Академический Документы
Профессиональный Документы
Культура Документы
эндокрин
эндокрин
Поликли-
МКБ-10
Текширув сони
миқёсида миқёсида нар мезонлари
Диагностика муолажалари серда
кузатиш
КХТ-Х
марказлари
марказлари
Республика
Республика
ТТБ / ШТБ
ТТБ / ШТБ
Асоратсиз
Асоратсиз
Асоратли
Асоратли
маркази
маркази
Вилоят
Вилоят
Мутахассис кўруви: Асосий даво: Даволаш
Эндокринолог + + + 1-2 I. Патогенетик даво: + + + натижалари
Умумий шифокор + медикаментоз:
Терапевт + Узок таъсирга эга Жараённи
Сандостатин аналоглари: турғунлашув
Кўрсатмага кўра: соматолин, пасериотид, и
Офтальмолог: + + + октреотид ЛАР.
Кўрув ўткирлиги Дофамин агонистлари Гормонал
Кўз туби ҳолати гурухи препаратлари: кўрсатгичла
Кўрув майдони Каберголин, бромкриптин. рни
Кардиолог + + меъёрлашув
Невропатолог + + II. Нейрожаррохлик и.
давоси: трансфеноидал- + +
Гинеколог + +
АКРОМЕГАЛИЯ
доимий
доимий
10 кун
Е22.0
+ + тикланиши.
8 кун
Анамнез йиғиш +
III. Нур терапияси
Шикоятларни йиғиш +
Визуал текширувлар + Кўрув
IV. Ўрин босувчи гормонал бузилишлар
ОТ/ОБ +
терапия: иккиламчи ини ижобий
ИМТ +
гормонал етишмовчилик томонга
Лаборатор:
симптомларини даволаш: ўзгариши.
Қонда СТГ + +
тиреоид
Қонда ИФР-1 + +
препаратлар;
+ + КТ/МРТ да
Пролактин
+ + буйрак усти бези ижобий
Қондаги ЛГ гормонлари; силжишлар.
+ +
Қондаги ФСГ соматроп гормон;
+ +
Қондаги эстрадиол гонадотропинлар; Беморларни
+ +
Қондаги тестостерон жинсий гормонлар. жисмоний ва
Қалқонсимон без гормонлари + + рухий
Қондаги еки сийдикдаги V. Симптоматик даво фаоллиги ва
кортизол + + чоралари: ҳолатини
Умумий қон тахлили + Нейротрофик таъсирга эга яхшиланиши
Умумий пешоб тахлили + нейропротекторлар: .
Қондаги глюкоза (наҳорга) + церебролизин
Постпрандиал гликемия + + кортексин
Гликирланланган гемоглобин актовегин
(HbA1c) + + Цитопротекторлар:
Қондаги калий миқдорини цитофлавин
аниқлаш + + Микроциркуляцияни
Қондаги натрий миқдорини яхшиловчи дори
+ + воситалари:
аниқлаш
+ + + пентоксифиллин
Қондаги кальций миқдорини
аниқлаш винпоцетин;
Синама утказиш: глюкозага Ноотроплар:
+
тургунлик тести СТГ аниклаш пирацетам
билан
Функционал: цитиколин
Гипоталамо-гипофизар соҳа + +
МРТ Физиотерапевтик
+ +
Электрокардиограмма + муолажалар
Эхокардиография + + Рефлексотерапия
Юракни холтер усулида ЛФК
мониторинги + + + Нейрореабилитация
Кўкрак қафаси аъзолари ва Рухий реабилитация
умуртка погонаси
рентгенографияси +
Денситометрия + +
Электроэнцефалография +
Колоноскопия + +
Қалқонсимон без УТТ
Жигар, буйрак, жинсий азъолар +
УТТ
Курсатмалар буйича:
Комплекс биохимик + + +
текширувлар**
Витамин Д** +
Кальцитонин** +
В-кросс лабс** +
Коагулограмма** + +
Интерлейкин-6** +
Ферритин**
Ёғ алмашинуви кўрсаткичларини + +
аниқлаш
8-10 кун
8-10 кун
+ + + статусни
доимий
доимий
Е 23.6
8-10 кун
доимий
доимий
олиш
8 кун
Комплекс биохимик
текширувлар
КБ Беморнинг
В-кросс лабс**
КБ ўзини яхши
Коагулограмма** + +
+ ҳис қилиши.
+
2.ФУНКЦИОНАЛ:
1
Электрокардиография*
+ + +
3.МАСЛАҲАТЛАР:
1
Хирург*
КБ
Эндокринолог*
Гипопаратиреоз
+ 1
Окулист*
+ + + КБ
Кардиолог*
+ + + КБ
Невропатолог*
+ + +
+ +
E20
+
Мутахассис кўруви: 1-2 Даволаш:
Эндокринолог + + + Иккиламчи
Гинеколог/андролог + + + гипокортицизмда + + +
Окулист + + + Кортикстероид гормонлар
Невропатолог + + + билан даволаш ўтказилади
Кардиолог + + + (кортизон кунига 25-50 мг,
Нейрохирург
+ преднизолон кунига 5-10
Клиник текширувлар: мг); суткалик сийдикдаги,
Анамнез қондаги кортизол ва
ГИПОПИТУИТАРИЗМ
+ + 1-2
Антропометрия
+ электролитлар миқдорини
+ + + назорат қилган ҳолда.
Томир уриши ва АБ ни ўлчаш + + + + + +
Инструментал текширувлар: Иккиламчи гипотиреозда Гормонал
– Т3, Т4 гормонлари,
8-10 кун
8-10 кун
статусни
доимий
доимий
Гипоталамо-гипофизар соҳа
Е 23.0
доимий
доимий
келиши.
10 кун
Асосий текширувлар:
Е10.4
-антидепрессантлар:
-
Анамнез ва
шикоятларни йиғиш. -селектив ингибиторлар АҚБ ни
Визуал текширув серотонин ва меъёрга
1.ЛАБОРАТОР: норадреналин (СИОЗН) келиши.
Умумий қон таҳлили*
+ + + Липид
Умумий пешоб таҳлили* - трициклик
Қондаги қанд миқдори* + + + 1-2 антидепрессантлар алмашинуви
Пешобдаги қанд + + + (ТЦА) кўрсаткичла
миқдори* + + + рини
Гликемия профили* + + + Талвасага қарши меъёрга
(29 илова) восита: келиши.
Пешобда ацетон* + + + Тана
-Опиатлар вазнини
Липидлар спектри** к/б к/б к/б
Коагулограмма* + + + -Маҳаллий таъсир меъёрга
Қон биохимияси: + + + этувчи дори воситалар келиши.
мочевина, креатинин,
АЛТ,АСТ,* билирубин, + + + Умумий
умумий оқсил*, қондаги к/б к/б к/б ҳолат
диастаза**, к/б к/б к/б Нофармакологик яхшилиги ва
Коптокча фильтрацияси* симптоматик даво жисмоний
к/б к/б к/б
Электролитлар** + + + фаолликни
Гликирланган гемоглобин Физиотерапия ошириш
к/б к/б к/б
**(HbA1c) + + +
Микроальбуминурия** Психологик ёрдам
ИРИ, С-пептид ***
+ + +
Инсулин учун антитела
ошқозон ости бези учун + + +
антитела бета- + + +
тўқималарига**
Курсатмалар буйича:
Комплекс биохимик + + +
текширувлар**
Витамин Д**
Витамин В12**
Паратгормон** + + +
Кальцитонин** к/б к/б к/б
В-кросс лабс** к/б к/б к/б
к/б к/б к/б
2.ФУНКЦИОНАЛ: к/б к/б к/б
ЭКГ*
Кўрак қафаси R-
графияси* + +
Вибрацион, оғриқ, сезгир +
ва ҳарорат сезгирлигини к/б к/б
аниқлаш к/б
(биотензиометрия)* + +
+
Электронейромиография
**
Кўз тубини текшириш* к/б к/б
Оёқ-қон томирларини
допплерография қилиш к/б + +
(бошка қон томирлар)***
+ к/б к/б
УТТ ва ЭЭГ*
Электромиография*** к/б
к/б к/б
к/б
Патогеник даволаш Оғрик
Мутахассис кўруви: 1-2 стол №9- пархез синдромини
-Эндокринолог* + + + овқатланиш кескин
-Окулист * + + + камайиши
-Невропатолог * + + + Углевод алмашинувини
-Подиатрист* компенсацияси Сезишни
-Диетолог*** (HbAIc<7%) яхшиланиши
+ + +
-Стоматолог *
к/б к/б к/б Қонда қанд
-Уролог * Нейропатияга қарши
к/б к/б к/б миқдори ва
-Кардиолог ва бошкалар.* даво (альфа-липой
+ + + 1-2 гликирланга
-Гастроэнтеролог** кислотасини тутувчи
н
к/б к/б
Диабет полинейропатияси
+ + +
и (HbA1c)
Симптоматик даво:
меъёрга
Асосий текширувлар: келиши.
доимий
доимий
10 кун
Анамнез ва -антидепрессантлар:
-
шикоятларни йиғиш. АҚБ ни
Визуал текширув -селектив ингибиторлар
меъёрга
1.ЛАБОРАТОР: серотонин ва келиши.
Умумий қон таҳлили* норадреналин (СИОЗН)
Умумий пешоб таҳлили*
+ + + Липид
Қондаги қанд миқдори* -трициклик
+ + + алмашинуви
Пешобдаги қанд антидепрессантлар
+ + + кўрсаткичла
миқдори* (ТЦА)
+ + + рини
Гликемик профил**
Талвасага қарши восита меъёрга
(29 илова) келиши.
Пешобда ацетон* + + +
-Опиатлар Тана
Липидлар спектри**
вазнини
Коагулограмма* к/б к/б к/б -Маҳаллий таъсир меъёрга
Қон биохимияси: + + + этувчи дори воситалар келиши.
мочевина, креатинин, + + +
АЛТ,АСТ,* билирубин,
умумий оқсил, қондаги + + + Нофармакологик Умумий
диастаза** к/б к/б к/б симптоматик даво ҳолат
Коптокча фильтрацияси* к/б к/б к/б яхшилиги ва
Электролитлар** Физиотерапия жисмоний
к/б к/б к/б
Гликирланган гемоглобин + + + фаолликни
Психологик ёрдам
(HbA1c) ** к/б к/б к/б ошириш.
Микроальбуминурия**
ва/ёки протеинурия *
+ + +
ИРИ, С-пептид ***
+ + +
Инсулин учун
антитела*** + + +
ошқозон ости безининг + + +
бета-хужайраларига
антитела *** к/б к/б к/б
Курсатмалар буйича:
Комплекс биохимик
текширувлар** к/б к/б к/б
Витамин Д**
Витамин В12**
Паратгормон**
Кальцитонин** + + +
В-кросс лабс** к/б
Интерлейкин-6** к/б
Ферритин**
2.ФУНКЦИОНАЛ: к/б
ЭКГ*
Кўкрак қафаси R-графия*
Вибрацион, оғрик, сезгир
ва ҳарорат сезгирлигини +
+ +
аниқлаш
к/б
(биотензиометрия)*
Кўз тубини текшириш* к/б + к/б
Оёқ қон томирларини
допплерография қилиш + +
**(бошқа қон
+
томирларни)
УТТ ва ЭЭГ* + к/б +
Электромиография***
к/б к/б к/б
к/б к/б
ҚД 1 тури (инсулинга қарам бўлган қандли диабет) буйраклар шикастланиши Мутахассис кўруви: 1-2 Стол № 9-пархез
-Эндокринолог* + + + овқатланиш + + +
-Невропатолог* + + +
-Подиатрист* + + + Тана вазнини
Қонда қанд
-Гинеколог** меъёрлаштириш
миқдори ва
-Уролог** + + + гликирланга
-Нефролог ** -Қанд миқдорини
н
-Кардиолог ва бошқалар* пасайтирувчи даво (қисқа
гемоглобинн
-Қон-томирлар жаррохи** вақт таъсир этувчи ва/ёки
и (HbA1c)
-Физиотерапевт* узоқ вақт таъсир этувчи + + +
+ + + меъёрга
-Диетолог* инсулин)
1-2 келиши.
-Офтальмолог: (илова34)
Кўрув ўткирлиги + + + + + +
АҚБ ни
Кўз туби ҳолати + + + -Гипотензив даво
меъёрга
Кўрув майдони + + + келиши.
11-12 кун
8-10 кун
Кўрсатмага кўра: -Анемияга қарши даво
доимий
доимий
билан
F01
2.ФУНКЦИОНАЛ:
ЭКГ *
АҚБ ўлчаш*
Кўкрак қафасининг
R-графияси *
Ички аъзолар УТТ*
+ + +
Кўз тубини текшириш *
Буйрак томирларини + + +
допплерографияси (бошқа
томирларни) **
Ренография**
DEXA**
Қалқонсимон олди безларини + + +
сцинтиграфияси** + + +
+ + +
+ + +
+ + +
+ + +
+ + +
+ + +
+ + +
+ +
+ + +
+
10-12 кун
8-10 кун
Доимий
Доимий
Қон умумий таҳлили * миқдорини пасайтирувчи + + Тана
Пешоб умумий таҳлили* таблеткалар) (илова 33,34) вазнини
Нечипоренко синамаси* меъёрлашти
Қондаги глюкоза* Гипотензив даво риш.
Пешобда қанд миқдори *
Гликемик профил (29 илова)** Анемияга қарши даво + + Липидлар
Пешобдаги ацетон* (антианемик дори алмашинуви
Липидлар спектри** воситалар) кўрсаткичин
Коагулограмма* и
Кондаги мочевина* Юрак дори воситалари + + меъёрлашти
Сийдик кислотаси* (кардиолог тавсиясига + + риш.
Кондаги креатинин* кўра)
Коптокчалар фильтрацияси Беморнинг
(ҳисобланадиган КФТ)* (илова ўзини яхши
37) Дислипидемияни ҳис
Электролитлар К, Са, Nа, Р коррекцияси + + қилишини
Умумий оқсил, альбумин** ва жисмоний
АЛТ, АСТ, бил-н, ГГТ** Гипоазотемик дори активлигини
Қондаги темир миқдори*** воситалар тиклаш.
Креатинфосфокиназа***
Гликирланган гемоглобин Диуретиклар
(HbA1c) **
(илова 28) Антикоагулянтлар
Паратгормон*** + +
Гепатит маркерлари* Кальций дори воситалари
Микроальбуминурия** ва/ёки
протеинурия* Электролитларни
Пешобни антибиотикларга коррекция қилиш
сезгирлигини текшириш**
Курсатмалар буйича: Антибиотиклар + +
Комплекс биохимик (илова 44)
текширувлар**
Витамин Д** Диализ билан даволашга
Витамин В12** ўтказиш (ичаклар, гемо- ва + +
Паратгормон** перитонеал диализи)
Кальцитонин** (илова 39)
В-кросс лабс**
Интерлейкин-6** Буйраклар
Ферритин** трансплантациясига
2.ФУНКЦИОНАЛ: йўлланма бериш
ЭКГ* + +
АҚБ ўлчаш* Ўз-ўзини назорат қилишга
Кўкрак қафасининг R-графияси* ўргатиш
Кўз тубини текшириш*
Физиотерапия
Буйрак томирларини
допплерографияси (бошқа
томирларни)***
Ренография*** + +
Ички аъзолар УТТ*
DEXA***
Қалқонсимон олди без-ларини + +
сцинтиграфияси***
+ +
+ +
+ +
+ +
+ +
+ +
+ +
+ +
+ +
+ +
+ +
Анамнез ва шикоятларни Стол № 9- пархез Яра
йиғиш. + + + овқатланиши + + + нуқсонининг
Визуал текширув + + + К/Б битиши ва
1.ЛАБОРАТОР: К/Б ДТСнинг нейропатик эпителизаци
Умумий қон таҳлили * 12 шаклида яра ва яра олди
+ + + К/Б яси.
Умумий пешоб таҳлили* ўзгаришларни даволаш + + + Жароҳатни
+ + + К/Б
Қондаги қанд миқдори* + + + (42 илова) некроз
Пешобдаги қанд миқдори* К/Б жараёнидан
+ + +
Гликемия профили** К/Б Углевод алмашинувини тозаланиши.
+ + +
(29 илова) К/Б компенсацияси (HbAIc<7%) + + + Тана
Глюкозурия профили** + + + ҳароратини
ДОПС нейропатик шакли
умрбод
умрбод
10 кун
Қон биохимияси:мочевина, + + + ўргатиш + + + гликирланга
F01
креатинин, АЛТ,АСТ,*
-
+ + + К/Б н
билирубин, умумий оқсил, + + + К/Б Зарарланган оёқни гемоглобинн
қондаги диастаза** , К/Б зўриқишдан сақлаш (43 и (HbA1c)
+ + +
Коптокча фильтрацияси* К/Б илова) меъёрга
+ + +
Электролитлар** 1 келиши.
+ + +
Гликирланган гемоглобин К/Б Гиперкератозни олиб + + +
(HbA1c) ** К/Б ташлаш ва/ёки яра АҚБ ни
+ + + К/Б дефектини бирламчи
(илова 28) + + меъёрга
ОИВ га қон* К/Б тозалаш келиши.
Гепатит В, С га қон* К/Б
Пешобни бактериологик экиш ва + + + Анъанавий антибактериал Липид
К/Б
антибиотикларга сезгирликни + + + даво (44 илова) алмашинуви
аниқлаш** К/Б + + + кўрсаткичла
Қон гурухи* + + + К/Б Маҳаллий даволаш (45 рини
илова) меъёрга
+ + келиши.
Антибиотикларга сезувчанликни + + + К/Б ДТС нинг нейропатик
аниқлаш учун жароҳатдан бак. шакли остеоартропатия
экмага таҳлил олиш** (ДОАП, Шарко бўғими)
(44 илова) билан бирга кечганда даво
чоралари(46, 47 илова) + +
К/Б
2.ФУНКЦИОНАЛ:
Перифериядаги оёқ артерияларни + + + К/Б Углевод алмашинувини
пальпация қилиш* компенсация қилиш
Перифериядаги артерияларни К/Б (HbAIc<7%)
+ + +
аускультация қилиш*
ЭКГ* К/Б Зарарланган оёқни ўткир ва + + +
Зарарланган оёқ панжасининг R- + + + ним ўткир босқичида
графияси* К/Б зўриқишдан сақлаш (46
- Кўрсатмага кўра: + + + К/Б илова)
+ + +
Кўз тубини текшириш*
УТТ * + + К/Б -Бифосфонатлар:
К/Б
Электронейромиография ** + + 150 мг ойига 1 маротаба
К/Б
Кўкрак қафаси R-графияси* + К/Б йил давомида.
Оёқ панжасини подоскоп + + + К/Б
ёрдамида текшириш** + + + К/Б -Кальций дори воситалари
Денситометрия*** + + + + + +
Миография*** + Жароҳатни маҳаллий
даволаш (45 илова)
Мутахассис кўруви:
Йирингли жаррох**
Невропатолог* К/Б
Подиатрист* + + К/Б Беморлар шошилинч
+ +
Анестезиолог** + + ҳолатда мурожаат
+ + К/Б
Кардиолог * қилганларида ДТС нинг
+ +
Кўрсатмага кўра: К/Б қайси шакли бўлишидан
Окулист * + + қатъий назар қуйидаги
Нефролог** К/Б
Ортопед** + + шошилинч операциялар
Протезловчи мутахассис*** + + К/Б ўтказилади:
К/Б Бармоқлар ампутацияси ва
Физиотерапевт* + +
Психотерапевт** + + флегмоналарни (панжа,
К/Б болдир) очиш; + +
+ + К/Б
+ +
Бармоқлар
экзартикуляцияси ва
флегмоналарни очиш + +
(панжа ва болдир)
+ +
Оёқ панжасини + +
трансметатарзал
ампутацияси
амбулатор шароитда: + +
Kangda Cast №4
енгиллаштирувчи
богловини амалга ошириш
Total Contact Cast
енгиллаштирувчим + +
богловини амалга ошириш
Юқори технологияли + +
операциялар:
Жароҳатни маҳаллий
тўқималар билан
пластикаси: силжитиш,
тери лахтакларини ўзаро
алмаштириш, бартараф
қилинган бармоқ териси
билан, тўқималарни
миқдорли тортиш + +
Италянча пластика + +
Ўз ичига нотурғун бўлган
суяк қисмларини резекция
қилиш + пластик
реконструкция қилиш
амалиётларни олувчи
хирургик даво + +
Ампутацияларга кўрсатма
(47 илова)
Физиотерапия
Анамнез ва шикоятларни + + + К/Б Стол № 9- пархез Яра
йиғиш. К/Б овқатланиши + + + нуқсонининг
Визуал текширув + + + 12 битиши ва
1.ЛАБОРАТОР: К/Б Углевод алмашинувини эпителизаци
Умумий қон таҳлили * К/Б компенсацияси (HbAIc<7%)
+ + + яси.
Умумий пешоб таҳлили* Жароҳатни
+ + + К/Б
Қондаги қанд миқдори* + + + К/Б Қанд миқдорини некроз
Пешобдаги қанд миқдори* К/Б пасайтирувчи даво + + + жараёнидан
+ + +
Гликемия профили** тозаланиши.
+ + +
(29 илова) К/Б Ўз ўзини назорат қилишга Тана
Глюкозурия профили** + + + К/Б ўргатиш + + + ҳароратини
(30 илова) меъёрга
Пешобда ацетон* + + + К/Б Зарарланган оёқни келиши.
Липидлар спектри** + + + К/Б зўриқишдан сақлаш (43 Қонда қанд
Коагулограмма* + + + илова) миқдори ва
10-12 кун
8-10 кун
Доимий
Доимий
Қон биохимияси:мочевина, К/Б
+ + + К/Б
+ + + гликирланга
креатинин, АЛТ,АСТ,* + + + Гиперкератозни олиб н
К/Б
билирубин, умумий оқсил, + + + К/Б ташлаш ва/ёки яра гемоглобинн
қондаги диастаза** , 1 дефектини бирламчи и (HbA1c)
+ + +
Коптокча фильтрацияси* К/Б тозалаш + + + меъёрга
+ + +
Электролитлар** К/Б + + + келиши.
ДОПС нейроишемик шшакли
+ +
Гликирланган гемоглобин К/Б Анъанавий антибактериал
(HbA1c) ** К/Б даво (44 илова) АҚБ ни
+ + + К/Б
(илова 28) меъёрга
ОИВ га қон* Маҳаллий даволаш (45 келиши.
Гепатит В, С га қон* К/Б илова) + + +
Пешобни бактериологик экиш ва + + + Липид
К/Б
антибиотикларга сезгирликни Углевод алмашинувини алмашинуви
К/Б
аниқлаш** компенсация қилиш кўрсаткичла
Қон гурухи* + + (HbAIc<7%) рини
К/Б меъёрга
+ + + + + келиши.
Антибиотикларга сезувчанликни + + Зарарланган оёқни ўткир ва
аниқлаш учун жароҳатдан бак. ним ўткир босқичида
экмага таҳлил олиш** зўриқишдан сақлаш (46
(44 илова) К/Б илова)
К/Б
2.ФУНКЦИОНАЛ: Жароҳатни маҳаллий + + +
Перифериядаги оёқ артерияларни + + + К/Б даволаш (45 илова)
пальпация қилиш*
+ + +
Перифериядаги артерияларни К/Б ДТС нинг нейроишемик
+ + +
аускультация қилиш* шаклини даволаш:
ЭКГ* + + + К/Б Углевод алмашинувини
+ + + + + +
Зарарланган оёқ панжасининг R- К/Б компенсация қилиш
графияси* (HbAIc<7%)
Кўрсатмага кўра: + + + К/Б
Кўкрак қафаси R-графияси* К/Б
Кўз тубини текшириш* + + + К/Б Чекишни тўхтатиш
К/Б
Тўқималарда кислород босимини + +
К/Б
ўлчаш (ТСРО2) *** + К/Б Артериал қон босимни
+ + +
Оёқ қон томирларининг меъёрда ушлаш
ультратовуш допплерографияси
ва елка тўпиқ индексини + + + К/Б Дислипидемияни меъёрга
аниқлаш билан ўтказиладиган + + К/Б келтириш
допплерометрия*** (49 илова)
УТТ * К/Б
Электронейромиография ** Оёқларда ишемия
+ + + К/Б
Оёқ кон томирлари МСКТ ёки белгиларини бартараф
МРТ текшируви*** + + + қилиш
+ + К/Б
Оёқ артерияларининг
+ + +
ультратовуш дуплекс ва К/Б Оёқ қон томирларида
триплекссканирлаш*** + + реконструктив хирургик
К/Б
Оёқ артерияларининг амалиётларни ўтказиш
+ +
ангиографияси*** + + К/Б ва/ёки стент қўйиш билан
К/Б ёки стентсиз транслюминал
Мутахассис кўруви: + + + баллонангиопластикаси
Йирингли жаррох** (ТЛБА)
Невропатолог* + +
Подиатрист* + + + Сон – тақим артерияларини + +
Анестезиолог** + + + протезлаш, шунтлаш
Кардиолог * + + +
Қон томир жаррохи*** Беморлар шошилинч
+ + +
Эндоваскуляр жаррох ҳолатда мурожаат + +
+ + +
Кўрсатмага кўра: қилганларида ДТС нинг
+ +
Окулист * қайси шакли бўлишидан + +
+ + қатъий назар қуйидаги
Нефролог**
Ортопед** шошилинч операциялар + +
Протезловчи мутахассис*** ўтказилади:
Физиотерапевт* Бармоқлар ампутацияси ва
Психотерапевт** флегмоналарни (панжа,
болдир) очиш;
+ +
Бармоқлар
экзартикуляцияси ва
флегмоналарни очиш
(панжа ва болдир)
+ +
Оёқ панжасини
трансметатарзал
ампутацияси
Режали равишдаги
мурожаатларда:
Сон, болдир, панжа, + +
бармоқлар ампутацияси
+ +
Аутодермопластика
амбулатор шароитда:
Kangla Cast №4
енгиллаштирувчи
богловини амалга ошириш
Total Contact Cast
енгиллаштирувчим + +
богловини амалга ошириш
Юқори технологияли
операциялар:
Жароҳатни маҳаллий
тўқималар билан
пластикаси: силжитиш,
тери лахтакларини ўзаро
алмаштириш, бартараф
қилинган бармоқ териси
билан, тўқималарни +
миқдорли тортиш
Ампутацияларга кўрсатма
(47 илова)
Физиотерапия
Мутахассис кўруви: 1-2 Нейроэндокрин, вегетатив
Эндокринолог + + + тизимларнинг марказий
Невропатолог + + + бошқарувчи
Кардиолог + + + функцияларининг
Психолог + + + меъёрлаштириш, модда
ГИПОТАЛАМУС ФАОЛИЯТИ ДИСФУНКЦИЯСИ
8-10 кун
8-10 кун
статусни
доимий
доимий
+ + + меъёрлаштириш
Е 23.3
Эхокардиография + + яхши
(эришилган самарани
Юракни холтер усулида + +
кейинги 6 ойда ушлаб томонга
мониторинги туриш); ўзгариши
Электроэнцефалография + +
- иглорефлексотерапия;
Қорин бўшлиғи аъзолари УТТ + + +
- физиотерапия (кальцийни
Буйраклар УТТ + + +
эндоназаль электрофорези,
+ + +
Кичик чаноқ аъзолари УТТ Щербак бўйича ёқа
+ + +
Қалқонсимон без УТТ сохасини гальванизация ва
+ + +
Бош суяги рентгенографияси + + бошқалар);
бош мия МРТ текшируви + + - бальнеотерапия.
Электронейромиография 2. Фаол яллиғланиш
Лаборатор текширувлар: + + + жараёни мавжудлигида:
Қон умумий тахлили + + + (яллиғланишга қарши
Сийдик умумий тахлили + + + даволаш, дегидратацион
Нахорга қондаги глюкоза + + + терапия,
Липид спектри + + +
Коагулограмма* + + + 1-2 десенсибилизацияловчи + + +
Мочевина, Креатинин қонда + + + терапия).
Гликозилланган гемоглобин + + + Нейроэндокрин шаклида:
Билирубинни, АСТ, АЛТ + + + қўшимча седатив терапия
Амилаза, калий, натрий, калций ва гормонал терапия + + +
Гормонал текширувлар: + + Метаболик-эндокрин
АКТГ, кортизолни, пролактинни шаклида:
аниқлаш, ЛГ, ФСГ, эстрадиолни, - паст калорияли парҳез,
прогестеронни, ТТГ, Эркин Т4. очлик кунлари, даволовчи
1-2 жисмоний тарбия.
- Орлистат 1 таблеткадан
кунига 3 маротаба,
овқатдан олдин (3-6 ой).
- Ўт ва сийдик ҳайдовчи + + +
ўсимликлар.
Вегетатив-томир шакли:
- ваготроп препаратлар
- сув муолажалари
(циркуляр душ, контрастли
душ).
- Никотин кислотаси (1% -
1,0-2,0 м/о №15-20).
- Женшен дамламаси ва
пантокрин (10-15 томчидан
кунига 2-3 маротаба, 1,5
ой).
1.Лаборатор :
- Қонда қанд миқдорини Экспресс- -ЦВД ва диурез -Гликемик
+ + + Дастлаб назорати остида + + + курсаткичла
таҳлили.
хар 1-3 р
инфузион терапия
Соатда нормаллашу
сўнгра 3-
-Қисқа таъсир ви
6 соатда
қилувчи инсулин + + +
-Хушнинг
-Сийдикда кетон таначалари билан ўрин босувчи
+ + + Суткада 2 тулик узига
терапия. келиши ва
марта
Сунгра 1 + жисмоний
-КИМ ни ва
марта фаолликнин
Диабетик кетоацидоз
суткасига электролитлар г
миқдорини ошганлиги
+ + + 1 нормаллаш. + + +
-УҚА
5-15 кун
доимий
доимий
1-3 кун
+ + + 1 -Асоратлар
-УСА
-Инфекцион ва бартараф
+ + КБ яллиғланиш
-Натрий
+ + КБ этилганлиги
-Калий касалликлари мавжуд
+ + 1 сунгра
-Креатинин
хар 3 бўлганида уларни + + +
кунда 1 даволаш.
маротаба
+ + КБ - Комага сабаб бўлган
-Гематокрит
-Коагулограмма
+ + 1 бошқа касаллик ва
+ КБ холатларни аниқлаш + + +
-Газлар таҳлили
ва даволаш.
+ + +
+ КБ -Тромбозлар
-Қондаги pH профилактикаси
+ КБ
-Кон ва сийдик экмаси
-Симптоматик даво.
2.Функционал
ЭКГ + + +
Кукрак кафаси КБ
рентгенографияси + + +
КБ
Ички аъзолар УТТси + +
Марказий веноз босими КБ
мониторинги +
АКБ пульс мониторинги + + + КБ
КБ
Тана харорати мониторинги + + +
КБ
Сийдик пуфаги
катетиризацияси + + + КБ
3.Маслахатлар
+ + + 1
Эндокринолог + + + 1
Офтальмолог + + 1
Кардиолог + 1
ЛОР + + 1
+
Невропатолог
Гликеми -Беморни ёнбошга + + +
я ётқизиш, нафас олиш
контрол йўлларини тиклаш,
+ + + -Гликемик
и - в.ига оқим билан
курсаткичла
дастлаб глюкоза 40%оик
р
30 мин эритмасини юбориш.
нормаллашу
сўнг ҳар 20-100 мл дан токи
+ + + ви
1-3-6 ҳушнинг
соатда. тиклангунигача
-Хушнинг
- Ҳушнинг + + + тулик узига
1.Лаборотор : тикланиши юзага
5-15 кун
Доимий
Доимий
1-3 кун
келиши ва
келмаса глюкоза
жисмоний
-Гликемия юборилганидан сўнг
фаолликнин
в.ига томчилаб
г
Гипогликемик Кома
10%лик глюкоза
ошганлиги
эритмаси ва
глюкокортикоидларн
-Асоратлар
и: Дексаметазон 4-8
бартараф
мг, Преднизолон 30-
этилганлиги
60 мг юбориш.
-Асоратларни + + +
бартараф этиш.
2.Функционал
+ + + КБ
АД
ЮУС
+ + + КБ
тана температураси
+ + + КБ
ЭКГ
+ + + КБ
3.Маслахатлар
+ + + КБ
Эндокринолог + КБ
Кардиолог + КБ
Невропатолог
-Тиреостатиклар, - + +
+ + 1 +
-бета- + +
+ + 1 адреноблокаторла +
+ + 1 р, -
1.Лаборотор : глюкокортикоид, + + -Хушнинг
-ТТГ + + + 1 + тулик узига
-Калий йодид + + келиши ва
-Эркин Т4 + + + 1 + жисмоний
эритмаси, фаолликнин
-Антитело ТПО + + КБ
г
-сув туз + +
ошганлиги
-Умумий кон анализи + + КБ +
алмашинуви
-Умумий сийдик анализи + + 1 коррекцияси., -Асоратлар
бартараф
5-15 кун
Доимий
3-5 кун
1 йил
-Умумий билирубин, АЛТ,АСТ, -психомотор + этилганлиги
+
-Микроэлементлар: Калий Натрий қўзғалишлар -Гормонлар
коррекцияси, курсаткичла
-Коагулограмма рини
-гипертермия нормаллашу
+ +
ви
билан кураш, +
-
Тиреотоксик криз
Согломлашт
- Виталь ириш
+
функцияларни +
асраш.
-КШС
+
коррекцияси. +
-Симптоматик +
даво
2.Функционал
+ + + Узлуксиз
АД
+ + +
ЮУС Узлуксиз
ЭКГ + + + КБ
ЦВД мониторинги + + КБ
ЭХОкг + 1
3.Маслахатлар
+ + + 1
Эндокринолог + + 1
Офтальмолог
Кардиолог + + 1
Невропатолог + + 1
+ + + 1 + + + -Хушнинг
1.Лаборотор : + + + 1 - тулик узига
Глюкокортикоидл келиши ва
+ + 1 жисмоний
-УҚА. ар,
-УСА фаолликнин
+ + 1 + + +
-Туз алмашинуви г
- Биохимик кон тахлили + + 1
ошганлиги
-Коагулограмма. коррекцияси,
- Қонда эркин кортизол -Асоратлар
ЎТКИР БУЙРАК УСТИ БЕЗИ
+ + +
-Регидратация бартараф
5-15 кун
Доимий
3-5 кун
2 йил
+ + + этилганлиги
-Гипогликемия
ликвидацияси -Гормонлар
ЕТИШМОВЧИЛИГИ
курсаткичла
+ + рини
- Коррекция КИШ
нормаллашу
- Сабаблар ви
-
ликвидацияси + + +
Согломлашт
ириш
2.Функционал
-ЦВД мониторинги, + + КБ
-Ўпка рентгенографияси, + + 1
3.Маслахатлар
Эндокринолог + + + КБ
+ + + 1
Невропатолог
Хирург + + + 1
Мутахассис кўруви: 1-2 Бирламчи
Эндокринолог + + + гиперальдостеронизмни
Окулист + + + даволаш:
Невропатолог + + +
+ + Альдостеромалар
Кардиолог +
+ + + Лапароскопик усулда олиб + +
Уролог ташлаш. Операциядан
Клиник текширувлар:
+ + + аввал 4 ҳафтали
Анамнез
+ + + тайёргарлик зарур бўлиб, у
Антропометрия 1-2
+ + + вақтда альдостерон
Томир уриши ва АБ ни ўлчаш
ГИПЕРАЛЬДОСТЕРО-НИЗМ
антагонистлари
Калконсимон бези + + (спиронолактон) юқори
+
пальпацияси. дозалари буюрилади.
Натрийли синама Альдостерон клиник
БИРЛАМЧИ
+ + +
Физиологик эритмали синама
8-10 кун
8-10 кун
антагонистларини қўллаш статусни
доимий
доимий
Е 26.0
2.Уруғ таҳлили + + КБ
3. Кариотипни аниқлаш 1 Симптоматик даво + + клиник
+ + мезонларини
2. ФУНКЦИОНАЛ:
10 кун
10 кун
5 кун
+ + яхшиланиши
1. УТТ: мояклар ва простата бези
10 кун
1
2. МРТ кичик чаноқ органлари + + 1
3.Тестикула биопсияси + + 1 Лаборатор
3. МАСЛАҲАТЛАР: + + кўрсаткичла
Уролог-Андролог** КБ рни
Эндокринолог* + + КБ яхшиланиши
Генетик*** + + 1
+ +
E29.0
1. ЛАБОРАТОР:
1. УКТ, УСТ* + + 1 Антибиотик билан даволаш + +
2. Конда умумий и эркин + + КБ
тестостерон + + КБ Витаминлар билан даволаш
СССГ, пролактин КБ + +
Ёшга боғлиқ бўлган андроген етишмовчилик
+ +
ЛГ,ФСГ микдорини аниклаш КБ Ўрин босувчи гормонал
+ + Соғломлашт
3. Конда глюкоза ва липид + + даво ириш.
микдорини аниклаш 1 + +
+ +
4. Кон зардобида ТТГ 1 ФДЭ 5 ингибитор дори
+ + Беморнинг
микдорини анаиклаш 1 воситалари, кўрсатма клиник
2. ФУНКЦИОНАЛ: + +
10 кун
10 кун
бўйича + +
5 кун
мезонларини
1.Мояк биопсияси + + 1 яхшиланиши
10 кун
2.Простата безини ректал + + КБ Альфа-адреноблокаторлар
текшируви + + 1 Лаборатор
3.УТТ:мояклар ва простата бези + + 1 кўрсаткичла
4.ЭКГ + + 1 рни
5.Денситометрия + + 1 яхшиланиши
3. МАСЛАҲАТЛАР: +
Уролог-Андролог КБ
Эндокринолог + КБ
+
Е 29.1
Кардиолог 1
+ + +
+ + +
Гонадотропин ва унинг + +
1. ЛАБОРАТОР : антогонистлари. (Хорионик
1. Қонда умумий и эркин гонадотропин)
тестостерон + + КБ Витаминлар билан даволаш + +
СССГ + + КБ
Пролактин КБ Ўрин босувчи гормонал + + Беморнинг
+ +
ЛГ, ФСГ микдорини аниклаш 1 даво клиник
Гипогонадотроп гипогонадизми
+ +
2. Уруғ таҳлили КБ мезонларини
+ +
3. Кариотипини аниқлаш
10 кун
10 кун
5 кун
1 яхшиланиши
2. ФУНКЦИОНАЛ: + +
1. УТТ: мояклар и простата 1 Лаборатор
2. МРТ кичик чаноқ аъзолари
10 кун
+ + 1 кўрсаткичла
3. Биопсия тестикул + + 1 рни
3. МАСЛАҲАТЛАР: + + яхшиланиши
Уролог-Андролог КБ
Эндокринолог + + КБ
Генетик + + 1
E29.1
+
1. ЛАБОРАТОР:
1. Қонда умумий и эркин 1. Гипоталамус ва гипофиз + +
тестостерон + + 1 гормонлари. Гонадотропин
СССГ + + 1 ва унинг антогонистлари
Пролактин + + 1 (Хорионик гонадотропин) + +
ЛГ,ФСГ микдорини аниқлаш 1 Соғломлашт
+ + ириш.
