Вы находитесь на странице: 1из 11

Mumbai Geography By: Sanket Ghorband Sir

Telegram Channel : @sanketghorbandsir


 b-l- 1958 & vk;-vk;-Vh- eqacbZph iobZ ;k fBdk.kh
1-eqacbZpk bfrgkl LFkkiuk-
 lkr csVkapk lewg  b-l- 1960 & ¶yksjk QkmaVu ?kVuk & la;qDr
1- dqykck&eqacbZps nf{k.ksdMs vlysys gs Vksd- 1838 lkyh egkjk’Vª pGoGhps 105 Økafrdkjd gqrkRek
gs O;kikjh dsna z gksrs- 3- eqacbZ izkd`frd
2- vksYM oqeUl vk;yaM& eqacbZph loZlkekU; oSf”k’V;s
3- ckWEcbZe &  eqacbZ gs egkjk’VªkP;k jkt/kkuhps “kgj vkgs-
4- ek>xko& efg’kxzke] ek> ?kj] eRL;xzke v”kh iwohZph  gs Hkkjrkrhy lokZf/kd yksdla[;sps o txkrhy
ukos yksdla[;sP;k ckcrhr pkSF;k Øekadkps “kgj vkgs-
5- ekghe & jktk Hkhenso ¼12 os “krd½ ;kph gh  egRRokph oSKkfud o vuqla”kks/ku laLFkk tls dh]
jkt/kkuh gksrh- BARC, NPCL, IRFL, TIFR, AERB, AECI ;k fBdk.kh
6- ojGh dk;Zjr vkgsr-
7- ijG& iwosZdMhy vfu;fer vkdkjkps gs csV LFkku vkf.k HkkSxksfyd {ks=
 ukokr dk; vkgs \  mYgkl unhP;k eq[kk”kh eqacbZ “kgj vkgs- gs “kgj
dksG;kaph vkbZ eqacknsoh fgP;k ukoko#u eqacbZ gs uko vjch leqnkz us os<ysys vkgs-
iMys vlkos] vlk #< o izpfyr bfrgkl eqacbZP;k  “kgjkP;k lokaZr map Hkkx 450 eh- maphpk vkgs- gk
ukokcn~ny lkafxryk tkrks Hkkx Eg.kts lk’Vh] tks dh iobZ& dkUgksjh jkaxkar
 iksrqZfxtkadMwu vkan.k vkgs-
baXyaMpk jktk nqljk pkYlZ o iksrqZxkyph jktdU;k  lat; xka/kh jk’Vªh; m|ku ¼cksfjoyh jk’Vªh; m|ku½
bUQaVk dWFkfju ;kaP;k fookgkfufeRr iksrqZfxtkauh eqacbZ dkgh va”kh eqacbZ miuxj o dkgh va”kh Bk.ks ftYg;kr
baxztkauk vkan.k Eg.kwu fnyh- ¼1661&62½- tkusokjh olysys vkgs- ;kps {ks= 103- pkS- fd- eh- vkgs-
1665 e/;s baxztkauk eaaqcbZpk rkck feGkyk- HkkSxksfyd fLFkrh %
2-fodklkdMs okVpky  “kgjkarxZr rhu Mkssx a jjkaxk vkgsr-
1- ?kkVdksij jkaxk
 b-l- 1750 vkf”k;krhy ifgys dksjMs canj yoth 2- VªkWEcs jkaxk
okfM;k ;kauh cka/kys- 3- iobZ jkaxk
 b-l- 1809& fl/nhfouk;d eafnjkph izHkknsoh ;sFks ryko & “kgjkr eq[; rhu ryko vkgsr- fogkj ryko]
mHkkj.kh- rqylh ryko cksfjoyh jk’Vªh; m|kUkP;k {ks=kr vkgs-
 b-l-1822 & QnZqUth etZcku ;kauh ifgys ns”kh ;krwu “kgjkyk fi.;kP;k ik.;kpk iqjoBk gksrks- iobZ
orZekui= *eaqcbZ lekpkj* izdkf”kr dsys- ryko ;k nksu rykokaP;k nf{k.ksl vkgs-
 b-l- 1853 & eqacbZ rs Bk.ks njE;ku ifgyh jsYos 4- eqacbZ ,dk n`f’V{ksikr
/kkoyh-  HkkSxksfyd oSf”k’V;s
 b-l- 1870 & eqacbZ iksVZ VªLVph LFkkiuk- HkkSxksfyd {ks= % 603 pkS- fd- eh-] “kgj& 157 pkS- fd-
 b-l- 1872 & c`gUeqacbZ egkuxjikfydsPkh LFkkiuk- eh- miuxj & 446 pkS- fd- eh-
rglhy % 3
 b-l- 1885 & xokfy;k V¡d eSnkukoj Hkkjrh; jk’Vªh; egkuxjikfydk % 1
lHksph LFkkiuk fo/kkulHkk {ks=s % 36
 b-l- 1887 & ohjekrk fttkckbZ VsDukWykWthdy ,dw.k yksdla[;k % 1]24]78]447
bfuLVV;wV ¼VJTI½ ph LFkkiuk ¼vfHk;kaf=dhe/khy  jsYos ekxkZaph ykach % 104-46 fd-eh-
inoh ns.kkjs ifgys o 1960 Ik;Zar ,deso laLFkk½ jkT; egkekxZ % 49 fd- eh-
 b-l- 1911 & jktk iape tkWTkZ vkf.k Dohu esjh ;kaph 5- eqacbZ iz”kkldh; ;a=.kk
eqacbZ HksV- xsV os vkWQ bafM;kph R;kaP;k LokxrkFkZ  ikfydspk bfrgkl
mHkkj.kh-
 izFke iksrqZxht o uarj fczVh”kkaP;k vf/kiR;k[kkyh gs
 b-l- 1928 & ifgyh fo|qrjsYos ppZxsV rs cksfjoyh “kgj gksrs-
njE;ku /kkoyh-  1995 lkyh *ckWEcs* gs uko cnywu *eqacbZ* vls dj.;kr
 b-l- 1930 & eqacbZ fØdsV vlksfl,”kuph LFkkiuk vkys-
¼MCA½
 egkuxjikfydsph jpuk  nqljk VIik oMkGk rs lar xkMxsegkjkt pkSd 11-20
 izHkkx fuoM.kqdkae/kwu izR;{k fuoMwu vkysY;k 227 fd-eh-vrajkpk vkgs-
uxjlsod o egkuxjikfydsus ukekfunsZf”kr dsysys
fo”ks’k ekfgrh o ikfydk iz”kklukpk vuqHko vlysys  eqacbZ esVªks jsYos izdYi
5 uxjlsodkapk lekos”k vlrks-  ifgyk VIik olksZok&v/kajh&?kkVdksij&11-07 fd-eh]
 egkikfydspk dkyko/kh frP;k ifgY;k lHksiklwu 5 pkjdksi&ckanzk&eku[kwnZ&31-8 fd-eh-] dqykck ckanzk
o’kkZapk vlrks- ¼Hkq;kjh½&20 fd-eh-
 egkikSj
 egkikSj gs eqacbZps izFke ukxfjd vlrkr-  ckanzk dqykZ dkWEIysDl (BKC)
