔЫЛДЫ
ЖԚЙЕСІН
ԤЗІРЛЕУ

3.1 Нԝр-сԝлтан ԕаласыныԙ Алматы ауданында LoRaWAN желɿсɿн

ԝйымдастыру моделɿн ԥзɿрлеу

Дипломдыԕ жобада, Нԝр-сԝлтан ԕаласындаԑы LoRaWAN желɿлɿк

инфраԕԝрылым базасында канализациɹлыԕ жԛйелердɿ ашу/жабу
мониторингɿнɿԙ технологиɹлыԕ жԛйесɿн модельдеу жԛргɿзɿледɿ. Ԕалада
LoRaWAN желɿсɿн ԕԝрудыԙ технологиɹлыԕ алгоритмɿн зерттеп, сонымен
ԕатар жԛйелердɿ бɿр ԕԝрылымԑа бɿрɿктɿру жԥне LoRaWAN желɿсɿн
ԝйымдастыру жԛйесɿн модельдеу моделɿн аныԕтаԑаннан кейɿн, ԕалада
орналасԕан желɿлɿк архитектураԑа талдау жасалды.
Жԛргɿзɿлген зерттеу нԥтижесɿне сԥйкес, ԕазɿргɿ уаԕытта Нԝр-сԝлтан
ԕаласында LoRaWAN желɿсɿ барлыԕ аудандарда толыԑымен ԧрɿстетɿлген.
Ԕалада барлыԕ желɿлɿк платформаны ԝйымдастырумен айналысатын
компаниɹлар Ԕазаԕтелеком жԥне Астел болып табылады.
Дипломдыԕ жобада ԕалалыԕ инфраԕԝрылымда мониторинг жԛйесɿн
ԝйымдастыру жоспарланԑанын ескере отырып, ԧз желɿсɿн салудыԙ ԕажетɿ
жоԕ, ол ԛшɿн деректердɿ беру ԛшɿн байланыс арналарын ԝсына алатын
компаниɹлардыԙ бɿрɿмен ԑана келɿсу жеткɿлɿктɿ.
Компаниɹныԙ технологиɹлыԕ шекарасын зерделеп, дипломдыԕ жобада
мониторингтɿԙ кешендɿ жԛйесɿн ɿске асыру ԝлттыԕ байланыс операторымен
бɿрлесɿп мԛмкɿн деген болжам жасалды [28].
Осы идеологиɹны растау ԛшɿн зерттеу жԝмысы шеԙберɿнде ԧндɿрɿстɿк
тԥжɿрибеден ԧту кезɿнде ԝсынылԑан жобаны бɿрыԙԑай консорциумда
ԝйымдастыру мԛмкɿндɿгɿн аныԕтау маԕсатында Ԕазаԕтелеком
компаниɹсына сԝраныс жасалды. Нԥтижесɿнде, компаниɹ цифрлыԕ мемлекеттɿ
дамыту шеԙберɿнде ԕазɿргɿ уаԕытта кԥрɿз люктерɿн ашу/жабу мониторингɿ
бойынша ԝԕсас шешɿм ԥзɿрлейтɿнɿ аныԕталды.
Сонымен ԕатар, зерттеу шеԙберɿнде таԕырыптыԕ материалдар
ԝсынылды, олар бойынша желɿ ԕалалыԕ ортада ԕаншалыԕты дамыԑанын
аныԕтауԑа болады. Осылайша, жԛйенɿ жобалау, кԥрɿз люктерɿн ашу/жабу
мониторингɿ барысында пилоттыԕ жобаны ԝйымдастыру ԛшɿн Нԝр-сԝлтан
ԕаласыныԙ Алматы ауданы таԙдалды. Таԙдау аудан ԝйыԕтайтын болып
табылады жԥне кԥрɿз жԛйелерɿнɿԙ кԧпшɿлɿгɿ осы ауданда болады. Осы себептɿ
осы ауданда жабдыԕты орнату ԕауɿпсɿздɿк жԛйесɿн жаԕсартуԑа мԛмкɿндɿк
бередɿ [29].
Жобалау кезɿнде желɿнɿ салудыԙ ԕажетɿ жоԕ екенɿн атап ԧту ԕажет, бԝл
жобаны ɿске асыруды айтарлыԕтай арзандатады. Жԛргɿзɿлген зерттеулер
нԥтижелерɿ бойынша жԥне модельдеу нԥтижелерɿ бойынша жабды ԕ
орнатылатын аудан орнатылды. Жобалауды бастамас бԝрын
телекоммуникациɹлыԕ оператор желɿсɿнɿԙ ԕамту аймаԑын аныԕтау ԕажет,
ԧйткенɿ бԝл кԧрсеткɿшке соԙԑы пайдаланушы ԛшɿн ԝсынылатын
ԕызметтердɿԙ сапасы тԥуелдɿ болады.
LoRaWAN желɿсɿн жабу сапасын зерттеу барысында Ԕазаԕтелеком
жобалау аймаԑында желɿнɿ жабу сапасын зерттеу жԥне аныԕтау маԕсатында
Нԝр-сԝлтан ԕаласындаԑы базалыԕ станциɹлардыԙ орналасу орны туралы
аԕпараттыԕ мԥлɿметтердɿ ԝсынды. Берɿлген жабдыԕ орналасу сԝлбасы 37
суретте кԧрсетɿлген.

Сурет 37 – Ԕалада базалыԕ станциɹларды орнату схемасы [20]

Технологиɹлыԕ критерийлерге сԥйкес, Нԝр-сԝлтан ԕаласында белгɿлɿ
бɿр жобаԑа жԝмыс ɿстейтɿн он алты базалыԕ станциɹ орнатылды.
Компаниɹныԙ негɿзгɿ маԕсаты цифрлыԕ технологиɹларды толыԕ ԕолдау
болып табылады, осылайша, компаниɹ желɿ болмаԑан жаԑдайда, ол болмаԑан
жерлерде желɿлɿк жабынды ԝйымдастыруԑа кепɿлдɿк бередɿ. Компаниɹ
карталау принципɿ бойынша желɿ ԕԝрылысымен айналысады, ɹԑни
инженерлер баԑдарламада жабдыԕты орнатудыԙ ыԕтимал орындарын
ԛлгɿлейдɿ жԥне
жобалау сатысында орнату ԛшɿн ԥлсɿз жерлердɿ аныԕтайды, осылайша
сигналдардыԙ кедергɿлерɿн ԕысԕартады.
Нԝр-сԝлтан ԕаласындаԑы LoRaWAN желɿлерɿнɿԙ сапасын тексеру ԛшɿн
ԕаладаԑы ԕателерɿ мен соԕыр аймаԕтары бар жабындыныԙ желɿлɿк моделɿ
ԝсынылды (сурет 38).

Сурет 38 – Желɿнɿ жабу аймаԑы жԥне желɿ кедергɿлерɿ [20]

Саԙырау аймаԕтары жабдыԕты орнатуда ԛлкен проблемалар туԑызуы
мԛмкɿн, ԧйткенɿ LoRaWAN сигналы ԧте алмайтын, соԕыр аймаԕта орналасԕан
жабдыԕ, сенсор дԝрыс емес оԕылымдарды кԧрсетɿп, пайдаланушыны
адастыруы мԛмкɿн.
Картографиɹмен айналысатын компаниɹ соԕыр жерлерге арналԑан
барлыԕ нԝсԕаларды алдын ала есептей алады.
Бɿраԕ мԝнда компаниɹ экономикалыԕ тԝрԑыдан ԥр ԛйге жабдыԕ
орната алмайтынын атап ԧту маԙызды. Демек, компаниɹ жоба ԛшɿн желɿлɿк
жабдыԕԕа кепɿлдɿк бере алады.
 Бԝл жоба ԝйымдастырылса, Ԕазаԕтелеком осы ауданда жоԑары сапаԑа
кепɿлдɿк бере отырып, ԧз есебɿнен желɿлɿк жабынды ԝйымдастырады. Жоба
жетекшɿсɿ ԛшɿн тек абоненттɿк тԧлемдер туралы уаԑдаласу ԕажет
Ԕазɿргɿ уаԕытта ԕаланыԙ LoRaWAN желɿсɿмен ԕамту сапасы
ԕанаԑаттанарлыԕ, себебɿ ԕалада кԧптеген жобалар ԝйымдастырылмаԑан.
Автоматтандырудыԙ барлыԕ процестерɿ тек ԕана айналымдарды таԙдай
бастайды. Мысалы, 39-суретте Нԝр-Сԝлтан ԕаласында LoRaWAN желɿсɿн
ԝйымдастырудыԙ технологиɹлыԕ моделɿ ԝсынылԑан [20].

