MOCKOBCKHft roCYOAPCTBEHlIUfl VHMBEPCHTETIIM. M. B.

JIOMOHOCOBA
HHCTHTVr CTPAH A3HH H AX>PHKH
MOCKOBCKlfft roCYAAPCTBEIHIblft HHCTHTYT
ME/KJVHAPO/QIhlX
OTHOUIEHHft (VHHBEPCirTET) MH^POCCHH

H.B. TPOMOBA
H.T. FIETPEHKO

YHEEHHK H3LIKA CYAXHJ1H

AJIH nepBoro roaa o6y*ieHHn
(B ABVX MSCTHX)

PcKOMendotinw YMO no KiaccunecKOMy ynueepcumemcnoMy

oOpawianuio s Katecmee ynednozo nocouuu d.w cmydenmo* tuciuux
yieoHbix laeedeHuu, o6yuak/ufu.xca no Hanpanenujut u
cnenua.ibHOcmnM
"BocmoKOsedenue, atppuKaHuemuKu, "Pezuonosedenue
MOCKBA 2004
y/IK 811.419(075.8) BBK 81.76-923 T87 nowonacT ynauiMMCi B KOMUC iicpaoro roaa ofyiCHMH
npaKTMHCCKM oBaajicih OCHOBJMH x bika cyaxitmi

TpOMOBa. HMHCJlb B/iaAMMMpOBHa.

VSCOMMK aiuka cyaxmiH jvu neptoro roaa OCVHCMMU: ync6. noco6wc AM CT> JCKTOB

>. o6>MaKMUMxca no HanpaB.icHHav H cncuMa.ibHocT*M O r>MaHHTapHfi. 2004 O H.B. f poMOBa. H.T. flcTpcHKO. 2004
<BoCTOKOBCflCHHC, U({) pit kail HC1HKa>>, PcrHOHOBCaCHMC (B 2 H.) /
H.B. TpoMOBa. H.T. llcipcHKo; MOCK. roc. yw-T MM. M B. JloMOHOcoBa, MM-T
cipaw AIMM H AiJjpHkH. MOCK. roc. MM-T MexmyHap OTHOUJCMM (yn-T) MHfl POCCMM. -
M TyMaMMTapMA. 2004. - 516 c. - ISBN 5-98499-014-8 I flerpcHKO. Haia.in* TcpcHTbCtHa
ArcHCTBo CIP PfB

PCUCMJCMTU
A A >Kyko* - aoicrop o.i Hsyx (KaJxMpa a^pukamiCTHKM
CTlGry)
H H TonopoBa - aoKrop MIO.I HBVK (Hfl PAH)
B E OUMMMHIDB - fcJII.lM.13T MCI HJVK IkS^C.ipa OCTO'fHUX
*IUU> MHA P*)

y*c6MMk npcAMaiHaneH AM waMMMaiomMX MjyMaTb BIUK cyaxHJin OH Mottd 6km,

Mcnonb)OBaH KBK npM MiyMCHMH muxa noa pyKOBoacrBOM
npenoaaBarcJU. T*K H npM caMOCTOjrre.ibHOM Mjy ncHMM.
V'lCl'lMHk COaepMCHT OCMOBHbIC CBC.1CHH* O
MOp^OHO lOf MMCCkMX M
rpaMMaiHMccKHx laKonax muxa cyaxHJin riepBaa MacTb yncOiiMKa
aocTaTOHHa AM oB.ia.icMM GaioeoA ipaMMaTHKoft BTopaa iacn.
laKpCnaBCT M COBCpUICHCTByCT maHH* rpaMMaTMKH M
nCpBMHHblC HJBblkM ricpcBo.ia. paciUHpBCT caoBapHbiA sanac
TCKCTOBOft MJTCpHa.1 V HC<)HHKJ IHJkOMMT yMaiHMXC* C
KyAbTypOft. MCTopHcR H coiipcMCHiioM MOiiHbK)
cyaxMJiHficKoro o6mecTBa, ;UICT BOIMOMCHOCTM AM pa IBHTMH MOMOAOIMMCCKOA
M .IMa.101 HMCCKOH pCMM

OpraHMjauMB >Mc6woro MarcpHiia, noj6op TCKCTOB. B TOM MMC-IC

ayaMOTCKCTOB M $0H03anHceft, kOMM>HHkaTHBHax nanpaBncHiiocTb

npc.icraB.icHM> M
ISBN 5-98499-014-8
taKpeiuiCHM* MaTcpnana
nPEflHCJIOBHE MH(J)OpMaUHH. PeneBuc o6pa3Uki npcACTaB.icubi
MOHOAorHHCCKMMM M AHaAOrMMCCKMMH
HacTOfluiHR yne6HHK npezuiainaMeH AAB ciyaeHTOB, BnepBbie BWCKaibIBaHMBMH. HaCTk ACKCHKO-
npHCTynMBUJMx K HiyneHMio muxa cyaxMAH B BWCUJMX ync6Hbix rpaMMaTMMCCKoro MaTepMaAa MACT C oncpexeHMCM Ha
laBejeHHax RikixoBoro MAM MHoro ryMaHMTapHoro npo^Mna. naccHBHoe ycBOCHMC. npn TTOM B noMOiuk yMamcMycf
ripexiaracMaii aBTopa.MM MCTOAMKS nojaMH tnuKOBoro MaTepnana npcjAaracTC* ACKCMKO- rpaMMaTMHCCKMfl KOMMCHTapMfl,
n03B0.1BCT T3KXC HCnOAklOBaTb CTO npM noypOMHklft CAOBapk H ayAMOMaTcpMaAbi. C noMombio
CaMOCTOSTe.IbHOM M3yMCHMM B3klKa cyaxMAH. cneuHaAbHO pa3pa6oTaHHux ynpaxHeHHfl no
OcuoBHaH ue.ik yne6HMKa - MayHMTk npaBMAkHo M ccMaHTMiauMM HOBOO ACKCMKH (aHTOHMMki,
CBO6OAHO roBopHTk Ha cyaxHAH B O6I.CMC npofiACMHoro ACKCMKO-
rpa.MMaTMHccKoro MaTepMaAa. ill* Toro, HTO6W ycKopMTk
npouecc BXOXACHHJI ynaiUMxcfl B paaroBopHyio penk. 6w.ia
M3MeHCHa TpajMUMOHHax nocACAOBaTCAkHOCTk
noAanM rpaMMaTMHecxoro waTCpMaAa. IlpMMCHaeMkift B
>HC6HHKC accouMaTMBHo- aCCMMMASTMBHklR MCTOA
n03B0AJICT ynaiUMMCS yCBaHBaTk 6klCTpee
ipaMMaTMHCCKMW MaTCpMBA CyaXMAM, OnMpaBCk Ha
cooTBCTCTByioiHHe 3HaHHs poflHoro H aanaAHoro
(aHrAHficKoro) B3UKOB. rpaMMaTHHccKHH MaTCpHaA noBTopseTCH
M laKpen.iaeTCH B CHCTCMC ynpaxHCHHH, nocTpoeHHUX c yncTOM
MapacTaHMA TpyAHOCTefl aikiKOBoro M KOMMVHMKaTMBHoi
o xapaKTepa. B COOTBCTCTBMM C npaiCTHMCCKOfl
HanpaB.lCHHOCTkK) VHe6HHKa
ocymecTBACH oi^op 3kiKOBoro M pcncBoro MaTepMaAa,
iipejao>KCHa CMCTCMa ynpa)KHCHHH no Bkipa6oTKe
HaBkiKOB M VMCHHM B OCHOBHkIX BHJ3X pCMCBOfl
ACJITC.lkHOCTH.
TcKCTOBkie MaTcpna-iu coAcpxcaT MH(topMauMio o
xyAkType, MCTOpMH H COBpCMCHHOfl XH3HH, O
pCHCBOM nOBCACHMM HOCHTCACH fllblKa B
paiAMHHbIX CHTyaUHBX 061UCHHB. C ncpBkIX ypOKOB
BBOABTCII KOHCTpyKUMH BUpaXCHMI
cor.iacHX^Mccor.iacMJi.
AOCTOBCpHOCTM/HCAOCTOBCpHOCTM nOAyHCHHOW
CMHOHMMbl, CilOBOOepaiOBaTejlbHUe MOACAH,
XOHTCKCT) 4>OpMMpyiOTCJI He TO.IbKO aXTHBHUfl H
naccwBHufi. HO H noTenmia.ibHbiH cnoBapHUft lariac.
YMe6HHK COCTOHT H3 30 ypOKOB. B JiepBOfl
H3CTH - 16 ypoKOB. BO BTopofl - 14. flepBaa nacTb yneOHHKa
aarr CHcreMHyio rpaMMaTHnecKyio HH<t>opMauHio H
<t>opMHpycT aACMeHTapnue IUBUKH roBopcHHH H
ayAHpoBamia, T.e. ywainiiMCB oB.iaACBaeT IICo6xOAHMbl.Vf
ypoBHCM KOMMyHHKaTHBHOff KOMfieTCHUHH. B 3TOM
CMbic.ie nepBaa nacTb yneCHHxa caMOAocraTOHHa. BTopaa
nacTb yMeOHMxa TCCHO CBBWHJ C npeAUAyuiefl OHa pacuiMpaeT
IMJMHB ysaiunxca, BBOAB AonoAHHTeAbHo HOBUA
rpaMMaTHHecxHfi H ACKCHHCCKHH MaTepHa.1. a TaiOKC
ayAHOMaTCpHaAbl H KOMMyHHKaTHBHue ynpawHCHHfl Ha
oipaOoTxy H laxpenACHHe Bccro o6be.Ma npoflACHHoro
Maiepna-ia c ue.ibio Bupa6oTaTb:
) VMCHHC He TOAbKo ne.ienanpaB.ieHHO Hcno.ibiOBaTb npcA-
iaracMue B yHc6HHxc peneBbie o6pa3uu, HO H BapbwpoBarb HX B
peaAbHUx cHTyauHBX OOIHCHHB;
) yMeHe noHBTb He aAanTHpoBaHHufi TCKCT
cpe/iHew TpyAHOCTH C He3HaKOMOR ACKCHKOfl,
KOTOpaa MOKeT 6bJTb
HACHI H(|)HUHpoBaHa no KOHTCKCTy HAH no H3BCCTHWM
ynamcMycB COrAaCOBaTCAbHUM H CAOBOo6pa3yiOmHM
MOAeAHM.
ABTOpbl IipHHOCJTT HCKpeHHKHO 6:iai OAapHOCTb
KOAAeKTHBaM Aiyx xa4>eAp - xatJxrApu a(J)pHKaHCKHX
BTUKOB HCAA npH MI'Y H Ka(()eApbl HHAOHpaHCKHX H
a(J)pHKaHCKHX B3UKOB MrHMO (Y) MHA P<I> 3a
BHHMaTeAbiioe npoHTcHMe pyxoriHCH yneCHHKa H ueHHue
3a.MCMaHHB. ABTopu BupaataiOT oco6yio 6AaroAapnocTb r-
*e Ba3HAa MI,SM6O HA BIUKOBOTO ucHTpa KHY B TaHaanwH aa
Aio6e3Ho npcAOCTaBAeHHbie eio yne6Hue Marepnanu.
BBF./IF.HHK
Jhux cyaxHAH - xpyiiHefiujHH in a<|>pHKaHCKHx BIUKOB no
MHCACHHOCTM TOBOpBLUHX HB HCM H H3H6oAee
HlBeCTHblfl KaK B
A<J>piiKe. Tax H AaaeKO 3a ee npeACAauH. BCCM. HanpHMep.
H3BeCTHO CAOBO "ca(J>apH". KOTOpoe BOUIAO H3
B3UXa cyaxHAH BO MHOme B3blKM MHpa. Ha
pOCCHfiCKOM TC.1CBHACHHH BCAaCb nepcAana noA
Ha3BaHHeM "AxyHa Maiara, HTO Ha cyaxHAH iHaHHT HeT
npo6ACM\ CyaxMAHHCXHe neCHH BXOAST R penepTyap
BCe.MHpHO H3BCCTHUX aHCaMOACM CAOBa H
BbipaXCHHB Ha B3blKC CyaxHAH BCTpenaiOTCB BO
MHOrMX npOH3BCACHHBX 3.XCMHHry3B, B nepeBOAax
npoHiBeneHHfl BocTOHHo-a<J>pHKaHcxH\ riHcaTCAcfi Ha
pyCCKHfl H3IJK.
no pa3HUM OUCHKaM, HaCHHTbIBaCTCB 80-100
MHAAHOHOB HOCHTCACM B3UXa CyaXHAH. CAOBO
"cyaxHAH" npOHCXOAHT OT apa6ci<oro "caxeAb". HTO 3H3HHT
"6eperM, Hno6epc*bcH, a waswahili "cyaxHAHfluu* - "MTTCAH
noCepcBCba". ^cflcTBHreAbHo. HCKOHH3B TCppHTOpHB
paCIipOCTpaHeHHB B3blKa CyaxHAH - y3Xaa npH6pc*Haa
noAOca BOCTOHHOR A<J>PHXH. 3Accb cxAaAbiBanca 3TOT B3UK,
ociiOBy xoToporo cocTaBABAH napeHHB 6aHTycKoro
HaceAeHHB no6epc*ba H BHyTpeHHHX paftOHOB A<J)pHKH.
HcnbiTaBUiHX 3HaHHTeAbHoe BAHBHHC BIUKOB nepccencHueB c
BoCTOKa, B OCHOBHOM. apa60B (CTAHOBACHHC B3UKa
cyaxHAH OTHOCHTCB npH6AH3HTCAbHO K 9-1 1 BexaM).
Ho B HaCTOBlUCC BpeMB HOCHTCAH B3UKa CyaXHAH
HaCCABIOT 06lIIHpHUe TeppHTOpHH He33BHCHMUX
TOCyAapCTB BOCTOHHOH H UcHTpaAbHOft A<J)pHKH -
TaHAaiiHK), KeHHio, YraHAy (?TO OCHOBHUC pcrwoHu
pacnpocTpaHeHHB cyaxHAH, B xoiopux OH BBABCTCA
TOCyAapCTBCHHUM B3UKOM) H COCeAHHX C HHMH cipaH .
npH6pC)KHUC H IO)KHblC pafiOHU COM3AH,
BOCTOHHbIC o6AaCTH KoHro, BypyHAH, PyaHAa, 3aM6HB,
MaAaBH, ceBep Mo3aM6Hxa, a Taioxc KoMopcxHe H
CettmcAbCKHe ocrpoBa, 3anaAHoe no6epe>xbe MaAaracxapa H ap.
CTapocyaxHAHflcxaB nncbMeHHocTb co3AaBanacb na
6a3c apa6cxotf rpa<J>HXH c Ao6aBAeHHCM pBAa iHawxoB.
HCO6XOAHMUX AAB aACKsaTHoro BocnpoHiBCACHiiB npeoOAaAaiomHX B
 4>OHCTHHCCKOB CHCTCMC cyaxH.iM OTxpuTbix cjioroB. Tax. Ha
nHckMe ocTasa-iHcb HCo6oiHawcHHbiMH r/iacHbie e H O. ry6Ho- ryowbie cornacHbie H
Ap.. noiiowy HCKOTOPWC cAOBa B CTapOCyaXHAHttcXOfi nHCbMCHIIOCTH
OTpa)KaJlHCb OAHH3XOBO (HanpHMep, nani "KTO" H nanc "BoceMb"). Paunne
nncbMeHHbie npoH3BcjenHji cyaxH.iHHCKofl .iHTcpaiypbi OTHOCATCA K 12-13
BB..
TTO HCTOpHMCCKHe XpOHHKH. IflMMCCKHC IH))Mbl
pCAHrM03H0r0 H
noyMHTe^bHoro xapaxTepa, JIHPHHCCKHC noiMbi H CTHXOTBOPCHHH.
I IncbMCHHoc HacAeAHe cyaxHAH H3yncHo HCAocTaTOMHo
no.iHo. XOTA cymccTByiOT 6ormae 4>oHAbi
cTapocyaxnnHttcxHX pyxonncett B 6H6AHOTCXC flap 3c CaAaMcxoro
YHHBcpcHTeTa B TaH3aHHM H B 6H6^HOTCKaX
KpynHCftlUHX eBponeHCKHX UCHTpOB a<|>pHXaHHCTHXH B
;1OHJOHC, l'aM6ypre, I'aAAe H Ap.
B 19 Bexe, nocAe noaBACHHA B Bocromiott A<t>pHKe MHccHOHcpoB,
crapocyaxHAHttcxaa HHckMeiiHocTk nanajia BblTCCHATbCa IlHCbMCHHOCTbK) Ha
6a3e AATHHCKOtt rpa(J>MKH. B 30- x rojax 20 Bcxa 3a ocHOBy
"ciaiuapTHoro" a3bixa cyaxHAH 6UA npHHJTT 3aH3H6apcKHH AHaACKT
KHyHryAaca.
CyaxHAH BBABeTCB B3blKOM HaHaJlbllOCO H
HaCTHHHO BbICUlCrO of>pa30BaHMH B TaH3ailMH H
KeilHH, yicfiHOH AHCtlHHAHHott H npCAMCTOM HCC
ACAOB3HHX B yHHBCpCHTCTCKMX UCHTpaX HC TOAbKO
BOCTOHHOA A(J>pHKH, HO H AaAexo 3a ee npeACAaMH (CUJA.
AHr.iHB. I cpwaHMs. OpaHUHB. rioAbiua, POCCHA. KHTatt.
flnoHHa H Ap.), Ha CyaXM/IM H3AaiOTCA nueTbl.
o6lUCCrBCHHO-nOAHTHHeCXHe H HayHHbie xcypHaAbi,
cymecTByeT MHorowanpoBaa xyAo>xecTBeHHaa
AHTepaTypa, BCACTCA paAHo- H TejieBeuiaHHe, cyaxHJin
aBAACTca pa60HHM A3UKOM A<J>pHXaHCKOrO CoK>3a M
MOKAVHapOAHblX KOH<t)epeHUHH, nocBaiueHHbix npoO.ieMaM
4>HAOAOI MH cyaxHAH. B Harnett CTpane npncTynHAH K
npenoAaBaHHio H H3yHCHHio cyaxHAH B 30-x ro/iax npouiAoro
CTOACTHA.
JhbIX CyaXHJIH OTHOCHTCA K foAbWOtt A3blXOBOtt
ceMbe 6aHTy (3TOT ycAOBHbitt repMHH o6o3HaHaeT AIOAH").
HapoAbi. roBopawHC na B3bixax 6anTy. paccenenu npaxTHHecxn
no Bcett A(|>pHKe townee Caxapu. Jhwx cyaxM.iM -
anvnoTHHaTHBHbitt (OT AaTMHcxoro agglutinatio cxAeHBaK>")
c 3ACMCHTaMH (JJACXTHBHOCTH. ArrAlOTHHauHS 03Ha4aer, mo Bee
Mop(|)eMbi npncoeAHHSiOTCfl
Apyr K jpyry. xax KHPHHHHKH B xAaaxe. He H3MeHaacb Ha Mop<J>CMHbix
rpaHHuax. nanpHMCp, ninakuona "a BM*> Te6a". rjyc ni- - cyfrbexTHbitt
noKa3aTe;ib nepBoro Anna ca. nncna "a", -na- - noKa3aTenb HacToaiuero
BpeMeHH, -An- - oOtexTiibitt noxa3aTenb BToporo JiHua CJX. HHcna. -
ona - xopeiib rnarona "BHACTb". H3 3TOTO npHMCpa BHAHO. HTO
IpaMMaTHMCCKHC noKa3aTCJiH B cyaxH.iH 3aHHMaioT, Kax npaBHJio,
ACByio noiHUHio B C.IOBC B OTJIKHNC OT
pyccKoro 3biKa, rAe rpaMMaTHMecxas Hii^opMauMH B OCHOBHOM
nepeAaeTca nyTeM HIMCHCHHA OKOHMaHHs cnoBa. 3Hax
o6o3HaHaeT. MTO ero no3HUHo B CAOBC Aonxcna 3aHsrb KaKaa-
AH6o Mop4>cMa. cornacoBaTe.ibHaa HAH KopHesaa.
XapaK rcpnoH McpTofl rpaMMaTHHecKoro cTpoa a ibixoB
6aHTy aBnacTca cHCTeMa HMCIIHUX cor.iacoBaTenbHbix miaccoB.
B cyaxH.iH 15 KAaccoB. KaatAwtt H3 HHX HMeeT cBott oco6wtt
noKa3aTeAb - npe(|)HKc, OT xoToporo 33 BHCHT cornacoBaTeAbiiaa
uenoMKa, T.e. HMCHHO (J)opMa npe(J)HKca onpeAenaeT coiAacoBareAbHbie
noxaraTeAH BCCX 3aBHCHMbix OT HMCHH cymecTBHTCAbHoro CAOB Apyrnx
nacTefi pcnn: Ariabu A/le Aikubwa A/moja A/lianguka "xHHra Ta 6oAbuio
OAHA ynana". CorAacoBanne corAacoBaHne no poAy.
ripHMepbi H3 a3uxa cy&XMAH MacTo HcnoAbividea Ha
AHHrBHCTHMCCXHX OAHMIlHajiaX. [lonpoOyttTe pCUlHTb
OAHy H3 TaxHX lajaM ( B AeBott xoAOHxe npHBeAeiibi
npeAAoaccHHa Ha a3bixe cyaxHAH. B npaBott - HX nepeBOA Ha
pyccxHtt a3bix): anakupenda OH AIO6HT Te6a
nilawapiga a 6yAy 6HTB HX
alatupenda OH 6yACT AIOGH n> Hac
anakupiga OH 6bCT Te6a
i
 nitampenda a 6yAy Aio6HTb ero KaK BM.1HO M3 Ta6j1HUU, y pycCKOrOBOpauiHX He
3aAaHHe: nepeBCAHTe Ha a3bix cyaxHAH B03HHKaCT oco6ux TpyaHOCTeR npM npoMiHeccHHM
IBVKOB cyaxM.iM. raacHue /a/, /a/, /i/, /u/ npoMiHocHTca Tax ace.
CAeAyiomne
npcAAoaceHHa: "Tu 6yAcuib AioOxTb HX"; mR JOO6JOO Te6a": "OH xax H B pyccuoM snuxe: kazi
6beT ero". pafSoTa, karibu **6aH3Ko". hodi MOXHO BORTH?**. 06paTMTe
yPOK 1 (Somo la kwanza) BHHMaHHe Ha TO, HTO (J)OHCMa Id npOMIHOCMTCa KaK
-'ICKCHH ecKau i CM a: IIPMBCTCTBMH, iHaKOMCi BO (Salamu) pycCKOC Id: asantc *cnacM6o, wewe TU. riocae coraacnux /1/
H /sh/ rJiacMUe npoH3HocaTcx Marxo, cpeane wexcay pyccKHMM
1. OoHCTHKa. A:i(J)aBH i. raacHbic M coraacHbie 3ByxH. /a/ H Id, lol H Id, lyl H liol, Id H Id: leo cerojUMT, salama **6aaronoayHHo*\
CaoroaeaeHHe. YaapcHHc. lulu xeMHyr", shamba "noae", kesho laBTpa. raacHue B aio6ofi
2. HHTOHauM*. BonpocHTeabHbie caoBa nani. wapi. gani.
3. JlMHHbie MCCTOMMCHHM ca. HHcaa mimi. wewe. yeyc.
no3HUMH (6e3yaapHofi. B xoHue cnoBa) HC peayUMpyiOTcs,
4. flpHTJDKaic/ibnuc MccTonMCHHA ea. HHcaa -angu. -ako, -ake. xaxabiH raacHbiR npM coMCTaHHH asyx HJIH Tpcx raacHbix
5. ripMi .laro.ibHue conacoBamH ea HMC.ia ni-. u . a*. npoH3HocHTca pa3.ac.ibHo. Tax ace xax H ana CTOBUIHX paaoM
6. Hactoamec BpeMa -na-. raaroau GamycicHe H apa6cKHc. oaHHaxoBux raacHbix: uadui Bpaacaa*', shikanuw
**3apaBCTByRTe\
AJM^SBHT BoabUJHHCTBo coraacHux npoH3HocsTcn Tax ace, xax H B
A^4aBHT cyaxujiH coaepacHt 29 6yKB: 5 raacHbix H 24 coraacHNX. pyccxoM. He HMeioT noaHoro COOTBCTCTBHJI 2 coraacHbix: /j/
PyccxHR PyccxHH anaaor npoM3HocHTca xax oneHb MJUKOC pyccxoe 4ar B nanaic caosa: jambo
CyaxHan CyaxHaH
aHaaor (npoMHOUieHue) aeao*\ jcshi apMMjT, M xax Marxoe pyccxoe 6MC B cepeamic caoBa:
Aa (
Anpou3Hoiueuue
a f Mm MM Kilimanjaro KHaHMaHaxapo", /w/ - xax ory6acHHoe pyccxoe Id
Bb B6 Nn HH HaH xax aHraHRcxan <J>OHeMa /w/: wewe m".
CH ch MM Ng g _______ ---------------- ripOH3HOUICHHe HCKOlopbIX COraaCHbIX
Dd a Oo Oo HC3HalIHTCabHO OTaHHadCJI OX COOTBCTCTByiOllIHX pycCKMX. Tax, /h/
Dh dh P __________ nn npOMIHOCHTCJI

Ee------------------- 33 Rr Pp caa6ce, HCM pyccxoe hJ\ asabuhi yipo IloaycoraacHbiA lyl

(I>
cMamaeT npeaiuecTByioiUMA ewy coraacHbiR H
Ff Ss Ss ____________
Gg
10
rr Sh sh nocaeayioiUHR
n raacHbiR; nyumba ( HbK>M6a) "aoM", yeye (=
Hi UJ Refle) "oH/oHa".
Gh gh m Tt
Hh Xx Th th n --------------- -|
- -------------------------- 4
ByxBocoMeTaHHfl /th/ H /dh/ npoH3Hocaica xax B
li HH Uu yy aHraMflcxHX caoBax think (rayxoR) H the (3BOHXHR), OHM
Jj _ Vv BB BCTpenaioTca aHUJb B apa6cxHX 33HMCT BOB3HHBX: urithi
-------------------- KK Ww HacacacTBO**. fedha acHbrH. Taxxc Toabxo B apabcxHx
Kk 3aHMCTB0BaHHx ynoTpe6aseTCs anrpajJ) /gh/, 6.1H3KHH no
LI Jla Yy HR
3BynaHHio x yxpaMHcxoMy hi: lugha *3biK".
__ ____________ Zz 33 J /lurpat)) /ngV npOH3HOCHTCfl xax HOCOBOC /H/ HJIH xax B
anraHRcxoM caoBe long: ngombc xopoBa". B 6yxBCHH0M
coHcraHHH /ng/ (6c3 anocTpo(J>a) o6a 3Byxa npoH3HocHTca
paaaeabHo: ngao UIMT**.

CaoroaeaeHHe. J\n*snuxa cyaxH/in xapaxTcpHa

OTxpbiTocTb caora, T.e. caor MoxeT cocTOBTb M3 oaHoro raacHoro Haw
coHeTaHHfl oaHoro coraacHoro (HaH 6o.iee) H raacHoro.

9
nojiyconiacHoro H I nacnoro: anasoma OH
MHTacT" (a-na-so-ma), ycyc "oH/oHa" (yc-yc).
y,iapeHHc B cyaxH.iH Bcenia (|HKcnpoBanMoc, OHO naaacT Ha
anatazama "OH CMOTPHT" (a-na-ia-ZA-ma).
npeanoc^eiiHHR cjior:
Oco6eHHOCTbK> fllblKa CyaXHHH flBJWCTCS TO, 4TO HOCOBUe
COHdHTbl /m/ H /n/ MoryT 6bm c.ioroo6pa3yiouiHMH B
HananbHofi noiHUHH B CJIOBC, T.C. Ha HHX naaaeT
yaapeHHe: mtu "HCJIOBCK" (M-iu), nchi "dpaHa" (N-chi), M.IM B
npeanocaeaHcR no3HUHH wHorocaoxoioro caoBa; wan am
pa OHM efl aaioT** (wa-na-M-pa). wannc MCTupe
(HeaoBCKa) (wa-N-nc).
Ma/oc/i (ynpasicHeHHfl)
1. IlpoMHTaflTc caea> KUUHC caoaa:
dada - baba - kaka - mama - Sana - pana -
paia - paka - hata - hasa - hapa - hana - raha -
haba;
pika - pita - pima - kitu - kiti - hiki - mimi
- sisi - simba - zizi - lini - lipi - hili - ipi - pili -
sihi;
sema - tena - teka - lema - pema - pesa -
tesa - Icta - mcza - hcma - hcko - hela - pera -
sera;
ola - ona - oza - mole - pole - sole - pole -
loie - lori - pori - hoka - honi - roho;
kuta - kula - nuna - supu - lulu - pupa -
kupe - hula - zuru - kura - kuku - kudu - huku -
mudu - muda;
maliza - lazima - karibu - katika - salama -
safari - habari - anapila - anakula - paa - saa -
anavaa - taa - mlaa - lambaa;
kuloka - ukula - ukali - asubuhi - muhula -
10
muhimu - nafuu - karafuu - ua - tua - buluu -
nihusu - kuhusu;
sokoia - kokola - koroma - kirobolo -
kosoa - potoa - ko koie - po pole - pomboo -
stoo - koo - loa - poa - loboa - koromco;
pcleka - leseka - elekea - kemca - pembea
- neema - rchcma - bchcwa - starchc -
pcrcmendc - acndelee;
sikia - sinzia - fidia - pirika - liririka -
dirisha - filisika - alitii - halii - sisikii - pilipili -
filimbi;
yeye - yai - yote - yale - yule - yuko - yeyuka -
nduguye - nyanya - unyoya - moyo - nyayo -
yupi - yapi;
Afrika, Tanzania, Asia, Kenya, Nairobi.
Uganda. Kampala, Urusi. Dodoma, Pemba,
Unguja. Nyerere. Karume, Kilimanjaro.
2. rioBTopHTc sa npenoaaBaTCJieM:
waka -weka - wika; wimbo - wembc - wamba;
welu - wao - wewe;
mwezi - mwaka - mwizi; mwana - bwana -
pwani; bweni - bweka - bwaga; mwenye -
mwinyi - mwanya;
mvinyo - mvua - mvuke; mvulana - mvuko -
mvivu;
jana - juzi - jasho - joto - joho; punje - porojo -
gercji - mfereji
- fariji;
njia - njugu - njiwa - njaa - njoo - njcma -
njuga;
mlu - mti - mio - mko - mle - mpe - mji - mno -
mlo - mvi;
nzi - nne - nta - nchi - ncha - nje;
choka - shoka; chcka - shika; chake - shaka;
chuki - shuka; chukia - shakia; chukua - shiua;
n
 ghali - gharama - ghafula - gharika - ghasia -
lugha - ghushi;
lhamani - dhamana; lhamini - dhamini; rilhi -
kidhi; lhabili - dhibili; thululhi - karadha; fedha
- urithi; ihcmanini - hadharani;
nguo - ngao - ngoma - ngazi - ngoja - ngapi -
nguvu - ngurumo
- nguruwc.
gonga - gcnge - pcngo - mpingo - mpunga -
korongo - mwanga
- nanga - danganya - nyanganya - sengcnya;
ng'oa - ng'ota - ng'ara - ng'ambo - ngombe -
ng'olewa - ng'amua - ngarisha - nongona -
sengenge - mbungo.

3. ripoH3HccHTc cneayiomHe c.ioBa.

paccraBHB npaBH.ibHO
yaapcHMs:
usafirishaji, ubadilishaji, mawasiliano,
maridhiano. kulowasamehc. kupcndeleana,
lulipolembeleana. wasioolcwa, ndumilakuwili,
anayewakumbuka, lunachokisoma; mliozileta;
wasiyoisherehekea, ulikokaribishwa,
lulizozifurahia. asipowakusanya, nisingelifahamu.
 lafadhali noxanyflcra baba area
cJienyiomHe 4>paibi B O6UMHOM TeMne, 3aTeM B
4. npoHMtaftTe
mama MaTb; xenutHHa
asante/ahsante cnacn6o habari
DUCTpOM: Kikulacho ki nguoni mwako HOBOCTH -zuri* xopoujHfl; leo ceroAH*
Haraka haraka haina Mkono utoao ndio upaiao xpacHBbifl salama safari nyreuiccTBHe;
baraka Penye nia pana Liandikwalo ndilo liwalo Gnarononymio safl MHCTbIM; noeiAKa
njia Haba na haba hujaza Tahadhari kabla ya hatari OT.IHMIlblfl chai Mart
kiti cr/Ji
kibaba Kamba hukalika Raha haina karaha asubuhi yTpo, yrpOM
nyumba AOM
pembamba Hauchi hauchi Ushikwapo shikamana mchana aeHb, AHeM jioni ka/j pa6oTa
kumekucha Upo wako Mstahamilivu hula mbivu Bcnep, BencpoM na c; M; a;
upo wapi? Asiyekuwako lakini HO, OAHBJCO
na lake haliko
5. HanmuMTe cyaxHJinRcKHe c/ioBa noA Mazungumzo 1(jHa.ioi)
AMKTOBKy npenoAaBaTena. Hodi! Hodi!
Bwana Hamisi:
Bibi Fatuma: Karibu, bwana Hamisi.
6. IIpoHHTaflre CACJVIOIUHC 4>pa3bi B WCJACHHOM TCMne, Bwana Hamisi: Asante! Habari, mama?
33TCM B oGbIHHOM: Bibi Faluma: Nzuri, ahsante. Hujambo?
Bwana Hamisi:
Akufaayc kwa dhiki ndiye rafiki Bibi Fatuma:
Sijambo. Habari za nyumbani?
Ajabu ya kondoo hucheka kioo Bwana Hamisi: Salama. Karibu kiti, bwana.
Mali bila ya daftari hupotea bila habari Bibi Fatuma: Asante.
Bwana Hamisi: Habari za kazi?
Mambo ni kangaja huenda yakaja Bibi Fatuma:
Kuinamako ndiko kuinukako Bwana Hamisi:
Nzuri mama. Bwana Ali
hajambo? Yeye hajambo.
Kibaya chako si kizuri cha mwenzako
Karibu chai. bwana. Asante, mama.
Asiyesikia la mkuu huvunjika guu
Ukulima panitosha, ulavuna pamekwisha Maelezo (KOMMCHTSPHH)
Mia ni mla leo, mla jana alileni (alikula nini)? 1. Habari 0800* - 4>opwa IIPHBCTCTBHH. ynoTpconscMaa HCTABHCHMO OT
Usigombane na mkwezi, nazi imcliwa na mwezi BpeweHH CyTOK H COOTHOCHMaa C pyCCKOfl
Ukiona kwako kwafuka kwa mwcnzio kwawaka 4>pa30H Kan Aeaa?" O HOBOCTBX icoHKpcTHoro BPCMCHH HAH MecTa
Mzaha mzaha hutumbuka usaha MOXHO cnpocHTb, ynoTpe6HB caeAyioutHc BbipaxeHHa:
Simbiko haisimbuki ila kwa msukosuko Habari za asubuhi / mchana / jioni? Ao6poe yTpo / nc Hb /
Wanawali wa liwali hawali wali wa liwali wao BCHep! (6yK8. KaKHe HOBOCTH ytpa / AH* / Bcwcpa?, za -
Mkwc kikuku kikwckwe kikwekweriko kwako kiko?
Maneno mapya (HOBbie c.-iosa) hodi MOXHO 'ACcJjHC 11C pc A CJJOBOM (HpH.iaraTC.1bHI.IM,
HHCJIHTeJIbHblM, MCC1OMMCHHCM,
BOHTH? bwana rocnojHH. XOI*HH raaro/ioM) yKa3biBaeT Ha TO. HTO OHO HyxjiacTca B npetjjHKCC,
karibu AoCpo noxaAOBaTb; bibi rocnoxa, xomfiica; cor/wcyioiuHM
BOH;IM(TC) 6a6ymKa CTO C TCM HAH HHbIM HMCIICM CyiUeCTiHTCJlbHblM.

12
4>OpMaHT. Bbipa*aKMUHfl OTHOUJCHMC
IipHHajJlOKHOCTH. O KOTOpOM pcnb noMjci no3*e).
Ha bah /a Ico? Kaic aeaa? (6yt<e. KaxHe HOBOCTM
ccroaHsuJHero AH*?)
Ha ban za nyumbani? KaK aeaa AOMa?
(nyumbani - .loxaTMBHaa (|>opMa cymecTBHTe/ihHoro
nyumba AOM", pcnb o Heft noflacT n033KC).
Ha bah za kazi? Kax aeaa Ha pa6oTC?
rio.ioacHTc.ibHbiM OTBCT Ha
npHBCTCTBHC. xax npaBH.io:
Nzuri! Xopouio! (nzuri - npanai areabHoe -zuri,
coraacoBaHHoc c cymccTBHTcabHUM habari).
Salama! **Bce cnoxoftHo!
Safi! OUIMMHO! / ripcBocxojHo!* (6yxe. **HHCTO*).
B ciiynac. CCJIH y coGecejuiMxa HMCIOTCB
npoOaeMbi, OH HIJIO)KHT HX /IH6O no3*ce, an6o nocae
caoBa lakini "HO**:
Ilabari? - Nzuri, lakini... *Kax aeaa? - "Xopouio, HO
...
CyuiecTByeT apyra* yHHBepcaabHa*
<Jk>pMa npnBCTCTBHB B aabixe cyaxuan. OHa He
oGycaoBaeHa BpeMeHeM cyTOX, HO
ynoTpe6aaeica HcxaioHHTeabHo c yneTOM anna
H nncaa CoCccejHHKOB C OOCHX CTOpoH:
Hujambo? **3ApaBCTByft!" (o6pameHHC x 2
anuy ea. HHcaa). Sijambo! '*3apaBCTByft!(OTBCT I
anuaea. HHcaa).
Ilamjambo? *'3apaBcTB> ftie!" (oopaiucHHe x 2 anuy MM wcna).
Hatujambo! "3apaBCTByft(Te)r (OTBCT 1 anna MH.
HHcaa).
Ha jam bo? Y Hero/Hcc Bee B nopaaxe? (Bonpoc o 3 aHUc
ca.
MHcaa).
Hajambo! **Y HCTO/HCC BCC B nopaaxc" (OTBCT O 3
awuc ca- HHcaa). Hawajambo? Y HHX Bee B
nopaaKe?" (Bonpoc o 3 awuc MH. HHcaa).
Hawajambo! Y HHX Bee B nopaaxc" (OTBCT O 3 aHue
14
MH. HHcaa).
CywecTByeT cneunaabHas <|>opMa
npHBcrcTBHa aaa ofipamcHHa x noHTCHHUM
HaH cTapwHM no B03pacTy aioaaM. >ro
npHBcrcTBHe HMCCT CTporo onpeaeaeHHuft OTBCT:
Shikamoo! - npHBCTCTBHe (caHTHaa (J>opMa
Shika miguu yako TIpHnaaaio x BJUIHM
CTona.w").
Mara ha ha - OTBCT (xopoiuo, cnacH6o").
2. Hamisi. Ali - MV)KCKHC HMCiia. Fatuma - >KCHCKOC
HMH. CyaxH.iHftcxHe HMCHB He HMCIOT
rpaMwaTHHCCXHX nptnnaxoB poaa. CpaBHHTc:
Tatu. Asha, Amina. Siti (XCHCKHC HMCwa); Tumaini,
Mashaka, Bakari, Shija (MyaccxHc HMCH3). BMCCTC C TCM. y
aioaeft, roBopamnx na cyaxnnn, ecTb MHoro
jaHMCTBOBamibix HMCH - apaGcKHX. cBponcftc
KHX H jp.. xoTopbie acrxo onpejeaaiOTca. SB. HOOTCJI .TH OHH
M>*CKHMH nan UCCHCXHMH: Roza, Albina, Hadija, Sharifa
(aceHcxne HMena); Petro, Mohammed. Noel, Hcrmas,
Daudi (Myjxcxwe HMCHa).
[IOHBTHS oTHCCTBa wan (J>aMHaHH B
cyaxHaH He cymecTBycT. ^BoftHoe HMJI.
HanpHMcp. Fatuma Ali, o3HaMaer, HTO Fatuma -
HMH caMoft ACBSUIKH nan HCCHUWHU, a BTopoe MM* Ali - HMB ee
oTua. FloTTOMy npH o6patucHHH x Heft
HeaonycTMMo onycxaTb nepaoe HMB. npH TTOM,
cyaxHaneu, o6maacb aaixe c 6aH3KHM
neaoBexoM, ofipaiuaerca x HCMy c TSKHMH
caoBaMH, xax bwana, bibi nan mama - bwana
Omari, bibi Anna (nan coxpaiueHHaji 4>opMa
bi. Anna), mama Bazila. Caoso bwana HHoraa MO*
HO ycabiuiarb no oTHouieHHK) x xccHiiiHtie. HO anuib B
caywac 4>aMHabBpHoro Han ujyTaHBoro
o6pameHHB x Heft.
3. CaoBO tafadhali no*aayflcTa*\ 6 yabTe
ao6pbT, **6yabTe nio6e3Hbi** ynoTpcOnacTca
npn oGpauieiiHH c upocbGofi 06 ycayre,
ojoajxcHHH. TIM, rae penb HACT O npHraauieHHH,
pyeexoe nojxaayftcTa nan npotuy HMCCT
ixBHBaacHT karibu. HanpHMep: Karibu kiti!
CaaHTecb, noxaayftCTa! (6yxe. *ao6po
noacaaoBaTb Ha cry a).
Karibu chai! BbineftTe naio!** (6yxe. **Ao6po
no*aaoBaib Ha nafl).

Mazoezi
7. riepcBeaHTe jnaaor I.
8. BoccTaHOBHTe HeaocTaiouiHe
<J>pa3bi B anaaorc:
Hodi! - ......
.........-Nzuri!

14
Hujambo? - ......... 13. riepeBe;tHTC ;waaor H paiwrpaflTe ero B ;wuax:
....... ? - Baba hajambo. A: K BaM MOKHO, r-H PaiiiJUH?
Habari za safari? - ....
Karibukiti - ..............
Habari za kazi? - ......

9. FlepeBejHTc anajior:
Hujambo? - Sijambo.
Habari za Ico? - Salama.
Karibu kiti, mama Hadija - Asantc. bwana Shija.
Habari za nyumbani? - Nzuri.
Bwana Orio hajambo? - Hajambo. Habari za kazi?
Safi, asante Karibu chai. mama.- Asantc. bwana
Shija.

10. BuGcpHTC npaBH/ihHhift Bapwaur oTseia:

1. Hamjambo? (Sijambo. Hatujambo) 2. Habari za mama?
(Nzuri. Marahaba) 3. Karibu nyumbani (Asantc. Salama) 4.
Hodi! Hodi! (Karibu. Asante) 5. Habari za safari? (Hajambo.
Safi) 6. Shikamoo! (Karibu. Marahaba) 7. Baba na mama
hawajambo?
11. BoccTaHOBHTe Hanaiio npefl/KxeHHH:
(Hawajambo.
1. Hatujambo).
3.
5.
.? - Sijambo. 2 ... ? - Salama.
7.
? - Hajambo. asante. .? - Nzuri. 4 ....................... ? -Hatujambo.
9. .?-Safi. 6 ...... -
Marahaba.
. - Asantc. 8 .... ! - Karibu.

12. IlepcBcaHTe npe^noaccHMa:

I. Karibu nyumbani. bwana Mozes. 2. Habari za asubuhi? -
Salama!
3. Habari za safari? - Safi sana! 4. Mama Anna hajambo? -
Hajambo. asantc. 5. Karibu kiti! 6. Baba na mama
hawajambo? - Hawajambo. 7. Karibu nyumbani Ico mchana.

16
17
 B: 3axojHTC. Kax noaoiBaeic? JIH'IHUC CaWOCTOHTC.ll.il 1JC WeCTOHWCHHH eaHHCTBeHHOrO MHcna
A: Xopouio, cnacn6o Kax aena Ha pa6oic? npeitcTaB.ieHbi Tpew* (J>opMaMH: mimi a", wewe
OT.IHMHO. A Kaic /tejia /toMa?
B:
Tbi/BbT, yeye "oH/oHa". O6biHH0 OHH ynoTpe6/unoTcsi B
A: Bee B nopiiaxe. HMCHHNX npeflJio)xeHMflx: Mimi ni mwcnyeji na yeye ni mgeni.
B: T-)Ka Xamuaca 3itopoBa? - MCCTHWH jKHTe^b. a OH - HHocTpaHeu.
A: Cnacn6o, y Hee BCC HopMajibHO.
B: Kax noc3;ixa?
A: 3aMCMaTenbHo!

14. CocTaBbTe flHajior Ha cyaxn.iH, HcnoJib3ya JiexcHxy

ypoxa.
**
rpaMMaiHKa

i onaiiHH.
HH floBccTBOBaTe.ibHoe npeiUiotteHHe
npOH3HOCHTCJI C HC3HaHHTCJlbHO BOCXOflflmeR
HHTOHaUHefl Ha xaJKAOM CJlOBe MJ1H
CJlOBOCOHCTaHMH H HHCXOflfllUeR HHTOHaUHefl B
KOHue npeiinoweHHJ!, a BonpocHTCJibHoe (6c3
BonpocHTe.ibHbix C.IOB) c BocxoAJtme-HHcna^aioutCH,
Kax H B pyccxoM aibixc:
Baba ananunua kitabu. Oieu noicynaeT xHHry.
Baba ananunua kitabu? Oreu noxynaeT KHHry?
BocxoAsmen HHTOHauHcfl xapaxTepH3ycTca .lonmecKoe
yjxapeHHe Ha Ba>xHOM B CMWC/IOBOM OTHOLUCHHH CJIOBC:
Baba ananunua kitabu.
Baba ananunua kitabu.
Baba ananunua kitabu.
ECJTH B npcAJio)KCHHH ecTb BonpocHTenbHoe C.IOBO (nani?
KTO?\ wapi? nie?, Kyaa?, gani? KaKofi?"), TO HMCHHO CMy
CBOflCTBCHHa BOCXOjWUiaJI HHTOHaUHJt:
Kiko wapi kitabu? Tae xHHra?.
Nani ananunua kitabu? "KTO noxynaeT xHHry?\
Baba ananunua kitabu gani? Kaxyio xHHry noxynaeT
OTeu?'\

17
17
lIpHi.iaro.ihiibie couiacoBarejiH eu.HHCJia ni-, u-, a-. B Tbi HHTaeujb, anasoma 0H/0Ha HHTaeT.
rnarojibHOM npcjmoxceHHH OHM, KaK npaBHJio, onycxaioTcn, nocKo.ibKy
nraroji-cxa3yeMoe Bceriia cx|)opM^aeTcs npHr/iarojibHbiM cy6i>exTHbiM
cor/iacoBaTe/ieM: ni-1 1-oe JIHUO e/i.H. (ninasoma a MrnaK)) u- 2-oe JIHUO
e,a.H. (unasoma Tbi HHTaeuib) a- 3-be JIHUO ea.H. (anasoma on/ona
HHTaeT) npH neoGxoiiHMocTH BbmejiHTb HJIH nouHepKHyTb pojib
cy6i>exTa BbicKa3biBaHH aonycTHMO yriOTpe6/ieHHe jiHHHoro
caMOCTOHTeabHoro MecTOHMeHHH H nepea rnarojiOM-cxa3yeMbiM, Hanp.:
Mimi ninafanya kazi na yeyc anasoma tu. (HTO xacaeTcn MeHfl)
paboTaio, a OH (HMCHHO OH) TOJibKO yHHTcn.

IlpHTfliKaTCJibiibie McCTOHMt'iiHti eamicTBeHiioro -soma HHTaTb; yHHTbCH -

HHCJia HMeioT caeayfomne ocHOBbi:. andika nucaTb -enda (kwenda)
-angu MOA/MOB/MOC, naTH; exaTb -fanya aeaaTb -
-akO TBOfi/TBOfl/TBOe", fanya kazi pa6oTaTb -jibu
-ake ero/ee oTBenaTb -rudi B03BpamaTbCH -
OHH corjiacyiOTca no nopMaM HMCHHOIX) KJiacca, K KOTopoMy tafsiri nepeBoaHTb -starehe
OTHOCHTCH onpeaeaaeMoe HMH cymecTBHTejibHoe H Bceraa caeayiOT 3a HHM, oTawxaTb; pa3BJiexaTbCH -
Hanp.: shukuru 6aaroaapHTb -samehe
jina langu Moe HMH, kilabu changu MOB npomaTb pia Toxce, Taioxe
xuura, jina lako TBOe HMH, vitabu vyako TBOH
XHHTH, jina lake ero/ee HMH, nyumba zake

ero/ee aoMa.

HacTosimee BpeMH raaroaa. OaHHM H3 noxa3aTejiefi

HacTOHiuero BpeMeHH HBaneTCH (JjopMaHT -na-,
yxa3biBaiomHfi Ha TO, HTO aefiCTBHe npOTeKaeT B Mwenyeji:
HaCTOHlUHH MOMeHT, B MOMCHT pCMH. rioKa3aTeab - Mgeni:
na- 3aHHMaer no3HUHo HenocpeacrBeHHO 3a npnraaroabHbiM
cySbexTHbiM coraacoBaTeaeM: ninasoma H HHTaio, unasoma Mwenyeji:
Mgeni:

1 Ae4Hc o6o3Ha4aeT,
HTO Taxofi 4>opMaHT He SBJICTC* Mwenyeji:
3axoHHeHHbiM CHOBOM (ni-, -angu, -na-), T.e. eMy Mgeni:
npeauiccTByeT cornacoBaTe/ib, a 3a HHM caeayeT Mwenyeji:
KopeHb/ocHOBa cooTBercTByfouiero caoBa HJIH apyrofl coraacoBaTeab.

is 19
 Taaroabi B H3biKe cyaxnjiH npeacTaBaeHbi xax MCKOHHO
baHTycKHMH, Tax H 3aMMCTBOBamibiMH, name H3 apa6cxoro
H3bixa. EaHTycxne no nponcxoncaenHio raaroabi oxaHHHBaiOTCH Ha -
a: -soma HHTaTb, -andika nucaTb, -chora pncoBaTb". OnHaabHbiM
raacHbiM 3aHMCTBOBaHHoro raaroaa MoweT 6biTb OAHH H3 raacHbix /e/,
/i/, /u/, nanpHMcp, -samehe npomaTb, -rudi B03BpamaTbCH -
jibu oTBenaTb. CnpnraiOTCH OHH Tax *e, xax H baHTycxHe
raaroabi: ninasamehe a npomaio,
unarudi Tbi B03BpamaeuibCH,
anajibu OH OTBenaeT.

Maneno mapya
Urusi POCCHH kwa heri ao CBnaaHHH sasa cefinac kitabu XHHra barua
nwcbMO mwenyeji X03HHH;
MeCTHblH )KHTeab
mgeni rocTb; HHocTpaHeu
jina HMH; Ha3Bamie
mji ropoa
nchi dpaHa
-toka 1 )BblXOUHTb [H3],
Bbie3)KaTb [H3] 2)nponcxoaHTb [M3], 6bITb pOaOM [H3]
Mazungumzo 2
Jina langu Daudi. Na jina lako nani?
Jina langu Boris. Ninatoka Moscow, Urusi. Na wewe unatoka
wapi?
Mimi ninatoka Arusha, Tanzania.
Asante. Mimi ninasoma sasa. Na wewe?
Unafanya kazi gani?
Mimi pia ninasoma. Karibu Tanzania!
Asante! Kwa heri!
Kwa heri!

is 19
 Maelezo 1. Jina lako nani? 2. Unatoka wapi? 3. Unatoka mji gani? 4.
1. OSpaTHTe BHH.waHHe, HTO B Bonpoce 06 HMCHH Unafanya kazi wapi? 5. Nani anasoma barua? 6. Nani anaandika
co6ece^HHKa ynoTpdwiaeTCB BonpocHTe/ibHoe CJIOBO nani KTO (a He
HTO): Jina lako nani? (6yK6. HMH TBoe KTO?*); Mgeni jina lake nani?
MKaK 30ByT rocr*?.

2. Arusha - ropoA Ha ceBepo-BocTOKe TaH3aHHH.

3. Kwa heri AO CBHAaHHjT HMeeT <j)opMy MH.

HHCJia kwa herini, KOTopaa MoaceT Hcno;ib30BaTbCJi npn
o6pameiiHH K HCCKO.lbKHM JIIOABM.

Mazoezi
15. PlepeBeAHTe AHanor 2.

16. riepeBeAHTe:
1. Jina lake Hamisi. 2. Anatoka Zanzibar. 3. Mimi ninatoka
Urusi. 4. Wewe unatoka wapi? 5. Mama jina lake nani? 6.
Mwenyeji anasoma kitabu. 7. Sasa ninaandika mazoezi. 8. Jina Maneno mapya
lako nani? 9. Yeye pia anafanya kazi. 10. Fatuma anaandika -pika roTOBHTb (edy)
kwa heri baba na mama. 11. Unatafsiri kitabu. 12. Mwenyeji chakula eAa. nnuta -kaa
anasafiri wapi? 13. Bwana anatoka nchi gani? 14. Baba 1 ))KHTb. o6HTaTb
anakwenda mji gani? 15. Unastarehe wapi? 16. Mama anarudi 2)HaxOAHTbca -shona
sasa. 17. Mgeni anajibu barua. uiHTb

17. IlocTaBbTe cooTBeTCTBytoutHe npecjiHKCbi B

rjiarojiax:
1. (Mimi) -naandika barua. 2. (Wewe) -natoka Zanzibar. 3.
(Yeye) -nasoma kitabu. 4. Baba -nakwenda nyumbani. 5. (Mimi)
-natoka Urusi. 6. Bwana -nastarehe. 7. Mgeni -narudi Afrika. 8.
(Wewe) -nakwenda wapi? 9. Mama -nafanya kazi wapi? 10.
(Mimi) -nashukuru. 11. Mwenyeji -natoka nyumbani. 12.
(Wewe) -najibu.

18. OrBeTbTe Ha cyaxHJin Ha cjieAyiomne Bonpocbi:

20 21
mazoezi? 7. Nani anatoka Tanzania? 8. Nani anatoka Urusi? 9.
Baba anatoka mji gani? 10. Mama anafanya kazi wapi? 11.
Unakwenda wapi? 12. Habari za nyumbani? 13. Mama anarudi
wapi?

19. BbiysHTe AHajior 2 HaH3ycTb.

20. riepeBeAHTe npeAJiOKeHHa:

1. MeHH 30ByT Oner. 2. Ero 30ByT JjHMa. 3. Kan Te6a
3oayT? 4. OTKyAa OH? 5. YTpOM OH paboTaeT. 6. 51 Toxce
nniuy nncbMo. 7. Tbi HHTaeuib cefinac KHHry? 8. OHa HACT
AOMOA. 9. 51 Ae/iaio ynpaHeHHfl. 10. H3 Kaxoro OH ropoAa? 11.
OH H3 MOCRBW. 12. ^o6po no>KaAOBaTb B POCCHIO! 13. 51 paboTaio
B TaH3aiiHH. 14. TAe Tbi pa6oTaeuib? 15. A a paboTaio B

Apyme. 16. TocTb cefinac OTAbixaeT. 17. Kax 30ByT

xo3aHHa? 18. Xo3aHHa 30ByT ^ayAH. 19. A OH eAeT B
A(|)pHKy. 20. Ceflwac a ynycb. 21. Tbi BbixoAHUib H3
UIKOAbl. 22. XaflHA>Ka POAOM H3 KeHHH. 23. B K3KOH
CTpaHe Tbi
ywHuibca? 24. OTeu Toace B03BpamaeTca B POCCHIO. 25. 51
cefinac OTBenaio.
matini TeKCT shule iiiKOjia -chora pncoBaTb picha pncyHOK,
xapTHHa gazeti ra3eTa; >xypHaji -tazama CMOTpeTb;
paccMaTpHBaTb

Matini
Jina lake Mohammed. Anatoka Kenya. Mohammed
anasoma shule. Asubuhi anakwenda shule na mchana anafanya
mazoezi. Jioni Mohammed anaandika barua na anachora picha.
Leo baba anasoma gazeti na mama anapika chakula. Asubuhi
baba anafanya kazi na mama anakaa nyumbani, anashona na
anatazama gazeti.

Mazoezi
21. riepeBeAHTe TCKCT.

22 23
22. 3anojiHHTe nponycKH B npeAJiOtteHHax. onwpaacb Ha
co/tepxcaHHe TCKCTa:
I. Mohammed analoka ... 2. Mchana Mohammed ... na asubuhi
...
3. ...Mohammed anachora picha na ... barua. 4. Leo baba ... na
mama ... 5. Baba anafanya kazi ... 6. Asubuhi mama anakaa ... na
23. OTBeTbTe Ha Bonpocbi no TCKCTy:
I. Mohammed anatoka nchi gani? 2. Nani anasoma shule? 3.
Baba anakaa wapi leo? 4. Nani anapika chakula nyumbani? 3.
Mama anashona wapi? 6. Nani anaandika barua jioni? 7. Mama
anatazama nini?
24. CoCAHHHTe C/lOBa B IipejnoacCHMB. IIOCTaBHB
HX B Hy*HOM nopJUKC H 0<|>0pMHB MarOJIU
COOTBeTCTByiOlUHMH MOKa iarc.mMH Jinua H
BpeMCHH:
1. Mimi, gazeti. -soma, jioni. 2. -chora, Daudi, picha, nyumbani.
3. Chakula. mama, asubuhi, -pika. 4. Wewe. gani, mji, -toka. 5.
Shule, mimi. jioni. -kwenda. 6. -kaa. baba, leo, nyumbani. 7.
Afrika. -toka. Hamisi. 8. Wewe. safari, -fanya. gani. 9. Fatuma,
gani. -toka. mji.
25. riepeBc;tHTe :
I. OH ywHTca. 2. MaMa roTOBHT. 3. OHa aeJiacT ynpaxcHeHH*.
4. cay /IOMOIL 5. Tu nnuieiub nncbMO. 6. AXMCA HI A(|)PHKH. 7. OH pncycT.
8. YTpoM MaMa (naxodumot) aoMa. 9. liana AHCM pa6oTacT. 10.
TOTOBJIIO e;iy. 11. Tbi H.ieuib B uiKo;iy. 12. jjHeM Tbi HHTacuib
ra3CTy. 13. CeroaH* a wbio. 14. MoxaMMea CMOTPHT xypna.1.
15. Tu nepeBo.iHUib TOCCT. 16. MaMa ccro/ws OT/tuxaeT.
17. MHocrpaHeu eaeT B POCCHIO.
26. PaccicaacHTe Ha cyaxHJiH, HTO BU y ina. o
MoxaMMcje.
27. IlepeBeAHTe npc^JioaccHHa:
23
1. Bab? na mama hawajambo. 2. Leo asubuhi Daudi anakwenda
shule na jioni anastarehe. 3. Ninatafsiri matini na Fatuma
anashona.
4. Bibi Hadija anakaa nyumbani. anapika chakula. 5. Hasani
anatoka mji gani? - Anatoka Iringa. 6. Mwenycji anatoka Afrika,
jina lake nani? 7. Mohammed anatoka Uganda lakini sasa anakaa Urusi. 8. Bibi, karibu kiti!
- Ninashukuru, bwana. 9. Mgeni anafanya safari nchi gani? - Anafanya safari Kenya. 10.
Leo jioni ninakaa nyumbani. ninachora picha. 11. Unasoma kitabu na mimi ninafanya
mazoezi. 12. Rashidi anastarehe wapi sasa? - Anastarehe Arusha.
13. Nani anarudi leo jioni? 14. Nani anatazama kitabu?
28. IlepeBe/iHTe Ha cyaxHJin:
1. R ACJiaio ynpaxcHeHHs. a XaMMCH MHTacT TCKCT. 2. OTeu
OT^uxacT flOMa. a MaMa TOTOBHT cay. 3. Tu cacuib B A(|>pHKy? -
fl cay B POCCHIO. 4. Cajurrecb, noxcanyRcTa. Kax Bac 3oeyT? 5.
BenepoM a HHTaio raicry, a yrpoM uibio. 6. Tu naeuib AOMOA? -
R Hay B ujKOJiy. 7. OH HHTaeT nHCbMO, a a nepcBoxcy
AHajior. 8. Tac TU *HBeiub? - R *HBy B MOCKBC. 9. Tae OT.iuxaeT
cefinac Bopnc?
10. PauiHAH pwcycT AOMa? - OH pncyeT B uiKOJie. 11. TocTb
H3 Kaxoft cTpaiibi? - OH H3 BypyH^H. 12. A Bbi OTKyaa? - H H3 YraHau.
13. OH B03BpautacTca B Tainanwio. 14. A/ib6MHa pace
MaTpHBaeT xapTHHy.
29. J\E&TC pyccxHe 3KBHBajieHTu:
karibu kiti; -andika mazoezi; -shona; -starchc; asubuhi na
mchana; leo jioni; -fanya kazi; -kaa nyumbani; -tafsiri barua; -
shukuru; mwenyeji; jina lake; -toka nyumbani; salama; kwa
hcrini; mazungumzo.
30. ilaflTc 3KBHBajieHTU Ha cyaxHJin:
vTpo; ceroAH*; cnacn6o; pwcoBaTb AOM; HHTaTb ra3CTy;
roTOBHTb cay: nepeBojiHTb nncbMo; yHHTbca AHCM; HATH B
lmcojiy; nncaTb cnoBa; CTpaHa; rocTb; Moe HMS; pa6oTaTb AOMB;
npomaTb; ciueTb; xopouiHe HOBOCTH; xax aejia?; OTAUxaTb BcnepoM;
noxcaAyflcTa (npocbfa); ao cBH.iaHHs; HHCTUR ropOA; OTAHHHaa
23
pa6oTa; Taicxce; Bbie3x<aTb H3 aoMa; noxcanyRcTa
(npusMiwenue).

31. CocTaBbTc paccKa3 Ha cyaxHJiH, ynoTpc6HB

axTHBiiyio jiexcHKy ypoxa I.

24 23
 yPOK 2 (Somo la pill)
JleKCH'iccKafl TeMa: Hev BU laMHMaeieci.? (Unafanya nini?)
r paMMaTHKa
1. MH<J)HHHTHBHaa c|>opMa rJiaroJia.
2. ripocroc npeaJio*cHMe. CBrcxa ni/si.
3. BonpocHTenbHoe CAOBO nini.
4. HMJJ npHnaraTeabHoe. npn.iai aic.ibHbie cor/iacoBaHHbie
H HccoraacoBaHHbic.
5. O/wocaoxcHue rjiaroJibi.
6. HMncpaTHB (noBc^HTeiibHOC HaKaoHeHHe).
7. UptMiorn katika; kutoka. JIoieaTHBHbifi C>4KJ)HKC -BU
8. ripcA^o)KeHHa no TMiiy kuna - hakuna.
9. MHCJiHTCJibHbie 1 - 20.
HH^MHHTMBHBH (Jjopviu r.iaro.ia. rnaron B UKe cyaxH-iH
HMCCT 4>MHHTHbie (j>opMbi, T.C. cnparaeTca no JimiaM,
HHcaaM, BpcMciiaM: ninasoma "a MHTaK>\ unaandika Tbl
nMM TJU, H HeHlMCHBCMyiO HCOIipejCJlCHHyK) 4>OpMy, T.C.
HH<t>MHHTHB. HH^MHMTMB oOpaiycTca npH6aB.icHHCM npcejwicca
ku- K rnaroabHOMy KOPHIO/OCHOBC: kusoma MirraTb, kuandika
nHcaTb. HCKJHOMCHHC npe/icTaBJUuoT raaronbi -enda, isha,
KOTopuc B HH4>HHMTHBHOH (JtopMe O<J>OPM;IJIK)7CJI npcejmiccoM
kw-: kwenda HJTH\ kwisha 3aKaHWHBaTb*\
HH^MHHTMB MOXCT ynoTpc6nTbca B npcanoxeHHH KEK
wacTb cocTaBHoro cxa3ycMoro: Ninataka kustarehe fl xony
OTfloxHyTb"; Anapcnda kusoma na kuandika Ona JIIO6HT
HMTaTb H nHcaTb". B onpcacncHHOM KOHTCKCTC HH4>MHHTMB
MOXCT Taiace ncpcjaBaTb ucncBOc iHaneHHc: Anakuja hapa
kupumzika *OH npHXoaHT cioaa OTJbIXaTb / 4T06bl
OTflOXHyTb.
riOCKOnbKy HH(|)HHHTHB B CyaXH/IH (|>OpMaJlbHO
BXOflHT B COCTaB HMCH CyiUCCTBHTCJIbHblX H
o6pa3yCT OCOGblfl HMeHHOft miacc, Ha pycctcnfl snux OH
MOXCT nepcBojHTbca cooTBCTCTayiomHM
cyuiccTBMTcnbHbiM, HanpHMep: Unapenda kusoma **Tbi
Jiio6Hiiib HTeHHe".
Kate H iipyrne HMeHa cyuiecTBHTcnbHbie. HH4>HHHTHB
coHCTacrcJi c npcanoraMH: kalika kuiafsiri malini B nepcBoje
TCKCTa, kalika kujenga nyumba npn cTpoHTc.ibCTec
aoMa" (6yxe.
B CTpOMTCJlbCTBe AOM8 ).
llpocTbie npej.ioHceHHH B cyaxHJiH, KBK H B pyccxoM
jnbiice. GbiBatOT asyx THIIOB: HMCHHWC H rnaro.ibubie. Hiaro/ibHoe
npocToc HcpacnpocTpaHCHHoc npcaaonccHHc COCTOHT H3 noiiJiexamero H
cica3ycMoro: Mgcni anachora rocTb pHcyeT*. ripn 3TOM
MaTcpna-ibHO BupaxcHHOc no/mexaiuec
(cymecTBHTcabHoe H;IH MeCTOHMCHHC) MOXCT
OnyCKaTbCJI, flOCKO.lbKV OHO Bceraa npcacTaBncHO B
rnaro.ic oflHococTaBHoro npcflaoxeHH* npc(|)HKcoM -
notca3aTCJicM anua HJIH icnacca cywccTBHTcnbHoro:
Anachora "OH- pHcycT".
IlpocToe HcpacnpocTpaHCHHoc HMCHHOC npcanoxcHHe
COCTOHT H3 no/mexamero H HMCHHoro cxaiyeMoro. KOTOpoe
BBo.iHTcs upc/iHKaTHBuoft CBA3KOH ni Mimi ni mwalimu na Mtanzania
ni mwanafunzi "H - yHHTCJib, a Tan jaHHcu - CTy/ieHT".
OTpnuaHHc BupaxcacTca c noMOiUbio npcjHtcaTHBHofl
CBJ HK H si: Ycyc si mgcni OH HC HHOCTpaHcu"; Kazi si rahisi Pa6oia
He Jienca".
ripocroc pacnpocTpaeHHoe npeanoxcHHe BKJiiOHaeT
H ce6s BTopocrcneHHbie MJICHU npeanoxcHHa - aonojiHeHHe.
onpcjcncHHc, o6cTOTCJibCTBO, HanpHMep: Bibi anapcnda
kula kuku BaGymtca JHO6HT CCTU tcypHuv*; Ninafanya kazi rahisi
aejiaio nencyio paGoTy**; Mama anakuja leo MaMa npnxoaHT
ceroflH*.
BonpocHTC.ibHoc C.30B0 nini? HTOT OGUMHO cJieayeT 3a
MaronoM-cica3ycMUM: Anasoma nini? Anasoma gazcli HTO OH
MHTacT ra3CTy, HO MOXCT lannviaTb H HaManbHyio
HHTBCT? OH
no3HUHio B npezuioxcuHH, CCJIH oco6oc BHMMaHHC
o6pauiaeTC HMCHHO Ha Bonpoc: Nini unapenda? "to TU moGnuib?
llpH.iara le.ibiioe B JOUKC cyaxHJiH Bccraa cacaycT 3a
onpcacjiacMUM cymecTBHTe;ibHbiM. BaHTycxHc no
npoHCxottfleHWK) npHJiaraicjibHbic
corjiacyiOTca c onpeaejiacMbiM
CyIllCCTBHTC.IbHblM no HOpMaM KJiaCCa.
K KOTOpOMy OTHOCHTCS 3TO
CyiUCCTBHTCJlbHOC (o HCM pCHb noRfleT
HH*C), a laHMCTBOBaHHbie
npH/iaraTeabHbie, laHHMaa nocmoiHUHio
nocae onpeaejiacMoro
CyillCCTBHTenbHOrO. He H3MCHJIK)T
CBOCR <Jx>pMbl. HC3aBHCHMO OT K.iacca H
HHc/ia onpeac.i*cMoro cymccTBHTCJibnoro.
HanpHMep: mazoezi rahisi ynpaxcHCHH*
aericne", kazi rahisi **pa6oTa ienuM, lugha rahisi
muic jiencHA.
O.iHoc.ioxHbie i.iaio.ibi. BoabUiHHCTBO
naroJioB B cyaxHJiH COCTOHT H3 flByx cjioros.
HanpHMep: -soma HHTaTb, -chora
pHcoBaTb**, -pika roToBHTb (edy) H Ap.
OaHoc;io)icHbix raaroaoB Maao, raaroabi
JTO
THna -ja npnxo/iHTb, -wa **6biTb", -la *ecTb,
KymaTb H up. ripw cnpawciiHH B HacToameM
BpeMeHH (c noxaiaTeaeM -na-) OHH Tpe6 yK)T
yiioTpc6.icHHa caoroBoro pacuiHpHTeaa ku-:
anaAiija OH npHxoAHT". ninaAiila a eM". Tax
ace BeayT ce6a H ABa aBycaoacubix raaroaa -cnda
xo/tHTb", -isha wKauMHBaib". cnparacMbic B
HacToauicM BpeMeHH c ao6aB.ieHHCM
caoroBoro pacuinpHTena kw-: NinaAiwnda
nyumbani 51 way AOMOR"; TunaAivisha kusoma
Mu KOHsacM HHTaTb".
Mazocd
1. riepcBcaHTe:
ninapcnda kula kuku; anataka kuslarehe; unataka
kuandika barua; mgcni anataka kupika chakula;
baba anapenda kusoma gazeti; ninataka kutafsiri
mazoezi; mama anapenda kushona; unataka
kutoka nyumbani; mwenycji anapenda kufanya
safari; ninataka kufanya kazi.
2. 3axoHHHTe npeAnoaceHHa:
1. Bibi anapenda ... 2. Ninataka ... 3. Unapenda
... ? 4. Mama anataka ...? S. Mgeni anapenda ... ?
6. Bwana anataka ... ? 7. Mama Rosa anapenda ...
8. Leo unataka ... ? 9. Mi mi ni ... 10. Yeye si ... 11.
Mwenycji ni ... 12. Wewc si ... 13. Jina lake ni ...
14. Jina langu si... 15. Kazi si ... Mazoezi ni ... 16.
Nyumba ni... 17. Mji si...
3. riepcBe/tHTe:
1. OH JDO6HT pucoBaTb. 2. Tbi xoneuib noexaTb B
nyTeiuecTBMe? 3. R JHOGJIIO uiHTb, a Tbi HTO
no6Huib acaaTb? 4. TocTb XOHCT oTauxaTb. 5. HTO TU
nio6Huib HHTaTb? 6. Tae OTCU XOHCT acHTb? 7. Mana
.IK>6HT roTOBMTb. a nana HHTaTb raseTbi. 8.
CeroAHH BcnepoM a co6npaocb HanncaTb
HHCbMo.
riepeBeaHTe:
4.
- TaHTaHHeu. 2. fl pyccKHH. a Tbi KTO? 3. Tu
1. XaMHCH
AxMea? - HCT, a /layan. 4. r-a Xaanaaca TaHiaHHHxa? - fla, ona HI
A(J)pHKH. 5. BopHC TO*C H3 A^pHKH? -
HeT, OH HCHBCT B KCHHH. HO OH
pyCCKHfi. 6. Bu X03BHH? - HeT, fl TOCTb. 7. A
KTO X03BHH? - T-H CaJtlOM X03BHH.
5. PacKpoRTe CKO6KH:
1. Mama (-la) chakula. 2. Fatuma (-ja) leo. 3.
Mimi (-nywa) chai. 4. Wewc (-cnda) sasa. 5.
Bwana (-la) jioni. 6. Bibi (-ja) nyumbani. 7. Boris
anataka (-cnda) Afrika. 8. Unataka (-nywa)? 9.
Mama anapenda (-la)? 10. Mimi (-ja) nyumbani.
11. Hadija (-isha) kusoma. 12. Baba (-enda)
27
kufanya kazi.

6. riepeBeaHTe:
I. r-xca XaAHAwa ;IIO6HT paSoTaTb iioMa. 2. Tbi
xoneuib jycnaTb ynpaacHeHHB, a a xony
nepcBOAHTb TCKCT. 3. Mana H3 Kaxoro ropoaa? - OHB
H3 ApyuiH. HO ccRnac paSoTaeT B flap-3c-
CanaMc. 4. Kax 30ByT xo3aRxy? - Ee 30ByT
Ani,6HHa. 5. HTO TW ACJiaeuib? - CeRnac a
HHTaio KHHry, a BenepoM xony HanncaTb
nHCbMo. 6. YTPOM MaMa uibeT, a HTO oHa AcnaeT AHCM? - TOTOBHT
eAy. 7. Kyaa CACT OTCU? - OH CACT u A<J>pHKy. 8. npHxoxcy AOMOR
BenepoM H nbio naR. 9. KTO cefinac HHTBCT TCKCT? 10. HTO Tbi
xoneuib noccTb?
II. HTO XOHCT noHHTBTb Bopnc? 12. KTO ceRnac
BUXOAHT H3 uiKOJiu? - yio /lay AH. 13. TAC JIIO6HT
nyTeuiecrooBaTb pyccxnR? 14. Tae Tbi xoneuib
oTAoxHyTb? - R xony noexaTb B KenHKv 15. OH
He TanaaHHeu. OH H3 YraHAbi. 16. Kyua HACT
MoxaMMCA yrpoM? - OH HACT B uncoJiy. 17. KaK ACJia? -
Bee xopoiuo.

29
28
cnacHfk).
18 Kax ncna noua? MaTb M OTCU ijopoBU? - J\a, Ninapenda kujifunza Kiswahili, lakini ninapata
lAOpOBbl. 19. Pa6oia Jierxaa? - fla, Jierxa*. 20. Tocrb shida kidogo. Ninapenda kukaa Afrika na
HCT, HC OoraTbifl. kufanya safari.
Maelezo
Maoeno mapya 1. llaiBaiiHM a ibiKOB Ha cyaxHJH
-taka xomb, coOwpaTbca Kifaransa <J>paHny3CKMH HasHHaiOTca c npc<t>HKca ki. CaMO C.IOBO
6oraibifl? - nuK lugha nknt npn JTOM MOXCT onycxaTbca:
(nmo-M dejiamb) Kijcrumani HCMCUKHR flibix
Kiswahili
-penda ;iK)6HTb -jifunza Kiingereza aHr.iMflckMfi aiux -scma
yHMTbca, H3ynaTb - roBopHTb lugha aibiK
nunua noxynaTb MrUSi -pata nonyMaTb, jocraBaTb shida
pyCCKMfi, pOCCHflHHH TpyjnocTb, 3aTpyjHCHHC kidogo
Mtanzania FaniaMHcn Mzungii HCMHoro -la ecTb. nmaTbc*
cBponccu lingerc/a AHHIHSI
-nywa nHTb
mkulima xpecTbJiHHH, -ja npMXojMTb
3CM.1CJC.1CU maziwa MO/IOKO
mpishi no Bap
daktari Bpan ndiyo ja, Bcpno
mwalimu npcnojaaaTCJib hapana HCT
mwanafun/j VHCHMK ; au HJ1H

CTyjcHT rahisi JierKnfi

mfanya kazi pa6o4Hfl tajiri 6oraiufl

meneja Mcncjaccp.
hodari jo6pocoBecTHbifi;
aKTHBMUM; npHJICJKHblfl
ynpaBJiaioiunH
kijana lonoiua; aeBymxa
mtoto pcOcnoK
Kiswahili aiux cyaxnjiH
Kirusi pyccxnfl aibiK
Matini
Jina langu ni Peter. Ninatoka Uingereza.
Mimi ni daktari. Sasa ninafanya kazi Tanzania.
Ninakaa Dar es Salaam. Ninajifunza Kiswahili.
Mwalimu ni Mtanzania. Jina lake ni Saidi.

29
29
jnbiKcyaxiuiH"; Kirusi pyccxuB a3bix. Kirusi
nepeBo/iHTca ne To/ibxo Kax pyccxHR B3UK",
HO H no-pyccxn": Ninasema Kiingcrcza fl roBopio no-
anniHficxH"; Unascma Kirusi Tbi roBopHiiib no-
pyccKH. OOpaTHTe BH HM 3 HHC , MT O naiBat iHf l J UUKO B
nmuyTca c larnaBHofl 6yxBbi.
8. riepeBejHTe cnoBocoHeiaHna:
H3ynaTb cyaxnjiH; roBopHTb no-cyaxHJin;
roBopHTb no- <t>panuy3CXH; ysmbca roioBHTb;
y4HTbca mHTb; y4HTbca MHTaTb H nncaTb;
xoTCTb oTjuxaib; xoieib nHTb H cctb; JierxHfl 3bix;

2. B CTpaH Ha ajwxe cyBXHJlH

naiBaHHflx MHorwx
u-: Urusi
HMeeTca npe(|)HKc Uingereza AHMHB*\
POCCHB",
Ufaransa OpaHuna, Ujerumani TepManHa.
3. CJIOBO, o6o3HaHaomee XHTCJIA TOR HJIH HHOR
CTpaHu HJIH MecTHocTH Tax)Kc, xax npaBHno,
nHuierca c 3aniaBHoR 6yxBbi: Mrusi pyccxnR,
Mtanzania TaH3aHHeu*\ Mzungu eBponeeu.

4. CaoBocoMCTaHHc -pata shida kidogo MOXCHO

ncpcBecTH xax HcnuTWBaTb HcxoTopbie
TpyjHOCTH (6yxe. nonynaTb TpyjHOCTH
HeMHoro).

Mazoezi
7. IlepcBCAHTe:
I. Ninapenda kujifunza Kiswahili. 2. Anataka
kuchora picha. 3. Unataka kusema Kifaransa. 4.
Ninapata shida kujifunza Kijcrumani. 5. Anapenda
kukaa Moscow. 6. Unataka kukaa wapi? 7. Mtoto
anapcnda kunywa chai na maziwa. 8. Kijana
anajifunza kushona. 9. Rashidi anapata shida
kujifunza Kirusi. 10. Unascma lugha gani?
II. Bakari anapcnda kustarehc nyumbani. 12.
Mama anataka kupika kuku. 13. Ninataka kusoma
gazeti. 14. Mgeni anapcnda kufanya nini? 15.
Roza anajifunza kuchora. 16. Musa ni mwanafunzi
hodari. 17 Amina ni daktari hodari. 18. Ninataka
maziwa kidogo. 19. Mcncja anapenda kufanya
kazi. 20. Kiingereza si lugha rahisi.

29
30
JiencHe ynpaxHeHHs; JierKaa pa6ota. 6oraTbiA CBponccu;
6oraia CTpawa; nHTb MOJIOKO; nHTb naA c MOJIOKOM; ;uo6HTb
pa6oTaTb; .iio6MTb noccrb; nojiynHTb nncbMo; aocTaTb
KHHry; HcnuTUBaTb CJIOXHOCTH; npnJiexHuA yneuMK.
aKTHBHuA MeHcjtxcp; jo6pocoBecTHuR Bpaw; HeMHoro
OTjtoxHyTb; HCMIIOIO nonHTaTb.
9. 3ano.iHHic nponycKH, onnpaacb Ha cojicpxaHHe
TeKCTa:
Peter ni ... . Anatoka ... . Yeye ni ........... Tanzania. Anakaa ... .
Sasa ... Kiswahili. Mwalimu jina lake ni ... . Mwalimu anatoka
.... Peter anapenda .... lakini Peter anapenda ... na kufanya ....
10. OrBCTbTc Ha Bonpocw no coaepxaHHio TCKcra:
1. Daktari jina lake nani? 2. Anatoka wapi? 3. Anafanya kazi
wapi?
4. Sasa anakaa mji gani? 5. Anajifunza nini? 6. Anapenda
kujifunza Kiswahili? 7. Mwalimu ni nani? 8. Mwalimu jina lake
nani? 9. Peter anapenda kufanya nini? 10. Anapenda kukaa
wapi?
11.CocTaBbTc aHanor c BpanoM FlHTepoM na muxe
cyaxn/in.
12. riepcBcaHTc:
1. PauJHjH - cryacHT. OH H3 TaHiaHHH. 2. Poia HC
cryjeHTica. ona npenoaaBaTeJib. 3. ft MeHe;t*ep. ft H3
ApyujH. MCH* yosyr AXMCA 4. OH eBponeeu? - Her, OH H3 A<|>PHKH. 5.
TCKCT JiencnA? - JXa. JierKMfl. 6. HnocTpaHeu - 6oraTi,iA. 7.
XOTJIHH 3eMJte;tejieu? - Hei, OH pa6oHHfl. 8. Tu noBap? - JX a.
a noBap. 9. YnpaacHCHH* - JiencHe? - HCT. ynpaxHeHHS He
JierKHe. 10. KTO OH? - OH Bpan H XHBeT BO OpaHUHH
13.PacxpoATc CKO6KH, Bbi6paB nojtxojwwHe
BapnaHTbi:
1. Mtoto anapenda kula (chai; kuku; maziwa). 2. Kijana anataka
kujifunza (matini; Kiingereza; picha). 3. Mgeni anakuja
(nyumbani; Uingcreza; leo). 4. Baba anataka (kustarehe; gazeti:
lugha). 5. Mpishi anapenda (kula; kusema; kupika). 6. Yeye ni
meneja (rahisi; kidogo; hodari). 7. Sasa ni (mchana; asubuhi;
leo). 8. Ninanunua (maziwa; mazoezi. kuku). 9. Mwanafunzi
anapenda (kusoma; kupata; kushona).
14. Bo3pa3WTe HJIH cornacHTecb co cjiejiyiomHMH
yTBepxfleHHaMH, wcnojib3ya CJioBa ndiyo HAH hapana:
I. Leo mwanafunzi anataka kutafsiri matini. 2. Mama anapenda
kunywa chai. 3. Mwalimu anajifunza Kiswahili. 4. Mtoto
anataka kula. 5. Boris anatafsiri maneno rahisi. 6. Rosa ni
mkulima tajiri. 7. Mfaransa anataka kwenda Urusi. 8. Mpishi
anataka kupika kuku. 9. Unapenda kusoma gazeti. 10. Mtoto
anapata shida kusoma. 11. Baba anataka kununua nyumba.
15. 3aflaRTe jipyr flpyry cjicayioiiiHe Bonpocu M OTBCTbTe Ha cyaxHJin:
I. Wewe ni Daudi? 2. Wewe ni nani? 3. Unatoka wapi? 4.
Unasema lugha gani? 5. Unapenda kujifunza lugha gani? 6.
Unataka kujifunza lugha gani? 7. Unakaa wapi? 8. Unataka
kufanya nini? 9. Leo unataka kula kuku? 10. Unapenda chai au
maziwa? 11. Kirusi si lugha rahisi? 12. Kiswahili ni lugha
rahisi? 13. Mwalimu anasema lugha gani? 14. Baba anataka
kufanya safari? 15. Mama anasema lugha gani? 16. Mtoto
anapenda kunywa chai na maziwa? 17. Unapenda kuchora? 18.
Kijana anapenda kufanya nini asubuhi? 19. Mwanafunzi
anapata shida kujifunza Kiswahili? 20. Mtanzania anasema
Kiswahili au Kifaransa?
16. nepeseaMTe:
I. ft JBO6JDO HHTaTb, a OH JIIO6HT pwcoBaTb. 2. Tu xoneuib
BunHTb viojioKa, a OH naa. 3. CTyacHT JIIO6HT nepeBojiHTb
TCKCT H ACJiaTb ynpaxHeHHJi. 4. HoBap coOnpacrca
npHTOTOBHTb Kypnuy. 5. Oreu IK>6HT nyTemecTBOBaTb no
A(|)pHKe. 6. ft xony HiynaTb 4>paHuy3CKHfl BTUK. 7. P>CCKHA B3UK
JiencnA? 8. KaxoA 3UK HTynaer PC6CHOK? 9. Tu Bpan HJIH
npenoaaBaTeJib? 10. OH aHMHHaHHH, OH TOBOpHT nO-
aHHIHACKH. II. E 30B>T P03a HJIH Anna? 12. MaMa
 uiHTb H roTOBHTb. 13. >1 xony nHTb H ecTb. 14. T-H
JIIO6HT
CajiiOM xoner KynHTb rony. 15. Cerojuta npHe3*acT rocTb.
16. YTPOM pe6eHOK HACT B uiKOJiy. 17. ft HCMHOTO rosopio no
cyaxn.iH. 18. KTO Hjer? - >ro MeHeaxep. OH xoner HeMHoro
nopa6oTaTb.
 I paMMaiHKa coeAHHHTCAbHbifi H npoTHBHTeAbHbiH COK)3 H, a):
mama na baba MaTb c OTUOM (MaTb H oTeu). OcranbHbie npeAAorn ABAfllOTCA
HMnepaTHB (noBeAHTCAbHoe HaKAOHenne) HMCCT ABe (JjopMbi: AA 2-ro npOH3BOAHblMH OT ApyrHX MaCTett peMH.
AHua eA-HHcna H 2-ro Jiwua MH.HHCJia. HMnepaTHB ynoTpe6jieTCfl AAH Tax, npeAAor katika - 3TO CAHTHaa (jiopMa
BbipaweHHA npHKaia B KaTeropHHHOH <j)opMe. HMnepaTHB 2-ro AHua eA.HHcna cyuiecTBHTeAbHoro kati cepeAHHa" H noceccHBHoro
coBnaAaeT no 4>opMe c KopHeM/ocHOBoft rAaroAa: soma! nuiim!, andika! HHTan!, (JjopManTa ka, T.e. 6yKB. cepeAHHa Hero-AHbo, OH
jibu! oTBeHaH?. cooTBCTCTByeT pyccKHM npeAAoraM B, K, OT, H3 H Ap.
OAHocjio*Hbie rnaroALi B HMnepaTHBe (3a
npH nepeBOAe Bbibop pyccKoro npeAAora 33BHCHT OT 3HaweHHa
HCKAtoneHneM rnarona -ja) ynoTpe6jiK>TCfl co cnoroBbiM cyaxHAHfiCKoro rnaroAa H HopM coneTaeMOCTH B pyccKOM a3biKe:
Anakaa katika mji OH >KHBCT e ropoAe;
pacuiHpHTejieM ku-: kula! eiub!, kunywa! net*!. Tunapanda katika mlima "Mbi B36HpaeMca na ropy;
ripH o6pa30BaHHH HMnepaTHBa 2-ro AHua Ninakwenda katika barabara HAy no yAHUe.
MH.HHCJia K KopHBM/ocHOBaM 6aHTycKHx MaronoB IlpeAAor kutoka OT, H3 oopaTOBan OT HH<))HHHTHBHOH
Ao6aBJiaeTCfl cy(J)(j)HKc -eni, BbiTecHfliomHfi (JxjpMbi rAaroAa -toka BbixoAHTb H3: Anakwenda kutoka
KOHeHHbiH rnacHbifi -a: -som(a) + -eni > someni! HHTaHTe!, nyumba OH HACT H3 AOMa. OTOT npeAAor MoweT coneTaTbca c
andikeni nniuHTe! , choreni! pncyHTe!. TaKHM *e o6pa30M BonpocHTeAbHbiM CAOBOM wapi? rAC?" > kutoka wapi? oTKyAa?:
o6pa3yeTCfl noBejiHTejibHoe HaKjioHeHHe OAHOCAOJKHMX rjiaronoB Anakwenda kutoka wapi? OTKyAa OH HACT?
(c coxpaHeHHeM cAorOBoro pactimpHTenfl ku-): kuleni!
euibTe!, kunyweni! nefiTe!. JlOKaTHBHblH C>4)4)HKC -111. BMeCTO
K 3aHMCTBOB3HHbIM MaTOAaM, CymCCTBHTeAbHOTO c npeAAoroM MO>KHO ynoTpe6HTb
OKaHHHBaiOmHMCfl Ha /11/, /i/, /e/, npHcoeAHHJieTCfl AOKaTHBHyio 4>opMy HMCHH cywecTBHTenbHoro, KOTopaa
cy(J)(}>HKC -ni: rudini! B03BpamaflTecb! jibuni! nepeAaeT npeAAO>KHO- npocTpaHCTBeHHoe 3H3HeHHe.
oTBenaHTe!", sameheni! HAH samahani! npocTHTe" (BTopaa 4>opMa JIoKaTHBuaa (JiopMa cyutecTBHTenbHoro o6pa3yeTC npw
nocAeAHero rnarona 6oAee ynoTpe6HTeAbHa). noMoutH cy(f)(J)HKca -ni: nyumba + -ni > nyumbani B
rnarOAbi -ja, -enda o6pa3yioT HMnepaTHB oco6biM o6pa30M: AOMe, y AOMa, K AOMy, AOMa H T.n.: Anasoma
-ja npHXOAHTb > njoo! npHxoAH?, njooni! shuleni OH yHHTcs B UIKOAC; Anakaa jikoni leo OHa ccroAHA
npnxoAHTe!, -enda HATH > nenda! HAH!, nendeni! HAHTC!. Ha KyxHe. ToHHoe 3HaweHHe AOK3THBHOH (JjopMbi
riepexoAHwe rnaronbi B HMnepaTHBe MoryT ynpaBAATb onpeACAACTCA ACKCHHCCKHM 3HaneHHeM rnaroAa HAH
AonoAHeHHeM H o6croflTenbCTBOM, HenepexoAHbie - KOHTCKCTOM.
TOAbKO obcTOATeAbCTBOM: Soma kitabu leo! CneAyeT OTMCTHTb, HTO AOKaTHBHaa t|)opMa
IlpoMHTafi KHHry ceroAHa!; Leteni chai sasa! HCCHTC waft o6pa3ycTca OT HeoAyuieBAeHHbix cyiuecTBHTenbHbix.
cefinac!; Kacni nyumbani! CHAHTe/ocTaBaiiTecb AOMa!. OAymeBneHHbie HMCH3 cyutecTBHTeAbHbie, HMeHa cobcTBeHHbie,
naiBaHHs cTpaH, ropOAOB H Apyrne TOnOHHMbl He
npeAAOrH B CyaXHAH 6blBaiOT npOH3BOAHblMH H npHHHM3K)T Cy(j)(j)HKC AOKaTHBHOfl <J)OpMbl.
HenpOH3BOAHblMH. K HHCAy HenpOH3BOAHb!X
OTHOCHTCA TOAbKO npe iAO/KeiiHH no THiiy kuna - hakuna. JIoKaTHBHafl
npeAAor COBMCCTHOCTH na c, COBMCCTHO C (OH >KC <|)opMa HMCHH cymecTBHTenbHoro HAH cymecTBHTeAbHoc c

32
33
npeAAoroM MoryT 6biTb (JiopMaAbHbiM noAAe)KautHM
BbicKa3biB3HHA: Pichani / katika picha kuna baba na mama Ha
4>OTorpa(|)HH (HMeeTca / ecTb) OTeu H MaTb". B
noAobHbix npeAAo>KenHAX npeAHKaT kuna.

32
34
npeflCTaB.ifliomHfi co6ofi rjiaroji "HMeTb B HacToameM Andika matini! Someni gazeti! Fanyeni mazoezi! Kunywa
BpeMCHH c npHrjiaro^bHbiM cor/iacoBaTejieM jioKaTHBHoro maziwa! Serna! Nunua kuku! Pika chakula! Tafsirini! Jifunza
KJiacca, 33HHMaeT no3HUHio nocae noAJiexauiero: kitabuni maneno! Njoo! Nendeni! Nenda nyumbani! Kuleni! Fanyeni
kuna picha *B KHHre ecTb KapTHHKH, HO MO)KeT H kazi! Serna Kiswahili! Soma barua! Kula kuku kidogo!
Tazameni kitabuni!
npenmecTBOBaTb eMy: kuna mazoezi kitabuni ecTb
ynpawHeHHJi B KHHre. Kuna HMeeT oTpHuaTeJibHyio
4>opMy - hakuna: kitabuni hakuna mazoezi HJIH hakuna
mazoezi kitabuni B KHHre HCT ynpajKHeHHfi.

MHCJiHTe.ibHi.ie 1 - 20. MncjiHTe/ibHbie OT 1 no 5, a

T3K>Ke 8 - 6aHTycKHe no npoHcxo)K^eHHK), T.e.
cor/iacyKvrca c onpeziejiaeMbi.M cymecTBHTeabHbiM (o
HeM CM. itajiee). MHc/iHTejibHbic 6, 7, 9,
3aHMCTBOBaHHbie H3 apa6cKoro 3biKa, H 10 HC Tpe6yiOT
COraaCOBaHHfl. B CHeTe KOJlHMCCTBCHHbie
HHCJIHTeJIbHbIC HMeiOT
cneayiomHe <j)opMbi:
1 moja 6 sita
2 mbili 7 saba
3 tatu 8 nane
4 nne 9 tisa chai mbili nyumba
5 tano 10 kumi ishirini nchi tano
safari sita shule
MncnHTeJibHbie OT 11 ao 19 ABJUIIOTCJI CJIOXCHUMH, T.e. OHH kumi na tatu
cocToaT H3 cJiOBa kumi aecJiTb, K KOTopoMy
npnOaBaaeTca KOJiHHecTBeHHoc HHcjiHTeJibHoe c
noMOiubK) npeAJiora na H:
11 kumi na moja (6yKe. flecaTb H OAHH)
12 kuminambili
13 kumi na tatu H T.A-

HncjiHTenbHoe 20 ishirini TaKe 3aHMCTBOBano H3

apaOcKoro a3biKa H HC coniacyeTca c onpe/ic^aeMbiM cymecTBHTejibHbiM.

Mazoezi
17. IlepeBeaHTe cjieayjomHe KOMBHAU:

35
18. PacKpoflTe CKO6KH, nocTaBHB cymecTBHTe/ibHoe B
jiOKaTHBHyio ())opMy. riepeBeiiHTe npejuiowcHHa:
1. Maryamu anakaa (mji). 2. Peter anafanya kazi (nchi)
Tanzania. 3. Ninakaa (nchi) Urusi. 4. Mtoto anasoma (shule). 5.
Rashidi anakaa (nyumba) leo. 6. Rosa anapata shida (shule). 7.
Meneja anafanya kazi (mji) Dar es Salaam. 8. Mtoto anajifunza
Kiingereza (nchi) Uingercza. 9. Kijana anakwenda (nyumba).

19. riepeBeflHTe:
1. Katika mji kuna shule. 2. Kuna mgeni nyumbani? 3.
Nyumbani hakuna mwenyeji sasa. 4. Kitabuni kuna matini na
maneno mapya.
5. Leo shuleni kuna Mzungu. 6. Nyumbani kuna mgeni sasa. 7.
Shuleni hakuna mwalimu. 8. Kuna picha katika shule? 9.
Nyumbani hakuna chakula. 10. Hakuna mazoezi kitabuni. 11.
Pichani kuna baba, mama na mtoto. 12. Katika mji kuna
nyumba. 13. Unarudi kutoka wapi? 14. Ninakwenda kutoka
shuleni.

20. HanHiuHTc cjioBaMH Ha cyaxnjiH cneayiomHe untfjpu:

3; 15; 1; 8; 20; 7; 4; 5; 11; 12; 18; 16; 9; 13; 2; 6; 14; 19; 10; 17.

21. riepeBeflHTe: kuku kumi na tisa picha tatu shule nnc

lugha kumi na moja matini saba

Maneno mapya
namba HHCJIO; HOMep
hali cocTOAHHe, nojio>KeHHe.
o6cTaHOBKa samaki pbi6a
mzima l)3jiopoBbiH 2)B3pocjibifi ha pa 3^ecb, CKWta hoteli mvuvi pbi6aK
-vua jiOBHTb pbi6y
l)rocTHHHua 2)pecTopaH vizuri xopoiuo, KpacHBo vibaya nnoxo
-sikiliza cjiymaTb
-zungumza 6ece,aoBaTb,
pa3roBapHBaTb
-leta npHHOCHTb,
npHB03HTb,
npHBOAHTb

36
haraka 6biCTpo pole pole 2. 06cTOjrreabcTBeHHbie cJioBa Taxwe xax vizuri xopouio,
Me/uieHHO benki 6aHK duka -maliza xoHHaTb, vibaya naoxo\ haraka6biCTpo\ pole pole MeaaeHHo, kidogo
Mara3HH, aaBxa jiko l)icyxHa 2)onar; 3aKaHHHB3Tb -angalia neMHoro B npeaaoxeHHH Bceraa 3anHMaiOT nocTno3HUMO no
n-iHTa ndizi GaHaHbi CMOTpeTb BHHMaTC.lbHO OTHOUICHHK) x niarojiy-CKa3yeMOMy: Anasema pole pole OH roBOpHT

kwanza CHanaaa, BO-nepBbix -fikiri ayMaTb -safiri MeaaeHHO, Kula haraka! Euib SbiCTpo!" w T.a.
Marekani/Amerika CL1JA nyTeuiecTBOBaTb tU
TOJIbKO, JIHlIlb kwa heri 3. B xaxHx BapwaHTax oTBCTa na npHBCTCTBHc xax Salama tu! HJIH
Maz ao CBMaaHH* Nzuri tu! caoBO tu TOJibxo, aHiiib OTpa>xaeT oco6enHocTb pa3roBopHoro
ungumzo Roza: CTHaa pewH. B pyccxoM 3xBHBaaeHTe 3TH (|)pa3bi MoryT
Hujambo. bwana! HMeTb Taxofi nepeBoa: \Ua Bee HopMajibHo, fla Bee
John: Sijambo Roza. U hali gani? xopouio
Roza: Mzima. Habari?
John: Salama. Unasema Kiingereza vizuri? 4. Moshi - ropoa Ha ccBcpo-BOCToxe Tan3aHHH.
Roza: Hapana. Ninazungumza kidogo tu. Unatoka wapi?
John: Ninatoka Marekani. Mazoezi
Roza: Unakaa hapa Moshi sasa? 22. riepeBeflWTe cjioBocoMeiaHHJi:
John: Ndiyo, ninakaa hotelini. -kaa hotelini; -kaa nyumbani; -kaa kidogo; -starehe vibaya; -
Roza: Unafanya kazi gani? starehe vizuri; -sikiliza vizuri; -sema pole pole; -zungumza pole
John: Mimi ni mfanya kazi katika benki. pole; -zungumza na mwalimu; -andika haraka; -angalia
Roza: Unasema Kiswahili? kitabuni; -rudi jikoni; -rudi katika benki; -rudi kutoka shule; -
John: Ndiyo. lakini pole pole. enda dukani; -nunua dukani; -rudi kutoka dukani; -safiri nchini;
Roza: Unakwenda wapi sasa? -saflri katika Ufaransa; -maliza safari; -maliza kazi; -vua
John: Ninakwenda kazini. lakini kwanza ninataka kunywa samaki; -la samaki; mvuvi hodari; mvuvi tajiri; -leta ndizi; -lcta
chai hotelini. kitabu; nyumba namba ishirini.
Roza: Na mimi ninakwenda dukani. Ninataka kununua
ndizi na samaki. 23. ricpeBejiHTe npeaaoweHHa:
John: Kwa heri, Roza! 1. P03a )XHBCT flOMa. 2. RlKOH XCHBCT B rocTHHHite.
Roza: Kwa heri, John! 3. X Hay B utxoay. 4. CMOTpuTe BHHMaTenbuo B XHHry. 5.
OH nepeBoaHT SbicTpo. 6. PebeHox HaeT MeaaeHHO, a MaMa
Maclezo HaeT 6bicipo. 7. OTeu 3axoHHHJi paSoTy. 8. Tbi naoxo
3flOpOB. 3TO eme
1. U hali gani? Kax Tbi? - Mzima "X cjibiuiHUJb? 9. X BOiBpamafocb aoMofi. lO.Tbi 3aopoB? - Ra,
oitHa pacnpocTpaHeHHaa <j)OpMa npHBeTCTBHfl na cnacw6o. 11. X cefinac Haxowycb B itoMe HOMep nflTb. 12.
cyaxHaH. AOCJioBHbifi nepcBoa KOToporo 3ByHHT Tax: Tw B lOnouia .HOBHT pbi6y. 13. MeHeawep pa6oTaeT xopotuo H
COCTOHHHH xaxoM? - 3itopoBbifi.
ObiCTpo. 14. ToBopHTe MeaaeHHO. 15. MaMa HeceT waft
Ha xyxHio. 16. Pbi6ax eaeT B ropoa. 17. B xHHre eCTb
ynpaxcHeHHfl. 18. B MarauiHe ecTb pw6a? - HeT. 19.
npMHecH Moaoxa, no>xanyficTa. 20. riHuiHTe noBbie caoBa
Obicipo. 21. Han coaa! 22. CMOTPHTC cioaa (6Hu\tamejibno)\ 23.
YHeHHX
B03BpamaeTca CCTOAHU B uiKOJiy. On 3AopoB. 24. /leByiuxa
roBopm, B3poc;iafl. xoMy nyTemecTBOBaTb'. 25. Tbi
6eceAyeiub c npenoAaBaTeneM. 26. OH 3aKaHHHBaeT
pncoBaTb.
24. FlepeBeiiHTe Bonpocbi H AafiTc oTBeTbi Ha
cyaxHJin, onnpancb na coAcpxcaHHc AnaAora. PaccKaxaiTe
Ha cyaxwjiH o Po3e H flacoHe.
I. Po3a roBopHT no-aHriiHficKH? 2. KTO TOBOPHT xopouio no-
aHrjiHHCKH? 3. cennac XCHBCT RKOH? OricyAa OH? 4. Ha K3KOM A3UKC
roBopHT J\XOH? 5. OH xopouio roBopHT no-cyaXHJiH? 6. KeM
pa6oTaeT #>KOH? 7. OH HACT cefinac Ha pa6oiy HJIH AOMOH? 8. I~Ae
,I1)KOH HaMcpeBaeTCfl BbinHTb Has? 9. A KyAa HACT Po3a? 10.
MTO ona co6HpaeTca aenarb? 11. V Po3bi H JJxcoHa Bee B
nopAKe?
25. FlepeBeiiHTe:
1. Baba anapcnda kusafiri. Anasema vizuri Kiingercza. 2.
Ninapata shida kuzungumza Kifaransa lakini ninapenda
kujifiinza shuleni. 3. Asha anataka kupika kuku na ndizi leo
lakini anapata shida kufanya kazi jikoni. 4. Ninamaliza kutafsiri
matini sasa. Matini si rahisi. 5. John ni meneja katika benki.
Yeye ni tajiri, anataka kununua nyumba. 6. Mkulima anataka
kula samaki. Anakwenda kuvua samaki mchana. 7. Hapa dukani
kuna picha nzuri lakini hakuna gazcti. 8. Hamisi, u hali gani? -
Mzima, ahsante. Wewe hujambo? - Sijambo, lakini ninapata
shida kupata kazi. 9. Mtanzania anapenda kunywa chai na
maziwa lakini leo hakuna maziwa nyumbani. 10. Mwalimu
anasema, *Ni vibaya kuandika maneno pole pole. Andikeni
mazoezi haraka!
26. riepcBe^HTe:
1. EBponeeu )KHBCT B rocTHHHue B ropoAe Apyuia. 2. Eopnc
pa6oTaeT B MaraHHe, a XaMMCH 3eMAeAeAeu. 3.
CryzieHT ywHT HOBbie cjiOBa, HO eMy AOBOAbHO
TpyAHO. 4. M nJioxo roBopio no- aHrjiHflcKH H xony noexaTb
B AMepHKy yHHTbca. 5. ripHnecHTe, noxcajiywcTa, nafi,
MOAOKO H Tpn 6anaHa. 6. B AOMe ecTb ra3eia? - HeT, HAH B
Mara3HH H xynn ra3eTy. 7. xowy BbinHTb HCMHOTO Monoxa H
HMy Ha KyxHio. 8. Oreu 33KaHHHBaeT paSoty BenepoM H
ObicTpo B03BpamaeTca AOMOA. 9. ripenoAaBaTeAb roBopHT,
MHTaflTC MCAACHHO, a HCpCBOAHTC 6blCTpO, TeKCT
JierKHfl." 10. EoraTbifi rocTb xopouio OTAbixaeT. CHanajia OH
MHTaeT KHHry, nHiueT nwcbMa, a AHCM nyieuiecTByeT no ropoAy. 11.
Ha KBROM A3biKe Tbi roBopHiiib? - roBopio xopouio no-aHniHAcKH H
He.MHoro Ha cyaxHAH. 12. PauiHAH pbiOax. YTPOM OH nbeT naA c
MOAOKOM, CCT ABa 6aHaua H HACT AOBHTb pw6y. 13. 3Aecb B ropoAe
ecTb ABaAUaTb AOMOB H OAHa rocrHHHua. 14. HanHtUH
6biCTpo nwcbMO AOMOA. OTCU AK>6HT HHTaTb nHCbMa. 15.
CeroAHs a xony ocrraTbCfl (Haxodumbcn) AOMa, roTOBHTb eAy,
uiHTb, HHTaTb KHHry. 16. Ha KyxHe ecTb eAa? -#a, 3Aecb ecTb
KypHua, pbi6a, MOJIOKO.
27. flafiTe pyccKHe OKBHBaneHTbi:
-nunua ndizi; -nywa maziwa; -zungumza pole pole; -rudi nchini;
-angalia matini; nyumba kumi na tisa; -maliza kushona; -penda
kusafiri; benki nane; matini nne; mtoto mzima; -andika barua;
mzungu tajiri; -toka mjini; lugha kumi na tisa; -chora vibaya; -la
chakula haraka; kwa heri; -sema Kiingercza kidogo; -pata kazi.
28. ,flaHTe 3KBHBa.ieHTbi Ha cyaxHJin:
B03BpamaTbcs AOMOA; pa6oTaTb B ropoAe; HATH MCAACHHO;
33KOHHHTb pa6oTy; 6bicTpo AyMaTb; xopouio oTAbixaTb;
ABcnaAuaTb pncyHKOB; OTAHHHMA AOM; ceMHaAUaTb cTpaH;
Bbie3xcaTb H3 ropoAa; HaxoAHTbca B UIKOAC; noecTb B
pecTopaHe; npHHecTH ra3eTy; nnoxo nepeBOAHTb;
CMOTpeTb BHHMaTeAbHo; HapHCOBan. rocTHHHuy;
roBopHTb no-pyccKH; jiencMtt TCKCT; xynHTb xapTHHy; uiecTb UIKOA;
AeBjrrb 63HKOB; ceMb nyTeuiecTBHH.
29. rioAbepHTe no CMbiCAy TAaroAbi B HMnepaTHBe:
1.... redio sasa. 2. ... kazi haraka. 3. ... mazoezi vizuri. 4.
Kwanza ... kidogo. 5. ... samaki leo. 6. ... kuku jikoni. 7. ...
nyumbani haraka. 8. ... kitabu dukani. 9. ... hapa, tafadhali. 10. ...
matini pole pole. 11. ... Kiswahili vizuri. 12. Sasa ... Kirusi.

30. OO.MeHflflTecb npocb6aMH HAH AaHTe Apyr Apyry

KOMaHAbi Ha cyaxHJin.
 yPOK 3 (Somo la latu)
JleKCHMecKan TeMa: B rocTJix y apyra (Nyumbani kwa
rafiki)
T paMMaTHKa
1. ripoineauiee BpeMa -li-, byayinee BpeMa -ta-, noKa3aTejib
-ka-.
2. BonpocHTejibHbie caoBa lini, -ngapi, vipi.
3. npejuiorH baada ya, kabla ya. kwa.
4. CnpaweHHe raaroaa -wa.
5. HHCJlHTCJlbHbie 30 - 900.
npomeiuuee Bpe.wsi. rioKa3aTcab npome/uiiero BpeMeHH
-li- 33HHMaeT no3HUHJO nenocpeacTBeHHO 3a
cy6beKTHbiM npnraaroabHbiM noKa3aTe;ieM. rjiaroji c
noKa3aTeaeM -li- o6o3naHaeT aeficTBHe, HMeBiuee MecTo
B npouiaoM, H nepeBoaHTca Ha pyccKHfl A3biK. KaK npaBHjio,
raaroaoM npoineiuuero BpeMeHH HecoBepuieHHoro BHaa
(BHaoBaa xapaKTepHCTHKa aeficTBHa B raaroae
npoweamero Bpe.MCHH B cyaxnan MOJKCT onpeaeasTbcs
KOHTeKCTOM):
Nilisoma shuleni 51 ynnaca B uiKoae;
Ulichora picha Tbi (Ha)pHcoBaji KapTHHy";
Alirudi hotelini OH Btmpamajica/BepHyjica B
rocTHHHuy.
Eyaywee BpeMH o6pa3yeTca c noMouibio BpeMCHHoro
noKa3aTenji -ta-, 3aHHMaioiuero nocino3HUHK> nocae
cybbeKTHoro npnraaroabHoro noKa3aTeaa:
Nitasoma shuleni 51 6yay ynHTbca B uiKoae";
Utachora picha Tbi Hapncyeuib KapTHHy;
Atarudi hotelini OH BepHCTca B rocTHHHuy.
O^Hoc-ioKHue rjiarojiu H raaroau -enda, -isha B npoiueauie.M H
6yaymeM BpeMCHax cnparaiOTca c ao6aBaeHHeM K KopHto
caoroBoro pacuiHpHTeaa ku-: nilikuja a npwiuea, alikwenda
"OH noiuea", utakula Tbi 6yaewb ecTb, atakwisha OH
3aKOHMHT".
40
IloKa'iare.ib HapparHBa (paccKa3biBaTeabHoiT Han
noBecTBOBaTCJibHofi (jjopMbi) -ka- TaKxce 3aHHMaeT
nocrno3HUHK) nocjie cy6beKTHoro noKa3aTeaa. OH o6o3HanaeT
aeficTBHe, caeayiomee 3a apyrHM aeficTBHeM. noaTOMy ynoTpebaseTca B
TeKCTe, xaK npaBH.no, nocjie npeauiecTByioiiiero raaroaa- CKa3yeMoro c
noKaaaTeae.M npoiueauiero BpeMeHH -li-. Ha pycCKHH H3biK npeaaoaceHHa c
raaroaaMH B noBecTBOBaTeabHOH <j)opMe nepeBOflHTca oaHopoaHbiMH
CKa3yeMbiMH B npoiueameM BpeMeHH, CB3aHHbiMH COK)30M H: Mama
alirudi nyumbani akapika chakula MaMa Bepuyjiacb aoMoii H npnroTOBHJia
eay.
XOTH B caMOM noKa3aTejie nappaTHBa -ka- coaepxcHTca
yKa3aHHe Ha coHWHHTeabHbiH xapaicrep CBJHH ACHCTBHH, B
cyaxnaH B noaoOHbix npeaaoxceHHax MOJKCT ynoTpebaaTbca
TaKace H cowHHHTe/ibHbifi COK>3 na: Mama alirudi nyumbani
akastarehe na akapika chakula MaMa BepHyaacb aoMott,
OTaoxHyaa H npHroTOBHJia eay.
Oanocao>KHbie raaroau H raaroau -enda, -isha B
noBecTBOBaTejibHofi <|)opMe o6biHHo He Tpe6yiOT
ynoTpe6aeHHa c.noroBoro paciuHpHTeaa ku-: akaja H OH
npHuiea. nikaenda H a noiuea", akaisha H OH 3aKOH4Ha.
BonpocHTejibHbie C.IOBU lini? Koraa?, vipi? KaK?, K3KHM
o6pa30M? MoryT naHHMaTb B npeaaoxceHHH Kax HanaJibHyio, TaK
H KOHeHHyio no3HHHn:
Lini utafanya mazoezi? "Koraa Tbi 6yaeuib aeaaTb ynpaacHeHHa?; Baba
alirudi lini? Koraa BepHynca oTeu?;
Vipi unajua Kiswahili? Kax (xoporno) Tbi 3Haeujb cyaxnjiH?;
Alijua Kirusi vipi? "HacKoabxo xopouio OH 3Haa pyccKHH a3biK?
BonpocHTenbHoe CJIOBO -ngapi? CKoabKo?
coraacyeTca no HopMaM Kaacca onpeaeaaeMoro
cymecTBHTeabHoro, HanpHMep: w/kono m/ngapi? cKoabKo
pyK?", H>a\u wangapi? CKoabKo aioaeft?". B aaHHOM
ypoKe OHO BCTpenaeTca B coneTaHHH c CymeCTBHTenbHblMH C
HyneBbIM npe(|)HKCOM H, COOTBCTCTBCHHO, caMo
BonpocHTeabHoe caoBO He oiJjopMaaeTca
coraacoBaTeaeM: picha ngapi? cKoabKo KapTHH?.
BonpocnTeabHoe caoBo -ngapi Bceraa CTOHT nocae
onpeaeaaeMoro cymecTBHTeabHoro: Ulinunua kalamu ngapi?
41
CKoabKo KapaHaaiuefi Tbi Kynwa?.
ripe/uiorH baada ya nocae". Hepe3, nocae Toro K3K" H
kabla ya 4\ao, nepea TeM KaK", npeacfle neM" COCTOST H3
33HMCTBOBaHHbix M3 apa6cKoro 3biKa CJIOB baada nocjie, 4433TCM"
paHbuic, kabla npeacflc" H noceccwBuoro (J>opM3HTa ya. KaK
H Apyrwe npeaaorH, OHM aaHHMaiOT ncnmimo nepea
cymecTBHTe^bHbiM: baada ya mazungumzo nocae 6ece/tbi, baada ya
siku latu Mepe3 Tpw AH*'\ kabla ya safari nepea nyTeuiecTBHeM.
Mac-ro 3TH npeflJiorH BCTpenaioTCfl B coneTaHHH c
HH())HHHTHBOM (HJIH HH^HHHTHBOM H ero iionoJiHeHHeM); baada ya
kusiarehe nocae OTAbixa", baada ya kusoma kitabu nocae meHHa
KHHrH", kabla ya kuondoka nepea yxoflOM", kabla ya kwenda
kazini nepe/i TCM KaK nofi na pa6oiy".
CoHCTaHHc npcjtnora baada ya c nocaeityiomuM
HH(J)HHHTHBOM MO*eT nepeBOflHTbCS Ha pyCCKHM A3blK
aeenpHHacTHeM coBepuienHoro BH,aa: baada ya kusoma
kitabu nocae meHHH KHHTH = npOHHTaB KHHry", baada ya kupika
chakula nocae npHPOTOBaeHHH eaw = npHroTOBHB cay.
EcaH 3a npcaaoroM H ncpe/t HH4)HHHTHBOM CTOHT KaKoe-aH6o
CyUICCTBHTeabHOC, TO T3KOH HH(|)HHHTHBHblfl o6opOT
nepeBOAHTCB o6bIHHO Ha pyCCKHR A3blK npHaaTOHHbIM BpeMeHHbIM
npeaao)KeHHeM, rae HH<|)HHHTHB BbinoaHHCT 4>yHKUHio CKa3yeMoro, HanpHMep:
baada ya mtoto kunywa maziwa nocae Toro KaK pe6cHOK
BbinHa/BbinbeT MoaoKo, kabla ya baba kurudi nyumbani 44ao Toro
KaK OTCU BcpHyaca/BepHeTca aoMofi". BpeMs raaroaa-
cKa3yeMoro 33BHCHT OT KOHTeKCTa.
npoH3BoaHbifi npeaaor kwa (noceccHBHbifi 4>opMaHT
oaHoro H3 aOK3THBHblX KaaCCOB) MH0r03H3HeH. Tpn
HaH6oaec ynoTpe6HTeabHbix ero 3HaHeHHH -
) HHCTpyMeHTaabHoe: Mtoto anakula ugali kwa kijiko
Pe6eHOK ecT Kamy ao*Koft; Ulikwenda kwa miguu Tbi iuea
ncujKOM" {6yxe. HoraviH),
) 3HaneHHe yKa3aHH Ha HanpaBaeHHe iiBHweHHa K
onpeaeaeHHOMy aHuy/HeaoBeKy: Alikwenda kwa mwalimu *OH nouiea K
yMHTeaio". ripw ynoTpebaeHHii nocae raaroaoB
MecTOHaxo)KaeHHfl Haw aoxaTHBuoH 4>opMbi HMCHH kwa
42
cooTBCTCTBycT pyccKOMy npeaaory y: Nilikaa kwa Amina fl >Kna y
AMHHbi"; nyumbani kwa raflki 4*B aoMe y apyra,
B)BpeMCHHoc 3HaMenHe - B TeHcHHe, B", 3a" H ap.: Alistarehe
kwa siku nne OH oTawxaa neTbipc ana = B TeneHHe nerbipex
aHew; Nilitafsiri kitabu kwa siku kumi nepeBea KHHry 3a aecaTb
aHefi".
Mazoezi
1. riocTaBbTe raaroabi B npouieauiee, a 3aTeM B 6yaymee BpeMfl:
ninasoma gazeti; ananunua ndizi; unajifunza Kiingereza; kijana
anaandika barua; daktari anakuja hotel ini; Mrusi anasafiri
Amerika; mtoto anajifunza kuchora; mencja anakunywa chai;
unasikiliza maclezo; mpishi analeta kuku; ninatafsiri matini;
mwcnyeji anakwenda dukani; baba anarudi kutoka kazini;
mkulima anakula samaki.
2. PacKpofiTc CKO6KH, ynoTpe6HB noKa3aiejib -ka-.
ricpeBCAHTe npc/taowenHa:
1. Mgeni alikuja hotelini (-nywa) chai. 2. Mvuvi alitoka
nyumbani asubuhi (-enda) kuvua samaki. 3. Mwanafunzi
alikwenda dukani (-nunua) kitabu. 4. Nilijifunza Kiswahili (-
safiri) Afrika. 5. Mpishi alileta chakula na mtoto (-la). 6.
Nilizungumza na baba na (-rudi) shuleni. 7. Mzungu alimaliza
kazi (-starehe). 8. Mama alinunua samaki na mimi (-enda) jikoni
kupika. 9. Nilitoka nyumbani (-enda) hotelini.
3. IlepeBeaHTe:
baada ya kufanya mazoezi; kabla ya kula chakula; kabla ya
mwanafunzi kusoma kitabu; baada ya mpishi kupika chakula;
kabla ya safari; kabla ya chakula; baada ya somo; baada ya
kujifunza Kifaransa; baada ya kustarehe; kabla ya kwenda
shule; baada ya kutoka shuleni; baada ya kazi; nyumbani kwa
mwenyeji; hotelini kwa mgeni; -andika kwa kalamu; -zungumza
kwa Kirusi; -safiri kwa basi; -maliza kazi kwa siku tano; -fanya
kazi kwa wiki mbili.
43
 4. IlepeBeiiHTc: Mancno mapya
nocJie HTCHMa; nocJie oTAbixa; noMHTaB raieTy; 33K0HHHB rafiki apyr, TOBapwiu -lima ofipafiaTbiBaTb 3eMJiio
pa6oTy; BepuyBiiiHCb aoMoft; npuroTOBUB ejty; no -ishi >KHTb, cymecTBOBaTb sana CMJibHo; oneHb
ceroflHflWHero zuw; ao Toro Kax now B 6aHK; nepea TeM ugali rycTaa MyHHas Kama -aga npomaTbca;
KaK noexaTb Ha pu6aaKy; ao eaw; nepea 6eceaoft; nocae wali OTBapHofi pwc paccTaBaTbca
nyTcmecTBHJi; nepea TCM xax noBap npHHec pbi6y; nocae nyama MXCO maji ya matunda
Toro xax 6a6yuiKa Bepuyaacb; nepea TeM xax npwujea Bpaw; mchicha MWHHa {pacmenue. 4)pyKTOBbiii COK
Ha pa6oie y oTua; aoMa y Bpana; y MaMU Ha xyxHe; exaTb noxoDicee no exycy na lununam) penseli KapaHaam
Ha aBTo6yce; ia aBa AH*; 3a oaHy Heaeato; nHcaTb Ha cyaxHJw; sukari caxap shamba l)noae, n/iaHTauna
mkono pyxa 2)aepeBHa, ceJibCKaa
pa3roBapnBaTb Ha aHrawficKOM fl3biKe.
basi aBTofiyc MeCTHOCTb
mguu Hora siku aeHb
5. K caoBaM H3 rpynnw A noafiepme noaxoasmHC no
kisu HOXC kila Ka/KjbiH
cMbicay caoBa H3 rpynribi B H cocTaBbTe npeaaoxceHHa:
kijiko Jioxcxa jana Bwepa
A/ -penda; -jifunza; -taka; -maliza; -fanya; -chora, -nunua;
uma BHJixa juzi no3aBiepa
-starehe; -zungumza na; -leta; -sema; -rudi; -toka;
wiki Heaeaa kesho 3aBTpa
B/ kidogo; matini; Kijemmani; safari; maziwa; kuvua;
kalamu pyHKa kesho kutwa nocae3aBTpa
kushona; kiti; mwalimu; namba; daktari. pombe nwBO (Mecmnoeo halafu 3aieM. noTOM
npueomoejieHWi) -furahi paaoBaTbca

Nyumbani kwa rafiki

Jina langu ni Mosi. Petro ni rafiki yangu. Mimi ninaishi
mjini naye anaishi shambani. Juzi nilikwenda nyumbani kwa
rafiki nikazungumza na mama yake. Mama jina lake ni Asha.
Mama Asha alipika ugali, wali, nyama, kuku na mchicha. Rafiki
akala kwa mikono, mama yake pia akala kwa mikono, lakini
mimi nikala kwa kisu, kijiko na uma.
Baada ya kula nikanywa pombe kidogo na Petro akanywa
maji ya matunda. Mama Asha anapenda chai na sukari. Baba
yake Petro alikula chakula asubuhi kabla ya kwenda kulima.
Baada ya kurudi kutoka shambani yeye atakula pia.
Nilistarehe vizuri Sana kwa rafiki yangu. Jioni nikaaga na
nikaenda nyumbani kwa basi.

Maelezo
1. BbipawcHHe nyumbani kwa rafiki HMeeT pyccKHfi 3KBHBaneiiT
B rocrrax y apyra (6yxe. aoMa y apyra).

45
 2. B cjioBax yangu, yake KopHH npHTJOKaieabHux
MecTOHMeHHfl -angu MOH, -ake "ero/ee" corJiacoBaHbi no
Kaaccy oiipeaenaeMoro cymecTBHTejibHoro.
3. naye - cnHTHaa (J)opMa coioia na H JiHMHoro
MecTOHMeHHa yeye. FlepeBOAHTca xax H oH/oHa; a
oH/oHa.
4. Mikono - MH.HMCJIO cJioBa mkono pyKa. Miguu -
MH.HHCJio mguu Hora.
Mazoezi
6. riepeBeflHTe caoBocoHeTaHHa:
-pika mchicha; -pika wali na nyama; -la kwa mikono; -la kwa
kisu na uma; baada ya kula; -ishi mjini; -ishi shambani; -ishi
vizuri; -nywa maji ya matunda; -nywa kidogo sana; -penda
pombe; -penda chai na sukari; -enda kwa miguu; -enda pole
pole; -enda kwa rafiki; -la ugali kwa kijiko; -kaa kwa rafiki;
jana na juzi; kila siku; kila jioni; wiki jana; asubuhi sana; -
shukuru sana; -furahi sana; -furahi
kidogo; -andika kwa mkono; -andika kwa kalamu; kabla ya
kulima; -lima vibaya.
7. /JafiTe DKBHBajiembi Ha cyaxHAH:
npHroTOBHTb Mflco c PHCOM; ecTb KypHuy co uinwHaTOM;
ecTb pyK3MH; ecTb HOXOM H BHAKOH; >KHTb B ceAbCKofl
MCCTHOCTH; *HTb B ropoAe; HaxoAHTbca saropoAOM; wHTb
oMeHb ruioxo; nHTb nBO H (JipyKTOBbifl COK; nHTb Hafi c
caxapoM H MOJIOKOM; HATH neuiKOM; nyTemecTBOBaTb Ha
aBTobyce; exaTb K Apyry; 6eceAOBaTb c ApyroM;
ocTaBaTbcs y Apyra; pa6oTaTb B noAe; xawAoe yTpo;
Ka>KAbiH AeHb; noc.ieiaBTpa; 3aTeM; Ha npouiAofi
HeAeAe.
3anoAHHTe nponycxH, onnpaacb Ha coAepacaHHe
8.
TexcTa: Petro ni ... . Anaishi ... na Mosi anaishi . . . . Jina la
46
mama yake ni .... Nyumbani kwa ... Mosi akazungumza . . . .
Mama Asha alipika ... na ... . Mosi alikula kwa ... na rafiki akala
kwa ... . Mosi alikunywa pombe baada ya ... . Petro anapenda
kunywa . . . . Mama Asha alitaka kunywa . . . . Baba yake Petro ni
... . Atakula chakula baada ya ... . Asubuhi alikula kabla ya ... .
Mosi alistarehe ... kwa rafiki yake. Jioni baada ya ... alirudi
nyumbani. Alikwenda . . . .
9. rioATBepAHTe HAH onpoBeprHHTe cAeAyiomHe
yTBep>KAeHHA, onHpaacb Ha coAep>KaHHe Texcrra:
1. Mosi alikwenda nyumbani kwa daktari. 2. Petro anaishi
mjini. 3. Mosi alikwenda kwa rafiki yake jana. 4. Alizungumza
na mama Asha. 5. Mama Asha alipika samaki tu. 6. Baada ya
kupika na kula chakula mama Asha alikunywa chai na sukari. 7.
Mosi alikula chakula kwa mikono. 8. Petro anapenda kula kwa
kisu, kijiko na uma. 9. Mosi alikunywa pombe baada ya
chakula. 10. Petro pia anapenda pombe. 11. Baba yake Petro
alikula chakula baada ya kurudi kutoka shambani. 12. Asubuhi
alikula pia. 13. Mosi alistarehe vibaya sana nyumbani kwa rafiki
yake. 14. Alirudi nyumbani kwa miguu.
10. flepecKawHTe TCKCT Ha cyaxHAH OT HMCHH fleTpo.
11. 3anoAHHTe nponycxH, noAo6paB
noAXOAsiUHe rAaroAbi H
nocTaBHB HX B Hy)KHyio c|>opMy:
1. (Mimi] ... kitabu (jana). 2. [Wewe] ... kazi (kila siku). 3.
Mfanya kazi ... benki (juzi). 4. lYeye] ... mazoezi (kesho
asubuhi). 5. Mama ... (kesho). 6. [Mimi] ... mjini (wiki jana). 7.
Mtoto ... picha (kila jioni). 8. Mwanafunzi... matini vizuri (leo).
12.#onoAHHTe npeA.io>KeHHfl, nocraBHB cAOBa HI
CKO6OK BHyjKHyio ()>opMy. UepeBeAHTe npeAAOweHHfl Ha
pyccKHfi A3biK:
1. Jana rafiki yangu (-nunua) kitabu na kalamu mbili. 2. Kesho
meneja (-maliza) kazi, halafu (-enda) shambani. 3. Juzi Mosi (-
zungumza) na mwalimu. 4. Ninapenda (-sikiliza) matini jioni. 5.
Baba (-lima) shamba kesho kutwa. 6. Juzi mimi (-andika) barua
47
kwa rafiki kutoka Afrika. 7. Mvuvi (-vua) samaki kila siku. 8.
Boris (-rudi) kutoka safari wiki jana. 9. Nilitaka (-andika)
mazoezi kwa penseli. lakini mwalimu alisema, (-andika) kwa
kalamu!

13. CocTaBbTe 10 npeAAOHCCHHfi co cACAytomHMH

CAOBOCOHeTaHHflMH:
baada ya kurudi nyumbani; -enda kwa miguu; kesho kutwa; -
nywa maji ya matunda; -starehe vizuri shambani; -kaa kitini;
pika kuku na wali; -la kwa mikono; -safiri kwa basi; -sikiliza
habari.

14. OTBeTbTe na Bonpocu Ha cyaxHAH:

1. Mtanzania anapenda kula kuku vipi? 2. Lini ulifanya
mazoezi? 3. Jana ulifanya nini? 4. Kijana alinunua kalamu
ngapi? 5. Vipi unajua Kiswahili? 6. Baba atarudi kutoka safari
lini? 7. Lini ulikula nyama?
8. Sasa unafanya nini? 9. Unapenda kustarehe vipi? 10. Lini
utaandika barua kwa rafiki? 11. Baba anapika vipi? 12.
Mwalimu jina lake nani? 13. Baba alistarehe wapi? 14. Mtoto
alichora picha ngapi? 15. Nani alipika chakula leo? 16.
Mwalimu anarudi kutoka wapi? 17. Rafiki yako anazungumza
kwa Kiingereza vizuri au vipi?
18. Asubuhi ulikunywa nini? 19. Daktari alikuja kwa nani? 20.
Mwalimu anajua Kirusi vipi?

47 47
 15. riepeBe^HTe: H3
1. CaJlfOM MOH Apyr. OH )KHBeT B CCAbCKOfi apa6cKoro JttbiKa: ishirini
- 20, thelathini - 30, arobaini - 40, hamsini -
MCCTHOCTH. 2. no3aBHepa a e3AHA Ha pbiOaAxy, a 50, silini
- 60, sabini - 70, themanini - 80, tisini - 90.
3aBTpa noiiAy Ha pa6oTy. 3. Tbi xopouio TOBOpHIUb flO- MHCAHTeAbHoe CTO Taioice 3anMCTBOBaHO H3
aHTAHHCKH H HeMHOTO nO-HeMeUKH. 4. YTpOM apa6cKoro H3biKa - mia HAH mia moja (6yKe. COTHA OAHa).
pe6eHOK xopouio noeA H 3aTeM nouieA B uiKOJiy. 5. HaHMeHOBanna coteH B
KpecTbflHHH ica)KAbifi AeHb o6pa6aTbifaaeT none
BpynHyio. 6. YTPOM nepeA eAOfi OTeu cjiyuiaeT HOBOCTH H
HHTACT meiy. 7. CiyACHT OTAHHHO ncpeBe;i ABa TeKCTa Ha
<j)paHuy3CKHfi 3biK. 8. Ha npouiAofi HeAeAe OH paftonui
TOAbKO weTbipe AHS. 9. HocAe3aBTpa Tbi 6yAeuib
pHCOBaTb. 10. flo6pocoBecTHbiH Bpan noexaA K pe6eHKy
nocAe paGoTbi. 11. HHocTpaHeu npHexaA B ropoA, OH xoneT
oTAOXHyTb. 12. MaMa xoAMAa AHeM B MamHH H xynwAa
Mca. 13. Xo3flHH npHHCc Ha KyxHio uuiHHaT H
npMroTOBHA eAy. 14. ft AK)6AK) eCTb HOHCOM H BHAKOH.

16. 3aAaHTe Bonpocbi Ha cyaxHAH K npeAAOXceHHSM

H3 3aAaHHfl 15.
***
TpaMMaTHKa

CnpaaceHHe rAaroAa -wa. TAaroA -wa 6biTb

OAHOCAOJKHMH,noiTOMy npH cnpJOKeHHH B HaCTOfllUeM.
npouieAUieM w 6yAymeM BpeMenax (COOTBCTCTBCHHO C
noKa3aieAAMH -nar -Ii-, -la-) Tpe6yeT yrioTpe6AeHHfl
cAoroBoro pacuiHpHTeAH ku-: ninakuwa a ecTb" (peAKo
ynoTpe6AHCMaa (JjopMa), ulikuwa mwalimu Tbi 6UA
yHHTeAeM, atakuwa mwanafunzi OH 6yAeT CTyAeHTOM.
FlpH cnpJOKeHHH c noKa3aTCAeM -ka- CAoroBofi
pacuinpHTeAb He ynoTpe6Afleica: akawa mvuvi H OH
6biA/ciaA pbiOaxoM".

HHC.ime.ibHbie 30 - 900. HaHMeHOBaHH* ACCSTKOB B

33HMCTBOBaHbI
KOAHHCCTBeHHbIX HHCAHTCAbHblX OT 20 AO 90

40
MHCAHTeAbHbix OT 200 AO 900 o6pa3yioTca CAeAyiomHM obpaioM: mia
mbili - 200 (6yK8. COTHH ABe), mia latu - 300, mia nne - 400, mia
tano - 500, mia sita - 600, mia saba - 700, mia nane - 800, mia tisa -
900.
B CAOHCHblX KOAHMeCTBeHHbIX HHCAHTCAbHblX
nOCACAHCe no nopjiAKy HHCAHTeAbHoe npHcoeAHHaeTcs c
noMOUibio coK>3a na H: 150 - mia moja na hamsini, 703 - mia saba na nne, 468
- mia nne sitini na nane.

Mazoezi
17. riOMeHflfiTe BpeMfl B CAeAyiouinx npeAAOKeHHax:
1. Rashidi ni daklari. 2. Hamisi ni mtoto hodari. 3. Mwenyeji ni
tajiri sana. 4. Rafiki yangu ni mwalimu katika shule. 5. Yusufu
ni mgeni hapa. 6. Kijana ni mzima. 7. Amina ni mwanafunzi. 8.
Baba ni mvuvi.

18. Ha30BHTe Ha cyaxHAH CAeAyiomne UH^pbi:

25; 21; 29; 18; 16; 26; 13; 27; 4; 3; 25; 30; 50; 80; 90; 40; 70;
60; 100; 400; 900; 500; 300; 800; 600; 200; 700; 101; 120; 140;
104; 180; 102; 160; 135.

19. HepeBeAHTe:
1. XaMHCH 6yAeT MeHeAepoM. 2. ft 6UA CTyAeHTOM. 3. Pe6eHOK
6UA 3AopoB. 4. K)cy<|)y 6yAeT BpanoM. 5. ft 6yAy npenoAaBaTeAeM
B uiKOAe. 6. Tbi 6yAeuib XO3AHHOM B rocTHHHue. 7. TaH3aHHeu 6bUi
pa6oHHM. 8. MOH Apyr 6biA OTAHHHMM nOBapoM. 9. Ero MaTb
6biAa eBponeiiKOH. 10. Tbi 6yAeuib 6oraTbiM.

Maneno mapva
zamani AaBHo; paHbiue
-fika npH6biBaTb; npHxoAHTb; npHe3)KaTb
-fanya haraka ToponHTbca
-jua l)3HaTb 2)yMCTb -juana 3HaKOMHTbcs -sikia cAbiuiaTb
-chelewa ona3AbiBaTb
msichana AeByuixa -ngoja *AaTb
chuo kikuu yHHBepcHTeT tayari 1 )roTOBbiH 2)I~OTOBO
dakika MHHyTa
-piga simu 3BOHHTb

41
-faulu yaaBaTbca; npeycneBaTb -ogopa 6ojrrbca safari;
kwa kufaulu ycnciuHO, yaaMHO
-faulu kupata kazi; -faulu kujuana na Mtanzania; -soma kwa
Mazungumzo kufaulu; -starehe kwa kufaulu; -fanya haraka; -fanya kazi; -
Tatu ni mwalimu shuleni. Siku moja alifika nyumbani kwa fanya safari; -wa tayari kwenda; -wa tayari kutoka; -wa tayari
rafikiyake akazungumza naye: kusafiri; -ngoja kidogo; -ngoja sana; -ngoja dakika tano; -piga
Tatu: Hujambo Amina? simu nyumbani; -piga simu kwa baba; -chelewa kuja kazini; -
Amina: Sijambo, habari gani? chelewa kumaliza kazi; -ogopa kuchelewa.
Tatu: Nzuri sana. Habari za mtoto?
Amina: Nzuri tu. Unakwenda wapi? 21. riepeBeflHTe:
Tatu: Ninakwenda shuleni. Ninataka kujuana na mwalimu 1. OjiHawitbi /JacyMa no3HaKOMH/icfl c neByimcoH. 2. TocTb
ambaye alifika jana kutoka Nairobi. npwfiyiteT B crpaHy nocae3aBTpa. 3. 51 Goiocb ono3itaTb B 6aHK.
Amina: Nitafurahi pia kujuana na mwalimu mgeni. 4. AabfiHHa OKOHMHJia HHCTHTyT COBCeM HCJiaBHO. 5. 51
Nilisikia yeye ni kijana sana. n03B0HK) itpyry nepe3 TpH MHHyTbi. 6. Tbi cjibiwajia HOBOCTH? 7.
Tatu: Ndiyo. ni msichana ambaye alimaliza chuo kikuu kwa nofloacjiH neMHoro, a TO)Ke notf/ty B Mara3HH. 8. 51 ycneujHo
kufaulu si zamani tu. Fanya haraka! Ninaogopa nepeBen TCKCT. 9. EMy y^anocb nonyHHTb pa6oTy. 10. Tbi TOTOB
kuchelewa. exaTb 3aropo/t? 11. 51 oneHb enemy. 12. CHanana a xony
Amina Ngoja kidogo tu! Nitakuwa tayari kwenda baada
no3BOHHTb B AMepHKy.
ya dakika mbili tatu. Ninataka kupiga simu kwanza.
22. riepeBe/tHTe Bonpocbi no coitcpwaHHio iwajiora H
Maelezo flaifre na HHX OTBeTbi Ha cyaxHnH*.
1. CJIOBO ambaye 03HaMaeT "KOTopbifi" (no OTHOUICHHIO K 1. KeM pafioTaeT TaTy? 2. Ky/ta OHa HiteT? 3. AMHHa To>Ke
neaoBeKy). XOHCT nofiTH c Heft? 4. KTO npwexa-i H3 Hafipo6H? 5. Tile yHHjics
HOBbifl npeno/taBaTeab? 6. Kor/ta OH OKOHHHJI HHCTHTyT? 7.
2. Mwalimu mgeni MOJKHO nepeBecTH Kaic noBbiii
TaTy oneHb Toponmea? 8. OHa 6OHTCH ono3^aTb? 9. HTO XOHCT
npenoaaBaTenb HJIH BHOBb npH6biBiiiHH citeaaTb AMHHa? 10. CxoabKO MHHyT yKjxei TaTy? 11.
npenoitaBaTe/ib. AMHHa 6buia roTOBa nofiTH c TaTy nepe3 Tpn MHHyTbi?

3. Diaron -chelewa, npeflinecTByiomHfi jtpyroMy 23. BbiyHHTe flHajior HaH3ycTb.

marojiy B HH(j)HHHTHBe, MoaceT nepeBOitHTbcs CJIOBOM no3flHO.
HanpwMep: Alichelewa kurudi nyumbani. OH no3flHo BepHyaca 24. 3aMeHHTe Bpc.Ma B cneityioiUHx npe;uio>KeHHJix,
AOMOH. (Gyice. OH ono3itaa BepHyTbes aoMofi). ynoTpe6HB caoBa jana, juzi, kesho, kesho kutwa, zamani, wiki jana;
kabla ya, baada ya:
Mazoezi 1. Sasa ninajifunza katika chuo kikuu. 2. Leo baba ni tayari
20. riepeBe/iHTe: kwenda katika benki. 3. Sasa Juma analima shamba. 4.
-juana na mwalimu mgeni; -juana na msichana; -juana na
Ninachelewa kufika kazini kila siku. 5. Unasafiri kwa basi kwa
daktari kijana; siku moja; -fika juzi; -maliza chuo kikuu; -maliza siku nane. 6. Mzungu anazungumza Kiswahili vizuri sana. 7.

51
Sasa ninakula mchicha na wali tu. 8. Baba anakunywa pombe
baada ya kazi kila siku.

52
 25. MepeBeAHTc:
CTOrpH crpaHu; TpnauaTb ABe MMMVTU; JCBBHOCTO BoceMb IIIKOJI;
miTbcoi copox pyncK; MeTbipccTa ACBJIHOCTO xapaHAameA;
TpHAuaTb naTb TCKCTOB; TpHcra nsTHaanaTb rocTHHMu;
mccTbAccsT TpH JHblKa; BOCCMbCOT nBTbACCBT ,'lHCfi;
ACBBTbCOT ACBBHOCTO ,ieBSTh pHc> HKOB; ipMjuaib
BoccMb nyTeujccJBMA; rnxojia HOMep CCMbCOT
UICCTbJCCT mm; AOM HOMCp CCMb.
26. HasoBHTc no-pyccKH cjieayiomHe uH(J)pu:
thelathini na nne; themanini na tano; mia moja kumi na moja;
mia tisa na arobaini; mia saba ishirini na tatu; mia tatu sitini na
nane; mia nane hamsini na tatu; kumi na saba; ishirini na mbili;
sabini na sita; mia mbili na themanini; mia sita sitini na sita; mia
tatu sitini na tano.
xopomo 3HaeT CBOIO pa6oTy. 14. CHanajia a Hanncaji ynpaacHCHHa
KapaHaamoM. a HOTOM pynxoA.
29. flaATe pyccKHe TKBHWUCHTU:
-chelewa; -faulu kupata kazi; -ngoja sana; -sikia habari; -lima
shamba; maji ya matunda; halafu; ugali; pombe; kila asubuhi; -
ogopa kidogo; -furahi sana.-sikiliza vizuri; -angalia; -shukuru.
30. /laAic TKBHBajieHTbi na cyaxwJiH:
pyxaMH; HATH nemKOM; noinaKOMHibCB; 3HaTb
MBCO C pH COM; ectb
TCKCT; oseHb cnemKTb; npomaTbca; no3aBHepa; exaTb aBTo6ycoM; SBC
HHib no iene4K)Hy; nocjie eau; AO IIOCIAKH; Ha npoiunoA HCACJIC;
Ka*Ayo MHHyry; CMJibHO 6onbca; HCMHOTO onouaTb;
6blTb TOTOBblM; OHCHb jaBHO.

27. 06bacHHTC pa3HHuy Meacay 6JIH3KHMH no 3HaHCHHio

CJIOBaMH CoCTaBbTCC HHMH npeAJio*eHHs:
-kaa; -ishi -soma; -jifunza
-ja; -enda -penda; -taka
-sema; -zungumza -sikiliza; -sikia
juzi; si zamani msichana; kijana
bwana; mwenyeji vizuri; safi
 31. HanniUHte C O H H H C H H C Ha teMy B rocrax y Apyra".

28. nepeBeaHie:
1. AMHHa ceAnac yHHTca, a noTOM CTaHeT BpanoM. 2. Auia 6biJia
noBapwxoA B UIKO/IC, a ceAnac OHa pa6oiaeT B pccTopaHe. 3. ft *HA B AHMHH, a
ceAnac JKHB> B POCCHM. ft oneHb pajt. 4. Tbi ynnuibca xopomo H 6yaeuib roBopHTb
CBOOOAHO (omiuuHo) no-<|>paHuy3ciCH.
5. I IO.IO*JH. s 6y ay roTOBa wepe3 mm. MHHyT. 6. MoA Apyr norneji neujKOM H
onoi.ia.1 B 6aHK. 7. rac TU mnHaxoMHJica c HOBUM MencaaccpoM? 8. lOnorna
yaaiHO OKOHHHJI MHCTHtyT B PepMaHHH.
9. MHC yaanocb HaATH (no.iyvumb) pa6oTy B ropoAC. 10. CHanaAa a KynHJi
noacicy H BM.iKy. noTOM Kynn;i HOJK. 11. Ha npouuioA HCACJIC xo3flAxa
npHroTOBHna icypHuy c pwcoM. H rocn. 6UJI onenb AOBOJICH (padoeajica). 12.
PaHbmc a ejia MBCO. a ceAnac OMCHB JIIO6JIIO pbi6y. 13. KTO 6yACT
npenoAaBaTcncM B UJKOJIC? - focnoAHH CaaioM, OH we Tax AaBHo OKOHHHJI
MHCTMTyT, HO oneHb
 yPOK 4 (Somo la nne) COBMCCTHOCTH na (6y/ce. 6biTb c). B HacToameM BpeMeHH
J1eKCHMecKan TeMa: CeMbH (Ukoo) cnpawenHe niaroJia -wa na HecTanaapTHo: OH cnparaeica 6er noxa3aTejni HacToamero
BpeMeHH:
TpaMMaTHKa nina rafiki y MeHa ecTb apyr (a HMeio apyra),
1. JlHHHbie MecTOHMeHHa MH. MHCJia sisi, nyinyi, wao.
una maziwa y Te6a ecTb MoaoKo,
2. IlpHrjiaronbHbie connacoBaTeJiH MH. MHCJia tu-, m-, wa-.
ana kitabu y Hero/nee ecTb KHHra,
3. CnpjoxeHHe rnaroJia HMeTb.
4. OTpHuaHHe rnaroJia HMeTb (HacToaiuee BpeMH). tuna nyumba y Hac ecTb aoM,
mna sukari y Bac ecTb caxap,
JlHHHbie CaiHOCTOHTeJlbHbie wana benki y HHX ecTb 6aHx.
MeCTOHMCHHH B npeabiayiUHX ypoxax BCTpewaaocb cnpjoxeHHe raaroaa -
MHO)KecTBeHHoro MHCJia npeACTaBJieHbi cJieayiomHMH wa na no oaHOMy H3 jioxaTHBHbix KaaccoB: kuna HMCTca, ecTb
(JjopMaMH: sisi MU. nyinyi/ninyi Bbi, wao OHH (6yKe. [MecTo] OHO HMeeT).
OHH ynoTpe6jiHK>TCH B HMCHHUX npeaJioxceHHSX, B npomeauieM H 6yaymeM BpeMeHax raaroa -wa na cnparaeTca
laMeHaa CO6OH ToJibKo o^yuieBJieHHbie HMeHa TaK ace, xax H apyrne oaHOcaoacHbie raaroaw, T.e. c
cymecTBHTejibHue: Wao ni walimu, sisi ni wanafunzi na ao6aBacHHeM x OCHOBC caoroBoro paciuHpHTeaa ku-: Nilikuwa na
nyinyi ni nani? OHH - npenoaaBaTeJiH, Mbi - cTy/teHTbi, a BU kitabu Y Mena 6biaa KHHra; Watakuwa na nyumba Y HHX 6yaeT
KTO? aoM.
B niaroJibHbix npeAJio>xeHH5ix ynoTpe6iieHHe JIHHHHX
MCCTOHMeHHfi
caMocTOjrreJibHbix cJiy>KHT uenaM OrpHnaTCJibHbie 4>op*ibj raaroaa -wa na HMeTb (xax H apyrnx
BujiejieHHJi, noAnepKHBaHHa POJTH cy6beKTa jieficrBHa. raaroaoB) o6pa3yioTca B pe3yabTaTe npHcoeaHHeHH* (j>opManTa
ha- x yTBepaHTeabHbiM 4>opMaM, HO npH npncoeaHHeHHH
CyfiteicTHbie
npHiJiaroJibHbie
3Toro (j)opM3HTa x npnraaroabHbiM cy6bexTHbiM
coniacoBaTejin
noxa3aTeaM eaHHCTBeHHoro MHcaa o6pa3yioTca caHTHbie 4>opMbi: aaa 1-
MHO)KeCTBeHHOro MHCJia: tu- MU, wa- OHH
33HHMaiOT
ro anna ea. M. Hcnoab3yeTca oTpnnaTeJibHHH (|)opMaHT si- (ha- + ni-), aaa 2-ro
anua hu- (ha- + u-), aaa 3-ro anua ha- (ha-+ a-):
B rJiaroJie no3HUHK> nepea noxa3aTejieM BpeMeHH:
Tunasoma Mbi MHiaeM; Mlikaa hotelini Bbi HCHJIH B
sina a HC HMCIO, hatuna MH HC HMeeM,
rocTHHHiie; Wataandika barua OHH HanHuiyT nncbMo. huna TU He HMeeiub, hamna BH He HMeere,
JW 3MtJ)aTHMecKoro BbiaejieHHa cybbeKTa hana oH/oHa He HMeeT, hawana OHH He HMCIOT.
Hcno;ib3yiOTCH JlHHHbie caMocToaTeJibHbie MecTOHMeHHa:
Sisi tulistarehe nyumbani A Mbi (MTO KacaeTca Hac) OTauxajiH Mazoezi
AOMa; Wao watamaliza kazi leo OHH (HMCHHO OHH, a He KTO 1. 3aMeHHTe eaHHCTBCHHoe nncao MHOKCCTBCHHUM:

apyroii) 33KOHHaT pa6oTy cero^HJi. ninafurahi sana; nitakunywa chai; anapcnda ndizi; unachelewa
Sana; ulikuja jana; alifika kwa basi; alifanya haraka; nitakula
rjiaroji HMeTb HMeeT CBOHM 3KBHBaiieHTOM B nyama; nilimaliza kazi; utajifunza kushona.
cyaxHJiH coneTaHHe niarojia -wa 6uTb c npejuioroM

54 55
 2. 3anojiHHTe CaMOCTOHTeJlbHblMH JTHMHIJMH somo. 7. Mgeni ana benki. 8. Una kijiko. 8. Mna shamba. 9.
nponycKH MeCTOHMeHHJIMH: Wana chai na sukari. 10. Msichana ana kazi. 11. Tuna dakika
... anavua samaki ... tulingoja ... walisikia habari? kumi.
basi ... nitalima shamba ... ... anakula kwa mikono
ulifaulu kupata kazi ... mlijuana ... tutasafiri Urusi ... 9. riepcBeAHTe:
lini? mnakwenda pole pole ... 1. y Hac ecrb pynxa H xapaHAaiu. 2. Y Te6a ecTb HOW? 3. Y
waiaandika mazoezi oTLta ecTb nojie? 4. Y Majibnnxa HOT xunrH. 5. Y xo3HHHa HeT
3. PacKpofne CXO6XH: nHBa.
1. Nyinyi (-toka) wapi? 2. Sisi (-cheza) jana. 3. Wewe na Asha 6. Y jteByuiKH ecTb apyr. 7. Y HHX ecTb (|)pyKTOBbiB COK. 8.
(-penda) nini? 4. Mosi (-angalia) picha jioni. 5. Mimi na mama Y TC6S ecTb caxap? 9. Y Bac HeT MoaoKa. 10. Y nac HeT
(-la) ugali. 6. Mrusi na mgeni (-kaa) hoteli moja. 7. Nyinyi (- AOMa. 11. Y Te6a HeT npobjieM {mpydHOcmeu). 12. Y Bac ecTb
npenoAaBaTejib? 13. Y Hero ecTb xapanAaw, HO HeT pynxn.
starehe) kesho kutwa. 8. Sisi (-sema) Kiswahili kila siku. 9.
14. Y Te6 ecTb Jiowxa, HO HeT BHJIKH. 15. Y Hac ecTb nafi, HO HeT
Wao (-toka) mjini juzi. 10. Wewe na baba (-safiri) zamani Sana. caxapa. 16. Y HHX ecTb COK, HO HeT nHBa. 17. Y Mens ecTb pbi6a,
a a xony MSCO. 18. Y Hac ecTb pHc, a Mbi XOTHM umHH3T. 19. Bnepa
4. IlepeBeflHTe: y Hac 6biJi ypoK. 20. Y HHX 6bm Apyr. 21. Y Te6a 6yaeT AOM? 22. Y
MU uibeM Tbi nbeuib; OH nyTeuiecTBOBaji; OHH 6yayT wAaTb; OHM Bac 6yAeT npenoAaBaTeAb?
Toponw^HCb; a noKynaio; Mbi noiBOHHM; Apyr yHHTca; BW 6yaeTe 23. Y MCHJI 6biJi Mara3HH. 24. Y
ityMaTb; Mbi paAOBajincb; OHH 6OJJTCS; a pa3roBapHBaio. xo3afixH 6biJia ena. mbali AaJiexo mbali na aajiexo
OT gari l)noB03xa 2)
5. 3aMeHHTe ejx. HHCJIO M HowecTBenHbiM: nina nyumba; aBT0M06H3b pikipiki
Maneno mapya
hana benki; sina mtoto; sina rafiki; ana baba na mama; huna MOTOUHKJI baisikeli
ukoo ceMbfl babu /teayujKa dada BejiocnneA
maziwa; una penseli; ana gazeti. ceCTpa kaka 6paT (cmapuiuu) -panda caAHTbca (Ha TpaHcnopr)
mjomba AAAA, 6paT MaTepH -endesha BOAHTb. BCCTH
6. 3aMeHHTc MH. HHCJIO eztHHCTBeHHbiM: tuna
kitabu; hawana shangazi TCTH, cecTpa oTua mama mto pexa
mtoto; mna kisu; hamna picha; wana samaki; hawana somo; mdogo MJiaALuaa cecTpa -ogelea nAaBaTb, xynaTbca ($
hatuna mgeni: tuna mwalimu. MaTepn peKe, Mope u m.n.) -pumzika
mama mkubwa cTapiuaa cecTpa oTAbixaTb -kasirika cepAHTbca
7. ^afiTe oTpHuaTejibHbiH OTBCT Ha cjie^ytoutHe Bonpocbi: MaTepH nyuma C3BAH pa moja BMecTe
1. Una kitabu? 2. Una rafiki? 3. Nina kisu? 4. Wana mgeni? 5. baba mdogo MAaAuiHfi 6paT oTua pesa AeHbrn njaa TOAOA kiu
Ana kijiko? 6. Mna kalamu? 7. Tuna nyumba? 8. Una kazi? 9. baba mkubwa CTapiUHH 6paT OTua waxcaa
Ana njaa? ndugu l)poacTBeHHHK 2)jipyr, npnaTejib (npu odpameuuu) -cheza HrpaTb
10. Tuna kiu? kwa sababu Tax xax, noTOMy HTO kwa hivyo no3TOMy
8. 3aMeHHTe HacToamee BpeMa npomejuuHM H 6y;iymHM:
1. Nina kalamu na penseli. 2. Una kitabu na gazeti. 3. Wana
nyumba. 4. Mna wali na mchicha. 5. Bibi ana chakula. 6. Tuna

57
karibu 6/IH3KO, no6;iH3ocTH -kubwa GoJibUiofi
karibu na Heaafleico OT, panoM c bila ya 6c3 (ueeo-A.)

Matini
Mimi ni Baraka. Baba yangu ni Masanja na mama ni
Kashindc. Nina babu ambaye ni Mabula na nina bibi jina lake
Kaniki. Pia nina dada jina lake Tabu. Sisi ni ukoo. Tunaishi
pamoja katika nyumba kubwa. Mariam ni dada yake mama.
Yeye na mjomba Shija wanaishi mbali.
Juzi mimi na baba tulikwenda kwa mjomba. Tulipanda
pikipiki. Baba aliendesha, mimi nikakaa nyuma. Tulifika salama
bila ya shida.
Kwanza tulikula. halafu baba alizungumza na mama
mdogo na mimi nikachcza pamoja na Salum. Sina kaka, kwa
hivyo nilifurahi kucheza na Salum. Yeye ana baisikeli nzuri.
Baada ya kucheza kidogo tulipanda baisikeli tukaenda mtoni.
Tulivua samaki tukaogelea. Tulipumzika vizuri sana. Lakini
mjomba alikasirika kwa sababu tulichelewa kurudi nyumbani. Mazoezi
10. flaHTe pyccKHC 3KHBaneHTbi cjioBocoHCTaiiHMM :
Maelczo -ishi pamoja; -ishi mbali; -ishi karibu; -ishi bila ya shida; mbali
1. CJIOBO kaka, HecwoTpa Ha TO, HTO HCXOAHO HMeeT na nyumba; karibu na hoteli; babu na bibi; mjomba na shangazi;
3HaneHHe CTapujHfl 6paTM, B nocJie^Hee BpeMa Bee name mama mdogo na mama mkubwa; baba mdogo na baba mkubwa;
ynoTpebJiaeTCs B 3HaMCHHH npodo 6paT". dada na kaka; -panda baisikeli; -panda basi; -ogelea mtoni; -
ogclca vizuri; -jua kuogelea; -endcsha gari; -endesha pikipiki; -
2. 06paTHTe BHHManHc. HTO TBKHC cnoBOconeTaHHS KaK -panda enda kwa gari; -pumzika mtoni; -pumzika baada ya kazi; -
baisikeli, -pandagari ynoTpe6naK>Tca 6e3 npe/uiora. CpaBHHTc B kasirika sana; kwa hivyo alikasirika; kwa sababu alikasirika; -
pyccKOM *3biKe: cecTb t!3 BejiocHneif, cecn, 8 wa na njaa; -wa na kiu; -wa na pesa; -wa bila ya pesa; -taka
aBTOM06H.1b*. pesa; -pata pesa.
3. CHCTCMa poaCTBeHHblX CBH3CH y a(J)pHKaHHCB OHeHb 11. #airre 3KBHBaneHTbi Ha cyaxHJiw:
pa3BCTB^eimafl. MHCJIO POACTBCHHHKOB BCJIHKO, H JtJifl Kattfloro *HTb BAajiH OT ropoaa;
KHTb P*AOM co UJKOJIOR; JKHTB BMCCTC C
cyutecTByeT CBOH TepMHH B cyaxwjiH. FlpHiHepHas cxeMa fle.ayuiKOH; HrpaTb c 6paToM; no3HaKoMHTbCJi c TeTefi H
poJICTBCHHIJX OTHOUieHHH BblHUUHT TaiC
;umefl; OTAbixaTb BMCCTC c cecTpofi; yMeTb njiaBaTb; yMeTb
Bo.iHTb MauiHHy; yMeTb ynpaBJum, aBTo6ycoM; ca^HTbca Ha
BeiiocHnea; ca^HTbCJi B aBTo6yc; exaTb Ha MaiuHHe;
CHJibHo cepAHTbca; HCMHoro paccep/uiTbc*; no3TOMy OH

59
ono3aaji; no3TOMy y Hero HeT iieHer; noTOMy HTO OH rojioaeH;
noTOMy HTO OH xoneT nHTb; HyacaaTbcs (xomemb) B aeHbrax; HMeTb ceMbio; HMeTb
pOflCTBCHHHKOB; HCnbITbIBaTb {UMertlb) TpyflHOCTH; )KHTb 6ei npo6/ieM
{mpydnocmeu).
12. OnpoBeprHHTe cjienyioiUHe yTBepauieHHfl,
onHpaacb Ha
coflepacauHe TeKCTa:
1. Mtoto Baraka ana baba tu, hana mama. 2. Baba jina lake ni
Shija.
3. Baraka baba yake na mama yake wanaishi mbali na baba na
bibi.
4. Mariamu ni dada yake Baraka. 5. Mjomba Shija anaishi
pamoja na bwana Masanja na mama Kashinde. 6. Baraka ana
kaka lakini hana dada. 7. Jana Baraka na baba yake walikwenda
kwa mjomba Shija. 8. Walikwenda kwa gari. 9. Baba alikaa
nyuma na Baraka aliendesha pikipiki. 10. Kabla ya kula Baraka
alicheza pamoja na mtoto Salum. 11. Baraka alifurahi kucheza
na Salum kwa sababu Salum ana baisikeli nzuri. 12. Salum na
Baraka walikwenda mjini kustarehe. 13. Walikasirika kwa
sababu walipumzika vibaya Sana.
14. Walichelewa kurudi nyumbani na mama Kashinde
alikasirika.
13. PaccK35KHTe o ceMbe BapaKH OT HMCHH CanioMa.
14. rioMeHflfiTe BpeMfl B npeiUiotteHHflx, CHanana
npomeziuiee, 3aieM Ha 6ynyLuee:
1. Nina kaka na dada. 2. Ana kalamu na penseli. 3. Tuna gari na
baisikeli. 4. Una rafiki shuleni? 5. Wana pesa leo. 6. Mna kitabu
sasa. 7. Baba ana pesa, anataka kununua nyumba. 8. Wana
baisikeli mbili. 9. Baba na mama wana kazi nzuri. 10. Mjomba
ni mkulima, ana shamba kubwa.
15. riepeBeflHTe:
1. Bnepa y Hac 6I>IJIH iieHbrn, a ceroAHH HeT. 2. Y 6paia 6bi/i
XOpOUIHH BeJlOCHnejl, HO OH XOTeJl e3.1HTb Ha
60
MOTOUHKJie. 3. YTpOM y XaMHCH 6UJIO aecjm. 6aHaHOB,
a cefinac ToiibKo ^Ba. 4. Y Baxapn 6buia 6a6yuJKa, HO oHa
)KHJia oHCHb aajicico. 5. Y Bac 3^ecb ecTb pywKa? 51 xony
HanwcaTb nHCbMo TeTe (cmapiueu cecmpe MOMM). 6. Y Moero
oma ecTb CTapuiHH 6paT. 51 oneHb JIK>6JIK> HrpaTb c
7. Panbiue y HHX 6bi.no 6o/ibiuoe no/ie, a ceflnac OHM JKHB>T B
ropoae. 8. Panbuje y Hac 6biJi npenoaaBaieJib, H MU yHHJin
aHMHfiCKHfi SttbIK, HO nOTOM OH yexa^ B AMepHKy.
16. OTBeTbTe Ha Bonpocbi Ha cyaxHim:
1. Una kaka au dada? 2. Unaishi pamoja na mama na baba? 3.
Mnaishi pamoja na bibi au babu? 4. Kaka au dada yako anajua
kusoma na kuandika? 5. Babu yako anaishi mbali au karibu? 6.
Utakwenda kwa bibi yako kwa basi au kwa gari? 7. Una
mjomba au shangazi? 8. Nani ana mjomba? Jina lake nani? 9.
Nani ana kaka na dada? 10. Nani anajua kuogclea? 11. Nani
anajua kuendesha gari? 12. Jana ulipumzika vipi? 13. Baba yako
ana gari au basi? 14. Mna njaa? 15. Mna kiu? 16. Leo ulikuja
katika chuo kikuu kwa gari au kwa basi? 17. Nani alikuja hapa
kwa miguu? 18. Unaogopa kuendesha gari? 19. Nani ana njaa?
20. Nani ana nyumba shambani?
21. Nani atakuwa na somo sasa? 22. Mwalimu alikuwa na
kitabu?
17. riepeBeAHTe:
na 1. Mbi / KHBCM 6JIH3KO OT ropo/ia. 2. MOH cecTpa wHBeT aa^exo,
noSTOMy ona e3/iWT B micojiy Ha Be/iocHneae. 3. AMHHa H
Po3a HByT BMecTe c 6a6yuiKofi H ae/tyuiKofl. 4. Mow apyr
xynHJi MauiHHy, H Ha c.ne,ayioiuefi Heiiejie Mbi noe/ieM
nyieuiecTBOBaTb. 5.
e3;iHT Ha pa6oTy aBTo6ycoM, noTOMy HTO y Hero
HeT MauiHHbi. 6. Tbi ronojeH? HAH Ha KyxHK> H noeuib
Rainy, 3aTeM Bbinefi (JjpyKToBoro coKa. 7. Pe6eHox xoneT
nHTb, no3TOMy MaMa nouuia B Mara3HH xynHTb Monona.
8. Tern oneHb paccepAH/iacb, noTOMy HTO CajuoM noexaji Ha
pw6ajiKy Ha MOTOUHKJIC. 9. Y HHX HeT aeHer, noaTOMy OHH
nofijyT neuiKOM. 10. Tbi yMeeuib BOAHTb MauiHHy? 11. Y
Bac ecrb MOTOUHRJI HJIH MauiHHa? 12. He xopomo BbixojHTb H3
OMa 6e3 jeHer. 13. Bbi 6y^eTe HrpaTb HeaajieKo OT AOMa.
14. Ero 6paT yMeeT xopouio nnaBaTb, noTOMy HTO JKHBCT y
peKH. 15. CajHCb Ha BenocnneA c3ajH, Mbi noe.ieM
BMecTe 3aropoA.
16. ripeno^aBaTejib paccepAHAcs, noTOMy HTO yneHHR
CHJibHo ono3aaji B uiKoJiy. 17. Y MCHJI ecTb MauiHHa, HO H
6oiocb caAHTbc* 3a pyjib (eodumb).

61
 Maneno mapya Maelezo
juu ya O, OTHOCHTeJTbHO
naam 1 )fla (* aiyuuao) 1. CJIOBO lakini HO", oAHaKo" B KOHue BonpocnieJibHoro npeiuioHcenHA nepcaacT
bustani can; napK kweli npaBAa, yAHBJieHHe H, KaK npaBHJio,
B oTpHuaie/ibHOH KOHCTpyKUHH MOHCCT
2)Aa, KOHenHo huko raM,Tyaa MCTHHa; somo ypoK nepeBOAHTbca KaK pa3Be, a MTO HeyjKeaH:
hcbu Hy-Ka; Aafi-Ka mcza CTOJI basi HTan; Kopoue roBopa hadithi Huna kiu lakini? Pa3Be Tbi He xoneujb nwib?
-weza MOHb; 6biTb paccKa3, HCTopHa -endelea Hamna kalamu lakini? A MTO, y Bac Her pyMCK?"
cnoco6HbiM (vmo-Ji.) aejiaib shaka npono/iacaTb Hana pesa lakini? HeyacejiH y nero HCT AeHer?"
COMHCHMC
Mazungumzo
Baba: Paulo! 2. BbipaaceHwe bila ya shaka HJIH ero BapuaHT bila shaka
Paulo: Naam baba. (6yK6. 6e3 COMHCHHJI, HCCOMHCHHO) naCTO nepeBOAHTCa KaK
Baba: Unafanya nini huko? KOHeHHo". A cjioBocoHeiaHwe -wa na shaka (6yxe. HMeTb
Paulo: Ninacheza. coMHeHHe) nepeAaeT 3H3HeHHe co.MHeBaTbca": Ana
Baba: Hebu njoo hapa! shaka juu ya kazi OH coMHeBaeTca oTHOcme;ibHo pa6oTbi".
Paulo: Ninakuja baba. Sina shaka atakuja
He coMneBaiocb, [MTO] OH npHAeT.
Baba: Habari za shule?
Paulo: Nzuri sana baba.
Baba: Leo mlikuwa na somo gani? Mazoezi
18. nepeBejHTe Bonpocbi H nafiie OTBCTU Ha cyaxnjin:
Paulo: Leo tulikuwa na somo zuri sana. Tulisoma TaKok Ilayjio? 2. Fne OH yMHTca? 3. HTO OH neJiaji
1. KTO
Baba: hadithi.
Sasa hebu soma. Ninataka kusikia.
AOMa? 4. y Hero ecTb oieu H MaTb? 5. KaKofi ypoK 6bm y
Hero ceroAHs B ujKone? 6. HTO OHH HHTajiH Ha ypoxe? 7.
Paulo alisoma hadithi juu ya bustani. Baada ya kusikiliza Hayjio yMeeT MHTaTb? 8. MaMa cjiymana paccKa3? 9.
hadithi baba na Paulo waliendelea kuzungumza. Hayjio H ero oTeu 6bi;iH ronoAHbi? 10. HTO cHawana
Baba: Kweli, unajua kusoma. Mama yako atafurahi kusikia
co6HpaK)Tca AenaTb Flayjio, ero OTeu H ero MaTb?
unaweza kusoma kitabu.
19. BbiyHHTe AHanor HaH3ycTb H pa3birpaHTe ero B AHitax.
Mama alikuja.
Mama: Hamjambo!
20. riepeBeAHTe:
Paulo: Hatujambo mama. Unataka kusikiliza hadithi? Mimi
1. KaKOH y Bac 3aBTpa ypoK B uiKone? 2. Mbi 6yAeM
nitasoma sasa. Hebu sikiliza. yMHTbca HHTaTb. 3. OHH AK>6*T MHTaTb paccKa3bi 06
Mama: Hamna njaa lakini?
A(|)pHKe. 4. PAOM C naiiiHM AOMOM ecTb OoAbuioH caA- 5. OHH
Paulo: Bila ya shaka tuna njaa na tuna kiu pia.
noenyT TyAa 3aBTpa Ha MauiHHe. 6. Tbi KaxcAbift neHb
Mama: Basi tutakula kwanza. Karibu mezani!
AyMaeuib o CBoefi CTpaHe. - #a, OTO npaBAa. 7. Bbi MoeTe
ObicTpo 3aKOHHHTb paboTy? - Ee3 coMneHHfl. 8. Hy-xa
MHTafi MeAnenno, Tbi onenb ToponHUibca. 9. y Te6a ecTb
CTOJI? - HeT, y Mews ecTb TonbKo CTyn. 10. Bbi XOTHTC

nocjiymaTb oAHy HCTopnio? - KOHCHHO, XOTHM. 11. npoiuy 3a

62 63
CTOA.

