Вы находитесь на странице: 1из 10

MÖVZU 6

ЕЛЕКТРОЛИТ МЯЩЛУЛЛАР

Електролитляр вя гейри електролитляр

Електрик кечириъилийиня эюря бцтцн маддяляр 2 група бюлцнцр:


1) Електрик ъяряйаныны кечирян маддяляр
2) Електрик ъяряйаныны кечирмяйян маддяляр
Яринмиш щалда вя йа суда мящлуллары електрик ъяряйаныны кечирян
маддяляря електролитляр дейилир. Ясаслар, туршулар вя дузлар
електролитлярдир. Бу маддяляр ион вя йа йцксяк полйар ковалент рабитяли
бирляшмялярдир.
Суда мящлуллары вя йа яринтиляри електрик ъяряйаныны кечирмяйян
маддяляря гейри-електролитляр дейилир. Гейри електролитляр гейри-полйар
вя йа зяиф полйар ковалент рабитяли бирляшмялярдир. Бу маддяляря яксяр
цзви маддяляр (сахароза, глцкоза, глисерин, бензол, фенол вя с.) щямчинин
гейри-полйар ковалент рабитяли гейри-цзви маддяляр (Щ2, О2, Н2, Ф2, Ъл2, вя с.)
еляъя дя бцтцн газ щалында маддяляр (ЪО 2, Щ2С, ЩЪЛ, ЪЩ4, Ъ2Щ4, НЩ3 вя с.)
аиддир.

Електролитик диссосиасийа нязяриййяси

Мящлулларын електрик кечирмя механизми илк дяфя 1818-ъи илдя


Прибалтика алими Т.Гротгас тяряфиндян верилмишдир. Онун фикринъя,
яринмиш щалда маддянин молекуллары електрик сащясиндя мцсбят вя мянфи
йцклц щиссяъикляря парчаланыр вя бу щиссяъикляр електродлар тяряфиндян
ъязб олунур. Сонралар ХЫХ ясрин орталарында инэилис алими М.Фарадей
йцклц щиссяъикляри ион (йунанъа «эедян») адландырмыш вя елмя електролит
вя гейри-електролит анлайышларыны дахил етмишдир.
1887-ъи илдя исвеч кимйачысы Сванте Аррениус туршуларын електрик
кечириъилийинин гатылыгдан асылыльыны тядгиг едяркян мцяййян етмишдир
ки, електрик ъяряйаны олмадан да туршулар вя еляъя дя диэяр електролитляр
мящлулда ионлара айрылыр. Бу тяърцбяйя ясасян Аррениус диссосиасийа
нязяриййясини (ионлашма) тяклиф етмишдир ки, щазырда бу нязяриййя щамы
тяряфиндян гябул олунмушдур.
Бу нязяриййяйя ясасян електролитлярин молекуллары мящлулда ионлара
айрылыр. Електролитляри яритдикдя вя йа суда щялл етдикдя, ионлара
айрылмасына електролитик диссосиасийа дейилир.
диссосиасийа
КЪл К++Ъл-
диссосиасийа
На2СО4 2На++
Електролитик диссосиасийа нязяриййясинин ясас мцддяалары
ашаьыдакылардыр:
1. Яридилдикдя вя йа суда щялл едилдикдя електролитляр мцсбят вя
мянфи йцклц ионлара парчаланыр (диссосиасийа едир).
КНО3К++ КОЩК++
Алынан ионлар мящлулда щидратлашмыш шякилдя низамсыз (хаотик)
щярякят едир.
2. Мящлулдан електрик ъяряйаны бурахдыгда йцклц ионлар
истигамятлянир: йяни мцсбят йцклц ионлар мянфи електрода – катода, мянфи
йцклц ионлар ися мцсбят електрода – анода доьру щярякят едир. Буна эюря дя
мцсбят йцклц ионлара катион (К+, На+, Ал3+, вя с.) мянфи йцклц ионлара
-
ися анион дейилир (Ъл , , , вя с. )
3. Зяиф електролитлярин диссосиасийа просеси дюнярдир, йяни
молекулларын парчаланмасы илядис-йа йанашы, ионларын бирляшмяси –
ассосиасийасы баш верир.
асс-йа
КА К++А-

якс йцклц ионларын бирляшяряк йенидян молекул ямяля эятирмясиня


молйарлашма дейилир.
4. Диссосиасийа нятиъясиндя ямяля эялян мцсбят йцклярин ъями, мянфи
йцклярин ъяминя бярабяр олдуьундан мящлул бцтювлцкдя електронейтрал
олур:

Ъа(ОЩ)2 Ъа2++2ОЩ-
Ал2(СО4)3 2Ал3++3 вя с.

