Президентская олимпиада

Отборочный этап (2022-2023).

Официальный комплект решений по химии.
 Отборочный этап президентской олимпиады 2022-2023.

Содержание

Периодическая таблица 3

Тест отборочного тура (30 баллов) (100%) 4

Іріктеу кезеңінің тест сұрақтары (30 ұпай) (100%) 8

2/13 chem-otbor-sol qazcho.kz | qazolymp.kz

 Отборочный этап президентской олимпиады 2022-2023.

1 18
1 2
H 2 13 14 15 16 17 He
1.008 4.003
3 4 5 6 7 8 9 10
Li Be B C N O F Ne
6.94 9.01 10.81 12.01 14.01 16.00 19.00 20.18
11 12 13 14 15 16 17 18
Na Mg 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Al Si P S Cl Ar
22.99 24.31 26.98 28.09 30.97 32.06 35.45 39.95
19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36
K Ca Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn Ga Ge As Se Br Kr
39.10 40.08 44.96 47.87 50.94 52.00 54.94 55.85 58.93 58.69 63.55 65.38 69.72 72.63 74.92 78.97 79.90 83.80
37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54
Rb Sr Y Zr Nb Mo Tc Ru Rh Pd Ag Cd In Sn Sb Te I Xe
85.47 87.62 88.91 91.22 92.91 95.95 - 101.1 102.9 106.4 107.9 112.4 114.8 118.7 121.8 127.6 126.9 131.3
55 56 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86
Cs Ba 57- Hf Ta W Re Os Ir Pt Au Hg Tl Pb Bi Po At Rn
132.9 137.3 178.5 180.9 183.8 186.2 190.2 192.2 195.1 197.0 200.6 204.4 207.2 209.0 - - -
71
87 88 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118
Fr Ra 89- Rf Db Sg Bh Hs Mt Ds Rg Cn Nh Fl Mc Lv Ts Og
- - - - - - - - - - - - - - - - -
103

57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71
La Ce Pr Nd Pm Sm Eu Gd Tb Dy Ho Er Tm Yb Lu
138.9 140.1 140.9 144.2 - 150.4 152.0 157.3 158.9 162.5 164.9 167.3 168.9 173.0 175.0
89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103
Ac Th Pa U Np Pu Am Cm Bk Cf Es Fm Md No Lr
- 232.0 231.0 238.0 - - - - - - - - - - -

3/13 chem-otbor-sol qazcho.kz | qazolymp.kz

 Отборочный этап президентской олимпиады 2022-2023.

Тест отборочного тура (30 баллов)

Вопросы 1-5 Вопросы 6-10 Вопросы 11-15 Всего Вес(%)
1 2 3 30 100

Представленные ниже вопросы имеют лишь один правильный вариант ответа.

1. Выберите верное высказывание о строении атома. (1 балл)

(a) Атом состоит из нейтрально заряженных протонов, положительно за-

ряженных нейтронов и отрицательно заряженных электронов
(b) Почти весь объем и масса атома приходится на электроны
(c) У нейтрально заряженного атома количество протонов равно количе-
ству электронов
(d) Почти вся масса атома приходится на электроны

Ответ: c. Атом — нейтральная частица; следовательно, количество положи-

тельно заряженных частиц (протонов) равно количеству отрицательно за-
ряженных частиц (электронов). Вариант a неверный, потому что протоны
заряжены положительно, а нейтроны не имеют заряда (заряжены нейтраль-
но). Варианты b и d неверны, потому что бóльшая часть массы атома при-
ходится на его ядро.

2. Назовите направление в периодической таблице, в котором увеличивается

первая энергия ионизации. (1 балл)

(a) Направо по периоду и вниз по группе

(b) Направо по периоду и вверх по группе
(c) Налево по периоду и вниз по группе
(d) Налево по периоду и вверх по группе

Ответ: b. Направо по периоду увеличивается эффективный заряд ядра, по-

этому тратится больше энергии на высвобождение внешнего электрона. Сле-
довательно, в этом направлении значение первой энергии ионизации рас-
тет. Вверх по группе заряд ядра уменьшается, но это компенсируется тем,
что радиус атома и экранирование внешнего электрона уменьшаются. По-
этому, вверх по группе значение первой энергии ионизации тоже растет.

