Академический Документы
Профессиональный Документы
Культура Документы
ДИСПЕРС СИСТЕМЛЯР
МЯЩЛУЛЛАР
Мящлулларын мялум олан бцтцн нювляри дисперс системляря аид едилир. Бир вя йа
бир нечя маддянин кичик щиссяъикляр шяклиндя башга бир маддя дахилиндя
пайланмасындан алынан системя дисперс систем дейилир. Пайланан маддя дисперс
фаза, мцщит ися дисперс мцщит адланыр. Дисперс фаза дисперс системин аз щиссясини,
дисперс мцщит ися чох щиссясини тяшкил едир.
Мцщити майе олан дисперс системляр пайланмыш щиссяъиклярин юлчцсцня
(дисперслик дяряъясиня) эюря 3 група бюлцнцр:
1. Щиссяъиклярин юлчцсц 100н м-дян бюйцк олан дисперс системляр асылганлар
вя йа габа (кобуд) дисперс системляр адланыр.
Асылганлар – суспенсийа вя емулсийалара бюлцнцр. Майе мцщитдя пайланмыш
щиссяъикляр, щялл олмайан бярк маддядян ибарят олдугда систем суспенсийа
адланыр. Мясялян буланыг су суспенсийадыр (су-торпаг). Бир майенин хырда
дамлалар шяклиндя башга майе молекуллары арасында бярабяр пайланмасындан
алынан габа дисперс системляря емулсийалар дейилир. Мясялян сцд вя онун
тяркибиндяки йаь щиссяъикляри бирликдя емулсийадыр вя йа битки йаьларынын суда
мящлулу вя с. коллоид мящлуллара аиддир.
2. Щиссяъикляринин юлчцсц 1-100нм арасында олан дисперс систем коллоид
мящлул вя йа зол адланыр. Мясялян зцлалларын суда мящлулу, йапышган, лак, нишаста
клейстери, силикат туршусунун суда мящлулу вя с. коллоид мящлуллара аиддир.
3. Щиссяъикляринин юлчцсц 1нм-дян кичик олан дисперс системляря щягиги
мящлуллар вя йа садяъя мящлуллар дейилир. Бир-бириндя щялл олан бцтцн маддяляр
щягиги мящлул ямяля эятирир.
Щягиги мящлуллар
2
Щяллолма
3
Бир чох щалларда майеляр суда щялл олдугда мящлулун цмуми щяъми азалыр.
Мясялян, 500мл етил спирти 500мл суда щялл етдикдя, онун щяъми 965мл олур Бу
щадися контраксийа (сыхлашма) адланыр.
Газларын суда щялл олма габилиййяти дя мцхтялифдир. Мясялян, н.ш.-дя 1л суда
21,7 мл Щ2, 23,5 мл Н2, 49мл О2, 80мл СО2, 500л ЩЪл, 700л НЩ3 щялл олур.
Бязи газларын (СО2, НЩ3, ЩЪл вя с.) суда йахшы щялл олмалары, онларын су иля
кимйяви бирляшмя ямяля эятирмяляри иля изащ олунур.
Газларын майелярдя щялл олмасы, газын вя щялледиъинин тябиятиндян
температурдан вя тязйигдян асылыдыр. Газларын щялл олмасы екзотермик
олдуьундан Ле-Шателейе принсипиня эюря температур артдыгда онларын щялл олмасы
азалыр. Мясялян, 00Ъ-дя 1л суда 49мл, 600Ъ-дя ися 19,5мл О2 щялл олур. Газларын
суда щялл олмасы тязйигдян асылыдыр. Газларын майелярдя щялл олмасынын тязйигдян
асылылыьы 1803-ъц илдя верилмиш Щенри гануну иля ифадя олунур.
Сабит температурда (Т=ъонст) газларын майелярдя щяллолма габилиййяти,
онун мящлул цзяриндяки тязйиги иля дцз мцтянасибдир:
Ъ=к∙п
Ъ-газын мящлулдакы гатылыьы, п-газын тязйиги, к- ися мцтянасиблик ямсалыдыр.
Кристал маддялярин суда щялл олмасы 3 мярщялядя эедир.
1. Кимйяви рабитя гырылыр вя кристал гяфяс даьылыр. Бу просес заманы истилик
удулур (+Щ1).
2. Щялл олан маддянин щиъссяъикляри щялледиъинин молекуллары иля бирляшяряк,
солватлар (щидратлар) ямяля эятирир. Бу заман истилик айрылыр (-Щ2).