5. Ионлар щям гурулушу, щям дя хассяляриня эюря атомлардан


фярглянирляр:
Мясялян: На атомунун хариъи електрон тябягясиндя 1 тяк електрон
йерляшир:

Она эюря дя На0 атому су иля, гейри металларла, туршуларла шиддятли


реаксийайа дахил олур, еляъя дя хлорун хариъи електрон тябягясиндя 7
електрон йердяйишдийи цчцн юзцня електрон бирляшдиряряк мянфи йцклц
иона чеврилир. На+ ямяля эяляркян хариъи електрон тябягясиндя олан 1
електронуну веряряк хариъи електрон тябягясини тамамлайыр.
+
. Она эюря дя На иону ня су иля, ня дя диэяр гейри металларла
реаксийайа дахил олмур. Ъл- иону ися рянэсиз вя ийсиз олуб, зящярли дейил су

2
иля реаксийайа дахил олмур. Ъл2 ися сарымтыл йашыл рянэли газ олуб,
металларла, яксяр г/металларла реаксийайа дахил олур.

Електролитик диссосиасийа дяряъяси


Гцввятли вя зяиф електролитляр

Електролитляр суда мящлулда мцхтялиф дяряъядя диссосийа едир.


Гцввятли електролитляр там диссосийа етдийи щалда, зяиф електролитляр
гисмян ионлара диссосиасийа едирляр. Електролитлярин ионлара айрылма
габилиййятинин мигдаръа характеризя етмяк цчцн електролитик диссосиасийа
дяряъяси () кямиййятиндян истифадя олунур.
Ионлара айрылан молекулларын сайынын (н) щялл олмуш маддя
молекулларынын цмуми сайына (Н) олан нисбятиня диссосиасийа дяряъяси
дейилир.

Диссосийа дяряъясинин гиймятиня эюря електролитляр цч група


бюлцнцр:
1) Зяиф електролитляр. Зяиф електролитлярин диссосиасийа дяряъяси
3%-дян аз олур. (03%) суда мящлулда ионлара гисмян айрылан
електролитляр зяиф електролитлярдир. Бцтцн цзви вя зяиф гейри-цзви
туршулар (Щ2СО3, Щ2С, Щ2ЪО3, ЩНО2, Щ3ПО3, Щ2СиО3 вя с.), аммониум
щидроксид (НЩ4ОЩ), суда щялл олмайан щидроксидляр (Зн (ОЩ) 2 Ал(ОЩ)3,
Ъу(ОЩ)2, Фе(ОЩ)2, Фе(ОЩ)3 вя с.) щямчинин су зяиф електролитлярдир.
2) Орта гцввятли електролитляр. Бу електролитлярин диссосиасийа
дяряъяси 3%-30% арасында олур. (3%30%) орта гцввятли електролитляря
мисал олараг Мэ(ОЩ)2, Щ3ПО4, Щ2Ъ2О4 (оксалат туршусу) вя с. эюстярмяк
олар.
3) Гцввятли електролитляр. Суда мящлулда ионлара там айрылан
електролитляря гцввятли електролитляр дейилир. Гцввятли електролитлярин
диссосиасийа дяряъяси 30%-дян бюйцк олур. (30% вя йа 30%100%)
гцввятли електролитляря бцтцн суда щялл олан ясаслар (гялявиляр) – ЛиОЩ,
НаОЩ, КОЩ, Ъа(ОЩ)2 гцввятли туршулар, ЩЪлО4, ЩЪл, ЩСО4, ЩНО3, ЩБр,
НИ вя суда щялл олан бцтцн дузлар аиддир. (На2НО3, К2СО4, БаЪл2, ЪуСО4 вя
с.)
Диссосиасийа дяряъясиня тясир едян амилляр.
1. Електролитин тябияти. (рабитянин характери) зяиф вя орта гцввятли
електролитляр мящлулларда гисмян, чох гцввятли електролитляр ися там
диссосиасийа едир.
2. Щялледиъинин тябияти. Диссосиасийа дяряъяси щялледиъинин
полйарлыьындан (диелектрик сабитиндян) асылыдыр. Суйун диелектрик
сабити бюйцк олдуьундан, ейни гатылыгда щазырланмыш мящлулда су