3. Назовите направление в периодической таблице, в котором увеличивается

атомный радиус элемента. (1 балл)

(a) Направо по периоду и вниз по группе

(b) Направо по периоду и вверх по группе
(c) Налево по периоду и вниз по группе
(d) Налево по периоду и вверх по группе

4/13 chem-otbor-sol qazcho.kz | qazolymp.kz

 Отборочный этап президентской олимпиады 2022-2023.

Ответ: c. Налево по периоду эффективный заряд ядра атома уменьшается.

Следовательно, сила, с которой электроны притягиваются к нему, уменьша-
ется, а атомный радиус увеличивается. Вниз по группе у атома появляется
новый энергетический уровень, что значительно увеличивает атомный ра-
диус элемента.

4. Что такое изотопы? (1 балл)

(a) Атомы с одинаковым количеством протонов и нейтронов

(b) Атомы с разным количеством протонов, но одинаковым количеством
нейтронов
(c) Атомы с разным количеством протонов, но с одинаковым количеством
электронов
(d) Атомы с одинаковым количеством протонов, но с разным количеством
нейтронов

Ответ: d. По определению, изотопы — это атомы одного элемента (значит,

количество протонов равно), у которых разное количество нейтронов.

5. Выберите вещество, которое является слабой кислотой. (1 балл)

(a) HClO4
(b) H3 PO4
(c) HCl
(d) H2 SO4

Ответ: b. Кислоты в остальных вариантах являются сильными.

6. Выберите элемент с самым большим атомным радиусом. (2 балла)

(a) Mg
(b) Cl
(c) Be
(d) F

Ответ: a. Пользуясь ответом из Вопроса 3, можно сделать вывод, что доста-

точно выбрать элемент, который находится левее и ниже всех.

7. Какое соединение образует белый осадок при добавлении к нему AgNO3 ? (2

балла)

(a) NaCl
(b) CaSO4
(c) HI
(d) K3 PO4

Ответ: a. При добавлении AgNO3 в раствор с хлорид-ионами, образуется

нерастворимый белый осадок AgCl. В варианте b осадка не образуется. В
вариантах c и d образуются желтые осадки AgI и Ag3 PO4 .

5/13 chem-otbor-sol qazcho.kz | qazolymp.kz

 Отборочный этап президентской олимпиады 2022-2023.

H2 SO4(конц.)
8. HO−CH2 −CH3 −−−−t−
◦ −−
→ X. Выберите продукт реакции X. (2 балла)

(a) HO−CH2 −CH2 −OH

(b) H2 C−CH2
(c) HC−−CH
(d) H3 C−CH3

Ответ: b. При данных условиях протекает реакция дегидратации — должна

отщепляться молекула H2 O. Подходит только вариант b.

9. Даны два атома — 85 134

35X и 65Y. Назовите количество нейтронов в атоме X и
количество электронов в атоме Y. (2 балла)

(a) 50 и 65, соответственно

(b) 35 и 65, соответственно
(c) 85 и 69, соответственно
(d) 35 и 134, соответственно

Ответ: a. Количество нейтронов равно разнице между относительной атом-

ной массой и количеством протонов элемента. Количество электронов рав-
но количеству протонов в атоме. Следовательно, количество нейтронов в
атоме X равно 85 − 35 = 50, а количество электронов в атоме Y равно 65.

10. В раствор органического соединения X добавили NaOH и CuSO4 , после че-

го нагрели раствор. В получившемся растворе образовался красный осадок.
Какое соединение может быть соединением X? (2 балла)

(a) H3 C−CH2 −CHBr−COOH

(b) NaO−CH2 −CHO
(c) HO−CH2 −CH2 −CHOH−CH3
(d) H3 C−CH2 −O−CH3

Ответ: b. В данной реакции добавляется реактив Бенедикта — качественная

реакция на альдегидную группу (−CHO), которая присутствует только в со-
единении из варианта b.

