Quot Adabiyyat Quot Fanni Uzra 5 Ci Sinif Ucun Darslik 1593675284 792

5
, ,

mumt hsil
m kt bl rinin
-ci sinfi n

Bu nəşrlə bağlı irad və təkliflərinizi

tahsil_az@yahoo.com və dеrslik@edu.gov.az
elektron ünvanlarına göndərməyiniz xahiş olunur.
Əməkdaşlığa görə əvvəlcədən təşəkkür edirik!
КИТАБЫН ИЧИНДЯКИЛЯР
“Яdяbiyyat” fяnni vasitяsilя nяyi юyrяnяcяkсиниз? .................................8
OXU HAQQINDA NӘ BİLİRİK?
Щикмят Зийа. Севимли мяктяб................................................................10

Охунун тяшкили йоллары ..............................................................................11
Ялямдар Quluzadя. Alim vя quldur (Ихтисарла).....................................13
BӘDİİ ӘSӘRLӘRDӘ TӘSVİR
Микайыл Рзагулузадя. Хан чинарын бир йарпаьы

(Bяdii яsяrlяrdя тясвирин mцяyyяn edilmяsi) .........................................18
Бядии ясярлярдя идейанын мцяййян едилмяси

Бяхтийар Ващабзадя. Мцяллим
(Bяdii яsяrlяrdя ideyanыn mцяyyяn edilmяsi)........................................20
Ясяр цзяриндя иш.......................................................................................22
Михаил Пришвин. Тала (Яsяr цzяrindя iш) .................................................24
Тофиг Байрам. Ян эюзял (Яsяr цzяrindя iш)..........................................28
Sцлейман Rцstяm. Azяrbaycana gяlsin (Яsяr цzяrindя iш)..................30
“Цчрянэли байраг” мювзусунда ессенин йазылмасы .................................32
Бядии ясярлярдя фикрин образлы ифадяси

Sямяд Vurьun. Azяrbaycan
(Bяdii tяsvir vasitяlяri – mяcazlar).........................................................37
Sцлейман Рящимов. Эцзэц эюл яфсаняси
(Bяnzяtmя vя epitetin mцяyyяn edilmяsi) .............................................41
Ялиаьа Kцrчaylы. Bakы (Дуйьуларын tяsviri) ...........................................46
Иbrяtamiz hekayяlяr (Tяsviri mяtndя dяqiqlяшdirici faktlar)...............48
Президент мяни таныйырды.
Борис Полевой. Мян эюлмячялярдян atыла билирям
(Яsяr цzяrindя iш) ....................................................................................51
Zялимхан Yaqub. Гара хябярин аъысы (Mцstяqil iш) ...............................54
Essedя tяsvir vasitяlяri:
“Гышда шящяримиз (кяндимиз, гясябямиз)”.............................................57
Esse цzяrindя iш .......................................................................................59
Бядии ясярлярин щиссяляри

Александр Пушкин. Гыш сящяри (Bяdii ясярин щиссяляри) .........................61
Сабир Ящмядли. Шящидляр хийабаны.
Ишыьы сюндцрмя (Ясяр цзяриндя иш)...........................................................64
Essenin hissяlяrinin yaradыlmasы .............................................................69
Esse цzяrindя iш: yazыlmыш essenin yoxlanmasы .......................................69
BӘDİİ ӘSӘRLӘRDӘ NӘQLETMӘ
Няглетмя характерли бядии нцмунялярин

ясас хцсусиййятляри
Лев Толстой. Илйас
(Няглетмя характерли бядии нцмунялярдя идейанын
мцяййян едилмяси) ..................................................................................74
Mустафа Чяmяnli. Иgid Mцbariz
(Ясярдя прогнозлашдырма) .......................................................................78
Ясярдя образын башлыъа хцсусиййятляри.....................................................81
Ибращимбяй Мусабяйов. Рзанын гутусу
(Яsяrdяki obrazlarыn xцsusiyyяtlяrinin mцqayisяsi) ..............................83
Tеймур Elчin. Qarьanыn mяktяbi,
Язизя Яhmяdova. Ana laylasы
(Ayrы-ayrы яsяrlяrdяki яsas obrazlarыn oxшar vя
fяrqli cяhяtlяrinin mцяyyяn edilmяsi)....................................................87
Nяqletmя xarakterli essedя obrazыn yaradыlmasы.....................................98
Няглетмя характерли ясярлярин гурулушу
Язизя Cяfяrzadя. Иki ana
(Nяqлетмя характерли бядии нцмунялярdя hadisяlяr
vя onlarыn ardыcыllыьы) ...............................................................................99
Защид Хялил. Аквариум балыьы
(Яsяr цzяrindя iш) ..................................................................................101
Nяqletmя xarakterli essedя hadisяlяrin ardыcыllыьы................................106
Чillяlяr (Nяqletmя xarakterli бядии нцмунялярdя
hadisяlяri mцяyyяn etmяklя onu hissяlяrя ayыrма).............................107
Qaranquш яfsanяsi (Яsяr цzяrindя iш) ...................................................112
Няqletmя xarakterli esse (Essenin hissяlяri) ........................................114
Шir vя tцlkц (Nяqletmя xarakterli бядии
нцмунялярин elementlяri) ......................................................................115
Rяшид бяй Яfяndiyev. Uшaq vя qarышqa.
Айы вя гарышга (Nаьыл) (Nяqletmя xarakterli бядии нцмуняляр
arasыnda oxшar cяhяtlяrin mцяyyяn edilmяsi).......................................120
Яsяr цzяrindя iш.....................................................................................125
Nяqletmя xarakterli esseнin elementlяri ...............................................125
Fуад Tanrыlы. Mяn azяrbaycanlыyam
(Яsяrin nяql edilmяsi) ...........................................................................126
Яsяrin цmumilяшdirilmяsi vя nяticяnin чыxarыlmasы .............................130
Nяqletmя xarakterli essenin yazыlmasы..................................................131
Иnшa yazыnыn tяшkili .................................................................................132
Yazыnыn planlaшdыrыlmasы vя qeydlяrin gюtцrцlmяsi...............................135
Иlkin nцmunяnin hazыrlanmasы ...............................................................136
Yazыnыn шagirdlяr tяrяfindяn yoxlanmasы ..............................................137
Zялимхан Yaqub. Bir dahi доьулуб gяldi dцnyaya
(Цmumilяшdirici dяrs)............................................................................139
LAЙИЩЯ: Mяmmяd Namaz. Vяtяni чiчяklяndirmяk lazыmdыr!...........143
Tofiq Bayram. Alqыш deyim ..................................................145
SİNİFDӘNXARİC OXU
Gцlhцseyn Hцseynoьlu. Мцяллимин арзусу .........................................148

Ислам Сяфярли. Мцяллим .........................................................................151
Мяммяд Араз. Эюй эюл ......................................................................153
Tofiq Mцtяllibov. Йахшылыьа йаманлыг .................................................154
Mirmehdi Seyidzadя. Payыz mяnzяrяsi ...............................................157
Natiq Rяhimov. Hяzrяti Иsmayыl ..........................................................158
Mirяli Vяkiloьlu. Hяmrяylik bayramыn mцbarяk olsun! .....................160
Mяmmяd Araz. Bizi Vяtяn чaьыrыr! .....................................................161
Azяrbaycan cavanlarы. El чяlяngi..........................................................162
Oqtay Rza. Xocalы ................................................................................163
Gцlhцseyn Hцseynoьlu. Bяrk ayaqda (Ихтисарла) ................................164
Габил. Гой данышсын тябият ....................................................................170
Aшыq Шяmшir. Novruz bayramы...............................................................171
Яliaьa Kцrчaylы. Bizim planet..............................................................172
Rяsul Rza. Шuшa (Ихтисарла)....................................................................175
Abdulla Шaiq. Kiчik qяhrяman.............................................................176
Яли Вялийев. Гянирсиз эюзял...................................................................179
Maraьalы Яvщяdi. Elm haqqыnda ..........................................................181
Ейваз Зейналов. Оьру ..........................................................................182
Hikmяt Ziya. Dяvяnin balasыyla sюhbяti .............................................186
Щцсейн Ариф. Азярбайъан .....................................................................188
Мядиня Эцлэцн. Абшерон bаьларында...................................................190
Щцсейн Ариф. Гыз галасы ........................................................................191
Иzahlы lцьяt .............................................................................................192
Иnternet цnvanlarы ...................................................................................199
Dяrsliyя daxil edilmiш яsяrlяrin mцяlliflяri haqqыnda
qыsa mяlumat..........................................................................................201
“ӘDӘBİYYAT” FӘNNİ VASİTӘSİLӘ
NӘYİ ÖYRӘNӘCӘKSİNİZ?
ßçèç ìÿêòÿáëèëÿð, éÿãèí êè, áó êèòàáû èëê äÿôÿ ýþðÿíäÿ äöøöíìöøñö-

íöç: “Ýþðÿñÿí, áó ôÿíí âàñèòÿñèëÿ áèç íÿéè þéðÿíÿúÿéèê? Ýþðÿñÿí, áóðà-
äà íÿäÿí áÿùñ åäèëèð? Áó äÿðñëèê áèçÿ ùàíñû áèëèê âÿ áàúàðûãëàðà éèéÿëÿí-
ìÿêäÿ êþìÿê åäÿúÿê?”
Éåíi òàíûø îëäóüóíóç áó ôÿííèí àäû “ßäÿáèééàò””äûð. ßââÿëúÿ, ýÿëèí
àéäûíëàøäûðàã, ýþðÿê “ÿäÿáèééàò”” íÿ äåìÿêäèð. “ßäÿáèééàò” ÿäÿá” ñþçöí-
äÿí éàðàíûá. Ìÿíàñû òÿðáèéÿ, ÿõëàã, ìÿðèôÿò äåìÿêäèð.
ßäÿáèééàòûí òàðèõè ÷îõ ãÿäèìäèð. Îíóí éàøû åëÿ èíñàí úÿìèééÿòèíèí
éàøû ãÿäÿðäèð. ßdÿbiyyat iki yolla yaranûb inkiøaf edir: øifahi vÿ yazûlû.
Øèôàùè ÿdÿbiyyat øifahi øÿkildÿ, yazûlû ÿdÿbiyyat isÿ yazûlû øÿkildÿ yaranûb
yayûlûr. Øifahi ÿdÿbiyyat yazûlû ÿdÿbiyyata nisbÿtÿn daha qÿdimdir. Øifahi
ÿdÿbiyyatûn konkret möÿllifi olmur, o, ömumxalq yaradûcûlûüûnûn mÿhsu-
ludur. Yazûlû ÿdÿbiyyat isÿ möÿllifli ÿdÿbiyyatdûr. Øifahi ÿdÿbiyyata
“folklor””” da deyirlÿr. Bu, ingilis sþzö olub, xalq mödrikliyi demÿkdir.
Folklora nÿümÿlÿr, mahnûlar, bayatûlar, aüûlar, laylalar, oxøamalar, ya-
nûltmaclar, naüûllar, ÿfsanÿlÿr, lÿtifÿlÿr, dastanlar, xalq oyun-tamaøalarû
vÿ s. aiddir. Yazûlû ÿdÿbiyyata isÿ hekayÿ, povest, roman, øeir, dram ÿsÿr-
lÿri vÿ s. aid edilir. Bÿs bu sadaladûqlarûmûz bir-birindÿn nÿ ilÿ fÿrqlÿnir?
Ñèç àðòûã äþðä èë ÿðçèíäÿ ÷îõëó áÿäèè ìÿòíëÿð îõóìóøñóíóç. Åëÿ ìÿòí-
ëÿðëÿ òàíûø îëìóøñóíóç êè, îðàäà øÿùÿðëÿðèìèçèí, êÿíäëÿðèìèçèí, äàüëàðû-
ìûçûí, äöçëÿðèìèçèí ýþçÿëëèêëÿðè òÿñâèð åäèëèá. Áÿçè ìÿòíëÿðäÿ êå÷ìèøäÿ,
éàõóä ìöàñèð äþâðöìöçäÿ áàø âåðÿí ùàäèñÿëÿð íÿãë åäèëèá. Åëÿ ìÿòíëÿð
äÿ îõóìóøñóíóç êè, îðàäà êèìèíñÿ éàõøû, éà äà ïèñ ùÿðÿêÿòèíäÿí áÿùñ
åäèëèá âÿ ùÿìèí ùÿðÿêÿòëÿð îõóúóíóí ìöùàêèìÿñèíÿ âåðèëèá. Áÿçÿí äÿ
ùàíñûñà òàðèõè ùàäèñÿëÿðèí, éà äà åëìè àõòàðûøëàðûí íÿòèúÿëÿðè ùàããûíäà ãûñà
ìÿëóìàòëàðëà òàíûø îëìóøñóíóç. ßââÿëëÿð áöòöí áóíëàð ñèçèí ö÷öí éàëíûç
ìÿòí èäè. Èíäè èñÿ þéðÿíÿúÿêñèíèç êè, áÿäèè íöìóíÿëÿðè òÿøêèë åäÿí ìÿòí-
ëÿð õöñóñèééÿòëÿðèíÿ ýþðÿ ìöõòÿëèôäèð. Áó áàõûìäàí ñèç ùÿì áó äÿðñ èëè
áîéó, ùÿì äÿ ãàðøûäàí ýÿëÿí èëëÿðäÿ òÿñâèðè, íÿãëè õàðàêòåðëè áÿäèè íöìó-
íÿëÿðëÿ òàíûø îëàúàã, ìöùàêèìÿ âÿ òÿäãèãàò õàðàêòåðëè ìÿòíëÿðëÿ áàüëû
ìöùàêèìÿëÿð éöðöäÿúÿê, òÿäãèãàòëàð àïàðàúàãñûíûç.
Áó éîëäà ñèçÿ óüóðëàð àðçóëàéûðûã.
OXU HAQQINDA NӘ BİLİRİK?
Ìÿêòÿáëè äîñò ! òåñò éîõëàìàëàðûíäà - èøòè-

ðàê åòìÿ , , . -
ìöÿëëèìëÿðèí ñ îõó âÿ éàçû áàúàðûãëàðû-
íà ùàíñû ñÿâèééÿäÿ éèéÿëÿíäèéèíè ìöÿééÿí åòìèøëÿð. "-
" ? # ,
? T ?
" veriln tlimatlar s " -
" .
ÙÈÊÌßÒ ÇÈÉÀ. “SEVÈMLÈ MßÊÒßÁ”
Ýöíÿøèí øÿôÿãèíäÿ Ýåí äöçëÿðè äîëàøäûã,

Éóéóíàíäà ÷þë-÷ÿìÿí, Íå÷ÿ ýóð ÷àé àääàéûá,
Õîø ÿòðèíè éàéàíäà Íå÷ÿ äÿðÿäÿí àøäûã.
Ùÿð éàíà ýöë-éàñÿìÿí, Êÿìÿíä àòûá äûðìàíäûã
Àòëàç äîí ýåéèíÿíäÿ Ñûëäûðûì ãàéàëàðà,
Çèðâÿñè ãàðëû äàüëàð, Àðõàìûçäà ÷àíòàìûç
Øûðùàøûðëà àõàíäà Öç ãîéäóãñà áèç ùàðà —
Ñÿðèí ñóëó áóëàãëàð, Ýþé éàìàúëàð, þðöøëÿð,
Àõøàì, éà ñöáù ÷àüûíäà Áó éåðèí äàüû-äöçö...
Õÿôèô êöëÿê ÿñÿíäÿ, ßëâàí ìÿíçÿðÿñèéëÿ
Îõøàäû ãÿëáèìèçè.
Áàüëàðû éàðïàãëàðûí Àíà ìÿêòÿá, èíäè äÿ
Ïû÷ûëòûñû ýÿçÿíäÿ, Ýÿëèðèê, à÷ ãîéíóíó.
Êþïöêëÿíèá úîøàíäà Áàüðûíà áàñ éåíÿ ñÿí
Ýþé ñóëàðû Õÿçÿðèí... Þç ãûçûíû, îüëóíó!
Äèíúÿëäèê áèç ôÿðÿùëÿ Ôÿðÿù äîëó ýöíëÿðäÿí
Ãîéíóíäà àü ýöíëÿðèí. Éåíè ãöââÿò àëàðàã
Äÿíèçäÿ ãàüàéûòÿê Äþíöðöê áèç éàíûíà
Ãàíàä à÷ûá öçäöê áèç, Àëíûà÷ûã, öçöàü.
Áó äèéàðû ñÿééàùòÿê Àðçóìóçó áèëèðñÿí;
Îéìàã-îéìàã ýÿçäèê áèç. Óúàëò, ñåâèìëè ìÿêòÿá,
Êå÷äèê ñûõ ìåøÿëÿðäÿí Áèð ïèëëÿ äÿ áèçè ñÿí!
10 Hikmət Ziya. “Sevimli məktəb”
Îõóíóí òÿøêèëè éîëëàðû
Ùå÷ îëóáìó êè, áèr ìÿòíè äÿôÿëÿðëÿ îõóéàñûíûç,

àììà ìÿíàñûíû áàøà äöøìÿéÿñèíèç? Éàõóä ùÿð
ùàíñû áèð ìþâçóäà èíøà éàçìàã ö÷öí íÿ ãÿäÿð äö-
øöíñÿíèç äÿ, ëàçûì îëàí ôèêèðëÿð àüëûíûçà ýÿëìÿñèí?
ßýÿð ñèç îõó âÿ éàçûíûí òÿøêèëè éîëëàðûíû áèëñÿíèç,
áåëÿ ÷ÿòèíëèêëÿðëÿ ãàðøûëàøìàçñûíûç.
Èëê íþâáÿäÿ, ìÿòíèí õöñóñèééÿòëÿðèíÿ ôèêèð âåð-
ìÿê ëàçûìäûð. Ìÿòí âàð êè, îðàäà ùÿð ùàíñû ùàäèñÿ
íÿãë åäèëèð, ìÿòí âàð êè, îðàäà ÿøéà âÿ éà ùàäèñÿ
òÿñâèð åäèëèð. Åëÿ ìÿòíëÿð äÿ âàð êè, îðàäà àïàðûëàí
àðàøäûðìàëàðûí íÿòèúÿëÿðè ÿêñ åòäèðèëèð. Îõóúó ÿââÿë-
úÿ ìÿòíèí õöñóñèééÿòèíè ìöÿééÿíëÿøäèðìÿëè, ñîíðà
îõóéà âÿ éà éàçûéà áàøëàìàëûäûð.
Îõóíìàñû íÿçÿðäÿ òóòóëàí áöòöí ìÿòíëÿðè äöøöíÿðÿê îõóñàíûç, îðàäà

éàçûëàí ùÿð øåéè áàøà äöøÿðñèíèç. Ôèêèðëÿøèðñèíèç êè, áóíó íåúÿ åòìÿê îëàð?
×îõ àñàí. Ìÿòíè éàõøû áàøà äöøìÿê ö÷öí îõóéà ùàçûðëàøìàëûñûíûç. Ñûíàí-
ìûø öñóëëàðäàí èñòèôàäÿ åòìÿëèñèíèç êè, îõóäóüóíóçó áàøà äöøÿ áèëÿñèíèç.
Îõóéàíäàí ñîíðà èñÿ àëäûüûíûç ìÿëóìàòûí öçÿðèíäÿ èøëÿìÿëèñèíèç. Ýÿëèí
áöòöí áóíëàðû íåúÿ åòìÿéèí éîëëàðû èëÿ äàùà éàõûíäàí òàíûø îëàã.
Òàïøûðûã 1. ßëÿìäàð Ãóëóçàäÿíèí “Àëèì âÿ ãóëäóð”” ùåêàéÿñèíè îõó-
ìàçäàí ÿââÿë àøàüûäà ýþñòÿðèëÿí àðäûúûëëûãëà îõóéà ùàçûðëûã èøè àïàðûí.
“Îõó çàìàíû”” áàøëûãëû òÿëèìàòëà äà òàíûø îëàíäàí ñîíðà ìÿòíèí îõóñóíà
áàøëàéûí. Îõóéàðêÿí ÷ÿð÷èâÿëÿðäÿ âårèëìèø ñóàëëàð öçÿðèíäÿ äöøöíöí.
Îõóéà ùàçûðëûã Äöøöíÿí îõóúóíóí ÿëèíäÿ ñàäÿ êà-

ðàíäàø îëìàëûäûð. Éåðè ýÿëäèêúÿ ãåéäëÿð
àïàðìàã ö÷öí áó, ÷îõ ëàçûìäûð. Èñòÿíèëÿí äÿôòÿðõàíà ìàüàçàñûíäà éà-
ïûøãàíëû, êè÷èêþë÷öëö ðÿíýëè êàüûçëàð ñàòûëûð. Ùÿð ùàíñû ãåéä àïàðìàã
ö÷öí ùÿìèí ðÿíýëè ãåéä âÿðÿãëÿðèíè êèòàáäà èñòÿäèéèíèç éåðÿ éàïûøäûðûá,
öçÿðèíäÿ êàðàíäàøëà þç ãåéäëÿðèíèçè éàçà áèëÿðñèíèç. Ñîíðà îíëàðû êèòàá-
äàí àñàíëûãëà ãîïàðìàã îëóð.
OXU HAQQINDA NƏ BİLİRİK? 11

Îõóäàí ÿââÿë 1. Ôèêðèíèçè úÿìëÿøäèðèí.
2. Ìÿòíèí áàøëûüûíû îõóéóí.
3. Ôèêèðëÿøèí: “Áó áàðÿäÿ èíäèéÿ ãÿäÿð íÿ îõóìóøàì, íÿ åøèòìèøÿì,
ùàíñû òàìàøàéà áàõìûøàì?””. Éÿíè “Ìÿí áó áàðÿäÿ íÿ áèëèðÿì?”
4. “Íÿ ö÷öí áó ìÿòíè îõóéóðàì? Áèëäèêëÿðèìäÿí ÿëàâÿ äàùà íÿëÿðè
þéðÿíìÿê ìàðàãëû îëàðäû?” ñóàëëàðû ÿòðàôûíäà äöøöíÿðÿê îõóíóí ìÿãñÿ-
äèíè ìöÿééÿí åäèí.
5. Áàøëûã âÿ éàðûìáàøëûãëàðà, øÿêèëëÿðÿ, ùÿì÷èíèí äèýÿð äèããÿò úÿëá
åäÿí ìÿãàìëàðà íÿçÿð ñàëûí.
6. ßëäÿ åòäèéèíèç áó èëêèí ìÿëóìàòëàðà ÿñàñÿí ÷àëûøûí êè, ìÿòíäÿ íÿ-
äÿí áÿùñ îëóíìàñû áàðÿäÿ ÿââÿëúÿäÿí ôÿðçèééÿëÿð èðÿëè ñöðÿñèíèç. Ùÿ-
ìèí ôÿðçèééÿëÿðè ãåéä åäèí.
Îõó çàìàíû 1. Mÿòíè èôàäÿëè îõóìàüà ÷àëûøûí*.

2. Ìÿòíèí íåúÿ ãóðóëäóüóíà ôèêèð âå-
ðèí. Îëà áèëÿð êè, ìÿòíäÿ ÿââÿëúÿ ùàäèñÿëÿðèí áàøâåðìÿ ñÿáÿáëÿðè, ñîíðà
èñÿ ùÿìèí ùàäèñÿëÿðèí íÿ èëÿ íÿòèúÿëÿíäèéè ýþñòÿðèëñèí. Áÿçè ìÿòíëÿðäÿ
èñÿ ÿêñèíÿ îëóð. Éÿíè ÿââÿëúÿ íÿòèúÿäÿí äàíûøûá ñîíðà áó íÿòèúÿéÿ ýÿòè-
ðÿí ñÿáÿáëÿðäÿí áÿùñ åäèëèð.
4. Èìêàí îëäóãúà îðàäàêû ùàäèñÿëÿðè þçöíöçöí âÿ éà éàõûíëàðûíûçûí
ùÿéàòûíäà áàø âåðìèø ùàäèñÿëÿðëÿ ÿëàãÿëÿíäèðèí.
5. Íÿéèñÿ àíëàìàäûüûíûçû ùèññ åòñÿíèç, äàéàíûí. Éåíèäÿí îõóéóí.
* Íÿãëè úöìëÿëÿðèí îõóíóøóíäà ñÿñ ÿââÿëúÿ éöêñÿëèð ( ), ñîíðà ãûñà áèð

ïàóçà åäèëèð ( ), ñîíäà ñÿñ àë÷àëûð ( ). Ñóàë âÿ ÿìð úöìëÿëÿðèíäÿ èñÿ ÿêñèíÿ,
úöìëÿíèí àõûðûíà éàõûí ñÿñ óúàëûð.
Íöìóíÿ: ×îõ-÷îõ èëëÿð áóíäàí ãàáàã áèð àëèì âàðäû.
— Nÿyiniz varsa, hamûsûnû verin bura!

Alim gölömsÿdi:
— Kimsiniz, nÿ÷isiniz?
12 Oxunun təşkili yolları

ÀËÈÌ Âß ÃÓËÄÓÐ
(Èõòèñàðëà)
Áó úöð áàøëûã âåðèëÿí
ìÿòíäÿ, ñèçúÿ,
íÿäÿí áÿùñ îëóíà ×îõ-÷îõ èëëÿð áóíäàí ãàáàã áèð àëèì âàðäû.
áèëÿð? Îíó þç þëêÿñèíäÿ äÿ, ãîíøó ìÿìëÿêÿòëÿðäÿ äÿ
ùàìû éàõøû òàíûéûðäû. O, daülarûn altûndan laüûm atdûrûb yol dözÿltdirir,
ulduzlara baxmaqla ilin necÿ ke÷ÿcÿyini sþylÿyirdi. Yanûna dÿrdli gÿlÿn
dÿrmansûz qayûtmûrdû. Ona “alim alÿmdir” deyirdilÿr.
Áèð ýöí àëèì þçöíÿ áàá îëàí åëì àäàìëàðûíäàí áèð íå÷ÿñèíè ýþòöðöá
ñÿùðàëàðà éîëëàíäû. Äåäè êè, úàìààò ñóäàí ÷îõ êîðëóã ÷ÿêèð, ýÿðÿê ñÿùðà-
ëàðû äà ýöëöñòàíà ÷åâèðÿê. Dÿvÿ karvanû qumlu ÷þllÿrdÿ bir gön bir gecÿ
yol getdi. Ãó äåéÿíäÿ ãóëàã òóòóëàí ñÿùðàäà ñÿùÿð òåçäÿí áèð òÿïÿíèí éà-
íûíäà äàéàíäûëàð.
Àëèì äåäè:
— Áóðàëàðäà ñó îëìàëûäûð. Óëäóçëàð áó éåðè íèøàí âåðèð. Ãàí-òÿðèí è÷èí-
äÿ îëàí éîëäàøëàðû áèð-áèðëÿðèíèí öçöíÿ áàõûá ÷èéèíëÿðèíè ÷ÿêäèëÿð.
Áèðè äåäè:
— Åé áþéöê àëèì, éåðèí àëòûíäà ñóéóí îëäóüó ìÿëóìäóð. Áèç íå÷ÿ àð-
øûí äÿðèíëèéÿ ýåòìÿëèéèê êè, ñóéà ÷àòàã?
Àëèì óçàãëàðäàêû áàøûãàðëû äàüëàðû ýþñòÿðäè:
— Î äàüëàðûí ñóéó áó ñÿùðàíûí àëòûíäàäûð. Yerin altû ilÿ ÷ay axûr. ×ay
gedib dÿryaya tþkölör. Ñó áóðäà ÷îõ öçäÿäèð. Éåääè àðøûí ãàçñàã, ÷àé
ñÿùðàíûí öñòöíÿ ÷ûõàð.
Àëèì áàõäû êè, éîëäàøëàðûíäà î êÿðàìÿò éîõäóð êè, áó èñòèäÿ ñÿùðàíûí
éåääè àðøûíëûüûíà åíñèíëÿð.
Àëèì éîëäàøëàðûíà
— Êàø ñèçèí êèìè àëèìëÿðèí ÿâÿçèíÿ, áåø-ö÷ ãî-
íèéÿ áó ñþçö äåäè? ëóýöúëö úàâàí ýÿòèðÿéäèì, — äåäè.
Ñþç àëèìèí àüçûíäàí ÷ûõàð-÷ûõìàç áèð äÿ ýþð-
äöëÿð êè, áàøû ãàðëû äàüëàð òÿðÿôäÿí áèð äÿñòÿ àòëû îíëàðà òÿðÿô ÷àïûð. Òîç
äóìàíà ãàðûøûá. Àòëûëàð îíëàðûí éàíûíà ÷àòàí êèìè ãûðìàíúëàðûíû îéíàò-
ìàüà, êÿìÿíäëÿðèíè èøÿ ñàëìàüà áàøëàäûëàð. Ãîðõóäàí àëèìëÿðèí ðÿíýè ñà-
ðàëìûøäû.
×ÿpgþz quldurbaøû ÿmr elÿdi:
— Nÿyiniz varsa, hamûsûnû verin bura!
Alim gölömsÿdi:
— Kimsiniz, nÿ÷isiniz?

Quldurbaøû qÿzÿblÿndi:
— Gþrmörsÿn, kimik? Qulduruq!
Alim özönö dostlarûna tutdu:
— Allah bizimkini yetirib. Mÿn beø-ö÷ nÿfÿr arzulayûrdûm, yeddi igid
birdÿn gÿldi.
Quldurlar da donub yerlÿrindÿ qalmûødûlar. Bu kiøinin he÷ tökö dÿ tÿr-
pÿnmirdi. Nÿ quldurdan qorxurdu, nÿ dÿ talandan.
Alim dÿvÿlÿrin qarnûnûn altûndakû qûfûllû zÿncirlÿri gþstÿrdi:
— Ey quldurbaøû, bu qûfûllarûn a÷arlarû qabaqdakû dÿvÿnin yökönön ös-
töndÿdir. A÷arû gþtöröb yökö yerÿ tþkön, xoøunuza gÿlÿni gþtörön.
Quldurbaøû quldurlardan birinÿ ÿmr elÿdi ki, dÿvÿnin belindÿn
a÷arlarû döøörsön. A÷arlarû gþtöröb dÿvÿlÿrin yökönö a÷dûlar. ßllÿrinÿ
fÿrli bir øey ke÷mÿdi. Yökön ÷oxu kitab-dÿftÿr idi. Quldurbaøû þzön-
dÿn ÷ûxdû:
— Ãûçûëëàð ùàðäàäûð?
Alim qalûn bir kitabû a÷ûb vÿrÿqlÿmÿéÿ baøladû:
14 Ələmdar Quluzadə. “Alim və quldur”

— Èídi qûzûllarûn da yerini deyÿrÿm. Hamûsû bu kitabda yazûlûb.
Alim gþrdö ki, quldurlardan birinin ÿli ÷ÿnÿsindÿ qalûb, o birinin
rÿngi getäikcÿ qaralûr. Kitabû oxumaüa baøladû: Sèçúÿ, alim
— Qumlu sÿhradan baxanda qarlû daülar gönbatan nÿyÿ gþrÿ
áåëÿ äåäè?
tÿrÿfdÿ gþrönör. Yayda gönÿø qörub edÿndÿ øÿfÿqlÿri
sÿhradakû tÿpÿnin östönÿ döøör. Hÿmin tÿpÿnin yeddi addûmlûüûnda yerÿ
yeddi daø basdûrûlûb. Daølarûn altûnda yeddi köp qûzûl var.
Alim gÿlib hÿmin yerdÿ dayandû:
— Bu daølarû ancaq yeddi igid ÷ûxara bilÿr. Gÿrÿk onlardan diøi, baøû
aürûyan olmaya.
Alim diøinin aürûsûndan ikiqat olan qulduru yöklÿrin yanûna gÿtirdi.
ßyri bir dÿmir ÷ûxarûb quldurun ÷ÿnÿsini araladû. Aürûyan diøini dartûb
quldurun ovcuna qoydu. Baøûnûn aürûsûndan rÿngi kþmörÿ dþnÿn quldura
bir cþvhÿr i÷irtdi. Kitabû oxumaqda davam etdi:
— Özöndÿ kþ÷ itinin cûrmaq yerlÿri olan quldurbaøû aõsayûrsa, gþzlÿri
÷aødûrsa, qolunun biri ÿyridirsÿ, ona alim dava-dÿrman etmÿlidir.
Quldurbaøû cûnqûrûnû ÷ûxara bilmirdi. Alim quldurbaøûnûn qarøûsûnda
dayandû:
Quldurbàøûíûí
— Sÿnin kÿm-kÿsirini möalicÿ elÿmÿk ÷ox vaxt apa-
éóìøàëìàñûíûí racaq.
ñÿáÿáè íÿ èäè?
Quldurbaøûnûn qÿzÿbindÿn, vahimÿli baxûølarûndan,
þtkÿm sÿsindÿn ÿsÿr-ÿlamÿt qalmamûødû:
— Ey bþyök alim, biz indÿn belÿ quldur deyilik, quluq. Alimin qarøû-
sûnda, elmin yolunda qul kimi iølÿmÿyÿ hazûrûq.
— Onda kölönglÿri, bellÿri gþtörön, — alim dedi.
Yeddi quldur qollarûnû ÷ûrmayûb alimin tapøûrûqlarûnû, gþstÿriølÿrini
yerinÿ yetirmÿyÿ baøladû. Tÿpÿnin yanûnda dÿrin bir xÿndÿk qazdûlar.
Öst-östÿ qalanmûø yeddi sal daøû ÷apûb ÷ûxartdûlar. Birdÿn gþz yaøû kimi
su qaynamaüa baøladû.
— Dediyim qûzûl budur, — alim özönö quldurlara tutdu.
Quldurlar da, alimlÿr dÿ susdular. Yeddi yerdÿn qaynayan sÿrin suyun
yanûnda söfrÿ a÷dûlar.
Hamû alimin elminÿ hÿsÿd apardû. Deyÿ-gölÿ yeyib-i÷mÿyÿ baøladûlar.
Quldurlar o gönäÿn yol kÿsmÿyi, karvan soymaüû, qarÿt etmÿyi tÿrgitdilÿr.
ßëÿìäàð Ãóëóçàäÿ

Òàïøûðûã 2. “Àëèì âÿ ãóëäóð” ùåêàéÿñèíè îõóäóíóç. Îõó áàøà ÷àòàí-
äàí ñîíðà àøàüûäà ãåéä åäèëìèø “Îõóäàí ñîíðà” òÿëèìàòûíû àðäûúûëëûãëà
éåðèíÿ éåòèðèí.
Îõóäàí ñîíðà 1. Áàøà äöøäöêëÿðèíèçè äÿãèãëÿøäèð-

ìÿê ö÷öí ìÿòíÿ áèð äàùà íÿçÿð ñàëûí.
2. Äöøöíöí: Éàçû÷û áó ÿñÿðäÿ îõóúóñóíà íÿ äåìÿê èñòÿìèøäèð?
3. Î áóíà íàèë îëóáìó? Íÿéÿ ýþðÿ áåëÿ äöøöíöðñöíöç?
4. ßñÿðäÿêè ÿñàñ ôèêðè èôàäÿ åòìÿê ö÷öí àøàüûäàêû òàïøûðûãëàðäàí áè-
ðèíè éåðèíÿ éåòèðèí:
♦ èíøà éàçûí;
♦ øÿêèë ÷ÿêèí;
♦ ïëàñòèëèíëÿ ôèãóð éàïûí;
♦ àïëèêàñèéà ùàçûðëàéûí.
Åâ òàïøûðûüû:
Ñèíèôäÿíõàðèú îõó ìàòåðèàëëàðûíäàí Àáäóëëà Øàèãèí “Êè÷èê ãÿùðÿìàí”
ÿñÿðèíè “Îõóäàí ÿââÿë””, “Îõó çàìàíû””, “Îõóäàí ñîíðà”” òÿëèìàòûíà óé-
üóí èôàäÿëè îõóéóí. Èñòÿñÿíèç, ÿñàñ ôèêèðëÿ áàüëû êè÷èê øåèð, éàõóä ùåêàéÿ
äÿ éàçà áèëÿðñèíèç.
Hekayÿ yazûlû ÿdÿbiyyat íöìóíÿñèäèð.

Hekayÿdÿ insan hÿyatûnûn konkret bir sÿhnÿsi vÿ ya
möÿyyÿn bir hadisÿ yûücam øÿkildÿ tÿsvir edilir. Burada
qÿhrÿmanlarûn sayû az olur. Azÿrbaycan ÿdÿbiyyatûnda
C.Mÿmmÿdquluzadÿ, ß.Haqverdiyev, N.Nÿrimanov, S.S.Axundov,
Y.V.×ÿmÿnzÿminli vÿ b. hekayÿ janrûnda gþzÿl ÿsÿrlÿr yaràtmûølar.
16 Ələmdar Quluzadə. “Alim və quldur”

BӘDİİ ӘSӘRLӘRDӘ TӘSVİR
az $ xyalnda canlan-

drd% ya v hadislri edr. Oxucu haqqnda danlan
, hadis v ya mnzry - yaznn g"z il
baxr, tsvir & -
.
Òàïøûðûã 1.
1. “Õàí ÷èíàðûí áèð éàðïàüû” ÿñÿðè èëÿ òàíûø îëìàçäàí ÿââÿë îõóéà ùà-
çûðëûã èøëÿðè àïàðûí.
2. Döøönöí: Ùåêàéÿäÿ tÿsvirÿ yer verilibmi? Fikirlÿriniçè ÿsaslandûrûí.
3. Áó ùåêàéÿäÿ ìöÿëëèô îõóúóñóíà, ñèçúÿ, íÿ äåìÿê èñòÿìèøäèð?
ÌÈÊÀÉÛË ÐÇÀÃÓËÓÇÀÄß.
“ÕÀÍ ×ÈÍÀÐÛÍ ÁÈÐ ÉÀÐÏÀÜÛ”
(Áÿdiè ÿñÿðëÿðäÿ òÿñâèðèí ìöééÿí åäèëìÿñè)
Xan ÷inarûn baøû gþyön bir qatûndadûr, kþklÿri ana torpaüûn qoynunda.
Gön doüanda ilk iøûltûlarû alnûndan þpÿr xan ÷inarûn.
Al øÿfÿqdÿ iøûm-iøûm iøûldar xan ÷inarûn yarpaqlarû.
Quølar yuva qurar, bala bþyödÿr xan ÷inarûn qucaüûnda.
Dan yellÿri ÿsÿndÿ, ilk cingiltilÿrÿ qarûøar, sÿhÿr nÿümÿsi kimi sÿslÿ-
nÿr xan ÷inarûn yarpaqlarû.
Gön qûzanda, qayadan fûøqûran buz bulaq sularû kimi øûrûldar, örÿklÿri
sÿrinlÿdÿr yarpaqlarûn xûøûltûsû.
Xan ÷inarûn yarpaqlarûna zÿrli naxûølar ÷ÿkÿr batan gönÿøin son iøûqlarû.
Analarûn laylasûna qoøular, kþrpÿlÿrÿ øirin yuxu gÿtirÿr yarpaqlarûn nÿümÿsi.
Nÿnÿlÿrin naüûllarûna qarûøar, nÿvÿlÿrÿ zÿr qanadlû pÿrilÿrdÿn, böllur
saraylardan, divbasan igidlÿrdÿn danûøar yarpaqlarûn xûøûltûsû.
Zÿhmÿtdÿn, hönÿrdÿn, dþyöødÿn, zÿfÿrdÿn dastanlar sþylÿr xan ÷ina-
rûn hÿr yarpaüû nÿsillÿrdÿn-nÿsillÿrÿ.
Ne÷ÿ-ne÷ÿ qarlû-boranlû qûølar gþrmöø, amma øux durmuø, ÿyilmÿmiø
xan ÷inarûn vöqarlû baøû...
ßyiëmÿz dÿ!..
Payûzlarda yarpaqlarû saralûb tþkölmöø, qûølarda azüûn boranlara sinÿ
gÿrmiø øax budaqlarû; yazlarda yenÿ yarpaqlanmûø-budaqlanmûø, daha da
ucalmûø dik baøû xan ÷inarûn...
Payûzdûr yenÿ...
Yarpaqlar tþkölör — qanadû qûrûq quølar kimi, havada axsaya-axsaya,
bödrÿyÿ-bödrÿyÿ.
Èliklÿrÿ iølÿyir dÿli kölÿyin buz nÿfÿsi.
Gþydÿ boz buludlar qalaq-qalaqdûr, yerdÿ — solüun yarpaqlar...
Þz hþkmö var hÿr fÿslin!
Neylÿsin xan ÷inar?
18 Mikayıl Rzaquluzadə. “Xan çinarın bir yarpağı”

×ûl-÷ûlpaqdûr, ÷ûl-÷ûlpaq...
Ancaq aøaüûlarda, alt budaqlarda bozarmûø, saralmûø bir ne÷ÿ yarpaq var...
Bir qûz durmuø xan ÷inarûn altûnda — beø-altû yaølarûnda bir qûzcûüaz.
Xan ÷inarû daim øax budaqlû, budaqlarûnû daim øux yarpaqlû, yarpaqla-
rûnû daim yamyaøûl, iøûm-iøûm iøûldayan gþrmöø qûzcûüaz þz yaøûndan bÿri.
Bÿs indi, bu nÿdir belÿ?
Yaranûøûn bu qÿribÿ ÿylÿncÿlÿrindÿn, doüum-þlöm oyunlarûndan qûz-
cûüazûn nÿ xÿbÿri!..
Yerÿ sÿpilmiø yaralû yarpaqlarû incitmÿmÿk ö÷ön ehmalca addûmlayûr
qûzcûüaz — bir ne÷ÿ yarpaüû qalmûø budaüa sarû.
Saralûb bozarmûø bir yarpaüa baxûr, qayüûlû-qayüûlû.
Tozdan belÿ saralûb-bozarmûø bilir onu.
Uzadûr xûrdaca tombul ÿllÿrini.
Tozunu silmÿk istÿyir, nÿvaziølÿ. Qopub ÿlindÿ qalûr yarpaq.
ßllÿri ÿsir, örÿyi u÷unur qûzcûüazûn, dolur gþzlÿri.
Aülamaq istÿyir qûzcûüaz, hþnkörÿ-hþnkörÿ, hû÷qûra-hû÷qûra...
Baürûna basûr yarpaüû.
Qûzcûüazûn kþrpÿ örÿyinin hÿrarÿtindÿn, ana södö kimi saf-tÿmiz mÿ-
hÿbbÿtindÿn sanki canlanûr, dilÿ gÿlir solüun yarpaq:
— Gþzlÿrin dolmasûn, bala can, dÿrd olmasûn bu sÿnÿ!..
Mÿn bu qocaman xan ÷inarûn bir yarpaüûyam, bala can, yalnûz bircÿ yarpaüû.
Biz yarpaqlar gÿldi-gedÿrik, bala can, xan ÷inar saü olsun, var olsun!
Mÿn dÿ bu solüun yarpaqlar kimi, ana torpaüûn qoynunda gönÿøin hÿ-
rarÿtinÿ, yaüûøûn rötubÿtinÿ qarûøacaüam, yenÿ xan ÷inara qovuøacaüam...
Yenÿ bahar gÿlÿcÿk, göllö-÷i÷ÿkli bahar!..
Sÿhÿr-sÿhÿr gön iøûüûnda xan ÷inarûn iøûm-iøûm iøûldayan yamyaøûl
yarpaqlarû i÷indÿ mÿni dÿ gþrÿcÿksÿn, bala can, gþrÿcÿksÿn!..
Dan yellÿri ÿsÿndÿ, xan ÷inarûn xûøûldayan sÿsindÿ, gþylÿrÿ ucalan to-
raüayûn sÿhÿr nÿümÿsindÿ, ana torpaüûn ÿtirli nÿfÿsindÿ mÿnim dÿ sÿsimi
eøidÿcÿksÿn, nÿfÿsimi duyacaqsan, bala can, eøidÿcÿksÿn, duyacaqsan!
Bahar gÿlÿcÿk, göllö-÷i÷ÿkli bahar!
Xan ÷inar var olsun, bala can, yerli-yataqlû, øax budaqlû xan ÷inar!..
Ìèêàéûë Ðçàãóëóçàäÿ
Òàïøûðûã 2. Ùåêàéÿíè îõóäóãäàí ñîíðà “Îõóäàí ñîíðà” òÿëèìàòûíû

(ñÿù. 16) éåðèíÿ éåòèðèí.
Éàðàäûúû òÿòáèãåòìÿ:
1. Ìöøàùèäÿ åòäèéèíèç çàìàí çþâã àëäûüûíûç ÿøéàíû, áèòêèíè, ùåéâàíû
âÿ ñ. òÿñâèð åäèí.
BƏDİİ ƏSƏRLƏRDƏ ТƏSVİR 19
Bədii əsərlərdə ideyanın
müəyyən edilməsi
Òÿñâèðè ìÿòíëÿðäÿ èäåéà ÿøéà âÿ éà ùàäèñÿíèí õö-

ñóñèééÿòëÿðèíè âÿ îíëàðëà áàüëû ìöÿëëèôèí òÿÿññöðàòëàðû-
íû ÿùàòÿ åäèð. Áåëÿ éàçûëàðäà èäåéà ôèêèðëÿðëÿ èôàäÿ åäè-
ëèð âÿ îõóúóéà ùèññÿ-ùèññÿ ÷àòäûðûëûð.
Íÿ þéðÿíÿúÿêñèíèç?
• Íÿçÿðäÿ òóòóëìóø èäåéà âÿ îíó äÿñòÿêëÿéÿí äèýÿð
Òÿñâèðè ìÿòíèí ôèêèðëÿðè ìöÿééÿí åäÿúÿêñèíèç;
èäåéàñû
íåúÿ éàðàíûð? • Òÿñâèð åäèëÿí ÿøéà âÿ ùàäèñÿëÿðè ìöÿééÿí åäÿúÿê
âÿ ãðóïëàøäûðàúàãñûíûç.
Òàïøûðûã 1. “Ìöÿëëèì”” øåèðèíè îõóìàçäàí ÿââÿë “Îõóäàí ÿââÿë” òÿëè-

ìàòûíû (ñÿù. 12) éåðèíÿ éåòèðèí. Ìÿíòèãè âóðüóíó* ýþçëÿìÿêëÿ øåèðè èôà-
äÿëè îõóéóí. Îõóéàðêÿí ÷ÿð÷èâÿëÿðäÿ âåðèëìèø ñóàëëàð öçÿðèíäÿ äöøöíöí.
Ôèêðèíèçè òîïëàéûí, áàøëûüû îõóéóí. “Ìöÿëëèì” ñþçöíö åøèäÿí çàìàí ôèêðè-
íèçÿ ýÿëÿí èëê áåø ñþçö éàçûí.
Äöøöíöí: Ìöÿëëèìèí ñèçèí ùÿéàòûíûçäà ðîëó íÿäÿí èáàðÿò îëóá?
Èíäèéÿ ãÿäÿð ìöÿëëèì ùàããûíäà ùàíñû ÿñÿðëÿðè îõóìóø, ôèëìëÿðÿ òàìàøà
åòìèøñèíèç? Áó èíôîðìàñèéàëàðû ùàíñû ìÿíáÿëÿðäÿí àëìûøñûíûç? Áó øåèðäÿ
ìöÿëëèìèí òÿñâèðèíäÿ ùàíñû ìÿñÿëÿëÿðÿ éåð âåðèëèá? Ñèçúÿ, áó øåèðäÿ íÿ-
äÿí áÿùñ åäèëÿ áèëÿð?
ÁßÕÒÈÉÀÐ ÂÀÙÀÁÇÀÄß. “ÌÖßËËÈÌ”

(Áÿdiè ÿñÿðëÿðäÿ èäåéàíûí ìöééÿí åäèëìÿñè)
ÌÖßËËÈÌ
Möÿëëèì! Ýþçÿëäÿí ýþçÿëäèð áó ñþç —
Ñþçöí ìÿíàñûíû
Êþðïÿ êþíöëëÿðäÿ ìÿøÿë éàíäûðàí! ëöüÿòäÿí èñòèôàäÿ
Ùÿëÿ éàçûëìàìûø, ùÿëÿ ãûðûøñûç åòìÿêëÿ
àéäûíëàøäûðûí.
Ùàìàð áåéèíëÿðè úèëàëàíäûðàí.
* Ìÿíòèãè âóðüó úöìëÿäÿ ñþçëÿðäÿí áèðèíèí äèýÿðëÿðèíÿ íèñáÿòÿí ãöââÿòëè òÿëÿôôöç îëóíìà-
ñû èëÿ éàðàíûð. Ìÿíòèãè âóðüóëó ñþç, àäÿòÿí, õÿáÿðèí éàíûíäà éåðëÿøèð.
20 Bəxtiyar Vahabzadə. “Müəllim”

Ìöÿëëèì! Òåç äóðóá, ýåú éàòàíûìñàí, Äöøöíöí:
Áó ýöí, ñàáàùûìû éàðàäàíûìñàí! Ñèçúÿ, øàèð áóðàäà
íÿ äåìÿê èñòÿéèð?
Ìÿí áèð òîõóì èäèì, ñàáàùûì ñèðäè,

Ìÿíÿ øÿêèë âåðÿí, ðÿíý âåðÿíèìñÿí.
Ìÿíè áó äöíéàéà àíàì ýÿòèðäè,
Ñÿíñÿ áèòèðÿíèì, éåòèðÿíèìñÿí.
Ìöÿëëèì! Äöøöíúÿ ýöëëÿðèìèçè
Ìöÿëëèô áóðàäà ßãëèëÿ ñóâàðàí áèð áàüáàí îëäó.
ùàíñû ôèêðè ÷àòäûð-
ìàã èñòÿìèøäè? Åíäèðäè éåðëÿðÿ àòàìûç áèçè,
Ìöÿëëèì — ýþéëÿðÿ ãàëäûðàí îëäó.
Õÿéàëà ãîë-ãàíàä, ýþçÿ íóð âåðäè.
Ìöÿëëèì! Áèç ñÿíÿ áîðúëóéóã àíúàã.
Áó àä ñèçÿ
òàíûøäûðìû? ßìèð Òåéìóðà äà øÿðÿô ýÿòèðäè
Àéàüûí àëòûíäà ÿáÿäè éàòìàã!
Øàýèðäèí ñàéûäûð äþâëÿòèí, âàðûí,

Áèëìÿç áó ãàçàíúû, áèëìÿç ùÿð íàøû.
BƏDİİ ƏSƏRLƏRDƏ İDEYANIN MÜƏYYƏN EDİLMƏSİ 21

Ñèíèôäÿí ñèíôÿ àäëàéàíëàðûí
Éàøûíäà éàøàéûð ìöÿëëèì éàøû.
Åëìÿ ýöâÿíäèíñÿ, áèë êè, úÿííÿòèí

Ñÿñèíèçèí
Ãàïûñû öçöíÿ à÷ûëàúàãäûð. ùÿúìè âÿ òîíó-
Ìÿêòÿáè ùÿð øåéäÿí öñòöí ìèëëÿòèí íà, îõóíóí
ñöðÿòèíÿ äèããÿò
Ùÿð éåðäÿ, ùÿð èøäÿ çÿôÿðè — ùàãäûð. åäèí.
Áóðàäà ùàíñû
ìèñðàëàð èäåéàíû Ýÿë, åé ùåéêÿëòÿðàø! Áó ìÿðìÿð, áó ýèë.
ãöââÿòëÿíäèðèð?
Äöøöí ìöÿëëèìè, ñîíðà àëûø, éàí.
Îíóí ùåéêÿëèíè ìÿðìÿðäÿí äåéèë,
Éàðàò þçö êèìè íóðäàí, èøûãäàí.
Áÿõòèéàð Âàùàáçàäÿ
Òàïøûðûã 2. Øåèðè îõóäóãäàí ñîíðà “Îõóäàí ñîíðà” òÿëèìàòûíû (ñÿù.16)

éåðèíÿ éåòèðèí.
Øåèðäÿí ÿí ÷îõ áÿéÿíäèéèíèç áèð ïàð÷àíû ÿçáÿð þéðÿíÿ áèëÿðñèíèç. Áó
ñèçèí íèòãèíèçèí èíêèøàôû âÿ áÿäèè çþâãöíöçöí ôîðìàëàøìàñû áàõûìûíäàí
÷îõ ÿùÿìèééÿòëèäèð.
Ясяр цзяриндя иш
ßââÿëäÿ ãåéä åòäèéèìèç êèìè, ìöÿëëèôëÿð èäåéàíû ôèêèðëÿð øÿêëèíäÿ

òÿãäèì åäèðëÿð âÿ îõóúó îíëàðû áèð àðàéà ýÿòèðìÿêëÿ ìöÿëëèôèí ÷àòäûð-
ìàã èñòÿäèéè èäåéàíû þçö ìöÿééÿí åäèð.
Áÿñ èäåéàíû òàïìàüûí àñàí éîëëàðû âàðìû? ßýÿð âàðñà, áóíó íåúÿ åò-
ìÿê îëàð?
Òàïøûðûã 3. Aøaüûda tÿqdim edilÿn tÿlimata ÿìÿë etmÿklÿ “Ìöÿëëèì”
øeirindÿ nÿzÿrdÿ tutólan ideyanû möÿyyÿn eäèí.
Íöìóíÿäÿ íÿçÿðäÿ òóòóëìóø èäåéàíû ìöÿééÿí åòìÿê ö÷öí àøàüûäàêû
àääûìëàð àòûëìàëûäûð:
22 Əsər üzərində iş
Û. “Ìöÿëëèì” øåèðèíè áèð äàùà äèããÿòëÿ îõóéóí. Þçöíöçÿ ñóàë âåðèí. Áó
ìÿòíäÿ íÿäÿí áÿùñ îëóíóð? Íÿäÿí áÿùñ îëóíäóüóíó ìöÿééÿí åòìÿêëÿ
ìÿòíèí ìþâçóñóíó ìöÿééÿí åòìèø îëàðñûíûç.
II. Øeiri ùèññÿëÿðÿ áþëöá ùÿð ùèññÿéÿ baølûq verèí. Mÿtnin hÿr hansû
par÷asûnda verilmiø baølûq sþz, yaxud sþz birlÿømÿsi ilÿ ifadÿ edilir. Bu
baølûqlar èäåéàíû éàðàäàí fikirlÿrdir.
III. Bÿndlÿr (abzaslar) özrÿ fikirlÿrÿ — baølûqlara baxûí. Onlar ideyanû
möÿyyÿn etmÿkdÿ sèçÿ kþmÿk edÿcÿklÿr. Bunu riyazi ifadÿ kimi belÿ
tÿsÿvvör åäÿ áèëÿðñèíèç:
Û ôèêèð
ôîðìàëàøäûðàí ôèêèðëÿð
ßñÿðèí èäåéàñûíû
ÛÛ ôèêèð
ßñÿðèí
Èäåéà
ìþâçóñó + =
ÛÛÛ ôèêèð
âÿ ñ.
Шеир сюз сяняти нцмунясидир. Шеир фикрин вязнли, образлы,

гафийяли ифадясидир. Шeiri nяsr яsяrlяrindяn fяrqlяndirяn
onun axыcыlыьы, ahяngi vя musiqiyя uyьunluьudur. Eyni za-
manda шeirdя sюzlяr arasыnda mцяyyяn юlчцnцn, fasilяnin
nяzяrя alыnmasы vя misralarыn sonundakы sюzlяrin bir-biri ilя uyьunlaш-
masы vacibdir. “Мцяллим” шeiri heca vяznindя yazыlыb. Bilirsиниз, heca
vяzni nя demяkdir? Яgяr bu ifadяni birinci dяfя eшidirsинизsя, яv-
vяlcя “heca” vя “vяzn” sюzlяri цzяrindя dцшцnцн. “Heca” sюzцnц чox
eшitmisиниз. Йягин, бilirsиниз ki, heca sюzlяrin asanlыqla bюlцnя bilяn
hissяsinя deyilir. Amma “vяzn” sюzц сизя aydыn olmaya bilяr. “Vяzn”
яrяb sюzц olub “юlчц” demяkdir. Щеъа вязниндя йазылмыш шеирлярдя
щecalarыn sayы шeirin юlчцsцnц mцяyyяn edir. Щямин шeirlяrin birinci
misrasыnda neчя heca varsa, qalan misralarda da o qяdяr sayda heca
olmalыdыr. Bir misrada 5, 7, 8, 11, 12, 16 вя с. heca ola bilяr.

МИХАИЛ ПРИШВИН. “ТАЛА”
(Ясяр цзяриндя иш)
Òàïøûðûã 1. Ìèõàèë Ïðèøâèíèí “Òàëà” ÿñÿðèíè îõóìàçäàí ÿââÿë “Îõó-

äàí ÿââÿë” òÿëèìàòûíû (ñÿù.12) éåðèíÿ éåòèðèí.
Òàïøûðûã 2. Ìèõàèë Ïðèøâèíèí “Òàëà” hekayÿsini èôàäÿëè oxuìàüà ÷àëû-

øûí. Èdeyanû möÿyyÿn etmÿk ö÷ön aøaüûda verilÿn ñõåìäÿí istifadÿ eäèí.
ßvvÿlcÿ ñõåìè dÿftÿriíèçÿ ÷ÿkèí. ßñÿðèí ìþâçóñóíó (ÿñÿðäÿ íÿäÿí áÿùñ
åäèëèð) ìöÿééÿíëÿøäèðèí âÿ áèðèíúè ÷ÿð÷èâÿéÿ éàçûí. Hÿr àáçàñäà ifadÿ
edilÿn fikri ìöÿééÿí åäèá ñûðà èëÿ äöçöëìöø õàíàëàðà yazûí*.
♦ Èëk xoøunóçà gÿlÿn fikèð èäåéà îëìàéà áèëÿð. Î yalnûz mÿtnèí bir
hissÿsi ö÷ön dözgön ola bilÿr.
♦ Bÿzÿn mÿtndÿ abzas hÿr hansû bir sualla baølanûr. Sualûn cavabû
möÿllifin hÿmin hissÿdÿ ÷atdûrmaq istÿdiyi fikir ola bilÿr.
♦ Èäåéà ìÿòíèí áèðèíúè âÿ ñîíóíúó úöìëÿëÿðèíäÿ, éàõóä àáçàñûíäà
èôàäÿ îëóíà bilÿr.
+ =
* ×ÿð÷èâÿëÿðèí ñàéûíû ìöÿééÿí åäèëìèø ôèêèðëÿðèí ñàéû ãÿäÿð àðòûðìàã îëàð.
24 Mixail Prişvin. “Tala”

ÒÀËÀ
Òîçàüàúû þçöíöí ñîí ãûçûëû éàðïàãëàðûíû éóõóëó ãà-

Áóðàäà
éàðïàã íÿéÿ
ðûøãàëàðûí éóâàëàðûíà, êöêíàðëàðûí áàøûíà ñÿïÿëÿéèðäè.
áÿíçÿäèëèð? Ìåøÿ úûüûðû èëÿ ýåäèðäèì, ïàéûç ìåøÿñè ýþçëÿðèìÿ äÿ-
íèç êèìè, òàëà èñÿ áó äÿíèçäÿ áèð àäà òÿêè ýþðöíöðäö.
Áó àäàäà áèð-áèðèíÿ ñûüûíìûø áèð íå÷ÿ êöêíàð àüàúû âàðäû, äèíúÿëìÿê
ö÷öí àüàúëàðûí àëòûíäà îòóðäóì. Äåìÿ, áöòöí ùÿéàò áó êöêíàðëàðûí áàøûí-
äà èìèø.
Ãîçàëàðûí áîë éåðèíäÿ äÿëÿ, àëàäèìäèê âÿ àäû, Ñèçúÿ,
“àëàäèìäèê”””
þçö ìÿíÿ ìÿëóì îëìàéàí áàøãà úàíëûëàð àüàëûã íåúÿ úàíëûäûð?
åäÿðìèø. Áóðäà ãàðà ãÿðçÿêëÿðèí éåðÿ äöøäöéöíö
ýþðöðñÿí. Áó, äÿëÿíèí, àëàäèìäèéèí èøèäèð. Îíëàð ãîçàëàðûí è÷èíäÿêè äàäëû
òóìó ÷ûõàðûá éåéèðëÿð.
Àëòûíäà îòóðäóüóì áó óúà êöêíàð àüàúû äà åëÿ áèë
Ñèçúÿ, ÿñÿðèí òóìäàí áîé àòûá óúàëìûøäû.
ãàëàí ùèññÿñèíäÿ
ìöÿëëèô íÿëÿðè Áó òóìëàðû êöëÿê ùà÷àíñà ýÿòèðèá òîçàüàúûíûí äè-
òÿñâèð åäÿúÿê?
áèíÿ, îíóí öñòö à÷ûã êþêëÿðèíèí àðàñûíà ñàëìûøäû.
Êöêíàð áþéöìÿéÿ áàøëàéûá, òîçàüàúû äà îíó èñòè-
äÿí, øàõòàäàí ãîðóéóáäó.
Èíäè áó êöêíàð áþéöéöá, òîçàüàúû èëÿ éàíàøû äóðóá, êþêëÿðèíè îíóí
êþêëÿðèíÿ äîëàìûøäûð.
Ìåøÿíèí îðòàñûíäàêû òàëàäà êöêíàð àüàúëàðûíûí àëòûíäà êèðèìèøúÿ îòó-
ðóá, éåðÿ òþêöëÿí õÿçàí éàðïàãëàðûíûí ïû÷ûëòûñûíû
äèíëÿéèðäèì. Áó ñÿòèðëÿðäÿ
ùàíñû ôàêòëàð
Áó ïû÷ûëòûëàð àüàúëàðûí àëòûíäà éàòàí äîâøàíëàðû òÿñâèð
åäèëìèøäèð?
îéàäûð. Äîâøàíëàð ùþâëíàê ìåøÿäÿí ÷ûõûá ùàðàñà
ýåäèðëÿð.
Éàðïàãëàðûí ïû÷ûëòûñûíäàí ñÿêñÿíÿí áèð äîâ-
Áó àáçàñäà ùàíñû
ñþç âÿ éà ñþç øàí ñûõ êöêíàðëàðûí àëòûíäàí ÷ûõäû, áþéöê òàëàíû
áèðëÿøìÿñè ÿñÿðèí ÿñàñ ýþðöá äàéàíäû.
ôèêðè èëÿ áàüëûäûð?

Äîâøàí øþíýöäö, ÿòðàôûíà áîéëàíäû: ùÿð éàí-
“Øþíýöäö”
äà õûøûëòû, ùàðà ãà÷ñûí? íÿ
äåìÿêäèð?
Òàëàíûí îðòàñûíäàí äöç êå÷ÿ áèëìÿäè, êÿíàð-
äàí áèð òîçàüàúûíûí àëòûíäàí î áèðè òîçàüàúûíûí àë-
òûíà ãà÷à-ãà÷à ýåòäè.
Êèì ìåøÿäÿ áèð øåéäÿí ãîðõóðñà, éàõøûñû
áóäóð éàðïàãëàð òþêöëÿíäÿ, éàðïàãëàð ïû÷ûëäàøàí- Íÿ ö÷öí ìöÿëëèô
áó òþâñèéÿíè
äà ìåøÿéÿ ýåòìÿñèí. âåðèð?
Ïû÷ûëòûëàðû åøèäÿí äîâøàíà åëÿ ýÿëèð êè, êèì èñÿ
îíó èçëÿéèð.
26 Mixail Prişvin. “Tala”

Ãîðõàã äîâøàí, ÿëáÿòòÿ, úÿñàðÿòëÿ, ÿòðàôûíà
Áóðàäà ùàíñû
áàõìàäàí òàëàíûí îðòàñûíäàí äöç êå÷èá ýåäÿ áè- ìÿãàìëàð
ëÿðäè. Ëàêèí îíäà íåúÿ åëÿñèí êè, áåëÿ áèð áÿä- èäåéàíû ãöââÿò-
áÿõòëèéÿ äö÷àð îëìàñûí: õÿçàí éàðïàãëàðû ïû÷ûë- ëÿíäèðèð?
äàøûð, òöëêö äÿ éàðïàãëàðûí ïû÷ûëòûñû àëòûíäà éà-

âàøúà äîâøàíûí äàëûíúà ñöðöíöð. Úÿñàðÿòëè äîâøàí éàðïàãëàðûí ïû÷ûëòû-
ñûíäàí ãîðõìóð, ÿòðàôà áîéëàíìûð âÿ áèðäÿí êöðÿí ñèíÿëè òöëêöíöí ÿëè-
íÿ êå÷èð.
Ìèõàèë Ïðèøâèí
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Å.Ðÿùèìîâ)
Òàïøûðûã 3. “Òàëà” ùåêàéÿñèíè îõóäóíóç. Îõó áàøà ÷àòàíäàí ñîíðà

àøàüûäà ãåéä åäèëìèø “Îõóäàí ñîíðà” òÿëèìàòûíû àðäûúûëëûãëà éåðèíÿ
éåòèðèí.
Îõóäàí ñîíðà 1. Áàøà äöøäöêëÿðèíèçè äÿãèãëÿøäèð-

ìÿê ö÷öí ìÿòíÿ áèð äàùà íÿçÿð ñàëûí.
2. Äöøöíöí: Éàçû÷û áó ÿñÿðäÿ îõóúóñóíà íÿ äåìÿê èñòÿìèøäèð?
3. ßýÿð áóíó åòìÿê ñèçèí ö÷öí ÷ÿòèíäèðñÿ, íþâáÿòè òàïøûðûãäà èäåéà-
íûí ìöÿééÿí åäèëìÿñèíèí éîëëàðûíû þéðÿíèí.

ТОФИГ БАЙРАМ. “ЯН ЭЮЗЯЛ”
ßââÿëêè äÿðñëÿðäÿ ìÿòíèí èäåéàñûíû ìöÿééÿí åòìÿê öçðÿ èëêèí áèëèê

âÿ áàúàðûãëàðà éèéÿëÿíìèñèíèç. Àøàüûäà òÿãäèì åäèëÿí øåèðè îõóéóí. Èäå-
éàíû ìöÿééÿí åäèí. (Îõóéà ùàçûðëûã èøëÿðè àïàðìàüû óíóòìàéûí.)
Òàïøûðûã 1. “Îõóäàí ÿââÿë” òÿëèìàòûíû (ñÿù. 12) éåðèíÿ éåòèðÿíäÿí

ñîíðà øåèðè îõóéóí.
ßÍ ÝÞÇßË
Åé êþíöë, öììàíëàð úîøñóí ñÿñèíäÿ,

“Àçÿðáàéúàí Øåèðèí ãàíàä à÷àí ýöíöäöð áó ýöí.
ýöíöäöð”” èôàäÿ-
ñè èëÿ øàèð ùàíñû Áöòöí þëêÿëÿðÿ éåð êöðÿñèíäÿ
ýöíö íÿçÿðäÿ Äå êè, Àçÿðáàéúàí ýöíöäöð áó ýöí!
òóòóð?
Äîñòëàðû øàä ýþðöì, éàäëàðû äàëüûí,

Àðçóìóí ýöë à÷àí ýöíöäöð áó ýöí.
Øþùðÿòëè âÿòÿíèí, ãåéðÿòëè õàëãûí
Òàðèõÿ íóð ñà÷àí ýöíöäöð áó ýöí. Ñèçúÿ, áó
ñþçëÿðëÿ øàèð íÿ
äåìÿê èñòÿéèð?
Ïàéûçäàí õîø ÿòðè ýÿëäè áàùàðûí,
Åëèìèí ñåâèíúè àøûá-äàøûáäûð.
Ñèôÿòè íóðëàíûá àüñàããàëëàðûí,
Àüáèð÷ÿê àíàëàð úàâàíëàøûáäûð.
Äöíéàíû ìàò ãîéóá áó àðçó, ùÿâÿñ,

Õàëãûìûí þéöíÿí ýöíöäöð áó ýöí.
Áöòöí öðÿêëÿðèí ùÿìðÿé, ùÿìíÿôÿñ
Ñåâèíúëÿ äþéöíÿí ýöíöäöð áó ýöí.
Íå÷ÿ-íå÷ÿ áàé-
ðàãëàðûí áè÷èë- ßí ýþçÿë êÿëìÿëÿð àõòàðûí, ñå÷èí,
ìÿñè íÿ ö÷öí
ëàçûìäûð? Äîñòëàð, àëãûøëàðäàí Àçÿðáàéúàíà.
Ùÿëÿ íå÷ÿ-íå÷ÿ áàéðàãëàð áè÷èí
Ãûçûë ãóìàøëàðäàí Àçÿðáàéúàíà!
28 Тоfiq Bayram. “Ən gözəl”

ßñÿðèí èäåéàñû-
Áàéðàìûí ìöáàðÿê, åé àíà Âÿòÿí!
íû ãöââÿòëÿíäè- Ùöíÿðëÿð, çÿôÿðëÿð èçëÿéèð ñÿíè,
ðÿí ôèêðè Øþùðÿòèí ÿí óúà çèðâÿñèíäÿñÿí,
ìöÿééÿí åäèí.
Ùÿëÿ ÷îõ çèðâÿëÿð ýþçëÿéèð ñÿíè!
Òîôèã Áàéðàì

Òàïøûðûã 2.
1. Øåèðè îõóäóãäàí ñîíðà “Îõóäàí ñîíðà” òÿëèìàòûíû (ñÿù. 16) éåðèíÿ
éåòèðèí.
2. Èëê èêè áÿíääÿí ñîíðà èðÿëè ñöðäöéöíöç ôÿðçèééÿíèí äîüðó îëóá-îë-
ìàäûüûíû ìöÿééÿí åäèí.
3. Øåèðèí èäåéàñûíû ìöÿééÿí åäèí.
Ëàéèùÿ. “ßí ýþçÿë” øåèðèíè áèð äàùà äèããÿòëÿ îõóéóí. ßñÿðäÿ ùàíñû
ôàêòëàð õàëãûí áèð ìÿãñÿä óüðóíäà bèðëÿøìÿñèíè ýþñòÿðèð? Éàõøû ëèäåð þç
þëêÿñè ö÷öí íÿëÿð åäÿ áèëÿð? Òÿãäèìàò ùàçûðëàéûí.
СЦЛЕЙМАН РЦСТЯМ. “АЗЯРБАЙЪАНА ЭЯЛСИН”

Òàïøûðûã 1. Øàèð Ñöëåéìàí Ðöñòÿìèí “Àçÿðáàéúàíà ýÿëñèí” øåèðèíè

îõóìàçäàí ÿââÿë ùàçûðëûã èøëÿðè àïàðûí. Ãåéäëÿð ýþòöðöí. Øåèðè îõóéóí.
ßñÿðèí èäåéàñûíû òàïûí. Íÿòèúÿëÿðèíèçè ÿââÿëúÿ êè÷èê ãðóïäà, ñîíðà èñÿ áö-
òöí ñèíèôëÿ ìöçàêèðÿ åäèí.
ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍÀ ÝßËÑÈÍ
Âÿòÿíèìèí ñåéðèíÿ ÷àüûðûðàì åëëÿðè,
Ñÿðâÿò ýþðìÿê èñòÿéÿí Àçÿðáàéúàíà ýÿëñèí.
Áÿçÿíèá áàøäàí-áàøà øÿùÿðëÿðè, êÿíäëÿðè,
Úÿííÿò ýþðìÿê èñòÿéÿí Àçÿðáàéúàíà ýÿëñèí.
Ãàíûìûçäà äþâð åäÿí ñÿäàãÿòäèð, ñÿäàãÿò,

Ýöíÿøäÿí äÿ ïàðëàãäûð ýþçöìöçäÿ ùÿãèãÿò.
Äîñòóíà, ãàðäàøûíà òÿìÿííàñûç ìÿùÿááÿò,
Ùþðìÿò ýþðìÿê èñòÿéÿí Àçÿðáàéúàíà ýÿëñèí.
Ýþçÿëëèêëÿð âÿòÿíÿ ýþçÿëëÿðèíäÿí ýÿëèð,
Äîñòëóüóí, ãàðäàøëûüûí òÿìÿëëÿðèíäÿí ýÿëèð,
30 Süleyman Rüstəm. “Azərbaycana gəlsin”

Êþíöëëÿðèí ìöãÿääÿñ ÿìÿëëÿðèíäÿí ýÿëèð,
Ãöäðÿò ýþðìÿê èñòÿéÿí Àçÿðáàéúàíà ýÿëñèí.
Ïàéûçûíäà, ãûøûíäà, áàùàðûíäà, éàçûíäà,

Äèíÿð äîñòëóã íÿüìÿñè êþíöëëÿðèí ñàçûíäà.
Ñàáàùà àääûìëàéàí ìÿðä îüëóíäà, ãûçûíäà,
Ãåéðÿò ýþðìÿê èñòÿéÿí Àçÿðáàéúàíà ýÿëñèí.
Ñîíñóç ýþçÿëëèéèíäÿí ÷ÿòèíäèð, ìÿíúÿ, äîéìàã,

Ìÿùÿááÿòè, øþùðÿòè äîëàíûð îéìàã-îéìàã.
Áàéðàüûíûí àëòûíäà àëíûà÷ûã-öçöàü,
Ìèëëÿò ýþðìÿê èñòÿéÿí Àçÿðáàéúàíà ýÿëñèí.
Ñöëåéìàí Ðöñòÿì

“Ö÷ðÿíýëè áàéðàã” ìþâçóñóíäà
åññåíèí éàçûëìàñû
Áóíäàí ÿââÿë ñèç èíøà, åññå éàçìûñûíûç. Éàäûíûçà

ESSE ñàëûí, áóíó íåúÿ åòìèñèíèç?
Ýÿëèí ðàçûëàøàã êè, ÷îõ íàäèð ùàëëàðäà áèðäÿôÿéÿ
ìöêÿììÿë áèð èíøà âÿ éà åññå éàçìàã ìöìêöíäöð.
Ùÿòòà ìÿøùóð éàçû÷ûëàð áåëÿ íÿ èñÿ éàçìàçäàí ÿââÿë
ìþâçó èëÿ áàüëû àðàøäûðìàëàð àïàðûðëàð. Éàçûéà áàø-
Òÿñâèðè åññå ëàìàçäàí ÿââÿë ìÿòí ö÷öí ïëàí ãóðóðëàð. Ñîíðà ùÿ-
íåúÿ ìèí ïëàí öçðÿ ìÿòíè éàçûðëàð. Áöòöí áóíëàðûí íåúÿ
éàçûëûð?
áàø âåðäèéèíè þéðÿíìÿê ö÷öí èñÿ àøàüûäàêû ìÿñÿëÿ-
ëÿðè áèëìÿê ëàçûìäûð.
Åññå íÿäèð? Åññå éàçìàã ñèçÿ íÿ

Åññå ôðàíñûç ñþçö îëóá, ìÿíàñû òÿú- ö÷öí ëàçûìäûð?
ðöáÿ, ñûíàã, î÷åðê äåìÿêäèð. Åññåíèí èëê Åññå ôèêèðëÿðèíèçè îá-
íöìóíÿñèíè ôðàíñûç éàçû÷ûñû âÿ ôèëîñîôó ðàçëû èôàäÿ åòìÿê ö÷öí
Ì.Ìîíòåí éàçìûøäûð. Åññå ÿäÿáèééàòäà éàçäûüûíûç èëê éàçûäûð.
áèð æàíð îëóá, ìöÿëëèôèí ùÿð ùàíñû ìþâçó Åññå éàçàðêÿí ìöñòÿ-
èëÿ áàüëû äöøöíúÿëÿðèíè âÿ ùèññëÿðèíè øÿðù ãèë øÿêèëäÿ éàðàäûúûëûã-
åäÿí êè÷èê áÿäèè íöìóíÿäèð. Åññåíèí äèëè ëà ìÿøüóë îëóðñóíûç.
ùÿì äàíûøûã äèëèíÿ éàõûí, ùÿì äÿ îá- Áó çàìàí ñèç äàùà
ðàçëû îëóð. Åññå ìöõòÿëèô õàðàêòåðëè îëóð: ìÿùñóëäàð äöøöíìÿéè
íÿãëè, òÿñâèðåäèúè, òÿäãèãàò, ìöùàêèìÿ. þéðÿíÿúÿêñèíèç.
Òÿñâèðåäèúè åññå íåúÿ éàçûëûð? Òÿñâèðåäèúè åññå éàçàðêÿí ÿòðàôäàêû

ÿøéà âÿ ùàäèñÿëÿðè ÷îõ äèããÿòëÿ ìöøàùèäÿ åòìÿê ëàçûìäûð. ×öíêè ýþð-
äöêëÿðèíèçè âÿ åøèòäèêëÿðèíèçè áÿäèè øÿêèëäÿ òÿñâèð åòìÿëèñèíèç. Åññå éàçàí
çàìàí òÿñâèð åòäèéèíèç áèð ÿøéà âÿ ùàäèñÿíèí õöñóñèééÿòëÿðèíè äèýÿð ÿøéà
âÿ ùàäèñÿíèí õöñóñèééÿòëÿðè èëÿ ãàðøûëàøäûðìàã, ìöãàéèñÿ åòìÿê éàçûíûí
äÿéÿðèíè àðòûðàí ùàë ùåñàá îëóíóð.
32 “Üçrəngli bayraq”
Òàïøûðûã 1. Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí áàéðàüûíûí òÿñâèðèíÿ äàèð
“Ö÷ðÿíýëè áàéðàã”” ìþâçóñóíäà åññå éàçìàã ö÷öí ùàçûðëûã èøëÿðè àïàðûí.
Éàçûäàí ÿââÿë 1. ßââÿëúÿ åññåíèí ìþâçóñó ùàã-

ãûíäà ôèêèðëÿøèí: òÿñâèð åäÿðêÿí ùàíñû
ìÿñÿëÿëÿðÿ ÿùÿìèééÿò âåðÿúÿêñèíèç?
2. Áó ñóàëëàð öçÿðèíäÿ äöøöíöí: “Áó éàçûíûí îõóúóñó êèì îëàúàã?”
âÿ “Ñèç îõóúóíóçà íÿ äåìÿê èñòÿéèðñèíèç?””(èäåéà)
3. Ìþâçó ùàããûíäà áèëäèêëÿðèíèçè ãåéä åäèí.
4. Ìÿëóìàò òîïëàìàã ö÷öí òÿñâèð åòìÿê èñòÿäèéèíèç ÿøéàíû âÿ éà ùà-
äèñÿíè ìöøàùèäÿ åäèí.
5. Òîïëàäûüûíûç ìÿëóìàòëàðäàí èñòèôàäÿ åòìÿêëÿ âÿ îíëàðû ãðóïëàøäûð-
ìàãëà èäåéàíû éàðàäàí ôèêèðëÿðè ìöÿééÿí åäèí.
6. Âåðèëìèø ñõåìè äÿôòÿðèíèçÿ ÷ÿêèí.
7. Ìöÿééÿíëÿøäèðäèéèíèç ôèêèðëÿðè âåðèëÿí ñõåì öçðÿ àðäûúûëëûãëà äöçöí.
+ =
8. Èäåéàíû éàðàäà áèëÿí ôèêèðëÿðÿ äèããÿò åäèí. ßââÿëúÿ áàø âåðÿí ùà-
äèñÿíèí ñÿáÿáèíè ýþñòÿðèí, ñîíðà îíäàí èðÿëè ýÿëÿí íÿòèúÿíè òÿãäèì åäèí.
9. Èäåéàíû éàðàäàí ôèêèðëÿð öçÿðèíäÿ áèð äàùà äöøöíöí: áó ôèêèðëÿð
èäåéàíûí ÷àòäûðûëìàñûíà õèäìÿò åäèðìè?
10. Éàçûíûí ïëàíûíû òÿðòèá åäèí.
Òàïøûðûã 2. Òÿñâèð åäÿúÿéèíèç ÿøéà âÿ ùàäèñÿëÿðè ìöøàùèäÿ åäèí, ìÿ-

ëóìàòëàðû éàääà ñàõëàéûí âÿ àðàøäûðìà àïàðûí.
• Ìöøàùèäÿ íåúÿ àïàðûëûð? Òÿñâèð åòìÿê èñòÿäèéèíèç ÿøéàíû, ùàäèñÿíè
âÿ éà ìÿêàíû ãûñà âàõòäà äèããÿòëÿ íÿçÿðäÿí êå÷èðèí âÿ ãåéäëÿð åäèí.
Ìöøàùèäÿ åòäèéèíèç çàìàí êå÷èðäèéèíèç ùèñsëÿð áàðÿäÿ äÿ ãåéäëÿð àïàðûí.

