Академический Документы
Профессиональный Документы
Культура Документы
P=Pп+Pm=Pп(1+ )=Pp(1+b)
b= =26 эютцрцлцр.
Трансформаторун йцкц номинал йцкдян чох олдугда онун гызмасы хцсуси ямсал иля характеризя олунур
P=Pп(1+k2b)
124
щардакы k=S/Sn.
Адятян нисби истисмар мцддяти вя кющнялмя мцддятинин температурдан асыллыьыны графикля якс етдирмяк
йахшы олур (шякил 3.2).
Яйрилярин кюмяйи иля трансформаторун артыг йцклянмяси мцддяти графикин I щиссясиндя йцклянмямяйя
эюря тяйин етмяк олар. Артыг йцклямя режими, компенсасийа режими адланыр вя бу систематик олараг нормал артыг
йцклямядир. ТИГ тялябиня эюря бу артыг йцклянмя 9% гядяр ола биляр. Мялумдур ки, 40% чох олмайараг 5 эцн ярзиндя
щяр эцн 6 саатдан артыг трансформатору артыг йцклямяк олмаз.
ТИГ эюря систематик артыг йцклямядян башга гяза режиминдя паралел ишляйян трансформаторлардан бири
ачыланда диэярини артыг йцклямяк олар. Бу артыг йцклямя 40%-дян артыг олмамалыдыр. Гыса мцддятли артыг
йцклянмяляря дя иъазя верилир. ТИГ эюря бу артыг йцклянмя ашаьыдакы щядлярдя олур.
30% йцклянмя 120 дягигя ярзиндя
45% 80 дяг.
60% 45 дяг.
75% 20 дяг.
100% 10 дяг.
200% 1,5-2 дяг.
Трансформаторларын ващид эцъц артыгъа онларын ф.и.я. 99% гядяр артырмаг олар. Гейд етмяк лазымдыр ки,
цчфазалы трансформаторлар, бирфазалы трансформаторлара нисбятян игтисади ъящятдян чох сямярялидир.
3.7. Автотрансформаторлар
Автотрансформаторлар игтисади ъящятдян трансформаторлара нисбятян
сямяряли олудьундан 110 - 1150 кВ-луг шябякялярдя эениш истифадя олунур.
Автотрансформаторларда ики долаг юз араларында бир баша електрики ялагяйя
малик олдуьундан (буна бязян галваник ялагядя дейирляр) енержинин йалныз бир
щиссяси магнит ялагя васитясиля ютцрцлцр. Адятян чохдолаглы
автотрансформаторларда йалныз йцксяк эярэинлик (ЙЭ) долаьы иля орта эярэинлик
(ОЭ) долаглары арасында електрики ялагя олур. Шякил 3.6 цчфазлы
автотрансформаторун принсипиал схеми верилмишдир.
Автотрансформаторун йцксяк эярэинлик долаьынын АМ-щиссясиня
ардыъыл долаг, ОМ - щиссясиня ися цмуми долаг дейилир. Адятян долаьын щяр
цчфазасынын йцксяк вя орта эярэинлик долаглары улдузвари бирляшир вя нейтрал
торпагланыр.
125
Шякил 3.6. Цчфазалы автотрансформаторун принсипиал схеми.
Алчаг эярэинлик долаьы ися нцвянин магнитлянмяси вя сыфыр ардыъыллыглы ъярайанлары компенсасийа
етмяк цчцн сямяряли шяраит йаратмаьа эюря цчбуъаг бирляшир. Автотрансформаторларда биринъи вя икинъи тяряф
долагларынын сарьылар сайы иля е.щ.г. арасындакы нисбят ади трансформаторларда олдуьу кимидир, анъаг йцк
режиминдя долагларда ъярайанларын пайланмасы мцхтялифдир.
Бу бахымдан автотрансформаторларын истисмары заманы онун долагларында йцк режиминдян асылы олараг
ъярайанларын пайланмасына эцълц нязарят олунмалыдыр.
Автотрансформаторун цмуми долаьында ъярайан щямишя йцксяк вя орта долаглардакы ъярайанларын щяндяси
ъяминя бярабярдир.
Ицм = Ий+Иор.
Автотрансформаторун номинал эцъцня онун кечид эцъц дейилир. Автотрансформаторун номинал эцъц йцксяк
эярэинлик тяряфиня верилмиш эярэинлик - Uйэ. вя ардыъыл долагдакы ъярайанын щасилиня бярабярдир, башга сюзля,
кВА
Sтип = SН(1– ) = SN,
бурада =1– автотрансформаторун сямярялилик ямсалы адланыр.
Демяли автотрансформаторларда типик эцъ онун номинал эцъцндян дяфя аздыр.Сямярялилик ямсалынын
гиймяти 110, 220 вя 330 кВ-луг эярэинликдя 0,667, 330 вя 500 кВ-луг эярэинликляр цчцн 0,23 гядяр дяйишя биляр.
Гейд етмяк лазымдыр ки, сямярялик ямсалы ня гядяр аз оларса вя йцксяк эярэинлик ня гядяр орта эярэинлийя
йахын оларса автотрасформаторун типик эцъцдя бир о гядяр аз олар, бу да юз нювбясиндя автотрансформатора сярф
олунан метал сярфини азалдыр. Беляликля, цчфазалы трансформаторларын явязиня автотрансформаторлар истифадя
едилмяси бюйцк игтисади сямяря верир. Автотрансформаторун эцъ ютцрмя режими онун конкрет иш шяраитиндян
асылыдыр. Трансформаторларда олдуьу кими автотрансформаторларда да иткиляр сабит вя дяйишян тяшкил
едиъилярдян ибарятдир.
Ейни йцкдя автотрансформаторда актив итки трансформатордакындан аздыр, бу щал ясасян автотрансформатор
алчалдыъы режимдя ишлядикдя йараныр. Беля ки, ейни йцкдя автотрансформаторун цмуми долаьында итки
трансформаторун орта долаьындакы иткидян -гядяр аз, ардыъыл долаьдакы итки ися трансформаторун йцксяк эяр-
эинлик долаьындакы иткидян -гядяр аздыр. Алъаг эярэинлик долагдакы итки ися яксиня трансформаторун алчаг
эярэинлик долаьындакы иткидян чох олур, чцнки бу долаьын эцъц автотрансформаторун типик эцъцня бярабяр
эютцрцлцр вя ашаьыдакы кими щесабланыр.
PAа=3I2AрА = 3IA2 = .
Анъаг буна бахмайараг автотрансформаторун иткиляринин ъями онунла ейни эцълц трансформаторлара
нисбятян олудъа аздыр. Автотрансформаторларда минимал итки енержисини йцксяк эярэинлик шябякясиндян орта
эярэинлик шябякясиня ютцрян заман йараныр анъаг бу шяртля ки, алъаг эярэинлик тяряфиндя чох да бюйцк йцк
олмасын.