11. Посчитайте среднюю атомную массу элемента X, используя относительную

распространенность его изотопов: 85X — 37.87%, 86X — 12.31%, 83X — 49.82%.
(3 балла)

(a) 83.492
(b) 84.127
(c) 84.892
(d) 85.101

Ответ: b. 85 · 0.3787 + 86 · 0.1231 + 83 · 0.4982 = 84.127.

6/13 chem-otbor-sol qazcho.kz | qazolymp.kz

 Отборочный этап президентской олимпиады 2022-2023.

12. Реакция между иодидом калия (KI) и броматом калия (KBrO3 ) в кислотной
среде длилась 15 минут при температуре 25 ◦ C. Сколько времени она будет
длиться при 50 ◦ C, если ее температурный коэффициент γ равен 2? (3 балла)

(a) 2.65 мин

(b) 10.2 мин
(c) 1.30 мин
(d) 3.45 мин

Ответ: a. Эта задача решается по формуле Вант-Гоффа

t2 v1 T2 −T1
= γ − 10 = 2− 10 = 2−2.5
50−25
=
t1 v2
t2 = t1 · 2−2.5 = 15 мин · 2−2.5 ≈ 2.65 мин

13. Какой объем занимает 5.32 г гелия (He) при температуре 38 ◦ C и давлении
0.8 атм? (3 балла)

(a) 5.18 л
(b) 0.0424 л
(c) 42.4 л
(d) 0.00518 л

Ответ: c. Состояние идеального газа определяется уравнением pV = nRT .

Выразив объем гелия из этой формулы и подставив нужные значения, по-
лучим верный ответ.

nRT 5.32 г × 8.314 Дж моль−1 К−1 × (273 + 38) К

V = = = 0.0424 м3 = 42.4 л
p 4.00 г моль−1 × 0.8 × 101325 Па

14. При смешении 200 мл 0.1 М раствора HBr и 150 мл 0.15 М раствора AgNO3
образовался осадок, нерастворимый в кислотах, который отфильтровали и
подвергли полному термическому разложению. Вычислите массу металла,
образующегося в результате упомянутых действий. (3 балла)

(a) 2.022 г
(b) 4.533 г
(c) 3.760 г
(d) 2.158 г

Ответ: d. Между HBr и AgNO3 протекает следующая реакция:

AgNO3 + HBr −−→ AgBr ↓ + HNO3

Термическое разложение осадка происходит по следующей схеме:

2 AgBr −−→ 2 Ag + Br2

7/13 chem-otbor-sol qazcho.kz | qazolymp.kz

 2022-2023 президенттік олимпиаданың отборочный кезеңі.

Количество металла равно количеству осадка, т.е. n(AgBr) = n(Ag), поэтому

достаточно лишь вычислить количество последнего.

n(HBr) = c(HBr) · V (HBr) = 0.2 л · 0.1 М = 0.02 моль

n(AgNO3 ) = c(AgNO3 ) · V (AgNO3 ) = 0.15 л · 0.15 М = 0.0225 моль

Так как n(HBr) < n(AgNO3 ) расчёт ведём по HBr. Тогда:

m(Ag) = n(HBr) · Mw (Ag) = 0.02 моль · 107.9 г/моль = 2.158 г

15. Какой объём разбавленного раствора 12%-ной азотной кислоты с плотно-

стью 1.07 г/мл необходим для растворения медной монетки массой 2 г? (3
балла)

(a) 15.6 мл
(b) 30.8 мл
(c) 41.2 мл
(d) 61.8 мл

Ответ: c. Разбавленная (12%-ная) азотная кислота реагирует согласно сле-

дующей химической реакции:

3 Cu + 8 HNO3 −−→ 3 Cu(NO3 )2 + 2 NO + 4 H2 O

Тогда:
8 m(Cu) 8 2г
m(HNO3 ) = · · Mw (HNO3 ) = · · 63.02 г/моль = 5.29 г
3 Mw (Cu) 3 63.55 г/моль
m(HNO3 ) 5.29 г
m(HNO3 разб) = = = 44.08 г
0.12 0.12
m(HNO3 разб) 44.08 г
V (HNO3 разб) = = = 41.2 мл
ρ 1.07 г/мл

Іріктеу кезеңінің тест сұрақтары (30 ұпай)

1-5 сұрақтары 6-10 сұрақтары 11-15 сұрақтары Барлығы Үлесі(%)
1 2 3 30 100

Берілген сұрақтарда тек бір ғана дұрыс жауап бар.