 egkikfydsph v/;{kh; dk;Zdkjh Hkwfedk egkikSj ikj  O;kikjh o jkstxkjok< ;k mÌs”kkus MMRDA us 1977
ikMrkr- lkyh izdYi gkrh ?ksryk-
 egkikSjkapk dky[kaM vMhp o’kkZapk vlrks-
MHADA
MAHARASHTRA HOUSING AND AREA
 csLV lferh DEVELOPMENT AUTHORITY
 csLV lferh 16 lnL;kaph feGwu cuysyh vlrs-
 csLV lferh ifjogu] ohtiqjoBk] vfHk;kaf=dh] m|ksx  EgkMkph LFkkiuk 1977 P;k dk;|kUo;s >kyh-
fo’k;karhy rTKkaph vlrs-
csLV iz”kklu
 egkikfydk vk;qDr BEST: BRUHANMUMBAI ELECTRIC SUPPLY AND
 egkikfydk vk;qDr gs ikfydk iz”kklukrhy egRokps TRANSPORT
inkf/kdkjh vkgsr- c`gUeqacbZ fo|qr iqjoBk vkf.k ifjogu miØe

c`gUeqacbZ fo|qr iqjoBk vkf.k ifjogu miØe eqacbZph


 vfrfjDr egkikfydk vk;qDr oht vkf.k ifjogukph xjt Hkkxorks- gk miØe egkjk’Vª
 l|%fLFkrhr 4 vfrfjDr euik vk;qDr vkgsr- “kklukekQZr Lora=fjR;k pkyoyk tkrks- eqacbZP;k izxrhr
^csLV* pk egRokpk okVk vkgs-
 lgk;d vk;qDr
 lgk;d vk;qDr gs foHkkxkps iz”kkldh; izeq[k vlwu  ^csLV* ph ifjogu #ijs’kk
ukxjhdkauk fnolsfa nol ns.;kr ;s.kkÚ;k lqfo/kse/;s  ^csLV* ifjogu lsok eqacbZ egkuxjkph jDrokfguh
R;kaph egRoiw.kZ Hkwfedk vlrs- “kgjkr 24 iz”kkldh; Eg.kwu vksG[kyh tkrs-
foHkkxkar ,d lgk;d vk;qDr izeq[k vlrkr-
 fo|qr iqjoBk
 eqacbZ egkuxj LFkkfud fodkl izk/khdj.k VkVk ikWoj daiuhP;k dukZd] ijG] /kkjkoh] cWdcs o
MMRDA egky{eh ;sFkhy fo|qr midsna zkPa ;k fBdk.kh mijh o
 eq[;ea=h MMRDA ps psvjeu vlrkr- Hkwfexr rkj[kaM i/nrhus ÅtkZ ikjsf’kr dj.;kr, ;srs o
 eqacbZ egkuxj fodkl dk;nk 1974 vUo;s MMRDA csLV miØekal miyC/k d#u fnyh tkrs-
ph LFkkiuk 26 tkusokjh 1975 jksth dj.;kr vkyh-
 eqacbZ foHkkxkr vkfFkZd {ks= fuekZ.k dj.;klkBh  fot forj.k
bekjrh] ik;kHkwr lqfo/kk] bR;knhaP;k fufeZrhrwu i) csLV miØe % nf{k.k eqacbZ foHkkx dqykck rs
{ks=krhy thoueku mapko.ks] rlsp R;klkBh izdYi ekghe@f”ko-
dk;kZfUor dj.ks] izdYikalkBh iriqjoBk MMRDA ii) fjyk;Ul bUQk % mRrj eqacbZ okansz rs nfglj] dqykZ rs
djrs- foØksGh-
 eqacbZ eksuksjsy izdYi 6- eqacbZ jktdh; lajpuk ¼fo/kkulHkk] yksdlHkk½
 eksuksjsyph lq#okr 2008 lkyh MMRDA us dsyh- 1½ mŸkj eqacbZ yksdlHkk ernkjla?k ¼26½
 psacwj rs lar xkMxsckck pkSdki;Zr 20 fd-eh- ps vraj  mRrj eqacbZ egkjk’Vªkrhy 48 yksdlHkk ernkj
vkgs- la?kkiSdh 26 Øekadkpk la?k vkgs-
 ifgyk VIik oMkGk rs psacwj 8-80 fd-eh-vrajkpk vkgs-  ;k yksdlHkk ernkj la?kkr 6 fo/kkulHkk {ks=s vkgsr-
3- Okkanzs ¼ckanzk½
2½ ok;O; eqacbZ ¼27½
 Okkanzs miuxjkl ^miuxjkaph jk.kh* vls lacks/kys tkrs-
 Okk;O; eqacbZ 48 yksdlHkk ernkj la?kkrhy 27
 Okkanzs&ojGh lh fyad iqykeqGs okanzs ppsZr vkys-
Øekadkpk la?k vkgs-
;k yksdlHkk ernkj la?kkr 6 fo/kkulHkk {ks=s vkgsr-  eqacbZ miuxj ftYg;kps iz”kkldh; dk;kZy; ;sFks
vkgs-
3½ bZ”kkU; eqacbZ ¼28½  ^ekÅaV esjh* gs ;k Hkkxkps eq[; vkd’kZ.k vkgs-
 Ekgkjk’Vªkrhy 48 yksdlHkk {ks=krhy 28 Øekadkps  Okkanzsl ckanzk vlsgh EgVys tkrs- ^canj* ;k “kCnkpk gk
yksdlHkk {ks= vkgs- viHkaza”k vlkok-
;k yksdlHkk ernkj la?kkr 6 fo/kkulHkk {ks=s vkgsr-  cWUMLV¡M Hkkxkrhy lw;kZLr izs{k.kh; vlrks-
4½ mŸkj&e/; eqacbZ ¼29½  ^ckanzk&dqykZ def”kZ;y dkWEIysDl* gs fodflr {ks=
 Ekgkjk’Vªkrhy 48 yksdlHkk {ks=krhy 29 Øekadkps ;sFks vkgs-
yksdlHkk {ks= vkgs-  ^ikyh fgy* gk fczfV”kkauh oloysyk Hkkx ;sFks vkgs-
;k yksdlHkk ernkj la?kkr 6 fo/kkulHkk {ks=s vkgsr-  Ekgscwc LVqfMvksph LFkkiuk egscwc ;kauh 1954 lkyh
;sFks dsyh-
5½ nf{k.k&e/; eqacbZ ¼30½  ^tkWxlZ ikdZ* gk ygkulk cxhpk ns[khy ;sFks vkgs-
 Ekgkjk’Vªkrhy 48 yksdlHkk {ks=kaiSdh 30 Øekadkps 4- HkkaMwi
{ks= vkgs-
;k yksdlHkk ernkj la?kkr 6 fo/kkulHkk {ks=s vkgsr-  HkkaMwi ;k miuxjkps iwoZ o if”pe vls nksu Hkkx
vkgsr-
6½ nf{k.k&eqacbZ yksdlHkk ¼31½  gss nksUgh Hkkx yksgekxkZP;k fn”kseqGs >kysys vkgsr-
 Ekgkjk’Vªkrhy 48 yksdlHkk {ks=kaiSdh 31 Øekadkpk  if”pe HkkaMwie/;s vusd dkj[kkus vkgsr-
ernkjla?k  rj iwoZ Hkkxkr ukxjh oLrh vkgs-
;k ernkj la?kkr 6 fo/kkulHkk {ks=s vkgsr-  HkkaMwie/;s vusd n”kdkaiklwu feBkxjs vkgsr-
 ^HkkaMwis”oj* ;k f”kokP;k ukoko:u HkkaMwi gs uko
