BENJAMIN CARTER HETT

Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ

μετάφραση
Φωτεινή Πίπη

ΕΚΔΌΣΕΙΣ ΔΙΌΠΤΡΑ

605893_O_THANATOS_THS_DHMOKRATIAS_soma.indd 5 4/10/2019 5:17:25 μμ

605893_O_THANATOS_THS_DHMOKRATIAS_soma.indd 6 4/10/2019 5:17:25 μμ
 Σε όλους όσοι μάχονται για την ελευθερία,
τα ανθρώπινα δικαιώματα, τη δημοκρατία,
την ειρήνη και την ανεκτικότητα.

«Καὶ ἀποκριθεὶς ὁ βασιλεὺς ἐρεῖ αὐτοῖς· ἀμὴν λέγω ὑμῖν,

ἐφ᾿ ὅσον ἐποιήσατε ἑνὶ τούτων τῶν ἀδελφῶν μου τῶν
ἐλαχίστων, ἐμοὶ ἐποιήσατε».

Κατά Ματθαίον, κε: 40

605893_O_THANATOS_THS_DHMOKRATIAS_soma.indd 7 4/10/2019 5:17:25 μμ

605893_O_THANATOS_THS_DHMOKRATIAS_soma.indd 8 4/10/2019 5:17:25 μμ
 ΠΕΡΙΕΧΌΜΕΝΑ

Πρόσωπα του έργου ������������������������������������������������������������������������������������������������������ 11

Σημαντικά πολιτικά κόμματα στη Δημοκρατία της Βαϊμάρης ������������������������ 19

Οι πέντε τελευταίες κυβερνήσεις της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης ���������������� 23

Εισαγωγή ���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 25

1. Αύγουστος και Νοέμβριος ������������������������������������������������������������������������������������ 45

2. «Μην τον πιστεύετε, λέει την αλήθεια» �������������������������������������������������������������� 71

3. O Ματωμένος Μάης και το Φίδι ������������������������������������������������������������������������������ 107

4. Ο καγκελάριος της πείνας ������������������������������������������������������������������������������������ 150

5. Κατάσταση εκτάκτου ανάγκης ������������������������������������������������������������������������������ 199

6. Ο μποέμ φαντάρος και ο ευγενής αναβάτης �������������������������������������������������� 240
7. Ευθυγράμμιση ������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 268
8. «Πρέπει να τον ξεφορτωθούμε» ���������������������������������������������������������������������������� 300

Σημειώσεις �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 337

Ευχαριστίες ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 373

605893_O_THANATOS_THS_DHMOKRATIAS_soma.indd 9 4/10/2019 5:17:25 μμ

605893_O_THANATOS_THS_DHMOKRATIAS_soma.indd 10 4/10/2019 5:17:25 μμ
 ΠΡΟΣΩΠΑ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ

Έντγκαρ Γιούλιους Γιουνγκ (Edgar Julius Jung, 1894-1934): Δεξιός,

μέλος της «συντηρητικής νεολαίας», διανοούμενος και πολιτικός ακτι-
βιστής. Γνωστός για την κριτική που άσκησε στη δημοκρατία στο
βιβλίο του με τίτλο Die Herrschaft der Minderwertigen (Η Κυριαρχία των
Υποδεέστερων, 1927). Λογογράφος του Φραντς φον Πάπεν το 1933 και
το 1934, βρισκόταν στην καρδιά των αντιστασιακών δραστηριοτήτων
που ελέγχονταν από το γραφείο του Πάπεν.

Γιόζεφ Γκέμπελς (Joseph Goebbels, 1896-1945): Αρχηγός του Ναζι-

στικού Κόμματος στο Βερολίνο από το 1926 έως το 1945. Διευθυντής
προπαγάνδας του Ναζιστικού Κόμματος από το 1930 και υπουργός
Λαϊκής Διαφώτισης και Προπαγάνδας από το 1933. Εξαιρετικά ταλα-
ντούχος προπαγανδιστής και ένα από τα ευφυέστερα στελέχη του
στενού κύκλου του Χίτλερ, λέγεται πως ήταν ο μόνος που ο Φύρερ
θεωρούσε ενδιαφέροντα συνομιλητή.

Χέρμαν Γκέρινγκ (Hermann Göring, 1893-1946): Ένας από τους πρώ-

τους οπαδούς του Χίτλερ και μέλος του στενού κύκλου των ναζί.
Πρόεδρος του Ράιχσταγκ το 1932 και κατόπιν «υπουργός άνευ χαρτο-
φυλακίου» του Ράιχ και υπουργός Εσωτερικών της Πρωσίας το 1933.

Βίλχελμ Γκρένερ (Wilhelm Groener, 1867-1939): Επιτελικός αξιω-

ματικός κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου πολέμου και

605893_O_THANATOS_THS_DHMOKRATIAS_soma.indd 11 4/10/2019 5:17:25 μμ

 12 BENJAMIN CARTER HETT

αντικαταστάτης του Έριχ Λούντεντορφ ως υπαρχηγός του Γενικού Επι-

τελείου Στρατού το 1918. Υπηρέτησε ως υπουργός Άμυνας από το 1928
έως το 1932 και ως υπουργός Εσωτερικών από το 1931 έως το 1932.
Ιδιαίτερος προστατευόμενός του ήταν ο Κουρτ φον Σλάιχερ.

Φραντς Γκύρτνερ (Franz Gürtner, 1881-1941): Βαυαρός πολιτικός και

μέλος του Γερμανικού Εθνικού Λαϊκού Κόμματος. Υπουργός Δικαιο-
σύνης στις κυβερνήσεις των Φραντς φον Πάπεν και Κουρτ φον Σλάι-
χερ από το 1932 έως το 1933 και αργότερα υπό τον Χίτλερ έως το 1941.

Φρίντριχ Έμπερτ (Friedrich Ebert, 1871-1925): Ηγέτης του Σοσιαλδη-

μοκρατικού Κόμματος της Γερμανίας κατά τη διάρκεια του Πρώτου
Παγκοσμίου πολέμου. Πρώτος αρχηγός της κυβέρνησης μετά τη Γερμα-
νική επανάσταση του 1918, γνωστή και ως «Νοεμβριανή επανάσταση»,
και πρόεδρος της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης από το 1919 έως το 1925.

Έριχ Λούντεντορφ (Erich Ludendorff, 1865-1937): Ανώτερος αξιωματι-

κός του στρατού, υπαρχηγός του Γενικού Επιτελείου Στρατού από το
1916 έως το 1918. Ένας από τους αρχιτέκτονες του μύθου του «πισώ-
πλατου μαχαιρώματος», υπήρξε ο πιο σημαντικός θεωρητικός του
«ολοκληρωτικού πολέμου» και της σημασίας του για ένα «απολυταρ-
χικό κράτος».

Ότο Μάισνερ (Otto Meissner, 1880-1953): Γενικός διευθυντής του προε­

δρικού γραφείου υπό τους Φρίντριχ Έμπερτ και Πάουλ φον Χίντεν-
μπουργκ, αλλά και υπό τον Χίτλερ.

Καρλ Μάυρ (Karl Mayr, 1883-1945): Επιτελικός αξιωματικός και άμε-

σος ανώτερος του Αδόλφου Χίτλερ το 1919. Διέταξε τον Χίτλερ να
εμπλακεί με το Γερμανικό Εργατικό Κόμμα.

Πρίγκιπας Μαξ φον Μπάντεν (Max von Baden, 1867-1929): Κληρονο-

μικός διάδοχος του Μεγάλου Δουκάτου του Μπάντεν και καγκελάριος
του γερμανικού Ράιχ τον Οκτώβριο και τον Νοέμβριο του 1918.

605893_O_THANATOS_THS_DHMOKRATIAS_soma.indd 12 4/10/2019 5:17:25 μμ

 Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ 13

Μαξ Μπάουερ (Max Bauer, 1869-1929): Συνταγματάρχης, ειδικευμένος

στο πυροβολικό, και επιτελικός αξιωματικός πριν και κατά τη διάρ-
κεια του Πρώτου Παγκοσμίου πολέμου. Σύμβουλος επί πολιτικών και
οικονομικών θεμάτων του στρατηγού Έριχ Λούντεντορφ. Ο πρώτος
που διαμόρφωσε γραπτώς τον μύθο του «πισώπλατου μαχαιρώματος»,
στις αρχές του 1919.

Χέρμπερτ φον Μπόζε (Herbert von Bose, 1893-1934): Αξιωματικός

της υπηρεσίας πληροφοριών και συντηρητικός ακτιβιστής που υπη-
ρέτησε ως υπεύθυνος Τύπου του αντικαγκελάριου Πάπεν το 1933 και
το 1934.

Ότο Μπράουν (Otto Braun, 1872-1955): Σοσιαλδημοκράτης πολιτικός

και πρωθυπουργός της Πρωσίας κατά το μεγαλύτερο διάστημα μεταξύ
των ετών 1920 και 1932, ενώ μετέπειτα είχε μειωμένες εξουσίες μέχρι
τις αρχές του 1933.

Αριστίντ Μπριάν (Aristide Briand, 1862-1932): Γάλλος πολιτικός που

υπηρέτησε κατά καιρούς ως πρωθυπουργός και από το 1925 έως
το 1932 ως υπουργός Εξωτερικών. Συνεργάστηκε με τον Γκούσταφ
Στρέζεμαν για την επίτευξη της ειρήνης και της γαλλογερμανικής
συμφιλίωσης.

Χάινριχ Μπρύνινγκ (Heinrich Brüning, 1885-1970): Ένα από τα ηγε-

τικά στελέχη του Καθολικού Κόμματος Κέντρου στη Δημοκρατία της
Βαϊμάρης και μια από τις πιο σημαντικές πολιτικές προσωπικότητες.
Διετέλεσε καγκελάριος από τον Μάρτιο του 1930 έως τον Μάιο του
1932.

Χέρμαν Μύλερ (Hermann Müller, 1876-1931): Σοσιαλδημοκράτης

πολιτικός, καγκελάριος το 1920 και από το 1928 έως το 1930, οπότε
ηγήθηκε ενός «μεγάλου συνασπισμού» που αποτέλεσε την τελευ-
ταία πλήρως κοινοβουλευτική κυβέρνηση της Δημοκρατίας της
Βαϊμάρης.

605893_O_THANATOS_THS_DHMOKRATIAS_soma.indd 13 4/10/2019 5:17:25 μμ

 14 BENJAMIN CARTER HETT

Ρούντολφ Ντιλς (Rudolf Diels, 1900-1957): Πρώσος δημόσιος υπάλ-

ληλος που προσελήφθη στην αστυνομική διεύθυνση του πρωσικού
Υπουργείου Εσωτερικών το 1931 προκειμένου να εκπονήσει αναφο-
ρές για την κομμουνιστική βία. Το 1932 προσεταιρίστηκε πρώτα τον
Πάπεν και μετά τους ναζί. Ορίστηκε επικεφαλής της πρωσικής μυστι-
κής αστυνομίας, η οποία το 1933 μετεξελίχθηκε στην Γκεστάπο, αλλά
στη συνέχεια, την άνοιξη του 1934, αποπέμφθηκε.

Όιγκεν Οτ (Eugen Ott, 1889-1977): Επιτελικός αξιωματικός στο Υπουρ-

γείο Άμυνας υπό τον Κουρτ φον Σλάιχερ. Στα τέλη του 1932 εκπόνησε
μια κρίσιμης σημασίας αναφορά πάνω σε ένα πολεμικό παίγνιο, η
οποία έδειχνε ότι ο στρατός θα κατατροπωνόταν σε περίπτωση εξέγερ-
σης των ναζί και των κομμουνιστών ταυτόχρονα με μια ξένη εισβολή.

Φραντς φον Πάπεν (Franz von Papen, 1879-1969): Αξιωματικός του

στρατού πριν και κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου πολέ-
μου και πολιτικός του γερμανικού Κόμματος Κέντρου. Καγκελάριος
το 1932 και αντικαγκελάριος υπό τον Χίτλερ το 1933 και το 1934. Στη
συνέχεια, πρέσβης στην Αυστρία και την Τουρκία έως το 1945.

Ερνστ Ρεμ (Ernst Röhm, 1887-1934): Επαγγελματίας αξιωματικός του

στρατού, από τους πρώτους οπαδούς και ένας από τους λιγοστούς
φίλους του Χίτλερ. Διοικητής της Ες-Α από το 1930 έως το 1934.