1. Атом құрылысы туралы дұрыс тұжырымды таңдаңыз. (1 ұпай)

(a) Атом бейтарап зарядталған протондардан, оң зарядталған нейтрондар-

дан және теріс зарядталған электрондардан құралады

8/13 chem-otbor-sol qazcho.kz | qazolymp.kz

 2022-2023 президенттік олимпиаданың отборочный кезеңі.

(b) Электрондар атом көлемі мен массасының басым бөлігін құрайды

(c) Бейтарап зарядталған атомның протон мен электрон саны бірдей
(d) Электрондар атом массасының басым бөлігін құрайды

Жауабы: c. Атом — бейтарап зарядталған бөлшек, демек ондағы оң мен теріс

зарядтардың (протон мен электрондардың) саны бірдей. a нұсқасы қате, се-
бебі протон оң зарядталған, ал нейтронның заряды жоқ (бейтарап заряд-
талған). b мен d нұсқалары қате, себебі атом массасының басым бөлігі оның
ядросында.

2. Бірінші ионизация энергиясы периодтық кестеде қай бағытта өседі? (1 ұпай)

(a) Период бойынша оңға және топ бойынша төменге қарай

(b) Период бойынша оңға және топ бойынша жоғарыға қарай
(c) Период бойынша солға және топ бойынша төменге қарай
(d) Период бойынша солға және топ бойынша жоғарыға қарай

Жауабы: b. Период бойынша оңға қарай атом ядросының эффективті заря-

ды көбейеді, демек электронды атомнан шығару үшін көбірек энергия жұм-
салады. Сондықтан, бұл бағытта бірінші ионизация энергиясы өседі. Топ
бойынша жоғарыға қарай атом ядросының заряды, атомның радиусы мен
электронның экрандалуы азаяды. Бірінші фактор ионизация энергиясын ке-
мітсе, екінші мен үшінші фактор оны арттырады. Бірақ, екінші және үшінші
фактордың әсері көбірек болғандықтан, атомның бірінші ионизация энер-
гиясы осы бағытта өседі.

3. Элементтің атомдық радиусы периодтық кестеде қай бағытта өседі? (1 ұпай)

(a) Период бойынша оңға және топ бойынша төменге қарай

(b) Период бойынша оңға және топ бойынша жоғарыға қарай
(c) Период бойынша солға және топ бойынша төменге қарай
(d) Период бойынша солға және топ бойынша жоғарыға қарай

Жауабы: c. Период бойынша солға қарай атомның эффективті заряды ке-

миді, демек электрондардың ядроға тартылыс күші азаяды. Осының әсері-
нен, атомның радиусы үлкейеді. Топ бойынша төменге қарай атомда жаңа
электрондық қабат пайда болады, сондықтан атомның радиусы айтарлы-
қтай артады.

4. Изотоптар дегеніміз не? (1 ұпай)

(a) Протон мен нейтрон саны бірдей атомдар

(b) Нейтрон саны бірдей, бірақ протон саны әр түрлі атомдар
(c) Электрон саны бірдей, бірақ протон саны әр түрлі атомдар
(d) Протон саны бірдей, бірақ нейтрон саны әр түрлі атомдар

9/13 chem-otbor-sol qazcho.kz | qazolymp.kz

 2022-2023 президенттік олимпиаданың отборочный кезеңі.

Жауабы: d. Анықтама бойынша, изотоптар дегеніміз — нейтрон саны әр

түрлі болатын бір элементтің атомдары. Бір элементтің атомдары болған-
дықтан, олардың протон саны бірдей болады.