• Ìÿëóìàò íåúÿ éàääà ñàõëàíûëûð? Ýþðäöéöíöç ìÿíçÿðÿíèí òÿñâè-
ðèíè îëäóüó êèìè éàääàøûíûçà ùÿêê åòìÿê ö÷öí ÿââÿëúÿ äèããÿòèíèçè
úÿìëÿéèí. ßýÿð ñèç ùÿð ùàíñû ìÿêàíäà ìöøàùèäÿ àïàðûðñûíûçñà, åøèò-
äèéèíèç ñÿñëÿð, äóéäóüóíóç ãîõó âÿ äàäëà äà áàüëû ãåéäëÿð åòìÿëè-
ñèíèç. Ìöøàùèäÿ àïàðàðêÿí áàøãà îõøàð ñÿñëÿð, ãîõó âÿ äàä éàäûíûçà
äöøöðñÿ, áóíëàðû äà äÿôòÿð÷ÿíèçÿ éàçûí.
• Àðàøäûðìà íÿ ö÷öí àïàðûëûð? Àðàøäûðìà éàçàúàüûíûç ìþâçó èëÿ
ÿëàãÿäàð ëàçûì îëàí ìÿëóìàòëàðû òîïëàìàã ö÷öí àïàðûëûð. Ùÿìèí
ìÿëóìàòëàðû éàçìàã èñòÿäèéèíèç ìþâçóéà äàèð ìàòåðèàëëàðû îõó-
ìàãëà âÿ éà áó áàðÿäÿ áèëýèëÿðè îëàí èíñàíëàðëà ñþùáÿò åòìÿêëÿ
òîïëàéà áèëÿðñèíèç. Òîïëàäûüûíûç ìÿëóìàòûí êþìÿéè èëÿ ñèç ùå÷ âàõò
ýþðìÿäèéèíèç ÿøéà âÿ ùàäèñÿíè, éàõóä ùå÷ âàõò îëìàäûüûíûç áèð
ìÿêàíû äà òÿñâèð åäÿ áèëÿðñèíèç.
Òàïøûðûã 3. Òÿðòèá åòäèéèíèç ïëàí öçðÿ “Ö÷ðÿíýëè áàéðàã” ìþâçóñóíäà

åññå éàçûí. Éàçû çàìàíû ÿìÿë îëóíìàëû ãàéäàëàðû íÿçÿðäÿí ãà÷ûðìàéûí.
Éàçû çàìàíû 1. Îõóúóíó úÿëá åòìÿê ö÷öí éàçûíû
îíà òàíûø îëàí áèð ìÿëóìàòëà áàøëàéûí.
2. ßââÿëêè ìÿðùÿëÿäÿ àðäûúûëëûãëà äöçäöéöíöç ôèêèðëÿðè áèð-áèð òÿãäèì åäèí.
3. Ùÿìèí ôèêèðëÿðè äÿôòÿð÷ÿíèçäÿ àïàðäûüûíûç ãåéäëÿðäÿí èñòèôàäÿ åò-
ìÿêëÿ ÿñàñëàíäûðûí.
4. Ñîíäà ôèêèðëÿðè áèð éåðÿ òîïëàéûí âÿ ìÿòíè éåêóíëàøäûðûí.
Òàïøûðûã 4. Ìöÿëëèìèí òÿãäèì åòäèéè ìþâçóäà åññåíè, äåìÿê îëàð êè,

áàøà ÷àòäûðäûíûç. “Äåìÿê îëàð êè”” èôàäÿñèíè òÿñàäöôÿí èøëÿòìÿäèê. Åññåíèí áà-
øà ÷àòìàñû ö÷öí ãàðøûäà ùÿëÿ ýþðìÿëè îëäóüóíóç áèð ñûðà èøëÿð âàð. “Éàçûäàí
ñîíðà”” òÿëèìàòûíû îõóéóí âÿ îíëàðû éåðèíÿ éåòèðìÿêëÿ éàçûíû áàøà ÷àòäûðûí.
Éàçûäàí ñîíðà 1. Éàçäûüûíûç ìÿòíè îõóéóí âÿ ôè-

êèðëÿøèí: “Íÿçÿðäÿ òóòäóüóì ôèêðè íÿ
ãÿäÿð àéäûí ÷àòäûðà áèëäèì?””
2. Éîëäàøëàðûíûçäàí õàùèø åäèí êè, éàçûíûçû îõóñóíëàð, èðàä âÿ òÿêëèô-
ëÿðèíè áèëäèðñèíëÿð.
3. Èðàä òóòóëàí ìÿñÿëÿëÿð áàðÿäÿ äöøöíöí. Èðàäëàð àüëûíûçà áàòûðñà,
éàçûíûçûí öçÿðèíäÿ áèð äàùà èøëÿéèí.
4. Éàçûíû òÿêðàð éîõëàéûí.
5. Ñîíäà ôèêèðëÿøèí: “Áó éàçûíû éàçäûüûì ìöääÿòäÿ éåíè íÿ þéðÿí-
äèì?”” Éåíè þéðÿíäèêëÿðèíèç áàðÿäÿ äÿ ãåéäëÿð åòìÿêëÿ éàçûíû ìöÿë-
ëèìÿ òÿãäèì åäèí.
Þéðÿíäèêëÿðèìèç ùàãäà äöøöíÿðêÿí

Îõó âÿ éàçû ïðîñåñè
Éÿãèí, þéðÿíäèíèç êè, ùÿì îõó, ùÿì äÿ éàçû ïðîñåñè îõøàð àðäûúûëëûãëà, îõ-
øàð éîëëàðëà ùÿéàòà êå÷èðèëèð. Îõó ïðîñåñèíäÿ ìÿòíëÿðäÿ èôàäÿ îëóíàí ÿñàñ ôèêðè
àøêàð åòìÿéÿ ÷àëûøìûøñûíûç. Éàçû ïðîñåñèíäÿ èñÿ ÿñàñ ôèêèðëÿðèíèçè îõóúóéà
÷àòäûðìàüà úÿùä ýþñòÿðìèøñèíèç. Àøàüûäà òÿãäèì åäèëÿí úÿäâÿë áó îõøàð âÿ
ôÿðãëè úÿùÿòëÿðè äàùà éàõøû ìöÿééÿí åòìÿêäÿ, ùÿì éàçû, ùÿì äÿ îõó ïðîñå-
ñè áèòäèêäÿí ñîíðà þéðÿíäèêëÿðèíèçè óüóðëà òÿòáèã åòìÿêäÿ ñèçÿ êþìÿê åäÿúÿê.
Îõó âÿ éàçû ñöòóíëàðûíäà ýþñòÿðèëÿíëÿðè ãàðøûëàøäûðàðàã îõóéóí âÿ äö-
øöíöí: “Ìÿí éàçàíäà âÿ îõóéàíäà áóíëàðû åäèðÿììè?””

Áó úÿäâÿëèí ñóðÿòèíè ÷ûõàðûí âÿ éàçû ìàñàíûçûí
éàíûíäà äèâàðäàí àñûí.
Îõó Éàçû
1. Îõóíóí ìÿãñÿäèíè 1. Éàçûíûí ìÿãñÿäèíè âÿ êèìëÿðÿ
ìöÿééÿí åäèí. (Áó ìÿòíè öíâàíëàäûüûíû ìöÿééÿí åäèí.
íÿ ö÷öí îõóéóðàì?) (Íÿ ö÷öí éàçûðàì âÿ êèìèí
2. Âåðèëìèø ìþâçó ùàããûí- ö÷öí éàçûðàì?)
äà èíäèéÿ ãÿäÿð þéðÿí- 2. Ìþâçó èëÿ áàüëû áèëäèêëÿðèíèçè
äèêëÿðèíèç, åøèòäèêëÿðèíèç, éàçûí âÿ ÿëàâÿ ìÿëóìàòëàð ÿëäÿ
ýþðäöêëÿðèíèç áàðÿäÿ Èøäÿí åòìÿê ö÷öí ïëàíëàøäûðìà àïàðûí.
ôèêèðëÿøèí. (Ìÿí áó ÿââÿë 3. Àðäûúûëëûüû ìöÿééÿí åòìÿê
ùàãäà íÿ áèëèðÿì?) ö÷öí ïëàíëàøäûðìà àïàðûí.
3. Ìÿòíëÿ áàüëû ôÿðçèééÿ- (Ïëàí áèð ìÿñÿëÿäÿí äèýÿðèíÿ
ëÿð èðÿëè ñöðöí. (Áóðàäà êå÷ìÿêäÿ ñèçÿ éàðäûì÷û
ñþùáÿò íÿäÿí ýåäÿ îëàúàã.)
áèëÿð?)
4. ßñÿðèí ÿñàñ èäåéàñûíû 4. Èäåéàíû àéäûí èôàäÿ åäèí.

ìöÿééÿí åäèí. 5. Ôèêèðëÿðèíèçè íöìóíÿ âÿ
5. Ìöÿëëèô èäåéàíû íåúÿ êîíêðåò ôàêòëàðëà ÿñàñëàíäûðûí.
ôîðìàëàøäûðûá, îõóúóíó 6. Éàçûäàí ÿââÿë àïàðäûüûíûç
èíàíäûðà áèëèáìè? Èø ãåéäëÿð ÿñàñûíäà ìÿòíèí
6. Ìÿòíäÿêè ôèêèðëÿð çàìàíû àðäûúûëëûüûíû ìöÿééÿí åäèí.
àðäûúûëëûãëà äöçöëöáìö? (Áåëÿ åòñÿíèç, ôèêèðëÿðèíèçèí
îõóúóéà àñàí ÷àòäûðûëìàñûíà
íàèë îëàðñûíûç.)
7. Ìÿòíè îõóéóí âÿ ãèéìÿò- 7. Éàçäûüûíûç ìÿòíè éîõëàéûí âÿ

ëÿíäèðèí. (Ôèêèðëÿð äÿãèã ãèéìÿòëÿíäèðèí. Éàõûíëàðû-
èôàäÿ åäèëìèøäèðìè? íûçûí éàçû èëÿ áàüëû ôèêèðëÿðèíè
Öìóìèééÿòëÿ, ôèêèðëÿðèí íÿçÿðÿ àëìàãëà éàçûíûí
èôàäÿñè ñèçè ãàíå åäèðìè?) êåéôèééÿòèíè éöêñÿëòìÿéÿ
8. Îõóäóãëàðûíûçû ÿòðàôûíûç- ÷àëûøûí.
äà áàø âåðÿí ùàäèñÿëÿðëÿ, Èøäÿí 8. Éàçûíû äèâàð ãÿçåòèíäÿ ÷àï
äèýÿð îõóäóüóíóç ñîíðà åòìÿêëÿ, éàõóä èíòåðíåòäÿ
ìÿòíëÿðëÿ ÿëàãÿëÿíäèðèí. éåðëÿøäèðìÿêëÿ îõóúóëàðûíà
9. Îõóäóüóíóç ìÿòí ÷àòäûðûí.
öçÿðèíäÿ áèð äàùà 9. Éàçäûüûíûç ìÿòí öçÿðèíäÿ áèð
äöøöíöí. äàùà äöøöíöí.
Bədii əsərlərdə fikrin obrazlı ifadəsi
ßsÿrlÿrdÿ òÿñâèðèí oxucuya daha tÿsirli ÷atdû-

rûlmasû ö÷ön ìöÿëëèôëÿð áÿäèè òÿñâèð vasitÿlÿrèídÿn
istifadÿ edirëÿð. Áó äÿðñëÿðäÿ ñèç áÿäèè òÿñâèð âà-
ñèòÿëÿðè ùàããûíäà ìÿëóìàò àëàúàã, îíëàðäàí èñòèôà-
Òÿñâèð äÿ åòìÿéè þéðÿíÿúÿêñèíèç.
âàñèòÿëÿðèíäÿí
íåúÿ èñòèôàäÿ
åäèëèð?
ÑßÌßÄ ÂÓÐÜÓÍ. “ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍ”

(Áÿäèè òÿñâèð âàñèòÿëÿðè — ìÿúàçëàð)
Òàïøûðûã 1. Îõóéà ùàçûðëûã èøëÿðè àïàðûí. Øåèðè îõóéóí. Øåèðäÿ áÿäèè

òÿñâèðè ìöÿééÿí åòìÿéÿ ÷àëûøûí. Áóíóí ö÷öí øåèðèí ñîíóíäà âåðèëìèø
ìÿëóìàòäàí èñòèôàäÿ åäÿ áèëÿðñèíèç. Ãàðøûëàøäûðûëàí, áÿíçÿäèëÿí ìÿãàì-
ëàðû ñå÷èá úÿäâÿëäÿ éàçûí. Möÿééÿí åòäèéèíèç íöìóíÿëÿðèí ñàéûíäàí àñûëû
îëàðàã ñÿòèðëÿðèí ñàéûíû àðòûðûí.
“Àçÿðáàéúàí” øåèðèíäÿ ìöãàéèñÿ åäèëÿí âÿ áÿíçÿäèëÿí ìÿãàìëàð
Áÿíä Òÿñâèð åäèëÿí ìÿãàìëàðà àèä íöìóíÿ
ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍ
Dostlar! Gÿlin sizÿ bir-bir danûøûm,

Min baüûn, baü÷anûn barû mÿndÿdir.
Sinÿm oylaüûdûr gþzÿlliklÿrin,
Hÿr sevÿn örÿyin yarû mÿndÿdir.
BƏDİİ ƏSƏRLƏRDƏ FİKRİN OBRAZLI İFADƏSİ 37

Nÿ ÷oxdur qoynumda almalû baülar! Áóðàäà
Qödrÿtim gþylÿrin dilini baülar. áÿíçÿòìÿ
íå÷ÿíúè
Meøÿli dÿrÿlÿr, sal buzlu daülar, ìèñðàäàäûð?
Daülarûn söd kimi qarû mÿndÿdir.
Èísan bir uøaqdûr, vÿtÿn bir ana,

Þmör bir ÷ûraqdûr, kþnöl pÿrvanÿ.
Yolunuz döødömö bizim Øirvana?
Göl a÷an heyvasû, narû mÿndÿdir.
Èýidlÿr yurdudur bu daü, bu aran.

Bu daülar baøûnda qalmamûø boran.
Hÿr tÿzÿ ÷i÷ÿkdÿn bir øirÿ soran,
Pÿtÿyÿ bal dözÿn arû mÿndÿdir.
Aüdaøûn pambûüû ÷i÷ÿk-÷i÷ÿkdir,
Øÿkinin bÿzÿyi øaldûr, ipÿkdir.
Qarabaü gþzÿli dönyada tÿkdir,
Èñti yanaqlarûn narû mÿndÿdir.
Þlsön bu yerlÿrdÿn ilham almayan,

Áóðàäà
Qÿlbini saz kimi tutub ÷almayan. áÿíçÿòìÿ
Yarûøda gÿnclikdÿn geri qalmayan íå÷ÿíúè
ìèñðàäàäûð?
Min qoca mÿndÿdir, qarû mÿndÿdir.
Øirindir insanûn þz azadlûüû,

Kþnöl azadlûüû, gþz azadlûüû,
Qÿlÿm azadlûüû, sþz azadlûüû,
Dönyanûn ÿn bþyök varû mÿndÿdir.
Gÿldi þmrön gþzÿl bahar ÷aülarû,

A÷ûlmûødûr kþnöllÿrin baülarû.
Qarûø-qarûø dolan bizim daülarû,
Diø gþynÿdÿn bulaqlarû mÿndÿdir.
Sarû limon ÷ay östöndÿ dad olur,

Gþzöm gþrör, kþnlöm evi øad olur.
Hansû namÿrd dost evinÿ yad olur?
Mÿhÿbbÿtin vÿfadarû mÿndÿdir.
38 Səməd Vurğun. “Azərbaycan”

Þtöb getdi gönlÿrimi saymaüûm, Áó áÿíääÿ
Dildÿn-dilÿ dastan oldu oymaüûm, áÿíçÿòìÿ
ùàíñû
Tÿmiz södöm, øÿkÿr kimi qaymaüûm, ìèñðàäàäûð?
Dþvlÿtimin ixtiyarû mÿndÿdir.
Axøamöstö Bakûya bax doyunca,

Ulduzlarûm yanûr sahil boyunca.
Daü östöndÿ o qÿrÿnfil, o yonca —
Vÿtÿnimin lalÿzarû mÿndÿdir.
Mÿn xoøbÿxtÿm azadlûüûm gÿlÿli,

Tarix yazûr ellÿrimin þz ÿli,
Bayraüûmdûr uca Øÿrqin gþzÿli,
Azadlûüûn döz qÿrarû mÿndÿdir.
Sÿmÿd Vurüun

Ìÿúàç íÿäèð? Bÿzÿn ÿøya vÿ hadisÿlÿrèí ÿñàñ õöñóñèééÿòèíè îõóúóéà
äàùà äÿãèã âÿ òÿñèðëè ÷àòäûðìàã ö÷öí onlar nÿyÿñÿ oxøàäûëûð vÿ ya möqa-
yisÿ îëóíóð. Bÿdii ÿdÿbiyyatda belÿ bÿnzÿtmÿlÿr, möqayisÿlÿr ìÿòíè áÿ-
äèè úÿùÿòäÿí äàùà äà ýþçÿëëÿøäèðèð âÿ äàùà îáðàçëû edir.
Éåðäÿí àéàüûíû ãóø êèìè öçöá,

Éàé êèìè äàðòûíûá, îõ êèìè ñöçöá,
Éåíÿ þç ñöðöíö íèçàìà äöçöá
Áàø àëûá ýåäèðñÿí ùàéàíà, úåéðàí?
Burada qa÷dûüû zaman ceyranûn hal vÿ vÿziyyÿti nÿyÿ bÿnzÿdilir?

Hansû varlûqlarûn xösusiyyÿtlÿri sèçèí xÿyalûnûçda qarøûlaødûrûldû?
Bununla belÿ bilmÿliñèíèç ki, hÿr cör qarøûlaødûrma “bÿdii” qarøûlaø-
dûrma adlandûrûla bilmÿz. “Quø u÷ur, amma ceyran qa÷ûr” kimi bir qarøû-
laødûrma buna nömunÿdir.
Bu cör bÿnzÿtmÿ vÿ möqayisÿlÿr ayrû-ayrû varlûqlarûn xösusiyyÿtlÿri-
nin xÿyalÿí qarøûlaødûrûlmasû ilÿ yaranûr, ÿäÿáèééàòäà áóíëàðà áÿäèè òÿñ-
âèð âàñèòÿëÿðè äåéèëèð.
Áÿäèè òÿñâèð âàñèòÿëÿðèíÿ (ìÿúàçëàðà) òÿøáåù (áÿíçÿòìÿ), åïèòåò, ìåòà-
ôîðà âÿ ñ. äàõèëäèð. Ëàêèí ùÿëÿëèê éàëíûç òÿøáåùèí (áÿíçÿòìÿ) âÿ åïèòåòèí
íÿ îëäóüóíó þéðÿíÿúÿêñèíèç.
40 Səməd Vurğun. “Azərbaycan”

ÑÖËÅÉÌÀÍ ÐßÙÈÌÎÂ. “ÝÖÇÝÖ ÝÞË ßÔÑÀÍßÑÈ”
(Áÿíçÿòìÿ âÿ åïèòåòèí ìöÿééÿí åäèëìÿñè)
Òàïøûðûã 1. Ñ.Ðÿùèìîâóí “Ýöçýö ýþë ÿôñàíÿñè””íè îõóìàçäàí ÿââÿë

îõóéà ùàçûðëûã èøè àïàðûí. Ñ.Ðÿùèìîâóí “Ýöçýö ýþë ÿôñàíÿñè””íäÿ ìöãà-
éèñÿ åäèëÿí, áÿíçÿäèëÿí ìÿãàìëàðû âÿ åïèòåòëÿðè ñå÷èá úÿäâÿëäÿ éàçûí.
Åïèòåòèí íÿ îëäóüóíó áèëìÿê ö÷öí ìÿòíäÿ ìÿúàçè ìÿíàäà èøëÿíìèø íå-
úÿ?, íÿ úöð? ñóàëëàðûíà úàâàá âåðÿí ñþçëÿðè òàïûí. Ìÿòí öçÿðèíäÿ èø áàøà
÷àòäûãäàí ñîíðà âåðèëìèø ìÿëóìàòëà òàíûø îëóí.
“Ýöçýö ýþë ÿôñàíÿñè” ÿñÿðèíäÿ áÿäèè òÿñâèð (ìÿúàçëàð)
Àáçàñ Áÿíçÿòìÿ (òÿøáåù) Åïèòåò
“ÝÖÇÝÖ ÝÞË ßÔÑÀÍßÑÈ”

(Èxtisarla)
Ãÿäèì çàìàíëàðäà Êÿïÿç äàüûíûí àøàüû ñèíÿñèí- Ñèçúÿ, ÿñÿðèí ãàëàí
ùèññÿñèíäÿ ìöÿëëèô
äÿ, Ýþéýþëöí éóõàðû éàõàñûíäà, éàìéàøûë ìåøÿíèí íÿëÿðè òÿñâèð
è÷èíäÿ, àü ãàéàëàðûí ÿùàòÿñèíäÿ áèð Ýöçýö ýþë ãàé- åäÿúÿê?
íàéûðäû.
Ìàðàë ñöáù òåçäÿí äóðóíúà éàòäûüû éåðè ãàáàã àéàãëàðû èëÿ åøèá-åøèá
ýöë êèìè òÿìèçëÿéèð, öñòöíÿ òîç ãîíìàüà ãîéìóðäó. Áó éåðëÿðèí àü-àü
éàüûøëàðûíäà Ìàðàë éóéóíóð, éóéóíäóãúà äà ýþçÿëëÿøèðäè. Ïàéûçäàí áàø-
ëàéûá éàüàí ãàð èñÿ àüàúëàðûí ãîë-áóäàãëàðûíäàí Ìàðàëûí öñòöíÿ ñÿïÿëÿ-
íèð, îíóí ñà÷-ñà÷àüûíû äàðàéûðäû. Ìàðàë þçöíö Ýöçýö ýþëÿ éåòèðèð, áó ýþ-
ëöí ïóë-ïóë îëóá äàèðÿëÿíÿí ýöìöø ñóéóíäàí è÷ÿ-è÷ÿ þç ñóðÿòèíÿ òàìàøà
åäèð, áóíäàí ùÿäñèç äÿðÿúÿäÿ çþâã àëûðäû.
Ñèçÿ òàíûø
Àç ÿââÿë Ýöçýö ýþëäÿí àøàüû äöøÿí Ìàðàë Ýþé- îëìàéàí ñþç âàðñà,
ýþëöí éàõàñû éóõàðû ãàëõäû, Ìàðàë ýþëÿ ñàðû éîë àëäû. ëöüÿòäÿí ìÿíàñûíû
þéðÿíèí.
Òóìóðúóãëàðäàí éåíè-éåíè ÷ûõàí éàç ìåøÿñèíèí éà-
øûëëûüû àíáààí àðòäû, ÿêñëÿðèíè Ýþéýþëÿ ñàëäû. Ñàíêè áó éàøûë-éàøûë àüàúëàð
Ýþéýþëäÿ öçöðäö. Êÿïÿç äàüûíûí àøàüû ÿòÿéèíäÿ çöìðöä ìåøÿëÿðèí ÿùà-
òÿñèíäÿ ãûâðûëà-à÷ûëà äàëüàëàíàí Ýþéýþë Ìàðàëà éàðàøûã âåðèðäè. Ìàðàë

Ýþéýþëÿ áàõñà äà, þç ýþçÿëëèéèíè Ýöçýö ýþëäÿ ýþðöíÿí ñàéàã ýþðÿ áèë-
ìÿäè. Ìàðàë áóðàäàí áèð íþâ ýþéÿðìèø âÿ ýþéöìòöë ýþðöíöðäö.
Ìàðàë Ýþéýþë ñàùèëè áîéó åíñèç úûüûðëà
íàçëàíà-íàçëàíà àääûìëàéûðäû. Éóõàðûäà Êÿ- Ñÿòèðëÿðäÿ ìöøàùèäÿ åòäè-
éèíèç òÿñâèðëÿð ùàíñû
ïÿçèí ýÿðäÿíèíÿ ãàð êèìè àü äóìàí çîëàãëà- äóéüó îðãàíëàðûíûí
ðû äîëàíûð, àü-àü áóëóäëàð äà Ýþéýþëöí øûðûì- “ìÿùñóëó” ñàéûëà áèëÿð?
ëàíàí ñÿìàñûíäà ùÿðÿêÿò åäèð, Êÿïÿçèí çèð-

âÿëÿðèíäÿ áàùàð ýöíÿøèíèí ãûçûë òåëëÿðè Ýþéýþë äèéàðûíà íóð ñÿïÿëÿéèð, ÿë-
âàí ÷è÷ÿêëÿð äÿ àíà òîðïàãäàí áàø ãàëäûðûðäû.
Àü ïàïàãëû ýþáÿëÿêëÿð äÿ òàëà-òàëà àüàðûðäû. Êÿïÿçèí äþøöíäÿ ÿðèéÿí
ãàð áóç ñóéà äþíöð, öçöàøàüû øûð-øûð àõûðäû. Áöòöí øûðëàíëàð øûðûëäàéà-øûðûë-
äàéà Ýþéýþëÿ òþêöëöðäö.
Ìàðàë Ýþéýþë áàðÿñèíäÿ ÷îõ øåéè õàòûðëàéûðäû... Õàòûðëàéûðäû êè, áèð çà-
ìàí îíóí àíàñû þç ãûçû áó Ìàðàëà Ýþéýþëöí ÿìÿëÿ ýÿëìÿéèíäÿí äàíûø-
ìûøäû. Î íÿãë åòìèøäè êè, áó äàü-
ëàð íåúÿ äÿùøÿòëè çÿëçÿëÿéÿ ìÿðóç
ãàëìûøäûð!.. Àëÿìè ñàðñûäàí, äàü-
ëàðû ãàïàã êèìè àòûá-òóòàí çÿëçÿëÿ
íÿòèúÿñèíäÿ áó Ýþéýþë ÿìÿëÿ
ýÿëìèøäèð. Àü ñóéóí éóõàðûëàðûí-
äàí, Ìàðàë ýþëäÿí àòëàíà-àòëàíà,
àüàðà-àüàðà ýÿëäèéèíè äÿ, áó Ýþé-
ýþëÿ òþêöëäöéöíö äÿ äåìèøäè...
Äåìèøäè êè, Ýþéýþëöí àéàã òÿðÿ-
ôèíäÿí äÿìèð ãàéàëàðûí àëòûíäà áèð
÷àé àõûá ýåäèð. Àíúàã íÿ åäÿñÿí
êè, Ìàðàë Ýöçýö ýþë ìÿôòóíó èäè,
÷öíêè Ýöçýö ýþë Ìàðàëû èñòÿäèéè êèìè ýþñòÿðèðäè, Ýöçýö ýþë Ìàðàëûí ýþ-
çÿëëèéèíÿ ùå÷ áèð ýþé êþëýÿ ñàëìûðäû.
Àõøàìëàð àüíàâàç ýþéäÿí ýöìöø ñÿïÿëÿíèð, õÿñèëëèêäÿ ýöìöø-ýöìöø
øåù òóòóðäó. Áàõäûãúà áó õÿñèëëèê Ýþéýþëöí àéðûëìàç áèð ùèññÿñè êèìè
ýþìýþé ýþðöíöðäö. Ýþé èïÿéÿ áöðöíÿí Ýþéýþë ëÿïÿëÿíèð, Àéûí ýöìöø
íóðó è÷èíäÿ áÿçÿí ýöìöøö ðÿíý àëûðäû...
Ñöëåéìàí Ðÿùèìîâ
42 Süleyman Rəhimov. “Güzgü göl əfsanəsi”

Åïèòåò
Epitet hesab eäèlÿn sþz necÿ?, nÿ cör?, hansû? suallarûndan birinÿ
cavab verir vÿ Àzÿrbaycan dilindÿ hÿm dÿ “bÿdii tÿyin” adlandûrûlûr.
“Ýþçÿë ìÿíçÿðÿëÿðè âàð Àçÿðáàéúàíûìûçûí! Òÿáèÿò áèçäÿí ùå÷ íÿéè
ÿñèðýÿìÿéèá. Áàøûãàðëû äàüëàð, çöìðöä ìåøÿëÿð, ýþçÿë âàäèëÿð, ôöñóíêàð
Õÿçÿð âÿ ÷îõëó ýþëëÿð, ÷àéëàð âÿ áóëàãëàð îíó íåúÿ äÿ ýþçÿëëÿøäèðèð””.
Çöìðöä ñþçö áó èôàäÿäÿ íÿ ìÿãñÿäëÿ èøëÿíèá?
Éàçäà âÿ éàéäà ìåøÿëÿð éàìéàøûë îëóð. Çöìðöä ãèéìÿòëè äàøäûð, ðÿí-
ýè äÿ ýþçîõøàéàí ïàðëàã éàøûëäûð. Äåìÿê, çöìðöä ñþçöíö èøëÿòìÿêäÿ
ìÿãñÿä ìåøÿíèí éàìéàøûë ðÿíýèíèí ýþçîõøàäûüûíû áèëäèðìÿêäèð. Áÿñ áó
èôàäÿ íåúÿ éàðàíäû? Áó ñóàëà àéäûíëûã ýÿòèðìÿê ö÷öí ñèçÿ èêè íöìóíÿ òÿã-
äèì åäèðèê. Áèðèíúè íöìóíÿ ðèéàçèééàò ôÿííèíè ñåâÿíëÿð ö÷öí ìàðàãëû îëàúàã.
Èêèíúè íöìóíÿ èñÿ Àçÿðáàéúàí äèëè ôÿííèíè ñåâÿíëÿðèí éàðäûì÷ûñû îëàúàã.
Áèðèíúè íöìóíÿ:
Ñèç äþðäöíúö ñèíèôäÿ “äöçáóúàãëûíûí ïåðèìåòðè” àíëàéûøû èëÿ òàíûø îë-
ìóñóíóç. 5-úè ñèíèôäÿ èñÿ äöçáóúàãëûíûí ïåðèìåòðèíè ùåñàáëàìàüû þéðÿíÿ-
úÿêñèíèç. à âÿ á-íè äöçáóúàãëûíûí òÿðÿôëÿðè êèìè ãÿáóë åòñÿê, î çàìàí ïå-
ðèìåòðèí äöñòóðóíó àøàüûäàêû êèìè òÿñÿââöð åòìÿê îëàð:
2à + 2á = 2(à+á) á
Ýÿëèí áó äöñòóðó åïèòåòèí éàðàíìàñûíà òÿò- à à

áèã åäÿê: á
éàøûë çöìðöä + éàøûë äàü = éàøûë (çöìðöä + äàü)
Gþrdöyönöç kimi, “yaøûl zömröd” ifadÿsi “yaøûl daü” ifadÿsilÿ rÿng
baxûmûndan qarøûlaødûrûlûb. Bu halda “yaøûl” sþzö mþtÿrizÿnin kÿnarûnda
qalûb, bÿdii mÿtndÿ isÿ onun mÿnasû sþzlÿrin altûnda gizlÿnib. Yÿni “zöm-
röd daü”” ifadÿsi daüûn yaøûllûüûnû bildirir. Odur ki, yaøûl aüaclarla þrtölmöø
daüû tÿsvir etmÿk ö÷ön onu “zömröd daülar”” kimi ifadÿ edÿ bilÿrsèíèç.
Burada “zömröd” epitetäèð. Äàüûí ÿëàìÿòèíè, íåúÿëèéèíè ýþñòÿðèð.
Èêèíúè íöìóíÿ:
Íåúÿ? ñóàëûíà úàâàá âåðÿí ñþç
Ùÿãèãè ìÿíàäà Ìÿúàçè ìÿíàäà
Äàø (íåúÿ — ùÿãèãè) ùàñàð Äàø (íåúÿ — ìÿúàçè) ãÿëá (Åïèòåò)
Onu da bilmÿlisèíèç ki, epitet yunan sþzö olub, ÿëàâÿ demÿkdir.

Òàïøûðûã 2. “Îõóäàí ñîíðà” ôÿàëèééÿòèíè éåðèíÿ éåòèðèí. ßñÿðèí æàíð
õöñóñèééÿòëÿðè öçÿðèíäÿ äöøöíöí:
1. Áó ÿñÿð ùàíñû æàíðà àèääèð? 2. Íÿ ö÷öí áåëÿ äöøöíöðñöíöç?
Íÿáè Õÿçðèíèí “Ãûçûë ïàéûç” øåèðèíèí îõóñó çàìàíû áÿíçÿòìÿ âÿ åïè-
òåòëÿðè ñå÷èá ýþñòÿðèí. Ãàðøûëàøäûüûíûç éåíè ñþçëÿðèí ìÿíàñûíû ìöÿééÿí-
ëÿøäèðèí. Èçàùëû ëöüÿò òÿðòèá åäèí.
ÃÛÇÛË ÏÀÉÛÇ
Ýÿëèð ñÿùÿð, ýåäèð äóìàí,
Ýþéëÿð ãàëûð áóëóäëàðà.
Ñàíêè ýöíÿø þç íóðóíäàí
Äîí áè÷èáäèð ïàëûäëàðà.
Úûüûðëàðäàí ìàùíû, ýöëöø

ßñêèëìÿéèð íÿ çàìàíäûð.
Ìåøÿ ãûçûë, ýþéëÿð ýöìöø,
Ñàíêè ÷àé äà áöëëóðäàíäûð.
Éåëìè ÿñèð ñÿùÿð-ñÿùÿð,
Éà ÷þëëÿðèí ýöë ÿòðèäèð?
Äàüäàí àõàí øÿëàëÿëÿð
Ãóúàüûíäà çÿð ýÿòèðèð.
Äöçëÿð àõàð-áàõàðëûäûð,
Àü úûüûðëàð ÷ûõûð éîëà.
Ýþð òÿáèÿò íÿ âàðëûäûð,
Ãûçûë ñÿïèð ñàüà-ñîëà.
Ó÷óð ãóøëàð ãàòàð-ãàòàð,
Ùÿðÿ ýåäèð þç éåðèíÿ.
Ìàøûí êå÷èð, çÿð éàðïàãëàð
Ýþéÿ ãàëõûð òîç éåðèíÿ.
Àõøàìûí ñàêèò ÷àüûíäà

Àëîâ òóòóá ÷þëö, äöçö.
Ïàëûäëàðûí ãóúàüûíäà
Ýåúÿëÿéèð ýöíÿø þçö.
44 Nəbi Xəzri. “Qızıl payız”

Áàõ óëäóçëàð íóð ÷èëÿéèð,
Áó éåð ùàðà, ãöññÿ ùàðà!
Ãûçûë ïàéûç íÿüìÿ äåéèð
Ãûçûë ãÿëáëè èíñàíëàðà!
“Ãûçûë ïàéûç” ÿñÿðèíäÿ òÿñâèð âàñèòÿëÿðè

Áÿíä Áÿíçÿòìÿ Åïèòåò
Éàääà ñàõëàéûí:
Öìóìèééÿòëÿ, ùÿéàòäà ùÿð øåé ãÿäÿðèíäÿ èñòèôàäÿ åäèëÿíäÿ ôàéäàëû
îëóð. Òÿñÿââöð åäèí êè, àíàíûç ñèçèí ö÷öí ùàçûðëàäûüû ãàéüàíàüà äóç âÿ
èñòèîòó ëàçûì îëäóüóíäàí ÷îõ ÿëàâÿ åäèá. Î éåìÿéè ÿçèééÿòëÿ éåéÿ áèëÿð-
ñèíèç, àíúàã î ñèçÿ íóø îëìàç. ßäâàëàðûí ÷îõëóüó îðãàíèçìÿ çÿðÿð âåðèð.
Áÿäèè òÿñâèð âàñèòÿëÿðè äÿ áåëÿäèð. Ìÿòíäÿ áÿäèè òÿñâèð âàñèòÿñèíäÿí éåðñèç
èñòèôàäÿ ìÿòíèí êåéôèééÿòèíè àøàüû ñàëàð. Îäóð êè, éàçäûüûíûç ìÿòíèí
“äóç”óíó, “èñòèîò”óíó ãÿäÿðèíäÿ ãàòûí.
Ìÿòíäÿ ùàããûíäà äàíûøûëàíû îõóúóéà äàùà éàõøû ÷àòäûðìàãäà
ùèññëÿðèí (ýþðìÿ, åøèòìÿ, ãîõó, òîõóíìà, äàä) òÿñâèðè áþéöê ÿùÿìèééÿò
äàøûéûð. Ùèññëÿðèí òÿñâèðè ìÿòíè äàùà äÿðèíäÿí ãàâðàìàãëà áÿðàáÿð, îõó-
úóäà ýöúëö òÿÿññöðàò éàðàäûð. Ìÿñÿëÿí:
***
“Íîâ” ñþçöíöí Äàø íîâ òÿçÿúÿ äèë à÷àí êþðïÿ êèìè øèðèí-øèðèí
ìÿíàñûíû èçàùëû
ëöüÿòäÿí òàïûí. ãûüûëäàéûðäû, áóëàüûí äóìäóðó ñóéó òîðïàüûí ýþç
éàøû êèìè ñûçûðäû, õûðäàúà äàøëàðûí àðàñûíäàí éóì-
ðó-éóìðó ïûããûëäàéûá ÷ûõûðäû.
Áèðäÿí-áèðÿ äèçëÿðèì ÿñìÿúÿ òóòäó, áóëàüûí ýþçöíÿ äèêëÿíÿí äþøäÿ
áîç úàíàâàð ãóéðóüó öñòÿ ÷þìÿëèá ìÿíÿ áàõûðäû, ãûðìûçû äèëèíè ñàëëàéûá
ëÿùëÿéèðäè. Îíóí áàëòà äèøëÿðèíèí àðàñûíäàí èñòè-èñòè áóü ÷ûõûðäû. ßéèëèá
ãóéðóüóíóí éàíûíû äèäèøäèðäè âÿ éåíÿ ãÿçÿáëÿ ýþçëÿðèíè ýþçöìÿ äèêäè.
Àüàúëàðûí ãûçûë éàðïàãëàðû äà åëÿ áèë õîôëàíäû, éàðïàãëàð úàíàâàð ãóëàüû
êèìè øÿêëÿíäè.
Èìàìâåðäè Èñìàéûëîâ
(“Ýþéÿð÷èí êþ÷ö”ndən)

ßËÈÀÜÀ ÊÖÐ×ÀÉËÛ. “ÁÀÊÛ”
(Äóéüóëàðûí òÿñâèðè)
Lap kþrpÿ yaølarûndan sèç ÿtraf alÿmi gþrmÿk, eøitmÿk, dadmaq, ãîõó-
ëàìàã, toxunmaq yolu ilÿ dÿrk etmisèíèç. Bu äóéüó özvlÿri dönyanû dÿrk
etmÿyin ÿsas vasitÿlÿridir. Tÿsÿvvör åäèí ki, bir meøÿyÿ gÿzmÿyÿ getmi-
sèíèç. Qayûdandan sonra dostlarûnûçëà bu barÿdÿ danûømaq istÿyirsèíèç.
Meøÿdÿki aüaclarûn yaøûllûüû, quølarûn sÿsi, meyvÿlÿrin øirinliyi, torpaüûn
yumøaqlûüû, ÷i÷ÿklÿrin ÿtri haqqûnda dediklÿriniçèí hamûsû äóéüó özvlÿri-
nèçèí vasitÿsilÿ sèçèí yaddaøûnûçà kþ÷ÿn mÿlumatlardûr. Aüacûn yaøûllûüûnû
gþrmÿklÿ, quølarûn sÿsini eøitmÿklÿ, meyvÿlÿrin øirinliyini dadmaqla, tor-
paüûn yumøaqlûüûnû toxunmaqla, ÷i÷ÿklÿrin ÿtrini qoxólamaqla dÿrk etmi-
sèíèç. Bu barÿdÿ danûøäûüûíûç zaman dostlarûnûçûí da hissèéyàòûíà òÿsir
edib onlarda meøÿ haqqûnda tÿsÿvvör yarada bilirsèíèç. Yazû÷ûlar da belÿ
edirlÿr. Hÿr hansû bir ÿøya vÿ hadisÿ haqqûnda oxucuda tam tÿsÿvvör yarat-
maq ö÷ön bu äóéüóëàðûí nÿzÿrÿ alûnmasûna xösusi ÿhÿmiyyÿt verirlÿr.
Èêi cömlÿni möqayisÿ eäèí:
1. Hÿyÿtimizdÿ qûzûlgöllÿr a÷ûb.
2. Hÿyÿtimizdÿ a÷mûø ÷ÿhrayû qûzûlgöllÿrin ÿtri adamû bihuø edir (gþð-
mÿ vÿ qoxu).
Gþrdöyönöç kimi, ikinci cömlÿ hÿyÿtinizdÿki qûzûlgöl haqqûnda daha
ÿtraflû tÿsÿvvör yaradûr, oxucuya kþmÿk edir ki, òÿñâèð îëóíàíû yalnûz
dÿrk etmÿsin, hÿm dÿ äóéñóí.
Òàïøûðûã 1. Òÿãäèì åäèëÿí ìÿòíè îõóìàçäàí ÿââÿë îõóéà ùàçûðëûã
èøëÿðè àïàðûí. Ìÿòíè îõó ãàéäàëàðûíà ìöâàôèã îõóéóí. Äóéüóëàðûí òÿñâèð
åäèëäèéè ìÿãàìëàðû ìöÿééÿí åäèí. Àøàüûäàêû úÿäâÿëäÿ îíëàðûí ùàíñû
äóéüó öçâö èëÿ áàüëû îëäóüóíó ýþñòÿðèí.
Áÿíä Íöìóíÿ Òÿñâèð åäèëÿí äóéüó (ýþðìÿ, åøèòìÿ,
äàä, ãîõó, òîõóíìà)
ÁÀÊÛ
Óçàã åëëè ÿçèç äîñòóì ñîðóøäó:
— Ñèçèí Áàêû ñþéëÿ, íåúÿ øÿùÿðäèð?
Äåäèì: — Ãàðäàø, ìÿíèì äîüìà øÿùÿðèì
Éàçûëìàìûø, îõóíìàìûø ÿñÿðäèð.
46 Əliağa Kürçaylı. “Bakı”

×è÷ÿê äåñÿí — êþíöë à÷àí ÷è÷ÿéè, Ñèçúÿ, øåèðäÿ
Êöëÿê äåñÿí — åâ ó÷óðàí êöëÿéè, “êþíöë à÷àí” âÿ
“åâ ó÷óðàí” ñþçëÿðè
Ãàñûðüàäà àü äàëüàëû ëÿ÷ÿéè, ùàíñû ìÿíàäà
âåðèëèá?
Ñàêèò ýöíäÿ ýþçö ìàâè Õÿçÿðäèð.
Íÿüìÿñèäèð çàâîäëàðûí ôèò ñÿñè,
Ñóéà äöøöá áóðóãëàðûí êþëýÿñè. Áó ìèñðàëàðäàí
ßòèðëèäèð áàüëàðûíûí ìåéâÿñè, ùàíñûíäà òÿøáåù
èøëÿíìèøäèð?
Àü øàíûñû åëÿ áèë êè øÿêÿðäèð.
Äîñò ýþðÿíäÿ òöêÿíìÿéèð ùþðìÿòè,

Äöøìÿí ýþðñÿ, äÿðéà îëóð íèôðÿòè. Áó ìèñðàëàðäàí
ùàíñûíäà åïèòåò
Áèð ãÿäÿð äÿ äÿëèñîâäóð àäÿòè, èøëÿíìèøäèð?
ßçèç äîñòóì, Áàêû áåëÿ øÿùÿðäèð.
ßëèàüà Êöð÷àéëû
Øeirÿ bir daha nÿzÿr salûí. Ñèíèôäÿíõàðèú îõó ìàòåðèàëëàðûíäàí Ìÿì-
ìÿä Àðàçûí “Ýþéýþë” øåèðèíè îõóéóí, äóéüóëàðûí (ýþðìÿ, åøèòìÿ, äàä,
ãîõó, òîõóíìà) òÿñâèð åäèëäèéè ìÿãàìëàðû ìöÿééÿíëÿøäèðèí. Òàïøûðûã 1-äÿ
âåðèëìèø úÿäâÿëè éåðèíÿ éåòèðèí.

ÈÁÐßÒÀÌÈÇ ÙÅÊÀÉßËßÐ
(Òÿñâèðè ìÿòíäÿ äÿãèãëÿøäèðèúè ôàêòëàð)
Hÿr hansû ÿøya, hadisÿ, yaxud mÿkanû tÿsvir edÿrkÿn daha dÿqiq tÿ-
sÿvvör yaratmaq ö÷ön faktlardan istifadÿ etmisèíèçmi? Áaxdûüûnûç bir
film haqqûnda yoldaøûnûçà danûøan zaman filmin adûíû, aktyorlarûn adlarû-
íû äåéèí. Áöòöí áóíëàð faktlara aiddir. Bÿdii nömunÿlÿrdÿ dÿ adlar, ta-
rixlÿr, saylar vÿ digÿr mÿlumatlar belÿ faktlara aiddir. “Soyuq fevral ge-
cÿsi idi” cömlÿsindÿ “fevral”” hadisÿnin nÿ zaman baø veðdiyini tÿsvir edir.
Mÿktÿbiniçè tÿsvir edÿrkÿn onun òóòóìó haqqûnda daha dÿqiq tÿsÿvvör
yaratmaq istÿyirsèíèçñÿ, “Ìÿêòÿáèìèçäÿ õåéëè øàýèðä òÿùñèë àëûð”” yîõ, “Mÿk-
tÿbimizdÿ 1200 øagird tÿhsil alûr”” yazìàãëà faktû äÿãèã tÿsvir ediðñèíèç.
Baøqa bir nömunÿ: Evinizin yanûndakû parkûn nÿ qÿdÿr gþzÿl vÿ in-
sanlarûn istirahÿòi ö÷ön rahat bir yer olduüunu tÿsvir etmÿk istÿyirsèíèçñÿ,
möxtÿlif faktlar daxil åòmÿklÿ fikriniçè asanlûqla oxucuéa ÷atdûra bilÿr-
sèíèç: “Ulu þndÿr Heydÿr ßliyevin adûnû daøûyan bu éàðàøûãëû parkda hÿr
gön yözlÿrlÿ insan ñÿìÿðÿëè âÿ õîø istirahÿt edir”. Ôàêòëàðäàí ÷îõ èñòèôà-
äÿ åäèëÿí áÿäèè ìÿòíëÿðÿ áÿäèè-ñÿíÿäëè ìÿòíëÿð äåéèëèð. Faktlar tÿsvir edi-
lÿn mÿnzÿrÿ haqqûnda tÿsÿvvörö dÿqiqlÿødirir. Áó úöð ìÿòíëÿðäÿ, àäÿ-
òÿí, ðåàë òàðèõè øÿõñèééÿòëÿðäÿí áÿùñ åäèëèð. Ìöÿëëèô ùÿéàòäà îëàí, äöíéà-
ñûíû äÿéèøÿí áèð øÿõñèééÿò ñå÷ÿðÿê îíóí ùÿéàòûíû òÿñâèð åäèð. Áó çàìàí
ãÿùðÿìàíûí àäû âÿ ùÿéàòûíäà áàø âåðÿí ùàäèñÿëÿð äÿéèøäèðèëìÿäÿí áÿäèè
äèëëÿ òÿãäèì åäèëèð. Ýÿëÿúÿê äÿðñëÿðèìèçäÿ ñèç áÿäèè-ñÿíÿäëè ìÿòíëÿðèí
ìàðàãëû íöìóíÿëÿðè èëÿ òàíûø îëàúàãñûíûç.
Òàïøûðûã 1. Èáðÿòàìèç ùåêàéÿëÿðè îõóéóí. Ôàêòëàðûí äÿãèã òÿñâèð

åäèëäèéè ìÿãàìëàðû ñå÷èí. Îíëàðûí íþâëÿðèíè ìöÿééÿí åäèí. Àøàüûäà
òÿãäèì åäèëÿí úÿäâÿëè äÿôòÿðèíèçÿ ÷ÿêèí âÿ àøêàð åòäèéèíèç ôàêòëàðû úÿä-
âÿëäÿ éàçûí.
Òÿñâèð åäèëÿí ôàêò
Àáçàñ Íöìóíÿ (àä, òàðèõ, ñàé âÿ ñ.)
48 İbrətamiz hekayələr
ÙÅ× ÊßÑÈ ÃÛÍÀÌÀÉÛÍ
Ïàéûçûí èëê ýöíëÿðè èäè. Ãàòàðûí âàãîíóíà óúà áîéëó, ñà÷ëàðû ãàð êèìè àüàï-
ïàã áèð êèøè âÿ 25—26 éàøëàðûíäà áèð îüëàí äàõèë îëóá éåðëÿðèíè òóòäóëàð. Îüëàí
ïÿíúÿðÿ òÿðÿôäÿ ÿéëÿøìèøäè. Ãàòàð òÿðïÿíÿí êèìè î, ùàâà àõûíûíû ùèññ åòìÿê
ö÷öí ÿëèíè ïÿíúÿðÿäÿí áàéûðà ÷ûõàðäû âÿ áèðäÿí ùåéðÿòëÿ ãûøãûðäû:
— Àòà, ýþðöðñÿíìè, áöòöí àüàúëàð ýåðèéÿ ýåäèð!
Éàøëû êèøè ùÿì ñåâèíú, ùÿì äÿ êÿäÿðäÿí áóëóä êèìè äîëìóø ýþçëÿðèíè
îüëóíóí öçöíÿ äèêÿðÿê ýöëöìñÿäè.
Úàâàí îüëàíûí éàíûíäà åâëè úöòëöê ÿéëÿøìèøäè. Îíëàðà îüëàíûí þçöíö
óøàã êèìè àïàðìàñû òÿÿúúöáëö ýÿëìèøäè.
Îüëàí ãÿôèëäÿí éåíÿ äÿ ùåéðàíëûãëà ãûøãûðäû:
— Àòà, ýþëÿ áàõ, îíóí àäû íÿäèð?
— Úåéðàíáàòàíäûð, îüëóì.
— Àòà, ýþëäÿêè ãóøëàðà áàõ! ... Áóëóäëàð áèçèìëÿ áèðýÿ ùÿðÿêÿò åäèð!
Úöòëöê îüëàíûí ãÿðèáÿ ùÿðÿêÿòëÿðèíè ýþçàëòû ìöøàùèäÿ åäèðäè, àòàñû èñÿ
îüëóíóí äàâðàíûøûíäà ùå÷ áèð ãÿðèáÿëèê ýþðìöðäö.
Éàüûø éàüìàüà áàøëàäû, áöëëóð äàìúûëàð îüëàíûí ÿëëÿðèíÿ äöøöðäö. Î,
äàìúûëàðû ñàéûðäû. — Áèð, èêè, ö÷ ... Î éåíÿ äÿ ñåâèíúëÿ ýþçëÿðèíè éóìóá ãûøãûðäû:
— Àòà, éàüûø éàüûð! Ýþðöðñÿíìè, àòà?
Áàéàãäàí îüëàíûí ùÿðÿêÿòëÿðèíè èçëÿéÿí úöòëöê êèøèäÿí ñîðóøäó:
— Ñèç íèéÿ îüëóíóçó ùàíñûñà áèð êëèíèêàéà àïàðìûðñûíûç?
Êèøè úàâàá âåðäè:
— Áèç åëÿ Ìÿðêÿçè êëèíèêàäàí ýÿëèðèê. Áó ýöí ìÿíèì îüëóìóí ýþçëÿðè
þìðöíäÿ èëê äÿôÿ ýþðìÿéÿ áàøëàéûá.
Áàøãà èíñàíëàðûí èøëÿðè âÿ ùÿðÿêÿòëÿðè ùàããûíäà òàì ìÿëóìàòûìûç
îëìàäàí îíëàðû ãûíàìàã îëìàç. Ùÿð øåéè éàëíûç ÀËËÀÙ áèëèð. Îíà ýþðÿ
äÿ “Ãûíàìàéûí êè, ãûíàíàíëàðäàí îëìàéàñûíûç!””
ÈÍÑÀÍÑÅÂßÐËÈÊ
Áó ùàäèñÿ áèð íå÷ÿ èë ÿââÿë Àìåðèêàíûí Âàøèíãòîí øòàòûíäàêû Ñèåòë øÿ-
ùÿðèíäÿ êå÷èðèëÿí èäìàí éàðûøûíäà áàø âåðìèøäèð. Äîããóç ÿëèë èäìàí÷û ãà-
÷ûø çîëàüûíäà ùàçûð âÿçèééÿòäÿ äóðìóøäó. Íÿùàéÿò, “ÑÒÀÐÒ”” aòÿøè à÷ûë-
äû. Èäìàí÷ûëàð ìÿñàôÿíèí ö÷äÿ áèðèíè ãÿò åòäèëÿð. Ãÿôëÿòÿí èäìàí÷ûëàðäàí
áèðè éåðÿ éûõûëäû, àüðûäàí èëàí êèìè ãûâðûëìàüà áàøëàäû. Äèýÿð ñÿêêèç èä-
ìàí÷û îíóí éåðÿ éûõûëäûüûíû ýþðöá ãà÷ûøû äàéàíäûðäûëàð. Îíëàðäàí áèðè,

äàóí ñèíäðîìóíäàí ÿçèééÿò ÷ÿêÿí èäìàí÷û ãûç îíà éàõûíëàøûá áàøûíû äîü-
ìà àíà êèìè ãóúàãëàéàðàã ñîðóøäó:
— Èíäè éàõøûñàí? Þçöíö íåúÿ ùèññ åäèðñÿí?
Áàøãà èäìàí÷ûëàð äà éàõûíëàøäûëàð, ùàìûëûãëà ÷èéèí-÷èéèíÿ âåðÿðÿê áèðëèê-
äÿ “ÔÈÍÈØ” õÿòòèíÿ äîüðó èðÿëèëÿäèëÿð. Áó ñÿùíÿíèí úàíëû øàùèäè îëàí ìèí-
ëÿðëÿ òàìàøà÷û àéàüà ãàëõàðàã ýþç éàøëàðû è÷èíäÿ ÿëèë èäìàí÷ûëàðû áèð õåéëè
àëãûøëàäûëàð. Éàðûø ñîíà ÷àòäû. Îíëàð øàùèäè îëäóãëàðû áó ùàäèñÿíè áàøãàëà-
ðûíà äà äàíûøäûëàð. Áèëèðñÿíìè íÿ ö÷öí? ×öíêè ùÿð áèðèìèçèí äàõèëèíäÿ äè-
ýÿð ùèñsëÿðè öñòÿëÿéÿí áàøãà áèð ùèññ äÿ âàð. Áó, ÈÍÑÀÍÑÅÂßÐËÈÊ ùèññèäèð!
ÙßÉÀÒ ÄßÐÑÈ
Ýÿíú èø àäàìû éåíè àâòîìîáèëi èëÿ áèð êö÷ÿäÿí êå÷èðäè. Áèðäÿí ìàøû-
íûí þíöíÿ íÿéèíñÿ äÿéäèéèíè ùèññ åòäè. Î, ìàøûíû ñàõëàäû. Áó áàëàúà áèð
äàø èäè. Äàøûí àòûëäûüû òÿðÿôÿ áàõäû. Ãàðøûñûíäà 12—13 éàøëàðûíäà ÷ÿëèìñèç
áèð ãûç äàéàíìûøäû.
Ýÿíú þçöíö ñàõëàéà áèëìÿéèá ãûøãûðìàüà áàøëàäû:
— Ñÿí êèìñÿí? Áó çÿùðèìàð äàøû íèéÿ àòäûí? Áèëèðñÿí, áó äàø ìÿíÿ
íå÷ÿéÿ áàøà ýÿëÿúÿê?
Óøàã éàëâàðàðàã úàâàá âåðäè:
— Áàüûøëàéûí, áàøãà ÷ûõûø éîëóì éîõ èäè. ßýÿð äàøû àòìàñàéäûì, ùå÷
êèì ìÿíÿ ìàøûí ñàõëàìàéàúàãäû.
50 “Həyat dərsi”
Óøàã áèð òÿðÿôäÿí äàíûøûð, áèð òÿðÿôäÿí äÿ ýþçëÿðèíäÿí ñåë êèìè éàø
àõûäûðäû. ßëè èëÿ éîëóí êÿíàðûíäàêû ÿëèë àðàáàñûíäàí éûõûëìûø 15—16 éàøëà-
ðûíäà îëàí îüëàíû ýþñòÿðäè âÿ äåäè:
— Áþéöê ãàðäàøûì àðàáàñûíäàí éûõûëäû. Èíäè îíó ãàëäûðà áèëìèðÿì.
Õàùèø åäèðÿì, ìÿíÿ êþìÿê åäèí.
Áó ñþçëÿðäÿí ñîíðà ýÿíú ñàíêè àéûëäû. Éîëóí êÿíàðûíäà éåðÿ éûõûëìûø
îüëàíû ãàëäûðàðàã éåíèäÿí àðàáàñûíà îòóðìàüà êþìÿê åòäè. Äÿñìàëû èëÿ
öñò-áàøûíû òÿìèçëÿäè. Óøàã òÿëàòöìö éåíèúÿ ñàêèòëÿøìèø äÿíèçÿ áÿíçÿð
ýþçëÿðè iëÿ ìèííÿòäàðëûãëà ýÿíúÿ áàõûá:
— Àëëàù ðàçû îëñóí, — äåäè.
Óøàãëàð àðàáàíû ñöðÿðÿê åâëÿðèíÿ òÿðÿô ýåòäèëÿð. Îíëàð ýþçäÿí èòÿíÿ
ãÿäÿð ýÿíú äàéàíûá ìÿíàëû áàõûøëàðû èëÿ àðõàëàðûíúà áàõäû.
Ìàøûíûí þíö ÿçèëìèøäè. Áó ùÿéàò äÿðñè îëàí ÿçèéè ùå÷ âàõò òÿìèð åòäèð-
ìÿäè. ×öíêè áó ùàäèñÿ ýÿíúÿ ùÿéàòäà äàùà ùÿññàñ îëìàüû, áÿçÿí àéàã
ñàõëàìàüû, ÿòðàôà íÿçÿð ñàëìàüû âÿ êþìÿéÿ åùòèéàúû îëàíëàðà ÿë óçàòìàüû
þéðÿòìèøäè...
“ÏÐÅÇÈÄÅÍÒ ÌßÍÈ ÒÀÍÛÉÛÐÄÛ”.

ÁÎÐÈÑ ÏÎËÅÂÎÉ. “ÌßÍ ÝÞËÌß×ßËßÐÄßÍ ÀÒÛËÀ ÁÈËÈÐßÌ”
ÏÐÅÇÈÄÅÍÒ ÌßÍÈ ÒÀÍÛÉÛÐÄÛ

Àìåðèêà Áèðëÿøìèø Øòàòëàðûíûí ïðåçèäåíòè ñå÷èëÿí Ôðàíêëèí Äåëàíî Ðóç-
âåëò îüëóíóí ãîëóíà ñþéêÿíÿðÿê ùþêóìÿò åâèíèí ïèëëÿêÿíëÿðèíè åíìÿéÿ
áàøëàäû. Ýþçëÿð îíà äèêèëìèøäè. Îíóí öçöíäÿí þçöíÿ ýöâÿíäèéèíè ýþñòÿ-
ðÿí òÿáÿññöì ÷ÿêèëìèðäè.
Ðóçâåëò éàçû ñòîëó àðõàñûíäà ÿçÿìÿòëè ýþðöíöðäö. Åíëè ÷èéèíëÿðè, êöáàð
öç úèçýèëÿðè âàðäû. ×îõ àç àäàì áèëèðäè êè, 1921-úè èëäÿ êå÷èðäèéè õÿñòÿëèê-
äÿí ñîíðà îíóí àéàãëàðû èøëÿìèð. Àüûë âÿ úàçèáÿäàðëûãäàí áàøãà, Ðóçâåëò-
äÿ ùÿì äÿ ýöúëö èðàäÿ âàð èäè. Î, èø ãàáèëèééÿòèíè ãàéòàðìàãäàí þòðö àü-
ëàñûüìàç ñÿé ýþñòÿðìèø, ÿñëèíäÿ, ãÿùðÿìàíëûã åòìèøäè. Ùÿð ýöí ñààòëàðëà
ýèìíàñòèêà åäèðäè. Öçöð, ãîëëàðûíûí âÿ ÷èéèíëÿðèíèí ÿçÿëÿëÿðèíè ìþùêÿì-
ëÿíäèðèðäè. Áåëÿúÿ î, áÿäÿíèíèí éóõàðû ùèññÿëÿðèíè þç èðàäÿñèíÿ òàáå åäÿ
áèëìèøäè. Àéàãëàðû èñÿ ùå÷ úöð ùÿðÿêÿò åòìÿäè.

Ðóçâåëò èñòÿìèðäè êè, îíà àúûñûíëàð.
Î, úàìààò àðàñûíäà îòóðàð, éàõóä òðèáó-
íàíûí êÿíàðûíà ñþéêÿíèá äàéàíàðäû.
ßýÿð ìöòëÿã áèð íå÷ÿ àääûì àòìàã âà-
úèá îëóðäóñà, äþçöëìÿç àüðû ùèññ åòìÿ-
éèíÿ áàõìàéàðàã, î áó àääûìëàðû àòûð-
äû. Ìÿñÿëÿí, Êîíãðåñäÿ ÷ûõûøû çàìàíû
áåëÿ åòìèøäè. Ùå÷ êèì îíóí öçöíäÿ
àüðû ÿëàìÿòè ñåçìÿäè. Ðóçâåëòèí öçöí-
äÿ éàëíûç þçöíÿ òàì ÿìèíëèê èôàäÿñè
âàð èäè. Ñàüàëìàç õÿñòÿëèê îíó ÿëèë åòäè,
àíúàã î, áàøãà èíñàíëàðûí àüðû âÿ ÿçàá-
ëàðûíû àíëàìàã âÿ áþëöøìÿê ãàáèëèééÿòè
ãàçàíäû. Ðóçâåëòè èðÿëè àïàðàí ïóë, ùàêèìèééÿò ùÿâÿñè éîõ, þëêÿñèíÿ âÿ
èíñàíëàðà êþìÿê åòìÿê èñòÿéè èäè.
Ðóçâåëò Àìåðèêà Áèðëÿøìèø Øòàòëàðûíûí ïðåçèäåíòè îëäóüó ìöääÿòäÿ
Àìåðèêà õàëãûíû ñèëàùëû ìöíàãèøÿëÿðäÿí âÿ ìöùàðèáÿäÿí ãîðóäó. Ùÿ-
ìèí âàõò — 1939-úó èëäÿ Èêèíúè Äöíéà ìöùàðèáÿñè áàøëàäû. Ðóçâåëò õàë-
ãûíà ñþç âåðäè êè, îíó ìöùàðèáÿäÿí êÿíàðäà ñàõëàéàúàã âÿ ñþçöíöí
öñòöíäÿ äóðäó.
1940-úû èëäÿ ö÷öíúö äÿôÿ ïðåçèäåíò ñå÷èëÿíäÿ äÿ î, àìåðèêàëûëàðà ãÿòè
ñóðÿòäÿ âÿä åòäè: “Ìÿí àðòûã äåìèøÿì, áèð äàùà ñèçÿ äåéèðÿì êè, ñèçèí
óøàãëàðûíûç áàøãàëàðûíûí ìöùàðèáÿñèíÿ ýåòìÿéÿúÿêëÿð!””
ÌßÍ ÝÞËÌß×ßËßÐÄßÍ
ÀÒÛËÀ ÁÈËÈÐßÌ
Àâñòðàëèéà éàçû÷ûñû Àëàí Ìàðøàëëà òàíûø îëìàìûøäàí ÿââÿë îíóí “Ìÿí

ýþëìÿ÷ÿëÿðäÿí àòûëà áèëèðÿì”” kèòàáûíû îõóìóøäóì. ×îõ ñÿìèìè éàçûëìûø
áó êèòàá ìÿíè âàëåù åëÿìèøäè. Êèòàáäà àüûð õÿñòÿëèêäÿí ñîíðà ÿëèë îëàí êè-
÷èê áèð îüëàí óøàüûíäàí áÿùñ åäèëèðäè. ßñÿðäÿ îíóí èçòèðàáëàðû, ãîëòóã
àüàúëàðûíäàí èñòèôàäÿ åäÿðÿê ìöñòÿãèë ýÿçìÿñè òÿñâèð îëóíìóøäó. Òÿ-
áèÿòèí ãöäðÿòè ôîíóíäà áàëàúà, úÿñóð èíñàíûí äÿðäè õöñóñè ùÿññàñëûãëà
ãÿëÿìÿ àëûíìûøäû. ßñÿð óøàã ÿäÿáèééàòû ñàéûëñà äà, ìÿíèì êèìè ýÿíúëèéè
àðõàäà ãàëìûø áèð øÿõñè þç äÿðèí íèêáèíëèéè èëÿ úÿëá åòäè. Éàçû÷ûíûí þçöíöí
äÿ ÿëèë îëäóüóíó áèëèðäèì. Ìÿí îíó ìöäðèê ãÿìëè áàõûøëàðëà äöíéàéà
52 “Prezident məni tanıyırdı”

áàõàí ÷ÿëèìñèç áèðè êèìè òÿñÿââöð
åäèðäèì.
Ñîíðà î, Ìîñêâàéà ýÿëäè. Áóíó
åøèäÿíäÿ òÿÿúúöáëÿíäèì. Àâñòðàëèéà-
äàí òÿééàðÿ èëÿ áó ãÿäÿð óçàã ìÿ-
ñàôÿíè, þçö äÿ éîë áîéóíúà áèð òÿé-
éàðÿäÿí äöøöá áàøãàñûíà ìèíìÿêëÿ
ãÿò åòìÿéè ãîëòóã àüàúëàðû èëÿ ùÿðÿ-
êÿò åäÿí èíñàí íåúÿ áàúàðìûøäû.
Áèçèì ÿäÿáèééàò êëóáóíóí ðåñòîðà-
íûíäà ýþðöø òÿéèí åòìèøäèê. Ìÿí ýþðöøÿ áèð ãÿäÿð ýåúèêäèì. È÷ÿðè ýèðÿí-
äÿ ðåñòîðàíäà àäàì ÷îõ äåéèëäè. Áèëèðäèì êè, Àëàí àðòûã áóðàäàäûð. Ýþç-
ëÿðèì ìöäðèê, êÿäÿðëè áàõûøëàðû îëàí àäàìû àõòàðäû.
Áèðäÿí èíýèëèñäèëëè ÿäÿáèééàòûí áèëèúèëÿðè îëàí äîñòëàðûìûí ÿéëÿøäèéè
ñòîëóí àðõàñûíäàí ïÿùëÿâàí úöññÿñè, ãàðàøûí öçö, ïàðëàã ýþçëÿðè ìåùðèáàí
òÿáÿññöìëÿ èøûãëàíàí áèð íÿôÿð ãàëõäû. Ìÿíÿ áàõûá ýöëöìñÿäè, ýþðöíöð,
íÿçÿðëÿðèìëÿ áàøãàñûíû àõòàðäûüûìû áàøà äöøìöøäö. Áèðäÿí ìÿí ïÿùëÿâà-
íûí äóðóøóíäà ãÿðèáÿëèê ñåçäèì. Î, ýöúëö ÿëëÿðèíè ñòîëà äèðÿéÿðÿê äàéàí-
ìûøäû. Áåëÿúÿ òàíûø îëäóã. Òàíûøëûüûìûçûí èëê ýöíöíäÿ òÿñÿââöðöìäÿêè
êÿäÿðëè áàõûøëàðû îëàí ìöäðèê, ÿçàáêåø èíñàí îáðàçû ÿðèéèá éîõ îëäó. Ãöâ-
âÿòëè ýþâäÿñè ùÿðÿêÿòñèç, íàçèê àéàãëàðû öçÿðèíäÿ äàéàíìûøäû. ßëáÿòòÿ,
ãîëòóã àüàúû äà âàð èäè. Áóíà áàõìàéàðàã, áó èíñàí ñîí äÿðÿúÿ ÷åâèê èäè,
úÿëä ùÿðÿêÿò åäèð, áÿäÿíèíè éöíýöëúÿ, ùÿòòà äåéÿðäèì êè, çÿðèôëèêëÿ äàøû-
éûðäû. Áó çàìàí îíóí öçöíäÿ ýöìðàù, íèêáèí áèð èôàäÿ îëóð, èøûãëû ýþçëÿ-
ðèíäÿ èñÿ éóìîð ãûüûëúûìëàðû ïàðëàéûðäû. Ñîíðà äàùà éàõûíäàí òàíûø îëäóã
âÿ ìÿí ýþðäöì êè, òàëåéèí àìàíñûçëûãëà èíúèòäèéè áó àäàìà ÿëèë ñþçö ÿí
àç éàðàøàí ñþçäöð. Ãÿòèééÿí øèøèðòìÿäÿí äåéÿ áèëÿðÿì êè, òàíûäûüûì âÿ
äîñòëóã åòäèéèì ÷îõ ñàéäà éàçû÷ûëàð àðàñûíäà îíóí ãÿäÿð ôÿàë, ÷åâèê, ùÿ-
ðÿêÿòëè áèðè éîõ èäè. Î þç áþéöê þëêÿñèíäÿ äàèì ñÿôÿðëÿðäÿ îëóð, ìàòåðèàë
òîïëàéûð, ìöùàçèðÿ îõóéóðäó. Î þç õàëãûíûí áöòöí ãàéüûëàðûíäàí, èøëÿðèí-
äÿí õÿáÿðäàð âÿ þëêÿñèíèí ÿí ôÿàë âÿòÿíäàøëàðûíäàí áèðè èäè.
Boris Polevoy
Òàïøûðûã 2.
1. Îõó áàøà ÷àòàíäàí ñîíðà “Îõóäàí ñîíðà”” tÿëèìàòûíû (ñÿù.16) àðäû-
úûëëûãëà éåðèíÿ éåòèðèí.
2. Ùÿð áèð ìÿòíäÿ ôèêèðëÿðè âÿ èäåéàíû ìöÿééÿí åäèí.