Тямиз автотрансформатор режиминдя, башга сюзля йцк анъаг йцксяк вя орта эярэинлик долаглары арасында
ютцрцлцрся бу заман Pакт.=Pтр. алыныр.
Автотрансформаторда щямчинин полад иткиси трансформатора нисбятян аздыр. Бюйцк эцълц
автотрансформаторларын истисмары заманы онларын йцкц бурахыла билян йцкцн 7080%-ни тяшкил едир, бу да бюйцк
эцълц електрик стансийаларында нормал щал кими гябул олунур. Автотрансформаторларын тятбиги бир чох ялавя
чятинликляр йарадыр. Бу чятинликлярин арадан галдырылмасы енержи системинин етибарлыьыны артырыр. Мясялян,
йцксяк эярэинлик долаьы иля орта эярэинлик долаьы арасында олан електрики ялагя щесабына, шябякялярин бириндя
баш верян ифрат эярэинлик, диэяр шябякяйа асанлыгла йайыла билир. Бу да щям автотрансформаторун юзц цъцн щям дя
щямин тяряфдя олан аваданлыглар цчцн бюйцк тящлцкя йарадыр. Бундан башга нейтралы изоля олунмуш шябякялярдя
йцксяк эярэинлик тяряфдя йерля бирляшмя оларса, орта эярэинликли шябякяляриндя зядялянмяйян фазаларда
эярэинлийин гиймяти 3,53,8 Uф гядяря чата биляр. Мящз бунунла ялагядар олараг нейтралы торпагланмыш шябякяляр
арасында ялагя йаратмаг цчцн автотрансформаторлардан истифадя едилир.
3.9. Трансформаторларын изолйасийасынын истисмары
Эцъ трансформаторларынын изолйасийасынын конструксийасы мцряккяб олмагла майе вя бярк диелек-
триклярин комбинасийасындан (бирляшмясиндян) ибарятдир. Трансформаторларын изолйасийасы хариъи вя дахили
изолйасийайа бюлцнцр. Трансформаторун дахили изолйасийасына долаьын баш изолйасийасы, бу нюв изолйасийайа
бахылан долаьын торпагланмыш щиссяляри иля вя башга долаглар арасындакы изолйасийасы нязярдя тутулур вя
узунуна изолйасийалар, бу нюв изолйасийалара бахылан долаьын сарьылары арасында изолйасийалар, нязярдя тутулур.
Трансформаторун хариъи изолйасийасына ися эириш изолйаторларынын изолйасийасы вя эиришин ъярайан дашыйан
щиссяляриндян трансформаторун конструксийасынын торпагланмыш щиссяляриня гядяр олан щава мясафяси аиддир.
Дахили изолйасийа трансформатор йаьынын иъярисиндя йерляшмиш кардон аракясмя изолйасийасындан ибарятдир. До-
лаглар арасында йерляшмиш кардон силиндирляр, трансформаторун щям нормал иш режиминдя, щям дя атмосфер
ифрат эярэинлик импулслары тясир едян заман, ясас изолйасийанын изолйасийа мющкямлийини артырмаг цчцн
истифадя олунур.
Бцтцн бярк изолйасийалар чох йцксяк електрики изолйасийа хассясиня малик олмалыдыр.
Йцксялдиъи трансформаторлар вя автотрансформаторлар електрик стансийаларында вя 110-500 кВ-луг шябякя-
лярдя ишляйян заман атмосфер ифрат эярэинликляриня мяруз гала билярляр, бу заман долаьын щям индуктив щям дя
тутум параметрляри щесабына рягси просесляр йараныр вя беляликля долагда йаранан эярэинлийин илкин пайланмасы
иля сон пайланмасы бир-бириндян кяскин фярглянир (шякил 3.9).
126
Шякил 3.9. Нейтралы торпагланмыш
трансформаторун
ЙЭ долаьында эярэинлийин башланьыъ, рягси
вя сон пайланмасы
Бунунла ялагядар олараг ади эцъ трансформаторларында долаьын яввялиндя изолйасийа чох бюйцк ифрат
эярэинлийя мяруз галыр.
Бу эярэинликляр йол верилян эярэинликдян щямишя чох олдугдан щямин транфсорматорларын вя авто-
трансформаторларын эириш тяряфдян хцсуси бошалдыъылар, вя йахуд да стансийада вя йа йарымстансийа хяттин эялян
тяряфиндя узунлуьу 2,5 км-дян аз олмамаг шярти иля трос мцщафизя гурьулары гурашдырылыр.
Трансформаторун дахилиндя ися долаьын узуну бойу эярэинлик пайланмасыны бярабярляшдирмяк цчцн хцсуси
компенсасийа едиъи, статик тутум гурьуларындан истифадя едилир. Беляликля кечид просеси заманы долагда йаранан
рягслярин амплитудасыны бцтцн долаг бойу азалтмаг мцмкцн олур.
Бу нюв мцщафизяйя тутум мцщафизя гурьусу дейилир. Тутум мцщафизя гурьуларына илк нювбядя долаьын
уъларында йерляшмиш хцсуси екранлашдырыъы долаглар аиддир. Екранланмыш сарьылар эиришдя гойулмуш тутум
щалга иля електрики бирляшяряк долаьын яввялиндя ялавя изолйасийа йарадыр. Беляликля, долаьын изолйасийа
сявиййяси ади долаьын изолйасийа сявиййясиндян чох олур. Нятиъядя, тутум щалгаларла тямин олунмуш
трансформаторларын изолйасийасы гисмян бюйцк ифрат эярэинлийя давам эятирир, буна эюрядя беля
трансформаторлара атмосфер ифрат эярэинлийя давамлы трансформаторлар дейилир.
Автотрансформаторун йцксяк эярэинлик (ЙЭ) вя орта эярэинлик (ОЭ) долаглары ялагяли шябякяляря
гошулдуьундан онларын изолйасийасына щямишя атмосфер ифрат эярэинлийи тясир едир. Бунунла ялагядар олараг
автотрансформаторун щям йцксяк эярэинлик щям дя орта эярэинлик долагларынын чыхышына РВМГ-типли
бошалдыъылар гошулмалыдыр. Бошалдыъылар иля долаьын чыхышлары арасындакы мясафя 60 м-дян чох
олмамалыдыр.
Парчаланмыш долаглы трансформаторларда алчаг эярэинлик долаьынын бири ишдя диэяри ися ачыг оларса, бу
заман ачыг долаг бошалдыъы иля мцщафизя олунмалыдыр. Буна эюря парчаланмыш долаглы трансформаторларда ал чаг
эярэинлик долаглары бошалдыъыларла тямин олунмалыдырлар.