64
E;ia roTOBa. 12. y MCHH HeT COMHCHHS oTHocHTejibHO noeiAKH
KeHHio. 13. Bbi npoAo;i>KaeTe H3ywaTb cyaxHAH? - J\a, KOHCHHO.
21. riepeBeuHTe cnenytoiuHR TCKCT Ha pyccKHH *3biK,
npeflBapHTCJIbHO
03HaK0MHBIUHCb c HOBOH JICKCHKOH: moto oroHb, KocTep kuni
XBopocT, zipoBa matunda
-saidia noMoraTb -kata l)pe3aTb <j)pyKTbi mboga
2)py6HTb. KonoTb -washa 3a>KHraTb, l)TbiKBa2)oBomH -weka K/iacTb;
ciaBHTb
pa3>KHraTb -nawa y.MbiBaTbca,
MbiTb (jiuyo, pyKU, Hoeu)
Kazi za jikoni
Kaka na dada wanapenda kusaidia kazi jikoni. Kaka
anakata kuni. Halafu atawasha moto. Dada atapika chakula.
Anawcza kupika vizuri sana. Baada ya chakula kuwa tayari
dada ataweka chakula mezani. Leo tutakuwa na mboga, wali na
kuku. Baba atanawa kwanza, halafu na sisi tutanawa mikono.
Mama alikwenda kwa bibi lakini atarudi jioni. Ninafikiri ataleta
matunda kwa sababu anajua sisi tunapenda sana matunda.
22. HaiuHTe B TCKCTC H3 ynpaacneHna 21 3KBHBaneHTbi
CJICAyiOlllHX CJlOBOCOHCTaHHfl:
noMoraTb B pa6oTe no KyxHe; KonoTb ApoBa; pa3>KHraTb oroHb; e/ta
roTOBa; noaaBaib eay; noexaTb K 6a6yuiKe; BepHyTbca BenepoM;
jno6HTb (|>pyKTbi; noTOMy HTO OHa 3HaeT.
23. CocTaBbTe npeAAoaceHHfl co c:ieAyK>mHMH cjioBoconeTaHHJiMH:
-saidia kujifunza, -leta kuni. -kata kwa kisu, -la matunda, -
washa moto, -weka kitabu. -nawa kila asubuhi, -nunua mboga.
24. 3a/tafiTe Ha cyaxH.iH 10 BonpocoB no Texciy Kazi za
jikoni H ztafiTc Ha HHX OTBeru.
65
B 25. 3anojiHHTe nponycKH cnoBaMH, HMCJOIUHMH O6UIHH
KopeHb c noztwepKHyTbiM cnoBOM:
1. ... anapenda kuvua samaki kila siku. 2. Mpishi alileta kisu kwa
sababu anataka ... kuku na mboga. 3. Zamani Juma alikaa katika
Urusi, kwa hivyo anasema ... vizuri sana. 4. Yeye ni mkulima na
anasaidia sisi ... shamba kwa sababu tunapata shida. 5.
Tafadhali dada, leta ... kwa sababu ninataka kula ugali na
hakuna ... jikoni. 6. Tunataka kwenda Ufaransa na kujifunza ...,
lakini hatuna pesa. 7. Baba alisoma hadithi na mtoto alisikiliza sana
kwa sababu zamani ... juu ya Afrika. 8. Rashidi ... somo vizuri
sana, leo ataiuana na mwalimu mgeni. 9. Kaka alifaulu kupata ...
nzuri hotelini na sasa anafanva kazi kila siku.
26. AaRxe pyccKHe 3KBHBaJieHTbi:
-kasirika sana; -ogelea mtoni; -panda pikipiki; hadithi juu ya
mkulima; -pumzika katika bustani; -piga simu kwa bibi; -cheza
pamoja na kaka; -kata kuku kwa kisu; -saidia kulima shamba;
kwa sababu alichelewa; -kaa nyuma; -ogelea pole pole; -nawa
mikono; -weka meza nyumbani; -pata pesa kidogo; -ishi karibu
na bustani; -endesha somo; -sema kweli; -wcza kuendesha basi;
hebu njoo; -la mboga na matunda; -cheza mbali na nyumba; -
weka kisu na uma mezani; -endelea kukaa hotelini; -wa na
shaka juu ya rafiki; -kata mboga; bila ya shaka.
27. riepeBeaHTe:
1.3aBTpa yipoM y Hac 6yjxcr ypox. Mbi 6yaeM HHTaTb
paccKa3 Ha cyaxHJiH o TaH3aHHH. 2. MOH 6paT npHBC3
MauiHuy H3 TepMaHHH H xa)KiibiH aenb ywHTCfl BOUHTI.
(Maiumy). 3. Mcneitacep cxa3aji npaB^y: B 6aHKe HeT /tener. 4.
y HHX 6UJIH ApoBa, H OHH CMOFJIH pa3)Kenb oroHb H npHroTOBHTb
e^y. 5. rioc;ie uiKonbi cecTpa AK>6HT noMoraTb B paboTe no
AOMy. 6. Tbi cMOxceuib 6bicipo cxoAHTb B Mara3HH H
KynHTb OBOUICR H <J)pyKTOB? CeroAHJi npHeACT rocTb. 7.
Ba6yuiKa onenb paccepAHaacb, noTOMy HTO pc6eHoK Hrpan
Aanexo OT AOMa. 8. H xony nanwcaTb nwcbMO TeTe H Aaae,
HOy Men* HeT pyHKH. 9. ripOHHTaB paCCKa3, MaJIbHHK
nOAOJKHA KHHfy Ha CTOA H nouien yMbiBaTbca. 10. y
Hac 6WAO Tpw AHJI, H Mbi CMornn

66
3aKOHHHTb pa6oTy. 11. Hy-na npHHecH ra3eiy, a xony y3HaTb HOBOCTH. 12. Ca^HCb wa BejiocHnea 5. BonpocHTeAbHbie CAOBO je H nacTHua -je.
H6biCTpo noe3>xaft TyAa, Tbi MO)Keuib onoi^aTb. 13. XOTHTC noc/iymaTb oAHy HCTOPHK)? - Her,
Mbl OHeHb TOponHMCfl. 14. y MCHfl 6bIJlH COMHCHHJI ilHH HeAeAH, \iecfliibi, AaTa. OTCHCT AHefl HCACAH B
OTHOCHTeAbHO
paGoTbi, HO ccfinac s pa6oTaio B 6anKe. 15. Mu JIK>6HM cyaxHAH HanHHaeTCs c cy66oTbi Jumamosi (6yxB. juma
OTAbixaTb y peKH H 3aBTpa noeaeM 3aropoa Ha HeAeAs, mosi nepBbifi). Ha3BaHM AHefi HCACAH (OT
MoTounxAe. 16. Ha cAeAyiomefi HeACJie y MCHS 6yayT cy66oTU AO cpeAu) npcACTaBASioT co6ofi CAOHCHUC CAOBa,
AeHbrn, H A cMory oTnpaBHTbCA B nyieuiecTBHe. 17. fleayuixa COCTOAIUHC H3 apaGcxoro 3anMCTBOBaHHA juma HeAeAfl H

ecT TWKBy xa*AyK> HeAeAH), no3TOMy OH 3AopoB. 18. Mu cooTBeTCTByioiuero cyaxHAHHexoro nopaAKOBoro
no6oAHCb pa3eHb KocTep B caAy, Tax xax X03HHH 6yACT HHCAHTeAbHoro:
cepAHTbCH. 19. Hy-xa, npHSTeAb, noMorw napy6HTb ApoB. Jumapili BOcxpeceHbe* (rAe pili BapnaHT
20. Tbi pa3Be ona3AUBaeuib? - KOHCHHO, y Mena Bcero Tpn HHCAHTeAbHoro ABa), Jumatatu noHCAeAbHHx, Jumanne
MHHyTUl BTOPHHX", Jumatano cpeAa. Alhamisi HeTBepr H ljumaa nflTHHua"
3aHMCTBOBaHHbic H3 apabcxoro A3uxa cymecTBHTeAbHue.
28. flafiTe 3XBHB3AeHTU Ha cyaxHAH: Ha3BaHHfl AHeft HeAeAH nHUiyTca B cyaxHAH c
pe3aTb MJICO HOWOM; cecib Ha aBTo6yc; BCCTH MauiHHy MCAACHHO; 6oAbiuoH 6yxBbi.
xynHTb ()>pyxTU H caxap; ecTb OBOIAH OXCAHCBHO; HcnuTUBaTb PyccxHM coMeTaHHflM H33BaHHH AHefi HeAeAH c npeAAoroM
)xaAy H TOAOA; o)KHAaTb rocTa; pwc TOTOB; roBopHTb npaBAy; B" (B cy66oTy, B cpeAy H T.n.) B cyaxHAH cooTBercTByK>T
noMOMb pa3BecTH oroHb; yMUBaTbca xaAoe yTpo; O6UHHO 6ecnpeAA0>KHbie xoHCTpyxuHn: KyAa OH nofiAeT B
noAoacHTb AeHbrw B 6aHx; npHexaTb x AeAyiuxe; cy66oTy? B cy66oiy OH nofiAer x cecipe, a B BOcxpeceHbe - x
no3HaxoMHTbca c poACTBeHHHxoM H3 ropoAa; AeAymxe. Jumamosi atakwenda wapi? Jumamosi atakwenda
nocAymaTb HCTOPHIO o puGaxe H pu6xc; llOCTaBHTb Ha CTOA kwa dada na Jumapili atakwenda kwa babu.
nHBO H ((>pyXTOBUfi cox; n03B0HHTb B HHCTHiyT; C ApyrHMH npeAAoraMH Ha3BaHH AHefi HeAeAH
noxajiyficTa, 3a CTOA! coHeiaKyrca no o6biHHofi cxeMe: mpaka ljumaa AO
nsTHHuu, baada ya Jumanne nocae BTopHHxa, kabla ya
PaccxajKHTe Ha cyaxHAH o CBOHX
29.
Alhamisi nepeA HeTBeproM*.
poACTBeHHHxax, McnoAb3ya H3BecTHue BaM TepMHHU
poACTBa. Ha iiiaiiiisi M C C H U C B 3aHMCTBOBaHbi H3 anrAHilcxoro
yPOK 5 (Somo la tano) S3bixa: Januari siHBapb Julai HiOAb
JleKCHMecKan TeMa: Jlara H AHH HCAC.IH Februari <J>eBpaAb" Agosti aBrycT
(Tarehe na siku za wiki)
Machi MapT Septemba ceHT6pb
IpaviMaTHKa
1. JJHH HeAeAH, HHCAO, Mecau.
2. -me- xax noxa3aieAb nep())exTHOCTH.
3. MHCAHTeAbHue 1000 - 100 000.
4. BonpocHTeAbHbic CAOBa kwa nini H kwa sababu gani.

67
 Aprili anpe/ib Oktoba 0KTfl6pb
Mei Mafl Novemba "Hoa6pb
Juni HiCHb Desemba \aeKa6pb
Ha3BanHfl MecJiueB TaK ace, Kaic H AHefi HeAenw,
nmuyTCH c 6ojibiuofi 6yKBbi.
^ara o6o3HaMaeTca CJIOBOM tarehe HMCAO, AaTa, 3a
KOTOPUM cjieAyeT ccx)TBeTCTByomee HHCAHTenbHoe H
Ha3BaHHe Mccsua, HanpMMep: tarehe 5 (tano) Fcbruari 5
cjicBpaAfl, tarehe 31 (thelathini na moja) Januari 31 AHBapa.
Bo3MO)KeH H Apyrofi BapnaHT: BHanane HaabiBaeTca Mecau,
3a HHM cneAyeT MHCJiHTeAbHoe, HanpMMep: Juni 7 (saba) 7
HIOHH, Machi 8 (none) 8 MapTa.
flepBoe MHCAO Mecaua o6o3HaHacTca CAOBOM mosi: tarehe 1
(mosi) Mei MAM Mei 1 (mosi) 1 Maa". ECAH H3AO yKa3aTb TaioKe H
AeHb HeAeAH, TO OH cTaBHTca nepeA o6o3HaMeHHeM AaTbi:
Alhamisi, Machi 14 neTBepr, 14 MapTa.
rioKa3aTejib iiep<J)eKTH0CTH. KaK M3BecTHo. noKa3aTcnb
npouieAUiero Bpe.MeHH HH())HKC -// - xapaKTepH3yeT
AeficTBHe, HMeBuiee MCCTO B npoinnoM, KaK npaBHAo, 6e3
yKaianwa na xapaKTep npoTexaHHa AeficTBHa. B OTAMMHC OT
Hero HH(|)MKC -me-, neptJieKTHBHbiii noKa3aTenb, nepeAaeT
3HaneHHe aaBepmeHHocTH AeficTBMa K MOMeHTy peHH
HAM pe3yAbTaTa coBepwcHHoro AeficTBHa. 06biHHO
rnaroA c HOKa3aTeneM -me- nepeBOAHTca Ha pyccKHH
a3biK rnaroAOM coBepiiieHHoro BHAa npouieAUiero
BpeMemi: nimesoma a npoMHTan, tumekuja Mbi (yxce)
npHexaAH, amepumzika vizuri OH xopouio OTAOXHyn.
HH4)HKC -me-, KaK H Apyrwe BHAo-BpeMeHHbie
noKa3aTeAH (-na-, -ta-), 3amiMaeT no3HUHio
HenocpeACTBeHHO 3a
cy6beKTHbiM npHrAaroAbHbiM corAacoBaTeAeM.
OAHOCAOWHMC rnaronbi, a TaioKe rnaronbi -enda HATH, -isha
3aKaHHHBaTb cnparaiOTca c Ao6aBAeHHeM K KopHio
cnoroBoro paciiiHpHTeAA ku-: Nimekula chakula 51 ci.en eay;
Wamekwenda shambani OHH nouiAH Ha noAe; Amekwisha kazi OH
33KOHMHA pa6oTy.
Mazoezi
1. OTBeTbTe Ha Bonpocbi Ha cyaxHAH:
1. Leo ni siku gani? 2. Unajifunza Kiswahili siku gani? 3.
Ulipumzika siku gani? 4. Jumamosi ulifanya nini? 5. Jumapili
utakwenda wapi? 6. Alhamisi ulifanya nini? 7. Unataka kufanya
nini Jumatatu jioni? 8. Ulipiga simu kwa bibi siku gani? 9. Baba
anafanya kazi siku gani? 10. Mama anafanya nini Jumanne? 11.
Unapenda siku gani katika wiki? 12. Siku gani unastarehe? 13.
Leo ni tarehe gani? 14. Utasafiri lini? 15. Unapenda mwezi
gani?
2. HamiuiMTe AaTbi CAOBAMH Ha cyaxHAH:
5 MapTa; 13 anpena; 22 HIOAA; 30 Hoa6pa; 18 flHBapa; 14 HIOHH; 10
AeKa6pa; 16 (jKSBpana; 9 Mas; 3 aBrycra; 1 ceHTaOpa.
3. IlepeBeAHTe:
1. Moil Apyr npHexaA B cpeAy yTpoM. 2. Bpan npHACT BO BTOPHHK. 3.
B MeTBepr y Hac 6yAeT rocTb. 4. MTO TW 6yAeuib Aenarb AO
cy66oTbi? 5. OH 33KOHMHT pa6oTy nocAe3aBTpa 10 MapTa. 6. Mbi
3BOHHAH B rOCTHHHUy B miTHHUy 1 OKTfl6ps. 7. 51
XOpOUJO QTAoxHyAa B BOCKpeceHbe. 8. 9 Man Mbi
noeAeM 3aropoA. 9. Flocne noHeAe.ibHHKa OHH OynyT
pa6oTaTb B none. 10. KaKoe ceroAHa MHCAO H AeHb? 11. Kaxofi
cefiqac Mecan?
4. 3aMeHHTe apeMeHHofi noKa3aTeAb B rnaronax
noKa3aTeAeM -me-. IlepeBeAHTe nonyMeHHbie
npeAAoaceHMa:
1. Mfanya kazi anamaliza kazi yake. 2. Nilisikiliza hadithi juu
ya kijana kutoka Zanzibar. 3. Anaweka kalamu na kitabu
mezani. 4. Dada anawasha moto. 5. Kaka analcta kuni. 6.
Tunakula matunda. 7. Mgeni alikunywa chai. 8. Baba na mama
walikasirika sana. 9. Mwalimu anaendesha somo. 10. Mjomba
ataflka kesho. 11. Mtoto anaandika barua. 12. Tunarudi
nyumbani. 13. Unatafsiri kitabu. 14. Mnapika samaki.
 5. IlepeBeAHTe:
1. Mbi CMornn 3aKOHMHTb paOoTy 6bicTpo. 2. OHH
noMorAH o6pa6oTaTb 6oAbUioe none. 3. 51 npnHecAa
(JjpyKTbi n OBOUIH. 4. Tbi
nojiottMJi Aenbrn B 6aHK. 5. Mbi noenn H nouiJin. 6. OH oncmaji (6yxe. ona 30BCTCJT). CpaBHHTe c CHHOHHMHHHOH KOHCTpyxuHeH jina lake.
(cecmh) Ha aBTo6yc. 7. 51 noiBOHH.ia B TaH3aHHio. 8. Ciy^cHT
BbiyHHJi c.ioBa. 9. OHH nonpomanncb H BbiwAH. 10. OH oweHb 2. magari MHOXCCCTBCHHOC HHCJIO OT gari "MamHHa".
oOpaAosajicji.
3. MpHJiaraTCJihiioc -dogo ManeubKHfi,
Maneno mapya cor/iacoBannoe c cymecTBHTenbHbiM meli, HMeeT 4>opMy ndogo.
bahari Mope kama 1 )CCJIH 2)KaK, noAoGHO
mitihani )K3aMenbi mpaka AO;
zawadi l)noAapoK 2)npH3 BiuiOTb AO stesheni 00x33.1; Mazoezi
mbalimbali pa3.iHHHbiH cTaniiHH flaifre pyccKHe iKBHBajieHTbi:
6.
barabara yjiHiia; Aopora ndege I garimoshi noe3A ambapo -faulu mitihani; -anza mitihani; -anza somo; -anza kujifunza
)caMOjieT 2)nTHua kiwanja cha
KOraa(cow?) meli cyflHO, Kiswahili; -chukua kitabu; -chukua kuni; -chukua pesa kutoka
napoxoa; Ten/ioxoA
ndege aipoApoM -anza H a H H H a T b , benki; -ita daktari; -ita mtoto; -ahidi kusoma vizuri; -ahidi
-ona 1 )BHfleTb 2)c4HTaTb, kurudi haraka; -panda ndege; -panda garimoshi; -panda meli
namiHaTbcsi -dogo Ma-ieHbKHfi -ita 1
noJiaraTb 3)nyBCTBOBaTb -lala 1 ndogo; -vua baharini; -vua mtoni; -ona nchi mbalimbali; -ona
)3BaTb 2)Ha3biBaTb. HMenoBaTb.
);ie>KaTb 2)cnatb vibaya; -ona njaa; kusikia si kuona; mpaka hoteli; mpaka sasa;
aaBaTb HMfl -ahidi oCemaTb
-chukua 1 )HCCTH; BC3TH
mpaka kcsho kutwa; mpaka lini?
2)6paTb
7. JJaflTe 3KBHBajicHTbi Ha cyaxHJiH:
noflTH B Mara3HH; BepHyTbc* H3 Marainna; xynHTb noAapox B MarasHiic; exaTb
Safari mjini Tanga
Mimi ni Juma. Shangazi yangu anaitwa Rehema. IIOCJAOM AO ropoAa; nyTeuiecTBOBaib napoxoAO.w no Mopio; cectb na
caMOJieT; yBHAeTb aipoApoM; yBHACTb Mope; H BHAeTb, H cjibiuiaTb;
Anapenda sana kusafiri. Amcahidi kuchukua mimi mjini Tanga
nowyBCTBOBaTb rojioA; uanaTb nyiemecTBHe; Hanaib roBopHTb; HanaTb
kama nitafaulu vizuri mitihani.
Amesema Jumatatu tutapanda basi mpaka stesheni. Baada ypox; ofemaTb noMOHb; o6emaTb HapyGHTb APOB; oGemaib IIOATH K
ya kufika stesheni tutapanda garimoshi. Tutasafiri mpaka Bpany; BiaTb BH/ixy H HO*; B3aTb Apyra B nyTeuiecTBHe; HCCTH
Tanga. Huko mjini kuna nyumba kubwa, pikipiki na magari XBopocr; neciH cTyn; HATH no yAHue; HATH ncuiKOM no Aopore; AO
barabarani. Tutalala hotelini na asubuhi nitaona bahari. Katika ceroAHauinero AHJI; AO cy66oTbi; AO 3aBTpa.
bahari nitaona meli kubwa na ndogo. Shangazi alisema
Alhamisi tutakwenda dukani, atanunua zawadi kwa mimi na OTBeTbTe Ha Bonpocu no coAepwaHtno TexcTa:
8.
kwa dada yangu. Mchana shangazi Rehema atachukua mimi 1. Nani anapenda kusafiri? 2. Shangazi Rehema ameahidi nini?
mpaka kiwanja cha ndege. Huko nitaweza kuona ndege 3. Juma na shangazi watakwenda mjini Tanga siku gani? 4.
mbalimbali. ljumaa tutaanza safari kurudi nyumbani. Watasafiri vipi? 5. Mjini Tanga kuna nini? 6. Juma na shangazi
Ninangoja sana siku ambapo tutafanya safari mjini Tanga. watalala wapi?
Nimeahidi kusoma vizuri. 7. Juma ataweza kuona bahari siku gani? 8. Shangazi ameahidi
Maelezo
kununua zawadi kwa nani? 9. Juma ataona kiwanja cha ndege
1. -itwa naccHBuaa <f)opMa riiaroJia -ita 3BaTb, penb o
siku
KOTopofi noflAeT B nocneAyioiuHX ypoxax. 03HawaeT "ce 30ByT1'

71
70
gani? 10. Juma na shangazi Rchema watakuwa safarini siku Musa: Sawa, nimefurahi kuona vvewe.
ngapi? 11. Juma ataweza kuona nini mjini Tanga? Haji: Asante. Ijumaa utafanya nini?

riepecKaacHTe TCKCT Safari mjini Tanga B npouieAineM

9.
BpeMeHH.

10. riepeBeAHTe:
I. o6eman KynHTb nonapoK 6a6yuiKe H fleayiUKe, HO ono3naJi
B MaraiHH. 2. Tbi 33KOHHHJT HHTaTb KHHry? - fla, MHe

noHpaBHJicji paccKa3 o Go.ibUioM Kopa6/ie. 3. Bbi

cJibiuiajiH HOBOCTH? V Hac 6y^yT 3K3a.vieHbi B Mae. 4. OHH
OKHABJOT TOT AeHb, Kor^a caayT na noe3A H noeayT B #ap-3c-

Ca;iaM. 5. Ha aiponpoMc Mbi yBHAeJiH pa3nHMHbie

caMOJieTbi. 6. Tbi BepHyjicfl? KaK nyTemecTBHe? Tfle Tbi
6biA? 7. Tae OH HayHHJicji roBopHTb no cyaxH/iH? 8. B
Mara3HHe a yBHfle/i MHo)KecTBo pa3Hoo6pa3Hbix
no^apKOB, no3TOMy MHe 6biJio TpyAHO KynHTb ToJibKo
OAHH noiiapoK. 9. CeroAHJi yTpoM Mbi nojiyiHJiH ABa

nwcbMa H3 KCHHH. 10. OTCU o6eman B3Jm> MCHH pbi6aHHTb na

Mope, ecjiH a Bwyny HOBbie CJioBa H nepeBeay TCKCT.
II. ripenojiaBaTeJib noJiaraeT, [MTO] CTyAeHT ycTaA H
no3TOMy eMy TpyaHo nepeBOflHTb. 12. BenepoM OHH
nonyBCTBOBann rojiofl. 13. Tbi
CHHTaeuib, 3TO npaBAa? kahawa Kotye nguo 1
)o^e)Kiia 2)TKaHb usiku 1
11. riepeBeAHTe Anajior, )HOHb; Bcnep 2)HOHbio;
npeABapHTeAbHo BenepoM
o3H3KOMHBUJHCb c
HOBUMH CJIOB3MH:
ofisi o(()Hc; ynpoKiieHHe -vaa 1 jHa^eBaTb 2)oAeBaTbca -amka
npocbinaTbca -oga MbiTbca (e eaHHe wiu dyuie)

Musa: Rafiki yangu, habari za leo?

Haji: Nzuri.Mzima?
Musa: Mzima Sana. Jumapili ulikwenda wapi?
Haji: Nilikwenda ofisini.

72 73
 Musa: Nitaamkaasubuhi Sana, nitaoga, niiavaa
nguo, nitakunywa chai au kahawa. Halafu
nitakwenda shambani kulima na usiku nitalala.
Haji: Basi, karibu nyumbani Jumamosi.
Musa: Asante. Kwa heri mpaka Jumamosi.
Haji: Kwa heri!

12. riepccKajKHTe AHajior cHanajia OT HMCHH Mycbi, 3aTeM

OT HMeHH Xa^)KH.

13. riepeBe.THTe CAeAyiouiHe cnoBocoHeTaHHJi H cocTaBbTe c

HHMH paccKa3 HacyaxHJiH:
-fanya kazi ofisini; -fanya haraka; -chelewa kuamka; -ny wa
kahawa; -lala vibaya; -faulu kuchukua gari; -oga asubuhi; -pata
shida kazini; -vaa nguo; usiku Sana.

**
TpaMMarHKa

MHc:iHTe:ibHbie 1000 - 100.000 HaHMeHOBanne

cneTHoro cymecTBHTe^bHoro elfu Tbicjma npeACTaBJuieT
CO6OH 3aHMCTBOB3HHe H3 apa6cKOro B3bIKa. ripH

06pa30BaHHH COHeTaHHfi C KOJIHHeCTBCHHbIM

HHCJIHTeJlbHblM OT 1 - 9 9 Ao6aBJlJieTCJl
cooTBeTCTByiomee HHCJiHTenbHoe: 1000 (elfu moja) oAHa
TbicflHa, 2000 (elfu mbili) ABe TMCJIHH, 23000 (elfu ishirini na tatu) 23
TbicaHH, 99000 (elfu tisini na tisa) 99 TUCJIH.
B TOM cjiynae, Kor^a onpeAejunoutee MHCJiHTejibHoe Bbime 10-
TH (OT II AO 99), CyiUeCTBHTe^bHOe elfu MO*eT 33HHM3Tb nOCTn03HUHK)
3a HHCJIHTeJlbHblM H npOH3HOCHTbCB B yceHCHHOfl <J>opMe elf: kumi na
moja elfu/elf 11 TUCJIH, hamsini elfu 50000, tisini na tisa elfu 99
TUCJIH.
ripn o6o3HaHeHHH Ka-ieHAapHoro roaa Bo3MO)KHa Ta ace
ajibTepHaTHBa: 1945
roA' mwaka (wa) elfu moja mia tisa arobaini na
tano, 2003 ron mwaka elfu mbili na tatu, HO 35268 JieT
MOJKHO nepcBccTH KaK miaka elfu thclathini na tano mia mbili sitini

74 75
na nane HAH miaka thclathini na tano elf mia mbili sitini na nanc (rvie miaka - MH.H. cJioBa mwaka
TOA).
JJnn MHCJTHTejibHoro 100.000 (CTO TWCHM) cymecTByeT oco6oe
o6o3HaweHHe - 3aHMCTBOBaHHoe H3 apaGcxoro
cymecTBHTe^bHoe laki. HanpHMep, CTO TMCAH KapaHAauieH" B nepeBo^e
BbirjouHT KaK kalamu laki moja.
BonpocHTejibHbie c.ioBa B cyaxnAH npeAcraBAenbi KaK npocTbiMH (JjopMa.MM
(nani KTO?, nini HTO?, gani Kaxofi? vipi KaK?, wapi rae?, lini Kor^a?", -ngapi
cKOJibKo?), TaK H c,'io>KHbiMH. K HHCJiy nocneAHHX OTHOCHTCA BonpocHTeAbHoe
CJIOBO kwa nini noMe.My?, 3aMeM? H ero CHHOHHM kwa sababu gani noneMy, no
KaKOH npunHHe? (rae sababu npnnHHa).
BonpocHTeJibHoe C.IOBO je HJIH naciHiia -je MHoroiHanHbi.
BonpocHTejibHoe CJIOBO OGMHHO cTaBHTca B Hanajie
npeAAOtteHHS H BbipaxoeT O6LUHH Bonpoc: Jc, unapcnda kucheza? Tbi jnoOmiib
HrpaTb? / JlioGmiib AH Tbi HrpaTb?, Je, ana kitabu? EcTb JIH y
Hero KHHra?. BonpocHTejibHaa nacTHua npHCoe^HHaeTca K
Maro^y-cKa3yeMOMy H, xax npaBHAo, BbipawaeT Bonpoc co
3HaneHHeM HTO" HAH KaK, KBKHM o6pa30M": Unafanyaje? HTO Tbi
AeAaeuib?; Mama anapikaje ugali? Rax MaMa TOTOBHT Karny?
B 33BHCHMOCTH OT KOHTCKCTa H HOpM
COHCTae M OCTH B
pyccKOM H3biKe BonpocHTejibHoe CJIOBO je H BonpocHTeAbHaa nacTHiia -je MoryT
nepeBOAHTbca BonpocHTejibHbiMH cjiOBaMH HTO?, Hy HTO?, KaK?,
Hey>KejiH?, pa3Be? H T.n., HanpHMcp: Je, mlipumzika vizuri mwaka jana?
Hy KaK, Bbt xoporno OTAOXHyAH B npomjiOM roAy?; Je, amefika? OH pa3Be
npHuieji?; Unaonaje leo? Hy xax Tbi ce6a nyBCTByeuib ceroAHa?
Mazoezi
14. HanHUiHTe nmJipaMH:
elfu tatu na mia tisa; elfu kumi na tatu; kumi na taiu elfu; elfu
moja na saba; ishirini na saba elfu; elfu kumi na talu mia mbili
na themanini; elfu hamsini na thelathini; mia nne sabini na sita;
elfu nne na hamsini na moja; elfu tisini na mbili na mia siia.
15. HanHUiHTe cjiOBaMH Ha cyaxHJin:
6750, 1941, 2005, 100 000, 23 000, 98 000, 92 000, 7540.
32854, 11 000, 10 001, 85 448.
75
16. IlepeBeAHTe:
1. Je, unakwenda chuo kikuu leo? 2. Je, wamefika? 3.
Mtakwendaje mpaka Arusha? 4. Mama anapikaje wali? 5. Je.
unaweza kupika ugali? 6. Unasikiaje sasa? 7. Wamejuaje
habari? 8. Mlilalaje leo? 9. Je. unaona ndege huko? 10,
Walipumzikaje jana? 11. Unaonaje kama tutakwenda huko
kesho? 12. Unaonaje leo?
17. OTBeTbTe Ha cyaxHJin:
1. Kwa nini unajifunza Kiswahili? 2. Nani anajua Kiingereza?
3. Una kalamu ngapi? 4. Je, una gari? 5. Lini miakuwa na
safari? 6. Sasa ni mwaka gani? 7. Rafiki amechelewa leo kwa
sababu gani? 8. Je. mnapenda matunda? 9. Kuku unakataje? 10.
Kuna nini hapa? 11. Je. kuna bendera hapa? 12. Ulipumzikaje
mwaka jana?
18. IlepeBeAHTe:
1. Kax 30ByT TBOK) cecTpy? 2. noneMy Tbi no3AHO Aer
cnaTb? 3. HTO OHH GynyT AeAaTb nocne Toro, Kax OACHyTca H
BbinbiOT KO<j>e?
4. Tbi MO*euib KynHTb noAapoK AAA MaMbi? 5. Hy HTO, OHH
6AaronoAynHo AoexaAH AO BOK3ajia? 6. Ha Mope OHH BHACAH
6oAbuine xopabAH H MajiciibKHc cyACHbiuiKH. 7. Mbi 6yAeM
HoneBaTb B rocTHHHue, a yTpoM CAACM Ha noe3A. 8. ECAH HCT
caMOAeTa AO 3aH3H6apa, caAHCb Ha napoxoA. 9. ABToGyc AO
ropoAa TaHra HACT 6bicTpo, xax noe3A. 10. Bo3bMH MOK) pyHKy H
HannuiH nncbMO AAAe. 11. KaK Tbi ce6a nyBCTByeuib Tenepb? 12. OH
npoAOA*aA pa6oTaTb AO no3AHero Benepa. 13. Hy HTO, OHH nojiynHAH
npH3?
19. 3anoMHHTe nocAOBHuy Ahadi ni deni OGemaHHe -
AOAr. HannuiHTe coHHHeHHe Ha Try TeMy.
75
 Maneno mapya CAeAyeT noMHHTb.HTO B ApyrHX cAynaax CAOBO mama AH6O
mwana peSeHOK (CUH; AOHb)
-omba npocHTb tiara B03AyuiHbifi 3Mefi upepo npeAiuecTByeT HMCHH XCeHIAHHbl HAH ACByiHKH, K
BeTep -pepea pa3BeBaTbca KOTOpOH oOpailiaiOTCfl HAH O KOTOpofi HACT peMb
ombi npocb6a bendera 4>Jiar tena onflTb,
uwanja nnomaAb CHOBa sawa npaBHJibHo, (mama Selina; mama Rehema), AH6O npocTO cnyacHT
-kubali corAawaTbca, AaBaTb BcpHO haya l)naAHo! xopoiuo! (Jx>pMOH Be)KAHBoro o6pamenHS K
2)Hy AaBait!
corjiacwe npencTaBHTeAbHHtte xceHcxoro noAa.
-ruka l)jieTaTb2)npbiraTb -rusha 6pocaTb(eeepx)
2. mwanangu - 3TO cAHTHaa (j>opMa CAOB mwana cbiH/AOHb H wangu

Mazungumzo MOR/MOA. ynoTpe6naeTca no OTHOLHCHHIO K pebeHxy H HC TOAbKO K cBoeMy.

Hodi! Hodi! CpaBHHTe pyccKoe CWHOK HAH AHTA Moe.
Karibu!
Amosi: Karibu mwanangu! 3. Bbipa*eHHe kuna nini? noMHMO cBoero npaMoro
Bakari: Shikamoo mama. 3HaHeHna HMeeT TaKHe 3KBHBaneHTbi B pyccKOM 3biKe xax
HTO Taxoe?, B HeM AeAo?, HTO cAyHHAocb? CpaBHHTe:
Mama Bakari:
Amosi: Marahaba mwanangu.
Mama Bakari: Mama tafadhali, nina ombi. Kuna nini mjini hapa? HTO H3XOAHTCA B 3TOM ropoAe?
Amosi:
Kuna nini? Kuna nini rafiki yangu? HTO C TO6OH, Apyr MOH?
Mama Bakari:
Amosi: Mimi na Bakari tunataka kucheza kidogo.
Unakubali? 4. Loo!/Lo! - Me>KAOMeTMe, Bbipaxcatomee paAocTb, yAOBOAbCTBHe,
Mama Bakari: Mtachezaje leo? H3yMAeHHe, Hcnyr H T.n.
Amosi:
Mama Bakari: Tutarusha tiara uwanjani.
5. TAaroA -pepea pa3BeBaTbca B cxa3yeMOM inapepea
Amosi: Haya nendeni.
Bakari:
Asante mama. corAacoBaH no Knaccy HMCHH cyinecTBHTenbHoro tiara
u
Asante mama, tunakwenda. B03AytUHblfl 3Meft.
Amosi na Bakari wamefika uwanjani.
Haya, fanya haraka. Ni vizuri kuna Mazoezi
Bakari:
Amosi: upepo leo.
Ndiyo. Angalia sasa! 20. riepeBeAHTe:
Bakari: Loo! Tiara inapepea kama bendera. 1. Umekuja na ombi gani? 2. Tunaomba kuwasha moto. 3.
Amosi: Sawa. Sasa tutarudi nyumbani. Ninaomba dakika tatu kumaliza kazi. 4. Wamekubali kwenda
Bakari: Kwa heri Amosi. Kesho tutacheza tena. usiku.
Amosi: Haya. Kwa heri. 5. Amekubali kusaflri kwa ndege. 6. Haya, ninakubali kucheza
na nyinyi. 7. Ndege wanaweza kuruka mbali Sana. 8. Leo
Maelezo
hakuna upepo. Tutarusha tiara kesho. 9. Haya mwanangu, ruka
1. CJIOBO mama nepe/t HMCHCM co6cTBeHHbiM Mo*eT
haraka! 10. Serna tena tafadhali, ninasikia vibaya. 11. Njoo
ynoTpe6^jiTbCfl npw obpameHHH K xceHiAHHe no HMeHH ee cTapmero
tena. Nitafikiri juu
pe6eHKa, cbiHa HJIH AonepH. Mama Bakari 03HanaeT
xceHutHHa, y Koxopoft CHH BaKapH" HAM MaTb BaKapw.

77
ya ombi lako. 12. Ninataka kusafiri tena katika Afrika. 13.
Uwanjani kuna nyumba kubwa. 14. Bendera inapepea uwanjani.
21. ricpeBeAHTe:
1. JlaflHO, a corjiaceH. 2. Bo3bMH (J)jjar, Mbi waeM Ha
yjiwuy. 3. Xopouio, cbiHOK, Tbi noe/teuib Tyaa nocjie ypoKa. 4.
Kaxaa y Te6a iipocb6a? 5. CeroAHfl BerpeHo, noaTOMy Mbi
noeaeM Ha Mope 3aBTpa. 6. npoHTH eme pa3, xony
nocuyuiaTb. 7. OHH onjrrb npHLUJiH. 8. JJacyMa oneHb
xopouio npbiraeT. - 3TO Bepno. 9. 3,aecb ecTb Mara3HH? -
TaM Ha iuiomaAH ecTb MarnHH. 10. npouiy xotjie c MOJIOKOM, HO 6e3
caxapa.
22. IloATBep/iHTe HJIH onpoBeprHHTe cneayioiitHe
yTBepw/ieHHfl no coaepxoHHio nwanora. HcnoJib3yHTe
Bbipax<eHH: Ni kweli; Ni sawa; Hapana; Si kweli; Si sawa:
1. Mtoto Amosi alikuja nyumbani kwa Bakari kwa sababu
alilaka kucheza. 2. Mama Bakari alikasirika kwa sababu Amosi
alikuja na ombi. 3. Amosi na Bakari walitaka kusafiri kwa
kupanda baisikeli. 4. Walitaka kurusha tiara karibu na duka. 5.
Mama Bakari alikwenda kurusha tiara pamoja na Amosi na
Bakari. 6. Leo kuna upepo, kwa hivyo Amosi na Bakari
walifanya haraka kucheza na tiara. 7. Tiara ilipepea kama nguo.
8. Bakari alirudi nyumbani na Amosi aliendelea kucheza
uwanjani. 9. Walikubali kucheza tena kesho kutwa.
23. BbiyHHTe iwanor naH3ycTb H pa3birpaHTe ero B
jiHuax.
24. Flpocnpflrafrre niarojibi B c;ie,ayK>mHX cjioBocoMeTaHHHX,
ynoTpe6HB noxasaTejib -me- H nepeBeflHTe HX. 06pa3eu:
-maliza kazi: nimemaliza
kazi, umemaliza kazi. amemaliza kazi.
tumemaliza kazi, mmemaliza kazi, \\'amemaliza kazi -anza
kutafsiri; -chukua zawadi; -ja ofisini; -nywa kahawa; -panda
ndege; -fika stesheni; -weka kalamu mezani; -rusha nguo; -
kubali kucheza; -leta bendera.
25. nepeBe^HTe npenJioaceHHa H nocrraBbTe K HHM BCC
B03M0>KHbie Bonpocbi Ha cyaxwiH:
78
1. Rashidi alichukua tiara akaenda kucheza uwanjani pamoja na
Musa. 2. Dada alipanda baisikeli akaenda dukani kununua ndizi.
3. Hamisi ni mpishi hodari sana, anafanya kazi mjini. 4. Baada
ya kuamka kijana alioga, akavaa nguo akaenda shambani. 5.
Meneja amekasirika kwa sababu mfanya kazi alichelewa kufika
ofisini. 6. Usiku mtoto alilala vibaya sana na asubuhi mama
aliita daktari.
26. o6aBbTe HenocTaioiUHe (|)pa3bi B flHaiiore:
A: Hujambo rafiki!
B: .............. Habari?
A: Nzuri, lakini nimepata shida leo.
B: .............. ?
A: Ninataka kwenda mjini lakini sina baisikeli.
B: Lakini .................
F: Nimechelewa kupanda basi.
B: .............. ?
A: Kwa sababu nilichelewa kuamka.
B: Haya, chukua baisikeli yangu, nenda salama.
B: ................. Wewe ni rafiki kweli.
A: Haya, .................
B: Kwa heri mpaka usiku.
27. Cnpocme &pyr apyra Ha cyaxH.iH H aafiTe
OTBeTbi:
1. MTO Tbi jtejiaji B cy66oTy? 2. HTO TH 6yaeuib aejiaTb B cpejiy? 3. B
Kaxiie itHH Tbi yHHLUbcfl? 4. Kaxofi cefinac roa? 5. Kaxow
cefiHac Meam H MHCJIO? 6. Cxo/ibKo AHefi B rony? 7. Cxojibxo
/mew B Helene? 8. 3anycKaji JIH Tbi B03AyuiHoro 3Mea? 9.
IlJiaBaji JIH Tbi B Mope? 10. Kax Tbi yHHJicn miaBaTb? 11. Kax Tbi
exan JIO HHCTHTyTa? 12. Kax 30ByT TBOIO MaMy? 13. A ceronHS y
Hac ecTb ypox cyaxHJiH? 14. Kax Tbi y3HaA, MTO ceronH* ueT
ypoxa aHnwRcxoro A3bixa? 15. A Tbi yMeeuib roBopHTb no-
<}>paHuy3cxH? 16. KTO xopouio roBopHT no-cyaxHJiH? 17. Tbi xoneuib
noexaTb B TaH3aHHio? 18. Kax Tbi noeaeuib B Aijjpwxy? 19. Kyaa
Tbi xoueuib noexaTb oxaoxHyTb? 20. A Tbi cornaceu exaTb
BMecTe co MHOR? 21.
79
B KaKOM rosy T M noeAeuib B AHTAHIO? 22. Koraa y Hac 6yayT 31. HanHiiiHTe Ha cyaxHJiH o CBOHX naaHax Ha HeAeAio.
3K3aMeHbI? yPOK 6 (Somo la sita)
JleKCH'iecKaH TeMa: Moil AeHb (Siku yangu)
28. riepeBeaMTe:
1. CCTOAHA HeT BeTpa. KaK we Tbi 6yaeuib 3anycKaTb T pa MM am xa
B03AyuJHOro 3Mea? 2. CMOTpHTe, TaM nTHUbi ACT AT ! 3. 1. OrpHuaHHe rnaroAa B HacToameM BpeMeHH.
Oeu BepHyjica c pa6oTbi? - /Ja, OH MoeTCfl. 4. OHH 2. noKa3aTe.ib -me- c rAaroaaMH COCTOAHHA.
cornacnnHCb noexaTb c H3MH AO CT3HHHH. 3. CneT BpeMeHH.
5. OH 3a6pan AeHbrn H3 6aHKa, noTOMy HTO xoneT xynnTb
MawHHy. OTpHuaiiHe TAarojia B H UCT OHI UC VI BpeMeHH.
6. B 1996 roAy Mbi oTAbixaAH HeaajieKo OT peHKH H OTpHuaieAbHbie (|>opMbi raaroAa BO Bcex Bpewenax
e3AHAH Ha BenocnneAe xynaTbca xawAoe yTpo. 7. CeroAHa o6pa3yiOTCA OAHOTHHHO: npH noMoiun OTpnuaTenbHoro
MM 6yAeM o6eAaTb B pecTopaHc. - Xopouio, a coniaceH. 8.
(jjopMaHTa ha-, 3aHHMaioiuero no3HUHio nepeA
npnrAaroAbHbiM cy&beKTHMM corAacoBaTeaeM. ripn
riocjie IUKOJIM OHH wrpajiH BMecTe H 3anycKa^H
3TOM BcerAa nponcxoAAT cAeAyioiune H3MeHeHHa:
caMOJieTHKH. 9. Mb! 6yAeM yMHTbca BnjiOTb AO ha-+ ni- > si- ha- + tu- > hatu-
cy66oTbi 25 Mas. a c 1 no 20 HIOHA y Hac 6yAyT 3K3aMeHbi. ha- + u- > hu- ha- + m- > ham-
10. Bbi e3AHJiM B A(|)pHKy B 2002 roAy. - BepHO. 11. ha- +a- > ha- ha- + wa- >hawa-
BHAHiiib (|>iiar BAaiiexe? - TaM uiKOJia. 12. Kaxaa y Bac ripn oTpHuannH noKa3aieAb HacToamero BpeMeHH -
npocb6a? ToBopHTe 6bicTpo, a Toponjnocb. 13. 3aBTpa Mbi na- onycxaeTca, a oKoHManne -a 3aMeHaeTca Ha -i.
npocHCMca paHo, OACHCMCA, noeflHM H noeAeM pbi6aMHTb KoHeHHbie raacHbie 3aHMCTBOBaiuibix raaroAOB (-e, -u, -
Ha Mope. 14. Kaxon Tbi xoneuib noAapoK, cbiHOK? - 51 npoiuy i) He npeiepneBaiOT
MOTOUHKA. 15. MTO cayHHAocb? FIoneMy Tbi cepAHUibca? 16. J\o
H3MeHeHHfi,cpaBHHTe:
K3KHX nop Bbi 6yAeTe wrpaTb
3AeCb? sisomi a He HHTaio hatujibu Mbi He OTBenaeM
haonioH He BHAHT" hamrudi Bbi He
29. /JaHTe pyccKHe 3KBHBaneHTbi: B03BpamaeTecb
-weka kuni jikoni; -ngoja garimoshi; -kata nguo; -sema tena; hatupiki MW He TOTOBHM" hawasamehe OHH He npomaiOT
laki mbili; -omba maziwa; -panda meli; -toka ofisini; -oga kila OAHOCAOWHbie raaroAbi npH oTpnuaHHH He TpebyiOT
siku; -elezajuu ya stesheni; -ruka kama ndege; ambapo alikuja; ynorpe6neHHa cAoroBoro paciunpHTena ku-, cpaBHHTe:
mwanafunzi hodari; mpaka usiku sana. ninakuja a npHxowy siji a He npHxowy
anakula OH ecr hali OH He ecr
30. #afiTe 3KBHBajieHTbi Ha cyaxHAH: tunakunywa MM nbeM hatunywi MM He nbeM
wAaTb aBTo6yc; MbiTb pyxw nepeA eAofi; IIIHTT, xopouiyio
OAewAy; nAaBaTb xax pbi6a; KO())e TOTOB; ycnewHo cAaTb rioKajaTe.iL -me- c uiaiojiaMH COCT OHHHH . B cyaxHAH
3X3aMeHbi; no3anpoiUAbifi TOA; HyBCTBOBaTb TOAOA; 3TO cymecTByeT paA rAaroAOB, Bbipawaiomux cocToanne,
TOHHO; eweMHHyTHo; eme pa3 yBHACTb; AO xaxnx nop?
HanpHMcp, -kaa wHTb, npe6biBaTb, CHAeTb, -lala
cnaTb, newaTb, -shiba 6biTb cbiTbiM**, -lewa 6biTb

o 81
nbaHbiM, 3axMeneTb\ -vaa oAeBaTbca, 6biTb OACTMM, -
simama cTOATb, -shika AepwaTb H Ap. rioKa3aTeAb -
me- c noAo6HbiMH TAaroAaMH BbipawaeT

12
peiyjibTaT coBepweHHoro aeflcTBH*. HaGjiioflaeMbifi B MOMCHT pcHH. Ha
pyccKHfl *3biK T3KMC rnarojiu c noKaiaie.ieM -me- nepeBOjurrc*
rnaronaMH Hacroaiuero BpeMeHH nan KpaTKMM
/iccnpMMacTHCM coBepuieHHoro BMAa. HanpMMep:
Mtoto amtlala sasa, haendi shuleni PC6CHOK cefinac cmrr,
OH HC HfleT B uiKOJiy";
Silaki kula, mmtshlba 51 HC xony ecTb, a CUT".
Mazoezi
1. riocTaBbTe rnaro/iu B oTpMuaTeJibHyio <(>opMy:
ninajua, anarudi. tunakula, anacheza, tunasamchc, wanakunywa,
tunapika, unashukuru, ninakwenda, unaomba, ninastarehc,
mnakwisha. wanaahidi, anakuja. wanaoga, mnapata, unajibu,
tunakubali.
2. 3aMeHHTe oTpHuaTe:ibHyio 4pMy r.iaro;ioB
yTBepaHTe^bHofl:
sipendi, haogopi, hawanywi, hammalizi, hanunui, siendi,
hatuvui, sisafiri, hamli, huogclci, hunidi, hatungoji, hamjibu,
hatuishi. huji.
3. ricpcBCAHTe:
1. Silaki kusafiri kesho. 2. Hajifunzi Kiswahili. 3. Halupendi
maziwa. 4. Hufanyi kazi. 5. Hamjibu vizuri. 6. Hawaamki
asubuhi. 7. Siahidi kurudi haraka. 8. Hamkubali kucheza. 9.
Hanywi pombc. 10. Hatuli mboga. 11. Hawamki mbali. 12.
Huchukui kitabu.
4. AaftTe oTpHuare.ibHe OTBCTU Ha cjieAyiomHe
Bonpocbi:
1. Petro na Mariamu wanaloka Nairobi? 2. Jc, Musa anajua
kushona nguo? 3. Mwalimu anakunywa chai sasa? 4. Jc, baba
na mama wanajifunza Kiswahili? S. Unataka kahawa na
maziwa? 6. Je, sasa tunatafsiri? 7. Jc, wanakuja leo? 8.
Mnakwcnda kuchcza uwanjani? 9. Dada anacndcsha gari? 10.
Je, wana nguo nzuri? 11. Wewe ni Mtanzania? 12. Mnajua
kuogelca? 13. Jc, mimi ni mwanafunzi? 14. Amina anakula
ndizi?
5. IlepeBeAHTc:
1. OH cnaji ,ioMa 2. Oreu JIOICMT H HHTacT raieTy. 3. Mbi
cajunwcb H c.iyuja.iH. 4. Ba6yiuica CHAHT Ha KyxHe. 5. Tbi
oacBanacb TpH naca. Tu cefinac oaera? 6. BpaT HHJI nMBo. OH
3axMene:i. 7. Bbi ocTanaBaMBajiHCb xaxc/ibiR wac. 8. YHCKHK
CTOHT H jiyMacT. 9. Pc6eHoic cxBaTHJi pynicy. 10. /leBywica
aepacnT nncbMo.
6. flcpcBeaHTc:
1. Nimcshiba, sitaki kula sasa. 2. Mama ameshika kisu, anataka
kukala kuku. 3. Kwa nini hafanyi kazi? - Amclcwa. Alikunywa
pombc sana. 4. Wamckaa wapi? - Wamekaa huko karibu na
mgcni. 5. Baba amelala sasa, haendi kazini. 6. Msichana
amevaa nguo nzuri sana. 7. Tumesimama kwa sababu hakuna
upepo baharini. 8. Alisimama kabla ya kutoka. 9. Walisimama
pole pole bila ya kufanya haraka.
7.1 IcpeBejHTc:
I. 51 HC ribio KC4>C BCHepoM, noTOMy HTO n/ioxo cnaio MOHKIO.
2. rioHeMy Tbi He caeuib noc3aoM? 3. Bbi He coniacHU
paCoTaTb B cy66ory? 4. y Hero HCT jpoB. noirouy OH HC
oGcmaei paixenb oroHb. 5. Cecrpa He MOXCT IIORTH B Marainw,
oHa HC ijopoBa. 6. Bopnc H Anna H3 AHMHH. OHH HC yMeiOT
roBopHTb no-HeMcmcH. 7. 51 ycran, HAH MCAJICHHO. Mbi HC
ona3abiBaeM. 8. floneMy OH He nepeBoaHT Texcr? - OH He
3HaeT HOBUX CJIOB. 9. Myca cnHT, noTOMy HTO ceroaH*
BOCKpeceHbe, H OH HC HACT B uiKOJiy. 10. Tac (Haxodumc* )
6paT? - OH CHAKT Ha cry.ic B KyxHe H pHcyn. 11. rioneMy CbiH
OACT xpacHBO? - Mbi BMCCTC eacM K awe.
-simama IjcroaTb 2)BCTaBaTb 3 JocTaHaB.iHBaTbc* mahindi icy icy py
3a -shika xBaiaTb; aepxcaTb -lewa nbBHeTb, xMeiieTb -shiba Hac.iaTbca,
6bm CUTUM mapema I )pano 2)3apance
Maneno mapya
-palana AoroBapMBaTbca -
kula l)BCTpcHaTb
(c.iyvauHo) 2)3acTaBaTb -
umwa 6oJieTb kataa
oncaiuBaTbca -panda
caxaTb, ceirrb -iva ipetb,
co3peBaTb
mvivu .ICHTMR kitanda KpoBaTb -gundua l)o6Hapy)KMBaTb
mno OMCHb, C.1MIUKOM 2)yiHaBaTb. BbiacHffTb -amua
peiuaTb (nmo-Ji. dejiamb)
mara 1 )pa3 2)Bapyr, cpaiy [ m e ] -acha 1
)ocTaB.'iHTb 2)ncpccTaBaTb (nmo-A. -iba Kpacn., BopoBaTb -choma
Oe.iamh) hivyo Taic, TaKMM o6pa30M acapHTb. ncMb -vunja
mbolca y;u>6pcHHe pai6uBaTb. .lOMaTb -ondoka
OTnpaBJiaTbca, yxoantb,
ye3>KaTb
Matini
Mutcgcki na Ncmbo walikuwa marafiki. Siku moja
walipatana kwenda kulima shamba pamoja. Asubuhi na
mapema Mulcgeki alikuja nyumbani kwa rafiki akakuta yeye
amelala kitandani. Ncmbo akasema anaumwa, hawezi kulima,
akaendclea kulala. Mutcgcki alikwenda shambani peke yakc.
Kila siku Nembo alikataa kwenda shambani. Mutcgcki
alilima shamba peke yake. Akachoka mno lakini akaendelea na
kazi bila ya kusimama. Aliwcka mbolca akapanda mahindi.
Mutcgcki aligundua Ncmbo ni mvivu.
Baada ya mahindi kuiva Nembo akaamua kwenda
shambani kuiba na kuchoma mahindi. Siku moja usiku
Mutegeki akaona Nembo anashika na anavunja mahindi.
Akakasirika mno. Akasema, Ondoka hapa mara moja! Sitaki
tena kuwa rafiki yako. Hivyo Mutegeki na Ncmbo wameacha
kuwa marafiki.
Maelezo
1. Marafiki - MHOXCCTBCHHOC HHOK) c.ioBa rafiki apyr.
2.BupaxccHHC asubuhi na mapema (fiyxe. yTpoM H paHo)
nepcBOAHTca KaK pamiHM yrpOM". 06paTHTe BHHM*IHHC Ha
noptAOK CJIOB H HanHHHe coe,aHHHTe;ibHoro cowna na. 2
2 Peke yake O^HH OH**,TOJibxo OH OHHH. CJIOBO peke OAHH
(6CJ dpyeux)" HC HMCCT caMocToaTe.TbHOro ynoTpe6.TCHH, a
JIHUJb C COOTBCTCTBy IOUIH M npHTIDKaTe.IbHbIM
MCCTOHMCHHCM
yangu, yakc, yako H T.n. HanpHMcp: Wamclima shamba peke yao OHH
Bcnaxanw none B oflHHOHKy"; Utakwenda huko peke yako Tu nofUewb
Ty/ia OAHH; Babu anaishi peke yake Aeyiyunca
)KMBCT OflHH. CyiUeCTByeT CJIMTHaa (J>opMa
3TOro BUpattCHMS - pekee, KOTopa* HMCCT inancHHe
CAHHCTBCHHUB": kitabu pekee ejHHCTBCHHaji KHHra*,
mji pekee cjMHCTBCHHuft ropoa. rafiki yangu pekee MOR
ejHHCTBCHHbiH apyr.
4. Htaroji -endelea "npoaojnKaTb" MO)KCT ynorpe6juiTbCfl He
Toabico B coHCTanHH c MH<|>HHHTHBOM (-endelea kufanya kazi npoflonacaTb
paboTaTb. -endelea kuzungumza npoaojixaTb 6ece^OBaTb**), HO
H C CyiUCCTBHTeJlbHUM, KOTOpOMy 06*3aTCJlbH0
npeauiecTByeT coioi na: Nitaendelea oa kazi kesho 5! npoao.Txcy
pa6oT\ laBTpa; Wamcendclea na mazungumzo usiku "OHH npoaonacnjin 6cccav
BCMCPOM". CaeayeT oTMCTHTb, MTO ntarojt -endelea Taioxe HMCCT
iHaicHHe pa3BMBaTboT, aeJiaTb ycnexH,
nporpeccnpoBaTb**: Mwanafunzi amccndelca sana shulcni YMeHHK
aocTHr 6ojtbtuHX ycnexoB B UJKOJK**; Kaka amccndelea sana katika
kuendesha gari EpaT OHCHB npeycnea B Bo*aeHHH
aBTOMo6n^". B Bonpoce: Unaendcleajc? "Kaic y Te6a acjia?" / Kaxwe y
TC6X ycnexH?* OTBCT: Ninacndclea vizuri (Mow) ae.ia HayT xopouio.
5. CjtOBOcoHeTaHHe mara moja. noMHMO npxMoro iiiaMCHHa
OAHH paT, HMeeT iHancHHe epasy", "HeMeajieHHo": Wamekubali mara
moja OHH cpa3y *c contacHJiHCb; Mpishi alianza kupika
mara moja floBap HCMC/UICHHO Hasan roTOBHTb". npn nepcBoae aroro
BblpaXCCHHB CaeayCT OpHCHTHpOBaTbCB Ha KOHTCKCT.
CpaBHHTc: Tuliamka mara moja Mu cpaiy *c npocHy.iHCb;
Tulikwenda huko mara moja tu Mu CIAHJIH Tyaa rojibKo OAHH
pai".
Mazoezi
8. /laHTc pyccxHe TKBHBUICHTU:
siku moja; mara moja; mara tatu; mara akaona; -rudi mara
moja; -patana kusafiri; -patana kuendelea na kazi; -patana
mapema; -fika
mapema mno; -ondoka asubuhi na mapcma; -ondoka ofisini; -
gundua kaka ni mvivu; -gundua sababu; -choma mahindi; -
choma nyama; -furahi mno; -ogopa mno; -umwa sana; -wcka
mbolea; -nunua mbolea; hivyo ameacha kuwa tajiri; hivyo
akaamua kuondoka; -amua kuwa mcncja; kabla ya mahindi
kuiva; -panda mahindi; -panda mboga; -kuta rafiki hotelini; -
kuia mgeni nyumbani; -kataa kulima; -kataa kuona daktari; -iba
pesa; -iba matunda; -simama barabarani; -simama mara moja; -
simama pole pole; -shika kalamu; -shika mkono; -vunja
kitanda; -vunja pesa; -vunja ahadi; -endelea na kazi; -cndclea na
hadithi; -endelea vizuri; -endelea katika kulafsiri; kalamu
pekee; alisafiri peke yake.
9. AatiTc 3KBMBajieHTw na cyaxH.iH: pano npocbmaTbca;
pano B03BpamaTbca; IIPHATH CAHUIKOM paHo; aapanee
AoroBapMBaTbcs; 3apaHee HapybwTb APOB; HanaTb pa6oTy
HCMCA.ICHHO; npoHHTaTb ABa paia; cpa3y o6Hapy*HTb;
o6Hapy*HTb acHbrw. BuscHHTb npHHMHy; lanexaTb icypHiiy;
VATH C pa6oTu; yexaTb HCMCAACHHO; TBKHM ofipaiovi OH nepccTaa
6uTb ACHTHCM; OH CHAea TBK AO yTpa; ociaBHTb KHHry B
aBTo6yce; ncpcciaTb yHHTbca; nocaAMTb TbiKBy; nocem
xyxypy3y; npoAOA*HTb paccKai. npoAOA*an>
nyTeiuecTBOBaTb; npcycneTb B yne6e; BCTpcTHTb npenojaBaie-
TJi Ha y.iHue; oTKaiaTwc* ecn,; oTKaiarbca noMOHb; CAHUIKOM ToponHTbca;
oneHb 6offTbca; peuiHTb Haimcarb iiHCbMo; peuiHTb daTb
BpanoM; yxpacTb OACXAy; BopoBaTb jenbr H; CTOJiTb y AOMa;
BCTaBaTb MCAACHHO; ocTaHOBHTbca na yanue; 6biTb CUTUM;
cxBaTHTb HO*; cxBaTHTb 3a Hory; cAoMaTb CTOA; cHecrH AOM;
HapyujHTb o6cinaHHc; paiMCHJiTb ACHbrn; ero CAHHCTBCHHUA Apyr.
10. 3aKOHHHTe npeAAo*eHMa, onnpaacb Ha coAcp*aHHe
TexcTa:
I. Zamani Mutegeki alikuwa na rafiki jina lake ... 2. Siku moja
walipatana ... 3. Nembo alikataa kwenda shambani akasema ...
4. Ncmbo aliendelea ... 5. Kila siku Mutegeki ... 6. Baada ya
kuweka mbolea Mutegeki ... 7. Mutegeki aligundua ... 8.
Nembo aliamua
16
kwenda shambani baada ya ... 9. Mutegeki alikasirika mno
baada ya kuona ... 10. Alisema, "Sitaki "
11. riepeBeAMTe Bonpocbi K TCKCTy H AaflTe OTBCTW
Ha cyaxHJiM:
I. PtHbuie MyTereKH H HCM6O 6UAH ApyauiMM? 2. O MCM OHH
oAHaxcAbi AoroBopHancb? 3. Korja MyTereKH npmneji
AOMOA K Apyry? 4. HTO Aejmi HCM6O? 5. HTO OH cicaian Apyry? 6.
HCM6O AeftcTBHTeAbHo (npasda) 6OACA HAM 6UA 3AopoB? 7. C
KCM MyTereKH nouieA B noAe? 8. A noTOM HeM6o
coniacMAca pa6oiaTb BMCCTC c ApyroM? 9. Kan pa6oian
MyTereKH? HTO OH nocean? 11. A OH BHec >Ao6peHHi ncpeA
nocaAxoA xyitypyau? 12. HTO o6Hapy*HA MyTereKH? 13. HTO
CAC.IQA HCM6O nocae TOTO. Kax KyKypy3a co3peAa? 14. floHeMy
MyTereKH H HeM6o nepecTaAH 6blTb Apy ibAMH?
12. FlepeBeAHTc:
I. Bu oTnpaB.iacTccb HI AOMa CAHUIKOM pano. - Mu He XOTHM
onaiAUBaTb Ha caMOAeT. 2. fleAyuixa oTxa3anca noexan. c
HAMM, noTOMy HTO 3a6oAeA. 3. TaKHM o6paioM, OH
upexpaTHA yne6y H ceAnac HC pa6oTaeT. 4. 51 o6Hapy*MA
iiHCbMo Ha CTOAC cpaiy. xax npHiue.i AOMOA. 5. rioHcuy BU HC
ca*aeTC OBOIUH? - Mu nocaAHM OBOIUH nocne Toro, xax
KyriHM yAo6pcHHa. 6. Panbuie TU 6UA noBapoM, a AO CHX nop
He yMeetub 3aneKaTb pu6y. 7. OHH He TanycxaiOT
B03AytiJHoro 3Mea, noTOMy HTO HCT BeTpa. 8. OH
ocTaHOBHAca Ha yAHue H pemiu noAo*Aan> Apyra. 9. Tu
HapyuiHJi o6cmaHMe H HC noMoraeuib 3aKOHHHTb pa6oTy.
10. J\cp*H HO*, MU ceAnac 6>ACM paiACAUBaTb (pejumb) xypnuy.
11. OHH HC XOTBT ocraiiaBAMBaTbca H npoAOA*aT
nyTcmecTBHe pano yrpoM. 12. KTO yxpaA ACHbrw? - Mu He
3HaeM, HO AyMaeM, ITO CaAiOM. OH He AK>6MT pa6oTaTb. 13.
CTOA 3Aecb H *AH. 51 noAAy paiMeHSTb ACHbrn B GaHKc. 14.
floneMy TU HC euib? - 51 CUT. xony TOABKO BUHHTb HCMHOrO
4>p> KTOBOrO coxa.
*7
 13.CocTaBbTc Ha cyaxw;iH AHanor Mexay MyTcrcKH Bcqep AAHTCA npHMcpno 3 qaea: saa kumi na moja jioni.
M HCM6O.ynoTpc6HTe Taxwe c.ioBa KaK hebu, haya. basi. saa kumi na mbili jioni, saa moja
hivyo. sawa. kweli. naam. loo! nonqaea qcTBcpTb
(qaea) 6e3
jioni.
MHHyTa Ha cyaxwiH
6e3 MeTBepTH c
r P&MM&THK& qeTBepTbio dakika. Ao6aBnAC7CA K
oCoiHaqcHHio no.nibix qacoB c
OTCHCT BpCMlHH B fllblKC CVIXH.IM. BoCTOHHa* A(J)pMKa H
noMouibio coioTa na: 2 qaea 10 MHHyT - saa nanc
cpe.iHas iio.ioca POCCHH HaxoAJncfl B OAHOM qacoBOM noice. HO
OTCHCT BpCMCHH y Hac pa3Hblfl. B cya.KH.1H CyTKH
aeaHTCB Ha ABC noJiOBMHU no 12 MacoB Ka*Aa*, no:rroMy
Hejib3* Ha cyaxn/in cKa3a7b, HanpHMcp, 19 qacoB. y Hac
HOBue cyTKH HaMHHaiOTCJi nocne 12 qacoB HOMH (noc.ie 24
qacoB). B cy axM.in - nocne 6 qacoB Bencpa. npH noM
pa3HHna Meacoy cyaxnnHAcKHM OTCMCTOM BpCMCHH H
f i p M H H T b l M y Hac COCTaBJlACT 6 HaCOB, T.C. HBIIIHM 9

nacaM cooTBCTCTBycT B cyaxnaM saa !atu (9 - 6 = 3). K

yxaiaHHK) TOMKH BPCMCHH ^o6aBJiBCTCB AonojiHeHHe usiku
HOHH, asubuhi yipa", mchana AHB H T.A. MHorja
ynoTpc6aacTCB 6oncc noanaJi. noceccHBHaa 4>opMa: za
(nan peace ya) usiku/asubuhi/mchana H T.A.: saa 10 za usiku 4
qaea Hoqu.
CyTKH B cyaxH/iH HaqmtaioTCJi B 19 qacoB = saa
moja jioni (OAMH) qae Bcqcpa*. Hoqb A.IHTC* 9 qacoB, T.e.
HaqHHaa OT saa mbili usiku (saa tatu usiku, saa nnc usiku...) AO
saa kumi usiku, T.e. AO 4 qacoB Hoqn no MoexoBexoMy
BPCMCHH.
Saa kumi na moja alfajiri 11 qacoB 3apH/paccBeTa" - no
paccBCT (y Hac 3TO emc 5 qacoB Hoqn), yTpo HaqHHacTcn c
saa kumi na mbili asubuhi 12 qacoB yipa (saa moja asubuhi.
saa mbili asubuhi...) M npoAo.ixacTCB no saa tano asubuhi (II
yipa no
MOCKOBCKOMY BpCMCHH).
OTCHCT >iHCBHoro BPCMCHH HaqHHacTca c 12 qacoB. T.C. OT
saa sita mchana (saa saba mchana, saa nanc mchana...) AO saa
kumi mchana.

90
na dakika kumi. npH yxaiaHHH Ha BPCMB B MHHyTax Hcnonb3yiOTCJi Taicxc
c.ieayioiuHe cnosa:
nusu saa, nususaa robo, robosaa kasoro,
kasa
kasoro robo. kasa robo, kasorobo na robo
Bonpoc KoTopwW qae? Han CxoabKo ceflqac BPCMCHH?
nepcBo.'iHTca KaK Sasa ni saa ngapi? - 2 qaea POBHO Sasa ni saa
nanc kamili, 6c3 a Banna 5 Beqcpa - saa kumi na moja kasoro
dakika ishirini jioni.
B 3 qaea AHA" - mnamo saa tisa mchana
B TcqcHHe 4-x qacoB - kwa saa nnc.
Saa o6o3Haqacr B cyaxH.iH TBKXC H npnOop nnn HTMCPCHHA
BPCMCHH qaeu: HC 3Haio, KOTopbifl qae, y Men* HCT
qacoB
Sijui sasa ni saa ngapi. sina saa.

Mazoezi
14. HailHUlHTC BpCMA HH(J)pa.MH:
Saa saba mchana, saa nne asubuhi, saa kumi na mbili jioni, saa
tatu na robo asubuhi, saa nanc kasorobo mchana, saa nnc na
nusu usiku, saa tisa na dakika kumi mchana, saa moja kasoro
dakika ishirini asubuhi, saa kumi usiku.

15. CKaxHTe BpcMA no-cyaxHnn:

14.00, 7.30, 13.20, 8.00, 9.45,17.10, 22.00, 11.05, 12.03,
6.00,
20.15,2.50,21.30, 15.45.

16. 3aKOHqHTe npe/uioweHHa:

1. Ninaamka mnamo ... 2. Tunakuja katika chuo kikuu mnamo
... 3. Tunamaliza kusoma mnamo ... 4. Ninarudi nyumbani
mnamo ... 5. Nilingoja basi kwa ... 6. Nilikaa nyumbani kwa
bibi kwa ... 7. Baba aliondoka nyumbani mnamo ... 8.
Nilikunywa chai mnamo ... 9. Sasa ni saa ...?- Sijui kwa sababu
sina ...
17. riepeBeAHTe: barua. Katika barua dada alieieza juu ya maisha yake huko
1. Mbi BepHyjiHCb B 9 MacoB BCHcpa. 2. X nepCBOflHJi TCKCT nojiwaca. Dodoma.
3. EpaT MbincB 15 MHnyT. 4. Y Hero HeT nacoB, no3TOMy OH
He 3naeT, KoTopbiH cefiwac wac. 5. Mo)KeTe cKaiaTb,
CKOJibKO cefiwac BpeMeHH? 6. Tbi 6yflewb exaTb Ha aBTo6yce
40 MHHyT. 7. OH HaxoiiHJica B HHCTHTyTe 5 nacoB. 8. Mbi
HaHHHaeM yHHTbca B 8.30.
9. Koraa Tbi jier cnaTb? 10. Koma OH yiueji?

18. OTBeTbTe Ha Bonpocw:

1. Leo uliamka mnamo saa ngapi? 2. Ulifanya nini mnamo saa
tano asubuhi? 3. Unafanya mazoezi kutoka saa ngapi? 4. Baba
anamaliza kazi saa ngapi? 5. Kesho utakuja katika chuo kikuu
saa ngapi? 6. Mwalimu alikuja
hapa mnamo saa ngapi? 7. mapya gauni
Ulizungumza na rafiki kwa ii-iaibc*
tekSI T3KCH
dakika ngapi? 8. Sasa ni saa -kodi HaHH.waTb, apeimoBaTb
ngapi? mnamo B (O epe.Meuu) kamili
noJiHbifi, ue.ibik likizo oTnycx;
Maneno KaHHKyjibi ghali
1 );ioporofi
karani ljcexpeiapb 2)aoporo redio paawo muziki
2)c;iy>KamHfi My3bixa televisheni Te.iCBHiop
-peleka ompaB-iJrrb. nocbiJiaTb
posta noMTa
-fungua oTKpbiBaTb,
pacnaxoBbiBaTb
bahasha KOHBepT, CBepTOK,
OaHjieponb
-eleza 1 )o6i.flCHHTb 2)coo6maTb maisha >KH3Hb mkate x;ie6 yai BHUO

Matini
Juzi tulipata barua kutoka kwa dada. Ycye ni karani katika
ofisi mjini Dodoma. Dada alipcleka barua kwa posta. Baba
alifungua bahasha, akakuta barua na picha moja. Mama, babu
na mimi tumekaa tukasikiliza habari za dada. Baba alisoma

90
 Anaamka mnamo saa kumi na mbili kasorobo asubuhi. -a, corjiacoBaHHoro no icnaccy cymecTBHTCJibHoro chakula
Baada ya kuoga anakunywa kahawa na anakula chakula kidogo e^a.
kama mkate, yai moja na matunda. Hapendi kula sana asubuhi.
Saa moja na nusu anaondoka nyumbani, anakwenda
ofisini. Anakwenda kwa basi, hakodi teksi kwa sababu ni ghali
mno. Anaanza kazi mnamo saa mbili kamili, anaendelea mpaka
saa kumi jioni. Saa saba mchana anapumzika kwa nusu saa.
Anakula chakula cha mchana. Baada ya kazi anarudi nyumbani
kwa basi tena.
Baada ya kupumzika kwa robo saa dada anapika chakula
cha usiku. Anakula halafu anasoma kitabu, anasikiliza redio au
muziki, au anaangalia televisheni. Analala karibu saa nne usiku.
Jumamosi na Jumapili haendi kazini, anastarehe tu.
Tulifurahi kupata habari kutoka kwa dada. Pia tuliangalia
picha yake. Pichani tuliona dada amesimama karibu na meza
ofisini, amevaa gauni nzuri sana, amcshika kitabu mkononi.
Dada atapata likizo karibuni na atakuja nyumbani.
Nitajibu barua yake kwa sababu tayari ninajua kusoma na
kuandika.

Maelezo
1. npefljior kutoka OT", H3 nepe^ o^yuieBJieHHbiM
HMCHCM cymecTBHTe.ibHbi.M ynoTpe6nacTCfl, xax npaBMJio. c npeflJioroM
kwa. CpaBHHTe: Alifika kutoka Urusi OH npHexaji H3
POCCHH; Alipata barua kutoka kwa rafiki OH noiiynuji nncbMo
oTiipyra.

2. o(})HUHaj]bHofi cTOJiHuefi
Dodoma - ropoa, flBjunomHficfl
06i>e^HHeHHoti Pecny6;iMKH TaH3aHHH (OPT).

3. CJIOBO picha pHcynoK, KapTHHa TaK)Ke HMCCT

3HaneHHe <()OTorpa4)Hfl.

4. CjioBOcoHeTaHHB chakula cha asubuhi 3aBTpaK\

chakula cha mchana o6e;f\ chakula cha usiku yjKHH
o6pa30BaHbi c noMombio npHTJDKaTejibHoro (JjopMaHTa
 5. CJIOBO karibu 6JIH3KO, no6;iH3ocTH MMCCT cmc 5.npenoaaBaTeJib BCTBJI H HaMaa o6bscHjm> ypoK. 6. PCCCHOK
iHaMCHMe npH6^M3MTe^bH0", npMMcpHo": Daklari alikuja y*c noiaBTpaxaA. OH cieA HeMHoro XJieba H OAHO afiuo. 7.
karibu saa lisa Bpan npHiuen npuMcpno B TpH naca; Tulingoja Mbi exajiw Bcero MeTBepTb naca, norony MTO B3JIH taxcH. 8.
karibu dakika kumi Mbi acaaJiH npH6;iH3HTe;ibHo aecjm. MHHyT". Bpai lcynHa
3TO CJIOBO HMeeT TaioKe JioicaTHBHyio <Jx>pMy karibuni co
3HaMCHHeM CKopo", BCKope M HejaBHo, Ha anax":
Nilarudi karibuni fl CKopo Bepnycb"; Alipiga simu karibuni
tu OH 3BOHHJI COBCCM
HCflaBHO.

6. 06paTHTe BHHM&HHC, MTO B cJi0B0C0HeTaHHH -jibu barua

oTcyTCTByer KaKofi-jiH6o npe/yior. CpaBHHTe pyccKHfl 3KBHBanenT
"oTBenaTb Ha nHCbMo.

7. CJIOBO layari roroBbifT, roroBo Macro

nepeBOAHTca
y*e: Tayari anajua kuendesha gari OH yxce yMeeT
C.IOBOM
BOJHTb MaUIHHy.

Mazoezi
19. flafiTe pyccKHc 3KBHBajiCHTbi:
-wa karani ofisini; -fanya kazi kama karani; -jibu barua; -peleka
barua; -peleka bahasha kwa posia; -peleka miolo shuleni; -
peleka chakula kwa gari; -fungua bahasha na -gundua zawadi; -
eleza juu ya maisha; -eleza habari; -eleza somo; -choma mkate; kijiji aepeHa;ceao mlu
-kata mkale; -kodi teksi; -kodi nyumba; -kodi meli; robo saa; MeJiOBeK mshahara
robo tatu; nusu saa; nusu mwaka; chakula ghali; gauni ghali; iapa6oTnaa njiaia
maisha ghali; -pata likizo; -enda likizoni; -sikiliza habari -tafuta HcxaTb,
redioni; -pala habari kuloka kwa mjomba; saa moja kamili; paibicKHBaTb
maelezo kamili; karibu saa lalu; atafika karibuni.

20. FlepeBe^HTc:
1. TeTfl paboTaeT ceKpeiapeM B rocTHHHixe. 2. 51 ompaBH/i
nncbMO apyry COBCCM HeaaBHO. 3. OH oncpbiJi MauiHHy H Bahati:
o6Hapy)KHJi cBcproK. 4. Oreu noc.iaa CbiHa B AHMHIO yMHTbcs Mashaka:
B yHHBepcHTeTe. Bahati:

92
QMeHb aoporyio MauiHHy H yuieji n oroycic na noJiMecaua. 9.
Auia naaeJia xpacHBoe nJiaTbe H nomaa cayuiaTb My3bncy. 10.
riepea yiKHHOM OTCU cayuiaeT HOBOCTH no paaHo. noTOM
MHTaeT ra3eiy.
11. Koraa Tbi oTBeiHUib Ha nncbMo H3 A<J>PHKH? - OreeMy
B 6nn*aftuiee Bpeufl. 12. Or xoro BU no.iyMH.iH noaapoic? - OT rocTj.

21. OTBeTbTe Ha Bonpocbi no TCKCTy:

1. Dada ni nani? 2. Alipeleka barua kwa nani? 3. Baba alikuta
nini baada ya kufungua bahasha? 4. Dada amcclcza habari
gani? 5. Anaamka saa ngapi? 6. Anakula nini asubuhi? 7. Dada
anaondoka nyumbani mnamo saa ngapi? 8. Anakwenda kazini
vipi? 9. Anafanya kazi ofisini kwa saa ngapi? 10. Kwa nini
hakodi leksi? 11. Anakula chakula cha mchana saa ngapi? 12.
Dada anafanya nini baada ya kurudi nyumbani? 13. Je,
Jumamosi na Jumapili pia anafanya kazi? 14. Kaka aliona nini
pichani? 15. Dada atapaia likizo lini? 16. Je, kaka ataweza
kujibu barua?

22. riepecKa)KHTe TCKCT OT juma cecTpbi.

23. riepcBCAHTe aHaaor, npc;iBapnTe.ibHO H3yMHB

HOByio JieKCHKy:

Maneno mapva
-fahamu IjnoHHMaTb, 0C03HaBaTb 2)3HaTb -elewa noHHMaTb; 3naib -
zurura l)6poaHTb 2)6e3AeJibHHMaTb -kumbuka noMHHTb,
BCHOMHHaTb

Mazungumzo
Unafahamu? Mimi sipcndi kukaa bila ya kazi. Sielewi, unaiaka
kusema nini?
Ninaiaka kusema silaki kuzurura bila ya kazi.

93
 Mashaka: Na unatoka wapi? 1. Baba anakwenda likizoni na ... 2. Mimi ninataka kuvaa
Bahati: Ninatoka Arusha. gauni nzuri lakini ... 3. Rashidi anaumwa sana na ... 4. Mtoto
Mashaka: Arusha mjini au shamba? anaacha mkate mczani baada ya kula na ... 5. Ndege wanaweza
Babati: Arusha shamba.
kuruka na mtu ... 6. Kaka anakataa kuendesha gari na ... 7. Jana
Mashaka: Sasa unaweza kusema kijijini hakuna kazi?
walifungua duka mapema na leo ... 8. Mimi ninaweka mbolea
Babati: Wewe huelcwi.
shambani na ...
Mashaka: Kama una shamba unaweza kulima. Kumbuka, kulima ni
kazi.
28. riepeBe^HTe:
Bahati: Mimi sipendi kulima. 1. Sikumbuki tarehc ambapo walifika mjini. 2. Walipatana juu
Mashaka: Kwa nini, unapenda kula?
ya mshahara. 3. Maliza kazi mara moja, hatuwezi kungoja tena.
Bahati: Mtu anawezaje kuishi bila ya kula? Wewe unapenda 4. Nilifungua nyumba mara nikakuta mtu mgeni amekaa kitini.
kulima? 5. Tulikodi teksi lakini tulisimama barabarani kwa mara tatu
Mashaka: Hapana. Lakini nina kazi.
kabla ya kufika stesheni. 6. Ameshika nguo akafanya haraka
Bahati: Basi na mimi ninatafuta kazi. Ninataka kupata mshahara kuvaa. 7. Mwalimu amepiga simu akaahidi kuja karibuni. 8.
kama wewe.
Mvivu anawezaje kupata kazi nzuri? 9. Hafahamu Mzungu
alifika lini kijijini. 10. Kama unaona njaa choma nyama na pika
24. CocTaBbTe npeflJiojKeHmi co cjieflyioiUHMH wali. 11. Unaondoka nyumbani mapema mno. Ngoja mpaka
cjioBocoHeraHHflMn:
jioni. 12. Waliendelea na kazi kutoka asubuhi na mapema
-zurura mjini; -lafuta kazi; -elewa vibaya; -kumbuka mancno
wakamaliza mnamo saa moja kamili. 13. Dada ameendelea sana
mapya; -pata mshahara; -fahamu Kiarabu; -ishi kijijini; -penda katika kushona nguo. 14. Meneja aliondoka ofisini mara baada
kulima. ya kupiga simu.

25. CoeflHHme cjioBa B npe/wo>KeHHfl H nepeBe^HTe HX: 29. /JafiTe pyccKHe 3KBHBaneHTbi:
1. walipatana, mjini, marafiki, kwenda, kazi, kutafuta -chukua mkate safarini; -ita teksi; -zurura barabarani; -fanya
2. barua, siku, sikumbuki, bibi, nilipata, ambapo, kutoka kwa kazi kama mvivu; -acha barua mezani; -lala kitandani mpaka
3. kulima, mara, tumeamua, shamba, moja usiku; hivyo akaanza kulewa; -vaa kama mtu kutoka Afrika; -
4. ghali, nyumba, mno, kwasababu, hanunui, ni umwa vibaya sana; -sikiliza muziki redioni; nusu mshahara;
5. tulifanya, kwa hivyo, teksi, haraka, tulikodi dada yangu pekee.
6. ni, mshahara, wewe, hivyo, mvivu, hupati
7. kablaya, nyama, tulichoma, kupika, mkate 31. riepeBe^HTe AHajior:
Orem MHCO, OTBerb, CKOJibKo itHefl B Heaejie?
26. BbiyMHTe HaH3ycTb flHajior H3 ynpaacHemts 23. MHCO: B Heiiejie ceMb AHefi. FlpaBHJibHO?
Orem ripaBHjibHo. A xax Tbi y3Ha^?
27. 3aKOHMHTe npe^JioKeHHH no MOfleJin: MHCO: B3HJI KHury H npoHman. 51 y>Ke yMeio HHTaTb. Cxopo
Junta anapenda kula mboga na Musa hapendi noway {ynumbCH) B uiKOJiy.
Orem Xoporno. A Tbi He 3Haeuib, B Kaxue AHH TU

94 95
 Syneuib yHHTbCJI? 5. rioCCCCHBHUft (JwpMaHT -t.
MHCO: 3Haio, c noHe/teJibHHKa no nuTHHity. 51 3Haio, 6. riopailKOBbie MHCAHTCAbHbie.
noTOMy 7. HHC/iMTC/ibHbJe 100 000 - 1 000 000
HTO Mofl npyr ye yHHTca. B cy66oiy H
BOCKpeceHbe OH HC XOflHT B UlKOay. HMCIIIIOH KJiaCC m-/wa-. OT/lMHMTCJlbHOfi
Orem A B KaxoM Macy OHH naHHHaiOT yHHTbcs? OCo6CHHOCTbK) 3biKa cyaxHAH SBjmcTca CHCTeMa HMCIUIMX
coniacoBaTc;ibHbix KJiaccoa
cyuiecTBHTejibHbix. Bee HMeHa
MMCO: POBHO B 8.30 yTpa. A laxaHMMBaiOT AHCM B 12.15.
OTCU: A nocne o6c.ia OHM ywaTca? cymecTBHTejibHbie BXOAHT B TOT MAH HHOA HMCHHOA K.iaCC. rio
MHCO: Hei. HC ynaica. OHM ACJUUOT AOMBIUHCC laAaHxe (kazi CBOCA ($>\ HKUHM KAaCCbl MOttHO
za nyumbani). IIOTOM OTAbixawT HJIH nrpaioT. cpaBHMTb c KaTeropweA poAa B pyccxoM nbiKc, cpaBHHTe,
HanpHMcp:
OTCII: A CKOJibKo ceAwac BpeMCHH?
MMCO: IlpHMepHo 9 nacoB. 0;ma KpacHB<z/v ACByuiKfl npHinna B uiKojiy.
Orru: Hy, xopouio, CUHOK, HAH cnan>. 3/sichana mmoja mzuri alikuja shulcni.
B npaicTHHecKHX rpaMMaTHicax siuxa cyaxHAH
32. flaATe 3KBHHiLicmbi Ha cyaxHJiH: cymecTBHTejibHbie CAHHCTBCHHOTO M MHoacecTBeHHoro man
6poAMTb no ropoAy; BWATH H3 AOMa 6c3 Aener; AoroBopHTbca paccMaTpHBaioTCfl B paMxax OAHoro miacca. Tax, B 1-biA
o noKynxe aBTOMo6nna; pa3*eHb oroHb H Hcnenb xne6; B3JHb
miacc BXOAMT TOAbKO OAyUlCBACHHbie MMC'IKl
HCMiioro cau B Aopory; ocTaBMTb KHHry B O<J)HCC, naiyHHTb cymecTBHTCAbHbie, o6o3Ha><aK)iUHe AioAeA (HCK.HOMCHHC
mdudu naceKOMoe", mnyama acHBoTHoc, 3Bepb*), n OTTO My TTOT
noAapox OT Apyra; cxBaTHTbca 3a CTyn; oTxaiaTbca OT
lapn.iaibi, o^CBaTbcs, xax eBponccu; 3a(|)paxTOBarb cyano; Aoporaa KJiacc Macro naiusaioT iciaccoM jnoAdT. OTO
OAc*Aa; Tpn MCTBepTH; nonroAa; POBHO B mecTb yTpa; HaMMeHOBaHM* AioAeA no Bo3pacrHOMv npH3Haxy,
npoAOA>KHTb nyicujccTBHc; CAHHCTBCHHOC n;iaTbe; 6bicTpo pOACTBeHHbIM OTHOUieHHHM. HaUHOHa.1 bHOCTH,
paiBHBaTbcn; npo4eccHM, poAy 3aHBTMA H T.A., HanpHMep: mtu "HCAOBCK*, mtoto
n03BOHMTb H COOOUIHTb HOBOCTH; Cpa3> pcOeHOK, mke "aceHa, Mrusi pyccKHA", mwalimu
BepHVTbCa; nOJIHUfl ACHb. yHHTcnb, mpishi *noBap. OAHaico TTO HC 3H3MHT, HTO naiBanHH
JDOAdl HC BCTpenaiOTca B ApyrHX K.iaccax. B 1-uA x.iacc
33. HanMiiiMTC na cyaxHJiH COHMHCHMC Ha TCMy Mod BiciioHatoTca JiHuib cyuiecTBHTeJibHue,
ACHb".
yPOK 7 (Somo la saba> MapKHpoBaHHbie npe4HKcoM m-/mw- B eA.HMCAe H wa-/w- BO
MH. HHCAC, noTTOMy TTOT miacc AiOAefi*' najbiBaioi Taioxc
JIcKCMHecKaH TCMa: Ha pbiHKe H B MBI a i H H e
(Sokoni na dukani) xnaccoM m-/wa-.

r paMMBTHKa
1. H MCHHUC icnaccu m-/wa- H ji-/ma-
2. YicasaTCJibHbie MCCTOHMCHHB 6AH30CTH.
3. ComacoBanHe c npHTaacarcnbHbiMH MCCTOHMCHHBMH.
4. 06o6mHTcnbHoe MCCTOHMCHHC -ote.

97
96
 ripe4>MKc m- ynoTpe6ji*cTc ncpea KOPHCM,
HaMHHaioutHMca c corjiacHoro:
m-kulima KpccTbUHHH, m-gcni rocn\ m-toto
pc6eHOK\
MHO*eCTBCMHOC MHCJIO T3KMX
CyillCCTBHTCJIbHklX o6pa3yCTCB laMciioft npe<}>HKca
m- npe(f>HKCOM wa-: m-kulima > wa-kulima KpecTbaHe,
m-gcni > wa-gcni rocrw", m-toto > wa-toto ACTH.
ECJIH KopcHb cymccTBMTcnbHoro HaMHHacTca c
r/iacHoro, TO Hcnojibiyerc* BapnanT mw- Hcxojinoro
npe(|)HKca (HCK.IK>HCHHC m-umc My*): mw-alimu yMHTC/ib,
Mw-ingcrcza aHrjiHMaHHH, mw-enyeji XOIBHH*.
FlpH 06pa30BaHHH MH.MHCJia T3KHX
CyilteCTBHTCJIbHblX npe<J>HKC mw- MMCHBCTCJI
npc(|)HKcoM wa-: wa-alimu ynmcjis, Wa-ingcreza
aHr/innaHe, wa-umc My*wT. B pwe cjiynaeB Hcno-
ib3yeTC5i BapHaHT w-, HanpHMcp: mw-cnycji XOMHH" >
w-cnyeji, mw-enzi itpyr > w-cnzi, mw-ana CUH" > w-ana . B
cjiynae c mwalimu BOIMOWHO ABOHKOC o6pa30Banc Mii.MHc/ia: wa-
alimu H w-alimu.
K.iacc ji-/ma-. 3-HH KJiacc, VCJIOBHO HaiusaiOT miaccoM
xpyr.ibix npcjiMCTOB**, nocicojibicy B Hero BXOJHT MHorwe
cymecTBHTejibHbic. o6o3HaMaiouiMe npeaMCTbi xpyrjiofl
HJIH oBajibHoR (JjopMbi, HanpHMep: tunda anejibCHH", ziwa
oiepo", jicho rnas M np.
KpoMC HaiBamiH npejMCToB icpyrjiofi cJ>opMbi B
3TOM iciacce ccTb Taic*e HMCHa cyiuecTBHTcabHbie caMoft
pa3Hoo6pa3Hofi ccMaiiTHKH, HanpHMep: shamba **nojie*\
jina HMB, Ma3Bannc", soko pbiHoic, B TOM HNCJie
orniarojibHbic c\ uiccTBHTc/ibHbic: somo ypox (< -soma
yHHTbca), ombi "npocbba" (< -omba npocHTb") H
Ha3BaHH jnoAefl: bibi rocno*a; 6a6yuiKa, daktari Bpan",
rafiki apyr.
B 3TOM KJiaccc MHoro lawMCTBOBaHHoW JICKCHKH: basi
aBTo6yc, waziri MKHMCTP, shaka COMHCHMC H ap.
TpajHUHOHHo MapxepoM K/iacca CHHTaiOT
npe<J>MKcbi ji-/ma-,
XOTB npe(|)HKC ji-/j- B COBpCMCHHOM 13WKC
BCTpCMaCTCB .IHIUb B
HccKo.ibKMX HciipouiBojubix cjioBax: ji-cho rjia3, ji-we
xaMCHb, j-ambo "ACTIO, j-ino M3y6\ j-iko onar, KyxHH".
MIIO*CCTBCHHOC MHCJIO T3KHX CV LUCCTBM
RMbHbIX o6pa3VCTCS T3KHM o6paioM: 33MCHOH npe$HKca
eA.HMCJia ji- npe(J)MKcoM MH.MHCJia ma-: ji-cho > ma-
cho "rjia3a", ji-wc > ma-we KaMHH, B oiiHOM cjiyMac
npecJiMKc j- 3aMeHaeTca BapnaHTOM npe<t>HKca
MH.MHCJia m-: j-ambo > m-ambo "Ae.ia", B AByx apyrnx
cjiynaax npH 33MCHC npC(|>MKCa CA.MHCJia
npOHCXOAHT C.IHBHHe TJiaCHblX (a + i > c): j-ino > meno
(ma + ino) 3y6bT, j-iko > mcko (ma + iko) onarH, KyxHH.
EoJIbUJMHCTBO CymCCTBHTeJIbHbIX 3TOrO Kjiacca
HMeiOT B ca. MHCJ1C Tax Ha3blBaCMblfi HyilCBoft"
npC(()HKC, MCCTO KOTOpOrO BO MH. HHCJIC 33HHMaeT
npe<J>HKC ma-: tunda njioa > matunda njioflbi, gari
MauiHHa, aBTOMo6H;ib > magari MauiHHbT, jua
cojiHue > majua co.iHua. waziri "MHHHCTP > mawaziri
MHHHCTpU.
HMCHB cymccTBHTCJibHuc, o6o3HaMaiomMc JKHAICOCTH
HJIH HCpaCMJICHHMbIC BClltCCTBa, ynOTpc6jlJHOTCB
TOJIbKO BO MH.MHCJ1C., HanpHMep: maji "Boaa,
maziwa "MOJIOKO", mafuta Macao, *wp; He((rrb, mate
"cjnoHa.
HTO KacaCTCB OayilJeBnCHHbIX
CytUCCTBHTCJIbHbiX, TO OHH o6pa3yiOT MH.MHCJIO no
HopMaM jroro miacca. HO corjiacyiOTca B npe;uio*CHHH no
HopviaM l-ro iciacca m-/wa-:
Daktari alikuja Bpaw npHUieji";
3/fldaktan n^likuja "BpaMH npHiujiH".
VK'aiaiC.IbHblC MeCIOHMeHHSI 6.1H30C1W TTOT, 3TB, no/ ITH.
CornacoBaTc.iH, coBnanaioiiiHe no (J>opMe c
cy6ieicTHUMM npHrjiaro^bHbiMH coraacoBaTCJUiMH,
Hcno.ibaytOTCn npn
cornacoBaiiHH c MCCIOHMCHHSMH paa.iHMuwx paipJuoB. nOCeCCHBHbIM H
pe.'IBTHBH MM (J)OpMaHTaMH. flpH 3TOM OHH 3aHHMaiOT noiHUHK)

nepea xopneM cooTBCTCTByioutero c^OBa, MTO SB.lflCTCS

npaBHJIOM BCCX COMaCOBaTC^bHblX 3J1CMCHTOB.
HCKJIIOHCHHC COCTaB^JUOT JIHUlb Cor.iaCOBaTC.1H
ynsarewiux MCCTOHMCHHH 6JIH3OCTH. laHHMaioutHc nocmoiHUHio
3a KOPHCM. KopcHb yxa3aTCJibHoro MCCTOHMCHHB npeacraBJicH
cornacHUM h-, ia xoTopbiM cjic^ycT r.iacHbifl, paBHbifl
rjiacHOMy corjiacoBaTe/ni. DTO npaBHJio HaibiBacTca
pcrpeccHBHofl
accHMM/iHunefi. T.C. CCJIH cornacoBaTenb wa, TO yKaiaTe/ibHoe coma
MCCTOMMCMMC 6y,acT hawa, CCJIH coraacoBaie^b li, TO Ca. MH.
languH. letu yanguH. yetu cyiOTca no
yuaiaTeJibHoe MCCTOHMCHHC 33T0T" 6yACT MM. lako lenu yako yen npaBH.iy:
B I-OM xnacce yKaiaic.ibHbic MCCTOHMCHHJI 6.IH3OCTH MMCIOT lake lao yake u
yao r.iacmjR
c.icayiomMc 4>opMu: huyu4 "3TOT, ?TB, 3TO", hawa M3THw: mtoto HanpHMcp: soko Ictu Haw pbiHOK, matunda yao HX (JipyKTbi,
huyu HOT pe6cHOK\ wanafunzi hawa "3TH cTyaeHTu", daklari huyu maji yako TBOS Bona", gari langu MOB Maumna".
3TOT Bpaw" cornacoBaTe.is BUTCCHBCTCB r.iacHbiM xopHfl MCCTOHMCHHB, T.C.
B 3-CM xnacce: hili 3TOT, 3Ta, 3TO", haya 3TH: ziwa hili
Hcnonb3yiOTca
**3To oicpo". mawe haya 3m K&MHM*. VCCHCHHUC BapnaHTbi
MHOHCeCTBeHHOe HHCJIO CJlCflyfOUtHX
YKaiaTe.ibHbic MCCTOHMCHHS 6.IM3OCTH HMCIOT pcnnmBHyio
npe<J)HKca l-/y-:
(oTHocHTCJibHyio) <)>opMy, KOTopaa ncpcBOAHTca ua pycciotR s3biK aocjioBHo ji-/ma-
KaK 3TOT, ynoMimyTbifi paHce. Taicne MCCTOHMCHHB o6pa3yiOTca npw shamba. gari, basi, tunda,
noMoutn npHcoenHHeHHA pcnuTHBHoro noKa3aicaji -o K ncxoAHOMy somo. shaka, deni, yai.
yKaiaTC.ibHOMy MCCTOHMCHMIO 6;iH30CTM. ripH 3TOM pcnBTHBHblR ombi, neno, jina, daktari
nOKa3aTCJlb BIJTCCHSCT
npejujccrBvKHUHR cMy r.iacnbiR: huyu o > huyo, hawa o > rafiki, jiko, jino, jicho
hao,
hili + o > hilo, haya + o > hayo.

ripHHIA-aTC.ll.HUe MCCTOH MCIIHH 1-TO

K.IBCCB HMCIOT
o6myK> AJIH en. H MH. wncen jh/ma-
<J>opMy: madaktari, maji, neno,
wangu wctu wako maisha, maziwa, bibi,
wcnu wangu wctu majina. gari, marafiki,
wake wao wako wcnu jiko, mazoezi
nanpHMcp: mwalimu wetu wake wao
Haul npenoaaBaTCJib", wapishi wao
HX noBapa. mtoto wako "TBOR pe6cHOK*\ wagem wcnu * Baum rocm

llpn IHA'a IC.IbllUC MCCTOH MCIIIIH B 3-CM

K.lSCCe

cy6boaMUM noicajaTcncM 3-ro n. en.HHcna a- B OT/IHMMC

OTapyrux wiaccoa, me TTH cor.iacoBaTC.TH HJCHIHIHU.

4 ConiacoBareab l-ro itnacca yu HC coanaaacT no <J)opMC c
npHrnaronbHUM

100 101
 Mazoezi
1. 06pa3yRTc
cyuiecTBHTejibHbix:
m-/wa-
mtu. mtoto, mkulima, mgeni, mpishi, Mrusi, mfanya kazi,
mwcnyeji, Mwingcrcza, mwalimu

2. CornacyHTc cnenyiowHe cywecTBHTenbHUe c yKa3aTCni.llbIMH

MCCTOHMeHHMH 3TOT H C MeCTOHMeHHeM
3TOT, ynoMjniyTbiR paHec":
m-/wa-
wageni, Mtanzania, mvuvi, waalimu, Wazungu mjomba,
wanafunzi, msichana, wakulima

3. H TMCHHTC MHCJIO npHT**aTcnbHbix MCCTOHMCIIH R: mtoto

wangu. maziwa yako. shamba lake, matunda yakc, mpishi
wake, basi langu, wana wako, maisha yako, mahindi yangu,
mcno yake, jicho lako, mjomba wangu, jiko lako.

4. ricpcBeflHTe:
TBoe none; Haiu npenonaBaTe.ib; 3TO CJIOBO; HX noBap; 3TOT
3eMnejencu; 3TH anr.iHMaHc; 3Ta Boja. Baum pa6oHHe; 3m
HHocTpanuu; 3TO none; 3Ta Maumna, Bauia icyxypyia; MOR Bpan;
TBOR AIAI;Haum <t>pyKTbi; cro npocb6a; 3m HMCHa; 3Ta ncBywxa; 3TOT
ypox; TBOH COMHCHHH; ee rna3a; cro ay6u; 3TO ynpa*HCHHe.

102
5. PacKpofiTe CKO6KH, Bu6paB npaBHJibHbifi BapwaHT Mnunuzi: Tafadhali, punguza bei. Watoto wangu
cornacoBanHH:
wanapenda sana machungwa.
msichana (wako, huyo, hawa); jiko (yao, hili, lao); maziwa Mwuzaji: Siwezi kupunguza bei. Machungwa haya ni
(yelu, lake, hilo); mwanafunzi (letu, huyu, wao^; jina (lake, hili, Mnunuzi:
bora. Kweli ni bora, lakini ghali sana. Huko
haya); Waafrika (huyo, hawa, hayo); maneno (letu, yao, lao);
Mwuzaji: bwana anauza kumi kwa shilingi mia mbili tu.
wavivu (huyo, haya, hawa).
Hapana, si kweli. Labda bwana huyo hana
6. riepeBeflHTe no o6pa3uy: matunda bora kama yangu. Haya, toa shilingi
3mo eeo Mamuna. Hili ni gari lake. Mnunuzi: mia mbili na themanini.
3ma Mamma - eeo. Gari hili ni lake. Loo! Ndiyo umepunguza nini? Tafadhali
1. 3TOT noBap - HX. 2. 3TO MOH ;tpy3bH. 3. 3ia aeByiuxa _ MO*. 4. 3TO Bain Mwuzaji: punguza tena.
cry/teHT. 5. 3ro Moe HMJI. 6. 3ro Baiua >KH3Hb. 7. 3TH IIOJIJI - HauiH. 8. Mnunuzi: Utalipa kiasi gani?
Mwuzaji Nitalipa shilingi mia mbili tu.
3TO MOJIOKO - HX. 9. 3TO Haul rocTb. 10. 3TH yHHTejifl - Baum. 11.
Ongeza shilingi ishirini. Bei yangu ya mwisho
3TOT Mara3HH - HX. 12. 3TH jteTH - MOH. 13. 3TO ero aBTo6yc. 14. 3TH
Mnunuzi: ni shilingi mia mbili na thelathini.
(jjpyKTbi - TBOH. Haya, chukua pesa.
Mwuzaji:
mapya Je, labda utapenda mananasi au maembe? Leo
Maneno
labda MO>KeT6biTb, bei nzuri.
soko (ma-) pbiHOK mnunuzi (wa-
BepOflTHO, Mnunuzi: Sitaki mananasi wala maembe leo. Labda kesho.
) noxynaTejib mwuzaji (wa-)
B03M0JXH0 kiasi Mwuzaji: Asante. Njoo kesho. Nitakuwa na matunda
npo^aBeu -uza npoiiaBaTb bei ueHa,
KOJiHHecTBO, mbalimbali.
CTOHMocTb rahisi l)zteuicBbift
cyMMa, Mepa mwisho Mnunuzi: Asante.
2)^euieBO -toa l)[Bbi],aaBaTb,
Mwuzaji: Karibu tena!
2)BblHHMaTb, BbITaCKHB3Tb -lipa l)KOHeu, 3aBepujenHe
HJiaTHTb, onJTaHHB3Tb - 2)naKOHeu embe (ma-)
Maelezo
punguza yMeHbuiaTb, wanro chungwa (ma-) 1kumi kwa shilingi 300 "... aecjm, 3a 300 uiHJiJiHuroB.
cHH>xaTb -ongeza 1 anejibCHH nanasi (ma-)

)yBejiHHHB3Tb 2)noBbiujaTb aHanac shilingi uiHJiHHr dola

2. Ndiyo umepunguza nini? 3Ty (j>pa3y MO>KHO nepeBecTH
AOJiJiap bora 1
Tax: BOT Tax cOaBHJi! HJIH H MTO TU c6aBHJi?
)0TJiH4Hbifi, jiynujHH
Sokoni 2)jiyMUie
3. Bei yangu ya mwisho Moa oxoHHaTejibHaa ueHa. CJIOBO
Machungwa haya ni bei gani? Ninauza kumi kwa bei ueHa H npHTH>xaTeJibHoe MecTOHMeHHe -angu
shilingi mia tatu. Ni ghali sana. corjiacoBaHbi no HMeHHOMy Xjiaccy, penb o XOTOPOM nofi^cT moxe.
Mnunuzi: Hapana, si ghali, ni rahisi.
Mwuzaji:
4. CJIOBO wala ABJiaeTca 3XBHBajieHTOM pyccxoro coK)3a
Mnunuzi:
HH ... HH. OHO ynoTpeOjiaeTca B oTpnuaTejibHUX npeiuiojxeHHax npn
Mwuzaji:

103
nepcMHcneiiHH OAHopo^Hux HJienoB. HanpH.viep: Sipendi
mboga

104
 wala matunda "ft He JHO6AK> HH OBOIUH, HH <j>pyKTbT; Hatuendi huko leo
wala kcsho wala kesho kutwa Mbi He CACM TyAa HH ceroAHa, HH 3aBTpa, HH
nocjie3aBTpa. 06paTHTe BHHMaHHe, HTO COK>3 wala MoaceT He croaTb nepea
nepBbiM nepemicnaeMbiM
CJIOBOM.
Mazoezi
7. #afiTe pyccKHe 3KBHBajieHTbi:
mwuzaji hodari; mwuzaji bora; -weka bei; bei ghali; bei rahisi;
ongeza bei; -punguza bei; -punguza mshahara; -ongeza
mshahara; -lipa mshahara; -lipa pesa; -lipa deni; -lipa kwa
shilingi; -ongeza shida; -ongeza chakula; -ongeza moto; mtu
bora; chakula bora; soko bora; soko lao; -cnda sokoni; bila ya
kiasi, kiasi gani; -toa ahadi; - loa habari; -toa maelczo; -toa
barua kutoka bahasha; -toa zawadi; gari rahisi; matunda rahisi; -
uza rahisi; -uza ghali; -uza haraka; bei ya mwisho; mwisho
wamepatana.
8. #aihe 3KBHB3ACHTbi Ha cyaxHJin:
ycTaHaBJiHBaTb ueny; HH3Kaa ueHa; Bbicoxaa ueHa;
npouaBaTb aeuieBo; npouaBaTb uoporo; OTJiHMHbifi
npouaBeu; jiynujHH pbiHOK; npeKpacHbifl noBap; jiynuiwfi
nouapox; noBbiuiaTb ueHy; noBbicHTb 3apn.naTy;
noHH)KaTb ueHy; njiaTHTb 3apnjiaTy; njiaTHTb B
uonnapax; njiaTHTb no nome; nnaTHTb Aonrn; AaBaTb
o6emaHHe; BbiuaBaTb HH(|)OpMauHio; AocTaBaTb KHHry H3 crona;
AcmeBbie afiua; uemeBoe n.iaTbe; oicoHMaTenbHaa ueHa;
HaxoHeu, OHH npHUiJiH.
9. riepecKa^KHTe couepacaHHe AHanora B HacroaiueM
BpeMeHH OT 3 jiHua.
10. BbiyHHTe AHanor naH3ycTb.
11. FlepeBeaHTe:
1.Mwuzaji huyo tayari ameuza matunda yake. 2. Wageni hawa
hawapendi kununua chakula katika duka lake. 3. Mtoto wao
104
anakula chakula bora kila siku. 4. Wavuvi hawa wanauza
samaki kwa bei rahisi karibu na bahari. 5. Mwalimu wetu alitoa
habari juu ya mitihani. 6. Maziwa haya ulinunua kwa bei gani? 7. Wazungu hawa
wataondoka labda kesho. 8. Sitaki kununua gauni hili dukani, ni ghali mno. Bora nitanunua
gauni sokoni. 9. Hajui Kiingereza wala Kiswahili. 10. Labda bibi anaumwa, hataki kula wala
kunywa.
12. riepeBeaHTe:
1. 3TOT npouaBeu no3AHo oTxpbiBacT CBOB Mara3HH. 2. Harnn
CTy^enTbi uann o6emaHHe ycneumo cnaTb 3K3aMeHbi. 3.
KpecTbaHe Ha BameM pbiHxe ycTaHaBJiHBatOT BbicoKHe
uenu. 4. Tbi Moaceiub pa3MeHHTb CTO flojuiapoB? 5. Ham
noBap yMeeT roTOBHTb npeBocxo^Hyio euy. 6. OTOT
MenoBex yxpan Hamy MamnHy. 7. Ham AJUW xynnu AOM. OH
3annaTim oweHb Bbicoxyio ueHy. 8. ripouaBUbi Ha OTHX
pbiHxax tie JIK>6HT cHHxcBTb ueHbi. 9. Bam pe6cnoK MO>xeT
nHTb 3Ty BOity, OHa MHCTaa. 10. CxOAbKO Bb!
3an^aTHJlH 3a 3TH 4>pyKTbi? 11. BO3MO)KHO, 3aBTpa Mbi
noeueM aaropou c HamHMH yneHHKaMH. 12. ft He moOnio
3TOT aBToOyc. Jlymue a noeuy Ha T3KCH. 13. CerouHfl Harnn
Aem HC HAyT HH B mKOJiy. HH Ha yjmuy.
14. y MCHH HeT HH ceCTpbl, HH 6paia. ft CAHHCTBeHHblft
peOeHOK B ceMbe. 15. KHHra-jiynmuH nouapox.
***
Tpa MM arnica
06o6mHTc.ibiioc MecTOHMciiHe -ote Becb. B 1-OM KJiacce 3TO
MecTOHMeHne HMeeT oOiuyio (j)opMy wote Ana eu. H MH.
HHCen, xoTfl B eu. HHCJie ona npaxTHnecxH He
ynoTpe6naeTca: watu wote Bee JIIOAH, madaktari wote Bee
BpawH. KpoMe Toro, o6o6mHTenbHoe MecTOHMeHne
HMeeT oco6bie 4)opMbi Ana 1-ro H 2-ro AHU MH. HHcna: (sisi)
sote Mbi Bee", (ninyi) nyote Bbi Bee.
KopeHb o6o6mHTenbHoro MCCTOHMeHHa
namiHacTca na rnacHbiH, xoTopbifi BbiTecHaeT rnacHbifi
105
cornacoBaTena: wa + ote > wote, li + ote > lote, ya + ote >
yote, HanpHMep: ziwa lote Bee 03epo\ maji yote Bca
BOAa, masomo yote Bee ypoxn.

IloceccHBiibiH 4>opMan I -a HcnoAb3yeTca AJia

Bbipaa<eHHa npHH3Ane)KHocTH oAHoro npeAMeTa (B
umpoKOM CMbicne cnoBa)

104 106
 upyroMy, mo MOXHO cpaBHHTb c poaHTc.ibHUM naaexoM B pyCCKOM
83MKC.
rioceccHBHuft 4>opMaHT cor^acyeTca no KJiaccy
o6.iaaaTc/ui. B I-OM K.iaccc on HMCCT oouiyio nnii ea. H MH. HHCCJI
(|>opMy wa: mwalimu wa somo hili ynHTe.ib 3Toro ypoxa,
wagcni wotc wa mkulima wetu BCC TOCTH Haiucro icM.ic-ic.ibua.
B 3-CM xnacce noccccHB HMCCT B eji.HHc/ie (fcopMy la (li
+ a), BO MH.MHC.IC - (|)opMy ya (ya + a): jiwe la mioto "KaMCHb
pe6eHKa, mashamba ya mkulima non* KpecTbSHHHa".
IloccccHBHbic c.ioBocoHCTaHHa MoryT
ncpcBo^HTbcs Ha pyccKHfi aibiK KaK onpefle.icHHe,
HanpHMcp: macho ya mtoto rna3a pc6cHKa = arrcKHe
rna3a, somo la jana ypoK BHepa" BHcpaujHMfl ypoK.
floptUKOBbie HHC.IHTC.lbHbie o6paiVK>TCH C
nOMOUlblO noccccHBiioro 4>opManra. 3a KOTopbiM c.icayeT
cooTBCTcTByiouice C4CTHOC MHC.lHTCJlbHOC.
4HCJlHTCJlbHOC ncpBUfl HMCCT OC06yiO 4>opMy -a
kwanza, npH o6pa30BaiiHH MHCJiHTejibHoro BTopofl
Hcno;ib3ycTai BapnanT pili CMCTHoro HHcaHTeJibHoro
mbili ABa", T.C. -a pili:
mwalimu wa kwanza ncpBbift
yMHTeJib", soko la pili BTopofl
pbiHOK magari ya tatu TpcTbH
aBTOMo6H;iH, somo la kumi na tano
mrrHajuaTufi ypox, mgcni wa mia moja
COTUJI rocrb.
HHC.IH rc.ibiibK* OT 100.000 - 1.000.000 KaK y*e
roBopH.iocb, fl.ia HHC.iHTCJibHoro 100.000 (CTO TUCJIM = mia moja
clfu) cyuiecTBycT oco6oe o6o3HaMCHHe - 3anMCTBoBaHHoe H3
apa6cKoro cyuiecTBHTc.ibHoc laki, KOTopoe onpeAe^BCTCJi
cooTBCTCTByiouiHM HHc.iHTc.ibHUM OT 1 - 10, HanpHMcp: laki
moja **cro TUCBM", laki lano nTbCOT TUCJIM", laki tisa aeBjrrbcoT
TUCBM", laki kumi MMJUIHOH (B nocneAHCM c.iynae name ynoTpe6aBeTcii
aHMHflcKoe ianMciBoBannc milioni).
B c.ioxHbix HHciHTc.ibHbix CBUUJC 100.000 BHawanc
HaibIBaiOTCS COTHH TbICftM, 33TCM TblCBHH (C
COI030M na "H), COTHH,
jiecsTKH H CJHHHUU. HanpHMcp: 287543 * laki mbili na clfu thcmanini
na saba (na) mia tano [na) arobaini na tatu.
Mazoezi
13. CorjiacyflTc c;ie/iyioiuHe cyuiecTBHTe/ibHue c
MCCTOHMCHHCM -OtCI
Watanzania, maziwa, waalimu, mameneja, somo, meno,
mancno, mananasi, majina, wavivu, wapishi, mazoezi. maisha,
mayai. duka.
14. ricpeBeaHTe:
none KpccTbaHHHa; CUH yMHTC.n; npenoaaBaTejib UJKO.IU;
npoaaBcu MaraiHua; pa6oHnc cTpaHu; ACTH pubaKa; noBap
jeayuiKu; npocb6a cccTpu; caoBa ypoxa; n*TUfl ypox; aecjnoe
ynpaxHenne; BTopoe none; luecTofl aBTo6yc; Bpann ropoaa;
XOTJIHH aoMa: ao.irn apyra; n.iaTbn ACBVUJKH: r.ia3a Maiepn; nepeufi
yHHTc.ib; BocbMofl ancJibCHH; TpcTbC C.IOBO; Kaxabift .TBajuaibiH HHOCTpaHCU.
15. Ha30BHTc uH(J>pbi cnoBaMH na cyaxH.in:
120 000, 725 350. 544 000, 448 263, 101 800, 100 050,
350 000, 199 000.
16. HanHUiHTc un<|)paMH cacaytouiHe
MneanTeabHue: laki moja na elfu moja na thelathini na tano
laki saba na elfu ishirini na saba na hamsini laki
mbili na elfu kumi na tano mia mbili na
arobaini laki tatu na elfu thcmanini na moja na
mia saba laki nnc na elfu nnc na mia thelathini.
17. flcpeBCAHTe:
Bee MOH apy3b*; Bee mo none; MU Bee cryaeHTu; BCC npo/iaBuu ropoaa;
BCC HBUIH MauiHHu; nccb Ham ypoK; BCC 3TH ancjibcnnu; BCC
BauiH VHCHHKH; BCCB TBOR awanac, Haui nepauA PC6CHOK; BCC
pyimj aeayuiKH; MO.IOKO XOTARKH; HMCHQ BCCX npenoaaBaTe.ieH;
BCC COMHCHHB oTua; BCC noKynaTC.iH atoro MarnHHa; BC cro
>KH3Hb; Bee 3TH cJioBa; Bbi Bee BMecTe; Bee ero npocbou; Bee HX
HMeHa; Mbi Bee ero yneHMKH.
Maneno mapya
jani (ma-) JIHCT; TpaBHHxa
maarufu H3BecTHbiR,
3HaMeHHTbifi.
nonyjiapHbifl muhimu
l)Ba>KHbifi 2)Ba*Ho kawaida
o6bmaft, npaBHJio aina copi; BHJI;
limau (ma-) JIHMOH cbumvi
coJib kadhaa Onecxojibxo
2)HeKOTopbie sabuni Mbi.io
pakiti naxeT, nanxa kilo
KHJiorpaMM jumla cyMMa,
HTor dawa jiexapCTBO,
mapapai haya. Hili ni la kesho na haya ya leo. Na machenza,
je? Karibu kuchagua." Nikanunua papai moja la leo na malimau
kadhaa. Nikashukuru, nikaaga. Nikatoka dukani.
Maelezo
1. Bbipa>xeHHe kama kawaida HJIH kwa kawaida nepeBOflHTca xax
o6bi4Ho", "xax npaBHJio".
2.CjioBocoMeTaHHe majani ya chai JIHCTWI 4aa" ynoTpe6jieTCJi
Haa xax npojtyxTa, nojiyHcnnoro H3 pacTeHHa mchai
AJIA o6o3Ha4eHH

THII -subiri I >repneTb

cpejtcTBo; npcnapaT dawa ya
(imepnenueo) meno 3y6naa nada
-ingia BXOflHTb baki (ma-) oCTaTox; c^ana -
-uliza cnpauiHBaTb, 3aaaBaTb baki ocTaBaTbca papai(ma-)
Bonpocu nanaRa chen/a (ma-)
-hitaji l^yxc.aaTbca 2)jKeJiaTb, MaftaapHH
XOTeTb
-sahau 3a6biBaTb, He noMHHTb -chagua Bbi6HpaTb swali (ma-) Bonpoc
Dukani
Watu wote wanafahamu duka la bwana Yusufu. Duka
hilo ni maarufu sana tena kubwa. Bwana Yusufu ni mwuzaji
hodari sana, anauza haraka. Jambo hili ni muhimu kwa sababu
kama kawaida watu hawapendi kusubiri.
Katika duka la bwana Yusufu kuna mboga na matunda ya
kila aina. Leo baada ya kazi niliingia dukani na mwuzaji
akauliza, Ninaweza kusaidia nini? Nikajibu, Ninahitaji
sukari kilo mbili, chumvi nusu kilo na sabuni. Pia ninataka
majani ya chai pakiti mbili, mayai ishirini na maziwa pakiti
moja. Na mwisho ninaomba dawa ya meno." Mwuzaji akasema,
Jumla ni shilingi elfu tatu na mia mbili. Nikalipa na mwuzaji
akasema, Chukua, hili ni baki shilingi elfu sita na mia nane.
Asante. Karibu tena." Mara nimekumbuka, Lo! Nimesahau
kununua matunda. Leo kuna matunda gani? Mwuzaji akajibu,
Matunda yote ni hapa. Angalia
naRHbiR xycr". CpaBHirre pyccxoe naR - H HanHTox, H JiHCTbfl,
H pacTeHMe. CJIOBO majani HMeeT AonojiHHTejibHoe
coGnpaTejibHoe 3Ha4eHHe - jiHCTBa", 3ejieHb, TpaBa.
3. Bbipa*eHHH -a leo cerojtHHiuHHR H -a kesho
3aBTpaiUHHR npHMeHJHOTCfl B OTHOUieHHH ((jpyXTOB
HJIH OBOLUeR, xorita pe4b HjteT O HX TOTOBHOCTH X
ynoTpe6jieHHio B nnuty. HanpHMep: maembe ya leo njiojtbi
Manro, xoTopue y>xe MOJKHO ecTb; maembe ya kesho njiojtbi
Manro, xoTopbie AOJDKHM (HJIH Moryr) nojioxaTb".
Mazoezi
18. JJaflTe pyccxne 3XBHBajieHTbi:
mtu maarufu; jina maarufu; duka maarufu; kazi muhimu;
maneno muhimu; watu muhimu; jambo muhimu; -subiri sana; -
subiri kidogo; -subiri basi; -ingia dukani; -ingia ofisini; -ingia
haraka; magauni ya kila aina; matunda ya aina mbalimbali; -
hitaji mapapai ya leo; -hitaji dawa ya meno; -nunua dawa; -
uliza saa; -uliza habari; -uliza maswali; -baki shambani; -baki
nyuma; mabaki ya chakula; -sahau juu ya mitihani; -sahau
maneno; -sahau siku muhimu; -sahau kupiga simu; -chagua
wanafunzi kadhaa; -chagua gari bora; -chagua nguo; machenza
kadhaa; wanafunzi kadhaa; siku kadhaa.

109
 19. JlaflTC 3KMMJ1CHTU Ha cyaxnnn: 23. 3anoAHHTe HeAocTajoutHe <J)pa3bi B AHaAore: 7. ft ia6w;ia
HIBCCTHUA ropoA. iHa.MCHHTuft Bpan, nony.iapHa* KHHra: HMHyroro npoAaBua. 8. HaM iiy*HO 6UAO (.MM Hyjtcdcuiucb)
BaxHbiR acwb; saxHuft ypoK; BaxHoe CAOBO; KaK O6UMHO; pa3McnxTb ACHbrn H KynHTb MUAO H 3y6Hyio naciy. 9. ft HC
HCMHoro noTepneTb; oxn/iaib rioeiaa; BORTH B O<(>HC; BORTH B noHHMaio BTopoe ynpaxHenne 10. Hawn ciyAeHTbi 6UAH
HHCTHTyi; (J>pvKTH pa3Hbix copTOB; pa3Hoo6pamue nepauMH.
BHAU; HyxAaTbC* B jcHbiax. xc.iaib no.iyHHTb pa6oTy;
icynHTb MUAO H 3y6Hyio naciy; ccTb cnenuR (cctodHjnuHuu)
ananac; noxynaTb <|>pyicTbi Btipox (iaempaiuHue)\
ocTaBaTbca flOMa, ocTasaTbCfl B IMKOAC; ociaTbcx noiaAH;
ociaTKM CAU; ocTaiox Acner; 3a6biTb o TPVAHOCTXX; 3a6uTb
BaxHuc CAOBB; 3a6biTb Kymm x;ic6a; Bu6npaTb Tc.icBH3op;
Bu6nparb Apyra; Hecxonbico (JjpyrroB; Hexaropuc AIOAH;
jajaib HCCKOJIBKO BonpocoB; HexoTopwc BaxHbic
o6cTOBTCJlbCTBa.

20. riOATBepAHTC HAH OfipOBCprHMTC

CAeAyKMUHC yTBcpxACHHB. onnpaacb na coAepxaHHc
TCKCTa:
1. Si watu wolc wanafahamu duka la bwana Yusufu. 2. Duka
lake ni maarufu lakini si kubwa. 3. Bwana Yusufu ni mwuzaji
hodari. 4. Kwa kawaida watu wote wanapenda kusubiri. 5.
Katika duka la bwana Yusufu hakuna matunda wala mboga. 6.
Mnunuzi alinunua sukari, chumvi na mayai tu. 7. Akalipa
shilingi elfu kumi. 8. Baada ya kulipa mnunuzi alitaka kununua
matunda kadhaa. 9. Alichagua papal la kesho na machenza
kadhaa.

21. FlepecKaxHTe TCKCT OT HMCHH iipoAaBua IOcy<J)a.

22. riepeBCAHTe:
I. CeroAHJi y Hac 6yACT oncHb BaxnuR ypox. 2. ft HC Mory
6o.ibuie >KAaTb. AVHUIC x npHAy 3aBTpa. 3. ilcnyuixa Bom;ia
B Mammi H Hawns Bu6npaTb nnaTbe. 4. 3TH AIOAH
HyxAaiOTCx B CAC H OACXAC. 5. A ceRnac BU MOXCTC 3aAasaTb CBOH
Bonpocu o XH3HH 3Toro He.ioBexa. 6. rioMCMy TBOR peOcHox
ceroAH* ocTancx AoMa?
no in
Mwuzaji: Karibu bwana! .................... ?
Mnunuzi: Leo ninataka sukari ............. ?
Mwuzaji: Shilingi 600 kwa kilo .......... ?
Mnunuzi: Ninahitaji kilo mbili.
Mwuzaji: Haya, nini tena?
Mnunuzi: Pia ninataka matunda .......... ?
Mwuzaji: Nina matunda ya kila aina.
Mnunuzi: Nanasi hili bei gani?
Mwuzaji: Shilingi 400 ....... ..
Mnunuzi: Ninaona ni bora lakini ni ghali ......
Mwuzaji: Siwczi kupunguza bei bwana, ninapata kidogo tu.
Mnunuzi: Haya. Pia ninataka maembe kadhaa .... ?
Mwuzaji: Haya ni ya leo na haya hapa ni ya kesho ...... 7
Mnunuzi: Ninachagua haya ya kesho ............. ?
Mwuzaji: Jumla ni shilingi elfu moja na mia nanc.
Mnunuzi: Haya. Hapa ni shilingi elfu mbili. Chukua.
Mwuzaji: Njoo ........
Mnunuzi: Asantc. Kwa heri.
Mwuzaji: ................tena!

24. riepeBCAHTe cAeAyiouiHR Texcr:

Tatu ni mama. Watoto wake ni Mashaka, Saidi na Omari.

Tatu anakaa shamba pamoja na watoto wake. Ana shamba la
matunda na mboga. Watoto wa Tatu wanapata chakula bora kila
siku: mayai. mboga, matunda. samaki na maziwa.
Siku moja Tatu alikwenda mjini pamoja na mtoto wake
Saidi. Njiani (njia nyrb, Aopora") Saidi alipata kiu akataka
kunywa maji ya mtoni. Tatu akasema, Maji ya mtoni si safi
kwa kunywa. Mtu anaweza kuumwa vibaya mno. Subiri kidogo.
Tutarodi nyumbani utakunywa maji safi.*' Saidi alikuwa na kiu
sana lakini alisikiliza shauri (COBCT) la mama. Alisubiri mpaka
wamefika nyumbani.
 HafiAHTC B TeKCTe M3 ynpaxucHna 24
25.
cymeCTBMTCAbnue K.iacca m-/wa H ji-/ma-. CorAacyfiTC HX C
MecTOMMCHHew -angu B ca. H MH. HHC.iax.
26. 3a^aflTc Apyr Apyry Bonpocu wa cyaxnjiM K TCKcry
M3 vnpaxHCHHa 24 H Aairre Ha HHX OTBCTU
27. riepcBcaHTe CACAytomHe CAOBOcoHeTanMa H
cocTaBbTe c HMMH npeAAoxcHna:
shauri la baba; -taka shauri; -toa shauri; -chagua njia; -uliza njia;
-fahamu njia.
28. riepeBeAHTe:
I. Nimesahau majina ya watu maarufu kadhaa. Ninahitaji
kusoma habari juu ya watu hao. 2. Wanafunzi wote waliamua
kubaki katika chuo kikuu baada ya somo la mwisho. 3.
Mtaweza kusikiliza maclczo hayo muhimu labda kcsho kutwa.
4. Nilihitaji mno kusikiliza shauri la mwalimu wangu. 5. Kabla
ya kuingia ofisini mcncja alisimama kwa dakika kadhaa
akafikiri. 6. Haya ni matunda maarufu ya wcnycji wa Afrika. 7.
Nani alichagua jina la mtoto wenu wa kwanza, baba au mama?
8. Sitaki kula mayai haya, ni ya zamani sana.
29. K c/ioBaM H3 rpynnu A noji6cpmc GAHIKHC no 3HaMCHHio cnoBa
H3 rpynnw B. 06MCHHTC, B WCM HX paanHHHe:
A/ -starehe; -isha; -jua; shamba; -otc; -chukua; sana; -kuta; safi; -
taka; barabara; -ngoja; jumla;
B/ -elewa; -shika; kijiji; -hitaji; -gundua; -fahamu; mno; -maliza; -
pumzika; bora; njia; kiasi; -subiri; kamili.
noHHMaio HH no-neMeuKH, IIH no-(|>paHuy3CKM. 8. rioTepnM
HeMHoro, CKopo MU npneACM H VBH.IHM Hauiero AAAIO. 9. CKOABKO
TC6C HVXHO ACHCT xia noxynicH BTopofi wauiMHu? 10. noHcuy TU
HC xowcujb nnTb 3TO MO.3OKO? OHO ccroAHauiHce. 11. Koraa BU
npHBcaeTe OBOIUH B CBOR Mara3HH? - MOJKCT 6biTb, ceroAna BeMcpoM.
12. rioncMy cryACHT HC AenaeT 3TH ynpaxHeHHa? - OH He
3HaeT HexoTopue c.ioBa.
31. flaflTc jKBHBajicHTbi wacyaxHAH: odaTbCH AOMa nocnc
o6eAa; 3aAaBaTb paiAHHHue Bonpocu; noHATb BTopoH
Bonpoc; roBopHTb o BawHOM ACAC; Bu6paTb Aynmnlt nyTb;
OTKaiaTbca OT CAU; peiaTb anc.ibcwHu HOXOM; Bax HUH pairoBop; ci*ecTb
ueAbifl ananac; paccKa3biBaTb o XHTHH; yBeAHMMTb
3apnAaiy; MOM COMHCHMS; Bu6paTb na3BaHHe yjuiuu;
cnpocMTb, KOTopud Mac; OCTBTKH CAU; AaBaTb COBCTU;
3a6uTb Bee CAoBa; BXoAHTb B AOM; noAyMHTb COBCT BpaMa;
3annaTMTb Bee AOATH;
nOMIIHTb HMCHa POACTBCIUIHKOB; OKOHMaTCAbHaa
UCHa; npOAaTb
AeuieBo; MaMHHu nnaTbs; xypHHue aflua; nepeBecTH naToe
ynpaxHeHHe.
32. CocTaBbc wa cyaxHAH AHanor McxAy npoAaBUOM H
noKynatcAeM: A/ na PUHKC; B/ B Maraimic.

30. ncpcBcjHTc:
I. 06UHHO. CBponefiubi can JTH 4>P>KTU HOXOM H BHAKOH . 2. Bau HpaHNTCH
tiaujH aHanacbi? 3. r,ic a Mory Kynnrb AHMOHM? 4. IlpojaBeu HC xoweT ciiHxaTb
ueuy, noTOMy MTO cro ane/ibcnubi cawue A>'MIIJMC. 5. ECAH TU HC 3Hacuib Aopory.
nynujc ocraHOBHCb M cnpocH. 6. Kaicne HMCHB nonynapHU B AtfrpHice? 7. 8 He

113
 yPOK 8 (Somo la nane) eA.H. MH.
JICKCHHCCKUH Te*a: B pecTopaiic (Hotelini) changu H.
chetu vyangu vyetu
TpaMMaiHKa chako chenu vyako vyenu
1. HMCHHOH KJiacc ki-/vi-.
2. Oiy)ice6Hbie cJioBa kwamba, kuwa, Kama. chake chao vyake vyao,
3. HMCHHOH KJiacc m-/mi-. HanpHMep: kili chako TBOA CTyn, kijiji changu MOB
4. HaiBamia cyaxnnHHCKHX MCcuneB. AepeBHA", vyumba vyetu Haiun KOMHaTbi, kinywaji
5. Onpe^ejiMTenbHbie KOHCTpyKUHH c noceccHBOM. chenu Bam HanHTOK.
6. BHAOBOH noKasaTe^b hu-. rioceccHBHbiH (|>opMaHT HMeeT (jiopMy cha AAA
eA.HHcna H vya AAA MH.HHCAa: chumba cha mwalimu
HMCHHOA K.iacc ki-/vi-, HAH 4-ufi KJiacc, O6UHHO KOMHaTa yHHTeAA, vijiji vya wavuvi pbi6auKHe
AepeBHH.
Ha3biBaioT icnaccoM Bcmcfi. nocKonwcy OCHOBHOA niiacT 06o6iUHTeAbHoe MecTOHMCHne coraacyeTCA no TCM
JICKCMKH B 3TOM KJiacce COCT3BAAK)T HcoAyuieBacHHbie MMCHB
*e npaBH.iaM, T.e. nepeA rnacHbiM KOPHA -ote
cymecTBHTeAbHbie THna kitu Beiub, kiti cTyji, kilabu ynoTpe6nAK)TCA BapHaHTbi ch-/vy-: chakula chotc BCA
KHMra", kisu "HO* M Ap. KpoMe HHX, B yroM KAacce eAa, vinywaji vyote Bee HanHTKH.
npwcyrcTByIOT cymecTBHTeAbHbie, o6oiHaMaiomHe nacTH YKaiaTeAbHbie MCCTOHMCHHA 6AH30CTH npeACTaBACHbi B
Teaa: kichwa roAOBa", kidole "naneu, kifua rpyAHaa 4-OM KAacce caeAyiouiHM o6paioM: h- + ki > hiki, h- + vi > hivi, a HX
KACTKa H AP*. HaiBaHna counanbHO HAH <j)H3HwecKH pe.iATHBHbie 4>opvibi 3TOT ynoMAHyibifl* HMeiOT
HenojiHoueHHbix JIIOACA: kijakazi "pa6biHA, kilema cAeAyiomufl BHA: hiki + o > hicho, hivi + o > hivyo.
HHBaJlHA, kipofu cAcnofi, a TaKxce Ha3BaHA A3NKOB H
C.iy*e6Hbie cjioisa kwamba, kuwa, kama. CoK)3bi kwamba
AHa;ieKTOB: Kirusi pyccKHfl fl3biK, Kiswahili "A3biK
H kuwa ABAAIOTCA npoH3BOAHbiMH, OHH o6pa30BaHbi OT
cyaxHAH, Kingazija KHHra3MA)Ka" (AHBACKT
rAaroAa -amba "roBopHTb (B Taxofi <J>opMe OH He
Ko.MOpCKHX OCTpOBOB). HaiBail HA A3UKOB, xax
ynoipe6AAeTCA B COBpeMeHHOM A3blKe) H HiarOJia -wa
npaBHJio. He o6pa3yioT MH.HHCAa.
rioKaaareAeM KAacca B eA.H. ABAACTCA npe())HKC ki-, 6blTb. 3TH COK)3bl BBOAAT npHAaTOHHOC
KOTopbifl ynoTpe6AflCTCJi nepeA HanaAbHbiM AOnOAHHTeAbHOC npeAAO)KeHHe, OHH CHHOHHMHHHbl
corAacHbiM HAH rAacHbiM KopHa: ki-tanda KpoBarb**, ki- H cooTBeTCTByiOT pyccKOMy coK>3y HTO: YHHTeAb
jiko "AO*Ka, ki-alu "6OTHHOK*\ ki-azi KapTcxfieAb. cica3aji, HTO BCC ACTH yexann Mwalimu alisema kwamba/kuwa
BapwaHT npe<|)HKca ch- ynoTpe6nACTCx nepeA raacHbiM watoto wote wameondoka.
KOPHA: ch-ombo cocyA, ch-umba "KOMHaia", ch-akula COK>3 kama 3aHMCTBOBaH H3 apa6cKoro aibixa. OH
eAa. BBOAHT npHAaTOHHoe ycnoBHoe npcAAO*eHHe, Ha
Bo MH.HHc.ie npe(|>HKC ki- 3aMeHAeTca pyccKHfl A3biK nepeBOAHTCA COKWOM ccAH/KorAa HAH
npe({)HKC0M vi-, npe(|)HKc ch- - npe<|)HKCOM vy-: ki-lu > nacTHuefi AH, HanpHMep: Atafurahi kama utakuja OH
vi-tu Bemw", ki-azi > vi- azi KapTO())eAb, ch-umba > vy- 6yACT paA, ecAH Tbi npHAciub; Tulitaka kujua kama tutaweza
umba KOMHaTu, ch-akula > vy- akula "eAa, npoAyKTbi. kupata kitabu hicho "Mbi XOTCAH y3HaTb, CMO)KeM AH Mbi
npHTJUKaTe-ibHbie MCCTOHMCHHA HMCIOT cAeAyiomne nonyHHTb aiy KHury. COK)3 kama HcnoAb3yeTCA TaK*e B
<J>opMbi: CAoacHo-noAHHHeHHOM npeAnoxceHHH npn
IIS
114
Bbipa>KCHHH KOCBCHHOTO BOnpOCa (c
BOnpOCHTenbHbIM CAOBOM B npHAaTOHHOM
npcAJio>KCHHH): Niliuliza kama watu hao ni nani >1

115
cnpocM/i, K TO 3TH JIKUH"; N'ataka kujua kama watakuja lini "ft xowy 6. nepcBeflHTc, ynoTpe6HB co03U kwamba, kuwa, kama:
3H8Tk, Koraa OHH npHAyT*. oTBeTHJia. WTO ona He
1. OH CKa3aA. WTO 6OACH. 2. /IcByiuxa
XOHCT HATH wa pbiHOK. 3. MaMa cnpocHAa. icynHJi JIH a xAeOa. 4.

Mazoezi HoxynaTe.ib noHHTcpccoBaAca (cnpocia), xaKHc ccroAH*

<J>pyKTU B MaraiHHc. 5. IIpcnoAaBaTcnb cxaiaji. WTO y Mac
1. 06paiyflTe MHOKCCTBCHHOC WHCAO cjicayiouinx I K WMCHU 6ynyr B HIOHC. 6. HHocrpaHcu enpoenn, Kaxan Aopora
cymccTBHTe^bHbix: Aywiue. 7. Mu y3HanH. WTO BCC ACTH yexaAH. 8. Pa6owHe XOTJIT
kinywaji, kitabu. kiwanja. kijiko, kisu. kitanda. chakula. kiti, 3HaTb, KorAa OHH nonywaT aapnnaTy. 9. ft enpoenn. KTO 3TH JIIOAH.
chumba, kijiji. kipandc, chombo. 10. Xo3*flKa enpoenna. npnroTOBHA JIH noaap o6ej. 11. OTCU OTBCTHJI,
WTO OH HC 3HacT, Korjia BcpncTca c paOoTu. 12. ft HC cjiumy, o
2. H3MCHHTC CJIOBOCO weTaHHa no WCM roBopaT Apy3ba. 13. Mu He 3HacM, KorAa nocACM
kiti hiki > viti hivi > viti
MOACAH: oTAbixaTb. 14. Tu HC 3Haeuib. noweMy OH ono3Aaji?
hivyo HanHTOK
kilabu hiki, chakula hiki. kijiji hiki. chombo hiki, kinywaji hiki. mteja (wa-) KAHCHT;
chuo hiki. Maneno mapya
kinywaji (vi-) nHTbc. rangi 1 )UBCT 2)Kpacxa soda
3. Corjiacyirre cnoBa H3 ynpa*HeHH* I c MCCTOHMCHHJIMH - noccTKTCAb mhudumu (wa-) MHHepa.ibHaa BOA a bia nHBo
o<t>HitHaHT;
angu, -ote H C noccccHBOM -a CHawana B CAHHCTBCHHOM WHCAC, -tia KJiaCTb, CTBBHTb, noMcmaTb
TOT, KTO o6c.ny*HBaeT kitafunio (vi- ( enympb) barafu ACA;CHCT saladi
33TCM BO MHO)eCTBeHHOM.
) [nerKaa] laxycxa nyama ya COAST anda/i (ma-) 1 )c.iaAKaa
ng'ombe FOBaAHHa ngombe KopoBa. OyAOWKa 2)6AHHWHK chombo
4. H3MCMMTC WHCAO B cAeAyioiitHX npcAAo*eHM*x:
6UK kitunguu (vi-) AyK (vy-) I )HHCTpyMCHT; npH6op,
I. Kiti hiki ni chako. 2. Hiki ni kijiji changu. 3. Kijiko hicho si annapaT 2)cocyA, ropuioK
chakc. 4. Kitu hiki ni chao. 5. Chumba hicho si chenu. 6. Kijiji kitumbua (vi-) pwcoBbiH n o w w H K basi AOBOAbHO,
cha kwanza ni chctu. 7. Kitabu hiki ni cha mwanafunzi. 8. Kisu pilipili nepeu AOcraTOWHo; XB8THT!
cha mpishi ni hiki. 9. Kitanda hiki ni cha mtoto wa mwalimu kipande (vi-) KycoK; wacTb; AOAJI
huyo. kia/i (vi-) 1 )6aTaT 2)KapTO<t>CAb mgahawa Ka(J)c; pecTopaH

Hotelini
5. IlepcBc/tHTe: Leo kuna chakula gani?
1. 3TO Bama xpoBaTb. 3TO xposaTb ACAyuiKH. 2. 3ro KHHra
Kuna vyakula mbalimbali. Kuna nyama na samaki, pia kuna
npenoAaBaTCA*. Bee KHHTH - npenoAaBaTeAefi. 3. 3ro MOH MO*. vitafunio vya kila aina.
Bcc HO*H - 6paTa. 4. 3TO TBOA Ao*Ka. 3TH JIO*KH - wbH? 5. 3TO MOR Ninataka nyama ya ngombe. Jc, mnaweka
ciyji? HeT, 3TOT cryn He TBOH. 6. Mu *HBCM B 3TOH nepcBuc. Bcc AK>AH Mteja: vitunguu na pilipili?
HawcR jepcBHH - pu6axH. 7. ft Kymu rry cay Ha puHKe. Bcc Mhudumu:
npoAyxTU B Mammic - Aoporne. 8. KTO BIJJJI MOM BOUM? Bee TBOH
BCIUH TaM, B KOMHaTC. 9. KyflB BU nOCTaBHTC BCC Mteja:
3TH CTyJlbJI? Mu nocraBHM 3TOT cry A B KOMHaTy 6paia, a
3TOT na xyxHio. 10. 3TH AO*KH HC B3UIM. BOT BEUIH AO*KH.

116
Mhudumu: Kama unataka tutaweka. Je, unapenda wali au viazi?
Wali sitaki. Leta viazi kwa nyama. tafadhali.
Mteja: Hay a. l.abda unataka mkate au kitumbua?
Mhudumu: Kipandc cha mkate tu. KanecTBe 3KBHBa.ieHTa pyeexowy "Bee (BCC. o MeM roaopmocb.
Mleja: Na vinywaji je? Kuna soda, bia na maji ya matunda. BCC o6cTorrenbCTBa) B cyaxH.iH Hcno.ibiy lOTca c.iosa vyote HJIH yotc, WTO

Mhudumu: Ninaomba maji ya machungwa, na tia barafu kidogo. accouHHpyeTCB c cymccTBHTcjibitbiMH vitu BCIUH, npe/tMCTbi" HJIH
Mteja: Je, ninawcza kupata saladi?
Bila shaka utapata.
mambo ae/ia", ofcTOBTCJibCTBa. HanpwMep: Kabla ya
kwenda kazini alinunua vyote Hcpe/t TCM, xax noftTH Ha pa6oTy.
Mhudumu: Na mwisho nitaomba chai ya rangi na andazi moja.
OH Kynn;i BCC; Nimcsahau yote fl BCC ia6ua.
Mteja: basi.
Haya, bwana, nitalcta vyote. Subiri kidogo.
Mhudumu: 5. Bila (ya) asante He ia WTO, He CTOHT 6naroaapHocTH.
Lakini sioni vyombo hapa! Hakuna kisu wala uma!
Mteja: CpaBHHTe apyrofl BapuaHT BbipaxccHua Toro ace 3HaweHHn:
Samahani. bwana! Hivi hapa ni vyombo vyako.
Mhudumu: karibu noacanyficra, si kitu He CTOHT 6aaroaapHocTM*\
Asantc sana.
Mteja:
Bila ya asante. Nitalcta chakula chako sasa hivi.
Mhudumu: 6. BbipaxccHHc sasa hivi B laBHCHMocTM OT
KOHTexcra MoaceT HMCTb cneayioutHc ma w c i i H H : CHIO
MHHyry, HCMC/IJICHHO, ceflwac ace (B KOHTexcTe 6yayutcro BPCMCHH) H TOJIBKO WTO (B KOHTeiccTe npouiejunero BPCMCHH ). CpaBHHTe:
Nitapiga simu kwa daktari sasa hivi ceflwac ace noiBOHio Bpawy"; Ametoka sasa hivi tu OH TOJibKo WTO Bbiuieji.
Maelezo
1. PecropaHU B TaH3awHH waxoarrea B rocniHHuax, H

CJIOBO hoteli HMCCT jBa ixawcHHa: rocTHHHua H pecTopaH".

2. C)6paTHTe BHUMaHwe na npMHHToe oComawcHHc 6/no A a

c rapHHpoM B Memo: viazi kwa nyama MJICO C KapTouiKofl
(6yxe. KapTouiKa K nicy"), wali kwa kuku KypHtta c PHCOM
(6yx9. pne K KypHue"). BO?MO)KCH H jpyroft nopsjoK CJIOB: nyama kwa
viazi, kuku kwa wali.

3. BbipaxccHHe chai ya rangi (6yxe. UBCTHOH waft) oiMawaeT

waA 6ei MOJIOKB". Flo TpajHUHH. CJIOXCHBUICACJI non BAMSHMCM aHniHwaH,
wait nbiOT c MOJIOKOM. Konu roBop*T chai, O6UMHO HMCtOT B BHjy
Wafl C MOJIOKOM, XOTfl HapJUiy C 3THM ynOTpefi-
IBCTCH 5
BbipaxceiiHe chai ya maziwa.

5 Nitaleta vyote fl npHHccy BCC. MO*HO npcjno.iottHTb.

HTO o6o6lllHTC/lbHOC MCCTOHMCHHC -OtC COMaCOBaHO
B J13HHOM cjiywae no cyutccTBHTCJibHOMy vyakula, Kotopoe onyuiCHo. B

in 119
 Mazoezi
7. AaflTe pyccKHe 3KBHBaiCHTbi:
wateja na wahudumu wa hoteli; mhudumu wa ndege; karani wa
ofisi; wafanya kazi wa stesheni; kipandc cha nyama; vipandc
vya samaki; -la kipandc baada ya kipandc; -nywa vinywaji
mbalimbali; kinywaji cha mtoto; -tia barafu katika kinywaji; -tia
bama katika bahasha; -tia chumvi katika saladi; -cheza barafuni;
-vunja barafu; bila shaka; -weka vyombo mezani; -chukua
vyombo vya kaka; -nywa chai ya rangi; -leta chai ya maziwa.

8. flafiTC DKBHBaJICHTbJ H8 C> aXH.lHI

KJIHCHTU 6aHxa; noceTHTeiiH Mara3HHa; noccTHTeJiH pccTOpawa;
o6cjryacHBaiomHfl nepcoHaJi i OCTHHHUN; pa6oTHHK nowTbi;
cjiyacatuHfl 6aHKa; TBOH icycox pu6u; BCC xycKH xjic6a; xycox
TK3HH; pa3pe3aTb aHaHac Ha HCCKOJIBKO wacTefl; nonpocHTb
npHHccTH nHTbe; BbinHTb Becb HanHTOK: nojioacHTb Jiea B
anenbCHHOBbifi COK; nojioacHTb HoacH B CTon; nojioacHTb caxap
B KO(|)C; nocojiHTb canaT; noMccTHTb Bc/iocunc/i B Mauinny;

in 119
nocTaBHTb Te;ieBM30p B KOMHtTy rocTcfl; npHHccTH npcABapHTenbHo mapumziko ( M H .) OTAMX,
neA; exaTb no JibAy; pa3;iH4Huc UBcra; xynHTb xpacxy; 03HaKOMMBlUHCb C ncpcpuB
nonoxHTb npnbopbi Ha CTOJI; BCC HHCTpyMCHTu oma; HOBOA ACKCHKOA: -pita l)npoxoflHTb;
npHroTOBHTb MBCO B ropmonxax; - fu n d i s h a o6>Han. nponacaTb; npoTexaTb;
BblHHTb Mas C MOJIOKOM. 2)oKaHHHBaTbca.
npcnoAasaTb kipindi (v-) MHHOBaib
OTperox m/azi (wi-)
9. riepeBc.iHTc: po.inrc.ib BpcvteHH. nepno.i
I. BOT aaiiia eA. 2. BOT TBOH HanmoK. 3. FlpHHecHTe (.MOM)
fipwCopbi. 4. ft cbcii TonbKO xyconex xne6a. 5. OH He JIIO6HT
pncoBue noHHHKH. 6. Hie TU xynwji JTOJ xapTo<|>c;ib? 7.
0(|>HUHaHT 6ucTpo npHHec HauiH 3axycKH. 8. 3ro Hauiw
KAHCHTU. 9. 3ra xowfixa He KJiaACT nepeu B roBJuutHy. 10. ft
noiioxy neA (Kycowu jibda) B Bam HanHTOK. 11. Bu 6yACTc
nHTb nafl c JIHMOHOM? 12. Pc6eHOK cieji BCC KycxH M*ca. 13.
BOT Baiun 6y;ioHKH. 14. CKOJIbKO CTOHT Kypnua C
PHCOM H OAHO nHBO? 15. ft HC XOHy HH coxa, HH
MHHepanbHoB BOAU. 16. Bee o^HunaHTu auccb - M3 MOCA
nepcBHH. 17. OrxyAa 3TH 6aTanj? 18. Tbi cwn BCC laxycKH? -
KoHeHHo (HecoMHeHHo). 19. TeTB yexana TOJibxo HTO. 20.
riopexb Bccb nyx HCMCAACHHO. 21. Ham rocTb npHBei ITM ropmxH
HI A4>PHKH. 22. PaccxaacH BCC O BauieM ropo.ie. 23. Mu xynHJiM
BCC Ha pUHKC HC.ia.1CKO OT craHUHH.

10. OTBcrbTC Ha Bonpocu no coAepxaHHio AHanora. I

lcpcCKa*HTC JHa-ior B KOCBCHHOH PCMH.
1. Kuna vyakula gani hoiclini? 2. Mteja alikula chakula gani? 3.
Jc, alikula nyama kwa wali au kwa viazi? 4. Je, mhudumu
aliahidi kulcta vitunguu na pilipili? S. Mteja alikula mkate au
vitumbua? 6. Kuna vinywaji gani hoielini? 7. Mteja alichagua
kinywaji gani? 8. Mhudumu alitia nini katika kinywaji cha
mteja? 9. Je, mteja anapenda saladi? 10. Mteja anapenda chai ya
rangi au chai ya maziwa? 11. Nani amesahau kuweka vyombo
mezani? 12. Unafikiri kama je, mteja ameshiba baada ya kula
chakula chote?

11. riepecKa>KHTe cncAyiomMA TCKCT,

120 121
chuo (vy-) uiKO/ia; yneOHoe
jaBC.ICMHC
mpira (mi-) Man; map -cheza mpira HrpaTb B MBH -kutana 1
)BCTpeHaTbCfl
2)co6Hpatbca BMCCTC

Bwana na bibi Hamisi Ico wanapelcka mtoto wao Saidi

kwa mwalimu wa kijiji chao. Mwalimu huyo anaitwa Ali.
Anafundisha watoto katika chuo cha kijiji hiki kila siku. Watoto
wote wa kijiji hicho wanasoma katika chuo hiki kwa mwalimu
Ali. Wazazi wa Saidi walikutana na mwalimu karibu na chuo
hicho. Waliuliza kama mtoto wao Saidi anaweza kujifunza
katika chuo chakc. Mwalimu alijibu kuwa bila shaka anaweza
na ycye atafurahi kama Saidi atakuwa mwanafunzi wake.
Halafu bwana na bibi Hamisi waliaga. Saidi akaingia
katika chumba cha masomo pamoja na wanafunzi wote. Kila
mwanafunzi alikuwa na vitabu vyakc vya masomo. Mwalimu
akaingia pia. akaanza somo lake.
Baada ya saa moja kupita wanafunzi walikuwa na kipindi
cha mapumziko. Wote walikwenda kucheza mpira uwanjani.

12. CocraBbTe npcAJioxcHM* co C.IC.INKMUHMH

cnoBOCoMci anHSMH:
-fundisha chuoni; wazazi wangu; -kutana uwanjani; -cheza
mpira; -pita mtoni; kipindi cha masomo; kipindi cha
mapumziko.

13. llcpecKaxHTe TCKCT H3 ynpaxHCHH* 12 OT HMCHH Can;iM.

*
r paMMSTHKB

HMCHHOH K.iacc m-/mi-. Man 2-oA miacc. HaiuBaioT x/iaccoM

AepeBbeB", Tax xax B HCM MHOIO cymecTBMTCAbHUX, 0(X>3HaHaiOlUHX
ACpCBbfl, paCTCHHH. npCAMCTbl H IlpHpOAHbIC BBJicHHH,
nanpHMcp: mti *ACPCBO*\ mwezi "nyua, Mecau", mlima ropa'\
mvuke *4TyMaH*\

122
 Cioja BXOA*T rax*c HaiBaMws nacrcA TCJia: mkono pyxa", YxaaaTenbHbie MCCTOMMCHMA 6aH3ocTH HMCIOT cacayiouiHe
mguu Hora, mwili TCAO", omiaro/ibHWC itMcna 4>opMbi: huu 3TOT, hii 3TH, huo 3TOT ynoMflHyTbiA", hiyo
cymecTBHTenbHbic: mwanzo HaHajio (< -anza 3TH ynoMBHyndc". HanpHMcp: mlima huu na msitu huo 3Ta ropa H
HannHaTb), ynoMMyrbiA ncc", mili hii na mimea hiyo yote 3TH aepesba H
mwisho "KOHCU" (< -isha 3axaHMHBaTb), mchezo Hrpa" (< Bee ynoMXHyTbie panee pacTCHHa.
-cheza HrpaTb") H ap.
MapKcpaMH 3roro xnacca JIBASUOTCH B CA. HHCJie
npetjwxc m- nepcA cor.iacHUM KopHa H ero BapnaHT mw-
ncpcA rnacHbiM: m-to pexa'\ m-domo poT", mw-anzo
Hasano", mw-aka TOA. HeKOTopbie cymecTBHTCAbHbie
ncnojibiyioT npe(j>Hxc mu-: mu-ungu Bor", mu-ungano
coKn", mu-hindi Kyicypyw".
Bo MH. HHCJie BCC HMeHa CVUieCTBHTC.lbHblC taMCHSIOI npc(j>HKc
ea. MHcna npe<|>HKcoM mi-: m-kono > mi-kono "pyxH",
mw-ezi > mi-czi "MecstibT. mu-ungu > mi-ungu 6orn*\
IlpH o6pa30BaHHM fipHTJWCaTCnbHbIX
MeCTOHMCHHH, noceccMBa M o6o6iuHTCAbHoro
eAH. MH.H. MCCTOHMCHHH

wangu wetu yangu yctu nponcxoAST

wako wenu yako yenu cjieiiyiouxMC
MIMCHCHHB: ncpea
wake wao yake yao
macHbiM xopHS u
> w, i > y.
ripHTJDKaTC/IbHbie MCCTOHMCHHB HMCKtT
cAeAytouiHc <JpMbi:

HanpHMcp: mji wake ero ropoa, mto welu naina peKa", mikono
yao HX pyxH", miti yangu MOM AcpeBba".
rioceccHB HMeeT 4>opMbi wa - Ana CA. nwcna H ya - a>ia MH. MHcaa:
mlango wa chumba ABepb xoMnaTbT, mimca ya shamba
noaeBue pacTCHH*.
06o6lUHTCJlbHOC MCCTOHMCHHe B 3TOM ICiaCCe
npeaCTaBJlCHO 4>opMaMH wotc Becb H yote Bee: mti
wole Bee acpeBo, miaka yote Bee roau.

123
 HaieaHHa cyaiHJiMAcKHx Ha3BanH MCCAUCB B
MCCHUCB . mashindano ya kila mwaka oxeroAHbic copcBHoBaHH"
cyaxHau laMMCTBOBaHbi HI aHMHficxoro *3bixa: Januari, (6yxe. copcBHOBaHHJi xaxcAoro roAa"), HH4>HHHTHBOM: chumba
Februari H TJt, OHM ynoTpe6aaioTca xax B o<|)HUHaabHux. Tax cha kulala cnajibHf (6yxe. KOMwara HTO6U cnan.), a Taxxce C-
M Heo<J)HUMa;!bHbix c<J>cpax OGIUCHHA, HO B pa3roBopHOM IOB3MH Hapcsnoro TMna: duka la karibu 6AH3KHMA Mara3HH.
cyaxMaH nacTO Hcnoab3yiOTCJi riopsAxoBbic
HMcaHtcabHbic B coHeTaHHH c cymecTBHTcabHUM
MCCBU", T.e. ansapb * mwczi wa kwanza nepBbifl Mecau",
4>eBpa.ib = mwczi wa pili BTOpoA MecaiT, MapT = mwczi
wa tatu TpcTHfl Mecau", anpeab = mwczi wa nne
HCTBCpTbiA Mccau. MaA = mwezi wa tano naTbiA
Mccau... acxa6pb =* mwczi wa kumi na mbili
aBCHaauaTbiA Mccau. Tax, OJHH H3 nonyaapHux
upaiauMKOB B TaH3aHHH Saba Saba pacuiH({)poBUBacTca
xax siku ya saba ya mwezi wa saba CCABMOA AeHb ccAbMoro
Mecaua**.
B COOTBCTCTBHM C CyaXHJIHAcXHM JiyHHbIM
xaACHAapeM rOA HaHHHacTca c uepBoro Mccaua mfunguo
mosi (6yx. oTxpbiTHe nepBoe*), xoTopuA oGbiMHO
npHxoAHTca Ha oxT*6pb. HnBapb HaibiBacTca mfunguo
(wa) nnc (oyxe. "oncpbrnic MCTBcproc). Zlanee, <J>eBpanb =
mfunguo (wa) tano H T.A.

OnpcAc.iHTe.ibHbic KOHcipy KIIHH

c noceccHBOM.
CyUtCCTBHTCJlbHblC, XOTOpbIM npCAUJCCTByCT
IIOCCCCHB
Hbl A
(|>opMaHT. xax 06 3TOM y*e roBopHnocb, MoryT
ncpcBOAHTbca Ha pyCCKHA a3bix
COOTBCTCTByiOUlHM OTHOCHTCAbHUM
npHAaraTCAbHbiM, HanpHMcp: maziwa ya ngombc MOAOXO
XOpOBbl "KOpOBbe MOAOKO.
ripH 3TOM o6naAaCMOC MOJKCT 6blTb
npCACTaBACHO He TOAbKO CVIUCCTBHTCAbHblM B
HCXOAHOA 4>opMC, HO TaiOKC H cymccTBHTc/ibHbiM B
jioxaTHBHoA <J>opMc: samaki wa baharini MOpexaa
pbl6a. CymcCTBHTCAbHlJM C paiHOOOpaiHblMH
onpcAcncHHJiMH: mwanafunzi wa mwaka wa kwanza
nepBoxypcHHx" (Oyxe. "cryACHT nepBoro roAa),

124
 BH/IOBOH noKaiaivjib hu-. 3ia TaK HaibiBacMaa
*xa6HT>a.ibHaa 4>opMa rnarojia oGosHanacT ;ICHCTBHC,
pcryaapHO npoHCxoiiaiuee HJIH MeojHOxpaTHO noBTopmoweeca. Hpw
ynoTpcfncHHH Toro noxaiaTc.ui BCC apyrne ntanwibHue
noxaiaTCJiH (BpeMCHH, JDiua, HHCJia. xnacca) HC
Hcno/ib3y toTcs. T.C. r/iaro/ibHas (|>opMa HMCCT cjieityiowHfl
BMA: hu-soma (XTO-TO) HMTaeT/HHTaioT\ OflHOC/iowHbic
niarojibi, a Taxwe r/iaro/iu -cnda H -isha ynoTpc6-DiioTCH 6c3
c/ioroBoro pacwnpHTeas ku-.
RJui yTOHHCHHx JiHua, coBcpuiaiomero .icficTBHe.
HcnoJib3yiOTca JIHHHUC caMocrojrrenbHue MCCTOHMCHMX: Kila
jioni sisi hutazama televisheni Flo Benepa.M MN OGUHHO CMOTPHM
TcacBH3op; Yeye huondoka kwenda kazini mnamo saa 2 asubuhi
"OH OGUHHO yxo^MT Ha pa6oiy B 8 yTpa" H/IH
cywecTBMTcnbHue (npn o6o3HaHeHHH 3-ro junta ca. H MH.
HHce/i): Mtoto wangu huchcza bustanini OGUHHO MOH peGeHox
HrpacT B cajty".
B npc/i/ioaceHHH c r/iaro/iOM B xaGHTya/ibHofl <JX>PMC
OGUHHO ynoTpe6jiaiOTCJi CJiOBa HapenHoro Tuna,
yxa3UBaiowHC Ha peryaapHOCTb. oGunnocTb
coBcpweHHA JICMCTBMH. Taxnc xax kila siku cJKeaHCBHo, kila
Alhamisi/Jumannc...*no HCTBcpraM/ BTopHHxaM H Tjt",
kama kawaida xax npaBHJio". O6UHHO", kila siku/asubuhi/jioni
xaxcjufl aeHb/yipo/BeHCp" H.IH no y TpaM/BcnepaM.
HanpHMcp: Jumamosi sisi hutcmbea msituni Flo cy66oTaM
MU O6UHHO ryjiacM B ;iecy*\
COGCTBCHHOB oipimarcabiiofl <j>opMbi raaroa c
noxaiaTeaeM hu- HC HMCCT. Rn* OTpHuaHHB Hcnoab3ycTC
xa6HTyaabHaa <|>opMa raaroaa 6brrb huwa H
oTpHuaTeabHaa <J>opMa cMbicaoBoro raaroaa B
HacToameM BPCMCHH: Huwa hawafanyi kazi Jumapili OHH
OGUHHO He paGoiaioT no BocxpeccHbaM".
Mazoezi
14. 06pa3yHTC MH. nncao cjieayiowHX
124
cywecTBHTenbHUx: mwezi. mkate, mji, mwaka, mshahara,
mpira, mtihani. mto. moto, mkono. mguu, mgahawa.
15. CoraacyflTc cywccTBHTeJibHue H3 ynpa*HCHH 14
c MccioHMCHHaMH -angu, -otc H noccecHBOM -a B ca. H MH.
HHcaax.
16. FIcpeBcaHTc:
TTOT Mccau; MOM ropoa; Becb roa; TBOB sapnaara; ee HOTH; 3Ta pexa; ero
pyxa; JTO MBH peocHxa: ITO ropoa MOHX poaHTcaefl; TTO oroHb; TTOT Man
- Haw: Bca TBoa aapnaaia; Bee Hawn ikaaMcnu; Becb 3TOT xae6; JTO
nepBufl Mccau roaa; JTO BTopofi ropoa; 3T0T Man - naiufl;
pyxw MaTcpH; xac6 xpecTbXHMHa.
17. HafiaHTC pyccKHe iKBHBaaemu cacaytownx
C.aOBOCOHCTaHHH:
mji wa zamani; duka la karibu; soko la mbali; mkate wa leo;
mancno ya mwisho; chumba cha waalimu; mtihani wa kesho;
ncno la kawaida; duka la nguo; vyakula vya jana; samaki wa
baharini; mambo ya kawaida; miezi ya karibuni; maisha ya kila
siku; mtihani wa kwanza; chakula cha Waafrika; deni la mwaka
jana; miezi ya mapumziko.
18. rioiiGcpHTc B rpynnc B cyaxMJinflcxHe 3XBMBajicHTU
pycCKHX c/ioBocoHcraHHH M3 rpynnu A. 3anoMHMTe MX :
AJ OBOIUHOM PUHOK; cnanbHB; xojiojtHJibHHx; TenetJxwHufi
annapaT; MHCO-MO.IOHHUH CKOT. xopoBbc MOJIOKO; 3y6HoA Bpan;
ropanaa Bojta; yneGHUti ron: aniexa; exejiHeBHue
ynpaxHeHHa; ayjMTopHB; MacHaa Jiasxa; rocTHHaa;
peHHaa pu6a; <J>yTGoji; CTy^CHT ncpBoro xypea; MHCHOC
GJHO/IO.
B/ chumba cha masomo; ngombc wa nyama na maziwa;
maji ya moto; mwaka wa masomo; duka la dawa; mazoezi ya
kila siku; soko la mboga; chakula cha nyama; chumba cha
kulala; duka la nyama; mwanafunzi wa mwaka wa kwanza;
chombo cha simu; mpira wa miguu; chombo cha barafu:
maziwa ya ng'ombc; samaki wa mtoni; dak.tan wa meno;
chumba cha wageni.
19. FlcpeBCitHTe npeflJtoaceHHa, ynoTpe6HB B r/iarone
noxa3arenb hu- TaM. rae JTO uejiecoo6pa3Ho:
1. EjiccnHeBHO puGaxn H3 Hawefi acpeBHH JIOBBT pw6y B 3TOA pexe.
2. Haw noBap IOTOBHT MBCHUC Gmojia no neiBepraM H cyGGoTaM.
3. OTOT CBponccu 3Hact BCC O MCCTHUX XHTCJISX Hawero ropoaa. 4.