Сурет 39 – Ԕаладаԑы желɿнɿ жабу аймаԑы [20]

Сонымен ԕатар, ол ԛшɿн барлыԕ ԕԝрылԑылар желɿлɿк серверге,
деректердɿ
ԧԙдеу жԥне саԕтау жԛзеге асырылатын болады. Мысалы, серверлɿк блоктыԙ
жаԑында деректердɿ ԕԝру 40 сурет ԝсынылды, ол жԛйеге ԕԝрылԑыларды
енгɿзу принципɿн аныԕтайды. Сонымен ԕатар, барлыԕ ԕԝрылԑылар желɿлɿк
серверге айналады жԥне дԥл осы жерде барлыԕ деректер ԧԙделедɿ, ԥрбɿр
ԕԝрылԑы ԧзɿнɿԙ бɿрегей нԧмɿрɿмен жԛйеге айналады, ол бойынша инженерлер
оны желɿде аныԕтай алады жԥне онымен ԧзара ԥрекеттесе алады.
Сурет 40 – Жԛйеге ԕԝрылԑыларды енгɿзу мысалы [20]
 Жԛргɿзɿлген ԛлгɿлеу нԥтижелерɿ бойынша барлыԕ басԕару жԛйесɿн
ԝйымдастыру жԥне кԥрɿз люктерɿн ашу/жабу мониторингɿ ԛшɿн жобаны
ԝйымдастыруԑа жԝмсалатын шыԑындарды ԕысԕартуԑа мԛмкɿндɿк беретɿн
Ԕазаԕтелекомныԙ дайын желɿлɿк платформасын пайдалану туралы шешɿм
ԕабылданды.
Осылайша, дипломдыԕ жобада LoRaWAN желɿлɿк инфраԕԝрылымын
ԝйымдастырудыԙ технологиɹлыԕ моделɿ ԝсынылԑан, сондай-аԕ
Автоматтандыру жԥне мониторинг ԕԝрылымындаԑы автоматтандыру
процестерɿн ԝйымдастырудыԙ негɿзгɿ компоненттерɿ аныԕталԑан.

3.2 Ԕаладаԑы кԥрɿз люктерɿнɿԙ мониторингɿ ԛшɿн датчиктердɿ

ԕосу Жоспарын ԥзɿрлеу

Жобалау барысында Нԝр-Сԝлтан ԕаласында, Алматы ауданында кԥрɿз

люктерɿн ашу/жабу жобасына Ԕазаԕтелеком компаниɹсымен ԕызмет кԧрсету
жԥне байланыс ԕызметтерɿн ԝсыну ԛшɿн келɿсɿм-шарт жасасу талап етɿлетɿнɿ
аныԕталды. Бԝл жобаны ɿске асыру шыԑындарын айтарлыԕтай ԕысԕартуԑа
мԛмкɿндɿк бередɿ жԥне кԧрсетɿлетɿн ԕызметтердɿԙ деԙгейɿн арттыруԑа
мԛмкɿндɿк бередɿ.
Осылайша, жабдыԕты орнату жԛйесɿн жԥне датчиктердɿԙ ԕԝдыԕтаԑы
дԝрыс орналасуын аныԕтау маԙызды.
Нԥтижесɿнде, модельдеу жԛргɿзу ԛшɿн Алматы ауданы, атап айтԕанда
Аԕжол кԧшесɿ таԙдалды.
Алынԑан деректерге сԥйкес бԝл ауданы болып табылады тамаша орын
жԛргɿзу ԛшɿн пилоттыԕ жоба ретɿнде аумаԑы орналасԕан ԕԝдыԕтардыԙ
болуы ԕашыԕтан ԛлкен тԝрԑын ԛйлер, демек, кедергɿ болады ԥлдеԕайда аз
ԕараԑанда ԕаласы. Бԝдан басԕа, пилоттыԕ жобаны ԧткɿзу ԝсынылԑан орын
таԙдалԑан учаскеде люктердɿԙ кԥрɿздɿк ԕаԕпаԑын рԝԕсатсыз ашуԑа
байланысты кԧптеген проблемалар бар екендɿгɿне негɿзделедɿ [27].
Канализациɹлыԕ люк – ԕалдыԕтарды ԧтетɿн сегɿз метрлɿк арна. Егер
адам байԕамаса жԥне ԕԝдыԕԕа ԕԝлап кетсе, бԝл ԧлɿмге ԥкелуɿ мԛмкɿн,
сондыԕтан бԝл мԥселенɿ шешу ԛшɿн ойлану керек. Дипломдыԕ жобада
LoRaWAN желɿлɿк инфраԕԝрылым базасында бԝрын орнатылԑан
критерийлерге сԥйкес жабдыԕты орнату жоспарланып отыр.
Мысалы, 41 суретте канализациɹлыԕ люктердɿԙ орналасу ԛлгɿсɿ, сондай-
аԕ LoRaWAN желɿсɿнɿԙ жабын аймаԑы кԧрсетɿлген.
Модельдеу процесɿнде барлыԕ ԕԝрылԑылардыԙ жԝмысыныԙ
алгоритмɿн бɿр желɿлɿк модельде дԝрыс ԕԝру ԕажет, осылайша дипломды ԕ
жобада кԥрɿз ԝԙԑымасында орнатылԑан жабдыԕтардыԙ жԝмысын модельдеу
жԛзеге асырылады.
Нԥтижесɿнде Аԕжол кԧшесɿнде орналасԕан 10 канализациɹлыԕ люктɿ
аймаԑында ԕԝдыԕтарды толыԑымен жабатын ԛш базалыԕ станциɹ бар екенɿ
аныԕталды. Демек, ԕԝдыԕ ɿшɿнде Орнатылатын жабдыԕ жаԕсы жԝмыс
ɿстейдɿ
(сурет 41).

Сурет 41 – Кԥрɿз ԕԝдыԕтарыны орналасу схемасы [24]

Осылайша, жабынды деԙгейɿмен аныԕталԑаннан кейɿн кԥрɿз люктерɿн
ашу/жабу мониторингɿ жԛйесɿн ԝйымдастыру ԛшɿн пайдалануды талап ететɿн
жабдыԕ аныԕталды (сурет 42).
Сурет 42 – Кԥрɿз люктерɿн ашу/жабу мониторингɿне арналԑан сенсор [28]
 Дԝрыс жԛйенɿ ԝйымдастыру ԛшɿн жабдыԕтар ретɿнде Ԕазаԕстанԑа
кԥрɿз люктерɿн ашу/жабу жобаларына арнайы ԕԝрылԑылар беретɿн Ресейлɿк
жабдыԕ
ԧндɿрушɿ таԙдалды.
Таԙдалԑан жабдыԕ 865-868 Мгц жиɿлɿктерɿнɿԙ белгɿленген ауԕымында
жԝмыс ɿстей алады, датчиктɿԙ негɿзгɿ маԕсаты-рԝԕсат етɿлмеген ԕатынау
дистанциɹлыԕ мониторингɿ. Сенсор люктɿԙ ашыԕ болуын немесе жабыԕ
болуын немесе оныԙ толыԕ болмауын белгɿлей алады. Баԑдарламалыԕ кодта
орнатылԑан кезде датчиктер сигнал беретɿн алгоритмдɿ жазуԑа болады (сурет
43).

