Вы находитесь на странице: 1из 192

.. , ..

22.63
29
523 (078)

.. , .. . .: , 2005, 192 . ISBN 5990031823 .


,
.
,
,
, . .

ISBN 5990031823

c

c

c


.. , .. , , , 2005 .
.., -, , 2005 .
. .., 2005 .


1.
1.1. -
1.1.1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.1.2. . . . . . . . . . . . . . . .
1.1.3. . . . . . . . . . . . .
1.1.4. . . . . . . . . . . . . . . . .
2.

2.1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.1.1.
2.1.2. ( ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.1.3. . . .
2.1.4. . . . . . . . . . .
2.1.5. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.2. . . . . . . . . . . .
2.2.1. . . . . . . . . . . . . . . . .
2.2.2.
.
2.2.3. . . . . . . . . .
2.3. .
2.3.1. . . . . . . . . . . . . .
2.3.2.
2.3.3. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7
10
10
15
15
17
18
19
19
20
21
23
23
24
24
24
25
29
29
30
32

2.3.4.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
2.3.5.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
2.3.6. , . . . . . . . . . . . . 39
2.4. . . . . . . . . . . 41
2.5. 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
3.
46
3.1. . . . . 46
3.1.1. . . . . . 47
3.1.2. . . . . 48
3.1.3. . . . . 52
3.2. . . . . . . . . . . . 54
3.2.1. . . . . . . . . . . . . . . . 54
3.2.2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
3.2.3. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
3.2.4. . . . . . 62
3.3. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
3.3.1. . . . . . . . . . . . . . . . . 64
3.3.2. - . . . . . . . . . . . . . 67
3.3.3. . . . . . . . . . . 70
3.3.4. .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
3.4. . . . . . . . . 73
3.4.1. . . . . . . . . . . . . 76
4.
80
4.1.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
4.1.1. . . . . . . . . . . . . . . . . 85
4.1.2.
21 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88

4.1.3. . . . . . . . . 89
4.2. . . . . . . . . . . 92
4.2.1. . . . . . . . 92
4.2.2. . . . . . . . 94
4.3. I . . . . . . 101
4.4. II . . . . . . . . . . . 102
4.5. ,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
4.6. . . . . 108
4.6.1.
. . . . . . . . . . . . . . . 114
4.7. . . 116
4.8. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
5.
121
5.1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
5.2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
5.2.1. . . . . . . . . . 125
5.2.2. . . . . . . . . . . 127
5.2.3. . . . . . . 128
5.3. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
5.4. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133
5.4.1. . . . . . . . . . . 133
5.4.2. . . . . . . . . . . . 134
5.4.3. .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136
5.5. . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
5.6. . . . . . . . . 139
5.6.1. pp- (. , 1939) . . . . . . . . . . . . . . . 141
5.6.2. CNO- . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146
5.6.3.
. . . . . . . . . . . . . . . 147
5.6.4. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150

5.7. M L M R . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.8. . . . . . . . . . . . . . . . .
5.8.1. . . . . . . .
5.8.2. . . . . . . . . . . . . . . .
5.8.3. . . . . . . .
5.8.4. . . . . . .
5.8.5. . . . . . . . . . . . . . .
A.
A.1. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
A.2. . . . . . . . . . . . . . . . . .
A.3. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
B.
C.
C.1. , . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
C.1.1. - ( ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
C.1.2. - . . . . . . . . . .
C.1.3. .
C.1.4. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
C.1.5. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
C.2. .
D.
D.1. . . . . . . . . . . . . . . . . .
D.2. . . . . .
D.3. . . . . . . . . . . . . .
E.
E.1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
E.2. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
F.

153
155
157
158
159
162
163
165
165
167
168
172
174
174
174
174
175
175
175
176
178
179
179
181
184
184
185
187

1.



,
.
..
,
.
, , , .
, ,
, , () . , ,
,
, .

.
(

1.

XIX .), , .
,
, .
( ) ,
. , , ,
, ,
. , , .

, , ,
.
, , ( 30- XX .),
, (6080- XX .),
, , . ,
,
.

9
, ,
.
, , , . , ,
, . 1027 1029 /3 ( ), , , , . ( /3
1014 1015 /3 ), ( ), , ,
, , , .
. , ()
.
, , . ,
, . .. , -

10

1.


, .
, , ( ), , ,
.
, ,
.
, ,
,
, . .

1.1. -

1.1.1.
, .
.
, . .

(..).
= 1.5 1013 500
. .

1.1. -

11

, : -
(), v, tg  v/c
. (
. 1729 .) , () ,
= v/c.
= 20.5 . , ,
v 30 / , (
e 0.017), .
v/c .
,
. .. ,
,
, , .
40 .. .
.. .
(, . 10- .
.) .
, (). , , ,
, 1 .
- , 1 , -

1.

12

1 1 .
,
, .. --. 1 1/206265, 1 = 206265 ..
 3 1018 . ,
,
d() =

1
.


(1.1)

(,
= 0.745 , .. r = 1/0.745
1.34 ). ,
, .
, , 0.001 9- ,
, , 1 .
, .
(, ) F , ( ,
) L . ,

L
.
(1.2)
d=
4F
1

, , , 1 ; ,
, , ,
.. , 1 .

1.1. -

13

(. .. ,
http://www.astronet.ru:8100/db/msg/1171218 ), . 3 12M ,
, .

, ,
(1.2). ,

1015 ().
.
7.5 8 (). (, , , ) 1020 .
. , , (10
15 ).
( , 55 ; (31) 640
). , , 15 . 80 . ,
, . 100 . L , L (, L3 )
( ) -

1.

14

. .
r
z = (e o )/e (
e , , o , )
v = H0 r,

(1.3)

H0 = 72 5 /()
, v(z) . (v  c) z v/c.
. / > 1
.
, , (/ 5 10)
1213 .
, .
.
35 . z  1, .
( )
3500 .
. , ( ,

1.1. -

15

).

(- ), (- ),
(, -
) ( , , ). ,
, ,
.
1.1.2.
, .
108 c.
( ) 24 105 c.
1  107 c.
 230 .
.
 M c2 /L
1010 ( 0.007 , M 0.4M , ,
M = 2 1033 L 4 1033 [/] ( ) .
( )
tH  1/H0 1.4 1010
1.1.3.
, ,
.
: me 1027 511
, mp 5/3 1024 1 .

16

1.


mP l = c/G  105 1019 ; .
: M 21033 ( ). 0.1
100M . -
M .
: MM W 1011 M ( ). ( , )
106 107 M 1012 M . , , .
- (. ),
. , ( )
() ( ) .
, ,
. 1000
2000 /, , ,
( ) ,
(.. -).

1.1. -

17

1016 1017 ,
108 109 M ,
.
1.1.4.
, :
M 2 1033 ;
R 7 1011 ;
(
) L 4 1033 [/].
, ,
() , . ( , )
,
Rg = 2GM/c2 .
, 10 20 ,
RN S  3 4Rg .
: 2
() , () , 3Rg .

, .

2.





.
( )). 40008000 a (A
. , , - 1960- .,
(20 )

(, 1972).
. 99% 100 .
. ,
, ,
. ,

2.1.

19

< 104 K,
, , , .

2.1.
,
, . , , , .
.
2.1.1.
()
,
c 3 1010 /.

= c.
E = h = , h = 2  6.625 1027 []
.
T (.. ,
)
kT , k 1.38 1016 [/K] .

(, , -)
( ). , 1 , -

2. -

20
Z10

Z9

Z8

Z7

Z6

Z5

Z4

Z3

Z2

Z1

lg () Z
20

19

18

17

16

15

14

13

12

11

10

lg () Z
6

Z1

Z2

Z3

Z4

Z5

Z6

lg E () Z
10

Z1

lg T () Z
Z

. 2.1.

110 . 1 11600 K. , (, ) ,
( ).
. 2.1.
2.1.2. ( )
. dA , .

(.2.2).
, , , d
d d. ,
,
I =

dE
,
cos dAdtdd

(2.1)

I =

dE
,
cos dAdtdd

(2.2)

2.1.

21

d = sin dd . I I
I d = I d,


 

|I | = I  .

dA

. 2.2.

:
, ,
, d , , d2 ,
, (
, ). , .
. ,
.
2.1.3. .
, , ,
,

2. -

22

. :

(2.3)
F, = I, cos d ,
.
( ), (2.3) , :

F = I cos d = 0. 4

( ). , , (, , ).
: F, = I, .
, ( d d) . d2 (- , ).
. , ( ). -
() r D.

.1
(d)
F (d) = I ,
(d)
I , = r2 /D2
, .
1

, . .

2.1.

23

(e)

(d)

F (e) = I , (.. I

F(d) = (r /D)2 F(e) ,

(e)

= I )

(2.4)

 1
. . (d)
(e)
F I
r /D , .
2.1.4.

. [/(3 )] :

1
I d.
(2.5)
u =
c
(2.1) (
), c , cdtdA =
dV , d.
2.1.5.
I I .
( ) F F , () . , ,
, . I ( F ), ,

24

2. -

; , .

2.2.
2.2.1.

,
. - () , .. ,
() (
f (v) v 2 exp(mv 2 /2kT )),
, h kT . : . (- ), -,
,
"",
,
..
.
2.2.2.

() ,

2.2.

25

: ,
.. ( ). , .
. () ,
,
. )
, )
(), )
) (. ).
2.2.3.

(). .
I = B (T ) T .
(..
). .
.
[/(2 c)]
B (T ) =

2h 3 h
(e kT 1)1 ,
c2

(2.6)

([/(3 c)])
B (T ) =

2hc2 hc
(e kT 1)1 .
5

(2.7)

. (2.3).
.

