Вы находитесь на странице: 1из 10

-3-

ЭИРИШ
Реле мцщафизясинин вязифяси
Енерэетика системиндя електрик стансийаларынын аваданлыгларында,
електрик шябякяляриндя вя ишлядижилярин електрик гурьуларында
зядялянмяляр вя гейри-нормал реъимляр йарана билир. Баш верян
зядялянмяляр яксяр щалда айры-айры елементлярдя жяряйанын хейли
артмасы вя эярэинлийин кяскин шякилдя ашаьы дцшмяси иля мцшащидя
олунур. Артмыш жяряйан бюйцк мигдарда истилик йарадараг зядя
йерини даьыдыр вя зядялянмямиш хятлярдян, аваданлыглардан кечяряк
онларын тящлцкяли шякилдя гызмасына сябяб олур. Эярэинилйин ашаьы
дцшмяси ишлядижилярин нормал иш реъимини позур, эенераторларын вя
бцтювлцкдя енерэетика системинин паралел ишиня пис тясир эюстярир.
Гейри-нормал реъимляр ися адятян эярэинлик, жяряйан вя тезлийин
бурахылабилян гиймятдян мейл етмясиня эятирир. Тезлик вя
эярэинлийин азалмасы ишлядижилярин нормал ишинин вя системин
дайаныглыьынын позулма тящлцкясини йарадыр, эярэинлик вя жяряйанын
йцксялмяси ися аваданлыг вя хятлярин зядялянмя горхусуну артырыр.
Беляликля баш ерян зядялянмяляр системин вя ишлядижилярин ишини
позур, гейри-нормал реъимляр ися зядялянмялярин йаранмасы вя йа
системин ишинин позулмасы ещтималыны артырыр.
Енерэетика системинин нормал ишини тя мин етмяк цчцн
зядялянмиш щисся тез бир заманда ашкар олунмалы вя шябякядян
ачылмалыдыр. Гейри-нормал реъимлярин тящлцкяли тя сиринин гаршысыны
алмаг цчцн ися нормал реъимдян кянара чыхмалар вахтында ашкар
олунмалы вя лазыми тядбирляр эюрцлмялидир (мясялян, жяряйан
артаркян азалдылмалы, эярэинлик азаларкян артырылмалы вя с.).
Бунунла ялагядар олараг эюстярилян ямялиййатларын йериня
йетирилмясини, енерэетика системи вя онун айры-айры елементляринин
мцщафизясини тя мин едян автоматика гурьуларынын йарадылмасы вя
тятбиги зярурилийи йараныр.
Яввяляр мцщафизя апараты кими ярийян горуйужулар тятбиг
олунурду. Анжаг електрик гурьуларынын эцжц вя эярэинлийинин
йцксялмяси, коммутасийа схемляринин мцряккябляшмяси беля
мцщафизянин кифайят етмямясиня сябяб олмуш вя хцсуси
автоматларын - релелярин кюмяйи иля мцщафизя гурьулары йарадылмыш
вя реле мцщафизяси адыны алмышдыр.
-4-

Реле мцщафизяси електрик автоматикасынын ясас нювцдцр вя реле


мцщафизяси олмадан енерэетика системинин нормал вя е тибарлы иши
мцмкцн дейилдир.
Реле мцщафизяси зядялянмя йаранаракян системин зядяли
щиссясини ашкара чыхарыр вя лазыми эцж ачарларына команда веряряк
ону системдян ачыр. Гейри-нормал реъимляр заманы ися позулманын
характериндян асылы олараг ямялиййатлар апарыр, нормал реъими бярпа
едир вя йа нювбятчи персонала сигнал верир.
Мцасир електрик системляриндя реле мцщафизяси, нормал реъими вя
ишлядижилярин гидаланмасыны тез бир заманда автоматик бярпа едян
електрик автоматикасы иля сых баьлы олур. Беля автоматика
гурьуларына автоматик тякрар гошманы (АТГ), ещтиййатда олан гида
мянбяляринин вя аваданлыгларын гошулма автоматларыны (ЕАГ),
тезлийя эюря йцксцзляшдирмя автоматларыны (ТЙА) вя с. мисал
эюстярмяк олар.
-5-

1.РЕЛЕ МЦЩАФИЗЯСИ ЩАГГЫНДА ЦМУМИ АНЛАЙЫШЛАР


1.1.Гысагапанмалар вя гейри-нормал реъимляр
Гысагапанмаларын (ГГ) ашаьыдакы нювляри вардыр:

-3-фазалы гысагапанма;
-2-фазалы гысагапанма;
-1-фазалы гысагапанма;
-2-фазалы йерля гысагапанма;
-1-фазалы йерля гапанма;
-2-фазалы йерля гапанма.