2. Уруғ таҳлили + + 1 Витамин препаратлари + +
3. Кариотипини аниқлаш 1 (Е гурух витаминлари)
2. ФУНКЦИОНАЛ: + + Беморнинг
Умр бод
10 кун
10 кун
1. УТТ мояклар 1 Хирургик усули - мояклар клиник
2. МРТ кичик чаноқ органлари + + 1 фиксацияси мезонларини
3.Хорионик гонадотропин билан + + 1 яхшиланиши
Лаборатор
7 кун
синама ўтказиш*** + +
3. МАСЛАҲАТЛАР: КБ кўрсаткичла
Крипторхизм
Уролог-Андролог** 1 рни
Эндокринолог* + 1 яхшиланиши
+
Хирург* + + 1
Генетик***
N Q53
+ + + 1
+
2. Гипоталамус ва гипофиз + +
1. ЛАБОРАТОР:
гормонлари. Гонадотропин
1. Қонда умумий и эркин
ва унинг антогонистлари
тестостерон,СССГ
(Хорионик гонадотропин)
Пролактин, ЛГ,ФСГ миқдорини
КБ
аниқлаш + +
Соғломлашт
1 Витамин препаратлари
Эркаклар бепуштлиги
Умр бод
аниқлаш
10 кун
10 кун
+ + клиник
2.ФУНКЦИОНАЛ: фиксацияси
1 мезонларини
1. УТТ:мояклар ва простата яхшиланиши
+ + 1
2. МРТ: кичик чаноқаъзолари Лаборатор
+ + 1
3.Биопсия тестикул кўрсаткичла
7 кун
+ +
3. МАСЛАҲАТЛАР: 1 рни
Уролог-Андролог КБ яхшиланиши
Эндокринолог + +
+ + + 1
Генетик 1
+ +
N 46
+ +
Хирургик усули билан + +
1. ЛАБОРАТОР:
+ + 1 даволаш
1. УКТ, УСТ*
+ + 1
2. КЧТ*
1 Соғломлашт
3. Умумий ва эркин тестостерон, + +
1 ириш
СССГ микдорини аниқлаш + +
1 Беморнинг
4. Уруғ таҳлили. + +
клиник
2 кун
5 кун
2. ФУНКЦИОНАЛ:
1 мезонларини
1. УТТ: мояклар ва простата. + + 1 яхшиланиши
2. Мояк томирлари + + 1 Лаборатор
доплерографияси.
7 кун
7 кун
+ + кўрсаткичла
3. МАСЛАҲАТЛАР:
1 рни
1.Уролог-андролог
+ + яхшиланиши
Варикоцеле
N49.2
Хирургик усули билан + +
1. ЛАБОРАТОР:
даволаш
1. Қонда умумий и эркин
тестостерон, СССГ
1
Пролактин + +
ЛГ,ФСГ, Е2, Т3,Т4, ТТГЧ-ХГ Соғломлашт
альфа-фетопротеин, миқдорини ириш
1
аниқлаш + Беморнинг
1
2. Уруғ таҳлили + + клиник
2 кун
5 кун
1
3. Кариотипини аниқлаш + + мезонларини
2.ФУНКЦИОНАЛ: яхшиланиши
1
1. УТТ: мояклар ва простата + Лаборатор
+ 1
2. УТТ: кўкрак бези + кўрсаткичла
+ 1
3. Кўкрак безидан биопсия олиш рни
7 кун
7 кун
+ +
3. МАСЛАҲАТЛАР: яхшиланиши
1
Хирург
Гинекомастия
+ + 1
Уролог +
+ 1
Нейрондокринолог + +
+ 1
Генетик +
+ 1
N 62
Маммолог +
+ +
Мутахассис кўруви: Пархез Мустахкамл
Эндокринолог + + 1-2 + + аш жараёни:
Гинеколог + + Гормонал даволаш: Самарадорл
Физиотерапевт + + 1-2 + +
Прогестерон ёки игини кайта
прогестаген ёки тиклаш.
Клиник текширувлар: антиандроген дори
Нафас олиш тизимининг, + + +
ТУХУМДОНЛАР ПОЛИКИСТОЗИ СИНДРОМИ
воситалари Гормонал ва
кон айланишининг, хазм
метаболик
қилинишлигининг, сийдик Овуляция + + кўрсатгичла
тизимларнинг, кўкрак стимуляторлари рни йўлга
безлари текшируви
қўйиш
Кўзгулар ёрдамида + + + Инсулинга + +
текширув. резистентликни УТТ
Кольпоскоп ускунали + + бартараф этиш текшируви
8-10 кун
8-10 кун
текширув
доимий
доимий
+ + 1-2
Е 28.2
бўйича
Бимануал қин текшируви + + Хирургик усул билан +
бачадон ва
Аэроб ва факультатив + +
лапаротомик ёки тухумдонлар
анаэроб микроорганизмлар лапароскопик кўрсаткичла
аёл генитал органлар даволаш ёндошуви; рини
разряди микроскопик -тухумдонларни кесиб
1-2 меъёрлашти
текширув, мазок олиб ташлаш
+ + риш.
цитологияси (РАР-тест) + + +
Тана вазни индекси -тухумдонларни Соғликни
Гирсут сони куйдириш сақлаш ва
+ + + +
Функционал текширувлар: 1 беморларни
+ Этинилэстрадиол, нг
УТТ бачадон, тухумдонлар, +
1 ципротерон ацетат жисмоний
буйрак усти, кўкрак безлари
+ + 0,05 мг ўз ичига олган фаолиятини
Маммография текшируви
1 комбинациялашган такомиллаш
Буйрак усти безини МСКТ + +
текшируви. орал контрацептив тириш.
дори воситалари
Гипофизни МРТ текшируви + + 1 (самарадорлигини
Лаборатор текширувлар: тиклаш
Тестостерон + + 1 режалаштирилган
ЛГ, ФСГ + + бўлса) + +
Пролактин 1
Эстрадиол + + Антиэстрогенлар
Кортизол 1 схема бўйича
Прогестерон + + гинеколог назорати
Андростендион 1
+ +
остида (бемор аёл
Инсулин фарзанд кўришни
Дигидроэпиандростерон 1
+ + хоҳлаган тақдирда)
сульфат + +
Глюкоза толерант синамаси 1
+ + Калий сақловчи
Кондаги глюкозани аниклаш
1 диуретиклар.
Липидограмма + + Альдостерон
ПССГ
1 антагонистлари.
(Антиэстерогенлар
1 қўллаш мумкин
бўлмаган ҳолатларда,
гинеколог назорати
остида)
Бигуанидлар: 500x3
маҳал суткада 6-24 ой
Физиотерапия
Мутахассис кўруви: Консерватив даво + +
Эндокринолог + + + 1-2
Генетик + + Ўрин босувчи гормонал + +
Офтальмолог + + + 1-2 терапия циклик режимида
Невропатолог + + + (эстроген дори воситалари)
Физиотерапевт + + 1
Клиник текширувлар: Симптоматик даво
Анамнез ва шикоятларини + + + + +
туплаш Физиотерапия + +
АЁЛЛАР ГИПОГАНАДИЗМИ
+ + +
Ташки курик . Эстрогенлар
+ + +
Функционал текширувлар: даражасини
Бачадон ва тухумдонларни меъёрлашти
+ + +
УТТ риш.
8-10 кун
8-10 кун
доимий
Е 28.3
2 йил
+ +
Цитогенетик текширув 1 Эстрадиол,
+ +
(кариотип аниқлаш, жинсий + + ФСГ
хроматинни аниқлаш) 1 даражасини
Лаборатор текширувлар: меъёрлашти
Конда эстрадиол, пролактин, 1 риш
ЛГ, ФСГ микдорини аниклаш + +
Мутахассис кўруви: Консерватив даво + +
Эндокринолог + + + 1-2
Генетик + + Ўрин босувчи гормонал + +
Гинеколог + + + 1-2 терапия циклик режимида
Клиник текширувлар: + + + (эстроген дори воситалари)
АЁЛЛАР ГИПЕРГОНАДОТРОП ГИПОГАНАДИЗМИ
Анамнез ва шикоятларини + + 1
туплаш Симптоматик даво
Ташки курик + + + + +
Функционал текширувлар: + +
Бачадон ва тухумдонларни + + +
УТТ + + + Эстрогенлар
Кичик чаноқ аъзолари МРТси даражасини
Цитогенетик текширув + + + меъёрлашти
риш.
8-10 кун
8-10 кун
(кариотип аниқлаш, жинсий
доимий
Е 29.0
2 йил
+ +
хроматинни аниқлаш) 1
Рентгенденситометрия
+ + Эстрадиол,
курсатмаларга кура
+ +
1 ФСГ
Лаборатор текширувлар: даражасини
Конда эстрадиол, пролактин,
+ 1 меъёрлашти
ЛГ, ФСГ, АМГ, ТТГ риш
+ +
микдорини аниклаш
Мутахассис кўруви: Асосий даво
Эндокринолог + + + 1-2 Диетотерапия: + + +
Диетолог + + беморни овқат
Клиник текширувлар: рационини, хақиқатдан
Антропометрия + + + 1-2 истеъмол қилинган
Тана вазни индекси (ТВИ) + + + овқат миқдорини,
хисоблаш (20 ёшдан кичик, 65 овқатланиш
ёшдан катта, мускулатура даврийлигини ва
ривожланган атлетдарда, ортиқча овқат қабул
хомиладорларда ишончли қилишга ундовчи
мезон ҳисобланмайди) ҳолатларни таҳлил
Томир уриши ва АБ ни ўлчаш + + + қилишга
Инструментал текширувлар: овқатланишга онгли
ЭКГ ёндошишни
СЕМИЗЛИК
1-2
Лаборатор текширувлар: + + +
шакллантириш; ТВИ
8-10 кун
8-10 кун
статусни
доимий
доимий
Умумий қон ва сийдик таҳлили
Е 66.0
1-2
Анамнез Рухий-
+ + + келиб Хирургик
чиқади
III. Нурватерапияси
беморлар
даво:
Гипофизни МРТ текшируви
БУЙРАК УСТИ БЕЗИНИНГСЕМИРИШ
+ + ++ эмоционал
Антропометрия
+ + + кортикостероид препаратлари
бариатрик операциялар Гормонал
Эхокардиография
8-10 кун
8-10 кун
доимий
доимий
Асосий текширувлар: Умумий
Е 66.0
8-10 кун
8-10 кун
+ + буюрилувчи миқдорлар статусни
доимий
доимий
Буйрак +
Е 27.1
Витамин В12 1
Коагулограмма + 1
Интерлейкин-6 +
Ферритин + 1
Зимницкий синамаси + 1
+ 1
2.Функционал текширувлар: 1
Кўкрак қафаси аъзолари 1
рентгенографияси + +
ЭКГ +
Гипоталамо-гипофизар соҳа + 1-2
+ +
МРТси + +
Гипоталамо-гипофизар соҳа КТси 1-2
Кўрув ўткирлиги ва кўз тубини + 1-2
текшириш +
Кўрув майдони периметрияси + 1-2
Денситометрия +
+
Кичик чаноқ бўшлиғи аъзолари
+ 1-2
УТТ
+
Қорин бўшлиғи аъзолари УТТ 1-2
Антропометрия +
(бўй, оғирлик, ИМТ) 1
+
+ 1
+
+ 1
+
2
E0 1.ЛАБОРАТОР: Тиреоид статус
4.1 Эркин Т3, Т4, ТТГ + + 1 коррекцияси
- РЭА + + 1
04. Қон ва сийдик ум. Тахлили + + + 1 - Қалқонсимон без + + +
2 Қон гуруҳи, Rh + + + 1 гормонлари
HBSAg, HCV, RW + + + 1
Коагулограмма - Таркибида йод тутувчи + + + Операцияда
+ + + 1 н кейинги
ПТИ дори воситалари
Қондаги ум.билирубин АЛТ,АСТ
+ + + 1 яранинг
Қондаги глюкоза + + + 1 Гемиструмэктомия, + + бирламчи
Витамин Д + + + 1 қалқонсимон безни якка битиши.
кальций + + 1 тугунида ва безнинг
+ шикастланган ҳажмга мос Умумий
+ +
ҳолда кенгайтирилган ёки ҳолат
8-10 кун
яхшилиги ва
доимий
доимий
7-8 кун
қисман резекцияси
жисмоний
фаолликни
Тугунли (кўп тугунли) захарсиз бўқоқ
8-10кун
доимий
доимий
7-8 кун
ўтказилган операция жисмоний
ҳажмига кўра дори фаолликни
воситаси миқдори ошириш.
Тугунли (кўп тугунли) захарои бўқоқ
8-10 кун
фаолликни
доимий
доимий
7-8 кун
+ + белгиланади (қондаги ТТГ
+ ва эркин Т4 миқдорига мос ошириш.
ҳолда).
Кондаги
Онколог, эндокрин жаррох Эркин Т3,
2. ФУНКЦИОНАЛ: ва радиолог назоратида + + Т4, ТТГ, ТГ,
ҚБ ва бўйин лимфа тугунлари 1 туриш. АнтТГ, РЭА
Қалқонсимон без саратони
УТТ СА 125,СА
ҚБ биопсияси + + + 15-3 оарнинг
1
ҚБ сцинтиграфияси меъёрга
кб келиши.
Электрокардиография + + +
ҚБ МСКТ текшируви + 1
+ + кб
+
3.МАСЛАҲАТЛАР: + +
Эндокринолог 1
ЛОР 1
Кардиолог + + Кб
+
Офтальмолог + + + кб
Онколог + + + 1
Радиолог + + + 1
+ + +
+ + +
+ +
Конда: 1
+ + Остеопороз,
Бирламчи
10-12 кун
8-10 кун
патологик
доимий
умумий Са, КБ қалқонсимон без + +
2йил
Р, + КБ гормонлари (қалқонсимон синишларни,
ЩФ + + КБ без резекцияси бўлган буйрак тош
Суткалик сийдикда Са,Р + + КБ ҳолатда) касаллиги ва
Rh, кон гурухи + + 1 ўт-тош
HBSAg, HCV + 1 Кўрсатма бўйича (НСЯҚВ) касаллигини
Коагулограмма 1 олдини
+ + +
Кондаги глюкоза 1 олиш
+ + +
Умумий билирубин, АЛТ, АСТ + + + 1
Альбумин КБ Соғломлашт
+ + + ириш.
+ + +
Курсатмалар буйича:
Белок Бен-Джонса 1 Операцияда
Комплекс биохимик + + + 1 н кейин ПТГ
текширувлар текшириш,
В-кросс лабс 1 ПТГ
Коагулограмма + + 1 мейорига
2.ФУНКЦИОНАЛ: + + келиши
УТТ қалқонсимон олди бези,
буйрак 1
Қалқонсимон олди бези + +
биопсияси 1
Қалқонсимон олди бези
+ + 1
сцинтиграфияси Tc99***
Рентгенденситометрия (DXA) 1
Қўл, бош мия суяги, скелет + +
рентгенографияси + 1
ЭГФДС** 1
Кўкрак қафаси + + + 1
рентгенографияси* + + +
3.МАСЛАҲАТЛАР: + + +
1
Эндокринолог
1
Хирург,
1
травматолог, + + + 1
Онколог, + + + 1
гематолог, + + + 1
генетик, + + 1
уролог
+ +
+ +
+ + +
Ўзбекистон Республикаси
Соғлиқни сақлаш вазирининг
2021 йил “30” ноябрдаги 273-сонли
буйруғига 3-илова
Тошкент 2021й.
Кириш қисми
1
Клиник баённомаларга қайта ўзгаришлар Жахон Соғлиқни сақлаш тизимида янги тавсиялар чиқганидан сўнг
амалга оширилади.
ИШЧИ ГУРУХ ТАРКИБИ
Дилшод Гайратович Давлетьяров - академик Ё.Х.Туракулов номидаги РИЭИАТМ Ядро
тиббиёти бўлими мудири
Дониёрбек Бахтиёрович Нурмухамедов – академик Ё.Х.Туракулов номидаги РИЭИАТМ
Ядро тиббиёти бўлими шифокори
Муроджон Нусратжонович Омилжонов – академик Ё.Х.Туракулов номидаги РИЭИАТМ
эндокрин жаррохлик бўлими шифокори
Ишчи гурух рахбари
Анвар Валиевич Алимов – т.ф.д., профессор, академик Ё.Х.Туракулов номидаги
РИЭИАТМ директори
Масъул ходимлар
Замира Юсуповна Халимова – т.ф.д., академик Ё.Х.Туракулов номидаги РИЭИАТМ
директор ўринбосари
Дониёрбек Бахтиёрович Нурмухамедов – академик Ё.Х.Туракулов номидаги РИЭИАТМ
Ядро тиббиёти бўлими шифокори
Тақризчилар
Нусратжон Амилджонович Алимджонов – т.ф.н., академик Ё.Х.Туракулов номидаги
РИЭИАТМ эндокрин жаррохлик бўлими мудири
Джураева Азиза Шахзодаевна – т.ф.н., ТошВМОИ эндокринология кафедраси доценти
Услубий қўллаб-қувватлаш:
Ядгарова К.Т. - т.ф.н., тиббий стандартларни ва баённомаларни ишлаб чиқиш бўлими
бошлиғи, Ўзбекистон Республикаси соғлиқни сақлаш инновацион миллий палатаси,
Хашимова А.Р. - тиббий стандартларни ва баённомаларни ишлаб чиқиш бўлими бош
мутахассиси, Ўзбекистон Республикаси соғлиқни сақлаш инновацион миллий палатаси
Мақсад:
Ўзбекистон Республикасида ҚБС га шубха бўлган беморларга малакали тиббий ташхислаш
ва даволаш усулларини АТА ва ЕТА стандартларига кўра жорий этиш
Вазифа:
1. ҚБС ни ўз вақтида юқори сифатли ташхислаш ва уни даволаш учун меъёрий ва услубий
базани яратиш;
2. ҚБС ни тез ташхислаш шароитларини кенгайтириш, ИАБ, УТТ ва БФЭТ/КТ
3. ҚБС касаллигини даволаш дастурини босқичма-босқич кенгайтириш.
ХКТ-10
C73 Қалқонсимон без хавфли хосилалари
Беморлар таснифи
Қалқонсимон без саратонига шубха остидаги беморлар.
Клиник баённоманинг қўлланилиши
Ушбу баённома қалқонсимон без саратони билан оғриган беморларни ташхислаш ва даволаш
учун хизмат қилади. Шнингдек, баённома АТА ёки ЕТА клиник баённомалар ўрнини
босмайди, балки халқаро бёанномаларга асосланган холда қалқонсимон без касаллигига
қарши кураш учун хизмат қилади.
Мақсадли гурухлар:
1. Соғлиқни сақлаш ходимлари
2. Умумий амалиёт шифокорлари
3. Шифокор - терпевтлар
4. Шифокор - эндокринологлар
5. Жаррохлар
6. Шифокор - радиологлар
7. Шифокор - онкологлар
8. Шифокор - генетиклар
9. Тиббиёт олийгохлари талабалари
10. Тиббиёт олийгохлари ўқитувчилари
11. Ординаторлар, магистратура резидентлари (дипломдан кейинги таълим)
Қисқартмалар рўйхати
АЛАТ – аланин-аминотрансфераза
АСАТ – аспартат-аминотрансфераза
АТА – Америкая тиреоидологлар ассоциацияси
БМЎД – бир марталик ўчоқлик доза
БФЭТ/КТ – бир фотонли эмиссион томография/компьютер томография
ДД – далиллар даражаси
ЕТА – Европа тиреоидологлар ассоциация
ЖССТ – жахон соғлиқни сақлаш ташкилоти
ИАБ – ингичка игнали аспирацион биопсия
КТ – компьютер томография
КНТ – кимёнур терапия
КТ – кимётерапия
КЭН – кўплаб эндокрин неоплазия синдроми
ЛДГ – лактатдегидрогеназа
ЛУ – лимфатик тугун
МНТ – масофали нур терапияси
МИТ – меъда-ичак тракти
МРТ – магнит-резонанс томография
МНТ – марказий нерв тизими
НТ – нур терапия
ПКТ – поликимётерапия
ПЭТ – позитрон-эмиссион томография
РЙА – радиойодаблация
РЙТ – радиойодтерапия
ро-ТТГ – рекомбинант одам тиреотроп гормони
РФП – радиофармпрепарат
СПО – салбий прогностик омиллар
СЎД – суммар ўчоқли доза
СТРЖ – стереотаксик радиожаррохлик
ТТГ – тиреотроп гормон
ТГ – тиреоглобулин
т/и – томир ичига
т/о – тери остига
ҚБМС – қалқонсимон без медулляр саратони
УТТ – ультратовуш текшируви
ЎЭА – ўсма-эмбрионал антиген
ЎЮЧ ГТ – ўта юқори частотали гипертермия
ЯҚНП – яллиғланишга қарши ностероид препаратлар
ҚБПС – қалқонсимон без папилляр саратони
ҚБС – қалқонсимон без саратони
ҚБ – қалқонсимон без
ЮҚҚБС – қалқонсимон без юқори қиёсланувчи саратони
ФДГ – фтордезоксиглюкоза
ФУ – фторурацил
ХКТ – халқаро касалликлар таснифи
ЭКГ – электрокардиограмма
Мундарижа
Этиология ва патогенез
Хозирги кунда ҚБС ривожланишида бир қанча омиллар сабаб бўлиб хисобланади:
ионловчи нурланишлар таъсири, ҚБ тўқимасида неопластик (аденома) жараёнларнинг
мавжудлиги, ирсий синдромлар (Гарднер, Кауден, КЭН 2А ва 2B синдромлари), BRAF, RET
PTC, NRAS, KRAS, TERT ва бошқа генлар мутацияси.
Эпидемилогия
Узбекистон Республикасида 2019 йил маълумотларига кўра ҚБС эркакларда 450 та
100 минг ахолига нисбатан, аёлларда 800 та 100 минг ахолига нисбатан, ўлим кўрсаткичи
касаллик даражасига қараб 5-20% ташкил қилади.
I Босқич T1 N0 M0
I Босқич T2 N0 M0
I II Босқич T3 N0 M0
T1, T2, T3 N1а M0
IVА Босқич T1, T2, T3 N1b M0
Т4а N0 N1 M0
IVВ Босқич Т4b Исталган N М0
IVС Босқич Исталган T Исталган N М1
Медулляр саратон
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
I Босқич T1 N0 M0
I Босқич T2 N0 M0
I II Босқич T3 N0 M0
IVА Босқич T1, T2, T3 N1а M0
IVВ Босқич T1, T2, T3 N1b M0
Т4а N0, N1 M0
IVС Босқич Т4b Исталган N М0
I Босқич Исталган T Исталган N М1
Қиёсланмайдиган (анапластик) саратон (хамма холатларда IV)
IVА Босқич Т4а Исталган N M0
IVВ Босқич Т4b Исталган N М0
IVС Босқич Исталган Т Исталган N М1
Изох: Бундай холатларда хосилалар ўлчами, зичлиги ва харакатчанлигига эътибор бериш керак.
Овоз бўғилиш холатлари ва/ёки ҚБС трахеяга ўсган холатларда овоз бойламлари
3B
фаолиятини текшириш учун ларингоскопия ўтказиш лозим.
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
УТТ назоратида остида ингичка игнали аспирацион биопсия (ИАБ) цитологик тахлил
учун ҚБС да ўтказиш тавсия қилинади. Агар УТТ да метастатик жараёнга шубха
3B
қилинадиган бўлса, лимфатик тугунлардан ИАБ орқали онкомаркерлар миқдорини
текшириш тавсия қилинади (ЮҚҚБС да тиреоглобулин ва ҚБМС да кальцитонин).
Ингичка игнали аспирацион биопсия (ИАБ) – ҚБС ва лимфатик тугунлар хавфсиз ва хавфли
жараёнларини қиёсий ташхислаш учун хизмат қилади. ИАБ доим УТТ назорати остида ўтказиш лозим. ИАБ
ни малакали врачлар амалга ошириши мумкин (эндокринолог, эндокрин жаррох, умумий жаррох, онколог,
нур ташхисоти шифокори).
Цитологик текширув
Халқаро цитологик тасниф бўйича цитологик текширув натижалари 6 стандарт категория бўйича
бахоланади (Bethesda Thyroid Classification, 2009):
I категория – ноинформатив пункция;
II категория – хавфсиз хосила (коллоид ва аденоматоз тугунлар, сурункали аутоиммун тиреоидит, ўткир
ости тиреоидит);
III категория – ноаниқ атипия белгилари (цитологик текширув натижасини бахолашдаги мураккаб
бўлган холатлар);
IV категория – фолликуляр неоплазия ёки фолликуляр неоплазига гумон бўлган холат;
V категория – хавфли саратонга шубха бўлган холат (папилляр, медулляр саратонга шубха, метастатик
карцинома ва лимфомага шубха);
VI категория – хавфли саратон (папилляр ўсма, кам қиёсланувчи саратон, медулляр саратон, анапластик
ўсма).
Тугун ёки тугунлар хақидаги маълумот цитологик текширув натижасида
3B
аниқланилади.
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Ултратовуш текшируви (УТТ)
УТТ нинг самарали текшириш қобилияти мавжуд бўлса хам, скрининг сифатида барча ахолини текшириш
тавсия қилинмайди: кўпгина беморларда тугунли коллоид бўқоқ аниқланиши мумкин ва у хеч қандай
клиник ахмиятга эга бўлмайди.
Эрта аниқланилган микрокарциномалар (1см.гача бўлган ўсмалар) касаллик кечиши ва асоратларга салбий
таъсир кўрсатмайди ЮҚҚБС да УТТ нинг асосий вазифаси – ИАБ бажаришни аниқлаш бўлиб, бунинг
натижасида зарарланган қалқонсимон без тўқимаси ва лимфатик тугунлар жаррохлик амалиётидан аввал
тахлил қилинади.
ҚБМС га шубха бўлган холатларда қорин ва қорин орти сохаси УТТ ва/ёки қорин ва
4C кўкрак қафаси КТ текшируви, сийдикда катехоламинлар миқдорини аниқлаш
текшируви ўтказиш лозим.
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Кўкрак қафаси КТ контраст текшируви юқори кавак вена синдроми, ўсманинг
1A экстратиреоид тарқалиши (дисфония, дисфагия, диспноэ), тўш орти сохаси
метастазларга шубха бўлганда ўтказилиши мумкин.
Клиник белгиларга асосоланган холда қалқонсимон без тугунли хосилалари бўлган беморларни олиб
бориш алгоритми:
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Магнит-резонанс томография (МРТ) ва 18 ФДГ-ПЭТ текширувлари индивидал кўрсатмаларга биноан
амалга оширилиши мумкин. Агар метастатик жараён бўйин-кўкрак қисмида бўлса, УТТ + ИАБ + КТ танлов
бўлиб хисобланади.
Молекуляр-генетик текширувлар
Bethesda Thyroid Classification (2009) бўйича аниқланилган 1-2-3 категорияга мансуб булган ҚБС қиёсий
ташхислаш учун BRAF ва бошка маркерлар (RAS, RET/PTC, PAX8/PPAR- γ, TERT) аниқланилиши лозим,
лекин хозирги кунда бу усулни қўллашга турли хил тўсиқлар мавжуд.
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
3.4. Қалқонсимон без медулляр саратони (ҚБМС) даволаш
Олиб ташлаш имкони бўлмайдиган ёки олис метастазлар мавжуд бўлган холатларда
4C ва хавфли ўсишга мойил бўлган саратонларда (RECIST) вандетаниб билан даволаш
олиб борилади.
3.5. Радиофаол йод билан даволаш (юқори қиёсланувчи қалқонсимон без сартони)
Жаррохлик амалиётидан кейинги РЙТ диапазон миқдори бемор хавф гурухига кўра
30-100 мКи ни ташкил қилади. Кейинги қайта РЙТ да I131 миқдори 100-200 мКи
4C бўлиши лозим, кам холатларда 300 мКи гача оширилиши мумкин. Диапазон 120 мКи
дан ортган холатларда қон тизими ва суяк илигига зўриқишни одини олиш мақсадида
биологик назорат ўтказиш тавсия этилади.
Cупрессив даволаш – ТТГ мақсадли кўрсаткичи <0,1 ва >0,05 мЕд/л, эркин Т4 юқори
нормал кўрсаткичдан ошмайди (жаррохлик амалиётидан кейинги юқори хавф гурухи
4C
учун, динамик кузатув – ўсма структур рецидив ёки биокимёвий ремиссия бўлмаган
холда).
ҚБАС самарали даволаш усули мавжуд эмас, ва бу касаллик ўлимга сабаб бўлиши
мумкин. Ташхис қўйилгандан сўнг хаёт сақлаш вақти 3-7 ойни ташкил қилади, 1-5
йиллик умр эса 8-17% ни ташкил қилади. Ташхис қўйилгандан сўнг қисқа муддатлар
4C
ичида радикал жаррохлик амалиёти ўтказиш тавсия этилади. Бунда тиреоидэктомия
ва барча шикастланган лимфа тугунлар олиб ташланади. Даволаш вақтида доимо
нафас ўтказувчанлигига эътибор бериб турилади.
3.9 Папилляр, фолликуляр, гюртле хужайрали ва кам қиёсланувчи қалқонсимон без саратони
рецидив бўлган холатларда бажарилиши керак бўлган чора-тадбирлар
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Стимуляция фонида ТГ миқдори >10нг/мл бўлса (левотироксин натрий** ёки рч-ТТГ
4C бекор қилинади) кўринадиган патологик ўчоқлар мавжуд бўлмаса хам 100–200 мКи
диапазондаги РЙТ тавсия қилинади ва бутун тана сцинтиграфияси ўтказилади.
3.10 Медулляр саратон рецидивлари аниқланган холатларда бажарилиши лозим бўлган чора-
тадбирлар
Жаррохлик амалиётидан 2-3 ойдан сўнг қонда базал кальцитонин (150 пг/мл дан
юқори) ёки ЎЭА миқдорини ортиши, баённома бўйича УТТ ўтказилади. Кўкрак
4C
қафаси ва қорин бўшлиғи КТ контраст текшируви, бош мия МРТ, тана суяклари
сцинтиграфияси ўтказилади.
Агар махаллий жаррохлик амалиёти билан олиб ташлашни имкони бўладиган ўсма
4C
бўлса, қайта жаррохлик амлиёти ўтказилади.
Солитар олиб ташлашни имкони бўладиган олис метастазлар мавжуд бўлса, уларни
4C
олиб ташлаш/аблация, дистанцион нур терапияси ўтказилиши мумкин
ЮҚҚБС суяк метастазларида даволаш тури радиофаол йод 150-200 мКи бўлиб
4C
хисобланади. Клиник кўрсатмаларга кўра доза 300 мКи га оширилиши мумкин
Бош миядаги метастазлар жуда мураккаб бўлиб, радиофаол йод мия шишига сабаб
4C бўлиши мумкин. Бундай метастазлар мавжуд бўлса, резекция ёки СТРХ – жаррохлик
амалиёти тавсия этилади
3.12. Реабилитация
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Ўтказилган жаррохлик амалиёти ва/ёки нур терапиясидан кейин умумий қоидаларга
4C
асосоланган холда реабилитация ўтказилиши мумкин.
4 БЎЛИМ. ПРОФИЛАКТИКА
4.1. Профилактика
Медулляр саратон
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Кальцитонин, ЎЭА, бўйин УТТ текшируви хар 6 ойда 1 мартаба тавсия этилади.
4С Кўкрак қафаси КТ, остеосцинтиграфия эса 12 ойда 1 маротаба. Агар базал
кальцитонин миқдори 10нг\мл дан паст бўлса, қўшимча текширувлар ўтказилмайди.
Биринчи бор аниқланган тугунли бўқоқда ИАБ кўрсатма бўлиб хисобланади. УТТ тахлилига кўра
хам ИАБ кўрсатма бўлади. ИАБ ўтказиш ҚБС хавфлилик даражаси ва бемор истагига қараб ўтказилади.
Хомиладорларда кальцитонин миқдорини аниқлаш клиник ахамиятга эга эмас. Экспертлар гурухи
тугунли бўқоқда кальцитонин микдорини аниқлашга бир аниқ фикрга келмаганлар.
Хомиладорлик пайтида сцинтиграфия ва йод камраб олиш хусусиятини аниқлаш маън этилади.
Агар хомиладор аёлда хавфсиз тугунли бўқоқ аниқланилса, махсус харакатлар бажарилмайди ва
АТА қоидасига кўра кузатувга олинади.
Тугунли бўқоқда оралиқ тахлиллар олинганда (фолликуляр неоплазия) ва аниқ метастатик
жараёнлар аниқланилмаганда хомиладорлик пайтида опретив даво ўтказишга кўрсатма йўқ.
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Хомиладорларда медулляр ва анапластик ҚБС кечиши ва асоратлари хақида маълумот йўқ. Лекин
бундай холатларда давони кейинга суриб қўйиш салбий натижа бериши мумкин. Беморнинг клиник
холатидан келиб чиққан холатда, оператив даво тавсия килиниши мумкин.
Тарихда ҚБС бўйича жаррохдик амалиёти ўтказган хомиладор аёлларда ТТГ мақсадли
кўрсаткичи хомиладорлик давригача қандай бўлса шундайлигича қолаверади. ТГ миқдорини хар 4
хафтадан то 16-20 хафталикгача ва 26-32 хафталар оралиғида 1 марта аниқлаш лозим.
Радиофаол йод билан даволангандан сўнг хомиладор бўлишни 6 ойдан кейинга режалаштириш
лозим.
Тарихда ЮҚҚБС билан оғриган ва ТГ аниқланмаган хомиладорларда ижобий биокимёвий тахлил
натижалари аниқланган бўлса, ТГ ва УТТ ўтказиш шарт эмас.
Агар шундай хомиладор аёлларда нотўлиқ биокимёвий ремиссия натижалари аниқланилган бўлса,
ТГ ва УТТ ўтказиш лозим.
ҚБ папилляр саратони билан диспансер назоратида бўлган ёки илк аниқланилган хомиладор
аёлларда хар 3 ойда ҚБ УТТ ўтказилиши лозим.
Қалқонсимон безда жаррохлик амалиёти ўтказган аёллар хомиладор бўлишни
режалаштираётган пайтда тахлиллар эутиреоз холатни ва левотироксин натрий**
4С билан ўрин босиш даволаш ишлари олиб борилиши лозим (2 мкг/кг атрофида), бунда
мақсадли кўрсаткич ТТГ 0,1–2,5 мЕд/л бўлиши керак. Хомиладорлик пайтида ТТГ
миқдорини текшириш хар 6-8 хафтада 1 маротаба тавсия этилади.
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
3. Қон зардобида тиреоглобулин миқдорини аниқлаш
Ха/Йўқ
(ташхис тасдиқланган патйда)
4. ИАБ ва цитологик текширув бажарилди (ташхис
Ха/Йўқ
тасдиқланган патйда)
5. Кўкрак қафаси рентгенографияси ва/ёки компьютер
томографияси ўтказилди (ташхис тасдиқланган Ха/Йўқ
патйда)
6. Қорин бўшлиғи, қорин парда орти бўшлиғи УТТ
ва/ёки компьютер томография ва/ёки магнит-
Ха/Йўқ
резонанс томография ўтказилди (ташхис
тасдиқланган патйда)
7. Кичик чаноқ УТТ ва/ёки компьютер томография
ва/ёки магнит-резонанс томография ўтказилди Ха/Йўқ
(ташхис тасдиқланган патйда)
Илмий далилларни тўплаш, уларни саралаш усуллари: электрон маълумотлар базасини излаш,
ҚБС бўйича Ўзбекистон Республикасида замонавий илмий изланишларни аниқлаш, Республика ва
хорижий мутахассислар малакасини баён этиш.
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Жадвал П1 – Тиббий хизмат ва илмий изланишлар Агентлиги таснифи бўйича далиллар ишончлилик
даражаси (AHCPR, 1992).
Далиллар
ишончлилик Изох
даражаси
Жадвал П2 – Тиббий хизмат ва илмий изланишлар Агентлиги таснифи бўйича далиллар ишончлилик
даражаси (AHRQ, 1994)
Далиллар
Далиллар
ишончлилик Изох
даражаси
даражаси
А Ia, Ib Далиллар камида 1 та рандомизирланган илмий
изланишларга асосоланган
В IIa, IIb, III Далиллар камида 1 катта рандомизирланмаган
илмий изланишларга асосоланган
С IV Далиллар экспертлар малакаси ёки фикрига
асосланган
Иқтисодий тахлиллар
Тахлиллар иқтисодий сифати ва фармакоиқтисод ўтказилмади.
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Ташхис
(2 бўлимга қаранг)
Ха Ташхис Йўқ
тасдиқланди
Тор
Боқичга биноан даволаш (3 бўлимга
мутахассисга
қаранг) Диспансер кузатув
йўлланма
Касаллик
Ха Йўқ
зўрайишини
аниқлаш
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Менинг касаллигим, башорати, асоратлари, даволаниши хақида маълумот беришларига рухсат бераман.
__________________________________________________________________________________
Мен ва менинг яқин қариндошларим жаррохлик амалиёти оғирлиги, амалиётдан сўнг нафас актини
қийинлашуви (бир/икки томонлама овоз бойламлари парези/параличи); трахеостомия орқали трахеостомик
найча қўйиш мумкинлиги (вақтинчалик/узоқ муддатга/доимий); гипопаратиреоз пайдо бўлиши ва уни
зўрайиши (вақтинчалик/доимий); қуйидаги белгилар хосил бўлиши: тутқаноқ синдроми хосил
бўлиши/зўрайиши; гипотония/гипертония хосил бўлиши/зўрайиши; инфекцион асоратлар ривожланиши.
Бундан ташқари кам учрайдиган юрак-қон томир ва нафас тизими асоратлари ривожланиши хақида маълумотга
эга бўлдим. Шунингдек жаррохлик амалиётидан сўнг эндокрин етишмовчилик ривожланиши (гипотиреоз,
гипокортицизм, гипогонадизм ва б.) ва у узоқ вақт давомида/ёки доимий ўрин босиш терапияси ўтказиши талаб
этилиши хақида маълумотга эга бўлдим. Юқоридаги санаб ўтилган холатлар ахвол оғирлишиши, ўлим билан
якунланиши ёки иш қобилиятини йўқотишга сабаб бўлиши мумкин. Бемор ва унинг яқин қариндошлари
маълум бўлган ёки маълум бўлмаган соматик касалликлар ривожаниши хавфи мавжудлиги тўғрисида
тушунтириш олишди.
Мен, хужжатнинг хамма қисмлари билан танишиб чиқдим, ва буни қуйидаги имзо билан тасдиқлайман:
Имзо_______________________сана________________
Агар бемор имзо қўйишга имкони бўлмаса, унинг яқин қариндошлари (вакиллари) имзо чекади:
Ф.И.Ш. (тўлиқ)__________________________________________________
Қариндошлик жихати_____________________________________________
Имзо____________________________ сана___________________
Қариндош имзосини (вакил) тасдиқлайман:
Бўлим мудири_________________________________________________
Даволовчи шифокор__________________________________________________________
Илова 2
Беморлар учун эслатма
(Ф.И.Ш.) _________________________________________________
Даволовчи шифохона
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Амбулатор карта №_____________________ 20 йил.
Сиз радионуклид терапия курсини қабул қилдингиз — бу очиқ турдаги радионуклид бўлиб хисобланади.
Атрофдаги одамларни нурлантириш эхтимоли мавжуд бўлгани учун қуйидагиларга риоя қилишингиз тавсия
қилинади:
Эрингиз (хотинингиз) билан яқин алоқада бўлишдан тийининг, алохида ётоқда камида 7 кун давомида ухланг.