2. -

26

()
106

104

102

10Z2

10Z8

10Z10

10Z12

()
106

108

1010

1012 1014

1016

1022
1045

1012

108 oK

1040

107 oK
106 oK

10

104

1035
1030

105 oK

1025

104 oK

103 oK
10Z4

1020

2 oK

10
10 oK

10Z18

1015
1010

1 oK

105

10Z12

B[/(3)]

B[ /(2)]

1018 1020

1
10Z16

10Z5

10Z20

10Z10

104

106

108

1010

106

104

102

1012 1014

()

10Z2

1016

10Z4

10Z6

1018 1020

10Z8

10Z10

1022

10Z12

()
. 2.3.

1. , h  kT :
BRJ (T ) =

2 2
kT.
c2

(2.8)

,
, ..
.



, IRJ d 2 d (
)

2.2.

27

2. , h kT :
BW =

2h 3 h
e kT .
c2

(2.9)

3. :
> 0 . ,
, T2 > T1
T1 .
4. . .
B (T )
B
T

B
= 0 hmax 2.82kT.

B (T ) :
B
= 0 max 0.29 ()/T.

(2.10)

, max max
= c !
5. . , , .


 
B cos dd =

F =

B d = B T 4 ,

(2.11)

0
6

2 k
5.67 105 [/(2 c)]
B = 15c
5 h3
.
6. .

1
ubb =
c


0

4
B (T )dd =
c


B d ,
0

(2.12)

28

2. -

(2.11)
ubb =

4B 4
T = ar T 4 ,
c

(2.13)

ar 4B /c 7.565 1015 [/(3 4 )] .


ar T 4
,
3

pbb =

(2.14)

1/3 .
7. . ,
= u/ n , u , n . (2.12),
4
n =
c


0

x =

B (T )
B d T 3 .
h
h
kT

(2.15)

 x3 dx

ex 1

 2.7kT.
= kT 0
x2 dx
0

(2.16)

ex 1


(2.10):
n 

1 1
,
2 3max

max ,
(2.10). ,
T 2.7 K, max  0.1 , n 500 3 .

2.3.

29

2.3.
. .
,

. ,
, ,
- , . , ( , ). , . .
2.3.1.
,

, + d , d:
dE = j dV ddt .

(2.17)

j [/(3 c)].
j = P /4, P = dE /dt .
dt ds = cdt dV = cdtdA ( dA
) dI = j ds. ,
dI
= j .
ds

(2.18)

30

2. -

dI/ds I , s.
, ..
, (-, -,
-) , .. ( ): dE/dt/dV ne ni
2 . .
2.3.2.
. ds (),

dI = I ds, [ ] = 1 , .
x x = 0
x
x


(2.19)
I = I (0) exp dx .
0


, = . [2 /] . . , /n
. 2 . , , , ().

2.3.

31

, n, 1 2 ds n ds. dI = n I ds.
. ( ), , ..

() ,
, , .
(). ( ).
,
.
. , :
d = ds,

(2.20)

s0 s
s
=

(s )ds

(2.21)

s0

( , ). (2.20) I I = I (0) exp{ }.


1, (
);  1 ( ).

.
. = l = 1,
l =

1
1
=
,

(2.22)

2. -

32

.. !
, , ,
, . , . ,
,
( . ). , 10 . . , rls , (rls ) = 1.
zr  1100
.
, .
2.3.3.
, , , j
, (, ,
..), 2 :
dI
= I + j .
ds
2

(2.23)


.. ..
, ., , 1966, . II.

2.3.

33

. , - , - ( , ,
, ).
, ,
- , , , .
.
1. , = 0, dI /ds = j ,
s
I (s) = I (so ) +

j (s )ds .

(2.24)

s0

2. , j = 0, dI /ds = I ,
s


I (s) = I (s0 ) exp (s )ds = I (s0 ) exp( ) .

(2.25)

s0

. , d = ds
(2.23) :
dI
= I + S ,
d

(2.26)

S j / .
, ,
. .
. , ,
.
S = B (T ),

j = B (T ).

(2.27)

34

2. -

. : ,
I = B (T ), S = B (T ),
! , .
2.3.4.
(2.26) e ,

I ( ) = I (0)e


+

e( ) S ( )d .

(2.28)

,  . . 1- : e
- ; 2- : , .
. , (2.28).
, .
. , .. ,
S = const( ). , , , ( ).
I ( ) = I (0)e + S (1 e ) = S + e (I (0) S ). (2.29)
:
1) I S .

2.3.

35

( )
. (!
, , ).
2) I > S , dI/d < 0, I (
, ).
3) I < S , dI/d > 0, I (
, ).
,
.
:
I B (T ) . , , , (. (2.27)).
,
-,
H , .
2.3.5.
( ) , , j
. , , 0 .
, . (. . 2.4).
. .  1
, (I (0) = 0), I = S ( 1 e ).
(2.29) , 0 ,
-

36

2. -

I0 < S0 . ,
I (0) < S , .. . ( , ) ne ni , .
. () . , (
), .
, , ,
,
. .

.
. , , , I (0),
c
. ,
(I (0) > S ). , I , .
,
0 . , , .

. : -

, .
D. , 0 1.
, , ,

(.. ) .
. -

2.3.
(D) < 1

(D) >> 1

I (0) = 0

I
S

S
0

(D) < 1

(D) <1

I (0) >S

I (0) <S

I(0)
S

S
0

I(0)

(D) < 1

(D) <1

(D) >1
0

(D) >1
0

I (0) > S

I (0) < S

37

I(0)

I(0)

S
0

. 2.4. .
, ( ).
, (I(0) = 0,
), (I(0) < S). , ( ).


(.. ). -
. ,

38

2. -

 1. ,
. 5600 K,
( , ), . , -
(,
) ( H 6563 A
108 c) . , ,
1/2 ,
, 1/2
. , ,
,
.
. .
.
( ), . . , , . . () .
.
.

2.3.

39

: , . , , , n, , ,
, ..
dE/dt/dV T n2 .

T n2 ,

. T n2 ,
( n)
( n2 T )
n.
.
2.3.6. ,

, . , ,
( ).
. (
, , !). .
Tb ,
, , I = B (Tb ).
( )

Tb =

c2
I ,
2 2 k

h  kT.

(2.30)

40

2. -

(S =
B !)
dTb
= Tb + T,
d
T . T = const
,
Tb = Tb (0)e + T (1 e ),
, Tb T .  1
( , .. I (0) = 0) Tb T  T .
, :
1. Tb ( );
2. ,
d ( ,
);
3.
T .
, (, ).
(,
Tb > 1020 K).
Tef f , , ,
 
4
(2.31)
F =
I cos dd B Tef
f

2.4.

41


(.. , , ), .
. Tef f L ( ). (, ) R,
L,
4
L = 4R2 B Tef
f.

(2.32)

Tef f, 5780 K.


2000 K 50000 K.
Tef f 100000 K. 105 106 K.

2.4.
. , , :
) (, ,
).
)
.
) () . T  2.73 . ,
, . ,
( -
). , , . -

2. -

42

. ( 1000 ), ,
, , 3.
: 1) , ; 2)
, ; 3)
(T /T  105 106 ) , . .
. ( ), ,
, . ( , )
(. ).
F , 0.5 1 (. .2.5). , (,
, ). (2.6) x, x , , xT (
x ). ( ) .
3

2.4.

43

1021

1024

F []

1 1

F [/(2.)]

109

1012

1015
1018
[]

. 2.5. 3C273 -. F
( , 1 = 1026 /(2 )). F ,
.

F exp(h/kT ) , T . ( ), . , Tb > 1020 K!

44

2. -

2.5. 2
1. - .

.
.
.

) I = S , S = B (T ) T ( ),
) = n(r)r 1/r 3 r = 1/r 2 ,
) pV = const, pV T T V 2/3 1/r 2 = 5/3,
) Tb I T 1/r 2 1/r 2 = 1/r 4 ,
) F r 2 I 1/r 2 ,
: Tb 1/r 4 , F 1/r 2 .
2. N
.
?
? = 1 N = 10.

1. :
) I1 = S(1 e ), I2 = I1 e + S(1 e ) = S(1 e2 ), ...,
IN = IN 1 e + S(1 e = S(1 eN );
) IN /I1 = (1 eN )/(1 e ).
2. ,
. , N = N ,
(. . 1).
: I10 /I1 e/(e 1) 1.58.
3.
= 18
, Tb = 1020 K. -

2.5. 2

45

300 K. ,
, rs , .

= (L/4)1/(4rs2 )1/,
) I = dE/dt/dS/d/d

) / vt /c = 3kT /m, m = 17mp .
) kTb = 2c2 / 2 I = 22 I = 23 (L/4)1/(4rs2 )1/vt ,
) rs2 = 23 /(16 2 vt )(L/kTb ).
: rs  1 .. .. .

3.

3.1.

. - . ,
, - , , ,
.
, .. .

.
(, )

.

3.1.

47

. , ,
, .
. :
a) ;
) ( ) ;
) .
.
, ,
.
3.1.1.

, ,
(. . 3.1). -
, . , 2030 ( ).
2030
20 ( ).

48

3.

. 3.1. , -. ,
50, 10 1% .

90 . , - - , 2030
.
.
3.1.2.

.
, .
,
(. ). ,
(0.120 ) . -

3.1.

BD+56 524
HD 48099
Herschel 36

A/AV

1.5

49

1.0
R
I
0.5

J
L

0.5

1.0

1.5

2.0

2.5

1/ [Z1]
. 3.2. ( . ) ( ).
A = 1 V.