125
MoR flpyr npenoAaeT B 3TOM >HC6HOM 'laBcjcnnH. 5. 06biHHO HX jina hili. Mlima huo ni wa ajabu. Kuna barafu kwenye kilelc chake. Lakini walu hawawezi
ACTH wrpaioT B M B H B napKC. 6. Mu npocxann HCCKonbKO ropoAOB. kuona daima kilele hicho kwa ajili ya mawingu. Lakini siku ambapo mawingu ni haba au
7. CryACHTU co6HpaioTCJi BvtecTC nocne laHJTTHft H hakuna kabisa, mwanga wa jua husaidia kuona vizuri mlima wotc. Joto la jua huyeyusha barafu
HjiyT o6eAaTb. kileleni. Mito hutiririka kutoka mlima Kilimanjaro na huleta maji kwa ajili ya miti na mimea,
8. MeHejwcep BCTpewaeTcs c KJiHeHTaMH 6aHKa xaxcAoe kwa mfano miembe, migomba na mikonge.
yTpo. 9. CxonbKO pai TBOH POAHTCAH npnxoAHAH B uino/iy B Rajabu amesikia kutoka kwa mwalimu kwamba huko
3TOM Mecjmc? kileleni kuna baridi kali. Pia mwalimu aliclcza kuwa watu wa
10. B KOHUC 3Toro roAa BCC npcnoaaBaTCjiH nonynaT nchi mbalimbali na hasa kutoka Ulaya na Marekani hupanda
TpHHaAuaiyK) 3apnnaTy. 11. Mbi npuxoAHM cioAa KaxcAoe mlima huo maarufu.
BOCKpeceHbe H cnymacM My3UKy. 12. 06UHHO a He noKynaio Maelezo
OBOIUH B 3TOM MamHHe, HO ceroAHa npoAaBen oncHb CHH3HA ueHbi.
1. shule ya msingi HanaAbHaa uiKona. noceccHB -a corjiacoBaH
no miaccy cymccTBHTejibHoro shule, penb o KoropoM noHAeT HHXCC.
Mancno mapya Bepxymxa
da rasa (ma-) 1 )icnacc (noMemenuc) -tiririka Tenb, crpyHTbca 2. karibu watu wote nomH Bee moAH". CAOBO karibu
kildc(vi-) BepuiHHa, llava Lepona mwcmbc(mi- 6AH3KO, no6nH30CTH; npH6nH3HTej]bHO, npHMepHo" HMCeT
2)x.iacc (*ypc o6yuenux) msingi (mi-) ) MaHroBOC AepCBO AonojiHHTejibHbifl OTTCHOK 3HaHCHHa - noHTH": Amckula machenza
(J>yHAa.MeHT; ocHOBa mvulana (wa-) mgomba (mi-) 6aHaH karibu yotc OH CICJI HOMTH BCC MaHAaptiHu"; Wcwc huchelewa
fOHOUia dirisha (ma-) OKHO kwenye (pacmenue) mkonge (mi-) kuja kazini karibu kila siku Tbi ona3AUBacuib Ha paboTy
Ha; B; OKOJIO dunia Mp: 3CMHOR map CH3ajib baridi 1 )XOAOA, nomH KaxcAufi ACHb".
mfano (mi-) npHMep kwa mfano M0p03 2)XOAOAHUH.
HanpHMep kwa ajili ya 1 )no npHHHHe, npoxjiaaHbiR -kali l)ocrpufl 3.Tex cjiyHaax, xoraa npeAAor kwa ajili ya coneTaeTca c
B
H3-3a, 6aaroAapa 2)JWH, paAH mwanga 2)CHflbHUfi,
HHTCHCHBHUH J1HHHUMH a6C0AK)THblMH MCCTOHMCHHSMH (AJia
(mi-) CBeT, cwaHHe wingu (ma-) daima Bceraa; nocroaHHO HeiT)/H3-3a HCro; Ana Te6a/H3-3a Te6av H T.n.), noceccHB ya
o6jiaKo; Tyna joto (ma-) 1 )TenjiOTa 3aMCHacTca cooTBeTCTByjomHM npHTajicaTeAbHbiM
-panda noAHHMaTbca,
2)*apa -ycyusha pacTonnaTb, nnaBHTb
B36HpaTbCJI MecroHMeHHe.M - kwa ajili yake, kwa ajili yako H T.n.: Tumechelewa kwa ajili yake "Mu
haba oncHb Majio; HejiocTaTOHHO hasa oco6eHHo H3-33 Hero";
ono3AaAH Nimekuja hapa kwa ajili yako "ft npHUien cioAa
kabisa afcomoTHo, coBceM. riOJlHOCTblO ajabu 1 )Myao 2)BocTopr paAH Te6a\
Mlima Kilimanjaro
4. baridi kali cH/ibHbifl XOAOA B AannoM cnyMac
Rajabu anasoma darasa la pili katika shule ya msingi mjini -kali HMCCT ny/icBofi cornacoBaTCJibHbiH npe(j>HKC
npHAaraTCAbHoe
Moshi. Wasichana na wavulana wanasoma shuleni kutoka cooTBeTCTBeHHo onpeAejiaeMOMy
darasa la kwanza mpaka la saba. cymecTBHTeAbHOMy baridi. PcMb o corjiacoBaHHH
Darasani Rajabu anakaa kwenye dirisha. Kwa hivyo kila npHnaraTe/ibHbix noflAeT HHwe.
siku anaona mlima Kilimanjaro. Karibu watu wotc duniani
wanafahamu

127
Mazoezi
20. Bonpocw no coaepwaHHio TeKCTa:
OTBeTbTe Ha
1. Rajabu anasoma shuleni pamoja na nani? 2. Kwa nini Rajabu
huweza kuona mlima Kilimanjaro kila siku? 3. Nani anafahamu
jina la mlima huo? 4. Kuna nini kwenye kilele cha Kilimanjaro?
5. Je. watu huweza kuangalia daima kilele cha mlima huo? 6.
Siku gani ni bora kwa ajili ya kuona mlima huo vizuri? 7.
Mimea hupata maji kutoka wapi? 8. Kuna miti ya aina gani
kwenye mlima wa Kilimanjaro? 9. Rajabu alijuaje kwamba
kuna baridi kali kwenye kilele cha Kilimanjaro? 10. Nani
hupanda mlima huo maarufu?
21. FIepecKa>KHTe TCKCT Ha cyaxw/iH.
22.K cnoBaM H3 rpynnbi A noabepHTe noflXOflsmHe no
CMbicjiy cjioBa H3 rpynnbi B H nepeBCflHTe 3TH
cjioBocoHeTaHHJi:
A/ kinywaji; chuo; mlima; -yeyusha; -weka; darasa; -
panda; baridi; mwisho; -pita; joto; maji; dirisha; mti; mawingu;
kipindi;
B/ mitihani; -a tano; -a jioni; -a likizo; mlima; -a matunda;
msingi; -a baridi; -a ajabu; barafu; -a moto; -a mapumziko; -a
duka; kali; -a daima; -a jua;
23. riepeBe/iHTe:
1. Waafrika huogopa baridi kali. 2. Katika bustani kuna miti ya
ajabu, kwa mfano miembe na migomba. 3. Watu wa Ulaya
karibu wotc hupcnda kulala juani. 4. Tumefaulu kupanda mlima
maarufu mpaka kilcleni kabisa. 5. Mtu maarufu aliweka msingi
wa chuo chetu. 6. Baada ya kuamka mara moja nikaona
mwanga wa jua dirishani. 7. Watu husafiri duniani kwa ajili ya
kuona miji ya ajabu.
8. Tumepata habari haba juu ya wazazi wetu. 9. Kama kawaida
watoto hawaoni baridi. 10. Mwalimu atatoa maelezo kwa ajili
yctu darasani.
24. riepeBe;tHTe:
1. OHH flouiJiH no BcpuiHHbi ropw H yBHae/iH TaM cHer. 2. B K/iacce a
cHwy y oKHa H BH)Ky Bee pacieHH5i B cajty. 3. CeroflH5i oneHb CHJibHa5i
xcapa H COBCCM HCT objiaxoB. 4. KH/iMManaacapo - yiiHBHTejibHaa ropa.
JIIO/IH H3 EBponw H CLUA npHe3>KaK)T B Ac|)pHKy an* Toro, HTobbi
yBH/teTb 3Ty ropy. 5. Tbi 3Haeuib 3TO pacieHHe? - KOHCHHO, TTO CH3anb. 6.
MHe XOJIOAHO, 5i xony BepHyn>C5i aoMOH H BbinHTb rop5i4ero MOJioxa. 7.
Bceraa CM OBOIUH, ocobeHno JIK>6JIK> KapTOUiKy. 8. Ha 3TOM pbinxe oneHb
Majio<}>pyKTOB. 9. MOH CWH ynHTC5i B TpeTbeM KJiacce. 10.
ObbiMHO it He nbK> xpenKHM naH. YTPOM, HanpHMep, 5i nbio 4afl c MOJIOKOM.
11. Oreu CKa3a;i, MTO OH xynH/i an* MCH5I BeaocHnea. 12. H3-3a HHX Mbi He
CMOHIH HanaTb paboTy.
25. ricpeBeflHTc iiHajior H BbiynHTe ero HaH3ycTb:
Amina: Mpishi, leo utapika nini?
Mpishi: Nitapika wali na samaki. Ninajua wewe huli
samaki, kwa hivyo nitapika nyama kwa ajili yako.
Amina: Vizuri sana. Je, wageni wote wanakula
samaki? Umeuliza?
Mpishi: Hapana. Ngoja nitakwenda kuuliza sasa hivi.
Amina: Fanya haraka, sasa ni saa tano. Tutakula saa ngapi leo?
Mpishi: Hakuna shida, mama. Mtakula mapema leo kama
kawaida.
Amina: Haya, nenda, endelea na kazi. Kama utahitaji
shauri langu. nitakuja kusaidia. Umeelcwa?
Mpishi: Ndiyo, mama.
26. riepeBejtHTe H OTBeTbTe Ha Bonpoc, 3aaaHHbitf B TCKCTC.
Kila siku asubuhi mimi ninaamka. Ninatoa mwanga. Watu,
ndege, wanyama na wadudu baada ya kuona nimeamka,
huamka pia. Ninasafiri polepole mchana wotc. Saa sita ninapita
nusu njia. Ninatoa joto kali. Jioni ninapunguza mwanga wangu.
Usiku ninafika mwisho wa safari. Na huu ni mwisho wa
mwanga wangu. Ninakwenda kulala. Huwezi kuona tena
mwanga wangu mpaka asubuhi. Je, mimi ni nani?
129
 27. riepeBeaHTe Bonpocw H jtattTe Ha HHX OTBeTbi Ha
cyaxHJin: A/ 1. Konta Bbi XOJIHJIH B pecTopaH? 2. C xeM
Bbi O6MHHO
xOflHTe B pecropan? 3. BaM upaBHTca pccTopannaa ejta? 4.
Kax pa6oTaiOT o4>HUHaHTU, 6bicTpo HJIH MeAJieHHO? 5.
MTO Bbi eflHTe na 3axycxy? 6. Kaxwe nariHTKH BW nbeTe? 7.
MTO Bbi o6biMHo nbeie, nafl HJIH xo<j>c? 8. Bbi nbCTe nafi c
MOJIOXOM HJIH 6e3 MOJioxa? 9. Bbi XOAHJ1H B pCCTOpaH
riCLUKOM HJIH C3AHJ1H Ha T3KCH? 10. Efla B pecTopanc
jioporaa HJIH jteiueBaa?
B/ 1 . Bbi c/ibiiuajiH o rope KHJiHMaHjwrapo? 2. OT xoro
Bbi cjibiuiajin 06 3Tofi rope? 3. Bbi xomre nojtHaTbca Ha
BepiuHHy 3TOH ropbi? 4. rioMCMy KHJiMMaHjpxapo
HeobbiHHaa ropa? 5. Kaxne atjjpHKancKHC pacTcmifl Bbi
3HaeTe? 6. Bbi CJIH MaHro, nanafiH HJIH ananacw? 7. Bid BHACJIH
6ananbi (pacmenux)?
28. flafiTe pyccxne 3KBH BajieHTbi:
-weka msingi; -ona ajabu; -toa mwanga; -toa mfano: mazoezi ya
kila siku; kwa ajili ya safari; -oga kwa maji ya molo; joto la
daima; maisha ya wanyama; chakula haba; -fika kileleni;
mwisho wa likizo; mti wa matunda; mimea ya bustani; -ona
baridi; -pata baridi; -pata joto; -panda mti; -panda ndege; -vunja
barafu; chombo cha simu; chumba cha masomo; kipindi cha
mapumziko; kiasi cha wadudu; mji wa zamani; -tia rangi.
29. flafiTC OKBHBajiciiTbi na cyaxHJin:
pa36HTb OKHO; yBHjieTb Miip; CHJibHaa >xapa; nojiHaTbca
Ha BepuiHHy; pa3JiHHHbie HacexoMbie; xopoBbe MOJIOKO;
nocjiejtHHH ypox; nanpuMep; nocToaHHaa o6jiaHHOcTb;
3aMep3HyTb; corpeTbca; BHTpHHa Mara3HHa; BepxyuiKH
aepeBbeB; yiiHBHTejibHbie pacieHHa; ocHOBa )KH3HH; H3-3a
cHJibHoro xojiojia; KOHCU nyin; xoJioitHJibHHK; 3y6Hofi
Bpan; cnaJibHJi; CTyaeHT BToporo xypca; 6jni>xaHLUHe
roAu; nocjieflHHH 3K33MCH; (J)yT6oJi; Hana-ibnaa uixojia;
nrpaTb B MHH.
HannuiHTe Ha cyaxHJiH coHHHeHHe Ha TeMy
30.
06eA B pecTopaHe.
yPOK 9 (Somo la tisa)
JIcKCHHccKau TeMa: y epana (Hospitali)
r paMMaTHKa
1. OTpHuaieJibHbie (J>opMbi rjiarojia B npoiueaiucM H
6y/tyweM BpCMCHH (1-bIH KJiaCC).
2. I IaccHBHbifi 3ajior.
3. 06mee HacToautee BpeMa -a-.
OipHiia rejibHbic (JiopMbi i JiaroJia B lipoine/imeM
BpcMeHH.
rJiaroJibi B npoiuejtweM BPCMCHH c noxa3aTejiaMH -li- H -me-
KOHCTpynpyioT oTpnuaTejibHbie (JjopMbi cJic^yioiuHM
o6pa30M; OTpimaTCJibHUH cjjop.MaHT ha- +
cybbCKTHbifi npurjiarojibHbiH corjiacoBaiejib + noxa3aTejib
-ku-, xoTOpbin 3aMeHaeT CO6OH noKa3aTenn npomefliuero
BpcMeHH, + KopeHb/ocHOBa rjiarojia (KOHeHHbifi
rjiacHbiW rjiarojia npH 3TOM He H3MeHaeTca). Kax H npn
OTpuuaHHH itpyrnx BpcMCHiibix (j)opM. noxajaTcmi JIHU
eflHHCTBCHHOrO HHCJia o6pa3yiOT CJIHTHbIC
(JjOpMbl c oTpHitaTCJibHbiM (Jxjp.MaHTOM ha-:
1 JI. ea. H. ha- + ni > si-
2 JI. en. 4. ha- + u > hu-
3 JI. efl 4. ha- + a > ha-
HanpHMcp:
sikusoma a HC MHTaji hatukurudi MU He B03BpamajiHCb
hukuandika TW He micaji hamkupata BM He nojiyHHJin
hakuona OH He BHfleji hawakusamehe OHH He npocTHJin
OitHOCJiojKHbie rJiaroJibi H rJiaroJibi -enda H -isha He
Tpe6yioT npH oTpHuaHHH ynoTpe6neHH cJioroBoro
pacinnpHTCJia -ku-: hatukuja MU ne npHXOAHJiH/He npniujin,
hawakula OHH He CJIH, hakuisha/hakwisha OH He 3axoHMHJi,
131
sikuenda/sikwenda a He XOJIHJI.
IlaccHBHbiH aaJior o6pa3yeTca npn noMomH
cy4>4>nxca -wa, xoTopbifl BbiTccuaeT xoiicMHbiH /a/
6aHTycxoro rjiarojia: -ita 3BaTb + -wa > -itwa 6biTb
HaiBaHHbiM/noiBaHHbiM: Mtoto aliitwa Juma PefieHKa H33B3J1H flacyMa".
ECJIH rjiaroji OKaHHHBaerca Ha 2 rnacHbix -aa HJIH -ua,
AoCaBJiaeTCH cy4)c()HKC -liwa, ec/in OKaKHHBaeTca Ha -
oa HJIH -ea, iio6aBJiHeTCfl cy(|)(J)HKc -lewa (npn BbuecHCHHH Konemioro
/a/):
-kataa oTKaabiBaTb' > -kataliwa (alikataliwa eMy
OTKa3ajiH),
-chagua *Bbi6HpaTb > -chaguliwa (ulachaguliwa TC6H
Bb!6epyT'),
-ondoa ybHpaTb > -ondolewa (watoto wameondolewa
\aeTefl y6panH/yAariHJiH),
-tembea nocemaTb > -tembelewa (lunatembelewa sana
Hac nacTO noceiuaiOT).
ECJIH niaroJi oKaHHHBaerca Ha -ia, TO BO3MO>KHO flBoaicoe o6pa30BaHne
naccHBa - npH HOMOIHH cy^HKcoB -liwa HJIH -wa: -fagia noflMeiaTb > -
fagiliwa 6biTb noflMereHHbiM,
-tia noMemaTb > -tiliwa/-tiwa 6biTb noMemeHHbiM.
K apaocKHM niarojiaM, oxaHMHBaiomHMCJi Ha -e HJIH -
i, ;io6aB;ifleTCfl cy<J>4>HKC -wa:
-samehe npomaTb" > -samehewa 6biTb npomeHHbiM,
-tafsiri nepeBOflHTb > -lafsiriwa 6biTb nepeBejxeHHbiM.
ECJIH apa6cKiifi niaroji OKaHMHBaeTca Ha -u, npH o6pa30BaHHH
naccHBHofi 4>opMbj Hcnojib3yeTCJi cy<J)(J)HKC -iwa,
BbrrecHaioiuHfl KOHeMHbiH rJiacHbitt /u/:
-jibu OTBeHaTb >-jibiwa 6bm> OTBeneHHbiM',
-laumu o6BHHHTb > -laumiwa 6biTb obBuneHHbiM.
Apa6cKHe niarojibi, oKaHHHBaioiuHeca Ha 2 rnacHbix -au, o6pa3yK>T
naccuB nyTeM /io6aBJieHHJi cy<J)(t)HKca -liwa:
-sahau 3a6biBaTb > -sahauliwa 6biTb 3a6biTbiM'\
OflHOCJio>KHbie rjiarojibi o6pa3yiOT naccHBHbie 4>opMbi HecTaHflapTHO, HX aj\o
132
npocTO 3anoMHHTb:
-ja npHXOAHTb > -jiwa -pa \aaBaTb >-pewa
-la ecTb/KyuiaTb > liwa -nywa nHTb" > -nywewa
-fa yMHpaTb >-fiwa
FpaMviaTHMecKHfl cy6i>eKT (noiuie)Kaiuee) B
naccHBe noziBepraeTCJi BOJiieficTBHio co CTopoHbi
peajibnoro cy6ieKTa iieficTBHH, KOTopbifi npHcoeaHHaeica K
rviarojiy B naccHBHoR 4>opMe npH noMomH coK)3a na (AJIJI o/iyiiieBJieHHbix
cymecTBHTCJibHwx) H kwa (JIJIJI Heo^yujeBjicHHbix): Duka hufunguliwa na
mwuzaji MarnHH OTKpbiBacT npojiaBeu (dyne. Mara3HH OTKpwBaeTCJi
npoaaBUOM); Kuku huliwa kwa mikono Kypnuy efljrr pyKaMH". B
paaroBopHofi peHH Macro B O6OHX cjiynaax ynoTpe6jiseTCH coio3 na.
Mazoezi
1. 3aMeHHTe yTBepAHTejibHyio 4>opMy rnarojioB
oTpHuaiejibHoft:
nilishona; ulicheza; amepita; tulipika; alisiarehe; walitafsiri;
tulizungumza; amekunywa; ulikubali; nilisamehe; tulijibu;
alikwisha; mlisafiri; walikula; nilishukuru; ulikuja; mmekata;
tulikwenda.
2. flafiie OTpHuaiejibHbie OTBCTW na cjieayioiuHe Bonpocbi:
1. Jana ulikwenda hoielini? 2. Mlikula mayai leo asubuhi? 3.
Alifaulu mtihani wa Kiingereza? 4. Wazazi wake walirudi
mapema?
5. Mwuzaji alipunguza bei sokoni? 6. Uliona mlima
Kilimanjaro? 7. Mwalimu ameeleza somo? 8. Nyinyi mlipatana
juu ya safari? 9. Umeandika barua kwa raflki? 10. Walipanda
miti ya matunda katika bustani?
3. 06pa3yHTe yTBepAHTejibHyio (jiopMy rjiarojioB:
hatukusikiliza;
sikuomba; hawakula; sipendi; hukulcta; hamkuvua; hununui;
hakuja; hatukumaliza; hamkuendesha; hakujua; hamjibu;
hawarudi; hakuisha; hatukuja; hakuenda; halimi; hatufurahi;
singoji; hukutoka; hatukutafsiri.
4. riepcBe^HTe:
Mbi ne IUHJIH; a He nrpaji; Tbi ne Hcnyranca; OHH He npHimiw; Bbi He
ejin; OH He cxa3aji; Mbi He noui.in; Tbi ne aaxoieji; a He
cjibiiuaji; OHH He 33KOHMHJIH; Bbi He BCTpeTHJiHCb; 0Ha He
Bbi6pajia; Mbi He 3HaeM; OHH He npocHJin; OH He npocHyjica; Bbi
He Moete pyxn; JI He

133
jiowycb; OHH ne jieTaioT; Tbi He HawHHaeuib; M U He oaejiHCb; a ne Maneno mapya
corjiacHJics; OH He Buuieji. kitUO (V1-) 1 )0CT3H0BKa,
hatari onacnocTb; yrpo3a
CTOHHKa kigari (vi-) Tejiewxa
06pa3yfiTe naccHBHyto (J)opMy cjieaytoiitHX rJiaroJiOB:
5. 2)nyHKT; uemp mwuguzi (wa-) MCAHK;
-andika, -soma, -toka,
-shona, -chora, -maliza, -penda, -sikiliza, -zungumza, - MeflcecTpa, canwiap H T.n.
afya 3AopoBbe wodi najiaTa (B 6ojibHHtte) -
nunua, -vua, -chukua, -saidia, -sikia, -tia, -vaa, -kataa, -fungua, -toa, -konda xyAeTb; c;ia6eTb
-sahau, -chagua, -tafsiri, -samehe, -kubali, -la, -ja, -yeyusha, -pa, -fa. choma npoxanuBaTb,
homa wap; AHXopaAKa npoTbixaTb
mkoa (mi-) o6;iacTb; oxpyr; iirraT sindano Hrjia, HroAKa damu
6. riepeBe/iHTe: -UgUa 60AeTb, 6UTb xpoBb eheti (vy-) 1 )AoxyMeHT
1. Mtu alishikwa na mnyama. 2. Wanafunzi walaulizwa na HC3AOpOBblM 2)cnpaBxa; peuenT maabara
mwalimu maneno mapya. 3. Dada alipelekwa dukani kununua -sukuma TOjncaTb -tetemeka ;ia6opaTopHfl malaria
mboga. 4. Daktari aliitwa nyumbani kwa babu. 5. Watu maarufu ApowaTb, TpacTHCb kichwa (vi-) Majiapwa mgonjwa (wa-)
hukumbukwa daima. 6. Mtoto ameachwa nyumbani peke yake. rojioBa kidole(vi-) najteu -meza 6o.ribHOH, nauHeHT
7. Daklari anahitajiwa mno katika kijiji hiki. 8. Wateja rnoTaTb kidonge (vi-) Ta6jieTKa nafuu ugonjwa (magonjwa)
waliombwa kuondoka. 1 )6Aaro, Ao6po 2)o6jierHeHHe, yjiynuieHHe - 6oae3Hb, 3a6oaeBaHHe mbu
9. Karani wa benki anatafutwa na meneja. 10. Kuku huliwa kwa safirisha nepeB03HTb, KOMap -ambukiza
mikono. 11. Juma anapendwa sana na wazazi wake. 12. TpaHCnOpTHpOBaTb; BbIB03HTb 3apawaTb, BHOCHTb
Wafanya kazi walalipwa mishahara yao kila mwezi. 13. Mgeni -tembea l)ry;nm> 2)xoAHTb HH(J)eKUHK) -ruhusu
alisikilizwa na watu wote chumbani. 14. Tutaweza kununua -pima 1 )MepHTb, H3MepaTb n03B0jnrrb, pa3peuiaTb
dawa baada ya duka kufunguliwa na mwuzaji. 15. Nyama 2)ocMaTpHBaTb (6o/ibHoro)
hukatwa kwa kisu. maalum[u) OCO6UH, cneuwajibHUH -laza yoaAbiBaTb

7. riepeBe^HTe: Kituo cha afya

1.Hac nonpocHJiH HapyOHTb xtpoB, H MU ne 0Txa3ajiHCb. 2.
Tite TU 6UJI? Te6a HCK3JIH Becb >teHb. 3. I'OCTAM 3ajtaBajm
pa3/iH4Hbie BOnpOCbl O )KH3HH 3<J)pHKaHUeB. 4. Mbl He
CMOrJIH nO^HHTbCfl Ha BepuiHHy 3Tofi ropu H3-3a BeTpa
H o6:iaHHOCTH. 5. B 3TOM Mecaue 6yayT BbiOHpaTb JiymiJHX
ciyAenTOB, 3aieM HX ompaBST yHHTbca B AnrjiHK). 6.
06UHHO 3TH tJjpyKTbi e<iT JIOHCKOH. 7. B 3TOM ro;ty MU ne
OTiibixajiH Ha Mope, noTOMy HTO AeAyimca He XOTCJI
ocTaBaTbc OAHH. 8. Bpaia no3BajiH HrpaTb B MAM, HO OH He
notueji, Tax xax He 33KOHHHJ1 AOMaujHee 3aaaHne. 9.
JJeuieBbie OBOIUH npoAaioTCfl Ha pbiHxe paHO yipoM. 10.
FIpenoAaBaTeAb (J>paHuy3CKoro 3UKa onenb Hyjxen B
3TOM yHe6HOM 3aBe;ieHHH.
Sisi tunaishi katika kijiji cha Ngulu mkoani Kilimanjaro.
Hapa kijijini kuna kituo cha afya. Mwaka jana mjomba wangu
Kajia aliugua homa kali. Alitetemeka na alikonda sana. Alimeza
vidonge kwa siku mbili lakini hakupata nafuu. Baada ya siku
tatu mjomba alipelekwa katika kituo cha afya. Alisafirishwa
kwa baisikeli kwa sababu hakuweza kutembea kwa miguu.
Mimi na dada tulisaidia kusukuma baisikeli.
Kwanza mjomba Kajia alipelekwa katika chumba cha
daktari, akapimwa huko. Baadaye alilazwa kwenye kitanda
maalum kama kigari na wauguzi walisukuma kigari hicho
mpaka wodini. Huko
 wodini mjomba akachomwa kidole chake kwa sindano
kwa ajili ya kupimwa damu.
Baada ya kupita robo saa daktari alikuja na cheti kutoka
maabara akasema, Mgonjwa huyu ana malaria. Malaria ni
ugonjwa wa halari. Watu huambukizwa malaria na mbu.
Mjomba wenu atalala hapa kwa siku kadhaa, atachomwa
sindano na atameza vidonge. Na sasa anahitaji kupumzika."
Kesho yake mimi na dada tulikwenda kuangalia kama
mjomba wetu alikuwaje. Tulifurahi kuona amekaa kitandani na
amepata nafuu. Daktari alisema kuwa ataruhusiwa kurudi
nyumbani baada ya siku mbili.
Maelezo
1. Hiarojibi -ugua 6ojieTb", 6biTb HesflopoBbiM H -umwa
6oJieTb" pa3JiHHaiOTCH MOKiiy co6ofi orreHKaMH
3HaneHHfi. CJIOBO -ugua ynoTpe6aeTcfl B LUHPOKOM cMwcne -
crpaflaTb Kaxofi-TO 6ojie3HbK), HMeTb KaKoe-TO
3a6oJieBaHHe: Ninaugua homa Y Mena JiHXopaflKa"
Anaugua kichwa OH CTpaaaeT roJiOBHofi 6oJibK>;
Ameugua malaria OH 3a6oJieJi MaanpHefi". CJIOBO -umwa - 3TO
naccHBHaa 4>opMa marojia -uma npHHHHSTb 6oJib,
MyHHTb"; KycaTb, waJiHTb: Ninaumwa kichwa Y M C H U
6OJIHT roJioBa" (6yKe. roaoBa npHHHHseT MHe 6oJib);
Anaumwa mkono Y Hero 6oaHT pyxa (6ytcG. OH MynaeTcs OT
pyKH); Utachomwa sindano sasa na utaumwa kidogo Te6e
caejiaiOT cefinac yKOJi, H 6yaeT HeMHoro 6ojibHo; Ameumwa
na mbu Ero yxycHJi KOMap".
2. CaoBO baadaye - cjiHTHaa 4>opMa jrnyx caoB -
baada nocae H yake ero . OHO 03H3HaeT 3aTeM,
noTOM, no3jiHee. CpaBHHTe CHOBO halatu c TeM we
3HaHeHeM.
3. CaoBO ugonjwa 6oae3Hb\ 3a6oaeBaHHe B
ea.HHcae coraacyeTca Tax we, KaK cyuiecTBHTeabHbie
Kaacca m-/mi-: ugonjwa wake; ugonjwa huo; ugonjwa wa
Musa; ugonjwa wote. OopMa MH.HHcaa magonjwa
coraacyeTca KaK cyuiecTBHTeabHbie HMeHHoro Kaacca ji-
/ma-: magonjwa yake; magonjwa hayo; magonjwa ya Musa;
magonjwa yote.
4. -choma sindano (6yxe. npoTbiKaTb wray) 03HaHaeT
AeaaTb yKoa, aeaaTb HHT>CKUHK): Alichomwa sindano EMy
caeaaaH yKOJi; Siogopi kuchomwa sindano JI He 6oiocb yKoaoB
(6yK6. ne 6oiocb 6bm yKoaoTbiM).
5. Bbipawenne kesho yake nepeBoaHTca KaK Ha caeayiomHH aeHb.
Mazoezi
8. J\afiTe pyccKHe 3KBHBaaeHTbi:
kituo cha basi; -fanya kituo; -fika kituoni; wauguzi wa kituo cha
afya; -wa na afya nzuri; -ugua sana; -ugua wiki mbili; -ugua
homa kali; -wa na homa; -shikwa na homa; -umwa kichwa; -
umwa kidole; -tetemeka kwa homa; -tetemeka kwa baridi; -acha
kutetemeka; -konda sana; -konda kwa ajili ya safari; chumba
cha daktari; ugonjwa wa hatari; mgonjwa wa malaria; -
ambukizwa na ugonjwa; -ambukizwa na wadudu wa hatari; -
meza vidonge; -nunua vidonge katika duka la dawa; -meza
chakula; -pata nafuu; -leta nafuu; -safirisha watu; -safirisha
matunda mpaka sokoni; -safirisha vitu kutoka nchi; -safirisha
kwa meli; -fika baadaye; mambo ya baadaye; -sukuma gari la
teksi; kigari maalumu; nguo maalum; vyombo maalumu; -
tembea katika bustani; -tembea na rafiki; -tembea polepole; -
pima damu; -pima joto; -pimwa na daktari; -lazwa wodini; -
lazwa kitandani; -choma kidole; -choma kwa kisu; -choma
sindano; -shona kwa sindano; -toa damu; -tokwa na damu;
wauguzi wa maabara; -fanya kazi katika maabara; cheti cha
dawa; vyeti vya mtu; cheti cha ugonjwa; -ruhusu kukata miti; -
ruhusiwa kuendesha gari; bila ya kuruhusiwa.
9. .flaftTe 3KBHBajieHTbi na cyaxHJin:
CTOHHKa T3KCH; /tejiaTb ocraHOBKy; cTOflTb Ha ocraHOBKe; HMeTb
oTjiHHHoe 3jtopoBbe; cHJibHO 6oJieTb; nowyBCTBOBaib *ap;
137
3a6o;ieTb MajiapHefi; TpacTHCb B jiHxopoflKe; apowaTb OT cHJibHoro
xojiojia; noxyaeTb H3-3a 6oJie3Hn; 3apa3HTbca onacHbiM
3a6ojieBaHHeM; npHHHMaTb Ta6jien<H; 3arjiaTbiBaTb KycKH MJica; npHexaTb
no3^Hee; ztejio 6y;iyiuero; nyBCTBOBaTb yjiymueHHe; npHHocHTb
o6jierHeHHe;

138
nepeB03HTb Be LUH; nepeB03HTb na noew, nporyjiHBaTbcs wewe unajua kupika ugali na zamani ... 10. Mwuguzi anaweza
no yjiHue; ryjiflTb B napKe; TOJiKaTb Maiunny CTOHHKH; kuchoma sindano na ... 11.
TOJiKaTb Tene*Ky; cneimajibHa* jia6opaTopHa;
OTnpaBHTb KpoBb B ;ia6opaTopHio; HCTexaTb xpoBbto;
yjioxHTb GoJibnoro B KpoBaTb; nojiyHHTb
KOHcy/ibTauMK) (coeem) B MeanyHXTe; JieacaTb B najiaie
o/iHOMy; caeJiaTb yKOJi; yxoJioTb naneu; npoTKnyTb
nro/iKon; OTnpaBHTb ^oKyMenTbi no noHTe; BbinncaTb
(nanucamb) peuenT; pa3peuiHTb ;ioBHTb pbi6y; no3BonHTb
3a;ie3Tb Ha flepeso; yfiTH 6e3 n03B0JieHHfl.

10. OrBeTbTe Ha Bonpocbi no coacpacaHHio TeKCTa:

1. Kuna nini katika kijiji cha Ngulu? 2. Mjomba Kajia aliugua
nini mwaka jana? 3. Kwa nini amekonda Sana? 4. Je, mjomba
Kajia alipata nafuu baada ya kumeza vidonge? 5. Kwa nini
alisafirishwa mpaka kituo cha afya kwa baisikeli? 6. Mjomba
alipimwa wapi kwanza? 7. Alipelekwa vipi mpaka wodini? 8.
Mjomba Kajia alichomwa kidole chake kwa ajili gani? 9.
Daktari aligundua ugonjwa gani? 10. Watu huambukizwa
malaria na wadudu wa aina gani? 11. Je, malaria ni ugonjwa wa
hatari? 12. Mjomba alifanya nini katika kituo cha afya kwa siku
kadhaa? 13. Kijana na dada yake waliona nini baada ya kufika
kituoni kesho yake? 14. Mjomba aliruhusiwa kurudi nyumbani
lini?

11. nepecKaHTe TCKCT OT HMCHH mjw Karens.

12. 3aKOHHHTe npe;uio>xeHHfl, ynoTpe6nB niaroJi B

oTpHLtaTejibHofl 4>opMe no cjieayiomeH MO^CJIH:
Mimi nilipenda kuogelea mtoni na dada hakupenda 1. Anna
alifaulu kupita mitihani na ... 2. Juma aliruhusiwa kucheza
mpira na ... 3. Watoto wetu walitembea katika bustani na ... 4.
Jana mgonjwa alitetemeka kwa homa na leo ... 5. Mimi
nimepata nafuu baada ya kumeza vidonge hivi na ... 6. Nyinyi
mmekubali kupimwa afya na ... 7. Baba amekonda sana safarini
na ... 8. Paulo na Petro walisaidia kusukuma kigari na ... 9. Sasa

139
Sisi tumepanda migomba karibu na nyumba na ... 12. Watu hutoa rojioBoxpyjKeHHe
damu kwa ajili ya wagonjwa na ... kifua (vi-) rpyab. rpyuHaa x^erxa

13. flepeBeiiHTe:
1. Mtoto wake ameachwa kwenye chumba cha daktari kwa ajili
ya kupimwa afya. 2. Mgonjwa hakusafirishwa mpaka kituo cha
afya kwa sababu anahitaji gari maalum. 3. Utaruhusiwa
kuendesha gari baada ya kupata vyeti. 4. Katika maabara joto
hupimwa kwa vyombo maalum. 5. Watu hawaambukizwi
ugonjwa wa malaria na wanyama. 6. Ni hatari kusafiri Afrika
bila ya kuchomwa sindano. 7. Hatukuruhusiwa kula matunda
kabla ya kunawa mikono. 8. Hawakufaulu kupanda kileleni kwa
sababu ya kushikwa na baridi kali. 9. Mtoto amcletwa na mama
kwa daktari na baadaye kidogo alichomwa sindano na mwuguzi.

14. IlepeBeitHTe:
I. EojibHoro oTnpaBH/iH B MC/IHUHHCKHH ueHTp BHepa BenepoM.
2. HTO y TC6A 6OJIHT? - Y MCHH 6OJIHT Hora. 3. BaM pa3peuiaT rioftTH flOMofi
noc;ie Toro, xax c/iejiaioT yxo/i? 4. KpoBb HCc/ieayioT
(u3Mepmom) B cneuHaibHOH jia6opaTopHH. 5. KoMapbi Moryr
jieTaTb /tanexo? 6. xony caaTb KpoBb iuia 6o;ibHb!x B 3TOM
Me^nyHKTe. 7. Ero y/io>xHJiH B xpoBaTb, Tax xax y Hero
cnjibHaa JiHxopaitKa. 8. Mbi npnwjiH B nanaTy Ha
cjieflytomHfi aeHb RJ\* Toro, HTo6bi noroBopHTb c OTUOM. 9.
3TOT 3Bepb oHCHb onaceH. 10. Pe6enoK HC noiueji ryjifrrb 6e3
pa3pciueHHs MaMki. 11. 3TOT nauHeHT 6o/ieH Maispneil. 12.
/leByiuxy yacaiiHJio onacnoe HacexoMoe.

15. flepeBeitHTe anajior, ycBOHB HOByio Jicxcnxy: -kohoa KauuiHTb -pona

Bbi3itopaB^HBaTb,
hospitali Oo.ibHHua; KJIHHHK 3 nonpaBjiflTbca -pa /iaBaTb,
tumbo (ma*) JKHBOT; Gpioxo npeaocTaBJurn* upesi
-tapika ToujHHTb,pBaTb 6biCTpo: cxopo
kizunguzungu (vi-)

140
Kwa daktari Mazoezi
Mgonjwa: Habari gani, daktari? 16. H3Ji05KHTe Ha cyaxHJiH /manor OT TpeTbero nHtta.
Daktari: Nzuri, karibu kiti.
Mgonjwa: Asanie. 17. nepeBeiiHTe:
Daktari: Una shida gani? 1. Bpan cnpocMJi, HTO y MCHB 6OBHT. 2. fl paccKa3an, HTO B
Mgonjwa: Ninaumwa sana, daktari. CHnbHO KaLUJiBJi HOHbio, a yTpoM y MeHB Kpyacwnacb
Daktari: Pole sana. Unaumwa nini? ronoBa. 3. Mojio,aoro nejioBeKa CHnbHO TOUIHHBO, H ero
Mgonjwa: Ninaumwa tumbo. OTBC3JIH B 6onbHHijy. 4. Bam CHH 3nopoB? - HeT, OH BHepa
Daktari: Unatapika? COBCCM He cnan, y Hero 6onen >KHBOT. - fl BaM conyBCTByio. 5.
Mgonjwa: Hapana, sitapiki. Bac nonowaT B nanaTy H iiajiyT jiexapcTBO. 6. IlauHeHTy
Daktari: Una homa? CTajio Jiynme? - ,fla, ero Gonbiue He 3HO6HT, H OH
Mgonjwa: Ndiyo. Ninasikia baridi sana. Halafu ninaumwa nonyBCTBOBaji ronozi. 7. Bpan o6cneaoBan (u3Mepwi)
kichwa na kifua. rpyaHyio KJieTKy 6ojibHoro H ci<a3an, HTO ero neMeiuienHo
Daktari: IJnaona kizunguzungu? OTnpaBBT B KJTHHHKy. 8. XOTHTC MOH COBCT?
Mgonjwa: Hapana. Sioni kizunguzungu. ripHMHTe 3TH Ta6neTKH, H Bb! 6ucTpo nonpaBHTecb. 9.
Daktari: Unakohoa? BaM flaayT OTJIHHHOC cpe^CTBO B 3TOM MeanyHicre, H BU
Mgonjwa: Ndiyo, ninakohoa sana. nepecTaHeTe xamnBTb. 10. 3THX HacexoMbix
Daktari: Basi utapelekwa wodini na utalazwa. Utapimwa Ha3blB3K)T MdJIBpHHHblMH KOMapaMM. OHH KycaiOT

vizuri huko. Baadaye utapewa dawa na utachomwa He 60JlbH0, HO oneHb onacHbi. 11. OH ,aBe HeaenH cTpaaan
OT nHxopajtKH, HO Tenepb eMy CTajio Berne.
sindano. Utapona upesi.

Maelezo 18. BbiyHHTe HaH3ycTb /manor H3 ynpaameHHfl 15.

pole THXO, cnoKofiHo ynoTpe6nBeTCB B
1. CJIOBO
3H3MeHHH MOKflOMeTHfl, BbipaXOlOlUerO COMyBCTBHe,
co6o^e3HOBaHHe co6eceztHHKy, no>Ke.naHHe
ycnoicoHTbCB. OHO HMeeT c|)opMy MH.HHCJI3 - poleni:
Mwanangu anaugua malaria. - Pole sana! Y Moero cbma
MajiBpHB. - Mne oneHb acajib! Vijana, hamkufaulu mitihani,
poleni sana! Pe6flTa, Bbi He caajiH 3K33MeHbl, fl BaM
OHeHb COHyBCTByK). 3TO CJIOBO MO>KeT
ynoTpeb/iBTbCB B KaHecTBe aonojiHeHHB B
***
rpaMMaTHKa
OTpHuaTe.ibHbie <J)opMbi maroJia B 6y^ymeM BpeMemi
o6pa3yK)TCB npw noMOiim OTpHttaTenbHoro (jjopMaHTa
ha- (o ero CJIHBHHH c iioKaiarejiHMH JIHU eflHHCTBeHHoro HHCJia
CM. Bbime), noKa3aTejib Bpe.MeHH -la- coxpaHaeTCB B

c/iOBOcoHeTaHHH -pa pole Bbipa)KaTb COMyBCTBHe OTpHitaTenbHofi (Jjop.Me: silasoma a ne 6yny wim
/co6ojie3HOBaHne. hatutaandika Mbi He HarunueM hularudi Tbi He
nyBCTByio rojiOBOKpyxceHHe; Anaona/anasikia kiu OH BepHeuibca hamtaingia Bbi He BOiuere hatafika OH He
wcnbiTbiBaeT xcaaciiy". npHe/teT hawatasamehe OHH He npocTBT

140
 -cnda. -isha B OTpHuaTCJibHbix
OiiHocjiottHbie niarojibi H niarojiu
4>opMax 6yaymero BPCMCHH coxpaHJUOT caoroBofi paciuMpHTc.ib -ku-/-kw-
: sitakuja a HC npH^y" hawatakula OHM He 6ynyr ecTb hatakwcnda OH
He noftaer" halulakwisha MU He 3aicoHHHM
06uite iiacToauiee Bpewa oGpaiyerca c noMombio noKa3aTe^a -
a-. ECJIH rjiaroa c noKa3aiejieM -na- o6o3HaMaeT flefldBHe,
npoHcxojwmee B MOMCHT pewH. TO noKa3aTe;ib -a- CJiy>KHT
an* BupaweHHa fleficTBHB, coBCpiuaiomeroca
6e30TH0CHTe^bH0 K MOMCHTy penw, OH yKa3biBaeT na
pery/iapHo HJ1H nOCTOflHHO COBCpIIiaeMOe flefiCTBHe,
COCTOHHHe. CBOflCTBeHHOe jiHuy/npeaMCTy: 3eM;m
BpamaeTca Boxpyr cojiHua"; OH JIIO6HT AeTeJT (Bcer/ta,
O6UMHO. 3TO eMy CBOACTBCHHO).
rioKaiaie^b -a- jaHHMaci no3HUHio 3a cy6icKTHUM
npHrnaronbHbiM coraacoBaTeaeM H cjiHBadca c HHM,
o6pa3ya cJieAywmne 4>opMu:
ni + a > na- (nasoma) tu + a > twa- (twasoma) u +
a > wa- (wasoma)m + a > mwa- (mwasoma) a +
a > a- (asoma) wa + a > wa- (wasoma)
MacTO B npcjJio)KCHHH c raaroaoM B O6IUCM nacToameM
BpcMCMH npncyTCTByKJT napeHHue cnoBa THna
lcawjioe yTpo, oKe/tneBiio", oiceroflHo H T.n.,
HanpHMep: Twapumzika Afrika kila mwaka Mbi eweroAHo
OTflbixaeM B A4>pHKe.
HpiLMenaHue: B pavoeopnou peuu eMecmo noKajamejw
-na- MODtcem ynompeOnxmbCR noKa3amejib o6uieco
Hacmoameco epe.uehu -a-: Nat aka kula "Axony ecmb
Mazoezi
19. 3aMeHHTe yTBepflHTejibHyio (J>opMy raaroaoB
OTpHuaiejibHofl:
watafurahi; nilaflka; atapeleka; luiaandika; mlazungumza;
utajuana; nitafaulu; wataishi; atasamehe; utaogopa; mtakuja;
watashukuru;
142
nitapiga simu; atapanda; utakutana; luiapita; waiaingia;
mtakwenda; atakula.
20. JJaftTe OTpHuaTe^bHue OTBCTU Ha caejiyiomHe sonpocu:
1. Je, kaka atakata kuni baada ya shule? 2. Mtaweza kupanda
miti hii? 3. Wazazi watapata likizo mwaka huu? 4. Je, baba
atakasirika kama utachukua gari lake? 5. Jumamosi utaamka
mapema? 6. Tulakwenda kurusha tiara leo? 7. Wageni watakaa
hotelini? 8. Shangazi atakuja usiku? 9. Je, mtarudi kabla ya
chakula cha jioni?
10. Atakula chakula hiki?
21. 3aKOHMHTe npeyuioweHHfl, ynoTpe6nB raaroa B
oTpHUHTejibHoO (|)opMe no cae/iyiowefl MOitean:
Yeye atakwenda kuvua samaki na mimi sitakwenda.
I. Marafiki watakodi teksi na ... 2. Rashidi ataondoka asubuhi na
mapema na ... 3. Sisi tutakula hotelini na ... 4. Nyinyi mtasafiri
mpaka mjini kwa basi na ... 5. Utapeleka watoto wako kwa
daktari na ... 6. Nitamaliza kufanya mazoezi haya kabla ya
kulala na ...
22. IlepeBCAHTe:
I. Nafanya mazoezi ya Kiswahili kila siku. 2. Vijana hawa
watoka wapi? 3. Mwalimu huyu afundisha nini? 4. Twafahamu
Kifaransa lakini si sana. 5. Waona njaa sasa? 6. Mwasoma chuo
kikuu gani? 7. Mwanafunzi huyu apenda kuuliza maswali.
23. ncpcBeAme npeaaoaceHHJi, ynoTpe6nB B raaroac
o6mee HacToautee BpcMH -a-:
1. Kawjtoe yipo a TOTOBJIK) xatuy JUW MOHX aeTefl. 2. B KOTOPOM nacy BU
OTKpuBaeTe Bam Mara3HH? 3. MTO TU ayMaeuib o Hauiwx 3K3aMCHax?
4. Hx XO3HH no3jHo B03BpamaeTcs AOMOH. 5. Ilocae 3aHTHfl MU
caymaeM My3UKy naw wrpaeM B tyyifon. 6. Anna H Po3a H3y4aOT
HCMCUKHH JHUK y*e miTbifi rofl. 7. 3Ta MeacecTpa yMeeT xopoiuo aeaatb
HHT^KUHH.
 24. ricpcBejHTc: Tom: Mtakaa hotel i huko?
I. Baiu pe6eH0K HC CMOXCT Gucipo nonpasHTbca. CCJIM ero HC no/ioxaT B Albert: La, hatutakaa hoteli. Kwanza tutakaa kwa rafiki,
6o.ibHMuy. 2. BAM He aajiyT acHbni B 6anxe 6ei aoKyMCHTOB. halafu tutakaa bwenini.
3. OHH HC aoflayT no ^rofl BcpujHHu no Besepa. 4. Tom: Na mkeo atafundisha pia?
UiKOJibHHKH ttKerofluo caxaiOT aepeBbH H napKe. 5. 3TOT Albert: Hapana, hatafundisha. Atafanya kazi ya nyumbani.
MCJIOBCX Bcer/ta 6po/tHT 3Aecb. 6. Tu we 3a6ojieeiub. ecjin 6yfleiiJb Pia atatunza watoto.
cjiymaTb Bee COBCTW Bpana. 7. ZleTH JUO6*T HrpaTb Ha cHcry. 8. Mu He Tom: Je, watoto watawcza kuingia shule?
OTKpOCM BCC OKHa, IlOTOMy HTO BU MOXCTC jaMCpiHyTb. 9. ^THX HaccKOMux Albert: Nafikiri wataweza kupata nafasi shuleni.
HC ompaBJiT B ,ia6opaTopHio. Tax xax OHH He onacnu.
Tom: Mtarudi lini?
10. CryjicHTaM He fla^yt XHHHI
Albert: Hatujui bado.
;IO Hana^a yMe6Horo roaa. Tom: Utafanya kazi gani? Utafundisha?
mapya Albert: Ndiyo, nitafundisha Kiingereza katika chuo cha ualimu.
bweni (mi-)
Maneno Tom: Mtasafiri kwa ndege?
O6IUC)KHTMC
Afrika (ya) Mashariki Albert: Hapana. Hatutasafiri kwa ndege. Tutasafiri kwa meli.
-tun/a 3a6oTHTbca,
BoTOHHaa A<J>pHxa la HCT yxaxHBaTb. cMOTpeTb (w KCM-
mke (wa-) Aena -tumai M./neM-A.)
HaoieaTbca, paccHHTUBaTb chama (vy-) 1 )napTH*
matembezi (MH.) l)nporynxa 2)opraHH3auHa. O6IUCCTBO
2) nyieujecTBHe. Typne nafasi 1) npocrpaHCTBo. MCCTO
ualimu npenoiiaBaHHe; 2)nOCT, JO-T/KHOCTb 3
neaarorHxa )B03M0)KH0CTb

Mazungumro
Tom: Utakwenda Afrika ya Mashariki mwezi huu?
Albert: La, sitakwenda mwezi huu. Nitakwenda mwezi wa
saba.
Tom: Utakwenda pckc yako?
Albert: Hapana, sitakwenda peke yangu. Natumai nitakwenda
na
mke wangu na watoto wetu.
Tom: Sikujua kama mtakwenda nyote. Mtakwenda kwa
matembezi tu?
Albert: La, hatutakwenda kwa matembezi. Nataka kufanya
kazi
huko.

144 143
 Maelezo
1. mkeo - cJiHTHax 4>opMa mke wako TBOS xeHa".
Taxxe mkewe ero xeHa*' (< mke wake).

2. r.iarai -safiri "nyTemecTBOBaTb" Taxxe

ynoTpe6.icTC B
3HaMCHHH "nepe/iBHraTbca", "/to6HpaTbCJi (KOKUM-HU6O
mpancnopmoM)": Tutasafiri kwa garimoshi "Mu noejieM
noe3AOM; Daktari hawezi kuja sasa, amesafiri "Bpan cefmac
HC MOXCT npHfiTH. OH B oTbeiae".

3. Taaroji -ingia "BXOflHTb" HMeeT .lono.iHMTe.ibHoe 3HascHHc

"nocrynaTb (e miauy. ynueepeumem u m n)" H BCTynaTb (e napmwo.
opcanumi^uH) u m.n.y*: Ataingia shule mwaka huu "OH nofl^eT B
uiKOJiy B JTOM roay"; Nataka kuingia (katika) chama chcnu ft
xony BcrynHTb B Bauiy opraHHaaunio".

4. C.IOBObado emem*eiue HCT. "BCC eute" ynoTpe6;iacTcs B

npeaaoxeHHax co cxa3yeMUM xax B 0TpHitaTe;ibH0ft
4>opMe. Tax H B yTBCpAHTenbHoR: Sikulcta vitu vyote bado
ft npHHec erne HC BCC BCUIH; Yeye ni mgonjwa bado OH erne
6oneH"; Bado wamckaa huko "OHH Bee erne CH^JTT TaM~.
CymecTByeT BwpaxcHHe bado kidogo co 3HaneHHeM
cute He COBCCM", erne HeMHoro (ocmaxocb cde.iamb)": Chakula
tayari? - Bado kidogo Eaa roTOBa? - He COBCCM"; Mmemaliza
kazi? - Bado kidogo "Bu 33KOHMH.1H pafoiy? - Octanocb
COBCCM HeMHoro".

144 144
 Mazoczi
25. JXaftTC pyccKHc 3KBHBaneHTbi:
-tumai kupata rafiki; -tumai kuona mcngi; chuo cha uaJimu; -
acha ualimu; -fanya maicmbczi; matembczi yt ajabu; -tunza
watoto; -tunza nyumba; -tunza afya; -tunza miti; bweni la
wanafunzi; -pata nafasi katika bweni; miti na mimea ya Afrika
Mashariki; -ingia katika chuo kikuu; -ingia katika chama cha
wafanya kazi; -ingia katika maabara.
26. flaATe 3KBHBancHTU Ha cyaxHJin:
HaaefibCJi ycneuiwo caaTb iKiavieHu; paccHHTuaaTb Ha
nonyneHMe Mecra B o6me*HTHH; HajenTbca npnobpccTH aoM aeuieBo;
nonyHHTb aonxHOCTb B bamce; HMCT B BoiMoxHocTb; HCKarb
MCCTO; laKOHHHTb npeno;iaBaTenbCKyio aeaTenbHocTb;
6biTb cryaciiTOM nenarornnecKoro Byia; laboTMTbcs o poanTennx;
yxa*HBaTb la GojibiibiMii; cMOTpcTb la caaoM; KynHTb
noaapox Ann XCHU; oTjuxaTb BMCCTC c XCHOA; 4>ayHa BOCTOHHOA AI^PHKH:
nocrynnTb B cneunajibHyio uiKony; BcrynKTb B npocj>coioi; BOHTH
B xnacc
27. lloflTBcpAHTe HJIH onpoBcprHHTe cneayioiUHe
yTBepxACHHJi B COOTBCTCTBHH c coaepxaHHeM ananora:
1. Albert atakwenda Afrika ya Mashariki mwezi huu. 2.
Atakwenda pamoja na mke na watoto wake. 3. Tom alijua
kwamba mkewe Albert na watoto wao watasafiri wote pamoja.
4. Tom alifikiri kuwa Albert atakwenda Afrika ya Mashariki
kwa matembezi tu. 5. Albert anataka kufundisha Kiingereza
katika chuo cha ualimu. 6. Tom alijua kwamba Albert atasafiri
mpaka Afrika ya Mashariki kwa meli.
7. Albert anataka kukaa hotelini, lakini kwanza atakaa kwa
rafiki. 8. Mke wake pia ni mwalimu. 9. Albert atatunza watoto
na mkewe atafanya kazi ya nyumbani. 10. Albert ana mashaka
kama watoto wao wataweza kupata nafasi shuleni. II. Tom hajui
kama Albert atarudi lini nyumbani. 12. Albert anatumai kurudi
mwisho wa mwaka huu.
29. riepeBeAHTe:
1. 3aKOH4HB 3KiavicHbi. HexoTopue CTyaeHTu nojiynaT
BoiMOXHOCTb nopaboTaTb B iciHHHKe. 2. Mu c XCHOA HC
byaeu *HTb B rocTMHHue. HaM aaayT Mecro B o6we*HTMH.
3. Bopwc yujca? - HCT, OH BCC eutc CM JHT B icnacce H ncpeBoanT TCKCT. 4.
Obnaxa O6UMHO npuHocm Berep. 5. Flonap erne He HaHHHan
acapHTb MHCO. a TOCTH exopo npHayr. 6. B napxe HCT MccTa ana
3THX aepeBbeB. 7. He inaio, noHeuy MOA CUH neHTaA, OH He cneaHT
la CBOCA oaexaoA, He yxaxHBaeT la pacTCHHaMH B CBoeA
KOMHaie.
8. EMy yaanocb nonyHHTb MCCTO B 6aHKe. 9. Pabonne HC
Haaesnncb nonyHHTb nonHyio l a p n n a i y B KOH UC Mccaua. 10.
FlpenoaaBaHHe - 3TO HC Moe aeno. 51 naaeiocb CTaTb
aanTHCTOM. 11. ^TOT MonoaoA Bpan HI BOCTOHHOA A4 > p H K H He
noeaeT aoMoA, a npoaonxHT yneby B POCCHH. 12. 51 He iHan, HTO
Manapna onenb onacHoe labonesaHHe.
30. #aATe pyccKHC iKHHBaneHTbi:
maisha ya hatari; -safirisha dawa kwenye kigari; -laza kitandani;
saidiwa na mwuguzi; -omba nafasi katika bweni; -peleka vyeti
katika chuo cha ualimu; nguo maalum; maisha ya baadaye; -
umwa na mdudu; -fanya kituo; -wa na afya bora; -konda kwa
ajili ya ugonjwa; -choma kidolc mguuni; -tetemeka kwa baridi
kali; -pona polcpolc; chombo cha kupima damu; -tembea kwa
miguu; -choma kwa sindano; -sikia kiu; pole sana!
31. AaATe 3KBHBaneiTU Ha cyaxnnH;
147
ryniiTb ao Benepa; nyBCTBOBaTb ronoBOicpyxeHMe;
npoTUxaTb HOXOM; BCTynHTb B cTyaeHHecKoe O6IUCCTBO;
coBepmaTb nporynxy na Tennoxoae; HaaeaTbc* nonyHHTb COBCT;
HiMcpHTb TeMnepaTypy; BCTpeTHTbca B O6UIC>KHTHH; TonxaTb Tencxxy;
nexarb B nanaTe; nonoxHTb nea na rpyab bonbHoro; noiBo.iHTb oTKpuTb OKHO;
BunncaTb peuerrr; nepeBOiMTb aereA Ha aBTobyce; bonTbca
yxonoB; buerpo BbiinopaB.iHH.ub; nepecTaTb apoxaTb; suparnTb
conyBCTBHc; inHTb nronKoA; aeno byayuiero; CHnbHo KycaTbca.

28. BbiyHHte aHanor HaH3ycTb.

147
 32. riepeBeaHTe Ananor: IlauHCHT: yPOK 10 (Somo la kumi)
MO*HO BORTH?
JIeKCHiecKan Tewa: Ha IIOHTC H B 6aiiKe (Posta na benki)
Bpa'i: IlaiiHCH i: fla. BXOAHTC.
Bpa'i: riauHciir:
3;ipaBCTByfiTC, AOKTop. T pan M arnica
3;ipaBCTByHTe, caAHTecb. Kaxne y Bac npo6neMbi? y 1. 06T>eKTHbie npHrnaronbHbie cornacoBaTenH.
Bpa'i: 2. Bo3BpaTHbiR 3anor.
MeHfl oMeHb cMJibHO 6OJIHT ronoBa. A
II a il H i l l r: 3. HanpaBHTenbHaa (JiopMa rnarona.
yTpoM 6bino ro.ioBOKpyxeHHe.
Bpan: 4. HH(|)HKC -po- BO BpevieiiHOM npHAaTOHHOM
Bac He TOLUHHJIO?
naitMCHT: npenno)KeHHH.
He ToiUHH.no. Eme y Mena HCMHOTO 6onHT B 5. HHC()HHHTHB B npenno>KeHHH c OAHOPOAHMMH CKa3yeMbiMH.
Bpa'i:
IlauHCHT: rpyAH. Kaiuenb ccTb?
fla, a nnoxo cnan HOHbio H3-3a xauina. cornacoBaTenH 1-ro xnacca (m-/-wa-)
06i>eicTHbie npHrnaronbHbie
npencTaBneHbi cnenyiomHMH (JjopMaMn:
Bpaw: KTO eme noMa 6oneeT?
efl.M. MH.M.
Ba6yujKa roBopnna, HTO ee nnxopaAHT.
IlauHCHT: 1 n. -ni- -tu-
Mo*eT 6biTb. a 3apa3Mnca OT Hee? 2 JI. -ku- -wa-
Bpa-r.
JlajHO. npHxoiiHTe jaBTpa BMCCTC C 6a6yimcoR B 3 n. -m-/-mw- (nepen rnacHbiM -wa-
naCopaTopmo. TaM Bac o6cneAyOT. KopHa/ocHOBbi rnarona)
Hac nonoacaT B 6onbHHuy? 06beKTHbie npHrnaronbHbie cornacoBaTenH 3aHHMaiOT
Cnanana a noCMOTpio pe3ynbTaTbi (doKyMenmbi) H3 no3HUHio HenocpencTBeHHO nepen KOPHCM/OCHOBOR rnarona:
na6opaTopHH, a noTOM peojy. ninaAiiahidi a TC6C o6emaio'\ ali/11'ambia OH Mne CKa3an,
tuta/mvona shuleni MH ero yBHAHM B LUKone.
3anoMHHTe nocnoBHuy: Kuugua si kufa
33.
06iacHHTe Ha cyaxHnw. xax Bbi noHHMaeTe ee cMbicn. BoiBpaTHhiii 3anor o6o3HaMaeT, MTO AeficTBHe
HanpaBneHO Ha cy6ieKT. 06pa3yeTca 3TOT 3anor npn HOMOIUH
HHijjHKca -ji-, KOTopbiR 33HHMaeT no3HUHio obbCKTHoro
cornacoBaTena, T.e. HenocpencTBCHno nepen KOPHCM/OCHOBOR
rnarona: -penda nio6HTb >-jipenda nioGHTb ce6a, -uliza
cnpauiHBaTb* > jiuliza cnpaiiiHBaTb ce6a, -fundisha
yHHTb > -jifundisha yMHTbca".
06ieicTHbie npHrnaronbHbie cornacoBaTenH He
ynoTpe6naiOTca c rnaronaMH B B03BpaTH0M 3anore.

HaiipaBHTc.ibiiaR (j>opMa rnarona cnywHT Ana nepenaHH

3HaneHHa iianpaBneiiHocTH neflcTBHa Ha nnuo nnn npenMCT.
ileRcTBHe M0)KeT ocymecTBnaTbca pann Koro-To, Ana nnn
BMCCTO Koro-nH6o, HanpnMep, cpaBHHTe:

149
 Alinipeleka sokoni OH nocnaji M C H H Ha pbiHOK; mtoto kitumbua MaTb xynHJia peOeHxy noHMHK;
Ali/i/pelekea barua OH nocnaji MHe nHCbMo; Meneja
Ali/i/lipm mkahawani OH 3anjiaTHji 3a MCHB B Ka4>e;
Tulimlim/fl shamba Mbi BcnaxaJiH none fljia/BMecTO
Hero.
HanpaBHTenbHaa (|)opMa OaHTycKHX rjiarojioB
o6pa3yeTca Tax:
a) ecJiH B xopHe rnarojia ecTb r/iacHbie /a/, /i/, /u/, TO
Hcnonb3yeTcs cy(J)(|)HKC -ia BbiTecHaa KOHeMHbifi
niacHbifi /a/ 6aHTycKoro rnarojia: -pata nojiywaTb > -patia
nojiynaTb aJia Koro-To, npe/iocTaBJiflTb, -lima naxaTb > -
limia naxaTb AJIH xoro-To, -vunja pa36HBaTb, noMaTb >
-vunjia pa36HBaib paaw Koro-To;
6) ecjiH B xopne niarojia ecTb rnacHbie lot HJIH Id, BbibHpaeTca
cy(t)c})HKc -ea: -ngoja wjiaTb > -ngojea wjiaTb panw K3KOH-
JIH6O uejin, -cheza HrpaTb > -chezea nrpaTb /in* xoro- JIH6O;

b) ecjin rjiaroji oKaHHHBacTca Ha 2 rnacHbix /aa/, lual, /ia/, HanpaBHTe.ibHaa

4>opMa o6pa3yeTca npw IIOMOIUH cy4><|)HKca -lia: -kaa )KHTb, npe6biBaTb > -kalia, -
fungua oTKpbiBaTb > -fiingulia, -tia noMeutaTb > -tilia;
r) ecjin rjiaroji oKaHHHBaeTca Ha /oa/ HJIH /ea/,
Hcnojib3yeTca cy<t>(t)HKC -lea: -toa BbiHHMaTb > -tolea, -
pendea (HanpaBHTe/ibHaa 4opMa OT nnarojia juoOHTb) > -
pendelea.
ApabcKHe rnarojibi c OKOHiaHHCM Ha /i/ HJIH Id npocTo
npHcoennuaioT niacHuft /a/, T.e. OHH BbiniJUWT Taioxe, xax
H 6aHTycKHe rjiarojiu B HanpaBHTejibHOH 4>opMe:

-lafsiri nepeBonHTb" > -lafsiria, -samehe npomaTb

> -samehea,
rnarojibi, oxaHHHBaiomHccfl Ha 2 rnacHbix /au/,
npHcoenHHHJOT cytJxjmKC -lia: -dharau npe3HpaTb > -
dharaulia.
nPH o6pa30BaHHH HanpaBHTejibHOH <|)opMbi OT
rnarojiOB Ha lul 3TOT rjiacHbifl BbiTecHfleTcn
cy4)c))HKCOM /-ia/: -jibu oTBenaTb > -jibia.
Hiarojibi B HanpaBHTejibHOH (JiopMe MoryT
ynpaBJWTb jByM* nonOJlHeHHHMH - npflVlblM H
KOCBeHHblM. ripH 3TOM, KaK npaBHJIO, KocBeHHbifi
o6TeKT npejunecTByeT npaMOMy: Mama amemnunulia 153

uo ISI
huwafungulia wateja milango ynpaBJiaioiUHH oTKpbiBaeT jiBepH KJIHeHTaM".
Cy4>4)HKc HanpaBHTCjibHofi (JiopMbi coHCTaeTca
c noxa3aTejieM B03BpaTHoro 3aJiora, B 3 T OM cjiynae
nepenaeTca 3HaneHHe BbinojiHeHHfl nefiCTBHJi panH
cy&beKTa, cpaBHHTe: walijitafuta OHH HCxajiH ce6a (e
KOKOU-JIUDO ccpepe deamejibHOcmu) H walijitafutia kazi OHH
HCxajiH ce6e pa6oTy.
ripn coneTaHHH HanpaBHTejibHoro H naccHBHoro
cytJxJjHKCOB B rjiarone peajiH3yioTCfl rpaMMaTHHecKHe
3Ha4eHHfl O 6 O HX ey(()4)HKC0B: -uza nponaBaTb > niliuziwa (ni-li-uz-
ia-wa) kitabu MHe nponanH KHHry.
Mazoezi
1. flepeBeaHTe H o6pa3yfiTe OTpnuaTejibHyio ())opMy:
wananiona; tuliwaleta; anajipenda; watamla: ninakungoja;
walituogopa; ameniahidi; wamemlipa; utanipa; amenisukuma;
walitusafirisha; ninajisikia vibaya; anatuita; watajitunza;
umemchukua; nitamwomba; alijifundisha; wamenipeleka;
utanikumbuka; nimejiuliza; wamemlaza; anajipima.

2. 0(()opMHTe rnarojibi B cJieayiomHx npe/uioaceHHax

cooTBeTCTByiomHMH o6icKTHbiMH comacoBaTejiaMH:
1. Mama anapenda (mtoto wake). 2. Tunasaidia (wao)
kuwasha moto. 3. Utakuta (mke wako). 4. Wanaita (mimi). 5.
Hatusikii (yeye). 6. Mlanzania alifundisha (sisi) Kiswahili. 7.
Watu walisikiliza (wageni). 8. Wanafunzi hawakusubiri
(mwalimu). 9. Unaogopa (wanyama hawa). 10. Tunahitaji
(wewe). 11 Ninataka kuona (yeye). 12. Wapenda kuuliza
(nyinyi) maswali.

3. riepeBe^HTe, ynoTpeOHB B rjiarojie o6TeKTHbie

corjiacoBaTenH:
1. OHH nac JK^ajiH y noHTbi. 2. Mbi cro He 6OHMCH. 3. Tbi
yBHjiHiiib Mena TOJibKO 3aBTpa. 4. Oreu njioxo ce6a
MyBCTByeT. 5. Mbi He noBe3eM HX na Maurnne. 6. 51
obeiuaji cecTpe npHexaTb B BOCKpeceHbe. 7. OH oMeHb ce6
JIK>6HT. 8. POAHTCJIH oTnpaBHJin pebeHKa B nepeBHio. 9. 51 He
naM Te6e jteHer. 10. OHH He jno6jrr
CBoero xo3*HHa. 11. Tu AeflcTBHTejibHO HX 6omubCA? 12. Bbi fomu |ya kujaza| 6naHK; aHKeTa mlango (mi-) ABcpb; BXOA
ne BCTpCTHTC Mac TBM. fedha 1 )cepc6po 2)ACHbrH taslimu
H&nHHHue (Oenbeu) akaunli CMCT si mu Te.ie<t)OH
stempu/stumpu l)noMTOBaa simu va upcpo
06pa3yflTc HanpaBHTe.ibHyio 4>opMy cjiCAyiomHX r.iaro.ioB:
4.
-soma. -pita. -shona. -maliza. -zungumza, -fika. -lima, -ngoja. - Mapxa 2)uiTaMn, uiTCMne;ib karatasi Te.icrpaMMa
ogopa. -piga, -chcza, -washa, -kaa. -vua. -chukua, -fungua. - CyMara; .IHCTOK 6>Marw -ambia simu ya mkono|ni)
roBopMTb (KO.uy~Jt.) nje 1 )Hapy*HaA
furahi. -baki, -tafsiri. -kubali. -acha. -amka. -ona. -omba. -vaa, -
kataa. -tia, -amua. -gundua, -vunja. -uza. -toa. CTopoHa 2)cHapy)KH M06w.lbHUtt Tene(J)OH
barua pepe 3.ieKTpoHHaA
5. riepcBCflMTc: Mazungumzo norra
A/ ninakutakia; aliwajia; utawafikia; nitakulimia; Jana Siaana alikwenda benki hundi H C K , ucHHaA 6yMara
ninamfurahia; alituwashia; unamwekea; anatukasirikia; kubadili peso. Alitaka kubadili
ninawalafsiria: walimrukia; utanifungulia; nitakuvunjia; dola elfu moja Karani wa benki
niliwaongezea; alimsaidia, alimpa fomu za kujaza Suzana alijaza fomu na
B/ nimejifanyia; tunajiletea; utajionea; anajitafutia; baadaye alipewa shilingi laki lisa. Baada ya kupata fedha
wanajipikia; alifungua akaunli Halafu Suzana akaenda posla Karani: Wataka
lutajiwekea; alajipatia; nimejiachilia; nini?
Cl amenileta. amcnilctea: tuliwapata. tuliwapatia; nitawanunua. Suzana: Nalaka stempu, bahasha na karatasi.
nitawanunulia; wanawavua. wanawavulia; Karani: Unataka stempu ngapi?
tunamchukua.
tunamchukulia; ninakuomba. ninakuombca; amcmrusha. Suzana: Samahani, unaweza kuniambia, kupelcka barua Ulaya
amemrushia; wametuacha. wametuachia; ni shilingi ngapi?
ninakupcleka. Karani: Kupeleka kwa ndege ni shilingi 400 Lakini kupelcka
ninakupelekea; amewalipa. amcwalipia; wamctutia, barua hapa hapa nchini kwa ndege ni shilingi 150,
wamctutilia; amcnipima. amcnipimia. kwa barabara au meli ni shilingi 150 pia.
Suzana: Asantc. Nataka kuwapelekea barua wazazi wangu huko
Ulaya. Basi naomba stempu tisa. bahasha mbili na
6. IlcpeBCflHTc: bunda la karatasi.
1. 0())HUHaHT npMHec HaM MHHepajibHoflBOAU. 2. Tw KynMJi
MHC oT.iHMHbifl 3. ripoaaBcu CHH3HJI MM ucHy. 4.
noAapox. Karani: Sawa. Jumla ni shilingi 1800.
Tc6e
XO3AHH OTKPOCT 5. 51 no^bicKHBaio ce6c pa6oiy. 6. OH
AOM. Suzana: Naweza kulipa kwa hundi?
TOTOBHTcc6c cepAATca Ha Hac. 8. OH 3anycTH/i
CAy. 7. POAHTCJIH Karani: Hapana. Tunapokea fedha taslimu tu.
AHA Bac 51 He 6yAy nepeBOAHTb AAA Hero. 10.
B03AyuiHoro 3MCA. 9.
HaM
OH He ocTaBHJi Bopwc 3annaTH:i 3a MCHA B pec.opanc
MAM. II.
Suzana: Haya. Na wapi ninaweza kupiga simu?
12. 51 He no3BOHHJi Te6e, noTOMy MTO 6QJKJI. 13. OH paccxaaccT Karani: Utaona simu huko nje karibu na mlango.
HaM BCC no Aopore. 14. Tu pajMCHAeuib MHC TUCAHy Suzana: Asante. Kwa heri.
ujHJuiMHroB?
Karani: Karibu tena.
Maneno mapya
-badili 1 )[M3]McHATb 2 K>OMeHHBaTb bunda (ma-)
nawica; csepTOK -jaza HanojiHATb; 3anonHATb -pokra I )npMHHMaTb,
noJiyMan. 2)BCTpeMaTb
 Suzana akatoka nje akampigia simu mume wake o/isini,
akaenda dukani kujinunulia chakula
Maelezo
1.CjieayeT noMHHTk, HTO niaroji -pa B npe,aJio*eHHax
c KOCBCHHbIM iJOnO.IHCHHCM HC MCHBCT CBOCfl
(Jwpvibl. T.C. HC Tpc6yCT HanpauHic.ibHoTi 4>opvu.i: Nilimpa mpishi
kisu " H aaj (CMV ) noBapy HO*"; Tuliwapa vyeti vyctu "Mbi
npcaocTaBMan HM HauiH
^OKyMCHTU.
2.niaro;i -ambia, paBHo xax H r.iaroJi -pa.
ynoTpeOaaeTc* TOJibKo B Tex npcflao*eHHax, rje HMeeTca
KOCBCHHUH o6bexT, npH 3TOM 06a rjiaroaa Bceraa BxaioHaiOT
o6iexTHbie coraacoBaTean: Alimwambia mkc wake kuwa
aiarudi usiku OH cxa3an *CHC. HTO BepHeTca BenepoM";
Mwalimu amcnipa kitabu cha masomo [IpenoflaBaTeab aaa
MHC yHc6HHK". CpaBHHTc: Alisema kuwa aiarudi karibuni
OH cxa3an. HTO cxopo BepHCTCiT; Mwalimu amctoa maelezo
kamili "npenoaaBaTeab aan no.iHoe o6b*CHCHHe".
3.-peleka barua hapa hapa nchini MO*HO nepcsecTM xax
oTnpaBHTb MCCTHOC nncbMo" (6yxe. 3flecb *e B CTpaHe).
y/lBocHHe yKaiareabHoro MCCTOHMCHHR HeceT
yTOHHRioiUMff CMbica: Kesho njoo hapa hapa **3aBTpa
npHXoan cioaa *c" (6yxe. na OTO *e MCCTO); Wamekuiana huko huko
"OHH BCTpcTHnncb Taw *c" (t 6yxs. B TOM *e Mecre"); Tularudi
mwaka huu huu Mu BepHeMca B 3TOM *e roAy".
5. -peleka kwa barabara oTnpaBHTb Ha3eMHbiM
TpaHcnopTOM (6yxe. "no aoporc").
Mazoezi
7. flairre pyccKHe 3XBHBajieHTbi;
-badili fedha; -vunja fedha; -badili dola kwa shilingi; -badili
nguo; -badili ndege; -jaza fomu; -toa fomu; -peleka fomu; -lipa
kwa fedha taslimu; vijiko vya fedha; -fungua akaunti; -lia
slempu kwenye bahasha; -tia stempu katika karatasi; mabunda
ya karatasi; -chcza nje; -loka nje; -zungumza nje; -ingia
mlangoni; mlango wa benki;
mlango wa nyuma; -zungumza kwa simu; -pokea simu ya
upepo; -pokea mgeni vizuri; -pokea rafiki kwenye sleshcni; -
nunua simu ya mkononi; -ishi katika mji huu huu.
8. /laflTe iKBHBaneHTbi na cyaxH.iH:
noMeHTb uiHn.iHHni Ha Aojuiapu; paiMCHim. 10 men ujHjuiHHroB;
H3MCHHTb Mapiupyi (dopoey); AenaTb nepecaaxy Ha apyrofl
aBTo6yc; noMeHJm> pa6oTy; aanomiHTb anxery; nonyHHTb
6naHx; npHHHMaTb rocTefi; npHHHMaTb HaanHHbie /lenbrw;
ccpebpHHbie HO*H; oTKpbiTb CHCT B 6aHxe; nocraBHTb UlTaMn
Ha peuenTe; HaKJieMTb Mapxy Ha KOHBepr; pe3aTb 6yMary;
xynHTb nanxy 6yMam; nocMOTpeTb cHapy*n; HrpaTb Ha
CBe*eM Boiayxe (iCHapyjtcu)\ Bbiii i M Ha yjinuy; ABepb B
KOMHaTy; BXOA B Mara3HH; OTnpaBHTb nwcbMo no
3nexTpoHHofi noHTe; paaroBapnBaTb no Mo6H.ibHOMy
TeaecfroHy; nocaaTb TenerpaMMy; 3TH *C JUOAH; yHHTbca B
TTOM *e yne6HOM aaBe/ienHH
9. OTBeTbTe Ha cneayroiuHe Bonpocw:
1. Suzana alikwenda benki kwa ajili gani? 2. Alilaka kubadili
pesa kiasi gani? 3. Karani wa benki alimsaidia vipi? 4. Suzana
alifanyaje baada ya kubadili pesa? 5. Kwa nini alikwenda posta
baadaye? 6. Je. kupeleka barua kwa ndege ni ghali au rahisi? 7.
Suzana alilaka kupeleka barua kwa nani? 8. Aliuziwa nini
kalika posta? 9. Je. aliruhusiwa kulipa kwa hundi? 10. Wapi
Suzana aliweza kupiga simu? 11. Alizungumza na nani kwa
simu? 12. Baadaye alikwenda wapi?
10. Ilepecxa*MTe coaep*aHHe anajiora Ha cyaxwm
155
11. nepcBCAHTe, ynoTpcOMB B raarone o6i,cxTHbie
comacoBaTe-iH TaM. rae 3TO ue.iecoo6pa3Ho:
1. CioStHHa nonpocHJia cny*auicro 6aHxa noMCHRTb
AOJi/iapw na uiHJiJiHHrH. 2. ripoAaBeu OTBCTHJI efl, HTO oHa
MO*CT pacnaaTHTbca nexoM. 3. y MeHs He 6u.io HajiHHHbix aeHer,
no3TOMy n He CMOT xynwTb cc6e MO6H ibHbifi Te.ie<Jx>H. 4. Tbi
Haflacuib (ecmpemuiut) MCHfl pBAOM C TCJIC<t)OHOM V BXO/ia
B KHHKHblfl MBI a'JHH. n o i l R J l ? 5.

IS* 157
 8 roBopH.i c 6paTOM no TcaeiJxjHy, H OH CHUM MHC. MTO npHC^CT
laBTpa 6. McHC<a*cp nonpoena KHMCHTOB 6aHKa BUBTH Ha yjinuy H B c p M V T b c s
TOJibKo Hcpei nonnaca. 7. Tu nomaeuib MHC TencrpaMMy cpaiy *e
noc;ie npHe3aa B JTOT ropoA. 8. Pa6oTHHK 6aHKa noMor CioiaiiHe
OTKpbiTb CHCT. 9. Mofi apyr noflbiCKHBacT ce6e pa6oiy, OH nocujiaeT
nncbMa no XICICTPOHHOH noHTe B paxiHHHbie O4>HCU. 10. MbJ
npHHCC.IH HM HCCKOJIbKO naHCK 6>MarH. II. X034MH Bccrja
BctpcHaeT noKynaienefi y /mepefl CBoero Mara3MHa.
12. FlepeBcjiHTe cJieayioiUHR TCKCT, npciiBapHTeabHO
OlHaKOMHBlIJHCb C HOBOM JlCKCHKOft:
Maneno mapya mrembo(wa-) KpacaBHua
-pamba yicpaiuaTb; HapsxaTb - pua HOC
suka niiecTH; 3anJicTaTb nywele -loboa npoTbiKaTb,
BOJIOCW shingo (ma ) iue bangili npojbipaB.iHBaTb -kataza
Opac/ieT hereni/herini/hirini lanpeinaTb. HC noiBonaTb
ccpbra sikio(ma-) yxo shanga 6ycu kidonda (vi-) paHKa. nopca
kipini (vi-) cepbra (e Hocy) -flba .ICMHTb
Pamela na Sihaba
Pamela ni msichana wa miaka 15. Amcmaliza darasa la
saba mwaka jana. Anapcnda sana kujipamba. Anasuka nywele
vizuri. Huvaa hcreni masikioni, shanga shingoni na bangili
mikononi. Anapenda pia kubadili magauni kila siku. Watu
wanamwita mrembo.
Siku moja Pamela alimwona rafiki yake. Sihaba. amevaa
kipini puani. Basi akamwomba Sihaba kumtoboa pua. alitaka
pia kuvua kipini. Mama yake Pamela alimkataza lakini Pamela
hakusikia. Alikwenda kwa Sihaba akatobolcwa pua, akavaa
kipini.
Kesho yake Pamela akaanza kujisikia vibaya kwa ajili ya
kidonda puani. akaumwa sana. Alilazwa akatibiwa hospitalini.
Akapona lakini hakupenda tena kuvaa kipini.
13. 06pa3yBie naccHBHyio H iianpaBHTejibHyio <J>opMbi
CocTaBbTe c HHMH npcA.TOxeHMB:
cjie^yiouxHX naronoB
-pamba; -suka; -kataza; -toboa; -!ibu; -pokea; -jaza; -penda; -ila.
14. flepCBeiiMTC cnoBOCOMeiaHMJi:
.leMHTbc* B 6o;ibHHuc; npoKonoTb yujn; HOCHTb
cepebpBHyio cepexxy B nocy; lan.ieiaTb KpacHBO Bonocu; HOC HIT*
cepbrn B yuiax; aanpemaTb npoKa-iuBaib HOC; Hapaxaib KpacaBHuy;
laneHHBaTb nope3bi Ha Hore; yicpauiaTb ce6a; cTpajaib OT 6O.IH B uiee;
MVBCI BOBaTb ce6a njioxo; Kymirb ce6e 6pacncr; Bee KpacaBMUbi
MM pa; HaibiBaTbcsi KpacaBHUcii.
15. 3aaaliTe /tpyr /tpyry 10 BonpocoB Ha cyaxwjiH no
cojiepxcaHHio TeiccTa H3 ynpaxHeHHs 13. Tlaflie Ha HHX
OTBCTW.
3aMeHHTe maio.i c oObCKTOM naccHBHOH
16.
KOHCTpyKUHefl no CJiejyiomeMy o6pa3uy:
Wazazi walimwombu mwana wao kununua mkate >
Kfwanu aliombwa na wazazi kununua mkate 1. Wanafunzi
walimwambia mwalimu kwamba hawana vitabu. 2. Mama
alimkataza Roza kutobolewa masikio. 3. Amina alimwomba
mpishi kukata mboga. 4. Daktari huyu atamtibu Juma katika
kituo cha afya. 5. Pamela amempamba rafiki yake. 6 Watu wote
humwita mrembo msichana huyu. 7. Mtumishi hakutuletea
vyombo. 8. Mwcnyeji hatamsaidia mgeni kupamba nyumba. 9.
Nilimshauri mume wangu kwenda likizo.
17. riepcBeaHTe:
1. CjiyxaiUHft 3ano.iHH.i IIJM DnanKH. 2. Pe6eHOK napiicoBaa MHe caMoacT. 3.
OH 3an.iaTH;i HM Ha.iHHHbiMH. 4. Te6a 6yflyr JieMHTb nyHuiHc BpaHH
cnpocHJi npcMs.
K.IMHHKH. 5. OH noztoiueji K HSM H
6. PbiGax paixer fljia Hac oroHb, H MW cpa3y corpejincb. 7.
PloBap He npHfOTOBHT BaM yxHH. OH 3a5o.ien. 8. 8 ace.iaio Te6e
Gucrpo Bbl3ilOpOBCTb 9. Holey liaTC.HO CKa3aJlM npMHTH 3aBTpa. 10. CiyacHTaM
3anpeTHnH pa3ioBapHBaTb B ay.iHTopHM. II. lloHeMy
OTCUHa TC6JI CCPAHTCS? 12. ft icynnio TC6C Mo6H;ibHbifl TC.ICCJKJH. CCJIH
Tbi caauib iKiaMen
* cJ)opMe
r paMMaTHKa
Hll4)HKC -po- BO BpCMCHIIOM lipH/IUTO'IIIOM
npc/MOWt'IIHH
Cjieays ia noKaiaTcncM BpeMeHH, JTOJ HH<J>HKC BBO/IMT
npH.iaTOMHoe npcxio*eHwe BpeMeHH. OH MCMKCT
coHCTaTbC*
TO.IbKO CO C.iejyiOUlHMH BpCMCHHbl.MH
MOKaiaTe.lS.MH: IlOKaWTC.lCM
HacTosmero BpeMCHH -na- (> -napo-), npowcaujero
speMCHH -li- (> -lipo-) H noKaaaTCJicM 6y;tymero
BpeMeHH -ta- (> -takapo-). IloKaaaTcjib 6yayutero
BpeMeHH B TTOM c/iyMae BOccTanaBJiHBaeT CBOK)
Hcxo^Hyio 4>opMy, OT KOTopofl OH o6pa30BaH - niaroji -taka
xoTeTb, accaaTb". Ha pyccKHfl SIUK Bee Tpn 4>opMaHTa
nepeBOjiTTCs COIOIOM **Koraa^ec.iH\ a cicasyeMoe
npHjaTOMnoro npea.ioa(eHHS - r.iaro.iOM B COOTBCTCTBV IOUICM
BpeMeHH:
Wcnzangu wanapotujia tunafurahi Koraa apy3b*
npHXoaaT K HaM, Mbi pa^yeMCS*;
Baba alikasirika aliponiona hapa "Oreit paccepanacs, Koraa
VBMJC.l MeHS 3jtecb".
Nitakapotafsiri kitabu hiki nitakuambia Ec.iH Korja s
ncpeBeay 3Ty icHHry, s cxa*v Te6e".
flpHjaTOMHOMy BpeMeHHOMy npeaaoaceHHio
Mower npeauiecTBOBaTb cymecTBHTeJibHoe wakati
"BpeMs'\ KOTopoc ay6nHpyeT (JjyHKunio BpeMeHHoro
coioia Koraa: Baba alikasirika wakati aliponiona hapa.
BMecTO (JwpMaHTOB -napo-, -lipo-, -takapo- (B
cocTaBe niarojibHofi c.ioBO<t>opMbi) MoweT
ynoipc6ji*Tbcs coK)3Hoe C/IOBO ambapo lcoraa
laHHMaiomee noiHUHio nepea raaroJiOM- cxaayeMbiM
npnflaTOMHoro npefl.io*eHHS BpeMeHH: Mama hutia
pilipili kidogo ambapo anapika pilau MaMa iciaaeT HcMHoro
nepua, Koraa roTOBHT nnoB". 3roMy coK)3y Taioicc MOWCT
npeaiuecTBOBaTb cyiuccTBHTe^bHoe wakati: Wakati
ambapo
tulisubiri basi tuliingiwa na baridi kali Koraa Mbi waaaw
aBTo6yc, Mbi cHJibHo aaMepuiH.
I1H(|>HHHTHB B npexioaceHMM c o.iHopo.iniJM H CKBiyeMklMH.
IS*
B npe/l/10KeHHH C O/lHOpO/lHbIMH CK33yeMblMH
BTopoe H nocaeayiomHe cxaiyeMbie MoryT BbicrynaTb B
HH(|)HHHTMBd. 3K0H0MS TCM CJMbIM Bpc'MN
IlcpcadMH HH(|>Op.MJUHM. ripH 3T0M HH(|)HHHTHB-
CKa3yeM0C Ay6j!HpyeT BpeMS
npeauiecTByiomero rnaroaa-CKa3yeMoro H BBO.IHTCS
coeaHHHTeabHbiM COKVIOM na H**: Kila jioni nasoma
magazeti na kutazama televishcni Flo BenepaM s MHtaio
ra3eTbi H CMOTpio TeacBH3op'; Wanafunzi watakaposafiri
Tanzania watazungumza na wenyeji na kuwauliza maswali kwa
Kiswahili Koraa cryaeHTbi noeayT B TaH3aHHio, OHH 6yayT
pa3roBapnBaTb c MCCTHUMH WHTC.IHMH H 3aaaBaTb HM
Bonpocbi Ha cyaxnaH".
Ilpn oTpnuaHHH oaHopoaHbix cxaiycMbix
ynoTpe6ascTcs C0103 wala HH...HH: Ninapochoka Sana sisomi
magazeti wala kutazama televisheni Koraa s cH.ibno ycTaio, s
He MHTaio rarer bi H HC CMOTpiO TeJieBH30p*\
Mazoezi
18. FlepeBeaHTe npcaaoweHHs:
1. Utakapolazwa hospitalini nitawatunza watoto wako na
kuangalia nyumba. 2. Mtakapokwcnda mjini Moshi mtaweza
kupanda mlima Kilimanjaro na kuona barafu kwenye kilcle
chake. 3. Tuliposafiri Tanzania tulizungumza na wenyeji kwa
Kiswahili na kuwauliza maswali mbalimbali. 4. Ninapokula
chakula cha asubuhi ninaangalia televisheni na kusoma
magazeti. 5. Walipotembea katika bustani walishikwa na baridi
na kuanza kutetemcka. 6. Baba anapolala watoto hawachezi
nyumbani wala kuzungumza. 7. Vijana walipokwenda Ulaya
walijifunza Kiingereza na kukutana na waalimu wa vyuo vikuu.
8. Shangazi alipokuja ametuletea ndizi na kutupikia ugali.
19. 3a.MeHHTe coioi ambapo raaroabnoA
KOHCTpyxuHeA c
MH(J)HKCOM -pO-:
1. Mama alianza kupika wali ambapo baba alirudi. 2. Alimwona
raflki yake ambapo aliangalia dirishani. 3. Tulisikia baridi sana
ambapo tulivua samaki. 4. Alianza kusoma vizuri ambapo
aliamua
157
kuwa daktari. 5. Hamisi alikaa nyumbani ambapo watoto hayo. Alikwenda katika kiwanja cha ndege kumpokea rafiki
walicheza mpira. 6. Mkulima alatia mbolea shambani ambapo yake. Wambura alitoka Nairobi asubuhi mnamo saa mbili na
atapanda miti ya matunda. 7. Mimi huweka pilipili ambapo kufika Arusha saa mbili na nusu.
ninapika nyama. 8. Mwalimu alizungumza na wazazi wangu Baada ya ndege kutua Wambura alitoka nje pamoja na
ambapo aliwakuta barabarani. abiria wote. Fatuma alipokea mizigo ya rafiki yake na kuweka
mizigo yote
20. riepeBeaHTe npeiiJioweHHJi, Hcno.rib3ya HH<J)HKC -
po- H npe<J>HKc ku- BO BTOPOM CKa3yeMOM TaM, rae 3TO
ue;iecoo6pa3Ho:
1. Koraa a XOAH/I B pecTopaH, a en pbi6y H nnji nHBo. 2. Koraa
Mbi nyieiuecTBOBajiH no 3aH3M6apy, MW ryaaJiH B crapoM
ropoae H Kynanwcb B oKeanc. 3. Koraa aeByiUKa npmn/ia B
Mara3HH, 0Ha CTaaa Bbi6HpaTb ce6e 6ycw H 6pacjieT. 4. 51
Bceraa cayuiaio HOBOCTH, Koraa Beay Mauinny. 5.
IlpenoaaBaTeab o6biMHo cepaHTca. Koraa CTyaembi
npnxoaaT 6e3 yHe6HHKOB H.IH ona3abiBaOT. 6. Koraa MW
noeaeM B AMepHKy, a cMory ooroBopHTb no-anranficKH H

-arifu coo6inaTb; Kyn;no ce6e cyBCHHp

HH(j)OpMHpOBaib (nodapoK).
-tua 1 )onycKaTbca. caawTbca
2)aeaaTb ocTaHOBKy
Maneno mapya
abiria naccawHp
mzigo (mi-) rpy3; 6araxc dereva (ma-) mo(|)ep.
-ongea fieceaoBaTb, BoaHTeab
pa3roBapHBaTb -salim u
furaha paaocTb; Bece-ibe npHBeTCTBOBaib;
-cheka CMcaTbca; yabiGaTbca 3aopoBaTbca
-andaa
noaroTaBaHBaTb; npnroTaBaHBaTb -alika npnraaiuaTb
-tembelea nocemaTb.
HaBemaTb
hata 1 )[BnnoTb]ao 2)aace
Matini
Faluma ana rafiki jina lake Wambura. Siku moja
Wambura alimwandikia Fatuma barua na kumwarifu kuwa
aiakuja kwa ndege kesho kutwa. Fatuma alifurahi mno alipojua

151
katika teksi. Waliposafiri hawakuacha kuongea kwa furaha na gari la moshi; dereva wa teksi; -alika mgeni nyumbani; -alika
kucheka mara kwa mara. Hata dereva alifurahi aliposikiliza rafiki safarini; -andaa meza; -jiandaa vizuri kwa mitihani; -
mazungumzo yao. tembelea mji; -tembelea mgonjwa; -sikiliza habari mara kwa
Walipofika nyumbani kwa Fatuma watoto walikuja mara.
kumsalimu mgeni. Kanza alimsaidia kuchukua mizigo na Saida
aliandaa meza. Wotc walimfurahia mgeni huyo. Wambura
aliwapa watoto zawadi. Wambura alipokewa vizuri Sana
nyumbani kwa rafiki yake. Akamwalika Fatuma kuja
kumtembelea huko Nairobi.

Maelezo
1. B Tex cjiywaax, Koraa KOCBeHHoe aono.iHeHHe
ABJiaeTca pacnpocTpaHeHHbiM, OHO MOJKCT cjieaoBaTb 3a
npaMbiM aono/meHHCM: Mama amemnunulia kitumbua mtoto
wake Saidi Ma.via Kynwjia noHMHK CBoeMV cbiHV CanaH: Meneja
anawafungulia milango wateja wote wa benki YnpaBJifliomHfi
oTKpbiBaeT ABepn BceM noceTHtejiAM 6aHxa.

2.Flpea-ior kwa B coneTaHHH c HMCHCM cymecTBHTe;ibHb!M

MO>KeT BbinojiHHTb (jiyHKUHH napcMHH o6pa3a
aefiCTBHfl: kwa furaha c paaocTbio/yaoBo^bCTBHeM;
paaocTHo/Bece;io; kwa shida c TpyaoM, HanpjnKeHHo";
kwa haraka nocneuiHo/fibicTpo.

3. BbipaxceHwe mara kwa mara HMeeT 3HaneHHe

peryjwpHo; BpeMa OT BpeMeHH: Mkulima huweka
mbolea katika shamba lake mara kwa mara KpecTbHHHH
pery/iapHo yaofipaeT cBoe nojie; Watu hawa walikutana mara
kwa mara 3TH /IIOAH BCTpewanHCb BpeMfl OT BpeMeHH.
Mazoezi
21. flafiTe pyccKHe 3KBHBa;ieHTbi:
-arifu habari; -arifu kwa simu; -tua kitini; -tua njiani; abiria wa
meli; gari la abiria; -chukua mizigo; gari la mizigo; -ona furaha;
-ishi kwa furaha; -sema kwa furaha; maisha ya furaha; -ongea
bila ya kusimama; -ongea kwa simu ya mkononi; dereva wa

152
 22. riepeBCAHTc:
1. HaM COOGlUHJlM, HTO MU 6yACM >XHTb B
o6me>KHTHH. 2. ^CByillKH B A<(>pHxe HOCAT rpy3bi Ha
rojiOBe. 3. OHH He BCTpenanHCb, HO perynapHo
pa3roBapHBajiH no TenetJjoHy. 4. BoAHTeAb Taxon
nonpHBeTCTBOBaji Hac. 5. Raxe HHOCTpaHUbi BeceAO
cMeanncb, xorAa cnyuianH ero. 6. riacca>XHpaM noc3Aa
cxa3ajiH, HTO naw TOTOB. 7. OHH roTOBHJincb x 3X3aMeHaM
ABC HeAeflH. 8. Hac npHrjiacHJiH noexaTb B ropu. 9. BojibHbix
HaBeutaAH Aaace B cy66oTy H BoexpeceHbe. 10. JXnn HHX
HaxpuAH (npueomoewiu) CTOA. 11. KorAa Mbi exajiH B Apyiuy, MU
cAenaAH ociaHOBxy B ropoAc MOUJH. 12. ITnma cejia Ha
Bcpxyiuxy AcpcBa.
23. 3anojiHHTe nponycxn, onnpaacb Ha coAcpacaHne
TexcTa:
1. Wambura ni rafiki wa ... anatoka ... 2. Siku moja Wambura
... Faluma barua na ... 3. Fatuma alifurahi mno ... hayo. 4.
Faluma alikwenda katika kiwanja cha ndegc kwa ajili ya ... 5.
Baada ya ndege kutua abiria wotc ... 6. Fatuma alimsaidia rafiki
yakc ... 7. Marafiki hao ... walipokaa ... 8. Dereva wa teksi
alifurahi ... mazungumzo yao. 9. Mgeni alipofika nyumbani
kwa Fatuma alisalimiwa na ... 10. Watoto wake Fatuma
wanaitwa ... na ... 11. Kanza alimsaidia mgeni ... na Saida ... 12.
Watoto walipata ... kutoka kwa Wambura. 13. Wambura ...
vizuri Sana ...14. Fatuma ... na rafiki yake kuja ... mjini
Nairobi.
24. khMeHHTe npeAAOweHna no cneAyiomeH MOACAH:
Kaka alimtafutia Musa kazi > Musa alitafutiwa kazi na
kaka
1. Fatuma alimsaidia Wambura kuchukua mizigo. 2. Watoto
walimsalimu mgeni. 3. Wambura alimwandikia Fatuma barua.
4. Mgeni alimpa mtoto zawadi. 5. Fatuma alimjia rafiki yake
katika kiwanja cha ndege. 6. Saida alimwandalia mgeni meza.
7. Mwenyeji alimpikia Wambura chakula cha mchana. 8. Watu
wote nyumbani kwa Fatuma walimfurahia Wambura. 9. Fatuma
na watoto wake walimpokea mgeni vizuri Sana. 10. Fatuma
atamtembelea rafiki mjini Nairobi.
25. flepecxa>XHTe TexcT OT HMCHH BaMGypu.
26. nepeBe^HTc, o<t>opMHB rnaroJiu ofrbexTHbiMH cor
jiacoBaTcnM H :
1. Mbi C pa^OCTbK) HaKpbUlH CTOJl rOCTAM H3
A(J)pHXH. 2. 51 pery/iapHO nocbmaio nHCbMa CBOHM
POAHTCAAM. 3. IlauHeHTu npHHecyT Bpany noAapox. 4. BpaT
xynA cecTpe 6ycu H cepbrn. 5. OH HUICT pa6oTy AAA ACCHU
CBoero Apyra. 6. BcncpoM a nepcBOAHA aurjiHHcxne
ynpaxcucHHA asm HX CbiHa. 7. MoAOAue AIOAH o6pa6oTanH
cBoeMy anas Bee none. 8. 51 nonoxcHA ana AeTeit 4)pyxTbi B
xojioAHJibHHx. 9. npOAaBeu CHH3H/1 ueHy
noxynaTenbHHite na 100 uiHAAHHroB. 10. ynpaB/nuoutHfi
npH6aBHT 3apnjiaiy cAyxcamHM GaHxa yxce B 3TOM Mecaue.
11. OTeu nonpocHA Mena noAo6paib an a Hero oAe*Ay An a
nyieuiecTBHa. 12. Mu AaJiH eBponefiqaM XHHTH na a3bixe
cyaxHAH.
27. riepeBeAHTe, HcnoAb3ya naccHBHbiR sanor:
1. TOCTAM npHHecAH pu6y c xapTO<t)eneM. 2. CryAeHTy
peryAapno nocbiAaiOT AeHbrw. 3. EOABHUM npHHecAH
AcxapcTBo. 4. Te6c xynaT nacu. 5. MHC nepeBeAH
cyaxHAHficxyio xHHry. 5. P&GOHHM npH6aBHAH 3apnAaTy.
6. flerfiM aanyr cox nocAe o6eAa. 7. HaM CHH3HAH ueHy.
8. BaM nosBOHAT saBTpa H coo6maT o pa6oTe.
28. IlepeBeAHTe Bonpocu H 3aaaHTC HX Apyr Apyry:
1. Tu pcrynapHo xoAHuib na nomy? 2. KoMy TU nocunaemb
nncbMa? 3. y Te6a ecTb Mo6nAbHUH Tene<J>OH? 4. KoMy TU
ceroAHa 3BOHHA? 5. A XTO 3BOHHA Te6e? 6. HTO OH Te6e COOGIUHA? 7.
KorAa
Tbl XOHeUJb oGMeHATb AeHbTH, TbI HAeuib B 6aHX? 8.
Tbl pa3Menaeuib MHe 100 AOAAapoB? 9. KorAa TU
nofiAeuib B Mara3HH, TU xynnujb MHe nanxy Gy.Marn? 10.
Tu nioGHiub npHrAamaTb Apy3efi B rocTH? 11. Tu xopouio
npHHHMaeuib rocTefi? 12. KorAa TBOft Apyr 3a6oneeT, TU
HaBccTHUJb ero? 13. TBOA noApyra HOCHT cepbrH? 14. Kax ona
ceGa yxpamaeT? 15. A TU AioGnuib HapaxcaTbca?
29.HafiAHTc B rpynnc A cAOBa, H.MCIOIUHC O6IUHH
xopCHb co cAOBaMH B rpynne B. BcnoMHHTe HX
3HaneHHe:
A/ mgonjwa; gari; -tembea; uwanja; -ruka; siku; -furahi; -pata;
moja; -ishi; salamu; -oga; -kataa; -omba; -ahidi; mji; -isha; -
uza; safari; -sikia; kituo;
B/ -rusha; -salimu; -ogelea; mwuzaji; garimoshi; maombi;
ahadi; maisha; masikio; mwisho; kiwanja cha ndege; usiku;
-saflrisha; -tembelea; -palana; -tia; pamoja; kijiji; furaha;
ugonjwa; -kataza; matcmbczi.
30. riepecKa)KHTe cne^yiomHfi paccKa3 H 03arAaBbTe
ero:
Sumbi si mtoto hodari. Hafanyi kazi nyumbani. Kila siku
anachelewa kuamka. Mama yake anapomwila anasikia, lakini
haamki. Anachelewa shule kila siku. Anapokuja anakuta
mwalimu amewafundisha watoto kuandika na kusoma maneno.
Watoto wanapocheza mpira, Sumbi hachezi, yeye hukaa tu.
Watoto wanaporudi darasani, yeye huwa wa mwisho kuingia.
hafanyi haraka. Wanafunzi wanapoandika, yeye hukaa tu. Hana
kalamu wala karatasi. Anaacha vitu hivi nyumbani. Watoto
walipofanya mtihani, Sumbi hakuandika, alichora picha tu.
Kwa hivyo hajui kabisa kusoma wala kuandika. Ni nani yeye?
31.IlepeBeAHTe:
A/ -badili njia; -lipa mazungumzo ya simu; -badili simu
ya mkononi; -itwa mrcmbo; -tibu vidonda kifuani; -ishi bila ya
furaha; -safirisha mizigo kwa meli; -peleka barua pcpe; -alika
rafiki kwa matembezi; -weka mizigo kichwani; -tembelea
ndugu; -pokea mgeni katika kituo cha basi; -tembea kwa shida.
B/ o6MeHATb TbiCHHy uiHJiJiHHroB; nepeofleTbca; njiaTHTb
HajiHMHbiMn; cepe6pHbie H3AeAHfl; BOKTH nepe3
3aAHK>K> ;iBcpb; VKpacMTb KOMHaTy; xopouio ce6a
HyBCTBOBaTb; HMeTb panxy Ha iuee; pa3rOBapHBaib no
Mo6HAbHOMy TeAc<j)OHy; naccaxcupcKHH noe3A; rpy30B0H
TpaHcnopT; 6oATaTb 6e3 yMOAKy; noAroTOBHTbca K
nyTeiiiecTBHio; Beceno CMeaTbca; nonynaTb 3AeKTpOHHyio
noniy; c^enaTb nepecaAKy Ha Apyrofi ca.\io;ieT.
32. CodaBbTc AHanor na
TeMy: A/ B 6aHKC B/ Ha nome
yPOK 11 (Somo la kumi na moja)
JleKCHMecKan Te.Ma: Moil AOM (Nyumba yangu)
TpaMMaTHica
1. HMCHHOH KAacc n-/n-.
2. BbipajKCHHe MOAajibHbix 3Ha*ieHHH co CAOBOM budi.
3. HMCHHOH KAacc u-/n-.
4. FIpeAnorH c npocTpaHCTBeHHbiM 3HaneHHeM.
HMCHHOH KJiacc n-/n- HAH 5-bifl KAacc. ripecJiHKCbi eA-
H MH. HHCAa B 3TOM KAacce cOBnaAaioT no (JiopMe. B
KanecTBe OCHOBHOFO npe(J>HKca Knacca o6biHHO
Ha3biBaiOT n-/n-, XOTA BapwaHTbi 3Toro npe(|)HKca
MHoroo6pa3Hbi: nepeA KopneM cymecTBHTeAbHoro,
naHHHaiomHMCfl na rnacHbifi, ynoTpe6neTCji npetJuiKc
ny- (ny-ama MACO ny-umba AOM), nepeA 3BOHKHM cornacHbiM -
npetJwKC n- (n-dizi 6aHaH", n-guo oAOKAa, n-chi cTpaHa),
nepeA ry6nbiMH comacHbiMH /b/, /v/ H nonyrAacHbiM /w/ -
npe<()HKc m- (m-buzi uK03a, m-vua \aoacAb), nepeA
rAyxHMH cornacHbiMH ynoTpebAJieTCfl nyneBOH
Bapnam npec()HKca (simu TeAe4)OH, karatasi 6yMara,
fisi rHeHa).
YCAOBHO KAaCC n-/n- Ha3blBaK)T KA3CCOM
JKHBOTHblx, Tax
KaK B HeM coAep)KHTca 6oAbuiaa rpynna na3BaHHfi WHBOTHMX:
tcmbo CAOH, twiga xcHpat}), ngombe xopOBa. KpoMC
HHX B 5- biH KAacc BXOAAT na3BaHH5i poACTBeiiHHKOB: baba
OTCU, kaka 6paT, bibi 6a6yuiKa, HO Bee OAyuieBAeHHbie HMeHa
cymecTBHTeAbHbie cornacyioTca no HopMaM 1-ro KAacca m-/wa-.
HcKiKwenue cocmaejwem coejiacoeaHue HauMeHoeanuu
podcmeeHHUKoe c npumtwcameAbHbLuu
MecmouMenuHMu, Komopue coziacytomcH no Hop.uau 5-eo
tciacca n-/n-: baba yangu "MOU omeif", mama zetu "narnu
Mamepu. TOK Jtce Moeym cocjiacoebteambCH
cyufecmeumejibHNe "dpye" u e p a e r a f i k i yangu "MOU dpye",
marafiki zetu "nauiu dpy3bn", maadui zenu eauiu epazu ____________
 EojibuiHHCTBo cymecTBHTe/ibHbix 5-ro KAacca chake.
cocTaB.iajOT HMCH3 CymeCTBMTejIbHbie CaMOfl Hii ni kazi yao.
pa3H006pa3H0fi CeMaHTHKH KaK HCKOHHO 6aHrycKHe:
ngoma 6apa6aH, mboga "OBOLUH, njia Aopora, Tax H
3anMCTBOBanMbic H3 apa6cKoro, nopTyraAbcxoro, HCMeiiKoro H
aHrjiHHCKoro a3biKOB: saa nacbi (apao.), benki 6aHK
(<amn.), meza CTOJI (nopm.), shule uiKOAa (HOW.) H MHOIHC Apyrne.
B 5-OM HMCHHOM KJiaccc HMeiOTca CAeAyiomne 4>opMbi
corjiacoBaHHH:
noceccHBHoro (JjopManTa: nyumba ya baba AOM oma,
nyumba za baba AOMa oma,
o6o6mHTenbHoro MecTOHMeHHa: hadithi yote Becb paccKa3,
hadithi zote Bee paccKa3bi,
yKa3aTCJibHbix MecTOHMeHHfl: nyumba hii 3TOT
AOM, nyumba hizi 3TH AOMa, nyumba hiyo OTOT
ynoMaHyTbifl AOM, nyumba hizo 3TH ynoManyTbic AOMa,
npHTB)KaTeJibHbix MCCTOHMCHHH:
eA- H. MH.H.
yangu yetu zangu zetu
yako yenu zako zenu
yake yao zakc zao

HanpuMep: hadithi yako TBOH paccKa3, nyumba zangu MOH

AOMa, shule yetu Hama lUKojia, penseli zao HX
KapaHAauiH.
PyccKOMy yKa3aTeAbHOMy MecToHMeHHK) 3TO/BOT, KOTopoe yKa3biBaeT
na AioGoe AHUO HAH npeAMeT H npn 3TOM He H3MeHJieTCfl HH no pOAa.M H HH
no HHCJiaM, COOTBeTCTByJOT pa3Hbie yKa3aTenbHbie MCCTOHMCHHA
6AH30CTH (STOT HAH 3TOT ynoMHHyrbifi) B 33BHCHMOCTH OT Toro, K
KaxoMy HMennoMy KAaccy npHna^AOKHT AHUO HAH npeAMeT, o KotopoM HACT
pcHb:
3T0 - CTyACHT 3TO -
cTyAeHTbi BOT3TO
Huyu ni
ropa mwanafunzi. Hawa
3TO 6oAbmHc o3cpa' ni wanafunzi.
3TO ero KHHra 3TO
Huo ni mlima.
HX pa6oTa Haya ni maziwa
makubwa. Hiki ni kitabu

167
 BOT naiiiH cTOAbi Hizo ni meza zetu. cymecTBHTeAbHbiMH Kiiacca n-:
Ham AOM - BOT 3TOT Nyumba yetu ni hii. A/ 1. Hii ni meza yangu. 2. Hii ni penseli yake. 3. Nyumba hii
BbtpawenHe MOAa.ibHhix .niaie iniH co CJIOBOM budi. OAHH H3 ni yetu. 4. Kalamu hiyo ni yako. 5. Baisikeli yenu ni hii. 6.
cnocoGoB Bwpa^KeHHB AOAaccHCTBOBanHA Benki
o6pa3ycTca npH noMomn oTpnuaTeAbHofi (jjopMbi
rAaroAa -wa na HMeTb B coweTaHHH c
cymecTBHTeAbHbiM budi BHXOA (T.e. 6yKe. He HMeTb
BblXOAa), 3a KOTOpbIM CAeAyeT CMblCAOBOfi
TAarOA B HH(J)HHHTH3Hofi c|>opMe. DiaroA HMeTb
cnparaeTca Tax )KC, KaK H ocTaJibHbie rAaroAbi. B
HacToameM BpeMCHH 3TOT niaroA HMCCT coKpamcHHyK) (3a
CHCT noKa3aTeA HacToamero BpeMeHH) napaAHrMy:
sina budi kusoma a AonaceH npoHHTaTb;
huna budi kujibu TU AOATKCH oTBeTHTb; hana
budi kuja OH AOATKCH npnATH; hatuna budi
kuandika Mbi AOATKHM HanncaTb; hamna
budi kuandaa BW AOAJKHW npnroTOBHTb;
hawana budi kujua OHH AOJOKHW 3HaTb.
Sikuwa na budi kumaliza kazi hii leo MHe HaAo 6WAO
3aKOHHHTb 3Ty paGoTy ceroAHa; Kesho hawatakuwa na budi
kumtembelea bibi 3aBTpa HM najo 6yACT naBccTHTb 6a6ymKy.
To ace 3HaHCHHe MOJKHO nepeAaTb c noMombK) GOACC
CAO)KHOH, aHaAHTHHeCKOfi KOHCTpyKUHH,
COCTOamefi H3
yTBepAHTeAbHofi (|)opMbi rAaroAa -wa B npomeAmeM HAH
6yAymeM BpeMeHH nAoc oTpHitaTeAbHaa <j)opMa
rAaroAa -na (B HacToameM BpeMCHH) co CAOBOM budi:
Nilikuwa sina budi kumaliza kazi hii leo MHC HAAO 6bmo
3aKOHHHTb 3Ty paGoTy ceroAHa; Kesho watakuwa hawana
budi kumtembelea bibi 3aBTpa HM HaAo 6yAeT naBccTHTb
6a6ymKy.

Mazoezi
1. rioMeHafiTe HHCAO B cAeAyKJmnx npeAAoaceHHAX c

171
 yao ni hii. 7. Karatasi hii ni ya Juma. 8. Hii ni saa ya baba.
9. Barua ya mgeni ni hii.
B/ I. Hizi ni pcsa zake. 2. Hizo ni bangili zako. 3. Simu hizi ni
zenu. 4. Akaunti hizi ni zangu. 5. Ndizi zao ni hizi. 6. Nguo
zetu ni hizi. 7. Pikipiki hizi ni za kaka. 8. Hizi ni zawadi za
Mrusi. 9. Bahasha za mke ni hizi.
Huna budi kuzungumza na wazazi wake. 4. Hamna budi
kumaliza kazi hii yotc. 5. Hawana budi kumtembelea babu
hospitalini. 6. Hana budi kupokea wagcni kwenyc stcsheni ya
garimoshi.

2. riepeBeaHTe:
1. Hatujui habari zote za Watanzania. 2. Shule hizi zote ni za
jioni.
3. Nimenunua mboga hizi zote sokoni. 4. Ameweka fedha zake
zote katika benki hii. 5. Hajui namba zote za nyumba hizi. 6.
Napenda kusikiliza hadithi zote za mama. 7. Maabara zote za
kliniki hizo ni huko. 8. Mkulima amcwcka mbolca zake zote
katika mashamba ya michai.

3. 3ano/iHHTe nponycKH yKa3aTe;ibHbiMH

MCCTOHMCHHAMH!

1. Bustani yetu ni ... 2. Shida zake ni ... 3. Ndegc ... ni yctu. 4.

Pesa zangu ni ... tu. 5. Alinunua saa yake ... si zamani. 6. Sitaki
kula saladi ... ya matunda. 7. Bei ... ya nyumba ni ghali mno. 8.
Tumeleta zawadi ... zote kutoka Afrika.

4. riepeBeflHTe:
1. 3TO ero O<})HC. 2. Ham AOM - 3TOT. 3. 3TOT Haw Bam. 4. 3TOT ;ieHb
noc/ie^HHii. 5. 3TO <))Jiar POCCHH. 6. 3TH CTOJIU CTyaeHTOB. 7. 3TO micojia
Moero cbiHa. 8. BamH pa6oHHe AHH: noHeaejibHHK, cpeaa,
naTHHita. 9. 3TO TBOH yjinua? 10. BOT Bame TaKCH. 11. ft noMHK) Bee
CBOH o6emaHHfl. 12. Mbi HHTajiH 060 Bcex ero

nyTemecTBHax. 13. ompaBH^ Bee nwcbMa BHepa. 14. OHH

nOCCTHjlH BCC 3TH CTpaHbl. 15. TbI 3Haemb Bee 3TH
Jl3bIKH?

3avieHHTc HacToamee BpcMa npomezuuHM H

5.
6yaymHM:
1. Hatuna budi kuandaa meza. 2. Sina budi kufungua akaunti. 3.

169
 6. noMenflfiTe KOHcrpyKUHK) no o6pa3uy:
> hana budi kuiafsiri tunapika
anaiafsiri
mlisaidia analipa
niliongcza utauza walikodi
wamechagua nitasubiri unapeleka
atakumbuka walifungua mtaamka

7. riepeBeiiHTe:
1. Bbl flO/DKHbl 3anOjlHHTb 3TH OiiaHKH. 2. TbI ZtOJDKeH
nOMHHTb O CBOCM o6emaHHH. 3. 9i AOJDKCH yxpacHTb Ham HOM. 4.
Mbi aonxcHbi BcTpcTHTbcs c npenoaaBaTejieM y Hamefi
mxojibi. 5. HM naao noftTH B 3Ty ;ia6opaTopHK> pano yipoM.
6. OH aojDKeH nepeBe3TH rpy3bi Ha 3TOM caMoaeTe. 7. Bavi
Haao 6yaei npnimi B Ham O<(>HC nocne3aBTpa. 8. OHH aojiwHbi
6buiH paccKa3aib HaM 06 3TOR yrpo3e. 9. Tbi ao/iweH 6yacuib
3a6paTb Bee aeHbrH H3 cro bauxa. 10. Ciy^eHTy Haao 6biJio
caaTb 3K3aMeHbi Ha 3TOH Heaejie. 11. Haw Haao 6yaeT
Bbi3BaTb TaxcH. 12. 9i ao/nxeH 6bui xynHTb cecTpe
aexapcTBO.

Maneno mapya
mtumishi (wa-) l)cayra; npncjiyra tangu c, OT (o epeMenu) -fua cTHpaTb (6ejibe) -safisha
2)c;iy>KamHH; HHHOBHHK -a kike HCCHCXHH; >xeHcxoro no;ia HHCTHTb; y6npaTb
-a kiume MyjKcxofi; Myxccxoro no;ia -pendelea npeanoHHTaTb
namna (-) BHA, poa, Twn -wahi l)ycneBaTb 2)npHXoaHTbca; aoBoanTbca kutwa(-) BecbaeHb; uejibiH
ufundi TexHHKa Uswisi LLiBeftuapHS muda (miuda) npoMoxyiox, zteHb zaidi 1 )6o^bme, CBcpx
nepnoa BpevieHH 2)eme, aonojiHHTenbHo -
tengeneza I )roTOBHTb,
H3rOTOBJIJITb 2)HHHHTb,
pe.MOHTHpOBaTb ufungUO
KJIIOH

171
 Mazungumzo Hasani: Na jioni sina budi kurudi tena kukutengenezea chakula
Sam: Natafuta mtu wa kunisaidia kazi za nyumba. cha usiku?
Ali: Utapenda mtumishi wa kike au wa kiume? Sam: Hapana, usiku ninakula hotelini.
Sam: Bora nitapata wa kiume. Hasani: Je, bwana, utapcndclca kunipa kiasi gani?
Ali: Namfahamu kijana wa kiume, anatafuta kazi sasa. Sam: Unaonaje kama nitakupa shilingi elfu mbili kwa
Sam: Unaweza kuniilia kijana huyo? Naiaka kusema naye. mwezi?
Ali: Ngoja, nilakwenda kukuletea sasa hivi. Sam: Sina budi kuanza kazi tangu lini?
Ali anarudi: Sam: Unaweza kuanza hata kesho. Subiri kidogo,
Ali: Mtu huyu ataweza kukufanyia kazi yote. nitakuletea
Sam: Jina lako nani? ufunguo.
Hasani: Jina langu Hasani Juma. Maelezo
Sam: Hasani, utapenda kunifanyia kazi? 1. mtu wa kunisaidia kazi za nyumba wejiOBeK,
Hasani: Nitapenda, bwana, lakini kwanza unaweza kuniambia noMoraiomHH MHe B pa6oTe no jxOMy. HmJjHHHTHBHaa
4>opMa narojia, npwcoe/iHHfleMaJi K cymecTBHTejibHOMy
kuna kazi za namna gani?
Sam: Kazi zote za kawaida za nyumba. Uliwahi kufanya nocpeacTBOM noceccHBHoro <jx>p.waHTa -a, o6pa3yeT
KOHCTpyKtimo, HMejoiuyio onpe/tejiMTejibHoe 3HaMeHMe.
kazi Taxaa KOHCTpyKiwa MOTKCT BK-nowaTb AonojineifHe, KaK
ya namna hii? npjiMoe, TaK M KOCBCHHOC, a caM HIK()HHHTHB o^opMnflTbca
Hasani: Ndiyo, nilifanya kazi kwa mwalimu wa chuo cha o6ieKTHbiM cor.iacoBaTeneM, KaK BH/IHO Ha npHMepe H3
ufundi kutoka Uswisi. TCKCTa. flpyrwe npHMepbi: saa za kufanya kazi Hacbi
Sam: Ulimfanyia kazi kwa muda gani? pa6oTbi; chumba cha kulala cnanbHas KOMHaTa"; muda wa
Hasani: Kwa miaka yote alipocndelea kukaa hapa. Sasa kuugua "nepnoa 6OJIC3HH*; siku ya kuwalipa wafanya kazi
amemaliza kipindi chake cha kazi akaondoka. mishahara *\aeHb BbinnaTbi 3apnnaTbi pa6oHHM"; mlango
Sam: Basi, unafahamu kazi zote za nyumba. Kazi zangu ni wa kutoka BMXOA" (6yxe. *^Bepb Bbixo^a).
kama kunipikia, kunisafishia nyumba, kunifulia,
kuniendea sokoni. Pia utakuwa huna budi kunifanyia 2. Naye c HHM. Naye - 3TO cjiHTHaa 4>opMa na c H MecTOHMeHHfl
kazi za bustani. Utawcza kufanya kazi zote hizi? yeye oH/oHa. AHajiorHMHbie <)>opMbi o6pa3yioTca H c ^pyrHMH
Hasani: Ndiyo, nitaweza. Nilimfanyia mwalimu kazi hizo hizo. JiHHHbiMH MecTOHMCHHSMH: nami (na mimi); nawe (na wewe);
Sam: Vizuri sana. Lakini mimi ni peke yangu hapa, kwa nasi (na sisi); nanyi (na nyinyi); nao (na wao).
hivyo
sitakuhitajia kutwa. Unaweza kunifanyia kazi kwa Mazoezi
saa tano au sita kila siku, si zaidi. 8. flafiTe pyccKHe 3KBHBaneHTbi:
Hasani: Nitakuwa sina budi kuja saa ngapi? mtumishi wa kusaidia kazi za nyumba; watumishi wa benki;
Sam: Utaweza kufika hapa asubuhi saa moja mtumishi wa ndcge; mtoto wa kike; nguo za kike; mwuguzi wa
kunitengenezea kike; mtoto wa kiume; kazi ya kiume; kazi ya namna hii;
chakula cha asubuhi, na kuondoka saa sita za vyakula vya namna mbalimbali; -wahi kazini; -wahi
mchana. kutembelea Uswisi; -wahi kupanda basi; vyombo vy-a ufundi; -

169
fahamu mambo ya ufundi; muda wa siku mbili; muda wa
kusoma; muda wa kupona; -safisha chumba; -safisha nguo; -fua
nguo; -lima kutwa; -pata mshahara wa kutwa; -lipa zaidi; -jua
zaidi; vizuri zaidi; -tengeneza ufunguo; -tengeneza gari; -
pendelea kula samaki; -pendelca kuishi mjini; tangu asubuhi
mpaka usiku; tangu saa sita; tangu Jumatatu.

171
9. ^aiiTe 3KBHBaneHTbi na cyaxwaH:
HCKaTb npncayry; KOHTOPCKHA cayxcamHfi; aeBOHKH H MaabMHKH;
MyjKCKHe qacbi; *eHCKoe njiaTbe; Bonpocw TaKoro poaa;
Taxoro copTa 4>pyKTbi; ycneTb na noe3a; ycneTb npHroTOBHTb
eay; JlOBOAHTbCH yBHACTb KHJIHMaHiPKapO;
TCXHHHeCKHfi KOJineflXC;
TexHuqecKHe Bonpocu; Becb ncpwoa pa6oTbi;
nsTHMHHyTHbifl npoMoxyTOK BpeMeHH;
npoaoaacHTeabHOCTb pa6oMero BpeMenw; aeHb y6opKM
ziOMa; HHCTHTb HO>KH; noMbiTb OKHO; nocTHpaTb njiaTbe;
3apnjiaTa 3a acHb; pa6oTaTb Becb aenb; naaTHTb
Aono.iHHTejibHo; BbinHTb emc KO(})e; HCMHOPO 6oabine; eme
6wcTpee; oTpeMOHTHpoBaTb nacbi; roTOBHTb
aa6opaTopHK> K pa6oie; noHHHHTb ciyn; npeanoMHTaTb
MSCO; npeanoMHTaTb xcHTb B aepeBHe; c paHHero yTpa; c
noHeaeabHHKa no naTHHuy; c Tpex qacoB JWH.
10. nepcBCAHTe:
1. CxaxcH cny>KaHKe, MTO oHa ao.DKHa noHHCTHTb BCJO
oaexcay. 2. Te6e Haao noMHHHTb BeaocHne/i 6paTa. 3. IlOBap
aoaaceH 6WJI pa6oTaTb Becb aeHb c 6.30 yTpa. 4. Mbi
npeanoMMTaeM OT/tbixaTb B ropax UiBeftuapHH. 5. BaM
Haao 6yaeT y6paib aOM 3a naTb nacoB.
6. B 3TOM roay 3TOMy K)Hoinc Haao 6yaeT caaBaTb 3K3aMenbi B
TeXHHMecKHft By3. 7. CccTpa nonpocnna MeHa
nocTHpaTb efi naaTbe, noTOMy MTO efi Haao 6yaeT BCTpenaTb
BaxcHbix rocTefi. 8. Mbi He ycneaw no3HaKOMHTbca c Bauiefi
npenoaaBaTeabHHuefl.
11. rioflTBepAHTe HJIH onpoBeprHHTe caeayiomHe
yTBepJK^eHHa, onHpaacb Ha coaepxcaHHe awaaora:
1. Sam anajitafutia mtumishi wa kike wa kumsaidia kazi za
nyumba. 2. Ali alimsaidia Sam kupata mtumishi. 3.
Hasani anajua kazi za nyumba za namna zote. 4.
Mtumishi huyo aliwahi kumfanyia kazi mwalimu wa
172
Kiingereza kutoka Marekani. 5. Mwalimu huyo
alimkatalia Hasani kwa sababu yeye alifanya kazi yake
vibaya. 6. Sam anahitaji mtumishi tangu asubuhi mpaka
usiku. 7. Sam anaishi hapa pamoja na mke na watoto
wake wa kiume. 8. Hasani atakuwa hana budi
kumtengenezea bwana wake chakula cha asubuhi. 9. Sam
hatamhitajia mtumishi jioni kwa sababu atakula kwa
rafiki. 10.
Hasani amekubali kufanya kazi nyumbani kwa Sam.
12. riepecKaxcHTe anaaor B KOCBCHHOH peMH.
13. nepeBe^HTe cneayiomne npeaaoxceHHH. IlpHBeaHTe
Baiun npHMepbi ynoTpe6neHHA aHajiorHMHbix raaroabHbix
KOHCTpyxitHfi B npeanoxteHHH:
A/ I. Nimetafsiriwa kitabu cha Kifaransa. 2.Wametcngcnezewa
viti vyao. 3. Tumesafishiwa chumba chetu. 4. Nitafuliwa
nguo zangu. 5. Utaandaliwa meza mara utakapokuja. 6.
Amesukiwa nywele kwa namna maalum. 7. Ulingojewa kwa
muda wa nususaa.
B/ 1. Utapclckwa sokoni kununua nyama. 2. Tuliombwa kulcta
kuni haraka. 3. Anaitwa kuzungumza kwa simu. 4.
Umeambiwa kujaza fomu. 5. Anatakiwa kuwasha moto. 6.
Mnakatazwa kutembea nje usiku. 7. Nimealikwa kuvua
samaki mnamo siku za kupumzika.
***
TpaMMaTHKa
WMeiiHOH iciacc u-/n-. rioKa3aTenHMH 3Toro 6-ro xaacca aBJUHOTca npetJjHKc u-
nepca KOpHeM, HaHHHaioutHMCa Ha comacHbifi H.IH Ha
raacHbifi: u-zuri xpacoTa, u-bao aocxa, 11- pande cTopona, u-
ongozi pyKOBoacTBo, npe(|)HKc w- nepca KOpHeM,
HaMHHaiomHMCfl Ha raacHbift: w-akati BpeMa, w-embe
6pHTBa, HO B03M0)KeH H BapwaHT uw- nepea raacHbiM: uw-
173
anja naoiuaab", uw-ele 3epHo npoca.
YcaoBHO 3TOT Kjiacc Ha3biBaioT KnaccoM ua6cTpaKTHbix
cyutecTBHTeabHbix, nocKOJibxy OHH aoBoabHo
MHoroMHcaeHHbi: uhuru cBoGoaa, umoja caHHCTBo, weupe
6cnH3Ha. 3TH cymecTBHTenbHbie HMCIOT ToabKO (JjopMy ea.
MHcaa, coraacyiOTCH OHH no HopMaM 6-ro Kaacca. TaioKe
ToabKO ea. nwcao CBOHCTBCHHO rpynne cymecTBHTeabHbix,
o6o3HaqaK>mHX Ha3BaHH CTpaH: Urusi
POCCHH, Ujerumani TepMaHH*, Uganda YraHiia, Uingereza AHHIHST H
jip., KOTopbie coniacyiOTCJi no HopwaM CA. HHCJia 5-ro
KJiacca.
Eojibiuaji rpynna cymecTBHTejibHbix c pa3JiHMHOH
KOHKpcTHofi ceMaHTHKOH o6pa3yeT MH. MHCJIO no
nopMaM 5-ro KJiacca n-/n-, 3aMeHHJl HCXOJIHblH
npe([)HKC B COOTBeTCTBHH C ([>OHeTH4eCKHMH
oco6eHHocTMH, xapaKTepHbiMH AS\H npe4>HKca 5-ro
KJiacca: nepejt 3BOHKHM cor.iacHbiM - npe4>HKc n-: udevu
BOJIOCOK 6opoflbi > ndevu 6opo,na, nepeA r/iyxHM H
ry6nbiM corjiacnbiMH - HyjieBofi npe(j)HKC (T.e.
onycxaeTCH HcxoAHbifi npe([)HKC u-): ubao > bao /IOCKH,
upande > pande cTopoHbi", ukuta > kuta cTeHbi", upepo
BeTep > pepo BeTpbi", unywele BOJIOC > nywele BOJIOCWm;
nepea rnacHbiM Kopua BO MH. HHCJie Hcnojib3yeTca
npe(|)HKc ny-: wakati > nyakati BpeMeHa, uwanja > nyanja
njiomaflH.
Paji cymecTBHTejibHbix c Hana-ibHbiM u- o6pa3yiOT
MH. MHCJIO nyTeM HacjioenHH npetfwcca ny-: uma BHJiKa >
nyuma BHJIKH, uso JIHUO > nyuso jiHiia, ua /mop > nyua
ABopu.
He6onbiuaa rpynna cymecTBHTejibHbix o6pa3yeT MH.
MHCJIO no HopMaM 3-ro KJiacca ji-/ma-, T.e. HCXOAHMH
npe(|)HKc u- 3a.MemaeTca npetjiHKcoM ma-: ugonjwa
6oJie3Hb > magonjwa 6oJie3HH, uasi Mjrreac > maasi
MOTOKH H ap.
CornacoBaiejibHbie MO/ieJiH cymecTBHTejibHbix 6-ro
KJiacca B e/i. HHCJie nojiHocTbio coBna/iaioT c e/t. MHCJIOM
174
2-ro KJiacca m-/mi-, a corjiacoBaHHe no MH. MHCJiy - c
cooTBeTCTByiomHM npe<J)HKCoM, T.C. no MH. MHCJiy 5-
ro KJiacca n-/n- HJIH 3-ro KJiacca ji-/ma-, HanpHMep:
ukuta huu wa nyumba yetu Bca 3Ta crreHa Hauiero
/u>Ma, kuta hizi zote za nyumba yetu Bee 3TH CTeHbi
Hamero /toMa,
ugonjwa huu wa baba ni wa hatari Sana 3Ta 6ojie3Hb
OTua oMeHb onacHa, magonjwa haya ya baba ni ya hatari
sana 3TH 6ojie3HH OTua onenb onacHbi.
ripeaJiorH c npocTpaHCTBcmibiM 3iia*ieHHCM. B
KanecTBe npocTpaHCTBeHHbix npejuioroB B jrebiKe
cyaxHJiH ynoTpefijunoTca cymecTBHTejibHwe 5-ro KJiacca
n-/n-, HMeiomwe npocTpaHCTBeHHoe 3HaHeHHe, c comacoBaHHbiM c
HHMH noceccHBHbiM <t>opMaHTOM. 3TO TaK Ha3biBaeMbie cjio>KHbie
npe/uiorn:
ndani ya B/BHyTpn < ndani BHyTpeHHaa CTopoHa,
nje ya BHe/3a/cHapy>KH < nje BHeuinaa CTopoHa,
mbele ya nepe/i < mbele nepe/was MacTb,
nyuma ya 3a/no3a^H' < nyuma 3a/iHfla MacTb
juu ya Ha/HaBepxy < juu Bepx, BepxH** MacTb,
chini ya Ha", no/i/BHH3y < chini HH3, HHTKHJM nacTb,
kati ya MejK/iy/nocpe/iHHe < kati ueHTp, cepe/urna H ap.
3TH x<e cymecTBHTenbHbie, cToamne BHe CHCTCMM
corjiacoBaHHH B npe/tJiOTKeHHH, HcnoJib3yiOTca B
HapeHHOH 4>yHKHHH: ndani BHyTpn, nje cHapywH,
mbele Bnepe/w, nyuma no3ajw, c3a/tH, juu HaBepxy,
BBepx H T.A.
TaKHe )Ke (JiyHKUHH BbinojiHjnoT H HeKOTopbie
cymecTBHTejibHbie 6-ro KJiacca u-/n-, B nacTHocTH
cymecTBHTejibHoe upande CTopoHa B cocTaBe
KOHCTpyKitHH, cocToamefl H3 cymecTBHTejibHoro
upande + noceccHBHbift c})opMaHT + HapeMHoe CJIOBO
kushoto cjieBa HJIH kulia cnpaBa (KOTopbie MoryT
ynoTpe6jWTbCfl caMOCToirrejibHo): upande wa kushoto c
jieBofl cToponbi, cjieBa, upande wa kulia c npaBoft
CTopoHbi, cnpaBa. B COCTaB 3TOfi KOHCTpyKitHH
MOJKeT BBOAHTbea TaiOKe npe/wor kwa: kwa upande wa
kushoto c npaBofi cTopoHw, cnpaBa.

Mazoezi
14. rio.MeHflHTe MHCJIO B cjie/tyiomHx cjiOBOcoMeTaHHax:
A/ ukuta huu; ufunguo huu wako; ushanga huu wa dada; ubao
huu wetu: uma huo wangu; unywele wake; upepo huu wa
joto; upande huo wa picha; wakati wetu huu; ukoo wake
wote; uwanja huu wa mji;
B/ nyuma zotc za mpishi; pepo zote za bahari; nywele za babu;
funguo zote za vyumba; kuta zote za nyumba: koo hizi za
wenyeji; pande hizi zote za nchi; nyakati zote za maisha;
nyanja hizi zote; mbao hizi za bustani; magonjwa yake
hayo.
 15. ConiacyttTe cjicaytoutHe cyiuecTBHTeJibHbic c AcpcBbB. cnpana nanaftH, a Mcxcay TTHMH aepcBbUMM
\ KBiaTe.IbHblMH H npHTflAaTC.lbHklMH nocraBHJiH CKaMcfixy.
MCCTOHS4CHHHMH, noceccMBOM H MCCTOHMCHMCM -ole: zulia (ma-) KOBcp ua (ma-) UBCTOK raha (-) KOM(|>opT. yior, stoo () I
ualimu; shanga; ugali; Urusi; unywele; funguo; ugonjwa; )cK.iaA 2)KnajoBaa sebule (-) rocTMHas kifaa (vi-) no/ieiHbifl npcaMd,
Uswisi; ukoo; wakati; pcpo; ubao; nyanja, magonjwa, nyakati, Maneno mapya Hco6xoaHMaa
kuta, upande. ubao. Bcmb kati/katikati (-) I )ucHTp, schcmu (-) 1 )HacTb, AOJis
ccpcAHHa 2)nocpcaHHe; uemjsy, 2)paHOH, MCCTO bafu (ma-)
epejw kulia I)cnpaBa 2)HanpaBo BaHHaa KOMMaTa
16. ricpcBCAHTc: kushoto ljoiesa 2)HaaeBO akiba (-)
JTH cro 6onc3Hb; BCC MOH BOAOCU; TTH TBOH K.IIOHH; BCB ero ceMbs; 3anac; pc3cpB tofali (ma-) KHpriMH - choo(vy-) TyaaeT zizi (ma-) laroH
Hama KJiaccHas aocica; ece cTopowbi cBera; BCC BpcMa jCOga CTpOHTb -pendeza aaa CKOTE banda (ma-) l)capafi
pa6oiu; ITH ccMbw ajJjpHKanucB; BCC ropoACKMe n/iomaflH; HpaBHTbca (xauy-M) 6brrb 2)CTpOCHHC; IiaBMJIbOH
DTH BHJIKH XO3SHKH; BpcMs cro npenoaaBaHHa; BCB Mama POCCHB; BCC npHBTHbiM, icpacHBbiM -zunguka 1 )BpamaTbca,
6ycbi ACBOMKH; rra crcHa jOMa. noBopaMHBaTbc* 2)o6xoaHTb,
oobcittarb kivuli (vi-) TeHb
17. Bu6cpHTc H3 CKOOOK noAxojsimHfi BapnaHT Nyumba yetu ubao(mbao) l)aocxa; cTCHa
OTBCTa: Tunaishi katika nyumba ya 2)cKaMbB -karibisha npHnaman.,
1. Mwalimu anapoclcza somo husimama (nyuma ya wanafunzi; matofali. Tumcjcnga nyumba hii paaymHO npHHMMan.
mbele ya wanafunzi). 2. Wanafunzi wamekaa (ndani ya darasa; si zamani. Nyumba yctu si kubwa
njc ya darasa). 3. Mwalimu wcnu amckaa (katikati ya darasa; lakini ni ya kupendeza sana. Kuna
upande wa kushoto; upande wa kulia). 4. Unapcndelea vyumba vya kulala. jiko na stoo.
kuchagua kiti cha kukaa (mbcic; nyuma) darasani. 5. Tunawcka akiba ya chakula na
Wanafunzi huwcka vitu vyao (juu ya meza; chini ya meza; vifaa mbalimbali ndani ya stoo
ndani ya meza). 6. Wafanya kazi wamclcla meza zote (ndani ya hiyo. Sehemu ya mbcic kuna
scbulc na nyuma kuna choo na
chumba; njc ya chumba; mbcic ya chumba). 7. Unapoingia bafu.
darasani unakwenda (kushoto; kulia; nyuma). 8. Unapoitwa na
mwalimu kuja kwenye ubao unakwenda (mbele; nyuma; njc). Njc ya nyumba kwa upande
9. Wanafunzi hupendclea kuongca kati yao (ndani ya darasa; wa kulia utaona bustani ya maua. Na kushoto kuna shamba la
njc ya chuo kikuu; mbele ya ubao). mboga. Utakapozunguka nyuma ya nyumba utakuta zizi la
ng'ombc na banda la kuku. Pia kwa upande wa nyuma
tulipanda miti ya matunda. Kati ya miti hiyo kuna mwembe.
18. ricpcBcaHTc: Unaweza kuona matunda juu yake. Mwcmbc hutoa kivuli na
I. BcrpcTH/iacb c noapyraMH B ucHTpc ropoACKoli chini ya mwcmbc kuna ubao. Sisi hupenda kukaa hapa wakati
nnomaan. 2. IlojiOttM BCC BHJIKH B CTOJI. 3. Mbi noAna/wcb wa jua kali.
HaBepx, HO HC CMOMH HaflTH KJ1IOM OT JBCp1. 4.
flcTH pa30*r/lM KOCTep 3a AOMOM. 5. OcTaBb CBOM BCIUH
nepej BXOJOM. 6. fleBOWKa 3a6pocHJia MJIM Ha jcpcBo. 7. Mawa
JIIO6HT CTnpaTb Ha yjiHUc (ene daua). 8. CccTpa Ham/ia CBOM
6ycu noj xpoBarbio. 9. BXOJHTC B JOM, cHapyxn ceroflHa oMCHb
xcapxo. 10. C/icBa Mbi nocaflH/iH 6aHanoBbic

174
 Wageni wanapokuja tunawakaribisha ndani. Sebuleni
kuna meza na viti vya raha, kuna picha nzuri ukutani na zulia
katikati ya chumba hicho.
Mazoezi
HaR/ime cnoBa miacca u-/n- B OIHCKC HOBOB ACKCHKH K
19.
TeKCTy Nyumba yetu.
20. /JafiTe pyccKHe DKBHBajicHTbi:
-jenga ukuta; -jenga banda la magari; -jenga banda la mbao;
nguo ya kupendeza; msichana wa kupendeza; maisha ya raha;
kiti cha raha; -karibisha watu sebuleni; -karibisha wageni
chakula cha mchana; vifaa vya maisha ya kila siku; vifaa vya
nyumba; akiba ya maji; akiba ya fcdha; -weka akiba; vitu vya
akiba; sehcmu ya mbele; sehemu ya ndani; -ishi schemu ya
shambani; -zunguka busiani; -toa zawadi ya maua; maua ya
kupendeza; -safisha zulia; -weka zulia mbele ya mlango;
wakati wa masomo; wakati wa kulala; -slarche kivulini; kivuli
cha mtu; -andika maneno kwenye ubao; banda la kuku; banda
la kuishi wafanya kazi; -ingia ndani; mkono wa kulia; -pita
kushoto.
21. ^aftTe 3KBHBajieHTbi Ha cyaxHJin:
CTpOHTb UlKOJiy; CTpOHTb KHpnHHHblH AOM;
ACpeBAHHbie CTeHbi; CTpoHTb ce6e rapaxc; npnaTHoe
BpcMs; npHSTHbie AIOAH; KOM(})opTHaj! oAe*Aa;
yiOTHbiH AOM; cnanbH*; KOMHaTa oTAbixa; 0Ka3biBaTb
rocTflM paAyuiHbiH npweM; npnrAacHTb BOHTH (enympb);
npeAMeTbi AOMauiHero o6HXOAa; yneGHbie
npwHaAAe>KH0CTH; KyxoHHaa yTBapb; AeAaTb sanacbi;
nPOAOBOAbCTBeHHbie 3anacw; 3anacHofi KAIOH;
HapyxcHfls nacTb CTeHbi; BHyTpcHHJW naCTb
CTpoeHHJi; )KHTb B paiioHe BOK3a-ia; ;icBaa cTopoHa
AOMa; neBas pyxa; npaBbifi ma3; HATH nanpaBo; noBepuyTb
3a AOM; o6epHyTbca; KpyHTb no nnomaAH; caxoTb
UBCTM nepeA AOMOM; yxaxcHBaTb 3a UBeTaMH;
uBeTOMHbifl naBHAbOH; pa3HOUBeTHb!H KOBep;
178
ttapxoe BpeMfl; BpeMfl nocaAKH oBOiuefi; BpcMa
BCTaBaTb (npocbinambCR)\ BO BpeMH OTnycxa; AoxaTb B
TCHH; TCHb OT AepeBa; no3BaTb ctyAeHTa K Aocxe;
CHACTb na CKaMefixe noA AcpeBOM.
22. PacKpofiTe CKO6KH. BbiOpaB OTBCT,
cooTBeTCTByK>IAHfi
COACp)KaHHK) TCKCTa:
1. Tumejijengea nyumba (ya mbao; ya matofali). 2. Katika
sehemu ya mbele ya nyumba yetu kuna (choo; sebule; jiko). 3.
Sehemu ya nyuma kuna (bafu; stoo; vyumba vya kulala). 4.
Sebuleni kuna (ubao wa raha; viti vya raha). 5. Tumepanda
maua (katika bustani; karibu na zizi la ngombc). 6. Kwa
upandc wa kushoto unawcza kuona (banda la kuku; shamba la
mboga). 7. Unapozunguka nyuma ya nyumba unaona (choo;
zizi la ngombe; banda la maua). 8. Tulipanda miti ya matunda
(kwa upande wa mbele; kwa upande wa nyuma; nyuma ya
banda la kuku). 9. Kati ya miti ya matunda kuna (mikonge;
maua; mwcmbe). 10. Mtu anaweza kuona matunda (chini ya
ubao; juu ya mwembc; juu ya meza). 11. Tunapenda kukaa
kivulini (chini ya mwembe; mbele ya nyumba). 12. Katika
chumba cha kupokea wageni ukutani kuna (mazulia; picha).
13. Tumeweka zulia (nje ya nyumba; katikati ya sebule;
bafuni). 14. Tunaweka akiba ya chakula na vifaa mbalimbali
(katika chumba cha kulala; ndani ya stoo; jikoni).
23. 3aAafiTe 10 BonpocoB na cyaxHAH no coAepwaHHio
TeKcrra.
24. flepeBeAHTe cAOBocoHeTaHHA, oOpaTHB
BHHMaHHc Ha corAacoBauHe:
Bee Baiun UBeTbi; ITOT BHA OTAbixa; TBOH BOAocbi; 3Ta
AcpcBAHHas CKaMefixa; BCC 3aroHbi AAH cxoTa; TeHb OT
Bamcro KypimiHKa; Bee MOH KOBpbi; Haul CKAaA noAe3Hbix
npeAMeTOB; Bee 3TO Bpews; 3TH KAK)HH OT Bauiefi rocTHHoft;
Bee cAywamwe HX o(|)Hca; 3TOT MaAbHHK H3 HaiUefi LUKOAbi;
MOfi M06HAbHblfl TeAe(J)OH; BCe KpoBaTH 3Tofi
rocTHHHUbi; Becb ero XAC6; BCC naccajKHpbi 3Toro noe3Aa;
3Ta 6oAe3Hb Baiucfi TCTH; OOIUOKHTHC Haiunx cTyAeHTOB; BCA
BocTOHHan A(})pHKa; BCS UlBenuapHs; AoxyMCHTbi
TBoero BOAHTeAA; CTyA nauiero xo3*HHa; Bee 3TH Mecjntbi;
Bee MOH HHCTpyMCHTbl.
25. K cjioBaM H3 rpynnbi A no/i6epHTe 6;iH3KHe no 3HaneHHK)
cnoBa H3 rpynnbi B. O&bacHHTe, B neM HX pa3JiHMHe:
A/ likizo; aina; wiki; -umwa; muda; -pata; -choma; sehemu; -
weka; soda; kwcnye; mhudumu; kwa haraka; -karibisha; -
zungumza; pombc; halafu; shule; kidogo; kwa sababu ya;
B/ wakati; namna; kwa ajili ya; mtumishi; mapumziko; upesi; -
alika; -ongea; bia; baadaye; chuo; haba; -ugua; -pokea;
kipande; juma; -loboa; -tia; kinywaji; katika.
26. ripHAyMairre OKOHM3HHC cJie/iyiomHX HCTopHH H ncpecxajKHTe
na cyaxHJiH. ripe/tBapHTeJibHO 03HaK0MbTecb c HOBbJMH
HX
CJIOBaMH:
Maneno mapya
nyoka(-) 3Mca -lia 1 )n;iaKaTb 2)KpHHaTb
-chunga nacTH -piga 6HTb, yaapsTb
mbuzi (-) K03a -tii cJiyuiaTbca,
noBHHOBaTbca
BARAKA NA NYOKA
Siku moja Baraka alikuwa ndani ya nyumba. Nyuma ya
nyumba yakc kuna buslani ya miti. Baraka alipoangalia nje,
aliona matunda juu ya mti katikati ya bustani hiyo. Akapcnda
kujipatia matunda hayo, lakini alipoangalia vizuri zaidi
alimwona nyoka chini ya miti kati ya mchungwa na mwembe.
Je, Baraka alikula matunda siku hiyo?
KANZA ATAKA KUSOMA
Kanza alikuwa mtoto wa miaka kumi lakini hakuenda
shule. Baba yake alimkataza kwenda shule. Akamwambia
kwamba yeye hana budi kuchunga mbuzi. Kanza alipenda sana
shule lakini alimtii baba yakc. Hata alilia mara kwa mara
wakati alipowaona watoto wa kijiji chake wanakwenda shule.
Jioni moja watoto waliporudi nyumbani walimweleza
Kanza habari za shule. Kanza aliwaomba kumfundisha kusoma
na kuandika. Watoto walimpa Kanza vitabu na kalamu, naye
akajifunza kwa bidii sana. Alipokwenda kuchunga mbuzi
alichora na kuandika juu ya mawe.
Siku moja alipojifunza kuandika maneno, mbuzi wake
waliingia katika mashamba ya watu na kula mimea yao. Baba
wa Kanza alikasirika sana hata akampiga.
Je, Kanza atakwenda shule?
27. riepeBeaHTe:
1. Tbi AOJDKCH KynHTb HM Bee Hco6xoanMbic Beam ana
noc3axH. 2. Hx oKpy)KHJiH aeBOHKH H MajibMHKH co
BCCX cropoH. 3. Mbi 6yaeM XCHTb B 3TOfi yiOTHofi
POCTHHHIje. 4. Bee 3TO BpeMJl OH CHaeJl B TeHH
MaHroBoro aepeBa H HHHHJI CBOH MOTOUHKJI. 5. Barn My>K
aojnKeH 6yaeT nocTpoHTb 3aron ana cxoia. 6. Koraa MM
ry/isjiH no ropoay, MM xynHJiH ce6e KpacHBbift KOBcp. 7.
B xaxoM aoMe TM npeanOHHTaeUJb XCHTb, B
KHpnHHHOM HUH acpCBBHHOM? 8. B nepeaneft nacTH
caaa xo3afiica peunuia nocaaHTb uBeTbi. 9. Koraa TM
noeaeuib HanpaBo, yBHawuib CTCHM Hauiefi 6onbHHUbi.
06bC3)Kafi c ncBofi dopoHbi. 10. toyMe cxaianw, HTO OH
aon)KeH nowHCTHTb KypaTHHK. 11. MTO TM 6ojibiue
aio6HUJb, anenbCHHbi, 6aHanbi HJIH nanaHH? 12. PyccKHc
Bceraa paayuiHO npHHHMaioT rocTeii. 13. 3TOT eBponeeu
roBopHT Ha oHeHb npHBTHOM cyaxHJiH. 14. Koraa
MaabHHK yBnaea 3Meio, OH HC wcnyraaca H He 3aKpHHaa,
a yaapwa ee xaMHeM. 15. >1 aaM Te6e 3anacHofi IOHOH,
noTOMy HTO a HC 3Haio, Koraa Bepnycb. 16. 3T0My
ooabHOMy Haao cayuiaTbca Bpana H nHTb K03be Moaoxo.
17. Caym OTKa3aaHCb noanHHHTbca CBoeMy X03aHHy.
18. lOnouia aojiaccH 6bia nacTH xopoB c yTpa ao Benepa.
28. OTBeTbTe Ha cneayiomHe Bonpocbi:
1. Unapenda kuishi katika nyumba ya namna gani? 2. Nyumba
ya aina gani ni ya kupendeza zaidi, ya mawe au ya mbao? 3.
Baada ya kumaliza chuo kikuu utapendelea kuishi peke yako
au pamoja na wazazi wako? 4. Utapcnda kuishi wapi, sehemu
ya shamba au katikati ya mji? 5. Je, utapanda maua mbele ya
nyumba yako? 6. Unaishi na nani sasa? 7. Kuna nini katika
nyumba yenu? 8. Je, katika chumba chako cha kulala kuna
mazulia na picha? 9.

181
Mnapokea wageni sehemu gani ya nyumba? 10. Mnawcka yPOK 12 (Somo la ku mi n a mbili)
wapi vifaa mbalimbali vya nyumba? 11. Nani anasafisha JleKCHwecKaa revia: Kapra BOCTOHHOH ACJJPHKH
nyumba ycnu, wcwc. mama au mtumishi? 12. Nani anakupikia (Ramani ya Afrika ya Mashariki)
chakula?
TpaMMaTHKa
29. /laflTe pyccKHe 3KBHBajieHTbi: 1. ripHr/iarojibHbie cy6t>eKTHue o6beKTHbie
maneno ya kupendcza; vifaa vya maabara; bustani ya maua; cornacoBaTejiH HCOAymCBJICHHbIX KJiaCCOB.
wakati wa kulima; nguo za akiba; -jenga banda la maua; - 2. HMCHHOH KJiacc mahali.
saflsha choo; kuta za maabara; -umwa na nyoka; -panda juu 3. TnaroA HaxoAHTbca.
kabisa; -ruka chini; -piga kwa mawe; zizi la mbuzi; -weka kitu
juu ya jiwe; -tii wazazi; -tibu mguu wa kushoto; -sukuma kiti
upandc wa kulia.

30. ripHBCflHTe 3KBHBa;ieHTbi na cyaxHJiH:

MHCTHTb KOBcp; BpeMa yxoAHTb; ncpHOA pa60Tbi;
yOnpan. B Bannon KOMHBTC; y noAHOttbfl ropbi; BepxHas nacTb
AOMa; cjiyuiaTbca npcno^aBaienji; yAapHTb ABepb norott;
npHSTHbifi pa3roBop; AeaaTb npo^OBonbCTBeHHbie 3anacbi; *HTb
KOM(|)OPTHO; AapHTb UBCTU; xo.io.'iHoe Bpevis roAa; nociaBHTb
cKaMcftay B TeHb; oOorHyTb Bccb 3CMHofl map; Ka.MCHHbie
CTCHU; HATH HaaeBo; nociaBHTb CTOJI B
UCHTpC KOMHaTbl.
 IIpHmaro.ibHbie cy6beimiue H ofibeiCTHiJe
coi.iacoBaie.iH Heo/iyuieB.ieHHbix K.iaccoB.

ripHr/iaro;ibHbie cyObcxTHbic H o6bCKTHbic cornacoBaTCAH

neo/iy mcB/icHHbix KJiaccoB coBna;iaiOT no ())opMe:
2 KJI. 3 KJI. 4 KJI. 5 KJI. 6 KJI
ea.H. MH.H. ea.H. MH.H. CA.H. MH.H. ea.H. MH.H. ea.H.
cy6beKT. u- i- li- ya- ki- vi- i- zi- u-
O6TCKT. -u- -i- -li- -ya- -ki- -vi- -i- -zi- -u-

HanpHMep:
31. HanHuiHTe conHHeHHe Ha TeMy: A/
Mti wlianguka. haiukuukata flepeBO ynano. MU ero He py6HAH. Kitabu A/menunuliwa,
Ham AOM; B/ JXOM Moero Apyra
nitaA/soma "KHHra xynneHa, a ee npoHTy. Njia zinapita hapa. unaziona "/JoporH
npoxoAAT 3Aecb, Tbi HX
BHAHllib.

Mazoezi
1. 3aMeHHTe noAHepKHyiue CAOBa B npeAAOtteHHax CAOBaMH.
AaHHUMH B CKo6Kax. CACAHTC 3a cor/iacoBaHHeM:
A/ Mtu huyu anaitwaje? (ua, mto, kiluo, barabara, ugonjwa, matunda, mimea, vyakula,
hotcli, pepo. daklari).
B/ Msichana wake anapendeza (zulia, chumba, moto, sehemu, maneno, vijiji, miti,
mbao, kijana).
C/ Ninaffifahamu mwanafunzi huyu (duka. mlima, chuo, bustani. uwanja, masoko.
miji, vifaa, kazi, kuta, nyoka).

181
D/ Anawapenda watoto (jambo, mpira, kinywaji, zawadi, usiku,
mvulana, majina, mikate, vijiko, nywele, dereva).
2. kteMeHHTe KOHCTpyKUHfo npe^JiojKeHHfl no
o6pa3uy:
Juma amepeleka barua > Barua imepelekwa na Juma
1. Kaka anasoma zoezi. 2. Mama amepika ugali. 3. Sisi
tutanunua vifaa. 4. Wanafunzi wanatafsiri mazungumzo. 5.
Mtoto amepiga mlango. 6. Mtumishi ameleta chai. 7. Mkulima
ameuza mboga zote.
8. Vijana walisoma kilabu. 9. Babu atapanda miti. 10. Watoto
walikula matunda. 11. Dereva amesafisha gari. 12. Mgeni
anapeleka kifurushi. 13. Daktari anapima damu. 14. Garimoshi
limesafirisha mizigo.
3. 3aMenHTe yTBep;iHTe;ibHyK> <J>opMy
oTpHuaTeJibHofi:
A/ kitabu kimenunuliwa; kalamu itanunuliwa; gari
lilinunuliwa; mpira utanunuliwa; nyumba inanunuliwa;
ushanga unanunuliwa; kijiko kitanunuliwa; shamba
Unanunuliwa;
B/ vitanda vimeletwa; maziwa yataletwa; mizigo inaletwa;
funguo zinaletwa; kuni zimeletwa; vyombo vitaletwa;
mazulia yanaletwa; mimea ililetwa.
4. OteJiaBTe npe/woweHHa OTpHuaTeJibHbiMH:
1. Somo linaendeshwa. 2. Kitabu kilitafsiriwa. 3. Vitu
vimenunuliwa. 4. Matunda yamekatwa. 5. Hadithi inaelezwa.
6. Ualimu unapendeza. 7. Bustani itatembelewa. 8. Kidonda
kimetibiwa. 9. Fomu imejazwa. 10. Shingo linaumwa. 11.
Nywele zimesukwa. 12. Mgomba utapandwa. 13. Milango
itafunguliwa. 14. Fedha zitalipwa. 15. Mito inatiririka. 16. Jua
limetua. 17. Mabasi yanachelewa. 18. Njia inapita mlimani. 19.
Gari linasafirisha watu. 20. Nchi inaendelea kwa haraka. 21.
Meli zinachukua mizigo. 22. Vyombo husaidia kulima.
5. 3aMeHme B npeTUioaceHHsx Hacroamee Bpe.Ma
184
npome/uiiHM H 6yaymHM. CaenaftTe Bee npezuioaceHHa
oTpHuaienbHbiMH:
1. Miti ina matunda. 2. Chuo kikuu kina wanafunzi. 3. Bustani
ina mimea. 4. Chumba kina ufunguo. 5. Nyumba ina milango.
6. Mlima una kilele. 7. Mimea ina majani. 8. Stoo ina
madirisha. 9. Nchi ina mikoa. 10. Vyumba vina raha.
6. 3aMenHTe OTpHuaTejibHyio (J)opMy
yTBepAHTeJibHofi:
1. Mtihani haukufanywa. 2. Mimea haitapandwa. 3. Shamba
halilimwi. 4. Zawadi hazikununuliwa. 5. Mti hauna majani. 6.
Milango haina funguo. 7. Kichwa hakiumwi. 8. Vitanda
havitawekwa. 9. Chumba hakikupambwa. 10. Barafu
haikuyeyushwa. 11. Maji hayatiririki. 12. Bendera haipepei. 13.
Ubao haukuletwa. 14. Usiku haupendezi. 15. Sindano
haikuchomwa. 16. Joto halikuja. 17. Ndege hairuki. 18. Mti
haukuwa na majani. 19. Benki haitakuwa na wateja.
7. riepeBe/iHTe, BKJHOHHB B maro/ibi
o6ieKTHbie
noKa3aTe;iH:
1. Mbi JHO6HM 3TH AepeBbB. 2. 51 BHnen Baui caji. 3. OHM
nepeBeJin Becb TeKCT. 4. 51 Kynnio 3TO nnaTbe. 5. Haw Hy*Hbi
3TH Benin. 6. MajibMHK cten Bee noHHHKH. 7. Tbi nocaawujb 3TH UBCTW.
8. MHe Hy>KHbi 3TH BHJIKH. 9. 51 BH*y MX Ten/ioxofl. 10. BaOyuiKa
JIK>6MT CBOK) KOMHaTy. 11. Bbi 3HaeTe 3TO pacTeHHe. 12. 51
nonywy Bee AOKyMeHTbi.
8. IlepeBe^HTe:
1. CTO/I CTOB/1 nocpe^HHe KOMHaTu. 2. ABTo6yc cero^Ha
ona3,abiBaeT. 3. riapoxoii npH6y,aeT BenepoM. 4. CaMOJieT
npH3eMJiHncfl 6/iaronoJiyHHo. 5. Co/wue pacTonHJio Jiea.
6. KapTHHbi 6y^yT ompaBnenbi nomon. 7. d>jiar
pa3BeBaeTca na^ AOMOM. 8. SaHaHbi 6yayT nocaweHbi Ha
cjiejiyjomefi Heae/ie. 9. KHwrH npHHecJiH nocjie ypoxa. 10.
Pexa npoTexaeT B ropax. 11. CxaMefiKy nocTaBHJiH B TeHb.
12. Bee itonrH 6y;iyT on/iaMeHbi. 13. )Kapa HacTynHJia pano. 14.
185
3aHHTH* B uiKOJie HanHyrca B OKTa6pe. 15. Ha 3THX
AepeBbflx neT JiHCTbeB. 16. B aBTo6yce He 6buio
nacca^KHpoB. 17. B aBryde B yHHBepcHTeTe He 6y,aeT
CTyaeHTOB. 18. CaMoneTbi He neTaiOT ao 3Toro ropoaa. 19.
Mara3HH He OTKpoiOT ceroAHB. 20. FIoneMy He y6pajm
BaHHyio KOMHaTy? 21. 3Ta cTpaHa He pa3BHBaeTca
6bicTpo. 22. Hx /IOM He HMeeT y;io6cTB (KOM(f)opma).

186 187
 Maneno mapya pili ni Nyanza. Utakapoangalia upande wa magharibi utaliona
ramani (-) KapTa bara (ma-) ziwa Tanganyika. Limenyooka kutoka kaskazini mpaka kusini.
1)KOHTHHCHT, -kuu rjiaBHbift; CTapuiHR mji
mkuu CTOJiHua kisiwa (vi-)
Kiswahili kinasemwa sana Afrika ya Mashariki, hasa na
MaiepHK 2)cyma watu wa pwani. Tanzania ina makabila zaidi ya mia moja na
ukubwa (efl.) BejiHHHHa, pa3Mep ocTpoB bandari (-) nopT; raBaHb
maili (-) MHJIB ziwa (ma-) o3epo; npy/t kaskazini ishirini na tano. Kila kabila lina lugha yake. Kwa mfano
eneo (ma-) nnoma^b; (-) ceBep magharibi (-) 3anaji Wachagga husema Kichagga. Lugha ya Wahaya ni Kihaya.
TeppHTopwa kusini (-) lor mtalii (wa-) TypwcT - Kiswahili ni lugha ya taifa ya Tanzania, kwa hivyo lugha ya
urefu (ea.) l)fljiHHa 2)BbicoTa, nyooka/-nyoka ObiTb kwanza ya Watanzania ni Kiswahili.
pocT npflMbIM, 6b!Tb BbITJIHyTbIM
-refu l)AJlHHHblff wilaya (-) pafioH, OKpyr pwani (-) Maeiezo
2)BbICOKMfi 6eper, no6epe>xbe 1. maili ya eneo xBajipaTHaa MHJHT (6yKB. MHJIH n
-gawanyika 6biTb pa3AeneHHbiM nontax H).
upana (ex) uiHpHna Ojwa MH; paBHa 1609 M. rbiomaflb B xBajpambix enmumax
Taioxe
-pana uiwpoKHfi MOHCHO BbipasuTb c noMombK) c.ioBa mraba xBaapaT,
taifa (ma-) 1 )HauHfl, Hapo;i npflMoyronbHHK: mita ya mraba xBa/tpaTHbiH MeTp. B
2)HailHOHa^bHOCTb coBpeMeHHofi TaH3aHHH B OCHOBHOM ynoipeOjiaeTCJi aHnwflcxaa
kabila (ma-) nJieMH; Hapo^HOCTb CHCTCMa Mep, HanpHMcp, pauni kilo xH.iorpaMM,
tani
Ramani ya Afrika ya Mashariki* TOHHa, lita jimp, galoni nuuiOH, kilomita xHJioMeTp"
Bara la Afrika lina ukubwa wa maili za eneo milioni H up.
kumi na moja na laki tano. Ni bara la pili kwa ukubwa wake
duniani. Urefu wake ni kiasi cha maili elfu nne na mia sita. 2. C/iOBOcoMeTaHne Tanganyika ya zamani MOXHO
Upana wake ni kiasi cha maili elfu tatu na mia mbili. Nchi za nepeBecTH xax "6biBiuaji TaHraHbHKa.
Afrika ya Mashariki ni Tanzania, Kenya na Uganda. Kila nchi
imegawanyika katika wilaya au mikoa yake. Tanzania ni 3. Unguja - cyaxHJiwficxoe na3BaHHe ocTpoBa
Tanganyika ya zamani, na visiwa vya Unguja na Pemba. 3aH3H6ap H ero CTOJIHUbl.
Dar es Salaam ni mji maarufu wa Tanzania, tena ni
bandari. Na mji mkuu wa nchi hiyo ni Dodoma. Mji wa
4. noceccHBHaa wacTHua -a, xax npaBH/io, cTaBHTcs nepea
Mombasa nchini Kenya pia ni bandari maarufu. Mji mkuu wa
Kenya ni Nairobi, na mji mkuu wa Uganda ni Kampala. Katika TonoHHMa.wH B onpe;iejiMTe/ibHbix xoHCTpyxnHflx
Afrika ya Mashariki pia kuna miji kama Kisumu, Entebbe, THna nchi ya Tanzania cTpana TaH3aHHa\ mji wa Mwanza ropoa
Tanga, Mbeya na Mwanza MBatrn, bara ja Afrika a(j)pHxaHcxHH XOHTHHCHT, njia ya Morogoro uiocce
Afrika ya Mashariki ina milima, mito na maziwa. Kwa Moporopo H T.n. BMecTe c TCM, caeflyeT o6paTHTb BHMMaHHe, MTO
upande wa kaskazini mashariki ya Tanzania kuna mlima noceccHB nacTO onycxaeTca nocae CJIOB ziwa "03epo, mlima ropa H
Kilimanjaro. Wageni na watalii hasa wanaupenda sana mlima mto pexa: ziwa Nyasa, mlima Meru, mto Rufiji.
huo. Kaskazini magharibi ya Afrika ya Mashariki kuna ziwa
Victoria. Jina lake la

187 187
5. CymecTByeT AB& cnocoda nepeaanH Taxwx
3HaMeHnfl xax ceBepo-BOCTOK, K>ro-3ana;t H T.n.: kaskazini
mashariki H

CM. Kapiy TamaHHH B KOHUC ypoxa.

188 187
mashariki (ya) kaskazini, kusini magharibi M magharibi (ya) MCCTHbiMH XHTCJUIMH. 2. Hauia CTpaHa pauc.ieHa Ha
kusini. CncaycT OTMCTHTb, HTO ncpBbiR BapnaHT BCTpcMacrcB HCCKo/ibico pafloHOB. 3. Ha aanannoM no6epe*bC MM ceres
name. nopT. 4. ^ro oicpo Ha3biBaerca Hbaca. 5. 3ra y/imta BbiTSHy/iacb no
caMoro ucHTpa CTOJIMUbl. 6. y KaX/tOfl HapO/IHOCTIl eCTb
6. lugha ya laifa rocyaapcTBeHHbifl /o^HUHanbuufi CBOR a3blK. 7. ^TH
S3UK (6yxe. *3bJK HauHH*').

Mazoezi
9. ^aflTC pyCCKMC 3KBHBa/lCHTbK
-chora ramani; ramani ya dunia; ramani ya mito na maziwa;
ukubwa wa cnco; -pima ukubwa; ukubwa wa bandari; eneo la
bara; schemu ya bara; cnco la kisiwa; wcnycji wa kisiwa; urefu
wa njia; urefu wa mtu; upana wa njia; upana wa dinsha;
kilomila za mraba; meza ya mraba; -gawanyika katika wilaya
na mikoa; nchi imegawanyika; bandari ya kaskazini; -fanya
kazi bandarini; -jenga bandari; upande wa kusini; upande wa
magharibi; -safirisha watalii; -tcmbclca nchi kama mtalii; njia
imenyooka; mataifa na makabila ya nchi; lugha ya taifa; taifa la
mtu; makabila ya wenyeji.

10. ^aftTC 3KBHBa.1CHTbl Ha CyaXHJlHI

nOCMOTpCTb Ha KapTy MM pa; H3MCpHTb
TCppHTOpHK) CTpaHbT,
sana^Huc TeppHTopHH; 3anaanbie CTpaHbi; n/iomaflb
cyujH; BbicoTa aoMa; a/WHa n/iaTba; uinpima PCKH;
HiMcpnTb ;uiHHy H uinpHHy oerpoBa; 6bm> pa3jencHHbiM
Ha Haem; TeppHTopHH pa3.ae.3eHa na oxpyra; XCHTT* Ha
oeTpoBe; oerpoBHas pacTHTe/ibHocn.; oTjuxaTb Ha IOXHOM sikukuu (-) npar/iHMK
no6cpc)Kbc; 6cpcr Mops; cTo/iHita rocyaapcTBa; MopeKoW sherehe (-) npa3JtHHK;
nopT; penHas raBaHb; nopTOBbifl pa6oMHH; OTnpaBHTb TopxeCTBO.
npaiitHOBaHHe -sherehekea
rpy3bi B nopT; oicpnaa pu6a; ropHoc o3epo; BbiTaHyTbca c npaa/tHOBaTb,
ccBcpa na ior; TypHCTHMecicHft aBTooyc; TypHCTCKHfl OTMCMJTb
MapuipyT; BCC Hapojbi MHpa; to* Hue n.ieMCHa; -fuata cneitoBaTb (ueuy-Ji); HATH (3a
rocyjapcrBCHHbifl * IUK crpaHu. xeM-M.. neM-M.)
(kwa) kufuatana na B CBSIM C, B
COOTBCTCTBHH c dini (-) pc/innis, Bcpa
ricpeBe^HTc:
11.
1. KapTa 3Tofl TeppHTopHH 6bi;ia cocraBJieHa (Hapucoeaua)

118 189
ocTpoBa nocemaiOT TypncTbi H3 pa3Hbix cipaH. 8. Ha cyaxHAH rOBOpaT nOMTH
BO BCCX CTpaHaX BOCTOMHOR AcJipHKM. 9. ^TOT nopT 6blJl nOCTpOCH
OMCMb JiaBMO. 10. CaMOJICTbl HC .ICTaiOT no HX ocTpoBa. II. Ha 3TOM S3biKe
He roBopaT B CCBCPHUX paRoHax crpaHbi. 12. Cyna HC raxojH/iH B K>*HVK> raBaHb c
npounoro rona. 13. B 3TOM 03epc HCT pu6bi.

12. OrBCTbTc na Bonpocbi no concpxaHHio TCKCTB M

ncpcKaxHTe ero:
1. Bara la Afrika lina ukubwa gani? 2. Bara gani ni la pili
duniani kwa ukubwa wake? 3. Urefu na upana wa bara la
Afrika ni maili ngapi? 4. Unazifahamu nchi gani za Afrika ya
Mashariki? 5. Kila nchi ya Afrika imegawanyika namna gani?
6. Visiwa vya Unguja na Pemba ni sehemu ya nchi gani? 7.
Tanzania iliitwaje zamani? 8. Unaifahamu miji gani ya Afrika
ya Mashariki? 9. Bandari maarufu zaidi katika Afrika ya
Mashariki zinaitwaje? 10. Kuna nini kwa upande wa kaskazini
mashariki ya eneo hilo? 11. Jina la pili la ziwa Victoria ni gani?
12. Unapoangalia ramani ya Tanzania unaona ziwa gani kwa
upande wake wa magharibi? 13. Makabila ya Afrika ya
Mashariki yanasema lugha gani? 14. Kwa nini Kiswahili ni
lugha ya kwanza ya Watanzania? 15. Mji mkuu wa Tanzania
unaitwaje? 16. Kwa nini watalii hupenda kufika Afrika?

