2000

67.3
54

:
.., -
.., - I, II, V
.., - VIII
.., - VII
.., - III, IV, VI, IX

54

: / . . ..
. .. . - .: , 2000. - 448 .

ISBN 5-8401-0063-3

, . , , , , . . ,
.
, .
, .

ISBN 5-8401-0063-3

67.3

785840 100639

ISBN 5-8401-0063-3

(, -), 2000

1.

1. .
( I .
..). , ,
, .

, .
.
, , .
2. . , , .
, ius publicum ius privatum. (I . ..), , , , XII .
,
, :
Publicum ius est quod ad statum rei romanae spectat, privatum quod ad
singulorum utilitatem (D. 1.1.1.2.). - , ;
[] .
, , . . ,
, ( ius , , ).
: ,

 , , (
, . .). ( ) , , ,
(in sacris, in sacerdotibus, in magistratibus consistit). . ,
. , .
, , , . .
, . , . . , ,
, , :
, ; , , . XII
: cum nexum faciet mancipiumque uti lingua nuncupassit ita ius
esto ,
.
, .
.
: Ius publicum privatorum pactis mutari non potest (D. 2. 14. 38). ,
.
, ,
. (, , ) : ) , ) .
, ,
,
( ), ,
. , ,
.
, . ius civile
. : )

( ),
; ) ,
(civitas) ;
ius civile ius gentium ius naturale.
. . , , . ,

. ,
,
.
, , . . , , .
(hostes), , .
.
, ,
, ,
.
. , , ;
. ..
, , ,
. , ,
. , ,
: , . .
, ,
() ,
(ius gentium).
Ius gentium : , , , ( ) , .
, ius gentium , , .
( ) , ius gentium
( .. . . 12).

 ius gentium, , ,
(. 6) .
,
: ( ) -

.
3. . -

, , .
, ,
, , .

-, , , ,
,
,
.
-, . , ..,


, .

. .. - , . ,
. , ,
.
,
, ,
.
,
,
. .

 , 1
, - ,
.
, ,
() . (
- ) - , , , ..
,
. ,
, , , - (common law).
, . ,
( , , ),
.
. ( ) , , , ,
, , . Actionem dabo ( ) - . ;
, ,
. . ,
, . , ,
.
,
.
Non ex regula ius sumatur sed ex iure quod est regula fiat. (D. 50.17.1.
). - He [] , , , ,
,
,
, ,
, .
, , .

 , [] .

,
, ( ) ,
, , : , . ,
, ( )
: , .
, , , (. . 54).

. , ,
. , .
.
(1) . , , . , , , .
, - , : , , -
, . , ,
.
(2) . , , , , ,
. : ,

. .


.
, . ,
,
, ( , ) (. 193), -

 (- , . 236) ..
, .
,
, . ,

.
1 , . . , .
, . ,
.
, , III . . ., , - , .
.
2.
4. .
, . . VI .
. , .
, . , ,
. , ,
, ,
. .
,
, .
, , ,

. , ,

. ,
. ,
.


, ,
.
.
5. . . ,
. .
,
, , .
. ,
.
, , ,
. , , ,
, ,
, .
6. . , XII .
. , ,
, ,
.
, .
(- )
.
.
.
, . .
, , .
, ,
.
.
, . , , , .
,
, , , -

, ,
,
.
,
. ,
, , XVI-XVII ., , (heutiges r(misches Recht). ,
- :
,
. , ,
; . ,
. , , ,
XVIII XIX ., . , , , . .
. , , .
,
,
.. . ,
, , .

. ,
, .
7. . :
Omne ius quo utimur vel ad personas pertinet vel ad res vel ad actiones.
(1. 2). - , ,
, , [].
; , . , , .
, : ) , ( IIIIV); ) , ,
. , ( V-V1); )
, . . , , , ,
-, - ( VIIIX).

 :
(1) . , ,

. ( ,
) .
(2) , , .
, ,
.

.
, : 1)
; 2) ; 3)
; 4) ; 5) ; 6) ; 7) ; 8)
-; 9) -.
. ,
.
: ( ), . , , , . . , .
3.

8. . . XIIXIII .
: ) , ) , , ( ). ,
. , , ,
, , .
1900 . ( 1900 .
); XIX .
( 1804 . 1). , ,
,
, . ,
, (XVI .),
.

,
, XVIII . ,
.

.
, , .
.
, ,
, , , , . , , .
, .

.
(1) .. (1917 .), . . (1919 .), , .
(..
) , , . : Girard. Manuel (l(mentaire de droit romain, . 8- ( Senn), 1929 ( , ); Cuq, Manuel des institutions juridiques des Romains,
. 2-, 1928; Monier. Manuel (l(mentaire de droit romain, 2 , 1944 1945;
Buckland, Text-book of Roman Law from Augustus to Iustinian, . 2-., 1932;
Mitteis, Romisches Privatrecht bis auf die Zeit Diokletiansj. I, 1908; Wlassak,
Romische Prozessgesetze, 1888-1894.
(2)
( ) , , .
: . (3 ); . (4 .).
: Windscheid-Kipp. Lehrbuch des
Pandektenrecht (3 ).
8-a. ,
D. . : 50.17.141.1. : , 50, 17,
141, 1. . ; i. f. .
I. . , I. 1. 2. 1. : , 1, 2, 1.
. . , . 8.44.19 : , 8, 44, 19.
. Th. .
.
Coll. Collatio legum Mosaicarum et Romanarum.
Sent. Rec. (S. R.) Sententiae receptae ( ).
Qu Quest. Quaestiones ().

4.
9. . (. 4) (IVI .
..). .

,
, .
(ius Quiritium). , , ,
(dominium ex iure Quiritium
). (ius civile),
, - (civitas).
XII ,

.

.
, XII . . ius civile ;
. ius civile .
10. . (ius praetorium
honorarium, honores ).

 ,
, . - .
-
.
.
, . . ,

. (. . 20-22).
11. (his gentium).
, .
.
. , (. 2), . , , (
, . .) -.
, ius gentium.
. ,

(conubium) (commercium).
,
, ,
. , .
Ius gentium , , , ius civile, , . ius gentium
, . ius gentium . ius gentium ,
. , , , (in
factum conceptae),
. , ;
. Ius gentium -

 - . , , . ,
, , , , ius gentium
, , .
12. . .
, ,
.
.
. , , ,
, ius civile ius gentium . , ius civile, ius gentium. , .
ius gentium nova interpretatio iuris.
50 . . , . , ius gentium , (. 90-91).
, ius gentium. , , , ius
gentium. ,
, (. 1. 82;
D. 1. 5. 4. 1) (D. 41. 1.5. 7). ius gentium . , , ,
, -
.
ius civile , ,
( ) . , (. 3. 93) (. . 433), (. 3. 133). (. . 449) acceptilatio
(D. 46. 4. 8. 4) (. . 348) . ,
ius gentium ius civile.

Quod autem gentium, idem civile esse debet (, De off., 3.17.). , .

ius gentium ,
. ius gentium, ,
, . : .
,
(ius naturale ius legitimum).
(De origine iuris, 1.130). (II . ..), , ius gentium
(ratio naturalis).
,
. ,
(. 14) , iure naturae omnes homines aequales sunt .
13. Aequitas (). ius aequum ( , aequitas) , ius
strictum. .
, ,
,
, ,
.
, . .
Nihil enim tarn conveniens est naturaii aequitati, quam voluntatem domini... ratam haberi (D. 40. 1. 9. 3). -
, ...
.
(III . ..)

() .
Quod genus liberalitatis (precarium) ex iure gentium descendit... et naturalem habet in se aequitatem (D. 43. 26.1. 2; 2. 2). -
.

 , - (dolus) - .
bona fides. , , aequitas.
, , ius aequum . .
14. (ius naturale).

ius naturae, ius naturale. , , (De republica, 3, 22).
.
Quarundam rerum dominium nanciscimur iure gentium quod ratione
naturall inter omnes homines peraeque servatur (D. 41.1.1 pr.). -
,
.
, , -
, .
. ,
,
.
Ius gentium est quo gentes humanae utuntur, quod a naturali recedere
facile intellegere licet, quia illud omnibus animalibus, hoc solis
hominibus inter se commune sit (D. 1.1.1.4). - , . , ,
, .

5.
15. (1. 2) : (plebiscita), , ,

 , (responsa prudentium). , , .

6.
16. .
, sine lege certa, sine iure certo, . .
, . non ius, sed mos fas. . mores maiorum usus
consuetudo. (D. 1. 2. 2. 3) mores maiorum XII (V . ..). , ,
XII . , , , . XII
, .
(ius
scriptum) . -

. (Topica, 28, 31) mores leges, .
, , . desuetudo,

. , ,
.
,
.
, ,
.
, .
Inveterata consuetudo pro lege non immerito custoditur et hoc est ius
quod dicitur moribus esse constitutum, nam cum ipsae legis nulla alia
ex causa nos teneant, quam quod iudicio populi receptae sunt, merito et
ea, quae sine ullo scripto populus probavit tenebunt omnes: nam quid
interest suffragio populus voluntatem suam declaret an rebus ipsis et
facis? quare rectissime etiam illud receptum est, ut leges non solum

suffragio legislators sed etiam tacito consensu omnium per desuetudinem abrogentur (D. 1. 3.32.1). - , , , , .
- ,
, . ,
.
, , ,
.
.

(II . ..).
. , , :

.
,
, , . 319 . .. :
Consuetudinis ususque longaevi non vilis auctoritas est, verum
non usque adeo sui valitura momento, ut aut rationem vincat aut legem
(C. 8. 52.2.). -
,
, .
(, , ). , ratio iuris.
, .

7.
17. .
(populus)
( , , ).
. :
(1) , ius cum populo agendi
(, , ), (rogatio legis), .

(2) , , , ,
, , ( uti
rogas, antiquo legem).
(3) , , ,
(auctoritas
patrum). leges rogatae. ,
(leges datae).
18. . : ) (praescriptio), , , ; ) rogatio ) (sanctio).
. : leges perfectae, minus quam perfectae leges imperfectae. , - ,
,
.
Minus quam perfecta lex est quae vetat aliquid fieri, et si factum sit, non
rescindit, sed poenam iniungit ei qui contra legem fecit (Ulp. 1.1.2)., , , - , , , , , .
,
. leges perfectae. , , , V .
lex perfecta (. 1.14. 5).
19. .
, , ,
. I . ..
, .
I . .. (D. 47. 21. 3. 1).

8.
20. . , , (, , ).

 , , . (
, ).

( , honores, ) .
. - .
. (ius edicendi) , .
.
(
),
. ,
. , , , .
21. .
, , , , edictum
perpetuum (125-138 . ..).
. , . , edictum perpetuum , , ,
;
. , , viva vox iuris civilis . ,
. ,

,
. edictum provincial , , . , -,
.
, 212 . .. ,
.

 (de iudiciis, de rebus creditis . .) .

, clausulae edictales,
. , , ,
. (officium)
.

22. .
;
ius civile , , ius civile. ,
, . . . , dominium ex iure Quiritium ( )
(in bonis esse . . 193), (heres) (bonorum
possessor . . 236). .
, . ,
, . ,
, .
. IV V . .. . ,
,
.
:
Sed cum paulatim tam ex usu hominum quam ex constitutionum emendationibus coepit in unam consonantiam ius civile et praetorium iungi
constitutum est... (1.2.10.3). - , , , , ,
...
, VI . ..,
, . , , -

 , , , .

9.
23. ( ). I III .. .. , , ,
(censet, videtur, placet).
,
, . , , , ( S. . Macedonianum . . 466).
.
,
, oratio
principis in senatu habita , .
10.
24. . .
, .
-

, , , .
, ,
: ,
. .

(cavere),
(agere), (respondere).
, .
, , .
Ita in civitale nostra aut iure, id est lege, constituitur, aut est
proprium ius civile, quod sine scripto in sola prudentium interpretatione
consistit (D. 1. 2. 2. 12. Pomponius). -
[] , . . -

, , , .
. ,
XII ()
, . .
IIIII . .. ,
. veteres
verba tenuerunt (pro Murena, ),
.
25. . XII
( , II . .., :
, ). , regulae (
, II . .). , .
. . (I . ..) 18 . (I . ..)
. ( ) 40 .
, (II . ..),
, (D. 1. 2. 2. 39). (1 . . .).
26. . (IIII . ..),
. ,
, . .
, , . , , ,
.
. , ,
,
.
, .

 . ,

. , , ,
:
. , , , , , .
-
ex voluntate, .
, scire leges hoc est verba earum tenere, sed vim ac potestatem (D. 1. 3. 17). , [] (|.
, , . quaestio
voluntatis.
Cum in verbis nufla ambiguitas est, non debet admitti voluntatis quaestio (D. 32.25.1). - ,
[] .
, (strictum ius), aequum et bonum .
. ,
.

.
, , summum ius summa iniuria.
, ,
(ratio legis), , (lex contractus).
27. Ius responuendi. ,
. , , ius publice respondendi , ex auctoritate principis (D. 1. 2. 2. 4850; .
1.7) , . Responsa ()
, , .

28. . I III ..
, ,
, - , , . . . , , (plurima innovare instituit).
(
). ,
,
, ( , 50 . ). I . .., . .
II . ,
(. . 21).
, ,
. , ,

(D. 1. 2. 2. 47-53).
, , , . III . ..
, ,
, (primus omnium).
.
, III . ..
. , , . , .
29. . III . ..
.

, . , . Ius respondendi ;
. responsa :
426 . , , , , ,
( , ). , , -

 , .
- ( IV .).
30. . .
(institutiones, enchiridia), (definitiones), (regulae). , , (responsa, epistolae, quaestiones, disputationes).
,
, . . , ius civile (libri iuris civilis). , . , ,
, XII , .
institutiones.
(instruere).
(instituere).
institutiones. . , , .
(II . ..), . ;
. , ,
, , , ,
, .
Res quotidianae
( ). , , .
, VI . .. , , , (. . 38).
V . .. , . , , (1816 .). (VIII IX .).
(. . ,

 - ) . 1933 . , .
, , ( . ,
(1888.), (1890-1892 .), . III IV (, 1892 ).
-
. :
(1) fragmenta Ulpiani.
X . . liber singularis regularum.
.
(2) Sententiarum libri quinque ad filium sententiae receptae
. .
(. . 29).
. .
31. .
IV V . :
(1) Fragmenta Vaticana , 1821 .
; ius leges : -, , , ,
. Ius ,
( ). Leges 318 ., I 372 . . ,
-, 438 ., (. . 35)
.
(2) Collatio legum Mosaicarum et Romanarum ( )
VIII-XI .,
16 , .
(3) Consultatio veteris cuiusdam iurisconsulti.
( ), , -, , V
VI . ( ) .
(4) Leges saeculares - ,
. , , -, .
, , , .
-, , .

 11.
32. .
: ) (
, , , ,
); ) ;
) ; ) .
; ,
, , ,
.

. III . . , .
, , . .
33. Codex Gregorianus. III .(295 .) Codex
Gregorianus, , . , .
, (Fragmenta Vaticana, Collatio legum Mosaicarum et Romanarum, lex
romana Visigothorum, lex romana Burgundiorum).
19 , , 13 . ; .

(inscriptio subscriptio). 14- . , .
34. Codex Hermogenianus. 295 . codex, Hermogenianus . ,
. 120
, 69 ,
. .
35. Codex Theodosianus.
Codex Theodosianus. - II (402450 .) , , ,

ius, . . .
, . II, III. , ,
, ,
, . , .
16 , .
, - .
. ,
III . ,
, , . . ,
, .

12.

36. . ( VI .) . .

(leges)
(ius) , .
,
, , .
, , , . . , , , ,
, . , , , .
.
, .
37. .
leges; ius, II,
. no ius
,
V . .. . , . - . ,

 , ,
, .

(, ,
) (mancipatio, in iure cessio, fiducia) (. . 196, 197, 407 .).

(, litterarum
obligatio in ius vocatio, litis contestatio) (. . 53, 74. 449).
,
. ;
.
38. .
magister officiorum quaestor sacri palatii . 13 528 . , ;
.
, 7 529 . Codex lustinianus
.
, , ,
529 . ( 50) (quinquaginta decisiones). 200
, ,
.
15 530 .
.
, iuris auctores.
( ,
) . ,
, .
, ,
. , , , , , ( mancipatio traditio, fiducia pignus . .),
, .
interpolationes
XVI . . , . .

W 2-132

 ,
. 39 , (Index Florentinus).
.
50 , , 30-32 , . 1 , 2-46
, 47 48 , 49 , , , 50 .
,
: (
), ( ), (
) -
( Appendix). , ,
. Digesta, (.. ).
16 533 . Digesta
Pandectae Iustiniani. ,
. , (), ().
. D , , : D. 45. 1. 122. 2.
,
. 21 533 . -
(tota legitima scientia). ,
Iustiniani novi.
, , . ,
, II ., VI . . , iudicia publica.
. , , , , , . ,
17- . .

 (I II ) , (III IV ) , . ,
- . I (), I.2.20.pr. (principium ).

leges ius
. .
16 534 . Codex repetitae
praelectionis , .
, 12 , . . , . , ,
, , . (Codex),
, : . 8. 44. 21.1. 29 534 .
, , Novellae (leges) , . ,
535-565 . .
, - .
() . 168
.
, .
, , . .
( ) . .
,
,
, .
.

13. Corpus iuris civilis

39. Corpus iuris civilis. 534 . .

 XII . Corpus iuris civilis

. :
(1) Institutiones ;
(2) Digesta (Pandectae) 7 50 , 432 9123 ;
(3) Codex 12 ,
(constitutiones) ;
(4) Novellae (leges) 168 ( ),
.
Corpus iuris civilis : )
(IX .); ) (VI-VIIBB.) Vulgata (XI .);
) (VIII .).

14. . .
40. . .
, , , .
, , (
I . .., I . ..; I11 . ..); ( I11 . ..; 2- II . ..; III . ..);
(, , II . ..),
. (, , , .),
.
III II . ..
,
.
, , , ,
,
, .
.., (I . ..), , . ,
.
, (
95 . ..).
41. . XIX . ,
, , , ,
. 2- XIX .

 Corpus inscriptionum latinarum. ,

.
42. . , , , , ,
. ,
( , , , , , . .). .
XX 1.
43.
(An economical survey of Roman Empire,
. Tenny Frank 8 ).

.: . - (1908) - (1911).

15.
44. ius
, , , . , (uti, frui), ,
(imperare, vetare).
16.
45. .
.
. ,
, :
Nullus videtur dolo facere, qui iure suo utitur (D. 50.17.55). -
,
.
,
.
Male enim nostro iure uti non debemus; qua ratione et prodigis interdicitur bonorum suorum administratio (. 1. 53). -
; .
( ),
. , senatusconsultum Pegasianum ( I . ..)
,
. (,

) (civiliter modo), () , civiliter facere

(D. 8. 1. 9).
( ) . , () .
Denique Marcellus scribit cum eo, qui in suo fodiens vicini fontem avertit, nihil posse agi (nee de dolo actionem: et sane non debet habere, si
non animo vicino nocendi, sed suum agrum meliorem faciendi id facit)
(D. 39. 3.1.12). - , , , , , ( : ,
,
, ).

.
- . .
Item Labeo scribit, si, cum vi ventorum navis impulsa esset in funes
anchorarum alterius et nautae funes praecidissent, si nullo alio modo
nisi praecisis funibus explicare se potuit, nullam actionem dandam
(D. 9. 2. 29.3). - , , ,
, .

17.

46. .
. .
47. . , ,
,
,
(, ,
D. 43. 16. 1. 28). vim vi repellere licet , , naturae comparatur. , XII
; , .
Si quis noctu furem Occident, non dubitamus, quin lege Aquilia [non]
tenebitur: si autem cum posset adprehendere, maluit occidere,
magis est ut iniuria fecisse videatur, ergo etiam lege Cornelia tenebitur
(Coll. 7. 3. 3). - - , , [] :
, , . , [ crimen vis].
, ,
, .

Recte possidenti ad defendendam possessionem, quarn sine vitio

tenebat inculpatae tutelae moderatione illatam vim propulsare licet (C. 8.
4.1). - ,
,
.

- . (D. 42.
8. 16). , . 389 .
, .
Creditores si adversus debitores suos agunt, per iudicem id, quod
deberi sibi putant, reposcere debent: alioquin si in rem debitoris sui
intraverint id nullo concedente, divus Marcus decrevit ius crediti eos
non habere (D. 48. 7.7). - ,
, , ; ,
, - ,
.
,
, , - . ,
, , .

18.
48. .

. , ,
. ,
.
49. . , ,
(iurisdictio). (iudicium) , (imperium). ,

 (, ), . , . (iudicium legitimum),

(domi), , , .
, , (iudicia
imperio continenta);
.
50. . ,
forum originis
forum domicilii.
Incola et his magistratibus parere debet, apud quos incola est, et illis,
apud quos civis est (D. 50.1. 29). - , , , .

. ,
,
. Roma communis nostra patria
est, (D. 50. 1. 33). , , ( , , ),
(D. 5. 1.2. 3).
. ; . , , .
, .
Consensisse autem videntur, qui sciant se non esse subiectos iurisdictioni eius et in eum consentiant (D. 5.1. 2 pr.). - , ,
, , , , .
51. .
. ,
,
, . (unus iudex)
. ,
(arbitrium),

arbiter , , , .
52. Ius iudicium. . : )
in iure ) (apud iudicem).
in iure .
, , in
iure (legis actio).

, . ,
. (
) , ,
, , , , .
,
, , . , , , , . ( II . ..)
;
.
53. . IIIII .
.. : iudicio contrahimus
. , , , . XII
. , (in ius vocatio), . .
vadimonium, :
Cum autem in ius vocatus fuerit adversarius, neque eo die finiri potuerit negotium, vadimonium ei faciendum est, id est ut promittat se certo
die sisti (4. 184). - ,
,
vadimonium, .. .

 .
vadimonium , (. 50).

,
(. 71).

19.
54. . ,
. .
,
(actio) , , . ,
(. 3).
, . actio
, , , , , (. 53).
:
Nihil aliud est actio quam ius, quod sibi debeatur, iudicio persequendi (D. 44. 7. 51; I. 4. 6. pr.). - ,
.

20.
55. Actiones in rem actiones in personam. actiones in rem ( ) actiones in personam ( ).
(, , ); , ,
. Actiones in personam (,

). ; ,
(. 280-281). , , -
; , , , , ,
, - (actio quod metus
causa . 388). actiones in rem scriptae (
).
56. Actiones rei persecutoriae, poenales, mixtae. :
(1) Actiones rei persecutoriae ;
, ; ,
rei vindicatio.
(2) Actiones poenales , . : )
) , , acti rei persecutoria, actio poenalis , , , - . , actio doli
, ,
(. 383).
(3) Actio mixtae , , , actio legis Aquiliae: , , .
57. Condictiones. , (,
) , condictiones (. 4. 5). (debitum)
- (dare, facere, oportere).
58. .
. , . , ,
, actio empti, actio venditi, actio pro socio, rei vindicatio. , , ,
. , .
59. Actiones in his in factum conceptae. , .
, , , , . , -

 (intentio)
- , , actio in ius concepta.
1

(1) Si paret rem qua de agitur A A esse ex iure Quiritium... - (1)

, , , ..
...
m
m
0
0
(2) Si paret N N A A sestertium decem milia dare oportere... - (2) , N. N. . . 10 ...
, , - , actiones in factum.
60. Actiones populares. ; , , , , - , (. 596). actiones populares
61. Actio directa actio utilis. Actiones ficticiae. ,
actio directa, actio utilis; , , ,
actio legis Aquiliae utilis (. 588).
actiones ficticiae (. 4. 34 ). , , . .

- , . ,
,
.
, (si anno
possedisset).
62. Actiones stricti iuris bonae fidei. , bona fides
( ).
, bonum et aequum, .. ,
(. 3. 137).
bonae fidei. (4. 62)
: actio empti, venditi, locati, conducti, negotiorum gestorum, mandati, depositi, fiduciae, pro socio, tutelae, rei uxoriae. , aequitas, .
actiones stncti iuris
( ), .

63. Actiones arbitrariae.

, .
(arbitrium), bonum et aequum. .

21.
64. . .
(in iure).
XII ,
aes confessum . 1933 . ,
legis actiones , , , ,
postulo aies an negas ,
(, 4. 17. 17-). ,
oportere, in iudicium. , , , , .
,
. , in iure cessio in iure, , , .

(). - . .
- . , - , ,
. , ,
.
Confessus pro iudicato est qui quodammodo sua sententia damnatur
(D. 42. 2. 1). - ,
.

 ,
, , , .
in iudicio.
Notandum est quod in hac actione, quae adversus confitentem datur,
iudex non rei iudicandae, sed aestimandae datur: nam nullae partes
sunt iudicandi in confitentes (D. 9. 2. 25. 2). - ,
, ,
, : [] .
in iure
in iudicio .
II . , , in iure
, ,
. rem actoris esse.
65. . , . , , , , , , ,
.
66. . , ( ), . ,
, .
:
(1) Exceptio dicta est quasi quaedam exclusio, quae opponi actioni
cuiusque rei solet ad excludendum id quod in intentionem condemnationemve deductum est (D. 44.1.2. Ulpianus). - (1)
, ,
- , , .
(2) Exceptio est conditio quae modo eximit reum damnatione sive modo
minuit damnationem (D. 44.1.22. pr. Paulus). - (2) ,
.
,

. , ,
, ,

 , . ,
,
, .
, , intentio , , , .
, , ,
, , , . intentio , .
. , ,
, , , .

ipso iure, , . , pactum de non petendo (
) ,
, .
,
si inter eos non conveniet, ne ea pecunia peteretur.
,
, .
Conparatae sunt autem exceptiones defendendorum eorum gratia cum
quibus agitur, saepe enim accidit, ut quis iure civili teneatur, sed iniquum sit eum iudicio condemnari (. 4.116). - , .
, - ,
.
, , , - , . ,
.
, , , , -

 res agatur si. ,

.
67. .
.
.
Peremptoriae sunt quae perpetuo valent nee evitari possunt, velut quod
metus causa aut dolo malo; aut quod contra legem senatusveconsultum
factum est aut quod res iudicata est vel in iudicium deducta est, item
pacti conventi, quod factum est, ne omnis pecunia peteretur (. 4.
121). - ,
, , - , ^ , , ,
.
,
. .
Dilatoriae sunt exceptiones quae ad tempus valent, veluti illius pacti
conventi, quod factum est verbi gratia, ne intra quinquennium peteretur;
finito enim eo tempore non habet locum exceptio (, 4.122). - , , , , ,
; .

22.
68. .
,
. . , .
(I)
(ius distrahendi) , ( ) .
(prior tempore potior
iure , . . 412).
exceptio doli metus causa . 385 388.

(2) (, ,
. . 217, 231, 232) , , nudum ius (. 185).
(3)

. , , ,
.
(4) , .
, .. , . ,
,
melior est causa possidentis quam petentis , , , . , ,
, .
69. .
, ,
(eadem res). ,
.
, , , . ,
(D. 17. 2. 43).
, , .
, , .. , . , XII (
) .
condictio furtiva,
actio furti manifesti , . , ,
.
, .
,
. , -

 , , -
() hereditatis petitio,
() ,
. actio furti manifesti actio vi bonorum raptorum.
( ), , (electio) (compensatio). ,
, (electio). , , actio redhibitoria, actio quanti minoris
(. . 494). (litis contestatio)
,
eadem res.
, , , condictio furtiva,
, , , ;
.

23. in iure
70. . editio actionis. (. 53)
, (D. 2. 13. 1).
, , , , (D. 6. 1. 6).

formula (. 52)
(in iudicio D. 5. 1. 24. 2). sine causae cognitione.
, ,
.
Quae dolo malo facta esse dicentur, si de his rebus alia actio non erit et
iusta causa esse videbitur iudicium dabo (D. 4. 3.1.1). -
no , ,

.
71. .
, uti oportet se defendere ,
-: (
. . 433), ,
, .
, indefensus in iure, .

. , ,
addictio.
. missio in bona -

 , , , emptor
bonorum, . , : ) , )
(vadimonium), ) (D. 42. 4. 7. 1).
, ,
,
. , , .
(dare, reddere iudicium). , ,
. ,
, .

in iure, , litis contestatio (. 74).
indefensus , .
72. (denegatio actionis). in
iudicium. , , ( , ),
.
.
Eius est actionem denegare, qui possit et dare (D. 50.17.102.1). - , [].
denegatio actionis . , . ,
, .
73. . , XII , praesenti litem addicito. . .
eremodicium.
, . , ,
. , -

 restauratio eremodicii (D. 4. 4 7. 12).

74. Litis contestatio. in iure
litis contestatio . , , , , .
contestari litem.
, , . - .

,
. res in iudicium deducta, lis inchoata. actio , .
.
(4. 108) :
Nam qua de re actum semel erat de ea postea ipso iure agi non poterat. - , , .
: bis de eadem re
ne sit actio , bis de eadem re
agere non licet (Declam. 266).
litis contestatio . Lex Iulia iudiciaria iudicia
legitima . Iudicia imperio continentia (. 49) ,
.
ipso iure, .. ,
, : dare oportere . : )
iudicium legitimum; ) )
ius (in ius concepta).
,
actio , .
, .

Si vero legitimo iudicio in personam actum sit ea formula, quae iuris

civilis habet intentionem, postea ipso iure de eadem re agi non potest et
ob id exceptio supervacua est; si vero in rem vel in factum actum fuerit
ipso iure nihilo minus postea agi potest, et ob id exceptio necessaria est
rei iudicatae vel in iudicium deductae (, IV, 107). -
, , ,
, ;
[] []
,
[] .
, iudicia imperio continentia
in factum ipso iure , .
, ,

, , ,
.
,
in iure , , ,
.
, dare oportere
(D. 6. 1. 27). ,
, .

. ,

, . , , , necessaria (.
. 358). ,
.
, , , ,
. , ,
.
Aliam causam esse novationis voluntariae, alium iudicii accepti multa
exempla ostendunt. Perit privilegium dotis et tutelae, si post divortium

dos in stipulationem deducatur vel post pubertatem tutelae actio novetur, si id specialiter actum est: quod nemo dixit lite contestata (D. 46. 2,
29). - ,
.
,
, , , : , .
in iudicio, , . , .
: omnia iudicia sunt absolutoria (
), (4. 114).
75. . , ,
,
cautio iudicatum solvi. cautio : a) de re iudicata ; ) de re
defendenda ; ) de dolo
malo .

(, )
(. 4. 91. 102). , , , .
.

24. in iudicio
, , ,
(. 4. 15). ,
.
76. . . ,
, , , . ,
, ,
. , .
. onus probandi : ,

 , , (D. 22. 3. 19. .; 44. 1. 1). : actori

incumbit probatio, reus excipiendo fit actor ,
, , .
,
. , testimonia per tabulas. ,
, .
-, (D. 10. 1. 8. 1). , . (D. 2. 12. 2). ,
, ,
. , .
77. . ,
.
. .
, .

.
,
- . (intentio).
in iure,
in iudicio.
plus minus
petitio.
.
.
.
re, loco, tempore, causa. re , , , ,
.
, .
. , , , , , .
actio de eo quod certo loco, , actio utilis (D. 13. 4. 1)
(. . 61). -

 , . , , ,
.
78. . (. 4. 53).
, ,
,
,
.
. , , .
79. .
, , sententia,
videri sibi.
: omnis condemnatio pecuniaria esse debet
( ). , ,
,
(. 4. 49-52).
, , , .
litis contestatio in iure, in iudicio :
, , (
). (. . 74). ,
, . ,
, , . (D. 44.
2. 15) , (hereditatis petitio) .
, ,
. , exceptio rei iudicatae.
: ,
, .
rei iudicatae
.
res iudicata pro

veritate habetur (D. 5. 1. 25) , , . res iudicata

.
:
(1) actio iudicati ,
.
(2) exceptio rei iudicatae,
.
: )
(eadem quaestio), , (,
-, , ); ) (inter easdem personas). ( litis contestatio).

.
80. . , . , ,
restitutio in integrum (
,
).
(),
. , actio iudicati (. . 79).
( executio personalis) (venditio bonorum, . . 71).
( missio in
bona). magister bonorum, . (emptor
bonorum) ,
( ).
25.
()
81. . . , , restitutio in integrum,
, ..
. , ,

 (. . 82). , .
82. .
:
(1) (laesio),
.
(2) (iusta
causa), -: a) minor aetas ( 25 ); ) quod metus1 causa; ) error (); dolus malus (); ) ( . .).
(3) .
83. . ,
, , .
, , ,
, , ,
,
.
.

26.
84. . . . (4. 82), (I. 4. 10)
, (olim) : Nemo alieno nomine lege
agere potest . . pro populo
( magistrates), pro libertate (assertor libertatis) pro
tutela (tutor ). ( 175 . ..) ,
. .
(dominus litis),
.
(
) . ,
,
.
85. cognitores procuratores.
, ..
, ,

metus, error, dolus malus , . 383, 387, 390.)

 .
, , , ,
, ,
. , .
. (cognitor).
dominus litis
in iure,
: (tibi cognitorem do). ,
. (procurator ad litem).
, , (negotiorum
gestor'a . . 555), . cautio de rato . , ,
, , , ,
. , , . ( )
. .
.
,

.
.
, procurator in rem suam , (. . 364).
86. Advocati. ,
, advocati,
.

27.
87. .
(ordo iudiciorum privatorum), . -

 ,
, .
. , . . (. 4. 138)
, . , .
.
88. . ,
, simplicia, duplicia. (prohibitoria),
(restitutoria), (exhibitoria). (interdictum ), .
. ,
vim fieri veto.
. restituas
.
, (, ) eum, eamve
exhibeas .
.
,
.


,
- . , actiones in factum.
89. . ,
, ,
, , .
, , , (arbiter),
. ( ) ' . , - , ,
. ,
3-132

, , arbiter, ,
, ,
;
.
sponsio et restipulatio. ( arbiter) sine periculo (.. ), cum periculo ( ).

28.
90. . I . .. ,
, ius cognoscendi, .
(. . 273), , ( II .) . .
; , . cognitio extraordinaria. III . .. , III .,
,
.
(), . , - ,
.
91. . .
evocatio , .

. , , ,
. (contumacia), .
, , . .
. . . in iure. litis
contestatio ,
. 202 . .., -, (. 3. 9. 1).
.

 , .
,
(condemnatio ad ipsam rem, . . 80).
, . (manu militari).
, , iudex pedaneus.

29.

92. , , ,
, , , .
, ,
cum poena. , , ,
, , , .
...adversus infitiantes ex quibusdam causis dupli actio constituitur,
veluti si iudicati aut depensi aut damni iniuriae aut legatorum per
damnationem relictorum nomine agitur; ex quibusdam causis sponsionem facere permittitur, veluti de pecunia certa credita et pecunia constituta; sed certae quidem creditae pecuniae tertiae partis, constitutae
vero pecuniae partis dimidiae (. 4.171). - ... no ,
, , , ,
, , ; , ,
; , .
,
(infamia1)
actio pro socio, mandati, furti .
, , ,
.

infamia . . 126

, , , , ,
.
, , , , ,
, ,
iu siurandum in litem, , .
93. . ,
, ,
, .
(1) . , , ,

(. 4. 180, 181; . . 89).
(2) ,
, , , iusiurandum calumniae.
(3) ,
, ,
(. 4.178). , .
iudicium
calumniae. , ,
.
Et quidem calumniae iudicium adversus omnes actiones locum habet et
est decimae partis (. 4.175). - .
, , . ,
, . ,
, , , , , (. 4. 177-180).
, , .
infitiando crescit in duplum, ,
, , (I. 4.16.1; 3. 27. 7). .

30.
94. . , , , .
.
, , (. . 203). , .
95. .
(vetustas).
,
, .

(. 217):
In summa tria sunt per quae inferior locus superiori servit, lex, natura
loci, vetustas: quae semper pro lege habetur (D. 39, 3. 2. pr.). - , : , , , .
, . ,
,
. vetustas : ,
vetustas , , iure facti.
Scaevola respondit solere eos qui iuri dicundo praesunt tueri ductus
aguae quibus auctoritatem vetustas daret, tametsi ius non probaretur

(D. 39. 3. 26). - ,

,
, .

96. . : ) ,
, , , - (.. ); ) ,
, , : , .
: a) computatio naturalis,
, , . , maior aetas (25-)
, ; ) computatio civilis,
, .
( ); ; ,
. 365 , ,
30 .
, , ,
, ( ). , , . , , tempos utile,
, tempus continuum.

31.
97. . , .
, .. , .
. , ; ,
( , . . 445) , . , , . ,
, ,
.
V . .
actiones perpetuae, 30 , actiones temporales,

 , ,
.
autem actiones annis triginta continuis extinguantur, quae perpetuae videbantur, non illae quae antiquitus fixis temporibus limitantur (C. 7.
39. 3. 2). - 30
, ,
.
98. . , . , :
(1) - .
(2) -
, .
(3) -
.
30 ,
. : ,
. ,
; . ,
- ; , , , , (. 267).
, .
99. . .
,
. :
(1) , ; .
(2)
.
, , ,
, condictio indebiti; ,
, (D. 44. 2. 29).
100. . , (
, ), , ,
.