, ( - 101000 ).
, ..
(. .3.2). , ,
2000 A
, , - . ) ( = 4000 8000 A
1/. , , .
, ` .  1.5 2 1 ,
(6
10 1 ). -

50

3.

(.. ). , ( .
B V) |b| > 50 .
( V) NH
1 2 :
V 5.2 1022 NH .

(3.1)

.
1 3 ,
2 1021 /2 , .. 1 . - , , , .

( ).
( , ).
h, EI < h,
. ,
EI = h, , .. .
: 1/(h)3 . , 13.6
, 912 A
912 A
. -
. 3.3. ()

,
10
H

, 2

10Z17
10Z18

102

103

104

He

1
10

10Z19

102

10Z20

10Z21
10Z22

O
Ne

Mg

10Z23

10

Si
Ar

S
T

10Z24

Fe

102
1
10

103

102

10

, A

51

nH=0.1 Z3

3.1.

. 3.3.
( ).
nH = 0.1 3 .
,
h  me c2 511 .

K-. K- . (0.1100 ) K-
,


22

X 2 10

h
13.6

8/3 
nH dl .

(3.2)

- h 1 M .
10 - -

52

3.

(. . 3.3). h me c2
511 , me ,
T = 6.64 1025 2 .

KN T /(h) ( ).
, ,
Z ,
ZKN . (me /mN )2
.
- h > 2me c2 1 -
. - , .
,
1/ [/2 ] (
, ). (> 1 M)
2 10 /2 .
, , , h < 1 ).
( < 10A
3.1.3.
, ( ). , .
- -

3.1.

53

d /D, , D . (), . ,

, ,
.
.
() () . ,
.
, , , .
, , . , ,
(d)
F , . , ,
(e)
F = I (r ). , .
, , I (
), . (), -

54

3.

(. ), .. (- ) Tb I / 2 .

3.2.
3.2.1.

. ,
, ,
, .
, () 1610 . () () . ( . )
(-),

(), .
,
.
.
( ) d /D (. ), 1 .
.

3.2.

LF


2 105

55

 (
), , F
. F =
10 , = 1 L = 5 102 .
, , (, -). , () , , L .
- 10001000 ( ,
). 10001000 ( ). -.
, .
,
( ), (
, . . 3.4).
,
, , .

10 . 10- . . ( ), 8.3 , 8.2- VLT (Very Large Telescope) -

56

3.

. 3.4. .

( , ). 8-
2 (.. ) ( ), ( ).
2005 , 6-
5 6- .
:
http://astro.nineplanets.org/bigeyes.html.
VLT (. . 3.5) ( ). . 16 . 25 3000 A
30- 100- ( , ).
3.2.2.
(
, - ), .
-

3.2.

57

29

28,5

. 3.5. 4- 8.2- VLT


.

, ( )
, .
. . , -

58

3.

, (), ( ..).

. . , 10%,
1%, 30
50%, () 5070%.
, ..
, .. ( ) , (, , );
.

. .
3.2.3.
. ( ). , . 100 (, ).
300- (-, ).
, 600 (). -

3.2.

59

,
( , ) .
, , .

,
/D, , D
( , ) . Aef f , g(, ) ( , , , , ( )
, ; g(0, 0) ): g(, ) = 4Aef f /2 . -
, .


Tn,a .
Wn,a ,
, , :
Wn,a = kTn,a .
K -

3.

60

, K, ,
.
,

(. ). Tn,a 
Tn,a , . ( )

Tn
.
(3.3)
Tn,a

Tn . ,

. , .
Tn < 20 K 1 .
(3.3),
1

. , .
.

B. - () , coh = 1/ , ,
coh . n = /coh
,
. , ( )

3.2.

61

. (, -) . ,
1/
.
.
- , .

. , , S,
, .
/S. , (, ), 100 .
,
, - .
( ). . , VLA (Very Large Array) -
() 27 25 , Y. VLA 1 10 .

n : n2 =

Smin

i2 /n(n 1) 2 /n.

= Bn = B/ n, (3.3).
i=1

62

3.

, ( ). , .. ( ).
3.2.4.

. 2030 , .
, ( ) E. - ( Ar, Xe) (
Be, Al 10100 , 110 . , ,
( CO2 ). (E/E 5)
. 300 2 .
h 30 10
, NaI CsI Tl . - , . . CsI NaI , , 100300 2 .

3.2.

63

, .

,
.

( ), . 90 . ( 50%) Au Pt 87 . , ( , . . 3.6).

. 3.6. .

1 . 20 2 0.51 . ( 1000 2 ) XMMNewton (ESA) Chandra (NASA). Chandra 1 .


- (h 30 10 )

3.

64

. ,
( CdTe, CsI Ge) ( ). , , . ( IBIS)
-
10 . ( SPI )
2.2 1.33 .
-
. , , ,
- ( ).
- 100 H.E.S.S. 2
4 , . , 382 60- ,
100 . . 100 . .

3.3.

3.3.1.
, ( )
, 2

. High Energy Stereoscopic System,


, 1912

...

65

. ,
R = 7 1010 10 = R /d 0.0006 . () () D, :
d  1.22/D.3

, < d , ..
( : = 0.003 ,
, atm > d 0.12 , ..
D = 1 , = 5500 A
d
).
> d , , ,
. ,
-
, D 1.22/. ,
- 1920- . .
3

, 1 , . 0.1 (,
(4000 ) , , ).
, , , . ,
.

66

3.

, , . () . ,
. l = ct,
t . ,
t = 1/ = (1/c2 )/,
c . .

.
.
,
, , , = 5000 A
. lcoh  2.5 103 = 100 A
. , , ( = 1, = 100 ), lcoh = c/  300
. (,
) ().
. , ,
(. ).
S . ( ) -
( ). /S. ,
,
.
4- VLT , -

...

67

VLT 16 .
0.006
.
5000A
2001 VLT, 102 . (
). 2002 .
, Eri, 20- 2.2
5% . 2010 . TPF (Terrestrial Planet
Finder), 3.5-
1 .
0.001 3 .
3.3.2. -
, . . 3.7 . r0 ( ).
, /r0 ,
.
(r0 6/5 ) 5
20 . ,
.
r0 , , ,

68

3.

L1

D1

D2

L2

. 3.7. . D1 ,
D2  r0 . r0 , .

, D1 /D1
( . 3.7). D2 r0 ( . 3.7)
,
/r0 /D2 . ,
.
, (, -

...

69

. ) ,
. 1970- . (A. Labeyrie)
-4, . , ( < 0  r0 /v 0.01 , v ), (. !) (. 3.8).
( )
(). , D. (D/r0 )2 . ( 128 ), , -
( ).
( ). ,

. (
) /D - ( ;
).
- : 1) ( ) 2) ,
. ()
, 4

. speckle

70

3.

. 3.8. HR 4689 ( ), 128 ( )


(), .

;
.
: = 0.001 , , D = 1 . = 5000A
(, ,
)
.
< 2 /(D)  6000 A
3.3.3.
.

(1 ) -

...

71

.
, , (
) ,
. 20 ,
. , (.. ),
Na (D/r0 )2 12/5
(D ;
).
,
. 100.
() ( ),
. . , , . .

, ( ) , .. .
D2 .
90 .

3.

72

3.3.4. . .
, n
/. n t ( . )
p(n) =

n n n
e
,
n!

(3.4)

p(n) , n , n = n t . :
n n
n2 = (n n )2 = n .

(3.5)

,
( ), .
(, ) 5 .
,
n2 = n + (n)2 ,  1
 1 . n n. ..
n n, , , (,
). , - 1, (
) .
. ,
2 , t < 0.2 1 .
5

3.4.

73

3.4.
(), t (.. n , ), n2 , () , 2 , .
.

,
. , /. - (, )
, . , , 1 ( ).

/= 3 5, 30 20%,
, ,
(, ,
).
.
,
, (
, ..). S [/(2 c)]. - ()

74

3.

21.5 . , 2.5 103 /(2 . . ).


- .
t ,
( ), D , S [/(2 c)], f [/(2 c)], .
D 2 , 2 , , , ,
n = D2 tf , n D2 t 2 S, :
n+ = D2 t(f + 2 S) .
,
.

n+ ,
n = n+ n
= n+ + n (
).

, ..


n*+ + n
D2 t(f + 2 2 S)
=
.
=
n
D2 tf
:
) , n n .

1
.
b  n /n = 1/ n =
D tf
,
fmin 1/(D2 t) , ,

3.4.

75

D 2 .
.
: ( = 0.1) 6-
103 c 1%? , . : t = 104 c, D = 600 ,
f = 1/( 2b D2 t)  370 ./(2 c), 0m 106 ./(2 c),
106
6m (
mlim = 2.5 lg 370
). , , -
.
) n < n .



2n

2D2 2 St
2S
.
=
=
f 
2
n
D tf
Df t

fmin (/D) S/t S ( ),

. , ),

D ( )
t.
, , ,
. , , , ,
, , .
:
1- . f  30%.
19m /. - . D = 1 ,

76

3.

= 0.1, t = 10 c, = 1 (
). :
S19m 2 2.5 102 ./(2 c) ( , 1 . . (lim)
1.5 103
(2 105 )2 ), f
6
10
2
m
./( c), .. mlim = 2.5 lg 1.5103 21 . ,
( 10 )
!
3.4.1.

.
,
. ,
, 3.1.
.

.
. ,
. , ,
. , , , , , . . ( , , )
. , ,

3.4.

77

3.1.

, , h

. .
S0

, .

.
.