Учрашув пайтида ўпишиб саломлашиш, қўл бериш, қучоқлашиш мумкин эмас.
Алохида шахсий идишлардан фойдаланинг (тақсимча, қошиқ, пиёла), бундан ташқари шахсий гигиена
воситалардан фойдаланинг — совун, сочиқ ва х.к.
Идишларингизни ва кийимларингизни алохида ювинг.
Хар хожатхонадан чиққанингизда қўлларингизни яхшилаб ювинг.
Хожатхона ва ювиниш хоналарини озода сақлаш радифаол модда тушишидан сақлайди. Ёдда тутинг, радифаол
модда сийдик, ахлат, сўлак ва нафас орқали ташқи мухитга ажралади. Ванна и раковиналарни хар бир
фойдаланганиздан сўнг яхшилаб тозаланг. Айниқса хожатхона унитазини 2 маротаба тозаланг.
Радиофаол модда тезрок чиқиб кетиши учун суюқлик кўп истеъмол қилинг (буйрак касалликлари мавжуд
бўлган беморлар бундан мустастно).
Ёдда тутинг! Агар юқоридаги қоидаларга амал қилсангиз яқинларингиз ва атрофдагиларга хавф тўғдирмайсиз.
2. Хомиладорлик пайтида радиофаол йод билан ташхис ва даволаш ишлари маън этилади;
(http://www.kinderkrebsinfo.de/poleznaja_informacija/onco_glossary/index_rus.html?
selected=%D0%BC)
3. Хомиларликни режалаштираётган аёлда оилавий ирсий ҚБС га шубха бўлса ёки ташхисланса, шифокор-
генетик маслахати тавсия қилинади;
4. Радиофаол йод билан ташхислаш ёки даволаш учун тайергарлик учун левотироксин натрийни** 1 ой
бекор қилинади ёки ро-ТТГ инекцияси буюрилади.
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
ҚАНДЛИ ДИАБЕТ 2 ТУРИ
ҚД2 – инсулинга турғунлиги ва нисбий инсулин етишмовчилиги ёки инсулинга
турғунлиги бўлган ёки бўлмаган инсулин секрециясининг бузилиши сабабли келиб
чиққан углеводлар алмашинувининг бузилиши.
Қандли диабет
Наҳорга** ≥6,1 ≥7,0
≥11,1 ≥11,1
ёкиПГТСданкейин2соат ≥11,1 ≥11,1
ўтгач***ёкиТасодифийаниқлаш*
***
Глюкозага турғунликнинг бузилиши(предиабет)
Наҳорга(агар аниқланса) <6,1 <7,0
≥7,8 и <11,1 ≥7,8 и <11,1
ва ПГТС дан кейин 2 соатўтгач
Наҳорги гликемиянингбузилиши(предиабет)
Наҳоргава ≥5,6 и <6,1 ≥6,1 и <7,0
<7,8 <7,8
ПГТСданкейин2соат ўтгач
(агараниқланса)
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
*Ташҳисот глюкоза миқдорини лабораторияда аниқлашга асосланган ҳолда ўтказилади.
****Тасодифий – овқат қабул қилиш вақтидан қатъий назар, куннинг ҳар қандай вақтида,
қондаги глюкоза миқдорини англатади, Гипергликемиянинг классик белгилари
мавжудлигида.
ПГТС ни эрталаб камида 3 кунлик истаганча овқатланиш (кунига 150 г дан ортиқ
углеводлар) ва одатдаги жисмоний фаоллик фонида амалга ошириш лозим. Синамадан
олдин 8-14 соат давомида кечки очлик ҳолати бўлиши даркор (сув ичиш мумкин). Охир-
ги кечки овқатда 30-50 г углеводлар бўлиши керак. Наҳорга қон олингандан сўнг,
синовдан ўтувчи 5 дақиқадан ошмаган вақт ичида 75 г сувсиз глюкоза ёки 250-300 мл
сувда эритилган 82,5 г глюкоза моногидратни ичиши лозим. Болалар учун юклама – 1 кг
тана вазнига 1,75 г сувсиз глюкоза (ёки 1,925 г глюкоза моногидрат), лекин кўпи билан 75
г дан ошмаган (82,5 г) ҳолда. Синов пайтида чекиш тақиқланади. 2 соатдан кейин қон
қайта олинади.
ПГТС:
1. Скринингни ортиқча вазн ёки семизлиги бўлган (ТВИ ≥ 25 кг/ м2) беморларда, ҳар
қандай ёшда, бир ёки бир неча хавф омилла- ри мавжудлигида ўтказиш лозим:
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
a) ҚД2 нинг биринчи даражадаги қариндошларда (ота-оналар, ака-укалар, опа-сингиллар,
болалар) мавжудлиги
d) Дислипидемия
h) Инсулинга турғунлиги билан боғлиқ бошқа клиник ҳолатлар (масалан, оғир семизлик,
қора акантоз)
3. Гестацион қандли диабет ташҳисланган аёлларда уч йилда камида бир марта ҚД2 га
скрининг ўтказилиши зарур.
5. Агар натижалар меъёрида бўлса, синов 3 йилда камида бир марта, ёки хавф
омилларининг пайдо бўлишига ёки мавжуд- лигига қараб такрорланиши керак.
ҚД2 нинг ташҳисий мезони сифатида HbA1c ≥ 6.5% даражаси (48 ммол/ мол)
қўлланилади.
HbA1c нинг 6,0% гача бўлган даражаси (42 ммол/мол) меъёрий ҳисобланади.
Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти (ЖССТ) тавсияларига кўра, HbA1c 6,0-6,4% даражаси
ўз-ўзидан ҳар қандай ташҳис қўй- иш имконини бермайди, аммо қондаги глюкоза
миқдори бўйича ҚД ни ташҳислаш имкониятини истисно этмайди, шунингдек, предиа-
бетнинг мавжудлигига шубҳаланиш имконини беради.
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Ўткир метаболик декомпенсация белгилари бўлмаган ҳол- ларда, ташҳис диабетик
диапазонда бўлган иккита рақамга асосан қўйилиши керак, масалан, икки марта
аниқланган HbA1c ёки бир марта аниқланган HbA1c + бир марта аниқланган қондаги
глюкоза миқдори.
HbA1c лаборатор миқдорини таҳлил қилаётганда, бир қа- тор омилларнинг HbA1c
индексига таъсир қилиши мумкинлигини эътиборга олиш лозим, жумладан:
•Гемоглобинопатиялар,
•Ўроқсимон-ҳужайрали камқонлик,
•ОИВ,
•Гемодиализ,
ДАВОЛАШ МАҚСАДЛАРИ
Углеводлар алмашинувини назорат қилиш кўрсаткичлари (даволашнинг якка
тартибдаги мақсадлари)
Даволашнинг якка тартибдаги мақсадларини танлаш беморнинг ёшига, кутилаётган умр
давомийлигига, оғир асоратларнинг
мавжудлигига ва оғир гипогликемия хавфига боғлиқдир. (Ишончлилик Даражаси А)
HbA1c ва плазма глюкозаси бўйича даволашнинг мақсадли даражалари
(компенсациялаш мезонлари)
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
кўрсаткичлари: Жиддийбўлмаганҳамроҳкасалликл HbA1c <7,0%
арваасоратларсизбўлганбеморучун НПҚ <7,0 мол/л
ПГ овқатдан кейин
2соатўтгач<10 м мол/л
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Қондаги қанд (глюкоза) миқдорини узлуксиз кузатиш учун (Ўзбекистонда рўйхатга
олинмаган CGM ва FGM) турли хил тизимлар, шу жумладан, реал вақтда ишлайдиган
тизимлар мавжуд.
Сўнгги 3 ой давомида HbA1c нинг ўртача суткалик плазмадаги глюкоза миқдорига
(ЎСПГ) мувофиқлиги.
ЎСПГ (ммол/л) = 1,5944 * HbA1c (%) - 2.594
1
- протеинурия, КФТ< 30 мл/дақ/1,73 м2, чап қоринча гипертрофияси, ёки ретинопатия
2
- бемор ёши, артериал гипертензия, дислипидемия, тамаки чекиш, семизлик
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Хавф гуруҳи Беморлар гуруҳи Паст зичликдаги липопротеид
холестериннинг мақсадли
қийматлари
Жуда Атеросклеротик юрак-қонтомир < 1,4 ммол/л (ишончлилик
юқорихавф касаллиги бўлган ёки бошқа нишон даражаси А)
аъзолар1 шикастланган ёки 3 та ва ундан
кўп хавф омиллари2 бўлган ёки 20 йилдан
ортиқ ҚД 1 тури бўлган беморлар
Юқорихавф ҚД давомийлиги 10 йилдан кўп бўлиб, < 1,8 ммол/л (ишончлилик
нишон аъзолар шикастланмаган + бирор даражаси А)
бир бошқа қўшимча хавф омили
Ўртача хавф Бошқа хавф омилларисиз, ҚД давомийлиги < 2,5 ммол/л (ишончлилик
10 йилдан кам бўлган ёш беморлар (35 даражаси А)
ёшдан кичик ҚД 1 тури ёки 50 ёшдан кичик
ҚД 2 тури беморлари)
18-65 еш >120 ва ≤130 > 70 ва ≤90
(Ишончлилик даражаси А) (Ишончлилик даражаси В)
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
• Ҳамроҳкасалликлар, шу жумладан:
- Семизлик (даражаси кўрсатилсин);
- Артериал гипертензия (юрак-қон томир асоратларининг даражаси, хавфи
кўрсатилсин);
- Дислипидемия;
- сурункали юрак етишмовчилиги (функционал класс кўрсатилсин).
► Овқатланиш
► Жисмоний фаоллик
4. Қўшимча равишда тўйинган ёки трансёғлар, қанд ёки натрий сақловчи бошқа
углевод манбаларидан фарқли равишда, сабзавотлар, бутун дон ва сут маҳсулотлари
таркибидаги углеводларни истеъмол қилиш тавсия этилади (Ишончлилик даражаси
В). Ўсимлик толалари (клетчатка)га бой маҳсулотларни истеъмол қилиш тавсия
этилади. Шунингдек, рационга моно- ва политўйинмаган ёғли кислоталарга бой
(балиқ, ўсимлик ёғлари) маҳсулотларини киритиш муҳимдир.
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
5. Спиртли ичимликларни янада камроқ истеъмол қилиш тавсия этилади. Спиртли
ичимликларни истеъмол қиладиган одамларга суткалик дозани қуйидаги
миқдоргача камайтириш тавсия этилган (Ишончлилик даражаси А).
(Стандарт доза 340 мл оддий пиво (5% алкогол), 150 мл шароб (одатда 12% алкогол), 45
мл ўткир ичимликлар (40% алкогол) ни ташкил қилади).
Агар ҚД2 билан хасталанган бемор қисқа таъсирли инсулинни қабул қилаётган бўлса,
унда энг яхши ёндашув – “нон бирликлари» тизимидан фойдаланиб углеводларни
ҳисоблашни ўргатишдир.
Бошқа ҳолларда амалий баҳолаш етарли бўлиши мумкин (Ишончлилик даражаси В).
3. 30-60 дақиқа давомида аэробик жисмоний машқлар, ҳар куни, лекин ҳафтасига
камида 3 марта тавсия этилади. Умумий давомийлиги – ҳафтасига камида 150
дақиқа (Ишончлилик даражаси В). Жисмоний юкламалар мунтазам бўлиши
даркор, масалан:
Медикаментоз даволаш
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
- Препаратлар дозасини ошириш (титрлаш) 3 ойдан илгари ўтказилиши мумкин.
ҚД2 аниқланганда: ҳаёт тарзини ўзгартиринг, беморга HbA1c бўйича мақсад даражасини
қўйнг, HbA1c бўйича фармакотерапияни бошланг.
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Устунликқилувчиклиникмуаммогақарабқандмиқдоринипасайтирувчидоривоситаларнинг
танланишини персоналлаштириш (EASD ваADA, 2018).
ҚД 2 турини бошқариш бўйича консенсусADA/EASD 2018
йўқ
Аниқланган АЮҚТК ва СБК
Агар HbA1c мўлжалдан Агар HbA1c мўлжалдан Агар HbA1c мўлжалдан Агар HbA1c мўлжалдан
агар/ёки
юқори бўлса юқори бўлса юқори бўлса юқори бўлса
АгарHbA1cмўлжалданюқорибўлса
Агар HbA1c мўлжалдан юқори бўлса Агар HbA1c мўлжалдан юқори бўлса
Агар жадаллаштириш зарур бўлса, ёки • СЮЕ да ТЗД ни қўллашга йўл қўймаслик
беморнингдориларгачидамлилиги ёмон бўлса, ЮҚТ
хавфсизлигиисботланган бошқадориларни танланг: ЮҚТ хавфсизлигибўлган дори воситаларниқўллаш:
• ДПП-4и • ЮҚТ хавфсизлигиисботланган бошқа синф дори воситалари
• Базалинсулин§ • ДПП-4и (саксаглиптинданташқари)
• ТЗД¶ • Базалинсулин§
• СМДВII • СМДВII
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Танавазниникамайтиришгамуҳтож бўлган беморлар учун тавсияларADA/EASD 2018
БИРИНЧИҚАТОРДОРИВОСИТАСИМЕТФОРМИНВАҲАЁТТАРЗИНИҲАРТОМОНЛАМАЎЗГАРТИРИШ(ШУЖУМЛАДАН,ВАЗНН
АЗОРАТИВАЖИСМОНИЙФАОЛЛИК)
Танавазниникамайтиришгамуҳтожбўлганбеморлар
ГСП-
1раисботлангантанаваз АГАР/ЁК НГЛТ-2и
†‡
нинингкамайишибилан И
АгарHbA1cмўлжалданюқорибўлса
ГСП-
†‡
НГЛТ-2и 1раисботлангантанаваз
нинингкамайишибилан
АгарHbA1cмўлжалданюқорибўлса
* Доривоситасикўрсатмаларидааксэттириладиган,исботланганюрак-
қонтомирларгабўлгантаъсири.ГСП-1раучунқуйидагидоривоситалардаисботланган:
лираглутид>семаглутид>эксенатид.НГЛТ-
АгарНГЛТ-2иёкиГСП- 2иучунтаъсириқуйидагидоривоситалардаисботланган:эмпаглифлозин>канаглифлозин.КФТгаайниқсаэъти
1рақўлланилишиёмончидамлиликничақирсаёкиқаршикўрсатмаларбўлса,ДП борберинг.
П-4итанавазниганейтралтаъсирибиланафзалроқ §Деглудеквагларгиндаюрак-
қонтомирларганисбатанхавфсизлигиисботланганU100/;СМДВохиргиавлодинингкичикд
озалариниқўлланг.Гипогликемияривожланишхавфиқуйидагиларганисбатанисботланган:
#Деглудек/гларгинU300<U100/детемир<НПХ;ЮҚТхавфсизлиги,гипогликемияривожланишхавф
инингпастлиги,танавазнинингкамайиши;
АгарДПП- **Семаглутид>лираглутид>дулаглютид>эксенатид>ликсисенатид;↑↑;#Мамлакатгақарабдоривос
4иқўлланилишиёмончидамлиликничақирсаёкиқаршикўрсатмаларбўлса:• итасинархи
СМДВII•ТЗД¶•Базалинсулинниқўшинг
Гипогликемияхавфиникамайтиришгамуҳтож
бўлганбеморлар учун тавсияларADA/EASD 2018
БИРИНЧИҚАТОРДОРИВОСИТАСИМЕТФОРМИНВАҲАЁТТАРЗИНИҲАРТОМОНЛАМАЎЗГАРТИРИШ(ШУЖУМЛАДАН,ВАЗН
НАЗОРАТИВАЖИСМОНИЙФАОЛЛИК)
Гипогликемияхавфиникамайтиришзарурияти
ГСП-1ра НГЛТ-2膇
ЁКИ ЁКИДПП-
ЁКИ ЁКИ 4и
ЁКИ ЁКИ
АгарHbA1cмўлжалданюқорибўлса
Бошқадоривоситаларниқўшиш
АгарHbA1cмўлжалданюқорибўлса
СМДВнипастдозалардаIIёкибазалинсулинниқўшишнимуҳокамақилиш:
ГипогликемияривожланишхавфипастбўлганСМохиргигенерациясинингдоривоситалариниафзалкўриш
Гипогликемияривожланишхавфипастбўлганинсулинларниафзалкўриш#
* Доривоситасикўрсатмаларидааксэттириладиган,исботланганюрак-қонтомирларгабўлгантаъсири.ГСП-1раучунқуйидагидоривоситалардаисботланган:лираглутид>се-маглутид>эксенатид.НГЛТ-
2иучунтаъсириқуйидагидоривоситалардаисботланган:эмпаглифлозин>канаглифлозин.КФТгаайниқсаэътиборберинг.§Деглудеквагларгиндаюрак-
қонтомирларганисбатанхавфсизлигиисботланганU100/;СМДВохиргиавлодинингкичикдозалариниқўлланг.Гипогликемияривожланишхавфиқуйидагиларганисбатанисботланган:
#Деглудек/гларгинU300<U100/детемир<НПХ;ЮҚТхавфсизлиги,гипогликемияривожланишхавфинингпастлиги,танавазнинингкамайиши;**Семаглутид>лираглутид>дулаглютид>эксенатид>ликсисенатид;
↑↑; #Мамлакатга қараб дори воситасинархи
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Дори воситасинархинингдаволашни танлашга бўлган таъсирида тавсияларADA/EASD 2018
Белгиловчиомил-НАРХ
‡‡
ТЗД*
‡‡
ТЗД*
*ТЗД нинг паст дозаларигабўлган яхши чидамлилик; IIГипогликемияривожланишхавфи паст бўлганСМохиргигенерациясининг дори воситаларини афзал кўриш;
СМДВ-сулфонилмочевинадоривоситалари;ТЗД–тиазолидиндионлар;ДПП-4и–дипептилпептидаза-4ингибиторлари;НГЛТ-2и–глюкоза-натрийко-транспортёрлариингиби-
торлари
ГСП-1ра*
Базалинсулинни қўшиш
*Беморнингафзалликларини,НbА1скамайишини,вазннингкамайишитаъсиринива
инъекцияларсуръатиниҳисобгаолганҳолда,ГСП-
1ратанлашимкониятиникўрибчиқинг.Агарюрак-қон томир касалликлари мавжуд бўлса,
исботланган ЮҚТ таъсирлиГСП-1ра ни кўриб чиқинг.
†Гипергликемиябелгилариёкидавомэтувчикатаболизмбелгиларимавжудлигида(п
олиурия,полидипсияёкивазннингкамайиши),ГСП-
1раганисбатанинсулинниафзалбўлганвоситасифатида кўриб чиқинг.
Юрак-қон томир касалликлари; GLP-1RA– глюкагонсимон пептид-1
рецепторлариагонисти
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Устунлик қилувчи клиник муаммога қараб қондаги қандни пасайтирувчи дори
воситаларининг танловини персоналлаштириш (РЭА, 2019 га мослашт.)
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Қондаги қандни пасайтирувчи дори воситаларининг рационал комбинацияси
Мет ДПП- СМ ТЗД ГСП- НГЛТ Базал Қисқа
фор -2и инсл таъ-
мин 4и 1ра ин# сирлии
нсу-
лин#
+
Метфор-
мин + + + + + +
ДПП-4и + + + НР + + НР
СМ + + + + + + НР
ТЗД + + + + + НР* НР*
ГСП-1ра + НР + + +** + НР
НГЛТ-2и + + + + + +
Базалин +
сулин# + + + НР* + +
Қисқа +
таъсирли
инсулин# + НР НР НР* НР +
+ рационал комбинация;
НР - норационал комбинация;
*сезиларли ифодаланган инсулинга турғунликнинг тасдиқланган ҳоллари бундан мустасно;
** - айрим препаратлар инструкциясида келтирилмаган
# шу жумладан, инсулин аналоглари.
Изоҳ. Ҳар бир ҳолатда, муайян қандни пасайтирувчи дори воситалари йўриқномаларидаги
кўрсатмалар, қарши кўрсатмалар ва чекланишларни ҳисобга олиниши лозим.
3 та қондаги қандни пасайтирувчи дори воситаларининг комбинацияси тайинланган
тақдирда, ҳар бир препаратнинг бошқа иккитаси билан бирикмасининг оқилона
эканлигини текшириш зарур. Агар даволашни жадаллаштириш зарур бўлса, гипогликемик
препаратларни тайинлаш навбати тартибга солинмайди ва якка тартибда белгиланиши
шарт. Комбинацияланган терапия таркибида инсулинни қабул қилувчи шахсларда, бошқа
қондаги қандни па- сайтирувчи дори воситаларини қўшиш орқали даволашни
кучайтиришни давом эттириш мумкин (комбинацияда ишлатиладиган барча
воситаларнинг рационал бирикмасини ҳисобга олган ҳолда). Терапияни
персоналлаштириш мақсадида қондаги қандни пасайтирувчи дори воситаларининг турли
комбинацияларини танлашда устунлик қилувчи клиник муаммоларни ҳисобга олиш
даркор.
Қондаги қандни пасайтирувчи дори воситаларининг норационал комбинацияси
► СМ
► ГСП-1ра + ДПП-4и
►CМ нинг иккита препарати
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
► ТЗД + инсулин*
►Қисқа таъсирли инсулин + ДПП-4и ёки ГСП-1ра ёки CМ
*сезиларли ифодаланган инсулинга турғунликнинг тасдиқланган ҳоллари бундан
мустасно.
7.3.7. Қондаги қандни пасайтирувчи дори воситаларининг гуруҳлари ва уларнинг
таъсир механизми
Препаратлар гуруҳлари Таъсир механизми
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Қондаги қандни пасайтирувчи дори воситаларининг солиштирма самарадорлиги,
афзалликлари ва камчиликлари
Монотерапияда HbA1c
Изоҳлар
Препаратлар гуруҳи
камайиши
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
қанд миқдорини гипогликемия хавфи, буйрак (гликлазид, глимепирид ва
пасайтирувчи таъсирга тез турғунликнинг тез гликвидондан ташқари) ва жигар
Сулфонилмочевина дори
ҳужайраларга нисбатан
потенциал ҳимоя таъсири.
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
гипогликемия хавфи кам, урогенитал Кетоацидоз, ҳомиладорлик, лактация, КФТ
тана вазни камайиши, инфекциялар хавфи, < 45 мл/дақ/1,73 м² бўлганда тавсия
таъсири қондаги инсулин гиповолемия хавфи, этилмайди
борлигига боғлиқ эмас кетоацидоз хавфи
қон босимини бир оз Рентгенконтрастли муолажаларни, катта
НГЛТ-2 ингибиторлари
хавфини сезиларли
камайиши,
нефропротекция,
АЮҚТКли беморларда
иккиламчи профилактика
ИНСУЛИНЛАР
сезиларли қанд гипогликемиянинг Қарши кўрсатмалар ва дозанинг
миқдорини пасайтирувчи юқори хавфи, тана чекланишлари йўқ.
Одам инсулинлари ва
қилади, инъекцион
1,5–3,5 %
Метформин
HbA1c <9% бўлганда, ҳаёт тарзининг ўзгариши фонида метформин билан монотерапия
тавсия этилган. Метформинни тайинлаш - инсулинга турғунликни пасайтириш, тўқималар
томонидан глюкозанинг периферик утилизациясини ошириш, глюконеогенезни
пасайтириш ва жигар томонидан глюкоза ишлаб чиқаришни камайтириш таъсири билан
боғлиқ бўлган ҚД2 ни патогенетик даволаш ҳисобланади. Наҳорда ва овқатдан сўнг
(гипогликемиянинг сезиларли хавфисиз) гликемияни пасайтиришдан ташқари, метформин
юрак-қон томир касалликларининг хавф омилларини шак-шубҳасиз пасайтиради.
Метформин монотерапиясида HbA1c даражаси 2% гача камаяди.
Ножўя таъсирларни (оғиздаги металл таъм, кўнгил айниши, ич кетиши, метеоризм)
камайтириш учун метформин дозаси 500 мг дан максимал 2550-3000 мг гача титрланиши
керак. Суткалик дозани, овқатланишдан қатъий назар, 2-3 қабулга бўлиш мумкин. Шуни
таъкидлаш керакки, овқатдан сўнг қабул қилганда, ножўя таъсирларнинг учрашиш
суръати пасаяди. Дори воситасининг самарадорлигини қабул қилишнинг 3-4 кунида
баҳолаш лозим.
Қарши кўрсатмалар:
►ҚД1
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
► кетоацидоз
► ҳомиладорлик ва эмизиш даври
► жигар патологияси (АЛТ> 2,5 мартага ошиши)
►буйраклар CБК C 3б-5 (КФТ <45 мл/дақ /1,73 м²)
► III-IV даражали сурункали юрак етишмовчилиги.
► оғир камқонлик
► ичкиликбозликк
Метформин билан 3 ой давомида 2550-3000 мг максимал дозаларда даволашда мақсадли
кўрсаткичларга (мўлжалга) эришилмаганда, шунингдек ҚД2 янги аниқланган беморларда,
HbA1c 9% дан юқори бўлса ёки наҳорги плазмада қанд (глюкоза) 9,0 ммол/л дан юқори
бўлса, овқатдан кейин эса 12 ммол/л дан юқори бўлса, устунлик қилувчи клиник
муаммога боғлиқ равишда 2 препарат комбинациясидан иборат даволашни, яъни:
метформинни CМ билан ёки ТЗД билан, ёки ГСП-1ра, ёки ДПП-4и, ёки базал инсулин
билан тайинлаш зарур.
Глюкагонсимон пептид-1 рецепторларининг агонистлари (ГСП-1ра)
ГСП-1ра юқори самарадорлиги ва хавфсизлиги сабабли, ҳамда, юрак-қон томир
касалликларидан ўлимлар сонининг (лираглутид) сезиларли пасайиши туфайли, юрак-қон
томир касалликларининг юқори хавфи ва атеросклеротик зарарланишлар мавжуд бўлган
ҚД2 билан хасталанган беморларни қўшма даволашда танлов дори воситалари сифатида
тавсия этилади.
ГСП-1ра ни бутун касаллик давомида, бошқа инсулин бўлмаган дори воситалари
(метформин, СМ дори воситалари, ТЗД), шунингдек базал инсулин билан комбинацияда
қўллаш мумкин. ГСП-1ра нинг, уларни клиник амалиётда кенг қўлланилишини чекловчи
ягона камчилиги, бугунги кунда нисбатан юқори нархи ҳисобланади. Ҳозирги пайтда
Ўзбекистонда бу гуруҳнинг фақат битта дори воситаси – Виктоза рўйхатга олинган.
Қарши кўрсатмалар
►ҚД1
► кетоацидоз
► ҳомиладорлик ва эмизиш даври
►жигар патологияси (АЛТ >2,5 мартага ошиши), буйраклар CБК C 3б-5 (КФТ <45 мл/дақ
/1,73 м2)
► III-IV даражали оғир сурункали юрак етишмовчилиги.
Дипептидилпептидаза-4 ингибиторлари (ДПП-4и)
ҚД2 нинг, жигар – периферик тўқималар – ошқозон ости безининг β-ҳужайралари
тизимида глюкоза гомеостази бошқарилишининг бузили- ши билан ифодаланишини
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
ҳисобга олганда, метформин ва ДПП-4и би лан комбинацияда даволаш касаллик
ривожланишининг патофизиологик камчиликларига ижобий таъсир кўрсатиши мумкин
(инсулинга турғунлик (ИТ) + инсулин секрецияси биринчи босқичининг пасайиши +
инкретинли нуқсон). Шунинг учун, юрак-қон томирларининг атеросклеротик
зарарланиши бўлмаган шахсларда кенг амалиётда метформин ва ДПП-4и комби-
нациясидан даволаш сифатида фойдаланиш асослидир.
Қарши кўрсатмалар
►ҚД1
► кетоацидоз
► ҳомиладорлик ва эмизиш даври
► жигар патологияси (АЛТ> 2,5 мартага ошиши),
► оғир сурункали юрак етишмовчилиги (саксаглиптин)
ДПП-4и кўпроқ овқатдан кейинги гликемияни пасайтиришга таъсир қилади.
Гипогликемияга сабаб бўлмайди. Самарадорлиги 5-7 кунларда намоён бўлади.
Монотерапияда HbA1c нинг камайиши 0,6-0,8% га етади.
Сулфонилмочевина (CМ) дори воситалари
CМ ҳосилаларининг таъсири биринчи навбатда, ошқозон ости безининг β-ҳужайралари
томонидан инсулин секрециясини кучайтириш қобилиятига асосланган. Улар β-
ҳужайралар мембраналари юзасидаги махсус рецепторлар билан боғланади. Ушбу
боғланиш АТФга қарам калий каналларининг ёпилишига ва β-ҳужайралар
мембранларининг деполяризациясига олиб келади, бу эса ўз навбатида калций
каналларининг очилишига ва калцийнинг бу ҳужайралар ичига тез киришига ёрдам
беради. Мазкур жараён грануляцияга ва инсулиннинг секрециясига олиб келади. Шундай
қилиб, инсулин секрециясини чақириш учун глюкоза ишга туширадиган табиий механизм
фаоллашади. Сулфонилмочевина дори воситалари овқатдан кейин ва наҳорга инсулин
секрециясини қайта тиклайди.
СМ дори воситалари гуруҳидан гипогликемиянинг энг паст хавфи бўлган препаратлари:
глимепирид, гликлазид МР, глипизид тавсия этилади, улар кунига бир маҳал қабул
қилинади.
Глибенкламид препаратлари гипогликемиянинг юқори хавфи билан боғлиқ.
Овқатдан кейинги гипергликемияни пасайтириш учун 2 та дори воситасидан иборат энг
оммабоп ва арзон комбинирланган даволаш тури бўлиб, метформин максимал
дозаларининг сулфонилмочевина гуруҳи препаратларининг ўртача дозалари билан
комбинацияси ҳисобланади (глимепирид 2-3 мг кунига 1 маҳал ёки гликлазид МР 60-120
мг дан кунига 1 маҳал). СМ дори воситалари овқатдан 20-30 дақиқа олдин қабул
қилинади. Самарадорлигини 2-3 кунлардаёқ баҳолаш мумкин. Сулфонилмочевина дори
воситаларини қўллаганда HbA1c 2% гача пасаяди.
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Қарши кўрсатмалар
►ҚД1
► кетоацидоз
► ҳомиладорлик ва эмизиш даври
► жигар ва буйраклар патологияси
Гипогликемия ва тана вазнининг ошиши юқори хавфини ҳисобга олиб,
сулфонилмочевина дори воситалари дозаларини ўртача дозаларгача титрлаш, ва 2-3 ой
давомида гликемия ва HbA1c ни назорат қилиш тавсия қилинади. Таъсири бўлмаганда
учта дори воситасининг комби- нациясига ўтилади. Лекин шуни англаш лозимки, бу
препаратлар инкретинларга нисбатан, β-ҳужайралар массасининг прогрессив йўқолишини
тўхтата олмайдилар. Бундан ташқари, ушбу препаратлар юрак-қон томир касалликлари
хавфни камайтирмайди, гипогликемия ва тана вазни ошишининг юқори хавфига эга.
Тиазолидиндионлар (ТЗД)
2 та дори воситасидан иборат даволаш учун метформинни ТЗД билан комбинациясини
фойдаланиш мумкин. Бигуанидлар каби, бу дорилар инсулин секрециясини
рағбатлантирмайди, бироқ улар периферик тўқималарнинг инсулинга сезувчанлигини
оширади. Ушбу синф бирикмалари махсус ядроли рецепторларнинг - PPAR-γ агонистлари
сифатида намоён бўлади. PPAR-γ ёғ, мушак тўқималарида ва жигарда аниқланади. ТЗД,
PPAR-γ ни фаоллаштириб, пострецепторли инсулинга бўлган турғунликка таъсир қилади,
ҳужайра ичидаги GLUT-4 нинг фаоллигини ва миқдорини оширади. Аммо дори
воситасининг самарадорлиги фақат 2-3 ой давомида намоён бўлади, чунки генлар
транскрипцияси рағбатлантирилади. Энг хавфсиз юрак-қон томирлар профили
пиоглитазон учун мўлжалланади. Ушбу гуруҳ дори воситалари гипогликемияни
чақирмайди.
Тадқиқотлар жараёнида аёлларда остеопорозга хос бўлмаган жойларда тез-тез учрайдиган
синишлар юзага келиши аниқланди, бу пиоглитазонга камроқ дахлдор бўлади. 15 дан 30
мг гача бўлган ўртача терапевтик дозаларда кунига бир маҳал қўллаш тавсия этилади.
Кучли ифодаланган семизлик билан ҚД2 бўлган шахсларга тавсия этилади. Пиоглитазон
қўлланилганда, HbA1c нинг пасайиши 0,5 дан 1,4% ташкил қи- лади. Қисқа таъсирли
инсулин буюрилганда ва III-IV даражали сурункали юрак етишмовчилиги мавжудлигида
пиоглитазонни бекор қилиш тавсия этилади.
Қарши кўрсатмалар
► ҚД1
► кетоацидоз
► ҳомиладорлик ва эмизиш даври
► жигар патологияси (АЛТ> 2,5 мартага ошиши),
►буйраклар CБК C 3Б-5 (КФТ <45 мл/дақ /1,73 м²),
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
► оғир сурункали юрак етишмовчилиги.
Натрий-глюкоза ташувчиси-2 ингибиторлари(НГЛТ-2и)
Натрий-глюкоза ташувчилари-2 ингибиторлари β-хужайрадан инсулин ишлаб
чиқарилишидан катъий назар гликемияни камайтириши мумкин. НГЛТ-2 ингибиторлари
гурухидаги дори-воситалар буйраклардаги глюкоза реабсорбциясини камайтиради, бу
глюкозурияни келтириб чикаради, ва шу билан кондаги глюкоза миқдорини пасайтиради.
Бундан ташкари, кушимча метаболик ва кардиопротектив таъсир кўрсатади. Ушбу
гуруҳнинг ўзига хос хусусияти - вазн йўқотишга хам таъсир этади ва энг мухими,
гипогликемия хавфини минимал даражага камайтиради. НГЛТ-2 ингибиторлари қабул
килинганида гликирланган гемоглобин даражаси ўртача 0,8-0,9% га камайади. НГЛТ-2
ингибиторлари ҚД 2 тури беморларида кардиоваскуляр ва буйрак асоратларини
камайишига олиб келади. Хусусан, сурункали юрак етишмовчилигини даволашда самарали
таъсир қилади.
Қарши кўрсатмалар
o ҚД1
o кетоацидоз
o ҳомиладорлик ва эмизиш даври
o 18 ёшгача булган болалар ва ўсмирлар
o буйраклар CБК C 3а-5 (КФТ <45 мл/дақ /1,73 м²)
Инсулинлар
Инсулин билан даволаш (инсулинотерапия)ни тайинлаш қуйидаги ҳолларда тавсия
қилинади.
ҚД2 ни даволаш усули сифатидаги инсулин билан даволашнинг асосий афзаллиги –
мазкур касалликка хос бўлган асосий патофизиологик нуқсонларга таъсир қилишдир.
Биринчидан, бу β-ҳужайралар функцияси пасайишининг кучайиши фонида инсулин
эндоген секрецияси етишмовчилигининг компенсациясига тааллуқли.
1. Агар илк марта аниқланган беморда HbA1c нинг 10% дан юқори, плазмадаги глюкоза
16,6 ммол/л дан юқори кўрсаткичлари ва сезиларли ифодаланган клиник белгилар
(қуруқлик, чанқоқлик, диабет, тана вазнининг камайиши) кузатилса, бу беморга базал
инсулиннинг бошқа препаратлар билан комбинациясини (метформин + СМ ёки
метформин + ДПП-4и, ёки метформин + ТЗД ёки метформин + ГСП-1ра) бошлаш мумкин.
2. Агар бемор аллақачон иккита препарат (CМ билан метформин ёки ДПП-4И билан
метформин ёки ГСП-1ра билан Метформин ёки ТЗД билан Метформин) ёки учта препарат
комбинациясини олган бўлса, ва унда HbA1c кўрсаткичлари якка тартибдаги мақсадли
кўрсаткичларидан (мўлжалдан) юқори бўлса, бу ҳолда мавжуд даволашга базал
инсулинни қўшиш тавсия этилади.
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
3. Жарроҳлик аралашувларда, ўткир интеркуррент ва углеводлар алмашинувининг
декомпенсацияси билан бирга кечувчи сурун- кали касалликларнинг зўрайишида, инсулин
билан даволашга вақтинчалик ўтиш мумкин.
4. Кетоацидозда.
Беморни инсулин билан даволашга режали ўтказишдан аввал қуйидагиларни
амалга ошириш лозим:
1. беморга ўз-ўзини назорат қилиш усулларини ўргатиш;
2. гипогликемия бўлиши эҳтимоли ҳақида огоҳлантириш, унинг белгилари ва уларни
бартараф қилиш ва олдини олиш усуллари тўғрисида хабардор қилиш;
3. овқатланиш тамойилларини қайта кўриб чиқиш.
Инсулин дозалари
Инсулин дозалари индивидуал бўлиб, углевод алмашинувининг якка тартибдаги мақсадли
кўрсаткичларига (мўлжалга) эришилгунга қадар аста-секин оширилади. Инсулин
дозасининг чекланишлари мавжуд эмас.
Қанд миқдорини пасайтирувчи дори воситаларини инъекция қилиш усули
1. Қисқа таъсирли инсулин (ҚТИ) қондаги қанд миқдори меъёрий даражага яқин бўлган
ҳолларда овқатдан 20-30 дақиқа олдин юборилади.
2. Ултра қисқа таъсирли инсулин аналоги қондаги қанд миқдори меъёрий даражага яқин
бўлган ҳолларда бевосита овқатдан олдин юборилади, зарур бўлганда, овқатдан сўнг шу
заҳоти юбориш мумкин.
3. Овқатдан олдин қондаги қанд миқдори даражаси юқори бўлган ҳолларда, ҚТИ нинг ёки
ултра қисқа таъсирли инсулин аналогининг инъекциясидан овқат истеъмол қилишгача
бўлган вақт оралиғини ошириш тавсия этилади.
4. Инъекция ўрнини танлашда инсулиннинг турини эътиборга олиш керак. Одам ҚТИ
нинг инъекция учун афзал бўлган ўрни – қорин ҳисобланади, чунки бу нуқтада
инсулиннинг сўрилиши энг тездир. НПХ инсулинлари думбага ёки сон соҳасига инъекция
қилиниши лозим, чунки бу жойларда сўрилиш тезлиги секинроқ кечади.
5. Тайёр инсулин аралашмалари (ҚТИ/НПХ) ҚТИ нинг сўрилиш тезлигини ошириш
мақсадида қорин деворига юборилиши керак.
6. Ултра қисқа, узоқ таъсирли ва ўта узоқ таъсирли инсулин аналоглари барча инъекция
ўринларига юборилиши мумкин.
7. Инсулин соғлом тери ости ёғ тўқимасига юборилиши лозим, тери ичига ва мушак ичига
инъекцияларни, шунингдек, чандиқлар ва липогипертрофик соҳаларни қўллаш мумкин
эмас.
8. Мушак ичига юбориш хавфини камайтириш учун шприц ручкалар учун 4 мм ли
игналар/6 мм-ли инсулин шприцлари ёки энг калта игналардан фойдаланиш зарур.
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Шприц-ручкалар учун 4 мм-ли игналар билан инсулин инъекцияларини 90° бурчак ости-
да, ёши, жинси, ТВИ дан қатъий назар амалга ошириш мумкин.