32.
101. . , , , (,
, ) .
, , ,
, , . ,
. , , , ( ),
, , ,
, .
,

.
,

.
102. . persona. caput.
caput habere.
,
: ) : , ; ) :
, ; ) :
(patria potestas).

 , caput : )
status libertatis; ) status civitatis; ) , status familiae,
.
, capitis deminutio ,
.
, , : a) ius conubii
, , )
ius commercii
.
, ,
.
, ,
,
.
Qui in utero est, perinde si in rebus humanis esset custoditur, quotiens de commodis ipsius partus quaeritur (D. 1.5.7). - ,
.
, XII , ,
, (D. 38. 16. 3. 9).
, , ( ) ,
hereditas iacens sustinet personam defuncti,
(. D. 41. 1. 34).
ex persona defuncti, .
103. . , . , .
, ,
servi res sunt (Ulpianus, Regulae. 19. 1).

: , ,
,
, . .
( , .

. 117).
, , iuris gentium, . . ,
, , . :
Quod attinet ad ius civile servi pro nullis habentur; non tamen et iure
naturali, quia quod ad ius naturale attinet omnes homines aequales sunt
(D. SO. 17. 32). - . , , , .
, , .
Servitus est constitutio iuris gentium qua quis dominio alieno contra
naturam subiicitur (D. 1. 5. 4.1). - , , ,
.
, persona servi, : summa... divisio de iure personarum haec est,
quod omnes homines aut liberi sunt aut servi .

; , ,
. , , ,
- .
104. .
; .
,
cives romani Quirites (
)1.
, : , . , , hostis,
, . , .
, Quirites ,
.


, , . ., .
, , hospitium privatum. ,
, , , , , . .
, , . : :
sacer esto,
.
, latini, . . ,
IV . ..
(latini veteres, latini prisci); , ius conubii, ius commercii, ,
.
, Julia Plautia Papiria I . . .
, latini

(latini coloniarii), latinitas, ius latini
. , latini luniani (. 109).
, 212 . .. , latini coloniarii;
latini Juniani , , .
, , , latini, hostes peregrini, . . , , ,
.
, peregrinus ,
, , mancipatio . ., . praetor urbanus . praetor
peregrinus. ,
, ius gentium,
,
(. . 11-12). peregrini civitates foederatae, . . -

, ( ) .
peregrini dediticii, , .
Iulia Plautia Papiria , 212 . :
, , , .. ,
, ,
VI . . . ,
.
, , , peregrinitas .

iuris gentium . ,
, , , .
, , .
, , , -
, status civitatis
,
105. . , .
, (. 133),
, , paterfamilias.
paterfamilias persona sui iuris; , paterfamilias (personae alieni iuris),
. , , paterfamilias, , , .
,
: , ,
,
, paterfamilias .

 iure naturali
paterfamilias , paterfamilias (. 117).
, ,
100 , ,
, ,
, , paterfamilias
. Patria potestas (. . 145). personae
sue iuris.

33.
106. . :
(1) , , ,
, , , ,
. , ,
, , , , . ,
-, ,
. I . .. , , ,
, .
, , ,
, . , , ,
, , .
(2) (. 118).
(3) .
(4) , ,
.
107. .
: ) , ingenui, ) , , libertini,
.
(1) , , . : )
; )
(ius suffragii); ) (ius honorum).


. : )
praenomen ; ) nomen , ; )
( : -); ) , , ,
; ) , .
, , , : Marcus
(praenomen) Tullius (nomen) M jarci| f |ilius| Corneliana (triba) Cicero (cognomen).
He , :
, , , , : -.
ius conubii ius commercii, testamenti factio,
(testamenti
factio activa) (testamenti factio passiva).
(2) , , libertini,
, .
.
, , I . .. ius suffragii, , ius honorum,
, , .

, , restitutio natalium,
(ius aureorum).
, , . , , :
, I . . , -

 ,
:
, .
, , .
, ,
: a) obsequium , , ( .); )
(. 447); ) bona
, ;

, .
: praenomen nomen , cognomen. ,
: Marcus Tullius Marci libertus Hermodorus.
, , , , ,
.
restitutio natalium
,
, .
108. .
(capitis deminutio maxima). , , , .
, , postliminium, ius
postliminii, ,
, .
, , trans Tiberim,
,
. , , ,
, .
,
, . , , aquae et ignis interdictio;
,
.

 ,
(capitis deminutio media), , ,
, ,
..
,
. -,
. Papia (, ,
) .
-, , .
ingenui libertini actio praeiudicialis.
Visellea 24 . .. , .

34. latini
109. latini. , latini
, , , latini veteres,
latini prisci. latini latinitas, - .
latini
. , I . . . ,
latini , latinitas .
, latini. ,
-, Lex Iunia Norbana (19 .
. .) , , ,
.
, latini :
) , ,
: ,
, ; , , , ;
)
;
) latini
, ;
)
, Iunia Norbana.
110. latini . latini , ,
latini veteres, latini coloniarii latini Iuniani.

 , , ius honorum, , ,
, , .
,
, , ius suffragii , .
latini veteres, , ius conubii, ius commercii. , ius conubii, ius commercii, , , latini Iuniani.
: , vivunt ut
liberi, moriuntur ut servi; , : , latini Iuniani, ,
, (iure peculii) (. . 117), .
, .
111. .
. ) ,
, ) , . ,
latini veteres, .
, . I .
. . latini veteres,
, , . ,
. Latini Iuniani
, , ..
latini coloniarii
III . . . . latini
Iuniani .

35.
111-. . , , ,
. . -

 : )
; )
aquae et ignis interdictio ; ) .
112. . . , ,
, hostes,
. : cognomen ;
.
.
leges provinciae, .
, , , , . praetor peregrinus
ius gentium (. nn.ll 12).
113. .
) , , , )
,
( cives sine suffragio).
, , , , , . ,
(vicesima hereditatis),
, .

36.
114. . . . , , (servi publici), , , .
.
, , , .
. , , , , .

 , ,
,
, , ,
, ,
,
. .
, , ,
, ,
, , , ,
, servi
pro nullis habentur . ,
, ..
favor libertatis, , , .
, , ,
.
115. . (1) , ,
. ,
,
, ,
, , , ,
.
(2) -: , , , . ,
, . , infans
conceptus pro nato habetur (. 102), ,
. favor libertatis.
(3) , , , ,
.
, ,
, ,

 (pretii participant gratia),

.
' , trans Tiberim,
,
, :
(. 108).
.
(servi poenae).
, , (in ferrum,
ad bestias) , (in metallum). 52 . . . , , ,
.
116. . servi res sunt ( ) , ,
.
; , pro nullis habentur ( ).
^
, , . , , ,
, .
,
, .
, , , .
, matrimonium. contubernium, .
, (. 221), (. 406).
: -, . .
, , , , , -
, .
. : servus Marci servus Tullii
-, servus nullius, , ,
, , .
, ,
, . ,
,

 in dominica potestate , patria potestate , .

. .
. Petronia ( . .)
; I . . . ,
, . II . . . sine causa , , .
, ,
,
, :
,
.
, . ,
.
117. . , , , , . , , , ,
, . , .
instrumentum vocale,
, , . ex persona domini,
. , . , .
,
, ,
, II . :
Melior condicio nostra per servos fieri potest, deterior fieri non potest
(D. 50.17.133). -
, .
, , ,

.
, -
, , , , . -

 . , , , , , iure naturali
,
. ,
,
,
, .
.
, obligatio
naturalis . ,
, , , . , ex contractibus... naturaliter et obligantur et
obligant (D. 44. 7. 14; . . 283).

, ,
, , , , . ,
, .
, - , , . ,
,
actiones adiecticiae qualitatis. :
(1) Actio institoria, , (institor ).
(2) Actio exercitoria, - (exercitoria ; -
magister navis).
(3) Actio quod iussu ( ),
, ,
, .
(4) Actio de in rem verso, , , - (in rem domini versum est).
,
, , .

, , . : , , (servi vicarii)
,
. , peculium, ,
peculium . ,
,
peculium.
,
, .
obligato naturalis
actio de peculio (D. 15. 1.5. 1.4).
, ,
extra
ordinem . , praefectus urbi , , , .
, , .
. ,
(Ulp. Regulae, 20. 16).
118. . (manumissio).
. -, manumissio testamento, . .
. , issus populi, ,
.
(. 240).
Manumissio testamento : )
: servus meus Stichus liber esto, ispo iure , . .
; )
, ; ) ()
(. 398) (-

, ,
. .).

manumissio censu: , (. 108), . .
,

. manumissio vindicta , vindicatio in libertatem,
legisactio per sacramentum.
, , ,
(, ) , assertor in libertatem, , vindicta : hunc hominem
ex iure Quirtium liberum esse aio. , ( )
, ( ).
.
: assertor'a , , vindicatio in libertatem
.
:
(manumissio inter amicos), (manumissio per epistolam).
iure civili.

, in libertate morari.
, , , .
Junia Norbana in libertate
morari latinitas latinitas . latini luniani,
(. ) , , ,
.
,
: , ,
, , 20
. (D. 40. 8; . 7. 22); ,
.
IV . .. .

 , .
,
.
,
, . I . . .
lex Aelia Sentia (4 . . .) :
(1) , 30 , , 20 , de causis
liberalibus .
(2) , ,
peregrini dediticii .
(3) , in fraudem creditorum, . .
, ,
.
lex Fufia Caninia , : , 3- ,
2-, 10 ; 30
1/3, 100 1/4, 500 1/5; 100 .
Fufia Caninia , Aelia Sentia
, 20 , in fraudem creditorum.
(. 107).

, (revocatio in servitutem propter ingratitudinem).

37.
119. . . , . ,
. -, , . ,
,
, .

 , colonus . , colonus
, , - .
colonus
.
,
, - , , (colonia partiaria),
. , , , ,
, .

.
. ,
,
, capitatio terrena,
. . ;
, .
, ,
322 ., . , , 357
, .
, , , ; servi terrae ipsius,
glaebae adscripti. ,

vindicatio . ,
, , , .
120. .
: )
, ; ) ,
; ) 30 ,
.

 , , .
121. . : .
, , ,
.
38. Capitis deminutio
122. capitis deminutio. (. . 102) capitis
deminutio. capitis deminutio
. , ,
, ()
: , , . iure naturali, .
capite minutus , , iure gentium. , status familiae, ,
, , iure civili,
.
, capitis deminutio
, permutatio status.
capitis deminutio: , capitio deminutio maxima, capitis deminutio media, , , capitis deminuto minima.
123. capitis deminutio. capitis deminutio .
Capitis deminutio maxima . , , , postliminium (.
108) capitis deminutio maxima ,
.
, , , lex
Cornelia ( ),
,
.
capitis deminutio media
.
capitis deminutio minima ,
. -

, persona sui iuris persona alieni iuris:

sui iuris cum manu, arrogatio, .
, alieni iuris -
: in patria potestate
cum manu, adoptio, in mancipium ( ). Capitis
deminutio minima , persona sui iuris
mancipium ,
, persona sui iuris ,
mancipium . ,
capitis deminutio ,
, , , .
, capitis deminutio, , capitis deminutio, capitis deminutio minima.

124. capitis deminutio . capitis deminutio capite minutus

(. 133). , . Manus
, sine manu,
, capitus deminutio minima, , . . , cum manu
sine manu, capitis deminutio .
capitis deminutio
. capitis
deminutio : ,
, ,
capitis deminutio: , . trans
Tiberim, ,
(. 108),
arrogatio cum manu. sui iuris, capitis deminutio, .
alieni iuris, , , paterfamilias,
.
:
, , , capite minutus capitis deminutio
, .

capitie minutus'a. , capitis deminutio

 arrogatio, actio de
peculio , . capitis deminutio minima
in integrum restitutio, capite minutus, ,
persona alieni iuris,
. capitis deminutio media maxima , in integrum restitutio,
, capite minutus'a, , .
, capitis
deminutio, capite minutus: , ,
peculium castrense peculium quasi castrense, bona adventicia
(. 145), capitis deminutio minima : , sui iuris, peculium castrense, peculium quasi castrense bona adventicia , , alieni iuris
, capitis deminutio capite minutus.
capitis deminutio media .

39.
capitis deminutio .
: a) intestabilitas; ) infamia;
) turpitude
125. Intestabilitas. Intestabilitas ,

(mancipatio, nexum, testamentum per aes et libram . . 196, 457, 240), .
intestabilitas , (carmen famosum).
,
,
. intestabilitas .
126. Infamia. Infamia , .
, . . , , , .
.

 , infamia . , infamia immediata,

(
, . .), , . : iudicia
publica actio furti, vi bonorum raptorum, iniuriarum, doli, pro socio, tutelae,
mandati, depositi. actiones famosae,
a infamia mediata. infamia immediata, infamia
mediata, (procurator), ,
.
127. Turpitude Turpitudo ,
, , ., .

 10

40.
128. .
. , ,
, .
,
. , ,
. .
, , ,
, , .
, .
129. . : (sodalitates, collegia sodalicia), (fabrorum,
pistorum). XII ,
.
: collegia apparitorum, . . , , ,
, collegia funeraticia; collegia publicanorum, :
, ,
,
, .
, , a collegia publicanorum . ,
-

 .
, (, ), ,
. , ( .. ) , ius civile
, ,
,
, societas, . . , , , , , , .
.
( , ) . ( .. ) , ,
, ,
,
, dominium ex iure
Quiritium , . , ,
, , , . , , ,
, .
, , ,
, .
; ,

, . .

.

, -, , , . . , ,
, .
-

 :
,
actores, .
, privatae personae.
, ad exemplum rei publicae (D. 4. 4.
1.1), .
, , ,
- . ,
actores , ,
.
. , ,
, fiscus, , , aerarium,
, fiscus . . , ,
princeps'a.
privilegia fisci, ; , .,

, , .

41.
130. .
.
, :
(1) ,
. : civitates enim privatorum
loco habentur (D. 50. 16. 16).
(2) : in decurionibus vel
aliis universitatibus nihil refert, utrum omnes iidem maneant, an pars maneat, vel
omnes immutati sint , , , (D. 3. 4. 7. 2).
(3) ,
,

4-132

 , , : si quid universitati debetur, singulis non debetur, nee quod debet universitas singuli debent,
. ., - , ; , ,
(D. 3.4. 7.1).
(4)
,
.
, ,
, .
, , . ,
, possessio (D. 41. 2. 1.
22; D. 41. 2. 2. 2).
, . : quid
enim municipes dolo facere possunt (D. 43.15.1) ( , . . ).
, , , , . ,
,
II . .. (D. 34. 5.
20).
, (. 8. 6.).
, , , ,
, , , , .
,
, , ,
. , -, ,
. 1 . . ., , . ,
(lex Julia de collegiis), , , , .
, collegium licitum, , ex senatus consulto coire licet.
, , -, , -

 .
, ,
, , : , .
collegia licita . .
, .
, . ,
. , ecclesiae, , privilegia
fisci. piae
causae , . . -
.

 11

42.
131. .
.
, , (iustum matrimonium) .
,
.

, patria potestas, , , paterfamilias.
paterfamilias.
, , paterfamilias, :
, in manu mariti, . . , in patria
potestate, , cum manu
, paterfamilias,
, , , : ,
. . paterfamilias
sui.
paterfamilias ,
persona sui iuris. personae alieni iuris
(. . 105). , loco filiae, loco
sororis, . . , , .
patria potestas . paterfamilias.
132. Familia. , ,
paterfamilias ,

familia . , ,
, , paterfamilias , , , . paterfamilias
. , paterfamilias : manus, ,
.
patria potestas
paterfamilias:
paterfamilias, , , in patria potestate, capitis
deminutio, ,
, ( ) .
, paterfamilias
patria potestas , paterfamilias in manu
, paterfamilias, persona sui iuris, ; paterfamilias .
, , , paterfamilias . , , ,
patria potestas paterfamilias ,
, , paterfamilias ,
patria potestas, , , :
Pater autem familias appellatur qui in domo dominium habet recteque
hoc nomine appellatur, quamvis filium non habet (D. SO. 16.195). - [ } , , ,
.

43.
133. .
, patria potestas
, :
, paterfamilias , paterfamilias. , familia
, .

, paterfamilias . , , paterfamilias , paterfamilias .

, ,
.
.
paterfamilias, cum manu,
paterfamilias, in patria potestate, , , . , , , , , .

, paterfamilias. , .
, patria potestas,

paterfamilias, , ,
paterfamilias. (1+1),
(1+2), . .
134. (gens). agnati , , , , paterfamilias, -
, ,
, gens. Gens
, paterfamilias,
, , nomen gentilicium,
, sacra gentilicia, , ,
. Quintus Mucius Scaevola, , :
Gentiles sunt inter se qui eodem nomine sunt... qui ab ingenuis oriundi
sunk., quorum maiorum nemo servitutem servivit, qui capite non sunt
deminuti (Topica, 6. 29). - , , ,
capitis deminutio.
patria potestas , , , , , ( ) gens.
135. . patria potestas : ,
, -


. ,
, - ,
ius gentium, , .
, , , . .

, .

 12

44.
136. . , , ,
. cum manu,
, , . capitis deminutio : persona sui
iuris, , cum manu, persona alieni iuris.
in potestate , , , manus paterfamilias,
in patria potestate, , , .
sine manu,

: , , ;
.
,
, ? paterfamilias?
. :
, manus , cum manu.
III . .. ,
coniunctio maris et feminae, consortium omnis vitae, divini et humani
iuris communicatio (D. 23.2.1). - ,
, .
,
cum manu, sine manu divini et humani iuris

communcatio: , , . cum manu , -, , divini et humani iuris communicatio

.
cum manu ,
materfamilias,
(D. 50. 16. 46. 1), , , , cum
manu. (II . . .)
sine manu . , II . .. sine manu
.
sine manu . XII manus
. , ,
iustum matrimonium,
manus. XII , sine manu: , , manus
usurpatio trinoctii , , manus mariti. , , usurpatio trinoctii, sine manu.
, sine manu XII .
sine
manu? , ,
. ,
, ius conibii
XII Canuleia 445 . . . , , . , cum manu .
, cum manu sine manu
. cum manu , . sine
manu : ( ,
), , , : ,

 , patria potestas. sine

manu .
, : cum manu, ,
, , . sine manu
(divortium), , (repudium).
sine manu , , , ,
.

.
,
,
,
.
Lex Iulia de adulteriis (18 . . .)
(adulterium),
, , , .
adulterium,
, , , ,
. , inaequale coniugium, .
, liberi naturales,
(vulgo concepti) , . .
.
lex Iulia de maritandis ordinibus, 18 .
. ., 4 . . ., lex Papia Poppea 9 . . . (
lex
Iulia et Papia Poppea) 25 60
20 50 , , : (libes), , ,
(orbi) , .
: , , , . , , ius
trium liberorum, ,
. ,
, , , caducum

 , ,
. , , , ,
IV . . ., .
(. . 139) sine manu . cum manu .
137. . (sponsalia). alieni iuris patresfarnilias . patresfarnilias .
(. 433): patresfarnilias , , , patresfarnilias
,
.
, -, .
sponsalia . sponsalia infamia .
, , sponsalia, (arrhae sponsaliciae, donatio ante nuptias);
. IV .
donatio ante nuptias (osculum): osculo interveniente
.
138. manus.
manus, : a) confarreatio, ) coemptio, ) usus.
(1) Confarreatio,
, (, )
, . panis farreus, , , . certis verbis pontifex maximus flamen Dialis
, , , 10 (
). , , per confarreationem, , rex sacrorum
flamen Dialis.
(2) Coemptio , , . , -

, . , , in mancipio, mancipatio. ,, , ,
, , .
, , , coemptio :
, libripens, mancipatio (. 196), paterfamilias , , persona alieni iuris, : an tu mini materfamilias esse velis , ,
,
. , , : ubi tu Gaius, ibi ego Gaia (Cicero, Pro
Murena. 12. 27). , mancipatio paterfamilias ,
, , .
(3) Usus .
usus. usus
, , , . -,
I . .. per confarreationem. , , 23 . .. , , per confarreationem, , manus ( ),
, , ,
(Tacitus, Annales. 4. 16). , confarreatio
.
Coemptio, , (1. 113. 114).
, III , ().

(consensus facit nuptias ) (D. 35. 1.15), , ,
deductio feminae in domum mariti. : vir
absens uxorem nubere potest, femina absens nubere non potest (Sent. 2. 19. 8).
139. . , . ,
. ,
, .


, , , 14 12 .
.
paterfamilias. ,
persona sui iuris; sui iuris , auctoritas
tutoris.
:
alieni iuris , , paterfamilias paterfamilias , , paterfamilias.
paterfamilias, , , patria potestas ,
in patria potestate , ,
. , , ,
, . , . paterfamilias.
, , .
, ,
paterfamilias, .
, paterfamilias,
paterfamilias
. Iulia (4 . . .)
paterfamilias .
paterfamilias,
. , , , , : sui iuris, , ,
, auctoritas tutoris,
, ,
.
ius conubii ( , . 102).
( ),
, . , lex Canuleia (445 . . .) .
, lex Iulia (18 . . .),
, Iulia .
, , , ,
: ,

 , -, ; consobrini, . .
, , ; ,
, , , , . .
.
, .
, , . Lex Iulia de adulteriis , , .

45.
140. cum manu.
cum manu sine
manu. cum manu , ,
, manus mariti ( paterfamilias,
alieni iuris), patria potestas
. , , ,
. (in mancipium).
.
, , . , , persona sui
iuris, . ,
, , , .
, heres sua, , , , . , ,
, , .
. ,
, , , , , . , , , .
141. sine manu.
sine manu. sine manu , .
in patria potestate,
. - sua heres paterfamilias, -
. sine manu persona
sui iuris, persona sui iuris . ,
, , persona sui iuris,
, , , -

 . . ( , ).
, III . .. , , ,
, donatio convalescit, ..
(D. 24. 1. 32).
, . , (. 126),
beneficium competentiae, . . .

, , sine manu.
: : defendi uxores a viris... aequum est
(D. 47. 10. 2), , reverentia quae maritis exhibenda est
(D. 24. 3.14. 1).
142. Dos. He sine manu . , . . . sine manu , dos,
, ad matrimonii onera sublevanda. Dos paterfamilias (dos profecticia), ,
persona sui iuris, (dos adventicia).
, dos : dos aut datur
aut dicitur aut promittitur, , , .
, dos:
dos, ,
, , dos . ,
, , dos,
, dos , dos, . cautio rei uxoriae.
dos, dos
. : dos

(dos venditionis causa aestimata), .
cautiones , , cautio , .

, ,

 (, ,
.). dos .
, dos
, dos . , dos
. Dos ,
. , dos , . ,
dos .
dos .
dos ,
dos , , . ,
dos
.
lex Iulia de adulteriis de fundo dotali
.
, , , , .
.
(. 418) . , , ,
, : quamvis in bonis mariti dos sit, mulieris
tamen est, . . , (D. 23. 5. 75). dos
.
, , ,
, . donatio ante nuptias,
,
donatio propter nuptias, ,
, dos,
.
dos, donatio propter nuptias. , :

, .

 46.
143. . ,
, , ,
. -
. ,
, :
(1) Capitis deminutio maxima , ..
, ius conubii. , , postliminium
(. 108) , manus . sine manu,
, , , postliminium res iuris, res facti;
,
.
(2) Capitis deminutio media, . . , , latini veteres, ius conubii.
(3) Capitis deminutio minima, . . ,
, ,
, paterfamilias , patria potestas.
(4) paterfamilias cum manu;
, sine manu.
cum manu paterfamilias ,
(. . 139), ,
manus mariti, paterfamilias
: loco filiae. (
paterfamilias) cum manu, , , .
sine manu ,
(. 139). , , . , ,
, ,
, , .

, .
, lex Iulia et Papia Poppea incapacitas ,
. , , , (lucra nuptialia): ,

 , .
, , , .
, , , ,
turbatio sanguinis, .. , . , .
, lucra nuptialia,
, infamia .

 13

47. Patria potestas

144. .
, ,
cum manu sine manu . , cum
manu, loco sororis ( paterfamilias, in patria potestate), ; , ,
patria potestas .
.
paterfamilias .
, sine manu . , , , .
, sine manu,
, sine manu. ,
, in patria potestate , , . ,
,
, beneficium competentiae
. , II .,
, sine manu.
145. . . ,

 cum manu sine manu. , in

patria potestate.
, , , , .
( ),
: .
, .
paterfamilias , , , , .

paterfamilias .
. . IV .
parricidium. ,
(II . ..) ,
patria potestas. , extra ordinem paterfamilias,
.
, -, .
( , , ex persona domini)
paterfamilias. paterfamilias
.
actiones noxales paterfamilias .
, , , ,
.
paterfamilias actiones adiecticiae
qualitatis ,
(. 117). , person sui iuris, iure naturali, , a iure civili.
, ,
, paterfamilias,
peculium profecticium, ,
paterfamilias, . , , ,
, , : paterfamilias ,
,

, , ( ,
II . ).
, , iure peculii, .
, , , ,
, , : ,
. , IV . . . peculium
quasi castrense.
, , sine manu, paterfamilias , . IV .
paterfamilias
.

, . , paterfamilias , ex re patris, , contemplatione patris, . .
, paterfamilias, , , ,

. bona profecticia. , bona adventicia, ,
, , iure hereditario, .
146. patria potestas. , patria potestas
paterfamilias.
flamen Dialis ( ), ; , praefectus urbi, magister
militum . paterfamilias
emancipatio. emancipatio XII ,
: paterfamilias , .
paterfamilias, persona sui iuris.
VI :
emancipatio per rescriptum principis ( emancipatio Anastasiana),
emancipatio ( emancipatio
Iustinianea). emancipatio .

 48.
147. . Patria potestas
. , , , legitimatio. legitimatio
liberi naturales, . . , (. 136). legitimatio:
a) legitimatio per oblationem curiae, . .
ordo ; ) legitimatio per subsequens matrimonium, . .
; ) .
148. . patria potestas .
, :
a) arrogatio, persona sui iuris ) adoptio, persona alieni iuris.
(1) Arrogatio
pontifex maximus , . pontifex maximus rogatio .
arrogatio iussus populi, . . . , . , .
arrogatio; . arrogatio per
rescriptum principis.
(2) Adoptio , emancipatio,
XII mancipatio. Paterfamilias
,
mancipium, paterfamilias. mancipatio, patria potestas,
, in mancipio, vindicatio filii.
addicit . adoptio
mancipatio.
.
adoptio , arrogatio,
, :
patria potestas , .
,
: (adoptio testamentaria), .

 48-.
148-. sui iuris , . (tutela) , ,
, () , (. .
25 ), . .
(auctoritatis interpositio)
, ;
(consensus) , .
148-6. , , .
. ( ) , . . .
,
, , paterfamilias.

. , ,
, , , (munus
publicum).
, (
paterfamilias), : .

. (excusationes),
. , , .
(satisdatio rem pupilli salvam fore),
.

 14

49.
149. .
,
.
Rei appellatione et causae et iura continentur (D. 50.16.23). - .
150. . (2.13.14) (corporales), (quae tangi possunt) (incorporates), (quae tangi non possunt). res incorporates , (. 221),
. , res incorporates
:
,
corpora, .

(5.3.18. 2) , ,
: Universas res hereditarias in hoc iudicium venire, sive iura sive corpora
sint1, .. ,
.
, ,
, , , , .

50.
151. . . , : , , . Monier, Manuel elementaire de droit romain, I, 5 . 1945 ., . 342,
. 1.

 .
. (praedia,
fundi) , .
res soli. , , .
, , .
superficies solo cedit .
.
, .
res mobiles per se moventes , ,
, .
. , .
: ,
, (. 231, 232). XII
(. 203) :
( ) ,
( ).
; , praedia urbana
, , , praedia rustica :
, , , .
.
152. Res mancipi et res nee mancipi.
res mancipi res mancipi .
Omnes res aut mancipi sunt aut nee mancipi. Mancipi res sunt praedia
in Italico solo, tarn rustica, qualis est fundus, quam urbana, qualis
domus; item iura praediorum rusticorum, velut via, iter, actus, aquaeductus; item servi et quadrupedes quae dorso collove domantur, veiut
boves, muli, equi, asini, ceterae res nee mancipi sunt (Ulp. Reg. 19.1). .

, , , ; , , , , , ; , , , , ,
. .

 , res mancipi . ager romanus, , , , , , () ,

, .
, res mancipi ,
res mancipi, , , (, , ), , . .
, res mancipi ,
XII
. ,
(manu ), . res mancipi : . ,
res mancipi (traditio), res mancipi
mancipatio in iure cessio (. 196-197).
153. . . ,
, ; , : pro parte divisa (Ulp. D. 8. 4).
,
. , ,
, 1/2,1/3,
..: totius corporis pro indiviso, pro parte dominium habere (D. 13. 6. 5. 15).
, . . ,
, : . ,
(. 188).
; , .
, . , ,
(, , ).
154. . , , , res quae ipso usu consumuntur, tolluntur.
, ,
.
, (
), , ,
res quae usu minuuntur.

 ,
, .
155. , ,
(genus et species).

. , , (genus), . .
, (species),
.
genus , . , , , ,
res, quae in genere suo functionem suam recipiunt, res quae numero mensura, pondere consistunt ,
, , , .
, .

. , ,
, . genera non pereunt ( ). , , ,
. (res fungibiles), . . , ( ) , , , .
156. . , :
Tria autem genera sunt corporum, unum quod continetur uno spiritu et
graece henomenon vocatur, ut homo tignum lapis et similia: alterum
quod ex contingentibus, hoc est pluribus inter se cohaerentibus constat, quod synemmenon vocatur, ut aedificium, navis, armarium, tertium
quod ex distantibus constat, ut corpora plura non soluta, sed uni nomini subiecta, veluti populus, legio, grex (D. 41. 3.30. pr.). -
: , - , , , , ; , , . . , ,
, , , ,
; , , ,

 , , , , , .

(1) corpus, quod uno spiritu continetur , (, , . .).

(2) , , universitates rerum cohaerentium, , , ,
. , .
. , .
, , .
(3) , universitates rerum distantium, , , , , .

.
, . , , ; , ,
,
, ; , ,
.
157. .
(accessorium) ,
. : , .
. ,
.
. ,
, .
: ) ,
, , ; ) , , ,
, , ,

 , .
, XII ,
, .
(actio de tigno iuncto, rei vindicatio).
, ()
, : ,
; ; (,
).
,
.
, , ( ) ( : ).
.
,
, ,
(, ), (, ).
,
.
,
.
,
.
: a) fructus pendentes , ; ) fructus separati , ; ) fructus percepti , , - .
fructus exstantes , fructus consumpti , . fructus percipiendi, ,
.

,
(. 199).
.

.

 .., ,
, , , ,
, , ,
, , , .
. , , , , , .
158. . .
XII familia pecuniaque (pecus-pecunia). familia . ,
patrimonium (),
.

(bona paterna avitaque ).
, , ,
, , ,
.
bona . , ,
, . ,
( , . . 117).
159. res in commercio et res extra commercium. , res in commercio, , res extra commercium. ,
. in commercio esse ,
, aestimationem recipiunt.
res extra commercium ,
: res quarum
commercium est (D. 18.1.16. pr.). omnium communes, ,
, , .
: ) , ) ) , .
(res publi). .

 - (civitates) res
publicae. , res publicae, -, . , res publicae in patrimonio populi vel fisci
. ,
.
,

res universitatis.
, , .
flumina publica privata,
, . , . . , . ,
, .
,
, , . quae in usu publico sunt. .
, res divini iuris , - . , (res sacrae) , (. 2. 9); , ,
res religiosae (. 2. 4). ,
res sanctae . , (. 2. 8).
res
sacrae .
51.
160. , . - ,
, - ius in re.
, ,
(res aliena), ,
iura in re aliena, .
.
: ) , ) ) .

 15
(POSSESSIO)

52.
161. . .

usus , usufructus. (. 152).
, , XII ,
,
usucapio.
(, )
possessio sedere , , , positio ( ).

, katoche.
Possessio appellata est, ut et Labeo ait, a sedibus quasi positio, quia
naturaliter tenetur ab eo qui ei insistit, quam Graeci katochen dicunt (D.
41. 2.1). - , , , [] , , , -
katoche.
,
, .
Dominiumque rerum ex naturali possessione coepisse Nerva fiiius ait
(D. eod. 2). - - ,
.
, ,
.

162. . ,
, , .
, . , , , ;

{. . 179 ).
,
. ; , .
, (. 156);

(, - ), (universitas rerum distantium).
163. .
, : ) animus possidendi , , ) corpus possessions
.
,
, , ..
. ,
, , , . , causa (. 171).
() corpus possessions
,
.
manu capere, tenere, ,
, (stare sedere), , custodia.
164. . ,
,
. , ; , , , . ,
, ,
, , ,
, .
5-132


. , nihil commune habet proprietas
cum possessione (D. 41. 2. 12).
, - , , .
, . ,
, , . - , ,
, , .

53.
.
165. possessio civilis. XII , possessio ad usucapionem
. ,
persona sui iuris. , possessio ad interdicta.
' patrisfamilias
, , opinio dominii . ,
, , , , . corpus
,
.
166. . , in possessione esse, tenere.
: naturalis possessio.
, .. , .
. ,
, , , . , () ()
(),

 , . (), () ()
(, ).
.
. ,
, , , , .
, , ,
.
, , voluntate
domini.
Possidere autem videmur non solum, si ipsi possideamus, sed etiam si
nostro nomine aliquis in possessione sit, licet is nostro iuri subiectus
non sit, qualis est colonus et inquilinus per eos quoque, apud quos
deposuerimus aut quibus commodaverimus aut quibus gratuitam habitationem praestiterimus, ipsi possidere videmur... quin etiam plerique
putant animo quoque retineri possessionem,.. si non relinquendae possessionis animo, sed postea reversuri inde discesserimus (. 4.
153). - [], , - , , , ,
[] , ...
... ,
, .
, ,
, .
167. . possessio ad interdicta (. 180). ,
, animus corpus possidendi.
,
, , . Beati possidentes .

lusta enim an iniusta adversus ceteros possessio sit in hoc interdicto

nihil refert: qualiscumque enim possessor hoc ipso, quod possessor
est, plus iuris habet quam Hie qui non possidet (D. 43.17. 2). -
[uti possidetis] ,
;
, ,
, , .

, , .
, ,
, .
possessio iusta iniusta . possessio
iusta -
, , . possessio iniusta ,
- , , (vitiosa possessio). , possessio violenta, possessio
clandestina, , , possessio precaria.
(iniusta) , , , ,
.

168. . -

, , , . :
ad usucapionem, ad interdicta. :
(1) (. 406), , , , , ,
. ,
, , .
, , ,
.

Qui pignori dedit, ad usucapionem tantum possidet (D. 41.3.16). - Tom,

, .

(2) , , (. 474).
, ,
, .
(3) , .. ,
,
(. 484). , ( ), , .

54.

169. . , .

,
. (per nosmet
ipsos) (D. 41. 2. 1. 2). , ,
, . , (. 163)
. , ,
, , , .
. .
170. (apprehensio.)
, apprechensio. , .
, ,
res nullius , ferae
bestiae, . . ,
, ,
,
(D. 41. 1.5. 1).
, , . . ,
.
,

.

 , (. 163), :
,
, .
Probatio... possessionis tarn in iure, quam in facto consistit,
ideoque sufficit ad probationem, si rem corporaliter teneam (Sent. Pauli.
5.11.2). -... , , ,
.
, , causa possessionis, . . .
(, . .).
171. .
, , , , , , . . (causa possessionis) .
, - . ,
, (, ) ( , ). causa possessionis :
(. 166).
causa possessionis : nemo sibi causam possessionis mutare potest
.
.
( ) ( ).
172. (traditio). (. . 169),
.
animus possessionis corpus possessionis:
...et apiscimur possessionem corpore et animo, neque per se animo aut
per se corpore (D. 41. 2. 3. 1). - ... , .
Si venditorem quod emerem deponere in mea domo iusserim, possidere
me certum est, quam quam id nemo dum attigerit (D. 41.2.18.2).-
-

, , , , .
( ),
corpus possessionis animus possessionis .
(1) ,
.

, . , .
Clavibus traditis ita mercium in horreis conditarum possessio tradita
videtur, si claves apud horrea traditae sunt: quo facto confestim emptor
dominium et possessionem adipiscitur, et si non aperuerit horrea: quod
si venditoris merces non fuerunt, usucapio confestim inchoabitur (Pap. D.
18.1. 74). - , , , . ,
.
, .
, ,
praesentia
.