D/H

6563 A

. .

( .), .
., . . (
)OIII>OIII

4959, 5007 A

. ., . .

1216 A

FeI-XVII

6.4

K . Fe

. , . .

FeXXV

6.7

FeXXVI

6.9

HI

21

OH
2

18 c
327

Ly

e+ e

511

e+ + e +

. ,

n 2H

2.223

n + p D +

56

0.847

1.238

56

Ni

56
26

Al

1.808
77

26

Ni
Fe

56

Co

Al 26 M g

-
0 +

. .
. .

78

3.

,
.
, (
) , (, ) .

, . ,
.
, ( ), (- ) .
, ,
, ( )

( ). , ,
.
, , . (), , , . , ( , ), ( ) ,

3.4.

79

, .
( ) . , , , . , , (,
,
), ( ). .

4.


.
(). ( ) , .

. - () .
. (
10 ). ,
--,
, ..
( , ,
),
.
( 1% ),
.
:
1)

81
(HII) -
.
2) ( ) ,
( ).
3) , .
4) .
5) , ,
- (.. ).
6) (HI)
21 .
7) H2 O, OH, .,
.
8) .
1904 . ,

, (
, .. ). 1938 .
CH, CH+ ,
CN, C2 , NH. ,

82

4.

(Fe, Si, ..) ,


. 1965 .
OH ( = 18 ). 1973 . )
- ( < 3000 A
,
, H2 1108A
.
, , ,
. 1.
. 0.11000 3 , 10 /
.
( 108 ). , , ( ) .
()
0  0.1. () 
 = ()n ds = ()N , N =
n ds . , -

83
4.1.
T, K

n, 3

M

5 105

0.003

0.3 :

HII

104

0.3

0.1

104

0.1

0.4


HI

103

0.01

HI

80

10

100

10

0.01

10

10

300

105

10

104

20

0.3

3 109

10

30

300

10

104

20

300

3 105

40

3 104

100

1010

105

105

HII

(0 ) 1012 1013 2 ,
.1
, ,
. , , 300 1021
( ), ,
1
, ,
-
. - 1/ 137 (.
).

84

4.

n 108 1010 3 , 1
102 104 3 !
.
(). ,
( .. ) , . ,
, . :
1) , ( ,
), ,
,
.
2)
, , . , ( , ) , . - . , .
, , -

85

, ,
( ,
, 2 ).
.

4.1.

4.1.1.
,
, .
,
(..
). 105 c .
(n 1019 3 , ne 1016 3 )
(.. ) , - .

( ),
, ..
2

ne = ni , , , e,i

me,i (kT )3/2 /(ln e,i Zi2 e4 ni ), e, me , Zi , mi


, ln e,i 2 20 , . ,
(Zi = 1) n = 1 c3 , kT = 1 (T 104 K)
e 105 c

86

4.

. , . , . , , , . ( ) , (, ).
HII. (, k-) Nk X
, ne ,
( ) :

Aki ,
Nk n e /
1i<k

Aki [1/] i- (..


). kj k j < k Lkj = (Nk Akj )nX hkj [/(3 c)],
nX () ,
X
, nX = X nH .
, L nH ne n2e .


A
kj
1 (, i Aki
). , ,



MV =

87

n2e dV,

(4.1)

.
( )

ME =

n2e dl

(4.2)

[/c6 ]. ME> 30
ME 1 10 /c6 . II
106 .
,
II ,
, N2 5007 A
), [OIII] (N1 4959 A

[OII] 3727 A, SII, NII . ( OIII 4363 A


) N1 N2 ( ),
, .. .
1942 . ( 12 15 ) Fe, Ni, Ca ( . K, , ).
.
[FeXIV] 5302.86 A
, ,
( )
.

4.

88

4.1.2. 21

() 21 .
12 S1/2
, c (
, , 10 = 1420.40 ). () 1944 . .. 1949 ., 1951 . 21 .
A10 = 2.91015 c1 (..
1 11 . !).
.
n1 = nH /4, n2 = 3nH /4, nH .

h10
n1 A10 () ,
4
() , 4
. 

I j dl ..

: I NH = nH dl.
, I 
B (. 2), 21 Ts ,
100 .
HI Tb,0 Ts ,
j =

Tb = Ts (1 e ) + Tb,0 e  Tb,0 e ,
21 .

89

21 , .
21 ,

( 200 ) . (10-12 )
1 . HI . , . 21
(104 105 ). HI . , .

, () .
4.1.3.
,
, . 106 .
. 
 S
 = const. : Bd
S


( , ). , , .
-

4.

90

 ( j = E
,
). , -
. , ,
ne = ni ei
ne e2 ei
 1013 [1/]
=
me

T
104 K

3/2

/ ln .

(4.3)

( )
, . ,
,
, . . , , , ,
, . , .
(. ),
, .
, - -

91

( ,
..)
,
- . V , j.

 = 4 j B/R,
, rotB
c
R  B.
- , .
q = j 2 /. B 2 /8. , (
) R
td =

B 2 /8
2
E
2
2 R2
dE/dt
j /
c

(4.4)

( 2 R ).
(4.3), , T 3/2
1013 1016 [c1 ] ( , ).
, . , , .
, ,
.

92

4.



( - ). , .
.
, .

4.2.

( ) . , - ,
,
.
(n, T ) [/(3 )]. , ,
. (n, T ) [/3 ].
dV dE P
dE
dV
dQ
=
+P
= .
dt
dt
dt
d/dt = 0
= . .
4.2.1.
,
.

4.2.

93

().
E = h i, me v 2 /2 =
h i (i )
. .
.
, ( 110 /). ,
, , ,
..
m (), mv 2 /2 (3/2)kT .
( ), ( ).
,
(
)3.
.
. , .
( -). 3
( ),
, - ,
( ).

.

4.

94

.
h

E = h

h
me c2


(1 cos ) ,

(4.5)

T  6.65
1025 2 ( h  me c2 ). u ne T c


c = n e T c
0

h
me c2


u d .

(4.6)

: , (n, T ) = nG(T ). G(T ) [/] ( )


.
4.2.2.
, .
- (
). () . ,
,

4.2.

95

. ( ),
.
- () .
.



f f (H) =

f f ()d  1.43 1027 n2e T

[/(3 )]

(4.7)

( ). ,
, . f f
1.7f f (H).
T > 105 K, .
. (.. ) me v 2 /2 h = i + me v 2 /2 (i , ),
i me v 2 /2 ,
. . ,
,
- T < 105 K : r 4f f . T
105 K .
() , . :

96

4.

(.. ), ( , ), . T > 105 K. ,


, .
( , ),

(.. ),
.
.
. 2s1/2 1s1/2 21 S0 ( ).
, ( ) , - (> 1216 ).
.
. II.
T = 106 108 K (, ).
.

4.2.

97

, .
E = me c2 , 1,
.
, , . - -
. , 
. 
1  (1 me c2 (1 cos )) ( 1 , ) 4 , ,
- : 1 1 . , 1 2 ,

.
- - -
u


4
dE
2 2
= T c
u d
(4.8)

dt compt 3
0

( = v/c). , ne T 2 = v/c 2 =
3kT /me c2 , 1

c =
4

dE
dt

ne =
compt

4kT
me c2


cT ne

u d .

(4.9)


 < me c2 .

98

4.

,

4kT .5

.
- . .
, - kT /4.
.
,
. ,
, , ..
. ,
, , ,
,
(. 4.2).
T < 105 K.
. .
( ) -, .
5

: 

 kT /me
|/|
kT /me c2 .
- ( ), ,

( ),

v/c kT /me c2 .
kT /me c2 .

4.2.

99

4.2.
T , K
6

> 10


H- He-

O VII (21.6 A), O VIII (18.96 A)
Si, Fe (E 7 )

2 10 10

- Fe

(1 2) 104

( Ly )

(5 10) 103

30 10

-

3

< (1 2) 10


( 2 )

< 30

CO 2 O

-, .
: , , (n, T ) =
n2 (T ). (T ) [3 /] (
) . (T ) ,
, . 4.1 .
104 107 . , ( ,
) .
. 4.1, .

4.

100

[Fe/H]=0

lg [( 3Z1)]

Z21

[Fe/H]=Z1

Z22

Z23

6
7
lg [Te(K)]

. 4.1. (T )
[3 /] . ( ),
10 ( ) -
(75% H, 25% He) ( ). T 104 K ()
. ()
(). ,
, , , .
K
T > 107
(T ) T , , () .

, = nG(T ) = n2 (T ),
T (n), , ,
P (n, T ),
I (. ).
,
,
.

4.3. I

101

4.3. I

, , (n 101
102 3 ) (T 100 K) (n 0.1 1 3 , T 103 104 K).
, P (n) .
ln P

Peq

n1

n2

n3

ln n

. 4.2. . P (n)
.

.
P = nkT .
(. ) . (T ) T 104 K (. . 4.1) , P (n) ,
, - (. 4.2). ,
,
n T . 2 (
)

102

4.

, , , , ,
( 1). , , ,

( 3) 6 . ( 1)

( 3).

4.4. II
.
13.6 ,
(c
(Lyc ) = 912 A
15
3.29 10 ).
, . , 13.6 , 158000 K, , 3000 K, 10000 K . ,

, .. , . ,

, , , 7. 6
-- P (n) ,

7
, ( ) , -

4.4. II

103


kT , ..
. (, ), ` (. ).
( II) ,
.
. HII,
< 912 A
, , .
,
, HII
, . HII .
0.1/ne , .
Lyc -
.
HII ,
(
).
HII ( E = h , ,
.

4.