Άλφρεντ Ρόζενμπεργκ (Alfred Rosenberg, 1893-1946): Γερμανός εμιγκρές

από την Εσθονία. Από τους πρώτους ακτιβιστές με το Ναζιστικό Κόμμα,
ήταν γνωστός ως ο φιλόσοφος των ναζί. Συγγραφέας του βιβλίου Der
Mythus des 20. Jahrhunderts (Ο Μύθος του Εικοστού Αιώνος) και εκδότης
της ναζιστικής εφημερίδας Völkischer Beobachter (Λαϊκός Παρατηρητής).

Καρλ Σέβερινγκ (Carl Severing, 1875-1952): Σοσιαλδημοκράτης πολι-

τικός. Υπουργός Εσωτερικών της Πρωσίας από το 1920 έως το 1926
και από το 1930 έως το 1932, υπουργός Εσωτερικών του Ράιχ από το
1928 έως το 1930.

605893_O_THANATOS_THS_DHMOKRATIAS_soma.indd 14 4/10/2019 5:17:25 μμ

 Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ 15

Κουρτ φον Σλάιχερ (Kurt von Schleicher, 1882-1934): Αξιωματικός

καριέρας. Διευθυντής του υπουργικού γραφείου του στρατού για τη
διασύνδεση με τους πολιτικούς από το 1928 και σύμβουλος με επιρ-
ροή στον Πάουλ φον Χίντενμπουργκ. Υπουργός Άμυνας το 1932 και
καγκελάριος από τον Δεκέμβριο του 1932 έως τον Ιανουάριο του 1933.

Καρλ Σμιτ (Carl Schmitt, 1888-1985): Δεξιός νομικός και πολιτικός

θεωρητικός, σημαντικός σύμβουλος του Κουρτ φον Σλάιχερ και του
Φραντς φον Πάπεν, αργότερα γνωστός ως ο «εστεμμένος νομικός» του
Τρίτου Ράιχ.

Γκρέγκορ Στράσερ (Gregor Strasser, 1892-1934): Ναζί ακτιβιστής,

οργανωτής και ειδικός επί πολιτικής στρατηγικής, ήρθε σε ρήξη με
τον Χίτλερ τον Δεκέμβριο του 1932.

Γκούσταφ Στρέζεμαν (Gustav Stresemann, 1878-1929): Αρχηγός του

Γερμανικού Λαϊκού Κόμματος, καγκελάριος το 1923 και υπουργός
Εξωτερικών από το 1923 έως το 1929. Γενικά θεωρείται η σημαντι-
κότερη πολιτική προσωπικότητα της Βαϊμάρης. Συνεργάστηκε με τον
Αριστίντ Μπριάν για την επανένταξη της Γερμανίας στην ευρωπαϊκή
και την παγκόσμια κοινότητα.

Φριτς Γκύντερ φον Τσίρσκι (Fritz Günther von Tschirschky, 1900-

1980): Γόνος αριστοκρατικής σιλεσιανής οικογένειας, διετέλεσε «υπα-
σπιστής» και σύμβουλος πληροφοριών του Φραντς φον Πάπεν το 1933
και το 1934 και υπήρξε ένας εκ των πρωταγωνιστών στις αντιστασιακές
δραστηριότητες που ελέγχονταν από το γραφείο του Πάπεν.

Αντρέ Φρανσουά-Πονσέ (André François-Poncet, 1887-1978): Γάλλος

πρέσβης στη Γερμανία από το 1931 έως το 1938.

Βίλχελμ Φρικ (Wilhelm Frick, 1877-1946): Ένας από τους πρώτους

ναζί ακτιβιστές. Υπουργός Εσωτερικών υπό τον Χίτλερ από το 1933
έως το 1943.

605893_O_THANATOS_THS_DHMOKRATIAS_soma.indd 15 4/10/2019 5:17:25 μμ

 16 BENJAMIN CARTER HETT

Κόνραντ Χάιντεν (Konrad Heiden, 1901-1966): Σοσιαλδημοκράτης

δημοσιογράφος. Αυτοεξορίστηκε στη Γαλλία και στις Ηνωμένες Πολι-
τείες μετά το 1933 και έγραψε την πρώτη σημαντική βιογραφία του
Χίτλερ.

Κουρτ φον Χάμερσταϊν-Έκβορντ (Kurt von Hammerstein-Equord,

1878-1943): Ανώτερος αξιωματικός που διετέλεσε αρχηγός του Γενι-
κού Επιτελείου του γερμανικού Στρατού από το 1930 έως το 1934.
Υπήρξε αντιναζιστής και τελικά αποπέμφθηκε από τα καθήκοντά του.

Βολφ-Χάινριχ κόμης φον Χέλντορφ (Wolf-Heinrich Graf von Helldorff,

1896-1944): Γόνος αριστοκρατικής σαξονικής οικογένειας, διοικητής
των ταγμάτων εφόδου της Στούρμαμπτάιλουνγκ ή Ες-Α (Sturmabteilung,
SA) του Βερολίνου τo 1931 και αργότερα αστυνομικός διοικητής του
Πότσνταμ (1933-1935) και του Βερολίνου (1935-1944) υπό την ηγεσία
των ναζί. Έκλινε προς την αντίσταση ήδη από το 1938 και εκτελέστηκε
μετά την αποτυχία της Επιχείρησης Βαλκυρία το 1944.

Χάινριχ Χίμλερ (Heinrich Himmler, 1900-1945): Διοικητής της Σουτσ-

στάφελ ή Ες-Ες (Schutzstaffel, SS) από το 1929, εποχή κατά την οποία
η Ες-Ες δεν ήταν παρά ένα μικρό σώμα σωματοφυλάκων εντός της
ευρύτερης Ες-Α. Μεταμόρφωσε την Ες-Ες στην ισχυρότερη οργάνωση
της ναζιστικής Γερμανίας, η οποία εντέλει ενσωμάτωσε όλες τις υπηρε-
σίες αστυνόμευσης και ασφάλειας, μέρος των ενόπλων δυνάμεων και
ορισμένους σημαντικούς θεσμούς της οικονομίας.

Όσκαρ φον Χίντενμπουργκ (Oskar von Hindenburg, 1883-1960): Αξιω­

ματικός του στρατού και γιος του στρατάρχη και προέδρου της Γερ-
μανίας Πάουλ φον Χίντενμπουργκ. Φίλος του Κουρτ φον Σλάιχερ, με
τον οποίο υπηρέτησαν στο ίδιο σύνταγμα, ο Όσκαρ ήταν ένας από
τους συμβούλους του πατέρα του με τη μεγαλύτερη επιρροή κατά τα
τελευταία χρόνια της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης. Εξαιτίας της περιο-
ρισμένης μόρφωσης και πνευματικής ικανότητάς του, έμεινε γνωστός
στους μυημένους ως «ο γιος που δεν προβλεπόταν από το Σύνταγμα».

605893_O_THANATOS_THS_DHMOKRATIAS_soma.indd 16 4/10/2019 5:17:25 μμ

 Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ 17

Πάουλ φον Χίντενμπουργκ (Paul von Hindenburg, 1847-1934): Αξιω-

ματικός καριέρας ο οποίος αποστρατεύτηκε το 1911 αλλά ανακλήθηκε
στην ενεργό υπηρεσία με την έκρηξη του Πρώτου Παγκοσμίου πολέ-
μου. Σε αυτόν πιστώνεται η κρίσιμης σημασίας νίκη στη Μάχη του
Τάνενμπεργκ το 1914, χάρη στην οποία σώθηκε η Ανατολική Πρωσία
από τη ρωσική εισβολή. Αρχιστράτηγος του γερμανικού στρατού από
το 1916 έως το 1919. Εξελέγη πρόεδρος του γερμανικού Ράιχ το 1925
και επανεξελέγη το 1932. Διόρισε τον Αδόλφο Χίτλερ καγκελάριο τον
Ιανουάριο του 1933.

Αδόλφος Χίτλερ (Adolf Hitler, 1889-1945): Αρχηγός του Εθνικοσοσια­

λιστικού Γερμανικού Εργατικού Κόμματος από το 1920 έως το 1945.
Ηγήθηκε του Πραξικοπήματος της Μπιραρίας στο Μόναχο το 1923.
Συνέγραψε το Mein Kampf (Ο Αγών μου). Καγκελάριος της Γερμανίας
από το 1933 και «Καγκελάριος και Φύρερ» από το 1934 έως το 1945.

Άλφρεντ Χούγκενμπεργκ (Alfred Hugenberg, 1865-1951): Βιομήχανος,

βαρόνος του Τύπου και αρχηγός του δεξιού Γερμανικού Εθνικού Λαϊ-
κού Κόμματος μετά το 1928. Υπηρέτησε για σύντομο χρονικό διά-
στημα στην κυβέρνηση του Χίτλερ το 1933.

605893_O_THANATOS_THS_DHMOKRATIAS_soma.indd 17 4/10/2019 5:17:25 μμ

605893_O_THANATOS_THS_DHMOKRATIAS_soma.indd 18 4/10/2019 5:17:25 μμ
 ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΚΟΜΜΑΤΑ
ΣΤΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΤΗΣ ΒΑΪΜΑΡΗΣ

Παρατίθενται από το αριστερότερο προς το δεξιότερο στο πολιτικό φάσμα:

Κομμουνιστικό Κόμμα Γερμανίας (Kommunistische Partei Deutschlands):

Ταγμένο στην ανατροπή της υφιστάμενης κοινωνικής, πολιτικής και
οικονομικής τάξης, ήταν σε γενικές γραμμές το κόμμα των ανέρ-
γων, των ανειδίκευτων και των φτωχότερων βιομηχανικών εργατών.
Ήταν ιδιαίτερα ισχυρό στις μεγάλες πόλεις, όπως το Βερολίνο και το
Αμβούργο, και ελεγχόταν αυστηρά από την Κομιντέρν (Κομμουνι-
στική Διεθνή) και συνεπώς από το καθεστώς του Ιωσήφ Στάλιν στη
Σοβιετική Ένωση.

Ανεξάρτητο Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα Γερμανίας (Unabhängige

Sozialdemokratische Partei Deutschlands, «οι Ανεξάρτητοι»): Μια
φράξια του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος η οποία αποσχίστηκε
κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου πολέμου προκειμένου να
αντιπαρατεθεί στη συνεχιζόμενη υποστήριξη και χρηματοδότηση της
πολεμικής προσπάθειας. Τη βάση του αποτελούσαν πιο ριζοσπαστι-
κοί εργάτες και αριστεροί διανοούμενοι. Μετά το 1922 τα περισσότερα
μέλη του είτε επέστρεψαν στους σοσιαλδημοκράτες είτε προσχώρησαν
στους κομμουνιστές και το κόμμα αυτό έπαψε να είναι σημαντικό.

Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα Γερμανίας (Sozialdemokratische Partei

Deutschlands): Σχηματίστηκε το 1875 και αποτελεί το πολιτικό κόμμα

605893_O_THANATOS_THS_DHMOKRATIAS_soma.indd 19 4/10/2019 5:17:25 μμ

 20 BENJAMIN CARTER HETT

με τη μεγαλύτερη σε διάρκεια συνεχή ενεργή παρουσία στη Γερμανία.

Οι αρχηγοί του αναδείχθηκαν σε ηγέτες της Γερμανίας μέσω της Επα-
νάστασης του 1918 και ήταν το κατεξοχήν κόμμα που παρέμεινε αφο-
σιωμένο στη λαϊκή δημοκρατία, παρότι μετά το 1920 δεν συμμετείχε
συχνά στις εθνικές κυβερνήσεις. Τη βάση του αποτελούσαν ειδικευμέ-
νοι και συνδικαλισμένοι εργάτες, ενώ από το 1912 έως το 1932 ήταν
το μεγαλύτερο πολιτικό κόμμα στη Γερμανία τόσο σε αριθμό μελών,
όσο και σε αριθμό εκπροσώπων στο Ράιχσταγκ.

Γερμανικό Δημοκρατικό Κόμμα (Deutsche Demokratische Partei):

Γεννήθηκε μέσα από τις τάξεις των προπολεμικών αριστερών-φιλελευ-
θέρων και ήταν αφοσιωμένο στη δημοκρατία και τις πολιτικές ελευθε-
ρίες. Εκπροσωπούσε διανοούμενους, ελεύθερους επαγγελματίες και
μικρές επιχειρήσεις. Σημείωσε μεγάλη επιτυχία στις πρώτες εκλογές
της Βαϊμάρης το 1919, αλλά κατόπιν έχασε γρήγορα την υποστήριξή
του. Μετά το 1930 κινήθηκε προς τη δεξιά και μετονομάστηκε σε «Κρα-
τικό Κόμμα» (Staatspartei), αλλά κατέληξε σχεδόν αμελητέο καθώς
συγκέντρωσε μόλις το ένα τοις εκατό των ψήφων στις τελευταίες εκλο-
γές της Βαϊμάρης.

