Академический Документы
Профессиональный Документы
Культура Документы
всесторонне раскрывают проблему достижения счастья – «эвдемонии». Как сохранять стойкость и силу духа, несмотря на жизненные неурядицы?
Как не бояться смерти, утешиться в горе? Как достичь спокойствия и ясности? Что же на самом деле значит быть счастливым? Глубокий
философский подход, точность аргументации, вневременная мудрость делают книгу настоящей классикой, которая, без сомнения, должна быть в
каждой домашней коллекции.
Трактат был закончен, по-видимому, осенью 45 до н. э. Формально относится к жанру философского диалога, но отличается от обычной его
формы, которую Цицерон использовал в предыдущих сочинениях, и скорее представляет собой серию из пяти докладов или лекций, где
собеседник выступает в роли ученика, который не спорит с учителем, а лишь ставит тезис, а потом задает вопросы. Такую форму изложения,
восходящую к стилю Карнеада, Цицерон позаимствовал у Филона Ларисейского, и называет греческим термином «школа» (scholae).[3].
Благодаря блестящему стилю изложения «Тускуланские беседы» всегда считались одним «из самых прекрасных и влиятельных» [4] произведений
Цицерона.
Трактат, посвященный Марку Бруту, состоит из пяти книг, в которых представлены пять воображаемых бесед, происходивших
на тускуланской вилле Цицерона.
Traktat, beöň 45-nji ýylyň güýzünde tamamlandy. e. Resmi taýdan filosofiki gepleşik reanryna degişlidir, ýöne Siseronyň öňki eserlerinde ulanan adaty görnüşinden
tapawutlanýar, has dogrusy, söhbetdeş mugallym bilen jedel etmeýän okuwçy hökmünde çykyş edýän bäş hasabatyň ýa-da leksiýanyň tapgyrydyr. ýöne diňe tezis
goýýar, soň bolsa sorag beriň. Karneadleriň stiline gaýdyp gelýän Sisero, Larisanyň Filosyndan karz alyp, grek dilini "mekdep" (scholae) diýip atlandyrýar. [3]
Ajaýyp görkeziş stili sebäpli Tuskulan gepleşikleri elmydama Siseronyň “iň owadan we täsirli” eserleriniň biri hasaplanýar.
Mark Brutusa bagyşlanan traktat bäş kitapdan ybarat bolup, onda Siseronyň Tuskulan villasynda bolup geçen bäş sany hyýaly söhbetdeşlik bar.
Birinji kitapda ölüm gorkusy we ölümi asla erbet hasaplamalymy diýen sorag bar. Şol ýyl söýgüli gyzyny ýitiren we oňa gaty gynanýan Sisero üçin bu boş sorag däldi.
Oňa jogap bermek üçin adamyň ruhunyň nämedigini we ahyretdäki ykbalynyň nämedigini kesgitlemek zerurlygy sebäpli, Sisero esasy pelsepe mekdepleriniň ruhuň
tebigaty baradaky pikirlerini gysgaça suratlandyrýar (§ 18-22) we ruhy baky we ölmez-ýitmez hasaplaýan Platonyň (iň optimist) nukdaýnazaryny saýlaýar. Bu pikir
umuman kabul edilmeýänligi sebäpli, Platonyň ruhuň dogulmazlygy we barlygy baradaky pikirlerini inkär eden we ruhlaryň beden ýaly dogulýandygyny öňe sürýän
stoik mekdebiniň müdiri Panetiusyň pikirlerine-de seredýär. dünýä inen hemme zat ölüme höküm ediler (§ 79-81). Platon dogry aýdýan bolsa, onda bagt ölümden
soň ýagşy bir adama garaşýar we Panetius dogry aýdýan bolsa, ölümden soň hiç zat bolmaz, Sisero bu hadysalaryň hiç birinde gorkmaly däl diýen netijä gelýär.