104

) (
OII, OIII, NII). , ,
. HII
600012000 K.
HII RHII
,
Lyc < 912 A
() NLyc , , ,
:

4 3 
R
i ne np = NLyc .
(4.10)
3 HII
i=2

i
i- , ne np , . () , Lyc < 912 A
,
, .. . ,
i = 2.
. Lyc ,
R
NLyc =

4R2


F

3.31015

d
,
h

F . T = 3 ( 35000 K) R  1011

NLyc  16

R
c

kT
hc

hc

c3 e kT 3 1042 [./c].

105



13 [c3 /c]/ T /104 ,
=
T 3 104 K t 
i=1 i  4 10
1  1.55 1013 [c3 /c]/ T /104 , ne np 1 3 RHII  3 1018 . C
HII .
< 504 A
, HeII.

4.5. ,

. HI
nHI  10 3 () 105 M 40 . H2 (
2109 M ). - .
4 8 . , () . ,
(n 100 1000 /c3 , T 10 K, l 0.3 1 ). ( ),

HII (, ),
M . .
100 . H2 CO.
H2 : n(H2 )/nCO 104 . H2 ( ),
- , -

106

4.

. H2 , .
() ,
(. 8).
.
( = 18 , Tb 1013 K), H2 O ( = 1.35 , Tb 1015 1016 K), SiO
(27 , Tb 1010 K) 3 OH (1.2 ). , (110 ..)
, 1016 1017 , (.. ). 1028 1031 [/],
1035 /. ,
1044 1051 . n = 107 1011 3 , 1027 1030 (, ).

(,) .
, , ( ): n2 /g2 > n1 /g1 , g1,2
. 8

;

. !

107

2 1, , ( , ). ,
, . , , < 1
, , .9
(R) (C) ,
.

.
He2 Xe2 .
R- ,
, ( , ). - , .
, () .
9

1 3 21 ( () ) 1
32 1 ( 3
2 1 ).
, .
3 2 2
, 2 .
.

108

4.

4.6.
()
( 108 3 1020 ),
(E < 1010 ) .
. 1912 .
,
( ,
),
. , , - Z 30. , 1 /(2 c),
Ucr 1 /3
,
, (B 2 /8) . , , ,
3 (dN/dE E 2.7 [/(2 c)]) (. . 4.3).
1011 1016 ().

.
( 1018 ) ( 1 /2 /100 ),

.
, , . .

. , ..

4.6.

109

lg(I[Z2Z1Z1Z1])

GZKZ
lg(E[])

. 4.3. 1011 1020


1015.5 (), 1017.8 ( )
1019 (). - (
) 1019.6 . Nagano
M., Watson A.A., Rev. Mod. Phys., 27, p.689 (2000).

E = mp c2 , B =
c/E 2 1015 .
, , ,
, (
1 ). , , (.. ).

. 2 0 2 1016 c. , ,

110

4.

, .
- 0 70 . , ,
, 1026 c2 . - 100
.
.
,
,
.

- .
T = 2.73
0.45 /3 ( ). () -
 , . 200 ,  6 104 , 3 1011
(.. c 1020 ). 5 1019 . p = 2.5 1028 2 ,
n 400 3 l = 1/(N p ) 1025 
3 ( l/c 107 ). m c2 , -

4.6.

111

m /mp 1/10,
, 10 ( 108 ) . , , 30-50 ( - ).
- , m /me 280 ,
6 , .

, ,
60- .
. , . () B (, ) p. E = pc,
Z

1
E
B
E
1
13
3 10 []
,
(4.11)
rg =
ZeB
Z 10
106
.. . , ,
,
( ).

, . > 1017 -

112

4.

(10 ).
( ),
.
.
.
. , g = eB/(me c),
c E = me c2 .
.
1/
.
g / (.
(4.11)) t (/g )(1/)(1 v/c). (1/)
- ,
, (1 v/c)
(v ) ( ).
v c 1 v/c = (1 (v/c)2 )/(1 + v/c)  1/2 2 ,
t ( 2 g )1 . - - ,
,
/c .
c 1/(t) g 2 =

3v
,
2rg

(4.12)

v rg . , rg
,

4.6.

113

- , , .. , R. 3 c/R.

1012 .

, ()
. F /m, .
3 , , , , .
,
(-) Um = B 2 /(8):

4
dE
= T c 2 Um ,
(4.13)

dt s 3
T . ( ) (4.13)
(4.8) .
,
, . ,
.
-

2
B
E
1
12
3 10 []
,
(4.14)
s
(dE/dt)s
106

114

4.

1011 105 , ,
. ,
.

dN/dE E ,
, :
(4.15)
I() (1)/2 .
,
= ( + 1)/( + 7/3).

B .
4.6.1.

, , - , ..
. ,
, . ( . ) , (, , ), V c, (E/E)2 4(V /c)2 (..
2- ).
.
-

4.6.

115

, ..
(E/E)1 V /c (E/E)2 ( 1- ).10 .
- .
- H.E.S.S. (2004).
, .
-
, .
. , 1012 .
P = 103 c , , L = cP/2 100 . , ,  = 1/c( B/t)

rotE
: E (L/c)B/(L/c) B.

Emax = eEdx
eBL 3 1019
1010 . ,
10

- , , v, ,
V v,


E/E = 2 (V /c)((V /c)v/c), = 1/ 1 (V /c)2 -
, , .
2- V /c ; 1- ,
E/E V /c

116

4.


. , 5 1019 ( , , ),
( )

.
5 1019 .

4.7.
.
( ), -
, .
ne

p2
(4.16)
n = 1 2 < 1,

()



4e2 ne
5.64 104 ne .
(4.17)
p =
me
v = c/n ( ),
vg = cn. ,
l

4.7.

117


 2 
l
 cl 1 + 12 p
, : t = vlg = cn

t() =

2e2 ne l
1 l p2
=
,
2 c 2
me c 2

(4.18)

.. :

(4.19)
DM = ne dl .
10 < DM < 500 /3 .



dl
dl

4.6[](21 22 ) DM , (4.20)
t1,2 =
vg (1 ) vg (2 )
.
. 0.03 1 3 .
. ,
( ). . , .



p2
,
(4.21)
n = 1
( H cos )
p (4.17), H = eH/me c
H,
+ ( ,
), (

4.

118

),
H .
v = c/n ,
l = l/v = ln /c,
= /2.
n (4.21) H / p /, :
=

1 p2 H l cos
= 2 RM,
2
c 2

(4.22)


L
e2
ne B dl
RM =
2(me c)2
 n O
B
L

e
2
.
0.81[/ ]
c3
106

(4.23)

, . , .
ne (, ) . RM 150 /2 .
B , , , (
).
.
10% 1950 1960
. .
.
.

4.8.

119

, ,
( ): ( )
.

4.8.
1. , (4.15), , E 2 g ,
g = eB/(2me c) B, : N (E)dE E p .
. J , + d:
J d = (dE/dt)N (E)dE,
dE/dt 2 B 2 , E = me c2 . : (/g )1/2
(/B)1/2 , dE (B)1/2 d. , :
 p/2
(B)1/2 d
J d (B) B
J B (p+1)/2 (p1)/2 ,
.
2. () c E0 p E = E0 . ,
( ) .
. k Nk = pk N0
E = k E0 . k, ln(N/N0 )/ ln(E/E0 ) =
ln p/ ln ,
N/N0 = (E/E0 )ln p/ ln
E,
, E, .
ln p
dN
E ln 1 .
dE

120

4.

, ()
. , ( ) , ln p/ ln = 1 dN/dE E 2 ,
.

( -).
() (..
).
( , ..).

5.

5.1.
, ;
.
, ( ), ,
( , ), - ( ). , . ,
, .. .
1011 .
.
, , ,
: M , ( ) .
0.08 50 100M ,
, .

122

5.

, , . ` LEdd
1038 (M/M ) [/], .
( , ) , (, ). (). I ( ).
( ,
), , . II . , (
2% ).
. , II, I
.
II . ,
, ( III), . , ,
.
.
( -

5.1.
O5 B0

A0

Z10

123

F0

G0

Cyg 12

K0

Cas

IaZ0

R CBr

Leo

Z5

Ori C

Aur ()

Sk Z69202

UMa ()

Vi
r
W

Car ()

Vel
RV Tau
Lyr ()

Pic

Boo
()
Cas ()
T Tau
Boo ()
A
Vir A, B
()

Com

Cen ()

Cas

Eri

70 Oph

Ind
61 Cyg


HZ 21

VII

LPV

IV

n3 Ori

III

UMi ()
And ()

Sct

RR Lyr

II

UMa ()

Cas B

MV

Peg ()

22 And

UMa
()

VI

BD Z204123

Wolf 630 A, B
BD +195116 A

GD 358
B

Ia

Ib

Cep

Cep ()

Per ()

Oph ()

10

Aqr
(Z
)

Pup ()

M8

RW Cep
BS 8752

HD 93129 A

M0

40 Eri B
EG 159
ZZ Cet
B

Kruger 60

BD +195116 B

G 140Z2

L1159Z16

Wolf 28
G 134Z22

15

LP658Z2
LP701Z29 UV Cet
VB 8

WX UMa
Wolf 359
VB 10

O5 B0

A0

F0

G0

K0

M0

M8

. 5.1. 25
. . .

). , -

124

5.

O, B, A, F, G, K, M, L ( ) 30000 K
2000 K. .
(
), ()
(HertzsprungRussell) (. . 5.1).
(V), (II, III) (Ia, Ib),
(VI) (VII). , .. ,
. .
10% .
, ,
. , ,
1013 . .
-
( . ). 5 . .
, .
, , ,
Tef f R. (L =
4 , L ),
4R2 B Tef
f

( ). 1020

5.2.