9. Агар беморлар 4 мм дан узун игналарни ёки шприцларни ишлатиши керак бўлса, унда
мушак ичига инъекцияни олдини олишучун, тери бурмасини шакллантириш ва/ёки
игнани 45° бурчак остида юбориш талаб қилиниши мумкин.
10. Инсулин сўрилишининг бузилишига ва гликемия ўзгарувчанлигига олиб келадиган
липогипертрофиянинг ривожланишига йўл қўймаслик учун доимо инъекция
ўринларининг тўғри алмашинишига риоя қилиш шарт.
11. Ҳар бир кейинги инъекцияни аввалги инъекция ўрнидан камида 1 см масофада
юбориш ва инъекция учун имкони бўлган барча соҳалардан фойдаланиш муҳим аҳамиятга
эга.
12. Инъекциянинг оптимал усули бўлиб, шприц-ручкалар ва шприцлар учун игналарни
бир марта ишлатиш ҳисобланади.
13. ГСП-1ра дан фойдаланадиган беморлар инсулиннинг инъекциялари бўйича (игна
узунлигига, инъекция ўрнини танлаш ва алмашиб туришга нисбатан) белгиланган
тавсияларга амал қилишлари даркор
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Қандли диабетнинг 2 турида инъекцион даволашни бошлаш ва жадаллаштириш
тамойиллари
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Асоратсиз 2 тур қандли диабети бўлган беморларни кузатиш
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Қон биокимёвий таҳлили
(оқсил, умумий холестерин,
Йилда камида 1 марта (ўзгаришлар йўқлигида)
ЮЗЛХ, ПЗЛХ, триглицеридлар,
билирубин, АCТ, АЛТ, сийдик
кислотаси, сийдикчил,
креатинин, калий, натрий, КФТ
ҳисоблаш)
Қон босимини назорат қилиш Шифокорга ҳар бир ташриф қилганда. Артериал
гипертония мавжудлигида – кунига 2-3 марта ўз-ўзини
назорат қилиш
ЭКГ Йилда 1 марта
ЭКГ (юклама синамалари билан Йилда 1 марта
> 2 та хавф омиллари)
Кардиолог маслаҳати Йилда 1 марта
Оёқлар текшируви Шифокорга ҳар бир ташриф қилганда
Оёқ панжалари сезгирлигини Йилда камида 1 марта, кўрсатмалар бўйича – тез-тез
баҳолаш
Инсулин инъекция усулларини 6 ой ичида камида 1 марта.
текшириш ва инъекция
ўринларининг кўриги
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
• статинларни ёки липидларни пасайтирувчи ҳар қандай бошқа даволашни буюришдан
олдин,
• дори воситасини бошлашдан ёки дозани ўзгартиришдан 4-12 ҳафта кейин,
• ҳар йили, чунки бу даволаш самарадорлигини ва унга риоя қилишни кузатишга имкон
беради.
► Қандли диабет ва атеросклероз оқибатида келиб чиққан ЮҚТК бўлган барча ёш
тоифасидаги беморлар учун, ҳаёт тарзининг ўзгаришлари, статин дори воситаларини
жадаллашган режимда буюриш билан кечиши шарт.
► Атеросклероз оқибатида келиб чиққан ЮҚТК хавфининг қўшимча омиллари билан ҚД
бўлган 40 ёшдан кичик беморлар учун, ҳаёт тарзининг ўзгаришлари билан бирга,
беморлар ва шифокорлар статинлар билан ўртамиёна интенсив даволашни кўриб
чиқишлари даркор.
► ҚД си бўлган 40-75 ёшдаги ва атеросклероз оқибатида келиб чиққан ЮҚТК бўлмаган
75 ёшдан катта беморлар учун ҳаёт тарзининг ўзгаришларига қўшимча равишда,
статинлар билан ўртамиёна интенсив даволашни қўллаш керак.
► ҚД си бўлган 85 ёшдан беморларда статинларни буюриш учун махсус кўрсатмалар
талаб қилинади.
► ҚД бўлган беморларда:
• ҚД нинг жуда юқори хавфида ПЗЛХ нинг 1,8 ммол/л дан кам миқдорга пасайишига ёки
ПЗЛХ даражасининг дастлабки кўрсаткичидан камида 50% камайишига эришиш лозим.
• ҚД нинг юқори хавфида, ПЗЛХ нинг 2,5 ммол/л дан кам миқдорга пасайишига ёки
ПЗЛХ даражасининг дастлабки кўрсаткичидан камида 50% камайишига эришиш лозим.
► Клиник амалиётда ҳар бир бемор учун даволашга бўлган индивидуал реакцияга боғлиқ
равишда (масалан, ножўя таъсирлар, чидамлилик, ПЗЛХ даражалари ёки статинларни
қабул қилиш натижасида ПЗЛХ даражасининг фоизли пасайиши) шифокор- лар статинлар
билан даволаш жадаллигини назорат қилишлари зарур.
► Статинлар билан интенсив даволашга чидамсизлиги бўлган беморларда, статинлар
дозаси максимал даражадаги чидамлиликкача камайтирилиши шарт.
Артериал гипертензияни даволаш/артериал қон босимини (АҚБ) назорат қилиш
тамойиллари
► Шифокорга ҳар бир ташриф қилганда АҚБ нинг назоратини мунтазам равишда
ўтказиш даркор. Қайд қилинган юқори АҚБ (≥140/90 мм сим.уст.) бўлган беморларда
АҚБ, шу жумладан, артериал гипертензия (АГ) ташҳисини қўйиш мақсадида, бошқа
кунларда ҳам қайта ўлчаниши керак.
► ҚД ва АГ бўлган барча беморлар АҚБ ни уй шароитида назорат қилишлари лозим.
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
► ҚД ва артериал гипертензияси бўлган беморларнинг кўпчилиги, СҚБ <140 мм сим.уст.
ва ДҚБ <90 мм сим.уст. бўлган мақсадли даражаларига эришиш учун гипертензияга
қарши даволашни олишлари зарур.
► 130/80 мм сим.уст. каби СҚБ ва ДҚБ учун янада паст мақсадли даражалари, ЮҚТК
хавфи юқори бўлган беморлар учун мақбулдир.
► АҚБ даражаси >120/80 мм сим.уст. бўлган беморлар учун ҳаёт тарзининг ўзгариши,
ортиқча вазн ёки семизлик ҳолатларида тана вазнини камайтиришга қаратилади. Артериал
гипертензияни пасайтиришга мўлжалланган парҳездаги ўзгаришлар қуйидагиларни ўз
ичига олади
• натрий истеъмол қилишни камайтириш ва калий истеъмол қилишни ошириш;
• жисмоний фаолликни ошириш ва спиртли ичимликларни истеъмол қилишни
камайтириш.
► АҚБ ≥140/90 мм сим.уст. бўлган беморларга, ҳаёт тарзининг ўзгаришларига қўшимча
равишда, мос бўлган фармакотерапия буюрилиши даркор. АҚБ ининг мақсадли
даражасига эришиш учун дори воситаларнинг дозалари титрланиши керак
Артериал гипертензияни даволаш, ҚД бўлган беморларда юрак- қон томир касалликлари
суръатини камайтириш учун самарадорлигини намоён қилган дори воситалари
гурухларини ўз ичига олиши лозим (ААФ ингибиторлари, ангиотензин II
рецепторларининг блокаторлари (АРБ), тиазидли диуретиклар ёки калцийнинг
дигидропиридин антагонистлари).
АҚБ нинг мақсадли даражасига эришиш учун одатда комбинирланган (қўшма) даволашни
буюриш зарур. Бироқ, ААФи ва АРБ комбинациясини, шунингдек, ААФи ёки АРБ нинг
ренинни бевосита ингибиторлари билан комбинациялари қарши кўрсатилган.
ҚД ва сийдикдаги албумин/креатинин даражалари нисбати ≥30 мг/г бўлган беморларда
ААФи ёки АРБ лар максимал чидамли дозаларда, гипертензияга қарши даволашнинг
биринчи қатори сифатида кўрсатилган. Дори воситаларнинг синфларидан биттасига
чидамсизлик бўлса, уни бошқасига алмаштириш керак.
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
ҚАНДЛИ ДИАБЕТ 2 ТУРИДА ЭНГ КЎП УЧРАЙДИГАН ЎТКИР АСОРАТЛАР
Гипогликемия ва кипогликемик кома
1. ГИПОГЛИКЕМИЯ КЛАССИФИКАЦИЯСИ:
1 даража (огоҳлантирувчи ):ҚДли беморларда гипогликемик терапия(инсулин ва
сульфанилмочевина препаратлари) фонида гликемия 3,0 дан токи 3,9 ммоль/симптомлар
билан ёки симптомсиз бўлиши гипогликемия хавфини кўрсатади ва клиник симптомлар
бўлмаса хам даволаш тадбирларини бошланг.
2 даража (клиник ёки яққол гипогликемия): гликемия 3,0 ммоль/лдан паст
симптомлар билан ёки симптомсиз . Дарҳол даволаниш бошланишини талаб этади.
3 даража (оғир гипогликемия): гликемия 3,9 ммоль/лдан паст ва когнитив бузилишлар
билан кечувчи (хушнинг йўқолиши) яни бошқа инсоннинг ёрдамини талаб этувчи.
2. КЛИНИК БЕЛГИЛАРИ:
Адренергик симптомлар: тахикардия, мидриаз, титроқ, тери рангпарлиги, кўп терлаш,
кўнгил айнаши, қайт қилиш, бехаловатлилик, агрессивлик.
Нейрогликопеник симптомлар: Холсизлик, диққатнинг бузилиши, бош оғриғи,
дезориентация, нутқ кўрув ва ахлоқий ўзгаришлар. амнезия, ҳаракат координацияси
бузилишлари, онгнинг бузилиши, кома, талвасалар, ўтиб кетувчи парез ва параличлар.
3. КАСАЛХОНАГАЧА БЎЛГАН ДАВР:
Енгил гипогликемия: Легкая гипогликемия: 1 – 2 НБлигидаги тез ҳазм бўладиган
углеводларни қабул қилиш. Агар гипогликемия узоқ таьсир қилувчи инсулин таьсирида
юзага келган бўлса, қўшимча 1 – 2 НБлигидаги секин ҳазм бўладиган углеводларни қабул
қилиш. Агар гипогликемия акарбоза натижасида юзага келган бўлса ,унда глюкоза қабул
қилиш.
Гиполгикемик холатда шифокоргача бўлган ёрдам:
- Шифокорни чақириш.
- Лаборантни чақириш.
- Беморни турғун ҳолда ёнбошлатиб ётқизиш.
- Глюкоза спрейини peros2 марталаб босиш.
- Вена ичига иньекция учун киришни таьминлаш.
Медикаментларни тайёрлаш:
40 ва 5 % глюкоза эритмалари 0,9 % натрий хлорид, преднизолон (амп.), гидрокортизон
(амп.), магнезия сульфат 25% (амп.), глюкагон (амп.)
Касалхонада:
Клиник текширувлар:
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Нейростатус баҳоланган ҳолда умумий кўрик:
Тана хароратини ўлчаш
Пульс ва АҚБ, нафас олиш сонини ўлчаш.
Лаборотор текширувлар:
Гликемия
Инструментал текширувлар:
ЭКГ
Даволаш:
Беморни ёнбошга ётқизиш, нафас олиш йўлларини тиклаш, в.ига оқим билан глюкоза 40%оик
эритмасини юбориш. 20-100 мл дан токи ҳушнинг тиклангунигача ёки 1 мл глюкагон эритмаси т/о.
Ҳушнинг тикланиши юзага келмаса глюкоза юборилганидан сўнг в.ига томчилаб 10%лик глюкоза
эритмаси ва глюкокортикоидларни: Дексаметазон 4-8 мг, Преднизолон 30-60 мг юбориш. Агар
гипогликемик холат узоқ таьсирлик қанд пасайтирувчи таблеткалар қабулидан сўнг бу кўпинча қарияларда
ёки буйрак фукцияси ишдан чиққан беморларда кузатилиб, натижасида юзага келса, токи ҳушнинг тўлиқ
ўзига келмагунича 5-10% лик глюкоза эритмаси в.ига томчилаб тўлиқ юборилади. Гликемия контроли
дастлаб 30 мин сўнг ҳар 1-3-6 соатда.
Агар гипогликеми қиска таьсир қилувчи инсулин натижасида юзага келган бўлса, гипогликемия
бартараф этилганидан сўнг , неврологик симптомлар бўлмаса госпитализация талаб этилмайди.
ДИАБЕТИК ГИПОГЛИКЕМИК КОМАДА ДИАГНОСТИКА ВА ДАВОЛАШ АЛГОРИТМИ
Физикал текширувлар
Медикаментоз даво
Беморни ёнбошга ётқизиш, нафас олиш йўлларини тиклаш, в.ига оқим билан глюкоза 40%оик эритмасини
юбориш. 20-100 мл дан токи ҳушнинг тиклангунигача ёки 1 мл глюкагон эритмаси т/о. Ҳушнинг тикланиши
юзага келмаса глюкоза юборилганидан сўнг в.ига томчилаб 10%лик глюкоза эритмаси ва
глюкокортикоидларни: Дексаметазон 4-8 мг, Преднизолон 30-60 мг юбориш. Агар гипогликемик холат узоқ
таьсирлик қанд пасайтирувчи таблеткалар қабулидан сўнг бу кўпинча қарияларда ёки буйрак фукцияси ишдан
чиққан беморларда кузатилиб, натижасида юзага келса, токи ҳушнинг тўлиқ ўзига келмагунича 5-10% лик
глюкоза эритмаси в.ига томчилаб тўлиқ юборилади. Гликемия контроли дастлаб 30 мин сўнг ҳар 1-3-6 соатда.
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
ДИАБЕТ КЕТОАЦИДОЗИ(ДКА, КЕТОАЦИДОТИК КОМА)
1. ТАЬРИФ:
Диабет кетоацидози (ДКА) – хает учун хавф солувчи, кандли диабетнинг уткир асорати булиб абсолют
еки нисбий инсулин етишмовчилиги, гипергликемия (11,0ммоль/лдан баланд) ва гиперкетонемия (5
ммоль/л или +дан баланд), ацетонурия (++дан баланд) ва метаболик ацидоз (рН < 7,3) турли хил
даражадаги онгнингбузилиши еки умуман бузилмаслиги билан ифодаланади.Бу эса ўрнида тезкор
госпитализацияга кўрсатма хисобланади.
2.Клиника
1. Инсипидар синдром:
полиурия 3-6 л/суткасига ҳажмда;
полиурияга мос холда, суюқлик ичишни кучайиши;
чанқаш;
оғиз қуриши.
2. Дегидратация синдроми:
тери ва кўринарли шиллиқ қаватларнинг қуриши (биринчи галда оғиз бўшлиғи шиллиқ
қаватлари);
тери тургорини пасайиши;
кўз олмасини тургорини пасайиши:
3. Кетоацидоз синдроми:
чиқарилаётган нафасда ацетон ҳидини бўлиши;
Катта ацидотик Куссмауль нафаси
Тери қопламлари «рубеози».
4. Абдоминал синдром:
Кўнгил айнаши;
Қайт қилиш, тез тез қайталанувчан, енгиллик олиб келмайдиган баьзида эрозив гастрит ёки
ошқозон стресс яралари натижасида «кофе қуйқаси» кузатилади;
Қоринда оғриқ (доимий характерга эга эмас,патологик процесс ривожланишига қараб
локализациясини ўзгартиради);
Перитонизм ривожланиши (қорин деворини таъсирланишини мусбат ёки манфийлиги);
Ичак перистальтикаси шовқини йуқолиши сабабли ичак парези кузатилиши мумкин.;
гепатомегалия.
5. Марказий нерв системасини зўрайиш синдроми:
бош оғриғи,бош айланиши;
холсизлик, тинкани қуриши, апатия, уйқучанлик, қайсики аста секин зўрайиб бориб,
прекоматоз, ва коматоз ҳолатларга ўтади;
мушак тонусини пасайиши ва пай рефлексларини сусайиши, метаболик жараёнлар кучайиб
бориши билан биргаликда арефлексия билан алмашинади.
Азотемия ва гиперкетонемияни нейротоксик таъсири натижасида тери қопламлари
гиперестезияси.
6.Юрак қон томир системаси жароҳатланиш синдроми:
тахикардия;
суст тўлиқликда ва тарангликда тез тез пульс;
ўткир буйрак етишмовчилигига кейинчалик олиго ва анурияга олиб келувчи артериал қон
босимни пасайиши.
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
8. Диабетик кетоацидозни авж олишига олиб келувчи фон касалликларнинг намоён бўлиш
синдроми.( аниқклиник белгилар патология характерига боғлиқ)
Инсулинотерапия
1. Схема «В/и қисқа таъсирли инсулинни юбориш (ҚТИ)» Узлуксиз юбориш принципи:
1. Бошланғич юбориш тезлиги 0,1-0,15 Ед/кг фактик тана вазнига,1 соат давомида, сўнгра
2. Инсулинни узлуксиз юбориш 0,1 Ед/кг/ соатига (зарур булса инсулинни юбориш тезлиги
0.3 ЕД /кг/кг /соатига гликемия назорати остида кўтарилиб борилади.
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
3. Гликемия <14,0 ммоль/лдан камайса, инфузия 5%-10%лик глюкоза, эритмасига
алмаштирилади .ҚТИ инфузияси тезлиги 0,05Ед/кг/соатига пасайтирилиб, гликемия 8,0-
10,0ммоль/л даражасида токи ДКА бартараф этилмагунигача ушланади.
2 «Т/о хар соатда» схемаси: (қисқа таъсир қилувчи инсулинни м/о ва т/о га иньекцияси микроциркуляция
тикланишини дастлабки белгилариданоқ бошланиш тавсия этилади)
1.Бошлангич доза 0.1-0.2ЕД/кг тана вазнига т/о, сунгра
2. 0.1ЕД/кг хар соатда ҚТИ т/о
3.Агар гликемия <14,0ммоль/л бўлса, инфузия 5%-10% Глюкоза эритмасига алмаштирилади, ҚТИ дозаси
хам 0,05Ед/кг/соатигача пасайтирилади, гликемия даражаси 8,0-10,0ммоль/л миқдорида ушланади токи
ДКА бартараф этилмагунигача.
Гликемияни пасайтириш даражаси 5.5 ммоль/лдан соатига ошмаслиги лозим. Биринчи суткада эса
гликемияни 8,0-10,0 ммоль/л дан пасайтирмаслик лозим.
Глюкозанинг 5% лик ва 10% лик эритмаларида инсулин дозаларининг хисоби : 1ЕД ҚТИ глюкозанинг
2-4 грамм қуруқ моддасига олинади.
Гликемия динамикаси Инсулин дозалари коррекцияси
Дастлабки 2-3 соатда гликемия бошланғич Қисқа таьсир қилувчи инсулинни дозасини
кўрсаткичдан минимал 3 ммоль/лдан икки бароварига кўпайтирилади.
тушмаслиги . Регидратациянинг адекватлигига бахо
беринг.
Гликемия 3-4 ммоль/л/с га пасайтириб Худди шу тарзда инсулин юбориш
борилади. тезлигида давом этинг.
Гликемия 4-5 ммоль/л/соатига ёки Инсулиннинг юбориш тезлигини икки
14 ммоль/лгача пасайтирилади. бараварга камайтиринг.Лекин глюкоза
эритмасига ўтишдан олдин албатта
глюкозанинг ўзига сарф бўладиган
инсулинни ҳам ҳисобга олинг. (юқорига
қаранг).
Гликемияни пасайтириш тезлиги 5 Инсулиннинг юборилиш тезлигини
ммоль/л/с дан кўпроқ. камайтиринг ва глюкоза эритмаларини
концентрациясини оширинг. Хар соатда
гликемия текширишни давом этинг!
Т/о инсулинотерапиясига ўтиш:ҳушнинг аниқлигида, стабил гемодинамикада ва қоннинг нормал рН
да.
Узоқ таьсир қилувчи инсулинотерапияда:микроциркуляция тикланиши заҳотиёқ, юборишни
бошлаш.начинать Дозанинг ҳисоблаш тана вазни ва ёшга нисбатан.Узоқ таьсирли инсулинни тўхтатиш
тавсия этилмайди.( истисно –микроциркуляцияни бузилишидан ташқари: бу холатда вена ичига узлуксиз
қисқа таьсирлик инсулинни юборишни таьминлаш лозим. ).
Эслатма! Натрий бикорбонат эритмасини қўллаш фақатгина қондаги рН 7.0 дан ва стандарт бикорбонат
5 ммоль/л дан паст бўлганида тавсия этилади. Бу ҳолатда 4% лик NaHCО3 эритмаси в.ига томчилаб 2,5
мл/кг фактик тана вазнига асосланиб қўлланилади. Чунки натрий бикорбонат эритмаси калий ионларини
билан боғланиб, унинг инфузияси 1,5-2,0 г қўшимча КСl эритмасини юборилишига олиб келади (қуруқ
моддага қараб хисобланилади).
Физикал текширувлар
Медикаментоз даво
Хаёт учун зарур аьзолар стабилизацияси. ВЭД ОРИТ бўлимилик, Стационарлардаги ОРИТ , РИЭИАТМ:
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Гиперосмоляр гипергликемик ҳолат (ГГҲ)
АСОСИЙ САБАБЛАР:
Яққол инсулин етишмовчилиги натижасида (фақатгина ҚД 2 тур учун!)+ ўткир дегидратация
ШИФОХОНАГАЧА БЎЛГАН ЭТАП
Диагностика
Клиник манзара
Тери ва шиллиқ қаватларнинг яққол қуруқлиги.
Яққол полиурия (кейинчалик олигурия и анурия бўлиши мумкин)
Яққол чанқаш
Холсизлик, адинамия
Тери тургорининг пасайиши
Пальпацияда кўз олмасининг юмшоқлиги.
Уйқучанлик
Чиқарилаётган нафасда ацетон ҳидининг бўлмаслиги.
Куссмаул нафасининг йуқлиги.
Полиморф неврологик симптоматика (нутқнинг бузилиши, нистагм, парезлар, фалажлар,
талваса ва б.қ.), айрим холларда гиперосмолярлик бартараф этилганидан сўнг бу доминант белгилар
йўқолади. Жудаям мухим мия шишини дифференциал ташҳислашингиз , диуретикларни ХАТОлик
билан юбормаслик РЕГИДРАТАЦИЯ ўрнига!!!
Лаборатор кўрсаткичлар:
Яққол гипергликемия (қоидага кўра , 30 ммоль/лдан баланд)
Кетонемиянинг йўқлиги
ШИФОХОНАГАЧА БЎЛГАН ЭТАП ДАВОЛАШ:
Ҳаёт учун хавфлик холатларни бартараф этиш.
Витал функцияларни ушлаб туриш.
Шок билан курашиш.
Тезкор шифохонага госпитализация.
ШИФОХОНАДА ОЛИБ БОРИШ ПРОТОКОЛИ
Анамнезда авж олдирувчи факторланинг борлиги:
Дегидратациянинг келтириб чиқарувчи факторлар:
Қайт қилиш, диарея (айниқса кўпгина инфекцион касалликларда кузатилувчи , ўткир
панкреатитда )
Диуретикларни қўллаш
Буйракларни концентрацион функциясининг бузилиши.
Қон кетиш
Куйиш
Ёндош қандсиз диабетнинг борлиги
Чанқашда қўшимча суюқликнинг ичилишини ман этиш.
Инсулин етишмочилигини келтириб чикарувчи ҳолатлар.
Интеркуррент касалликлар
Хирургик амалиётлар ва жароҳатлар
Инсулин антагонистлари билан сурункали даволаниш (глюкокортикоидлар, жинсий
гормонлар ва б.қ)
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Соматостатин аналоглари билан терапия (октреотид)
қарилик
ТАШҲИСЛАШ
Клиническая манзара
Тери ва шиллиқ қаватларнинг яққол қуруқлиги.
Яққол полиурия (кейинчалик олигурия и анурия бўлиши мумкин)
Яққол чанқаш
Холсизлик, адинамия
Тери тургорининг пасайиши
Пальпацияда кўз олмасининг юмшоқлиги.
Уйқучанлик
Чиқарилаётган нафасда ацетон ҳидининг бўлмаслиги.
Куссмауля нафасининг йуқлиги
Куссмауля нафасининг йуқлиги.
Полиморф неврологик симптоматика (нутқнинг бузилиши, нистагм, парезлар, фалажлар,
талваса ва б.қ.), айрим холларда гиперосмолярлик бартараф этилганидан сўнг бу доминант белгилар
йўқолади. Жудаям мухим мия шишини дифференциал ташҳислашингиз , диуретикларни ХАТОлик
билан юбормаслик РЕГИДРАТАЦИЯ ўрнига!!!
Қоннинг биохимик таҳлили:
Яққол гипергликемия (қоидага кўра , 30 ммоль/лдан баланд)
Кетон таначаларининг булмаслиги
КИҲ нинг нормал кўрсаткичлари.
Гипернатриемия
Қон плазмасининг осмолярлигини ҳисоблаш: Плазманинг осмолярлиги (мосмоль/л)=2х(Na +
мэкв/л) + 0,03 х умумий оқсил (г/л), Мочевина ва умумий оқсил кўрсаткичларини этиборга олиш. (
қисқача формула) Норма: 285-300 мосмоль/л
Умумий сийдик таҳлили
Массив глюкозурия.
Ацетонурия йўқ.
ЛАБОРАТОР-ИНСТРУМЕНТАЛ ТЕКШИРУВЛАР.
1.Қондаги қанд миқдорининг экспресс-таҳлили – хар 1-3 соатда умумий ахвол яҳшилангунича, кейин
ҳар 3-6 соатда бир маротаба.
2. Келганда кетонурияни текшириш.
3.Дастлабки УҚТ, кейин хар 2-3 кунда 1 маротаба.
4. Қон плпзмасидаги Натрий ва калий суткада – 1 марта.
5.Қонда креатинин миқдори – дастлаб, сўнг хар 3 кунда 1 маротаба.
6. Гематокрит, қоннинг газли таркиби ва рН –кислота ишқор мувозанатини тиклангунича суткада 1-2
маротаба.
7. Дегидратация бартараф этилгунича соатлик диурез назорати. (агар бемор хушсиз булса, диурез
назорати учун сийдик пуфаги катетеризацияси).
8. Марказий веноз катетери ёрдамида марказий веноз босимининг доимий назорати (техник
имкониятлар бўлганида).
9..АҚБ, ЮУСнинг узлуксиз мониторинги.
10. Тана ҳарорати назорати.
11.ЭКГ таҳлили суткада 1 мартадан кам эмас.
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
12. Инфекцияга гумон бўлганида ( тана ҳароратининг ошиши ):Ўпка рентгенографиси, қон ва сийдик
экмаси антибиотикларга чидамлиликни аниқлаш мақсадида: ички аьзолар УТТ си –кўрсатмага кўра.
13.Эндокринолог консультацияси.
14.Агар зарур бўлса бошқа мутахассислар кўриги.
15. Офтальмолог тарафидан кўз туби кўриги (зарур бўлганида).
16. Нефролог консультацияси, гемодиализ мутахассисининг кўриги (зарур бўлганида).
ДАВОЛАШ: АСОСИЙ КОМПОНЕНТЛАР:
Дегидратация ва гиповолемия билан кураш
Инсулин етишмовчилигини бартараф этиш.
Электролит балансини тиклаш.
Ёндош касалликларни даволаш.
КАСАЛХОНА ЭТАПИ:
Регидратация:
Na+ миқдори > 165 мэкв/лда бўлганида тузли эритмаларни юбориш ман этилади.Регидратацию 2% лик
глюкоза эритмасидан бошланади. Агар Na+ 145 — 165 мэкв/л миқдорида бўлса, регидратацияни 0,45%
лик (гипотоник ) натрий хлор эритмасида олиб борилади. Агар Na+нинг миқдори < 145мэкв/л гача бўлса
регидратацияни 0,9% натрий хлор эритмасида давом эттирилади.
Регидратация тезлиги :
1-чисоатда — 1000—1500 мл физиологик эритма.
2-чива 3-чи соатда —500 — 1000 млдан физ. эритма
Кейинги соатлар —250 — 500 мл физ. эритма
Регидратация тезлиги марказий веноз босими кўрсаткичларига кўра ёки қоидага биноан
коррекцияланади: яьни бир соатда юбориладиган суюқлик миқдори соатлик диурез миқдоридан 500-1000
мл дан ошмаслиги лозим.
Инсулинотерапия
Диабетик кетоацидотик кома принципларига биноан қўлланилади лекин инсулиннинг айнан шу
комадаги сезгирлиги юқорилигини ҳисобга олган ҳолда. Дастлаб инфузион терапияда инсулин умуман
юборилмайди ёки кам дозаларда юборилади.(0,05-0,1 ед/соатига қисқа тасир қилувчи инсулин ). Агар
инфузион терапия бошлангандан 4-5 соатдан сўнг,қисман регидратациядан сўнг ва Na+миқдори пасайса
ҳам яққол гипергликемия сақланиб қолса, инсулин дозалаш режимига ўтилади. Диабетик кетоацидотик
комада тавсия этилган доза бўйича. Натрий хлорнинг 0.45%лик (гипотоник) эритмаси билан регидратация
ўтказилаётган бир вақта катта дозаларда инсулин юбориш нотўғри бўлиб, осмолярликни тез пасайишига
ва қайта осмотик градиентни ривожланиши ва мия ёки ўпка шишига олиб келиши мумкин!
Осмолярликни оптимал тушириш тезлиги -10 мосмоль/соатига ошмаслиги лозим..
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
ДИАБЕТ МИКРОАНГИОПАТИЯЛАРИ
Диабет ретинопатияси
10.1.1. Скрининг
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Нопролифер Бошланғич Ягона микроаневризмалар ва Эндокринол
атив ДР нопролифер ягона қон қуйилишлар огда
атив ДР даволаниш:
гликемия,
Ўртача Кўпмикроаневризмаларвақонқу
артериал
нопролифер йилишлар, қаттиқэкссудатлар
гипертензия
атив ДР
, липидлар
алмашинуви
ни
коррекция
қилиш
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
• Кўриш ўткирлигини аниқлаш • Тўр парданинг оптик когерент
(визометрия) томографияси.
Тадбирлар
Даволаш
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
АКБ. (ишончлилик даражасиА)
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Тўр парданинг лазер коагуляциясини ўтказишга кўрсатмалар
Витрэктомияга кўрсатмалар.
1. Қайталанувчиёкишишасимонтанагаузоқмуддатсўрилмайдиганқ
онқуйилишлар (4-6 ойданортиқ).(ишончлилик даражаси D)
2. Макуланингқамраболинишихавфиёкимакуланиқамраболиниши
биланкечувчитўрпарданингтракционкўчиши,
тракционсиндромкўришпасайишинингзўрайишибелгиларибила
н. (ишончлилик даражаси D)
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
3. Шишасимон тананинг қўпол фиброзли ўзгаришлари,
кўришнинг сезиларли пасайишини чақиради.(ишончлилик
даражаси D)
нгонш
Диабет нефропатияси
Диабет нефропатияси (ДН) – буйрак етишмовчилигининг терми- нал
босқичи ривожланишига олиб келадиган, буйракларни ўринбосар даволаш
(диализ, трансплантация) ўтказилишини талаб қиладиган, тугунчали
гломерулосклерознинг шаклланиши билан кечувчи, ҚД даги буйракларнинг
специфик шикастланишидир
Таърифи: Диабет нефропатияси (Диабет буйрак касаллиги) – 3-6 ой
мобайнида камида 2 марта аниқланган 30мг/сут дан ортиқ бўл- ган персистент
албуминурия, ҳамда коптокчалар филтрацияси тез- лиги (КФТнинг) кучайиб
бораётган пасайиши ва қон босимининг (БП) ошиши билан ифодаланган
клиник синдромдир.
NB! ДН мавжудлигида, буйракларнинг функционал ҳолатини белгиловчи босқичнинг
таърифи билан мажбурий равишда “Сурункали буйрак касаллиги” ташҳиси қўйилади.
Ҳомиладорлик пайтида, семизлик ёки тана вазнининг камлиги (ТВИ> 40 ёки<15 кг/м2) да,
вегетарианлик, миодистрофиялар, пара- ва квадриплегиялар, қўл-оёқлар ампутацияси, буйрак
трансплантациясида КФТ клиренс усуллари билан аниқланади.
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Сурункали буйрак касаллигинининг албуминурия даражаси бўйича
таснифлаш
Тоифа Сийдикда А/Кр АЭТ Таъриф
(мг/24
мг/ мг/г
соат)
ммол
А1 <3 <30 <30 Меъёрий ёки
бироз ошган
А2 3 – 30 30 – 300 30 - 300 Ўртача ошган (микроалбу-
минурия)
А3 >30 >300 >300 Сезиларли ошган протеи-
нурия)*
Эслатма: АЭТ – албумин экскрецияси тезлиги, А/Кр - албумин/креатинин нисбати, *шу жумладан, нефротик синдром
(албумин экскрецияси >2200 мг/24 соат [А/Кр>2200 мг/г; >220 мг/ммол]).
4. ДН, СБК СЗа (СЗб ёки C4) А1 (яъни, албуминурия бўлмаса ҳам, КФТ
камида 60 мл/мин/1.73м 2 дан кам бўлса)
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
► Лаборатор текширувлар:
1. Сийдик таҳлили:
• гипоалбуминемия, гипопротеинемия.
► Инструментал текширувлар:
• Буйраклар УТТ –буйраклар ўлчамининг катталашиши, КЖТ кен-
гайиши ва унда сийдикнинг турғунлиги.
ДН ни даволаш
ДН босқичи Даволаш тактикаси
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
СБК C1-3 А2 • Якка тартибдаги мақсадли кўрсаткичларга (мўлжал- га) эришиш
(ишончлилик даражаси А)
• Ҳайвон оқсили истеъмолини ўртамиёна чеклаш (ку нига кўпи
билан 1,0 г/кг идеал тана вазни);
• ААФ ингибиторлари ёки АРБ танлов дори воситала ри сифатида
(ҳомиладорликда қарши кўрсатилган) (ишончлилик даражаси А);
• мақсадли АҚБ (<130/80 мм сим.уст.) га эришиш учун
гипертензияга қарши комбинирланган даволаш (ишончлилик
даражаси А);
• Дислипидемияни коррекция қилиш;
• Камқонликни коррекция қилиш (эритропоэзни стимулловчи
воситалар, темир препаратлари) (Ишончлилик даражаси С);
• Нефротоксик дори воситалардан (аминогликозид- лар,
ностероид яллиғланишга қарши препаратлар) фойдаланишга
йўл қўймаслик;
• Рентген-контрастли муолажаларни бажаришда
эҳтиёткорлик.
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
СБК C5 • Гемодиализ;
• Перитонеал диализ;
• Буйрак трансплантацияси.
Номедикаментоз даволаш
Ҳаёт тарзининг ўзгариши. ДН бўлган беморларга натрий xлориди ва
овқатбилан оқсилни истеъмол қилишни чеклашга, чекишдан воз ке- чиш ва
тана вазнини коррекция қилишга тааллуқли, ҳаёт тарзини ўзгар- тиришни
тавсия қилиш керак.
Парҳездаги ўзгаришлар: ош тузи ва оқсилни истеъмол қилишни чеклаш. ҚД
учун буйраклар ретенцияси ва алмашинадиган натрий “ўқи”- нинг ошиши
хос бўлиб, бу АГга ва бир қатор гипертонияга қарши дори воситалар (АПФ
ингибиторлари, АРБ, ККБ) самарадорлигининг пасайи- шига олиб келади.
Ош тузининг суткалик истеъмоли 3-5 гр/суткага камайтирилиши керак.
Оқсил истеъмол қилишни суткада 1 кг идеал тана вазнига 0,8 граммгача тенг
миқдорда чеклаш, ДНнинг ривожланишини бироз се- кинлаштириши мумкин.
Ҳайвон оқсилларини ўсимлик оқсиллари билан қисман алмаштириш мақсадга
мувофиқдир. Политўйинмаган ёғларнинг миқдори ошишида тўйинган мол
ёғларини парҳезда чеклаш ҳам муҳим аҳамиятга эга.
Чекишни ташлаш, ҚД бўлган беморнинг ҳаёт тарзини ўзгартириш учун энг
зарур жиҳатлардан биридир, чунки бу зарарли одат ДНнинг жа- дал
ривожланиш xавфи ва унинг тез авж олиши билан боғлиқлиги аниқ
исботланган.
Тана вазнини камайтириш, ТВИ > 27 кг/м2 да амалга ошириш зарур.
Медикаментоз даволаш
Гликемияни назорат қилиш
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
ДНнинг ҳарқандай босқичида гликирланган гемоглобинни якка тар- тибли
мақсадли кўрсаткичигача камайтиришга интилиш керак (5.1 бў- лимга қаранг)
(ишончлилик даражаси А).
Метаболик назоратни режалаштиришда КФТ даражасини ҳисобга олиш керак.
ҚД2 бўлган беморларда:
• КФТ<60 мл/мин/1.73м2да глибенкламидни қўллаш мумкин эмас;
қилинади.
ДНда артериал гипертензияни даволаш
• ДНдаги қон босимининг мақсадли кўрсаткичи (мўлжали): <130/80
мм сим.уст;
• Биринчи қатор дори воситалари ААФ-ингибиторлари ва АРБ,
кейин эса диуретиклар, бета-блокаторлар ва калций каналлари- нинг
блокаторлари (ишончлилик даражаси А);
• ААФ и ҚД1да янада самарали, АРБ эса ҚД2да (протеинурияни
пасайтириш); сийдикдаги албумин/креатинин нисбати 500-1000
мг/граммдан ортиқ бўлса, ААФ-ингибиторлари ва АРБнинг мак-
симал дозаларини қўллаш мумкин.
• ААФ-ингибиторлари ва АРБни бекор қилиш - бошқа дори воси-
талари билан алмаштириш: КФТ даражасининг 4 ҳафта ичида
бошланғич даражасидан >30% га пасайишида, ва/ёки гипергли-
кемиянинг > 5.5 ммол/лга ошишида.
•
Гуруҳ Препаратларнинг
номланиши номи
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Бета-блокаторлар: Пропранолол, Надолол, Пиндолол, Ти-
• Носелектив (β1, β2); молол, Соталол метопрололатартрат 50
• Кардиоселектив (β1) мг, 100 мг; Бисопролол 2,5 мг, 5 мг, 10 мг;
• Комбинирланган (β1, β2 ва α1) Небиволол 5 мг; Эсмолол, Талинолол, Кар-
ведилол.
Алфа-блокаторлар Доксазозин,
Празозин
Марказий таъсир қилувчи дори Клонидин,
воситалари Метилдопа,
• а2 рецепторлари агонистлари Моксонидин
• 12-имидазолин рецепторлари
агонистлари
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
ДНни кузатиш
КФТ, Тавсиялар
мл/мин/1.73 м2
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
ШИФОXОНАГА ЁТҚИЗИШ УЧУН КЎРСАТМАЛАР, ЁТҚИЗИШ
ТУРИНИ КЎРСАТГАН ҲОЛДА:
Шифоxонага режали ётқизиш учун кўрсатмалар: нефротик син-
дромнинг мавжудлиги.
Шифоxонага шошилинч ётқизиш учун кўрсатмалар: анасарка ва/ёки
анурия.