Κόμμα Κέντρου (Zentrum): Το κόμμα που εκπροσωπούσε τους περισ-

σότερους Γερμανούς καθολικούς. Καταλάμβανε τον ιδεολογικό χώρο
του κέντρου και ήταν το αναντικατάστατο κόμμα στη Δημοκρατία της
Βαϊμάρης, καθώς συμμετείχε σε όλες τις κυβερνήσεις μέχρι το 1932
και από αυτό προέρχονταν οι περισσότεροι καγκελάριοι. Από τα αφο-
σιωμένα δημοκρατικά κόμματα, κινήθηκε προς τη δεξιά τα τελευταία
χρόνια της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης.

Βαυαρικό Λαϊκό Κόμμα (Bayerische Volkspartei): Το βαυαρικό

αδελφό κόμμα του Κέντρου και ομοίως ένα κόμμα που προοριζόταν
να εκπροσωπεί τους καθολικούς. Ιστορικά, η Βαυαρία διεκδικούσε
πάντα μεγαλύτερη αυτονομία εντός της Γερμανίας και αντιστοίχως το
Λαϊκό Κόμμα της Βαυαρίας ενδιαφερόταν περισσότερο για τον φεντε-
ραλισμό (ομοσπονδιοποίηση) και ήταν πολύ πιο συντηρητικό από το

605893_O_THANATOS_THS_DHMOKRATIAS_soma.indd 20 4/10/2019 5:17:25 μμ

 Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ 21

Κέντρο: το 1925 υποστήριξε τον Πάουλ φον Χίντενμπουργκ για πρόε-

δρο αντί για τον υποψήφιο του Κέντρου Βίλχελμ Μαρξ.

Γερμανικό Λαϊκό Κόμμα (Deutsche Volkspartei): Ένα δεξιό φιλε-

λεύθερο κόμμα με βάση προπαντός στις μεγάλες επιχειρήσεις. Ήταν
σημαντικό κυρίως επειδή ο αρχηγός του Γκούσταφ Στρέζεμαν ήταν
μια από τις μεγαλύτερες πολιτικές προσωπικότητες της Δημοκρατίας
της Βαϊμάρης, διατελώντας καγκελάριος το 1923 και υπουργός Εξωτε-
ρικών από το 1923 έως το 1929.

Γερμανικό Εθνικό Λαϊκό Κόμμα (Deutschnationale Volkspartei, «Γερ-

μανοί Εθνικόφρονες»): Σχηματίστηκε το 1918 από τη συγχώνευση
προπολεμικών Γερμανών συντηρητικών, ελευθεροσυντηρητικών και
διαφόρων αντισημιτικών κομμάτων και ήταν το δεξιό κόμμα του κατε-
στημένου, εκπροσωπώντας αριστοκρατικούς γαιοκτήμονες, αξιωματι-
κούς του στρατού, ανώτερους δημόσιους υπάλληλους και ορισμένα
τμήματα των μεγάλων επιχειρήσεων. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας
του 1920, οι Γερμανοί Εθνικόφρονες ήταν διχασμένοι σχετικά με το
αν θα έπρεπε να αποδεχτούν πραγματιστικά τη λαϊκή δημοκρατία,
αλλά μετά την ανάληψη της ηγεσίας του από τον Άλφρεντ Χούγκεν-
μπεργκ το 1928 άρχισαν να στρέφονται ολοένα και περισσότερο προς
την εκ βάθρων αντιπολίτευση.

Εθνικοσοσιαλιστικό Γερμανικό Εργατικό Κόμμα (Nationalsozialistische

Deutsche Arbeiterpartei, «οι Ναζί»): Αναδύθηκε μέσα από το Γερμα-
νικό Εργατικό Κόμμα που σχηματίστηκε το 1919. Ήταν περιθωριακό
κόμμα έως τα τέλη της δεκαετίας του 1920, οπότε άρχισε να κερδίζει
σημαντική υποστήριξη, αρχικά στις προτεσταντικές αγροτικές περιο-
χές. Όταν ανέλαβε την ηγεσία ο Αδόλφος Χίτλερ το 1920, πρόσθεσε
τον όρο «εθνικοσοσιαλιστικό» στο όνομα του κόμματος. Από τον Ιού-
λιο του 1932 ήταν το μεγαλύτερο γερμανικό πολιτικό κόμμα και από
τον Ιούλιο του 1933 μέχρι το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου πολέ-
μου ήταν το μόνο νόμιμο πολιτικό κόμμα.

605893_O_THANATOS_THS_DHMOKRATIAS_soma.indd 21 4/10/2019 5:17:25 μμ

605893_O_THANATOS_THS_DHMOKRATIAS_soma.indd 22 4/10/2019 5:17:25 μμ
 ΟΙ ΠΕΝΤΕ ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΙΣ
ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΤΗΣ ΒΑΪΜΑΡΗΣ

Ιούνιος 1928-Μάρτιος 1930: Καγκελάριος Χέρμαν Μύλερ (Σοσιαλ-

δημοκρατικό Κόμμα). Κυβέρνηση: ένας «Μεγάλος Συνασπισμός» με
εκπροσώπους από το Γερμανικό Λαϊκό Κόμμα στη δεξιά μέχρι τους
σοσιαλδημοκράτες στην αριστερά. Εξέχων υπουργός έως τον θάνατό
του τον Οκτώβριο του 1929: ο υπουργός Εξωτερικών Γκούσταφ Στρέ-
ζεμαν (Γερμανικό Λαϊκό Κόμμα).

Mάρτιος 1930-Μάιος 1932: Καγκελάριος Χάινριχ Μπρύνινγκ (Κόμμα

Κέντρου). Κυβέρνηση: μια κεντροδεξιά κυβέρνηση απαρτιζόμενη από
εκπροσώπους διαφόρων κεντρώων και συντηρητικών κομμάτων.

Ιούνιος 1932-Νοέμβριος 1932: Καγκελάριος Φραντς φον Πάπεν (Κόμμα

Κέντρου, αλλά αποπέμφθηκε από το κόμμα όταν έγινε καγκελάριος).
Κυβέρνηση: έντονα δεξιά κυβέρνηση με συντηρητικά και εξωκομμα-
τικά μέλη της πολιτικής ελίτ, που έμεινε γνωστή ως «υπουργικό συμ-
βούλιο των βαρόνων».

Δεκέμβριος 1932-Ιανουάριος 1933: Καγκελάριος Κουρτ φον Σλάιχερ

(κανένα κόμμα). Κυβέρνηση: ο Σλάιχερ επιδίωξε έναν ευρύ συνασπι-
σμό που να συγκεντρώνει από αντιφρονούντες ναζί μέχρι σοσιαλ­
δημοκράτες. Δεν κατόρθωσε να το επιτύχει και η κυβέρνησή του
αποτέλεσε εν πολλοίς συνέχεια εκείνης του Πάπεν.

605893_O_THANATOS_THS_DHMOKRATIAS_soma.indd 23 4/10/2019 5:17:25 μμ

 24 BENJAMIN CARTER HETT

Ιανουάριος 1933-Μάρτιος 1933: Καγκελάριος Αδόλφος Χίτλερ (Ναζι-

στικό Κόμμα). Κυβέρνηση: ουσιαστικά ένας συνασπισμός της άκρας
δεξιάς, δηλαδή των ναζί με το Γερμανικό Εθνικό Λαϊκό Κόμμα (που
είχε μετονομαστεί σε Μέτωπο Μάχης Μαύρο-Άσπρο-Κόκκινο), με λίγα
εξωκομματικά μέλη της πολιτικής ελίτ. Μέχρι τα τέλη Μαρτίου του
1933, η κυβέρνηση αυτή λειτουργούσε ως δικτατορία και η Δημοκρα-
τία της Βαϊμάρης είχε πεθάνει.

605893_O_THANATOS_THS_DHMOKRATIAS_soma.indd 24 4/10/2019 5:17:25 μμ

 Εισαγωγή

Ο ι πρώτες ενδείξεις ότι συνέβαινε κάτι έρχονται λίγα λεπτά μετά τις εννιά ένα
παγερό χειμωνιάτικο βράδυ στο Βερολίνο. Ο Χανς Φλέτερ (Hans Flöter),
φοιτητής θεολογίας, επιστρέφει πεζός στο σπίτι του μετά τη βραδινή μελέτη στην
Κρατική Βιβλιοθήκη της λεωφόρου Ούντερ ντεν Λίντεν. Διασχίζοντας την πλατεία
μπροστά από το ογκώδες κτίριο του Ράιχσταγκ, ακούει ένα παράθυρο να σπάει.
Ο Φλέτερ ενημερώνει τον Καρλ Μπούβερτ (Karl Buwert), έναν αστυνομικό που
εκτελεί πεζή περιπολία μπροστά από το κτίριο. Έχοντας κάνει το καθήκον του
ως πολίτης, ο Φλέτερ συνεχίζει τον δρόμο προς το σπίτι του. Ο Βέρνερ Τάλερ
(Werner Thaler), στοιχειοθέτης στη ναζιστική εφημερίδα Λαϊκός Παρατηρη-
τής, πλησιάζει κι αυτός τον Μπούβερτ: πηγαίνοντας πιο κοντά στο κτίριο και
κοιτάζοντας μέσα από ένα παράθυρο του πρώτου ορόφου, οι δύο άντρες νομίζουν
ότι βλέπουν κάποιον μέσα με έναν δαυλό στο χέρι. Ο Μπούβερτ πυροβολεί με
το περίστροφό του προς την κατεύθυνση της λάμψης, αλλά χωρίς αποτέλεσμα.
Τα ανησυχητικά νέα συνεχίζουν να καταφθάνουν. Ένας νεαρός με ψηλές
μπότες στρατιωτικού τύπου και μαύρο παλτό εμφανίζεται στο αστυνομικό τμήμα
της Πύλης του Βρανδεμβούργου στις 9:15 για να αναφέρει ότι το Ράιχσταγκ
καίγεται. Οι αστυνομικοί σημειώνουν προσεκτικά την ώρα και το μήνυμα,
αλλά μέσα στην αναστάτωσή τους ξεχνούν να καταγράψουν το όνομα του άντρα.
Η ταυτότητά του παραμένει μυστήριο μέχρι και σήμερα. Μέσα σε λίγα λεπτά,
η λάμψη από τις φλόγες φαίνεται καθαρά μέσα από τον γυάλινο θόλο πάνω
από την αίθουσα συνεδριάσεων της ολομέλειας του Ράιχσταγκ. Στις 9:27 η
αίθουσα εκρήγνυται. Πυροσβέστες και αστυνομικοί βρίσκονται αντιμέτωποι με
μια καταστροφική φωτιά στην καρδιά του κτιρίου.