7- lkFk nsrh miuxjs iMys vkgs-
1- va/ksjh  ^ØkWEIVu xzhOgt* gk ifgyk m|ksx 1937 lkyh ;k
fBdk.kh mHkk jkfgyk-
“kgjkP;k if”pesl lk’Vh csVkaoj gs miuxj olys vkgs-
 Ikjkatis] xkMZu] e/kqcu xkMZu v”kh euksjatu fBdk.ks
 gs eqacbZps lokZar eksBs miuxj vkgs- vkgsr-
 gs O;kikjh o fuoklh {ks= vkgs- 5- cksfjoyh
 fxYcVZ fgy gh map VsdMh ;kp Hkkxkr vkgs-
 cksfjoyh gs miuxj eqacbZP;k mŸkj&if”pe Hkkxkr
 va/ksjh LVs”ku eqacbZ miuxjh jsYosP;k if”pe olysys vkgs-
ykbZuojps egŸokps LFkkud vkgs-
 lat; xka/kh jk’Vªh; m|ku] ,Llsy oYMZ gh
 va/ksjh izkphu dkyhu uko ^mn;uxjh* vls gksrs- cksfjoyhph dkgh [kkl vkd’kZ.k dsna zs vkgsr-
 1980 P;k n”kdkP;k izkjaHkh ;sFks fp=iV LVqfMvks  ;k miuxjkl taxykrys “kgj vls Eg.krkr-
gksrk-
 ;k taxykr dkUgsjh xqaQk vkf.k tSu{ks=s rhuewrhZ
 N=irh f”kokth vkarjjk’Vªh; foekurG va/ksjh if”pe vkgs-
;sFks vkgs-
2- v.kq”kDrhuxj  Ikf”pesl eaMis”oj xqaQk vkgs-
 nfglj] iksVklj ;k u|k ;sFkwu okgrkr-
v.kq”kDrhuxj gk Hkkx HkkHkk v.kw la”kks/ku dsnas z]  Ikzcks/kudkj Bkdjs ukV;x`g cksfjoyh ;sFks vkgs-
U;qfDy;j ikWoj dkWiksZjs”ku] Mh-lh-,e-b-,e- bR;knh laLFkspk
jfgoklh Hkkxvkgs- 6- psca wj
 ;k Hkkxkr v.kqÅtkZ foHkkxkps deZpkjh ;kaph  psacwj gs fpacksjh ¼vFkZ % eksBk [ksdMk½ ;ko:u iMysys
fuoklLFkkus vkgsr- vkgs-
 isLreuxj] fVGduxj] RCF dkWyuh] BPCL
dkWyuh] TATA dkWyuh] NsMk uxj] bafM;u vkWbZy
uxj] “ksy dkWyuh ;k olkgrhy vkgsr-
 xka/kh eSnku] v..kkHkkÅ lkBs m|ku] Mk;eaM xkMZu 13- dkatwjekxZ
bR;knh lkoZtfud fBdk.ks vkgsr-  dkatwj ekxZ vkS|ksfxdn`’V;k >ikV;kus fodflr gksr
 nsoukj Mafix xzkÅaM] fujfujkG;k m|ksxkarhy vkgs-
lkaMik.kh ;keqGs pacs wj izn’w k.kkP;k foG[;kr lkiMysys 14- dqykZ
vkgs-
 vkj-ds-fQYe LVqfMvksph LFkkiuk ;sFks 1948 lkyh  dqykZ gs iwoZ eqacbZrhy egŸokps miuxj o LFkkud
dj.;kr vkyh- vkgs-
7- nfglj  dqyhZ ;k [ksdM;kP;k LFkkfud ukoko:u gs uko
iMys vkgs-
 iwohZP;k dkGkrhy ngk ikM;kaps gs “kgj cuys vkgs-  ykycgknqj “kkL=h ekxZ ¼tquk vkxzk jksM½ if”pe
8- ?kkVdksij dqY;kZruw tkrks-
 ?kkV dksijk ;k ukoko:u gs uko iMys vkgs- 15- ekykM
 loksZn; eafnj] fganw egklHkk gkWfLiVy if”pe Hkkxkr
 1934 lkyh ^ckWEcs VkWdht* gh ifgyh fp=iV daiuh
vkgs-
fgeka”kw jkW; vkf.k nsfodk jk.kh ;kauh ;sFks LFkkiu
9- xksjsxkao dsyh-
 xksjsxko miuxj eqacbZps mŸkjsdMhy miuxj vkgs-  ekosZ] ekyo.kh] e< vkf.k ekuksjh ;sFks LFkkfudkaP;k
 fQYehLrku LVqfMvks vkf.k fQYeflVh xksjsxko ;sFks olkgrh vkgsr-
vkgs-  vDlk] ,jaxy] ekjos leqnzfdukjs ;sFkwu toG vkgsr-
 xksjsxkao] igkMh] vkjs] ,dlj ;k xkokaps feGwu
xksjsxko cuys vkgs- 16- eku[kqnZ
 lat; xka/kh jk’Vªh; m|ku xksjsxkoP;k uS_R;sl vkgs-  ^uothou lq/kkj dsna z* eku[kqnZ ;sFks vkgs-
 osLVuZ ,DLizsl gk;oseqGs xksjsxkao vkjs feYd
dkWyuhiklwu foHkDr vkgs- 17- eqyM
aw
10- tksxs”ojh  ;sFkhy thou”kSyheqGs miuxjkapk jktiw= vls EgVys
 tksxs”ojh eqacbZps if”pesdMhy miuxj vkgs- tkrs-
 tksxs”ojh ;sFks izkphu ys.;k vkgsr-  ;k fBdk.kh XyWDlks] tkWUlu vWUM tkWUlu bR;knh
 ljLorh ckx] ekydkse ckx ;k tksxs”ojhP;k lokZar vkS’k/k daiU;k vkgsr-
tqU;k olkgrh vkgsr-
 deky vejksgh ;kapk ^dekyhLrku* LVqfMvks tksxs”ojh 18- Lkk;u ¼f”ko½
;sFks vkgs-  Lkk;u eqacbZ “kgjkP;k gíhrhy “ksoVps miuxj vkgs-
11- tqgw  VsdMhoj lk;u fdYyk gs izfl/n fBdk.k vkgs-
 tqgw gs miuxj ^tqgw chp* ;k leqnz fdukÚ;klkBh 19- fVGduxj
izfl/n vkgs-
 fganh fp=iVl`’Vhrhy izfl/n O;Drhaph fuoklLFkkus  fVGd uxjph cgqrka”k yksdla[;k egkjk’Vªh; vkgs-
;sFks vkgsr-
 eqacbZrhy bLdkWu Vsaiy tqgw ;k fBdk.kh vkgs- 20- foØksGh
 eqäs”oj nsoky;] egky{eh eafnj] foB~By&:fDe.kh  eqacbZrhy gs ,d “kkarrkfiz; miuxj vkgs-
eafnj gh /kkfeZd LFkGs vkgsr-
12- dkafnoyh 21- oMkGk
 lerkuxj gh dkafnoyhrhy lokZar tquh olkgr vkgs-  MMRDA us ;sFks Vªd VfeZuy mHkkj.khl lq:okr
 ^efganzk vWUM efganzk* daiuhpk m|ksx ;k fBdk.kh vkgs- dsyh vkgs-
 iksbZlj cl vkxkj gk BEST pk lokZr tquk cl
Msiks ;sFks vkgs-
8- eqacbZrhy egRokph fBdk.ks 10- vksOgy eSnku