Ñèíèôäÿíõàðèú îõó ìàòåðèàëëàðûíäàí Ùöñåéí Àðèôèí “Àçÿðáàéúàí”” øåè-
ðèíè îõóéóí. Òÿñâèð åäèëìèø ôàêòëàðû (àä, òàðèõ, ñàé âÿ ñ.) ìöÿééÿí åäèí âÿ
ãðóïëàøäûðûí. Íÿòèúÿëÿðè ÿêñ åòäèðÿí ìÿëóìàò ùàçûðëàéûí.
ÇßËÈÌÕÀÍ ÉÀÃÓÁ. “ÃÀÐÀ ÕßÁßÐÈÍ ÀÚÛÑÛ”

(Ìöñòÿãèë èø)
1. Àøàüûäà òÿãäèì åäèëÿí “ßøéà âÿ ùàäèñÿëÿðèí òÿñâèðèíèí ãèéìÿò-

ëÿíäèðèëìÿñè úÿäâÿëè” èëÿ òàíûø îëóí. “Ãàðà õÿáÿðèí àúûñû” øåèðèíè úÿäâÿë
ÿñàñûíäà äÿéÿðëÿíäèðìÿéÿ ÷àëûøûí. Ôèêèðëÿðèíèçè éàçûëû øÿêèëäÿ ÿñàñëàíäûðûí.
Ìÿòíäÿ ÿøéà âÿ ùàäèñÿëÿðèí òÿñâèðèíèí ãèéìÿòëÿíäèðèëìÿñè

Íöìóíÿëÿð
Ìåéàðëàð
Áÿäèè Ùèññ Ôàêò
Îõóúóäà ÿøéà âÿ ùàäèñÿ ùàããûíäà àéäûí òÿñÿââöð
éàðàòìàã ö÷öí òÿñâèðëÿðäÿí (áÿäèè, ùèññ, ôàêò)
èñòèôàäÿ åäèëèáìè?
ßýÿð áåëÿ òÿñâèðëÿð âàðñà, îíëàð òÿñâèð åäèëÿí ÿøéà
âÿ ùàäèñÿíèí ÿñàñ õöñóñèééÿòëÿðèíè ÿêñ åòäèðèðìè?
Òÿñâèð åäèëÿí ÿøéà âÿ ùàäèñÿíèí ãåéðè-àäèëèéèíè ÿêñ
åòäèðÿí ìÿãàìëàð âàðìû?
ÃÀÐÀ ÕßÁßÐÈÍ ÀÚÛÑÛ
Éóõóäàí ãàëäûðäûëàð
ìÿíè, ãÿôèë éóõóäàí, Ñèçúÿ, áóíäàí ñîíðà
Ðÿíýèì àüàïïàã îëäó ùàíñû ùàäèñÿëÿð áàø
ñÿêñÿêÿäÿí, ãîðõóäàí. âåðÿúÿê?
Ýþðäöì áàøûìûí öñòÿ
äàéàíûá Áÿùëóë áàëàì,
Î àíäà, î ñààòäà
áàõûøû ìÿëóë áàëàì.
54 Zəlimxan Yaqub. “Qara xəbərin acısı”

Ýþðäöì íÿñÿ ñþçö âàð,
äåìÿéÿ ÷àòìûð ýöúö,
Áèð àíûí èíòèçàðû
ìèí èë ãÿäÿð öçöúö.
Áÿä õÿáÿðè äåéÿíäÿ
èíñàíëàð ôàüûð îëóð,
Áèð ñþçöí àüûðëûüû
ìèí äàüäàí àüûð îëóð.
“Õÿáÿð âåðäèëÿð, àòà,
êþ÷äö Ùåéäÿð ßëèéåâ,
Âèäà äåäè ùÿéàòà!”
Áó ñþç áàøûìûí öñòÿ
÷àõäû èëäûðûì êèìè, Áó ìèñðàëàðäà
Ïàð÷àëàäû ñèíÿìè, ùàíñû òÿñâèð
äàüûòäû øûðûì êèìè. âàñèòÿñè
èøëÿíìèøäèð?
Èíàíìàäûì áó ñþçöí
éàíüûñûíà, äàüûíà,
Ýöëëÿ êèìè àòûëäûì
åêðàíûí ãàáàüûíà.
Ãÿôèë áó ãàðà éåëëÿð
ùàðäàí ÿñäè, áèëìÿäèì,

Äèøèì äîäàãëàðûìû
íåúÿ êÿñäè, áèëìÿäèì.
Ãàðûøäû ýþç éàøëàðûì
äîäàüûìûí ãàíûíà,
Äþíäö ýþçöìäÿ äöíéà
áèð ìàòÿì ìåéäàíûíà.
Áèðúÿ äàìëà ýþç éàøû
áóëóäëàðäàí àüûðäû,
Ýþéäÿí éîõ, î ýöí éàüûø
ýþçëÿðèìäÿí éàüûðäû.
Ìÿí áåëÿ àüëàìûøäûì
Ãàíëû Ôÿëÿê èëê äÿôÿ
öðÿéèìè ãûðàíäà,
Éåòèì ãàëûá àòàìû
òîðïàüà òàïøûðàíäà.
Î ìÿçàðûí þíöíäÿ
áîéíó áöêöê ãàëàíäà,
Êþðïÿ ÷èéèíëÿðèìäÿ
äàü áîéäà éöê ãàëàíäà.
Ìÿí áåëÿ àüëàìûøäûì Ùàíñû ìèñðàëàðäà
20 Éàíâàð ýöíö, ôàêòëàðà àèä
Ìÿí áåëÿ àüëàìûøäûì íöìóíÿëÿð
âåðèëìèøäèð?
Âÿòÿíèí àüëàð ýöíö.
Äþíìöøäö ýþçëÿðèìäÿ
ãÿìëè áèð òàìàøàéà,
Ìÿí áåëÿ àüëàìûøäûì
Õîúàëûéà, Øóøàéà.
Çÿëèìõàí Éàãóá
Ñèíèôäÿíõàðèú îõó ìàòåðèàëëàðûíà äàõèë åäèëìèø ÿsÿrlÿrdÿn birini vÿ ya
bir ne÷ÿsini oxuéóí. Yazû÷ûnûn nÿzÿrdÿ tutduüu idåyanû gþstÿrèí. Bÿdii
tÿsvir vasitÿlÿriíèí, äóéüóëàðûí vÿ faktlarûn tÿsvirinÿ íåúÿ yer verilmiø-
dir? Nÿ kimi ÿlavÿlÿr åtmÿk istÿrdinèç?
56 Zəlimxan Yaqub. “Qara xəbərin acısı”

Åññåäÿ òÿñâèð âàñèòÿëÿðè:
“Ãûøäà øÿùÿðèìèç (êÿíäèìèç, ãÿñÿáÿìèç)”
Ñèç àðòûã ìÿòí éàçàðêÿí îõóúóéà ÷àòäûðìàã èñòÿ-

äèéèíèç ôèêèðëÿðè ìöÿééÿí åòìÿê, ìöøàùèäÿëÿð àïàð-
ìàã, éàääà ñàõëàéûá éàçûéà àëìàã éîëëàðûíû áèëèðñèíèç.
Èíäè èñÿ ÷àòäûðìàã èñòÿäèéèíèç ôèêèðëÿðèí òÿñâèð âàñèòÿ-
ëÿðè èëÿ äàùà ÿòðàôëû âÿ òÿñèðëè òÿãäèì åäèëìÿñè éîëëà-
Åññåäÿ òÿñâèð ðûíû þéðÿíÿúÿêñèíèç.
âàñèòÿëÿðèíäÿí
íÿ ö÷öí èñòèôàäÿ
åäèëèð?
Òàïøûðûã 1.
1. “Ãûøäà øÿùÿðèìèç (êÿíäèìèç, ãÿñÿáÿìèç)” ìþâçóñóíäà åññå
éàçìàçäàí ÿââÿë éàçûéà ùàçûðëûã èøëÿðè àïàðûí (ÿââÿëêè äÿðñëÿðäÿ áó-
íó íåúÿ åòìÿéè þéðÿíìèñèíèç).
— Ãûøäà òÿáèÿòäÿ áàø âåðÿí ùàäèñÿëÿðè âÿ îíëàðûí ùÿéàòûìûçà ýÿòèðäèéè
äÿéèøèêëèêëÿðè éàäûíûçà ñàëûí, åøèòäèéèíèç âÿ àðàøäûðìàëàð íÿòèúÿñèíäÿ ÿëäÿ
åòäèéèíèç ìÿëóìàòëàðû õÿéàëûíûçäà úàíëàíäûðûí.
— Èäåéàíû éàðàäàí ôèêèðëÿðè ìöÿééÿíëÿøäèðèí âÿ îíëàðû àðäûúûëëûãëà éàçûí.
2. Èíäè èñÿ åññåíèí áÿäèèëèéèíè âÿ ôèêèðëÿðèí îáðàçëû îëìàñûíû òÿ-
ìèí åòìÿê ö÷öí àøàüûäà ýþñòÿðèëÿí èøëÿðè àïàðìàã ëàçûìäûð.
Ìöÿééÿí åòäèéèíèç ôèêèðëÿð öçÿðèíäÿ äöøöíöí:
— Ùàíñû áÿäèè òÿñâèð âàñèòÿñè (åïèòåò, òÿøáåù) ôèêèðëÿðèìèí äàùà îáðàçëû
÷àòäûðûëìàñûíà êþìÿê åäÿð?
— Ýþðäöêëÿðèìè ùàíñû äóéüóëàðûí (ýþðìÿ, åøèòìÿ, ãîõó, äàä, òîõóí-
ìà) òÿñâèðè èëÿ äàùà úàíëû èôàäÿ åäÿ áèëÿðÿì?
— Áó ìÿòíäÿ äÿãèãëÿøäèðèúè ôàêòëàðûí òÿñâèðèíÿ åùòèéàú âàðìû? ßýÿð
ôàêòëàð òÿñâèð åäèëÿðñÿ, íÿëÿðäÿí (àä, òàðèõ, ñàé âÿ ñ.) èñòèôàäÿ åòìÿê ëà-
çûìäûð?
— Áàø âåðÿí ùàäèñÿëÿðäÿ ãåéðè-àäèëèê ýþðöðñöíöçìö? ßýÿð ýþðöðñö-
íöçñÿ, áó ãåéðè-àäèëèê íÿäÿäèð?
— Áàø âåðÿí ùàäèñÿ ùàíñû ùèñsëÿðè éàðàäûð âÿ íÿ ùàãäà äöøöíìÿéÿ, íÿ-
éè ùèññ åòìÿéÿ âàäàð åäèð?

3. Âåðèëÿí úÿäâÿëè äÿôòÿðèíèçÿ ÷ÿêèí. Òÿñâèðè åññå éàçìàã ö÷öí ÿâ-
âÿëúÿ àéðû-àéðû ìÿãàìëàðû òÿñâèð åäÿí íöìóíÿëÿð ùàçûðëàéûí.
Òÿñâèð íöìóíÿëÿðèíèí úÿäâÿëè
Áÿäèè òÿñâèð âàñèòÿëÿðè
Äóéüóëàðûí òÿñâèðè
Ôàêòëàðûí òÿñâèðè
Òàïøûðûã 2. Ìöÿëëèìèí âåðäèéè ìþâçóäà åññå éàçìàçäàí ÿââÿë àéðû-

àéðû ìÿãàìëàðû òÿñâèð åäÿí íöìóíÿëÿð (áÿäèè òÿñâèð âàñèòÿñè, äóéüó âÿ
ôàêò) ùàçûðëàéûí.
58 “Qışda şəhərimiz (kəndimiz, qəsəbəmiz)”

Esse öçÿðèíäÿ èø
Òàïøûðûã 1. “Ãûøäà øÿùÿðèìèç (êÿíäèìèç, ãÿñÿáÿìèç)” ìþâçóñóíäà

åññå éàçìàçäàí ÿââÿë áÿäèè òÿñâèð âàñèòÿëÿðè, ùÿì÷èíèí äóéüóëàðûí âÿ
ôàêòëàðûí òÿñâèðèíÿ äàèð ùàçûðëàäûüûíûç íöìóíÿëÿðè ãèéìÿòëÿíäèðèí. Áóíó
íåúÿ åòìÿê ëàçûìäûð?
Ñèç àðòûã åññåäÿ èñòèôàäÿ åäÿúÿéèíèç àéðû-àéðû ìÿãàìëàðûí òÿñâèðèíÿ äàèð
íöìóíÿëÿð ùàçûðëàìûñûíûç. Îíëàðû úÿäâÿëÿ äàõèë åòìèñèíèç. Ùÿìèí úÿäâÿ-
ëÿ áèð äàùà íÿçÿð ñàëûí. Ôèêèðëÿøèí, áó òÿñâèð íöìóíÿëÿðè ôèêðè îõóúóéà ÷àò-
äûðìàãäà éàðäûì÷û îëà áèëÿðìè? ßýÿð ñèéàùûäà ÿñàñ ôèêèðëÿ áàüëû îëìàéàí
òÿñàäöôè ìÿãàìëàð àøêàð åòñÿíèç, îíëàðû ñèëèí. ßñàñ ôèêðè ÷àòäûðìàãäà ñèçÿ
ÿí ýÿðÿêëè îëàí òÿñâèðëÿðè ñàõëàéûí. Äöøöíöðñöíöç êè, áóíëàðäàí ùàíñûíûí
äàùà âàúèá îëäóüóíó íåúÿ áèëìÿê îëàð? Áóíóí ö÷öí ñèç ùÿìèí íöìóíÿëÿðè
ãèéìÿòëÿíäèðìÿéè áàúàðìàëûñûíûç. Äöçýöí ãèéìÿòëÿíäèðìÿê ö÷öí èñÿ ñèçÿ
ìåéàðëàðäàí èñòèôàäÿ åòìÿê ëàçûìäûð. Áó ìåéàðëàðëà ÿââÿëêè äÿðñëÿðäÿí òà-
íûøñûíûç. Õàòûðëàéûðñûíûçìû, ùÿìèí ìåéàðëàð àøàüûäàêûëàðäûð:
• Ùàçûðëàíìûø òÿñâèð íöìóíÿëÿðè (áÿäèè òÿñâèð âàñèòÿëÿðè, äóéüóëàð,
ôàêò) ùàäèñÿ ùàããûíäà àéäûí òÿñÿââöð éàðàòìàüà èìêàí âåðèðìè?
• Áó íöìóíÿëÿð òÿñâèð åäèëÿí ÿøéà âÿ ùàäèñÿíèí àéðû-àéðû õöñóñèééÿò-
ëÿðèíè ÿêñ åòäèðèðìè?
• Òÿñâèð åäèëÿí ùàäèñÿíèí ãåéðè-àäèëèéèíè ÿêñ åòäèðÿí ìÿãàìëàð âàðìû?
Òàïøûðûã 2. Àéðû-àéðû ìÿãàìëàðû òÿñâèð åäÿí (áÿäèè òÿñâèð âàñèòÿñè,

äóéüóëàð, ôàêò) íöìóíÿëÿðè éàçûéà äàõèë åòìÿéèí ìöõòÿëèô éîëëàðû âàð.
“Ãûøäà øÿùÿðèìèç (êÿíäèìèç, ãÿñÿáÿìèç)” ìþâçóñóíäà åññå éàçìàã ö÷öí
ùàçûðëàäûüûíûç íöìóíÿëÿðè éàçûäà éåðëÿøäèðèí. Åññåíè òÿðòèá åäèí.
Àðòûã ùàçûðëàäûüûíûç òÿñâèð íöìóíÿëÿðèíè éàðàðëûëûã áàõûìûíäàí ãèé-

ìÿòëÿíäèðìÿéè þéðÿíäèíèç. Áèëäèíèç êè, äöçýöí ñå÷èëìèø íöìóíÿ î íö-
ìóíÿäèð êè, ìÿòíäÿêè èäåéàíûí (ôèêðèí) ÷àòäûðûëìàñûíà êþìÿê åòñèí.
Àììà áóíäàí ñîíðà äà ãàðøûäà ýþðöëìÿëè áèð ñûðà èøëÿð âàð. Àðòûã
ñå÷èëìèø òÿñâèð íöìóíÿëÿðèíè ìÿòíÿ åëÿ àðäûúûëëûãëà äàõèë åòìÿëèñèíèç êè,
íÿçÿðäÿ òóòóëìóø ôèêðèí ôîðìàëàøìàñûíà õèäìÿò ýþñòÿðñèí. Áóíà íàèë îë-
ìàüûí èêè éîëó âàð:

1. Òÿñâèð âàñèòÿëÿðèíèí ìÿòíÿ äàõèë åäèëìÿñè ö÷öí öìóìèäÿí õö-
ñóñèéÿ äîüðó àðäûúûëëûüû ìöÿééÿí åòìÿê. ßýÿð ñèç ìÿòíäÿ ùÿð ùàíñû áèð
ÿøéà, éàõóä úàíëûäàí äàíûøìàã èñòÿéèðñèíèçñÿ, öìóìèäÿí õöñóñèéÿ àð-
äûúûëëûüû äàùà ñÿìÿðÿëèäèð. ßââÿëúÿ ÿøéàíûí éåðëÿøäèéè, éàõóä ùàäèñÿíèí
áàø âåðäèéè ìÿêàíû òÿñâèð åòìÿëèñèíèç:
— ßââÿëúÿ ùÿìèí ìÿêàíûí óçàãäàí ýþðöíöøöíö òÿñâèð åäèí;
— Ñîíðà èñÿ îõóúóíóí íÿçÿðëÿðèíè ùàããûíäà äàíûøûëàí ÿøéà, éàõóä úàí-
ëûéà éþíÿëäèí;
— Ìÿêàíûí òÿñâèðèíè äàâàì åòäèðÿðÿê êîíêðåò úöìëÿëÿðëÿ î éåðèí “õÿ-
ðèòÿñèíè”” éàðàäûí (Íÿ ùàðàäà éåðëÿøèð?);
— Îëà áèëÿð êè, òÿñâèð åòäèéèíèç ùàäèñÿ åéíè ìÿêàíäà áàø âåðìÿñèí. Áàø-
ãà ìÿêàíûí äà òÿñâèðèíÿ åùòèéàú éàðàíñûí. Áóíëàðûí öçÿðèíäÿ äöøöíöí.
2. Òÿñâèð åäèëÿí ìÿêàíäà àéðû-àéðû ìÿãàìëàðûí ÿùÿìèééÿòëèëèê
áàõûìûíäàí àðäûúûëëûüûíû ìöÿééÿí åòìÿê.
— Òÿñâèð åòìÿê èñòÿäèéèíèç ìÿñÿëÿëÿðèí ñèéàùûñûíû òÿðòèá åäèí;
— Ùÿìèí ñèéàùûäà ÿââÿë äàùà ÿùÿìèééÿòëè ìÿñÿëÿëÿðè, ñîíðà èñÿ àç
ÿùÿìèééÿòëè ìÿñÿëÿëÿðè ñûðà èëÿ äöçöí;
— Îëà áèëÿð êè, ÿââÿë àç ÿùÿìèééÿòëè ìÿñÿëÿëÿðäÿí, ñîíðà èñÿ äàùà
ÿùÿìèééÿòëè ìÿñÿëÿëÿðäÿí ñþç à÷àñûíûç.
60 Esse üzərində iş
Bədii əsərlərin hissələri
ÀËÅÊÑÀÍÄÐ ÏÓØÊÈÍ. “ÃÛØ ÑßÙßÐÈ”

(Áÿäèè ÿñÿðèí ùèññÿëÿðè)
Ìÿòí éàçûëàðêÿí èäåéà ìöÿééÿíëÿøäèðèëèð. Èäå-

éàíû îáðàçëû òÿãäèì åòìÿê ö÷öí ìöõòÿëèô ìÿãàì-
ëàðûí áÿäèè òÿñâèðèíäÿí èñòèôàäÿ åäèëèð. Ùàçûðëàíìûø
áåëÿ òÿñâèð íöìóíÿëÿðè ìöÿééÿí àðäûúûëëûãëà ìÿò-
íèí óéüóí ýÿëÿí ùèññÿëÿðèíÿ äàõèë åäèëèð. Áÿäèè
ìÿòíëÿðäÿ ùÿð áèð ùèññÿíèí þçöíöí êîíêðåò âÿçèôÿñè
îëäóüóíäàí ùÿìèí íöìóíÿëÿðèí éåðëÿøäèðèëìÿñèíäÿ
äèããÿòëè îëìàã ëàçûìäûð. Áÿäèè ìÿòíëÿðäÿ áó ùèññÿ-
ëÿð âÿ îíëàðà âåðèëÿí òÿëÿáëÿðëÿ àøàüûäàêû úÿäâÿë-
äÿí òàíûø îëà áèëÿðñèíèç.
Éûüúàì ïëàí
— Tÿsvir edilÿcÿk ÿøya vÿ ya hadisÿ ilÿ tanûølûq

Ýèðèø
— ßsas fikirlÿ ÿlaqÿ yaradan mÿqamlarûn tÿqdim edilmÿsi
— Döøöncÿlÿrin vÿ hisslÿrin ÿks etdirilmÿsi

ßñàñ
— ßøya vÿ hadisÿlÿrlÿ baülû tÿsvirlÿrin ardûcûllûüûnûn mÿkan vÿ
ùèññÿ
ya ÿhÿmiyyÿtlilik baxûmûndan möÿyyÿnlÿødirilmÿsi
Íÿòèúÿ Tÿsvirlÿrin yekunlaødûrûlmasû
Òàïøûðûã 1. Îõóéà ùàçûðëûã èøëÿðè àïàðûí. Òÿãäèì åäèëÿí úÿäâÿëÿ éåíè-

äÿí íÿçÿð ñàëûí. “Ãûø ñÿùÿðè” øåèðèíè îõóéóí âÿ éóõàðûäàêû úÿäâÿëëÿ ÿëà-
ãÿëÿíäèðèí. Ìÿòíèí ùèññÿëÿðèíè ìöÿééÿí åäèí.
BƏDİİ ƏSƏRLƏRİN HİSSƏLƏRİ 61

ÃÛØ SßÙßÐÈ
Sizcə, şair burada
Íÿ ýþçÿë øàõòàëû, ýöíÿøëè ýöíäöð! nəyi təsvir
edəcək?
Äîñòóì, ñÿí ùÿëÿ äÿ ìöðýöëÿéèðñÿí.
Âàõòäûð, ñÿí, åé ýþçÿë, éóõóäàí àéûë,
À÷ûëñûí íàç èëÿ éóìóëó ýþçëÿð,
Èøûã ïÿðèñèíèí ãàðøûñûíà ñÿí,
Øèìàë óëäóçóòÿê ÷ûõ, òàìàøà ãûë!
Äöíÿí, éàäûíäàìû, úîøìóøäó òóôàí;

Ãàòû ãàðàíëûãäû áöòöí àñèìàí.
Î áîç áóëóäëàðûí àðàñûíäàí Àé, Bu bənddə əsas
fikirlə əlaqə yaradan
Ñàðû áèð ëÿêÿòÿê àõûðäû ãÿìëÿ, məqamı göstərin.
Ñÿíñÿ ïÿíúÿðÿäÿ äóðóá ãöññÿëè...
Áó ýöíñÿ... Àëÿìÿ òàìàøà åéëÿ:
62 Aleksandr Puşkin. “Qış səhəri”

Ýþéëÿð òÿðòÿìèçäèð èëê áàùàð êèìè,
Ìèí áèð ðÿíýÿ ÷àëàí õàëûëàð êèìè —
Hansı təsvir Duyğuların təsvir
vasitəsinin Ýöíÿøèí àëòûíäà ïàðûëäàéûð ãàð. edildiyi məqamları
təsvirinə yer
verilmişdir? Éàðïàãñûç ìåøÿ äÿ ãàðàëûð äóðóð, müəyyənləşdirin.
Êöêíàðëàð ùÿëÿ äÿ òÿðäèð, éàøûëäûð,
×àé, áóçëàð àëòûíäà ñàíêè áÿðã âóðóð.
Îòàüûì êÿùðÿáà ðÿíýëè øÿôÿãëÿ Şair qış səhərini

təsvir edərkən
Äîëóäóð. ×ûðòà-÷ûðò éàíûð îäóíëàð nələrə diqqət
Èñòè áóõàðûäà. Àììà éàòàüà yetirmişdir?
Ýèðèá äöøöíìÿíèí íÿ ëÿççÿòè âàð!
Áèëèðñÿíìè, íÿ âàð? ßìð åéëÿéÿêìè
Ãîøñóíëàð õèçÿéÿ àòëàðûìûçû?
Áàüëàéàã ãàð öñòÿ áÿðê ãà÷ûøûíà

Áèçèì ùèññèìèçè, ùÿéÿúàíûìûçû.
Ñöðöøöá áó ñÿùÿð ãàðëàðûí öñòÿ Tapmağa çalışın:
hansı misralarda
Çèéàðÿò åéëÿéÿê òÿíùà ÷þëëÿðè, təsvir
Èíäè ÷ûëïàãëàøìûø ñûõ ìåøÿëÿðè, yekunlaşmışdır?
Ìÿíÿ ÿçèç îëàí áó ñàùèëëÿðè...
Aleksandr Puøkin
Òàïøûðûã 2.
Îõó áàøà ÷àòàíäàí ñîíðà “Îõóäàí ñîíðà” (ñÿù.16) òÿëèìàòûíû àðäûúûë-
ëûãëà éåðèíÿ éåòèðèí.
1. Øåèðin idåyasûíû möÿyyÿn eäèí. Ôèêèðëÿðèíèçè éàçûëû øÿêèëäÿ ìöÿë-
ëèìÿ òÿãäèì åäèí. (Éàçûíûí ùÿúìè 0,5 ñÿùèôÿ)
2. Éåíè ãàðøûëàøäûüûíûç ñþçëÿðèí ìÿíàñûíû ìöÿééÿí åäèí. Èçàùëû ëö-
üÿò òÿðòèá åäèí.

ÑÀÁÈÐ ßÙÌßÄËÈ.
“ØßÙÈÄËßÐ ÕÈÉÀÁÀÍÛ”.
“ÈØÛÜÛ ÑÞÍÄÖÐÌß”
(ßñÿð öçÿðèíäÿ èø)
Òàïøûðûã 1. Tÿqdim edilÿn bÿdii nömunÿni oxuéóí. Ùàäèñÿëÿðèí íÿãë

åäèëìÿñè baxûmûndan ÿsÿri tÿhlil eäèí.
ŞƏHİDLƏR XİYABANI
(İxtisarla)
DTK-nin yeni binasûnûn qarøûsûndan baølayaraq, Nÿrimanov caddÿ-
sènèn hÿr iki sÿkisinäÿ qÿrÿnfillÿr qoyulmuødu. Saüdan, soldan bîrdör-
larûn östöncÿ dözölmöø qûrmûzû qÿrÿnfillÿr qûzûl yel-
Èñòèôàäÿ
ßñàñ ôèêðÿ çÿìèí kÿn tÿki ÷ÿkilib gedirdi. Daü- îëóíìóø òÿñâèð
éàðàäàí östö parkûn qarøû meydanû âàñèòÿñèíè ýþñòÿðèí.
ìÿãàìëàðû
ýþñòÿðèí. adamla dolu idi.
“Moskva” mehmanxanasûnûn öst yanû, geniø
meydan÷anûn bÿri baøûnda bir sarû avtobus saxlanmûødû. Adamlar avto-
busu araya almûødû.
Sarû avtobusun i÷ÿrisindÿ kimsÿ yox idi, qapûlarû baülûydû. Avtobusun
gþvdÿsi, bþyörlÿri, yuxarû-aøaüûsû dÿlmÿ-deøik, atÿø-atÿø östdÿn dþøÿn-
miødi; yözlÿrlÿ bakûlûnû, minlÿrlÿ insanû kö÷ÿdÿn kö÷ÿyÿ, dayanacaqdan
dayanacaüa, øÿhÿrin bir baøûndan o biri baøûna ÷atdûran xÿzÿl rÿngli
“Èkarus” hÿlak olanlarûn mÿzarûna baø ÷ÿkmÿyÿ gÿlmiø ÿhalinin, qonaq-
larûn gþzö þnöndÿ saxlanmûødû.
Bu maøûnûn söröcösö saü qala bilmÿzdi. Qarøûdan, öz-özÿ sancûlmûø
iki göllÿnin biri söröcönön ÿylÿødiyi sahÿni, döz onun baøûnûn gþröndöyö
par÷anû, o biri isÿ bir az aøaüû, örÿk sÿmti dÿlib ke÷miødi. Kim imiø bu
dÿlmÿ-deøik abidÿnin yiyÿsi!
Bu kiøi þmrö boyu avtobuslarda getmiødi. Hÿr bir sÿrniøinin, øÿhÿrin
sûravi sakininin özlÿødiyi ÿzabû ÷ÿkmiødi. Hÿr cör söröcö gþrmöødö. Av-
tobusun qÿnøÿrindÿ dayanûb, geniø, azacûq qabarûq alûn øöøÿsindÿ a÷ûlmûø
göllÿ yerlÿrinÿ baxdûqca, ona elÿ gÿldi ki, bu binÿvanûn sahibi — söröcö
onun tanûdûüû insandû. Nÿ vaxtsa gþrmöødö. Avtobusun ÿtrafûna yûüûlmûø
adamlar sarû maøûnûn i÷ini-÷þlönö gþçdÿn ke÷irir, guya onun atÿøÿ tutul-
duüu anlarû, qÿziyÿni gþz þnönÿ gÿtirir, gþtör-qoy edirdilÿr.
64 Sabir Əhmədli. “Şəhidlər xiyabanı”

Kiøi gþz-gþz a÷ûlmûø qabaq øöøÿyÿ bir dÿ baxdû. Saü yana bircÿ göllÿ
dÿymiødi; baølûcasû sol — söröcönön ÿylÿødiyi yer idi. Èndi bu kiøi sol
yanda, döz ortada, bir az yuxarûda a÷ûlmûø dÿliklÿrin arxasûnda, øöøÿnin o
özöndÿ söröcönö gþrmÿyÿ ÷alûødû. Döz alnûna dÿyib. Bir az aøaüû saü ÿl
...sol qol... örÿk. Gþrÿsÿn, göllÿnin hansû siftÿ dÿyib: yuxarûdakû, alûn
sÿmt, örÿk, yoxsa ÷iyin?! Dþrä-beø göllÿnin deødiyi dÿliklÿr Ayû bör-
cönön ulduzlar dözömönö xatûrladûrdû.
Kiøi, gecÿ saat on ikidÿn sonra baølayan, yeri-gþyö, hÿndÿvÿrdÿ can-
lû-cansûz nÿ varsa hamûsûnû oda tutan atÿøin bu avtobusa necÿ yþnÿldiyini,
necÿ tuølandûüûnû aülûna vururdu. Kim olub atan, gþr necÿ insafsûzmûø;
ne÷ÿ kÿrÿdÿn yaylûm a÷ûb, avtomatûn bötþv bir xÿzinÿ göllÿsini sÿrniøin
avtobusuna ÷ûrpûb.
— È÷indÿ adam olubmu? Sÿrniøin, ya bÿlkÿ, oraya toplanmûø adam-
lardan? Olmayûbsa, bÿs onda avtobusun bþyörlÿri, sÿrniøinlÿrin ÿylÿø-
diyi körsölÿrin yan øöøÿlÿri niyÿ bösbötön qÿlpÿyÿ tutulmuødu. Hÿ,
göllÿ ÿzÿlcÿ bÿrk zÿðÿr yetirmÿyib. Qoluna, bilÿyinÿ toxunub, ÷ovu-
yub ÿlinÿ dÿyib, yalayûb ke÷ib. Sonra maøûnûn aradan ÷ûxacaüûnû gþröb,
qatillÿr iki yandan atÿøÿ tutublar. Daha sonra, döz qarøûdan, Salyan ka-
zarmasûnûn, Tiflis prospektinin dþngÿsinÿ can atarkÿn, bir dÿstÿ avto-
matlû ilÿ özlÿømiø, onlarca tanklarûn øaxûyan iøûq pöskörtösöndÿ apay-
dûn se÷ilÿn, qara gþzlÿri iøûqdan qamaøan, qarapapaq, qarabûü oülanû
hÿdÿfÿ ÷evirmiødilÿr. Alnûna, sinÿsinÿ örÿyinÿ... Avtobus bir az getmiø
“qarmoøka” ilÿ bir-birinÿ baülanmûø vaqonlarû ortadan bökölöb, sÿkiyÿ
÷ûxmûø, sþnmöødö.
Göllÿ deøiklÿrindÿn þlömön bÿbÿksiz gþzlÿri baxûrdû elÿ bil. Av-
tobusdan ayrûlûb dþndö meydana. Meydanûn ortasûnda bir par÷a yer hÿmi-
øÿyaøûl kollarla ÷ÿpÿrlÿnmiø, tÿn ortada Éer körÿsini andûran bitki øarû
becÿrilmiødi. Yaøûl ÷ÿpÿrin ÷þplÿrindÿ, øar-kolun yaxasûnda, sinÿsindÿ
qÿrÿnfillÿr bitmiødi; dönyanûn he÷ yerindÿ gþrönmÿmiø mþcözÿ, sehrli
bir calaqdû. Kollar qÿrÿnfillÿr a÷mûødû. Meydan, ÷ÿpÿr i÷rÿ ÷ayûrlûq qûr-
mûzû qÿrÿnfillÿrin boyasûnda uyumuødu.
Þtÿn ö÷-dþrd göndÿ, hÿr gön bir soraq ÷ûxûr, Qanlû øÿnbÿnin dÿhøÿt-
lÿri sþylÿnilirdi. Gecÿlÿr Bakû sakinlÿri, Azÿrbaycan millÿti “Azad-
lûq”dan danûøan Mirzÿ Xÿzÿrin sÿsini eøitmÿkdÿn þtrö ÷ûrpûnûrdû. Þlÿn-
lÿrin sayû sþylÿnilir, qapû-qonøuda, mÿktÿbdÿ adlarû ÷ÿkilirdi. Evdÿ, iødÿ,
kö÷ÿdÿ kiøi qulaüûnû øÿklÿyir, þlÿnlÿrin arasûnda tanûø arayûrdû. Èødÿ
salamatlûqdû, onlarûn qohum-ÿqrÿbasûndan yaralanan, þlÿn yox idi. Hal-

buki kiøi... elÿ bil bunu istÿ-
yirdi. Bÿlkÿ, onda qÿtlÿ ye-
tirilmiø minlÿrlÿ insanûn ta-
leyiíè aydûnlaødûracàqdû.
Avtobusdan ayrûldû, mey-
danû dolanûb öz tutdu Daü-
östö parkûn giriøinÿ. Adam-
lar giriødÿ toplanûð, daø pillÿ-
lÿrlÿ qalxûr, xiyabana doüru
tÿrpÿøirdilÿr. Bu baødan o
baøa sim ÷ÿkilmiødi. Sim bo-
yunca qÿrÿnfillÿr dþøÿnmiø-
di. Øÿhidlÿrin pak ruhu qûzûl
qÿrÿnfillÿrin zÿrif, tÿmiz ÿt-
riylÿ qovuømaqda idi.
Kiøi anlamadû, fÿrqinÿ varmadû. Yenicÿ qÿbiristanlûüa ÷evrilib, ad da
qoyulmuø “Øÿhidlÿr xiyabanû”nûn öst vÿ altûnca, xiyaban boyu aüaclûqdû.
Qûøûn amansûz hÿdÿsinÿ tab ýÿòèðÿí, aramsûz olaraq yaøûl qalûb, þmrö boyu
Áó èôàäÿ
yaz tÿranÿsi oxuyan ardûclar, tinglÿr... hþvl etmiø, ya-
ùàããûíäà íÿ qut gþzlÿrini a÷ûb, gÿlib-ke÷ÿn yas ÿhlinÿ mÿlulcasûna
äöøöíöð-
ñöíöç? baxûrdû. Xiyabanûn bir yanû, qÿbirlÿrin baø sÿmti hþrgö
idi. Bakûnûn karxana daølarûnûn bitiøindÿ, könclÿrindÿ
gþzcöklÿr var idi. Yaz girÿli qaranquølar, bölböllÿr kÿnddÿn, ÷þllÿrdÿn kþ-
÷öb gÿlib, øÿhÿrin daü yamacûnda yurd tapmûødû. Qûø girÿli daø yuvalar so-
vulmuødu. Èndi hÿmin zindan þycöklÿrin hÿr birindÿn tac-daraüû ãana bÿ-
lÿnmiø bir quø ÷ûxûb, torpaüa tapøûrûlmûø øÿhidlÿrÿ hÿyan olmuødu.
Daø yuvacûqlara qÿrÿnfillÿr sancûlmûødû. ×i÷ÿklÿdiyi he÷ zaman gþrön-
mÿyÿn øamlar, köknarlar al-qûrmûzû göl a÷mûødû. Bundan o yana...hm, kiøi
axtardûüûnû tapmûødû. Tanûø! Bu qo÷aq milisioner: geri daranmûø teli, paqonu,
iri gþzlÿri, sÿliqÿli bûülarû... Lap bu yaxûnlarda gþrdöyö idi. Hm, þzcÿ sahÿsi,
zolaüû idi bura onun. Sÿhÿrdÿn-axøama, axøamdan-sÿhÿrÿ Daüöstö parkûn
xiyabanlarûnda dolaøûr, dÿniz kþrpölÿrinÿ baxûr, Áayûla tamaøa edirdi.
Papaqlû-geyimli kiøi; iø-göc adamû, oüul-uøaq yiyÿsi sa÷-saqqal ÷allaømûø.
Daha tanûmaüa, ad-san sormaüa nÿ ehtiyac vardû. Xiyabanûn o baøûnda da ya-
sin oxunur, fatihÿ verilirdi. Adamlar ikibir gedir, Bayûl yamaclarû, tÿrsanÿ-
lÿrin qÿnøÿrlÿndiyi dÿrÿnin baøûnda dþnör, alt xiyabanla qayûdûrdûlar. Bura-
dansa gþz yaøû axûtdûqlarû øÿhid qÿbirlÿri gþrönmördö.
66 Sabir Əhmədli. “Şəhidlər xiyabanı”

Õÿñòÿõàíàëàðäà éàðàëûëàðûí ÿëèíäÿí òÿðïÿíìÿê ìöìêöí äåéèëäè. Ñîéóã
ãûø ýåúÿñèíäÿ ýöëëÿ éàðàñû àëìûø èíñàíëàðà ãàí âåðìÿê ö÷öí ùàìû øÿôà îúàã-
ëàðûíà àõûøûðäû. Ýÿëÿíëÿð î ãÿäÿð ÷îõ èäè êè, ãàíêþ÷öðìÿ ìÿíòÿãÿëÿðèíèí
ãàðøûñûíäà óçóí íþâáÿëÿð éàðàíûðäû. Î àüûð, ôàúèÿëè ýöíëÿðäÿ õàëãûìûç éóì-
ðóã êèìè áèðëÿøìèøäè. Áó éóìðóüó ùå÷ áèð ãöââÿ ÿéÿ, áöêÿ áèëìÿçäè!
Ãàíëû øÿíáÿ ýåúÿñèíäÿ àçàäëûüûìûç âÿ ìöñòÿãèëëèéèìèç óüðóíäà øÿ-
ùèä îëàíëàðû ÿââÿëëÿð ñîâåò ðÿùáÿðëÿðèíäÿí áèðè îëàí Êèðîâóí àäûíû äàøû-
éàí ïàðêäà äÿôí åòìÿê ãÿðàðà àëûíäû. Áóíäàí ñîíðà áó ïàðê êå÷ìèø áîë-
øåâèêèí àäûíû äàøûìàéàúàãäû. Èíäÿí ñîíðà áó éåð Øÿùèäëÿð õèéàáàíû àäëà-
íàúàã âÿ õàëãûìûçûí ìöãÿääÿñ çèéàðÿòýàùûíà, àíä éåðèíÿ ÷åâðèëÿúÿêäè.
Éàíâàð àéûíûí 21-äÿ àçàäëûüûìûç âÿ ìöñòÿãèëëèéèìèç óüðóíäà ãóð-
áàí ýåòìèø øÿùèäëÿðè äÿôí åòìÿê ö÷öí úàìààò áóðàäà ìÿçàðëàð ãàçìà-
üà áàøëàäû. Áó õÿáÿðè åøèäÿíëÿðèí ùàìûñû êþìÿê ö÷öí Õèéàáàíà àõûøûð-
äû. Þìðöìäÿ èëê äÿôÿ èäè êè, êöòëÿâè ìÿçàðëàðûí íåúÿ ãàçûëäûüûíû ýþðöð-
äöì. Áèð íå÷ÿ íÿôÿðëÿ áÿðàáÿð áèç äÿ èøëÿéÿíëÿðÿ êþìÿê åòäèê. Ìÿçàð-
ëûãäà ùå÷ êèì áèð-áèðèíè áóéóðìóðäó. Ùÿðÿ ÿëèíäÿí ýÿëÿí èøè ýþðöðäö.
Êèìèñè éåð ãàçûð, êèìèñè ïàë÷ûã ãàòûð, êèìèñè èñÿ ìèøàð äàøëàðû èëÿ ìÿçàð-
ëàðûí àðàñûíû ùþðöðäö. Ýþðöëÿñè èøëÿð ÷îõ èäè.
Ùÿëÿëèê øÿùèä îëàíëàðûí ñàéûíû äà äÿãèã áèëÿí éîõ èäè. Àììà ãÿáèð-
ëÿðè ãàçûðäûëàð. Ùàìû ÷àëûøûðäû, ùàìû ÿëëÿøèðäè êè, ñÿùÿðÿ ãÿäÿð áöòöí ìÿ-
çàðëàð ãàçûëñûí. Ñàáàù õàëã þç øÿùèäëÿðèíè äÿôí åäÿúÿêäè.
Sabir ßhmÿdli
Tapøûrûq 2. Mÿtnin idåyasûíû möÿyyÿn eäèí. ßldÿ etdiyinèç nÿticÿlÿri
mözakirÿ eäèí.
Ìöñòÿãèë èø. Oxuya hazûrlûq iølÿri aparûí. Sabir ßùìÿäëèíèí “Èøûüû ñþí-
äöðìÿ” m”ÿòíèíè oxuéóí vÿ îíóí hissÿlÿrini möÿyyÿn eäèí. Nÿticÿlÿrini-
çè yazûlû øÿkildÿ tÿqdim eäèí.
İŞIĞI SÖNDÜRMƏ
Ana yuxudan qÿm i÷indÿ oyandû. Alt otaüûn a÷arûnû qûzûna uzatdû:
— Döø aøaüû. A÷ qapûnû, onlarûn iøûüûnû yandûr... Bu gecÿ Èlham yuxuma
gÿlmiødi. Dedi, ana, mÿnim iøûüûmû niyÿ sþndörmösönöz.
Qûz a÷arû anasûndan aldû. Pillÿlÿrlÿ aøaüû endi. Östdÿ onlar, altda qar-
daøû gÿlinlÿrilÿ yaøayûrdû.
Qanlû øÿnbÿdÿn döz iki ay ke÷irdi. Dönÿn yaz girmiødi, onlarûn qara
bayramûydû. Èki aydan bÿri otaüûn qapûsû a÷ûlmamûødû.
“Aman Àllah! Mÿn onu necÿ tapdûm”. Èlhamgil Tiflis xiyabanûnda
dayanmûødûlar. Qoøun ilk þncÿ oradan cummuødu. Barrikadalarû basûb
ÿzmiø, insanlarû xurd-xÿøil etmiødi. Hÿr yandan atÿø yaüûr, avtomatlar,
pulemyotlar gurlayûr, iøûqlû göllÿlÿr qaranlûüû kÿsib doürayûrdû.
Qohum-qardaø, ana-bacûlar göllÿ yaümuróídan ÷ÿkinmÿyib, þz ÿzizlÿri-
ni, doümalarûíû axtarûrdûlar. Sÿslÿyir, ÷aüûrûr, kö÷ÿboyu, kol-kos arasûna yûxûl-
mûø cavanlarû ÷ÿkir, aradan ÷ûxarmaüa ÷alûøûrdûlar. Sîldatlar aman vermir, ba-
lasûnû, qardaøûnû qurtarmaüa can atanlarû göllÿyÿ tutur, cÿsÿdlÿrini yanûna sÿ-
rirdilÿr. Bacû qardaøûnû ne÷ÿ meyidin arasûndan tapdû. Qolunu boynuna aøûrdû,
dizin-dizin sörönöb, od-alovun i÷indÿn onu ÷ûxara bildi...
Altûca ayûn gÿlini dþzmÿdi: “Mÿn Èlhamsûz bu dönyada yaøaya bil-
mÿrÿm”. Ana, qûz gÿlini gþzdÿn qoymadûlar. Amma neylÿyÿsÿn. Gedÿ-
ni ñàõëàìàã îëìàçäû. Zÿhÿr i÷di. Hÿr ikisini yanaøûca dÿfn etdilÿr.
Ana, bacû hÿr gön Øÿhidlÿr xiyabanûna baø ÷ÿkir, qoøa qÿbri odlu gþz
yaølarû ilÿ isladûr, dþnöb kor-peøman qayûdûr, gÿlin otaüûnûn baülû qapûsû
þnöndÿn dinmÿzcÿ þtördölÿr. Dönÿn qara bayramdû. Bakû ÿhalisi ellikcÿ
Daüöstö parka qalxmûø, øÿhidlÿrin qÿbrini ziyarÿt etmiødilÿr.
Hÿyÿt-baca qan aülayûrdû. Allaha aüûr getmÿsin deyib, ana nim÷ÿdÿ
sÿmÿni ÿkmiødi. Yaz soraüû yamyaøûl buüda tÿpÿsi ana-bacûnûn gþz yaø-
larû ilÿ suvarûlmûødû.
“Ana, kþnlömÿ xÿngÿl döøöb” — demiødi. Ana yayma yaymûø, xÿngÿl
biøirmiødi. Yemiø, qalxûb getmiødi yaüû qabaüûna. Bu onun son yeyiøi,
son gediøi olmuødu.
Bacû iki aydan bÿri a÷ar gþrmÿyÿn kilidi a÷dû. Otaq baøûna dolandû,
qaranlûq, nÿmli evi gþzö se÷mÿdi. Döymÿni basdû, ÷il÷ûraq alûødû. Elÿ
hÿmin andaca iki quø pûrûltû ilÿ qalxûb, i÷ÿridÿ bir kÿrÿ dþvrÿ vurdu. Aralû
qapûdan ÷ûxûb getdilÿr.
Qûzûn oradan nÿ halda qalxdûüû ananû tÿlaølandûrdû.
— Nÿ olub? Nÿ baø verib?
— ... Èøûüû yandûrdûì. Onlarûn ÷arpayûsûna iki quø qonmuødu. Otaq iøûq-
lanan tÿki qalxdûlar. Dolanûb, u÷ub getdilÿr... Ana, vallah onlar quøa bÿn-
zÿmirdi. Baølarû elÿ bil insandû. Qapû iki aydû baülûydû. Quølar oraya har-
dan giriblÿr?..
Ananûn gþzlÿri sÿmÿni zÿmisinÿ dikildi:
— Qûzûm! Qardaøûnûn, gÿlinimizin ruhu imiø o quølar. Bayrama gþrÿ
otaqlarûna baø ÷ÿkmÿyÿ gÿlibmiølÿr... Allahûn gönahsûz bÿndÿsisÿn, bala.
Ruhlar sÿnin gþzönÿ gþrönöb.
Ñàáèð ßùìÿäëè
68 Sabir Əhmədli. “İşığı söndürmə”

Åññåíèí ùèññÿëÿðèíèí éàðàäûëìàñû
Ñèç artûq áÿäèè mÿtnlÿrin ideyasûnû, tÿsvir vasi-

tÿlÿrinin kþmÿyi ilÿ fikirlÿri obrazlû øÿkildÿ tÿqdim
etmÿyin yollarûnû bÿdii nömunÿlÿr ÿsasûnda þy-
rÿndinèç. Þzönöç dÿ belÿ nömunÿlÿr yaratdûnûç.
Hÿm÷inin ñèç bÿdii nömunÿlÿrin hissÿlÿrini möÿy-
yÿn etmÿyÿ dair möÿyyÿn bacarûqlara yiyÿlÿndi-
Åññåíèí ùèññÿëÿðè nèç. Èndi isÿ òÿñâèðåäèúè mÿtnin ayrû-ayrû hissÿlÿrinÿ
íåúÿ éàðàäûëûð? verilÿn tÿlÿblÿrÿ uyüun esse yazacaqsûíûç.
Tapøûrûq 1. ßldÿ etdiyinèç tÿcröbÿyÿ ÿsasÿn “Øÿhidlÿr xiyabanû”,

“20 Éàíâàð ýöíö áèç íÿ åäèðèê?”, éàõóä ìàðàüûíûçà óéüóí ñå÷äèéèíèç
äèýÿð ìþâçóëàðäàí áèðèíäÿ tÿsviri åññå yazûí. Onun hÿr bir hissÿsini
øÿrtlÿr nÿzÿrÿ alûnmaqla tÿrtib eäèí.
Åññå öçÿðèíäÿ èø: éàçûëìûø åññåíèí

éîõëàíìàñû
Sèç artûq tÿsviri essenin yazûlmasûna verilÿn tÿëÿblÿri þyrÿndinèç.

Möstÿqil øÿkildÿ esse tÿrtib edirsèíèç. Ëakin “Yazû prosesi”” mþvzusundan
da þyrÿndiyinèç kimi, yazûnûn bitmÿsi, hÿlÿ yazû prosesinin bitmÿsi kimi
dÿyÿrlÿndirilmÿmÿlidir. Yazû baøa ÷aòdûqdan sonra hazûrlanmûø mÿtn
yoxlanmalûdûr.
Èndi isÿ “Øÿhidlÿr xiyabanû”, “20 Éàíâàð ýöíö áèç íÿ åäèðèê?”, éà-
õóä ìàðàüûíûçà óéüóí ñå÷äèéèíèç äèýÿð ìþâçóëàðäàí áèðèíäÿ yazdûüû-
nûç essenin yoxlanmasû vÿ qiymÿtlÿndirilmÿsi özrÿ iø aparûlacaq. Ya-
zûnû yoxlamaq ö÷ön onu ÿn azû iki dÿfÿ oxumaq lazûmdûr. Birinci oxu-
da mÿzmun vÿ mÿtnin òÿðòèáè, ikinci oxuda isÿ yazûnûn öslubu yox-
lanûëàúàã. Yazûnûn öslubu barÿdÿ sèç gÿlÿcÿkdÿ þyrÿnÿcÿksèíèç. Am-
ma elÿ sadÿ mÿqamlar var ki, onlarû bilmÿdÿn hÿr hansû yazûnû tÿrtib
etmÿk mömkön deyil.

Áèðèíúè îõó Sol sötundakû suallar mÿtnin mÿz-
mununu vÿ tÿøkilini qiymÿtlÿndèrmÿyÿ
imkan verÿcÿk. Orta sötundakû mÿslÿhÿtlÿr problemlÿrin aøkar edilmÿ-
sindÿ sèçèí bÿlÿd÷inèç olacaq. Hÿr hansû dÿyiøiklik etmÿk istÿdikdÿ isÿ
saü sötunda verilÿn ösullar vÿ texnikalar yardûm÷ûnûç olacaq.
Tapøûrûq 1. Yazdûüûnûç mÿtnin mÿzmununu vÿ òÿðòèáèíè yoxlaéûí. Eh-

tiyac duyulduüu halda dözÿliølÿr eäèí. Apardûüûnûç dözÿliølÿri araødûrûí.
ßøya vÿ hadisÿlÿrin tÿsviri

Mÿzmun, mÿtnin tÿøkili özrÿ þzönöqiymÿtlÿndirmÿ
vÿ qarøûlûqlû qiymÿtlÿndirmÿ
Qiymÿtlÿndirìÿ Yoxlama ösullarû,

suallaðû Mÿslÿhÿtlÿr texnikalarû
1. Giriødÿ Giriødÿ ÷atdûrìàã èñòÿäèéè- Giriø hissÿyÿ elÿ bir
÷atdûrûlmasû íèç ÿsas fikrÿ zÿmin cömlÿ ÿlavÿ eäèí ki, o,
nÿzÿrdÿ yaradan cömlÿni tapûí vÿ ÿsas fikir ö÷ön zÿmin
tutulan onun altûndan xÿtt ÷ÿkèí. yaratsûn.
ÿsas fèkir ßgÿr tapa bilmirsèíèçñÿ,
ö÷ön zÿmin o zaman ùÿìèí ôèêðè
yaradûlûbmû? ôîðìàëàøäûðûá éàçûí.
2. Bötön tÿsvir Mÿtni oxuduqca ùèññ âÿ Möxtÿlif hisslÿrin tÿsvirinÿ

vasitÿlÿrindÿn äóéüóëàðû tÿsvir edÿn yer verilmÿsinÿ diqqÿt
istifadÿ nömunÿlÿrin özÿrindÿ “H”, eäèí. Hansû yoxdursa,
edilibmi? faktlarû tÿsvir edÿn ÿlavÿ eäèí. ßsas fikri ÷at-
nömunÿlÿrin dûrmaüa yardûm edÿn
özÿrinÿ “F”, bÿdii tÿsvir bÿdii tÿsvir vasitÿlÿrinin
vasitÿlÿrinèí özÿrindÿ “B” olmasûna xösusi diqqÿt
yazûí. Nÿzÿr salûí. Bunlardan
yetirèí. ßgÿr yazûda tÿsvir
hansûëàðûíûí öçÿðèíäÿ iø
aparmaüa ehtiyac var? vasitÿlÿrinÿ az yer
Åëÿ åäèí êè, “H”-lÿr hÿddÿn verilibsÿ, uyüun
artûq ÷ox, “F” vÿ “B”-lÿr nömunÿlÿr yaratmaqla
hÿddÿn artûq az olmasûn. digÿr fikirlÿri onlarla
ÿvÿz eäèí.
70 Esse üzərində iş: yazılmış essenin yoxlanılması

suallarû Mÿslÿhÿtlÿr texnikalarû
3. Tÿsvèri mÿtn- Birinci øÿxs ÿvÿzliklÿrinin Elÿ åäèí ki, birinci

dÿ möÿllifin yanûnda ulduz (mÿn, biz) øÿxsin döøöncÿlÿri
döøöncÿlÿri yazûí. ßgÿr hÿr paraqrafda tÿsvir vasitÿlÿri èlÿ
vÿ hisslÿri þz ÿn azû bir ulduz gþrmÿ- (bÿdii, hiss vÿ faktlar)
ÿksini sÿnèç, dözÿliø aparûí. þz ÿksini tapsûn.
tapûbmû?
4. Mÿtn Mÿtndÿ istifadÿ edilmiø Yenidÿn tÿøkië eäèí.

mÿkanda vasitÿlÿri sûra ilÿ dözöí. • Ìöøàùèäÿ edilÿn,
òÿñâèð Sonra tÿsvir edilÿn mÿka- éàõóä òÿñÿââöð îëóíàí
åäèëÿíëÿðèí nûn sþzlÿ sadÿ xÿritÿsini mÿkanda òÿñâèð
àðäûúûëëûüû, ÷ÿkèí. Siyahûya aldûüûnûç åäèëÿíëÿðèí ardûcûllûüûíà
yaõóä da vasitÿlÿri orada yerlÿødi- riayÿt eäèí (uzaqdan
tÿqdim
rèí. Yoxlaéûí. Siyahûdakû yaxûna, yöksÿkdÿn
edilÿn
nömunÿlÿrdÿn yararsûz- aøaüûya vÿ s.).
mÿsÿlÿlÿrin
larûnû kÿnarlaødûrûí vÿ ya •• Tÿqdim edilÿn
ÿhÿmiy-
yÿtliliyi dözÿliø åòmÿklÿ mönasib mÿsÿlÿlÿrin
baxûmûndan yeräÿ éàçûí. ÿhÿmiyyÿtliliyi
tÿøkil baxûmûndan àrdûcûllûüû
edilibmi? gþzlÿéèí (az ÿhÿmiy-
yÿtlidÿn ÷ox ÿhÿmiy-
yÿtliyÿ doüru vÿ ya
÷ox ÿhÿmiyyÿtlidÿn
az ÿhÿmiyéÿtliyÿ
doüru).
5. Nÿticÿdÿ Fikirlÿriniçè yekunlaødûràn ßsas fikri yenidÿn

÷atdûrmaq cömlÿni mþtÿrizÿyÿ alûí. vurüulayan elÿ cömlÿ
istÿdiyinèç ßgÿr belÿ bir cömlÿ éàç- ÿlavÿ åäèí ki,
fikri yekun- ìàìûñûíûçñà, ùÿìèí ôèêðè apardûüûnûç tÿsvir
laødûrûí. ôîðìàëàøäûðûá éàçûí. iøini yekunlaødûrñûí.

Hÿr dÿfÿ yazûnû qiymÿtlÿndirèí. ßmÿkdaølûüa, sinif yoldaølarûnûçla
mözakirÿyÿ hazûr olóí.
Éazdûüûnûç mÿtni èkinci dÿfÿ oxuyarkÿn mÿqsÿdinèç yazûnû öslub ba-
xûmûndan éàõøûëàøäûðìàãäûð. Tÿsviri mÿtn yazmaq ö÷ön ÷oxsaylû sifÿtlÿr-
dÿn (tÿyinlÿrdÿn), éÿãèí êè, istifadÿ etmisèíèç. Mÿtnè oxuéànda diqqÿt
eäèí ki, eyni mÿna verÿn sifÿtlÿr yersiz yerÿ tÿkrarlanmasûn. ßgÿr belÿ
hallar âàðñà, dözÿliølÿr aparmaq lazûmdûr.
Mÿsÿlÿn: Möxtÿlif rÿngarÿng ÷i÷ÿklÿr gþrönördö.
Bu mÿtndÿ “möxtÿlif”” vÿ “rÿngarÿng” sþzlÿri, ÿñëèíäÿ, eyni mÿna
äàøûéûð. Éàääà ñàõëàéûí êè, òÿêðàðëàð éàçûíûí öñëóáóíà õÿëÿë ýÿòèðèð, îíó
îõóíàãñûç åäèð.

suallarû Mÿslÿhÿtlÿr texnikalarû
Úömlÿlÿrdÿ Òÿêðàðëàíàí sifÿt- Òÿêðàðëàíàí ñèôÿòëÿðèí

lazûmsûz lÿri (tÿyinlÿri) (tÿyinlÿrin) birini silèí vÿ ya
tÿkðarlanan dairÿyÿ alûí. yerini dÿyiøèí. Sifÿtlÿrdÿn
sifÿtlÿr (Buraya vergöllÿ, birini ÿksmÿnalû sþzlÿ ÿvÿz
(tÿyinlÿr) vÿ, hÿm, hÿm dÿ åäèí vÿ cömlÿnin tÿrtibatûnda
varmû? vÿ s. áàüëàéûúûëàðëà dÿyiøikliklÿr åäèí.
baülanan sifÿtlÿr Mÿsÿlÿn: “O, ÷ox zÿhmÿtkeø
daxildir.) Bu vÿ ÷alûøqan idi” cömlÿsini
sifÿtlÿrin eyni “O, ÷ox zÿhmÿtkeø idi. He÷
mÿna verib-ver- kÿs onun tÿnbÿl olduüunu
mÿdiyini yoxlaéûí. deyÿ bilmÿzdi” kimi tÿrtib
etmÿk olar.
Cötlÿrlÿ yoxlama
Yoldaøûnûçdan xahiø eäèí êè, yazdûüûnûç mÿtni oxusun vÿ bu suallara
cavab versin:
1. Bu yazûda hansû vasètÿlÿri daha ÷ox bÿyÿndin vÿ nÿ ö÷ön?
2. Áó éàçû ìöÿëëèôèí ùàíñû úÿùÿòëÿðèíè íÿçÿðÿ ÷àòäûðûð?
72 Esse üzərində iş: yazılmış essenin yoxlanılması

BӘDİİ ӘSӘRLӘRDӘ NӘQLETMӘ
' olanda aa-aan, yaxud nÿnÿ-baban -

naüûllar (“Cûrtdan”, “Gþy÷ÿk Fatma”, “Tûq-tûq xanûm”), a da baø-
larûna gÿlÿn hadisÿlÿdÿn danûø rdûlar.
. Nÿqli mÿtnlÿr, , ke÷miødÿ baø verÿn hadisÿlÿrdÿn bÿhs
edir. Naüûllar, ÿfsanÿlÿr, , rÿvayÿtlÿr, hekayÿlÿr
nÿqli mÿtn nömunÿlÿridir. Bu ÿsÿrlÿr insanlarûn zþvqönö oxøamaqla
yanaøû, hÿm dÿ onlarû döøöndörör, tÿrbiyÿ edir. Belÿ bÿdii nömunÿ-
lÿr toplanmûø hÿyat tÿcröbÿsini þyrÿnmÿkdÿ vÿ onlardan
nÿticÿ ÷ûxarmaqda insanlara kþmÿk edir.
Nəqletmə xarakterli bədii nümunələrin
əsas xüsusiyyətləri
ËÅÂ ÒÎËÑÒÎÉ. “ÈËÉÀÑ”

(Íÿãlåòìÿ õàðàêòåðëè áÿäèè íöìóíÿëÿðäÿ èäåéàíûí ìöÿééÿí åäèëìÿñè )
Tapøûrûq 1.
1. “Èëéàñ” ùåêàéÿñèíè îõóìàçäàí ÿââÿë oxuya hazûrlûq iølÿri aparûí.
2. Döøönöí: Bu mÿtn nÿqlidirmi? ßgÿr nÿqli mÿtndirsÿ, bunu necÿ
möÿyyÿn etdinèç? ßgÿr nÿqli mÿtn deyilsÿ, nÿ ö÷ön áåëÿ äöøöíöðñöíöç?
ÈËÉÀÑ
Óôà ãóáåðíèéàñûíäà Èëéàñ àäëû áàøãûðä éàøàéûðäû. Àòàäàí-áàáàäàí êà-
ñûá îëìóøäóëàð. Áèð èë þíúÿ àòàñû îíó åâëÿíäèðìèø âÿ äöíéàñûíû äÿéèø-
ìèøäè. Î âàõòëàð Èëéàñûí òÿñÿððöôàòûíäà éåääè ìàäéàí, èêè èíÿê âÿ èéèðìè
áàø ãîéóí âàðäû. Ëàêèí Èëéàñ òÿñÿððöôàòúûë èäè âÿ ùÿð øåéè þçö ÿëäÿ åòìÿ-
éÿ áàøëàäû: àðâàäû èëÿ áèðýÿ ñÿùÿðäÿí àõøàìàäÿê ÷àëûøàðäû, ùàìûäàí ÿâ-
âÿë îéàíûð, ùàìûäàí ñîíðà éàòûðäû âÿ âàð-äþâëÿòè èëäÿí-èëÿ àðòûðäû. Áåëÿúÿ
Èëéàñ 35 èë çÿùìÿò ÷ÿêÿ-÷ÿêÿ éàøàäû âÿ áþéöê ìàë-
Ñèç íåúÿ, Èëéàñû
õîøáÿõò ùåñàá äþâëÿò ñàùèáè îëäó. Èíñàíëàð äåéèðäèëÿð: “Èëéàñ õîøáÿõò
åäèðñèíèçìè? àäàìäûð. Îíóí ùÿð øåéè âàð. Áó äöíéàíû ãîéóá ýåò-
ìÿê íÿéèíÿ ëàçûìäûð?”
Éàõøû èíñàíëàð îíó òàíûìàüà âÿ îíóíëà òàíûøëûüà
úàí àòìàüà áàøëàäûëàð. Éàíûíà óçàã åëëÿðäÿí äÿ ãî- Ôÿðãëÿíäèðèëìèø
ñþçëÿðèí ìÿíàñûíû
íàãëàð ýÿëÿðäè. Î äà ùàìûíû ãÿáóë åäèð, ùàìû ö÷öí àéäûíëàøäûðûí.
ñöôðÿ à÷ûðäû. Êèìëèéèíäÿí àñûëû îëìàéàðàã, ùàìû ãûìû-
çà, ÷àéà, øîðáàéà âÿ ãîéóí ÿòèíÿ ãîíàã åäèëèðäè. Ãî-
íàãëàð òÿøðèô áóéóðäóìó, î ñààò áèð âÿ éà èêè ãîéóí êÿñèëÿðäè. Ãîíàãëà-
ðûí ñàéû ÷îõ îëàíäà ìàäéàí äà êÿñèëÿðäè.
Èëéàñûí èêè îüëó, áèð ãûçû âàðäû. Î, îüëàíëàðûíû åâëÿíäèðäè âÿ ãûçûíû äà ÿðÿ
âåðäè. Èëéàñûí êàñûá âàõòëàðûíäà îüëàíëàðû äà îíóíëà áèðýÿ çÿùìÿòÿ ãàòëàøûð, þç-
ëÿðè èëõûëàðû âÿ ãîéóíëàðû îòàðûðäû, àììà âàðëàíàí êèìè îüóëëàð íàäèíúëèê åòìÿ-
éÿ áàøëàäûëàð. Áèðèíè, áþéöê îüëóíó äàâà-äàëàø âàõòû þëäöðäöëÿð, î áèðèñèíèí —
êè÷èéèíèí àðâàäû äèêáàø ÷ûõäû âÿ áó îüóë àòàñûíûí ñþçöíäÿí ÷ûõìàüà áàøëàäû.
Èëéàñ îíóí òÿñÿððöôàòûíû àéûðìàã ìÿúáóðèééÿòèíäÿ ãàëäû.
Èëéàñ îüëóíà åâ âÿ ìàë-ãàðà âåðäè, âàð-äþâëÿòè àçàëäû.
74 Lev Tolstoy. “İlyas”

Áóíäàí àç êå÷ìÿìèø òåçëèêëÿ Èëéàñûí ãîéóí ñöðöñöíÿ õÿñòÿëèê äöøäö
âÿ ÿêñÿðèééÿò ãûðûëäû. Ñîíðà àúëûã èëè áàøëàäû — îò îëìàäû: ãûøäà ìàë-ãàðà
òÿëÿô îëäó. Àðäûíúà ãûðüûçëàð ñöðöíöí ÿí éàõøûñûíû ãîâóá àïàðäûëàð âÿ
Èëéàñûí òÿñÿððöôàòû ïó÷ îëìàüà áàøëàäû.
Òàëå 70 éàøëû Èëéàñû î âÿçèééÿòÿ ýÿòèðèá ÷ûõàðòäû êè,
Íåúÿ äöøöíöð-
ñöíöç, Èëéàñ áó î êöðêëÿðè, õàëûëàðû, éÿùÿðëÿðè, àëà÷ûãëàðû äÿéÿð-äÿéìÿ-
âÿçèééÿòäÿí ÷ûõà
áèëÿúÿêìè? çèíÿ ñàòäû âÿ àõûðûíúû ìàë-ãàðàñûíûí äà àõûðûíà ÷ûõäûãäàí
ñîíðà ùå÷ íÿéèí éèéÿñè îëäó. Ùÿð øåéèíè íåúÿ èòèðäèéèíè
þçö äÿ àíëàéà áèëìÿäè âÿ àùûë éàøûíäà àðâàäû èëÿ áèðýÿ ãóëëóã÷óëóã åòìÿ-
éÿ éîëëàíäû. Ãîíøóëàðû Ìÿùÿììÿäøàùûí ãîúàëàðà éàçûüû ýÿëäè. Ìÿùÿì-
ìÿäøàù þçö íÿ êàñûá, íÿ äÿ âàðëû èäè, öðÿéè èñòÿäèéè
Ìÿùÿììÿäøàùûí
êèìè þìöð ñöðöðäö. Éàõøû àäàì èäè. Èëéàñëà êÿñäèéè òÿêëèôèíè íåúÿ
äóç-÷þðÿéè óíóäà áèëìÿäèéè ö÷öí îíà öðÿéè éàíäû âÿ ãèéìÿòëÿíäè-
ðèðñèíèç?
ãîúàéà äåäè: “Èëéàñ, éàíûìà ýÿë, ãàðûíëà áèðýÿ áèçèì-
ëÿ éàøà. Éàé âàõòû áîñòàíäà ýöúöí ÷àòàíäàí éàïûø, ãûøäà ìàë-ãàðàíû éåì-
ëÿ, Øàì-Øåìàãè èñÿ ãîé ìàäéàíëàðû ñàüñûí, ãûìûç äöçÿëòñèí. Ùÿð èêèíèçè
éåäèçäèðÿðÿì, ýåéèíäèðÿðÿðÿì, íÿ äÿ ýÿðÿéèíèç îëñà, âåðÿðÿì”. Èëéàñ ãîí-
øóñóíà ìèííÿòäàðëûã åòäè âÿ ãàðûñû èëÿ áèðýÿ Ìÿùÿììÿäøàùûí åâèíäÿ ãóë-
ëóã÷óëóã åòìÿéÿ áàøëàäû.
Òÿñÿððöôàòäà áó úöð àäàìëàðûí ÷àëûøìàñû åâ ñàùèáèíè ãàíå åäèðäè, ÷öíêè
ãîúàëàð ÿââÿëëÿð þçëÿðè äÿ ñàùèáêàð îëäóãëàðûíäàí ãàéäà-ãàíóíà ÿìÿë
åäèð âÿ òÿíáÿëëèê ýþñòÿðìÿäÿí ýöúëÿðè ÷àòäûüû ãÿäÿð ÷àëûøûðäûëàð; ëàêèí Ìÿ-
ùÿììÿäøàù îíëàðà íÿçÿð ñàëàíäà áåëÿ àëèúÿíàá èíñàíëàðûí áó úöð âÿçèé-
éÿòÿ äöøìÿñèíÿ ùåéèôñèëÿíèðäè.
Ìÿùÿììÿäøàùýèëÿ îíóí ãóäàëàðû — óçàãäà éàøàéàí ãîíàãëàðû òÿøðèô áó-
éóðäó; ìîëëà äà ýÿëèá ÷ûõäû. Ìÿùÿììÿäøàù ãîéóí òóòóá êÿñìÿéè áóéóðäó.
Èëéàñ ãîéóíóí äÿðèñèíè ñîéäó, ÿòè ùàçûðëàäû, éåìÿéè áèøèðèá ãîíàãëàðà ýþíäÿðäè.
Ãîíàãëàð âÿ åâ ñàùèáè ïÿðãó áàëûøëàð âÿ õàë÷àëàð öñòöíäÿ îòóðóá ôèíú-
àíäàí ÷àé è÷èð âÿ ñþùáÿò åäèðäèëÿð. Èëéàñ èøè áàøà âóðóá ãàïûíûí éàíûíäàí
þòöá êå÷äè. Ìÿùÿììÿäøàù îíó ýþðäö âÿ ãîíàüûí áèðèíÿ äåäè:
— Ãàïûíûí éàíûíäàí þòöá êå÷ÿí ãîúàíû ýþðäöíìö?
— Ýþðäöì, — äåéÿ ãîíàã ñþéëÿäè, — áóðàäà òÿÿúúöáëö íÿ âàð?
— Òÿÿúúöáëöñö îäóð êè, áó êèøè áèçèì áèð íþìðÿëè äþâëÿòëèìèç îëóá, àäû
Èëéàñäûð, îëà áèëñèí, åøèòìèñÿí, ùÿ?
— Íåúÿ åøèòìÿìèøÿì, — ãîíàã äåéèð, — ýþðìÿéèíÿ ýþðìÿìèøÿì, àì-
ìà îíóí øàí-øþùðÿòè óçàãëàðà éàéûëìûøäû.
NƏQLETMƏ XARAKTERLİ BƏDİİ NÜMUNƏLƏRİN ƏSAS XÜSUSİYYƏTLƏRİ 75

— Áàõ áåëÿ, èíäè îíóí ùå÷ íÿéè éîõäóð, þçö èñÿ ìÿíèì òÿñÿððöôàòûìäà èø-
ëÿéèð, ãàðûñû äà éàíûíäà, ìàäéàíëàðû ñàüûð.
Ãîíàüû òÿÿúúöá áöðöäö, àüçûíû ìàð÷ûëäàòäû,
Ùÿéàòäà “õîøáÿõòëèéèí
òÿêÿð êèìè” éóõàðû ãàë- áàøûíû éåëëÿäè âÿ äåäè:
äûðäûüû âÿ àøàüû åíäèð- — Áÿëè, ýþðöíöð, õîøáÿõòëèê òÿêÿð êèìè äèéèð-
äèéè” èíñàíëàð ùàããûí-
äà åøèòìèñèíèçìè? ëÿíèá ýåäèð âÿ êèìè éóõàðû ãàëäûðûð, êèìèñÿ àøà-
üû åíäèðèð.
Íåúÿäè, ãîúà õèôôÿò ÷ÿêìèð êè, — ãîíàã ñîðóøäó.
— Êèì áèëèð, þçö ö÷öí äèíìÿç-ñþéëÿìÿç éàøàéûð, éàõøû èøëÿéèð.
Ãîíàãñà þç íþâáÿñèíäÿ:
— Îíóíëà ñþùáÿò åòìÿê îëàð? Ãèñìÿòèíÿ éàçûëìûø ùÿéàò áàðÿäÿ îíó
ñîðüó-ñóàë åòìÿê èñòÿðäèì.
— Íÿ äåéèì, îëàð — åâ ñàùèáè ñþéëÿéèð àëà÷ûã àðõàñûíà òÿðÿô ãûøãûðûð:
— Áàáàé (áàøãûðäúà áàáà äåìÿêìèø), è÷ÿðè êå÷, ãûìûç è÷, ãàðûíû äà ñÿñëÿ ýÿëñèí.
Èëéàñ àðâàäû èëÿ è÷ÿðè äàõèë îëäó. Ãîíàãëàð âÿ åâ ñàùèáè èëÿ ñàëàìëàøäû, äóà
îõóéóá ãàïûíûí éàíûíäà äèçè öñòäÿ îòóðäó; ãàðûñû èñÿ ïÿðäÿ àðõàñûíà êå÷èá,
åâ ñàùèáèíèí àðâàäû èëÿ ÿéëÿøäè.
— Ùÿ, áàáà, äå ýþðÿê ÿââÿëêè ùÿéàòûíû ýþçöíöí þíöíÿ ýÿòèðÿíäÿ
äàðûõìûðñàí êè, íåúÿ õîøáÿõò éàøàäûüûíû âÿ èíäè áÿäáÿõòëèê è÷èíäÿ îëäó-
üóíó äåéèðÿì, — ãîíàã Èëéàñà áàõûá ñþéëÿäè.
Èëéàñ êþêñ þòöðöá äåäè:
— Ñÿí ìÿíèì õîøáÿõòëèê âÿ áÿäáÿõòëèê áàðÿäÿ äåéÿúÿêëÿðèìÿ èíàí-
ìàçñàí; éàõøûñû ãàðûìû äèíäèð; öðÿéèíäÿ íÿéè âàðñà, äèëèíäÿ äÿ îäóð; áó
èøëÿ áàüëû ùÿãèãÿòè î ñÿíÿ îëäóüó êèìè äàíûøàð.
Ãîíàã ïÿðäÿ àðõàñûíäà ÿéëÿøìèø ãàðûéà ìöðàúèÿò åòäè:
— Ùÿ, íÿíÿ, äå ýþðöì ÿââÿëêè õîøáÿõòëèéèíèç âÿ èíäèêè äÿðäèíèç áà-
ðÿäÿ íÿ äöøöíöðñÿí?
Ïÿðäÿ àðõàñûíäà ÿéëÿøìèø Øàì-Øåìàãè äåäè:
— Áàõ ýþð íÿ äåéèðÿì; áèç ãîúàìëà ÿëëè èë áèð éåðäÿ éàøàäûã — õîøáÿõò-
ëèê àõòàðäûã âÿ òàïìàäûã, áàõ àíúàã èíäè, ùÿð øåéè èòèðäèêäÿí âÿ ãóëëóã÷ó
êèìè éàøàìàüà áàøëàäûãäàí ñîíðà èêèíúè èëäèð êè, ÿñë õîøáÿõòëèéèí äàäûíû
áèëìèøèê. Áàøãà ôèðàâàíëûüû èñòÿìèðèê äÿ.
Ãîíàüû òÿÿúúöá áöðöäö, åâ ñàùèáè äÿ ùåéðÿòëÿíäè, ùÿòòà àéàüà ãàëõäû êè,
ïÿðäÿíè ÷ÿêèá ãàðûíû ýþðÿ áèëñèí. Ãàðûñà ÿëëÿðè ãîéíóíäà äàéàíûá ýöëöìñÿ-
éèð, þç ãîúà ÿðèíÿ áàõûð, ãîúàíûí þçö äÿ ýöëöìñÿéèðäè. Ñèçúÿ, ãàðû íÿ
ö÷öí áåëÿ
Ãàðû áèð äàùà äåäè: äöøöíöðäö?
— Ìÿí äöçöíö äåéèðÿì, çàðàôàò åòìèðÿì: éàðûì
ÿñð õîøáÿõòëèê àõòàðìûøûã âÿ íÿ ãÿäÿð êè äþâëÿòëè èäèê, îíó òàïà áèëìèðäèê;
76 Lev Tolstoy. “İlyas”

èíäè ùå÷ íÿéèìèç éîõäóð, ãóëëóã÷óëóüà áàøëàäûãäàí ñîíðà åëÿ áèð õîøáÿõò-
ëèê òàïìûøûã êè, áóíäàí éàõøûñûíû àðçóëàìûðûã.
— Àõû èíäè ñèçèí õîøáÿõòëèéèíèç íÿäÿí èáàðÿòäèð?
— Äåéèì íÿäÿí: áèç äþâëÿòëè èäèê, ãîúàìëà ìÿí ðàùàòëûüûí íÿ îëäóüó-
íó áèëìèðäèê; íÿ áèð êÿëìÿ ñþç êÿñèá äÿðäëÿøìÿéÿ, íÿ ðóùóìóç, ãÿëáèìèç
áàðÿäÿ äöøöíìÿéÿ, íÿ äÿ ÿë à÷ûá Àëëàùà éàëâàðìàüà áèðúÿ äÿãèãÿ âàõòûìûç
ãàëìûðäû. Ýàù ãîíàãëàð òÿøðèô áóéóðóð áèçÿ — äÿðä ýþòöðöð, êèìè íÿéÿ ãîíàã
åëÿéÿñÿí, ùàíñû ùÿäèééÿëÿð âåðÿñÿí êè, ìöùàêèìÿ åëÿìÿñèíëÿð, éàõøûúà äèí-
úÿëñèíëÿð âÿ ëÿçèç éåìÿêëÿðäÿí äîéóíúà éåñèíëÿð, áàõûðûã êè, ùÿì äÿ ãî-
íàãëàð ÷ûõûá ýåäÿðêÿí ãóëëóã÷óëàð ãàðìà-ãàðûøûãëûãäàí èñòèôàäÿ åäèá áèð øåé
îüóðëàìàñûíëàð. Áåëÿúÿ ãàéüûëàð ýèðäàáûíäà ÷àïàëà- Ñèç áó ôèêèðëÿ
éûðäûã, ýöíàù öñòöíäÿí ýöíàù èøëÿòäèêúÿ äÿ õîøáÿõò ðàçûñûíûçìû?
éàøàéà áèëìèðäèê.
— Áÿñ èíäè?
— Èíäèñÿ ãîúàìëà éåðèìèçäÿí ãàëõàí êèìè ùÿð çàìàí áèð-áèðèìèçè ìÿ-
ùÿááÿòëÿ äèíäèðèðèê, áèð-áèðèìèçäÿí ðàçûéûã, ìöáàùèñÿ åòìÿëè âÿ ãàéüûñûíû
÷ÿêìÿëè áèð øåé éîõäóð — áèðúÿ ãàéüûìûç îäóð êè, ñàùèáèìèçÿ õèäìÿò
ýþñòÿðÿê. ßëèìèçäÿí ýÿëÿíè åäèðèê, ùÿâÿñëÿ èøëÿéèðèê êè, ñàùèáèìèç çèéàíà
äöøìÿñèí, ãàçàíúû îëñóí. Èøäÿí ýÿëèðèê — íàùàð âàð, øàì âàð, ãûìûç âàð.
Ñîéóãäóðñà, ãûçûíìàüà òÿçÿê òàïûðûã, êöðêöìöç äÿ âàð. Äÿðäëÿøìÿéÿ äÿ,
þçöí áàðÿäÿ äöøöíìÿéÿ äÿ, Àëëàùà äóà åòìÿéÿ äÿ
Ñèçúÿ, ÿñë
âàõò ÷àòûð. ßëëè èë õîøáÿõòëèê àõòàðûøûíäà îëìóøóã, õîøáÿõòëèê íÿäèð?
éàëíûç èíäè îíó òàïìûøûã.
Ãîíàãëàð ýöëöøäöëÿð.
Èëéàñ äåäè:
— Ãàðäàøëàð ýöëìÿéèíèç ýÿëìÿñèí, áó, çàðàôàò äåéèë, èíñàí ùÿéàòûäûð.
Ìÿí äÿ þç ãàðûìëà àõìàã îëìóøóã âÿ ÿââÿëÿð àüëàéûðäûã êè, áöòöí âàð-éî-
õóìóçó èòèðìèøèê, èíäè èñÿ Àëëàù ùÿãèãÿòèí ãàïûñûíû öçöìöçÿ à÷ìûøäûð, áèç
áóíó þçöìöçÿ òÿñÿëëè âåðìÿê ö÷öí éîõ, ñèçèí äÿ õåéðèíèç íàìèíÿ äàíûøûðûã.
Ìîëëà äà ñþçöíäÿí ãàëìàäû:
— Áó, àüûëëû ñþçäöð, Èëéàñ ùÿãèãÿòè îëäóüó êèìè ñþéëÿäè, Ìöãÿääÿñ êè-
òàáäà äà áåëÿ éàçûëûá.
Ãîíàãëàð äà ýöëìÿéÿ ñîí ãîéóá ñóñäóëàð âÿ äÿðèí äöøöíúÿëÿðÿ äàëäûëàð.
Ëåâ Òîëñòîé

Мяктябли достлар! Сиз артыг тясвири характерли бядии нцму-
нялярин идейасыны мцяййян етмяйин йолларыны юйрянмисиниз. Щя-
мин баъарыглары бир гядяр инкишаф етдирмякля няглетмя характер-
ли бядии нцмунялярин дя идейасыны мцяййян едя билярсиниз.
Òàïøûðûã 2.
Èäåéàíû ìöÿééÿí åòìÿê ìÿãñÿäè èëÿ ÿñÿðè áèð äàùà íÿçÿðäÿí êå÷èðèí. Ùà-
äèñÿëÿðè áèð-áèðèíäÿí àéûðûá ùÿð ùàäèñÿäÿí èðÿëè ýÿëÿí ôèêèðëÿðè ìöÿééÿíëÿøäèðèí.
Û ùàäèñÿäÿí èðÿëè
ýÿëÿí ôèêèð
ôîðìàëàøäûðàí ôèêèðëÿð
ßñÿðèí èäåéàñûíû
ÛÛ ùàäèñÿäÿí èðÿëè
ßñÿðèí
ìþâçóñó + ÛÛÛ ùàäèñÿäÿí èðÿëè
= Èäåéà
ÛÂ ùàäèñÿäÿí èðÿëè
Òàïøûðûã 3.
Ùåêàéÿíè îõóäóãäàí ñîíðà “Îõóäàí ñîíðà”” òÿëèìàòûíû (ñÿù.16) éåðèíÿ éåòèðèí.
ÌÓÑÒÀÔÀ ×ßÌßÍËÈ. “ÈÝÈÄ ÌÖÁÀÐÈÇ”

(ßñÿðäÿ ïðîãíîçëàøäûðìà)
Èstÿnilÿn mÿtni oxumazdan ÿvvÿl proqnozlaødûr-

ma aparmaq lazûmdûr. Proqnozlaødûrma ÿsÿri daha dÿ-
rindÿn dÿrk etmÿyÿ kþmÿk edir. Proqnozlaødûrma
mÿtnin oxusuna baølayarkÿn ömumi øÿkildÿ aparûlûr:
“Bu ÿsÿrdÿ nÿdÿn bÿhs edilÿcÿk?” Oxu davam etdik-
cÿ “Bu abzasda nÿdÿn danûøûlacaq?”, “Bu hadisÿdÿn
Ïðîãíîçëàøäûðìà sonra nÿ baø verÿcÿk?”, “Bu sþzdÿn sonra qarøû tÿrÿf
íÿ ö÷öí nÿ cavab verÿcÿk?” kimi ayrû-ayrû mÿqamlarû proq-
ëàçûìäûð? nozlaødûrmaq olar.
78 Mustafa Çəmənli. “İgid Mübariz”

Tapøûrûq 1.
1. Verilÿn ÿsÿrin oxusuna baølamazdan ÿvvÿl oxuya hazûrlûq iølÿri
aparmaüû unutmaéûí.
2. Îõóéà áàøëàìàçäàí ÿââÿë ïðîãíîçëàøäûðûí, ãåéäëÿð àïàðûí:
— ßñÿðäÿ ùàããûíäà äàíûøûëàí Ìöáàðèç êèìäèð?
— Îíóí ùàíñû õöñóñèééÿòëÿðèíäÿí äàíûøûëàúàã?
3. Îõó ïðîñåñèíäÿ ïðîãíîçëàøäûðìàíû äàâàì åäèí.
4. Îõóäàí ñîíðà ãåéäëÿðèíèçè éîëäàøëàðûíûçûí ãåéäëÿðè èëÿ ãàðøûëàøäûðûí.
Ùÿãèãÿòÿ ÿí éàõûí ïðîãíîçó ìöÿééÿí åäèí.
ÈGÈD MÖBARÈZ
(“Ìöáàðèç” ïîâåñòèíäÿí ïàð÷à)
Áèð äÿôÿ òàðèõ äÿðñè èäè. Ìöÿëëèìè Øóøà ãàëà-

ñûíäàí, îíóí òàðèõè êå÷ìèøèíäÿí, àëûíìàç îëìà-
üûíäàí äàíûøûðäû. Ìöÿëëèì äàíûøäûãúà Ìöáàðèç
äöøöíöðäö êè, áÿñ åðìÿíèëÿð Øóøàíû íåúÿ àëûáëàð?
Äåìÿëè, èøüàë÷ûëàðû òîðïàüûìûçäàí âàõòûíäà ãîâóá
÷ûõàðìàñàã, ùå÷ âàõò Øóøàíû ýþðìÿéÿúÿê, Úûäûð äö-
çöíäÿ àò ÷àïìàéàúàã, Èñà áóëàüûíäàí ñó è÷ìÿéÿ-
úÿê, Äàøàëòû ÷àéûíäà ÷èììÿéÿúÿéèê. Áåëÿ äöøöí-
äöêúÿ Ìöáàðèçèí öðÿéè äöøìÿíÿ èíòèãàì ùèññè èëÿ
äîëóðäó. Ìöáàðèç áþéöäöêúÿ, ñèíèôäÿí-ñèíôÿ êå÷-
äèêúÿ ãÿëáèíäÿêè èíòèãàì ùèññè äÿ áþéöéöðäö.
Ìöáàðèç Èáðàùèìîâ îðòà ìÿêòÿáè áèòèðèá ÿñýÿð ýåòäè. Äàõèëè Ãîøóí-
ëàðäà õèäìÿò åäèðäè. Àììà áó, ÷îõ äà öðÿéèíúÿ äåéèëäè. Î, Ìèëëè Îðäóäà,
þí úÿáùÿäÿ, äöøìÿíëÿ öçáÿöç áþëýÿëÿðäÿ õèäìÿò åòìÿê èñòÿéèðäè. Ìöáà-
ðèç ÿñýÿðëèéè áàøà âóðàíäàí ñîíðà åâëÿðèíÿ äþíäö. Àììà êÿíäëÿðèíäÿ äÿ
÷îõ ãàëà áèëìÿäè, Áàêûéà ýÿëèá áèð ìöääÿò áóðàäà èøëÿäè. Éîõ, áöòöí
áóíëàð îíóí öðÿéèíúÿ äåéèëäè. Ìèëëè Îðäóäà õèäìÿò åòìÿê, äöøìÿíäÿí
èíòèãàì àëìàã èñòÿéèðäè. Àòàñû èëÿ ìÿñëÿùÿòëÿøèá ýèçèðëèê êóðñóíà ýåòäè.
Êóðñó áèòèðèá þí úÿáùÿéÿ éîëëàíäû.
Äöøìÿí ùÿð ýöí àòÿøêÿñè ïîçóðäó. Áèð ýåúÿ Ìöáàðèç äöøìÿíèí áó àçüûí-
ëûüûíà äþçÿ áèëìÿäè. Ö÷ðÿíýëè Àçÿðáàéúàí áàéðàüûíû ýþòöðöá ñÿíýÿðäÿí ÷ûõäû.
Ñóñóçëóãäàí éàíàí êîë-êîñà, ñèðêàí òîïàñûíà, òåç-òåç ðàñò ýÿëäèéè õûð-
äàúà òÿïÿúèêëÿðÿ ñèíÿ-ñèíÿ, Àëëàùû êþìÿéÿ ÷àüûðà-÷àüûðà ýåäèðäè.