3
эютцрцлярся, диссосиасийа дяряъяси диэяр щялледиъиляря нисбятян бюйцк
олур.
3. Мящлулун гатылыьы. Гцввятли електролитлярин диссосиасийа
дяряъяси гатылыгдан асылы дейилдир. Зяиф електролитлярин диссосиасийа
дяряъяси гатылыгдан асылыдыр: мящлул дурулашдыгъа, диссосиасийа
дяряъяси артыр. Дуру мящлулларда щиссяъиклярин арасындакы мясафя бюйцк
олдуьундан, ионлар арасындакы тоггушмаларын сайы азалыр вя бунунла баьлы
молйарлашма сцряти дя азалыр, бунун яксиня олараг диссосиасийа дяряъяси
артыр.
4. Температурун тясири. Температур артдыгъа зяиф електролитлярин
диссосиасийа дяряъяси артыр.
5. Ионларын гатылыьынын тясири. Зяиф електролитлярин
диссосиасийа дяряъяси ионларын гатылыьындан асылыдыр, беля ки, зяиф
електролитин мящлула ейни адлы ион ялавя етдикдя, йяни гатылыьы
артырдыгда диссосийа дяряъяси азалыр. Мясялян, аммониум – щидроксид суда
ашаьыдакы кими диссосиасийа едир:
НЩ4ОЩ
Яэяр мящлулун цзяриня НЩ4Ъл ялавя етсяк, онда -ионунун гатылыьы
артаъаг вя таразлыг молйарлашма истигамятиндя йерини дяйишяр.

Диссосиасийа сабити

Зяиф електролитляр аз диссосиасийа етдикляриндян, онларын мящлулунда


ейни заманда молекулларла йанашы, ионлар да мювъуддур вя ики истигамятдя
просес эедир.
Дцзцня истигамятдя ионлашма, якс истигамятдя ися молйарлашма баш
верир вя щямин просесляр арасында йаранан таразлыг щалы ашаьыдакы
тянликля ифадя олунур:
КА К++А-
Таразлыгда олан системя кцтлялярин тясири гануну тятбиг едилдикдя
таразлыг сабитинин ифадяси беля олур:
вя йа
Диссосиасийа просесинин таразлыг сабити (КТ) диссосиасийа сабити
адланыр.
Диссосиасийа дяряъясинин гиймяти гатылыгдан асылы олдуьундан,
електролитлярин диссосиасийасыны характеризя етмяк цчцн -дан истифадя
етмяк ялверишли дейил вя бу мягсядля диссосиасийа сабитиндян (К д) истифадя
олунур.
Диссосиасийа сабити електролитлярин тябиятиндян вя температурдан
асылыдыр. Кд-нин гиймяти ня гядяр бюйцк оларса, електролит о гядяр эцълц
диссосиасийа едир. Диссосиасийа сабити иля диссосиасийа дяряъяси арасында
асылылыг мювъуддур. Бу асылылыьы сиркя туршусунун диссосиасийасы
4
мисалында изащ едяк. Сиркя туршусунун мящлулдакы илкин гатылыьыны Ъ вя
онун диссосиасийа нятиъясиндя ямяля эялян ионларын щяр биринин гатылыьы
Ъ вя таразлыг щалында диссосиасийа етмямиш молекулларын гатылыьы Ъ-Ъ
олар.
ЪЩ3ЪООЩ Щ++ЪЩ3ЪОО-
Ъ- Ъ Ъ Ъ
Дейилянляри нязяря алараг, кцтлялярин тясири ганунуна ясасян йазарыг:

бу тянлик Оствалдын дурулашдырма ганунунун рийази ифадясидир.


Чох зяиф електролитляр цчцн диссосиасийа дяряъяси чох кичик
олдуьундан (1) 1- кямиййятини нязяря алмамаг олар. Онда К=Ъ∙2; вя
олар.

Ясаслар, туршулар вя дузларын диссосиасийасы

Електролитик диссосиасийа нязяриййясиня ясасян ясаслар, туршулар вя


дузлара тяриф вермяк олар.
1. Ясаслар. Диссосиасийа заманы анион олараг йалныз щидроксид
ионларына диссосиасийа едян електролитляря ясаслар дейилир.
Мясялян.

Ясасларын туршулуьу, щидроксид групларынын сайы иля мцяййян


олунур. Чохтуршулу ясаслар пилляли (мярщялялярля) диссосиасийа едир:

Диссосиасийанын Ы мярщяляси даща эцълц эедир. Ясасларын цмуми


хассяляри (индикаторлара тясири, туршуларла реаксийасы вя с.) онларын
тяркибиндя олан ионларынын олмасы иля баьлыдыр.
Амфотер щидроксидляр практики олараг суда щялл олмайан, лакин гяляви
вя туршуларла дуз ямяля эятирян бирляшмялярдир. Амфотер щидроксидлярин
икили хасся дашымасы, онларын шяраитдян асылы олараг щям туршу, щям дя
ясас кими диссосиасийа етмяляридир.