Ölümden soň ruhlaryň ahyretde aljyraňňy ýaşamak üçin hökmany boljak üçünji warianty, Tsitsero, eger şeýle bolsa, ret edýär.
... hatda ölülerem bagtsyz, soň hakykatdanam baky betbagtlykda doguldyk. Galyberse-de, ýüz müň ýyl mundan ozal ölenlerem, hakykatdanam dünýäde dünýä
inenleriň hemmesi bagtsyz.
Onuň pikiriçe, bularyň hemmesi "şahyrlaryň we suratkeşleriň wagşy oýlap tapyşlary" [5], hut şu nukdaýnazardan gadymy din agdyklyk edýär.
Ikinji kitap, agyrynyň iň erbet ýamanydygy baradaky soraga seredýär. Sisero bu pikiri derrew ret edýär, sebäbi masgaraçylygyň, utanjyň ýa-da biabraýlygyň
mynasyp adam üçin agyrydan has erbetdigi äşgärdir (§ 14). Soňra filosoflaryň epikurlylaryň we stoikleriň ikiýüzliligini masgaralap, bu mesele boýunça garaýyşlaryny
öwrenýär (§ 15-18). Kitabyň esasy bölegi gahrymanlaryň, akyldarlaryň we ýönekeý adamlaryň - legionerleriň, ýumruk söweşijileriň we gladiatorlaryň çydamlylygyny
görkezýän edebiýatdan we durmuşdan mysallar ýygyndysydyr.
Gladiatorial tomaşalar rehimsiz, köpler üçin adamkärçiliksiz ýaly bolup görünýär, belki-de şeýledir - iň bolmanda häzir; emma söweşijiler jenaýatçylar ýazgarylanda,
gulak üçin däl-de, göz üçin agyry we ölüme garşy gaýduwsyzlyk üçin iň gowy sapak boldy.
Bularyň hemmesiniň netijesi gaty ýönekeý - filosof ýüzüni ýitirmän batyrgaýlyk bilen çydamaly:
Käte erkek adam seýrek bolsa-da, iňňildeýär; gygyrmak hatda aýal üçinem haramdyr.
Beden azaplary hakykatdanam çydap bolmajak bolsa, akyldaryň durmuş bilen birlikde islendik wagt olary saklamagyna hiç zat päsgel bermez (§
Üçünji kitapda ahlak taýdan ejir çeken ýagdaýynda teselli bermek meselesi gozgalýar. Tsitsero stoikleriň (§ 14-21), soňra beýleki mekdepleriň nukdaýnazaryny
düşündirýär. Onuň sözlerine görä, pelsepe "ruhy bejermegiň ylmy" [6], ýöne bu bejeriş prosesi kem-kemden we haýal bolar. Sisero bu kitapda esasan stoik
garaýyşlara daýanýar we hezil etmek üçin ymtylmalydygyna ynanýan epikurlylar hakda ýaňsylaýar we ýakyn geljekdäki betbagtçylyklaryň ähtimallygy barada
pikirleri bilen ruhuňy sowatmagyň gadyry ýok. bu häzirki lezzetleri zäherlär we ykbal henizem adamyň öňünden görüp bilmeýän şeýle zarba urup biler. Eger hasrat
eýýäm bolup geçen bolsa, akyldar geçmişdäki lezzetleri ýatlap, geljege umyt etmeli. Bu pikiriň tersine, Tsitsero stoikler bilen bir hatarda akyldaryň ýokary derejä
ýetip biljekdigine ynanýar, bu bolsa ony hasrat çekip bilmez we yzygiderli oýlanmak ony ýitgileriň gutulgysyz pikiri bilen öwrenişdirer.