Гейри-нормал реъимлярин ашаьыдакы нювляри вардыр:

-ифрат йцклянмя - жяряйанын бурахылабилян гиймятдян чох олмасы;


-тезлийин азалмасы - эенератор эцжцнцн чатышмазлыьы;
-эярэинлийин йцксялмяси, йя ни бурахылабилян гиймятдян чох
олмасы.

1.2.Реле мцщафизясиня гойулан тялябляр

Реле мцщафизясиня ашаьыдакы тялябляр гойулур.


Селективлик. Селективлик вя йа сечижилик мцщафизянин
гысагапанма заманы анжаг зядялянмиш щиссянин ачма габилиййятини
эюстярир. Шякил 1.1-дя шябякядя селектив ачылмаларын йериня
йетирилмясинин бир нцмуняси эюстярилмишдир. Беля ки, К 1 нюгтясиндя
гысагапанма олдугда зядя йериня йахын олан ЫЫЫ хяттинин ачары
ачылмалыдыр, галан бцтцн ишлядижиляр ися ишдя галмалыдыр. Ы хяттиндя
гысагапанма олдугда о анжаг юзцнцн Г1 вя Г2 ачарлары иля
ачылмалыдыр. Бу заман електрик тяжщизаты ЫЫ хятти васитяси иля щайата
кечирилир. К3 вя К4 ногтяляриндя гысагапанма олдугда Г3 ачары, К 5 -
дя гысагапанма олдугда ися анжаг М2 мцщяррикинин ачары ачылыр.
Бу заман М1 вя М3 мцщяррикинин ачары ачылмамалыдыр. Беляликля
мцщафизянин селектив иши ишлядижилярин електрик тяжщизатынын е тибарлы
ишини тя мин едир.
-6-

Шякил 1.1. Шябякянин зядяли щиссясинин селектив ачылмасы

Мцщафизянин йейинлийи (тез ишлямяси). Зядялянмяляр кифайят


гядяр чох тез бир заманда ачылмалыдыр. Беля олдугда
аваданлыглардан ахан гяза жяряйанлары азалдылыр, електрик
стансийаларынын вя системлярин паралел ишинин дайаныглыьы йцксялир.
Гысагапанма заманы галыг эярэинлийи 0,6 У ном-дан аз олдугда,
дайаныглыьын сахланмасы цчцн зядялянмя тез бир заманда
ачылмалыдыр. Мцщафизянин там ачма вахты тач мцщафизянин ишлямя тм
вя ачарын ачма та вахтларынын жями кими тапылыр, йя ни тач=тм+та.
Електрик системиндя тятбиг олунан ачарларын тя сир мцддяти 0,15-
0,06 сан олур. Мцасир енерэетика системляриндя чох кичик ачма
мцддяти тяляб олунур:
300-500 кВ-луг ЕВХ-ляр цчн – 0,1-0,2 сан;
110-220 кВ-луг шябякяляр цчцн –0,15-0,3 сан;
6-10 кВ-луг пайлайыжы шябякяляр цчцн – 1-3 сан.
Садяляшдирмя мягсяди иля бя зи щалларда зядялянмя селектив
олмадан тез бир заманда ачылмалы, сонра ися автоматика гурьулары
васитяси иля елеткрик тяжщизаты тез бир заманда бярпа олунмалыдыр.
Селектив тез тя сиредян мцщафизялярин йарадылмасы чох мцщцм
вя олдугжа чятин мясялядир. Щазырда контактсыз коммутасийа
апаратларынын електрон мцщафизяляри иля цзлашмасы нятижясиндя
миллисанийя областында ишляйян реле мцщафизяляри ишлянмишдир.
-7-

Щяссаслыг. Щяссаслыг мцщафизя зонасында зядялянмя олдугда


йаранан ян кичик зядялянмя жяряйанында мцщафизянин зядялянмяни
гейдя алмаг габилиййятини характеризя едир. Беля ки, Ы ачарынын
мцщафизяси (шякил 1.2) А йарымстансийасынын шининдян Б-йя гядяр
олан Ы зонадакы вя Б йарымстансийасынын шининдян Ж-йя гядяр олан
ЫЫ зонадакы зядялянмяляри ачмалы, ЫЫ ачарынын мцщафизясиня эюря
ещтийат мцщафизя олмалыдыр. Ы ачарынын мцщафизяси ЫЫЫ зонадакы
зядялянмяляри гейдя алмамалыдыр. Чцнки Ы вя ЫЫ ачарларындан
биринин ишлямя ещтималы аздыр.

