Mehdiyeva Surə Fizuli qızı

Riyaziyyatın tədrisi metodikası

və metodologiyası

ABOUT THE METHODS THAT CAN BE USED DURİNG THE STUDY OF THE
VOLUME AND SURFACE OF THE BODY İN THE SECONDARY SCHOOL COURSE

r.e.ü.f.d.dos. Pashayev Nahid Jalil oghlu

Mehdiyeva Sure Fizuli
suremehdiyeva1999@gmail.com

Summary
Problems are the leading teaching activity in mathematics education. Search-research issues
act as an important tool in the mental development of students. Thanks to them, students acquire
basic mathematical knowledge, skills and habits. For this, the heuristic method is of great
importance. on the basis of psychological analysis, it is necessary to note that the pedagogical
activities of students in the process of solving search-research issues are related to the formation of
heuristic methods of mental activities.Also, the experience of mathematics teachers shows that it is
necessary to give a small number of tasks to high school students, only in the process of solving
these tasks, the basic mental skills (generalization, analysis, modeling, etc.) are formed.

Keywords: math, thinking, student, education, subject, teaching.

О МЕТОДАХ, КОТОРЫЕ МОЖНО ИСПОЛЬЗОВАТЬ ПРИ ИЗУЧЕНИИ ОБЪЕМА И

ПОВЕРХНОСТИ ТЕЛА В СРЕДНЕЙ ШКОЛЬНОЙ КУРСЕ

r.e.ü.f.d.dos. Пашаев Нахид Джалил оглу

Мехтиева Сур Физули
suremehdiyeva1999@gmail.com

Резюме
Задачи являются ведущей учебной деятельностью в математическом
образовании.Поисково-исследовательские вопросы выступают важным средством в
психическом развитии учащихся.Благодаря им учащиеся приобретают базовые
математические знания, навыки и привычки. Для этого большое значение имеет
эвристический метод.На основе психологического анализа необходимо отметить, что
педагогическая деятельность студентов в процессе решения поисково-исследовательских
задач связана с формированием эвристических приемов мыслительной деятельности.Также
опыт учителей математики показывает, что старшеклассникам необходимо давать
небольшое количество заданий, только в процессе решения этих заданий формируются
основные мыслительные навыки (обобщение, анализ, моделирование и др.)..

Ключевые слова: математика, мышление, ученик, образование, предмет, обучение.

AXTARIŞ TƏDQİQAT XARAKTERLİ MƏSƏLƏLƏRİN RİYAZİYYAT TƏLİMİNDƏ

İSTİFADƏ EDİLMƏSİNİN XÜSUSİYYƏTLƏRİ
 Təqdim olunan iş orta məktəb riyaziyyat kursunda axtarış-tədqiqat məsələlərin riyaziyyat
təlimində istifadə edilməsinin xüsusiyyətlərinə həsr olunmuş və nümunə misal göstərilmisdir.
Qeyd edək ki, riyaziyyat təlimi prosesində yuxarı sinif şigirdlərinin axtarış-tədqiqat xarakterli
məsələlərin tətbiqlərini aydınlaşdırmaq məqsədilə, sistemə psixoloji-pedaqoji və metodik təlimatlar
daxil edilir:
- axtarış-tədqiqat xarakterli məsələlərin həllinin təşkilində psixoloqların tələbləri;
- riyaziyyatın tədrisi metodikasındakı çətinliyi artırılmış məsələlərin həlli üçün təlimatları;
- müasir riyaziyyat təlimində çətinliyi artırılmış məsələlərin tədrisinin xüsusiyyətləri.
Z.İ.Slepkan [3] xüsusi qeyd edir ki, “məsələnin həlli prosesində şagirdlərin əqli
fəaliyyətlərinin pedaqoji idarəedilməsi təfəkkür qanunauyğunluqarına əsaslanır”.
Məsələlərin həlli prosesində ümumiləşmiş əqli fəaliyyətlər üsullarını iki qrupa ayırırlar:
1) alqoritmik tip üsullar;
2) evristik tip üsullar.
Z.İ.Kalmıkova qeyd edir ki, alqoritmik tip üsullardan fərqli olaraq “evristik üsullar məsələnin
formal-məntiqi analizinə deyil, məzmunlu və semantik analizə əsaslanırlar”, yəni bu üsullar
yaradıcı təfəkkürə uyğundur ki, bunlar da yeni ideya və yolların tapılmasına gətirir. Aşağıdakı
məsələ, yuxarıda deyilənlərin bir illustrasiyası ola bilər.
Məsələ .