Bu sözlerden betbagtlyklaryň öňünden görmedikler üçin ajydygy aýdyňdyr. Şübhesiz, erbet hasaplanýan zatlaryň hemmesi garaşylmadyk ýagdaýda hasam
erbetleşýär. Bu hasraty güýçlendirýän ýeke-täk zat bolmasa-da, agyryny ýeňletmekde köp zat ruhuň taýynlygyna we umumy taýýarlyga baglydyr - adam hemişe
adam ykbalyny ýada salsyn. Adamlaryň köpüsine pikirlenmek we düşünmek üçin öňünden durmak, bolup geçýän zatlara geň galmazlyk we ýok zadyň bolup
bilmejekdigini göz öňüne getirmezlik hakykatdanam ajaýyp we ylahydyr.
Öňki kitabyň mowzugyny dowam etdirýän dördünji kitap, adamyň bagt üçin zerur bolan rahatlygy we ruhuň aýdyňlygyny gazanmagyna päsgel berýän beýleki
hyjuwlaryň hereketini nädip ýeňip geçmelidigi baradaky sorag bilen baglanyşykly.
... eger hasrat akyldaryň kalbyna güýji ýok bolsa, başga hiç zadyň güýji ýok. Ony başga näme biynjalyk edip biler? Gorky? Fearöne gorky şol bir hasratdyr, diňe
nämäniň däl-de, entek ýok zadyň netijesinde ýüze çykýar. Gaýgydan halas bolmak gorkudan halas bolmak diýmekdir. Moreene iki höwes galýar: zorlukly şatlyk we
isleg; bir akyldar olar üçin elýeterli bolmasa, onuň ruhy hemişe köşeşer.
Tsitsero hyjuwlaryň stoik klassifikasiýasyny berýär (§ 14-21), peripatetikanyň ruh üçin höwesleriň zerurdygy baradaky pikirini tankytlaýar we diňe kesgitlenen
çäklerden aşmaly däldir (§ 38-46). Soňra Zenonyň hyjuw kesgitlemesini sitata getirýär:
... hyjuw, akylyň tersine we tebigata garşy gönükdirilen ruhuň hereketidir; ýa-da gysgaça aýdylanda, hyjuw iň güýçli itergi - iň güýçli, ýagny tebigatyň hemişelik
ölçeginden daşlaşýar.
Aşakda höwesleri we gorkyny ýeňmegiň ýollary bar. Esasan, hyjuwlara ýalan pikirler hökmünde garaýşy ösdürmegiň zerurdygyna düşünýärler (§ 60-81).
Bäşinji çykyş, Tsitseronyň ahlak pelsepesiniň esasy soragyna bagyşlanýar - mübärek durmuş gazanmak üçin ýeterlik ajaýyp häsiýetdir [7] (ilkinji dört kitapda
gazanyldy). Bu kitap Brutusyň Tsitserona iberen "Sypaýylyk" atly eserine jogap bolup, ol Askalonyň Antiokusyna salgylanyp, ruhy kämillik bagtly durmuş üçin
ýeterlik bolsa-da, fazyletden başga-da käbir peýdalaryň bardygyny öňe sürýär (§ 21) .
Brutusyň aýdan sözleriniň dogrulygy, subutnama mätäç däldigi äşgär, ýöne stoikler we epikurlylar onuň bilen ylalaşmaýandygy sebäpli, akademikler göni jogap
bermezlik üçin hileleri ulanýarlar (§ 22-24), Sisero, uly edebi zehin bilen olaryň aldawlaryny paş edýär, soň bolsa tejribeli polemist bolmak bilen, dogrydygyny subut
etmek üçin argumenti üýtgedýär.
... gynamalara we gynamalara sezewar bolan adamyň näme üçin bereketli bolup bilmejekdigini jikme-jik subut edýär. Hut şol ýerde-de bagtly durmuş hiç haçan
tekeriň üstüne çykmady öýdýän (grekleriň arasynda şeýle jeza bar).
"Ykbalyň akyldaryň güýji ýok" - has gowy näme aýdyp bolar? Emma muny agyry diňe bir ýokary däl, umuman ýeke-täk ýaman hasaplaýan adam aýdýar; Ykbalyň
üstünden dilden ýeňiş alşy ýaly, iň ýiti agyry tutuş bedenini egse, näme diýer?