Шикоятлар ва анамнез:
• Анамнезда клиник аниқланган “Қандли диабет” ташҳиси;
• Протеинурия ёки унинг даражалари ўсиши
кўринишидаги сий- дик таҳлилларининг ўзгариши;
• АҚБ ошиши, АҚБ тафовутлари;
• Шишлар пайдо бўлиши;
• Креатинин, сийдик чил ошиши кўринишидаги қон
таҳлиллари- нинг ўзгариши.
► Физикал текширув:
Шишларнинг мавжудлиги ва ифодаланиш даражасини
баҳолаш (ки- чик ўлчамдаги периферик шишлардан ички
шишлар ва анасаркагача), ҳар куни вазнни, қабул қилган суюқлик
ҳажмини (перорал ва парентерал) ва ажралган сийдикни ўлчаш.
Инфекциялар ўчоқларини аниқлаш. АҚБни ўтирган/турган ёки
ётган/турган ҳолатда ўлчаш.
► Лаборатор текширувлар:
• Умумий сийдик таҳлили– протеинурия, лейкоцитурия,
цилиндру- рия, эритроцитурия; суткалик протеинурия;
• кенгайтирилган умумий қон таҳлили - лейкоцитоз, ЭЧТ ошиши, камқонлик,
• Биокимёвий қон таҳлили: албумин ва умумий оқсил миқдори- нинг пасайиши,
гипергликемия (ёки гипогликемия), xолестерин ва унинг фракцияларининг ошиши,
сийдикчил, креатинин, сий- дик кислотасининг ошиши, калий ошиши, калций
миқдорининг камайиши, фосфор даражасининг ошиши; паратгормон даража- сининг
ошиши;
• КФТ нинг пасайиши;
• Ўзгарувчан гликемик профил;
• Турғун нефротик синдром мавжудлигида, ҚДнинг 5 йилдан кам муддатида ва КФТ>60
мл/мин/1.73 м2да – буйракнинг тери орқа- ли пункцион биопсияси, кейинги морфологик
ташҳисни қўйиш билан морфологик текширувлар (ёруғлик, иммуно-флюоресцент ва
электрон микроскопия).
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
► Инструментал текширувлар:
• Буйраклар УТТ – буйракларнинг меъёрий ўлчамидан каттала- шишигача, КЖТ
кенгайиши ва унда сийдикнинг турғунлиги билан.
• Қорин бўшлиғи УТТ - эркин суюқлик (асцит) мавжудлиги аниқла- ниши мумкин.
► Асосий ташҳис тадбирларининг рўйxати:
• Умумий сийдик таҳлили, суткалик протеинурия;
• Кенгайтирилган умумий қон таҳлили;
• Биокимёвий қон таҳлили;
• Буйраклар УТТ
► Қўшимча ташҳисий тадбирлар рўйxати:
• Қорин бўшлиғи, плеврал бўшлиқларнинг УТТ;
• ЭхоКГ;
• Буйрак томирларининг УТДГ;
Турғун НС мавжудлигида, қандли диабетнинг 5 йилдан кам мудда- тида ва КФТ>
60мл/мин/1,73 м2да буйраклар биопсияси ва морфологик текширув.
Буйраклар дисфункциясининг зўрайиши да асоратларни даволаш, камқонлик, метаболик
ацидоз, фосфат-калцийли метаболизм бузили- шлари ва дизэлектролитемияни ташҳислаш ва
коррекция қилишни ўз ичига олади.
Жарроҳлик аралашуви
► Операция тури:
• Донор буйрагининг трансплантацияси;
• Артериовеноз фистулани шакллантириш ва катетерни имплан- тация қилиш
(перитонеал диализ учун);
• Вақтинчалик диализ катетерини ўрнатиш (тезкор кўрсатмалар- да);
• Артериовеноз фистулани шакллантириш (дастурли гемодиализ учун);
• Синтетик томир протезини ўрнатиш;
• Доимий катетерни ўрнатиш (кўрсатма);
• Перитонеал катетерни ўрнатиш (перитонеал диализ учун);
• Буйрак томирларини баллонли ангиопластикаси/стентлаш (сте- нозда).
► Даволашнинг бошқа турлари
• Буйракларнинг ўринбосар терапияси (гемодиализ, гемодиа- филтрация,
перитонеал диализ);
• Гепатит Вга қарши эмлаш;
• Псиxологик тренинг;
• Беморни ўқитиш.
► Интенсив даволаш ва реанимация бўлимига ўтказиш учун кўрсатмалар
• Ҳолатининг оғирлиги (олигурия, азотемия, шишлар);
• Асоратланган экстраренал патология (гипертоник криз, бош мия қон
айланишининг ўткир бузилиши, ўткир юрак ва/ёки жигар етишмовчилиги,
сепсис ва ҳок.).
ТИББИЙ РЕАБИЛИТАЦИЯ: йўқ.
ПАЛЛИАТИВ ЁРДАМ: йўқ.
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Диабет нейропатияси
Диабет нейропатиялари
А. Диффуз нейропатиялар
Автоном нейропатия
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
• Симптомсиз гипогликемия.
• Кўплаб мононейропатиялар.
• Кўкрак радикулопатияси.
Скрининг.
Ташҳис мезонлари
Шикоятлар:
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
• мушаклар атрофияси, «қалин тирноқли» тўпиқларнинг шаклланиши,
болғасимон бармоқлар, hallux valgus (оёқ панжаси 1 бармоғининг
деформацияси), бўйлама ва кўндаланг ясси товонлик
Анамнез:
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
• Тебраниш (вибрацион) сезувчанлигини баҳолаш– 128Гц градусли
камертон ёки биотензиометр ёрдамида;
Даволаш
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
• Дори воситасини парентерал қўлланилишига қарши кўрсатмалар
мавжудлигида, 600-1200мг суткалик дозада перорал қабул қилиш
тавсия этилади.
Симптоматик даволаш:
Профилактика
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
• Хусусий патаклар ва ортопедик пойафзаллардан фойдаланиш.
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Урогенитал Сийдик йўли ва сийдик
пуфагининг атонияси, сийдикнинг
орқага қайтиши (рефлюкс) ва
димланиши, сийдик йўли
инфекциясининг ривожланишга
мойиллиги, эректил дисфункция
(ҚД бўлган беморларнинг
таxминан 50%), ретроград
эякуляция ва мояклардаги оғриқли
иннервация бузилиши, қин
намлигининг бузилиши.
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
алдостеронтизимининг
ортотестгава АҚБ нинг ўзгаришига
пасайиши, бўлмачалар натрий-
уретик омилинингадекват
секрециясининг бузилиши
Ташҳисот
ДАН КВШ ташҳисини ўтказиш учун 5та стандарт синамалар тавсия этилган:
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Синамаларни ўтказиш учун: сфигмоманометр, динамометр ва
электрокардиограф керак.
Даволаш
Симптоматик даволаш.
Ташҳисот
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
• 3 кун давомида суткалик нажас оғирлиги (меъёрда<200г/сут) ва нажасда
нейтрал ёғ миқдори ўлчанади (меъёрда<3 г/сут);
Даволаш
• Медикаментоз даволаш:
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
ёки доксициклинни бошланғич 10-кунлик курси ортиқча бактериал
ўсиш синдромининг қайталанувчи кечиши бўлган беморларда
самарали ҳисобланади. Ушбу антибиотикларни доимий циклик
даволаш учун қўлланилиши мумкин, чунки улар турғунликни
чақирмайди;
Ташҳисот
• Ташқи жинсий органларни физикал текшириш,
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
• липидли спектрни баҳолаш,
Даволаш
Белгилар Баллар
Оёқдаги оғриқ
Увушиш
Парестезиялар
Ачишиш
Умумий баллар
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Белгилар Белгилар намоён бўлиши тезлиги
Йўқлиги Енгил Ўртача Кучли
Камдан-кам 0 1.00 2.00 3.00
Тез-тез
суръати 0 1.33 2.33 3.33
Доимий равишда 0 1.66 2.66 3.66
Уш бу шкала бўйича балларнинг максимал миқдори 14,64 баллни ташкил
қилиши мумкин.
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
2 Периферик артериялар ва (ёки) оёқ Ҳар 3-6 ойда
панжаси деформацияси билан
кечувчи периферик нейропатия
3 Анамнезда товон яралари ёки Ҳар 1-3 ойда
кичик ампутациялар бўлган
периферик нейропатия
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Даражаси Намоён бўлиш белгилари
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Оёқ панжасининг кўриги
Нейропатик шакли Ишемик шакли
Қуруқ тери, оёқларга ортиқча босим
Тери рангпар ёки цианотик,
тушадиган жойлардаги гиперкератоз
атрофик, тез-тез тери ёрмалари
соҳалари
ҚД учун ўзига xос бўлган оёқ панжаси, Оёқ бармоқларининг деформацияси
оёқ бармоқлари, товон-болдир носпецифик (ўзига хос бўлмаган)
бўғимларининг деформацияси табиатга эга
Оёқ панжаси артерияларининг Оёқ панжаси артерияларининг
пулсацияси икки томонда сақланган пулсацияси пасайган ёки йўқ
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
ҚД билан хасталанган беморларнинг оёқларидаги кескин ишемияни
аниқлаш.
Микрофлорани ва унинг антибактериал дори воситаларига сезувчанлигини
аниқлаш учун яра тўқималарини бактериологик текшириш.
ДАВОЛАШ
ДОПСнинг нейропатик шаклини даволаш
► Товон яраси билан
• Углеводлар алмашинувининг якка тартибдаги мақсадли
кўрсат- кичларига эришиш ва уларни сақлаб қолиш.
• Зарарланган оёқ юкламаси (кенг учсиз махсус пойафзал,
ғилди- ракли курси).
• Некрозланган ва яшашга қодир бўлмаган тўқималарни
жарроҳ- лик, ферментли ёки меxаник усулда бутунлай олиб ташлаш
билан яра нуқсонининг бирламчи ишлови.
• Фаол инфекция жараёни ва 2 даражали ва ундан чуқурроқ
бўлган яра нуқсонлари белгиси мавжудлигида тизимли
антибиотиклар билан даволаш (цефалоспоринлар II авлоди,
фторхинолонлар, метронидазол, клиндамицин, даптомицин).
Яра нуқсонларига ишлов бериш учун гидро-жарроҳлик тизим
(Versa Jet) қўлланилиши мумкин.
Боғламлар
Эпителизация
Экссудация босқичи Грануляция босқичи
босқичи
Алгинатлар, Нейтрал атравматик, Нейтрал атравматик
нейтрал атравматик антисептиклар боғлам, ярим
боғламлар, таркибли атравматик ўтказувчан
антисептиклар боғламлар (повидон- плёнкалар.
таркибли атравматик йод, ионлаштирилган
боғламлар (повидон- кумуш), ғоваксимон/
йод, ионлаштирилган гидрополимер
кумуш). боғламлар, коллаген
асосидаги боғламлар.
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Остеоартропатия билан (Шарко тўпиғи)
Углеводлар алмашинувининг якка тартибдаги мақсадли кўрсат- кичларига
эришиш ва уларни сақлаб қолиш.
Ўткир босқичда зарарланган оёқнинг юкламаси боғламдан фойда- ланиш
муддати– 6 ойни, алмаштириш суръати – ҳар 3-4 ҳафтани ташкил қилади.
Инфекция белгилари бўлган яра нуқсонларида ва 2 даражали ва ундан
чуқурроқ бўлган яраларда тизимли антибиотиклар билан даволаш
(клиндамицин, фторхинолонлар, цефалоспоринлар, даптомицин).
Яра нуқсонлари мавжуд бўлганда–ярали жараён босқичига мувофиқ
бўлган замонавий атравматик боғлаш воситаларини қўллаш.
Боғламлар*
Экссудация босқичи Грануляция босқичи Эпителизация босқичи
Алгинатлар, нейтрал Нейтрал атравматик, Нейтрал атравматик
атравматик боғламлар, антисептиклар таркибли боғламлар.
антисептиклар таркибли атравматик
атравматик боғламлар боғламлар (повидон-йод,
(повидон-йод, ионлаштирилган кумуш),
ионлаштирилган коллаген асосидаги
кумуш). боғламлар, ғоваксимон/
гидрополимер боғламлар
*Якка тартибдаги разгрузкали боғлам қўлланилганда, яранинг экссудат миқ- дорини оширадиган ва
унинг чиқарилишига тўсқинлик қиладиган боғлаш восита- лари (гидроколлоид ва плёнкали боғламлар)
қарши кўрсатилган.
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Агар кескин ишемия белгилари мавжуд бўлса, консерватив даволаш
самарасиздир!
Бемор мажбурий тарзда қон томир жарроҳлиги бўлимига юборилиши
керак. Оёқ ампутацияси тўғрисидаги қарор фақат ангиографик
текширувдан ва/ёки ангиожарроҳ маслаҳатидан кейингина қабул
қилиниши лозим.
10.4.6. Профилактика
Углеводлар алмашинувининг якка тартибдаги мақсадли кўрсат- кичларига
эришиш ва уларни сақлаб қолиш.
Беморлар ва уларнинг қариндошларини оёқларни парвариш қилиш ва
пойафзални танлашга ўргатиш.
ДОПС xавф гуруҳига кирувчи беморларни эрта аниқлаш.
Хеч бўлмаганда йилига бир марта яра ва ампутациялар вужудга
келтирувчи омилларни аниқлаш мақсадида оёқнинг комплекс кўздан
кечирувини ташкил қилиш. (исботланганлик даражаси – B)
Оёқда сезувчанлиги йўқолган , оёқларида аввал хам яралар ёки
ампутациялар бўлиб ўтган хар бир беморнинг врачга ташрифида оёқни
кўздан кечириш. (исботланганлик даражаси – B)
Бемор анамнезида яра пайдо бўлганлиги, ампутациялар, Шарко тўпиғи
борлиги, ангиопластика ва томир жаррохлиги ўтказилганлиги, зарарли
одатлари (чекиш), ретинопатия ва буйрак касалликлари бор ёки йўқлиги
аниқланади ва нейропатиянинг қуйидаги белгилари (оғриқ, ачишиш,
увишиш) ва қон-томир етишмовчилиги белгилари (оёқлар чарчаши,
оқсоқланиш) ни аниқлаш лозим. (исботланганлик даражаси – B)
Оқсоқланиш белгиси бор бўлган ёки тўпиқда пульсация сусайган ёки
йўқолган беморларда, тўпиқ-елка индескини аниқлаш лозим ва бу
уларнинг келгусида қон-томир холатини бахолашда мухим рўл ўйнайди.
(исботланганлик даражаси – C)
Тўпиқда яраси бўлган беморлар ёки юқори хавф гурухига куриувчи
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
(масалан: гемодиализ олувчи беморлар, Шарко тўпиғи бўлган беморлар
ёки аввал яра ёки ампутация бўлган) беморларга кўп қамровли ёндошиш
тавсия қилинади. (исботланганлик даражаси – B)
Чекувчи ёки оёқларда асоратли холатлар бўлган, химоявий сезувчанлиги
сусайган ёки йўқолган беморлар, оёқ панжасида нуқсонлари ёки
периферик қон-томир муаммолари бўлган беморларни профилактик ёрдам
ва умрбод кузатув учун оёқ парвариши бўйича мутахассисларга юбориш
лозим. (исботланганлик даражаси – C)
Барча қандли диабет билан оғриган беморларни профилактик мақсадда оёқ
парвариши ва химояси бўйича тушунтириш ишлари олиб бориш.
(исботланганлик даражаси – B)
Махсуслаштирилган даволовчи пойабзал кийиш қуйидагилар: юқори хавф
гурухига кирувчи диабет беморлари, шу билан бирга полинейропатиянинг
оғир шакллари, тўпиқ деформацияси, яралари, қадоқлари бор бўлган,
периферик қон айланиш тизими нуқсонлари ёки анамнезида ампутацияси
бўлган беморлар учун тавсия қилинади. (исботланганлик даражаси – B)
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Диабет макроангиопатиялари
Ишемик юрак касаллиги (ИЮК)
Қандли диабет – ЮҚТКининг мустақил xавф омилидир. Қандли диа-
бетнинг мавж судлиги ЮИК ривожланиш xавфини 2-4 бараварга оширади. 40
ёшдан ошганда, қандли диабетга чалинган беморларнинг 40-50% камида битта
ЮҚТК вужудга келади. Қандли диабет касаллигини тасдиқлаш вақтида
беморларнинг ярмидан кўпи аллақачон ЮИКга чалинган. ЮИК кечиши
қандли диабет давомийлигига боғлиқ. Кўп ҳолларда ЮИК белгиларсиз
кечади. Кўпинча тож артерияларнинг диффузли зарарланиши аниқланади.
Стент имплантацияси жойида рестенознинг юқори эҳтимоли мавжуд. ҚД
бўлган беморларда ўткир коронар синдром (ЎКС) ривожланишида ўлимлар
сони 2-3 баравар юқори.
Қандли диабетда юрак ишемик касаллигининг клиник xусусиятлари
o ЮИК ва миокард инфарктининг (МИ) оғриқсиз («соқов») шакллари
юқори частотаси.
o «Тўсатдан ўлим»нинг юқори xавфи.
o Инфарктдан кейинги асоратларнинг юқори частотаси:
• Кардиоген шок,
• Турғун юрак етишмовчилиги,
• Юрак ритмининг бузилиши
ЮИКнинг ташҳисоти
ҚДда ЮИК ривожланишига таъсир қилувчи xавф омилларини баҳолаш
o ЮИК бўйича оилавий анамнез (65 ёшдан кичик аёл ва 55 ёшдан катта
эркак – қариндошлар).
o ТВИ (семизлик ≥30кг/м²), ёғнинг қайта тақсимланиши – бел айланаси
(абдоминал семизлик эркакларда >94см ва аёлларда > 80см).
o Жисмоний фаоллик – ҳозирги кунда ва ўтмишда баҳоланади.
o Дислипидемия (ЮЗЛХ пасайиши ва ТГ ошиши).
o Артериал гипертензия (140/85 мм сим.уст. дан юқори).
o Тамаки чекиш – ҳозирги пайтда, ўтмишда ва жадаллиги.
o Албуминурия – плазмадаги креатинин миқдори (КФТ) ва албуминга
сийдик таҳлили.
o ҚДнинг дебюти пайтида беморнинг ёши, ҚД бўйича ирсият, қон томир
асоратлари, наҳорги плазмадаги глюкоза миқдори, HbA1c даражаси.
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Жисмоний юклама билан синамалар:
тредмил синамаси, велоэргометрия.
Миокарднингбиттафотонли
эмиссионкомпютертомографияси
Электрокардиография(ЭКГ)
(сцинтиграфияси),юклама билан.
Стресс-эхокардиография (юклама
билан,добутамин билан).
МСКТ.
Коронарография.
Скрининг
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
• Ўртача жисмоний юклама >150 дақ/ҳафта.
• Аэробика машқлари ва қаршиликка бўлганмашғулотлар.
ҚДваЮИКдагипогликемияничақирувчидоривоситаларнинг
кардиоваскуляр xавфсизлиги
1. МетформинҚД2бўлган беморларда даволашнингбиринчи
қаторисифатидабуйракларфункцияси(КФТ>45мл/мин/1,73м²да)баҳоланг
анидан кейин қўлланилиши мумкин.
2. НГЛТ-2игуруҳинингдоривоситалари.
3. Тиазолидиндионлар СЮЕ мавжудлигида қарши кўрсатилган.
4. ДПП-4и ЮҚТК билан хасталанган беморларда xавфсиздир. СЮЕ
ривожланганда ДПП-4и ни эҳтиёткорлик билан қўллаш керак.
5. ГСП-1ра (лираглутид) атеросклеротик ЮҚТК тасдиқланган шаxсларда
умумий ва юрак-қон томирлар касалликларидан ўлимлар сонининг
пасайишига олиб келади, ушбу синф бошқа дори воситаларининг юрак-
томир xавфсизлигини ўрганиш давом этмоқда.
6. Инсулин билан даволаш ҳар қандай вариантда қўлланилиши мумкин,
бунда афзалликни инсулин аналогларига бериш лозим
Маxсус огоҳлантиришлар
Гипогликемия. Қондаги қанд миқдорини жадал пасайтириш ҚД2 да оғир
гипогликемиялар суръатини 3-4 бараварга оширади. Бу қисқа муддатли
гипогликемияларда, аритмия пайдо бўлишига ва узоқ муддатли
гипогликемияларда – ЮҚТК ва когнитив бузилишларга, жумладан, деменция
xавфига олиб келиши мумкин.
Артериал қон босимини назорат қилиш
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Дислипидемия (Дислипидемияни даволаш тамойиллари бўлимига
қаранг)
Антиагрегантлар билан даволаш
1. Юрак-қон томирлар касалликлари бўлмаган ҚД билан оғриган беморларда
ацетилсалицил кислотаси билан даволаниш кўрсатилмаган.
2. Ацетилсалицил кислотаси 75-150 мг/сут дозада иккиламчи профилактика учун
тавсия этилади.
3. Ацетилсалицил кислотага турғунли беморларга клопидогрелни қабул қилиш
тавсия этилади (75 мг/сут).
4. ЎКС билан хасталанган беморларга бир йил давомида икки ҳис- сали
антитромботик даволаш (аспирин паст дозада ва P2Y12 рецепторларининг
блокаторлари (клопидогрел, прасугрел, тикагрелор)) тавсия этилади. ЎКС
бўлган беморларда тери орқали жарроҳлик аралашувлар (ТОЖА) дан кейин
прасугрел ва тикагрелорни қабул қилиш афзалдир.
Миокарднинг реваскуляризацияси
1. Миокард реваскуляризациясининг мақсади – миокард ишемиясини бартараф
қилишдир.
2. Миокард реваскуляризациясини ўтказиш зурурлиги, ҳар бир муайян клиник
вазиятда якка тартибда белгиланиши керак.
3. ҚД билан тож артерияларнинг кўп томирли зарарланиши бўлган беморларда,
коронар артериялар ўзанининг зарарланиш оғирлигини, беморнинг умумий
аҳволини ва ҚД ҳамроҳ асоратларининг мавжудлигини ҳисобга олган ҳолда,
миокард реваскуляризациясига мажмуали интизомлараро ёндашув зарур.
4. STсегментинингкўтарилиши билан ЎКС бўлган беморларда, тромболитик
даволашга қараганда, стентлаш билан бирламчи баллонли ангиопластикани
ўтказиш маъқулроқ (ишончлилик даражаси А).
5. STсегменти кўтарилмаган ЎКС бўлган беморларда даволашнинг эрта инвазив
стратегияси, консерватив даволаш усулларидан устун туради (ишончлилик
даражаси А).
6. ЮИК нинг турғун шакллари ва тож артерияларнинг кўп томирли зарарланиши
ва/ёки миокард ишемияси белгилари бўлган беморларда миокард
реваскуляризацияси юрак-қон томирли асоратларининг ривожланиш xавфини
камайтиришга имкон беради.
7. ЮИК барқарорлиги ва тож артерияларнинг кўп томирли зарар ланиши, ҳамда
мақбул жарроҳлик xавфи бўлган беморларда АКШ тери орқали жарроҳлик
аралашувига (ТОЖА) нисбатан аф залликларга эга.
8. ҚД билан хасталанган беморларда қопламасиз металл стентларга қараганда
дори воситасини ажратувчи стентлардан фойдаланиш афзалдир (ишончлилик
даражаси А).
9. Метформин қабул қилаётган беморларда, уни операциядан 48 соат олдин ва
кейин бекор қилиш керак, ҳамда буйракларнинг азот чиқарувчи функциясини
ТОЖА дан 2-3 кун ўтгач баҳолаш лозим.
10. ТОЖА да тромбозга қарши даволаш ҚД ли ва ҚД сиз беморларда фарқ
қилмайди.
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
11. ҚД бўлган беморларда тож артерияларининг рестенози xавфи ТОЖА дан
кейин юқорироқ бўлади.
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
даволаниши мумкин. Шуни таъкидлаш керакки, СМ нинг
ҳосилаларидан, гипогликемиянинг ривожланиши жиҳатидан энг
xавфли – глибенкламид ва хавфи камроқгликлазид МR ва
глимепирид ҳисобланади.
o ГСП-1ра ва ДПП-4и xавфсизлиги ўрганилмоқда.
o ҚД2 бўлган беморда ЎКС мавжудлиги инсулин билан даволашга
ўтиш учун кўрсатма бўлиб ҳисобланмайди. Кўпгина беморлар
аввалги қанд миқдорини пасайтирадиган даволанишни давом
эттириши мумкин. Умуман, инсулинни тайинлаш учун кўрсатма-
лар, ЎКС бўлмаган беморларда сингари (ишончлилик даражаси
С).
ҚД ва ЎКС бўлган беморларда инсулин билан даволашга кўр-
сатмалар:
o Плазмадаги глюкоза қабул қилинганда 10 ммол/л дан барқарор
юқори.
o ДКА, гиперосмоляр ҳолат.
o Стероидларнинг юқори дозалари билан даволаш.
o Парентерал овқатланиш.
o Умумий оғир/жиддий ҳолат.
o Кардиоген шок, оғир турғун юрак етишмовчилиги, оғир
инфарктдан кейинги стенокардия, артериал гипотония, юрак
ритмининг оғир бузилишлари.
o Эс-ҳуш бузилишининг ҳар қандай даражаси.
o Операциядан олдинги давр, шу жумладан, яқин соатларда
бўладиган тож артерияларнинг жарроҳлик реваскуляризацияси
Цереброваскуляр касалликлар
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Цереброваскуляр касалликлар – бош мияда қон айланишининг
бузилишларига олиб келувчи патологик ҳолатлардир.
Бош мия қон айланишининг бузилишлари ўткир ва сурункали бўлиши
мумкин.
Ўткир бош мия қон айланишининг бузилиши ёки инсулт – бош мия қон
томирлар патологиясининг энг оғир шакли бўлиб, ўткир ёки ўткирости
тарзда ривожланади ва 24 соатдан кўпроқ давом этувчи ўчоқли ва/ёки
умумий неврологик белгилар билан бирга кечади.
Бош мия қон айланиши ўткир бузилишларининг таснифи ва таърифи
• Субараxноидал қон қуйилиши – бош мия томирининг ёрилиши ва
субарахноидал бўшлиққа қон қуйилиши (бош мия томирларининг туғма
ёки орттирилган аневризмасининг ёрилиши оқибатида).
• Бош мия ичига қон қуйилиши – бош мия ичидаги томирнинг ёрилиши
ёки қон томир деворининг юқори ўтказувчанлиги туфайли юзага
келадиган, мия моддасига қон қуйилишидир.
• Ишемик инсулт – бош мия томирларида қон айланишининг
бузилишлари билан боғлиқ равишда ривожланади ва мия соҳасининг
некрози билан тавсифланади, 24 соатдан кўпроқ давом этувчи ўчоқли
ва/ёки умумий мия белгилари билан бирга кечади.
• Қон қуйилиши сифатида аниқланмаган инсулт ёки ишемик инсулт.
• Ўткинчи бузилишлар ёки транзитор ишемик хуружлар – турли даражада
ифодаланган, аммо 24 соатдан ошмаган давомийликдаги, умумий мия
ва/ёки ўчоқли неврологик симптомлар шаклидаги пароксизмал клиник
белгилар билан тавсифланадиган мия қон томирлари бузилишларидир.
Бош мия қон айланишининг сурункали бузилишлари (адабиётда
кўпинча «дисциркулятор энцефалопатия» деган йиғма атама билан
номланади) – қон томир генезли бош миянинг тарқоқ ёки ўчоқли
органик ўзгаришлари билан юзага келган. Бош мия қон айланишининг
сурункали бузилишлари муайян шакли ва оғирлик даражасини аниқлаш
учун невропатолог ва/ёки псиxиатр томонидан чуқур текширув
ўтказилиши зарур.
Когнитив бузилишлар/деменцияга шубҳа қилинганда, ташҳисли
текширувнинг биринчи босқичи бўлиб нейропсихологик текширув
усуллари ёрдамида когнитив бузилишларни объективлаштириш
ҳисобланади. Муайян синамаларнинг ҳажми ва танлови
невролог/псиxиатр томонидан белгиланади.
Бош мия қон айланиши бузилишлари сурункали шаклларининг
таснифи
• Бош мия ишемияси (сурункали)
• Гипертензив энцефалопатия
• Тобора зўрайиб бораётган қон томирли лейкоэнцефалопатия
(Бинсвангер касаллиги)
• Қон томирли деменция.
Инсултнинг xавф омиллари
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Модификацияланмайдиган Модификацияланадиган
Ташҳис
• Клиник (ўзига хос неврологик симптоматика)
• Бош миянинг компютер томографияси ёки магнит-резонансли
томографияси
• Бош ва бўйин томирларини ултра қисқа текшируви
• Қоннинг реологик xусусиятларини ўрганиш
• Нейропсихологик текшириш
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
• Тана вазнини камайтириш;
• Қон босимини қоррекция қилиш (СҚБ мақсадли кўрсаткичи
(мўлжали) >120 ва ≤140, ДҚБ >70 ва ≤85 мм сим.уст.;
• Дислипидемияни коррекция қилиш (Дислипидемияни даволаш
тамойиллари бобига қаранг);
• Гипокоагуляция ва тромбозни олдини олиш; (ЮИК ни
даволашда антиагрегант терапия бўлимига қаранг).
Даволаш
Ихтисослашган неврологик шифоxонада ўтказилади
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
КЕКСА ЁШДАГИ ҚАНДЛИДИАБЕТ
Тавсиялар
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
• Баъзи бир кекса беморлар учун гликемиянинг мақсадли (мўл
жал) кўрсаткичлари унча қатъий бўлмасликлари ва даволашга
якка тартибда ёндашиш доирасида бўлиши мумкин, лекин
асоратлар xавфини оширувчи гипергликемиянинг ривожланиши
олдини олиш керак (ишончлилик даражаси С).
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
шифокорлар, даволаш мақсадларига устувор аҳамият беришлари
керак.
Фармакотерапия
- фойдаланиш қулайлиги.
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
- Глибенкламид 60 ёшдан ошган одамларга тавсия
этилмайди.
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
ҚАНДЛИ ДИАБЕТНИ ШИФОХОНА ШАРОИТИДА ДАВОЛАШ
13.1. Тавсиялар
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
13.3. Қондаги глюкоза (қанд) миқдорини назорат қилиш
Тавсиялар
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
ИЛОВАЛАР
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Ултра қисқа Инсулин Ултра қисқа таъсирли инсулин ва НПХ -
таъсирли инсулин аспарт икки инсулинлар аналоглари сингари, яъни
аналоглари ва ултра фазали улар аралашмада алоҳида таъсир
қисқа таъсирли қиладилар
протамин инсулин
аналогларининг
тайёр аралашмалари*
Ўта узоқ таъсирли Инсулин Ўта узоқ таъсирли инсулин аналоглари ва
инсулин аналоглари ва деглудек+ ултра қисқа таъсирли инсулин аналоглари
ултра қисқа таъсирли инсулин сингари, яъни улар комбинацияда алоҳида
инсулин аспарт 70/30 таъсир қиладилар
аналогларининг тайёр нисбатда
комбинациялари
*- Юборишдан олдин яxшилаб аралаштириш зарур
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
10 ош қошиқ Попкорн ("ҳаводек 15 г
енгил"маккажўхори)
1 ош қошиқ Ун (ҳар қандай) 15 г
2 ош қошиқ Сули ёрмаси 20 г
* Xом ёрма; қайнатилган кўринишда (пюре) 2 ош қошиқда усткиуюми билан 1НБ
сақлайди.
Картошка
1 та,ўртача Xом вақайнатилган 75 г
2 ош қошиқ Картошка
картошка
пюреси 90 г
2 ош қошиқ Қовурилган картошка 35 г
Қуруқ картошка (чипслар) 25 г
Сут ва суюқ сут маҳсулотлари
1 стакан Сут 250 мл
1 стакан Кефир 250 мл
1 стакан Қаймоқ 250 мл
Табииййогурт 200 г
Мева ва резаворлар (данаклар ва пўстлоғи билан)
2-3 та Ўриклар 110 г
1 та,катта Беҳи 140 г
1 бўлак (кўндаланг Ананас 140 г
кесим)
1 тилим Тарвуз 270 г
1 та,ўртача Апелсин 150 г
1/2 та,ўртача Банан 70 г
7 ош қошиқ Брусника 140 г
12 та,каттабўлмаган Узум 70 г
15 та Олча 90 г
1 та,ўртача Анор 170 г
1/2 та, йирик Грейпфрут 170 г
1 та, кичик Нок 90 г
1 тилим Қовун 100 г
8 ош қошиқ Маймунжон 140 г
1 та Анжир 80 г
1 та,катта Киви 110 г
10 та,ўртача Қулупнай 160 г
6 ош қошиқ Крижовник 120 г
8 ош қошиқ Малина 160 г
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
1/2 та,катта бўлмаган Манго 110 г
2-3 та,ўртача Мандаринлар 150 г
1 та,ўртача Шафтоли 120 г
3-4 та,катта бўлмаган Олхўри 90 г
Бошқа маҳсулотлар
2 чой қошиқ Қумшакар 10 г
2 бўлак Кесик қанд 10 г
1/2 стакан Шакардатайёрланган 100 мл
газланган сув 100 мл 250 мл
1 стакан Квас 250 мл
Музқаймоқ 65 г
Шоколад 20 г
Асал 12 г
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Оғир жисмоний меҳнат
Ўртача оғир жисмоний меҳнат 20 - 22
"Ўтирадиган"турдаги иш 16 - 18
Камҳаракат ҳаёт тарзи 12 - 15
Ортиқчатанавазнли ёки
семизлигибўлганбеморлар 20 – 25
Оғир жисмоний меҳнат
Ўртача оғир жисмоний меҳнат 15 – 17
"Ўтирадиган"турдаги иш 11 – 16
Камҳаракат ҳаёт тарзи Камида 10
Танавазниетишмовчилигибўлганбеморлар 25 – 30
*Ҳарбиртоифачегарасидаэркаклародатдадиапазоннингюқориқисмигаяқ
инроқбўлганНБ-ни,аёллар-унингпасткичегарасигаяқинроқНБ-
ниистеъмолқиладилар.
**Меъёргаяқинроқбўлгантанавазни,беморнинговқатланишиваэнергияса
рфиўртасидагинисбатнингадекватлилигиникўрсатади,шунингучунбубе
морлар, одатда, суткада НБ миқдори бўйича тавсияларгамуҳтож эмас.
4 илова. Қонда қанд миқдорини пасайтирадиган дори воситаларнинг
тавсифи
Дори препарат-
қилиш кара-
Xалқаро
Таъсирдаво
(маҳал/сут)
мий-лиги
гуруҳи патентланган
Қабул
(соат)
лиги
номи
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Метформин 500-3000 1-3 8-12
Бигуанидлар
Метформинузоқтаъс 500-2550 1-2 12-24
ирли
Тиазолидиндионл Пиоглитазон 15-45 1 16-24
ар (Глитазонлар)
Глукагонсимонп Лираглутид 0,6-1,8 1 24
ептид-1
рецепторларини
нгагонистлари
Натрий-глюкоза Дапаглифлозин 5,10 1 24
ташувчиси-2
ингибитори
Дипептидил Ситаглиптин 25-100 1 24
пептидаза-
Вилдаглиптин 50-100 1-2 16-24
4ингибиторлари
(глиптинлар)
Глибенкламид+метфо - 1-2 16-24
рмин
Комбинацияланг Гликлазид + 1 16-24
ан дори метформин
препаратлари Глимепирид + 1 16-24
метформин
Ситаглиптин + 2 24
метформин
Вилдаглиптин+метф 2 24
ормин
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Фақаткечқурун 2
Кечқурунвакундузи 1
Кундузи 0
Уйғонганидан кейин шу заҳоти 1
Белгилар камайиши: 2
Юришпайтида
Турганҳолатда 1
Ётганҳолатда 0
Умумий балл
Натижани талқин қилиш
3 - 4 балл – ўртача нейропатия
5 - 6 балл – кучли нейропатия
7 - 9 балл – оғир нейропатия.
А. Анамнез
Қуйидаги саволларга ўзингизнинг одатийсезгиларингизга асосланиб
«ҳа = 1» ёки «йўқ = 0» деб белгилаб, жавоб беринг.
1. Сизнинг қўлларингиз ваоёқларингиздаувушишни Ҳа Йўқ
ҳисқилганмисиз?
2. Сизнинг оёқларингиз ва оёқ панжаларингизда бирон- Ҳа Йўқ
бирачиштирувчи оғриқни сезганмисиз?
3. Оёқ панжаларингиз тегишгажудасезувчанми? Ҳа Йўқ
4. Сизда оёқ ёки оёқ панжасининг мушакларида Ҳа Йўқ
томиртортишиши бўлганми?
5. Сизнинг оёқ ёки оёқ панжаларингизда санчиқларни Ҳа Йўқ
сезганмисиз?
6. Сизнинг терингизга кўрпа-тўшак жилди ёки чойшаб Ҳа Йўқ
тегибкетиши оғриқли сезгиларни чақирадими ?
7. Ваннага ёки душгакирганингизда, сувнинг совуқ ёки Ҳа Йўқ
иссиқэканлигини аниқлай оласизми?
8. Сизнинг оёқ панжангиз терисидақачон бўлмасин Ҳа Йўқ
битмайдиган яра бўлганми?
9. Шифокорингиз қачон бўлмасин Ҳа Йўқ
сиздадиабетикнейропатиямавжудлигиниайтганми?
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
10. Аксариятпайтлардаумумийҳолсизликни ҳис қиласизми? Ҳа Йўқ
Б. Физикал текшириш
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
4. 1 бармоқ Меъёрда = 0 Меъёрда = 0
асосидаги Пасайган = 0,5 Пасайган = 0,5
вибрацион Йўқ = 1 Йўқ = 1
сезувчанлик
5. Меъёрда = 0 Меъёрда = 0
Тактилсеззувчанлик Пасайган = 0,5 Пасайган = 0,5
Йўқ = 1 Йўқ = 1
Умумий баллар:
7
илова.FINDRISC.Беморларучунсўровнома.Сиздапредиабетёкиқандлидиабе
тнинг2туриборми?(http://www.idf.org/webdata/ docs/FINDRISC_English.pdf)
1. ЁШ
45 ёшгача 0 балл
45 - 54 ёш 2 балл
55 - 64 ёш 3 балл
65 ёшдан ошган 4 балл
2. ТАНАВАЗНИИНДЕКСИ
Танавазнииндексисиздаортиқчатанавазниёкисемизликнингборёкийўқлигинианиқ
лашимкониниберади.Сизтанавазнииндексиниўзингизҳисоблашингизмумкин:Ваз
никг:(бўйи м)2= кг/м2
Камида25кг/м2 0 балл
25-30кг/м2 1 балл
30кг/м2данортиқ 3 балл
3. БЕЛ АЙЛАНАСИ
Белайланасиҳамсиздаортиқчавазнёкисемизликмавжудлигиникўрсатади
Эркаклар Аёллар
<94 см <80 см 0 балл
94 - 102 см 80 - 88 см 3 балл
> 102 см <80 см > 88 см 4 балл
4. САБЗАВОТ,МЕВА ЁКИ РЕЗАВОРЛАРНИ ҚАНЧАЛИК ТЕЗ-
ТЕЗИСТЕЪМОЛҚИЛАСИЗ?
Ҳар куни 0 балл
Ҳар куни эмас 1 балл
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
5. СИЗ ЖИСМОНИЙ МАШҚЛАР БИЛАН МУНТАЗАМШУҒУЛЛАНА-
СИЗМИ?