3.10. Трансформаторларын сойутма системляринин истисмары
Трансформаторларын нормал иш режиминдя долагларында, нцвясиндя иткиляр йараныр ки, бу да юзцнц истилик
шяклиндя бцрузя верир. Бу елементлярдя айрылан истилик эенераторларда олдуьу кими трансформаторларда да
изолйасийайа мянфи тя'сир едяряк онун ишлямя мцддятини кяскин азалдыр. Одур ки, температурун нормадан чох
олмамасы цчцн трансформаторда хцсуси сойутма системляриндян истифадя олунур. Щал-щазырда эцъ
трансформаторларында истфадя олунан сойутма системляринин нювц шякил 3.10-да эюстярилмишдир.
Шякил 3.10а-да щаванын вентилйасийасы вя йахуд да йаьын тябии йол иля дювриййяси щесабына йаранан
сойутма системи; шякил 3.10б-дя йаьын тябии дювриййяси вя радиаторлара щаванын мяъбури йолла цфцрцлмяси иля
сойудулан сойутма системи; шякил 3.10в-дя йаь-щава сойудуъусунда сойудулмуш йаьын мяъбури дювриййяси иля
сойудулан сойутма системи; шякил 3.10г-дя ися йаь-су сойудуъусунда сойудулмуш йаьын мяъбури дювриййяси иля
сойудулан сойутма системи верилмишдир. Сойутма системляринин щяр бириня айры-айрылыгда нязяр йетиряк.
Шякил 3.10.
1 – чялляк; 2 – чялляйин кянара чыхан щиссяси; 3 – сойуду-
лан сятщ; 4 – коллектор; 5 – радиатор; 6 – йаь насосу; 7 –
вентилйатор; 8 – йаь сойудуъусу.
127
ятраф мцщитя ясасян конвексийа, гисмян ися шцаланма васитясиля ютцрцлмяси щесабына кечирилдийиндян гуру
трансформаторлар гойулан камераларда щюкмян щаванын тябии вентилйасийасы цчцн бинада тябии вентилйасийа
гурьулары гойулмалыдыр. Гуру трансформаторларда йаьын олмамасы онларын йцксяк йаньын тящлцкясизлийини тя'мин
едир.
Эцъц 7500 кВА гядяр олан трансформаторларда йаь иля тябии сойутма системляриндян истифадя едилир. Бу нюв
сойутма системиндя сойутма просеси трансформаторун чялляйинин дахилиндя йаьын йухары вя ашаьы щиссяляриндя
температурлар фярги нятиъясиндя онун тябии дювриййяси щесабына щяйата кечирилир. Нязяря алмаг лазымдыр ки,
сойудуъу щаванын температуру нормадан чох оланда трансформатору сон йцклямя щяддиня гядяр йцклямяк олмаз. Бу
сябябдян дя йерли шяраитдян асылы олараг трансформаторун истисмар гайдаларында онун сон йцклямя щяддинин
азалдылмасы щагда ялавяляр едилмялидир.
Сойудуъу кими истифадя олунан йаьын тябии дювриййяси иля сойудулан трансформаторларын чялляйиндя йаьын
дювриййяси, онун дахилиндя вя хариъиндя гызмайа мя'руз галан елементляриндя йол вериля билян температурун
трансформаторун щцндцрлцйцндян асылы олараг дяйишмя графики шякил 3.11-да верилмишдир.
Шякил 3.11.
1 – долаг бойунъа; 2 – магнит щиссяси бойунъа; 3 – йаьда;
4 – боруларын сятщи бойунъа температурун пайланмасы.
128
Трансформаторларын эцъцнцн артмасы иля онларда йаранан иткилярин мцтляг гиймяти дя артдыьындан,
трансформаторларын щямин эцъдя малик олдуьу юлчцляр имкан вермир ки, гызмыш актив щиссялярин еффектив со -
йутмасы тя'мин едилсин. Одур ки, беля эцълц трансформаторларда еффектив сойутманы тя'мин етмяк цчцн яввялъядян
сойудулмуш йаьын мяъбури дювриййясини тя'мин етмяк лазымдыр. Эцъц 80 МВА-дан чох олан трансформаторларда йаь
хцсуси насосларын кюмяйиля щава вентилйаторлары васитясиля сойудулмуш сойудуъу гурьуйа вурулур, сойудуъу
гурьудан чыхан йаь трансформаторун чялляйинин ашаьы щиссясиня дахил олур. Беля сойутма системинин принсипал
схеми шякил 3.12-дя верилмишдир.
Бу нюв сойутма системи ятраф мцщитин температуру +40 0С олдугда вя номинал эцъля ишляйян
трансформаторларда гойулур вя ондан кянарда йерляшмиш айрыъа сойудуъу гурьудан ибарятдир. Сойудуъу гурьу
сойудуъудан, адсорбсийа сцзэяъиндян, цфцрмя вентилйаторундан вя йаьын дювриййясини тя'мин етмяк цчцн гойулмуш
електронасосдан ибарятдир.
Шякил 3.12.
1 – чялляк; 2 – насос; 3 – адсорбсийа сцзэяъи;
4 – сойудуъу; 5 – вентилйатор.
Шякил 3.13.
1 – чялляк; 2 – йаь насосу; 3 – йаь сойудуъусу; 4 – щава топлайыъы; 5 – манометр; 6 –
дифференсиал манометри;
7 – абсорб; 8 – сцзэяъ.
Йаь сойудуъусу еля щесабланыб ки, йаь ондан кечяндя онун температуру ян
азы 10150С ашаьы дцшсцн. Сойутма системиндя гойулмуш щава йыьанын вязифяси
сойутма системинин бцтцн елементляриндя сорма нятиъясиндя йаранмыш щава
габаръыгларыны юзцндя топламаг вя ону трансформаторун чялляйиня
бурахмамагдыр. Бу сойутма системиндя адятян ики - цч йаь вурма насосу вя ики йаь
129
сойудуъусу нязярдя тутулур. Даща бюйцк эцълц трансформаторларын сойутма системиндя цч йаь вурма насосу гойулур
вя бунлардан икиси даим ишляйир, бири ися ещтийатда сахланылыр. Ещтийат йаь вурма насосу, ишляйян насослардан
бири ачылан заман вя йахуд да йаьын температуру нормадан чох оланда автоматик олараг гошулур.