13. nepeBCflMTC c/iejiyioiuHR TCKCT,

npc/iBapMTc/ibno 03liaK0MMBUlHCb C HOBoR JICKCHKOR:
Maneno mapya
scrikali (-) npaBHTe.ibCTBO Krismasi (-) pox^ecTBO -funga 1
)3aKpuBaTb
2) 3aBS3blBaTb
3) ynaKOBbiBaTb
taa (-) ziaMna, /laMiiomca jadi (-) TpajHUHs; ycrow harusi/arusi
(-) cBa.ib6a licha ya 1 )HecMOTpa Ha 2)IIOMMMO Toro; He
CMHTaa

190
191
 tofauti (-) l)pa3HHua,
pa3.iHMHe 2) paiHbifl.
-zaa po*aTi>, poXABTt -heshimu pa3.1HMHblft
yBaxaTb, HTHTI.
Sikukuu
Afrika ya Mashariki kuna watu wa makabila na dini
tofauti. Watu wa dini moja wana sikukuu zao. Huzishcrchekca
kwa kufuatana na kawaida za dini yao. Pamoja na hayo
huwaheshimu watu wa dini ya pili.
Pia kuna sikukuu za serikali. Kama kawaida watu
hushcrehekea sikukuu zote. za dini na za serikali kwa pamoja.
Kwa mfano sikukuu ya Krismasi inapendwa na watu wote.
hasa watoto. Watu wa Afrika ya Mashariki wanaipenda pia.
Sikukuu hiyo inashcrchekewa kila mwaka. Kama kawaida
maduka yote yanafungwa kutwa mnamo sikukuu hiyo. Katika
nchi kadhaa watu wanaupamba mti maalumu wa Krismasi kwa
taa za rangi na vitu mbalimbali vya kupendcza.
Licha ya sikukuu za serikali na za dini kuna sikukuu za
jadi. Harasi kwa mfano ni sherehe ya furaha kwa watu wote
licha ya tofauti zao za dini au taifa. Na siku ya kuzaliwa je?
Nani haipendi sikukuu hiyo?
Mazoezi
14. CocraBbTe npe/uioxceHHJi co cjiejtyioiuMMH
cnoBocoHeTaHHJiMM:
-fanya sherehe; -andaa harasi: -fuata dini; sikukuu ya jadi;
sikukuu ya serikali; siku ya kuzaliwa; -funga mizigo; -washa
taa; -heshimu wazazi; licha ya; kwa kufuatana na.
15. Bbi6epHTc HI CKO6OK cyutecTBHTenbHoe,
cooTBCTCTByiomee o6ieKTHOMy noKasaie/iio B r/iaro/ie:
1. Kijana ameufungua (dirisha. mlango. akaunti). 2. Msichana
anataka kuyatoboa (pua, masikio, kidole). 3. Bibi analisuka
(nywele, zulia). 4. Mtoto amekipata (kidonda, ugonjwa,
baisikeli). S. Utayakumbuka (j*na- mwaka, maneno). 6.
Ninazitafuta (kitabu, funguo, mpira). 7. Wameipanda (mti,
mimea, viazi). 8. Anavipcnda
I9J
192
(vitunguu, ndizi, pilipili). 9. Tunamsubiri (basi, rafiki, teksi).
10. Mgeni ametushukuru (mwenyeji, watumishi, sisi).
16. /Ufrre )-TBepaHTe-ibHbie OTBeru na
c.ieayioiuHe Bonpocu. ynoTpe6HB B r.iaro.ie O6WKTHUH
cor.iacoBaTe.ib. Oopaicu
Je. unapenda wali? - Ndtyo. ninaipenda 1. Umewasha taa katika
chumba cha kulala? 2. Wamefunga milango yote ya nyumba?
3. Je. unaheshimu dini zoic? 4. Mmeona harusi ya jadi? 5.
Alisherehekea siku yake ya kuzaliwa mwaka huu? 6.
Wanaiheshimu serikali yao? 7. Je, tutapamba mti wa Krismasi?
8. Unafahamu tofauti za makabila hayo? 9. Wazazi wamefanya
harasi ya mwana wao? 10. Je. utatembelea kisiwa cha Pemba?
17. AaftTe nojiHbie oTpHuaTe-ibHbie OTBCTU Ha
Bonpocu:
1. Sikukuu za dini zinasherehekewa katika nchi hiyo ya
Afrika? 2. Je, makabila haya yanasema lugha moja? 3. Ukubwa
wa kisiwa hicho umepimwa? 4. Nchi yao itakuwa na bendera
ya taifa? 5. Meli itakwenda mpaka kisiwa cha Unguja leo? 6.
Je, chumba cha wageni kimepambwa? 7. Maduka
yatafunguliwa baada ya sikukuu? 8. Je, sherehe zitaendelea
mpaka asubuhi? 9. Harasi ilikuwa ya kupendeza? 10. Je,
mataifa ya dunia y ana fuata dini moja?
18. ncpeBeaHTe:
1. y )KHTCJlCtt BOCTOHHOR A(}>pHKH eCTb CBOH
0C06bie lipa'UlHHKM.
2. PoJKflCCTBO He HBJWCTCJi TpaflMUMOHHbl.M
Iipaj.'UlHKOM TaH3aHHflueB. HO HecMOTpa na 3TO, OHM
Jio6aT ero oTMcnaTb. 3. JXeTH yicpacHJiH
poac.iecTBeHcicyK) en Ky (depeso) paiiioiiBeTHbiMH
naMnoHKaMH. 4. Bu aomKHU noMHTaTb CBOHX poaHTe/iefl.
5. ripaBHTc/ibcTBo o6eina.io. HTO usTHnua 6yaeT
npa3iiHHHHbiM AHCM. 6. A4>pHKaHUbi ycTpaHBaKXT
(dejtaiom) CBOH cBanbOu B COOTBeTCTBHH C HX
HaUHOHa.1bHbl.MM TpaAHUHBMH. 7. Moll CpaT
pojHJica B 2003 roay. 8. Kax ou.ia y Kpauiena bam a Kosmaia B .icub
CBaab6u? 9. IIOMHMO xapTouiKH, a OMCHI. mo6jno TbiKBy. 10.
HexoTopbie rocy^apcTBeHHbie npaiaiiHKH He oTMenaioTca B
TTHX HauHonaibHbix oxpyrax. 11. CneunajibHoe Top*ecTBo 6uno
no/iroTOBJieHO RJin BCTpcMH 3HaMeHHToro rocm. 12. B
npaiAHMKOM BCC Mara3HHbi B crojiHiie 6yAyT 3aicpuTbi.
***
r pBMM&THKB
CBH C na aa-ieKoe MecTopacnoJio>KeHHe HJIH jiBHweHHe K
npejiMCTy, mu- - Ha MecTonoJio>KeHHe BHyTpH
3aMKHyToro npocTpancTBa. 3TH nOKa3aTCJ1H He
0<J>OpMJUlK)T KOpHH/OCHOBU CyUieCTBHTCJlbHblX,
HO

HMCHHOH Kiiacc mahali. HJIH JiOKaTHBHbifl KJiacc c

npc<)>HKcoM pa- (8-ofi KJiacc) coaepwHT Bcero Jintub OJIHO
cymecTBHTcnbHoe mahali MCCTO, He objiaaaiomee
KaTeropnefi HHc.ia, T.e. mahali hapa MO>KHO nepeBecTH KaK
3TO MCCTO HJIH
3TH MeCTa B 3aBHCHMOCTH OT KOHTCKCTa.
npc({)HKc pa- onpeflCJiHCT BCIO cor/iacoBaTe.ibnyio uenomcy
c 'jaBHCHMbiMH OT cymecTBHTejibnoro mahali cJiOBaMn:
yKaaaTe^bHbie MecTOHMeHH*:
mahali hapa MecTO 3To\
mahali hapo MCCTO 3TO petu "Haiue/HaiuH
ynoMaHyToe; penu "Bauje/BaiuH
npHTS)KaTeJibHbie MCCTOMMCHMS: pao "MX;
HcKitonenue e 3-e.u .luye ed VUCJIQ I-eo KMOCCQ ynompedjwemcH
pangu (MecTo/MecTa) cyObeKmubtu npus.icvojibHbiu cazMocoeameJib yu- Mama yuko wapi?
MOC/MOH** pako
Yumojikon. Tde MOMO? OHO HQ KyxHe". ________________________________
TBOe/TBOH pake ero
o6o6mHTe^bHoe MecTOHMCHHe:
mahali pote MecTo/MecTa Bee; noceccHBHufi tjjop.MaHT pa:
mahali pa kustarche MecTo/MecTa OTflbixa.
Cy6i.eKTHbie H o6ieKTHbie cornacoBaTejiw coBnaaaioT:
Mahali hapa palinipendeza, nili/wchagua jana 3TO MCCTO MHC
noHpaBH/iocb. s ero Bbi6paji BHepa.
Huron Haxo/iHTbca". JloKaTHBHbie 3HalieHHH B
*3biice cyaxHJiH BbipajKaioTCJi c noMombio rpex miaccoB
c MOKa3aTeJuiMH- npc*(|)HKcaMH pa-, ku-, mu-. Pa-
yKa3biBaeT Ha 6/iH3Koe MecTonaxo)KjieHHe npejiMCTa, o
KOTOPOM HfleT penb, HJIH Haxo)KjieHHe Ha Kaxofl-To JIHHHH, ku- -

190
191
HcnoJib3ytOTC npH corjiacoBaHHH cyuiecTBHTejibHoro B
.lOKaTHBHoll 4>opMe c ero onpeae.neHHBMH (o neM 6y/ieT cxa3aHo
no3iiHee). Pe.iaTHBHbie 4>op.MaHTU .loxaTHBUbix KJiaccoB, T.e. -po, -ko.
-mo, (JjyHKUHOHHpyioT B COBPCMCHHOM cyaxH.iw xax
HeaocTaTOHHbift rjiaroji HaxoAHTbCH, coxpaHsa npn 3TOM HCXOAHbie
3HaHCIIHH COOTBeTCTByiOmHX npC(|)HKCOB, OT
XOTOpbIX OHH o6pa30B3Hbi: -po HaXOAHTbC* 6J1H3K0, -ko
HaXOJHTbCfl AaJlCKO HJIH HCH3BCCTHO me (n03T0My B
Bonpocc O MCH3BCCTHOM
MecTopacnojioxceHHH HcnoJib3yeTca, xax npaBH.io, 3TOT
<J>opMaHT) M -mo "HaXOJHTbCH BHyTpH".
B HacToameM BpeMeHH rjiaroji "HaxoiiHTbca"
cnparaeTca 6e3 noica3aTeJia BpeMeHH, cy6bexTHbifl
npHrjiaro.ibHbifi corjiacoBaTeJib npocTo npHcoejiHHaeTca K
o;iHOMy H3 jioxaTHBHbix pejurrHBHbix (|)OpMaHTOB:
Nipo hapa 34ecb.
Watoto wamo chumbani "fleTH B xoMHaTe.
Matunda yapo sokoni Ha pbiHKe ecn* (JjpyxTu.
Kilabu kiko wapi? Die xHHra?

OrpHiiaTejibHbje <j>opMhi rjiarojia "HaxojiHTbca

o6pa3yioTca npHcoejHneHHCM oTpnuaTejibHofi nacTMUbi ha-, xoTopaa
cjiHBaeTcs c cyGbeKTHbiMH npHrJiaroJibHbiMH corjiacoBaTejiaMH I-
ro H 2-ro JIHU eji. HHCJia: i/po nyumbani "MCHS HCT aoMa, hupo kazini
TC6JI HeT Ha paooTe. B ocTajibHbix cjiynajix CJIHHHHC He npoHcxoanr
Baba hayupo leo Orua HCT ceroaH*.
Basi haliko stesheni ABToSyca HCT Ha craHUHH".
Ufunguo haumo mezani KaioHa HCT B CToae.

Mazoezi
19. FlepeBeaMTe:
1. Hapa ni mahali pangu pa kustarehe. 2. Mahali pake pa kulima
ni hapa. 3. Mahali hapa pote ni pao. 4. Mahali pa kujenga
nyumba ni

I9J
192
hapa. 5. Hapa si mahali pa kukata kuni. 6. Mahali hapa pana haupo mezani. 8. Miti haipo karibu na nyumba. 9. Mbao haziko
kituo cha afya. 7. Mahali hapa palikuwa na bustani. 8. Patakuwa mbele ya shule. 10. Mwalimu hayupo darasani. 11. Wadudu
na hoteli hapa. 9. Mahali hapo hapana maua. 10. Hapakuwa na hawapo chini ya mti. 12. Vyombo havimo katika maabara.
watu hapa. 11. Mahali hapa patakuwa na kituo cha basi. 12.
Mahali hapa palitupendeza. 13. Watalii walipachagua mahali
hapa kwa kufanya kituo.

20. PacKpofiTe CKO6KH, O4>OPMHB -po-/-ko-/-mo- cy6teKTHbiMH

npHMaro^bHbiMH corjiacoBaTenaMH. MoTHBHpyHTe ynoTpe6neHHe Toro HAH HHOTO
(j)opM3HTa B xaacAOM cjiynae:
1. Baba (-po) nyumbani leo. 2. Mimi (-ko) kazini siku kutwa. 3.
Zulia (-po) katikati ya chumba. 4. Vitabu vyao (-mo) mezani. 5.
Picha (-ko) ukutani. 6. Chakula (-mo) ndani ya chombo cha
barafu.
7. Sisi (-ko) ofisini sasa. 8. Meli zote (-ko) baharini. 9. Wageni
(-ko) nje ya nyumba. 10. Ufunguo (-po) juu ya meza. 11. Miti (-
ko) wapi? 12. Kuku wote (-mo) katika banda la kuku. 13. Mkate
(-po) jikoni. 14. Magari (-ko) upande gani? 15. Wewe (-ko)
chumba gani?
16. Nyinyi (-po) hapa tangu Jumapili?

21. #aHTe oTpnuaTejibHbie OTBCTH Ha Bonpocbi:

1. Matunda yapo sokoni? 2. Wavuvi wako baharini? 3. Nyinyi
mko nje? 4. Viti vimo sebuleni? 5. Akiba ya chakula ipo
kwenye stoo? 6. Kivuli kipo chini ya mti huu? 7. Mko shuleni
sasa? 8. Mvuvi yuko pwani? 9. Taa zipo chumbani? 10. Samaki
wamo ziwani? 11. Basi liko nyuma ya stesheni? 12. Mchicha
upo jikoni? 13. Mifano imo kitabuni? 14. Tofauti zipo kati ya
maneno haya? 15. Upo kazini tangu asubuhi?

22. 3aMeHHTe OTpnuaTeAbHyio xoHCTpyxuHto

yTBep/WTejibHofi:
1. Maua hayapo dukani. 2. Mbolea haziko shambani. 3. Choo
hakipo nyumbani. 4. Kisiwa hakipo mbali na mahali hapa. 5.
Jua haliko juu sana. 6. Vitanda havimo chumbani. 7. Ugali

194 195
 23. Aairre OTBCTH wa cAeAytomne Bonpocbi, Hcnonb3y cnoBa B cxo6xax:
1. Mwalimu wenu yuko wapi? (karibu na dirisha). 2. Visu vya
mpishi viko wapi? (ndani ya meza). 3. Mpira wa mtoto uko
wapi? (juu ya mti). 4. Kisiwa cha Unguja kiko wapi? (si mbali
na bara). 5. Kalamu ya mwanafunzi iko wapi? (chini ya kiti). 6.
Bunda la karatasi liko wapi? (juu ya meza). 7. Nguo zake ziko
wapi? (katika chumba cha kulala). 8. Barua iko wapi? (ndani ya
bahasha). 9. Miji ya Mwanza na Mbeya iko wapi? (nchini
Tanzania). 10. Derevayuko wapi? (katika basi).

24. IlepeBeuHTe:
1. riopT MoNi6aca HaxoAHTca B KCHHH. 2. KpecTbSHHH cefinac B
nojie. 3. TOCTH HaxoAATca B KJiacce. 4. Bailie MecTO 3Aecb. 5. 3TO
MecTo BbiGpano TypHCTaMH. 6. Bee MecTa 3iiecb oneHb
npHBneKaTenbHbie. 7. 3TO paGonee MecTo AAH. 8. Tae TBOH
pwcyHKH? - OHH B CTOAC. 9. 3aroH AAA cxoTa HaxoAHTcs c
3aAHen CTopoHbi AOMa. 10. TopoA TaHra pacnoAoweH Ha
no6epe)Kbe. II. Bee nacca>KHpbi yjxe B aBTobyce. 12. Bain rpy3
y*e Ha KopabAe. 13. Bee AexapcTBa HaxoAJrrca B KOMHaTe
MeAcecTpbi. 14. MOH poAHTeAH cefinac Ha pa6oTe. 15. Chepo
BafixaA naxoAHTca B POCCHH.

Maneno mapya
mpitanjia (wa-) npoxoacHfi -potea 1 )TepsTbCfl, Hcne3aTb
njia panda (-)
2) 3a6nyAHTbca
nepexpecTOK
-elekea nanpaBAATbca (xyda-.i.) hakika (-) 1 )AocTOBepHocrb; yBepeHHocTb
moja kwa moja npavio.
2)HecoMHeHHO, TOMHO ubalozi (eA.) nocoAbCTBo balozi (ma-) nocoA;
npflMOAHHeHHO
npeACTaBHTeAb mwendo (mi-) XOA, ABHxceHHe hatua (-) uiar
-geuka l)H3MeHHTbCH
2)noBopawHBaTbCA,
oGopaHHBaTbca
kamusi (-) cAOBapb
ghorofa/orofa (-) yra*

196 197
 Mazungumzo Posta iko hatua kumi hivi kutoka hapa
rioHTa HaxoaHTca
Mgeni: Samahani, bwana, wewe ni mwenyeji mahali npH6jiH3HTejibHO B AecflTH uiarax oTCfO^a'. CpaBHHTe B
Mpilanjia:
hapa? Ndiyo, ninapafahamu vizuri sana. Na aHajiorHHHOM KOHreKCTe ynoTpe6nenHe cnOBa karibu,
wewe upo hapa tangu lini? KOTopoe Bcer^a npe/uuecTByeT
Mgeni:
Nipo Nairobi siku ya tatu tu. Kwa hivyo
Mpilanjia: nimepotea kidogo. Unaweza kunisaidia kupata
Mgeni: njia?
Hakika, bwana. Unaelekea wapi?
Mpitanjia: Natafuta ubaiozi wa Ufaransa. Uko karibu au
mbali?
Mgeni: Uko si mbali sana na mahali hapa, mwendo wa
Mpitanjia: dakika 20 hivi.
Uko upande gani?
Fuata njia hii na nenda moja kwa moja mpaka
njia panda. Halafu geuka mkono wa kulia. Na
Mgeni: kutoka mahali hapo utakwenda kama hatua 30
hivi na utakuta ubaiozi wa Ufaransa.
Mpitanjia: Asante sana. Na duka la vitabu liko wapi?
Mgeni: Nataka kununua kamusi.
Mpitanjia: Duka la vitabu haliko mbali. Unaiona benki
huko? Iko upande wa kushoto? Ndiyo,
ninaiona.
Basi, zunguka hiyo benki na mara utafika
Mgeni:
mahali pana nyumba ya ghorofa mbili. Zamani
Mpitanjia:
mahali hapo palikuwa na duka la nguo na sasa
Mgeni:
pana duka la vitabu.
Ninakushukuru sana kwa maelezo yako kamili.
Si kitu, bwana, kwa heri.
Kwa heri.

Maelezo
1. MecTOHMeHHe hivi, c;ie;iyfl 3a MHCJiHTejibHbiM,
yKa3biBaer Ha HeonpeaejieHHOCTb HaibiBaevioro HHCJia:
Nitarudi baada ya dakika tano hivi BepHycb MHHyT Hepe3 njm>;

197 197
HHC.THTejibHOMy: Amelipa shilingi karibu elfu moja OH Zamani mahali hapo palikuwa na duka la nguo.
3anjiaTH;i npHMepHOTbICSHy UJWJlJlHHrOB.

2. C.ioBocOMeTaHHe kulia npaBaa pyKa" (6yKe. pyxa jmn

mkono wa
eau) HHoma ynoTpe6aaeTCB B 3HaHeHHH cnpaBa*, nanpaBo, T. e.
BbiCTynaeT CHHOHHMOM BbipaweHHfl upande wa kulia.

3. Bupa>KeHHe si kitu (0yK6. He Beum) ynoTpe6;iseTCfl KaK OTBCT na

6;iaro,aapHOCTb HJIH HJBHHCHHB B 3naHCHHn HHHero, nycTHKH, He
Baacuo: Asante kwa shauri lako - Si kitu CnacwGo 3a Bam COBCT
- He CTOHT 6jiaro/iapHocTH; Samahani ndugu, sikuweza
kukusaidia - Haya, si kitu H3BHHH, npHjrrejib, He CMor Te6e noMOHb -
JlajtHO, He BaxcHo.

Mazoezi
25. riepeBe^HTe cnoBocoMeTaHHfl:
-uliza njia kwa mpitanjia; -potea mjini; -elekea katikati ya mji; -
kutana kwenye njia panda; -jua kwa hakika; -wa na hakika; -
tafuta ubaiozi; -peleka vyeti ubalozini; njia ya moja kwa moja;
mwendo wa hatua tano; mwendo wa haraka; mwendo wa jua; -
chukua hatua; hatua baada ya hatua; -geuka nyuma; -geuka
upande wa kushoto; -ishi katika orofa ya tano; nyumba ya orofa
tisa.

26. noitTBepflHTe HJIH onpoBeprHHTe c.ie/iyiomHe

yTBepauteHHB, onwpaflcb Ha co^ep>KaHHe AHajiora:
1. Mpitanjia hajui vizuri mji wake. 2. Mgeni yuko katika
Nairobi kwa muda wa wiki mbili. 3. Mgeni hajui ubaiozi wa
Ufaransa uko wapi. 4. Ubaiozi wa Ufaransa hauko mbali sana.
5. Mgeni ataweza kufika mahali pa ubaiozi kwa dakika tano tu.
6. Ubaiozi uko kwenye njia panda. 7. Kwanza mgeni atakwenda
moja kwa moja halafu atageuka upande wa kushoto. 8. Atafika
ubalozini baada ya kufanya hatua 30 hivi kutoka mahali pa njia
panda. 9. Mgeni anatafuta duka la vitabu kwa sababu anahitaji
kujinunulia ramani ya mji. 10. Duka la vitabu liko upande wa
kushoto. 11. Nyumba ya duka la vitabu ina orofa tatu. 12.

198 197
27. Bbiynme AHaaor HaH3ycTb.
28.FlepeBejiHTe:
1. Mofl cnoBapb noiepflAcsi, a He 3Haio, rae OH. 2.
IlocoJibCTBO POCCHH B TaH3aHHH HaXOAHTCH pflOM
C OKeaHOM. 3. UBeTOHHblfi Mara3HH pacnoAoxcen Ha
nepeKpecTKe. 4. E;iKa CTOHT B ueHTpe njioiuaAH. 5. Hx O(()HC
HaxoaHTca B aecjiTH uiarax OT aoMa npaBHTe.ibCTBa. 6. Mbi
OHeHb xoporno 3HBAH 3TH MecTa. 7. ft He yBepeH, mo
AOKyMeHTbi HaxoaflTca B 3TOM Mecre. 8. fleHb 1 Mas
OTMeHaerca B Mupe xax npa3AHHK Tpyaa. 9. CbiH Bceraa
cneaoBaa coBeTaw CBoero oTua. 10. KpecTbane
HanpaBASKvrca Ha CBaab6y B 6jiH)KaHiiiyK) AepeBHio. 11.
CyaxHAHilcKHe cjioBapH He npoaaiOTCJi B 3TOM Mara3HHe.
12. PaHbuie Ha 3TOM Mecre 6biJi mecTH3Ta>KHufl AOM. 13. 06biHHO
pbiHKH He pa6oTaK)T B npai^HHHHbie AHH. 14. rae
pacnoJio>KeHo 03epo BaftxaJi? 15. Mu aoroBopHAHCb c
apyroM BCTpeTHTbCB Ha nepexpecTKe POBHO B 6 nacoB
Benepa, HO MOH aBTo6yc ono3Aaa. 16. Haul ropoa CHAbHO
H3MenHAca B 3TH AHH B CBH3H c npa3AHHKOM. 17. Mywa cefinac
HeT aoMa, OH yexaa Ha pu6aaKy. 18 Bee npoxoacne
o6opaMHBanHCb, xoraa MauiHHa nocna Bi>e3>Kaiia B
nocoabCTBO.
29. BcnoMHHTe Bee 3HaweHHa caeayioiunx OMOHHMOB .
CocTaBbTe npeaao)KeHHfl Ha cyaxHJiH c KaacauM H3
3HaneHHfi:
-meza, meza; -jua, jua; -kuta. kuta; -nyoka, nyoka; -choma; juu
ya (mlima), juu ya (Afrika); maziwa (MH.), maziwa (< ziwa); basi.
basi (ma-); -panda (juu), -panda.
30./(aiiTe pyccKHe 3KBHBaneHTu:
makabila ya Afrika ya Magharibi; -fuata dini tofauti; zawadi za
krismasi; -fanya kazi serikalini; licha ya kuogopa; ziwa la
kwanza kwa ukubwa wake; chakula cha jadi cha Waafrika;
tofauti kati ya makabila; swali la moja kwa moja; mahali pa
kuuza magazeti; bila ya kugeuka nyuma; -simama kwenye njia
panda; serikali ya muda; hatua za haraka.
31. /laflTe jKBHBajieHTbi Ha cyaxu/iw:
noceTHTb CTOjiHuy; ropoa TypucTOB; yBaxcarb Bee BHAU peaHrHH;
B COOTBeTCTBHH C HaiUlOHaAbHblMH npa3AHHK3MH;
npa3AHOBaTb aeHb
po*aeHHa; coBepmHTb nyTemecTBHe Ha a^pHKaHCKHfl
KOHTHHCHT; HeCMOTpfl Ha B3bIKOBUe pa3AHHHfl; 3H3Tb
AOCTOBepHO; COTpyaHHKH nocoabCTBa; 3HaTb npaMon
nyib ao CT3HUHH; aBTOMo6HAbHoe ABH)KeHHe; HATH Bnepea mar
3a maroM; nocaeaHHe marH npaBHTejibCTBa; nocAbi Bcex
CTpan 3anaanofl A(J>PHKH; BO BpeMs npa3AHHKa; 10
KBaapaTHbix MeTpoB; IOKHUH BeTep; noAHATbcs nemxoM Ha
aecjiTbifl 3Ta>K.
32. ricpeBeaHTe Bonpocu H aafiTe Ha HHX OTBCTU:
1. Tae HaxoaHTCJi 6aH>KafimHfi npoaoBonbCTBenHUH
Mara3HH? 2. CaoBapH npoaajOTca B 3TOM yne6HOM
3aBeaeHHH? 3. Tae cermac TBOH POAHTCAH? 4. B Kaxofi
ayAHTOpHH eCTb KapTa MHpa? 5. CeroAHfl ecTb ypox
aHranflcxoro H3uxa? 6. Tae TBOH yne6HHXH? 7. KTO 3HaeT, rae
ceflHac upenoaaBaTeab 4>paHuy3CKoro H3bixa? 8. Koraa
3axoHHHTca ypox cyaxH.iH? 9. 3x3aMeHbi HaHHyTca B Mae
HAH HIOHe? 10. UBeTOHHblfi Mara3HH HaXOAHTCA
HaBepxy HAH BHH3y? 11. Ha 3TOM 3Ta)Ke ecTb xatfce? 12.
noneMy cryaeHTOB HeT B ayaHTopHH? 13. Ha xaxofl ynnue
pacnoAO)KeH Bam yHHBepcHTeT?
14. ABTo6ycHaa ociaHOBKa HaxoaHTca aaaeKo OTCtoaa?
33. 3anoMHHTe nocaoBHuy: Haraka haraka haina baraka
(baraka *6aarocAOBeHHe). HannmHTe coHHHeHHe Ha
cyaxHAH B noaTBepjKaeHHe cMbicaa 3Tofl nocaoBHuu.
199
 yPOK 13 (Somo la kumi na tatu) Teiwa: HCHBOTHUH Mwp A4>PHKH
Ramani ya JleKCHMecKaa (Wanyama wa Afrika)
Tanzania'
TpaMMaTMica
1. Cor.iacoBaHHe npH/iaraTe/ibHbix H KO^HMCCTBCHHUX
MHCJIHTCJIbHbJX.
2. CnoBa -ingi, -ingine.
3. yica3aTc^bHOc MCCTOHMCHHC na-ibHocTH -le.
4. CreneHH cpaBHCHwa npH.iaraTC,ibHux.
5. IloceccHBHbie KOHCTPYKHHM C cyuiecTBHTejibHbiM, 0(|)0pM
J10HHUM npc4>HKCOM ki-

Cor.iacuBaime npn.iai a re.ihHwx H Ko-iH'iecTBemiwx

MMc.iHTe.ibHbix. CornacoBaTe;iM 6aHTycKHx
npH^araTe^bHbix H KO.lHMeCTBCHHbIX
MHCJIHTCJIbHblX HjeHTHHHU. KaK
IipaBM-10.

v
npe<|)HKcaM onpejicnaeMux cymecTBHTe.ibHbix B
OAHHaKOBbix Mop<|>OHO.norMMecKHx yc.ioBnflx (3TO
Tax na3biBaeMoc ajiJiHTepaTHBHoe corjiacoBaHHe).
I'lepBUH npe(|)HKc B Ta6;iHue - BapuaHT. Hciio;ibjyeMbiR
nepea KOpHeM/ocnoBofl Ha coniacHbift, npc())HKc, CTOBIUHR
3a KOCOB McpToR, - BapHaHT. Hcno-ib3ycMbifl nepea
KopHeM/ocHOBofi. HaHHuajomcfica c rmcaoro.
1 Ca.H. MH.H. 2 M.M. MH.H. m-/mw- 3 W.M. MH.H. ji-/j-
cyui. m-/mw- wa-/w- mi- /0 ma-/m-
npiui. m-/mw- wa- w- m-/mw- mi-/my- ji-/j-/0 ma-/m-

4 ca.1. MH. H 5 ea. H M H . H. 6 e;i.4. I 8 CJ. H MH. H.

cyui. ki-/ch- vi-/vy- n-/ny-/m-/0 u-/w- (Pa-)
npwi. ki-/ch- vi-/vy- n-/ny-/m-/0 m-/mw _ _ _ ! _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

Kjiacc m-/wa-: mtu mzuri HeaoBeic KpacMBbiR, mvana

mweusi pe6cHOK HepHbiif walu widogo JDO/IH
MajieHbKHc**, H^na Keupe ae fcjiue.
* Kapra, npeiuiaracMaa B MHHOM yMc6HMKC, Birra H 3
MarcpHanoB HHTcpHrra

201
 Knacc m-/mi-: mli mrefu aepcBo BUCOKOC", mwczi mH*ckundu nywa
KpacHa*, m/ii mirefu *\acpcBb* BUCOKHC, mien myekundu nyHbi
KpacHbic".
Hacuonenue 1: e cymecmeumeubHux 2-eo KJiacca m-/mi- eceeda eo MH.
HUCJIC ucnojib3yemc * npeipuxc mi-. nesaeucuMO om nuuoAbnoco
3eyxa xopun/ocnoebi. B npwiazameAbHbix neped sjiacHUM Kopn*
ynompe6jixemc* eapuanm my-. ______________________________________________
Kjiacc ji-/ma-: jiwe yipya KaMeHb HOBUR", yambo yema
Aeno xopowee", ziwa dogo o3epo MaAeHbKoe, mawe mapya
KEMHH HOBbie, mambo mema Aeaa xopoiUHe, mflziwa
madogo oaepa Ma^eHbKHe.
HCKI totenue 2: odnocnoDtcnoe npunaeamejibnoe -pya.
Havunatoiyeecx Ha cozJiaCHbiu, copjiacyemcn e ed vuejie c
noMoiubio npetpuxca ji- ________
Kjiacc ki-/vi-: kili A/kubwa CTyn bonbUioR, c/iumba
chcupc KOMHaTa be-iaa, vrti wkubwa crynbJi
boAbWHC**, yyumba yycupc KOMHaTu 6e.ibic**.
Kjiacc n-/n-: nepeA TBOHKHM cornacHbiM - npe(|)HKC n-:
/igoma wzuri u6apa6aH KpacHBbiR", ecnH xopenb
npnnaraTenbHoro naMHHaeTca Ha rAacHbiR, Hcnonb3yeTca
BapnaHT npe<J>HKca ny-: nyama nyeupe MACO beAoe", nepeA
rybHbiMH corjiacHUMH - iipetJjHKc m-: mboga mbaya
TbiKBa nAoxa*". nepeA rjiyxHMH cor.iaciibiMH - nyncBoR
BapnaHT npet|)HKca: safari fupi "xopoTKoe nyTemecTBHe'.
HCKI tone Hue 3: npwiaeameibHbie -ema. -refu. -pya
copjiacytomcR c cyuiecmeumejihHbiMU raacca n-/n- ue no
npaewiaM. safari njema (< -ema) npuamnoe nymemeemeue ",
nyumba ndefu (< -refu) "gbiCOKUU 6OM , nguo mpya (< -pya) "noeax odeoteda
Kjiacc u-/n-: npH.iaraTeAbHbie eA. cornacytoTca no
B MHCAC
Hop.MaM 2-ro KAacca CA. nnena, BO MH . HHCAC - no HopMaM 5-ro HAH 3-ro
KJiacca: nkuia mzuri mweupe cTCHa KpacHBaa bena*, kula wzuri
wyeupe CTCHU KpacwBbie beAbic, i/gonjwa mbaya TJOKCAa*
bone3Hb , mogonjwa mabaya TAxcenue bonc3HH.
lOiacc mahali: mahali padogo pema MCCTO HeboAbiuoc KpacHBoc.
Ko.lHHCCTBCHIIhie HHC.lHTC.il.II we
HaHHHaiOTCA Ha cornacHbiR, noiTOMy npn HX
cornacoBaHHH BbibHpaeTca ncpBbiR BapnaHT npe(j)HKca
KAacca. <DopMU KOAHHecTBemibix HHCAHTCAbHblX
H HHCAHTCAbHblX B CHCTe COBnaAaiOT, 3a
HCKAIOHCHHeM MHCAHTCAbHOTO ABa -Wili,
KOTOpoe B CHCTC HMCCT 4>opMy mbili (3Ta 4>opMa
ynoTpebAJicTCJi TOABKO B corAacoBaHHH C cyiuecTBHTeAi.iibiMH
5-ro oacca n-/n-):
-moja OAHH, -wili ABa, -tatu TpH, -nnc neTbipe, -
lano niiTb, -nane BOceMb, HanpHMep: mtoto mmoja OAHH
HCAOBCK, watu wawili ABa HCAOBexa, miti milatu TpH
AepeBa, embe moja *OAHH Manro. maembe manne neTbipe
MaHro, visu vitano mrrb HoxceR, nyumba mbili ABa
AOMa. kuta lano mm, CTCH, mahali panane BoceMb MCCT.
OcTaAbHbie HHCAHTeAbHbie He cornacyiOTCfl, B TOM nnene H
baHTycKoe no npoHcxoxcaeHHio HHCAHTCAbiioe kumi Aecjm.
B CAOACHbIX KOAMHeeTBeHHbIX
HHCAHTCAbHblX COTAaCyiOTCJI TOAbKo
naHMCHOBanHH CAHHHIJ: wanafunzi kumi na mmoja
oAHHHaAuaTb CTyAeHTOB, vilabu kumi na viwili
ABenajuaTb KHHr, miti ishirini na milatu ABaAuaTb Tpn
AepeBa, nyumba arobaini na nne copoK neTbipe AOMa. B
pa3roBopHoR penn upHHUHii corAacoBanHA c
HHCAHTeAbHbiMH HapyiuaeTCJi: wanafunzi kumi na moja,
vilabu kumi na mbili, mili ishirini na lalu.
HaHMenoBaiiHn COTCH, TMCAH, MHAAHOHOB coraacyioTCJi no
HopMaM 5-ro KAacca n-/n-, K KOTopoMy OIIH OTHOCATCA: walu mia
mbili ABecTH HeAOBeK*1, vilabu mia lano mrrbcoT
KHHr, shilingi elfu lalu TpH TbicAHH uiHAAHHroB, mili
elfu lano mia nne arobaini na minanc miTb TWCBH neTbipecTa
copoK BoceMb AepeBbeB".

201
 C.ioBa -ingi "MHorHA H -ingine apvroA, HeKOTopbiA"
corJiacyiOTCJi B OCHOBHOM Tax ace, xax H npMJiaraTCJibHUc. MasHnaioiuHccfl Ha
niacHuA. B 1-OM miaccc ca. HHCJia -ingi HC ynoTpe6jifleica, HO
corjiacyeTca c cymecTBHTcnbHbiMH apyrwx KnaccoB
ea.HHCJia, o6o3HanaioiuHMH HecneTHbie npeaMeTbi.
HanpwMep:
Mtu mwingine apyroA HCJIOBCK, watu Hcngi ^engine MHoro
apyrwx moaeA;
Mvuke /mnngi/mH'ingine MHoro TyMana/apyroA TyMaH",
miti mingi mingine "MHoro apyrnx aepeBbeB;
Joto /ingi/yinginc "cH.ibHaa/apyraa xapa", matunda mengi
mcnginc MHoro apyrHX 4>pyKTOB";
Kiasi Aingi/Ainginc *6oJibiuoe/HeKOTopoe KOJIMHCCTBO", vitabu
vingi vinginc MHoro apyrHX KHHT;
Njaa ziyingi/nyinginc cHJibHbiA/apyroA ronoa", njia
wyingi w^ingine MHoro apyrwx aopor;
Uzuri mwingi/mwinginc MHoro xpacoTbi/apyras xpacoTa;
Mahali pengi pengine MHoro apyrHX MCCT.
flpaeu.10 Ilpu npucoedunenuu npe<f)UKca-
coejiacoeame.vi npiaacame.ibHoco. oKanuueaiou^eeoai HO
exacHbtu, npoucxodum c.iuxHue: lal + lil > lei, m e wa- + ingil-
ingine > wengi/w engine, ma- + -ingi l-ingine > mengilmengine.
pa- + -ingil-ingine > pengilpengine, lil + lil > HI, m e. mi- + -
ingil-ingine > mingilmingine, ki- + -ingil-ingine > kingilkingine,
vi- + -ingi! -ingine > vingilvingine. ______________________________________
Mazoezi
1. ConiacyATe cneaywuiHe cymecTBMTejibHbie c
npH.iaraiejibHbiMH -zuri H -kubwa:
mtu, kiti. wadudu. matunda, njia, somo, miti, vyakula, dereva.
mpira, kuta, madaktari, kijiko, ufunguo, meli, mahali.
2. ConiacyATe caeayiomHe cymecTBHTe/ibHbic co
cnoBaMH:
A/ -ingi:
204
tofali. nyoka, ufundi, kidonda, mabunda, mzigo, akaunti,
mwuguzi. kipindi, karani, mahali, mwanga, upepo;
B/-ingine:
akiba, wakati, mazulia, abiria, vigari, nyanja, mikonge,
vitafunio, mawingu, maji, pande, barafu, misingi.
3. PacxpoATe CKOGKH:
vyombo (-ingi, -zuri); mti (-moja, -refu); chumba (-moja, -
ingine); barabara (-pana, -tatu); visu (-kali, -ingine); mahali (-
ingine, -dogo); gauni (-refu, -eupe); maswali (-ingi, -ingine);
miji (-kuu. -kubwa); saa (-zuri, -dogo); somo (-ingine, -refu);
nguo (-ingi, -eusi); uwanja (-kuu, -moja); kuta (-refu, -kubwa);
madirisha (-pana, -tano); mtoto (-refu, -ingine); wanyama (-
dogo, -nane); deni (-ingine, -kubwa); maua (-ingi, -eupe).
4. 3anojiHHTe nponycKH, noao6pas noaxoasutHe no
cMbicay npHJiaraiejibHoe, HHcnwieJibHOe HJIH cnoBa -ingi, -
ingine:
1. Salum ni mvuvi ... 2. Vitanda vya hospitali ni ... 3. Tunataka
meza ... 4. Nilinunua kalamu ... na vitabu ... 5. Mjomba ana
watoto . . . 6 . Wamejenga nyumba ... 7. Mwanafunzi alipata shida
. . . 8. Nina marafiki ... 9. Miti ... imepandwa katika bustani yetu.
10. Ubalozi wetu ni ... 11. Leo jua ni ... sana. 12. Mkulima
amejenga zizi ... 13. Tulikaa kwenye kivuli ... cha mwembe. 14.
Mbuzi ... wa babu wamepotea. 15. Katika nchi hii kuna mataifa
... 16. Kisu changu ni ... 17. Msichana anahitaji gauni ... kwa
ajili ya harusi yake.
5. nepeBe/iHTe:
1. BUCOKHA anniHHaHHH Kynwji aBa OoabiuMx cnoBap* cyaxwjiH. 2. Ero
M.iaaiuaa cecTpa yHHTCfl B apyroA uixoae. 3. Hepe3 nm MecjmeB y Hac 6yayT
apyrne 3K3a.Mcnu. 4. OaHH naiu cTyaeHT oneHb JIK>6HT 3aaaBaTb MHoro
BonpocoB. 5. IlocpeaHHe KOMH8TU CTOHT MaacubKHft 6eauA CTOJI H
neTbipe 6enux cTyaa. 6. Koraa MU HrpaJiH Ha 6epery Mopa, Mbi Hainan KpacnBuA
xaMeHb. 7. OHH aojuKHbi noca;iHTb BoceMb BUCOKHX aepeBbeB nepea
aoMOM. 8. Ee Hepnbie Boaocu 6uaH onenb xpacMBU. 9. 3TH
anenbCHHbi oneHb
MajicMiKHc,npHHecHTe apyrne. 10. B 3TOM roay y Bac 6y/ieT aBa wanyama waliwindwa sana na kuuawa kwa kiasi kikubwa. Siku
HOBbix npenoaaBaTeaa, OAHH HeMemcoro S3buca, a apyrofi - hizi watu hawaruhusiwi kwcnda katika mbuga hizi kuwaua
pyccKoro. 11. floBap noiioxcHJi oncHb MHoro ayxa H ncpua B 3TO 6aioao wanyama. Huruhusiwa kuwatazama tu au kuwapiga picha.
(edy). 12. MHC HyxcHO xynHTb naTb JIHMOHOB H BOceMb Kwa kuwa wanyama wa porini ni wa aina mbalimbali na
6anaHOB. mapya wapo mahali maalum, wageni watalii kutoka nchi nyingi za
Maneno -gumu l)TBcp^biR dunia huja kuwatazama. Bila ya shaka watalii hao hupewa mtu
mbuga (-) CTenb, caBaHHa 2)TpyaHb[R -taja Ha3biBaTb wa kuwaongoza. Kiongozi huyo huwaonyesha mahali bora pa
bonde (ma-) AOJiHHa; kuangalia wanyama. Kuna wanyama wa kila aina hapa.
mbuga ya wanyama 3anoBeaHHK
HH3HH3
pori (ma-) HCB03aeaaHHaa msitu (mi-) nee
wakubwa na wadogo, warefu na wafupi, kwa mfano tembo,
3CMaa; caBaHHa
-ota pacTH, npopacTaTb -julikana twiga, fam, nyati, mbuni, viboko na wengi wengine. Wanyama
-anzisha ocHOBbiBaTb, wengine ni wakali Sana. Ni vigumu kuwataja wanyama wote wa
6biTb
C03aaBaTb sheria (-) 33KOH - H3BeCTHbIM mbuga hizi. Kama mtu ameweza kumpiga picha simba au chui
winda oxoTHTbca -ua yOnBaTb utalii (ea.) TypH3M
ni bahati yake kubwa, kwani wanyama hawa huonckana kwa
-piga picha -tekeleza BbinojiHflTb,
ocymecTBnflTb nadra tu. Na watu hushindwa hata kuwaona. Katika mbuga za
<J)OTorpa<})HpoBaTb -ongoza vile vile/vilevile TaioKe, wanyama pia kuna ndege wa rangi nyingi za kupendeza. Watalii
1 )BecTH, HATH Bncpeaw TO)Ke huweza kusikiliza sauti zao wanapoimba.
2)B03raaBaTb, -shinda no6e)KaaTb simba (-) HCB
pyKOBoaHTb Tanzania ina mbuga nyingi za wanyama. Katika hizo
chui (-) aeonapa tern bo (-)
kiongozi (vi-) 1) rm npoBoaHHK mbuga ya Serengeti ni maarufu sana. Iko upandc wa kaskazini
CJIOH faru (-) Hocopor
2)pyKOBoaHTeab, raaBa, awaep twiga (-) )KHpa(J) nyati (-)
ya nchi. Katika enco la mbuga hiyo liko bonde la Ngorongoro.
- o n y e s h a noxaibiBaTb Wanyama wengi wamo katika bonde hilo la ajabu. Na katika
AHKHM 6yRBoa mbuni(-)
bahati(-) l)yaana, (JjopTyHa CTpayc kiboko (vi-) 6ereM0T misitu yake mimea mingi ya aina ya pekee inaota. Mahali hapa
2)cayHafiHocTb pazuri pamejulikana sana duniani.
-onckana l)6biTb BHauMbiM Katika nchi nyingine za Afrika ya Mashariki ziko mbuga
2)noaBjnrrbCS za wanyama vile vile. Kwa mfano huko Kenya kuna mbuga ya
kwa nadra peflKO, H3peAKa -a nadra peflKHR -imba neTb Tsavo, na katika Uganda mbuga maarufu ya wanyama iko
vigumu Tpy^Ho; CJIOXCHO sauti (-) roJioc karibu na ziwa Albert. Serikali za nchi hizo hutekeleza kazi
ngumu ya kuwatunza wanyama wa porini. Na utalii huziletea
Mbuga za wanyama nchi hizo pesa nyingi.
Nchi tatu za Afrika ya Mashariki zina mbuga nyingi za
wanyama wa porini. Mbuga hizo zilianzishwa na scrikali za Maelezo
nchi hizo hapo zamani. Kufuatana na sheria za serikali 1. Wanyamawa porini (oyxe. xcHBOTHbie caBaHHbi) 3/iecb
wanyama wengi wa porini walipata mahali pa salama pa kuishi. MOXCHO nepeBecTH xax \awcHe xcuBOTHbie.

Kabla ya hapo
2. YKaiaie-ibHoe MecTOHMeHHe hapo 3TO
ynoMAHyroe MCCTO B c cymecTBHTejibHbiM,
coHcraHHH

207
nepe^aioutHM BpeMeHHoe 3HaneHHe, BbinojinaeT 4>VHKUHH
o6cTOflTe;ibCTBa BpeMenn H ynoTpeb.iaeTCB aJifl Bbi^ejieHHJi,
noaMepKHBaHHJi MOMeHTa

201 209
ACACTBHH. OHO ncer/ia npcAuiecTByeT cymecTBWTeAbHOMy: Hapo zamani luliishi
mjini A paHbiuc Mbi *HAH B ropoAe"; Alijcnga nyumba hapo mwaka wa 1998 "OH
riocTpoHJi AOM cmc B 1998 roAv": Hapo kcsho nitakuletea kitabu "Kax pai laBTpa a
npHHccy TC6C KHHry. >TO MCCT OMMCIIMC . BucTyna* BO BPCMCHHOM juaMCHHH.
MOJKcr HMCTb H caMOCTOBTeAbHoe ynoTpc6.iCHHc: Hapo alinijibu H Toraa OH
MHe OTBCTHA; Kabla va hapo tulipanda viazi "Ho TToro Mbi nocamiH 6aTaTbi".
3. COK>3 kwa kuwa BBOAHT npwAaTOMHoe npHMHHbi,
KOTopoe, Kax npaBHJio, npcauiccTBycT mannoMy
npcAAowenwio. EMy cooTBCTCTByiOT TaxHc pyccxwc
iKBMBajieHTbi xax nocxoAbxy", Tax xax", noTOMy WTO
H T.n. CAOBO kwani (cnwTHaa (fwpMa kwa nini) Taxace MOXCT Buno.iHXTb
4>>MKUHK> cowia,
npHCOCAHHJIlOmCrO UpHAaTOHHOC
IipCAAOXCCHHC npHHHHbl. Ho B
3TOM caynae npwAaTOMHoe npcAnorceHHe name cneAyeT 3a
rAaBHUM. CpaBHHTc: Kwa kuwa hatuna kuni hatuwezi kuwasha
moto TlocxoAbxy y Mac HeT APOB, MU He MO*CM paiaccMb
oroHb"; Alikodi teksi kwani hakulaka kuchclewa kazini OH BIMJ
TaxcH, Tax xax He XOTCA oiia ubiBarb Ha paboTy".
4. IlpHAaraTeAbHoe -kali ocTpuR" HMCCT paA
AOnOAHHTeAbHbIX 3Ha**eHHH - *eCTOXHR", AHXHR",
CBHpeilUfi", cTporwR" H T.n.: lembo mkali "cBHpenuR
CAOH", wazazi wakali cTporwe POAHTCAH".
5. TAaroA -shindwa 6bm nobexAeHHUM"
(naccHBuaa (Jx'pvia OT -shinda no6cacAaTb") HMCCT TaxHe
AonoAHHTCAbHue 3H3HCHH> xax He Mowb, 6biTb He B
COCTOBHHH (vmo-.i cdexamb)", He yAasaTbcji: Daktari
ameshindwa kumsaidia mgonjwa huyo Bpan He cMor noMOHb
3TOMV 6oAbHOMy; Ameshindwa kupata kazi EMy HC yaanocb
HaflTH pa6oTy".
6. 06paTHTc BHHMaHHe na ynoTpe6AeHHe <f>opMaHTa -mo B
upeAAOJxeHHH Wanyama wengi wamo katika bonde hilo".
OTO MO)KHO o6bflCHHTb TeM, HTO AOAHHB HfOpOHropO
201
paCIIOAOXCHa B xpaTepe noTyxuiero ByaxaHa H npeACTaBnaeT coboR 33MKH \ TOC
npocTpancTBO B BHAC orpoMHoR iiauiH.
Mazoezi
6. HaftTe pyccxwe iKBMBaAcuTbi:
wanyama wa porini; macneo ya mbuga; -anzisha mbuga ya
wanyama; -anzisha chama kipya; -ongoza chama; kiongozi wa
nchi; -weka sheria; -vunja sheria; kufuatana na sheria, -kataza
kuwinda faru; -winda msituni; -wa na bahati; bahati nzuri; kwa
bahali; -ua mbu; -ua wenyeji; wanyama wa nadra; -kutana kwa
nadra; -onycsha njia; -onyesha picha; -onekana vizuri; -onekana
kuloka mbali; -jua kuimba; -imba kwa sauti kubwa; sauti ya
chini; -sikiliza sauti za wanyama; -lekcleza kazi; -tekeleza
maombi; -julikana kwa wote; -julikana vizuri; -ota haraka; -ola
kivulini; ofisi ya utalii; -laja jina la mtu; -taja maneno magumu;
upepo mkali; wanyama wakali; -shinda mtihani; -shinda mara
moja; -shindwa kufika kileleni; kwa kuwa amechoka; kwani
amechclcwa.
7. HaftTe iXBHBancHTbi na cyaxHAH:
5KH3HI. AHKHX 3KHBOTHUX; UOCCTHTb 3anOBCAHHK;
paCTCIIHB
caaaHHu; coi.iaTb HOBUR 6awx; ocHOBaTb napx; oxoTHTbca Ha
CAOHOB; 3anpcTHTb oxory na XHBOTHUX; <tTorpa<|>HpoBaTb
)XHpa(Jx>B; ybHTb 3MCIO; y6HTb cAynafiHo; 6uTb
yABHAHBbiM; pyxoBOAHTCAH napTHH; r.iaBa
npaBHTeAbCTBa; BCCTH rypHCTOB no ropoAy; noxa3UBaTb
xopownR npHMep; noxaibiBaTb pcAxtix JITHU; peAxo
noxaiUBaTbca; peAxaa BO3MOXHOCTI; xopoiuHH roaoc; cHAbHuR
roAOc; neTb rpoMKo; vMHTbca nen.; aunoAHBTb CAOXH\ IO pa6oTy;
BunoAHHTb npocbby npcnoAaBaTeAa; CAOXHUR Bonpoc;
TBcpAUH ApcBccHiia; pewwaa AOAHHa; AecHue (JjpyxTbi; Acciiaa
pacTmeAbHocTb; ryjum B Accy; 6brrb H3BCCTHUM B MHpe;
npowipacTaTb Ha coAHue; pacTH B caAy; xecTOXwR 3Bepb;
cypoBuR XOIBHH; CTporwe poAWTenw; nobeAHTb ooAeinb.
no6e*jaTb MHOTO pa3; HC cyMeTb oTxpbrrb ABepb.
209
 8. OTBCTVTC Ha sonpocu no coacpwaHHio TCKCTa: -fuga paiBOjHTb (aoMaiiiHHx mbwa(-)(-)
punda co6axa
OCCJI mamba (-)
1. Mbuga za wanyama wa porini ziko katika nchi gani? 2. Kwa KHBOTHblX, nTHU, pbl6) paka (-)chura
KpOKOjM.i KOUJKa
(vy-) naryuixa
nini serikali zilianzisha mbuga za wanyama? 3. Je, watu wotc -beba [nepe]HocHTb, fisi (-) rwena sungura (-) iasu
wanaruhusiwa kutembelea mbuga hizi? 4. Watalii hufika mbuga (nepe)B03HTb kondoo (-) nyani(-) 6a6yHH;
za Afrika ya Mashariki kwa ajili gani? 5. Nani huwasaidia oBua; 6apaii [HCJ10BCK00()pa3Hafl) o6c3bBHa

watalii katika matembezi yao? 6. Kuna wanyama wa aina gani nguruwe (-) CBHHbfl panya (-)l
katika mbuga hizi? 7. Ni vigumu kuona wanyama gani? 8. )Mbiuib 2)xpbica
Mtalii anawcza kuona nani licha ya wanyama katika mbuga
hizi? 9. Taja mbuga zote za wanyama katika Afrika ya
Mashariki. 10. Bondc la Ngorongoro liko wapi? 11. Kwa nini
bonde hilo linaitwa la ajabu?
12. Utalii huzilctea nini nchi za Afrika ya Mashariki?

9. riepecKa)KHTc TCKCT iia cyaxw.iH.

10. riepcBeaHTe:
A/ BoceMk BbicoKHx >KHpa4>oB. jBa McpHkix 6yflB0.ia; HCTbipe
6oiibUiHx OercMOTa: OJMII KpacHBbift Jieonapa; Tpn
MaacHbKHX Hocopora; mrrb 6e.ibix cTpaycoB; MHoro
5o.ibuiHX .ibBOB; apyrnc JMKHC *HBOTHbie; ;iBeHaauaib
KOPOB; oaHHaauaTb paiHouBCTHbix nTHu; jpyiaa HcpHaa KOM; MHoro
MaacHbKHx naccKOMbix; oflHa 6oabUiaa pbi6a;
B/ 3Ta KpacHBaa aojiHHa; MOC 6c/ioc nnaTbc; Bee uiHpoKHc
pcxw; 3TOT 6oabiiioR acc; MHOIO jpvrwx laKOHOB; OAHO
raaBHoc UJOCCC; crapuiHfl npenoaaBaieab IUKO/IU; nsTb na-ibuea
pyxH; aBa TpyaHUX ynpa*HeHHa; BCC BUCOKHC ropu;
xpacMBbifl rojioc MaaeHbKoO JCBOHKH; JBC naMKH 6e.iofl
6yMarn; apyraa 6o.iciHb; ucHTpajibHaa (.viafiHax)
nnomaflb ropoaa; MauiHHa Hepnoro Utfda; weTBcpo
TypwcTOB; BCC apyrnc WUKH A<J>PHKH.

11. ricpcBcaHTe cjieayioiUHR TCKCT,

npcflBapHTc/ibHo oniaKOMHBiuHCb c HOBOR JICKCHKOR.
ChaniaBbTe cro.

Maneno mapya

210 211
-linda 1 )oxpaHjrrb. cTopoxcnTb 2hauiHuiaTb
-fukuza l)rHaTb, nporoHBTb 2)yBoabHflTb
mw in (wezi) Bop. rpabHTCJib unyasi (nyasi) TpaBa -haribu
nopTHTb; HanocHTb yutcp6
zao (ma-| 1 )npoayicT, H3AC.IHC 2)ypo*aH; n.ioa

Wapo wanyama wa aina nyingi. Wanyama wenginc

hufugwa na wcnginc hawafugwi. Watu wengi hufuga ngombe.
punda, mbuzi, kondoo, mbwa na paka. Ngombc. mbuzi na
kondoo huwapatia watu nyama. Punda hubeba mizigo. Mbwa na
paka hulinda nyumba za watu, kwani mbwa hufukuza wezi na
paka huua panya.
Wanyama kama tembo, twiga, simba, chui na wcnginc
wengi huishi porini. Kiboko, mamba, chura na wenginc huishi
majini.
Wanyama wakali kama simba, chui, mamba na fisi hula
nyama. lakini tembo. twiga, sungura na wcnginc hula nyasi,
majani na matunda. Wanyama wenginc huharibu mazao
mashambani. Kati yao ni nyani, panya. nguruwe na wengine.

12. 3ajtaflTc jecsTb BonpocoB Ha cyaxH.in K TCKCTy H3

ynpaacneiiH* II.

13. IlcpeBcaHTc cneayioiuHe cioBocoHCTanHs H cocTaBbrc

c
HHMH npeXIOXCHHSi:
wanyama wa kufugwa nyumbani; ndege ya kubeba abiria; -
fukuzwa kazini; -shika mwizi; mbwa wa kulinda kondoo; -
haribu afya; kazi ya kuleta mazao mengi; nyama ya nguruwe.
14. FlepCBCaHTc c.iejyioinHC npefl.io*CHHa H
c/ie.iafiTe HX oTpHuaTe.ibHbiMH;
1. Nyumba hii inalindwa na mbwa wakali watatu. 2. Mizigo ya
Mzungu ilibebwa na watumishi wawili. 3. Mazao ya
mashambani

212
yamcharibiwa na nyani wakubwa. 4. Shcria hizi zinajulikana
vizuri.
5. Mkonge umcola upcsi. 6. Utalii utaleta pcsa nyingi kwa nchi
yao.
7. Mlima Kilimanjaro unaonekana kutoka hapa. 8. Kazi ngumu
imctckclczwa vizuri. 9. Milo hii inapita bondeni. 10. Zamani
misitu yctu ilikuwa na wanyama wengi. 11. Nyasi zoic
zimckatwa mbele ya nyumba. 12. Wcnycji wa makabila
mcnginc wanakula nyama ya nguruwc.
15. ncpcacaHTc:
1. Bycoxne *Hpa<}>y 6unw xopowo BHAHBI M3 oxna Hauicro
BBTOMOOHJIB. 2. 3axoHy lanpemaioT OXOTHTBCB na HocoporoB BO
BCCX dpaHax A<J>pHXH. 3. JUO6JDO cjiyuiaTb, xorAa noeT MOB
*ena, Tax xax y HCC owciib xpacwBuft ronoc. 4. Muonic
xpecTbBHC pa3Boa*T xyp H npojaioT HX na punxc. 5. Hauiero
noBapa yxycHJia xiaa co6axa. 6. JlecHye TeppHTopHH BO
MHOHIX cTpanax oxpanaioTca TaxonoM. 7. Bopy yxpaan MHoro
xpacHRyx BCIUCH M3 MaraiHHa. 8. 3TOT yiiMBcpcHTd 6bin
ociioBan owciib A8BH0. 9. riocxoabxy o^MUMam n.ioxo
Buno.iHB.i CBOIO pa6oTy, OH 6UA y-Bo.icH. 10. Hu 3anpcTH.i
rypHCTaM xynarbc* B pexe H3-3a xpoxoAHJioB. II. Ypo*aH
xyxypyibi B 3TOM roily 6fcUH noBpc*acHbi 6a6yHHaMH. 12.
POAHTCJIH o6cmajiH xynwib cuHy xoTCHKa (mtoto wa paka) B
iiciib cro po*AciiHB. 13. Bo BpeMfl nyTCUJCCTBHB no caBamtc
na.M onciib noBciao, Tax xax My CMOHIH yBHAdb .ibBOB H HX
AcTcHyuiett. 14. BereMOTy 6y/iH naoxo BHjny 3a Bycoxofl
TpaBott, noiTOMy Ha.M He yjaaocb HX
c<t>oTorpa<t>HpoBaTb.
16. 3axoHHHTc npciUio*CHHJi:
I. Ninafahamu wanyama wengi wakali wa porini, ni ... 2.
Mnyama huyu ana shingo refu sana, ni ... 3. Wanyama wadogo
ni wengi, kwa mfano ... 4. Wanyama hawa wanalinda nyumba
za watu, ni ...
5. Mazao mashambani yanaharibiwa na ... 6. Mnyama huyu
213
hubcba mizigo, ni ... 7. Maji ni mahali pa kuishi ... 8. Msitu ni
mahali pa kuishi ... 9. Nyama huliwa na ... 10. Nyasi na majani
huliwa na ...
II. Mnyama huyu ana kichwa kikubwa sana, ni ... 12.
Wanyama hawa wana masikio makubwa, ni ... 13. Mnyama
huyu ana mcno makali, ni ... 14. Mnyama huyu ana miguu
mirefu, ni ... 15. Watu hufuga wanyama kama ... 16. Watu hula
nyama y a ....
***
fpaMMaTHKa
Vxa ta ii'.ihHoe MecroHMeHne .la.ikiiocnt -le.
CornacoBaTcjiH 3Toro MCCTOHMCHHB paBHy coniacoBaTCJiBM
yxasaTejibHoro MCCTOHMCHHII 6;IH3OCTH, HO 3aHHMaiOT
no3MUHio npeijJHXca, HanpHMep: mtu yule TOT MC.IOBCX'*,
watu HWIC TC AIOAH, mti ale TO AepeBo, vitabu vile TC
XHHrw, nyumba lie TOT AOM", ukuta u\e Ta CTeHa", mahali
pale TO MCCTO".
ECJIHcyutccTBHTe.ibHoe HMCCT Hecxonbxo
onpeae.ieHMft. TO
HCnoCpCilCTBCHHO 3a HHM CJlCAyCT
npHTBJKaTC.lbHOC MCCTOHMCHHe,
33TCM yxaiaTcnbHoe. 3aTCM npHJiaraTCJibHoe, Aa-iec CJIOBO -
ingi/ -ingine, KOHCHHVK> no3Hi|Hio B Taxofi HMCHHOR rpynne
3aHHMaeT MHCJiHTejibHoe: kitabu changu kile chekundu
kinginc kimoja Ta oAHa MOB apyraB xpacnaa xHHra.
flopaaox CACAOBBHHJI OnpcaeneHHft MOJXCT H3MCHBTbCB 3a CHCT By
HCCCHHB yxa3aTe.ibHoro MCCTOHMCHHB B no3HUHio nepcA cyutccTBHTejibHyM B cnynae ero
iMt^aTH'iccxoro BW/KMCHHS, cnosa -ingiAinginc MoryT miorna
3aHHMaTb no3Ht|HK) nepcA npHJiaraTcnbUbiM.
CTencHH cpaBHeHHH iipMiaraie.n.HUX B cyaXH.iH BbipancaioTCB
lie Mop<Jx)norHHccxHM cnoco6oM, xax 3To BO3MO*HO B
pyccxoM aiuxc. a ana-iM THHCCXHM cnoco6oM. c noMouibio
cnyace6Hyx CJIOB.
 CpaBHHTCjibHyio CTeneHb MOHCHO BypaiHTb npH
noMouiH cnyjxe6Horo cnoBa kuliko weM": Mwana wangu ni
hodari kuliko wako Moll CUH cnoco6nee TBoero".
3a npunaraTe-ibHyM MO*CT cncAOBaTb C.IOBO zaidi
"6onee/6ojibiiic*: Nataka kitabu kidogo zaidi MHC iiyttiia
xiinra Meiibiuero paiMcpa".
BO3MOXIIO Taioxe cowciaHwc zaidi kuliko, xoTopoe MO*CT
c.icaoBaTb 3a npH.iaraTe.ibHyM HJIH rnaronoM: Nyumba hiyo
ni ndcfu zaidi kuliko ile 3TOT AOM Byrne, HCM TOT; Mama
anapcnda

214
 kupika zaidi kuliko kufua MaMa JIK)6HT 6o;ibme roTOBMTb, HCM
CTHparb.
CpaBHCHHC C JipyrHM npcaMCTOM M02KH0 BbipaiHTb
c noMouibK) cpaBHHTCJibHoro cotoia kama: mchanga laini kama
sukari HC*Mufi KaK caxap necoK", msichana mwembamba
kama mnazi cTpofinaa KaK na.ibMa ACByiuKa.
MH())HHHTHBbi kupita npcBocxonHTb H kushinda
no6e)KaaTb. npcBocxoaHTb" raioKc Bbino/iwnoT
(JjyiiKUMH cnye6Hbix OIOB. ncpcjasaa npM 3TOM maieHHc
cpaBHHTC.ibHofl
HJ1M npCBOCXO^HOfi CTCflCHM B 33BHCMMOCTH OT
K0HTCKCT3,
cpaBHHTc: Wavulana ni warcfu kushinda wasichana IOHOUJH BUUIC
aeBymcK*; Msichana yule ni mwembamba kupita wotc Ta
flCByiuxa - caMaa crpoMHaa".
IloceccHBHbie KOIIC i PVKIIMM C evince iBwre.ibH IJM,
0$OpM.ieHHbJM Iipe4HKCOM It!-.
ripc<J)MKc ki- (4-UH KJiacc ki-/vi-), OCJJOPM.IJI* KOPHH/OCHOBU
cyutecTBHTCJibHux HJIM ue.ibHoo^opM^eHHbic
cymccTBHTenbHbie apyrwx KJiaccoB. nepejaeT 3HancHHe
o6paia AeficTBMa. flpn 3TOM TaKoe CJIOBO CTOMT BHe CMCTCMW
coniacoBaHMa B npe;iJio*eHMM: Mbona unachcka kitoto? (<
/m/toto) IloHeMy Tbi cMeeujbca KaK PC6CHOK?; Waligawa
chakula kindugu (< ndugu) OHM paMCJiMJiM cay no-
6paTCKH.
CJIOBO C npe<J>MKCoM ki-, Bxojwmee B cociaa
noceccHBHofi KOHCTpyKUHM, liepeBOJIMTCS Ha
pycCKHR aibIK COOTBeTCTByiOlltHM
OTHocHTCJibHbiM npH.iaraTem.nbiM: msaada wa kifedha
M
(|)HHaHcoBaa noMomb". nguo ya kizungu eBponeficKaa
OAexflt, watu wa kisasa coBpeMeHHue JHOJHT.
Mazoezi
17. CoMacyflTC oicjiyioiUHe cywecTBHTeJibHbie c
MCCTOHMCHHCM -lei
viongozi, mwizi, joto, dini, ubalozi. punda. msitu, zao, shcria,
vitafunio. mahali, kuta. mikoa, mamba, bweni. vyura, maabara.
mke, kichwa, mfano, jiko, mazungumzo, mjomba, urefu, miaka.
18. 3aMCHHTC B cjiejtyiouiHX cnoHocoHeraHiiax
A/ MeCTOMMCMMJI 6.1H30CTH MCC TOHMCH
MS MM AB^lbHOCTM!
wateja hawa, orofa hii. taa hizi, vyeti hivi, mahali hapa, jambo
hilo, mikatc hii, ukoo huu, kituo hiki, nafasi hii, mapumziko
hayo, ajabu hizi, sungura huyo, muziki huu, shanga hizi;
B/ MCCTOHMCHHJi jaJlbHOCTH
MCCTOMMCHHflMH 6.1H30CTH:
kitanda kile, bibi yule, maisha yale, pesa zile, mchicha ule, kiasi
kilc, miji ile, mtumishi yule, ubao ule, vyombo vile, usiku ule,
dini ilc, mabalozi wale, kabila lile, mahali pale, lugha zile.
19. nepeBeaHTe:
I. 3TOT lOHoiua HbicoKHfi. a TOT erne Bbiuie. 2. Te 6ejiwe UBCTU
caMbie KpacHBbie. 3. B TTOR KOMH3TC oKHa 6o.ibiiie. neM B TOR.
4. 3T8 cTyaeHTKa ncpeBe.ia TCKCT 6bicTpee, HeM Bee
ocTaabHbie (dpy,'ue) cTyacHTbi. 5. ft JUO6JHO MaitaapMHU
6ojibuic, HCM aneabCHHU. 6. B TTOM Maraiwuc npojiyKTbi
JCUJCB.IC. HCM B TOM. 7. I'.iasa oaHKa Kynn.i ce6e caMyio aoporyio
Mamnny. 8. B TTOM aoMe yraxeR 6oabiue, HCM B TOM. 9. TBOH 6ycu
Taxwc ace aJiHHHbie, KaK H MOH. 10. TOT KpccTbJiHHH nocaana
Oo.ibiue acpcBbeB. neM na m aeayuiKa. 11. MoA 6paT TOBOPHT
no-<J>paHLty3CKM ayniuc BCCX B Kaacce. 12. Kaxoe XHBOTHOC
caMoc CBHpenoe? 13. 3y6bi Toro acJipuKanua oe.iwc. KaK
cHer.
20. riepeBeaMTe caeaytomne cJioBocoHeTaHM*:
nyumba za wenyeji, chakula cha kienyeji; nguo ya Mzungu,
gauni la kizungu; siku za zamani, kitu cha kizamani; mpira wa
mtoto, mazungumzo ya kitoto; chumba cha wageni, maneno ya
kigeni; wakati wa kazi, nguo za kikazi; maisha ya taifa, bcndcra
ya kitaifa; nywele za mke, baisikeli ya kike; kazi ya rnumc, kazi
ya kiume; shcria za Uingereza, pesa za kiingereza; gari la rafiki,
ombi la kirafiki.

21. flaHTe iKHHHa.icHTbi ia cyaxMJiw:

TainaHiiftcKHft nail; ciapuA capaA; .TCTCKHH Bonpoc;
(JjpaHuyicKaa KyxH* (eda); pa6oHHR CTOJI; XCHCKHA aBTOMoon.ib;
HaitHOHa.ibHbiR npaTjiHMK; apyxccKwR COBCT;
HHocTpaHHbiR Kopaft.ib; pyccKHe

216
Mopoiu; eBponeflcKaji MyswKa; pajoBaTbc* KaK PC6CHOK;
y6HMtn> no-3BcpcKw; pa3roBapMBaTb no-/tpy*ccKH.
Maneno mapya
buluu/hluu CHHHA, lo/iyGofi uhusiano (ma-(
elimu (-) I )o6pa30BaMHc 2)Hayica. OTHOUJCHHC; CBfllb
yncHHe -julisha npcacTaBnaTb msaada (mi-) nowomb
(KaMy-M.\ 3HaKOMHTk (KOeO- Jl.) mwoga (wi-) Tpyc,
po6KH& HCJIOBCK
Mazungumzo
Ni nani msichana yule mwembamba?
Yule amekaa karibu na dirisha. na amevaa gauni la
Mozes:
Kassim: rangi ya buluu?
Hapana, yule amekaa mahali pale pa nyuma, na
Mores: amevaa nguo ya kijani. Unamfahamu?
Bila shaka. ni Rustika Madenge. Wote wanamfahamu
Kassim: kwani ni mwanafunzi hodari kushinda wote.
Na mzuri kupita wote! Ni mwanafunzi mpya?
Mozes: Hapana, ycye ni mwanafunzi wa mwaka wa pili.
Kassim: Anajifunza elimu ya uhusiano wa kimataifa. Unataka
kuzungumza naye? Ni mioto mwema sana.
Hapana, bwana. Mimi sina bahati. Atakataa
Mozes:
kuzungumza nami.
Njoo. Nitakujulisha naye. Yeye hupenda
Kassim:
kuzungumza na vijana wa kiume.
Asante Sana, bwana, kwa msaada wako, lakini si leo.
Mozes:
Nitazungumza naye siku nyingine.
Kassim:
Kumbe wewe mwoga!
Maelezo
1. Ni mtoto mwema sana Oia oT/iHMHaa
aeBHOHKa*. CJTOBO mtoto *pc6eHOK* ynoTpe6;iaeTc* B
pairoBopHofl peMH no oTHouieiiHio K AeByuixe HHM
MO.ioaoMy nenoBeKy.
2. kumbe - MCJKAOMCTHC, Bupaacatomec yaHBJieHMe.
B
33BMCH WOCTH OT KOHTeKCTa OHO MOJKCT MMCTb pai.lHHHbie
3KBHHa;icHTbi B pyccKOM 3biKc - oKasbiBacTca", KaK
BbinciiH/iocb", na caMOM Ae/ic H T.n.: Wameahidi joto,
kumbe kuna baridi leo 06ema-iM, MTO 6yaei Tcnao, Ha caMOM JCJIC
ceroana xonoaHo; Nilifikiri yeye ni mfanya kazi hodari, kumbe ni
mvivu "fl cHHTaa ero ao6pocoBecTHbiM paCoiHHKOM. a
QKa3a,iocb.
MTO OH MHnfl; Kumbe umefika! Lakini niliambiwa wewe
unaumwa Tbi BCC *C npnuicji! A MHC cKaiajm, MTO TU 6OJICH.
CpaBiiHTe ynoTpe6neiHe MeacnoMerns Lo! B noxoxux cirryauHax: Lo! Kuna
baridi leo Hy H xo.ioano ceroaHa!; Lo! Wewe ni mvivu sana!
KaicoR ace TU aeHTaR!**; Lo! Babu atakuja leo Haao ace!
fleayuiKa npueaet cerojtH*."
Mazoezi
22. ilaftTe pyccKHe MCMMUieaTU:
mtu mwembamba; njia nyembamba; -pata elimu ya msingi;
elimu ya juu; -jenga mahusiano; -vunja uhusiano; uhusiano
mwema; matunda mcma; msaada mkubwa; -toa msaada wa
fedha; -pata msaada wa daktari; -wa mwoga; ndege mwoga.
23.nojTBepaHTC H.IH onpOBeprHWTe caeayutHe
yTBepaaeHHSi B COOTBCTCTBHH c coaepacaHneM AHa.iora:
1. Mozes alitaka kujuana na wasichana wawili. 2. Rustika ni
mwanafunzi hodari na mtu mwema. 3. Wanafunzi wote
wanamfahamu Rustika kwa sababu anaimba vizuri sana. 4.
Rustika alivaa gauni la rangi ya kijani. 5. Mozes alifikiri
kwamba msichana huyo ni mwanafunzi mpya. 6. Rustika
anajifunza ualimu kwa mwaka wa tatu. 7. Mozes alitaka
kuzungumza na Rustika mara moja. 8. Mozes alikuwa na hakika
kwamba Rustika atakubali kujuana naye. 9. Kassim alisema
kuwa Rustika hapendi kuzungumza na vijana wa kiume. 10.
Mozes hakutaka kupokea msaada wa Kassim. na aliamua

216
kuzungumza na Rustika siku nyingine. II. Kassim alimwita
mwoga rafiki yake kwa sababu yeye anaogopa mitihani.

216
 24. FIcpccKajKHTe AManor B KOCRCHHOA pCHH.
CocTBBbTC Ha cyaxHJiM 6cccay Mcauy MO3CCOM H
25.
PycTHKofi (B npo,io.i)KCHHc TCMbi AHanora).
26. ricpcBcaHTe:
I. ^Ta nopora oHCHb yin a*, HO caw a* .lynwaa, ona BCJCT npawo K
Mopto. 2. TBoeMy 6paTy HC yaa-iocb nonyHHTb ty pa6oiy,
noTOMy mo OH aCHTJifi KaKHX Mano (6o.ibute, ve* gee). 3. OHM
conacmincb oxaiaTb acHc*nyio noMoiub TOR ACTCKOR 6oJibHHue.
4. xony npcacTaBHTb Bac MOCM> nymucMy ztpyry. 5. Haw Bpaw noaynna
Bbiciuce o6pa30BaHHe B CLUA. 6. Y 3TOR acByiUKH raa3a rony6bic, a y
TOR COBCCM nepHbie. 7. CcRnac POAHTCJIH nyxcaaioTCJi B TBOCR
noMomH 6o.ibUic, HCM paiibuie. 8. OxaibiBacTcsi. OH xopouiMM
MC.IOBCK H TOTOB oKaiaTb naM noMouib. 9. Kax BbiacHH/iocb,
TBOB co6axa oncnb TpycJiHBa, ona 6OHTCB naxtc KOUJCK.
27. FlcpcBCiiHTc anaioi H BU>MMTC cro HaxjycTb:
Mazungumzo
Mama: Jc, mtihani ulikuwa mgumu?
Mloto: Ndiyo, mtihani ulikuwa mgumu sana.
Mama: Jc, unafikiri umcfaulu?
Mtoto: Sijui. lakini niliyajibu karibu maswali yotc.
Mama: Jc, watoto wengine pia waliona mtihani ulc ulikuwa
mgumu?
Mtoto: Ndiyo, kila mtoto aliscma maswali yalikuwa magumu.
Mama: Na mwalimu wcnu aliscmajc juu ya mtihani?
Mtoto: Hakusema mcngi. Aliscma tu Poleni watoto!"
Mama: Majibu yatatoka lini?
Mtoto: Majibu yatatoka baada ya mwczi mmoja.
Mama: Kama utafaulu utakwenda wapi?
Mtoto: Kama nitafaulu, mama, nitakwenda shulc ya
sekondari.
Mama: Je. unataka kusoma nini? Unataka kazi gani?
Mtoto: Nataka kuwa daktari na kuwatibu wagonjwa.
Mama: Kwa nini?
219
211
Mtoto: Nchi yetu ina madaktari haba. Madaktari wcngi zaidi
ni
wa kigcni hapa. Na wagonjwa ni wcngi sana.
Mama: Vizuri mwanangu Kama utakuwa daktari nitafurahi tu.
28. K CJIOBIM rpynnu A no^6cpHTC aHTOHHMbi M3
rpynnw B: A/ haraka, pekc yakc, /amani, -furahi, -uliza. juu,
nyuma; kushoto;
pata; -chcka; kaskazini; -fungua; mashariki;
B/ karibuni; -lia; kusini; pamoja na; chini; -pclcka; kulia:
magharibi; -funga; polcpolc; -jibu; mbclc; -kasirika.
29. flafiTe pyccxHC 3XBHBaJiCHTbi:
-onycsha wanyama wa nadra kwa watalii; -imba kwa sauti ya
juu; -tekdcza kazi ya kujcnga nyumba; kiongozi maarufu wa
taifa; ndcgc ya kubcba mi/jgo; -fukuza nyani kutoka shambani;
moto mkali; mazao ya kazi ya pamoja; chakula cha kuharibu
afya; kufuatana na shcria za kazi; -shindwa kupata elimu ya juu;
-anzisha uhusiano wa kibalozi; -pcwa msaada wa kifcdha; -toa
majibu haraka.
30. JXafiTC3KBHBa.iCHTbi Ha cyaXH.in:
(Jwior pa(j>MpOBaTb flHXHX KHBOTHbJX BO BpCMJl
nyTCUICCTBHJi; 3axoH, lanpeuiaiouiHR oxoTy Ha
HocoporoB; HaiiHOHa.ibHbifi lanoBC.iHHK; noxaiaib
noapyrc HOBOC nnaTbc; yBaacaTb laxonu ApyroR cTpaHbi;
BbinonHHTb cnoxcHyio npocb6y; HaiBaTb HMcwa jin/icpoB
napTHH; yBo.'urrb ^OMpa6oTHHUy; noRMaTb rpa6MTCJisi;
Mcpiibic TyHM c 3anaita; CHJibHbiR BOCTOHHMR BeTep;
ncnopTHTb npaiitHHK; nony4HTb Ha4a.ibHoc
oGpaaoBaHHc; oxoHHHTb cpcanioio luxojiy; ncTb TOHKHM
roaocoM; CTponiR npcnoAaBaie.ib; HCCMOTP*
Ha XOpOUJHC OTHOUICHHfl
31.06MCHHTC cMbic.i noc.ioBHUbi: Kusikia si kuona
 32. HanHUJHTc Ha cyaxn.iH COMHHCHHC Ha TCMy
TIottAxa B aanoBCAHHK.

219
212
 yPOK 14 (Somo la kumi na nne) KOTopaa npHroToaieHa MaMoA = npHroTOB.iciiHaB
JleKCNHCCKafl TCM*: OTJUX M paiB.ie*iciiHa (Burudani)
MBMOA caa.

IpaMMa i HKa
B pyccKOM H3biKe COK>3 KOTopbiA" coHciacTCB c
1. OrHOCHTCvibHbifl COK)3 am ha-. npeaaoraMM H H3MCHBCTCB no rUUCA'aM B CVa.XH.1H
2. PCABTHB R raaroac. HCaonyCTHMO COHCT8HHC
3. )KeaaTcabHO-no6y;iHTeabHoe HaKaoiieHHe. pea JTTHBHOTO coio3a c npca.ioroM H HCT naaeaceA. IlepcBoa
OrnocMre.ibiii.iii (pe.m rHBiihi A) coioi amba-. ^TOT coi03 RBo.iMT noao6Hbix pyccxnx npeanoaccHHA Ha cyaxnjin
npnaaTOHHoc onpcaeaHTcabHoe npeaaoxccHHe. OHO c.icayeT 3a TCM HcoaH03HaHCH, HanpHMep: caa, KOTopjyio npnroTOBMaa
H.ICHOM r.iaBHoro npeaaoaccHHa, KoropuA OHO onpcneaacT. npH 3T0M Masia" chakula ambacho mama aliAipika (6ytee. caa, KOTopaa
COK>3 amba- coraacyeTca no HopMaM K.iacca. K KOTopoMy Mavia cc npHroTOBHaa"), aepeBO, MO nomopoM we cnaaT
OTHOCHTCB onpeacaacMoc HMB, T.e. K KopHio amba- ao6aBaaeTca pcaaTHBHbiA rmmu mti amhao ndcgc hawakai juuyake (fyne. acpceo. Koropoc
cor.iacoBaTe.ib cooTBeTCTByioiuero K.iacca: nnttiu He cnaaT Ha HCM).
1 ica. 4 mi. 5 Ml. COK)3 amba- c pc.iaiHBHbiMH .IOKBTHBHUMH
2 K.1 3na. 6 IU1. 8 id.
Cfl.M.
ea.H. MH . H -o CA.H. MH.M.
Cfl.M. Bfl.M.
ea.M. ea.M.
cor.iacOBare.iBMH MoaccT ncpcBoaHTbca Taxacc KaK coio3
MH.M
-yo -lo -yo
MH.M. MH.M.
-yo -zo
-o po, -ko, -mo rae, icyaa": Hapa ni mahali ambapo nilizaliwa 3TO Mecro,
7C -2- -cho -vyo rae a poaHaca.
KaK BHilHO HI Ta6/lHUbl, KOpHCM pc.IBI HHa
PC.IH iMB B rjiarojie. OnpcacaHTCJibHOc npcaJio*cHHC
BBaaCTCB (JiopMaHT -o BO ecex K.iaccax. ia HCKAIOHCHHCM 1 -ro
K.iacca eji. MHc.ia, rae OH npeacTaBacH cor.iacoBaic.icM -yc. MOWCT npHcocaHHBTbca K raaBHOMy c noMoiubio
B pciy.ibTaic o<J>opMacHHa Kopua pCJUTTHBa pc.iaTHBHOTO 4>op.Mana. laHHMaiomero noanuHio noc.ie
MeCTOHMeHHbIM COI .laCOBaTC-
noxaiaTc-ia BpcMeHH. PcnaTHBHbie (JwpMaHTbl
ICM npHBCaCHbl BbllllC B T86.1HUC. B OT.IHHHe OT
cooTBCTCTByiomcro K.iacca npoHcxofljrr onpeacaeiiHbie pc.iMTHBHoio coioaa amba-, KOTopbiA MO*CT BBoanTb
MOp4>OHOaorHHeCKHC H3MCHCHHB B H03HUHM npnaaTOHHoc npca-ioaccHHc c r.iaroaoM-cica3yeMb<M B
JIK>6OM BPCMCHH. pC.IBTHBHbl A 4>OpMaHT B r.iaTOJIC
nepCfl r.iaCHblM -O. Tax, B 1-OM iciaccc MH.MHcaa, 2-OM
iciaccc eji. HHc.ia H B 6-OM K.iacce pe.iaTHB npc.acTaB.icH COHCTaCTCB TOJlbKO c noKa3aTe.iflMH Hacroaiuero
MOP<J>CMOA -o (wa- + -o > -o, u- + -o > -o), BO 2-OM iciaccc MH.
BpcMeHH -na-, npoincaujcro BpeMCHH -li- H 6yaymero
BPCMCHH -la- (KOTOPWA B 3TOM caynac npHHHMacT (Jx)pMy -taka-
HHcaa, 3-CM uaacce MH. wncaa H 5-OM iciaccc ca.HHc.ia OH
npeacTaBaen MOP<J>CMOA -yo (i- + -o > -yo, ya- + -o > -yo), B 4- ), HaiipHMcp: waloto wanaoimba acTH. KOTopwc noior, vilu
OM KJiaccc nponcxoaHT McpcaoBanne ki- + -o > -cho, vi- + -o
vi/iiyonunuliwa jana Kyn.icHiiuc BMcpa Bemn, nyumba
> -vyo. B ocraabHbix caynaax PC.IBTHBHUA -o npocro zi/aAazujengwa aoMa, KOTopuc 6yayT nocrpocHu".
BblTCCHBCI KOIICHIIblH r.iaCHblA MCCTOHMCHHOTO OrpHuaTeabHaa <J>op\ia pcaaTHBa R raaroac - o6uiaa aaa BCCX
COr.iaCOBaTC.lB. BpCMCH. HOKa3aTCaH KOTOpbIX 3aMCHBK)Tca
Ha pyccKHfl BIUK OTHocHTeabHbiA coi03 amba- OTpHUaTCabHbIM 4>opManTOM -si-, cpaBHHTc: kilabu
ncpcsoaHTcB coioioM KOTopuA/aa/oe/bJe" H.IH kinachosomwa, kilichosomwa, kitakachosomwa KHHra
npnnacTHCM, HanpHMep: chakula ambacho kilipikwa na mama caa, HHTacMaa, MHTaBUiaaca, KOTopyio 6yayT HHTaTb >
kilabu kisichosomwa. I lepesoa oTpHuaTe.ibHoro pcaaTHBa B
raaroac 38BHCHT OT KOHTeKcra. Ecan ace Hajio COXpaHHTb
TOHHOC YKa33HHC HpCMCHH fleACTBHB,
yn0Tpc6aBCTCB pcaRTHBHuA COK)3 H raaroa-cKa3ycMoc B
TPC6VCMOM no cMbicay
BpCMCHH.
 Mazoezi
1. BcraBbTccoo3 amba- B oieayioiUHc
cnoBocoHCTaHH* no o6pa3uy:
mtoto anacheza > mtoto ambaye anacheza kitu ni kizuri > kitu
ambacho ni kizuri mkate upo mczuni > mkate ambao upo mezani picha
imechorwa; mabasi yanaondoka; kazi zinatekelezwa; duka
iitafungwa; dada anajifunza; mgomba unaota; mitihani imepita;
mahali panajulikana; visu vinakata; gari litatengenezwa; sheria
zinaandikwa; mbu wanauma; chakula kinapikwa; maua ni
mcupe; njia ni ndefu; wanafunzi ni hodari; babu ni
mwcmbamba; mahali ni pazuri; kamusi iko darasani; watalii
wako njiani; bibi yuko jikoni.
2.3anonHHTC nponycKH COJOIOM amba-:
1. Barua ... niliiandika jana imcpotea. 2. Mgcni ... unamwona
hapa amctoka Urusi. 3. Nyumba ... amczijcnga zina madirisha
makubwa. 4. Hivi ni vyeti ... sina budi kuvipeleka kesho. 5
Magazeti ... baba anayasoma yameletwa asubuhi. 6. Ugali ...
dada aliupika umempendeza mgcni. 7. Hii ni milima ... nilitaka
kuipanda tangu zamani. 8. Hapa ni mahali ... mamangu
alizaliwa. 9. Niiakupa kitabu ... nimemaliza kukisoma.
3. COCJMHMTC npcAJioxcHH* c noMouibio coi03a amba-. 3aMCHHTC
ejHHCTBCHMOC HHC.IO MHOXeCTBCHHkIM B
no.iyMCHHUX npcano)KeHHJ*x. 06pa3eu:
Kisu hiki ni kikali. Hiki ni kisu changu > Kisu ambacho ni kikali ni
changu > Visu ambavyo ni vikali ni vyangu I. Mfanya kazi anaumwa.
Amekwenda kwa dak lari. 2. Basi hili linakwenda mpaka
Moshi. Basi hili limeondoka. 3. Kitu kimoja kipo hapa. Kitu
hiki ni zawadi yako. 4. Njia imenyooka sana. Njia hii
inakwenda mpaka bandari. 5. Huyu ni mkulima. Anauza mazao
yakc sokoni. 6. Hii ni shule. Imejengwa zamani. 7. Hiki ni kifaa
kizuri. Nitachukua kifaa hiki safarini. 8. Huu ni mzigo wa babu.
Mzigo huo umclclwa na dercva. 9. Embe kubwa liko mezani.
Embe hili ni kuioka busiani yetu. 10. Simba mkali anaishi kalika
msilu huu. Simba huyu anakula walu. 11. Mmca wa kupendeza
unaola mbele ya nyumba ycnu. Huu ni mmca wa aina gani? 12.
Chakula ni kizuri. Kimcpikwa na dada.
4. IlcpcBcaHTC cnoBocoMCTaHn*, ynorpcOnB coo3 amba-:
oOcmaHHC, aaHHoe 6paTOM; UBCTU. KOTopue icynwi Mo^oaoil
nejioBcK; iaKpbiBiiiniicn 6aHK; KJIHCHTU. o*H;iaouiMe
MeHe^>Kepa; nepeB03HMbie rpyiu; onnancHHUc ^oJirn;
Aopoi a, wayuiafl K Mopio;
OTKpbiBuinftca MaraiHH; KauinaiomHfl PCOCHOK; HCH3BCCTHOC
JKHBOTHOC; no6c)KacHHafl 6ojie3Hb; ainaMCHbi. KOTopbie
HaMHyrcji; npHexaBumc BHcpa pa6oHHe; OBOUIH. HC npo,iaiouiHecfl
182
Ha ITOM
pblHKC.
5. 3aMeHHTC KOHCTPVKUHIO C COK>3OM amba- KoHCTpyKUHcfi c
pcjiBTMBoM B rJiaroJic. 06pa3eu:
nyumba ambayo ilijengwa > nyumba iliyojengwa jibu ambalo
lilitolcwa; nyani ambao wanaharibu mazao; sauli ambayo
inajulikana; mtu ambaye anaongoza; maduka ambayo
yalafungwa; urefu ambao ulipimwa; taa ambazo zimewashwa;
kisiwa ambacho kinatembelewa; wakali ambao umepila upesi;
wcnyeji ambao watawinda hapa: mtu ambaye anakula.
6. 3aMeHHTC yTBcp/iHTeJibHyio KOHCTPVKUHIO
orpHuaTeJibHoft:
vitabu vilivyosomwa; kalamu zitakazoletwa; vijana wanaoimba;
taifa litakalogawanyika; sikukuu iliyosherehekewa; kiongozi
anayeheshimiwa; nguo ambazo zitafuliwa; mwaka ambao
umeanza; bendera ambayo inapepea; wazazi ambao
wamepumzika; kipande cha nyama kilicholiwa; mgeni
anayekuja.
7. CoejiHHHTc npea^05eHHji c noMoutwo pejuiTHBHoro
4>opviaHTa B nojMcpuHyTOM rnarone:
1. Msichana yule anacheka. Ni mwanafunzi wa chuo chetu. 2. Huu
ni mkate mzuri. Ulichomwa jana. 3. Nitalifuata shauri hili. Lilitolcwa
na kaka yangu. 4. Huyu ni paka wangu. Paka huyu hashiki panya.
5. Mcli ya kigeni imefika bandarini. Meli hii ni kutoka Ulaya. 6.
Hawa ni wanafunzi wangu. Wamcmaliza darasa la nne. 7. Mimea
hii haioti kaskazini. Inaogopa baridi kali. 8. Maswali mengi
valiulizwa na mwalimu. Maswali hayo ni magumu. 9. Vitu
vyako vilipotea. Kumbe vilu hivi viko chini ya meza. 10. Mtu BHACO(J)H/IbM disko -tikisa TpacTH mdundo
yule anakwenda kwa haraka. Ni mwalimu wetu. (-) AHCKOTexa (mi-) 6oR; OHeHHe
dansi/dansa (-) Taneu -kimbia 6eraTb
8. riepeBe^HTe: ngoma (-) 1 )6apa6an 2)TaHeu mashuhuri 3HaMeHHTbiR, H3BeCTHblfl
1. CiyneHTbi, KOTopue cAeJianH ynpaxcHeHHa, Moryr MATH
AOMOR.
2. TypHCT, He 3HaK>mHR AoporH, noTepjuica B ropoAe. 3.
KHHra, KOTopyio a npoHHTaA, nepeBeAeHa c
aHMHficicoro s3biKa. 4. Bo3bMM (J)pyKTbI, KOTOpbie Mb!
KyTIHJlH BHepa. 5. EoJlbHoR, KOToporo ocMOTpeA span,
ompaB-ieH B 6onbHHuy. 6. KJIIOH, KOTOpbIM HaXOAHTCfl B
CTOAe, He MOR. 7. MflCO, KOTOpOC npHHCC o<j)nuHanT,
0HeHb >KecTK0e. 8. xony HaAeTb n;iaTbe, KOTopoe ciiiHna
6a6yuiKa. 9. riaccaacMpbi, KOTopwe He ycneAH cecTb Ha
noe3A, noeAyT aBTo6ycoM. 10. Mbi cbenH Bee 6yj!OHKH,
KOTopwe HcneKJia Tern 11. Rem HauiAH ybHTyio 3Meio.
12. IIOHTH Bee ueeTbi, pacTyiuwe B OTOR AOAHHC. 6enoro UBeia.
13. HHocTpanubi, He noHHMaiomHe no-cyaxwjiH,
ocTajincb B rocTHHHite.
shuka (ma-) l)xycoK TK3HH
14. 3anoBeAHHK,
2)npOCTbIHJ! kiuno(vi-)
xoTopbifi Ha3biBaeTca TaAHa, noacHHLia
MwKyMH, HaxoAHTca zumari (-) (|)AeRTa, AyAKa
HeAajieKo OT flap-oc- bega (ma-) nAeno unyoya(ma-)
CanaMa. l)nepo 2)uiepcTHHKa
njuga (-) KOJIOKOAbMHK (y
Maneoo mapya TaHuopa)
ardhi (-) 3eMna; noiBa mchezo vazi (ma-) oAexcaa ukingo
(mi-) l)Hrpa2)MaTM mchezaji (wa-) (kingo) xpaR; KpOMKa
l)cnopTCMeH; MipoK 2)aicrep; nakshi (-) yiop, opuaMeHT -
apTMCT kikapu (vi-) Kop3Hna kabili cTOBTb HanpoTHB
mpira wa kikapu 6acKeT6o;i (veeo-A.), CTOflTb nepeA
{ KCM - JI .)
wavu (nyavu) 1 )ceTKa
2)pbi6ojioBHa ceTb mpira wa
nyavu BO/ieR6oji sinema (-)
KHHO, KHHOTeaip fllamu (-) 4>HAbM, KHHO(J)HAbM video (-)

224 225
utamaduni (tamaduni)
xyjibTypa
mlio (mi-) l)n.naH, Kpwx 2)3Byx; uiyM

Burudani
Katika Tanzania kuna burudani za aina mbalimbali. Watu
wanaokaa mjini wanapenda michezo kama mpira wa miguu,
mpira wa mikono, mpira wa kikapu au mpira wa wavu.
Wengine hupenda kukimbia. Kuna watu ambao wanapenda
sinema au video. Vijana hupendelea disko au dansi. Watu
wanaokaa pwani wanapenda kuogelea na kuvua samaki. Watu
wengi na hasa wageni wanaokuja Tanzania wanapenda sana
kupanda milima au kwenda mbuga za wanyama. Watu wa
Afrika ya Mashariki wanaoishi vijijini hupenda sana kucheza
ngoma. Kati ya ngoma ambazo ni maarufu sana ni ile iitwayo
sengenya'.
Sengenya ni ngoma ya kabila la Wadigo ambalo linaishi
nchini Kenya. Huchezwa wakati maalumu au mahali ambapo
pana sherehe za sikukuu au za kumkaribisha mgeni mashuhuri.
Ngoma hii huchezwa na wanawake pamoja na wanaume.
Wachezaji wanaume huvaa mashuka kiunoni ambayo ni ya
rangi nyekundu, nyeupe na nyeusi. Mabegani huvaa manyoya
marefu na miguuni hufunga njuga. Njuga hizi hufungwa
kwenye mguu moja.
Wanawake nao wana mavazi yao. Wao pia huvaa
mashuka na mabegani hufunga nguo ya rangi ya buluu au
nyekundu ambayo ukingoni imepambwa nakshi ya shanga
nyeusi na nyekundu au nyeupe peke yake.
Sengenya huchezwa uwanjani. Wachezaji wanaume
huwakabili wanawake. Wote hutikisa mabega yao, na miguu
yao iliyofungwa njuga huipiga juu ya ardhi mara kwa mara
kufuatana na mdundo wa ngoma na mlio wa zumari.
Ngoma hii ni moja tu kati ya ngoma mbalimbali za watu
wa Afrika ya Mashariki. Kwa jumla ngoma zote ni sehemu ya
utamaduni wa Waafrika.
 Maelczo
1. CJIOBO mchezo nrpa" (BO MH. HHCJIC michczo) MO*CT
ynoTpc6/umcji B 3H3MCHHH cnopT".
2. CioBocoMeTaHHe -piga ngoma HMeeT pyccKHfi
3KBHBajieHT HrpaTb Ha 6apa6aHe" (OyKe. 6HTb 6apa6aH"). -
Cheza ngoma nepcBO^HTCfl KaK HcnojiHjrrb TaHeu (OyKe. HrpaTb
TaHeu). C/iejtycT oTMCTHTb, MTO 3To Bbipa)KCHHe
ynoTpe6;uieTCH. B OCHOBHOM, B OTHOlUeHHH
TpaflHUHOHHblX T3HUeB, a 3KBHBaJieHT0M
rnarojia TaHueBaTb B ero 6ojiee O6LUCM 3HaneHHH BBJWCTCB
CioBocoMeTaHHe -cheza dansi. CpaBHMTc: Salum amejifunza
kupiga ngoma kwa babu yake CajuoM HayMHJic* HrpaTb Ha
6apaoaHe y CBoero aeflyujKH*'; Walalii hupenda kuangalia
Waafrika wananocheza ngoma zao za kienyeji "TypHCTbi JIIO6*T
Ha6JHoaaTb 3a a(J>pHKaHuaMH. noma Te HcnoJiHUipT CBOH
HapojtHwe TaHuu; Sitaki kuchcza dansi leo, naumwa kichwa fl
He xony cero/tH* TaHueBaTb. y MCHH 6OJIHT rojiOBa.
3. CymecTBHTeJibHoe unyoya nepo, tuepCTHHKa BO MH.
HMCJIC - manyoya MOHCCT npeaaBaTb 3HawcHHe Mex, mepcrb,
HanpHMcp: koti la manyoya MexoBoe najibTo, iny6a; manyoya ya
paka KoiuaHbH uiepcTb.
4. CjieflycT o6paTHTb BHHMaHHc na ynoTpebiieHHe niarojia -
kimbia 6crarb*\ Koropbifi Taocc HMCCT 3HaneHHe yberaTb
(omk-yda-.i.. om KOZO-M.)" HJIH Hi6eraTb (KOZO-A.): Watoto
wanakimbia mbele ya nyumba fleTH 5eraOT nepeA nOMOM;
Mwanafiinzi amekimbia shuleni (kalika/kutoka shule) YHCHHK
v6e)Kan H3 ujKo.ibi; Kwa nini unanikimbia? rioHeMy TW
H36craeujb MCHU (v6eraeinb QT MCHB)?" npH nepejWMe jtBHXceHHJi B
HanpaB.ieHHH K Heny-ii. HJIH KOMy-ji. 3TOT rjiaro/i
ynoTpe6jiaeTCfl B HanpaBHTe^bnott ())opMe -kimbilia: Mtoto
ananikimbilia Pe6eHOK 6e?KHT KO MHe; Mbwa amckimbilia msituni
Co6aica ybexcana B
Mazoczi
9. #aftTe pyccKne IKBMBajieHTbi:
wakaii wa burudani; aina za bumdani; mpira wa miguu; mpira
wa mikono; mchezo wa kienyeji; -maliza mchezo; uwanja wa
michezo; mchezaji maarnfu; mehezaji mashuhuri wa sinema;
filamu ya sinema; -angalia video; -cheza ngoma; -piga ngoma;
-kimbia masomoni; -kimbilia mloni; -vaa shuka begani; -fanya
kazi bega kwa bega; manyoya ya ndege; manyoya ya kondoo;
mavazi ya kike; vazi la jioni; ukingo wa nguo; ukingo wa
barabara; -kabili nyumba; -kabiliwa na shida; -tikisa mti; -
tikisa kichwa; mdundo wa saa; mdundo wa ngoma; mlio wa
simba; mlio wa kuomba msaada; utamaduni wa kitaifa; -wa
schemu ya utamaduni; -panda mimea katika ardhi; -tia maji
kwenye ardhi.
10. #afiTe 3KBHBajieHTu Ha cyaxHjiw:
paxiHHHbie BHJU pa3B^eHCHHft; Bpesis pa3B.ieHeHHft;
BM/ibi cnopTa; 6biTb cnopTcMCHOM; nanaTb nrpy; npoiioJDKHTb Hrpy;
HTBCCTHUB apTHCT; KHuoaicrpMca; IIOHTH B KHHO;
HagHOHajibHbie Tanubi; 6bicrrpo 6eraTb; 6e)KaTb JIOMOH;
yberan, H3 jieca; H36eraTb npeno^aBaTejui; MexoBoe
najibTo; co6anbfl uiepcTb; Myttcxas o^exc/ta; HocHTb
HaunoHajibHyio oflOKjty; 6eper peKH; 6eper Mopa; croHTb
JIHUOM K njiomaan; croaTb nepejt BpanoM; TPHCTH n/icnaMH;
xanaTb rojiOBOtt; oapaoaHHbifi 6oft; Soft nacoB; IBVKH
KOJiOKOjibHHKOB, npHBBiaHHbix K HoraM;
Te;ie<i>OHHbifl 3BOHOK; n/ian pe6eHKa; KPHKH Jiiojtefi;
BHocnTb (taacmb) yao6peHHS B noHBy; .icAaib Ha 3eMJie; mynaib
naunoHa.ibHVTo xyjibTypy apyrHX HapoaoB; a(|)pHKaHCKaa
KynbTypa.
11. PacKpoftTe CKO6KH, Bbi6paB OTBCT,
cooTBercrByioiUHfl co/icp>KaHHK) TeKcra:
1. Watu wa mjini hupendclca bumdani kama (michezo, ngoma,
228
229
kupanda baisikeli). 2. Michezo mbalimbali hupendwa na (watu
wa vijijini, wageni, watu wanaoishi mjini). 3. Vijana
hujichagulia bumdani kama (kuvua samaki, disko, kuogelea).
4. Wanaopenda kupanda milima ni (Waafrika, wageni,
watoto). 5. Ngoma ya sengenya ni mchezo maamfu wa
(Wakenya, Warusi, wakulima). 6. Sengenya huchezwa na
(vijana wa kiume, wanawakc pekee.
wanawake na wanaume). 7. Wachezaji hufungwa njuga
(kwenye mguu mmoja, kichwani, mabegani). 8. Manyoya
marefu huvaliwa na (wachezaji wa kike, wachezaji wa kiume,
watu wanaoangalia mchezo). 9. Wanawake huvaa nguo za
rangi (ya buluu, nyekundu, nyeusi). 10. Sengenya huchezwa
(ndani ya nyumba, porini, uwanjani). 11. Wachezaji
wanaposikiliza midundo ya ngoma (wanapiga miguu juu ya
ardhi, huimba, huzungumza). 12. Ngoma za kila aina ni
sehemu ya utamaduni wa (Waafrika wote, Watanzania,
Wakenya pekee).
12. IlepecKa)KHTe TCKCT Ha cyaxHJin.
13. riepeBeijHTe:
1. Jlioan, WHBymwe B ropoae, npeano'iHTaiOT
pa3JiHMHbie BHAU cnopTa. 2. Oyrf>oa - 3TO Hrpa, KOTopyio aio6aT
Bee aifipHKaHUbi. 3. CaMbifl nonyaapHbifl 3anoBeaHHK,
nocemaeMbifi TypHcraMH, HaxoaHTca Ha ceBepc
TaH3aHHH. 4. Bbi cabiuiaan o TaHue, KOTOpwfi
Ha3biBaeTc>i cenreiiba? 5. B 3TOM TaHue ynacTByiOT (-
cheza) MyjKHHHbl H aceHlUHHbl, OjeTbie B
pa3HOUBeTHbie HapflAbl. 6. MajieHbKHe
KoaoKoabHHKH, npHBa3aHHbie K HoraM TaHuopoB,
H3aaioT npHaTHbie 3ByKH. 7. Oaexcaa >KCHLUHH,
yicpameHnaa OpHa.MeHTOM H3 MepHbIX 6yCHHOK,
OHCHb KpaCHBa. 8. HaM OHeHb noHpaBHaHcb MecTHbie
xcHTeaH, HrpaBuiHe Ha 6apa6aHax H 4>aeftTax. 9. Bee TOCTH,
npHraauieHHbie Ha yror npaiAHHK, paiiOBaiiHCb, xax aem 10. Ha
ypoice cyaxwan cTyaeHTbi CMOTpean (jjHjibM,
paccxa3biBaK)mHft 06 atjipHKaHCKOH xyabType.
***
TpaMMaTHKa
>KejiaTCJibHO-no6y;iHTejibHoe HaKJioHCHHe. Ha3BaHHe
yroro HaK.ioHeHHfl roBOpHT o ero 3HaneHHH nooyxcaeHHH
cy6beKTa K aeRcTBHK), OHO T3K)Ke BbipaacaeT
KOCBeHHoe npHxa3aHHe, npocb6y, no)KeaaHHe,
yica3aHHe Ha ueab aeflCTBHa. B oTaHHHe OT
noBeaHTeabHoro HamioHenna, xoTopoe HMeer Bcero aae
(JiopMbi (aaa ea. HHcaa: simama! CTOH!, aaa MH. nncaa: simameni!
cTofiTe!), xceaaieabHO-no6yaHTeabHoe HaicaoHeHHe
MoxceT
BKaionaTb Bee cy6beKTHbie H oObexTHbie noxasaTeaH, nocaeaHHe
3aHHMaioT H03HUHK) nepea KopneM/ocHOBofi raaroaa.
)KeaaTeabHO- no6yaHTeabnoe naKaonciine o6pa3yeTca
33MCHOH KOHeHHoro raacHoro -a 6aHTycKoro raaroaa Ha -e:
Umwambie asimame hapa CicaacH eMy, nycTb OH CTOHT
3aecb"; Tumwombe mama atupikie supu AaBafiTe
nonpocHM MaMy, HToObi ona npHroroBHaa HaM cyn.
OanocaoxcHbie raaroabi He Tpe6yK>T ynoTpe6aeHHfl caoroBoro
paciunpHTeafl ku-:
Waje mapema, tule chakula cha mchana pamoja riycTb OHH
npHXoaflT nopaHbiiie, HTO6U HaM noo6eaaTb BMecre.
3aHMCTBOBaHHbie raaroabi, OKaHHHBaiomHeca He
Ha -a. He HJMeHflIOT OKOHHaHHJi:
Nijibu? MHe oTBenaTb?; Arudi FlycTb OH
B03BpamaeTca; Tumsamehe flaBafiTe npocTHM ero.
CyObeKTHbifi noxa3aTeab 2-ro aHua ea. HHcaa MOXCCT
onycxaTbcn npH TOM, MTO coxpaHaeTcs noKa3aTeab o6ieKTa:
(u)mwambie CKa>KH eMy, waletee npHHecH HM.
OrpHixaTeabHaa <|)opMa wcaaTcabHo-
noGyaHTeabHoro HaKaoHeHHa o6pa3ycTca np noMomH
oTpHuaieabHoro ((jopMaHTa -si-, aaHHMaiomero IIO3HUHK>
HenocpeacTBeHHO 3a cyObexTHbiM noKa3aTeaeM:
Asilusomee IlycTb OH HaM He HHTaeT; Nisile nyama
MHe He CTOHT ecu, MCO*; Wasirudi FlycTb OHH He
B03Bpamai0Tca.
Taaroabi B xceaaTeabHo-no6yaHTeabHOM HaicaoHeHHH
nepeBoaaTca Ha pyccKHfl aabix noBeaHTeabHbiM HaxaoHeHHeM,
HH(t)HHHTHBOM HaH npH nOMOlUH T3KHX caoB xax
nycTb", aaBafi/aaBafiTe, caeayeT, Haao, CTOHT H ap. B
33BHCHMOCTH
OT KOHTeKCTa.
raaroay B xceaaTeabHO-no6yaHTeabHOM
HaicaoHeHHH Moryr npeamecTBOBaTb MoaaabHbie caoBa
lazima nan budi Haao, H>OKHO, Heo6xoaHMO: Lazima/budi
tumpeleke mtoto kijijini HaM Haao OTBC3TH pe6eHxa B
aepeBHio.
Ecan B npeaaoaceHHH ecTb asa oanopoaHbix raaroaa-
cxaayeMbix B >xeaaTeabHO-no6yaHTeabHOM HaicaoHeHHH, TO
BTopofi raaroa MoxceT BKaionaTb B CBOR cocraB noxa3aTeab

228
229
 paccKaiuBaTc/ibHofl <JX>PMU -ka-, 3aHMMaoiuMfl
ROIHUHIO 3a cy6*eitTHbiM cornacoBaTCJieM:
Twende tuAatembce IlofijCMTc norynacM; Um won
yes he chumba uAamletee chai "floKa*H eMy KOMHaiy H
npHHecH eMy HaW.
riepaoe o/tHopojtHoe cKa3yeyoe MOJKCT 6bm, BbipaxeHo
r/iaro/iOM B noBejiwrejibHOM HaKJioHeHHH:
Nenda ukamwambie mama asipike wali leo "riofuM H
cxaxH Ma.we, nycTb oHa He roTOBHT pne cero^H*".
B orpHuaTc.'ibHoR tjjop.we rjiaro;ia B wenare.ibHO-
noGyiiHTCjibHOM HaKJioneHHM -ka- He ynoTpe6^eTCJi.
Mazoezi
14.3aMeHHTe noBejiHTejibHoc HaxjioHCHHc
ace.iarc/ibHo- no6yAHTc;ibHbiM. BKjnoHa* ero
OTpHuaTCJibnyio <J>opMy. 06pa3eu:
Soma! > Usome > Usisome
Simama! Imba! Tafsiri! Fuateni! Fikirini! Badili! Ingia!
Fungeni! Lala! Kula! Nenda! Njoo!
15.06pajyHTe xe/iaTe;ibHO-no6y;wTejibHoe
HaieioHeHHe. 3aMeHHTC yiBepiiHieabHyio (J>opMy
orpHuare/ibHoft. O^paacu:
(yeye) -lima > alime > asilime
(sisi) -pokca; (wao) -tunza; (yeye) -meza; (nyinyi) -kaa;
(mimi) -la; (wewe) -omba; (wao) -ja; (nyinyi) -enda; (mimi) -
rudi; (sisi)-kutana; (yeye)-samehe; (wewe)-jibu.
16. MepeBe/iHTe, Hcnojib3ya xe;iaTCJibHo-
no6y/iHTe;ibHoe
HaKJIOHCHHC:
1. MHC HJITM BMecie c B3MM? 2. riydb OHM noaox/iyT Hac. 3. BaM
cJieayeT san/iaTWTb eMy. 4. /JaBafiTe CHawa^a xopomo
noayMaeM. 5. IlycTb OH CHHiHT lieny. 6. HcneKH,
noxajiyflcra, x^e6. 7. 3aKpoftTe Baiun VMCOHHKH. 8. IlpMXo^H
nocjie3aBTpa. 9. FlycTb OH HC njianeT. 10. He CMOTPH cioaa. 11.
He euibTe <J>pyKTbi jyo o6c;ta. 12. HM He cneaycT
Topomm>ca. 13. Mne He CTOHT 0TKa3biBaTbcn. 14. He
6yaeM conamaTbca c HHMH. 15. MHC npojo.ixaTb paf>oTarb? 16.
IlycTb OHM HC cajurrcji Ha TTOT aBToGyc.
17. CocTaBbTe npcjuioxeHHJi co cneAyiowHMM
cjioBOCOHCTaHMJiMH, Hcno.ibivs xejiaTe;ibHO-
no6y/iHTejibHoe HaiciOHeHMe H cooTBercTByjoiuHe
cy6t*KTHbie H o6i*KTHbie cor.iacoBaTcaH. OGpaaeu:
(wewe) -tela chai > Tafadhali. uilete chai ya maiiwa (wewe) -
karibisha wageni; (sisi) -tafsiri mazoezi; (yeye) -eleza wazazi;
(wewe) -ambia mimi; (wao) -peleka mtoto shulcni; (yeye) -ita
dak lari; (sisi) -nunua baisikeli; (sisi) -funga dirisha; (wao) -
saidiasisi; (mimi)-pika ugali.
18. IlepeBeflHTe:
1. Tafadhali. umwonyeshe mgeni chumba chake ukamletee
soda. 2. Uwapc Juma na Hamisi kahawa ukawatilie maziwa. 3.
Niambie jina lako ukaandike namba yako ya simu. 4. Lazima
wampeleke mgonjwa huyu mpaka hospitali wakampime. 5.
Tusiendc katika uwanja wa ndege. tuwangoje nyumbani. 6.
Kesho dadako asichelewe kuamka, lazima aende chuo kikuu
mapema. 7. Umwambic mama atupikic wali leo. 8. Uwaombe
watoto wasicheze mpira kwenye mlango. 9. Wasilinunue gari
hili, ni la kizamani sana. 10. Tumwombe mwcnyeji wetu
atuwekee tclevisheni chumbani. 11. Nenda ukamwambie
shangazi asikate maua leo.
19. 3aMeHHTe nojtHcpKHyTyio KOHCTpyxuHio
*c/iaic;ibHo- no6yaHTcabHbiM HaxjioHCHneM:
1. Tulimwomba mhudumu wa mkahawa kutuletea vyombo. 2.
Hana budi kumwandikia bibi barua. 3. Nitakuia ofisini asubuhi 03
nitasoma vyeti vyote. 4. Wazazi waliscma kuwa hawana budi
kukutana na mwalimu wa shule. 5. Mnataka kwenda wapi wakati
wa likizo? 6. Tafadhali, njoo kunisaidia kazi ya nyumbani. 7.
Mtumishi anatakiwa kutufulia nguo na kusafisha jiko. 8. Nendeni
katika benki na kuchukua pesa. 9. Hawatakwcnda kuwinda katika
msitu ulc. 10. Tuliamua kuupanda mlima Kilimanjaro na kuziona
barafu zake.
20. riepcBeaMTc. ynoTpe6MB xe/iaTejibHO-
no6yjtHTe/ibHoe HamiOHCHHC B iiojHcpKHyrbix rjiarojiax:
231
1. JJaBaflTe noflacM B Ka(J>c H BunbCM Man. 2. floMorn MHC o6pa6oian, TTO Tatu: Yule polisi alisema kuwa ni mbali na hapa. I^zima
none. 3. HTO MHC Acnatb nocne paGoiu? 4. noxanyftcTa, CXOAH B amcity H icynn tupandc gari.
ra6neTKH AA* nejyujKH. 5. He 3a6vJbTc BuyMHTk HOBbie cjioBa H
ncpcBCJwre BCCB TCKCT. 6. C KeM a AOAXCH noroBopHTb o CBoefl pa6oTe? 7.
Cxaxn AM MHC. HTO6U ona HC npHXQJH/ia 3aBTpa. 8 OHM HC AOAXHU
3axoAHTb B yry KOMHary. 9. CoTpyAHHKH o6s3au\ibHo AOAXHU 3axpuTb
<X})HC. Korja 6yAyr yxoAHTb. 10. 063aTcnbHo noicaxH TypHCTaM TO
KpaCHBOC oicpo.

Maneno mapya
jumba (ma-) Goabiuofi kiatu (v-) Ty(().ia, 6OTHHOK
JOM; ABopcu kofia (-) roaoBHofl y6op
jumba la makumbusho (luanKu. ULvma um. n.)
MyieR askari (-) conAaT; miwani (MH.) OHKH tikctl/tikiti
BOCHHUR polisi (-) I
(-) 6HACT, T8JIOH
nauli (-) miata 3a npociA
)noaHueRcKHfl 2)noawuHa
-dhuru HaHocHTb ymep6; npHMHHJTTb y6UTOK; BpeaHTb

Mazungumzo
Asha: Twcndc tukatembee, Ta!u.
Tatu: Vyema. Unalaka twcndc mahali gani?
Asha: Twcndc mjini tukatazame Jumba la makumbusho ya
taifa na tupitc madukani.
Tatu: Sawa, nataka viatu vipya, kofia na miwani ya jua.
Asha: Tuondoke sasa? Uko tayari?
Tatu: Tusiondoke sasa. Nina kazi kidogo kumaliza. lakini
haidhuru itangoja. Twcndc.
Asha: Tupite njia hii?
Tatu: Tusipite njia hii kwani inazunguka kidogo. Bora
tupite
njia ilc.
Asha: Mwulizc yule askari njia ya karibu ya kwcnda mjini.
Na
usichelewe. saa zinakwcnda.
Tatu anazungumza na askari polisi.
Asha: Utapenda tupandc basi au tuchukuc teksi?
Tatu: Bora tuchukue teksi, tutafika upesi.
Asha: Mwulize dcrcva nauli itakuwa kiasi gani?
Tatu: Anasema kuwa nauli ni shilingi elfu moja.
Asha: Mwambie atupunguzie. Atupeleke kwa shilingi 500.
Mwambie sisi ni wanafunzi. hatuwezi kulipa zaidi.
Tatu: Kama wcwc ni mwanafunzi, basi ncnda kwa basi.
Tiketi
ya basi ni rahisi.

Maclezo
I. vyema (vi+cma) xopouio*,
nanHo". CpaBHHTC
CHHOHHMHHHbie BapwaHTbi: vizuri; haya.

2. C/IOBO askari conAaT, BOCHHUIT lAecb ynorpc6ncHO

xax CHHOHHM c;ioBa polisi nonMueRcKHlT. BOIMOJKCH Taicxe
BapwaHT askari polisi.

BbipaaceHHc haidhuru - 3acTbiBiuaji 4>opMa rnarona

3.
-dhuru "Bpc/tHTb". OHO ynoTpc6nacTca B iHancHHH
HHHcro**, nycnucH, HCBaxcHo*: Haidhuru tumcchoka.
tutacndelea na safari yctu Hnncro. HTO MU ycTanw. MU npoAonxHM
Ham nyn**. Dio BupaxcHHc TaicKe MOXCT ynoTpe6njrTbai xax
OTBCT Ha BUpaxcHHC 6.iaroAapHOCTH: Asantc kwa msaada
wako. - Haidhuru CnacH6o 3a Bauiy noMomb. - Hc CTOMT
|6naroAapHocTM]\

Mazoczi

OrBCTbTe Ha Bonpocu no coAcpxaHHio AHanora:

21.
I. Asha na Tatu wanaishi mjini au kijijini? 2. Jumba la
makumbusho ya taifa liko wapi? 3. Wasichana hao walitaka
kwcnda mjini kwa ajili gani? 4. Tatu alihitaji kujinunulia vitu
gani? 5. Tatu na Asha walichagua njia gani ya kwenda mjini? 6.
Nani aliwapa shauri vijana hao? 7. Walipendelea kusafiri
mpaka mjini namna gani? 8. Dcrcva wa teksi alitaka walipc
kiasi gani? 9. Je. Tatu na Asha walikubali kutoa kiasi hicho?
10. Waliamua kwcnda kwa teksi au kwa basi?

235
 22. flonojiHHTe Ananor pairoBopoM MexAy Taiy H lAOpOBbK). 5. He CTOR Ha KpaK) Aoporn. ABHxeHHe
nOJIHUCHCKMM. aBTOMo6H/iefi lAecb oneHb HHTCHCHBHOC. 6. A(J>pHKaHCKa*
xynbiypa Aonxna oxpaH*Tbc* xax nactb MHPOBOH
23. BbiyMirre Ananor Haniyciv

24. HepcBC^HTt:
1. Jumba la uiamaduni lililoanzishwa na viongozi wa mji
mwezi uliopita haliko mbali na mahali hapa. 2. Alitushauri pasi (-) yTior -piga pasi
twende tukatazamc Jumba jipya la sinema. 3. Usisomc Sana rnaAHTb -piga deki MUTb non
wakati wa usiku kwani unaweza kudhuru macho yako. 4. (iusa6pou)
Askari walimshika mwizi aliyciba ushanga wa mwanamke yule kelele (-) KPHK, raM; myM -piga
wakampeleka katika kituo cha polisi. 5. Tiketi ya kuingia disko kelele KpHMaTb. uiyweTb
ilikuwa ghali sana. kwa hivyo vijana waliamua wacndc -jitahidi ciapaibcs;
wakaangalie filamu mpya. 6. Mtoto huyo asilipe nauli ya basi CTpeMHTbC*
kwa sababu bado ni mdogo. 7. Mwanamume yule aliyevaa
kofia nycupe na miwani mycusi ni mchezaji mashuhuri wa
sinema. 8. Haidhuru baridi ni kali mno. viatu vyangu ni vya
manyoya.
Bibi:
25. PacKpoflTe CKOCKH, ncnonbiy* xe/iaTcnbHo-
Tabita:
no6yaHTeabHoe HamioHCHHc raaroaa. nepeBeaHTe. Bibi:
1. Asha alitaka kupita madukani na Tatu alitaka wao (-tazama)
mchezo wa mpira wa wavu. 2. Umwulize askari polisi kama
Tabita:
sisi (-chagua) njia gani kwenda mpaka uwanja wa michezo. 3.
Bibi:
Roza alipenda sana kujinunulia viatu vile virefu vyekundu
akamwomba mwuzaji (-punguza) bei. 4. Basi letu liliondoka
dakika tano tu zilizopita na basi jinginc lazima (-fika) baada ya Tabita
Bibi:
nusu saa. 5. Majumba haya ni ya kizamani sana. lazima (-
Tabita
tengenczwa). 6. Mara iliyopita tulikwenda Unguja na sasa hebu
Bibi:
(-safiri) mpaka Moshi.
Tabita
Bibi:
26. FlepeBe/iHTe:
1. Bee owacTbi Ha 4>yrt>o;ibHufl vam, Koropufl exopo Tabita:
HaMHeTca, yxe npoAaHU. 2. Ilonpocn AeAyuncy, nycTb OH Bibi:
CILICTCT 6onbtuyo KopiHHy An* <|>pyicTOB. 3. Tbi roToBa Tabita:
HATH B MaraaHH? FI own H KynHM ipn 6cjibix npocTUHH. 4. JIIOAH,
xoTopue MHOTO eAJrr. MOryT npHMHHHTb BpeA CBOCMy
icynbiypu. 7. Pu6aKa.Ni HC CTOHT noBHTb pu6y CCTBMH B TTOM o3epe. 8. Hc
CTaBbTe MOR 6arax Ha 3eM/no. 9. B TIOM HauHOHanbHOM TaHue xeHuiHHu.
OACTue B paiHouBCTHue TKAHH, TaHuyioT MOA TByKH 6apa6aH0B H
<J>;ICRT.

Ananor H BbinwiiHTC m Hero Bee

27. riepeBCAHTe cneAyiouiHfl
rnaronu B xenaTenbHo-no6yAHTenbHOM HaKJioHeiiHH:
Maneno mapya
-jaribu npo6oBaTb; nuTaTbc* -ogesha icynaTb pudini (-) nyAHHr
-chemsha KHiurrHTb -poa ocTbiBaTb, oxnaxAaTbc*
labda/labuda BOIMOXHO, BepOJTTHO, MOXCT 6blTb
wasiwasi (CA.) 6ecnoKoficTBO.
BO.IHCHHC

Mazungumzo
Tabita. mimi sasa natoka. Tafadhali watazame watoto. Utarudi
lini?
Nitachelewa kurudi. Labda nitarudi saa mbili. Watoto wamelala
sasa. Jaribu usipige kelele.
Niwape chakula gani?
Wape maziwa, mayai na pudini. Usiku waogeshe na walaze.
Maziwa lazima niyachcmshc?
Ndiyo. uyachemshe. halafu uyaache yapoe.
Unataka leo nifue nguo au nipige pasi?
Utafua kesho, lakini piga pasi nguo za watoto.
Je. kuna kazi nyingine kufanya leo?
Upigc deki na usisahau kutilia mimea maji. Tafadhali kesho
njoo mapema kwa sababu nitakuwa na wageni.
Nije saa ngapi?
Jaribu ufike saa kumi na mbili na nusu.
Unajua, bibi, hakuna basi wakati huo na mimi naishi mbali.
Lazima nije kwa miguu.

235
Bibi: Basi, jitahidi kufika saa moja.
Tabita: Vycma, nitajaribu nisichelcwc, usiwe na wasiwasi.
Lazima niondokc nyumbani mapcma sana.
28.CocTaBbTe npea.io)iceHHa co caeaywiUHMH CAOBawn H
cJioBOCoMeraHHJiMH:
-wa na wasiwasi; -jitahidi sana; -chemsha maji; -jaribu; -poa; -
piga kelele; -piga pasi; -chclewa kurudi.
riepccKaxHTe AHaAor H3 ynpa*HeHH 27 OT
29.
TpeTbcro
jiHua.
30. HaaoBHTe. xaxwe H3 ncpcwMCJieHHbix Hwwe
CMOS ynoTpebnjnoTca c rnaroAOM -piga. a xaxwe c r/iaroAOM
-fanva:
picha, harusi, simu, hodi, sherche, sindano, mtihani. kituo,
deki, hatua,
zumari. pasi, mazoczi, kelele, muziki. haraka, kazi,
ngoma.
31. 3anoMHHTe nocAOBHitu H oObscHHTe Ha
cyaxH/m, xax BU noiiHMaeTe HX CMUCA. FloAbiiitHTe HM
pyccKHe 3KBHBajieHTbi:
A/ Kawia ufike; B/ Kujaribu si kushindwa
32. nepeBe.iHTe Bonpocbi H AafiTe Ha HHX oTBeTbi wa
cyaxHJiH: 1. Kaxofi BHA pa3BaeHeHHfl Tbi jno6HUjb 6oAbwe BCCTO?
2. Tbi jiioomiib cnopT? 3. Kaxofl BHA cnopia Tbi npeAiioMMTaeujb? 4.
B xaxwe AHH HeiteaH Tbi xoAHWb Ha AHcxoTcxy? 5. Kor/ta Tbi
6bin B KMHoTeaTpe nocneflHHfi pa3? 6. Kaxofl axTep ceflnac
caMbifl M iBccTHbifi B 3Tofl cTpaHe? 7. TBOH pojjHTe.iH oyiiyr
BOJiHOBaTbca, CC.TH Tbi noezteuib B A^pwxy? 8. Tbi
iiOMoraeuib MaMe rjiaaim* 6enbe HAH MbiTb noAbi? 9.
OGUHHO TM iibeiub xHiumcHyio BOAy HAH cbipyio? 10. Tbi npoOoBaa
BOAHTb MainwHy?
33. flafiTe pyccxwe 3XBHBaaeHTbi:
burudani za watu wa mjini; -maliza mchezo kwa kufaulu;
upcpo unatikisa miti; koti la manyoya; -pamba nguo kwa nakshi
za rangi; mdundo wa kupcndeza; mdundo wa damu; mlio wa
chombo cha muziki; chakula kinachodhuru afya; askari
wanaolinda jumba la serikali; mwizi aliyekimbia kituo cha
polisi; tiketi ya kwenda na kurudi; viatu virefu; saa mbili
zilizopita; maji yasiyochemshwa; -weka mbolea kwenye ardhi.
34. iladTc axBMBajieHTbi Ha cyaxHAH:
icynHTb 6HACT B KHHO; no6eAMTb B C$A rtxxibnoM M3THC. c6e*aTb c
ypoxoB; BOIMO/XHO, MU ono3jaeM; TpyAHTbca n.ieMOM x nnewy;
Mara3HH Mycxofl OAOKAU; xpacwBufl yiop Ha xoBpe; CTOBTU Ha O6OHHHC
Aoporw; KHHia, paccxa3UBaiomaji 06 a(J>pHxaHcxofi
xynbtypc; McxoBas manxa; 3a6uTb iaiuaniTb 3a iipoejj;
xynHTb o6paTHUii 6wner; ABopeu xynbiypu; nportTneb no
MarajHHaw; noHTH Ha cTaAHOH; nnecTH xopinwy; npoiueAuiwe
3xiaMCHbi; xHmmeHoe MOAOXO; jKHBymwe noA 3eMAefi HacexoMwe.
35. HanHUJHTe COMHHCHHC Ha Teuy "MoA AK>6HMUA BHA
oTAbixa".
yPOK 15 (Somo la kumi na lano)
JlcKCHHCCKas Tewa: Iloro/ia H K.'IHMB I (Hali ya hcwa)
TpaMMaiHKa
1. CorjiacoBaHHc cymecTBMTe.ibHbix B noxaTMBHoft
<Jx>pMc.
2. Coc.iaraTe-ibHoe HaxnoHeHMe.
3. BiaHMHbin lajior.
Coi.iacoBaime cyuiccrEHTC.II.IIWX B .ioKaiMBIIOH 4opvu*
CyuiccTBHTc.ibHbic, o(t>opM.icHHUc cy<M>HxcoM
.loKaTHBa -ni, onpefle/nuoT Moae/ib cor/iacoBaHH* c rnaronoM,
yxa3aTeflbHbiMM. npHnnKaTe^bHbiMH H o6o6iuHTc.ibHbiMM
MecTOMMeHMSMM, noccccHBHbiM (|>opMaHTo.M.
Bbi6op conacoBaTC.ia pa-, ku- MJIM mu- 3aBHCMT OT TOTO,
K3KOC MeCTOHaXOXCiieHMC MMCCTCA B BM/iy,
cpaBHHTc: nyumbani pananipendcza/kunanipcndeza/mnanipendcza (MCCTO] B
iioMe MHC HpaBMTCJT: pa- - pwoM c JIOMOM ku- - r/ie-To pji/ioM
c /IOMOM' , m- - BHyrpH flOMa".
Kax BHJHO M3 Buiue npHBc.ieHHoro npHMcpa,
237
CymCCTBHTCJlbHOC B .lOXaTHBHOfi 4>opMC Hakukuwa na magari mengi mjini kwetu mnamo saa za usiku.
MOMCCT 6biTb MO.VIOKaillMM npe;uioxeHMfl. r.iaro;! 8. Tunapenda kulcmbea msituni hapa ambapo pana maua mengi
MMCTb/MMCTbca Taxxe npn cnpoceHHM Bbi6MpaeT OJHH M3 ya kupendeza. 9. Mwalimu alipoingia darasani, humo mlikuwa
JioxaTMBHbix cy6icxTHbix conacoBaTc.icfl, HanpMMcp: na kelele nyingi. 10. Nyumbani kwake kole kulikuwa na viiabu.
shambani pana/palikuwa na/patakuwa na maua Ha none 11. Kisiwani hapa pole pana mimea ya ajabu. 12. Fisi aliyeingia
ecTb/6binM/6ynyr UBenT.
bandani ambamo mlikuwa na kuku wengi alifukuzwa na mbwa.
kisiwani kuna/kumekuwa na/kutakuwa na majengo ya
zamani Ha ocrpoBe ecTb/6buiM/6y;iyT ciapbie 3AaHMjT, 2. PacxpoHTe CXO6XH:
chumbani hamna/hamkuwa na/hamtakuwa na viti B sokoni (-le, -ole); chumbani (-angu, -ote); dukani (-a bwana,
KOMnaTc HCT/ne 6bi.io/He 6yaeT cryxbeB. amba-); kichwani (-ake); ukingoni (-a barabara); shuleni (-ciu -
FlpMTJDKaTCJlbHbje MCCTOHMCHHfl HMeiOT ole);
CJieayiOlUHe 4>opMbi:
pangu petu kwangu kwelu mwangu mwetu
pako penu kwako kwenu mwako mwenu
pake _pao kwake kwao mwake mwao

IloceccHBHbiH comacoBaTenb npencraBneH TpcM*

(JwpMaMH: pa, kwa. mwa. HanpMMep. mabcgani pa
wachczaji na n.iewax
MrpoKOB", mwishoni mwa wiki B xoHue HenejiM, mjini kwa
mwcnzangu B ropone Moero npyra". HcxoTopwe
cymccTBHTe.ibHbie B JioxaTMBHoft 4>opMc perynapHo
onpenenaioTca noceccHBOM mwa: mwanzoni mwa B
HaHane, mwishoni mwa B KOHue", mikononi mwa B pyxax",
mpakani/mipakani mwa na rpaHHue/rpaHHuax, miongoni
mwa cpeaH*\ kandoni mwa Ha 6epery" M HexoTopue jpynie.
Yxa3aTenbHbie MCCTOM Menus:
hapa huku humu
hapo huko humo
pale kule mle

06o6iuMTCJibHoe MecTOMMeHHe HMCCT 4>opMbi

bandarini kole no Bcefi raBaHH, sokoni pole
pole, kole, mole, HanpMMep,
noBCiony na pbiHxe. Ilpn 3TOM cnenyeT oTMCTMTb, HTO
o6o6uiMTe.ibHue MccTOHMeHMa. cor/iacoBaHHue no
KJiaccy mu-, ynoTpe6junoTca pe.ixo.

Mazoezi
1. nepcBenMTt:
1. Ziwani humu hamna samaki. 2. Kikapuni mwa shangazi mna
mayai mengi ya kuku. 3. Kijijini kwetu kuna nyumba za
ghorofa nyingi. 4. Mabcgani pa mchezaji palikuwa na manyoya
ya rangi. 5. Vijana hawa walakuwa na harusi mwishoni mwa
wiki hii. 6. Harusini kwao hakutakuwa na wageni wengi. 7.

2
ofisini (-le, -a baba); bandarini (-ao, -otc); katika mkahawa (-le, cyuiccTBHTenbHoro:
-a mbali); karibu na uwanja (-a michezo, amba-). 1. Ha Hamefi ynnue ecn, npoaoBonbCTBeHHbifi MamHH H
nonra. 2. Ha Horax y TaHixopoB 6bi.iH ManeHbxue xonoxojibHHKH. 3. B
RepeBe^HTe c/ioBocoHeTaHHJi, ynoTpc6HB
3. 3TOM cjioaape ecTb Bee HOBbie ciioBa. 4. B naiucM noconbCTBe ecTb
/ioxaTHBHyio 4>opMy cymecTBHTeJibHoro TaM, rae 3TO cnopTHBHaa nnomanxa H xHHOTeaTp.
BOIMOJKHO: 5. Y Bac B noMe ectb ngurumo (-) l)rpoxoT, ryn, rpOM
y MCHB AOMa; B ero cro;ie; Ha Haumx rnaiax; B ocJ)Hce opaTa; 2)peB. pbiHaHHe radi (-) MOJIHHB
-malizika jaxaHMHBaTbca -vuna
Ha O^HOM MajiCHbKOM xopa6;ie; B nocoJibCTBe POCCHH; BO BCCM
co6wpaTb ypoxcafi -zuru noceuiaTb;
ropofle; Ha rope KH/iHMaH;i>xapo; B TCHH /tepcBa; B 3TOM HaBeuian, -kua 1 )pa3BHBaTbcsi
6o;ibii]oM Jiecy; B Hamefl TOCTHHOW; B TOM xpacnoM cjioBape; Ha 2)pacTH -chanua pacnycxaTbca,
3TOH uiHpoKofi yjiHite; B 3TOM MaraiHHc: Ha a<J>pHxaHcxoM pacxpbiBaTbca (o yeemax, jiucmbxx
u m. n.)
KOHTHHeHTe; B TO8 KpacHBofi flonHHe; Ha HauiHx laHJiTHHx; -pungua cHH)xaTbCJi,
Ha ypoxe aHr/inficxoro flibixa; BO Bcex nopiax BOCTOHHOR A4>PHKH; yMeHbuiaTbca baadhi (-) nexoTopoe
XOaHHeCTBO, HaCTb mbegu (-) ceMa
Ha aBTo6ycHofl ocTanoBxe; B ero cnajibHe; Ha OBOLUHOM digrii (-) rpanyc
pbinxe; B paooneM CTOJie; B 3arone JUIJI cxora; a Maraimic
xcencicoH oiieauu; na Kyxypy3HoM none; Ha Bcex ero
KapTHHax; B Bauinx pyxax.

4. 3aMeHHTe HacToaiuee BpeMfl npouienuiHM H

6y.oymMM. (X>pa3eu:
Shambani kuna mahindi > shambani kulikuwa na mahindi
> shambani kutakuwa na mahindi
1. Darasani kwetu kuna viti vingi. 2. Chumbani mwa bibi mna
chombo cha redio. 3. Shambani pa bwana Musa pana maua. 4.
Hospilalini kwao kuna dawa nzuri. 5. Shingoni pa dada pana
shanga nyekundu. 6. Mezani humu mna kalamu na penseli.

5. 3aMeHHTe yrBepflHTejibHyio KOHdpyKUHio

oipHuaTejibHofl:
1. Msituni hapa pana mimea mircfu. 2. Sokoni kule kuna mboga
rahisi. 3. Ubaoni petu pana maneno mapya. 4. Zizini mwake
mna mbuzi wengi. 5. Mjini hapa pana posta na benki. 6.
Ardhini humu mna mbolea.

6. nepcBe.aHTe, ynoTpe6HB noxaTHBHyio 4>opMy

240
xcHBOTHbie? 6. Ha TOH cieHe 6ua Gojibuiofi CHHHA xoaep. 7. B 3TOM orepe Boaa
oneHb xonojHan. 8. B xonue 3Toro Mccmia B HX O4>HCC 6yayT HOBbie xoMnbiOTepbi
(kompyuta).

Maneno mapva
hewa (-) Boiflyx unyevunyevu (ea.) cupocTb, anaxHocTb
-v uma AyTb, 6yuieBaTb {o eempe) theluji (-) cner
majira (MH.) 1) ce30H, nepwon 2)BpeM, npoMexcyTox
BpeMeHH msimu (mi-) ce30H, nepnoa mvua (-) aoacjb -
nyesha anTb, HATH (O dootcde)
-sita ocTaHaBJiHBaTbCfl,
npexpaiuatbca
-tanda 1 )CTCJIHTI>. noxpbiBan> 2)<rreaHTbCji, paccTHJiaTbcs mche (mi-)
no6er, POCTOK; Moaoaoe pacteHHe

Hali ya hewa ya Afrika ya Mashariki

Hali ya hewa ya Afrika ya Mashariki ni tofauti katika
sehemu mbalimbali. Sehemu za juu kama Nairobi na Arusha ni
baridi na hata kwcnyc vilele vya milima kuna theluji. Sehemu
za chini na karibu na pwani kama Mombasa na Dar es Salam
jua ni kali na kuna joto na unyevunyevu, lakini upepo ambao
unatoka upande wa baharini unapunguza joto, hasa saa za usiku.
Misimu ya mwaka katika Afrika ya Mashariki ni hii.
Msimu wa kiangazi huanza mwezi wa Disemba na kuendelca
mpaka Machi. Upepo wa mashariki ya kaskazini huvuma. Ni
wakati wa joto kali sana, na joto hufika digrii 35 sentigredi.
Halafu kuna msimu wa masika, unaoanza mwishoni mwa
Machi na kumalizika Mei. Huu ni wakati wa mvua kubwa sana.
Mvua hunyesha kila siku na kwa muda mrefu bila ya kusita.
Hakuna jua na mawingu hutanda kila siku. Ngurumo na radi ni
mambo ya kawaida siku hizi.

2
 Kipupwe ni wakati wa kuvuma upcpo wa magharibi ya
kusini. Msimu huu huanza Juni na kumalizika Agosti. Huu ni
wakali wa baridi. na wakali bora wa kuizuru Afrika ya
Mashariki. Hali ya hewa huwa nzuri. Miche huwa imckua
mashambani kwa wakulima na maua yamcchanua. Wakulima
wanavuna.
Mwczi wa Septcmba mpaka Novcmba ni siku za vuli.
Baridi hupungua, na joto kidogo huwa limcanza. Mvua
hunycsha hasa saa za mchana. Wakati huo baadhi ya wakulima
huanza kupanda mbcgu zao.
Maelezo
1. CaoeocoHCTaHHC hali ya hewa (6yxe. cocTOJiHMe
Boiayxa") HMeeT iMaseHMc KJiHMaT H noroAa: Kesho
hali ya hewa iiakuwa nzuri "3aBTpa noroAa 6yACT xopouiajT.
Hali ya hewa nchini humu ni tofauti na ile ya nchini kwetu
ICiMMaT B TTOH CTpawe omnnaeTca OT Harncro**.
2. JKHTCAH BOCTOHHOR A<J>pHXH pauiHMaiOT asa 6oJibWHx
ccioHa: kusi xycH** - npoxnaAHoe BpcMH roaa, B TescMHe
KOToporo ayeT K>ro-3anaAMuft MVCCOH, H kaska/i xacxaiH'' - xapxoe
BpeMS roaa, ncpnoA cenepo-BOCTOMHoro MyccoHa. B
paMKax JTVIX aByx OCHOBHUX CCIOHOB BUACJIJUOTCJI caeayiomHc ncpHoau:
kianga/i "KHanraiH - xcapxoc cyxoc BpcM* roaa (acxa6pb -
(J>cBpanb); masika MacHKa - acapxHH nepwoa 6oJibUJHX
aoiKaefl (MapT - Mali); kipupwe xHnynBe - npoxaaaHbiR
AOttA/iHBbifl ce30H c HacruMH BeipaMH (HiOHb - aBrycr);
vuli Byaw - nepHoa aoacaefi (ccHTa6pb - Ho6pb).
Jinn o6o3HaneHHa ceioHOB B cTpaHax c yMepeHMbiM KaHMaTOM, Kax
npaBHao, ncnoabiyiOT cneayiomHe ixBHBaneHTu: /ICTO - majira ya joto
(oyxs. *apxMfl ce30H"); ocewb - majira ya mapukutiko ya majani (6yxe.
*4cc30H onaaaHMa JiHCTbeB**); 3HMa - majira ya baridi |kali) {pyxe.
**xo/ioaHbifi CC30H"); Becua - majira ya maebipuko (oytcti. ce30H
noaBJicHMfl no6croB, POCTKOB H T.n.").
3. ... joto hufika digrii 35 sentigredi ...acapa AOcmracT
35 rpaaycoB no UeJibcmo.
4. C.IOBO huwa (hu + -wa) M(O6UHHO) 6biBacT Macro
ynoTpe6.nacTca xax HapcMHc co 3HaMCHHeM ofrbiMHo",
Kax npaBHno*' H T.n.: Huwa tunakuja hapa kila siku 06UHHO
MU npHXOAHM cioaa C*C;IHCBHO" Huwa hafanyi kazi
Jumamosi Kax npaBMJio. OH He pa6oTaer no cy66oiaM*\
5. CiioaocoHCTaHHc ngurumo na radi (dytee **rpOM H
MO.IHHI") MOHCCT nepcBOflHTbca xax rpoia. BOIMOXHMH
iwpnaiir c TCM ace 3HaweHHeM mvua ya radi.
Mazoezi
7.^aflTc pyccxHe 3KBHBancHTu:
mvua kubwa; mvua nyingi; vipindi vya mvua; mvua za hapa
na pale; mvua inanyesha; hali nzuri ya hewa; hewa ya
unyevunyevu; thcluji na mvua; -cupc kama thcluji; msimu wa
baridi; msimu wa kupanda mbcgu; msimu wa masomo; majira
ya mwaka; majira ya Moscow; upcpo unaovuma upandc wa
baharini; upcpo unaopunguza joto; mawingu yametanda; -
tanda kitanda; ngurumo na radi; -pigwa na radi; ngurumo za
wanyama wa porini; nguiumo za ndege; likizo iliyomalizika;
wakati bora wa kuizuru Afrika; mtoto anayckua upcsi; baadhi
ya miche imekua mashambani; miche ya migomba; -panda
miche.
8. flaflTc jKBMBancHTU Ha cyaxHJiH:
xopomaa noroaa; Apyron xjiHMaT; HMCTUH B03Ayx; Mopcxoft eoiAyx;
cH.ibHbiH AoxcAb; AO*Ab JOCT He ncpccTaBaa; AOXCAH npexpaTHAHCb;
ce30H AOJXACR laxoHMMJica; BJUUKHM aeauui; *apxHfl CC3OH; VMC6HUA
ccMecip; BpeMena roaa; BOCTOHHO- a^pHxaHCxoe spcMM. Bcrcp. Aytouuift C
ceBepa; CHer c AOXACM, HC6O 3aBOJioxao TynaMn; ryji caMoneTa;
fronTbc* rpo3u; ycjibiiuaTb punaHHe flbBa; Aepeoo nopaiHJia MO.IHHJJ;
noceiuaTb Myiefl; HaBecTHTb Aeoyujxy; 6ucrpo pa^BHBaibca; pefreHOX
BUpoc; pacnycTHBUiMcca UBCTM; co6wpaTb ypowafl Manro; cejrrb
ccMeHa B 3CM.IK>; Hecxojibxo cryACHTOB; HexoTopue 3eM.icAe.ibUu;
nacTb TOoell; no6crH xyxypy3u; pocncn xapToc|)eAJi.
9. 3anoflHHTc nponycKM, onwpajicb Ha cojtcpxcaHHe
 TCKda:
1. Katika sehcmu mbalimbali za Afrika ya Mashariki hali ya
hewa ni ... 2. Mtu anawcza kuona Ihcluji kwcnye vilele vya
milima katika ... 3. Jua huwa ni kali katika sehemu ... 4. Saa za
usiku upcpo ambao ... unapunguza joto. 5. Upcpo wa mashariki
ya kaskazini huvuma wakati wa msimu wa ... unaocndelca toka
... mpaka ... 6. Kiangazi hufuatiwa na msimu wa ... 7. Ngurumo
na radi ni mambo ya kawaida ya msimu wa ... 8. Msimu
unaofuata baa da ya masika ni ... ambapo huvuma ... 9. Wakati
bora wa kuizuru Afrika ya Mashariki ni ... kwa sababu ... 10.
Kama kawaida wakulima huvuna mazao wakati ... na kupanda
mbegu wakati ... II. Vuli ni msimu ambapo ... 12. Masika ni
kipindi cha mvua ... na vuli ni kipindi cha mvua...
10. nepeBCAHTc:
1. KjiHMaT B ccBcpHUx H loxcHbix pa fi OH ax BOCTOHHOR
AcJ)pHKH pauiHMHuft. 2. Bo MHornx MecTax. OCO6CHHO Ha
no6cpcxcbe, 6biBacT OHeHb xcapKO H BJiaxcHo. 3. Ha
BepuiHHax HCKOTopbix rop BU MOaceTC yBHJCTb R3MC
CHer. 4. Bcicp, ayiOUiHli C OKCaHa, npHHocHT npoxnaay B
Bcicpucc BpcMs. 5. CeiOH, icorjta HjtyT o6MnbHbic aoacaM,
Ha3biBacTca MacHKa. 6. TpoM H MOJIHMH - o6biMHoe
aB.icHHc B CCIOH ao*jefi. 7. Bo BpcMJi cc30Ha KHnynBe
noroaa 6biBacT oweHb xopouia*. 8. MOJIOAUC pacrcHwa
6bicrpo paiBHBaiOTCB B 3T0 BpCMH I Oita, UBCTU H
JIHCTbfl paCKpblBaK)TCB. 9. B CCIOH ByiiH* HC 6biBacT
MHOTO itoaaefi. H acapa cute HC oncHb cunbHM. 10. KpecTbiiHe
npejnowHTaKrr ccirrb ccMcna B nepwoit, KOTopufi
HaHHHaeTca B ccHT6pc M <aKaH4HBacTcH B Hoa6pe. 11.
B HCKOTopbix paRoHax ypoacaH Manro cobwpaioT
HeciconbKO pa3 B
roAy.
11. PaccKaacHTe Ha cyaxHJiw o KJiHMaTC BOCTOHHOR
A(J)pHKH.
ricpcBCiiHTC cneityioiUMR xeiccT, npe^BapHTejibHO
12.
03HaK0MHBUJHCb C HOBOfi .1CKCMKOH:
Maneno mapya
tctc (ma-) TpocTHMK. KaMbim -vunjika I )jioMaTbcn
-sumbua 6ccnoKOHTb. TpcBOJKHTb 2)pa36HBaTbca
-inama HaicnoHaTbca. Harn6aTbCJi -lalamika *anoBaTbca;
wima npsMO, BcpTHKanbHo B03MyuiaTbcs
-anguka riaitaTb nguvu (-) CHJia, Moutb
-tulia yrHxaTb. ycnoxanBaTbca ujeuri (ea.) BUCOKOMCPHC.
HaAMeHHOCTb
Matetc na mpapai
Mpapai uliota katikati ya matete. Mpapai ulikuwa mrefu
kuliko matete. Mimca hiyo yote ilisumbuliwa na upcpo.
Siku moja mvua ilinyesha na upcpo mkali ulivuma.
Matctc yaliinama. upcpo ukapita. Mpapai ulisimama wima.
Upcpo uliendelea kuvuma kwa nguvu. Mpapai ukavunjika.
Upcpo ulipotulia mpapai uliona matete yamesimama
wima, hayakuanguka. Mpapai ulilalamika sana ukayauliza
matctc. "Kwa nini nyinyi wadogo hamkuvunjika wakati wa
upcpo mkali? Mimi nina nguvu, nimevunjika!" Matete
yakajibu, "Wewe umevunjika kwa sababu ya ujeuri wako.
Upepo ulipovuma sisi tuliinama. Wcwe hukuinama, kwa hivyo
umevunjika".
Mazoezi
13. OrBCTbTc Ha Bonpocu K TCKCiy H3 ynpaxcucuHs 12:
1. Mpapai uliota wapi? 2. Mimea hiyo ilisumbuliwa na kitu
gani? 3. Matctc yalifanya nini wakati upcpo mkali ulipovuma?
4. Kwa nini mpapai ulivunjika? 5. Mpapai uliona nini baada ya
upcpo kutulia?
6. Kwa nini mpapai ulilalamika sana? 7. Matete yalitoa
maelezo gani kwa kuujibu mpapai? 8. Je, maneno ya matetc
yalikuwa ya haki?
14. CocTaBbTc npe^ioaccHHJi co cneityiomHMH
c.iOBaMH H
CJIOBOCOMCTaHHSIMH:
-sumbuliwa na kclclc nyingi; -simama wima; -anguka chini; -
vunjika mara moja; -tulia; -lalamika sana; -inama.
 15. riepcBeaHTc:
1. CaMbie BWCOKHC nanaRw na cro none cnoManncb H3-3a CHJtbHoro
BeTpa. 2. Hc TpcBo*b oma, nycn, OH HCMHoro OT^OXHCT. 3. IIOCJK
o6caa Bcrep, 6yuicBaBuiHH BCC yrpo, CTMX. HO Hanan HATH itoautb.
4. OcraBb CBOC BWCOKOMCPMC H nonpocw 6paTa noMOMb TC6C. 5.
rioicynaTe. *a.TyK>Tca Ha BUCOKHC UCHU B JTOH MaraiMHc 6.
CnopTCMeM cTapaica H3o BCCX CHJI no6caHTb B TOR nrpe. 7. OH
oneHb BbicoKHM, H CMy npHXoaHTca HarH6aTbca
xaacabiR pa3, xoraa OH BXO;IWT B ny jBcpb. 8. FlocJie rpoiu MU
o6Hapy*HJiH, HTO necKOJibKO .icpeBbeB B HaiucM caay nosa.iHJiHCb.
* ao*ab, MU 6u Bucaannw paccaay.
r paMMlTHKB
Coc.iaiare.ibHO HBK.IOHCHHC ynoTpefijiacTcii aas
BbjpavKcHHM coBera, rioacc.iaHH*, npocb5u, no6y*aeHH
BMCCTO icaTcropHHHo 3ByHamHX (popM noBeaHTeabHoro
HamioHcHH*. rioKaiaTc.icM aroro HaK/ioHeHHS aanacTca
4>opMaHT -nge-, 3aHHMatouiH(l no3HUMio 3a cyCbCKTHUM
coMacoBaTeJiCM:
Hukuchoka kulazama tclevishcni? Ungesoma kitabu He
ycra.1 .IH TU cMorpeTb Te.icBH3op? FIoHHTaji 6u KHHry".
CocJiaraTeabHoe HamoHCHHe c noica3aTejicM -ngc-
ncpcaaeT TQIOKC 3HaHCHHe B03M0)KH0CTM HJ1H o6fl3aTCJlbHOCTH
COBepillClIHfl aeRcTBHB B 6yayiueM (name nocjie r.iarojioB -
tumai HaaejrrbCjT, -fikiri ayMaTb, -ahidi "oeemaTb H T.n. B
rjiaBHOM npeaJioaceHMM):
Tulitumai kwamba mwalimu angctuclcza mara lena "Mu
HaaeajiHCb. HTO ynirrejib O6I>JICHHT (aojiaccH o6bcHWTb) HSM ewe pa3.
Coc.iaraTeabHoe naicjioHeHHe MOXCCT nepeaaBaTb
juaMCHHe yc.ioBHocTH. PeajibHoe yc.iOBHe BupaxacToi c
noMowuo noxaiaTejis -nge- B O6CHX HacTax cnoacHoro
npeaJioaceHHJi, nona3aTejib -ngeli-/-ngali- nepeaacT
3HaneHHC MCHbwefi BepojrTHOcTM coBepujcHH*
acRcTBHs:
Bibi angekuwa na miwani angesoma magazeti Eyab y
6a6yniKH OHKH, OHa 6u HHTana roera".
Angelikuja kwa wakati leo tungelikwenda kutazama
mpira "ECJIH 6U OH npniuej! ccroaHa BOBPCMJJ, MU 6U nownn Ha
4yi6o.i".
iHaHCHHB noKaaaiejicfl -ngc- M -ngeli-/-ngali- 6JIH3ICH,
noaTOMy MOJKHO B OJHOR MacTH caoacHoro npcxioaceHHa
ynoTpe6HTb noica3aTe;ib -nge-, a B apyroR - -ngeli-/-ngali-.
noKa3aie^JiM cocaaraTeabHoro HaiaioHeHHJi B
ycaoBHOM 3H34CHHH MOJKCT npcawecTBOBaib COK)3 kama
ec. nepca npHaaTOMHUM npeajio*eHHCM:
Kama mvua ingenyesha tungepanda miche "ECJIH 6u nowe;i
OaHocnoacHuc rnarojiu H rnarojiu -enda, -isha
ynoTpc6^aiOTCJi B coc;iaraTeJibHOM HBKJIOHCHHH CO CJIOFOBUM
pacuiHpHTejieM ku-:
Angekwisha kazi angekuja mapema ECJIH 6u OH
3aicoHHHJi pa6oTy, OH 6u npHajea nopaHbwe
OrpHnanHc uoKaaaTCJiCH cocaaraicabHoro
HaiciOHeHHfl o6pa3yeTca npw noMomn <t>opMama -si-,
cToamero nepca noKa3aTeaeM HaKJioHeHHa:
Usingetia wasiwasi Tu 6u He BOJiHOBaiica;
Asingepanda basi angelifika kwa gari Ecaw 6u OH HC CCJI Ha
aBTo6yc, OH 6U npHcxan Ha Mawnnc".
BiaHMHuR lajior nepeaacT 3HaMeHne coBMecrHoro
aeRcTBHB. OH o6pa3yeTca npn noMouiH cy4>4>nKca -na,
npHcoejHHucMoro K OCHOBC 6aHiycicoro raaroaa:
-piga "6HTb > -pigana "6HTb apyr apyra, apaibca,
cpaxaibcsT, -jua **3HaTb > -juana 3Han> apyr apyra,
3HaK0MHTbC".
ECJIH rjiaro.i oKanHnnacicfl Ha aBa raacHUx -ua, -aa, -ia,
Hcnojib3yeTca CV<|XJ>HKC -liana, BUTCCHWOWHR KOHCHIIUR r.iacHufi: -
fungua "oncpUBaTb** > -funguliana "oncpuBaib apyr flpyry,
-kalaa 3anpeuiaTbn > -kataliana *3anpemaTb apyr flpyry",
-tia noMemaTb" > -liliana "noMemaTb apyr apyra".
Taaro.iu apaGcxoro npoHCXo*acHH.
onaHHHBaiomHeca Ha
/1/, /e/, npn o6pa30BaiiHH B3aHMHoro 3ajiora Hcnoab3yiOT
cy4x|)HKC -ana:
 -ahidi "o6emaTb*' > -ahidiana "o6emaTb apyr apyry*
-samche "npomaTb > -sameheana "npomaib apyr
apyra.
 ApaCcKHe r/iarojibi, oicaHMHBaiomHeoi Ha -u, o6pa3yOT
B3aHMHbi lajior c noMomuo cy(J><t>HKca -iana,
BbrrecHJuoiuero KOHCHHUR rjiacHMft:
-arifu ,,coo6uiaTi>" > -arifiana "coo6maTb apyr apyry.
O/UIOCJIOXCHMC niaraiu o6paiyiOT naiiMHuR ianor
HccTaHAapnio:
-pa flaBaTb > -pcana '\aaBan* apyr apyry".
-ja npHXOiiHTb' > -jiana "npnxoaHTb apyr K apyry,
-la ccTb" > -Iana "nocaan. apyr apyra H ap.
C>4(J)HKC BiaHMHoro lanora -na MOXCCT npHcoeaHHjrncji
K raaro.iaM B HanpaBUTCHHHOH (J>opMc:
-tcmbea > -tcmbclca > -tembclcana "HaBciuaTb apyr apyra",
-taka > -takia > -takiana xccaaTb apyr apyry",
-andika > -andikia > -andikiana "nepenHCMBaTbCjf.
Mazoe/i
16. nepcBcaHTc npeanottcHH* H npoaHajiHiHpyUTc
ynoTpc6acHHe cocJiaraTcabHoro naKnoncHMs:
AJ 1. Tungeweza kuzungumza juu ya hayo baada ya masomo. 2.
Babangu angekubali kufanya kazi katika Afrika lakini
hapendi joto. 3. Ningckula wali zaidi lakini nimcshiba. 4.
Watalii walitumai kuwa kiongozi angcwaonyesha njia bora
ya kusafiri katika mbuga ya wanyama. S. Wafanya kazi
wamcahidi kuwa wangcwcza kutujengca nyumba mpya
kwa haraka. 6. Ninafikiri ningcpika maandazi leo. 7.
Nisingekwcnda huko bila ya kuwapigia simu kwanza.
B/ 1. Bibi angekuwa na miwani angcwcza kukisoma kitabu
hiki. 2. Polisi wangelikuja kwa wakati wangelimshika
mwizi. 3. Usingcpanda gari usingelifika mapcma. 4.
Ningclikwenda kuchcza mpira nanyi kama nisingclikuwa na
kazi nyingi za nyumbani. 5. Angekuwa na nguvu angewcza
kubeba mizigo vote peke yakc. 6. Ningcpata likizo
ningekwenda nyumbani. 7. Mama angekubali ningenunua
mbwa wawili. 8. Kama mbu wasingekuwa wengi chumbani
humu ningelala vizuri.
I. 6Mc yaoBOJibCTBHeM BbinojiHHJi yjy pa6ory, HO y Mena
HeT BpeMeHH. 2. ECJIH 6u Tbi BbinHii rro jieicapcTBO
BMepa, ceflnac Tc6e 6biJio 6bi jierMe. 3. OH Mor 6bi
nonyHHTb xopomee o6pa30BaHHe B AurjiHM. 4. ECJIH 6bi MM
lie ycraJiH, MM 6M nocaaHJiH cute acorn* acpcBbeB. 5. fl 6M
Bbinuji cute KO^, HO 6oiocb. HTO 6yay mtoxo cnaTb HOHbio. 6.
ECJIH 6M TM Kymuia icypMuy, noBap npnroTOBHJi 6M Haw
y)KHH. 7. ECJIH 6M He nomeji aoxab. MM 6M ycnejiH co6paib
ypoxaii xyicypyibi. 8. Eyab y pM6axa ccTb, OH HaJioaHJi 6M
6ojibUic PM6M. 9. ECJIH 6M BM jieTeJiH caMOJieTOM, BM 6M He
onoiaaJiH. 10. y Te6a 6bi HC 6MJIO npo6jieM, ecjin 6M TM
nocjiyuiaji coHera poaHTeJiefl.
19. 06pa3yflTe B3aHMHyto (JiopMy cneayiomHx rjiarojiOB H
nepeBeaHTe HX:
-shinda. -ambia. -pa. -kumbuka. -toboa, -tia, -ambukiza. -
tembelea, -toa. -julisha. -chagua, -ahidi. -fukuza, -kataa. -kubali,
-funga, -fungua. -samchc. -karibisha, -kabili, -shukuru. -uliza. -
arifu, -andika, -uma, -ruhusu, -weka. -clewa, -tafuta. -uza.
20. IlepcBejtHTe cJieaytoutHe cJiOBOCOHeTaHHa:
-andikiana barua; -pimana nguvu; -fahamiana vizuri; -
funguliana milango; -saidiana kwa kazi; -pigana na dada; -
onana kila siku; -shikana mikono; -kataliana maombi; -agana na
rafiki; -takiana afya nzuri; -sumbuliana kila wakati; -achana
kabisa.
21. ricpcBCAHTe, ynoTpc6HB B3aHMHyo 4>opMy:
HOBOCTH. 2. OHH nonpoutaHHCb H peuinjiH coiBQHHTbca B KOHue

17. CocraBbTe cnoacno-noaHKHCHHue npenno*eHHS,

ynoTpc6HB raaroji B cocnaraTenbiioM HamiOHeHHH:
1. Ramadhani angekuwa mtoto hodari ... 2. Kaka asingcliacha
ufunguo wa gari ofisini mwake ... 3. Tungeweza kusafiri katika
Ulaya mwaka huu kama ... 4. Ungelikuja kwa wakati leo ... 5.
Kama wangelialikwa kwenda harusini mwa rafiki yao ... 6.
Ningelipata nafasi ya kuwinda katika misitu ya Afrika ya
Mashariki ... 7. Kama tungeliona njaa ... 8. Ningekuwa na pesa
nyingi ... 9. Kama mvua isingenyesha sasa ...

18. riepeBeAHTe:

24*
249
HCACJIH. 3. Mu noo6cmajiH apvr jpyrv ci.ciAMTb Ha pu6ajiKy B Juma: Hapana. Waliocheza vizuri si wale walioshinda, na
c.icAyK>iueM Mccmic 4. fleTH, nowcMy BU BCC BpeMS walioshinda hawakucheza vizuri. Timu ya Dar cs
KanvcTecb jDvr Ha apvra? 5. TOJIMCO BHepa OHM jpanncb. a ceroAH* Salam ilifunga magoli matano kwa matalu ya
yxe Apy3b*. 6. IlepcA CBajb6ofl MOAOAUC AIOAH o6MeHBAHCb wachezaji wa Unguja.
nojapKaMM. 7. He TOAKaHTecb. BU ycnecTc KynHTb 6HACT Ha Ali: Kama utakwenda ljumaa inayokuja, tafadhali niarifu na
3TOT aBTo6yc. 8. MOH poAHTenn npoxHAH Aonryio *H3Hb H Bccraa mimi niiapcnda kufualana nawe.
yea^aJiH itpyr apyr?. 9. OHH AOAro CJP%IH HanpQTMB flpyr Juma: Ningalijua unalaka kwenda jana ningalikupitia.
Apyra, He roBopa HH cjioBa. 10. Mu HC BHACAHCB H HC HaBemann jpvr
Apvra VOKC nojiro^a. Ali: Jana nisingaliweza kwenda kwa sababu nilikuwa na
kosa (ma-) ouiH6Ka. npowax; BHHA -kosa 1 )ouiH6aTbca 2)ynycicaTb. shughuli nyinginc.
nponycxaTb; AHUiaTbc*
-gomhana ccopHTbca, pyraTbca -tokea npoHcxojHTb, cnynaTbca moto
moto/motomoto B oucTpoM TCMnC, CTpCMHTe.IbHO -shindana Maelezo
Maneno mapya copeBHOB 1. C.IOBO mpira MUM" Macro ynoTpeO.iaeTca B 3H3MCHHH
aTbca, cocTJnatbca -karibia npHOnHJKaTbca, 4yi^o JI", "4>yi6onbHufl MSTM*'.
nonxo.inTb [6.IH3KO] -pambana
6opoTbca, cpa*aTtca goli (ma-)
Mazuagumzo roil -funga goli 3a6HBaTb ron timu 2. PejuiTHBHaji KOHCTpyKUHB rnarona -ja
Juma: Jana nilikwenda mpirani. Si mpira (-) 1 )KOMaHaa 2)3KHnax sbughuli npHxoAHTb" B HacroamcM BPCMCHH, cor nacoBannoro c
huo! Ulikwenda? (-) Ae.io. laHjrroe mta/amaji (wa-) cooTBCTcTBytouiHM HMeweM cyuiecTBHTenbHUM. MoxeT
Ali: La, sikwenda. Je, mpira ulikuwaje? 3pHTCAb HMeTb TaKHC pyccKHc 3KBHBaJieHTU KaK 6nHXaRlUHR",
Juma: Ulikosa mam bo. Kwani wcwc si npnO.lHJKaiOUIHftCH", nor H T.n.: siku zinazokuja
mtazamaji wa mpira? 6.iHxaRujHe AHH, Jumapili inayokuja 3TO BocKpeccHbe, somo
Ali: Hutokca nacnda mara nyinginc. linalokuja npcACToautHfi ypoK*, shcrchc inayokuja
Juma: Ningalijua kuwa uliiaka kwenda basi ningalikwambia "npHbJiwwaiomHflcH npa3AHHK. CpaBHHTc BbipaxciiHa
tufuatane. co CJIOBOM -karibia npHOAHxaTbCjT: mitihani inayokaribia
Ali: Hebu nieleze mpira ulikuwaje? npHb.iHttaioiuHecJi 3K3aMeHu'\ msimu wa mvua
Juma: Mpira ulicndelea motomoto. Watu unaokaribia HacTynaiomHfl ccaon AOXACIT.
walishindana,
waligombana, walisukumana hata walikaribia 3. r.iaro.i -pita npoxoAHTb /npoe3xaTb" B
kupigana. HanpaBHTejibHoft (jwpMe MOXCCT nepeaaBaib cneAyioiuHe
Ali: Lo! Basi kweli nilikosa mambo! Wachezaji walikuwa 3HaweHHs: npoxoAHTb /npoc3*aTb (nepei/cKSosb Hmo-n.).
nani? *3axoAHTb /3ae3*aTb (xyda-A.. K KOMy-.*., la Ke.u-.i.)n
Juma: Wachezaji wa Dar es Salam walipambana na wachezaji HanpHMep: Tumepitia enco lotc la chuo kikuu Mu npoexann
wa Unguja. no Bcefi TeppHTopHH yuMBcpcHTeTa; Nitakupitia
Ali: Walioshinda ni nani? Timu ya Unguja? nyumbani kwako JI 3aflay 3a TO6OR/K Te6e AOMOR; Usisahau
kuipitia benki He 3a6yAb 3aRTH B 6aHK". B TCX cAynajix,
Koraa HCO6XOAHMO nepcAaTb aHancHHc npoxoAHTb /npoeaxaTb
MHMO (vezo-j.), cneAycT ynoTpc6HTb rnaron 6e3
HanpaBHTe.ibHoR 4>opMu. CpasHHTe: Tuliupitia mji ulc
Mu npoexanu ncpe3 (saexaiu 9) TOT ropoA*\ Tumeupita mji ule
Mu MHHOB&AM TOT ropoA (npoexaxu MUMO, ne 3aeu<c<w)*\
 Mazoezi
22.FI O JT BC p J HTC HJ1H OnpOBCprHHTC
C.1CJ>T01UHC
yTBcp)icacHHJi. onMpajicb na cojcpacaHHe AHanora:
1. Juma alipenda sana mchezo wa mpira ambao aliutazama
jana. 2. Ali hakwenda mpirani kwa sababu yeyc si mtazamaji
mkubwa wa mpira wa miguu. 3. Ali alimwomba Juma
amwclezcc habari za mchezo wa jana. 4. Mpira ulikuwa wa
kisalama na wachezaji walishindana bila ya kusukumana wala
kugombana. 5. Walioshinda katika mchezo ni wale waliochcza
vizuri sana. 6. Timu ya Unguja ilifunga magoli matatu na timu
ya Dar es Salam magoli matano. 7. Ali angepcnda kufuatana
na Juma kama yeye atakwcnda mpirani Ijumaa inayokuja.
BunHUiHTe H3 jna.iora see r;iaro;ibi BO
23.
B3aHMHoft 4>opMe H cocraBbTe c HHMH npeanoxccHH*.
IlcpeBejHTc:
24.
1. Tu caejiaji 6o^bmyo ouiH6icy. 2. Hrpa npoxo/tn/ia oncHb
CTpCMHTe.lbHO. 3. KOMUH^bl flByX CTpaH COCTH'iailHCb Ha UCHTpaiibHOM
cTajHOHe. 4. Bbi 6paTba, H BaM He CTOHT ccopuTbca. 5. OH
pyraeica co CBOCH wenoft H3-3a cbiHa. 6. JleB nojtouie.i K navi oncHb
6.IM3KO, H MU CHSUIH ero Ha BHACO (-piga picha ya video). 7.
CnopTCMeH HC MOT cpaacaTbai no noHua, Tax KaK y Hero
CHJibHO 6oiiejia pyua. 8. He OecnoxoftTe MCHR, y MCHS MHoro
ACJL 9. Ha CTMHOHC 6UJO MHOFO ipme-iert 10. >ro cJiyManocb
MHoro pa3. II. >1 3aftay Ha noniy B 6Aw*aAiiJMfl noHeae.ibHHK. 12. OH
JIHIUH.ICII xopoweft pa5oTU. Tax xax OMCHB JieHHB.
25. rioMeHBHTe xoHcrpyxitHK), ynoTpe6HB
coc.iaraTe.ibHoe HaxjioHeHMc H coxpamiB HCXOAHUA CMUC/I
npe;ino>KeHMft. 06pa3eu:
Sikuwa na sabuni. kwa hivyo sikufua nguo zenu > Ningalikuwa na sabuni ningalifua nguo
zenu 1. Tulishindwa kupata tiketi. kwa hivyo tulikosa mpira wa
wavu. 2. Sikujua kwamba utakwenda, kwa hivyo sikufijatana
nawc. 3.
Hakunipitia kwa sababu hakujua kwamba nilitaka kuiazama
mchezo ule. 4. Timu yao imeshinda kwa sababu wachezaji
walipambana motomoto. 5. Wanafunzi walieheza vibaya. kwa
hivyo walikosa kufunga goli. 6. Kwa kuwa nilikuwa na
shughuli nyingi sikwenda kuangalia filamu mpya. 7. Umefanya
makosa mengi, kwa hivyo hukufaulu mtihani huo. 8. Sikupitia
dukani. kwa hivyo sikununua mkate.
26. Bbi
yHHTe
/manor
Hawiyctb.
27. nepcBC/WTe c/ie/tyiowHft TCKCT H oiar/iaBbTe ero:
Maneno mapya
-chungu l)ropbXHfi
uchoyo (ea.) acajiHocn*, auHHocTb 2)O6H^HUA uchungu (ej.) ropenb:
mchoyo (wa-) KajiHuR ne.iOBex -pole 6o.ib; flocaaa
BHHMaTC.lbHUfl, 3a6oT;iHBbift -gawa
jc.iHTb; pa3icAHHJm baya(-) DCTUA
2)3aCTCHHHBOCTb sirl (-) Taft na,
Bceraa -ficha npaTaTb, cxpuBaTb sanduku (ma-)
l)cyH/tyx 2)amMX, xopo6xa 3)MCMO/taH - ccxpcT
baya nnoxoft
Palikuwa na mama mmoja aliyeitwa Hawa. Alikuwa na
watoto wawili. Fatuma na Saida. Hawa aliwapenda sana
wanawe. Aliwafundisha wapendane na wasaidiane kwa mambo
yote.
Fatuma aliyekuwa mkubwa alikuwa mchoyo. Lakini
Saida alikuwa mpole na alimpenda sana dada yake. Kila kitu
ambacho alikipata alimgawia Fatuma.
Siku moja Fatuma alinunua kitumbua na kukificha ndani
ya sanduku lake la nguo. Alitaka kukila usiku wakati Saida
amelala. Kwa bahati mbaya Fatuma alisahau kula kile kitumbua
ambacho ameficha. Akakaa kwa muda wa siku tatu. Wakati
alipokumbuka, alikuta kitumbua kile kimeliwa na panya. Zilc
nguo sandukuni mwake pia zimetobolewa. Hapo Fatuma aliona
uchungu akalia sana. Mama yake akamwuliza, Kwa nini unalia
mwanangu?" Fatuma aliona haya kumweleza sababu ya kweli.
Lakini baadaye sin ilijulikana.
 Tangu siku hiyo Fatuma amejifunza mengi na akaacha
uchoyo wake. Dada wawili wakaishi kwa kuelewana na bila ya
kugombana.
28. Haftame B Texcre HI ynpaxcHeHHs 27 cyaxH/inRcxMe
iKBHBajicHTbi caejyioiuHx BupaxceHHft:
:IIO6HTI> jipyr apyra H noMoraib BO BCCM; 6bm xajHUM HC.IOSCKOM;
6uib 3a6oTJiHBUM; je.iHTbca BCCM, 'fro Te6e aocTacTca;
cnpxraTb B xopoOxe Ann ojexflu; noxa cccrpa cmrr, K
HecnacTbio. owa 3a6u/ia; xoraa ona BcnoMHM.aa; oaexaa
Taxxe 6buia npojibipjiBJieHa; nonyBCTBOBaTb itocaay;
HCTHHHa* npHMHHa; nyBciBOBaib cTbw; cexpeT
pacxpbwca; MHoroMy HayMHTbcs; ncpccran, xajHHHaib;
XHTb B cor/iacHH.
29. IlepecKawMTe Ha cyaxHJiH TCKCT M3 ynpaxucHH*
27.
3anoMHHTc cae^ywmHe nocJiOBHitu H ofrbscHHTe Ha
30.
cyaxHJiH HX CMUCJT:
A/ Hakuna siri ya walu wawili;
B/ Dalili ya mvua m mawingu (dalili npH3Hax,\
"npnMCTa).
31. FlcpcBcaHTe:
I. B HCMOiiaHe y6HToro ne-iOBexa no.iHueflcxHfi
oOnapyxiui
AJIHHHUft HO*. 2. Mbl 6bl HC npOnyCTHJIH TOT MaTH,
CC.3H 6bl BOBpcMx xynnjin GMJieTbi. 3. Anna noccopnaacb
c MJtaAlUHM 6paTOM, KOTopufl cnpjrraji ee MJIH B CBoefl
KOMHaTe. 4. OHH noac/iHJiH Mexcay co6ofi ocraTKH eju H
nouiJiH itajibuie. 5. ECJIH obi X03HHH MaraiMHa He 6UJI
xaAHUM, y Hero 6bino 6u Go.ibiuc noxynaTCJiefl. 6. ^ra
MeacecTpa oneHb 3a6oi;iHBaat ona pcrynapno HaBcmacT
CBOHX 6o/ibHbix. 7. OH noaeJiHJics co MHOR CBOHM ccxpcTOM. 8. B
TBOHX c.ioBax oMcHb MHoro O6HAU, ycnoxoRca H nocrapaRca
3a6uTb 060 BCCM. 9. ECJIH 6U B BocxpeccHbe 6bLia xopouia* noroja, a 6U
3auieji 3a TO6OR H MU 6U noryjumi B napxe, HO, K co*ajiCHMK>. Bccb
jcHb iiicji (nadwi) CHer. 10. ripH6aH*acTca 6o;ibiiioR
npai,iHHK. AaBairre OCT3BHM Bee ae/ia H noeaeM 3aropoii.
II. <J>yr6o;iHCTy 6buio CTUAHO, Tax xax ero xoMaHje aaGH.iw
TpH rona no ero BHHe. 12. 3HMa B POCCHH OCUHHO npoaonxacTca
OKO.IO n*7H MCCBUCB.
32. Hoa6epHTc CHHOHHMU x noaHepxHyrbiM c.iOBaM:
I. Upepo mkali umcvunia banda la kuku. 2. Kiongozi wctu ni
mtu mwcma sana. 3. Amcwcka mavazi yakc yole katika sanduku
kubwa.
4. Gari lake linawcza kubeba abiria wengi. 5. Tulipotembca
msiluni tulisikia milio ya Fisi. 6. Mchezaji huyu ni mashuhuri
sana. 7. Maua ya aina tofauti huota katika bustani yangu. 8. Juzi
waliangalia dansi ya moto moto sana katika kijiji cha wavuvi. 9.
Wanaumc wa kabila hili ni hodari sana kwa kuwinda wanyama.
10. Kama unataka kuona theluii kwenye kilele cha mlima huu
huna budi kupanda juu sana.
II. Usisahau kumzuru shangazi ambaye anaumwa sana. 12.
Kama mvua zitanyesha sana katika msimu unaokuia migomba
yetu itakua upesi. 13. Sasa ni saa ngapi kwa maiira ya Moscow?
33. ^aflTe pyccxne 3KBHBaneHTu:
mvua inayonycsha bila ya kusita; mvua ya mawc; msimu wa
kuvuna mazao; kufuatana na majira ya Afrika ya Mashariki;
mti uliopigwa na radi; bahari imetulia; -piga kwa nguvu;
mimca iliyoinama; -fanya makosa; kuikosa nafasi ya kazi;
ngoma ya moto moto; -karibia kufa; timu ya taifa ya wachezaji
wa mpira; timu ya mcli; shughuli za kila siku; mazungumzo ya
siri; -eleza yote bila ya kuficha; -ona uchungu; dalili za
ugonjwa; -wa na haya; kwa bahati mbaya; hayo yalitokea kwa
kosa letu; hamsi inayokuja.
34. flaffre 3XBHBajieHTU Ha cyaxHJiH:
n/ioxaa noroaa; ncpHoa cHJibiiux aoxcaeft; CC3OH nocaaxH ODOUICR;
xoHeu BToporo ceMecipa; rpoaa CTHXJia; aoxcab HJCT C yipa;
la^aBaTb apyr apyry Bonpocu; cnaeTb npaMo; MeHa 6ecnoxoHT tuyM
Ha yjiHue; ynycTHTb cnacTJiHBuR caynaR; copeBHOBaTbca B 6crc;
noccopHTbca c apy3baMH; npHo.iHxaiouiHcca xaHHxyau; cpaxcaTbCB
c jiaBafiTC HC noflae.M HCUJKOM**;
TpyaHOCTBMM; aKHnaxc caMOJicra; Bi.i;iaBaib laRny;
o6nAHue cJiOBa; nyBCTBOBaib CTUA; K coxaacHHio; ropbxo nnaxaTb;
ropbxne (J>pyxTu; cae.iaTb 6ojibuiyio ouiH6xy; 7 yrpa no
MOCKOBCKOMy BPCMCHM; .ICTHHR omycK. 3HMHHC BH.IU cnopia.
35. HanHuiHTc COHHHCHHC Ha cyaxHJiH o
CTpaHbl.
yPOK 16 (Somo la kumi na sita)
JleKCMHCCKafl TeMa: Tpaiicnopx (Usafirt)
r paMMSTHica
1. YC-IOBHOC H3ICIOHCHHC.
2. rioica3aTc.iH -sha- H -ja-.
3. BonpocHTcnbHoe c.iono -pi.
4. CTOTHBiian 4>opMa niarojia.
Vc.lOBHOC HBIClOHCHHC. YCJIOBHOC
HaKJIOHCHHC BUpa*aCT B03M0)KH0CTb coBepiucHHH
aeficTBHa niaBHoro npeAJioaceHHA npH C06jlK>*eHHH
yCJIOBHA, HaiBaHHOrO B lipM.'iaTOMHOM
npcHnOJKCMHH. noKamcMcM ycjioBHoro HaiciOHCHHA
ABJiaeTca -ki-,
3aHHMaK>mHH H03HHMK) 3a cy6icicTHb!M
corjiacoBaTe-icM:
NiAikulctca kitabu Ico utakitafsiri kcsho EcJIH a
npHHecy TC6C KHHry ccrojHs. TU ce nepcBcjeujb 3aBTpa
niaro;i maBHoro npejtfoxccHHa OOUHHO ynoTpc6jiaeTca B
6yaymeM BpCMCHH (pe*e B HacToameM BPCMCHH)
H3TaBHTejibHoro HaiciOHenMa, B *eJiaTCJibHO-
no6yAHTeJibHOM turn noBeJiHTCJibHOM HaicioHCHHax. rnroiy c
noKaiaie-ie.M -ki- MoxeT n pea UICCTBO Barb coi03 kama CCJIH:
Mama akipala mshahara ataninunulia viatu vipya ECJIH
MaMa noJiyMMT aapnjiaiy, OHa itynwi MHC HOBUC Ty4un";
Kama nikimwona ninamsalimia ECJIH /Koraa a cro BH*y,
a npHBeTCTByio ero;
Basi likifika tusicndc kwa miguu ECJIH aBTo6yc npnaeT,
Ukienda sokoni nunua matunda ECJIH noflaeuib Ha pbiHOK,
xynn (JipyKTu*.
OanocjioxHue raaroau H raarojiu -enda H -isha B VC.IOBHOM
HaxjioHCHHH HC Tpc6yOT ynoTpe6aeHHa c/ioroBoro
pacuinpHTcaa ku-: tukija CCJIH MU npH^CM, akienda ecJiH OH
XJIHM3TC CBOCH noflaeT.
OipHuaTCJibHaa (Jjopwa ycjioBHoro HaKJiOHCHHa
o6pai>exca npn noMomw (J>opMaHTa -sipo-,
3a.vieHAiomcro c060ft <fx>pMaHT -ki-:
Tusipomwona lumpigic simu baada ya masomo ECJIH MU
He yBHiiHM ero, aaBafiie IIO3BOHHM cMy nocjic saHjmtlf.
llokaiaii iH -mesha- H -ja-. IloKaxaTe.ib nep4>eKTa -me-
nacTO ynoTpc6nacTca B coMciaHHH c rjiarojiow -isha
*3aKaHHHBaTb\ o6paiya npn TTOM cjiHTtiyio c|)opMy -mesha-:
amekwisha kusoma > ameishasoma > amesAasoma. rjiaroji c
TaKHM noKa3aTeJieM nepeBOAHTca Ha pycocnA A3UK rjiarojiOM
coBepmeHHOro BHaa B npouicauiCM BPCMCHH c ao6aB.icHHCM
HapeHHoro c.iOBa yxe*: Matunda yameiAaiva Opyrru yxe
C03pCJlH.
OrpnuaTe.ibHUM aHanoroM rroro noKa3aTCJia aajiaeica
4opMaHT -ja-. o6a3aTC.ibHO ynoTpe6aAK>mHflca c iiOKa3aTCJiew
OTpHiiaHHa: //awa/'aninunulia viatu vipya OHH eme He
KynnjiH
MHe HOBUC iy<|)JIH*\
OjiHoc.ioxtHue rnarojiu H r.iaro.iu -enda H -isha Moryr
ynoTpe6jurrbca 6e3 cjioroBoro pacuiHpHTejia ku- HJIH C HHM: sijala *
sijakula "a eme HC cJia.
rjiaroji c 4>OPMJHTOM -ja- nepeBOAHTca Ha pyccKHft AXUK
rjiaro.ioM B oxpHiiaie/ibHOH 4>opMe npouieaiuero BpeMCHH
c jto6aBJieHHeM napcHnoro cJiOBa eme: Basi halijaondoka
ABTo6yc eme HC yuieji. Taxoe 3HaneHHe rjiarojia MOXCT
noaicpen-iaTbca HapennuM CJIOBOM bado eme*: Basi halijaondoka
bado ABTo6yc emc ne yuieji.
CJIOBO bado ynoTpe6jiaeTca Taioxe B xpaTKOM OTBeie B
3H3HCHHH "eme HCT: Umeshafanya masomo ya nyumbani? -
Bado Tu y*e cacJiaa aoMauiHee 3aaaHHC? - Emc HCT; Wote
wameshakuja? - Bado wawili Bee yxe npnuiJiH? - Eme HeT
JtBOHX".