Ҳар куни 30 дақиқадан
ёки ҳафтада 3 соатдан жисмоний машқ қиласизми?
Ҳа 0 балл
Йўқ 2 балл
6. АРТЕРИАЛ ҚОН БОСИМИНИ ПАСАЙТИРУВЧИ
ДОРИЛАРНИМУНТАЗАМҚАБУЛҚИЛГАНМИСИЗ?
Ҳа 0 балл
Йўқ 2 балл
НАТИЖАЛАР:
Умумий баллар
FINDRISC натижаларини талқин қилиш
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
миқдорини текширишингиз ва уни меъёрга келтиришга
уринишингиз керак. Сиз ҳаёт тарзингизни ўзгартиришингиз лозим
ва сизга қонда глюкоза (қанд) миқдорини назорат қилиш учун
дорилар керак бўлади.
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
7 илова. ҚД2 бўлган беморлар учун озуқавий светофор
ОЗУҚАВИЙ СВЕТОФОР
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
ҚИСҚАРТМАСЎЗЛАРРЎЙХАТИ
АГ - артериал гипертензия
ДР - диабетик ретинопатия
МИ - миокард инфаркти
ТЕИ - тўпиқ-елка индекси (оёқларда артериал қон оқими ҳола- тини баҳоси)
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
ГТБ - глюкозага турғунликнинг бузилиши
ЖФ - жисмоний фаоллик
НБ - нон бирлиги
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
АДАБИЁТЛАР
1. Клиническиерекомендации«Алгоритмыспециализированнойме-
дицинскойпомощибольнымсахарнымдиабетом».8-йвыпуск(под редак-
циейДедоваИ.И.,ШестаковойМ.В.,МайороваА.Ю.).Сахарныйдиабет,201
9,Спецвыпуск№1,с.1-112.
2. AmericanDiabetesAssociation.“Standardsofmedicalcareindiabetes
-2020”.Diabetescare41.suppl1:s1-
s159.http://care.diabetesjournals.org/content/41/Supplement_1/S1
3. Garber,AlanJ.,etal.“ConsensusstatementbytheAmericanAssociationofCl
inicalEndocrinologistsandAmericanCollegeofEndocrinologyonthecomprehen
sivetype2diabetesmanagementalgorithm–
2016executivesummary.”EndocrinePractice22.1(2016):84-
113.http://journals.aace.com/doi/10.4158/CS-2017-0153?url_ver=Z39.88-
2003&rfr_id=ori:rid:crossref.org&rfr_dat=cr_pub%3dpubmed&code=aace
-site
4.Davies,MelanieJ.,etal.“Managementofhyperglycaemiaintype2diabetes,
2018.AconsensusreportbytheAmericanDiabetesAssociation(ADA)andtheEur
opeanAssociationfortheStudyofDiabetes(EASD).”Diabetologia(2018):1-
38.http://care.diabetesjournals.org/content/early/2018/09/27/dci18-0033
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Катталарда гипотиреозни ташхислаш ва даволаш
буйича миллий клиник протокол
Тошкент 2021г.
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Кириш қисми
2
Протоколни қайта кўриб чиқиш шартларини кўрсатиш: протоколни эълон қилинганидан кейин 5 йил ўтгандан кейин ва
у кучга кирган кундан бошлаб ёки далиллар даражасига ега янги усуллар мавжуд бўлганда.
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
МУНДАРИЖА
КИРИШ ............................................................................. Ошибка! Закладка не определена.
Клиник протокол яратган ишчи гуруҳ аъзолари 142
Ишчи гуруҳ раҳбари142
Масуълиятли ижрочилар 142
Рецензентлар 142
Мақсад ва вазифалар 142
МКБ-10 кодлари бўйича шифрлар 143
Қисқартмалар рўйхати 143
Клиник протоколнинг мўлжаллари 144
Беморлар категорияси 144
Мақсадли гуруҳ 144
Тавсияларнинг ишончлилик даражасини баҳолаш 144
1-БОБ. ГИПОТИРЕОЗНИНГ ТАЪРИФЛАРИ ВА ТАВСИФЛАРИ ............................ 145
Гипотиреоз этиологияси 145
Гипотиреоз эпидемиологияси 146
Хавф гуруҳлари ва омиллар (SAWIN С.Т., 2000) 146
Гипотиреоз скрининги 147
Гипотиреоз таснифи 147
2-БОБ. ГИПОТИРЕОЗНИ ТАШХИСЛАШ ....................................................................... 148
Гипотиреозни ташхислаш алгоритми 148
Гипотиреознинг клиник кўриниши Ошибка! Закладка не определена.
Шикоятлар ................................................................. Ошибка! Закладка не определена.
Жисмоний белгилар .................................................... Ошибка! Закладка не определена.
Гипотиреознинг клиник «ниқоб»лари ............................................................................... 150
Лаборатория текширувлари 152
Инструментал текширувлар152
Дифференциал диагностика 153
Кексаларда гипотиреознинг клиник кўринишининг ўзига xосликлари 154
3-БОБ. ГИПОТИРЕОЗНИ ДАВОЛАШ............................................................................... 154
Терапия мақсадлари: 154
Терапия усули 155
Госпитализация учун кўрсатмалар: 155
Амбулатор шароитда гипотиреознинг ўрин босиш терапиясининг асосий тамойиллар 155
L-T4 доза миқдорини белгилаш ва тайинлаш жадвали 156
Ўрин босувчи терапия ўтказишдаги энг кўп учрайдиган хатоликлар 156
Ножўя таъсирлар ва асоратлар 157
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Субклиник гипотиреоиз билан оғриган беморларни даволаш хусусиятлари 157
Кардиал бузилишлар кучайганида беморни даволаш усуллари Ошибка! Закладка не
определена.
Ҳомиладорлик вақтида гипотиреознинг ўрин босиш терапиясининг ўзига xосликлари Ошибка!
Закладка не определена.
Гипотиреоз ва жарроҳлик амалиёти Ошибка! Закладка не определена.
4-БОБ. ТИББИЙ РЕАБИЛИТАЦИЯ................................................................................... 159
Меҳнатга лаёқатсизликнинг таxминий муддатлари Ошибка! Закладка не определена.
Л-Т4 терапиясини олган беморларни динамикада кузатиш 159
Прогноз 159
5-БОБ. ҲИСОБ ВА НАЗОРАТ ГУРУҲЛАРИ .................................................................... 159
6-БОБ. ТИББИЙ ЁРДАМ СИФАТИНИ АНИҚЛАШ КРИТЕРИЯЛАРИ ................... 160
АДАБИЁТЛАР РЎХАТИ ....................................................................................................... 161
ИЛОВАЛАР .............................................................................................................................. 162
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
КИРИШ
Гипотиреоз – клиник синдром бўлиб, у узоқ вақт давомида, организмдаги қалқонсимон без
гормонларининг қаътий етишмаслиги ёки уларнинг тўқималар даражасида биологик таъсирининг
пасайиши натижасида юзага келади.
Гипотиреоз келиб чиқишида кўплаб сабаблар ва омиллар бўлиши мумкин. Улар бирламчи,
иккиламчи ва учламчи тоифадаги гипотиреозга ажралади ва аниқланади.
Ушбу клиник протокол катталардаги гипотиреоз синдромини ташхислаш ва даволаш бў'йича сўнгги
халқаро тавсияларга асосланган.
Мақсад ва вазифалар
Мақсад:
Сўнгги халқаро тавсияларга мувофиқ, Ўзбекистон Республикасида гипотиреоз билан касалланган
беморларга юқори сифатли ташхис ва даволашнинг замонавий тактикасини таъминлаш.
Вазифалар:
1. Катталарда гипотиреозни ўз вақтида сифатли ташҳислаш ва уни даволаш учун ме'ёрий ва услубий
базани та'минлаш;
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
ХКТ-10 кодлари бўйича шифрлар
Е00 — Туғма йод танқислиги синдроми
Е01 — Йод танқислиги билан боғлиқ ва шунга ўхшаш шароитлар натижасида келиб чиққан
қалқонсимон без касаллиги.
Қисқартмалар рўйхати
АЛТ – аланинаминотрансфераза
АСТ – аспартатаминотрансфераза
КТ – компьютер томография
ҚБ – қалқонсимон без
ЛГ – лютеинловчи гормон
ЛДГ – лактатдегидрогеназа
РЙТ - радиойодтерапия
Т3 - трийодтиронин
Т4 – тироксин
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
ТГ – тиреоид гормонлар
ТТГ-РГ – тиреотропин-рилизинг-гормони
ЭКГ – электрокардиография
ЭхоКГ - эхокардиография
USPSTF - United States Preventive Services Task Force (профилактик тавсиялар ишлаб чиқувчи
АҚШнинг махсус комиссияси)
Беморлар категорияси
Бирламчи, иккиламчи, манифест ва субклиник гипотиреоз билан хасталанган беморлар.
Мақсадли гуруҳ
Эндокринологлар, умумий амалиёт шифокорлари, кардиологлар, гинекологлар.
Далиллар
Далиллар манбаи Таъриф
тоифаси
A Рандомизацияланган Далиллар ишончли натижаларга еришиш учун
назоратладиган етарли миқдордаги беморларда ўтказилган яхши
тадқиқотлар режалаштирилган рандомизацияланган
синовларга асосланади. Кенг тарқалган
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
фойдаланиш учун оқилона тавсия қилиниши
мумкин.
B Рандомизацияланган Далиллар тасодифий назорат остида ўтказилган
назоратладиган синовларга асосланган, аммо ишончли статистик
тадқиқотлар таҳлил қилиш учун киритилган беморларнинг
сони етарли емас. Тавсиялар чекланган
популяцияга нисбатан қўлланилиши мумкин.
C Рандомизацияланмаган Тасодифий бўлмаган клиник тадқиқотлар ёки
клиник тадқиқотлар чекланган миқдордаги беморларда ўтказилган
тадқиқотлар асосида далиллар
D Экспертлар фикри Далиллар маълум бир масала бўйича экспертлар
гуруҳи томонидан ишлаб чиқилган консенсусга
асосланади.
Гипотиреоз келиб чиқишида кўплаб сабаблар ва омиллар бўлиши мумкин. Улар бирламчи,
иккиламчи ва учламчи тоифадаги гипотиреозга ажралади ва аниқланади.
Гипотиреоз этиологияси
Гипотиреоз Асосий сабаблар
Бирламчи (ҚБ касалликлари) Аутоиммун тиреоидит
ҚБ хирургик даволаши
131
I радиоактив йод билан терапияси
Нимуткир, “оғриқсиз”, туғруқдан кейинги даврдаги
тиреоидитлар
Оғир йод етишмовчилиги
ҚБ ривожланиши аномалиялри (дисгенезия ва эктопия)
Иккиламчи (гипоталамус ва Гипоталамик-гипофиз сохасининг йирик ўсмалари
гипофиз патологиялари) Гипофизнинг травматик ёки радиацион шикастланиши
Қон томир касалликлари
Юқумли, инфилтратив жараёнлар
ТТГ ва / ёки тиролиберин синтезининг бузилиши
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Гипотиреоз эпидемиологияси
• Гипотиреоз билан касалланиш йилига 1000 одамдан 0,6-3,5 ҳолатида учрайди.
• Туғма гипотиреоз учрашиши - ҳар 4-5 минг янги туғилган чақалоқлар орасида 1 тасида
учрайди.
• Аҳоли ўртасида бирламчи клиник гипотиреоз тарқалиш миқдори 0,2-1% ташкил этади;
бирламчи субклиник гипотиреоз – аёллар орасида 7-10%, эркаклар орасида эса 2-3% ташкил
этади (6:1 нисбатда)
Касаллик бошлангандан сўнг 1 йил ичида субклиник гипотиреоз ҳолат-ларининг 5-18 % аниқланади.
• Аутоиммун тиреоидит
• Аёллар
• 60 ёшдан катта бўлганлар
• Гипертиреоз
• Аутоиммун касаллиги (Аддисон касаллиги, пернициоз анемия, қандли диабетнинг 1 тури)
• Туғруқдан кейинги ва нимўткир тиреоидитлар
• Бош тўқималари ва бўйин саратони (даволаш мумкин)
• Қариндошлардаги қалқонсимон без касаллиги (ирсий қалқонсимон без касаллиги)
• Чекиш
• Контртиреоидли омиллар
Дори воситаларидан фойдаланиш
• Амиодарон
• Литий карбонати
• α-Интерферон
• Таркибида йод ва бром моддаси бор препаратлар
Лаборатория натижалари
• Гиперхолестеринемия
• Қон зардобида ТТГ нинг оз миқдорда кўтарилиши
• ТПО-АТ титри кўтарилиши
Турли мамлакатлардаги тиббий ассоциацияларнинг аксарияти ТТГ ни хавф гуруҳларида
мажбурий текшириш зарурлигини таъкидлайдилар - клиник симптоматикаси оз намоён булган
одамларнинг когортаси, ҳатто кам бўлса ҳам эҳтимолли тиреопатияни излашга сабаб булади. Бу,
айниқса аёллар учун жуда муҳимдир, чунки улар эркакларга қараганда қалқонсимон безнинг
гипофункциясидан кўпроқ азият чекишади.
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Асосий хавф омили бу аутоиммун тиреоидит ҳисобланади.
Гипотиреоз скрининги
• ТТГ даражасини аниқлаш йўли билан бирламчи гипотиреознинг текшируви (скрининги)
бошқа белгилари бўлмаган шаxсларда касалликни аниқлаш имконини беради ва танлов
популяцияларида анъанавий профилактик текширувнинг бир қисми сифатида ўтказилади, янги
туғил-ган чақалоқлар скрининги мажбурий тарзда ўтказилади (ҳаётининг 4-5 суткасида).
Гипотиреоз таснифи
Бирламчи гипотиреоз
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
• кретинизм;
• юрак етишмовчилиги;
• сероз бўшлиқларда йиринг;
• иккиламчи гипофиз аденомаси.
1) периферик гипотиреоз
-жисмоний текшириш;
• Умумуй клиник (гемоглобин, эритроцит, тромбоцит) ва биокимёвий (АЛТ, АСТ, КФК, ЛДГ,
холестерин, липопротеидларнинг фенотипланиши) қон таҳлили;
• қонда ТПО-АТ миқдорини аниқланиши;
• қалқонсимон безни УTТқилиш;
• ЭхоКГ;
• қорин бўшлиғи аъзоларини УTТ қилиш;
• қўкрак қафаси аъзоларини рентгенографияси;
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Гипотиреознинг клиник кўриниши
Шикоятлар
• Уйқучанлик
• Лоқайдлик
• Хотиранинг пасайиши
• Парестезиялар
• Депрессив ҳолатлар
• Мушакдаги оғриқлар
• Нафас қисилиши
• Бепуштлик
• Либидо пасайиши
• Хайз циклнинг бузилиши (олигоопсоменорея ёки аменорея)
• Артралгия
• Вазн ўзгариши
• Совуқ қотиш
Жисмоний белгилар
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
• Полинейропатия
• Кардиомегалия
• Гидроперикард
• Юрак етишмовчилиги
• Гипотония (гипертензия бўлиши ҳам мумкин)
• Гепатомегалия
• Галакторея
• Гиперпролактинемик гипогонадизм
Гипотиреоз диагностикасида асосий xатоликлар, биринчи навбатда, битта ва ундан ортиқ аъзолар
тизими зарарланган ҳолатларда кузатилади. Кўпинча бирламчи гипотиреоз қуйидаги касалликлар
билан ниқобланади:
1. Терапевтик:
• полиартрит;
• полисерозит;
• миокардит;
• ЮИК;
• НЦД;
• гипертониккасаллик;
• артериалгипотония;
• пиелонефрит;
• гепатит (сариқ касал);
• Ўт йўллари ва ичак гипокинезияси
2. Гематологик - анемиялар:
• темиртанқисли (дефицитли) гипохромли;
• нормохромли;
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
• пернициозли;
4. Гинекологик:
• бепуштлик;
• тухумдон поликистози;
• бачадон миомаси;
• менометроррагия;
• опсоменорея;
• галакторея-аменорея;
• гирсутизм.
5. Эндокринологик:
• акромегалия;
• семириб кетиш (вазн ортиши);
• пролактинома;
• эрта псевдопубертат;
• жинсий ривожланишнинг кечикиши.
6. Неврологик:
• миопатия.
7. Дерматологик:
• алопеция.
8. Психиатрик:
• депрессия (тушкунликка тушиш);
• микседематозли делирий;
• гиперсомния;
• агрипния;
• НЦД.
Бугунги кунда гипотиреозни ташхислашнинг муаммоси муайян беморда ушбу ташхисни
аниқлашинг мураккаблигида эмас, балки ушбу текширувлар учун зарур бўлган шахсларни
аниқлашдадир. Соматик касалликларни адекват даражада даволаш жараёнида юқорида
келтирилган симптомларни сақлаб қолиш учун, гипотиреознинг клиник "ниқоб"ларини
идентификация қилиш шифокорни ушбу беморларда ТТГ даражасини ўрганишга йўналтирилган
бўлиши керак.
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Лаборатория текширувлари
Гипотиреозни аниқлаш учун, ҳатто яққол клиник кўринишда ҳам, гормонал
тасдиқлаш керак бўлади.
Гормонал текширув. Агар гипотиреозга шубҳа қилинса, унда фақат қон зардобида ТТГ
концентрациясини аниқлаш кифоя. Агар бу кўрсаткич нормал қийматларда бўлса ёки 10 мМЕ/л дан
ошса, аксарият ҳолларда қўшимча гормонал текширувлар тавсия этилмайди. ТТГ 4-10 мМЕ/л
доирасида аниқланганида эТ4ни аниқлаш тавсия этилади.
Гипотиреозни ташхислаш учун эТ3 миқдорини аниқлаш тавсия қилинмайди, чунки унинг
камайиши фақат эркин Т4 миқдори камайтирилгандан сўнг содир бўлади.
Қоннинг клиник анализи. Нормо– ёки гипохром анемия, айрим ҳолатларда В12- танқислик
анемияси кузатилади.
Инструментал текширувлар
ЭКГ: юрак қисқаришлари сонининг пасайиши, паст волтаж тишчалар, силлиқланган ёки салбий
Т тишча, юрак электр ўқининг чапга четлашиши, P-R, Q-T интервалларнинг узайиши, QRS
комплекснинг кенгайиши.
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Қалқонсимон безнинг УТТ: ҳажмда кичрайиши, камданкам ҳолатларда ҚБ гипертрофияси,
тиреоид тўқима гипоэxогенлиги.
Ташқи нафас олиш функциясининг тадқиқоти: рестриктив тип бўйича ташқи нафас олиш
функсиясининг бузилиши.
Xиазмалселляр соҳада МРТ/КТ: иккиламчи гипотиреозда бўш турк эгари синдроми, узоқ давом
этувчи бирламчи гипотиреозда тиреотропинома.
Дифференциал диагностика
Диагностикани қийинлаштирувчи омиллар:
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Гипофизар танқислик доирасида иккиламчи гипотиреозни аутоиммун полигландуляр
синдромлар билан дифференциациялаш зарур, уларда, шунингдек, бир вақтнинг ўзида бир нечта
гипофизга боғлиқ эндокрин безлар танқислиги кузатилади (қалқонсимон без, буйрак усти қобиғи,
гонада). Аутоиммун тиреоидит (Шмидт синдроми) ва/ёки 1-турдаги қандли диабет (Карпентер
синдроми) билан аутоиммун генезнинг буйрак усти танқислиги бирлашуви билан кузатиладиган, 2-
типдаги аутоиммун полигландуляр синдром энг кўп учрайди. Кўрсатилганидек, эндокрин
безларнинг периферик ва марказий (гипофизар) танқислигининг диагностикаси гипофизнинг троп
гормонлари даражасини аниқлашга асосланади.
Гипотиреозга xос аломатлар кекса кишиларнинг фақат 25-50% да аниқланади, қолганлар эса
номаълум аломатларга эга, ёки гипотиреоз клиникаси қандайдир моносимптоматик кўринишига
эга.
Шифокор агар бемор анамнезда қалқонсимон безнинг қайсидир касаллигига эга бўлган
бўлса ёки гипотиреоз ривожланишига олиб келиши мумкин бўлган дорилар қабул қилган бўлса,
ёши қари беморда гипотиреоз синдроми борлигига шубҳа қилиши ва қонда ТТГ даражасини
аниқлаши лозим. Бундан ташқари, оддий даволашга резистент бўлган ич қотиши, кардиомиопатия,
номаълум генез анемияси, деменция бўлиши кекса ёшдаги беморда гипотиреоз борлигини рад
этувчи сабаб бўлиши керак.
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Терапия усули
Медикаментоз (ўрин босиш терапияси). Ўрин босиш терапияси учун левотироксин натрий
препаратлари мақсадга мувофиқ. Тавсияларнинг ишончлилик даражаси А
- Ундан ташқари, субклиник гипотиреоз холатида ТТГ даражаси 10 мЕД/л дан ошса,
шикоятлар ва клиник белгилари бўлса, ТПО га антителалар юқори титрлари ифодаланса, қонда
липидлар даражасининг атероген ўзгаришлари кузатилса - шу ҳолатлари кўрсатма ҳисобланади.
Тавсияларнинг ишончлилик даражаси В.
- Л-Т4 бошланғич дозаси ва тўлиқ ўрин босиш дозасига эришиш индивидуал аниқланади ва
беморнинг ёши, вазни ва унда бирга кечувчи кардиал касалликларга боғлиқ. Тавсияларнинг
ишончлилик даражаси В.
- Л-Т4 бир маҳал оч қоринга, сутканинг бир вақтида ва иложи борича бошқа препаратлар
қабул қилинишидан 4 соат олдин ёки кейин интервал билан қабул қилиниши лозим. Тавсияларнинг
ишончлилик даражаси С.
- Агар Л-Т4 тўлиқ ҳисобли ўрин босиш дозаси қабул қилиниши бошланганидан 2 ой ўтиб ТТГ
даражаси кўзланган даражагача етказилмаса, ушбу препаратнинг суткалик дозасини янада титрлаш
керак. Тавсияларнинг ишончлилик даражаси А.
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
- Л-Т4 препаратлари био-мавжудлиги билан ажралиб туради, шунинг учун препаратни
ўзгартирганда ТТГ даражасини қўшимча назорат қилиш тавсия етилади. Тавсияларнинг
ишончлилик даражаси А.
- Л-Т4 га эҳтиёж катта кишига қараганда болаларда юқори, кексаларда эса, аксинча, анча
паст ва аёлларда ҳомиладорлик даврида ошади. Тавсияларнинг ишончлилик даражаси В.
Қонда ТТГ даражаси нормаллашгунга қадар хар 2 ой оралиғида 12,5-25 мкг ошириш лозим.
Кардиал симптомлар пайдо бўлса ёки ёмонлашиб қолса, дозани аввалги ҳолатига тушириш
ва юрак терапиясини тўғирлаш керак бўлади.
Семиз одамларда L-T4 дозасини ҳисоблаш учун идеал тана вазнининг 1 кг олинади ва шу
тариқа амалга оширилади.
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
• ТТГ даражасининг кўрсаткичларига қараб эмас, балки атрофмуҳит ҳароратига қараб
левотироксин дозасини ўзгартирилиши.
11.8. Ножўя таъсирлар ва асоратлар
• Барча тавсияларга риоя қилинганида Л-Т4 ўрин босиш терапияси xавфсиз.
• Ортиқча доза қабул қилинган ҳолатларда субклиник ёки манифест тиреотоксикоз
ривожланишининг эҳтимоли бор, улар юракнинг ишемик касаллиги бўлган шаxсларда
хилпилловчи аритмия ривожланиши, стенокардия аломатларининг кучайиши ёки юрак
танқислиги аломатларининг ўсишига олиб келиши мумкин.
• Тиреоид гормонларнинг юқори дозасини узоқ вақт қабул қилинганда остеопения ривожланиш
эҳтимоли мавжуд.
• 4,0-10,0 мМЕ/л оралиғида ТТГ даражасинининг ошишини аниқланганидан сўнг ўрин босувчи
терапияни тайинлаш тавсия этилмайди.
• 3-6 ойдан сўнг ТТГ даражасини ва эркин Т4 яна бир бор текшириб кўриш керак.
• Даволашни фақат ТТГ даражасининг турғун ўсиши аниқланганида ёки ТПО га АТ
аниқланганида бошлашади.
• Левотироксин билан ўрин босиш терапияси ТТГ нинг юқори даражаси аниқланганидан сўнг
тайинланадиган ҳомиладорлар бундан мустасно.
• Субклиник гипотиреозда левотироксиннинг дастлабки зарур дозаси - 1 мкг/кг.
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
• Антиангинал терапияни мукаммаллаштириш.
• Л-Т4 дозасини янада ошириш масаласини қоннинг ТТГ таҳлилидан сўнг ҳалқилиш.
- Ҳар 6-8 ҳафтада ТТГ ва эТ4 даражасини назорат қилиш зарур. Тавсияларнинг ишончлилик
даражаси А.
- Тўғри ўрин босиш терапиясига нормадан паст ТТГ (2,5 мЕд/л дан паст) ва нормадан юқори
эТ4 даражасини қўллаш мақсадга мувофиқ. Тавсияларнинг ишончлилик даражаси А.
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
олиб келиши мумкин. Операциядан кейинги даврда бемор брадикардия ва турғун юрак
танқислигида левотироксин билан ўрин босиш терапиясини олиши керак (сўнгиси юракда
операцияни бошидан кечирган, гипотиреоз билан оғриганларда ошади).
• Агар бемор равон тезкор даволашга номзод ҳисобланса, олдин гипотиреоз компенсациясини
ўтказиш маъқул.
Компенсацияланган гипотиреозга эга беморларда ТТГ ни ҳар йили ўрганиш тавсия этилади.
ТТГ даражасида қонни олиш вақти ва Л-Т4 ни қабул қилишдан кейинги интервал
сезилмайди. Агар тўғри терапия учун бундан ташқари Т4 св даражасини аниқлашдан фойдаланилса,
қон олишдан олдин препарат-ни қабул қилиш керак эмас, чунки левотироксин қабул қилгандан бир
неча соат ўтиб, қонда Т4 даражаси ишончли ўсади (15-20% га).
Прогноз
Ўз вақтида диагностика ва тўғри даволашда ижобий.
Жарроҳлик даволаш: Ушбу касаллик учун ҳеч қандай жарроҳлик даволаш ишлаб чиқилмаган.
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Тиббий реабилитация, тиббий кўрсатмалар ва реабилитация усулларини қўллаш мумкин
бўлмаган ҳолатлар. Ушбу касаллик учун реабилитация чоралари ишлаб чиқилмаган.
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
АДАБИЁТЛАР РЎХАТИ
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
ИЛОВАЛАР
1-Жадвал
2-Жадвал
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Катталарда диффуз заҳарсиз буқоқни ташхислаш
ва даволаш бўйича миллий клиник протокол
Тошкент 2021
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Клиник муаммо: Эндокринология
3
Протоколни қайта кўриб чиқиш шартларини кўрсатиш: протоколни эълон қилинганидан кейин 5 йил ўтгандан кейин ва
у кучга кирган кундан бошлаб ёки далиллар даражасига яна янги усуллар мавжуд бўлганда.
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Мундарижа
КИРИШ ......................................................................................................................................166
Клиник протокол яратган ишчи гуруҳ аъзолари ....................................................................166
ХКТ-10 бўйича кодлар ..............................................................................................................167
Қўлланиладиган қисқартмалар рўйҳати ..................................................................................168
Клиник протоколнинг мўлжаллари .........................................................................................168
Тавсияларнинг ишончлик даражасини баҳолаш ....................................................................168
1-БОБ. ДИФФУЗ ЗАҲАРСИЗ БУҚОҚ ТАЪРИФИ ВА ТАВСИФЛАРИ ...........................169
Таърифи ......................................................................................................................................169
Хавф омиллари ва гуруҳлари (Sawin С.Т., 2000) ...................................................................169
Таснифи ......................................................................................................................................169
2-БОБ. ДИФФУЗ ЗАҲАРСИЗ БУҚОҚНИ ТАШХИСЛАШ..................................................170
Клиник белгилари ......................................................................................................................170
Физикал текширувлар ...............................................................................................................171
Йод танқислиги ҳолатлари .......................................................................................................171
Лаборатор текширувлар ............................................................................................................172
Инструментал текширувлар .....................................................................................................172
Диффуз заҳарсиз буқоқ диагностик алгоритми ......................................................................173
Дифференциал ташхислаш .......................................................................................................173
3-БОБ. ДИФФУЗ ЗАҲАРСИЗ БУҚОҚНИ ДАВОЛАШ ........................................................173
Номедикаментоз даво................................................................................................................173
Медикаментоз даво ...................................................................................................................173
Диффуз заҳарсиз буқоқ даволаш алгоритми ..........................................................................174
Ҳомиладорлик даврида даволаш .............................................................................................174
Жарроҳлик усули .......................................................................................................................174
4-БОБ. ТИББИЙ РЕАБИЛИТАЦИЯ........................................................................................174
Тиббий ёрдам ташкиллашши ...................................................................................................175
Профилактика ва диспансер кузатув .......................................................................................175
Адабиётлар: ................................................................................................................................176
Иловалар .....................................................................................................................................177
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
КИРИШ
Йод етишмовчилиги ҳолати бутун дунё соғлиқни сақлаш тизимининг катта
муаммоларидан биридир. Дунё аҳолисининг 2 млрдга яқини йод
етишмовчилиги мавжуд ҳудларида истиқомат қилади, 740 млн одамда ҚБ
катталашиши аниқланган. 43 млн одамларда ақлий ва жисмоний
ривожланишнинг орқада қолиши йод танқислиги натижасида келиб чиққан.
Ўзбекистонда эндемик буқоқни тарқалиши 28% ни ташкил қилади.
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Ишчи гуруҳ рахбари:
Жавобгар ижрочилар:
Рецензентлар:
Мақсад ва вазифалар
Мақсад: сўнгги халқаро тавсияларга мувофиқ, Ўзбекистон Республикасида
диффуз захарсиз буқоқ билан касалланган беморларга юқори сифатли ташхис
ва даволашнинг замонавий тактикасини таъминлаш.
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Қўлланиладиган қисқартмалар рўйҳати
ЖССТ – Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти
КТ – компютер томография
ҚБ қалқонсимон бези
ТПО-АТ тиреопероксидазага антитаначалар
ТСМ – тана сирти майдони
ТТГ тиреотроп гормон
УТТ ультратовуш текширув
ЭКГ электрокардиография
эТ4 эркин тетрайодтиронин
Беморлар категорияси:
Диффуз заҳарсиз буқоқ билан хасталанган беморлар.
Мақсадли гуруҳ:
Эндокринологлар, умумий амалиёт шифокорлари, гинекологлар.
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
1-БОБ. ДИФФУЗ ЗАҲАРСИЗ БУҚОҚ ТАЪРИФИ ВА ТАВСИФЛАРИ
Таърифи
Диффуз заҳарсиз буқоқ - бу кўзга кўринадиган ёки пайпаслаганда
аниқланадиган қалқонсимон безнинг фаолияти сакланган ҳолда унинг умумий
диффуз катталашишидир. Бу касалликда қалқонсимон без гормонларини
ишлаб чиқариш жараёни ва уларнинг микдори ўзгармаганлиги учун бу
касаллик диффуз заҳарсиз буқоқ деб номланади. Ультратовуш текшириши
олиб борилганда эркакларда қалқонсимон без хажми 25 млдан, аёлларда эса -
18 млдан ошмаслиги керак. Бу кўрсаткичларни катталашиши қалқонсимон
без катталашиши ҳакида маълумот беради. Диффуз буқоқ йодтанқислиги
худудида яшовчи шахсларда ривожланса - эндемик буқоқ, йод меъёрда бўл-
ган худудларда ривожланса – спорадик дейилади.
Таснифи
Худудда йод танқислик ҳолати даражасига нисбатан қуйидаги тасниф
келтирилган:
- эндемик буқоқ;
- спорадик (туғма ёки орттирилган ҚБ гормонлари биосинтези бузилишлари,
шу қаторда ятроген – тиреостатиклар қабул қилинганда, йод миқдори кам
бўлган парҳезга риоя қилиш, рентгенконтраст моддалар юборилиши ва
бошқалар).
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
1-жадвал
2-жадвал
3-жадвал.
О.В. Николаев бўйича буқоқ таснифи
Даражалари Физикальная характеристика
0 даража Буқоқ пайпасланмайди ва кўринмайди
I даража Буқоқ кўринмайди, лекин пайпасланади ва
ютинганда безни бўйинча қисми кўринади
II даража ҚБ ютинганда кўринади ва пайпасланади, бўйин
шакли ўзгармаган
III даража ҚБ кўриниб туради, бўйин контурини ўзгартиради
(«семиз» бўйин)
IV даража Катта буқоқ, бўйин конфигурациясини бузади
V даража Катта буқоқ, трахея ва қизилўнгачни эзилиши билан
Клиник белгилари
Шикоятлар бўлмайди ёки бўйин соҳасида катталашиш
Носпецифик шикоятлар – умумий ҳолсизлик, бош оғриғи, юрак соҳасида
ғаштлик хисси
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Катта буқоқларда – ён-атроф аъзолар сиқилиши оқибатида – нафас олишни
ва/ёки озиқа/суюқлик қабул қилишни қийинлашуви
Болалар ва ўсмирларда:
Тез чарчаб қолиш
Кўп касал бўлиш
Интелектуал базаси пасайиши
Мактабдаги дарсларни ёмон ўзлаштириш
Жинсий етилиши бузилиши
Аёлларда:
Бепуштлик;
Ҳомилани ушлаб олмаслик
Ҳомиладорлардаги камқонлик
Ақлий заифлик билан болани дунёга келтириш ҳавфи
Физикал текширувлар
• антропометрия
• тери, тирноқлари, соч кўриги
• АҚБ, пульсни ўлчаш
• ҚБ пайпаслаш (А тоифаси)
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Потенция пасайиши ва эркакларда бепуштлик
Эрта климакс (ҳам аёлларда, ҳам эркакаларда)
Тиреотоксик (автоном) аденома
Кўп тугунли заҳарли буқоқ (буқоқни кўп йиллар
сақланган ҳолларда қалқонсимон без тугунларининг функциясини
автоном ошиши)
Тугунли/кўп тугунли буқоқда қалқонсимон без саратони
ривожланишини ҳавфини ошиши
Ҳамма ёшда Ядро катастрофаларида радиоактив йодни ютилишин и ошиши
Интеллект ва ижодий потенциалнинг пасайиши
Лаборатор текширувлар
Гипотиреозга шубҳа қилинганда ТТГ аниқланиши керак (В тоифаси)
Инструментал текширувлар
ҚБ УТТси (А тоифаси). Без ҳажмини ҳар бир бўлагини кенглиги (Ке),
узунлиги (У), қалинлиги (Қа) ва эллипсоидликка тўғирлаш коэффицентини
ҳисобга олиб қуйидаги формула бўйича хисобланади:
V ҚБ = [(Кеў * Уў * Қаў ) + (Кеч * Уч * Қач )]* 0,479
(ў – ўнг бўлак, ч – чап бўлак)
ТСМ(м2) 0,7 0,8 0,9 1,01 1,1 1 ,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7
Қиз бола 2,56 2,91 3,32 3,79 4,32 4,92 5,61 6,40 7,29 8,32 -
Ўғил бола 2,62 2,95 3,32 3,37 4,2 4,73 5,32 5,98 6,73 7,57 -
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Диффуз заҳарсиз буқоқнинг диагностик алгоритми
Дифференциал ташхислаш
Сурункали аутоиммун тиреоидит: бу иккала ҳолда ҳам ҚБ катталашиши ва
эутиреоз ҳолати аниқланади. Сурункали аутоиммун тиреоидитда қонда
зардобида ТПО-АТ юқори бўлади, ИАБда без тўқимасида лимфоид
инфильтрация кузатилади.
Номедикаментоз даво
Йодтанқисликни, атроф муҳитни экологик дисбалансини ва зарарли
одатларни бартараф этиш катта аҳамиятга эга.
Медикаментоз даво
Йод воситалари (калий йодиди) физиологик миқдорда (А тоифаси) (2-
жадвал): калий йодиди 100-200 мкг 1 маҳал/кун, 1,5-2 йил. Даво
самарадорлигини 6 ойлардан сўнг назорат қилинади. Йод дори воситаси
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
бекор қилингандан сўнг йодланган туз ва йодга бойинтирилган маҳсулотлар
тавсия этилади.
Жарроҳлик усули
Кўрсатмалар (С тоифаси)
- бўйин ва кўкрак оралиғи аъзоларини эзилиши (компрессион синдром)
- консерватив даво самарадорсизлиги
- косметик дефект
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
нерви ва қалқонсимон олди безлари асоратланган беморлар бундан истисно
бўлади.
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Адабиётлар:
1. Hetzel B. Iodine deficiency disorders (idd) and their eradication. Lancet, 1983.
322(8359): p. 1126-1129. doi: 10.1016/s0140-6736(83)90636-0
2. Zimmermann M.B., Jooste P.L., Pandav C.S. Iodine-deficiency disorders. Lancet, 2008.
372(9645): p. 1251-1262. doi: 10.1016/s0140-6736(08)61005-3
3. Платонова Н.М. Йодный дефицит: современное состояние проблемы. Клиническая
и экспериментальная тиреоидология, 2015. 11(1): p. 12-21.
4. Hintze G., Koebberling J. Treatment of iodine deficiency goiter with iodine,
levothyroxine or a combination of both. Thyroidology, 1992. 4: p. 37-40.
5. Gartner R., Dugrillon A., Bechtner G. Evidence that iodolactones are the mediators of
growth inhibition by iodine on the thyroid. Acta Med Austriaca, 1996. 23(1–2): p. 47–51.
6. Трошина Е.А. Диффузный эутиреоидный зоб. Алгоритмы лечения и профилактика
препаратами йода. Лекция. Проблемы эндокринологии, 2014. 60(5): p. 49-56.
7. Трошина Е.А., Платонова Н.М., Панфилова Е.А., Панфилов К.О. Аналитический
обзор результатов мониторинга основных эпидемиологических характеристик
йододефицитных заболеваний у населения Российской Федерации за период
2009—2015 гг. Проблемы эндокринологии, 2018. 64(1): p. 21-37. doi:
10.14341/probl9308
8. Assessment of iodine deficiency disorders and monitoring their elimination: a guide for
programme managers / WHO, United Nations Children’s Fund, International Council for
the Control of Iodine Deficiency Disorders. – 3 rd ed. – Geneva, 2007. – Р. 1-97.
9. WHO, UNICEF and ICCIDD. Assessment of Iodine Deficiency Disorders and
Monitoring their elimination. Geneva: WHO, WHO/Euro/NUT, 2001.
10. Haugen B.R., Alexander E.K., Doherty G.M., et al. American Thyroid Association
Management Guidelines for Adult Patients with Thyroid Nodules and Differentiated
Thyroid Cancer. The American Thyroid Association Guidelines Task Force on Thyroid
Nodules and Differentiated Thyroid Cancer. Thyroid, 2016. 26(1): p. 1-147.
11. Трошина Е.А. Зоб. -М.: Медицинское информационное агентство, 2012.
25
12. Бельцевич Д.Г., Ванушко В.Э., Мельниченко Г.А., Румянцев П.О., Фадеев В.В.