605893_O_THANATOS_THS_DHMOKRATIAS_soma.indd 25 4/10/2019 5:17:25 μμ

 26 BENJAMIN CARTER HETT

Δύο λεπτά νωρίτερα η αστυνομία έχει συλλάβει έναν παράξενο νεαρό που
κινείται ύποπτα σε έναν διάδρομο κοντά στη φλεγόμενη αίθουσα. Σύμφωνα με
τα χαρτιά του, είναι ο Μαρίνους βαν ντερ Λούμπε (Marinus van der Lubbe),
οικοδόμος, είκοσι τεσσάρων ετών, από το Λάιντεν της Ολλανδίας. Ο βαν ντερ
Λούμπε είναι γυμνός από τη μέση και πάνω και τρομερά ιδρωμένος. Ομολογεί
μετά χαράς πως είναι ο εμπρηστής. Εκείνη τη στιγμή κανένας δεν πιστεύει ότι
μπορεί να έχει δράσει μόνος.
Οι πυροσβέστες ρίχνονται στη μάχη με τις φλόγες, αντλώντας νερό από τον
κοντινό ποταμό Σπρέε, καθώς και από κρουνούς γύρω από το κτίριο. Έτσι, μπο-
ρούν να εκτοξεύσουν νερό προς τη φλεγόμενη αίθουσα απ’ όλες τις πλευρές.
Όταν παίρνουν τις θέσεις τους οι μάνικες, η φωτιά τίθεται υπό έλεγχο μέσα σε
εβδομήντα πέντε λεπτά.
Ενώ η φωτιά μαίνεται ακόμη, καταφθάνουν στο Ράιχσταγκ οι ταγοί της
Γερμανίας. Πρώτος φτάνει ο Χέρμαν Γκέρινγκ, ο ναζί υπουργός Εσωτερικών της
Πρωσίας. Λίγα λεπτά αργότερα μια μαύρη λιμουζίνα μάρκας Μερτσέντες απο-
βιβάζει τον νέο καγκελάριο, Αδόλφο Χίτλερ, και τον αρχηγό προπαγάνδας του,
Γιόζεφ Γκέμπελς. Εκεί είναι και ο αβρός αριστοκράτης αντικαγκελάριος Φραντς
φον Πάπεν, ντυμένος άψογα όπως πάντα και φαινομενικά ατάραχος. Τον Ρού-
ντολφ Ντιλς, τον ωραίο τριανταδυάχρονο αρχηγό της μυστικής αστυνομίας, τον
διέκοψαν ενώ βρισκόταν σε ραντεβού («ένα καθ’ όλα μη αστυνομικό ραντεβού»,
όπως θα πει αργότερα) [1] στο φινετσάτο Καφέ Κράντσλερ επί της Ούντερ ντεν
Λίντεν. Σύμφωνα με τη διήγηση του Ντιλς, φτάνει ακριβώς πάνω στην ώρα για
να ακούσει τον εξάψαλμο που εξαπολύει ο νέος καγκελάριος. Ο Χίτλερ μοιάζει
να ξέρει ήδη ποιος έβαλε τη φωτιά. Στέκοντας σε έναν εξώστη και επιθεωρώ-
ντας τη φλεγόμενη αίθουσα με τις φλόγες να αντικατοπτρίζονται στο πρόσωπό
του, ο καγκελάριος ωρύεται: «Δεν θα υπάρξει έλεος τώρα… Κάθε κομμουνιστής
αξιωματούχος θα εκτελεστεί όπου βρεθεί. Οι κομμουνιστές βουλευτές πρέπει να
κρεμαστούν απόψε κιόλας!» [2]
Σύντομα ο Γκέρινγκ εκδίδει επίσημο δελτίο Τύπου, που αντανακλά τις
επιθυμίες του Χίτλερ. Έχοντας περιγράψει τις εκτεταμένες ζημιές στο κτίριο, η
δήλωση του Γκέρινγκ χαρακτηρίζει τη φωτιά ως «την πιο τερατώδη τρομοκρα-
τική ενέργεια των μπολσεβίκων στη Γερμανία μέχρι σήμερα» και «πυρσό που
οδηγεί σε αιματηρή εξέγερση και εμφύλιο πόλεμο». [3]
Όμως μια δραματικά διαφορετική εξήγηση αρχίζει να εξαπλώνεται εξίσου

605893_O_THANATOS_THS_DHMOKRATIAS_soma.indd 26 4/10/2019 5:17:25 μμ

 Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ 27

γρήγορα με την επίσημη εκδοχή. Πριν ακόμη σημάνουν μεσάνυχτα, ένας

Αυστριακός δημοσιογράφος ονόματι Βίλι Φρίσαουερ (Willi Frischauer), αντα-
ποκριτής στο Βερολίνο της Wiener Allgemeine Zeitung (Γενική Εφημε-
ρίδα της Βιέννης), τηλεγραφεί στην εφημερίδα του: «Δεν υπάρχει αμφιβολία
ότι η φωτιά που κατακαίει το Ράιχσταγκ ήταν έργο πληρωμένων υποχείριων
της κυβέρνησης Χίτλερ». Ο Φρίσαουερ πιστεύει ότι αυτοί οι «πληρωμένοι» πιθα-
νότατα μπήκαν στο Ράιχσταγκ από μια σήραγγα που συνδέει το κτίριο με την
κατοικία του προέδρου του Ράιχσταγκ. Πρόεδρος του Ράιχσταγκ είναι ο Χέρμαν
Γκέρινγκ. [4]
Οι δημοσιογράφοι κάνουν λόγο για εγκλήματα. Οι κυβερνήσεις πραγματο-
ποιούν συλλήψεις. Πριν καν ολοκληρώσουν οι πυροσβέστες τη μάχη τους με τις
φλόγες, αρχίζουν δύο διαφορετικά κύματα συλλήψεων. Η αστυνομία του Βερο-
λίνου, βασισμένη σε προσεκτικά προετοιμασμένους καταλόγους, αρχίζει να
συλλαμβάνει κομμουνιστές, ειρηνιστές, κληρικούς, δικηγόρους, καλλιτέχνες,
συγγραφείς – οποιονδήποτε κρίνει πιθανώς εχθρικά διακείμενο προς τους ναζί.
Οι συλληφθέντες μεταφέρονται στο αρχηγείο της αστυνομίας στην Αλεξάντερ-
πλατς και οι συλλήψεις καταγράφονται με κάθε νομιμότητα και επισημότητα.
Την ίδια ώρα, όμως, διενεργούν μια δική τους σειρά από συλλήψεις και τα
Τάγματα Εφόδου της ναζιστικής Ες-Α. Η Ες-Α έχει κι αυτή καταλόγους, αλλά
δεν καταγράφει επισήμως τους συλληφθέντες. Τους πηγαίνει σε εγκαταλελειμ-
μένα υπόγεια, αποθήκες, ως και σε έναν υδατόπυργο, όπου οι φυλακισμένοι
υφίστανται ξυλοδαρμούς και βασανιστήρια με εκατό διαφορετικούς τρόπους και
σε πολλές περιπτώσεις δολοφονούνται. Σύντομα οι Βερολινέζοι βγάζουν ένα νέο
όνομα γι’ αυτά τα μέρη: «άγρια/πρωτόγονα στρατόπεδα συγκέντρωσης» (wilde
Konzentrationslager).
Είναι Δευτέρα 27 Φεβρουαρίου 1933. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι
η τελευταία νύχτα της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, η τελευταία νύχτα της γερ-
μανικής δημοκρατίας.

Όταν κάηκε το Ράιχσταγκ, ο Αδόλφος Χίτλερ ήταν καγκελάριος του

Γερμανικού Ράιχ για ακριβώς τέσσερις εβδομάδες. Είχε ανέλθει στην
εξουσία με συνταγματικό, ως και δημοκρατικό τρόπο. Το κόμμα
του είχε αναδειχθεί το πολυπληθέστερο κόμμα του Ράιχσταγκ, του

605893_O_THANATOS_THS_DHMOKRATIAS_soma.indd 27 4/10/2019 5:17:25 μμ

 28 BENJAMIN CARTER HETT

γερμανικού κοινοβουλίου, μέσα από δύο εκλογικές αναμετρήσεις

τον προηγούμενο χρόνο. Στο τέλος του Ιανουαρίου, ο πρόεδρος της
Γερμανίας, ο σεβάσμιος ογδονταπεντάχρονος στρατάρχης Πάουλ
φον Χίντενμπουργκ, είχε καλέσει –απρόθυμα αλλά ως όφειλε– τον
Χίτλερ να αναλάβει την καγκελαρία και να σχηματίσει κυβέρνηση.
Ο Χίντενμπουργκ θα διόριζε ο ίδιος τους υπουργούς στα σημαντικά
χαρτοφυλάκια της Άμυνας και των Εξωτερικών, ενώ μέρος της συμ-
φωνίας ήταν και πως ο Φραντς φον Πάπεν, ο οποίος είχε διατελέσει
καγκελάριος για σύντομο χρονικό διάστημα μέσα στο 1932, θα ανα-
λάμβανε χρέη αντικαγκελάριου του Χίτλερ. Ο Πάπεν ήταν ο προστα-
τευόμενος του Χίντενμπουργκ παρότι ήταν καθολικός – μια πίστη με
την οποία ο ανυποχώρητα λουθηρανός στρατάρχης δεν αισθανόταν
καθόλου άνετα.
Οι νέοι υπουργοί του Χίτλερ που ανέλαβαν υπηρεσία στις 30
Ιανουα­ρίου δεν διέφεραν και πολύ από άλλες κυβερνήσεις της Δημο-
κρατίας της Βαϊμάρης, εκτός του ότι ήταν λίγο πιο δεξιόστροφοι από
ό,τι ακόμα και το «υπουργικό συμβούλιο των βαρόνων» του Πάπεν του
προηγούμενου έτους. Η κυβέρνηση του Χίτλερ ήταν και αυτή κυβέρ-
νηση συνασπισμού, με σημαντικά υπουργεία στα χέρια εκπροσώπων
του δεξιού Γερμανικού Εθνικού Λαϊκού Κόμματος και της οργάνω-
σης συντηρητικών βετεράνων του στρατού Στάλχελμ (Stahlhelm) και
με μικρή συμμετοχή ορισμένων ακομμάτιστων προσωπικοτήτων του
κατεστημένου. Πέρα από τον ίδιο τον Χίτλερ, οι ναζί καταλάμβα-
ναν μόνο δύο άλλες υπουργικές θέσεις: ο βετεράνος ναζί ακτιβιστής
Βίλχελμ Φρικ ήταν υπουργός Εσωτερικών του Ράιχ και το δεξί χέρι
του Χίτλερ, Χέρμαν Γκέρινγκ, ήταν υπουργός άνευ χαρτοφυλακίου
(μέλος του υπουργικού συμβουλίου χωρίς αρμοδιότητες συγκεκρι-
μένου τομέα). Εκείνη την εποχή, λίγοι ήταν αυτοί που κατανόησαν
την κρίσιμη σημασία μιας λεπτομέρειας: ο Γκέρινγκ έγινε ταυτόχρονα
υπουργός Εσωτερικών του γιγάντιου πρωσικού κράτους, το οποίο
αποτελούσε τα τρία πέμπτα της Γερμανίας τόσο σε έκταση όσο και σε
πληθυσμό. Η Πρωσία διέθετε πενήντα χιλιάδες άντρες στις αστυνο-
μικές δυνάμεις της, γεγονός που καθιστούσε την πρωσική αστυνομία
μια δύναμη ίση με τον μισό γερμανικό στρατό [5].

605893_O_THANATOS_THS_DHMOKRATIAS_soma.indd 28 4/10/2019 5:17:25 μμ

 Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ 29

Στα μάτια κάθε έμπειρου παρατηρητή, η πολιτική θέση του Χίτ-

λερ στις 30 Ιανουαρίου φάνταζε αδύναμη. Και αυτός ακριβώς ήταν
ο σκοπός. Όπως και οι τρεις προκάτοχοί του, ο Χίτλερ είχε ανέλθει
στο αξίωμα με τη βοήθεια ενός μικρού κύκλου ισχυρών αντρών που
ασκούσαν επιρροή στον Χίντενμπουργκ. Επιδίωξή τους ήταν να εκμε-
ταλλευτούν τα δημαγωγικά χαρίσματα και την απήχηση στις μάζες
που είχε ο Χίτλερ προκειμένου να προωθήσουν τη δική τους ατζέντα.
Ήξεραν ότι χωρίς κάποιον σαν τον Χίτλερ να λειτουργεί ως βιτρίνα,
οι ίδιοι και οι στόχοι τους δεν είχαν καμία τύχη να πετύχουν κάτι
παραπάνω από μια απειροελάχιστη υποστήριξη εκ μέρους των ψηφο-
φόρων. Υπέθεταν ότι είχαν τον Χίτλερ υπό τον απόλυτο έλεγχό τους.
Και γιατί να μην το υποθέτουν; Εκείνοι ήταν άντρες όπως ο αντικα-
γκελάριος φον Πάπεν και ο πρόεδρος φον Χίντενμπουργκ, αριστο-
κράτες αναθρεμμένοι να γίνουν ηγέτες και αξιωματικοί του στρατού
με άφθονη διοικητική εμπειρία. Ο Χίτλερ ήταν ο ανώνυμος γιος ενός
ασήμαντου Αυστριακού τελωνειακού, με μικρή τυπική μόρφωση.
Έκανε γραμματικά λάθη στη μητρική του γλώσσα. Μέσα σε τέσσερα
χρόνια διαρκούς θητείας στο Δυτικό Μέτωπο, δεν είχε προβιβαστεί
πάνω από τον βαθμό του υποδεκανέα (Gefreiter) γιατί, όπως εξήγησε
αργότερα ένας από τους ανωτέρους του, δεν θεωρήθηκε ότι διέθετε τις
ηγετικές ικανότητες που χρειάζεται ένας λοχίας. Συμφύροντας τάξη,
βαθμό και βορειογερμανικές προκαταλήψεις, ο Χίντενμπουργκ απο-
καλούσε περιφρονητικά τον Χίτλερ «μποέμ φαντάρο». Παραδεχόταν
ότι ο Χίτλερ μπορούσε να συναρπάσει όχλους κατώτερων τάξεων σε
μια συγκέντρωση ή σε μια μπιραρία, όμως δεν ήταν τζέντλεμαν. Δεν
θα μπορούσε ποτέ να κυβερνήσει.
Την άποψη αυτή συμμεριζόταν με αξιοσημείωτη ομοψυχία όλο το
γερμανικό πολιτικό φάσμα. «Τον έχουμε προσλάβει», έγραφε ο Πάπεν
για τον Χίτλερ, με περισσή αυτοπεποίθηση. «Σε λίγους μήνες θα τον
έχουμε στριμώξει στη γωνία τόσο που θα σκούζει σαν ποντίκι». [6]
Ο ανεξάρτητος εθνικιστής πολιτικός Γκότφριντ Τρεβιράνους (Gottfried
Treviranus) έγραψε χρόνια αργότερα πως όλοι όσους ήξερε περίμε-
ναν ότι ο Χίτλερ θα «εξαντλούσε εαυτόν στη φάλαγγα του Χίντεν-
μπουργκ, στον στρατό και στο σύνταγμα». [7] Ο Φρίντριχ Στάμπφερ