Mazoezi
1. FlepcBcjiHTe:
1. Mwana akifaulu mitihani wazazi watampa zawadi. 2. Ukila
chakula kibaya utaumwa tumbo. 3. Mkiogelea katika maji
baridi mtakohoa. 4. Kama nikienda Afrika nitamchukua rafiki
yangu. 5. Ukiendelea kuchelewa kazini utafukuzwa. 6.
Tusipokutana baada ya masomo nitakupigia simu nyumbani. 7.
Usipofahamu neno hili uliangalie ndani ya kamusi. 8.
Msipotaka kutusubiri, basi tutakwenda peke yetu.
 2. 3aMCHMTC KOHCTpyiCUHK) C C0I030M kama 6. flafiTe no.iHue oTpMuaienbHue OTBCTU,
KOHCTpyKUHCfl c noicawTc.TeM yciOBHoro HaiciOHCHHa. 06paieu: ynoTpc6HB (JjopMaHTU -sha- nan -ja-. 06pa3eu:
Kama utakwenda dukani nunua sukari > AJ Umeshamaliza kazi zole? > La. sijamaliza kazi zote;
Ukienda dukani nunua sukari
1. Kama nitapata mshahara Ico nitanunua viatu vipya. 2. Kama B/ Hujapiga deki? > Hapana. nimeshapiga deki.
utakwcnda sokoni usisahau kuchukua kikapu cha kuwcka 1. Matunda hayo yameshaiva? 2. Chakula kimeshapoa? 3.
mayai. 3. Kama mtoto atalia umpe maziwa. 4. Kama walaona Hujasoma magazeti ya Kiswahili? 4. Ameshaichora picha
baridi wavae makoti. 5. Kama mtaamua kusafiri bora mnunuc yake? 5. Hamjaogclea katika Bahari Nyeusi? 6. Basi
tikcti mapema. 6. Kama daktari atakuja umkaribishe chai. limeshafika? 7. Hajapiga pasi gauni lake? 8. Vinywaji
vimcshaletwa? 9. Nyumba yenu haijajengwa? 10. Hamjajifunza
maneno mapya? 11. Ubalozi umeshafunguliwa? 12.
3. 3aMeHHTe >TBepilHTC.lbHyX) KOHCTpyiCUHIO Hawajafunga goli?
OTpHUaTC.IbHOfi H Hao6opoT. 06pa3cu:
(Jkipika chakula nitakula nyumbani >
Usipopika chakula sitakula nyumbani. 7. riepeBeflHTc:
I. Mvua ikinyesha hatutacheza mpira. 2. Kama ukija jioni 1. Mbi emc He noca^HJin 6aTaTu. 2. I~OCTH yxc npniiLTH? Ho a
utanikuta nyumbani. 3. Nikiamka mapema niiakwcnda cme He npwi oTOBHJia pu6y. 3. MOJIOKO yace BCKMIIBTHJIH? - Ha. 4.
shambani. 4. Akimcza vidongc hivi atapona upesi. 5. Basi /JeTH yxe noe;iH H nouuiH ryjunv 5. Tu yxe MOHHHHJI CBOIO
Iikifika kwa wakati sitachukua teksi. 6. Upepo ukitulia MauiHHy? - Eutc HCT. 6. A emc HC OTBCTH.T Ha nwcbMO apyra. 7.
tutakwenda kuvua. ripcnoaaBaTejib yxc saKOHMHJi ypox H yrncji. 8. MHC nyxHo
KynHTb namey 6yMarn, a MannwH yace 3aKpuT. 9. Kopa6.ib
yace lameji B nopT. 10. Bee 6H.ICTU yace npoflanu. 11. CaMo.ieT
4. riepeBejMre npeiUioxeHH*. ynoTpe6MB ycjioBHoe yace npineM.TH.ica. a naccaacnpu cme HC BUUJJIH. 12.
H8KJIOHCHHC! 3ic3aMCHu yace npoimiH.
1. ECJIH TU peuiHUib nocxaTb c naMH, MU BCTpeTHMca Ha
aBTo6ycHoi ocianoBice. 2. ECJIH TU ne /ito6Huib Karny,
npmoioBb ce6e pHc. 3. Koraa TaKOHHHTca ypoK, MU nofliicM iviaueno
cMoipcTb HOBUR 4>M;II,M. 4. EC.IH BU He 3HacTe, rjie HaxoAHTca usafiri (e.i.) l>TpaHcriopT (naccaxcupcKuu) 2)cnoco6
YraH^a, nocMOTpHTe KapTy BOCTOMHOR A(J>PHKH. 5. ECJIH MU nepejBHXCHHa -linganisha
njioxo nepeBeaeM Teiccr, npcnoflaBaTe.ib 6yaeT HeAOBOJieH cpaBHHBaTb, conocTaB.'iaTb - iimpya
(eoiuyuten). 6. EOIH KHHIH He npHiiecyr TaBTpa, BaM npnjicTca kamilisha 3aBepujaTb. hadi BinoTbao
xaaTb ao mmiHuu. 7. Koraa ACTH npnayT m IUKO.IM. HaxopMH HX H 3aKaHHHB3Tb reli (-) pc.ibc: xe-iciHaa
V.IOXH cnaTb. -tumia 1) TpaTHTb, pacxoflOBaTb 2)
HcnoabioBaTb, npHMCHsrn* -badilika Aopora
5. H3MeHHTe yTBepaHTcabHue KOHcrpyicuHH no o6pa3iiy:
[H3]MeHaTbca anga (ma; -) -chachc ManoHHC.ieHHuR,
He6o; 3d B03Jiyx -kavu cyxofi HClHaHHTe/lbHblfi
Ameshaenda kazini > Hajaenda kazini -fupi KOpOTKHH, HH3KH&
I. Mchezo wa mpira wa kikapu umeshaanza. 2. Mkulima shirika (ma-) o6iejiHHCHHe,
ameshapanda mbegu zake. 3. Nguo zelu zimeshafuliwa. 4. accounauHa; KOMnanna
Nimcshasikiliza redio leo. 5. Bibi ameshaenda sokoni. 6.
Watalii wameshafika. 7. Serikali mpya imeshachaguliwa. 8. -fula 1 )cTHpan, BUTHpan.
Mizigo ya wageni imeshalctwa. 2)oTMeHaTb
lori (ma-) rpyroBHK
treni (-) noc3j
zahanati (-) MeanyHirr,
nOJIHKJIHHHKa
mawasiliano (MH.) CBaib, -chola maji ncpnarb Boay.
COOGIUCHHC Ha6HpaTb
Bahari ya Hindi MH/JHACKHA OKcaw
Usafiri
Hapo zamani njia za usafiri zilikuwa za hali ya chini
zikilinganishwa na hali ya sasa. Safari zotc zilikuwa za miguu.
Walu hawakusafiri mwcndo mrcfu. WaJipohitaji kusafiri
mwendo mrefu walitumia siku nyingi kukamilisha safari zao.
Siku hizi mambo yamcbadilika sana. Usafiri umcshakuwa
rahisi. Watu wanasafiri safari ndefu kwa muda mfupi. Kuna
usafiri angani na nchi kavu. Kuna malori na magari madogo.
Kuna meli baharini. Mawasiliano kali ya walu na watu, nchi na
nchi nyingine yamewezekana sana.
Ukija nchini Tanzania unawcza kusafiri kwa ndcge, meli,
reli, barabara na bila ya shaka kwa miguu. Kuna ndcge chachc
sana za Shirika la ndege la Tanzania. Zinaruka loka Dar cs
Salaam mpaka Arusha, Mwanza. Dodoma, Tanga na miji
mingine. Kwa kuwa ndcge ni chachc, safari nyingine zinafutwa.
Zipo meli zinazosafirisha abiria katika Bahari ya Hindi,
ziwa Victoria na ziwa Tanganyika. Kalika Bahari ya Hindi meli
husafiri kutoka bandari ya Dar es Salaam hadi bandari za
Mtwara, Tanga, Zanzibar na Pemba.
Zipo njia mbili za reli ambazo ni reli ya Kati na reli ya
TAZARA. Treni ya reli ya Kati inaanzia safari zake toka Dar es
Salaam na kwenda hadi Kigoma, Mwanza na Moshi. Reli ya
TAZARA pia inaanzia Dar es Salaam na kuishia nchini Zambia.
Usipotaka kusafiri kwa ndege au treni unaweza kusafiri
kwa barabara. Kuna usafiri mwingi wa magari. Ukipenda
unawcza kuchagua mabasi, malori au magari madogo. Kuna
mabasi mengi yanayosafirisha abiria kati ya Dar cs Salaam na
miji kama Moshi, Arusha. Dodoma, Mbcya n.k.
Watanzania wengi, hasa vijijini wanatembea kilomita
nyingi kwa miguu wanapokwenda shambani, kuvua samaki,
kuwinda au wanapokwenda kuchota maji, kukata kuni,
wanapokwenda hospitali au zahanati. Watu wachache husafiri
kwa pikipiki au baisikeli.
Madczo
M
1. ...njia za usafiri zilikuwa za hali ya chini ... ... cnoco6w
nepejjBMJKCMMii 6UJIH oneHb orpaKHMenu". CJIOBO njia
*nyTb, jopora HMCCT piu aono.iHHTC.ibHux iHaHCHHfl -
cnoco6", MenuT, cpeflcrBo": Ulatekcleza kazi hii kwa njia
gani? KaKMM o6pa30M Tbi Bbino.iHMUJb 3Ty pa6oTy?"
Alijaribu kufungua mlango kwa kila njia lakini hakufaulu **OH
nuiaacs oncpbiTb ABepb BceMH cnocofiaMH, HO y Hero
HHHero HC Bbuuao"; Tulijitahidi kumsaidia kwa njia zote "Mbi
crapa.iHCb noMOHb e.wy BCCMH epeae loaMH *.
2. C.ioBocoHeTaHHe gari dogo ManeHbicas nawHHa
raicxc MOXCT 03HanaTb nencoBoA aBTOMofiH.ib.
3. Pemba - ricMfia, ocipoB. pacnonoxeHHbiA B HH^HACKOM
oKcawc ccBcpucc 3amn6apa.
4. TAZARA - coKpauteHHoe HaiBaHHe xeneiHoA jtoporn,
COCJHHSKHUCA TaHiaHHio H 3aM6nio.
...treni inaanzia safari zake toka ... M... nocia HaHHHaeT
5.
CBOA nyn. HI reli inaanzia ... na kuishia ... xeneiHa* aopora
HaHHHacTca B ... H laKaHHHBaercs B ...**. T.iaro.ibi -anza
HaHHHaTbCJi" H -isha "3aicaHMMBarbcii" MoryT
ynoTpc6aJiTbai B HanpaBHTCJibnoA 4>opMe B KOHTCKCTC, rjte
o6o3HaMcna HaMajibHaa H. I H KoncMnas TOMKa OTCMCTa (BpevieHH
H.1H npocTpaHCTBa): Masomo huanzia saa tatu na kuishia saa
tisa 3aH*TMH HaHHHajoTca B 9 nacoB H taKaHHHBaioTCH B 3
Maca; Sherehe ilianzia uwanja mkuu na kuishia nje ya mji
npasaHHK HanaacB Ha ueHTpajibHoA n.iomaaH H
laKOHMHJics 3a ropoflOM**.
6. n.k. - coKpameHHaa <J>opMa BbipaxeHHsi na
kadhalika H Tax aanee (u mi).)" *H TOMy noaofiHoe (u m.n
201
Mazoezi
8. /laAre pyccKwe 3KBHBajieHTbi:
njia za usafiri; usafiri wa anga; usafiri wa mabasi; vyombo vya
usafiri; -linganisha maisha ya leo na ya zamani; -linganisha aina
za

202
magari; -safiri mwcndo mrefu; -tumia siku nyingi; -tumia Kwa nini wenyeji wengi wa Tanzania hutembea sana kwa
kompyuta; -tumia njia ya reli; nchi kavu; mto mkavu; mkatc miguu? II. Ungefika Tanzania ungechagua usafiri wa aina gani?
mkavu; muda mfupi; mti mfupi; -kamilisha safari; -kamilisha
kazi; hali imebadilika; namba ya simu haijabadilika; malori na
magari madogo; mawasiliano kati ya watu; njia za mawasiliano;
mawasiliano ya simu; mvua chachc; maswali machachc; shirika
la ndegc; shirika la habari; -futa safari za ndege; -futa maneno
ubaoni; toka nyumba hadi stcshcni; siku hadi siku; hadi mwisho
kabisa.

9. AattTc 3KBHaajicHTbi Ha cyaxMJiH:

BoinyiiiMoc CO O 6 UIC HHC ; roponcKow TpaHcnopr, TpaHcnopTHoe
Cpe^CTBO; JICPKOBOfl aBTOM06HJIb: CpaBHHBaTb
K/1HM3T AByX CTpaH; cpaBHHBaTb paxiMHitbic J HUKM ;
nepeABHraTbca Ha 6oabuiHe paccToaHMa; KopoTKHft nyrb;
MyxcHHHa HHIKO IO pocra; norpaTHTb rum, AHefl; noTpaTHTb
MHoro AC HCP : no/ibioBaTbca c/ioBapeM; cyxaa 3eM.ui;
4epcTBUft XJIC6; sacTb cyrnw; laBcpuiHTb npawHHK;
laicoHMHTh TCJICCJKJHHUR pairoBop; cn.ibHo HiMeHHTbat;
ocraTbca 6e3 HIMCHCHHB; xopoiuce cooGiueHne Mexoiy livu (-) omycK, KaHHuynu
ropo^aMH; *c.iciHojopo)KHoe coo6meHHe; -waka ropeTb, 3aacnraTbca.
MajiOHHC/icHHbJc naccaacwpu; Majioe KOJIHHCCTBO oca^KOB: 3d.: 3anoaHTbca
Bccro HecicojibKO pcficos; aBHaxoMnaHHa; beteri/betri (-) 6aTapca,
aiocyMynarop
HH<J>opMauHOHHoc arencTBo; oTMeHHTb noci^xy; taka taka (-; ma-) Mycop
OTMCHHTb BcHcpwcc TaMJTTHc; crepeTb xpacxy.

10. OrBeTbTC Ha Bonpocbi no coacpacaHMio TCKCTa:

1. Kwa nini watu wa zamani walikuwa na shida za kusafiri Dereva:
mwcndo mrefu? 2. Mambo yamebadilika vipi siku hizi katika Mpitanjia:
usaliri? 3. Sasa kuna aina gani za vyombo vya usafiri na Dereva:
mawasiliano? 4. Mtu akija Tanzania huweza kutumia njia gani za
usafiri? 5. Ukitumia ndege za Shirika la ndege la Tanzania Mpitanjia:
utawcza kuruka mpaka wapi? 6. Meli husafirisha abiria hadi miji Dereva:
gani katika Afrika ya Mashariki? 7. TAZARA ni nini? 8. Mtu (kituoni)
asipoiaka kusafiri kwa ndege au treni anawcza kusafiri vipi? 9. Dereva:
Mtu akifanya haraka atapendclca kusafiri kwa njia gani? 10. Mtumishi:
Dereva:
 11. flcpecKaxcHTe reiccT Ha cyaxHJiH.

12. ricpeBeflHTc:
1. ECJIH Bbl XOTHTC 6uCTpO flOexaTb AO *e.lC3HOaopO)KHOrO BOKia-ia.
BOcnaibiyftTCCb aBiooycoM HOMCP acorn.. 2. Ecnn rc6c HC HpaBHTca
xoAHTb ncuiKOM na 6o.ibUiHe paccTOSHHii. icyiiw ce6e BcnocHnca. 3. Ecnn
6u apeBHHe JDOAM MOMH nojibioBaTbca coBpeMeHHUMH cpe.icTBaMH
nepe^BHaccHHa. OHH 6 bi name nyicuiecTBOBajiH. 4. EC/IH 6bi caMOJieTU
ncTajiw HI MOCKBM npsMo no JXap 3c Claim, a 6u nocxaji ry^a na KtHHicyjiu. 5.
Ecnn OHH HC ToponaTca, nycn. IMWBVT no ocrpoBa Ha napoxo/ie. 6. Ecnn Ham
pcftc OTMCHaT, TO MU ncpeHOMyeM B rocTHHHue. 7. CxpoHie/iM BOBPCMB
3aBepuiaT pa6oTy. ec;iH HM npHBC3yT BCC Heo6xoflMMoc. 8. ECJIH TC6C
HyacHO nepcBC3TH MHoro BCIUCH, HUHMH rpy30BMK. 9. Ecnn MHC
IIOIBOHHT 6paT, cxaacH CMy, MTO a B nojiMoiiHHKC.

13. IlepeBe/iHTe cjic/iyiomHR AHajtor,

upc/iBapMTcnbHO 03HaK0MHBUJHCb C HOBOft
.ICKCHKOfi:
Maneno mapya
petroli (-) 6 CH 3 HH
fundi (roa-) Macrep. cneunajiHCT
stata (-) crapTcp
tali/o (ma-) npo6;iCMa;
TaTpY/tHCHHC
breki (-) TopMOT
-piga/-shika breki T0pM03MTb

Mazungumzo
Ndugu, salama?
Salama.
Kuna kituo cha petroli karibu? Kipo,
kilomita tano mbcle. Asantc, kwa heri.

Habari za kazi?
Njcma bwana, nikusaidic nini? Ninataka
petroli.
Mlumis hi:
Dercva:
Unataka kiasi gani? C raiHBHan 4>op\ia r.iaro.ia nepeflaeT 3HaieHHe COCTOAHHA
Mtumis hi: Jaza, tafedhali. Je, pana fundi hapa? HJIH nOTeHUHaJlbHOft B03M 05KH0CTH COBepLUeHHfl
Fundi amekwenda livu, hajarudi bado. Na JieftCTBHfl. B OT.iHHHe OT naccHBHofi (|)opM bi CTaTHBHaa
kuna nini? (|)opMa He yKa3biBaeT cyfoexT AeftcTBHS, cpaBHHTe:
Dereva:
Gari langu lina matatizo. Brcki hazishiki na
Nyumba hii ilijengwa na wazazi wangu 3TOT aoM nocTpoen MOHMH
stata haipigi. Nikisukuma, gari haliwaki kwa
POAHTCJIHMH, HO Nyumba inajengeka upesi AOM CTPOHTC* 6biCTpo"
sababu betri ni mbaya.
Mtumis hi: (BaeH caM 4>axT CTpOHTeJIbCTBa).
Pole sana.
Dercva: 06pa3yeTca oHa OT 6aHTycxHX rjiarojioB npw noMouw cy(|)(|)HxcoB -
Jc, ni gari hili? Ni taka taka!
ikaAeka, 4ika/-leka, xoTopbie BbuecmuoT xoHeMHbifi
rnacHbift/a/.
14. Aafrre pyccxne 3xBHBajieHTbi:
ECJIH rjiaroji HMeeT oany H3 xopneBbix rnacHbix /a/, /U/HJIH
6jiH>xaftiiiaH 6eH303anpaBKa; npoexaTb nflTb Bnepeji;
KHJIOMCTPOB
/i/, Hcnojib3yeTca cy<|)(J>Hxc -ika:
HeM M ory noMonb?;3anpaBHTb noJiHbift6ax; ncxaTb aBTOM exaHHKa; yfiTM -fenya aejiaTb > kazi inafenyika pa6oia aejiaeTca,
B oTnycx; HM eTb cepbe3Hbie npobae.Mbi; pynHofi Top.Moa; TopM 03 HC
-vunja jiOMaTb >kiti kimevunjika CTyjt caoMaH",
.viaujHHa He CTapTep He
-pita npoxoAHTb >njia haipitiki aopora HenpoxoaHMa.
pa6oTaeT;cjia6biflaKKyMy.iaTop; aaBOjurrcfl;
cpa6aTbiBaeT; TOJixaTb M auiHHy; 3TO Mycop, a He M aiiiHHa. ECJIH xopHeBofi rjiacHbifi npeaciaBJieH /e/ HJIH /O/, Bbi6HpaeTCJi cy4>(|)Hxc -
eka:
HanHuiHTe Ha cyaxwiH oxoimaHHe HCTopnn c
15. -leta npHHocHTb > matunda hayaletcki 4>pyxTbi
Bo/urrejie.M H3 ynpa)KHeHHfl 13. Hejibas npHHOCHTb,
-soma HHTaTb > mkono wako unasomeka TBoft
16. 3anoMHHTc nocnoBwuy oGbHCHHTe Ha cyaxHJiw cc
H
nonepx Jierxo MHiaTb.
c.Mbicji: Usipoziba ufa utajenga ukuta (ufa, MH.H.nyufa meJib, ECJIH rjiaroa oxaHHHBaeTCH na -aa, -ia, -ua, CTaTHBuas (|)opM a
TpemHHa; -ziba u3aTbixaTb, aa/tejibiBaTb") o6pa3yeTCfl c noMombto cy(})(|)HKca -lika, xoHeMHaa
/a/npH 3TOM BbinaaaeT:
**
-kataa 0Txa3biBaTb >hayoyamekatalika OT 3Toro MOJKHO
f pa.MMarHKa 0Txa3aTbCJt\
-sikia cJibiuiaTb > sauti yake inas ikilika/inas ikika
BonpoctrrejibHoe CJIOBO -pi? KaKoft, KOTOpbi ft cjibiuiHTCfl ero rojioc,
corjiacyeTca c onpeaeJiaeMbiM cymecTBHTejibHbiM no -fimgua oTxpbiBaTb > dirisha halifiinguliki OXHO He
Mo/ieJiH corjiacoBamix yxa3aienbHbix MCCTOHM eHHft: OTxpbiBaeTCfl.
1 KJI 2 KJI. 3 KJI 4 KJI. 5 KJI. 6 mi. 8 KJI.
ECJIH rjiaroji oxaHHHBaeTCs Ha -oa HJIH -ea, ynoTpc6flHeTca
ea.H. MH.H. ea.H. MH.H. ea.H.MH.
ea.H. MH.H. ea.H. MH.H.
cy(J)(})Hxc -leka:
yupi wapi upi ipi lipi yapi kipi vipi Hipi . zipi upi papi/kupi/
HanpHMep: Mwanafiinzi yupi ni bora katika kundi mpilenu?
Kaxoft cTyaeHT B Bauieft rpynne JiymuHft?; Jibu lako
litakuwa lipi? KaxoB 6yAeT TBoft OTBCT?
 -poa ,*ocTbiBaTb > maziwa hayapolcki MOAOKO HeAb3*
ociy^HTb",
-tcmbea ryjum*" > busiani hii inaiembeleka B 3TOM
caAy MOJKHO ryAjrrb".
l/puweuanue: Hexomopbie ZJUBOJU*. oxaHHueaiotyuecfi e
ucxodHOu tpopMe HO 2 znaCHbtx, oOpajyfom cmamueHyto
(pop.uy npu noMoiyu cy<p<puxca -ka: -ondoa "yOupamb,
ycmpammib > -ondoka "yxodumb, omnpaenHmbCR", -sikia
"cribiuiamb" > -sikika "Obimb cjibituuMbLu", -pungua
"yuenbiuamb" > -punguka "cmaHoeumbCR Meubrne". wiu -ika:
-vaa "Hadeeamb" > -vika "Obimb odembiM u dp.
ChHOC.ioHCHbie rnaro.ibi o6paiyK)T cTamBHyio
4*>pMy HccraiuiapTHo:
-la **ccTb > matunda haya yanalika 3TH <J>pyKTbi
deAo6HbT, -nywa nHTb" > maji haya yananyweka aty Boay
MOJKHO nHTb.
Tjiarojibi apa6cKoro npOHCxojKACHHA,
OKaHMHBaioutHecji Ha /i/ HJIH /e/, o6pa3yioT cTaTHBHyio
<|)opMy npn noMomn cy<|>(|)HKca -ka, KOTopbifl
Ao6aBjuieTC5i K HCXOAHOH <|>opMe niarojia:
-lafsiri ncpcBOAHTb" > kitabu kinatafsirika KHHry MOJKHO
nepcBccTH,
-samchc npomaTb > kosa hili linasameheka "3Ta 0UJH6Ka
npocTHTe^bHa.
ECAH rAaron OKaHHHBacTC* Ha /11/, TO npn o6pa30BaHHH
cTaTHBHoft (JjopMbi 3TOT TJiacHbiH 3aMCHHCTc cytJxJjHKCOM
-ika:
-jibu oTBCHaTb > swali lako halijibiki Ha TBOH Bonpoc
HC;ib3 OTBeTHTb.
Cy4>4)HKC -I ika aobaBJiaeica K apaGcxoMy rjiarojiy,
OKaHHMBaiomcMycfl Ha -au:
-dharau npc3HpaTb > -dharaulika 6biTb npe3HpaeMbiM", -
sahau 3a6biBan, > -sahaulika 6b!Tb 3a6blTblM.
CfleAyeT OTMeTHTb, WTO Cy(jx|>HKC CTaTHBHOl*
(|)OpMU HC MOJKCT COHCTaTbCJI C Cy^HKCOM
naCCHBHOfi (JjopMbi, KOTOpufi Bceraa aaHHMaeT
KOHenHyio no3HUHio.
Mazoczi
17. Cor.iacyfire CAeAyiotune cymecTBHTCAbHbie c
BonpocHTejibHbiM (JjopMaHTOM -pi:
sikio, karatasi (nyingi), mgomba. vycti, mbuzi (wengi), mawingu,
mizigo, barua (moja), mteja, ubalozi, takataka (nyingi), dini (moja),
kipande. ajabu (nyingi), mafundi, moto, askari (mmoja), jino.
18. PaocpofiTc CKO G K H :
1. Nyumba yao ni (-pi)? 2. Unaona dalili (-pi) za mvua? 3. Sitaki
kujua kama siri yako ni (-pi). 4. Misaada ambayo mnaweza
kutupatia ni (-pi)? 5. Niwashe taa (-pi), hizi au zile? 6. Viti (-pi)
ni vyetu hapa? 7. Dereva wctu ni (-pi) katika hao? 8. Mafundi (-
pi) ni bora kituoni hapa? 9. Ninawcza kuchukua kisu (-pi) jikoni
mwake?
19. nepeBeiiHTe, ynoTpe6nB BonpocHTe.ibHbifl
<J>opMaHT -pi:
I. X BHJKy Tpex MyJKHHH, KOTOpblH H3 HHX Haul THA? 2.
KOTOpbie CTOJibi 3Aecb HauiH? 3. H KJKOB 6yACT TBofi OTBCT, Aa
HAH HCT? 4. Kaxwe neMOAaHbi Barnn B TOR KOMHaTe? 5. KaKHe
UBCTW MHC KynnTb, KpacHbie HAH 6eAUe? 6. Kaxofi Bpaw
npnxoAHA K Tc6e, TOT JKC, HTO npne3JKaA K TBoeMy OpaTy? 7.
KoropuR CAOBapb MOR, TOT HAH 3TOT? 8. KoTopaA MauiHHa TBOA,
roAy6aA HAH xpacHaa?
20. riepcBCAHTc:
1. Kazi hii hufanyika upesi Sana. 2. Watu wa ukoo huu
hawagawanyiki. 3. Mpira huu hauchezeki. 4. Maziwa
hayatapoleka katika chombo hiki. 5. Miti hii haitikisiki licha ya
upepo mkali. 6. Chumbani hapa panasafishika upesi. hapana vitu
vingi. 7. Chakula hiki hakiliki kwa sababu mpishi ametia pilipili
nyingi sana. 8. Ukubwa wa eneo hili haupimiki. 9. Watu
wanafurahika mno siku hizi, kwani majira ya machipuko
yanakaribia. 10. Kilelc cha mlima ulc hakipandiki.
21. OnpeAeAHTe ncxoAHyio (J>opMy
cneAytoutHX rnaroAOB: -haribika, -vunjika, -fanyika, -
gawanyika, -tumika, -chezeka, -tajika, -mezeka, -ondoka, -
tetemcka, -heshimika, -tibika, -malizika, -poleka, -elezeka, -
tikisika, -punguka, -sahaulika.
 22. 06pa3yfrre CTaTHBHyio <fx>pMy c.iejyioiuHx Afisa: Mizigo yako ni ipi?
r.iai O.IOB: Mgeni: Ni ile miwili myeusi.
-pita. -soma, -gawa. -ficha. -paniba. -sukuma. -arifii. -la, - Mchukuz : Nipe vyeti vyako vya mizigo.
fungua, -tafsiri, -samehe, -fahamu, -jibu, -toboa. -chagua. Mgeni:
i Hivi hapa. Wapi nitawcza kubadili pesa?
Mchukuzi: Lazima uendc benki au labda utaweza kubadili hotelini. Ngoja
23. riepeBe^HTe, ynoipeCMB iJiarojibi B CT3THBHOR 4>opMc: hapa, mimi nilakupatia teksi.
Dereva: Unakwcnda wapi?
1. IIpaBjiy CKpbiTb HCB03M03KH0. 2. Ero c.ioBa ipy^HO
paio6pan (notoimb). 3. ^ra anepb HC laKpWBaeTca. 4. 3TOT TCKCT Mgeni: Nataka kwenda hotelini. Ipi ni bora hapa? Lakini sitaki hoteli
nerxo nepeBeem. 5. 3TMX HacexoMbix HCBOS MOHCHO npornaTb. 6. ghali.
^TOT (Jipyxi cie/to6eH? 7. '>TH Ta6jicTKM MancHbKHe, OHH Dereva: Hoteli gani ingekufaa, ya mjini au ya nje ya mji?
rjioraio7C8 6ei Tpy^a. 8. yroT pe.im wornuR npainmiK oMCHb nomnaeM l.iccb Mgeni: Naona bora unipeleke hoteli ya mjini.
9. KMpnHHHWll ROM CTpOMTCf GbICTpO. 10. He Dereva: Haya, nitakupeleka hoteli nzuri ya karibu na pwani. Bei zake si
BO.IHyRlCCb. Tra 6one3Hb ncMHTCB. II. *>iy ICM/IIO kubwa, lakini inasifika sana. Na wewc utatosheka, bwana.
MCBO3MO*HO o6pa6oraib.
12. Tc AHH 6bi/ni Maneno mapya Mgeni: Asante.
He3a6biBaeMbi. -faa 1 )roaHTbca, noaxo/iHTb Afisa: Unawcza kuniambia anwani na namba ya simu ya
2)6biTb nojiesHbiM
hoteli
-tOSha 6blTb flOCTaTOMHbIM.
yako?
afisa/ofisa (ma-) 1 jcjiywaimiR, XBaTaTb
Mgeni: Bado sijapata. Lakini unaweza kutumia anwani ya
HMHOBHHX 2)0{t>HUep -tosheka 6bm> aoBonbHbiM.
forodha (-) TaMo*H8 ofisi
>7IOB;ieTBOpeHHblM
paspoti/pasipoti (-) nacnopT ya ubalozi wa Marckani.
anwani (-) aapec mchuku/i (wa-) HOCHJibimix -Sifu
XBaJIHTb

Katika uwanja wa ndege

Afisa wa
forodha: Jina lako nani?
Mgeni: Jim Anderson.
Afisa: Bwana Anderson, nionyeshe pasipoti yako. Viza ipo?
Mgeni: Ipo, hii hapa.
Afisa: Utakaa hapa kwa muda gani?
Mgeni: Kiasi cha wiki mbili tatu.
Afisa: Utafika mahali gani hapa mjini?
Mgeni: Natumai kujipatia chumba katika hotcli ya hapa
mjini.

26
 Mazoezi
24. IlepeBCAHTC cneflytomne
cnoBocoHeTaHHs:
afisa wa forodha; -pala viza; -onyesha pasipoti; -andika
anwani; -wa na pesa za kutosha; -peleka hotelini; chakula cha
kufaa; hoteli ya kusifika; -pata matatizo mengi. bei si kubwa; -
tosheka kabisa.

25. riepecicajKHTe /manor OT HMCHH rperbero awua,

ncno/ibsya BbipaxceHua M3 ynpaameHHS 24.

26. IlcpeBCAHTe:
I. ECJIH B He cMory saBecTH MaujMHy, 8 noe/iy iyaa noc3/tOM. 2.
ECJIH c/iyxcaiitHR TaMoacHH 6y/tcT AOJIPO ocwaTpHaaib naiii
6araac, MU onoiaacM Ha yrpeHHHR peRc. 3. ECJIH T U cornacew tiHe
noMosk, Bbiui.TH MHC HeMHoro acHcr Ha ajpec Moefl XOTSRKH. 4. Mbi
yxe noTpaTiinii MHoro acHcr, a AOM cute He aocTpocH. 5. Madcp
yxcc ocMoipen MOR HOHI.IH MOTOUHIUI H noxBajinji ero. 6.
HocHJibutHKH eme He npHHec/iH HamH BetitH. a rpy30BHK
y*c noabcxan. 7. ^roro KOJinnecTBa 6eH3HHa HeaociaTOHHO
Ha Taicyio /UHIIHVIO noes/txy. 8. KaxoR HOMcp (KOMnama) B
IOCTHHHUC Bac ycrpoHT, Ha BTopoM 3Ta*c wan na IIBTOM? 9. MTO 6bi

TW /ICJUUI, ec/iH 6bi ofniapyacM/i, mo B TBOCR Mainline He pa6oiaiOT

TopM03a?
 27. ricpcBCAWTC cjicayioinMR AHajior: umbali (ea.) 1. Mtalii alitaka kwenda Kisumu kwa teksi. 2. Njia bora ya
paccTOJiHMC, -teremka 1 jcnycnaTbca kwenda huko ni kupanda treni. 3. Mtalii alitaka tiketi ya
AHCTaHlJHSI 2)cX0/lHTb; kwenda tu. 4. Mji wa Kisumu uko mwendo wa saa saba kutoka
BbICaWHBaTbCJi kituo cha basi. 5.
-tarajia HaaeaTbca,
paccHHTUBaTb (wa smo- JI./KOZO-
.I.)
Mtalii:
Dereva: Mazungumzo
Mtalii: Nataka kwcnda Kisumu. Naweza kwenda kwa basi?
Ndiyo, unaweza. Lakini bora uende kwa treni.
Dereva: La, sitaki kwcnda kwa treni. Nitapcnda niendc kwa
Mtalii: basi. Tikcti kiasi gani?
Dereva: Tiketi ya kwcnda na kurudi?
Mtalii: Tiketi ya kwcnda tu.
Dereva: Nauli ni shilingi 500.
Mtalii: Ni umbali gani kutoka hapa mpaka huko?
Dereva: Mwendo wa saa nnc.
Basi litaondoka saa ngapi na kupanda ni saa ngapi?
Mtalii: Kuna mabasi mawili, moja huondoka asubuhi na
Dereva: jinginc huondoka jioni. Utapcnda lipi?
Mtalii: Basi la asubuhi huondoka saa ngapi?
Dereva: Huondoka saa nne kamili na kufika saa nane na
nusu. Litaondoka mahali gani? .. utajenga ukuta ...
Mtalii: Lazima ufikc hapa saa tatu na nusu ukitarajia kupata si kushindwa ... si
Dereva: kiti kizuri. kufa .. ni mawingu ..
Mtalii: Ninaruhusiwa kuchukua mizigo mingapi? haina baraka .. ni
Dereva: Una mizigo mingapi kwa jumla? deni .. ya watu
Mtalii: Yote ni miwili, mmoja mkubwa na mmoja mdogo. wawili .. si kuona ..
Dereva: Hamna tatizo. ufike
Nitercmkc mahali gani?
Basi litafika mpaka stcshcni ya Kisumu. Teremka hapo na
huko utaweza kupata teksi mpaka hotel i yako.

28. FIoaTBepaHTC H JIH onpoBcpruiiTc cneayiomHc

yrBcpacacHHB no coacpacaHHio /wajiora H3 ynpaacHCHna
27:

271
Mtalii alitaka kusafiri kwa basi la jioni. 6. Dereva alimshauri
aje mapema kwa ajili ya kupata kiti kizuri. 7. Mtalii
ameruhusiwa kuchukua safarini mzigo mmoja tu. 8. Basi
litamchukua mtalii huyo mpaka stcshcni ya Kisumu.

29. HaRaHTe B anaaore H3 ynpa*HCHHS 27 iKBMBaneHTbi

cjic/tyiotiinx cjioBocoHCTaHHR:
nyMuie cxaTb noc3ao.vi; H upcAiiOMHTaio cxaib na
aBro6ycc; 6njieT B oaHy CTopowy; MeTbipe Maca e3Abi; BO
cxojibico noca^xa?; oncyaa aBTo6yc ompaBaseTc*?;
paccMHTUBaTb Ha xopouiec MCCTO; CKOJibKO y Bac Bccro
6araxa?; HCT npo6aesi; rae MHC BUxoflHTb?

30. BbiyMMTc HaH3ycTb AHaaor H3 ynpaxateHHH 27.

31.K c/iOBaM H3 rpynnu A no^6epHTe 6.iH3KHe no

3HaHeHHio c.ioBa H3 i
pvnnu B:
AJ baadhi; likizo; -simama; haba; -haribu; fedha; mtumishi; -
beba;
mpaka; -tumai; -maliza; nyasi; sikukuu;
B/ -tarajia; majani; hadi; -kamilisha; -dhuru; -safirisha;
sherehe; sehemu; pesa; -sita; ofisa; -chache; livu.

32. Il0A6epHTe COOTBCTCTByiOUtHC OKOHMaHHS

nOCJlOBHU BCnOMHHTe MX 3HaHeHHfl:
Kusikia ...
Mar aka haraka ... Ahadi...
Kuugua ...
Kawia... Usipoziba ufa ... Kujaribu... Hakuna sin ... Dalili ya
mvua ...

33. /laflTe pyccKHC 3KBHBajicHTbi:

njia mbalimbali za usafiri; nauli ya usafiri; usafiri wa hali ya
chini; mtu aliyebadilika mno; -futa mashindano ya kimataifa; -
piga breki; tatizo la maji; maneno yasiyosahaulika; sin
inayofichika; kigari
kinachosukumika; anwani isiyojulikana; wateja wasiotosheka; zawadi ya kufaa; fundi
( jlOBapi. afCTHBHOll .1CKCHKH
wa magari anayesifika; mtu wa kutarajika; -tercmka chini kuloka melini; -ziba njia; -
tumia kila njia ya kumaliza latizo kali; -tumia brcki ya mkono. Ico ceroAHfl asubuhi yrpo, yrpoM
mchana (CA ) ACHb; AHCM
34. /laflTe 3KBHBaneHTbi Ha cyaxHJiH: mama (-) MaTi>; aceHuiHHa baba (-)OTCU jioni (-) BCHcp; BcnepoM
TpaHcnopTHbie cpeACTBa; nepeABHraibca Ha rpy30BOM TpaHcnopTc; cpaBHHTb bibi (ma; -) rocnoata. xo3flica bwana (ma-; sasa ccfinac tafadhali
HbiHCLUHHfi ypowafi c ypo*aeM npouiAoro roAa; MBCpilJHTb -) rocnoAHH, XCHAHH mwcnycji (wa-)
XOIBHH; MeCTHUH KHTC.Ib
noxaAyticTa hodi MO*HO
MHOrOAHeBHOC nyTCUieCTBHe; K.IHM3T CTpaHbl H3MeHM.icjj;
BORTH? karibu Ao6po
MOKityropoflHJtfl cBHib, oTMeHHTb peflc caMO.icra H3-3a nAoxofi mgeni (wa-) rocn; HHoeTpaHeu mji (mi-)
noroAbi; 33BOAHTb Mauinny; 3a.MCHHTb aKKyMyAjrropHyK) 6aiapeio; ropoA noacaAOBaTb;
IIOKOHHHib c npo6AeMofl; O6H,IHbie cAOBa, Koropbic Dchi (-) CTpana BOfijH(TC)
HCB03M0/KH0 IipOCTHTb; HCH3ACMMMaB 6oAC3Hb; HeCKa33HHafl shulc (-) iuicona asantc/ahsante cnacH6o kwa
paAocTb; HenoAxoABiuce BpcM; HCAOCTaTOMHoe KOAHHCCTBO picha (-) pwcyHOK, KapTHHa heri AO CBMABHUB lakini HO.
gazeti (ma-) ra3CTa; xypHaA
AeHer; 6patb HocH.ibutHKa; HCT npo6neM; paccHHTbiBaTb Ha noMouib. OAHaKO -shukuru
jina (ma-) HMB; HaisaHHc
6;iaroAapHTb -kaa 1
Urusi (cj.) POCCHU
safari (-) nyreuiecTBHe; noc3AKa
)acHTt. o6wTaTb
nyumba (-) AOM 2)HaXOAHTbC* 3)CHACTb -shona
kazi (-) pa6oia UIHTI.
35. HannuiHTc COHHHCHHC Ha TCMy rioc3AKa B AtJipHicy kitabu (vi-) xunra -pika roroBHTb (edy)
chai (-) nail -chora pncoBarb -soma
kiti (vi-) cryn
barua (-) nncbMO
MHTaib; yHHTbc* -andika
habari (-) HO BOOTH nwcaTb -enda (kwenda)
matini (-) TCKCT HATH; cxan.
chakula (vy-) eAa, nnma -jibu OTBCHaTb
sorao (ma-) ypox -tafsiri ncpcBOAHTb -fanya
salama GnaronoAyMHO
pia Toacc. Taicxe nani KTO wapi
aenaTb -starchc OTAbixan.;
rae, xyAa gani Kaxofl pa3BACKan>ca -samcbe
-zuri \opomnR; KpacHBbifl Safi npomaTb -rudi
MHCTblfl; OTAHMHblfl B03BpaiuaTbca -toka
l)BbIXOAHTb |H3),
Bbieaacan, [HT] 2)6UTI POAOM
[H3], npOHCXOAHTb (H3] -
tazama CMorpcTb;
paccMaTpHBaTb

271
 VPOK3
yppK2 rahisi /lencHfl hodari
halafu UTCM, noroM /amani
ranki (-; ma-) flpyr, ToaapHUi msichana (wa-)
Vltanzania (wi-) TawiaHHcu ao6pocoBccTHufl; aKTHBHbift; AeByuixa sukari (-) caxap
npHaeacHufl tajiri 6oraTbiA ;iaBHo; paHbine
Mrusi (na-) pyccKHfl. poccHSHHH maji ya matunda (J>pyKTOBbm C O K
kila KaxAbitt
vizuri xopouio. xpacHBo vibaya pom be (-) nHBO (.uecmHOPO
Mzungu (wa-) cBponeeu ruioxo kid ogo HeMHoro pole pole dakika (-) MHHyra siku(-)
Kisnahili (cj.) aibiK cyaxH/iH Kirusi npupomcMAeH un)
MeaaeHHo baraka CbicTpo nyama (-) MSCO iicHb
(ex) pyccicHfl aiUK Kiingercza (ex)
ndiyo aa, BCpwo hapana HCT hapa wall (nyali) oTBapHoA pne kabla ya ao; nepea TCM xax;
anniHflCKHfl a?UK Kijerumani laecb. cioaa ugali (ex) ryCTaa MVMHas Kama
(ex) HCMerncnfi MbiK Kifaransa (ex) tQ TOilbKO, .IHlUb JXO Toro Kax sana cxiibHo;
mchicha (mi-) pacTeHne, noxoxee
<J>paHuy3CKHfl mu* Lingercza (-) -fikiri ayMaTb Ha LunHHaT oneHb tayari I)TOTOBUA
kisu (v-) HOX 2)TOTOBO -bhi XHTb,
AHMHH Marckani (-) CUJA mtoto -la ccTb, mnaTbCH kijiko (vi-) noxxa
(wa-) pc6eH0K kijana (vi-) -nywa nHTb -ja npnxoaHTb -jifunza uma (nyuma) BHJixa cymecTBOBaTb -fika
yHMTbca, H3y4aTb
lOHOiua; jeBywKa mfanya kazi basi (ma-; -) aBTo6yc npM6biBaTb; npne3*aib
(wa-) pa6oMHfi mkulima (wa-) KpecTbBHHH, 3eMncaeneu mguu (mi-) Hora
mkono(mi-) pyica npHxoAHTb;
mpishi (wa-) noBap daktari (ma-) Bpaw mwalimu (wa-) shamba (ma-) 1 )nonc, nnaHTauwa -piga simu 3BOHHTb -
npcnoaaBaiejib 2)flepeBH. ccjibcxaa MccTHOcrb ogopa boHTbcs -furabi
duka (ma-) MaraiHH, JiaBKa jiko (meko) 1 )KVXHJI 2)oHar; lUMia - kalamu (-) pynxa pa^onaTbca -jiUI 1
leta npMHoCMTb, npnBOiHib, benki (-) 6aHK npHBo.iMTb pcnseli (-) xapaHflaw
chuo kikuu (vy-) yHHBcpCHTeT
)3HaTb 2)>MCTb -juana
kwanza cwawajia, Bo-ncpBbix -vua JioBMTb pbi6y
baada ya nocjie; noc.ie TOTO xax 3HaxoMHTbca -lima
mwanafunzi (wa-) yneHHK; CTyacHT -taka xorcTb, co6HpaTbC kosho 3aBipa
kesho kutwa iiocjicwBTpa
o6pa6aTbiBaTb 3CM/no -
meneja (ma-; -) Mene/iaccp. (umo-ji de-iamb) jana BHepa aga npomaTbca;
ynpaBJiatouiMfi mvuvi (wa-) pu6ax samaki -safiri nyreuiccTBOBaib -pata
(-) pbioa maziwa (MH.) MOJIOKO ndi/i (-) noJiynaTb. jocTaBaTb -maliza juzi noiaBMcpa paccTaBaTbca -sikia
wiki (-) He/iejia
6aHaHbi namba (-) HMCJIO; HOMCP hali (-) KOHnaib, cjibiinaTb -faulu
COCTOHHHC, no/ioxeHHe, o6cTaHOBKa 3aK.IHMMBaib
-sema roBopwrb -nunua noxynan,
yaaBaibca; npeycnenaTb kwa kufaulu ycneuiHO, yaaMHo
hoteli(-) OrocTHHHua 2)pccTopaH lugha (-)
-angalia CMOTpcTb -fanya baraka ToponHTbCfi -cbelewa ona3AbiBaTb -ngoja
*ibiK */iaTb
shida (-) Tpy^HOCTb, laTpyAHCHHe BHHMaTCJIbHO
-penda Jiio6HTb -sikiliza cJiyiuaTb - babu (-; ma-) Ae/jyuixa bibi (-; ma-) 6a6yunca dada -; ma-)
zungumza OccejoBatb, paw cecTpa kaka (-; ma-) 6paT (cmapxuuit) mjomba (wa-) mua, 6paT
oBapwBaib
MaicpH shangazi (-) TeTfl, cecrpa otua
-zima 1 VuopoBbift
ypox4
2)Bipoc.ibifl
mbali Aajiexo mbali na aajiexo OT
karibu 6HH3KO. no6.iH3ocm karibu
na Hcjauicxo OT,
PJUOM C
kwa sababu notoMy mo

274
mama mdogo MJiaaiuaa cecipa
MarcpN
mama mkubwi CTapiuaa cccrpa
MaTcpn
baba mdogo M/iaAiiiHft 6pm
OTua
baba mkubwa CTapiUMfl 6paT
oma
ndugu (-) OpOflCTBCHHMK
2)apyr,
npHne.ib (npu oOpaiqeHuu)
ukoo (koo) ccMbs
tunda (ma-) 4>pyKT
mlo (mi-) pcKa
pe*a (-) flCHbrn
njaa (-) roJioa
kiu (c;i.) waacaa
baisikeli BeJiocMtie,a
badilhi (-) paccxai. HCTOpM*
gari (ma-; -) I )aBTOMo6H/ib
2)noB03Ka
pikiptki (-) MOTOUHK.1 me/a (-)
CTOJI bustani (-) caa; napK kweli
(-) npaBaa. HCTHHa; shaka
(ma-) coMHeHHe moto (mi-)
oroHb. KOCTCP kuoi (-) xBopocr,
apoBa mboga (mi-) TUKBB mboga
(-) OBOUIH -kubwa
60.1 bmoft
VPQKS
ombi (ma-) npocb6a
mwaka (mi-) roa
mwe/i (mi-)
Mccau larebe (-) HHCJIO bahari (-
) Mope kwa hivyo Tax KaK, norroMy naam
1 )aa (* CAywato)
2)aa, KoHeHHo
bila ya 6ei (veeo-M.)
pamoja BMecie
nyuma ciajn
huko TaM, Tyaa
hebu Hy-Ka; aaR-iea
basi max; Kopone roBopa
juu ya 0. OTHOCHTCJlbHO
-weka KJiacn; craBHTb -pumzika
OT/tuxaTb -kasirika cepaHTbca
-washa 3aacHraTb, paiatwraTb -
kata 1 )pc3aTb 2)py6HTb,
KOJIOTb
-saidia noMoraTb -endelea I
)npoztoji*aTb 2)pa3BMBaibca -weza
MOMb. 6brrb cnoco6HbiM (umo-M.) ae;iaTb -
nawa yMbiBaTbca. MbiTb (ai/ifo, pyKU. Hoeu)
-paoda caAHTbca(xa
TpaxcnopT)
-endesha BOAHTb, BecTH ogelea
n/iaBaib, KynaTbca (e Mope, pexe)
-che/a Hrpatb
ypc>K6
-dogo Ma^CHbKHR
haya 1 VMAHO! xopouio! 2)xy
aaBafl!
mbalimbali pa^HHHUfl tena on
sib, CHOBU
27
kama 1 )ecnn 2)icaK, IIO;IO6HO
ambapo icoraa (com) mpaka ao;
BiuoTb ao sawa npaBMJibHO, Bepxo -
kubali coMaiuaTbcs. /taBaTb
cornacne
-Ona l)BHflCTb 2)CHHTaTb,
nojiaraTb 3)nyBCTBOBaTb
-an/a HaHHHaTb. HaHHHaibcs -ita 1
)3Baib 2)Ha3biBaTb.
HMCHOBaib. iiaBBTb HMN
-ahidi ooemarb -chukua 1 )HCCTM;
BCTTH 2)6paib
-amka npocunaTbca -oga MbiTbca (s
HUHm' u.iu dyiue)
-ruka I )jieTaTb 2)npbiraTb -rusha
opocaib. 3anycxaTb (eeepx)
-omba npocHTb
-vaa I )HaaeBaTb 2)oaeBaTbcs
-pepea pa3BCBaibcs
-lala 1 )ne)KaTb 2)cnaTb
-patana AorosaptiBaTbCJi -elewa
noHHMaTb; 3HaTb -kuta 1
)BCTpcHai b (c/iyxaftHo)
2)3acraBaTb
-umwa 6oaeTb -kataa
0TKa3UBaTbca -panda
caacaTb, ccsTb -gundua I
)o6HapyacHBaib 2)y3HaBaTb,
BUSCHJJTb -iva 3peTb,
co3peBaTb -lewa HbSHCTb.
XMCJICTb
279
ndege (-) 1 )caMo;ieT 2)rmma
kiwanja cha ndege aipo/ipoM
kahawa (-) KO<t>c
nguo (-) 1 Jofleac^a 2)TKaHb,
MaTepwa
garimoshi (ma-) noeM
meli (-) cyflHO, napoxoji;
TCIUIOXOA
stesheni (-) BOITUUI; craHUHS
mtihani (mi-) iKiaMeHU
barabara (-) yjinua; aopor a
uwanja (nyanja) ii.ioiiiajb
zawadi (-) 1 )no^apoK 2)npm
ahadi(-) o6emaHHC
deni (-; ma-) aonr
usiku (ex) 1 )HOMb; Benep
2)HOHbK); BCMCpOM
bendera (-) <j>Jiar
upepo(pepo) Beiep
tiara (-) BO3J\IIIHUR 3MCR
mwana (wana) pc6cHOK
(ctni; donb)
laki (-) CTO TUCflH
elfu (-) Tbicsna
ofisi (-) O<|)HC; yHpc*ACHHC

mtu (wa-) MejiOBeK mvivu (wa-)

JiemsiH karani(raa-) l)ccKpciapb
2)oiyxaiuHR muziki (-; mi-)
My3uxa redio(-) paflxo televisheni
(-) TCJicBH3op saa (-) Mac; nacbi kitanda
(vi-) icpoBaTb gauni (-; ma-) nnaibe
robo (-) HCTBCpTb

277
nusu (-) nojiOBHHa
bahasha (-; ma-) KOHBepT,
CBepTOK, 6aH>iepo.ib
leksl (-) T3KCH
mbolca (-) yaoCpcuHe
hindi (ma-) icyicypyia
mshahara (mi-) 3apa6oTHaa Man
yai (ma-) afluo
posta (-) noMTa
likizo (-; ma-) omycic;
xaHHicyjiu maisha (MH.) *H3Hb
kijiji (vi-) aepeHa; ceao
mkate(mi-) XJIC6
mOO OHCHb. C.1HUJKOM
mara (-) I )pai 2)Bapyr, cpaiy (*c)
kamili HOJIHUR, uenbifl Shall I
)joporofl 2)joporo -acha l)ocTaB.mTb
2)ncpccTaBan, (vmo-.i. de.iamb) -
amua peman. (umo-A. deAamb) -pelt-
ka ompaBJifTb, nocbi.ian, -
fahamu 1 )noHHMarb,
OC03HaBaTb 2)3HaTb
mwuzaji (wa-) iipaaaBcu
mnunuzi (wa-) noKynaTCJib
YPOK 7
mnyama (wa-) XHBOTHOC; 3Bepb
mdudu (wa-) HacexoMoe
soko (ma-) pUHOK bci (-)
UCHa, CTOHMOCTb shilingi
() uiH/imir dola (-) aonjiap kilo(-
) KHJiorpaMM baki (ma-)
ociaTOK; caana jumla (-)
cyMMa, mor chumvi (-) co/ib
27
-shika xBaTaTb; aepjKaTb - sabuni(-) Mbino
iba KpacTb, BopoaaTb -choma xapHTb, neMb pakiti (-) naKCT, naira
labda vioxeT GbiTb.
BCpOUTHO, B03M0XH0
-vunja pai6HBaTb, aowaTb -ondoka dawa (-; ma-) nerapcTBO,
cpeacTBo; npenapaT -uliza cnpauiHBaTb. laaasaTb Bonpoc bi
oTnpaB/iHTbcs, yxoaHTb. ycaacaTb -zurura
1 )6pojHTb -ingia BXOAHTb
dawa ya meno lyCHaa nacra
-uza npoaaaaTb
2) 6ei(aenbHHMaTb jani (ma-) JIHCT; TpaBHHica
-subiri 1 )TepneTb 2)o*HjaTb
-tafnta HCKaTb, limau (ma-) .IHMOH
(imepneAueo)
paibiCKHBaTb - k u m b u k a papai (ma-) nanaftji -toa l)|Bbi)(aaBaTb.
noMHMTb, chen/a (ma-) MaH/iapHH 2)BblHHMaTb. BbJTaCKHBaTb -
BCnOMHHaTb embc (ma-) MaHro chagua BbiowpaTb
-simama I JcTOHTb -baki ocraBaTbca
chungwa (ma-) anejibCHH
2)BCTaBaTb -hitaji I )Hy>KAaTbCfl 2)xcnaTb.
nanasi (ma-) aHanac xoTCTb -lipa naaTMTb,
3) ocTaHaB.iHB onjiaMHBaTb -punguza yMeHbuiaTb,
shauri (ma-) COBCT. peKOMCHAauHa
aTbca -eleza I swali (ma-) Bonpoc
CHHXaTb
)o6bJicHm -ongcza OyBeJiMHHBaTb
jambo (mambo) 1)ACJIO 2)4MKT,
2)coo6uxaTb o6CTOTCnbCTBO 2)noBbiuiaTb -sahau 3a6uBaTb, He
I10MHMTb
-kodi nuHHMaTb. jicho (macho) raa3
jino (meno) 3y6
apeHflOBaTb -shiba Hae^aTbca, mwisho (mi-) 1 )KOMCU,
6bm CUTblM laBCpillCHHC 2)HaK0HCU
-fungua oTxpbiBaTb, pacnaKOBbiBaTb kiasi (vi-) KOJIHMCCTBO, cyMMa,
Mepa
m n a m o B (o apeuenu) mapema 1
)paHO 2)rapaHec hivyo T8K,
T3KMM o6pa30M kawaida (-)
o6uMafl, upaBH.io njia(-) YPOK 8
nyTb,iiopora aina (-) copT;
BMJ; THn milioni (-) MHJIJIMOH
muhimu 1 )Baxiibifl 2)Ba*H0
kadhaa HecicoJibKo;
HeicoTopbie
rahisi I JaemcBbiii
2)aeiueBo bora DOT.IHHHUR,
jiymuHlI 2);iyMiiie maarufu
HIBCCTHUP, 3HaMc*HHTbjfi,
nonyjiapHbifl
279
mtcja (wa-) KJIHCHT; noceTHTejib mhudumu
(wa-) o4>miHaHr,
TOT, rro oOcnvxHBacT
mvulana (wa-) lOHOiua
mzazi (wa-)
poflHTcnb
kinywaji (vi-) nHTbc. HanHTOK
kitu (vi-) Bemb, npeflMCT
dunia (-) MHp; 3CMHOH map
ng'ombe (-) xopoBa, 6UK nyama
ya ng'ombe roBJUHHa kitunguu
(vi-) nyic kitumbua (vi-)
pHCOBbift noHMHK
andazi(ma-) l)c;iaflraa 6yjiOMxa
2)6;IHHMHK

barafu (-) Jiea; ewer saladi (-) canaT

soda (-) MHHepa-ibHaa BO.ia bia(-)
nHBo dirisha (ma-) OKHO mwanga (mi-)
CBCT, CHRHHC chumba (vy-)
KOMHaTa, noMemeHHe kipande(vi-)
tcycoic; nacTb; flOJia
chombo(vy-) l)npH6op, HHCTpyMeHr.
annapaT 2)cocya. ropuior mfano (mi-)
npMMep

277
 Bi6Mp.rn.CH kituo (vi-) 1 )ocranoBKa, CToanxa
pilipili (-) ncpcn kiazi (vi-) 1 )6aTaT kwa mTano HanpHMep -kali 1
2)KapTo4>c-ib mgahawa (mi-) ica(Jw; )ocTpuR 2)cM;ibiibiH, 2)nyHirr; UCHTP
pcciopan kilafunio (vi-) [.lencaa) laicycica MHTCHCHBHblfi wodi (-) naaaia (B 6oJibHHue)
kipindi (vi-) oTpeioK BpcMOin, daima Bcer.ia; nocToawHo maabara (-) .ia6oparopna
hasa OCO6CHHO
ncpwoa kwa ajili ya l)no sindano (-) nrjia, m o/ixa
chuo (vy-) ujKOJia; YMC6HOC saBe.iciiHC npHHHHe,
damu (-) KpoBb
mpira (mi-) Man; map rangi (-) 1 )UBCT M3-3a, 6naro^apa 2)a;w.
2)icpacKa mapumziko (MH.) OTJWX. ncpcpbiB afya (-) laopoBbc
paaw
kilele (vi-) BcpuiHHa, Bepxywica mlima (mi-) homa (-) *ap; nuxopaaua
ropa kwenye Ha; B; OKOJIO
msingi (mi-) 4)>H^aMeHr. ocHOBa darasa haba oncHb Maao; kichwa (vi-) ronoBa
(ma-) 1 )ic;iacc (no.ueuieHue) 2)KJiacc HeflOCTaTOMHO kidole (vi-) najieu
(fcypc oOyuenwi) mmca (mi-) pacTCHHC mli kabisa a6co;iioTHO. coBce.M. kidonge(vi-) Ta6jieTKa
(mi-) aepeBo mgomba (mi-) 6aHaH nafuu(-) 1 )6aaro, Ao6po
(pacmenue) mkonge(mi-) CH3a^b mwcmbc nOJIHOCTbK) 2)o6nerMeHHe,
(mi-) ManroBoc aepeBO wingu (ma-) o6naico; basi aoBOJibHO,
Tywa joto (ma-) I )Ten/ioTa 2)*apa jua (ma-) AOCTaTOHHo; XBaTHT? yjiyMUiCHMe
comme Ulaya (ea.) EBpona ajabu(-) -fundisha o6ynaTb; mbu (-) xoMap
l)nyao2)BocTopr
npcnoAaBaTb -kutana 1 hospitali () 6o,ibHHua;
baridi (-) l)xono.i, Mopo3 2)xonoflHufl,
)BCTpCHaTbca 2)co6MpaTbca K J I M H M K 3 tumbo (ma-) JKHBOT;
npoxflaaHbifi -lia iciacTb,
BMCCTC 6pioxo cheti (vy-) 1
CTaBHTb. noMemaTb )itoicyMeHT 2)cnpaBxa;
(enympb)
peuem mkoa (mi-) o6nacTb;
-tiririka Tewb, crpyHTbca
oxpyr; urraT hatari(-)
-pita I )npoxoiiHTb;
onacHocrb; yrpo3a malaria (-)
npoe3XcaTb; npoTCKaTb;
2)oKanHIIBaTbca, Ma^apwa chama (vy-)
MHHOBan* -yeyusha l)napTHa
pacTon/MTb, njnwn 2) opraHH3auHa,
o6uiecTao kizunguzungu (vi-)
roiioBOKpyjKCHHe
ypoK 9 kifua (vi-) rpyflb, rpyaHa* x.ienca
mkc (wa-) *cna ualimu (ex) npeno/UBaHHe; bweni (ma-) o6me*HTHC
nafasi (-) 1) npocTpaHCTBO,
mwuguzi (wa-) Meanic; neuarornKa
u m n.
McacecTpa, caHHTap la HCT MecTo 2)nocT,
mgonjwa(wa-) 6oJibHofl. nauncHT maalum|u) oco6bifl, ugonjwa zuwi*HocTb
(magonjwa) 6onc3Hb, cneuwa^bHuR 3) B03M0)KH0CTb
3a6oncBaHHe bado cute He; erne HCT; BCC matembezi (MH.) l)nporyjixa

kigari(vi-) Tcneacxa eme 2)nyTeuiccTBHe, TypHe

Afrika (ya) Mashariki
BocTOMHaa A^pnxa
-panda noaHHMaTbcx,
211
upc.ii 6biCTpo; cicopo -tunza
3a6oTHTbca. yxaacHBaTb.
CMOTpCTb (w XfcM-.I./lfcM-.t.)
-pima I )MepHTb.
H3MepaTb
2)OCMaTpHBaTb
(60AbH0.0) -kohoa
KauiJiaTb -tapika
TouiHHTb, pBaTb -laza
yKJiaauBaTb -meza
r/iOTaTb -safirisha
ncpeB03HTb.
TpaHCllOpTHpOBaTb;
BblB03HTb -ugua 6oJieTb,
6biTb Jiei/lopOBblM -uma
KycaTb, acajiHTb -tembea
l)ryjunb 2)xo;wTb -
ambukiza lapaacan.,
BHOCHTb HHtJjCKUHK)
-ruhusu no3BOJum>,
paipeuiaTb
-pona Bbi3(aopaBJiHBaTb,
nonpaB.urTbca
-choma npoxajiuBaTb.
npoTbixaTb
-pa aaBaTb (KOMy-*.\
npcflocTaBJurn, (icoMy-.t.)
-konda xyaerb; cna6eTb
-tumai HaaeHTbCH,
paCCHHTbIBaTb
ingia Bcry nan,;
nocrynaTb
-sukuma Tonican.
-tctcmcka apoxcaTb,
TpSCTHCb

212

ypoK 10
mume (waumc) My* hata 1 )[BnnoTbJflo 2)^a*e
mrembo (wa-) Kpacaenua nje I )Hapy*Haa ciopowa 2)CHapy*H
dcreva (ma-) mcx|>cp, BOilHTCJib 1 )npHHHM3Tb.
-tibu -ICHHTb -pokca
abiria (-) nacca*xp fomu (-) nojiynaTb 2)BCTpcHaTb
6.iaHK; aMKtna fedha (-) l)cepe6po (Koro-ji.)
2)jeHbrx laslimu Ha.iHHHbic (denbeu) akaunti (- -ongca CcccaoBaTb.
) CHCT stempu/stampu () pairoBapHBarb -suka naccTw;
l)nowTOBa* Mapxa 2)uiTaMn, lan/ieiaTb -alika npHMauiaTb
urreMnejib karatasi (-) 6yMara; -andaa iiojroTaB.iHBarb;
JIHCTOK 6yMarx bunda (ma-) npw oiaB.iMBaTb -salimu
naqxa; cBepTOK hundi (-) Hex; npHBercTBOBaTb;
ucMHaa 6yMara mzigo (mi-) i^opoBaTboi -tembelca
rpy3; 6ara* furaha (-) pajocTb; nocemaTb, HaBcmaib
-chcka cMcaTbca;
secejibe mlango (mi-) aBcpb;
BXOA si mu (-) TC.IC4>OH simu ya yau6anca -jaza
upepo TcaerpaMMa simu ya mkononi Haiio.iHaTb; lano-iHim. -
Mo6H.ibHbift TCJIC^OH pamba vKpaiuaib;
barua pcpe (-) iJiCKTpoHHaa HapaxaTb
noMTa wakati (nyakati) spcMa, -badili l)(H3]MCHaTb
MOMCHT pua (-) HOC 2)o6MCHHBaTb -ambia
unywele (nywele) BOJIOC, BOJTOCOK lOBopHTb (Ktmy-Ji.) -toboa
shingo(ma-) wca bangili (-) nporbixaTb, npoaupaBJiHBaTb -
6pacjieT hcrcni/herini/hirini (-) kata/a laiipcmaTb,
cepbra sikio(ma-) yxo ushanga He I103B0JlJITb
(shanga) 6ycbi kipini (vi-) ccpbra {e -lua 1 )onycicaTbCH,
Hocy) kidonda (vi-) pawKa, nope3
caambca 2)ae;iaTb ocraHOBKy -arifu
coo6maTb;
HH(J)OpMHpOBaTb
ypoK ii
mtumishi (wa-) I )c.iyra: npHC.iyra mbuzi (-) K03a 2)cJiy*auiHfl;
HMMOBHMK nyoka (-) 3MCB
ukuta (kuta) cteHa ua (ma-) UBCTOK
zulia (ma-) KOBCP ufunguo (funguo) K;IK>M
namna (-) BHJ, poa, THn schcmu (-) 1 )HacTb, zizi (ma-) 3aroH aaa CKOTa kutwa (-)
aona 2)pafloH, MecTo
U fund I (Ca.) TCXHHK3
L'swisi(ca ) UJBcfluapHa
muda (miuda) npoMexyroK,
nepwoa BpeMCHH
ndani (-) 1 )BH>TpcHHJia
CTOpoHa
2)BHyrpb; BHyrpH
mbdc(-) 1 )ncpcana nacTb
2)Bncpeaw; Bnepca
juu (-) I )BepxHaa nacTb
2)HaBepx, BBcpx. HaBepxy,
BBepxy
cbini (-) 1 )HH*ia nacTb
2)BHH3,
BHH3y; Ha 3CM.IC; Ha noay
kati/katikati (-) I )ueHTp,
cepeaHHa
2)nocpeaHHe; Mexay, cpeaH
upandc (pande) cropoHa
choo(vy-) TyaacT
bafu (ma-) BaHHaa KOMwaia
tofali (ma-) KHprinn
raha (-) KOM<JX>PT, yiOT;
kifaa (vi-) nojic3HbiR
npeaMCT,
Heo6xoaHMaa BCUIB
kivuli (v-) TeHb
ubao (mbao) 1 )aocKa; cieHa
2)cxaMba
banda (ma-) l)capafl
2)cTpoeHHe; naBnabOH
jiwe(mawe) xaMCHb sebulc(-)
rocTHHaa stoo(-) l)ciciaa 2)icaaaoBaa
akiba (-) 3anac; pe3cpB
283
Becb aeHb; ue.iwfl aeHb
kulia I jcnpaea 2)Hanpaso kushoto 1
Jc.icBa 2)naaeBO -a kike xeHCKHfl;
xcHcxoro no.ia
-a k i u m e Myxcxoft; MyxcKoro
noaa tangu c, OT {oapeMeHu) zaidi I
)6ojibUie, CBepx 2)eiuc,
aoiioaHHTcabHo -jenga CTpOHTb -
wahi l)ycneBaTb 2)npHxo;iHTbcs;
/lOBoanTbca -piga 6MTb, yaapaTb -
lia 1 )n.iaKaTb 2)KpM4aib -fua CTHpan.
(6e*be) -zunguka 1 )BpauiaTbc>,
noBopawHBaTbca 2)o6xoAMTb,
o6be3*aTb
-pendelca npcanoMmaTb -tengene/a
l)roTOBHTb, H3rOTOBJIBTb
2)HHHHTb, peMOHTH pOBBTb -
pendeza HpaBHTbca (KOMy~ J.),
6bITb npHflTHblM. KpaCHBbIM -
chunga iiacTH -til cjiyiuaTbca,
nOBHHOBaTbCI
-karibisha npHraaiuaTb, paayuiHo
npHHHMaTb -safisha MHCTMTb;
yfwpaTb
 YPOK 1 2
mtalii (-) TypHCT
mpitanjia (wa-) npoxoacnH
balozi (ma-) noco/i;
npeacTaBMTejib ubalozi (ea.)
noco.ibCTBo ukubwa (ej.)
BC.iHMHHa, pa3Mcp maili (-)
MH.IA
enco (ma-) nnomaAb;
TcppHTopwa
urcfu (ea.) IJaAHHa 2)BbicoTa, (kwa) kufuatana na B CB*3H C, B
pocT
upana (ea.) lUHpHHa
mji mkuu (mi-) CTO.iHua
kisiwa (vi-) ocTpoB
ramani (-) KapTa
taifa (ma-) l)HauHa, napoa
2)HaUHOHaAbHOCTb
kabila (ma-) ruicM*;
HapoAHOCTb
harusi/arusi (-) cBaabba
sikukuu (-) npaiAHHK
sherehe (-) npaiAHHK; paiJKMCHHblM
TopxcccTBO
taa (-) JiaMna, jiaMnoHKa
scrikali (-) npaBHTCJibCTBO Krismasi (-) poxAecTBO
jadi (-) TpaAHUHa; ycroH
dini (-) pcJiHrua, Bepa
lofauti (-) I )pa3HHUa, p a u i H H M C
2) paiHbIM, paiJIHMHbIM
njia panda (-) nepeicpccTOic
kamusi () c.iosapb
batua (-) iuar
mwendo (mi-) XOA, ABHBCCHHC
ghorofa/orofa (-) 3Ta* hakika (-)
I )AOCTOBepHOCTb; VBepeHHOCTb
2)HeCOMHCHHO. TO4H0 bara (ma-) 1 )KOHTHHCHT,
MaTcpMK 2)cyma
-elekea HanpaBnaTbca (Kyda-A.)
kiongo/i (vi-) 1 VP9K!3
wilaya (-) pafloH, oicpyr )pyKOBOAMTc;ib, r.iaBa, AHACP 2)PHA, sungura (-) 3aau -eupe 6CJIUH -eusi McpHbift
-gumu I )TBepAbifl 2)TpyAHbifi
pwani (-) 6eper, no6epeacbe npoBOAHHK mwoga (wa-)
bandari (-) nopi; raBawb ziwa (ma-) -embamba I )y3KHfl. TOHKHH
Tpyc, pobicHfl Me.lOBCK
o3cpo; npya kusini (-) lor magharibi (-)
lanaj kaska/ini (-) ceBep -refu I mwi/i (wezi) Bop, rpa6nTCAb 2)xyaoR
)a;iMHHbill 2)BbicoKHfi -pana port (ma-) HCBoiAc.iaHHaJi -pya HOBkift
-ema xopoiunR. ao6pbifl
LUHPOKHH -kuu rnaBHufl; CTapuinfl 3CM;IH, caaaHHa mbuga (-)
licha ya 1 )HecM07pa Ha 2)noMHMO huluu/bluu CHHHR, ronyfjoR
roro; He cMHTaa moja kwa moja
CTenb, caBaHHa mbuga ya
vile vile/vilevile TaiOKe,
np*MO, wanyama 3aiiOBCAHHK
Toace
ripaMO.IMHCHHO bonde (ma-) aojiHHa;
vigumu TpyAHo; CJIOKHO -piga picha
HH3HHa msitu (mi-) nee
COOTBeTCTBHH C -fuata cjieAOBaTb nadra (-) pcaKOCTb, 4>oTorpa4>H poBa Tb -julisha
(veMy-jt.); HATH (ja KeM-A.,
peAKOCTHOCTb npcACTaBAJiTb (KOMy- A.),
utalii (ea.) rypH3M 3HUKOMHTb (KOfO- A.)
UCM-.1.) -nyooka/ nyoka 6uTb
sauti (-) ro.ioc -winda OXOTHTBC*
npBMblM HAH BbTTBHyTblM -
sheria (-) 3axoH -julikana 6biTb HIBCCTHUM
sherehekea npaiAHOBaTb, OTMCMaTb
msaada (mi-) noMomb -laja HaibiaaTb
-funga l)3aKpbiBaTb 2)3aB3biBaTb
uhusiano (ma-) oTHomeHHe; -ongo/.a 1 )BO3I ;iaB;iJJTb.
3)ynaKOBbiBaTb
CBJHB
pyKOBOAHTb 2)BCCTH, HATH
-heshimu HTHTB, yBaacaTb -zaa
elirau (-) l)o6pa30BaHHe BnepeAM
-ua ybHBaTb
poacaTb, poacaaTb -polea 1 )repjiTbca,
2)HayKa, yMCMHC -onyesba noxasbiBaTb
wcMciaTb 2)3a6.T> JMTbCfl -gawanyika
bahali (-) I )yAa*ia, ((wpiyHa -anzisha ocHOBUBaTb,
6biTb
2)cjiyHaftH0CTb co3AaBaTb
-gcuka 1 )M3MeHjrrbc zao (ma-) 1 JnpoayKT, Hiaejine -sbinda no6e*AaTb
2 )noBopaHH BaTbca, obopaHHBaTbca 2)ypo*afl; ruioA -fuga paiBOAHTb (tk)MUlUHUX
unyasi (nyasi) ipaaa jKueomnbix, nmuif. pti6)
-beba (nepe)HocHTb,
tern bo (-) CJIOH
(nepe)B03HTb
simba (-) jiet
-linda l)oxpaHJrTb,
ebui (-) neonapA
cropoacHTb 2)3auiHiuaTb
kiboko(vi-) 6crcMOT
-tekeleza Bbino.iHJTTb,
kondoo (-) OBua; 6apan ocymecTBABTb
punda (-) ocen -imba neTb
mamba () KpoKOAHJi
faru (-) Hocopor
nyali (-) AHKHR 6yflBOJi
fisi(-) rneHa
chura (vy-) naryujKa
mbuni (-) cipayc
nyani (-) 6a6yHH; -fukuza 1 )rHaTb, nporonsTb kofia (-) ronoBHOH y6op (tuanKa, -jaribu npo6oBaTb; nbiTaTbca -poa
(HejioBeKoo6pa3HaaJ o6e3bflHa 2)yBOJlbHHTb uirutna u m n.) mlio(mi-) l)nnan, ocTbiBaTb, oxnajKnaTbca -
nguruwe (-) CBMHbfl KpHK 2)3ByK; ujyM
-haribu nopTHTb; uaHocHTb chemsha KHnaTHTb -ogesha
twiga (-) >KHpa(J) yuiep6 unyoya (ma-) l)nepo 2)iuepcTHHKa KynaTb -dhuru HanocHTb ymcpG;
paka (-) KouJKa -ota pacTH, npopacTaTb - jumba (ma-) Gonbiuoft AOM; npHMHHflTb yGbITOK; BpennTb -
mbwa (-) co6aKa onekana 1 )6biTb BHAHMMM ABopeu tikisa TpacTH -jitahidi ciapaTbca;
panya (-) 1 )Mbiuib 2)Kpbica 2)nOHBnTbCH jumba la makumbusho My3efi CTpeMHTbCB
nauli (-) nnaTa 3a npoe3A mtazamaji
YBOK 14 (wa-) 3pirrenb
mchoyo (wa-) acanHbiii nenOBeK
askari (-) conaaT; BOCH H UH mwana mume zumari (-) (|)neHTa, nyAKa
(wanaumc)
ardhi (-) 3 CMJI ; noHBa nakshi VPOKlS
MJ0KMMH3 (-) y3op, opHaMeHT -inama HatcnoHUTbCH, HarH6aTbca
mwana mke (wanawake) uchoyo (ea.) acaAHocTb, annwocTb
>Ke muHHa OjUga (-) unvevunyevu (efl.) CbipocTb, -shindana copeBHoBaTbca,
polisi (-) 1 )noaHUeflCKHfl 2)nojiHUH KOJIOKOJIbHHK BnaacHocTb COCTfl3aTbCfl
mchczaji (wa-) l)cnopTCMeH; (y maHifopa) -gawa nenHTb; pa3beAHHTb -
hewa (-) B03nyx
HrpoK 2)aicrep; apTHCT mchczo pudini (-) nynHHr bega (ma-) theluji (-) cHer malizika 3aKanHHBaTbCfl
(mi-) l)m pa 2)MaTM burudani nneno shuka (ma-) 1 )KycoK majira (MH.) 1) ce30H, nepnoA -vuna co6npaTb ypoacafi -zuru
(-) pa3BJieHCHHe kikapu (vi-) TKaHH 2)npocTbiHH 2)BpeMH, npOMexcyroK nocemaTb; HaBemaTb -kua 1
Kop3HHa mpira wa kikapu kiuno (vi-) Tanwa, noacHHua )pa3BHBaTbca 2)pacTH -chanua
BpeMeHH
6acKeT6oJi wavu (nyavu) l)ceTKa ukingo (kingo) Kpaft;
pacnycKaTbca, pacKpbiBaTbca
msimu (mi-) ce30H, nepnoA
(o neemax, .lucmbxx u m. n.)
2)pbi6oiiOBHaa ceTb mpira KpoMKa wasiwasi (efl.) mvua (-) AoacAb
-pungua CHH>KaTbCfl,
wa nyavu BoneiiGon sinema (- BonneHHe, 6ecnoKoilcTBo mbegu (-) ccMfl
yMCHbinaTbCfl
mashuhuri 3HaMeHHTbifi, baadhi (-) HeKOTopoe
) KHHO, KHHOTeaTp fllamU (-) -sita ocTaHaBnHBan.ca,
H3BCCTHblfi
(J)HJIbM, KHHO(J)HjlbM video (- -ekundu xpaCHbifi KOJIHHCCTBO, HaCTb npcKpainaTbCH
ujeuri (eA.) BbicoKOMcpwc, -ficha npjn-aTb, CKpbiBaTb
) BHiieo4)HJibM disko (-) labda/labuda BO3MO*HO, -tulia ycnoKaHBaTbcn,
AHCKOTexa dansi/dansa (-) TaHeu
Ha/lMCHHOCTb yTHxaTb
BCpOJTTHO, MO)KeT 6bITb
mche (mi-) no6er, POCTOK; -vunjika l)jioMaTbca
ngoma (-) 1 )6apa6aH 2)TaHeu pasi (-) ynor -piga pasi MOJioAoe pacTeHHe 2)pa36HBaibca -anguka na^aTb -
miwani (MH.) OMKH vazi (ma-) rnanHTb kelcle (-) Kpmc, tete (ma-) TpocTHHK, xaMbim lalamika acanoBaTbca;
oflowia raM; uiyw -piga kelele shughuli (-) Aeno, 3aHTHe
tiketi/tikiti (-) 6 HJ ICT , TanoH utamaduni B03MymaTbCfl
(ta maduni) KynbP mdundo (mi-) 6ofl;
KpunaTb, inyMeTb -piga haya (-) l)cTbiA -tanda 1 )cTenHTb, noKpbiBaib
Gwenne kiatu (vi-) rycJ)JiJ!, 6 OT HH OK deki MbiTb non (lueadpou) 2)3acTeHMHB0CTb 2)cTennTbcfl, paccTHnaTbca
-kabili CTOflTb nanpoTHB timu (-) 1 )KOMaHAa 2)3KHna)K
(veeo-ji ), cToaTb nepen
(KeM-i.) digrii(-) rpaAyc
-kimbia Geratb nguvu (-) cHna, Momb
moto moto/motomoto B
6bicTpoM
Tewne, cTpeMHTenbHo
287
wima npsMO. BepTHK&nbHO -pole -karibia npwbJiHwaTbCfl, noflxoiiHTb tatizo (ma-) npo6;ieMa; laTpyflueHHc -tarajia paccHHTbiBaTb, HaaeflTbca
BHHMaTeJIbHblfi, 3a6oTJlHBblH -baya [6JIH 3KO] -sumbua breki (-) TOPMO3 -piga/-shika breki (MO Hmo-ji /tcoeo-Ji.) -kamilisha
ruioxoH 6ecnoKOHTb, TpeBOWHTb -
TopM03HTb zahanati (-)
MCflnyHKT, nOJIHKJIHHHKa 3aBepiuaTb,
ngurumo (-) l)rpoxoT, ryji, rpoM 2)peB, pambana 6opoTbca, cpaaraTbca 33K3HHHBaTb
ufa (nyufa) mejib, TpemHHa
pbiwaHHe radi (-) MOJIHHH sanduku (ma-) -gorabana ccopHTbca, pyraTbca -faa 1 Jro^HTbca, noitxoztHTb
forodha (-) Tavio>KHfl
l)cyH,ayK 2)JUUHK, Kopo6Ka 3)4eMO^aH siri -tokea npoHexo^HTb, 2)6biTb noJie3HbiM
paspoti/pasipoti (-) nacnopi beteri/betri
cjiyMaTbca -nyesha JiHTb, HATH -ziba 3aTbiKaTb, laAeJibiBaib
(-) TaflHa, cexpeT dalili (-) iipH3H3K, (-) 6aTapes, aKKyMynaTop stata (-)
(o dojtcde) CTapTep umbali (efl.) paccTOSHHe, -Sifu XBa/IMTb
npMMeTa uchungu (ea.) ropeMb; 6oab; flocaaa -vuma AyTb, 6yiueBaTb (o JHCT3HUHH -tOSha 6blTb flOCTaTOMHbIM,
-chungu l)ropbKHH 2)o6HflHbifi kosa (ma- eempe) XBaTaTb
taka taka (-; ma-) Mycop -tosheka 6biTb AOBOJibHbiM,
) oiuH6Ka, npOMax; Bmia -kosa -funga goli 3a6HBaTb T OJI yaoB^eTBopeHHbiM -teremka
l)mun6aTbca 2)ynycKaTb, nponycKaTb; l)cnycKaTbcs 2)cxo,aHTb;
jiHuiaTbca BbicaxcuBaTbca

YPOK

mchukuzi (wa-) HOCHJibuiHK fundi (ma-)
MacTep, cneuHajiHCT afisa/ofisa (ma-)
l)cJiy>KaiUHft, HHHOBHHK
2)<xJ)HUep anwani (-) aapec shirika (ma-)
o6be<QHHeHHe, accouHauHa;
KOM nanus livu (-) OTnycK, KaHHKyabi
usafiri (e;i.) l)TpaHcnopT
(naccaotcupcKuu) 2)cnoco6
nepe^BHXceHHH
anga (ma; -) He6o, aTMOC(J)epa treni (-) BbITHpaTb 2)OTMeHHTb
noe3A, )KCJlC3HO;iOpo>KHblM
COCTaB reli (-) pe;ibc; )KCJie3Has
aopora mawasiliano (MH.) CB3b,
coo6meHHe lori (ma-) rpy30BHK
petroli (-) 6eH3MH
16
nchi kavu cyiua -kavu cyxoft
-fupi KOpOTKHfi, HH3KHH
-chache MajioMMCJieHHbifi,
HeSHaHMTC-IbHblH
Bahari ya Hindi
HH^HACKHA oxeaH hadi
BnjioTb^o -waka ropeTb,
3a>KnraTbca -futa 1 )CTHpaTb,
-tumia 1 )pacxoaoBaTb,
TpaTHTb 2) HCnoab30BaTb,
npHMeHjrrb
-linganisha cpamiHBaib,
COnOCTaBJIHTb
-chota maji nepnaTb Boay,
Ha6npaib Boay -badilika
[H3]MeHSTbcs

288
 SOMOLA KWANZA
JleiccHHecKan TeMa BcTpeia iia yjimie

YHEBHHK A3bIKA CYAXHJIM
(d.ix nepeozo zoda oSynenun)
T paMMarmca
K.iacc ku-. 3 T OT corJiacoBaTenbHbiHKJiacc BKjnonaeT Bce6a Bee rjiarojibi,
o<}>opMjieHHbie npe(|)HKCOM ku-. ripe())HKC ku- ynoTpc6-uieTCJi nepcaocnoBaM H
na r;iacHb !fiHcor;iacHbifi3ByKH, HC KJiiOHe HHC cocTaBJiaiOT rjiarojibi kwenda H
kwisha.
06bIHHO 3TOT KJiaCC Ha3b!BaK)T
HH(J)HHHTHBHbIM. OflHaKO B OTJIHMHe OT HH(|)HHHTHBOB B
pyCCKOM B3bIKe CJIOB3 C flpe(|)HKCOM ku- B cyaxHJiw
coHeTaioT B ce6e H rJiaroJibHbie, M HMeHHue
CBOfiCTBa.

l ) K a K HMeHa cymecTBHTejibHbie, cnoBa 2)onpeii

Kjiacca ku- MMeiOT ejiflK)T
no.iHyK) corjiacoBaTe.ibHyK) uenoMKy: corJiacoBa
cy&beKTHbifi corjiacoBaTejib ku-
o6ieKTHiifi cor^acoBaTejib -ku-
mie
33BMCMMbix
noceccHB kwa
OT HHX
npHJiaraTe;ibHoe kuzuri, kweupe HJICHOB
yKa3aTe^bHbie MCCTOHMCHHJI huku, huko, kule npeaJiojKe
HACTb BTOPAfl ripMTJDKaie^bHbie MecTOHMeHHfl kwangu, kwako, HHJi, T.C.
kwake
)
kwetu, kwenu, kwao r^arojia
-
o6o6mifrejibHoe MCCTOHMeHne kote
CKa3yeM
penaTHBHoe o6o6uiHTejibHoe ko kote
oro:
MecTOHM eHHe kujenga
pejlflTHB -ko- Ai/liendele
BonpocHTejibHoe M ecTOHM eHHe kupi a kwa
miaka
miwili CTpoHTejibCTBO npoaojuKanocb ^Ba ro^a,
) npHjiaraTeiibHoro: Ai/imba kuzun xpacHBoe neHHe,
Aanunua Anting! "MHoro noKynoK,
B)BCCX TnnoB MecTOHMCHHH: Aicoma Awake huA3Toee HTCHHC**,
Aiamba Aweiu huAo"3ToynoMiiHyToe HaLUC ricHHc", Amatiita
Awao k u le "Te HX noHCKH**,
3) c;ioBa c npc<|>MKCOM ku- B npennoaceHHH MoryT
BbinojiHXTb (JjyHKHHH!
) noAne*aiiiero:Ausomakwakokunanipendeza TBOC WTeHHe
MW Hpanfici*',
) anapenda kula mayai OH .IK>6HT ecTb xHua",
.IOIIO;IHCHH)I:
B)o6cTOflTejibCTBa: ninakimbia kuwahi masomo a 6ery,
HTo6bi ycneTb Ha ypoxH,
rJoiipcneneHH* (B cocTase noccccMBHOH KOHCTP>KUHHX kuku wa
kufuga" nsmawn** rrTHua (6ytce. ana BbjpamHBaHHa" X
4) xax HMena cyuiecTBHTenbHue muJjMHWTHBbT
MoryT ynpaBnaTbca npennoraMM: kalika kusatisha
jiko upn ybopxc KyxHH, baada ya kula chakula "nocne
CAM.
B OTJ1HMHC OT
apyrHXCymeCTBHTCnbHUXHH(t)HHHTHBb|M He
MMelOT
npoi HBonocTaB.icHHa no weny (kutafula kwao HX nowcx"
MX noneKH>)H He npwHHMaiOT noxaiaTena noKarMHa -
cy4)<J>HKca -ni.
B TO BpeMa cnoBaM oacca ku-CBOHCTBCHHU cneAyKHiwe
*c
rnaronbHbie xapatcTcpucTHKH:
1) OHM MoryT npHHHMaTb o6beKTHUH noxaTaTenb: kuwoelczea
somo o6MCHaTb HM ypox, kuz/nunua ndizi icynHTb-Hx
6aHaHbT,
2) ynpaBJiaTb aononHeHHeM Ho6cTO*TenbCTBOM: ku&nya kazi
vizuri AenaTb pa6oTy xopoiiio",
3) 0<|>OpMJiaTbCa MHlJlHICCaMH H CV(J)4)HKcaM H .IK>6OH H3
npoH3 BOJHW x (j>op.M r nai ona, HanpiiMep: kusikilizwa
npoc-iymHBaHHe*' (naccnaX kujua/m iHaTb apyr
Apyra =
juaKOMCTBo" (BiatfMHaa 4>opwaX kuy/chagulia Bu6op
Ana ce6a (BoiBpaTHaaX kumaliz/Aa 6biTb
laKOHMcmibiM * OKOHMaHHe (CTaTHBHaa) H Ap.
292
ripw 3TOM H TaKHC (ipOH3BOAHblC (J)opM bl
MoryT COXpaHaTb MMCHHbieCBOflCTBa: kalika kujichagulia kazi
npn Bbibope pa6oTU Ana ce6a". kujuana huku yro inaxoMCTBO*, kununuliwa
kwa nguo kulimpendeza "tiOKynxa OAOKABI eMy nonpaBunacb,
4) cnoBa c npe<|>HKCOM ku- MoryT laMenaib B
npeAnoxceHMH BTOpoH (H nocneAyiomHe)
OAHopoAHbift rnaron-cxaiycMoe. nepcAasaa npn 3 TOM
IH 3 MCHHJI nnua, micna, BpcMCHH H HaK.ioHenHH,
Bbipa>KenMbie npeauiecTB>K)inHM rnaronoM: Je,
mwizi akiparamia nyumbani na kuingia ndani? A HTO
CCAH Bop BneieT na Kpbiuiy H (eenn OH) nponiiKHeT B AOM?
Cnocob oTpmiaHHacnoB c npe<|>HKCOM ku- He HM eeT aHanora
BrnaronbHOflcHCTeMecyaxHnH. B xaneCTBe
noxaiaTenaoTpHuaHHa BbidynaeT a4>4>HKc -to-, 3 BHHM aiomufi
no3HUHo nocne npc(|)HKca ku-: ku/oingiliana
HCBMcmaTenbCTBo", 3a HMM MO # CT cneAOBaTb noKa3aienb
obwirra: baada ya ku/omsaidia nocne TOTO , xax eMy He
oxa3anH noMouib.
npuHenanue: noceccueHbiu (popuaHm. KOK npaeuio,
pecyAHpno ynompeO.iMcmcH noc.ie uenepexodHbtx a.o.ioe
u rxa'o.ioe e naccuGHou popue kuja Awa wazazi "npuxod
poOumexeu ", kufimgwa kwa duka "jaxphimue MOPOIUHU "
Mazoczi
1.FlepeBeAHTe:
kujibu kwake; kustarehe kwao; kujuana huko; kusoma kwingi;
kusikilizwa kwa icdio; kufuga samaki; kulima aidhi kwa
mikono; kutofahamu Ki&ransa; kutoweza kuendesha gari;
kununuliwa kwa nguo mpya; baada ya kumalizwa kwa
mitihani; kulowaambia wazazi ukweli wote; kupiga kelele kwa
watoto; kabla ya kuja kwa mwalimu; kalika kujichagulia kazi;
kutokua vizuri kwa miche shambani; kuchelewa kwako kule.
2. PacxpoHTecKo6KH,ynoTpe6HB
npwTii*aTenbHbifi(J>opMam- kwa TaM, rAe OH HCO6XOAHM.
riepeBCAHTe nonyweHHbie cnoBocoHeiauMfl:
kupumzika (watotoX kumalizika (mwaka wa masomoX
kuchoma (mikaleX kulolipa (madeniX kuiuka (ndegeX
kuchelewa (meliX kutoshiba (bibiX kukutana (wanafunziX
kupona (mgonjwaX kuliinguliwa (akaunliX kujenga
(hospilaliX kulolii (mwanaX kuheshimu (wazeeX kuharibika
(kompyula).

293
 msumari(mi-) rB03Ab kibarua (vi-)
3.riepeBeflHTe npe/yiowcHHa: pipa (ma-) l)6oHKa2)6aK noaemibifi pa6owHR
1. Kuimba kwa wenyeji kulitupendeza sana. 2. Kukimbia -simulia noBecTBOBaTb,
giza, kiza (-; ma-) reMHOTa,
kwako darasani kumeonyesha kuwa we we ni mwoga. 3. Polisi paccKa3bi BaTb
cyMepKH
waliarifu kwamba kumtafiita mwizi kuliendelea kwa saa mkeka (mi-) itHHOBKa
ajali (-) 1 )HecHacTHbi H -tamu IJcaaaKHH 2^KycHbiR -zito
chache tu, na kukamatwa kwake kulitokea barabarani. 4. caynafi,
1 )rji>Keabi ft 2)rpyaHbi ft
Kutofika kwa treni kwa wakati kumewaletea watalii matatizo npoHcmecTBHe 2)aBapHJi,
uchovu(ea<) ycTaaocTb,
mengi. Nilipofika nyumbani nilimkuta dadangu katika kufua KaTacTpo<|)a H3 HC M owe line
nguo. 6. Wafenya kazi walifanya haraka katika kujenga shule paa (ma-) Kpbima, KpoBaa -
mpya. 7. Kuwindwa kwa wanyama wa porini hakuruhusiwi fiim|u|ka pBaTbca, pacxoAHTbca no JiJBy
msituni humu. 8. Jirani alitueleza juu ya kufunguliwa kwa duka
kubwa la vyakula kijijini kwetu. 9. Madaktari hutumia madawa Maisha ya nyumbani
ya kienyeji katika kupambana na ugonjwa huu. 10. Kiongozi Mimi ni Faiza. Ukoo wangu si mkubwa sana kwani nina
wetu amekasirika sana kwa sababu ya kutotekelezwa kwa kazi mama, baba na ndugu wawili tu. Ndugu Ali ni mtoto mdogo,
muhimu. hajaanza shule bado. Labda ataanza mwakani. Dada mkubwa
ameshaolewa na anaishi nyumbani kwa mumewe.
4. nepeBejurre, Hcno;ib3yfl caoBa KJiacca ku-: Asubuhi tunapoamka tunasalimiana. Mama hufagia
npo>KHB3HHe HHOCT pa Hites B rocTHHHue; Bbi 30B Bpana Ha nyumba na jiko, baadaye kutupikia uji. Baada ya kunywa uji
itoM; Hcnpw6biTHe noe3Aa;erooTKa3 BCTpeTHTb huwa ninakimbia kwenda shuleni kuwahi masomo.
Babayangunimkulima. Kila sikuhuenda shambani kulima
cnopTCMCHOB; 3Ta Baiua cneujKa; nocae npocMOTpa na kupalilia shamba letu. Kupalilia si kazi rahisi, kunahitaji
KHHO<J>H;ibMa; no nowynKH HOBoro aoMa; B nponecce bidii nyingi na mara nyingine mimi humsaidia babangu katika
npHroTOBJieHMn pHca; HeyMeHHe ruiaBaTb; noceuteHHe kuifenya kazi hiyo. Ninamsaidia mama vilevile, kwa mfeno
3anoBeitHHKa; H3MeHeHHe KJiHMaTa Ha KOHTHHCHTC; 3aKpbiTHe katika kuandaa chakula mezani au katika kuosha vyombo kama
6aHKa;ncpeJtoTKpbiTHeM
Mane no mapya sufuria, sahani, birika, mabakuli, vikaango na kadhalika. Siku
My3e; BOBpeMa {e npoyecce) bad (ma-; -) ^CCTAHOH aHCT; ecTb nyingine nakwenda kuchota maji ya nyumbani kisimani na
Baiucro oTabixa; MHoro 4oa/4owa npoMOKaTb -paramia kulijaza pipa kubwa jikoni kupata akiba ya maji.
[6bidpo] Bae3aTb, Baada ya kula chakula cha usiku baba na mama
nyieuiecTBOBaTb; B36HpaTbca,BCKapa6KHBaTbCH hutusimulia hadithi. Wakati mwingine mama husuka mikeka.
HOKeaaHHe aeHHTbcs. nyota (-) 3BC3aa mbingu(-) ne6o;
Mimi pia nimeanza kujifunza kutengeneza mikeka ambako
-oa >KeHHTbc>i, 6paTb weny -olewa ne6eca usingizi (ea.) COH zana(-)
BbixoflHTb 3aMy, HHCTpyMeHT, npwGop;opyflHe kunanipendeza sana. Tunatumia mikeka hiyo kwa kukalia
6biTb 3aMy>KeM uji (ea.) wwtKaa Ka ma - ms umc no (mi-) nwaa nyundo (-) nyumbani. Mama huuza mikeka mingine sokoni. Akipata fedha
palilia noaoTb, nponaabiBaTb sufuria(-) MoaoT, MoaoTOK kekee (-) hununua kuku wa kutuga wanaotupatia mayai. Sisihupenda
KacTpioas sahani (-) TapeaKa; 6 JI K > AO hakuli CBepao,6yp
(-; ma-) ray6oKas HauiKa, MHCKa, Ta3
sana kula mayaiya kuchemshwa au ya kukaangwa. Mayai
kikaango (vi-)CKOBopozta -kaanga wapHTb, noAxcapHBaTb mengine mama anayauza.
Siku moja ajali ilitokea nyumbani kwetu. Upepo mkali
birika (ma-) na&HHK kisima (vi-) KoaoAen
sana ulivuma hata paa la nyumba yetu lilitiimka na baadhi ya
mabati yakaiuka. Baba alitoka hapo hapo akaenda kumtaftita
Hindi aje

295
294
296
294
 alitengeneze paa kabla ya kuingia kwa usiku. Fundi
alimpata lakini fundi huyo hakuweza kuja siku ile. Aliscma
atakuja siku ya pili.
Us iku ule nililala kwa wasiwasi kabisa. J e, mvua
ikinyesha, si nitaloa? Je, mwizi akiparamia na kuingia ndani?
Lakini mdogo wangu Ali hakukuwa na was iwas i hata kidogo.
Alilala kitandani na kutazama nyota na mwezi mbinguni mpaka
usingizi ukamchukua. Lakini tulilala salama, hatukunyeshewa
wala kuingiliwa na wezi.
Asubuhi na mapema luliamkia kazi. Baba alikwenda
kulafuta vifea, mabati na mbao. Fundi akafika na zana zake
kama msumeno, nyundo, kekce na misumari. Kazi siku hiyo
iliendelea moto moto. Fundi nyundo mkononi, sisi, mimi na
baba kama vibama wake. Tulimpelekea mara bati, mara ubao,
mara misumari. Kazi ilikuwa imekwisha kabla ya giza
halijaaingia. Usiku ule nililala usingizi mtamu na mzito.
Mtamu-kwa s aba buy a kuondokewa na was iwas i moyoni, na
mzito - kwa uchovu wa kufenya kazi.
Maelezo
1. CJIOBO mwakani (noKaTHBHaa 4>opMa
cymecTBHTejibHoro mwaka roxf )o3HanaeT B 6yAyweM
roAy, na cjic/tyiomHfi roA, T.e. HBAACTCH CHHOHHMOM T3KHX
Bbipa>KeHHH KaK mwaka ujao, mwaka (wa)kesho.
CpaBHHTe: mwaka huu B 3TOM roAy.
2. ...ninakimbia kwenda shule kuwahi masomo ...6ery B
uiKojiy, MTo6bi He ono3AaTb Ha 3aHTHa. CJIOBO kwenda,
HH(J>HHHTHBHaa (JjopMa rAaro.ia -enda HATH, MoaceT
BbinoAHATb (JjyHKLtHio pyccKHx npeAAoroB B, K,
Ha, yKa3biBaa na HanpaBAeHHe ABHJKCHHA, nanpuMcp:
Aliondoka kwenda mjini Moshi OH oi6biJi B ropoA MOUIH;
Mtapanda basi kwenda Bukoba Bbi CAAeTe Ha aBTo6yc no
HanpaBjieHHio Ha ByKo6y; Watoto wamekimbia kwenda
uwanjani ^eTH no6e>KaAH K nnomaAH. CpaBHHTe:
Aliondoka mjini Moshi OH yexaji H3 r. MOUIH; Mtapanda basi
296
Bukoba Bbi cAeTe Ha aBTobyc B ByKo6e; Watoto
wamekimbia uwanjani #eTH yGeacann c nnomaAH.
Taxace o6paTHTe BHHManne Ha cnoBoconeTaHHe -wahi
masomo, rjxe nepeAcymecTBHTenbHbiM OTcyTCTByeT
Kaxofi-nH6o upeAJior. (CpaBHHTc pyccKoe ycneTb Ha 3aHTHJi) pyrne npHM
epbi:
Uondoke mapema uiwahitreniya asubuhi Te6e cneAyeT
BbiexaTb nopaHbuie, HTO6U ycneTb Ha yTpeHHHH noe3A;
Nilimwahi kaka nyumbani 3acTaji 6paia AOMa (dyne, ycneii
ero).
3. npn-iaraTeJibHoe -dogo M aneHbXHH,
cornacoBamioe no OAyuieBJieHHOMy KJiaccy, MoaceT
ynoTpe6naTbca 6e3 onpeAenaeMoro cymecTBHreJibHoro B
3HancHHH "MnaAUiHfl pOACTBeHHHK. B 3 3BHCHM
OCTH OT KOHTeKCTa 3TO M OaCCT 03H3HaTb
MnaAUiHft CUH/ AOMb/ 6paT/cecTpa H T.n.: wadogo wangu MOH
MAaAUine 6paTbfl H cecTpbi; mdogo wake ero MnaAUiHfi
CUH/
_ _... **
4. ... tuliamkia kazi... M U uanajiH pa6oTy c caMoro yipa
(fiyxe. npocnyjiHCb ann pa6oTu).
Mazoezi
5. HaHAHTe B TexcTe cyaxH.iHHCKHc 3KBHBajieHTbi
cjieAyiouiHX cnoBoconeTaHHit H npeAnoaceHHff:
OH eme He XOAHT B uiKOJiy; cecTpa yace 3aMyaceM;
3AopoBaTbca Apyr c ApyroM; 6ea<aTb B uiKony;
roTOBHTb [acaaxyio] xarny; ycneBaTb Ha 3aiurM;
nponanbiBaTb none; HHorAa; Tpe6oBaTb MHoro CHA; MUTb
nocyAy; HaKpbiBaTb Ha CTOJI; MepnaTb BOAy B xonoAue;
BOAa AAH AOM auiHHx Hy>KA; HanoiiHJiTb 6ax;3anac BOAU;
HHHHHua; BapeHbie afiua; paccKa3biBaTb cxaiKH; njiecTH
UHHOBKH; npoH30Uie;i HecHacTHbificjiynafi; KpoB/ia
297
pa3i>exanacb;>KecTAHbie AHCTbi pa3JieTejiHCb;
HHHHTb Kpwuiy; AO HacTyruieHHA HOHH; npHfiTH Ha
cneAyiomHfi flem.; cnaTb TpeBoacno; OH COBCCM He
BOAHOBaACs; HabAiOAaTb 3a 3Be3AaM H; AO Tex nop,
noxa ero He CMOpHA COH; AOXCAb HaC He H3M OHHA;
rpa6HTeAH He npOHHKAH K HaM; HanaTb pa6oTy c yTpa
nopaHbuie; B noncxax HCO6XOAHMoro; MacTep npHuieAco CBOHM
HHCTpyMeirroM; pa6oTa tuna B 6UCTPOM TeM ne; B xawecTBe
ero noApywHbix; AO Toro, xax CTCM HCAO; cnaTb CA3AKHM H
KpenKHM CHOM ; OT yCT3AOCTH.

299
298
 6. 3anoMHMTe cjie^yiomwe cnoBOconeTaHHa H 9. BbinmuHTe H3 TeKda BbipajKeima, B cocTaB
cocTaBbTe c KOTopux BXOAHT cnoBa KAacca ku-. .flaHTe BO3MoacHbie
HUM M KpbITb Kpbliuy (KpoeJIK))
BapwaHTbi HX nepeBOAa na pyccKHfi a3biK.
npeAAOtteHMa: nonacTb B aBapHK) cnyCKaTbca
-ezeka nyumba - Ha 3eMaio cHOTBopHOC
patwa na ajali - (. lexapcmeo)

teremka mbinguni dawa ya usingizi

7. #aHTe pyccKwe 3 KBHB 3 jieHTbi:

-olewa na askari wa polisi; kumwoa msichana mzuri; -amua
kuoana; -kuiwahi ircni; -palilia shamba la migomba; kisima cha
maji; -chota maji kisimani; -jaza pipa la maji; pipa la takataka;
-os ha sahani na mabakuli; bakuli la sukari; birika la
kuchemsha maji; -kaanga samaki; -weka kikaango motoni;
mayai ya kuchemsha dakika tatu; mayai ya kukaanga; -suka
mkeka; mkeka wa kukalia nyumbani; mahali pa ajali; ajali ya
gari; ajali ya gari la moshi; nguo imefiimka; nguo imelowa;
mbinguya saba;zana za muziki;zana za kazi; zana za ukulima;
sauti tamu; muziki miamu; maneno matamu.

8.3aMeHHTe noAnepKHyTbic cjioBa c HHOHHM & M H H3 TCKCT 3 H

ncpcBc^HTe npeAAoaccHHa:
1. Mdogo wangu alaolewa na kijana kutoka kijiji cha jirani
kalika mwaka ujao. 2. Watoto hawamhusiwi kucheza nje baada
ya kuingia kwa usiku. 3. Kuimba kwa msichana yule
kunasifiwa sana kwa ajili ya sauti yake yajcupendcza. 4.
Nilipoangalia dirishani niliona mawingu meusi angani
nikafehamu kuwa hiyo ni dalili ya mvua inayokuja. 5. Paka
huyu huogopa mbwa, kwa hivyo hupanda mtini kila mara
anapomwona mbwa wangu. 6. Umwite Hindi aje kuutengeneza
mlango wetu, ukamwambie alete vyombo vyake vyote vya
kikazi. 7. Swali la mwanatunzi lilikuwa gurnu sana hata
mwalimu akaona shida kulijibu mara moja. 8. Watalii
walichelewa kupanda treni na hivyo hawakuwa na budi kukodi
basi.

299
299
 10. Cornacyirre cymecTBHTenbHbie co cnoBaM H B CKo6Kax: uji (4amu, -ingi, - coceAHefi AepeBHH npwmeA co CBOHM MHCT pyM eHT OM H 6biCTpo
a leoX sahani (-tano, -le, -eupe); birika (-ako, -a kupendezaX HOHHH H A Kpbimy.
kikaango (-moja, -kubwa, -a kizamaniX mkeka (-etu, -pyaX
mabakuli (-ao, -ingineX paa (-onu, -a nyasiX usingizi (-angu, -
zitoX nyota (-ote, -kubwa, -a mbinguniX visima (-ingi, -a
majiX pipa (-le, -dogoX uchovu (-ake, -a siku nyingiX
misumari (-embamba, -nne, -a fundiX nyundo (-ingi, -a
mjombaX msumeno (-ako, -rcfti, -kali)

11. riOMeHHHTe KOHCTpyKUHK) npeAJlO/KCHHH,

nOCT3BHB noAHepKHyToe cnoBO B no3HUHK) cy6i>eKTa:
1. Malundi wametengeneza paa la nyumba yetu kwa haraka. 2.
Mchezaji huyo aliparamia kilele cha mlima ule mwaka uliopita.
3. Wezi wameingia katika duka lake wakati wa usiku. 4. Baba
alimsaidia mfanyajcazi kama kibania. 5. M pis hi aliwakaangia
watoto mayai manne kwa chakula cha asubuhi. 6.
Atawasimulia nyinyi hadithi nyingi juu ya saferi za ajabu. 7.
Mkulima amepalilia shamba lake vizuri sana. 8. Nilimnunulia
babangu dawa nzuri ya usingizi.

12. riepeBeAHTe:
1. BpaT OaH3bi eme MajieHbKiifi, BO 3M O > K HO , OH noHAd B
uiKOJiy TonbKO B cjieAyiouieM roAy. 2. & MnaAuiaa cecTpa
y*e 3aMyaceM, H OH H BMede c MyaceM HByT y ero
poAHTeAefi. 3. M OH CWH oneHb AI O 6 HT ecTb cnaAKyio xauiy,
KOTOpyio a T OT OBAI O Ka>KAoe yipo. 4. Flo BocxpeceHbAM
ACByuiKa noMoraeT OTity B nponoAKe noAA, KOTopaa
Tpe6yeT GoAbUinx ycHAHH. 5. nepeA CHOM 6paT H cecipa
npocaT poAHTeAefi paccKa3aTb HM cKa3Ky. 6. nAeieHHe
UHHO BOK - 3aHATHe, noMoraiomee M a M e ynpacHTb Ham AOM H

noAyHHTb HeM Horo AeHer. 7. OAHa>KAbi BO BpeMa

CHAbHoro Beipa HecKOAbKO AHCTOB KpoBAH HX AOMa
cAeTeAH, a Madep He CMOr npuflTH B TOT > KC AeHb. 8.
Bopw ne cMorAH3a6paTbca B Ham AOM, H HOHb nponuia
cnoKofiHo. 9. BpaT Oainw cnaA KpenKHM CHOM H HHHyTb He
BOAHOBaaca. 10. Ha cAeAyiomufi AeHb MacTep H3

299
300
 13. OTBCTLTC Ha Bonpocu no coaepacaHHio TCKCTa: Bakari: Asante, bwana.
1. Kuna watoto wangapi kalika ukoo wa Faiza? 2. Kwa nini Bwana: Habari za nyumbani?
dada mkubwa wa Faiza haishi pamoja na ukoo wake? 3. Nani
hutekeleza kazi zote za nyumbani kalika ukoo huo? 4. Je, Faiza Bakari: Nzuri tu, bwana, lakini joto limezidi siku hizi. Je,
anawasaidia wazazi wake? Hufenya nini? 5. Watoto hupikiwa habari za hapa kwenu?
chakula gani? 6. Mama hupata wapi mayai ya kuku? 7. Ajali Bwana: Njema tu. bwana.
gani ilitokca nyumbani kwao siku moja? 8. Kwa nini Faiza Bibi anaingia kwa fur aha na kumsalimu ana Bakari
alishindwa kupata usingizi usiku huo? 9. Fundi alitumia zana Bibi: Bwana Bakari, hujambo? Habari za nyumbani kwenu?
zipi katika kulitengencza paa ia nyumba? 10. Kwa nini Faiza
alichoka Sana siku hiyo? Bakari: Sijambo bibi. Watu hawajambo tu. Hatujui nyinyi.
Bwana: Ah, sisi hatujambo pia.
14. FlepejiaflTe KOPOTKO na cyaxnjiH coacpacaHHe TCKCT3. Bibi anaondoka kwenda jikoni kuleta chai.
-nono TOJICTUR, actipHbift, Bibi: Haya, karibu unywc chai ukapumzikc.
yriHTaHHbifl (o jicutiomHbix) Bakari: Asante Sana.
chinja pc3aTb. Bas i hapo wanaume hao wawili wanaendelea na kunywa
15. ncpeBeAtrre c/ie;tyioiuHfi jwa/ior: latiMsaTb (cxom) - chai na kuz ungum: a Bibi anarudi jikoni na mar a
Mane no mapya oong'oneza uienTaTb anakuja na wali na kiioweo cha kuku
kisha BnocjieACTBHHi kitoweo (v-) npnnpaBa (ui Bibi: Haya, karibu Bwana Bakari, nafikiri unaona njaa sana.
33TCM, nOTOM MMCa, ptt6bi. KVpUHhi uiu Bakari: Ah, si sana, nilikula kidogo kabla ya kuondoka
oeou\eu) nyumbani asubuhi.
Kumkaribisha mgeni -Zldi 1 )yBCJ1HHHBBTbCJI, Bwana: Usione haya, Bwana Bakari. Hapa ni kama nyumbani
Bibi: Ah, bwana, mbona BoipaciaTb 2)npeBocxoAHTb mbona kwako. Tule tukazungumzc zaidi.
mgeni hajatokca? nonewy?, Hero?
Bwana: Usiwe na wasiwasi.
Atakuja sasa hivi. Maelezo
Bibi: Lakini alituarifukuwa aiafika saa tanona nusu na sasa ni 1. flpHJiaraTejihHoe -oonoacnpHbifl. TOJKTU IT, xax
karibu saa saba. npaBH.io, ynoTpe6aaeTca no OTHOUICHHK ) K WMBOTHUM nan
Bwana: Ah, pengine ni kwa sababu ya magari mcngi njiani. npoayKTaM: kondoo mnono TOJiCTaa oBua"; kuku mnono
Lakini umemwandalia nini mgeni? icpyrntaa KypHua"; nyama nono 'acnpHoe MJICO ". O HO
Bibi: Nimemchinjia yule kuku wetu mkubwa. Je, wewe MoaceT HMeTb H nepenocHbie inaMCHMJi: mshahara mnono
BbicoKaa 3aprutaTa; zawadi nono "xopouinW (Oopoeou.
waonajc? i#eH/*wu)no(aapoic,\ no OTHOUJ HMIO K JIIOAIM oObiHHo
Bwana: Ah, sawa tu. Hata ungeweza kumchinjia yule mbuzi ynoTpe6ajieTca npmiaraTc.ibHoe -nene TOJICTU A, TyMHuR":
wetu mnono. Hakuna ncno. Chakula ni chakula tu. mwanamume mncnc nojixuft MyacMHHa".
Mara mgeni anapiga hodi.
Mgeni: Hodi, hodi!
Ndani bwana na bibi wananong'onezana kisha bwana 2.Hakuna neno (hamna neno) 3 TO HC BaatHo". CpaBmnc
anakwenda kufungua mlango BbipaaccHHa c TeM ace 3HaHeHHCM: si kitu; haidhuru.
Bwana: Karibu, Bwana Bakari, karibu. Tafedhali karibu kiti.
3.Hiaroji -zidi c noc;icAyK)WHM HHCJJHHHTMBOM
npwo6peTaeT iHaneHHe npoflojiacaTb: Mzidi kusoma
npoAonacafrTe MHTaTb".

300 301
Ukizidi kuchclcwa nitawaita wazazi wako EC.IH TU H aa.ibwe 18. BuyHHTC awanor Han3ycTb H pa3urpaRTc cro B
6yjcuib onaijuBaib. a BUI OBV T BOHX poaKTencR. .iHuax.
mapya
4. Hatujui nyinyi A Kaic y Bac jicjia? (6yxe. HC ixacM, KaK wiv u (ex) I)iaBHCTb
BU*> Ho/ioCnas 4>paia HacTocjiCAycT 3a OTBCTOM co6ece.iHHKa Ha 2)pCBHOCTb
Bonpoc oeroae.iax, ijiopoBbe HT.n.: Habarizako? Hujambo? -Kan -WIV U 1 baBHC I.IHBUfl
Ae;ia? Bcc HOpMajibHO?" - M imi sijambo. Sijui wewc Y M CHA 2 )pC BIIHBbl fi
BCC xopouio. A y Te6a?". kimya (-) l>io;maHHC
2)THUJHHa
Mazoezi kimya kimya l>4 0jma
16.3aMeHHTC CHHOHHMaMH noflHcpKHyTuc 2) THXO , 6 CCUJ > M HO usiku
c.ioBa B npe^o)KCHHax: kucha BCIO HOMb
1. Juzi tulimchinja ng'ombe wciu mnono zaidi 2. Mjomba
wangu alipata kazi nzuri huko mjini na sasa anaishi maisha
manono. 3. Wasichana hawa hawaachi kunong'onezana hala
wakali wa masomo. 4. Kwanza walikunywa chai kisha
waliandaliwa ugali na kitoweo cha nyama. 5. Saa za mchana
joto limczidi. 6. Tuoazidi kujifiinza Kiswahili. 7. Kakangu
ananizidi kwa urefu. 8. Mbona daktari hajatokca?

ricpeBeiiHTc:
17.
1. A noHCMy rocTH cmc HC noflBH.iHCb? 2. BOTMOJKHO, OHM
3aAep)KHBaioTcfl H3-ia HKTeHCHBHoro JIB mice HHA
Haiioporax. 3. MTO TU pemnjia npHTOTOBHTb HaiueMy TOCTIO? 4.
Tu 6u 3apcia.ia Ty *HpHyio oBuy H npni OTOBHJIB MACHVIO
npnnpaBy. 5. riouiemaBiUHCb HCMHOFO C MVJKCM . XO 3 AHK 3 nouna
oixpuBaTb
JBCpb. 6. H3BHHKTC 3a 0nO3JiaHHC. - Hc HMeCT
3H3HCHHJI.
ripoxoAHTc. noxcajiyRcTa. 7. CHana/ia B U nefrre naa H
OTAOXHKTC C
aoporH.a noTOM 6y;ieM o6e;iaTb. 8. He
CTCCHafrrccb.B03bMMTccmc M aca. BOT xopoujHfl.
)KHpHufl KVCOK. - CnacHOo. c.ia oncHb BKycHafl. HO fl y*e CUT.
9. CTaHOBHJiocb xojiojutee, HO MU npojio;nKa/iH
Kapa6icaTbCfl na BcpuiHHy.

303
302
 Mazoezi ya kujiandaa kusikiliza hadithi
Mane no
kale (-) npcBHocTb. cTapiina hapo kale Korjia-To ziaBHo
binadamu () HC . IOBCK ghala (-; ma-) coax oaaoBaa vuno(ma-) 1
)ypo*aR 2fc6op ypoxaa
-jaa Hano.iHflTbcfl.6uTb 110.1 HUM /HanOJIHCHHUM
nkutano(mi-) IjBCTpcna 2)co6paHHc, coBcmanHc

19. AaRTe pyccxnc iKBMBa.icHTbi: mambo ya kale;

binadamu wa kale; tangu kale; maisha ya kibinadamu; mavuno
mazuri; wakati wa kuvuna; msimu wa mavuno; kisima kimejaa
maji; watu wamejaa hapa; -jaza ghala kwa mahindi; -jaza pipa
kwa ma.ii; -jenga ghala; -mkuiano wa marafiki; -fenya
mkuiano; -fiingua mkutano; -ona wivu; anaonewa wivu; mumc
mwivu; -Jala kimya; kimya kimezidi; -ingia chumbani
kimyakimya; kulolala usiku kucha; -pumzika siku kulwa.

20. rioA6epHTe CHH OHHM U HJ IH oGbflCHHTe Ha cyaxiLiH

3H3HCHHC C.ICJVfOmHX CJIOB H BUpattCHHH
binadamu; wakali wa kale; -pata mavuno mengi; birika limejaa
maji; ghala; -amua kufenya mkuiano; -kaa kimya; usiku kucha.

21. nepeBCAwre:
I. Tangu kale binadamu na wanyama wole waliishi kwa urafiki.
2. Lakini nyani hawakupenda kufenya kazi wakaamua
kumwibia binadamu. 3. Usiku waliingia ghalani mwake
wakachukua mavuno yake yole. 4. Wezi hao walicndclca
kufenya hivyo kwa muda mrefu.
5. Siku moja binadamu alijificha nyuma ya ghala akawakamata
nyani wakati walipojaribu kufiingua mlango. 6. Hivyo nyani
wakashindwa kushiba usiku ule.

304
302
 22. Coriiacy&Tc cymecTBHTc.ibHbie co c/ioBaM H B
(-ciu. -a mbaliX shamba (-pi. -inginc* mahindi (-ao, -oteX
binadamu (-ingi. -zuriX wivu (-akc. -kubwa, amba-X mkutano
(4e, -a piliX usiku (-moja, -a gizaX wanyama (-dogo, -ingiX
ghala (-ako, pi, -a mazaoX mapori (-ote, amba->
CKoOxax: kijiji Kus ikiliza hadilhi
IIpoc.iyuia&Te TCKCT no.iHocTbio.
IloBTopHTC B nay3ax <J>pa3bi Bc.nea3a AHXTOPOM.
3aKOHHHTC npCA^O)KCHHJI BMeCTO flHKTOpa.

23. 04>opMine maro.ibi oObex r HU M H COI .lacoBarc.iJiM H :

I. Mtu yule amcvuna zao kubwa. 2. Alijaza ghala yakc kwa
mahindi. 3. Binadamu amcjifunza kutiiga wanyama wengine wa
porini. 4. Wamcpata chakula kilc kwa shida. 5. Wezi wameiba Mwalimu:
mahindi yolc. 6. Ufunge vizuri ghala zoic. 7. Baba amckaribisha Rajabu:
wageni wengi. 8. Wamekula vitowco vyole vya kuku. 9. Si & ha Mwalimu:
mu wivu wako. Rajabu:
Mwalimu:
24. 3aMCHHTC aKTHBHyiO KOHCTpyKUHK) nacc Rajabu:
HBiioii: Mwalimu:
Rajabu:
I. Fisi amekamala kuku wotc. 2. Mkulima amcvuna matunda
mengi 3. Dadangu hunionea wivu siku zoic. 4. Panya wamekula
mikalc yotc. 5. Jirani alimpa mbwa wangu kipande kinono cha Mwalimu:
Rajabu:
nyama. 6. Mwcnycji a me tic ha vizuri akiba zote za vyakula. 7.
Kiongozi wa kijiji aliufiingua mkutano. Mwalimu:
Rajabu:
25. ncpcacAKTc: Mwalimu:
1. Koraa-To BCC 3Bcpn 6WJIM ,ipyika.MH se/ioBexa. 2. B Rajabu:
CTapwHy JI IO AH co6HpaJ!H bonhiuHe ypoacan icyicypyibi. 3. Hx Mwalimu:
xjiaaoBbie 6biJiH3ano^HCHbi OBOiuaMHHiipyf
HMHnpoayxTaMH.4. Hcxoropue 3KMBOTHUC CTaJlH Rajabu:
3aBHOBaTb MCJIOBdCy. 5. Bccb ypO)Kafl 6blJl yxpajen B
HOHHWC nacbi. 6. Bopu npoHHK/in Ha cicnaA OHCHb TMXO.
7. Ha c^coytouiMfl aenb XOISHH we cnaJi BCIO HOHb. 8. OH
o6cmaii *eHC, HTO noflMacT Bopa, H cnpaTajica B xnaaoBoR. 9. Ni fur a ha ilivoje kukuona! Ab!
K cowa/ieHHK), CMy HC yaajiocb BWIIO.IHHTb CBOC oocmaiinc. (Abafj; Kumbe hivyo! Kitsema
10. )KKTCJIH acpcBHH npoBCJiw co6paiHe H Bu6paJiH kweli; zaidi ya hayo Acha wee
ne/ioBexa, KOTOpblfl AOJDKCII 6yflCT OX pa HHTb HX /wewe!;
CKJiail. Haiwezi kuwa!
-salimia

304 305
 3a/iaftTe apyr apyry Bonpocu Ha cyaxH.iH no
coaepacaHHio npocjiyuiaHHoro TCKCTa H aaflTC Ha HHX
OTBCTW.
OTBCTbTC Ha cyaxwiH Ha Bonpocbi aHicropa.
M3JioacHTC nncbMCHHo Ha cyaxiuiH coaep^KaiiMe Tcxcia.

Mazoczi
26. BbiyMHTC naH3ycTb cacayioiuMil aHaaor:
Rajabu, una ndugu wangapi?
Nina ndugu watatu.
Wanaumc wangapi na wanawakc wangapi? Wanawake wawili
na mwanamumc mmoja.
Kaka yako amcoa?
Ndiyo, amcoa. Ana mke na watoto wawili.
Jc, ycyc anafanya kazi gani?
Yuko chuo kikuu cha Dares Salaam. Anajifcinza udaklari.
Ndugu zako wa kike wafenya nini?
Mmoja anasoma shule ya ms ingi, wa pili anafanya kazi ya
uuguzi.
Wazazi wako wanafanya nini?
Mama hafiinyi kazi lakini baba ni dcicva wa lori. Naweza
kuonana nao?
Baba yuko kazini sasa na mama yuko madukani. Taiadhali,
wape salaam zangu na mwambie baba nitapenda kuonana naye.
Vyema, nitamwambia.

27. ncpcBeamc ana/ior.

Mancuo ya kusaidia tafeiri
Rax a paa/paaa TC6H BHjeTb! BOT xax!
KdaTH cxa3aTb Hc MOKCT 6blTb!

nepeaaBaTb npwBCT

304 306
Hmia: MapHH, 3TO Tbi! 3/ipaBCTByfl, KaK a paaa Te6a SOMOLAP1LI
JleKCHHeeKaH Tena **;loMaiiiiiiie acHBOTiibie
Mapiw: BHaeTb! 3apaBCTByft, HnHa. KaK acjia?
Hiuia: y M CHH BCC xopouio. floMb y*e COBCCM 6onblliaH, B T pa.M >1 aTHtca
npOUl.lOM ro^y OKOHHHJia yHHBCpCHTCT. 4>opMairr -ki- B (J JVHKIDI H iipii'iacTHH H jeenpinacTHH.
Co6HpaCTCH BblfiTH 3aMy>K. -Ki-3aHHMaeT no3HUHK> nocjie cy6TeKTHoro
Maptui:
BOT KaK? A HayMa.ia,HTO onaeiue cTyaeHTKa. H noKaaaTenn, 3a HHM Mo>KeT cneaoBaTb o6ieKTHbifi
Hioia: Koraa CBa/ib6a? noKa3aTejib. B cociaBe rjiaro/ia- cKa3yeMoro npauaTOHHoro
OHH noHceHHTCH B HHBape 6yziyiucro roiia. A npejJio>KcHHH 3TOT (J>opMaHT M o)KeT BbHIOJIHHTb
KaKy TC6H AeJia? KaK CUH? c;ibima;ia, HTO y Hero yxce (JjyHKUHH, aHaJlOrHHHblC pyCCKHM npHHaCTHHM HJIH
CBOH
MapH .aeenpHHacTHHM ( B 3aBHCHMoCTH OT KOHTeKCTa), nanp.:
CCMbfl.
H: J\a, wa aonepH HauiHX ;ipy3efl. OneHb
OH XCHIUICH
Watoto
xopouiaa aeByuiKa. KcTaTH cKa3aTb, y MCHH yx<e walifurahi sana wakimwona baba akiwanunulia zawadi fleTH
HwHa: ABOC oneHb o6paju>Ba;iHCb, yBnaeB oma, noxynaiomero HM
Mapiiu: BHyKOB. noaapKH.
Hwiia: He MoweT 6biTb! MaJibHHK HiteBOHKa? Ha pyccKHH H3biK upe^JiOKeHHH c rjiarojiOM, BKJuonaioiUHM (})OpM
MapHfl: Hd, 06a M a.ibHHKa. 3HT -ki-, MOryT nepCBOflHTbCH T3KJKe npHaaTOHHblMH npeAJioHceHHHMH c
3HaHHT, Tbi yx<e 6a6yimca! COK >3 OM Kax, yKa3biBaiomHM Ha xapaKTep npoTeKaHHH
fla. HnHa, Tbi MCHH H3BHHH, Mne Ha/io HATH. I1O3BOHH M /ieficTBHH:TuIiangalia jua likituaMbi Ha6jiK)(aanH, KaK ca^HTCH coJiHue.
Huna: He, H Mbi eme noroBopHM 060 BC eM . Ham Hoviep 06biHHo rjiaroji-CKa3ycMoe c (|)opMaHTOM -ki- BbinojinneT npHHacTHbie
Mapiui: Tejie^oHa HC H3MCHHJICH. (J)yHKUHH, cjieflyn 3a maBHbiM npe/uioHceHHeM, B KOTOPOM cKa3yeMoe
Xopomo. IlepcjaBan npHBeT Mywy. BbipaweHO rjiaronoM wyBCTBOBaHHH H BocnpHHTHH, HanpHM ep. -s ikia
28.
Cnacn6o. J\o CBH ,33 HHH ! cJibiuiaTb, -ona BuaeTb, -angalia cMOTpeTb. n P H 3TOM cybbeKTbi r/iaBHoro
yjiHue.
H npnaaTOHHoro npejJTOJKeHHH He coBna^aiOT: 7wliona simba wakilia Mbi
CocTaBbTe Ha cyaxn.iH AHanor na TeMy BcTpena BH ; ICJIH pbinamHX JibBOB / KaK pbinaT /ibBbi.
Ha Diaroji c noKa3aie;ieM -ki-, KaK npaBHJio, cjieayeT 3a rjiaBHbi M npe;uio>KeHHeM
,HOMoweTH npe/uuecTBOBaib eMy. ripn 3 T OM OH BbinonHaeT 06 bi MHO fleenpHnacTHbie
(JjyHKumi: Akita has amu na kuimba dadangu aliendelea kusuka mkeka YnbiGancb H

naneBan, MOH cecTpa npoaojuKa/ia roiecTH itHHOBKy. E CJIH rjiaroji c <|)opMaHTOM -ki-
BbinoJiHHeT (J)y H KHHK ) .aeenpHHacTHH, TO cy6beKTHbic noKa3aieJiH rJiaBnor o H

npH^aTOHHoro npe jao>KeHHH coBna^aioT: 7wkingoja basi fidizungumza sana

mkikumbuka mchezo wa mpira OxcH^afl aBTo6yc,Mbi OK HBJ ICHHO pa3roBapHBajiH,

BcnoMHHas 4>yT6ojibHbifi Ma m.
rJiaroJiy-CKa3yeMOMy c (|>op.M3HTOM -ki-
ECJIH
npc;uiiecTBycT yKaaaTe.ibHoe aoKatHBHoe M CCTOHMeHHe
huku,TO B 3TOM c.iynae

307
306
nOAMepKHBaCTO OAHOBpCM CHHOCTb fipOTCKaUKS ACHCIBHft r/iaBHoro H 4. ricpcBCfliac. HC no .lb 3 y* noKaaaTCJib -kk I. Mbl yBK.ie.lH
npiuaTOHHoro npc;uKKeHHfi: Aliscma hayo huku a*/ondoka KpCCTbflHHHa, C06HpaBUier0 XBOpOCT, wcnpocKiH y
nyumbani OH roaopKi ITO, noKnaaa AOM. Hero aopory ao 6.iHxaRujeR /icpeBHH 2. CeRnac a noHKraio
,
TC6C cica3icy \-CKa3ajia 6a6yujKa. HaacBaa OMKM. 3.
McnwTbiBas CH/ii.nyio waw/iy, nyieuiccTBemiHKH
Mazoezi PCIUHJIH noncKaib KOJIOACU. 4.
1. IIcpcBeaHTe: we cna.i BCIO HOHB H cjiuuiaji. KaK icauLla.iMoR
1. Wanafunzi walikaa kimya wakimsikiliza mwalimu MJiaauiHR6paT. 5. Oactuan aBTo6yca. OHM rpoMxo
waoakielcza habari za makabila ya Aftika ya Mashariki. 2. paaroBapHBanw. BcnoMHHaa 4yr6o.ibHbiM wam. 6. Cccipa
Tuliwaona vijana wakiwasha molo msituni wakitaka kukaanga Bouuia B KOMHaiy, yjibiGaacb H HCCJI B pyicax 6o.ibuioe G.iioao
nyama. 3. Nilimsikia kaka akipila mbele ya nyumba kwa c <|>pyicTaM H.
kuipanda pikipiki yakc. 4. Akiwa mgonjwa Sana babu
alikubali kulazwa hospitalini. 5. Tulipolala hotelini katika
mbuga za wanyama tulisikia simba wakilia. 6. Napcnda sana Mam*no mapya
kuangalia maua yakkhanua wakati wa majira ya machipuko. 7. as ill (-) HCTOHHHK; npoHcxojKACHHe punde BCKope, nepc3
Tukivua samaki ziwani tulisikia vyura wakilia kwa sauti adhuhuri () nojiACHb (am 12 do 14 HCKOTOpoe BpCM B
isiyopcndcza. 8. Mara nyingi nilimwangalia mamangu akisuka Hocoe)
mikcka huku akiimba nyimbo za kienyeji. punde si punde BCKope,
absiri(-) BpeMB noc.ie (KMiyjPM (om 14
do 18 nacoe) M T HOBeHHO.
2. H3MCHHTe KOHCTpyKUHio npe/uioxerau, MOMCKTa.lbHO taahu (-)
Hcnojibiya noKaaarc.ib -ki- B noancpKHyTOM r.iarojic. -keti ca^HTbca -patikana 6biTb B TpyAHOCTb, aaTpy^HeHHe
HajiHHHH -hichi l)Hecne.ibiR, He3pe;ibiR -vua pa3ACBaTbci. cHHMaib
ricpcBeiiHTc no.iyweHMue n pe a-ioac cHIM: 2)CBOKHR
I. Tulimwona Rajabu alipompiga nyoka kwa jiwe. 2. Wazazi oneway
wanapenda kustarehe kwa kukaa kivulini mwa mti. 3. Sipcndi Wvu cnc.iuR, 3pc/ibiR ororo MarKHR, mbi/i (-) npu*OK B Boay, HbipaHHe
kuendcsha gari na kusikiliza radio. 4. Unaona ndcgc wale HcacHwfi doadoa (ma-) naTHo;
-piga mbi/i HbipaTb -VUtB TSHyTb,
wcupe wanaoruka mbinguni? 5. Nilipotcmbea katika bustani xpanHHKa mwili (mi-) Tejio, Ty/iOBHiue
TaillHTb -ondoa yaajisiTb, ycTpanaib -
nilikusanya majani ya rangi mbalimbali. 6. Tuliwaona watoto -&nana 6uib noxo*HM mdomo (mi-) I
okoa cnacaTb. m6aB.inTb rudisha
**y6a 2)poT umri(ej.) B03pacT -tup*
walioupamba mti wa mwaka mpya. 6pocaTb, KH.iarb ng'ambo (-) lJOAHa H3
B03BpamaTb, OTAaBarb Ha 3 an -*uka
nepcxojHTb. nepecexaTb da raja (-; ma-)
AByx npOTMBOIIOnOJKHbIX CTOpOH
1)MOCT 2)ctyneHb
3. BHecwTe H3MCHHHJI B npciuioaccHHa T S K H M
o6pa30M. mo6bi CMWCJI BTopoR nacTH daji
oTpHuaTc/ibHbiM. 06pa3cu:
Alikula nyama akitumia kisu > Asiliyake Simu
Alikula nyama bilaya kutumia kisu 1. Alitafciri scntensi za Siku moja, wakati wa
Kiswahili akiitumia kamusi. 2. Tuliangalia mchezo wa mpira adhuhuri, Juma na Suleiman
tukizungumza. 3. Wanafunzi wameingia katika bweni waliketi kivulini mwa mti. Mti
wakipiga kclclc. 4. Kila mara aliomba pesa akiona haya. 5. huo ulikuwa mwembc na kwa
Niliingia chumbani humo nikhctemeka kwa hofu. 6. Alitoka (pew, yjiuiibi u m n.)2)jai paHHua -zama hivyo wakaanza kula
bcnki akifiirahi 7. Fundi alikuja akilcta nyundo na misumari. TOHytb, norpyacatbca B BOjy maembe yaliyopatikana
mtini.

308 309
 Suleiman hupenda maembe mahivu kabisa. kwa hivyo 1. Ulipatapi mbwa huyu? Oncyaa y TC6* 3Ta
akataluta maembe mororo. Lakini Juma hupenda maembe co6aKa?. (Ulipatapi -coKpa meHMC ulipata
wapi>
mabichi kidogo. akala maembe ambayo yalikuwa si mororo
sana. Wakati walipokaa na kula matunda mbwa anayeitwa 2. Haonekani kama mbwa wa hapa kwetu Y HCC BHA
Simu alikuja. akalala karibu na miguu ya Suleiman. Suleiman HeiaeuiHen co6aKH; Alionekana amechoka OHa Buraaaejia
alimwangalia Simu akasema.Je, Juma. ulipatapimbwa huyu? ycTaBuielT. Fnaroji -onekana *'6uTb BHJHMUM "; noiiBJiaTbca*
Haonekanikama mbwa wa hapa kwetu kwa sababu ana
madoadoa mengi mwilini. Sijamwona mbwa mwingine HMeeT AOnOJlHHTCJlbHOC 3H3HCHHC Bbl T JUUtCTb",
anayefenana na Simu". HMCTb BHjf,
Kwa muda mfupi Juma hakuweza kujibu kwa sababu KaiaTbca": Unaonekana mzuri Ico! Tu cero/uu xopouio
mdomo wake ulijaa chakula. Halafu akameza kisha akasema. BurjuijiHUJbr; Haonekani kama amepumzika He noxo*e, MT O
Nilimpata nilipokuwa na umri wa miaka tisa. Mwaka huo OH OTfloxHyjT.
mimi na Yohana tulikwenda kuvua samaki mtoni kila alasiri.
Siku moja tulipokaa kwenyc mto tukivua samaki tukasikia sauli
ya mtoto mdogo akilia sana. Tulitupa vitaa vyetu vya kuvulia. 3. Tukaenda zetu. H MU ymjiH(dy#c.H MIJ nouuiwCBOHMH
tukafuata sauli hiyo. Punde si punde lukafika kwenye sehemu aoporaMH''^ ripHTjnicaTeJibHoe M CCTOHMeHHe -etu
ya ukingo wa mto na hapo tulimwona msichana mdogo akilia cor.iacoaaHoc cyutecTBHTCJibHUM njia \nopora" BO MH . H HC . IC . XOT S caMo
sana. Nilimwuliza ana taabugani lakini hakuweza kunijibu kwa 3T O CJIOBO iiHuib iio/ipaiyMCBaeica. B O 3 M OKHO ynoTpc6/icHHe
sababu ya kulia, akaonyesha chini majini tu kwa mkono wake. npHTsixcaTejibHoro MCCT OHMCMHX jio6oro.iHua HMHcna: Wakacnda
Tukaangalia chini tukamwona mbwa mkubwa mnono majini. zao H OHH noui.iH BOC BOSCH ; Ncnda zako! CTynafl cBoefi floporoR!
Mbwa huyoalikuwa na madoadoa kama ya Simu, naye
aliogclca karibu na ukingo wa mto lakini hakuweza kupanda Mazoezi
ukingo kwa sababu ulikuwa wa wima kabisa.
Niliangalia ng'ambo ya pili ya mto huo. nikaona kuwa 5. HalUHTC B TCKCTe CyaXHJIHHCKHC 3KBHBanCHTbl
kulc kuna nafasi ya kuondoka katika maji. Kwa hivyo nikavua CJieayioiHHX BupaaceHHfl:
nguo zangu, nikapiga mbizi na kuogelea kwenye mbwa. Mbwa B nojiyaeHHoe BpeM a; ciueTb B TCHH; MaHro. BwccBuiHe Ha aepeBe;
huyo alionckana amcchoka sana hata alianza kuzama. jpe.iue iLioau Mawro; cJierxa HCAOTpenue MaHro; co6axa no
Nikamshika, nikamvuta mpaka ile ng'ambo ya pili, KJIHHKC C HM y; oTKy^a y Te6s Taxofl ncc?; BO pTy Hero 6u JIO
nikamwondoa katika mto. noJiHo eau; Kaacauft JCHU nocne o6c;ia; MU nobpocanH xauiH
Mtoto yule mdogo aliacha kulia akiona kuwa mbwa wake pu6onoBHue cwacTH; HJITH Ha ronoc; JIHUIB yxa3UBaa pyxofl Ha
amcokolewa. Baada ya dakika chachc yule mbwa akasimama. BOfly;ruiaBaTby 6epcra peKH.6eper 6unoMeHb
Alipoweza kutembea nilimwongoza mpaka kwenye daraja KpyToii;Bu6paTbca H3 BOAU; c6pocwTb oitoitfly; icoraa OH CM or
dogo ili tuvukc mto. Tukavuka, nikamiudishia mtoto mbwa acpacaTbca Ha Horax;
wake.
Baadaye mimi na Yohana tulipelckwa na msichana huyo
mpaka kwenye nyumba yake. Hapo tulimkuta baba yake,
akanishukuru sana kwa kumwokoa mbwa wa mwanawe.
Nilimwuliza kwa nini mbwa wao ana madoadoa mengi. Baba
huyo akaniambia kuwa ycye husafiri nchi za ng'ambo mara
nvingi katika kazi yake. Wakati mmoja alipokuwa Ulaya
alipewa mbwa huyo kama zawadi. Kisha akaniambia nirodi
baada ya wiki moja nipate zawadi pia. M imi na Yohana
tukaenda zetu.
Baada ya wiki moja niliiudi huko peke yangu kupokea ile
zawadi aliyotaja. Nilipotika huko nilimkuta mbwa huyo
mkubwa amezaa watoto watano. tena kila mtoto alikuwa na
madoadoa. Nikapewa mtoto mmoja kama zawadi yangu.
Nikamwita Simu."

Maelezo
moGbi nepcGpaTbca ncpci peicy; IIO BCJI ee AO M ocTa; iioOjiaf oAapHA 3a wangu. 7. Daraja ambalo lilijengwa mwaka uliopita limes ha
cnaceHMC co 6axn; nacto C3flKTb 3arpaHHuy B KOM aii.iHpoBKy; vunjika.
yttTM K ce 6e; noAapox. o K OT OPOM OH roBopiui; xa*Abi ft meHox 6u A
B KpailMHKV.

6. 3anoMHHTe CAOBOCOHCTailHfl H COCTaBbTe c

cneAyiouiHe
HUM H IlpCAAOKCHHA: KOpCHHOM *HTeAb
mwenycji wa asili - nepecKaibiBaTb ycTHo Gpocaib
clcza kwa mdomo Bir.iaj npHTarHBarb B3op
npHBJICKaTb BHHMaHHC
tupa macho -vuta KypHTb
macho -vuta masikio norpyiMTbca B Hayay
lipCOJOACBaTb TpyAHOCTH
-vuta sigara /ama
katika elimu -vuka
taahu

7.JlaftTC pyCCKHC
3KBHBaJ1CHTbi:
asili ya mtu; asili ya
ugonjwa; asili ya lugha; utamaduni wa asili; nyama mbichi;
maziwa mabichi; matunda mabivu; matunda mororo; sauti
nyororo; -patikana sokoni; -patikana kwa wingi; -shika
mdomoni; mdomo umejaa; rangi ya mdomo; umri mdogo; -
fikia umri wa kwenda shule; ndugu wanaotanana; mnyama
anaycfenana na chui; kutofenana na wazazi; -tupa mpira majini;
-jitupa chini; -tupa takataka kikapuni; taabu ya pesa; -ishi bila
ya taabu; kazi ya taabu; jua limezama; -okoa mcli inayozama; -
okoa maisha ya mtu; -vuka njia; -vuka mpaka; -panda daraja;
daraja limcvunjika; -nidisha kitabu; -rudisha pesa.
8. 3aMCHHTe MCCT OKMCHHC amba-PCAIT HBOM B rjiaroiie:
1. Watu ambao wamcketi sebulcni ni madaktari maarufii. 2.
Ndizi ambazo zimcpatikana sokoni ni ghali sana. 3. Gari
ambalo lilisaidia kuvuta pikipiki yangu ambayo imeharibika ni
la jirani yetu. 4. Nyumba ya tajiri yule ambayo imcfenana na
jumba la makumbusho inavuta macho ya watu wengi. 5.
Hamna budi kuondoa takataka zote ambazo zimetupwa
barabarani. 6. Simtahamu mtu ambaye amcmwokoa mtoto

312
 9. CocitHHHTC cneAytouwc cnoBa B npeAnoweHHJi:
1. Juma, pamoja na. rafiki, -ake. -kaa. kwenye. kivuli. -a. mti.
na. -ongea. 2. Machcnza. amba-. -patikana. mtini. -wa. -bichi.
3. Papai. -le, -wa. -bivu. 4. Mbwa. -ake, -wa na. madoadoa. -
ingi. 5. Mwili, -angu, -ote, -umwa, sana. 6. Sauti, -ako, ni, -
ororo, na. -tamu. 7. Madaraja, -ote, amba-, -ko, kijijini, -etu. ni,
-baya. 8. Umri. -a. mwana. -angu. ni. -dogo. sana. hawezi. -
pclekwa. shuleni.
Juma alipata mbwa huyo (alipokwenda ng*ambo. baada ya
kumwokoa mama yake. kwa njia ya kumwibia Mzungu} 4.
Kijana huyo alijitupa majini (akitaka kumwokoa msichana.
akijaribu kumwokoa mbwa. akisikia joto sana} S. Alipiga
mbizi (bila ya kuvua nguo zake. baada ya kuvua

10. riepeBe^Hre:
I.OAHaatAU B nonAC Hb ABa MaAbnnxa paccxa3biBaAH Apyr
Apyry HCTOpHH, CHAB HOA M 3HF OBbIM
ACpCBOM.2. OHM 3aXOTe.3H nOCCTb 4>pyrroB.
HOMaHro. xoTopue pocw (Haxodu.\ucb)HZ AepeBC.6u.iH eme
HC3pcAbie. 3. BApyr /lacy M a VBH ACJI co6aKy, CO BCCM Henoxoacyio
Ha Apyrwx co6aK, Tax xax y Hee Ha Tene 6biAH nepHue
rwTHa. 4. Kaxoro npoHcxoacACHHJi 3TOT ncc?\ - cnpocHA
OH Apyra. noxa3biBaa na co6axy no x.iHHxe /l*HHA*ep. 5.

3TO noAapox, xoTopbiO a noayHiui OT AeAa B BoipacTC

BocbMH ACT. 6.
Mu ycAMuiaAH T O AOC nnanyuiero pe6eHxa H no6e*anH
BCTopoHy Aeca. 7. IlhiTaacb cnacTHcoCaxy. xoTopaa ynana B
penxy. ManbMHx pa3ACAca H HbipnyA B BOAy. 8. M HC
npmunocb noncxaTb MOCT , HT O 6 IJ nonacTb Ha Apyrofi 6eper. 9.
CnacTH OT O JKH BOT HOC He 6UAO TpyAHbiM AC AOM , - cxaaaAH
pcGma H VUI AH . 10. Tbi BbirABAHUib 6oAbHofl\ - cxaiana
MaMa, yxnaAWBaa AOMb B nocTeAb. 11. Y Te6a yTOM
AC HUM R BH A , H AH OT AOX HH ", - nOCOBCTOBBA MHC Apyr. 12.

Hc)KHblfi TOAOC ACByiUXH npHBACX BHHMaHHC Moero6paTa.

11. Bbi6epwTe B cxo6xax Bapnatfr. cooTBeTCTByioutHfl

coAcpacaHHio Texcia:
1. Juma na Suleiman walikula maembe wakiketi (chini ya
mwembe. mbele ya nyumba. kwenye mto} 2. Mbwa wake
Juma alikuwa na madoadoa kwa sababu (hakupcnda kuoga.
asiliyake ni ya Kizungu. alitiwa rangi na mwenyeji wake} 3.

313
 nguo> 6. Mbwa hakuweza kuondoka majini kwa sababu mkali sana. Pegi alikuwa pia mlinzi hodari wa nyumba ya
(hakujua kuogclca, miguu yake iliumvva. ukingo wa mto Fineasi. Alilinda usiku na mchana. Kila wakati alitembea
ulikuwa wa wima sana> 7. Juma aliuvuka mto (kwa mcli, kuzunguka nyumba ya Fineasi. Wagcni waliomtembelea
kwa kuogelea.kwa kutumia daraja} 8. Mbwa aliycokolcwa Fineasi walimwogopa mbwa huyokwa sababu ya ukaii wake.
alikuwa mnonokwa Mara nyingi Pegi aliwa&ikuza wezi walipojaribu kuiba
sababuya (kula sana, nyumbani au fisi walipotaka kukamata kuku. Pegi alikuwa
kuwa tayari kuzaa habweki ovyo. Alibweka
watoto, wazazi wake
walikuwa wanono
pia>
12. ricpCCKa)KHTC
13. nepeBCiiKTe cjieityiomMfl TCKCT
Mane no mapya
H3 JIOBCC HHyK) B
nsasi (-) nyaa; naipoH 4
TCKCTe HCTOpHK) OT yMHpaTb, nornbaTb -tun ha a
HMCHH JCBOHKH. no/naTb, nojnTH -nyanyua
-k-nda 1
)acJiaTb noflHMMaTb -kumbatia OOMHM
2)aeflcTBOBaTb aTb tone (ma-) K aim* kenge (-)
mlinzi (wa-) I Bapan jcraha (ma-) Ijpana
fcTopoac, oxpa HHHK
2>iautirTHHK
-bweka JiaiiTb,
raBKaTb
-tambua l)y3HaBaTb, pacnoaHaBatb 2)6onflMKa
ovyo 3pa. HanpacHo -poieza TepaTb. yipaMHBaTb
adui (-; ma) Bpar, uamu/i uwamuzi (ex)
npoTHBHHK pCIUCHHC
harufu(-) lanax, -s ikitika l)ropcBaTb 2)co)KaJieTb
apo.MaT sikitiko (ma-) oropneHHe, co*a;ieHHe
htuka
nopa>KaTbca,
y^MBJia r bca
2kioraabiBaTbcs
arm ha 6yaHTb
Idshindo (vi-) my w; dyic;
ynap
mbio (-) 6er; TOHKH
maskini GCJHW ft, HHIUHM
bunduki (-; ma-) pyacbe;
BHHTOBK3
npHMMHBTb (xwib,
HI mi/a
paHKTb
Flkiri kabla ya kutenda
Fineasi alikuwa na
mbwa mweusi aliyeitwa Pegi. Alikuwa mbwa mkubwa tena

314 315
alipoona adui au mtu asiyemfehamu. Pua yake ilimsaidia
kutambua haiulu ya watu na wanyama mbalimbali.
Siku moja Fineasi alipumzika ndani baada ya chakula cha
mchana. M kewe alikuwa na mtoto nyuma ya nyumba yao.
Baadaye alimwacha mtoto akaenda jikoni kuosha vyombo. Pegi
alipumzika akilala karibu na mtoto. Mara mkewe Fineasi
alisikia vis hindo njc. Alishtuka akakimbilia ndani
akamwamsha mumewe akisema, Mume wangu. amkaINje
kuna hatariP' Kisha akatoka nje haraka. Mkewe Fineasi
alipofika mlangoni alimwona Pegi ana damu mdomoni. Moyo
wake ulikwenda mbio akilia kwa sauti, "Maskini mwanangu!
Pegi akamla mwananguP* Fineasi aliposikia kclclc za mkewe
alitoka na bunduki yake. Akampiga Pegi risasi moja. Pegi
akaanguka chini a kata mara moja. Fineasi na mkewe
walitazama hapa na pale lakini hawakumwona mtoto. Mara
wakasikia sauti ya mtoto akilia. Kumbe mtoto alitambaa
kuelekea upande mwingine wa nyumba. Mkewe Fineasi
alimkimbilia mwanawe. Akaona hakuumizwa hata kidogo.
akamnyanyua akamkumbatia kifiiani mwake.
Fineasi alimdi kumtazama mbwa wake. Kabla hajamfikia
aliona matonc ya damu ardhini. Aliyafuata matone hayo hadi
kwenye majani. Alishtuka kumwona kenge mkubwa amekufe.
Kenge huyo alikuwa na majeraha mengi mwilini. Fineasi
akamwambia mkewe, "Unaona! Kumbc Pegi alipigana na huyu
kenge. Bila shaka kenge alitaka kumwumiza mtoto. Loo! Sasa
tumempoteza mlinzi. Tulifenya uwamuzi wa haraka. Kila mara
ni vizuri kufikiri kabla ya kutenda. Mkewe Fineasi alimtazama
Pegi kwa masikitiko makubwa akasema. "Haraka haraka haina
baraka".

Maelezo
1.... alitembea kuzunguka nyumba ... ona 6po;waa BOKpyr
AOMa;... alitambaa kuelekea upande mwingine wa nyumba "...
OH no.33 no HanpaBJieHHK) K apyrofl CTopoHe aona".
HH(|>HHHTHBHa> 4>opMa marojia -zunguka "noBopaHHBaTbca*\
"o6xoflirrb" BbinomiBCT (jiy HKIUIIO npcflnora "BOKpyr, a
HIKJJHIIHTHB r/iaro/ia -clekea "HanpaBmubca cooTBeTCTByeT
pyccKHM npexioraM K", "noHanpaB.icHHio" HT.n. (CpaBHHTe
HHCJJMHHTHB kwendae TCM ace 3 Ha He H He M ).

314 316
 Mazoezi
14. HaflawTC B TeKCTC H3 yn p a w H C H H H 13 cyaxH-
inRcKHe
3KBHBa;iCHTU:
6o.ikmotf H OMCHI. 3-IOH nec; OT.iH^Hbifl CTopo*;oxpanflTb
HJHCM H HOMbio:6po:iwTb BOKpyr joMa;;iasib
noHanpacHy;ywysiTb 3 a na x; B yacace OHa 6pocHJiacb B JOM;
cc ccpjue 6eiucHO 3aK0.10TH.10cb; BbinycTMTb
ny.no;cBa.iMTbc aaMeptBo; ocvioTpc rbca; HHwyrb HC
nocTpajan; npnacaTb K rpyjH; icaiuiH KpoBH npHBCJiH cro a
TpaBy; 6biTb mpaneuMbi M ; npMHUTb nocnctUHoc pciucHMc;
c orpoMHUM coxca/ieHHeM.
15. flaMTC pyCCKHC IKBWBa.ICHTbl!
-tenda kazi; -tenda vizuri; -tenda vibaya; -anguka kwa kishindo;
vishindo vya ngummo; kishindo cha bunduki; mbio za magari;
-piga mbio; -piga bunduki; -piga risasi; -nyanyua mkono; -
nyanyua macho; -tambua sauti; -tambua adui; -tambua ukweli;
adui wa hatari; adui mkali; tone la mvua; tone la maji; harufti
ya maua; harnfu ya rangi; -s ikia hamt'u; -pata jcraha; -tibu
majeraha; -poteza maisha; -poteza wakati; -poteza pcsa; uamuzi
bora; -fenya uwamuzi; -fikia uwamuzi; -ta kwa ugonjwa wa
hatari; -fa kwa risasi; kufc kwa babu; mkulima maskini; nchi
maskini; ukoo maskini; wadudu wanaotambaa; mimea
inayotambaa; -kumbatia mtoto kifuani; -kumbatiana; -sikitika
sana; kwa masikitiko makubwa.
16. riepecKa>Ktfre Ha cyaxwjiH TCKCT H3 ynpaacHemu
13.
17. riepeBCflHTe:
1. OHM Bee cjc.ia.iH npaBH.ibHO, 3acipe.iHB 3/iyio co6axy. 2.
Mod 6par nocTymtn nnoxo, o6HjeB (npuuunue 6aib) ManeHbKyio
jcBOMKy. 3. Bbi ipa npwexajiH, Bee 6n;ieTbi ywc npojaHbi.
4. Tbi yiwa.i Bpawa. KOTopuft 3aaeHHBa.i p a wu Hauicfi
co6axH? 5. He TepaftTe BpcMa. HaHHHaftre roTOBWTbca K
3K33MeHaM . 6. K 6oju>uioMy cowa.icHHio, nam
316
pyKOBojHTe.ib npwHa.i ouinCoMHoe pemcHHC. 7. Mu c
ywacoM y3Ha;iH, HTO y 3Toro 6cjHoro xpecTbaHHHa VM cp.ia
*eHa. 8. TyaaTb B 3TOM napxc onacHo, i jecb no.nacT M HOI o 3
M e w . 9.0TeunojHa.icbiHa,HTo6u O H C M or jiynuie
BHjcTb aBTOMo6H/ibHbic TOHKH. lO.fleAyuiKa
noayHHaiTopyacbe B nojapoK. Tax Ka OH 6bin oweHb xopouiHM
cTopotteM. 11. M Horne co.ijaTbi noTepa.iH CBOH XHTHH B 6opb6e
c OTHM HCCCIOKMM BpaioM. 12. UBCTU. nocaxcHbie BOKpyr
warnero aoMa. maaiOT HyjecHui apOMaT.
***
Mazoezi ya kujiandaa kusikiliza hadithi
Mane no map) a
siafti(-) MypaBcd uchokozi (ea.) 1
JnpoBOKauH*
rawewe wewe) Kopuiyn 2)arpcccHa
ota jua rpeTbca Ha co.imie mate (MH.) c.iiona
shuka cnycKaTbca, onycxaTbca -Irma mate nncBaTb shimo
(ma-) M a ; nopa; OTBcpcTHe s u m u (-) aj, OTpaBa huruma (-)
conyBCTBMC. umoja (ej.) CJHHCTBO
cocTpajaHHe
18. /JaitTe pyCCKHC 3KBHBa,ienTi.i :
hapo zamani Sana; -tafuta chakula; -penda kuota jua; -shuka
chini kwa haraka; -ingia ndani ya shimo; -ona humma; -anza
uchokozi; -acha uchokozi; -kasirika mno; -ishi kwa raha; -tema
mate; -meza mate; sumu kali; ma kwa mate ya sumu; -fa kwa
sumu; -uma bila ya humma; -zidi kuuma; kumshinda nyoka; -
toka damu; umoja ni nguvu; -fikia umoja kamili.
19. ricpcBcjHTe:
1. Siatii ni mdudu mdogo ambaye hujitahidi sana kufanya kazi.
2. Mwewe ni ndege ambaye machoyake ni makalisana. 3.
Wanyama wadogo wanaokaa chini kama panya. nyoka au kuku
ni chakula cha mwewe. 4. M wewc akitaka kula hana budi
kushuka chini. 5. Nyoka kama kawaida hana humma kwa
wanyama, huwaua akiwatcmca mate yake ya sumu. 6. Mwili
wa nyoka ni mrefii na anamzidi siafii ambaye mwili wake ni
317
mfupi kabisa. 7. Panya akimwona mwewe anayemka mbinguni
hukimbia shimoni kujificha kwa sababu hapcndi kufe. 8.
Wanyama wakali wcngi kama mamba, fisi au fern mara nyingi
huonyesha uchokozi. 9. Hadithi niliyosimuliwa na baba yangu
inaeleza kuwa zamani sana wanyama wote waliishi kwa

316 318
umoja, walikutana uwanjani, kuota jua na kupeana habari. 10.
Miu na mbwa wana uhusiano mzuri kwa vile mbwa huilinda
nyumba ya mtu na hivyo kumpatia nafesi ya kuishi salama na
kwa raha.
20. OTBeTbTe Ha Bonpocu:
1. Siafu ni mdudu au mnyama? 2. Mwewe ni mnyama au
ndege? 3. Nani ni hodari zaidi katika kufanya kazi, siafu au
tembo? 4. Nani ana mwili mkubwa zaidi, tembo au chura? 5.
Sumu ya nani ni kali zaidi, ya nyoka au ya mbu? 6. Jc, siafu
anaweza kunika? Nani anaweza kuiuka? 7. Wanyama gani
wanaishi shimoni? 8. Watu huogopa wanyama gani? 9.
Ukimwona mnyama au ndege akitoka damu utamwonea
huiuma? Utamsaidia vipi? 10. Wanyama gani hupenda kuota
jua?
21. .ZlaftTC 3KBHBJJICHTbl H3 CyaXHilH!
6biTb 4py3bHMH c itaBHHX nop; npHrjiacHTb Jipyra norpeTbca Ha
coaHtie;y6eraTb OT onacnoro iBeps; WMT K KOM 4> OPT HO ; B
oaepJKHBaTb nobeity; HecicojibKO MypaBbcB; jraoBHTaa cjuoHa; npoHBJUiTb
(noKaj bieamb) ar pc COHO\ wcxycaTb BCC T CJIO ; HCTcxaTb xpoBbio; cwabHo 6oaTbca;
noKHHyTb nyttoe acHanme (AawX yMepeTb OT CTpaxa.
Corjiacyicre cymecTBHTc;ibHbic co caoBaMH B CKobxax:
22.
mashimo (-embamba, -a panya, -ngapiX sumu (-ingine, -ote, -a
hatariX mwewe (4e, -moja, -epesiX jua (-kali, -a KiafnkaX
uchokozi (-ake, -ingiX mate (-enu, -oteX mwili (-ako, -zima>
riepeBeiiKTe,
23. Hcno.ib3y*
no6yaHTenbHoe HamioHCHHe:
1. Kopiuyn onycTmica BHH3, MTo6bi cxBaTHTb 3aRua. 2. 3MC nonpocHJia
MypaBbeBcnpaiaTb ee. 3.3.Mea cica3ajia HacexoMbiM:
rioacaaeftTe MeHa. 4. MypaBbH 3axoTe;iH, HTO6U HX AOM 6biJi
TaK)Ke AOMOM H JV\a HX /taBnero ztpyra. 5. ^aBaflTe JKHTB Bee
BMecTe!-CKa3a.iHOHH. 6. MaaeHbKHe HacexoMbie cpa3y nonann,
HTO HM caeayeT nporHaTb nyxcaxa HI cBoefi HopKH. 7. HAH K
ce6c AOMofif - 3aKpHHaaH OHH. 8. 3M ea npocnjia, HTo6bi ce HC
xycaan.
318
9.OHa naaxajia H roBopnaa: He ybHBafiTc MeHa". 10.
MypaBbH peuinan, HTO HM He CTOHT HMCTb OTHOUieHHB C JKHBOTHbIMH,
KOTopwe npeanoMKraioT arpeccwo ApywGe.
24. HoMeHJiftTe KOHCTpyKUHio Ha
oTpHttaieabHyK):
1. Umoja wao umekwisha. 2. Ndege wengi waliruka angani. 3.
Mwili wake unaumwa sana. 4. Mdudu yuko shimoni mwake. 5.
uchokozi wa nyoka uachwe. 6. Sumu kali zinatumiwa katika
maabara. 7. Mate ya mgonjwa yatapelekwa kwa daktari. 8.
Nyumba ya mwewe iko milimani. 9. Siafu walikufe kwa hofii.
Kus ikiliza hadithi
ripocnymaHTe TKCT nojiHOCTbio.
IloBTopHTe B nay3ax <J>pa3bi BCJICA 3a AHKTOPOM.
3aKOHHHTe npejuioweHHS BMCCTO ztHKTopa.
3aAafrre apyr apyry Bonpocu Ha cyaxwiH no
coacpacaHmo
noHcKax ejHHCTBa ;
npoc/iytuaHHoro TCKCTB H aafrre Ha HHX OTBCTW.
OTBCTbTe Ha cyaxnnn Ha Bonpocbi AHKTopa.
MaaojKHTe nncbMCHHO Ha cyaxnan coaepacaHHc
TeKCTa.
***
Mazoezi
25. nepeBeaHTe cjieayiomHH T CKCT H nepeaenafrre ero B awaaor:
Siku moja mtoto mdogo alimwona mama yake akilia.
Alitaka kujua mbona analia. Akamwendea baba yake aliyekaa
*ejiaTeabHo- nje akisoma gazeti, akaanza kumwuliza maswali. Lakini baba
hapendi kusumbuliwa, has a anaposoma magazeti. Yule mtoto
akitaka sana kuelezewa sababu ya kulia kwa mamakc. alizidi
kumwuliza baba swali lake. Hapo baba akamwambia mwanawe
aende akamwulize mama kama analia kitu gani. Sauti ya baba
ilionyesha kuwa amekasirika kidogo.
Hata hivyo mtoto hakuondoka pale alipokuwa wala
hakuonekana anaogopa. Akamwuliza baba, mbona yeye halii.
Yule baba kwanza alijibu kwamba wanaume hawalii kabisa,
lakini punde akafahamu kuwa anasema uongo. Kama
319
mwanawe atagundua kuwa hata wanaume wakati mwingine
hulia, ataona haya. Kwa hivyo

318 320
 alimjibu kwamba wanaumc hulia usiku wakati watoto wadogo CBOHCTBCHHO paipUfly M CCTOHM C H H H !
wanapolala usingizi mnono. Hapo mtoto yule aliahidi kuwa yeye ataacha Kjiacc
CA.H. MH. H.
kulala us iku ili amwone na baba yake akilia. Aliscma hayo huku akiondoka mVwa-
ye yote wo wotc
kwenda kuchezca vilu vyakc. m-/mi- wo wotc yo yote
jiVma- lo lote yo yote
26. nepeBcaifre c.ieayiouiHe aneiuoTbi M ncpccKa*mc KX ua
kiVvi- cho chotc vyo vyotc
cyaxHJiN: n-/n- yo yote zo zote
Maneno ya kusaidia tafciri pipa H u-/n- wo wote
KOH<J>eTa ku- ko kote
(Kapauejib) (paVkuVmu-) po pote, ko kote. mo mote
-besabu cHKrarb, noacwHTWBaib
Susa nini? Hy H HTO?