Áèð óëüóí àüàúûíà ÷àòûá éåðÿ
óçàíäû. Äèíúèíè àëûá ãàðøû òÿðÿôÿ ñö-
ðöíäö. Ãóëàüûíà îõóìàã ñÿñè ýÿë-
äè. Åðìÿíè ÿñýÿðè áèçèì “Ñàðû ýÿ-
ëèí” õàëã ìàùíûñûíû îõóéóðäó. Ñþç-
ëÿðèíè áàøà äöøìÿñÿ äÿ, ìåëîäèéà-
ñûíû éàõøû áèëèðäè. Áàøà äöøäö êè,
äöøìÿí ñÿíýÿðè ëàï éàõûíëûãäàäû.
Îí-îí áåø àääûì äà èðÿëè ñöðöíäö.
Èíàíûëìàç úÿëäëèêëÿ ñÿíýÿðÿ àòûëäû.
Ñÿñ îëìàñûí äåéÿ ñèëàùû èøÿ ñàëìà-
äû. Èëê ãàðøûñûíà ÷ûõàí äöøìÿíèí áå-
øèíè ìÿùâ åäèá, ö÷öíö èñÿ àüûð éàðà-
ëàäû. Ëÿíÿò øåéòàíà äåéèá, ýåðèéÿ
äÿ ãàéûäà áèëÿðäè. Éîõ, ýåðèéÿ éîë
éîõäó, àíúàã èðÿëè. ßëèíÿ êå÷ÿí ñè-
ëàùëàðû äà ýþòöðöá ñÿíýÿðäÿí ÷ûõäû.
Àçÿðáàéúàí áàéðàüûíû òîðïàüà ñàíúäû: “Úàí Âÿòÿí!”” – äåéèá ãàëõäû. Ôèêðè
äöøìÿíèí êàçàðìàñûíà ýèðèá ÿñýÿðëÿðèí àðàñûíäà ÷àõíàøìà ñàëìàã èäè.
Íÿùàéÿò, äöøìÿíèí êàçàðìàñû ýþðñÿíäè. Éåíÿ éåðÿ óçàíûá ÿòðàôû äèí-
øÿäè. Áóðíóíà òîðïàüûí ãîõóñó äÿéäè. ßêèëèá-áè÷èëìÿéÿí, ùÿëÿ äÿ ñàùèáèíè
ýþçëÿéÿí òîðïàüûí... Ñààò áèð îëàðäû. Ãàëõûá þçöíÿ áèð íå÷ÿ ñÿíýÿð áÿëÿäëÿäè.
Áÿëÿäëÿäèéè ñÿíýÿðëÿð áèð-áèðèíäÿí ÷îõ äà àðàëû äåéèëäè. Ñèëàùëàðû éåðëÿøäèðäè,
áàúàðäûüû ãÿäÿð äöøìÿíè ÷àøäûðìàëû èäè. Äåéÿñÿí, êàçàðìàäàêûëàð ïîñòäàêû
ÿñýÿðëÿðÿ àðõàéûí îëóá äÿðèí éóõóéà ýåò-
ìèøäèëÿð. Áèð àç äà ýþçëÿäè, ýþéÿ áàõäû,
àé áóëóäëàðûí àðõàñûíà ÷ÿêèëìèøäè. Íÿùà-
éÿò, àâòîìàòûíû äöøìÿíÿ òÿðÿô ÷åâèðäè.
Àòÿø ñÿñëÿðè ýåúÿíèí ñöêóòóíó ïîçäó...
Äàéàíìàäàí àòÿø à÷ûðäû. Éåðèíè òåç-
òåç äÿéèøèðäè. Äöøìÿí ÷àø-áàø ãàëìûøäû.
Ýåúÿíèí áèð àëÿìèíäÿ ãÿôèë ïåéäà îëàí
áÿëàíûí ùàðàäàí ýÿëäèéèíè ùÿëÿ äÿ àíëà-
éà áèëìèðäèëÿð. Äöøìÿí åëÿ áèëèðäè êè,
áþéöê áèð äÿñòÿ öñòöíÿ ýÿëèá. Êàðûõìûø-
äûëàð, òÿíòèìèøäèëÿð, ÷àøìûøäûëàð, îíà ýþ-
ðÿ äÿ áèð-áèðèíÿ àòÿø à÷ûðäûëàð.

Ìöáàðèç ãàí-òÿð è÷èíäÿ èäè. Ýöëëÿ àòìàãäàí áèëÿéè àüðûéûðäû. Îâúóíóí
è÷è äÿ áÿðê ýþéíÿéèðäè. Àììà áöòöí áóíëàðà äþçöðäö...
Äöøìÿí îíó òÿëÿéÿ ñàëìàã èñòÿéèðäè. Ýåúÿíèí ñàêèòëèéèíäÿ äöøìÿí
ÿñýÿðëÿðèíèí àéàã ñÿñëÿðèíè àéäûíúà åøèäèðäè. Éîëäàí ÷ûõûá éåðÿ éûõûëìûø
òÿíÿê äèðÿéèíèí éàíûíäà àéàã ñàõëàäû. Àéàã ñÿñëÿðè éàõûíëàøûðäû. Ìöáàðèç
äèðè òóòóëìàãäàí åùòèéàòëàíûá àâòîìàòû ÿëèíÿ àëäû. Ùÿëÿ áèð-èêè ýöëëÿñè
âàðäû. Åëÿ áó àíäà äöøìÿíèí àòäûüû ýöëëÿ îíóí ñîë áþéðöíäÿí äÿéäè. Àð-
õàñû öñòÿ ÷åâðèëäè. Ýöúëÿ: “Âÿòÿí ñàü îëñóí!” — äåéÿ áèëäè. Äàüëàð ÿêñ-
ñÿäà âåðäè: “Âÿòÿí ñàü îëñóí!”
Ìóñòàôà ×ÿìÿíëè
Tapøûrûq 2. Ùàíñû ïðîãíîçóíóç þçöíö äîüðóëòìàäû, ëàêèí îíóí äîü-

ðó îëìàñûíû èñòÿðäèíèç? Áóíóí ö÷öí íÿ kimi dÿyiøiklik àparardûnûç?
Yaradûcû tÿtbiqetmÿ:
Ñèíèôäÿíõàðèú oxu materiallarûndan maraüûnûça uyüun olan bir mÿtni
se÷èí. Oxudan ÿvvÿl vÿ oxu zamanû proqnozlaømalar aparûí. Proqnoz-
larûnûçû qeyd eäèí. Hÿr abzasû oxuduqca verdiyinèç proqnozun ÿsÿrlÿ öst-
östÿ döøöb-döømÿdiyini yoxlaéûí vÿ ÿsÿrdÿki variantû qarøû sötuna yazûí:
Ïðîãíîç ßñÿðäÿ âåðèëÿí âàðèàíò
ßñÿðäÿ îáðàçûí áàøëûúà õöñóñèééÿòëÿðè
Bÿdii ÿsÿrdÿki hÿr bir obraz vÿ onun xarakteriê õöñóñèééÿòëÿðè ÿsÿr-

dÿki ÿsas fikrin ÷atdûrûlmasû baxûmûndan ÿhÿmiyyÿtlidir.
Ènsanlar, heyvanlar vÿ digÿr âàðëûãlar ÿsÿrin ÿñàñ obrazû ola bilÿr. Ob-
razûn ÿsas xösusiyyÿtlÿri oxucuya onun õàðèúè ýþðêÿìèíèí òÿñâèðè, döøön-
cÿñè, äóéüóëàðû, hÿrÿkÿtè, mÿqsÿdi, íèééÿòè vÿ digÿr àìèëëÿðëÿ ÷atdûrûlûr.
Obrazûn þz dilindÿn deyilÿn fikirlÿr, elÿcÿ dÿ digÿrlÿrinin onun barÿsin-
dÿ sþylÿdiklÿri hÿmin obraz haqqûnda tÿsÿvvör éàðàäûr.

ÍÖÌÓÍß
Äöøöíúÿëÿð Ñþéëÿäèêëÿðè
Ùÿðÿêÿòëÿð
Ùèñsëÿðè
Ìÿãñÿä Õàðèúè ýþðêÿìèíèí òÿñ-

âèðè (ïîðòðåò úèçýèëÿðè)
Áàøãàëàðû îíóí Áàøãà ìöùöì ìÿëóìàòëàð

ùàããûíäà íÿ äåéèð
Tapøûrûq 1.
1. “Ègid Möbariz” mÿtnindÿ ÿsas obrazûn baølûca xösusiyyÿòlÿrini
möÿyyÿn etmÿk ö÷ön ìÿòíè éåíèäÿí îõóéóí. Ìöáàðèç îáðàçûíû àøàüûäàêû
ìÿãàìëàð baxûmûndan tÿsvir eäèí.
Ãåéä: Èøÿ baølamazdan ÿvvÿl øÿkli vÿrÿqÿ (A4), yaxud dÿftÿr vÿrÿqinÿ
÷ÿkèí. Tÿhlillÿriniçè hÿmin vÿrÿqdÿ aparûí. Íÿòèúÿíè ìöÿëëèìÿ òÿãäèì eäèí.
2. Gÿldiyinèç nÿticÿlÿri qruplarda mözakirÿ eäèí.
Òàïøûðûã 2.
1. Oxuduqlarûnûçû ùÿéàòäà baø verÿn hadisÿlÿrlÿ âÿ éà oxuduüunóç
digÿr áÿäèè ÿñÿðëÿðëÿ ÿlaqÿlÿndirèí.
2. Oxuduüunóç mÿtnin ideyasû özÿrindÿ döøönöí.
Ñèíèôäÿíõàðèú oxu materiallarûndan maraüûnûçà uyüun olan bir mÿtni îxu-
éóí. ßsas obrazû tÿqdim edilmiø iø vÿrÿqindÿn istifadÿ etmÿklÿ tÿsvir eäèí.
ÈÁÐÀÙÈÌÁßÉ ÌÓÑÀÁßÉÎÂ. “ÐÇÀÍÛÍ ÃÓÒÓÑÓ”
(ßsÿrdÿkè obrazlarûn õöñóñèééÿòëÿðèíèí ìöãàéèñÿñè)
Hÿyatda olduüu kimi, ÿsÿrlÿrdÿ dÿ insànlar xarici gþrönöøönÿ, dö-

øöncÿlÿrinÿ, hissëÿrinÿ, mÿsÿlÿlÿrÿ mönasibÿtinÿ ýþðÿ îõøàð âÿ ôÿðãëè
îëóðëàð. Bÿdii ÿsÿrdÿ bu oxøarlûqlarûn vÿ fÿrqlÿrin xösusi ÿhÿmiyéÿti var.
Bu, oxucuya hÿyatda qarøûlaødûüû insanlarûn ayrû-ayrû xösusiyyÿtlÿrini
möÿyyÿn etmÿyÿ vÿ ondan ÷ûxûø edÿrÿk hÿmin insanûn øÿxsiyyÿti barÿdÿ
nÿticÿlÿrÿ gÿlmÿyÿ kþmÿk edir. Yazû÷û ayrû-ayrû obrazlarûn oxøar vÿ fÿrqli
cÿhÿtlÿrindÿn èäåéàíû éàðàäàí fikirlÿrin formalaømasûnda istifadÿ edir.
Tapøûrûq 1.
1. Verilÿn ÿsÿrin oxusuna baølamazdan ÿvvÿl oxuya hazûrlûq iølÿri
aparmaüû unutmaéûí.
2. ßsas obrazlarû möÿyyÿnlÿødirèí. Möÿllimin tÿqdim etdiyi iø vÿrÿq-
lÿrè özrÿ onlarû tÿsvir eäèí.
3. Hÿmin obrazlarûn oxøar vÿ fÿrqli cÿhÿtlÿrini möÿyyÿn åòìÿéÿ ÷àëûøûí.
ÍÖÌÓÍß
Îáðàç ____________________ Îáðàç ___________________________
Äöøöíúÿëÿð Äöøöíúÿëÿð
Ùèññëÿðè Òÿñâèðè Ùèñsëÿðè Òÿñâèðè
Ìÿãñÿäè Ùÿðÿêÿòëÿðè Ìÿãñÿäè Ùÿðÿêÿòëÿðè
Ñÿúèééÿâè úÿùÿòëÿðè Ñÿúèééÿâè úÿùÿòëÿðè
Áàøãàëàðû îíóí Áàøãàëàðû îíóí

ùàããûíäà íÿ äåéèð ùàããûíäà íÿ äåéèð

4. Tÿklikdÿ gÿldiyinèç qÿnaÿtlÿri qrupda éîëäàøëàðûíûçëà mözakiðÿ
eäèí vÿ ömumi qÿnaÿtÿ gÿlin.
ÐÇÀÍÛÍ ÃÓÒÓÑÓ
Áèð äþâëÿòëè êèøèíèí èêè îüëó âàð èäè: áèðèíèí àäû ßù- Ñèçúÿ, áó
ìÿä, î áèðèñèíèí àäû Ñÿìÿä èäè. Áó èêè ãàðäàø àòàëàðû- ùåêàéÿäÿ íÿäÿí
áÿùñ åäèëèð?
íûí ñàüëûüûíäà áèð-áèðèíè àðòûã äÿðÿúÿäÿ ñåâÿðäèëÿð âÿ
àòàëàðûíûí ùþðìÿòèíè ñàõëàéàðäûëàð. Áèð ýöí áóíëàðûí àòàñû âÿôàò åòäè.
Àòàëàðûíûí þëöìöíäÿí ñîíðà áó èêè ìåùðèáàí ãàðäàø àòàëàðûíäàí ãàëàí
äþâëÿòè þç àðàëàðûíäà èêè éåðÿ áþëäöëÿð. Bþë-
ßââÿëúÿäÿí äåéÿ ýöäÿí áèð ãÿäÿð ñîíðà áþéöê ãàðäàø þçö ö÷öí
áèëÿðñèíèçìè, áóíäàí
ñîíðà òîé åëÿéèá, êöëôÿò ñàùèáè îëäó. Áàëàúà ãàðäàø
íÿ áàø âåðÿúÿê?
èñÿ äþâëÿòèí ùàìûñûíû íàüä ïóë åëÿéèá, àëûø-
âåðèø ö÷öí Ùèíäèñòàíà ýåòäè. Áàëàúà ãàðäàø þçö ö÷öí òèúàðÿò åäèá ïóë
ãàçàíäûüû ùàëäà, áþéöê ãàðäàø ùå÷ áèð èøëÿ ìÿøüóë îëìàéûá, àòàäàí
ãàëàí äþâëÿòè õÿðúëÿìÿêäÿ èäè. Áóíäàí áèð íå÷ÿ èë êå÷äè. Áþéöê ãàðäà-
øûí áåø éàøûíäà Ðçà àäëû áèð îüëó âàð èäè. Ðçà àòà âÿ àíàñûíûí ñàéÿñèí-
äÿ éàõøû òÿðáèéÿ àëìûøäû. Àòàñû ïóëëàðûíû õÿðúëÿäèéè ùàëäà, Ðçà ÿëèíÿ
äöøÿí ãÿïèêëÿðè áèð ãóòóéà éûüìàãäà èäè. ßùìÿä êÿñá åòìÿäèéèíäÿí
ïóëëàðû ãóðòàðäû. Éàâàø-éàâàø þçýÿäÿí áîðú
àëûá õÿðúëÿìÿéÿ áàøëàäû. Áîðú àëìàã åéèá äå- Bu sþzön mÿnasûnû izah
edÿ áèëÿðñèíèçmi? Èzah edÿ
éèë, àíúàã ßùìÿä àëäûüûíû âåðìÿäèéè ö÷öí àç bilmÿñÿíèç, mÿtni sona
qÿdÿr oxuéóí vÿ yenidÿn
çàìàíäà úÿìèééÿòèí ùþðìÿò âÿ åòèáàðûíäàí cÿhd åäèí.
äöøäö. ßùìÿä éàâàø-éàâàø åâ ÿøéàëàðûíû ñàò-
ìàüà áàøëàäû. Áèð òÿðÿôäÿí äÿ ïóë ñàùèáëÿðè ßùìÿ-
Áó áàðÿäÿ ñèç íÿ äèí éàíûíà ýÿëèá-ýåòìÿêäÿí òÿíýÿ ýÿëìèøäèëÿð.
äöøöíöðñöíöç?
Áóíà ýþðÿ äÿ ïóëóí ñÿíÿäëÿðèíè äèâàíà âåðèá ãà-
íóí èëÿ ïóëëàðûíû èñòÿäèëÿð. Èíäè çàâàëëû êèøèíèí ÿëàúû
ùÿð éåðäÿí êÿñèëäè. Áóíà êþìÿê åäÿúÿê àäàì éîõ èäè. Áó ùàëäà ãàðäà-
øû Ñÿìÿääÿí áåëÿ áèð òåëåãðàì àëäû: “Äàùà þç øÿùÿðèìèçÿ ýÿëèðÿì âÿ
ñàáàù ñÿíÿ ãîíàã îëàúàüàì!”””
ßùìÿä áó òåëåãðàìû àëûá ÷îõ øàä îëäó âÿ àðâàäûíà äåäè:
— Ãàðäàøûì ö÷öí òÿäàðöê ýþð. Ñàáàù ýÿëèá áèçäÿ ãîíàã ãàëàúàã.
Áèçÿ áó ùàëûìûçäà àíúàã î êþìÿê åäÿ áèëÿð. ×öíêè îíóí äþâëÿòè
÷îõäóð.
84 İbrahimbəy Musabəyov. “Rzanın qutusu”

Äîüðóäàí äà, Ðçàíûí ÿìèñè Ùèíäèñòàíäà àðòûã äÿðÿúÿäÿ äþâëÿòëÿí-
ìèøäè. Deyÿ bilÿrñèíèçmi,
Ùèíäèñòàíäà îëäóüó âàõò ãàðäàøûíûí ÿùâàëûí- bundan sonra nÿ baø
verÿcÿk?
äàí õÿáÿðäàð îëóá, îíà êþìÿê åëÿìÿê ö÷öí ýÿ-
ëèðäè. Ôèêðè áó èäè êè, îíó áèð èøÿ ãîéóá, ðàùàò äî-
ëàíìàñûíà ñÿáÿá îëñóí. Ëàêèí Ðçàíûí ÿìèñè Ñÿìÿä ãàðäàøûíûí ÿõëàãûíû
éàõøû áèëìèðäè. Îíà ýþðÿ äÿ îíó èìòàùàí åòìÿê èñòÿäè. Áóíóí ö÷öí äÿ
ôÿãèð ëèáàñû ýåéèíèá, ýöíîðòà âàõòû ãàðäàøûíûí éàíûíà ýÿëäè. Ãàðäàøû èñÿ
îíó, äîüðóäàí äà, ôÿãèð ùåñàá åäèá, îíóíëà éàõøû ýþðöøìÿäè. Øèðèí äèë èëÿ
ñþùáÿò åòìÿäè. Åëÿ ñèôÿò ýþñòÿðäè êè, ýóéà åâèíäÿí ãîâìàã èñòÿéèð. Àõûð-
äà áóíà áèð ãÿäÿð éåìÿê âÿ è÷ìÿê âåðèá õóäàùàôèç äåìÿìèø úÿëä
åâäÿí ÷ûõäû êè, áÿëêÿ, ãàðäàøû òåç ÷ûõûá ýåäÿ. ßùìÿäèí áó
Ðçà èñÿ ÿìèñèíÿ àðòûã äÿðÿúÿäÿ ìÿùÿááÿò ùÿðÿêÿòèíè íåúÿ
èçàù åäèðñèíèç?
åäèá ùÿìèøÿ îíóí ÿëèíäÿí, öçöíäÿí þïÿðäè.
Ðçà ÿìèñèíè àðòûã äÿðÿúÿäÿ ôàüûð ýþðöá, îíà õÿðúëèê âåðìÿê èñòÿäè.
Áóíà ýþðÿ ïóë ãóòóñóíó ýÿòèðèá ÿìèñèíÿ âåðäè âÿ äåäè: “ßìèúèéèì,
áÿëêÿ, ñÿíèí õÿðúëèéèí éîõäóð, ìÿí ïóëëàðûìû ñÿíÿ áàüûøëàéûðàì, àë
õÿðúëÿ!” Ðçàíûí ÿìèñè Ñÿìÿä ãàðäàøû ßùìÿäèí ðÿôòàðûíäàí àðòûã äÿðÿ-
úÿäÿ ìÿéóñ îëìóø èäèñÿ äÿ, áàëàúà Ðçàéà éàçûüû ýÿëèá úèáèíäÿí ÷åê
äÿôòÿðèíè ÷ûõàðòäû âÿ éöç ìèí ìàíàòëûã ÷åê éàçûá áèð ìÿêòóá èëÿ áÿðà-
áÿð Ðçàíûí ãóòóñóíà ñàëäû. Ìÿêòóáóí ìÿçìóíó áåëÿ èäè: “Áàëàúà áà-
ëà! Ùÿð÷ÿíä êè ñÿíèí àòàí âÿ ìÿíèì ãàðäàøûì ôÿíà õöñóñèééÿòëè áèð
àäàìäûð, àììà ñÿíèí òÿðáèéÿí, ÿõëàãûí ýþçÿëäèð. Áóíà ýþðÿ äÿ ìÿí
ñÿíÿ éöç ìèí ìàíàò áàüûøëàäûì”. Áóíäàí ñîíðà Ñÿìÿä Ðçà èëÿ ýþðö-
øöá ýåòäè. Ðçà èñÿ áàëàúà îëäóüóíäàí áó ÿùâàëàòäàí áèð øåé àíëàìàìûø-
äû. Îíà ýþðÿ äÿ áó èø îíóí àòà âÿ àíàñûíà íàìÿëóì ãàëìûøäû.
Áèð ýöí áîðú ñàùèáëÿðè ïóëëàðûíû ßùìÿääÿí àëìàã ö÷öí áóíëàðûí
åâèíÿ äèâàí òÿðÿôèíäÿí ìÿìóð ýÿòèðèá, åâ ÿøéàñûíû éàçäûðäû. Áóíó ýþ-
ðöá Ðçà þç ãóòóñóíó ýÿòèðäè âÿ à÷ûá ìÿìóðóí ãàáàüûíà áîøàëòäû. ßù-
ìÿä ãóòóäàí ÷ûõàí êàüûçëàðû ýþðöá, îõóìàüà áàøëàäû. Áó âàõò ãàðäàøû-
íûí ôàüûð îëìàäûüûíû âÿ áóíó èìòàùàí åòäèéèíè áèëäè. Òóòäóüó èøäÿí ïåø-
ìàí îëóá, àðòûã äÿðÿúÿäÿ õÿúàëÿò ÷ÿêäè.
ßùâàëàòû áèëÿíäÿí ñîíðà ßùìÿä ìÿìóðà ÷åêè ýþñòÿðèá äåäè: “Äàùà
åâèìèçèí ÿøéàñûíû éàçìàéûí, ñàáàù ìÿí áàíêäàí ïóëëàðû àëûá, ïóë
ñàùèáëÿðèíè ðàçû åëÿðÿì”. Äîüðóäàí äà, ñàáàùû ýöíö Ðçàíûí àòàñû áàíê-

“Ñîíðàêû ïåøìàí÷ûëûã
äàí ïóëëàðû àëûá, ïóë ñàùèáëÿðèíè ðàçû âÿ ñàêèò
ôàéäà âåðìÿç”” àòàëàð åòäèñÿ äÿ, þçö ðàùàò âÿ ñàêèò îëà áèëìÿäè,
ñþçöíö áó ùåêàéÿ èëÿ íåúÿ ÷öíêè ãàðäàøûíûí áåëÿ éàõøû ñèôÿòèíè ýþðöá,
ÿëÿãàëÿíäèðÿ áèëÿðñèíèç?
îíóí èëÿ åòäèéè ðÿôòàðäàí õÿúàëÿò ÷ÿêäè.
Èáðàùèìáÿé Ìóñàáÿéîâ
Òàïøûðûã 2.
1. Oxuduqlarûnûçû ÿtrafûnûçda baø verÿn hadisÿlÿrlÿ, oxuduüunóç di-
gÿr mÿtnlÿrlÿ ÿlaqÿlÿndirèí.
2. Oxuduüóíóç mÿtn ùàããûíäà äöøöíöí. Bu ùåêàéÿäÿí hansû qÿnaÿ-
tÿ gÿlmÿk olar?
3. Mÿtnin sonluüunda nÿ kimi dÿyiøiklik etmÿk istÿrdinèç?
Sinifdÿnxaric oxu ö÷öí daxil edilmiø Ýöëùöñåéí Ùöñåéíîüëóíóí
“Áÿðê àéàãäà”” ìÿòíèíè îõóéóí. Tÿqdim edilmiø nömunÿ özrÿ iki obrazû
tÿsvir åäèí vÿ qarøûlaødûrûí. Gÿldiyinèç qÿnaÿtlÿri vÿrÿqÿ yazûb möÿllimÿ
tÿqdim eäèí.
86 İbrahimbəy Musabəyov. “Rzanın qutusu”

ÒÅÉÌÓÐ ÅË×ÈÍ. “ÃÀÐÜÀÍÛÍ ÌßÊÒßÁÈ”,
ßÇÈÇß ßÙÌßÄÎÂÀ. “ÀÍÀ ËÀÉËÀÑÛ”
(Ayðû-ayrû ÿsÿrëÿðdÿkè ÿsas obrazlarûn oxøar
vÿ fÿrqlè cÿhÿtlÿrènèn möÿyyÿn edèlmÿsè)
Mÿktÿbli dostëàð! Bundan ÿvvÿlki dÿrsdÿ sèç bir

ÿsÿrdÿí iki obrazû qarøûlûqlû möqayisÿ eòäèíèç. Înla-
rûn oxøar vÿ fÿrãli cÿhÿtlÿrini möÿyyÿnlÿødirdinèç.
Bu dÿrsdÿ isÿ ayrû-ayrû ÿsÿrlÿrin qÿhrÿmanlarûnûn
baølûca xösusiyyÿtlÿrini möÿyyÿn eäÿúÿê, onlarû ãàð-
øûëàøäûðàúàã, oxøar vÿ fÿrqli cÿhÿtlÿrini aøkar edÿ-
cÿksèíèç. Îla bilÿr ki, oxuduüunóç bir ÿsÿrdÿ ÿsas
Îáðàçëàðû obraz yöksÿk dÿyÿrlÿrin daøûyûcûsû, digÿr ÿsÿrdÿ isÿ
ÿëàãÿëÿíäèðìÿê, mÿnfi cÿhÿtlÿrin sahibi olsun. Yaxud hÿr iki ÿsÿðèí
ìöãàéèñÿ åòìÿê ÿsas obrazlarû ÿsasÿn mösbÿt, ya da mÿnfi key-
bacarûüû nÿ ö÷ön fiyyÿtlÿrÿ ìàëèê olsun. Biz bir ÿsÿri digÿr ÿsÿrlÿ ÿla-
lazûmdûr? qÿlÿndirmÿyi, oxuduüumuz ÿsÿrin qÿhrÿmanûnû
þzömözlÿ, tanûdûüûmûz insanlarla ìöãàéèñÿ åòìÿéè
þéðÿíèðèê. Buíóíëà da oxuäóüóìóç bÿdii nömunÿ-
lÿrdÿn ibrÿt gþtöröðöê.
Tapøûrûq 1.
1. Tÿqdim edilÿn “Qarüanûn mÿktÿbi” vÿ “Ana laylasû” ÿsÿrlÿrini
oxumazdan ÿvvÿl oxuya hazûrlûq iølÿri aparmaüû unutmaéûí.
2. Bÿdii nömunÿlÿri oxuéóí. Hÿr iki ÿsÿrdÿki obrazlarû möÿyyÿn
edib adlarûnû xanalara yazûí.
3. Obrazlarûn baølûca xösusiyyÿtlÿri ilÿ baülû tÿqdim edilÿn cÿdvÿlin
uyüun gÿlÿn xanalarûnda da qeydlÿr aparûí.
4. Cÿdvÿllÿri ÿlaqÿlÿndirib oxøar cÿhÿtlÿri olan obrazlarû möÿyyÿn
eäèí.
5. Hÿmin cÿdvÿllÿri tÿkrar ÿlaqÿlÿndirmÿklÿ fÿrqli cÿhÿtlÿri olan ob-
razlarû möÿyyÿnlÿødirèí.

6. Áó ÿsÿrlÿrdÿki iki daha uyüun vÿ ya fÿrqli xarakterli obrazû qarøû-
laødûrmaqla øÿrh hazûrlaéûí.
7. Gÿldiyinèç qÿrarû yoldaølarûnûçla mözakirÿ eäèí.
Úÿùÿòëÿð Úÿùÿòëÿð
Îáðàçëàð Îáðàçëàð
88 Teymur Elçin. “Qarğanın məktəbi”, Əzizə Əhmədova. “Ana laylası”

ÃÀÐÜÀÍÛÍ ÌßÊÒßÁÈ
Ýþçÿë éàç ýöíëÿðèíäÿí áèðè èäè. Ìåøÿäÿ úàíëàíìà âàð èäè. Ó÷óá
ýÿëÿí ãóøëàð àðòûã þçëÿðèíÿ éóâà ãóðóð, áàëà ÷ûõàðìàüà ùàçûðëàøûð-
äûëàð. Ñÿð÷ÿëÿðèí, áèëäèð÷èíëÿðèí, äîëàøàëàðûí, áöëáöëëÿðèí íÿüìÿñè ìå-
øÿéÿ éàéûëìûøäû.
Áèð ýöí ìåøÿéÿ õÿáÿð éàéûëäû êè, ãàðüà “ìÿêòÿá”” à÷ûá ãóøëàðà äèë
þéðÿòìÿê èñòÿéèð. Õÿáÿðäÿí ñåâèíúÿê îëàí ãóøëàð ãàðüàäàí äÿðñ àëìàüà
ýÿëäèëÿð.
Ãàðüà äÿðñÿ áàøëàäû, íÿ áàøëàäû. ßââÿëúÿ ñÿð÷ÿíè ÷àüûðäû. Ñÿð÷ÿéÿ
ìþùêÿì áèð äèìäèê âóðóá äåäè:
— Ãàðð, ãàðð åëÿ, ãàðð åëÿ!
Ñÿð÷ÿ èñÿ þç äèëèíäÿ úèêêèëäÿäè:

— Úèê-úèê!
Ãàðüàíûí õîøó ýÿëìÿäè, ãÿçÿáëÿíäè:
— Éîõ, ãàðð åëÿ!
— Úèê, úèê.
— Ãüàúèê, ãüàúèê-÷èðèê!
Ãàðüà ñÿð÷ÿíè éåíÿ äÿ äèìäèêëÿéèá èòÿëÿäè:
— Ãîâóí áó éåòèì÷ÿíè!
Áèëäèð÷èí ÷àüûðûëäû. Î, ãàðüàéà åëÿ áàø ÿéäè êè, äèìäèéè éåðÿ äÿéäè.
Ãàðüà àìèðàíÿ áèð òÿðçäÿ áó ñÿôÿð áèëäèð÷èíÿ ÿìð åòäè:
— Ñÿí, ãàðð åëÿ, ãàðð, ãàðð åëÿ, ýþðöì!
Áèëäèð÷èíèí íÿüìÿñè ÿòðàôà éàéûëäû. Ö÷ äÿôÿ:
— Áûë-áûëûã!
Áûë-áûëûã!
Áûë-áûëûã! — äåäè.
Ãàðüà ãàíàäëàðûíû ÷ûðïàðàã ùèðñëÿ ãûøãûðäû:
— Éîõ, îëìàäû, ñÿí òÿçÿäÿí ãàðð åëÿ! Óúàäàí äå, ãàðð åëÿ!
Áèëäèð÷èí íÿ ãÿäÿð ÷àëûøñà äà, ãàðüàíûí äèëèíäÿ îõóéà áèëìÿäè. Éåíÿ
éàçûã-éàçûã:
— Áûë-áûëûã! Áûë-áûëûã! — åëÿäè.
Î, áèëäèð÷èíè äÿ äèìäèêëÿéèá “ìÿêòÿá””èíäÿí ãîâäó.
90 Teymur Elçin. “Qarğanın məktəbi”

Íþâáÿ òóòóãóøóéà ÷àòäû.
Ãàðüà:
— Ãàðð åëÿ, ýþðöì, ãàðð åëÿ!
Òóòóãóøó äèìäèéèíè øàããûëäàòäû, àéàüûíû òàïïûëäàòäû, ýþçëÿðèíè éóìäó,
à÷äû, ãàðüàíûí ñþçëÿðèíè òÿêðàð åòìÿéÿ áàøëàäû:
— Ãàðð åëÿ ýþðöì, ãàðð åëÿ!
Ãàðüà õîøùàëëàíäû, òóòóãóøóéà õöñóñè òÿøÿêêöð åòäè.
Öçöíö áöëáöëëÿðÿ òóòäó âÿ äåäè:
— Îõóìàéûí áîø éåðÿ, áèëèðÿì êè, áèð áàëàúà ñÿñèíèç âàðð, ýóéà àâàçëà
îõóéóðñóíóç. ßýÿð ùöíÿðèíèç âàðñà, ìÿíèì êèìè ãàðð, ãàðð åëÿéèí.
— ×èê-êè-÷èâè, úèê-êè-÷èâè, úèâè-÷èê-êè — áöëáöëëÿð îõóäóëàð.
Ïûðð åëÿéèá ó÷äóëàð. Îíëàð þç øèðèí íÿüìÿëÿðèíè ãàðüàíûí äèëèíäÿ îõó-
ìàã èñòÿìÿäèëÿð.
Èêè ãàðà äîëàøà äàëàøà-äàëàøà ãàðüàíûí “ìÿêòÿá””èíÿ äÿðñ àëìàüà ýÿë-
äèëÿð.
— Ýÿëìèøèê, àüà ãàðüà!
— Õîø ýÿëìèøñèíèç, à áàëà ãàðüàëàð, ãàðð, ãàðð! Ýÿðÿê ñèç î áèðè ãóøëàð-
äàí äàëà ãàëìàéàñûíûç!
Ãàðüàíûí áó ñþçëÿðèíäÿí äîëàøàëàð êöñäöëÿð:
— Éîõ, áèç ãàðüà äåéèëèê, äîëàøàéûã, äîëàøà!
Îíëàð ñàüîëëàøìàäàí óçàãëàøäûëàð.
Äàùà ãàðüà “ìÿêòÿá”è”íÿ ýÿëÿí îëìàäû. Îðàäà áèð ãàðüà ãàëäû, áèð äÿ
qàðüà äèëèíäÿ ãàðð åäÿí òóòóãóøóëàð. Îíëàðûí áèð-áèðèíäÿí ÷îõ õîøëàðû ýÿë-
äè, àõû åéíè äèëäÿ äàíûøà áèëèðäèëÿð.
Òåéìóð Åë÷èí

ÀÍÀ ËÀÉËÀÑÛ
Kÿndin kÿnarûnda cavan bir meøÿ vardû. Meøÿnin salûndûüû vaxtû ÷ox-
larû xatûrlayûrdû. Øövÿrÿk aüaclar cÿrgÿylÿ boy atmûø, qol-budaq uzatmûø-
dûlar. Gönlÿrin bir gönö kÿndin adamlarû gþrdölÿr ki, ÿkilÿn sahÿ ÿmÿl-
licÿ bir meøÿ olub. Bu ara meøÿdÿn qarüalar xÿbÿr tutdular, qarûldayûb
alÿmÿ sÿs saldûlar. Quølar, heyvanlar axûøûb cavan meøÿyÿ gÿldilÿr. Yuva
tikmÿyÿ, mÿskÿn salmaüa baøladûlar. Cavan meøÿnin tÿzÿ heyvanlarû ba-
laladûlar, kþrpÿcÿ quølarûn sÿsi meøÿni baøûna gþtördö. Sakit meøÿ bir-
dÿn-birÿ canlandû, sÿslÿndi. Quølar pûrûldayûb aüacdan-aüaca qonur, kol-
larûn dibindÿ eøÿlÿnib þzlÿrinÿ yem axtarûrdûlar. Heyvanlar, quølar kþrpÿ-
cÿ balalarûnû bÿslÿmÿyÿ baøladûlar.
Kirpi nÿyi isÿ ÷ÿkÿ-÷ÿkÿ yuvasûna dartûrdû. Sûüûr÷ûnlar, qaranquølar
hara isÿ u÷ub gedir, aüûzlarûnda yem tezcÿ dÿ yuvalarûna qayûdûrdûlar.
Bir gön Qarüa Kirpiyÿ dedi:
— Ay Kirpi bacû, hardasan, ÷oxdan gþzömÿ dÿymirsÿn?
Kirpi baøûnû qaldûrdû, qonøusu qarüanû gþröb dedi:
— He÷ soruøma, Qarüa bacû, baøûmû qaøûmaüa macal tapmûram.
— Niyÿ ki?
— Qarüa tÿÿccöblÿndi.
— Baøûnû qatan nÿdir? De, bÿlkÿ, kþmÿyim dÿydi! De!
— Balalarûm. Elÿ dÿ ÷ox yeyirlÿr ki, yuvaya yemÿk gÿtirmÿkdÿn yo-
rulmuøam. Gedirÿm yenÿ dÿ yem axtarmaüa. Nÿ edim? Kþrpÿlÿri ac qo-
ya bilmÿrÿm ki?!
— Hÿ, belÿ de, örÿyini qûsma, elÿ mÿn þzöm dÿ sÿnin gönöndÿyÿm.
— Yÿni sÿnin dÿ balalarûn belÿ ÷ox yeyir? He÷ inana bilmÿrÿm.
— Maøallah de, kþrpÿlÿri gþzÿ gÿtirÿrsÿn, — Qarüa yem daøûmaqdan
yorulmuø ana Kirpiyÿ acûqlandû.
— Elÿ bilirsÿn, tÿkcÿ sÿn yem daøûyûrsan? Mÿn burdaca oturub baxû-
ram. Hamû daøûyûr. Hÿlÿ qaranquølardan xÿbÿrin yoxdur. Kþrpÿcÿ qaran-
quølar elÿ acgþzdörlÿr ki! Yazûq analarû bötön gönö rahatlûq bilmirlÿr.
— Hÿ, hÿ, döz deyirsÿn! Mÿn dÿ gþrmöøÿm, sarû dimdikli aüûzlarûnû
dudkeø kimi a÷ûb dururlar. Hþvsÿlÿlÿri ÷atmûr, titrÿyÿ-titrÿyÿ yem gþz-
lÿyirlÿr.
— Gþrÿn, bu qÿdÿr yemi necÿ yeyirlÿr, onlara aüûrlûq elÿmir?!
— Aüûrlûq elÿsÿ, yemÿzlÿr ki...
92 Əzizə Əhmədova. “Ana laylası”

***
Gönlÿr þtöb ke÷irdi. Artûq balalar bir qÿdÿr bþyömöødölÿr. Daha
þzlÿrinÿ yem axtarûb tapa bilirdilÿr. Bötön gönö ÷ûüûrûøûr, oynaøûrdûlar.
Axøam olcaq yuvalarûna ÷ÿkilirdilÿr, analarûna sûüûnûb yatûøûrdûlar. Analar
da balalarûna layla deyirdi.
Bir gön meøÿdÿ möbahisÿ döødö. Ha-
mû þz laylasûnû tÿriflÿyir, onu dönyanûn
ÿn gþzÿl laylasû sayûrdû.
Kirpi dedi:
— Yer özöndÿ ÿn gþzÿl layla biz kir-
pilÿrin laylasûdûr. Bÿli, bÿli! Bizim lay-
lamûzû eøidÿndÿ heyvanlarûn qÿzÿbi so-
yuyur, onlar bÿd ÿmÿllÿrindÿn ÿl ÷ÿkir-
lÿr; elÿ mölayim, elÿ yumøaq olurlar ki!

Heyvanlar dedilÿr:
— Bir oxu gþrÿk!
Kirpi oxudu:
Daraüû neylÿr balam,
Tikanlarû daraqdûr.
Balam hÿlÿ yatmayûb,
Balam hÿlÿ oyaqdûr.
Dovøanlar qÿti etiraz edib bir sÿslÿ sþylÿdilÿr:
— Yox, Kirpi bacû, elÿ øey yoxdur, bizim lay-
lamûz sizinkindÿn yaxøûdûr. ßn gþzÿl laylanû ana
dovøanlar deyir. Bir qulaq as:
Mÿnim atûlûb-döøÿn,
Oynaüan dovøan balam,
Meh vurur, ÿtir sa÷ûr
Yuxuna yovøan, balam!
Bu laylanû eøidÿn Qarüa göldö:
— Eh, gþr nÿyi tÿriflÿyirlÿr. Yÿqin, biz qarüalarûn laylasûnû eøitsÿniz,
þmrönöz boyu ancaq onu oxuyarsûnûz:
Qar-qar edÿr qarüalar,
Budaqlarû yûrüalar.
Tez yatar, tez oyanar,
Tÿnbÿl olmaz qarüalar.
Qarüanûn laylasûnû eøidÿn Bölböl
cÿh-cÿh vurdu:
Cÿh-cÿh vurub qa÷aram,
Baüda qanad a÷aram.
Qûzûlgöllÿr a÷anda,
Nÿümÿ deyib u÷aram.
Bölbölön mÿlahÿtli sÿsini eøidÿn kimi heyvanlar vÿ quølar susdular. Ha-
mûsû ÿn gþzÿl laylanûn Bölböl laylasû olduüunu sþylÿmÿk istÿyirdi ki, kÿnd-
dÿn gÿlÿn hÿzin bir sÿs ÿtrafa yayûldû:

Laylay dedim, yatasan,
Qûzûlgölÿ batasan.
Qûzûlgölön i÷indÿ
Øirin yuxu tapasan.
— Ah, nÿ gþzÿl layladûr! — Kirpi þzö-
nö saxlaya bilmÿdi.
Hamû kÿndÿ sarû boylandû. Onlar
bilmÿk istÿyirdi ki, oxuyan kimdir.
Qarüa dedi:
— Bax bu layla, doürudan da, gþzÿldir! Gþrÿn, kimdir onu oxuyan?
Bölböl qÿhÿrlÿndi, dedi:
— Mÿn bilirÿm, laylanû oxuyan Anadûr, insanlarûn Anasû!
— Nÿdÿn bildin?
— Bir vaxtlar insanlarûn evindÿ qÿfÿsdÿ yaøayanda bu mahnûnû eøitmi-
øÿm. Ana oxuyar, mÿn dinlÿmÿkdÿn doymazdûm. Mÿnÿ belÿ gÿlir ki,
dönyanûn ÿn gþzÿl laylasû Ana laylasûdûr. Gÿlin biz dÿ bu laylanû þyrÿnib
balalàrûmûza oxuyaq.
Bölbölön tÿklifi hamûnûn xoøuna gÿldi.
Dovøan dedi:
— Mÿn bundan belÿ balalarûma bu laylanû oxuyacaüam.
Qarüa dedi:
— Mÿn dÿ!
Kirpi dedi:
— Mÿn dÿ!
O vaxtdan cavan meøÿdÿ yaøayan heyvanlar toran qovuøanda kÿnd-
dÿn yayûlan Ana laylasûnû dinlÿyir, sonra o laylanû þz laylalarûna qatûb
balalarûna oxuyurlar:
Áàëàì, ëàéëà, à ëàéëà!
Ýöëöì, ëàéëà, à ëàéëà!
Ëàéëà äåäèì àäûíà,
Ùàãã éåòèøñèí äàäûíà.
Ùÿð ëàéëà åøèäÿíäÿ
Áàëàì äöøÿð éàäûìà.
Áàëàì, ëàéëà, à ëàéëà,
Ýöëöì, ëàéëà, à ëàéëà!
ßçèçÿ ßùìÿäîâà

Ëàéëà Àçÿðáàéúàí øèôàùè õàëã ÿäÿáèééàòûíûí æàíðëàðûíäàí áè-
ðèäèð. Àíàëàð, íÿíÿëÿð êþðïÿ óøàãëàðû éàòûðàðêÿí îíëàðà ëàéëà îõó-
éóðëàð. Ëàéëàëàðäà êþðïÿëÿð èëÿ áàüëû àðçó âÿ èñòÿêëÿð èôàäÿ åäèëèð.
Ëàéëàé äåäèì éàòàñàí,
Ãûçûëýöëÿ áàòàñàí,
Ãûçûëýöëöí è÷èíäÿ
Øèðèí éóõó òàïàñàí,
Áàëàì ëàéëàé, à ëàéëàé,
Êþðïÿì ëàéëàé, à ëàéëàé.
Tapøûrûq 2.
1. Òÿìñèë, ùåêàéÿ âÿ ëàéëà æàíðëàðûíû ñÿúèééÿâè úÿùÿòëÿðèíÿ ýþðÿ ìö-
ãàéèñÿ åäèí.
2. ßñÿðëÿð öçÿðèíäÿ äöøöíöí. Áó ÿñÿðëÿðäÿí ùàíñû íÿòèúÿíè ÷ûõàð-
ìàã îëàð?
Tapøûrûq 3. Àøàüûäà ìöõòÿëèô ôîíëàðäà âåðèëìèø ëàéëàëàðû ìöãàéèñÿ åäèí.
Daraüû neylÿr balam,

Tikanlarû daraqdûr.
Balam hÿlÿ yatmayûb,
Balam hÿlÿ oyaqdûr.
Mÿnim atûlûb-döøÿn,
Oynaüan dovøan balam,
Meh vurur, ÿtir sa÷ûr
Yuxuna yovøan, balam!
Qar-qar edÿr qarüalar,
Budaqlarû yûrüalar.
Tez yatar, tez oyanar,
Tÿnbÿl olmaz qarüalar.

Layla dedim, yat, bala,
Yuxuna øÿkÿr qat, bala,
Ömidim bircÿ sÿnsÿn,
Boya-baøa ÷at, bala.
Evindÿ, eøiyindÿ,
Yat, quzum, beøiyindÿ,
Dan ulduzu, bir dÿ mÿn,
Durmuøuq keøiyindÿ.
Layla ÷aldûm hÿmiøÿ,
Karvan enÿr eniøÿ,
Yastûüûnda göl bitsin,
Dþøÿyindÿ bÿnþvøÿ.
1. Ananûçdan, yaxud nÿnÿnèçdÿn uøaqlûqda ñèçÿ oxuduüu laylanû oxu-
màñûíû xahiø eäèí. Onlardan bir ne÷ÿ nömunÿ ÿdÿbiyyat dÿfòÿrinèçÿ
yazûí.
2. Ènternet sÿhifÿlÿrindÿn, yaxud kitabxanadan layla nömunÿlÿri ta-
pûí. Bu nömunÿlÿr arasûnda äÿôòÿð÷ÿíèçÿ éàçäûüûíûç laylalarûn olub-
olmadûüûnû möÿyyÿn eäèí. Xoøunóça gÿlÿn bir ne÷ÿ layla nömunÿsi
ÿzbÿrëÿéèí.
Òÿìñèë, ÿñëèíäÿ, êè÷èê ùåêàéÿäèð. Òÿìñèë ùÿì íÿçìëÿ,

ùÿì äÿ íÿñðëÿ éàçûëà áèëÿð. Áóðàäà èíñàíëàðà õàñ ñèôÿòëÿð, õö-
ñóñèééÿòëÿð ùåéâàí, áèòêè âÿ ÿøéàëàð âàñèòÿñèëÿ òÿãäèì îëóíóð.
Òÿìñèë, ÿñàñÿí, òÿíãèäè ýöëöøëÿ ñàòèðèê ôîðìàäà éàçûëûð âÿ êè-
÷èê ÿõëàãè, íÿñèùÿòàìèç íÿòèúÿ èëÿ áèòèð. Ìöÿëëèôèí ÿñÿðäÿ âåðìÿê èñòÿ-
äèéè ÿñàñ ôèêèð áó íÿòèúÿäÿ èôàäÿ îëóíóð. Òÿìñèëèí ñöæåòè (ÿùâàëàò) ÷îõ
ñàäÿ, áÿñèò, êîíêðåò âÿ àéäûí, äèëè èñÿ äàíûøûã äèëèíÿ éàõûí îëóð. Àçÿð-
áàéúàí éàçû÷ûëàðûíäàí Ã.Çàêèð, Ñ.ß.Øèðâàíè, À.Ñÿùùÿò, Ì.ß.Ñàáèð,
À.Øàèã âÿ áàøãàëàðû áèð ñûðà ýþçÿë òÿìñèëëÿð éàðàòìûøëàð.

Íÿãëåòìÿ õàðàêòåðëè åññåäÿ
îáðàçûí éàðàäûëìàñû
Nÿqlåòìÿ õàðàêòåðëè áÿäèè íöìóíÿëÿðäÿ möÿllif

þz oxucusunu xÿyalûnda canlandûrdûüû zaman vÿ
mÿkana aparûr. Íÿãëåòìÿ õàðàêòåðëè åññå éàçàðêÿí
ùÿyatûnûçda baø vermiø hadisÿni yadûnûça salûb qÿ-
lÿmÿ alûrsûíûç. Yaxud baøqalarûnûn qarøûlaødûüû ha-
disÿlÿr ÿsasûnda yeni bir ìÿòí yaradûrñûíûç. Bununla
äà ñèçèí þçöíöçöí, éàõóä äà áàøãà îáðàçëàðûí äèëèí-
Íÿãëåòìÿ
äÿí ñþéëÿíÿí íÿãëåòìÿ õàðàêòåðëè ìÿòí meydana
õàðàêòåðëè åññåäÿ
÷ûxûr.
îáðàçëàðûí íÿ êèìè
ðîëó âàð?
Tapøûrûq 1.
1. Hÿyatûnûçda baø vermiø âÿ ñèçdÿn cÿsarÿtlè olmaüû tÿlÿb edÿn
bir ÿhvalatû yadûnûça salûí. Ona baølûq verèí. Hÿmin hadisÿdÿ iøtirak
etmiø insanlarûn obrazlarûnû aøàüûda verilÿn sxemÿ ÿsasÿn tÿsvir
eäèí:
1. Obrazlarû adlandûrûí.
2. Tÿsvir õàíàsûnda obrazlarûn xarici gþrkÿmlÿrini tÿsvir eäèí.
3. Obrazlarûn mÿqsÿdlÿrini möÿyyÿn eäèí.
4. Obrazlarûn döøöncÿlÿri haqqûnda qeydlÿr aparûí.
5. Obrazlarûn dilindÿn sþylÿnÿn, onlarûn döøöncÿlÿrini ÿks etdirÿn
cömlÿlÿri qeyd eäèí.
6. Obrazlar hansû hÿrÿkÿtlÿri ilÿ hiss vÿ döøöncÿlÿrini nömayiø etdi-
rirlÿr? Bu bàrÿdÿ dÿ qeydlÿr aparûí.
7. Obrazlar haqqûnda baøqalarû nÿ danûøûð? Buíëàðû mövafiq õàíàya
yazûí.
8. Digÿr mÿsÿlÿlÿrlÿ baülû istÿdiyinèç qeydlÿri aparûí.
* Íöìóíÿíè áàøãà ôîðìàäà ÿëàâÿëÿð åòìÿêëÿ äÿ òÿðòèá åäÿ áèëÿðñèíèç (ñÿù. 84).
98 Nəqletmə xarakterli essedə obrazın yaradılması

Nəqletmə xarakterli əsərlərin quruluşu
Nÿqlåòìÿ õàðàêòåðëè áÿäèè íöìóíÿëÿð gi-

riø, ÿsas hissÿ vÿ nÿticÿ ÷ÿr÷ivÿsindÿ bir ne÷ÿ
hadisÿnin ardûcûl dözölmÿsi ilÿ yaranûr. Îxu-
duüunóç bÿdii nömunÿdÿ hadisÿlÿrin ardû-
cûllûüûnû möÿyyÿnlÿødirmÿk ÷ox ÿhÿmiyyÿtli
bacarûqdûr. Áó, ìÿòíèí dÿrk îëóíìàñû vÿ nÿql
edilmÿsi iøini õåéëè asanlaødûrûr.
Hadisÿlÿrèí sûrasûnû möÿyyÿn etmÿkdÿ
a÷ar sþzlÿr yardûm÷ûnûz ola bilÿr: bir dÿfÿ, bir
möddÿt sonra, sonra, axûrda, nÿhayÿt vÿ s. Bu
Áÿäèè ÿñÿðëÿðäÿ
sþzlÿr mÿtnin hissÿlÿrini bir-biriídÿn ayûrma-
ãóðóëóøóí íÿ êèìè
üa êþìÿê edir.
ðîëó âàð?
ßÇÈÇß ÚßÔßÐÇÀÄß. “ÈÊÈ ÀÍÀ”

(Íÿãëåòìÿ õàðàêòåðëè áÿäèè íöìóíÿëÿðäÿ ùàäèñÿëÿð
âÿ îíëàðûí àðäûúûëëûüû)
Tapøûrûq 1. ßçèçÿ Úÿôÿðçàäÿíèí “Èêè àíà” ùåêàéÿñèíè oxumazdan ÿv-

vÿl oxuya hazûrlûq iøi aparûí. Mÿtni oxuéóí. Aøaüûda verilÿn cÿdvÿlií
ñóðÿòèíè ÷ûõàðäûí, yaxud dÿftÿr vÿrÿqinÿ ÷ÿkèí. Ùàããûíäà äàíûøûëàí ìÿñÿ-
ëÿíè möÿyyÿn edib cÿdvÿldÿ ardûcûllûqla qeydlÿr aparûí.
Éàðàíìûø ïðîáëåì
Ùàäèñÿ 1
Ùàäèñÿ 2
Ùàäèñÿ 3
Ùàäèñÿ 4
NƏQLETMƏ XARAKTERLİ ƏSƏRLƏRİN QURULUŞU 99

ÈKÈ ANA
Gölyaz Ködrönön gþy dözöndÿn gþy yûüûrdû. Azacûq aralû buludun

yaøûllûqlara saldûüû kþlgÿ altûnda qoyduüu södÿmÿr kþrpÿsi yatûrdû.
Birdÿn azacûq aralûdan qopan gurultu Gölyazûn nÿzÿrini cÿlb etdi. O
dþndö... Bir sörö ceyran gurultuyla dÿrÿdÿn ÷ûxûb dözÿnlik boyu Göl-
yaza tÿrÿf qa÷ûrdû. Lakin sörö baø÷ûsû Gölyazû gþrÿndÿ bir anlûüa da-
yandû vÿ istiqamÿti dÿyiødi. Gölyazûn hÿssas qÿlbindÿn ana fÿüanû qop-
du. Ceyranlar onun södÿmÿr balasûnû tapdalayacaq... kþrpÿ dûrnaqlar
altûnda didilÿcÿkdi. O qa÷maüa baøladû. Lakin dÿstÿ qundaüa ÷atûnca
nÿdÿnsÿ birdÿn-birÿ durdu. Gölyaz bir bala ceyranûn bödrÿyib özö-
qoylu yûxûldûüûnû gþrdö:
— Ah... deyÿ fÿryad etdi. Ceyranlar yûxûlan balanû vÿ yatan qundaüû
dþvrÿyÿ alûb durdular. Lakin Gölyazûn yaxûnlaødûüûnû gþröncÿ örköb qa÷-
maüa baøladûlar. Bala ceyran isÿ qalxa bilmÿdi. Baøûnû sörönön getdiyi
tÿrÿfÿ ÷evirdi. Zÿrif boynunu uzadûb mÿlÿdi.
Sörödÿn bir ceyran geri qaldû. O da ana idi. O da balasûna sÿs verdi.
Gölyaz bunu gþröncÿ durdu. Èídi hÿr iki kþrpÿ ceyranla Gölyazûn
arasûnda qalmûødû. Qadûn ceyrana acûdûüûndan bir addûm da atmûräû. Bala
úåéran mÿlÿyib ÷aüûrûr, ana ceyran isÿ insanû gþröb yaxûnlaømaüa qorxur,
lakin gedÿ — ayrûla da bilmirdi. Yazûq-yazûq mÿlÿyirdi.
100 Əzizə Cəfərzadə. “İki ana”

Bu aralûq bala ceyran daøa dÿyib sûyrûlan qû÷ûnû göclÿ söröyÿ-söröyÿ
anasûna doüru getdi. Ana ceyran örÿklÿnib yanaødû vÿ örkÿk baxûølarla
ÿtrafûnû, Gölyazû nÿzÿrdÿn ke÷irÿrÿk ÿziz balasûnû ÿmizdirmÿyÿ baøladû.
Gölyaz da kþrpÿsinÿ yanaødû. Gþzlÿriíè ceyranlardaí ÷ÿêìÿäÿí bala-
sûnû qaldûrdû vÿ oyanan kþrpÿsinÿ söd vermÿk ö÷ön yaxasûnû a÷dû.
Onlar hÿr ikisi ana idi...
ßzizÿ Cÿfÿrzadÿ
Tapøûrûq 2. “Èki ana” ÿsÿri ilÿ yazû÷û þz oxucusuna nÿ demÿk istÿyib?

ßñÿðèí èäåéàñûíû ìöÿééÿí åäèí.
ÇÀÙÈÄ ÕßËÈË. “ÀÊÂÀÐÈÓÌ ÁÀËÛÜÛ”

Tapøûrûq 1. “Îõóäàí ÿââÿë” òÿëèìàòûíû éåðèíÿ éåòèðèí (ñÿù. 16).

Sèç artûq bilirsèíèç ki, ñöæåòëè áÿäèè íöìóíÿëÿð möxtÿlif hadisÿlÿrdÿn iba-
rÿt olur. ßvvÿlki dÿrsdÿ ñèç nÿqli mÿtndÿ hadisÿlÿrin ardûcûllûüûnû möÿyyÿn
etmÿyi þyrÿídinèç. Áèëäèíèç êè, íÿãëåòìÿ õàðàêòåðëè áÿäèè íöìóíÿëÿðäÿ ìöÿë-
ëèô ùàäèñÿëÿðè àðäûúûëëûãëà äöçöð âÿ áó éîëëà ÿñàñ ôèêðè îõóúóñóíà ÷àòäûðûð.
ßvvÿlki dÿrsdÿ oxuduüunóç “Àíà ëàéëàñû”” mÿtnindÿ hadisÿlÿrin sadÿ ardû-
cûllûqla dözöldöyönö möÿyyÿn etdinèç. Lakin elÿ döøönmÿéèí ki, bötön ñö-
æåòëè áÿäèè íöìóíÿëÿðäÿ hadisÿlÿr eyni ardûcûllûqla dözölör. Aøaüûdakû
sxemlÿr hadisÿlÿrin dözölmÿ ardûcûllûüûnûn digÿr nömónÿlÿrini ÿks etdirir:
Ùàäèñÿ 1 Ùàäèñÿ 2
Tapøûrûq 2. “Àêâàðèóì áàëûüû” ùåêàéÿñèíè îõóéóá ùàäèñÿëÿðèí àðäûúûë-

ëûüûíû ìöÿééÿí åäèí.

AKVARÈUM BALIÜI
(Håêàéÿ)
Áàëàúà ãûðìûçû áàëûã àêâàðèóìäà öçöá ôèêèðëÿøèð- Áèð àç áþéöéÿí
êèìè ñèç íÿ åòìÿéè
äè. “Áèð àç áþéöéÿí êèìè äÿíèçÿ, îðàäàí èñÿ îêåàíà äöøöíöðñöíöç?
êå÷ÿúÿéÿì. ßñëèíäÿ, áóðàäà ÷ÿòèí áèð øåé éîõäó.
Îêåàíäà öçìÿê áó áàëàúà øöøÿ àêâàðèóìäà öçìÿêäÿí ìèí äÿôÿ àñàíäû.
Äàëüàëàð ñÿíè öðÿéèí èñòÿäèéèí ñÿìòÿ àòûð. Íÿ ãÿäÿð èñòÿéèðñÿí öç”. ßëáÿòòÿ,
áó ôèêèðëÿðèíè ùàìûäàí ýèçëÿäèðäè. Ôèêèðëÿøèðäè êè, áèðäÿí àòà-àíàñû ðàçûëûã âåð-
ìÿç, îíäàí ñîíðà áó øöøÿäÿí ÷ûõ ýþðöì, íåúÿ ÷ûõûðñàí. Áàëàúà ãûðìûçû áàëûã
Íÿ ö÷öí áàëûüûí î ýöíö ñÿáèðñèçëèêëÿ ýþçëÿéèðäè. “Áèðúÿ áó öçýÿúëÿðèì
ãóéðóüóíóí áþéö- áþéöñÿéäè, äàùà äÿðäèì îëìàçäû, — äåéÿ ôèêèðëÿøäè. —
ìÿñè âàúèáäèð?
ßëáÿòòÿ, ãóéðóüóìóí áþéöìÿñè äÿ îëäóãúà âàúèáäè”.
Áèð äÿôÿ àêâàðèóìà áèð áàëûã ñàëäûëàð. Î, àêâàðèóì áàëûãëàðûíà ãÿòèééÿí îõøà-
ìûðäû. Áóðíó ñèâðè, äþøöíöí àëòû àü èäè. Öçýÿúëÿðè âÿ ãóéðóüó äà øöøÿ åâäÿ éàøà-
éàíëàðûíêûíà áÿíçÿìèðäè. Òÿçÿ áàëûüûí áåëèíäÿêè ïóëúóãëàð õàëà îõøàäûüûíà ýþðÿ
îíó Õàëëû ÷àüûðäûëàð. Àììà Õàëëû ùå÷ êÿñëÿ äîñòëóã åòìÿê ôèêðèíäÿ äåéèëäè.
Ùÿìèøÿ òÿê äîëàíûðäû âÿ íÿéèíñÿ äÿðäèíè ÷ÿêäèéè ö÷öí äàèì ôèêèðëè îëóðäó.
Áèð äÿôÿ áàëàúà ãûðìûçû áàëûã îíà éàõûíëàøûá äåäè:
— Áó ãÿäÿð ôèêèð ÷ÿêìÿêäÿí éîðóëìàäûí? Áèçèì áó øöøÿ åâèìèçèí íÿ-
éè ïèñäèð, ùÿ?
Õàëëû îíà ÷ÿï-÷ÿï áàõäû. Ùèññ îëóíóðäó êè, Áàëàúàíûí ñþçëÿðè ùå÷ äÿ
õîøóíà ýÿëìèð.
Áàëàúà äà îíóí êèìè áàøûíû àøàüû ñàëûá àêâàðèóìóí ëàï äèáè èëÿ öçìÿ-
éÿ áàøëàäû. Õàëëû ùèññ åäèðäè êè, àêâàðèóìóí è÷èíäÿêè áàëûãëàðûí, äåéÿñÿí,
ÿí ñÿìèìèñè åëÿ áó Áàëàúàäûð. Îíà ýþðÿ äÿ áèð äÿôÿ äåäè:
— Áóðà áàõ, Áàëàúà, ñÿí ùå÷ áèëèðñÿí êè, ìÿí ùàðàäàí ýÿëìèøÿì?
Áàëàúà òÿÿúúöáëÿ îíóí öçöíÿ áàõäû.
— Ìÿí äÿíèç áàëûüûéàì, áàøà äöøäöí? Äÿíèç áàëûüûíûí àêâàðèóìäà
éàøàìàñû ìöìêöí äåéèë. Àììà óøàãëàðû íåúÿ áàøà ñàëàñàí? Îíëàð áèë-
ìèðëÿð êè, ìÿí úÿìè áèð íå÷ÿ àéäàí ñîíðà î ãÿäÿð áþéöéÿ áèëÿðÿì êè, ùÿò-
òà îíëàðûí áó øöøÿ åâúèéèíÿ ñûüûøìàðàì. Ñîíðà ýþðöì íåéëÿéÿúÿêëÿð.
Ãûðìûçû áàëûã äåäè:
— Àù, íÿ ýþçÿë îëàðäû êè, òåç áþéöéÿéäèì. Þì-
ðöìäÿ áþéöê áàëûã ýþðìÿìèøÿì. Ñèçúÿ, Õàëëû
— Àé àõìàã! — äåéÿ Õàëëû ùèðñëÿíäè. — Áþéöìÿê äîüðó äåéèð?
ùå÷ äÿ ùÿìèøÿ àäàìà õîøáÿõòëèê ýÿòèðìèð. Ñÿíèí
õîøáÿõòëèéèí åëÿ áàëàúà ãàëìàüûíäàäûð.
— Éîõ! — äåéÿ Áàëàúà ãûøãûðäû. — Áþéöìÿê âÿ îêåàíëàðû ñÿéàùÿòÿ ÷ûõ-
ìàã ìÿíèì ÿí áþéöê àðçóìäóð. Áàëàúà ãàëìàüí íÿéè éàõøûäûð êè?!
102 Zahid Xəlil. “Akvarium balığı”

— Áàëàúà ãàëìàã îíà ýþðÿ éàõøûäûð êè, ñÿíè áàëûã÷û ãàðìàãëàðû, úöðáÿúöð
òîðëàð ýþçëÿìèð. Àììà ìÿíè áèð àç áþéöéÿí êèìè éàüäà ãûçàðäàúàãëàð. Îí-
äàí ñîíðà ñÿñèì ùå÷ éàíà ÷àòìàéàúàã.
Áàëàúàíûí áàøû ôûðëàíäû. Îíóí ãÿòèééÿí àüëûíà ýÿëìèðäè êè, èíñàíëàð áà-
ëûã ÿòè éåéÿ áèëÿð.
ßëáÿòäÿ, Õàëëûíûí äåäèêëÿðè íÿ ãÿäÿð ãîðõóëó îëñà äà, Áàëàúà äÿíèçÿ
÷ûõìàã àðçóñóíó áèð àí äà éàääàí ÷ûõàðòìûðäû. Áèð äÿôÿ ùàíñû õåéèðõàù
óøàãñà àêâàðèóìó àïàðûá ÷àéà áîøàëòäû. Áàëûãëàð áó- Ñèçúÿ, áóíäàí
íó ýþçëÿìÿäèêëÿðèíÿ ýþðÿ ãîðõóéà äöøäöëÿð. Þçëÿ- ñîíðà íÿ áàø
âåðÿúÿê?
ðèíÿ ýÿëÿíäÿ ýþðäöëÿð êè, ÷àé îíëàðû àõûäûð. Õàëëû ñè-
íÿñè èëÿ Áàëàúàíû áèðòÿùÿð ñóéóí áóðóëàí éåðèíÿ ýÿòèðäè. Áàøãà áàëûãëàðû ñó
àïàðìûøäû.
Õàëëû äåäè:
— Ìÿíäÿí áèð àääûì äà óçàãëàøìà. Áóðà àêâàðèóì äåéèë. Ãàðìàüà
èëèøäèí, áàòäûí.
— Áóðà áàõ, — äåéÿ Áàëàúà ñîðóøäó. — Àõû ùå÷ äàíûøìàäûí, íåúÿ îëäó
êè, ýÿëèá àêâàðèóìà äöøäöí? Íèéÿ äÿíèçäÿ éàøàìàäûí?
Õàëëû ãàøãàáàüûíû òþêäö.
— Áóðà íàüûë äàíûøìàã éåðè äåéèë. Ñàäÿúÿ îëàðàã òîðà äöøäöì. Àììà
áàëàúà îëäóüóìà ýþðÿ áèð ãûðàüà àòäûëàð. Áàëàúà áèð óøàã ìÿíè ýÿòèðèá
ñèçèí éàíûíûçà àòäû, âÿññàëàì... Èíäè áàøûíû àøàüû ñàëûá þçöíÿ éåìÿê àõòàð.
Àúûíäàí þëÿðñÿí.
— Áåëÿ ÷ûõûð êè, àêâàðèóì ÷àéäàí éàõøû èìèø. Îðàäà éåäèçäèðèð, ñóéó-
ìóçó òåç-òåç äÿéèøäèðèðëÿð. Íàçûìûçëà îéíàéûðäûëàð. Àììà áóðàäà ùÿð
øåéè ýÿðÿê þçöí àõòàðàñàí. Áåëÿäèðñÿ, àêâàðèóìó íèéÿ áÿéÿíìèðäèí?
— Áèëèðñÿí, — äåéÿ Õàëëû îíóí ñóàëëàðûíà ñÿáèðëÿ úàâàá âåðìÿéÿ áàøëà-
äû. — Áóðàäà ùÿð äÿãèãÿ áèçè òÿùëöêÿ ýþçëÿéèð. Àììà ùàðà èñòÿñÿê, öçöá
ýåäÿ áèëÿðèê. Éÿãèí êè, áó ÷àé ùàíñû áèð äÿíèçÿñÿ òþêöëöð. Ýöíëÿðèí áèðèí-
äÿ áèð äÿ ýþçöìöçö à÷ûá ýþðÿúÿéèê êè, äÿíèçäÿéèê. Þçöíö áöòöí éåêÿ
áàëûãëàðäàí ãîðó. Áþéöêëÿð áàëàúàëàðû éåéèð. Áó, äÿíèç ãàíóíóäóð.
Õàëëû ñþçöíö éàðûì÷ûã êÿñèá äàéàíäû. Áàëàúà þçöíö ñàõëàéà áèëìÿéèá
õåéëè èðÿëè öçñÿ äÿ, àõûð êè, äàéàíà áèëäè. Î, äåéÿñÿí, ÷ÿòèíëèê ÷ÿêèðäè.
— Íèéÿ äàéàíäûí? — äåéÿ Õàëëûäàí ñîðóøäó. Õàëëû ýþçö èëÿ ãàáàüû
ýþñòÿðèá äåäè:
— Ãàáàãäà òÿùëöêÿ âàð. Áèç îíóí éàíûíäàí åùòèéàòëà êå÷ìÿëèéèê.
Áàëàúà ãàáàüà áàõûðäû. Éîüóí áèð áàëûã ÷àéûí ëàï ñàùèëèíäÿ äàéàíûá òåç-
òåç áàøûíû ñóäàí ÷ûõàðûá éåíÿ äÿ ñóéà ýèðèðäè. Ñîíðà éåíÿ äÿ îðäóíó ñó èëÿ
äîëäóðóá ÷àéûí öçöíÿ ÷ûõäû.