5
Диссосиасийа заманы щям , щям дя ионлары ямяля эятирян
електролитляря амфотер щидроксидляр дейилир. Мясялян, Зн(ОЩ) 2, Ал(ОЩ)3,
Фе(ОЩ)3, Щ2О вя с.

Амфотер щидроксидляр чох ъцзи мигдарда диссосиасийа едир.


2. Туршулар- Диссосиасийа етдикдя катион олараг, йалныз
ассосийайа едян маддяляря туршулар дейилир. Ионларын щидратлашмасы
нязяриййясиня ясасян, туршуларын диссосийасы просеси беля эюстяриля
биляр:

Лакин бу просес садя шякилдя беля эюстярилир.

Бцтцн щялл олан туршулар суда мящлулларда щидроэен вя туршу


галыглары ионларына диссосиасийа едир. Чохясаслы туршуларын
диссосиасийа просеси мярщялялярля эедир:

Ясас етибариля Ы мярщяля цзря эедян диссосиасийа мящлулда туршулуг


йарадыр. Диссосиасийа сабитляринин гиймятиндян эюрцндцйц кими, ЫЫ вя
ЫЫЫ мярщялядя ионлара айрылма эетдикъя зяифляйир. Одур ки, мящлулда
демяк олар ки, иону олмур. Буна эюря дя чохясаслы туршулар мящлула аз
щидроэен иону эюндярир вя беля туршулар гцввятли олмур. Чохясаслы
туршуларын турш дуз ямяля эятирмяси, онларын пилляли диссосиасийасы иля
ялагядардыр.

3. Дузлар.
Диссосиасийа заманы мцсбят йцклянмиш метал (вя йа аммониум) вя
мянфи йцклянмиш туршу галыьы ионларына диссосиасийа едян
електролитляря normal дузлар дейилир.
Нормал, икигат вя гарышыг дузлар бир мярщяля цзря диссосиасийа едир:

Диссосиасийа заманы мцсбят йцклц метал (вя йа аммониум),


щидроэен вя мянфи йцклянмиш туршу галыьы ионларына диссосиасийа

6
едян електролитляря турш дузлар дейилир. Турш дузлар мярщяляли
диссосиасийа едир:

Ясаси дузлар да турш дузлар кими мярщяляли диссосиасийа едир.

Диссосиасийа просеси Ы мярщялядя там эетдийи щалда, ЫЫ мярщяля


хейли зяиф эедир.
Комплекс дузлар да ясасян бир мярщялядя комплекс иона
диссосиасийа едир.

Суйун ион щасили


Щидроэен эюстяриъиси

Су чох зяиф електролит олмасына бахмайараг, аз да олса ионларына


диссосиасийа едир.
вя йа
Таразлыг щалында тянлийя кцтлялярин тясири ганунуну тятбиг етсяк,
аларыг:
вя йа
Бурада к- суйун диссосиасийа сабитидир. Мцяййян едилмишдир ки, 22 0Ъ-
дя к=1,8∙10-16-дыр. Су молекулларынын олдугъа аз бир щиссяси (1∙10 -16)
диссосиасийа етдийиндян, диссосиасийа етмямиш су молекулларынын
таразлыг гатылыьы, демяк олар ки, суйун цмуми гатылыьына бярабярдир, йяни
суйун гатылыьы дяйишмир вя онун гиймятини щесабламаг цчцн суйун 1
литринин (1000мл) кцтляси, онун молйар кцтлясиня бюлцнцр:

Су молекулларынын гатылыьы сабит олдуьу цчцн к[Щ 2О] щасили дя сабит


олмалыдыр. Онда суйун диссосиасийа сабитинин ифадясини ашаьыдакы кими
йазмаг олар:

- верилмиш температурда сабит кямиййят олуб, суйун ион щасили


адланыр.

-нин ядяди гиймятини щесабламаг олар:

7
Тямиз суда щидроэен вя щидроксил ионларынын гатылыьы бярабяр
олдуьу цчцн йазарыг:

Демяли, 220Ъ-дя 1 литр суда 10-7мол щидроэен иону вя 10-7 мол щидроксид
иону вардыр.
Тяркибиндя ейни сайда [H+] вя [OH-] ионлары олан мящлуллара нейтрал
мящлуллар дейилир. 220Ъ-дя нейтрал мящлулда

Турш мящлулларда гяляви мящлулларда ися олур.