1. MaMa roBopHT cBoefi AOHKC: MCCTOHMCHHC -O -Ote B laBHCHMOCTH OT

BOT Te6e JiccflTb KOH<J>eT, noaoBHHy oT/jafl
6paiy. -Xopouio. aaM eMyipn KOH<J>CTU,-oTBenacT
ACBOMKB.
PaiBe Tbi HC yMecuib cHHTaTb?
- -TO yM eio, a OH HCT.
2. MaKcy uiecTb neT. OH roBopHT cBoeMy apyry:
BopHC.TBOB M 3M a VHHTC.lbHHUa, a Tbl COBCCM
HCyMCClUb HH HHiaTb, HH flHCaTk.
- Hy H HTO? TBOH oTeu - iy6Hofl Bpaw, HO y TBOCFO
MajiciibKoro6paTa coBceM HCT 3y6oB.
HanmiJHTe Ha cyaxwiHCOHHHCHHC Ha TeMy 14 Watu
27.
hufuga mbwa kwa ajili gani?. HcnoJibiyttTe JieKCHicy ypoica.
SOMOLATATU
JleiocinecKafl TeMa n>TemecTBf "
KOHTCKCTa nepeBoAHTca KQK UJUO6O&, BC JHCHH", uKaKok-
nH6o*, KaicoR- HH6yAb", KaKOH-TO" H T.FL, a B
OTpHUaTe.IbHblX npeXIOWCHHflX - HHKBKOR**, HanpHMep:
Maswali yo yotc yatajibiwa Ha Jio6bie Bonpocw oTBeTflT;
Nipc kitabu cho chotc flafi MHC Kaxyio-HH6yab
(;iio6yK>)KHMry"; Hali nyama yo yote OH He CCT HHKaKoro
Maca**.
npH onymeHHH B npeaaoaccHHH TaxMX CJIOB xax jambo
aeao", kitu Bcutb", neno C/IOBO coraacoBaHHoe c HHMH
M eCTOHM eHHe IICpCBOAHTCH COOTBCTCTByKHUHM
pyCCKHM
HconpcacneHHbiM MCCTOHMCHHCM :
Sikuona (kirn)cho chotc HKHCTO He BHaeiT;
Wataka kusema (neno)\o lote? Tbi xoneujb HTO-TO cxaiaTb?"; Wao
hukubali na {jambo)lo lote OHH coraacubi c HCM yroAHo".

T paMMaTHKa
MeCTOHMeHHC -O -Ole. MCCTOHMCHHC O -otc - 3TO
pe.iflTHBHaa 4>opMa o6o6iiurTe.ibHoro MCCTOHMCHHH Becb'\ OHO
COCTOHT H3 ABVX Hacrefl. pCJUTHBHOrO nOKaiaTCJM. KOTOpblR
cornacyeTca no HopMaM cor.iacoBaHHa 3Toro 4>opMaHTa, H
o6o6uiHTenbHoro M ecT OHM CHHH . corjiacycMoro, K U K 3T O

320 321
 Mazoezi -langa/a o6wiBJiHTb, Mane no mapya
1. Corjiacy&Te cymecTBHTe;ibHbiec MCCTOHM CHHCM -o-otc: coo6maTb -jali
-kanyaga HaciynaTb (i noeou\ HaciacaTb
vitunguu, saa, mawingu, ubao. tobuti. nguo, karani, vycti. raha o6pauiaTb BHHMaHHe,
(ed.X mchczo, kilafunio, mkoa. maicmbczi, michc, ufunguo, npKaaBaTb iHaneHMe mafiita -gonga I JyiiapflTb, 6nTb
tobli, mkoa. maicmbczi, uzuri, wasiwasi, mahali. (MM.) I>ac.io. *Hp 2>fe4>Tb; 2)yjtap*TbCJi, cia.iKHBa i bcs mos hi
ToruiHBO Jtagua ocM arpHBaT b, (ea.) I )aw M 2 >iap mjmga (wa-)
o6cneAOB8Tb;HHC ne KT npoBa Tb - rjiyneu, aypaic ukanda (kanda)
2. nepcBeflKTc: tayarisha npnrOTaB.iHBaTb, peMeHb, noac, ncHTa
I. Kaziyo yole iianiba sasa. 2. Usikac kimya, ujibu swali lololc. TOTOBHTb
3. Mlu yc yote angefurahi kupata zawadi kama hii. 4. Vijana -chimka KHneTb, OypmiTb -fiinika
wa umri wo wotc wanakubaliwa kusoma kalika chuo hiki. 5. -simamisha ocTaHaB.iHBaib, noKpbiBaTb, HaxpuBaTb kifuniko (vi-
Polisi alipoingia chumbani kwanza hakusikia harufu yo yole. 6. npexpauiaTb honi(-) ryflox, CHpeHa ) Kpumica hangiliaM hangiria
Msiache chochole hapa baada ya somo kumalizika. 7. Sioni mo to lot a (-) BBTOMoOmib ycTpawBaTb oBaunio.
matunda yoyote mabivu kwenyc mti huu. 8. Hamtakuwa na -ahangaa yAHBJDiTbc*, npHBeTCTBOBaTb (KpUKOM u)
laabu zo zoic katika satan hiyo. 9. Hakuna daraja lo loie la HiyM .IflTbCfl kofi(ma-) l)jiaaoHb
kuvukia mto mahali hapa. 10. Huyu ni mtu mkali Sana, hana 2)an.io<aHCMeHTU
-zima racHTb, Tytmrrb;
humma yo yole kwa wcnginc. hasa kwa maadui wake. II. Sina r/iyiUHTb injani (-) jBMraTe.ib.
hakika yo yote kama atakuja. MOTOp -dhani .lyMaTb,
CHHTaTb
3. nepeac.ia&Te KoncipyKUHIO npe;motteHHfl no o6paiity:
Ninataka vitabu vyote > Sitaki kitabu cho chote Kuvunja safari
1. Ameleia picha zote za rangi. 2. Nililcmbelca miji yole
mikubwa ya Tanzania. 3. Mtoto amckula matunda yote Redio ilitangaza siku
yaliyonunuliwa na mama. 4. Tutatafeiri mazoezi yote ya moja kuwa wachezaji wa
Kiingercza. 5. Aliwakuta wageni wote kwenye kiluo cha basi. ngoma za kienyeji
6. Mwalimu ameyasamche makosa yote ya mwanafunzi yule watashindana Nairobi. Wanafunzi bora wa shule moja
mvivu. 7. Mpishi amcwcka vitoweo vyote mezani. 8. Anatia wamechaguliwa kwenda mjini kutazama michczo hiyo.
mbolca zote shambani mwake. Siku ya sabri hiyo watoto wote waliamka asubuhi na
mapema na baada ya kula kifungua kinywa kila mmoja
alijichukulia chakula chake cha mchana. Walifika shuleni kabla
4. riepeBeAKTe: ya saa mbili lakini gari lilichelewa sana. Deieva wa gari hilo
I. >1 BbinoJimo Jiio6yio TBOIO npocb6y. 2. Tbi yxce npHHan hakujali kuchelewa kwake, akisema. Nilikwenda kulijaza gari
Kaxoc- JIH6O peineHMC? 3. HaM we HyxceH HHKaicofi langu mafuta na pia kulikagua na kutengeneza sehemu ambazo
MeHcaxcep. 4. 3BOHH M HC B mo6oe BpeMS an* H HOHH. 5. OH erne ni mbaya ili kulitayarisha gari kwa sabri ya Nairobi. Sasa niko
He nojiynaji HHK8KOK 3apnaaTbi Ha HOBOB paboTc. 6. tayari. Hamna shida zo zote. Ingieni, twende.**
ripHroTOBb HTO-HH6y/u noecTb, a yxtacno ronoAcH. 7.
Tbi 3nacuib xoTb KaKoB-HH6yAb HHOCTpaHHbiB B3UK? 8. Watoto waliingia garini pamoja na mwalimu wao. Gari
B 3TOB KOMHaTe neT HHK8KHX CTy/ibCB. 9. flaB MHe, lilianza kuondoka, likashika mwendo wake vizuri sana na
no*aayBcTa, xaicoB-HMOyjib ;IHCTOK Gynarn. MHC Haao likasafiri kwa muda wa saa nzima. Kisha mwalimu
HanwcaTb nncbMo. 10. Hac ycipoHT .noGaa uena 3Toro akamwambia dereva asimamishe gari ili watoto wapumzike
AOMa. kidogo. Baada ya robo saa dercva alipiga honi ya motokaa
akiwaita watoto wamdi garini.

323
322
 Gan lilianza mwcndo kwa mara ya pili na kabla
halijashika mwcndo vizuri wotc walisikia kishindo kikubwa
kwcnyc kichwa cha motokaa hiyo, wakashangaa mno. Hapo
hapo dereva akalisimamisha gari. akazima injini, akafungua
kichwa cha gari, akakagua sehemu zote lakini hakuona cho
chote kilichoharibika. Akascma. Nadhani gari lilikanyaga
jiwc. halafu jiwc hilo likanika na kuligonga gari. Watolo,
ingieni garini, twende
Mwalimu alikuwa na mashaka, akamwuliza dereva, Una
hakika ni jiwc? Hakuna sababu nyinginc yo yote?" Dereva
alichcka tu, akatia injini moto, akascma. Mnaona, gari
limcshika moto vizuri. Twendeni, tunachelewa michezoni."
Gari lilishika mwcndo na baada ya mwendo mrcfii
kidogo kishindo cha pili kilifuata. Gari likasimama. Watolo
wakaona moshi unatoka kwenyc kichwa cha gari. Dereva
akafanya haraka akafungua kichwa cha gari. moshi mwingi
ukatoka. Watoto waliambiwa waondoke karibu na gari hilo
wakati gari linapokaguliwa. Dereva na mwalimu walilikagua,
halafu dereva akasema. Ah, mimi mjinga! Gari hili halina
ukanda. Ulikatika wakati wa kishindo cha kwanza, na maji
yakachemka na kutupa kifuniko hiki juu. Na hiyo ilikuwa
sababu ya kishindo cha pili.*' Mwalimu akamwuliza, Sasa
tu&nyeje?" Dereva akasema. Gari hili haliwezi kwenda.
Lazima niende Nairobi kununua ukanda mpya. Akasimamisha
motokaa nyinginc iliyopita wakati ule, naye mwalimu akabaki
na watoto wake kwenyc gari lililoharibika.
Saa tisa hivi dereva alirudi kutoka Nairobi na akaanza
kulitengeneza gari. Alilitengeneza kwa muda wa nusu saa.
halafii akalitia gari maji. kisha akaiwasha injini. ikashika vizuri
Watoto wakamshangilia kwa makofi. Dereva akawaambia
watoto waingie garini, lakini mwalimu alisema, Nasikitika
tutaivunja safari ya kwenda Nairobi kwa sababu
tumechelewasana njiani. Basi, dereva, tuiudi nyumbani.
Maelezo
1. kifungua kinywa nepaufi laBTpax" (fyxe. TO. HTO OTKpbIBaCT
pOT>
2. kichwa cha motokaa KanoT aBTOMobH/ifl".
3. C JIOBOCoHcTaHHe -shika mwendo oTtiaMacT
Ha6HpaTb cKopocTb" (6yxe. xBaTaTb jBHXceHHe"), a -
shika moto - 3aBoaHTbca (6y*e. XBaTaTb oroHb> fl;ia
nepcjaMH 3HaneHMs BKJiiOHMTb laxcnraHMe,
aaBccTH jBHraTcjib" Hcno/ib3yiOTCJi BbipaxcciiHB -tia
gari/injini moto M;IH -washa gari/injini.
Mazoezi
5. HaRflHTC B TCKCTC 3KBHBa.1CKTM
c.iejytomHX CJioBOCOHeTaHHfl:
no paano O6T,SBH/IH; npocHyTbca paHO yTpoM; noiaBTpaxaTb; we
npnaa.i 3HaneHMa cBoeviy onoixtaHHio; 3anpaBHTb M auiHHy
TonnHBOM; noMHHKTb HewcnpaBHocTH; HeT
HHK3KHX npo6.ieM; a TOTOB; cajHTccb H noexajm; M auiHHa
6bicTpo Ha6pa.ia cxopocTb; cHrHa.iHTb; TporaTbca c
MecTa; xanoT aBTOMo6H.ia; larnyuiHTb aBHraTCJib;
npoBeptfTb Bee jcTa/iH, HaexaTb wa xaMem.; xavieHb
oTCKOMHji HCTyKHyjica o6aBTOMo6n.ib;y
Hero6u.iHcoMHeHHfl;oH He o6Hapy*mi HHxaxofi no/ioMKM; M aiUHHa
cpa3y *c 3aBe.iacb; noc/iejoBa.i BTopoft yjap; H3 xanoTa
noBa.imi JIJM; BO BpcMa ocMOTpa aBTOMo6H.ia; xaxofl JXC a
rjiyneu!; nonwyn npHBojHofi peMeHb; Boja 3axHne.ia H
or6pocH.ia xpuuixy; OCT3HOBHT b npoe3acaBuiyo MHMO MatuHHy; ocTaTbca B
C.IOM JHHOM aBTOMo6H.ie; JCTH CMy iaan.iojHpoBa.iH; OTM cwwTb
noeaiixy.
6. /iafrre pyccxne 3KBHBa/ieHTu:
-tangaza habari; -tangaza kufunguliwa kwa mkutano; bila ya
kutangaza lo lote; -jali makosa; kutojali hali mbava ya hewa;
kwa kutojali cho chote; mafuta ya kupikia; -jaza gari mafuta;
bei ya mafuta; -kagua mgonjwa; -kagua ndege; -tayarisha
mkutano; -tayarisha shule kwa masomo; -jitayarisha kwa
mitihani yo yote; simamisha mtu ye yote njiani; -simamisha
kazi; -piga honi; honi ya motokaa; kwa kushangaa Sana; sauti
ya kushangaa; bila ya kushangaa; -zima taa; -zima moto; -zima
injini; unadhani hivi?; sidhani atakuja; -kanyaga jiwe;
usikanyage hapa; gari limemkanyaga mpitanjia; -gonga
mlango; -gongana na gari; -gonga ukuta; moshi mwingi; gari la
moshi; harufu ya moshi; wingu la moshi; mjinga; swali la
kijinga; ujinga wake; -fiinga ukanda; ukanda wa kushika
nywclc; ukanda mwembamba; mafuta
yanachemka; -chemsha maji; kitiinikocha sufuria; kifuniko cha taa; -fijnika uso kwa
mikono; -jifimika kwa kilambaa cho chote; -shangilia kwa furaha; -shangilia kwa
makofi; -piga makofi.
7. 3anoMHme cJieAyrouwe Bbipa>xeHH H cocTaBbTe
c HHM H npeAJioxceHHJi:
mafuta mazuri Ayxw
-zima kiu yTOJiHTb >xa>KAy
mjinga wa kutnjua kusoma 6e3rpaMOTHbifi
wala kuandika
8. 3aMeHHTe yTBepjWTenbHyio (J)opMy
noAHepxHyToro rjiaro/ia oTpmiaTejibHofi:
1. Wachezaji wa ngoma waiashindana mjini mnamo Ijumaa. 2.
Michezo itaonyeshwa kwa wanafunzi wotc. 3. Siku hiyo vijana
walichelewa kuamka. 4. Mwalimu aliwaambia walolo
wajichukulie chakula cho chote cha mchana saferini. 5.
Kuchelewa kwa dereva kulimpendeza mwalimu. 6. Gari
lilitayarishwa vizuri kwa saferi. 7. Wote waliona kuwa dereva
yuko tayari kuondoka. 8. Watoto waliombwa waingie ndani. 9.
Motokaa ihs hika mwendo vizuri. 10. Dereva alisema kwamba
akileta ukanda mpya gari litaendelea na saferi. 11. Sehemu zote
za gari lililoharibika zimeshatengenezwa.
12. Mwalimu alikuwa na mashaka mengi moyoni mwake. 13.
Kuna mawe mengi njiani huko. 14. Dereva angekuwa mjinga
watoto wangevunja saferi ya Nairobi.
9.Corjiacyfrre cymecTBHTenbHbie co c/ioBaM H B
cxoOxax: injini (-moja, -o -oteX wajinga (-ingine, -o -oteX
kifuniko (-zito, -o oteX honi (-le, -a basiX motokaa (-ingine, -
o -ote, -tasimamishwaX mafuta (-ingi, -mejazwaX ukanda (-
embamba, -o -oteX makofi (-ingi, -a watazamajiX kifungua
kinywa (-o -ote, -nafeaX mwendo (-kali, -a motokaaX dereva (-
ingine, -o -oteX vishindo (-ote, -wiliX moshi (-ingi, -litoka>
10. flepeBeaMTe: 1. B TOT aenb paano Haflpo6H O6T>HBHJIO,
MTO npa3AHHx HaiiHOHaJIbHblX TaHUCB HaHHCTCJI pOBHO B 10
326
MaCOB yTpa. 2. Tbl M oweuib ocTaHOBHTb JIIOGOH npoe3 watoumfi
3BTOM o6mib H aoexaTb AO ropozta. 3. OcMOTpeB MauiHHy,
BOAMTe;ib nowifl, MTO nonHya npHBOUHofi peMCHb. 4. CHanaaa
nacca>KHpbi aBToOyca He o6pamaaH BHHM aiuin na CTyx ABHraTeA*,
HoyBHAeB MHoroAbiMa, lueainero H3-HOA xanoTa, OMeHb
yAHBHAHCb. 5. Mbi CMHTaeM, MTO Hama noe3Axa 6biaa OT Me He
Ha no BHHe BOAHTCAB, KOTopbi fi ruioxo noAroTOBHJi cBofi
aBTOMoSHiib. 6. BoAa yace 3aKHneaa, CHHMH nafiHHK c njiHTbi
(oewi). 7. ABTobyc Haexaa Ha xaMeHb, xoTopbifi OTCKOMHJI H
yAapwacfl o xanoT. 8. K co>xaAeHHK>, 3Ta AOpora OMeHb naoxaa, Ha
Hefi M Horo PUTBHH, Bbi6epHTe AK>6yio apyryro Aopory, KOTopaa
noxpbiTa rpaBweM (\*ajieHbKw*u KOMHHMU). 9. #eTH HaOmoAaaH 3a
MacTcpoM, MHHHBIIIHM aBTOMoOHAb, a 3aTeM npHBeTCTBOBaJiH
ero aruiOAHCM CHTaM H.
11. IloATBepAHTe HAH onpoBeprHHTe cAeAyromwe yTBep>KAeHHfl,
onwpaacb Ha COACP>K3HHC TexcTa:
1. Wanafunzi bora wa shule walichaguliwa kwenda mjini kwa
ajili ya kutembelea nyumba ya makumbusho. 2. Mnamo siku
ya saferi wanafunzi wachache walichelewa kuamka, kwa hivyo
waliikosa saferi ya kwenda Nairobi. 3. Dereva wa gari aliona
haya kwa sababu ya kuchelewa mno. 4. Gari lilikuwa na
mafuta ya kutosha siku hiyo.
5. Dereva alipiga honi kwa ajili ya kuwashangilia madereva
wa magari mengine yaliyopita njiani. 6. Kishindo cha kwanza
kilitokea kwa sababu ya gari kukanyaga jiwe. 7. Mwalimu
alidhani kuwa kulikuwa na sababu nyingine ya kishindo hicho.
8. Kishindo cha pili kilifiiata wakati wanafunzi walipofika
mjini. 9. Sababu ya kishindo cha pili ilikuwa ni kukatika kwa
ukanda wa gari. 10. Kifuniko kilitupwa juu kwa nguvu ya maji
yaliyochemka. 11. Dereva alikuwa na ukanda wa akiba, kwa
hivyo aliweza kulitengeneza gari upesi.
12. Mwalimu na wanafunzi walitosheka na saferi yao.
12. riepeBe/iHTe Bonpocbi H Aafrre OT BCT M Ha cyaxnjiH:
1. rioneMy uiKOJibHHKw peimuiH noexaTb B HawpoOw? 2.
Kax BOAHTejib o&bacHun npHMHHy cBoero ono3A3HHJi?
3. 3aneM ujxojibHHKH ocTaHOBHJiHCb, npoexaB OXOJIO
Maca? 4. floMeMy
327
BOAHTenb ocTaHOBH.1 viauiHHy BO BTopofl pai? 5. HTO CAeaaA lakini walijikaza na kuendelea na safari.
BOAHTc.ib, ycjiuiuaB yaap B nepeAHefl naCTH
aBTOMo6H.i? 6. OH noHB.i HacToamyio npHHHHy 3Toro
yaapa? 7. 3aneM BOAHTe.ib pcuiHJi oCTaHOBKTb npoe3*aBuiyio M
awmiy? 8. B KOTOPOM nacy OH BcpHyjic* m ropoaa? 9. rioneMy
AeTH TaxAonanw B AaAouiH? 10. no K3KOH npHMHHe
npenoAaBaTeAb pcmMA OTMCHHTb noe3AKy B ropoA?
H.MTOBW
MO>KeTecKa3aTbOBOAHTejic3ToroaBTOMo6HJW?

13. H3AO)KHTe KOPOTKO Ha cyaxm coAepxcaHHe

paccKa3a Kuvunja safari. mapya
alfajiri(-) paccBeT, yrpeHHSfl 3ap
14. riepeBcAKre (= 4-5 uacoe) woga (CA.) dpax,
cAeAyromHH TCKCT: 6o*3Hb -fungamana cnneiaTbca,
Mane DO nepen.ieTaTbca -jikaza 6paTb ce6a B
-kata shauri pemaTb (vmo-ri. pyxn, co6HparbCJi c CHABM H -
cdexamb) sinzia ApeMaTb; 3acunaTb -hifadhi
-kwea BoexoAHTb, B36HpaTbca I jxpaHHTb, 6epenb 2)iauiHmaTb
ota ndoto 1 faiueTb COH 2^teHTaTb
ruhusa/ ruhsa (-) paipemeHHe,
noiBOJieHHe
blanketi (ma-) O ACAAO kibiriti/
kiberiti (vi-) cnHHKa mafiita ya taa KepoCHH

Kupanda mlima Kilimanjaro

Siku moja vijana walizungumza habari za mlima
Kilimanjaro na wakakata shauri kuukwea mlima huo. Waliota
ndoto kuona vilele vyake maamfti ambavyo vinajulikana kwa
majina ya Kibo na Mawenzi. Basikila mtuakaenda kwa wazazi
wake kutaka mhusa, kwa bahati nzuri wazazi hawakuwa na
taabu yo yote na mara wakatoa mhusa yao.
Vijana walichukua siku saba kujitayarisha. Walikusanya
mablanketi, chakula cha siku tatu, vibiriti pakiti tatu. sufiiria
mbili, jiko la kupikia na rnatuta ya taa. Wakaanza safari yao
siku ya nane aifajiri. Njia ilikuwa na miti iliyoftingamana na
kufanya giza. Walikuwa na woga mwingi ndani ya msitu huo

328
 Usiku ulipoingia walikaa chini ya mti na kupika chakula MOACAH:

chao. Walipomaliza kula walianza kusinzia, wakajificha Tulichukua saa moja kuyafanya mazoezi yote >
kwenyc nyasi na kulala mpaka asubuhi. Waliamka na Kuyafanya mazoezi yote kulituchukua saa moja.
kuendelea na safari yao. Jua lilikuwa kali sana lakini
halikuwachoma kwa sababu miti iliyoftingamana iliwahifadhi.
Saa sita za mchana walifika chini ya mlima Kilimanjaro.
Wakavaa makoti yao na viatu halafii wakaanza kupanda juu.
Walichoka Sana walipofika kileleni. Iheluji ilifiinika kilele
chote na kwa hivyo baridi ilikuwa kali Sana hata makoti yao
hayakufaa kitu.

Maelezo
1....walichukua siku saba kujitayarisha ... Ha
noAroTOBKyy HHX yuiAo cewb AHefl. CpaBHHTe Apyryio
BOTMOttHyro KOHdpvKUHK) C TeM ace 3HancHHcM: kujitayarisha
kuliwachukua siku saba.

2. r.iaroA -choma acapmV\ nenb HMeeT

AonoAHKrenbHbie 3HaneHHJi - npHnexaTb,
o6)KHraTb H T.n.

3. ... makoti hayakufaa kitu ... naAbTO He cnacano

(6yKe. na^bTo He roAHAocb HH Ha HTO). CAOBO kitu B
noAoOHbix KOHCTpyKUHJixc 0TpHuaHHeM HMeeT o6o6maiomHfi
CM WCJI: Shauri lake halikunisaidia kitu Ero COBCT HHnyTb He
noMor MHC; Kuja kwenu hakutabadili kitu Bam npnxoA
HHHero He H3MCHHT.

Mazoezi
15. flairre pyccKHe 3KBHBa.ieHTbi:
-kata shauri kupumzika kisiwani; -ota ndoto kuukwea mlima
maamfti; -pata mhusa ya kiongozi kwenda livu; -ondoka bila
ya kupewa mhusa; -tetemeka kwa woga; -shikwa na woga; -
jifunika kwa blanketi; -washa moto kwa kiberiti; -jikaza na
kupiga mbizi; mimca iliyofiingamana; -sinzia kwenye kiti cha
raha; sheria zinazohifadhi wanyama wa porini.

16. nepeAe.iaflTe KOHCTpyKiwro npeAnoaceHHfl no

329
1. Watalii walichukua wiki moja kuukwea mlima ule. 2. -ishi kama majirani wema; duka jirani; kunukia kwa maua;
Nilichukua dakika 40 kupika kiloweo cha nyama. 3. Fundi maluta mazuri yanayonukia sana; -pakua wali; -bonyea
alichukua saa moja na nusu kulikagua gari langu. 4. Utachukua kichwani; pipa
muda mrcfu kujitiinza vizuri lugha ya Kiferansa. 5. Polisi
walichukua siku nyingi kumtafiita mwizi. 6. Tulichukua robo
saa tu kufika ubalozini. 7. Mama huchukua siku mbili kuusuka
mkeka mmoja.

17. riepcBeaHTe:
1. Mbi peiiiHJiH BbiexaTb Ha paccBeTe, Tax KaK iiopora ito
3anoBe,aHHKa laHMeT y Hac 8 nacoB. 2. B TeMHOTe OHH
noTepsJiH cnHHKH H He CMorJiH npHroTOBHTb ce6e
HHicaicofi eflu. 3. CBCT He npoHHKaeT (we npoxodum)ctona H3-3a
nepenneTemibiXiiepeBbeB, no3TOMy B 3TOM jiecy HeT
HHKaKHX BUCOKHX pacTeHHH. 4. JXenyuiKa 3a,apeMa;i B
yioTHOM Kpecjie H HHHero M He ne OTBCTHJI. 5. Ba.vi cjieayeT B3STb
ce6a B pyKH H npeono/ieTb (ocmaeumb)cBofidpax.
6. JIK>6OR peScHOK Ha cyaxHJiH OKOHHaHHe paccKa3a H3
MemaJi 6bi
noceTHTb aaJibHHe cTpanbi HJIH B3o6paTbCJi Ha caMyio
Bbicoxyio ropy.

18. HanHuiHTe -pakua nepemia^biBaTb nwiny H3

ynpa>KHeHHJi 14. KacipiojiH na TapejiKy,
noaaBaTb nwmy Ha CTOJI -4nua
Mazoeziya kujiandaa kusikiliza noiiHHMaTb chungu (vy-)
hadithi ropmoK (a.
Mane no mapya BapKH nHLUH)
jirani (ma-; -) cocea -bonyca cn/nomuBaTbca mwaga
|-a] jirani coceaHHfi; 6;iH3KHfi ila 3a BbiJiHBaTb, pa3JiHBaTb,
npo.iHBaTb
HCKJHOHeHneM; KpoMC xax;
TOilbKO
mlafi (wa-) oOacopa, npeBoyroaHHK -songa ugali roTOBHTb xainy
-nukia xopouio naxHyTb, 6;iaroyxaTb
mwiko(miiko) FIOJIOBHHK

19. JXairre pyccKHe 3KBHBa/ieHTbi:

330 331
lililobonyea; -inua mizigo; -inua mkono wa kushoto; -tengeneza vyungu; - chakula; moto usiozimwa; hatarudi; hujapakua wali; hakuomba
mwaga maluta; -mwaga kahawa mezani; -mwaga damu. mwiko; sisikii hodi; usitunike chungu; usipojua ukweli;
hakubonyea kichwani; sitainua birika lile; bado hatuna moto.
20. rioa6epHTe C HHO HHM W HJI H o6bHCHHTe Ha cyaxHJiH 3HaneHHe
cjieayioiUHX CJI O B :

jirani; mchoyo; mlafi; -songa ugali; -nukia; -pakua chakula; -

inua; chungu; -piga hodi; -ftinika chakula.

21. /laHTe 3KBHB3JieHTbi Ha cyaxHJiH:

oTHocHTbca /ipyr K apyry c ;no6oBbK>; 6biTb oGwopofi; nonpocnTb oriw; noracHTb
B aBepb; HaKpbiTb e/iy; CTyKHyTb no.ioBHHKOM; ro.ioBa
oroHb; ycjibiinaTb ciyx
cruuoimviacb; Bbi.iHTb BOity Ha ronoBy npoxowero.

22. /lonOJIHHTe CJlOBOCOHeTaHHB M3 BeCTHbl M

H BaM CJlOBaM H:
-mwaga chai, -mwaga ... -zima moto, -zima ...
-inua chungu, -inua ... -piga begani, -piga ...
-pakua nyama, -pakua ... kofia nyeupe, kofia ...

23. nepeBeiurre:
1. Lie ha ya Juma na Amosi kuwa majirani, hawapendani
kabisa. 2. Wanafunzi wote wa darasa lelu ni hodari sana ila
mmoja ni mvivu.
3. Kila mara ninapofika nyumbani kwake ninamkuta
anaangalia televisheni tu. 4. Maluta mazuriyakoyananukia
sana. 5. Ameuzima moto akaanza kutupakulia chakula. 6.
Mwalimu amesimama na kitabu mkononi. 7. M pis hi hakunipa
mwiko wala sahani. 8. Mtoto wa jirani alimpiga mwanangu
kichwani na kumwagia maji baridi. 9. Ujivalie ile kofia
nyekundu, utaonekana mrembo sana. 10. Mimi bado nina lile
gauni jeupe linalofenana na mawingu meupe.

24. 3aMennTe oTpHuaiejibHyio (j>opMy rjiaronoB yTBepitHTe/ibHofi:

hamkuwa marafiki; hatukupendana; sikuwa mchoyo;
tusipomkuta; usisongc ugali; hakinukii vizuri; hawakupewa

331 331
 CorJiacyflTe cyinecTBHTe/ibHbic co c;ioBaM H B
25. Chiniyamawingukulikuwa na ukungu na rubani hakuweza
moto (4e, -ckunduX ugali (-ako. MamuX chungu (-
CKO 6 K BX : kuona kiwanja cha ndege. Alijaribu kuzunguka lakini ndege
ingine, -o -oicX jirani (-o -ote, -zuriX miiko (-ingi, MTIUX kofia ilizidi kushuka.
(-o -ole. -a kupcndczaX njiani (-ao. -IcX mabega (-ole, -wiliX

26. ricpcBCiiHTc:
1. Mu c opaTOM oHciib JIIOOHM apyr apyra, To.ibKo pc^KO
BCTpcnacMca. 2. Ca.iioM 3aine;i K na.M H O6IHOKKTHC
nonpocMTb cjiOBapb. 3. Eaa Ha KyxHc OMCHB BKNCHO naxna. H a
nowyscTBOBa;i ronoj. 4. rioHCMy nosapHxa cmc HC noaa.ia was4
pu6y? 5. YciiutnaB CTyx B aaepb, xo3fika noracma oroHb H Tbi coBceM nponaji!
noujjia OTKpwBaTb. 6. OH HC aaji eMy HH orna, HH cnHHeic. 7. HHMyTb!
Ba6yutKa Bifljia ropiuoK c KatueR H Bbi;iH;ia BCO Rainy B M Te6e noBci/to!
Hcxy. 8. Y MCM* ao CHX nop ccTb TO py)Kbc. KOTopoe a Kyaa TaM!
noayHKn B noaapox OT coccaa. nojiHo {pa6ombi u m.d.)
YBHOHMCI!
Kusildliza hadithi
npocjiyiuaftTc TCKCT noaHOCTbio.
I IOBTOPHTC B nayiax (Jjpaibi Bcaea ia amcTopOM.
3aKOHMHTe npcaao)xeHHa BMecToanKTopa.
3aaafrre apyr apyry Bonpocu na cyaxnaH no
coacpacaHHio
npocaymaHHoro TCKCTa H aafrrc na HHX OTBCTU.
OTBCTbTc Ha cyaxwaH Ha Bonpocu amcTopa.
HT.IOJKHTC nHCbMCHHo na cyaxHaH coaepxaHHe
TCKCTB.
***
Mazoezi
27. ricpeBcaHTC cacaywmHfi TCKCT H 3aaaHTe apyr
apyry xax MO* HO 6oabiuc BonpocoB no cro coacpacaHHio:
rubani(ma-) HM/IOT, JICTMHK; ukungu (ea.) TyMaH
Ajali va ndege
Ndege moja ilikuwa angani. Rubani aliwaambia abiria.
Mnaweza kuvuia sigara sasa. Baada ya muda mfiipi alitoa
sauti kubwa akisema, Zmcni sigara zenu upesi na fungeni
kanda mara moja. Walu wote wakashikwa na woga. Ndege
ilikuwa juu ya mawingu, ikaanza kushuka upesi upesi.
 Baadaye alitua shambani. Abiria wote walimshangilia.
Rubani huyo alikuwa hodari sana Alitua salama licha ya
matatizo yote. Hakuna mtu ye yote aliyeumizwa. Ndege
ilipotua. abiria wote walitoka wakitetemcka. Wote walimshika
rubani mkono na kumshukum kwa uhodari wake. Watu wengi
walikuja kuona ajali hiiya ndege. Walishangaa walipoona kuwa
wasafiri wote walikuwa salama kabisa.

28. riepeBeaHTe ananor H pa3urpafrre ero B nmiax:

Mane no ya kusaidia tifciri
Umeadimika!
Hata!
Umcbahatika!; Bahati yako! Wap.!
(kazin k.) chungu nzima Tutaonana!

A: Tu coBceM nponan. Hoe TU 6UJI?

B: Mu 6U.TH B oTirycxe. fo.iH.iH Ha MaujHHe
HaceBep.TaM ecTb O H c H b xpacHBbie 03epa.
A: A pa3Be TaM HC xonoaHo?
B: HnHyTb. Coauc neKJio oMeHb ewauto. Mu naaBaaH B 03epe,
laropa.iH (iejica*u HQ coinyel A: /la, noBesao Te6e. Tu
Burjuanuib Bno.iHe
OT aOXHV B L11H M .
B: A TU? Yace 6ua B omycKe?
A: Ky^a TaMlY MeHa noaHopa6oTU.
A: MHe oneHb acaab.
B: HHMero, oT/toxHy B caeayioweM roay. HTBHHH,
MOH aBTooyc HZICT. Line yBHJHMca.

29. PaccxaxHTe o KaKofi-HHOyjb Barnett noeiaKe:

I. Ulikwenda wapi? 2. Sabri ilitokea lini? 3. Ulitumia njia gani
ya usafiri? 4. Ulisafiri na nani? 5. Viba gani ulichukua sabrini?
6. Ulikaa huko kwa muda gani? 7. Je, ulipiga pic ha zo zote? 8.
Hali ya hewa ilikuwa nzuri au mbaya? 9. Sabri yako ilikuwaje?
 SOMOLANNE
JleiccmecKaii TeMa Bbi6op upo<t>eccHH
T paMMaTHKa
BbiiieJiHTCJibHaa CBS3Ka ndk
1.
2. MecTOHMeHMfl hivi, hivyo, vile B (JjyHKUHH
HapenHfl o6pa3a aeficTBUfl.
Bbue,nrre.ibHaa c tunica ndk HejnMenaeMaa ocHOBa ndi-
o(J)opMJiaeTCJi pejiflTMBHbiM noxa3aTejieM
COOT BeTCTByiomero K.iacca TaK ace, KaK H yicaaaTe.ibHbie pe.iJiTHBHue
MCCT OHMCHHJI 3TOT ynoMaHyTbifi". Ilo3TOMy 3Ty CB*3xy
3Ta.
KaKBHAHom npHMcpoB. BbiAejufTCjibiiaji cB3Ka
BucTynacT B KanecTBe c KaiyeM oro HM eHHoro
npeaaoaceHHJi: Nani aliingia ha pa? Ndimi K TO BOIUCJI cioiia?
3 TO a ( HMCHHO a, a He KTOiipyrofi)". K
TaKOMy HMCHHOMV npejUIOaCCHHIO MOaCCT UpHC Oe
JHHS T bC a onpeaeaHTeJibHoe npunaTOMHoe
npeflJioaccHHe, B rnarojic- cKa3yeMOM KOToporo
pejiaTHBHbiIf 4>opMaHT coBnaaaeT c pcnaTHBOM
Bbi4c;iHrcjibH0HCBa3KH: Hawa ndio walutanaowangoja
3 TH JHOilH HM CHHO Te, KOTOpbIX MU aCflCM. Ha

Ha3biBaiOT Taxace yTOHHjnomMM (BbijcnMTe/ibHbi M ) M ecTOHMCH HCM

pyCCKHfi S3UK TaKHe CJioacHo-noaHHHeHHbie cyaxmi
Hfic K HC npefljioaceHHa MoryT nepeBOiiHTbca npocTUMH
i ndicho kiiabu hicho HM eHHo 3Ta KHHra.
KJiacc Cfl.H. MH.H
rnarojibHUMn: Hawa ndio walu lunaowangoja HMCHHO 3THX
mVwa- ndiye ndio Jiioaefl MU acaeM.
m-/mi- ndio ndiyo
jiVma- ndilo ndiyo VKaiaie.ii.HLic MCCIOHMCIIHH , cor.iacoBaHHbie no iciaccy
LkiVvi- ndicho ndivyo kiVvi-, T.e. hivi, hivyo, vile Buno/iHJiiOT B npcaJioaceHHH
nVn- ndiyo ndizo <J>yHKUHH HapeHHfl o6pa3a aeflcTBHJi: usiseme hivi He
uVn- ndio roBopn Tax; fenya hivyo ulivyoambiwa flejiafi Tax, KaK
ku- ndiko Te6e cKa3aHo. YTOMHaiomee MecTOHMCHHC 3Toro
(paVku-/mu-) ndipo/nd iko/nd imo K/iacca, cocToamec H3 BbineJwre/ibHoficBjnKH ndi- +
peiiaTHB, T.e. ndivyo (B COHC ranim c hivyo) TaKace
BucTynaeT B <J)yHKUHH Hapenna o6pa3a aencTBHa,
B COMeiaHHH C JIHHHbIM H a6cOJHOTHU M H nepeaaBaa 3Ha4eHHe HMCHHO Tax, HMCHHO TaKHM
MeCTOMMeHHJIM H BbuejWTejibHaji CBi3Ka o6pa3yeT c/ieayiomHe o6pa30M: Tulijenga nyumba hii ndivyo hivyo M u
(JjopMbi: ndimi mieHHO a, ndiwe HMCHHO TU , ndisi HMCHHO MU , nocTponJin 3TOT AOM HM eHHo TBKHM o6pa30M.
ndinyi **HMeHHO Bbl.
06 UHHO Bbiiie^HTeJibHafl CBS3Ka ynoTpe6jiaeTC B Mazoezi
coHeiaHMH c yKa3aiejibHU M HM ecTOHM CHHJIM M : ndiye mtu yule MM 1. ^ono.iHHTe cjioBocoMeTaHHH CBH3KOM ndi- no
eHHo TOT He/ioBeK. o6pa3iiy H o6iacHHTe, KaK M eiunoTca CM ucnoBbie OTTCHKH B
B 33BHCHM OCTH OT n03 HUHH B
33BHCHM OCTH OT no3H U H H jiaHHofi c B H 3 K H . 06pa3eu:
CJIOBOCOHeT3HHH
aKueHTHpyeTca TOT min HHofi ero H/ieHi wageni wetu hawa > ndio wageni wetu hawa,
Ndicho kitabu chake hiki HMC HHO 3Ta ero KHHra; > wageni ndio wetu hawa.
Kiiabu ndicho chake hiki ITO H ecTb ero KHHra; > wageni wetu ndio hawa;
Kiiabu chake ndicho hiki ero KHHra H ccTb KaK pa3 mli huu; shule yclu; ukungu mnene; mwalimu weiu yule;

334 335
maiunda haya mabivu; karaiasi zile nyeupe; kikapu hicho cha
babu; mkoa welu; mafundi hawa bora; ufiinguo ule; vinywaji
vya baridi; meno ya juu; milango yote; wakaii huu; madereva
wale hodari.

2. flonojiHHTe npe;yioaceHHa
.loKaTHBHofi
BbiaejurreJibHofl cBsnKofi ndipo/ ndiko/ ndimo. 06pa3eu:

334 336
 Anaishi huko > Huko ndiko anakoishi Tutaondoka kesho > Kesho ndipo tutakapoondoka kusheichckca harusi zao ndivyo hivyo. 6. Siwezi kutahamu
1. Walikwenda huko. 2. Tutasimama hapa 3. Utalala chumbani kwa nini kaka yangu hakutenda vile ulivyomfcindisha. 7.
humu. 4. Nilimwona jana. 5. Daktari atakuja jioni. 6. Mkulima Angalia vizuri. madirisha ofisini hapa hufungwa hivi. 8.
amcpanda hapa mbcgu zakc. 7. Mamba wanaishi mtoni humu. Hatupcndi vile babu yctu anavyotunzwa na mwuguzi huyu. 9.
8. Mkutano ulafenywa siku ya Jumamosi. 9. Binadamu wa kale Ndcgc ilimka hivyo kwa sababu ya ukungu mncnc. 10. Hivyo
waliishi huko. 10. Mboga zote zinahifedhiwa vizuri ghalani ndivyo wcnycji walivyotusaidia kuuvuka mto ule.
humu.
6. FIcpcBcjHTc:
3. riepcBeaKTe: AJ 1.3 TO HC Te .IIOAH, KOTopwx M bi HUteM. 2. 3 TO HC ero ro.ioc. 3. TypncTbi
1. H MCHHO DT OT c.ioBapb M oR. 2. O HH lapcia.iH Kaxpai Ty *HpHyio OBUV . 3. Ham HC 3jiecb 6ynyi oTauxaTb. 4. 3 TOT nacca*Hp He TOT , KTO XOHCT
oara* HMCHHO 3 TOT . 4. 3 TO Kax pa3 Ta aopora. xoTopaa Bead B ropoa. 5. nOMCHJITb CBOR 6H ACT. 5. 3 T O HC TOT HanHTOK.
H MCHHOCOCCAH iipnnec/iH H & M 6HACTU B M y3eW. 6. KaK pas 3TOBpcM * MHC xoTopuR a npocHii. 6. 3 TO HC TC HOBOCTH , xoTopue MU BCC
noaxoam*. 7. Mbi BCTPCTHMCJI XABJDf.
HMCHHO TaM. 8. nOJIOKHA KAIOHH OT TBOCfl MaUiHHbl HMCHHO B B/ 1. IloMCMy OHH TaK ayMaiOT? 2. O H Tax cxaaan. 3. JlbBu OXOTBTCS
3TOT CTOJI. 9. 3 TO KaK
pa3 TocaMoe MCCTO. KOTopoc Bu6paHoaaa HMeHHO Tax. 4. He C M OT pH TaK Ha MCH*. 5. M u
CT poHTe.ibCTBa M Horo Ta* Horo AOMA 10. HMCHHO B HIO.IC ncpcBcnHnpcaaojrcHHc HMCHHO Tax. 6. MaMa roTOBHT 6yaoHKH TBKHM
HaHHVTC* BCTynHTC.IbHbJC 3K3aMCHU B 3TOT By3. o6pa3o.M. 7. O HH nocipoHJiH ce 6c AOM HMCHHO Tax. 8. AaBaRcHHTaTb
II. M HC HC HpaBH.iocb Kax pa3 3Tocro BbicoKOMcpHc. 12. HMCHHO TAXHM oopaioM 9. Hc Bean M auiHHy Tax 6ucTpo. IO.T CUBCTU
/leTHnoTepa.iH M KM HMCHHO B 3ToR BMC. naxHyi HMCHHO Tax. 11.3Too3epo6u.io o 6Hapy*cHO HMCHHO TBKHM
o6pa30M. 12. Kax TU caaa 3K3aMCHU ? 13. KaK MU nocacM B ropoa. na
4. FI O M CHSHTC CMbICJl npeA-'IOiKCHHfl Ha OTpHUaTCAbHU R H M aiunnc HAH
ncpcBcaHTc HX. 06pa3cu: 3BT06yC0M?
Hiki ndicho kisu nilichoomba > Hiki sicho kisu nilichoomba I. Mtu huyu ndiye
rubani atakayeendesha ndcgc yctu. 2. Huu ndio umri unaofea kwa kusoma katika Mane no mapva
chuo kikuu hiki. 3. Mali ya hcwa ya Afrika ya mashariki ndiyo inayodhaniwa mfugaji(wa-) 4>epMep. hasara (-) I)yiucp 6, > 6UTOK 2>pea
kuwa nzuri kwa alya. 4. Shcria hizi ndizo zinazohcshimiwa na kabila hili. 5. cxoTOBoa ngozi (-) Koaca, uixypa mali(-)
Bondcni humu ndimo mbuzi wake wanamochungwa. 6. Hili ndilo shamba ufilgaji (ea.) XCHBOTHOBOaCTBO. l>tMyutecTBO, cobcTBCHHOcTb
paiBcacuHe ( JXHBOTHUX )
utakalopalilia. 7. Huyu ndiye msichana ambaye ningependa kumwoa. 8. Hapa 2)6oraTCTBa -sitawi
ndipo mahali pa kuvuta s igara. 9. Watu hawa ndio walioita leksi.
mchungaji (wa-) nacTyx maana (-
l)ycneiUHO npoHipacTaTb
uca, 3 HBHCHHC , cyTb 2)noTOMy
) 1 ) CM
2>ipouBCTaTb.
MT O mw iba (m*-) mnn, KoaioHKa
5.ricpcBCflKTc: malisho(MiL) nacTOHiac. Ri.mac
npeycncBaTb
I. Tuna lima hivi kwa sababu tunataka migomba yctu iotc ndama (-) aeTCHUUi aoMaiuHcro -udhi OccnoKOHTb, aoxywaTb -
haraka. 2. Fundi ametckclcza kazi zote vile alivyoambiwa. 3. tisha nyraTb,ycTpamaTb -kama
acHBOTHoro; MO . IOA HJIK mkuki (mi-)
Ndivyo hivyo wanawake wa Tanzania wanavyosonga ugali. 4. BuaaBAHBaTb; aoHTb -himi/a
xonbc upindc (pinde) l)nyK
Mbona bci za mboga zimeongezeka hivi siku hizi? 5. Vijana toponHTb, noTopanaHBaTb
hupenda 2)nyra,
H3TH6

336 337
 -karipia pyraTb; ynpeKaTb -chuna
ms hale (mi-) CTpe.ia jike maziwa yote yasiyotakiwa
CJIMpaTb, CHHMaTb (Kootcy.
(ma-) caMKa dume (ma-)
uucypy)
caMeu chuma (vy-)
-kausha BUcyiUHBaTb, cyuiMTb
>xe/ie30, MeTaJiJi siagi(-)
-kauka coxxyib, BbicbixaTb
cJiHBOMHoe MacJio
samli (-) ToruieHoe Mac no

Kazi ya mjomba
Mwaka jana nilikwenda kumtazama mjomba
wanguanayekaa mbali sana na mji wetu, katika nchi ya
wafugaji ng'ombe. Ulugaji ndiokaziyake. Mjomba ana ngombe
wengi sana, hawapungui mia tatu. Tena ana mbuzi wengi,
lakini hana kondoo. Asema ya kwamba kondoo hawasitawi
katika nchi yake, maana iko miiba mingi inayowaudhi kwa
sababu ya manyoya yao marcfu.
Kila asubuhi ng'ombe hupclekwa maiishoni na ndama
hupelekwa mahali pa peke yao pamoja na mbuzi. Wachungaji
huchukua mikuki na pinde pamoja nao kwa sababu wako simba
katika nchi hii. Usiku mmoja simba aliingia katika zizi la
ng'ombe, akawaua ng'ombe wawili. Lakini hakuwala, maana
mjomba alisikia kelele, akatoka mbio akapiga bunduki yake,
akamtisha yule simba, na simba akakimbilia porini.
Ngombe jike hukamwa maziwa kila asubuhi kabla ya
kwenda maiishoni, na baada ya kumdi jioni ndipo hukamwa
tena. Mjomba anapata maziwa mcngi sana kila siku, lakini
hayatumii yote. Mjomba ni hodari sana kwa kazi, kila man
hutembea kuwahimiza watu wake na kuwatazama was iharibu
kazi. Watu wale wanaokama maziwa wanakaripiwa mara kwa
mara, maana mjomba aliwaambia lazima wanawe mikono
kabla hawajaanza kuwakama ngombe maziwa. Tena
aliwaambia ya kuwa vyombo vyote vinavyotumiwa lazima
visafishwe kwa maji ya moto. Lakini watu husahau kufanya
hivyo, au labda ni wavivu tu.
Mzungu mmoja anakaa karibu, naye kila siku hupeleka
motokaa yake kubwa kuchukua maziwa. Katika motokaa yapo
mapipa makubwa ya chuma, na maziwa yote hupimwa na
kutiwa humo. Anapeleka motokaa kila mahali pa karibu
kukusanya maziwa ya wenyeji. Amepatana nao kuyanunua

338 339
nao. Hupata maziwa mengi sana kila siku na watu wake hufenya siagi na ncnonb3yeMbifi HHBCHTaph; M biTb ropjmeR Bo/tofl;oTnpaBifTb
samli. MamHHy 3a MO^OKOM ; itoroBopHtbca o noxynKe HI .'lmiiKa Mo^oxa;
Siku nyingine mjomba huchinja ng'ombe. lakini hachinji npOH3BOflHTb
ngombe ambao ni wadogo. Asema ni hasara kufanya hivi kwa
sababu hawana nyama ya kutosha. Ni bora kuwaacha mpaka
wawe wakubwa. ndipo wanapokuwa na nyama nyingi. Tena
hachinji ng'ombe jike kwa sababu ndio wanaozaa, tena ndio
wanaotoa maziwa. Anachinja ngombe wasiozaa na madume.
Ngozi za ngombe ni mali kwa sababu zinaweza kuuzwa
kwa bei nzuri. Mjomba aliniambia ya kuwa watu wengine
hutanya ujinga sana, kwa sababu wanapochuna ngozi za
ngombe huziharibu na kuzitoboa kwa kisu. Tena hawazikaushi
vizuri. Lakini mjomba hafenyi hivi. Yeye anaangalia sana
wakati ngozi zinapochunwa. Kila mara anatumia kisu kikali.
Halafu huondoa mabaki yote ya nyama na mafuta. Baada ya
hapo ndipo anapoziwcka ngozi kivulini ili zikauke vizuri kwa
polepole.
Watu wanaonunua ngozi za mbuzi na ngombe za
wafugaji wengine husema ya kuwa ngozi nyingi hazifei kitu,
kwa sababu zimetoboka, tena hazikukaushwa vizuri.

Maclezo
1. C/IOBO nchi
cTpaHa HMeeT aonojiHHreJibHbie
3HaneHHJi M CCTHOCTb, pafiOH, 3CM H T.n.
U

2. CoK)3aM kwamba M kuwa MoxceT

npeamecTBOBaTb npKTJi)KaTenbHbifi(l)opMaHT
ya:alisemaya kwamba ... OHCxa3aji, HTO ...; nilidhani ya
kuwa ... a noayMaJi o T OM , mo

Mazoezi
7. Hatorre B TeKcie cyaxmiHficxHe iKBHBaneirr bi
cJieayiomHX cjioBOCOHeTaHHfl:
cie3flHTb HaBecTHib iiaaioi xpafi CKOTOBOAOB; ue MeHee
TpexcoT; KOJIIOMKH aoca*iiaK)T HM ; ompaBJiaTb na naci6Huta;
cneuHanbHO oTBcaeHHhic ana HHX Meda; BcnyrHyTb JibBa;
iioHTb KOP OB ; noTopan/iMBaTb CBOHX pa6oTHHKOB; Becb

339 339
 Ton^eHoe Macjio; TaK AeAaTb HCBUTOAHO ; rnxypa
c JIHBOWHOC M
Kopoe -ueHHa* Bcuib; nocTynaTb rAyno; npoAupaB.iHBaTb
HOXOM ; unoxo BbicyiiiHBaTb; BHHM aTcABHO HabniOAaTb 3a
npoueccoM CAHpaHHA lUKypu; y6paTb ocTaTKM M sea H xnpa;
rnxypa HH Ha HTO HC roxvrea.
8. ilafrrc pyccKHe 3KBMBaACHTU :
mfugaji kuku; ufugaji wa ngombe; ufugaji wa samaki; ufugaji
wa kondoo; maana ya neno jipya; jam bo la maana; -pclcka
ngombe malishoni; eneo la malisho; upinde na mis hale;
upinde wa njia; upinde wa mto; pipa la chuma; paa la chuma;
hasara nyingi; -leta hasara kwa afya; hasara ya mali; -wa na
mali nyingi; mali ya tai&; -poteza mali; koti la ngozi; viatu vya
ngozi; -kausha ngozi ya mbuzi; -kausha samaki; mkate
uliokauka; mto uliokauka; nchi inayositawi; kusitawi kwa
miche shambani; kelele za kuudhi masikio; wadudu wa kuudhi
sana; usiniudhi; sauti ya kutisha; wanyama wa kutisha; -kama
ng'ombe; -kama mbuzi maziwa; -himiza wafanya kazi; -himiza
mpishi; -karipia mwana; maneno ya kukaripia.
9. 3anoMHHTc cnoBocoMeTaHH* H cocTaBbTe
npcAAOxenna:
-Qa maanani upHHHMaTb BO BHHMaHHc
-da hasara HawocHTb ymep6
-pata hasara HCCTH yOuTKH
10.06pa3yftTe npowi BOAHWC <J)opM bi c;ic,iy KMIWX rAaronoB H
nepeBejHTe HX :
cTaTHBHaa: -Riga, -chunga. -udhi, -tisha, -kama. -chuna, -
mwaga, -paramia. -palilia, -okoa. -vuka, -nyanyua. -hifedhi, -
inua. -zima, -linganisha, -ziba;
B 3 QHM Has: -himiza. -karipia. -chinja, -simulia, -tema mate, -sifij. -fea. -
shangilia, -tambua, -vuta. -gonga. -umiza. -kagua. -kumbatia.
M CT BAA UMCCK HM cocyA H oTnpaBAaioTca na
O
11. 3aMCHHTe no^MepKHyTue rnaroAU BHT OHHM aM H :
1. Kila mara humkaripia mwanawe anapomsaidia katika
kupalilia migomba. 2. Katika safari ile tulipoteza mali nyingi.
3. Mkulima amesahau kumkama ngombe wake maziwa
asubuhi hiyo. 4. Ng'ombe wamepungua sana katika zizi la
mftigaji yule. 5. Ngozi za mbuzi wangu huuzwa kwa bei nzuri
sana. 6. Aliposikia kelele za marafiki aliparamia mtini kwa
haraka. 7. Nilimwomba dereva wa teksi kuizima injini.
12. OiBCTbTe Ha Bonpocu no coAepxaHHio TeKCTa:
1. Mjomba ana ng'ombe kiasi gani? 2. Kwa nini hafiigi
kondoo? 3. Wachungaji huchukua mikuki. pinde na mishale
pamoja nao kwa ajili gani? 4. Mjomba hupata nini kutokana na
ng'ombe na mbuzi wake? 5. Kwa nini watu wanaokama
ng'ombe maziwa hukaripiwa mara kwa mara? 6. Wenyeji
huyatumiaje maziwa yasiyotakiwa nao?
7. Mjomba huchinja wanyama gani? 8. Mbona ngozi za
ngombe na mbuzi zinazouzwa na wafiigaji wcnginc si nzuri
sana? 9. Kwa nini ng'ombe na mbuzi ni mali kubwa kwa
mfugaji?
c HHMH
13. riepcCKatfHTe TeiccT Ha cyaxHAH.
14. nepcBcairre:
I B npouuioM Mecauc a C3AHA HaBccTHTb Apyra, KOTopuii XHBCT B Tex
Kpaax, rae paiBHTo XHBOTHOBOACTBO. 2. Y MeHa MHoro xopouiHX
jpy icfl. HC MeHee BocbMH. H HMCHHO OHH Bceraa noMoraioT MIIC B
TpyAHyio MHHyTy. 3. HMCHHO pa3BeitcHHe iin HH Home pc
THU x nopoA oBeu npouBeTaeT B HX xpaax. 4. HC caxaio 3 T H UBCTU
B CBOCM caay HI-3a HX KOJUOHex. HecMOTpa Ha TO, 4TO
OHH H3AaiOT HyACCHblA apOMaT. 5. MeCTHbie XWTe.lH
OXOTATCA Ha AHKHX XHBOTHbIX C nOMOlllbK)
JiyKB H CTpeJl, HHOrjtf Hcnonb3yiOT xonba. 6. Ran*
BbicTpemi HI pyxba KUK pa3 B TOT MOMCHT, Kor^a JieB nbiTajica
cxsaTHTb TcJieHxa. 7. Ham XO3AHH oneHb cTpornfl MenoBex,
Bceraa BHHMaTenbHO CACAHT, KUK MU pa6oTaeM. H BpcMa OT
BpeMeHH noAronaeT Hac. 8. Py KOBOAHTeAb
nabopaTopHH cicaiaA, HTO6U Bee pa6o4nc HHC T py M c HT u
TUWTCAbHO MU.IHCb B TOpaMeW BOAC. 9. Bee
OCT8TKH TOnACHOTO Mac At noMeuiaiOTca B M
cK/iaj. 10. Mbi joroBopwnHcb c 4>epMepaMH noKynaTb y MMX Lazaro: Ebu kwanza niwaulize kila mmoja kali yenu. Je.
OBMMHy no HHlKOfl UCHC. 11. OHCHb HCBbllOJHO daktari
3a6HB3Tb MOJIOAHBK, nocKO/ibKy y mix emc oneHb Ma.io M nca. 12. anaweza kutanva kazi akiwa na njaa?
Bee oneHb xBajiHT ujKypu *HBOTHbix. KOTopue Sendeki: Hapana, ila .
npoaaeT Mam coce/t, iiOTOMy MTO OHM Bee iKJibHbie (e Lazaro: Hata mwalimu pia hawezi kutiindisha akiwa na njaa.
HUX coscest Hem dt*potc) H xopouio BUeyiueHU.
ghafula/ ghafla HcoacKflaHHo, B/tpyr Wala mbani hawezi kumka angani akiwa na njaa.
ul>is hi (efl.) cnop, pa3Mor/iacHa -zuka BOI MHKaTb, noaBnflTbCfl maid (-) yMepuiMR Nyote nyie mnamlegemea mkulima kwa maisha
yenu yole. Kwa hivyo. kazi ya ukulima ndio has a
15. ripoHHTattTe cjieayioiUHfl /manor B Jimjax H nepeBC/iWTe ero. uti wa mgongo wa maisha yetu.
ripeaBapHTeBbH0 03HaK0MbTecb c HOBOR JJCKCHKOR: Kimwaga: Kitu muhimu ni fedha. Ukulima ni kazi gani hiyo?
Mane DO mapya Hata mama yangu anaifenya licha ya kwamba
MC-IOBCX, Tpyn mw ana hew a (w-) JICTHHK, nHnor hajawahi kwenda shule. Ujue kulima na kupanda
mgongo (mi-) cnHHa, CIIHHHO R xpc6eT
mhandisi(wa-) HHacenep tu. basi.
uti wa mgongo 1 )TK)3BOHOHHHK 2)ocHoBa. ciepaccHb uhaguzi (e.i.) HepaseHCTBO,
AMCKpHM MHaUHfl Sendeki: Kazi ya ukulima ni sawa na kupika. kutunza
akina/ kina (-) po/ma, ceMba jamaa (-) 1 watoto na kuchota maji. Kazi zote hizo ndizo kazi
)PO,ICTBCHHMK. HJICH ceMbH 2)roBapMin, uhuru(ex) HC33BMCMMOCTb, za akina mama nyumbani. Kwa nini mimi
npwiTeJib CBO 6 O / U mwanamume nifenye kazi za kike?
-lege me a l)iaBHceTb Lazaro: Acha niwaambie. shangazi yangu ni deieva.
2>ia.ieflTbca. paccMHTUBaTb -
Ka/.i nzuri ni ipi? Anakimbiza gari kwa kas i Sana. Hakuna deieva ye
Siku moja baada ya masomo vyana hiliniu
b
iaxaiiMHBa rb, 3aBepuiai
yofe katika mkoa wa Mbcya anayeweza kumshinda
wanne walielekea nyumbani kwa kasi(-) 6ucTpOTa. CKopocTb - jamaa yangu huyo.
pamoja. Ghafula njiani ukazuka kimbiza l)o6paiuaTbB 6ercTBo Asha: Mnajua, zamani wanaume ndio waliopendelewa.
ubishi mkali juuya kazi nzuri ni ipi 2^HaTb, rMaTbca mbayuwayu (-)
Mazungumzoyaoyalikuwa hivi: JiacTomca Walipelekwa shulcni na kujifimza masomo
Sendeki: Mimi naona udaktari ndio mbalimbali. Lakini wanawake wachache tu ndio
kazi bora kuliko zoie hapa duniani. waliobahatika kujifimza masomo. tena tofauti na
Kimwaga: Loo! Kazi gani hiyo? Kila siku kushika maiti! yale ya wanaume. M wanamke hakutegemewa
kuwa daktari. fundi, karani au deieva.
Hatari sana. Ualimu ndio kazipekec inayoweza Kimwaga: Hakika, mambo haya yalitanyika zamani. Lakini siku
kusifiwa kwa kila njia. hizi wanawake hupewa haki sawa na zile za
Asha: Ngoja mimi niwaambie! Nyinyi nyote hamjui kitiL wanaume.
Kazi ambayo ni bora kuliko zote ni urubani tu.
Kazi yako wewe ni kuruka angani kama Lazaro: Kweli, wanawake wengi wanahitimu katika vyuo
mbayuwayu. Hivyo, unaitwa mwanahewa. vikuu. Baadhi yao huwa madaktari, wahandisi na
mameneja. Mishahara yao huwa sawa na ile ya
wanaume waki&nya kazi za aina moja.
Asha: Je, unaniambia kwamba siku hizi hakuna ubaguzi
katika kazi?
Lazaro: Naam. Himu tu ndiyo inayoangaliwa siku hizi.
Sendeki: Kila mtu ana uhuiu wa kufenya kazi yo yote
anayopenda, kazi ni kazi.
Kimwaga: Hakuna kazi ambayo ni bora zaidi ya nyinginc. Kila Mizoaii
16. /Iafrre 3KBHBajieHTbi na cyaxHJiH:
kazi ni muhimu kwa sababu kazi zoic zinategcmcana. Raada ya B03MHK wapKHfl cnop; ocTaBbTc BamM pa3HoraacMa;
hapo vijana hao waliagana na kila mmoja akaenda zake. HcoacHflaHHoe pcuicHHe. Hapoju Bccro MHpa; exaTb c
6oAbiuofl cxopocTbio; o6paTHTb B 6ercTBo Bpara; AHCKPHM
Maelezo iiHamia NCCHIUHH; nojiymtrb HaunoHajibHyio HCIOBHCHMOCTB;
1. Nyic/nyiye -iiwa^eKTHbifi Bapnawr JiHMHoro MCCT OHM CHH * nyinyi.
HMeTb CBofoAy BbifinpaTb jno6yio npocJjcccHio; 3aBHCdb
TaK*e ynoTpc6;uuoTca miyc/mic, T . C . mimi a", wcye/wcc T U ".
OT riorojbi; paccHHTbiBaTb ciaib HHaccHepoM; HC Hajcfica
MCCT OHMCHHJI

Ha MCHB; OKaHMHBaTb JicTHyio mKOJiy; paBHbie npaBa c

Kazi ya ukulima ni sawa na kupika 3eMfleAeflne - 3TO
2.
TpyA, cpaBMMM biA c npMroTOBJicMHCM nHiUH*'. CAOBO
sawa npaanjibHo". BCPHO MOJKCT BucT>naTb H KaK npmiaraie/ibHoe
npaBHnbHbifi, BepubiiT: jibu sawa npaBMAbHbifl OTBCT",
halua sawa BepHbifi uiar. OHO HMCCT H AonojiHineJibHbie
3HaMCHHa, TaKHc KaK paBHbiR, oAHHaKOBbiR,
noAo6Hbifl: haki sawa paBHbic npaBa; maoni sawa
oAHHaxoBoe M HeHHe"; maana sawa 3KBHBaneirrHoe
3 waneHHe.
3. CAOBO akina/kina upoAH*\ "CCMba wacTo
ynoTpe6nacTca B co6HpaicnbHOM 3HaMCHHH - oKpyaceHHe,
AIOAH" H T.n.: akina mama jKCHUiHHbi**; kina hao AIOAM Taxoro
poAa"; akina sisi anoAo6Hbic naM AIOAH; akina vijana
MOAOAc*b*\
MyacHHHaMH; npo(J)cccHH, oTAHHHbie OT MyaccKHx; 3 CM
acje.iHc - ocHOBa *H3HH; poAHa CaAiOMa; tteHuiHHbi POCCHH;
MOJiOAC)KbTaH3aHHH; Bee MOHPOACTBCHHHKH;3TOT TBOH
npHaTCJib; no3Bo;ibTc. a HM noMory; nycTb OH HACT CBOCH
Aoporofl.
17. CocTaBbTc npeAAOxeHHa co cne,i>KMUHM H napaMH
CAOBno o6pa3iiy:
ualimu - kazi > a) Ualimu. ni kazigani hiyo!
> b) Ualimu ndio kazi!
udeicva - kazi; chungwa - tunda; uvuvi - buiudani; mboga -
chakula; Iringa - mji; kuwinda - jambo; soda - kinywaji; gari -
zawadi; kusoma daima - maisha; baisikeli - usafiri.
18. IlepecKattHTe coAepacaHHe AHanora H3 ynpaxHeHH* 15 B KOCBCHHOfi
pCHH.

4. Acha niwaambic ... urio3BonbTe a BaM CKaacy ...

HMncpaTHBHaa())opMa marona -acha "ocTaBAHTb" c 19. Fl0A6cpHTC CHHOHHMbl CAOBaM H
noc.ieAVKmiHM r.iaronoM B *c.iaTe.ibHo -no 6ynHTcabHOM HamioHcHHH CAOBOCOMCTUHHBM . -tambua; binadamu; mbona; -cnda mbio; -
ncpcBOAHTca KaK**pa3pemHTC,\4no3BOJibTc,nycTb shtuka; jcraha; -icrvmka; -lenda; kazi ya laabu; nguiumo; -
HT.n.: Acha nimalize kazi hii flatrre a 33KOHHy 3Ty pa6oiy; poleza maisha; -dhani; -kata shauri; -kwca; -arilu; -pima; -wa na
Acha waondoke HoSBOAbTC HM yfrnT. woga; - inua; -wa na
Mazocziya kujiundaa kusildliza hadithi
harufu Mane no mapya nzuri. kwa
5. Wanawakc wcngi wanahitimu kalika vyuo vikuu MuorHe
raarojiOM
XeHlUHHbl OKaHHHBaiOT B U C U 1HC > M C 6H UC 3aBCACHHJl. 3a sababu; -kua vizuri; - -choka ycTaBaTb. yTOM
4iitimu 3aKaHHHBaTb, 3aBepiiiaTb MoaceT cacAOBaTb
M M sumbua; rnbani; ABTbCJI -donoa KACBaTb -
npeAAor kalika HAH kuloka: Alahitimu kutoka/katika shule wanawake; ndugu. dondoka xanaTb,
BUAHBaTbca no Kanne
mwakani OH OKOHHHT UIKOA> B 6yA> me M roay".

344 345
 ***

kanga (-) uecapxa majh uno (MH.) ropAocTb, BbicoKOMepwe ugomv

i (ej.) cnop, ccopa,
KOH<J) AHKT

346 347
wino (eji.) nepHH/ia -dondosha Kanarb, ln.umiiari. no B/ -ingi, -kubwa. -kali, -eusi, -ingine, -ote, -o -ote, -zima,
-luma nocbiaaTb. ornpaB.isTb Karuie bora, -nono, -zilo. -dogo, totauti.

20. 3anoM HHTC cjicayioimic BbipaaceHMJi: CocjiHHHTe cnoBa B npc.i.ioxcmm:

-wa na ugomvi -amua ugomvi -tuma 6wTb B ccope paipcuiaTb cnop
kazi -choka na jaBaib lajaHHe / nopyneHHe
yctaBaTb OT (Koeo-A./'teeo-*.)
21.3aMeHHTC CHHOHHM3M M IKUHCpKHYTblC
C.lOBa H BupaxeHMJi:
1. Alikuwa na majivuno mcngi. 2. Ugomvi mkubwa ulilokca
kali ya ndugu wawili. 3. Mama aUmtuma mwanawc anunuc
siagi. 4. Chungu kilikuwa na ufa mwembamba na maziwa yote
yakadondoka. 5. Mbona hukukubali kwcnda mpiiani pamoja
nasi?
22. AaftTe pyccKwe iKBHBa.icHTu:
kuku aliyckuwa na majivuno; manyoya ya kanga; manyoya ya
madoadoa; madoa ya wino; wino mwekundu; -jua kusoma na
kuandika; -jifenya kuwa mkubwa; -luma mtu saferim; -tuma
salamu; -tumwa kuchota maji; -choka kukimbia; -fenya kazi
bila ya kuchoka; -choka na ugomvi; -amua ugomvi uliotokea,
ndegc wawili waliodonoana; nguo iliyodondokewa wino;
mwisho wa mwaka; mw is ho wa mkutano; mwisho alichoka
kabisa.
23. ricpcBc^HTc:
1. Kanga ni kuku anaycishi porini. 2. Kassim alichoka na
majivuno ya rafikiyakc.3. Alisema.Usijifenyc ndiye mkubwa.
kumbuka sisi tuna haki sawa. 4. Hakupenda kutumwa kazi
siku zoie. 5. Angalia kalamu yako, wino unalidondokea gauni
lako. 6. Kila mara unapoandika unajidondoshea wino mikono
yote miwili.
24.K cnoBaM rpynnu A noji6epHTe Bee B03MoxHue
oiipcaencMHH HI rpynnu B:
A/ luraha. majivuno. mwisho. kisima, ugomvi, doa. mwili.
wino, kalamu. kanga;
25.
1. kanga. -wili. -ishi. kwa, uiafiki. -kubwa. 2. rafiki. -moja. -
wa na. majivuno, kuliko, -ingine. 3. kuku. -ambiwa, -enda.
kisima. 4. ugomvi. -kali. -zuka. kati. -no. 5. kuku. -pigwa.
kwa. kalamu. wino. 6. mwili, -ote. -a kanga, -wa, -a
kupendeza. 7. wino. -ote, -isha, upesi. 8. kuku. -amua, -
kimbilia. nyumbani, -a watu.
26. riepcBe^irre:
1. PawbUie B 3Tofl ceMbe Bee xmiw MHpno H Bece.io. 2. Y
HMX we 6bino HHxaKHx pa3Hor;iacHH. 3. llcoaauauHo OAHH
6paT O6I>SIBHJI, HTOOH H ecTb caM bi A raaBHufi (6oAbwou). 4. OH
;iaBaji pa3.iMHHue nopyMCHHJi MaaauiHM 6paTbM.
KOTOpue B KOHUC KOHUOB ycia.iH OT ero BbiCOKOMcpus. 5.
SpaTba CKa3a.iH. HTO OHH BCC paBHbi H AO.IXHU BMCCTC Bbino.uiBTb
;uo6yio paboTy. 6. OHH CHJIBHO noccopmincb H aaxe noapa^HCb.
7. HaKOHeu HX cnop pa3peuiHnc noc.ie TOTO, xax cTapuinfl
6paT yexa;i.
Kus ikill/a hadithi
IlpocnyuiaHTe TeKCT no.iHOCTbio.
NoBTopHTe B nay3ax <|)pa3bi BCJie/t 3a iunaopoM.
3aKOHHHTe npeanoxemw BMCCTO .iHKTopa
3a/taflTe npyr itpyry Bonpocw Ha cyaxmin no
co/tepxaHHio npocnymaHHoro TeKCTa H aaftie Ha HHX
OTBCTU.
OTBCTbTe Ha cyaxH.iH Ha sonpocu jHKTopa.
Mazoezi
27. riepccKaxHTe cne^yiomHft jHa.ior B KOCBCHHOR penn
OT HMeHH 6para:
Maana ya kazi
Kaka mmoja alimwaga dada yoke mdogo wakati wa
asubuhi akienda kazini Moto hakupenda kaka yoke
aondoke nyumbani

347 347
Dada: Wcwe unakwenda kazini kila siku. Kwa nini wacnda 30. HanHDiHTe connHemie Ha TeMy: Kazi bora ni ipi?
SOMOLATANO
kazini?
Kaka: Ninakwenda huko kutanya kazi. JleHCineciaiH TeMa Ha npnevie y Bpa>ia
Dada: Kaka, kazi ni nini? Hapa nyumbani hakuna kazi?
Kaka: Kuna kazi lakini huko ninakokwenda kuna kazi nyingi T paM VlUltOCJ
zaidi. 1. CnyaceOnbie cjioBa -enye, -enyewe.
Dada: Unafenva kazi gani? 2. OnpeAenHTenbHbie KOHCTpyKUHM -enye +
Kaka: Ninafenya kazi ofisini. niKfHmn HH
Dada: Kwa nini unakwenda kazini? Tukae hapa nyumbani
tucheze pamoja C.i\*A'c6injc c.iosa -enye, -enyewe. Cnyxe6Hbie c.iOBa -enye
eiouiKH, -enyewe caM
n
HM HM eiOT O ,7 HH 3 KO BV JO MOAenb
Kaka: Hapana, siwezi. Acha nicnde nitafute fedha ili
coraacoBaHHa: OHH coraacyiOTCfl xax M ecTOMM CHKH. 3a HCK A
nikununulie pipi na vilabu vya pic ha. toneHHCM 1-TO Kjiacca eA. Hncna, rac OHH HMCIOT 4>opMy
Dada: Sasa nimcfehamu maana ya kazi. Kwa hen kaka, mwenye, mwenyewe: mlu mwenye fedha nyingi HenoBeic,
usisahau kuniletea pipi na vitabu leo! aMciouiHft MMoro AeMer, mloto alianguka mwenyewe
pc6eHOK caM ynaji.
Ofhj!CHHTe na cyaxHJin CMMCA cncAyioiUHX
28. wiacc CAM. MH.H.
noc.iOBHu: m-/wa- mwenye, mwenyewe wenvc, wenyewe
A/ B>le pole ndio mwendo. B Kupoleza njia ndiko kujua njia.
mVmi- wenye, wenyewe yenye, yenyewe-
ricpeBeAHTe cneAyomHe aHeKAOTbi H
29. jiVma- lenye, lenyewe yenye, yenyewe
r
kiVvi- chenye. chenyewe vyenye. vyenyewe
ncpccK3)KHTe HX Ha cyaxHAH: nVn- yenye, yenyewe zenye, zenyewe
Mane no ya kusaidia tafciri
uVn- wenye, wenyewe
Ndiyo sabahu B OT noiTONiy, HMCHHO nojroMy
Tcu- kwenye, kwenyewe
Jamani! (Jamaa nyinyi) 3ft. AIOAH!; ToBapMiun!
(pa-/ku-/mu-) penye. kwenye, mwenye
penyewe. (kwenyewe)
1. Ma.ikMHK roBopHT cBoeMy 6paiy:
OAHH
- 'taaeujb, HaujH 6a6yuiKH H AC A > UJK H . MC HBI UHC AaBHbiM -
Cny*e6Hoe CAOBO -enye Bceraa cAeAyeT 3a onpeAemieM UM
AaBHO, He 3H3J1H HH paAHO, HH TCACBlHOpa. cyuiecTBHTenbHbiM, MecTo -enyewe B npCAnoxcHHH (xxnee CBO6OAHO:
-Kan *c OHH Mor.iH *HTb? Nyumba iliharibika yenyewe /IOM pa3pyuiHnca caM**;
-BOT nonoMy OHH B KOHue KOHUOB H yMcp.iH.
Nyumba yenyewe iliharibika CaM AOM pa3pyuiHnciT.
2. naccaxnpa GcceAyiOT na Kopa6.ie. BApyr OAHH IlcpeBOAcnyxcGHorocnoBa -enye Ha pycCKHft H S U K
naccaxHp rpoM KO laKpHHaji: 3aBHCHT OT KOMTCKCTa: msichana mwenye kofia AeByunca B
-3ft. AIOAH!CMOTPHTC! Haul KopaOflb TOHCT! umane*'. mshale
- Hy H WTO! 3TOT Kopa6nb He MOB co6cTBCHHocTb, nycTb
wenye sumu cTpena c AAOM = AAOBirraji cTpena, nyumba yenye
ce6c TOHeT, -oTBeTHA Apyroft naccaxnp. orofa nyingi MHoro3Ta*Hbift AOMh, |mlu) mwenye
duka/nyumba/motokaa BJiaAcneu M ara3HHa/AOM a/M
auJHHbi .
CjiyacefiHoe C.IOBO -eiye + HIK^HHKIHB (6yKe. HMCKMUHR AeaaTb
HTO-To")cooTBeTCTByeT upH/iaTOHHOMy
onpe^icjiHTejibHOMy npc,aJiO)KeHMK): mchezaji mwenye
kujulikana kote duniani cnopTCMeH, KOTOpblH H3BeCTCH BO BCe
MHpe". Ha pyCCKHfi H3bIK TaKafl KOHCTpyKUHS MO)KeT
IiepeBOilMTbCa T3K>KC KaK npMMaCTHe HJIH
npH^araicjibHoc: vifea vyenye kulumiwa Hcnojib3yeMoe
o6opy^OBaHMc'\ filamu yenyc kuvutia HHTepec HU M <|>HJU>M,
ugonjwa wenyc kuambukiza MH^eKUHOHHoe 3a6o.neBaHHc,\
Mazoczi
1. CorJiacyftTCcymecTBHTejibiibie
cocJiy*e6HbiMHc;ioBaM H -enye H -cnycwc:
gazeii, wadudu, mahali, maji, upinde, mali (MH.\ mwanahewa,
uhuni, miiba, maana, wahandisi, makofi, moshi, mafiita,
vyungu. mlafi, blanket!, ubishi, kipini, harnfu, mabati.
2. riepeBeaHTe:
A/ 1. Watalii wametengeneza gari lao wenyewe. 2. Meza
ilianguka yenyewe. 3. Mahali penyewe ni pazuri Sana. 4.
Mimea hii imeota yenyewe hapa. 5. Kiasi chenyewe cha riketi
za ndege ni kidogo sana. 6. M vulana yule alijitupa majini
mwenyewe ili kumwokoa rafiki yake. 7. Eneo lenyewe la
kisiwa hicho ni kubwa mno. 8. Tulikata shauri kujijengea
wenyewe nyumba mpya. 9. Sifehamu maana ya mancno
mengi kwa sababu madni yenyewe ni ngumu. B/1. Wadudu
wenye hatari kwa maisha ya watu lazima wauawe. 2. Huyu ni
mtu mwenye mali nyingi. 3. Fam alikufe baada ya kutobolewa
kwa ms hale wenye sumu kali. 4. Bustanihiiniyenye miti mingi
ya ajabu. 5. Mtu mwenye duka hili anatoka ng'ambo. 6.
Wagonjwa wenyc kutunzwa katika hospitali hii wana
magonjwa ya kuambukiza. 7. Hiki ni kiwanja cha ndege
chenye kupokea ndege za mizigo tu. 8. Unamwona msichana
yule mwenye gauni la kibuluu? 9. Majirani wenye uhusiano
mzuri wamepatana kujenga daraja la kuvukia mto kwa
pamoja.
3. nepeBeflHTe, Hcnojib3ya cnoBa -enye MJIH -enyewe:
1. Tbl MOKCUIb CaM nOMHCTHTb Haul KOBCP H3
I'OCTMHOH? 2. Mbl *HBeM B M Horo3Ta>KHOM AOMe.
3. 3TO aepeBo caMo ynaao H3-3a
cH.ibHoro BeTpa. 4. Ham CUH caM BbiGpa.i 3 TOT By 3. 5. T OT BbicoKHft
M yjKMHHa B oMKax M edb Ham npenoaaBaiejib. 6. Orel* caM noHHHH/i
Kpumy. 7. 3 TH pacTeHHa OMCIII , JuoBHTwe. 8. Ma.ibHHK CKa3aa, HTO
ropmoK pa36wica caM.
4. nepeaejiaifre KoiiCTpyKiimo npeAJioxeHMft no
o6pa3ny:
A/ mji unaojulikana > mji wenye kujulikana chombo kinachopima hali ya hewa;
habari zinazotangazwa redioni; wauguzi wanaowasaidia wagonjwa; jina
linalojulikana; maziwa yanayochemshwa; ndege inayoongozwa na mbani hodari;
mshahara unaolipwa kila mwezi; bama zinazopclekwa kwa ndege; mbu wanaouma
sana; mimea inayotambaa.
B/mtu mwenye kuendesha gari > mtu anayeendesha gari: mashamba yenye kulimwa
kwa njia za kisasa; chuo kikuu chenye kutundisha madaktari; pesa zenye kutumiwa
na serikali; pombe yenye kutengenezwa na wenyeji; motokaa yenye kusafirisha
abiria wcngi; magonjwa yenye kuambukiza; vitu vyenye kufea sana; ramani yenye
kuonyesha bara la Afiika; utalii wenye kuendelea vizuri.
5. FlepeBe^HTe, HcnoJib3y onpeae/iMTejibHyio
KOHCTpyiaiHio HH((>HHHTHBa co C.IOBOM -enye:
1. X;ie 6, KOTopbifl neKyT weHmHiiu Toft aepeBHH, oncub BKycHbifi.
2. rioMomb, OKa3UBaeMaa npaBHTejibCTBOM.
neaocTaTOHHa. 3. KapTHHbi.fleMOHCTpHpyeMbie
B3TOM My3ee,oHeHb H3BecTHbie.4. riapoxoa, nepenpaBJuuomHfl
TypHCTOB Ha TOT OCTPOB, ompaBJiJieTCJi pano yTpoM. 5.
Tamibi. HcnojmaeMbie MCCTHWMH )KHTe.i5iMH, H3BecTHbi c
,iaBHHx BpeMeH. 6. LJHHOBKM, KOTOpbie ruieTeT Hama
6a6ymKa, xopomo noxynaiOTCJi HHOcTpaHLia.M H. 7. 3TH oBomn
oneHb none3Hbi AJU aaopoBb*. 8. Konba, Hcnojib3ycM bie
OXOTHHK3M H 3TOR MCCTHOCTH, oweHb ocTpue.
Mane no mapya
mganga (wa-) l)BpaH, AOKTOp bingwa (ma-) 3 H 3 TOK ,
2)3naxapb cneiwaJiHCT
mwcnzi (wcnzi) 1) roBapHut.msaidizi (wa-) noMOIUHHK ,
Apyr, npnaTejib 2>coJiJiera accMCTCHT
fciida (-) HbiroAa, no.ibrta niatiliabu ( MIL ) JieHeHHC akiwa mgonjwa ili asaidiwe na madaktari wenye ujuzi kabla ya
mo> <> (mioyo, nyoyo) ugonjwa wake haujazidi kuwa mbaya.
man rib (MM.) lfeHaHH* cepAue, Ayuia Ni juu ya watu wenye akili na wenye uwezo kueleza
2^'MCHHC. onwT uju/i (CA.) l)iHaHHe 2>* wenzao au watu wa nyumbani kwao faida ya hospitali, na
acTepcTBO. KBa.imJ)HKauMs a Will B Woo (ma-) ropno, ropiaHb
huduma f) ycnyra; kama wanataka msaada wafenye njia ya kuwasaidia. Utajiri
yw.paccyflOK UWC/o(e.l) mkubwa wa taita unategemea watu wenye afya na nguvu.
1^03M0*H0CTb o6c.iyacHBaHHc -hudumu
cJiyiKKTb, o6cnyxHBaib Kuna hospitali za namna mbalimbali zenye kutibu
2)cnoco6HocTb magonjwa tofeuti. Katika hospitali hizo wapo watu
shughuli(-) jcJiTe.ibHOCTb.
/a ha nab (-) M cjnyHKT, laiiaiiic waliozoea kutunza na kuhudumia wagonjwa. Kwa mfano
110.1 HK.IHIIHKa thughulika laHHMaTbca kuna zahanati zenye kuwapatia wagonjwa huduma
fulam KaKoft-To; HeKOTopufi unadhifu ( CA .) (KJKUU-.I de.iOM) dwhatisha mbalimbali kama kupimwa moyo au koo, kukaguliwa
MHCTOTa, pwcKOBaTb; A c U c T B O B a T b mwili, kutibiwa vidonda au kupigwa sindano, pia kunywa
3KKVpaTHOCT b iiayraji -pasua l)pa3pc3aTb, dawa fulani. Unadhifu ndio kitu cha maana hapa.
darubini(-) MHKpocKon; paccexaTb 2)onepHpoBaTb, Maabara ni mahali penye darubini maalum za
TCACCKOn, f)HHOKAb kutazamia damu, maji n.k. ili madaktari waweze
bali no, ojHaKO, HanpoTHB
kuutambua ugonjwa usioonekana kwa macho.
ingawa XOT; HCCMOTpa Ha TO Katika hospitali kuna mahali maalum ambapo
maradhi(MH.) 3a6oneBaHHe. mgonjwa hupasuliwa kama ugonjwa wake hauwezi
60J1C3Hb kutibiwa kwa njia ya dawa. Madaktari wa kupasua ni
MTO aejiaTb onepatnuo -/oca mabingwa hodari sana.
Faida ya hospitali npHBbiKaTb; Ziko hospitali zilizojengwa katika mahali pengi ili
npHo6pcTaTb kutibu maradhi ya hatari ya kuambukiza. Madaktari na
Zamani kabla Wazungu HaBbIK wasaidizi wao wako tayari kuwapatia watu huduma bora za
hawajafika katika nchi hii. watu matibabu ingawa wao wenyewe wanaweza kuyadhum
walitumia dawa za kicnyeji kuponya magonjwa mbalimbali. maisha yao.
Palikuwa na dawa nzuri zilizowcza kuponya ugonjwa upesi
sana, lakini waganga walikufe bila ya kuonyesha wenzao
maarife ya kutibu magonjwa. Wengi wao walibahalisha lu ili Maelezo
kujua namna ya ugonjwa. Mgonjwa alipcwa dawa nyingi mno 1. wenzao - 3TO CAHTnaa <|)opMa caoBa wenzi KonnerM,
ambazo alizitumia kuliko kiasi bila ya kupata nahiu yo yote na u
Apy3b5t H M eCTOHM CMMH wao HX. CnHTHbie (JjOpMbl CJIOBa
hata kuidhum afya yake. mwenzi ynoTpe 6HMbi H C ApyrHMH npKunicaTenbHbiMH MCCTOHMCHHM MH:
Wazungu walipofika walianza kujcnga hospitali za mwenzangu "Moll Apyr, wenzetu naui vi Apyibs, mwenzenu Baui KOJI.ICI a,
namna mbalimbali. Walijua kutazama na kulambua ugonjwa mwenzake/mwenziwe)ero/ee Apyr, wenzako/wenzioTBOH Apy3b*" HT.fl.
wa mtu. pia kumchagulia dawa za kumfea. Lakini walu wengi
hawakuenda hospitali, wakiendelea kushughulika na dawa zao 2. wengi wao M Horwe H3 HHX, *6ojibuiHHCTBO H3 HHX. C
za kienyeji. Waliposhindwa kuuponya ugonjwa kwa dawa zao paBHKic Apyroft Bapnain: wengi katiyao. ynoTpe6njnoTca Taioxe
za kienyeji tu ndipo walipofikiri kwenda kwa daktari. wakati CAOBoconeTaHHH wengi wenu 6onbuiHHCT BO H3 Bac" H wengi wetu M
ugonjwa umefikia hali mbaya kabisa. Ni vizuri mtu mwenyewe Horne H3 Hac".
kwenda hospitali mara
 3. Bbipawemie nijuuya ... ncpcBtwurrca Kaic3ToiaBHCirr OT (*oso*rt
3TO Ha OTBCTCTBCHHOCTM (Kt&o+.y*: Ni juu ya wa/a/i wenyewe kuangalia
watoto wao wasome vizuri 3 TO wa OTBCTCTBCHHOCTM C 8M HX
pOflHTe/lcA CACAHTb, HToObl HX flCTH
xopotnoynHAHCb; Kuwaongczca waalimumishahara
yaonijuuya serikali *'IIOBWUJCHHC lapruiaTu yHHTc/iiiM laBHcwT OT
npaBKrc.ibCTBa.
Mazoezi
6. HalUHTC
B TCKCTC CyaXH.IHflCKHe IKBHBa.lCHT
bl CJieAyiOUlHX Bbl pa>KCMMM:
Ao npnxoAa CBponeHUCB; nepcAaBaTb oribiT CBOHM K O A . I C I A M ; M nor
MC HI HHX; HayraA onpcACABTb 6o.ic3Hb; npHHHM aTb .icicapcTBO
6ccKOHTponbHo; BO Bpca 3AopoBbio; pacno3HaBaTb 6o/ieiHb; 6o/ic3Hb
iam;ia Aa.icxo; KBaant)nuHpoBannwe BpaHH; paccy/Ufre.ibMbic AIOAH;
BCAHKOC 6oraTCTBo Haunn; cH.ibHuc H 3 jopoBbie .IIOAH; mas HOC
co6AK>AaTb rwrMCHy; HCBMAKM as raaioM 6oac3Hb;oncpHpoBaTb
6onbHoro;cncuHa.iHCTbi BWCOKOTO K.iacca; onacubie
HM<J>eKUHOHHbie 3a6oaeBanHH; npcAocTaBABTb
K3HCCTBCHHbIC MCAHUHHCKHe yCA>TH.
7. JXaifre pyccKMC ' JKBHBHJICHTI I :
-wa na &ida; <nye taida kubwa; taida ya mbolca; mganga wa
kicnycji; mganga mkuu; mganga wa wanyama; mwcnzangu
bora; madaktari wcnzao; mwanafunzi mwenzake; -wa na
maarife mcngi; -kosa maarife; -onyesha maarife; maarife ya
kutosha; -kosa akili; -lumia akili; akili ni mali; uwezo mwingi;
uwezo wa kufenya kazi; sina uwezo; zahanati ya watoto;
waganga wa zahanali; -toa huduma; -pa!a huduma; -hudumiwa
vizuri; gari la huduma ya kwanza; -fenya kazi kwa unadhifij;
bingwa wa kuponya maradhi ya kuambukiza; -ponya majcraha;
-pala malibabu; -ponya maradhi ya koo; hospitali ya maradhi
ya moyo; satin ya kubahatisha; shughuli za kubahatisha; -
shughulika na kazi ftilani; -zoca hali ya hewa; -zoea maisha
magumu; -zoca kuamka mapema; daklari wa kupasua; -pasua
nguo; bcndera iliyopasuka; -pasua tumbo.
8. 3anoMHMTe cneAyiomue BbipaweHHB HcocTaBbTe c
HHMH
npeAAOKCHMfl:
3anoMMMaib, noM HHT i.
-wcka akilini 6uTOBoe o6cAyacHBanHC
huduma za Itila cicopafl noMOUib yHHTb
siku huduma ya HaHiycTb naAaTb AyxoM.
kwanza -jifunza oTHanBaTbca
kwa moyo -fe
moyo
9. CoCTaBbTe npCAAO*CHHC
npHBCACHHblM H HH4Ce C.IOBaM H HAH cAOBocoMCTaHHUM H
no o6pa3ijy:
mganga > Mganga maana yoke ni daklari ponya > Kuponya ugonjwa ni saw a na
kutibu ugonjwa mwcnzi; -wa na maarife; -pata ujuzi; zahanati;
unadhifii; dambini; bingwa; maradhi; msaidizi; -paia matibabu;
shughuli; -pasua; -wcka akilini; -jifunza kwa moyo.
10. OrBCTbTC Ha Bonpocu no coAcpxamfio TCKCTa:
1. Hapo zamani wenycji wa Afnka walipambana na magonjwa
kwa njia gani? 2. Kwa nini dawa nyingine zilidhuru atya ya
mgonjwa? 3. Hospitali zilianza kujcngwa katika nchi za
Kiafnka mnamo wakali gani? 4. Je, Waatnka wcngi walikubali
kuhudumiwa katika hospitali hizo? S. Hospitali zina taida gani?
6. Zahanati hutoa huduma za aina gani? 7. Waganga wawezaje
kuutambua ugonjwa usioonekana kwa macho? 8. Mgonjwa
husaidiwa vipi kama ugonjwa wake hauwezi kuponywa kwa
njia ya dawa? 9. Je, madaktari hubahatisha maisha yao
wakijaribu kutibu maradhi fiilani?
11. ricpcAaflTC KopoTKo tia cyaxHAM coAepxaiiHe
TexcTa.
12. nepeBCAKTe:
I.MCM o6bi MHO 6oAbUlHHCTBO H3 BaC 3aHHM aeTCJI
HOC Ae 3aH*THfl B yHHBCpCHTCTC? 2. 3TOT XMpypr
OMCHb KBaAH(J>HUHpOBaMHblR cncuHaAHCT. H ero yaaxaiOT BCC
ero KOAACT H . 3. B 3Tofl nOAHKAHHHKC npCAOCTaBAAlOTC f
paiAHHHbIC M eAH1IHHC KHe yCAyrH. 4. 3TO Ha
OTBCTCTBCHHOCTM pOAHTeAefl BOBpeM BMlB3Tb
M aillHHy CKopofl noMoiiiH. ecAH cocTosHHc MX pc6cHKa
yxyAimrrca. 5.
MHOPHC HI nac HC AIO6JIT xoAHTb K Bpany, oco6cHHOKiy6HOMy.6. Hali yangu tu naona bado si nzuri, nimedhoofika sana.
He omaHBaAcii. TBOH Bpan oneHb onuTHuft cneunaAHCT. OH Mimi naona bora nikupeleke hospitali. Haya maradhi
ABBHO Tabu: nafikiri hayajakutoka mwilini na yanaweza kumdi tena.
(npUtlhlK) 33HHM aCTCfl HH4CKUMOHHblM H IflGOAC BaHHSM H. 7. Mganga si mtu mwaminiiu hata kidogo. Haja yake ni
HCABACKOOT HameroaoMa ecTb nyHKT 6biTOBoroo6cAy*MBaHHs, kukulia pesa zako tu. Mwanangu, usiseme hivyo, utatuletea
KOTopuft oKaibiBaei OMeHb noAenmwe ycjiyrn. 8. C noMOUXbio M balaa hapa! Wenyewe waganga wakitusikia tunawasema
HKpocKona cneunajiHCTbi yueiOT pacno3HaBaib IIPHHHHU caMbix Bi Rehema: watakataa kunitibu. Na kama maradhi mengine havatibiki
pa3.1HHHblX 3a6o.1CBaHHH. 9. HaUJ CblH lipHBblK C.ieAHTb 3a kwa madaktari, shaiti kwa waganga. Mimi sikubaliani na
HHCTOTORHexejlHeBHOCaM >6HpaCTCBOK> (COMMIT)'. 10. BuyHHTe wewe, lakini una hiari. Siwezi kukulazimisha kwenda
xaniy cTb 3TOT AHanor H xopouieHbK0 3anoM HKre Bee HOB we c.ioBa. hospitali ikiwa hutaki. Sasa najua jiko huliwezi. Mimi
13. ripoHHTaflTe B AHUax CAeAyiomHfl AHaaor H nepcBCAHTC ero. Tabu: nitaingia jikoni nikupikic. Unatamani kipi, uji au ugali?
ripCABapHTCAbHO 03HaK0MbTeCb C HOBblMH CAOBaMM: Ah, mwanangu, nifenyie japo ubwabwa.
Maneno mapya
-uminifu naAOKiibiH, tena acaTb, AaBHTb -dhoohi
3acjiyHBaiomHA AOBepna haja (-) c.iaGcib, icpaib CHAU Bi Rehema:
riOTpe6HOCTb, Hy*Aa. -la/1nus ha sacTasnaTb,
Heo6xOAHMOCTb balaa (-; ma-) Bwnyacnaib Maelezo
6eAa; 6eACTBHe shard (mu ) I -timani CTpacTHo *cnaTb, 1. Siendi sirudi c Mecia cABHHyTbCB He Mory" (6yxe. HH Hfly, HH
)c>63aTeAbHOCTb 2)yc.ioBHe. BOSBpamaKKb.
rpe6oBaHwe hiari (-) Bona. xeaaHHe acaacAaib
ikiwa ( B c.iyHae)ecAH japo XOT 6bi ubwabwa (ea.) xMAKaa (pncoBaa)
xauia (dm demeu uiu 2. Sina hali nnoxo ce6a nyBCTByio**. C AOBO hali cocToaHwe"
6o.1hHblX) nacTo ynoTpe6naeTca B 3HaMeHHH COCTOSHHC JAopoBba".
caM onyBCTBHe"*. BcnoMHHTe: U hali gani? KaK TU ce6a
MyBCTByeuib?"
Bi Rehema anaunma
Tabu: Shikamoo, bibi. 3. ... ndio kwanza ninajinyanyua u ... H TOABKO nanaAa BCTaHaTb".
Marahaba. Hujambo? BbipaxeHHe ndio kwanza nepeAaeT 3iiaHeiiHc BncpBue, B nepBbifl
Bi Re he mu: pan H T.n.rNdio kwanza anasafiri ugenini O H BiiepBue CACT
Tabu: Sijambo, bibi. Hatukuonana siku nyingi, hata nimetanya 3arpaiHity;Ndio kwanza nimeianza kazi hii
wasiwasi tena. Ulikuwa mgonjwa nini? Ah, mwanangu, TOAbKO npHCTynHA K 3Tofl pa6oTe.
Bi Rehema: nilibanwa na homa kali kweli kweli, siendi siiudi, kitanda
tu. Leo ndio kwanza ninajinyanyua. hata hali sina. 4. ... si haba. Alhamdulilahi M... H TO xopomo, cAaBa Bory (annaxy)T.
Sasa, bibi, ulikwenda hospitali?
Ah, nilitumia dawa za kienyeji tu. Kuna mganga maarufu
Tabu:
Bi Rehema: hapo Majengo. Alikuja kunitazama. Dawa zake zimenifea
kidogo, si haba, Alhamdulilahi. 5.... wakitusikia tunawasema ecAH OHM ycauuiaT, MTO
MU naoxo OT3UBaeMca o HHX CaeAyei oOpaTHTb BHHM aune, HTO rAaroA -
sema roBopKTb" - HenepexoAHufl. a B caywae ero

356 357
ynoTpe6;ieHHfl c npaMbiM O6T>CKTOM OH npHoGpeTaeT HHoe
jieKCHHecKOC 3HaneHHe - mioxo 0T3biBaTbcs o KOM-JIH6O,
oroBapHBaTb Koro-JinGo: Kila mara humsema Salum ingawa
wao ni marafiki OH Bceraa nJioxo roBOpHT o CaJHOMe, XOTH OHH
H Apy3b; Usijali maneno yao, wanamsema tu He obpaiuafi
BHHMaHHfl Ha HX cjioBa, OHH oroBapHBaioT ero.
6. ... shaiti kwa waganga 3d. ... 3HaxapH o63aTe;ibHO c 3THM
CnpaBHTC*. CjlOBO Shaiti Heo 6xOflHMOCTb, o6a3aTe^bHocTb nacTo
npeauiecTByeT rjiarony B aceJiaTeJibHO- no 6yflHTe;ibHOM HaKJioHeHHH H
nepeBOAHTca TaKHM H cjioBaM H xax AOJl)KeH, o6fl3aH,
Heo 6xO^HMO M H T.n. B 3TOM CMbICJie OHO BbicTynaeT CHHOHHMOM
cJiOBa lazima: Ukitaka kupata kazi nzuri sharli/lazima uache kuwa mvivu E CJIH
xoseuib noJiynrfrb xopouiyio pa 6oTy, Tbi AOJDKCH 3a6biTb o cBoen JICHH ;
sharti/lazima wafike kesho asubuhi H M HCO 6XO ; IHMO npHifTH 3aBTpa
yTpOM.
... jiko huliwezi ... He Moxcciiib cTOHTb y njiHTbi
7.
He Moweuib cnpaBHTbca c nJiHTofi). Fnaroji -weza
(i 6ytce.
Monb c npflMbiM o6ieKTOM npHo6peTaeT
nonoJiHHTejibHue OTTCHKH 3HaneHHft - cnpaB;iflTbc*\
oao/ieBaTb, 6biTb noa cmiy: Nitaziweza kazi zole hizi
cnpaBJiiocb co BCCMH 3THMH 3ajiaHHflM H ; Lugha ya
Kiferansa haiwezi <DpaHity3CKHft 3biK eMy He nofl
CHJiy.
Mazoezi
14. ^a&Te pyccxHe 3KBHBaJieHTbi: msaidizi
mwaminifu; mwenzangu mwaminifu; haja ya kuonana na
daktari; huna haja ya kwenda huko; balaa ya mataife yole
duniani; sharti umsaidie; masharti ya kimsingi; -toa damu kwa
hiari; -pumzika japo kwa siku mbili; -la japo kidogo; viatu
vyenye kubana; -banwa na ugonjwa; -banwa na wakati; -
lazimishwa kulala kiiandani; -tamani kwenda livu; mbona
unamsema kila wakati?
15. CoeflHHHTe npefl/ioxceHHfl c noMombio
cjiyxcebHbix CJIOB ikiwa, maana, ingawa, bali, kama, ndio sababu. kwani.
riepeBe^HTe noJiyweHHbie npeA/io*eHH:
358
1. Wanatamani kuwinda katika mapori ya Afiika. Shughuli hii
ni ya kubahatisha mno. 2. Balaa kubwa itatokea duniani.
Binadamu hawatasita kupigana wenyewe kwa wenyewe na
kuacha uchokozi.
3. Kuna haja ya kumlazimisha mgonjwa huyu aonane na
daktari. Hali yake inazidi kuwa mbaya. 4. Wenzangu wengi
ofisini kwetu wanamsema msaidizi wangu. Mimi siyajali
maneno yao na nina hakika kuwa yeye ni mtu mwaminifu. 5.
Sharti tuitekeleze leo kazi hii. Tuna banwa na wakati. 6.
Watalazimishwa kutunza unadhifu katika wodi zote za
hospitali. Hawataki kufenya hivyo kwa hiari. 7. Rashidi alizoea
kumsema mwenzake. Wameacha kuwa marafiki sasa.
Ni 16. 3aKOHHHTe npejuioxceiiHfl, no.ao6paB CJIOBO H3
ztaHHoro TeMaTHHecKoro pjua:
A/Ninaumwa kichwa. Ninaumwa ...
B/Umwone daktari wa moyo. Umwone daktari wa ...
17. Bbiymrre HaH3ycTb flHajior H3 ynpawHeHHfl 14.
18. riepeBeiiHTe:
ft
1. rioacajiyiicTa, noeuib XOTH 6bi HeM Horo Karim, Tbi
coBceM ocaa6.
2. He 3aCTaBJiafiTe Memi JiottHTbc* B6ojibHHity,
3TopaBHOCHJibHo HacTOJimeM y 6e^cTBHio JUW M eH. 3. ft
Bioicy, mooieu ruioxo ce6a HyBCTByeT, ayMaio, KTO ecTb
HeobxoflHMOCTb Bbi3BaTb cKopyio noMomb. 4. B cJiynae ec;iH
OHH He BbinoJiHflT Bee nauin yc/ioBHJi, Mbl CaMH
0CT3H0BHM paGoTbl no CTpOHTeJlbCTBy 3Tofi
nojiHKJiHHHKH. 5. Mbi BnepBbie OTKpuBaeM Jia6opaTopHio
Taxoro Tnna, ocHameHHyK) BCCM coBpeMeHHbiM o6opyaoBaHHeM
fhpu6opaMu). 6. noneMy Bee njioxo roBopsT o rjiaBBpane 3Tofi
6oJIbHHLU>l? ft CJIblUiaJI, HTO OH yMHblfi H 3HaK>lHHfi
pyKOBOjlHTeJlb, eMy noa CHJiy jnobas pa6oTa.
 Mazoezi ya kujiandaa kusikiliza hadithi 22. OnpOBeprmrre cjieayiomHe yTBepHCAeHHJi, aaB
npaBHMbHbifi BapHaHT:
Mancno mapya 1. Mzizi ni schcmu ya mmea ambayo inaonekana juu ya aidhi.
harag(w]e (ma-) 4>aco;ib mzizi (mi-) KopeHb, Kopeuion; 2. Jumbe ni mtu mwenye kuongoza maisha nchini. 3. Miti
mwanakijiji (w-) KOpHeruiOA huvuta maji aidhini kwa ms aada wa majani. 4. Kiboko
aepeBeHCKHfl adhabu (-) naKa3aHHe hutengenezwa kwa ngozi ya mnyama mwenye kuishi porini na
)KHTGJIb, KpeCTbSHHH -am(u]ru npHKa3biBaTb, kuitwa twiga. 5. Vichaka ni mahali penye nyasi na miti mirefu
jumbe (ma-) cTapocTa msamaha npe^nwcbiBaTb
Sana. 6. Kuamurn maana yake ni kuwamhusu watu wafenye
(mi-) npomeHHe, -chapa yaapaTb, HanocKTb
yaap cho chote kwa hiari yao wenyewe. 7. Kuomba msamaha maana
M3 BHHeHHe -gcuka npeBpamaTbca yake ni kutaka kutiwa adhabu. 8. Barafu ikiwekwa juani
kiboko (vi-) l>uieTb (u3 KOOKU hugeuka kuwa maziwa.
6eeeMoma)2)yMp njieTbK) kichaka (vi-) KyctapHHK; 3apoc/iH
23.Corjiacyirre cymecTBHTejibHbie co cjioBaMH B
19. 3anoMHHTe cJieayiomHe BbipaaceHHa: -omba/-taka msamaha - CKo6Kax: kiboko (-ingine, -refii, -enyewe, -mechapwaX
chapa viboko -ota mizizi msamaha (-ake, ndi-, -enye, -litoIewaX jumbe (-enyewe. -a mji,
npocHTb
-tia adhabu
npomeHHfl 6wTb -tafikaX vichaka (-ote, -enye, 4ikatwaX mizizi (-ingi, ndi-, -
20. /Jaffre pycCKHe n^eTbK) nycKaTb enyewe, -liotaX wezi (-ote, -tano, -enye, -mekamatwaX mazao
3KBHBaJieHTbi: KOpHH (-a maharage, -ingine, -enye, -liharibikaX adhabu (-ake, -
chapwa viboko ishirini; HaKa3biBaTb enyewe, -metangazwaX wanakijiji (-nane, ndi-, -enye>
-geuka nyoka; -geuka kuwa mtu mwema; -amuru kukata miti; -
taka msamaha kwa kosa kubwa; mizizi mitamu; mizizi ya 24. 3aMeHHTe ejHHCTBeHHoe MHCJIO
MHO)KecTBeHHbiM H naoOopoT:
porini; mizizi yenye sumu; -pelekwa kwa jumbe; -pata adhabu
ya jumbe; adhabu kali; -jificha vichakani; vichaka vya miiba; - 1. Kijiji kile kiko si mbali na mji. 2. Shamba lake linalindwa na
pika maharage na nyama ya kondoo; mwanakijiji mwenzangu; mbwa mkali. 3. Wanakijiji waliwapiga nyani wale kwa bunduki
wanakijiji wenye kusaidiana. zao. 4. Mtoto alijificha nyuma ya kichaka chenye miiba. 5.
Mizizi ya porini ilitumiwa na waganga hao wa kienyeji kama
21. nepeBe/urre:
dawa ya kuponya malaria.
1. Wakulima hulima mashamba ya maharage kwa umoja. 2.
Mabaki ya mazao waliweka ghalani. 3. Mkulima mmoja 25. riepeBeflHTe:
1. KpecTbHHe, )KHBiiiHe B aepeBHe noa H33BaHMCM KeMOHJto, Bbi
alipewa kazi ya kupalilia mashamba. 4. Kumbe yule mkulima
amekuwa mvivu. 5. Alipenda kulala vichakani tu na kula paiuHBajiH 4>acoJib H OaiaTbi. 2. He py 6me 3To ( aepeBO, OHO y we nycTHJio
mizizi. 6. Wenzake waliamuiu achapwe viboko kumi. 7. rjiyOoKHe KopHH. 3. JOnoina y 6eaa B 3apocjiH (Kycmul Tax KaK He xoTeJi,
Alikataa kuomba msamaha, akakimbilia mji wa kijirani. 8. 4 TO 6 W ero 3acTaBaJiH pa 6oiaTb. 4. CTapocTa npwKa3aJi BceM WHTejiflM
Maisha ya mjini yalikuwa ya taabu sana kwake. 9. Mwanakijiji aepeBHHcaMHM oxpaHHTb CKJia.i H AHCM , H HOHbK). 5. Bopa noHMajiH H
HaKa3a;iH BoceMbioyaapaMH njieTbio, noTOMy MTO OH 0TKa3aacx npocHTb
maskini hakukuwa na chakula wala nyumba. 10. Mwisho
npomeima. 6. #HKHe o6e3bHbi npMBbi KJIH BopoBaTb ypoacaw Ha nojiax
aligeuka panya akaishi shambani daima. 11. Hiyo ndiyo KpecTbsn H no3TOMy cTaJiH (npeepamwiucb) HX BparaM H .
ilikuwa adhabu ya mtu yule.

360
 Kusikiliza hadithi bahati warn walisikia kelele za mwanamke na ngummo ya simba, wakaja. Hivyo
ripoc.iyiiiafiTe TCKCT noJiHOCTbio. yule bibi akaokoka. Bila ya shaka aliogopa sana s imba, lakini alimpenda mtoto
rioBTopHTe B nay3ax c|)pa3bi BCJieA3a A HKT OP OM . wake zaidi, akasahau hofu yake.
3aKOHMHTe npe;mo>KeHHfl BMCCTO AHKTopa.
3aAaifre Apyr Apyry aonpocbi Ha cyaxwjiH no 28. nepeBeflHTe cjieayiomyio HCTopwio H nepecKa>KHTe ee Ha
coAepacaHHio npocjiyuiaHHoro TexcTa H Aafrre Ha HHX cyaxHAH:
OTBCTM. Mane no ya kusaidia tafciri
OTBeTbTe Ha cyaxwjiH Ha Bonpocw AHKTopa. 4ala fofoft) cnaTb Rax y6HTbiH
H3Jio>KHTe nHCbMeHHo Ha cyaxunn coaepxoHHe TexcTa. Heko bwana! rio3 ApaBAaio! /Mojio/teu!

*** O AHH M OAOAofi HejioBex no3AHo BCTaBan no yTpaM H nacTO

Mazoezi
26. nepeBe^Ffre AHaaor:
OAHH HenoBcx npHiuea B nojiHKJiHHHxy. Bpan cnpaimiBaeT
ero:
-4TO C B3M H?
- He 3Haio, AOKTOP. 9i pa6oTaK), Rax BOA, C yipa AO Benepa.
YcTaio, Rax co6aKa. BcerAa 6UA 3AopoB, xax 6VHBOA. A ceiiHac
ocAa6, y Mena nnoxoH COH. HoMbio npocwnaiocb MOKpufi, Rax M biiiib.
CepAue6HeHHe, xax y aanua. IlpocTobeAa ...
-MHe oweHb xcajib, HO a cAbimaA, HTO BeTepHHap
cocejiHeM AOMe, -cKa3aa Bpan.
27. IlepeBeiiHTe cae;iyiomnR TCKCT, npHAyMaiLre K
HeMy 3aro;iOBOK H nepecKaacHTe ero Ha cyaxwiH:
Siku moja simba alikuja kijiji cha Igalula, akamkuta
mwanamke akishughulika na kuchoma siafii nje ya nyumba
yake. Mara simba akamwkia akamkamata miguu. Yule
mwanamke alianguka chini, lakini alipokuwa akianguka, mara
aliona kipande cha ukuni (xeopocmuny) karibu. akaushika, akampiga
yule simba. Simba alikuwa mwoga, akakimbia, na yule
mwanamke akaondoka pale akataka kuikimbilia nyumba
nyingine iliyokuwa karibu. Lakini mle nyumbani mwake
amemwacha mtoto wake wakati alipokuwa akichoma siafii.
Mara alipokumbuka mtoto wake yumo katika hatari, alirudi
kwa kupiga kelele nyingi. Simba yule alipomwona mwanamke
anamdi, naye akaiudi pia akitaka kumkamata mara ya pili. Kwa
onaajtbiBa^ na pa 6oTy. O H peuiHA o 6paTHTbca x Bpany.
-Kaxwe y Bac npoSjieMbi? -cnpocmi Bpan.
-BenepoM a He Mory nonro ycHyTb, a yTpoM He Mory paHO
npocHyTbca. rioaTOMy nacTo ona3AbiBaio Ha pa 6oTy.
- Xopomo, a AaM BaM aexapcTBo. ripHHHM afire oAHy Ta 6jieTxy
xaiKAbiH Benep nepeA CHOM .
Bpan Bbinwcaa peuerrr Ha aexapcTBO, H lOHOiua no 6eacan B anTexy.
BenepoM no coBeTy Bpana OH nporAOTHA OAHy TabneTxy H aer cnaTb.
npocnyBiuHCb, OH yBHAeji, HTO eme paHO H AOBOAbHbiw nornea Ha paboTy.
- BOT 3TO aexapcTBo! - cxa3aa OH xoaaeraM. cnaa xax
paboTaeT B
y6HTbiH. H Ha pa6oTy npHiuea BOBPCM a.
-rio3ApaBaaeM, -OTBeTHAH eMy, - HO rAe Tbi bbiA BHepa?
29. 06i>acHHTe Ha cyaxHAH CMUCA caeAymutHX nocnoBmt:
A/ Lenye mwanzo lina mwisho.
B/ftnyc ilia pana njia.
30. HanHuiHTe coHmieime na TeMy: Kuonana na daktari.

362
 SOMOLASITA
JlcKeinecKasi TeMa Pinroeop no Tejie<t>oHy
T pa M M a rnica
I>CJ BpCMCIIIlOH pc.'IWTHB. KaK H3BCCTHO,
peJlflTHBHb! fi (jjopMaHT M0)KeT coweTaTbca c
noKa3aTejiflMH BpeMeHH -na-, -!i-, -ta-: anayesoma OH-
KOTOpbift-HHTaeT, wa//ofika oHH-xoTopbie- npH6binH,
m/a*aokuja Bbi-xoTOpbie-npHaeTe. CymecTByeT TaioKe
TaK Ha3biBaeMaa 6e3BpeMeHHaa pc/iHTHBHaa
rjiarojibHaa 4>opMa: B 3TOM cjiynae pejiHTHBHbiH (JiopM
aHT 33HHMaeT KOHeHHyio n03HUHK)3a TJiarOJlbHblM
KOpHeM/oCHOBOH, 0(f)OpM JICHHbl M JIHUIb
cy6ieKTHbiM noxa3aTe.neM: mwaka ujao roa OH-
npHxoawT- KOTopb!h=6yayI^HM^oa,^
no3HUHK>3acy6ieKTHbiM noKa3aTe;ieM B nepexoAHOM
raarojie MO)KeT3aHHMaTbo6T>eKTHbinnoKa3aTejib:
Juma nikupendaye #>xyMa fl-Te6fl-nio6jiK)-KOTOpbiH =
jno6flmHfi Te6a J X cyMa.
Taaroabi c pejiflTHBHbiM (JjopMaHTOM
cy(J)(|)HKcaAbHofi F103 HLXHH nepeBOiWTCfl Ha pyCCKHH
A3bIK npaaaTOHHblM onpeae^HTejibHbiM
npeaJioweHHeM c r;iaro;ioM B HacToameM BpeMeHH,
npHqacTHeM H;IH (oTraaroabHbiM) npiwaraTejibHbiM:
wanyama waishio porini >KHBOTHbie, KOTopbie WHByT B
caBaHHe = *HBymHe B casaHHe WHBOTHMC = AHKHe
WHBOTHbie. BpeMfl npHaaTowHoro npeanoxceHHa Mom
BbibHpaTbca npn nepeBoae B 33BHCHMOCTH OT KOHTeKCTa:
Mwana umleavyo ndivyo akuavyo Kax peSeHxa BocnHTaeiab,
TaxHM OH H BbipacTeT.
PejiaTHBHbiH 4>opM aHT npH 3TOM MoweT 6biTb
comacoBaH xax no cyG'beKTy npeaaojKenHa, Tax H no
oStexTy: mama opika^ye chakula MaTb, xoTopaa roTOBHT
eay, mili tu'ionayo aepesba, KOTopbie MU [HX)BHAHM.
OrpHuaHwe Bcex peaaTHBHbix c|)opMaHTOB B raaroae o6pa3yeTca
OAHH3 KOBO: npw noMomu noxa3aTeJia -si- + pe JiflTHBHbi H ())opM
aHT, 33HHM ajoiuHH no3 HIAOO nepea raaroabHbi M KOPHCM/OCHOBOH:
anayesoma } a/ryesoma } aiakayesoma } a^/yesoma as ornate }
364
Mazoezi
1. 3aMeHHTe xoncTpyxiuno no o6pa3ity:
A/ lunaoishi mjini > luishio mjini
watoto wanaocheza mpira; wadudu wanaoleia hatari; mwanafiinzi anayechelewa
daima; mzazi anayempenda mtoto wake; mambo yanayotuletea s hida; mwezi
unaokuja; mnyama anayeogelea baharini; meli inayochukua mizigo; pesa
zinazolipwa kila wiki; mimea inayohitaji mwanga; mazao yanayovunwa na
wakulima.
B/wajuao kuandika > wanaojua kuandika kuku w'aishio porini; bibi apikaye
maandazi matamu; bendera ipepeayo juu ya nyumba; mikate ichomwayo na mpishi;
watu wazumrao ovyo; chombo kipimacho kiasi cha mvua; mtu achungaye mbuzi;
sheria zijulikanazo na wote; matunda yapatikanayo sokoni; mkulano ujao; miaka
ijayo.
2. 3aMeHHTe xoHCTpyxiwio co CAOBOM -enye raaronoM c
6e3BpeMeHHbiM pe/iSTHBOM:
watoto wenye kuugua; ndege yenye kumka mbali; hospitali zenye kupokea
wagonjwa wa akili; watu wenye kutoa damu; bibi mwenye kusuka vikapu;
mhandisi mwenye kujenga daraja; mambo yenye kutokea duniani; vitu vyenye
kupatikana dukani; jua lenye kuchoma sana; mabasi yenye kwenda mpaka mjini.
3. riepeBeAHTe, HCnoab3ya 6e3BpeMeHHofi
peaiiTHBi
JIIOAH, oxoTfliUHeca B aecy;caMoaeTbi, nepeB03JiutHe rpy3bi; BCHHO
cneuiamHe CTyaeHTbi; <J)pyxTbi, 3peoiUHe Ha cojiHue;
3apnnaTa, BbinjiaHHBaeMaa oxeMecaHiio; aeTH,
nywaaiomHecH B noMoiim; npHBoaHMbie B TexcTe npHMepu;
npoxoafliUHH 3aecb aBTo6yc; cnopTCMenbi, B36HpaiomHeca Ha
ropbi; npHcayra, y6HpaK>mas o6me>KHTHe; waaJimHe HacexoMbie;
ay*outHfi c oxeaHa BeTep; 6jiaroyxaioutHe UBeTbi.
4. 3aMeHHTe KOHCTpyxiuno c MCCTOHM eHHeM amba-
peaHTHBHofi xoHCTpyxuHeft c o6ieKTHbiM
noxaaaTeaeM. 06pa3eu:
hadithi ambazo watoto wanasoma
> hadithi watoto wanazozisoma
365
matunda ambayo alileta; meli ambayo inavunja bantu; vyeti Mane no mapya 3aBoa, 4>a6pnKa mbao (-) ape
ambavyo daklari aliandika; watu ambao watajenga daraja hili; idadi (-) MHCJIO , KoaHHecTBO Bee Una -vumbua l)H3o6peTaTb
nguo ambazo zinafea kwa wachezaji; adui ambaye anazidi sisi msomaji (wa-) HHTaTeab 2)HaxoaHTb, o6Hapy>KHBaTb -
kwa nguvu; mabingwa ambao walishughulikia matatizo yetu; mwandishi (wa-) nwcaTeab; piga chapa nenaTaTb, H3aaBaTb -
kisima ambacho wenyeji wanatumia; machenza ambayo aBTop jalada (-;ma-) neperuieT, tunga 1 )COHHHJJTb 2)co6HpaTb;
ulinunua asubuhi. o6/io)KKa a lama (-) 3 nax; coctaBJuiTb
yKa3aieab mfupa (mi-) KOCTb
5. PacKpoifre CKO 6 KH no o6pa3ity: tunapenda ganda(ma-) lXcopa.Kopxa 2><o)Kypa 3):Kopnyna, uieayxa
(vitabu) > vitabu tunavyovipenda
anakula (chakulaX unaona (miliX fundi anatumia (nyundoX
bibi alipika (maharageX walachinja (mbuziX jirani analima
(shambaX tulipoteza (ufunguoX mtolo amechora (pichaX
walichagua (mahali)

6. riocTaBbTe o6TeKTHbiH peaaTHBHbifi

cornacoBaTe/ib B KOH eMHyio noiHumo:
chakula ninachopenda; kamusi mnayotumia; basi
unalopanda;dalili ninazoona; mahali unapopenda; muziki
wanaopiga; miti wanayokata; maarife wanayopata; harufu
wanayosikia.

7. riepeBe/urre npeaJioweHHJi. Cjieznrre 3a

ofoexTHbiM coraacoBaHHeM B noanepKHyTbix KOHCTpyKiuwx:
1. CTyx, KOTOpbifi a yc/ibimaji nonbro, pa36yflHJi Mens. 2.
Tbi He BHflea KOHBepT, KOTopufl a ocTaBH/i Ha cTOJie? 3.
BpeMa, KOTopoe Ha3Ba^ rHfl, He noaxonHT ana M Horwx
H3 Hac. 4. rB03aH, KOTopwe Tbi xynHa, caHLUKOM
KopoTKHe. 5. floaapKH, KQTopbie OH npHHec, oHeHb
aoporwe. 6. Jltoan, katani/ Idlani (-) CH3aab ( < 80.10KH0)
KOTopbixTbi BHaHUib, naum -kuukuu CTapbifl,
CTpoHTejiH. H3 HOUieHHblfl
7. 5! 3H3K) o npobaeMe, shukrani(-) 6aaroaapHOCTb
6ecnoKoameH Te6a. 8. maktaba (-) 6H6/iHOTeKa pamba
MeacecTpa, o6cjiyxHBammag (-) l)xaonoK 2)BaTa kiwanda (vi-)
fionbHhix B Haiueft K / IHHHKC , oneHb npeflnpiWTHe,
Haae*Haa.

366 367
udongo (ea.) l)noHBa 2)rnHHa pango (ma-) l)nemepa 2>opa,
6ep/iora

kaburi (ma-) MorH/ia, coen, rpo6HHua

hekalu (-)xpaM, MOJIHTBCHWH aoM Mmisri (wa-) erMnTHHHH
Mchina (wa-) KHTaeu Mwarabu(wa-) apa6

Asili ya kitabu
Sisi tusomao vitabu tunapata hadithi nyingi sana za
kuvutia, tena tunapata elimu na maarife mengi. Watu wengine
wamesema "Himu ni bahari nao walisema kweli bila shaka.
Idadi ya elimu mbalimbali haihesabiki kwa kuwa ni nyingi
Sana. Je, nani anaweza kuzijua na kuzikumbuka habari za
elimu zote zipatikanazo duniani? Hakuna mtu kabisa. Lakini
kila mtu awezaye kusoma anaweza kusoma habari za elimu
hizi, kwa sababu habari zimetungwa na watu wenye maarife, na
zimepigwa chapa katika vitabu.
Kwa kuwa vitabu vipo, elimu zimekusanywa na kuwekwa
vizuri, habari za kila elimu peke yake katika vitabu vyake.
Himu hizo zinapatikana na kila mtu anayeweza kusoma vitabu,
tena elimu hizo huendelea kila mwaka kwa sababu watu wa leo
wanaweza kusoma maarifa waliyoyapata watu wa zamani na
kuyaongeza.
Je, msomaji, ulipata kufikiri kazi nyingi zilizofanywa na
watu wengi kabla ya kupatikana kitabu kimoja? Basikabla ya
kupatikana kitabu tunataka karatasi, maneno yaliyotungwa na
waandishi, watu wenye kupiga chapa maneno haya na kufunga
karatasi katika jalada, ndipo tutakapokuwa na kitabu.
Tangu zamani sana binadamu wamependa kuandika.
Kwanza walichora alama na picha juu ya mifiipa na mbao na
maganda ya miti na mawe. Baadaye walianza kuchora picha na
alama juu ya matofeli ya udongo. Tena walizoea kuchora juu ya
kuta za mapango na nyumba, makaburi na mahekalu. Wamisri
wa zamani walikuwa ndio watu wa kwanza waliotumia
karatasi, lakini haikuwa namna ile tunayoitumia siku hizi.

368
 Walioanza kutengeneza namna ya karalasi lunayoitumia 3.ulipata kufikiri npHXoaHJiocb nn Te6e
sasa ni Wachina. Mchina mmoja alivumbua namna ya 3aayMbiBaTbca; karatasi ilipata kujulikana 6yMara cTa/ia
kutengeneza karatasi kwa maganda ya miti na katani na H3BecTHa. HH<J>HHHTHB, nepea KOTopbiM CTOHT rjiaron -pata
vitambaa vikuukuu. noJiynaTb, MOJKCT nepcBO^HTbca cooTBeTCTByiomHM
Mwishowe karatasi ilifika Lllaya. Kabla ya hapo Wachina
raaroaoM coBepiuenHoroBHaa, nnbo C noMouibio CJIOB THna
waliwafundisha Waarabu maarifa yao. Waarabu walipoleta vita
katika nchi nyingine pande za Ulaya, karatasi ilipata kujulikana cTaTb, yjxaBaTbcji H T.n. HanpHMep: Tulipata kujua Mbi
katika nchi za Ulaya pia. y3HajiH; Walipata kutembelea HM yaajiocb noceTHTb.
Baadaye watu wa Ulaya wenye maarifa walizidi
4. CJIOBO namna BHA, THn Taxace HM eeT 3HaMeHHe cnocob, o6pa3
kuvumbua namna ya kutengeneza karatasi za aina bora zaidi. aeHCTBHfl: namna ya kusuka nywele cnocob 3aruieTaHHfl BOJIOC , tufenye namna
Vitu walivyovitumia ni mbao, pamba, katani na majani ya gani? K3KHM o6pa30M HaM nocTynHTb?
namna nyingine, na vipande vya vitambaa vikuukuu.
Siku hizi karatasi nyingi Sana zinatumika. Fikirini habari 5. mwishowe naKOHeu, B Kornie KOHUOB (cJiHTHaa <J>opMa mwisho
wake)
za magazeti na vitabu vilivyopigwa chapa na kuhifadhiwa
katika maktaba za dunia nzima, pia karatasi za kuandikia za
kila aina na karatasi ile inayotumiwa kutungia vitu ndani yake. Mazoezi
Kwa hivyo viko viwanda vikubwa sana vya kutengeneza 8. HafiAHTe B TCKCTC cyaxwiHficKHe 3KBHBaneHTbi
cJie/tyiomHx BbipajKeHHH:
karatasi katika nchi nyingi duniani.
Mambo waliyoyafenya watu wa zamani, na mambo yBJieKaienbHbie HCTOPHH; KOJIHHCCTBO HayHHbix 3H3HHH ne
yaliyotokea katika nchi nyingine yanaweza kutufiindisha noAaaeTCH nojtcneTy; 3HaTb H noMHHTb BCK> HaynHyio
mengi. Shukrani kwa vitabu sisi hupata faida ya maisha ya wale HIKJ)opMaUHIO MHpa; HiujjopMauHa co6pana 3naiomnM H

watu na feida ya mambo yaliyotendeka katika nchi zao.
Maelezo
1. ... tunapata hadithi ... tena tunapata elimu. nonynaeM
(B03M0)KH0CTbHMTaTb)paccKa3bi ..., a Taioice nojiynaeM
3H3HHJI. CJIOBO tena cHOBa, onsTb HMeeT
aonoJiHHTejibHbie 3HaweHHfl, TaKHe KaK TaioKe,
To>Ke, BMecTe c TeMKTOMy ace" HT.n. flpyrwe npHMepbi:
Leo mama amenunua matunda mabichi, tena matamusana
Cero/wa MaMa Kymuia cBeacwe (j)pyKTbi, K TOMy ace
oMenb cJiaflKHe"; Mtumishi wetu huwahi kila kitu, husafisha
nyumba, kupika. tena kutunza bustani Hama npHCJiyra Bee
ycneBaei - y6Hpaei AOM, roTOBHT, K TOMy *e yxax<HBaeT
3a caaoM.
JIK>;U,MH; 3TH3H3HHB flocTynnbi Kaac^OMy, KToyMeeT
HifraTb; npnyMHO>KaTb 3HaHHa; npHxo^HJiocb JiHTebe
3aayM biBaTbca; neperuieTaTb JIHCTW 6yMarw; pHcoBaTb
3H3KH H KapTHHKH; rnHHjmbie bpHKeTbi;cBOflbi nemep;
CTenbi cKJienoB H xpaM OB; 6yMara ouiHHajiacb OT TOH, MTO M u
Hcnoab3yeM ceHHac; OHH nepe^anw CBOH onbiT apabaM;
npHifTH c BoflHoft;o6yMare y3HajiH B eBponeficKHX
CTpanax; KycKH BCTXOH TK3HH; H3o6pecTH cnocob
H3roTOB;ieHHfl bonee KanecTBeHHoft byMarw;
xpaiiHMwe B bnbJiHOTeKax Bcero MHpa; nncnafl byMara;
obepTOHnaa byM ara; Bee co3^aHHoe mo^bM H npouuioro;
baaro^aps KHHraM; H3B;ieKaTb nojib3y; npoHcxoflHBinee B
H X CTpanax.

2. ... elimu zimekusanywa na kuwekwa vizuri ... HaynHbie #affre pyccKHe 3KBHBa/ieHTbi:
9.
3Hanna cobpaHbi BMecie w cncTeMaTH3HpoBaHbi. msomaji wa gazeti; wasomaji wa maktaba;-maktaba kuu;

369
maktaba ya taife; mwandishi wa kitabu; mwandishi wa barua; -
funga katika jalada; jalada la rangi; alama nzuri; alama za
barabarani; nyumba ya

370
mbao; kiwanda cha kupasua mbao; ganda la mti; ganda la mkate; ganda la yai: anaves uka mikeka ya katani huonekana sokoni kila siku. 8. Mbao zinazotaa kwa
maganda ya ndizi; vyungu vya udongo; udongo uliokauka; makaburi ya watu kujenga nyumba za aina bora zimepatikana katika nchi za kaskazini.
waliokufa vilani; kaburi la askari as iyejulikana jina; -tangaza vita; vita vikuu vya
pili vya dunia; nguo kuukuu; nyumba kuukuu; nguo ya pamba; mazao ya pamba;
13. OrBeTbTe Ha Bonpocu no coflepacanHio TexcTa:
mikeka ya katani; kiwanda cha kutengeneza sukari; kiwanda cha kushona viatu;
kiwanda cha magari; -eleza shukrani nyingi; maneno ya shukrani; -toa shukrani; - I. Watu wasomao vitabu hupata feida gani? 2. Kwa nini watu
tunga hadithi; -tunga nyimbo; -tunga sheria; -tunga kamusi; -vumbua kisiwa kipya; - wengine wamesema kwamba elimu ni bahari? 3. Sisi tuna
vumbua kitu kilichopotea; -vumbua dawa ya kutaa; -vumbua injini mpya; mitupa ya uwezo wa kusoma vitabu shukrani kwa nani? 4. Alama na
binadamu wa kale; mambo yanayoiendeka nchini; kazi isiyotendeka. picha za kwanza zilizochoiwa na binadamu zimegunduliwa
wapi? 5. Watu wa kwanza waliotumia karatas i walikuwa nani?
10.3anoMHHTe cneflytoiUHe BbipaweHHJi 6. Karatas iza kwanza zilikuwa za aina gani? 7. Karatasi ilifika
HCOCTaBbTec HHMH npe/uioweHHfl: Ulaya kwa njia gani? 8. Vitu gani vilitumiwa kwa kutengeneza
mwandLshi wa habari xcypHaJiHCT, KoppecnonaeHT karatasi za aina bora? 9. Karatasi huleta feida gani? 10. Vitabu
shukrani kwa bnaroflapa (KOMy-*., neMy-ji.) huwasaidia binadamu kwa namna gani?
kumtenda mtu OTHOCHTbca nJioxo (K KOMy-n.\
o 6pamaTbCJi naoxo(c Ke.u-ji.)
14. FlepeBeitHTe:
1. B KaxoM KOJIHHCCTBC Bauic npe;mpHflTHe H3itaeT fleTcxyio aHTepaTypy? 2. B
11.riepeBe^HTe npe^JioxceHUX H 33MeHHTe CBoefi HOBOH KHHre aBTOp paccKa3biBaeT 06 yBiiexaTejibHOM nyTemecTBHH no
nojiHepKHyTbie CaOBa CHHOHHM 3M H H3 TeKCT3! ErHrrry, xoTopoe OH coBepumn B npouuiOM roity. 3. Ha BCTpene c wypHa;iHCTaM H
1. Habari mbalimbali za elimu zijulikanazo leo zimekusanywa cnenwajiHCTy 3aaaBajiH M Horo BonpocoB o npe^M eiax, Koiopbie OH o 6napy>KHJi B
na watu wa zamani waliokuwa na ujuzi mwingi. 2. Kiasi cha ne mepax H rpo6nHuax flpeBHHX JiiOfleH. 4. Xo3HHH oneHb ruioxo OTHOCHJicx
vitabu vyote vipatikanavyo duniani hakihesabiki kabisa. 3. Kaio^xM, KOTopbie BbinonHJi/iHcaMyioTJDKeJiyK)paboTy na ero x;ionKOBbix
Binadamu wa kale waliacha alama zisizofehamika kwenye kuta njiaHTaunax. 5. KpacHBbie pucy HKH , noMeutaeMbie (pucyeMbte) Ha O6JIO>KKH
za mashimo. makaburi na mahekalu. 4. Njia ya kutengeneza KHHF, cpa3y npHBJiexaiOT BHHM aHHe HHTaTeaeH. 6. CneLwa;ibHbie yKa3aieaH,
karatas i za aina bora iligunduliwa na mabingwa wa Ulaya. 5. KOTopbie Mbi BHJIHM Ha yjiHuax, noMoraioT HaM HaHTH no.oxo.zwmee MecTO JUW
Kuna viwanda vingi duniani vyenye kutoa vitu vya kila aina nepexoaa uepea aopory. 7. TK&HI, KOTopyio Tbi npHHec, oneHb BeTxaa, OHa He
kwa ajili ya watu wazima sawa na vitabu vya watoto. 6. ro^HTca an* uiHTba oitexcau. 8. Eaaroaapa 6H 6aHOTeKe, HMeiomeitCB B 3TOM M
Watumishi wa maktaba wanaohifedhi vitabu vya nadra ajieHbKOM ropoae, a CM or c
wanatekeleza kazi muhimu sana. 7. Tunapata feida kubwa
shukrani kwa watu wenye kutunga vitabu na kuongeza maarife
mbalimbali.

12. 3aM eHHTe no/mepKHyTbie rjiaroabi

KOHCTpyKiwefi c 6e3BpeMeHHbiM pe;iHTHBOM H
nepeBeflHte npeaJiowenHs: 1. Watoto wanapchora alama na
picha kwenye kuta za nyumba hukaripiwa na watu wazima. 2.
Karatas i zinazotumiwa kwa kufungia zawadi ni za aina maalum. 3. Mabingwa
wanaotunga kamusi hawana budi kuwa na maarife mengi. 4. Kiwanda kinachopasua
mbao kiko nje ya mji. 5. Duka linalouza nguo za pamba limefungwa. 6. Napenda
kusikiliza waandishi wa habari wanaoleta habari za ajabu na za kuvutia. 7. Bibi huyo

370 371
rojioBOHyflTH B Hayny. 9. Bee paccanaibi, KOTopbie COHHHACT
noJiHbi ropeHH H cocipanaHHS.
15. nepeBeflHTe cjie/iyroiUHH TCKCT, ripe/tBapHTejibHO
myMHB
HOByio jieKCHKy: -papasa TporaTb, owynbiBaTb waza
Mungu (miungu) Bor, 6oacecTBo AyMaTb, pa3MbiuiJiTb -shiriki
uso(nyuso) JIHUO ynacTBOBaTb risasi (-) CBHHeu
sura(-) BHeuiHOCTb, O 6JIHK badala ya BM ecTo (Koao-.7., ueeo-
mtindo (mi-) MCTOA, cnoco6; Ji.;mo2o umo6bi)
o6pa3eu
herufi (-) 6yKBa
Vitabu kwa ajili ya vipofu
Je, vipofu wanawezaje kusoma nao hawaoni?
Mkimtazama kipofu mlaona ya kuwa amezoea kupapasa vitu ili
apate kuvijua ni vitu vya namna gani. Ni kama baraka ya
Mungu ya kuwa watu hawa maskini wasioweza kuona kwa
macho, wanaweza kujua namna ya vitu kwa kuvipapasa kwa
vidole vyao, maana vidole vimekuwa macho yao. Kwa nini?
Kwa sababu vidole vyao ni vyororo Sana na vimezoea
kupapasa na kutafuta namna ya vitu wanavyovitaka. Vipofu
wengine wanaweza kumtambua mtu kwa kumpapasa uso
wake,tena wanaweza kujua kama sura yake ni nzuri au mbaya.
Basi watu wengine wenye humrna walifikiri mambo hayo,
wakajaribu kuvumbua namna ya vitabu vinavyoweza kusomwa
na vipofij wanaokaa daima gizani. Wakafikiri, kama
wangeweza kuvumbua mtindo wa kutengeneza vitabu ambavyo
vipofu wangeweza kuvisoma. Wakawaza wakakumbuka uwezo
wa vidole vya vipofu, na mwishowe wakafeulu.
Mtu wa kwanza aliyeshughulika katika kazi hii ya huiuma
alijaribu namna ya kuchora herufi juu ya mbao. Mtu mwingine
aliyekuwa mwalimu katika nchi ya Uferansa alivumbua mtindo
mwingine wa kufenya herufi za risasi, lakini alikuwa hana
fedha za kufaulu katika kazi hii akaiacha.
Njia nyingine zikajaribiwa bila ya kufaulu mpaka
Mferansa mmoja alivumbua mtindo wa kuzitumia alama za
nukta na mistari badala ya heaifi. Baadaye mtu jina lake Louis
Braille alianza
372
3 TOT nwcaTejib, kushughulika sana katika kazi hii. Akazidi kushiriki katika
mambo hayo mpaka katika mwaka 1834 akafeulu,
akatengeneza namna ya kupiga chapa vitabu vinavyoweza
kusomwa na vipofu, ndivyo vinavyotumiwa siku hizi.
Maelezo
kwa kumpapasa uso wake omynbiBaa ero JIHUO.
1. ...
06paTHTe BHHMaHne, HTO o6ieKTHbifi noKa3aienb B rjiarojie -
papasa corjiacoBaH He no KJiaccy cymecTBHTejibHoro uso, a
no 1-My KJiaccy. 3TO npoHCXojurr B Tex cjiyHaax, Koraa penb
naeT o nacTH H uejioM, HanpHMep: Walimchuna simba ngozi
yake OHM coiipajiH co JibBa uiKypy; Daktari amemtibu
mgonjwa jicho lake Bpan BbiJieHHJi rjia3 6ojibHoro;
Wanakijiji waliamua kumkata mwizi mkono wake wa kulia
)KHTe/iH jiepeBHH peuiH^w OTcenb Bopy ero npaByio
pyxy". B TaKHX cjiywajix He Tpe6yeTCH ynoTpeG/ieHHe
HanpaBHTeJibnofitjiopMbi rjiaroJia,cpaBHifre:Mama
alimkata mtoto nywele MaMa noflCTpwrJia pebeitKy
Boaocbi, HO Mama alimkatia mtotoshati MaMa yxopoTuna
pebemey py6auiKy (r,ae shati py6auiKa* He ABJiaeTCJi
HeoT-beMiieMofl
naCTbio pe6eHxa).
AyMaTb npoce6a 6yAymee;
Mazoezi B 6y,aymeM wejiaTb (KOMy-
16.3anoMHHTe ,7.) Bcero HamiyHuiero
cjieityiomHe
Bbipa>KeHHfl HcociaBbTec HHMH npeAJio*enHjr:
-waza moyoni siku za usoni -mtakia mtu kila la heri na
baraka
17. riepeBeAHTe:
1. Amezivuka taabu zote kwa baraka ya Mungu. 2. Uso wake
ulionyesha fiiraha nyingi, nikawaza moyoni kuwa labda
amefeulu kuipita mitihani yote. 3. Mamangu hupika kuku kwa
mtindo wake maalum. 4. Unaweza kuandika japo mstari mmoja
kwa Kichina? - Wapi! Nashindwa kuchora hata herufi moja. 5.
Ghafiila taa zote sebuleni zimezimika, tulikuwa hatuna budi
373
kutoka nje kwa kupapasa kila kitu kilichotuzunguka. 6. Katika
mashindano ya mbio

374 375
mwenzangu alinizidi kwa nukta chachc tu. 7. Wageni wote sogea npnO;iH)KaTbcfl, xanxaH, laua/imi
walioshiriki kwcnyc sherche walimtakia mwcnyeji kila la hcri npHABHraTbca
na baraka. 8. Majirani walikata shauri kujenga da raja mpya
kwa kushirikiana. 9. Katika lugha ya Kiarabu hutumiwa alama Mazoezi
maalum badala ya heiufi za kawaida. 10. Mtumishi aliombwa 21. JXafrre
pyccxwe 3KBMBaneH7u:
kwenda livu mwezi huu badala yangu. -ita mtoto; -hikia ombi la mama; -gusa vitu; kitu kinapoguswa
kinakamata; kitu usichokijua; mtegc.wa ha tan; -inua mtcgo;
18. JJaATe 3KBHBa/iCHTbi Ha cyaxHJiw: mtego ukiguswa unafyatuka; -sogea kwenye meza; -sogea
uncojia AJI* cnenux; CTaTb cnenbiM; BUMbiTb nnuo H pyKH; MMCTb karibu ili kusikia vizuri; -tamani kula; -tamani kusoma; mnofu
npHB.iCKaTeabHyio B McuiHocTb;6;iar 0.1a pin b 6ora; BbiGwpaTb o6pai mncnc; -kata mnofu wa nyama; -imba kwa sauti kubwa; -ja
MCMIHH; K3o6pccTH HOBbi A cnoco6 ncMaiaHba; aBTOM o6n.ib haraka; mwanangu, huna akili.
Hosoro o6pa3ua; ynacTBOBaTb B copeBHOBaHHax no
BoneA6o/iy; npHnsi b ynacTHe B nwanore; noTporaTb CBOMMH 22. flaHTe 3XBHBaneHTbi Ha cyaxHjin:
pyxaMn; cHHTaTb no ceKyiuaM;ocTanocbHccKo.ibKOceKyiu;BbmiHyTa)i no3 saT b apy 3e A; He aoTpar HBaT be a ^o npeAM CTOB;
JiMHHfl; nepHUe H 6e.ibie JIHHHH; Hivnaib XHTaficxMM I I U K B M C C T O XBaTaTb M u UKH; MbituenoBica; 6bicipo onuiHKHyTbca;
apaocxoro; B M CCTO M CHS; BM CCTO B3C; pa3M bl I1IJ1HTb noaoAiw K aBepn M BO^TH BHyTpb; BMATH Hapyjxy; xycox puGnoro <J)
O 6yjiy 1UCM ; ZtyM 3Tb npo ce6a; coapaib c OBUU UJicypy; Mae; xanxaH 3axnonHynca; 3axpwMaTb BO Becb ronoc; nozuuTb HBcpuy
Buncwnib 6o-ibHOMy yum. jioByuixH.

19. ricpccKa*ifrc Ha cyaxHiiH TCKCT M3 ynpa*HCHHJi 15. 23. 3axoHHHTe npeano*eHHs:

1. Kukigusa kitu kuna maana ya ... 2. Mnofu ni kipande cha
HanMuiMTc na cyaxHJiH cosMHeHHe Ha TCMy
20. nyama au samaki ambacho ... 3. Mtoto anapomsikia mama
Kitabu nikipcndacho zaidi. OTBCTMB Ha
c.ie/iyioiuHe Bonpocu: akimwita, huitikia na kusema ... 4. Kusogea karibu na kitu
1. Kitabu chako kinailwajc? 2. Nani mwandishi wake? 3. fulani maana yake ni... 5. Mtego umefyatuka ni sawa na kusema
Mwandishi huyu aliishi lini. tena wapi? 4. Kitabu chake hicho kwamba ...
kimcandikwa kwa lugha gani? 5. Je. kitabu kinaelcza habari za
maisha ya zamani au ya siku hizi? 6. Ni nani uliyempenda zaidi 24. 3aMeHHTe y T Bcpamejibuy 10 XOHCTP>XUHK>
katika kitabu hicho? 7. Yeye ni mtu wa aina gani? Kwa nini oTpHuaiejibHoA:
amekuvutia? 8. Je, ulisoma vitabu vingine vya mwandishi A/mtoto anayeitikia haraka; mtego unaowakamata wanyama;
huyo? 9. Vilikuwa vya kuvutia vile vile au la? 10. Je, we we sauti inayojulikana; masikio yanayoumwa; mnofu
mwenyewe ungcpenda kuwa mwandishi? 11. Kama uliokatwa; mwana anayemsikiliza mamake; kitu
ungelikuwa mwandishi, ungeliandika juu ya nini? kinachofyatuka.
*** B/ maneno unayoyajua; sauti nilizozisikia; hatari wanayoileta;
maelezo wanafunzi waliyoyasoma; mitcgo baba aliyoiweka;
Mazoeziya kujiandaa kusikiliza hadithi vitu watoto wanavyovikamata; mbao fundi anazozipasua.
Mane no mapya
-gusa TporaTb, npMTparMBaibca, -fyatuka id. 3axjionHyTbca 25.3aMeHHTecoi03 amba-pe.iJiTHBOM B rjiarone.He
[npw|KacaTbca mnofu (nu-) MSXOTb, <J>HJie 3a6y/u>Te npo 06MKTHU A cornacoBaTenb:
-itikia onwBarbca, OTK/iwxai ben mtego (mi-) .lOByuiKa, -

375 375
kalamu ambazo unaziona; sauti ambayo mnaisikia; ha tan Apyr Apyry Bonpocu Ha cyaxHAH no
3a;ta&Tc
ambayo wanaikabili; mlango ambao aliufunga; mnofu ambao coAepxcaHHio npoc.TyuiaHHoroTexcTa HAafrrc Ha
niliununua; mama ambaye anamkaripia mwanawe; paka ambao HHXOTBCTU.
wanaipcnda minofu ya nyama; mitcgo ambayo baba OTBeTbTe Ha cyaxHAH Ha Bonpocu AHKTopa.
anaifungua.
M3Ao>KHre nncbMeHHO Ha cyaxHAH coAepwaHHe
26. ncpcecAKre.
ynoTpe6HB rnaron c penaTHBOM H **
cor.iacoBaTe.ieM:
O6MICTHIJM
Mazoezi
CAOBa, KOTopue M U xopouio noMHHM; paccxaiu, KOTopue
OHH HHTaiOT; npc.aMCTU, AO KOTopux BU AOTparwBanHCb; onacwocTb, 29. 3anoMHHTe CACAyiomne Bupa*eHHJi:
KOTopyio OHM noHHMaioT; xamcaH, KOTopuR npHHecnn simu inatumika hakuna jibu TexcTa.
KpecTbjme; Bonpocu, KOTopue la^aioT acypHanncTu; umekosea (nambari) TCAC(J)OH 33HBT
KHHra. KOTopyio COHMHHA HI Bee7 HU H nHcaTe.ib. -pala mtu (kwenye simu) subiri TCAC<|OH He OTBCHBCT
kidogo rudia (sema tena) BU OUIH6AHCb (iHOMepOM )
27. CAenaRTe cnoBoconeTaHHa HI ynpawHeHM* 26 ta&dhali wewe nani? A03 BOHHTbCB (do KOBO-A.)
oTpHuaTCJibHUM H H nepeBeAHTe HX Ha cyaxMAM: [noAo* AHTe] M HHyTy noBTOpHTc, noxcanyRcTa KTO
cnpatllHBaCT/rOBOpHT?
28. FlepCBCAHTC:
I. OAMa*AU nocAc ypoxos npcnoAaBaTc.ib 30. FlepeBeAHTe AHa.ior H BuyHHTe ero HaH3ycTb:
noiBa.iCBOHXyncHHKOB H npwrAacHA HX norynuTb B Aecy. 2.
KorAa OHH noAOUJAH (npufauiwiucb)K Aecy, npenoAaBaTenb Mazungumzo ya
cxa3an yneHHKaM: *3ACCb ecTb oscHb onacHuc simu Lusia: Halo, maktaba ya chuo
pacTCHHS. OAHH BAOBHTUC. Apyrnc KOA tonne. He TporaftTe kikuu.
pacTCHHJi. KOTopue BU HC 3HaeTe". 3. YHCHHKH Meneja: Halo, nataka kuzungumza na mkuu wa maktaba yenu.
oTKAHKiiyAHCb Ha CAOBa npcnoAaBaieAa. CKaiaB. HTO OHH Lusia: Sema kwa sauti zaidi, sikusikii vizuri.
Bee noHAH. 4. fleTH rynann no Aecy H cAyujaAH
npenoAaBaTenji, KOTopuR paccxa3UBaA HM Meneja: Mkuu wa maktaba yupo?
o6yAHBHTeAbHux UBeiax, AepeBbax H KvcTapHHKax. 5. Lusia: Hayupo. Ametoka sasa hivi, amekwenda mkutanoni.
BApyr OAHH Ma.ibHHK VBIIACA HeH3BecTiioe eMy pacTCHHe H Naweza kukusaidia?
noAOiucA no&mxe, HTO6U Aymne pa3rAACTb ero. 6. 3TO
pacTCHHe 6UAO oneHb xpacHBoe, H OH peuiHA ero noTporaTb. Meneja: Ndiyo, akija tafadhali mwambie anipigie 377 622.
7. Ho pacTeHHe oxa3a.iocb KOAK>HHM . H KorAa ManbHHK Lusia: Sidhani atarudi Ico. Mkutano utamalizika jioni. akitoka
AOTponynca AO Hero. ocTpue KOAIOHKH IIPHMHHHAH CMy 6onb. 8. OH alakwenda nyumbani.
XOTCA 3annaicaTb, HO BCnoMHHA CAOBa yHHTena, KOTopuR
npocHA yncHHKOB HC TporaTb TO, HTO OHH He 3HaOT. Meneja: Basi asantc, nitampigia kesho asubuhi.
Lusia: Haya, kwa hen.
(asubuhiya kesho)
Kusikiliza hadithi
npocAyiuaRTe TCKCT noAHocTbio. Lusia: Halo, 49162.
rioBTopHTe B naysax (|)pa3U B C A C A 3a AHKTopoM . Meneja: Nataka kuzungumza na mkuu wa Maktaba.
3aKOHMHTC npCAAOXCCHHB BM CCTO AHKTOpa. Lusia: Hebu subiri kidogo. Haya, sema naye.

Kan npaBHAO, HOMepa TC;IC<|>OHOB naiuHaioioi no OAHOR

uH(|>pe: tatu saba saba H TX

376
Mcncja: Halo, habari za asubuhi.
Mkuu: Salama. nani mwcnzangu?
Mcneja: Mcncja wa duka la vitabu.
Mkuu: Ahaa, habari za siku nyingi?
Mcncja: Safi, habari za mkulano?
Mkuu: Ulikuwa mzuri. Tulizungumza sana juu ya vitabu
vipya.
Basi, wascmaje?
Mcncja: Nataka kufika ofisini kwako tuzungumzie mashaiti ya
kuwauzieni vitabu vipya.
Mkuu: Unataka kuja leo?
Mcncja: Sasa. kama una nafesi.
Mkuu: Njoo tu. bwana. Utanikuta.
Mcncja: Haya, nitakuja.
31. ricpcBeaifTe cneayioiuHc npca-ioaccHwa:
I. ft xowy noroBopKTt, c r.iaBBpawoM 2. rioiOBMTe.
noacanyflcTa, AxMc^a. 3. Bbi MoacCTe noaoxcaaTb MHHyTy?
4. ft Mory BaM noMOMb? 5. rioBTopHTe, no*a.iyRcTa. 6.
TOBOPHTC rpoMHc, a aac nnoxo c/ibiuiy. 7. nepeflaflTe, HTO6IJ OH
no3BOHHn MHC. 8. ft noiBOHio aaM 3aBTpa yipoM. 9. T-wa B. HCT Ha
Mecie. 10. PH B.
TOJlbKO MTO BblUieJI. 11. ri03B0HHTe CMy M HHyT
Hcpe3 fleCJITb. 12.
ripocTHTC, KToerocnpauiHBaeT? 13. Aajio, 3TO MOM ep 935
72 82? 14. Bbi ouiHOancb. 15. Ero Te/ie<|>OH HC OTBcnacT.
16. ft He Mor Tc6e ao3BonHTbca BHcpa BcncpoM. 17. Byay
ac.iaTb TBoeroaBOHKa. 18. Xopomo. ^OrOBOpKlHC b.
CocTaBbTe jna.ior Ha Teny "Mazungumzo ya
32.
M
simu , wcno.ibiya BUpaaceHM* H3 ynpaacHCHHR 29 H 31.
SOMOLASABA
JleKCHHecicafl rcMa Y .TKH KopoTKHe BOTH
T pam IH arnica
Ee3.iHHHaa(|)opMa r.iaio.ia. noxa3aTe;iH MMCHHUX xnaccoB noMHMo CBoero
ocHOBHoro 3naMeHHJi - MapxHpoBaHMS HMCH
cyuiecTBHTe/ibHbi x H <J>opM HpoBanHs
coraacoBaie.ibHoR uenonxM - MMeK)T aonojiHHTe^bHbie
(J>y HKUMH. Tax, noxa3aTe/iH 4-ro xnacca ki-Zvi- HcnoJib3yOTCfl
A/ia o6pa30BaHns napcnubix CJIOB: kidogo Maao, vizuri
xopomo, kindugu no-6paTCXH H jip.
Cy6T.KTHbiHnoKa3aTe.ib 5-roiciacca
eitHHCTBeHHoroMHcna i- npKaaeT o^opMnaeMOMy MM
rnarojiy 6e3.iHHHoe 3HaHeHHc. CCMaHTMKa T3KMX r.iaro.ioB
pa3Hoo6pa3Ha, HO name B 6c3.iHHHOii (JjopMe ynoTpe6.ijnoTca
raaronu roBopeHHa, pa3pemenHa- lanpemeHHfl, cor.iacMs-
OTKaia. o6euiaHHfl. Mo.ia.ibHue r.iaro.ibi H *P-
Hiaroji MOJKCT ynoTpe6;niTbCJi xax B OCHOBHOH, Tax M B
npoH3BojHbi x 4>opMax:
inaiaa kusoma vitabu c/ieayeT wirraTb XHHTM, imetangazwa
kwamba... O6TBH;IH, HTO..., inawez ekana kuliingua dins ha
MOJKHO oTxpbiTb OXHO. npH 3TO.M rnaro/ibi B6c3;iHMHofi(|)opMe
cnparaioTCJi noaccM BpeMenaM H Hax.ioHeHHHM Ho6pa3yOT
OTpmtaTe.ibHbie BapwaHTbi: i/ftrtosha aocTaTOHHo,
ikumbukweCTOHT HanoMHHTb i/igekuwa vizuri *6u.io
6bi xopomo'* haimhus iwi'He paapemaeTca".
Mazoezi
1. riepeae^HTe npeiuioaceHH* M BU nHmHTe BCC rnaro.iu
B
6e3.iHHHOH (J)opMe:
1. Imetangazwa kwamba kiwanda cha ngozi kitafiingwa kwa
sababu ya kutia hasara kubwa mito ya karibu. 2. Je,
inawezekana kutumia kamusi wakati wa kufenya mazoezi
haya? 3. Inapendeza sana kuogelea baharini kisha kulala pwani
na kuota jua. 4. Kwanza inafea kuijaza fomu hii, halafu
kuipeleka kwa karani. 5. biasemekana kwamba bunduki ya
mtindo huu ilivumbuliwa na
379
bingwa wa Uiusi. 6. Haiwezekani kuacha magari kwcnyc r/iaro/ia:
mlango wa kuingia benki. 7. Imearifiwa kwamba ajali ya moto I. B sauieM Ka<{>e MO*HO6paTb cay na AOM? 2.3jecb edb
katika bweni hili ilizuka kwa kosa la wanafunzi wenyewe. 8. xaicoe- HHbyab MCCTO, rae pa3pcmeHO icypHTb? 3. Tojibico HTO
hgekuwa vizuri kwenda kuwatazama wazazi wakati wa likizo. O6I.IIBH.3H.
9. Haifai kuandika alama zo zoie ndani ya vilabu
mnavyovichukua kuloka maktaba. 10 . Imeahidiwa kwamba
shulc mpya itafunguliwa ufikapo mwanzo wa mwaka wa
masomo. II. Haimhusiwi kuingia katika chumba cha daktari
ukivaa koti. 12. Imekatazwa kutupa takataka mahali hapa.
13. Ikumbukwe kwamba dawa hii ni kali Sana, inafea kuitumia mapya
mara moja tu kwa siku. 14. lmcamuliwa kwamba sherehe ya Inkco (ma-) peiyabTaT, HTor; caeacTBHe
juhudi (-) l^cnane 2^cepaHe. cTapaHHe
utamaduni wa kicnycji itafenyika mwakani. 15. Nikutilic buina ya Me*ay;cpeaH -hangaika
maziwa zaidi? - Inatosha, asantc. cyeTHTbca; 3aHMMaTbca (neM-a.) -
rahi.si.sha ynpoutaTb, obaernaTb
2. Cae/iattTe npe;yiotteHHJiOTpMuaTcabHUMH: -vimbisha kichwa 3a6HBaTb/
1. Inawezekana kuingia kiwandani humu bila ya kuwa na cheti BcxpyjKHTb roaoBy (nepen.) -
malum. 2. Inafea kuandika maneno yote mapya. 3. Dikuwa jitipa xBacTaTb(c*} xaaaHTbca
<hanganva IfcocaHnaTi.
vibaya kuficha habari za kwcli. 4. Inatosha kuwcka hapa pipa la 2)CMeujHBaTb -badilisha
maji moja tu. S. lmejulikana vizuri kama katatasi laMeHBTb, o6MCHHBaTb
imcvumbuliwa na nani. 6. Diarifiwa kuwa mcli imcshafika
bandarini.

3. WlMeHHTC KOHCTpyKUHK) npeAflOtteHHfi,

tlOCTOBHB nojmepKHyTbiH r;iaro;i B 6e3JMHHyio <J>opMy:
1. Walidhani kuwa mvua itakwisha upcsi. 2. Watu wcnginc
wanascma kwamba maua ya aina hii hayasitawi kwenye
udongo wetu. 2. Mnaweza kuuvuka mto huu kwenye daraja lile
la mbao. 4. Hatutaweza kupumzika Jumamosi ijayo kwa
sababukazi ni nyingi sana. 5. Wakuu wameahidi kwamba
mishahara yetu itaongczwa. 6. Kutembca hapa kunapcndeza
sana. 7. Wanahitaji kununua kompyuta mpya. 8. Sole
tumckubaLi kwamba mkutano utaanza saa sita za mchana. 9.
Mnaweza kuvua samaki ziwani humu. 10. Hawajatangaza
mchezo wa mpira utatokea lini. II. Abiria wakumbuke kwamba
hawaruhusjwi kufungua kanda zao mpaka ndege itakapotua.

4. nepeBe;iHTe, Hcno/ibiya 6e3JiHHHyio <J>opMy

HTOH3-3a CKnbHoroTyMana MauicaMOJiCT npH3CM.IHTCJI B
apyroM a3ponopiy. 4. Hi BeeTHO, HTO HOByio ropoacKyio 6o.ibHHity oTKpoioT K
Hana.iy 6yaymero roaa. 5. Ha 3TOM mocce lanpcineiio exaTb c
6o.ibUJOll cxopocTbio. 6. Onem. npwiTHO ryjWTb B napxe noc;ie AOHCJW.
7. Pa6oTa* Ha KOMnbioTepe, caeayeT HaaeBaTb cneitHaabHbie OHKH.
8. ToBopUT, HTO B 3THX ropax onem. Miioro aaoBHTbix 3Men. 9. bbiao
6u xopouio cwiaHTb B lanoBeanHK B 3TOM ceioHe. 10. B 6n6aHOTeKe
He.ibi* rpoMKO pairoBapuHau..