Õàëëû èëÿ Áàëàúà éàâàø-éàâàø éîüóí áàëûüûí îâ éåðèíÿ éàõûíëàøäûëàð,
ýþçëÿäèëÿð êè, áàëûã áèð äÿ ñóéóí öçöíÿ ÷ûõñûí. Åëÿ ñóéóí öçöíÿ ÷ûõàí
êèìè ñöðöøöá êå÷ìÿéÿ áàøëàäûëàð. Ñÿí äåìÿ éîüóí áàëûã þçöíö ãÿñäÿí
ýþðìÿìÿçëèéÿ âóðóðìóø. Õàëëû èëÿ Áàëàúà îíóí òóøóíà ÷àòàíäà ãÿôèëäÿí
öñòÿí àøàüû úóìäó. Îíëàð ÿââÿë þçëÿðèíè èòèðäèëÿð. Àç ãàëäûëàð êè, äöç éî-
üóí áàëûüûí öñòöíÿ öçñöíëÿð. Àììà áó, áèð àíëûã îëäó. Éîüóí áàëûüûí îí-
ëàðà ÷àòìàñûíà ùÿëÿ èêè ìåòð ãàëìûø Õàëëû ãûøãûðäû:
— Áàëàúà, ãà÷!
Îíëàð ñöðÿòëÿ ÷àéàøàüû öçìÿéÿ áàøëàäûëàð. Áó ùàäèñÿäÿí ñîíðà ö÷ ýöí
îíëàð ùå÷ áèð äöøìÿíÿ ðàñò ýÿëìÿäèëÿð. Áó ö÷ ýöí ÿðçèíäÿ Õàëëû õåéëè éåêÿ-
ëÿøìèøäè. Áóðíó âÿ öçýÿúëÿðè áèð àç äà óçàíìûøäû. Áàëàúà þç öçýÿúëÿðèíÿ áà-
õûá ìÿÿòòÿë ãàëäû. Äåéÿñÿí, àõû îíóí äà öçýÿúëÿðè áþéöìÿéÿ áàøëàéûðäû.
— Õàëëû, áèð áàõ, äåéÿñÿí, àõû ìÿí äÿ éàâàø-éàâàø áþéöéöðÿì.
— Áîø-áîø äàíûøìà. Àêâàðèóì áàëûãëàðû ùå÷ çàìàí áþéöìöð.
Áàëàúà ùÿì äÿ ôèêèðëÿøèðäè êè, àõû íèéÿ áåëÿ îëñóí. ×àé éàøàìàã ö÷öí
éàõøûäû, àììà ùÿð äÿãèãÿ òÿùëöêÿñè âàð. Àêâàðèóìäà òÿùëöêÿ äåéèëÿí øåé
éîõäóð, àììà îðàäà éàøàìàüà äÿéìÿç. Åéíè øåéÿ ýöíäÿ íÿ ãÿäÿð áàõ-
ìàã îëàð?
Áåëÿúÿ ôèêèðëÿøèðäè âÿ áèðäÿí ýþçëÿðè þç öçýÿúèíÿ ñàòàøäû. Äåéÿñÿí,
öçýÿúëÿðè ÿìÿëëè-áàøëû áþéöìöøäö.
Õàëëûíûí äà ýþçö áèðäÿí Áàëàúàéà ñàòàøäû âÿ ùåéðÿòëÿ ãûøãûðäû:
— Áàëàúà, ñÿí ÿìÿëëè-áàøëû áþéöìöñÿí! Áèð
Íåúÿ îëäó êè, àêâà-
ðèóì áàëûüû áþéöìÿ- áàõ, öçýÿúëÿðèí äÿ, ëàï åëÿ ãóéðóüóí äà õåéëè áþ-
éÿ áàøëàäû? éöéöá.
Áàëàúà ñåâèíäèéèíäÿí áèð íå÷ÿ äÿôÿ î òÿðÿô-áó
òÿðÿôÿ öçäö. Õàëëû äåäè:
— Èíäè ìÿí áàøà äöøöðÿì êè, ÷àéäà âÿ äÿíèçëÿð-
Ñèç áó ôèêèðëÿ
äÿ éàøàéàí áàëûãëàð íèéÿ ñöðÿòëÿ áþéöéöð. Îíëàðû ðàçûñûíûçìû?
áåëÿ áþéöäÿí ùÿð àääûìáàøû ðàñò ýÿëäèêëÿðè òÿùëöêÿ-
äèð. Áþéöéöðñÿí êè, äöøìÿíèíÿ ãàëèá ýÿëÿ áèëÿñÿí.
Áàëàúàíûí ãóëàüûíà óüóëòóéà îõøàéàí áèð ñÿñ ýÿëäè. Åëÿ áèë íÿùÿíý áèð
áàëèíà íÿðÿ ÷ÿêèðäè. Õàëëû ãûøãûðäû:
— ×àòìûøûã. ×àé áóðàäà äÿíèçÿ òþêöëöð. Ëÿïÿëÿðèí óüóëòóñóíó åøèäèðñÿíìè?
— ßëáÿòòÿ, åøèäèðÿì! — äåéÿ Áàëàúà äà åéíè ñåâèíúëÿ ãûøãûðäû. Àììà
ëÿïÿëÿðèí óüóëòóñóíäàí ãîðõäóüóíó äåìÿäè.
Äÿíèç îíëàðû åëÿ áèë êè, ñîðóá ãîéíóíà àëäû âÿ Áàëàúà áèð äÿ ýþçöíö à÷ûá
ýþðäö êè, Õàëëû éîõäóð. Äàëüàëàð îíëàðûí ùÿðÿñèíè áèð òÿðÿôÿ àòìûøäû. Éàçûã
104 Zahid Xəlil. “Akvarium balığı”

Áàëàúà áèëìÿäè êè, íåéëÿñèí. ßñëèíäÿ, äÿíèçäÿ öçìÿê îëäóãúà ÷ÿòèíìèø.
Ñÿí áó òÿðÿôÿ öçìÿê èñòÿéèðñÿí, äàëüàëàð ñÿíè áàøãà ñÿìòÿ òóëëàéûð. Áèð
ñþçëÿ, öçýÿúëÿð ñþçöíÿ ÷ÿòèí áàõûð. Äåìÿëè, òàëåéèí îëóð äàëüàëàðûí ÿëèí-
äÿ. Áàëàúà àêâàðèóìäàêû ýöíëÿðèíè õàòûðëàäû. Ýöíëÿð áèð-áèðèíÿ îõøàñà äà,
àêâàðèóìäà éàøàìàã îëäóãúà àñàí èäè. Àììà äÿíèçäÿ éàøàìàã ùÿð îüó-
ëóí èøè äåéèëìèø...
Áèðäÿí ãà÷àãà÷ äöøäö. Áàëàúà ýþçëÿðèíè à÷àíà êèìè èðè áèð Íàããà áàëû-
üû îíó äèðè-äèðè óääó.
Áàëàúà ýþçëÿðèíè à÷àíäà áèð øåé áàøà äöøìÿäè. Ñîíðà éàâàø-éàâàø
Íàããà áàëûüûíûí îíó íåúÿ óääóüóíó õàòûðëàäû. Àììà áàøà äöøÿ áèëìÿäè
êè, áóðàéà — èðè âÿ éàðàøûãëû àêâàðèóìà íåúÿ äöøöá. Éÿãèí êè, Íàããàíû åëÿ
ùÿìèí àíäàúà áàëûã÷ûëàð òóòóá âÿ êöðöñöíö ÷ûõàðìàã ö÷öí ãàðíûíû éàðûá-
ëàð. Ùèññ åäèáëÿð êè, Áàëàúà ùÿëÿ þëìÿéèá. Îíó ñóéà ñàëûá äèðèëäèáëÿð. Àõû
Áàëàúà íÿ ãÿäÿð áþéöñÿ äÿ, àêâàðèóì áàëûüû îëäóüó î ñààò áèëèíèðäè. Îíó
àêâàðèóìà ñàëäûëàð. Áóíóíëà äà Áàëàúàíûí éåíè ùÿéàòû áàøëàíäû. Áàëàúà
áàøûíà ýÿëÿíëÿðè àêâàðèóìäàêû áàëûãëàðà äàíûøäû. Êèìñÿ äèëëÿíäè:
— Íÿ éàõøû êè áèç àêâàðèóì áàëûüû îëìóøóã.
Áàëàúà êþêñöíö þòöðäö:
— ßýÿð áàëàúàëàðû éåéÿí áàëûãëàð îëìàñà, äÿíèçäÿ éàøàìàã îëäóãúà
éàõøûäûð.
Àêâàðèóìäàêû áàëûãëàð þç õîøáÿõòëèêëÿðèíäÿí àüûçäîëóñó äàíûøñàëàð
äà, îíëàðûí ùÿð áèðè ùå÷ îëìàñà áèðúÿ äÿôÿ äÿíèçäÿ îëìàüû àðçóëàéûðäûëàð.
Àììà áó áàðÿäÿ, äèëëÿðèíÿ áèð êÿëìÿ äÿ ýÿòèðìèðäèëÿð.
Çàùèä Õÿëèë
Tapøûrûq 3. Îõóäàí ñîíðà” äöøöíöí. Éàçû÷û áó ÿñÿðäÿ îõóúóñóíà íÿ

äåìÿê èñòÿìèøäèð?
Åâ òàïøûðûüû. “Àêâàðèóì áàëûüû” ùåêàéÿñèíè îõóéóí. ßñÿðÿ éåíèäÿí íÿ-

çÿð ñàëûí.
1. Ìÿòíè òÿøêèë åäÿí àéðû-àéðû ùàäèñÿëÿðè ìöÿééÿí åäèí âÿ îíëàðà áàø-
ëûã âåðèí.
2. Äàùà ÷îõ ÿëàãÿëè ùàäèñÿëÿðè ãðóïëàøäûðûí.
3. Ñÿùèôÿ 101-äÿ âåðèëìèø ñõåìëÿðäÿí ùàíñûíà óéüóí ýÿëäèéè öçÿðèí-
äÿ äöøöíöí.
4. Ñõåìè äÿôòÿðèíèçÿ ÷ÿêèí âÿ áîøëóãëàðû äîëäóðóí.

Íÿãëåòìÿ õàðàêòåðëè åññåäÿ ùàäèñÿëÿðèí
àðäûúûëëûüû
Íÿqlåòìÿ õàðàêòåðëè áÿäèè íöìóíÿ-

ëÿð giriødÿn nÿticÿyÿ qÿdÿr möxtÿlif
hadisÿlÿrin ardûcûllûüûndan ibarÿtdir.
Íÿqlåòìÿ õàðàêòåðëè esse yazmazdan
ÿvvÿl ñèç dÿ haqqûnda danûøûëàúàã hadi-
sÿlÿr özÿrindÿ döøönmÿliñèíèç, onlarû ar-
dûcûllûqla dözmÿyi bacarìàëûñûíûç.
ëÿðdÿ hadisÿlÿr, ÿsasÿn, xronoloji ardû-
Íÿãëåòìÿ õàðàêòåðëè åññåäÿ cûllûqla dözölör. Yÿni birincidÿn sonun-
ùàäèñÿëÿð ùàíñû àðäûúûëëûãëà cuya qÿdÿr hadisÿlÿr hansû ardûcûllûqda
òÿðòèá åäèëèð? baø veribsÿ, o ardûcûllûqda da nÿql edilir.
ëÿðäÿ istifadÿ edilÿn digÿr ardûcûllûq ñÿ-
áÿá-íÿòèúÿ àðäûúûëëûüûäûð. ßââÿë áàø âå-
ðÿí ùàäèñÿíèí ñÿáÿáè ýþñòÿðèëèð, ñîíðà
íÿòèúÿ òÿãäèì åäèëèð.
Ñÿáÿá Ùàäèñÿëÿð Íÿòèúÿ
Tapøûrûq 1. Sèçdÿn cÿsarÿtli olmaüû tÿlÿb edÿn ÿhvalatla baülû yazaca-

üûíûç nÿqli esseyÿ ÿvvÿlki dÿrsdÿ baølûq vermiøsèíèç. Åññåíèí ÿñàñ îáðàç-
ëàðûíû äà ìöÿééÿí åòìèøñèíèç. Hÿmin essedÿ ýiriødÿn sona qÿdÿr baø
verÿí hadisÿlÿri möÿyyÿnlÿødirèí. Onlarû tÿfsilatû èëÿ éàçûí, à÷àð ñþçëÿð-
äÿí èñòèôàäÿ åòìÿêëÿ xronoloji ardûcûllûqëà äöçöí.
ßââÿëúÿ ùàäèñÿíèí ñÿáÿáèíè ýþñòÿðèí, ñîíðà îíóí íÿòèúÿñèíè òÿãäèì
åäèí. Åññåäÿ òÿñâèð îëóíàí êè÷èê hadisÿlÿrè aøaüûdaêû sadÿ ardûcûllûq
sxemi özrÿ dözöí.
106 Nəqletmə xarakterli essedə hadisələrin ardıcıllığı

Ùàäèñÿ 1
Ùàäèñÿ 2
Ùàäèñÿ 3
Ùàäèñÿ 4
“×ÈËËßËßÐ”
(Íÿãëåòìÿ õàðàêòåðëè áÿäèè íöìóíÿëÿðäÿ ùàäèñÿëÿðè
ìöÿééÿí åòìÿêëÿ îíó ùèññÿëÿðÿ àéûðìà)
ÇÈÐÂß
Íÿãëåòìÿ õàðàêòåðëè ÿñÿð-
ëÿð beø hissÿyÿ ayrûëûr: ÿñÿ-
ðèí áàøëàíüûúû; çèääèééÿòèí
ñû
Çèä
íìà
éàðàíìàñû; çèðâÿ; çèääèééÿ-

äèé
éàðà
éÿò
òèí à÷ûëìàñû âÿ ÿñÿðèí ñîíó.

èí
ßsÿri tÿøkil edÿn hadisÿlÿr

òèí
à÷û
èééÿ
dÿ sÿbÿb-nÿticÿ ardûcûllûüû
ëì
àñû
Çèää
ilÿ áàüëàíûð.
Dÿrs ÿrzindÿ bu mÿsÿlÿ-
lÿrlÿ daha yaxûndan tanûø
olacaqsûíûç. ßñÿðèí ßñÿðèí
áàøëàíüûúû ñîíó
ßñÿðèí áàøëàíüûúû Bu hissÿdÿ ÿsÿrdÿ iøtirak

edÿcÿk bötön ÿsas obrazlar tÿq-
dim edilir.
Onlarûn qarøûlûqlû mönasibÿtlÿri, mÿqsÿdlÿri, ÿsas xösusiyyÿtlÿri
haqqûnda ilkin tÿsÿvvör yaradûlûr. ßsas obraz vÿ onun vÿzifÿlÿrè aydûn-
laøûr. Hadisÿlÿrèí áèð-áèðèíÿ áàüëàíìàüà baølaìàñû èëÿ bu mÿrhÿlÿ bitir.

ßsÿrin bu hissÿsindÿ ÿsas ob-
Çèääèééÿòèí éàðàíìàñû
razûn mÿqsÿdi, hÿdÿfi tam mÿ-
lum olur vÿ o, mÿqsÿdinÿ ÷atmaq
ö÷ön ÷alûøûr. Ki÷ik ÷ÿtinliklÿr ilkin mÿrhÿlÿdÿ onun uüur qazanmasûna ma-
ne÷ilik tþrÿdir vÿ o, qövvÿsini hÿmin ÷ÿtinliklÿri aradan qaldûrmaüa yþnÿl-
dir. ßsÿrdÿ ÿsas obrazûn hÿr ki÷ik ÷ÿtinliyi necÿ aradan qaldûrdûüû ÿks etdiri-
lir. Yalnûz bundan sonra ÿsas obraz þz bþyök mÿqsÿdlÿrinÿ doüru addûmlar
atmaüa baølayûr. Bu da ikinci hissÿnin baøa ÷atmasûndan xÿbÿr verir.
Bu hissÿdÿ hadisÿlÿrin inki-

Çèðâÿ
øafû ÿn yöksÿk nþqtÿyÿ ÷atûr. Áó-
rada baø verÿn hadisÿlÿrin nÿticÿ-
lÿri ÿsas obrazûn qÿbul etdiyi qÿrardan ÷ox asûlûdûr. ßsas obrazûn ÿks tÿrÿfÿ
mönasibÿti dÿqiqlÿøir. Ãarøû tÿrÿflÿrin möbarizÿ planlarû aøkar îëóíóð. Bu-
rada ÿsas obrazûn qÿbul etdiyi qÿrarlar onun insani keyfiyyÿtlÿrini özÿ ÷ûxarûr.
Bu da onun aqibÿtini möÿyyÿn edir.
Çèääèééÿòèí a÷ûlmasû ÿsÿrin

Çèääèééÿòèí à÷ûëìàñû
ÿn gÿrgin hissÿsidir. Bu hissÿdÿ
øÿr qövvÿlÿr xeyir qövvÿlÿrÿ ös-
tön gÿlir. Oxucu elÿ hiss edir ki, øÿr qövvÿëÿð qalib gÿlÿcÿk. ßsas obraz qÿ-
lÿbÿdÿn ÷ox uzaq gþrönör. Qÿlÿbÿnin ÷ÿtinliklÿ ÿldÿ edilmÿsi ÿsas obraz-
larûn möxtÿlif östön cÿhÿtlÿrini vurüulayûr. Lakin bu cÿhÿtlÿrdÿn hansûnûn
onun qÿlÿbÿsinÿ daha ÷ox yardûm edÿcÿyi oxucuya hÿlÿ dÿ mÿlum olmur.
Bu hissÿdÿ ÿsas obrazûn ÿks

ßñÿðèí ñîíó
tÿrÿflÿ son qarøûdurmasû verilir.
Buràda õåéèð ãöââÿëÿð øÿð ãöâ-
âÿëÿð özÿrindÿ tam qÿlÿbÿ ÷alûr. Hadisÿnin nÿ ö÷ön mÿhz bu cör baø
vermÿsi, onun nÿ mÿna vermÿsi, gÿlÿcÿkdÿ baø verÿnlÿrin nÿ ilÿ nÿti-
cÿlÿnÿcÿyi oxucunu döøöndörör.
Tapøûrûq 1. “×èëëÿëÿð”” ÿôñàíÿñèíè oxumazdan ÿvvÿl hazûrlûq iølÿri aparûí.

Mÿtndÿki hadisÿlÿri vÿ onlarûn ardûcûllûüûnû möÿyyÿn eäèí. Ñÿù. 107-äÿ âå-
ðèëÿí sxemi dÿftÿrinèçÿ vÿ ya ÷ap vÿrÿqinèçÿ ÷ÿkèí. Õösusiyyÿtlÿrini nÿzÿ-
rÿ almaqla hadisÿlÿri àðäûúûëëûãëà yerlÿødirèí. Nÿticÿni ÿks etdirÿn vÿrÿqlÿ-
ri möÿllimÿ tÿhvil verèí, yaxud íÿòèúÿëÿðèíèçè yoldaølarûíûçà tÿqdim eäèí.
108 “Çillələr”
×ÈLLßLßR
(ßfsanÿ)
Qûø adlû bir kiøinin Bþyök ×illÿ, Ki÷ik ×illÿ, Boz

Ñèçúÿ, áóíäàí ñîíðà
èíñàíëàð íÿ Ày adlû ö÷ oülu var imiø. Qûø ÿvvÿlcÿ ilkini — Bþyök
åäÿúÿêëÿð? ×illÿni qûrx gönlök sÿfÿrÿ gþndÿrir ki, gedib el-oba-
larû gÿzsin, dönyaya tamaøa elÿsin. Gþrsön nÿ var, nÿ
yox, adamlar necÿ yaøayûr, necÿ iølÿyirlÿr?
Bþyök ×illÿ altdan-östdÿn bÿrk geyindi. Aü qar yapûncûsûnû da ÷iyni-
nÿ salûb yola ÷ûxdû. Az getdi, ÷ox dayandû, ÷ox getdi, az dayandû, axûr ki,
aralûq ayûnûn, yÿni dekabrûn iyirmi ikisindÿ gÿlib el-obaya yetiødi.
Ýþðöëÿí èøëÿð
Adamlar sÿhÿr yuxudan oyanûb ÷þlÿ baxanda
ìÿãñÿäÿ ÷àòìàüà gþrdölÿr ki, paho, hÿr yan aüappaq qara börönöb. O
õèäìÿò åòäèìè? saat barmaqlarûnû diølÿdilÿr ki, Bþyök ×illÿ gÿlib
÷ûxûb. Demÿli, nÿ az, nÿ ÷ox, döz qûrx gön daüda-
dözdÿ, kÿnddÿ-kÿsÿkdÿ bu þz qar atûnû belÿdÿn-elÿ, elÿdÿn-belÿ ÷apa-
caq. Nÿ etmÿli, Bþyök ×illÿnin qarûndan-soyuüundan qorxub evin bir
köncönÿ ÷ÿkilmÿk olmazdû ki! Bÿs onda iø-göcön qulpundan kim ya-
pûøsûn?!
×uvallarûn aüzû a÷ûldû, buüda gþtörölöb, sÿmÿni gþyÿrdildi. Gþ-
yÿrdilmiø sÿmÿni taxta ÷anaqda, tabaqda dþyölöb suyu sûxûldû. Yeddi
qonøu evdÿn un alûnûb bu sÿmÿni suyunda sûyûq, xamûr iri tavada ocaq
östÿ qoyuldu. Baøladûlar sÿmÿni halvasû biøirmÿyÿ. Halva biøÿnÿ ya-
xûn onun i÷inÿ badam, qoz lÿpÿsi dÿ salûndû. Uøaqlar, cavanlar, qûz-
lar, gÿlinlÿr dÿstÿ ilÿ sÿmÿni tavasûnûn baøûna dolana-dolana sÿs-sÿsÿ
verib nÿümÿ oxudular:
Sÿmÿni, saxla mÿni,
Èëdÿ gþyÿrdÿrÿm sÿni.
Sÿmÿniyÿ saldûm badam,
Qoymurlar bir barmaq dadam…
Halva biøÿndÿn sonra qara istiot, dar÷ûn, mixÿk, razyana, ceviz, qu-
luncan, badyan, qulsakÿmÿr, zÿncÿfil, hil kimi ÿdviyyatlarû da dþyöb ona
qatdûlar. Qoüalû, köndÿ øÿklindÿ yumurlanmûø halvanû qonøulara da pay-
ladûlar. Halvanû elÿ bþldölÿr ki, hÿr payda badam, qoz lÿpÿsindÿn dÿ ol-
du. Axû bu, hÿmiøÿ el i÷indÿ xeyir-bÿrÿkÿt rÿmzi sayûlûb.

Adamlar sÿmÿni halvasûndan yeyir, canlarû qûzûøûr. Bþyök ×illÿnin qar-
soyuüunu veclÿrinÿ dÿ almayûb elÿ þz iølÿrini gþrördölÿr.
Qûrx gön qurtardû. Bþyök ×illÿ kor-peøman geri qayûtdû. Yolda ñoyuq
ayûn — fevralûn lap baølanüûcûnda ortancûl qardaøû Ki÷ik ×illÿyÿ rast gÿldi.
Hal-ÿhval tutdular. Ki÷ik ×illÿ soruødu:
— Hÿ, qardaø, de gþrÿk, getdin nÿ iø gþrdön?
Bþyök ×illÿ dedi:
— Tÿndirlÿri yandûrtdûm, körsölÿri qurdurdum, köplÿrin, ÷uvallarûn
aüûzlarûnû a÷dûrdûm.
Ki÷ik ×illÿ dedi:
— Eh, he÷ nÿ elÿmÿmisÿn ki. Bax, indi gþr, mÿn gedib nÿlÿr edÿ-
cÿyÿm. Qarûlarû tÿndirin aüzûndan salûb, kölfÿsindÿn Ñèçúÿ, Êè÷èê ×èëëÿ
dartûb ÷ûxaracaüam. Zÿhmiìdÿn uøaqlar tir-tir ÿsÿ- þç ìÿãñÿäèíÿ íàèë
cÿklÿr. ×uvallarû, köplÿri bomboø boøaldacaüam. Qa- îëà áèëÿúÿê?
zanlarû aüzû östÿ ÷evirÿcÿyÿm.

Bþyök ×illÿ dedi:
— ×ox da þyönmÿ. Sÿn insanlarû tanûmûrsan. Mÿn qûrx gönlök þm-
römlÿ bir iø gþrÿ bilmÿdim. Sÿnin isÿ cÿmi-cömlÿtanû iyirmi gönlök
þmrön var. Bu iyirmi göndÿ he÷ yel dÿ olub onlarûn yanûndan þtÿ bil-
mÿzsÿn.
Ki÷ik ×illÿ bþyök qardaøûndan ayrûlûb haray-hÿøir qopara-qopara, boran-
la, dumanla el-obaya höcum ÷ÿkdi. Elÿ bil dönyanûn axûrûydû.
Bþyök ×illÿni damba-durumbla yola salan adamlar he÷ Ki÷ik ×illÿnin
dÿ belÿ ÿsib-coømasûndan qorxub ÷ÿkinmÿdilÿr. Tez “Xûdûr Nÿbi”” mÿra-
siminÿ tÿdarök gþrmÿyÿ baøladûlar. “Xûdûr Nÿbi” mÿrasimi qûøûn ÿn so-
yuq gönö sayûlan Ki÷ik ×illÿnin onuncu gönö ke÷irilir. Adamlar buüda
qovurub, ÿl dÿyirmanûnda öyödöb qovut elÿdilÿr. Xaøûl, quymaq biøirib
yaüla, doøabla, sarûkþklÿ yedilÿr. Canlarû qûzûødû. Ki÷ik ×illÿnin soyuüun-
dan qorxmadûqlarûnû bildirmÿk ö÷ön yaydan saxladûqlarû “×illÿ qarpûzû””nû
da kÿsdilÿr. Qaynadûlmûø yumurtalarû bahar, ýönÿø oxøarû kimi yaøûl,
qûrmûzû rÿnglÿ boyadûlar.
Uøaqlar da axøam qaranlûq döøÿndÿ hÿyÿtlÿri gÿzib bacalardan
qurøaq, torba salladûlar. “Xûdûr Nÿbi” mÿrasimi nÿümÿlÿrindÿn oxu-
dular:
110 “Çillələr”
Xanûm, ayaüa dursana,
Boøqabû doldursana,
Yök dibinÿ varsana,
Boøqabû doldursana,
Xûdûrû yola salsana.
Uøaqlara qovutdan, boyanmûø yumurtalardan, ÿrik, ÿncir, alma, armud

qurusundan pay veräèlÿr. Pay vermÿyÿni yenÿ dÿ elÿ “Xûdûr Nÿbi” nÿü-
mÿsi ilÿ yamanlaäûlar:
×atma, ÷atma, ÷atmaya,

×atma yerÿ batmaya,
Xûdûr payûn kÿsÿnin,
Ayaüû yerÿ ÷atmaya.
Belÿcÿ Êi÷ik ×illÿnin iyirmi gönlök þmrö qurtardû. Lovüa-lovüa gÿ-

lÿn Ki÷ik ×illÿ suyu sözölÿ-sözölÿ geri qayûtdû. O da yolda sonbeøiklÿri
Boz Àyla qarøûlaødû.
Boz Ày baxdû ki, þzöndÿn bþyök qardaøû Ki÷ik ×illÿnin qanû yamanca
qaradû. Hirsindÿn az qalûr örÿyi partlasûn. Dedi:
— ßziz qardaøûm Ki÷ik ×illÿ, sÿn dÿ bþyök qar-
Êè÷èê ×èëëÿ íÿ ö÷öí da øûmûz Bþyök ×illÿ kimi insanlarûn yanûna xoø
ìÿãñÿäèíÿ íàèë niyyÿtlÿ getmÿmiødin. Elÿ ikiniz dÿ asaram-kÿsÿ-
îëà áèëìÿäè?
Íÿ ö÷öí áåëÿ rÿm deyirdiniz. Amma indi baxûn, gþrön mÿn gedib
äöøöíöðñöíöç? nÿ elÿyÿcÿyÿm. Mÿn adamlar ö÷ön bayram apara-
caüam. ßkinlÿri cöcÿrdÿcÿyÿm. ×þllÿrdÿ, dözlÿr-
dÿ ot-ÿlÿfi gþyÿrdÿcÿyÿm. Baü-baü÷alarda göl-÷i÷ÿk a÷dûracaüam.
Èêi qardaø xudahafizlÿøib ayrûldû. Boz Ày åë-îáàéà gÿldi. Bir ay þmrö
olan, Bahar—Novruz bayramû gönönÿcÿn yaøayan
Boz Ày baøladû hÿr ÷ÿrøÿnbÿdÿ bir iø gþrmÿyÿ. Ùàäèñÿëÿðèí õðîíîëîæè
Havalarû qûzdûrdû. Sularûn øaxûnû sûndûrdû. Aüaclarû àðäûúûëëûãëà
äöçöëäöéöíö íåúÿ
yuxudan oyatdû. Torpaüûn canûnû isitdi. Adamlar ÿñàñëàíäûðìàã îëàð?
torpaüûn istilÿødiyini gþröb onu øumlamaüa, ÿkin-
bi÷inÿ hazûrlaømaüa baøladûlar.
Boz Àyûn ÷ÿrøÿnbÿlÿrindÿ hÿyÿtlÿrdÿ tonqallar yandûrûldû. Adamlar
“aüûrlûüûm-uüurluüum tþkölsön””, — deyib bu òîíãàëûí östöndÿn hoppan-
maüa baøladûlar.

Ùàíñû àíëàéûøëàð ãàðøûëàø- Boz Ày da belÿcÿ þmör söröb vaxtûnû ba-
äûðûëûð? Ùàíñû úÿùÿòëÿðèíÿ øa vurdu.
ýþðÿ îíëàð îõøàð, ùàíñû
úÿùÿòëÿðè èëÿ ôÿðãëèäèð? Artûq yer-yurd al ßñÿðäÿ ùàíñû ìèëëè
yaøûla börönmöødö. Ö÷ áàéðàìûìûçà èøàðÿ
åäèëèð?
qardaø kþ÷önö söröb gedirdi. Onlarûn yerinÿ istÿkli
bir qonaq gÿlirdi, gþzÿllÿr gþzÿli bahar...
ßôñàíÿëÿð åïèê íþâöí ÿí ãÿäèì æàíðëàðûíäàí áèðèäèð. Õàëãûí

ÿñêè äöíéàýþðöøö, äöøöíúÿ òÿðçè, àðçó âÿ èñòÿêëÿðè èëÿ éàðàíìûø-
äûð. ßôñàíÿäÿ ùàäèñÿëÿð ýåð÷ÿê êèìè òÿãäèì îëóíñà äà, áóðàäà
áàø âåðÿíëÿð òàìàìèëÿ õÿéàëèäèð. ßôñàíÿëÿðèí éàðàíìàñû âÿ éà-
éûëìàñû ãÿäèì äþâðëÿ áàüëû îëäóüó ö÷öí îíëàðûí íÿ çàìàí éàðàíìàñû ùàã-
ãûíäà ôèêèð ñþéëÿìÿê ÷ÿòèíäèð. Ìÿçìóíóíà ýþðÿ Àçÿðáàéúàí ÿôñàíÿëÿðè
áåëÿ ãðóïëàøäûðûëûð: à) áèòêè âÿ ùåéâàíàò àëÿìè èëÿ áàüëû ÿôñàíÿëÿð, á) éåð, äàü,
÷àé âÿ ñ. àäëàðû èëÿ áàüëû ÿôñàíÿëÿð, ú) åë, òàéôà âÿ íÿñèë, àäÿò-ÿíÿíÿëÿðëÿ
áàüëû ÿôñàíÿëÿð, ÷) äèíè ÿôñàíÿëÿð, ñÿìà úèñèìëÿðè ùàããûíäà ÿôñàíÿëÿð.
Àçÿðáàéúàí ÿôñàíÿëÿðèíèí áþéöê áèð ãðóïóíó òÿøêèë åäÿí áèòêè âÿ
ùåéâàíàò àëÿìè èëÿ áàüëû ÿôñàíÿëÿðäÿ áèòêè âÿ ùåéâàíëàðûí ÿìÿëÿ ýÿë-
ìÿñèíäÿí, îíëàðà àèä áÿçè õöñóñèééÿòëÿðèí éàðàíìàñûíäàí áÿùñ îëóíóð.
Tapøûrûq 2. “×illÿlÿr”” ÿfsanÿsinäÿ ùàäèñÿëÿðèí àðäûúûëëûüûíû möÿyyÿn

åäèí. Ãarøûlaødûüûnûç hadisÿlÿrdÿn hansûlarû sèçÿ tanûødûr, áÿs hansû ha-
disÿlÿr sèçÿ tanûø deyil?
“ÃÀÐÀÍÃÓØ ßÔÑÀÍßÑÈ”
Tapøûrûq 1.
1. “Ãàðàíãóø ÿôñàíÿñè””nè îõóéóí. Òàíûø îëìàéàí ñþçëÿðèí ìÿíàñûíû
ëöüÿòäÿí èñòèôàäÿ åòìÿêëÿ àéäûíëàøäûðûí âÿ èø âÿðÿãèíèçäÿ ãåéäëÿð àïàðûí.
2. Ñÿùèôÿ 107-äÿ âåðèëìèø ñõåì özrÿ ÿsÿrin ùèññÿëÿðèíè möÿyyÿn eäèí.
3. Æàíð õöñóñèééÿòëÿðè áàõûìûíäàí ÿñÿðè “Èêè àíà” ùåêàéÿñè èëÿ ìöãà-
éèñÿ åäèí.
112 “Qaranquş əfsanəsi”

QARANQUØ ßFSANßSÈ
Deyirlÿr ki, qÿdimdÿ bir padøah var imiø. Hÿmin padøahûn gþzönön aüû-
qarasû, ciyÿrparasû Bahar adlû bir qûzû var imiø. Nÿ gþzÿllikdÿ, nÿ dÿ aüûlda
onunla bÿhsÿ girmÿyÿ he÷ kim cÿsarÿt etmÿzmiø. Hþkmdarûn sarayûna bir-
birindÿn hþrmÿtli, bir-birindÿn dþvlÿtli el÷ilÿr gÿlir. Onlar padøahla qohum
olmaq arzusunda olduqlarûnû bildirirlÿr. Ancaq padøahûn qûzû he÷ kimÿ
kþnöl vermir. Padøah ha÷andan-ha÷ana þyrÿnir ki, Baharûn onun qoyun
sörösönö otaran ÷obanûndan xoøu gÿlir. Qûzûn øahlûüa lÿkÿ gÿtirÿn hÿrÿkÿti
padøahû bÿrk qÿzÿblÿndirir. Vÿzir aüûllû tÿdbiri ilÿ hþkmdarûnû sakitlÿødirir:
— Qibleyi-alÿm, sÿni yandûranû sÿn dondurmalûsan. Þz yerini, þz
hÿddini, þz tay-tuøunu tanûmayan layiqli cÿzaya ÷atmalûdûr. Amansûz
qûøûn lap oülan ÷aüûdûr. Geciksÿn, Bahar onu xilas edÿr.
Øahûn ÿmrilÿ qoøundan bir dÿstÿ ayrûlûr. Baøda padøah vÿ vÿzir olmaqla
yola döøörlÿr. Axøamdan yaüan qar hÿr tÿrÿfi aü yorüana börömöødö. Dÿstÿ

÷ÿtinliklÿ uca bir daüa yetiøir. Birdÿn qorxulu bir ÷ovüun baølayûr. ×ovüun
getdikcÿ göclÿnir. Padøahûn ÿmrilÿ ÷obanû sarûqdan a÷ûb uca zirvÿdÿn dÿrin
yarüana atûrlar. Bu vaxt Baharûn sÿsi onun qulaüûna gÿlir. Bu sÿs ona hÿrarÿt,
istilik, cÿsarÿt verir. O, Allahdan quøa ÷evrilmÿsini, qanad a÷ûb Bahara qo-
vuømasûnû arzu edir. Oülan aü qûøla öz-özÿ dayanan qara bir quøa ÷evrilir.
Bahar qûøûn da qÿnimi idi. Ona gþrÿ qûø qara quøu saü buraxmaq
istÿmir. Gÿrgin möbarizÿ baølayûr. Qûø ÷ovüunu vÿ øaxtanû daha da qöv-
vÿtlÿndirir. Padøahûn dÿstÿsi tab gÿtirmÿyib mÿhv olur. Qara quø isÿ
Baharûn kþmÿyilÿ amansûz qûøa qalib gÿlir. Atûldûüû zirvÿnin baøûna qo-
nub mÿülub olmuø qûøa son dÿfÿ baxûr.
Qalib quøun sinÿsindÿ qarûn bir damcûsû qalûr. Qara quø Bahara doüru
qanad a÷maq istÿyÿndÿ qûø son qövvÿsini toplayûb ÿlini onun quyruüuna
atûr, iki lÿlÿk qopardûr.
O göndÿn sinÿsi aü, quyruüu ha÷a olan qara quøun adû qaranquø qalûr.
Tapøûrûq 2. “Ãàðàíãóø” ÿôñàíÿñè”nè îõóäóíóç. ßñÿðèí ùèññÿëÿðèíè

âåðèëÿí ñõåìÿ ÿñàñÿí möÿyyÿn eäèí. Èíäè èñÿ éîëäàøûíëà áèð-áèðèíèçèí
òÿäãèãàòûíûí íÿòèúÿñèíè ãèéìÿòëÿíäèðèí. Áóíóí ö÷öí ñÿù. 107—108-äÿ
âåðèëÿí ìÿëóìàòäàí èñòèôàäÿ åäèí.
Íÿqlåòìÿ õàðàêòåðëè esse

(Åññåíèí ùèññÿëÿðè)
ßvvÿlki dÿrslÿrdÿ ùÿéàòûíûçäà áàø âåðìèø

âÿ ñèçäÿí cÿsarÿtëè îëìàüû tÿlÿb edÿn ÿùâàëàòëà
áàüëû íÿãëåòìÿ õàðàêòåðëè esse yazmaq ö÷ön bir
sûra iølÿr aparmûøsûíûç. Obrazlarû vÿ hadisÿlÿ-
rèí ardûcûllûüûnû möÿyyÿn etmiøsèíèç.
Òàïøûðûã: Hadisÿlÿrèí àðäûúûëëûüûíû ìöÿééÿí
åäèí (ÿñÿðèí áàøëàíüûúû; çèääèééÿòèí éàðàíìàñû;
çèðâÿ; çèääèééÿòèí à÷ûëìàñû âÿ ÿñÿðèí ñîíó). Ha-
disÿlÿrÿ baølûq verèí, îíëàðû ñõåì öçðÿ (ñÿù. 107)
Íÿãëåòìÿ õàðàêòåðëè éåðëÿøäèðèí.
åññåäÿ ùèññÿëÿðèí
ìöÿééÿíëÿøäèðèëìÿñè
íÿ ö÷öí ëàçûìäûð?
114 Nəqletmə xarakterli esse

“ØÈÐ Âß ÒÖËÊÖ”
(Íÿãëåòìÿ õàðàêòåðëè áÿäèè íöìóíÿëÿðèí åëåìåíòëÿðè)
Nÿqli mÿtnlÿr, ÿsasÿn, beø elementdÿn ibarÿt olur:

Û. Hadisÿnin baø verdiyi mÿkan vÿ zaman;
ÛÛ. ßsÿrdÿki obrazlar;
ÛÛÛ. ßsÿrin mþvzusu;
ÛÂ. ßsÿrdÿ ziddiyyÿt;
Â. ßsÿrin ùèññÿëÿðè.
Áötön naüûllar, hekayÿlÿr, ÿfsànÿlÿr, tÿmsillÿr, cizgi vÿ bÿdii filmlÿrdÿ
bu beø elementi möÿyyÿn åòìÿê îëàð. Bunlarû möÿyyÿnlÿødirmÿdÿn mÿtnin
mahiyyÿtini aydûnlaødûrìàã ìöìêöí îëìóð.
Û. Bu hissÿdÿ yazû÷û, ÿsasÿn, tÿsviri mÿtnlÿrdÿn istifadÿ edir. O, hadi-

sÿnin baø verÿcÿyi yeri, mÿkanû tÿsvir edir. Belÿ mÿkan bið ev, kÿnd, kö-
÷ÿ, mÿhÿllÿ, meøÿ, sÿhra vÿ s. ola bilÿr. Zaman baxûmûndan isÿ hadisÿnin
hansû fÿsildÿ, hansû tarixi zaman kÿsiyindÿ, hansû hþkmdarûn hakimiyyÿti
dþvröndÿ vÿ s. baø verdiyi tÿsvir edilÿ bilÿr.
ÛÛ. ßsas obraz insan, heyvan vÿ digÿr canlû vÿ cansûz ÿøyalar ola bi-
lÿrlÿr. Bu obrazlar mÿtndÿki möxtÿlif hadisÿlÿrin gediøindÿ iøtirak
edirlÿr.
ÛÛÛ. Bu mÿtndÿ nÿdÿn bÿhs olunur? Bu sualûn cavabû ÿsÿrin mþv-
zusudur. Mþvzu ÿñÿðèí ideyasûnû möÿyyÿn etmÿkdÿ ÿhÿmiyyÿtli va-
sitÿdir.
ÛÂ. Nÿqli mÿtnlÿrdÿ ziddiyyÿt iki tÿrÿf arasûnda gedÿn möbarizÿ-

dir. Adÿtÿn, tÿrÿflÿrdÿn biri ÿsas obraz olur. ßsas obraz, hÿm÷inin
ÿtðafda baø verÿn hadisÿlÿrÿ, elÿcÿ dÿ þz hiss vÿ döøöncÿlÿrinÿ qarøû
äà möbarizÿ apara bilÿr.
Â. ßsÿrdÿki ziddiyyÿtèí à÷ûëìàñû èëÿ baülû hadisÿlÿrin ardûcûl inkiøa-

fûdûr.

Tapøûrûq 1. Verilmiø nÿqli mÿtni oxuéóí. Aøaüûda tÿqdim edilÿn
sxemäÿí èñòèôàäÿ åòìÿêëÿ ìÿtnin elementlÿrini möÿyyÿnëÿøäèðèí.
Ùàäèñÿëÿðèí áàø âåðäèéè Ìÿòíäÿ ÿñàñ Ìÿòíèí
ìÿêàí âÿ çàìàí îáðàçëàð ìþâçóñó
Ìÿòíäÿ Ìÿòíèí ùèññÿëÿðè Äèýÿð ãåéäëÿð

çèääèééÿò
ØÈR Âß TÖLKÖ
(Íàüûë)
Bir øir meøÿdÿ gÿzirdi, gþrdö, bir tölkö o qÿdÿr arûqlayûb ki, yerimÿyÿ
taqÿti yoxdur.
Øir dedi:
— Ay tölkö, sÿnÿ nÿ olub bu gönÿ döøöbsÿn?
Tölkö dedi:
— Bir hÿftÿdir acam, yemÿyÿ he÷ nÿ tapa bilmirÿm.
Øirin tölköyÿ yazûüû gÿldi, gedib bir heyvan par÷aladû, gÿtirib tölköyÿ
verib dedi:
— Tölkö qardaø, gÿl doyunca ye, qû÷larûna qövvÿt gÿlsin.
Tölkö dedi:
— Mÿnim hönÿrim deyil ki, sÿnin kimi qövvÿtli heyvanûn qabaüûndan
ÿt yeyÿm.
Øir dedi:
— Ay tölkö, qorxma, gþrmörsÿn, mÿn þzöm gÿtirmiøÿm sÿn yeyÿsÿn.
Øir nÿ qÿdÿr dedisÿ, tölkö inad gþstÿrib ÿtÿ
Øèð íÿ ö÷öí òöëêöéÿ
yaxûn durmadû.
êþìÿê åòìÿê èñòÿéèðäè?
Axûrda øir dedi:
116 “Şir və tülkü”

— Bÿs neylÿyim ki, sÿn yeyÿsÿn?
Tölkö dedi:
— Onda gÿtir ÿl-ayaüûnû baülayûm, sonra arxayûn yeyim.
Øir razû oldu. Tölkö þlmöø heyvanûn baüûrsaqlarûnû ÷ûxardûb øirin
ÿl-ayaüûnû mþhkÿm baüladû, þzönö dÿ gönön qabaüûna uzadûb dedi:
— Øir qardaø, sÿn bir az yat, mÿn tamam arxayûn
olum. Áó ùàäèñÿíèí áàø
âåðäèéè ìÿêàí âÿ çàìàí
Øir baøladû ìöðýöëÿìÿéÿ, amma tölkö yenÿ ùàããûíäà íÿ äåéÿ
áèëÿðñèíèç?
dÿ yemÿdi. Øir hÿlÿ yuxuya getmÿmiødi, odur ki
dedi:
— Bÿs indi niyÿ yemirsÿn?
Tölkö dedi: Òöëêö íÿéÿ íàèë
îëìàã èñòÿéèðäè?
— Sÿn éóõóéà ýåòìÿéèíúÿ yemÿyÿcÿyÿm. Îíóí ìÿãñÿäè
íÿ èäè?
Tölkö gþzlÿyirdi ki, baüûrsaq qurusun, ÷ön-
ki o quruduqca bÿrkiyirdi. Tölkö o qÿdÿr gþzlÿdi ki, baüûrsaq gönön
altûnda quruyub dÿmir kimi mþhkÿm oldu. Áó ìöääÿòäÿ øèð äÿ yuxuya
getdi.

Tölkö ÿtdÿn doyunca yedi. Øir sÿhÿrÿ qÿdÿr yatdû, ayûlmadû. Sÿhÿr
gþzönö a÷ûb gþrdö, ÿl-ayaüû hÿlÿ dÿ baülûdûð, dedi:
— Tölkö lÿlÿ, gÿl ÿl-ayaüûmû a÷.
Tölkö dedi:
— Hara a÷ûram, ÿtin hamûsûnû yemÿmiø a÷mayacaüam.
Øir bir-iki gön dÿ gþzlÿdi, tölkö o qÿdÿr yemiødi ki, porsuüa dþnmöø-
dö. Øir nÿ qÿdÿr dedisÿ, tölkö onun ÿllÿrini a÷madû.
Axûrda øir baüûrsaüû qûrmaq istÿdi. Hÿr dÿfÿ
Ñèçúÿ, ùåéâàíëàð göc verib ÿllÿrini tÿrpÿtdikcÿ qurumuø baüûrsaq
ïàäøàùû øèð íÿ ö÷öí
áåëÿ âÿçèééÿòÿ
mÿftil kimi ÿtini kÿsib, sömökdÿ dayandû. Øir
äöøäö? ÷ox ÷alûødû, ÷apaladû, ÿlini a÷a bilmÿdi. Axûrda
cin vurdu beyninÿ, özönö tölköyÿ tutub dedi:
— Ay namÿrd, mÿn sÿni aclûqdan qurtardûm, sÿn gþr mÿnÿ neylÿdin.
ßgÿr ÿlimi a÷a bilsÿm, gþr sÿnÿ nÿ elÿyÿcÿyÿm.
Øir o qÿdÿr qÿzÿblÿnmiødi ki, nÿrÿsi meøÿni gþtörmöødö.
Elÿ bu vaxt yaxûndan bir ÷aqqal ke÷irdi. O, øirÿ yaxûnlaøûb ÿhvalatû
þyrÿndi. Øir baøûna gÿlÿnlÿri ona sþylÿdi.
×aqqal dedi:
— Øir qardaø, he÷ darûxma, mÿn bu saat sÿnin ÿl-ayaüûnû a÷aram.
×aqqal bir xeyli ÿllÿøib diøi ilÿ baüûrsaüû kÿs-
di. Øir ayaüa qalxdû, ÿtrafa gþz gÿzdirdi, tölkönö ×àããàëûí øèðÿ éàðäûì
åòìÿñè íÿ ö÷öí îíà
gþrmÿdi. O qa÷ûb gþzdÿn itmiødi. Tölkönön øirÿ ïèñ òÿñèð åòäè?
xÿyanÿt edib hiylÿ ilÿ onun ÿl-qolunu baülamasû,
÷aqqalûn isÿ onu xilas etmÿsi øirÿ ÷ox òÿsèr elÿdi.
Þz-þzönÿ dedi: “Mÿn bötön heyvanlarûn ÿn göclösö olduüum halda,
bir tölkö gþr baøûma nÿ oyun gÿtirdi?!”
Odur ki gecÿ-göndöz axtarûb tölkönö tapdû, Ùàíñû úöìëÿ ÿñÿðèí
elÿ bir nÿrÿ ÷ÿkdi ki, tölkönön qorxudan örÿyi ìþâçóñó èëÿ áàüëûäûð?
partladû. Øir dedi:

— Namÿrdlÿrin axûrû bax belÿ olur.
118 “Şir və tülkü”

Tapøûrûq 2. “Øir vÿ tölkö”” íàüûëûíäà øir vÿ tölkö obrazlarûna xas olan
xösusiyyÿtlÿri möÿyyÿn eäèí. Ùÿìèí õöñóñèééÿòëÿðè insanlar vÿ xalqëàr
özÿrinÿ kþ÷örmÿklÿ mönasibÿtiniçè bildirèí.
Ñèíèôäÿíõàðèú îõó ö÷öí êèòàáà äàõèë åäèëìèø “Éàõøûëûüà éàìàíëûã””
òÿìñèëèíè (Òîôèã Ìöòÿëëèáîâ) îõóéóí. Ñõåì öçðÿ âåðèëÿí ñóàëëàðû úàâàá-
ëàíäûðûí.
Ñåâäèéèíèç îáðàç ùàíñûäûð

ßñÿðäÿ ÿñàñ îáðàçëàð
âÿ íÿ ö÷öí îíó
ùàíñûëàðäûð?
ñåâèðñèíèç?
Ùàäèñÿëÿð ùàðàäà âÿ ßñÿðëÿðäÿ ùàíñû

íÿ çàìàí áàø âåðèð? ùàäèñÿëÿð áàø âåðèð?
ßñÿðèí àäû
ßñÿðäÿêè ÿñàñ
Ìöÿëëèôèí àäû
ßñÿðèí ìþâçóñó
çèääèééÿò íÿäèð? íÿäèð?
ßñÿðäÿêè çèääèééÿò íåúÿ ßñÿðäÿêè çèääèééÿòè áàøãà

àðàäàí ãàëäûðûëäû? ùàíñû éîëëàðëà àðàäàí
ãàëäûðìàã ìöìêöí èäè?
Naüûllar øifahi xalq ÿdÿbiyyatûnûn ÷ox qÿdim, hÿm dÿ

geniø yayûlmûø janrlarûndan biridir. Naüûllarda xeyirlÿ øÿr,
iøûqla qaranlûq, hÿyatla þlöm, haqla nahaq möbarizÿ aparûr vÿ
hÿmiøÿ xeyir øÿrÿ, haqq nahaqqa, iøûq qaranlûüa qalib gÿlir.
Naüûllar mþvzusuna vÿ mÿzmununa gþrÿ ÷ox zÿngindir. Íàüûëëàðû sehr-
li naüûllar, heyvanlar haqqûnda naüûllar, ailÿ-mÿiøÿt naüûllarû êèìè ãðóï-
ëàøäûðûðëàð. “Øèð âÿ töëêö” ùåéâàíëàð ùàããûíäà naüûldûr.

ÐßØÈÄ ÁßÉ ßÔßÍÄÈÉÅÂ. “ÓØÀÃ Âß ÃÀÐÛØÃÀ”.
“ÀÉÛ Âß ÃÀÐÛØÃÀ” (Nàüûë)
(Íÿãëåòìÿ õàðàêòåðëè áÿäèè íöìóíÿëÿð
àðàñûíäà îõøàð úÿùÿòëÿðèí ìöÿééÿí åäèëìÿñè)
Íÿãëåòìÿ õàðàêòåðëè áÿäèè íöìóíÿíèí ayrû-ay-

rû elementlÿrini möÿyyÿnlÿødirÿndÿn sonra onlarû
bir araya gÿtirmÿklÿ onun xÿriòÿsini tÿrtib etmÿk
mömköndör. Bu elementlÿr nÿqli mÿtnin ömumi
cÿhÿtlÿri hesab edilÿ bilÿr. Lakin ayrû-ayrû mÿtn-
lÿrin xÿritÿlÿrini qarøûlaødûrarkÿn mÿlum olur ki,
onlarûn ömumi cÿhÿtlÿri ilÿ yanaøû, fÿrqli xösusiy-
yÿtlÿri dÿ mþvcuddur. Bu dÿrsdÿ sèç iki nÿqli áÿ-
Íÿãëåòìÿ õàðàêòåðëè äèè íöìóíÿíèí xÿritÿñèni tÿrtib edÿcÿk, onlarû mö-
áÿäèè íöìóíÿëÿðèí qayisÿ edÿcÿk, àðàëàðûíäàêû oxøar vÿ fÿrãli cÿhÿt-
ìöãàéèñÿñè áèçÿ lÿri möÿyyÿnlÿødirÿcÿksèíèç.
Tapøûrûq 1. Ðÿøèä áÿé ßôÿíäèéåâèí “Óøàã âÿ ãàðûøãà”” håêàéÿñèíè âÿ “Àéû

âÿ ãàðûøãà” íàüûëûíû oxuéóí. ßñÿðëÿðèí õÿðèòÿñèíè verilÿn sxem özrÿ òÿðòèá åäèí.
ÓØÀÃ Vß QARÛØQA
Novruzdan bir qÿdÿr vaxt ke÷miø, bahar fÿslinin ÿvvÿl vaxtlarûnda,
camaat döz yerlÿrÿ vÿ ÷ÿmÿngahlara seyrÿ ÷ûxdûqlarû zaman ÿlindÿ dÿyÿ-
nÿk bir oülan uøaüû äà þz atasû ilÿ ýÿçèíòèéÿ ÷ûxmûødû. Bunlar gÿzir vÿ hÿr
øeyÿ gþz gÿzdirirdilÿr. Bu aralûqda bu uøaüûn gþzö bir yerÿ toplanmûø qa-
rûøqa òîïàsûna sataødû.
Óøaq ÿlindÿki dÿyÿnÿêëÿ ãàðûøãà òîïàñûnûn ortasûna âóðäó vÿ qarûøqa-
lardan bir xeylisini qûrûb tÿlÿf eëÿdi.
Bu ÿsnada qarûøqanûn biri dedi:
— ßzizim, iki gþzöm, atandan, anandan, qardaølarûndan vÿ baøqa nÿsil
vÿ oymaüûíûzdan ibarÿt iyirmi-iyirmi beø nÿfÿr øÿxs bir otaqda oturduüu
ÿsnada evinèçèí sÿqfi ÷þköb u÷sa vÿ bu adamlarûn bir ne÷ÿ nÿfÿri altda
qalûb ÿzilsÿ, xoøuna gÿlÿrmi?
Qarûøqanûn bu sualûna uøaq birdÿn-birÿ cavab verÿ bilmÿdi. Bir möd-
dÿt xÿyala gedib dedi:
120 Rəşid bəy Əfəndiyev. “Uşaq və qarışqa”

— Xeyr, elÿ bir iøÿ razû olmaram.
Onun bu cavabûnûn qarøûsûnda qarûøqanûn:
— Bÿs belÿ olan surÿtdÿ bir dÿyÿnÿklÿ bir tayfadan bu qÿdÿr cana qûy-
maq vÿ hÿlak eylÿmÿk nÿ sÿbÿbdÿn xoøuna gÿldi? — sualû qarûøqa ilÿ
uøaüûn ñþùáÿòèíÿ sÿbÿb oldu:
Uøaq:
— Sizlÿr dÿ bizlÿr kimi nÿsil vÿ oymaq hesab olunursunuzmu?
Qarûøqa:
— Øöbhÿsiz! Sizlÿrin nÿsië vÿ oymaüû on-on beø nÿfÿrdÿn ibarÿt bir
ailÿ hesab olunur. Amma bizimki yeddi vÿ sÿkkiz yöz, bÿlkÿ, min-min
beø yöz nöfusdan ibarÿtdir.
Uøaq:
— Sizin dÿ ata-ananûz, qardaøûnûz vÿ bacûnûz, ÷olóì-÷ocuüunuz olurmu?
Qarûøqa:
— ßlbÿttÿ, olur! Bu gþrdöyön qarûøqalarûn bÿzisi ata, bÿzisi ana vÿ
bÿzisi dÿ analûq ilÿ atalûq arasûnda olan bir sayaq kÿslÿrdir ki, insanlar
arasûnda olmazlar.
Uøaq:
— Aman, aman! Bunu qana bilmÿdim.

Qarûøqa:
— Bÿs belÿ! Bunlar ancaq diøi qarûøqalar yumurtladûüû yumurtalara
gþzÿt÷i vÿ sonra yumurtadan ÷ûxan balalara dayÿ vÿ qulluq÷u olurlar.
Uøaq:
— Bÿs sizin eviniz vÿ eøiyiniz varmû?
Qarûøqa:
— Aha, var! Bax, bu gþrdöyön ovuntó torpaüû yerin altûndakû evimizdÿn
÷ûxarûb bayûra atmûøûq. Evimiz ne÷ÿ qat vÿ ne÷ÿ gþzdör. Ke÷ÿn qûø evimiz-
dÿ dustaq qaldûq. Qûødan qorxuruq, qûø fÿslindÿ yer özönÿ hÿsrÿt oluruq.
Uøaq:
— Bÿs yerin altûnda nÿ yeyirsiniz?
Qarûøqa:
— ßzizim, ehtiyatlûyûq, þz iøimizi bilirik. Qûø fÿslindÿ nÿ qÿdÿr yeyÿcÿyimiz
lazûmdûrsa, onu yay fÿslindÿ yûüûb-yûüûødûrûrûq. Biz ÷ox nizamlû vÿ sÿliqÿliyik.
Bizim aramûzda dava, qeyëö-qal vÿ gurultu olmaz. Tÿnbÿllik, oüurluq vÿ qul-
durluq bilmÿrik. Bþyöklÿrimizin sþzönÿ baxûb, hÿr vaxt itaÿtlÿrindÿ olarûq. Þz
rahatlûüûmûz vÿ xoøbÿxtliyimiz ö÷ön lazûm olan qulluqlarû cömlÿmiz ÿlbir olub
yerinÿ yetiririk.
Óøaq bu sþzlÿri eøitdikcÿ fikrÿ ýåäèá gþzö yol ÷ÿkirdi. Azca qabaq
etdiyi pis ÿmÿldÿn tþvbÿ åòäè. ßlindÿki dÿyÿnÿyi atûb qarûøqalardan özr
istÿdi, gönahûíûn baüûølanmasûnû xahiø elÿdi. Nÿhayÿtdÿ bu uøaq ÿmÿli-
saleh bir èíñàí oldu.
Rÿøid bÿy ßfÿndiyev
AYÛ Vß QARÛØQA
(Íàüûë)
Ayû bulaqdan doyunca su i÷ib kÿnarda oturdu. Donquldanûb dedi:
— Ay canûm, nÿ yeyim?
Birdÿn balaca bir qarûøqa gþröb sevindi.
— Hÿ, sÿni yeyÿcÿyÿm!
Qarûøqa qorxdu, tez ãûçûëû yarpaüûn arasûnda gizlÿndi. Ayû yarpaüû qal-
dûrûb qarûøqanû gþtördö.
Qarûøqa soruødu:
— Mÿni nÿ ö÷ön yemÿk istÿyirsÿn?
— Sÿni dÿ, bötön ailÿni dÿ yeyÿcÿyÿm. Áèëìèðñÿí, àéûëàð ãàðûøãà éå-
ìÿéè õîøëàéûðëàð? Sizin nÿslinizi kÿsÿúÿéÿì.
122 “Ayı və qarışqa”

Qarûøqa yalvardû:
— Dayan, dayan, gþr nÿ deyirÿm? Mÿni burax, axûrûncû dÿfÿ qardaøla-
rûma su aparûm, sonra qayûdaram, yeyÿrsÿn.
— Sÿn gedib qayûdana qÿdÿr dþzÿ bilmÿrÿm. Elÿ indi yeyÿcÿyÿm.
— Yemÿ, yemÿ. Bunun ÿvÿzindÿ sÿnÿ dÿyÿrli mÿslÿhÿt verÿrÿm.
— Hÿ, yaxøû, de gþrÿk.
Éàçûã ãàðûøãà äåìÿéÿ ñþç òàïìàéûá:
— Bir parasûnû ye, ikinci ïaràsûnû qûø ö÷ön saxla, — äåäè.
— Hÿ, yaxøû mÿslÿhÿtdir.
Ayû qarûøqanû aüzûna qoyub uddu.
Qarûøqalar ÷ox gþzlÿdilÿr. Su ardûnca gedÿn Qara ãarûøqa qayûtmadû.
Balaca cûüûrla tÿpÿyÿ qalxûb yola baxdûlar.
Bÿs bizim qardaøûmûz niyÿ gÿlib ÷ûxmadû? Bÿlkÿ, batûb?
— Yox! Onu àyû yeyib, — deyÿ ãarüa qarûøqalara xÿbÿr verdi.
Bötön qarûøqalar àyûnûn maüarasûna tÿrÿf getdilÿr... Maüaranûn aü-
zûnda yeri altdan qazmaüa baøladûlar. Kþstÿbÿk bþyördÿn ÷ûxûb dedi:
— Siz nÿ edirsiniz?
— Ayû ö÷ön quyu qazûrûq.

— Mÿn dÿ sizÿ kþmÿk edÿrÿm. Ke÷ÿn il iki balamû yeyib, ondan inti-
qamûmû almaq ö÷ön försÿt axtarûrdûm.
Qarûøqalar vÿ êþstÿbÿk ö÷ gön, ö÷ gecÿ yeri qazmaüa baøladûlar. Ayû-
nûn isÿ bundan xÿbÿri yox idi.
Bir gön àyû kefi kþk þz maüarasûna qayûdûrdû... Gecÿ idi. Ayû ay iøûüûn-
da oynamaüa baøladû. O qÿdÿr atûlûb-döødö ki, quyunun östöndÿki torpaq
davam gÿtirmÿyib daüûldû. Ayû guppultu ilÿ quyuya döødö. Qarûøqalar àyû-
dan belÿ intiqam aldûlar.
ÇÈÐÂß
Ùàäèñÿ 3
Çèä
Ùàäèñÿ 3
àñû
ðàíì
äèé
éÿò
í éà
èí
à÷û
è
ééÿò
ëì
à
è
ñû
Çèää
ßñÿðèí ßñÿðèí
áàøëàíüûúû ñîíó
Ev tapøûrûüû:
Ð.ßôÿíäèéåâèí “Uøaq vÿ qarûøqa”” hekayÿsini oxuéóí. Ñèçúÿ, uøaq
ÿmÿlisaleh bir insan olandan sonra heyvanlarûn qayüûsûna qalmaq ö÷ön
hansû iølÿri gþrÿ áèëÿð? Hekayÿni davam etäèðèí.
124 “Ayı və qarışqa”

Ясяр цзяриндя иш
Tapøûrûq 1.
1. Oxuduüunóç “Uøaq vÿ qarûøqa”, “Ayû vÿ qarûøqa”” ÿsÿrlÿrinèí õÿðè-
òÿëÿðèíè ãàðøûëàøäûðûí.
2. ßñÿðèí elementlÿrini (áàõ: ñÿù. 124) âåðèëÿí ñõåìèí êþìÿéè èëÿ
ìöãàéèñÿ åäèí. Înlarûn oxøar vÿ fÿrqli cÿhÿtlÿrini möÿyyÿnëÿøäèðèí.
3. ßñÿðëÿðè æàíð õöñóñèééÿòëÿðèíÿ ýþðÿ ìöãàéèñÿ åäèí.
Îõøàð úÿùÿòëÿð
ßñÿðèí àäû____________________ ßñÿðèí àäû____________________

Ìöÿëëèôèí àäû__________________ Ìöÿëëèôèí àäû__________________
Ôÿðãëè úÿùÿòëÿð Ôÿðãëè úÿùÿòëÿð
Íÿãëåòìÿ õàðàêòåðëè åññåíèí åëåìåíòëÿðè
Íÿqlåòìÿ õàðàêòåðëè áÿäèè íöìóíÿëÿðèí, ÿsasÿn,

beø elementdÿn ibarÿt olduüunu þyrÿndinèç: ÿsÿrin
mþvzusu; hadisÿnin baø verdiyi mÿkan vÿ zaman;
ÿsÿrdÿki obrazlar; ÿsÿrdÿ ziddiyyÿt; ÿsÿrin ùèññÿëÿðè.
Nÿqlåòìÿ õàðàêòåðëè esse yazan zaman bu ele-
mentlÿrin nÿzÿrÿ alûnmasû zÿruridir. Bu dÿrsdÿ
nÿqli essenin möxtÿlif elementlÿri baxûmûndan mÿt-
Íÿãëåòìÿ
õàðàêòåðëè åññåäÿ nin tÿrtib edilmÿsi yollarûnû þyrÿnÿcÿksèíèç.
åëåìåíòëÿðè
ìöÿééÿíëÿøäèðìÿê

Tapøûrûq 1. Ùÿéàòûíûçäà áàø âåðìèø âÿ ñèçäÿí cÿsarÿtëè îëìàüû tÿlÿb
edÿn ùàäèñÿ èëÿ áàüëû nÿqli essenin elementlÿri özÿrindÿ döøönöí. Ñÿùèôÿ
124-äÿ âåðèëÿí sxem öçðÿ iø àïàðìàãëà essenin bötön elementlÿrinin yer-
li-yerindÿ olìàñûíû òÿìèí åäèí:
• Qeydlÿr aparûí: hadisÿlÿr harada vÿ nÿ zaman baø verir?
• Hadisÿlÿrin ÿsas iøtirak÷ûlarû kimlÿr olacaq? (Bu elementi sèç artûq
ÿvvÿlki yazûya hazûrlûq mÿrhÿlÿsindÿ iølÿmiøsèíèç. Ùÿmin qeydlÿri nÿ-
zÿrÿ alûí);
• Essedÿ nÿdÿn bÿhs edilÿcÿyi barÿdÿ qeydlÿr gþtöröí. Nÿdÿn bÿhs
edildiyini aydûnlaødûrarkÿn essenin mþvzusunu möÿyyÿn etmiø ola-
caqsûíûç;
• Oxucunun diqqÿti hansû problemÿ vÿ onun hÿllinÿ yþnÿldilÿcÿk?
Bu problem nÿyÿ gþrÿ sèçèí ö÷ön ÿhÿmiyyÿtlidir?
• Esseäÿ ùàäèñÿëÿðèí àðäûúûëëûüûíû ìöÿééÿíëÿøäèðèí. (Bu elemånti dÿ
ñèç yazûya hazûrlûq mÿrhÿlÿsindÿ artûq iølÿmiøñèíèç. Tÿrtib etdiyinèç
hÿmin nömunÿyÿ bir daha nÿzÿr salûí.) Hÿr hansû dÿyiøiklik, yaxud
tÿkmillÿømÿ iølÿrinÿ ehtiyac duyularsa, yerinÿ yetirèí. Bundan son-
ra hÿmin qeydlÿri elementlÿrdÿn biri kimi daxil eäèí.
ÔÓÀÄ ÒÀÍÐÛËÛ. “ÌßÍ ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍËÛÉÀÌ”

(ßñÿðèí íÿãë åäèëìÿñè)
ßçèç mÿktÿbliëÿð, áundan ÿvvÿlki dÿrslÿrdÿ sèç nÿqli mÿtnlÿrin bötön

elementlÿrini ÿks etdirÿn xÿritÿëÿðè hazûrladûnûç. Hÿmin xÿritÿlÿrdÿn ÷û-
xûø edÿrÿk mÿtnlÿrin oxøar vÿ fÿrqli cÿhÿtlÿrini möÿyyÿn etmÿyi þyrÿn-
dinèç. Tÿcröbÿdÿn áèëäèíèç ki, nÿqli mÿtnin xÿðitÿsini tÿrtib etmÿk onun
haqqûnda hÿrtÿrÿfli òÿñÿââöð ÿldÿ etmÿyÿ kþmÿk edir. Bu xÿritÿlÿr baøqa
bir mÿsÿlÿ baxûmûndan da ÷ox faydalûdûr. Belÿ ki, mÿtni nÿql edÿn zaman
hÿmin xÿritÿlÿr ñèçÿ bÿlÿd÷iëèê åäÿ bilÿr.
Tapøûrûq 1. “Ìÿí àçÿðáàéúàíëûéàì”” mÿtniíè oxuéóí. Õÿritÿsini qu-
róí. Ñonra ÿsÿrin tÿqdim edilÿn qeyd vÿrÿqini äîëäóðóí. Ondan istifadÿ
etmÿklÿ mÿtni nÿql åäèí.
126 Nəqletmə xarakterli essenin elementləri

ßñÿðäÿ ùàäèñÿëÿð _____________________________________________
___________________________________________________(ìÿêàíäà)
___________________________________________(çàìàíäà) áàø âåðèð.
ßñÿðäÿêè ÿñàñ îáðàçëàð __________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________
Ùàäèñÿëÿð îíäàí áàøëàíûð êè, _______________________________
______________________________________________________
______________________________________________________
ßñÿðäÿ ÿñàñ çèääèééÿò ______________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________
ßùâàëàò áåëÿ îëäó êè, ______________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________
Ñîíðà ________________________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________
Äàùà ñîíðà _____________________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________
Ñîíäà ________________________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________
Çèääèééÿò áåëÿ ùÿëë îëóð êè, _________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________
MßN ÀZßRBAYCANLÛYAM
Sizÿ kimdÿn deyim, kimdÿn xÿbÿr verim... Farizdÿn. ×oxunuz onu ta-
nûmûr. Amma mÿhÿllÿlÿrindÿ yaøayan uøaqlarûn hamûsû ona hÿsÿdlÿ baxûrlar.
Niyÿ? Eh, birini bilirsiniz, birini yox. Sÿbÿbi var. Èø burasûndadûr ki, babasû
evlÿrinin hÿyÿtindÿ onun ö÷ön yaraøûqlû raket dözÿldib. Taxtadan. Lap doü-
ru÷uya oxøayûr. A÷ûlûb-þrtölÿn girdÿ qapûsû, sûra-sûra pÿncÿrÿlÿri, hÿrlÿnÿn
kreslosu, ÿlvan döymÿcikli pultu, sökanû var. Atasû isÿ televizor ...hÿ, hÿ... iø-
lÿyÿn televizor quraødûrûb. Yaøûl döymÿciyi bas... cizgi filminÿ bax.
Hÿr sÿhÿr yuõudan duran kimi Fariz baøûna bþyök dÿbilqÿ qoyur.
Motosiklet÷ilÿrdÿ olandan. Gþzlÿrinÿ enliøöøÿli eynÿk taxûr. Ovcunun i÷i
sarû-aü ÿlcÿklÿrini geyiíèr vÿ ...raketÿ tÿlÿsir. Yerini rahatlayûb döymÿ-
ciklÿrdÿn birií basûr. Qûrmûzû rÿnglisini.

— Mÿn 210-am! Kosmînavt Farizÿm! U÷uøa hazûram! Möhÿrriklÿri
iøÿ salûn. Sayûram... beø... dþrd... ö÷... iki... bir! Getdik!..
Nÿdÿnsÿ bu dÿfÿ nþvbÿti sÿfÿrÿ bir azca lÿngidi. Deyÿsÿn, yuxudan
kal durmuødu. Elÿ yerinin i÷indÿ uzanûb fikrÿ getmiødi. Gþtör-qoy elÿyir-
di. Axû tanûmadûüû tÿzÿ ulduza u÷malûydû... Birdÿn ÷il÷ûraüûn iøûüû þz-
þzönÿ yandû. Örÿk kimi dþyöndö. Deyÿsÿn, nÿyisÿ iøarÿ elÿyirdi. Televi-
zorun da ekranû iøûqlandû. Oradan ona þmröndÿ gþrmÿdiyi bir oülan gö-
lömsöndö. Tez-tez hÿyÿcanla danûømaüa baøladû. Fariz onun dediklÿrini
baøa döømÿdi. Hÿlÿ bu dildÿ danûøan adama rast gÿlmÿmiødi.
Birdÿn raketindÿki kompöter sþhbÿtÿ qarûødû. Oülanûn sþylÿdiklÿrini
Azÿrbaycan dilindÿ sÿslÿndirdi.
— Diqqÿt! Diqqÿt! Danûøan Planetlÿrarasû Bþyök Kompöterin nþv-
bÿt÷i operatoru Eaa Zennoraadûr! Gönÿø sistemindÿn ÷ûxûb bizim Krasa-
nus Söni Planetlÿr Birlÿømÿsindÿ u÷ursunuz. Ehtiyatlû olun. Raketiniz
bþyök sörÿtlÿ Qara Nÿhÿngÿ sarû u÷ur. Tÿdbir gþrön! Qÿzaya uüraya bi-
lÿrsiniz. Èki saniyÿniz qalûb... iki saniyÿniz qalûb!
Fariz qorxmadû. ßvvÿlki u÷uølar vaxtû baøûna bundan da ÷ÿtin hadisÿ-
lÿr gÿlmiødi. Buna gþrÿ sakitcÿ soruødu:
128 Fuad Tanrılı. “Mən аzərbaycanlıyam”

— Nÿ etmÿliyÿm?
— Sökanû ö÷ dÿrÿcÿ saüa ÷evirin. Bircÿ saniyÿniz qalûb!..
Raketdÿki kompöterin ÿlvan gþzcöklÿri cÿrgÿ-cÿrgÿ, sûra-sûra alûøûb
yandûlar. Sÿs-sÿsÿ verdilÿr... Ö÷ dÿrÿcÿ... ö÷ dÿrÿcÿ... saüa... saüa! Bir
gþz qûrpûmûnda Qara Nÿhÿng yolun sol tÿrÿfindÿ qaldû.
Fariz gþzönön östönÿ döøÿn dÿbilqÿsini dözÿltdi. Ekrana gþz gÿzdir-
di. Raketi saysûz-hesabsûz ulduzlar alÿminÿ u÷urdu.
— Gþrÿsÿn, mÿnimlÿ danûøan oülan bunlarûn hansûnda yaøayûr? Eaa
Zennoraa!
O dÿqiqÿ cavab aldû.
— Sÿn iki gönÿøli, on peykli Arqonis planetinÿ xoø gÿlmisÿn! Gþröøö-
mözÿ ÷ox øadam. 50A saylû kosmodrom raketini qÿbul etmÿyÿ hazûrdûr...
Bu dÿfÿ Eaa tÿmiz Azÿrbaycan dilindÿ ondan soruødu:
— Hardan gÿlmiøsÿn?
— Gönÿø sistemindÿn.
— Onu bilirÿm. Hansû planetdÿn, hansû þlkÿdÿn?
— Yer planetindÿn. Azÿrbaycandan!
— A-zÿr-bay-can-dan?! Vÿtÿnini ÷oxmu sevirsÿn?
— Mÿn fÿxr elÿyirÿm ki, azÿrbaycanlûyam!..
Oülan ekrandan yox oldu. Yerindÿ bir-birini qovan rÿqÿmlÿr gþ-
röndö.
Fariz diksinib gþzlÿrini a÷dû. Otaüûndakû televizorun ekranûnda nÿ
Eaanû, nÿ Arqonisi, nÿ Krasanus Söni Planetlÿr Birlÿømÿsini gþrdö. Vay,
olmaya Eaanû yuxuda gþröb?! Yox, yox, ola bilmÿz. Axû bayaq oyanmûø-
dû? Bÿlkÿ, bunlar doürudan olub?! Bÿlkÿ...
Oülan baøûna gÿlÿnlÿri babasûna danûømaq ö÷ön onun emalatxanasûna
yöyördö. Qonøu uøaqlar hasara dûrmaøûb yenÿ hÿsrÿtlÿ ona tamaøa elÿyir-
dilÿr...
Fuad Tanrûlû
1. ßñÿðèí ÿñàñ îáðàçëàðûíûí áàøëûúà õöñóñèééÿòëÿðèíè ìöÿééÿí åäèí.
2. ßñÿðèí èäåéàñû öçÿðèíäÿ äöøöíöí. Ìöÿëëèô þç îõóúóëàðûíà íÿ äåìÿê èñ-
òÿéèðäè?