Клинические рекомендации Российской Ассоциации Эндокринологов по
диагностике и лечению (много)узлового зоба у взрослых (2015 год)//Эндокринная
хирургия, 2016. 1: p. 5-13.
13. Фадеев В.В. Современные принципы лечения эутиреоидного зоба. Трудный
пациент, 2010. окт.
14. Wilders-Truschnig M.M., Warnkross H., Leb G. The effect of treatment with
levothyroxine or iodine on thyroid size and thyroid growth stimulating immunoglobulins
in endemic goiter patients. Clin. Endocrinol. (Oxf.), 1993. 39(3): p. 281-286.
15. Трошина Е.А. Современные стандарты, регламентирующие применение калия
йодида у беременных и кормящих женщин. Гинекология, 2013. 15(4): p. 48-52.
16. Мельниченко Г.А., Фадеев В.В., Дедов И.И. Заболевания щитовидной железы во
время беременности (диагностика, лечение, профилактика). Пособие для врачей. -
М.: 2003.
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Иловалар
1-илова. Жарроҳлик амалиётга розилик.
Бўлим мудири_________________________________________________
Врач__________________________________________________________
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Қалқонсимон без саратони бўйича миллий клиник
баённомалар
Тошкент 2021й.
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Кириш қисми
4
Клиник баённомаларга қайта ўзгаришлар Жахон Соғлиқни сақлаш тизимида янги тавсиялар чиқганидан сўнг
амалга оширилади.
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Мундарижа
КИРИШ181
Ишчи гурух таркиби 181
Ишчи гурух рахбари 182
Масъул ходимлар 182
Тақризчилар 182
Услубий қўллаб-қувватлаш: 182
Мақсад ва вазифалар 182
ХКТ-10 182
Қисқартмалар рўйхати 182
Калит сўзлар 184
Клиник баённоманинг қўлланилиши 184
Беморлар таснифи 184
1 БЎЛИМ. ҚАЛҚОНСИМОН БЕЗ САРАТОНИ ТАВСИФИ ВА ТАСНИФИ 184
1.1. Атамалар ва тавсифлар 184
1.2. Тасниф 185
2 БЎЛИМ. ҚАЛҚОНСИМОН БЕЗ САРАТОНИНИ ТАШХИСЛАШ 187
2.1. Этиология ва патогенез 187
2.2 Эпидемилогия 188
2.3. Шикоят ва касаллик тарихи 188
2.4. Физикал текширувлар 188
2.5. Лаборатор ташхислаш 188
2.6. Инструментал ташхислаш 188
2.7. Қиёсий ташхислаш 192
3 БЎЛИМ. ЮҚОРИ ҚИЁСЛАНУВЧИ ҚАЛҚОНСИМОН БЕЗ САРАТОНИ ДАВОЛАШ ТАМОЙИЛЛАРИ
193
3.1. Бирламчи ҚБС умумий даволаш тамойиллари 193
3.2. ҚБС билан оғриган беморларнинг жаррохлик амалиёти 193
3.3. Махаллий метастазларни даволаш 194
3.4. Қалқонсимон без медулляр саратони (ҚБМС) даволаш 195
3.5. Радиофаол йод билан даволаш (юқори қиёсланувчи қалқонсимон без сартони) 195
3.6. ТТГ миқдорини камайтириш тамойиллари 196
3.7. Левотироксин натрий билан даволаш тамойиллари 196
3.8 Қалқонсимон без анапластик саратони (ҚБАС) даволаш 196
3.9 Папилляр, фолликуляр, гюртле хужайрали ва кам қиёсланувчи қалқонсимон без саратони
рецидив бўлган холатларда бажарилиши керак бўлган чора-тадбирлар 197
3.10 Медулляр саратон рецидивлари аниқланган холатларда бажарилиши лозим бўлган чора-
тадбирлар 197
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
3.11 Олис метастазлар аниқланилган холатларда бажарилиши лозим бўлган чора-тадбирлар
198
3.12. Реабилитация 198
4 БЎЛИМ. ПРОФИЛАКТИКА 198
4.1. Профилактика 198
4.2. Диспансер кузатув гурухлари 199
5 БЎЛИМ. КАСАЛЛИК КЕЧИШИ ВА АСОРАТЛАНИШИГА ТАЪСИР ҚИЛУВЧИ ХОЛАТЛАР 200
5.1. Хомиладорларда тугунли бўқоқ ва қалқонсимон без саратони 200
6 БЎЛИМ. ТИББИЙ ХИЗМАТНИ БАХОЛАШ МЕЗОНЛАРИ 202
7 БЎЛИМ. ИЛОВАЛАР 203
7.1. Клиник баённомани методологик ишлаб чиқариш босқичлари 203
7.2. Беморларни олиб бориш алгоритми 204
7.3. Жаррохлик амалиётига розилик баёноти 205
7.4. Радиойодтерапияга бемор розилиги 207
7.5. Беморлар учун маълумот 208
КИРИШ
Қалқонсимон без саратони (ҚБС) эндокрин ўсма касаликлари ичида кенг тарқалган. 2016 йилда
Америка Қўшма Штатларида 64 300 га яқин янги касалликлар аниқланиб, бу хамма янги ўсма
касаллилкарини 3,8% ташкил этди (Ўсма касалликлари бўйича миллий институт, санаси
кўрсатилмаган). Қалқонсимон без папилляр ва фолликуляр саратони, барча қалқонсимон без ўсма
касалликларини катта қисмини (> 90%) ташкил қилади (Enewold et al., 2009). Қалқонсимон без
юқори қиёсланувчи саратонининг (ЮҚҚБС) хавфлилик даражаси нисбатан юқори бўлмаса хам,
кўпгина холатларда касаллик қайталаниши ёки метастазлар ривожланишини инобатга олган холда
доимий кузатув олиб боришни тала этади (DeGroot et al., 1990). Чегараланган қалқонсимон без
саратони билан оғриган беморлар “паст хавф” гурухига мансуб бўлиб, ( T1N0M0 босқич), 20 йилдан
сўнг ўлим кўрсаткичи 1% ташкил қилади, лекин “юқори хавф” гурухига мансуб бўлганларда эса бу
кўрсаткич 25-45% ташкил қилади.
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Муроджон Нусратжонович Омилжонов – академик Ё.Х.Туракулов номидаги
РИЭИАТМ эндокрин жаррохлик бўлими шифокори
Масъул ходимлар
Замира Юсуповна Халимова – т.ф.д., академик Ё.Х.Туракулов номидаги РИЭИАТМ директор
ўринбосари
Муратова Шахло Тахиржановна – т.ф.н., академик Ё.Х.Туракулов номидаги РИЭИАТМ кичик илмий
ходими
Тақризчилар
Нусратжон Амилджонович Алимджонов – т.ф.н., академик Ё.Х.Туракулов номидаги
РИЭИАТМ эндокрин жаррохлик бўлими мудири
Джураева Азиза Шахзодаевна – т.ф.н., ТошВМОИ эндокринология кафедраси
доценти
Услубий қўллаб-қувватлаш:
Ядгарова К.Т. - т.ф.н., тиббий стандартларни ва баённомаларни ишлаб чиқиш бўлими бошлиғи,
Ўзбекистон Республикаси соғлиқни сақлаш инновацион миллий палатаси.
Мақсад ва вазифалар
Мақсад:
Вазифа:
1. ҚБС ни ўз вақтида юқори сифатли ташхислаш ва уни даволаш учун меъёрий ва услубий базани
яратиш;
ХКТ-10
C73 Қалқонсимон без хавфли хосилалари
Қисқартмалар рўйхати
АЛАТ – аланин-аминотрансфераза
АСАТ – аспартат-аминотрансфераза
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
АТА – Америкая тиреоидологлар ассоциацияси
ДД – далиллар даражаси
КТ – компьютер томография
КТ – кимётерапия
ЛДГ – лактатдегидрогеназа
ЛУ – лимфатик тугун
НТ – нур терапия
ПКТ – поликимётерапия
РЙА – радиойодаблация
РЙТ – радиойодтерапия
РФП – радиофармпрепарат
ТГ – тиреоглобулин
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
ҚБМС – қалқонсимон без медулляр саратони
ҚБ – қалқонсимон без
ФДГ – фтордезоксиглюкоза
ФУ – фторурацил
ЭКГ – электрокардиограмма
Калит сўзлар
Қалқонсимон без саратони
Жаррохлик амалиёти
Радиойодтерапия
Таргет терапия
Гормонотерапия
Беморлар таснифи
Қалқонсимон без саратонига шубха остидаги беморлар.
Кўплаб эндокрин неоплазия 2 тури (КЭН 2a ва КЭН 2b тури) – RET онкогенини мутацияси натижасида
ривожланувчи патологик холатлар йиғиндиси бўлиб, нейроэктодермадан ривожланувчи хосилалар
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
ёки гиперпластик жараёнлар, хусусан қалқонсимон без медулляр саратонини (ҚБМС) ўз ичига
олади.
Қалқонсимон без «совуқ» тугуни – радиоизотоп текширув пайтида қалқонсимон без тугуни махсус
изотопларни қамраб олмайди (технеций, йод).
Қалқонсимон без «иссиқ» тугуни – радиоизотоп текширув пайтида қалқонсимон без тугуни махсус
изотопларни соғлом тўқимага нисбатан кучлироқ қамраб олади.
1.2. Тасниф
Қалқонсимон без саратонининг гистологик таснифи
Папилляр
Фолликуляр
Медулляр
Гюртле хужайрали
Паст қиёсланувчи
Қиёсланмайдиган (анапластик)
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
8290/0 Оксифил аденома
8290/3 Оксифил аденокарцинома
8337/3 Қиёсланмайдиган саратон
8020/3 Анапластик саратон
8070/3 Ясси хужайрали саратон
8345/3 Медулляр саратон строма амилоидози билан
8346/3 Аралаш медулляр-фолликуляр саратон
* - ХКТ янги кодлари саратонни ўрганиш ЖССТ/Халқаро бўлинмаси орқали таклиф этилган:
T – Бирламчи ўсма
T1a – Ўсма катталиги 1см гача, қалқонсимон без тўқимаси билан қопланган.
T1b – Ўсма катталиги 1см дан 2 см гача, қалқонсимон без тўқимаси билан қопланган.
Т2 - Ўсма катталиги 2см дан 4 см гача, қалқонсимон без тўқимаси билан қопланган.
ТЗ - Ўсма катталиги 4 см дан катта, қалқонсимон без тўқимаси билан қопланган ёки истлган ўсма
капсуладан ташқарига бир оз ўсган ( m.sternothyroid ёки ҚБ атроф юмшок тўқималарига).
Т4а – Ўсма ҚБ капсуласидан ташқарига ўсади ва қуйидагилардан бири томон тарқалади: тери ости
юмшоқ тўқималар, хиқилдоқ, трахея, қизилўнгач, қайтувчи нерв.
Т4b – Ўсма умуртқа поғонаси олди фасцияси, кўкс оралиғи қон томирлари ёки уйқу артерияси
қоплами томон ўсади.
N1b – Метастазлар бўйин бир томони ёки иккала томонидаги лимфатик тугунларда ёки
юқори/олдинги кўкс оралиғи
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
М белигиси олис метастазлар бор-йўқлигини кўрсатади:
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
2.2 Эпидемилогия
Узбекистон Республикасида 2019 йил маълумотларига кўра ҚБС эркакларда 450 та 100 минг
ахолига нисбатан, аёлларда 800 та 100 минг ахолига нисбатан, ўлим кўрсаткичи касаллик
даражасига қараб 5-20% ташкил қилади.
Касаллик тарихини ўрганаётган пайтда ҚБС ирсий турларига хам эътибор бериш лозим (ҚБМС – 25-
30%, ҚБПС –4%).
Изох: Бундай холатларда хосилалар ўлчами, зичлиги ва харакатчанлигига эътибор бериш керак.
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Овоз бўғилиш холатлари ва/ёки ҚБС трахеяга ўсган холатларда овоз бойламлари фаолиятини
текшириш учун ларингоскопия ўтказиш лозим.
УТТ назоратида остида ингичка игнали аспирацион биопсия (ИАБ) цитологик тахлил учун ҚБС да
ўтказиш тавсия қилинади. Агар УТТ да метастатик жараёнга шубха қилинадиган бўлса, лимфатик
тугунлардан ИАБ орқали онкомаркерлар миқдорини текшириш тавсия қилинади (ЮҚҚБС да
тиреоглобулин ва ҚБМС да кальцитонина).
Ингичка игнали аспирацион биопсия (ИАБ) – ҚБС ва лимфатик тугунлар хавфсиз ва хавфли
жараёнларини қиёсий ташхислаш учун хизмат қилади. ИАБ доим УТТ назорати остида ўтказиш
лозим. ИАБ ни малакали врачлар амалга ошириши мумкин (эндокринолог, эндокрин жаррох,
умумий жаррох, онколог, нур ташхисоти шифокори).
*Агар қалқонсимон бездаги тугун ёки тугунлар улчами 1 см дан кичик булиб, ушбу бемор
куйидаги ҚБС хавф гурухларига мансуб бўлса:
– Базал ёки стимуляциядан кейинги кальцитонин миқдори 100 пг/мл дан юқори бўлса;
– Регионар лимфатик тугунлар катталашган бўлса;
– Анамнезда бош ва бўйин сохаси нурланган бўлса;
– ҚБС оилавий анамнезга эга бўлса;
– Овоз бойламларининг параличи мавжуд бўлса;
– ПЭТ текширувида ҚБ да хосилалар аникланган бўлса;
– Бемор ёши 20 дан кичик бўлса;
– УТТ да ҚБ яхши сифатли тугуни ёки тугунлари динамик кузатув пайтида турли
ўзгаришларга учраган бўлса.
Агар тугун улчами 1 см дан кичик бўлса, бемор ҚБС хавф гурухига кирмайди, УТТ натижаларидан
қатъий назар ИАБ ўтказиш мақсадга мувофиқ эмас.
Агар УТТ натижасида ҚБС га гумон бўлган белгилар аникланиб, лекин ИАБ натижаси қониқарли
бўлса, якин кунларда ИАБ ни яна қайта утказиш лозим.
Агар регионар лимфатик тугунларда ўзгаришлар аникланилса, аниқ мақсадли ИАБ утказиш
лозим. Бунда олинган материал таркибида ТГ ёки кальцитонин миқдорини текшириш ташхис қўйиш
учун янада аниқлик киритади.
Цитологик текширув
Халқаро цитологик тасниф бўйича цитологик текширув натижалари 6 стандарт категория
бўйича бахоланади (Bethesda Thyroid Classification, 2009):
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
I категория – ноинформатив пункция;
II категория – хавфсиз хосила (коллоид ва аденоматоз тугунлар, сурункали аутоиммун
тиреоидит, ўткир ости тиреоидит);
III категория – ноаниқ атипия белгилари (цитологик текширув натижасини бахолашдаги
мураккаб бўлган холатлар);
IV категория – фолликуляр неоплазия ёки фолликуляр неоплазига гумон бўлган холат;
V категория – хавфли саратонга шубха бўлган холат (папилляр, медулляр саратонга
шубха, метастатик карцинома ва лимфомага шубха);
VI категория – хавфли саратон (папилляр ўсма, кам қиёсланувчи саратон, медулляр
саратон, анапластик ўсма).
УТТ нинг самарали текшириш қобилияти мавжуд бўлса хам, скрининг сифатида барча ахолини
текшириш тавсия қилинмайди: кўпгина беморларда тугунли коллоид бўқоқ аниқланиши мумкин ва
у хеч қандай клиник ахмиятга эга бўлмайди.
УТТ баёнотида қалқонсимон без ўлчамлари, жойлашуви, ўсманинг белгилари текширилади. Шубха
бўлган белгиларга қуйидагилар таалуқли (фақатгина солид тугнларда текширилади):
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
ўлчам (диаметр ёки олд-орқа ўлчами, узунлиги эмас).
хамма бўйин лимфа тугунлари, II даражадан ташқари фасциал-клетчатка бўшлиғи
холати (пастки жағ ости сохаси);
энг катта ўлчам 0,6 см, II даража учун 0,8 см);
узунлиги ва эни нисбати;
дарвозаси бор/йўқлиги;
кистоз ўзгаришлар;
нуқтасимон гиперэхоген майдонлар (микрокальцинатлар);
васкуляризация холати (дарвоза ёки бутунлай лимфа тугун);
лимфа тугун эхогенлигини ортиши (табиий қалқонсимон безга нисбатан).
Кўкрак қафаси КТ контраст текшируви юқори кавак вена синдроми, ўсманинг экстратиреоид
тарқалиши (дисфония, дисфагия, диспноэ), тўш орти сохаси метастазларга шубха бўлганда
ўтказилиши мумкин.
Клиник белгиларга асосоланган холда қалқонсимон без тугунли хосилалари бўлган беморларни
олиб бориш алгоритми:
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
махаллий лимфа тугунларда
метастазлар шубха бўлса
юқоридаги алгоритм
бажарилади
«Совуқ» тугун — ИАБ
Бўйин сохаси сцинтиграфияси «Иссиқ» тугун — ИАБ
Паст ТТГ (ОФЭКТ/КТ) технеций- (хавфлилик даражси паст)
пертехнетат билан Кўрсатмага биноан
тиреотоксикоз давоси
Қақонсимон без сцинтиграфияси (Тс99, I131, I123) ЮҚҚБС бирламчи ва иккиламчи (метастазлар)
ўчокларини аниқлаш учун, шунингдек жаррохлик амалиётидан кейинги қолдиқ тўқимани аниқлаш
учун хизмат қилади. Агар патологик ўчоқлар аниқланилса, қўшимча БФЭТ/КТ текшируви ўтказиш
мумкин. Бунда патологик ўчоқлар хақида чуқурроқ маълумотга эга бўлиш мумкин.
Молекуляр-генетик текширувлар
Bethesda Thyroid Classification (2009) бўйича аниқланилган 1-2-3 категорияга мансуб булган ҚБС
қиёсий ташхислаш учун BRAF ва бошка маркерлар (RAS, RET/PTC, PAX8/PPAR- γ, TERT) аниқланилиши
лозим, лекин хозирги кунда бу усулни қўллашга турли хил тўсиқлар мавжуд.
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
3 БЎЛИМ. ЮҚОРИ ҚИЁСЛАНУВЧИ ҚАЛҚОНСИМОН БЕЗ САРАТОНИ
ДАВОЛАШ ТАМОЙИЛЛАРИ
3.1. Бирламчи ҚБС умумий даволаш тамойиллари
ИАБ орқали аниқланилган ҚБС – папилляр, фолликуляр, медулляр ёки қиёсланмайдиган ўсмаларда
жаррохлик амалиёти ўтказиш тавсия этилади.
4 см.гача бўлган папилляр ва фолликуляр ўсмаларда (Т2 босқич) махаллий ва/ёки олис метастазлар
аниқланилмаган бўлса, гемитиреоидэктомия амалиёти ўтказиш тавсия этилади. Қолган барча
холатларда тиреоидэктомия ўтказиш тавсия этилади.
Марказий лимфодиссекция (VI даража) лимфа тугунларда ўзгаришлар мавжуд бўлган холатларда
ўтказиш тавсия этилади.
II-VII даражадаги лимфа тугунларда тасдиқланган метастазлар мавжуд бўлган холатларда даволаш
марказий лимфодиссекция амалиёти ўтказиш тавсия этилади.
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Амалиётдан олдинги ва кейинги хулосалар
Амалиёт кўлами
қабул қилиш
Гемитиреоидэктомия ёки тиреоидэктомия
Ёмон хавф омилларининг бўлмаслиги (паст хавф
гурухи) ± ўсма томонидан марказий клечаткани олиб
ташлаш (VIA даража)
Тиреоидэктомия
Марказий лимфодиссекция V даража) –
метастатик шикастланишга шубха бўлганда
Камида битта хавф омилнинг мавжудлиги Ён лимфодиссекция – V даража) – мусбат УТТ
(хавфли гистология, Т2-4, N1, M1) натижалари (±ТГ/КТ* игна орқали)
Бошқа грухдаги лимфа тугунларни олиб ташлаш
(I, VII) – мусбат текширувлар (± ТГ/КТ* игна
орқали)
Гемитиреоидэктомия амалиётидан сўнг
қуйидаги гистологик хулоса мавжуд бўлса:
Агрессив гистологик шакл/компонент (юқори
Тиреоидэктомия
хужайрали, паст қиёсланувчи, қиёсланмайдиган)
Қалқонсимон без капсула бўртиши
± Марказий клетчаткани олиб ташлаш (VI
Тўлиқ ўтказилмаган амалиёт (R1)
даража)
Лимфа тугунларда метастазлар (микрометастлар
эмас)
Олис метастазлар
Қонда ТГ ва АН-ТГ миқдорини текширган холда
динамик кузатув (жаррохлик амалиётигача
Гемитиреоидэктомия амалиётидан сўнг гистологик белгилар бўйича тиреоидит мавжуд
юқоридаги белгилар кузатилмаса бўлмаган холда 2 баробар ва ундан ортиқ
ортиши), Левотироксин билан супрессив терапия
фонида УТТ
*КТ – Кальцитонин, ҚБМС да тавсия этилади
Профилактик марказий лимфодиссекция (ПМЛ) (VI даража, ипси - ёки билатерал) тарқоқ бирламчи
ўсмада бажарилади (T3 ёки T4); жаррохлик амалиётигача тасдиқланилган шикастланган лимфа
тугунларда бўйин ён клечаткаси олиб ташланади (N1b).
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
3.4. Қалқонсимон без медулляр саратони (ҚБМС) даволаш
Исталган ўлчамдаги ҚБМС да тиреоидэктомия ва марказий бўйин лимфодиссекция амалиёти
тавсия этилади (VI даража). Бошқа даражадаги лимфа тугунларни олиб ташлаш цитологик тахлил
натижаларига кўра бажарилиши мумкин (ИАБ орқали текширилганда мусбат кальцитонин).
Олиб ташлаш имкони бўлмайдиган ёки олис метастазлар мавжуд бўлган холатларда ва хавфли
ўсишга мойил бўлган саратонларда (RECIST) вандетаниб билан даволаш олиб борилади.
Исталган ўлчамдаги ҚБМС да левотироксин билан ўрин босиш тарзида даволаш тавсия этилади.
(ТТГ миқдори нормал референс даражасида).
КЭН 2Aга хос бўлган мутациялар аниқланган гиперпаратиреоз бўлмаган холатларда профилактик
тиреоидэктомия амалиёти ўтказиш тавсия этилади.
3.5. Радиофаол йод билан даволаш (юқори қиёсланувчи қалқонсимон без сартони)
Жаррохлик амалиётидан кейинги радиофаол йод билан даволаш (радиойодаблация) ЮҚҚБС ўрта
ва юқори хавф гурухига мансуб беморлар учун қўлланилади. РЙТ тайёрлаш мақсадида 4 хафта
левотироксин қабул қилиш тўхтатилади (болаларда 3 хафта), шунингдек 2 хафта давомида йодсиз
диета қилинади, 3 ой давомида йод сақловчи контраст моддалар билан КТ текширувлари
ўтказилмайди. РЙТ ўтказиш учун ТТГ минимал миқдори 30 мЕд/л дан баланд бўлиши лозим.
Йод қамраб оладиган патологик ўчоқлар аниланиладиган бўлса, РЙТ патологик ўчоқлар йўқ бўлиб
кетгунча ёки тиреоглобулин миқдори <2нг/л бўлгунча ўтказилиши мумкин. Далиллар даражаси - С
(далиллар ишончлилик даражаси - IV).
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Жаррохлик амалиётидан кейинги РЙТ диапазон миқдори бемор хавф гурухига кўра 30-100 мКи ни
ташкил қилади. Кейинги қайта РЙТ да I131 миқдори 100-200 мКи бўлиши лозим, кам холатларда 300
мКи гача оширилиши мумкин. Диапазон 120 мКи дан ортган холатларда қон тизими ва суяк илигига
зўриқишни одини олиш мақсадида биологик назорат ўтказиш тавсия этилади.
Ўрта супрессив даволаш – ТТГ мақсадли кўрсаткичи 0,1–0,5мЕд/л. (жаррохлик амалиётидан кейинги
ўрта хавф гурухи учун).
(жаррохлик амалиётидан кейинги паст хавф гурухи учун, ҚБМС, ҚБАС, биокимёвий ремиссияда
беморларни динамик кузатув).
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Махсус даволаш тамойилларини яратиш учун беморларга клиник илмий ишларда қатнашиш тавсия
этилади
ҚБАС паллиатив мақсадида қуйидаги кимётерапия амалиёти тавсия этилади: паклитаксел 60-100
мг/м2 + карбоплатин** AUC 2 т/и хар хафтада ёки паклитаксел 135-175 мг/м2 + карбоплатин**. AUC
5-6 т/и 3-4 хафтада 1 марта ёки доцетаксел** 20 мг/м2 + доксорубицин** 20 мг/м2 т/и 3 хафтада 1
маротаба.
Стимуляция фонида ТГ миқдори >10нг/мл бўлса (левотироксин натрий** ёки рч-ТТГ бекор
қилинади) кўринадиган патологик ўчоқлар мавжуд бўлмаса хам 100–200 мКи диапазондаги РЙТ
тавсия қилинади ва бутун тана сцинтиграфияси ўтказилади.
Жаррохлик амалиёти орқали олиб ташлашни иложи бўлмайдиган ва метастатик папилляр ёки
фоликулляр саратонда радиойод турғунлик ривожланган холатларда ёки радиофаол йод билан
даволаш имкони бўлмаганда ленватиниб 12 мг/сут ёки сорафениб 800 мг/сут буюрилади.
Агар махаллий жаррохлик амалиёти билан олиб ташлашни имкони бўладиган ўсма бўлса, қайта
жаррохлик амлиёти ўтказилади.
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Олиб ташлашни имкони бўлмайдиган ўсма ва/ёки махаллий метастазалар аниқланадиган бўлса,
тизимли мультикиназа ингибиторлари билан даволаш ўтказилади.
Солитар олиб ташлашни имкони бўладиган олис метастазлар мавжуд бўлса, уларни олиб
ташлаш/аблация, дистанцион нур терапияси ўтказилиши мумкин.
РЙТ самарасизлиги ва суякда кам сондаги метастазлар мавжуд бўлганда уларни жаррохлик йўли
билан олиб ташлаш ёки дистанцион нур билан даволаш мумкин.
Бош миядаги метастазлар жуда мураккаб бўлиб, радиофаол йод мия шишига сабаб бўлиши
мумкин. Бундай метастазлар мавжуд бўлса, резекция ёки СТРХ – жаррохлик амалиёти тавсия
этилади.
3.12. Реабилитация
Ўтказилган жаррохлик амалиёти ва/ёки нур терапиясидан кейин умумий қоидаларга асосоланган
холда реабилитация ўтказилиши мумкин.
4 БЎЛИМ. ПРОФИЛАКТИКА
4.1. Профилактика
RET-мутацияи бўлган беморларда профилактик тиреоидэктомия амалиёти тавсия этилади.
Далиллар даражаси - С (далиллар ишончлилик даражаси - IV).
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Папилляр саратон ривожланмаслиги учун қалқонсимон безни ташқи ва ички нурланишлардан
сақлаш лозим.
Паст хавф гурухи – солитар ёки бирламчи кўплаб Т1N0M0 ўсмага эга бўлган беморлар.
Урта хавф гурухи –солитар ёки бирламчи Т2-3N0-1M0 кўплаб ўсмага эга бўлган беморлар.
Шифокор кўриги, бўйин УТТ, рецидивлар бўлмаган шароитда ТТГ, ТГ ва АТ-ТГ, РЭА миқдорини хар 6
ва 12 ойда аниқлаш. Биокимёвий ремиссия ва ноаниқ рецидив гурухидаги беморларда
стимуляцияланган ТГ билан бутун тана сцинтиграфиясини ўтказиш.
УТТ да шубхали 0,8–1,0 см ўлчамдаги ва нотекис тизимли лимфа тугунлар аниқланилса, мўлжалли
ИАБ ўтказиб, ТГ/КТ текшириш лозим.
ТГ миқдорини ортиши, олис метастазларнинг мавжудлиги ёки юмшоқ тўқимага инвазияси бўлган
холатда хар 12 ойда I-131 билан бутун тана сцинтиграфияси текшируви ўтказилади. (бундай
холатларда тиреоид гормонов ёки рч-ТТГ вақтинча бекор қилинади).
Агар бутун тана сцинтиграфияси натижаси ижобий бўлса, лекин стимуляция қилинган ТГ миқдори
>10нг/л бўлган холатда 18-ФДГ ПЭТ/КТ текшируви тавсия қилинади.
Медулляр саратон
Кальцитонин, ЎЭА, бўйин УТТ текшируви хар 6 ойда 1 мартаба тавсия этилади. Кўкрак қафаси КТ,
остеосцинтиграфия эса 12 ойда 1 маротаба. Агар базал кальцитонин миқдори 10нг\мл дан паст
бўлса, қўшимча текширувлар ўтказилмайди.
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Индивидуал клиник холатга қондаги базал кальцитонин ва ЎЭА тахлиллари бахо беради. Далиллар
даражаси - С (далиллар ишончлилик даражаси - IV).
кальцитонин (> 150 пг/мл) ёки ЎЭА миқдорини сезиларли даражада ортганда бажарилади.
Далиллар даражаси - С (далиллар ишончлилик даражаси - IV).
Биринчи бор аниқланган тугунли бўқоқда ИАБ кўрсатма бўлиб хисобланади. УТТ тахлилига кўра хам
ИАБ кўрсатма бўлади. ИАБ ўтказиш ҚБС хавфлилик даражаси ва бемор истагига қараб ўтказилади.
Хомиладорларда кальцитонин миқдорини аниқлаш клиник ахамиятга эга эмас. Экспертлар гурухи
тугунли бўқоқда кальцитонин микдорини аниқлашга бир аниқ фикрга келмаганлар.
Хомиладорлик пайтида сцинтиграфия ва йод камраб олиш хусусиятини аниқлаш маън этилади.
Агар хомиладор аёлда хавфсиз тугунли бўқоқ аниқланилса, махсус харакатлар бажарилмайди ва
АТА қоидасига кўра кузатувга олинади.
Агар фолликуляр неоплазияда жараён агрессив холатда бўлса, хомиладорлик пайтида оператив
даво ўтказилиши мумкин.
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Далиллар даражаси - С (далиллар ишончлилик даражаси - IV).
Хомиладорларда медулляр ва анапластик ҚБС кечиши ва асоратлари хақида маълумот йўқ. Лекин
бундай холатларда давони кейинга суриб қўйиш салбий натижа бериши мумкин. Беморнинг клиник
холатидан келиб чиққан холатда, оператив даво тавсия килиниши мумкин.
Тарихда ҚБС бўйича жаррохдик амалиёти ўтказган хомиладор аёлларда ТТГ мақсадли кўрсаткичи
хомиладорлик давригача қандай бўлса шундайлигича қолаверади. ТГ миқдорини хар 4 хафтадан то
16-20 хафталикгача ва 26-32 хафталар оралиғида 1 марта аниқлаш лозим.
Радиофаол йод билан даволангандан сўнг хомиладор бўлишни 6 ойдан кейинга режалаштириш
лозим.
Агар шундай хомиладор аёлларда нотўлиқ биокимёвий ремиссия натижалари аниқланилган бўлса,
ТГ ва УТТ ўтказиш лозим.
ҚБ папилляр саратони билан диспансер назоратида бўлган ёки илк аниқланилган хомиладор
аёлларда хар 3 ойда ҚБ УТТ ўтказилиши лозим.
ЮҚҚБС ташхиси билан жаррохлик амалиёти ўтказган беморлар хомиладор бўлишни индивидуал
тарзда белгилашлари мумкин, яъни жаррохлик амалиётидан сўнг ёки РЙТ дан 6 ойдан сўнг. РЙТ
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
ўтказган эркалар аёлларини хомиладор қилишликлари учун камида 120 кун ўтиши лозим.
(сперматозоидлар хаёт цикли).
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Қоннинг кенгайтирилган клиник тахлили кимётерапия
12. ва/ёки таргет терапия ва/ёки нур терапия ва/ёки Ха/Йўқ
радиойодтерапиядан 5 кун аввал бажарилади
Метастазлар аниқланганда 30 кунгача кимётерапия
ва/ёки таргет терапия ўтказиш лозим (тиббий
13. Ха/Йўқ
кўрсатмалар бўлганда ва қарши кўрсатмалар
бўлмаганда)
7 БЎЛИМ. ИЛОВАЛАР
Илмий далилларни тўплаш, уларни саралаш усуллари: электрон маълумотлар базасини излаш, ҚБС
бўйича Ўз.Рес. да замонавий илмий изланишларни аниқлаш, Республика ва хорижий мутахассислар
малакасини баён этиш.
Далиллар
ишончлилик
Изох
даражаси
Далиллар
Далиллар даражаси ишончлилик Изох
даражаси
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Далиллар камида 1 та рандомизирланган илмий
А Ia, Ib
изланишларга асосоланган
Далиллар камида 1 катта рандомизирланмаган
В IIa, IIb, III
илмий изланишларга асосоланган
Далиллар экспертлар малакаси ёки фикрига
С IV
асосланган
Иқтисодий тахлиллар
Ташхис
(2 бўлимга қаранг)
Ташхис
Ха тасдиқланди Йўқ
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Тор
Боқичга биноан даволаш (3 бўлимга
мутахассисга
қаранг)
йўлланма Диспансер кузатув
Касаллик
зўрайишини
Ха аниқлаш Йўқ
Мен, жаррохлик амалиёти қайсидир маънода инсон учун хавфли бўлиб, вақтинча ёки турғун,
қисман ёки тўлиқ ишлаш қобилиятини йўқотишга сабаб бўлиши мумкин. Жаррохлик
амалиётига кафолат берилмади.
Мен тушунаман, жаррохлик амалиёти ва анестезия пайтида шошилинч холатлар ёки асоратлар
бўлиши мумкин, шундай пайтда шошилинч ёрдам кўрсатиш учун розилик беришим
кераклигини биламан.
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Мен, шифокорга соғлиғим хақида тўлиқ маълумот бериш керак эканлигини биламан, масалан
аллергик холатлар, дори дармонларга нисбатан сезгирлик, спиртли ёки наркотик махсулотлар
истеъмол қилишимни.
Мен тушунаман, жаррохлик амалиёти пайтида кўп қон кетиши ва бунинг учун қон ёки унинг
компонентларини қуйиш кераклиги ва бунга розилик бераман.
_________________________________________________________________________________
_
Мен ва менинг яқин қариндошларим жаррохлик амалиёти оғирлиги, амалиётдан сўнг нафас
актини қийинлашуви (бир/икки томонлама овоз бойламлари парези/параличи); трахеостомия
орқали трахеостомик найча қўйиш мумкинлиги (вақтинчалик/узоқ муддатга/доимий);
гипопаратиреоз пайдо бўлиши ва уни зўрайиши (вақтинчалик/доимий); қуйидаги белгилар
хосил бўлиши: тутқаноқ синдроми хосил бўлиши/зўрайиши; гипотония/гипертония хосил
бўлиши/зўрайиши; инфекцион асоратлар ривожланиши. Бундан ташқари кам учрайдиган
юрак-қон томир ва нафас тизими асоратлари ривожланиши хақида маълумотга эга бўлдим.
Шунингдек жаррохлик амалиётидан сўнг эндокрин етишмовчилик ривожланиши (гипотиреоз,
гипокортицизм, гипогонадизм ва б.) ва у узоқ вақт давомида/ёки доимий ўрин босиш
терапияси ўтказиши талаб этилиши хақида маълумотга эга бўлдим. Юқоридаги санаб ўтилган
холатлар ахвол оғирлишиши, ўлим билан якунланиши ёки иш қобилиятини йўқотишга сабаб
бўлиши мумкин. Бемор ва унинг яқин қариндошлари маълум бўлган ёки маълум бўлмаган
соматик касалликлар ривожаниши хавфи мавжудлиги тўғрисида тушунтириш олишди.
Мен, хужжатнинг хамма қисмлари билан танишиб чиқдим, ва буни қуйидаги имзо билан
тасдиқлайман:
Имзо_______________________сана________________
Агар бемор имзо қўйишга имкони бўлмаса, унинг яқин қариндошлари (вакиллари) имзо
чекади:
Ф.И.Ш. (тўлиқ)__________________________________________________
Қариндошлик жихати_____________________________________________
Имзо____________________________ сана___________________
Бўлим мудири_________________________________________________
Даволовчи
шифокор__________________________________________________________
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
7.4. Радиойодтерапияга бемор розилиги
Илова 1
Бемор Ф.И.Ш.
________________________________________________________________________
Ёши ____
Сана ____________
Ушбу даволаш тури самараси ва ноъжуя таъсирлари хақида маълумот олдим. Бу амалиёт
қисман ёки тўлиқ қалқонсимон без фалиятини бузиши мумкин ва бу билан мен узоқ вақт
давомида ўрин босиш терапиясини олишим мумкин. Баъзи холатларда самара бўлмагани учун
иккинчи радиофаол дозани қабул қилишга тўғри келади. Мен амалиёт хавфини тўғри қабул
қиламан. Менга тушунтирилди, шифокор назоратига 1-3 ойда 1 маротаба келиб туришим
керак. Доимий равишда шифокор назоратида бўлиш шарт.
Илова 2
(Ф.И.Ш.) _________________________________________________
Даволовчи шифохона
Сиз радионуклид терапия курсини қабул қилдингиз — бу очиқ турдаги радионуклид бўлиб
хисобланади. Атрофдаги одамларни нурлантириш эхтимоли мавжуд бўлгани учун
қуйидагиларга риоя қилишингиз тавсия қилинади:
Эрингиз (хотинингиз) билан яқин алоқада бўлишдан тийининг, алохида ётоқда камида 7 кун
давомида ухланг.
Алохида шахсий идишлардан фойдаланинг (тақсимча, қошиқ, пиёла), бундан ташқари шахсий
гигиена воситалардан фойдаланинг — совун, сочиқ ва х.к.
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Хожатхона ва ювиниш хоналарини озода сақлаш радифаол модда тушишидан сақлайди. Ёдда
тутинг, радифаол модда сийдик, ахлат, сўлак ва нафас орқали ташқи мухитга ажралади. Ванна
и раковиналарни хар бир фойдаланганиздан сўнг яхшилаб тозаланг. Айниқса хожатхона
унитазини 2 маротаба тозаланг.
Радиофаол модда тезрок чиқиб кетиши учун суюқлик кўп истеъмол қилинг (буйрак
касалликлари мавжуд бўлган беморлар бундан мустастно).
Ёдда тутинг! Агар юқоридаги қоидаларга амал қилсангиз яқинларингиз ва атрофдагиларга хавф
тўғдирмайсиз.
(http://www.kinderkrebsinfo.de/poleznaja_informacija/onco_glossary/index_rus.html?
selected=%D0%BC)
2. Хомиладорлик пайтида радиофаол йод билан ташхис ва даволаш ишлари маън этилади;
(http://www.kinderkrebsinfo.de/poleznaja_informacija/onco_glossary/index_rus.html?
selected=%D0%BC)
3. Хомиларликни режалаштираётган аёлда оилавий ирсий ҚБС га шубха бўлса ёки ташхисланса,
шифокор-генетик маслахати тавсия қилинади;
(http://www.kinderkrebsinfo.de/poleznaja_informacija/onco_glossary/index_rus.html?
selected=%D0%BC)
4. Радиофаол йод билан ташхислаш ёки даволаш учун тайергарлик учун левотироксин натрийни**
1 ой бекор қилинади ёки ро-ТТГ инекцияси буюрилади.