Soňra Sisero diňe ahlakly zadyň hakyky gowulyk hasap edilip bilinjekdigini subut etdi (§ 43), ýogsam gaty köp zat, diňe baýlyk we şöhrat däl, hatda dişleriň aklygy
we ýakymly deri reňki hem haryt hökmünde yglan edilmeli ( § 46).
Munuň netijesinde “ahlaklylyk batyrgaý ýaşamak üçin ýeterlikdir we şonuň üçin bagtly bolar” [8].
Aşakda baýlyga, iň ýokary hormata we güýje eýe bolan, ýöne şol bir wagtyň özünde erbetlikler we jenaýatlar bilen hapalanan adamlaryň durmuşyndan aýdyň
mysallar bar: Cinna (Lelius bilen deňeşdirilende), Mary (Katulus bilen deňeşdirilende) we Dionisius Sirakuzadan (Arhimed bilen deňeşdirilende) (§ 54-66).
Damoklesiň gylyjy baradaky tymsalyň şol ýerde-de aýdylýar. Ahlak taýdan gapma-garşylyklaryň bu görkezilmegi bilen, Sisero akyldaryň dogruçyl durmuşynyň öz
erbetliklerinden ejir çekýän zalymyň durmuşyndan nä derejede artykmaçdygyny görkezýär.
Bagtyýar durmuş ideýasy “bagtly adamymyz eldegrilmesiz, ähli howplardan goralmaly, diwar we berkitmeler bilen gurşalan bolmaly, şonuň üçinem onda azajyk
gorky bolmaz, diňe kämillik gorkusy bolmaz” [9 ], we şunuň ýaly şertleriň hiç bir pelsepesi üpjün edip bilmez, belki, bagt gazanmak üçin ýeterlik ahlaklylygy yglan
etmek üçin, daşarky we beden önümleriniň hemmesini (§ 76) hasaba almazdan, ahyrky gowulyk düşünjesini üýtgetmeli.
Bu şertde, fazylet öz-özüne ýeterlik ýagşylyga öwrülýär (beýlekileriň hemmesi hasaba alynmaýar) we oňa eýe bolan adam (teoretiki taýdan iň bolmanda) islendik
jebir-jepalara, hatda ölüme-de geçer, diňe özüni üýtgetmese we gorap saklamasa. Bu gowy. Bu, stoikleriň pozisiýasy, Siseronyň pikiriçe, goşjak zady ýok (-8 80-82).
Soňra Tsitsero beýleki mekdepleriň taglymatyny stoikleriň bu taglymaty bilen utgaşdyrmaga synanyşýar we bu mümkin bolup biler (§ 83-96), hatda Tsitseronyň özi
biraz öň "diňe özüni görkezen adam" diýip atlandyran Epikura degişlidir. filosof bolmak, özüne bu at dakmak "we" haýwan ýaly diýen ýaly pikirlenmek "[10].
Bäşinji kitabyň ahyrky bölümi, ahyrky ýagşylyga ýeten akyldaryň haýsydyr bir hyjuwdan ýeňilmejekdigini we ykbalyň zarbasy bilen bozulmajakdygyny (§ 96-117) we
ykbal güýç toplasa subutnamalara bagyşlanýar. garyplykdan başga-da, ähliumumy äsgermezlik, watandan kowulmak akylyň körlügini, kerligi we “iň agyr beden
kesellerini” azaldar [11], şonda-da ikinjisiniň ahyrynda maslahat berilýän çykalga bar; kitap.
Durmuşymyzda grek içýän nakyl maňa gaty laýyk görünýär: “Içiň, ýa-da basym gidiň”. Aslynda: serhoşlaryň arasynda içgysgynçlyk çekmezlik üçin ýa-da galanlar
bilen içmegiň lezzetini paýlaşmaly ýa-da gitmeli. Ine, ykbalyň zarbasyna çydap bilmeseňizem, olardan daşlaşyp bilersiňiz.