605893_O_THANATOS_THS_DHMOKRATIAS_soma.indd 29 4/10/2019 5:17:25 μμ

 30 BENJAMIN CARTER HETT

(Friedrich Stampfer), αρχισυντάκτης της σοσιαλδημοκρατικής εφημε-

ρίδας Vorwärts (Εμπρός), ρώτησε έναν ξένο ανταποκριτή εάν πίστευε
στ’ αλήθεια ότι «αυτός ο μαινόμενος γορίλας μπορεί να κυβερνήσει»,
προσθέτοντας ότι η κυβέρνηση Χίτλερ δεν θα κρατούσε πάνω από
τρεις εβδομάδες. [8] Ένας νεαρός ξυλουργός και επιπλοποιός ονόματι
Μαξ Φυρστ (Max Fürst) –με πολύ αριστερές πολιτικές απόψεις και με
συγκάτοικο τον ριζοσπαστικό δικηγόρο Χανς Λίτεν (Hans Litten), ο
οποίος είχε γίνει διαβόητος όταν είχε αντεξετάσει τον Χίτλερ σε μια
αίθουσα δικαστηρίου του Βερολίνου δύο χρόνια νωρίτερα– πίστευε
ότι τα πράγματα «μάλλον δεν μπορούσαν να πάνε χειρότερα απ’ ό,τι
με την κυβέρνηση Πάπεν». [9]
Ασφαλώς όλοι γνώριζαν τον ασυγκράτητο τόνο της ρητορικής του
Χίτλερ. Στις ομιλίες του και στα παραληρηματικά απομνημονεύματά
του Mein Kampf, μαινόταν ενάντια «στους Εβραίους» και «στους μαρξι-
στές». Οι άντρες που είχαν συγκροτήσει τη νέα δημοκρατία της Γερμα-
νίας μετά την Ανακωχή του 1918 δεν ήταν παρά «οι εγκληματίες του
Νοεμβρίου» και η ειρηνευτική συμφωνία που υπέγραψαν ήταν προ-
δοσία του γερμανικού έθνους και του ηρωικού στρατού του. Ο Χίτλερ
είχε μιλήσει ανοιχτά για την αναγκαιότητα ενός πολέμου προκειμένου
να κατακτηθεί Lebensraum, «ζωτικός χώρος», στην «ανατολή». Ιδίως τα
τελευταία χρόνια, το κίνημά του είχε εξαπολύσει κτηνώδη βία ενάντια
στους αντιπάλους του και ο Χίτλερ είχε απειλήσει με ακόμα περισσό-
τερη εάν ερχόταν στην εξουσία. «Θα πέσουν κεφάλια και θα κυλήσουν
στην άμμο», είχε πει καταθέτοντας ενόρκως το 1930 σ’ ένα δικαστήριο
όπου δικάζονταν για στάση τρεις αξιωματικοί του στρατού, οι οποίοι
ήταν επίσης ναζί ακτιβιστές. [10]
Δεν ήταν όμως αλήθεια πως η εξουσία έκανε πάντα ακόμα και
τους ριζοσπαστικούς ηγέτες να δρουν λογικά; Αυτό έλεγε η παγκόσμια
εμπειρία του πολιτικού βίου. Το 1933, μετά από δεκαπέντε χρόνια
πολιτικής ευθύνης, οι Γερμανοί σοσιαλδημοκράτες ήταν μια χλωμή,
άτολμη σκιά τού προ 1914 εαυτού τους. Και η δημοφιλία τους στο
σώμα των ψηφοφόρων είχε σημειώσει δραματική πτώση, με το ποσο-
στό ψήφων τους στις εθνικές εκλογές να έχει πέσει από σχεδόν 39 τοις
εκατό το 1919 σε 20 τοις εκατό το 1932. Ο στενός κύκλος του προέδρου

605893_O_THANATOS_THS_DHMOKRATIAS_soma.indd 30 4/10/2019 5:17:26 μμ

 Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ 31

Χίντενμπουργκ υπολόγιζε ότι η άνοδος των ναζί στην κυβέρνηση θα

έκανε στο κόμμα του Χίτλερ ακριβώς αυτό που είχε κάνει η Δημοκρα-
τία της Βαϊμάρης στους σοσιαλδημοκράτες. Στις αρχές του 1933 την
άποψη αυτή συμμερίζονταν και πολλοί Γερμανοί. Ένας καλά δικτυω-
μένος και σκεπτόμενος παρατηρητής, έκπληκτος από τη μετριοπάθεια
της πρώτης ομιλίας του Χίτλερ ως καγκελάριου, αναρωτήθηκε μήπως
τελικά «ο καγκελάριος Χίτλερ σκεφτόταν διαφορετικά από τον ψηφο-
θήρα Χίτλερ». [11]
Όμως ακόμα και οι πρώτες εβδομάδες της θητείας του καγκελά-
ριου Χίτλερ προκάλεσαν πολύ περισσότερους λόγους ανησυχίας από
όσους είχε δώσει ποτέ η κυβέρνηση Πάπεν. Υπήρχε περισσότερη βία,
κυρίως από τα ναζιστικά Τάγματα Εφόδου, τα οποία η νέα κυβέρνηση
είχε στρατολογήσει μαζικά στις αστυνομικές δυνάμεις. Στις εφημερίδες
και τις πολιτικές εκδηλώσεις της αντιπολίτευσης μπήκε λουκέτο. Γινό-
ταν ολοένα και πιο δύσκολο να κάνει οποιαδήποτε πολιτική εκστρα-
τεία οποιαδήποτε άλλη πολιτική ομάδα. Ωστόσο, ήταν η φωτιά στο
Ράιχσταγκ που άλλαξε πραγματικά τον ρου των γεγονότων.
Το υπουργικό συμβούλιο του Χίτλερ συνεδρίασε στις έντεκα το
πρωί της επομένης της φωτιάς. Ο υπουργός Εσωτερικών του Ράιχ Φρικ
παρουσίασε ένα κείμενο που έφερε τον τίτλο «Διάταγμα του Προέ­
δρου του Ράιχ φον Χίντενμπουργκ για την Προστασία του Λαού και
του Κράτους», το οποίο έκτοτε έμεινε ανεπισήμως γνωστό ως το «Διά-
ταγμα της Πυρκαγιάς του Ράιχσταγκ». Το διάταγμα εξέφραζε τη θεω-
ρία του Χίτλερ ότι η φωτιά στο Ράιχσταγκ σηματοδοτούσε την έναρξη
μιας κομμουνιστικής εξέγερσης. [12] Το κράτος χρειαζόταν εξουσίες
εκτάκτου ανάγκης για να αμυνθεί. Το διάταγμα ήρε όλες τις πολιτικές
ελευθερίες που περιέχονταν στο γερμανικό Σύνταγμα, νομιμοποιώ-
ντας τη φυλάκιση άνευ δίκης οποιουδήποτε ατόμου θεωρούνταν από
το καθεστώς πολιτική απειλή και καταργώντας ουσιαστικά την ελευ-
θερία του λόγου, της συνάθροισης και του συνεταιρίζεσθαι, την εμπι-
στευτικότητα της αλληλογραφίας και των τηλεγραφικών επικοινωνιών
και την προστασία από έρευνες άνευ εντάλματος. Επίσης, το διάταγμα
έδωσε στην κυβέρνηση του Ράιχ την εξουσία να αντικαθιστά τη διοί-
κηση οποιουδήποτε ομόσπονδου κρατιδίου, εάν αυτό «δεν θεσπίζει τα

605893_O_THANATOS_THS_DHMOKRATIAS_soma.indd 31 4/10/2019 5:17:26 μμ

 32 BENJAMIN CARTER HETT

αναγκαία μέτρα για την αποκατάσταση της δημόσιας τάξης και ασφά-
λειας». Το υπουργικό συμβούλιο ενέκρινε το διάταγμα και, αργότερα
την ίδια μέρα, ο Χίντενμπουργκ το επικύρωσε, καθιστώντας το νόμο.
Το διάταγμα αυτό ήταν, σύμφωνα με τα λόγια του διακεκριμένου
νομικού μελετητή Ερνστ Φρένκελ (Ernst Fraenkel), η «συνταγματική
χάρτα» του Ράιχ του Χίτλερ. Ήταν η νομική βάση για όλες τις συλλή-
ψεις και τις απελάσεις, για τα στρατόπεδα συγκέντρωσης και τη δια-
βόητη μυστική αστυνομία, την Γκεστάπο. Επίσης, επέτρεψε στους ναζί
να καταργήσουν ουσιαστικά το ομοσπονδιακό σύστημα της Γερμανίας
και να επεκτείνουν την εξουσία τους σε όλα τα κρατίδια της ένωσης.
Για τους περισσότερους Γερμανούς που ζούσαν το 1933, η φωτιά
στο Ράιχσταγκ και το διάταγμα σηματοδότησαν ένα κρίσιμο σημείο
καμπής. Ο Βάλτερ Κιάουλεν (Walter Kiaulehn), έμπειρος Βερολινέζος
δημοσιογράφος, έκλεινε το ελεγειακό βιβλίο που έγραψε σχετικά με
τη γενέθλια πόλη του μετά τον πόλεμο με τα εξής λόγια: «Πρώτα κάηκε
το Ράιχσταγκ, μετά τα βιβλία και σύντομα οι συναγωγές. Έπειτα άρχι-
σαν να καίγονται η Γερμανία, η Αγγλία, η Γαλλία και η Ρωσία…» [13]

Πώς μπόρεσε να συμβεί αυτό;

Αυτό είναι ένα από τα μεγαλύτερα ερωτήματα σε ολόκληρη την
ανθρώπινη ιστορία. Διότι γνωρίζουμε πολύ καλά τις συνέπειες της
ανόδου του Χίτλερ στην καγκελαρία: ο καταστροφικότερος πόλεμος
που έζησε ποτέ η ανθρωπότητα, μαζί με μια εκστρατεία μαζικών δολο-
φονιών τόσο σαρωτική και άνευ προηγουμένου, ώστε ο νομικός μελε-
τητής Ράφαελ Λέμκιν (Rafael Lemkin) χρειάστηκε να επινοήσει μια
νέα λέξη για να την περιγράψει: γενοκτονία.
Το ερώτημα «πώς μπόρεσε να συμβεί αυτό;» προσλαμβάνει μια
ιδιαίτερη, βασανιστική επιτακτικότητα όταν τίθεται με φόντο το υπό-
βαθρο μέσα από το οποίο γεννήθηκε ο Χίτλερ και ο ναζισμός: τη
Γερμανία της Βαϊμάρης. Εδώ αναμφισβήτητα ο ανθρώπινος πολιτι-
σμός έφτασε μ’ έναν τρόπο στο απόγειο. Το Σύνταγμα του 1919 της
Δημοκρατίας της Βαϊμάρης δημιούργησε μια προηγμένη, σύγχρονη
δημοκρατία, με ένα σχολαστικά δίκαιο αναλογικό εκλογικό σύστημα