ßñÿðèí öìóìèëÿøäèðèëìÿñè âÿ
íÿòèúÿíèí ÷ûõàðûëìàñû
ßsaslandûrmaq. Áaø verÿnlÿri ÿñÿðäÿí íöìóíÿëÿð, ôàêòëàð âÿ ñèòàòëàð

ýÿòèðìÿêëÿ danûømaq.
Mönasibÿt bildirmÿk. ßñÿðäÿ áàø âåðÿíëÿðäÿí nÿyin doüru, nÿyin
yanlûø olmasû ilÿ baülû fikirlÿr yöröòìÿê.
Dÿstÿklÿmÿk. Doüru hesab etdiklÿriniçè ÿsÿrdÿn nömunÿlÿr gÿtir-
mÿklÿ vÿ ya øÿrhlÿr vermÿklÿ dÿstÿklÿmÿk.
Nÿticÿ ÷ûxarmaq. ßñÿðäÿn hansû qÿnaÿtÿ gÿläèéèíèçè bildirmÿk.
Tapøûrûq 1. Ô.Òàíðûëûíûí “Ìÿí àçÿðáàéúàíëûéàì” ùåêàéÿñèíèí nÿql

edilmÿsi ö÷ön ãåéä âÿðÿãèíè àðòûã yerinÿ yetirìèøñèíèç. Àparûëìûø bö-
tön hazûrlûq iølÿri ÿñÿðè ömumilÿødirmÿk vÿ nÿticÿ ÷ûxarmaq istiqamÿt-
èídÿ atûlmûø addûmëàðdûr. Îxuduüunóç mÿtn öçðÿ ôèêèðëÿðèíèçè úÿìëÿø-
äèðèí, òÿãäèì åäèëÿí ãåéä âÿðÿãèíÿ éàçûí.
ßñÿðäÿ áàø âåðÿíëÿðÿ ìöíàñèáÿòèì îíäàí èáàðÿòäèð êè, ________

______________________________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________
Îíà ýþðÿ áåëÿ äöøöíöðÿì êè (ÿñÿðäÿí ñèòàòëàð ýÿòèðìÿêëÿ

ôèêèðëÿðèíèçè ÿñàñëàíäûðûí),________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________
Ñîíäà áåëÿ íÿòèúÿéÿ ýÿëìÿê îëàð êè, _______________________

______________________________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________
130 Əsərin ümumiləşdirilməsi və nəticənin çıxarılması

Íÿãëåòìÿ õàðàêòåðëè åññåíèí éàçûëìàñû
Sèç ÿvvÿlki dÿrslÿrdÿ nÿqli essenin yazûsûna

hazûrlaømûøsûíûç. Essenin hÿr bir elementinin tÿøkili
özrÿ iølÿr aparmûøsûíûç. Hadisÿlÿrin haràda vÿ nÿ
zaman baø verdèyini, hÿmin hadisÿlÿrdÿ kimin iøti-
rak etdiyini möÿyyÿn etmiøsèíèç. Ùÿm÷inin nÿdÿn
bÿhs edÿcÿyiniçè, hansû mÿsÿlÿni mözakirÿyÿ ÷ûxa-
racaüûnûç haqqûnda da döøönmöøsöíöç. Bötön bun-
larû hansû ardûcûllûqëa tÿqdim edÿcÿyinèç barÿdÿ dÿ
Íÿãëåòìÿ õàðàêòåðëè gþtör-qoy etmiøsèíèç. Artûq nÿqli essenin yazûsûna
åññå íåúÿ òÿðòèá tam hazûrsûíûç.
åäèëèð?
Tapøûrûq 1.
1. Ùÿyatûnûçda baø vermiø, sèçdÿn cÿsarÿt tÿlÿb edÿn áèð hadisÿni éà-
äûíûçà ñàëûí âÿ îíóí xÿðitÿsini tÿrtib åäèí (íöìóíÿ ñÿù.131—132).
2. Òÿðòèá åòäèéèíèç õÿðèòÿ ÿñàñûíäà åññåíèí ïlanûíû ãóðóí.
3. Åññåéÿ maraqlû vÿ cÿlbedici giriø verèí.
4. Qaralamada qeydlÿr aparûí.
5. Ehtiyac yarandûqca dialoqlara da yer verèí.
ÅÑÑÅÍÈÍ ÁÀØËÀÍÜÛÚÛ
Ùàäèñÿíèí áàø âåðäèéè çàìàí âÿ ìÿêàí

×îõ ñîéóã áèð ãûø ýöíö èäè. Ìÿêòÿáèí ùÿéÿòè ãàð èëÿ þðòöëìöø, ùÿð
òÿðÿô áóç áàüëàìûøäû. Áóíà áàõìàéàðàã, ùàâà ñàêèò âÿ êöëÿêñèç èäè.
ßñÿðäÿ èøòèðàê åäÿí îáðàçëàð

Áèç — áåøèíúè ñèíèô ãûçëàðû áþéöê òÿíÿôôöñäÿ òÿìèç ùàâà àëìàã
ö÷öí ìÿêòÿáèí ùÿéÿòèíÿ ÷ûõìûøäûã. Ñþùáÿò åäèð, ýÿçèð, òÿáèÿòèí
ýþçÿëëèéèíÿ òàìàøà åäèðäèê. Èêèíúè ñèíèôäÿ îõóéàí áàúûì äà
áèçèìëÿ èäè. Áèð àç êÿíàðäà àëòûíúû ñèíèô îüëàíëàðû ãàðòîïó
îéíàéûðäûëàð.

ßÑÀÑ ÙÈÑÑß
Çèääèééÿòèí éàðàíìàñû
Àëòûíúû ñèíèô îüëàíëàðûíäàí áèð íå÷ÿñè áàúûì Íÿðýèçÿ ãàðòîïó àòìàüà
áàøëàäû. Áàúûìûí ãîðõäóüóíó ùèññ åòäèì. Îíëàðûí öñòöíÿ ãûøãûðäûì
êè, áàúûìû ãîðõóòìàñûíëàð. Îüëàíëàð áóíà ÿùÿìèééÿò âåðìÿäèëÿð.
Çèääèééÿòèí à÷ûëìàñû
Î çàìàí èêè éîëäàøûìëà áàúûìû äþâðÿéÿ àëäûã. Áèç îüëàíëàðûí
àòäûüû ãàð òîïàëàðûíûí ãàðøûñûíû äèâàð êèìè êÿñìèøäèê. Áåëÿúÿ
áàúûìû îðàäàí óçàãëàøäûðäûã.
ÅÑÑÅÍÈÍ ÑÎÍÓ
Î çàìàí íÿ ùèññ åäèðäèì, èíäè íÿ ùèññ åäèðÿì

×îõ ãîrõìóøäóì, ùþíêöðöá àüëàìàã èñòÿéèðäèì. Èíäè ùåéðàí
ãàëìûøàì, áóíó íåúÿ åäÿ áèëäèì. Íÿ éàõøû êè î çàìàí äîñòëàðûì
ìÿíÿ êþìÿê åòäèëÿð.
Èíøà éàçûíûí òÿøêèëè
Elÿ yazû nömunÿlÿri var ki, orada möøahidÿ

etdiyimizi tÿsvir etmÿk, xatûrladûüûmûzû nÿql etmÿk
bacarûüû ilÿ yanaøû, digÿr bacarûqlar da tÿlÿb îëóíóð.
Buraya möxtÿlif mÿnbÿlÿrdÿn ìÿlumaòlar ÿldÿ
etmÿk, onlardan istifadÿ etmÿk, onlarûn ÿsasûnda
yeni mÿlumatlar yaraòmaq daxiëdir. Áelÿ yazûlar in-
øa adlanûr. Doürudur, aøaüû siniflÿräÿ sèç möxtÿlif
mþvzularda inøalar yazmûsûíûç. Èndi èñÿ bu yazûnû
daha mökÿmmÿl, qaydalara uyüun yazmaüûn yol-
Èíøà éàçû íåúÿ òÿðòèá
larûnû þyrÿnÿcÿksèíèç. Aøaüûda verilmiø tÿlimata
åäèëèð?
ÿìÿë etmÿklÿ þz ki÷ik tÿdqiqat ÿsÿriniçè — inøanû
éaradacaqsûíûç.
132 Nəqletmə xarakterli essenin yazılması. İnşa yazının təşkili

×ox vacibdir ki, ÿvvÿlcÿdÿn gþzÿl bir inøa yaza bilÿcÿyinèçÿ inanasû-
íûç. Yazû iøini hÿvÿslÿ yerinÿ yetirmÿk îíóí keyfiyyÿtini yöksÿldÿr.
ßgÿr bötön bunlarû etmÿsÿíèç, he÷ vaxt istÿdiyinèç nÿticÿyÿ nail ola bil-
mÿzsèíèç. Ènøa yazûnûn uüurla yerinÿ yetirèlmÿsi ö÷ön onun òÿðòèáè yollarû
ilÿ tanûø olmalûsûíûç. Èíøa yazû aøaüûdakû mÿrhÿlÿlÿrdÿ hÿyata ke÷irilir:
Þçöíöçöí ñå÷äèéèíèç, éàõóä ìöÿëëèì òÿðÿôèíäÿí âåðèëÿí

Û ìÿðùÿëÿ
ìþâçó öçÿðèíäÿ äöøöíöí.
ÛÛ ìÿðùÿëÿ Ìÿëóìàò òîïëàéûí.
Ùàíñû ìÿñÿëÿëÿðÿ òîõóíàúàüûíûçû (ìöääÿàëàð) ìöÿééÿí
ÛÛÛ ìÿðùÿëÿ
åäèí âÿ éàçûíû ïëàíëàøäûðûí.
ÛÂ ìÿðùÿëÿ Ùÿð ìÿñÿëÿ èëÿ áàüëû ãåéäëÿð åäèí.
Â ìÿðùÿëÿ Éàçûíûí èëêèí âàðèàíòûíû ùàçûðëàéûí.
Ùÿì òÿðòèá åòäèéèíèç ïëàíû, ùÿì äÿ èëêèí âàðèàíòû

ÂÛ ìÿðùÿëÿ
áèð äàùà íÿçÿðäÿí êå÷èðèí.
ÂÛÛ ìÿðùÿëÿ Äöçÿëèøëÿð áèòÿíäÿí ñîíðà ñîí âàðèàíòû éàçûí.
Tapøûrûq 1.
1. Aøaüûda tÿqdim edilÿn mþvzulardan biri özrÿ inøa yazûya hazûrlaøûí:
• “Öìóììilli ëider Heydÿr ßliyevin Azÿrbaycan ö÷ön gþrdöyö han-
sû iøëÿðin davam÷ûsû olmaq istÿrdim?”
• “Øuøanûn dönÿnini þyrÿnirÿm, bu gönönö unutmuram, sabahû ö÷ön
÷alûøûram”.
• “9 May ôàøèçì öçÿðèíäÿ Qÿlÿbÿ Ýönö — qalib olmaq ìÿãñÿäèìèçäèð”.”
• “Áèð êÿðÿ éöêñÿëÿí áàéðàã áèð äàùà åíìÿç”!”
2. Mÿlumat dairÿniçè geniølÿndirmÿk ö÷ön kitabxanada, ènternet sÿhi-
fÿlÿrindÿ araødûrmalar aparûí.
3. Tapdûüûnûç fakt vÿ mÿlumatlarla baülû qeydlÿr aparûí. Onlarûn yer-
lÿødiyi mÿnbÿni dÿ gþstÿrèí.

I MӘRHӘLӘ Ènøa yazmaq ö÷ön:
— Sÿy vÿ hÿvÿslÿ tÿdqiqatlara baølaéûí.
— Tÿdqiqatlàrû apararkÿn mþvzudan kÿnara ÷ûxmaéûí. Bunu etmÿk
istÿsÿnèç, möÿllimlÿ mÿslÿhÿtlÿøèí.
— ßgÿr möÿllimin tapøûrûüû sèçÿ tam aydûn deyilsÿ, yenidÿn izah et-
mÿk ö÷ön möÿllimÿ möraciÿt eòäèí.
— Èøiniçè elÿ ãóðóí ki, onu uüurla baøa ÷atdûrà áèëÿñèíèç.
II MӘRHӘLӘ Mÿlumat toplamaq ö÷ön:
— Þyrÿndiklÿrinèçÿ bir daha nÿzÿr salûí.

— Ehtiyac yaranarsa, yazacaüûnûç mþvzu ilÿ baülû ènternet sÿhifÿlÿ-
rindÿ axtarûølar aparûí.
— Hÿr ènternet sÿhifÿsindÿ verilÿn mÿlumat etibarlû mÿlumat hesab
edilÿ bilmÿz. “edu” vÿ “gov”-la bitÿn ènternet sÿhifÿlÿri dþvlÿt
tÿøkilatlarûnû tÿmsil edir vÿ bu sÿbÿbdÿn dÿ onlar etibarlû mÿlumat
kimi istifadÿ edilÿ bilÿr. Sonu “com””-la bitÿn ènternet sÿhifÿlÿrin-
dÿki mÿlumatlarla isÿ bir qÿdÿr ehtiyatlû olmaq lazûmdûr. Digÿrlÿ-
rindÿn isÿ istifadÿ etmÿmÿê mÿslÿhÿt gþrölör.
— Mÿktÿb kitabxanasûnda da tÿdqiqatlarûnûçû davam etdirèí. Bunun
ö÷ön almanaxlar, xÿritÿlÿr, kataloqlar, ensiklopediyalar, löüÿtlÿr, qÿ-
zetlÿr, jurnallar vÿ s. ÿhÿmiyyÿtli mÿlumat mÿnbÿyi ola bilÿr.
— Mÿlumatlarû mþvzu baxûmûndan dÿyÿrlÿndirÿrÿk oxuéóí: “Bu
mÿlumat mÿnÿ lazûmdûr, ya yox?” ßgÿr lazûmdûrsa, qeydlÿriniçè apa-
rûí vÿ hÿmin mÿnbÿnin önvanûnû yazûí.
— ×ap materiallarûnda möÿllif, ÿsÿrin adû, ÷ap olunduüu òàðèõ âÿ yer,
nÿøriyyat, sÿhifÿnin nþmrÿsi qeyd edilir. Ènternet sÿhifÿlÿrdÿn ÿl-
dÿ edilmiø mÿlumatlarda isÿ hÿmin sÿhifÿnin öívanû, yaranma ta-
rixi, sÿhifÿdÿ iø apardûüûnûç tarix yazûlûr.
— Sèçÿ daha ÷ox yaxûn olan, ñèçè ãàíå åäÿí mÿlumat mÿnbÿlÿriíè
yazûí. Bu gÿlÿcÿk tÿdqiqatlarûnûçda sèçÿ yaràðlû olacaq.
134 İnşa yazının təşkili

Éàçûíûí ïëàíëàøäûðûëìàñû âÿ
ãåéäëÿðèí ýþòöðöëìÿñè
Tapøûrûq 1. Topladûüûnûç fakt vÿ mÿlumatlardan istifadÿ etmÿklÿ ya-

zacaüûnûç inøanûn planûnû tÿrtib eäèí. Planûn hÿr bÿndi özrÿ qeydlÿrinèçè
hazûrlaéûí. Bir mÿsÿlÿdÿn digÿrinÿ necÿ ke÷ÿcÿyinèç barÿdÿ dÿ döøönöí.
Verilmiø mþvzular özrÿ yazûya hazûrlaøûí.
Tapøûrûüû yerinÿ yetirÿðêÿí aøaüûdakû tÿlimatdan istifadÿ eäèí.
III MӘRHӘLӘ ßsas möddÿalarûn möÿyyÿn edilmÿsi vÿ

yazûnûn planlaødûrûlmasû
— Toplàdûüûnûç bötön mÿlumatlarû bir araya gÿtirèí vÿ uyüun mÿlu-
matlarû qruplaødûrûí.
— Hÿmin mÿlumatlar qrupunu adlandûrûí.
— Ayrû-ayrû mÿlumatlar qruplarûna verdiyinèç adlarû yazûí. Bu adlar
sèçèí ÿsas istiqàmÿtlÿrinèç olacaq. Hÿr bir istiqamÿt mÿsÿlÿyÿ mö-
nasibÿtiniçè, onunla baülû inamûnûçû, ÿqidÿniçè, mþvqeyiniçè ÿks et-
dirmÿyÿ imkan verÿcÿk.
— Mÿlumat qruplarûndan hansûnûn giriø, hansûnûn ÿsas hissÿ vÿ han-
sûnûn nÿticÿyÿ uyüun olduüunu möÿyyÿnlÿødirèí, onlarû ardûcûl-
lûqla qeyd eäèí.
Belÿliklÿ, inøanûn planûnû tÿrtib etmiø olacaqsûíûç. Hÿr bir mÿsÿlÿ ilÿ
baülû mþvqeyinèç aøkar etdiyinèç faktlar vÿ mÿlumatlarla ÿsaslandûrûl-
malûäûð. Yazû tÿdqiqat xarakterli olduüundan bunu etmÿk vacibdir.
IV MӘRHӘLӘ Planûn hÿr bÿndi ilÿ baülû qeydlÿrin

gþtörölmÿsi
— Tÿrtib etdiyinèç planû qarøûnûçà qoyóí.
— Planûn hÿr bÿndi özrÿ toplanmûø mÿlumatlarû nÿzÿrdÿn ke÷irèí.
— Araødûrûb tapdûüûnûç fakt vÿ mÿlumatlara tÿnqidi yanaøûí: “Bu mÿ-
lumat nÿ qÿdÿr tutarlûdûr? Onunla hansû fikri ÿsaslandûrmaq olar?”

— Tutarlû hesab etdiyinèç mÿlumatlarûn etibarlûlûüûnû vÿ dÿqiqliyini bir
daha yoxëàéûí. (Hansû mÿnbÿdÿn ÿldÿ edilib? Qeydlÿr dözgön vÿ dÿqiq
aparûlûbmû?) ßn möasir, nöfuzlu mÿnbÿlÿrdÿn istifadÿ etmÿyÿ ÷alûøûí.
— Topladûüûnûç mÿlumatlar arasûnda elÿlÿri ola bilÿr ki, onlar sèçèí fi-
kirlÿriniçè tÿsdiqlÿmÿsin, ÿksinÿ, inkar etsin. Topladûüûnûç mÿlu-
matlarû bir daha nÿzÿrdÿn ke÷irèí. Fiêriniçè tÿs-
Tÿkzib etmÿk hÿr hansû bir diqlÿmÿyÿn faktëàðû àøêàð åäèí, þz mþvqeyiniçè
mÿlumatûn doüru olmadûüûnû
ÿsaslandûrmaqla bÿyan mödafiÿ edÿn tutarlû faktlar ÿñàñûíäà ùÿìèí fik-
etìÿkdir. ri tÿkzib eäèí.
— Baøa döømÿdiyinèç vÿ ya mþvzunóçla ÿlaqÿsi
olmayan mÿlumatlarû dÿrhal kÿnara qoyóí.
— Baøqalarûnûn yazûsûnû kþ÷öröb þz yazûnûç kimi tÿqdim etmÿéèí.
Èëêèí íöìóíÿíèí ùàçûðëàíìàñû
V MӘRHӘLӘ Yazûnûn ilkin âàðèàíòûíû hazûrlaéûí

— Planûnûçäàêû birinci áÿíääÿí baølaéûí.
— Hÿmin bÿndlÿ baülû apardûüûnûç bötön qeydlÿriíèçè oxuéóí.
— Qeydlÿrdÿn istifadÿ etmÿklÿ inøada äèããÿòÿ ÷àòäûðìàã èñòÿäèéèíèç fi-
kèrëÿðèí inandûrûcûlûüûnû sitatlar vÿ istinadlarla tÿmin eäèí.
— Planûn hÿr bÿndè özrÿ iø baøa ÷atdûqca qarøûsûnda iøarÿ qoyóí.
— Ènøanûn ilkin nömunÿsi hazûr olandan sonra yazûya bir daha nÿzÿr salûí.
Ènøanûn hissÿlÿrini tÿrtib edÿrkÿn onlara verilÿn tÿlÿblÿrÿ ria-

yÿt eäèí.
GÈRÈØ — ïlan özrÿ bu hissÿyÿ aid möddÿalar a÷ûqlanûr. Yazûnûn
mÿqsÿdi aydûn øÿkildÿ tÿqdim edilir. “Bu yazûnû yazmaqda ÿsas mÿqsÿ-
dim nÿdir?” sualûna cavab verilir. Hÿmin mÿqsÿdÿ ÷atmaq ö÷ön hansû
mÿsÿlÿlÿrÿ toxunacaüûnûç barÿdÿ dÿ qûsaca mÿlumat vermÿk lazûmdûr.
Ènøa hÿr hansû bir ÿsÿrin, ìöÿééÿí problemin, hadisÿlÿrin tÿhliliíÿ ùÿñð
îëóíà áèëÿð. Bu baxûmdan ÿvvÿlcÿdÿn yazûnûn hansû mÿsÿlÿ ilÿ baülû
136 Yazının planlaşdırılması və qeydlərin götürülməsi. İlkin nümunənin hazırlanması

olmasû barÿdÿ qûsaca øÿrh verilir. Mÿhz bu mÿqam elÿ tÿrtib edilmÿli-
dir ki, oxucuda maraq doüursun.
ßSAS HÈSSß — áu hissÿdÿ aydûnlaødûrûlmasû nÿzÿrdÿ tutulan mÿ-
sÿlÿlÿr plandakû ardûcûllûqla tÿqdim edilir. Hÿr bir möddÿada irÿli sörölÿn
fikir möxtÿlif mÿnbÿlÿrdÿn ÿldÿ edilmiø fakt vÿ mÿlumatlarla dÿstÿklÿ-
nir. Hÿr bir möddÿa özrÿ fikirlÿriniçè söbut edÿn iki-ö÷ faktûn olmasû
mÿslÿhÿtdir. Bununla ñèç irÿli sördöyönöç fikri kifayÿt qÿdÿr ÿsaslandûr-
mûø olarsûíûç (bunun ö÷ön ÿvvÿlcÿ tutarlû, sonra daha tutarlû, sonda isÿ ÿn
tutarlû fakt tÿqdim edilir).
NßTÈCß — äèããÿò bir daha araødûrûlan mÿsÿlÿyÿ yþnÿldilir. Ènøa
yazûlarkÿn ôèêèðëÿð ömumilÿødirilir. Nÿticÿ tÿqdim edilir. Sonda gÿldi-
yinèç nÿticÿnin sÿbÿbi izah edilir. (Nÿ ö÷ön mÿn belÿ qÿnaÿtÿ gÿldim?)
Éàçûíûí øàýèðäëÿð òÿðÿôèíäÿí éîõëàíìàñû
VI‐I MӘRHӘLӘ Yazûnûn øagirdlÿr tÿrÿfindÿn

yoxlanmasû
1. Sÿhvlÿri yoxlamaq mÿqsÿdi ilÿ yazûnû oxuéóí. Fakt vÿ mÿlumat-
larû bir daha yoxlaéûí. Ehtiyac olarsa, fikir ar-
ßââÿë åëÿ ìÿñÿëÿëÿð
dûcûllûüûnûn gþzlÿnmÿsi ö÷ön yenidÿn iø apa- àðàøäûðûëûð êè, îíëàð àðàø-
rûí. Zÿrurè ùàëëàðäà planda dÿyiøikliklÿr eäèí. äûðûëìàäàí èêèíúèëÿðè
àðàøäûðìàã ìöìêöí
Bu zaman yazûnûn mÿqsÿdini unutmaéûí. îëìóð.
Yoxlama vÿrÿqi 1
1. Bu inøada fikirlÿrèíèç qûsa vÿ aydûn ifadÿ edilibmi?

2. Èø plan özrÿ aparûlûbmû? He÷ bir bÿndi yaddan ÷ûxarmamûsûíûç ki?
3. Fikirlÿriniçè ÿsaslandûrmaq ö÷ön istifadÿ etdiyinèç fakt vÿ mÿlu-
matlar mÿntiqi ardûcûllûqla dözölöbmö?

4. Èñtifadÿ etdiyinèç mÿlumatëàðûn mÿnbÿyi (kitab, qÿzet, jurnal, ènter-
neò sÿhifÿñè vÿ s.) gþstÿrilibmi? ßmin olóí ki, mÿnbÿ gþstÿrilmÿ-
dÿn he÷ bir mÿlumat yazûya daxil edilmÿyib.
5. Èíøada ifadÿ edilmiø fikirlÿr möxtÿlif nöfuzlu mÿnbÿlÿrÿ ÿñàñëàíûáìû?
6. Èíøada nÿzÿrdÿ tutduüunóç mÿqsÿdÿ nail ola bildinèçìè?
VI‐II MӘRHӘLӘ Yazûnûn øagirdlÿr tÿrÿfindÿn

yoxlanmasû
2. Qrammatik sÿhvlÿri aøkar etmÿk ö÷ön yazûnûçû bir dÿ oxuéóí. Ehtiyac
yaranarsa, orfoqrafik löüÿtdÿn, yaxud izahlû löüÿtdÿn istifadÿ eäèí. Orfoqra-
fik qaydalar baxûmûndan yazûnûçû bir daha yoxlaéûí. Aradan qaëdûrûlmasû möm-
kön olan bötön sÿhvlÿri dözÿläèí. Yaxûnlarûnûçdan xahiø eäèí ki, ñèçèí yazûnûçû
oxusun. Bÿzÿn sèçèí gþrÿ bilmÿdiyinèç sÿhvlÿri baøqalarû asanlûqla gþrÿ bilÿr.
Yoxlama vÿrÿqi 2
1. Hÿr yeni abzas uyüun cömlÿ ilÿ baølanûbmû?
2. Yazûlmasûna ehtiyac olan, lakin yazûlmamûø, yaxud bitirilmÿmiø he÷
bir fikir qalmayûb ki?
3. Yersiz yazûlmûø, yaxud tÿkrar iølÿnmiø sþz varmû?
4. Cömlÿlÿr hÿddÿn artûq uzun deyil ki?
5. Orfoqrafik, yaxud qrammatik sÿhvlÿr yoxdur ki?
6. Yazûya daxil edilmiø sitatlar dÿqiq verilibmi?
7. Durüu iøarÿlÿrindÿn dözgön istifadÿ edilibmi?
8. Birinci øÿxsin adû èëÿ èôàäÿ îëóíàí ôèêèð yoxdur ki? (“elÿ döøönörÿm
ki””, “fikrimcÿ” vÿ s.)
9. Dözgön tÿrtib edilmiø cömlÿlÿr nÿzÿrdÿ tutduüunóç fikri ifadÿ edirmi?
VII MӘRHӘLӘ Dözÿliølÿr bitÿndÿn sonra son variantû

yazûí vÿ ya ÷ap eäèí
Éoxlamalar baøa ÷atdûãäàí ñîíðà dözÿliølÿr nÿzÿrÿ alûnmaqla mÿt-
ni yeni vÿrÿqÿ kþ÷örmÿk lazûmdûr. Diqqÿtli olóí ki, kþ÷örmÿ zamanû
yeni sÿhvlÿrÿ yol vermÿyÿñèíèç. Kþ÷örÿndÿn sonra mÿtni bir daha
oxuyub möÿllimÿ tÿhvil verèí vÿ ya yoldaølarûíûça tÿqdim eäèí.
138 Yazının şagirdlər tərəfindən yoxlanması

ÇßËÈÌÕÀÍ ÉÀÃÓÁ. “ÁÈÐ ÄÀÙÈ ÄÎÜÓËÓÁ
ÝßËÄÈ ÄÖÍÉÀÉÀ”
(Öìóìèëÿøäèðèúè äÿðñ)
Tapøûrûq 1. ßsÿri oxuéóí. Ñèíèô éîëäàøëàðûíûçëà ìözakirÿ eäèí. ßsÿrin

nÿqli, yoxsa tÿsviri mÿtn îëäóüóíó möÿyyÿn eäèí. ßsÿrin mþvzusu, ide-
yasû, ÿsÿrdÿki obrazlar, hadisÿlÿrin ardûcûllûüû, ÿñÿðèí ùèññÿëÿðè âÿ ele-
mentlÿri (xÿritÿsi), istifadÿ edilmiø tÿsvir vasitÿlÿri vÿ s. özÿrindÿ döøö-
nöí. Fikirlÿriniçè ÿsaslandûrûí.
BÈR DAHÈ DOÜULUB GßLDÈ DÖNYAYA
Nax÷ûvanda doüuldu
23-ön mayûnda.
Göllö bahar fÿslinin
ÿn iøûqlû ayûnda.
Anasû Èzzÿt xanûm,
atasû ßlirza
Øökörlÿr oxudular
onlara oüul verÿn
Tanrûya, Èlahiyÿ,
bu bahara, bu yaza.
Ata-ana ad qoyub
adûna Heydÿr dedi,
Bu hÿyatûn barûnû
dÿrdikcÿ, hey dÿr, dedi.
O boy atûb bþyödö
göndÿ bir darû boyda,
Ona layla ÷alanûn
xoø arzularû boyda.
Hÿr anla, hÿr saatla,
hÿr fÿsillÿ bþyödö.
Damar-damar bÿrkidi,
pillÿ-pillÿ bþyödö.

Bir gön ÿskik olmadû
laylasû, oxøamasû,
Atanûn yeridiyi
yeriølÿ, tÿrpÿniølÿ,
Ananûn danûødûüû
øirin dillÿ bþyödö...
Ana onu bir dÿfÿ
doüub verdi dönyaya,
O, hÿr gön bir nÿümÿdÿn,
bir sÿsdÿn doüulurdu.
Dar komadan, daø evdÿn,
mÿbÿddÿn, mÿqbÿrÿdÿn,
Sûldûrûmdan, ke÷iddÿn,
aøûrûmdan, bÿrÿdÿn,
Mÿsciddÿn, minarÿdÿn,
haqqûn ona verdiyi
140 Zəlimxan Yaqub. “Bir dahi doğulub gəldi dünyaya”

Èlahi bir vergidÿn,
eyhamdan, iøarÿdÿn,
Yoldan, cûüûrdan, izdÿn,
Atabÿy Eldÿgizdÿn,
Mþminÿ õatun adlû
törbÿnin naxûøûndan,
Gönÿøin iøûüûndan,
buludun yaüûøûndan,
×ÿmÿnlÿrin dumduru
øehindÿn doüulurdu.
Kimdi Mÿhÿmmÿd Cahan,
kimdir Memar ßcÿmi,
Bu yurdun memarûndan,
øahûndan doüulurdu...

Nax÷ûvan torpaüûnûn
øÿhdindÿn, øirÿsindÿn,
Qayalarûn aüzûndan
÷ûxan od körÿsindÿn,
Qÿdim tikililÿrin
baüûndan-baüatûndan,
Øÿhÿr sÿliqÿsindÿn,
kþhnÿ kÿnd hÿyatûndan,
Gönlö göneylÿrindÿn,
qarlû quzeylÿrindÿn,
Allahûn yaratdûüû
qaya muzeylÿrindÿn,
Örÿyÿ iøûq salan
gönÿødÿn doüulurdu,
Øimøÿkdÿn, ildûrûmdan,
atÿødÿn doüulurdu.
Kim deyÿ bilÿrdi ki,
bugönkö kþrpÿ uøaq,
Sabahkû bir dahidi,
biz kimik hþkm verÿk,
Hþkmö verÿn-÷ûxardan
Tanrûdû, Èlahidi.
Zÿlimxan Yaqub
142 Zəlimxan Yaqub. “Bir dahi doğulub gəldi dünyaya”

ËÀÉÈÙß
Èêè ãðóïà áþëöíöí. 28 Ìàé Ðåñïóáëèêà Ýöíö ìöíàñèáÿòè èëÿ òÿãäèì
îëóíàí ÿñÿðëÿð öçðÿ ëàéèùÿíè èøëÿéèí.
ßñÿðëÿðäÿí áèðè íÿãëåòìÿ, äèýÿðè òÿñâèðåäèúè õàðàêòåðëèäèð.
Û ãðóï. 1. Ìÿììÿä Íàìàçûí “Âÿòÿíè ÷è÷ÿêëÿíäèðìÿê ëàçûìäûð” íÿã-
ëåòìÿ õàðàêòåðëè ÿñÿðèíè àøàüûäàêû ìÿñÿëÿëÿð áàõûìûíäàí òÿùëèë åäèí:
• ßñÿðäÿêè îáðàçëàð âÿ îíëàðûí áàøëûúà õöñóñèééÿòëÿðèíè òÿñâèð åäèí.
• ßñÿðäÿêè îáðàçëàðû ìöãàéèñÿ åäèí.
• ßñÿðäÿ ùàäèñÿëÿðèí àðäûúûëëûüûíû ìöÿééÿí åäèí.
• ßñÿðè ùèññÿëÿðÿ àéûðûí.
• ßñÿðèí åëåìåíòëÿðèíè ìöÿééÿí åäèí.
2. Íÿòèúÿëÿðèíèçè ÿêñ åòäèðÿí êè÷èê òÿãäèìàò ùàçûðëàéûí.
ÛÛ ãðóï. 1. Òîôèã Áàéðàìûí “Àëãûø äåéèì” òÿñâèðåäèúè õàðàêòåðëè øåèðè-

íè àøàüûäàêû ìÿñÿëÿëÿð áàõûìûíäàí òÿùëèë åäèí:
• ßñÿðèí èäåéàñûíû ìöÿééÿí åäèí.
• ßñÿðäÿ áÿäèè òÿñâèð âàñèòÿëÿðèíè ìöÿééÿí åäèí.
• ßñÿðäÿ ùèññëÿðè âÿ ôàêòëàðû òÿñâèð åäÿí ìÿãàìëàðû ýþñòÿðèí.
• ßñÿðèí ùèññÿëÿðèíè ìöÿééÿíëÿøäèðèí.
2. Íÿòèúÿëÿðèíèçè ÿêñ åòäèðÿí êè÷èê òÿãäèìàò ùàçûðëàéûí.
ÂßÒßÍÈ ×È×ßÊËßÍÄÈÐÌßÊ
ËÀÇÛÌÄÛÐ!
Ñóìãàéûòäà ãîúà áèð êèøè éàøàéûð: òîðïàüû ñåâÿí, ÿêèá-áåúÿðÿí, ùàìû-
éà éàõøûëûã åäÿí íóðàíè áèð ãîúà.
Òÿãàöä÷ö îëäóüóíäàí, ãîúàëäûüûíäàí èøëÿéÿ áèëìèðäè. Àììà ÿëè èø-
äÿí ñîéóìàìûøäû. Ùåé èøëÿìÿê, ÿêèá-áåúÿðìÿê ùÿâÿñè èëÿ éàøàéûðäû.
Øÿùÿð ðÿùáÿðëèéèíäÿí òîðïàã ñàùÿñè èñòÿñÿ äÿ, îíó ðàçû ñàëàí éîõ èäè.
Áó íóðàíè êèøè äöøöíöá-äàøûíûá ãÿðàðà àëäû êè, áîø áèð ñàùÿäÿ àüàú, ýöë
ÿêèá-áåúÿðñèí.
Áåëÿ äÿ åòäè. Éàõøû ìåéíÿëÿð, øèòèëëÿð, ýöëëÿð àëûá áîø áèð ñàùÿäÿ ÿêäè.
Ýþçÿë áèð áàü ñàëäû. Éàç ôÿñëè áó àüàúëàðà ñûüàë ÷ÿêäè. ×è÷ÿêëÿð éàçûí íÿ-
ôÿñè èëÿ ýöíÿøÿ áîéëàíäûëàð.
LAYİHƏ 143
Àäàìëàð áàõûá äåéèðäèëÿð:
— Ñàü îëñóí áó êèøèíè, éöç àäàìûí èøèíè ýþðöá. Íåúÿ äÿ ýþçÿë áàü
ñàëûá!
Àììà... Àììà ýöíëÿðèí áèð ýöíö øÿùÿð ðÿùáÿðëèéèíäÿí ýÿëèá äåäèëÿð
êè, áó áàüû ñþêìÿê, äàüûòìàã ëàçûìäûð.
— Ãàíóíñóç áàü ñàëìûñàí. Àüàúëàðû äà êÿñ àò ýåòñèí!
Áó ãîúà áàüáàí áàüäà îòóðóá äÿðèí ôèêðÿ äàëìûøäû. Áàëàëàðû êèìè
ñåâÿ-ñåâÿ áþéöòäöéö àüàúëàðû, ýöëëÿðè êÿñèá òþêìÿéÿ íÿ ÿëè ýÿëèðäè, íÿ äÿ
öðÿéè. Îòóðóá ùåé ôèêèðëÿøèðäè. Ñàíêè àüàúëàð äà áóíó äóéóá êÿäÿðëÿíèðäè-
ëÿð. Ýöëëÿð ñàðàëûá-ñîëìàãäàéäû...
Áó çàìàí ãîúàíûí éàíûíäà áèð ìàøûí äàéàíäû. Ìàøûíäàí óúàáîéëó,
ýöëÿðöçëö ñàíêè ùàìûéà âÿ áó ãîúàéà äà òàíûø îëàí áèð êèøè äöøöá áàüà
äîüðó ýÿëäè: êèøèéÿ ÿë óçàäûá ñàëàì âåðäè.
— Ñàëàì, ãîúà! Íèéÿ êåôñèç îòóðìóøñàí áóðàäà?
Íóðàíè ãîúà àüàúëàðû ýþñòÿðäè:
— Áàëàëàðûìëà âèäàëàøìàã ìÿíÿ ÷ÿòèíäèð.
— Íÿ îëóá, äå?
— Áó àüàúëàðû êÿñäèðèðëÿð. Ãàíóíñóç ÿêèáñÿí, äåéèðëÿð. Òÿãàöä÷ö áà-
áàéàì, ÿëèì èøñèç ÿñèð. Áóðà áîø éåð èäè. Òÿìèçëÿéèá áàü ñàëäûì, ýöë-÷è-
÷ÿê ÿêäèì... Íÿ õåéðè, èíäè ýÿëèá äåéèðëÿð êè, äàüûò áó áàüû.
144 Məmməd Namaz. “Vətəni çiçəkləndirmək lazımdır!”

— Êèì äåéèð äàüûò?
— Êèì äåéÿúÿê? Øÿùÿðèí áþéöêëÿðè...
Åëÿ áó çàìàí áåø-àëòû ìàøûí ýÿëèá îíëàðûí éàíûíäà äàéàíäû. Ìàøûíäàí
åíÿí àäàìëàð îíëàðûí éàíûíà ýÿëäèëÿð.
— Áóíëàð äåéèð, áàüû äàüûò, àüàúëàðû êÿñ, ýöëëÿðè ãîïàð?! Éîõ, åëÿ èø ýþðìÿ.
Ñîíðà øÿùÿð ðÿùáÿðëÿðèíÿ òàïøûðäû:
— Áó òîðïàüû, áó ñàùÿíè âåðèðÿì áó ãîúàéà. Ãàíóíèëÿøäèðèí. Òîðïàüû
îíó ÿêèá-áåúÿðÿíÿ âåðèí! — äåäè ðÿùáÿð.
— Îëäó, éîëäàø ßëèéåâ! Áàø öñòÿ! Îëäó!
Áèçèì íóðàíè ãîúà áàüáàí åøèòäèêëÿðèíÿ î ãÿäÿð ñåâèíäè êè, ñàíêè öðÿ-
éèíäÿ ýöí äîüäó, úàâàíëàøäû. Éàõûíëàøûá ðÿùáÿðèí ÿëëÿðèíäÿí þïìÿê èñòÿ-
äè. Ëàêèí ðÿùáÿð îíó ãóúàãëàéûá ñèíÿñèíÿ ñûõäû.
— Ëàçûì äåéèë, — äåäè. Áèð äÿ ýÿëÿíäÿ ýþðöì êè, äàùà éàõøû ýöëëÿð
ÿêìèñÿí... Âÿòÿíè ÷è÷ÿêëÿíäèðìÿê ëàçûìäûð…
Ðÿùáÿð ýåòäè. Ëàêèí îíóí ìÿùÿááÿòè áàüáàíûí öðÿéèíäÿ ãàëäû, àüàú-
ëàðûí äà, ýöëëÿðèí äÿ!
Ìÿììÿä Íàìàç
ÀËÃÛØ ÄÅÉÈÌ
Àëãûø äåéèì áó òîðïàüûí íåìÿòèíÿ,

Åëèí ùàëàë ãèñìÿòèíÿ àëãûø äåéèì.
Öðÿêëÿðèí áèðëèéèíÿ, âÿùäÿòèíÿ,
Ùöíÿðèíÿ, çÿùìÿòèíÿ àëãûø äåéèì.
Áó çÿôÿðèí èøûüûéëà ýþçëÿð íóðëàíûð,
Ãöðóðëàíûð èíñàí îüëó óúà äàü êèìè.
Àíà âÿòÿí ýþçÿëëÿøèð, åëëÿð âàðëàíûð,
Ãûçûë ïàéûç íöáàðëûäûð èëê áàùàð êèìè.
Õàëãûí øèðèí çÿùìÿòèíè, ÿìÿéèíè

Öììàí åäÿí ùÿð äàìúûéà àëãûø äåéèì.
Ìÿøÿë êèìè éàíäûðûá þç öðÿéèíè,
Éîë ýþñòÿðÿí ñöêàí÷ûéà àëãûø äåéèì.
LAYİHƏ 145
Åë ãåéðÿòè äàìàðëàðäà úîøóá-äàøûá,
Åëÿ áèë êè ùÿð áèðèìèç áåø íÿôÿðèê.
Øÿùÿðèìëÿ, êÿíäëÿðèìëÿ ãóúàãëàøûá,
Ýåúÿ-ýöíäöç ñÿôÿðáÿðëèê, ñÿôÿðáÿðëèê.
Áàéðàã ðÿíýëè, íóð ÷ÿëÿíýëè ãÿëÿáÿíèí,

Áÿùðÿñèíè ýþðÿíëÿðÿ àëãûø äåéèì.
Áèð úÿðýÿäÿ êÿíäëè ãûçëà òÿëÿáÿíèí,
Àõûòäûüû ùàëàë òÿðÿ àëãûø äåéèì.
Ùÿð áèðèíèç áó òîðïàüûí øàù ÿñÿðè,

Ùÿð áèðèíèç øþùðÿòñèíèç áó ùÿéàòà
ßí ñÿðâÿòëè áèð þëêÿíèí ñàùèáëÿðè,
Ëàéèãñèíèç ìèí àëãûøà, ìöêàôàòà.
Èëùàì ñèçèí, øåèð ñèçèí, ñÿíÿò ñèçèí,

Éåð äÿ, ýþé äÿ åøãèíèçëÿ âÿúäÿ ýÿëÿð.
Î ìèñ êèìè éàíàí èñòè ÿëèíèçèí
Àòÿøèíäÿí äîüóëìóøäóð áó êÿëìÿëÿð.
Àçÿðáàéúàí õîø õÿáÿðëÿð ìÿêàíûäûð,

Àçÿðáàéúàí — øàäëûã éåðè, òîé äèéàðû.
Ãÿëÿáÿëÿð áó òîðïàüûí öíâàíûäûð,
Åé èíñàíëàð, ýåíèø à÷ûí ãàïûëàðû.
Êö÷ÿëÿðäÿ òàð ñÿñëÿíñèí, êàìàí äèíñèí,

Ùàããûìûç âàð éàëëû ýåäèá, ãàíàä à÷àã.
Èýèäëÿðèí ñÿúäÿñèíÿ ýöíÿø åíñèí,
Ãÿäÿìëÿðÿ ýöë ñÿïèëñèí ãóúàã-ãóúàã.
Àíà Âÿòÿí, ãàäèð õàëãûì, ýþçöí àéäûí,

Ìöáàðÿêäèð áó áàéðàìûí, áó òÿíòÿíÿí.
Àëíûí à÷ûã, áàøûí óúà, öçöí àéäûí,
Áèð ìöãÿääÿñ áàéðàã êèìè óúàëäûí ñÿí.
Òîôèã Áàéðàì
146 Tofiq Bayram. “Alqış deyim”

SİNİFDӘNXARİC OXU
Ýöëùöñåéí Ùöñåéíîüëó
MÖßLLÈMÈN ARZUSU
Zÿng ÷alûndû. Zÿhranûn örÿyi øiddÿtlÿ ÷ûrpûndû. “Èídi gÿlÿcÿk. Deyim,

demÿyim?! Gþrÿsÿn, yazar, ya yox?!”
Zÿhra orta cÿrgÿdÿ möÿllimin stoluna bitiøik partada otururdu. Ke÷ib
ÿylÿøÿndÿ rÿfiqÿsi dedi:
— Albomu gÿtirmisÿn?
— Gÿtirmiøÿm.
— Möÿllimÿ verÿcÿksÿn?
Zÿhranûn ÷iyinlÿri qalxûb-endi:
— Nÿ bilim.
Rÿfiqÿsi örÿk-dirÿk verdi:
— Yox, verginÿn, sevimli möÿllimimizdir, yaxøû bir øey yazar... Nÿdÿn
utanûrsan eee?!
Uøaqlar Zÿhranûn sevimli möÿllimlÿrinÿ xatirÿ ö÷ön avtoqraf yaz-
dûrdûüûnû bilirdilÿr. Artûq onun albomunda iki möÿllimin avtoqrafû vardû.
Èndi Zÿhra belÿ bir xahiølÿ ana dili möÿlliminÿ möraciÿt etmÿk istÿyirdi.
Xÿyalûndan da øeir yazdûrmaq ke÷irdi. “Amma yazsa, nÿ yaxøû olar, hÿ-
miøÿ bu albomu saxlaram, hÿmiøÿ!..””
Saniyÿlÿr ke÷dikúÿ Zÿhra daha ÷ox hÿyÿcanlanûrdû: “Birdÿn yaz-
madû?! Yox, albomu he÷ gþstÿrmÿsÿm yaxøûdûr...””
Qapû a÷ûldû, iyirmi beø-iyirmi altû yaølarûnda, ortaboylu, qarabuüdayû
bir adam i÷ÿri girdi. Bir gþz qûrpûmûnda hamû ayaüa durdu. Möÿllimin
tanûø, mehriban sÿsi ÿtrafa yayûldû:
— Salam, uøaqlar!
Sinif yöksÿk daüûn zirvÿsindÿn gurultuyla tþkölÿn øÿlalÿ kimi sÿs-
lÿndi:
— Salam!!!
— ßylÿøin, ÿylÿøin.
Uøaqlar ÿylÿødilÿr. Elÿ sökut ÿmÿlÿ gÿldi ki, onlarûn nÿfÿslÿrini belÿ
eøitmÿk olardû. Maraq dolu baxûølar möÿllimÿ zillÿnmiødi. Möÿllim dÿ
þzönÿ dikilÿn gþzlÿri iri qonur gþzlÿri èlÿ sözör, sanki onlarû oxumaüa ÷a-
lûøûrdû. Birdÿn iti baxûølarû qarøûsûnda oturmuø Zÿhranûn nÿzÿrlÿrinÿ sata-
øanda dedi:
148 Gülhüseyn Hüseynoğlu. “Müəllimin arzusu”

— Hÿ, Zÿhra qûzûm bu gön yaman sþzlö adama oxøayûr. De gþröm,
qûzûm, utanma!..
Zÿhranûn yanaqlarû allandû, þzönö itirdi. Elÿ itirdi ki, yanûnda oturmuø
éîëäàøûíûí pû÷ûltûsûnû belÿ eøitmÿdi: “Ver albomu, Zÿhra, ver!..””
Pû÷ûltûnû Zÿhra eøitmÿdisÿ dÿ, möÿllim yaxøû eøitdi. Dedi:
— Qûzûm Zÿhra, äåéÿñÿí, mÿnÿ nÿ isÿ tÿqdim etmÿk istÿyir, àncaq
utandûüûndan tÿrÿddöd edir. Ýÿlin birlikdÿ xahiø edÿk, utanmasûn.
Zÿhra þzö dÿ bilmÿdi ki, nÿ vaxt ayaüa durdu, nÿ vaxt partanûn altûn-
dan albomu gþtördö, nÿ vaxt möÿllimin stolunun östönÿ qoyub ÷ÿkinÿ-
÷ÿkinÿ:
— Möÿllim, bura bir øey yazarsûnûz? — dedi vÿ þzönÿ dÿ elÿ gÿldi ki,
indicÿ sir-sifÿti od tutub yanacaq.
Möÿllim albomu gþtöröb maraqla o tÿrÿf-bu tÿrÿfinÿ baxdû. Vÿrÿq-
lÿrini ÷evirdi, sonra da tÿmkinlÿ:
— Yaxøû, qûzûm, sÿn get sinif jurnalûnû gÿtir, mÿn dÿ sÿnin÷ön bir øey
yazaram, — dedi.
Bu sþzlÿr Zÿhraya qanad olub, bir gþz qûrpûmûnda onu sinifdÿn
möÿllimlÿr otaüûna u÷urdu. Jurnalû gÿtirmÿsi beø-altû dÿqiqÿ belÿ ÷ÿk-
mÿdi.
O tþvøöyÿ-tþvøöyÿ jurnalû möÿllimÿ verÿndÿ möÿllim dÿ albomu ona
uzatdû. Zÿhra albomu alanda pÿrt oldu. Bayaqkû sevincindÿn özöndÿ
ÿsÿr-ÿlamÿt qalmadû. Yerindÿ oturanda fikirlÿødi: “Yÿqin, øeir yazmaq
istÿmÿyib. Yazmaq fikri olsaydû, albomu þzö ilÿ aparardû. Nÿ pis oldu.
Gÿrÿk he÷ demÿyÿydim...””
Zÿhra albomu a÷madan partanûn altûna qoydu vÿ pÿrt olduüunu möÿl-
limÿ hiss etdirmÿmÿyÿ ÷alûødû. Ancaq onun möÿllimi elÿ möÿllimlÿrdÿn-
dir ki, gþzöndÿn he÷ nÿ qa÷mazdû. Bu da qa÷madû; döymÿ dodaqlarû
xÿfifcÿ qûmûødû, lakin þzönö elÿ apardû ki, guya Zÿhranûn pÿrtliyini ÿsla
gþrmör...
***
Möÿllim sinifdÿn ÷ûxan kimi uøaqlar Zÿhranûn baøûnûn östönö aldûlar.
Rÿfiqÿsi hamûnû qabaqladû:
— Hÿ, albomu ver, gþrÿk möÿllim nÿ yazûb?
Zÿhra kþnölsöz cavab verdi:
Gülhüseyn Hüseynoğlu. “Müəllimin arzusu” 149

— He÷ nÿ yazmayûb, nÿyini ÷ûxardûm?!
— Necÿ he÷ nÿ yazmayûb? Mÿn gþrdöm. Tez-tez nÿsÿ yazûrdû.
Uøaqlar da yoldaølarûnûn sþzönÿ qövvÿt verdilÿr:
— Dözdö, dözdö, biz dÿ gþrdök.
Zÿhra albomu partanûn altûndan ÷ûxarûb tÿlÿsik vÿrÿqlÿdi. Möÿllimi-
nin xÿtti ilÿ yazûlmûø øeiri gþrÿndÿ iri ala gþzlÿri iøûqlandû. Rÿfiqÿsi cÿld
albomu onun ÿlindÿn àëûá, øeiri ucadan oxumaüa baøladû:
Zÿhra ö÷ön
Èðÿëi qoø, iðÿëi,

Ey mÿnim gþzÿl qûzûm.
Qalma hÿyatdan geri,
Oxu mökÿmmÿl, qûzûm.
Uca daülardan atlan,

Hÿr ÷ÿtinliyÿ qatlan.
Bir quø kimi qanadlan,
Gþylÿrÿ yöksÿl, qûzûm.
Mehriban ol insana,
Bir yuxarû baxsana,
Gþydÿ gönÿø, ay sana
Eylÿyir “gÿl, gÿl””, qûzûm.
Albom ÿldÿn-ÿlÿ gÿzdi...

1934-cö il martûn 11-dÿ Bakûdakû 18 nþmrÿli mÿktÿbin beøinci sinif
øagirdlÿri evlÿrinÿ daüûlûøanda möÿllimlÿrinin yazdûüû øeiri bir-birlÿ-
rinÿ ÿzbÿr deyirdilÿr.
Bu möÿllim sevimli øairimiz Mikayûl Möøfiq, albomuna xatirÿ
ö÷ön øeir yazûlan øagird isÿ indi tibb elmlÿri doktoru olan Zÿhra Sala-
yeva idi.
150 Gülhüseyn Hüseynoğlu. “Müəllimin arzusu”

Èslam Sÿfÿrli
MÖßËËÈÌ
Möÿllim! Bu sþzön mÿnasû dÿrin,

Onun hÿr örÿkdÿ þz yeri vardûr.
Odur ilham÷ûsû gÿnc nÿsillÿrin,
Fikri, döøöncÿsi bir ilk bahardûr.
Möÿllim! Bu ada min dastan desÿm,

Nÿ sþzöm tökÿnÿr, nÿ qÿlbim susar.
Ona canûmû da mÿn qurban desÿm,
Bir øair qÿlbinin buna haqqû var.
Aüsa÷lû, mehriban möÿllimimi,

Èndi dÿ arabir hÿrdÿn gþrörÿm.
Þzömö itirib bir uøaq kimi,
Ayaüa qalxaraq salam verirÿm.
Dönyanûn ÿn bþyök dahilÿrini,

Möÿllim yetirmiø parta dalûndan.
Onun qayüûsûnû, alûn tÿrini,
Dostlar, unutmayaq gÿlin he÷ zaman.
Deyirÿm, gþrÿsÿn cahanda kimin,

Bir möÿllim tÿki xidmÿti vardûr.
Dahilÿr dÿrs deyÿn bir möÿllimin,
Milyon kþnöllÿrdÿ hþrmÿti vardûr.
İslam Səfərli. “Müəllim” 151

Onun øÿrÿfidir, onun þz adû,
Ne÷ÿ gÿnc möhÿndis, ne÷ÿ hÿkim qûz.
Cavan pilotlardûr onun qanadû,
Odur ki gþylÿri gÿzir qayüûsûz.
Möÿllim! Bþyökdör, yöksÿkdir bu ad,

Onu uca tutmaq øÿrÿfdir bizÿ,
O, þz qayüûsûyla firavan, azad,
Nÿsillÿr yetirir ellÿrimizÿ.
Gÿlin alqûø deyÿk, dostlar, örÿkdÿn,

ßsl möÿllimtÿk yaøayanlara.
Øeirimlÿ göl dÿstÿ baülayûram mÿn,
Bu adû øÿrÿflÿ daøûyanlara!
152 İslam Səfərli. “Müəllim”

Ìÿììÿä Àðàç
ÝÞÉÝÞË
×èñêèíëè áèð ýöíäÿ ýÿëäèì áó éåðÿ,

Äóìàíäà ýþðöíìÿç — äóìàíäû Ýþéýþë.
Òÿíùà ãàéàëàðà, ëàë ìåøÿëÿðÿ
Çöëìÿò ýåúÿëÿðäÿ ùàéàíäû Ýþéýþë.
Áèð ñÿùÿð ýþðäöì êè, äóðóëóá éàòûð,

Êÿïÿçèí äèáèíäÿ áóðóëóá éàòûð.
Ãîâóëàí úåéðàíòÿê éîðóëóá éàòûð,
Äàø àòäûì, äèêñèíèá îéàíäû Ýþéýþë.
Äþøöíö ãàéûãëàð äöéìÿòÿê áÿçÿð,

Äåäèì áó ýþðêÿìëÿ Õÿçÿðÿ áÿíçÿð —
Ãûçûíû éàéëàüà êþ÷öðöá Õÿçÿð;
Áàõäû, úèëâÿëÿíäè, íàçëàíäû Ýþéýþë.
Éåë ÿñäè, éàðïàãëàð ñóéà òþêöëäö,

Ýþé ÷èòÿ òöíä-ñàðû ýöëëÿð òèêèëäè...
Áóëóäëà àüëàäû, ýöíÿøëÿ ýöëäö,
Äåéÿñÿí, áèð êþâðÿê èíñàíäû Ýþéýþë...
Məmməd Araz. “Göygöl” 153

Òîôèã Ìöòÿëëèáîâ
ÉÀÕØÛËÛÜÀ ÉÀÌÀÍËÛÃ
Ñûõ ìåøÿëÿðäÿ Àðàáàñûéëà

Áèð ïÿëÿíý âàðìûø. Àðûã áèð ãîúà
Êèìè ýþðÿðñÿ, Óí äàøûéûðäû.
Òåç ïàð÷àëàðìûø. Ñåâèíäè ïÿëÿíý:
Êå÷èá äöçëÿðäÿí, — Áóðäà áèð êÿëÿê
Àøûá äàü-äÿðÿ Èøëÿäèì ýÿðÿê.
Ùöúóì ÷ÿêÿðìèø Ñîíðà éàíàøäû
Àõøàì êÿíäëÿðÿ. Ïÿëÿíý ãîúàéà
Òàïûá îâóíó, Äåäè: — Àíä îëñóí
Äþíÿðìèø ýåðè, Óëäóçà, àéà.
Ùèíä òîðïàüûíûí Éåìÿðÿì ñÿíè
Úÿíýÿëëèêëÿðè, Áèð ôÿëàêÿò âàð
Ìÿñêÿíìèø îíà. Îäóð, àðäûìúà
Ïÿëÿíý áàùàð, ãûø Äöøìöø îâ÷óëàð.
Ìàüàðàñûíäà, Óí êèñÿñèíäÿ
Ñàéûã äóðàðìûø. Ýèçëÿò ìÿíè ñÿí,
Áèð ýþçÿë ñÿùÿð À êÿíäëè ãàðäàø,
Ãûçàðàíäà äàí Õåéèð ýþðÿðñÿí.
Ùÿìÿí ïÿëÿíýè Àõøàì äöøÿíäÿ
Ýþðöá óçàãäàí, Àøûá äàü-äÿðÿ
Îâ÷óëàð íèøàí Ùöúóì ÷ÿêìÿðÿì
Àëäûëàð îíó. Áèð äÿ êÿíäëÿðÿ.
Ìåøÿäÿí ãà÷ãûí Îíóí ñþçöíÿ
Ñàëäûëàð îíó. Èíàíäû êÿíäëè.
Ïÿëÿíý ìåøÿäÿí Éàìàíúà éåðäÿ
×ûõûá ñöðÿòëÿ, Àëäàíäû êÿíäëè.
Áèð êÿíäÿ äîüðó Äåäè: — Éàçûãäûð,
Áþéöê ãöââÿòëÿ, Õèëàñ åäèì ìÿí
Ãà÷äû, íÿ ãà÷äû. Éàõøûëûã ýÿëìèø
Åëÿ áèë ãóøòÿê Ùÿð âàõò ÿëèìäÿí.
Î ãàíàä à÷äû. Ãîúà êÿíäëèéÿ
Åëÿ áó çàìàí Ýÿëÿðÿê êÿëÿê
Òàðëà áîéóíúà Óí êèñÿñèíäÿ
154 Tofiq Mütəllibov. “Yaxşılığa yamanlıq”

Ýèçëÿíäè ïÿëÿíý. Áó ùèíäëè ìÿíè.
Êÿíäëè ñöðÿòëÿ Î õèëàñ åòìèø,
Êÿíäÿ éîëëàíäû Þç äöøìÿíèíè.
Ãóëàãëàðûíäà Äåäè: — Àé ãîúà,
Ïÿëÿíýèí àíäû, Èíäè èñÿ ìÿí
Ñÿñëÿíäè ùÿð àí. Ñÿíè áèð àíäà,
Áèð äÿñòÿ îâ÷ó Ìÿùâ åäÿúÿéÿì.
Åëÿ áó çàìàí Ãîúà ñþéëÿäè:
Éàíàøûá îíà — Ñÿí äöøöí áèð àç.
Äåäè: — ßìè, ñèç Ñÿíè äöøìÿíäÿí
Õàëëû ïÿëÿíýè Ìÿí åòäèì õèëàñ.
Ýþðìÿìèøñèíèç? Áÿñ íÿäÿíäèð ñÿí
Ãîúà ñþéëÿäè: Áó éàõøûëûüà
— Ýþðìÿìèøÿì ìÿí Ïèñëèê åäèðñÿí?!
Î ãà÷à áèëìÿç Ïÿëÿíý äèëëÿíäè:
ßñëà ýþçöìäÿí. — Áó, àäÿòèìäèð.
Äöçÿëèá éîëà Éûðòûúû îëìàã
Ýåòäè îâ÷óëàð. Õàñèééÿòèìäèð.
Ãîúà ñþéëÿäè: Õèëàñêàðûìñàí,
— Íÿ ýöíàùûì âàð — Äàíìàéûðàì ìÿí.
Éàõøûëûã åòäèì Ëàêèí éàõøûëûã
Ìÿí áó ùåéâàíà. Ãàíìàéûðàì ìÿí.
Éåíèäÿí ùÿéàò Èíäè, àé ãîúà,
Âåðìèøÿì îíà. Éåìÿñÿì ñÿíè,
Êèñÿíè à÷ûá, Ïÿëÿíý äîñòëàðûì
Ãîúà ñåâèíúÿê Ãûíàéàð ìÿíè.
Äåäè: — Àé ïÿëÿíý, Ãîúà éàëâàðûá
Àðòûã àçàäñàí. Êþìÿê èñòÿäè.
Áèð õàùèøèì âàð: Ïÿëÿíý ãîúàíû
Åëëÿðÿ äîñò îë, Éåìÿê èñòÿäè.
Îëìà çèéàíêàð. Áèð òöëêö ÷ûõûá
Ïÿëÿíý ãÿçÿáëÿ Áó çàìàí êîëäàí
Êÿíäëèéÿ áàõäû, Äåäè: — Êå÷èðäèì
Äåäè: — Äîüðóäàí, Èíäèúÿ éîëäàí.
Ãîúà àõìàãäû, Ýþðäöì ñÿñ ýÿëèð.
Ùåéðÿòÿ ñàëìûø, Íÿ îëìóø, íÿ âàð?
Tofiq Mütəllibov. “Yaxşılığa yamanlıq” 155

Éîõñà ñèç äàâà — Åé èýèä ïÿëÿíý,
Åäèðñèç, äîñòëàð? Ýþñòÿð ýöúöíö,
Ãîúà äàíûøäû Ìÿùàðÿòèíè.
Þç ÿìÿëèíäÿí. Ãîé ùàìû áèëñèí,
Äåäè: — Ïÿëÿíýè Áó ãöäðÿòèíè.
Áó êèñÿäÿ ìÿí Ïÿëÿíý êèñÿéÿ
Õèëàñ åéëÿäèì, Ýèðäè ãÿçÿáëÿ.
Ðÿùìÿ ýÿëÿðÿê. Òöëêö ñþéëÿäè:
Òöëêö ñþéëÿäè: — Áàõ, áåëÿ, áåëÿ!..
— Êÿëÿêäèð, êÿëÿê. Êèñÿíè òåçúÿ
Èíàíìàéûðàì Áàüëàäû îíëàð
Ñþçëÿðèíèçÿ. Ïÿëÿíý ãûøãûðäû:
Éàëàí äàíûøìàã — Ñèçÿ ñþçöì âàð.
Éàðàøìàç ñèçÿ. Ýÿëèí äîñò îëàã,
Äöøöíöí áèð àç, Éîëäàø îëàã áèç.
Óí êèñÿñèíÿ À êÿíäëè ãàðäàø,
Ïÿëÿíý ñûüûøìàç. Ñèðäàø îëàã áèç.
Ïÿëÿíý ãàëäûðäû Ãîúà ñþéëÿäè:
Þç ïÿíúÿñèíè: — Ñÿí ñÿñèíè êÿñ.
— Áó, éàëàí äåéèë, Èëàí ñàíúìàñà,
Òåç êÿñ ñÿñèíè! Äàéàíà áèëìÿç.
Åëÿ áó ñààò Ìÿí àëäàíìàðàì
Ñöáóò ö÷öí ìÿí Àðòûã éàëàíà.
Ùÿìÿí êèñÿéÿ Ãîé ëÿíÿò îëñóí,
Ýèðÿ áèëìÿðÿì. Ñÿí òÿê èëàíà.
156 Tofiq Mütəllibov. “Yaxşılığa yamanlıq”

Ìèðìåùäè Ñåéèäçàäÿ
ÏÀÉÛÇ ÌßÍÇßÐßÑÈ
Äÿéèøèá äîíóíó éåíÿ àüàúëàð,
Áóäàãëàð ìÿðúàíäûð, éàðïàãëàð ãûçûë.
Äóìàíà áöðöíöá äàüëàð, éàìàúëàð,
Õÿçÿëäÿí ýþðöíöð òîðïàãëàð ãûçûë.
ßéèá áóäàãëàðû áàüëàðäàêû áàð,

Îäëó øÿôÿã êèìè àëìàëàð éàíûð.
Ùåéâà ÿòèð ñà÷ûð, øèðÿëÿíèá íàð,
Âöãàðëà ýþéëÿðÿ ÷èíàð áîéëàíûð.
Áóëóäëàð áÿíçÿéèð êèøíÿéÿí àòà,

Éóéóð îáàëàðäà éàüûø êîëëàðû.
Äîäàãëàðäà ýöëöø, ÿëëÿðäÿ ÷àíòà
Óøàãëà äîëóäóð ìÿêòÿá éîëëàðû.
Áÿçÿí ÿñÿí êöëÿê èíúÿ íåé ÷àëûð,

Áÿçÿí óüóëäàéûð, ñÿñ äöøöð áàüà.
Äóðíàëàð ãàòàðëà ýþéÿ óúàëûð,
Éàðûð áóëóäëàðû, ó÷óð óçàüà.
Áóäóð, äÿñòÿ-äÿñòÿ ãûçëàð, ýÿëèíëÿð

Äÿðèð àüàúëàðäàí éåòèøìèø ìåéâÿ.
Òóòóð íÿüìÿ ñÿñè áàüëàðû ñÿùÿð,
Øÿíëèê ýÿòèðèáäèð ïàéûç ùÿð åâÿ.
Мirmehdi Seyidzadə. “Payız mənzərəsi” 157

Natiq Rÿhimov
HßZRßTÈ ÈSMAYÛL
Hÿzrÿtè Èbrahim peyüÿmbÿrin hÿyat yoldaøûnûn adû Sara idi. Èbrahim-
lÿ Sara mehriban yaøayûrdûlar. Yaølarû þtsÿ dÿ, hÿlÿ oüul-qûz sahibi olma-
mûødûlar. Bir gön Sara Èbrahimÿ dedi:
— Yaxøû olar ki, baøqa bir qadûnla da evlÿnÿsÿn. Bÿlkÿ, o zaman Allah
sÿnÿ þvlad bÿxø edÿr.
Hÿzrÿti Èbrahim razûlaødû vÿ Hacÿr adlû mþmin bir qadûnla evlÿndi. Tez-
liklÿ Hacÿrlÿ Èbrahimin oülu oldu. Uøaüûn adûnû Èsmayûl qoydular. Èbrahim
yeganÿ oülu Èsmayûlû ÷ox sevirdi. O, Èsmayûldan ayrûlmûr, onu qucaüûndan
yerÿ qoymurdu. Èbrahimin bu hÿrÿkÿtlÿri Saraya tÿsir edirdi. Nÿhayÿt, bir
gön Sara Èbrahimdÿn xahiø etdi ki, Hacÿrlÿ Èsmayûlû evdÿn uzaqlaødûrsûn.
Hÿzrÿti Èbrahim ailÿdÿ qanqaralûq döømÿsin deyÿ, Hacÿrÿ tapøûrdû ki,
kþrpÿ Èsmayûlû da gþtöröb sÿfÿrÿ hazûrlaøsûn. Onlar ö÷lökdÿ yola ÷ûxdûlar.
Xeyli yol getdikdÿn sonra ßrÿbistan torpaüûna ÷atdûlar. Èndiki Mÿkkÿ
øÿhÿrinin yaxûnlûüûna yetiøÿndÿ Èbrahim Hacÿrlÿ Èsmayûlû orada qoyub
þzö geri dþndö.
Èbrahim gedÿndÿn sonra Hacÿrlÿ Èsmayûl ö÷ön qoyduüu su qurtardû.
Balaca Èsmayûl susuzluqdan aülamaüa baøladû. Hacÿr áirdÿn gþrdö ki,
mþcözÿ baø verdi: Èsmayûlûn ayaüûnûn altûnda torpaq yarûldû vÿ yerdÿn
bulaq ÷ûxdû. Hacÿr hÿmin bulaüûn suyundan Èsmayûla i÷irtdi, sonra þzö
dÿ i÷di. O, bulaüa “Zÿm-zÿm”” adûnû verdi. ×ox-÷ox sonralar Zÿm-zÿm
bulaüûnûn yerindÿ quyu qazdûlar. Hÿmin quyu indi dÿ durur. Mÿkkÿyÿ zi-
yarÿtÿ gedÿn hacûlar Zÿm-zÿm quyusunun suyundan i÷irlÿr. Hacÿrlÿ
Èsmayûl Zÿm-zÿm bulaüûnûn yanûnda ev tikib yaøamaüa baøladûlar.
Tezliklÿ baøqa qÿbilÿlÿr dÿ orada kþ÷ saldû. Hÿzrÿtè Èbrahim tez-tez gÿ-
lib Èñìàéûëà baø ÷ÿkirdi.
Èsmayûl bþyöyöb yaraøûqlû bir oülan oldu. Atasû onu ÷ox sevirdi. Bu
vaxt Allah-tàala Èbrahim peyüÿmbÿri sûnaüa ÷ÿkmÿk istÿdi. Allah-tàala
yoxlamaq istÿdi ki, gþrÿsÿn, Èbrahim Allahû ÷ox sevir, yoxsa Èsmayûlû?
Bir gecÿ Èbrahim peyüÿmbÿr yatmûødû. Allah yuxuda ona ÿmr etdi ki,
Èsmayûlû Allah yolunda qurban kÿssin. Hÿzrÿtè Èbrahim ö÷ dÿfÿ eyni yu-
xunu gþrdö, yuxunun doüruluüuna inandû.
158 Natiq Rəhimov. “Həzrəti İsmayıl”

Sÿhÿr o, Èsmayûlû da þzö ilÿ gþtöröb Mÿkkÿdÿn ÷ûxdû. Ata vÿ oüul bir-
likdÿ øÿhÿr kÿnarûndakû Mina adlû yerÿ yollandûlar. Èbrahim þz mÿqsÿdini
hÿlÿ oüluna a÷ûb demÿmiødi.
Minaya ÷atanda Èbrahim Èsmayûla sþylÿdi:
— Oülum, yuxuda Allah mÿnÿ ÿmr edib, ona gþrÿ dÿ sÿni buraya
gÿtirmiøÿm.
Èsmayûl atasûna ÿdÿblÿ belÿ cavab verdi:
— Ata, sÿn peyüÿmbÿrsÿn. Nÿ etmÿk lazûm olduüunu yaxøû bilirsÿn.
Mÿn he÷ vaxt Allahûn ÿmrindÿn vÿ sÿnin sþzöndÿn ÷ûxmaram. Allah sÿ-
nÿ nÿ ÿmr edibsÿ, onu yerinÿ yetir. Mÿn Allahûí yolunda hÿr øeyÿ, hÿtta
þlömÿ dÿ sÿbèrlÿ dþzÿrÿm.
Bu zaman Allah-tàala Cÿbrayûl adlû mÿlÿyi iri bir qo÷la Èbrahimin ya-
nûna yolladû. Cÿbrayûl Èbrahimÿ dedi:
— Ey Èbrahim! Allah sÿnin sÿdaqÿtini yoxlamaq istÿyirdi. Sÿn söbut
etdin ki, doüma oülunu da Allaha qurban vermÿyÿ hazûrsan! Bu bir im-
tahan idi. Allah istÿmir ki, Èsmayûl þlsön. Gÿtirdiyim bu qo÷u Èsmayûlûn
ÿvÿzindÿ Allaha qurban kÿs!
Èbrahim Allah yolunda qo÷u qurban kÿsdi. Bu hadisÿ Qurban bayramû
gönö baø vermiødi. Èndi dÿ hacûlar Qurban bayramûnda Mÿkkÿdÿ Hÿzrÿtè
Èbrahimin hÿrÿkÿtlÿrini tÿkrar edir, Àllah yolunda qurban kÿsirlÿr.
Èsmayûl bþyödökdÿn sonra da Èbrahim peyüÿmbÿr tez-tez gÿlib ona
baø ÷ÿkirdi. Mösÿlmanlarûn ÿn möqÿddÿs yeri sayûlan Mÿkkÿdÿki Kÿbÿ
evini dÿ Hÿzrÿti Èbrahimlÿ Èsmayûl tikmiødilÿr. Kÿbÿni tikÿrkÿn Èsmayûl
atasûna kþmÿk edir, daø daøûyûr, divar hþrördö.
Allah-tàala Hÿzrÿtè Èsmayûla da peyüÿmbÿrlik verdi. O, ßrÿbistan tor-
paüûnda fÿaliyyÿt gþstÿrir vÿ camaatû Èbrahimin tapøûrûqlarûna ÿmÿl etmÿ-
yÿ ÷aüûrûrdû.
Hÿzrÿtè Èsmayûlûn ÷oxlu oüul-uøaüû var idi. Onun nÿsli min illÿr bo-
yunca davam etdi. Sevimli peyüÿmbÿrimiz Hÿzrÿtè Mÿhÿmmÿd dÿ Èsma-
yûl peyüÿmbÿrin nÿslindÿn doüuldu. Belÿliklÿ, Hÿzrÿtè Èsmayûl Mÿhÿm-
mÿd peyüÿmbÿrin ulu babasûdûr.
Natiq Rəhimov. “Həzrəti İsmayıl” 159

Mirÿli Vÿkilîülu
HßMRßYLÈK BAYRAMÛN
MÖBARßK OLSUN!
31 Äekabr Dönya Azÿrbaycanlûlarûnûn

Ùÿmrÿyliéè Ýönönÿ
Salam, Àzÿráàéúàí oülu, salam, a qardaø,

Hÿmrÿylik bayramûn möbarÿk olsun.
Yetÿr tÿklÿnmiøik, gÿl olaq sirdaø,
Hÿmrÿylik bayramûn möbarÿk olsun!
Birlÿø yumruq kimi, dönyaya sÿs sal,
Gir meydana, qûlûnc oynat, zÿfÿr ÷al,
Èrÿli dur, döømÿnindÿn qisas al,
Qalx ayaüa, sil gþzönön yaøûnû,
Daha bÿsdir, artûq dik tut baøûnû,
Ulu þndÿr qoydu tÿmÿl daøûnû,
Sÿn coøãun dÿnizsÿn, lÿpÿlÿnmisÿn,

Bir uca daü idin, tÿpÿlÿnmisÿn,
Bötön yer özönÿ sÿpÿlÿnmisÿn,
Zÿngÿzur, Nax÷ûvan, Tÿbriz, Qarabaü,

Bu birlikdÿn gÿtir bizÿ bir soraq,
Baøûn östöndÿki ö÷rÿngli bayraq,
160 Mirəli Vəkiloğlu. “Həmrəylik bayramın mübarək olsun!”

Mÿmmÿd Araz
BÈZÈ VßTßN ×AÜÛRÛR!