Йаь - су сойутма системинин ишя гошулма ардыъыллыьы трансформаторун йаьынын цст щиссясинин
температурундан асылы олараг яввялъядян мцяййян едилмиш гайдада апарылыр. Истянилян щалда яввялъя йаь вурма
насосу гошулур йаьын сойудуъудан кечмяк шярти иля онун дювриййясини тя'мин едир, сонра ися су вуран насос ишя
гошулур гошма заманы ися яввялъя су насосу ачылыр, сонра ися йаь насосу. Йаь - щава вя йаь - су иля сойудулан
трансформаторларын вя автотрансформаторларын сойутма системляриндя гяза нятиъясиндя щава вуран
вентилйаторларын иши вя йахуд да йаьын дювриййяси кясилярся щямин трансформаторлар вя автотрансформаторлар
номинал йцк режиминдя о вахта гядяр ишляйя биляр ки, эцъц 250МВА гядяр олан трансформаторун йаьынын цст
щиссясиндя температур +800С, эцъц 250МВА-дан чох олан трансформаторун йаьынын цст щиссясиндя ися температуру
+750С олсун. Беля ки, бу режимдя трансформаторун чялляйинин щцндцрлцйц бойунъа температур чох кяскин дяйишир
вя бу да трансформаторун актив щиссясиндя чох тящлцкяли механики эярэинликляр йарада биляр. Бу мцддятдя транс-
форматорун сойутма системини бярпа етмяк вя йахуд да йцкцн азалдылмасы цчцн хцсуси тядбирляр эюрмяк лазымдыр.
Яэяр трансформатор максимал эцъ режиминдя ишляйяркян сойутма системи сырадан чыхыбса онда трансформатора бу
режимдя йалныз 10 дягигя ишлямяйя иъазя верилир, сонра трансформатор шябякядян ачылмалыдыр.
Трансформаторун йцксцз ишлямя режиминдя сойутма системи ачылыбса вя йаьын цст щиссясиндя температур
уйьун олараг +750 вя йахуд +800С оларса онда бу режимдя эюстярилян температурларын артмамасы шяртиля 30 дягигя
ишлямяйя иъазя верилир.
Йаь - щава вя йаь - су сойутма системляри иля ишляйян бцтцн трансформаторларда йаьын цст щиссясинин
температуру +750 вя +800С чатан кими 10 дягигядян сонра хцсуси мцщафизя васитясиля трансформаторларын ачылмасы
завод тяряфиндян тяшкил олунур.
Трансформаторун йцкц нормадан ашаьыдырса вя йаьын дювриййяси нормал ишляйирся бу заман гыш вахты
вентилйаторларын вя сойудуъуларын гисмян ачылмасына иъазя верилир, йай вахты ися йаьын цст щиссясинин
температуру +450С чох дейился ,онда сойудуъуларын бир щиссясинин ачылмасына иъазя верилир.
Истисмар тяърцбяляри эюстярир ки, ятраф мцщитин температуру -10 0 С-дян ашаьы олмайан щалда йаь вуран
насослары ишя гошмаг олар, ейни заманда, -100С-дян ашаьы температурда йаьын юзлцйц кяскин артдыьындан йаь вуран
насосларын мящсулдарлыьы ашаьы дцшмякля онларын кяскин артыг йцклянмясиня сябяб олур, одур ки, онлары ачмаг
лазымдыр.
Мянфи температурда щава вуран вентилйаторларын гошулмасы, йалныз йаьын цст щиссясиндя температур +45 0С
чатандан сонра лазымдыр. Йаь-су сойутма системинин йаь-щава сойутма системиня нязярян цстцн ъящятляри ондан
ибарятдир ки, кичик юлчцйя, кичик эювдяйя, уъуз баша эялир вя аз истисмар хяръляриня маликдир. Бунлардан башга бу
сойутма системи бюйцк сойутма еффектиня маликдир, беля ки щятта йай мювсцмцндя трансформатор максимал йцк
режиминдя ишляся дя йаьын цст щиссясиндя температур 50- 55 0С- дян йухары галхмыр, еля бунун нятиъясиндя дя
долаьын изолйасийасы аз йейилмяйя мя'руз галыр.
Нязярдя сахламаг лазымдыр истисмарда олан трансформаторларда сойутма системи ачыларса онда щямин
трансформаторлар узун мцддят юз номинал эцъцнцн 70 йцкц алтында ишляйя биляр. Беля ки, сойутма системи
ишляйяндя вя трансформатор юз номинал йцкц алтында ишляся онда онун изолйасийасынын йейилмя дяряъяси
трансформаторун сойутма системи ачылдыгда вя трансформатор номинал йцкцнцн 70 -я гядяр йцкляндикдя
изолйасийанын йейилмя дяряъясиня бярабяр олур.
3.11. Трансформаторларда эярэинлийин тянзимлянмяси гурьуларынын истисмары
Мя'лумдур ки, системдя енержинин бир щиссядян диэяр щиссясиня ахынынын дяйишмяси заманы, системин
дцйцн нюгтяляриндя эярэинлийин дяйишмяси баш верир. Системдя йцкцн беля дяйишмяси юз нювбясиндя
трансформаторларда да йцкцн артмасына , бу да онун икинъи тяряфиндя эярэинлийин азалмасына сябяб олур.
Эярэинлийин азалмасы фаизля беля тя'йин едилир.
Шякил 3.14.
1 – втулка; 2 – гетинакс диск; 3 – дирсякли вал; 4 – сыхаъ чубуглары; 5 –
сыхаъ цзцкляри; 6 – кабел.
йерляшдирилир вя хцсуси компенсасийа долаьы васитясиля тя'сирляндирилир. Беля конструксийа долаьын електро-
динамики дайаныглыьыны артырыр. Яэяр тянзимляйиъи долаг орта эярэинлик долаьынын эиришиндя йерляшибся онун
истисмары заманы йарана биляъяк ифрат эярэинликдян горумаг цчцн хцсуси бошалдыъылар васитясиля мцщафизя
едирляр. Йцк алтында эярэинлийин тянзимлянмяси заманы ъяряйан дювряси гырылмамалыдыр. Бунунла ялагядар олараг
гоншу бюлмяляр арасында йарана биляъяк гыса гапанмалардан кянар олмаг цчцн сцрцшкян сыхаъларын долаьын бир
сыхаъындан диэяриня кечирилмяси хцсуси ъяряйан мящдудлашдыран реакторлар вя йахуд да мцгавимятлярин
васитясиля йериня йетирилир.
Нязярдя сахламаг лазымдыр ки, ъяряйан мящдудлашдыран реакторларын вя мцгавимятлярин гиймятляри еля
сечилмялидир ки, бцтцн режимлярдя тянзимлянян долаглардан кечян ъяряйан трансформаторун номинал ъяряйанындан
чох олмасын.
Йцк алтында эярэинлийи тянзимляйян гурьу ашаьыдакы щиссялярдян ибарятдир:
- долагда гойулмуш шахяляри дяйишян сцрцшян ачардан, тянзимлянян долаьын шахяляр сечиъисиндян;
- шахяляри дяйишян сцрцшян ачарын ачма вя гапама сыхаъларындан;
- сыхаълары дяйишян ачарын шахялянмиш чыхышларын бириндян диэяриня кечян заман гыса гапанманын
олмамасыны тя'мин едян ъяряйан мящдудлашдыран елементлярдян.