Maneno
macndcleo (MIL) paiBHTHe, nporpecc
madhumuni (MH.)ueab, navicpcHHc
makubaliano (MIL) l)coraacHe
2)coraameHHe, joroBopcHHocTb
bias ha r A (-) ToproB.m, 6HIHCC
hamu () xejtatnte, CTpacTb
mahitaji (MIL) Hy*aa,
noTpe6wocTb
shaba (-) Meab
dhahabu(-) loaoTO
thamani (-) l)ueHa, CTOHMOCTL
2)ueHHocTb
utumiaji (MIL) Hcnoab30BaHHe, npHM cue line

Fedha si msingi wa maendeleo

Inajulikana na wote fedha ni kitu gani. Fedha inatumika
mahali pengi na kwa madhumuni mbalimbali. Fedha inatumika
kununua vitu madukani. sokoni na mahali pengine.
Fedha haikuanza kutumika zamani sana. Ina historia tupi.
Kabla ya kugunduliwa fedha watu walibadilishana vitu.
Hawakununua vitu kama s is i tunafenya leo, kwa sababu
hawakuwa na fedha. Kama mtu alihitaji kitu fiilani. basi
alitafuta kitu kingine badala yake. Kisha alikipcleka kitu hicho
kwa mtu mwingine

379
aliyckihitaji, na yule mtu alimpa kitu kingine badala yake. Kwa
mfeno. kama mtu alihitaji ng'ombc alimtafuta mtu mwenye
ngombc na kumwomba wabadilishanc ili yeye ampe mnyama
mwingine kama vile mbuzi au kondoo. Wakati mwingine
ilihitajika kuwa na mbuzi au kondoo kadhaa ili kumpata
ngombc mmoja. Idadi ya mbuzi au kondoo iliyokuwa sawa na
ng'ombc mmoja. ilitcgemea makubaliano baina ya watu
waliobadilishana vitu hivyo.
Ilikuwa vigumu kufenya biashara kwa njia hiyo. Mtu
mwenye hamu ya kupata kitu fulani hakuwa na hakika ya
kukipata upesi. Kama angekuwa na kitu cha kubadilishana,
mara nyingi alikuwa hana budi kuhangaika sana akimtafuta mtu
mwenye kitu alichokihitaji na wakati mwingine alimkosa.
Polepolc watu walitambua tatizo hilo. Walitafiita njia
nyingine rahisi ya kupata mahitaji yao. Njia hiyo rahisi ilikuwa
fedha. Inasemekana kwamba Wachina ndio wa kwanza
waliotumia fedha. Fedha yao haikuwa sawa na fedha
tunayotumia leo. Wao walitengencza vipande vya fedha, shaba
na dhahabu. Dikubaliwa kuwa kila kipande kilikuwa na
thamani yake. Walinunua vitu kwa kutoa vipande vya fedha.
dhahabu au shaba vyenye thamani fulani.
Utumiaji wa fedha umerahisisha sana kazi nyingi. Watu
wanapata mahitaji yao katika maduka. sokoni na mahali
pengine kwa utahisi. Lakini pamoja na kurahisisha kazi fedha
imewavimbisha vichwa baadhi ya watu. Watu wengine
wanadhani kuwa mtu akiwa na fedha, bas i ameendelea.
Wengine wanajitapa na kujiona bora kuliko wenzao. Fedha si
msingi wa maendeleo ya binadamu bali fedha ni matokeo ya
juhudi ya mtu. Juhudi katika kufenya kazi ikichanganywa na
maarifa. mazao ya kazi hiyo huonekana. Mazao yakionekana
kwa wingi ndipo inapowezekana kusema kuwa mtu
ameendelea.
Maelezo
1. BbipaaceHHe kama vile MMCCT J HawcMHC na*
HanpHMep. TaKofl/TaKwe KaK Napenda sana matunda ya
Kiafrika kama vile maembe au mapapai ft oHCHb JUO6JUO
a ^ p H K a n c K H e (JjpyicTbi. TaKwe Kax Mawo wan nanaRH**;
Katika mbuga ya wanyama tuliwahi kuona wanyama wa nadra
kama vile tarn na chui "B 3anoBe;tHHKC naM yjtajiocb
yBiuteTb peaKHX atHBOTHbix. Kax. HanpHMep, Hocopora H Jieonapaa.
Mazoezi
5. HaflAHTC B TCKCTC CyaXM.'IHRCKHC
382
3KBHBaJ1CHTbl
cacayiouiMx BbipaxccMHfi:
OCHOBa paiBHTHH; B painHMHbl X HC.IHX; MMCTb KOpOTKytO
HCTOpHK); no no6peTeHHJi aeuer; o6MeHHBaTbcs
BcmaMn; nopoR Tpe6oBa.iocb HM Tb (unto-.n.% KOJIHHCCTBO .
3KBHBa.ieHTHoe (ve-uy- JI.); laBHCdb OT aoroBopeHHocTM
Meatfly jno^bMM; 6biaocno*Ho; BCCT H ToproBmo;
)KcaaBiiiMfi aocTaTb KaKyio-nH6o Beutb; we 6biTb
yBepeHHbiM; MMCTb mo-aH6o wa O 6 MCH ; npHxo;iK.iocb cyeTKTbCJi;
ocoiHaTb npo6acMy; yjtoBjicTBopaib CBOH noipe6HocTH; HMctb CBOK )
cTOHMocTb; HC nonb30BaHHe aeHer: o6jicrMaTb Tpya; c JICI
KOCTbio, HCKOTopue . TK ) JM ; (ve.ioeA:)npeycnc.i;
lanocHTi.ca H CHmaTb cc6a aynuie apyrnx; peiynbTaT
ycmiwR; ycepitwe, yMiioweHHoe Ha 3HaHHa.
6. JlaftTc pyccKHe 3KBHBa.icHTbi:
maendeleo makubwa; -pata maendeleo; maendeleo ya biashara;
biashara ndogo; biashara yenye kusitawi; biashara ya kimataifa;
madhumuni yangu; kwa madhumuni ya kupata mahitaji;
mahitaji madogo; mahitaji ya kila siku; -badilisha simu ya
mkononi; -badilishana vitu vya shaba; -badilishana sin;
makubaliano muhimu; makubaliano baina ya pande mbili; -
fikia makubaliano; makubaliano ya kihistoria; historia ya
maendeleo ya nchi; -ingia katika historia; hamu ya kusoma;
hamu ya chakula; bila ya hamu yo vote; -hangaikia tatizo gumu;
-hangaika kwa kuandaa harusi; usihangaike ovyo; vitu vya
dhahabu; saa ya dhahabu; thamani ya fedha; thamani ya
maisha; -wa na thamani; thamani isiyopimika; mawe ya
thamani; utumiaji wa mbolea; utumiaji wa nguvu; utumiaji wa
akili; mtu mwenye juhudi; matokeo ya juhudi; tokco la kazi; -
Icta matokeo ya hatari: kwa matokeo ya uchokozi; -rahisisha
maisha; -rahisisha mashaiti ya biashara; -zoca kujitapa; mtu
mwenye kujitapa daima; -changanya yai na maziwa; yote
yamechanganyika akilini mwakc.
383
 7. 3anoMHHTc cncayiomHe BbipaxceHHa H cocTaebTC c HHMH ropona 5. H IBCCTHO ,
HT O npHM CHCHMC CHJIU B paiHbic ncpHO/ibi HCTopHM

npeA/ioxcHHfl. npHBO.iH.TO (npuHocmoj K oropMHTe.TbHiJ M peiy .ibTaiaM. 6. Topi OB.1H

aparOUCHHblMH K3M HUM H nojiymi.ia Oo.lbllioe paiBHTHC G.iaroaapn
-fanyajuhudi - CTapaTbca, npmiaraTb yctuiiu
BUCOKHM ueHaM wa MHPOBOM punxc. 7. Y MCHB HCT xe.iaHHa noMoraTb
fenya bias ha ra TOprOBaTb. BCCTM TOprOB-lK)
6paiy. KOTopuftcaM MC npn.iaracT HHKaxHx ycHviHfl JUI peuicHH* CBOHX
-pata mahitaji - yjOB.ieTBopaib MOTPC 6 HOCTH
npo6;ieM.
shikwa na ha CHJibHO accnaTb ( neeo*.)
mu
8. ricpcBC^HTc npc;uio*cHHJi H
laMcmrrc no/inepicHyTbie HOB 11. ricpeBcaHTe AHaJior, npejBapHTe.ibHooinaKOM HBiiiwcb c
BbipaaCCHHJI CHHOHHM8M H! Ott
1. Makubaliano hufikiliwa upesi kali ya watu wenye kufcnya JlCKCHKOlt: noli (-; ma-)
biashara na kupcana vitu mbalimbali. 2. Pundc si pundc 6yMa*Hbie aeHbrn mpango(mi-) -tupu nycTofi,
lumcchoka tukalamani kurudi nyuma. 3. Acha kuishughulikia njiaH, nporpaMMa nopoxcuHti mkia (mi-)
kazi hii, sasa haina maana yoyote. 4. Kwenyc mkulano wa mwongo(wa-) .iryH, oCMaumHK XBOCT
wanakijiji imeelc/wa kwamba shida ya maji iliyozuka ingeweza uongo, uwongo (c.i.) JlOttb, danganya O 6 M aiibi BaTb -
kuamuliwa kwa juhudi za pamoja. 5. Ukitaka kitoweo chako HenpaBaa panga 1 )paccTaBaaTb,
kiwc kitamu, kwanza wcka pamoja nyama ya kondoo na pembe (-) yroji; yronoic Ehee! paiMcmaTb 2)n;iaiiiipoiarb -
vitunguu vingi. 6. Mhandisi amctushauri kununua mabali ya Hy aa!, KOHCHHO ! amini sepHTb, AOBepaTb -
aina bora kwa ajiliya kutcngcneza paa jipya lililoharibika kwa wamba o6iarHBaTb,
sababu ya mvua kali. Kaaat, Ka! Eor M O H !
{vriw ienue usu ucnye) goli H 3 T H I H B 3 T b ( vmo-.l HQ

9. OTBCTbTC Ha cjiejtytotUHe Bonpocu:

1. Fcdha hulumiwa kwa madhumuni gani? 2. Watu waliwezaje
kupata mahitaji yao hapo zamani? 3. Toa mifano yako ya vitu
ambavyo watu wangeweza kubadilishana. 4. Kwa nini ilikuwa
vigumu kufanya biashara kwa njia ya kubadilishana vitu? 5.
Njia rahisi zaidi ya kujipatia mahitaji ilikuwa ipi? 6. Vitu gani
vilitumiwa badala ya fcdha za aina hiyo tunayotumia leo? 7. Je.
thamani ya shaba ni sawa na thamani ya dhahabu au fcdha? 8.
Je, inatosha kwa mtu kuwa na pesa nyingi ili apatc macndclco?
9. Msingi wa maendelco ni kitu gani?
10. ncpcBc^KTe:
1. ^K HT C . IH cocejHHx iiepcBCHb ycneuiHO o6MCHMBa;ntcb
Mc*ay co6ofl npo.iyKTaM H Tpyaa H 6e3 npo6.icM
yjtoB.icTBopsJiM CBOH noTpe6HOCTH B CAC. 2. ToBopjiT, mo B
pciyjibTaTc TJI*eJK>H OaieiHH r.iasa KOM I I 3 H HH noieps.i
anneTHT H cwibHO noxy/ie.i. 3. CHHTacTCf.HTOHpeiMepHoe
XBacTOBCTBOnpniwax r;iynocTM. 4. EblJlO TpyjHO
/lOCTHMb AOf OBOpCHHOC TH no BOlipOCaM pa IBHTHU
(ma-) l^oa 2)Bopoia Htno- A.)
Juma na Saidi
Juma na Saidi ni marafiki. Walimaliza shule ya ms
ingimwaka jana na sasa kazi yao kubwa ni kuchunga
mbuzi na kondoo. Jumamosi diyopita wains apeleka
wanyama wao mailshoni mbali kidogo na kijiji chao. Jua
lilipokuwa kali Juma na Saidi waliwakus anya mbuzina
kondoo wao chiniya mti mkubwa na wenyewe
walipandajuuya mtina kuanza kus imuliana habari
mbalimbali Mazungumzoyao yalikuwa hivi:
Junta: Ngoja nikuambie Saidi. Baba yangu ni tajiri Sana. Ana
noti za fcdha ambazo zikiwashwa moto, zinaweza
kuchemsha pipa la maji.
Saidi: Wacha bwana! Hata baba yako ni tajiri kiasi hie ho,
hawezi kumshinda mjomba wangu.
Juma: Unasemaje? Hawezi kumshinda mjomba wako?
Saidi: Hawezi Mjomba wangu ana fcdha za kutosha
kuzipanga
juu ya reli kuanzia Dar es Salaam hadi Mwanza na
Kigoma.
.luma: (Anacheka.) Uongo huo Saidi. Hakuna mtu nikubali kuwa baba yako ana ngoma kubwa kiasi
mwenye fedha kiasi hie ho! kile. Kweli inawezekana?
Ni kweli Juma. Kwa nini nikudanganye? Juma: Ni kweli. baba yangu ana ngoma kubwa kiasi kile.
Saidi: Au ulifikiri kuwa baba yako ndiye tajiri Saidi: Basi sawa. mimi nakubali. Lakini kama hakuna
kuliko watu wote? mnyama
.luma: Basi hay a. Ngoja nikuelezc kitu kingine. mkubwa kama yule mbuzi wa babu yangu. ngozi ya
(Ana*aza) Unafikiria uwongo mwinginc kuwambia hiyo ngoma ilitoka wapi?
Saidi: kunieleza?
Juma: Siyo uongo. Hhee!Nimekumbuka sasa. Juma hakujibu neno Wote walitazamana, wakacheka tu.
Baba yangu ana ngoma kubwa yenye Saidi: Bwana,jua linatua sasa, tutachclewa.Tena ninaona njaa
miguu. Ikiwekwa chini magari makubwa sana.
yanawcza kupita chini ya miguu hiyo bila Juma: Loo! Hata mimi. Nikifika nyumbani nitamwambia
ya kuigusa. dada
Saidi: Kaaa!
Juu ya hiyo ngoma. watu wanawcza anipikie ugali mkubwa kama mlima Kilimanjaro.
juma: kucheza mpira wa miguu na wengine Nhaumaliza wote!
wakikaa pembeni na kushangilia. Sioni Wole waliteremka kwenye mti na kuwarudisha wanyama
Saidi: ajabu, Juma. nyumbani.
Juma: Huoni ajabu? Umepata kusikia au kuona
kitu kikubwa namna hiyo? Maelezo
(Anacheka.)
Saidi: Mbona unacheka hivyo? Au huniamini? 1. Unafikiria uwongo mwinginc kunieleza? ObayMUBaeuib
Juma: Nani, mimi? Wala sishangai Juma. OHepe;iHyio .io*b?" HanpaBKTejibHa* 4opMa rjiaro.ia -fikiri ayMaTb"
Saidi: Nimcwahi kusikia na kuona vitu vingi vya MO * CT laMCHSTb npejuior juuya o*\oTHOCHTejibHo*\ nepejaBa* T BKHC
ajabu katika maisha yangu. Unam&hamu 3Ha MC HIM . KaK oCjyM biBaTb 4 T O -/ IH 6 O ", pa3M biuuiaTb o MCM -; IH 6 O " H
babu yangu wa Iringa? T.n.: Umeshafikiria mpango wa kazi? Tu y*e o6ayMa;i naan pa6oiu?;
Namkumbuka sana. Mabingwa walifikiria tatizo la njaa katika nchi hiyo CneunajiHCTU paiM
Basi yule babu yangu ana mbuzi mkubwa uui^fl/iH o npo6acMe roiioaa B DTofl dpaHc". (C paBumc: walifikiri juu ya
Juma: kweli kweli. Huyo mbuzi akitembea hagusi tatizo).
Saidi: watu wala mapaa ya nyumba. Anakuwa juu
ya vitu vyote.
Mwongo Saidi! Hakuna mbuzi mkubwa 2. Wala sishangai A a HHCKO.IIKO H HC yAHBJimocb. C/IOBO
hivyo. wala HH" B pa3roBopHofi pe4H MO*CT ynoTpe6a5Hbca an*
Juma: Tulia rafiki yangu. Mimi nakucleza mambo
Saidi: niliyoyaona kwa macho yangu. Yule mbuzi ycHJieHHa orpMuaHHJi: Wala hatujui Mu ja*e H He 3HaeM; Wala
akisimama kwenye kiwanja cha mpira, sitaki kwenda huko" fla * COBCCM HC xony Tyaa exaTb.
kichwa chake kinakuwa juu ya goli moja
na mkia wake unagusa goli la pili.
(Anacheka sana. karibu aanguke mtini). Ha! Ha! Ha! Huo Karibu aanguke mtini OH nyTb He ynan c /tepcBa.
3.
Juma: ni uongo kabisa Saidi. KoHCTpyKiUM, B KOTopoW r;iaro;iy B *e^aTe^bHO-
Ni kweli tupu!
Hakuna mnyama mkubwa kiasi hicho. no6yflHTe^bHOM HamioHCHHH npeauiccTBycTcaoBO
Saidi: bwana. Siwezi kuyakubali mane no yako. karibu"6jiM3Ko'\nepeBo/uiTCJi c nOMOUlbK) raKHX
Juma: Sikiliza Juma. Wcwe hutaki kuamini kuwa
babu yangu ana mbuzi mkubwa kiasi BUpa)KCHHH K3K *CJBa He,4yTb HC,n04TH H
hicho. Lakini unataka mimi T.n.: Karibu wazamc ziwani humo OHH cjBa He yTOHyaw B
Saidi: TOM 03epe"; Mimi nilikuwa karibu niamini maneno yake fl
no4TM noBcpn^ ero c.iOBaM
 Mazoczi kumwamini mwenzake. 4. Noti za fedha zilikuwa tayari
12. 3anoMHHTe cjieAyoiuHe cJioBocoHeiaHHx: kuwashwa moto. 5.
uongo mtupu mane no matupu MBtiax ao>Kb B3Aop,
mikono mitupu miguu mitupu nenyxa c nycTbiMH pyxaMH
[watu, wanya ma...) watupu 5OCHKOM
TOJlbKO OAHH [jlfOAH,
3BCpH...]

13. J X a f i r e pyccxwe 3XBHBajieHTbi:

-wa mwongo; -sema uongo mtupu; -amini habari za uongo; -
amini Mungu; pembe nne; 4caa pembeni; pembe za dunia;
pembeni mwa chumba; mkia wa panya; mkia wa nywele; -
tikisa mkia; mpango wa maendeleo; mpango wa masomo; -
tunga mpango; -panga viti; -panga shughuli; -zoea
kudanganya; -danganya bila ya kuona haya; nyumba tupu;
waliokuja masomoni ni wasichana watupu; -sema maneno
matupu; -tembea miguu mitupu; -ja mikono mitupu; -wamba
ngoma kwa ngozi; -wamba viti kwa kitambaa kipya; meza hii
ni tupu?
14. FlepcBeAHTe:
1. He AOBcpxHeMy,oH npHBbiK HecTHMenyxy H
BcexobMaubiBaTb.
2. Ha xyxHe x o 6napy>KHJi jinuib nycTbie xacTpiojiH. 3. Co 6aKa, BHJIXX
XBOCTOM , paAyeTex, a xomxa cepAwrcx. 4. Ero AXAX SojibLUofl MacTep no
o(yrx>xxe 6apa 6aHOB. 5. ^3biK cyaxmiH H3yHaiOT B pa3XMHHbix yroxxax
3eMHoro uiapa. 6. ByMa*Hbie AeHbru HanajiH HcnoJib3 0BaTb HC Tax
AaBHo. 7. fleTH JIK>6XT 6eraTb GOCHKOM. 8. McicnoHHTeJibHo (odnu mojibKo)

weHiuHHbi corjiacMAHCb ynacTBOBaTb BO BCTpene, 3aruiaHHpoBaHHOH

Ha Bocxpecenbe. 9. rioneMy TW npmueji c nycTbiMH pyxaMH? Tbi *e 3Hacuib,
HToy TBoeH 6a 6yuiKHccroAHX AeHb poKAeHHX. 10. B 3TOM pecTopaHe HeT
cBo 6oAHbix CTOXHKOB.

15.3aMeHHTe noAnepKHyTbie cJiOBocoHeiaHHx

KOHCTpyKiwefi >KeJiaTexbHo-no6yAHTejibHoro HaicioHCHHX co
karibu:
CJIO BOM

1. Juma alikuwa tayari kuanguka chini. 2. Aliposikia hadithi

hiyo alitaka kwheka Sana. 3. Kijana huyo alikuwa tayari

388 389
Magari yao yalikuwa tayari kugongana. 6. Mbuzi wote walitaka walishindana kwa uwezo wao wa kudanganyana na kujitapa.
kukimbia. 7. Mpapai wangu ulitaka kuvunjika kwa matokeo 8. Mtuanaweza kuwa na fedha kiasi cha kutosha kuzipanga juu
ya upepo mkali. ya reli iendayo kutoka kusini mpaka
16. Bbi6epnTe H3 enwexa CJIO B , npHBCAeHHbix HHXce,
noAxoAxutee no CMbicny AonojiHeHHe x rnarony -ona:
uchungu. kizunguz ungu, bar idi. wivu, njaa, haya, uchovu. kiu,
ajabu, huruma.
1. Saidi hakuona ... kusikiliza hadithi za uongo kwa sababu
alijua kuwa mwenzake anapenda kudanganya. 2. Wachezaji
waliona ... kwa sababu ya kushindwa na timu ya Uingereza
katika mchezo wa mpira. 3. Baada ya kurndi kutoka safari
ndefu watalii waliona ... 4. Tulipofikia kilele cha Kibo tulianza
kuona ... 5. Nilimwonea ... mwenzangu ambaye hakufeulu
kutanya mtihani wa historia. 6. Baada ya kusikia kwamba
mgonjwa anaona ... daktari alifehamu kuwa mgonjwa huyo
ameanza kupona 7. Rajabu alimwonea ... jirani yake
aliyejinunulia gari la mtindo wa kisasa. 8. Mwanamkc
alianguka njiani kwa kuona ... ghafiila. 9. Mwizi hakuona ...
hata kidogo alipokamatwa wakati wa kuiba vitu vya thamani
dukani. 10. Kila asubuhi tembo walizoea kufika ziwani huko
kwa sababu ya kuona ...

17. onpoBeprHHTe cxeAyfouwe yTBep>KAeHHX B

rioATBepAHTe HJI H

COOT BCT CT BHM C AHaxora H3 ynpaxcHcmix 11. Hcno;ib3yfiTc

coAepjxaHHeM
BbipaxceHHxiNi kweli tupu;Nisawa kabisa; Ndivyo hivyo; Ni
uongo mtupu; Si saw'a hata kidogo; Haiwezekani kuwa hivyo:
1. Juma na Saidi walianza kuchunga mbuzi na kondoo wakati
walipokuwa bado watoto wadogo. 2. Siku moja
waliwakusanya wanyama wao chini ya mti mkubwa kwa
sababu mvua kali ilianza.
3. Juma na Saidi walisimuliana hadithi wakiwa wamekaajuuya
mti.
4. Vijana hao hupenda sana kuelezana hadithi za kweli. 5.
Saidi aliwahi kumwona mbuzi mkubwa kama nyumba au hata
kushinda nyumba. 6. Saidi aliamini kuwa baba wa mwezake
ana ngoma kubwa yenye miguu. 7. J uma na Saidi

390 391
kas kazini. 9. M wishowe wakafehamu kwamba hadithi zao za ajabu zilikuwa mdudu; -dondosha mpira; -dondosha mbegu; kwa njia ya
uongo miupu.
ajabu; kwa njia maalum.
18. npc,ano^o)KWTe,HeM eme MorjiH 6bi noxBacTaTbca/lwyMa H
22. #afrre 3KBHBaJieHTbi Ha cyaxHjm:
CawflH, npwiiyM biBafl ManonpaBiionoAo 6Hbie HCTOPHH . PaCCK3)KHTe 06 CTOflTb Ha Kpaio noporw; ryjiaTb y peKH; cpe3aTb BeTKy nepeBa; cJiOMaHHbie
3TOM Ha CyaXHJIH.
BCTBH ; GojibuiHe Kpbijiba; Kpbi/ibJi KopuiyHa; CHJibHO co>KajieTb;
njioaoHOcjuuHe AepcBba; ypoHHTb naxeT MOJioKa; c6pOCHTb K3M CHb B
19. riepecKa)KHTC B KOCBCHHOH penw co/tepxcaHHe jwajiora H3
peKy.
ynpajKHeHHfl 11.

23. 3aMeHHTe CHHOHHM 3 MH nojmepKHyTbie cjiOBa:

20. riepeBeziHTe: 1. Wenyeji walis imuliana ha ban za mambo ya kale. 2.
1. PeGeHOK yna;i H 6buio ne pacruiaKajica, HO Gbidpo ycnoKOHJic,
HyTb Wanyama huja kupumzika kivulini mwa malawi ya mti. 3.
yBKfleB MaMy. 2. BoflHTejib exan c 6ojibiuofi CKopocTbK), H ero rpyioBHK Gari limesimama kando_ya njia. 4. Tulipata hamu ya kuogclea
e^Ba He Haexaji Ha JitojieH, CTO BUJHX Ha aBTo 6ycHofi ocTaHOBKe. 3. mtoni. 5. Nilimkuta mwanamke akimbeba mtoto wake
/Jo>Kiiefi He 6biJio HecxojibKO MecaueB, H Ham Konoiteu nyTb He nepecox. mgongoni. 6. Mbegu za mimea ile zimeota kila mahali kwenye
4. 51 HOMTH noBepHJi bustani.
TOMy HHlllCM y, HO TyT )KC IIOHBJl, MTO OH npOCTOJITyH, nblTaBUlHfiCfl
oGviaHyTb MCHB . 5. Kopa 6jib e;iBa He nouje/i KO any (ymouyn) BO BpeMs
24. riepeBeaHTe:
cnjibHOH rpoibi. 6. OGnyMbiBaa ruiaH noe3.nKH.Mbi nyTb He 3a6buiH 1. Inasemekana kwamba miaka mingi iliyopita kulikuwa na
KynHTb G HJICTW .
mlima mkubwa tena mretu sana. 2. Watalii wa kila pembe ya
nchi walipata hamuya kuukwea mlima uliosimuliwa. 3.
*** Tulipenda sana kusikiliza ndege wakiimba kwenye matawi ya
Mazoeziya kujiandaa kusikiliza hadithi mwembe. 4. Mgomba ukawa unatoa maua na kuzaa matunda
kila miezi sita. 5. Wanafimzi walielekea maktaba wakibeba
Maneno mapya kamusi na vitabu mikononi. 6. Walielezana habariza mahali
kando, kando kando (-) walipotembelea mnamosikuza likizo.
bawa (ma-) KpbiJio (nmuybi, HQC
l)cpafi, CTopoHa 2)6epcr kando
e KOM 03 o) 7. Kwa bahati mbaya hawakuwa na wakati wala pesa za
ya c60Ky, CKpaio, y tawi(ma-) kutosha. 8. Kila walipofika waliona majumba ya ajabu.
dondosha poHflTb;
BeTBb, BCTKB c6pacbiBaTb
25. 3aKOHHHTe npejmoxceHHJi:
Mazoezi l.Nyumba ile haina madirisha wala ... 2. Hatuna hamuya
21. /lafiTe pyccKne 3KBHBaneHTbi: kando ya mto; kando kucheza mpira wala ... 3. Simwamini kaka yangu wala ... 4.
ya barabara; -tua paani; -mka bila ya kutua; -tua kwenye lawi; Hawataki kujitunza maneno wala ... 5. Huwezi kuimba wala ...
matawi ya mwembe; lawi lenye maua; -pata hamu ya kusafiri; 6. Hana akili wala ...
-kosa hamu ya kula; -beba mzigo: -beba kuni; -zaa matunda; -
zaa mtoto; mabawa ya mbayuwayu; mabawa ya 26. nepeBejiHTe:
1. Koraa-To OHCHI> uaBno cymccTBOBa.n KpacHBbifi

391 391
ropojt. 2. ycjibiuiaB oG OTOM ropojte, M Horwe 3aropejincb
wenamieM yBHaeTb Bce.oneM paccKa3biBanocb. 3. H OOHHHC
MomHnoexaTbTyna.TaK

392 391
Kaic HC 3Haaw aoporH H He HM ejiw HH aeHer, HH 3anacoB eau. 4. OiiHH leo.
lOHOUia nonpocmi OTtta OTBCITM ero B yAHBHTCJibHbifi ropoa. Chenga: Je, inawezekana niende pamoja nawe? Sina kazi sasa.
5. OreuOTKa3aJica. cKa3aB, HTO nyTb Tyaa oneHb Tpyacn H aojior Selina: Ukitaka twende. Ninaogopa kwenda peke yangu.
6. OflHaKO lOHOiua He omajjaca, co6pajics c cwnaM H H OTnpaBHJica Chenga: Ni bahali kwangu kupata nafesi hii.
OAHH HCKaTb TOT ropoa. 7. O H BUM B aopory HeMHoro xae6a. HO caM Selina: Bahali gani? Tunaonana kila siku.
nHTaJiCB TOJibKonjioaaMHJiecHbixaepeBbeB. 8. IIoBcioay,rae OH npoxoAHJi, Chenga: Ndiyo, lakini leo ni tofeuti na siku nyingine.
OH Gpocaji KycKH xae6a, HTO 6 M rrrHUbi KJicBajiH ero. 9. riTHUbi peiuHJiH Selina: Tofeuti gani? Mimi naona sawa tu kama jana na juzi
OTbaaroaapHTb lOHomy. OHH noaeTejiH Bnepean. noKa3uBaa CM y aopory. 10. na
Bcxopc OHao6paaca aoropoaa cBoefl M eHTbl T3KHM y^HBHTeJlbHbl M siku zole.
o6paiOM.
Chenga: Iko tofeuti, nitakwambia sasa hivi. Twende tu.
Selina: Haya, niambic basi. Kitu gani hicho? Sin au nini?
Chenga: Usiwe na haraka, nitakwambia tu, ngoja kidogo.
Kusikiliza hadithi Selina: Ningoje nini? Niambic tu, niko hapa, sitakukimbia.
ripocayujafiTC T CKCT nojinocTbio. Chenga: Nilitaka kukwambia zamani lakini sikuwa na nafesi.
rioBTopHTc B nay3ax 4>pa3bi BC Jiea 3a anicropoM Selina: Mbona unazidi kuzunguka tu, wala husemi cho
3anoHMHTe npeanoaccHna BMCCTO aHKTopa. chote
3aaafiTC apyr apyry Bonpocbi Ha cyaxHJiw no cha maana.
coaepacaHHio npocjiymaHHoro TeKCTB H aafrre Ha HHX Chenga: Ni hivi. Ningependa wewe na mimi tukisha kuwa
OTBCTU.
wakubwa, tuoane, unascmaje? Hupcndi kuwa mke
wangu wa maisha?
OTBeTbTC Ha cyaxHJiM Ha Bonpocbi aHKTopa. Selina: Manenoyakohayana maana. Kama umckosa la
H3Jio)KHTe nncbMeHHO Ha cyaxHJin coacpacauHe TeKCTa.
kusema,
*** bora us is erne lo lote.
Chenga: Najua, huwezi kukubali mara moja. nenda ukafikiri
Mazoezi pole pole.
27. nepeBe^HTe caeaytoutMfi iwanor H BbiynKTe ero Selina: Sina cha kufikiria, inafea tuongce mambo mengine.
HaH3ycTb: Unaona basi lile?
Chenga na Selina Chenga: Twende upesi. tutachelewa. Mabasi hapa nishida sana
Siku moja msichana aitwaye Selina alitumwa na mama siku hizi.
yoke sokoni Alikuw a peke yoke njiani. Alikutana na Chenga.
28. Haffiurre B anaaorc H3 ynpaacHeHHa 27 cyaxHJiHitcKHe
mvulana mwenzake aliyempenda sana Selina Chenga: Hujambo 3KBHBajieHTbicneayiomHx Bbipa>KeHHfl. CocTaBbTe C BO H ana/ior, Hcnoj]b3ya
Selina? HeKOTOpbie H3 HHX:
Selina: Sijambo, wewe hujambo? KaK n p H B T H O BCTpCTHTb Te6a; HC BO^Hyfica; M O i K H O M HC nofiTH c
To6ofi?; Kax MHC noBe3ao!; B HCM ace paiHHtta?; 3 TO HTO , cexpeT?; He
Chenga: Mimi sijambo kabisa, wewe je? 3a6craiiBnepeit;Hy roBopH)Ke;y MeHa He 6unocnyHaa;noHeMy Tbi xojtHuib
Selina: Usiwe na wasiwasi, mimi mzima tu. BOKpyr aa OKono?;TaK BOT ; HTOCKaacemb?;TBOH c.ioBa jiHiucHbi
Chenga: Ni furaha kubwa leo kukutana nawe pcke yakosasa cMbicna;cornacHTbca cpaiy; MHe Hencroo6ayMbiBaTb; noroBopuM o HCM -
HH6yab apyr OM .
hivi. Unakwenda wapi?
Selina: Ninakwenda sokoni, mama amenituma peke yangu

392
 29. nepeBejurre:
1. Hue 3iiecb MO * HO noo6caaTb? 2. H3BHHHTC , 3Aecb pa3pemeHo KypHTb?
3. Hejib3a ocTaBJiBTb M auiHHy OKOJIOBXOJW . 4. Hie MO * HO nocnaTb
3JieKTpoHHyK> no*rry? 5. B caMOJieic 3anpcmcH0
nO/Ib30BaTbCJl MOOHJIbHUM TCJlC<J>OHOM. 6. KaK MO*HO BU3BBTb
T3KCH? 7. He CTOHT ero* - aaib, OH BCPHCTC* no3AHO. 8. Ha ceroiiHS xBaTjrr
pa6oTaTb, MO*eie OTAUxaTb. 9. EbiJiopeiueHO BCTpenfTbca eme
30. 06TflCHHTe Ha cyaxHJin cMbicji IIOCJIOBHUU :
Njia ya mwongo ni fapL
394
SOMOLA NANE
JleiccHMecKan Tew a C THX Miiiiiie 6e/icTBHs"
T pUMMaiHKU
Aiu.iHiHMecKHc r.iaro.ii.Hbie Bpc M C HHIJC KOHCTpy
KUHH.
pa3. -
TaKHe KOHCTpyKUHH COCTOflT H3 JlByX JIHHHbIX
rjiarOJlbHUX (J)OpM : Ha nepBOM Mecie CT OHT
BcnoMoraTejibHufl rnaroji -wa 6uTb, BTopoc MecTO
3aHHMaeT cM bic-'ioBOH rjiaroji. npw DT OM BcnoMoraTc.ikHbiH
rjiarojT O 6 UM HO o^opMnaeTca O AHHM HI BpcMc H H b i x noKa3aTejieR
(-na-, 4i-, -ia-\ a CM UCJIO BO R r/iaro/i - O AHHM H3 BHAo-
BpeMe H H b i x noKaiaTe/iefl (-na-, -me-) HJ IH noKa3aTeneR
HexoTopux HaKJioHCHHfi (-ki-, -e) H T.n.
TeopeTHHecKH KOjnmecTBo noAoOnux
aHajiHTHHccKHX KOHCTpyKUHH MO*CT aocTHraTb 200, HO
npaKTHHecKH HaH6o.iee ynoTpe6HTenbHbiMH SBJHUOTCJI
cjie/jyiomHe coMeTamui (o6uiee 3H3HCHHC
aHa/IHTHHeCKOH BpCMCHHOfi KOHCTpy KUHH
CKJ13J1U BaeTCa H3 Cy.MMM 3H34CHHH C0CT3BJ1H
K>WHX ec rpaM M 3THHCC KMX
(J)opM 3 HTOB ) T
4i-...-ki- - fljiHTejibHbift xapaKTep /ICRCTBHS B
npom/iOM: iu/Auwa luA/cheza MH urpajin (jvuirof;
-li-...-na- - TOHCHHbift xapaKTep ACRCTBH* B
npouuiOM: tuflkuwa tu/f/izungumza MU pa3POBapHBa;iH (B
TOT MOMCHT/;
4i-...-me-/-mesha-- 3aBepiueHH0CTb ACRCTBHJI K
MOMeHTy peHH B npouuioM: tu//kuwa lum^soma. Ui/Auwa
lumeshasoma M bi (y*e)npoHHTajnT;
-ta-....-ki- - xiHTc.TbHbiH xapaKTep ACRCTBHJI B
6yuyuicM: tutakuwa luAijenga MU 6yaeM cTpoHTb";
-la-....-me- - laBepuieHHOCTb AeftCTBHa B 6yayiueM,
yBepcHHocTb B ero 3aBepuieHHH: tu/akuwa tu/nejenga MU
y*e (KOHeHHO, 06fl3aTeJlbH0)n0CTp0HM".
BcnoMoraTeJibHUH r/iaro/i MO*CT 6uTb Taioxe
o^opMJien noKa3aTeaeM HappaTHBa (Tax
Ha3biBaeMO&noBecTBOBaTe/ibHoft/
paccKajbiBaTe^bHofi" <()opMU) -ka-, KOTopuR npnaaeT
aHa.iHT HHCC KOH KOHCTpy KUHH 3HaneHHe Hanajia HJIH
395
 noBTopscM OCTH ACRCTBHJI cMbicJiOBoro r;iaro;ia B paay
npeauiecTByiouiHX ACRCTBHR C*H GU.IO..., H 6U.IO..., H, H3KOHCU,
CTajio... M >

395 395
 -ka-...-na- wafenya kazi wajbrwa wanapata mshahara mwisho wa mwczi pa6oHMC kutoka saferini kitabu chako kitakuwa kimepigwa chapa. 4. Nilipomwangalia mtu
(Tcncpb) nonyMaioT 3apruiaTy B K O H UC Mecaua*; yule alikuwa anacheka. 5. Mama alipoingia chumbani mwetu asubuhi ile tulikuwa
-ka-...-me- dada aAjwa am^safiri sana baada ya kuhitimu tumeshaamka. 6. Alikuwa anafenya kazi mnamo siku za Jumapili.
kalika chuo kikuu cccipa cTana (Hawa^a)M Horo
nyTemecTBOBaTb nOCJIC OKOHM3HHfl yHHBcpcHTeTa*.
4. nepcBCAHTC npc^ao)KeHHfl, ynoTpcCMB KOHCTpyKUMio c
aiia.llfTHHCCKHM H r Jia r0.3bIIblM H (J>opMaMM:
Mazoezi 1. Bcio HOHb pe 6eHOK oneHb cwabHO icauijiaji. 2. Kor/ia npeno^aBaTeJib
1. riepcBcaHTC npcjinojKCHHJi H npoaHa.iHiHpyfrre ynoTpc6;ieHHe BOIUC . I B K/iacc. Bee y*e CKae.in Ha CBOHX MecTax. 3. Koraa MU
aHamrrHHccKHX rnaroJibHux (fropw: npHexajiHBaiponopT.caMOJieT y*e npH3CMJiHJicfl.4. Ecnw BU noitacTC
1. Mkuu wa shulc alipoingia darasani wanafunzi walikuwa B03BpatuaTb KHHTH nocjie 3a>UTHH, G H G/ MOTCIO 6yacT 3aKpbiTa. 5. Kor/ia
wakichora ramani ya bara la Afiika. 2. Kabla ya mkutano oTeu npmueJi c pa G OT u, CTapuiHfl CUH pcMoHTHpoBaji KOMnbiOTep. 6. 3ia
kuanza viti vyolc chumbani vilakuwa vimcpangwa. 3. Wakati (|)a6pHKa 6ujia nocTpoena cute ao Hana/ia BOHHU. 7. pa3roBapnBa/i no
wazazi walipokuwa wanazungumza, watoto wao walikimbilia Teae(()OHy, xoraa ycauujaji ciyx B COCCAHC H KOM HaTe.
msituni. 4. Mume alipomdi kazini chakula cha usiku kilikuwa
kimcshaandaliwa mezani. 5. Nadhani kuwa ufikapo mwisho 5. CocTaBbTe npeaaoxceHHJi co cjieayiouiHMH rjiarojiaM H ,
wa msimu huu tutakuwa tumcpata zao kubwa la maharagc. 6. ynoTpe6HB HX B ahaaHTHMecKHX KOHCTpyxuHx:
M wandishi yule alikuwa amclunga hadithi zake maaiutu zaidi -ondoka, -chcza, -simama, -choka, -tafeiri, -lima
hata kabla ya kuiacha nchi hii. 7. Nilishindwa kumpata kaka mtumbwi (mi-) Jioiuca (6o*6neHKa) merikebu (-) xopa6;ib;
kazini kwa sababu simu yake ilikuwa inatumika wakati wote. Teruioxoa chombo (vy-) cyauo; xopa6jib kasia(ma-) Becao -
8. Kila mara alipokutana na msichana yule, moyo wake pigamakasia rpecTH poromoko (ma-) naBHHa; noTox
ulikuwa umejaa fiiraha. 9. M vua ilikuwa kali sana na nguo poromoko la maji Bo^ona^ gogo (ma-) CTBOJI cpy6.ieHHoro
zangu zotc zikawa zimelowa. 10. Ndcgc akawa anadonoa AcpeBa;neHb; 6peBHO -epesi l)nerKHft (nosecy) 2)6blCipblH. CKOpufl
chakula kidogo baada ya kupata natiiu. 11. Mama akawa |kwa| taratibu 1) OCTOPO ) KHO , oCMOTpMTeabHo 2)nocTenenHO
ametulia alipopigiwa simu na binti yake. mviringo (mi-) l>cpyr, OKpyxcHOCTb 2>uap
2. B MCCT O T OHCK BciaBbTC B CM bicjiOBOH raaroji O^HH H3 noKa3aienefl -na-, Maneno mapya
mashua (-) .toaxa; uunoroca kapteni(ma-) xanwTaH tang a (ma-
-me-, -ki-:
1. Daktari alipokuja bibi alikuwa a...lala kitandani. 2. Ukienda ;-) napyc baharia (ma-)Mopax,
kuchukua pesa baada ya kazi, posta itakuwa i.. .fimgwa. 3. MaTpoc anas a (-) pocKOUib.
Kabla ya panya hajakimbia mtego ulikuwa u...fyatuka. 4. xovi4>opT dobi(ma-) npanxa
Nilikataa kula kwa sababu nilikuwa ni...shiba. 5. Mkulima bidhaa (-) TOBap karne (-) BCK,
alikuwa a...kata kuni aliposikia ngurumoya simba. 6. Mbwa CTOJieTHe -sokota l^cpyTHTb,
walikuwa wa...bweka usiku kucha. CKpV MHBaTb 2>UieCTH
3. riocTaBbTe CMUCJIOBO H r;iaro;i B cneAyiomMX anaJiMTHMec KHX -chonga CTporaTb, o6TecuBaTb
KOHCTpyKUHJix B OT puna re/ibuyK > 4>opMy: -unda CTpoHTb, coopyxcaTb,
1. Usiku ukiingia nguo zako zitakuwa zimekauka. 2. Dcreva KOHcrpyupoBaTb dizeli(-)
alipozungumza na polisi injiniyake ilikuwa ikiwaka. 3. l ) f l H 3 c n b H U H ABHraTeab
Utakapomdi 2)an3e;ibHoe TOIUIMBO
 Safari za baharini
Tangu zamani watu walikuwa wanaicmbea kalika mito na
maziwa na kando kando ya pwani wakivua samaki na kuchukua
vilu vyao, lakini hawakuenda mbali kwa sababu hawakujua
kuna nini mbclc yao. Mashua na vyombo walivyotumia
vilikuwa vidogo vya kutosha mahitaji yao tu. Watu wengine
walitcngeneza namna ya mashua kwa kusokota matete mfano
wa vikapu vikubwa, wakayapeleka majini kwa kutumia mikono
yao mfano wa makasia. Wengine walikata miti mikubwa
wakafanya mitumbwi, wakachonga mbao na kufanya makasia.
Watu wa makabila mengi walikuwa wakitumia mitumbwi
kwa kuvuka mito na kuvua samaki kando kando ya pwani.
Wengine waliokaa katika nchi ambako kuna mito yenye
maporomoko ya maji, walitengencza namna ya mashua kwa
maganda ya miti kwa kuyashona, maana waliona kuwa
mitumbwi ya magogo ya miti ni mizito sana. Walipofika penye
maporomoko ya maji walikuwa hawana budi kuutoa mtumbwi
katika maji na kuuchukua mpaka kuyapita maporomoko yale.
ndipo wangaliweza kuuweka majini tena na kupiga makasia.
Lakini mashua zilizotengenezwa kwa kushona maganda ya miti
zilikuwa nyepesi sana na watu waliweza kuzichukua bila shida.
Baadaye watu walianza kutembea baharini, wakaona ya
kuwa vyombo vya namna hizo vilikuwa haviwafai.
wakatengeneza vyombo vikubwa zaidi. Lakini hata hivyo
hawakuweza kutembea mbali, maana wakati ule walifikiri kuwa
dunia ni mfano wa meza. wakaogopa kufika mwisho wa dunia
na kuanguka chini na kupatwa na mambo yasiyowcza
kufikirika. Kwa taratibu wakazidi kutembea wasiuonc mwisho
wa dunia, wakatengeneza vyombo vikubwa zaidi, maana
waliona vitu vingine katika nchi nyingine. wakapenda
kuvichukua nchini kwao.
Basi mambo yakacndelca na watu wakazidi kusafiri katika
bahari ili wafike nchi nyingine, wakapata moyo wasiogopc.
Watu wakafahamu ya kuwa dunia si kama meza ila ni mviringo
mfano wa chungwa kubwa. Mnamo kame ya 18 Kapteni Cook
alijulikana kama msafiri mkubwa. Alikufa katika mwaka 1779,
lakini kabla hajafa alikuwa ameizunguka dunia mara tatu.
Wakati huo vyombo vyote viliundwa kwa miti, vikawa na
398
matanga vikapelekwa kwa nguvu ya upepo. Safari
walizozifanya watu hao zilikuwa na taabu, kwa sababu upepo
ulipoacha kuvuma vyombo vilisimama, na mara nyingi watu
wakawa na njaa na kiu kwa sababu ya kuishiwa na chakula na
maji. Lakini watu hawakuchoka, wakaendelea kutengeneza
vyombo vya aina nyingine. Mwishowc merikebu zilianza
kuundwa kwa chuma.
Naam, watu wamcendelea sana. Merikebu za siku hizi
zimekuwa nyepesi na kubwa sana. Znachukua abiria wengi sana
pamoja na mabaharia na watumishi wafanyao kazi melini. Tena
abiria wanakaa kwa anas a ndani ya meli. wamepata vyumba
vizuri vya kulala, vyumba vikubwa vya kulia chakula, na
vyumba vya mazungumzo na vya michezo. Pia wanahudumiwa
na wapishi wengi na lazima wawe na madobi.
Lakini meli huchukua si abiria tu. Zko meli nyingi zaidi
za kuchukua bidhaa mbalimbali. Merikebu hizi hufanya safari
katika kila mahali duniani zikichukua kila namna ya bidhaa.
Meli nyingi za kisasa ni zile zenyc dizeli. Nani ajuayc kama
binadamu atakuwa ameendelea kiasi gani hapo mwisho wa
kame yetu? Labda kwa wakati huo meli zake zitakuwa za aina
isiyofikirika kabisa.
Maelezo
1. ...mfano wa vikapu. ...mfano wa makasia, ...mfano wa meza - noito6Hue
BbipaaceHHa COCJIOBOM mfano npMMep MoryT nepCBOitHTbCB
CpaBHMTCJlbHbl M H o6opOTaM H, TaKHM H KaK 4TO-TO BpoilC
KOp3HH, B KaMCCTBC, B3aMCH BCCen", nOXOHCHH Ha CTOJl H
T.n. BcnoMHHTC CHHOHHM HMHbie KOHCTpyKiiHH: sawa na
vikapu, kama makasia, -enye kufanana na meza.
2. CJioBocoHciaHHc hata hivyo (6yxe. ita)icc Taic*) MMCCT
pyCCKHC 3KBHBa.'ICHTbl Te.M He MeHCe, BCe-TaKH.
3. ...na kupatwa na mambo yasiyoweza kufikirika ...H
yroitHTb B HenpeacKa3yeMyro cnTyauHK>\ IlaccHBHaa
4>opMa r JiaroJia -pata HMeeT CBOK> oco6cHHOCTb: ona
ynoipebaaeTCH Ta.M. rac pcHb KaeT o KBKOM -;IH6O
HccnacTbc, aBapHH H T.n.: Walipatwa na ajali ya ndege OHH
nonajw B aBHaKaTacTpo^y; Alipatwa na

399
 ugonjwa mbaya OH crow) 3a6o/ieji"; Tulipatwa na balaa Mac nocTHrna 6c.ua.
4. ...wakazidi kutcmbea wasiuone mwisho wa dunia OHH
npo/toattajiH npoaBHraTbcs aajibme H HC oGHapyxcwiiH
KOHiia cBCTa; ...wakapata moyo wasiogope OHM o6peJiH
HOBbiecunbi M ncpecTaaH 6osTbc. OGpaTMTe BHMM BHHe
na TO, HTO OTpHuaTe^bHaa (J)opMa raarojia na -e B no,ao6Hbix
caynajix
IICpC BOilHTCH COOTBeTCTByiOmHM BpCMCHCM
H3MBHTe/IbHOrO HaKJIOHCHHJI.
5. CiioBoconeTaHHe -pala moyo (Oyite. noJiynaTb
cepjme)
HMCCT 3H3HCHHJ1 nOJiyHaTb CTH.Myj], o6pCTaTb
HOBbie CHJTbl.
Mazoezi
6. Haftairre B TCKCTC cyaxwiHflcKHe 3 KBHBajie HT bi
cjieayiomHX BbipaweHHft:
ncpc^BHraTbca B/toJib no6cpc)Kba; HC 3iiaTb, HTO y Bac
Bnepe/ur, yAOB/icTBopxTb jnmib co6cTBenHbic
noTpe6nocTH;o6pa6aTbiBaTb ApeBccHHy; ncpecexaTb
pexn; pexw c Bo/tona/taMM; H3roTOB/iHTb JIOAKH; cuiMBaTb
xopy nepeBbeB; JIOAKH H3 6PCBCH; BbiTacKHBaTb iiojiKy na
cyuiy;TaKHc cy.ua HC roAHjiHCb; xpafl 3CM;IH; cBajiHTbC*
BHH3 ; HTO-TO HeBoo6pa3HM oe; BCJIHKHH nyTCUieCTBCHHHK;
npeJKiie, HCM OH yMep; jpaxabi o6i*xaTb 3eMHoR map;
ABMraTbca CHJIOH BCTpa; y HHX BWIIUIH 3anacw cabi M nHTbJi;
xcwTb co BCCMH yflo6cTBaMM; KOM<J>opTa6e;ibHbie xaiOTu;
xoji.tbi H cnopTHBHbie 3ajiu; HX o6cny*HBacT MHOHCCCTBO
noBapoB; HX Ha/to o6cTHpbiBaTb; rpy30Bbic cyjia; KTO
3HaeT?; K KOHijy Hamero CTOJieTH*.
7. ^aflTc pyccxHe 3KBHBa.icHTbi:
vyombo vya baharini; -safiri kando kando ya pwani; mashua
yenye matanga; kituo cha mashua; mashua ya anasa; holeli ya
anasa; chumba cha anasa; -ishi kwa anasa; poromoko la mawe;
400
poromoko la theluji; -unda chombo; -unda darubini; kiwanda
cha kuunda ndcgc; -chonga mbao; -chonga mli; -chonga jiwe;
mabaharia wa mcrikcbu; kaptcni wa mcrikebu na timu yake; -
enda taratibu; -fikiria talizo kwa taratibu; -acha magogo
matupu; gogo la mti; trcni nycpcsi; mtu mwcpcsi; mzigo
mwepesi; -peleka nguo kwa dobi; nyumba ya dobi; meli ya
bidhaa; -badilishana bidhaa; bidhaa za namna mbalimbali; injini
ya dizeli; matuta ya dizeli; lori lenyc kutumia dizeli.
8. A afiTe airroHHMbi cacayioiuHx CJIOB H BbipaxceHHfi: -
teremka chini; -vuta mashua; kapteni mnene; -washa injini; -
sikitika; mtumbwi mzito; -poteza vyeti; mjomba maskini; maji
matamu; mazoezi magumu; kame ijayo.
9. 3aMeHHTe noAHcpKHyTbie cnoBa c HHOHHM HHIIU M
BbipaxceHHeM COCJIOBOM mtano:
1. Mabaharia wa kwanza walitumia vipande vya mbao badala
ya makasia. 2. Warn wa zamani walidhani kuwa dunia yetu
ilikuwa imcfenana na meza. 3. Honi ya gari lake inalia sawa na
chura. 4. Shangazi yetu anajua kupika vitowco vitamu Kama
mpishi hodari. 5. G ha tula tumesikia sauti yenye kufenana na
sautiya fisi.6. Punde si punde mvua ilianza kunyesha kwa
nguvu ikionekana kama poromoko la maji.
10. riepeBeiiMTe:
1. Walijitahidi kulima shamba lao kabla ya kuanza masika,
wakafenya kazi tangu asubuhi mpaka usiku wasiwahi. 2.
Nilipokuwa saferini mumc wangu alijitiinza kujipikia
mwcnycwe asitaulu. 3. ft>lisi akipita darajani alimwona mtu
aliyckuwa karibu azame. akavua haraka nguo zake akapiga
mbizi asimwokoe yule mtu. 4. Timu yetu ilipambana moto
moto na timu ya majirani ikafiinga goli moja isishinde. 5.
Mwanatunzi alijaribu kufenya vizuri mtihani mgumu, akatumia
uwezo wake wote asiweze kujibu maswali ya mwalimu.
3aKOHHHTC npeAJKHKCHMH B
11.
COOTBCTCTBHH C TCKCTOM :
401
1. Watu walioishi zamani hawakujua kwamba dunia yetu ni
mfeno wa mviringo, kwa hivyo ... 2. Vyombo vya kwanza
vilivyokuwa vikiundwa na binadamu vilitengenezwa kwa ... 3.
Mashua zilizokuwa na matanga zilipata shida kusafiri mbali
kwa sababu ...

400 402
4. Watu wakifika kwenye poromoko la maji, walikuwa hawana mwananchi (wananchi) -vuja npoTexaTb; nponycxaTb Bo/iy
budi ... 5. Mashua zilizoshonwa kwa maganda ya miti ziliweza >KHTe;ib, rpaxciiaHHH -furika nepejiHBaTbCfl Hcpe3
xpafl. BbixoflHTb H3 6eperoB {o
kuchukuliwa bila shida kwa sababu ... 6. Wasafiri waliona vitu [cTpanw] kipepeo(v-) pexe)
vingine katika nchi za mbali, wakapenda kuvichukua nchini 6a6onKa; MOTbuiex
kwao, kwa hivyo ... 7. Abiria wa merikebu wanaosafiri siku hizi umeme (ea.) 1) MOJIHHS 2)3neKTpHHeCTBO
hustarehe sana shukrani kwa ... 8. Licha ya merikebu za abiria
kuna meli nyingine ambazo ...

12. riepe/iafiTe KOPOTKO Ha cyxHJiw coaepacaHHe TeKCta.

13. riepeBeAWTe:
1. ry.iflfl Biionb 6epera,
MW Ha6;noAa;iH 3a pbi6aKaMH,
KOTOpbie BbiTacKHBann H3 Mops CBOH ceTH, nomibie
pbi6bi. 2. riapycHbie no/iKH 6binH BHflHbi flajiexo B Mope H
noxoitHJiH Ha 6e;ibix nTHu c 6ojibuiHM H Kpbi JibflM H. 3.
MecTHbie MacTepa coopyttaJiH He6o^buiHe cyiwa H3
CTBOJIOB cpy6jieiiHbix aepcBbeB, HO TaKHe JIOAKH 6biJiH
oneHb unKenbie. 4. npubjimKaacb K BOflonaay, Mbi CTaJiH
rpecTH onenb OCTOPOJKHO. 5. KamrraH xopabjia He pa3pemH;i
MopaxaM cnycxaTbCJi Ha6eper.TeM He MeHee, HexoTopwe
MX HHX eMy He noziHHHHJiHCb. 6. B Haul Bex M Horne
3BTOMO6H:IH Hcnonb3yK)T AH3e;ibHoe TOIUIHBO, nanpHMep,
rpy30BHKH. nepeB03fluiHe pa3JiHHHbie TOBapbi M rpy3bi.
7. Y MCHJI ecTb Mema coBepuiHTb KpyroCBeTHoe
nyTemecTBHe Ha SonbuioM TennoxoAe c
KOM(j)opTa6e^bHbiMH KaJOTaMH, KHH03a;ia.MH H
pecTopaHaMH.

14. nepeBeawTe kijia (vi-) flopo>KKa,

cjienyiomHH TCKCT ,
TponHHKa
-thibitisha nojrrBepwaaTb,
npe;tBapHTe;ibHO H3yHHB yTOHHBTb
HOByio /iexcHKy: -tabiri npe/tcKa3biBaTb,
Maneno mapya nporH03HpOBaTb -enea
gharika (-) noTon, HaBoaHenwe pacnpocTpanaTbca -ngoa
mzee (wa-) CTapbifi HCJIOBCK, BbipbiBaTb, BbiiieprHBaTb;
CTapHK KopneBaTb
-zee cTapbifl; no5KH.iofi

402 403
hekima (-) MyapocTb; 3HaHHe ilifurika sana na madaraja yakachukuliwa na maji. Barabara na
-bovu ruioxofi, HeronHbifi; vijia vikageuka mito. Mvua ikaanza kuharibu mashamba na
HewcnpaBHbiH nyumba za
hafifu cjiabbiH, xHJibifi;
cxy^Hbifi

Gharika
Mvua ya masika ilikuwa imechelewa sana. Mashamba
yote makubwa na madogo yalikuwa yametayarishwa na
wakulima. Wazee ambao wanajua kuiabiri hali ya hewa
waliwaambia wananchi kuwa walikuwa wamekwishaona dalili
za mvua.
Wazee hao walieleza dalili walizoziona hivi, Ukiona
aidhi imekauka na mimea imeanza kukauka pia, ujue kuwa
mvua iko karibu sana. Ukiona jua ni kali sana, ufohamu mvua
yakaribia kunyesha. Ukiona vipepeo weupe au ndege wa angani
wakimka kuelekea upande mmoja, ufahamu kuwa
wamekwishasikia harnfu ya mvua.
Watu waliamini wazee wao, maana wameona mengi
katika maisha yao na wana hekima ya kuweza kutambua dalili
za mvua. Punde si punde wote wakaona wingu dogo la kwanza
mbinguni. Mzee mmoja akathibitisha, Ni kweli, wingu lile ni
la mvua kwa sababu ni jeusi. Yaonekana kuwa mvua yaweza
kunyesha wakati wo wote usiku wa leo au kesho. Wakati mzee
alipokuwa akisema watu waliona umeme kwa mbali, kisha
wakaona kuwa mawingu ya mvua yalikuwa yakiongezeka.
Upepo ukavuma na ngummo ya radi ikasikika. Saa za jioni
mvua ilinyesha, ikaenea kila mahali. Mapaa ya nyumba
yaliyokuwa mabovu yakaanza kuvuja.
Mvua ilinyesha usiku wote na asubuhi ilikuwa bado
inanyesha. Mvua iliendelea kunyesha kwa wiki nzima. Miti
hafifii iling'olewa na maji ya mvua. Mashamba mengi
yakafiinikwa kwa maji ya mvua. Kwa vile mvua iliendelea
watoto waliambiwa wasiende shule wakae nyumbani mpaka
mvua itakapopungua.
Mambo yalizidi kutisha kwani mvua ambayo wananchi
walikuwa wanaingojea kwa muda miefu, sasa iligeuka kuwa
gharika. Mahali pa mvua kusaidia, ilikuwa inaharibu. Mito

402 404
402 405
 watu mahali pa kuwasaidia. Lakini baada ya majuma mawili mvua
ilianza kupungua. Hali ya kawaida ikarndi nchini.
Maelczo
1. Yaonekana/inaonekana MoaceT nepeBoaHTbca
BBOAHWMM
CJ10B3M H, T3KHM M KaK OHCBHJIHO", BHJMMO, nO BCCfi BepOHTHOCTH" H
T.n.
Kwa vile TaK KaK,nocKonbKyVnoTOMy
2.
4To:Kwa vile tiketi zote za ndege zilikuwa zimeuzwa ilitubidi
kwenda kwa trcni FlocKoabicy Bee GnaeTbi Ha caMOJieT
Gbi/in npoaanbi, MW BbiHy*iieHbi 6 U / IH exaib nocaaoM.
CpaBHKre CHHOHHMU kwa sababu, kwa kuwa.
3.Bbipaxenne mahali pa ynorpeG.TacTca B
3HaHcHHHBMecTO ToroHTo6bi*\BMecTo(Acoeo^./^^o--
.): Mahali pa kujiandaa kwa mitihani alikwenda mpirani
B MCCTO Toro mo6bi roTOBHTbca K 3K3aMcnaM, OH noiue/i na
4>yT6oa; Walitumia mishale mahali pa bunduki O HM
Hcno/ib30Ba.iH cipe.iu BM ecTo pyacelT. CpaBHKre CHHOHHM badala
ya.
Mazoezi
15. flafrre pyccKne 3KBHBaaeHTbi: hasara iliyoletwa na
gharika; -pambana na gharika; -patwa na gharika; -wa na
hekima; uamuzi wa hckima; mzee mwenye hekima; wazazi wazee;
wananchi wa Tanzania; hiari ya wananchi; nguvu za umeme;
birika la umeme; vyombo vya umeme; ngunimo na umeme;
afya hafifu; maendeleo hafifu; mimea hafifu; udongo hafifu; -
tabiri hali ya hewa; -tabiri maisha ya baadaye; hali isiyotabirika;
-thibitisha habari; -thibitisha feida ya biashara; -thibitisha
matokeo ya kazi; kuenea kwa habari; kuenea kwa ugonjwa;
mashua inayovuja; paa lenye kuvuja; -ng'oa jino; -ngoa mizizi;
balaa ya kufurika kwa mto; radio mbovu; chakula kibovu; tunda
bovu.
404
CocTaBbTe npe/uioxceHHa co cJieityKHitMM H
16.
CJlOBOCOHeTaHHBM MI -tabiri maendeleo ya nchi; -tumia akili na
hekima; -thibitisha habari za tclevisheni; kuenea kwa uwongo; kwa vile;
yaonekana; mahali pa kusaidia; mtano wa kipepco.
17. HafUtHTe B TeKCTe M3 ynpa*HeHH 14
npe/moceHH c ana.iin HHCCKHM H I ;iar o.ibHbi M H 4>opM aM H.
IlpoKOM M eHTHpyftre HX ynoTpc6jieHHe.
18. OTBeTbie Ha Bonpocu no coaepwaHUK) TeKCTa H3
ynpaxoicHHX 14:
1. Wazee hutabiri mvua namna gani? 2. Kwa nini wananchi
huwaamini wazee wao? 3. Dalili zipi ziliwaonyesha watu
kwamba mvua inakaribia? 4. Mvua iliendelea kwa muda gani?
5. Matokeo ya mvua yalikuwa yapi? 6. Je. mvua huleta feida au
hasara?
19. riepeBCAHTe:
1. Cneiuia.iHCTbi npe^cKa3UBatoT Goabtuoe HaBojuieHHe
na 3TOH TeppHTopHH. 2.
HeM3BecTHa5i6oae3Hb6ucTpopacnpocTpamuacb no
Bccflo6.iacTH. 3. OGbiMHO M bi ryjiaeM noTponHHKe
Bjtojib peKH, HO nocJie CHJibiibix AOWACR pexa Bbiujjia H3
6eperoB. 4. Moil 3iieKTpHMecKwIt MafiHHK cTaa
npoicKaTb, nopa (npuuao epeMfi) noKvnarb HOBUR. 5. Bee
nacenemie nonceaoy6biTKH B peayabTare TOH BoflHbi. 6.
riocKOJibicy ;tBHraie;ib Baiuero aBTOMo6HJia
neHcnpaBeH, a 3aMCHio cro. 7. Bbi MOJKeie noaTBepaHTb
cjioBa, CKaaaHHbie BaM H wa npotunoR BcipeHc? 8. rio BCCR
BepoaTHOCTH, ao>Kab 6yaeT npoaoaacaTbca He Menee
cyTOK.
***
Mazoezi ya kujiandaa kusikiliza hadithi
Mane no mapya
405
nungunungu (-) aHK06pa3 -fcifuna 1 >KCBaTb 2)ecTb npe/yioaceHHJi c noMoutbK) coio3a
25. COCAHHHTC
kucha (ma-) KoroTb -simamisha CTaBKTb npaMo; ingawa. ricpcBejKTe nojiyieHHbie npeiinoxeHMjr
-jivuna 1 >CBacraTi[ca] I. Mzee amekula pudini yote. Anaona shida kutaftma kwa vile
BunpaMaaTb;ycTaHaBaHBa
ib ana meno machache tu. 2. Tutaondoka kesho asubuhi.
2)Ba)KHHHaTb, KHHHTbCa Wataalamu wanatabiri kuharibika kwa hali ya hewa. 3. Tcmbo
20. 3anoMiHTC cacAyiomHe Bupa*eHHJi: hawindi wanyama wengine. Yeye mwenyewe ni mnyama
-lala na njaa ocraTbca TOJIOAHUM mkubwa kuliko wengine.4. Msichanayule hujivuna ya
-to kwa na da mu ncrcKarb Kpoabio kuwayeye ni mrcmbosana.
-zunguka huku na huko 6pOAHTb noBctoay Watu wengine wanashangaa na kusema kwamba sura yake ni
ya kawaida tu. 5. Simba yule ameshakuwa mzee. hawezi
21. /laftTC pyCCKHC IKBMBa.ICHTu: kukimbiza tena mnyama ye yote. Makucha yake badoni makali
mtu apendaye kujivuna; -la tula kitu fulani huku na huko; - ya kutosha.
winda kwa kutumia makucha; -tafiina pole pole; nyama
kisichotaftmika; -simamisha kiti kilichoanguka; -choma kidole 26. CocTaBbTe npeAnoxeHHJt no o6pa3ity:
mimi, -nunua, kamusi > sikununua kamusi hala moja I. mzee. -lala. dakika.
na kutokwa na damu; dhani moyoni; -sema moyoni; -kimbi/a
2. wanafunzi. -tanya, mtihani. 3. mbona. wewe. -leta. kibiriti? 4.
mnyama; -mkia mtu kwa ghafiila; dia kwa uchungu; ngoja rntoto. yule, -wa na. jino, bado. 5. msituni, huu. hamna. kijia. 6.
nimwulizc. sisi, -kuta. mtalii.
22. flafrre iKBHBaneKTu Ha cyaxmtH:
27. nepeBeaHTe:
HMCTb oerpue xorTH; noAMaTbjiio6oroiBepj);6poaHTbTyT
1.3TO oneHb cBHpenufi neB. XOTB OHyxe cTapufl. H ero xorTH He
HTan; no/tcKOHHTb K xoMy-/iH6o; cxa3aTb cc6e; oxcBarb aecb xae6;
TaxHc ocTpue. xax paHbinc. 2. B 3TOM 3anoBCAHHKe MU He BCTpcTH-'in
ycTaHoBHTb HOBOI OJMIOK) enicy; nonoflTH nodanxee; roHjm.cs 3a
HH oaHoro neonapaa. 3. EC.IH TU HC noAiteuib B MaraaHH, a HC
KoiuxaM H; xpHMaTb OT 6O.IH; aak-Ka a ero CKM
CMory HHsero npHroTOBHTb. H TU ocTaHeuibca roJio/iHUM.
23.3aKOHHMTe npe/yiottCHHa: 4. ^HKo6pa3 yMeeT 3atuHTrrbce6 6/iaroaapa OCTPUM urojiKaM
I. M nyama mkali ni mnyama ambaye ... 2. Kujivuna maana (KOJUovKaul KOTOpbie OHpacnpaBJiaeT (HNnpHMJftem)npw BHAC Bpara.
yake ni ... 3. Kusema moyoni ni sawa na ... 4. Kusimamisha 5. Koraa Bpan Bupu Ban M He 3y6, a rinaxan OT 6OHM. 6. OH
kitu fiilani, maana yake ni... 5. Kutaftma chakula kuna maana CKa3an ce6c: #a*e 3TO CTapoe py*bc npwi OJHTCS MHC". 7. Mu
.... nonouuiH no6mace K xycTaM H ooHapyaouM TaM HenoBexa.
HCTeicaBmero KpOBbio.
24. OTBCTbTe Ha cjieayiomHc Bonpocu:
I. Chui ni mnyama wa aina gani? 2. Chakula chake ni nini? 3. Kus ikiliza hadithi
Ulipata kumwona nungunungu kwa macho yako mwenyewe? 4. ripocjiyuiafrre TCKCT nonHocTbio.
Nungunungu ana sura gani? 5. Nani ni mkali zaidi, chui au IIOBTOPHTC B nayaax 4>pa3u Bcnen 3a AHKTopoM.
nungunungu? 6. Je. nungunungu anaweza kumshinda mnyama 3aKOHHHTe npeanojKeHna BMCCTO AHKTopa.
ambaye ni mkubwa kuliko yeye? 3aaafrre apyr apyry Bonpocu na cyaxH. no

406 407
 coAepxaHHio npocnyuiaHHoro TexcTa H flafrre Ha HHX
OTBCTU.
OTBCTbTe Ha cyaxHnn wa Bonpocu AHKTopa.
M 3J10XHTC IIHC bM e HHO Ha CyaXH.lH
COACpWatiHe TCKCT3.

*
Mazoezi
28. nepeBCAKre AHanor H nepeCKa*HTe ero Ha
cyaxHJiH B KOCBCHHOA PCHH:

407 407
 Njaa 29. nepeBeziHTe cneAytomifft paccKa3, ncnojibsya
Kfiaka mingi iliyopita njaa kubwa iliiokea nchini. Watu na anajiKT HMecKwe r/iaro.ibHbJc (JjopMbi B noAHepicHyiux
wanyama wengi walikufa kwasababuya kukosachakula KOHCTpyKlOUX:
HecKo.ibKO neT naiaj a B M a.ieHbKOM KT AHOM I opoje.
SAu moja w azazi waliw as imuha walofo wao habariya KaacauR aeHb no nyTH Ha pa6oiy a noxyna.i ce6c napy aneabCHHOB
njaa hiyo y noacMJioft xceHutHHbi, CHACBIIICK Ha nepexpecTxe c 6o.1bUJOR KOpi HHOH
Baba: Wanangu, balaa kubwa ilitokea nchini mwetu mwaka 4>pyKTOB.
fiilani. OaHaaciibi a npwr.iacH.i CBOHX KO.i.icr B TOCTH. B 3TOT acHb
Rehema: Balaa gani hiyo baba? a peuiH.i xynHTb y ACHIUMHU BCC 4>P>KTU,
Baba: Kulikuwa na njaa kubwa. YcaumaB MOK) npocb6y. OHa paccepan-iacb.
Amani: Njaa gani hiyo baba? Kwani mama alikuwa hapiki BOT BauiH iiBa anenbCHHa! -cxaiana accHiUMHa.
chakula? - Ho a xony KynHTb BCC Baum pyKrbi.
Baba: Sio hivyo mwanangu. H He Mory npoaaTb BaM Bee.
Rehema: Sasa baba, kwa nini unasema kulikuwa na njaa?
IloMCMy? - vitHBHjica a.
Baba: Siyo njaa ya kukosa chakula siku moja tu. A HTO ace a 6y^y AC/iaTb ue.ibifl aciib 6c3 4>pyiaoB?
Amani: Basi, ni njaa gani hiyo?
Baba: Aa! Wanangu. Watu walilima lakini hawakuvuna. M IlepeBeflHTe cjicaytomyio uiyncy. riepecKaacHTc ec
30.
vua Ha cyaxn/tn OT Jiwua xceHu:
haikunyesha kwa muda mrefu. Jua lilikuwa kali sana. Maneno ya kusaidia taftiri
Mime a yotc ilikauka.
Rehema: Lo! Ulikuwa mwaka mbaya sana huo. mpen/i |wangu| j o p o r o f l / b i K

Baba: Ndio mwanangu. Pia walu walikuwa hawaweki akiba hivyo basi; ndho maana 3Hamrr {eeodnoe c.io&o)
ya
chakula. Shida ilikuwa kubwa. Watu. wanyama na IIOCJIC pa6oTbi Myac Bepnyaca AOMOW 0Hem> rojioaHbiM.
ndege wengi walikufa kwa njaa. OH cnpocHit aceny:
Amani: Sasa tuta&nyaje ili njaa isitokee tena? -YacHH roTOB?
HCT, - OTBeTHJia aceHa.
Baba: Hatuna budi kulima mimea inayoweza kusitawi bila HMMero, aoporaa. a noftjiy B Ka<(>e H TaM
noyacHHaio.
ya HoaoAaH HCMHOrO.
kujali jua kali. 3ia4HT, yacHH ceftnac 6yacT TOTOB? - o6paaoBa.ica
Mama: Ni kweli. Tena tukivuna chakula lazima tuwckc akiba Myac.
katika ghala. - HCT. a 6yxy roTOBa noinn noyacmiaTb BMCCTC C TO6OR.
Baba: Mwaka huu tutalima shamba kubwa zaidi. Tutatia
mbolea. Tutapanda mimea inayofea na bila shaka 31. OTBeTbTe Ha cneaytouwe sonpocu:
tutapata mazao mengi. l. Mtuanaweza kukaasikungapiakiwa na njaa?2.
Rehema: Na tutaweka akiba ya chakula ghalani tus ipate njaa Je.mtuanaweza kuta anapoishiwa na maji ya kunywa? 3. Je, we
tena. we hupenda kujipikia mwenyewe? 4. Unafenya nini usipotaka
Mama: Sawa mwanangu.
kulala na njaa? 5. Ungalitanya nini ungalipatwa na jambo
mfeno wa yule mtu aliyeachwa peke yake kwenye kisiwa

409
kisichokuwa na mtu hata mmoja?

32. 06i>)icHHTe Ha cyaxuiH CMUCJI noc.ioBHuu:

Si Itila mwenye makucha huwa simha

410
 SOMOLATISA
JleiccHMeeKafl Tewa Apcaia aBTOMobunsi
T paMManwa
BbipaacciDic woziajn.in.ix JHaneiiHiL MoziajibHOCTb
MO>KHO nepeziaTb TpeMJi cnocoSaMM:
1 ) MoaaJibHbie 3Ha4eHH>i MOJKHO Bbipa3HTb npH IIOMOIUH
BciiOMoraie^bHbix rziarojiOB -pasa, -bidi, dazimu, -faa. ECJIH
pacnojioacHTb HX no CTeneHH KaieropHMHOCTH, WCCTKOCTH nobywzieHHfl
K BUnoziHeHMio zieficTBH* cMbicnoBoro rjiarozia, TO 3TH MonajibHbie
rziarojibi BbicTpoaTca cneziyioiiiHM obpa30M: -lazimu 6biTb
HCO6XO;IHM UM , 6biTb ^OJDKHWM , -pas a cnezioBaTb, Ha^jiOKaTb, -
bidi HazuiexcaTb, npHxozufrbCJi, -fea cnezioBaTb, rOAHTbCfl.
Bee Ha3BaHHbie rziarozibi ynoTpe6junoTca B
6e3JIHMHOB(|>opMe (T.e. o({)opM JiflioTCfl H0Ka3aTeJieM 5-ro
KJiacca
BcnoMoraiejibHbiM rjiarojioM cjieziycT cMbicjioBofi rnaroji
B HH(J) HHHTHBC HJIH 5KCJiaTenbHO-no6yflHTeJlbHOM
HaKJlOHeHHH,
HanpHMep:
Inalazimu Awmaliza somo mnamo saa 5
Hazio/Heo6xozniMo 3aKOHHHTb ypOK B 1 1 HaCOB.
/lipasa miti ipandwe mbele ya nyumba
CneziOBaJio/Hazio 6UJIO noca^HTb ziepeBbJi
nepezwioMOM.
/tabidi kun .idi nyumbani mapema HazUiewHT/Hazio
byzieT BepHyTbca ZIOMOJI riopaiibiue.
/ nafea wasichana wavae nguo ndefii ,E(eBymKaM
CJieziyeT/roziHTcji HOCHTB miHHHbie nJiaTbfl.
BcnoMoraTenbHbifi rjiaroji M o>KeT BKJHonaTb B CBOH
COCT3B o6beKTHbift noKa3aTejib JiHLia, coBcpuiaiouiero ZICHCTBHC,
Bbl pa/KCHHOe CM blCJlOBbl M rJiarojiOM:
Itakulazimu kununua ramani ya mji Te6e Hazio byzieT
Kymrrb xapTy ropozia.
Ilimpasa kupika chakula cha mchana EMy czieziOBajio
npnroTOBHTb obezi.
Imenibidi nikutane nao jana Mne Hazio bbizio
410
BCTpeTHTbcs c HHM HBMepa.
Inatufea kukusanyika hapa HaM cziejiyeT cobpaTbca
3;iecb.
Enaroji-pasa MOKCT ynoTpcbjiSTbca B JIHHHOH <J>opMc,
HO o6fl3aTe;ibHO BnaccHBHOM 3ajiore, cpaBHHTe:
lliwapasa kununua/wanunue kitabu = Walipaswa kununua
kitabu MM cjienoBazio/Hazio bbino Kymrrb KHHry.
OTpHuaHne MOAaabHbix KOHCTpyKiiHH
o6pa3yeTca 3a cneT OTpHuaTejibHbix (J>opM
BcnoMoraTeabHbix rjiaronoB:
Haiwalazimu kumdi kazini HM He Hazio B03BpamaTbcs
Ha pa6oiy.
Haikumbidi asome kitabu hiki EH He czieziOBajio HHTaTb
3Ty KHHry.
Hatutapaswa kujenga nyumba HaM He npnzieTCJi
3a cTpoHTb ZIOM.
2) Moziazibiibie 3HaHenna MoryT ncpeziaBaTbcs raK/Ke
npH noMomH Mo;ia;ibHbix CJIOB lazima H budi, 3a KOTopbi M H
czieziyeT CM bic/iOBoA niaroji B HH(J) HHHTHBC HJIH JKeziaTezibHo-
noby^HTeabHOM HaKJlOHeHHH:
Lazima kunawa mikono kabla ya chakula Hazio MbiTb pyxw
nepen eziofi.
Lazima (=ni lazima) wote wakusanyike uwanjani Hazio
BCCM cobpaTbcs Ha n/iomazu*.
Budi miti ipandwe leo #epeBbs HeobxoziHMo
nocaziHTb cero^HJi.
OrpnuaHHe noziobHbix MoziajibHbix
KOHCTpyKUHfiobpa3yeTca 3a cneT OTpMiiaTejibHofi
CBJHKH si HJIH oTpnuaHHs cMbicaoBoro rjiarozia B *ejiaTejibHo-
nobyziHTejibHOM HaKJlOHeHHH:
Si lazima wote wakusanyike uwanjani HeobinaTejibHo
BceM cobupaTbca na njiomaziH.
Budi miti is ipandwe leo He CTOHT/HC naziocawaTb
ziepeBba ceromui.
3) Elite OAHH H3 CII0C060B Bbl pa>KeHHB
ZIOJI/KCHCTBOBaHMfl, (o KOTOPOM y*e roBopnnocb - CM. nacTb
1, ypox 11 X JIHHH3JI OTpmiaTejibHaa t()opMa rjiarojia -wa na
HM eTb H cymecTBHTejibHoro budi BMXOZI, H36aBJieHHe, 3a
411
 cjieztyeT HH(J)MHHTHB (HJIH pe)Ke wejiaTejibHO-
KOTOPWMH
nobyziHTejibHoe HaKJioiieiiHejcMbicjioBoro rjiarojia:
Hawana budi kujenga nyumba mpya OHH
flOJUKHbi/obJnaHbi IIOCTpOHTb HOBbIH ZIOM.

410 412
Simu haina budi kupelekwa leo TeaerpaMMy HaAO nocJiaTb giza
ceroflH*.
Tulikuwa hatuna budi kumsaidia (HAH Meuee
ynoTpe6HTejibnafl KOHCTpyKiwa - hatukuwa na budi....
Mbi AOAXHU 6blJIHeMy nOMOHb".
Utakuwa huna budi kunisaidia (hutakuwa na budi...) Tu
AOAXCCH 6y,aemb noMOMb MHC.

Mazoezi
1. nepeAeaafrre npCAJo*eHHj), npnaaB HM woAaabHue
3H3HCUHH c iioMoiUbio raaroaoB -lazimu, -bidi, -pasa, -fea.
06pa3cu: Fundi alitengeneza gari letu haraka >
Bimpasafundi kutengeneza gari letu haraka 1. Wazazi wanatunza
vizuri watoto wao. 2. Mganga anatumia ujuzi wake wote kutibu
magonjwa ya hatari. 3. Nitanunua kompyula mpya. 4. Tulipiga
makasia kwa nguvu. 5. Utapeleka nguo zako kwa dobi. 6.
Mwandishi alikaa katika maktaba kwa siku nyingi.

2.CoenHHHTc caoBa B npejuioxeHHJi no o6pa3gy:

-bidi. vijana. vizuri, soma > hawabidi vijana kusoma vizuri 1.
-pasa. wewe.
deni, -Jipa, ijayo, wiki. 2. -lazimu, ndege. wa, rnbani, shambani,
-tua. 3. -bidi. mimi, kesho, -amka. asubuhi, mapema, na. 4. -fea.
sisi. -tano, sentensi. -tunga. 5. -paswa, dada, kila. ugali, -songa.
siku. 6. -bidi, majirani, wao. -acha, ugomvi. 7. -lazimu, mftigaji.
kazi, -angalia, zote. 8. -fea. nyinyi, karnusi. -nidisha. darasani.

3.3aM eHKre AHHHyio (J>opMy raaroaa 6e3AHHHOH

H nao6opoT: A/ I. Mnapaswa kuweka akiba ya chakula kwa
msimu ujao. 2. Tulipas wa kuitayarisha vizuri saferiyetu. 3.
Ninapaswa kufungua akaunti kwenye benki. 4. Mwana alipaswa
kuomba msamaha kwa baba yake. 5. Unapaswa kutcnda kwa
utaratibu katika hali kama hii. usalama (en.) 6e3onacHOCTb
B/ I. Diwapasa wauguzi kuwahudumia wagonjwa bila ya uchumi(e;i.) 3KOHOMMKa;
kupumzika hata dakika moja. 2. inatupasa kulinda vizuri X03 JIACTBO ngamia (-
mashamba yetu. 3. Inakupasa ufunge duka lako kabla ya ) Bep6aiOA

412 413
 halijaingia. 4. hanipasa nimpigie simu otisini mwake mume wangu. 5. ripe AOCTopoxc HOC Tb -tahadhari 6uTb ocTopo>K Hbi M .
hampasa kufenya tena mtihani wa Kifeiansa. ocTeperatbc a
4. CaenawTe npeAAO)KeHHfl OTpHuaTCAbHbi M H :
I. Daktari ilimbidi kumpasua haraka mgonjwa yule. 2.
Itakulazimu kuthibitisha maneno yako. 3. Tunapaswa
kutekeleza masharti yote.
4. inawabidi wakulima wapande mahindi mwezi huu. 5.
Dinipasa kubadili simu yangu ya mkononi. 6. Dereva alipas wa
aendc mbio ili kuiwahi treni ya asubuhi.

5. H3MeuHTe KOHCTpyKUHio npeAJio*cHHA.

Hciiojib3yH Apyrne <|)opM u M o.iajibHOCTH. H nepeBeAHTe HX :
1. Hatuna budi kujenga banda jipya la kuku. 2. Wote
watakaoshiriki mkutanoni lazima wakusanyike mnamosaa nne.
3. Watu wa zamani walikuwa hawana budi kubadilishana vitu
ili kupata mahitaji yao. 4. Mwongo yule budi athibitishe habari
zote alizozitoa. 5. Ukitaka kuwa rafiki yangu huna budi
kuyaacha majivuno yako. 6. Nilikuwa sina budi kumsaidia kaka
yangu aliyepatwa na balaa kubwa.

6. nepeBeawre:
1. MeCTHbie AHTCAH AOAAHbl 6blJlHCTpOHTb CBOH
AOMa OKOJIOpeK M 03ep. 2. JliOAflM 3Toro naeMeHH
HCOGXOAHMO HOCTOJIHHO McxaTb noBbie naci6HUta AAX CBOHX

KHBOTHUX. 3. Te6e caeAyei nofrrw K 3y6noMy Bpany

HeaaMeAAKreabHO. 4. Mu AOAJKHU xoporno OOAVM an, naan

name A noe3AKH na Bojonaau. 5. HM HC o6a3aTeabHo BUIIOJIHSTI,
3Ty pa6oTy ceroAHfl. 6. TypnciaM naao B3HT b Tenayio
oaoKay. Tax icax HOHbio B ropax oneHb XOAOAHO. 7. CManana
BaM nazuioKHT 3anoaHHTb 3TH GaanKH. 8. ECAH xoneuib,
MTO6U Te65i BCTpeTHaw B a3ponopiy,Tc6c naaoAaTb

TeaerpaMMy. 9. HaM neo6xoAHMO noHHmrrb 3aron ana cxoTa

AO nacTynaeHHs ce3ona AOWACA.

Maneno mapya
tahadhari (-)

414
fcirasi (-) /lowaAb. KOHk -dumu 1 )npoAon)KaTbca, Kila mtu anayetumia barabara inamlazimu kuwa
imara KpciiKHM. JUiKTbCfl 2)6UTI, upoHHbiM, mwangalifu. Unapotaka kuvuka barabara. vuka mahali penye
iipoMHbifl, yCTOflHHBblfl nOCTOB HHbIM alama za pundamilia. Hapo ndipo mahali panapotumika kama
ujenzi (CA.) CTpoftica, kivuko cha harabara kwa watu waendao kwa miguu. Kama
CTpOKTCJlkCTBO -babaika TepaTbca, unavuka mahali ambapo hakuna kivuko maalum au taa za
M CUlKaTb kuongoza magari, inakubidi kwanza kuangalia kulia ili kuona
mjenzi(wa-) dpowTcnb - tuldo(ma-) cnynaft, co6biTne -cues
un^alifu BHHMaTcnbHuA, kama hakuna magari, pili angalia kushoto. Kisha angalia tena
ha daBwrb Ha CTOBHKy, kulia kwako, halafu vuka barabara. Unapovuka, vuka upesi na
O.lKTC.TbHIJ M
pundamilia/ punda milia icGpa napKOBaTb usibabaike.
-jriokeza noaB/niTbCs,
kiv uko (vi-) 1 tiepcnpaBa noKaibiBaTbca Mahali panapofea kutumia unapovuka barabara ni pale
wazi I
2>icpexoA 3*iapoM
-haloids ha I )y6c*iiaTb(caJ, ambapo unaweza kuona wazi magari yanayokuja kushoto na
)oTKpbiTbift 2)ncHbiR, yAOCTOBcpaTb[ca] kulia kwako. Si vizuri kuvuka mahali ambapo gari dogo au
nOHUTHblR 2)o6ccncMHBaTb,
kubwa limeegeshwa karibu yako. Wanaoendesha magari
mtia (mi-) I JpawoH (,'opoda) rapaHTHpoBan.
hawataweza kukuona utakapojitokeza ghafula nyuma ya gari
2)yjiHua -was ilia na o6uiaTbCfl,
lililocgeshwa karibu yako. Kila mara hupaswa kuhakikisha
rmururu/msululu (rrn-) item., KOHTaKTHpOBaTb, kuwa unaona bila shida magari yote yanayokuja kulia na
pA; ccpwa CBHJblBaTbCH
kushoto kwako.
2ipo baadhi ya barabara ambazo zina sehemu maalum
Usalama baraharani katikati. Sehemu hizo hupandwa maua au miti. Barabara za aina
Hapo zamani hapakuwa na barabara wala magari. Watu hiyo si nyingi na zinapatikana zaidi katika miji mikubwa kuliko
walitumia njia nyembamba na walisafiri kwa miguu. katika miji midogo au nje ya miji. Ikiwa unavuka mahali
Walipotaka kusafirisha mazao na vitu vinginc walitumia ambapo ipo nalasi tupu katikati ya barabara. basi unapaswa
kuvuka na kus imama kwa muda katika sehemu hiyo kabla
wanyama kama punda, ferasi, ngamia na wcnginc. Na siku hizi hujavuka sehemu ya pili. Ukiona kuwa sehemu ya pili kuna
vipo vyombo mbalimbali vya usafiri vinavyotumika kama usalama pande zote, angalia kulia, kushoto kisha kulia. halafii
magari. mashua au mcli, rcli au ndcgc. vuka.
Njia rahisi ya usafiri na inayotumika sana katika kila nchi Miji mingi ina barabara nyingi. Barabara hizo zinapita
ni barabara. Barabara ni kitu muhimu kwa uchumi wa nchi. katikati ya mhaa mingi yenye misuiuru miiefu ya majumba.
Serikali inapaswa kuwahakikishia watu wotc barabara safi, Kwa vile barabara hizo ni nyingi, mara nyingi zinapewa majina
imara na za kudumu. Mahali pengine wananchi inawabidi ya watu maarufu au matukio muhimu yaliyowahi kutokea
wcnyewc kushirikiana ili kujcnga barabara zao. Lakini nchini. Wengi wctu tunazitumia barabara hizo na huwa rahisi
kutengencza barabara si kazi rahisi. Kwa hivyo ni wataalamu kwetu kutambua mitaa mbalimbali na kupata anwani
wanaopaswa kushughulika na ujenzi wa barabara. Barabara inayotakiwa. Kama isingekuwa hivyo, watu waishio mjini
ikiwa tayari, magari ya aina zo zote humhusiwa kuitumia. Kwa wangepata taabu kuwasiliana.
kuwa magari ni mengi sana siku hizi, wajenzi wa barabara
hutengeneza njia ndogopembeni inayotumiwa na watu waendao
kwa miguu na wenye kupanda baisikcli. Tahadhan hii Maelezo
inachukuliwa ili kupunguza ajali kwa watu. Kila wakati 1. Watu walitumia njia nyembamba JIIOAH XOAHJIM no yiKHM
usalama wa watu unatiwa maanani sana. AopoxcicaM *\.. .magari huiuhus iwa kuitumia (barabara)" M auiHHaM
paipeuieHO no Heii (dopoce)cIAHTB. Bbipa*cnHe -tumia barabara
u
nojib30BaTkC)i aoporofl nacTO ynoTpe6neTca B 3waneHHH
**X0AHTb/e3AHTb noAoporc.

415
 2. C JIOBO pembeni** B yrny TBK ) KC MMCCT 3Ha4eHHe "cKpaio**, ** B
dopoHc M T.n.: -kaa pcmbcni cMACTb B CTOPOHKC m ; -simama pcmbcni mwa
barabara cTOJiTb Ha O 6 OMHHC floporH*; -sogea pembeni OTO & TH B
cTopoHy.
3. B TaH3aHMH npaBOCTopoHHee ;IBIOKCHHC Ha Aoporax, H pyjib B
Tpa HCnopTHOM cpc/tCTBe pacno/ioxccii cnpaBa, a HC c/ieBa, KaK iipuHHTo B
POCCHH Ilo3TOMy neiuexoAy npH nepexoae y;iMUbi pcKOMeHiiOBaHO B
ncpBvio OMepeab nocMOTpeTb HanpaBo.
4. FlopsJKOBUC HHcmrTe.ibHbie (la/ya) kwanza, (la/ya) pili,
(la/yaltatUHT.fl. nepcBOASTC* Ha pyccKMft sibiK THKHM H BBO.II<I>IM H C
JIOBa M H, KaK BO-HCpBldX", BO-BTOpbl X, B-TpeTbHX* H T.fl.
Mazoezi
7. HafuHTc B TCKCTC 3KBHBa.icHi u cne;iyK>mHX BbipaXeHHfl:
nony/iapHbifi
xoAHTb neuiKOM ; paiHoo6paiHue BHJU TpaHcrropTa; jocTynHwft H
cnoco6 nepeABHXceHHs; rapaHTHpoBaTb HMCTOTy, HaflewHocTb H
aoaroBCHHocTb flopor; cipoHTb AoporH
COHMCCTHbl M H VC HJIItM M If; 33HHM 3TbC H lipOKJiajKOfl ZIOpOi
; 1. Huyu ni mtaa la mu mkubwa wa kuunda vyombo vya usafiri.
TpoTyap; nemexoau H BejiocHneaHCTU; npHHHMaTb Mepbi
npeaocTopo^HOCTH; npnoaBaTb oo.ibuioe 3HaHeHwe 6e3onacHocTH;
nepexoa-3e6pa; newexoflHbifi nepexoa; CBCTO<t>op; nepcxoAHTb yjnqy HC
MetUKas; HCTKO Bjueib npH6.iH*aiomHHcs TpawenopT; BHC 3anno
nosBHTbca Hi-3a npHnapKOBaiiHoR M auiHHbi; c.ieBa H cnpaBa OT
Te6s;pa3acnHTeabHas nojioca;ocipoBOK6e3onacHOCTH noepeaw y;iHUbi;
OJIHKHMC psiibi Sflaindt; npHCBaHBaib HMS; BattHbie co6biTHS B *H3HH;
HaftTH HyacHbifi BaM aapec; HcnbiTUBaTb 3aipyJHCHHS npw HaxottAeiiHH
apyr apyra.
8. Aalfre pyccKHC iKBHBa.ieHTbi:
enda kwa tarasi; -fuga ferasi; mfugaji wa &rasi: -panda ngamia; maziwa ya
ngamia; uchumi wa laife; uchumi imara; uchumi hafifu; macndcleo ya kiuchumi;
ujenzi wa kula imara; ujenzi wa daraja; wajenzi wa nyumba; usalama wa
kudumu; anwani ya kudumu; -dumu kwa muda mrefu; -hakikisha usalama wa
nchi; -hakikisha maendeleo; mlu mwangalifu; askari mwangalifu; -acha mlango
416
wazi; swali wazi; -fa ha mu wazi; msurum wa magari; msururn wa milima;
msururn wa watu; -ishi mtaa mmoja; mitaa ya mji; -jitokcza mlaani; -jitokeza
ghafula; kivuko cha pundamilia; -sa fins ha gari kwa kivuko; tukio la hatari;
matukio ya maisha; msururn wa matukio; mtu mwenyc kubabaika; bila ya
kubabaika; usibabaike; -wasiliana bila ya taabu; -wasiliana kwa njia ya
kompyuta; -egesha gari mahali pa usalama; mahali pa kufaa kwa kuegesha
magari; -kataza kuegesha gari; -chukua hatua za tahadhari; -tahadhari daima; taa
za kuongoza magari.
9. 3anoMHHTe cneayiomHe BbipaweHHs H cocTaBbTe c HHMH
npe.nnoxceHHa:
4huka juu ya fiirasi
cneuiHBaTbcs. c;iejarb c
-dumu daima -va - JlOllJaAH 6UTb BCMHblM
kaa macho 6yTb fi.lHTe.lbHblM. 6UTb
HaCTOpoatC
maegesbo (ya CTOSHKa (aBT0M06HJieR, cyflOB H
magari, meli n.k.| T.n.]
10. 3aMeHHTe noacpKHyTbie cnoBa CHHOHHMaMH;
2. Karibu na pwani ya Zanzibarunaweza kuona wavuvi chungu
nzima wakiwa ndani ya mitumbwi yao mikuukuu. 3. Watu wa
kabila hili wana uwezo mkubwa wa kusokota nyavu za kuvua
samaki. 4. Bandarini humu mna mahali maahim pa kuweka
meli kubwa. 5. Unapoendesha gari katika mitaa ya mji mkubwa
inakubidi kuwa mwangalifu kila dakika. 6. Barabara kijijini
humu ni mbovu kabisa, unapaswa kuendesha gari kwa taratibu.
7. Mwalimu wetu wa historia anatumia lugha inayofehamika
vizuri. hababaiki kama baadhi ya waalimu wenginc. 8. Somo la
hesabu lilidumu kwa saa mbili badala ya saa moja na nusu.
11. 3aMeHMTe KOHCTpyKiwio c npeiuioroM kabla ya H
(jjopMofl rjiarona c noKaiaTCJicM -ja-:
HI<4)HHHTHBOM JIHHHOR
I. Kabla ya kuvuka barabara uhakikishc kuwa hakuna magari
upande wa kulia wala kushoto kwako. 2. Kabla ya kulazwa
417
kitandani watoto walipewa maziwa ya molo. 3. Kabla ya bima (-) CTpaxoBaHne -kwama 3acTpeBaTb.
mawingu mcusi kujitoke/a upepo mkali ulianza kuvuma. 4. fidia (-) lACMc*HoclBo3MemcHHe. lastnaib
Kabla ya barabaia kutengcnezwa mahali hapa palikuwa na kijia -fcwepa/ -epa m6eraTb,
tu. 5. Kabla ya kivuko kujcngwa ilikuwa haiwezekani kutikia KOMncHcauna yKAOHflTbCfl
ng'ambo ya pili ya mto huu. 6. Walikodi gari kabla ya kwenda -onva npeAOCTcpcraTb,
satarini. 7. Kabla ya kuegesha motokaa yangu nilihakikisha kitendo (vi-) AeflcTBMe. nocTynox utolezi
kuwa schemu hiyo ni ycnyc usalama. (ea.) I )CKonb*CHHe 2 ) C KO.lb l KOC npcAynpexAaTb
MCCTO -ttle/a I )6uTb CK0Jlb3KHM -pisha AasaTb Aopory.
2)CKOAb3HTb. nOCKa.lb3UBaTbCa -ponda I nponycKaTb;yciynaTb
12. HalUHTC B TeKCTC npCAAOWeHHfl C IpaiAaB.iHBaTb. pa3M Milan. 2>icpecxaTb tvecmo)
MOAa.IbHUMH KOHCTpy KllHHM H H 13MCHHTC HX C ( KOCO - A .)
HHOHHM HHHU M H H (JlopMaMM.
Ajali harabarani
13. 3ajafti c lOBonpocoB Ha cyaxHAH nocoAcpxaHHioTeiccTa H
OTBCTbTe na IIMX. Ingawa siku hizi watu hawafi Sana kwa magonjwa kama
hapo zamani. lakini wanakabiliwa na ajali za magari barabarani.
Kila siku watu wengi hupondwa na magari na kujeruhiwa au
14. ricpcBc^Mre: kufa.
I. Pa6oTa a BCPXHHX 3Ta*ax, CTPOHTCJIH o63aHu npHHHMaib Mara nyingi ajali zinatokea kwa sababu
BCe Mepbl lipcJOCTopO>KHOCTH. 2. KpcCTbftHaM magariyanaendcshwa mbio na madercva. Kuendesha gari kwa
npMXOjIfTCK 6uTb 6jHTC.lbHblM H. HTo6bl. BO- mwendo wa kasi Sana ni uhalifti kwa shcria za usalama
flCpBblX, OXpaHJiTb CBOM nO.IJI OT barabarani. Knaibidi serikali itoc adhabu kali kwa watu
6a6yHHOB H, Bo-eTopux, lawMuiaTb AOM atUHHX XMBOTHUX OT wanaovunja sheria hizo. Lakini adhabu kali peke yake haitoshi.
XHI KHHKOB . 3.1 IonMueUcKHc AOAXHU o6ccneHMBaTb Ni lazima wananchi waclcmishwc juuya sheria za usalama
GcioriacHoCTb Ha Aoporax H AHCM, H HOHbio. 4. BaM cncAyeT barabarani ili wao wenyewe wawakaripie madereva wcnye
6oace HCTKOHa3BaTb aApcc Apyra, KOToporo BU tabia hizo. Dercva anaweza kuendesha gari au basi kwa
pa3bicKHBacie. 5. CTpoMTc.ibCTBO mwendo wa kasi lakini abiria wamckaa kimya tu.
M V3bJKa.1l.MOH UIKO.lbl B H3UJCM paflOHC AOAXHO Baadhiya madereva huwa wamelewa wanapoendesha
laBCpUJHT bCS AO HOBoro roAa. 6. Mu He o6i3aHU magari. Hata hitilafu kwenye injini inaweza kusababisha ajali
npHHHMaTb ysacTMC B 3TOM CO6UTHH. 7. ft HC CMor CBsiaTbcs c kubwa. Hata kuzidi kwa idadi ya abiria na mizigo katika
CpaTOM no Tc.icrJjony. HMHC npHiiiAOCb cxatb K He My vyombo vya usafiri kunaweza kusababisha ajali. Gari lililobeba
AOMOR. abiria wengi kuliko uwczo wake linapopata ajali, watu wengi
hupoteza maisha na wengine hujeruhiwa vibaya.
15. NepcBCAHTe cAeAy*outHR T CKCT , npeABapMTCJibno H3yHHB HOByio Vile vile wapandao baisikeli na wanaokwenda kwa miguu
JiexcHKy: wanafea kulaumiwa. Wapandao baisikeli mara nyingine
Mane no mapya huendesha baisikeli zao barabarani bega kwa bega bila kujali
npaBOHapymcHHc. npecTyruienMc
uhalifu ( C A .) magari au watu wanaotumia barabara kama wao. Na watu
tabia(-) I >capaKTep. naiypa 4aumu l^npexaTb,
wanaokwenda kwa miguu mara nyingi huwa si waangalifii.
2^IpHBUMKa KpHTMKOBaTb 2)o6BHHJITb - Sababu nyingine zinazoleta ajali barabarani ni njia mbovu.
hitilafu (-) AC(|)eKT. jeruhi paHHTb elemisha yHKTb, Siku moja Doto. mke wa rafiki yangu aliamua kwenda
HCAOCTaTOK; HCHC o6ynaTb, AaBai b oopaiOBainic -* a shambani kuwatazama wazee wake. Doto ni dereva hodari,
lipaBIIOCT b ba bis ha/ -* a bi bis ha haendeshi mbio
tope (ma-) rpjttb; TpacHHa, CTaHOBHTbCfl fipMHMHOR,
6OAOTO BU3UBaTb

418 419
419 419
 maana anajua kuwa kukimbiza gari ni hatari. Njiani
aliuliza habari za barabara kwa sababu mvua ilikuwa inanycsha
usiku. Madcieva wenginc walimwonya kuwa njia ni mbaya
sana, ycnyc matope mcngi na utclczi. Basi Dotoaliendesha
polepole sana. Alikutana na Ion moja ambalo dereva wake
alikuwa akiendesha mbio. Doto alikwenda pembeni kumpisha
na hapo alikwama vibaya sana. Kwa bahati nzuri lori lile
lilikuwa na watu wenye nguvu. Walisaidia kusukuma gari la
Doto na kulitoa kwenye matope Basi ajali barabarani hulctwa
na sababu na vitendo kama hivyo.
Jambo muhimu vilevilc ni kuclemisha wananchi
wasikwepe kulipia magari yao bima. Wasipolipa bima ya
magari, hawalipwi fidia ya magari yao yanapopata ajali.
Maelezo
1.HapenHoe vibaya "wioxo" B 3 BBHC HM OCT H OT
CJIO BO
KOHTeKCTa MOXeT HM Cl b pai.lHHHUe
IKBMBa.ICHTbl B pyCCKOM f l i b i K c : -jcruhiwa vibaya
**6biTb Tixe.io paHeHbiM;-kwama vibaya M
ray6oico
laBsiHyTb"; -umwa vibaya ciuibHo 6o.ieTbM; -piga vibaya
xecToxo H36HBaTb".
2.Bbipaxeimc bega kwa bega njteiOM K nneHy" HMCCT
npaMofl, TIK H nepeHocHu A CM yea: -enda bega kwa bega
K. I K
exaTb B oaHy JIHHHJO/ paaoM jtpyr c /tpyroM"; -fenya kazi bega
kwa bega *pa6oTaTb coo6ma/;ipy*Ho".
3.C;IOBO mzee cTapm Taicxe MOxeT ynoTpe6/uiTbcji B
3fiawciiHH po^HTenb (name no OTHOWCHHIO K oTity) HJIH
nomeHHbift HenoBeic" H xax 4>opMa
yBaxHTe.ibHoroo6pamcmu: wazee wanguMOMPOAKTCJIH";mzee
Juma nowTeHHbifl /JxyMa; mzee, niambie tafedhali
[yBaxaeM ufi), cxaxHTe, noxaayflcTa*.
Mazoezi
16. flaftTe pyccKHe iKBHBajiein bi:
-fenya uhalifu mbaya; -tenda kitendo cha uhalifu; tabia nzuri; -
jenga tabia; -acha tabia mbaya; -kagua hitilafu; -ondoa hitilafii;
-kwama malopeni; -anguka topeni; njiani pamejaa matope; -
kwama kazini; -teleza juu ya barafii; njia yenye utelezi; mahali
panapotelcza;
-fcnya bima ya gari; bima ya maisha; shirika la bima; cheti cha
bima; -lipa fidia; -taka fidia; -ponda mboga; viazi vya
kupondwa; -sababisha ajali; -sababisha ugonjwa; -kwepa ajali; -
kwepa kulipa deni; -kwepa kazi ngumu; -laumiwa na rafiki; -
laumiana; -onya juu ya hatari; -onya kwa wakati; -pisha lori; -
420
pishana njiani; -pisha mtu kiti; -tuata sheria za usalama
barabarani; -jetuhiwa vibaya; -umizwa vibaya; magari
yamegongana vibaya.
17. riepeBeAKTe:
1. Bac npe^ynpeiiH^H, HT0
3AecboweHbrpji3HOHCKojib3Ko?2. Bee HeHcnpaBHocTH B
Hauicfl M aiuHHe ycTpamuin erne no noeiAKH. 3. B HOBOM ro/ty
BCC B-iaacnbUbi BBTOM auiHH o6aiaiiu 6y.ayT o<t)opM.TJiTb
(de.Tamb)cTpaxoBKy. 4. FIocTynoK Hauiero Mciic^xepa Bbn
Ban MHoro BonpocoB, XOTB Mac H npe^ynpexflanH o ero
CKBepnoM xapaiaepe. 5. Bojurrejib, KOTopbiR CTan
npHHHHofl aBapHH. yKaoHfleTca OT yruiaTU KOMiiciicauHH
H OCBHHBCT nac B 3TOM npecTynjicHHH. 6. JICTCH c pa micro
Boapacia ynaT ycTynaib MecTo B TpancnopTc nox ILIUM moiUM. 7.
ECJIH Bonine.iH H neuiexoau 6yflyT cobmo.iaTb npaaiuia
yjiHHHoro /IBHXCHHJI. TO MOXHo6yAeT H36exaTb MHorwx
itopoxnux aBapnfl.
18. OTBeTbTC na Bonpocu no coAcpxaHHio
TCKCTa H3 ynpaxMCHwa 15:
1. Je. siku hizi kuna mambo gani yanayosababisha kufe kwa
watu wengi? 2. Nini sababu muhimu zaidi za kutokea ajali
barabarani? 3. Je, kitendo cha kutia adhabu peke yake kinatosha
kwa kuzikwepa ajali barabarani? 4. Kwa nini Doto alipatwa na
ajali njiani? 5. Nani alimsaidia katika balaa hiyo? 6. Kwa nini
inafea watu walipe bima za magari yao au bima za aina
nyingine?
19. IlepecKaxHTC TCKCT H3 ynpaxucHH* 15 OT nnua JJOTO.
20. CocTasbTe Ha cyaxmiH He6o;ibuiofi paccxan
Ha TeMy Ajali barabarani*. Hcno.ibiy&Te cjiejjyiotuHe
ciioBa H BUpaxeHH: -sababisha utelezi; -onya juu ya hatari; -
chukua tahadhari; -pisha; motokaa mbovu; -kwepa ajali; -
egesha gari; kivuko cha pundamilia;
421
-kwama njiani; -angalifu; taa za kuongoza magari; -wasiliana na cca^HHbi Ha JiaaoHJtx; ynacTb c aepeBa H o6oapaTb mieno; MM eTb
Hero
kituo cha polisi; -thibitisha; -!aumu; -hakikisha kulipa bima. aypHyro npHBbiHKy ofoiHBaTb rp3bK> .apyrnx moaefi;
***
Mazoezi ya kujiandaa kusikiliza hadithi
Mane no mapva
-paka HaK/iaflbiBaTb (Kpacny\ -a kijani lenenbiH
Ma3aTb bras hi, burashi(-) KHCTb,
-twanga TOJioMb; MOJiOTHTb - KHCTOHK3, WeTKa

chubuka cJie3aTb (o Kootce, uiKype\ -piga bras hi MHCTHTb meTKOH

nojiynaTb ccaAHHy teke (ma-) yaap kobe (ma-) nepenaxa
Horofi; ITHHOK -piga teke riHHaTb, roho(-) l)ayiua, H3Hb
GpbiKatbca 2)HpaB, xapaKTep

Mazoezi
21.3anoMHHTe cjieayromHe BbipaxceHHfl HcocTaBbTe c
HHMH npe^Jio>KeHHJi:
dawa ya kupaka Ma3b
-paka mtu matope o6iiHBaTb (KOSO-JI.) rpfl3bio,
(nepeit.) naTnaTb
-kata roho JiHUiaTbca >KH3HH, yM Hpatb

22. flaifre pyccxne 3KBHBaJieHTbi:

-paka kuta rangi ya kijani; -paka dawa kwenye jeraha; -ondoa
rangi; -twanga mbegu; -twanga majani; -changanya dawa na
maji; -changanya rangi tofauti; -chubuka ngozi puani; -chubuka
mkono; tabia ya kupiga teke; -pigwa mateke matatu; mwendo
wa kobe; umri wa kobe; kisiwa cha kobe; -piga brashi nguo; -
chora kwa bras hi; -wa na roho mbaya; mtu mwenye roho
njema; -tupa jiwe; ^jitupa majini; -baki na kidonda; -baki na
madoadoa machafu.

23. flairre 3KBHBaJieHTbi Ha cyaxHJiH:

xpacHTb; noxpacHTb HOM M ac JIHHOH xpacKOH; CMbiBaTb Kpacxy;
Kymrrb Ma3b BanTeKe;pacTOJioMbTa6neTKy HCMeuiaTbc
BO,aoii;y

422 423
noayHHTb Heo>KKaaHHbifl nHHOK;3eaeHbie raa3a;3eaeHbie noaocbi;
xopoLuaa K HCT B ; Bbi6pocHTb CTapbie KMCT H B MycopHbifi 6ax; MaaeHbKaa KHCT O HK 3;

MeaoBCK c ao6poH ayuiofi; nocTOBHHO ccopHTbca co BceMH H3-3a nnoxoro

xapaxTepa.

24. flepeBeAHTe:
1. Pundamilia ana mistari mingi mwilini mwake, myeusi
imechanganyika na myeupe. 2. Tunatamani nyumba yetu
ipakwe rangi ya kijani ipendeze kwa vile rangi ya zamani
imeshatoka. 3. M wendo wako ni kama wa kobe. naomba
twende mbio tus ichelewe. 4. Mganga alitwanga dawa fulani ya
majani akampaka mbwa wetu aiiyepata vidonda kadhaa wakati
akimfukuza kenge. 5. Mkulima anataka kumwuza punda wake
apendaye kupiga teke. 6. J irani yetu ana roho mbaya sana
ingawa sura yake inapendeza. 7. Kijana alijitupa mtoni ili apate
baridi kidogo.

25. PacKpoHTe CKO 6 KH , ynoTpe6HB weaaTejibHO- no6y^HTenbHoe

HaKJiOHeHHe. 06pa3eu:
Umwile daktari (-pa dawa, wewe) > Umwile daklariakupe dawa 1. Tuna pas wa
tufuge kuku (-patia mayai, sisi) 2. Inafea tumlaze mjomba
hospitalini (-pona, haraka) 3. Inakupasa umfunge pembeni
mbwa wako (-topigwa teke. punda wetu) 4. Inanibidi kuondoa
mafiita haya (-toharibu, ngozi yangu) 5. Hamna budi kuacha
ugomvi wenu (-shirikiana, kazi hii) 6. Mwizi huyu lazima
apelekwe kwenye kituo cha polisi (-pata, adhabu kali)

26. 06pa3yirre cjioxcHO-no^HHHeHHbie npejuioweHHJi no

o6pa3ity H nepeBeAMTe MX :
Nilimwona paka. Alimtafuna panya. >
Nilimwona paka akimtajuna panya.
I. Tulimwona nyoka. Alipanda mtini. 2. Nilimwangalia nyani.
Alikula ndizi. 3. Unawaona tembo wale? Wanakunywa maji
ziwani. 4. Nilimsikia mwenzangu. Alijitapa kwa kuwa na pesa
nyingi. 5. Tulikuona dirishani. Ulichora picha ya mamako. 6.
Tulimsikia shangazi. Alimkaripia mpishi jikoni. 7. Mama
alijitokeza kwenye mlango. Alikuwa na pudini mikononi.

424 425
 27. PacKpoHTe CKO6KH, ynoTpe6HB cpaBHWTeJibHbift mzunguko (mi-) obopoT; noBopoT leseni (-)
o6opoT. Mtalii: JiHueH3H, njia ya mzunguko
06pa3eu: Ngoziyake chafu (nguruwe) > OKOJibHbifi
Ngoziyoke chafu kamaya nguruwe. Mwenye gereji: yaoCTO
1. Roho yake mbaya (fisi> 2. Meno yake makali (simba) 3. BepeHHe; npaBa
Muziki huo ni mtamu (ndege) 4. Umri wake mkubwa (kobe) 5. Mtalii: nyTb, o6ie3a, obxo/t
Nywele za msichana ni ndeftj (ferasi) 6. Shamba lake kubwa Mwenye gereji: (eodume.ibCK
(tajiri) 7. Mwendo wako mwepesi (mbuni). 8 Sumu yake kali Mtalii: ue u m.n.)
Mwenye gereji:
(nyoka) 9. Mateke yake yana nguvu (ferasi) Mtalii:

28. riepeBe^MTe, HcnoJib3ys we/iaTeJibHO-

Mwenye gereji:
noby/urrejibHoe HaK.ioHeHHe no/mepKHyTbix rjiaronoB:
1. 51 nonpocwjia po/WTejieft noKpacwTb CTeHbi B Moeft
Mtalii:
KOMHaTe B /ipyroft UBCT. 2. OHH peuimiH noftTH Ha peHKy,
HTo6bi HeMHoro nonaaBaxb. 3. HaM CKa3ajiH ocTaTbca B Mwenye gereji:
KJiacce H c/ie/iaife Bee ynpa>KHeHHfl. 4. 51 xony, HTo6bi Tbi Mtalii:
Haiiejia TO 3ejieHoe ruiaTbe, H MU noft/ieM B pecTopaH. 5. 51 nporny TC6H
Mwenye gereji:
Kvrorrb M He HOBbie KHCTH, H * Oyiiy HHCaTb TBOfi nOpTpeT. 6.
Mtalii:
JXeBOHKa MeHTaJia, HT06bI y Hee Obi/iH 3oaoTbie cepbrH, xax
Mwenye gereji:
y 6a6yuiKH. Mtalii:
Mwenye gereji:
Kusikiliza hadithi
ripocnyuiaHTe TCKCT nojinoCTbio. Mtalii:
rioBTopHTe B nay3ax <J)pa3bi BCJie/t 3a aHKTopoM. Mwenye gereji:
3aKOHHHTe npeano)KeHHfl BMCCTO aHKTopa.
3aaaRie apyr zipyry Bonpocu Ha cyaxHJiH no
coaep)KaHHK) npocnyiuaHHoro TeKCTa H /taftie Ha HHX
OTBeTbi.
OTBeTbTe Ha cyaxHJiH Ha Bonpocbi AHicTOpa.
H3Jio>KHTe riHCbMeHHO Ha cyaxHJiH coaep>KaHHe
TeKCTa.

Mazoezi
29. flepeBe/itrre H BbiyHHTe HaH3ycTb /manor:
Maneno mapya
gereji (ma-;-) rapaxc tanki, tangi (ma-;-) ban

425 425
 Kukodi gari
Ninaweza kukodi motokaa hapa?
Unataka uendeshe mwenyewe au unataka dereva akuendeshe?
Nina leseni, hivyo nataka niendeshe mwenyewe. Una saferi ya
kwenda wapi?
Nataka kwenda Mombasa.
Unaitaka kwa muda gani?
Nitalimdisha gari baada ya siku tatu. Kukodi gari pamoja na
petroli, bei yake nini?
Itakubidi kulipa si chini ya shilingi laki moja na eltu hams ini.
Nini bei ya petroli hapa Nairobi?
Galoni moja kwa shilingi 900.
Tafedhali jaza tanki.
Ulipata kwenda Mombasa?
Hii ni mara yangu ya kwanza kwenda huko. Kama hivyo
itakulazimu upate ramani ya njia.
Je, wewe una ramani hiyo?
Hapana. Bora upite njia hii. Ni ya mzunguko kidogo, lakini
haina magari mengi. Utalikuta duka kwenye njia panda.
As ante!
Saferi njema!

30. riepeBe/iHTe:
1. >1 Mory apeH/iOBaTb M aujHHy Ha/iBa/tHx? 2.51 caM cs^y
3a pyjib. 3. CKOJibKO M He Ha/io by/teT 3anjiaTHTb? 4.
CKOjibKo CTOHT JIHTP 6eH3HHa? 5.3ajieftie no/iHbifi bax. 6. Y
Bac ecTb /topojXHaa xapia?
7. BaM Jiymue Bbi6paTb obbe3/tHofi MapmpyT. 8. Tbi AOJiaceH
noCTaBHTb MauiHHy B rapaw. 9. Bbi MOweTe
npHnapxoBaTbca Ha o6oHHHe. 10. rioKa>KHTe Bauie
BOiXHTejibcxoe yaocTOBepeHHe. 11.51 e/iy Ty/ia BnepBbie.
12. CnacH6o, HTO nponycTHjiH MeH*. 13. CnacuiMBOro nyTH!

31. 3anoMHHTe nocnoBHity H no/ibimHTe eft pyccxwfi

3KBHBaneHT: Tahadhari kabla ya hatari

426 425
 SOMOLA KUMI
JI e KC rote c ran TeMa ^ocyr H pa 3 BJieneHMH*"
r paMMa mca
1. DiaroJibi -zuia, -kalaza.
2. HeAOCTaTOHHbifi maron -ngali.
Oco6e HIIOCTH 4>y HKimonHpoBa HHH r.iarOjioB -zuia MeiuaTb,
c,iep'/KHBa rb, npensrrcrBOBarb, ne pa3petuaTb H -kataza
3anpeiuaib, He no3 BOjmTb. riocae flaHHbix r;iaro;ioB, KaK
H B pyCCKOM A3blKe, MO)KeT CJie.aOBaTb HH<j)HHHTHBHafl (J)OpMa:
Ugonjwa ulawazuia kutembelea Afrika Eo;ie3Hb
noMeuiaeT HM noexaTb B AtjjpHxy".
Mwalimualinikaiaza kusoma
kitabuhikiyHHTe/ib3anpeTHn
M He HHT3Tb 3Ty KHHiy.
Kaic BHAHO H3 iipuBejeiiHbix iipHM cpuB. rjiarojibi -zuia
H -kataza oobiHHOTpebyjOT ynoTpeojiemui obbeicTHbix noxa3aTe;ieH.
3a 3THMH r/iaro.iaMH MoweT cjie^OBaTb orpHnare.ibiian (()opMa
>Ke;iaTejibHO-no6yAHTe;ibHoro HaK-ioHeHna. Flpn 3TOM
JIHUO H HHCJIO cybbeKTHoro noxa3aTeJifl rJiaro;ia B *ejiaTenbHo-
no6y,flHTe^bHOM HaxjioneHHH coBna^aiOT c JIHUOM H HHCJIOM o6beKTHoro
noxa3aTeJifl:
M vua ili/wzuia usiende disko Roxab noM ema.n eMy
nofiTH Ha .aHCKOTexy.
Mama aliHflkataza watoto wasitoke bustanini MaTb
3anpeTHJia ACT AM BbixoflHTb H3 ca;ta.
OfoeKTHbifi noKa3aTe;ib He ynoTpe6jiaeTCfl Jiwuib B
naccHBHbix 4>opMax rjiarojia -kataza:
Imekatazwa watu kuingia hapa. = Imekatazwa watu was
iingie hapa utfllodfiM) BxojtHTb cto/ia 3anpemeHo.
HeaocTaroMHbiH rjiaroji -ngali HM eeT orpaHHHHTejibHoe
3Ha4enHe: erne/ Bee eme/AO CHX nop/ noxa eme 6biTb (e KQKOM-
JIU6O cocmonHuuJ. Rax H apyrHe neAocTaTOHHbie rjiarojibi B
cyaxwiH (HanpHMep, -na, 4i), 3TOT rjiaron HM eeT
orpaHHHeHHyio C(})epy cnpjoxeHHfl H yangu. 2. Kiongozi wa benkialikataza watumishi wasivute
4>yHKUHOHHpoBaHH. OH cnparaeica TO.ibKO noJiHuaM
426
H coHetaeTCfl:
) c HMeHeM CymeCTBHTeJIbHbIM
HaHCy6CTaHTHBHpOBaHHb!M npHJiaraTe.ibHbiM:
Angali mgonjwa (ana 3-ro Jimja e&. HHCJia B03M0*eH
BapwaHT ywngali mgonjwa)OH Bee eme 6OJICH".
Tungali wepesi Mbi no CHX nop JierxH (wa nodbeMj*;
) B aHajiHTHHecxHX KOHCTpyximax npe^mecTByeT CMbic.iOBOMy
rjiarojiy, o<t)opMneHHOMy BHito-BpeM eHHbiM H
noxa3aTejiaMH -na- HJIH -me-, a Taxwe noxa3aTejieM
ycnoBHoro HaxjioHCHHH -ki- (Bee Tpn noxa3aiejia
nepeaaiOT 3 Ha Henna
onpeaejieHHorocoCToanHaicoCToaHHe B nacToamnn MOMCHT -
na-, pe3y/ibTaTHB -me-H AJiHTejibHocTb -ki-):
Kakangu wangali wanachunga ngombe MOH 6paTba
noxa eme nacyT xopoB.
Baba angali amelala usingizi OTCU Bee eme cron.
Mbona mngali mkinywa chai? noneMy Bbi AOCHX nopnbeTe
Man?
npuMemmue: Cnedyempaj.iuvamb
nedocmamoHHbiuejiaeoji -ngali u eeo OMOHUM - noxa3ameiib
nepeojibnoso ycjioenoeo HQKH one Him -ngali-: Angalikuja
angalinikuta hapa Ecnu 6bi OH npuuieji. OH 6bi ecmpemwi
Menu 3decb ".
Mazoezi
1. 3aMeHHTe HH 4> HHHTHB noc.ie rJiaroaoB -zuia H -kataza KOHCTpyximeii
>xejiaTej]bHo-no6yiiHTejibHoro HaxjioHeHHa H Hao6opoT:
A/ 1. Polisi aliwazuia wezi kuingia dukani usiku. 2. Mvua
ilituzuia kupanda mbegu jana. 3. M walimu aliwakataza
wanatunzi kuingia darasani na simu za mkononi. 4. Homa
ilinizuia kwenda disko mnamo Jumamosi iliyopita. 5. Kaka
alinikataza kutumia gari lake. 6. Baba alimkataza mwanawe
kusoma katika chuo cha wanahewa.
B/ 1. HitilaHi za simu zilinizuia nisisikie vizuri sauti ya rafiki
sigara ofisini. 3. Kelele nyingi za watoto zilimzuia babu
427
asipate usingizi. 4. Mbona imekatazwa watu wasivue samaki
ziwani humu? 5. Alijizuia asinywe pombe nyingi kupita
kiasi. 6.

429
428
 Mtumishi wa jumba la makumbushoalitukataza tusiguse vitu zingali zikijengwa.
vya thamani.

2. Cae/iaftTe npeanotteHMa OTpHuaTejibHbiMH.

06pa3eu: Alinizuia nisiende huko > Hakunizuia niende huko
1. Utelezi njiani ulinizuia nisiendeshe mbio motokaa yangu. 2.
Walalii walikatazwa wasiingie katika eneo la kiwanda cha
kupasua mbao. 3. Mtolo alizuiliwa asimpande ngamia yule. 4.
Jirani alitukataza tusiweke basi letu kwenye geieji lake. 5. Vita
ilimzuia dada yangu asihitimu katika chuocha ualimu. 6. Balozi
aliwakataza wasaidizi wake wasiende livu wakati huu.

3. nepeBeflHTe, Hcnojib3ya rjiaroji -zuia HJIH -kataza:

1. HaBO^HeHHe noMeuiajio xpecTbHHaM noaroTOBHTb CBOH
nojia K nocaaoMHOMy ce30Hy. 2. riojiHueHCKHfi He
no3BOJiH/i MM npHnapKOBaTbca y 3JIBHHH My3ea. 3. B
caMO/ieTe HaM 3anpeTHJiH no/ib30BaTbca
())OToannapaTOM. 4. Po/iCTBeHHHKaM ne pa3peiuHJiH
HaBecTHTb M ojioaoro HeaoBeKa, nonaBiuero B

aBToxaTacTpo(j>y. 5. Te6e cjieaoBajto 6bi yaepwaTb cBoero

6paTa OT noe3AKH B 3TOT onacHbift perHOH. 6. IloHeMy
HaM 3anpemaiOT nojib30BaTbca caoBapeM Ha3K3aMeHe? 1.9i
He Moryyaep>KaTbCHOTCMexa,Kor\aa BcnoMHuaio Barny
cBaab6y. 8. EcjiHTe6e He no3BoaT 3anaaTHTb
HaJTHHHbIMH, npHfleTCfl BbinHCaTb HeK.

4. riepeBe/nrre:
1. Wangali wanafenya kazi katika ujenzi wa njia ya rcli. 2.
Rashidi yuko wapi? - Angali anachunga mbuzi wake malishoni.
3. Wasichana hawa wangali na ubishimwingi katiyao.4.
Bibiyungali mgonjwa, mpikie ubwabwa apate kula kidogo. 5.
Mbinguni kungali na mawingu mengi meusi. 6. Makaburi ya
askari waliokuwa wakilinda uhum wa nchi hii, yangali
yanatembelewa na wenyeji. 7. Tungali tukila. 8. Naona
mamako yungali mzuri wa sura ingawa ameshakuwa mzee. 9.
Mchezaji yule angali mwepesi na lazima atashinda katika
mashindanoyanayokuja. 10. Wageni wanachelewa kwa sababu
wangali wamesimama katika msululu wa magari. 11. Nyumba

429
429
 5. 3aMeHHTe noaHepxHyTbie KOHCTpyKUHH 2>iopomox
CKa3yeMbiM c noKa3aTe;ieM -ngali:
1. Salum bado ni mtoto mdogo. 2. Bado nina matatizo yale yale.
3. Tunaendelea kuzipaka rangi kuta za nyumba yetu. 4. Amina
anategemea wazazi wake mpaka leo. 5. Bwana yule bado ana
majivuno mengi. 6. Hata leo wanaishi katika nyumba kuukuu.
7. Je, baba ameshaamka? - Hapana, bado ana usingizi. 8.
Mbona unaendelea kuwa mjinga kama zamani?

6. riepeBeflHTe, Hcno;ib3yji noxa3aTe;ib -ngali:

1. Mos flOHb ece eme yHHTca BojiHTb M auiHHy, HOH
Haaeiocb, MTO B MapTe OHa nojtyHHT npaBa. 2. OH Bee eme
TOJICTMH , Rax H paHbme, XOTH nepecTaji ecTb GyjionxH,
CJIHBOHHOC Macjio H CBHHHHy. 3. I~lpa3JIHHK y*e
3aKOHHHjicfl, a pa3HOUBeTHbie jiarn ito CHX nop
pa3BeBaK)TCa Ha ueHTpa/ibHofi n/iomaaH. 4. M OH GpaTbfl
noxa eme MajreHbKHe, H nofi^yT B mxojry To/ibxo B
GyaymeM roay. 5. A Bee eme noMHio 3anax Tex UBCTOB ,
xoTopwe pocjiH B HameM caay MHoro jieT Ha3a^. 6. Y Hac AO
CHX nop ecTb CTapbie GaHXHOTbi, xoTopue 6binw B xoay
(ucno.ib3oeaiucb) noc/ie Boirnbi. 7. Tk Bee eme npoAOJiacaemb
H3ynaTb KHT 3 HCKHH H3bix?
chungu chungu B GoJibmoM
Mane no mapya KOJIHHeCTBe, BO MHOHCeCTBe
mfalme (wa-) npaBHTejib, uapb, mkubwa (wa-) l)HaMa.nbHHK,
KOpOJIb awpexTop 2)npeaBOAHTejib
upole (ea.) l)ao6poTa 2>xajiocTb, kuhtlSU 0[6J, OTHOCHTejlbHO
cocTpaaaHHe 41USU OTHOCHTbCH, HMeTb
ukarimu (ea.) paayuiHe, OTHomeHHe, xacaTbca -simamia 1
TOCTenpHHMCTBO )Ha6;iK>AaTb,
-kirimu l^romaTb 2)oxa3biBaTb KOHTpOAHpOBaTb 2^npaBJISTb
rOCTenpHHMCTBO -lisha xopMHTb, aaBaTb nnmy
bure l)aapoM. GecnjiaTHO -saga MOJiOTb,
2)HanpacHO, 3 pa 3)6ecnjiaTHbiH pa3ManbiBaTb,
kilo (vi-) AparoueHHbifi xaMeHb TOJIOHb
upenzi, upendo (ea.) Jiio6oBb, jiwe la kusagia wepHOB -ngaa/-
pacnoJioweHHe ngara 6iiecTeTb, CBepxaTb
jahazi (-; ma-) napycnoe cyaHO unga (ea.) 1 )nyxa

429
430
jeshi(ma-) apMna;BOftcKO -pindua nepeBOpawHBaTb,
tamaa(-> CTpacTHoe OnpOKMilbIBaTb dai
weuaHHe, CTpaCTb l)rpe6oBaTb 2)yTBep>K(aaTb,
isipokuwa HCKJUOHafl, 3asB;iflTb
KpoMe, 3 a HC K.lKJMe HHe M
Namna bahari ilivyotiwa chumvi
Zamani Sana palikuwa na mfelme aliyejulikana pote kwa
upole na ukarimu wake. Furaha yake ilikuwa katika kuwalunza
na kuwalisha wageni maskini waliofika katika jumba lake.
Siku moja alipewa zawadi kutoka nchi nyingine na zawadi
hiyo ilikuwa mawe ya kusagia mawili makubwa sana. Kumbe
yalikuwa makubwa mno hata hapakuwa na mtu katika nchi
yake aliyeweza kuyatumia, yakakaa bure. Lakini kwa kweli
mawe yale yalikuwa ya ajabu sana, maana yakitumiwa, badala
ya kusaga unga, hutoka furaha na fedha na dhahabu na upenzi
na vito vya thamani. Lakini ya nini? Hakuna mtu aliyeweza
kusaga kwa mawe yale.
Ikatokea siku moja mfelme alikuwa akitembea akakutana
na wanawake wawili waliokuwa wakubwa mno,
akawakaribisha wafiiatane naye jumbani mwake. Walipoingia
jumbani akawauliza, Je, nyinyi ni wanawake wakubwa wenye
nguvu nyingi, mnaweza kusaga kwa mawe haya?
Akawaonyesha yale mawe, wakajibu, Ndiyo, tunaweza.
Unataka tukusagie kitu gani? M felme akajibu, Nisagieni
dhahabu nipate kuziona. Basi wanawake wakaanza kusaga, na
dhahabu nyingi zikatoka, zikingaa sana. Mfelme alipoziona
dhahabu zikingaa, macho yake yakabadilika, akalia, Haya
sageni, sageni dhahabu chungu chungu. Na wale wanawake
wakazidi kusaga.
Yule mfelme alidai wanawake hawa wazidi kusaga
mchana kutwa kwa siku nyingi. Aliwakataza wasiache kazi
kabisa, isipokuwa nafesi kidogo wapate kula upesi. Ikawa moyo
wake ulikuwa mgumu kwa choyo ya kupata dhahabu nyingi,
wala hana nafesi ya kuwatunza na kuwakirimu watu wake. Kazi
yake yote ilikuwa kuwasimamia wale wanawake wazidi
kumsagia dhahabu chungu chungu, akasahau kuwa mawe yale
yanaweza kutoa furaha na upenzi, akafikiri kuhusu dhahabu tu.
430
Basi wanawake walichoka sana, na ingawa walikuwa na
nguvu ya ajabu, lakini walishindwa kuendelea, na wakati wote
walizuiliwa wasipumzike. Kwa bahati wakati waliposaga yule
mfelme alikuwa ameshikwa na usingizi, na wanawake hao
walipoona hivi, wakafikiri namna ya kujiokoa katika mikono
yake. Wakaanza kusaga, kumbe walitoa askari jeshi zima katika
mawe yale. Wakamshika mfelme angali na usingizi wake,
wakamwua, wakayachukua yale mawe wakaenda pwani.
Walipofika pwani waliona jahazi, wakaingia ndani
pamoja na mawe yale. Walipokwenda kiasi, mkubwa wa askari
alifikiri kuwa watu wake watapenda kuona namna yale mawe
yanavyoweza kufenya kazi, akawaita wanawake wale, akasema,
Chumvi ni kitu kizuri, basi tusagieni chumvi nyingi, na
tukifika mjini tutaiuza kwa bei nzuri.
Basi wale wanawake walianza kusaga chumvi chungu
chungu, na yule mkubwa wa askari alipoona chumvi nyeupe
namna ilivyongaa, alishikwa na tamaa ya fedha, akawahimiza
na kudai wazidi kusaga chumvi chungu chungu.
J ioni ikaja na wanawake wale walisema, Haya bwana,
lazima tupumzike sasa. Tumechoka mno. Lakini mkubwa
aliwakataza wasiache kaziyao.aliwalazimisha wazidi kusaga
chumvi, akasema, Haya, haya, sageni! Nyinyi wanawake
wavivu! Hamwezi kukaa buie katika jahazi letu.
Basi wale wanawake wakasaga, wakasaga mpaka uzito wa
chumvi ulipopindua jahazi, likazama mpaka chini ya bahari.
lakini hata hivyo wanawake hawakupumzika, maana askari
wale walikufe kwa maji, kwa hivyo hapakuwa na mtu
kuwaambia waache kusaga. Basi, sasa maji ya bahari yana
chumvi nyingi, na wale wanawake wangali wanaisagia chumvi.
Maelezo
1. CJIOBO namna BHH, poA B coneiaHHH c pe;i$n MBUMM
noKa3aTeueM -vyo- BBOAHT npnaaTonnoe npeAJiotteuHe
o6pa3a aefiCTBHfl: Mwalimu alipenda namna tulivyoitafsiri
sentensi ile ngumu ripenoiiaBaTejiK) noHpaBwiocb, KaK
Mbi nepeBeJiH TO TpyflHoe npeitJiO)KeHHe; Sijui namna
awezavyo kuwahi kila kitu ft ne 3Haio, KBKHM o6pa30M OH Bee
ycneBaeT. CpaBHHTe
431
431 431
 ynoTpe6;ieHHe M CCTOHM eHHs vile: ...vile tulivyotalsiri...; ...vile awezavyo... jidai kuwa mgonjwa; jidai kuwa mkubwa; -wa na tamaa ya fedha; -kosa
lamaa; elimu bure; kazi burc; -jilahidi burc; vito chungu chungu; kilo
Walipokwenda kiasi... HeM HoroorbexaB...
2. chenye thamani isiyopimika; -ng'aa kama dhahabu; -ngaa juani; -ng'aa
C/ioBokiasi 4*Mepa,KoaHMecTBo MoaceT ynoTpe6ji*Tbca B gizani; macho yenye kungaa; -simamia askari; -simamia ujenzi; -
KanecTBe HapenHfl co3HaqeHHeM neMHoro, simamia wafenya kazi; yole yanayohusu afya; sheria zihusuzo jeshi;
maswali yenye kuhusiana.
yMepeHHo,He.aojiro HT.n.: Anakula kiasi OH nHTaeTca
yMepeHHo; Tuliwasubiri kiasi tukaenda zeiu Mbi noiiOK.aajiH HX
10. 3aMemrre CHHOHHMaMH noanepKHyTbie cjiOBa H Bbi
He/iojiro H noexajiH AOMOK. paeHHfl:
l.Mganga huyu ana huruma nyingi kwa wagonjwa wake. 2.
Mazoezi Mkubwa wao hukaa macho daima, huwakataza wajenzi
HattawTe B TexcTe cyaxHJiHHCKHe 3KHBajieHTbi
7. wasikae QVyo. 3. Hamu yake ya kupata pesa nyingi mno haina
cjreAyiomHx Bbi pa>xeHHfl: kiasi. 4. Kwa bahaii mbaya hatujui mengi juu ya mabaharia
H3 BCCT Hbi M CBoefi AO 6 POT OH H paAyinneM; >xepHOBa Jie)KajiH 6e3 Aejia; H O KBK OH waliosafiri na jahazi lile. 5. Mkulima alikwenda kwa jirani
OT HHX T OJIK ?; no3Baa HX K ce6e; ero rjia3a npeo6pa3HjiHCb; Kpyrjibie cyTKH B TeneHHe kutwanga mahindi yake ili apale unga. 6. Baada ya kushindwa
M Horwx AHeft; 3anpeTHTb npexpamaTb pa6oiy;KpoMe HeOo/ibinoronepepbiBa Ha eAy; mlihani wa mwisho alikufa moyo kabisa. 7. Mbona unapenda
CAH HCT BCHHOH ero 3a6oToii 6bi JI O Ha6nioAaTb 3a H HMH ; Bee ero MbicjiH 6biJin kujifanya mjinga? 8. Wageni walikaribishwa vizuri katika
TOJibKO o 30Ji0Te; odaanaTb yAHBHTenbHOH BbiHocjTHBocTbio; AyMaTb o T OM , xax ubalozi wa Tanzania. 9. Mtu anayekagua kazi yao yungali
cnacTHCb; noxa OH cnan; uenas apMHa; nponaTb no Bbicoxofi ueHe; 6biTb oxBaneHHbiM likizoni sasa.
>xa>KAoft AeHer; Haxo AHTbcn B noAKe; jio^Ka onpoKHHyjiacb noil T>KecTbK) COJIH ;

nofiTH Ha AHO ; yTonyib. 11. rioiiTBepAHTe HJIH onpoBeprHHTe cjie^yjomHe

yTBepxc^eHHS B COOTBCTCTBUH C coflepxcanHeM TexcTa:
8. 3anoMHHTe cneayiomHe BbipaxceHHfl H cocTaBbTe 1. Mfalme aliyeishi zamani sana alijulikana kwa upole na
c HHMH npe,flJio)KeHHfl: ukarimu wake kwa wole isipokuwa watu maskini lu. 2. Zawadi
jeshilaanga BoeHHo-B03iiyiiiHbie CHJI W aliyopewa siku moja ilimfenya mfalme huyo kubadilika kabisa
-kata tamaa omanBaTbca, na^aTb flyxoM roho na labia zake. 3. Mawe ya kusagia yalikuwa yakikaa burc
-jidai npHTBopTbCfl,npHKKabiBaTbCfl kwa muda mrefu kwa sababu mfalme huyo hakujua kuwa ni
mawe ya ajabu. 4. Siku moja wanawake wawili walikuja
ripHBeAHTe pyccKHe 3KHBa/ieHTbi:
9. jumbani mwake na kumweleza mfalme kuhusu siri ya mawe
-wa na choyo kupila kiasi; choyo ya mfelme; jeshi la mfalme; yale. 5. Mawe ya kusagia yaliweza kutoa kila kilu isipokuwa
mkubwa wa jeshi;-kusanya jeshi; nguoya kijeshi; jeshi la upenzi lu. 6. Mfalme aliwalazimisha wanawake kumsagia
usalama; mkubwa wa maktaba; mkubwa wa kiwanda; labia ya dhahabu mchana kutwa siku nyingi bila ya kuwaruhusu
upole na ukarimu; -pokea wageni kwa ukarimu; -kirimu walu kupumzika. 7. Mfalme aliacha kuwatunza na kuwakirimu walu
wake kwa sababu ya kushikwa na lamaa ya kupala dhahabu
maskini; -lisha mtoto; -lisha wanyama; mawe ya kusaga; -saga nyingi. 8. Wanawake walimwua mfalme yule kwa kumpiga
mahindi; unga wa mahindi; unga wa sabuni; sukari ya unga; - kichwani kwa jiwe la kusagia. 9. Mkubwa wa askari aliamua
pindua kiti; -pindua bakuli; jahazi lililopinduka; jahazi lenye kupala chumvi chungu chungu ili kuiuza kwa bei nzuri. 10.
raha; -dai madeni; -dai mali; -dai uhum; -dai kuongezewa mshahara; - Jahazi lilizama kwa sababu ya uzito wa mawe ya kusagia na

432
433
unene

434 435
wa wanawake wale. 11. Wale wanawake wangali wanasaga BonHTb 2)pOA, ceMeftcTBO -langulia HATH BiiepeAH;
hatima (-)KOHeu; pe3ynbTaT;
chumvi baharini kwa sababu hakuna mtu kuwazuia wasiendelee mkonga (mi-) XO6OT onepexcaTb (KOZCHI(mi-)
3aK.iK)HeHHe mkasa ., nmo-si.)
na kazi hiyo. cnyHafl, npHKJHOHeHHe;
npocuiecTBHe
12. riepeflafiTe KOPOTKO Ha cyaxHJiH coaepwaHHe TeKCTa. jiasi (-) cnoco6; MCTOA,
MaHepa

13. OTBeTbTe na cjieayromHe Bonpocu:

1. Ungalikuwa mfelme ungalisimamia walu wako kwa mtindo
gani?
2. Ungalipata mawe ya ajabu ungalitumia mawe hayo kwa
kujisagia kitu gani? 3. Je, kama ungalipata fedha chungu
chungu tabia yako ingalibadilika namna gani? 4. Nini maoni
yako, tabia ya binadamu hutegemea hali yake ya kuwa maskini
au tajiri? 5. Je, ungependa kuwa mkubwa wa jeshi la askari?

14.riepeBe^HTe:
1. KTO 3Aecb HanajibHHK? Y Mem ecTb BawHbie HOBOCTH O
CTpoHTejibCTBe Bauiefi /ia6opaTopnH. 2. IlocMOTpHTe,
Rax HCToma/iH HBOTHbie B BauieM 3aroHe. Koraa HX
KOPMHJIH B nocaeflHHfi pa3? 3. CyAHO nepeBepHynocb H noiuno KO
AHy H3-3a 6oJibiuoro Ko.iHHecTBa naccawHpoB H rpy30B.
4. OH Bee eme pyKOBo^HT 3THM npeAnproiTHeM H Tpe6yeT,
MTobbi Bee eMy noiiHHHflnHCb. 5. CTyAerrraM He
no3Bo;iHJiH no;ib30BaTbCJi KOM nbioTepoM SeciuiaTHO. 6.
MOH6paT 3arope.ic cipacibio nofrrH ynm-bcfl B BoeHHoe
yHHJiHiue, a poAHTejiH BCjmecKH eMy npensTCTByioT.
7. XO3HHH JI3BKH Bee TaKofi ace cxynoH, xax H paHbiue, H He
nepecTaeT yTBepwAaTb, HTO Bee noKynaTenn MemaiOT o
TOM, xax yxpacTb ero AparoueHHbie xaMHH. 8.
HcTOpHMeCKHfi Mysefi OTKpbIT Bee AHH 3a HC KJUOHe
HHe M BocKpeceHbfl. 9. Tbi BHACJI, xax ropT rna3a y KOIUKH B
TeMHOTe?

15. nepeBe/iHTe cjieAyroutHH TCKCT:

Mane no mapya
kisa (vi-)HCTopH, paccxa3, cxa3Ka yowe (ma-) KpHK,
Bon;ib jamii (-) l)o6mecTBO, KOJT.ICKTHB -piga yowe KpnnaTb,

435 435
desturi (-) l)o6biHafi, TpaAHUHfl 2)npHBbiMKa, o6biKHOBeHHe
nifuko (mi-) 1 >capMaH 2)cyM Ka, nopnJjejib, Komenb sarafu(-)
l)*OHeTa, MejioHb 2)BaAK)Ta
kundi(ma-) rpynna; OTpjiA

Tembo baraharani
M wezi wa Agosti mwaka uliopita tulikwenda sote jamii
yetu kumwamkia mjomba wangu ambaye anafanya kazi ya
serikali mjini Voi. Kwa hivyo tulikuwa tukifuata ile barabara
kuu inayokwenda kutoka Nairobi mpaka Mombasa. Karibu saa
nne tulikuwa tukipita sehemu iitwayo Tsavo. Ghaftila tuliona
tembo wengi mbele yetu barabarani. Baba yangu alisimamisha
motokaa ili afikiri tuwapiteje. Barabarani hakukuwa na nafesi
yo yote kwa sababu tembo walikuwa wengi Sana. Baba
alizungumza na mamangu, wakakata shauri kungoja tu. Baada
ya dakika tano au kumi tembo wote walitoka barabarani,
wakaingia msituni, ila mmoja mkubwa aliyebaki katikati ya
barabara.
Babangu alitia moto motokaa, akaiendesha pole pole,
mbele kidogo. Yule tembo alitikisa kichwa chake kikubwa,
akainua mkonga wake akalia kwa sauti ya juu mno. Babangu a
Hindis ha motokaa nyuma. Tukangoja. Tembo hakuenda.
Baada ya robo saa lilifika hapo lori kubwa sana,
likasimama nyuma yetu. Lori hilo lilikuwa la petroli. Deieva
alimwona tembo barabarani, akaanza kucheka. Alitoka katika
lori, akaja na kusimama mlangoni pa motokaa yetu,
akamwuliza babangu, Nikusaidie bwana? Babangu alimjibu,
Ndiyo. Yule tembo anatuzuia tusipite, lakini sijui tutamfukuza
jins i gani. Deieva wa lori alisema, Mimi hupita hapa mara
nyingi kila wiki. Kwa desturi barabarani huku tembo
wanapenda kuvuka. Lakini mimi siwajali maana najua tembo
huogopa lori kubwa kama langu. Tufenye hivi. M imi
nitatangulia katika lori langu nawe uje nyuma yangu.
Babangu alikubali, deieva alianza kuiudi kwenye lori lake.
Kabla hajaingia ndani, alitia mkono wake mfukoni kutoa
ulunguo wa lori na kwa bahati sarafii tatu au nne zilianguka
kutoka mfukoni

436 435
 mwake. Sauti yake ilikuwa ndogo, lakini ilimfanya lembo
kukasirika. akaanza kutukimbilia. Tulipomwona tembo akija,
sis i sole tulipiga may owe, dereva akarukia ndani ya lori
akaliua moto upesi. Tembo aliposikia sauti ya lori ikingumma,
alisimama.
Dereva aliendesha lori pole pole kumwelekea tembo.
Tembo akafenya makelele mengi. Dereva alisukuma lori mbele
zaidi. Tembo hakuenda hata hatua moja. Mara dereva alipiga
honi ya lori lake ambayo ina sauti ya juu kabisa. Aliposikia
sauti hii. tembo aligeuka upesi, akakimbilia msituni kutuata
tembo wcngine wa kundi lake.
Sisi tulifuata lori hilo nyuma mpaka tukapapita mahali
pale penye tembo. baadaye tukalipita lori lile. Hatukuona tembo
wengine wo wote, wala hatukuwa na mikasa mingine njiani.
Hatimaye tukafika mjini Voi.
Maelezo
1. Sauti yake ilikuwa ndogo. . "Hx (voxem) say* 6UJI HerpoM
K H H . C a e a y e T HMCTb BBtuy. HTO npHTa*aTe;ibHoe M
eCTOHM CHHC M H. HHCJia -80 "HX"
06UHHOynOTpe6jUieTCJt TO/IbKO c o^iymeBJicHHbi M H
cymecTBHTejibHbiMH, a TaKwe c HeoitytueBjieHHbiMM cy mecT BHTC
jibHbi M M, SB'ISKHUHMHCS MacTbio", co6cTBeHHocTbio
oayuieBneHHbix: tembo na watoto wao *c.ioHbi H HX
.icTeHuuiH". watu na sauti zao JllOjtH H HX rojioca". J\.m
HeojyuieB.ieHHiJx npe^MeTOB cnejyeT ynoTpe6.iaTb
MecTOHMCHH e/t. HHC.ia -ake ,ia*e BTOM c.Tynae. Koraa HX "nacTb,
co6cTBeHHocTbM CTOHT BO MH. HHcJIC: malori na madcrcva wake
w no.iHueftcKHX, xoTopas ULia BnepeAH, caepxcHBa.ia
rpy30BHKH M HX BOitHTCJiH*', maduka na bidhaa zake
MaraiHHU c HX TOBapaM H".
2. Tembo akafenya makelele mengi CJIOH Hi.iaBa.i rpoM
xne 3BVKH'*. 3aMcmas HcxoitHue npe<t>HKCu npe<|>HKC0M 3-ro
icnacca, cyuiecTBHTe-ibHbic apyrnx HMCHHUX KJiaccoB (B
ABHHOM cnyHae 5-ro KJiacca - kelele uiyM) npHo6pcTaK)T
yBejiHHHTe.ibHoe 3HaseHHe. HanpnMep: lango Bopoia <
mlango /tBcpb; jitu "BCJIHKBH** < mtu "MenoBeK"; jiji
"Merano.-iHc < mji "ropo/t.
y.MeHbmifTenbHoe *e 3HaMemic HCKOTopue cnoBa
MoryT npHo6peiaTb, iionanas B 4-bifl MMCHHOR miacc: kijia "Tponwoca* < njia
aopora; kitoto MjiajcHeu <mtoto pe6eHOK.
Hatimaye -CJIHTHas 4>PMa hatima yake. riepeBOiiHTCs
3.
xax HaKOHeu, "B KOHue KOHUOB", B 3amnoMeHHe" HT.n.
Mazoezi
16.flattie pyccKne iKBHBajieHTU cjieayiomHx
BupaxceHHft H cociaBbTc c HHMH npeanottc HHS na cyaxtbin:
-piga yowe la hofii; -toa pesa mfiikoni; -tangulia kuja; -fuata
desturi; sarafu za kigeni; elimu (ya)jamii; visa vya kutisha;
uamuzi wa hatimaye.
17.3aK0HMHTe npejtnoxceHHi:
1. Mkono wa tembo unaitwa ... 2. Kutangulia maana yake ni...
3. Neno kisa I ina maana ya ... 4. Kusema kwa desturi
nisawa na kusema ... 5. Rjsa za chuma zinahwa ... 6. Neno la
hatimaye lina maana sawa na neno ... 7. Kupiga mayowe
kuna maana ya ... 8. Kundi la watu linaitwa ... 9. Watu hubeba
pesa zao au vitu vyao ndani ya kitu kiitwacho ...
18.riepcBeitHTe:
1. B KOHue KOHUOB, MU 6;iarono;iyHHO BuOpa.incb H3 6onoia
3a HCKJitOMeHHeM Toro, MTO BCC ycTajiH H npoMOK.iH. 2.
>1 BCC eme itpo*y OT CTpaxa nocjie Toro c.Tynas. 3. Tpynna
jnojieR H He Aasajia MM npn6.iH3HTbcs K ueHTpy ropo;ta. 4.
BO3MO>KHO. TU ncrrepa/i KJMOM OT MeMOAaHa, iconta ncicaji
Me.ionb B xapMaHe. 5. MHorne atJtpHKaHcKMC Hapoflbi flo
CHX nop cneayiOT CBOHM poitOBUM TpanMiiMSM. 6. Cwana/ia
Bee ycjiuiuamt KpMKH panocTH, a noroM yBHitejiH rpynny
CTyaeHTOB. HanpaB/isBiunxcs K CTOSHKC M aiiiHH. 7. 06UHHO
pesy.ibTaTOM mo6oro npaBOHapyuieHHS sB.iseTCs
Hansainie.
437
 19. riepecKa)KHTe Ha cyaxHJin paccxa3 H3
ynpaxcHcuns 15.

438
 20. cooTBeTCTByiomee
BcTaBkTe BMCCTO TOHCK
npHDDKBTCJIbHOC M CCTOHM eHMC :
wakulima na mashamba meli za mizigo na mabaharia mili na
matawi...; milo na kingo wanafunzi na juhudi ndcgc wa porini
na mabawa makoti na mifuko mfelme na majumba miji na
mitaa...; wazee na shida maduka na bidhaa majengo na mapaa
viwanda na wafanya kazi viongozi na kundi...; kazi za ujenzi na
matokco ...
***
Mazocziya kujiandaa kusikiliza hadithi
Mane no mapya
-eneza pacnpocTpaHJiTb; swala (-)nMiiajia (aumwiona)
pa 3 HOC HI b hasira (-) rHeB. apocTb,
fujo (-) nyTamnia. HepasOepnxa; 3.100a
6ecnopaaoK
21. JlaifTe pyccKHe 3KBHBa JieHTbi:
-eneza uongo; -eneza ukweli; -eneza habari; -eneza ugonjwa; -
fenya fujo; fujo kubwa; -Jeta fiijo; -maliza fujo; -zuia fiijo;
labia ya kupenda fujo; -shikwa na has ira; -jizuia na hasira: -jibu
kwa hasira; lembo aliyepatwa na hasira; -vunja shingo; -vunja
mkono; -wa na wivu; -kalia kiti; kiti cha kukalia mfalme; -
wamba kili kwa ngozi.
22. flaffre 3KBHBa.ieHTbi Ha cyaxtuin:
BHecTH nyTaHHuy; nojiHaa Hepa36epHxa; ycTpaHHTb
npHHHHy becnopsflKOB; pacnpocTpanaTb ra3eTbi; pa3Hoc WTb
e^y; HacexoM ue, pacnpocTpaHjnomnc Majiapwo; paiMpeHHbifl
3Bepb;pa3rHeBaHHbift He-ioBex; nonyBCTBOBaTb 3.io6y;
JDKHBbie c.ioBa; noBepHTb B ;io>Kb; c/iOMaTb Hory;cBepHyTb
weio; nepenoMaTb KOCTH.
23. CocTaBbTe npeanoxceHMa co ciieflyiouiMM H
C.IOBOCOHeTaHHflM H:
kwa hasira; kwa upole; kwa amani; kwa hofu; biia kusila; bila
ya kuona huruma; bila upendo.
24. riepeBeAHTe:
I. Wafugaji walikutana mara kwa mara kuzungumza kuhusu
shida za kukosa male ho mahali pao. 2. M1010 huyu anaona wivu
kwa sababu hana mpira mkubwa kama waiolo wenzake. 3.
438
Mbona unaeneza uongo ukidai kuwa mamako anakuzuia
usicheze nasi? 4. Ngozi ya mamba inafaa kutengenezwa mifuko
na kanda nzuri, ingawa sheria za nchi fulani zinakaiaza
wanyama hawa wasiuawe.
5. Tulimwona chui akimmkia swala. kumvunja shingo na
kumlatuna mifupa yake. 6. Jamaa walipokutana lena kila
mmoja alikuwa na furaha na upendo na kus ahau has ira yake.
7. Kaka yangu alivunjika mguu alipokuwa na hasira na kulipiga
teke kwa nguvu gari lake bovu.
25. 3aKOHHHTe npeaJiowcHHB, no/io6paB
noaxo/wuuifi BapHarn- H3 TeMaTHHecKoropjiiia. B KOTopbifl
BXOAHT noanepKiiyToe CJIOBO:
1. Jamii yangu yote ilikusanyika mnamo siku ya uhuiu
isipokuwa ... 2. Fundi amelela vifea vyoie vya ujenzi isipokuwa
... 3. Usiku ule wezi waliluibia maU zote za nyumbani
isipokuwa ... 4. Kila asubuhi wanyama wote hukutana penye
ziwa isipokuwa ... 5. Duka hili la zawadi liko wazi siku zote
isipokuwa ... 6. Funguo za vyumba vyote vya ofisini ziko hapa
isipokuwa ...
26. nepeaejiaflTe npeajioweHHJi noo6paiyy w
nepeBe/une HX: walianzakucheka > wakawa wanacheka > wangali wanacheka
1. Tulianza kuishi kwa hofu na hasira. 2. Walianza kukutana
kila siku. 3. Fisialianza kueneza uongo. 4. Wanyama walianza
kupigana kwa nguvu na kuuana. 5. Kitoto cha swala alianza
kutunzwa zizini.
6. M a is ha yao yalianza kuwa na fujo kubwa. 7. Hasira ya
kudumu ilianza kuiharibu labia yake.
27. nepeBe/iHTe:
1. Mo/io;ibie JIIOAH HaHaJiHperynapHO BCTpenaTbCH nocjie
pa6orbi H xoiiHTb Ha awcKOTeKy. 2. Mnorne
HcnbiTWBajiHiaBHCTb. rasa* Ha HX paaocTHbie .iHua. 3.
CneayeT noMeuiaTb CMy B pacnpocTpaHeHHH 3TOR rps3Hoft
.DKH. 4. Ko*a 6ereMOTa oneHb /KecTKax H He roamcs jua
H3rOToB.ieHHB cyMOK H.IM nouiHBa OAOKAM. 5. )KHTejiH iiepeBHn
noACxoHHAH K Bopy H dann H36MBaTb ero. He ocTanaBAMBaacb HH Ha cexynay.
6. OHM GUAM oxBaHeHbi rHeBOM H nepejiOMaJiH eMy Bee KOCTH.
Kus ikiliza haditfai
Ilpoc.iyiiiaHTe T CKCT no-iHocTbio.
rioBTOpHTe B nay3ax (J)pa3bi BcaeA3a A HXT OP OM .
3aKOHHHTe npeflAO)KeHHJi BM ecTO AHXTopa.
3aflaHTe Apyr Apyry Bonpocbi Ha cyaxHAH no
439
 coAepacaHino
npocAyiuaHHoro TexCTa H Aafrre Ha HWX OTBCTU.
OTBeTbTe Ha cyaxHAH Ha Bonpocbi AHKTopa.
H3AO>KHTe nwcbMenno Ha cyaxHAH coAep>KaHHe
TexcTa.
***
Mazoezi
28. FlepeBeAHTe cAeAyiouiHfi AHaaor: mjanja (wa-)
l)o6MaHmHX, rmyT kamba (-) BepeBxa, xaHaT 2>CHTpeu,
AOBKaq -fania IjmyTHTb,
ncha(-) l)ocTpHe 2)0K0HeHH0CTb noAuiynHBaTb
2)apa3HHTb
Sungura mjanja
Siku moja s imba alikuwa na njaasana. Bahati nzuri
alimwona sungura akipita. Alimrukia akamkamata. Sungura
alimwomba s imba as imwue. Maz ungumzoyao yalikuwa hivi:
Sungura: Raliki yangu simba, vipi, mbona unanikamata?
Simba: Nina njaa sana. Nataka kula nyama yako.
Sungura: Sikiliza mfelme wa wanyama, mimi ni mdogo
sana. Ukinila huwezi kushiba.
Simba: Sisemi maneno mengi. Kusema kunalisumbua
tumbo langu na kuniongezea njaa.
Sungura: Ni kweli mfelme wetu. Ehee, mfelme,
nimekumbuka.
Simba: Umekumbuka nini?
Sungura: Nilimkula ngombe mkubwa njiani. Ukimpala
huyo utakula mpaka ushindwe.
Simba: Yukowapi?
Sungura: Subiri mfelme wetu, niiakuonyesha mahali
pake. Simba: Nionyeshe upesi!
Sungura: Mimi ninaona huna nguvu za kumkamata kwa
sababu una njaa. Huyo ngombe ni mnene sana.
M imi nitamkamata.
Simba: Usinitanie! Wewe una nguvu gani?
Sungura: Ndiyo bwana, mimi sina nguvu, bali nitamfunga
440
miguu, halafii wewe utamvuta.
Sungura alisokota kamba ndefu sana Alimpa simba ncha
moja ya kamba hiyo. Ncha ya pUi sungura akajifimga kiunoni.
Alimwambia simba kwamba akisikia sauti, avute kwa nguvu.
Sungura akaanza safar iya kumfiuala ng ombe. Alipoingia
vichakani akakutana na fisi. Wakaanza kuz ungumz a.
Sungura: Ndugu fisi, ninamvuta ngombe mkubwa sana.
Sasa ananishinda.
Fisi: Wewe huna nguvu. Nifunge mimi hiyo kamba.
Sungura alimfitnga fisi kamba kiunoni. Fisi alishukuru
sana. Sungura akapiga kelele akasema, "Vuta! Vuta! Simba
alivuta na fisi akavuta. Simba aliendelea kuvuta kwa nguvu
zake zoie. Halimaye alimshinda fisi na kumtoa vichakani.
Simba alishangaa kuona kwamba alichokuwa anavuta hakikuwa
ngombe bali nifisi. Simba akapandwa na hasira isiyosemeka
kwa sababu sungura alimdanganya. Basi, simba alimpiga fisi
makofii na kisha kumwachia kwenda zake.
29. HaiiAHTe B AHaAore H3 ynpawHemw 28
cyxHAHficxHe 3KBHB3AeHTbl CAeAyKHliHX BblpaxceHHfi:
uapb 3Bepefi; xax *e Tax; noHyBCTBOBaTb cbiTOCTb; 6biTb M
HorocAOBHbiM; ycHAHBaTb TOAOA; HaecTbca AO OTBaaa; HC
iiiym coMHOfi!; CBH3aTb Horn; naecTH BepeBxy; Apyrofi xoneu BepeBxn ;
3aBB3aTb ce6e Ha T3AHH; TBHyTb co Bcefi CHAOB; npHHTH B
HeonHcyeMyio apocTb; OTiuaenaTb xoro-AH6o; omycTHTb
xoro- AH6O BOCBOACH.
30.BuyMHTe HaH3ycTb AHanor H3 ynpaacHemw 28 H
pa3birpafrre ero B Awuax.
 ricpeBeflHTe cjieayiomHfi paccKa3 H nepecKaacHTe
31. 33. 3anoMHHTe nocJioBHiiu H noabimHTe HM pyccKHe
ero Ha cyaxHJiH: 3KBHBaaeHTbi:
Mane no ya kusaidia A/ Hasira (ni)hasara B/
tafciri kwa kituo; kwa kirefu noapoGHO Kamba hukatika pembamba
Sana tcna! Eme6bi! SOMO LA KTJMI NA MOJA
Isipokuwa (kitu kimoja tu)... BOT TonbKO ... JleicciriecKafl Tewa B rocTHrooie
kila mmoja na {mpira KaxcaoMy no
wake, kitu chake ttk.) npedMemy u m.n.) r pa MM arnica
C.iOBOo6pa3 0Baime HMCH cymecTBirrejibHbix.
OflHaxciibi MQJioAoti HenoBex npnr/iacHJi CymecTByioT Hecxo;ibxocnoco6oB
;no6HMyK> aeBywKy Ha <|>yT6oJibHbi8 M aTM. Tax Kax HMeHHoroc.iOBonpoinBoacTBa, H3 HHX 6onee
jieByiiiKa HHKorna ao 3Toro He 6bi na Ha cnopTHBHbix npoayKTHBHbie cnocoGbi npeacTaBJieHbi HMCHHUM

copeBHOBaHnax, lOHoma noapo6Ho OGLHCHHJI efi npaBHJia OTrnaroabHbiM cjiOBoo6pa30BaHHeM H cjioBoc;io>KeHneM.

Hrpw B (J>yT6oJi. Bo Bpewa Hrpbi fleByimca, Kax H Bee nPH noM OIUH HM e HHU x c.noBoo6pa3 oBaTe.ib HU X cy<J)
apyrwe ipHTean, npbirajra. KpHHa/ia, anrmoaHpoBajia. c)> HKCOB -* iU -o* *> -u Mo)KHO o6pa30BaTb orpoMHoe
riocne oKOHMaHHfl MaTHa lOHouia cnpoHJi XOJIHHCCTBO npoH3BoaHbix cymecTBHTenbHux. Han6onee
npoayKTHBHuM H aBnaioTca cy(|)(j>Hxcbi -i, -ji, -o, xoTopue
aeBywicy:
MoryT coneiaTbca npaKTHHecKH c JIK>6UM H3 HMenHbix
- Hy Kax, Te6e noHpaBKnacb Hrpa?
npc())HKcoB-noKa3aTeaeft KJiacca, HO 6o;iee nacTo
- Erne 6bi! - OTBeTHJia aeByiaxa. - Bee 6biJio oneHb BCTpenaiOTCH cneayioiiwe cnoBoo6pa30BaTeabHbie
HHTepecHO. BOT TOJibKO M He Ka*eTCH, HTO HanpacHO MoaenH(B cKo6Kax npHBeaenbi ocHOBHbie 3HaMeHHfl
HrpoKH roHsnH no nomo Bcero oaH M AH. Pa3Be He/ib3 a aaTb HM aepHBaTOB, CKaaabIBaiOmHeCfl H3 CyMMbI 3H3HeHHH
aBaauaTb /iBa Mjma: KaxcaoMy no Many? HMeHHoro npetjnixca H cy<J)<J)Hxca):
(areHT aeHCTBua): -sikiliza cnyinaTb >
32. riepeBeaHTe Bonpocw H 3aaairre HX apyr apyry: msikilizaji cayiuaTenb, -soma MHTaTb >msomaji
jiK>6HUJb aejiaTb B BbixoaHbie aHH? 2. 06biHHo TU
1. MTO TH miTaTejib;
oTauxaeuib oaHH H / IH B oomecTBe apy3eft H poaHbix? 3. (areHT aeficTBHS, npo(J)eccHOHaa,
KaxoH BHa cnopTa Tbi npeanoHHTaeuib - (J)yi6oa, cneiwa/iHCT): -pika roTOBHTb eay > mpishi noBap, -
BOJiefiGoJi, 6acKei6on? 4. MoxceT 6biTb, Tbi Jno6Huib soma MHTaTb, yMHTbca > msomi yqeHbiH;
(peayjibTaT aeficTBHH): -panga
nnaBaTb? 5. Kanne paaBJieneHHS TU jno6Hiiib? 6. Tu xoaHuib Ha
njiaHHpoBaTb > mpango nnaH, -kulana BCTpeqaTbca
ancKOTexy? 7. Kaxaa My3bixa Te6e HpaBHTca 6onbine, >mkutano co6paHHe;
coBpeMeHHaa Haw TpaaHUHOHHaa? 8. Tu npeanoHHTaeiub 0...-O (pe3y^bTaT aeficTBHa): -soma yHHTbca > somo
GucTpue TaHUbi HJIH MeaaeHHbie? 9. Tbi JiioGHiiib pa3 bi r ypoK, -chagua Bbi6npaTbn > chaguo Bbi6op;
pu BaT b c BOHX apy 3 e H ? 10. Kaxue HHTe pec HU e npHKJiiOHe (pe3yjibTaT aeflcTBua): -endelea npoaojuxaTb,
HH* CJiyHaJlHCb B TBOeH )KH3 HH? HATH Biiepea > maendeleo nporpecc, -patana
aoroBapHBaTbca > ma pa la no aoroBop";
A/-...-0(pe3yjibTaT(aeficTBH* nnnnpeaMeT):-lia

442 443
xpHMaTb> kilio xpHx, -tunika 3axpbiBarb >kifimiko
xpuiuxa.
Cy(j)(t)HKCbi 4, ji, -o MoryT coMeTaTbca c
npe(|)HKCOM u KOTopufi npnaaeT aepHBaTy a6cTpaKTHoe
3HaqeHHe areirrHBHOcTH, npoueccyanbHocTH,
pe3y/ibTaTHBH0CTH (B 33BHCHMOCTH OT JICKC HMCCKOM ceM
aHTHKH HcxoaHoro rjiarojia): -shinda no6e)KAaTb >
ushindi noGe^a, -shona uiHTb > ushonaji

442 444
npouecc IUHTIJI\ -shirikiana coTpyaHHHaTb > ushirikiano
C OT py J H HHC C T BO*'.
C\(j)(t>HKC jl npHCOC^HWICTCB
HenoepeaeTBCHHO K Kopmo/ocHOBC raaroaa,
oKaHMHBaiotucMyca Ha -a: -nywanHTb" > kinywaji
HanHTOK", -piga > -pigana 6KTb > GopoTbca sa HTO- JIH6O" >
mpiganaji 6opeiT.
Cy<J>4>HKc -oBUTecHaeT KOHeMHwftr.iacHuR-a:-
cnda "HATH" >mwendoxoA. ABJOKCHHC", -badilika
"mMCHJiTbca" >mabadiliko UH3M CHCHHC, pc4)OpMy".
HpuMemiHue: penHUHQ e iHaueuuxx cyffnpuKcoe -i u ji
He 3HauumenbHa, HO xopouio npocmjtcmuemcR HU matcoM
npttuepe KQK Nani ni mpikaji leo? Mpishi Junta "Kmo ceeodnn
eomoeum edy? Hoeap JJjtcy.ua".
Cy(J)4)HKc ^BUTecHJieT KOHCHHUft raacHuft -a, HO npn
ITOM, KaK npaBHao. npoMCxooiT caeiiyiomMe HepcaoBaHH*
KoncMnoro cor.iacHoro raaroaa:
d, g > z: -linda oxpaHJiTb" > mlinzi CTopo*, -jenga
cTpoHTb > mjenzi "cTpoHTeab; OT.lHMaiOTCfl Tak'Ae caoacHue caoBa, B xoTopux ncpBoc
k >sh: -pika roTOBWTb cay > mpishi noBap; t > s: -
fiiata caeaoBaTb" > mfiiasi nocneaoBarcab,
CTOpOHHHK".
ECJIH raaroa oxamiHBacTca Ha aBa r aacHu x, TO npH
ripwcoe,IHneHHH cy(J><t>HKca -/nocacaHHfl BUT CC H AGT KOHCHHU ft
-a
H npOHCXOAKT HC pCjO B3 HHC HHTCpBOKa.IbHOT O
1 > Z (3TOT
HHTepBoKa^bHuR coraacHbiH onycKaeTca B cyaxuan, HO
BoccTanaBaHBacTca npH o6pa30BanHH HanpaBrreabHofl H
naccHBHOH 4>opM raaroaa): w
-k<ifl **HTb, npc6uBaTb > makazi MCCTO
xctfreabCTBa,
XCHJIbC,
-chagftu "BbiGnpaTb" > uchaguzi "Bu6opu,
-saidia noMaraTb >msaidtzi noMoiuHHK",
Aea BocmrruBaTb >mlezi BocrofraTcab,
-kohofl KauiaflTb* >kikohozi Kaweab.
C.IOBOC.IO'A'ClfHC. Ca M OH npoayKTHBHofl Moae.ibjo caoBocaoxeHHsi
sBaseTca cymecTBtfreabHoc (noccccHB) +
cymccTBHTcabHoc: mbwa wa mwitu > mbwa mwitu Boax.
Boabiuaa cepns iiajuamiH aioaefl no HX npoueccHM, poay
laHSTHfl, npHHaaaexcHocTH K napTHSM, oCmccTBaM H
T.n. o6pa3ycTca B TOM caynae, Koraa B poaw ncpBoro
cymcciBHTeabHoro ncnoabiyeTca caoBo mwana CUH:
mwanachama nacH napTHH, mwanahistoria "HCTOPHK,
mwanamji ropoacaHHH".
MCCTO ncpBorocymccTBHTcabHoro MoryT laHHMaTb
Taicxc TaKHc caoBa Kax bwana rocnoaHH", fundi MacTep,
askari coaaaT nan mwenyc XOJ JI HH, CO 6 CT BC HHHK ": bwanashamba
noMcuiHK, fundiumcmc 3acKTpHK", askari polisi
noaHucftCKHH. mwenyekili npcaccaaTcab*. KaK BHA HO K3
npHMcpoB, 3HancHHc npoH3BoaHoro caoBa
CKaaauBaeTC* H3 c y M M U 3HaMCHHfi crococTaBaaiomHx.
luaMHTeabHOR npOjyKTHBHOCTbK)
MCCT O 3aHHMaiOT OTraaroabHUc cymecrnwreabubie,
o6pa30Baimbie ToabKO npc4)HKcaabHUM cnocoCoM OT
nepexo/iHbix raaroaoB. ricpcxoaHbift raaroa coxpaHJicT
ynpaBacHHc H B npoH3BO A HOM
cyuiecTBHTeabHOM.npHcoeAHHiifl K H C M V apyroc
cymecTBHTenbHoe - aonoaHeHHe: -fenya acaaTb mo-aH6o"
> mfenyakazi
"pa6oHHtt, -fiingua oTKpuBaTb fro-aH6o > kifungua
kinywa ncpBufl 33BTpaK" (6ytce. HT O - T O , OTKpuBaiouice
pOT"X -pita "npoxoAHTb no HCMy-aH6o" > mpila njia
npoxo*MfT H Ap.
llpuueHUHue: e cuxy omcymcmeun vemxux npaewi
optpocpacpuu e cyaxuxucxoj/CHbte cxoeaMoeym nucantbctt
cxumno uxu paidexbHO.
445
Mazoczi
1. 06pa3yfrrc cymccTBHTcabHue OT OCHOB cacayiouwx
raaroaoB no 3aaaHHbiM MoaeaaM. OnpcacaHTe 3HaMCHwc
HOBUX caoB:
A/ <hunga > mchungaji -endesha, -tunga, -kimbia, -pasua, -ua, -
kwea;

446
 -tumia > utumiaji -imba, -ogelea, -unda, -chora, -shona, -tafiita, kinywa, unywaji, kinywco, mnywaji. cocy/t nan nwrbs, noHTb. jiirrb, ncpBbi R
-zima; kinywaji, -nyesha, -nywesha, 3aBTpax, cnocoC riHTb*,
B/ jenga > mjenzi: -kaa, -kagua, -amua, -jua, -okoa, -lea; kiamshakinywa mo6wic.ii. Bunwib, Han wrote,
-teleza > utelezi -chukua, -5aidia, -vumbua. -tambua; poT
C/ -vuna > vuno -pata, -tangaza. -gusa, -waza, -tisha, -chagua, - chakula. mlaji, mlo, ulaji, -lisha, -a
legemea, -chubuka, -lalamika, -onya; kulia, malisho, mlishaji eaa. KopMH.icu. npaBuR,
panga > mpango: -sema, -fuka, -ita, -tetemeka, -alika, -cheka, noTpc6aeHwe, xopMWTb,
4cataza, -elekea; GJIIOAO (xyiuanbe\ naciGnmc. noTpe6wrem, (edox)
-kaanga > kikaango -pamba, -flinga. -soma, -pata, -imba. -lia, -
ficha. -tisha. -lima; -pima;
pumzika > mapumziko -pendelea. -tengeneza. -tayarisha, -uliza, - uzazi, zao, mzazi, uzao, poAHTe/ib, noKoaeHHe, npojtym,
lipa, -patana, -furika, -badilishana;
kizazi, mzaliwa, -zaliana poxcacuHc. ypoaccHcu.
2. Onpejte;iKTe 3HaMeHH* cJiejtyiowHX pa3 MHOacaTI.CS. IipOH3 BOJCTBO
cyuiecTBHTeJibHbix,
HCXOflS H3 3HaHCHHfl H3BCCTHMX B3M OCHOB: 5. ripeAJioacKTe pyccKwc iKBHBa.ieHTw cneayiomHX
A/ msikilizaji, mzumraji, mtekelezaji, msomaji, mlipaji, CJioBocoMCTaHHR:
ulimaji, upimaji, utoaji, uvunaji, usukaji, ukataji;
B/ maoni, ms Hindi, usemi, utumishi, ugunduzi, utangulizi, nyumba ya uzazi; kizazi cha vijana; -tanya chaguo; -shiriki
maandalizi, maongezi, masimulizi. matumizi; mapinduzi. katika uchaguzi; mvumbuzi wa redio; mwundaji wa ndegc;
kikohozi; mapambano ya kivita; mgongano wa mawazo; mapatano ya
C/msukumo, mwitikio, mgawanyiko, mgongano, hakikisho,
jaribio, pambano, onyesho, uwezekano, uelewano, muda mrefu; ofisi ya maulizo; mtciemeko wa aidhi; mwitikio
ushirikiano, makabiliano, masikilizano, mahusiano. wa haraka; malipo ya uzeeni; mahusiano kati ya mataife;
maabara ya majaribio; malengenezo ya kompyuta; -tega mtego;
3. Ha30BHTe raaroau, OT KOTopux o6pa30BaHbi cjieayiomHe maoni tofauti; -onyesha mapendelco; -andaa maonyesho;
cymecTBKre.ibHue M onpeae^HTe 3HaHeHHS ITHX r/iaroaoB:
ngurumo, mdundo, uhusiano, fujo, ubaguzi. uchokozi, tatizo, maandalizi ya mkutano; -fenya mapinduzi; kilio cha simu;
miego. ubishi. kipimo kikubwa cha nguo.