Сурет 43 – Жабдыԕты орнату параметрлерɿ [28]

Датчикте температура, ылԑал жԥне таԑы басԕа датчиктер ԕосымша
ԕосылатын кԧптеген порттар орнатылԑан (сурет 44).
Сенсор люк ԕаԕпаԑын орнату сԥ тɿне дейɿн тɿк кԛ йде болады

Люк ԕаԕпаԑын ашу детекторы

Люктɿԙ ɿшкɿ ԕабырԑасы

Сурет 44 – Сенсорды люкте орнату [29]
 Датчик ԕԝдыԕԕа тɿгɿнен орнатылады, ԝштары жоԑары, жоԑарыдан
люктɿԙ канализациɹлыԕ ԕаԕпаԑы киɿледɿ. Егер люктɿԙ ԕаԕпаԑы алынып
тасталса, шеткɿ ɿске ԕосылып, дабылдыԙ ɿске ԕосылԑаны туралы сигнал
бередɿ, осылайша дабыл арнайы ԕызметке шыԑады. Датчиктер орнатылԑан
барлыԕ ԕԝдыԕтар бɿр басԕару жԛйесɿне орнатылады (сурет 45).

LoRaWAN Аԕпарат беру Ашу фиксациɹсы 20 мс

230 мс

Сурет 45 – Датчиктердɿ ԕԝдыԕԕа топтастыру [29]

Датчиктер орнатылԑан барлыԕ ԕԝдыԕтар бɿр жԛйеге ԕосылады жԥне
тек бɿр орталыԕ басԕару блогымен реттеледɿ. Бԝл деректер байланысын
теԙшеуге жԥне желɿге ԕосылԑан ондаԑан ԕԝрылԑылардыԙ тԝраԕты
байланысын орнатуԑа мԛмкɿндɿк бередɿ (сурет 46).
Бас тартԕан кезде датчиктердɿԙ бɿр бԧлɿгɿ ажыратылады

LoRaWAN

Ԕалԑан датчиктер жԝмысын жалԑастыруда

Сурет 46 – Датчиктердɿ ԧшɿру [29]

Егер ԕандай да бɿр себеппен бɿр желɿге ԕосылԑан датчиктер ɿстен
шыԕԕан жаԑдайда, бɿрɿншɿ кезекте ажырату алдында датчиктер сигнал бередɿ,
ԧйткенɿ ԕԝрылԑы бортында оԕиԑа туралы хабарлауԑа мԛмкɿндɿк беретɿн
аккумулɹторлыԕ
батареɹлар орнатылԑан. Егер бԝл функциɹ жԝмыс ɿстемесе, деректер шинасы
арԕылы ɿске ԕосу туралы сԝрау жɿберɿледɿ.
Алпыс секунд ɿшɿнде байланысԕа шыԕпаԑан кезде дабыл командасы
берɿледɿ жԥне мамандар тексеруге жԥне аԕауларды жоюԑа шыԑады (сурет 47).
Шлейф кабельдердɿԙ бԧлɿнген жԝптарымен соԑылԑан
LoRaWAN

Шлейф ԛзɿлгенде жԛйе жԝмысын жалԑастырады

Сурет 47 – Барлыԕ жԛйенɿԙ жԝмысы [29]

Сенсор жԝмыс ɿстеп тԝрԑан кезде, ԥкɿмшɿ орнатылԑан мекенжай
бойынша сенсордыԙ ɿске ԕосылԑанын кԧрсететɿн мԥзɿрдɿ жарыԕтандырады.
Осындай сԥттерде жедел ԥрекет ету ԕызметɿнɿԙ ԕызметкерлерɿ дабыл орнына
баԑыт салып, объектɿге штаттыԕ тԥртɿпте шыԑады (сурет 48).

Кԥрɿз люктерɿн ашу Мекен-Жайы: Аԕжол 23

Сурет 48 – Сенсорды ɿске ԕосу мысалы

 Нԥтижесɿнде, мониторинг жԛйесɿн ԝйымдастыру кезɿнде жергɿлɿктɿ
жерде ԕосымша тексеру жԛргɿзу жԥне барлыԑы жԝмыс ɿстейтɿндɿгɿне кԧз
жеткɿзу ԕажет.
Ԕԝдыԕԕа орнатылԑан датчиктен деректердɿ беру ԛшɿн уайымдау
ԕажет емес, ԧйткенɿ датчик жер деԙгейɿнде де, жер астында де жаԕсы
деректердɿ беруге мԛмкɿндɿк беретɿн осындай ортаԑа ԧте жаԕсы дайындалԑан.
Алынԑан модельдеу нԥтижелерɿ белгɿлɿ бɿр аймаԕта жабдыԕтыԙ жалпы
орнатылуын аныԕтауԑа мԛмкɿндɿк бередɿ, жԝмыс сапасы толыԑымен желɿнɿ
ԕамту сапасына байланысты болады, сондыԕтан теориɹлыԕ аԕпаратты
шоԑырландыру ԛшɿн жабдыԕты орнату жоспарланԑан жерлердɿ, сонымен
ԕатар жабдыԕты ԝԙԑымаларԑа орнатудыԙ негɿзгɿ ԥдɿстерɿн егжей-тегжейлɿ
зерделеу ԕажет.

3.3 Экономикалыԕ тиɿмдɿлɿктɿ есептеу

Дипломдыԕ жобада Нԝр-Сԝлтан ԕаласындаԑы кԥрɿз люктерɿнɿԙ

ашылу/жабылу мониторингɿ жԛйесɿн модельдеу келтɿрɿлген. Байланыс
желɿлерɿн ԝйымдастыру жԛйесɿн модельдеу жԥне технологиɹлыԕ зерттеу
нԥтижелерɿ бойынша басты желɿлɿк платформалардыԙ бɿрɿ сапада LoRaWAN
ԕолдану туралы шешɿм ԕабылданды.
LoRaWAN желɿсɿ бԛкɿл ԕала бойынша салынԑанын назарԑа ала отырып,
желɿнɿ ԝйымдастыруԑа ԕаражат жԝмсау талап етɿлмейдɿ, бԝл ԛшɿн Ԕазаԕтелеком
компаниɹсымен ԥрбɿр ԕԝдыԕԕа деректердɿ беру ԛшɿн байланыс ԕызметтерɿн
ԝсыну туралы уаԑдаласу ԕажет. Осылайша, дипломдыԕ жобада кԥрɿз
жԛйелерɿнде жабдыԕтарды орнатуԑа арналԑан жиынтыԕ шыԑындарды
аныԕтауԑа мԛмкɿндɿк беретɿн экономикалыԕ есеп жԛргɿзɿледɿ.
Байланыс желɿлерɿн жалԑа алу бԝл ԕалыпты тԥжɿрибе жԥне бԝл
жаԑдайда тԧлем ԛшɿн кԥрɿздɿк бԧлɿктер тиесɿлɿ компаниɹларԑа жауап беретɿн
болады. Бԝл жазатайым оԕиԑалардыԙ санын ԕысԕартуԑа, процестердɿ
басԕару мен реттеу жԛйесɿн реттеуге мԛмкɿндɿк бередɿ деп кԛтɿлуде. Бɿздɿԙ
жаԑдайда шыԑындалатын материалԑа ԑана жԥне инженер ретɿнде белгɿленген
учаскеде жабдыԕты орнату жԛйесɿн дԝрыс жобалау талап етɿледɿ.
Кԥрɿз ԕԝдыԕтарына жабдыԕтарды орнату жԛйесɿн дԝрыс жобалау жԥне
жобаны коммерциɹландыру кԧрсеткɿшɿн толыԕ аныԕтау ԛшɿн экономикалыԕ
есеп жԛргɿзɿлдɿ, ол бɿрнеше блоктарԑа бԧлɿнген.
Бɿрɿншɿ блок ԕԝрал жабдыԕтарды сатып алуԑа ԕажеттɿ ԕаржыны
есептеу болып табылады, екɿншɿ блок жԝмыс орнын ԝйымдастыруԑа арналԑан,
онда ԕԝдыԕтар тиесɿлɿ жԥне ԛшɿншɿ блок инсталлɹциɹлыԕ ж ԥне монтажды ԕ
жԝмыстарԑа жԝмсауды талап ететɿн ԕаражатты аныԕтау болып табылады.
Сонымен ԕатар, экономикалыԕ есеп жԛргɿзу кезɿнде ԕосалԕы
жабдыԕтарды сатып алуԑа ԕажеттɿ ԕԝралдарды аныԕтау ԕажет, себебɿ
датчиктер
ԕатты ортада орнатылады жԥне жԝмысшы персонал тарапынан да, ԕԝдыԕтаԑы
зиɹнды заттар жаԑынан да ԥртԛрлɿ ԥсер етуге жатады (Кесте 1).
Кесте 1
Мониторинг жԛйесɿн ԝйымдастыру жԛйесɿне арналԑан жабдыԕ
Атауы Саны Жеткɿзушɿ Баԑасы Сомасы
Кԥрɿз люктерɿн 10 Ресей 45 600 456 000
ашу/жабу датчигɿ
Модем 1 Ресей 96 100 96 100
Жиыны: 552 100
Есепке алынбаԑан ԕосымша шыԑыстар (20%) 110 420
Барлыԑы: 662 520