Йцк алтында эярэинлийи тянзимлямя гурьулары сыхаълары дяйишян ачарларын эцъцня, конструктив
хцсусиййятляриня, ъяряйан мящдудлашдыран елементляриня (реактор, резистор) вя тянзимлямя пилляляляринин сайына
эюря бир-бириндян фярглянирляр.
Реакторлу ъяряйан мящдудлашдыран гурьулар ишчи эярэинлийи 35 кВ-а гядяр, ишчи ъяряйана эюря ися узун
мцддятя щесабланырлар.
Резисторлу эярэинлик тянзимляйиъи гурьулар ишчи эярэинлийи 110 вя 220 кВ олан эцълц автотрансфор-
маторларын хятт тяряфдян эиришиндя гойулур. Резисторлу гурьунун цстцн ъящяти ондан ибарятдир ки, биринъи
юлчцляриня эюря реакторлу гурьулардан чох кичикдир, икинъиси ися сыхаъларын бириндян диэяриня кечян заман
131
йаранан гювсцн сюнмя шяртляри асандыр.
сийан
опера
№-си
ын
лий
ямя
йат
№-
ын
Контактла
си
рын вя Шякил 3.15.
сечмяляри а) реакторлу; б) резисторлу.
н
вязиййяти
р р'
ямяли
ййаты
сийан
опера
№-си
№-
нын
си
Контактларын
вя сечмялярин
вязиййяти
Эярэинлийин йцк алтында тянзимлямя (ЙАТ) гурьусунун щям реакторла щям дя резисторла схеми вя иш
принсипи шякил 3.15-дя верилмишдир.
Резисторлу эярэинлик тянзимлямя гурьулары нисбятян мцряккябдир, беля ки, бу гурьуда шякил 3.15б-дян
эюрцндцйц кими чохлу сайда сыхаълар вар,диэяр тяряфдян ян ясасы одур ки, шахя сечиъиляринин ишлямя сцр'яти
санийянин йцздя бир щиссясиня бярабяр олмалыдыр, чцнки резисторлардан ъяряйанын кечмя мцддяти ани олмалыдыр.
Бунунла ялагядар олараг гурьу ямялиййаты йериня йетирмя хцсусиййятиня эюря чох е'тибарлы ишлямялидир.
Долагда эярэинлийи тянзимлямяк цчцн гойулмуш реверсив ишя бурахмайа малик олан шахяляри дяйишмя ачары
узагдан идаряетмя васитясиля вя йахуд да, автоматик идаря едилир.
Йцк алтында эярэинлийин тянзимлянмяси заманы кечирилян пиллялярин сайынын щесабланмасы чевириъи
механизмля ялагядар олан хцсуси сайьаълар васитясиля йериня йетирилир вя йахуд да идаряетмя шитиндя гойулмуш
пиллялярин сайына эюря дяряъялянмиш хцсуси ъищазлар васитясиля тя'йин едилир. Эярэинлийин пилляляринин
дяйишмя сцр'яти реакторлу гурьуларда 2-3 сан, резисторлу гурьуларда санийянин йцздя бир щиссяляри мцддятиндя
олмалыдыр.
Эярэинлийин тянзимлянмяси лазым олан систем шининя ейни заманда бир нечя трансформатор ишляйирся , бу
заман имкан варса бцтцн трансформаторларда тянзимлямя ейни вахтда апарылмалы, яэяр имкан йохса онда
трансформаторлар арасында йарана биляъяк таразлашдырыъы ъяряйанлардан азад олмаг цчцн ардыъыллыгла щяр бир
трансформаторда йалныз бир пилля дяйишмякля сонра да диэяр пилляляри дяйишмякля нормал эярэинлик там бярпа
олана гядяр бу ямялиййат апарылыр.
Трансформаторлар артыг йцклянян заман эярэинлийин тянзимлянмяси гадаьандыр. Яэяр бу заман тянзимляйиъи
гурьунун номинал ишчи ъяряйаны трансформаторун номинал ъяряйанындан чохдурса бу мящдудиййят арадан эютцрцля
биляр.
Эярэинлийин йцк алтында тянзимлянмяси автоматик йериня йетирилирся бу заман эцн ярзиндя пиллялярин
дяйишмя сайы 2030 гядяр дяйишя биляр, мясялян хцсуси сярфиййат шининдя эярэинлийин тянзимлянмяси буна мисал
ола биляр. Одур ки, эярэинлик тянзимлямя гурьуларынын ишлямя мцддяти онларын пилля дяйишмя гурьусунун
сыхаъларынын йейилмясиля мящдудлашыр.
Щал-щазырда сыхаълар, металкерамик сыхаълар кими щазырланыр. Бу сыхаъларын ишлямя мцддяти мис
сыхаъларына нисбятян 5-6 дяфя артыгдыр.
Пилляляри дяйишдирян гурьулар щяр 10000 ямялиййатдан сонра йохланылмалыдыр. Йохлама заманы заводун
вердийи тялиматлара ясасян даиряви диограм чыхарылмалыдыр вя бир дя сыхыъы йайларын сыхаъларынын бир - бириня
сыхма гцввяси йохланылмалыдыр. Яэяр йохлама заманы гурьу цчцн чыхарылан даиряви диограм завод тяряфиндян
верилмиш даиряви диограмдан фярглянирся онда сыхаъларын иш габилиййяти нормайа уйьун дейил, лазыми тядбирляр
эюрцлмялидир.
Реакторлу тянзимляйиъи гурьулар щеч бир мящдудиййят гойулмадан ашаьы температурда да ишляйя биляр.
Анъаг резисторлу гурьулар ися гурьунун чялляйиндя йаьын температуру -20 0С-дян ашаьы оланда йаьы хцсуси
гыздырыъылар васитясиля гыздырмаг лазымдыр.
Реакторлу тянзимляйиъи гурьуларын конструктив гурьусунда дяйишиклик етмякля онларын иш габилиййятини
бир гядяр артырмаг олар. Мясялян, бу гурьуларда онун иш габилиййятини йахшылашдырмаг цчцн ясас сыхаъларын вя
гювс сюндцрян сыхаъларын ортасына резисторлар гошмагла гювсцн сюндцрцлмяси просесини асанлашдырырлар.
Щямин щиссяйя гошулмуш резисторун оптимал гиймяти бу нисбятдян тя'йин едилир. Р/Х=6.
Эярэинлийин автоматик тянзимлямя гурьусу трансформаторун паралел ишлямяк имканыны тя'мин етмялидир.