605893_O_THANATOS_THS_DHMOKRATIAS_soma.indd 32 4/10/2019 5:17:26 μμ

 Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ 33

και με προστασία των ατομικών δικαιωμάτων και ελευθεριών, συμπε-

ριλαμβανομένης ρητά της ισότητας αντρών και γυναικών. Κοινωνι-
κοί και πολιτικοί ακτιβιστές διεκδίκησαν μαχητικά, και σε πολλές
περιπτώσεις επιτυχημένα, ακόμα περισσότερα. Η Γερμανία είχε το
επιφανέστερο παγκοσμίως κίνημα υπέρ των δικαιωμάτων των ομοφυ-
λοφίλων. Εξέθρεψε ένα ενεργό φεμινιστικό κίνημα το οποίο, έχοντας
μόλις κερδίσει το δικαίωμα ψήφου, προχωρούσε στη διεκδίκηση του
δικαιώματος της έκτρωσης. Οι εκστρατείες ενάντια στη θανατική ποινή
ήταν τόσο επιτυχημένες στη Γερμανία, ώστε η ποινή δεν εφαρμόστηκε
ποτέ στην πράξη. Ήδη από τα πρώτα χρόνια της Δημοκρατίας της Βαϊ-
μάρης οι εργαζόμενοι είχαν κερδίσει το οχτάωρο με πλήρες ημερομί-
σθιο. Η ανοχή και δεκτικότητα της Γερμανίας την καθιστούσαν πόλο
έλξης για πολλούς Εβραίους από την Πολωνία και τη Ρωσία.
Η Γερμανία ήταν παγκόσμιος ταγός, και μάλιστα όχι μόνο στην
πολιτική και τον κοινωνικό ακτιβισμό. Ακόμα και πριν από το 1914,
ο Πάμπλο Πικάσο είχε πει σ’ έναν φίλο του ότι αν είχε γιο που ήθελε
να γίνει ζωγράφος, θα τον έστελνε να εκπαιδευτεί στο Μόναχο και
όχι στο Παρίσι. Οι Γερμανοί εξπρεσιονιστές και «νεορεαλιστές» ζωγρά-
φοι, όπως οι Ερνστ Λούντβιχ Κίρχνερ, Έμιλ Νόλντε, Τζορτζ Γκρος, Ότο
Ντιξ, δημιούργησαν μερικά από τα πιο συναρπαστικά και ρηξικέλευθα
έργα τέχνης της εποχής. Η σχολή Μπάουχαους παρήγαγε αρχιτέκτο-
νες και σχεδιαστές, οι ιδέες των οποίων συνεχίζουν να επηρεάζουν
τους τομείς τους μέχρι και σήμερα. Αν ήσουν λάτρης της μουσικής,
καμία χώρα δεν μπορούσε να συναγωνιστεί τις εξαίρετες ορχήστρες,
τα μουσικά σύνολα και τους σολίστ της Γερμανίας. Και σ’ αυτό τον
τομέα η Γερμανία διαμόρφωνε το μέλλον, είτε με τα δύσκολα κλασικά
έργα του Ρίχαρντ Στράους και του Πάουλ Χίντεμιτ είτε με τα συναρ-
παστικά μοντέρνα υβρίδια του Μπέρτολτ Μπρεχτ και του Κουρτ Βάιλ.
Ταινίες; Το Βερολίνο μπορούσε να ισχυριστεί ότι ήταν ένα δεύτερο
Χόλιγουντ και μάλιστα, με σκηνοθέτες όπως ο Φριτς Λανγκ, ο Γκ. Β.
Παμπστ ή ο Φ. Β. Μούρναου, ένα Χόλιγουντ που λειτουργούσε σε
υψηλότερο καλλιτεχνικό επίπεδο από το αμερικανικό πρωτότυπο.
Η παρουσία συγγραφέων όπως ο Άλφρεντ Ντέμπλιν, ο Φραντς Κάφκα
(ο οποίος εγκαταστάθηκε στη Γερμανία προς το τέλος της ζωής του) και

605893_O_THANATOS_THS_DHMOKRATIAS_soma.indd 33 4/10/2019 5:17:26 μμ

 34 BENJAMIN CARTER HETT

οι αδελφοί Τόμας και Χάινριχ Μαν σήμαινε ότι η Γερμανία μπορούσε

να συναγωνιστεί οποιαδήποτε άλλη χώρα και στη λογοτεχνία.
Η επιστημονική και ακαδημαϊκή φήμη της Γερμανίας ήταν ασυνα-
γώνιστη. Τη δεκαετία του 1920, περίπου το ένα τρίτο των περιοδικών
φυσικής όλου του κόσμου γράφονταν στη Γερμανία και, φυσικά, ο
Άλμπερτ Άινσταϊν ήταν καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου,
ενώ ο φίλος του, ο βραβευμένος με Νόμπελ χημικός Φριτς Χάμπερ,
διηύθυνε το Ινστιτούτο Φυσικοχημείας και Ηλεκτροχημείας Κάιζερ
Βίλχελμ στο προάστιο του Ντάλεμ. Πιθανότατα η γερμανική αριστεία
στις επιστήμες και στα πανεπιστήμια ήταν και ο λόγος για τον οποίο η
χώρα κατείχε ηγετική θέση στην παγκόσμια βιομηχανία σε κλάδους
όπως τα χημικά και τα φαρμακευτικά προϊόντα, ενώ ανταγωνιζόταν
ευθέως τα αμερικανικά αυτοκίνητα ως προς την ποιότητα, αν όχι ως
προς την ποσότητα.
Η Γερμανία καμάρωνε από πολύ καιρό πριν πως ήταν «η γη των
ποιητών και των στοχαστών», αλλά τη δεκαετία του 1920 ξεπέρασε και
τον ίδιο τον εαυτό της. Και ωστόσο, με κάποιον τρόπο, μέσα από αυτή
την πεφωτισμένη, δημιουργική, υπερμοντέρνα δημοκρατία ξεπήδησε
το πιο σατανικό καθεστώς στην ανθρώπινη ιστορία. Το Ράιχ του Χίτ-
λερ κατέστρεψε ολοσχερώς τη δημιουργικότητα της Βαϊμάρης – και
την κατέστρεψε οριστικά. Πολλοί Γερμανοί θρηνούν ακόμη αυτό που
έχασαν τότε. «Οι αβέβαιοι Γερμανοί δεν φοβίζουν πια την Ευρώπη,
ούτε όμως συναρπάζουν κανέναν», έλεγε με θλίψη ο εκδότης Βολφ
Γιομπστ Ζίντλερ (Wolf Jobst Siedler) το 2000. [14] Ακόμη αναρωτιό-
μαστε πώς μπόρεσε να συμβεί αυτό. Το γεγονός ότι η βαρβαρότητα
κατάφερε να ξεπηδήσει μέσα από τον υψηλό πολιτισμό μοιάζει να
αντιβαίνει στα βαθύτερα πιστεύω και ένστικτά μας.
Η Γερμανία του Χίτλερ αποτελεί μοναδικό φαινόμενο ανάμεσα
σε όλα τα καθεστώτα της ανθρώπινης ιστορίας τουλάχιστον από μία
άποψη: σοβαροί ιστορικοί την κρίνουν ομόφωνα ως μια καταστροφή
χωρίς αντισταθμιστικά χαρακτηριστικά. Δεν υπάρχει κανένα άλλο
πολίτευμα, ούτε καν η Σοβιετική Ένωση του Ιωσήφ Στάλιν, που να
μπορεί να αξιώσει μια τόσο αμφιλεγόμενη διάκριση. Στο σημείο αυτό
όμως εξαντλείται και η ομοφωνία μεταξύ των ιστορικών. Η Γερμανία

605893_O_THANATOS_THS_DHMOKRATIAS_soma.indd 34 4/10/2019 5:17:26 μμ

 Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ 35

του Χίτλερ είναι ένα είδος ιστορικού τεστ Ρόρσαχ: καθένας προβάλλει
πάνω της όποια θεωρεί ότι είναι τα χειρότερα δυνατά πολιτικά χαρα-
κτηριστικά. Και αυτά μπορεί να είναι διαφορετικά για τον καθένα.
Αυτού του είδους η προβολή επηρεάζει και τις εξηγήσεις σχετικά με
το πώς προέκυψε το καθεστώς του Χίτλερ, και αυτό σημαίνει ότι οι
ιστορικοί έδιναν ανέκαθεν αντικρουόμενες περιγραφές για την πτώση
της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης.
Τελικά, το πρόβλημα με τη Γερμανία του 1933 ήταν πως δεν ήταν
αρκετά δημοκρατική ή πως παραήταν δημοκρατική; Ο ναζισμός
επήλθε εξαιτίας της ανεξέλεγκτης δύναμης των ελίτ ή επειδή οι μάζες
των Γερμανών ήταν ανίκανες να λειτουργήσουν ως υπεύθυνοι πολίτες;
Ήταν οι ναζί βαλτωμένοι στο παρελθόν ή ήταν επικίνδυνα μοντέρνοι;
Ήταν ο ναζισμός ένα εντοπισμένο πρόβλημα των Γερμανών ή εκδή-
λωση μιας ευρύτερης κρίσης; Πρόκειται για μια περίπτωση ιστορίας
που γράφτηκε από λίγους «μεγάλους άντρες» ή έπαιξαν ρόλο βαθύτε-
ροι δομικοί παράγοντες στην άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία; Ήταν οι
χριστιανοί –και ειδικά οι Γερμανοί ευαγγελιστές– μια κρίσιμη ομάδα
υποστήριξης των ναζί ή η άνοδος του Χίτλερ ήρθε σε σύγκρουση με τις
παραδοσιακές λουθηρανικές, καλβινιστικές και καθολικές γερμανικές
αξίες; Ήταν αναπόφευκτη η άνοδος του Χίτλερ –ο σπουδαίος Βρετανός
ιστορικός Α. Τζ. Π. Τέιλορ (A. J. P. Taylor) είπε κάποτε πως ήταν τόσο
μεγάλη έκπληξη όσο και η εκβολή ενός ποταμού στη θάλασσα– ή
ήταν τόσο αμφίβολη και απίθανη που παραλίγο να μη συμβεί;
Από το 1933 μέχρι σήμερα, αναρίθμητοι ιστορικοί, φιλόσοφοι,
δικηγόροι, ψυχολόγοι, πολιτικοί, καλλιτέχνες, συγγραφείς, μουσικοί,
κωμικοί κοινωνικής σάτιρας και πολλοί άλλοι έχουν επιχειρήσει να
εξηγήσουν την άνοδο του Χίτλερ. Και έχουν δώσει σωρεία απαντή-
σεων. Οι περισσότερες είναι διαφωτιστικές. Γιατί, λοιπόν, επανερχό-
μαστε σε αυτό το ζήτημα; Τι άλλο απομένει να ειπωθεί;
Σε αυτό το ερώτημα υπάρχουν πολλές απαντήσεις.
Πρώτον, η ιστορική γνώση λειτουργεί σαν αργή επισώρευση ιζή-
ματος. Πάντα προστίθεται ένα νέο στρώμα. Και αυτό ισχύει ιδιαιτέρως
για τη γερμανική ιστορία του εικοστού αιώνα. Για πάρα πολύ καιρό
υπήρχε ένας τόσο μεγάλος και κρίσιμος όγκος πρωτογενούς υλικού