Есептеу нԥтижесɿ бойынша, жабдыԕтарды сатып алуԑа 662 520 теԙге

жԝмсау ԕажет екендɿгɿ аныԕталды. Айта кету керек, жабдыԕты сатып
алатын компаниɹ люктер. Жабдыԕты орната отырып, ол осы ԕԝрылԑыныԙ
жԝмысԕа ԕабɿлеттɿлɿгɿн ԕолдайтын Ԕазаԕтелеком ресурстыԕ ԕамтамасыз етуге
айналады. Сонымен ԕатар, он датчиктердɿ орнату ԛлгɿсɿ есепке алынды, демек,
ԕԝрылԑылардыԙ саны кԧп болса, жобаныԙ баԑасы ԧседɿ. Мониторинг
жԛргɿзетɿн компаниɹ ԛшɿн жԝмыс орнын ԝйымдастыру ԕажет, демек,
жиынтыԕ кԧрсеткɿштердɿ аныԕтау ԛшɿн ԕаражат есебɿн жԛргɿзу ԕажет
(Кесте 2).
Кесте 2
Жԝмыс процесɿн ԝйымдастыруԑа арналԑан жиынтыԕтаушы жабдыԕ
Атауы Баԑасы, теԙге Саны Сомасы
Теледидар 96 500 4 386 000
Компьютер 136 400 2 272 800
Ԛстел 26 400 2 52 800
Шкаф 36 200 2 72 400
Монитор 31 200 4 124 800
Принтер/сканер 120 200 2 240 400
Баԑдарлама 42 500 2 85 000
Жиыны 1 234 200
Есепке алынбаԑан ԕосымша шыԑыстар (15%) 185 130
Барлыԑы 1 419 330
Алдын ала есептеу нԥтижелерɿ бойынша мониторинг орталыԑын
ԝйымдастыруԑа 1 419 330 теԙге жԝмсау ԕажет екендɿгɿ аныԕталды.
Диспетчерлɿк орталыԕ барлыԕ жԛйенɿ басԕарудыԙ орталыԕ блогы болады.
Осы жԛйенɿԙ жԝмысын ԕолдау ԛшɿн жԥне канализациɹлыԕ люктердɿԙ
ашылуына/жабылуына ыԙԑайлы мониторинг жԛргɿзу ԛшɿн пайдаланушыда
ԕолайлы мониторинг пен баԕылау ԛшɿн арнайы баԑдарлама сатып алу ԕажет
болады. Баԑдарлама бԝлтты серверде ԕолданылатындыԕтан, ай сайынԑы
абоненттɿк тԧлемдɿ аныԕтау ԕажет (Кесте 3).
Кесте 3
Баԑдарламалыԕ ԕамтамасыз ету
Атауы Баԑасы, теԙге Саны Сомасы
Баԑдарламалыԕ ԕамтамасыз 6 400 12 месɹцев 76 800
ету
Жиыны 76 800

Жалпы алԑанда, барлыԕ жԛйенɿԙ жԝмысын ԕолдау ԛшɿн баԑдарламалыԕ

ԕамтамасыз етудɿ бɿр жыл ɿшɿнде 76 800 теԙге жԝмсау талап етɿледɿ.
Байланыс операторына ԕԝдыԕта орнатылԑан ԕԝрылԑылардыԙ жԝмысын
ԕолдау ԛшɿн абоненттɿк тԧлем тԧлеу ԕажет екенɿн ескеру ԕажет. Бԝл жаԑдайда
ԥрбɿр ԕԝрылԑы ԛшɿн абоненттɿк тԧлем тԧлеу ԕажет екенɿн тԛсɿну маԙызды,
ԧйткенɿ ԕызмет кԧрсету жԥне жԝмыс жаԑдайын баԕылау жабдыԕ орнатылԑан
ԥрбɿр ԕԝдыԕтыԙ талап етɿледɿ. Осылайша, жалпы шыԑыстарды аныԕтау ԛшɿн
жԝмсалатын ԕаражаттыԙ есебɿн жԛргɿземɿз (Кесте 4).
Кесте 4
Ԕызмет кԧрсету, абоненттɿк тԧлемдер
Атауы Баԑасы, теԙге Саны Сомасы
Тарифке сԥйкес бɿр 700 10 7 000
ԕԝрылԑыԑа ԕызмет
кԧрсету
Жиыны 7 000

Он ԕԝдыԕԕа ԕызмет кԧрсету ԛшɿн ай сайын Ԕазаԕтелеком

компаниɹсына желɿге ԕызмет кԧрсету жԥне жԝмыс ɿстеу ԕабɿлетɿн ԕолдау
ԛшɿн 7 000 теԙге мԧлшерɿнде абоненттɿк аԕы тԧлеу ԕажет.
Жалпы нԥтиженɿ аныԕтау ԛшɿн барлыԕ деректер бɿр кестеге енгɿзɿлдɿ,
онда жалпы соманы аныԕтауԑа мԛмкɿндɿк беретɿн барлыԕ жиынтыԕ
кԧрсеткɿштер кԧрсетɿлген (Кесте 5).
Кесте 5
Жиынтыԕ кԧрсеткɿш
Атауы Сомасы
1 2
Мониторинг жԛйесɿн ԝйымдастыру жԛйесɿне арналԑан жабдыԕ 662 520
Жԝмыс процесɿн ԝйымдастыруԑа арналԑан жиынтыԕтаушы 1 419 330
жабдыԕ
 Кесте 5 (жалԑасы)
1 2
Баԑдарламалыԕ ԕамтамасыз ету 76 800
Ԕызмет кԧрсету, абоненттɿк тԧлемдер 7 000
Барлыԑы 2 165 650
Жалпы кԧрсеткɿштердɿ есептеу жԝмыс аймаԑын ԝйымдастыруԑа жԥне
жабдыԕтарды сатып алуԑа 2 165 650 теԙге жԝмсау талап етɿлетɿнɿн
аныԕтауԑа мԛмкɿндɿк бердɿ.
Жабдыԕты орнату ԛшɿн, сондай-аԕ он ԕԝдыԕԕа жԝмсалԑан ԕаражат
мԧлшерɿн есептеу ԕажет. Ол ԛшɿн базалыԕ тарифтер бойынша бɿр ԕԝды ԕԕа
жабдыԕ орнатуды есептеймɿз (Кесте 6).
Кесте 6
Ԕызмет кԧрсету, абоненттɿк тԧлемдер
Атауы Баԑасы, теԙге Саны Сомасы
Инсталлɹциɹлыԕ жԝмыстар 5 500 10 55 000
Жиыны 55 000