Щесабламалар заманы мянфи цстлц ядядлярдян истифадя етмяк
ялверишли олмадыьындан, Данимарка алими Сорензенин 1909-ъу илдя иряли
сцрдцйц тяклифя ясасян, мящлулун туршулуьуну вя йа ясаслыьыны щидроэен
ионларынын гатылыьы мянфи ишаря иля эютцрцлмцш онлуг логарифм
васитясиля ифадя едилир вя буна щидроэен эюстяриъиси дейилир вя ПЩ (пе-
щас) иля ишаря олунур:
ПЩ=-lg[H+]
ПЩ=7 олдугда, мцщит нефтрал, ПЩ<7 турш, ПЩ>7 олдугда ися гяляви
олур.

Иndikatorlar

«Индikatор» sюzц alыnma sюzdцr vя gюstяrici mя'nasыны verir. Kimyada


indikator dedikдя mяhlulun pH-ыndan asыlы olaraq rяnglяrini dяyiшяn
maddяlяr baшa dцшцlцr. Bунlar яsasяn цzви turшular vя ya яsaslardыr. Шяrti
olaraq HJnd vя JndOH formullarы ilя gюstяrilir. Bunlardan ян чox tяtbiq olunanы
lakmus, fenolftalein vя metilnarыncыdыr. Mяsяlяn, lakmus molekul halында
qыrmыzы, anion шяklindя isя gюy rяngdя olur.
HJnd Щ- + Jnd-
qыrmыzы gюy
Lakmus bitki mяnшяli maddяdir. Onu indikator kimi istifadя etmяk mяqsяdilя
suda hялл edirlяr. Suda hяll etdikdя mяhlul bяnюvшяyi rяngя boyanыr (neytral
mцhit). Mяhlula tuршу яlavя etdikdя hidrogen ionlarыnыn qatыlыьы artыr. Nяticяdя
tarazlыq sola doьru yerini dяyiшir mяhlul qыrmыzы rяngя boyanыr. Alыnan
mяhlыыl «qыrmыzы lakmus» adlanыr. «Neytral lakmusа» qяляvi яlavя etdikdя
hidrogen ionlarыnыn qatыlыьы azalыr vя tarazlыq saьa doьru yerini dяyiшdiyindяn,
mяhlulu gюy rяngя boyanыr. Bu mяhlula «gюy lakmus» deyilir. Чox vaxt gюy вя
qыrmыzы lakmus kaьыzlarыndan istifadя olunur. Bu kaьыzlar «qыrmыzы» vя ya
«gюy lakmuс» mяhlulu hopdurulmuш sцzgяc kaьыzlaрыdыr.
Fenolftalein xыrda kristallik, aь rяngli maddяdir. Zяif яsasi xassяli olub, turш
vя neytrал mцhitdя rяngsizdir. Иndikator kimi adяtяn spirtdя 1-2%-li mяhlulundan
istifadя olunur. Яsаsi mцhitdя moruьu rяngя boyanmasы onun baшqa formaya
keчmяsi nяticяsindя baш verir:
8
OH OK

2KOH

C OH C = = O
2HCl
COOK
O=C O

Metilnarынcы - narынcы rяngli, xыrda kristallik maddяdir. Ыndikator kimi


suda 0,1% mяhlulu iшlяdilir.

Гяляви мцщитдя метилнарынъы сулфогрупун щесабына дуз ямяля


эятиряряк сары рянэя бойаныр. Турш мцщитдя азогрупун азоту иля щидроэен
ионунун бирляшмяси нятиъясиндя азот атому мцсбят йцклянир вя нятиъядя
индикатор чящрайы рянэя бойаныр. Метилнарынъыйа гяляви иля тясир
етдикдя сары рянэ йенидян бярпа олунур:

Бязи индикаторларын характеристикасы ашаьыдакы ъядвялдя


верилмишдир:
Бязи индикаторларын характеристикасы

Индикатор Мцщитдян асылы олараг индикаторун рянэи


турш нейтрал ясаси
Метилнары гырмызы чящрайы(3.1<пЩ<4. сары (пЩ4.4)
нъы (пЩ<3.1 4) моруьу(пЩ9.8)
Фенолфтале ) чящрайы(4.2<пЩ<6. эюй (пЩ8)
ин рянэсиз 3)
Лакмус (пЩ<8.0 бянювшяйи(5<пЩ<
) 8

9
гырмызы
(пЩ<5)

10

Вам также может понравиться