.
Possessionem... adquiri per eos [servos], quos in provincia habemus
(D. 41.2.1.14). - ... [], .
(2) ,
.
[Non accipiendum est] ut qui fundum possidere velit omnes glebas circumambulet: sed sufficit quamlibet partem eius fundi introire, dum
mente et cogitatione hac sit, uti totum fundum usque ad terminum velit
possidere (D. 41. 2. 3. 1). - [He ],
, :
- , -

 ,
.
, .
Aut si vicinum mihi fundum mercatum venditor in mea turre demonstret
vacuamque se possessionem tradere dicat, non minus possidere coepi,
quam si pedem finibus intullissem (D. 41. 2.18. 2). -
,
,
, .
, , , ,
(traditio longa manu).
.

.
(3) , . traditio brevi manu ().
, , , .
Interdum etiam sine traditione nuda voluntas domini sufficit ad rem
transferendam, veluti si rem, quam commodavi aut locavi tibi aut apud
te deposui vendidero tibi: licet enim ex ea causa tibi earn non tradiderim, eo tamen, quod patior earn ex causa emptionis apud te esse, tuam
efficio (D. 41.1. 9. 5). -
, , , , ,
, . [],
, .

, ,
. ,
- ,
. constitutum possessorium ( constituere ).

Quod meo nomine possideo possum alieno nomine possidere: nee enim
muto mini causam possessionis, sed desino possidere et alium possessorem ministerio meo facio (D. 41. 2.18 pr.). - ,
, ;
,
.
,
, . ;
, .
173. . ,
. ,
, (vi) , ,
, , , ,
. possessio clandestina,
, .
, .
Si quis me vi deiecerit, meos non deiecerit... per eos retineo possessionem, qui deiecti non sunt (D. 43.16.1. 45). - - , []...
, .
174. .

familia. .
, . Per quemlibet volentibus nobis possidere adquirimus , .
:
Possessionem adquirimus animo utique nostro, corpore vel nostro
vel alieno (Paul. S. R. 5. 2. 1). - , , , .
,
, .

 , : )
, )
, )
. , , ,
. -
, , .
Per procuratorem adquiri nobis possessionem posse utilitatis causa
receptum est (Paul. S. 5. 2. 2). -
, .
(D. 41. 1. 13; D. 41. 3. 41).
per liberam personam (D. 41. 1. 20. 2) (D. 41. 1. 53).
. () ,
. .
55.
175. . , :
...[quemadmodum] nulla possessio adquiri nisi animo et corpore potest,
ita nulla amittitur, nisi in qua utrumque in contrarium actum est (D. 41.
2. 8). - ,
, , .
( ),
, . , .
, .
utrumque ,
, -

 , nudo animo, constitutum possessorium.

,
,
solo corpore, ,
corpore et animo, .. . , . , ,
, .
, . .
176. .
. , ,
. , ,
. . .
Fundi quoque alieni potest aliquis sine vi possessionem nancisci, quae
vel ex neglegentia domini vacet, vel quia dominus sine successore
decesserit vel longo tempore affuerit (. 2. 51). -
, , , ,
, .

.
, custodia, , , .
Nerva filius res mobiles, excepto homine quatenus sub custodia nostra
sint, hactenus possideri, id est quatenus, si velimus naturalem possessionem nancisci possimus (D. 41.2.3.13). - - [],
, , , , .. , , .
, . ,


, , . ,
.
177. .
, .
Cum heredes instituti sumus, adita hereditate omnia quidem iura ad nos
transeunt, possessio tamen nisi naturaliter comprehensa ad nos non
pertinet (D. 41.2.23. pr.). - , ,
, . , .

178. , .
. : ) , )
) .
, , .
, .
,
,
, , , . , , .

56.
179. . ,
, .
(. . 87) , ,
controversia de possessione. ,
, , , . , .
, , , ,
. , , , .

180. . :
(1) ,
interdicta retinendae possessions, -
.
(2)
interdicta recuperandae possessionis, .
(3) interdicta adipiscendae possessionis (, . . 268).
- .
181. Interdicta retinendae possessionis. , , :
interdictum uti possidetis interdictum utrubi.
:
Ait praetor: Uti eas aedes, quibus de agitur, nee vi nee clam nee precario alter ab altero possidetis, quominus ita possideatis, vim fieri veto.
(D. 43.17.1. pr.; . 4.110). - : , , []
, ,
,
.

. ( ), , , .
(4.148),
uti possidetis
, , , , ,
. . (ager publicus).
, ,
111 . . ., ,
.
uti possidetis utrubi
. , 200 . .. -,
( ) , ,
, -

 . :
Praetor ait: Utribi hie homo, quo de agitur, maiore parte huiusce anni
(nee vi nee clam nee precario ab altero) fuit, quo minus is eum ducat,
vim fieri veto (D. 43.31.1.pr.; . 4.160). - : : , ,
, , , , .
utrubi ( , ) , , , , .
, ()
, . ,

.
, . Interdictum utrubi
, .. .
interdictum utrubi ,
interdictum uti possidetis .
prohibitoria, vim fieri veto,
, (.
4.142). duplicia,
, , , (. 4.
156). ().
182. Interdicta recuperandae possessionis.
. , , ,
, simplicia (. 4. 156). , (restituere)
. : de vi
de precario.
(vi deiectus) interdictum di vi , ,
vis cottidiana .
II-I . .. -

 vis armata , hominibus coactis,

, .
, ,
. , (, 4. 155) propter atrocitatem delicti.
:
Reciperandae possessions causa solet interdictum dari, si quis ex possessione vi deiectus sit nam ei proponitur interdictum cuius principium
est unde tu ilium vi deiecisti per quod is, qui deiecit, cogitur ei
restituere rei possessionem, si modo is, qui deiectus est, nee vi nee clam
nee precario ab eo possideret namque eum, qui a me vi aut clam aut precario possidet, impune deicio (. 4.154). - , - ; ,
:
, , , , , , [] , ,
. ,
, , .
, , , ,
, , ,
, . , ,
.
. ,
,
, . ,
.
, interdictum de vi .
interdictum momentariae possessionis,
30 (interdictum populare) , , , . .
, , de precario
. , , -

 .
Ait praetor: Quod precario ab illo habes aut dolo malo fecisti, ut
desineres habere, qua de re agitur id MM restituas (D. 43. 26. 2. pr.). : , ,
,
.
, , .. , fictus possessor.
57.
183. ,
iura in re aliena (. 216),
, , ,
, . , iuris quasi possessio (D. 8. 1.
20). , ,
.

 16

58.
184. . , (, , ).
. .
, , uti frui, habere, possidere;

(. 161 .).
, ,
, .
(heredium).
, (ager publicus) . .
. III . . .
vetus possessor. ,
.
185. . dominium ( domare
) , - , ,
, (domus). , , , dominium ex iure
Quiritium.

 . I . .. dominium,
, . (II .
..) dominium
in rem; , , proprietas,
dominus proprietatis. (III . ..)
,
proprietas. ,
, .
,
nudum ius.
(, )
. , (ius recadentiae) (omnis causa),
. ,
(in solo Italico) (
III . ..).
, , . plena in re potestas.
Cum autem finitus fuerit ususfructus, revertitur scilicet ad proprietatem
et ex eo tempore nudae proprietatis dominus incipit plenam habere in re
potestatem (D. 1. 2.4. 4). - , , , ,
.
, ,
. , ,
(ususfructus) , pars dominii (D. 7. I. 4).
.

59.
186. . , , -

 .
(, ).
, , , , ,
(res sua servire non potest), . .
, , (servitus) (. 217). ,
, , , .
. . . ; ,
. -
. , ,
, , ,
- , , .
187. .
XII . :
(1) , , .
(2) 15 , .
(3) , , .
(4) .

60.
188.
. ,
, , , , ,
. .
pars pro
indiviso (D. 50. 16. 25).

 -.
Celsus filius... ait duorum, quidem in solidum dominium vel possessionem esse non posse: nee quemquam partis corporis dominum esse,
sed totius corporis pro indiviso pro parte dominium habere (0.13. 6. 5.
15). - -... , 1 :
,
.

, ,
,
, , .

. . , (D. 2. 22. 7. 1).
.
.
.
,
, . communio in
quam incidimus , , , .. ;
communio incidens.
, :
( , ).
,
iusto pretio aestimare.
XII
actio familiae herciscundae; finium regundorum muni dividundo.

61.
189. .
.
. : , - ,
, (D. 41. 2. 3. 5).

 ,
, . .

.
. ,
. .
190. . dominium
ex iure Quiritium , ius commercii. , . res mancipi,
, (. 152), ,
, (solum Italicum).
res mancipi ,
in iure cessio (. 196-197). res mancipi,
( , res mancipi ius gentium). , , .
191. . ( ) (origo). , ius gentium,
, , ,
.

ius commercii.
inter vivos , - emendi
vendendique invicem ius (Ulp. Reg. 19. 5).
,
. (-) .
(. 61), () . .
,
, . -,

.
192. . --

 res publicae. : ager publicus, - ager publicus,

; ager redditus, , . habere possidere, uti frui liceto ,
, .

. , . II .
.. ,
, possessio
ususfructus, . ,

, ..
,
, , .

, , ,

stipendium tributum. , .
.
,
193. .
res mancipi res mancipi
, ,

. , ,
res mancipi ( 2. 15),
, . , ,
(, , ), traditio,
(mancipatio, in iure cessio).
res mancipi (ius gentium)

. ,
,
mancipatio in iure cessio.

 res mancipi , ,
,
, .
XII , .
,
,

,
bona fides ( ) . , , . ()
, .
.
, res mancipi, in iure cessio, traditio, , ,
,
exceptio rei venditae et traditae.
, res mancipi traditio, , ,
(I . . .) actio Publiciana. ,
(actio ficticia . . 61). , , res mancipi traditio , in bonis; .
actio Publiciana
.
. , , , .
(rem in bonis habere) .
Cerium cum apud cives romanos duplex sit dominium (nam vel in bonis
vel ex iure Quiritium vel ex utroque iure cuiusque servus intellegitur), ita
demum servum in potestate domini esse dicemus, si in bonis eius sit,
etiam si simul ex iure Quiritium eiusdem non sit, nam qui nudum ius
Quiritium in servo habet, is potestatem habere non intellegitur (. 1.

54). - ( -
, ,
), ,
, , ,
, [ ].

194. .
III . .. , res mancipi,
. ,
transcriptio . , dominium ex iure Quiritium.


ad tempus. , rei vindicatio utilis, ,
(. 5. 12. 30).
62.

195. . -

.
, ,
. , .
,
, (inter vivos), mortis
causa, .. (. 233), .
mancipatio, in iure cessio traditio.
. ,
, ,

 , :
Nemo plus iuris ad alium transferre potest, quam ipse haberet (D. 50.17.
54). - ,
.

.
: plus in re est quam in existimatione mentis
, (D. 22. 6. 9. 4).
, res furtivae. (vitium rei) , , .
.
196. Mancipatio. , (libripens). , , ,
. , (. 1. 119 .). , res mancipi (. 152).
,
, ,
, venditio imaginaria. , , ,
(nummo uno).

(ius commercii). , ,
(actio auctoritatis)
, furtum ().

. ,
. actio de modo agri (
), .

197. In hire cessio. :

(. 2. 24. 96).

, . , , , , . ,
, in iure
, .
198. Traditio (). , ius gentium
. .
, .
res mancipi ,
(. 193). , .
.
, , . tradens,
accipiens.
, ,
, , , . : traditio longa manu, traditio brevi manu,
constitutum possessorium,
(. 172).
.
traditio (iusta causa possessionis), .
. .
: , , .,
. . ,
, iustus titulus ( ) (. . 203).
Itaque si tibi vestem vel aurum vel argentum tradidero sive ex venditionis causa sive ex donationis sive quavis alia ex causa, statim tua fit ea

res, si modo ego eius dominus sim (. 2.20). - ,

, ,
, - ,
, .

, .
(1) Nunquam nuda traditio transfer! dominium, sed ita, si venditio aut aliqua iusta causa praecesserit propter quam traditio sequeretur (D. 41.1.
31. pr.). - (1) [] , , - , .
(2) Si ego pecuniam tibi quasi donaturus dedero, tu quasi mutuam
accipias, lulianus scribit donationem non esse; sed an mutua sit, vldendum, et puto necmutuam esse magisque nummos accipientis non fieri,
cum alia opinione acceperit (D. 12.1.18. pr.). - (2) , ,
, , , ,
[] , , , []
.

, , ,

iusta causa. ,
condictio indebiti, condictio sine causa, .
Cum in corpus quidem quod traditur consentiamus, in causis vero dissentiamus, non animadverto, cur inefficax sit traditio, veluti si
ego credam me ex testamento tibi obligatum esse, ut fundum tradam, tu
existimes ex stipulatu tibi eum deberl, nam et si pecuniam numeratam
tibi tradam donandi gratia, tu earn quasi creditam accipias, constat proprietatem ad te transire nee impedimento esse, quod circa causam dandi
atque accipiendi dissenserimus (D. 41. 1. 36). -
, ,
, ,
, , ,
, , . ,

 , ,
[] , .

,
, .
(condictio)
, iusta causa,
,
.
,
, . , , , , accipiens
. ,
, .
- , , (D. 47. 2. 43. .)
,
causa , , , ,
, .
, (tradens) (, ). ,
, , , , . ,
(exceptio rei venditae et traditae).

63.
199. , (separatio),
.. , , .
, , (. 221). , ,
(perceptio);

(. 157). , ,
litis contestatio. ,
,

, , -
:
... bonae fidei possessor in percipiendis fructibus id iuris habet, quod
dominis praediorum tributum est (D. 22.1.25.1). -...
, .

, , , :
...et praedoni quidem ratio a die invasi loci usque ad exitum litis habeatur; ei vero, qui simpliciter tenet, ex eo quo re in iudicium deducta scientiam malae possessionis accepit (C. Theod. 4.18.1.). - ...
[] , , ; , , , , , .

, (simpliciter), , . , , , - (,
, ,
).
, , (. 157) ( ).
Si vero bona fide possessor fuerit, non habetur ratio (consumptorum
neque non perceptorum), post inchoatam autem petitionem etiam illorum ratio habetur, qui culpa possessoris percepti non sunt vel percepti
consumpti sunt (I. 4. 17. 2). -
, ,
, , ,
.

, ,
.

 64.
200. (nova
species) . , , .
-, , (materia) , , . , ,
, , , .
,
actio furti ( ) condictio furtiva ( ), (. 2. 79 D. 13. 1. 8).
,
,
, . , .
. , .
65.
201. (occupatio) .
, XII res nullius cedit primo occupanti . , res omnium communes , .
, , . .,
, , , .

, . ,
, res derelictae
(D. 41. 1. 1. 5).
, . ,
, ,
; (D. 48. 13. 15).
, .

 .
66.
202. thesaurus , - ,
.
- , II . .. , .
(1.2. 1. 39). ,
. . , .
,
.
67.
203. Usucapio.
, ( ) . usucapio,
, . .
, .
.
XII , III . .. (70 .
. .) , .
XII
forum sepulcri, res mancipi ,
sine auctoritate tutoris. iusta causa possessionis . iustum initium possessionis , . . (),
(D. 41. 2. 6. .). (, ) . iusta causa .
, , . . ,
, , .
, () . -

, , .
. successio possessionis, .
Coeptam usucapionem a defuncto posse et ante aditam hereditatem
impleri constitutum est (D. 41. 3. 40). - , ,
, .
,
.
accessio possessions.
204. Longi temporis praescriptio.
. , , ,
, , . , ,
. praescriptio longi temporis.
.
,
, , ,
, ,
. , . .
,
, ( )
, , .

(). ,
.
(usucapio).
205. . , .

 , ,
,
, .
, . ( ), ,
, , .
(. 7. 39. 8). ,
: , , .
, , , , ,
.

68.
206. (, ,
), .
, . .
207. .
rei vindicatio ( vim dicere ),
, (ubi rem meam invenio, ibi vindico). - (restituere
rem). , ,
rem suam esse.
.
, , , ( ), , ,
.
Officium autem iudicis in hac actione in hoc erit, ut iudex inspiciat
an reus possideat: nee ad rem pertinebit, ex qua causa possideat (D. 6.
1. 9). -
, , ,
, .
208. . -

6-132

 , (restituetur).
:
1

Si paret fundum Capenatem, quo de agitur, ex iure Quiritium A A" esse

0
neque is fundus A A restituetur, quanti si fundus erit, tantam pecunim
m
0
am iudex N N A A condemnato: si non paret absolvito (. . 4.
48-51). - , ,
,
, , ; , .

, , .
.
, , . , ,
, ,
. actio
ad exhibendum.
Si fugitivus servus nummos crediderit, an condicere tibi dominus possit,
quaeritur... vindicari nummi possunt, si extant, aut si dolo malo desinant
possideri, ad exhibendum agi (D. 12. 1. 11. 2). - ,
, ... , , , , [].
, , , (species),
, ..
, , ,
, . .
, , , .
, (D. 6. 1,9) , , , ..,
,
. -, ,

 (. IV . ..), ,
, ,
, ,
(. 3. 19. 2).
, invitus
nemo rem cogitur defendere
(D. 50.17. 156. .). ;
, quem fundum,

duci vel ferri pati. , actio ad exhibendum
.

manu militari.
209. . . ,
, iustum initium
possessionis.
.
(probatio diabolica). , , .
210. .
, , . .
, , litis contestatio , , ,
.., qui dolo desiit possidere,
. ,
, , qui dolo liti se obtulit.
211. . , , (restitutio) ,
rem cum omni causa, , , (cautio).
, .
Sumptus in praedium quod alienum esse apparuit, a bona fide possessore facti neque ab eo qui praedium donavit neque a domino peti possunt
verum (exceptione doli posita) per officium iudicis aequitatis ratione servantur, scilicet si fructuum ante iitem contestatam perceptorum summam
excedant etenim admissa compensatione superfluum sumptum meliore

praedio facto dominus restituere cogitur (D. 6 . 1 . 48). - , , , , , [ ]

; , , ,
,
.

,
, , , .

(condemnatio pecuniaria), . (aestimatio litis)
.
.
Eius rei quae in rem actionem petita tanti aestimata est, quanti in litem
actor iuraverit, dominium statim ad possessorem pertinet:
transegisse enim cum eo et decidisse videtur eo pretuio quod ipse constituit (D. 6.1.1.46). - ,
,
, : [] , .

1 ,
.
212. (actio negatoria). () , , ,
, , , -
. ,

( , ).
( ). si paret
ius non esse eundi, agendi... ( ,
, ...).
. -

 , ,
.
cautio de non amplius turbando.
.
(litis aestimatio) .
213. Actio prohibitoria.
actio prohibitoria, 0
0
: si paret A A ius esse prohibendi N uti frui ,
...
,
.

.
214. Actio Publiciana. Actio Publiciana ( )
I . .. ,
. (. 193) . , ( ),
. ( ),
, , . , . ,
in bonis alicuius est, res
alicuius est ex iure Quiritium -
.
, , , :
Si quis id quod mancipio datur traditum ex iusta causa et nondum usucaptum petet, iudicium dabo. - , - , []
.
,
, , res mancipi, traditio. res mancipi.
,
. ,
. ,


, . (, bona fides, iustus titulus) : , (res habilis),
.
Publiciana actio non ideo comparata est, ut res domino auferatur: eiusdem rei argumentum est... exceptio si ea res possessors non sit: sed ut
is, qui bona fide emit, possessionemque eius rei ex ea causa nactus est,
potius rem habeat (D. 6. 2.17). -
, ,
: , , , , .

, , , iustus titulus (), bona fides possessio. ,
, .
215. . , , , .
actio furti, actio legis Aguiliae, actio iniuriarum .
(. 582 .; 585 .; 587).

 17

69.
216. , . , , , iura in re aliena. , ,
.
, , ( . 406 .).
70. ( )
217. . ,
.
servitus , , . .
, , praedium serviens
, praedium dominans, ,
. . servitus .
,
,
servitus, quae in non faciendo consistit , :
, pati , , servitus, quae in patiendo consistit, , ,
. .
,

servitus oneris ferendi.


, ,
.
Etiam de servitute, quae oneris ferendi causa imposita erit, actio nobis
competit, ut et onera ferat et aedificia reficiat et Gallus putat non posse
ita servitutem imponi, ut quis facere aliquid cogeretur, sed ne me facere
prohiberet... sed evaluit Servi sententia, in proposita specie ut possit
quis defendere ius sibi esse cogere adversarium reficere parietem ad
onera sua sustinenda. Labeo autem hanc servitutem non hominem
debere, sed rem, denique licere domino rem derelinquere scribit (D. 8.5.
6. 2). - ,
, []
... ,
, - - , ... ,
- . , , ,
[] .
.
, nemini res sua servit (D. 8. 2. 26), .. .
218. . , (praedium dominans) (praedium
serviens) (D. 45. 1. 140. 2).
, -.
,
.
, servitutes
praediorum rusticorum. , .
, , , -

 servitutes praediorum urbanorum.

.
servitutes
personarum. usufructus, usus, .
.

71. (servitutes praediorum)

219. . praedium dominans.
: fundus
servit fundo . . -, , praedio utilis, ,
. , ,
, , (D. 8. 3. 7. 1). praedia esse debent
vicina .
-, , perpetua causa, utilitas perpetua
(D. 8. 2. 28).
, , , .
, . , , ,

servitus per partes retinetur , , , pro modo agri
detenti aut alienati fiat eius aquae divisio
.
220. . ,
, iura praediorum
rusticorum. , , . : a) iter , : ) actus
; ) via ; ) aquaeductus
.
aquae haustus, pecoris ad aquam
appulsus, pascendi .. (D. 8. 3.1; D. 8. 3. 7; D. 8. 3.12; I. 2. 3. pr.2).

 iura praediorum urbanorum. : )

,
servitus protegendi; ) servitus tigni
immittendi; )
servitus oneris ferendi (. 217).
: (stillicidii), (fluminis), (s. cloacae), , (s. ne
luminibus officiatur), (s. ne prospectui offendatur),
(s. altuis non tollendi)
(. 2. 31; D. 8. 2. 2. 3; I. 2. 3. 1). , , .
, , , (D. 8. 2. 27. 1).
, , (D. 8. 2. 11. .).
72. (servitutes personarum)
221. .
. :
ususfructus, usus, habitatio, operae servorum vel animalium.
Ususfructus .
(uti), (frui),
ususfructus est ius alienis rebus utendi fruendi, salva rerum substantia
(D. 7. 1. 1).
. , doni viri arbitratu (D. 7. 1. 13. 4. .).
perceptio. , , nuda proprietas. , , ,
. ,
(
).
( ) , stipulatio. ,
.
, (D. 7. 1. 65). , . ,


cautio usufructuaria
(D. 7. 9).
.
. - ,
partes pro indiviso, ususfructus
(D. 7. 1.5. 49). , . , , , (
) (D. 23. 3. 66; D. 7. 1. 67). ususfructus
.
Dominus fructuario praedium, quod ei per usumfructum serviebat,
legavit, idque praedium aliquamdiu possessum legatarius restituere filio, qui causam inofficiosi testamenti recte pertulerat, coactus
est: mansisse fructus ius integrum ex post facto apparuit (D. 7.1. 57). ,
,
, , [], ; , ,
, .
222. Quasi ususfructus. ,
(D. 7. 5. 1).
quasi ususfructus, ususfructus .
(cautio) , .
, (quantum)
(D. 7. 5; I. 2. 4. 2). quasi ususfructus , ,
quantum ,
commodius .
223. Usus. . ,
.
, . , (D. 7. 8. 2. 1).

Usus , . cautio. , , boni

viri arbitratu, .
224. Habitatio. Habitatio
. .
- , ,
- (. 3. 33. 13).
,
, . (D. 7. 8. 10. .; . 3. 33. 13).
225. servorum vel animalium.
.
. .
, , , . (D. 7. 1. 32).
, , capitis deminutio usus (D. 7. 8. 10. .). (. . 227).

73.
226. . :
(1) in iure cessio , (. 2. 29).
, , . (
) - deductio servitutis (. 2. 33; Vat. fr. 47. 50). ,
deducta servitute, .
(2)
.
. (Lex
Scribonia, ) .
( ).
(3) , , , .
(4) , mortis causa

(. 271 .).

(5) . , pactiones et
stipulationes (. 433).
.
, ius gentium.
Per plurium praedia aquam ducis quoquo modo imposita servitute...
pacto enim vel stipulatione intervenientibus et hoc (haustum ex rivo)
concedi solet, quamvis nullum praedium ipsum sibi servire neque servitutis fructus constitui potest (D. 8. 3. 33.1). - [], .

[ ],
, .
(6) iuris quasi
possessio .
(D. 8. 3, 1.2).
(7) , , ,
longi temporis possessio (D. 8. 5. 10
.).
.
(8) .
, longi temporis possessio (I. 2. 3.4; 2. 4.1).
227. . , . :
(1)
(in iure cessio) (. 2. 30).
(2) .
usus .
. , , ,
. , ,
, -

 usucapio libertatis (D. 8.2.17).

,
. ,
.
(3) ,
: nemini (nulli) res sua servit.
.
(4)
, , , (D. 7. 4. 5. 2).

capitis deminutio . capitis
deminutio maxima media (. 122).

74.
228. Actio confessoria. ,
, , ususfructus,
. vindicatio servitutis, actio confessoria. , , ,
. actio confessoria
actio negatoria .
,
, ,
. .
229. . , , , , , , (interdicta utilia de aqua, de rivis, de fonte, aquaehaustu).
(actio Publiciana), ,
actio confessoria, , (D. 6. 2. . 1), -, .
, traditio ,
(pati-patientia), longa possessio.

 75.
230. .
,
.


. . (patrimonium principis)
, .

,
, .
, ,
, .
ususfructus, habitatio,
, , , .
,
.
231. . Superficies
. , superficies
,
. (). semper superficiem solo cedere ,
( accessio) .
.
superficies ius in re aliena, , ,
.
superficies ,
loca publica,
, - . solarium
(vectigal). , ,
(solarium)
(D. 43. 18. 2), -

 . , ,
ius in re. , . (D. 44.
7.44. 1).
interdictum de superficie, uti possidetis (. 181), . in perpetuo , , actio de superficie (in rem),
, utilis rei vindicatio.
. , ( ), .

, . exceptio pacti .
.

, , ,
. .
(solarium).
, , . .
. solarium , , (rei vindicatio).
, , . , , . . ,
.
232. .
.
,
. , agri vectigales
. ,
,
(in perpetuum), , ,
vectigal. , . actio conducti

, . agri vectigales
, actio in rem vectigalis, (actio in res utilis), ad versus quern vis possessorem. , .
, , , . vectigal,
rei vindicatio.
, . ager vectigalis
ius perpetuum. in agro vectigali , .
( V . VI .) ius in agro vectigali ius perpetuum
. , ager vectigalis, .
IV . .. agri vectigales , .
. . III . . .
. , , agri
emphyteuticarii, emphyteusis, ius emphyteuticum, emphyteuein . .
.
, ' lex Manciana, lex Hadriana.
- (coloni partiarii).
.
, III IV . . , .
, . emphyteusis
, . ,

, (salvo canone) , .

: , , - (emptio-venditio) (locatio-conductio). (3. 145)
, locatio-conductio . , (. 4. 6. 6), emphyteuseos contractus.

,
, (D. 6. 3; . 4. 66).
(, ius emphyteusis)
. ius in re aliena,
.
, , . .
separatio (D. 22.1. 25.1). , , .
2% laudemium ius protimeseos. , .
.
: , , , canon ( ). ,
,
(. 505).

actio vectigalis .
:
, (ius privandi):
' (
) (Nov. 7. . 3. 2); (. 4.
66. 3).
actio emphyteuticaria.

 18

76.
233. . . , ,
. , (. 133), .

: ,
, . .
.
, , . ,
.
, ,
. ,
,
, , , (hereditas nihil aliud est, quam successio in universum ius
quod defunctus habuerit (D. 50. 17. 62), ,
, : nostris videtur legibus una quodammodo persona heredis et illius qui hereditatem in eum transmittit
(Nov. 48 praef.).


:
(),
,
.
, , ,
.
77.
234. .
: ) ; ) ; )
- , , ) , .
235. . XII
: , , ,
.
, ,
, , ,
hereditas legitima, ,
, , XII , , .
, , : nemo pro parte testatus, pro parte intestatus
decedere potest (D. 50. 17. 7)
; , , , ,
. , XII , , si intestato
moritur. , .
XII , ,
, , , . .
236. . ,
,
( ) -

 . . interdictum quorum bonorum . , , ,

.
,

. iuris
civilis adiuvandi gratia , . , , , , , ,
, , .
, , , ,
, , ,
, , , .
bonorum possessio , ..
successio graduum et ordinum
(. 249 253). iuris civilis supplendi gratia .
,

, . . patria potestas , , bonorum possessio . iuris civilis corrigendi gratia
, .
bonorum possessio (causae cognitio) (decretum), bonorum possessio bonorum possessio decretalis.
, bonorum possessio, , causae
cognitio , bonorum possessio
, . bonorum possessio edictalis .
bonorum possessor'a ,
, a possessor'oM,
, -

 , actiones in factum: bonorum possessor heredis loco (I. 3. 9. 2).

,
, heres.
-
, , , .
, , , , .
237. .

,
.
238. . : 118 (543 .) 127 (548 .)
115 (542 .) .

 19

78.
239. . :
Testamentum est mentis nostrae iusta contestatio in id sollemniter factum, ut post mortem nostram valeat (D. 20. 1. 1). -
, , .
,
: heredis institutio, , . . .
.
: Titius heres meus esto Titium heredem esse iubeo. 339 . (.
6. 3. 15) .
, , , , ) ; ) , (testamenti factio activa); )
, (testamenti factio passiva), (. 241 .).
,
, .
240. . (2. 100)
: a) testamentum comitiis calatis ) testamentum in procinctu.
. , , , , .
(1) comitiis calatis , .
, . . , ,
,
.., ,

 : ita do, ita lego, ita testor,

itaque vos, Quirites, testimonium mihi perhibitote ,
, , , , .

. , , . ,
comitiis calatis.
(, ) , arrogatio, ..

, (, ) testamentum comitiis calatis , , ,
. rogatio , ,
,
. (, , ) , XII .
XII uti
legassit super pecunia tutelave suae rei, ita ius esto . , .
() , XII
.
, , , .
(2) in procinctu
( , procinctus , ditus et armatus exercitus) (2. 101).
: )
,
; ) testamentum
comitiis calatis ,
a testamentum in procinctu ,
, , . . , .
, , , mancipatio. Testamentum per
mancipationem testamentum per aes et libram , mancipatio
, familiae emptor1, , . , libripens, familiae emptor mancipatio,
:

mancipatio ,
paterfamilias .

Familiam pecuniamque tuam endo mandatela tua custodeiaque

mea esse aio et quo tu iure testamentum facere possis secundum legem
publicam, hoc aere aeneaque libra esto mihi empta (. 2.104). - ,
,

.
,
, ,
: Ita do, ita lego,
ita testor, itaque vos, Quirites, testimonium mihi perhibitote.
nuncupatio, mancipatio
XII : cum nexum faciet mancipiumque uti lingua nuncupassit ita ius esto.
, , . , , .
, : mancipatio familiae emptor'y tabulae testamenti, , ,
: ita ut in his tabulis cerisque scripta sunt ita do, ita lego, ita
testor , . tabulae
,
: familiae emptor, libripens'a.
: familiae emptor , , heredis loco.
, , nuncupatio,
fides, ,
, , . familiae emptor , .
mancipatio nuncupatio : per aes et libram nuncupatio, mancipatio
, familiae
emptor , (2. 103),
dicis gratia propter veteris iuris imitationem adhibetur ( , ).
per aes et libram
,
, bonorum possessio secundum tabulas testamenti ,
,
. , , mancipatio,

 : bonorum possessio sine re. II . . . , bonorum possessor'y exceptio doli , petitio hereditatis; bonorum possessio
cum re. per aes et libram. 439 .
, . .
nuncupatio , , ,
: , . ,
unitas actus:
.
, : testamentum apud acta conditum
, , testamentum principi oblatum , .
, , . , ,
, . unitas actus, ,
. , , . ,
, testamentum militis.

79.
241. .
, , . servi publici .
personae in potestate peculium castrense
quasi castrense (. . 145). ,
intestabiles (. 125), .
comitiis calatis in procinctu
,
: , .. : , sui iuris, II . . II . .
testamenti factio activa.
242. . . . -

 ,
, , . heres necessarius, .
,
, . ,
.
: , . . ,
, , . , , ,
:
.
. 241, , intestabiles .
lex Voconia (169 . ..)
, , , 100 . ,
.
.

incertae personae, . . ,
postumi, .. ,
. sui postumi, . . ,
postumus alienus.

, ,
testamenti factio passiva.
80.
243. Substitution institutio heredis , , substitutio, . .
, - , : Titius
heres esto, si Titius heres non erit Seius heres esto.
244. Substitutio pupillaris quasi-pupillaris. substitutio vulgaris
substitutio pupillaris quasi-pupillaris, -

 , , , , .

81.
245. , , favor testamenti, ..
, ,
. , , -
, (pro non scripto
habetur), .
, , , , ,
, tabulae testamenti, ..
, , ,
,
. (. . 273).

 20

82. ab intestato XII

246. XII . XII : Si intestato moritur, cui
suus heres non essit, agnatus proximus familiam habeto. Si agnatus nee essit, gentiles familiam habento.
247. Heredes sui. .
sui heredes, . . , in patria potestate sonae sui iuris: in manu , , . ,
. , per stirpes, ,
(ius repraesentationis), . . , , , .
sui heredes :
, ,
paterfamilias ( sui
heredas, vivo quoque parente quodammodo domini existimantur 2. 117).
sui heredes , tinuatio dominii, itaque post mortem patris non hereditatem percipere
videntur, sed magis liberam bonorum administrationem consequuntur (D. 28. 2. 11).
248. Agnati proximi. agnati proximi,
. . ,
sui heredes
. , , ,
sui heredes, , , cum manu , loco sororis. .
.
. .

 ^ voconiana ratione, . . lex Voconia,

(. 242).
.
249. Gentiles. gentiles,
.
, : in
legitimis hereditatibus successio non est. , .
(, . . 261) , , , .
83. Bonorum possessio intestati
bonorum possessio, , , edictum perpetuum (. 22).
.
250. Unde liberi. unde liberi ,
. : sui, emancipati, .. , in adoptionem dati, .. ,
, patria potestas .
, .
. .

: (collatio
bonorum emancipati), .
,
, , ,
paterfamilias , . . .

, in patria potestate : ,
sui heredas, ,
paterfamilias. .
nova clausula Iuliani edictum de coni-

ungendis cum emancipate liberis, .

251. Unde legitimi. , unde legitimi, , , , bonorum possessio . ,
, successio ordinum. unde
legitimi legitimi heredes, .. sui agnati proximi, sui , ,
,
sui bonorum possessor'oe
. sui heredes,
.
252. Unde cognati. , unde cognati,
( sobrino sobrina nati, .. ). sui
, emancipati , in adoptionem dati ( in patria potestate
); .
, .
, ,
, .
253. Unde vir et uxor. , unde vir et uxor:
: .
, bonorum possessio, , , , . , , ,
successio ordinum et graduum, . . .

84. ab in testa to
254. . :
. senatusconsulta bonorum possessio .
. , , ,
.
255. . 118 (543 .) 127 (548 .)

 , .
.
(1) : ,
.. ,
, ,
, .
(2) , ,

(, , , ), .
, ,
, . , in
lineas, , .
(3) , , , . .
, , , , , .
(4) , ad infinitum. ; in capita.
. ,
. ,
, . (uxor indotata) : , dos, parapherna,
, 1/4 ,
100 . ,
.
,
. ,
, . .

 21

85.

256. . ;

. ,
.
,
.
257.
. , sui heredes, , ,
paterfamilias
,
.
aut instituere aut exheredare.
sui heredes . Filius familiae nominatim: Titius filius meus exheres esto. , inter ceteros (. 2. 127, 128).
, ,
. , praeteritio, .. , filius familiae. , praeteritio - sui heredes: ,
, (pars virilis),
sui, , .
258. .
; exheredatio
liberi, , liberi nominatim, exheredatio
inter ceteros. liberi bonorum posses]
W 7-132

sio . , praeteritio , .
exheredatio, , institutio heredis, ,
nominatim.
259. . , , . , , , .
, ,
, , , exheredatio, ,
, . inofficiosum.
(petitio hereditatis) , , ,
.
, petitio hereditatis , : extra ordinem
. , , a extraordinaria cognitio ,
querela inofficiosi testamenti .
: querela inofficiosi testamenti , ,
persona turpis (. 127). ,
, 1/4 , . , portio debita
, .
portio debita , portio, ,
. 18 portio
debita 1/2 , , 1/4 , 1/3,
. , ,
querela inofficiosi testamenti;
portio debita,
portio debita,
.