Эярэинлийин автоматик тянзимлямя гурьулары эярэинлийин гыса мцддятли рягсляри заманы ишлямямяси цчцн
хцсуси дюзмя мцддятиля ишлямялидир.
Алчаг эярэинлик долаьы парчаланмыш долаглы хцсуси сярфиййат трансформаторларында эярэинлийин
тянзимлянмяси анъаг ЙЭ- тяряфдя олур.
3.12. Трансформатор йаьынын истисмары
Трансформаторларда йаь щям изолйасийа, щям дя сойудуъу ролуну ойнайыр. Трансформатор йаьынын изол-
йасийа кейфиййяти онун долагларынын електрик мющкямлийиня вя ишлямя мцддятиня бюйцк тя'сир эюстярдийиндян
трансформатор йаьынын истисмары щал-щазырда гцввядя олан истисмар инструксийаларына уйьун ъидди нязарят
етмякля щяйата кечирилмялидир. Трансформатор йаьлары щямчинин електрик апаратларында истифадя олунур.
Тязя трансформатор йаьынын ясас кейфиййят эюстяриъиляри бунлардыр: юзлцлцйц, туршулуг дяряъяси,
132
оксидляшмяйя гаршы цмуми давамлылыьы вя кющнялмя яряфясиндя туршу щяллетмя габилиййяти, тяркибиндя
кцкцрдцн мигдары (кцкцрдлц йаь цчцн), алышма температуру, електрик мющкямлийи, диелектрик иткиси-тг, механики
гарышыгларын олмамасы, туршу вя гялявинин щяллетмя габилиййяти.
Йаьын електрик изолйасийа хцсусиййяти йаьын електрик мющкямлийи вя тэ иля тя'йин едилир. Трансформатор
йаьында оксидляшмя маддяляринин мигдары артдыгъа онда йаранан иткиляр дя артыр, она эюря дя тэ -нын гиймяти
васитясиля йаьын кющнялмясини тя'йин етмяк мцмкцндцр. Трансформаторларын изолйасийасынын електрик
мющкямлийи йаьдакы суйун, газын , механики вя кимйяви гарышыгларын мигдарындан асылыдыр. Йаь тяряфиндян
оксиэенин удулмасы онун оксидляшмясиня вя туршулашмасына сябяб олур, туршулашма просеси заманы йаранан
чапыглар трансформаторун актив щиссясиня отурараг онун сойутма просесини писляшдирир. Йаьда йарана биляъяк
механики гатышыгларын йаранмасына йол вериля билмяз, чцнки щямин гатышыглар щям йаьда , щям дя долагларда
хцсуси кечириъи кюрпцъцкляр йарадараг, изолйасийанын електрик мющкямлийини кяскин азалдаъаг.
Истисмар олунан трансформатор йаьы ашаьыдакы нормалара ъаваб вермялидир:
-1 г йаьда туршулуг дяряъяси 0,25 мг КОЩ -дан чох олмамалыдыр;
-механики гатышыглар олмамалыдыр;
-алышма температурунун азалмасы илкин температурдан 50С-дян чох фярглянмямялидир.
-трансформаторун чялляйиндя эириш изолйаторларында 200С температурада тэ-нын гиймяти 330-750 кВ-луг
аваданлыглар цчцн 1%-дян, 700С-дя ися 7%-дян чох олмамалыдыр;
-донма температуру- 450С-дян ашаьы олмамалыдыр;
-йаьын електрик мющкямлийи ишчи эярэинлийи ашаьыда эюстярилян трансформаторлар цчцн
15 кВ - гядяр . . . . . . . . .. . . . . . . .20
15-35кВ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
60-220кВ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
330-500кВ . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
750кВ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
кВ - дан аз олмамалыдыр.
Трансформатор йаьына истисмар нязаряти бунлардан ибарятдир: трансформаторларын вя апаратларын иш заманы
дюврц олараг онларын йаьынын кейфиййятиня нязарятдян вя йаьын кяскин туршулашмасынын габаьыны алмагдан
ибарятдир. Бу заман ясас мясяля йаьын кющнялмясинин динамикасына нязарят едилмялидир, башга сюзля йаьын
анализинин нятиъяляри яввялки нятиъя иля мцгайися едилмялидир. Анализин нятиъяляри яввялки нятиъялярдян чох
фярглянмирся йериндяъя лазыми тядбирляр эюрмякля йаьын кейфиййятини нормал щяддя салмаг лазымдыр. Яксиня
нятиъяляр кяскин фярглянярся йаьы там дяйишмяк лазымдыр.
Трансформаторларын узун мцддят максимал йцк режиминдя ишлямяси нятиъясиндя йаьын йухары щиссясиндя
температурун чох олмасы йаьын юзлцлцйцнц азалдыр, онун оксидляшмясини сцр'ятляндирир вя алышма температуруну
азалдыр.
Истисмарда олан йаьын алышма температуру 1350С -дян ашаьы олмамалыдыр, анъаг йаьын йанма температуру
онун алышма температурундан 300С чох олмалыдыр. Йаьын алышма температурунун яввялки йохлама гиймятиндян 5 0С
ашаьыдырса онда йаьы дяйишмяк лазымдыр. Узун мцддят трансформаторларын зядялянмяляринин анализи эюстярир ки,
йаьын алышма температурунун бир нечя дяряъя ашаьы дцшмяси трансформаторун долаьынын сарьылары арасында
изолйасийанын зядялянмяси просеси башлайыр вя йахуд да магнит нцвясинин лювщяляри арасындакы изолйасийа
зядяляниб. Беля зядялянмяляр йаьда йерли ифрат гызмалара - 300 0С- 4000С-йя эятириб чыхарыр, бу да юз нювбясиндя
"кренинг просесиня" йя'ни йаьын парчаланмасы, карбон вя щидроэен парчаланмасына сябяб олур. Йаьын тябии йол иля
дювриййяси йаьын йерли гызмаларынын тез сойумасына имкан йарада билмир. Йаьын кренинг просеси заманы айрылан
щидроэен газ шяклиндя йухары , карбон атомлары ися чюкцнтц шяклиндя йаьын дибиня чюкцр.
Истисмарда олан трансформатору ишя гошмамышдан яввял онун йаьыны гыса мцддятли анализля йохламаг
лазымдыр, сонра ися онун йаьыны 3 илдя бир дяфядян аз олмамаг шярти иля вя йахуд да эцъц 320 кВА -дян чох олан вя
термосифон филтири олмайан ясаслы тя'мирдян чыхмыш трансформаторларда илдя бир дяфя анализ цчцн нцмуня
эютцрмяк лазымдыр. Гыса мцддятли анализя ашаьыдакылар аиддир: електрик мющкямлийинин тя'йини, алышма
температурунун, туршулуг дяряъясинин вя нямлийя гаршы реаксийасыны, механики гарышыгларын эюзля тя'йини вя
ялавя олараг йаь ачарлары цчцн йаьда кюмцрцн мигдарынын тя'йини. Кянардан бахмагла йаь нцмуняляриндя
шламларын, булантылыьын вя механики гатышыгларын олмасы тя'йин едилир.