Шякил 1.2. Мцщафизянин тя сир зонасы

Ещтийатланма мцщафизя схемляринин гурулмасында мцщцм рол


ойнайыр. Щяр бир мцщафизя щям металлик, щям дя гювсля йаранан
гапанмалары гейдя алмалыдыр.
Гысагапанма жяряйанынын минимал гиймятинин (Ык.мин )
мцщафизясинин ишлямя жяряйанына (Ым.и ) олан нисбяти щяссаслыг ямсалы
(к щ ) иля характеризя олунур:
кщ= Ык.мин /Ым.и
Е тибарлыг. Е тибарлыг мцщафизянин еля бир габилиййятини
характеризя едир ки, о, мцщафизя зонасында гысагапанма олдугда
ишдян имтина етмир, нязярдя тутулмайан щалларда ися ишлямир.
Щазырда ещтимал нязяриййясиндян истифадя етмякля реле
мцщафизясинин ишинин гиймятляндирилмяси сащясиндя ишляр апарылыр.

1.3.Мцщафизя елементляри, релеляр вя онларын мцхтялиф нювляри


Адятян реле мцщафизяси гуруьулары бир-бири иля мцяййян схем
цзря бирляшдирилян бир нечя реледян ибарят олур. Реле автоматик
гурьу олуб, она тя сир едян эириш кямиййятинин мцяййян гиймятиндя
ишлямяйя башлайыр. Реле техникасында контактлы – електромеханики
вя контактсыз – йарымкечирижи вя ферромагнит елементли релеляр
тятбиг олунур. Контактлы релелярин ишлямяси заманы онларын контакты
-8-

гапаныр вя йа араланыр. Контактсыз релелярдя ися эириш кямиййятинин


мцяййян гиймятиндя чыхыш кямиййяти, мясялян эярэинлик сычрайышла
дяйишмиш олур.
Щяр бир мцщафизя гуруьусу вя онун схеми ики щиссяйя бюлцнцр:
гейдедижи вя мянтиги щиссяляр.
Гейдедижи (вя йа юлчц) щисся баш щисся олуб мцщафизя олунан
елементин вязиййяти щаггында фасилясиз информасийа верян ясас
релелярдян ибарятдир. Зядялянмяляри вя гейри-нормал реъимляри гейдя
алараг мцщафизянин мянтиги щиссясиня уйьун команда верир.
Мянтиги (вя йа оператив) щисся кюмякчи щиссядир. О, гейдедижи
щиссянин командасыны гябул едяряк яввялжядян нязярдя тутулан
ямялиййаты щяйата кечирир вя ачарларын ачылмасына идаряедижи импулс
верир. Мянтиги щисся електромеханики релелярин вя йа електроника
схемляринин кюмяйи иля йериня йетирилир.
Мцщафизя гурьуларынын бу жцр бюлэцсцня уйьун олараг релеляр
дя ики група бюлцнцр: зядялянмяляри гейд едян ясас релеляр вя
онларын командасы иля ишляйян, схемин мянтиги щиссясиндя истифадя
олунан кюмякчи релеляр.
ГГ-нын йаранма яламяти жяряйанын артмасы, эярэинлийин
U
азалмасы вя мцщафизя олунан сащянин Z мцгавимятинин
I
кичилмяси иля характеризя олунур. Буна уйьун олараг жяряйан,
эярэинлик вя мцгавимят релеляри тятбиг олунур. Онларын узлашмасы
ясасында ГГ эцжцнцн гиймят вя истигамятини (ишарясини) гейд едян
эцж релеляри дя вардыр.
Кямиййятлярин артмасыны гейд едян релеляр максимал,
азалмасыны гейд едян релеляр ися минимал релеляр адланыр.
Гейри-нормал реъимлярдян, щямчинин ГГ-лардан мцщафизя цчцн
жяряйан вя эярэинлик релеляри истифадя олунур. Жяряйан релеляри
жяряйанын артмасыны, эярэинлик релеляри ися эярэинлийин тящлцкяли
щяддя гядяр йцксялмяси вя йа азалмасыны гейд едирляр. Бунлардан
башга хцсуси релеляр, мясялян, тезлик релеляри (тезлийин бурахылабилян
щяддян аз вя йа чох олмасыны гейд едян) вя истилик релеляри дя
(ифрат йцклянмя заманы жяряйанын айырдыьы истилийи гейд едян)
вардыр.
Кюмякчи релеляря ашаьыдакылар аиддир:
-заман релеляри - мцщафизянин ишини лянэитмяйя хидмят едир;
-эюстярижи релеляр – мцщафизянин ишини сигналлашдырыр вя гейдя
алыр;
-9-