Инсталлɹциɹлыԕ жԝмыстарды жԛргɿзу ԛшɿн бюджетке он ԕԝдыԕԕа 55

000 теԙге салу ԕажет. Бԝл сомаԑа ԕԝдыԕԕа жабдыԕты орнату, желɿнɿ
баптау кɿредɿ.
Бԝл жаԑдайда, барлыԕ жабдыԕ жԝмысына ԥсер етуɿ мԛмкɿн кԧптеген
факторлар бар аймаԕта, ԕԝдыԕԕа Орнатылатын жабдыԕ амортизациɹныԙ
кԧрсеткɿшɿн ескеру ԕажет, оны есептеу ԛшɿн барлыԕ соманыԙ 10% ретɿнде
есепке аламыз.
A1 = 662 520 ∙ 0.1 = 66 252 (6)
Сондай-аԕ ԕосымша элементтерге амортизациɹны есептеймɿз, 5% деп
ԕабылдаймыз.
А2 = 1 419 330 ∙ 0.05 = 70 966 (7)
Барлыԕ амортизациɹныԙ сомасы:
А = А1 + А2 = 70 966 +66 252 = 137 218 (8)
Жабдыԕԕа ԕызмет кԧрсету жԥне жԧндеу бойынша жоспарлы емес
жԝмыстарды есептеу ԛшɿн де есеп жԛргɿзу ԕажет.
М = 662 520 ∙ 0.5 = 331 260 (9)
Ԕорытынды кԧрсеткɿшпен алынԑан барлыԕ мԥндер есептеулердɿ
ԕосу ԛшɿн бɿр кестеге енгɿзɿлген (Кесте 7).
 Кесте 7
Жобаныԙ экономикалыԕ негɿздемесɿ
Шыԑындар баптары Шыԑындар
Мониторинг жԛйесɿн ԝйымдастыру жԛйесɿне
арналԑан жабдыԕ 662 520
Жԝмыс процесɿн ԝйымдастыруԑа арналԑан
жиынтыԕтаушы жабдыԕ 1 419 330
Баԑдарламалыԕ ԕамтамасыз ету 76 800
Ԕызмет кԧрсету, абоненттɿк тԧлемдер 7 000
Амортизациɹ 137 218
Жԧндеуге арналԑан шыԑындар 331 260
Жиыны 2 634 128
Жԛргɿзɿлген есеп ԕорытындысы бойынша пилоттыԕ жобаны
ԝйымдастыруԑа 2 634 128 теԙге ԕажет екендɿгɿ аныԕталды. Бԝл абоненттɿк
тԧлемнен, сол себептɿ бɿр реттɿк тԧлемдерден тԝратын жиынтыԕ кԧрсеткɿш
жԛйенɿ жергɿлɿктɿ жерде жобалау кезɿнде деректердɿ шоԑырландыру талап
етɿлетɿнɿн атап ԧткен жԧн.

3.4 Кԥрɿз люктерɿн ашу/жабу мониторингɿ жԥне басԕару жԛйесɿн

ԝйымдастыру кезɿндегɿ ԕауɿпсɿздɿк техникасы

Монтаждау, пайдалану жԥне жԝмыс жԛйесɿ бойынша жԝмыстарды

жԛргɿзетɿн ԥрбɿр жԝмысшы ԕауɿпсɿздɿк техникасыныԙ талаптары бойынша
белгɿлɿ бɿр бɿлɿмɿ болуы тиɿс.
Жԝмыс басталар алдында жауапты басшы Электр ԕондырԑыларын
монтаждаумен жԥне жԧндеу жԝмыстарымен байланысты жԝмыстар кезɿнде
ԕауɿпсɿздɿк техникасы бойынша нԝсԕаулыԕ жԛргɿзуɿ тиɿс.
Ԕауɿпсɿздɿк техникасы ережелерɿн саԕтамаԑан жаԑдайда жараԕат жԥне
жԝмысшылардыԙ ԧмɿрɿ мен жабдыԕтардыԙ жԝмысы ԛшɿн ԥртԛрлɿ ԕауɿптерге
ԥкеп соԕԕан жаԑдайлар туындауы мԛмкɿн [30].
Датчиктердɿ тек маԕсаты бойынша пайдалану ԕажет. Конструкциɹны ԧз
бетɿнше жԧндеуге, сондай-аԕ ԕондырԑыныԙ техникалыԕ ԕԝрылымын
ԧзгертуге ԕатаԙ тыйым салынады.
Жԛйенɿ монтаждау бойынша жԝмыстарды жԛргɿзу кезɿнде жанудыԙ
техникалыԕ ԕауɿпсɿздɿк талаптарын толыԕ кԧлемде саԕтау ԕажет.
Датчиктер электр ԕԝралдарына жатады, себебɿ олар электр энергиɹсын
ԧндɿредɿ, сондыԕтан монтаждау жԝмыстарын жԛргɿзу кезɿнде абай болу керек,
себебɿ
дԝрыс емес ԥрекеттер электр тогыныԙ соԑылуына немесе тԛрлɿ жараԕаттар мен
кԛйɿктер ԥкелуɿ мԛмкɿн [30].
Монтаждау жԥне пайдалану бойынша жԝмыстарды жԛргɿзу кезɿнде
мынадай ԕолайсыз факторлар туындауы мԛмкɿн:
 жану;
 ԕысԕа тԝйыԕталу;загрɹзненность;
 ауа райыныԙ ԥсерɿ (бԝршаԕ, ԕар жаууы, жаԙбыр);
 ԕԝлдырау жԥне сол сиɹԕты.
Монтаждау жԥне пайдалану жԝмыстарын жԛргɿзу кезɿнде келесɿ
ережелердɿ саԕтау ԕажет:
– электр тогыныԙ ԥсерɿнен ԕорԑайтын арнайы киɿм жԥне арнайы аɹԕ
киɿм болуы;
– жԝмыс басталар алдында жԝмыс ԕԝралдарыныԙ жарамдылыԑын
жԥне ԕорԑаныш ԕабатын тексеру;
– жаԙбыр, ԕар жауу немесе боран кезɿнде монтаждау жԝмыстарын
жԛргɿзбеу;
– кԛн батареɹларын ажыратпаԙыз жԥне ԧндɿрɿстɿк жапсырмалар мен
таԙбалауды алып тастамаԙыз;
– жарамды оԕшаулау ԕԝралдарын пайдалану;
– жԝмыс алдында сымдардыԙ жԥне жинаԕтаушылардыԙ дԝрыстыԑын
жԥне бԛтɿндɿгɿн тексеру ԕажет [30].
Жԝмыс орындарында арнайы саԕтандырԑыштарды орнату ԕажет, олар
тԝйыԕталу жԥне ԧрт болԑан жаԑдайда ԕорԑаныс ԕызметɿн атԕарады.
Ԕолданылатын саԕтандырԑыштар автоматԕа ԕараԑанда еԙ аз ԕуатԕа орнатылуы
тиɿс, ԧйткенɿ тԝйыԕталу кезɿнде ол ԕызып кетуɿ мԛмкɿн жԥне желɿнɿ ԕаԑуы
мԛмкɿн.
Сонымен ԕатар, электр сымдарыныԙ аԕаулы немесе ескɿ электр
сымдарыныԙ тԝйыԕталуыныԙ жиɿ себебɿ болып табылады. Мԝндай аԕаулар
аныԕталԑан жаԑдайда жԝмысты дереу тоԕтату жԥне жԝмыс емес
жиынтыԕтауыштарды ауыстыру ԕажет.
Ԛй-жайларда жԝмыс жабдыԕтарын ластанудан саԕтау ԛшɿн арнайы ауа
тазартԕыштарын ԕолдану ԕажет.
Ԕазɿргɿ заманԑы ԑимараттар найзаԑайдыԙ тɿкелей соԕԕысы болԑан
жаԑдайда жаԑымсыз салдарды болдырмау маԕсатында арнайы
жайтартԕыштармен жабдыԕталады [30].
 ҚОРЫТЫНДЫ