3. Щидратларын диффузийасы. Бу мярщялядя ясасян истилик дяйишиклийи баш вермир.
Щяллолманын истилик еффекти, ендотермик вя екзотермик просеслярин истилик
еффектляринин ъяминя бярабярдир:
Щ=Щ1+Щ2
Солватлашма енержиси, кристалларын даьылмасына сярф олунан енержидян чох
олдугда, щяллолма екзотермик, якс щалда ися ендотермик олур.
Маддянин бир молунун щялл олмасы просесиндя айрылан вя йа удулан истилик
мигдарына щяллолма истилийи дейилир вя къ/мол иля ифадя олунур.
4
солватлар, щялледиъи су олдугда ися щидратлар адланыр. Нязяриййянин дцзэцнлцйц
тяърцби факторларла сцбут едилмишдир. Буна мисал олараг мящлулларын ямяля эялмяси
просесиндя баш верян истилик еффектинин вя щяъм дяйишиклийи щалларыны эюстярмяк олар.
Мясялян, сулфат туршусунун мцхтялиф гатылыглы мящлулларыны сойутдугда
Щ2СО4∙4Щ2О, Щ2СО4∙2Щ2О; Щ2СО4∙Щ2О тяркибли щидратлар айрылыр. бу бирляшмяляр
вя еляъя дя етил спирти цчцн мцяййян едилмиш Ъ2Щ5ОЩ∙8Щ2О, Ъ2Щ5ОЩ∙4Щ2О вя
Ъ2Щ5ОЩ∙3Щ2О тяркибли щидратлар, щялледиъи иля щялл олан маддяляр арасында
йаранан давамсыз бирляшмялярдир вя онлар йалныз мящлулда мювъуддур.
Щидратларын бир чоху давамлы олдугларындан, онлары мящлулдан айырмаг олар вя
мящлулу бухарландырдыгда, бу кристалщидратлар бир нечя су молекуллары иля бирликдя
кристал щалында чюкцр. Тяркибиндя су молекуллары олан кристал маддяляря
кристалщидратлар дейилир.
Мясялян, ЪуСО4∙5Щ2О, ЪаЪл2∙6Щ2О, На2ЪО3∙10Щ2О, Ъ12Щ22О11∙6Щ2О вя с.
Кристалщидратларын ямяля эялмяси ясасян истилийин хариъ олмасы иля эедир.
Гейд етмяк лазымдыр ки, физики вя кимйяви нязяриййясинин щяр икиси бирликдя
мящлулларын мцасир нязяриййясини тяшкил едир. Одур ки, щяллолма физики-кимйяви
просес, мящлул ися физики-кимйяви системдир.
Мящлулларын гурулушу, чох мцряккяб олдуьундан мящлуллар щаггында
мювъуд олан физики-кимйяви нязяриййя щяртяряфли вя там ишляниб щазырланмыш бир
нязяриййя кими гябул едиля биляр.
5
Мящлулун фаизли гатылыьы, мящлулун 100грамында щялл олан маддянин
грамларла мигдарына дейилир:
m m
C(%) 100% вя йа (%) h.o.m 100%
m1 mмящлул
2. Молйал гатылыг. Щялледиъинин 1000 грамында щялл олан маддянин молларла
мигдарына молйал мящлул дейилир вя беля ифадя олунур.
n 1000 m
Cm ; n олдуьундан
m1 M
m 1000
Cm олар.
M m1
м-щялл олан маддянин, м1- ися щялледиъинин кцтляси, М- щялл олан маддянин
молйар кцтлясидир.
3. Молйар гатылыг. Мящлулун 1 литриндя (1000мл) щялл олан маддянин молларла
мигдарына молйар мящлул дейилир вя беля ифадя олунур.
n m m 1000
CM ; n олдуьундан ; C M олар.
V M MV
4) Нормал гатылыг. Мящлулун 1л-дя (1000мл) щялл олан маддянин
еквивалентлярля мигдарына нормал гатылыг дейилир.
m 1000
CN
E V
5) Титрли qatılığ. Мящлулун 1 литриндя щялл олан маддянин грамларла
мигдарына титрли qatılığ дейилир вя Т иля ишаря олунур.
m m
T вя йа T
V 1000
Молйар вя нормал гатылыгла титрли гатылыг арасында ашаьыдакы асылылыг вардыр.