125

,
.
.
.
, . , .
,
.. .

. M < 8 10M
.
. ( ). (
,
1987 ).
(
3 M ).

5.2.
5.2.1.
() . . , (t) =

126

5.

A exp{i(t + r)}, (1902) , 0




,
J cs / /G0 .


cs = dP/d = RT /Go , T . J .

: /0 et ,  G0 .
,

.
(, ).
-.
.
. = Cp /Cv .
P = K . MJ 3J T 3/2 1/2 . T 1 , , MJ (3/2)2 . dMJ /d > 0, .. > 4/3. ,
= 5/3
, ( = 1)
.
1, , .
,
, (. ). , ,

5.2.

127

, ( ) .
, ,
, , , , . . .
( ) - , 106 .
MH2
109 M , 109 /106 = 103 M
. M .
, , (- ). , ,
-; ,
.
5.2.2.
,
, . rot
rot

J2
MV 2

,
GM 2 /R
GM 3 R

V , J = I M RV
, rot < 1.

5.

128

J R rot ,

V 2 /R = GM/R2 . , .

, .
,
, , rot
( , , - ).
, , . ,
. rot , . , .
5.2.3.

. B :
B

(2 /8)(4/3R3 )
(/)2 ,
3/5GM 2 /R

BR2 .
< 1. = 1 : M . , . , , .
-

5.3.

129

. , , . .
, .
(
), ,
.
.
,

td 5 1013 [](ni /nH ),
ni nH . , 107 ,
, .
(, ),
- . - , .

5.3.
, , .

130

5.

M .
Q M/RT ,
U GM 2 /R. , , E = Q + U < 0, ..


0.1 M
GM

.
(5.1)
R<
RT
T
M
, 3 ( !)
, T 100 K .
.

1/ G,
( = 1),
. . (5.1),
:
 3/2
 3/2 M
GM 6 107
.
(5.2)
tf 
RT
T
M
( ), , ,
. , ( - - ), ( 5/3), ,
.
,
, , .

5.3.

131

. H2 7 1012 ( 4 ), 13.6 (22 1012 ), 1 I 1.5 1013 . 2 -


. ,
.
Eg  (3/5)GM 2 /R I M


M
.
R GM/I  80R
M
,
( 1 ),
. , 5/3
( 1, ,
), . , 104 K.

. ,
1 Ug
GM 2
E
=

L=
tf
2 tf
Rtf
( 1/2
, ). (5.1), (5.2)

3/2
I RT 3/2
3 T
2 10
L
L
G

(L = 4 1033 [/] ).


,

5.

132

104 K. L
L 103 L , , , .
- .
. ,
,
(.. , )
.
, , ,
4 , T
L = 4R2 B Tef
ef f . f

, ..
. , ( , - ). 34
K. .. , ,
.

L
=
L

Tef f
T

R
R

 400

M
M

2
,

5.4.

133


GM 2
M
GM 2
7

8 10
.
t
4
RL
M
4R3 B Tef
f

,
,
.
,
. , , . , . .

5.4.
( ,

tf f 1/ G)
( , , ).
5.4.1.
dV P . , 
 dS
 F = P dS,
. , (P = const) F = 0.

, dV = rdS

 = P dV.
 = r P dS
dFp = P dS
r

(5.3)

, 
dm = dV , dFg = dm, (r) = Gm(x)/x2 dx
r

5.

134

. , ,
 = dm P dV.
dF

(5.4)

,
1
P + = 0.

r

(5.5)

- = GM (r)/r, M (r) =
4x2 (x)dx

GM (r)
1 dP
+
= 0.
dr
r2

(5.6)


P/ GM/R,

(5.7)

M R . .
5.4.2.

(5.5) , () () . dm = 4r 2 (r)dr , (5.6)
4r 2

GM (r)
dP
=
.
dm
r2

(5.8)

5.4.

135

r dm .


GM (r)dm
= 3 P dV
(5.9)
U =
r
( P |M (R) = 0 ).

() P = K , 1
= 1/( 1)P/,


U = 3( 1)Q ,

(5.10)

Q = dV .
. .
, = 5/3. Q
3/2N kT 3/2M/RT , U GM 2 /R 0.6 (
75 % 25 % ) T =
GM/(RR) 3 107 K.
15 . .
.
1) = 5/3. ,
-. (5.10) 2Q = U , .. 1/r.
2) = 4/3.
(, ), P =
/3, -.
Q = U , E = Q + U = 0, ..
:
U GM 2 /R = GM 5/3 1/3 ,

5.

136
Q M P/ M K1/3 .
,

E = U + Q = (GM 5/3 + KM )1/3


1/3 (E = 0)
M = M0 = (K/G)3/2 . M > M0 , E > 0, .. . M < M0 , E < 0,

( E
< 0).

, td tf f 1/ G 50[](/ )1/2 . , , .
, , .
(, ),
( ).
5.4.3. .
.
, ( = 5/3): 2Q = U , E = Q + U = Q. E = Q, .. (E > 0) , Q < 0,
(E < 0) , Q > 0. , , (.. ) :
E = U + Q = Q = Cv M T ( Cv > 0 ), dE/dT = Cv M < 0. -
.

5.5. .

137

: , : (
)
v 1/ r ( ).
(.. , )
, ,

(.. L). : Q = U/2
GM 2 /R,


GM 2
M 2
Q
=
30[ . ]
(5.11)
tKH =
L
RL
M
( -
:
R M , L M 3 ). XIX .
. , (
)
30 . ! . , 30 . . .

5.5. .

. En = n Mc c2 ,
Mc 0.1M , , n ()
. , -

5.

138

, 4- , 4p 42 .
:
E = (4mp mHe )c2 = 27.3,

(5.12)

.. 7 . , , (0.6 ) , . 1 , ..
n 0.007. ,

tn =

n Mc c2
1010 [](M/M )2
L

(5.13)

(
L M 3 , ).
:
1. tn
( M 2 ) , 10 100 !
2. . ( ..) 10% tn . ,
,
(
Z 2 , Z ),
, ,
.

5.6.

139

5.6.
2E + U = 0,
Tc

GM
107 K 1 .1
RR

(5.14)

R ,
.
0.6. ,
E 1 . , , UC = e2 /r.

1 1013 , (
- p = /mp c). ,
UC  e2 /p = mp c2
1 ( = e2 /c 1/137 ).
(.. ), () 2
f (v)dv v 2 ev /kT . E
mp v 2 > UC exp((1/1)2 ) e1000 10430 ,
N 1057 .
.. ,
- . (. , De
Brogile) p = k, k = 2/ . p 
Z1 e

ikx
i(p/)x
i/
pdx
e
e
. e
p2 /2m = E = E U = E0 U , U = Z1 Z2 e2 /r

1

, 1 11000

5.

140


Z2 . p = 2m(E0 U ).
E0 U , .. r <r1 = Z1 Z2 e2 /E0 . r < r1 p = i 2m(U E0 )
r1 
2m(U E0 )dx]. , exp[1/
r

. ,
2

w = || exp[2/

r1 

2m(U E0 )dx] e

A
E0

(5.15)

A Z1 Z2 e4 mp /2 Z1 Z2 2 mp c2

, . -

E0 kT  UC mp c2 . E > E0 e



3
v0 [ /c] e A/E0 E0 /T dE0 .

E0
T

(5.16)

n 1/(nv0 ).
, . , .. - , .: , 1959. :
 

G 1/3
,
(5.17)
v0 exp
kT
G Z1 Z2 A ,
Z1 , Z2 .

5.6.

141

exp[1/T 1/3 ]
,

.
ni nk i, k
:
dni /dt = dnk /dt = ni nk v ik .
,
.
, .
5.6.1. pp- (. , 1939)
M  1.3M .
1010
1. p + p 2 D + e+ + e (E,pp < 0.42M eV )
2
3
1.5
2. D + p He +
65%:
106
3. 3 He + 3 He 4 He + 2p
(35%)
4. 3 He + 4 He4 7 Be + ,

4a. 7 Be + e 7 Li + e , ( E,Be = 0.81), 7 Li + p 24 He
( )
4b. 7 Be + p 8 B + , 8 B 8 Be + e+ + e , ( E,B 8
14), 8 Be 24 He
, (13 14) H e ( ); , ,
.

5.

142

:
). 1- , ..
,
.
). (2- ) 3, (1) (2), .. 1018 .
""
, ..
. .
). :
n [ /( )] T 4...8

(5.18)

( ; .. ). : L /M = 2 [/()]

...
).
0.6 . N ,
,
, ..
26.7 , N = 2L /26.7
 1.8 1038 /. - F =
N /4(1AE)2 1011 /2 /c (c. . 5.2). ,
14 .
(. 5.2).
( 4) -

5.6.

, SNO

143

()

. 5.2. (
[/2 /c/]) (J.Bahcall, M.Pinsonneaut
2000) pp- , : Gallium Ga-Ge (SAGE: , , , ; GALLEX: -, ), Chlorine Cl-Ar
(, ), Super-K, SNO
H2 O (-, ) D2 O (
, ). . . J.Bahcall
http://www.sns.ias.edu

- ( ),
.
, pp-, - (GALLEX
() SAGE ().
( 1990-1995 . -

5.

144

70 15(1) SNU (standard neutrino


units), 122
SNU). 2002 . 5.1:
5.1.
.