1
=x ¿
1+
1+⋱¿
1+ ¿
1
1+ ¿
x
tənliyini həll etməli, burada kəsr işarəsi n dəfə təkrar olunur.
Həlli. Əvvəlcə bu kəsrləri ən aşağıdan başlayaraq sadələşdirək:
1 x+ 1
1+ =
x x
1 x 2 x +1
1+ =1+ =
x +1 x +1 x +1
x
1 x+1 3 x +2
1+ =1+ =
2 x+ 1 2 x +1 2 x +1
x +1
.................................................. .
Burada aydın görünür ki, aparılan əməliyyatların nəticəsində
ax +b
=x
cx +d
şəklindəki tənliyə gələcəyik.Sonuncu tənliyi x ( cx +d )=ax +b şəklindəki kvadrat
tənliyə gətirsək, bu tənliyin ikidən çox müxtılif kökü ola bilmədiyini görərik.Bu zaman verilmiş
tənliyin də ikidən çox müxtəlif kökü ola bilmədiyini göstərmiş oluruq.
Müəyyən sadələşdirmələrdən sonra prosesin sonunda x= x eyniliyini alarıq. Buna görə də,
 1
1+ =x
x və ya x 2 −x−1=0
tənliyinin iki müxtəlif kökü
1+ √ 5
x 1= ;
2
1−√ 5
x 2=
2
verilmiş tənliyin də kökləri olacaqdır və bu tənliyin başqa kökləri yoxdur.

Xüsusi tədqiqatlarda axtarış-tədqiqat xarakterli məsələlərin həlində istifadə olunan evristik

üsulların klassifikasiyası verilmişdir:

1. Konkretləşdirmə; 2. Ümumiləşdirmə; 3. Sadələşdirmə; 4. Qrafik analiz;

5. Abstraktlaşdırma; 6.Şəklini dəyişdirmə; 7.Analogiya; 8.Paradiqma; 9. Natamam; induksiya;

10. Modelləşdirmə; 11. Sondan başlanğıca doğru hərəkət; 12. Müəyyən münasibətlərin köməyi
ilə köməkçi dəyişənin daxil edilməsi; 13. İxtiyari hipotezlərin irəli sürülməsi.

D.Poya öz məşhur kitablarında məsələlərin əsas həll üsullarını göstərərək sistemləşdirmişdir.

Bunlardan bəzilərini ayıraq:

- məchulu öyrənin;

- sizə buna yaxın məsələ məlumdurmu;

- məchulu tədqiq edin;

- məsələni başqa şəkildə vermək olarmı;

- təriflərə qayıdın;

- şərtin bir hissəsini saxlayın;

- elə verilənlər fikirləşmək olarmı ki, bunların sayəsində məchul tapılsın.

A.A.Stolyar məsələ həlli prosesində üç əsas tədris situasiyasını fərqləndirir[4]:

1.şagirdlərə məlum olmayan ümumi metodla standart məsələnin həlli;
2.şagirdlərə məlum ümumi metodla standart məsələnin həlli;
3.standart olmayan məsələnin həlli.
Məsələlərin həlli prosesini ümumi halda aşağıdakı mərhələlərə bölürlər:
1. məsələnin şərti ilə tanışlıq;
2. həll planının axtarılması;
3. məsələnin həlli;
4. həllin tədqiqi
 Ədəbiyyat
1. Əliyev B.H. və b. Pedaqoji psixologiya. Bakı: Təhsil, 2013, 256 s.
2. Orta məktəb Riyaziyyat fənni üzrə dərslik.
3. Слепкан З.И.Психолого-педагогические основы обучения математике. Киев-1983.
4. Столяр А.А. Педагогика математики-1986.