Дипломдық жобада ақылды қаланы басқару жԛйесін ԝйымдастыру, iot

жԝмысыныԙ жалпы сегменттері мен принциптерін, сондай-ақ Нԝр-Сԝлтан
қаласындағы ашық кԥріз люктерініԙ анықталған проблемаларын зерттеу
негізінде. кԥріз люктерін басқарудыԙ ақылды жԛйесін ԝйымдастырудыԙ
технологиялық моделі ԝсынылды.
Ақылды қалалардыԙ инфрақԝрылымы сапқа тԝрғызылады технологиясы
негізінде IoT, бԝл жақсартуға мԛмкіндік береді кԧптеген процестерді басқару
қаладағы ретінде желілік технологиялар негізге алынады желілік модель
LoRaWAN, бԝл-жаԙа технология, лайықты ԝйымдастыру ԛшін зияткерлік
желілер.
LoRaWAN желісі негізінде ақылды инфрақԝрылымды ԝйымдастыру
телекоммуникация нарығындағы жаԙа бағыт болып табылады. Сондықтан,
желініԙ проект моделін жасауда LoRaWAN арнасыныԙ моделін, таралуыныԙ
тԧмендеуі, кԧлеԙкелеу эффектісі жԥне мультипатрессияны ескере отырып,
теориялық ойлар ескеріледі.
Дипломдық жобада Нԝр-Сԝлтан қаласыныԙ Алматы ауданыныԙ
аумағында кԥріз люктерін анықтау, ашу/жабу ақылды жԛйесін ԝйымдастыру
моделі ԝсынылды. Жԛргізілген зерттеулер нԥтижелері бойынша соԙғы бірнеше
жылда бԝрын белгіленген аудан аумағында кԥріз люктерімен байланысты
кԧптеген оқиғалар тіркелді.
Зерттеу нԥтижелері бойынша, дипломдық жобада IoT технологияларды
қалалық ортада, Нԝр-Сԝлтан қаласында ілгерілетудіԙ арқасында сипатталған
проблеманы шешу, технологиялық модель ԝсынылды.
Ел Президентініԙ Қаулысына сԥйкес, бԛгінгі таԙда еліміздіԙ барлық
аумағында қашықтан мониторинг жԛргізуге, кԥріз люктерін ашуға/жабуға
мԛмкіндік беретін жԛйені ԥзірлеу қажет.
Бԝл ҚР-дағы кԧшелер мен жолдардағы ԧмір сԛру сапасы мен қауіпсіздік
деԙгейін арттыруға мԛмкіндік береді.
Нԥтижесінде дипломдық жобада елдіԙ барлық аумағында кԥріз люктерін
ашу/жабу дистанциялық мониторинг жԛйесін қԝруға мԛмкіндік беретін
технологиялық шешім ԥзірленді.
IoT пен байланысты жаԙалық оны кеԙінен қолдану ԥлеуетінен туындады,
ԧйткені автоматтандырылған бақылаумен байланысты техникалық кедергілер
біртіндеп жойылып, осыған байланысты шығындарды кԛрт тԧмендетеді.
IoT дԥуірініԙ басталуын компоненттерді миниатюрациялауды жылжыту
ԛшін барлық смартфондар мен планшеттерді біріктіруге болатын жалпы
техникалық зерттемеге жатқызуға болады. Зерттеушілер жақын болашақта
барлығы IoT байланысты болады деп мԥлімдейді.
Зерттеу нԥтижелері бойынша қорытындылар. Дипломдық жобада IoT
технологиясы негізінде ақылды қаланы басқару жԛйесін ԝйымдастырудыԙ
жаԙа
тԛсіндірмелері берілді, Нԝр-Сԝлтан қаласындағы ашық кԥріз люктерініԙ
негізгі мԥселелері нақтыланды жԥне оларды шешу ԥдістері кԧрсетілді, кԥріз
люктерін басқарудыԙ ақылды жԛйесін ԝйымдастырудыԙ технологиялық
моделініԙ тиімділігі дԥлелденді.
Дипломдық жобада алғаш рет LoRaWAN желілік инфрақԝрылымын
пайдалана отырып, кԥріз люктерін анықтау, ашу/жабу ақылды жԛйесініԙ
моделі
ԥзірленді, сондай-ақ алғаш рет Нԝр-Сԝлтан қаласыныԙ Алматы ауданында
LoRaWAN желісін ԝйымдастыру моделі ԝсынылды.
LoRaWAN желілік инфрақԝрылымыныԙ оԙ жақтарын зерттей отырып,
дипломдық жобада қашықтықтан мониторинг жԛйесін ԝйымдастырудыԙ
пилоттық қԝрылымыныԙ Техникалық моделі, қалада кԥріз люктерін ашу/жабу
пысықталды.
Технология қала ортасындағы қызметтіԙ барлық салаларын
цифрландыру процесінде жатыр деп танылды, сол арқылы ԧмір сԛруге жақсы
жағдай жасайды.
Қойылған міндеттердіԙ толық шешілуін бағалау. Алға қойылған
міндеттерді шешу ԛшін Алматы ауданында Нԝр-Сԝлтан қаласындағы
LoRaWAN технологиясындағы кԥріз люктерін анықтау, ашу/жабу ақылды
жԛйесін зерттеу жԥне ԥзірлеу жԝмыстары жԛргізілді.
Дипломдық жобада ғылыми-зерттеу жԝмыстарыныԙ кешені орындалды:
– IoT технологиясы негізінде ақылды қаланы басқару жԛйесін
ԝйымдастыру ԥдістерін зерттеу;
– Нԝр-Сԝлтан қаласындағы ашық кԥріз люктерініԙ негізгі мԥселелерін
жԥне оларды шешу ԥдістерін зерттеу;
– қаладағы LoRaWAN тиімділігін бағалауды зерттеу;
– LoRaWAN желісін қԝру моделін талдау;
– кԥріз люктерініԙ мониторинг жԛйесін ԝйымдастыруды талдау;
– LoRaWAN желілік инфрақԝрылымын пайдалана отырып, кԥріз
люктерін анықтау, ашу/жабу ақылды жԛйесін ԥзірлеу;
– Нԝр-Сԝлтан қаласыныԙ Алматы ауданында LoRaWAN желісін
ԝйымдастыру моделін ԥзірлеу.
Жԝмыс нԥтижелерін нақты пайдалану бойынша ԝсыныстар мен
бастапқы деректерді ԥзірлеу.
Дипломдық жобада IoT жԝмысыныԙ жалпы сегменттері мен
принциптерін, желілік инфрақԝрылымды ԝйымдастыру кезіндегі LoRaWAN
концепциясын, қаладағы LoRaWAN тиімділігін бағалауды, Нԝр-Сԝлтан
қаласындағы ашық кԥріз люктерініԙ негізгі мԥселелерін жԥне оларды шешу
ԥдістерін зерттеу жԛргізіледі. Кԥріз люктерін басқарудыԙ ақылды жԛйесін
ԝйымдастырудыԙ технологиялық моделіне, LoRaWAN желісін қԝру моделіне,
кԥріз люктерініԙ мониторинг жԛйесін ԝйымдастыруға талдау жԛргізіледі.
Дипломдық жобада LoRaWAN желілік инфрақԝрылымын пайдалана
отырып, канализациялық люктерді анықтаудыԙ, ашудыԙ/жабудыԙ ақылды
жԛйесі ԥзірленді, сондай-ақ Алматы ауданында Нԝр-сԝлтан қаласыныԙ
LoRaWAN желісін ԝйымдастыру моделі ԥзірленді.
Зерттеу нԥтижелері қаланыԙ инфрақԝрылымын жобалау кезінде,
инновациялық технологияларды енгізу кезінде пайдаланылуы мԛмкін.
Жԛргізілген зерттеу нԥтижелері қалада ақылды жԛйелерді ԝйымдастыру
ԛшін ԝсынылатын қызметтердіԙ сапасын жақсартуға, сондай-ақ басқару
моделін жақсартуға мԛмкіндік беретін заманауи желілік технологияларды
пайдалану қажеттігін анықтауға мԛмкіндік берді.
Қазіргі заманғы ақпараттық платформалар ақылды қалаларды, ақылды
ԛйлерді жԥне ақылды мемлекеттерді дамытудағы жаԙа технологиялық буын
болып табылады.
Осы саладағы ԛздік жетістіктермен салыстырғанда орындалған
жобаныԙ техникалық-экономикалық деԙгейін бағалау. Дипломдық
жобада, Нԝр-Сԝлтан қаласындағы LoRaWAN желілік инфрақԝрылым
базасында кԥріз жԛйелерін ашу/жабу мониторингініԙ технологиялық жԛйесін
модельдеу жԛргізіледі.
Жԛргізілген зерттеу нԥтижелері бойынша, қазіргі таԙда Нԝр-Сԝлтан
қаласында LoRaWAN желісі барлық аудандарда толық ԧрістетілген. Қалада
барлық желілік платформаны ԝйымдастырумен айналысатын компаниялар
Қазақтелеком жԥне Астел болып табылады.
Дипломдық жобада қалалық инфрақԝрылымда мониторинг жԛйесін
ԝйымдастыру жоспарланғанын ескере отырып, ԧз желісін салудыԙ қажеті жоқ,
ол ԛшін деректерді беру ԛшін байланыс арналарын ԝсына алатын
компаниялардыԙ бірімен ғана келісу жеткілікті.
Компанияныԙ технологиялық шекарасын зерттей отырып, дипломдық
жобада мониторингтіԙ кешенді жԛйесін іске асыру ԝлттық байланыс
операторымен бірлесіп мԛмкін деген болжам жасалды. Жобалау барысында
Алматы ауданында Нԝр-Сԝлтан қаласында кԥріз люктерін ашу/жабу жобасына
Қазақтелеком компаниясымен қызмет кԧрсету жԥне байланыс қызметтерін
ԝсыну жԧнінде келісім-шарт жасау талап етілгені анықталды.
Бԝл жобаны іске асыру шығындарын айтарлықтай қысқартуға мԛмкіндік
береді жԥне кԧрсетілетін қызметтердіԙ деԙгейін арттыруға мԛмкіндік береді.
Осылайша, жабдықты орнату жԛйесін жԥне датчиктердіԙ қԝдықтағы дԝрыс
орналасуын анықтау маԙызды. LoRaWAN желісі бԛкіл қала бойынша
салынғанын назарға ала отырып, желіні ԝйымдастыруға қаражат жԝмсау талап
етілмейді, бԝл ԛшін Қазақтелеком компаниясымен ԥрбір қԝдыққа деректерді
беру ԛшін байланыс қызметтерін ԝсыну туралы уағдаласу қажет. Осылайша,
дипломдық жобада кԥріз жԛйелерінде жабдықтарды орнатуға арналған
жиынтық шығындарды анықтауға мԛмкіндік беретін экономикалық есеп
жԛргізіледі.
 ПАЙДАЛАНɕЛԐАН ԤДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1 «Бɚɣɥɚɧɵɫ ɬɭɪɚɥɵ» Ԕɚɡɚԕɫɬɚɧ Рɟɫɩɭɛɥɢɤɚɫɵɧɵԙ 2004 ɠɵɥԑɵ