Èndi bizim þlömlÿ,
×arpûøan ÷aüûmûzdû.
Þlömön boüazûndan,
Yapûøan ÷aüûmûzdû.
Þlömlÿ tÿrcömansûz
Danûøan ÷aüûmûzdû.
Qûlûnc qap, Vÿtÿn oülu,
Bizi Vÿtÿn ÷aüûrûr!
Bu, þlöm-qan yoludur,

Þlömdÿn, qandan ke÷ir.
Bir qolu da qûvrûlûb
Azÿrbaycandan ke÷ir.
Dþvran bizdÿn bac àlûr,
Øþhrÿt bizdÿn yaí ke÷ir.
Bu yolda ÿyèlÿnÿ:
“Þlöm haqdû”, — deyirik.
ßbÿdi mÿzarûmûz
Bu torpaqdû, deyirik.
Vÿtÿn gþyö dÿyiømÿz
Gþy bayraqdû, deyirik.
Bu, sÿhra mÿhkÿmÿsi,

Bu onun qÿrarûdû:
“Bircÿ addûm arxada
Son ömid divarûdû!””
Bu yurdda yaøamaüa
Haqqû yox, — fÿraridi!”
Məmməd Araz. “Bizi Vətən çağırır!” 161

Göcönÿ qÿzÿbini,
Zÿhmini dÿ qata bil,
Döømÿnin marûüûnda
Pÿlÿng kimi yata bil.
Bu daülarû baba bil,
Bu daølarû ata bil!
Bizi Vÿtÿn ÷aüûrûr!!!
AZßRBAYCAN CAVANLARÛ
El ÷ÿlÿngi
Azÿrbaycan cavanlarû,
Yeriyin döømÿn östönÿ!
Koroülular, Cavanøirlÿr,
Mÿrd gedin meydan östönÿ!
At salûn, girin meydana,

Cÿng edin, mÿrdi-mÿrdana,
Boyansûn döømÿn al qana,
Hÿr biriz bir xan östönÿ!
Sÿttarxan da ke÷ib candan,

Qorxusu yox bÿydÿn, xandan,
Tölkölÿr qa÷ar meydandan,
Gÿlÿmmÿz aslan östönÿ!
162 “Azərbaycan cavanları”

Oqtay Rza
XOCALÛ
Tÿk qalûb vuruødun darda, ÷ÿtindÿ,

Èki möqÿssir var mösibÿtindÿ:
Daønak canilÿrlÿ daxili qurdlar...
Mÿrmi yaüdûrdûlar, pusqu qurdular.
Dþndön yaralanmûø mÿrdÿ, Xocalû!
Bu qan qalmayacaq yerdÿ, Xocalû!
Ne÷ÿ gÿnc ananûn, mÿsum kþrpÿnin

Sinÿsi atÿøÿ hÿdÿf, tuø oldu;
Bakûya ÷atanda harayûn sÿnin
Sandûm ki, mÿnim dÿ dÿrim soyuldu.
Alûødû sÿma da, yer dÿ, Xocalû!
Birlÿøib qÿlÿbÿ ÷almasaq ÿgÿr,

Sÿnin qisasûnû almasaq ÿgÿr,
Demÿk nÿ dþvlÿtik, nÿ xalqûq onda;
Batarûq zamanûn burulüanûnda...
Bir dÿ sþylÿyirÿm, bir dÿ, Xocalû!
Oqtay Rza. “Xocalı” 163

Gölhöseyn Höseynoülu
BßRK AYAQDA
(Èõòèñàðëà)
Vaqiflÿ bir mÿhÿllÿdÿ oluruq. Bir mÿktÿbdÿ, bir sinifdÿ oxuyuruq.
Bizÿ V “b”-nin uøaqlarû deyirlÿr. ßbÿttÿ, mÿktÿbdÿ.
×ox vaxt dÿrsÿ Vaqiflÿ bir gedib gÿlirik. Ya o mÿni ÷aüûrûr, ya mÿn
onu. Bu kimin tez durmasûndan asûlû olur.
Bu sÿhÿr mÿn onu ÷aüûrdûm:
— Vaqif!.. Vaqif!..
— Gÿldim!.. Bu saat!..
Gÿldi:
— Gecikmÿmiøÿm ki?..
— Yox, hÿlÿ vaxta iyirmi dÿqiqÿ var.
— Nÿ yaxøû! Onda tÿlÿsmÿyÿ dÿymÿz. Asta-asta gedÿk. ×atarûq.
— Nÿ deyirÿm, gedÿk.
— Saatûmûz iki göndör iølÿmir. Anamûn vaxtû yoxdur aparûb dözÿlt-
dirsin.
Vaqifin atasû ke÷ÿn il þlmöødör. Anasû toxucu kombinatûnda iølÿyir.
Toxucudur.
— Dÿrslÿrini bilirsÿn, Vaqif?
— Eh, haðdan, ana dilindÿn tapøûrûüa baxmaüa he÷ vaxtûm olmayûb.
Sÿn, yÿqin, hÿmiøÿki kimi hamûsûnû þyrÿnmisÿn.
Vaqifin sþzöndÿ kinayÿ duysam da, þzömö o yerÿ qoymadûm. Dedim:
— Hÿmiøÿki kimi.
— Sÿnÿ nÿ var... Sinfimizin gþzösÿn. Bötön qiymÿtlÿrin “5”-dir.
— Èstÿsÿn, sÿn dÿ àla bilÿrsÿn.
— Mÿndÿ o sÿbir hanû?! Oturum sÿnin kimi gecÿ-göndöz kitab östön-
dÿ, oxu ha, oxu. Yorulmaq-zad bilmirsÿn aaa, Arif!
Vaqif bunu elÿ dedi ki, guya mÿn kitab oxumaqla daüû-daü östönÿ qo-
yuram. Onun hÿrdÿn belÿ øiøirtmÿsi olur.
***
Sinifdÿ bildim ki, uøaqlarûn da bir ne÷ÿsi ana dilindÿn tapøûrûlan mÿtni
þyrÿnmÿmiødir. Qorxu-hörkö canlarûnû gþtörmöødö. Ancaq iø elÿ gÿtirdi
ki, ana dilindÿn ÿvvÿlki dÿrsimiz boø ke÷di.
164 Gülhüseyn Hüseynoğlu. “Bərk ayaqda”

Bir dÿ onu gþrdöm ki, uøaqlar dþvrÿmi alûblar. Mÿndÿn dÿrsi danûø-
maüûmû xahiø edirlÿr. Etiraz edÿ bilmÿdim. Mÿtni danûømüa baølarkÿn
Vaqifi dÿ ÷aüûrdûm.
O, pÿncÿrÿ qabaüûnda durmuødu, kö÷ÿdÿn ke÷ÿnlÿrÿ tamaøa elÿyirdi.
Mÿnim sÿsimÿ lovüalûqla ÿlini havada yellÿdi:
— Onlara danûø, onlara, mÿn... mÿn...
Mÿnÿ elÿ gÿldi ki, o “bilirÿm”” demÿk istÿyirdi. Ancaq sþzönö tez ud-
du, yadûna döødö ki, sÿhÿr dÿrsÿ gÿlÿndÿ mÿnÿ “bilmirÿm” deyib.
— Ìÿn necÿ olsa, ÷ulumu sudan ÷ûxara bilÿrÿm.
Uøaqlardan hansûsa onu sancdû.
— Birdÿn ÷ulun aüûr oldu. Sÿni batûrdû?!
— Þz dÿrdini ÷ÿk eyyy... Nÿ ÿcÿb Arif varmûø. Yoxsa neynÿrdiniz?!
Uøaqlar da onun sþzönö cavabsûz qoymadûlar:
— Kö÷ÿdÿn ke÷ÿnlÿrÿ tamaøa elÿyÿrdik, sÿnin kimi.
Mÿn dÿrsi danûøûb izah elÿdim. Sonra uøaqlar nþvbÿ ilÿ bir-birlÿrinÿ
danûødûlar. Mÿtn hamû ö÷ön aydûn oldu. Hamû onu þyrÿndi. Bircÿ mÿnim
mÿhÿllÿ yoldaøûm, dostum Vaqifdÿn savayû.
***
Èøin tÿrsliyinÿ bax!..
Möÿllim dÿrs soruømaüa baølar-baølamaz birinci Vaqifi ÷aüûrdû.
O, inamsûz addûmlarla yazû taxtasûna gedÿndÿ sþylÿdiyi “yaman iliø-
dim...”” sþzlÿri aydûnca eøidildi. Ancaq bilmÿdim bunu möÿllim dÿ eøitdi, ya
yox. Möÿllim jurnalû yazûrdû. Bu, Vaqifi, deyÿsÿn, bir az örÿklÿndirdi. Addûm-
larûnû yeyinlÿtdi. Þzönö mÿnim oturduüum skamyanûn yanûna verdi (mÿn sol
tÿrÿfdÿ birinci skamyada otururam), möÿllim eøitmÿsin deyÿ pû÷ûldadû:
— Arif, vayûmdû, kþmÿk elÿ, qulaüûm sÿndÿdir. Asta-asta de gÿlsin,
eøidÿrÿm.
Mÿn dÿ ona dedim:
— Mÿn ki sÿni dÿrs þyrÿnmÿyÿ ÷aüûrdûm.
— Nÿ bilÿydim ki, i÷ÿri girÿn kimi mÿni ÷aüûracaq.
Daha mÿn dinmÿdim.
Möÿllim baøûnû qaldûrûb:
— Hÿ, Vaqif, danûø, sÿni eøidirÿm, — dedi.
Nÿ danûøacaqdû? Nÿzÿrlÿrim bayaq onun laü elÿdiyi uøaqlara sataødû. Arxa-
yûn-arxayûn, bir az da istehzalû nÿzÿrlÿrlÿ Vaqifÿ baxûrdûlar. Mÿnÿ elÿ gÿldi ki,
Gülhüseyn Hüseynoğlu. “Bərk ayaqda” 165

onlar bu baxûølarû ilÿ deyirlÿr: “Onlara danûø, onlara danûø... Èndi necÿsÿn,
lovüa qardaø?! Hÿ, necÿsÿn?! Deyÿsÿn, ÷ulunu sudan ÷ûxara bilmirsÿn?!””
Bÿlkÿ dÿ, onlar bu cör fikirlÿømirdilÿr. Bÿlkÿ, mÿnÿ elÿ gÿlirdi. Kim
bilir?!
Lovüa qardaø... Bu hardan mÿnim aülûma gÿldi... Amma Vaqifÿ necÿ
yaraøûr.
Dÿli øeytan deyir ki, bundan sonra onu elÿ belÿ ÷aüûrûm: “Lovüa
qardaø””. Yox, inciyÿr. Onsuz da hÿr øey östöndÿ inciyir.
Atam deyir ki, lovüalûq ÷ox pis øeydir. Deyir ki, lovüa adamûn pen-
dirindÿn tök ÷ûxûr. Bu atalar sþzöndÿn onun yaman xoøu gÿlir.
Èndi budur, lovüa qardaøûn da pendirindÿn tök ÷ûxûr.
Ona yazûüûm gÿlmÿyÿ baølayûrdû. Mÿn onu he÷ belÿ aciz vÿ yazûq bir
halda gþrmÿmiødim. Bayaqkû lovüalanmaq hara, indiki bözöømÿk hara?!
Nÿ elÿ lovüalan, nÿ belÿ bözöø!..
Möÿllim mÿsÿlÿni baøa döømöødö. Vaxtû uzatmaüa dÿymÿzdi.
— Vaqif, belÿ gþrörÿm sÿn dÿrs þyrÿnmÿmÿkdÿ birinci yerÿ ÷ûxacaq-
san. Ke÷ otur, “2”.
Ana dili möÿlliminin xasiyyÿti idi. Jurnala yazdûüû qiymÿti hÿm dÿ
ucadan deyirdi.
Möÿllimin qanû qaralmûødû. Dÿrs danûømaüa bu dÿfÿ mÿni ÷aüûrdû.
Danûødûm. Äedi:
— Yaxøû, bÿs dostuna niyÿ kþmÿk elÿmirsÿn? Vaqifi deyirÿm. Gþrör-
sÿn, he÷ nÿ bilmir. Belÿ getsÿ, sinifdÿ qala bilÿr. Onunla bir mÿøüul ol-
sana... Ke÷ otur, “5”.
Mÿn möÿllimÿ deyÿ bilmÿdim, deyÿ bilmÿdim ki, dostuma kþmÿk
elÿmÿyÿ hazûram, ancaq onun þzö bundan boyun qa÷ûrûr. Yox, deyÿ bil-
mÿdim.
***
Tÿnÿffösdÿ ona yaxûnlaødûm. Mÿni acûladû:
— Adamû tanûmaq olmazmûø. Hÿlÿ bir utanmûr, dost da deyir...
— Mÿn elÿ indi dÿ sÿnÿ dost deyirÿm.
— Dosta bax!.. Bÿrk ayaqda adamû qoyub qa÷an — sÿnin adûn budur!
Mÿn daha dþzÿ bilmÿdim:
— Nÿ danûødûüûnû he÷ bilirsÿn?!
— Sÿninlÿ danûømaq istÿmirÿm. Sÿn dÿ mÿni danûødûrma, bildin?!
Bundan sonra mÿnim Arif adûnda dostum yoxdur, vÿssalam!

Sþhbÿti daha davam etdirmÿk olmazdû.
O gön ilk dÿfÿ olaraq mÿktÿbdÿn evÿ bir yerdÿ qayûtmadûq.
Yolda onun þz hÿrÿkÿti barÿdÿ fikirlÿøib-fikirlÿømÿdiyini deyÿ bil-
mÿrÿm, amma mÿn ÷ox fikirlÿøirdim. Onun da, þzömön dÿ hÿrÿkÿtlÿrimi
gþtör-qoy edirdim.
Niyÿ Vaqif mÿndÿn kösdö? Tÿqsirim nÿ idi ki?.. “Bÿrk ayaqda adamû
qoyub qa÷an”. O mÿnÿ nÿ ö÷ön belÿ dedi? Ona suflyorluq elÿmÿdiyimÿ
gþrÿ, hÿ?! Bÿs onun þzö bir o qÿdÿr yoldaøûna laü elÿyib “Onlara danûø,
onlara danûø”” deyÿndÿ yaxøû idi?!
Ona gþrÿ dÿ ona dÿrsi pû÷ûldamadûm. Lovüalanmasaydû, bÿlkÿ dÿ, de-
yÿrdim. Yox, möÿllimin acûüûna gÿlsÿydi dÿ, deyÿrdim. Bircÿ lovüalan-
masaydû!
***
Èki hÿftÿ idi ki, Vaqiflÿ kösölö idik. Mÿktÿbÿ ayrû gedir, ayrû qayûdûr-
dûq. Nÿ mÿn onlara gedir, nÿ o bizÿ gÿlirdi.
Ö÷ gön bundan qabaq ÷þrÿk dökanûnda anasûna rast gÿldim. Mÿni ÷ox
mehriban dindirdi.
— Arif, necÿsÿn, bala?!
— Yaxøûyam, Sÿadÿt xala.
— Bizÿ niyÿ gÿlmirsÿn? Olmaya, Vaqiflÿ aranûz dÿyib?!
— Yox, niyÿ ki?!
— Ondan da soruøuram, belÿ deyir. Bÿs onda niyÿ gþrönmörsÿn? Sra-
üagön sinif rÿhbÿriniz mÿni mÿktÿbÿ ÷aüûrtdûrmûødû. Vaqifdÿn ÷ox øika-
yÿtlÿndi. Deyir, ÷ox pis oxuyur. Ciddi ÷alûømasa, sinifdÿ saxlamalû olaca-
yûq. Deyir, imtahanqabaüûdûr, gÿrÿk evdÿ ÷alûømasûna gþz olasan. Mÿn
dÿ, ay bala, baøûma haranûn kölönö tþköm, evdÿ oluram ki, östöndÿ dÿ
gþzöm olsun. Sÿhÿrdÿn axøamacan döøöb kombinatda qalmûøam. Èki saa-
tacan elÿ gedib gÿlmÿyÿ vaxtûm itir. Evÿ gÿlÿndÿ dÿ biøir-döøör, yûr-yû-
üûø... bir dÿ gþrörsÿn ki, gecÿ yarû oldu.
Biz ÷þrÿk alûb evÿ gÿlÿnÿcÿn Sÿadÿt xala mÿnÿ iø-göcöndÿn, oülunun
dÿrsÿ fikir vermÿdiyindÿn, futbol azarûna tutulduüundan danûødû.
— O gön dÿ ki futbol topuynan yazûq, kimsÿsiz Xanûmqûz nÿnÿnin
pÿncÿrÿsinin bir gþzönö ÷ilik-÷ilèk elÿyib. Øöøÿsalan ÷aüûrûb dözÿltdir-
mÿyÿ mÿcbur olmuøam.
Sÿadÿt xala danûødûqca ona elÿ yazûüûm gÿlirdi ki...

Ayrûlanda xahiø elÿdi ki, ayaüûmû onlardan kÿsmÿyim. Bir dÿ...
— Bir dÿ, bala, qadan alûm, imkanûn olanda Vaqifÿ dÿrslÿrini þyrÿn-
mÿkdÿ kþmÿk elÿ. Möÿllim sÿni yaman tÿriflÿyirdi...
Mÿn Sÿadÿt xalaya da deyÿ bilmÿdim ki, oüluna kþmÿk etmÿyÿ ha-
zûr idim, amma onun þzö bunu istÿmÿdi. Kösölö qalmaüûmû da a÷a bilmÿ-
dim. Fikirlÿødim ki, Vaqif bunu elÿmÿyibsÿ, mÿn niyÿ elÿyim?!
Èndi budur, ö÷ göndör, Sÿadÿt xalanûn sþzlÿri baøûmdan ÷ûxmûr. “Qa-
dan alûm, imkanûn olanda Vaqifÿ dÿrslÿrini þyrÿnmÿkdÿ kþmÿk elÿ””.
Èmkanûm var, Sÿadÿt xala, var! Kþmÿk dÿ elÿyÿ bilÿrÿm. Ancaq biz
kösölöyök. Þzö dÿ oülunuz mÿndÿn kösmöødör, “mÿni danûødûrma” de-
miødir.
Bu gön dÿ rus dilindÿn “2”” aldû. Qanûm lap qaralmûødûr. Qÿribÿdir,
“2””-ni alan o, qanû qaralan mÿn.
Axøam evdÿ baøa döødöm ki, ona gþrÿ yox, Sÿadÿt xalaya gþrÿ qanûm
qaralmûødûr. Yazûq arvad bilsÿ, gþrÿsÿn, indi neylÿyÿcÿk? Mÿnÿ ömid ol-
du, mÿndÿn dÿ oüluna bir kþmÿk yetiømÿdi. He÷ yaxøû olmadû.
Vaqifÿ dÿ he÷ bilmirÿm nÿ oldu, gönö-göndÿn dala gedir.
Fikir mÿni gþtörmöødö. Atamûn mehriban sÿsini eøitdim:
— Oüul, yaman fikirli gþrönörsÿn, nÿ olub bÿyÿm?
— He÷, elÿ bir øey yoxdur, ata.
— Yox, sÿn nÿsÿ mÿndÿn gizlÿdirsÿn. Gþzlÿrindÿn gþrörÿm. Sÿn ki
mÿndÿn he÷ bir øey gizlÿtmÿzdin!.. Bir dÿ Vaqif ne÷ÿ göndör gþzömÿ
dÿymir. De gþröm, kösöb elÿmÿmisiniz ki?!
Mÿn susurdum. Atam yaman yerdÿ mÿni yaxalamûødû. Èøin nÿ yerdÿ
olduüunu þyrÿnmÿyincÿ mÿni rahat buraxmayacaqdû. Xasiyyÿtini bi-
lirdim. Bir dÿ mÿnim þzömön örÿyim dolmuødu. Danûømaüa elÿ adam
axtarûrdûm. Atamdan yaxøû mÿslÿhÿt÷i kimi tapacaqdûm ki?! Odur ki
olub-ke÷ÿnlÿri baødan ayaüacan danûødûm. Hÿtta Sÿadÿt xalanûn oüluna
kþmÿk ö÷ön mÿndÿn xahiø elÿdiyini vÿ bó gön Vaqifin yenÿ “2”” qiymÿt
aldûüûnû da sþylÿdim.
Atam mÿni diqqÿtlÿ dinlÿyÿndÿn sonra dedi:
— Hÿ, yaxøû olmayûb. Gþr nÿ vaxtdan kösölösönöz, mÿnÿ dÿ demÿ-
misÿn.
— Ata, bilirsÿn, utandûm. Bir dÿ mÿn kösmÿzdim. Mÿnim belÿ øeydÿn
xoøum gÿlmir. Ondan oldu.

— Baøa döøörÿm, oüul, baøa döøörÿm. Ancaq iki hÿftÿ kösölö qal-
maq... Áu he÷ mÿnim xoøuma gÿlmir. Þzö dÿ Vaqifin belÿ aüûr vax-
tûnda: àxû þzön deyirsÿn ki, möÿllim deyib, belÿ getsÿ, sinifdÿ qala bi-
lÿr. Sÿn onun yoldaøûsan, ona indi kþmÿk ÿlini uzatmasan, nÿ vaxt
uzadacaqsan?!
— Ata, mÿn kþmÿk elÿmÿk istÿyirdim, lap sinifdÿ dÿrsi ona pû÷ûldar-
dûm da, ancaq bircÿ onun bu lovüalûüû olmasaydû.
— Yox, sinifdÿ dÿrsi pû÷ûldamaq, suflyorluq elÿmÿk yaxøû deyil. Bu-
nun ona bir kþmÿyi dÿymÿz. Burdan sÿn deyÿcÿksÿn, o da tutuquøutÿk
tÿkrar edÿcÿk, oradan da yadûndan ÷ûxûb gedÿcÿk. Yaxøû elÿmisÿn ki,
þzön dediyin kimi dÿrsi pû÷ûldamamûsan. Vaqifÿ kþmÿyi evdÿ, dÿrslÿrini
hazûrlayanda elÿmÿk lazûmdûr. ßsl yoldaølûq kþmÿyi bu olar. Mÿnÿ elÿ
gÿlir ki, ñÿí îíóíëà áàðûøìàëûñàí.
— Ata, axû o þzö indi mÿndÿn öz dþndÿrib, mÿn necÿ onun yanûna
gedim?!
— Mÿnÿ elÿ gÿlir ki, oüul, indi, yÿqin, o da peøman olub. Bir dÿ deyir-
sÿn ki, o lovüadûr, qörurludur. Elÿ buna gþrÿ dÿ o sÿnin yanûna gÿlmÿ-
yÿcÿk. Onun isÿ indi aüûr vaxtûdûr. Sÿadÿt xalanûn da vaxtû yoxdur onun
östöndÿ gþz olsun. Èøÿ gedÿn kimi o da evdÿ oturub dÿrs þyrÿnmir,
kö÷ÿyÿ qa÷ûr, onun-bunun pÿncÿrÿsini sûndûrûr. Yaramaz iølÿrlÿ mÿøüól
olur. Sÿn onlara getsÿn, ya onu bizÿ ÷aüûrsan, belÿ olmaz. Oturub sÿninlÿ
birlikdÿ dÿrslÿrini þyrÿnÿr. Bir dÿ oüul, gÿrÿk sÿn he÷ vaxt unutmayasan
ki, atasûnûn yoxluüu Vaqifÿ ÷ox pis tÿsir elÿyir.
Atam döz deyirdi. Ancaq Vaqifin uøaqlarûn yanûnda mÿnÿ “Bÿrk
ayaqda adamû qoyub qa÷an — sÿnin adûn budur” demÿsindÿn sonra onun
ayaüûna getmÿk mÿnÿ ÷ox aüûr gÿlirdi. ×ox aüûr!
Bunlarû atama da dedim. Cavabû bu oldu:
— Hamûsûnû baøa döøörÿm, oüul. Bil ki, ÿgÿr o, yaxøû oxusaydû, mÿn,
bÿlkÿ dÿ, sÿni onun ayaüûna gþndÿrmÿzdim. Deyÿrdim ki, gþzlÿ, o, sÿnin
ayaüûna gÿlsin. Ancaq indi vÿziyyÿt baøqa cördör. O þzö dÿ baøa döø-
mÿdÿn sinifdÿ qala bilÿr. Halbuki yaxøû oxumaqda indi sÿn ona kþmÿk
edÿ bilÿrsÿn. Þzön dÿ deyirsÿn ki, o, korafÿhm deyil, ancaq lovüa vÿ tÿn-
bÿldir. Mÿn sÿnin yerindÿ olsam, elÿ gönö sabah gedib onunla barûøaram.
Gönö sabah.

Ãàáèë
ÃÎÉ ÄÀÍÛØÑÛÍ ÒßÁÈßÒ

Ýöíÿø ýàù ýþðöíöð, ýàù ýþðöíìÿéèð,
Äóìàí ýàù ñöðöíöð, ýàù ñöðöíìÿéèð.
Äÿðÿëÿðäÿí àõàí ñóëàðûí ñÿñè,
Éàëãûç áóëàãëàðûí êþâðÿê íÿüìÿñè,
Ýàù áàòûð, ýàù äà êè, ÷ûõûð àøêàðà.
Öðÿéèì áöðöíöð õîø äóéüóëàðà,
Ñóñìàã èñòÿìèðÿì, ñóñóðàì ôÿãÿò.
Ãîé äàíûøñûí òÿáèÿò!
Áàøûìûí öñòöíäÿ ÷ÿòèðëè ìåøÿ,

Éóéóíìóø, äàðàíìûø ÿòèðëè ìåøÿ.
Î éàçäà éàøûëäû, ïàéûçäà ÿëâàí.
Áèð àüàú êÿùðàáà, áèð àüàú ìÿðúàí.
Áèð éàðïàã Ýöíÿøèí øþëÿñèíäÿ çÿð,
Áèð éàðïàã áóëóäóí ýþçöíö ñèëÿð.
Äèíèì, éà äèíìÿéèì, äèíëÿéèì ÿëáÿò,
Äàüäàí ýþç àüàðäûð ÿââÿëèíúè ãàð,

Ãîðõóäàí ñàðàëûð ÷è÷ÿêëÿð, îòëàð.
Öôöã ãûïãûðìûçû, çèðâÿ áÿìáÿéàç.
Áÿùñÿáÿùñ åéëÿéèð éàãóòëà àëìàç
Ðÿíý âåðèð, ðÿíý àëûð ýþéëÿðèí òàüû.
Ðÿíýëÿð îâñóíëàéûð àíà òîðïàüû.
Øåèðäÿ, ðÿñìäÿ ùàíû áó úöðÿò?
Ãàëõûð òàëàëàðäà îò ãàðûø-ãàðûø.
Ãàëõûð, äèçÿ ÷ûõûð éàüäûãúà éàüûø.
Éàüûøäàí éàðàíàí õûðäàúà ýþëëÿð
Ìöðýöëö, éóõóëó ýþçëÿðÿ áÿíçÿð.
Î ýþçëÿð ýàù äîëóð, ýàù äà áîøàëûð.
Ïÿðèøàí-ïÿðèøàí õÿéàëà äàëûð.
Äèíäèðìÿê èñòÿéèð ìÿíè áó ìþùíÿò.
170 Qabil. “Qoy danışsın təbiət”

Àøûã Øÿìøèð
ÍÎÂÐÓÇ ÁÀÉÐÀÌÛ
Bahara deyirlÿr Novruz bayramû.

Ana dilimizdÿ — tÿzÿ yaz gönö.
Bu sþzö ÿzÿldÿn deyib el, hamû,
Sÿadÿt gÿtirÿn bizÿ yaz gönö.
Bizÿ hÿr nemÿti elÿyÿn sovqat,

Yuxudan oyanûr cömlÿ nÿbatat;
Bollanûr, ÷oxalûr, gÿlir mÿhsulat,
Ruzi verir elimizÿ yaz gönö.
Baülar bara ÷atûr, baü÷a göl olur,

Bölböllÿrdÿ øirin nÿümÿ, dil olur.
ßriyir ÷þllÿrin qarû, sel olur,
Suya dþnör — baxsa buza yaz gönö.
Löt meøÿlÿr don geyinir yarpaqdan,

Nÿrgiz gölÿ-gölÿ ÷ûxûr torpaqdan,
Bÿnþvøÿni asmaq ö÷ön buxaqdan
Tþhfÿ verir gÿlin-qûza yaz gönö.
Alÿmin bayramû, xoø gÿlÿn bahar,

Cahanûn zivÿri, hamû sÿndÿ var.
Hayqûrûr havada qara buludlar,
Yaüûø möyÿssÿrdi sizÿ, yaz gönö.
Dÿhana dad verir quzuqulaüû,

Øehli qÿrÿnfili, yarpûz yarpaüû,
Moruq ÷iyÿlÿyÿ qarûøan ÷aüû,
Dÿrman olur dÿrdimizÿ yaz gönö.
Qarûøqa dÿn yûüûr, arû bal ÷ÿkir,

Barama yarpaqdan ipÿk xal ÷ÿkir;
Bu lÿzzÿti bizim el-mahal ÷ÿkir,
Yetiøirik ÷ox muraza yaz gönö.
Aşıq Şəmşir. “Novruz bayramı” 171

Qartal uzaq baxûr, kÿklik ÷alûr ney,
Qaranquø, sûüûr÷ûn, bölböl tutur mey.
Quzey al börönör, bÿzÿnir göney,
Sÿndÿ vardûr iørÿt, mÿzÿ, yaz gönö.
Taleyin kÿskindi, iqbalûn yeyin,

Øadlûq bayramûnû edirik áó ýöí.
Kÿkili qabarûr øanapipiyin,
×ox gþzÿl gþrönör gþzÿ yaz gönö.
×oban øiø tÿpÿdÿ tötÿk ÷alanda,

×i÷ÿk dÿrib saü ÿlinÿ alanda,
Sörölÿr gþy ota ÷ÿhlim salanda
Quzular yayûlûr dözÿ yaz gönö.
Øÿmøirin istÿyi, örÿyi sÿnsÿn,

Dþrd fÿslin gþzÿli-gþy÷ÿyi sÿnsÿn,
Gþyön dÿ, yerin dÿ ÷i÷ÿyi sÿnsÿn,
Layiqsÿn sþhbÿtÿ, sþzÿ yaz gönö!
ßliaüa Kör÷aylû
BÈZÈM PLANET
Meteor selini ke÷ib sörÿtlÿ

Lacivÿrd gþylÿrÿ insan saldû iz,
Baxûb ucalûqdan Yerÿ heyrÿtlÿ,
Dedi: — Nÿ gþzÿldir planetimiz!
Gþzönÿ iøûqlar dÿydi birinci,

Èøûqlar — qûrmûzû, yaøûl, aü, sarû,
Hÿrÿsi bir yaqut, zömröd, bir inci,
Sözdö gþzdolusu bu iøûqlarû.
172 Əliağa Kürçaylı. “Bizim planet”

Gþzönÿ silsilÿ daülar gþröndö
Karvana dözölmöø dÿvÿlÿr kimi.
Daülarûn dþøöndÿn duman söröndö
Tÿzÿ imÿklÿyÿn nÿvÿlÿr kimi.
Gþröndö insana dÿnizlÿr, gþllÿr

Yeni qalaylanmûø tava kimi aü,
Gþröndö arpalû, buüdalû ÷þllÿr, —
Sanki zÿfÿrandûr Yerdÿ bir tabaq.
Ènsan bir qörurla sözdö bunlarû,

Sözdö ulduzlarûn bÿrabÿrindÿn.
Dedi: — Nÿ gþzÿldir bizim Yer øarû!
Baxdû, kþks þtördö insan dÿrindÿn.
Birdÿn ÷þhrÿsini börödö kÿdÿr,

Dolandû baøûna onun kosmos da.
Qorxdu — bu gþzÿllik mÿhv ola bilÿr,
Èynÿ batmûø kimi partlar bu “kos”” da!
Ènsan bilirdi ki, Yer körÿsindÿ,

Qucaüû doludur arsenallarûn.
Þlöm qorxusu var buz nÿfÿsindÿ,
Qarûmûø, qartûmûø generallarûn.
Sÿmadan gþrönÿn zömröd meøÿnin,

Qoynunda torpaq var — insan bilirdi.
Dözlÿrÿ ÷i÷ÿk yox, raket dþøÿnib,
Raketlÿr danûøar — insan bilirdi.
Bilirdi neytron, atom ha÷aqdûr,

Yatûr yuvasûnda bir ilan kimi.
Tþköb zÿhÿrini sû÷rayacaqdûr,
O, “qûø yuxusu””ndan ayûlan kimi.
Əliağa Kürçaylı. “Bizim planet” 173

Bilirdi altûnda qayûqlar özör,
Qalaylû tavaya bÿnzÿr dÿnizin.
Bilirdi od yöklö tÿyyarÿ sözör,
Lacivÿrd qoynunda gþylÿrimizin.
Bunlarû gþrmöødö insan min kÿrÿ,

O, Yeräÿn gÿlmiødi, burda u÷sa da.
Bilirdi yenÿ dÿ dþnÿcÿk Yerÿ,
Ulduz alÿmindÿ qanad a÷sa da.
Kimsÿsiz qoynundan u÷an daølarûn,

Ènsan var sÿsiylÿ qûøqûrdû birdÿn:
Ey Yer körÿsinin vÿtÿndaølarû,
Kosmosdan seyr etdim bu torpaüû mÿn.
Necÿ dÿ sakitdir meøÿ, dÿniz, daü!

Kaø bu ucalûqdan gþrÿydiniz siz.
Gÿlin onu belÿ sakit saxlayaq,
Nÿ qÿdÿr gþzÿldir planetimiz!
174 Əliağa Kürçaylı. “Bizim planet”

Rÿsul Rza
ØÓØÀ
(Èxtisarla)
Burda nÿümÿ yaz ÷i÷ÿyi kimidir:

Òez dayanûr, tez göl a÷ûr, boy atûr.
Burda sÿhÿr yuxusundan adamû
Áölböllÿrin cÿh-cÿh sÿsi oyadûr.
Burda hava kþrpÿ uøaq kimidir,

Ýah tutulur, gah aülayûr, gah gölör.
Burda sÿhÿr buludlarûn dþøöndÿn
Ãayalara ãûçûlgöllÿr tþkölör.
Gþylÿrindÿ at oynadûr øimøÿklÿr,

Áir an olur gur yaüûøû, dolusu...
ßlvan ÷i÷ÿk xalûlarû yamacda
Áaø qaldûrûr nÿrgiz, gþzö dolu su.
Qayalarda tÿrlanlarû qûy vurur,

Äan atanda maral gÿlir ÷eømÿyÿ.
Qûz-gÿlinlÿr gön doümamûø oyanûr;
Äÿstÿ-dÿstÿ bulaq östÿn ke÷mÿyÿ.
Mÿn torpaüûn qödrÿtinÿ heyranam,

Éöz ziynÿti, yöz rÿngi var hÿr ildÿ.
Ènsan vaxtsûz nÿ qocalar, nÿ þlÿr
Òorpaq kimi göcö olsa kþnöldÿ.
Rəsul Rza. “Şuşa” 175

Abdulla Øaiq
KÈ×ÈK QßHRßMAN
Azayûn atasû Bþyök Vÿtÿn möharibÿsinin lap birinci ilindÿ ÿsgÿr get-
miødi. Anasû da dÿmiryolunda iøÿ dözÿlmiødi. Aòasûnûn ayrûlûüû Azaya
÷ox tÿsir edirdi, onu hÿr yadûna salanda faøistlÿrÿ lÿnÿt oxuyurdu.
Bir gön Azay éuxudan hÿyÿcan i÷indÿ oyandû. ×ox halsûz vÿ nÿøÿsiz
idi. Anasû oülunun bu vÿziyyÿtindÿn narahat oldu:
— Oülum, niyÿ qÿmlisÿn, nÿ olub?
— He÷!
— Necÿ he÷, rÿngin qa÷mûø, öz-gþzönÿ qÿm, kÿdÿr tozu ÷þkmöø, yox-
sa atanûn xiffÿtini edirsÿn?
Azay baøûnû kþksönÿ dikÿrÿk bir az sakit durdu, sonðà baøûnû qaldûr-
madan dedi:
— Ana, atamû ÿsgÿr paltarûnda cÿbhÿyÿ gþídÿrdiyimiz gön yadûndadûrmû?
— Yadûmdadûr oülum, o gön hÿm øÿn, hÿm dÿ î kÿdÿrli idi. ßsgÿr pal-
tarû isÿ ona gþzÿl yaraøûrdû. Qatar yola döøÿndÿ gölÿ-gölÿ sÿni qucaqladû:
“Ègid oülum, mÿrd ol”, — dedi, — ataíû döøönmÿ, mÿnim ö÷ön äàðûõñàí, àíà
âÿòÿíÿ ãóëëóã åò, î, ìÿíèì ö÷öí hÿr øeydÿn — atadan, anadan da ÿzizdir”.
Azay anasûnûn sþzönö bitirmÿyÿ imkan vermÿdi:
— Yadûmdadûr… mÿn onun boynunu qucaqlayûb hþnkör-hþnkör aülayûr-
dûm. O mÿni qucaqlayûb þpÿndÿ yaøëû kirpiklÿri özömö islatdû. Qatar hÿrÿkÿt
etmÿk özrÿ idi. Mÿni zor-göc sakit edib vaqona atûldû. Qatar fit ÷ala-÷ala
hÿrÿkÿt etdi. O, pÿncÿrÿdÿn bizÿ baxûrdû, mÿn dÿ ona... Áunlar yadûndadûrmû?
—Yadûmdadûr oülum!..
— Bu gecÿ olduüu kimi bunlarû yuxuda gþrmöøÿm. Qatar hÿrÿkÿt
edÿrkÿn, sÿnÿ baxûb hþnkör-hþnkör aülarkÿn þz sÿsimÿ oyandûm.
— Xeyirdir oülum, aülamaq sevinmÿkdir, inøallah, möharibÿ zÿfÿrlÿ
baøa ÷atar, atan da saü-salamat qayûdar.
Azayûn gecÿdÿn bÿri kþksönÿ sûümayan kÿdÿri elÿ bil bir qÿdÿr so-
vuødu...
Sÿrin, buludlu bir gön idi. Azay dÿmiryolunun øimala doüru uzanan
yaøûl ÷ÿmÿnliyindÿ ÷i÷ÿk dÿrÿ-dÿrÿ gedirdi. ßlvan ÷i÷ÿklÿrdÿn bir äÿstÿ
baüladûqdan sonra dincÿlmÿk ö÷ön bir komanûn ÿtÿyindÿ uzandû.
Azay gþzlÿrini dÿmiryoluna dikÿrÿk nÿ isÿ döøönördö. Atasû bu yolla get-
miø, bu yolla da qayûdacaqdû. Bu yollar nÿ qÿdÿr Azay kimi oüullarûn atasûnû
176 Abdulla Şaiq. “Kiçik qəhrəman”

cÿbhÿyÿ aparmûødû; gönlÿrin bir gönöndÿ bu yollar hÿmin atalarû þz ailÿlÿ-
rinÿ, balalarûna qovuøduracaqdû. Bu zaman Azayûn gþzlÿrinÿ bir kþlgÿ iliødi.
Diqqÿtlÿ baxûb gþrdö ki, tanûmadûüû bir adam dÿmiryoluna yaxûnlaøûb øöbhÿ-
li nÿzÿrlÿrlÿ ÿtrafa baxdû. Sonra relslÿrin altûnû sörÿtlÿ qazaraq oraya nÿ isÿ
qoyub qorxa-qorxa sörÿtlÿ geri ÷ÿkildi. Azay yad adamûn bu hÿrÿkÿtlÿrindÿn
÷ox øöbhÿlÿndi, dÿrhal ayaüa qalxûb onu qarøûladû. Yad adam Azayû gþrÿn
kimi yolunu dÿyiøÿrÿk ondan uzaqlaømaq istÿdi. Azay buna imkan vermÿdi:
— Ey kimsÿn?
Yad adam gölömsÿmÿyÿ ÷alûødû:
— Neylÿyirsÿn? Mÿn dÿ sÿnin kimi bir vÿtÿndaø! De gþröm, sÿn kimsÿn?
Azay cavab vermÿyib øöbhÿli nÿzÿrlÿrlÿ ona baxdû. Yad adam sþhbÿ-
tin sÿmtini dÿyiømÿk istÿdi:
— Sÿnin dÿ atan cÿbhÿdÿdir?
— Bÿs harda olacaq? Gþndÿrsÿlÿr, mÿn dÿ gedÿrÿm.
Kiøi försÿti fþâtÿ vermÿmÿyÿ ÷alûødû:
— Eh...h... Atalar neylÿdi ki, sÿnin kimi södÿmÿr oüullar neylÿsin.
Azay acûqlû-acûqlû ona baxdû. Yad adam buna ÿhÿmiyyÿt vermÿyib sþ-
zönÿ davam etdi:
— Yazûq, sÿnin vÿtÿninmi var?.. Bu gön, sabah almanlar onu da alacaq,
vÿtÿnsiz qalacaqsaí...
Azayûn gþzlÿri kÿllÿsinÿ ÷ûxdû. Dÿrhal atasûnûn sþzlÿri yadûna döødö:
“Atanû döøönmÿ, mÿnim ö÷ön darûxsan, ana vÿtÿnÿ qulluq et! O, mÿnim
ö÷ön hÿr øeydÿn — atadan da, anadan da ÿzizdir””. Bu sþzlÿri xatûrlayûb
Azay qÿhÿrlÿndi, gþzlÿri doldu þzönö saxlaya bilmÿyib, ondan uzaq-
laømaüa ÷alûøan yad adamûn östönÿ atûldû, iki ÿli ilÿ boüazûndan yapûødû:
— Ay xain, mÿnimmi vÿtÿnim yoxdur... Nÿ? Mÿnim vÿtÿnim yoxdur?!
Yad adam boüazûnû zor-göc Azayûn ÿlindÿn qurtarûb kÿnara ÷ÿkildi:
— Øeytan oülu, bu saat sÿni atavûn yanûna gþndÿrÿcÿyÿm — deyÿ cibin-
dÿn bir fin bû÷aüû ÷ûxardû. Höcum etmÿk istÿdikdÿ Azay yerdÿn bþyök bir
daø gþtöröb onun ÿli qarûøûqlû fin bû÷aüûna vurdu. Kiøinin ÿli bÿrk ÿzildi,
bû÷aq ÿlindÿn yerÿ döødö. Azay cÿld bû÷aüû gþtöröb dikÿldi:
— Èndi, sÿnin canûn mÿnim ÿlimdÿdir. Xain, satqûn, mÿnim vÿtÿnim yoxdur?
Elÿ bu zaman yoldan ke÷ÿn iki hÿrbi nÿfÿr onlarû gþröb yaxûnlaødû:
— Niyÿ vuruøursunuz?..
— Bu adam deyir ki, sÿnin vÿtÿnin yoxdur!.. Bu gön-sabah almanlar bu
yerlÿri dÿ alacaq, sÿn vÿtÿnsiz qalacaqsan.
— Yalan deyir! — deyÿ yad adam artûq ñþz sþylÿyÿ bilmÿdi.
Abdulla Şaiq. “Kiçik qəhrəman” 177

— Yalan demirÿm, bax, bu fin bû÷aüû ilÿ mÿni þldörmÿk istÿyirdi. Daø
ilÿ vurub ÿlini ÿzdim, bû÷aq ÿlindÿn yerÿ döødö. Xain, mÿnimmi vÿtÿnim
yoxdur, atam gedÿndÿ vÿtÿni mÿnÿ tapøûrûb.
Hÿrbi geyimdÿ olan bu iki nÿfÿr lap ÿvvÿlcÿdÿn elÿ bu qÿribÿ adamûn
hÿrÿkÿtlÿrindÿn, danûøûüûndan øöbhÿlÿnmiødilÿr. Odur ki onu þzlÿri ilÿ
aparacaqlarûnû bildirdilÿr. Arada Azayûn da kim olduüunu soruødular:
— Mÿn dÿmiryolu keøik÷isi Gölxanûmûn oüluyam. Adûm da Azaydûr —
deyÿ o qörurla cavab verdi. Onlar øöbhÿli qonaüû apardûlar. Azay da ana-
sûnûn yanûna qayûtmaq ö÷ön dÿmiryolun qûraüû ilÿ yola dözÿldi. Anasûnûn
keøik÷i daxmasûna yöz addûm qalmûødû ki, gþrdö uzaqdan qatar gÿlir.
Anasû da ÿlindÿ ki÷ik gþy bayraq tutmuødur. Azay yad adamûn dÿmiryolu
relslÿri altûna gizli bir øey qoyduüunu ancaq indi xatûrladû, ayûlan kimi
oldu. Qa÷a-qa÷a tez þzönö anasûna ÷atdûrdû. Qatar yaxûnlaøûrdû. Azay ana-
sûnûn cibindÿn ki÷ik qûrmûzû bayraüû ÷ûxarûb gþstÿrÿ-gþstÿrÿ:
— Ana, yol tÿhlökÿlidir, éîë tÿhlökÿlidir... Sonra sÿnÿ danûøaram, — de-
yÿ ucadan baüûrdû.
Qatar yaxûnlaøûnca dayandû. Vaqonlardan bir ne÷ÿ zabit vÿ qatar rÿisi dö-
øöb Gölxanûma yanaødûlar. Ondan qûrmûzû bayraq gþstÿrmÿyin sÿbÿbini soru-
øunca Azay gþrdöyö adamûn relslÿrin altûna nÿ isÿ qoyduüunu, onunla arala-
rûnda olan hadisÿni anlatdû. Zabitlÿr tez Azay ilÿ bÿrabÿr haman yerÿ getdilÿr.
Doürudan da, relslÿrin altûna dinamit qoyulmuødu. Onu Azay gþröb xÿbÿr
vermÿsÿydi, qatarla cÿbhÿyÿ gedÿn bötön ÿsgÿrlÿr vÿ zabitlÿr tÿlÿf olacaqdû.
Zabitlÿr Azayûn bu hÿrÿkÿtindÿn ÷ox mÿmnun qaldûlar, onu qucaqla-
yûb þpdölÿr, gþyÿ atûb-tutdular, minlÿrlÿ dþyöø÷önön xilaskarû adlandûr-
dûlar. Zabitlÿrdÿn biri dedi:
— Ki÷ik vÿtÿndaø, saü ol, bizi bþyök bir tÿhlökÿdÿn qurtardûn, bu
mÿrdliyin ÿvÿzindÿ sÿn bþyök mökafata layiqsÿn.
Azay cavab verdi:
— Mÿn þz vÿtÿndaølûq vÿzifÿmi yerinÿ yetirmiøÿm. Sizdÿn ancaq bir
øey istÿyirÿm. Döømÿni vÿtÿnimizdÿn tez qovun, atamû da gþtöröb zÿfÿr-
lÿ vÿtÿnimizÿ qayûdûn.
Ki÷ik Azayûn bu vÿtÿnpÿrvÿrliyi hamûda ruh yöksÿkliyi oyatdû.
Qatar hÿrÿkÿt etdi. Pÿncÿrÿdÿn uzanan ÿllÿr Azayû alqûølayûrdû. Bu
ÿllÿr, gölÿr özlÿr elÿ bil Azaya deyirdi:
— Balaca qÿhrÿman, ÷ox darûxma, sÿnin kimi oüullarûn atalarû mÿülub
olmaz, ÷ox ÷ÿkmÿz ki, sÿn istÿkli atanla gþröøÿrsÿn.
178 Abdulla Şaiq. “Kiçik qəhrəman”

ßëè Âÿëèéåâ
ÃßÍÈÐÑÈÇ ÝÞÇßË
Ñÿíè áó ãÿäÿð ñåâìÿéèì ñÿáÿáñèç äåéèëäèð. ßëâàí ÷è÷ÿêëè Úûäûð äöçöíäÿ
àõøàìëàð ýÿçìÿéÿ ÷ûõàíëàð ùå÷ âàõò óíóòìàçëàð êè, ùàâàí ëîüìàíäûð. Áîé-
áóõóíëàðû ìöõòÿëèô, éàðïàãëàðû úöðáÿúöð îëàí àüàúëàðû èëÿ âöãàðëàíàí, Èñà
áóëàüû èëÿ þéöíÿí, Õÿëèôÿëè ìåøÿñèíäÿ äèíúÿëÿíëÿð òÿñäèã åëÿéÿðëÿð êè, ìàé-
ñåíòéàáð àéëàðûíäà ÿòðàôûí ýöëöñòàí ãîõóéóð, ñóéóí øÿðáÿò äàäûð. Íþâáÿíþâ
ãóøëàðûí öðÿêà÷àí ìàùíûëàðûíû äèíëÿéÿíëÿð, ßðèìýÿëäèäÿ îòóðóá Ãàðàáàüûí
àðàí òÿðÿôëÿðèíäÿí óçàíàí äîëàéû éîëëàðà ýþç äèêÿíëÿð áèëèðëÿð êè, íÿ éöêñÿê,
íÿ óúàñàí, Øóøà! Óçàíàí äîëàéû éîëëàðà ýþç äèêÿíëÿð áèëèðëÿð êè, Ñàðûáàáà
äàüëàðûíäàí ñàõñû òöíýëÿ ÷ÿêèëìèø “Õàí ãûçûíûí ñóéó” èëÿ ìÿøhóðëàøìûø áó-
ëàãëàðäàí ýÿëÿí ñó øÿôà ãàéíàüû, äÿðäëÿð äÿðìàíûäûð. Áþéöê âÿ êè÷èê éàð-
ìàíëàðäàí àäëàéûá, Êîðóí êàðâàíñàðàñûíäà Çàðûñëû ãàéìàüû éåéÿíëÿð, áèð àç
äèíúÿëÿíäÿí ñîíðà Ñàüñàüàíëû éàéëàüûíäà èñòèðàùÿò åäÿíëÿð ñþçöìÿ ùàãã
âåðÿðëÿð êè, Òóðøñó òÿáèÿòèí ÿâÿçñèç íåìÿòèäèð.
Èìòàùàíà ùàçûðëàøäûüûìûç âàõò äàí öçö éóõóäàí ãàëõûð, ñÿíèí çöìðöä
ñèíÿíÿ ñÿðèëèð, îõóéóá-éàçûðäûã. Ñÿùÿð à÷ûëûíúà úàâàíëàðûí âÿ óøàãëàðûí
ñÿñè ãóøëàðûí úÿù-úÿùèíÿ ãàðûøûá áèçè âàëåù åäèðäè. Ìöÿëëèì äîñòëàðûìäàí
áèðèñèíÿ öç òóòóá ñóàë åëÿäèì:
— Íÿäÿíäèð êè, Øóøàäàêû úàâàíëàðûí ùàìûñû ìÿëàùÿòëè ñÿñÿ ìàëèêäèð âÿ
ýþçÿë îõóéóðëàð?
Äîñòóì ìöõòÿñÿð úàâàá âåðäè:
— Øóøàíûn ñóéó èëÿ ùàâàñû ñÿñ ö÷öí ÿí äÿéÿðëè äÿðìàíäûð.
Ùÿð÷ÿíä ìÿí äîñòóìóí úàâàáûíäàí î ãÿäÿð äÿ ràçû ãàëìàäûì, àíúàã
áó ñþçäÿ ùÿãèãÿò ÷îõ èäè.
Äîñòóìëà áÿðàáÿð Õàí ãûçûíûí áóëàüûíà ñàðû ýåòäèê. Êðàíòëàð ñûíìûø,
íîâëàð õàðàá îëìóø, áèíàíûí äèâàðëàðû ÷àòëàìûø, öñòö òþêöëìöøäö. Åøèòäèê
êè, øèðèí ñó ùàìàìû áàüëàíìûø, ìåéäàíäàêû áóëàüûí ñóéó äÿéèøäèðèëìèø-
äèð. Õàí ãûçûíûí åâèíèí àëòûíäà îòóðóá öçöàøàüû áàõûðäûã. Ùàâà àéäûí âÿ
ñÿðèí èäè. Áèðäÿí ìÿëàùÿòëè áèð ñÿñ äèããÿòèìè úÿëá åëÿäè. Ìÿí äÿðùàë äîñ-
òóìó öñòÿëÿìÿéÿ ÷àëûøäûì:
— Éàäûíäàäûðìû äåéèðäèí Øóøàíûí ñóéó èëÿ ùàâàñû õÿñòÿ ö÷öí ÿí äÿéÿð-
ëè äÿðìàíäûð?!
Äîñòóì âöãàðûíû ïîçìàäàí äåäè:
Ìÿí ñþçöìäÿí ãà÷ìûðàì.
— Îõóéàíûí ñÿñè õîøóíà ýÿëèðìè?
Əli Vəliyev. “Qənirsiz gözəl” 179

— Ùÿäñèç äÿðÿúÿäÿ.
— Þçöí ýþðäöí êè, Øóøàíûí ñóéó ãóðóéóá. Àíúàã ùàâàñû ãàëûá. Äåìÿê
ñÿñ ö÷öí ñóéóí ÿùÿìèééÿòè éîõäóð.
Äîñòóì öçöìÿ ìÿíàëû-ìÿíàëû áàõûá áàøûíû áóëàäû:
— Ñÿñè äèããÿòëÿ äèíëÿ, ñîíðà íÿòèúÿ ÷ûõàðò.
— Ùÿð êèìäèðñÿ, éàõøû ñÿñè âàð, ùåéiô êè, Áöëáöëö éàìñûëàéûð...
Áó çàìàí áàøãà áèð ñÿñ äÿ óúàëäû. Åéíÿí Úàááàð Ãàðéàüäûîüëó êèìè
çèëäÿí îõóéóðäó.
— Áó äà Úàááàðû éàìñûëàéûð...
Äîñòóì ÿëèíè ÷èéíèìÿ ãîéóá ýöëÿ-ýöëÿ äåäè:
— Ýþçöìöí íóðó! ßââÿëúÿ îõóéàí Áöëáöë, èíäè îõóéàí èñÿ Úàááàðäûð.
— Ìÿíèì ÿçèçèì, Áöëáöëëÿ Úàááàð ùÿéàòäà éîõäóð.
Äîñòóì ÿëëÿðèíè þë÷ÿ-þë÷ÿ äàâàì åëÿäè.
— Úàááàðëà Áöëáöëöí ñÿñè ùÿìèøÿ åøèäèëÿúÿêäèð. Âàëëàðà éàçûëìûø áó ñÿñ-
ëÿð ùå÷ âàõò óíóäóëìàéàúàã. Àçÿðáàéúàí õàëãû éàøàäûãúà, Øóøà øÿùÿðè äóð-
äóãúà ñåâèìëè íÿüìÿêàðëàðûí ñÿñè þëêÿìèçèí ùÿð ýóøÿñèíäÿí óúàëàúàãäûð.
Äîñòóìà úèääè íÿçÿð ñàëûá äåäèì:
— Ñþçëÿðèíèí ùàìûñû äîüðóäóð. Äå ýþðöì Øóøàäàí éåíè Úàááàðëàð,
Áöëáöëëÿð ÷ûõàúàãìû?
Äîñòóì ãÿìýèí ÷þùðÿñèíè éàíà ÷åâèðäè. Ýöúëÿ åøèäèëÿ áèëÿúÿê òÿðçäÿ
úàâàá âåðäè:
— Ìÿíúÿ, Õàí Øóøà õàíÿíäÿëÿðèíèí, éÿíè ïàðëàã íÿüìÿêàðëàðûí ñîí
íöìàéÿíäÿñèäèð.
Ìÿí áèð ñóàë äà âåðäèì:
— Áåëÿ ÷ûõûð êè, äàùà øàãðàã ñÿñÿ ùÿñðÿò ãàëàúàüûã?
— Ìÿí î ôèêèðäÿ äåéèëÿì.
— Ùÿðýàù Ñàðûáàáà ñóéó áó øÿùÿðè ñèðàá åëÿñÿ íåúÿ?
Äîñòóì ýþçöíö Õÿëèôÿëè ìåøÿñèíÿ çèëëÿìèøäè. Úàááàðëà Áöëáöëöí ñÿñè
ìÿíè ìÿñò åëÿìèøäè.
Áàøûìûç ñþùáÿòäÿí àéàçûéàíäà éöê ìàøûíûíäà èñòèðàùÿòäÿí äþíÿí áèð
äÿñòÿ úàâàí ýþðäöê. Èêè îüëàí “Ãàðàáàü øèêÿñòÿñè””íè åëÿ éàíûãëû îõóéóð-
äó êè... Ìÿí äîñòóìà áàõàíäà î ÿââÿëúÿ áàøûíû òÿrïÿòäè, ñîíðà ýöëöì-
ñöíäö.
Ìÿí Àçÿðáàéúàí ìóñèãè öçöéöíöí áàùàëû ãàøû îëàí íÿüìÿêàðëàðû äö-
øöíöð, öðÿéèìäÿ äåéèðäèì: “Óíóäóëìàç ñÿñ, óíóäóëìàç ñþç, óíóäóëìàç
ðÿíý òÿáèÿòèí èíñàíëàðà áÿõø åòäèéè ÿí ãèéìÿòëè íåìÿòèäèð...””
180 Əli Vəliyev. “Qənirsiz gözəl”

Ìàðàüàëû ßâùÿäè
ÅËÌ ÙÀÃÃÛÍÄÀ
Áèëèê îéàãëûãäûð, áèëìÿìÿê éóõó,

Î ñÿíè ýèçëÿäÿð, àøêàð åäÿð áó.
Áèëÿí ðóù ùàìûéëà îëñà äà éîëäàø,
Áÿäÿíëÿ ýþéëÿðäÿ ó÷àð î áèðáàø.
Áó óçàã ýþéëÿðèí ñèðëÿðèíè áèç
Äÿðê åäÿ áèëìÿðèê, áèë êè, åëìñèç.
Åëì èëÿ ñóëàðäà öçÿð ýÿìèëÿð,
Ùÿì åëìèí ýöúèëÿ ýÿìè äöçÿëÿð.
Åëì èëÿ äîñò îëñàí áó äöíéàäà ñÿí,
Ñóäàí ýÿìèñèç äÿ êå÷ÿ áèëÿðñÿí.
Åëìëè èò àðòûãäûð íàäàí þêöçäÿí.
Êå÷ìèøäèð øÿùÿð äÿ êÿíäè áó öçäÿí.
Èíñàíû ñöñò, òÿíáÿë åäÿð úÿùàëÿò,
Áèëèê ãöââÿ âåðÿð, áèð äÿ úÿñàðÿò.
Ýþéëÿðèí ùÿðÿêÿò åòìÿñè, äå áèð,
Åëì èëÿ äåéèëñÿ, áÿñ íÿ èëÿäèð!?
Áó ãÿäÿð ýþðäöéöí èøëÿð, ïåøÿëÿð,
Åëìäÿí, äöøöíúÿäÿí äîüìàìûø ìÿýÿð!?
Áèëèê èíñàíëàðû óúàëäàð àéà,
Íàäàíëûã êîðëàðòÿê ñàëàð ãóéóéà.
Åëì èëÿ à÷àðñà öðÿê ýþçöíö,
Áèë êè, éàðàäàíà òóòàð öçöíö.
Áèð êÿñ þç åëìèíÿ èíàíñà ÿýÿð,
Èøè, ÿìÿëèëÿ äàèì éöêñÿëÿð.
Òÿðúöìÿ åäÿíëÿð:
Ãóëàìùöñåéí Áåãäåëè, Õÿëèë Éóñèôëè
Marağalı Əvhədi. “Elm haqqında” 181

Åéâàç Çåéíàëîâ
ÎÜÐÓ
Mÿktÿb özrÿ ke÷irilÿn idman yarûølarûnda ayaüûmû bÿrk zÿdÿlÿmiø-
dim. Qapanûb qalmûødûm evdÿ. Yamanca darûxûrdûm. Baø qatan bir mÿø-
üuliyyÿt vardûsa, o da televizora baxmaqdû.
Kanallardan biri ermÿnilÿrin pis, murdar xasiyyÿtlÿri haqqûnda veriliø
hazûrlamûødû. Studiyadakûlar nþvbÿ ilÿ onlarûn ÿcaib-qÿraib yaltaqlûüûn-
dan, ikiözlöëöyöndÿn, yalan÷ûlûüûndan, satqûnlûüûndan danûøûr, oüru olduq-
larûnû isÿ daha artûq qabardûrdûlar. Oüurluq ãåéðè-insani, hÿm dÿ baø uca-
lûüû gÿtirmÿyÿn bir xösusiyyÿtdið. Lakin ermÿnilÿrin oüurluüu adi yox,
tayû-bÿrabÿri olmayan, bÿnzÿrsiz oüurluqduð. ßn bþyök oüurluqlarû da
törklÿrdÿn elÿdiklÿridið. Ermÿnilÿr adlarûmûzû, musiqimizi, musiqi alÿtlÿ-
rimizi, xal÷alarûmûzû, abidÿlÿrimizi, yemÿklÿrimizi, ÿn baølûcasû, torpaq-
larûmûzû oüurlamûødûlar. Birdÿn yox, tÿdricÿn, tarixboyu, nÿzÿrÿ ÷arpma-
dan, hÿm dÿ qeyri-adi éîëëàðëà. Sonra da hamûsûnû utanmaz-utanmaz, vic-
dansûzcasûna þz adlarûna ÷ûxmûø, bizi danmûødûlar...
Ermÿnilÿrin namÿrdliyi mÿni hiddÿtlÿndirmiødi. Axûrda hisñlÿrimi ci-
lovlaya bilmÿyib bÿrkdÿn baüûrdûm:
— Pah àtonían! Bu ermÿnilÿr nÿ oüru xalq imiø!..
Elÿ bu zaman otaqda tÿk olmadûüûmû xatûrladan cûrûltû sÿsi eøitdim.
Nÿnÿmdi, divanda qurcalanûrdû. Bayaqdan yarûuzanmûø haldà gþzucu te-
levizora baxûrdû.
Handan-hana xÿfifcÿ qûmûøaraq:
— Ermÿnilÿr binayi-qÿdimdÿn oürudular, bala, — dedi.
— Sÿn hardan bilirsÿn, ay nÿnÿ? — ñadÿlþvhlöklÿ soruøäum.
— Eh, mÿn onlarûn dabbaüda gþnönÿ bÿlÿdÿm! Amma bunlarû, sadÿcÿ,
bilmÿk yox, yaxøûca yadda saxlamaq lazûmdûr, bala!..
Sonra nÿnÿm mÿnÿ øahidi olduüu kþhnÿ bir ermÿni oüurluüundan
danûødû.
***
Baban kÿnd mÿktÿbindÿ dÿrs deyirdi. Sayûlûb-se÷ilÿn tarix möÿllimi idi.
Bir dÿfÿ atan sinif yoldaølarû ilÿ daüa ÷ûxmûødû. Qàyûdanda þzö èëÿ bir
baülama gÿtirmiødi. È÷i insan sömöklÿri, saxsû qab-qacaq qûrûqlarû, qÿdim
dÿmir pullarla dolu idi. Hansûsa maüaradan tapmûødûlar.
182 Eyvaz Zeynalov. “Oğru”

Sÿhÿrisi baban atanû da þzönÿ qoøub hÿmin maüaraya yollandû. ßlavÿ
bir ne÷ÿ mÿiøÿt ÿøyasû-filan da yûüûb gÿtirdi. Onlarû sÿliqÿ ilÿ bir qutuya
yerlÿødirib mÿnÿ verdi:
— Arvad, — dedi, — bunu elÿ yerÿ qoy ki, uøaq-muøaq ÿli dÿymÿsin.
Bakûya, Elmlÿr Akàdemiyasûnà aparacaüam. Alimlÿrÿ gþstÿrÿcÿyÿm.
Savadsûz arvad idim.
— A kiøi, — dedim, — sör-sömök alimlÿrin nÿyinÿ gÿrÿkdi? Nÿ danûø-
dûüûmû he÷ þzöm dÿ bilmirdim.
— Sÿnin belÿ øeylÿrdÿn baøûn ÷ûxmaz, arvad. — Baban sÿsini qaldûrdû.
— Bunlar adi, yaxûn ke÷miøin sör-sömöyö deyil. Tarixdið! Hÿm dÿ qÿdim
tarixdið!..
Yenÿ he÷ nÿ qulaüûma girmÿdi.
— Nÿdi, buna gþrÿ indi bir dÿ durub burdan Bakûya gedÿcÿksÿn? Belÿ
vacibdið, nÿ ÷oxduð Bakûya gedib-gÿlÿn, ver birinÿ aparsûn dÿ...
— Yox, bu iøi hÿr adam yarûtmaz! Þzöm getmÿliyÿm. Gþrdöklÿrimi
alimlÿrÿ ÿtraflû danûømalûyam. Onlarda maraq, hÿvÿs oyatmalûyam. Yox-
sa Àllah bilir, alûb hara atacaqlar.
Qutunu qaldûrûb økafûn östönÿ qoydum.
Baban bayûra ÷ûxanda qapûnûn aüzûnda ermÿni qonøumuz Siranuø ar-
vadla az qala toqquøacaqdû. Demÿ, bayaqdan qapûnûn dalûnda durub giz-
licÿ bizÿ qulaq asûrmûø...
Tÿk qalanda Siranuø arvad hÿrlÿyib-fûrlayûb mÿndÿn soruødu:
— Qutudakû nÿdið?..
— Bekara øeydi, — dedim.
— Bekara øeydisÿ, niyÿ gþstÿrmirsÿn? — Siranuø qûr-saqqûz olub qop-
madû.
Arvadûn inadkarlûüû mÿni hÿm tÿÿccöblÿndirdi, hÿm dÿ cin atûna
mindirdi. Qutunu gÿtirib a÷dûm.
— Hÿ, bax, gþzöyön qurdu þlsön! — dedim. — Yoxsa gecÿ yuxunu
qarûødûrarsan.
Sör-sömöyö gþrÿn kimi Siranuøun ÷ÿkilÿcÿyini döøönördöm. ßksinÿ
oldu. Arvad sör-sömöyÿ, saxsû qûrûqlarûna, paslû dÿmir pullara ÷ox hÿris
gþzlÿrlÿ baxûrdû.
Onlarû bir-bir o tÿrÿf-bu tÿrÿfinÿ ÷evirÿ-÷evirÿ þz-þzö ilÿ danûøûrmûø
kimi mûzûldandû:
Eyvaz Zeynalov. “Oğru” 183

— Hÿ, doürudan da, bunlar qÿdim ermÿni dþvlÿtinin qalûqlarûna ox-
øayûr.
— Onu sÿnÿ kim dedi, ay Siranuø? — Mat-mÿÿttÿl soruødum.
— Èídicÿ ÿrinÿ sÿn demirdin? Þzcÿ qulaqlarûmla eøitdim.
Mÿniì dÿ tÿÿsñöbkeøliéèì tutdu.
— Bÿs onu eøitmÿdin ki, ermÿnilÿr bu torpaqlara dönÿn-sraüagön
gÿliblÿr? — Hirslÿ qutunun qapaüûnû þrtöb ortalûqdan gþtördöm.
Bakû sÿfÿrinÿ hazûrlaøan baban sÿbirsizliklÿ yay tÿtilini gþzlÿyirdi.
Deyirdi, Akademiyadakû alimlÿri yûüûb elimizÿ-obamûza gÿtirÿcÿyÿm.
Gÿlib gÿzib-dolansûnlar, gþröb-gþtörsönlÿr, araødûrsûnlar. Tariximizin da-
ha bir qaranlûq sÿhifÿsini dÿ iøûqlandûrsûnlar. Bir daha ermÿniyÿ anlatsûn-
lar ki, bu torpaqlar törk torpaqlarûdûð...
Yay tÿtilinÿ az qalmûødû. Bir gön baxdûm ki, qutu økafûn östöndÿ yox-
duð. Fikirlÿødim ki, yÿqin, baban þzö gþtöröb harasa qoyub. Babandan
soruøan kimi barmaüûnû diølÿdi. Siranuø arvaddan øöbhÿlÿndi.
— Havayûdan maraqlanmûrmûø, — dedi. — Gÿrÿk qutunu a÷ûb ona gþs-
tÿrmÿyÿydin.
Saymazyana göldöm.
— A kiøi, sÿn dÿ oüru tapdûn. Sör-sömök Siranuøun nÿyinÿ gÿrÿkdið?..
— Arvad, ermÿnini þz arøûnûnla þl÷mÿ, — baban dedi. — Ermÿni bizim
döøöndöyömözdÿn dÿ bicdið. Elÿ øeylÿrin qÿdir-qiymÿtini yaxøû bilir...
Vallah, he÷ cör inanmûrdûm ki, Siranuø arvad qutudakûlardan nÿsÿ bir
øey qana. Axû o da mÿnim kimi savadsûzûn biriydi. Bircÿ elÿ sör-sömöyö
÷atmûrdû!..
Qaranÿfÿs Siranuøun östönÿ qa÷dûm. Dili topuq ÷alsa da, he÷ nÿyi
boynuna almadû. Baban sþzöndÿ mþhkÿm adam idi. Siranuøu yoxlamaq
ö÷ön tÿzÿ bir qutu hazûrladû. È÷ini dÿ zir-zibillÿ doldurdu. Dedi, Siranuøa
xÿbÿr ver ki, kiøi maüaradan ke÷ÿn dÿfÿkindÿn dÿ artûq sör-sömök, saxsû
qûrûqlarû, qÿdim pullar yûüûb gÿtirib. Amma ÷alûø, øöbhÿlÿndirmÿ. Guya
sþzgÿliøi aüzûndan qa÷ûrdûrsan...
Siranuøla qapû-qonøu, lap bir evli kimiydik. Qapûmûz qûfûl tanûmazdû.
Hÿmiøÿ özönÿ a÷ûqdû. Evdÿ oldum-olmadûm, ha÷an istÿsÿ gÿlÿr, gedÿr,
nÿ istÿsÿ aparar, gÿtirÿrdi. Oüurluüunu-filanûnû da hÿlÿ gþrmÿmiødim...
Bir gön ÿvvÿl Siranuøu aldatdûm ki, qonaq gedÿcÿyik, ev-eøikdÿn gþz
olsun. Samanlûqda gizlÿnib ermÿni ax÷iyini gödmÿyÿ baøladûq.
184 Eyvaz Zeynalov. “Oğru”

Siranuø þzönö ÷ox gþzlÿtmÿdi. Arxayûnca evÿ girib qutunu gþtördö.
Qoltuüuna vurub bayûra ÷ûxanda qapûnûn aüzûnda qÿfildÿn yaxaladûq.
Þzönö itirdi. Qûzarûb-bozardû. ×ÿk-÷evirdÿn, hÿdÿ-qorxudan sonra o biri
qutunu da oüurladûüûnû boynuna aldû. Arvadûn hÿrÿkÿtinÿ matûm-mutum
qurumuødu.
— Bÿs qutunu neynÿmisÿn, harda gizlÿtmisÿn, ay imansûz-dinsiz? —
Baban ermÿnini tÿzÿdÿn sûxma-boümaya saldû.
— Yerevandakû qardaøûma gþndÿrmiøÿm, — dedi.
Siranuøun qardaøû Èðÿvanda adlû-sanlû, mÿøhur alimdi. O, maüaradan
tapûlan øeylÿrin øÿkillÿrini Èðÿvanda ÷ûxan qÿzetlÿrdÿ, jurnallarda ÷ap
etdirìèødi. Palazqulaq-palazqulaq mÿqalÿlÿr yazìûødû. Göndÿ bir televi-
zora ÷ûxûá, àlÿmÿ sÿs salìûødû ki, bÿs tapdûüû maüara (guya þzö tapmûødû)
qÿdim ermÿni mÿskÿnlÿrindÿndir. Demÿyÿsÿn, bu torpaqlarûn ÿzÿli sa-
kinlÿri ermÿnilÿr imiø.
Moskva, dönya alimlÿri maüaraya baxmaq ö÷ön tþkölöb gÿldilÿr,
yazdûlar, pozdular, axûr ÷ûxûb getdilÿr. Amma sÿs-sÿmirlÿri eøidilmÿdi.
Elÿ bil qurbaüa gþlönÿ daø atmûødûn.
— Sÿbÿbini bilmÿdiniz, ay nÿnÿ?.. — Maraq yenÿ östön gÿldi.
— Baban soraqlayûb hamûsûnû þyrÿndi. Vicdanlû alimlÿr uzun araødûr-
malardan sonra aydûnlaødûrmûødûlar ki, maüara qÿdim törklÿrÿ mÿxsus-
duð. Ermÿni aliminin yazûb-pozduqlarû cÿfÿngiéyatdan baøqa bir øey de-
yilìèø. Demÿ, Siranuøun qardaøû da elÿ bacûsû aüûldaymûø...
— Nÿnÿ, bÿs sonra babam bizim alimlÿri Bakûdan ÷aüûrmadû?..
— ×aüûrdû, bala, àmma ermÿnilÿr aranû qatdûlar, bizi dÿdÿ-baba tor-
paqlarûmûzdan qovdular. ßvvÿl Qarabaüa pÿnah apardûq. Ermÿnilÿr Qa-
rabaüû da ÿlimizdÿn aldûlar. Bakûda qÿrar tutduq. O torpaqlarûn adû baba-
íûn son nÿfÿsindÿ dÿ dilindÿn döømÿdi.
Nÿnÿm dÿrindÿn kþksönö þtördö:
— Bilirsÿn, oüul balasû, törkön ta qÿdim dþvrlÿrdÿn bÿri hÿr øeyi olub.
Gþzö-kþnlö tox yaøayûb. Ermÿni kimi he÷ nÿyin hÿsrÿtini ÷ÿkmÿyib.
Bÿlkÿ, elÿ buna gþrÿ ÷ox zaman sahib olduüunun qÿdir-qiymÿtini qÿ-
dÿrincÿ bilmÿyib...
Eyvaz Zeynalov. “Oğru” 185

Ùèêìÿò Çèéà
ÄßÂßÍÈÍ ÁÀËÀÑÛÉËÀ ÑÞÙÁßÒÈ
Äÿâÿíèí áîç áàëàñû,

Þçöòÿê äöç áàëàñû
Áèð ýöí þç àòàñûíà
Ñþéëÿäè éàíà-éàíà:
— Àé àòà, éîëäàøëàðûì,
Àé àòà, òàé-òóøëàðûì
Ìÿíÿ ëàü åëÿéèðëÿð,
Ìÿíÿ áåëÿ äåéèðëÿð:
— Íÿ åéáÿúÿð áåëèí âàð,
Áåëèíäÿ ãîçáåëèí âàð.
Òÿíÿ åäèá î êè âàð
Ìÿíè êè÷èê ñàíûðëàð.
Äÿâÿ äåäè: — Ãàäàñû,
Àòàñûíûí áàëàñû,
Öðÿéèíè ãûñìàñûí
Ãÿëáÿ òîõóíàíëàðûí
Áó úöð äåäè-ãîäóñó!
Þéöí, àòàí êèìè ñÿí,
Óçàãñàí ùÿð ùèéëÿäÿí.
×àããàë êèìè ùèíëÿðÿ
Ýèðìÿê àäÿòèí éîõäóð.
Ãóðäòÿê àúýþç äåéèëñÿí,
Ýþçöí ùÿìèøÿ òîõäóð.
Ñöðöíöí ãîéóíóíà,
Ãóçóñóíà äÿéìèðñÿí.
Òöëêöòÿê òöëêöëöêëÿ
Ùå÷ êÿñÿ áàø ÿéìèðñÿí.
Èëàí êèìè áèð êÿñè
×àëìàã äåéèë àäÿòèí.
Àéûòÿê àðûäàí áàë
Óììàã äåéèë ñÿíÿòèí.
186 Hikmət Ziya. “Dəvənin balasıyla söhbəti”

Úèëääÿí úèëäÿ ýèðìèðñÿí
Áóãÿëÿìóí ñàéàüû.
Ãûðõàéàãòÿê ùÿð ñÿìòÿ
Àääûìëàìûð àéàüûí.
Ãàðûøãàéåéÿí êèìè
Êè÷èêëÿðè éåìèðñÿí.
Ïîðñóãòÿê ïèéëÿíÿðÿê
“Ìÿí âàð îëóì”” äåìèðñÿí.
Äîíóç êèìè åøìèðñÿí
Ïàëûäûí êþêöíö ñÿí.
Íîëàð, ÿéðè áåëèí âàð,
Íÿ îëàð, ãîçáåëèí âàð.
Ôÿõð åò, àòàí êèìè ñÿí
Ùÿð âàõò õàñèééÿòèíëÿ.
Äàèìè àäÿòèíëÿ
ßéðö-öéðö äåéèëñÿí.
Àòàí êèìè ÷ÿòèí éîë
Ñå÷ìÿéèíëÿ ôÿõð åëÿ,
Ùÿðäÿí ñÿùðàíû ñóñóç
Êå÷ìÿéèíëÿ ôÿõð åëÿ.
ßëèíèí ÿìÿéèëÿ,
Çÿùìÿòè ñåâìÿéèíëÿ
Ôÿðõ åëÿ, ìÿíèì áàëàì,
— Ùå÷ âàõò êè÷èê ñàíûëìàç
Áàõ, áó éîëëà óúàëàí!
Hikmət Ziya. “Dəvənin balasıyla söhbəti” 187

Ùöñåéí Àðèô
ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍ
Àõäû ãóëàüûìà äàí ñþêöëÿíäÿ

×îáàí áàéàòûñû Àçÿðáàéúàíûí.
Öôöã ãûçàðàíäà, Ýöíÿø ýöëÿíäÿ
Áàøãàäûð ñÿôàñû Àçÿðáàéúàíûí.
Àðàíû äîëàøäûì, äàüû äîëàøäûì.

Áó éóðääàí î éóðäà íå÷ÿ éîë à÷äûì.
Ãûøûí ÷èëëÿñèíäÿ çèðâÿëÿð àøäûì
Áàøûìäà ñåâäàñû Àçÿðáàéúàíûí.
Ùÿð îäëó ñèíÿäÿí áèð ýåíèø öðÿê

Þïäöì áàëàëàðû áàëàëàðûìòÿê
Íÿ ãÿäÿð ìÿíèìëÿ êÿñäè äöç-÷þðÿê
Úàâàíû, ãîúàñû Àçÿðáàéúàíûí.
×àéëàð äÿðÿëÿðäÿí øöòöéöá ýåäèð,

Ñåëëÿð ïàëûäëàðû äþéöá òèòðÿäèð.
Öðêÿê ìàðàëëàðûí ýþðöø éåðèäèð
Éàìéàøûë òàëàñû Àçÿðáàéúàíûí.
“×è÷è”, “Ïèðÿáÿäèë” äèëëÿð ÿçáÿðè;

Òîõóäó õàëãûìûí þç ýþçÿëëÿðè.
Ýÿçäè þëêÿëÿðè, ýÿçäè åëëÿðè
Èïÿéè, àòëàçû Àçÿðáàéúàíûí.
Áàáàëàð çþâãëÿ éàðàòäû, ýåòäè,

Äÿìèðè ãàéíàäûá, ìèñè ÿðèòäè,
Øÿðãè ùåéðàí ãîéóá, Ãÿðáè ìàò åòäè,
Áÿçÿêëè äîë÷àñû Àçÿðáàéúàíûí.
Òÿê äåéèë Íèçàìè, î áþéöê èíñàí,

Íÿñèìè þìðö äÿ áèð úàíëû äàñòàí.
×ûõûá ÿñðëÿðèí èìòàùàíûíäàí
Éöç ñÿíÿò óñòàñû Àçÿðáàéúàíûí.
188 Hüseyn Arif. “Azərbaycan”

Ôöçóëè ùÿñðÿòè òóòäó àëÿìè,
Éàøàäû Âàãèôèí ñåâèíúè, ãÿìè,
Êþíöëñöç êþíöëëÿð ôÿòù åäÿðäèìè
Ãÿçÿëè, ãîøìàñû Àçÿðáàéúàíûí?
Àçìû ýþéäÿí éåðÿ îä ÿëÿíèáäèð.

Øàäëûã ñöêóò åäèá, êÿäÿð äèíèáäèð.
Áèð äþâðöí ùþêìöéëÿ áÿñòÿëÿíèáäèð
Áèð àíà ëàéëàñû Àçÿðáàéúàíûí.
Äàøëàð íàõûø-íàõûø ãàðàëû, àüëû,

Íàõûøëàð íåúÿ äÿ ãîëëó-áóäàãëû.
Áèð ãàëûí êèòàáäû ñèðëè, ñîðàãëû
Ùÿð ãÿäèì ãàéàñû Àçÿðáàéúàíûí.
Ýöëëÿð àëûøäûãúà óëäóçëàð êèìè,

Øûðøûðëàð îõóéóð íÿüìÿëÿð êèìè.
Äóðóð áàáàëàðäàí éàäèýàð êèìè
Úàâàíøèð ãàëàñû Àçÿðáàéúàíûí.
Ãÿçÿáè òóôàíäûð, ñåâèíúè äÿíèç.

Âèúäàíû áîéàñûç, åøãè ëÿêÿñèç.
Ýöíÿøëÿ éàøûääûð, ýöíäöçëÿ ÿêèç
Ùÿéàò ñèìôîíèéàñû Àçÿðáàéúàíûí.
Äþéöøäÿ áöäðÿéèá, úÿíýäÿ ïîçóëìàç,

Ýèðñÿ ùÿð ìåéäàíà òÿê äÿ ïîçóëìàç.
×ÿòèíäÿ áîøàëûá, áÿðêäÿ ïîçóëìàç
Ãàðäàøëûã äöíéàñû Àçÿðáàéúàíûí.
Úÿôÿð ñÿùíÿìèçèí çèíÿòè îëäó,

Öçåéèð ìóñèãè øþùðÿòè îëäó.
Âóðüóí ãÿëÿìèíèí ãöäðÿòè îëäó,
Íÿðèìàí — äöùàñû Àçÿðáàéúàíûí.
Áàøûìà ãàõûíúìû, áàøûìûí äÿíè?..