 86.
260. ,
. 118 ; portio debita
, ,
, . - portio debita .
honor institutionis, , ,
, ius
adcrescendi (. 265). Exheredatio portio debita
, ,
.

 22

87.
261. . , , (
ususfructus, ) , .
, ,
.
sui heredes delatio hereditatis . , sui heredes,
.
heredes sui et necessarii. sui , ,
, , , . : ,
, , .
, ,
, ,
, ,
. sui heredes
beneficium abstinendi,
, ,
bonorum possessio ,
, .
extranei heredes, (aditio
acquisitio hereditatis), .
heredes voluntarii ().

262. .
, cretio ( );
(pro herede gestio). . , , interrogatio in iure
, an heres sit, . . .
, spatium deliberandi, , , : , .
, bonorum possessio;
: , . ,
, bonorum possessio successio ordinum et graduum.
263. (hereditas iacens). , sui heredes delatio hereditatis acquisitio hereditatis
.
, hereditas iacet
,
, .
, .
88.
264. .
, transmissio delationis, .. , aditio hereditatis.

: , .
bonorum possessio . ,
. , , .
, , . , ,
, (cognita causa) restitutio in integrum

. : , , spatium deliberandi,
, ,
, .
265. Ius accrescendi. ,

, , . ,
,
, nemo pro parte testatus,
pro parte intestatus decedere potest, , . , . ius accrescendi.

89.
, , , .
266. Beneficium separations.
. ,
,
.
beneficium separations,
, .
, . beneficium separationis, .
267. Beneficium inventarii. , .
, ,
beneficium inventarii: ,
,
(intra vires hereditatis).
268. . : petitio hereditatis
, rei vindicatio.
interdictum quorum bonorum , hereditatis petitio possessoria, , ,

 petitio hereditatis , interdictum quorum bonorum .

269. . , ,
. , , .
.
270. Collatio.
collatio bonorum, . . . collatio bonorum emancipati (.250). collatio
dos, , (collatio dotis).
, dos, donatio propter nuptias
, . .
collatio .

 23

90.
271. . ,
:
, . , , . .
. , .
. :
;
. ad
intestato , heredis
institutio.
272. . , :
(1) Legatum per vindicationem, do, lego, .: Lucio Titio hominem Stichum do, lego.

, ,
rei vindicatio ( actio confessoria), .
(2) Legatum per damnationem, : Heres
meus Lucio Titio centum dare damnas esto , . manus iniectio, actio ex testamento.
(3) Legatum sinendi modo, , legatum per damnationem: ,
.
(4) Legatum per praeceptionem, , legatum per vindicationem.

 .
Senatusconsultum Neronianum (I . . .) , legatum per damnationem. ,
, institutio heredis, .

91.
273. . fideicommissa.
,
, , - -
- .
, fides, . . ,
, - fideicommissum, fideicommissi persecutio, , , actio testamenti.
274. . :
, , . .
codicillus, . Clausula codicillaris ; ,
.
,
, , 529 ., , ,
, , ,
. , .
531 .
. , ,
, : .
275. .
. fideicommissum hereditatis (
) ,
, , , , : restututio hereditatis, . .
, ,
,
. -

 actiones in factum. ,
, , , quarta Falcidia (. 278),
, extra ordinem , quarta Falcidia.

92.

276. . , , , ,
. , , , . , , .
277. . lex Furia testamentaria ( ,
) 1000
. .
, : , 1000 . lex Voconia 169 . . . .
278. . , lex Falcidia 40 . . . , , , 1/4 , quarta Falcidia.

 24

93.
279. .
:
Obligatio est iuris vinculum, quo necessitate adstringimur alicuius solvendae rei secundum nostrae civitatis iura (I. 3.13. pr.). - , -
.

, , , (adstringere). , solvere .
, nostrae
civitatis iura, , . , XII ,
(vincit aut nervis aut compedibus XV
pondo), 326 . . .
. iuris vinculum. , .
280. .

, :
Obligationum substantia non in eo consistit, ut aliquod corpus nostrum
aut servitutem nostram faciat, sed ut alium nobis obstringat ad dandum
aliquid vel faciendum vei praestandum (D. 44.7.3). - , - -

 , - , , -
.
.
281. .
, , , , . , , , :
In rem actio est cum aut corporalem rem intendimus nostram esse... ius
aliquod nobis competere, veluti... (4. 3). -
, , -
[, ].
282. . , , ,
. ,
dare, facere, praestare: , , .
, praestare ; :
praestare (praes stare). , dare, facere, praestare. ,
(I. 3. 13. .) solvere , , .
, dare, facere, praestare
, :
In personam actio est... quotiens cum intendimus dare, facere, praestare
oportere (4.2). - , , , , .
, ,
, , , , . , ( ):
In rem actio est, per quam rem nostram, quae ab alio possidetur,
petimus; et semper adversus eum est qui rem possidet. -
, ;
, .

In personam actio est, qua eum eo agimus, qui obligatus est nobis ad
faciendum aliquid vel dandum, et semper adversus eundem locum
habet (D. 44. 7.25). - ,
, - , ; .

94. , ,

283. . , , , .
Debitor Intellegitur is, a quo invito exigi pecunia potest (D. 50.16.108). , [] .

,
. , , , . . , ,
, (obligatio naturalis). . : 70- . .
Senatusconsultum Macedonianum, , ; , (. . 466).
Solvendo non repetunt quia naturalis obligatio manet (D. 14. 6. 9.
10). - S , .

284. . (, ) ,
, , , ,
(nomo), , (physei).
Nee servus quicquam debere potest nee servo potest deberi, sed cum
eo verbo abutimur, factum magis demonstramus, quam ad ius civile
referimus obligationem (D. 15.1. 4 1 . Ulpianus). - ,
, ,

:
Servi... ex contractibus civiliter quidem non obligantur, sed naturaliter et
obligantur et obligant (D. 44.7.14). - , ,
.

285. .
. . , ,
,
(rei rusticae praefectus) (D. 34.4. 31), (exigendis pecuniis praepositus) (D. 44. 5. 3) . . ,
. . , ,
(naturalis
obligatio vinculis aequitatis sustinebatur) (D. 46. 3. 95. 4). , , :
Melior conditio nostra per servos fieri potest, deterior fieri non potest
(D. 50.17.33). - [.. ]
, .

286. . , ,
; , , , , , , , . ,
, . . , , ,
, . , , . . , ius civile , ,
, . ,
- , ,

, , .
Obligatio aut civiliter tenet aut naturaliter; ... obligatio, utrum naturalis
an civilis an honoraria (D. 46. 2.1.1). -
, ; ..., .
, , , ; obligatio ; -,
, actio praetoria, obligatio praetoria (honoraria); obligatio honoraria, (contradictio in adiecto), .
, , ( . 546 .).

95.
287. . (summa divisio)
:
[Obligationum] summa divisio in duas species deducitur; omnis enim
obligatio vel ex contractu nascitur vel ex delicto (3.88). - , , .
,
; .
, ,
, ex variis causarum figuris,
. . (D. 44. 7. 1),
fr.5 - -.
288. . : , -, , - (1.3. 13. 2). (
. 428-432).

96.
289. , species genus. , , , -: , , , , : dare,
facere, praestare.
. , ,

 : ,
, , .
(species),
, , ,
(genus), , , , .
: , , , ,
, . , : genus perire non censetur
(, , ).
290. . , , .
.
(4. 48),
, , - , .
() , : quanti ea res erit, tantam pecuniam iudex
condemna , , ,
(. 79). ; , , , .
( 289 . . .). , (,
), .
Tantum aes domino dare damnas esto: (D. 9. 2. 2).
291. . , , (pecunia pecus, ). ; , (negotia quae per aes et libram geruntur),
: as aes , as libralis .
335 . . . ,
(1. 122), , ,
, ,
1, eaque materia,
forma publica percussa, usum dominiumque non tam ex substantia praebet quam
ex quantitate (D. 18. 1. 1. pr.).
, argentum signatum, 269 . . .,
, aureus.
. . .

. Aes alienum, , ; aes suum (D. 50. 16. 213. 1). as

, : aut ex asse aut pro
parte possidere (D. 2. 8. 15. 1).
292. . , , , , , usurae, .
, , , , ;
, , ,
. III .
.. .
, , ,
sine rubore desiderabuntur usurae
(D. 22. 1. 3. 4). , , supra duplum
usurae, usurarum usurae (D. 12. 6. 26. 1).
. III ., 290 . . .,
, , , (. 2. 11. 20); , (D. 12. 1. 33). 12% ,
(. 467), ,
, .
, , dura et gravissima moles (. 4. 32. 26: 1).
, : persona illustris, ,
4%, ,
8%, 6%, 12%.
(machinationes creditorum . 4. 3. 2. 26. 5), ,
.
97. .

293. . , . ,
, ; , ,
(D. 45. 1. 2. . 1). , (D. 45. 1. 72. .).
-

 ; ,
(D. 8. 1.17).
, , , , , ,
(. 303).
294. . , ( ) . : . , , , ,
. in obligatione in solutione.
? ( ), : Stichum aut
Pamphilum, utrum heres meus velit, Titio dato, .. ,
, (D. 30. 84. 9).
, , . , (ab initio), , ,
, . ,
, .
295. .
facultas solutionis,
. . , : , ,
in obligatione, , . ,
, , ,
, , . ,
, .
, ,
. () .
,
, , ,
(D. 20. 6. 12 1).

98.
296. . .

 , , , . Dedi
tibi Stichum ut Pamphilum manumittas , (D. 2. 14 7. 2). Fundum Titius filius meus praecipito, quia frater
eius ipse ex area tot aureos sumpsit
,
- (D. 35. 1. 17. 2).
,
,
. ,
. Pacta quae turpem causam continent non sunt observanda , ,
(D. 2. 14. 27. 4).
, . , , . , , , , nulla
causa praecesserat debendi (D. 15. 1. 49. 2).
.
297. , . , , ,
. (. 433).
, ,
. : Centum dare spondes?
Spondeo. ? .
, ,
( , - . .),
.. ; , .

-. .
298. .
(4. 116) , (saepe accidit) :
, , , (numeraturus
non numeravit). ,
, (iniquum)
(exceptio doli). , , , .. - ( . . 465).
299. , .
,

 dare, .. . , :
Si tibi (rem) tradidero sive ex venditionis causa sive ex donationis sive
quavis ex alia causa (. 2. 20). -
- . (. . 198).

, , . , ,
, , , , -: ,

(D. 24. 1. 3. 10).
, , , . causa donandi,
.. , causa solvendi , causa contrahendi .
(II . ..) , ,
(D. 12. 1. 18. .).
300. . ,
, .
: , , , . ,
; , .
: legato falsa causa non nocet (I. 2. 20. 31).
. , donandi gratia,
quasi creditam, . , , ,
- (D. 12.1.18.
.). , , :
Nee impedimenta esse, quod circa causam dandi atque accipiendi dissenserimus (D. 41.1.36. lulianus). - He .

 , , traditio (. 198).

99.

301. . , , ,
(creditor reus stipulandi) (debitor reus
promittendi). Reus res , ..
, ; reus , . Promittere , ; stipulari , ,
: , , .
, : , .
302. . , ,
, .
, , (D.10. 2.25. 9.
13) XII .
Ex lege XII tabularum aes alienum hereditarium... pro portionibus... ipso
iure divisum (C. 2. 3. 26). - XII
.

,
. Nomina ipso iure divisa, .
Nomen , , nomen , .
303. . , (, ).
in solidum ( ):
, , .
, .
, . , , ,
(. 289 . . .) . , - (auctoritate veterum), ,
. Ex lege
Aquilia quod alius praestitit, alium non relevat, cum sit poena ,

 , ,
, (D. 9. 2. 11. 2). actio furti
, . ; ,
,
, .
304. . , :
(1) , ,

, .
(2) ,
.
, duo
rei correi, .. .
( , ) (),
( , ) (). ().
305. . , ,
.
, , .
,
, . ,

, .
(, )
. .
, (in utraque obligatione una res vertitur), , ,
. ,
.
, , , -

 ,
(natura obligationum duarum ea esset, ut, cum
altera earum in iudicium deduceretur, altera consumeretur D. 46. 1. 5). , , .
(. 130 . . .),
(alterius factum alteri quoque
nocet D. 46. 2. 18). (. 230 . ..), (si duo rei promittendi sunt alterius mora alteri non
n o c e t - D . 22. 1.32.4).
,

.
306. -. ,

, ,
.
,
, , ;
. , ( : , )
(de eadem re), , litis contestatio, .
307.
. ,
. Si duo rei stipulandi sint..., unum iudicium petentem, totam rem in litem deducere, . .
( : ; : ) (D. 46. 2. 31. 1). ,
(D. 45. 2. 16).
308.
. ( , ) ,
:
In duobus reis promittendi constltuimus, ex unius rei electione praeiudicium creditori adversus alium fieri non concedentes, sed remanere

ipsi creditori actiones integras, donee per omnia ei satisfiat (C. 8.40.28)
(531 r. ..). - [] , [ ]
,
.

() ,
(. 74), (solutio).
309. .
?
. D. 9.
4. 5, altero convento alter liberabitur
. :
Si apud duos sit deposita res, adversus unumquemque eorum agi poterit, nee liberabitur alter, si cum altero agatur: non enim electione, sed
solutione liberantur (D. 16. 3 . 1 . 43). -
, ,
;

, .

, , , .


: perceptione, ab uno facta, et ceteri liberantur, non electione , , (D. 27. 6. 7. 4).
, (D. 9.
3. 1. 10. ; D. 9. 3. 2-4) : - ,
; , .
,

: , .
Actio dabitur... in solidum; sed si cum uno fuerit actum, ceteri liberabuntur
fUlpianusl perceptione non litis contestatione |Paulus].
. : , .

 , , , . ,
; -

.
310. .

, , , , , ,
, , , . , .

 25
.

100.
311. . ,
. :
Romae stipulatur Carthagine dari (D. 13. 4. 2. 6), . .
, . : .
, , :
Varia sunt pretia rerum per singulas civitates regionesque, maxime vlni,
olei, frumentl (D. 13.4. 3). -
, , .

.
312. . .
, ,
, ,
, (D. 13. 4. 2. 3).
, , locus opportunus, ,
. Cum... neque adscriptum, quo loco detur,
quocumque loco petetur, dari debet ( ( , , )
, ,
, .

, . ,
, ,
Roma communis nostra patria est
(D. 50. 1. 33).

 , ,
,
,
, , plus petitio loco (, ),
(. 4. 53-).
313. . . () ,
, . , :
, ,
, .
, ,
. ( , , ) : , , , ,
(D. 12. 1. 22). ,

plus petitio re, ,
.
. de eo quod certo loco dari oportet, . . , . , (arbitrium)
, . . , , .
- plus petitio ( ) (. 3. 18; D. 13. 4. 2).

101.
314. .
: , . , , , : In omnibus obligationibus, in
quibus dies non ponitur, praesenti die debetur , , (D. 50. 17. 14).
, , , ubi pure quis stipulatus est, et cessit et venit dies , (D. 50. 16. 213). ,
, , ,
.

315. . , ,
,
. , , , , , , qui Romae stipulatur hodie Carthagine dari, inutiliter stipulari (D. 13. 4. 2.
6). (Ephesi centum dari) , Julianus putat diem tacito huis stipulation! inesse ( ).
(putat) ,
.
(Ephesi
dari) , .
, , , ,
. , . ,
(D. 45.1.137. 2) , (vir
bonus) , (diligens paterfamilias) . ,
,
, , ,
(neque tarn delicate progredi); , , , , , .
, , ,
, , . , - . ?
Insulam fulciri spondes? (D. 45. 1. 98. 1). He : , , (utique non est exspectandum ut mat). , , , ,
(D. 45. 1. 137. 3). .
, , , , (D. 50. 17. 14, ),
, 80 ,
, ,
, . Quotiens in obligationibus
dies non ponitur, praesenti die pecunia debetur, nisi si locus adiectus spatium temporis inducat, quo illo possit perveniri , , -

 , , .

, , ,
.
, , .
,
, , , dies adiectus efficit, ne praesenti die pecunia debeatur (D. 45. 1. 41. 1).
, , diei adiectio pro reo est, non pro
stipulatore (D. ibid.).
316. .
, . , , ; (sentatio) . , , ( II .)
, , , ut quis repraesentatam pecuniam
consumat (D. 2.15. 8. 6). .
, . : . . :
, (. . ), -; -,
(commodum medii temporis sentire),
(D. 33. 1. 15). , , (. . ), , -. Pegasus solitus fuerat
distinguere, cuius causa tempus dilatum sit, utrumne heredis, an Legatarii (D. 31.43.
2. Pomponius ad Quintum Mucium).

102.
317. . , , .
(mora debitoris,
solvendi).
, . , ,

 nulla intellegitur
mora fieri, ubi nulla petitio est (D. 50. 17. 88). ,
, . , :
venire diem significat eum diem venisse, quopecunia petipossit , ,
(D. 50. 16.213).
, ,
, . . ,
, , ,
(D. 45. 1.127). , , . . (. 67), ,
(pactum de non petendo). . Non in mora est is, a quo pecunia propter exceptionem peti
non potest , (D. 12.1.
40. i. f). , ,
.
318. . , . interpellare ( appellare).
. Si quis non debitorem quasi debitorem appellaverit iniuriae
faciendi causa, iniuriarum tehetur , , , , (D. 47. 10. 15. 33).

. , ,
, (interpellaverit)
, (D. 47. 10. 19).

, ,

(D. 47. 10. 15. 32).
, ,
, , , , . Hie moram videtur fecisse, qui litigare
maluit quam restituere (D. 45. 1. 82. 2). , ( , ,
), qui sine dolo malo ad iudicium provocat, non videtur moram facere (D. 50. 17. 68).
, mora fieri intellegitur... si interpellates opportuno loco non solverit (D. 22. 1. 32). ,
(ante diem interpellatio),
(D. 45. 1. 49. 3).

319. .
(
) . , . : fur semper moram facere
videtur (D. 13. 1. 8. 1).
: , () , ipso iure
() . , , , : Dies interpellat pro homine
( ).
: .
, , in re ipsa, ex re, mora ex persona,
, .
, (mora in re) .

103.
320. .
, .. , . Veteres stituerunt, quotiens culpa intervenit debitoris, perpetuari obligationem
: , , (D. 45. 1. 91. 3).
: Mora obligatio perpetuatur , . ,
, , , si post moram promissoris homo decesserit,
tenetur nihilo minus, ac si homo viveret (D. 45. 1. 82. 1).
321. . ,
, , ,
(D. 19. 1.3. 2).
(. 587).
, , , (D. 13.1.8.1).
322. .
(, )
(structi iuris), , , ( , , . I. 4. 6. 28) , -

 in bonae fidei contractibus

ex mora usurae debentur (D. 22.1. 32. 2). , , . , , , , ; (
)
(. 4. 171).
, ,
, , ,
, fructus percepti et percipiendi.
323. . , ,
, .
, , (lex commissoria)

(in diem addictio) (. . 498).
324. . , , ,
.
(mora debitoris, mora solvendi), TO (mora creditoris, mora accipiendi). : Si per emptorem
steterit, quo minus ei mancipium traheretur ,
, (D. 19. 1. 3. 8.1). : , : Qui decem debet, si ea optulerit creditori et
ille sine iusta causa ea accipere recusavit (D. 46. 3. 72).
, (oblatio) .
(D. 13. 5. 17) , , , ,
, ,
si valetudine impeditus aut vi aut tempestate petitor non venit.
325. .
, ; , , (D. 14. 1. 38. 1).
, iam non culpam sed dolum malum
praestandum a venditore (D. 18. 6. 18). .
, . , ;
. , , -

 . , veteres ( ) ,
,
(D. 18. 6.13). , . licet venditore effundere vinum (D. 18. 6. 13),
, veteres. , ,
,
. , , , ,
. , : , , - , si tamen cum posset effundere,
effudit, laudandus est potius.
1929 ., , : , , , , , .
, . , . ,
, , , .
, 1- .
,
si ante non deportaverit, dominus vino quid volet faciet
(Cato, De agricultura, 148. 8).
;
, .
104.

326. () . , , ,

, (veteres), , obligatio perpetuatur. , .

, (haesitatur), , (an extinguatur superior mora). ,
. -, -, (. D. 28.
1. 27) , 8-132

 sub auctoritate iuris scientiae perniciose erratur (D. 45.1.91. 3), , , de bono
aequo,
.
, , ,
emendare earn moram postea offerendo.
, (hanc sententiam lulianus sequitur). , , : Stichi promissor post moram offerendo purgat
moram
, (D. 45. 1. 73. 2).
, (obligationis
perpetuatio), (morae purgatio).
, (pactum de non petendo). : ; ,
.
; , , non intellegitur mora
fieri, , , , , : Mortuo Sticho puto non teneri reum, qui
ante pactum moram non fecerat (D. 12. 14. 54).
, ( ,
. . 354).

 26

105.

327. solutio. obligatio tollitur,
obligatio exstinguitur ,
(). Tollitur obligatio praecipue solutione eius, quod debetur () , (. 3. 168).
soiutio, solvere
. , (. 282),
, , . Me a te solvo
(. 3. 174). solvere , : Stichum solvere, rem solvere. obligati,
, solutio.
solutio satisfactio ().
Solvere dicimus eum qui facit quod facere promisit , , , (D. 50. 16. 176).
obligatio soluto , .
obligatio
solutio nexum. , (. 100 . . .), nexum : quae per aes et libram fiant ut obligentur. , . .
, nexi liberatio
(Varro, De lingua latina, VII. 105). (3. 173):
(imaginaria solutio) ; , , ,

.
328. . , ,
regulae iuris antiqui (D. 50.17), : Nihil tam naturale est quam eo genere quidque dissolvere

quo colligatum est , , , (D. 50. 17. 35). , ,

, ideo
verborum obligatio verbis tollitur, nudi consensus obligatio contrario consensu dissolvitur ( ).
:
, quibuscumque mobis obligamur, isdem in contrarium actis liberamur (D. 50. 17. 153).

106.
329. . , ,
solvendo quisque pro alio licet invito et ignorante liberat eum (D. 3. 5. 38; D. 46.3.
53). ,
.
, , , .
iussu eius, , , , , - servus actor (D. 46. 3. 49).
, () , .. solutionis causa adiectus , . : Mihi aut Seio dare spondes?
? ,
. Obligatio quidem stipulatori adquiratur, solvi
tamen Seio recte possit (I. 3. 19. 4).
, :
, , , , (D. 46. 3. 12. 3).
330. . , cum ex pluribus causis debitor solvit (D. 46. 3. 97).
(imputare) , , ,
, , : , prius in usuras deinde in sortem (C. 8.42.1); , (D. 46. 3. 103), ;
, , ; ,
(D. 46. 3. 97) . .
331. . .
, . , ,

 , .
,
, .
, , : humanius videtur... si actorem compulerit ad accipiendum id quod offeratur , (D. 12. 1. 21). :
; , , , .

107. (datio in solutum)

332. . . Aliud pro alio
invito creditori solvi non potest
(D. 12. 1. 2. 1).
aliud pro alio (. 3.168). , ,
, datio in solutum, . res pro pecunia soluta ;
.
Si centum debens, quasi ducenta deberem, fundum ducentorum solvi (D. 12. 6.
26. 4) 100 ( ), , 200,
200. : Praedium tibi pro soluto datum aliis creditoribus fuerat obligatum , , (. 8. 44. 4. 212).
, datio in solutum , . ,
nexum, . datio in solutum ,
, , ,
, , , ,
(. 3.168). datio in solutum . , , .
333. .
(Nov. 4.3) infelices
debitores, , , , ,
.
- -
solutio
datio in solutum. ,

. : datio in solutum -

: invito creditore aliud pro alio solvi non potest

. creditor (pecuniae) rem immobilem accipere cogitur . : ho tes anagkes logos eis touto to pragma periege
( ).
,
- : ( ), qui rem in solutum accepit, similis est emptori (D.
42. 4. 15). , , , ,
. (naturaliter concessum est), quod minoris est pluris vendere et ita invicem se circumscribere (D. 19. 2. 22. 3) , ,
. , , ,
quasi aurum aes ;
per dolum
pluris aestimatum fundum in solutum dare (D. 46. 3. 46. 2) ,
, . . .
,
, ; , manet pristina obligatio (D. 46. 3. 46). ,
, ,
().

108.
(depositio)
334. depositio?
, ,
-:
; ;
, , . , (. 325). , ,
, III . . . ,
, , ,
; (. 4. 32.19; . 4. 32. 6); (. 8. 27. 8).
335. .
(in publicum), , in aedem (D. 40. 7. 4).
: pecuniam in iure optulit,... obsignavit publice deposuit ,

 (D. 17. 1. 56. 1). : .

, ,
() (D. 40.
5. 47. 2). depositio
solutio . Obsignatione totius debitae pecuniae sollemniter facta liberationem contingere manifestum est
, (. . ),
(. 8.42. 9., 286 .). , (. 4. 32. 19. 4).

(nummularius); (iussu) , ; -, .
,
(. 4. 32. 19. 4).

109. (compensatio)
336. . ,
, , , ,
. (compensatio), ,
. : invicem
creditor idemque debitor est
(D. 12. 6. 30).
337. .
, , ,
.
(. 52)
, .
Id postulo: aies an neges :
(. 4. 17 ). : ,
, ,
(D. 2.1. 11.1), , (mutuae actiones), ,
.
338. . . (De beneficiis, 6. 5. 6)
: , , , ; ,

 ; ,
: ,
, lex legi non miscetur, utraque sua via it: depositum habet actionem propriam tam mehercule, quam furtum.
339. . II . .
(argentarii). , , .
Ideo argentarios edere rationes cogit, quia officium eorum atque ministerium
publicam habet causam et haec principalis eorum opera est, ut actus sui rationes
diligenter conficiant ,
, (D. 2.
13. 10. 1. Gaius). (D. 2. 13. 12).

, codex
accepti et expensi - . , -. , , . .
. , (4. 64): 20 , 10 ; : Si paret Titium sibi X milia dare oportere
amplius quam ipse Titio debet ,
10 , . , argentarius cogitur cum compensatione agere . , , plus petitio.
340. .
,
. , bonorum emptor;
, agere cum deductione .
, ,
, ,

. , , , , , , ,
, , vinum cum vino, triticum cum tritico, pecunia cum pecunia , , ; ; ,
bonorum emptor'a , ; ()

 .
, .
, , , , (. 4. 65-68).
341. , . , , , , , , , , .
, ,
, habita ratione eius, quod
invicem actorem ex eadem causa praestare oporteret (. 4. 61).
, , ( ) : Quid ob earn
rem dare facere oportet ex fide bona (. 4. 47). plus petitio, .. - .
342. II . . . , ,
fidei iudicia. II . , ,
(I. 4. 6. 30), : In strictis iudiciis ex rescripto
divi Marci opposita doli mali exceptione compensatio inducebatur
.
, , ,
ex eadem causa , a ex dispari causa, ex diverso contractu , ( . 2. 5. 3).
, , paris speciei , :
, . ,
, ,
mutuae petitiones. 224 . (. 4.
31. 6) ,
prius exsolvi quam petitione
mutuae responsum fuerit. , .
343. Ipso iure compensari.
. (531 .) ,
nostra constitutio...compensationes
latius introduxit, ut actiones ipso iure minuant (1.4. 6. 30).

 ipso iure,
.
XIX . ipso iure compensari , , , . .
, , - ,
,
,
,
erit arbitrii eius, utrum compensare an petere velit sumptus
(D. 27. 4. 1. 4). ,
.
ipso iure
, . ipso iure
compensari , ex officio , , exceptio doli. , , ,
. , , :
,
,
(D. 5. 3. 38). , , , : sed
benignius est in huius quoque persona haberi rationem impensarum... et id ipsum
officio iudicis continebitur, nam nee exceptio doli desideratur ,
, exceptio doli .
,
. : necessariae impensae ipso iure
dotem minuunt ipso
iure (D. 23. 3. 5. 2). , ( habita
ratione impensarum), , (D. 25. 1. 5. 2)? , , , , , : propter aequitatem
; , , , ipso iure , . , ipso iure compensari .
344. .
?

(1) , ..
creditorem eundemque debitorem (D. 16. 2. 2).
(2) , ,
; , ,
causa liquida non multis
ambagibus innodata, sed possit iudici facilem exitum sui praestare (C. 4. 31. 14.1).
(3)
( ) quaecumque per exceptionem peremi
possunt, in compensationem veniunt (D.I6. 2.14). etiam quod natura debetur, in compensationem venit
(D. 16. 2. 6). , , .
(4) , ,
quod in diem debetur, non compensabitur, antequam dies veniat
(D. 16. 2. 7).
(5) , . .
;
.
, , possessoinem alienam perperam
occupantibus compensatio non datur (C. 4. 31. 14. 2).
110. .

345. . , . , (. 233).

.
,
(dolus, metus), , ()
, (D. 44. 7. 35).
Est constitutum turpia lucra heredibus quoque extorqueri, licet crimina exstinquantur , , , (D. 3.6. 5. .).
, heredi defuncti
huius modi actiones competunt , (
) (. IV. 112).
actiones vindictam spirantes : , .

346. (confiisio). ,
cum in eandem personam ius stipulantis promittentisque devenit
(D. 46. 3. 107). confusio , .
, . Cum quis debitori suo heres exstitit, confusione creditor esse
desinit - , (D. 18. 4. 2. 18).
(). - . . . . ,
(,
adoptio) , , . , , , , , , , ,
.
111. (remissio debiti)

347. ; . ,
, , . , ,
imaginaria solutio, . . .
Solutio per aes et libram
. , (nexum),
. .
:
Quod ego tibi tot milibus condemnatus sum, me eo nomine a te solvo
liberoque hoc aere aeneaque libra, dum hanc tibi iibram primam
postremamque expendo secundum legem publicam (. 4. 73). - , - ,

,
.
me a te solvo liberoque , 217 .
. .: , :
populus solutus liber esto (Liv. 22. 10).
(Liv. 6. 14) , -

 rem creditori palam populo solvit, libraque et aere liberatum

emittit: ,
, .
348. (acceptilatio).
, . acceptilatio est veluti imaginaria solutio (. 3. 169). , , . . ,
- . Acceptum vel expensum ferre :
; acceptum ferre acceptilatio,
: . , , , . . (. 433). ,
(. 433). Quod ego tibi promisi, habesne acceptum? Habeo , ? (. 3. 169).
349. . , , , , . ,
cautio, , -: apocha, securitas. , , ,
, .
exceptio
numeratae pecuniae , ,
, 30 ,
intra triginta dies post securitatis
expositionem exceptionem non numeratae pecuniae posse obici (C. 4. 30. 14. 2).
, , (apocha), , , , .
Inter acceptilationem et apocham hoc interest, quod acceptilatione omni
modo liberatio contingit, licet pecunia soluto non sit, apocha non alias
quam si pecunia soluta sit (D. 46. 4.19.1). -
, , ,
.

, , : Qui acceptilatione solutus est, solvisse videtur , (D. 46.

4.16). - , : nisi verum est quod in acceptilatione demonstratur, imperfesta est liberatio ,
, (D. 46. 4. 14).
, exceptio non numeratae pecuni , .
350. . (in stipulationem deducere), , .
,
stipulatio Aquiliana,
, .
, ,
.
. , -,
,
(in stipulationem deductae); ,
, , veteres, .. .
. D. 46.4.18.1 (3. 29. 2):
Quidquid te mihi ex quacumque causa dare facere oportet oportebit
praesens in diemve, quarumque rerum mihi tecum actio, quaeque
adversus te petitio, vel adversus te persecutio est, eritve, quodve tu
meum habes tenes possides; quanti quaeque earum rerum res erit tantarn pecuniam dari stipulatus est Aulus Agerius, spopondit Numerius
Negidius. Quod Numerius Negidius A0 A0 spopondit, haberetne a se
acceptum N. N. A m A m rogavit, respondit A. A.: habeo acceptumque
tuli. - , ,

, , , , , , : ,

.
, , . . : , .

351. (pactum de non petendo).

(D. 2. 15. 2) ,

 , . , (pactum de non petendo) (. . 546 .) (. . 66, 67).

bonae fidei, : bonae fidei iudicio exceptiones pacti insunt (D. 18. 5. 3).
Pactum de non petendo , , in personam, ,
in rem.
352. . (remissio debiti
); pactum de non petendo , , () , . . ,
. , , , ,
(chirographum)
(D. 34. 3.1. 2).

.
353. .
,
non petere, , de contractu discedere.
, . . ,
, , -, ,
, .
Emptio-venditio sicut consensu contrahitur, ita contratio consensu
resolvitur, antequam fuerit res secuta (D. 18.5.3). - -, , , ,
.

112. ()
354. .
.
Nova nascitur obligatio et prima tollitur translata in posteriorem (. 3.
176). - ,
.

 :
Quidquid ex vendito dare facere oportet promittis? Promitto. - , ? .
-; , , ()
, .
: , . . , , .
,
, (. 350)
.
Quidquid te mihi ex quacumque causa dare facere oportet... - See,
...
, , , , - , (condictio incerti), exceptio doli (D. 44. 4. 7. pr.).
, , , (. 466), , ,
(. 4. 28. 2). , (D. 46. 2. 25).
, , ,
, , .
- . Ita demum novatio fit, si quid in posteriore stipulatione novi fit , . ,
, , .
, , , ,
, .
. , , -
.
355. .
, : ,
, , delegatio
nominis ; , -

 .
, . :

(]

= Delegans
= D = (Delegatus)
1

, D ; D 1
10 .
2
(navem conduxit) 10
1
. D 2
10 . .
(1) , D : Quod Primo creditori (1) dare debes, mini (2)
tu (D) dare spondes?
; .
, :
Emptor cum, delegante venditore, pecuniam ita promittit: quidquid ex
vendito dare facere oportet (D. 46. 2. 27). - [D]
no [1] [ 2] ,
[D]
[ 1].
( D) (2) ,
( ).
(2) . (D), 1,
(2) ; , quod Primo dare debes
quidquid ex vendito dare facere oportet, decem dari spondes.
delegatio pura, . D
(2) ,
1. , :
Doli exceptio quae poterat deleganti opponi, cessat in persona creditoris, cui quis delegatus est (D. 46. 2.19). - -

,
, , .
,
() . ,
, , , , etiamsi, sciat, dissimulare debet, ne curiosus
videatur.
. (), D
(), (), , , , , .
356. Animus novandi ( ).
, ,
, . ;
, animus
novandi.
Novationem ita demum fieri, si hoc agatur, ut novetur obligatio (D. 46.2.
2). - , , .
animus novandi, , (, ) .
(3. 29. 3-) , animus
novandi (), .
.
, ; ,
(D.46.2.6.1).
, , , .
Qui bis idem promittit, ipso iure amplius quam semel non tenetur (D. 45.
1.18). - ,
, .
ne bis de
eadem re sit actio .

357. . ,
- (D. 19.1.11. 6) ()
, , , , , ,
.
Non est novum, ut duae obligationes in eiusdem persona de eadem re
concurrent (D. 19.1.10. Ulpianus). - , .

regulae iuris
antiqui:
Ex pluribus causis deberi nobis idem potest (D. 50.17.159. Paulus). .

, ,
bona fides non patitur, ut bis idem exigatur (D. 50.17.57). - , .

530 .
animus novandi,
,
. , ; , .
Tune solum fieri novationem quotiens hoc ipsum inter contrahentes
expressum fuerit (1.3.29.3-a). - ,
.

, ,
, :
Manere et pristinam obiigationem et secundam ei accedere (I. 3.29. 3a). - , .

358. . ()
, , .

Tune obligatio principalis dissolvitur, incipit autem teneri reus litis contestatione (. 3.180). - [ ].

, ,
().

:
Et hoc est quod apud veteres scriptum est: ante litis contestationem
dare debitorem oportere, post litem contestatam condemnari oportere,
post condemnationem iudicatum facere oportere (. 3. 80). -
, :
,
,
.

; , , ,
, novatio necessaria.

113.
359. . , , (species), , .
:
Si certos nummos, puta qui in area sunt, stipulatus sim et hi sine culpa
promissoris perierint, nihil nobis debetur (D. 4 5 . 1 . 37). - , ,
, , .

360. . :
Si alienum hominem promisi et is a domino manumissus est, liberor
(D. 46. 3. 98. 8). - , , .

, , , .

:
Aream promisi alienam, in ea dominus insulam aedificavit;... peti potest
area et aestimatio eius solvi debebit (D. 46. 3.98.8). - ; ...; , .

: non enim desiit area in rerum natura esse

( ) .
361. . , , , , , :
Si quis rem, quae in rerum natura non est aut esse non potest, dari stipulatus fuerit, veluti Stichum qui mortuus sit, quern vivere credebat, aut
hippocentaurum, qui esse non possit, inutilis erit stipulatio (i. 3.18.1). - ,
, , , , , , *, , .