1- xsV os vkWQ bafM;k&viksyks canj  vaMkd`rh vkdkjkeqGs ;k eSnkukl ^vksOgy eSnku*
 gs Lekjd fczfV”k dky[kaMkr cka/kysys vkgs- Eg.kwu vksG[kys tkrs-
 cslkWYV nxMkar cka/kysyh gh deku vkgs] th vjch 11- eaqcbZ mPp U;k;ky;
leqnzkfHkeq[k vkgs-
 eqacbZ mPp U;k;ky;kph LFkkiuk 14 vkWxLV 1861
 eqacbZps izos”kOnkj vlsgh ;k fBdk.kkl vksG[kys tkrs- lkyh >kyh-
 fdax tkWtZ ¼ikpok½ o jk.kh esjh ;kaP;k HkkjrHksVhP;k  l/;kph bekjr 1878 lkyh cka/kwu iw.kZ dj.;kr
1911 lkyh dksuf”kyk Bso.;kr vkyh- 1924 lkyh vkyh-
cka/kdke iw.kZ >kys-
 fczfV”k vfHk;ars duZy ts-,-Qqyj ;kauh gh bekjr
2- N=irh f”kokth egkjkt oLrqlaxzgky; ¼CSMVC½ & jpuk dsyh-
M.G.Road, Fort, Mumbai.  ;k bekjrhph okLrq”kSyh ^xkWfFkd fjOgk;Ogy* vkgs-
 ;k bekjrhl 2010 P;k ;qusLdks ,f”k;k&iWflfQd  ;k U;k;ky;kps dk;Z{ks= egkjk’Vª o xksok jkT; rlsp
gfjVst vWokWMZus lUekfur dj.;kr vkys vkgs- fno] neu o nknjk o uxj gosyh gs dsanz”kkflr
 ;k oLrqlaxzgky;kps iwohZps uko ^fizUl vkWQ osYl* izn”s k vls vkgs-
E;qf>;e gksrs-  vkSjaxkckn] ukxiwj o i.kth ¼xksok½ ;k U;k;ky;kph
[kaMihBs vkgsr-
3- fo/kku Hkou] eqacbZ
12- fj>OgZ c¡d vkWQ bafM;k&”kghn Hkxrflax ekxZ] eqacbZ
 Ekgkjk’Vª fof/keaMGkph bekjr ufjeu ikWbZaV Hkkxkr
vkgs-  1935 lkyh ;k laLFksph LFkkiuk dj.;kr vkyh-
 1949 lkyh fj>OgZ c¡dsps jk’Vªh;hdj.k dj.;kr vkys-
4- gqrkRek pkSd
13- eqacbZ “ksvj cktkj % ¼BSE : BOMBAY STOCK EXCHANGE½
 EkqcbZP;k QksVZ foHkkxkrhy tquk ,sfrgkfld pkSd vkgs-
¼iwohZps uko ¶yksjk QkmaVu½  eqacbZ ;sFks nyky jLR;koj eqacbZ “ksvj cktkj vkgs-
 1875 lkyh ;kph LFkkiuk >kyh-
5- ¶yksjk QkÅaVu
 ewY;kackcr BSE pk Hkkjrkr ifgyk rj txkr 11 ok
 ¶yksjk QkÅaVu dkjats 1864 lkyh MsOghM llwu Øekad ykxrks-
;kaP;k vYio;kr fuorZyYs ;k ¶yksjk ukokP;k eqyhps  eqacbZ “ksvj cktkjkpk funsZ”kkad lsUlsDl ;k ukokus
Lekjd vkgs- vksG[kyk tkrks-
 Lak;qDr egkjk’Vª y<îkr ;k ifjljkr iksfylkauh 14- egkRek Qqys eaMbZ % ¼ØkWQMZ ekdsZV½
dsyYs ;k xksGhckjkr vusd t.k gqrkRes >kys R;keqGs
;k pkSdkP;k ukokr cny d:u ^gqrkRek Lekjd* vls  eqacbZ ps ifgys vk;qä vkWFkZj ØkWQMZ ;kaP;k ukokus gh
ukao dj.;kr vkys- iwohZ vksG[kyh tkr vls-
 foY;e belZu ;k fczfV”k okLrqfo”kkjnkus bekjrhph
6- oku[ksMs LVsfM;e jpuk dsyh vkgs-
 ,l-ds-oku[ksMs gs jktdkj.kh o eqacbZ fØdsV 15- if”pe jsYos eq[;ky;] ppZxsV eqacbZ
vlksfl,”kups lfpo gksrs-
 if”pe jsYos gk jsYosP;k 17 foHkkxkarhy ,d foHkkx vkgs-
7- czsckWuZ LVsfM;e&ppZxsV] eqacbZ
16- N=irh f”kokth VfeZul & ¼CST ½ ¼iwohZps
 gs Hkkjrkrhy ifgys dk;e fØMkLFkG vkgs- fOgDVksfj;k VfeZul½
8- dqijxsV eSnku  ;quLs dksus ?kksf’kr tkxfrd okjlk LFkGkaiSdh gs ,d
 10]000 vklu{kersps gs HkO; QqVckWyps eSnku vkgs- fBdk.k vkgs-
 ^fQQk* ;k vkarjjk’Vªh; QwVckWy la?kVusdMwu ;k  ;k LFkkudkps cka/kdke 1887 e/;s cksjh canj Hkkxkr
eSnkUkkP;k iqu:TthouklkBh fu/kh izkIr >kyk vkgs- dj.;kr vkys-
 fczfV”k LFkkiR;dkj QsfMªd foY;e fLVOgUl ;kus
9- vk>kn eSnku ¼iwohZps ckWEcs fte[kkuk eSnku½ jpuk dsyh-
 fouksn dkacGh] lfpu rsaMqydj ;kaP;klkj[ks fØdsVohj  1996 lkyh ;k LFkkudkps ukekarj N=irh f”kokth
;k eSnkukus Hkkjrkl fnys vkgsr- VfeZul vls dj.;kr vkys-
17- jktkckbZ VkWoj 28- Xkz¡V esfMdy dkWyst
 nf{k.k eqacbZrhy ;k izkphu euksÚ;kph maph 85 eh-  ;k oS|dh; egkfo|ky;kph LFkkiuk 1845 lkyh
brdh vkgs- dj.;kr vkyh-
 lj tkWtZ fxYcVZ LdkWV ;kauh yaMue/khy chx csuP;k  Ikk”pkR; oS|dh; Kku ns.kkjh gh vkf”k;k [kaMkrhy
/krhZoj ;k euksÚ;kph jpuk dsyh- ifgyh laLFkk vkgs-
 ;kpk laiq.kZ LFkkiŸ; [kpZ izsepan jk;pan ;kauh dsyk 29- eqacbZ lsVa ªy LFkkud
o R;kaP;k vkbZps uko R;kauh ;k euksÚ;kl fnys-
 Ikf”pe jsYosps gs egŸokps jsYos LFkkud vkgs-
18- Mksx a jh dkjkx`g
 fczfV”k okLrqfo”kkjn DykÅM cWVys ;kus ;k
 Hkkjrh; Lokra«; y<;kP;k Le`rh ti.kkjs gs bekjrhph jpuk dsyh-
,sfrgkfld Lekjd vkgs-
 ;k fBdk.kh l/;k ckylq/kkjx`g pkyoys tkrs- 30- Xyksfj;k ppZ
19- gkQfdu bfULVV;wV  Hkk;[kGk ;sFks fLFkr ;k okLrwps cka/kdke 1913 lkyh