CM C E
T вя йа T n
1000 1000
Бир сыра щалларда нормал гатылыьы ейни олан мящлуллардан истифадя олунур.
Нормаллыг мцхтялиф олдугда, мящлулларын щяъми, онларын гатылыьы иля тярс
мцтянасибдир.
V1 N 2
вя йа В1∙Н1=В2∙Н2
V2 N1
Мящлулларын хассяляри
Осмос тязйиги. Вант Щофф гануну
6
Тяърцбядя биртяряфли диффузийа щадисясиня дя
тясадцф едилир. Бу о заман баш верир ки, мцхтялиф
гатылыглы ики мящлул вя йа мящлул иля щялледиъи бир-
бириндян йарымсыздырыъы пярдя васитясиля айрылмыш олсун.
Беля пярдя щялледиъинин молекулларыны кечирир, щялл олан
маддя щиссяъиклярини ися кечирмир.
Щялледиъинин йарымсыздырыъы пярдя васитясиля Шякил 20. Осмосун ямяля
эялмя схеми
биртяряфли диффузийасы осмос адланыр. Щялледиъинин
биртяряфли диффузийасы нятиъясиндя йаранан тязйигя осмос
тязйиги дейилир. Гатылыглары мцхтялиф олан мящлулларда гатылыьы аз олан (Ъ1)
мящлулдан йарымсыздырыъы пярдядян су молекуллары гатылыьы чох олан (Ъ2) мящлул
кечяъяк гаты мящлулун щяъмини артырыр вя пярдя йухары доьру яйиляряк осмос
щадисяси йарадыр (Шякил 20.). Гатылыглары бярабяр
олан мящлулларда ващид заманда йарымсыздырыъы
пярдядян щяр ики тяряфя кечян су молекулларынын
сайы бярабяр олдуьу цчцн осмос мцшащидя 2
едилмяйяъякдир. (Шякил 20)
Тяърцбядя мящлулун осмос тязйиги 1
осмометр адланан ъищаз васитясиля юлчцлцр.
Эенишлянмиш щиссясинин диби йарымсыздырыъы 3
пярдядян ибарят олан шцшя боруйа шякяр мящлулу
тюкцлцр вя ичярисиндя су олан габа дахил едилир. Шякил 21. Осмометрин схеми
Мцяййян вахтдан сонра су молекуллары 1-саф су, 2-мящлул,
3-йарымгыздырыъы пярдя
аракясмядян боруйа кечяряк майенин йухары
галхмасына сябяб олур вя беляликля, боруда
щидростатик тязйиг йараныр. Нятиъядя, боруйа кечян су молекулларынын сайы эет-
эедя азалыр вя нящайят, пярдядян щяр ики тяряфя диффузийа едян молекулларын
мигдары бярабярляшдикдя борудакы майенин щцндцрлцйц сабитляшир вя беляликля,
осмос тязйиги йараныр.
Щялледиъи молекулларынын йарымсыздырыъы пярдядян щяр ики истигамятдя сцряти
ейни олдугда осмос щадисяси дайаныр.
Гатылыьы бярабяр олан мящлуллара изоосмотик вя йа изотоник мящлуллар дейилир.
Газын тязйиги иля осмос тязйиги арасында охшарлыг Вант Щофф гануну иля ифадя
олунур. Ейни температурда щялл олан маддя газ щалына кечирся, онун щяъми
мящлулун щяъминя чатдыгда, газын тязйиги гиймятъя мящлулун осмос тязйигиня
бярабяр олур.
Вант-Щофф мцяййян етмишдир ки, гейри-електролитлярин дуру мящлулларынын
осмос тязйигини Менделейев – Клапейрон тянлийиня ясасян щесабламаг олар:
p RT ; C олдуьундан
V V
Посмос=ЪРТ олар.
Демяли, мящлулун осмос тязйиги онун мойлар гатылыьы вя мцтляг
температуру иля дцз мцтянасибдир. Мящлулун осмос тязйиги мялум олдугда Вант-
Щофф ганунуна ясасян щялл олан маддянин молйар кцтлясини щесабламаг олар.
7
m
Бунун цчцн ПВ= РТ тянлийиндяки -ни явяз етмяк лазымдыр. Онда
M
m
PV RT вя бурадан
M
mRT
M олар.
PV
Вант-Щофф гануну гейри-електролитлярин дуру мящлулларына тятбиг олунур.
Гейри електролитлярин гаты мящлуллары цчцн дцзэцн нятиъяляр алынмыр.