5 ɲɿɥɞɟɞɟɝɿ ʋ 567-II Зɚԙɵ.
2 Гɨɫɭɞɚɪɫɬɜɟɧɧɚɹ ɩɪɨɝɪɚɦɦɚ «Иɧɮɨɪɦɚɰɢɨɧɧɵɣ Кɚɡɚɯɫɬɚɧ – 2020».
3 Гɨɫɭɞɚɪɫɬɜɟɧɧɚɹ ɩɪɨɝɪɚɦɦɚ «ɐɢɮɪɨɜɨɣ Кɚɡɚɯɫɬɚɧ».
4 Пɨɫɥɚɧɢɟ Гɥɚɜɵ ɝɨɫɭɞɚɪɫɬɜɚ Кɚɫɵɦ-Жɨɦɚɪɬɚ Тɨɤɚɟɜɚ ɧɚɪɨɞɭ
Кɚɡɚɯɫɬɚɧɚ «Кɨɧɫɬɪɭɤɬɢɜɧɵɣ ɨɛɳɟɫɬɜɟɧɧɵɣ ɞɢɚɥɨɝ – ɨɫɧɨɜɚ ɫɬɚɛɢɥɶɧɨɫɬɢ
ɢ ɩɪɨɰɜɟɬɚɧɢɹ Кɚɡɚɯɫɬɚɧɚ».
5 Бɚɤɚɧɨɜ А.С., Вɢɲɧɟɜɫɤɢɣ В.М., Лɹɯɨɜ А.И. Мɟɬɨɞ ɨɰɟɧɤɢ ɩɨɤɚɡɚɬɟɥɟɣ
ɩɪɨɢɡɜɨɞɢɬɟɥɶɧɨɫɬɢ ɛɟɫɩɪɨɜɨɞɧɵɯ ɫɟɬɟɣ ɫ ɰɟɧɬɪɚɥɢɡɨɜɚɧɧɵɦ ɭɩɪɚɜɥɟɧɢɟɦ.
– Мɨɫɤɜɚ: Аɜɬɨɦɚɬɢɤɚ. 2000. – С. 25-29.
6 Гɨɪɞɢɟɧɤɨ В.Н., Тɜɟɪɟɰɤɢɣ М.С. Мɧɨɝɨɤɚɧɚɥɶɧɵɟ ɫɢɫɬɟɦɵ. – Мɨɫɤɜɚ:
Тɟɥɟɤɨɦ. 2017. – С. 45-62.
7 Иɫɚɟɜ Г.Н. Пɪɚɤɬɢɤɭɦ ɩɨ ɢɧɮɨɪɦɚɰɢɨɧɧɵɦ ɬɟɯɧɨɥɨɝɢɹɦ. –
Мɨɫɤɜɚ: Оɦɟɝɚ. 2010. – С. 56-57.
8 Дɨɛɪɨɜ М.А. Сɟɬɢ ɢ ɬɟɥɟɤɨɦɦɭɧɢɤɚɰɢɢ. – Мɨɫɤɜɚ: Мɢɪ. 2005. – С. 22-
34.
9 Жɢɪɤɨɜ А. Иɧɬɟɪɧɟɬ ɜɟɳɟɣ ɢ ɨɛɥɚɱɧɵɟ ɬɟɯɧɨɥɨɝɢɢ. – Мɨɫɤɜɚ:
Аɜɬɨɦɚɬɢɡɚɰɢɹ. 2015. – С.65-69.
10 Пɭɝɨɜɤɢɧ А.В. Оɫɧɨɜɵ ɩɨɫɬɪɨɟɧɢɹ ɢɧɮɨɤɨɦɦɭɧɢɤɚɰɢɨɧɧɵɯ ɫɢɫɬɟɦ. –
Мɨɫɤɜɚ: Мɢɪ. 2014. – С. 106-113.
11 Кɨɧɨɩɥɟɜɚ И.А., ɏɨɯɥɨɜɚ О.А., Дɟɧɢɫɨɜ А.В. Иɧɮɨɪɦɚɰɢɨɧɧɵɟ
ɬɟɯɧɨɥɨɝɢɢ. – Мɨɫɤɜɚ: Мɢɪ. 2015. – С. 45-53.
12 Сɨɤɨɥɨɜ Н.А. Тɟɥɟɤɨɦɦɭɧɢɤɚɰɢɢ. – Мɨɫɤɜɚ: Сɟɬɢ ɫɜɹɡɢ. 2003. – С. 77-
81.
13 Сɨɥɞɚɬɨɜ С. Smart City – ɝɨɪɨɞ ɛɭɞɭɳɟɝɨ. – Мɨɫɤɜɚ: Мɢɪ. 2015. – С. 1-
9.
14 ɑɢɤɚɥɨɜ А.Н., Сɨɤɨɥɨɜ С.В., Тɢɬɨɜ С.Е. Сɯɟɦɨɬɟɯɧɢɤɚ
ɬɟɥɟɤɨɦɦɭɧɢɤɚɰɢɨɧɧɵɯ ɭɫɬɪɨɣɫɬɜ. – Мɨɫɤɜɚ: Тɟɥɟɤɨɦ. 2016. – С. 13-18.
15 ɒɢɪɨɤɨɜ ɘ. Аɪɯɢɬɟɤɬɨɪɵ ɭɦɧɵɯ ɝɨɪɨɞɨɜ. – Мɨɫɤɜɚ: Мɢɪ. 2015. – С.
4-9.
16 ɘɪɱɭɤ А.Б. Сɟɬɢ ɦɨɛɢɥɶɧɨɣ ɫɜɹɡɢ. – Мɨɫɤɜɚ: Сɟɬɢ ɫɜɹɡɢ. 2001. – С. 2-
10.
17 Flanagan R., Norman G.: Risk management in construction. Blackwell
Publishing, Oxford. 1993. – Р. 4-9.
18 Walsham G. Doing interpretive research. European Journal of Information
Systems. 2006. – Р. 25-29.
19 Twitter Vigilance. Сɚɣɬ ɚɞɪɟɫɿ. http://www.disit.org/tv.
20 Shalini G., Mittalb S.K., Shipra S. Role of E-Trainings in Building Smart
Cities. 2017. – Р. 63-74.
 21 Кɨɧɨɩɥɟɜɚ И.А., Кɨɧɨɩɥɟɜɚ И.А., Дɟɧɢɫɨɜ А., ɏɨɯɥɨɜɚ
О.А. Иɧɮɨɪɦɚɰɢɨɧɧɵɟ ɬɟɯɧɨɥɨɝɢɢ. 2009. – С. 78-81.
22 Вɚɫɢɥɟɧɤɨ И.А., Лɸɥɶɤɨ А.Н., Вɚɫɢɥɟɧɤɨ Е.В. ɍɦɧɵɣ ɝɨɪɨɞ XXI ɜɟɤɚ:
ɜɨɡɦɨɠɧɨɫɬɢ ɢ ɪɢɫɤɢ ɫɦɚɪɬ-ɬɟɯɧɨɥɨɝɢɣ ɜ ɝɨɪɨɞɫɤɨɦ ɪɟɛɪɟɧɞɢɧɝɟ. 2018. –
С. 107-121.
23 Вɚɫɢɥɟɧɤɨ И.А., Лɸɥɶɤɨ А.Н., Вɚɫɢɥɟɧɤɨ Е.В. ɍɦɧɵɣ ɝɨɪɨɞ XXI ɜɟɤɚ:
ɜɨɡɦɨɠɧɨɫɬɢ ɢ ɪɢɫɤɢ ɫɦɚɪɬ-ɬɟɯɧɨɥɨɝɢɣ ɜ ɝɨɪɨɞɫɤɨɦ ɪɟɛɪɟɧɞɢɧɝɟ. 2018. –
С. 107-121.
24 Гɢɦɪɚɧɨɜ Р.Р., Кɢɪɢɱɟɤ Р.В., ɒɩɚɤɨɜ М.Н. Тɟɯɧɨɥɨɝɢɹ
ɦɟɠɦɚɲɢɧɧɨɝɨ ɜɡɚɢɦɨɞɟɣɫɬɜɢɹ LoRa. – Мɨɫɤɜɚ: Тɪɚɧɫɩɨɪɬ, 2015. – С. 56-58.
25 Кɭɱɟɪɹɜɵɣ А. Е. Иɧɬɟɪɧɟɬ Вɟɳɟɣ. Вɵɩ.3. – Мɨɫɤɜɚ: Мɢɪ ɫɜɹɡɢ,
2013– С. 20-24.
26 Aras E., Small N., Ramachandran G.S., Delbruel S., Joosen W., Hughes
D. Selective Jamming of LoRaWAN using Commodity Hardware. – NewYork:
Technologies, 2017. – Р. 8-9.
27 Иɜɚɧɨɜ А.Б. Кɨɧɬɪɨɥɶ ɫɨɨɬɜɟɬɫɬɜɢɹ ɜ ɬɟɥɟɤɨɦɦɭɧɢɤɚɰɢɹɯ ɢ ɫɜɹɡɢ:
ɢɡɦɟɪɟɧɢɹ, ɚɧɚɥɢɡ, ɦɨɧɢɬɨɪɢɧɝ. – Тɨɦɫɤ: Тɟɥɟɤɨɦɦɭɧɢɤɚɰɢɢ, 2000. – 595 ɫ.
28 Kais M., Eddy B., Frederic C., Fernand M. A comparative study of
LPWAN technologies for large-scale IoT deployment. – NewYork: LoRa, 2018. – Р.
54-59.
29 Иɫɚɟɜ Г.Н. Пɪɚɤɬɢɤɭɦ ɩɨ ɢɧɮɨɪɦɚɰɢɨɧɧɵɦ ɬɟɯɧɨɥɨɝɢɹɦ. –
Мɨɫɤɜɚ: Оɦɟɝɚ. 2010. – С. 103-107.
30 Пɭɝɨɜɤɢɧ А.В. Оɫɧɨɜɵ ɩɨɫɬɪɨɟɧɢɹ ɢɧɮɨɤɨɦɦɭɧɢɤɚɰɢɨɧɧɵɯ ɫɢɫɬɟɦ. –
Мɨɫɤɜɚ: Мɢɪ. 2014. – С. 18-29.
 Ԕоɫɵмɲа А
LoRaWAN желілік инфрақԝрылымын ԝйымдастыру кезінде
қԝрылғыларды бԧлудің қԝрылымдық сԝлбасы
 Ԕоɫɵмɲа Б
Энергия тԝтынуы тԧмен жаԣандық желілердің қԝрылымдық моделі
 Ԕоɫɵмɲа В
Ақылды қаланы дамытудың негізгі бағыттарының блок-схемасы
 Ԕоɫɵмɲа Г
LoRaWAN технологиясының ԥрекет ету радиусының қԝрылымдық сԝлбасы
 ©Ʌ ɇ ȽɍɆɂɅȿȼ ȺɌɕɇȾȺԐɕ ȿɍɊȺɁɂə ԜɅɌɌɕԔ ȻȿɌ ɞɟɧ
ɍɇɂȼȿɊɋɂɌȿɌȱª ɒɀԔ ɊɆɄ