ns”kkrhy lokZar tquh tSooS|dh; la”kks/ku laLFkk dj.;kr vkys-
eqacbZfLFkr vkgs- frph LFkkiuk IysxP;k la”kks/kuklkBh 1899  bafXy”k&xkWfFkd okLrq”kSyhr ;k okLrwps cka/kdke
lkyh dj.;kr vkyh vkgs- vkt tSooS|dh; {ks=kr vkgs-
la”kks/ku o izf”k{k.k {ks=kr gh laLFkk vxzslj vkgs-  gs eqacbZrhy lokZr izkphu jkseu dWFkkWfyd ppZ vkgs-
31- Lokeh ukjk;.k eafnj
20- “ks[k eseu fLVªV fdaok >osjh cktkj ;k ukokus
vksG[kyk tk.kkjk Hkkx izkeq[;kus fgjs o jRukaP;k  nknj ¼iwoZ½ Hkkxkr gs olysys vkgs-
O;kikjklkBh izfl/n vkgs-
32- pSR;Hkweh nknj
21- rkjkiksokyk eRL;ky;  nknj pSR;Hkweh HkkjrjRu MkW-ckcklkgsc vkacsMdj ;kaps
 Ekfju ykbZUl eqacbZ ;sFks 1951 lkyh gs eRL;ky; lek/khLFkG vkgs-
LFkkiu dj.;kr vkys- 33- f”kryknsoh eafnj
22- Ekqacknsoh eafnj
 ,y- ts- jksM ekfge cl LFkkudktoG gs fBdk.k
 Hkqy”s oj ifjljkrgh eafnj vkgs- vkgs-
34- f”kokth ikdZ eSnku
23- Ekqacknsoh m|ku % dkGcknsoh jksM
 nknj ;sFkhy gs egŸokps fBdk.k vkgs-
24- deyk usg: ikdZ  eqacbZ egkikfydsus 1925 lkyh ;k eSnkukph fufeZrh
 Ekyckj fgy ifjljkr gs fBdk.k vkgs- dsyh-
 Egkrkjhpk cwV gh ?kjln`”; okLrw izfl/n vkgs- 35- eqacbZ jsldkslZ egky{eh
25- g¡fxax xkMZu  egky{eh Hkkxkr gs fBdk.k vkgs-
 Ekyckj fgy ifjljkr gs fBdk.k vkgs-  ;k fBdk.kh ?kksMîkaP;k “k;Zrhpk 2400 ehVj ykachpk
 vjch leqnzkrhy lw;kZLrkps n”kZu ;k fBdk.kkgwu VªWd vkgs-
djrk ;srs- 36- oYyHkHkkbZ iVsy LVsfM;e
26- euh Hkou  Okkrkuqdwfyr buMksvj xsEllkBhps gs egkjk’Vªkrhy
 xkonsoh ifjljkr gs fBdk.k vkgs- ,deso LVsfM;e vkgs-
 1917 rs 1934 ;k dky[kaMkr egkRek xka/khps okLrO; 37- gkth vyh
;sFks gksr-s
 ojGh leqnzkuthd NksV;k csVkoj gk izfl/n
,sfrgkfld nxkZ vkgs-
27-Okhjekrk fttkÅ m|ku ¼jk.khpk ckx½
38- usg: rkjkax.k
 Hkk;[kGk ;sFks gs m|ku o izk.khlaxzgky; vkgs-
 gs Hkkjrkrhy lokZr tqus izk.khlaxzgky; vkgs-  ;k fBdk.kh xksykdkj lHkkx`g vkiY;kyk
¼LFkkiuk 1861½ rkjdkfo”okph vn~Hkwr lQj ?kMors-
39- usg: foKku dsna z 48- eqacbZ&foeku okgrwd
 Hkkjrkrhy lokZar eksBs foKku dsna z] ojGh Hkkxkr fLFkr  foekurG % N=irh f”kokth vkarjjk’Vªh; foekurG
vkgs- ¼iwohZps uko & lgkjk vkarjjk’Vªh; foekurG½
49- eqacbZ tyokgrwd
40- johanz ukV; eafnj
 eqacbZ baVjuW”kuy Øq> VfeZuy cykMZ fivj ¼BPX½
 izHkknsoh Hkkxkr gs izfl/n fBdk.k vkgs- ;k fBdk.kh vkgs-
 ekyokgrqdhlkBh ^eqacbZ iksVZ VªLV* P;k ek/;ekrwu
41- ekÅaV esjh
lqfo/kk miyC/k d#u fnY;k tkrkr-
 ;k fBdk.kpk ^ekÅaV esjh QsfLVOgy* izfl/n vkgs-
9- eqacbZ O;Drhfo”ks’k
42- eqacbZps Mcsokys&vkxGs osxGs O;oLFkkiu 1- jktk Hkhenso ¼rsjkos “krd½
dqBykgh cMstko ukgh] eksBsi.kkpk vkoukgh rjh izxr eqacbZpk Kkr vlysyk ifgyk jktk
O;oLFkkiu “kkL=kkyk yktohy] v”kh forj.k ;a=.kk
Eg.kts eqacbZrhy ikp gtkj McsokY;kaph flXek&6 2- iszepan jkW;panz ¼tUe 1831½
ukekafdr vfojr pky.kkjh pGoG thph n[ky  R;kauk ^dkWVufdax* ;k ukokus vksG[kys tkr vls-
baXyaMP;k jktiq=kusn[s khy ?ksryh-  eqacbZ “ksvj cktkjkP;k LFkkiusr R;kapk eksykpk okVk
gksrk-
 ^cWda vkWQ ckWEcs& ps laLFkkid gksrs-
43- vkjs feYd dkWyuh  jktkckbZ DykWd VkWojP;k mHkkj.khlkBh ;kauh nksu
 Xkksjsxko iwoZ Hkkxkr vkjs feYd dkWyuh olysyh vkgs- y{k ns.kxh fnyh-
 ;k olkgrhr m|kus] ryko o euksjatukP;k lqfo/kk
vkgsr- 10- eqacbZ % /kkfeZd o Ik;ZVuLFkGs
1- xsV os vkWQ bafM;k
44- fQYe flVh&¼nknklkgsc QkGds fp=uxjh½  fBdk.k % viksyks canj] nf{k.k eqacbZ
 Hkkjrh; fp=iVl`’Vh txkrhy lokZar eksBh fp=l`’Vh  egRokps oSf”k’V;s % eqacbZps izos”k}kj
vkgs-  xsV os vkWQ bafM;k ;k okLrwph mHkkj.kh fczVh”k
 R;kiSdh 60% fp=iV fufeZrh eqacbZruw gksrs- dkGkr fdax tkWtZ ikpok o fDou esjh ;kaP;k
LokxrklkBh dj.;kr vkyh-
45- Ikzcks/ku ØhMk Hkou
2- gkWVsy rktegky iWysl
 miuxjkrhy ØhMk uSiq.;kl ok ns.;klkBh izcks/ku
ØhMk Hkoukph LFkkiuk xksjsxko ;sFks dj.;kr vkysyh  toGps jsYos LFkkud % N=irh f”kokth VfeZul
vkgs-  fBdk.k % dqykck
 ;k gkVsyph jpuk lhrkjke [kaMsjko oS| vkf.k Mh-
46- eqacbZ&esVªks jsYos ,u- fe>kZ ;kauh dsyh-
lapkyu % MMRDA (Mumbai Metropolitan 3- ea=ky;