-аралыг релеляри – ясас релелярин иши ачарларын ачылмасына верилир


вя мцщафизя елементляри арасында гаршылыглы ялагя йарадылыр.
Щяр бир релени ики щиссяйя айырмаг олар: гябуледижи вя ижраедижи
щиссяляря. Електромеханики конструксийаларда гябуледижи щисся долаг
олур вя реленин типиндян асылы олараг мцщафизя олунан елементин
эярэинлик вя йа жяряйанындан гидаланыр.
Эцж вя мцгавимят релеляринин ики долаглары олур. Реленин
доллаглары гейд олунан електрик кямиййятинин дяйишмясини гябул
едир.
Електромеханики релелярин ижраедижи органлары гцввя тя сири
нятижясиндя щярякят едян системдян ибарят олуб реленин контакларыны
гапамаг вя йа араламаг функсийасыны йериня йетирир.

1.4.Реле вя мцщафизя схемляринин тясвиролунма цсуллары


Реле вя мцщафизя схемляринин ики жцр тясвиролунма формасы
вардыр.
Биринжи цсула эюря реле бирляшмиш шякилдя эюстярилир вя
йухарысында йарымчевря олан дцзбужаглы шяклиндя тясвир олунур.
Фярз олунур ки, реленин долаглары ашаьы щиссядядир вя адятян о,
эюстярилмир. Реленин контактларыны ися йухары щиссядя чякирляр.
Эюстярилян щал шякил 1.3,а-да тясвир олунмушдур.

Шякил 1.3. Релелярин тясвири

Бир сыра щалларда реленин схемдяки йарымчевря щиссяси дя


эюстярилмир вя контактлар эюрцнмцр. Реленин типи адятян адынын баш
щярфи иля ишаря олунур вя дцзбужаглынын ичярисиндя йазылыр. Мясялян,
КА-жяряйан релеси; КВ-эярэинлик релеси; КТ-заман релеси; КЛ-
аралыг реле; КЩ-эюстярижи реле; КW- эцж релеси вя с.
Икинжи цсула эюря релеляр ачыг шякилдя (шякил 1.3,б) эюстярилир.
Реленин долаглары вя контактларыны айрылыгда вя схемин айры-айры
щиссяляриндя эюстярирляр. Беля схемлярдя шябякядян гидаланма,
шябякянин эярэинлийи вя оператив жяряйан мянбяйи айрылыгда
- 10 -

эюстярилир ки, бу да чохсайлы вя мцряккяб схемли релелярин


охунмасыны асанлашдырыр.