Йаьдан нцмуня эютцрцлмясинин вахты йерли шяраитдян вя аваданлыьын ишлямя режиминдян асылы олараг
йерли инструксийалар васитясиля тя'йин едилир. Йаьын нцмуня эютцрцлмяси ясасян эенишляндириъиси олмайан йаь-
щава иля сойудулан вя йцксяк нямлийи олан щава шяраитиндя ишляйян трансформаторлардан вя щямчинин йцксяк
температурда ишляйян апаратлардан эютцрцлцр.
Азот мцщафизя гурьулары иля тяъщиз олунмуш трансформаторларын йаьындан анализ эютцрцлмяси бюйцк
фасилялярля олур.
Йаьда туршулуг дяряъяси 0,10,2 мг КОЩ гядяр артдыгда онда шламларын йаранма ещтималы артыр.
Ясаслы тя'мирдян чыхмыш 220 кВ-луг трансформаторларын вя онларын эириш изолйаторларынын йаьынын тг-
си ишя гошулмамышдан яввял юлчцлмяли, сонра истисмар илляриндя цч илдя бир дяфя юлчцлмялидир.
Йаьын алышма температурунун ялавя йохланылмасы щямишя газ релесиндя йанан газын олмасындан сонра
лазымдыр, чцнки газ релесиндя йанан газын ямяля эялмяси щямишя трансформаторун дахили изолйасийасынын
вязиййяти щагда цмуми мя'лумат верир.
Йаьын дахилиндяки гатышыглардан ян горхулусу судур, чцнки йаьын дахилдиндя суйн мигдары 0,005% -я чатан
кими йаьын електрик дешилмя эярэинлийинин гиймятини кяскин азалдыр. Бу онунла ялагядардыр ки, йаьда олан су
дамъылары електрик сащясиндя асылы вязиййятдя еллипс формасыны алырлар вя гцввя хятти бойунъа дцзцлцрляр,
суйун диелектрик нцфузлуьу йаьын диелектирк нцфузлуьундан тягрибян 40 дяфя чох олдуьундан су дамъыларына
133
дцшян електрик сащя эярэинлийи щямин юлчцдя олан йаь дамъысындан 40 дяфя чох олур. Беляликля щямин су
дамъылары ятрафында йаранан кяскин гейрибиръинсли сащянин щесабына кичик гювсъцкляр ямяля эялир. Бу
гювсъцкляр йаьда крекинг просесинин йаранмасына, бу да йаьын електрик мющкямлийинин азалмасы, кимйяви
хассясинин писляшмяси вя йахуд да тэ-нин артмасына сябяб олур. Одур ки, истисмар заманы йаьын нормал хассясини
бярпа етмяк лазымдыр. Бунунла ялагядар олараг йаьдакы шламлары, нямлийи вя механики гатышыглары кянар етмяк
цчцн механики тямизлямя цсулундан пресли сцзэяъ вя ваккум сеператорлардан истифадя едилир.
Ишчи эярэинлийи 110 кВ вя йухары олан трансформаторларда йаьын механики тямизлянмяси цчцн ачмаьа имкан
йохса онларын йаьыны йцк алтында дяйишмяк олар, анъаг йаь эенишляндириъисиндя йаьын сявиййясини нормал
сявийядя сахламаг шяртиля. Йаь тямизляйян гурьуларын вя диэяр лазыми гурьуларын эярэинлик алтында олан
трансформатора гошулмасы, ишлямяси тящлцкясизлик техникасынын нормаларына ямял етмякля йериня
йетирилмялидир.
Эцъцндян асылы олмайараг истянилян трансформаторларда йаьын нормал кимйяви эюстяриъилярини вя тг бярпа
етмяк цчцн трансформаторун фасилясиз иш режиминдя ишляйян термосифон сцзэяъляриндя вя йахуд да адсорбларында
сорбенлярин (силикаэенин вя йахуд актив алцминиум оксидини) дюврц олараг дяйишмясини тя'мин етмяк лазымдыр.
Адсорбсион вя йахуд реэенерасийа гурьусунун ишляйян трансформатора гошулмасы поросеси тящлцкясизлик
техникасында нязярдя тутулмуш бцтцн тядбирлярини йериня йетирмякля щяйата кечирмяк лазымдыр.
Йаьда туршулуг дяряъясинин 010,15мг КОН щяддиня чатанда сорбентлярин дяйишдирилмяси лазымдыр.
Термосифонда йаьын дювриййясинин олмасына нязарят йаьын цст щиссясиндя температурун дяйишмясиня ясасян
йериня йетирилир. Термосифон филтирляринин йахшы ишлямямси анъаг онларын дцзэцн гурашдырылмамасы щесабына
ола биляр. Трансформаторларда йаьын дяйишдирилмяси заманы йаьа щаванын дцшмямяси цчцн ону ваккум алтында
дяйишдирмяк лазымдыр.
Хариъи мцщитин температурунун дяйишмяси щесабына трансформаторда йаьын сявиййясинин дяйишмяси
заманы йерли инструксийалара ясасян йаь тюкмяк лазымдыр.
Эярэинлийи тянзимляйян гурьунун чялляйиндяки йаьа нязарят трансформаторун чялляйиндяки йаьа нисбятян тез-
тез олмалыдыр. Бу онунла ялагядардыр ки, йцк алтында эярэинлийин тянзимлянмяси заманы сцрцшкян сыхаъын бир
шахядян диэяриня кечмяси заманы температурун артмасы щесабына йаьын интенсив парчаланмасы эедир. Сцрцшкян
сыхаъларын щяр 1000-2000 ямялиййатындан сонра йаьда кяскин олараг туршулуг; тэ-нин гиймяти артыр вя щятта рянэи
дя дяйишир. Йцк алтында эярэинлийин тянзимлянмяси гурьусунун чялляйиндяки йаьа нязарят онун електрик
мющкямлийинин юлчцлмясиля тя'йин едилир.
Ишчи эярэинлийи 35 вя 110 кВ олан трансформаторларда бу йаьын електрик мющкямлийи 20 кВ-дан 220 кВ-луг
трансформаторларда ися 40 кВ-дан аз олмамалыдыр, олса йаьын дяйишдирилмяси лазымдыр.