Region Development Authority)  fBdk.k % eknke dkek jksM] nf{k.k eqacbZ
ykbZUl % 1 dk;Zjr] 3 fu;ksftr  egRokps oSf”k’V;s % egkjk’Vª jkT;kps eq[;
LVs”kUl % 12 dk;Zjr] 93 fu;ksftr iz”kkldh; fBdk.k
Ekq[;ky; % Mh-,u- uxj] ih-jksM] pkj caxyk] v/kasjh 4- jktkckbZ VkWoj
¼i-½ eqacbZ&53  fBdk.k % deZohj HkkÅjko ikVhy ekxZ] QksVZ
 egRokps oSf”k’V;s % osusfV;u o xkWfFkd okLrq”kSyhpk
47- eqacbZ&esVªks ykbZu&1 ¼dk;Zjr ykbZu½s uequk
 olksZok & ?kkVdksij ;k ekxkZaoj dk;Zjr vkgs-  yaMue/khy ^chx csu* P;k /krhZoj gk ?kM;kGh euksjk
 ,dq.k 12 LVs”kUl dk;Zjr vkgsr- ts f=Lrjh; vkgsr- vkgs-
5- gqrkRek pkSd
 fBdk.k % nf{k.k eqacbZ
 iwohZps uko ¶yksjk QkÅaVu la;qDr egkjk’Vª
pGoGhrhy gqrkRE;kaP;k Lej.kkFkZ gqrkRek pkSd gs
uko ns.;kr vkys-
6- Ukfjeu ikWbZaV 14- gkWfuZeu ldZy xkMZu
 fBdk.k % nf{k.k eqacbZ  fBdk.k % “kghn Hkxrflax jksM
 egRokps oSf”k’V;s % leqnzkr Hkj ?kkywu likV Hkkx  10 gtkj oxZ ehVj {ks=koj gkWfuZeu ldZy xkMZUl
dsyys k vkgs- fLFkr vkgs-
 [kq”khZn QkeZth uhjeu ;k m|ksxirhP;k ukoko#u gs  vBjkO;k “krdkr ^ckWEcs xzhu* ;k ukokus gs vksG[kys
uko feGkys vkgs- tkr vls-

7- gkWVsy vkscsjkW; 15- ØkWl eSnku


 fBdk.k % nf{k.k eqacbZ] usrkth lqHkk’kpanz cksl jksM  fBdk.k % egkRek xka/kh jksM
 ^ijsM xzkÅaM* ;k ukokus iwohZ gs eSnku vksG[kys tkr
8- cszckWuZ LVsfM;e vls-
 fBdk.k % ppZxsV  ØkWl eSnku QW”ku fLVªV ;k ukokusgh vksG[kys tkrs
o ;k fBdk.kh fofo/k izdkjps diMs LoLr njkr
 Hkkjrkrhy ifgys dk;eLo#ih ØhMkLFkG vkgs- miyC/k vlrkr-
9- ppZcsV jsYos LFkkud  N=irh f”kokth VfeZul o ppZxsV LVs”ku ;kauk
tksM.kkjk ,d ekxZ ;sFs kwu tkrks] tks ^[kkÅ xYyh* ;k
 fBdk.k % ppZxsV] nf{k.k eqacbZ ukokus vksG[kyh tkrs-
 egRokps oSf”k’V;s% Hkkjrh; jsYosps ,sfrgkfld okjlk  eafnjkP;k nf{k.k Vksdk”kh ^fHkdk csgjke* foghj
LFkG ¼xksM;k ik.;kph½ vkgs- th okjlkLFkG ?kksf’kr
 eqacbZ miuxjh if”pe jsYosps eq[; LFkkud vkgs- dj.;kr vkysys vkgs o ikj”kh leqnk;klkBh ifo=
 ;k LFkkudkph mHkkj.kh 1855 lkyh dj.;kr vkyh- {ks= vkgs-
 1867 lkyh ;k fBdk.kkgwu ifgyh miuxjh jsYos
/kkoyh- 16- vk>kn eSnku
 ppZxsV gs eqacbZrhy lokZf/kd nf{k.ksdMps LFkkud  fBdk.k % egkikfydk ekxZ
vkgs-  iwohZ gs eSnku ^ckWEcs fte[kkuk eSnku* ;k ukokus
vksG[kys tkr vls-
10- vksOgy eSnku
 toGps jsYos LFkkud % ppZxsV 17- N=irh f”kokth VfeZul
 fBdk.k % deZohj HkkÅjko ikVhy ekxZ  fBdk.k % nknkHkkbZ ukSjksth ekxZ] cksjhcanj
 baMks lklsZfud “kSyhrhy gs ,frgkfld jsYos LFkkud
11- eqacbZ mPp U;k;ky; 1888 lkyh cka/kwu iw.kZ >kys-
 fBdk.k % MkW- dk.ks jksM  ;quLs dksus ;k LFkGkpk lekos”k tkxfrd
 eqacbZ mPp U;k;ky;kph LFkkiuk 1862 lkyh dj.;kr okjlkLFkGkr dsysyk vkgs-
vkyh-  gs e/; jsYops eq[;ky; vkgs- iwohZps uko fOgDVksfj;k
 egkjk’Vª o xksok gh jkT;s rlsp fno] ne.k] nknjk o VfeZul-
uxj gosyh gs dsanz”kkflr izn”s k ;k U;k;ky;kP;k  1996 lkyh rRdkfyu jsYos ea=h lqjs”k dyekMh ;kauh
vf/kdkj d{ksr ;srkr- ^N=irh f”kokth VfeZul* vls ukedj.k dsys-
 1871 rs 1878 ;k dkyko/khr fczVh”k baftfuvj ts-,-
QqYyj ;kaP;k usr`Rokr ;k bekjrhps cka/kdke >kys- 18- Okku[ksMs LVsfM;e
 tLVhl ,l-lh- Nkxyk gs ;k U;k;ky;kps ifgys  fBdk.k % eg’khZ dosZ jksM
Hkkjrh; eq[; U;k;ewrhZ gksrs-  fØdsV vlksfl,”kups v/;{k “ks’ksjko oku[ksMs ;kaps
uko 1974 lkyh ;k eSnkukl ns.;kr vkys-
12- N=irh f”kokth egkjkt oLrqlaxzgky;  2011 lkyP;k fØdsV fo”op’kdkpk vafre lkeuk
 fBdk.k % “kkek izlkn eq[kthZ pkSd] Hkkjr fo#/n Jhyadk ;kp fBdk.kh >kyk- T;kr
 Hkkjrhrhy vxzx.; ,sfrgkfld oLrqlaxzgky; vkgs- Hkkjr fot;h >kyk-
iwohps uko fizUl vkWQ osYl E;qf>;e-  Lkfpu rsaMqydj ;kaP;k ,d fno”kh; dkjfdnhZpk
“ksoVpk lkeuk ;sFks >kyk-
13- fj>OgZ cWad vkWQ bafM;k
 fBdk.k % “kghn Hkxrflax jksM
19- efju MªkbZOg pkSikVh  ;k fBdk.kh izHkqejkepanzkus okyqdk f”kofyaxkps iwtu
 fBdk.k % usrkth lqHkk’kpanz cksl jksM dsy]s v”kh vk[;kf;dk o okyqdk&bZ”oj ^okGds”oj*
 egRokps oSf”k’V;s%nf{k.k eqacbZrhy C vkdkjkpk fdukjk vls ukeegkRE; lkafxrys tkrs-