()

Ga

0.584 0.039

pp(55%), Be(25%),

0.2

B(10%)
Cl

0.335 0.029

B(75%), Be(15%)

0.8

SK

0.459 0.017

B(100%)

5.0

SN O(CC)

0.347 0.027

B(100%)

7.0

( me < 3 ), () () ,
. . (1968), . ,
(
(1986) (1978)).
-
, ,
,
, ,
.
2001 .
(SNO) . SNO , 1000 D2 O N aCl, .
9456 (), , -

5.6.

145

:
1) (CC),

e + D p + p + e .
2) (NC),

x + D x + p + n ,
x (e), ()
( )-
N aCl, , .
3) ( CC
NC )
x + e x + e ,

x = e, ,

(
SK).
( ) NC ( ), ,
-. SK SNO ,
8 B 8 Be + e+ + e (. . 5.2
). , , , - NC-
. e , NC . , NC-
SK , - SNO. 5.3 ( ). ,

5.

146

SAGE

GALLEX
+
GNO

SuperK
Kamiokande

SNO

SNO

. 5.3.
( ). 5.3 , SNO ( ).

..
(
), . 2002
. (, - ) . (,
-) .
5.6.2. CNO-
. , ..
CNO- - 4p 4 He:
12 C

13 C

+p

13 N

+ ,

13 N

13 C

+ e+ + ,

+p

14 N

+ ,

5.6.

14 N

15 N

+p

15 O

+ ,

15 O

15 N

+ e+ + ,

+p

12 C

+ 4 He.

147

A). :
[ //] T 16...18 .
). :
pp.
4p He4 + 2e + 2e + 26.7 ,
4p He4 + 2e + 2e + 25 ,

CNO.

CNO- ,
(.. ).
5.6.3.

.
150 /3 , 1 .
, 1 ( ). ,
( 1044 2 ) ( R /c 2 c) ,
2, .
1
(. ) , ,
2

l = 1/(nT ) 1/40

5.

148

4 ,T
L = 4R2 B Tef
ef f () 5800 K
f
. .

( l
)
.
[ ]= [. ][ ]:

F = D r .

(5.19)

D = cl/3,
l
[2 /]
l = 1 .
(5.20)

,
(-)
lf f

3
h

1 e kT

(5.21)

(.. )
7 1022 [c2 /]
.
(5.22)
f f 
T 7/2

=
m T n , m, n .
, , ..
, . ().

5.6.

149


(..
).
, ,
T =

T
0.4[c2 /].
mp

(5.23)

(.
2):
(5.24)
r = ar T 4 ,
- L(r)
F =

L(r)
.
4r 2

(5.25)

(5.20), (5.24) (5.25) (5.19),


:
3 (r) L(r)
dT (r)
=
.
dr
4ar c T 3 4r 2

(5.26)

. (
2 . ) (). ( ,
T = 6.65 1025 , T = T /mp = 0.4 2 /.
2/3 ( 4 1010
).
, (. ). -

5.

150

td R2 /D, D = cl/3 ,
l = 1/(n) = 1/ . :
td

(4 1010 [])2
0.4[c2 /] 10[/3 ] 104 .
3 1010 [/]

(. (5.22)), .
(. -
)
( 40 2 /), . 1/3 .
, .
,
( + ) . 100 , . , L Er = Ltd , tKH Q =
LtKH ( tKH ).
n /nb . , n (0.29/Tc )3 1023 (. 2),
nb c /mp 1025 . , , (. . 5.4),
10 3 .
5.6.4.
,
( ), -

5.6.

151

c. L, M
R , , X, Y, Z
,
(X + Y + Z = 1), ,
(d = dr).
1). :
GM (r)
dP
=
,
dr
r2

(5.27)

P = Pgas + Prad .
2). :
Pgas =

RT
,
(X, Y, Z)

Prad =

ar T 4
,
3

(5.28)

. , = 1/(2X + (3/4)Y + (1/2)Z);


X 0.75, Y 0.23, Z 0.02  0.6 (
, ,
- ).
3). :
dM (r)
= 4r 2 (r).
dr

(5.29)

4). :
R

R

4r (r)dr = M ,
0

4r 2 (r)(r)dr = L ,

(5.30)

(r) T , r .

5.

152

,
,
5) (
(5.26))
6) , :
dL(r)
= 4r 2 (r) ,
dr

= (T, , X, Y ) .

(5.31)

(r), M (r), L(r) T (r) .5.4.


5.2.
1.0

0.7

102

106

101

ZT+
+M/MZ

T, oK

M/M , L/L

107

+L/LZ

0.8

0.6

103

0.5
0.4

105

104

10Z1

103
0.9 1.0

10Z2

, /3

0.9

108

Z+

0.3
0.2
0.1
0

0.1

0.2

0.3

0.4

0.5

0.6

0.7

0.8

r/R

. 5.4. c X=0.708, Y=0.272, Z=0.0020, c = 158 c3


Tc = 1.57 107 K. Guenther et al.
ApJ v.387, p.372 (1992).

. -
-

...

153

5.2.

.
R 7 1010

0.2

: He(0.63), H(0.35), (0.02),

0.5

He(0.23), H(0.75),
(0.02),

0.3

0.002

1.000

0.02

,
,
4000 K. -

5.7. ML MR

, . , () L
M 3 , L M 4.5 M < M .
.. (Eddington) 1926 .
(5.19)
(5.26), , . : d/dr 1/R,

5.

154

T Tc , Tc GM/RR ( ). ( ),

4 G4 3
M .
(5.32)

(
, , T 0.4 2 /),
L M 3 , .
(5.22),
(
), , (L M 4...5 ).
(5.32) : L G4 , . G , . (
) 30 K, ..
1/4
T /T  0.1. T L , G/G  0.1 109 ,
(dG/dt)/G < 1010 1 .
. (5.32). ,
,
L

L M T Ze M ,
Ze d(log )/d(log T ) ( ), Ze 4...8 - .

5.8.

155

(5.32) M/R3 Tc M/R,


R M R ,
0 < R < 1. , =const R =
(Ze 1)/(Ze + 3). , .
(, B, A, F)
(),
( ) .

5.8.
. , , , . ,
, .
,
. , , , <1.
, , .
(.. ) h = kT /mg = kT R2 /mGM  R,
, h . , (
).
, 1 . -

156

5.

, .
dT /dR > 0
, . () . , .
( ).
, , ( 106 ).
( ),
, .
,
.

(: dE/dT n2 (T ), (T ) ( ) ,
). , -,
,
.

( , Tef f
).
, , ( ,
).

5.8.

157

5.8.1.

, .
()
FGKML (. .5.5).

O5

B0

A0

F0

G0

K0

M0
Ca+

H
He+

50,000 25,000

Fe+
He

10,000 8000
6000
(K)

TiO

5000

4000

3000

. 5.5.
( ).
(),
.

BA ( ) KM
L ( ).
,
, , , . , , ,
.
( ,

158

5.

).
.
()
, . , ,
- ,
, .
,
( ). ( )
,
. . , 5III 5. , V. G2V.
5.8.2.
, .
() .
.
( ) . , , .
( ).
, -
- .
(, ). - , II (
) He I.

5.8.

159

. HI ( 2 3
!).
F, G. , . (.. ).
. ,
. .
. ,
. , = 1, .
() ,
, .
(, , .), ().
5.8.3.
2
,

. ,
( - ), .
( ) ,
. , . , (.. ),
, -

160

5.

, , ,
. , , . , , .
,
( ). W
( W ) ( ),
, ,
(. .5.6). , ,
. ,
,
, .
() , , ( ).
, , , . ,
,



1 2kT
+ Vt2 ,
(5.33)
D =
c 3
m
Vt .

( : , , , -

5.8.

161

1.2

1.0

F/Fc

0.8

0.6

0.4

0.2

0.0
Z15

Z10

Z5

10

15

(A)
. 5.6. . .

).

, ,
.
W (N ) W
N , , .
(. .5.7). W N . N , W ( 1,
, , . 2).
N () . : -

5.

162

, . ,
(), .

Z4

lg(W/)

~
W
W~

lnN

W~
N

Z5

11

12

13

14

15

16

. 5.7. .

5.8.4.
, . ( ) . ,
. , ( , ..), - (.. P Cyg).

5.8.

163

5.8.5.

( ) -
. Fe, ( 8 ) ,
.
1 ()
( ). : 2 H, 4 He, 7 Li -
.
4 He . Li, Be,
B . . , N, O (
). 20 Ne (56 Fe,
59 Ni) M > 20M . 
- 12 , 16 O,
20 Ne, 24 Mg, 28 Si, , , 4.

.
.

164

5.

1. , , . .. ,
.: . , 1986.
2. .. . . ., .
, 1992.
3. . (.). .
. . .: , 1981.
4. . . . . . .: ,
1984.
5. .. . . 3 . .: , 1977.
6. .. , .. , .. . . .: , 1982.
7. .. . . .:
, 1980.

1. .. , .. . .
.: , 1975.
2. .. -. . .:
, 1959.
3. . , . . . //
. , 2004, N4
4. .. . . .: , 1985.

A.

,
( G (mp /mP l )2 1038 , mp mP l ),
. , .

A.1.

, N (,
, N 106 ). N (, ,
, N 1057 ) (r). r m
Gm
,
(A.1)
=
r
G 6.67 108 3 / 2 .
N
Ug =

N

Gmi mk
i>k

rik

1   Gmi mk
2
rik
i

(A.2)

k
=i

( mi , mk , 1/2 -

A.