Трансформаторларын изолйасийасынын тез кющнялмясинин гаршысыны алмаг цчцн ян еффектив цсул ону азот
газы иля эерметик ящатя етмяк лазымдыр. Трансформаторун изолйасийасынын азот газы васитясиля мцщафизя гурьусу
шякил 3.16-да верилмишдир. Шякилдян эюрцндцйц кими трансформатор йаьынын щава иля тямасда ола биляъяк
щиссясинин хцсуси еластики габлара долдурулмуш азот газы иля бирбаша ялагяси вар.
135
ярзиндя вя йахуд йаз вя йай мювсцмляриндя) трансформаторларда йаранан йцксцз ишлямя иткилярини вя йцклямя
габилиййятини тянзимлямякля ф.и.я–нин артырылмасы щесабына йарымстансийанын игтисади иш режимини тямин
етмяк цчцн трансформаторларын бир гисми ачыла биляр;
4. Йени заводларын гошулмасы вя йахуд да онларын эенишляндирилмяси заманы трансформаторун эцъцнцн
артмасы, йени трансформаторларын гойулмасыны тяляб едярся бу заман йени гошулан трансформаторлар яввялкилярля
паралел ишлямялидирляр. Бу нюв гошулма адятян район йарымстансийаларында олур. Чцнки район
йарымстансийалары бюйцк сянайе мцясисялярини вя яразиляри ящатя едир.
Нязярдя сахламаг лазымдыр ки, трансформаторларын бирэя ишлямяси щяля онларын паралел ишлямяси демяк
дейил.
Трансформаторларын бирэя ишлямяси дедикдя трансформа-торларын бир тяряфдян, фярги йохдур истяр йцксяк,
истярся дя алчаг эярэинлик тяряфдян цмуми бир топлайыъы шиня гошулмасы, анъаг диэяр тяряфдян мцхтялиф шинляря
гошулмасы нязярдя тутулур.
Шякил 3.17а – да йцксялдиъи трансформаторларын бирэя иш схеми эюстярилимшдир. Бу нюв бирляшмядя
трансформаторлар 6,3 кВ шиндян бирэя ишляйирляр, йцксяк тяряфдян ися мцхтялиф эярэинликли шинляря ишляйирляр.
Шякил 3.17б – дя цч алчалдыъы трансформаторун бирэя ишлямя схеми эюстярилмишдир. Бу бирляшмядя
трансформаторлар йцксяк эярэинлик тяряфдян ейни 110 кВ – луг шиня гошулмушлар, алчаг эярэинлик тяряфдян ися
айры-айры шинляря ишляйирляр.Бу бюлмядя трансформаторларын бирэя ишлямясиня бахылмайаъаг, анъаг онларын
паралел ишлямяси эениш шякилдя айдынлашдырылаъаг.Трансформаторларын паралел ишлямяси цчцн ашаьыдакы
шяртлярин юдянилмяси зяруридир.
121000 V 385000 V 110000 V
T1 T2 T1 T3
T2
6300 V 38500 V 11000 V
11000 V
G2 ~ G1 ~
а) б)
120 120
х
° зй °
120
з й х ъ б а з а й х ъ
а) б) в) г) °
Шякил 3.23. АЭ долаьынын улдуз бирляшдирилмяси
а – бир бирляшмя схеми; б – диэяр бирляшмя схеми;
в – нейтралы чыхарылмыш улдуз бирляшмя;
г – е.щ.г.-лярин вектор диаграмы.
Шякил 3.23, в – дя а вя б шякилляриндя эюстярилян бирляшмя схемляриндян фяргли олараг долагларын бир йердя
бирляшмиш уълары йяни нейтрал нюгтядя хцсуси нагил васитяси иля диэяр фазаларла бирликдя трансформаторун
чялляйиндян кянара чыхарылыр вя ондан диэяр фазалар кими хцсуси дайаг изолйатролары васитясиля изоля олунур.
Беля бирляшмя нейтралы чыхарылмыш улдуз бирляшмя адланыр юзцдя Й о – кими шярти ишаряси иля ишаря едилир.
Улдуз вя нейтралы чыхарылмыш улдуз бирляшмя схеминдян ясасян мцхтялиф эцълц алчалдыъы вя йцксялдиъи
трансформаторларда истифадя едилир. Ишчи эярэинлийи 110 кВ вя йухары олан йцксяк эярэинлик долагларында
136
нейтралы чыхарылмыш улдуз биляшмядян истифадя етмяк мягсядя уйьундур. Чцнки бу, трансформаторларын
нейтралыны лазым олдугда торпагламаьа имкан верир. Беля трансформаторларда вя автотрансформаторларда орта
эярэинлик долаьы да (ОЭ) Йо шяклиндя бирляшдирилир.
Улдуз бирляшмиш долагларын эярэинлийинин вектор диаграмы шякил 3.23, г – дя эюстярилян кимидир. Вектор
диаграмында ах, бй вя ъз уйьун олараг а, б вя ъ фазаларынын фаз эярэинлийидир. Нейтралы чыхарылмыш улдуз - Й о
схеми иля бирляшмиш долагларда ики эярэинлик хятт эярэинлийи – Ух вя фаз эярэинлийи – Уf алмаг олар. Хятт
эярэинлийи дедикдя ики фаза арасындакы эярэинлик, фаз эярэинлийи дедикдя ися истянилян фаза иля нейтрал нюгтя
арасындакы эярэинлик нязярдя тутлур вя онлар арасындакы ялагя беля ифадя олунур:
Ух = Уф вя йахуд .
Долаглары юз араларында улдуз бирляшмя схеминдян башга цчбуъаг бирляшмя схеми иля дя бирляшдирмяк олар.
Цчбуъаг бирляшмяси заманы а фазаынын сону (х нюгтяси) ъ фазасынын башланьыъы иля, ъ фазасынын сону (з нюгтяси)
б фазасынын башланьыъы иля вя б фазасынын сону (й нюгтяси) ися а фазасынын башланьыъы иля бирляшдирилир. Беля
бирляшмя цчбуъаг бирляшмя адланыр (шякил 3.24, а). Цчбуъаг бирляшмяни башга ъцр дя щяйата кечирмяк олар (шякил
3.24,б). Йяни а фазасынын сону б фазасынын башланьыъы иля, б фазасынын сону ъ фазасынын башланьыъы иля, ъ
фазасынын сону ися а фазасынын башланьыъы иля бирляшдирилир.
ъ б а ъ б а б з бз
60
Й/D-1 - + + A B A B A B
Й/D-7 + - - C C C
Й/D-3 + + +
Й/D-9 - - -
Й/D-5 + - + a b b c
- + - c a
Й/D-11
Й/D-12 - + 0
Й/D-6 + - 0
0 + + A B A B A B
Й/D-2 C
C C
Й/D-8 0 - -
Й/D-4 + 0 +
Й/D-10 - 0 -
A B A B A B
C C C
a b c a b c
c b a
Шякил 3.29
138