 ;k fBdk.kkP;k jk=hP;k izdk”k lkSan;kZeqGs jk.khpk  Eakfnjkyxr xksM;k ik.;kpk ryko ^ck.kxaxk* vkgs-
daBk ;k ukokus (Queen’s Necklace) vksG[kyk
tkrks- 27- Ckk.kxaxk ryko
 fBdk.k % ck.kxaxk ØkWal jksM
20-
Rkkjkiksjokyk eRL;ky;
 fBdk.k % usrkth lqHkk’kpanz cksl jksM 28- egky{eh
 egRokps oSf”k’V;s % ns”kkrhy lokZar tqus eRL;ky;  fBdk.k % HkqykckbZ nslkbZ jksM
 1951 lkyh dk;Zjr gs eRL;ky; xksM;k o [kkÚ;k  f=”kDrh ¼Jh- egky{eh] Jh- egkdkyh] Jh-
ik.;krhy ek”kkalkBh izfl/n vkgs- egkljLorh½ ewrhZ ;k fBdk.kh LFkkfir vlY;keqGs gs
 Ikkj”kh m|ksxirh Mh-ch- rkjkiksjokyk ;kauh ;k ,d oSSf”k’Viw.kZ LFkG vkgs-
eRL;ky;kP;k mHkkj.khlkBh fu/kh miyC/k d#u fnyk-
29- gkth vyh
21- fxjxko pkSikVh  fBdk.k % gkth vyh] ykyk ytirjk; ekxZ
 fBdk.k % usrkth lqHkk’kpanz cksl jksM  eqfLye lar gkth vyh “kkg cq[kkjh ;kph dcj ;k
fBdk.kh vkgs-
22- euh Hkou
 fBdk.k % xz¡V jksM] xkonsoh 30- usg# foKku dsna z
 egRokps oSf”k’V;s % egkRek xka/khps fuoklLFkku  fBdk.k % ojGh] MkWa- b- eksll s jksM
 jsok”kadj txthou >osjh ;kaP;k ekydhps gs x`g  egRokps oSf”k’V;s % Hkkjrkrhy lokZar eksBs foKku dsna z
ladqy egkRek xka/khps eqacbZrhy fuoklLFkku gksrs-
31- MkWa- HkkÅ nkth ykM oLrqlaxzgky;
23- ckcqyukFk  fBdk.k % ohjekrk fttkckbZ Hkkslys m|ku]
 fBdk.k % ckcwyukFkjksM Hkk;[kGk
 egRokps oSf”k’V;s % izkphu f”koeafnj  egRokps oSf”k’V;s % eqacbZrhy lokZar izkphu
 fxjxko pkSikVhuthd NksV;k”kk VsdMhoj gs izkphu oLrqlaxzgky;
f”kooky; fLFkr vkgs-  ;k laxzgky;kps iwohZps uko ^fOgDVksfj;k o vYcVZ
E;qf>;e* gksrs- ;kph LFkkiuk 1855 lkyh dj.;kr
24- g¡xhax xkMZu vkyh-
 fBdk.k % fjt jksM
 1880 lkyP;k izkajHkh ;k m|kukph LFkkiuk >kyh- 32- fl/nhfouk;d eafnj
fQjkst”kgk esgrk m|ku ;k ukokusgh rs vksG[kys  fBdk.k % Lokra«;ohj lkojdj ekxZ] izHkknsoh
tkrs-  y{e.k foBw vkf.k nsÅckbZ ikVhy ;kauh 1801 lkyh
 vusd izk.;kaps vkdkj ;sFks r;kj dj.;kr vkysys cka/kys-
vkgsr-
 HkO; vkf.k izHkkoh ^¶ykWoj DykWd* gs eq[; vkd’kZ.k 33- f”kokth ikdZ
vkgs-  fBdk.k % Lokra«;ohj lkojdj ekxZ
 1927 Ik;Zar ekghe ikdZ ;k ukokus gs m|ku vksG[kys
25- deyk usg# ikdZ tkr vls-
 fBdk.k % fjt jksM
 ^Egkrkjhpk cwV* gh oSf”k’V;iw.kZ okLrqjpuk ;k fBdk.kh 34- Okkanzk ojGh lh fyad
vkgs-  fBdk.k % ojGh Qsl jksM&osLVuZ ,DLiszl gk;os
 egRokps oSf”k’V;s % lkxjh lsrw
26- okGds”oj eafnj  ;k lsrwph dksuf”kyk 1999 lkyh ckGklkgsc Bkdjs
 fBdk.k % ck.kxaxk ØkWl jksM ;kauh ?kkryh-
 egRokps oSf”k’V;s % izkphu f”koky;
35- ekmaV esjh ppZ 46- Ekgkdkyh xqaQk
 fBdk.k % ekmaV esjh jksM] ckanzk  fBdk.k % lqanjuxj] v/kasjh iwoZ
 vkB lIVsca j uarjP;k ifgY;k jfookjh ;k fBdk.kP;k  gh ,dks.khl nxMkar dksjysY;k izkphu xqaQkaph
^ckanzk Qsvj* yk lq#okr gksrs- Ükza[kyk vkgs-

36- N=irh f”kokth vkarjjk’Vªh; foekurG 47- vkjs feYd dkWyuh


 fBdk.k % lgkjk fOgyst] lgkjk ,yOgsVsM jksM  fBdk.k % fQYe flVh jksM
 ns”kkrhy nqlÚ;k Øekadkps dk;ZeXu vkarjjk’Vªh;
foekurG 48- fQYeflVh ¼nknklkgsc QkGds fp=uxjh½
 lgkjk vkarjjk’Vªh; foekurG gs ;k foekurGkps iwohZps  fBdk.k % xksjsxko ¼iwoZ½
uko vkgs-
49- iobZ ryko
 1942 Ik;Zar tqgq ,vjMkse foekurGkph LFkkiuk >kyh
 fBdk.k % iobZ
gksrh] iajrq xSjlks;heqGs rs vk/kh lkarkØq> o uarj
lgkjk ;sFks LFkykafjr >kys-  iwohZ ;k fBdk.kkgwu eqacbZ “kgjkl ik.khiqjoBk dsyk
tkr vls-
37- Tkqgw chp
50- fogkj ryko
 fBdk.k % tqgw rkjk jksM
 fBdk.k % iobZ
38- bLdkWu VsEiy  fogkj xkoktoG feBh unhoj gk ryko fLFkr vkgs-
 fBdk.k % gjsd`’.kk y¡M] tqgw ppZ jksM  ;k rykokl ik.kh iqjoBk feBh unhrwu gksrks-
51- dkUgsjh xqaQk
39- eB fdYyk
 fBdk.k % lat; xka/kh jk’Vªh; m|ku
 fBdk.k % e< vk;yaM
 d`’.kfxjh ;k laLd`r ukoko#u dkUgsjh gs uko iMys
 e< vk;yaM ;sFks gk fdYyk vkgs- iwohZps uko olksZok vkgs-
fdYyk-
 ;k fBdk.kh 34 v/kZoV Lo#ikrhy fp=s vkgsr-
 gk fdYyk iksrqZfxtkauh cka/kyk o 1739 lkyh
ejkB;kauh ftadwu ?ksryk- 52- Lkat; xka/kh m|ku
 fBdk.k % cksfjoyh iwoZ] dkatwjekxZ
40- e< chp
 iwohZps uko cksfjoyh ^jk’Vªh; m|ku* vlss uko gksrs-