605893_O_THANATOS_THS_DHMOKRATIAS_soma.indd 35 4/10/2019 5:17:26 μμ

 36 BENJAMIN CARTER HETT

σε μη προσβάσιμα αρχεία, ειδικά στην πρώην Ανατολική Γερμανία

και τη Σοβιετική Ένωση, που το τέλος του Ψυχρού Πολέμου επέφερε
σημαντικές εξελίξεις σε αυτά που γνωρίζουμε για την εποχή των ναζί.
Οι ιστορικοί εξακολουθούν μέχρι και σήμερα να ανακαλύπτουν, να
επεξεργάζονται και να «χωνεύουν» αυτό το πρόσφατα διαθέσιμο υλικό.
Ένα από τα αποτελέσματα αυτής της διαδικασίας είναι ότι πολλά
από αυτά που νομίζαμε ότι γνωρίζαμε για τη ναζιστική Γερμανία δεν
ήταν παρά τα κατάλοιπα της ναζιστικής προπαγάνδας ή των ετών
αμέσως μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο. Στα τέλη της δεκαετίας
του 1940 και στις αρχές της δεκαετίας του 1950, χιλιάδες σημαντικοί
παράγοντες του Ράιχ του Χίτλερ αναγκάστηκαν να ξαναγράψουν και
να τροποποιή­σουν τις ιστορίες τους προκειμένου να βγουν όσο το
δυνατόν πιο αλώβητοι από τις δίκες για εγκλήματα πολέμου και από
τις διαδικασίες «αποναζιστικοποίησης». Πολλοί διακεκριμένοι μελετη-
τές εμμένουν στην ιδέα ότι ο Χίτλερ ήταν κατά κάποιον τρόπο ένα «μη
πρόσωπο», ένας «άνθρωπος χωρίς χαρακτηριστικά», που δεν ζούσε
ποτέ πραγματικά παρά μόνο όταν απευθυνόταν σε κάποια συγκέ-
ντρωση. [15] Αυτό δεν είναι παρά μια ασυνείδητη αντανάκλαση της
αντίληψης της ναζιστικής προπαγάνδας ότι ο Χίτλερ θυσίασε την προ-
σωπική ζωή του για να αφιερωθεί στον λαό του.
Τον ρόλο της παίζει και η αλλαγή των γενεών. Σε κάθε εποχή βλέ-
πουμε το παρελθόν διαφορετικά, ανάλογα με το πώς αντιμετωπίζουμε
τους εαυτούς μας και τα βιώματά μας. Μια εποχή θα παρατηρήσει
πράγματα για το παρελθόν που κάποια άλλη θα τα αγνοήσει. Αυτός
είναι και ένας από τους λόγους για τους οποίους η ιστορία ξαναγρά-
φεται, και πρέπει να ξαναγράφεται, διαρκώς.
Τη δεκαετία του 1990, για παράδειγμα, απολαμβάναμε τη θαλπωρή
του τέλους του Ψυχρού Πολέμου και τον φαινομενικά οριστικό θρίαμ­
­βο της δημοκρατίας και του φιλελεύθερου καπιταλισμού. Σήμερα
έχουν ήδη αλλάξει πολλά στον κόσμο μας. Ανησυχούμε περισσότερο
για την «παγκοσμιοποίηση» και το έναυσμα που έχει δώσει στον δεξιό
λαϊκισμό. Ο επαναστατικός ενθουσιασμός της περιόδου 1989-1991
έχει ξεθυμάνει και οι αστάθειες της μεταψυχροπολεμικής τάξης πραγ-
μάτων είναι πολύ πιο εμφανείς. Περιστοιχιζόμαστε από μια διεθνή

605893_O_THANATOS_THS_DHMOKRATIAS_soma.indd 36 4/10/2019 5:17:26 μμ

 Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ 37

προσφυγική κρίση και έχουμε βαθιά επίγνωση των μυριάδων προ-

βλημάτων που μπορεί να επιφέρει. Έχουμε δει ένα νέο είδος τρομο-
κρατίας να περνάει στο προσκήνιο σε πολλά μέρη του κόσμου. Όλα
αυτά σημαίνουν ότι, κατά πολλούς τρόπους, η εποχή μας μοιάζει πολύ
περισσότερο με τη δεκαετία του 1930 παρά με αυτή του 1990.
Είναι, λοιπόν, καιρός να αφηγηθούμε την ιστορία της πτώσης της
Βαϊμάρης και της ανόδου του Χίτλερ με έναν νέο τρόπο. Το βιβλίο
αυτό θα τοποθετήσει τα γερμανικά ζητήματα στο διεθνές πλαίσιό τους
και θα εξετάσει τις διεθνείς επιρροές τους. Οι ναζί, όπως και άλλα
απολυταρχικά αλλά λαϊκιστικά κινήματα της εποχής τους, ήταν μια
απάντηση στον συντριπτικό θρίαμβο του παγκόσμιου φιλελεύθερου
καπιταλισμού στο τέλος του Μεγάλου Πολέμου. [16] Η μεταπολεμική
αγγλοαμερικανική τάξη πραγμάτων είχε συνδέσει δόγματα οικονο-
μικής λιτότητας (που συμβολίζονταν με την αποπληρωμή χρεών και
αποζημιώσεων και την επιστροφή στον κανόνα του χρυσού) με τη
σταθερότητα της ίδιας της δημοκρατίας. Το πολιτικό σκεπτικό εξώθησε
τους πολέμιους της λιτότητας να γίνουν και πολέμιοι της φιλελεύθε-
ρης δημοκρατίας. Οι ναζί αποκρίθηκαν και σε άλλες διαταραχές του
κόσμου στον οποίο ζούσαν, οι περισσότερες εκ των οποίων είχαν τις
ρίζες τους στον πόλεμο. Πώς θα έπρεπε να εναρμονιστούν τα εθνικά
σύνορα με την εθνοτική ταυτότητα; Πώς θα έπρεπε να διαχειριστούν
οι χώρες τα δικαιώματα των μειονοτήτων; Τι θα έπρεπε να γίνει με
τους πρόσφυγες και τους άλλους μετανάστες;
Οι ναζί μπορεί να ήταν ουσιαστικά μια αντίδραση διαμαρτυρίας
ενάντια στην παγκοσμιοποίηση και τις συνέπειές της, όμως είχαν και
οι ίδιοι διαμορφωθεί από τις γενικότερες ευρωπαϊκές και παγκόσμιες
τάσεις της εποχής. Αντλούσαν συνειδητά επιρροές από τη Ρωσία, την
Ιταλία και την Τουρκία, από τη Βρετανική αυτοκρατορία και τις Ηνω-
μένες Πολιτείες. Ακόμα και η βία και τρομοκρατία των Ταγμάτων Εφό-
δου τους συνδέονταν με ευρύτερες επιρροές.
Η ύπαρξη των ναζί θα ήταν αδιανόητη χωρίς τον Πρώτο Παγκό-
σμιο πόλεμο. Εν μέρει αυτό οφειλόταν στο γεγονός ότι πολλά ηγετικά
στελέχη και ακτιβιστές των ναζί είχαν υπηρετήσει στα χαρακώματα,
είχαν εξοικειωθεί με τη βία και ήταν ανήμποροι να προσαρμοστούν

605893_O_THANATOS_THS_DHMOKRATIAS_soma.indd 37 4/10/2019 5:17:26 μμ

 38 BENJAMIN CARTER HETT

στην ήσυχη ζωή ενός άμαχου πολίτη. Όμως δεν ήταν η βιωματική
εμπειρία της μάχης που είχε τη μεγαλύτερη επίδραση στην πολιτική
της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης. Ήταν ο τρόπος με τον οποίο οι Γερμα-
νοί κατέληξαν να θυμούνται την αρχή και το τέλος του πολέμου που
βάρυνε πραγματικά. Η αρχή και το τέλος, ο Αύγουστος του 1914 έναντι
του Νοεμβρίου του 1918, το λαμπρό καλοκαίρι έναντι του γκρίζου
φθινοπώρου, η εκστατική ενότητα έναντι του πικρού διχασμού, τα
όνειρα για νίκη έναντι της πραγματικότητας μιας καταστροφικής ήττας
– αυτά ήταν που διαπότιζαν σχεδόν οτιδήποτε συνέβαινε στη Βαϊμάρη
και διαμόρφωσαν εκ βάθρων τον τρόπο που οι Γερμανοί αντιλαμβά-
νονταν την πολιτική ζωή τους. Δεν είναι υπερβολή να ισχυριστούμε
ότι η απάντηση σε όλα τα ερωτήματα που αφορούν τη Δημοκρατία
της Βαϊμάρης βρίσκεται κάπου μέσα στον Πρώτο Παγκόσμιο πόλεμο.
Η παγκόσμια κατάσταση και η κληρονομιά του πολέμου εξηγούν
εν μέρει για ποιο λόγο οι ναζί βρήκαν ευρεία λαϊκή αποδοχή στη
Γερμανία. Ωστόσο, από μόνη της η ευρεία αποδοχή –περίπου το ένα
τρίτο του εκλογικού σώματος πριν από το 1933– δεν θα μπορούσε
ποτέ να φέρει τον Χίτλερ στην εξουσία. Για να συμβεί αυτό, ο Χίτλερ
έπρεπε να πάρει με το μέρος του και το συντηρητικό κατεστημένο
– πάνω απ’ όλα, τον πρόεδρο Πάουλ φον Χίντενμπουργκ και τους
συμβούλους του, καθώς και τον στρατό, ο οποίος κρατούσε τα κλειδιά
της εξουσίας. Αυτοί οι συντηρητικοί θα μπορούσαν να έχουν βάλει
φρένο στον Χίτλερ μια και καλή. Αντ’ αυτού, όμως, επέλεξαν να τον
χρησιμοποιήσουν, παρότι η συμμαχία ναζί-συντηρητικών ήταν πάντα
προβληματική.
Στο σημείο αυτό καθίστανται σημαντικές οι ατομικές προσωπικό-
τητες των πρωταγωνιστών αυτής της ιστορίας. Μετά το 1930 η πολι-
τική της Γερμανίας γινόταν ολοένα και πιο αδιέξοδη. Ήταν αδύνατο
να συγκεντρώσει κανείς μια σταθερή πλειοψηφία στο Ράιχσταγκ που
να μπορεί να περνάει νομοθετήματα και να στηρίζει την κυβέρνηση.
Ως τα μέσα του 1932, οι ναζί και οι κομμουνιστές –τα δύο κόμματα
που ήταν κατεξοχήν ταγμένα στην κατάλυση του δημοκρατικού
συστήματος– συγκέντρωναν αθροιστικά την πλειοψηφία των εδρών
στο Ράιχσταγκ. Όμως προέρχονταν από αντίθετα άκρα του πολιτικού

605893_O_THANATOS_THS_DHMOKRATIAS_soma.indd 38 4/10/2019 5:17:26 μμ

 Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ 39

φάσματος και δεν θα μπορούσαν ποτέ να συνεργαστούν. Ο πρόεδρος

φον Χίντενμπουργκ και οι καγκελάριοι που διόριζε παρέκαμπταν το
Ράιχσταγκ. Βασίζονταν στη διάταξη περί εξουσιών εκτάκτου ανάγκης
του Συντάγματος της Βαϊμάρης για να κυβερνούν μέσω εκτελεστικών
διαταγμάτων. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα μια μικρή ομάδα ηγετών να
μπορεί να ασκεί ασυνήθιστα μεγάλη εξουσία και να προσλάβουν πολύ
μεγαλύτερη σημασία οι προσωπικές τους επιδιώξεις και ιδιομορφίες.
Γεννημένος το 1847, ο πρόεδρος φον Χίντενμπουργκ ήταν ένας
άντρας άλλης εποχής: Πρώσος αριστοκράτης, ο πιο τιμημένος Γερμα-
νός στρατιωτικός, ευσεβής λουθηρανός, που έτρεφε βαθιά καχυποψία
για τους καθολικούς και απέχθεια για τους σοσιαλδημοκράτες. Το
Σύνταγμα του έδινε την εξουσία να διορίζει και να απολύει καγκε-
λάριους και, από την εποχή της εκλογής του στην προεδρία το 1925,
έψαχνε τρόπους να στρέψει τη χώρα προς τη δεξιά, διατηρώντας ταυ-
τόχρονα τη φήμη του ως Γερμανού ήρωα και ενοποιού.
Μεταξύ των στενότερων και σημαντικότερων συμβούλων του
Χίντενμπουργκ ήταν άλλος ένας στρατιωτικός, ο στρατηγός Κουρτ φον
Σλάιχερ. Ο Σλάιχερ ήταν επικεφαλής του «Υπουργικού Γραφείου» του
στρατού, το οποίο στην πράξη σήμαινε ότι ήταν ο κύριος πολιτικός
λομπίστας του στρατού. Κανένας δεν ήταν ποτέ εντελώς σίγουρος τι να
περιμένει από τον Σλάιχερ. Ήταν σαρκαστικός, ύπουλος, δολοπλόκος
και πάντα κάτι σκάρωνε, παρότι αυτό το «κάτι» ήταν συχνά μυστηριώ­
δες. Στην πραγματικότητα, όπως και ο Χίντενμπουργκ, ο Σλάιχερ
ήθελε να μετατρέψει το πολίτευμα της Βαϊμάρης σε ένα πιο απολυταρ-
χικό και στρατιωτικό καθεστώς. Κατά τα κρίσιμα χρόνια μεταξύ 1929
και 1932, ο Σλάιχερ ήταν κυρίως εκείνος που διόριζε και έδιωχνε
καγκελάριους και κυβερνήσεις και εκείνος που έπαιξε σημαντικότατο
ρόλο στην πτωτική πορεία της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης.
Στον αντίποδα του Σλάιχερ βρισκόταν ο άντρας που είχε τη μακρο-
βιότερη συνεχή θητεία στην καγκελαρία: ο αξιωματούχος των καθο-
λικών συνδικάτων και οικονομολόγος Χάινριχ Μπρύνινγκ. Ενώ ο
Σλάιχερ ήταν πνευματώδης, απερίσκεπτος και αινιγματικός, ο Μπρύ-
νινγκ ήταν σοβαρός και μετρημένος, ένας ψυχρός ορθολογιστής ο
οποίος πάσχιζε να αντιληφθεί τον παραλογισμό του κόσμου που