: Impossibilium nulla obligatio est

, , (D. 50.17. 185).

 27

114.
362. . (. 355), , , . . , ,
, . ,

, .
Perit privilegium... tutelae, si post... pubertatem tutelae actio novetur (D.
46.2.29). - , , , .

, .
,
, ,
,
post factum. ,
.
363. .

. ,
.
, , .
Non solet stipulatio semel cui quaesita ad alium transire nisi ad heredem (D. 7. 1. 25. 2). - -

 , .
(II . ..) , , .
Quod mihi ab aliquo debetur, id si velim tibi deberi... opus est ut iubente
me tu ab eo stipuleris; quae res efficit ut a me liberetur et incipiat tibi
1
1
teneri; quae dicitur novatio obligationis (. 2. 38) . - [ ] ,
, - [D], [ ],
1
, [K2J / /
[D] ; [DJ
1
2
[ ] [ ]: ,
(. . 269).
,
sine novatione poteris tuo nomine agere. - He
2
, [ ] .
,
, , ; :
Nemo alieno nomine lege agere potest (D. 50.17.123 pr). - .
, 125 . . ., . . (. 52).
Nee paciscendo legem dicendo stipulando quisquam alteri
cavere potest (D. 50.17. 73.4). - , ,
.
, veteres , ,
; (viva vox)
.
364.
. , . . 241.

, ,
, . ( ), .
. . ( ) , , , , ,
(. 4. 86).
-, , , 1
. ( ) 2
( ) procurator in rem suam, . .
, ,
.
, procuratio in rem suam ; , , , . . , , , procurator in rem
suam, , , . , (: -) procuratio in rem suam,
, , . , , -, . remedia ,
: ,
causa cognita.
. , ,
, ()
, :
Alter alteri mandat actiones procuratoremque eum in rem suam facit
(D. 10. 2. 2. 5). - [: ]
,
.
365. . : nomen debitoris vendidit
(D. 46. 1. 36).
. ,
.
, , . -

 : De hereditate vel actione vendita (D. 18. 4).

, .

366. .

. in iure cessio
(. 197); (2. 34-37 3. 85-87).
(213 . . .) is cui
cessit heres , in iure cessio (. 7. 75.1).
in iure cessio.
in iure cessio,
: , , ( ), ,
, , , . ,
in iure :
Ac si ipse per legem ad hereditatem vocatus esset (. 2.35). - .
, ;
, .. , . , , ..
, , ,
.
, ,
; : ipse heres permanet et ob id creditoribus
tenebitur , , , () . , , :
Corpora transeunt ad eum, cui hereditas cessa est, ac si singula in iure
cessa fuissent, debita vero pereunt (. 2. 35). -
,
, .
corpora transeunt;
, , ,
(4.17-) -

, , ,
(D. 4. 7. 11).
,
debitores hereditarii lucrum faciunt eo modo (. 2. 35).
III . in iure cessio , , -; hereditas in iure cessio emptio-venditio hereditatis. , ,
,
. ,
.
Venditor res hereditarias tradere debet (D. 18.4.14.1). - [] .
Hereditarias actiones praestari emptori debere (D. 18.4.2.8). -
.
367. . , ,
...ut quidquid iuris haberet venditor emptor haberet (D. 18. 4. 13). - ...c
, ,
[].

(D. 18. 4. 6), ,
( ).
Neque ampiius neque minus iuris emptor habeat, quam apud heredem
futurum esset (D. 18.4.2. pr. ). -
, [
].
(. 364),
; ,
: neque ampiius neque minus, , . , , ,
. 46- , , ( ) D. 38. 7. 2,
, :
Nemo plus iuris ad alium transferre potest quam ipse haberet (D. 50.17.
54. Ulpianus libro 46 ad edictum). - , .

 ,
ius transferre, ,
,
.
368. , procuratio in rent suam. ? , , procuratio in rem suam.

venditor hereditatis emptori mandat actiones (D. 2.15.17). -
.

.
, , procuratio in rem suam ,
.
Venditor hereditatis, emptori mandatis actionibus, cum debitore hereditario, qui ignorabat venditam esse hereditatem, transegit (D. 2.15.17). , , , .

() () . : ,
in rem suam procurator non debet carere propria lite (D. 3. 3.25). - , , .

, ,
, . , , procuratio in rem suam no , - , , ,
(D. 2. 14.16).
369.
. II . . .
, , actio utilis; procurator, . actio utilis , , () ,
si heres esset.

 ,
in iure cessio (. 2. 35);
procuratio in rem suam procuratio () , ,
: si heres esset.
actio utilis, , , ,
, . , cessio legis, . . , , , ipso iure.
, procurator in rem suam
, , , actio utilis.
Procuratore in rem suam dato, praeferendus non est dominus procurator! in litem movendam vel pecuniam suscipiendam: qui enim suo
nomine utiles actiones habet, rite eas intendit (D. 3.3.55). - , [] : ,
, , , .

, -
, . , IV .:
Nominis venditor quidquid vel compensatione vel exactione fuerit consecutus, integrum emptori restituere compeilatur (D. 18.4.23.1). - ,
.

370. . , , , (denuntiatio) (. 8. 41. 3); ,

, . .
371. . , , , .
:
Vestimenta tua fullo perdidit... iudicem aestlmaturum.., tune fullonem
quidem tibi condemnabit, tuas autem actiones te ei praestare compellet

(D. 19.2.60.2. Labeo). - [ ] ;

, [ ].
,: ; ; . -

beneficium cedendarum actionum (D. 46. 1. 17).

372. . . ,
, , , , , , , actiones praestare .
: , ;
. - ,
nihil amplius quam persequendae eius [rei] praestari a me (venditore)
emptori oporteat (D. 19.1.31. pr.) - , .
, ,
(D. 18. 6. 15. 1).
373. . () ?
Qui nomen quale fuit vendidit, dumtaxat ut sit, non ut exigi etiam aliquid
possit... praestare cogitur (D. 21. 2. 74. 3). - []
, ,
, , ,
- .
:
, nomen verum
esse, non etiam nomen bonum esse , , .

115.
374. . , , , .
:

( ) ( ) nominis venditio et ignorante et invito eo, adversus quem actiones mandantur, contrahi solet (C. 4. 39. 3).

(expromissio) . , ratio iuris postulat (. 4. 39. 2).
, .
, ,
,
, . , ,
() (D2), (D2)
, , ..
(D1), , . . (D 2 ), (. 2. 3. 2)1.
375. .

, - creditoribus hereditatis
respondeas (. 4. 39. 2), hereditatis in iure cessio,
, , ,
(. 2. 35). , , ,
cum eo cui hereditatem venumdedisti tu [heres] experiaris suo ordine (C. 4. 39. 2).

. . 241.

 28

116.
376. . (contractus). contrahere (con + trahere )
obligare, adstringere. , . 1 2 D. 1.
3., , , ,
, contrahuntur; ,
fraudem contrahere, crimen contrahere. , , contrahere, contractus ,
, ,
.

conventio , a) contractus , , ) pactum, , ,
, ex nudo pacto actio non nascitur ( , 2. 14. 1);
(. 428-431).
Adeo conventions nomen generate est, ut eleganter dicat Pedius, nullum esse contractum [nullam obligationem], quae non habeat in se conventionem (D. 2.14.1.3).- , , [
I ...], [ ], .
377. . , conventio, : , (conveniunt)
, , , (in
unum consentiunt). ,
. , ,
he polis eis hen elthe civitas in unum convenit. : (homolo-

gein ), (kyrion
einai). XII
(D. 47. 22. 4). , , : ( ), ,
, , , , , -,
(kyrion einai). :
(demosia grammata).
:
lus publicum privatorum pactis mutari non potest (D. 2.14. 38). - .
. : Hosa an tis hekon heteros hetero
homologue kyria einai ,
.
, : , ,
, ,
ta ge dikaia, beltiste ( , . 6). . d'an hekon hekonti homologes, phasim hoi poleos
basileis nomoi, dikaia einai , , (,
196. ) . , , (kyrioi), (dikaia).
, .

: Fundamentum iustitiae fides, id est dictorum
conventorumque constantia et veritas ,
(De officiis, 1. 73).
. ,
.

117.
378. . .
, .
:
Qui aliud dicit quam vult, neque id dicit, quod vox significat, quia non
vult, neque id quod vult, quia id non loquitur (D. 29. 5. 3). - -

 , , ,
, , ,
, .
: , , , ; , . . (1. 13. 17) :
(logos), (dianoia). ,
,
:
Scire leges hoc est verba earum tenere, sed vim ac potestatem
(D. 1. 3. 17). - , , .
, legem contractui dicit
(D. 19.1.13. 26); , . ;
( , 2. 32) , causa Curiana, veteres,

. , .
379. Causa Curiana. , :
, , ,
. , . ,
,
. ,
. 90 . . . , . , de
antiquis formulis , de conservando iure civili, ,
captivum esset populo quod scriptum esset neglegi et opinione quaeri
veritatem. - , , .

interpretatione disertorum scripta simplicium hominum pervertere. [ ] .
9-132

 , . . ,
, , . .
,
in verbis captio si neglegerentur voluntates. - e -mo , .

,
ius gentium :
Aequum bonum sententias voluntatesque fueri. -
, .

, , , si verba non rem sequeremur ,

.
, ,
:
, (, , 439 .).
causa Curiana

.
, causa Curiana .
Pueri apud magistros exercentur, cum alias scriptum alias aequitatem
defendere docentur. - ,
, .

380. . .
:
in emptis et venditis potius id quod actum, quam id quod dictum sit,
sequendum est (D. 1 8 . 1 . 6 . 1 . Pomponius). - - , ,
, .

, :
Interdum plus valet scriptura quam peractum sit (D. 33. 2. 19.
Modestinus). - , .

 ,
, verba sollemnia.

(stricti iuris)
(bonae fidei contractus); ,
.
, :
In conventionibus testamentorum voluntatem potiusquam verba considerari oportet (D. 35.1.101). - , .

:
In condicionibus contrahentium voluntatem potius quam verba spectari
placuit (D. 50.16.219). -
,
.

381. . , , verba
voluntas dicta acta ( ) ; subtilitas iuris, rigor iuris ,
, id quod humanius, benignius est , . , bonum et aequum , . .
, () , .
, . , . Tarn benignius quam
utilius ( , ) .
, .
I . . . ,
, , :
Comiter agat cum colonis nee dominus tenax esse iuris sui debet
(Columella, De re rustica, 1.7.1-7). -
.

 , rigor iuris, tenacitas, comitas. ,

(comitas, benignitas) . :
Liberalitatem captiosam interpretatio prudentium fregit (D. 2. 15. 5). .

118.
382. . , , ,
. , , , , , . ?
383. Dolus . dolus, dolus malus . dolus ,
. , . ( 50 . . .) , , ;
, dolus, :
Cum aliud simulator, aliud agitur (Cicero, De officiis, 3.14.60). - , ( ).
aliud simulator aliud agitur , (D. 4. 3. 1. 2) (D. 2. 14. 7. 8),
, , .
dolus .
Labeo... sic definit dolum malum esse omnem calliditatem fallaciam
machinationem ad circumveniendum fallendum decipiendum alterum
(D. 4. 3.1. 2). - : Dolus malus
, , , , , .
dolus ,
, , exceptio doli. , dolus ,
dolus malus .
,
stricti iuris, , - .

 . ,
, .
, , .
, , ,
, ,
. , , (, ) :
Nondum enium M. Aquilius college et familiaris meus protulerat de dolo
malo formulas (Cicero, De officiis, 3. 14. 58). - .
,
dolus , aliud simulatur, aliud agitur ,
. , ,
actio de dolo.
:
Ratio postulat, ne quid insidiose, ne quid simulate, ne quid fallaciter
[fiat] (Ibid., 3.17. 68). - , , , .
384. Actio doli. ,
(imperium), , , actio doli:
Verba edicit talia sunt: quae dolo malo facta esse dicentur, si de his
rebus alia actio non erit et iusta causa esse virebitur, intra annum iudicium dabo (D. 4. 3.1.1). - : -
, , .
, actio doli : )
, . . (), ) , ) iusta causa, causa cognita.
, , ()
. ,
humilis, ,
qui dignitate excellit. , bonum et aequum, benignum et humanum, , , -

 actio doli (D. 4. 3. 11. 1).

?
200 et ita Labeo.
, ,
, , ,
ex dolo suo lucretur. ? Quid ergo est? ,
, :
In horum persona dicendum est in factum, verbis temperandam,
actionem dandam (Ibid). -
, , .

actio doli (. 63), . .

nisi res arbitrio tuo restituatur , ,
.
Nisi fiat restitutio, sequitur condemnacio, quanti ea res est (D. 4. 3.18.
pr.). - ,
.

385. Exceptio doli generate. actio doli, . .

, , ,
.
, , exeptio

doli.

Si quis cum aliter eum convenisset obligari, aliter per machinationem

obligatus est, erit quidem subtilitate iuris obstrictus, sed doli exceptione
uti potest (D. 45. 1. 36). - -
,
, , , , .

exceptio doli dolus,

, , .
dolus dolus specialis
dolus . dolus specialis dolus generalis, dolus . ,
pactum de
petendo, . , exceptio pacti de non petendo;
, ,

 . exceptio
doli generalis.
Dolus generalis , , .
Dolo facit qui petit quod redditurus est (D. 44.4.8. pr.). - , ,
.
Exceptio doli ,
:
Si in ea re nihil dolo Auli Agerii factum sit neque fiat (. 4.119). -
.
dolus: ,
factum sit, , .. dolus specialis, dolus,
fiat, . . dolus generalis.
Dolus specialis dolus praeteritus, . . dolus (factus ) dolus generalis dolus praesens
( : fiat), .
386. . , dolus,
,
, . metus,
, , vis ? . (1.7.7-10) , - , .
: in domo inclusit, ferro vinxit, in
carcerem deduxit , , .
, .
Populi Rornani magistratus vel provinciae praeses si mortis aut verborum terrore pecuniam alicui extorsit (D. 4. 2. 3.1). - - .
, vi et metu extorquere , ,
( , 35, 86). , , ,
(D. 3. 2. I), vis metus.
387. . metus, I . . .
, timor maioris malitatis

(D. 4. 2. 5). . , . III, 1 ( ),

, phobos
meizonon kakon. ,
- . , ,
, :
Si patre cogente ducit uxorem, quam non duceret, si sui arbitrii esset
contraxit matrimonium, quod inter invitos non contrahitur: maluisse hoc
videtur (D. 23.2.22). - , , ,
, - ; , , .
, , :
Si metu coactus, adii hereditatem, puto me heredem effici, quia quamvis
si liberum esset, noluissem, tamen coactus volui (D. 4.2. 21. 5). - ,
, , ,
; , , , , ,
.
, , . , :
Per praetorem restituendus sum ut abstinendi mihi potestas tribuatur
( ). -

.
388. . , :
(1) , restitutio in integrum.
(2) actio metus causa. , , , , ; ,
.

(3) , dolus,
,
, exceptio metus.
389. . ,
dolus , , exceptio doli, vis
' . :
vim nullam feci ( ). :
Tu vim putas esse solum, cum homines vulnerentur? Vis est et tune,
quotiens quis id quod deberi sibi putat, non per iudicem reposcit (D. 4.
2. 13). - , ,
? , -, , -,
.
, .

mentis trepidatio, metus instantis vel futuri periculi causa (D. 4. 2. 1) -
.
390. (). ; , . : ) , ) , ) .
391. (error in negotio). , , ,
. ,
(consensus), (dissensus).
392. (error in re).
Si hominem stipulatus sim et ego de alio sensero, tu de alio, nihil acti
erit, nam stipulatio ex utriusque consensu perficitur (D. 45.1.137.1).
,
, , ,
.
, , , .

, , , , ; , (), , ().
Cum in corpore dissentiatur, apparet nullam esse emptionem (D. 18.1.
9. pr.). - ,
, , .
, , si in nomine dissentiamus, verum de corpore constat ,
, .
393. . (nomen corpus) .
: ,
,
ousia; . ,
: , (aes pro auro); , (acitum
pro vino).
, , , consensus in corpore,
, - , :
exdoli mali clausulatecum agam, si sciens me fefelleris (D. 45.1.22)-
[] , dolus,
[] .
, ,
aes pro auro veneat, non valet venditio (D. 18.1.14) -
, .
, (aes pro auro
) (D. 18. 1. 9. 2).
? , , ,
(consensus in corpore), , (consensus in materia).
, , :
Emptionem esse et venditionem quia in corpus consensum est, etsi in
materia sit erratum (D. 18.1.9.2).-- ,
, [ ].

, :
Nullam esse venditionem, quotiens in materia erratur. - -
,
.
, , ,
,
(D. 18. 1. 9. 2). , ,
valet venditio quia aliquid auri habeat (D. 18.1.14). - , .
, , , . . ,
. , , , , , (D. 18. 1. 45), .
, , , , , , , , ,
(ignorantia, imprudentia ).
394. (error in persona). .
. ,
(delegatio nominis . . 355).
, , ,
. ,
, , , nullum negotium
mecum contraxisti .
, .
Quia pecunia mea ad te pervenit, earn mihi a te reddi bonum et aequum
est (D. 12.1. 32). - , , .
bonum et aequum, ,
. ius est ars boni et
aequi, bonum et aequum.
, , ,

(). , ,
condicio Iuventiana.

119. .
395. . :
Omnis stipulatio aut pure aut in diem aut sub condicione fit (1.3.15.2). [..
], .

, : debetur ( ) sive pure sive in diem

vel sub condicione (D. 50. 16. 10). , -

, .. -

, , .
Si Titius consul factus erit quinque aureos dare spondes? (I. 2.15.4). , ?
396. . , , , Idibus Martiis proximis, ..
15 , : dies certus an et certus quando
, , , ,
. dies certus an, sed incertus quando,
: - quoad vivat
. , , , certum an sed incertum quando. , , , ,
dies incertus an et certus quando,
100- . , ,
, , dies incertus an et quando, , .
dies a quo, .. , , dies ad quem, ..
, . spatium temporis. Dies a quo ( ,
dies) , , , 1- .
, ,
:
Praesens obligatio est, in diem autem dilata solutio (D. 45.1. 46. pr.). , .

, , , contractus
purus, : .
397. , . , , .
Actus legitimi qui non recipiunt diem vel condicionem, velut: mancipatio, acceptilatio, hereditatis aditio, servi optio, datio tutoris, in totum
vitiantur per temporis vel condicionis adiectionem (D. 50.17.77). - ,
: , , ,
,
,
.
, .
, :
lam enim non dubitatur, quin sub condicione res venire aut locari
possint ( 3.146). - , .
398. . , , , ;
. ,
, ;
.
,
:
Si Andronicus servus meus heredi meo dederit decem [milia] liber esto
(D. 40. 26.1). - , .
, 10.000, . . ,
statu liber, . . , interea heredis servus est (. 2. 200), , 10.000 , .
:

Si ad diem pecunia soluta non sit, ut fundus inemptus sit (D. 18. 3.2). , .

- lex commissoria.
Si fundus commissoria lege venierit, magis est ut sub condicione
resolvi quam sub condicione contrahi videatur (D. 18. 3.1). - , , [ ],
[ ].

,
. :
; :
Si in triduo displicuisset, ut inemptus esset [ut redderes] (D. 18. 1. 3:
D. 19. 5.20. pr.). - ,
[].

:
Si placuisset, emeres (D. 19. 5.20). - , [ ].

399. . , .. pendente condicione

. ,
, pendente condicione,
, obligationem perfectam esse . , , ab
initio .
Si defecerit condicio, nullam esse emptionem (D. 18.6.8. pr.). - , [] .

, purus
, , . . ab initio,
ex tune. , .
Cum enim semel condicio exstitit, perinde habetur, ac si illo
tempore, quo stipulatio interposita est, sine condicione facta esset
(D. 20. 4.11.1). - [] ,

 ,
.

, .
lure civili receptum est: quotiens per eum, cuius interest condicionem
non impleri, fit, quominus impleatur, ut perinde habeatur, ac si impleta
condicio fuisset (0. 35. 1. 24. lulianus; D. 50. 17.161. Ulpianus). - : , , ,
.

, :
, : ut abortum faceret (D. 40. 7. 3. 16).
. : si digito caelum tetigeris
(. 3. 98).
400. . : , .
, , .
, , .
Inhonestum visum est vinculo poenae matrimonia obstringi (D. 45. 1.
134. pr.). -
.

 29

120.
401. .

.
, , , ,
, ,
,
.
402. . , , : , , , .

121. ()
403. ,
(arra confirmatoria).
, , , , ,
, .
Quod arrae nomine datur, argumentum est emptionis et venditionis contractae (. 3.139). - To, , -.
, (D. 18.1. 35), , ,
.
. 528 . ,
( arra poenalis), :
, , , ,
,
(. 4. 2. 1. 17; I. 3. 23. .); , -

 (D. 18. 3. 6. .).

, , , , . ,
arra poenitentialis.
,
.
122. (stipulatio poenae)
404. . :
Pamphilium dari spondes? Si non dederis, centum dare
spondes? - ? ,
, ?
-, : spondeo . , : , , .
:
Si Pamphilum non dederis, centum dari spondes? (D. 45.1.115.2).- , ?
, , .
, , ; :
Si heredem me non feceris, tantum dare spondes? [haec stipulatio]
inutilis est, quia contra bonos mores est (D. 45.1. 61). - ,
-? [ ] , .
, ,
.
: : alteri stipulari nemo
potest (D. 45. 1. 38. 17). , :
Ut unusquisque sibi adquirat quod sua interest; ut alii detur, nihil interest mea (D. 45.1.38.17). - ,

 ; ,
.
. ,
, : Plane si velim hoc facere... ( ,
?).
, .
: poenam stipulari conveniet
. , .

.
et homo et pecunia aut homo aut pecunia (D. 45.1.115.2.)- - , : , .
: ()
.
,
(cum id actum est ut...)
(si ita cautum est). ,
:
ut grammaticam docerent
, , 20 .
:
Non utriusque rei promissorem obligari ut ea claret faceret et, si non
fecisset, poenam sufferret (D. 17.2.71. pr.). - , : ,
.
( ),
,
.
123.
405. . ,
(. 445).

124.

406. .
: . ,
.
Contrahitur hypotheca per pactum conventum, cum quis paciscatur, ut
res eius propter aliquam obligationem sint hypothecae nomine obligatae (D. 20. 1.4).- ,
- ,
- .

; (obligatio) , res obligata.
407. .
. ;
,
.
, , ; (fides) , , , .
,
, . . .
,
I-II . . , . , . :
Dama L. Titji servus fundum Baianum nummo uno et hominem Midam
nummo uno fidi fiduciae causa mancipio accepit ab Baiano libripente
antestato. Pactum conventum factum est uti quam pecuniam L. Titius
Baiano dedit is fundus ea que mancipia fiducia essent, donee ea omnis
pecunia soluta esset. Si pecunia sua die soluta non esset, turn eum fundum eaque mancipia L. Titius venderet (Cirard, Textes, 827; Bruns,
Fontes, I, 334). -, . , []
. ,
(. 216), .
,
.

 ,
.
, .
fides ,
. , , , ? ,
, fides Romana, (VI, 56), . , , actio
fiduciae
si quid dolo maio domini captus fraudatusque actor est. Videtur autem
dolo facere dominus, qui cum haberet restituendi facultatem, non vult
restituere (D. 15.1. 36). -
; , , , .
, , ,
- :
Ne propter te fidemve tuam captus fraudatusve sim (Cicero, De officiis,
III. 17.70). - -
.
,
, (),
(. Cicero, De officiis, III. 15. 61).

: pignus, hypotheca.
408. . , , , .
Pignus manente proprietate debitor is solam possessionem transfer! ad
creditorem (D. 13. 7. 35. 1). -
.
, .
, pignus , , .
, , pignus,
, -

 .
, .
;
:
Potest tamen et precario et pro conducto debitor re sua uti. -
, [].
: delicatus debitor , ,
, onerosus creditor ( )
(D. 13. 7. 25).
409. . , , ,
( )
.
Proprie pignus dicimus quod ad creditorem transit, hypothecam, cum non
transit nee possessio ad creditorem (D. 13. 7.9.2). - , ,
, .
, , .
( 200 . .) :
Donicum [donee] solutum erit, quae in fundo inlata erunt, pignori sunto
(Cato, De agricult., 146. 5). - ,
, [] ,
.
. .
:
Ne quid eorum de fundo deportato. Si quid deportaverit, domini esto
(Cato, ibidem). - ;

.

 I . ..
cum colono convenit, ut invecta importata pignori essent, donee merces
soluta esset (D. 20. 6.14). - ,
.

(locavi
fundum et ut adsolet conveni , , , ), , , naturalia negotii.
410. Interdictum Sahianum.

(. 4. 147).
interdictum Salvianum . ,
. ,
ancillam in fundo pignoris nomine induxit (D. 43. 3 3 . 1 . pr.). -
.

,
(intulerit, fr. 1. 1), (induxerit, fr. 1. 2) (invecta, fr. 2); ,
, : illata, invecta, inducta inducta, invecta, importata (D. 20. 1.
32) .
411. Actio Serviana. ,
( ) actio Serviana. , ,
,
. ,

. actio
Serviana actio quasi Serviana actio pigneraticia in rem
actio hypothecaria;
(D. 20. 1. 16.3).
412. .
, , fiducia
pignus; hypotheca,
:
Inter pignus et hypothecam tantum nominis sonus differt (D. 20.1.5.1).
- ,
.

 , pignus .
pignus ; , pignus datum, ,
, , , pignus obligatum, pignus nuda
conventione contractum, etsi non traditum (D. 13. 7. 1. .).
pignus, .
:
(1) Pignoris persecutio in rem parit actionem creditori (D. 20.1.17).- (1)
.
(2) Pignoris vel hypothecae persecutio in rem est (C. 8.13.18). - (2) - .

:
Prior tempore potior iure (. 8.17.3). - ,
.
, ,
, ,
, , .
Ut effugiant periculum, quod solent pati qui saepius easdem res obligant, praedicere solent alii nulli rem obligatam esse quam forte Lucio
Titio (D. 20.1.15. 2). - , , , ,
, , , .
, , , actio quasi
Serviana , , , , possidenti meliorem esse condicionem (D. 20. 1. 10).
413. . ,
.
datio in solutum, ,
. .
, ;

 , - ...
..., . . .
Si antichresis facta sit (fundi aut aedium)... in usuras fructus percipiat aut
locando aut ipse percipiendo habitandoque. (D. 20. 1.11.1). -
,
, , .
414. . , , () ius distrahendi.
,
, .
Etsi convenerit de distrahendo pignore, hoc tamen iure utimur, ut
liceat distrahere, si modo convenit, ne liceat (D. 13. 7. 4; . . 2.
64). - ,
, , .
,
- . (superfluum, hyperocha), (D. 13. 7. 42); , , , , ,
(residuum) .
Pomponius ita scripsit: quod in pignoribus dandis adici solet, ut quo
minus pignus venisset, reliquum debitor redderet, supervacuum est,
quia ipso iure ita se res habet etiam non adiecto eo (D. 20.5.9.1). - : ,
, ,
, , .
creditor ter ante denuntiare debitori suo debet, ut pignus luat, ne a se distrahatur (Pauli Sent., 2. 5. 1).
,
(sibi),
(sub imagine alterius personae, quam supposuerat) (C. 8.27.10. pr.).
, actio pigneraticia in personam, no -

 .
actio pigneraticia contraria , ;
.
Si necessarias impensas fecerim in servum aut in fundum, quern pignoris causa acceperim, non tantum retentionem, sed etiam contrariam
pigneraticiam actionem habebo (D. 13. 7. 8. pr.). - , , ,
actio pigneraticia contraria [ ].
415. . . , , lex commissoria. -
, , ,
- (. . 498).
,
(. . lex commissoria) . 326
. .. (. 8. 34. 3).
,
. Impetratio dominii, ..
, III .., (D. 13. 7. 24. .; . 8. 33. 2). ,
(. 8. 33. 3-); pietatis intuitu. , faeneratores
: pietas
lucrum ().
, , lex commissoria impetratio dominii, , , , conventio de pignore distrahendo, ,
. ,
, , expressis verbis ,
, ,
aequum et bonum, .
416. . . . , pignus nominis. , , ,

 , , (D. 20. 1. 20).

, (insulae), ,
, , .
Divus Marcus ita edixit: creditor qui ob restitutionem aedificiorum crediderit, in pecunia, quae credita erit, privilegium exigendi habebit (D. 42.
5.27.1). - : , ,
.
417. .
. ( II . . .):
Tabernam debitor pignori dedit... merces per tempora distraxit et alias in
tabernam intulit (D. 20.1. 34. pr.). - ; ,
.
, ,
. .
pignus pignoris, ,
, (D. 13. 7. 40. 2).
(pignoris capio) (D. 42. 1. 15. ).
418. . , , .
, obligavit quae habet
habiturusque esset (D. 49. 14. 28).
, . , , :
(. 4. 46. 1), (. 5. 12. 30), ,
.
, , , , , ,
, , : quod quis navis fabricandae vel emendae vel armandae vel instruendae causa crediderit (D. 42. 5. 34), (privilegium funerarium).

 .
, , , (taberna)
,
(D. 20. 1. 34. 1).

. :
Si quis rem alii obligatam mihi obligavit nee me de hoc certioraverit,
eodem crimine (stellionatus) plectetur (D. 13. 7. 36.1). -
, ,
, .
, , .
, , , vir honestus
(D. 20.1. 34.1), , : , ,
(D. 13. 7. 36; 13. 7. 1.1), , reprobos nummos solvere
creditori (D. 13. 7. 24. 1).
, , ,
.

 30

.

125.
419. . . , .
(culpa) ,
.
Si omnia quae oportuit, observavit, caret culpa (D. 9.2.30.3). - , , .
(culpa) : )
(dolus), ) (culpa
), ,
.
Culpam esse quod cum a diligente provideri poterit, non esset provisum
(D. 9. 2. 31). - , ,
.

; , ,
.
Celsus putat non valere, si convenerit ne dolus praestetur (D. 50.17.23).
- , [] .
, (),
, -

 (neve eo nomine quid praestaret), ,

, (D.19. 1.6.9.).
,
haec conventio contra bonam fidem contraque bonos mores est et ideo
nee sequenda est (D. 16.3.1. 7). -
.
420. . culpa .
, -, culpa lata, , ,
, .
Lata culpa est nimia neglegentia, id est non intellegere quod omnes
intellegunt (D. 50.16.213.2). - , . . , .
: .
, , (beneflcii loco) , (honorarium).
-
(civiliter obligatus non est). ,
, culpa lata dolo comparabitur (D. 11.6. 1. 1).

I .
Quod Nerva diceret latiorem culpam dolum esse Proculo displicebat,
mihi [Celso] verissimum videtur (D. 16. 3. 32). - ,
; [ ]
[] .
culpa velis, , culpa. , , , bonus paterfamilias, diligens paterfamilias.
homo diligens et studiosus paterfamilias (D. 22. 3. 25),

.
, , culpa
(levis) in abstracto, . . () .
: , (), , -

 talis diligentia praestanda est, qualem diligentissimus paterfamilias

adhibet.
,
culpa (levis) in concreto, .. ,
. , , .
.
Socius socio culpae nomine tenetur... sufficit etenim talem diligentiam
communibus rebus adhibere, qualem suis rebus adhibere solet (D. 17.2.
7.2). - ;...
,
.

, , , diligentia quam suis rebus,

( ) , .
, culpa () culpa levis, . . ,
, , ; culpa lata, . . ,
. Dolus () culpa () culpa .
(D. 9. 2.44) (culpa levissima); , , , , . , neglegentia
, imperitia .
Celsus etiam imperitiam culpae adnumerandam scripsit: si quis vitulos
pascendos vel sarciendum quid poliendumve conduxit, culpam eum
praestare debere et quod imperitia peccavit culpam esse: quippe, ut
artifex, inquit, conduxit (D. 19. 2.9. 5). - , ; -
,
, , , , , .

,
, , , . ( , ), ( -

 ), ( ) regula iuris, .. (
), , - , .
, ,
,
:
Ex iure quod est regula fiat (D. 50.17.1). - ,
, .
421. Custodia. , , . , , diligentiam praestare debet . : custodia . ,
, , custodiam praestat, ; , .
. , (. 3. 205-206).
custodia diligentia? , custodia
,
, , , . ,
custodia.
(3. 23. 3-):
( )
; (custodia)
, ad ipsius periculum is casus
pertinet; .
custodia .

().
Custodia, ,
exactissima diligentia custodiendae rei
(D. 44. 7. 1. 4).
custodia , , .. casus .
422. .
, . ,
,
, :
Culpa heredis res periit, sine culpa periit (D. 30.47.4). -
no ; .

 casus. ,
casus mortesque, quae sine culpa accidunt, .. , (D. 50. 17. 23. i. f.).
, ,
casus a nullo praestantur .
casus maior vis maior, ..
, , , casus cui resisti non potest.
: , , , , , .

, . , ,
:
Sed et in maioribus casibus, si culpa eius interveniat, tenetur (D. 44. 7.
1. 4). - , .
:
. Violentia ventorum vim habet divinam (D. 39. 2. 24. 4).
,
, .. ,
.
Eum teneri, si aedificii vitio id acciderit ,
(D. ibid).
, , . . , .
, , ,
, . , , . ,
133 . . .,
(qui fundaverunt ius civile) (D. 1. 2. 2. 39), .
:
sententia Publii Mucii est: Quod res dotales in ea seditione qua
Gracchus occisus erat perissent, ait, quia Gracchi culpa ea seditio facta
esset, Licinniae praestari oportere (D. 24. 3. 66). -
: , , , , -

 ,
.

, ,
, .
, , , , ,
, .

. , ,
, , , dolus, culpa.

423. . ,
, , ,
(culpa) , . . .
, .
(1) , (dolus). ,
;
, .
, , , (), () . .
(2) , dolus, culpa, culpa levis.
, ,
dolus, culpa. To ( ), ,
, . culpa , ,
, , . .
. ,
:
, (Collatio. 10. 2.1). , ,
(culpa, culpa levis).
- ,
; , , 10-132

 , .
,
(D. 13. 6. 5. 7).
(3)
,
(diligentia quam rebus suis). (. 524).
(4) , custodia, .
(5)
( ) (receptum nautarum cauponum et stabulariorum). ,
(. 547).
126.
424. .
(damnum praestare).
, , , . .
(damnum iniuria datum , , ).
, . . , .
425. . (4. 47) ,
() : a) quanti ea res
erit, tantam pecuniam condemnato ,
, ) quiquid ob earn rem dare facere oportet ex fide bona, eius
condemnato ,
.
(1) vera rei aestimatio, iustum pretium rei. ,
, . ,
(D. 32. 14. 2).
moderata aestimatio (D. 39. 2. 40).
(2) quidquid dare
facere oportet. . Id quod
interest interdum pretium egreditur si pluris interest, quam res valet, ..
,
(D. 19. 1. 1). interesse , .
(interesse)
, , -

 , , , . :
Non corpus solum aestimatur, sed potius quanti interfuit (D. 9.2.21.2). , .

,
:
,
, , , . ,
(. 3. 212; D. 9. 2.
22. 1. ). :
Quantum mea interfuit id est quantum mihi abest quantumque lucrari
potui (D. 46.8.13). - , .. ,
, , .

, :
Non solius damni, puto et lucri habendam rationem (D . 13.4.2.8). - He
, .

damnum
emergens et lucrum cessans, .. .
426. . . ,
,
. , ,
, , ,
.
Pretia rerum non ex affectione nee utilitate singulorum, sed communiter
fungi (D. 9.2.33). -
, .

I . .
,
.
, , circa rem ipsam.

Cum per venditorem steterit, quominus rem tradat, omnis utilitas emptoris in aestimationem venit, quae modo circa ipsam rem consistit
(D. 19.1.21.3). - , , ,
.

. , , .
, . , ( circa ipsam rem), .

( ) .
,
,
( 200 . . .), .
Cum in vendundo rem earn scisset et non pronuntiavisset, emptori
damnum praestari oportere (Cicero, De offic. 3. 86). - ,
, , .

, , , ;
.
Damni iniuriae actio ob ea ipsa sit, quae non extrinsecus alia causa
oblata, damno quis affectus est (D. 19. 2. 57). - , ,
.

. . . ,
, . , ,
alia causa extrinsecus oblata ; , ,
.

427. . , , - , ,
(compensatio lucri cum damno).
. .
.
, , . ,
, , . , compensandum lucrum cum damno
(D. 17. 2. 23. 1).
,
, , , -.
, , .

si in quibusdam lucrum factum fuerit, in quibusdam damnum, absens
pensare lucrum cum damno debet (D. 3. 8.10.)- - no
, , .
compensatio lucri cum damno .