Àüðûëàð, àúûëàð ñàðñûòìàç ìÿíè.
Ùÿëÿ èíäÿí áåëÿ éöç èë Ùöñåéíè
Éàøàäûð ùàâàñû Àçÿðáàéúàíûí.
Hüseyn Arif. “Azərbaycan” 189

Ìÿäèíÿ Ýöëýöí
ÀÁØÅÐÎÍ ÁÀÜËÀÐÛÍÄÀ
Øèðèí õàòèðÿëÿðèì òÿçÿäÿí äèëÿ ýÿëäè,

×è÷ÿêëÿð ëÿ÷ÿê-ëÿ÷ÿê íÿüìÿëÿðèìäÿ ýöëäö.
Éàðïàãëàðûí öñòöíÿ ñÿùÿð øåùè òþêöëäö
Àáøåðîí áàüëàðûíäà.
×èíàð, ñþéöä, ãÿëÿìÿ, ãîâàã úÿðýÿ-úÿðýÿäèð,
Ãóøëàð áóäàãëàð öñòÿ íÿüìÿ äåéèð, ðÿãñ åäèð.
Ùÿð àüàú åëÿ áèë êè, áèð éàøûë äöøÿðýÿäèð
ßíúèð éàðïàãëàðûíû à÷àð, áèçÿ ýÿë äåéÿð,
Ýÿë, èñòè ãóìëàð öñòÿ áèð óçàí, äèíúÿë äåéÿð.
ßíúèðèí ùÿð äÿíÿñè ìèí-ìèí ìÿëùÿìÿ äÿéÿð
Õÿçðè äÿ áèð íÿüìÿäèð, ýèëàâàð äà áèð íÿüìÿ,
Îõóéàð áó íÿüìÿíè Õÿçÿð äÿ ëÿïÿ-ëÿïÿ.
Ãîíàüûí éîëëàðûíà êöëÿê ãûçûë ãóì ñÿïÿð
Ìåéíÿëÿð ãóìëàð öñòÿ éàòàðëàð øèðèí-øèðèí,
Òèòðÿäèð éàðïàãëàðû êöëÿêëÿð ñÿðèí-ñÿðèí.
Áèð øÿôà ãàéíàüûäûð ùÿð ãàðûøû áó éåðèí
Éàéàð íåôòèí ÿòðèíè ÿñÿí ìåù ñîëà, ñàüà,
Ýöíÿø îéàäàð åëè äÿíèçäÿí ãàëõà-ãàëõà.
Ýþðÿíäÿ áó ëþâùÿíè öðÿéèì äþíÿð äàüà
Óçàãäàí áóðóãëàðûí ñûðàñû ýöëÿð öçÿ,

Èøûã ñåëè, íóð ñåëè òþêöëÿð ãÿëáèìèçÿ.
Ýþéëÿð à÷àð êþêñöíö òÿçÿ íÿüìÿéÿ, ñþçÿ
190 Mədinə Gülgün. “Abşeron bağlarında”

Áèð øåèðäè î ÷èíàð, î êþðïÿ çÿðèô îò äà,
Î çöìðöä ñÿìàäàêû áÿéàç, ïÿìáÿ áóëóä äà.
Áèð øåèðäèð ùàðàé äà, áèð øåèðäèð ñöêóò äà
Ýþçÿëäèð ýþé ñóëàðûí î çÿðèô àü éåëêÿíè,

Ýþçÿëäèð äàëüàëàðäà ñöçöá ýåäÿí î ýÿìè.
Ýþçÿëäèð øèðèí-øèðèí õÿéàë àïàðñûí ìÿíè
Àáøåðîí áàüëàðûíäà...
Ùöñåéí Àðèô
QIZ QALASI
Ýÿðèëìèø ãàáàüà ãàéà ñèíÿñè,

Ãàðàëìûø êöëÿêäÿí, äóìàíäàí, ñèñäÿí.
Úàíûíäà èëëÿðèí îõ íèøàíÿñè,
Ãÿðèíÿëÿð êå÷èá áàøûíûí öñòäÿí.
Ýàù ýöíÿø àëîâäàí áè÷ìèø äîíóíó,

Ýàù õÿçàí ñÿéèðäèá ÷àïìûø àòûíû.
Òóôàíëàð àðàéà àëàíäà îíó
Ñóëàð àéàüûíûí åøìèø àëòûíû.
Ãûøûí ÷èëëÿñèíäÿ, ãûøûí ãàðûíäà

×åâèðìèø öçöíö öôöãÿ ñàðû.
Íÿüìÿòÿê ñÿñëÿíìèø ãóëàãëàðûíäà
Õÿçÿðèí ÿñðëèê ïû÷ûëòûëàðû.
Ñàüûíäà, ñîëóíäà ãÿäèì áèíàëàð,

Íèçàìè îðäóòÿê úÿðýÿ-úÿðýÿäèð.
Äàéàíûá àëòûíäà ÿçÿìÿò, âöãàð,
Ñàíêè äàøà äþíìöø áèð ñÿðêÿðäÿäèð.
Hüseyn Аrif. “Qız qalası” 191

ÈÇÀÙËÛ ËÖÜßÒ*
А Bяnzяrsiz – oxшarы olmayan, tayы-bяrabяri
olmayan
Acыmaq – yazыьы gяlmяk, цrяyi yanmaq,
Bihuшdarы – bihuшedici maddя
rяhmi gяlmяk
Boran – чovьun, qasыrьa, kцlяkli qar
Aciz – bacarыqsыz, qabiliyyяtsiz, яlindяn iш
Bоrdцr – yolu sяkidяn ayыran нисбятян
gяlmяyяn
hцndцr sяrhяd
Aьlыna batmaq – mяsяlяnin doьruluьuna
Bюlgя – mцяyyяn яlamяtя gюrя seчilяn
inanmaq
яrazi
Аьнаваз – аьармыш, сольун
Бугялямун – мцщитя эюря дярисинин рянэини
Ah-fяьan – ah-nalя, fяryad, aьlama
дяйишдирмяк габилиййятиня малик олан
Anadangяlmя – лap doьulandan xas olan,
сцрцнян щейван
yaradыlышыnda olan
Aлачыг – чубугдан гурулуб,цстц кечя юртц- Bцlяnd – gюyя qalxmaq, yцksяlmяk,
лян кючяри мянзил, чадыр ucalmaq
Aram-aram – asta, yavaш-yavaш, aramla C
Ardыc – чox zaman qayalыqlarda bitяn Cahangir – dцnyanы tutan, юlkяlяr fяth edяn
iynяyarpaqlы, hяmiшяyaшыl kol Ъейранбатан – Азярбайъан Республикасы
Arшыn – мetrik юlчц sistemi qяbul яразисиндя су анбары
olunanadяk iшlяdilяn uzunluq юlчцsц Cяdd – ata vя ya ananыn atasы, baba
(0,71 metrя bяrabяrdir) Cяfяngiyйat – boш, mяnasыz, dяyяrsiz
Aшыrыm – daьыn beli, daьыn aшылыb sюzlяr
kечилян yeri Cяlяf – чяlimsiz, zяif
Avtoqraf – bir mцяllifin юzц tяrяfindяn Cяllad – юlцm hюkmцnц icra edяn adam –
yazыlmыш яlyazmasы qaniчяn, qяddar, mяrhяmяtsiz adam
Ayin – dini mяrasim мянасында да ишлянир
“Azadlыq” – burda radioстансийаnыn adы Cяng – dava, mцharibя, vuruш, dюyцш
mяnasыndadыr Cяngi – qяhrяmanlыq vя cяngavяrlik
B ruhunda hava
Bab – tay, bяrabяr, uyьun, mцnasib Cяrgя – sыra, nizamlы dцzцlцш
Bac almaq – vergi almaq, keчmiшdя qalib Cыьыr – эediш-gяliшdяn яmяlя gяlяn ensiz,
gяlяn hюkmdarыn mяьlub olan hюkmdardan dar yol
tяzminat almaьы Cыrыltы – ъыr-cыr sяsi, cыrыldayan, cыrыltы sяsi
Barrikada – kцчя vuruшmasыnda мцхтялиф verяn
шейлярдян (шалбан, даш, аьаъ вя с.-дян) Cилаландыран – йахшылашдыран, тякмилляшди-
дцзялдилян сянэяр; кцчя сянэяри рян,эюзялляшдирян
Bяdii nцmunя – bяdii яsяr Cilov – гoшqu lяvazimatыnыn qayышdan (ya
Bяdяmяl – pis iшляр gюrяn ipdяn) ibarяt olan vя qoшulmuш atы idarя
Bяdgцman – hяqiqяti bilmяdяn, zяnn vя etmяyя xidmяt edяn hissяsi
tяxminя gюrя bir шey haqqыnda pis fikirdя Cin atыna mindirmяk – bяrk hirslяndirmяk
olan, шцbhя edяn Ciyяrpara – юvlad mяnasыnda ишлядилир
Bяhsетмя – бir шey haqqыnda яtraflы Cюvhяr – щяр щансы маддянин ясасыны тяшкил
danышma едян ширя; мящлул
* Бу лцьят “Азярбайъан дилинин изащлы лцьяти” (дюрд ъилддя. “Шярг-Гярб”, Бакы, 2006) ясасында тяртиб
олунмушдур.
192 A – C
Ъцссяли – бой-бухунлу, эювдяли, ъясамятли, Duyьu – ятраф алями qavrama, hiss etmя
гамятли qabiliyyяti
Ч Dцbarя – иkinci dяfя, tяkrar
Чaь – vaxt, zaman DTK – Dюvlяt Tяhlцkяsizlik Komitяsi
Чаш – яйри, чяп E
Чялимсиз – арыг, сысга, бядянъя зяиф Ehmalca – yavaш, yavaшca, sakit, asta
Чяmяngah – чямянлик йер Emalatxana – istehsal vя ya tяmir
Чяngя – bir ovuc mцяssisяsi
Чillя – qышыn bюyцk vя kiчik чillяdяn ibarяt Erkяn – 1. сяhяr tezdяn, sцbhdяn, ertя;
ilk iki ayы (60 gцn) 2. vaxtыndan яvvяl, tez
Чillя qarpыzы – чillяdя kяsmяk mяqsяdilя Eyham – ikimяnalы, цstцюrtцlц sюz vя ya
saxlanыlan qarpыz ifadя; iшarя
Чolma-чocuq – юvladlar, uшaqlar, oьul-uшaq
Чovьun – kцlяkli qar, boran, qasыrьa Я
Чul – цstцndя oturmaq vя ya soyuqdan Яcaib-qяraib – чox qяribя, qeyri-adi,
qorunmaq цчцn atыn vя bяzi baшqa heyvan- gюrцnmяmiш
larыn белиня salыnan toxunma qaлыn юrtцk Яdяb-яrkan – qanacaq, mяrifяt, tяrbiyя
Чувал – бюйцк кися, харал Яdl – яdalяt
Яhd – юhdяsinя alma, sюz vermя, цzяrиnя
D gюtцrmя; and
Dabbaгda gюnцnя bяlяd olmaq – bir ada- Яks-sяda – qayalara, бина таьлаrыna
mыn keчmiшinя vя hяr cцr gizli iшlяrinя yax- vя s. toxunandan sonra tяkrar qayыdan sяs
шы bяlяd olmaq, keчmiшini, iч цzцnц bilmяk Яl-qol чыrmamaq – iшя baшlamaq
Dan – sabah aчыlarkяn havanыn iшыqlanmasы Яmяllicя – olduqca yaxшы, bцtцn tяlяbata
Daun sindromu – хястялик ады. Беля хястя- cavab verяn, mцkяmmяl
ляр boyъа qыsa olur, яqli inkiшafdan geri Яmяlisaleh – яmяlindя, iшindя, hяrяkяtindя
qalыrлар dцz olan, doьru hяrяkяt edяn, яyriliklя iшi
Dehqan – kяndli, яkinчi olmayan
Dяbilqя – dюyцшчцlяrin baшlarыna Яsяr етмяк – tяsir etmяk
qoyduqlarы metaldan tюkцlmцш papaq Яsяr-яlamяt – iz, niшanя, яlamяt
Dяhan – aьыz Яsna – vaxt, zaman, an
Dяrgah – Allah qapыsыnыn aьzы, qapы юnц Яrяstuн – yunan alimi Aristotel, Шярг мян-
Dib – dяniz, чay, эюл vя s. suyunun бяляриндя ону Ярястун адландырырлар
altыndakы torpaq sяthi
F
Dikdir – dik yer, kiчik tяpя
Dinamit – partlayыcы maddя Faьыr – йoxsul, kasыb, yazыq, aciz
Диншямяк – сакитъя тярафы динлямяк Fяqan – nalя, fяryad, inlяmя
Doьruчu – dцz danышan, dцzlцk sevяn, Fяqir-fцqara – cяmiyyяtin aшaьы, yoxsul
dцzцnц deyяn tяbяqяlяri, kasыblar
Dolanmaq – бir шeyin яtrafыnda fыrlanmaq, Fяraq – ayrыlыq
hяrляnmяk, dюvrя vurmaq Fяrli – 1. layiqli, yaxшы, yararlы. 2. бacarыqlы,
Dolaшa – qarьa cinsindяn kiчik qara rяngli qabiliyyяtli
quш Fяrari – гачыб арадан чыхан
Dolanbac – dolaшыq, яyri-цyrц Fяryad – acы-acы гышгырмаг
Dudkeш – tцstцчяkяn boru Firavan – бол, varlы
С–F 193
G Xяndяk – torpaqda uzununa qazыlmыш dяrin
чuxur
Gicgah – kяllяnin qulaqdan alыn sцmцyцnя
Xяrac almaq – vergi almaq, bac almaq
qяdяr olan hissяsi
Xяrчяng – suda yaшayan heyvan
Gizir – Азярбайъан ордусунда рцтбя
Хясил – эюй тахыл
Gюvdя – бядянин, аьаъын, cihazыn vя s-nin
Xяzri – Abшeron yarыmadasыnda шimaldan
яsas hissяsi
яsяn шiddяtli kцlяk
Gюzlяrinи oymaq – kor etmяk.
Xыrhaxыr – xыrыltыlы sяs
Gurultu – чox bяrk qarышыq sяs
Хиффят – фикир, дярд, гям, гцсся, фикир чякмя
Gцdmяk – birini gюzdяn qoymamaq,
Xislяt – хасиййят
gиzlяmяk
Xof – qorxu
Gцnяш sistemi – Эцnяш vя onun яtrafыndakы
Xurd-xяшil – яziлмиш, saь-salamat yerи
planetlяr
qalmamыш, sыnыq-sыnыq олмуш
Gцnbatan – Гяrb
Gцney – Ъяnub И
H Иляri qoшmaq – irялi getmяk
Haray-hяшir – hay-kцy, sяs-kцy Илham – hяvяs
Havayы – iшlяmяdяn, zяhmяt чяkmяdяn, Иmansыz-dinsiz – Allahsыz, kafir
zяhmяtsiz Иnadkar – tяrs, dediyindяn яl чяkmяyяn
Hayqыrmaq – qышqыrmaq, baьыrmaq, hay Инci – aь vя ya чяhrayы, nadir hallarda qara
salmaq рянэли qiymяtli sяdяf maddяsi; mirvari
Heyrяt – qeyri-adi, gюzlяnilmяz, qяribя bir Инtiqam – qisas, heyif alma
шeydяn, hadisяdяn чaшqыnlыq; tяяccцb Инtizam – qayda-qanun, nizam, mющkяm
Hяmdяm – yaxыn yoldaш, yaxыn dost, sirdaш qayda
Hяrarяt – istilik Ишьal етмяк – tutmaq, zorla soxulmaq
Hяris – bir шeyя hяddindяn artыq can atan, Ийид – igid mяnasыnda verilmiшdir
onun dцшkцnц olan, gюzцdoymaz K
Hяsяd aparmaq – paxыllыq etmяk
Hidayяt – islаm dininя gюrя doьru yol, Karыxmaq – чaшmaг, fikrini чaшdыrma
Kamal – yetkinlik, elm, aьыl
haqq yol
Kasad – аз, кифайят гядяр олмайан
Hikmяt – mцdrik sюz, dяrin fikir, dяrin mяna
Kazarma – hяrbi hissяlяri yerlяшdirmяk
Hilal – tяzя чыxmыш, bir-iki gцnlцk ay;
цчцn xцsusi bina
aypara Кямянд – гядим мцщарибялярдя дцшмяни тут-
Hislяrini cilovlamaq – юзцнц сахламаг, маг цчцн узагдан атылан уъуилмякли узун ип
щисслярини boьmaq Kяramяt – xeyirxahlыq, mяrhяmяt,
Hюvlnak – qorxu, tяlaш iчяrisindя, sяxavяt
hяyяcanla Kяrяn – yonulmamыш aьac, dirяk
Hюvl etmяk – qorxmaq, dяhшяtя gяlmяk Кяся – ян йахын, ян гыса
Hцlqum – aьыz boшluьunu qida borusu ilя Kirimiшcя – sakit
bilяшdirяn яzяlя borusu Kirvя – 1. uшaq sцnnяt olunarkяn onu tutan
Hцnяr – bacarыq, mяharяt, ustalыq, adam; 2. йахын адама, кишийя мцраъиятдя
qabiliyyяt, fяrasяt ишлянилир
Корафящм – йаддашы зяиф олан, зещинсиз,
X кцт, эеъ анлайан
Xarabalыq – daьыlmыш, sюkцlmцш yer Korluq чяkмяк – мадди ъящятдян чяtinlik
Xяfif – мцlayim, yцngцl, yumшaq чяkmяk
194 G – K
Kor-peшman – пешман олмуш щалда Qarmoшka – burada: iki avtobusu birlяш-
Kor шeytan – диня эюря insanlara pislik дирян rezin qatlar (qarmon musiqi alяtinя
gяtirяn qцvvя bяnzяdiyi цчцn belя adlanыr)
Kosmodrom – kosmik gяmilяri vя sцni Qasыrьa – чox шiddяtli, сцрятли kцlяk; tufan
peyklяri havaya buraxmaq цчцn meydanчa Qayьыsыz – heч nяyin fikrini чяkmяyяn, heч
Kюks – kюks qяfяsi, синя nяyin qeydinя qalmayan
Kюnцl – qяlb, цrяk Qяdir-qiymяt – дяyяr, qiymяt, hюrmяt
Kюstяbяk – torpaq altыnda yaшayan xяz- Qяfil – gюzlяnilmядян, бирдян-биря
dяrili heyvan Гялб – кюнцл, цряк
Kreslo – dirsяklяnmяk цчцn qoltuqluьu Гярар – бир мясяляни мцзакиря етдикдян
olan geniш stul сонра щамы тяряфиндян эялинян нятиъя
Kцdrц – Araz vя Kцr чaylarыnыn arasыna Гяrar тутмаг– bir yerdя, yaхуд bir iшdя
яhali Kцdrц dцzц deyir sabitlяшмяк, dayanmаг
Kцknar – qozalarы olan hяmiшяyaшыl aьac. Qяrinяlяr – 33 illik dюvr, яsrin 1/3-i
Кцлфя – ишыг дцшмяк цчцн тикилинин (дяйя- Qяrzяk – tяzя qoz, fыndыq kimi meyvяlяrin
нин) дамында баъа, ишыг йери, ишыглыг дяйдикъя йарылыб тюкцлян цст габыьы
Kцlцng – daш чыxarma vя torpaq qazma Qяt etmяk – hяll etmяk, ayыrd etmяk
iшlяrindя istifadя edilяn bir ucu sivri, o biri Qяzяb – hiddяt, acыq, hirs
ucu enli alяt Qяzяblяnmяk – acыqlanmaq, hirslяnmяk
Kцp – gildяn дцзялдилян iri saxsы qab Гыьылдамаг – гыьылты, кюрпя ушаьын чыхарды-
Кцряк – 1. торпаг, гар тямизлямяк вя с. ьы сяс
атмаг цчцн узундястякли алят; 2. бядянин Гымылдамаг – йериндя йавашъа тярпянмяк
арха щиссяси Qыmышmaq – dodaqaltы gцlmяk, gцlцmsяmяk
Kцrsц – yanlarы vя sюykяnяcяyi Qымыз – туршумуш ат сцдцндян щазырлананан
olmayan stul гидалы ички
Qыnamaq – danlamaq, mяzяmmяt etmяk,
Кящряба – мцхтялиф хырда бязяк яшйалары
tяqsirlяndirmяk
дцзялдилян гятранлы, шяффаф, сары рянэли бярк
Qыrыb tяlяf eтmяk – mяhv etmяk, yox etmяk
маддя
Qыrmanc – qamчы, шallaq
Q
Qыr-saqqыz – yapышaraq яl чяkmяyяn, adamы
Qabarmaq – йцksяlmяk, daшmaq tяngя gяtirяn
Qabartmaq – kюpцrtmяk, шiширтmяk Qыsыr – doьmayan
Гафийя – шеирдя мисранын сонундакы сяслярин Qibleyi-alяm – mцsяlman шяrqindя
тякрары: мянаъа мцхтялиф сюзлярин сон щеъа- hюkmdara mцraciяt formasы
ларынын уйьунлашмасы иля йараныр Qiblяgah – qiblя yeri, qiblя tяrяf
Qanmaq – anlamaq, baшa dцшmяk Qиlц-qal – sюz-sюhbяt, dava-dalaш
Qarabuьdayы – гарашын, qarabяniz Qovut – qovrulmuш buьda, noxud vя s.
Qarabaqara – izi иля эетмяк, ardыnca unundan hazыrlanan vя bяzяn шяkяr tozu
dцшмяk, izlямяk ilя qarышdыrыlыb yeyilяn чяrяz
Qara qыzыl – neft Qozbel – бели донгар олан
Qarьыш – birisinin пис щаллара дцшмясини Qu deyяndя qulaq tutulan – tam sяssizlik
дилямяк olan yer
Qaranяfяs – чox tяlяsik, birnяfяsя, чapa- Гумаш – ипяк, йун, кятан вя с.-дян тохун-
raq, tюvшцyя-tюvшцyя муш парча; цмумиййятля парча
Qapanыb qalmaq – 1. iчяridя oturub Гумрал – ачыг шабалыды рянэдя олан
qalmaq; 2. ятрафда щеч няйя мараг эюстяр- Qundaq – 1. kюrpя uшaqlarы бялямяк цчцn
мямяк парча, 2. tцfяngin aьac hissяsi
K–Q 195
Qurbaьa gюlцnя daш atmaq – birdяn-birя Meydan oxumaq – mцharibяyя, dюyцшя,
sцkut чюкмяси, sяslяrин kяsilmяси mцbarizяyя чaьыrmaq, hяdяlяmяk
Qurшaq – belя sarынan uzun vя енсиз parчa Mяbяd – ibadяtgah, ibadяt yeri
Qцdrяt – bюyцk qцvvя, gцc Mяchul – bilinmяyяn, namяlum
Qцdsiyyяt – mцqяddяslik, tяmizlik, paklыq Mяhяllя – bir шяhяr vя ya qяsяbяnin
Qцrub etmяk – Эцняшин батмасы, gцnbatan bюlцndцyц hissяlяrdяn biri
vaxt Mяьrur – qцrurlu, vцqarlы
L Mяqbяrя – qяbirlяrin цzяrindя xцsusi tikili
Mяlul – гяmgin, mяyus, kяdяrli
Lacivяrd – tцnd-mavi rяngli qiymяtli daш
Mяmlяkяt – юlkя, dюvlяt
Laьыm – yeraltы yol
Мяръан – дянизин дибиндя гайалара йапыша-
Lalяzar – lalяlik, чiчяklik, gцllцk
Ляля – 1. Кечмишдя кцбар вя варлы аилялярдя раг дястяляр шяклиндя щярякятсиз йашайан
оьлан ушаьынын тярбийяси иля мяшьул олан дяниз щейваны
адам. 2. Бюйцйя, йашлы кишиляря мцраъият Mяrhяm – mяlhяm, шяфа верян дярман
заманы ишлядилир Mяskяn – инsanыn yaшadыьы yer, yurd, ev
Lяngяr вурмаг – йырьаланмаг, о тяряф-бу Mяyus – цmidsiz, цmidini kяsmiш, ruhdan
тяряфя йеллянмяк dцшmцш; qяmli, qцssяli, bikef, pяriшan, pяrt
Lяngimяk – bir yerdя lazыm olduьundan Mяzяmmяt – danlama, qыnama, tюhmяt
artыq qalmaq Mыsmыrыq sallamaq – sifяtinя narazы ifadя
Lяpя – 1. kiчik dalьa; 2. дянли биткилярин vermяk, qaшqabaьыnы sallamaq
(гоз, фындыг) ичи Miyana – orta, babat
Lяrzя – titrяmя, titrяyiш, яsmя Mюhtac – bir шeyя чох ehtiyacы olan
Loьman – klassik яdяbiyyatda vя canlы Mюhlяt – bir iшin gюrцlmяsi цчцn verilяn
dildя bцtцn dяrdlяrя чarя edяn, adamlara vaxt, mцddяt
yol gюstяrяn шяxs mяnasыnda iшlяnir Muraz – arzu, istяk, dilяk
Lovьa-lovьa – юzцnц юyяряк, dikbaшlыq Муздурлуг – муздурун иши, пешяси
едяряк Mцdam – daim, hяmiшя, aramsыz, fasilяsiz
Лопа-лопа – топаларла (мяс: лопа-лопа Mцdrik – dяrrakяli, чox aьыllы, чox dяrin
булудлар) dцшцnяn; aqil, dцnyagюrmцш
Lцtf etmяk – мяrhяmяt etmяk,
Mцhяrrik – mоtor
baьышlamaq, alicяnablыq etmяk
Mцkяddяr – kяdяrli, qяmli, qцssяli, qяmgin
M Mцшkцl – чяtin, zor, чяtin baшa gяlяn, чяtin
hяll edilяn
Macal – imkan, fцrsяt, vaxt Mцyяssяr – baшa gяlяn, imkan daxilindя
Mадйан – диши ат olan; mцmkцn, asan
Maqqaш – чox xыrda шeylяri tutub gюtцrmяk,
sыxmaq vя ya qoparmaq цчцn alяt N
Mancanaq – гяdim mцharibяlяrdя qala di- Намярд – етибарсыз, сядагятсиз, хябис,
varlarыnы daьыtmaqdan юtrц daш, yanar maye пислик етмякдян зювг алан
dolu чяllяk vя s. atmaq цчцn iшlяdilяn qurьu Nemяt – yeyilmяyя vя iчilmяyя yararlы
Марыьа дурмаг – пусгуда дурмаг, эцдмяк шeylяr, яrzaq
Matы-гutu quruмаг – дonub qalmaq, Ней – гарьыдан, гамышдан дцзялдилян,
heyrяt iчindя olmaq няфясля чалынан мусиги аляти
Майак – эямиляря йол эюстярмяк цчцн Nяbadя – birini bir iшdяn, бир hяrяkяtdяn
сигнал ишыьы олан щцндцр гцлля чяkindirmяk цчцn iшlяdilяn sюz
Melodiya – nяьmя, hava Нябатат – битки, битки алями
Meteor – сямада sцrяtlя hяrяkяt edяn Nяbi – хябяр верян, хябяр эятирян
kosmik cisim (пeyьяmbяr)
196 Q – N
Nяfs – шiddяtli istяk, tamah, tamahkarlыq Саги – кеф мяълисиндя шяраб вя с. ички
Nяhayяt – son, axыr, qurtaracaq пайлайан адам
Nяsil – яcdadы bir olan qohumlar Sal – 1. iri, bцtюv, yastы daш. 2. суда щярякят
Nяzяr – 1. baxma, baxыш. 2. gюzdяymя етмяк цчцн аьаъдан дцзялдилян васитя
Nizam – qayda, цsul Sayaq – cцr, кими, тяк
Nцfus – яhali, camaat Seyr – 1. бахмаг, эюрмяк. 2. яylяnmяk
Nцfuzлу – hюrmяtли, сюзцкечян vя istirahяt mяqsяdilя gяzinti
Нов – су вя с. ахытмаг цчцн дямирдян, Sяxavяt – яliaчыqlыq
аьаъдан, дашдан йарымдаиря шяклиндя дцзял- Сяксякя – щяйяъан, тялаш, наращатлыг
дилмиш ахынты йолу, су йолу; арх, канал Sяqf – tavan
O Sяngяr – gцllяdяn, qяlpяdяn qorunmaq
Oьlaг – kюrpя, sцdяmяr keчi balasы; чяpiш цчцn qazыlan чuxur, xяndяk
Operator – mцяyyяn istehsal prosesinin Sяrmayяsiz – mayasыz, kapitalsыz
icrasыna cavabdeh olan шяхс Sяrv – hяmiшяyaшыl aьac
Ovuntaq – ovulmuш Sыьыnmaq – bir tяhlцkяdяn etibarlы
Oylaq – mяskяn, yer bir yerdя gizlяnmяk
Oymaq – el-oba, kяnd Sыldыrыm гайа – чыlpaq, dik, гайа
Sыyыq – sцdlя vя ya su ilя biшirilяn duru xюrяk
Ю Siftя – qabaqca, яvvяlcя, яvvяl, ilk dяfя
Юndяr – rяhbяr, baшчы, лидер olaraq
Юрцш – ьал-гара отарылан йер Синя-синя – эизляня-эизляня
P Сиркан – сары чичякли кол биткиси
Pak – tяmiz, saf Sоldat – яsgяr
Peyk – planetин яtrafыnda fыrlanan gюy cismi Soraqlaмаг – soruшa-soruшa ахтармаг,
Pяrvanя – iшыьыn яtrafыna dolanan хырда кяпяняк ondan-bundan soruшaraq юyrяnмяк
Pilot – tяyyarячi Sюvq-tяbii – юзцндян асылы олмадан,
Pirani – qoca, aьsaqqal, nurani гейри-ихтийари
Porsuq – xяzli yыrtыcы heyvan Sraьagцn – dцnяndяn яввялки gцn
Post – bir шeyi vя ya шяxsi mцшahidя altыnda
Suflyor – tamaшa zamanы aktyorlara rollarыn
saxlamaq цчцn yer
Pюhrя – aьac vя kollarыn dibindяn gюyяrяn sюzlяrini yavaшcadan sюylяйян театр ишчиси
zoь, cavan budaq, qol Sцkan – gяmidя, avtomobildя, tяyyarяdя
Pюrtmцш – 1. истидян гызармыш. 2. нядянся vя s.-dя истигамят эютцрмяк цчцn qurьu
пяrt olmуш Sцkut – susma, danышmama, dinmяmя
Pusquда дурмаг – bir yerdя gizlяnib Sцst – halsыz, taqяtsiz
adamы vя ya ovu gюzlяmяк
Ш
R
Шaxы sыnmaq – азъа истилянмяк
Ram – юzцnя tabe etmяk, юzцnя alышdыrmaq, Мяс: щаванын шахы сынды
baш яydirmяk
Шаны – чох ширин, ширяли, ятирли цзцм нювц
Rяfiqя – qыz yoldaшы (досту)
Riz – ъыьыr, iz Шяfяq – Эцняш чыхаркян вя батаркян
Ruzi – аzuqя, ярзаг sяmada йаранан iшыq, qыzartы, parыltы, шюlя
Шяhd – bal, шirя
S Шыьыmaq – sцrяtlя hцcum etmяk, цzяrinя
Sadяlюvh – щяр шейя тез инанан atыlmaq
Saьsaьan – aь-qara рянэли quш Шырран – шялаля
N–Ş 197
Шюvkяt – cяlal, dяbdяbя U
Шumlamaq – torpаьы yumшaltmaq Ustad – elm vя ya sяnяt sahяsindя dяrin
Шцmшad – чox mюhkяm oduncaqlы mяlumatы vя qabiliyyяti olan шяxs
hяmiшяyaшыl aьac
Шцвяряк – назик, узунбойлу Ц
T Цfцq – эюyцn узагда санки yer vя ya su
Tamarzы – yemяli, iчmяli bir шeyin sяthi ilя bitiшik kimi gюrцnдцйц йер
arzusunda, hяsrяtindя olma Цzцqoylu – цzц цстя
Tapdalamaq – ayaqlamaq, ayaьы ilя
basdalamaq V
Tяbil – iri naьara Vahimя – xяyala gяlяn qorxulu шeylяr
Tяcяddцd – yenilянmя, tяzяlянmя Vasil olmaq – чatmaq, yetiшmяk, qovuшmaq,
Tяcavцz етмяк – сохулмаг, зябт етмяк nail olmaq
Тяърид – айырма, тяклямя Verimli torpaq – bol bяhrяli torpaq
Tяdricяn – yavaш-yavaш, az-az Vяfadar – vяfalы, dostluьunda sabit vя
Тяяссцбкеш – 1. тяяссцб чякян, фанатик; sяdaqяtli olan, dostunu unutmayan
2. гейрят чякян, намусуну горуйан Вязн – шеир юлчцсцдцр. Вурьулу вя вурьусуз
Tяklif – irяli sцrцlяn fikir щеъаларын, йахуд узун вя гыса щеъаларын
Tяlaш – hяyяcan, наращатлыг дцзцлцш гайдасыдыр
Тялатцм – туфан, бярк ляпялянмя, Vurnuxmaq – boш-boшuna o tяrяf-bu tяrяfя
дальаланма, ъошма getmяk
Tяmяl – 1. bцnюvrя, юzцl. 2. bir шeyin Y
яsasы, kюkц
Tяmяnnasыz – юzц цчцn fayda, mяnfяяt Yabanы – чюldя юzbaшыna bitяn, vяhшi
gцdmяyяn Yaьmur – yaьыш, yaьыntы
Тяня етмяк – данлаг, мязяммят Yalыn – чыlpaq, aчыq, heч bir шeylя юrtцlц
Tяnяk – цzцm aьacы, meynя olmayan
Tяntimяk – tяlяsmяk, darыxmaq, Йамаъ – даьын, тяпянин зирвясиндян ашаьы
hюvsяlяsini itirmяk маили сятщи
Tяrяddцd – bir iшi gюrmяkdя, bir mяsяlяni Yarьan – su axыnlarыnыn яmяlя gяtirdiyi
hяll etmяkdя qяtiyyяt gюstяrmяmя, qяti dik yamaclы чuxur
qяrara gяlя bilmяmя Yarыuzanmыш – бяdяnin yuxarы hissяsiнин
Tяrcцman – tяrcцmячi bir qяdяr dik vя bir шeyя sюykяnmiш
vяziyyяtи
Тятик чякмя – одлу силащдан атяш ачмаг
Yayma – майаsыz xяmirdяn biшirilяn nazik
Tяшриф буйурмаг – юз эялиши иля бир шяхси
чюrяk
вя йа йери шяряфляндирмя; эялмя, эялиш
Yer-yurd – yaшayыш yeri, bir adamыn
Tifil – uшaq
yaшadыьы yer, vяtяn
Ting – calaq цсулу иля yetiшdirilяn aьac шitili
Yovшan – kяskin qoxulu чюл биткиси
Topuq – ayaqda oynaq Yцyцrmяk – qaчmaq, qaчa-qaчa getmяk
Toraьay – яsasяn, чюлдя йашайан oxuyan quш
Торан – сящяр щава ишыгланан вя йа ахшам
Z
щава гаралмаьа башлайан вахт; алагаранлыг
Tozaьacы – aь qabыьы olan енлиyarpaqlы aьac Zaь – qыlыncа, bычaьа itilямякля verilяn
Tюhfя – hяdiyyя, bяxшiш, pay parlaqlыq
Tюvbя – etdiyi pis яmяldяn peшman olub Zяm-zяm – Mяkkя йахынлыьында suyu
bu iшi daha etmяyяcяyinя sюz vermя mцsяlmanlar tяrяfindяn mцqяddяs sayыlan
Tullamaq – bir яшyanы йаваш, йахуд сярт quyunun adы
щярякятля atmaq Zirvя – daьыn tяpяsi
Tцrbя – qяbir, mяzar Zцmrцd – yaшыl rяngli qiymяtli daш
198 Ş – Z
Aшaьыda tяqdim edilяn Иnternet sяhifяlяrинdяn
яlavя mяlumat ala bilяrsiniz
Александр Пушкин
www.Google.az: aчar sюz: Александр Пушкин
https://az.wikipedia.org/wiki/Aleksandr_Pushkin
Бяхтийар Ващабзадя
www.Google.az: aчar sюz: Bяxtiyar Vahabzadя
az.wikipedia.org/wiki/Bextiyar_Vahabzade
www.vahabzade.net
Борис Полевой
www.Google.az: aчar sюz: Борис Полевой
Google.az-aчar sюz-Борис Полевой.
Ялямдар Гулузадя
www.Google.az: aчar sюz: Ялямдар Гулузадя
Ялиаьа Кцрчайлы
www.Google.az: aчar sюz: Яliaьa Kцrчaylы
az.wikipedia.org/wiki/Яliaьa_Kцrчaylы
youtube.com (aчar sюz: Яliaьa Kцrчaylы)
Язизя Ящмядова
www.Google.az: aчar sюz: Яzizя Яhmяdova
az.wikipedia.org/wiki/Яzizя_Яhmяdova
www.youtube.com Toplan vя kюlgяsi (film, 1977)
(aчar sюz: Яzizя Яhmяdva)
Язизя Ъяфярзадя
www.Google.az: aчar sюz: Яzizя Cяfяrzadя
az.wikipedia.org/wiki/Яzizя_Cяfяrzadя
www.kataloq.net/v2/shexsler/ Яzizя-Cяfяrzadя-100
youtube.com Aziza Jafarzade-Яzizя Cяfяrzadя (aчar sюz: Яzizя Cяfяrzadя)
www.masalli-mks.az/kitablar/Ceferzade%20Ezize.pdf
Фуад Танрылы
www.Google.az: aчar sюz: Фуад Танрылы
az.wikipedia.org/wiki/Фувд_Танрылы
Щикмят Зийа
www.Google.az: aчar sюz: Hikmяt Ziya
az.wikipedia.org/wiki/Hikmet_Ziya
Ибращимбяй Мусабяйов
www.Google.az: aчar sюz: Ибращимbяy Мусабяйов
az.wikipedia.org/wiki/Ибращим_bяy Мусабяйов
www.gomap.az
199
Lev Tolstoy
www.Google.az: aчar sюz: Лев Толстой
https://az.wikipedia.org/wiki/Lev_Tolstoy
Микайыл Рзагулузадя
www.Google.az: aчar sюz: Микайыл Рзагулузадя
az.wikipedia.org/wiki/Микайыл_Рзагулузадя
Мустафа Чямянли
www.Google.az: aчar sюz: Mustafa Чяmяnli
az.wikipedia.org/wiki/Mustafa_Чяmяnli
Михаил Пришвин
www.Google.az: aчar sюz: Mixayil Priшvin
Google.az-aчar sюz-Mixayil Priшvin
Ряшид бяй Яфяндийев
www.Google.az: aчar sюz: Rяшid bяy Яfяndiyev
az.wikipedia.org/wiki/Rяшid_bяy_Яfяndiyev
www.gomap.az
youtube.com (aчar sюz: Rяшid bяy Яфяндийев)
Сабир Ящмядли
www.Google.az: aчar sюz: Sabir Яhmяdli
az.wikipedia.org/wiki/Sabir_Яhmяdli
Сцлейман Рцстям
www.Google.az: aчar sюz: Sцleyman Rцstяm
az.wikipedia.org/wiki/Sцleyman_Rцstяm
yoуtube.com (aчar sюz: Sцleyman Rцstяm)
Сямяд Вурьун
www.Google.az: aчar sюz: Sяmяd Vurьun
az.wikipedia.org/wiki/Sяmяd_Vurьun
edebiyyat.info/
youtube.com (aчar sюz: Sяmяd Vurьun)
Теймур Елчин
www.Google.az: aчar sюz: Teymur Elчin
az.wikipedia.org/wiki/Teymur_Elчin
Тофиг Байрам
www.Google.az: aчar sюz: Тофиг Байрам
az.wikipedia.org/wiki/Tофиг_Байрам
Защид Хялил
www.Эооэле.аз: ачар сюз: Защид Хялил
щттп://аз.wикипедиа.орэ/wики/Защид_Хялил меневисерветимиз.аз
Зялимхан Йагуб
www.Google.az: aчar sюz: Zяlimxan Yaqub
az.wikipedia.org/wiki/Zяlimxan_Yaqub
kultaz.com/2008/02/23/zelimxan-yaqub-yeni-seirler/
youtube.com (aчar sюz: Zяlimxan Yaqub)
200
ÄßÐÑËÈÉß ÄÀÕÈË ÅÄÈËÌÈØ ßÑßÐËßÐÈÍ
ÌÖßËËÈÔËßÐÈ ÙÀÃÃÛÍÄÀ ÃÛÑÀ
ÌßËÓÌÀÒ
Rÿøid bÿy ßfÿndiyev 1863-úö èëäÿ Øÿêèäÿ àíàäàí

îëìóøäóð. ÕÛÕ—ÕÕ ÿñðëÿð Àçÿðáàéúàí ìöÿëëèìè ìààðèô-
÷èñè âÿ éàçû÷ûñûäûð. Þìðöíö ìÿêòÿá èøèíÿ, äÿðñëèêëÿðèí âÿ
óøàã ïéåñëÿðèíèí éàðàíìàñûíà ùÿñð åòìèøäèð. Îíóí
“Áÿñèðÿòöë-ÿôôàë” êèòàáû Àçÿðáàéúàíûí èëê äÿðñ êèòàáëà-
ðûíäàíäûð. 1942-úè èëäÿ Øÿêèäÿ âÿôàò åòìèøäèð. “Uøaq baü-
÷asû” (1818), “Bÿsirÿtöl-ÿòfal” (1902) äÿðñëèêëÿðèíèí ìöÿë-
ëèôèäèð. “Qan ocaüû”, “Saqqalûn kÿramÿti”, “Pul dÿlisi” vÿ s.
kitabëàðû ìöõòÿëèô èëëÿðäÿ èøûã öçö ýþðìöøäöð.
Sÿmÿd Âóðüóí (Âÿêèëîâ) 1906-úû èëäÿ Ãàçàõ ðà-

éîíóíäà àíàäàí îëìóøäóð. Àçÿðáàéúàí øåèðèíèí ÿí ýþð-
êÿìëè íöìàéÿíäÿëÿðèíäÿí áèðèäèð. Åëÿ áèð àçÿðáàéúàíëû
éîõäóð êè, øàèðèí “Àçÿðáàéúàí” øåèðèíè ÿçáÿð áèëìÿñèí.
Õàëãûíà, âÿòÿíèíÿ ìÿùÿááÿòëÿ äîëó ÿôñàíÿâè âÿ òàðèõè
ìþâçóëàðäà ïîåìàëàðû ìöàñèð Àçÿðáàéúàí ÿäÿáèééàòûíûí
íàäèð èíúèëÿðèäèð. “Õàëã øàèðè” ôÿõðè àäû Àçÿðáàéúàíäà èëê
äÿôÿ Ñÿìÿä Âóðüóíà âåðèëìèøäèð. Òÿðúöìÿ èëÿ äÿ ìÿøüóë
îëìóø, òÿðúöìÿ åòäèéè ÿñÿðëÿðÿ ýþðÿ éöêñÿê ìöêàôàòëàðà
ëàéèã ýþðöëìöøäöð. 1956-úû èëäÿ 50 èëëèê éóáèëåéè òÿíòÿíÿ-
ñèíäÿí èêè ùÿôòÿ ñîíðà âÿôàò åòìèøäèð.
Èáðàùèìáÿé Ìóñàáÿéîâ 1880-úi èëäÿ Ãóòãàøåíäÿ (èíäèêè Ãÿáÿëÿ øÿùÿðèí-

äÿ) àíàäàí îëìóøäóð. Èëê òÿùñèëèíè äîüìà Ãóòãàøåíäÿ àëàí È.Ìóñàáÿéîâ Çà-
ãàôãàçèéà Ìöÿëëèìëÿð Ñåìèíàðèéàñûíû áèòèðìèøäèð.
1913-úö èëäÿí ÿäÿáè ôÿàëèééÿòÿ áàøëàéàí È.Ìóñàáÿéîâ ùåêàéÿëÿðèíè “Ìÿê-
òÿá” æóðíàëûíäà, èðè ùÿúìëè ÿñÿðëÿðèíè èñÿ ìöõòÿëèô íÿøðèééàòëàðäà êèòàá÷à øÿê-
ëèíäÿ ÷àï åòäèðèðäè.
ßí áþéöê ÿñÿðè èëê äÿôÿ 1916-úû èëäÿ êèòàá øÿêëèíäÿ ÷àï îëóíìóø “Íåôò âÿ ìèë-
éîíëàð ñÿëòÿíÿòèíäÿ” ïîâåñòèäèð. 1916-úû èëäÿ ùÿìèí ïîâåñòèí ÿñàñûíäà “Ôèëìà”
ôðàíñûç êèíî øèðêÿòè äþðä ñåðèéàäàí èáàðÿò êèíîôèëì ÷ÿêìèøäèð êè, áóðàäà ìÿøùóð
Àçÿðáàéúàí àêòéîðó Ùöñåéí ßðÿáëèíñêè, õàíÿíäÿ Úàááàð Ãàðéàüäûîüëó, òàðçÿí
Ãóðáàí Ïèðèìîâ, Ìèðìàùìóä Êàçûìîâñêè äÿ èøòèðàê åòìèøäèëÿð.
1942-úè èëäÿ Êàðàãàíäà øÿùÿðèíäÿ âÿôàò åòìèøäèð.
201
Ñöëåéìàí Ðÿùèìîâ 1900-úö èëäÿ Çÿíýÿçóð ìàùàëû-
íûí (ùàçûðêû Ãóáàäëû ðàéîíó) ßéèí êÿíäèíäÿ àíàäàí îë-
ìóøäóð. Óçóí ìöääÿò Çÿíýÿçóð ìàùàëûíûí ìöõòÿëèô ðà-
éîíëàðûíäà ìöÿëëèìëèê åòìèøäèð. ßäÿáè ôÿàëèééÿòÿ 1930-úó
èëäÿí áàøëàéàí Ñöëåéìàí Ðÿùèìîâóí èëê ÿñÿðè “Øàìî”
ðîìàíûäûð. Î, 50 èë áó ÿñÿðèíèí öçÿðèíäÿ èøëÿìèø âÿ îíà
ÿëàâÿëÿð åòìèøäèð. “Ñà÷ëû” ðîìàíûíûí, “Ìåùìàí”, “Ìÿù-
òÿáàí” ïîâåñòëÿðèíèí, “Êÿñèëìÿéÿí êèøíÿðòè”, “Ýöçýö ýþë
ÿôñàíÿñè”, “Àðïà÷àé ÿôñàíÿñè”, “Ýöëÿí áàëûã”, “Îâãàí
âÿ èëàí” ÿñÿðëÿðèíèí ìöÿëëèôèäèð.
1983-úö èëäÿ âÿôàò åòìèø, Ôÿõðè õèéàáàíäà äÿôí îëóí-
ìóøäóð.
Àëåêñàíäð Ïóøêèí 1799-úó èë èéóíóí 6-äà Ìîñêâà-

äà àíàäàí îëìóøäóð. Ïóøêèíèí äöíéàýþðöøöíöí ôîðìà-
ëàøìàñûíäà øàèðèí íÿíÿñè Ìàðèéà Àëåêñåéåâíàíûí (Ùàí-
íèáàë), òÿðáèéÿñèíäÿ èñÿ äàéÿñè Àðèíà Ðàäèîíîâíàíûí
ðîëó áþéöê îëóá. 1811-úè èëäÿ Ïóøêèí ×àðñêîñåëñê ëèñå-
éèíÿ ãÿáóë îëóð. Ëèñåéäÿ îõóäóüó 6 èë îíóí øàèðëèê èñòå-
äàäûíûí èíêèøàôûíà êþêëö øÿêèëäÿ òÿñèð ýþñòÿðèð. Ùÿìèí
èëëÿðäÿ ýÿíú Ïóøêèí ÿäÿáè ôÿàëèééÿòÿ áàøëàéûð. 16 éàøûí-
äà Äåðæàâèíèí ãàðøûñûíäà “×àð êÿíäèíäÿ õàòèðÿëÿð” øåè-
ðèíè îõóéóð. 1817-úè èëäÿ ëèñåéè êîëëåú êàòèáè ðöòáÿñèíäÿ
áèòèðÿí øàèð Õàðèúè Èøëÿð Êîëëåýèéàñûíà òÿéèíàò àëûð,
1819-úó èëäÿ èñÿ äåêàáðèñòëÿðèí ðÿùáÿðëèê åòäèéè “Éàøûë
÷ûðàã” ÿäÿáè-òåàòð úÿìèééÿòèíÿ öçâ îëóð. Ðóñ ðîìàíòèê
ÿäÿáèééàòûíûí ýþðêÿìëè íöìàéÿíäÿñè îëàí Ïóøêèí Ðóñèéà-
íûí “ÿí áþéöê øàèðè” âÿ ìöàñèð ðóñ ÿäÿáèééàòûíûí áàíèñè
ñàéûëûð. Ïóøêèí 1837-úè èë éàíâàðûí 29-äà âÿôàò åòìèøäèð.
Ñöëåéìàí Ðöñòÿì 1906-úû èëäÿ Áàêûäà àíàäàí îë-

ìóøäóð. Äðàìàòóðã, òÿðúöìÿ÷è, èúòèìàè õàäèì, Àçÿðáàé-
úàíûí Õàëã øàèðèäèð. “ßëÿìäÿí íÿøÿéÿ”, “Óëäóçëàð”, “Ýå-
úÿíèí ðîìàíòèêàñû”, “Øàèðèí ñÿñè”, “Àíàíûí öðÿéè” êèìè
îíëàðëà êèòàáûí ìöÿëëèôèäèð. Îíóí áþéöê îõóúó ðÿüáÿòè ãà-
çàíìûø “Úÿíóá øåèðëÿðè” àäëû êèòàáûíäà Úÿíóáè Àçÿð-
áàéúàíû òÿðÿííöì åäÿí øåèðëÿðè òîïëàíìûøäûð.
1989-úó èëäÿ âÿôàò åòìèø, Ôÿõðè xèéàáàíäà äÿôí îëóí-
ìóøäóð.
202
Áÿõòèéàð Âàùàáçàäÿ Àçÿðáàéúàíûí ýþðêÿìëè ÿäèáè, Õàëã
øàèðè 1925-úè èë àâãóñòóí 16-äà Íóõà øÿùÿðèíäÿ àíàäàí
îëìóøäóð. “Èêèíúè ñÿñ”, “Âèúäàí”, “Éàüûøäàí ñîíðà”, “Éîë-
ëàðà èç äöøöð”, “Ôÿðéàä” âÿ “Ùàðà ýåäèð áó äöíéà”, “Þçö-
ìöçö êÿñÿí ãûëûíú”, “Úÿçàñûç ýöíàù”, “Äàð àüàúû”, “Ðÿãà-
áÿò” ïéåñëÿðèíèí, “Ìóüàì”, “Ýöëöñòàí” ïîåìàëàðûíûí,
70-äÿí àðòûã øåèð êèòàáûíûí ìöÿëëèôèäèð.
Áÿõòèéàð Âàùàáçàäÿ 13 ôåâðàë 2009-úó èëäÿ Áàêû øÿ-
ùÿðèíäÿ âÿôàò åèòìèøäèð.
Íÿáè Õÿçðè 1924-úö èëäÿ Áàêû øÿùÿðèíäÿ äîüóëìóøäóð.

Íasir, dramaturq, publisist, tÿrcömÿ÷idir. Azÿrbaycanûí
Õalq øairidir. Nÿbi Xÿzrinin yaradûcûlûüû möasir Azÿrbay-
can poeziyasûnûn parlaq sÿhifÿlÿrindÿn birini tÿøkil edir.
Yazû÷û “Èllÿr vÿ sahillÿr”, “Ulduz karvanû”, “Torpaq sÿnÿ
and i÷irÿm”, “ßsrin qanlû lalÿsi” vÿ s. kitablarûn möÿl-
lifidir. “Øþùðÿò” îðäåíè âÿ “Èñòèãëàë” îðäåíè èëÿ òÿëòèô îëóí-
ìóøäóð. Øåèðëÿðèíÿ ÷îõëó ìàùíûëàð áÿñòÿëÿíìèøäèð.
2007-úè èëäÿ âÿôàò åòìèø, Ôÿõðè xèéàáàíäà äÿôí îëóíìóøäóð.
Òåéìóð Åë÷èí 1924-úö èëäÿ Øóøà øÿùÿðèíäÿ àíàäàí

îëìóøäóð. ßäÿáèééàò àëÿìèíÿ èëê úûüûðû “Ãàð ãûç” øåèð-
ëÿð êèòàáû èëÿ à÷ìûøäûð. “Ãóëàã àñûí äàíûøûì”, “Ëàéëà-
ëàð”, “Òîðàüàéûí íÿüìÿñè”, “Áàëàúà óëäóçëàð” êèòàá-
ëàðûíûí ìöÿëëèôèäèð. Óøàãëàð ö÷öí éàçäûüû øåèðëÿðèíÿ
ýþçÿë óøàã ìàùíûëàðû áÿñòÿëÿíìèøäèð.
1992-úè èëäÿ Áàêû øÿùÿðèíäÿ âÿôàò åòìèøäèð.
ßzizÿ Cÿfÿrzadÿ 1921-úè èëäÿ Áàêû øÿùÿðèíäÿ àíà-

äàí îëìóøäóð. Îõóúó ðÿüáÿòè ãàçàíìûø “Àëÿìäÿ ñÿñèì
âàð ìÿíèì”, “Âÿòÿíÿ ãàéûò”, “Éàä åò ìÿíè” âÿ áàøãà-
òàðèõè ðîìàíëàð éàçìûøäûð. Uøaqlar ö÷ön yazûëìûø “Qû-
zûmûn hekayÿlÿri”, “Anamûn naüûllarû”, “×i÷ÿklÿrim”,
“Piøik dili” êèìè hekayÿ âÿ naüûllarûí ìöÿëëèôèäèð. 2001-ci
ildÿ “Azÿrbaycan Anasû” vÿ Õalq éazû÷ûsû kimi yöksÿk
adlara layiq gþrölmöødör.
2003-úö èëäÿ Áàêû øÿùÿðèíäÿ âÿôàò åòìèøäèð.
203
Ùèêìÿò Çèéà 1923-úö èëäÿ Øÿêè øÿùÿðèíäÿ àíàäàí
îëìóøäóð. ßäÿáè éàðàäûúûëûüà 1952-úè èëäÿ “Àçÿðáàé-
úàí ïèîíåðè” ãÿçåòèíäÿ ÷àï åäèëÿí “Ãåãîëà” àäëû øåèðè
èëÿ áàøëàìûøäûð. ×îõëó òÿìñèëëÿðè, “Àòàìûí ùÿäèééÿñè”,
“Áàùàð ýþçÿëäèð, éà ãûø?”, “Ìèë÷ÿê öðÿéè” âÿ ñ. êèòàá-
ëàðû íÿøð îëóíìóøäóð. Óøàãëàð ö÷öí áóðàõûëàí “Àçÿð-
áàéúàí ïèîíåðè” ãÿçåòèíäÿ âÿ “Ýþéÿð÷èí” æóðíàëûíäà
ìöõòÿëèô âÿçèôÿëÿðäÿ èøëÿìèøäèð.
Tofiq Bayram 1934-úö èëäÿ Áàêû øÿùÿðèíäÿ àíà-

äàí îëìóøäóð. Øàèð, òÿðúöìÿ÷è êèìè äÿ ôÿàëèééÿò ýþñ-
òÿðìèø éöêñÿê êåéôèééÿòëè òÿðúöìÿëÿðè èëÿ îõóúóëàðûí
ðÿüáÿòèíè ãàçàíìûøäûð. Yazû÷û “Mÿnim øair xalqûm”,
“Azÿrbaycan deyÿndÿ”, “Mÿslÿkim-silahûm” vÿ s. ki-
mi kitablarûn möÿllifidir.
Ëåâ Òîëñòîé 9 ñåíòéàáð 1828-úè èëäÿ Éàñíàéà-Ïîëéàíà-

äà àíàäàí îëìóøäóð. ßñÿðëÿðèíäÿ èíñàíëûüûí úöðáÿúöð ìÿ-
ñÿëÿëÿðèíÿ òîõóíàí Òîëñòîéóí äöíéà þë÷öñöíäÿ áèð ñÿíÿò âÿ
ôèêèð äÿéÿðè âàðäûð. Ðåàëèñò ÿäÿáèééàòûí ÿí áþéöê òÿìñèë÷èëÿ-
ðèíäÿí îëäóüó ãÿäÿð, áèð ôèëîñîô, áèð ìààðèô÷è îëàðàã äà øþù-
ðÿò ãàçàíìûøäûð. “Äèðèëèø”, “Ýÿíúëèéèì”, “Óøàãëûã”, “Ùàúû
Ìóðàä”, “Àéàãëàíûø”, “Ñåðýåé àòà”, “Òàíðû Áèçèì È÷è-
ìèçäÿäèð”, “Êàçàêëàð”, “Òÿñàäöô”, “Èêè Ñöâàðè” êèìè
ÿñÿðëÿðè âàðäûð. Äöíéàýþðöøö âÿ éàðàäûúûëûüûíäà èñëàì
äèíè áþéöê éåð òóòóð. Ë.Òîëñòîé 1910-úó èë íîéàáð àéû-
íûí 22-äÿ Éàñíàéà Ïîëéàíàäà äÿôí îëóíìóøäóð.
204
Ìèêàéûë Ðçàãóëóçàäÿ 17 ìàðò 1905-úè èëäÿ Áàêûäà
àíàäàí îëìóøäóð. “Ãàðàíãóø éóâàñû”, “Åë ýöúö”, “Ãó
ýþëö”, “Þëêÿíèí ÷è÷ÿêëÿðè”, “Íÿñèëëÿðäÿí íÿñèëëÿðÿ”
(ñå÷èëìèø ÿñÿðëÿðè), “Ãóø äèëè áèëÿí Îðõàí”, “Éàç ýöíÿ-
øè” (ñå÷èëìèø ÿñÿðëÿðè) ÿñÿðëÿðèíèí ìöÿëëèôèäèð. Î, éàðà-
dûúûëûüû áîéó âÿòÿíèí ìöãÿääÿñëèéèíäÿí, îíó éàðàøûüà
ìèíäèðÿí óúà äàüëàðûí ôöñóíêàð ýþçÿëëèéèíäÿí, ìöíáèò
òîðïàãëàðûí âàðûíäàí âÿ áÿðÿêÿòèíäÿí ñþùáÿò à÷ìûøäûð.
Ìèêàéûë Ðçàãóëóçàäÿ 10 íîéàáð 1984-úö èëäÿ âÿôàò
åtìèøäèð.
ßëèàüà Êöð÷àéëû 1928-úè èëäÿ Ñàëéàí ðàéîíóíäà

àíàäàí îëìóøäóð. Øàèð, äðàìàòóðã, òÿðúöìÿ÷èäèð. “Èí-
ñàí ùÿñðÿòè”, “Óøàãëûã”, “Äóðíàëàð úÿíóáà ó÷óð”,
“Àäèë àäàì”, “Àíà” âÿ ñ. ïîåìàëàðûí ìöÿëëèôèäèð.
ßìÿêäàð èíúÿñÿíÿò õàäèìè àäûíà, “Áöòþâëöê” àäëû ñîí
êèòàáûíà ýþðÿ Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò ìöêàôàòûíà ëàéèã
ýþðöëìöøäöð.
1980-úè èëäÿ âÿôàò åòìèøäèð.
Mustafa ×ÿmÿnli 1947-ci ildÿ Àüäàì ðàéîíó

×ÿìÿíëè êÿíäèíäÿ àíàäàí îëìóøäóð. Ìilli musiqi
ifa÷ûlûüû sÿnÿtinin tÿbliüinÿ gþrÿ Ìÿtbuat Ôondunun
“Dan ulduzu” mökafatûna, “Xallû ýörzÿ” tarixi ro-
manûna gþrÿ “Yaddaø” milli mökafatûna, Milli Mÿdÿ-
niyyÿtií Tÿbliüi Mÿrkÿzinin “Uüur-2008” mökafa-
tûna, “Þëöì ìÿëÿéè” òàðèõè ðîìàíûíà ýþðÿ Ìÿäÿíèé-
éÿò Nàçèðëèéèíèí “Ãûçûë êÿëìÿ” ìöêàôàòûíà, 2018-úè
èëäÿ èñÿ “ßìÿêäàð ìÿäÿíèééÿò èø÷èñè” ôÿõðè àäûíà la-
yiq gþrölmöødör.
205
Zÿlimxan Yaqub 1950-úè èëäÿ Ýöðúöñòàíûí Áîëíèñè
ðàéîíóíäà àíàäàí îëìóøäóð. “Saz”, “Gþy÷ÿ dÿrdi”, “Bor-
÷alûda qalan izlÿr”, “Ey vÿtÿn oüullarû”, “Haqq-ÿda-
lÿt”, “ßbÿdiyyÿt dastanû”, “Peyüÿmbÿr” vÿ digÿr saí-
ballû ÿsÿrlÿri ilÿ oxucularûn qÿlbinÿ yol tapmûødûr. Haq-
qûnda ciddi elmi mÿqalÿlÿr yazûlmûø, filmlÿr ÷ÿkilmiødir.
Àçÿðáàéúàíûí Õàëã øàèðè ôÿõðè àäûíà ëàéèã ýþðöëìöøäöð.
2016-úû èëäÿ Áàêû øÿùÿðèíäÿ âÿôàò åòìèø, Ôÿõðè õèéà-
áàíäà äÿôí îëóíìóøäóð.
Ñàáèð ßùìÿäëè 10 èéóë 1930-úó èëäÿ Úÿáðàéûë ðà-

éîíóíäà àíàäàí îëìóøäóð. Î, ÿäÿáè ôÿàëèééÿòÿ “Po÷tal-
yon” hekayÿsi ilÿ baølamûødûr. “Bir payûz axøamû”, “Toüa-
na”, “Mavi gönbÿz”, “Gedÿnlÿrin qayûtmaüû”, “Dönyanûn
arøûnû”, “Yanvar hekayÿlÿri”, “Axirÿt sevdasû”, “Øÿhid ru-
hu” vÿ s. dÿyÿrli kitablarûn möÿllifidir. Xalq yazû÷ûsû, ßmÿk-
dar incÿsÿnÿt xadimi fÿxri adëàðûna layiq gþrölmöødör.
Ñàáèð ßùìÿäëè 19 àïðåë 2009-úó èëäÿ Áàêûäà âÿôàò
åòìèøäèð.
Õÿëèëîâ Çàùèä Àáäóëëà îüëó (Çàùèä Õÿëèë) 1942-úè

èëäÿ Éåâëàõ øÿùÿðèíäÿ àíàäàí îëìóøäóð. Óøàã éàçû÷ûñû
êèìè òàíûíûð.
“Ó÷àí ÷ûðàãëàð”, “Ãàðûøãàëàð”, “Ìÿí ðÿíýëÿðè òà-
íûéûðàì”, “Ýþéäÿí ö÷ àëìà äöøäö”, “Ãóøëàð, ãóø-
ëàð”, “Òîðàüàéëàð îõóéóð”, “Áàëëûúà”, “×ûðàã íÿíÿ-
íèí íàüûëëàðû” âÿ ñ. êèòàáëàðûí ìöÿëëèôèäèð. 2002-úè èëäÿ
“Ãûçûë ãÿëÿì” ìöêàôàòûíà ëàéèã ýþðöëöá.
ßzizÿ ßhmÿdova 1932-úè èëäÿ Áàêû øÿùÿðèíäÿ

àíàäàí îëìóøäóð. “Xûnalû qayalar”, “Yaz qarû”, “Onu
÷i÷ÿklÿr sevdi”, “Bu ellÿrÿ vurulmuøam”, “O gönlÿrÿ
baxûram”, “Áèð öðÿê ñûíäûðìûøàì”, “×è÷ÿêëÿðèì” êè-
òàáëàðûíûí âÿ óøàãëàð ö÷öí éàçûëìûø “Äàìäà éàøàéàí
Êàðëñîíëà áàúàäà éàøàéàí Äàìäàáàúàíûí ìàúÿðàëà-
ðû” ÿñÿðèíèí ìöÿëëèôèäèð. Äöíéà ÿäÿáèééàòûíäàí åòäèéè
òÿðúöìÿëÿðè èëÿ äÿ òàíûíìûøäûð. Óçóí ìöääÿò “Ýÿíú-
ëèê” íÿøðèééàòûíûí äèðåêòîðó âÿçèôÿñèíäÿ èøëÿìèøäèð.
ßçèçÿ ßùìÿäîâà 2003-úö èëäÿ âÿôàò åòìèøäèð.
206
ßëÿìäàð Ãóëóçàäÿ 1952-úè èëäÿ Õîúàëûäà àíàäàí
îëìóøäóð. Àçÿðáàéúàí óøàã øåèðèíèí ìàðàãëû íöìóíÿ-
ëÿðèíè éàðàòìûøäûð. “Äàüëàðûí éàääàøû”, “Þìöð-ýöí
ãàáàãäàäûð”, “Ãàðàáàü îéóíó”, “Øÿùèä øÿùÿð”, “Àëàé
êîìàíäèðè”, “Ãàäàí àëûì, Ãàðàáàü” âÿ ñ. êèìè êèòàá-
ëàðûí ìöÿëëèôèäèð. Îíóí øåèð âÿ ïîåìàëàðû èëÿ éàíàøû, íà-
üûëëàðûíû, ïéåñëÿðèíè äÿ îõóúóëàð áþéöê ìàðàãëà ãàðøû-
ëàìûøëàð.
Fuad Tanrûlû 1932-úè èëäÿ Èðÿâàí øÿùÿðèíäÿ àíà-

äàí îëìóøäóð. ßäÿáè éàðàäûúûëûüà “Ýþéÿð÷èí” æóðíà-
ëûíäà ÷àï îëóíàí “Àëìà” àäëû èëê ùåêàéÿñè èëÿ áàøëà-
ìûøäûð. ×îõëó ñàéäà óøàã ùåêàéÿñè âÿ òàìàøàëàðûí
ìöÿëëèôèäèð. “U÷ub sÿni taparam”, “Mÿnim gönÿøim”,
“Gilavar-2 ÿmÿliyyatû”, “El÷inurun ö÷ sÿyahÿti”,
“Mÿnim evim naüûldadûr” vÿ s. kitablarû íÿøð îëóí-
ìóøäóð.
Ìèõàèë Ïðèøâèí “Ñàøîê”, “Ñåùðëè êöðÿíèí àðõàñûí-

äà”, “Ìåøÿ äàìúûñû”, “Òÿáèÿòèí òÿãâèìè” âÿ ñ. õàòèðÿ-
ëÿð âÿ íàüûëëàð êèòàáëàðûíûí ìöÿëëèôèäèð. Îíóí “Áèð ãóð-
òóì ñó”, “Ìåøÿ ùÿêèìè”, “Ãàðòàë éóâàñû”, “Ãóøëàðûí
âÿ ùåéâàíëàðûí äàíûøûüû” êèìè ùåêàéÿëÿðè òÿñâèðè ÿñÿðëÿ-
ðèí ýþçÿë íöìóíÿëÿðèäèð. Áó ÿñÿðëÿðèíÿ ýþðÿ Ì.Ïðèøâèíè
“ðóñ òÿáèÿòèíèí íÿüìÿêàðû” àäëàíäûðûðëàð.
Áîðèñ Ïîëåâîé 1908-úè èëäÿ Ìîñêâàäà àíàäàí îë-

ìóøäóð. 1946-úû èëäÿ éàçäûüû ùÿðáè ïèëîò À.Ï.Ìåðåñéåâ-
äÿí áÿùñ åäÿí “ßñë èíñàí äàñòàíû” ðîìàíû ýåíèø îõóúó
êöòëÿñèíèí ðÿüáÿòèíè ãàçàíìûøäûð. “Áèç ñîâåò àäàìëàðû-
éûã” ùåêàéÿ âÿ î÷åðêëÿð êèòàáû, “Ãûçûë”, “×ûëïàã ñàùèë-
äÿ”, “Ùÿêèì Âåðà” ðîìàíëàðû ìöùàðèáÿ âÿ äèíú ãóðó-
úóëóã èëëÿðèíäÿ èíñàíëàðûí ùÿéàòûíäàí áÿùñ åäèð.
1981-úè èëäÿ Ìîñêâà øÿùÿðèíäÿ âÿôàò åòìèøäèð.
207
БУРАХЫЛЫШ МЯЛУМАТЫ
ЯДЯБИЙЙАТ 5
Цмумтящсил мяктябляринин 5-ъi синфи цчцн
Ядябиййат фянни цзря
ДЯРСЛИК
Тяртибчи щейят:
Мцяллифляр Афят Йагуб гызы Сцлейманова

Тяраня Бюйцкхан гызы Баьырова
Илщамя Ибращим гызы Мурадова
Редактор Эцляр Мещдийева

Бядии вя техники редактор Абдулла Ялякбяров
Дизайнерляр Сяадят Гулузадя, Фирузя Ибращимова
Ряссамlar Ариф Щцсейнов, Азяр Дадашов
Корректор Цлкяр Щцсейнова
© Азярбайcан Республикасы Тящсил Назирлийи (гриф нюмряси: 2020-024)
Mцяlliflik hцquqlarы qorunur. Xцсusi icazя olmadan bu nяшri vя

yaxud onun hяr hansы hissяsini yenidяn чap etdirmяk, surяtini чыxarmaq,
elektron informasiya vasitяlяri ilя yaymaq qanuna ziddir.
Щесаб-няшриййат щяcми 12,6. Физики чап вяряги 13,0. Fорматы 70х1001/16.

Кясимдян сонра юлчцсц: 165х240. Сящифя сайы 208.
Шрифтин ады вя юлчцсц: журнал гартинуру, 10-12 pt. Ofset kaьыzы. Ofset чaпы.
Сифариш . Тираj . Пулсуз. Bakы–2020.
Ялйазманын йыьыма верилдийи вя чапа имзаландыьы тарих: 30.06.2020
Няшриййат:
“Тящсил Няшриййат-Полиграфийа” ММЪ
(Бакы, АЗ 1052, Ф.Хойски кцч., 121a (149))
Чап мящсулуну истещсал едян:

Quot Adabiyyat Quot Fanni Uzra 5 Ci Sinif Ucun Darslik 1593675284 792

Загружено:

Сведения о документе

Оригинальное название

Авторское право

Доступные форматы

Поделиться этим документом

Поделиться или встроить документ

Параметры публикации

Этот документ был вам полезен?

Это неприемлемый материал?

Авторское право:

Доступные форматы

Quot Adabiyyat Quot Fanni Uzra 5 Ci Sinif Ucun Darslik 1593675284 792

Загружено:

Авторское право:

Доступные форматы

5

  ,   ,

 -ci sinfi n

Bu nəşrlə bağlı irad və təkliflərinizi

“Яdяbiyyat” fяnni vasitяsilя nяyi юyrяnяcяkсиниз? .................................8

OXU HAQQINDA NӘ BİLİRİK?

Щикмят Зийа. Севимли мяктяб................................................................10

BӘDİİ ӘSӘRLӘRDӘ TӘSVİR

Микайыл Рзагулузадя. Хан чинарын бир йарпаьы

Бядии ясярлярдя идейанын мцяййян едилмяси

Бядии ясярлярдя фикрин образлы ифадяси

Бядии ясярлярин щиссяляри

BӘDİİ ӘSӘRLӘRDӘ NӘQLETMӘ

Няглетмя характерли бядии нцмунялярин

Gцlhцseyn Hцseynoьlu. Мцяллимин арзусу .........................................148

ßçèç ìÿêòÿáëèëÿð, éÿãèí êè, áó êèòàáû èëê äÿôÿ ýþðÿíäÿ äöøöíìöøñö-

Ìÿêòÿáëè äîñò !    òåñò éîõëàìàëàðûíäà - èøòè-

Ýöíÿøèí øÿôÿãèíäÿ Ýåí äöçëÿðè äîëàøäûã,

Ùå÷ îëóáìó êè, áèr ìÿòíè äÿôÿëÿðëÿ îõóéàñûíûç,

Îõóíìàñû íÿçÿðäÿ òóòóëàí áöòöí ìÿòíëÿðè äöøöíÿðÿê îõóñàíûç, îðàäà

Îõóéà ùàçûðëûã Äöøöíÿí îõóúóíóí ÿëèíäÿ ñàäÿ êà-

OXU HAQQINDA NƏ BİLİRİK? 11

Îõó çàìàíû 1. Mÿòíè èôàäÿëè îõóìàüà ÷àëûøûí*.

* Íÿãëè úöìëÿëÿðèí îõóíóøóíäà ñÿñ ÿââÿëúÿ éöêñÿëèð ( ), ñîíðà ãûñà áèð

Íöìóíÿ: ×îõ-÷îõ èëëÿð áóíäàí ãàáàã áèð àëèì âàðäû.

— Nÿyiniz varsa, hamûsûnû verin bura!

12 Oxunun təşkili yolları

OXU HAQQINDA NƏ BİLİRİK? 13

14 Ələmdar Quluzadə. “Alim və quldur”

OXU HAQQINDA NƏ BİLİRİK? 15

Îõóäàí ñîíðà 1. Áàøà äöøäöêëÿðèíèçè äÿãèãëÿøäèð-

Hekayÿ yazûlû ÿdÿbiyyat íöìóíÿñèäèð.

16 Ələmdar Quluzadə. “Alim və quldur”

   az  $  xyalnda canlan-

18 Mikayıl Rzaquluzadə. “Xan çinarın bir yarpağı”

Òàïøûðûã 2. Ùåêàéÿíè îõóäóãäàí ñîíðà “Îõóäàí ñîíðà” òÿëèìàòûíû

Òÿñâèðè ìÿòíëÿðäÿ èäåéà ÿøéà âÿ éà ùàäèñÿíèí õö-

Òàïøûðûã 1. “Ìöÿëëèì”” øåèðèíè îõóìàçäàí ÿââÿë “Îõóäàí ÿââÿë” òÿëè-

ÁßÕÒÈÉÀÐ ÂÀÙÀÁÇÀÄß. “ÌÖßËËÈÌ”

20 Bəxtiyar Vahabzadə. “Müəllim”

Ìÿí áèð òîõóì èäèì, ñàáàùûì ñèðäè,

Øàýèðäèí ñàéûäûð äþâëÿòèí, âàðûí,

BƏDİİ ƏSƏRLƏRDƏ İDEYANIN MÜƏYYƏN EDİLMƏSİ 21

Åëìÿ ýöâÿíäèíñÿ, áèë êè, úÿííÿòèí

Òàïøûðûã 2. Øåèðè îõóäóãäàí ñîíðà “Îõóäàí ñîíðà” òÿëèìàòûíû (ñÿù.16)

ßââÿëäÿ ãåéä åòäèéèìèç êèìè, ìöÿëëèôëÿð èäåéàíû ôèêèðëÿð øÿêëèíäÿ

Шеир сюз сяняти нцмунясидир. Шеир фикрин вязнли, образлы,

BƏDİİ ƏSƏRLƏRDƏ İDEYANIN MÜƏYYƏN EDİLMƏSİ 23

Òàïøûðûã 1. Ìèõàèë Ïðèøâèíèí “Òàëà” ÿñÿðèíè îõóìàçäàí ÿââÿë “Îõó-

Òàïøûðûã 2. Ìèõàèë Ïðèøâèíèí “Òàëà” hekayÿsini èôàäÿëè oxuìàüà ÷àëû-

* ×ÿð÷èâÿëÿðèí ñàéûíû ìöÿééÿí åäèëìèø ôèêèðëÿðèí ñàéû ãÿäÿð àðòûðìàã îëàð.

24 Mixail Prişvin. “Tala”

Òîçàüàúû þçöíöí ñîí ãûçûëû éàðïàãëàðûíû éóõóëó ãà-

BƏDİİ ƏSƏRLƏRDƏ İDEYANIN MÜƏYYƏN EDİLMƏSİ 25

26 Mixail Prişvin. “Tala”

äàøûð, òöëêö äÿ éàðïàãëàðûí ïû÷ûëòûñû àëòûíäà éà-

Òàïøûðûã 3. “Òàëà” ùåêàéÿñèíè îõóäóíóç. Îõó áàøà ÷àòàíäàí ñîíðà

Îõóäàí ñîíðà 1. Áàøà äöøäöêëÿðèíèçè äÿãèãëÿøäèð-

BƏDİİ ƏSƏRLƏRDƏ İDEYANIN MÜƏYYƏN EDİLMƏSİ 27

ßââÿëêè äÿðñëÿðäÿ ìÿòíèí èäåéàñûíû ìöÿééÿí åòìÿê öçðÿ èëêèí áèëèê

Òàïøûðûã 1. “Îõóäàí ÿââÿë” òÿëèìàòûíû (ñÿù. 12) éåðèíÿ éåòèðÿíäÿí

Åé êþíöë, öììàíëàð úîøñóí ñÿñèíäÿ,

Äîñòëàðû øàä ýþðöì, éàäëàðû äàëüûí,

, ,

-ci sinfi n

Ìÿêòÿáëè äîñò ! òåñò éîõëàìàëàðûíäà - èøòè-

az $ xyalnda canlan-