605893_O_THANATOS_THS_DHMOKRATIAS_soma.indd 39 4/10/2019 5:17:26 μμ

 40 BENJAMIN CARTER HETT

υποχρεωτικά αντιμετώπιζε. Η μοίρα του Μπρύνινγκ ήταν να διατελέ-

σει καγκελάριος κατά τη διάρκεια της χειρότερης διετίας της Μεγάλης
Ύφεσης, από το 1930 έως το 1932. Όμως στόχος του Μπρύνινγκ δεν
ήταν να βρει διέξοδο από την Ύφεση. Εκείνος ήθελε να αποκαταστή-
σει την πλήρη κυριαρχία της Γερμανίας. Αυτό σήμαινε να απαλλάξει
τη χώρα από το βάρος της καταβολής αποζημιώσεων που της είχε
επιβάλει η Συνθήκη των Βερσαλλιών το 1919. Και για να το πετύχει
αυτό, ήταν πρόθυμος να επιδεινώσει περαιτέρω την οικονομική κρίση
της Γερμανίας.
Διάδοχος του Μπρύνινγκ στην καγκελαρία ήταν ο Φραντς φον
Πάπεν, άλλος ένας πρώην αξιωματικός του στρατού και αριστοκράτης,
η προϋπηρεσία του οποίου στον δημόσιο βίο περιοριζόταν στην ιδιο-
κτησία μιας εφημερίδας και σε μια θητεία απλού βουλευτή στο κοινο-
βούλιο της Πρωσίας. Ο Πάπεν είχε υπηρετήσει στο ιππικό και η ιππασία
ήταν πιθανότατα η μεγαλύτερη ικανότητά του. Εξ αυτού του λόγου ήταν
ευρέως γνωστός και ως «ο ευγενής αναβάτης» (Herrenreiter). Ο Πάπεν
ντυνόταν κομψά, ήταν γοητευτικός συζητητής, εξαίρετος γνώστης της
γαλλικής γλώσσας και επιθυμούσε καλύτερες γαλλογερμανικές σχέ-
σεις. Ούτε καν οι στενότεροι υποστηρικτές του δεν θα ισχυρίζονταν
ποτέ ότι διέθετε το ειδικό βάρος του Μπρύνινγκ. Ωστόσο, μετά από
μερικούς μήνες στο αξίωμα, άρχισε να απολαμβάνει τα προνόμια της
εξουσίας. Τελικά, ήταν η οργή του για την απώλεια της εξουσίας και
η πληγωμένη του υπερηφάνεια που έστησαν την τελευταία πράξη του
δράματος της πτώσης της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης.
Κι έπειτα υπήρχε, φυσικά, ο Αδόλφος Χίτλερ. Ο Χίτλερ θέτει
ισχυρή υποψηφιότητα για την πιο σημαντική ιστορική προσωπικό-
τητα του εικοστού αιώνα. Όμως ταυτόχρονα είναι και συχνά παρε-
ξηγημένος. Όταν μπήκε στην πολιτική το 1919, ο Χίτλερ δεν διέθετε
καμία εμπειρία και φαινομενικά κανένα χάρισμα. Τα επόμενα δεκα-
τέσσερα χρόνια γινόταν διαρκώς αντικείμενο χλεύης και υποτίμησης.
Ο κόσμος έλεγε πως έμοιαζε με σερβιτόρο σε εστιατόριο σιδηροδρο-
μικού σταθμού ή με κομμωτή. Ασφαλώς υπήρχαν δομικοί παράγοντες
στην οικονομία και στα διεθνή ζητήματα που συνέβαλαν στην άνοδο
του ναζισμού, όμως για ποιο λόγο ωθήθηκε ο συγκεκριμένος –και όχι

605893_O_THANATOS_THS_DHMOKRATIAS_soma.indd 40 4/10/2019 5:17:26 μμ

 Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ 41

κάποιος άλλος– άντρας από το ιστορικό πλαίσιο να αποκτήσει μια

τέτοια άνευ προηγουμένου δύναμη;
Αναμφίβολα, ο Χίτλερ έφερε κάποια ασυνήθιστα ταλέντα στο παι-
χνίδι. Είχε μια σπάνια ικανότητα να αιχμαλωτίζει τα πλήθη με τη
φωνή του. Όμως το λιγότερο προφανές στους σύγχρονούς του ήταν το
μυστηριώδες ένστικτό του, η ικανότητά του να διαβάζει αυτά που ένιω-
θαν και αυτά που ήθελαν να ακούσουν οι άνθρωποι και να προβλέ-
πει τι θα έκαναν μετά. Ήταν ένας επιδέξιος ηθοποιός που μπορούσε
να τροποποιεί τη συμπεριφορά του, προσαρμόζοντάς τη στη στιγμή
και στο ακροατήριό του. Όπως και πολλοί από τους ανθρώπους του
στενότερου κύκλου του, ήταν και ο ίδιος ένας έξυπνος σχεδιαστής
πολιτικής στρατηγικής και κατάφερνε να δει τους τρόπους με τους
οποίους οι ναζί θα μπορούσαν να ανέλθουν στην εξουσία –καθώς και
τους τρόπους με τους οποίους δεν θα μπορούσαν– και να καταστρώσει
τα ανάλογα σχέδια.
Όμως ακόμα και αυτά τα ταλέντα δεν επαρκούν για να εξηγήσουν
πλήρως την επιτυχία του Χίτλερ. Το κλειδί για να κατανοήσουμε για
ποιο λόγο τον υποστήριξαν πολλοί Γερμανοί βρίσκεται στην απόρ-
ριψη εκ μέρους των ναζί μιας ορθολογικής θέασης του κόσμου, βασι-
σμένης στα γεγονότα. Ο ίδιος ο Χίτλερ, σύμφωνα με τα λεγόμενα του
βιογράφου του Γιόαχιμ Φεστ (Joachim Fest), «σκεφτόταν πάντα το
αδιανόητο» και «από τις δηλώσεις του αναδυόταν πάντα ένα στοιχείο
πικρόχολης άρνησης να υποταχτεί στην πραγματικότητα». Οι πραγμα-
τικότητες που αντιμετώπιζαν οι Γερμανοί μετά το 1918 ήταν πραγμα-
τικά απαράδεκτες: ένας χαμένος πόλεμος που είχε κοστίσει στο έθνος
σχεδόν δύο εκατομμύρια από τους γιους του, μια ευρύτατα αντιδη-
μοφιλής επανάσταση, μια φαινομενικά άδικη ειρηνευτική συμφωνία
κι ένα οικονομικό χάος που συνοδευόταν από μια τεράστια κοινω-
νική και τεχνολογική αλλαγή. Εκατομμύρια Γερμανών κατέφευγαν σε
θεωρίες συνωμοσίας: ότι ο πόλεμος είχε τελειώσει με ένα «πισώπλατο
μαχαίρωμα» –το λεγόμενο «Ντόλχστος» (Dolchstoss), κυριολεκτικά
«μπήξιμο στιλέτου»– και όχι με μια ξεκάθαρη στρατιωτική ήττα· ή ότι
τους πολιορ­κούσαν κλίκες κομμουνιστών, καπιταλιστών, Εβραίων και
ελευθεροτεκτόνων. Ο Χίτλερ είχε την ικανότητα να δίνει φωνή σε αυτή

605893_O_THANATOS_THS_DHMOKRATIAS_soma.indd 41 4/10/2019 5:17:26 μμ

 42 BENJAMIN CARTER HETT

την παρέκκλιση από την πραγματικότητα όσο κανένας άλλος πολιτι-

κός της εποχής του.
Η εχθρότητα απέναντι στην πραγματικότητα μεταφραζόταν σε
περιφρόνηση για την πολιτική, ή μάλλον σε επιθυμία για μια πολι-
τική που να είναι κάπως απολιτική: κάτι που δεν μπορεί να υπάρξει.
Οι εσωτερικοί μηχανισμοί της δημοκρατίας –οι απαραίτητες συμφω-
νίες, οι χάρες, οι συμβιβασμοί– δεν είναι καθόλου ελκυστικοί. Και η
Δημοκρατία της Βαϊμάρης σίγουρα δεν αποτελούσε εξαίρεση. Μεγά-
λος αριθμός πολιτικών κομμάτων, που το καθένα εκπροσωπούσε
σαφώς καθορισμένα κοινωνικά συμφέροντα, αντιμαχόταν για την
εξουσία και τα λάφυρά της, κάνοντας συμβιβασμούς και συμφωνίες
οποτεδήποτε αυτό ήταν δυνατό. Αρκετά συχνά δεν ήταν, κι έτσι επα-
κολουθούσε ραγδαία ανατροπή των κυβερνήσεων: είκοσι μία κυβερ-
νήσεις σε δεκατέσσερα χρόνια. Προκειμένου να λειτουργήσει μια
δημοκρατία, όλα τα μέρη οφείλουν να αναγνωρίσουν ότι έχουν ένα
ελάχιστο κοινό έδαφος και ότι οι συμβιβασμοί είναι και εφικτοί και
απαραίτητοι. Μέχρι τη δεκαετία του 1930, όμως, δεν είχε απομείνει
και πολύ από αυτό το πνεύμα, καθώς η γερμανική κοινωνία διχα-
ζόταν ολοένα και περισσότερο. Οι υπερασπιστές της Δημοκρατίας
της Βαϊμάρης φάνταζαν συχνά ως υπερασπιστές ενός διεφθαρμένου
συστήματος. [17] Οι αντίπαλοί της, που διακήρυσσαν μια «αντιπο-
λιτική» ενότητας και ανάστασης, φάνταζαν σαν να λειτουργούν σε
μια ανώτερη ηθική βάση. Ο Χίτλερ κατενθουσιάστηκε όταν ο ρατσι-
στής θεωρητικός Χιούστον Στιούαρτ Τσάμπερλεν (Houston Stewart
Chamberlain) τον αποκάλεσε «το αντίθετο ενός πολιτικού». [18] Στον
ναζιστικό κώδικα η Δημοκρατία της Βαϊμάρης ήταν το σύστημα.
Η απόσταση ανάμεσα σε αυτού του είδους την περιφρόνηση για «το
σύστημα» και στην πεποίθηση ότι ένας θεόπεμπτος ηγέτης θα μπο-
ρούσε να βγάλει το έθνος από το άψυχο αδιέξοδό του δεν ήταν
μεγάλη. Αυτή ήταν και η γοητεία που άσκησε ο Χίτλερ από την αρχή
ως το τέλος. Ασφαλώς δεν την άσκησε σε όλους – οι διχασμοί στη
γερμανική κοινωνία δεν εξέλιπαν ποτέ. Όμως το μήνυμα του Χίτλερ
έπεισε όσους Γερμανούς χρειαζόταν να πείσει.
Δεν υπήρχε τίποτα σε όσα έκαναν οι ναζί τα χρόνια μετά το 1933 που

605893_O_THANATOS_THS_DHMOKRATIAS_soma.indd 42 4/10/2019 5:17:26 μμ

 Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ 43

να μην ήταν προδιαγεγραμμένο ήδη από την άνοδό τους στην εξου-
σία. Οι ευφυείς παρατηρητές μπορούσαν να δουν αυτό που ερχόταν:
«Δικτατορία, κατάλυση του κοινοβουλίου, βίαιη καταστολή όλων των
πνευματικών ελευθεριών, πληθωρισμός, τρόμος, εμφύλιος πόλεμος»,
έγραφε ο συγγραφέας Φρίντριχ Φραντς φον Ούνρου (Friedrich Franz
von Unruh) το 1931 σε μια λαμπρή σειρά άρθρων του για την εφημε-
ρίδα Frankfurter Zeitung (Εφημερίδα της Φρανκφούρτης). [19] Ο Ούνρου
έκανε λάθος μόνο σε μία εκτίμησή του: ότι η κατάληψη της εξουσίας
από τον Χίτλερ θα έβρισκε απέναντί της εκατομμύρια αποφασισμένους
αντιπάλους. Η τραγική αλήθεια είναι πως το έλλειμμα πραγματικότητας
στη Δημοκρατία της Βαϊμάρης είχε ήδη γιγαντωθεί υπερβολικά για να
συμβεί κάτι τέτοιο.

605893_O_THANATOS_THS_DHMOKRATIAS_soma.indd 43 4/10/2019 5:17:26 μμ