5. Берілген нұсқалардан әлсіз қышқылды таңдаңыз. (1 ұпай)

(a) HClO4
(b) H3 PO4
(c) HCl
(d) H2 SO4

Жауабы: b. Қалған нұсқаларда күшті қышқылдар берілген.

6. Берілген нұсқалардан атомдық радиусы ең үлкен элементті таңдаңыз. (2 ұпай)

(a) Mg
(b) Cl
(c) Be
(d) F

Жауабы: a. Бұл сұрақта 3 сұрақтың жауабын қолдануға болады. Атомдық ра-

диус солға және төменге қарай үлкейетіндіктен, осы сұрақта барлық нұсқа-
лардың ішінен периодтық кестеде төмендегі сол шетте тұратын элементті
таңдау керек.

7. AgNO3 -ын қай затқа қосса ақ тұңба түзіледі? (2 ұпай)

(a) NaCl
(b) CaSO4
(c) HI
(d) K3 PO4

Жауабы: a. AgNO3 -ын хлорид-иондары бар ерітіндіге қосқанда AgCl ақ тұң-

ба болып түзіледі. b нұсқасында тұңба түзілмейді. c мен d нұсқаларында AgI
мен Ag3 PO4 сары тұңба болып түзіледі.
H2 SO4(конц.)
8. HO−CH2 −CH3 −−−−t−
◦ −−
→ X. Реакция нәтижесінде түзілген X — қандай зат
болып табылады? (2 ұпай)

(a) HO−CH2 −CH2 −OH

(b) H2 C−CH2
(c) HC−−CH
(d) H3 C−CH3

Жауабы: b. Бұл жағдайда дегитратация реакциясы өтеді, демек H2 O моле-

куласы бөліну керек. Барлық нұсқалардың ішінен тек b нұсқасы ғана осыған
сәйкес келеді.

10/13 chem-otbor-sol qazcho.kz | qazolymp.kz

 2022-2023 президенттік олимпиаданың отборочный кезеңі.

9. Екі атом берілген — 85 134

35X и 65Y. X атомындағы нейтрон саны мен Y атомын-
дағы электрон санын көрсетіңіз. (2 ұпай)

(a) Сәйкесінше, 50 және 65

(b) Сәйкесінше, 35 және 65
(c) Сәйкесінше, 85 және 69
(d) Сәйкесінше, 35 және 134

Жауабы: a. Нейтрон саны атом массасы мен оның протон санының айыр-
масына тең. Электрон саны атомның протон санына тең. Сондықтан, X ато-
мының нейтрондар саны 85 − 35 = 50-ге тең, ал Y атомының электрон саны
65-ке тең.

10. X органикалық затының ерітіндісіне NaOH мен CuSO4 қосып, ерітіндіні қы-
здырды. Біраз уақыттан соң қызыл тұңба түзілді. X қандай зат бола алады?
(2 ұпай)

(a) H3 C−CH2 −CHBr−COOH

(b) NaO−CH2 −CHO
(c) HO−CH2 −CH2 −CHOH−CH3
(d) H3 C−CH2 −O−CH3

Жауабы: b. Бұл жерде ерітіндіге Бенедикт реагенті қосылған. Ол альдегид

тобына (−CHO) сапалық реакция болып табылады. Бұл функционалды топ
тек b нұсқасындағы қосылыста бар.

11. X элементі изотоптарының салыстырмалы кездесу жиілігін қолданып, оның

орташа атомдық массасын анықтаңыз: 85X — 37.87%, 86X — 12.31%, 83X —
49.82%. (3 ұпай)

(a) 83.492
(b) 84.127
(c) 84.892
(d) 85.101

Жауабы: b. 85 · 0.3787 + 86 · 0.1231 + 83 · 0.4982 = 84.127.