 31

127. (pacta)
428. . . , () ,
iuris vinculum, , (. . 279), , .
contractus () pacta ().
429. . (
) ,
. ,
,
( - ) .
:
... videamus de his [ obligationibus] quae ex contractu nascuntur, harum autem quattuor genera sunt: aut enim re contrahitur obligatio aut verbis aut litteris aut consensu (3. 89). -... , .
:
, ,
[ ] .

Res, , verba , litterae , consensus , , causae obligandi ( ).

430. . : (.. ,
), ( , ), (.. )

 ( consensus, , - ).
, consensus ; , , ,
, (consensus)
, - (verba, litterae, res), consensus ( -) ,
.
nexum. , , ,
;
(3. 175) ( nexum . . 457).
, tractus innominati ( ),
I . ( ) .
,
, ,

. , , (nomen), , contractus innominati.

: do ut des ( , , ), do ut facias ( , ), facio ut des (
, ), facio ut facias (
, ).
( )
: , , . (
. . 534 .).
431. pacta. , -

pacta , , -

, . , , ,
, , , consensus. : emptio-venditio (-), locatio-conductio (),
mandatum () societas (). pacta -

 , ,
,
.
pacta - , ( ) - ( pacta adiecta, , ),
(pacta praetoria), (pacta legitima).
pacta pacta pacta vestita (, .. ) pacta nuda
(, ).
128. -
( )
432. -.
, , ,
(), , . , ,
.
Aurea , (ex contractu), (ex maleficio), , , , , ex variis
causarum figuris (.. D. 44. 7.
1. .). ( )
: ex contractu, quasi ex contractu, ex maleficio, quasi ex maleficio. (3. 13. 2).
, , , ( ), . ,
: , , ,
, , ; , ,
,
- , , , , .

(. 553 ).

 32
()

129.
433. . (.. , ) , verbis (), .. ,
.
.
:
Verbis obligatio fit ex interrogatione et responsione, veluti dari spondes? spondeo; dabis? dabo; promittis? promitto; fidepromittis? fidepromitto; fideiubes? fideiubeo; fades? faciam (3. 92). -
()
, : ? ; ? ;
? ; ? .
, , :
Stipulatio autem est verborum conceptio, quibus is qui interrogatur,
daturum facturumve se, quod interrogatus est, respondent (D. 45.1. 5.
1). - , , , , ,
.
434. . stipulatio
sponsio, , .
stipulatio , stips (), stipula , (festuca, vindicta),
stipulus , stipulum firmum (I. 3. 15. 1), stipulor stipo, ;
sponsio, spondere sua sponte (.. ),
spondai, (Verrius ).

 stipulatio ,
( ) . ,
,
sponsio; , , , . sponsio ,
.
, sponsio stipulatio : , ,
, stipulari , a spondere
; , sponsio ( votum, ) ,
- ; sponsio
, .

. 1933 , XII (sicuti lex XII tabularum de eo quod ex stipulatione
petitur).
435. . , , :
stipulator, reus stipulandi ()
, promissor, reus promittendi () .
436. . , , . ,
, ; D. 45. 1. 1.2 (II III . ..)
, , dabis? quidni? (..
?).
, , ,
, , , . . . ,
, sine verbis adnuisset, .. , (D. 45.1.1.2); : verba.
, , , . ; ,
, ,
congruenter, . . (D. 45. 1. 1. 6) ; , , .

 ,
, , , (D. 45.1.1.1) , , ,
() ,
: intervallum enim medium ( modicum) non vitiavit obligationem, .. ( ) . , , ,
:
(D. 45. 1. 137, , III
. ..) , (continuus) ;
aliquod momentum naturae ( ).

; sponsio (spondense? spondeo); , ,
.
, , - : ,
, (gruenter). ,
, , , ( , , 3. 105);
( . D. 45. 1. 1. .).
, , , , (
472 ., . 8. 37. 10, , , legibus cognitae, . . , , , ..
, a quibuscumque verbis, ;
,
, ).
437. . . , , strict! iuris, .. ;
(D. 45. 1. 91. .) :
, ;
: , -

 , negligat
infirmum ( ), ,
culpa in faciendo (.. , ), culpa in non faciendo (.. , ). , , : ...an culpa quod ad stipulationem attinet, in
faciendo accipienda sit, non in non faciendo ( ,
, , ). : quod magis
probandum est, .. , , culpa in faciendo, (culpa in non faciendo). : qui dari
promisit, ad dandum, non faciendum tenetur , , (D.45. 1.91. .).
,
(3.102) ,
: 10 , 5;
. :
(D. 45. 1. 1.4) (constat, ,
, , , ), , 20,
10, , , .
(3. 19. 5), ,
.
438. . , .
, (spondesne Titium mihi centum
dare?), ; , , , .
, ,
, (D. 45. 1. 38. 20).
, ,
, (1. 3.19. 21). ,
post mortem meam ( tuam) dari spondes?
ab heredibus incipere obligationes non
posse, .. : (3.

100) . , (adstipulator, . . 444),

, , ,
, post mortem
meam cum moriar ( post mortem tuam : cum morieris).
; ,
, 531 . (. 4. 11. 1) , et ab heredibus et contra heredes incipere actiones et obligationes, ne propter nimiam subtilitatem verborum latitudo voluntatis contrahentium
impediatur (.. , , ,
).
439. . (. 296-297). ( , ,
, , ) , , ,
, , .
, , , : ,
, .
, , , , ,
;
, ,
, .
( ) , , , . .
, . . , , , (. 354). ,
.
,
,
;
.

, , ,
,
, , . , ,
, , si qua mihi nupserit, decem dotis eius
nomine dare spondes, .. - ,
10 ? (D. 45. 1. 108).
440. .
,
:
, . , ,
, , , culpa in faciendo, ..
;
(culpa in
faciendo), (
, . 437, D. 45. 1. 91. ). culpa in
faciendo, , ,
, (Pauli Sent. 5, 7, 4); culpa
in non faciendo .
, culpa in faciendo culpa in non
faciendo, . , doli clausula
dolus,
, .
(D. 45. 1. 53), , (quae in praesentia occurrere non possint),
(ad incertos casus). (D. 45. 1. 121. .) clausula doli: dolumque
malum huic rei promissionique abesse abfuturumque esse stipulatus est ille spopondit ille ,
.
441. Cautio. , cautio.
, ( ) ,
, cautio , verba stipulations ( ) (D. 45. 1. 134. 2). :

 , , -,
,
(. 5. 7. 2).
,
:
, , ; manifestissimae
probationes ( ), , , , .
: huiusmodi scripturas propter utilitatem
contrahentium esse credendas, ..
(. 8. 37-38. 14).
130. .
. Adstipulatio. Adpromissio
442. . , (correi stipulandi) (correi promittendi), (adstipulatio)
(adpromissio).
443. . , , ,
, . Centum mini dare spondes? (
100?) . , : Eosdem centum mihi dare spondes? : Utrique vestrum dare
spondeo ( ). , ,
(. . 304).
(I. 3. 16. .) , , ,
,
,
, , .
() :
, : Maevi, quinque aureos dare
spondes? Sei, eosdem quinque aureos dare spondes?) (,
? , ?), : Spondeo.
() ,

 () . et sitpulantibus
solidum singulis debetur et promittentes singuli in solidum tenentur, in utraque
tamen obligatione una res vertitur: et vel alter debitum accipiendo vel alter solvendo omnium peremit obligationem et omnes liberat (I. 3.16.1), .. ; , ,
, , ,
(. 303 .).
() : , ,
; , ,
. () ,
( litiscontestatio . . 74),
, () ;
litiscontestatio () () ; () (. 8. 40. 28. 2-3).
()
(una res vertitur) , - ; ,
, , in diem vel sub condicione
( , I. 3. 16. 2) ( . 303 .).
444. Adstipulatio. Adstipulatio (3. 110 .)
.
,
, , , , . , : dari spondes?;
; , adstipulator,
, , : idem fide tua
promittis? .
, stipulator, , adstipulator.
, adstipulator , stipulator: , adstipulator'y , ; adstipulator , adstipulator'y ,
. , ; .

 adstipulator'a ;
adstipulatio, , ,
; ,
( ,
, , pure, , a adstipulatio ).
? ?
(3. 215) . , , adstipulator'a, acceptilatio (.. ) in fraudem stipulatoris, .
, adstipulatio , : ,

. , adstipulatio .
, adstipulatio, , - . () (.
438); , : ,
(. 3. 117). ,
post mortem suam, adstipulatio
, .
445. Adpromissio. Adpromissio (3. 115 .) .
, : centum dare spondes? fidepromittis? fide tua iubes? ,
, , : idem dari spondes? idem fidepromittis? idem fide
tua esse iubes?, : spondeo, fidepromitto, fide mea esse iubeo.
adpromissio: sponsio, fidepromissio, fideiussio.
, , , (3. 115), ..
adpromissio , ,
, (ut diligentius nobis cautum sit,
. . 117),
(). ,
, , , , , :
plus in accessione esse potest quam in principali re ( ) ,

 (. 3. 126);
( 3. 126); ,
in leviorem causam; in duriorem
causam, (D. 46. 1. 8. 7). (I
. . .) creditae
pecuniae 20 (, 3. 124).
, sponsio fidepromissio, (3. 118), , fideiussor (valde dissimilis). , sponsio fidepromissio
; , fideiussio , verbis, litteris, re, sensu. sponsio fidepromissio, fideiussio, (. . ) .
, sponsor fidepromissor , adpromissio ; , fideiussio fideiussor. sponsor
fidepromissor ( II . ..,
) ;
fideiussor .
sponsores fidepromissores, , fideiussores , . sponsores fidepromissores (lex
Appuleia ) , (3. 122), quandam
societatem, .. :
, , . , sponsores fidepromissores (
) (in... partes diducitur inter eos obligatio et singuli in viriles partes
obligantur, . 3. 121). , ,
(3. 122) (valde quaeritur). sponsores fidepromissores
, ,
.
(lex Cicereia, . II . . .) , , ( praeiudicium
).
fideiussores. : ,
in solidum, , , (3. 121).
II . ..: fideiussores ( sponsores fidepromissores)

: beneficium divisionis, ,
,
, ,
; - , , ,
(D. 46. 1. 26). (3. 123),
fideiussores lex Cicereia. ,
sponsores fidepromissores, , fideiussores :
- sponsores fidepromissores ,
; fideiussores , .

. , , - . , ,
, , . , ,
, ,
. , ,
, . , (. 418).
, , , -
. sponsores, , (lex
Publilia), III . .., , actio depensi ( ) ()
sponsor'a ,
(in duplum). , ( , mandatum, actio mandati).
, .
, , , , , ..
, ,
. , , , -

 , . 4-
(. I) 535 .
fideiussor'y (
) beneficium excussionis sive ordinis , , ,
, , . , , ,
.
() ,
, beneficium cedendarum actionum, ..
, .
131.
(dotis dictio, iurata operarum promissio)
446. Dotis dictio. () dictio dotis, . ,
, , sponsio sponsalia
(. . 137), lex sponsalibus dicta.
actio ex sponsu. ,
, , .
, dotis dictio ; , .
447. Iurata operarum promissio. Iurata operarum promissio , . ,
(operae officiales).
, , . (iurata operarum
promissio) operarum actio. , , .

 33

(CONTRACTUS LITTERALIS,
LITTERARUM OBLIGATIO)

132.
-
448. .
() , .
449. contractus litteralis.
contractus litteralis :
128. Litteris obligatio fit veluti nominibus transcripticiis, fit autem
nomen transcriptium duplici modo, vel a re in personam vel a persona
in personam. - , ,
[: ].
, , - , ,
.
129. A re in personam transcriptio fit, veluti si id quod tu ex emptionis causa aut condictionis aut societatis mihi debeas, id expensum tibi
tulero. - [.. re in personam] , , , ,
.
130. A persona in personam transcriptio fit, veluti si id quod mihi Titius
debet, tibi id expensum tulero, id est si Titius te delegaverit mihi
(3.128130). - [.. a persona in personam]
, ,
, , .. .

(1) () - , . , ,
, , .
, , : adversaria ( ) codex
(tabulae) accepti et expensi, - . , , VI . .
Adversaria ; (Pro
Roscio Com., 2- ) ,
. adversaria ;
- ,
( ) .
, ; codex ( tabulae) accepti et
expensi , , .
(2) ,
, (novatio, . .
354) (,
, ..) ( transcriptio a re in personam a persona in personam); ,
, . , .
nomina transcripticia, nomina arcaria (
. . 450).
(3) ( )
(expensilatio), litteris fit
obligatio contractus litteralis, , . , , ;
contractus, . , , , : .
transcriptio a persona in personam , (
: ).
(4) ,
, , -

 , ,
.
(5) : -
nomina transcripticia - ,
- , litterarum obligatio ? , , ,
expensilatio,
? ,
.
450. Nomina arcaria. nomina transcripticia (3. 131) nomina arcaria. (causa) , ,
, ( aliter valent, quam
si numerata sit pecunia), : area , . , nomina arcaria rei (), litterarum (), numeratio pecuniae re facit obligationem (3. 132). , ,
arcaria nomina , , , . .
re, . :
, ius gentium, nomina arcaria ,
. , nomina transcripticia, .. , transcriptio are in personam, , (. 3, 133).

133.
451. . . - , codices accepti et
expensi, , ,
. -
.
chirographa syngrapha (
), ,
praeterea (.. contractus litteralis) litterarum obligatio fieri videtur,
, , litteris (3. 134).
452. . Syngrapha ()
, (- - ); ,
, .

,

 . syngrapha ;
chirographa. ,
(, -, - -) . ,
, : .
: si quis
debere se aut daturum se scribat; ita scilicet si eo nomine stipulatio non fiat, . .
, ( ); : ,
( ). , chirographum
:
. , , , ,
(causa), .
, - , ,
, , , ( . . 465).
(. . syngrapha chirographa) (proprium)
( , ,
). ,
, , , .

 34

134. (mutuum)
453. mutuum. Mutuum () ,
() () ,
,
, , .
(1) Mutuum damus recepturi eandem speciem quam dedimus (alioquin commodatum erlt aut depositum), sed idem genus, velut ut pro tritico vinum recipiamus, erit mutuum (D. 12.1. 2. pr.). - (1)
, species,
. . , ( ), : , , ,
.
(2) Mutui datio consistit in his rebus, quae pondere, numero, mensurave
constant, veluti vino oleo frumento pecunia numerata, quas res in hoc
damus, ut fiant accipientis, postea alias recepturi eiusem generis et
qualitatis (D. 44. 7.1. 2). - (2) , , , , , , , , ; [ ]
, ,
.

454. mutuum. Mutuum () , . . , (consensus), (re):

, ,
(re enim non potest obligatio contrahi, nisi quatenus datum sit
D. 2. 14. 17. pr.).

 (D. 44. 7.1.2), , . re (. .

, ) . , mutuum : mutuum, commodatum (, ), depositum (,
), contractus pigneraticius ( ,
) (..406 .). mutuum, ,
, :
.
, ,
consensus, , :
;
. consensus, .
, , , , , , consensus, a dissensus (, ); , , , ,
, , ;
, (, D. 12. 1.18. . 1).
455. mutuum creditum. Mutuum
. (D. 12. 1. 2) , creditum
mutuum, . creditum
quae pondere numero mensura continentur, , (, , . .)
. Mutuum creditum , , , , .
pecunia credita, (3. 124)
(. 445). ,
pecunia credita , (credendi causa), ,
, ( , deducitur in obligationem).
456. . (pactum) ,
, {pactum de
mutuo dando, de mutuo accipiendo). , . (D. 46. 3. 38. .), ,
, , .. mutuum, , . , ,

 .
, pactum de mutuo accipiendo , ,
pactum.
457. Nexum . Mutuum
. ,
nexum, .
nexum , XII . XII (. . 196): cum nexum faciet mancipiumque, uti lingua nuncupassit, ita ius esto nexum ,
, nuncupatio,
.
nexum
.
nexum.
Nexum , , (gestum, negotium per aes et libram).
, , gestum per
aes et libram , : libripens, ,
, , ;
, (nuncupatio) ( ) .
, , gestum per aes et libram , , .
, ,
, .
, ,
, , , (, ; feneratores, ,
, in quadruplum). , , , ,
nexum, ,
nuncupatio.
nexum , : Quod ego tibi mille asses hoc aere aeneaque libra

do, eas tu mihi post annum dare damnas esto (100 ,

,
).
, (contrarius actus) : per aes et libram .
:
Quod ego tibi tot milibus condemnatus sum, me eo nomine a te solvo
liberoque hoc aere aeneaque libra. Hanc tibi libram, primam
postremamque expendo secundum legem publicam (. 3.174). -
-
.
.

, nexum,
. , nexum
. , ,
nexum,
,
manus iniectio pro iudicato, , , : , nexum
, . ,
, nexum
, , .
,
nexum. ( 30 )
. (manum
inicere) . , (vindex), , 60 ,
. , trans Tiberim ;
, , XII ,
(Ast si plures erunt rei, tertiis nundinis parteis secanto: si plus
minusve secuerunt se fraude esto. Si volent, abs Tiberim peregre venum danto).
, , . - , -
.
, ,
, nexum (

 , ) . nexum
, nexum
, ( , , ,
, ). ,
- . , ,
,
, -: , - ,
.
,
, .
,
, .

.
nexum , . . ,
nexi obaerati. Nexum, , . , ,
, ,
,
trans Tiberim. ,
.
(326 .), (lex Poetelia), ( , , , , ). trans Tiberim.
nexum ,
, . .
manus iniectio , pro iudicato, nexum . , iudicatum,
, , , , bona.
458. . , , , nexam, , .
, nexam, -

 , per aes et libram. ,

nexum, , nexam .
() stipulatio.
(. 439), , , , , causa.
,
, , , ,

. , , ,
.
, , ( ) , (cautio). cautiones, ,
,
. , :
Lucius Titius scripsi me accepisse a Publio Maevio quindecim mutua
numerata mihi de domo et haec quindecim proba recte dari Kalendis
futuris stipulatus est Maevius Publius, spopondi ego Lucius Titius
(D. 12.1. 40). - , , ,
15 , , , ;
, , ,
15 .

nexum, , , . ,
.
, ,
, , , , gestum per aes et libram, , .
,
. mutuum, ,
- , , . .
.
459. . 8 , mutuum, :

) mutuum (..
, res, ),
) ,
) ,
)
, .
(. ) ,
commodatum ( ) depositum (
): commodatum depositum , ,
, , eandem speciem (D. 12. 1. 2. pr.).
, , ,
. , eadem
bonitate, , ,
(D. 12. 1. 3).
460. .
, , , ( ), ,
: (, , , . .) ,
: nihilo minus obligatus permanet
, . . (D. 44. 7. 1. 4).
461. . mutuum
, , :
et ideo si flat tuum, nascitur obligatio (D. 12. 1. 2. 2). :
; quia non facit accipientis... nullam contrahit obiigationem,
.., ...,
(2. 82).
, , . : in mutui datione oportet
dominum esse dantem (D. 12. 1.2. 4).

. , , : , , ,
, , , ,

(D. 12. 1. 15). , , ,

, (D. 12.
1. 19.1).

. , , ,
, .

, . ; ,
; (D. 17. 1.
34. .). (D. 12. 1. 15),
, ,
.
, , , , -
, . ,
, , (D. 12. 1. 11. .).
, , , , ( ) ,
.
,
, - ;
,
, -, .
462. . , , : , ; .
, , ,
. ;
(actiones
strict! iuris) actio certae creditae pecuniae, condictio certi, condictio triticaria.
,

-,
,
.

463. . , .
fenus; ,
, , , , .. . Fenus
. fenus . ,
; : (mutuum) ( ); ,
(gratuitum). , (
).
: 1% , 6% (
8% ).
() .

:
( ).
, , , , ;
, ; -
, (unus contractus est);
, , (D. 46. 2. 6. 1).
464. . () (. 452). , () ,

,
. ( ) , : tio creditae pecuniae (, ). :
Lucius Titius scripsi me accepisse a Publio Maevio quindecim mutua
numerate mihi dedomo et haec quindecim proba recte dari kalendis
futuris stipuiatus est P. Maevius, spopondi ego L. Titius (D. 12. 1. 40.
Quaestiones, III .). - , , , 15, -

11-132

 ; , , ,
15 .
(Quaestiones, III ) :
Chrysogonus Flavii Candidi servus actor scripsi coram subscribente et
assignante domino meo, accepisse eum a lulio Zosa, rem agente lulii
Quintilliani absentis mutua denaria mille; quae dari Quintilliano heredive
eius, ad quern ea res pertinebit, kalendis Novembribus, quae proximae
sunt futurae, stipulatus est Zosas libertus et rem agens Quintilliani, spopondit Candidus dominus meus (D. 45. 1. 126. 2). - , ,
, , , , , 1000 , ;
, ,
, , , ,
.
465. .
, , , . -
. , , ,
. , , .
, , , , ( ) , ,
, , .
, , , . , ,
,
.
- ,
.
, , ,
exceptio doli, .. -

 , ,
, , dolus. (4. 119)
, exceptio doli:
; , : ,
,
dolus malus: si in ea re nihil dolo
malo A.Agerii factum sit neque fiat. ( ) exceptio non numeratae pecuniae.
, . , , , .
, , ..
(condictio),
, (. . 561)-.
exceptio non numeratae pecuniae .
,
, ,
;
,
.

. ( III . . .), onus probandi ( )
: exceptio non
numeratae pecuniae,
. , , , , ,
; exceptio querela non numeratae
pecuniae.
, ? , , ,
, ;
, , ?
, , querela non numeratae pecuniae , -

 : , ,
;
onus probandi, . (. 4. 30) ;
, . 4. 30. 3, , (), (215 .).
,
; , querela non numeratae pecuniae .
, - : querela non numeratae pecuniae
mysterium iuris (K(ster, Defectiones iuris comm., 1653
. 151), , (Ludwig, Gelehrte Anzeigen, 1, . 238).
, . ,
XVIIIXIX . ( Cocceii, Ius civile controversum, torn. I, Lips. 1799, 4
Tit. de R. qu. 22): Quod praesumtio sit contra actorem, cum propter aviritiam
creditorum, turn propter indigentiam debitorum, .. , ), Pfaff (Ueber den rechtlichen
Schutz des wirtschaftlich Schwacheren in der romischen Kaisergesetzgebung, 1897,
66-69) , Monnier (Etudes de droit byzantin, II, 1900, 77-82).
Monnier
querela , , potentiores, . ,
, , , .
(potentiores) :
,
(potentiores) , , .
,
. , ,
, potentiores
.
humiliores

, humiliores
potentiores , humiliores .
potentiores
. , querela non numeratae pecuniae,
.
: , . ,
( );
, .
querela non numeratae pecuniae (potentiores) , , , , :
, potentiores, - , ,
.
, querela,
onus probandi,
( ,
, , ) (. 4. 30. 14), ;
querela non numeratae pecuniae , , , .
.
,
,
, , .
, .
,
.
, ,
.
466. . ( I .
..) senatusconsultum Macedonianum, -

 .
Macedo, , , ,
, , .
Senatusconsultum Macedonianum , , . ,
exceptio senatusconsulti Macedoniani
( ,
persona sui iuris D. 14. 6. 1. pr.). ,
naturaliter, .. ,
(D. 12. 1.14; . . 283).
( pecuniae numeratio); , , , , ,
(licet coeperit esse mutua pecunia), , , (quia pecuniae numeratio concurrit). , , , , ,
, , , (D. 14. 6. 3. 3).
, , , (, : D. 14. 6. 3. .19, D. 14. 6. 7. 7).
467. Foenus nauticum. pecunia traiecticia foenus nauticum
. (
) . . ,
(traiecticia ea pecunia est, quae trans
mare vehitur), (D. 22. 2. 1).
, . , ;
,
, ,
: ,
; , traiecticia pecunia. () , ,
, , , 12%, (quamdiu navigat navis).

 135. (commodatum)
468. . (commodatum) ,
(commodans, ) (,
commodatarius)
, .
, commodatum , .. , , : re contrahitur obligatio.
469. . (D. 13. 6. 1. 1), , ,
, ,
. , ,
, commodatum, , utendum datum ( ),
. , ,
,
: commodatum ,
; .
commodatum (
), res commodata .
, commodatum: , ,
; , , , , , ,
, (.. ). , , , id
quod usu consumitur, , ,
, . .
(ad pompam vel ostentationem D. 13. 6. 3. 6).
470. . , .. utilitas, , .
:
, ,
, omnis culpa, . . dolus, , culpa lata, ,
culpa levis, .
, , .. ,

(diligentia) , .. ,
, , .
, ,
, ,
, casus, , , (D. 13. 6. 18. .), : .
, , ,
: ; ,
; ,

. sine ulla dubitatione (
), .. ,
, , , , ,
, .
,
,
, . : ; ,
, ; ,
(D. 13. 6. 23).
471. . , ,
utilitas , . ,
commodatum , mutuum (). (D. 13. 6. 17. 3) .
, ( voluntatis et officii, necessitatis). ,
( ,
beneficium), ( ). , :
,
..
officium, : , commodatum
: geritur enim negotium invicem et ideo
invicem propositae sunt actiones.
, : -,
, ;
-, ,
.

 , :
, (
),
. ,
, vitiosa ( ),
, ,
( , ). : adiuvari quippe
nos, decipi, beneficio oportet, .. , , , , , , , (D. 13. 6.
17. 3). , , , , , (
) , ,
, ,
, . :
, ; , , , , ,
(D. 13. 6. 18. 3. ). .
, , , :
, , . , , , -,
. . ,
, , (
,
. .). , , -, . ,
, :
( ).
, . ,
, . , ,

. (), ,
: , , (actio empti actio venditi;
actio locati actio conducti), actio
commodati, actio commodati directa, , , actio commodati contraria, , , , ,
. ,
, :
Ex quibis causis etiam contrarium iudicium utile esse dicendum est ..
contrarium iudicium, ..
(D. 13. 6. 17. 3).
dolus culpa lata,
culpa levis: , ,
, ; , ; ,
:
.
culpa lata, dolo comparatur ( dolus), .
, , , , , , (intempestive)
:
officium (), ,
: geritur enim negotium invicem et ideo invicem propositae sunt actiones ( ,
D. 13. 6. 17. 3).
472. Actio commodati contraria . , , , , ,
, ; , , , , , . ,
: actio commodati contraria.
iustae causae ( ), , ,
,
de impensis in valetudinem servi factis, .. ,

 ( ,
,
).
473. . ; , :

) ,
) ,
.
.
) , )
.
)
)
.
.
)
)
( ).

.
) .
) ,

,
.

474. . , precarium ().

commodatum precarium : ) , , ) , commodatum,
precarium .
, ,
, ,
, , ,
. Precarium

. : Precarium est, quod
precibus petenti utendum conceditur tamdiu, quamdiu is qui concessit patitur, ..
precarium ( )
, , ,
(D 43. 26. 1. .).
. - , . Precarium .
, , , -

 , ,
, , , .

, , , , .
:
, ,

(in kalendas Iulias),
;
, ? , ,
(D. 43. 26. 12. .).
: - ,
, ,
.
, , (D. 43. 26. 15. 3).
, , .
, , dolus malus,
. ,
de precario (precario ab illo habere), .
, , . , -, . , culpa lata, dolus.
, , (mora debitoris, . . 232): . ,
, , condictio sine causa.

, ,
interdictum de precario, actio praescriptis verbis, ..
, , ( -

 contractus innominati, .. ; . . 534

.).
: Cum quid precario rogatum est, non solum interdicto uti possumus, sed et incerti condictione, id est praescriptis verbis, ..
, , condictio incerti, .. praescriptis verbis (D. 43. 46. 19. 2). , () ,
id est
- , condictio incerti, , actio praescriptis verbis .
, condictio incerti ,
stricti iuris, a actio praescriptis verbis bonae fidei. ,
, , , , . actio praescriptis
verbis , (D. 43. 26. 2. 2);
, .
, , , ,
, , , , .
, ,
: , ,
, ,
, , , . , ,
.
,
, .
136. (depositurn)
475. .
Depositum est, quod custodiendum alicui datum est (D. 16. 3 . 1 . pr.). Depositum , - [ ].
Si vestimenta servanda balneatori data perierunt, si quidem nullam mercedem servandorum vestimentorum accepit, depositi eum teneri et
dolum dumtaxat praestare debere puto: quod si accepit, ex conducto
(D. 16. 3 . 1 . 8.). - -

, :
, depositum dolus;
, .

,
depositum, , , (, ) (, ) .
476. . , depositum, .
(1) Depositum : re, .. ; , , depositum.
(2) ,
: depositum (, , , . .). (D. 16. 3.1. 39) , , , recte depositi acturos:
(,
, ).
, . , .
( ) ,
actio depositi ( ), actio commodati
( ) (D. 16. 3. 15). ,
, , , (D. 50. 17. 45).
(3) ( ) . ,
, ;
: depositum , , depositum irregulare, .. , , - , (. . 483).
(4) . , ; , .
(5) depositum . .
(6) ( ) , ,

 , ( , depositum) , .
(7) depositum
( ).
, depositum () , ,
,
, .
477. depositum. Depositum ,
( , , -,
. .). depositum , , . depositum
, mutuum (),
.
, depositum , actio deposit! directa.
, , , actio depositi contraria,

, , , , (, , , ,
).
,
depositum, . : , depositum. ,
: , custodiam non praestat.
,
, :
,
, , , .
, custodiam non praestat, ,
, ,
, ,
, , ,
; - ,
.

 , . , , ,
dolus culpa lata, , culpa levis ( ).
, ,
, culpa levis. :
, - , neglegenter,
.. , (securus est).
: Quia enim non sua gratia accipit, sed eius, a quo accipit, in eo solo tenetur, si quid dolo perierit: neglegentiae vero nomine ideo non tenetur, quia qui neglegenti amico rem custodiendam committit, de se queri debet;
magnam tamen neglegentiam placuit in doli crimen cadere (D. 44. 7. 1. 5).
:
, , , dolus, . .
dolus; , , , ; ,
dolus.

, ,
; custodiam non praestat; ( dolus) , culpa lata ( dolo comparatur,
).
,
. , , , , , . ?
.
, , ,
, , (
fides, ) .

, , ; , , , ,
fiducia cum amico ( fiducia cum creditore , . . 407). .
depositum, ,
acta depositi directa, (

 , , , , ) (infamia, . . 126).
, , , , , actio poenalis ( ):
.
478. .
( . .).
.
: , locatio-conductio
(. 501), , mandatum (. 527), , , , ,
: , plenius fuit mandatum habens et custodiae legem, .. ( ) , custodia, (D. 16. 3. 1. 19).
479. . , .. .
, , ,
- (
D. 16. 3. 16).
480. .
,
(D. 16. 3. 1.24).
, ; , , ,
. :
sine dolo malo ( ) (D. 16.
3. 12. 1). : dolo ( culpa lata) ,
, .
481. Actio depositi contraria. , , ,
() ,
actio depositi contraria.
, , ,
,
. ,

 , :
, , (D. 47. 2. 62. 5). Actio deposit! contraria
, (, , D. 16. 3. 23).
,
.
, , , ; , ,
.
482. Depositum miserabile.
, .
,
, , ,
, depositum miserabile, ( ).
, , , in simplum,
.. , , , ..
.
, , , , ,
, , . - ,
, , (fidem elegit) . - , ,
: , . ,
. , , , (crescit perfidiae crimen, ). ,
(D. 16. 3. 1. 1-4).
(. 477) , , , , , , infamia:

 , . ,
, fides, .
, ; , infamia.
, .
, , , , , (
depositum) actio depositi directa
- , - (ius retentionis) (. 4. 34. 1. 11). ,
, ,
.
483. Depositum irregulare.
depositum irregulare (,
). ; ,
,
.
, , , . (, ..),
, depositum
.
- , , ,
;

, , , .
depositum irregulare, , ,
, .
Depositum irregulare :
( ), , , ,
, . depositum
irregulare mutuum
. , -

 , .. , .
:
.
depositum irregulare
, (I ..). , ,
, neque clusa neque
obsignata, .. - ,
, , , , (quid cuiusque esset);
(tandundem), , ; potuisse nos permutationem facere, .. ,
, (D. 19. 2. 31).
idem, a
tantundem, (D. 16. 3. 25), (D.
16.3.26. 1) . , ,
: Viginti quinque nummorum, quos apud me esse voluisti (25 , ) (D. 16. 3. 28).
depositum irregulare ,
, .
, , , ,
depositum irregulare, (D. 16. 3. 25. 1; 26. 1; 28. 29. 1).
: actio depositi directa
depositum irregulare, depositum,
(infamia); mutuum
( sponsio tertiae partis, , ).
484. . . ,
, , , .
:
Proprie autem in sequestre est depositum, quod a pluribus in solidum
certa condicione custodiendum reddendumque traditur (D. 16. 3. 6). ,
.
,
, , .
-

, , .
- ,
(D. 16. 3.17. .). , , (quod invicem parum fidei ,
, ; (D. 46.
3. 39). :
, ; - , , (elegendus est amicus, apud quern deponantur) (D. 10. 2. 5).

sequestraria deposit! actio ( , , , 4. 3. 9. 3).
, ; , . ,
,
, ,
, (.
. 166), , , , ,
.
,
.

 35

137. - (emptiovenditio)
485. -. , , , , . ,
,
, .. (permutatio). , .

'

Origo emendi vendendique a permutationibus coepit. Olim enim non ita

erat nummus neque aliud merx, aliud pretium vocabatur, sed
unusquisque secundum necessitatem temporum ac rerum utilibus in
utilia permutabat, quando plerumque evenit, ut quod alteri superest,
alteri desit. Sed quia non semper nee facile concurrebat, ut, cum tu
haberes quod ego desiderarem, invicem haberem quod tu accipere
velles, electa materia est, cuius publica ac perpetua aestimatio difficultatibus permutationum aequalitate quantitatis subveniret. Eaque materia forma publica percussa usum dominiumque non tarn ex substantia
praebet quam ex quantitate, nee ultra merx utrumque, sed alterum
pretium vocatur (D. 1 8 . 1 . 1 . pr. Paulus). - - . , ,
, , ,
,
, :
, , , . ,
, ,
, , , ;

. [ ] ,

 , , [] , , [pretium].

, ,
, - (- ).
, , ,
, , .. , : , .
(4. 28) , XII legis actio per pignoris capionem, , -,
, .
, XII -
. . (
): res mancipi mancipatio, .. (), ; res mancipi (traditio) .
emptio-venditio .
,
, . , . III . ..
(D. 18.1. 1.1),
, an sine nummis venditio dici hodieque possit... veluti si ego togam dedi, ut
tunicam acciperem (. . , -
, , , , , , ), , -, , dubitatur (
).
, , ( , ) . (3. 41) ,
, ,
, . , (, )
- , permutatio.

 : ,
, -: ,
; ;
merx, , pretium, .
, -
- , , .
, - , :
- ;
: ,
.
486. . , emptio-venditio : , (venditor)
(emptor) , (),
, pretium.
Merx, , pretium, -.
487. . - . . (3. 136)
, : Ideo autem istis modis consensu dicimus
obligationes contrahi, quia neque verborum neque scripturae ulla proprietas
desideratur consensu, .. , verba, ,
, scriptura.
,
. causa obligandi ( ), , .
, - , (
), (1.3. 22. 1.).
488. . - ,
. , . : mancipatio

(. 196) - ( ) .
, , - . (
) .
(
) , .
489. -. - ,
, , , .
, , ..
, .
- -
-.
,
- , .. . Rem alienam
distrahere quern posse nulla dubitatio est: nam emptio est et venditio: sed res emptori auferri potest (D. 18. 1. 28. Ulpianus).
, ; ,
. , -
. , ,
, , , . : sed res emptori auferri potest, ..
(, );

; , sciens, , , ,
,
, (D. 19. 1. 30. 1).
- , , (D. 18. 1. 16).
- .
,
, , ,
(fructum olivae pendentis vendere D. 18.1. 39). (D. 18. 1. 8);
rei futurae sivi speratae, .. . , .. -

 , ,
.
(emptio spei, , , ).

(alea emitur , D. 18. 4. 7).

- , . ,
(. 485) . - , .. , , , , -
, certa species, . , (, , (
..), , . .; , - , - ,
- , . . Priusquam enim admetiatur vinum, prope quasi nondum
venit (D. 18. 6. 11), . . , ( )
, . , , , , in horreis ( ),
, - (. 4. 48. 2).
,
, . , , , - , .
- res incorporalis, , .. (, , . .).
490. . - (pretium).
- , , , (3.139).
(numerata pecunia); - , , , - , ,
, (. 3. 141).
, cerium (. 3. 140). ,
,
. ,
: quanti velis ( ), quanti aequum putaveris (-

 , ) .. (D. 18. 1. 35. 1). (quanti Titius rem aestimaverit, ) (. 3. 140).

, : , ,
, (in area);
, (in rei veritate incertum), (D. 18. 1. 7. 1).

491. .