Ⱦɢɩɥɨɦɞɵԕ ɠԝɦɵɫ ɠɨɛɚ ɦɚɝɢɫɬɪɥɿɤ ɞɢɫɫɟɪɬɚɰɢɹ ɠɨɛɚ ɬɭɪɚɥɵ ɚԕɩɚɪɚɬ

Ɉԕɭ ɠɵɥɵ Ɏɚɤɭɥɶɬɟɬɿ Ɏɢɡɢɤɚ ɬɟɯɧɢɤɚɥɵԕ
Ɇɚɦɚɧɞɵԑɵ % Ɋɚɞɢɨɬɟɯɧɢɤɚ ɷɥɟɤɬɪɨɧɢɤɚ ɠԥɧɟ
ɬɟɥɟɤɨɦɦɭɧɢɤɚɰɢɹɥɚɪ
ɲɢɮɪɿ ɚɬɚɭɵ
Ԑɵɥɵɦɢ Ȼɚɟɝɢɡɨɜɚ Ⱥɣɝɭɥɢɦ ɋɟɣɫɟɧɛɟɤɨɜɧɚ
ɠɟɬɟɤɲɿɫɿ ɬɨɥɵΙ Ɍ Ⱥ Ψ
Ȼɿɬɿɪɭɲɿ ɇɭɪɦɭɯɚɧɨɜ Ɍɭɪɚɪɛɟɤ ɋɚɥɚɦɚɬɭɥɵ
ɬɨɥɵΙ Ɍ Ⱥ Ψ
Ɉԕɭ ɬɿɥɿ Ԕɚɡɚԕ ɬɿɥɿ ɀԝɦɵɫɬɵԙ Ԕɚɡɚԕ ɬɿɥɿ
ɠɚɡɵɥԑɚɧ ɧɟɝɿɡɝɿ
ɬɿɥɿ
ɀԝɦɵɫɬɵԙ Ⱥɥɦɚɬɵ ɚɭɞɚɧɵɧɞɚ /R5D:$1 ɬɟɯɧɨɥɨɝɢɹɫɵɧɞɚԑɵ ɤԥɪɿɡ ɥɸɤɬɟɪɿɧɿԙ
ɬɚԕɵɪɵɛɵ ɚɲɵɥɭɵɧ ɠɚɛɵɥɭɵɧ ɚɧɵԕɬɚɭɞɵԙ ɚԕɵɥɞɵ ɠԛɣɟɫɿɧ ԥɡɿɪɥɟɭ
ɀԝɦɵɫɬɵԙ ɬԛɪɿ Ⱦɢɩɥɨɦɞɵԕ ɠԝɦɵɫ
ɞɢɩɥɨɦɞɵΙ ɠΡɦɵɫ ɠɨɛɚ ɦɚɝɢɫɬɪɥɿɤ ɞɢɫɫɟɪɬɚɰɢɹ ɠɨɛɚ

Ⱥɧɵԕɬɚɦɚ ɛɟɪɝɟɧ ɤԛɧ