12. 25 ◦ C-де, қышқылды ортада калий иодиді (KI) мен калий броматы (KBrO3 )
арасындағы реакция 15 минут жүрді. Оның температуралық коэффициенті
(γ) 2-ге тең болса, 50 ◦ C-де бұл реакция қанша уақыт жүреді? (3 ұпай)

(a) 2.65 мин

(b) 10.2 мин
(c) 1.30 мин
(d) 3.45 мин

11/13 chem-otbor-sol qazcho.kz | qazolymp.kz

 2022-2023 президенттік олимпиаданың отборочный кезеңі.

Жауабы: a. Бұл есеп үшін Вант-Гофф формуласын қолдану керек:

t2 v1 T2 −T1
= γ − 10 = 2− 10 = 2−2.5
50−25
=
t1 v2
t2 = t1 · 2−2.5 = 15 мин · 2−2.5 ≈ 2.65 мин

13. Қысым 0.8 атм-ға, ал температура 38 ◦ C-ге тең болғанда, 5.32 г гелий (He)
қандай көлемді алады? (3 ұпай)
(a) 5.18 л
(b) 0.0424 л
(c) 42.4 л
(d) 0.00518 л
Жауабы: c. Идеалды газдың күйі pV = nRT теңдеуімен сипатталады. Осы
теңдеуден көлемді өрнектеп, қалған шамалар арқылы табуға болады.
nRT 5.32 г × 8.314 Дж моль−1 К−1 × (273 + 38) К
V = = = 0.0424 м3 = 42.4 л
p 4.00 г моль−1 × 0.8 × 101325 Па

14. 200 мл 0.1 М HBr ерітіндісін 150 мл 0.15 М AgNO3 ерітіндісіне қосқанда, қы-
шқылда ерімейтін тұңба түзілді. Бұл тұңба фильтрден өткізіліп, термиялық
ыдырауға ұшырады. Осыдан пайда болған металлдың массасын анықтаңыз.
(3 ұпай)
(a) 2.022 г
(b) 4.533 г
(c) 3.760 г
(d) 2.158 г
Жауабы: d. HBr мен AgNO3 арасындағы реакция келесідей:

AgNO3 + HBr −−→ AgBr ↓ + HNO3

Түзілген тұңбаның термиялық ыдырауы:

2 AgBr −−→ 2 Ag + Br2

Металлдың мөлшері тұңбаның мөлшеріне тең, демек n(AgBr) = n(Ag), сон-

дықтан тұңбаның мөлшерін санаса, жеткілікті.

n(HBr) = c(HBr) · V (HBr) = 0.2 л · 0.1 М = 0.02 моль

n(AgNO3 ) = c(AgNO3 ) · V (AgNO3 ) = 0.15 л · 0.15 М = 0.0225 моль

n(HBr) < n(AgNO3 ) болғандықтан, есептеуді HBr бойынша жүргіземіз. Сон-
да:
m(Ag) = n(HBr) · Mw (Ag) = 0.02 моль · 107.9 г/моль = 2.158 г

12/13 chem-otbor-sol qazcho.kz | qazolymp.kz

 2022-2023 президенттік олимпиаданың отборочный кезеңі.

15. Массасы 2 г мыстан жасалған тиынды еріту үшін 12%-дық азот қышқылы
ерітіндісінің (тығыздығы 1.07 г/мл) қандай көлемі қажет? (3 ұпай)

(a) 15.6 мл
(b) 30.8 мл
(c) 41.2 мл
(d) 61.8 мл

Жауабы: c. Сұйытылған (12%-дық) азот қышқылы келесі теңдеу бойынша

реакцияға түседі:

3 Cu + 8 HNO3 −−→ 3 Cu(NO3 )2 + 2 NO + 4 H2 O

Сонда:
8 m(Cu) 8 2г
m(HNO3 ) = · · Mw (HNO3 ) = · · 63.02 г/моль = 5.29 г
3 Mw (Cu) 3 63.55 г/моль

m(HNO3 ) 5.29 г
m(HNO3 разб) = = = 44.08 г
0.12 0.12
m(HNO3 разб) 44.08 г
V (HNO3 разб) = = = 41.2 мл
ρ 1.07 г/мл

13/13 chem-otbor-sol qazcho.kz | qazolymp.kz