, , .
, , ( ) .
, 285 . ..
- laesio
enormis, .
Rem maioris pretii si tu vel pater tuus minoris pretii distraxit, humanum
est, ut vel pretium te restituente emptoribus fundum venditum recipias
auctoritate intercedente iudicis, vel, si emptor elegerit, quod deest iusto
pretio recipies. Minus autem pretium esse videtur, si nee dimidia pars
veri pritii soluta sit (C. 4.44.2). -
, , ,
, , , , , , ,
. ,
.
.
,
. ,
. , , , laesio enormis. , ;
; ,
,
,

, , , ,
.
, ,
( ), ; . ,
, , -, , querela numeratae pecuniae (. 465):
.
, -,

.

: edictum de pretiis rerum venalium 301 r.
492. .
- . , ; ,
, necesse non habet fundum emptoris facere (..
) (D. 18. 1. 25.
1). ,
habere licere (
D. 21. 2. 8; D. 19. 1. 30. 1 .); in vacuam possessionem
(D. 41. 2. 33) , ,
. vacua possessio
, - in possessione est (D. 19.
1.21.1).

, , -
, , ,
, . , , - , -,
(D. 18. 1. 80. 3). .
, , rem praestare, id est tradere , .. traditio.
. ,
; , , , ,
, -
. -

 ,
: ,
, , , evictionis nomine,
(D. 19. 1. 11. 2).
493. . ( evin , ) , -
, . : )
, ) , ) , , .
. ; , . ;
: , (ex praecepto principali) ,
(veteranis in praemia
adsignatas). : futuros (
) casus evictionis post contractam emptionem
( , ).
(D. 21. 2. 11. pr. Paulus).
( emptorem in evictione rei vicerit), ,
(D. 21. 2. 57 .).
,
; ,
(. 8. 44. (45) 1. 8. 9), (bonam causam vitio suo... perdidit D. 21. 2. 63. 2), (D. 21.
2.56. 1). .
,
, (
) ,

(D. 21.2. 29 .; 19. 1. 13. 15).
, . , , ,
, , ,
, (D. 21. 2. 34. 2). -

. (, ). ,
, , .. (D. 21. 2.
49). ,
(actio communi dividundo), .
, -
, , ( ,
),
(auctoritatem defugere). , , , , , , ;
actio auctoritatis.
, , , - , , ,
(duplae stipulatio) (D. 21. 2.16.1; 21.1). , -, , ex empto,
. :
enim, quae sunt moris et consuetudinis, in bonae fidei iudiciis debent venire (,
,
, fides, ) (D. 21.1. 31. 20).
,
-, ,
( ). Sive tota res
evincatur, sive pars, habet regressum emptor in venditorem, ..
, (D. 21. 2.1. .).
,
- ,
,
(. 8. 44. 27).

(pacta de non praestanda evictione),
dolus; , , ,
, (D. 21. 2. 69 . 5; D. 19.1. 6. 9).

 , ,
, ,
, , , ,
,
(D. 21. 2. 61).

: , . (
); , : evicta re ex empto actio non ad pretium dumtaxat recipiendum, sed ad id quod interest competit (
,
) (D. 21. 2. 70).
, , (D. 21. 2. 1).
494. . , ( vacuam possessionem) ,
.
: : , ,
.
, ,
-,
, ,
.
De officiis (III, 16),
XII , : Cum ex XII tabulis satis esset
ea praestari, quae essent lingua nuncupata, quae qui infitiatus esset dupli poenam
subiret. , XII , ; ; ,
. , , .

 , ,
( ) .
,
dicta et promissa. (D. 21.1.19.
2) : dictum , nudus sermo,
( ); promissum ,
.
, ut
praestentur, ut iactentur (D. 21. 1. 19. 3), .. , ,
, (, , , mendandi causa, ) (D. 48. 1.
43. .).
, , , - , , - , . ,
, , , , :
, quod adseveravit, non praestat ( ) (D. 21. 1. 17. 20). , , ,
. :
, , , , , , quasi a philosopho (
) (D. 21. 1. 18).
, ,
dolus, .. ,
,
: , ,
(D. 21. 1. 14. 9).
,
, ,
. ,
,
, . (reticentiae poena,
) ,
,
. : ,

 (D. 18. 1. 11. .); , , , : (D. 18. 1.

35. 8); , , ,
- , (D. 21. 1. 14.
10; D. 18. 1.43. 1).
. . ,
, , .
,
, : . , . , ,
.

, ,
. , .. , , .

;
1. Qui mancipia vendunt certiores faciant emptores, quid morbi vitiive
cuique sit, quis fugitivus errove sit noxave solutus non sit: eademque
omnia, cum ea mancipia venibunt, palam recte pronuntianto, quodsi
mancipium adversus ea venisset, sive adversus quod dictum promissumve fuerit cum veniret, fuisset, quod eius praestari oportere dicetur:
emptori omnibusque ad quos ea res pertinet iudicium dabimus, ut id
mancipium redhibeatur (D. 21. 1. 1. 1). - 1. res mancipi
[, ], ,
,
^, ;
res mancipi: - res mancipi , , , ,
, , , ,
.
. . 581.
12-132

2. Aediles aiunt: Qui iumenta vendunt, palam recte dicunto, quid in

quoque eorum morbi vitiique sit,.., si quid ita factum non erit... morbi...
vitiive causa inemptis faciendis in sex mensibus, vel quo minoris cum
venirent fuerint, in anno iudicium dabimus... (D. 21. 1. 38. pr.). - 2.
: ,
,
... , [
] , , [
]; .
, , , , : , , ,
( actio redhibitoria),
( : actio quanti minoris).
,
, ,
,
, . , :
, . (D. 21.1.1, 2), ,
, : ,
, ,
.
, : :
, ,
ignorantia an calliditate (
).
mancipia, iumenta, .. ,
( ). .
,
(hoc edictum pertinere non tantum mancipiorum verum ceterarum
quoque rerum, .. res mancipi,
) (D. 21. 1. 36), ,
: Labeo scribit edictum aedilium curulium de venditionibus rerum esse tarn

earum, quae soli sint (.. ) quam earum quae mobiles aut se
moventes (.. ) (D. 21. 1. 1. pr.).
, ; , res mancipi, , . ,
.

.
actio redhibitoria: , . : Iulianus ait iudicium redhibitoriae actionis
utrumque, id est venditorem et emptorem, quodammodo in integrum restituere
debere; , , actio redhibitoria
, , ( ) (D. 21. 1. 23. 7).
actio redhibitoria , , . ;
,
(si quid post venditionem natum adquisitum fuerit D. 21. 1. 1. 1),
, ,
, culpa, (D. 21. 1. 23.
9). , (
) ,
, -
(familia), (procurator) (D. 21. 1. 25 pr. 1).
, ,
, - (perinde si neque emptio neque
venditio intercessit) (D. 21. 1. 60). (
, , .) ,
(ordine fecerunt
aediles, ut ante vendtiori emptor ea omnia quae supra scripta sunt praestet, sic
deinde pretium consequatur) (D. 21. 1. 25. 10).
,
,
, , . ,
, .
, ( D. 21.1. 29. 3. 30.1 .),
. ; ,
, -

 . (.. , ,
) .
, .. , , ; ,
, , (
voluntate venditoris D. 21. 1. 27). , , , , . ius retentionis, ..
, (D. 21. 1. 29. 3. 58. .).

(D. 21. 1. 29. 2).
, actio redhibitoria , , - .
actio redhibitoria , , , ,
actio redhibitoria, ( , , . . 495). , actio redhibitoria ,
( ,
: mortuus redhibetur, , , , ).
Actio redhibitoria , utiliter, .. ,
, .
, (D. 21. 1. 45).
, , , , ,
actio quanti minoris. , , , .
,
actio redhibitoria. ,
actio redhibitoria, actio quanti minoris, ,
, : , actio quanti minoris
( , actio redhibitoria).

actio

empti; , , actio empti (ex

empto tenetur), , ; , .
, . ,
, , actio empti, , , ,
.
, (actio empti)
, ,
;
, ,
; , - , , , , , ,
, ..
. (D. 19. 1. 13 .).

( , actio empti ), : ,
; (
actio empti , actio redhibitoria , actio quanti
minoris ).
495. . . ,
, (D. 18. 1. 19).
496. Periculum est emptoris. -
, .. , , . ,
( , ),
, . :
periculum est emptoris (, , ).
Cum autem emptio et venditio contracta sit... periculum rei venditae statim ad emptorem pertinet, tametsi adhuc ea res emptori tradita non sit,
itaque si homo mortuus sit vel aliqua parte corporis laesus fuerit, aut

aedes totae aut aliqua ex parte incendio consumptae fuerint... emptoris

damnum est, cui necesse est, licet rem non fuerit nactus, pretium solvere quidquid enim sine dolo et culpa venditoris accidit, in eo venditor
securus est (J. 3.23.3). - -,
, . , - , , , ,
, .
, (.. ).
(, D. 18. 6. 8. .) .
periculum est emptoris
casum sentit dominus (.. , , ).
, , -, ,
, .
(traditio) (
) , , casum sentit dominus, , , . ,
.
, . periculum est
emptoris , mancipatio,
,
casum sentit dominus; -
, ( , Monier, Manuel elementaire de
droit romain, 1944, II, 116).
,
- ( , ,
Girard). , , , emptio-venditio, .
? . 100?
. -

 . ,
, ,
,
, , . ,
, ,
, ,
, .. , ,
, , :
, ,
, 100 - , ( )
. , ,
-
,
emptio-venditio.
, , .., .
Id, quod post emptionem fundo accessit per alluvionem vel perit, ad
emptoris commodum incom modumque pertinet: nam et si totus ager
post emptionem flumine occupatus esset, periculum esset emptoris: sic
igitur et commodum eius esse debet (D. 17.6.7. pr.). -

[] ;
- ,
; , .
497. . ,
emptio-venditio :
, habere licere, , . actio venditi
, ( ),
, actio empti . actiones bonae fidei (. 62),
, .
, ,
, , :

 , , , , , ,
.. - (. 477).
498. -. - .
1. In diem addictio. In diem addictio ita fit: ille fundus centum esto tibi
emptus, nisi si quis intra kalendas lanuarias proximas meliorem condicionem fecerit, quo res a domino a beat (D. 18.2.1). - in diem
addictio : 100; ,
.
, addictio in diem , - , ,
- . , ,
: ,
, ,
, (D. 18. 2. 8).
2. Lex commissoria. Cum venditor fundi in lege ita caverit: si ad diem
pecunia soluta non sit, ut fundus inemptus sit, ita accipitur inemptus,
si venditor inemptum eum esse veiit (D. 18.3.2). - :
- , , .
lex commissoria.
, (...magis est, ut sub
condicione resolvi emptio, quam sub condicione contrahi videatur D. 18. 3. 1).
si venditor inemptum eum esse
velit, lex commissoria - ( , , , lex commissoria) (D. 18. 3. 4. 2; 7).
-,
lex commissoria .
, , ,

 , , . , , ,
( D. 18. 3. 4. 1). , lex commissoria ,
, , ,
. actio venditi ( ).
(3) - ,
( ) ,
. Si Stichus intra certum diem tibi placuerit, erit tibi emptus aureis tot ,
- (I. 3. 23. 4). ()
().
(4) -
( , -). , , ,
(D. 19. 5.12).
:
, -.
138. (locatio-conductio).

499. . :
) (locatio-conductio rerum), ) (locatio-conductio operarum), ) (locatio-conductio operis operis faciendi).
,
, . ,
; , , :
, , .
500. -. -. , ,
- pretium certum ( ),
, merces certa ( ),
videtur locatio et conductio contrahi ( ).

 ,
-. ,
in perpetuum, , . ( ,
locatio-conductio 3.145). : , , , 20 ,
1000 . ( ,
locatio-conductio emptio-venditio 3.146). -, locatio-conductio (. 3. 147).
,
emptio-venditio locatio-conductio familiaritatem aliquam, , (3.145). , :
-
(habere licere); ,
, ,
(. . 511).
500-. . locatio-conductio, emptio-venditio, . (actio locati actio conducti). bonae
fldei (. . 62).
139. (locatio-conductio rerum)
501. . (locatio-conductio rerum)
, (, locator) (, conductor) ,
(merces, pensio)
.

(4. 28) ,
XII legis actio per pignoris capionem
,
. , (
),
, , ( , , .).

. locatio-conductio rei
(, locatio-conductio
operarum , ) conductor, locatio-conductio operis conductor -

 , :
, ,
conductor; , ,
.
locatio-conductio rei , , ()
, .
502. . .
,
,
, , .
- (parcellae)
. , ,
.
:
, , , , , ,

(. 179).
, . ,
, .
503. . locatio-conductio rei
; ,
,
, . , ,
:
.
.
50; 60; ( . . 506);
.
,
, 60, ; , (D. 19. 2. 7).
, ; , ,
-

 , ,
.
, ,
, , (D. 7. 1. 12. 2), , res incorporates.
( ) ; ( , ),
coloni partiarii, ,
- (D. 19. 2. 25. 6). , , .., locatio-conductio,
(D. 19. 5. 5. 2).
locatio-conductio rei:
,

.
504. . (
) uti, frui, licere praestare. (, : quae soleat instrumenti nomine conductori praestare) (D. 19. 2. 19. 2).
. .
.
;
;
, . , ,
, , , , ,
,
, (sera est
enim patientia fruendi, quae offertur eo tempore, quo frui colonus aliis rebus illigatus non potest, .. , ,
D. 19. 2. 24. 4).
, , ; ,

, .

:

. -

 ,
, , - . .
Ex conducto actio conductori datur. Competit autem ex his causis fere:
ut puta si re quam conduxit frui ei non (iceat (forte quia possessio ei aut
totius agri aut partis non praestatur, aut villa non reficitur vel stabulum
vel ubi greges eius stare oporteat) vel si quid in lege conductionis convenit, si hoc non praestatur, ex conducto agetur (D. 19.2.15.1). - actio conducti.
: , ( , ,

, , ,
); , , .

, , , , , ,
, , . , , ;
. , vitiosas aedes, , ; , habent quod sibi imputent (, ) (D. 39. 2.
13. 6). ,

, . , , , ; ,
( ignorantia eius erit excusatio, ); , ,
: quod interest ( ), ;
,
(D. 19. 2. 19. 1).
,
, . ,

: . , , actio conducti
(D. 19. 2. 25. 2; 27. .).
(omnis culpa): ubi utriusque utilitas
vertitur, ut in empto, ut in locate, et dolus et culpa praestatur ( ,
, , ... dolus culpa) (D. 13.
6. 5. 2 i. f.).
, ,
, , lucrum, .. ,
(quanti eius interfuit frui,
in quo etiam lucrum eius continebitur) (D. 19. 2. 33).
,
, , , (D. 19. 2. 33).
, : periculum est locatoris.
, . (D. 43. 10. 1 unica. 3).
505. .
.
(postnumerando);
(praenumerando). ,
, , (,
), actio condicti (D. 19. 2.
19. 6).
,
(D.19. 2. 27. .). .
. , - , ; ,
? :
, ,
, ,
(, ) : sed si causa timoris iusta non
fuisset, nihilo minus debere ( , ) (D. 19. 2. 27. 1).
, ;
,

 : , .

, , . ,
, .
(D. 19. 2. 15. 2-5. 7) . -, vis cui resisti potest ( ), , ;
(si labes facta sit omnemque fructum tulerit, damnum coloni non esse, ne supra damnum seminis amissi mercedes
agri praestare cogatur ,
, ,
). nihil extra consuetudinem accident,
, .. .
, , : : , ; ,
,
remissio mercedis, ;
,
.
. ,
(conductor omnia secundum legem conductionis facere debet et si quid in lege praetermissum fuerit, id ex bono et aequo
debet praestare, ..
,
(I. 3. 24. 5).
, ( , culpa
levis): quod si culpa coloni quid eorum (..
) corruptum sit, ex locato eum teneri ( , actio locati) (D. 19. 2. 19. 2).
, . ( 484 .)
, , ,
, , , invasor alienae possessionis, ;
. , ,

 , .
, , , , . ,
?
:
In conducto fundo si conductor sua opera aliquid necessario vel utiliter
auxerit vel aedificaverit vel instituerit, cum id non convenisset, ad recipienda ea quae impendit ex conducto cum domino fundi experiri potest
(D. 19. 2. 55.1). - , - -
, ,
, actio
conducti .
, ( ) , , actio conducti, ius tollendi ( ), ,
, (D. 19. 2.
19. 4). ,
. , , (impensae necessariae)
, (impensae utiles), ;
,
(impensae voluptuariae), ,
, ius tollendi,
, , , .
506. . ,
,
(). Nemo prohibetur rem quam conduxit fruendam alii locare, si nihil
aliud convenit (C. 4. 65. 6). , .
, suo nomine ( )
quoscumque induxerit, (D. 19. 2.11. .).
507. . -
, , , -
. ,

 , (emptori quidem fundi necesse non est stare

colonum, cui prior dominus locavit, nisi ea lege emit C. 4. 65. 9),
,
, ,
-. ,
. :
, , .
Qui fundum fruendum vel habitationem alicui locavit, si aliqua ex causa
fundum vel aedes vendat, curare debet, ut apud emptorem quoque
eadem pactione et colono frui et inquilino habitare liceat: alioquin prohibitus is aget cum eo ex conducto (D. 19.2.25.1). - - - , ,
. ,
,
.

,
, . , .
508. . locatio-conductio rei . , , ,
: , certe quin liceat colono vel inquilino relinquere conductionem,
nulla dubitatio est (D. 19. 2. 25. 2). , . ,
(D. 19. 2. 27. .).
.
Diaetae, quam teconductam habere dicis, si pensionem domino insulae
solvis, invitum te expelli non oportet, nisi propriis usibus dominus esse
necessariam earn probaverit aut corrigere domum maluerit aut tu male
in re locata versatus es (C. 4. 65. 3). -
, -

 , , ,
,
.

, , .
, , , ,
.
, , .
(19. 2. 54.1) , ,
biennii continui, .. . , , , ..; ,
; , (
- ,
,
).
,
( .
. 345) ,
(I. 3. 24. 6);
quoad is qui earn (.. ) locasset dedissetve, vellet, . .
, .
, . ,
(qui impleto tempore conductionis remansit in conductione,... reconduxisse
videtur
, ) (D. 19. 2. 13. 11); intellegitur... dominus, cum patitur colonum in fundo esse, ex integro locare , ( ), (D. 19. 2. 14).
140. (locatio-conductio operarum)
509. . (locatio-conductio operarum) , (locator)
(conductor) ,
.

locatio-conductio operarum locatio-conductio operis,

,

 .
. ,
,
. , , (mandatum) (.
. 527 .). , , , - : , ,
. , , (iurata operarum promissio, . . 447) , . ,
locatio-conductio operarum . , , ,
.

, .. .
.
510. .
, ,
, .
. locatio-conductio rei, locatio-conductio operarum post
numerando, .. ,
, .
, .
, ,
. Qui operas suas locavit totius temporis mercedem accipere debet, si per eum non stetit, quo minus
operas praestet, .. , ,
(D. 19. 2. 38. .). , ,
; , , (
1
) , locatio-conductio operarum

( ) (-, , , locatio-conductio operarum).

II . .. ( 131-167 .)

, ,
,
, .
, ,
, , ,
.
Cum quidam exceptor operas suas locasset, deinde is qui eas conduxerat decessisset, imperator Antoninus cum divo Severo rescripsit ad
libellum exceptoris in haes verba: Cum per te non stetisse proponas,
quo minus locatas operas Antonio Aquilae solveres, si eodem anno
mercedes ab alio non accepisti, fidem contractus impleri aequum est
(D. 19. 2. 19. 9). - locatio-conductio operarum, . , [, ]
: , , ,
[.. ], ,
,
.
, : ,
, , .
141. (locatio-conductio operis)
511. . , locatio-conductio
operis , , conductor,
, locator, , .
, locatio-conductio operarum, , locatio-conductio operarum , , opus,
:
Opere locato-conducto: his verbis Labio significari ait id opus, quod
Graeci apotelesma vocant, non ergon, id est ex opere facto corpus
aliquod perfectum (D. 50. 16. 5. 1). - locatio-conductio

opens, no , ,
[
], [ ], .. .
: , ,
locator, , , conductor.
, ,
, , :
Non... quiquam interest, utrum uno pretio opus an in singulas operas
collocatur, si modo universitas consummationis ad conductorem pertinuit (D. 19. 2. 51.1). - , ,
.
(. 500), ,
( ),
-. , .
Sabinus respondit, si quam rem nobis fieri velimus, veluti statuam vel
vas aiiquod seu vestem, ut nihil aliud quam pecuniam daremus, emptionem videri, nee posse uilam locationem esse, ubi corpus ipsum non
datur ab eo, cui id fieret: aliter atque si aream, darem, ubi insulam aedificaret, quoniam tune a me substantia proficiscitur (D. 18.1.20). - ,
- , , ,
, , , , :
, , , . , , :
.
, , , locatio-conductio.
,
, sua impensa, , locatio:

Iocat enim artifex operam suam, id est faciendi necessitatem

, (D. 19. 2.
22. 2).
(3. 24.4) , , ; ,
, :
, -, . : quotiens
(materia) et immutatur et alienatur, emptio magis quam locatio intellegi debet, ..
, ,
, (D. 18. 1. 65).
512. . , , ,
, .
, , , (D. 19. 2.
60. 3).
(quatenus vir bonus de spatio temporis aestimasset, ..
, ) (D. 19.2.58. 1).
,
, ,

( ante relocari id potest, quam dies efficiendi praeterisset,
.. ,
) (D. 19. 2. 13. 10).
, (culpa levis).
, , , , diligentissimus (D. 19. 2. 25. 7). , .,
() ,
, actio locati, ; ,
, (ignarus) (D. 19. 2. 13. 6).
; , ,
. (D. 19. 2. 25. 7)
. .
, .
,
- , (
: ,
, ,

, ,
).
513. . , , . ,
, , ,
, ,
. , , , , (D. 19. 2. 62).
, : soli vitio ( ), , operis vitio ( ), ;
, periculum est locatoris, (D. 19.2.62).
, , , (D. 19. 2.36). , , , .
(19. 2. 59) locator'a , vi naturali veluti terrae motu, ; ,
;
: si vi maiore opus prius interciderit, quam adprobaretur, locatoris periculo est, .. , (D. 19. 2. 36).
, . , ,
, (si tale opus
fuit, ut probari deberet) (D. 19. 2. 3).
514. . , locator,
.
, , ,
. , , , actio locati,
, (D. 19. 2. 60. 4) , ,
.
, ,
( , locatio-

conductio operarum). ,
,
, .
515. Lex Rhodia de iactu. locatio-conductio operis , , .
, , , . ,
,
lex Rhodia de iactu ( ).
, , ,
. Lege Rhodia cavetur, ut, si levandae navis gratia iactus mercium factus est, omnium contributione sarciatur quod pro omnibus datum est, .. , , ,
, (D. 14. 2.1).
. , locator'aMH ,
, actio locati, actio conducti ,
, ut detrimentum pro portione communicetur ( ).

142. (societas)
516. . ,
:
Societatem coire solemus aut totorum bonorum aut unius alicuius
negotii, veluti mancipiorum emendorum aut vendendorum (. 3.148).
- , - , , .
, .. nudo consensu (
), societas ius gentium, ..
, , naturali ratione
(. 3. 154).
517. . societas: ) , )
- . ,
-

 : rerum inhonestarum nullam esse societatem, ..

(D. 17. 2. 57).
518. .

. , societas
, , , . , , societas ius quodammodo fraternitatis in se habeat (
) (D. 17. 2. 63). societas omnium bonorum (.. , ), ,
( actio pro socio), beneficium competentiae, .. ,
.

1933 . ( Girard, Textes de droit romain,
1937 ., . 312-; . 3.154- - 154-b):
154-a. Est autem aliud genus societatis proprium civium Romanorum.
Olim enim mortuo patrefamilias inter suos heredes quaedam erat legitima simul et naturalis societas, quae appellabatur ercto non cito, id est
dominio non diviso: erctum enim dominium est, unde erus dominus dieitur: ciere autem dividere est: unde caedere et secare (et dividere) dicimus. - , . ,
, , ,
, .. : , : a ciere
, , .
154-b. Alii quoque qui volebant eandem habere societatem poterant id
consequi apud praetorem certa legis actione, in hac autem societate
fratrum ceterorumve qui ad exemplum fratrum suorum societatem
coierint, illud proprium (ierat) (uunus) quod vel unus ex sociis communem servum manumittendo liberum faciebat et omnibus libertum
adquirebat: item unus (rem) communem mancipando eius faciebat, qui
mancipio accipiebat... - , , legis actio.
[.. ], -

 , , , , : ,
,
.

519. . ,
, .
, . societas totorum bonorum, , , (ex fortuna) (D. 17.
2. 73), , societas unius negotii ( unius rei),
, , .
. societas quaestus , , ,
( , ) (
, lucrum ex fortuna).
,
(D. 17. 2. 7) ,
simpliciter, , , si non fuerit distinction (.. , ), |societas] videtur coita esse universorum, quae ex quaestu veniunt, hoc est id quod
lucrum ex emptione venditione locatione conductione descendit, .. ,
societas quaestus, , .. , .
:
; societas omnium bonorum.
societas omnium bonorum , ,
, , ,
,
(D. 17. 2. 1. 1; 2); , ,
,
.
520. . .
: ,
, (, ,
3. 149, opera alicuius pro pecunia valet -

, ), . , , , ,
. ,
, .

(D. 17. 2. 7), , (D. 17. 2. 29. .).
521. . (3. 149) , , ,
. (),
contra naturam societatis, . , , ( ), ,
, nihil omnino damni praestet, sed lucri partem capiat, si modo opera
eius tarn pretiosa videtur, ut aequum sit eum cum hac pactione in societatem admitti, .. ,
, , .
, .
, -, , . (3. 150),
, lucrum () damnum (), , aequis ex
partibus commodum et incommodum inter eos commune esse, ..
, , .
, , , lucrum,
, (), ,
, damnum , (similes partes
erunt), .
, , , - ,
. Aristo refert
Cassium respondisse societatem talem coiri non posse, ut alter lucrum
tantum, alter damnum sentiret, et hanc societatem leoninam solitum appellare: et
nos consentimus talem societatem nullam esse (D. 17. 2. 29. 2).
,
, -

 ,
, , ,
: ( , societas leonina, , , , , ). Sicuti
lucrum, ita damnum quoque commune esse oportet, (D.
17. 2. 52. 4), . . , .
, , , , fides bona contraria est fraudi et dolo (
, ) (D. 17. 2. 3. 3), societas
bonae fidei.
522. . , , societas
: societas, , ,
, ,
.

(essentiale negotii):
, in perpetuum, id est dum vivunt (.. ,
D. 17. 2. 1. .), , . -
, , , , (. . 526).
523. . Societas
( ).
, - - , :
socii.

: ) ( ) )
( ).
524. ( ).
:
(1) ,
. ,
.
, ,
, ,
, (D. 17. 2. 58. .) -

 . , , . , , , unius rei,
. . : , ,
, ?
, , .
, ,
, , , , , ; ,
. , , societas habendae quadrigae,
.. , , societas
vendendae quadrigae, , ,
.
(
D. 17. 2. 58. 1) , ,
, , ,
.
,
, , , , , , .
,
.
. .
. , ; . , ,
; actio pro socio
:
, . : sicuti lucrum, ita damnum quoque commune esse oportet,

quod non culpa socii contingit , ,

(D. 17. 2. 52. 4).
(2) , , , . ,
, societas :
Socius socio etiam culpae nomine tenetur, id est desidiae atque negligentiae. Culpa autem non ad exactissimam diligentiam dirigenda est:
sufficit etenim talem diligentiam communibus rebus adhibere, qualem
suis rebus adhibere solet: quia qui parum diligentem sibi socium
adquirat, de se queri debet (D. 17.1. 72). -
dolus, culpa [.. , ]. culpa exactissima diligentia, ;
, , , , .
,
. , , , ,
, .. , , .
,
. , : diligentia quam suis
rebus adhibere solet, ,
; culpa in concreto. , , , . , ,
, ,
; , , ,
.
, dolus ,
(D. 17. 2. 45).
(3) , , , , , .. , , , , -

. , , , , ,
, , .
, -, (, ) , societatis iudicio cogitur rem
communicare, .. (D. 17. 2. 74). :
, , ,
, , , ,
actio pro socio ( ) actio communi dividundo ( );
(D. 17. 2. 38. 1).
(4) Actio pro socio,
, actiones bonae fidei (. . 62),
infamia, ,
. , ; .
525. . , (. 523), . , ,
, , , : . ,
in communem arcam, , ,
; actio de in rem verso utilis, , , , (D. 17. 2. 82).
526. .
, ,
. (3. 151)
, .
,
(D. 10. 3. 14. 2). Nulla societatis in aeternum coitio
est (D. 17. 2. 70), . . . - , .
, , . , -

 , ( ) socium a se, non se

a socio liberat, .. , . :
(compendium), ;
dispendium (, ),
(D. 17. 2. 65. 6).
, ; , . intempestive, (D. 17. 2. 14; 17. 2), .. ,
, , .
,
lucrum.
, (3. 151) . societas totorum bonorum (.. )
; ,
,
. , , , , (lucrum communicare).
- lucrum
, lucrum
.
societas unius negotii (
) (D. 17. 2. 65. 4). societas
. : actio pro socio (quanti interest mea);
, , : fraus, , .
,
, .
, . (3.152) :
, certam personam, , ,
.
capitis deminutio
(. 102); capitis deminutio .
,
(si adhuc consentiant in societatem), ,
(. 3. 153).


- (si cuius ex sociis bona publice aut privatim venierint,
) (. 3. 154); ,
societas , , egestate,
(D. 17. 2. 4. 1).
:
Societas solvitur ex personis, ex rebus ex voluntate, ex actione. Ideoque
sive homines sive res sive voluntas sive actio interierit, distrahi videtur
societas. Intereunt autem homines quidem maxima aut media capitis
deminutione aut morte: res vero, cum aut nullae relinquantur aut condicionem mutaverint, neque enim eius rei quae iam nuila sit quisquam
socius est neque eius quae consecrata publicatave sit. Voluntate distrahitur societas renuntiatione (D. 17.2. 63.10). - , , , . , ,
[ ], [ ], , ,
. capitis deminutio maxima media . , ,
: ,
, res sacra, ,
res publica [ ]. .
,
actione; ,
, ,
(separatim), (D. 17. 2. 64).
; (D. 17. 2. 65. 9).
143. (mandatum)
527. . Mandatum () ,
(mandans, ) , (,
, procurator) - .
( , ), ( , , , .., nulla
13-132

mercede constituta neque promissa, .. ,

I. 3. 26. 13). (contra bonos mores), ,
, - (. 3. 157). , ,
ab heredis persona, (. 438), (. 3. 158).
528. .
mandatum . Mandatum, nisi gratuitum, nullum est
, , (D. 17.1.1.4).
mandatum, ,
: mandatum
officio atque amicitia, ; , , (contrarium est officio merces). (Pro Roscio, 38. 3) ,
(turpe), : , ,
operae nostrae vicaria fides amicorum supponitur (, ).
, , :
, (, ) . .
, , , .
,
mandatum, , (. 3.162). -,
, , , , ,
mandatum, , locatio-conductio, .
, , .
Merces, , ,
; - , , , , . merces,
honor,

, . Si remunerandi
gratia honor intervenit, erit mandati actio (D. 17. 1.6. pr.).
, , , , .
529. . . ,
(3. 156), (supervacuum est);
, de tua sententia, non ex meo mandatu (.. , ).
(D. 17. 1. 2. 6) , magis consilium est quam mandatum et ob id non est
obligatorium, quia nemo ex consilio obligatur, .. , , ,
(,
dolus malus, .. ).
mandatum , : mandatum consistit, sive
nostra gratia mandemus, sive aliena ( , , - , ) (. 3.155). , . Mandatum , (D. 17.
1. 2) mea tantum gratia ( ) ,
, ..; aliena tantum gratia
( ), ,
; mea et aliena gratia (
), , , ;
mea et tua gratia ( ), , , ;
tua et aliena gratia ( ), , .
530. . ,

, . Voluntatis
est suscipere mandatum, necessitatis consummare, (D. 13. 6. 17.
3), .. (), .
(1) , ( ) deserere promissum
officium, .. . , , , :
, , .

 ,
(D. 17. 1. 27. 2) (. . 532).
(2) ( , ).
, , , ; , 100,
: 100, (D.17.1. 5. 2). , .
;
, ,
.
(3) Diligenter igitur fines mandati custodiendi sunt: nam qui excessit,
aliud quid facere videtur est, si susceptum non impleverit, tenetur
(D. 17.1. 5.1). - : -
.
.
Potest et ab una dumtaxat parte mandati iudicium dari: nam si is qui
mandatum suscepit egressus fuerit mandatum, ipsi quidem mandati
iudicium non competit, at ei qui mandaverit adversus eum competit
(D. 17.1. 41). - mandatum : ,
, , .
: , , , ? ,
100,
150; , 100, ?
, , ,
( , , , . 3. 161).
, .
(I. 3. 26. 8). , ,
, .

(4) . ,
,
( ).
(A) Susceptum (mandatum) consummandum... est, ut aut per semet
ipsum aut per alium eandem rem mandator exsequatur (I. 3. 26.11). ... , .
() Si quis mandaverit alicui gerenda negotia eius, qui ipse sibi mandaverat, habebit mandati actionem, quia et ipse tenetur (tenetur autem
quia agere potest) (D. 17.1. 8. 3). - -
, , actio
mandati ,
( , ).
, . , , , ,
.

;
; ,
, , .
, (), . , qui alterius
negotia administranda suscipit, id praestare debet in sua persona, quod in aliorum (
, ,
) (D. 17. 1.31).
,
. ,
,
, . , ,
, (culpa in eligendo),
.
(5) ,
.
, , -

 , , ( dolus culpa lata), .

A procuratore dolum et omnem culpam, non etiam improvisum
casum praestandum esse iuris auctoritate manifeste declaratur (C. 4.35.
13). - , dolus culpa, casus,
.

( ), malitiosius ( , ), neglegentius ( ),
, (admisisse dedecus).
, dolus, culpa lata, culpa levis
,
, .
(6) . (D. 17. 1. 20. .), ex mandato, .. :
, (, ). ,
, (D. 17. 1. 10. 2), , , , (D. 17.
1. 10. 9); (D. 17. 1. 10. 3) .. , ,
, , , ,
. . (D. 17.1.20).
(7) , , .
, , actio mandati directa (mandatum
,
, directa
contraria ).
actio mandati directa infamia.
531. . , officium, , -
. ,
.
(1) ,
. , ;
actio mandati contraria (D. 17. 1. 45.

.). , ,
.
Impendia mandati exsequendi gratia facta si bona fide facta sunt, restitui omnimodo debent, nee ad rem pertinet, quod is qui mandasset
potuisset, si ipse negotium gereret, minus im pendere (D. 17.1.27 4.). , ,
, , , ,
, .

; , , , actio
mandati contraria
.
(2) , . (D. 17.1. 26. 6) ,
, ,
(magis casibus quam mandato imputari
oportet), , ,
,
(suorum) ..
: omnia, quae impensurus fuit mandator, imputabit (
, , ,
). , ,
; , , .
532. mandatum. (. 327 .) mandatum ,
. , .
(1)
(. 3. 159). . , , (D. 17. 1. 15). ,
.
, .. , :
Renuntiari... ita potest, ut integrum ius mandatori reservetur vei per se
vei per alium eandem rem commode explicandi (D. 17.1.22.11). - Man-

 ,
.

, .
(2)
(. 3. 160).
,
, ; , . , , , , (D. 17. 1.
26 .).
.;

. , , , actio mandati contraria
(D. 17. 1.27.3).

(D. 17. 1. 12. 17; 13).
533. Mandatum qualificatum. mandatum , , mandatum pecuniae credendae, mandatum qualificatum.
, , (..
, , , , ). , , ,
actio mandati contraria ,
(D. 17. 1.6. 4).

 36

(CONTRACTUSINNOMINATI)

144.
534. . 3235 , , , ,
. .
,
, ,
, .
, - , ,
, .
(condictio) , . ,
(.. ).
Quae [ conventiones] pariunt actiones, in suo nomine
non stant, sed transeunt in proprium nomen contractus: ut emptio venditio, locatio conductio, societas, commodatum, depositum et ceteri
similes contractus. Sed et si in alium contractum res non transeat, subsit tamen causa, eleganter Aristo Celso respondit esse obligationem, ut
puta dedi tibi rem ut mini aliam dares, dedi ut aliquid facias: hoc synallagma esse et hinc nasci civilem obligationem et ideo puto recte
Julianum a Mauriciano reprehensum in hoc: dedi tibi Stichum, ut
Pamphilum manumittas; manumisisi: evictus est Stichus. Julianus

scribit in factum actionem a praetore dandam: ille ait civilem incerti

actionem, id est praescriptis verbis sufficere: esse enim contractum,
quod Aristo synallagma dicit, unde haec nascitur actio (D. 2. 14. 7.
1-2). - , , [pacta], , -: -, , , , , .
, , , , ,
. ,
, ; :
, . [ ] . ,
: , ; ,
. , in factum, , incerti, .. ,
[praescriptio], : , ; .
535. . , ,
,
,
.
(I . ..) , - ,
,
actio in factum (. . 59) , , . ( I .
II .) , - ,
- - , , .
, , ,
,
, , . , , ,
.