166

). , . , . k-
k =

N

Gmi
i
=k

rik

1
1
k mk =
Ug =
2
2
N


dm,

k=1

. - (x)
r
m(r) = 4

(x)x2 dx.

r r
:
M

Gm(r)

(r) =
r

Gdm
r  (m)

m(r)

( R
M = 4 (x)x2 dx R).
0

1
Ug = G
2
f (m) =

M

M
0

dm
r(m)

M

dm
.
r  (m)

dm/r(m) :

M

M
f (m)dm =

mf |M
0

M
mdf =

M
mdf =

mdm/r  (m).

A.2.

167

.

M
Ug = G

mdm
,
r(m)

(A.3)

m r
dm(r) = 4(r)r 2 dr.
(A.3) : dm r
m(r)
E = |(r)|dm = Gm(r)dm/r.
(A.3)
Ug =

16 2 2 5
3 GM 2
G R =
.
15
5 R

(A.4)

, ,
( ) ()
.

A.2.
, . ,
, , M ,
R .
M
R , ,
(, ).

168

A.

R0 0
(t=0).
GM
d2 R
= 2 .
2
dt
R
:


GM
1 dR 2 GM
= const =

.
2 dt
R
R0
tf f , R = R0 0 ( ,
R  R0 )



dR
dt = R0 ,
dt
t = 0 t = tf f . :

3
,
tf f =
32G0

(A.5)

0 = M/(4/3R03 ). () (,
).

A.3.
- , ,
.
(. ).

(. ). ( ,

A.3.

169

) . , .
, ( ) 1/r,
2 Ek = Ug .

(A.6)

,
,
(,
,
..).
. ( ) ( )
1
E = Ek + Ug = Ug = Ek < 0,
2

(A.7)

() ; () ().
. , (A.7):
. (, ), ( )
. - . -
.

170

A.

Teo - .

m  M - M R ( R ).
(A.6) R
GM
.
(A.8)
v2 
R
, R M . ,
 , t = R/v R3 /GM ,
1
tf f 1/ G.
. (A.8)
:
m v 2 /2 = 3/2kT

GM mp
(A.9)
kTvir
R
( mp ,
). 1014 M 10
Tvir 106 K
() . , . , -

A.3.

171

( ) , ,

. ( ) .

B.


, .

le =

e2
= 2.8 1013 , c
me c2


e =


= 3.8 1011 , c
me c


a0 =

2
= e /  5.3 109 c
me e2

e
1/137 ). ( = c

108 .

c.

Rhc =
R =

2 me c
2h

me e4
2 2 me e4
()
=
() = 13.61 ,
h2
820 h2

= 1097373.57 1 .

173

()

n=1
(13,6 )

n=2
(3,4 )

(
)

n=3
(1,1 )

n=4
(0,6 )


( )

. B.1. .
( ).


LyC 912 A
- . ( )
, LyC . , 24 .
()
, E 1 Ry. opt = c/E 2ao / 1000a0 , ..
. (1888)
,
n m (n > m) :
Enm = hnm = Ry(m2 n2 ) .
B.1.

C.



C.1. ,

C.1.1. - (
)
, -
() ni ne :

2kT 25 e6 2
dE
ff
=
Z ne ni gB ,
(C.1)
dtdV
3m 3hme c3
gB 1 c , .

f f  1.4 1027 [/3 /c] T ne ni Z 2 .


C.1.2. -
- n
a0 ,


 3
64ng
n

.
a20
bf =
2

3 3Z
n
n n /h =

2 me c2 Z 2
.
2hn2

...

175

n , g -, 1 20%. bf
: = bf Nn .
C.1.3.
() ().
108 . 1 < 2 , h =
E2 -E1 .
()
. ,
. : (18 ), 2
(1.35 ), SiO (2 7 ).
() ().
.. 1- . ; (HI 21 ).
, 1- : HI (21 ), OI (63 ),
SiII (31 ), FeII (26 ).
( 2- ). ,
.
C.1.4.
, ( 1- ). E = 0.75 .
. , .
C.1.5.
, .
. (-

176

C.

) ,
( ). .
( HII).
, ,
.
. , () (.. ) .
, ..

() . .

C.2.
()
, , T :
1.
f (v)dv = 4

 m 3/2
mv 2
v 2 e 2kT dv.
2kT

2. ,
i j (c, Ei Ej gi gj )
gi
ni
= e(Ei Ej )/kT .
nj
gj

C.2.

177

3. ,

`
2gi (2me kT )3/2 E/kT
ne nz+1 (i)
=
e
,
nz (j)
gj
(2)3
ne , nz , nz+1 Xz , gi,j i, j , E =
z (j) + Ei , z (j) j Xz .
4. : ,
(. , 2).

D.



.
, ( ,

,
..) ( )
( ).
( ,
),
( -).
(.. , ),
.
1 .

(.. )!

D.1.

179

D.1.
. ,
(
). (,
)
(D.1)
j = J ,
, [1 ] (
!). , , , , ,

, , . J :

1
scat
I d
(D.2)
S = J =
4
:
dI
= (I J ) .
ds

(D.3)

, -
, .. .
, .

D.2.

.

180

D.

,
: e . ,
.
.
.
ri i- . N

R = r1 + r2 + . . . rN .

(D.4)

, R = 0.
:
l2 R2 = r21 + r22 + . . . + r2N + 2 r1 r2 + . . . .

(D.5)

i- l, (
; -,
).

l = N l .
(D.6)
l2 = N l2 ,
.
L, .
, . l L,
N L2 /l2 . l ,
N 2,

1.

(D.7)

D.3.

181

1 e

N ,
 1,
(D.8)

N 2 +

N max(, 2 ) .

(D.9)

D.3.
, , ? , , ,
. ( , -
) ( , )

dI
= (I B ) (I J ) .
ds

(D.10)


S =

B + J
,
+

(D.11)

(-)
dI
= ( + )(I S ) .
ds

(D.12)

(
) + d = + . , J B ,
S B .

182

D.


1
.
(D.13)
l =
+
,
=

,
+


1 =

.
+

(D.14)

(D.15)

. - N , (). l . ,
, , N = 1/ . (D.6)
l2 =

l2
,

(D.13)
l 

l
l = ,

1
.
( + )

(D.16)

(D.17)

l
() . ,
( ,
).
L = L/l , a = L
s = L:

(D.18)
a (a + s ) .

D.3.

183

,  1.
( )
L = 4 B V ,

(  1) ,

(D.19)

V .
1 . l ( I B , S B ).
( !) l
A:

L 4 B Al 4 B A ,

(  1) .

(D.20)

1 , L
B A, 4
.
. , ..

= 3a (a + s ). ..
(.: , 1985).

E.

E.1.

,
. , ,
= e2 /c 1/137. , G =
Gm2p /c 1038 . , .
(, , )
.

, ,
, , G ( ,
),  ( , ) c . ( ,
) (, G ).

: lP l = G/c3  1033 (, ,

E.2.

185

).

: mP l = c/G  105 1019 (,
)

G/c5  1044 (, : tP l =
, ).

. ,
e = c, Epl = mpl c2 105 1021 ,
1019 , = Epl /tpl = c5 /G  1059 [/],
3 .. = mpl /lpl
(, ). 1 , .

E.2.
, .
:
1) ()
N = (mP l /mp )3 1057 ;
2) - (.. c/H0 ) MU /mp /mp (c/H0 )3 . H02 /G

MU /mp =
1

mP l
mp

mP l c2
H0

1080 .

, ;
1017

186

E.

,
, , m2P l = (c)/G, , .
. , () :
MU /mP l 1 , .. H 1/tP l , ( ) , ,
H0 .
, . M MU 1023 M ,
` , .
3) n /nb 109 .
,

( ).
.

- . , , .

F.



(, ),

), ( 1000 10000A
.
.
) . L = 4 1033 [/], 1..= 1.5 1013 ,

L /(4R2 ) 106 [/(2 c)].
) (R 8 ) (1
=206265 a.e. 3 1018 ). - 10
F (1)/F (1a.e.) = (1a.e./1)2 (2 105 104 )2 ,
19 !
(. ).
() ,
. (, ) (..
:
, ).
. -

188

F.

2 . .., 5 .
. 1859 .,
m2 m1 :


F2
,
(F.1)
m2 m1 = 2.5 lg
F1
F1,2 . (F.1) , 5- 100 , 0- .
(F.1) (
, .. , ).
, 5 100 .
( ). , m . ? , m = 2.5 lg(F2 /F1 ) =
2.5 lg(F exp{ }/F ) = 2.5 lg exp{ } = 2.5 lg e 1.086 , ..
10% , .
- - , (
).
F () :

0
mi mj = 2.5 lg

0

Ki ()F ()d
Kj ()F ()d

+C,

(F.2)

189
C , - (
F (), A0), Ki,j . ,
U ( ultraviolet, U = 3650A
, 1000A
), V ( visual,
), B ( blue, B = 4400A
700A

V = 5550A, 900A).
: (.. 0- )
= 5500A
),
0m 103 ./(2 c A

(F.3)

,
V- V 1000A

FV (0m ) 106 ./(2 c) .

(F.4)


29- .
M . , , (, ..)
10 . r
m. F r 2 , :

m M = 2.5 lg

F (r)
F (10)


= 5 lg

 r 
5 + A()

(F.5)

( A() ).
. m = 26m .8, (F.5) : M
+4.m 8

190

F.


. ,
10 ,

M M = 2.5 lg(L/L ) ,

(F.6)

L/L = 100.4(M M ) .

(F.7)

-
, , ,
, .. (F.5)
. 10 ( ) +18 ( ). M = 28 10280.4 1.6 1011
.

23.06.2005.
6090 1/16. . .
.
12 .. 750 .
.........

. .. .
119992, , -2, , . 1, . 2.
. .. .

Вам также может понравиться