4. Ha (tune pyccKwc iKBMBa.neHTU c.ioBaM Ha cyaxwm Bu4.ieHHTe 6. BcnoMHHTe 3HaMeHHS cjieayiomHX CJIOXCHUX caoB
xopeHb C;IOB .ICBOR KO.IOHKH: HnpoaHaaH3HpyfrTe, M3 xaxMx KOM noHewroB OHH COCTOST:
mwanamke, mwanamumc, mwanahewa, mwanakijiji,
kijiji, ujaji, jioni, kijio, y*HH, pa6u Ha, npHe3.a, ropoa, mwananchi, mwanatunzi, mfenya kazi, askari jeshi, askari
njia, ujio, kijia, mjakazi, 6o;ibUJoR ropoa, Bcnep, flopora, polisi, gari moshi, mpitanjia, pundamilia, kifungua kinywa.
jiji, maji, mjaji, mji npHiue/icu, npH6biTHe, aepeBHs,
TponHHKa, Boaa
7. UpHBCAMTc pyccKwc iKBHBa.iewTbi
cjiejiyiowHX cymecTBwrcabHux:
mwanamaji, mwanachuo, mwanachama, mwanahistoria,
mwanajamii. mwanadiplomasia, mwanashcria, mwanaanga.
mw ana mapinduzi, mwanamuziki, bwana harusi, bibi harusi,
bwanashamba, mfanya biashara. fundi umeme, mwenye benki,
mwenyekiti.

446 447
 Mane no mapya kikosi (v-) fedha zao nyingi kwenye makampuni ya bima. Makampuni
KOManaa, 6pHra/ia, hoka (ma-) Tonop pampu (-) nacoc,
hayo yalilinda mali za wabnya biashara na kulipa tidia kwa
OTP nn noMna nguzo (-) l)onopa 2)CTOJI6,
wafenya biashara ambao mali zao ziliharibiwa na moto.
zimamoto (-) 1 )ryiucHMe no* a pa Ko.ioHHa kurunzi(-) Oo.ibiuaa
Gharama za fidia hizo zilikuwa kubwa. Hivyo, makampuni ya
2yio*apHa Kovanna mmna, 4>oHapb; npoKCKTop bima yaliunda vikosi vya zima moto. Mishahara na gharama za
mzimamoto (wa-) no*apHHK oksijeni(-) KHC/iopoji inapo (B TOM
kazi ya kuzima moto zililipwa na makampuni hayo. Lakini
mwanadamu (w-) MCJIOBCK c;iyHae]ecJiM ndoana (-) KpiOK,
kikosi kilizima moto ulipotokea katika nyumba ya mtu
madhara (MU) Bpca, ymep6 KpiosoK (puCtO.lOOHblU) aliyekuwa amejiandikisha na kampuni ya bima M wenye
makini(-) 1 -pumua AbiinaTb -lingua ropeTb,
nyumba hiyo alitakiwa kuilipa kampuni kiasi fulani cha fedha
)BHHMaTCJibHOCTb, nunaTb; cropaTb, oGropaib -ujiri
kila mwaka. Hi kuwajulisha wazimamoto nyumba za watu wotc
TLUaTCJIbHOCTk 2 feHHM HaHHMaTb, 6parb na pa6oiy
waliokwisha kulipa kwenye makampuni ya bima, kila nyumba
3TC;ibHbI fl andikis ha perHCTpHpoBaTb -lundika
ilipatiwa kitambulisho chakc. Kitambulisho hicho kilitundikwa
inaskani, masikani (MH.) aouikc, BcrnaTb. no.iBciiJHBaib.
mlangoni mwa nyumba hiyo. Moto ulipotokea, kikosi cha
npracpciuiaTb -maanLs ha iHa'iHTb,
zimamoto kilitazama vitambulisho milangoni kwanza. Kama
HCH/IMIUC
nyumba haikuwa na kitambulisho hicho, basi hiyo ilimaanisha
gharama (-) 1 )rpaia, pacxoau 2>WHa, o3naiaTb -fikisha npHBoiHTb,
kuwa mwenye nyumba huyo hakuwa na mkataba wo wote na
CTOHMOCTb ,!OC TaB.lflT b
-mudu 1 lOHb 2)cnpaBaaTbc
kampuni ya bima. Maana yake ni kuwa nyumba hiyo
fiikara (-; ma-) 6C;IHBK, HHIUHH haikushughulikiwa ball iliachwa iungue.
kitambulisho (vi- 3Xo)BaaiieTb
)y;tocTOBepcHHe, Vikosi hivyo vya zimamoto vya wakati huo vilitumia
CBHJCTC.IbCTBO, .10K>MeHT mkataha (mi-) .ToroBop. magari ya aina ya mikokotcni kuchukulia vifea vyao vya
cor.iaincHMe; KOWT paKT mkokoteni (mi-) Tamca, TCJic>KKa kuzimia moto. Baadaye waliona kuwa magari hayo hayakuwcza
kampuni (ma; -) KOM naHHfl, <|>HpMa funzo (ma-) ypoK. kuwafikisha haraka mahali penye tukio la moto. Walianza
HaciaBjieHwe sare (-) ynH^opiia ndoo (-) Bcjpo kutumia ferasi kuvuta magari hayo. Vifea vyao vilikuwa ndoo
za ngozi na ndoana kubwa. Ndoana hizo walizitumia kuvuta
mapaa ya hatari na kuta za hatari.
Kikosi cha zimamoto
Moto ni kitu muhimu sana kwa maisha ya mwanadamu. Watu wote hawakuweza kulipia gharama za vikosi vya
Pamoja na hayo moto unaweza kuwa kitu cha hatari. Watu zimamoto. Waliomudu kulipia gharama hizo walikuwa ni
huogopa moto, kwani unaweza kutulctea madhara kama wafenya biashara na watu tajiri. Moto ulipotokea haukuchagua
usipoangaliwa na kutotumiwa kwa makini. Nyumba nyingi za liikara au tajiri. Uliharibu mali zao wotc. Hivyo, miji yote
ilifikiria na kuona umuhimu wa vikosi vya zimamoto. Iliunda
watu zinajengwa kwa miti na kuezekwa kwa majani, hasa vikosi hivyo na vikaweza kuhudumia watu wote mjini bila
katika sehemu za vijijini. Moto unapotokea katika mahali kama kujali huyu ni tajiri au fiikara. Wafenya kazi wa vikosi hivyo
hapo. nyumba nyingi huungua na kuwaacha wanakijiji bila walilipwa mishahara yao na miji iliyohusika.
maskani. Askari zimamoto kabla hajaajiriwa hupata malunzo
Moto hutokca pia katika miji mikubwa. Hapo zamani maalum kuhusu uzimaji moto katika shulc maalum. Muda
wanamiji walitishiwa mno na moto. hata wakaamua kuajiri mwingi wa malunzo hayo unatumika katika kufenya mazoezi
watu wa kuzima moto. Watu hao walilipwa mishahara yaona ya kujifiinza kuzima moto katika hali mbalimbali. Vilevile
ma kampuni ya bima. Watu wenye maduka na wafenya hufenya mazoezi kuhusu utumiaji wa magari na injini za
biashara wotc walilipa kuzima moto.

448 449
 Kila askari zimamoto anapatiwa s a r e ya kazi pamoja na
nguo maalum zinazovaliwa wakati wa kuzima moto. Kengeie
inapogonga askari zimamoio hukimbilia magari yao haraka.
Magari hayo yanakuwa na schcmu maalum ya kuwckca maji,
pampu, nguzo, kurunzi maalum, hcwa ya oksijeni na vyombo
vya kupumulia hewa hiyo. Vilevile wanakuwa na misumeno
ambayo wakati mwingine hutumika kukatia vyuma au mbao
kama ni lazima kufanya hivyo.
Maelezo
1. Magari yanakuwa na ... **B MatiiMHax HMeeTCA ...;
wanakuwa na ... y HHX edb .... rAaroA -wa ynorpebAAeTCA c
noKa3aiejieM HacToAmero BPCMCHH -na- B cAytaAx, xoraa peHb
HACT O nOCTOAHHOM HJ1H peryJWpHOM aeHCTBMH
HAH COCTOAHHH. HanpuM ep: Bibi anakuwa na wasaidizi
anapoitunza bustani yakc Y 6a6yuiKH Bceraa ecTb
noMOIUHHKH, Koraa oHa yxaxcHBaeT 3a caflOM.
(CpaBHMTe: Bibi ana wasaidizi...). Anakuwa mkali sana
anapoambiwa uongoOH6biBacT oncHb cypoB, Koraa cMy
roBopaT HenpaBay. (CpaBMifre: Yeyc huwa mkali...)
Mazoezi
8. HafiAMTe B TCKCTC cyaxHAHficKHe aKBHBajicHTbi
CJlCZtyiOIUHX Bblpa)KCHHH:
BMCCTC c TeM; HaHocHTb ymep6; HeocTopo)KHoe
o6pauieHHe; KpbiTb Kpuuiy COJIOMOR; ocTaBHTb 6c3 KpoBa; oroHb
npeACTaBAAA 6oAbiuyio yrpo3y; oxpaHATb co6cTBeHHocTb
Topr OBUCB; MM ymecTBo nocTpaAaao npH noatape; KOM
neHcaunoHHbie pacxoAW; no)KapHbie 6pHraAu; AOM,
nocTaBAeHHbifi Ha yweT; cipaxoBaa
KOMnaHH;BAaAeAeuAOMa;cTaBHTb B H3BecTHOCTb;
BbJBeuiHBaTb CBHAeTeAbCTBo Ha ABepw; HM CTb
AoroBop c KOM naHMen; noi Boawrb AOMy cropeTb; HcnoAb30BaTb
cneuHaAbHbie TCAOKKH; noacapHbiB HHBCHTapb;c6pacbiBaTb
orneonacHyio KpoBAio;oroHb He Bbi6HpaeT 6eAHoro HAH
6oraToro; noJiynaTb 3apnnaTy B TOM HAH MHOM ropoAe;
450
noAyHKTb cnetwaAbHyio noAroTOBKy; TpeHHpoBoHHbie
3a HAT HA no TyuiCHHio orHA; pa6oHaA (|)opM a;
BOAOHenpoHHuaeM aA o6yBb; *apocTottKMfi roAOBHofi
y6op; KorAa pa3AaeTCA curnaA; pc3epByap c BOAOH; KHCAOPOAHI.I
H annapaT.
9. /lafrre pyccKHe 3KBHBaAenbi:
gari ya zima moto; kikosi cha polisi; kikosi cha usalama; -pata
madhara; -leta madhara; -pima ukubwa wa madhara; mtu
makini; -sikiliza kwa makini; -kagua kwa makini; -kosa
maskani; -achwa bila maskani; -jitafutia maskani; maskani
isiyo&a; kampuni ya kibiashara; kampuni ya kitaife; kampuni
ya kigeni; gharama za safari; 4ipa gharama; -punguza gharama;
-gharama za maisha; kitambulishocha askari zimamoto; -
onyesha kitambulisho; mkataba wa kazi; mkataba wa biashara;
-fenya mkataba; -pata fiinzo; mafunzo ya kijeshi; mafunzo ya
udereva; -zeka nyumba; -czeka banda la kuku; -ezeka zizi la
ngombe; nguzo ya paa; nguzo ya simu; -weka nguzo imara; -
ungua motoni; -ungua juani; -ajiri wajenzi; -ajiri vibama; -
andikisha gari; -jiandikisha kabla ya mkutano; -andikisha
kampuni; -tundika picha ukutani; -tundika tangazo; -tundika
kumnzi kandani; -mudu kazi ngumu; -mudu lugha ya kigeni; -
mudu kuzivuka taabu zote; ndoo ya chuma; -beba ndoo; -teka
maji kwa ndoo.
10. 3aMeHHTe noAnepKHyToe CAO BO H AH Bbipawemte
CHHOHHMOM H 3 TeKda:
masomo ya kutumia kompyuta; ma pata no ya amani; shirika la
ndege; -pata kazi: -wa na maana; 4ete mzigo; taa kubwa; -pata
cheti; bei ya petroli; nyumba kuukuu; mtu mwangalifu; -
sababisha hasara; maendeleo ya binadamu; kundi la wajenzi.
11. BunHuiHTe H3
TeKCTacyiuecTBHTeAbHbie,o6pa30BaHHbie nyTeM
CAO BOC AO ACCHH A .
12. OTBeTbTC Ha Bonpocbi no coAep*aHHK> TeKCTa:
451
1. Moto unaweza kulcta madhara gani kwa mwanadamu? 2.
Wazimamoto wa kwanza walilipwa na nanimishahara yao? 3.
Kwa nini watu maskini walikuwa wakiachwa bila ya maskani
moto ulipotokea? 4. Mwenye nyumba alipaswa kufenya nini ili
kuzuia nyumba yake isiungue? 5. Vifea vya askari zimamoto
wa zamani vilikuwaje? 6. Kwa nini hatimaye nyumba za watu
wote zilianza kuhudumiwa na zimamoto? 7. Askari zimamoto
inamlazimu kupata

452 453
mafunzogani? 8. Nguoza askarihaozinakuwaje? 9. Vikosi vya 17. ilepeBeitHTe cnenyiomHA T CKCT :
leo vya zimamoto hutumia vifea gani? Mane no mapya
JOROO(ma-) neTyx
kimoyomoyo B cepnue, B -wika neTb (o nemyxe) -
riepecKa)KKTC KOPOTKO Ha cyaxwan coaepwaHHe
13.
nyuie. npo ce6a chungulia HaGnionaTb,
TCKCTa. yaani 1 )a HM CHHO; TO ecTb BbimanbiBaTb lyxpadKou\ nonmaiibi
2)raK cxaiaTb BaTb -konyeza noAMMrHBaTb
14. H830BHTC Ha CyaXHJIH npO(J)eCCHH, tundu (ma-) I Vibipa, -okota l)non6npaTb
COOTBCTCTByiOmHe AaHHOMy onncaHHio: OTBepcTHe 2)BnanHHa. yrjiy6aeHHe 2JcnyHaAHo)HaxoAHTb -angusha
1. Mtu huyu anatunga hadithi na vilabu au hushughulika na IJponflTb 2)6pocaTb 3)c6HBaTb,
hila (-) 1 )xHTpocTb, y.iOBKa BaaHTb
utoaji wa ha ban mbali mbali. 2. Huyu anapcnda kuiuka angani 2)coBapcTBO, O6M an heri, kheri (-)
kama ndege na kuiangalia dunia na watu toka juu. 3. Kazi yake 1 jcnacTbe; ynana, ycnex
ni kuandaa karatasi na vyeti, kujibu simu, kuwahudumia wageni 2)nyHuie, npezuioHTHTe;^
na kutumwa kazi ndogo. 4. Ni mtu ambaye kazi yake ya
kawaida ni upandaji wa mbegu, upaliliaji wa shamba. uvunaji
wa mazao. 5. Mtu huyu huajiriwa kwa ajili ya kuwasaidia watu Sarafu yenye thamani
kufika mahali fiilani kwa haraka au kufikisha mizigo mahali Siku moja Kassim aliamka asubuhi na mapema, wakati
panapotakiwa. 6. Kazi ya mtu huyu ni kuwasaidia watu wapate jogoo alipokuwa akiwika. Kassimalikuwa amefurahi kwa
maskani bora na kuishi kwa raha. sababu ilikuwa J umamos i naye haendi s hule s iku hiyo. Yeye
na kaka yake Yohana walipanga kwenda mtoni. Walisikia
kwamba chura mkubwa Sana anaishi chini ya daraja mtoni
15. OGTBCHHTC Ha cyaxmiH 3HaneHHa caeayioiUHx humo.
CAOB:mwanamaji, fundi, meneja, mtumishi, mwuzaji, mwuguzi, Walifika huko kabla jua halijakuwa kali. Walisimama
askari polisi, dobi. mlinzi, mhandisi, kibaiua. darajani. wakaanza kuchungulia majini kumtafuta chura
mkubwa. Wakati huo huo Suleiman na Hassan ambao nyumba
16. nepeBCflHTe:
yao iko karibu na mto huo. walifika mahali waliposimama
1. ropoxcane H OCO6CHHO XCHTCJIH cejibcxoA MCCTHOCTM AOJUKHU Kassim na Yohana. Suleiman akauliza, "Mnatafiita nini? Kuna
oMeHb ocTopo)KHO H BHMMaTejibHO o6pawaTbcs c orHeM. 2. Bee kitu mmcangusha mtoni?" Kassim akajibu, La. Tunataka
pacxoAbi no npeAOTBpameHHio H TymeHHio no*apoB Hecyr kumwona chura mkubwa sana aishiye chini ya daraja hili.
ropoacKHC BJiacTM {pyKoeodumenu) 3. He 3a6yAbTC B3HTb cBoe
Suleiman aliposikia maneno hayo alicheka kimoyomoyo,
yaocTOBcpeuHe, xoraa noe/ieTe perHCTpHpoBaTb AOM B Haiuew cJ)HpMe.
akamkonyeza Hassan, yaani kama kusema, Angalia
4. Tbi y>Ke 3aKAiOHHA AoroBopcocTpaxoBofl nitakavyofenya!
KOMnaHHefi? 5. B 3TOM roay Mbi XOTHM caejiaTb peM OHT, Alikwenda na kusimama karibu na Kassim, akasema,
noKpbiTb Kpbirny yKCCTbJO H IlOCTaBHTb HOBbie onopbl. 6. HaM Ninamfehamu sana chura huyo. Ni mkubwa kama paka. Yeye
npKaCTCfl HBHHM8Tb CTpoHTe;ieR, Tax xax caMHM He hukaa humu majini katika tundu lile." Alionyesha mahali fulani
cnpaBHTbca c 3TOfl paboToB. 7. B pe3y.ibTaie CHJibHoro
kwa mkono wake, lakini Kassim na Yohana hawakuweza kuona
i<aBonneHHB MHorwe AIOAH ocTanwcb 6e3 KpoBa, HO Beeb tundu lo lote. Hassan hakujisumbua kwa sababu alijua kuwa
yutep6erne He noACHHTaH. 8. CneitMa.ibHbie oipanbi Suleiman amesema uwongo kwa hila fiilani.
nocTaBJunoT nponoBOJibCTBeHHyio noMOiub B paftoxbi, Kassim alisema, Sioni tundu wala chura mwenyewe.
nocipanaBUJHc OT atoro 6CACTBHS. Suleiman akamwambia, Inama kidogo. karibu uone." Kassim

453 453
454 453
 aliinama, akachungulia chini, akasema tena, Sioni lundu wala chura. Suleiman
akamwambia, Inama zaidi. Hapo Kassim aliinama Sana, huku akitazama chini mtoni.
Ghafula Suleiman alimsukuma. Kassim akaanguka majini.
Suleiman na Hassan walicheka sana. Walitazama chini
wakamwona Kassim amesimama. Na ingawa alikuwa amelowa
kabisa, hakuonyesha kukasirika hala kidogo, bali alikuwa
akilazama kitu alichokishika mkononi. Baada ya muda mfupi
aliangalia juu, akasema, Nimeokota sarafu, yaonekana kuwa
ya kizamani sana. Kassim aliondoka mtoni, akaiudi darajani,
akawaonyesha wale wengine sarafu yake. Suleiman akauliza,
Kuna manenoyoyotejuu yake?" Kassim akasema, Ndiyo.
Lakini maneno yenyewe ni ya lugha ya kigeni. Siwczi
kuyafahamu. Hassan akauliza, Kuna tarehe yo yote? Kassim
akaangalia, akasema, Ndiyo, ni mwaka wa 1780. Hassan na
Suleiman wakasema, Ooo! Kwa muda wa dakika chache
wavulana hawa waliangalia sarafu hiyo. Halafii waliendelea
tena kumtafiita chura mkubwa. lakini hawakumwona chura ye
yote. Mwishowe Kassim alisema, Yohana, hen turudi
nyumbani sasa. Mama hajui tuko wapi.
Suleiman akauliza, Kassim, utafonya nini na saralu
uliyoigundua? Kassim alifikiri kidogo, halafii akasema,
Nitaipeleka shule siku ya Jumatatu nimwulize mwalimu kama
ina thamani yo yote. Basi watoto hao waliagana wakaiudi
nyumbani kwao.
Siku ya J umatatu Kass im alichukua sarafu yake akaenda
s hule akamwonyesha mwalimu wake. Mwalimu akaiangalia
kwa makini, kisha akamwambia Kassim, Mimi siwezi
kuitambua sarafu hii, lakini nina rafiki yangu mmoja ambaye
hupenda kuweka sarafu za zamani. Ukipenda nitampelekea
sarafu hii yako ili atujulishe habari yake. Kassim akakubali
bila kusita.
Baada ya wiki moja mwalimu alimiudishia Kassim sarafu
yake, akamwambia, Rafiki yangu alifiirahi kuona sarafu yako.
Aliniambia kuwa sarafu za namna hiyo zilikuwa zikitumiwa
sana katika pwaniya Afrika ya Masharikina hata katika nchiza
454
Waarabu miaka zaidi ya mia mbili iliyopita. Alisema watu
huokota saralu kama hii mara kwa mara pwani, lakini
hakuelewa sababu ya sarafu yako kuwa mbali na pwani.
Inawezekana kuwa msafiri fiilani wa zamani aliipoteza mtoni
alipokuwa akivuka mto. Rafiki yangu alisema nikuambie ya
kuwa ikiwa huna haja na sarafu hii, atainunua kwa bei nzuri.
Kassim alifiirahi kwa kusikia habari ya thamani ya sarafu yake,
akakubali kuiuza.
Maelezo
1. fnaroji -weka CTaBHTb HMeeTAonoa mfreabHbie 3HaHeHHJi xpaHHTb,
coaflbiBaTb HT.n.: -weka sarafu cobwpaTb M oHeTbi, -weka fedha
oTKJiaAbiBaTb aeHbrH, -weka akiba ocTaBJiflTb npo aanac.
2. corjiacwica He pa3AyMbiBaa.
Alikubali bila kusita O H
Diaroji -sita ocTaHaBJiMBaTbca* TaioKe HMeeT nepeHocHbie 3
Ha Me HUB Koae6aTbca. MeAiiHTb,He pemaTbca.
Mazoezi
18. /JaHTe pyccKHe 3KBHBajieHTu:
-chungulia dirishani; -chungulia nje; -chungulia kwenye tundu la ufiinguo; tundu la
sindano; -toboa tundu; -fenya hila; mtu mwenye hila; -tumia hila; -okota sarafu; -okota
kuni; -okota mfiiko; mwokotaji; uokotaji; -cnda mbele bila kusita; -jibu bila kusita;
kutosita kumsaidia rafiki; -waza kimoyomoyo; -cheka kimoyomoyo; maisha ya heri; mtu
wa heri; -takia mtu heri; heri kuwa na afya nzuri kuliko na mali nyingi; -konyeza kwa
jicho; konyezo la siri; -konyezana; -angusha kalamu chini ya meza; -angusha matunda
kwenye mti; -angusha mawe mtoni.
19. riepeBeAHTe cjieayiomHe Bonpocu H 3a,aaHTe HX Apyr
Jtpyry:
1. noHeviy KaccHM npocHyjics paHOBTy cy66oTy HecMOTps Ha TO,
MTO eMy He Haao 6 WJIO HATH B uiKOJiy? 2. Kax CyjiefiMaH peuiHJi
no.auiyTHTb HaA KaccHM OM H ero 6paTOM? 3. IloHeMy
KaccHM HHCKOJibKO He paccepAHncji Ha TO , MTO Cy.iefiMaH
TOJiKHyji ero B Bo^y? 4. Kaxyio MOHeTy lOHoma Hauje;i B pexe?
5. Pe6flTaM yaa^ocb yBH^eTb orpoMHyio^BryujKy, *HBymyio noA
MOCTOM ? 6. HTOCAeaaa KaccHM c HaiTaeHHoBMOHeTofi? 7.
HTopaccKa3ajieMy yHHTeab npo 3Ty HaxoAKy? 8. Kax 3Ta
455
MOHeTa Moraa nonacTb B

454 456
peicy? 9. IloMeMy K>Houia peuiHJi npoaaTb CBOIO MOHeTy? 10. Kano Pi xapaKTep 23. 3anoMHHTe CAeAyK>mne BbipaweHHs:
6HA y KaccHMa? 11. HTO BW AyMaeTe o xapaxiepe CyJicwMaHa? -shika/amu AonypHTb
-toka (-tokwa na) jasho noicpbiBaTbca noTOM
HafiAHTe B TencTe H3 ynpa*HeHH 17 npe AAOJKeHHJJ
20. jas ho je mba mba XOAOAHM ft noT
CO aHaJIHTHMeCKMM M rJiarOAbHblM M 4>opM a.M H M kazi ya jas ho Tswenas paboTa
npoaHaAH3HpyHTe HX ynoTpeOAeHHe.
24. JJafrre pyccnne 3KBHBajieHTbi :
21. riepeBeAHTe:
-fiingua vifiingo; -fiinga mtuko kwa ufunguo; amefunguliwa
1. MaAbHHKH cnaAH MepTBbiM CHOM, Aa*e He CAbimaAH, KaK
mlango; amefiingiwa mlango; -bishana na rafiki; mabishano
KpHHaAH rieTyxw. 2. OHH no3AHO npHiujiH Ha penny H
makali; ubishi mkubwa; -zoa majani barabarani; mzoaji wa
Hanpacuo BrjiflAbiBajTHCb BOAy
takataka; -zoa karalasi; -shikilia kofia wakati wa upepo; shikilia
BHaAOKAeyBHAeTbJKHBymyiOTaM orpoMHyw)
jiaryiuny. 3.CTOA Ha MOCTy, a ypoHHJi B peny nacw, HO peuiHA, HTO Aynuie He
mzee kwenye njia ya utelezi; -shika zamu ya kila siku; zamu ya
yTpywAaTb ce6a H He Ae3Tb B xoAOAHyio BOAy, a nynHTb ce6e HOBbie nacbi. 4. usiku; -pumzika kwa zamu; -acha kazi ya jasho; -toka jasho
3arAflH>B B KaOwHeT AMpemopa, cenpeTapb yBHAeA, HTO rocTH ewe nbOT jingi; jipepea kwa kupunguza joto; jipepea kufukuza mbu;
nail. 5. Xacan cpa3y noHsn, HTO ero 6paT peiiiHA O6M aHyTb npHjrreAS, Tax nan
3Ha;i ero KOBapHbifi HpaB. 6. Hbipaa B BOAy, KaccuM
jipepea kwa upepeo; -shinda; ushindi; mshindi; mashindano.
noAo6panCTapHHHyio MoHeTy H noxa3aA ee Apy3bflM, HO OHH ne MorAH
onpeAeAHTb, HM eeT AH 0Ha Kaicyio- AH6O ueHHOCTb. 7. flawe npenoAaBaTeAb
25. JJaHTe 3HTOHHM bi CAeAyiomnx BbipaweHHfi:
He nonaa, HTO 03H3HaioT 6ynBbi, HanncaHHbie Ha MOHeTe, H nocoBeTOBaA -ongeza nguvu; -ona joto; -vaa koti; -angusha kiti; -anza ubishi;
nona3aTb ee cneunaAHCTy, KOAAennHOHHpyiomeM y CTapHHHbie Bemn. 8. -pala ushindi; -shikilia kamba.
noAoGHbie MOHeTbi AK>AH nacTO HaxoAflT na 6epery oneana.

** 26. riepeBeAHTe:
1. Kila walipobishana walipiga kelele nyingi. 2. Juma alidai
kwamba yeye anamzidi mwenzake kwa uwezo wa kuruka
Mazoezi ya kujiandaa kusikiliza hauithi mbali. 3. Kwa bahati mbaya hawakuweza kumpata mtu wa
Mane no mapya kuwaamua. 4. Wasafiri walizidi kushikilia makasia kuzuia
nguvu za poromoko la maji. 5. Tuliona ni heri kushuka chini
-bishana cnopHTb kuliko kulala milimani wakati wa mvua kali. 6. Joto lilipozidi
-zoa noA^HpaTb; crpeOaTb,
CMeTaTb kifiingo (vi-) 3acTe)KKa kila abiria akawa anataiuta kitu cha kujipepea. 7. Mama
-shikilia yAepJKHBaTb,
(nyaoeuya, KpiouoK u mn.) alimvua mwanawe koti lake kwa sababu jua liliwaka kwa
noAAep*HBaTb -jipepea zamu (-) onepeAb,
o6MaxHBaTbca onepeAHocTb; CMena
nguvu sana. 8. Yule mzee aliendelea kuzoa takataka zote
Jasho(ma-) noT;ncnapHHa shambani mwake mpaka akatoka jashojembamba. 9. Hatimaye
nimepata kitu cha kuvaa niende kwenye harusi ya dadangu.

27. npeo6pa3yftre npeAAoaceHHfl no o6pa3tty:

Ana nguvu kuliko we we > Anakuzidi kwa nguvu

456 457
1. Ana pesa kuliko babako. 2. Vijana hawa wana uwezo kuliko
s is i.
3. Sungura ana akili kuliko simba. 4. Mimi ni mrefu kuliko
wewe.

456 458
5. Timu yelu ina nguvu kuliko yenu. 5. Gari lake ni jepesi 30. riepeBeflHTe flHanor:

kuliko langu. 6. Ana mbuzi wengi kuliko watugaji wale.
28.3aMeHHTe noxa3aTe:ib -ki-noxa3aTe;ieM -napo-.
Obpa3eu: Tukisafiri twaona mengi > Kila tunaposafiri rwaona mengi 1.
Akija kwetu hutuletea zawadi chungu nzima. 2. Tukionana
tunazidikubishana. 3. Wakishiriki katika michezo hupata
ushindi. 4. Jirani akiniona baada ya kazi hunialika kunywa bia.
5. Upepo ukivuma kwa nguvu, ninaumwa kichwa. 6. Babu
akitusomea visa, anapata usingizi upcsi.
29. riepeBeflHTe:
1. Onoiiepwa;! nobeay BTexcopeBHOBaHHsx, nomviy
mocHiibHee Teba. 2. riepecTaHbTe cnopHTb, Jiynuie
noflbepHTe Bee byMaacxn B cBoefi KOM uaTe, CKopo npHfleT
npenoflaBaieJib aHmuficKoro 3bixa.
3. 3acTerHH Bee nyroBHUbi H Haflem, manxy, Ha yjTHue
cw.ibHbiH Mopo3.4. Mopsxaw npHUi.iocb xpenne flep>xaTb
napyca, mo6u HX jioflxa He nepeBepHyaacb H3-3a cHJibHoro
BCTpa. 5. Cefinac Mbi nocMOTpHM, KTOH3 Hac cHJibHcc.
TBOH onepeflb TflHyTb xaHaT,a a byfly yflepxcHBaTb c
flpyroro xomta. 6. fleTH, Bbi HaftfleTe, HTO noecTb, noxa a
byfly Ha fle>xypcTBe?
Kus ikiliza hadithi
npocJiymaHTe TexcT no^HocTbio.
rioBTopHTe B nay3ax (|)pa3bi BCJiefl 3a flHXTopOM.
3axoHHHTe npefliioxceHHa BMCCTO flHXTopa.
3aflaHTe flpyr flpyry Bonpocbi Ha cyaxHJiH no
coflep)xaHHK) npocnyuiaHHoro TexcTa H flafiTe Ha
HHX OTBCTU.
OTBeTbTe Ha cyaxHAH Ha Bonpocbi flHXTopa.
H3no>KHTe nHCbMeHHO Ha cyaxH/m coflep>xaHHe
TexcTa.
***
Mazoezi
-agiza 3axa3biBaTb; flaBaTb orodha (-) cnwcox; nepeneHb
yxa3aHHa bili(-) CHCT; Hex
agizo(ma-) 3axa3; pacnopaaceHHe menyu(-) MCHIO
Hotelini
Mwenye hoteli:Karibu bwana. Habari za safari?
Mgeni: Njema. Hujambo?
Mwenye hoteli:Sijambo. Nikusaidie nini?
Mgeni: Nataka chumba cha mtu mmoja. Vyumba wazi
vipo? Ningependa chumba kinachoelekea
baharini.
Mwenye hoteli: Ulituma maagizo lukushikie chumba?
Mgeni: Hapana, nilisikia kuwa kipindi hiki hakuna shida
ya vyumba.
Mwenye hoteli: Kweli, lakini wakati huu kuna mkutano na
vyumba karibu vyote vimechukuliwa na wageni
wenye kushiriki katika mkutano huo.
Mgeni: Kumbe! Sasa nifenyeje? Nisaidie.
Mwenye hoteli:Ngoja nitazame katika orodha. Bahati yako!
Kuna chumba cha watu wawili.
Mgeni: Nikichukua hicho nitalipa bili ya watu wawili?
Mwenye hoteli: Hapana. Jina lako nani?
Mgeni: Hebu, ngoja kwanza. Usiku mmoja pamoja na
kifungua kinywa, ni shilingi ngapi?
Mwenye hoteli: Shilingi elfu sitini.
Mgeni: Ghali Sana, lakini sina chaguo jingine. Jina langu
Hassan Adam.
Mwenye hoteli: Utakaa hapa siku ngapi?
Mgeni: Natarajia kukaa mwezi mmoja. Je, nikila hapa
mchana na usiku, itakuwaje?
Mwenye hoteli: Utadaiwa kama watu wengine wajao kula hapa.
Bei za vyakula zimeandikwa kwenye menyu.
Mgeni: Je, naweza kuagiza vyakula niletewe chumbani
mwangu?
Mwenye hoteli: Hakika. Orodha ya simu za hotelini na ya

458 459
 vyakula utaikuta katika chumba chako.
Mgeni: As ante Sana.
Mwenye hoteli:Sasa mfuate huyu bwana, atakuonyesha chumba
chako. Iache mizigo yako hapa, na utaletewa
sasa hivi.

458 460
 31. HafUiHTc B AMJiore H3 yripaxHCHH 30
cyaxH.iHflcxHe
3KBHBa.1CHTbl CJlCAyiOlUHX BbipaWCHHfi:
MCM Mory noMOMb?; OAHOMCCTHUR HOMep; CBO6O;IHUC HOMcpa; HOMcpc B
11,10M wa Mope;o(J)opM.i*Tb laxai;peicpBiipoBan. HOMcp R.1H Koro-
.iM6o; ax BOT xax!; 3ar,iHyTb B CFJHCOX; same cnacTbe!; maTHTb
3a ABOKx;y Men* HCT HHoro BW.xoaa;c Bac B03bMyT. xax H c flpyrwx
noccTHTc.icft; laxaiaib cay B HOMep.
32. Bbiymrre HamycTb AHa;ior HI ynpaxHcun* 30.
33. FlepeBCAMTe cJieayiomHR paccxai H nepecxaxHTe
cro Ha cyaxHnn:
B HciKaMiMoM ropoje
OjMH HC.IOBCK npHexa.1 B HC3H3KOM UH ropoa OH
B3.I TaKCH H nocxa.i B rocTHHHi^y. TaM OH CHB/I HOM ep,
ociaBHJi sewn H nouien ocMaTpHBaTb ropo/t. no aopore OH
3amc/i Ha noMTy H ita.i xeHe TenerpaM My, rae coo6iUH;i
efla/ipec HTC;IC(J>OHI*OCTHHHUU.
B 3TOT JCHb OH MHoro XO^HJI no y.imiaM, 6u.i B
My3eax, 3axoaH.i B MaraiHHbi, a senepoM nouie.i B KHHO.
Kor.ia ceaHC 3aX0HMK1CJ1, OH pCUJH^ eXaTb B
rOCTHHHUy, HO 3a6u;i cc azipec. Toraa OH nome.i Ha nowTy H
noc.ia;i XCHC eme OAHy Tc.icrpaMMy: HeMCiLICHHO
COoOlUH MHC ajpCC MOCfl rocTHHHUbi.
34. riepcBc^HTe:
l.y Bac ecTbCBo6o.iHye HOMcpa? >1 HC ycne;io<t>opMHTb
3axa3.2. KaxoA HOMep B.M HyxeH. Ha oAHoro m Ha ABOHX?
3. MU 3ape3epBHpoBa.iH an* Bac HOM ep Ha BTopoM iTaxe. 4.
Kaxne yao6cTBa CCTB B Bauiefi TOCTHHHUC? 5. npoiuy nocinpaTb
H norJiaaHTb MOH BCUIH. 6. Pai6yflHTe MCHJI B no.ioBHHc
ce.ibMoro H npHHecirre 3aBTpax B HOMep. 7. Kor;ta 6yaeie
yxo;unb,ocTaB;t*ifre muon y a^MHHHCTpaTopa (meneja),
mo6u ropniiHuaa cMor.ia yGpaTb Bam HOMep. 8. Hue MOXHO
oiHaxoMHTbca c MCHK> Bamero pecTopana? 9. BOT Baui CHCT.
10. Kax MOXHO 3amaTHTb. Ha.iHHHbi M H HJiH nexoM? 11.
461
460
Jlymue a 3aruia<fy HCKOM. 12. Bu30Brre MHe Taxcn,
noxanyflcTa.
SOMOLA KUMI NA MB1LI
Jli'KTH'ICCICIU I CM a CBOHMH py KB M
r pBMMITNKl
C'JIOMCHO-oo;i4HHCHHOC iipc,uioA'CHHC B cyaxH.iH
MOXHO o6paioBaTbaByMJi cnoco6aMH:c
noMouibiocoK)30B HaHcoK)3HUx C.IOB, a Taxxe c noMombio
6CCCOK>IHOR CBBIH.
flpHjaioMHbie onpeOe.iume.ibHHf npexioxcHHA BBOABTCB
npH noMomn pc.iBTHBHoro coioaa amba-, corjiacoBaHHoro
c TeM HJieHOM raaBHoro npe,a;ioxcHHJi, xoTopuft
onpeAejiaeTca npH.iaioHHbi M npeaaoxeHHCM:
Abiria wole ambao walipanda basi walielekea mji wa
Kampala Bee naccaxnpu. xoTOpue ceaw B aBTo6yc,
HanpaBJia.iHCb B KaMnany.
beccoK)inaa CBflib BUpaxaeTCfl COOTBCTCTBVIOIHMM
pe.iBTHBHUM MOKaiaieaeM.
Abiria wote waliopanda basi walielekea mji wa Kampala.
Coioiu kwamba, kuwa, ya kuwa BBOASI npitaaTOMHbie
dono.iHume.itNue npeanoxcHHa:
Sikufikiri kwamba atachelewa "fl He AyMaji, MTO OH
ono3AacT".
GeccoioiHan cB*3b B 3TOM c.iynae BbipaxaeTca To.ibxo
cnoco6oM npHMbixaHHs: Sikufikiri atachelewa.
ripnaaTOMHbie npeanoxeHHJi npiruutu BBOASTCS npn
noMomn COK)30B kwa sababu. kwa kuwa, kwa vile, kwani,
maana:
Amechelcwa masomoni maana alikosa basi OH ono3^a.i
Ha 3aHflTHii, noTOMy HTO He ynca Ha aBTo6yc*\
Watoto walirudi nyumbani kwa kuwa walitishwa na
simba TICTH BepHy.iHCb aoMoR, Tax xax HX ncnyra.i nes**.
Iloc^e coK)3a qt.iu kwa ajili ya paan Toro, HTO6U M
ynoTpe6njieTCJi MH^HHHTHB:
Baba alinunua bunduki mpya kwa ajili ya kuwawinda
wanyama wa porini OTeu xynnn HOBOC pyx be. HTO6U
oxoTHTbci Ha AHKHX XHBOTHWX.
 C 0103 lie JIM ili Tpc6yeT ynoTpe6jieHHJi HH(J)HHHTHBHOR (jiopMbi
xe xejiaTeJibHo-no6yaifTcnbHoro HaxnoHCHHJi:
HJIH
Watoto wanapaswa kusoma vizuri ili kuiletea usitawi (ili
wailetee usitawi)nchiyao*fleTH<aon)KHbi yHHTbcs xopoiuo,
MTO6W Ao6HTbca npouBeTaHHA CBoen CTpaHbi".
MH(])HHHTHBHafl ())opMa raaroaa HA H acenaTeAbHO- no6yAHTcabHoe
ioncniie MoryT ncpcAaBaTb iHaneHHe UCJT H :
Baba alinunua bunduki mpya Awwawinda = awawinde
wanyama wa porini.
FIpH^aTOMHbie npcA-io)KcHHfl cJiedcrmuR npHcocAHHK)Tc
raaBHOMy npcAAoweHHK) c noMombio coi03a kwa hivyo:
Sikusoma kitabu hiki kwa hivyo sikuweza kujibu maswali
ya mwalimu "ft He npoHHTa;i 3Ty KHHry, mmoMy He CM or
oTBeTHTb Ha Bonpocbi npenojiaBaTejifl.
IlpHiiaTOMHbic ycmynume.ibiibie npeflnojKeHHJi BBOA*TCH
C noMombio coK)3a ingawa:
Aliendelea na kazi ingawa amechoka sana OH
npOAonwaA pa6oTaTb, xoTfl (HecMOTpa Ha TO, MTO)oweHb yciaa.
Yaioenbie npHAaTOHHbic npcAAorccHH*
npHcoeAHHAiOTca K rjiaBHOMy npH noMomn COK>3OB
kama, ikiwa, iwapo:
ikiwa mwenzangu alakuja mapema tutawahi sinema ECAH
MOH Apyr npHACT nopaHbiue, Mbi ycneeM B KHHO.
Beccoo3Haa CBJBb BbipawaeTca c noMo mbio noKa3aTejia
ycaoBHoro naKAOHCHHA ki-: Mwenzangu akija mapema tutawahi
sinema.
FIpHAaTOHHbie epeMCHHbie npenao>KeHHJi BBOA HT C 0103
ambapo. ECAH Taxoe npHAaTOHHoe npeAAoaccHHc
npeAinecTByeT rjiaBHOMy, T O ynoTpcbAfleTcs CJIOXCHHH COIO 3 wakati
ambapo:
Wakati ambapo nilisoma taasisini, nilipenda kujifunza
Kiferansa KorAa a ynwaca B HHCTHTyTe, MHe HpaBHAOCb
H3ynaTb 4>paHIty3CKHH fl3blK.
PenflTHBHbie noKa3aTeJiH -napo- Aipo-, -takapo- o6pa3ytoT
6eccoK)3Hbie BpcwcHHue npHAaTOHHbie
npeAJio)KeHHa:Niliposoma taasisisini nilipenda kujifunza
462
Kifaransa.
Mazoezi
CoeAHHHTe npcAaoxccHHa, Bbi 6paB coK)3Hoe CAO BO B
1.
uaK- MOTHBaUHeH, H3AOWeHHOH B CK06KaX.
COOTBeTCTBHH C
BHeCHTe
H3 M CHeHHs TaM, rAe 3TO Heo6xoAHMo: amba-, ambapo, kama, ikiwa, iwapo, ili, kwa ajili ya,
kwani, ingawa. kwa hivyo. kwa sababu, maana, kwa vile, kwa kuwa, kwamba:
K
1. Zuhura humsaidia babake kulima na kupalilia shamba lao.
Kazi hiyo inahitaji juhudi na bidii nyingi (npununa) 2. Kusuka
mikeka kunampendeza sana msichana huyu. Ycyc ni hodari
mno kwa kushughulika na kazi ya mikono (<onpede.ienue) 3.
Nilifeulu kuondoka kwenye maji. Kingo za mto zilikuwa wima
kabisa (vcmynumejibnocmb\ 4. Mtoto alikuwa akilia kwa sauti
kubwa. Hakuweza kunijibu lo lote wala kutaja jina lake
(<cjiedcmeue) 5. Bwana Musa alipewa kompyuta hii kama zawadi.
Alisafiri Ulaya kwa s hughuli za kazi (epeMH) 6. M nataka
kuliona poromoko la maji kwa macho yenu wenyewe.
Mnapaswa kujiandaa mapema kwa safari hiyo (ycnoeue) 7.
Ufugaji wa kondoo hausitawi katika nchi hii. Mimca ya porini
yenyc miiba mingi inawaudhi kondoo na manyoya yao marefii
(npunutia) 8. Mkubwa wetu huwakaripia watumishi mara kwa
mara. Hawana budi kufanya kazi kwa makini zaidi (ifejib) 9.
Nchi yetu itakosa mabingwa wa kutosha. Himu haitaangaliwa
vizuri (ycnoeue) 10. Maziwa yote yenye kuuzwa na wakulima
hutiwa ndani ya mapipa ya chuma. Mapipa hayoyanazuia
maziwa yasiharibike upesi (npunuea) 11. Inafaa uvimeze haraka
vidonge hivi. Umeletewa vidonge hivyo na mganga kutoka
mjini (onpedeneiiue) 11. Meneja hakuahidichochote. Atatupatia
chumba hotelini mwake (dononnenue)
2. CoeAHHHTe npeAAO)KeHHa c
noMombK>6eccoK>3HoftcBS3H, BHeca cooTBeTCTByioutHe H3M
CHC HHA B npHAaTOHHbie npezuioxceHHJi TaM, rAe 3 T O HCO 6 X OA HM O .
463
IlepeBcAHTe HX :
1. Jamaa zangu hufuga kuku, mbuzi na kondoo. Wanyama
hawa huwapatia pesa na chakula (onpe dene Hue) 2. Wanakijiji
hupeleka mayai na maziwa yao sokoni. M azao hayo
yanapatikana kwa kias i cha kuzidi mahitaji yao (ycnoeue) 3.
Fundi aliparamia paani. Anataka kubadilisha mabati kadhaa
mabovu (yenb) 4. Wachungaji huchukua bunduki pamoja nao.
Wanapeleka malishoni ngombc wao (epernn) 5. Inakubidi
kuiacha ile tabia ya kuvuta sigara. Hutaki kuidhum afya yako
(ycnoeue) 6. Mwaka uliopita nilitembelea Misri. Ilinivutia sana
kwa makaburi na mahekalu yake ya kale

463 463
(onpedexenue). 7. Tuliwasha vibiriti. Tutawcza kuona gizani nyuso neuicpy.OHMo6Hapy>KHAH Ha cc cBOAaxHcnoiuiTHbie
za wagcni wale (i*nb> 3H3KH H pHCyHKH. 5. /IciH CnpSTa.lHCb B BUCOKOfi 7 p3BC, HT06bl
MX HC HaUiAH pOAMTCAH. 6. ECAH Tbl He AOBepaeiUb ATOM) 6aHK>,
3. 3aMeHKTC COIOTHyiO CBUlbB 3a6cpH OTTyAa CBOH ACHbrw H noAoacH B Apyroft. 7. KaxAbiA
npCAAOJKCHHaX 6eCCOK>3HOH H HaoCopoT:
A/ 1. Kama unapenda matunda mabichi kidogo nitakuangushia
maembe yale ya juu. 2. Wakati ambapo Salum alitembea mlaani
Kariakoo alimwokota mbwa ambaye alikuwa na madoadoa
mengi mwilini mwake. 3. Watalii walimwomba dereva
kusimamisha basi kwa ajili ya kuwapiga picha wanyama wa
porini. 4. Ndege ha/itamhusiwa kutua chini iwapo ukungu
utakuwa mnene. 3. Alisimamisha motokaa yake ambapo alisikia
kishindo kikubwa na kufahamu kuwa ukanda wa injini
umckalika. 6. Nilikiondoa kifunikocha tanki ili kuona kama
mna mafuta ya kulosha ndani yake. 7. Ikiwa wakuu wa nchi
hawatatia maanani maendeleo ya ukulima nchi yetu itabaki
kuwa maskini. B/ 1. hakubidi kuivunja safari ya Mikumi ukiona
injini ya motokaa yako haishiki moto vizuri. 2. Habari
nilizosikia red ion i zilieleza juu ya watu waliopoteza maisha
yao katika gharika hilo. 3. Usipojua kuogelea vizuri, hcri
usipige mbizi kutoka darajani hapa. 4. Tusipomaliza mitihani
yetu mwezi huu hatutapata natasi ya kushiriki katika
mashindano ya mbio yatakayofanyika mnamo Julai. 5. Siku ile
vijana wa kundi letu waliamshwa asubuhi na mapema wapate
kukikwea kilele cha Kilimanjaro kabla ya jua kuwa kali. 6.
Abiria wote wa ndege walijifiingia kanda zao za us a lama taa
za rangi nyekundu zilipowaka. 7. Mwuguzi alimpa mgonjwa
maji ya matunda apate nguvu kidogo.

4. nepeBeiurre c noMoutbio 6eccoK)3HoA CBJ HH :

1. <aiyMa Bu6e*a.ia Ha yAHtjy. Korja ycnuuia.ia rpoMKHe
KPHKH 3a AOMOM . 2. M bi npoAOAxaAH nyTb ja*e HOHI . K >. HTO 6 U

BOBpeM a AocxaTb AO ropoAa. 3. ECAH TC6C XOAOAHO, BO3bM H TO

TOAdoe OAC5IAO, KOTOpoe M 1.1 IICABBHO Kyi IMA H Ha
pbIHKe. 4. KorAa TypMCTbl cnycTMAHCb B

464 465
HeAOBeK BOAC H BbiGnpaTb ce6e pa6oTy, KOTopas eMy 2)cymecTBOBaHHe
6oAbiuc HpaBHTca. 8. ECAH 6bi ToproBoe coi AameHHc kiumbe (v-) co3AaHHC, TBOpCHHe;
GUAO 3aKAK)HCHO paHbtue, Hav yAa.iocb 6bi iHaHHTc.ibHO CHinwrb cymecTBo
ipaHcnopTHbic pacxoAU.
mmomonyoko (mi-) lfcpo3Hs 2)0n0A3CHb
5. riepCBCAHTC, HCnOAb3y COK)3HyiO CBH Jb:
1. /IpCBHHC KMIaAcKHC KHHFH, KOTOpblC Bbl
BHAHTC B 3TOM My'iCC, 6biAH npHBeieHbi OAHHM
nyTetuecTBCHHHKOM B nanane npouiAoro BCK3. 2. XOTB A Ac
KC aHAp KyriHA caMbiA AoporoA M O6HAI.HU A TCAC4>OH. OH HC
AIOGHT \BacTaTbcfl. xax Apyi He pe6sTa. 3. ECAHTU HC BcpHuib
Mile, enpoen y Moero 6paia, KOTopuA TOAbKo HTO
BcpHVAca co CTaAHOHa, H caM na6AK)AaA 3a ITOH HrpoA.
4. HocKOAbKy B 3ToA AepeBHe AO CHX nop HeT
iACKTPHMCCTBa. MeCTHbIM aCHTCASM npHXOAHTC*
TaiUlCaTbCfl ApOBaM H B 6oAbUK)M KOAHMCCTBC. 5.
M bl IIOHAAH. HTO B0T-60T H3HHCTCJI npOAHBHOA
Ao*Ab, KorAa yBMACAM nepubic Tynn, laKpbiBiuHc BCC HC6O HBA
HaiuHMH roAOBaMM. 6. HecMOTpa Ha TO, HTO PauiHA6bin
xopouiHM cnopTCMeHOM. OH Hana.i TOHyTb,Tax xaK BOAB
B Mope6UAB onctib XOAOAHOA. 7. JX.in Toro, HTO6U nonacTb Ha TOT
6eper. BaM Ay nine BocnoAb30BaTbca
napoMHOHncpcnpaBoA. 8. MCCTHWC peKHBCCI AB BbixoABT H3
6epcroB B 3To BpeMa, noTOMy HTO CHera B ropax
HanHHaioT 6bicTpo TaaTb. 9. IlepBbie MopcKHe cyAa,
KOTopbie HCnOAb30BaAH AIOAH B ApCBHHC
BpCMCHa. M3TOTaBAHB3AHCb H3 CTBOAOB
ACpCBbCB. nOATOMy Gbl AH OHCHb TBXCAblC. 10. B
HaUJCM napxc Bee cTapue H XHAbie AcpcBba 6UAH
BiJKopncBanbi c TCM, HTO6U Ha HX MCCTO nocaAHTb HOBbie
AepeBba H yKpacHTb napx
BCCB03 M OXCHbl M H UBCT3M H.
-hama nepecenaTbca, nepee3*aTb
-hamahama [iepeeixarb c
Mane no mapya MCCTa Ha MCCTO.
KOHCBaTb,
hai XHBOA M Hr pilpOBaTb
rutuha (-) nAOAopoAHe,
uhai (eA.) IWCHAHS
nnoAopoAHocTb

464 466
korongo (ma-) l)oBpar 2>caHaBa. KIOBCT rutubisha y/toCpsTb -tokana na Kwa vile tunaishi na kulima mashamba yetu kila mwaka,
kadiri, kadri (-) Be.iHMHHa; dcncHb. npoMCXo.iMTb, 6paTb Hana.io udongo wa mashamba hayo unachoka. Hauzalishi mazao kwa
Mcpa sumadi(-) Haao3 ku tokana na H I -3a; HCXO AJ I
wingi kadiri miaka inavyopita. Unahitaji kurutubishwa tena ili
kunde (-) 6o6bi vumhi (ma-) HI, R COOTBCTCTBHHC mimca iweze kusitawi vizuri. Rutuba inayotakiwa ni mbolea,
nu.ib; -puli/a I Vi>Tb (c cianu)
has a mbolea ya samadi. Mbolea inayotokana na wanyama
3d. c.iofl (noueu) vv ajibu (ej.) kama ng'ombe.mbuzi na kondoo inapotiwa shambani inaongeza
2>ta/iyBaTb. HaKannaaTb rotuba nyingi udongoni.
aojir. o63aHHocTb lengo(ma-)
-chimba KonaTb, pbiTb;
ue.ib, laflana mfcreji (mi-) BbiKanbiBaTb
Njia nyinginc ya kuhi&dhi udongo ni kubadili mazao
KaHa.i; ipaHiuca bwawa (ma-) tunayopanda. Mimea ya jamii ya kunde ni safi Sana kwa
-elekeza 1 )noica3UBaTb, kumtubisha udongo. Hii inamaanisha kuwa unapopanda mazao
lanpy/ia, ruiOTMHa -/alls ha 1
>ipOH3BO.!MTb. coi^aBaTb
yxaiUBaTb 2|HanpaB.iaib. fiilani kwa msimu fulani. huna budi kupanda mazao ya aina ny
2nupamnBaTb -o/.a HacTaBJiaTb inginc totauti msimu mwingine.
nopTMTbca, rHHTb -king* CTaBHTb nperpa^y; Mara baada ya kuvuna mazao shambani, inataa kutunza
npcaoxpaHJiTb. obepcratb hali ya udongo. Mabaki ya mimca kama viazi. maharage na
Udongo ni uhai mboga yanapobakia shambani na kuozea humo husaidia sana
Binadamu anatcgemea sana udongo. Maisha yakc yapo kumtubisha udongo Mara nyingi wakulima wanapotayarisha
kwa sababu udongo upo. Mimca mbalimbali huota shukrani mashamba, wanakusanya mabaki ya mazao yaliyopita na
kwa udongo. Baadhi ya mimca hiyo hutumiwa na binadamu kuyachoma. Hiyo si njia nzuri kwa s ababu mabaki hayo
kwa chakula chake. Hata wanyama wolc wanatcgcmea udongo. yanapochomwa huacha shamba hilo wazi. Upcpo unapovuma
hupuliza vumbi la juu ambalo lina rutuba na kulitoa shambani.
Majani wanayokula yanaota katika udongo. Kama udongo Vile vile jua linapowaka huchoma udongo na kusababisiha
usipozalisha mimea tunayoiona, basi maisha ya viumbe wcnye kudhoofu kwake.
uhai yalakuwa hatarini. Kuhifedhi udongo ni wajibu wa kila mtu. Inapaswa
Udongo unawcza kuharibiwa na watu, wanyama na kuzuia makorongo yanayoanza yasizidi. Makorongo hayo
upcpo. Mtu anapolima vibaya anawcza kulcta mmomonyoko yazibwe kwa mawc na matawi ya miti kisha vipandwe vichaka
wa udongo. Mvua itakaponyesha, udongo utachukuliwa na maji na nyasi kwa lengo la kuu&nya udongo usichukuliwe na maji.
na kuacha korongo mahali ulipokuwa kwanza. Baada ya hapo maji yaelekezwc mahali yasikowcza kuharibu
Zamani watu wengi walipenda kuhamahama. Walijcnga udongo.
maskani na kuishi mahali kwa muda mtupi. halatu wakahamia Iwapo mahali unapovuna ni mteremko. punguza nguvu
pcnginc. Nalasi ya kuishi watu ilikuwa kubwa, kwa sababu ya maji kwa kuchimba mifeieji ili kulikinga shamba. Vile vile
watu walikuwa wachachc. Sasa watu wamcongezcka na kuwa unawcza kutengeneza mabwawa mwanzo wa maji hayo.
wengi. Uwczekanowa kuishi kwa kuhamahama haupotcna. Mabwawa hayo yanawcza kutaa kwa wakati wa kiangazi.
Watuwanaishi mahali pamoja kwa muda mrtfu bila kuhama.
Unapoishi mahali hapo, unalima mazao ya chakula chako
mahali pale pale kila mwaka. Kuishi kwa wananchi katika vijiji Maelezo
kumewafenya waishi mahali pamoja bila kuhamahama.
1. HiaroJi -ha ma nepeeiJKaTi. npn yxaiaHHH HanpaBJieHHB
ABroKcHHfl o 6 f l iaTC.ibHoynoTpe6.meTca B -hamia
HanpaBHTenbHOH(|)opMc:
nepeclacaTb. ncpccc.iflTbca (i npn npeanor
Kyda ITOM M OWCT
OTcyTCTBOBaTb: Nimehamia mji mwingine >l nepeexaji B
ilpyroW ropon"; Wanataka kuhamia orofe ya tano OHH
co6npaiOTca ncpeceJiHTbc* Ha niTuA iTa*n.

466 467
 2. Kuishi kwa wananchi katika vijiji kumewafcnya waishi
mahali pamoja TIpo>xHBaHwe JiKWteR a aepeBHax npMBeJiO HX K
oce/uioMy o6pa3y XH3HH. ... kwa lengo la kuufenya udongo
usichukuliwe na maji c uejibio npeaoTBpaTHTb CM MaaHHe
noMBbi BOAOR. Fnaroji -fenya **Ae;iaTb" ruiioc o6i>cKTHbiR
noKa3aTe.ib H.IH aonoJiHcHHe nepea nocae/iyiomHM
raaro.iOM ncpc^aeT 3HaHcHHc 3aciaB;i5iTb, BbinywAaTb
(vmo-ji.) /te.iaTb. TaxoR 060poT MOweT HMCTb
pa3JiMHHbic BapHaHTbi nepeBO^a Ha pyccKHR 513 UK, xax
BH : IHM Ha npuMepax H3 TeKCTa. P;iaro;i, cjieayiomMR 3a
raarojioM -fenya, CTOHT JIH6O B acc-iaie-ibno- no6yaHTCJ!bHOM
HaK.lOHCHHH. .IH6O B HH 4 HHMTHBHOH 4>OpMe. flpyrwc npuMcpu:
Mvua kali ilitufenya tuiudi nyuma H3-3a cHJibHoro Mbi
BcpHyjiHCh Haia/i" Ajaliya magari iliwafenya
watu kadhaa kupoteza maisha yao B pe3yjibTaTc aopoxHofi
aBapHH nornO-io H C C K O / I S K O H C ^ O B C K " .
3. Hauzalishi mazao kwa wingi kadiri miaka inavyopita
C TeneHMCM BpeMeHH OHa (3eM.vt) nepeciaeT aaBaTb
(jonbuiwe ypoxcaii". CJIOBO kadiri cieneHb" nacTO
ynoipe6;i5icTC5i B coHCTaiiHH c rjiaroJioM, HM CJOIUHM pc Jim
MB o6pa3a ;ICRCTBH5I -vyo-: kadiri inavyotakiwa B TOR Mepe, B
xaxoR 3TO HCO6XOAHMO; kadiri nijuavyo HacxoJibxo M He
HIBCCTHO; kadiri tulivyozidi kupanda juu no Mepe Toro xax MM
no.iHHMa.incb Bee B M U I C H BMIUC".
Mazoezi
6. HaftflHTe B TexcTe cyaxHawflcxHe 3XBHBajieHTM
c.ie/tyiomHx BupaweHnR:
oxpyjxaiowHe Hac pacTcuns; JKHBMC cyutecTBa; 6uTb
BonacHocTH;
Bbl3blBar b 3p03HJO IlOMBhi; I10HB3 Bbl M bl BaCTCSi;
BMCCTO Hee noBB.iBCTCB oBpar; nepccejMTbCS Ha HOBOC
MCCTO ; Bee rH KOHCBO R o6pai JXH3HH; BbipamHBaTb
npoiioBO^bCTBeHHue xyjibTypbi Ha OJHOM H TOM *e
Mede; HMCTb nOCTOBHHOC MeCTO IipO)KHBaHMS;
468
eaceroitHoc B03 je.ibiBanHc nojieR: 3eM;ui Tpe6yeT
BoccTaHOB.icHHJi n.io.iopo.iH; opranHMccxHc
yflo6peHHJi; noBbiiuaTb n^o^opoiiHe noHBu; pacTCHHB
ceMeRcTBa 6 O 6 OBMX ; 3a6oTHTbca o COCTO 51 HHH noMBbi;
pacTHTe^bHbie OTXOJIU ; npoumiR ypo)xaR;oroJiflTb noae;
cjyBaTb BcpxHuR CJIO R HOMBM ; HCTOUICHHC noHBbi;,ao;]r xa)xaoro;
3ano/iHJiTb OBparH xaM H5iM M H BeTxaMH; ocjia6HTb
noToxn BO;IU; xonaTb TpaHUicw; orpa*flaib nojia; cTpOHTb
aanpyay.
7. /laRTc pyccxHe 3KBHBaJieHTbi:
mtu hai; kiumbe chenye uhai; uhai wa mtu; -leta mmomonyoko
wa udongo; mmomonyoko wa hatari; -zuia mmomonyoko; kwa
kadiri fulani; kadiri ya watu ishirini; kadiri ninavyojua; kadiri
unavyofehamu; -anguka korongoni; milercmko ya korongo;
mbolea ya samadi; utumiaji wa mbolea; -ondoa mavumbi; -
geuka vumbi; njia zilizojaa mavumbi; vumbi tupu; -tekeleza
wajibu; -wa na wajibu; -lengo la serikali; -tekeleza lengo; -
jiwekea malengo makubwa; -chimba mfereji; -chimba shimo;
uchimbaji wa kisima; chimba viazi; -tengeneza bwawa; maji
yenyc kukusanyika bwawani; -zalisha mazao ya chakula; -
zalisha mali; uzalishaji wa mboga; maisha ya kuhamahama; -
hamia pengine; mhamiaji; -cutubisha ardhi; umtubishaji wa
udongo; -ongcza nituba ya udongo; balaa inayotokana na
mtetcmcko wa ardhi; kutokana na sababu tiilani; kutokana na
mpango wetu; mabaki ya mime a iliyooza; kuoza kwa matunda;
-puliza mpira; upepo unaopuliza kwa nguvu; -kinga mashamba;
-kinga alya; -jikinga na ugonjwa wa kuambukiza; -elckcza njia;
-elckcza mgeni mahali anapotaka; maelekezo muhimu.
8. 3axOHMHTe npejjiojxeHHfl (no coitepacaHHK)
Texcia):
1. Udongo ni kitu cha mana sana kwa sababu ... 2. Maisha ya
viumbe wote wenye uhai yatakuwa hatarini kama ... 3. Sababu
zinazoweza kuufenya udongo uharibike ni ... 4. Kuhamahama
maana yake ni ... 5. Udongo shambani mwa mkulima unachoka
kwa sababu ... 6. Mkulima akitaka kuongeza rutuba ya udongo
469
anapaswa ... 7. Njia nyingine ya kuhifedhi udongo ni ... 8.
Inafea kuacha mabaki ya mimea mashambani baada ya kuvuna
mazao kwa ajili ya ... 9. Ni hatari kuliacha shamba wazi kwa
sababu ... 10. Njia bora ya kuzuia udongo usichukuliwe na maji
ni ... 11. Iwapo shamba la mkulima liko kwenye mtcremko,
inambidi mkulima ...
9. nepecxa)KHTe xopoTxo Ha cyaxHJin coaepacaHHe
Texcta.
10. nepcBCAKTe:
1. M wcnyc duka aliwafenya walcja wake walipe kwa fedha
laslimu tu. 2. Ms hahara mdogo ulinifenya niache kaziya
kiwandani nihamie jijini kujitafuiia kazi nyingine. 3. Ulimaji
wa aidhi kwa njia mbovu unaifenya aidhi hii kukosa rotuba
yake. 4. Jua lenyc kuwaka kwa ukali linaufanya udongo
kudhoofu. 5. Kutoifehamu njia vizuri kulimtanya dereva kurudi
nyuma na kulala hotelini. 6. Nguvu za maji ya mvua
zinayafanya makorongo yapanuke zaidi. 7. Ni wajibu mkubwa
wa wazazi kuwafanya watoto wao wapatc elimu na ujuzi
mwingi kwa kadiri inavyowezekana. 8. Kupanda kwa vichaka
na nyasi kwenye miteremko kunayafenya maji yasiclekee
mahali yanakoweza kuharibu udongo.
11. IlepCBeAHTe ripCAJIOKCHHfl, HCnOJIb3y
KOHCTpyKHHK) )KeJiaTejibHO-no6yiiHTenbHoro
HaicnoHeHHJi c r;iaro;ioM -fenya:
1. Eo;ie3Hb oma 3aciaBH.ia Mena noMewiTb CBOM n.ianbi M
nepeexaTb K HeMy. 2. CmibHbiR aeTep noBa.imi BCC acpeBba
BAo/ib Hawefl yjiMUbi. 3. H3-aa o6w;ibHbix AO*Aefi B CC3OH
MacHKa noHBbi na cxnoHax cwjibHo BbiM biBaioTca. 4.
IloJiOMKa aBTo6yca BbiHyAHJia nacca*npoB HATH neuiKOM AO
6/noKaiiiijefl CTaHUHH. 5. H3-3a MHOJKeCTBa pblTBHH HaAOpOi
e M b l BbJHy*ACHbl 6blJIHCXaTb o6be3iiHbiM nyTeM. 6.
Ba6yHHbi, HC npcKpamaBiiiHe BopoBaTb xyxypy3y c nojiefi,
BbiHYAH.IH MCCTHUX xcHTe.iefi o6paTHTbca 3a nOMOUlbK) K
OXOTHHK3M.
12. IlepeBeaHTe. Bbi6paB H3 CKO6OK
470
cooTBeTCTByiomHft
rjiaroji:
1. HauiH 6;iH3KHe Apy3ba nepeexanw B iipyrofl pafloH
ropoaa. HaM TO*C npHaeTca nepee3*aTb, Tax xax3Ta
KBapTHpa (fleti)Majiauna HauieftceMbH(-hama,-hamia> 2.
Kyua Tbi HAeuib? MacTepnpHAeT c MHHyTbi na MHHyTy Oja, -enda)
3. KHHTH B 6H6;iHOTeKe 6yayT aaBaTb To.ibKo noc.ic o6caa.
#afl MHe no*a;iyHCTa TBOH c.ioBapb no 3aBTpa (-pa, -toa) 4.
Ma;ibHHUiKH y6e>Ka/iH c 3aHBTHfl. OHM Bee no6e)xa.iH Ha
a3poApoM nocMOTpeTb Ha HOByio Moae/ib caMOJieTa (-
kimbia, -kimbiliaX 5. Y HCCH 3TO Beapo c nycopOM H npHHecH
naflHHK c xyxHH (-chukua, -leta) Tbi cjiuuiaji, HTO cxa3an oTeu? - ila.
OH cKa3an MHe, HTO cHawajia a AO/ntceH BbiynHTb
HaM3yctb
AHBJior,a noTOM Mory noryaaTb (-sema.-ambia) 7. riojio)KMTe 3 T H 6yMarw Ha
CT OJI . He Mory nairni K . II OHH OT ccfl<t)a (scfuX xoTa a xopouio noMHio, mo
noJioacHji HX B xapMaH (-Cia, -weka).
13. 3anoMHHTe IIOC . I OBH UV H o6iacHHTe Ha cyaxnjin ee
CMbicn: Akita haiozi
14. nepcBCAMTe:
1. Bee acHBbic cymecTBa, H JHOAM. H AHBOTMWC H>*aaK)Tca B
pacTCHHax, KOTopue aBaaioTca HCTOHHHKOM IIHL UH. 2. CaMo
cymecTBOBaHHe nejioBCKa 6y,aeT B onacnocTH, ccaw OH
we 6yaeT 3a6oTHTbca o njioaopoAHH noMBbi, HHCTOTC
B03Ayxa H BOAW. 3. B noHcxax HoBbix nacT6Hm iiaa CBOHX
KHBOTHUX HexoTopbie rule Me Ha nocToaHHo xonyioT. 4.
)KHTCJIH jepcBHH nocTaBH. 3aaaHy BbipbiTb KaHaji H
caejiaTb 3anpyay Aaa Toro, HTo6bi y H M X Bceraa 6biaa
pe3epBHaa Bo/ia. 5. CXOAH Ha pbiHOK H Kyim (JipyKTOB H
OBOLUCK, ToabKo He 3a6yAb noaoacHTb HX B xoaoAHabHHK,
HTO6U OHM HC HCnopTHaHCb. 6. BOT Bauj THA. B ero
06a3aHH0CTH BXOAHT HanpaBaaTb TypHCTOB B caMbie
HHTcpecHbic yroaxw Hauicro 3anoBCAHHKa. 7 .
471
HacxoabKO a 3Haio, 3Ta aopora c a M a a xopoTKaa. HecMOTpa
Ha TO, HTO ona y3xaa H nwabHaa. 8. Ilo Mepe Toro xax OHM
noAHHM aancb Bee Bbimc H BbiLUC, pacTHTeabHOCTb
HacxaoHax cTaHOBHaacb cxyAHOH.

16. riepcBeAifre cjieayio mHfl T CKCT :

Mane no mapya
sanaa (-) l>rcicyccTBO, BH A mwanasesere (w -) xyxaa
HcxyccTBa 2)peMecao, MacTepcTBosanamu (-) cxyabirrypa;
stadi(ma-) MacTep cBoero aeaa, cTaTya; naM BT HHK yMeaeu
panga (ma-) AaHHHbiO
stadi HCKVCHblH. YMCabiH UlHpOKHft HO*; Men
ustadi (eA.)HCKyccTBo,MacTcpcTBO samani (-) Me6e.ib, mas hint* (-)
Mauimia, M exaHH3M ; npeAMCTbi oGcTaHOBKH arperaT
mfinyanzi (wa-) romap
fahari (-) ropaocTb -finyanga .ienHTB H3 raHHbi
seremala (ma-) 1 ^ L IOT HMK -unga coeAHHaTb.
2)CTOnap npHCOCAHHBTb

471 471
kadha wa kadha -jiunga na 1 ^lpHCoe^HWiTbCJi
HeKOTopuc, KOC-KaKHC 2)nocTynaTb, BCTynaTb (e
la ini 1 poBHbifi opeanujaii wo)
2>arKHfl
Shule za sanaa
Shule za sanaa ni shule maalum ambazo lengo lake ni
kuwafiindisha vijana kazi za utiindi wa kila namna unaohilaji
usladi wa mikono na akili ya mtu. Vijana huweza kujiunga na
shule kama hizo baada ya kumaliza shule ya kawaida. Katika
shule za sanaa masomo mbali mbali hutolewa ambayo kwa
jumla yangewapendeza wavulana na wasichana. Kwa mfeno
wasichana wangefurahia ufiindi wa kushona nguo, kupiga
chapa ofisini, upishi na kuwa watumishi wafenyao kazi
mikahawani na nyumbani. Wavulana nao wangcpcndclca kazi
za ufiindi wa mashine za kila namna, ujenzi, uendeshaji wa
magari, useremala. upakaji wa rangi na kadhalika. Kazi za
ukarani na za biashara labda zingependwa na wote.
Vijana wenyc kuhitimu mafunzo kama hayo, wataajiriwa
kufenya kazi katika viwanda kadha wa kadha na labda wenginc
wataajiriwa katika vituo mbali mbali vinavyocndcshwa na
serikali au matajiri wa nchi. Baadhi ya vijana wakiwa na bahati
wangeweza kuanzisha na kuendesha kazi zao wenyewe.
Watoto huanza kufimdishwa kazi mbali mbali za mikono
hata kwcnye shule za msingi. Wakati wa somo la kaziza
mikono watoto hugawanyika katika makundi tofeuti kutokana
na mapendeleo yao. Kila mwanafunzi anakuwa na vifea vya
kutengeneza vitu. Kwa mfeno wanafiinzi wa kundi la kwanza
wanasuka na kushona mikcka, vikapu, vitu na mapambo
mcnginc mbali mbali. Wanafiinzi wa kundi jingine hufinyanga
vyungu vya kupikia, vya maua na vikombe vya chai. Udongo
wa mfinyanzi wanaoutumia hupondwa na kuchanganywa na
maji ili kuwa laini. Vyungu vilivyofinyangwa hukaushwa
kivulini kisha huchomwa kwcnye moto mkubwa ili viwe imara.
Kundi la tatu ni la uchongaji. Wanafiinzi wa kundi hili
wanatumia mbao kutengeneza wanasesere, magari ya kuchezea
watoto pamoja na sanamu za wanyama mbali mbali. Vifea vyao
ni visu, mapanga na mashoka madogo.
472
Pia kuna kundi la uchoraji. Vijana wa kundi hili hufenya
maajabu! Wao wanatumia penseli, karatasi, rangi za maji na za
mafiita kuchora picha mbali mbali, yaani picha za watu,
wanyama, ndege, maua na vitu vingine kama nyumba, vyombo
na samani.
Vitu vingine vinavyotengenezwa na wanafiinzi katika
somo la kazi za mikono vinapendeza sana hata wazazi na watu
wengine wanaoishi karibu na shule huja kuvinunua. Wazazi
huwaonca fehari watoto wao na kujaa furaha kubwa kuona jinsi
wanavyoandaliwa kwa maisha yao ya baadaye.
Maelezo
1. ...
katika vituo vinavyocndcshwa na serikali au matajiri
wa nchi B rocyitapcTBeHHbix yHpeacjtcHHJix min nacTHbix
cTpyKTypax**. CJIOBO khuo nymcT\ ocTaHOBKa' 1
Taioicc HMeeT
3HaHeHHc y4pc)KiicHHc,BeaoMCTBo *:kituocha watoto
,
iieTCKoe ynpoKAenMe"; kituo cha kijamii couHaJibHoe
BejtoMCTBO.
2. CJIOBO jins i cnoco6", MaHepa nacTO ynoTpe6juieTc>i B
coweTaHHH c rJiarojioM, HMCIOIUHM pejiflTHB -vyo-: jinsi
wanavyoimba nyimbo zao HX MaHepa HcnojiHCHHfl neceH"; jinsi
ninavyotafeiri MOHCTHJU, ncpeBojia.
Mazoezi
16. flaifTC pycCKMC 3KBMBaJlCHTbi: shule ya sanaa;
vitu vya sanaa; -jifunza sanaa mbali mbali; sanaa ya uchoraji;
kundi la wanasanaa; -fenya kazi kwa ustadi; ustadi wa mikono;
sere mala stadi; us ere mala; mashine ya kutoboa; mashine za
kompyuta; fundi wa kutengeneza mashine; kwa jumla;
wanasesere kadha wa kadha; udongo laini; kitambaa laini;
mbao laini; -kata nyasi kwa panga; -pigana kwa panga; -chonga
sanamu; sanamu za wanyama; -simamisha sanamu; -unga
kamba mahali ilipokatika; -ungana pamoja; -jiunga na klabu ya
wanamichezo; -finyanga vikombe; -finyanga vyungu vya maua;
mfinyanzi; ufinyanzi; -ponda udongo; -nunua samani mpya; -
ondoa vumbi kwenyc samani; -badilisha samani; -ona fehari;
kuionea fehari nchi yako; jinsi wanavyochonga; jins i tuna
vyochora.
473
 17. flaftTe iKBHBa.icMTu Ha cyaxHJiH:
MacTepcTBO n.iOTHHKa; yMe.iuc pyicn; uacTcp no
npoHiaojcTBy Me6c.iH. pai.iMHMbic BHjbi HCxyccTBa;
paiBHTHc HcityccTBa; KHHOHC KyCCTBO; TOHMapHOC
HCKyCCTBO; TOHHap; HCKOTOpblC CKyabirrypu;
ycTaHaBjinsaTb MOHyMeHT; na.MHTHMK riyujKHHy;
HCnbITblB3Tb rop^OCTb; I op.lHTbCJJ CWHOM ;
COCilHHHTb JBa KOHUa
BcpeBKH; o6ieaHHJiTbCJi; BCTynHTb B K;iy6; nociynHTb B
uiKo.iy HcxyccTB; MarKaa ranna; poBHoe mocce; Koc-
KaKHe ACTCKHC HrpyuiKH; Baia xi* UBCTOB; MaJispnue pa6oTbi;
uiBeftnoc aeao; ypoK Tpyaa; TBopHTb nyjeca; aKBapc.ibHbic
xpacKH; Mac.iBHUc KpacKH; jeicKas Mancpa pHcoBanns;
orpoMHUH arpcrai; 3iiCKTpoMexanH'jMu; acTCKHC
ynpexcacHH*; rocyiiapcTBeHHoe
BCAOMCTBO.
18. 3aMeHHTe CHHOHHM aM H noflMcpKnyTbic c/ioBa
caoBocoHCTaHHs:
1. Ycyc ni fundi hodari wa kutcngeneza visu virefu. 2. Binti
yangu alijiunga na klabu ya wapandaji ferasi. 3. Blankcli hili ni
joipro sana, nadhani litampcndcza bibi yctu. 4. Zana nyingi
kiwandani humu ni kuukuu sana. sharti zibadilishwc upcsi
iwczckanavyo. 5. Ujuzi wa bingwa huyu ungclaa kuonewa
&hari. 6. Sere mala amcagiziwa kutengeneza samani kadha wa
kadha.
19. OTBeTbTe Ha Bonpocu no coaepmaiwio TexcTa HI
ynpa*HeHHx 16:
1. Shulc za sanaa zina lengo gani? 2. Wanafunzi wa shule hizo
hupata mafunzo gani? 3. Baada ya kuhitimu shulc za Sanaa
vijana hufenya nini? 4. Watoto wa shule za kawaida huwezajc
kupala ujuzi wa kazi fiilani? 5. Kundi la kwanza katika somo la
kazi za mikono hu Hindis hwa nini? 6. Kundi la ufinyanzi
hushughulika na kazi gani?
7. Uchongaji ni Sanaa ya aina gani? 8. Vitu gani hutengenezwa
474
na vijana katika kundi la uchoraji? 9. Kwa nini wazazi
huwafurahia na kuwaonca fehari watoto wao wenye kujifunza
kazi za mikono?
20. riepeBcAHTe:
l.CneuHanbHbic uiKoau
MacTepcTBacymecTByioTAnjiToro.HToGbi aaTb
B03MO*HOCTb M0J10ae*H noaTOTOBHTbC* K 6yayiUCfi
XCH3HH H nonyHHTb onpcacJicHHyio cncunajibHocTb. 2. lOHoiua HHH
jeByunca, OKOHHHB UIKO.IV, Mo*eT nociynHTb B Taxoe ysc6Hoe 3aBc,ieHHc
H no.iyMHTb HaBbiKH lUBeAHoro nc.ia, Ma.iapHoro MacTcpcTBa HJIH
K y . i M H a p w o r o HCxyccTBa. 3. TaKHXcneunanHCTOB c roroBHocTbK)
B o i b M y T wa pa6oTy Ha mo6oc npcanptviTHc H;IH B rocyAapcTBeHHoe
yMpe*aeHHe. 4. Te, KOMy noBC3eT, cMoryT AOCHTbCB 6blCTpblX
pe3yJlbTaTOB H BnOC/ieACTBMM OTKpblTb CBOe
CO6CTBCHHOC aeao. 5. Ypoxw Tpyaa npoBojunc a B KajKaofl UIKOJIC c
uc.ibio HayHHTb acTew ae.iaTb HTO-;IH6O CBOHMH pyxaMH,
H . IH
HanpMMep, .icmiTb H3 rjiHHU UBCTOMHUC ropuiKH H.IH wa ftnyio
nocyay. ae.iaTb HrpyuiKH H-IH pai.iHMHue yKpameHH*. 6. Y
KaacaoroecTb naiHoe npaBo Bbi6paTb ce6c 3awiTHC B 33BHCHM
OCTH OT CBOHX co6cTBciiHbix npcjuioHTeHHfi.
***
Mazoezi ya kujiandaa kusikiliza hadithi
Maneno mapya
chuma co6HpaTb, pBaTb -nenepa iKHpcTb, ToacTCTb
(usemu. ruodu u m n.) kima (-) oOeibaua
21. AaftTc pyccKHe iKBHBaacHTbi:
-kutana chini ya mti; kando ya mto; ukingoni mwa ziwa;
katikati ya ziwa; kando ya njia; -chuma matunda; -chuma
malimau; -nenepa upesi; -nenepa kupita kiasi; -tamani kula; -
tamani kuogelea; maembe mabivu; maembe ya leo; maembe
yaliyooza; -beba mzigo; -beba mtoto mgongoni; dawa ya
ugonjwa wa mgongo; dawa ya moyo; -acha mzigo; -nidisha
mzigo; -panda juu ya mti.
475
 22. AaftTc cyaxH-inflcKHe 3KBHBa.ieKTU
c.iejytouiHx BbipaxccHHH H cocraBbTe npcAnoxccHHH c
Kax/ibiM H3 HHX : coOHpaTb ypoacaft; co6HpaTb viycop;
co6npaTb H B C T W ; coowparb moaefl; coGnpaTb MOHCTW; co6npaTb
MaUIHHU; co6HpaTbca HT O - JIH6O ae.iaTb; co6HpaTbca BMecie;
co6HpaTbca B aopory; c o G n p a T b c f l c C H J I U M H ; coGnpaeTC* A O M / U > .

475 475
 23. PlcpcBeflHTc: KpaCHByiO Ba3y. 4. Benn Bbi He yMeeTe xopomo ruiaBaTb, HC
1. Michcnza mirefii 11 iota kando ya njia yctu, na w a to to nuTaftTecb neperuiuTb jjy 6bicTpyio pcicy. 5. MHorne
walikuwa wakiyachuma matunda yakc mara kwa mara. 2. a(J>pHicaHCKMe XCCHIUMHU HOCT CBOHX
Mwisho hata watu wazima waliiamani kula machcnza yalc. 3.
Chakula changu cha asubuhi ni matunda kidogo na kikombc
cha chai ya maziwa tu, maana sitaki kunenepa. 4 Bandarini
mwa mji ule tuliwaona wafcnya kazi wakibeba mabunda
makubwa ya katani migongoni mwao. 5. Waganga wanadai
kuwa dawa ya ugonjwa huu wa hatari haijapata kuvumbuliwa.
6. Kama ungcliniambia mapema kwamba hupcndi kusafiri na
mashua. ningelikumdisha pwani mara moja. 7. Kima walipoona
gari Ictu waliogopa sana, wakamka wakapanda juu ya miti
iliyokuwa ukingoni mwa njia. 8. Chui alifehamu kuwa
hataweza kumpata tcna sungura yule mjanja, akaenda zakc.

24. 3aMeHHTe npciuiorH noicaTHBHoft <J>opMofl

cymccTBKTcnbHoro:
Mazoezi
katika mti ule; kwenye ukingo wa ziwa; katika kijiji chctu; juu 27. 3anoMHHTe cacaytouiHc caoaa H BbipaxeHHJi:
ya mgongo wa mama; ndani ya mfiiko wake; katika moyo
mpira (mi-) pc3MHa; mnna usukani
wangu; kutoka ziwa lile; kati kati ya matawi ya mti; ndani ya (sukani) pyjlb, pyaeBod M CxaHH\M
meza hii; katika nyumba yako; ndani ya kichwa cha kima; -fiinga safari OTnpaBHTbC* B
katika maji haya. nyTemccTBHe

25. BMCCTOTOHCK nocTaBbTe M C C T O H M C H M C -pi:

1. Kuna maembe ya leona ya keshokwa mwuzajiyule.ninunue
...?
2. Sikufehamu tukutanc kwenye mtaa ...? 3. Unamwona kima
anayembeba mtoto mgongoni mwake? - Nionycshe kima ... 4.
Unajua, niliwaona mamba wengi kwenye kingo za mto huu. -
Uliwakuta kwenye ukingo .... wa kushoto au wa kulia? 5. Kuna
dawa za tumbo za aina nyingi dukani kwetu. Unataka dawa ...?
6. Naomba nilctee kisu, nataka kulikata papai hili. - Unataka
kisu .... kircfu au kifiipi?

26. IlepcBeaifre:
1. OHM BCTpewaJiHCb Ha 6epcry peKM Ka)K;ioe yipo. 2. ECJIH
He xoHeuib noToac TeTb, HC cujb MHorocaxapa H KOIH^CT. 3. AaBatfre
HapBCM nO.ICBblX UBCTOB H nOCT3BHM MX B HaUiy

476
477
ACTefl 3a cnHHofl. 6. B BaiucflaincKe ccTb nexapcTBOOT
Ma/iapHH? 7. rioMCMy TU 3apanee HC cica3aji, MTO 3TH
o6c3b*Hu HacToamHe BOpMUiKH? 8. YxpaB Ha HIM 6aHa HM
Hepc3 OTxpuToe OKHO aBTOMo6mia, MapTuiuKa npurtfyjia
Ha aepeBOHyccjiacb Ha BCT KC .

Kus ikiliza hadithi

npocayuiaRTe TexcT nonHocTbio.
IloBTopHTC B nay3ax 4>pa3U BCJICA 3a AHXTopoM.
3aKOHMHTc npeajioxccHHJi BMecTO jHKTopa.
3aAafrre apyr apyry Bonpocu Ha cyaxmin no
coaep*aHHio npocayiuaHHoro TCKda H naflTc Ha HHX OTBCTU .
OrBeTbTC Ha cyaxwiH Ha Bonpocu JHKTopa.
H3ao)KHTe nucbMeiiHO na cyaxHaw coiiepttaHHe
TexcTa.
pangusa BUTHpaTb, npoTHpaTb -pata pane ha noayMHTb
npoxoa
(lUUHhl)
gurudumu b s pea aloha
3anacHoc xoaeco spea (-) 3aiiMacTH

28. nepeBcaHTC caeayiouiHfl TCKCT H nepecicaxHTe ero Ha

cyaxitnH:
Kutunza motokaa
Kila dcreva lazima aitunze motokaa yakc. Kwanza,
ukizoca kupangusa gari lako. utajua sehemu zake na pakiwa na
makosa fiilani utayatambua upesi. Hakuna haja ya kufundishwa
kutengeneza sehemu za injini zilizoharibika. Hiyo ni kazi ya
fundi wa kutengeneza injini. Jambo litaalo kwa deteva ni kujua
jinsi ya kutengeneza au kubadili sehemu zinazoharibika mara
kwa mara. kwa mtano:
Gari lipatapo pancha, ajue kutia gutudumu la spea.
Gari lisipowaka, awaombe wenzake kumsukuma.

477
477
 Gari lipunguzapo mwendo wake, aangalie kama lina MacTep: He Bonnyfrrecb, cAeAaeM. Barna M auiHHa
M bi Bee
maluia au maji ya kutosha. 6yAeT, KaK HOBaa! Haul uiO<tep MO*CT
Gari litoapo sauti ambayo si yake ya kawaida asiendelee noA6pocHTb Bac, KyAa CKaiKeie.
na mwendo mpaka amegundua sehemu inayotoa sauti hiyo. Bo;iirre.ib: Cnacw6o, HO a Aynuie npoftaycb neuiKOM.
Gari litoapo moshi mwingi au harutii ambayo si ya MacTep: KaKxoTHTe!
kawaida, asiendelee na safari yake mpaka agundue sehemu
inayoungua au kutoa harutii. 30. FloA6epHTe cooTBCTCTByioiiiHe OKOHHaHna noc.iOBHit
Na bila ya shaka kabla ya kufiinga safari dereva lazima H BcnoMHHTC HX 3HaHenna:
aangalie kama kuna haja ya kuipuliza mipira hewa, akague Lenye mwanzo ... Kupotcza ... ndio mwendo ...
usukani na breki. J ambo la maana sana ni kuona kuwa wakati njia ...
wote gari lako linatunzwa vizuri. Njia ya mwongo ... kabla ya hatari ...
Ni fiiraha iliyoje kushika usukani ukifahamu kuwa Pole pole ... lina mwisho ...
motokaa yako haina hitilafii zo zote! Si kila mwenye makucha ... (ni)hasara ... pana
Akiba ... njia ... ni fiipi
Tahadhari... ... hukatika
29. nepeBCAHTC
AHaAor: Kamba ... pembamba ... haiozi
kusaidia tafciri Hasira ... ... ndiko kujua njia
Maneno ya Kwa hisani yako! Penye nia ... ... huwa simba
ByAbTe Ao6pbi! CK3>KCM tuseme
(eeodttoe cjioeo) 31. HailHUIHTC COHHHeHHe TeMy "Kazi ninazozifenya
kumpa mtu lifti mwenyewe kwa mikono yangu.
noAbpocHTb (jKoao-Ji. na
aemoM o6wie)
Hiari yako!
KaK XOTHTC!
Boiiirrejib: ByAbTe Ao6pw, nocMOTpHTe MOIO MauiHHy.
Ona HeMHoro AbiMHT, a a co6Hpaocb
ompaBHTbca B nyieuiecTBHe.
MacTep: Xopoiuo. Bbi Moxceie ocTaBHTb MauiHHy
H3a6paTb ce nepe3 HCCKOAbKO wacoB, cKa*eM,
Bo.iirreJib:
nocAe o6eAa. fla, KOHenHO. BOT KA KJ HH ... J\a!
MyTb He 3a6biA! HeAaBHO MeHHA
Mac iep:
KOAeco. B Moefi 3anacKe
npOKOA. Tax HTO OT pcM OHT npyfile, nowaAyficTa.
06>i3aTeAbHo. BH)Ky, HTO H LUMHU HaAo noAKanaTb. A
BoAinejii,:
M auiHHy BaM noMbiTb? rioKa He HaAo, npoipHTe
TOAbKO OKHa. A rnaBHoe - npoBepbTe ABwraieAb H
topM03a.

479
 SOMO LA KL'MI NA TATU ambaye kwa kweli wanyama na wadudu hao walikuwa
(marudio) wamckwishasumbuka kiasi cha kutosha kwa ajili yake.
Haia hivyo bado hakuna aliyeweza kutoa jibu la kufaa
Mazoezi kuhusu jinsi ya kumwangamiza Tembo bila ya kuleta madhara
1. Tafciri hadilhi mwituni. Mzee Simba ambaye ndiye aliyekuwa mwenyekiti wa
ifuatayo: mkutano ule wa wanyama akatoa shauri la kuundwa kwa jeshi
la wanyama ili kupambana na Tembo. lakini shauri hilo
lilikataliwa kabisa na wenzake. has a kwa kutambua ugumu wa
sisimi/i (-) Ma.ieHbKMfl nepHUfl angamiza ymmoxaTb shujaa (ma- kupambana naye.
MypaBcR mzinga (m*-) yaefi nyuki (-) )repofi; xpa6puR Hiyo ilitokana na ukweli kwamba tembo alikuwa
nncjia as ali (-) M CA mw itu (mi-) .iec sife MCJIOBCK amekwishaharibu ekari nyingi za mashamba ya mazao
(-) ciiaaa. M3BecTHOcTb likiti maji -bembeleza yroBapwBaTb, mbalimbali ya wanyama na hata mizinga ya nyuki
(ma-) ap6y3 asilani HHKorfla -hisi ynpauiHBaTb iliyotengenczwa na wadudu. Alitumia ukubwa wake, hasa
nyBCTBOBaTb, oiyymaTb -jadili -ungua kicbeko la.iHBarbcH miguu na mgongo wake kuharibu mazao mashambani kwa
o6cy)KflaTb CMCXOM wanyama waliopanda mboga na matikiti maji, kwani hayo
dharau npeiupaTb dharau (-) yalikuwa ndiyo chakula chake.
Sisimizi alivyomwangamiza npeipeHHe, HeyBaxceHMe
Mbaya zaidi, alipofika kwenye mashamba hayo
Tcmho! hakuomba mhusa kutoka kwa wenye mashamba hayo, bali
Ni ajabu na kweli, lakini ndivyo ilivyokuwa kwa kijana aliingia na kuanza kushambulia mazao ya shambani kama
Sisimizi. mdudu mdogo lakini shujaa na ambaye baadayc kwamba amclima yeye. Kwa wadudu waliokuwa wametundika
aliweza kujipatia sifii nyingi kutoka kwa wanyama na haia mizinga ya nyuki kwenye miti, alitumia ujanja wa kuiangusha
wadudu wenzakc! miti hiyo kisha kuila asali yote.
Ilikuwa siku moja ambapo mnyama Tembo ambaye Kwa kweli hali hiyo iliwatia wasiwasi mkubwa na hata
anaaminika kuwa mkubwa kuliko wote mwituni alipokuwa umaskini wanyama na wadudu, hasa ikitiwa maanani kuwa
akitishia uhai wa wanyama na wadudu wa mwituni kwa fujo kijiji kile cha wanyama kilikuwa cha wakulima waliokuwa
zake za ajabu. wakitegemea zaidi shughuli za kilimo cha mazao mbalimbali ya
Tembo kwa ukubwa wake akajenga ujeuri na majivuno chakula na biashara na ufugaji wa nyuki kuendesha maisha yao.
makubwa kiasi cha kudharau kila kiumbe kilichopita mbele Hali hiyo ya kuharibiwa mashamba na mizinga ya nyuki
yake, hali iliyowaudhi wenzake kupita kiasi. iliwafenya wanyama wengi kufikiria kuhama kijiji hie ho
bigawa viongozi wa mwituni walifanya juhudi za waende kujitafiitia nafas i ya kuishi sehemu nyingine, kwani
kumbembcleza tembo aachc fujo, dharau na kujitapa kwakc. hata uongozi wa kijiji ulikuwa umeshindwa kumsimamia na
hali hiyo haikusaidia kitu, kwani alikuwa akiambiwa leo, kesho kumzuia Tembo huyo. Kwa maneno mengine. hali ya hasara
yake anaongeza fujo na uhalifu wake mara mbili. aliyokuwa akisababisha Tembo ilionekana wazi machoni pa
Kutokana na hali hiyo, wanyama na wadudu wa mwituni kila mmoja, kiasi cha wengine kuanza kusema kwamba labda
walikusanyika na kufenya mkutano mkubwa kuzungumzia Tembo yukojuuya sheria kutokana na jinsi alivyokuwa akijitapa
dharau na ujeuri wa Tembo. Mkutano huo ulivuta wanyama na na kudharau wote.
wadudu wa kila aina ukijadili njia mbalimbali za Hata hivyo hali hiyo ilimsumbua sana kijana Sisimizi.
kumwangamiza Tembo ambaye kwa kushirikiana na uongozi wa kijiji alimtaka
mwenyekiti Mzee Simba afenye mkutano ili Sisimizi aelezee
lengo lake la kutaka kumwangamiza Tembo.

480
 Habari za kwamba Sisimizi ametaka kumwangamiza
Tembo zilipowafikia wanakijiji wengine ziliwafanya wcngine
kuangua vicheko na kumiaka mwcnyckiti wao asijisumbue hata
kidogo kwa sababu ati kijana Sisimizi alikuwa anaiania tu.
Lakini kwa kufikiria uzito wa latizo lenyewe pale kijijini,
Mzee Simba akatanya mkutano uliovula wanyama na wadudu
wa kila aina. ambapo siku hiyo Sisimizi alitoa ahadi
kumwangamiza Tembo hata bila ya msaada wa mnyama
mwingine. bigawa wanyama wengine walimcheka sana kijana
Sisimizi na kudai kuwa asingemweza lembo asilani, yeye
alisema mbele ya mkutano ule. hasa wazee wa kijiji, kuwa kwa
hakika atafanya kama alivyoahidi.
Basi siku moja Tembo akiwa amesinzia baada ya kushiba
mboga alizoiba kutoka shamba la mkulima mmoja pale kijijini,
Sisimizi alimsogea kimya kimya na kisha kuingia sikioni
mwake. Alikwenda moja kwa moja hadi ndani kabisa ya sikio
na kujificha katika sehemu ambayo Tembo as inge weza kujua
hata kidogo ni kitu gani kimo ndani yake, na akaanza
kumchokoza.
Tembo alipohisi kwamba kuna kitu sikioni mwake,
alishtuka na kuanza kupiga makelele ya kumtaka yule aliyekaa
ndani yake atoke kabla hajakasirika. Lakini kclele zile
hazikusaidia kitu!
Kwa hasira Tembo alinyanyuka kutoka alipokuwa na
kuanza kujipiga huku na kule akijitahidi kumwondoa Sisimizi
sikioni mwake, lakini hiyo haikusaidia kitu. Hali hiyo
ilimwumiza sana Tembo. lakini kila alipojaribu kumwondoa,
ndivyo alivyozidi kujiumiza zaidi.
Alifanya hivyo kuanzia asubuhi mpaka jioni akipita
kwenye miti mikubwa na kujigonga ovyo, lakini wapi, kwani
Sisimizi alikuwa amemshikilia vizuri, hali ilimfenya Tembo
aanze kuchoka na kukosa nguvu, huku akiumizwa vibaya mno.
Kwa kuwa Tembo alikuwa ametokwa damu nyingi mwilini
katika juhudi zake za kujigonga huku na kule, hali yake
ilidhoofika na baada ya saa chache kupita alikufe.
Habari za kijana mdogo Sisimizi kumwangamiza Tembo,
mnyama aliyekuwa anasumbua mji mzima zilienea kama moto
wa kiangazi na kukifenya kijiji kizima kitulie kwa furaha ya
kutoamini kile kilichotokea. Lakini ndio uliokuwa ukweli
wenyewe.
2. J ibu maswali kuhusu hadithi hiyo:
1. Jins i gani Tembo alikuwa akiwaudhi wanyama wote wa
mwituni?
2. Viongozi wa wanyama waliamua kuufenya mkutano kwa
ajili gani? 3. Tembo alileta hasara gani kwa wakulima? 4.
Sisimizi alitumia hila gani kumwangamiza Tembo?
482
3. Hcza kwa Kiswahili hadithi juu ya sisimizi
aliyemwangamiza tembo.
4. Tafciri hadithi ifuatayo:
aibu (-) no3op; CTbifl -nyama/.a MOJIHATb,
-kwaruza uapanaTb laMOJiKaTb
Jogoo wa ajabu
Zamani Pazi alikuwa mtoto mwenye tabia mbaya.
Alikuwa hana hunima. aliwapiga mbwa, ng'ombc, mbuzi na
hata kuku bila sababu. Kila alipotumwa kuwapeleka kuku
mahali, aliwachukua vibaya, yaani kichwa chini miguu juu.
Baba yake alimwonya mara nyingi lakini Pazi hakusikia.
Siku moja Pazi aliitwa na baba yake akamwambia,
Kamata kuku wawili ukawauze sokoni." Pazi akamwuliza,
Kuku yupi na yupi? Baba yake akajibu, Wakamate
Nihuiumie na Naumia." Pazi akawafiikuza na kuwapiga. Baba
yake akamwambia, Usiwatupie kuku mawc. Watukuzc tu.
Pazi akacndclea kuwafukuza kuku. Kuku walipochoka
aliwakamata, akawafunga miguu. Pazi alipoaga baba yake
akamwambia, "Haya, nenda. lakini kumbuka, uwachukue vizuri
na usiwapige. Pia usichelewe kurudi. Pazi aliitikia, Haya
baba, nimesikia.
Pazi akaondoka kwenda sokoni. Alipokwenda mbali
kidogo na nyumbani kwao, aliwapiga kuku na kuwachukua
vibaya. Kuku wakawa wanalia. Mmoja alilia, Nihurumie!
Nihuiumie! Mwingine akalia. Naumia!Naumia! ftizi
hakujali. Aliendelea na saferi yake.
Njiani Pazi alimkuta jogoo wa ajabu akitafuta chakula
chini ya mwembe. Alisikia wale kuku wakilia, Nihuiumie!
Naumia! Aliwaangalia akaona jinsi wanavyopata taabu.
 Yule jogoo aliwahuiumia wale kuku na kumkasirikia Pazi.
Mara jogoo akageuka akawa mkubwa sana. Akamwendea Pazi.
Akasimama mbele yake na kuwika kwa sauti kubwa,
Kokorikoo! Mara Pazi alisimama huku akiletemeka. Jogoo
akamwuliza Pazi, Kwa nini unafenya mambo haya?" Pazi
hakujibu. Alizidi kulelemcka. J ogoo akaendelea kumwuliza,
Husikii? Pazi akajibu, Nasikia! Jogoo akamwuliza, Sasa? kuwaua vijana wote. Hata hivyo wenzake walimcheka
Pazi akajibu kwa woga, Sielewi! Jogoo akamwuliza,
Huelewi nini? Jogoo akaiudia, Nasema kwa nini unafenya
mambohaya?" Paziakauliza, Mambo gani?
Jogooakasema,Mambo unayafenya mwenyewe na halafu
unajidai huelewi. Kwanza unawapiga hao kuku, halafu
unawachukua vibaya. Unafenya makosa!
Pazi akanyamaza. Aliona aibu. Jogoo akasema, Basi leo
uianitambua. Mara akamiukia Pazi usoni. Akamkwamza,
akamshika, akamnyanyua, akampinduapindua kichwa chini
miguu juu. Pazi akalia kama wale kuku, Nihurumie!
Nihuiumie! Naumia! Naumia! Nakuomba Sana. Tafedhali
niachie! Silawachukua tena kuku vibaya. Jogoo akajibu,
Hapana. Wewe mwongo. Husemi ukweli. Tena humtii baba
yako. Leo utafika sokoni, kichwa chini miguu juu. Pazi
akajibu, Lakini ukinichukua vibaya nitakufe. Jogoo
akamwuliza, Hawa kuku hawakuwa wakiumia? Pazi akajibu,
Tafedhali nimekosa. Nimekosa Sana silamdia.
Jogoo akajibu, Hapana. Leo ni leo. Nikisema utafika
sokoni kichwa chini miguu juu, jua utafika sokoni ukiwa
hivyo. Jogoo akaendelea kumchukua Pazi kichwa chini miguu
juu. Pazi akazidi kulia. Akasema, Kweli sitafenya tena.
Sitawachukua tena vibaya. Jogoo akamwuliza, Sasa
utawachukua namna gani?" Pazi akajibu, Nitawachukua na
kuwashika vizuri. Miguu itatazama chini na kichwa juu kama
kawaida. Tena sitawapiga. J ogoo akazidi kuuliza, Na wale
mbwa na ngombe je? Pazi akajibu, Hata hao pia sitawapiga.
Nitawapa maji na chakula.
Jogoo akasema, Vizuri. Ni lazima uwe mwema kwa
wanyama wotc. Tangu sasa inakubidi kuwa mtii kwa wakubwa
wako.
J ogoo alimwachia Pazi. Pazi akaiudi akawachukua kuku
wale vizuri. Akaenda sokoni. Tangu siku ile Pazi akawa rafiki
wa wanyama.
5. Beza hadithi juu ya jogoo wa ajabu kama kwamba
wewe ni
Pazi.
6. Uibadilishe matini ifuatayo iwe mazungumzo:
Vijana na simba
Magembe, Kalukwa, Luhala na Busara (Pa3yMHbifi)
walikwenda kuwinda. Huko porini walimwona simba mzee
amelala. Simba huyo alionekana kama aliyekufe. Vijana watatu
walisema kwamba watachukua mkia, kucha na kichwa cha yule
simba. Lakini Busara aliwaonya wasicheze na hatari. Alisema
kwamba simba huyo hakufe na hivyo akigus wa anaweza
wakamwita mwoga. Wakamsogelea simba na Busara akapanda
juu ya mti.
Magembe, Kalukwa na Luhala walimkaribia simba.
Kalukwa alimshika simba mkia kwani alisema kwamba anataka
mkia wa kuchezea ngoma. Magembe alimshika simba mguu.
Alitaka kuchukua kucha zake. Luhala alimshika shingo. Lakini
alipoanza kumkata, simba aliamka ghalula, akamkamata Luhala
na kumla. Magembe na Kalukwa walikimbia, kila mtu njia
yake.
Simba aliposhiba aliondoka. Busara aliteiemka mtini,
akaiudi nyumbani haraka. Naam, si vizuri kucheza na hatari.
7.Soma kisa kifuatacho ukakieleze kwa Kiswahili. Jaribu
mwenyewe kutambua maana ya maneno usiyoyafehamu:
Dada Alyonushka na kaka Ivanushka
(Imetafsirrwa na Mbigili Marcus)
Hapo zamani palikuwa na wazee wawili mke na mume,
walikuwa na binti aliyeitwa Alyonushka na kijana wa kiume
aliyeitwa Ivanushka.
Baada ya muda wale wazee waliferiki. na wale watoto,
Alyonushka na Ivanushka waliachwa peke yao.
Siku moja yule Alyonushka aliondoka nyumbani kwenda
kufenya kazi, alimehukua pia mdogo wake Ivanushka.
Kwa kweli walikuwa na saferi ndefu sana kupila mbuga
pana iliyokuwa mbcle yao. Baada ya kutembea kwa kilambo
kirefii Ivanushka alianza kujisikia kiu. Dada Alyonushka,
najisikia km, alisema Ivanushka. Dada yake akamwambia,
Kuwa mvumilivu mdogo wangu, baada ya muda mfupi
tutafika kisima kilipo.
Walitembea, wakaicmbca, na wakati huo jua lilikuwa juu
ya utosi katika anga. Hali ilikuwa ya joto sana na wale watoto
wakaudhika sana.
Waliona kwato ya ngombe iliyokuwa imejaa maji, na
Ivanushka akasema, Naweza kunywa maji haya kwenye
kwato, dada Alyonushka? Alyonushka akasema, Hapana,
mdogo wangu, kama utakunywa utageuka na kuwa ndama.
Ivanushka alikubaliana, na wakatembea kitambo kirelu tena.
Jua lilikuwa kali sana angani. joto lilikuwa baya sana na
wakawa na huzuni sana. bila kuyagusa maji yale wala kunywa. Asubuhi na jioni.
Aidha waliona tena kwato ya ferasi iliyokuwa imejaa Dada, mpendwa dada Alyonushka!
maji, Ivanushka akasema, Naweza kunywa maji haya kwenye Ogelea nje. ogelea uje kwangu.
kwato, dada Alyonushka? - Hapana, mdogo wangu, kama Yule mchawi alijua hayo na kumwomba yule mume wake
utakunywa utageuka na kuwa mwanaferasi. amwue yule mbuzi mdogo. Mfenyabiashara yule alimhummia
sana yule mbuzi mdogo na alikuwa na upendo naye. Lakini yule
Ivanushka alihema kwa majonzi, wakaendelea tena mchawi aliendelea kumbembeleza na kumshawishi na
kutembea mbele. Walitembea, wakatembea, na jua lilikuwa hapakuwa na la kufenya ila kumkubalia. Vizuri, umwue,
bado kali sana angani, na hewa ilikuwa kavu sana wakajisikia alisema.
kama kwamba wanataka kufe. Wakaona pia kwato ya mbuzi Yule mchawi alikuwa tayari na moto mkubwa jikoni,
iliyokuwa imejaa maji. na Ivanushka akasema, Ninakufe kwa chungu kikubwa kilichokuwa kikichemka na kisu kikubwa
kiu, dada Alyonushka. Naweza kunywa maji kwenye kwato? - ambacho kilikuwa kimenolewa.
Hapana, mdogo wangu, kama utafenya hivyo utageuka na M buzi mdogo akagundua kwamba atauawa, akamwambia
kuwa mwanambuzi. yule mfenyabiashara, Niiuhusu niende mtoni kabla sijafe.
Lakini Ivanushka hakums ikiliza dada yake na akayanywa nikanywe maji ya mwisho. - Nenda, alisema
yale maji kwenye kwato ya mbuzi. Baada ya kufenya hivyo. mfenyabiashara.
muda huo huo akageuka na kuwa kimbuzi kidogo cheupe. Mbuzi mdogo alikimbia kuelekea mtoni na kusimama juu
Alyonushka akamwita kaka yake, badala ya Ivanushka, ya ukingo wa mto, na alilia kwa humma,
kimbuzi kile kidogo cheupe kilikwenda kwake. Alyonushka
alitoa machozi. Alikaa akiwa analia, wakati kile kimbuzi
kidogo cheupe kikimkaruka karibu naye kwa michczo yake.
Muda huo huo mfenyabiashara mmoja alikuja akiwa
kwenye ferasi wake. Akamwuliza Alyonushka, Unalilia nini
mwanamwali mzuri? Alyonushka alimwambia yule
mfenyabiashara shida zake. Mfenyabiashara akasema. Nikuoe,
mwanamwali mzuri.
Nitakuvalisha dhahabu na nguo za hariri na huyu mbuzi mdogo
ataishi pamoja na sisi.
Alyonushka alifikiria kwa muda na mwishowe
alikubaliana kuolewa na yule mfenyabiashara.
Waliishi pamoja wakiwa na furaha, na yule mbuzi mdogo
aliishi pamoja nao wakila na kunywa kikombe kimoja na
Alyonushka.
Siku moja yule mfenyabiashara aliondoka nyumbani kwa
ajili ya saferi zake, na ghafla pale nyumbani alitokea mchawi
kutoka mahali pasipojulikana. Huyo mchawi alisimama chini ya
dirisha la Alyonushka akamwomba kwa upole na ukarimu
kwenda kuoga naye katika mto.
Alyonushka alimfuata yule mchawi hadi mtoni.
Walipofika kule, yule mchawi alimwangusha Alyonushka na
kumfungilizia jiwe shingoni na kumtupa ndani ya maji, yule
mchawi akachukua umbile la Alyonushka. Halafu akavaa nguo
zake na kwenda nyumbani. Hakuna mtu aliyegundua kuwa
hakuwa Alyonushka, watu walidhani ndiye Alyonushka, kumbe
alikuwa ni yule mchawi.
Mfenyabiashara alipomdi nyumbani, na yeye hakuweza
kukisia. Ni yule mbuzi mdogo tu ndiye aliyeelewa kilichotokea.
Alikwcnda karibu na mto ule akawa anachungulia kwa kichwa

486 487
 Dada. dada mpendwa Alyonushka! kibinadamu. Kila siku Hasani huenda shambani kulima, lakini
Ogelea nje, toka uje kwangu, mke wake Fatuma hukaa nyumbani mwao apike chakula. Jioni
Moto unawaka kwa nguvu, Hasani humdi nyumbani, humwuliza kasuku habari za nyumba,
Chungu kinachemka, na kasuku yule akamwambia habari za makosa yote ya mke
Visu vinanolewa, wake Fatuma. Kwa sababu hii. Fatuma akakasirika sana
Na ninakwenda kufa. akamchukia (HenaBHAeTb)kasuku yule.
Na Alyonushka alijibu akiwa kwenye mto, Usiku mmoja Fatuma alifanya hila amdanganye kasuku.
Kaka, kaka mpendwa Ivanushka! Mume wake Hasani alipokwisha kwenda shambani alinde
Jiwe zito limenilalia mabegani! mavuno yake, Fatuma akagongagonga vyombo, akapiga kelele
Kamba za hariri zimeilega miguu yangu. nyingi. Lo! Yule kasuku akafikiri inapiga radi. Halafii alipomdi
Mchanga wa njano unagandamiza kiftia changu. bwana wake, kasuku alimwambia habari za radi. Aliposikia
Yule mchawi alianza kumlaluia yule mbuzi mdogo, na habari hizi, Hasani alishangaa sana, kwa sababu alijua radi
hakuweza kumpata. hivyo alimwita mtumishi na kumwambia. haikupiga, akaona kasuku wake ana taka kumdanganya,
Nenda kamtafute mbuzi yule na umlete kwangu. Mtumishi amesema uwongo. Tena. akafikiri maneno yote aliyoyasema
yule alikwenda mtoni, alimwona yule mbuzi akikimbiakimbia kumlaumu Fatuma ni ya uwongo pia. Hasani akakasirika sana,
juu na chini ya ukingo wa mto na kuita kwa huzuni, akamkamata yule kasuku akamwua.
Dada, mpendwa dada Alyonushka!
Uogelee utoke, uje kwangu,
Moto unawaka kwa nguvu,
Vyungu vinachemshwa,
Visu vinanolewa,
Ninakwenda kufa.
Kutoka ndani ya mto sauti ya mtu ilitoka ikisema,
Kaka, kaka mpendwa Ivanushka,
Jiwe zito limelalia mabegani,
Kamba za hariri zimetega miguu yangu,
Mchanga wa njano unagandamiza kiftia changu.
Mtumishi yule alikimbia kwenda nyumbani na
kumwambia mkubwa wake yote aliyoyasikia na kuyaona.
Mfenyabiashara yule aliwaita watu wengine wakaenda wote
kule mtoni na kutupa nyavu za hariri ndani ya mto, na
kumkokota Alyonushka nje kwenye ukingo wa mto.
Walimftingua lile jiwe ambalo lilikuwa shingoni mwake,
walimzamisha katika chemchemi kwa ajiliya kumwogesha na
baada ya kumwogesha walimvalisha nguozenye mng'aro mzuri.
Alyonushka alirudia tena uhai wake na alikuwa mzuri zaidi ya
wakati wa mwanzo.
Mbuzi yule mdogo alikuwa kama mwenda wazimu kwa
furaha. Alijigeuza kichwangomba mara tatu, na bila kutegemea
aligeuka na kuwa na umbile la kawaida tena.
Na yule mchawi mwovu aliftingwa kwenye mkia wa
ferasi na kuburuzwa kwenye mbuga iliyo wazi.

8. J ifiinza kwa moyo kisa kituatacho:

Palikuwa na mwanamume mmoja jina lake Hasani,

alikuwa na kasuku (nonyraftX na kasuku yule akawa hodari
sana akajua sana kutamka (npoH3HocHTb) maneno ya

489
 SOMO LA KUMI NA NNE jembe (ma-) -tyeka KopneBaTb; Bbipy6aTb
(Kusikiliza hadithi) MOTbira -komaa
AOCTHraTb 3pejiocTH
1. Sikiliza hadithi Chatu na mbwa
14. Jibu maswali ya msomaji.
chatu (-) nHTOH, yjiaB -kasirisha cepflKTb
15. Uisikilize tena hadithi hiyo uiandike kwa Kiswahili.
2. Jibu maswali ya msomaji.
16. Sikiliza hadithi Ndege walivyopata manyoya".
3. Uisikilize tena hadithi hiyo na uieleze kwa Kiswahili.
17. J ibu mas wali ya ms omaji.
4. Sikiliza hadithi "Sungura alivyopata mlda mfupi". 18. Sikiliza tena hadithi hiyo uitafciri kwa Kirns i kwa
kuandika.
-chafua 3arp3Hjrrb, nanKaTb

5. Jibu maswali ya msomaji.

6. Uisikilize tena hadithi hiyo uitafeiri kwa Kinisi.

7.Sikiliza hadithi Sisimizi shujaa.

8. Usikilize hadithi hiyo kwa mara ya pili ukayaibu
maswali ya msomaji.

9. Uieleze hadithi hiyo kama kwamba wewe ndiye

sisimizi
huyo.

10. Sikiliza hadithi Mbu na tembo".

-nyonya cocaTb, BbicacbiBaTb

11. Jibu maswali ya msomaji.

12. Uisikilize tena hadithi hiyo uitafsiri kwa Kirnsi.

13. Sikiliza hadithi Paka na panya.

490 491
 C.lOBapb 2KTHBHOH
.leKCHKH
nyota (-) 3Be3Aa
mbingu (-) He6o; HeGeca
us ingizi (CA.) COH
uji (CA.) >KH4Ka Kama
zana (-) HHCTpyM eHT, npwGop;
opyflHe
sahani (-) TapeJiKa; 6JIK>AO
bakuli (-; ma-) rjiyGoKaa nauiKa,
MHCKa, Ta3
sufuria (-) KacTpiojis kikaango
(vi-)cxoBopoAa birika (ma-)
nafiHHK uchovu(ea.) ycTaJKKTb,
H3 HeM 0)KeHHe kisima(vi-)
KOJiOAeu pipa (ma-)
l)6oMKa2)6aK giza, kiza (-; ma-)
TeM HOTa, cyMepKH
mkeka (mi-) UHHOBK3 ajali(-)
l)HecHacTHbifi cJiynafl,
npoHcmccTBHe 2)aBapH,
KaTacTpo(J)a
pa a (ma-) Kpbima, KPOBAS wivu (efl.)
l)?aBHCTb 2)peBH0CTb bati (ma-;-) -fum|ujka pBarbca.
ttecTflHofi JIMCT; xcecTb kitoweo pacxoAHTbca no mBy jaa
(vi-) upwnpaBa (U3 MRCQ , pbidbi,
xypuipj wiu oeouieu) kibarua (vi-)
noAeHHbiH paGoHHfi vuno (ma-) OyBeJiHHHBaTbCJi, B03paCTaTb
ljypowafi 2)c6op ypoxcaa
bin a da mu (-) HcJioBeK kale (-) noaoTb, nponajibiBaTb -
ApeBHOCTb, cTapnna hapo kale
KorAa-To A3BHO kimya (-)
l)MOJiHaHwe 2)rmuHHa
492
1
ms u me no (mi-) nHJia
nyundo (-) MOJIOT, MOJIOTOK
kekee (-) CBepao, Gyp ms
umari (mi-) rB03flb
mkutano(mi-) 1 )BCTpeHa
2)coGpaHHe, coBemaHHe -oa
JKeHHTbca, GpaTb >KeHy
olewa BbixonHTb
3aMy)K, GbiTb
3aMy>KeM -kaanga
xcapHTb, noiPKapMBaTb -
nong'oneza uieirraTb 4oa/ -
4owa npoMOKaTb -
paramia (6biCTpo)
BJie3aTb,
B36HpaTbCfl.BCKapaGK
HBaTbCH -simulia
noBecTBOBaTb,
paccxa3b!BaTb -chinja
pe3aTb, 3a6nBaTb ((CKom)
HanoaHBTbca, 6biTb
noJiHbi M /HanoaneHHbiM -zidi
2>lpeBOCXOilHTb -palilia
zito ljraweAbiH
2)rpyAHbifi -temu l^aa^KHft
2)BKycHbiii -nono TOJicTbitt.
*HpHbiR, ynHTaHHbifi (o
MCueomnbtx) -wivu 1
^jaBMCTJlHBblH
2)peBHHBblfi
mbona noneM y?, AJIS Hero?
usikukucha BCK> HOHb
kimyakimya IjMonna
2)TMXO, 6ecmyMH0
ghala (-; ma-) CKJia/i; KnaAOBaa
YpoK2
as ili (-) HCTOHHHK; npoiicxo>KAeHHe adhuhuri
nojmeHb (om 12 do 14 uacoe)
alasiri(-) BpeMa nocae noayAHa (om 14 do 18
nacoe) da raja (-; ma-) 1) MOCT 2)cTyneHb taabu
(-) Tpy^HocTb, 3aTpyAHCHne umoja (ea.)
CAH HCT BO shimo(ma-) a M a ; Hopa;
OTBepcTHe huruma (-) conyBCTBHe,
cocTpa^aHHe
doadoa (ma-) naTHo; KpanHHKa mwili(mi-)
Teao, TyaoBHine mdomo (mi-) l)ry6a 2)poT pipi noxo>KHM -tupa GpocaTb, KHAaTb
(-) KOH(f)eTa (xapOM enb) umri(ea.) B03pacT -vuka nepexoAHTb, nepecexaTb
sumu (-) aA. oTpaBa ngambo (-) 1 )0AHa H3
AByx npoTHB0n0JlO)KHbIX CTOpOH
(pexu,yjiuifbi w m.n.)2^arpaHHua uchokozi
(ea.) l^ipoBOKaiwa 2)arpeccHa
mlinzi(wa-) l)cTopo>K,
oxpaHHHK
2)3aLUHTHHK
mate ( MH .) cAiowa
mbizi (-) npbixcoK B BOAy, BOAy
HbipaHMe
harufu (-) 3anax. apoMaT risasi(-) nyna;naTpoH
tone (ma-) Kamia kenge (-) BapaH jeraha (ma-) noji3aTb, noji3TM -nyanyua
l)paHa 2)6oaaHKa
Ids ha BnocneACTBHH; 33TeM,
noTOM
punde BCKope, nepe3
(-)
neKOTOpoe BpeM a punde si
punde BCKope,
M rHOBeHHO, M OM eHTaJlbHO -
hesabu CHHTaTb, nOACHHTbIBaTb
-keti ca/iHTbca -patikana GbiTb B
H 3 JIHHMH -fenana GbiTb
-ondoa yjiaJiaTb, ycTpanaTb -okoa
cnacaTb, H36aBnaTb -rudisha
B03BpamaTb, OTAaBaTb Ha3aA -
vuta TanyTb, TamwTb -a ms ha
GyAHTb -vua pa3AeBaTbca,
CHHMaTb oflexcay
-zama ToHyTb, norpyxcaTbca B
-bweka JiaaTb, raBxaTb -tambaa
noAHHM aTb -kumbatia oGHMMaTb
-shtuka nopaxcaTbCfl, yAMBJiflTbca -
tambua y3HaBaTb, pac no3 Ha BaT
b; Aora Abi BaT be a -poteza TepaTb,
yipaHHBaTb -umiza npHHMHSTb
6oAb,
493
uamuzi/ uwamuzi (ea.)peiueHHe
kishindo (vi-) uiyM; cTyK; yaap mbio (-)
6er; TOHKH adui (-; ma-) Bpar,
npoTHBHHK bunduki (-; ma-)py>Kbe;
BHHroBKa s ikitiko (ma-) orop'ienne,
coacaaeHHe siafu(-) MypaBefi mwewe (-
; wewe) Kopiuy H ovyo 3 pa, HanpacHo
moshi(ea.) l)abiM 2>iap honi (-) ryaoK,
CHpeHa motokaa (-) aBTOM o6mib
mafuta (MIL) 1 )Macjio, >KHp
2>ie(J)Tb; TomiHBo injini (-)
aBHraieJib, MOTop kifuniko (vi-)
KpbiuiKa mjinga (wa-) rjiyneu, aypaic
kofi(ma-) l)jiaaoHb 2)anjioaHCMeHTbi
alfejiri (-) paccBeT, yTpeHHJifl 3 a pa
(= 4-5 vacoe) ukanda (kanda) pesi
eHb,
noac, Jieirra
mlafi (wa-) o6*opa,
npeBoyroflHHK
woga (ca.) dpax, 6oa3Hb
mwiko (miiko) nojioBHMK
ruhusa/ruhsa (-) pa3peiueHHe,
no3Bo^eHHe
rubani(ma-) muiOT, JICTMHK ukungu
(ea.) TyMaH chungu(vy-) ropiuoK
CHJia BapKH nHiiw) blanket! (ma-)
OJCHJIO
-funga mana cimeTaTbca,
neperuieTaTbcs -jikaza 6paTb ce6a
pyKM, co6HpaTbcs c cHJia.M
jpewaTb; aacbinaTb
494
paHMTb kibiriti/ kiberiti (vi-) cnHHKa -hifedhi 1 JxpauHTb, 6epeMb
-sikitika l)ropeBaTb 2)co)KajieTb - mafuta ya taa Kcpocnn jirani (ma-; 2)$a mninarb
-) cocefl |-a|jirani coce/iHHfl; 6JIH3KHH -pakua nepeoa^biBaTb muity H3
shuka cnycKaTbca, onycKarbca
ila 3a HCKJiKJneHHeM ; KpoMe Rax;
-bivu
-ororo MarKHfi, HOKHbifi KacTpiojiH Ha Tapejixy, noiiaBaTb
cnejiuH, apeaufi -bichi TOJlbKO nwmy Ha CTOJI inua noAHHMaTb
l)Hecne.ibifi, He3pe^wft -bonyea crmioiUHBaTbCfl - -ota ndoto 1 jBH^eTb COH 2>ieHTaTb
2)CBOKHH maskini 6c JULIM, oukia xopouio naxHyTb, 6jiaroyxaTb - -dhani ayM aTb, CHHTaTb -mwaga
HHIUHH kagua OCM aTpuBaTb, o6c/ie/u>BaTb; BbianBarb. pa3aHBaTb,
HHCneKTHpoBaTb -songa ugali npo/iHBaTb -kwea Bocxo^HTb,
YpoK 3 B36HpaTbca
rOTOBHTb xauiy -zima racHTb,
-kanyaga HacTynaTb ( Hoeou\ TyuiHTb; rjiyuiHTb mfugaji(wa-) c()epMep,
Hae3acaTb CKOTOBOA ufugaji (ea.) XCHBOTHOBOACTBO.
pa3Be,aeHHe (JKHBOTHWX) mchungaji (wa-)
-gonga 1 )y,iapaTb, 6HTb
nacTyx maana (-) l)CMbicn, iHaMeHHe,
2)y ( aapflTbCH, cTaaKHBaTbca -tanga/a cyTb 2>ioT0My MTO
o6i>HBJiHTb, coo6maTb mwiba (mi-) iimn, ypox4
-jali obpamaTb BHHMaHne, KOJiiOHKa malls ho ( MIL ) naci6nme, Bbinac hasara (-) l)ymep6, ybbiTOK 2)Bp
ndama (-) iteTeHbiiu ^OMaiiiHero ea
npHflaBaTb 3H3MeHHe -shangaa
ngozi(-) KO*a, uiKypa mali(-) 1
JKHBOTHOro; MOJlO/lHJIK mkuki (mi-)
yAHBJiflTbCfl, )HM ymecTBo, co6cTBeHHocTb
Konbe upindc (pinde) l)nyK2)ayra, H3T H 6
H3yM JlflT bCfl -fimika noKpbiBaTb, 2)6oraTCTBa uhuru (ea.)
ms hale (mi-) CTpe/ia jike (ma-) He33BHCHM OCTb, cBoboaa
HaxpbiBaTb
caMKa dume (ma-) cavieu chuma ghafula/ ghafla HeoxcHaaHHo,
-che mka KwneTb, 6ypjiHTb -s hangilia/-
(vy-) )KeJie30, MCTaJiJi siagi(-) Bapyr wino (ea.) MepHHaa -kama
5 hangir ia ycTpaHBaTb oBa muo, BbiaaBaHBaTb; aoHTb -himiza
canBOMHoe Macao samli(-)
npHBeTCTBOB3Tb ( KpUKaUU) ToponHTb. noToparuiHBaTb -
ToruieHoe Macao mhandisi(wa-) karipia pyraTb, ynpexaTb -udhi
-tayarLsha
HH)KeHep ubaguzi (ea.) 6ecn0K0HTb, aoKynaTb -tisha
npHroTaBJiHBaTb, nyraTb, ycTpaujaTb -donoa
HC paBCHCTBo, JHCKpHMHHaUHM
TOTOBHTb KaeBaTb -chuna c/wpaTb,
-si ma m is ha ocTaHaBJiHBaTb, CHHMaTb (xojtcy, wxypy)
npexpa maTb -kauka coxHyTb, BbicwxaTb -
kausha BbicyiiiHBaTb, cyuiHTb
B
H -sinzia
495
ubishi (e;i.) cnop, pa3Hor/iacHa
kasi(-) 6biCTpoTa, CKopocTb maid (-
) yMepumfi HCJIOBCK, Tpyn
mbayuwayu (-) JiacTOMKa
mwanahewa (w-) JICTMHK,
rnuiOT mgongo (mi-) cnwHa.
cnHHHofi xpc6eT
uti wa mgongo no3 BO HO HHHK ;
ocHOBa. CTepweHb
akina, kina (-) poAHa, ceM bn
kanga (-) uecapxa
majivuno (MH.) ropAOCTb,
BbicoKOMepwe
ugomvi (eA.) cnop, ccopa,
KO H 4>; I HKT
jama a (-) 1)POACTBCHHHK,
MAeH ceMbH 2)roBapHm,
npiWTejib feida (-) Bbiroiia, nojib3a
mganga (wa-) I )BpaM, AOKTOP
2^Haxapb YPQKS
akili (-) yM.paccy^oK mwenzi
(wenzi) 1) TOBapwiu, Apyr,
npHATeab 2)KOAAera maarife
( MIL ) 1 )jHaHHa 2^MeHHe, onbiT
UJUZi(e.l.) 1 H3HHC
2)MacTepcTB0, KBaamJ)HKa mm
uwezo (efl.) 1 )B03 M OJKHOCTb
2)cnoco6HOCTb zahanati(-)
MeiinyHKT,
nOJIHKJIHHHKa adhabu(-)
Haxa3aHHe unadhifu (efl.)
HHCTOTa, aKKypaTHOCTb
darubini(-) M MKpocKon;
496
-sitawi l)ycneuiHo npoH3pacTaib
2)nponBeTaTb, npeycncBaTb -
tegemea I)*aBHCeTb
2)HaaeHTbCfl, paccHHTbiBaTb -
hitimu 3aK3HMHBaTb, 3aBepuiaTb
-kimbi/a 1 )o6pamaTb B SercTBo
2)THaTb, rHaTbca -ZUka
B03HHKaTb, nOUBJlHTbCfl -tuma
nocbiJiaTb, ompaBASTb -choka
ycTaBaTb, yTOMnflTbca
-dondoka BbiJiHBaTbca no xanjie
-dondosha xanaTb, BbiJiHBaTb no
xanjie
bingwa (ma-) 3H3 T OK ,
cneuwaJiHCT
msaidizi (wa-) nOM OIUHHK,
aCCMCTeHT
matibabu (MIL) JICMCHMC moyo
(mioyo, nyoyo) cepwe, Ayma huduma
(-) ycjiyra; o6cay>KHBaHHe -
hudumu cnyjKHTb,
o6cJiy>KHBaTb shughuii (-)
flemejibHOCTb, 3aHTHe
-shughulika jaHH.viaTbCH
(HOKUMi. denoM)
-geuka npeBpamaTbca -
bahatisha pncKOBaTb;
.aeficTBOBatb HayraA
Tejiecxon, 6HHOK;ib kichaka (vi-) -pas ua l)pa3pe3aTb,
xycTapHMK; paccexaTb 2)onepHpoBaTb,
3apocjiH ACJiaTb oncpauHio -zoea
maradhi(MiL) 3a6oAeBaHHe, npHBbiKaTb; npHobpeTaTb
6oae3Hb HaBbiK -bana waTb, AaBHTb -
ubwabwa (ea.) xotaxan IpncoBaa] dhoofu cjia6eib, TepaTb
Kauia (dun demeu wiu 6o,ibnbix) CHJlbl
haja (-) noTpe6HOCTb, HyxcAa, -Jazimisha 3acTaBJiaTb,
Bbi Hyxc^aTb
Heo6xoAHMOCTb
balaa (-; ma-) 6e,aa; 6eACTBHe -feniani CTpacTHO xceJiaTb,
shard (ma-) l)o6a3aTejibHocTb )Ka*aaTb
2^c-iOBHe, TpeboBauHe -chapa y^apflTb, Ha HOC HTb
hiari (-) BO/I, wenaHHe yiiap
mzizi (mi-)KopeHb, Kopeiuox; amjujru npHKa3biBaTb,
KopHenAOA npeanHCbiBaTb fulani Kaxofi-To;
harag[w|e (ma-) 4>aconb HeKOTOpbifl aminifu
mwanakijiji (w-) AepeBeHCKHfi HaAeacHbifi, 3acjiy)KHBaiomHfi
>KHTejlb, KpeCTbflHHH AOBepwn bali HO , OAHaxo,
jumbe (ma-) ciapocia msamaha nanpoT MB ikiwa [B cjiyHae]ecjiH
(mi-) npouieHHe, ingawa XOTS ; HecMOTpa Ha TO
H3 BHHeHHe HTO japo XOTH 6bi
kiboko (vi-) l)nJieTb (U3 Kootcu I103ApaBJiaio! (MonoAeu!)
6e^e,Moma)2)y(aap ruieTbio
koo (ma-) ropjio, ropTaHb 6
Heko bwana! katani/ kitani (-) CH3a;ib (e
o.i OK HO)
YpoK pamba(-) l)xjionoK 2)BaTa
mwandishi (wa-) nwcaieJib; aBTOp risasi (-) CBHHeu
ms omaji (wa-) HHTaTenb jalada shukrani(-) 6jiaroAapHOCTb
(-; ma-) nepeiuieT, objiowKa idadi (-) maktaba (-) 6H6AHOTCKa
kiwanda (vi-)
HHCJIO, KOJIHHCCTBO alama (-)3H3K;
npeAnpwiTHe,
yKa3aTeab mfupa (mi-) xocrb 3 a BOA. (J)a6pHKa
mbao (-) ApcBccHHa ganda (ma-) mnofii(mi-) MflKOTb, (J)Hne -
1 )xopa, KopKa 2><o)Kypa waza AyMatb, pa3MbiiiJATb
3)cKopjiyna, menyxa udongo (e;i.)
l)noMBa 2)rJiHHa
497
pango (ma-) 1 )nciuepa 2)opa, -vumbua l)H3o6pcTaTb mwongo (wa-) Jir yH, oOMamunx uongo, aopoxcxa, TponHHxa karne
2)Haxo,aHTb, o6Hapy>KHBaTb - uwongo (efl.) Jioxcb, HenpaB,aa
Gepjiora (-) Bex, cTo^eTHe
itikia OT3biBaTbca, pembc (-) yroji; yrojiox
kaburi (ma-)Mormia, CKJien, mkia (mi-) XBOCT
OTKJIHKaTbCH
rpo6HHua
-gusa TporaTb, [npwJxacaTbca bawa (ma-) xpbino (nmuifbi,
hckalu (-) xpaM, MOJI HT BCH WH ; IOM HaceKOMoeo)
npHTparMBaTbca.
Mmisri(wa-) erHrrraHHH tawi(ma-) BCTBb, BCTxa mas hua
4unga 1 )COHMHSTb 2)co6HpaTb;
Mchina (wa-) xHTaeu (-) Jiojuca; imiionxa
cocTaBJisTb -sogea
Mwarabu (wa-) apa6 mtumbwi (mi-);io;ixa (doji6jieHKa)
npH6jiH>KaTbca, npHiiBHraTbca -
Mungu (miungu) Bor, 6o>xecTBO
shiriki yHacTBOBaTb -papasa
us o (nyus o) JIHUO ypoK 8
TporaTb, omynbiBaTb badala ya
sura (-) BHeuiHocTb, O6JIHK mcrikebu(-) xopa6jib;
BM ecTO {Koeo-n., neeo-n.; mo?o
mtindo(mi-) MeTOA, cnoco6; Tenjioxo,a
umo6bi) -kuukuu CTapbift,
o6pa3eu M3 HO LUC K Hbl fi juhudi (-) chombo (vy-) cy^Ho; xopa6;ib
herufi (-) 6yxBa IJycHJiHe 2)ycepiiHe, CTapaHHe kasia (ma-) Bec;io
mtego (mi-) JiOByuiKa, xanxaw, noti (-; ma-) 6yMaxcHbic jjeHbrH
bidhaa (-) TOBap
3ana,aH maendelco (MH.) pa3BHTHe, -amini BepwTb, zioBepaTb -
poromoko (ma-) JiaBHHa;
nporpecc hangaika cyeTHTbca: HOTOX
YpOK7 poromoko la maji Bo;iona;i
madhumuni (M H.) ue/ib, 3aHHMaTbCH (ueM-A.) gogo (ma-) CTBOJI cpy6;ieHHoro
HaM cpeHHe
-rahisisha ynpomaTb, aepeBa;neHb; 6peBH0
makubaliano (MH.) l)corjiacHC o6jierMaTb di/eli (-) l)aH3e^bHbifi
2)cornauieHHe, -jitapa XBacTaTb[ca), ^BHraTeJib
aoroBopeHHOCTb XBaaHTbca 2)aH3eJibHoe TonjiHBo
bias ha ra (-) ToproBJia. 6H3Hec -changanya l)coe/uiHaTb (kwa] taratibu I )ocTopo>KHo,
hamu (-) )Ke;iaHHe, cTpacTb 2):MeuiHBaTb 0CM0TpHTeJibH0
mahitaji(MiL) Hyxc^a, -badilisha aaMeHATb, 2)ri0CTeneHH0
O6M eHHB3Tb
noTpebHOCTb mviringo (mi-) l)xpyr,
shaba (-) Mejb -dondosha poHflTb; OKpy*H0CTb 2)uiap gharika (-
dhahabu (-) 30H0T0 c6pacbiBaTb ) noTon, naBO/mewic mzee
wamha o6TarHBaTb, (wa-) CTapbiw MenoBex,
thamani (-) l)ucHa, CTOHMocTb
2)ueHHOCTb HaTATHBaTb (<mo*.HO vmo- CTapHK
utumiaji (MH.) Hcno^b30BaHHe, npwM fl.) -zee CTapbifi; nowH^ofi
eHeHHc mwananchi (w-) >KHTeJib,
tokeo (ma-) pe3yjibTaT, HTOT; rpaxcjiaHHH ( cmpanbi) kipepeo(vi-)
cjieacTBHe 6a6oHKa; MOTbiJiex

mpango (mi-) njiaH, nporpaMMa nungunungu (-) /wxo6pa3

kucha (ma-) KoroTb kijia (vi-)

498 499
-danganya O 6 M aiibi BaTb -fianga
l)paccTaB/iSTb, pa3MeuxaTb
2)n^aHHpoBaTb bainaya Mc*ay; cpeflH
kando (-), kandokando l)xpaH, CTopona
2)6eper kando ya c6oxy, cxpaio, y -<upu
nycTofi. nopoxcHHfi kapteni(ma-)
xanHTaH tanga (ma-; -) napyc baharia
(ma-) Mopax, MaTpoc simamisha
CTaBHTb npsMo; Bbi npaM jiaTb;
ycTaHaBjiHBaTb -thibitisha
noATBep>K,aaTb, yTOMMSTb
-furika nepejiHBaTbca nepe3 xpafi,
BbixojiHTb H3 SeperoB (o pexe)
-enea pacnpocTpaHaTbca -unda
cTpoHTb, coopyxcaTb,
KOHCTpyHpOBaT b -sokota 1 )xpyTHTb,
CXpyMHB3Tb 2)njieCTH -jivuna
l)XBacTaTb[ca] 2)Ba>XHHHaTb,
KHMHTbCa
-tafiina l>xeBaTb 2)ecTb -
chonga CTporaTb,
o6TecbiBaTb -Jabiri
npe<acxa3b!BaTb,
nporH03HpoBaTb -vuja
npoTexaTb; nponycxaTb Boay
-ngoa BbipbiBaTb,
Bbi,aeprHBaTb; xopweBaTb
hafifii c;ia6b!ft, XHJibifi;

500 501
hekima (-) MyapocTb; 3HaHHe
umeme (ea.) 1)HOAHH
2>JlCKTpHHeCTBO
anas a (-) pocKouib, KOM<J>opT
dobi (ma-) npaHKa usalama (ea.)
6e3onacHocTb mjenzi(wa-) CTpoHTeJib
ypOK 9
ujenzi(eA,)CTpofiKa, CTpOHTe/lbCTBO
uchumi(eA-) 3 KOHOM nxa;
X03fl&CTB0
roho (-) l)ayuja, H3Hb 2>ipaB,
CKy^Hblfl
-bovu imoxofi, HeroAHbiR; Henc
npaBHbiH -epesi 1)nerKH
t\(noeecy) 2)6blCTpblfl,
CKOpblfi
-onya npe^ocTeperaTb,
npeaynpoKiiaTb -chubuka
cAe3aTb (o KODtce, uixype),
noJiynaTb ccaAHHy -dumu
-s a ba bis ha/ -s abibis ha bima (-) CTpaxoBaHHe
CTaHOBHTbCH npHHHHOR, fidia (-) [ACHe)KHoe]
Bbl 3 bl B3T b B03MemeHHe,
KOM neHcauHA
kitendo (vi-) aeRcTBHe, nocTynox
gereji (ma-;-) rapaw tanki,
langi (ma-;-) 6aK mzunguko
(mi-) obopoT; noBopoT bras hi,
burashi(-) KHCTb, KHCTOHK3,
meTKa teke (ma-) yaap Horofi;
IIMHOK; jiaraHHC

tahadhari(-)
xapaKTep ngamia (-) Bep6jiio,a
l)npoaoJDKaTbca, juimbca npeaocTOpoxcHOCTb
ferasi (-) Jioma/ib. KOHb 2)6biTb npoMHbiM,
kobe (ma-) nepenaxa -tahadhari 6biTb
pundamilia/ pun da milia 3c6pa nOCTOaHHbIM ocTopo)KHb!M,
kivuko (vi-) l)nepenpaBa 4aumu l)ynpeKaTb, ocTeperaTbca
2)nepexoA 3)napoM KpWTHKOBaTb utelezi (ca.) lJcKOAbaceunc
leseni (-) AHueH3HJi, 2)o6BHHHTb 4baika 2)cKOAb3Koe MCCTO
yAocTOBepeHHe; npaBa ( sodume.ibCKue TepsTbca; -teleza 1 )6biTb
u m.n.) mtaa (mi-) l)pafioH MeiUKaTb CKOJib3KHM
(zopoda) 2)yjiHua -egesha CTaBHTb Ha 2)CKOJlb3HTb,
msururu, ms ululu (mi-) uem>, CToaHKy, napKOBaTb nOCKaJlb3blBaTbCfl
P*A: cepna -jitokeza noHBAflTbca,
tukio(ma-) cjiynaH, cobbiTHe noKa3biBaTbca YpoK
uhalifu (CM.) -hakikisha l)y6e*AaTb[cfl], mfelme (wa-) npaBMTeJib,
npaBOHapyiueHHe, yaoCTOBepTb(c] uapb mkubwa(wa-) 1
npecTyrmeHne 2)o6ecneHHBaTb, )HaMajibHHK. AHpeKTOp
labia (-) l)xapaKTep, HaTypa rapaHTMpoBaTb 2>IpeABOAHTeAb ukarimu ( CA )
2^ipHBbIMKa -was ilia n a o6maTbca, pa Ay lime,
hililafii (-) JIG(J)eKT, KOHTaKTHpOBaTb,
TOCTenpHHMCTBO Idto(vi-)
HeAOCTaTOK; CBfl3blBaTbC
AparoueHHbiR KaMeHb upole
HewcnpaBHocTb -ponda 1 Jpa3,ia BJiHBaTb,
(ea.) l)ao6poTa 2>KaA0CTb,
tope (ma-) rp3b; TpacHHa, pa3M HHa rb 2)nepeexaTb
6OJIOTO cocTpa^aHHC mkasa (mi-)
(KOGO-A.)
CAynafl, npHKJiiOMeHHe;
-elemisha yHHTb,
npocmecTBHe upenzi, upendo
obynaTb, AaBaTb
(ea.) AiobOBb,
o6pa30BaHHe

501 501
pacnojioxceHMe
jahazi (-; ma-) napycHoe
cyAHO unga (ej.) l^iyxa
2)nopouioK jinsi(-) cnoco6;
MCTOA, MaHepa tamaa(-)
-jeruhi paHHTb -kwama
3acTpcBaTb. 3aBH3aTb
-kwepa/ -epa H36eraTb,
yKAOHATbCa
-twanga TOAOHb;
-langulia HATH BnepeAM;
onepexcaTb (KOGO-A.. nmo-A.) -ngaa/ -
ngara 6AecTeTb, CBepxaTb
-pindua nepeBopaHHBaTb,
onpoKHAbi BaTb

cipacTHoe wenaHHe, CTpaCTb MOAOTHTb -pis ha

AaBaTb Aopory,
nponycKaTb; ycTynaTb
Cw ecmo)
-paka naK-iaAbiBarb
(Kpacxy), M a3aTb -
angalifu
BHHMaTeAbHbiR,
6AHTeAbHblR
imara KpeiiKHfl, npoHHbift,
yCTOHHHBblR
wazi l)OTKpblTblH
2)flCHblH,
nOHflTHblH
-a kijani 3eAeHbi8

10
kamba (-) BepeBKa, icaHaT
kundi(ma-) rpynna;
OTpjiA
jeshi(ma-)
apMHfl;Bo8cKO mkonga
(mi-) XO6OT 4lUS U
OTHOCHTbCa, HMeTb
OTHOIUCHHe.
KacaTbCfl -simamia 1
)Ha6AK>AaTb.
KOHTpoAHpoBaTb
2)ynpaBAHTb 4isha
KopMHTb, AaBaTb
nHiyy -saga M OAOTb,
pa3M aAbiBaTb,
TOAOHb

502 501
hatima (-)KOHeu; peiy^bTaT; -dai l)rpe6oBaTb aoroBop, corjiauieHHe; -Uindika BcmaTb,
mkataba (mi-)

3aoiOMeHHe 2)yTBcp>KaaTi. 3anB.iaib KOHTpaKT kampuni (ma;-)KOMHanna. no/iBeuiiiBaTb; npHKpcnjiflTb

-maanisha 3 HaHHTb, 03H3MaTb
yowe (ma-) KpHK, Bon.ib -kirimu l)yromaTb <t>upMa funzo (ma-) ypOK,
-angusha I JpoHBTb 2)6pocaTb
s wala (-) HM naaa (anmunona) 2)OKa3biBaTb rocTenpwMM HacTaB.ieHHe sare (-)
CTBO 3)c6HBaTb, Ba.IHTb
yHH^opMa ndoo (-) Be^po -mudu 1 WoHb 2)cnpaBaaTbca
papaciipocTpaiWTb;
lasa (vi-)HCTopHa, paccKa i, CKa3Ka -eneza 3IIOC MT b
-jidai npWTBopjiTbCB, ndoana (-) KpiOMOK (pbi6oji06Hbiu) 3)oBna^eBaTb
jamii (-) 1 )o6mccTBo. KOJMCKTMB -wika neTb (o nemyxe)
npHKKflbiBaTbca -tenia Doiyrnib. jogoo (ma-) neiyx
2)poji, CCMCHCTBO DC ha (-) noiuuywHBaib 2)apa3HMTb chungulia naGniojiaTb,
kifungo (vi-) 3acTeacKa
lXJCTpHC 2)OKOHCMHOCTb kuhusu o[6J, OTHOCHTCJlbHO Bbirna^biBaTb iyKpadKou\
isipokuwa MCKaiOMaa, KpoM e, 3a (nyroBHua, nojirjuiAMBaTb
dcsturi (-) l)o6uHaH, TpaAHUHfl
2|lpHBWMKa. o6bl KHOBCHHC mfuko HCKJIIOHeHHCM bure l)aapoM, KplOHOK H T.n.) -konyeza noaMHrHBaTb
(mi-) 1)capMaH 2)cyMKa,
GccruiaTHo nguzo (-) 1 )onopa 2)CTOJI6, -okota l^o^HpaTb
2) HanpacHo, 3 pa KOJIOHHa 2XcayMaHHo]HaxoAHTb
nOpT(|)C,lb, KOlUC-lb sarafu (-) 3) 6ccnaaTHbiH -jipepea o6MaxHBaTbca
chungu chungu B fxjJibiuoM tundu (ma-) 1 iflbipa, -shikilia y;iep>KHBaTb,
l^ioHeTa, Meaowb 2)Ba^iOTa
mjanja (wa-) 1 )O6M amunic, KO.lHMCCTBe, BO MHOJKCCTBe OTBcpcTwe 2)Bna^HHa, yrjiy6;ieHHc jas noiwep)KHBaTb
ruiyT ho (ma-) noi; wcnapHHa hila (-) -zoa no,a6HpaTb;crpc6aTb,
2)XHTPCU. .lOBKan 1 ^rnpocTb, ynoBica 2>coBapcTBo, CMCTaTb
kimoyomoyo B cep;me, npo ce6a, B ayiue
fujo (-) nyiaHHua, ncpaiocpKxa; o6MaH zamu (-) onepeAb, iwapo (BTOM cJiyHae]ecJiM yaani 1 )a
GecnoptiAOK kikosi (vi-) lJoTpaa, onepe^HOCTb; CMena oksijeni (-) HM eHno; TO ccTb 2)raK cxa3aTb
y^ o K u KHcnopojx orodha (-) CHHCOK; nepcMCHb menyu (-)
rpynna 2>iacTb (BoeHHaaX s hoka (ma-) Tonop pampu (-)
xacoc, [IOM na kurunzi (-) 1 MCHIO biii(-) cneT; Hex
noapa3/iejieHHe zimamotn (-) l)ryiiieHHe
no*apa 2)no>KapHaa KOManaa mzimamoto JnpoaceKTop. Goai.iiiaa aavina heri, kheri (-) 1 )cHacTbe; yyiana,
(wa-) noxapiiHK mwanadamu (w-) HeaoBeK madhara 2)(f)ouapi, agizo (ma-) 3aica3; ycnex 2yiymue,
(wa) Bpea, ymep6 makini (-) l^HHMaieabHOCTb,
TmaTC.IbHOCTb
pacnopaxceHne npeanoHTHTejibHee hai JKHBOH
2)BMHMaTC;ibHbIM -agi/a iaKaibiBarb;;iaBarb vKajaiins uhai (e;i.) l>KH3Hb
maskani, masikani (wa) mibc, -fikisha npHB03HTb, aocTaBnaTb 2)cyuiecTBOBaH
aCMJIHLUC -hishana cnopMTb -pumua Me YpoKl2
abiujaTb -ungua rope7b, nuaaTb;
gharama (-)l)rpaTa, pacxo/ibi cropaTb, o6ropaTb -ajiri H3HHMaTb,
kiumbe (vi-) co3,aaHHC, kima (-) ooeibana rumba (-) ruioflopoAHe,

rBOpenne; ruioaopoAHocTb
2)UeHa, CTOMMOCTb ftikara (-; ma- 6paTb Ha pa6oiy -rutubisha y^o6pTb
) 6CAHK, HHUIMM kitambulisho (vi- andikisha perHCTpHpoBaTb cymecTBo -unga coe^HHJiTb,
npHCOe,THHJITb
mmomonyoko (mi-) lp03HS
)yflocTOBCpeHHe, -jiunga na 1 )npncoe;iHHSTbCB
2)ono.i3eHb korongo(ma-) 2)nocTynaTb, BCTynaTb (
CBKfleieabCTBO, flOKVMCHT l)0Bpar 2>caHaBa, KIOBCT
mkokofeeni (mi-) taMKa, Teac*Ka opeaHUJimuto)
samadi(-) H3BO3 -OZa nopTHTbCB, THHTb

502
kadiri/ kadri (-) BC JiHMMHa; -hama nepeceaaTbca, asali (-)MC;i -bcmbeleza yroBapHBarb,
CTeneHb. Mepa IlCpCC3)KaTb mwitu (mi-) Jiec ynpauiHBaTb -nyamaza
kunde () 606u -hamahama nepee3*aTb c Sifil (-) C.iaBa. H3BeCTHOCTb
MOJinaTb, 3aMOjiKaTb
vumbi (ma-) riu.ib MCCTa Ha MCCTO. KOHCBaTb, tikita maji (ma-) ap6y3 -angamiza yHHHTo*aTb -kwaruza
spea (-) aannacTH M wr pupoBaT 1
aibu (-) no3op;cTbia uapanaTb
wajibu (ea.) flo;ir. o63aHMocTb s hujaa (ma-) repoR; xpaGpbiH -HisI nyBCTBOBaTb, oiuymaTb
-chimha KonaTb, pbiTb;
lengo (ma-) uc.ib, lajiana MC.IOBCK
BUKanuBaTb
mfe rcji (mi-) KaHaji; Tpamiics asilani HHKorjia
bwawa (ma-) lanpyjia, ruioTwna ekkeza l>ioKa3bJBaTb,
mw anas es ere (w-) Kyoa yKa3biBaTb 2)nanpaB,iaTb,
sanamu(-) CKyjibirrypa; HacTaB^aTb ypoK 14
-kinga CTaBHTb nperpajjy; chatu(-) IIHTOH, yaaB -kasirisha cepjHib -chafua
cTaTys; na.M mHHK Sanaa (-) jembe (ma-) MOTbira -komaa arp*3H*Tb. nanicaTb -nyonya
l><cicyccTBO, BHA npcAoxpaHBTb. aocinraTb ipciiocTH -fyeka
o6eperaTb -nenepa *Hpctb, KopneBaTb; BbipyGatb cocaTb, BucacbiBaTb
HC KyCCTBa 2)pCMeCJIO, MaCTCpCTBO-Zalisha 1 *ipoH3BOAHTb, stadi
TOJictCTbyMCJicu -pang us
(ma-) MacTep cBoero AC.ia, C03AaBaTb 2^upaiHHBaTb
a BbiTHpaTb.
stadi HcxycHbiA, yMejiuft npoTHpaTb
ustadi (ej.)HCKyccTBO, MacTcpcTBo -chuma coOwparb, psaTb mashine (-) M
aiiiHua, M CXUIIHIM ; (1perm*, rviodbi um n.)

arpcraT -finyanga JienHTb H3 r;iHHbi -

mfinyanzi (wa-) roHMap sere
mala (ma-) 1> UIOTHHK 2 )cmiap
samani (-) Mcfcjib, npcAMCTbi
oCcranoBKH pang a (ma-)
AAHHHUR uiHpoKHH HO*;
Men mpira (mi-) pC3HHa; iiinna
fahari(-) ropaoCTb usukani
(sukani) pynb,
pyaCBofi MCX3HH3M
puliza 1 )ayTb (c citiuit)
2>iaAyBaTb, MakaHHBaTb -
tnkana na iiponcxoAHTb, 6paTb
nawano kufeikana na hi-3a;
hcxoab HI, B
COOTBCTCTBHHC kadha wa
kadha HCKoTopue, Koe-KaxHe
laini 1 Jrna/iKHfi, poBHbi A
2>narKHfl

YpoiLl3
sisimizi(-) Ma.icHbKHH nepnun dharau (-) npeipeHHe, MypaBCH Hey
Ba*eHHc
mzinga (mi-) yncfl -dharau npcinpaTb
nyuki(-) nnejia -jadili o6cy*natb

504 505
 CO/IE P>KA HUE
MacTb I
IlpeAiicjioBiie 3
Bne/ieHie 5
yPOK 1 (Somo In kwanza)
JleKcifMecKaa TCMa: IlpneeTCTBna. ^iiakomctbo (Salamu) 8

1.<toHCTMKa. AjnJmbht. rnacHbic m cornacHbic 3bvkh 8

CnoroAcncmic. YAapcHHC.
2. HiiTOHamw BonpocmcnbUHc cnoBa nani, wapi, gani
17
3. JIhhhmc MccTOMMCHMa ca. MHCJia mimi, wewe, yeyc.
17
4. ripnTJOKaTC/ibHbic mcctohmciiiw ca. Hiicjia -angu, -ako, -
akc. 18
5. Hpurjiarojibubic cornacoBaTcmi ca mcjia ni-, u-, a-. 18
6 Hacroauiee Bpesia -na-. niaro/iu 6aHTVCKHe n apaGcKiic
18

YPOK 2 (Somo la pili)

JleKCHMCCKaa TCMa: Mcm Bbi 3aiuiMaevecb?
(llnafanya nini?) 24

1 Hin|)HHHTMBHaa i|iopMa niarojia. 24

2. IlpocToc npCAno>KCHiic. CemKa ni/si. 25
3. Bonpocinejibiioc cjiobo nini. 25
4 Hm npujiarareAbHoe ripH/iaraTeAbHbie coniacoBaHHbie h
HCCOMacoBannwc. 25
5. Oahocjiojkhwc r/iarojiw. 26
6. HMiicpatiiB (noBcmiTCjibiioc HamioHcime). 32
7 flpcAiiorn katika; kutoka JloicaTHBHbiH cy^^HKc -ni
32
8. ripcAAOKCHiw no THm kuna - ha kuna. 33
9. MHCAHTCJIbHblC 1 - 20. 34
507
 yPOK 3 (Somo la tatu)
JleKCHMCCKaa TCMB B rocTax y npyra

(Nyumbani kwa rafiki)

508
 1 (IpoiucAUiec npcMA -li-, GvAyuice BpcMfl -I*-, nonajaic/ib 1. Hmchhuc K.iaccu m-/wa- w ji-/ma-. 97
-ka- 40
2. yKa38TCJlbHblC MeCTOHMCHHA 6JIH30CTH. 99
2 Bonpocinc/ibiibie cjioba lini, -ngapi, vipi 41
3. CornaconaiiHC c npinawaTC/ibHUMH mcctohmchhamh. 100
3 UpcAJioiH baada ya, kabla ya, kwa 42
4 CnpaaceiiMC rnarona -wa. 48 4 06o6mifTCJIbHOC MCCTOHMCHHe-ote. 105
5. IloceccHBHbiH (JwpMairr -a 105
5 MHcmfTcm.nwc 30 - 900 48
6. llopaAKOBbie HHCjnrTenbHue. 106
7. HHCJurrejibHbie 100 000- I 000 000 106
yPOK 4 (Somo la nne)
JlcKCHMCCKaa tcm8. Ccm (Ukoo) 54 > POK 8 (Somo la nane)
JlcKCtnecnaa TCMa: B pecTopane (Hotelini) 114
I Jliruibic mcctohmchha mh *iHCJia sist nyinyi, wao 54
2. Mpiirnaronhiiwc coraacoiiaTcnH mii MHcna tu-, m-, wa-. 54 1 Mmchhoh Kiacc ki-/vi-. 114
3 CnpaxccHHc rnarojia "HMCTk 54 2 C.iy*e6Hbic cnoaa kwamba, kuwa, kama 115
4 Orpimaintc r/iaro/ia "HucTh (iiacToamcc apcaia) 55 3 Mmchhoh iciacc m-/mi-. 121
4 llaiB.iMHH cyaxiimiHCKiix mccaucb 123
YPOK 5 (Somo la lano) 5. OnpcACJiHTcnbHbic kohctpvkuhh c mocccchbom 123
JlcKcinccKaa rewa: A*a m aim hcacjiii 6 Biuoboh noKajarc.ib hu- 124
(Tarehe na siku za wiki) 67
V'POK 9 (Somo la lisa)
JlcKCHHccnaa TCMa: y apana (Hospitali) 131
I Aim HCACmi, MHCJIO, MCCAll 67
2. -me- KaK noKaiaie/ib ncpi|cKTiiociii 68
3 HMcaineAbMwe 1000 - 100 000 79 I OrpHuaTcnbHbic 4>opMbi r/iaronoB b npoincjiuiCM
4. BonpocHTe/ibHue cnoaa kwa nini ii kwa sababu gani. 74 bpcmchh (1 -wh miacc) 131
5. Bonpocirrenbiibie cnoao je h Hacriiua -je. 74 2. llaCCHBHblH 38J10r. 131
3 OrpHuaTcnbHbic 4>opMbi rnaronoB b OynymcM bpcmchh
yPOK 6 (Somo la sita) 141
4 06mcc HacToauiec BpeMfl -a-. 142
JIcKcinecKaa tcmb MoR nem. (Siku yangu) 81
yPOK 10 (Somo la kumi)
Oipimamic rnarona a nacroAiucM bpcmchh
1 81 JlcKCH'iccKaa tcmb Ha Home ii b 6aiiKe (Posta na benki) 149
Ilonajaic/ib -me- c rnaronaMii cocToaHiia.
2 81
Cmct bpcmchh
3 88
yPOK 7 (Somo la saba)
JIcKCHMCcna* tcmb: Ha pbiime h b mri a uiiic
(Sokoni na dukani) 97
509

*
50
 1 06vcktmwc npHrnaronbHwc corjiacoMTc^H. 149 uicArrc.TbHbix 201
2 BompaTHbiM lanor 149 2. C/ioBa -ingi, -ingine 204
3. YKajaTCTbHoc mcctohmchhc aanbuocTH -le213
3 HanpaBmcjibMa* (J>opMa niarojia 149
4 C-rencHH cpaBHCHHA npHAanrrejibHux213
4. Hh<J>HKC -po- BO BpCMCIIHOM fipHAaTOMHOM 5. rioCCCClIBHUC KOHCTpYKIIHH C CyiUCC
npGAAO)KCHHH 158 TBMTC.lbHblM.
5. Hn<|>mumiB b npcAAOKcmtH c OAHopoAHHMH 0(J)OpMACHHblM npCtHKCOM ki-. 214
cKaiycMUMH 159

yPOK 11 (Somo la kumi na moja)

JIckchhcckm TCMa Mom aom (Nyumba yangu) 165

1. Hmchhoh miacc n-/n-. 165

2. BupawcHHc MoaaAbHwx jh3achhm co c/iobom budi
167
3. Hmchhoh KAacc u-/n- 173
4 flpcaiom c npocrpaHCTBCMHUM hib'Ichhcm.174

YPOK 12 (Somo la kumi na mbili)

JIcKCHMCCKaa Tcwa Kapia BoctomhoO A^pnicn
(Ramani ya Afrika ya Mashariki) 183

I ripHrnaronbHue cyGbCicTHbie h oGbCKi iibic

corAacoBaTenn
Hco.iymcBJiCHHbix KjiatcoB 183
2. Hmchhoh miacc mahali. 192
3. TnaroA HaxoAHn.ca* 192

yPOK 13 (Somo la kumi na tatu)

JlCKCHHCCKM TCMa TKHBOTHblH Mlip A(J)pHKll
(Wanyama wa Afrika) 201

1. CornacoaaHHC npHAaraTC.TbHwx h KDAiriccnscHHbix

510
yPOK 14 (Somo la kumi na nne)
JlaccmecKaa TCMa OTAbix h paiBJit'tc mma (Burudani)
220

1 OrnocKTCAbiibiH cok>3 amba- 220

2 Pcajtthb b rnarone. 221
3 )KeAaTCAbHo-no6yAHTCAbHoc HaKAOHCHHC
228

yPOK 15 (Somo la kumi na lano)

JlciccinccKA* TCMa: Iloroaa h kjihmit (llali ya hewa) 238

I. ComacoBaTCjibifbie moacah hmch cymccTBHTcnbHbix b

AOK3THBHOH (^opMC. 238
2 CocAaraTCAkMoc HamioHCHHC. 246
3 BiaHMHMH jaAor 247

yPOK 16 (Somo la kumi na si(a)

Jldcctnecica* TCMa TpawcnopT (Usafiri) 256.

1.YcAOBHOC H8KAOHCHHC. 256

2.rioKa3aTCAH -mcsha- h -ja- 257
3 BonpocHTC/ibHoe caobo -pi 264
4 CTBTHBHaa i|>opMa r.iaroAa 265

CAOBapb 8KT11BHOH AeKCHKII

sn
511
 Mam II 291 Ec3BpeMeiiiiofi pejianiB
SOMO LA KWANZA BcTpeMa <a yjirnie" 291
Tckct am ayAHpOBaHHa Paka na TcKCTbi/AHajiorH: 367
binadamu Kjiacc ku- Asili ya kitabu 372
TcKCTbi/jHajiora 295
Maisha ya nyumbani 300 Vitabu kwa ajili ya vipofu 377
Kumkaribisha mgeni Mazungumzo ya simu
307 379
SOMO LA PI LI AoMamime JKiiBOTiibie SOMO LA SABA Y jwkm KopoTKMe Horn"
Tckct am ayjupoBaunx: Siafu na nvoka 307 Tckct Ana ayAHpoBaHHaSafari ya mti
4>opMaHT -ki- b (Jjviikuhh npniacnin h aeenpimacTHsi 379
TcKCTbi/AHajiom: 309 BeiAH'iiian 4>opiMa maro/ia
Asili yake Simu 314
Fikiri kabla va kutenda TcKCTbi/AHajiorH: 381
321 Fedha si msingi wa maendcleo 385
SOMO LA TATU TlyTeuiccTBHe" Juma na Saidi 392
Tckct am a\xifpoBaHHaKibo na Mawenzi 321 Chenga na Selina
MecToiiMeiiHe -o -ote 395
TcKCTw/AHajiorH: 323 SOMO LA NANE CnixifHiibie 6eACTBHjT'
Kuvunja safari 328 Tckct Ana a\xnpoBa hm a Chui na nungunungu 395
Kupanda mlima Kilimanjaro 332
Ajali ya ndege AHajiiiTiiMecKiie rnarojibiibie BpeMeHHbie KOHCTpyKUHii
334 TcKCTw/AManoni: 398
SOMO LA NNE BbiGop npo4>eccni" Safari za baharini 403
Tckct am ayAMpoBSmu: Kanga na kuku 334 Gharika 408
BbiAejiiiTCJibiian CBsnica ndi- Njaa
Mcctoiimchhh hivi, hivyo, vile b <J>yhkiihii 335 410
iiapeMHO obpaia aeficiBHH SOMO LA TISA Apciiaa aBTOMo6iuisT
TcKCTbi/AHajioni: 338 Tckct Ana ayAnpoBaHwa Punda na pundamilia410
Kazi ya mjomba 342
Kazi nzuri ni ipi? 347 Bbipaxceime Monajibtibix juaMennii
Maana ya kazi
349 TcKCTbi/AHanorH: 414
Usalama barabarani 419
SOMO LA TANO Ha npneMe y npa-ia** Ajali barabarani 425
Tckct am ayAnpoBamia: Nyani 349
GnyaceOiibie c.iona -enye, -enyewe 350 Kukodi gari
OnpeAe.iiTejibHbie KOHCTpyKumi -enye + Hn<f>minimb
TcKCTbi/AManom: 352 SOMO LA KUMI ilocyr ii pajBJieienwr 426
Faida ya hospitali 356
Bi Relicma anaumwa Tckct Ana avAnpoBanua Uwongo wa nyoka
364 fnarojibi -zuia, -kataza 426
SOMO LA SITA Paironop no Tejie<t>oiy"
Tckct am ayAwpoBaHHa Pepe huna masikio 364

512 513
 HeaocTaTOHHbiH rnaroji -ngali 426
TcKCTw/AHajiom:
Namna bahari ilivyotiwa chumvi 430
Tembo barabarani 435
Sungura mjanja 440

SOMO LA KUMI NA MOJA B rocTHHime 443

TCKCT.IUU! avAnpoBanHa: Jua na upepo
GnoBoo6pajonaime iiMeii cyiuecTBHTejibHbix443
TeKCTbi/AHa-iora:
Kikosi cha zimamoto 448
Sarafu yenye thamani 453
Hotelini 459

SOMO LA KUMI NA MBILI Cbohmh pyicaMH461

Tckcta/w ayAHpoBaHHa: Mamba na kima
C^o^HO-iiOflMiiHeHHOc npe/uioKeiitie 461
Tckctm/ah ajioni:
Udongo ni ubai 466
Shule za Sanaa 472
Kutunza motokaa 477

SOMO LA KUMI NA TATU (marudio) 480

T eKCTbf/fluajiorH;
Sisimizi alivyomwangamiza Tembo! 480
Jogoo wa ajabu 483
Vijana na simba 485
Dada Alyonushka na kaka Ivanushka 485

SOMO LA KUMI NA NNE (Kusikiliza hadithi) 490

CilOBapb aKTHBHOH JieKCHKH 492

2. niaroJi -sikia c/ibimaTb" HMeeT flonojiHHTe;ibHoe
3naneHHe nyBCTBOBaTb, omymaTb: Anasikia baridi EMy
xojio/tHo/ero
3HO6HT; Tumesikia njaa *2 * 4Mbi nporo;io;taBHCb; CpaBHHTe c
niaro;i;M -ona BHfleTb; nyBCTBOBaTb": Ninaona kizunguzungu fl

514