 . 534 , ( II .) , , in factum,
, , ; -, ; actio civilis incerti praescriptis verbis agere (
praescriptio ). .
: actio civilis incerti id est,
-, actio praescriptis verbis (, praescriptis verbis agere).
,
,
. , , , :

;
, , , -
.
( , ) contractus innominati, ,
; , , , (permutatio), (contractus aestimatorius); ,
, , , , . '
, nomen suum babent (D. 19. 4. 1. 2).
536. .
(D. 19. 5. 5. .)
:
(1) Do ut des: , ,
.
(2) Do ut facias: ,
( - ..).
(3) Facio ut des: ,
.
4) Facio ut facias: ,
- .
537. Actio praescriptis verbis. ,
, , -

 , actio praescriptis verbis , (. 561). ,

, , ( condictio propter
poenitentiam, .. , D. 12.4.
3. 2; 5.1. 2). , , , .

145. (permutatio)
538. -. (permutatio).
Emptio venditio nuda consentientium voluntate contrahitur, permutatio autem ex re tradita initium obligation'! praebet: atioquin si res nondum tradita sit, nudo consensu constitui obligationem dicemus, quod in
his dumtaxat receptum est, quae nomen suum habent, ut in emptione
venditione, conductione mandato (D. 19.4.1.2). - - , : , ,
,
, , -: , , .
- causa obligandi: emptio-venditio
, permutatio .
:
Sicut aliud est vendere, aliud emere, alius emptor, alius venditor, ita
pretium aliud, aliud merx. At in permutatione discerni non potest, uter
emptor vel uter venditor sit, multumque differunt praestationes. Emptor
enim, nisi nummos accipientis fecerit tenetur ex vendito, venditori sufficit obevictionem seobligare possessionem tradere et purgari dolo
malo, itaque, si evicta res non sit, nihil debet: in permutatione vero si
utrumque pretium est, utriusque rem fieri oportet, si merx, neutrius. Sed
cum debeat et res et pretium esse, non potest permutatio emptio-venditio esse, quoniam non potest inveniri, quid eorum merx et quid pretium
sit, nee ratio patitur ut una eademque res et veneat et pretium sit emptionis (D. 19.4.1. pr.). - , , , ,

, ; , , , .
, , actio
venditi, ,
, . ,
, ,
,
, , . ,
- ,
-, ,
, , , .
, -
, -
,
; .
, , ,
, , (D. 19.4. 1.3).
, -, .
, , ,
, - .
539. .
,
(. 493-494).

,
1. ,
, ,
( ,
).

(D. 12. 4. 16. i. f.).

. Monier, Manuel elementaire de droit romain, II, 1944, . 240 .

 (, )
: , , , .
(1) ...Seel si quis permutaverit, dicendum est utrumque emptoris et venditoris loco haberi et utrumque posse ex hoc edicto [.. ex edicto aedilium curulium] experiri (D. 21.1.19.5. Ulpianus). - (1) ... , ,
,
.
(2) [in permutatone]... si ea res, quam acceperim vel dederim, postea
evincatur, in factum dandam actionem respondetur (D. 19. 4. 1. 1.
Paulus). - (2) [ ]... , , , , actio in factum.

146. (contractus aestimatorius)

540. . , , , , , .
,
.
, , ; , ,
.
, , . , , , .

, actio de aestimato.
Actio de aestimato proponitur toilendae dubitationis gratia: fuit enim
magis dubitatum, cum res aestimata vendenda datur, utrum ex vendito
sit actio propter aestimationem, an ex locato, quasi rem vendendam
locasse videor, an ex conducto, quasi operas, conduxissem, an mandati, melius itaque visum est hanc actionem proponi... Actio de aestimato . -
:
[ ], actio locati,
, actio conducti,
, .


.
Aestimatio autem pericufum facit eius qui suscepft: aut igitur ipsam rem
debebit incorruptam reddere aut aestimatfonem de qua convenft (D, 19.
3.1. Ulpianus). - : .
541. .
, , periculum.
( )
: ,
(D. 19. 5. 17. 1), , ,
, , periculum
()? : , , , ;
, ; , , , dolus culpa (, ).
.

 37
VESTITA ( ).

147. pacta vestita

542. . (pactio,
pactum), ,
,
, nuda pactio, nudum pactum. Nuda pactio obligationem parit, , . , pactiones,
,
.
.
, , nuda pactio ,
.
, :
Pacta conventa, quae neque dolo malo, neque adversus leges plebiscita senatusconsulta decreta edicta principum, neque quo frans cui
eorum fiat, facta erunt, servabo (D. 2.14.7.7). - , dolus malus, , , ,
- , .

, pacta , pactum (tio pacti). pacta , .

543. pacta. , ,
pactum ,
pacta vestita ( , ). -

: pacta adiecta ( ); pacta praetoria ();

pacta legitima ( ).

148. Pacta adiecta

544. . pacta adiecta , -

, ,
- .
545. .
, in continenti,
, , ex intervaJlo.
...Solemus... dicere pacta conventa inesse bonae fidei iudiciis, sed hoc
sic accipiendum est, ut si quidem ex continenti pacta subsecuta sunt,
etiam ex parte actoris insint: si ex intervallo, non inerunt, nee vafebunt,
si agat, ne ex pacto actio nascatur (D. 2.14. 7. 5). - ... ,
bonae fidei iudicia. , [ ], .
,
: pactum .

, , pactum adiectum, , , . ,
ad complendum id quod
pepigerunt ( , ),
,
, , , ,
, , (D. 18. 1. 75).
, , pacta conventa servabo, , -
exceptio ; , leges, , .
Pacta, , , , (ad minuendam obligationem), (ad augendam
obligationem). , , ,
.., ex intervallo, (D. 2. 14. 7. 5).

Pacta conventa, quae postea facta detrahunt aliquid emptioni, confmeri

contractui videntur. quae vero adlciunt, credimus non inesse (D. 18.1.
72. pr.). - , -
,
[ , ]; , pacta,
, [..
].
, pactum
( , ..), ,
, , .
, exceptio pacti conventi.
, (stricti iuris), ,
, exceptio; bonae fidei,
, -, exceptio
.
pactum (ad augendam obligationem), pacta, in continenti ex intervallo, :
pacta ( , , pactum , , in continenti
); pacta ex intervallo,
(D. 2.14.17. 5).

149. (pacta praetoria)

546. Constitutum debiti. , pacta, praetoria, constitutum debiti, receptum, pactum iurisiurandi.

Constitutum debiti , (
, constitutum).

constitutum debiti () , constitutum debiti proprii, , constitutum debiti alieni.

,
, , ,
. actio de
pecunia constituta, , ,
constitutum ,
, - , sponsio dimidiae partis, -

 ( condictio certae creditae pecuniae,

, sponsio tertiae partis)
(. 4. 171).
constitutum : ,
(
, , actio de pecunia constituta); (. 4. 18. 2); ,
(D. 13. 5. 19. .).
Constitutum debiti alieni, , (. . 445).
constitutum, ;
: (, ) ; nihil prohibet et aliud pro debito constitui ( constitutum ). ,
(D. 13. 5. 5. .) .
547. Receptum. receptum , :
) receptum arbitrii ;
) receptur nautarum, cauponum, stabulariorum , , ; ) receptum argentariorum
- .
(1) Receptum arbitrii. Ait praetor: Qui arbitrium pecunia compromissa receperit (D. 4. 8. 3. 2), .. , ( , , ). , pactum ,
, , arbiter, ; receptum arbitrii.

. (4. 8. 3.1) , (arbitrium recipere), , -, -
,
ad curam et sollicitudinem suam, : , , quasi virum
bonum, . receptum arbitrii (D. 4. 8. 32.12).
;
, , ,

 receptum; , , , . . (D. 4. 8. 15.16. 1).

(2) Receptum nautarum, cauponum, stabulariorum
Ait, praetor: Nautae caupones stabularii quod cuiusque salvum fore
receperint nisi restituent, in eos iudicium dabo (D. 4.9.1. pr.). - npe : ,
- , .

(D. 4. 9.1.1) , , , (,
). ,
etiamsi sine culpa eius res periit vel damnum datum est, nisi si quid damno fatali
contingit (D. 4.9. 3.1), ..
;
, . , ,
, ,
, omnium eum recipere custodiam, quae in navem
illatae sunt:
(D. 4. 9. 3. 2), .
, ,
.. .
,
, .. , ; , .. ..,
, ,
.. (D. 4. 9.1.1).
, , .. , , ,
actio in factum , ( , . . 56).
(3) Receptum argentarii. ,
- . ,
receptum argentarii, constitutum debiti aliena (. 546),

. , receptum
, , ; receptum argentarii . receptum argentarii
constitutum debiti alieni (. 4. 18. 2. pr.).
receptum, , , , -, , -,
receptum ,
,
.
constitutum, receptum argentarii -
; , , .
receptum argentarii
. ; ; ; ,
, ; , actio recepticia. , (
receptum argentarii) actio de pecunia constituta;
receptum argentarii, -, .
548. Pactum iurisiurandi. Pactum iurisiurandi , , ,
, , , , , . , , , exceptio iurisiurandi
actio de iureiurando.
Exceptio iurisiurandi , , , , ,
pactum iurisiurandi. , , ,
, actio de
iureiurando: , , .
150. pacta (pacta legitima)
549. . Pacta, , pacta legitima.
, , -

 condictio ex lege, , . Si obligatio lege nova introducta ist, nee cautum eadem
lege quo genere actionis experiamur, ex lege agendum est (D. 13. 2. 1), ..
, , ,
ex lege, .
pacta legitima : compromissum, pactum dotis, pactum
donationis.
550. Compromissum. compromissum
. ,

, , , .
Si res apud arbitrum depositae sunt ex pacto, ut ei claret qui vicerit, vel
ut earn rem claret, si non pareatur sententiae, an cogendum sit sententiam dicere? et puto cogendum. Tantundem et si quantitas certa ad hoc
apud eum deponatur, proinde et si alter rem, alter pecuniam stipulanti
promiserit, plenum compromisum est et cogetur sententiam dicere (D. 4.
8.11. 2). -
, , , , ? , . ,
[ ].
, ,
.

(D. 4. 8. 27. 6).

pactum compromissi, : , compromissum (. 2. 55. 4. .), ,
, , (. 2. 55. 5).
551. Pactum dotis. Pactum dotis ,
:
condictio ex lege, (. 5. 11. 6).
552. Pactum donationis. Pactum donationis
. , , ,
, , -

, (animus
donandi). : , , , ..
- ,
.. .

, ; .
, , , ( , 204 . ..), , , .;
, , . leges imperfectae, .. .
exceptio legis Cinciae ( ) replicatio legis Cinciae (
, , , , ).
lex Cincia ( IV . ..).
,
, .. . (. Th. 3. 5. 1), insinuatio
500 ,
, -
(. 8. 53. 36. 3). pactum donationis :
Sin vero et hoc [ stipulatio], praetermissum sit...
nihilo minus ex lege nostra necessitatem ei imponi etiam tradere hoc
quod donare existimavit (C. 8.53. 35.5). - , .
, utilitas, (
, ),
( , .), dolus culpa lata:
Si quis mihi rem alienam donaverit inque earn sumptus magnos fecero
et sic mihi evincatur, nullam mihi actionem contra donatorem competere: plane de doio posse me adversus eum habere actionem si dolo

fecit (D. 39. 5.18.3). - - ,

, , , ; , actio ///
, .
: , , (. 8. 55.1. .). ,
.
, :
Generaliter sancimus omnes donationes lege confectas firmas illibatasque manere, si non donationis acceptor ingratus circa donatorem
inveniatur (C. 8.44.10. pr.). - ,
, , .
1.10. : (iniuriae atroces), ,
. , , ,
(. 8. 55. 8).

 38
OBLIGATIONES QUASI EX CONTRACTU
( )

151.
quasi ex contractu
553. .
(. 432), , , ,
, . , , .
, , ,
,
.
554. . quasi ex contractu :
(1) Negotiorum gestio ( ) .
negotiorum gestio, .. ,
, , mandatum.
(2) , . , -: ,
; , ,
, ,
; , ,
. ,
. ,
: -

 , sine causa,
.

152. (negotiorum gestio)

555. negotiorum gestio.
Ait praetor: Si quis negotia alterius sive quis negotia quae
cuiusque cum is moritur fuerint, gesserit, iudicium eo nomine dabo
(D. 3. 5. 3. pr.). - : - -
, .
, negotiorum gestio, ( ), , (negotiorum gestor)
(dominus), .., .
, () , mandatum,
. ,
ex contractu;
, , ,
, , ,
, obligatio quasi ex contractu.
556. negotiorum gestio. , , ( , ) ,
, , ,
(D. 3. 5. 1).
,
, , - , , hereditas iacens (, ), , .
557. . negotiorum gestio
(bonae fidei), : actio negotiorum gestorum directa , actio negotiorum gestorum contraria .
Si quis absentis negotia gesserit licet ignorantis, tamen quidquid utiliter
in rem eius impenderit vel etiam ipse se in rem absentis alicui obligaverit, habet eo nomine actionem; itaque eo casu ultra citroque nascitur
actio, quae appellatur negotiorum gestorum (D. 3. 5.2). - - , ,
- -

, ,
: , .

558. . :
(1) . Negotia sic accipe, sive unum sive plura,
, ..
- , , (D. 3. 5. 3. 2). , , , . : gestor
, ,
ratihabitio, ,
negotium (ratihabitio constituet tuum negotium, qued ab initio tuum non erat,
sed tua contemplatione gestum , , , ) (. 3. 5. 5. 11).
- , , : , (,
, ..)
negotiorum gestio. , (utilitas absentium, );
; , ,
.
, ;
( ), .
actione [.. negotiorum gestorum] tenetur non solum is qui sponte
et nulla necessitate cogente immiscuit se negotiis alienis et ea gessit,
verum et is, qui aliqua necessitate urguente vel necessitatis suspicione
gessit (D. 3.5.3.10). - ,
, , - .

(2) , ,
. , negotiorum gestor'oM , , ,
. , -


( ), dominus.
(3) , ,
contemplatione domini.
,
, , , animus donandi,
. (D. 10. 3. 14.1), ,
, , neminem mihi obligari volui . ,
, negotiorum gestio, (D. 3. 5. 5. 1).
(4) .
559. .
Sicut autem is qui utiliter gesserit negotia habet obligatum dominum
negotiorum, ita et contra iste quoque tenetur, ut administrationis
rationem reddat. Quo casu ad exactissimam quisque diligentiam compellitur reddere rationem: nee sufficit talem diligentiam adhibere,
qualem suis rebus adhibere soleret, si modo alius diligentior commodius administraturus esset negotia (I. 3. 27.1). - ,
,
, , .
.
,
, , , .
.
, , .. .
, , , : Interdum in negotiorum gestorum actione Labeo scribit
dolum solummodo versari; nam si affectione coactus, ne bona mea distrahantur,
negotiis te meis optuleris, aequissimum esse dolum dumtaxat te praestare: quae
sententia habet aequitatem(D. 3. 5. 8. 9), .. , ,
actio negotiorum gestorum dolus (, , culpa lata). ,

, dolus (, , culpa lata). , , .

 , ,
, (D. 3. 5. 2).
,
utiliter, ..
. ,
.
Is autem qui negotiorum gestorum agit non solum si effectum habuit
negotium quod gessit, actione, ista utetur, sed sufficit, si utiliter gessit,
etsi effectum non habuit negotium et ideo si insulam fulsit vel servum
aegrum curavit, etiamsi insula exusta est vel servus obiit, aget negotiorum gestorum (D. 3.5.9.1). -, actio negotiorum
gestorum [contraria], , , , , ,
, . ,
, actio negotiorum gestorum,
.
,
: , , , , - , .
, ; eleganter deridet ( ) : , utiliter, , ,
. , , , .
:
utiliter dominus, , ,
, ,
dominus , .
-
, : ( actio funeraria)(D. 11.7. 14. 13).
, dominus , ;

 . ratihabitio mandato comparatur

(D. 46. 3. 12. 4).
,
, , , ,
, ,
(. .. 530-53).
utiliter,
,
, ,
negotiorum gestio. (D. 3. 5. 10) , culpa,
casus (); , - , :
Si quod damnum ex ea re secutum fuerit, te sequetur, lucrum vero
absentem; quod si in quibusdam lucrum factum fuerit, in quibusdam
damnum, absens pensare lucrum cum damno debet (D. 3.5.10). -
, [.. ], , ;
, , .

, .. negotiorum gestio , , casus . : dominus;

; - actio negotiorum gestorum contraria (D. 3. 5. 21).
,
, ( , . . 561 .).
560. . negotiorum gestio .
Si quis negotia mea gessit non mei contemplatione, sed sui lucri causa,
Labeo scripsit suum eum potius quam meum negotium gessisse... sed
nihilo minus, immo magis et is tenebitur negotiorum gestorum actione.
Ipse tamen si circa res meas aliquid impendent, non in id quod ei abest,
quia improbe ad negotia mea accessit, sed in quod ego locupletior factus sum habet contra me actionem (D. 3. 5. 5. 5). - -
, , , ,
, , ... ,

 actio negotiorum gestorum. - ,

, , .
, , , - ,
, , actio negotiorum
gestorum directa , negotiorum gestio.
, , - ; (
) .
, , ,
, , , .
(, , ),
. actio negotiorum gestorum directa, condictio,
.
( , ) .

153.
( )
561. .
, ,
. , , .
, , , obligationes quasi ex contractu.
' '
562. . (condictio). , , condictiones ;
condictio , . .

: , certa pecunia, certa res

 incertum, condictio certae pecuniae, condictio certae rei, condictio incerti.

: a) condictio indebiti ( ); ) condictio ob rem dati ( , ); ) condictio ex causa furtiva ( ), condictio ex iniusta causa (no
).
(condictio sine causa).
154. Condictio indebiti
563. . , , ;
condictio indebiti.
, , .
Is quoque debitum accepit ab eo qui per errorem solvit, re obligatur.
Nam proinde ei condici potest si paret eum dare oportere, ac si mutuum
accepisset... sed haec species obligationis videtur ex contractu
consistere, quia is qui solvendu animo dat, magis distrahere vult
negotium quam contrahere ( 3.91). - , , re. , ,
... ,
, ,
, , .

condictio indebiti
: (
, ,
) , , (
).
564. . condictio indebiti :
(1) , . , (, , ..) ,
- (, -

 ): , ,
, .
(2) , , . (
, . . 282)
(naturalis obligatio manet et ideo solutum repeti non potest, D. 12.6.19. pr.,
). , , , , ,
, .
Indebitum est non tantum, quod omnino non debetur, sed et quod alii
debetur si alii solvatur, aut si id quod alius debebat, alius quasi ipse
debeat solvat (D. 12. 6. 65. 9. Paulus). - , , ,
, , , , .
, (D. 12. 6. 44) : repetitio nulla
est ab eo qui suum recepit, tametsi ab alio quam vero debitore solutum est (..
, , , ). : , quasi ipse
debeat. , ,
, ,
(
..),
, . : in diem debitor -
debitor (D. 12. 6. 10); , (D 12. 6. 16).
(3)
. Si quis indebitum ignorans solvit, per
hanc actionem condicere potest; sed si sciens se non debere solvit, cessat
repetitio - , ; , , , (D. 12. 6.1.1). Cuius per errorem dati repetitio est,
eius consulto dati donatio, .. - ,
, , ,
(D. 50. 17. 53. Paulus). He ex causa iudicati, ,
(D. 5. 1. 74. 2).
565. . condictio indebiti , .. ( 14-132

 ) .
Quod indebitum per errorem solvitur, aut ipsum aut tantundem repetitur
, , (D. 12. 6. 7).
, , , condictio indebiti , ..
, .
quod rei solutae accessit, venit in condictionem (D. 12. 6. 15. pr.), , , , ..
155. Condictio ob rem dati ( ,
)
566. Datio ob causam ob rem. causa res,
, causa, causa praeterita, .. , res, :
Damus aut ob causam aut ob rem: ob causam praeteritam veluti; cum
ideo do, quod aliquid a te consecutus sum vel quia aliquid a te factum
est, ut, etiamsi falsa causa sit, repetitio eius pecuniae non sit; ob rem
vero datur, ut aliquod sequatur, quo non sequente repetitio competit
(D. 12. 6. 52. Pomponius). - ob causam ob rem: ob
causam , ,
, , , ; , , ; ob rem,
, ,
; , .
, causa , , ; condictio causa data causa non secuta (..
, , causa, ).
Si ob causam promisit, causa tamen secuta non est, dicendum est condictionem locum habere (D. 12.7.1.1. Ulpianus). -
, , , , condictio.
, condictio ob rem dati , -
, , .

567. . -
:
(1) :
, , .
(2) ,
, , - , ; , ;
. .
(3) , , . Fundus dotis nomine traditus si nuptiae insecutae non fuerint, condictione repeti potest , ,
(D. 12.4. 7. 1).
568. . , ,
( , ..)
(D. 12. 4. 7. 1).
156. Condictio ex causa furtiva condictio ex iniusta causa
(
)
569. . :
Sabinus probavit veterum opineonem existimantium id quod ex iniusta
causa apud aliquem sit, posse condici: in qua sententia etiam Celsus
est (D. 12.5.6). - , , , - , condictio;
.

,
( )
,
. , .
, -, condictio ex causa furtiva: , ,
, , : odio furum ( , 4. 4)
, ..


(,
, - res, ). , : condictio ob turpem causam,
.. , , , ( ).
, (condictio ex iniusta causa), , ( ) ,
(si quis de fundo vi deiectus sit) (D. 47. 2. 25. 1); condictio
ex iniusta causa , res amotae ( furtum ) (D. 25. 2.1; 6. 5; 25); , , ,
(D. 12. 1. 4. 1).
condictio ex causa furtiva, ob turpem causam, ex iniusta causa
, ,
( , .. , ,
obligationes quasi ex contractu),
().
570. Condictio ex causa furtiva. Condictio ex causa furtiva ( condictio furtiva) , , .. ( , ), ,
: in furtiva re soli domino condictio competit (D. 13. 1. 1). ( D. 13.1.9);
actio furti, condictio
furtiva: proinde etsi ope consilio alicuius furtum factum sit, condictione non
tenebitur, etsi furti tenetur - , , actio furti, no condictio furtiva
(D. 13. 1. 6).
condictio furtiva , , ;
, , , (durat condictio aestimationis eius
) (D. 13.1.8. .), ,
(D. 13. 1. 8. 1); , condictio
furtiva , , (D. 13. 1. 20).
571. Condictio ob turpem ob iniustam causam. 6 , condictio ob turpem causam condictio
ob iniustam causam, , .

Ubi autem et dantis et accipientis turpitudo versatur, non posse repeti

dicimus: veluti si pecunia detur, ut male iudicetur (D. 12. 5. 3). -
, , , , , .
157.
(condictiones sine causa)
572. condictio sine causa. condictiones,
,
, condictio : condictio sine causa, .
573. . ,
, : ,
(
), . , , condictio: consumpta pecunia condictionem habet
, condictio (D. 12. 1. 19.1). condictio sine causa .
dominus;
dominus , mutuum , dominus nummi () , , , ,
. (), , sine dolo malo consumpsisti (, ,
), condictio (D. 12. 1. 11. 2).
(D. 44. 7. 24).
. , : si quidem exstet res (), vindicetur, si consumpta sit,
condicatur hactenus, quatenus locupletior, quis eorum factus est (D. 24. 1. 5. 18),
.. , ;
, condictio . - condictio sine
causa condictio ex iniusta causa, D. 24. 1. 6: quod ex non concessa donatione retinetur, id aut sine causa aut ex iniusta causa retineri intellegitur:
ex quibus causis condictio nasci solet (.. , - , : condictio).

 condictio sine causa

, , ; , , quae vi fluminum importata sunt,
condici possunt, .. , , condictio (D. 12. 4. 2).
condictio sine causa ,
,
(causa finita); , : , ; condictio sine causa (D. 19. 1. . 6);
: condictio sine causa
, , (. 4. 9. 2).

 39

158.
574. , delicta, maleficia. , . , , , delicta publica, ,
delicta privata1. , , crimina capitalia
, , .
. , ; .
, , ,
. delicta privata,
.
, XII ,
, ,
,
,
. , , .
delicta publica .
indicia publica, crimina. delicta publica -
, delicta privata. delicta publica .

 ,
.
,
, . ,
, .

159.
575. . ,
. , (, ),
, , . ,
. ,
.
576. . , ,
, , . ,
, . ,
XII iniuria. XII ,
membrum ruptum, : si membrum rupsit, ni cum eo pacit, talio esto.
577. . ,
, .. , , , . XII : , ,
, membrum ruptum,
,
os fractum.
, , , , .
578.- . ,
delicta privata delicta publica.


, ,
: ,
.. , , .

160.
579. .
, ,
,

. , , ,

, capitis deminutio: , ,
, , capitis deminutio, , , .
580. .
,

, ,
: , ,
.
581. . actiones noxales:

, , ,
, ,
, ,
.
, , ,
, , , , . ,
, : a) actiones poenales,
; ) actiones rei persecutoriae, , -

 , ) actiones mixtae, ,
, (.
4. 6-9; I. 4. 6. 16-19) (. . 56). , .
: , , : ,
,
actio habet (continet) rei persecutionem (D. 4. 2. 16, 2; D. 4. 7. 46). ,
, (D. 4. 2.
14. 15; D. 4.3. 17) ..
: , , , ,
. ,
,
.

 40

161. Iniuria

582. Iniuria . Iniuria, , , , , XII .

XII iniuria , , ,
. XII
iniuria:
(1) , membrum ruptum, : ,
(talio), : si membrum
rupsit ni cum eo pacit talio esto.
(2) , os fractum,

300 , ,
150 , .
(3) , iniuria
( ), .. verberatio, pulsatio
25 .
, XII iniuria , iniuria .
583. Iniuria . iniuria . iniuria , ,
: , .. ( , ) iniuria , -

: , , ,
,
,
.
iniuria. iniuria: , actio iniuriarum aestimatoria, no , iniuria atrox,
, in iudicio.
584. iniuria.
iniuria ,
lex Cornelia de iniuriis delicta publica
: pulsare, verberare, vi domum introire. iniuria, iniuria
actio iniuriarum aestimatoria .
iniuria.
, iniuria
:
, ,
, ,
.

162. Furtum
585. furtum.
XII ; , furtum.
furtum , .
: .
,
furtum est contrectatio rei fraudulosa lucri faciendi gratia vel ipsius rei
vel etiam usus eius possessionisve (D. 47.2.1.3).- , , .
, furtum
, , , animus
furandi. invito domino, ..
. contrectatio , ,

 , , ,
(D. 47. 2. 61), ,
, .
, furtum rei furtum
usus, , , , , , , furtum
possessionis, , , , , ,
..
586. Furtum manifestum manifestum. XII furtum
, actio furti,
(in duplum), furtum manifestum,
.. .
furtum manifestum, .. , , .
.
furtum manifestum addicit , , 60 iudicatus, .. ,
, trans Tiberim (. 3. 189).
furtum manifestum furtum manifestum
XII . ,
lance lieioque , furtum manifestum ,
.
, ,
, actio furti concepti in triplum, .. , , actio furti oblati ,
.
furtum : actio furti manifesti in duplum, c actio furti concepti actio
furti oblati in triplum , furtum manifestum ,
in quadruplum: actio furti manifesti , ,
actio furti non exhibiti , , actio furti prohibiti , .
actiones furti concepti, oblati, prohibiti, non exhibiti , actio furti , ,

 furtum
manifestum furtum manifestum.
, , detentor'oM,
, furtum'oM.
actio furti actiones rei
persecutoriae :
. , actio furti, . ,
actio ad exhibendum, interdictum utrubi, , , furtum usus: actio depositi
directa, actio commodati directa ..
, , ,
, , actio furti. condictio furti va,
, , . , , , condictio furti va
actio rei persecutoria: actio
furti, , a capitis deminutio ,
, ,
actio noxalis.

163. Damnum iniuria datum

587. . , iniuria furtum
XII , : , , animus furandi, lucrum sibi faciendi.
, ( ) lex Aquilia. :
Lex Aquilia omnibus legibus quae ante se de damno iniuriae locutae
sunt, derogavit, sive XII Tabulis, sive alia quae fuit: quas leges nunc
referre non est necesse (D. 9. 2 . 1 . pr.). -

, XII , ,
.

Lex Aquilia :
(1) .
(2) adstipulator'a , , stipulator'y, .

(3) .
, , :
(1) ,
:
, , , , , .
(2) corpori, , ;
, , , , ,
.
(3) , , ; , , lex Aquilia .
, .
, , . ,
, , , ,
, adstipulator'a ,
adstipulator'oM. (crescit in duplum contra
infitiantem).
588. Actio legis Aquiliae. , , lex Aquilia actio poenalis actio rei persecutoria.
,
, , , , , .
, lex Aquilia actiones rei
persecutoriae. , ; actio noxalis persona alieni iuris, , , , ,
.
589. . lex Aquilia : , damnum
corpori datum. ,
actio utilis, , corpori, , , lex Aquilia
-

 , detentor'aM . ,
,
,
.
lex Aquilia .

164. Rapina
589-. Rapina, , furtum,
fur manifestos fur manifestos, , . , , fur
manifestus .
76 . .. actio vi bonorum raptorum, , . , , .
165. Metus dolus
590. Metus. Metus, ,
, , rapina actio quod metus causa.
, in quadruplum , , , actiones arbitrariae (. 63). ,

, .
actio quod metus causa ,
, , , - . in quadruplum
.
590-. Dolus, ,
Gallus Aquilius 66 . .. actio doli, .
, actio doli actio in factum. actio doli , actio doli , actio in
factum, ,
. , dolus
, .

 166. Fraus creditorum

591. in fraudem creditorum. Fraus creditorum ,
. ,
in fraudem creditorum
, :
, missio in possessionem
(venditio bonorum). ,
, ,
actio Pauliana ,
. ,
,
. actio Pauliana :
(1)
, , , .
(2) , ,
. . , conscius fraudis.
(3) , ,
, , , , ,
conscius fraudis.
, actio Pauliana,
. , . ,
, certat de damno evitando.
,
, certat de lucro cessando, conscius fraudis.
592. actio Pauliana.
curator bonorum,
. , , , , . , . ,
,
conscius fraudis, , . .
actio Pauliana ,
, .

 41

(-)

167. quasi ex delicto

593.
: , , -,
- (. 432).

(I. 3. 13. 2; 3. 27. 4. 5).
, , :
, , , -, ,
(. . 432), -, -.
(, .)
, - , , ,
, ,
, actio quod metus causa actio Pauliana
, metus, , in fraudem creditoris, , , , , ,
, metus,
, (. 591).
168. -
594. Iudex litem suam fecit. , , -:
- ,
, . , litem suam fecit, .. , , ,
.

595. Actio de effusis et deiectis. , actio de effusis et deiectis, , ,

, - .
,
, . , , actio in bonum et aequum
concepta . , , (actio popularis) 50
. .
596. Actio de positis et suspensis. actio popularis,
actio de positis et suspensis, , - , ( ..). 10
.
597. nautarum, cauponum, stabilariorum
. , , dolus furtum , , . ,
. : , , receptum nautarum (. 547).
, , , , ,
, , , , .

1.
2.
3. . .

.3
3
9
.12

I.
1.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.

14
14
14
18
19
20
21
24
24
30

2.
32
12. . . . .32
13. Corpus iuris civilis
35
3.
14. . .

37
37

II.
4.
15.
16.

39
39
39
39

5.
17.
18.

41
41
42

6.
19.
20.
21.
22.

46
46
46
49
52

 7.
23. in iure
24. in iudicio
25. ()
26.
27.
28.
29.

55
55
59
62
63
64
66

8.
30.
31.

69
69
70

III.
9.
32.
33.
34. latini
35.
36.
37.
38. Capitis deminutio
39.
10.
40.
41.
IV.
11.
42.
43.

67

72
72
72
77
80
81
82
89
91
93
95
95
97
100
100
100
101

12.
44.
45.
46.

104
104
110
113

13.
47. Patriapotestas
48.
48-. ^

115
115
118
119

 V.
14.
49.
50.
51. . .

120
120
120
120
127

15. (Possessio)
52.
53.
54.
55.
56.
57.

128
128
130
133
138
140
144

16.
58.
59.
60.
61.
62.
63.
64.
65.
66.
67.
68.

145
145
146
147
148
152
156
158
158
159
159
161

17.
. 69.
70. ( )
71. (servitutes praediorum)
72. (servitutes personarum)
73.
74.
75.

167
167
167
169
170
172
174
175

VI.
18.

76.
77.

179

19.
78.
79.
80.

*. . . .

179
179
180
183
183
186
187

 81.

188

20.
82. ab intestato XII
83. Bonorum possessio intestati
84. ab intestato no

189
189
190
190

2 1 .
85.

86.

193

22.
87.
88.
89.

196
196
197
198

23.
90.
91.
92.

200
200
201

VII.
24.
93.
94. , ,

95.
96.
97. .

98. . . .
99.

193
195

202
203
203
203
205
207
207
209
210
213

25. .
100.
101.
102.
103.
104.

218
218
219
221
223
225

26.
105.

106.

227
227
228

 107. (datio in solutum)

108.
(depositio)
109. (compensatio)
110. .

111. (remissio debiti)
112. ()
113.

229
230
.231
235
236
239
244

2 7 .
114.
115.

246
.246
253

2 8 .
116.
117.
118.
119.

255
255
256
260
268

2 9 .
120.
121. ()
122. (stipulatio poenae)
123.
124.

272
272
272
273
274
275

30. .

125.
126.

284
284
290

VIII. -
3 1 .
127. (pacta)
128. - ( )

294
294
294
296

32. ()
129.
130. .
. Adstipulatio. Adpromissio
131. (dotis dictio,
iurataoperarum promissio)

297
297
303
308

 33. (contractus litteralis,

litterarum obligatio)
132. -
133.

. .309
309
311

34.
134. (mutuum)
135. (commodatum)
136. (depositum)

313
313
327
333

35.
137. - (emptio-venditio)
138. (locatio-conductio).
139. (locatio-conductio rerum)
140. (locatio-conductio operarum)
141. (locatio-conductio operis)
142. (societas)
143. (mandatum)

342
342
361
362
370
372
376
385

36. (contractus innominati)

144.
145. (permutatio)
146. (contractus aestimatorius)

393
.393
396
398

37. Pacta vestita ( pacta).

147. pactavestita
148. Pactaadiecta
149. (pacta praetoria)
150. pacta(pactalegitima) . . .'

400
400
401
402
.405

38. Obligationes quasi ex contractu

( )
. . .
151. quasi ex contractu
152. (negotiorum gestio) .
153.
( )
154. Condictio indebiti
155. Condictio ob rem dati ( ,
)
156. Condictio ex causafurtivan condictio ex iniustacausa
(
)
157.
(condictiones sine causa)

409
409
410
415
416
418

419
421

 IX. -
423
39.
423
158.
423
159.
. , . . , , . . . . .424
160.
424
4 0 .
161. Iniuria
162. Furtum
163. Damnum iniuriadatum
164. Rapina
165. Metus dolus
166. Fraus creditorum

427
427
428
430
432
432
433

4 1 . (-) . . . .434
167. quasi ex delicto
434
168. -
434

066470 30 1999 .
111126, , . , 50
E-mail: jurisizdat@yandex.ru

.(095)273-1291
60x88/16
. . 28
4000 132

101898, , , , 7.

2000

2000
..
: . - .: , 2000. - 368 .

.
.
.
, .

.
: . .: , 2000. - 432 .


.
, , , ,

.



-
: ,
, ,
, .
.
: 111126, , . , . 50 (. )
.:(095)273-1291
E-mail: jurisizdat@yandex.ru


,
, 01
/ .
, ,
,
,

2000
.., B.C.
- - .: ,
2000. - 400 .

- , -
.
,
, , ,
.

.., .., ..
/ . .. . - .: , 2000. - 4 9 6 . ( )

|

f'/y^'iip,;^^

, , , .
,

, ,
.
, ,
, .

2000
iiipihiiliii

.., ..
: . - 2- ., . . - .:
, 2000. - 416 .

.
, ,

: ,
(), .
, , .

..
: . - 3-
. - .: , 1999. - 528 .
,

,
. ,
-
, ,

, .
,
, .
-
.
.
, , .