 fBdk.k % e< vk;yaM
 Lokra«;iwoZ dkGkr ^d`’.kfxjh jk’Vªh; m|ku vls
41- ,jaxy chp ;kps uko gksrs-
 fBdk.k % e< vk;yaM 53- ykW;u lQkjh ikdZ
 fBdk.k % cksfjoyh iwoZ]
42- ekosZ chp  O;k?kz o flag ;kaps n”kZu ;k fBdk.kh Ik;ZVdkauk djrk
 fBdk.k % ekosZ xko ;srs-
43- eksukjh chp 11- eqacbZ euksjatu vkf.k cktkjisBk
 fBdk.k % ekuksjh
1- usg# rkjkax.k
44- Xykscy iWxksMk iw.kZ iŸkk % usg# lsVa j] MkW- vWuh cs>Va jksM] ojGh eqacbZ
 fBdk.k % ,Llsy oMZtoG] cksfjoyh osLV  oSf”k’V;s % vodk”k foKkuk”kh fuxfMr Ik;ZVuLFkG
 ;k iWxksMkps dasnz txkrhy lokZar eksBk nxMh ?kqeV 2- egky{eh jsldkslZ
vkgs] T;kaph maph 29 ehVj vkgs- Ikw.kZ iRrk% egky{eh jsYos LFkkudktoG] MkW- b-ekslls ekxZ
 oSf”k’V;s % ?kksM;kaP;k jslpk VªWd
45- ,Llsy oYMZ
 2400 ehVj ykachpk gk vaMkd`rh VªWd vkgs- 225
 fBdk.k % cksfjoyh if”pe
,djkoj gk iljysyk vkgs-
 eqacbZrhy ifgyk vkbZl LdsfVax VWªd ;k fBdk.kh vkgs-
 esycuZ ;sFkhy dkWyfQYM jsldkslZP;k /krhZoj gk
mHkkj.;kr vkysyk vkgs-
3- egscwc LVqfMvks 12- eqacbZ oSf”k’V;iw.kZ yksdlaLd`rh
Ikw.kZ iRrk % fgy jksM] juokj] ckanzk if”pe okLrq”kSyh
 eqacbZyk vkiY;k okLrq”kSyhlkBh ;quLs dksdMwu nksu
4- fdM>kfu;k iqjLdkj izkIr vkgsr-
Ikw.kZ iRrk % ,y-ch- ,l-ekxZ] ?kkVdksij if”pe  eqacbZP;k okLrq”kSyhoj bafXy”k o iksrqZxht
 ygku eqykalkBh euksjatukP;k ek/;ekrwu f”k{k.k ;sFks okLrq”kSyhpk izHkko tk.korks-
miyC/k vkgs-
13- eqacbZrhy egRokps mRlo
5- i`Foh fFk,Vj 1- eqacbZ fQYe QsfLVOgy
Ikw.kZ iRrk % 20 tkudh dqVhj] tqgw ppZ jksM] tqgw rkjk
 njo’khZ Mumbai Academy of the Moving Image
eqacbZ-
(MAMI) ekQZr vkarjjk’Vªh; fp=iV egksRlokps
 oSf”k’V;s % “k”khdiwj ;kauh vkiys oMhy i`Fohjkt
diwj ;kaP;k Lej.kkFkZ gs cka/kys- vk;kstu dsys tkrs-
 txHkjkrhy fofo/k Hkk’kkarhy fp=iV ekfgrhiVkaps
6- eqacbZ dUOgs”ku vWUM ,fD>fc”ku lsVa j izn”kZu ;sFks dsys tkrs-
Ikw.kZ iRrk % xsLdks daikÅaM] osLVuZ ,DLiszl gk;os] xksjsxko  _f’kds”k eq[kthZ ;kaP;k usr`Rok[kkyh fp=iVl`’Vhrhy
iwoZ ukeoarkauh MAMI ;k lalFksph LFkkiuk dsyh-
 1991 lkyh ;k vkarjjk’Vªh; izn”kZuLFkGkph fufeZrh ¼1997½-
dj.;kr vkyh-
2- Ckk.kxaxk QsfLVOgy
7- Ckkanzk&dqykZ dkWEIysDl  Ekgkjk’Vª Ik;ZVu fodkl egkeaMGkekQZr eqacbZP;k
Ikw.kZ iRrk % ch-ds- lh- jksM] ckanzk iwoZ eyckj fgy ifjljkr nksu fnolh; ck.kxaxk
 ,e-,e-vkj-Mh-,-P;k ek/;ekrwu fodflr lqfu;ksftr QsfLVOgyps vk;kstu dsys tkrs-
O;olk;LFkG-
 jk’Vªh; “ksvj cktkj] lsch] ukckMZ bR;knh eq[;ky;s 3- ,fyQaVk QsfLVOgy
;k fBdk.kh vkgsr-  Lkaxhr] u`R; egksRlo] ^,fyQaVk QsfLVOgy* egkjk’Vª
 ckanzk&dqykZ dkWEIysDl xzkÅaM gs fØdsVps eSnku ;sFks Ik;ZVu fodkl egkeaMGkekQZr vk;ksftr dsyk tkrks-
vkgs-
4- bafM;u MchZ fodsM
a
8- QW”ku fLVªV  QscqokjhP;k ifgY;k jfookjh ;k mRlokps vk;kstu
Ikw.kZ iRrk % deZohj HkkÅjko ikVhy ekxZ] efju ykbZUl dsys tkrs-
 oSf”k’V;s % QW”kuscy diM;kaph jkLr njkrhy nqdkus-  Ekgky{eh jsldkslZ ;sFks ?kksM;kaph “k;Zr vk;ksftr
dj.;kr ;srs-
9- dqykck dkWtos
Ikw.kZ iRrk % “kghn Hkxrflax jksM] dqykck 5- dkGk ?kksMk QsfLVOgy
 [kjsnhlkBhph vusd fBdk.ks ;sFks vkgsr-  dkGk ?kksMk vkVZl~ QsfLVOgy ns”kkrkhy eksBk
cgqlkaLd`frd egksRlo vlrks-
10- egkRek Qqys Hkkth eaMbZ  Lkaxhr] u`R; ukV;] lkfgR; v”kk fofo/k dykapk
Ikw.kZ iRrk % /kksch ryko] QksVZ] eqacbZ lqj[s k laxe ;sFks vlrks-
 1999 lkyh ;k mRlokl lq#okr >kyh-
11- dkGcknsoh ljkQk cktkj ¼>osjh cktkj½
 eqacbZrhy ljkQk nqdkukaps dsna zLFkku- 6- Ckkanzk ekÅaV esjh QfLVOgy
 f=Hkqounkl Hkheth >osjh gh eksBh lqo.kZis<h ;sFks vkgs-  8 lIVsacjuarjP;k jfookjh ;k vkBoMkHkj pky.kkÚ;k
mRlokr lq#okr gksrs-
12- pksj cktkj  eqacbZdjkalkBh ^ckanzk Qsvj* gh ,d ;k=kp vkgs-
Ikw.kZ iRrk % QksVZ] eqacbZ
 ;sFkhy xksx a kVkeqGs ^”kksj cktkj* ;kpk viHkza”k gksÅu gs 7- ykyckxpk jktk
uko ;k Hkkxkyk feGkys-  ykyckxP;k jktkph ewrhZ r;kj dj.;kps dke
 ^pksj cktkj& ;k ukokeqGs pksjhP;k oLrw vusd ekxkZus dkacGh ifjokj xsyh vkB n”kds djhr vkgs-
;sFks vlrkr-

Вам также может понравиться