1.5.Релелярин гошулма цсуллары


Реленин долаглары шябякянин эярэинлик вя жяряйанына билаваситя
вя йа эярэинлик вя жяряйан юлчц трансформаторларынын кюмяйи иля
гошула билир. Бунлардан биринжиси биринжи тяряф релеси, икинжиси ися
икинжи тяряф релеси адланыр. Эюстярилян щаллар шякил 1.4-дя тясвир
олунмушдур.
Икинжи тяряф релеляри даща чох йайылмышдыр. Онларын цстцнлцйц
ондан ибарятдир ки, йцксяк эярэинликдян изоля олунур, мцщафизя
олунан елементдян мцяййян мясафядя вя хидмят цчцн ращат йердя
гойулур, ейни 5 вя йа 1 А номинал жяряйана вя 100 В номинал
эярэинлийя эюря стандарт шякилдя йериня йетирилир.
Биринжи тяряф релеляринин цстцнлцйц ися ондан ибарятдир ки,
онларын гошулмасы цчцн юлчц трансформаторлары, оператив жяряйан
мянбяляри вя нязарят кабелляри лазым эялмир. Беля релеляр електрик
мцщяррикляриндя, кичик трансформаторларда вя 3-6-10 кВ-луг
шябякялярдяки кичик эцжлц хятлярдя тятбиг олунур ки, орада эярэинлик
вя жяряйан релеляри садяляшмиш схемляр цзря йериня йетирилир вя
дягиглик тяляб олунмур. Бцтцн галан щалларда икинжи тяряф релеляри
тятбиг олунур.

Шякил 1.4. Релелярин гошулма цсуллары


- 11 -

1.6.Мцщафизянин ачары ишлятмя цсуллары

Мцщафизянин ишляйяряк ачара тя сир етмяси цчцн ики цсул вардыр:


бирбаша вя долайы цсуллар. Шякил 1.5,б-дя бирбаша тя сир едян биринжи
тяряф релели мцщафизя эюстярилмишдир.

Шякил 1.5. Бирбаша вя долайы тя сир едян релеляр

1 релесинин долаьы тяряфиндян йарадылан Фе електромагнит гцввяси


йайын Фй гцввясиндян чох олдугда реле ишляйир. Реленин щярякят
едян системи (2) ачарын (3) ачма бычаьына тя сир едир вя бундан
сонра 4 йайынын тя сириндян ачар ачылыр.
Бирбаша тя сир едян реле билаваситя ачарын интигалында гурашдырылыр
вя она эюря дя она дахилдя гурашдырылан (встроенные) релеляр
дейилир.
Шякил 1.5,а долайы тя сир едян икинжи тяряф релели мцщафизяйя
аиддир. 1 релеси ишляйяркян онун контактлары ачарын сарьажы (2)
адланан електромагнитин долаг дюврясини гапайыр. Хцсуси мянбя
тяряфиндян бу дюврянин сыхажларына У эярэинлийи верилир, ачма
сарьажында жяряйан йараныр, ачма долаьынын 3 ичлийи дартылараг 4
жяфтясини аралайыр вя 5 йайынын тя сириндян ачар ачылыр.
Ачар ачылдыгдан сонра реленин долаьындакы жяряйан кясилир вя
онун контактлары араланыр. Бу заман ялавя олараг кюмякчи БК
блоклайыжы контакт да нязярдя тутулмушдур.
- 12 -

Эюрцндцйц кими долайы тя сир едян реле мцщафизясиндя кюмякчи


гида мянбяйи - оператив жяряйан мянбяйи лазым олур. Бирбаша тя сир
едян реле мцщафизясиндя беля мянбяйя ещтийаж олмур. Анжаг бу
заман ачарын ачылмасы цчцн бюйцк гцввя йарадылмалыдыр.

1.7.Оператив жяряйан мянбяляри


Ачарларын дистансион идаря дюврялярини, реле мцщафизяси,
автоматика, телемеханика вя сигнализасийанын мцхтялиф нювляринин
оператив дюврялярини гидаландыран жяряйан оператив жяряйан адланыр.
Оператив дювряляри гидаландырмаг цчцн сабит вя дяйишян
оператив жяряйан мянбяляри тятбиг олунур. Бюйцк
йарымстансийаларда сабит жяряйан мянбяйи кими 110-220 В
эярэинликли, бюйцк олмайан йарымстансийаларда ися 24-48 В
эярэинликли аккумлйаторлар батарейасы вя йа дцзляндирижи гурьулар
тятбиг олуна биляр.
Дяйишян жяряйан мянбяйи кими ися жяряйан трансформатору,
эярэинлик трансформатору вя хцсуси сярфиййат трансформаторлары
истифадя олунур.
Реле мцщафизясинин е тибарлы иши оператив жяряйан мянбяйинин вя
онларын схемляринин е тибарлыьындан асылыдыр. Она эюря онларын эцжц
кифайят гядяр бюйцк олмалы вя баш веря биляжяк щяр щансы бир гяза
щалында мцщафизянин е тибарлы ишини тя мин етмялидирляр.

Вам также может понравиться