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Катталарда диффуз заҳарсиз буқоқни ташхислаш
ва даволаш бўйича миллий клиник протокол
Тошкент 2021
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Клиник муаммо: Эндокринология
5
Протоколни қайта кўриб чиқиш шартларини кўрсатиш: протоколни эълон қилинганидан кейин 5 йил ўтгандан кейин ва
у кучга кирган кундан бошлаб ёки далиллар даражасига яна янги усуллар мавжуд бўлганда.
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Мундарижа
КИРИШ ......................................................................................................................................166
Клиник протокол яратган ишчи гуруҳ аъзолари ....................................................................166
ХКТ-10 бўйича кодлар ..............................................................................................................167
Қўлланиладиган қисқартмалар рўйҳати ..................................................................................168
Клиник протоколнинг мўлжаллари .........................................................................................168
Тавсияларнинг ишончлик даражасини баҳолаш ....................................................................168
1-БОБ. ДИФФУЗ ЗАҲАРСИЗ БУҚОҚ ТАЪРИФИ ВА ТАВСИФЛАРИ ...........................169
Таърифи ......................................................................................................................................169
Хавф омиллари ва гуруҳлари (Sawin С.Т., 2000) ...................................................................169
Таснифи ......................................................................................................................................169
2-БОБ. ДИФФУЗ ЗАҲАРСИЗ БУҚОҚНИ ТАШХИСЛАШ..................................................170
Клиник белгилари ......................................................................................................................170
Физикал текширувлар ...............................................................................................................171
Йод танқислиги ҳолатлари .......................................................................................................171
Лаборатор текширувлар ............................................................................................................172
Инструментал текширувлар .....................................................................................................172
Диффуз заҳарсиз буқоқ диагностик алгоритми ......................................................................173
Дифференциал ташхислаш .......................................................................................................173
3-БОБ. ДИФФУЗ ЗАҲАРСИЗ БУҚОҚНИ ДАВОЛАШ ........................................................173
Номедикаментоз даво................................................................................................................173
Медикаментоз даво ...................................................................................................................173
Диффуз заҳарсиз буқоқ даволаш алгоритми ..........................................................................174
Ҳомиладорлик даврида даволаш .............................................................................................174
Жарроҳлик усули .......................................................................................................................174
4-БОБ. ТИББИЙ РЕАБИЛИТАЦИЯ........................................................................................174
Тиббий ёрдам ташкиллашши ...................................................................................................175
Профилактика ва диспансер кузатув .......................................................................................175
Адабиётлар: ................................................................................................................................176
Иловалар .....................................................................................................................................177
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
КИРИШ
Йод етишмовчилиги ҳолати бутун дунё соғлиқни сақлаш тизимининг катта
муаммоларидан биридир. Дунё аҳолисининг 2 млрдга яқини йод
етишмовчилиги мавжуд ҳудларида истиқомат қилади, 740 млн одамда ҚБ
катталашиши аниқланган. 43 млн одамларда ақлий ва жисмоний
ривожланишнинг орқада қолиши йод танқислиги натижасида келиб чиққан.
Ўзбекистонда эндемик буқоқни тарқалиши 28% ни ташкил қилади.
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Ишчи гуруҳ рахбари:
Жавобгар ижрочилар:
Рецензентлар:
Мақсад ва вазифалар
Мақсад: сўнгги халқаро тавсияларга мувофиқ, Ўзбекистон Республикасида
диффуз захарсиз буқоқ билан касалланган беморларга юқори сифатли ташхис
ва даволашнинг замонавий тактикасини таъминлаш.
7 ҚАНДЛИДИАБЕТНИНГ2ТУРИНИДАВОЛАШ
Қўлланиладиган қисқартмалар рўйҳати
ЖССТ – Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти
КТ – компютер томография
ҚБ қалқонсимон бези
ТПО-АТ тиреопероксидазага антитаначалар
ТСМ – тана сирти майдони
ТТГ тиреотроп гормон
УТТ ультратовуш текширув
ЭКГ электрокардиография
эТ4 эркин тетрайодтиронин
Беморлар категорияси:
Диффуз заҳарсиз буқоқ билан хасталанган беморлар.
Мақсадли гуруҳ:
Эндокринологлар, умумий амалиёт шифокорлари, гинекологлар.
214
1-БОБ. ДИФФУЗ ЗАҲАРСИЗ БУҚОҚ ТАЪРИФИ ВА ТАВСИФЛАРИ
Таърифи
Диффуз заҳарсиз буқоқ - бу кўзга кўринадиган ёки пайпаслаганда
аниқланадиган қалқонсимон безнинг фаолияти сакланган ҳолда унинг умумий
диффуз катталашишидир. Бу касалликда қалқонсимон без гормонларини
ишлаб чиқариш жараёни ва уларнинг микдори ўзгармаганлиги учун бу
касаллик диффуз заҳарсиз буқоқ деб номланади. Ультратовуш текшириши
олиб борилганда эркакларда қалқонсимон без хажми 25 млдан, аёлларда эса -
18 млдан ошмаслиги керак. Бу кўрсаткичларни катталашиши қалқонсимон
без катталашиши ҳакида маълумот беради. Диффуз буқоқ йодтанқислиги
худудида яшовчи шахсларда ривожланса - эндемик буқоқ, йод меъёрда бўл-
ган худудларда ривожланса – спорадик дейилади.
Диффуз заҳарсиз буқоқ кўпроқ ёшларда учрайди (20 ёшгача). Аёлларда
эркакларга нисбатан касаллик кўпроқ учрайди. Бу ҳолат аёл организми
маълум ҳолатларда (ҳомиладорлик, эмизиш, пубертат давр) йодга бўлган
эҳтиёжни ошиши билан боғлиқ
ЖССТ мезонлари бўйича, ер аҳолисининг 13% ҳар хил турдаги йод тан-
кислиги касалликлари билан оғрийди. Ер юзасида эндемик буқоқ билан 665
млндан ортиқ инсон касалланиб, 1,5 млн – йод танқислиги касалликлари
ҳавфига эга. Статистика маълумотларига кўра қалқонсимон без катталашиши
бир йилда 5% ташкил қилади. Ўзбекистонда эндемик буқоқни тарқалиши 28%
ташкил қилади.
Таснифи
Худудда йод танқислик ҳолати даражасига нисбатан қуйидаги тасниф
келтирилган:
- эндемик буқоқ;
- спорадик (туғма ёки орттирилган ҚБ гормонлари биосинтези бузилишлари,
шу қаторда ятроген – тиреостатиклар қабул қилинганда, йод миқдори кам
бўлган парҳезга риоя қилиш, рентгенконтраст моддалар юборилиши ва
бошқалар).
215
1-жадвал
2-жадвал
3-жадвал.
О.В. Николаев бўйича буқоқ таснифи
Даражалари Физикальная характеристика
0 даража Буқоқ пайпасланмайди ва кўринмайди
I даража Буқоқ кўринмайди, лекин пайпасланади ва
ютинганда безни бўйинча қисми кўринади
II даража ҚБ ютинганда кўринади ва пайпасланади, бўйин
шакли ўзгармаган
III даража ҚБ кўриниб туради, бўйин контурини ўзгартиради
(«семиз» бўйин)
IV даража Катта буқоқ, бўйин конфигурациясини бузади
V даража Катта буқоқ, трахея ва қизилўнгачни эзилиши билан
Клиник белгилари
Шикоятлар бўлмайди ёки бўйин соҳасида катталашиш
Носпецифик шикоятлар – умумий ҳолсизлик, бош оғриғи, юрак соҳасида
ғаштлик хисси
216
Катта буқоқларда – ён-атроф аъзолар сиқилиши оқибатида – нафас олишни
ва/ёки озиқа/суюқлик қабул қилишни қийинлашуви
Болалар ва ўсмирларда:
Тез чарчаб қолиш
Кўп касал бўлиш
Интелектуал базаси пасайиши
Мактабдаги дарсларни ёмон ўзлаштириш
Жинсий етилиши бузилиши
Аёлларда:
Бепуштлик;
Ҳомилани ушлаб олмаслик
Ҳомиладорлардаги камқонлик
Ақлий заифлик билан болани дунёга келтириш ҳавфи
Физикал текширувлар
• антропометрия
• тери, тирноқлари, соч кўриги
• АҚБ, пульсни ўлчаш
• ҚБ пайпаслаш (А тоифаси)
Лаборатор текширувлар
Гипотиреозга шубҳа қилинганда ТТГ аниқланиши керак (В тоифаси)
Инструментал текширувлар
ҚБ УТТси (А тоифаси). Без ҳажмини ҳар бир бўлагини кенглиги (Ке),
узунлиги (У), қалинлиги (Қа) ва эллипсоидликка тўғирлаш коэффицентини
ҳисобга олиб қуйидаги формула бўйича хисобланади:
V ҚБ = [(Кеў * Уў * Қаў ) + (Кеч * Уч * Қач )]* 0,479
(ў – ўнг бўлак, ч – чап бўлак)
ТСМ(м2) 0,7 0,8 0,9 1,01 1,1 1 ,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7
Қиз бола 2,56 2,91 3,32 3,79 4,32 4,92 5,61 6,40 7,29 8,32 -
Ўғил бола 2,62 2,95 3,32 3,37 4,2 4,73 5,32 5,98 6,73 7,57 -
218
Диффуз заҳарсиз буқоқнинг диагностик алгоритми
Дифференциал ташхислаш
Сурункали аутоиммун тиреоидит: бу иккала ҳолда ҳам ҚБ катталашиши ва
эутиреоз ҳолати аниқланади. Сурункали аутоиммун тиреоидитда қонда
зардобида ТПО-АТ юқори бўлади, ИАБда без тўқимасида лимфоид
инфильтрация кузатилади.
Номедикаментоз даво
Йодтанқисликни, атроф муҳитни экологик дисбалансини ва зарарли
одатларни бартараф этиш катта аҳамиятга эга.
Медикаментоз даво
Йод воситалари (калий йодиди) физиологик миқдорда (А тоифаси) (2-
жадвал): калий йодиди 100-200 мкг 1 маҳал/кун, 1,5-2 йил. Даво
самарадорлигини 6 ойлардан сўнг назорат қилинади. Йод дори воситаси
219
бекор қилингандан сўнг йодланган туз ва йодга бойинтирилган маҳсулотлар
тавсия этилади.
Жарроҳлик усули
Кўрсатмалар (С тоифаси)
- бўйин ва кўкрак оралиғи аъзоларини эзилиши (компрессион синдром)
- консерватив даво самарадорсизлиги
- косметик дефект
221
Адабиётлар:
1. Hetzel B. Iodine deficiency disorders (idd) and their eradication. Lancet, 1983.
322(8359): p. 1126-1129. doi: 10.1016/s0140-6736(83)90636-0
2. Zimmermann M.B., Jooste P.L., Pandav C.S. Iodine-deficiency disorders. Lancet, 2008.
372(9645): p. 1251-1262. doi: 10.1016/s0140-6736(08)61005-3
3. Платонова Н.М. Йодный дефицит: современное состояние проблемы. Клиническая
и экспериментальная тиреоидология, 2015. 11(1): p. 12-21.
4. Hintze G., Koebberling J. Treatment of iodine deficiency goiter with iodine,
levothyroxine or a combination of both. Thyroidology, 1992. 4: p. 37-40.
5. Gartner R., Dugrillon A., Bechtner G. Evidence that iodolactones are the mediators of
growth inhibition by iodine on the thyroid. Acta Med Austriaca, 1996. 23(1–2): p. 47–51.
6. Трошина Е.А. Диффузный эутиреоидный зоб. Алгоритмы лечения и профилактика
препаратами йода. Лекция. Проблемы эндокринологии, 2014. 60(5): p. 49-56.
7. Трошина Е.А., Платонова Н.М., Панфилова Е.А., Панфилов К.О. Аналитический
обзор результатов мониторинга основных эпидемиологических характеристик
йододефицитных заболеваний у населения Российской Федерации за период
2009—2015 гг. Проблемы эндокринологии, 2018. 64(1): p. 21-37. doi:
10.14341/probl9308
8. Assessment of iodine deficiency disorders and monitoring their elimination: a guide for
programme managers / WHO, United Nations Children’s Fund, International Council for
the Control of Iodine Deficiency Disorders. – 3 rd ed. – Geneva, 2007. – Р. 1-97.
9. WHO, UNICEF and ICCIDD. Assessment of Iodine Deficiency Disorders and
Monitoring their elimination. Geneva: WHO, WHO/Euro/NUT, 2001.
10. Haugen B.R., Alexander E.K., Doherty G.M., et al. American Thyroid Association
Management Guidelines for Adult Patients with Thyroid Nodules and Differentiated
Thyroid Cancer. The American Thyroid Association Guidelines Task Force on Thyroid
Nodules and Differentiated Thyroid Cancer. Thyroid, 2016. 26(1): p. 1-147.
11. Трошина Е.А. Зоб. -М.: Медицинское информационное агентство, 2012.
25
12. Бельцевич Д.Г., Ванушко В.Э., Мельниченко Г.А., Румянцев П.О., Фадеев В.В.
Клинические рекомендации Российской Ассоциации Эндокринологов по
диагностике и лечению (много)узлового зоба у взрослых (2015 год)//Эндокринная
хирургия, 2016. 1: p. 5-13.
13. Фадеев В.В. Современные принципы лечения эутиреоидного зоба. Трудный
пациент, 2010. окт.
14. Wilders-Truschnig M.M., Warnkross H., Leb G. The effect of treatment with
levothyroxine or iodine on thyroid size and thyroid growth stimulating immunoglobulins
in endemic goiter patients. Clin. Endocrinol. (Oxf.), 1993. 39(3): p. 281-286.
15. Трошина Е.А. Современные стандарты, регламентирующие применение калия
йодида у беременных и кормящих женщин. Гинекология, 2013. 15(4): p. 48-52.
16. Мельниченко Г.А., Фадеев В.В., Дедов И.И. Заболевания щитовидной железы во
время беременности (диагностика, лечение, профилактика). Пособие для врачей. -
М.: 2003.
222
Иловалар
1-илова. Жарроҳлик амалиётга розилик.
Бўлим мудири_________________________________________________
Врач__________________________________________________________
223
224
Катталарда гипотиреозни ташхислаш ва даволаш
буйича миллий клиник протокол
Тошкент 2021г.
225
Кириш қисми
6
Протоколни қайта кўриб чиқиш шартларини кўрсатиш: протоколни эълон қилинганидан кейин 5 йил ўтгандан кейин ва
у кучга кирган кундан бошлаб ёки далиллар даражасига ега янги усуллар мавжуд бўлганда.
226
МУНДАРИЖА
КИРИШ ............................................................................. Ошибка! Закладка не определена.
Клиник протокол яратган ишчи гуруҳ аъзолари 142
Ишчи гуруҳ раҳбари142
Масуълиятли ижрочилар 142
Рецензентлар 142
Мақсад ва вазифалар 142
МКБ-10 кодлари бўйича шифрлар 143
Қисқартмалар рўйхати 143
Клиник протоколнинг мўлжаллари 144
Беморлар категорияси 144
Мақсадли гуруҳ 144
Тавсияларнинг ишончлилик даражасини баҳолаш 144
1-БОБ. ГИПОТИРЕОЗНИНГ ТАЪРИФЛАРИ ВА ТАВСИФЛАРИ ............................ 145
Гипотиреоз этиологияси 145
Гипотиреоз эпидемиологияси 146
Хавф гуруҳлари ва омиллар (SAWIN С.Т., 2000) 146
Гипотиреоз скрининги 147
Гипотиреоз таснифи 147
2-БОБ. ГИПОТИРЕОЗНИ ТАШХИСЛАШ ....................................................................... 148
Гипотиреозни ташхислаш алгоритми 148
Гипотиреознинг клиник кўриниши Ошибка! Закладка не определена.
Шикоятлар ................................................................. Ошибка! Закладка не определена.
Жисмоний белгилар .................................................... Ошибка! Закладка не определена.
Гипотиреознинг клиник «ниқоб»лари ............................................................................... 150
Лаборатория текширувлари 152
Инструментал текширувлар152
Дифференциал диагностика 153
Кексаларда гипотиреознинг клиник кўринишининг ўзига xосликлари 154
3-БОБ. ГИПОТИРЕОЗНИ ДАВОЛАШ............................................................................... 154
Терапия мақсадлари: 154
Терапия усули 155
Госпитализация учун кўрсатмалар: 155
Амбулатор шароитда гипотиреознинг ўрин босиш терапиясининг асосий тамойиллар 155
L-T4 доза миқдорини белгилаш ва тайинлаш жадвали 156
Ўрин босувчи терапия ўтказишдаги энг кўп учрайдиган хатоликлар 156
227
Ножўя таъсирлар ва асоратлар 157
Субклиник гипотиреоиз билан оғриган беморларни даволаш хусусиятлари 157
Кардиал бузилишлар кучайганида беморни даволаш усуллари Ошибка! Закладка не
определена.
Ҳомиладорлик вақтида гипотиреознинг ўрин босиш терапиясининг ўзига xосликлари Ошибка!
Закладка не определена.
Гипотиреоз ва жарроҳлик амалиёти Ошибка! Закладка не определена.
4-БОБ. ТИББИЙ РЕАБИЛИТАЦИЯ................................................................................... 159
Меҳнатга лаёқатсизликнинг таxминий муддатлари Ошибка! Закладка не определена.
Л-Т4 терапиясини олган беморларни динамикада кузатиш 159
Прогноз 159
5-БОБ. ҲИСОБ ВА НАЗОРАТ ГУРУҲЛАРИ .................................................................... 159
6-БОБ. ТИББИЙ ЁРДАМ СИФАТИНИ АНИҚЛАШ КРИТЕРИЯЛАРИ ................... 160
АДАБИЁТЛАР РЎХАТИ ....................................................................................................... 161
ИЛОВАЛАР .............................................................................................................................. 162
228
КИРИШ
Гипотиреоз – клиник синдром бўлиб, у узоқ вақт давомида, организмдаги қалқонсимон без
гормонларининг қаътий етишмаслиги ёки уларнинг тўқималар даражасида биологик таъсирининг
пасайиши натижасида юзага келади.
Гипотиреоз келиб чиқишида кўплаб сабаблар ва омиллар бўлиши мумкин. Улар бирламчи,
иккиламчи ва учламчи тоифадаги гипотиреозга ажралади ва аниқланади.
Ушбу клиник протокол катталардаги гипотиреоз синдромини ташхислаш ва даволаш бў'йича сўнгги
халқаро тавсияларга асосланган.
Мақсад ва вазифалар
Мақсад:
Сўнгги халқаро тавсияларга мувофиқ, Ўзбекистон Республикасида гипотиреоз билан касалланган
беморларга юқори сифатли ташхис ва даволашнинг замонавий тактикасини таъминлаш.
Вазифалар:
1. Катталарда гипотиреозни ўз вақтида сифатли ташҳислаш ва уни даволаш учун ме'ёрий ва услубий
базани та'минлаш;
229
ХКТ-10 кодлари бўйича шифрлар
Е00 — Туғма йод танқислиги синдроми
Е01 — Йод танқислиги билан боғлиқ ва шунга ўхшаш шароитлар натижасида келиб чиққан
қалқонсимон без касаллиги.
Қисқартмалар рўйхати
АЛТ – аланинаминотрансфераза
АСТ – аспартатаминотрансфераза
КТ – компьютер томография
ҚБ – қалқонсимон без
ЛГ – лютеинловчи гормон
ЛДГ – лактатдегидрогеназа
РЙТ - радиойодтерапия
Т3 - трийодтиронин
Т4 – тироксин
230
ТГ – тиреоид гормонлар
ТТГ-РГ – тиреотропин-рилизинг-гормони
ЭКГ – электрокардиография
ЭхоКГ - эхокардиография
USPSTF - United States Preventive Services Task Force (профилактик тавсиялар ишлаб чиқувчи
АҚШнинг махсус комиссияси)
Беморлар категорияси
Бирламчи, иккиламчи, манифест ва субклиник гипотиреоз билан хасталанган беморлар.
Мақсадли гуруҳ
Эндокринологлар, умумий амалиёт шифокорлари, кардиологлар, гинекологлар.
Далиллар
Далиллар манбаи Таъриф
тоифаси
A Рандомизацияланган Далиллар ишончли натижаларга еришиш учун
назоратладиган етарли миқдордаги беморларда ўтказилган яхши
тадқиқотлар режалаштирилган рандомизацияланган
231
синовларга асосланади. Кенг тарқалган
фойдаланиш учун оқилона тавсия қилиниши
мумкин.
B Рандомизацияланган Далиллар тасодифий назорат остида ўтказилган
назоратладиган синовларга асосланган, аммо ишончли статистик
тадқиқотлар таҳлил қилиш учун киритилган беморларнинг
сони етарли емас. Тавсиялар чекланган
популяцияга нисбатан қўлланилиши мумкин.
C Рандомизацияланмаган Тасодифий бўлмаган клиник тадқиқотлар ёки
клиник тадқиқотлар чекланган миқдордаги беморларда ўтказилган
тадқиқотлар асосида далиллар
D Экспертлар фикри Далиллар маълум бир масала бўйича экспертлар
гуруҳи томонидан ишлаб чиқилган консенсусга
асосланади.
Гипотиреоз келиб чиқишида кўплаб сабаблар ва омиллар бўлиши мумкин. Улар бирламчи,
иккиламчи ва учламчи тоифадаги гипотиреозга ажралади ва аниқланади.
Гипотиреоз этиологияси
Гипотиреоз Асосий сабаблар
Бирламчи (ҚБ касалликлари) Аутоиммун тиреоидит
ҚБ хирургик даволаши
131
I радиоактив йод билан терапияси
Нимуткир, “оғриқсиз”, туғруқдан кейинги даврдаги
тиреоидитлар
Оғир йод етишмовчилиги
ҚБ ривожланиши аномалиялри (дисгенезия ва эктопия)
Иккиламчи (гипоталамус ва Гипоталамик-гипофиз сохасининг йирик ўсмалари
гипофиз патологиялари) Гипофизнинг травматик ёки радиацион шикастланиши
Қон томир касалликлари
Юқумли, инфилтратив жараёнлар
ТТГ ва / ёки тиролиберин синтезининг бузилиши
232
Гипотиреоз эпидемиологияси
• Гипотиреоз билан касалланиш йилига 1000 одамдан 0,6-3,5 ҳолатида учрайди.
• Туғма гипотиреоз учрашиши - ҳар 4-5 минг янги туғилган чақалоқлар орасида 1 тасида
учрайди.
• Аҳоли ўртасида бирламчи клиник гипотиреоз тарқалиш миқдори 0,2-1% ташкил этади;
бирламчи субклиник гипотиреоз – аёллар орасида 7-10%, эркаклар орасида эса 2-3% ташкил
этади (6:1 нисбатда)
Касаллик бошлангандан сўнг 1 йил ичида субклиник гипотиреоз ҳолат-ларининг 5-18 % аниқланади.
• Аутоиммун тиреоидит
• Аёллар
• 60 ёшдан катта бўлганлар
• Гипертиреоз
• Аутоиммун касаллиги (Аддисон касаллиги, пернициоз анемия, қандли диабетнинг 1 тури)
• Туғруқдан кейинги ва нимўткир тиреоидитлар
• Бош тўқималари ва бўйин саратони (даволаш мумкин)
• Қариндошлардаги қалқонсимон без касаллиги (ирсий қалқонсимон без касаллиги)
• Чекиш
• Контртиреоидли омиллар
Дори воситаларидан фойдаланиш
• Амиодарон
• Литий карбонати
• α-Интерферон
• Таркибида йод ва бром моддаси бор препаратлар
Лаборатория натижалари
• Гиперхолестеринемия
• Қон зардобида ТТГ нинг оз миқдорда кўтарилиши
• ТПО-АТ титри кўтарилиши
Турли мамлакатлардаги тиббий ассоциацияларнинг аксарияти ТТГ ни хавф гуруҳларида
мажбурий текшириш зарурлигини таъкидлайдилар - клиник симптоматикаси оз намоён булган
одамларнинг когортаси, ҳатто кам бўлса ҳам эҳтимолли тиреопатияни излашга сабаб булади. Бу,
айниқса аёллар учун жуда муҳимдир, чунки улар эркакларга қараганда қалқонсимон безнинг
гипофункциясидан кўпроқ азият чекишади.
233
Асосий хавф омили бу аутоиммун тиреоидит ҳисобланади.
Гипотиреоз скрининги
• ТТГ даражасини аниқлаш йўли билан бирламчи гипотиреознинг текшируви (скрининги)
бошқа белгилари бўлмаган шаxсларда касалликни аниқлаш имконини беради ва танлов
популяцияларида анъанавий профилактик текширувнинг бир қисми сифатида ўтказилади, янги
туғил-ган чақалоқлар скрининги мажбурий тарзда ўтказилади (ҳаётининг 4-5 суткасида).
Гипотиреоз таснифи
Бирламчи гипотиреоз
234
4. Оғир кечув (асоратланган), қуйидагилар билан кечувчи:
• кретинизм;
• юрак етишмовчилиги;
• сероз бўшлиқларда йиринг;
• иккиламчи гипофиз аденомаси.
2) периферик гипотиреоз
-жисмоний текшириш;
235
• ташқи нафас олиш фаолиятини ўрганиш (нафас олиш фаолияти бузилганда);
Хиазмал-селляр соҳа МРТ/КТ (гипоталамо-гипофизар патология шубҳа қилинганида).
Шикоятлар
• Уйқучанлик
• Лоқайдлик
• Хотиранинг пасайиши
• Парестезиялар
• Депрессив ҳолатлар
• Мушакдаги оғриқлар
• Нафас қисилиши
• Жисмоний юкламаларга бардошсизлик
• Кардиалгия
• Соч синувчанлиги ва тўкилиши, қош тўкилиши
• Тери қопламларининг оқариши ва сарғимтирлиги.
• Қовоқлардаги шиш
• Оёқ-қўлларнинг шишиши (камдан кам ҳолатларда)
• Юз кўринишинг бузилиши
• Лаб ва тилнинг катталашиши
• Хуррак отиш
• Иштаҳа йўқолиши
• Метеоризм (қориннинг дам бўлиши)
• Ич қотиши
• Кўнгил айниши
• Кўп қон кетишлари
• Бепуштлик
• Либидо пасайиши
• Хайз циклнинг бузилиши (олигоопсоменорея ёки аменорея)
• Артралгия
• Вазн ўзгариши
• Совуқ қотиш
Жисмоний белгилар
236
• Фикрлаш қобилиятининг пасайиши (брадифрения).
• Галакторея
• Гиперпролактинемик гипогонадизм
• Иккиламчи тухумдон поликистози
• Семириб кетиш
• Гипотермия.
Гипотиреозни ташхислаш учун клиник кўриниш маълумотлари иккинчи даражали аҳамиятга ега.
Гипотиреоз билан ўхшаш аломатларнинг йўқлиги уларнинг мавжудлигидан кўра кўпроқ диагностик
аҳамиятга ега.
Гипотиреоз диагностикасида асосий xатоликлар, биринчи навбатда, битта ва ундан ортиқ аъзолар
тизими зарарланган ҳолатларда кузатилади. Кўпинча бирламчи гипотиреоз қуйидаги касалликлар
билан ниқобланади:
1. Терапевтик:
• полиартрит;
• полисерозит;
• миокардит;
• ЮИК;
• НЦД;
• гипертониккасаллик;
• артериалгипотония;
• пиелонефрит;
• гепатит (сариқ касал);
• Ўт йўллари ва ичак гипокинезияси
2. Гематологик - анемиялар:
237
• темиртанқисли (дефицитли) гипохромли;
• нормохромли;
• пернициозли;
• фолий танқислиги (фолий дефицитли).
3. Жарроҳлик:
• ўт-тош касаллиги.
4. Гинекологик:
• бепуштлик;
• тухумдон поликистози;
• бачадон миомаси;
• менометроррагия;
• опсоменорея;
• галакторея-аменорея;
• гирсутизм.
5. Эндокринологик:
• акромегалия;
7. Дерматологик:
• алопеция.
8. Психиатрик:
• депрессия (тушкунликка тушиш);
• микседематозли делирий;
• гиперсомния;
• агрипния;
• НЦД.
Бугунги кунда гипотиреозни ташхислашнинг муаммоси муайян беморда ушбу ташхисни
аниқлашинг мураккаблигида эмас, балки ушбу текширувлар учун зарур бўлган шахсларни
аниқлашдадир. Соматик касалликларни адекват даражада даволаш жараёнида юқорида
келтирилган симптомларни сақлаб қолиш учун, гипотиреознинг клиник "ниқоб"ларини
238
идентификация қилиш шифокорни ушбу беморларда ТТГ даражасини ўрганишга йўналтирилган
бўлиши керак.
Лаборатория текширувлари
Гипотиреозни аниқлаш учун, ҳатто яққол клиник кўринишда ҳам, гормонал
тасдиқлаш керак бўлади.
Гормонал текширув. Агар гипотиреозга шубҳа қилинса, унда фақат қон зардобида ТТГ
концентрациясини аниқлаш кифоя. Агар бу кўрсаткич нормал қийматларда бўлса ёки 10 мМЕ/л дан
ошса, аксарият ҳолларда қўшимча гормонал текширувлар тавсия этилмайди. ТТГ 4-10 мМЕ/л
доирасида аниқланганида эТ4ни аниқлаш тавсия этилади.
Гипотиреозни ташхислаш учун эТ3 миқдорини аниқлаш тавсия қилинмайди, чунки унинг
камайиши фақат эркин Т4 миқдори камайтирилгандан сўнг содир бўлади.
Қоннинг клиник анализи. Нормо– ёки гипохром анемия, айрим ҳолатларда В12- танқислик
анемияси кузатилади.
Инструментал текширувлар
ЭКГ: юрак қисқаришлари сонининг пасайиши, паст волтаж тишчалар, силлиқланган ёки салбий
Т тишча, юрак электр ўқининг чапга четлашиши, P-R, Q-T интервалларнинг узайиши, QRS
комплекснинг кенгайиши.
239
Қалқонсимон безнинг УТТ: ҳажмда кичрайиши, камданкам ҳолатларда ҚБ гипертрофияси,
тиреоид тўқима гипоэxогенлиги.
Ташқи нафас олиш функциясининг тадқиқоти: рестриктив тип бўйича ташқи нафас олиш
функсиясининг бузилиши.
Xиазмалселляр соҳада МРТ/КТ: иккиламчи гипотиреозда бўш турк эгари синдроми, узоқ давом
этувчи бирламчи гипотиреозда тиреотропинома.
Дифференциал диагностика
Диагностикани қийинлаштирувчи омиллар:
240
нинг нормал ёки бирмунча ошган ва ТТГ нинг нормал даражасида умумий ва эркин Т3 пасайиши
билан кузатилади.
Гипотиреозга xос аломатлар кекса кишиларнинг фақат 25-50% да аниқланади, қолганлар эса
номаълум аломатларга эга, ёки гипотиреоз клиникаси қандайдир моносимптоматик кўринишига
эга.
Шифокор агар бемор анамнезда қалқонсимон безнинг қайсидир касаллигига эга бўлган
бўлса ёки гипотиреоз ривожланишига олиб келиши мумкин бўлган дорилар қабул қилган бўлса,
ёши қари беморда гипотиреоз синдроми борлигига шубҳа қилиши ва қонда ТТГ даражасини
аниқлаши лозим. Бундан ташқари, оддий даволашга резистент бўлган ич қотиши, кардиомиопатия,
номаълум генез анемияси, деменция бўлиши кекса ёшдаги беморда гипотиреоз борлигини рад
этувчи сабаб бўлиши керак.
241
Терапия усули
Медикаментоз (ўрин босиш терапияси). Ўрин босиш терапияси учун левотироксин натрий
препаратлари мақсадга мувофиқ. Тавсияларнинг ишончлилик даражаси А
- Ундан ташқари, субклиник гипотиреоз холатида ТТГ даражаси 10 мЕД/л дан ошса,
шикоятлар ва клиник белгилари бўлса, ТПО га антителалар юқори титрлари ифодаланса, қонда
липидлар даражасининг атероген ўзгаришлари кузатилса - шу ҳолатлари кўрсатма ҳисобланади.
Тавсияларнинг ишончлилик даражаси В.
- Л-Т4 бошланғич дозаси ва тўлиқ ўрин босиш дозасига эришиш индивидуал аниқланади ва
беморнинг ёши, вазни ва унда бирга кечувчи кардиал касалликларга боғлиқ. Тавсияларнинг
ишончлилик даражаси В.
- Л-Т4 бир маҳал оч қоринга, сутканинг бир вақтида ва иложи борича бошқа препаратлар
қабул қилинишидан 4 соат олдин ёки кейин интервал билан қабул қилиниши лозим. Тавсияларнинг
ишончлилик даражаси С.
- Агар Л-Т4 тўлиқ ҳисобли ўрин босиш дозаси қабул қилиниши бошланганидан 2 ой ўтиб ТТГ
даражаси кўзланган даражагача етказилмаса, ушбу препаратнинг суткалик дозасини янада титрлаш
керак. Тавсияларнинг ишончлилик даражаси А.
242
- Л-Т4 препаратлари био-мавжудлиги билан ажралиб туради, шунинг учун препаратни
ўзгартирганда ТТГ даражасини қўшимча назорат қилиш тавсия етилади. Тавсияларнинг
ишончлилик даражаси А.
- Л-Т4 га эҳтиёж катта кишига қараганда болаларда юқори, кексаларда эса, аксинча, анча
паст ва аёлларда ҳомиладорлик даврида ошади. Тавсияларнинг ишончлилик даражаси В.
Қонда ТТГ даражаси нормаллашгунга қадар хар 2 ой оралиғида 12,5-25 мкг ошириш лозим.
Кардиал симптомлар пайдо бўлса ёки ёмонлашиб қолса, дозани аввалги ҳолатига тушириш
ва юрак терапиясини тўғирлаш керак бўлади.
Семиз одамларда L-T4 дозасини ҳисоблаш учун идеал тана вазнининг 1 кг олинади ва шу
тариқа амалга оширилади.
• 4,0-10,0 мМЕ/л оралиғида ТТГ даражасинининг ошишини аниқланганидан сўнг ўрин босувчи
терапияни тайинлаш тавсия этилмайди.
• 3-6 ойдан сўнг ТТГ даражасини ва эркин Т4 яна бир бор текшириб кўриш керак.
• Даволашни фақат ТТГ даражасининг турғун ўсиши аниқланганида ёки ТПО га АТ
аниқланганида бошлашади.
• Левотироксин билан ўрин босиш терапияси ТТГ нинг юқори даражаси аниқланганидан сўнг
тайинланадиган ҳомиладорлар бундан мустасно.
• Субклиник гипотиреозда левотироксиннинг дастлабки зарур дозаси - 1 мкг/кг.
244
• Антиангинал терапияни мукаммаллаштириш.
• Л-Т4 дозасини янада ошириш масаласини қоннинг ТТГ таҳлилидан сўнг ҳалқилиш.
- Ҳар 6-8 ҳафтада ТТГ ва эТ4 даражасини назорат қилиш зарур. Тавсияларнинг ишончлилик
даражаси А.
- Тўғри ўрин босиш терапиясига нормадан паст ТТГ (2,5 мЕд/л дан паст) ва нормадан юқори
эТ4 даражасини қўллаш мақсадга мувофиқ. Тавсияларнинг ишончлилик даражаси А.
Компенсацияланган гипотиреозга эга беморларда ТТГ ни ҳар йили ўрганиш тавсия этилади.
ТТГ даражасида қонни олиш вақти ва Л-Т4 ни қабул қилишдан кейинги интервал
сезилмайди. Агар тўғри терапия учун бундан ташқари Т4 св даражасини аниқлашдан фойдаланилса,
қон олишдан олдин препарат-ни қабул қилиш керак эмас, чунки левотироксин қабул қилгандан бир
неча соат ўтиб, қонда Т4 даражаси ишончли ўсади (15-20% га).
Прогноз
Ўз вақтида диагностика ва тўғри даволашда ижобий.
Жарроҳлик даволаш: Ушбу касаллик учун ҳеч қандай жарроҳлик даволаш ишлаб чиқилмаган.
246
Беморнинг аҳволини баҳолаш бўйича ўлчовлар, сўровномалар ва бошқа воситалар шу клиник
протоколда кўрсатилганидек. Талаб қилинмайди.
247
АДАБИЁТЛАР РЎХАТИ
248
ИЛОВАЛАР
1-Жадвал
2-Жадвал
249
Катталарда тиреотоксикозни ташхислаш ва
даволаш бўйича миллий клиник протокол
Тошкент 2021
250
Клиник муаммо: Эндокринология
Мундарижа
КИРИШ ......................................................................................................................................253
Клиник протокол яратган ишчи гуруҳ аъзолари ....................................................................253
7
Протоколни қайта кўриб чиқиш шартларини кўрсатиш: протоколни эълон қилинганидан кейин 5 йил ўтгандан кейин ва
у кучга кирган кундан бошлаб ёки далиллар даражасига яна янги усуллар мавжуд бўлганда.
251
ХКТ-10 бўйича кодлар ..............................................................................................................254
Қўлланиладиган қисқартмалар рўйҳати ..................................................................................255
Клиник протоколнинг мўлжаллари .........................................................................................255
Тавсияларнинг ишончлик даражасини баҳолаш ....................................................................255
1-БОБ. ТИРЕОТОКСИКОЗ СИНДРОМИ ТАЪРИФИ ВА ТАВСИФЛАРИ ......................256
Таърифи ......................................................................................................................................256
Таснифи ......................................................................................................................................258
2-БОБ. ТИРЕОТОКСИКОЗ СИНДРОМИНИ ТАШХИСЛАШ ............................................260
Клиник белгилари ......................................................................................................................261
Катта ёшдагиларда тиреотоксикознинг клиник аломатлари.................................................262
Дифференциал ташхислаш .......................................................................................................264
Грейвс касаллиги ва ўтиб кетувчи гестацион тиреотоксикозни қиёсий таққослаш ...........265
Тиреотоксикоз синдромини ташхислаш алгоритми ..............................................................266
ГК ташхислаш алгоритми .........................................................................................................267
3-БОБ. ТИРЕОТОКСИКОЗ СИНДРОМИНИ ДАВОЛАШ ...................................................268
Номедикаментоз даво................................................................................................................268
Медикаментоз даво ...................................................................................................................269
Радиойодтерапия .......................................................................................................................270
Жаррохлик усули .......................................................................................................................270
ГК даволаш алгоритми ..............................................................................................................271
ГК даволаш усулини танлаш ....................................................................................................271
4-БОБ. ТИББИЙ РЕАБИЛИТАЦИЯ........................................................................................272
Тиббий ёрдамни ташкиллаштириш .........................................................................................273
Адабиётлар: ................................................................................................................................273
Иловалар .....................................................................................................................................274
252
КИРИШ
Тиреотоксикоз синдроми қонда ортиқча миқдорда қалқонсимон бези
гормонлари мавжудлигидан келиб чиқадиган ҳолат. Буни сабабларига
қалқонсимон без томонидан гормонларини ўта кўп ишлаб чиқарилиши,
гормонларни бездан деструктив яллиғланиш сабабли қонга тарқалиши,
ташқаридан ортиқча миқдорда қабул қилиниши ёки эктопик қалқонмисон без
ёки хорионэпителиома билан ишлаб чиқарилиши киради. Энг кўп учрайдиган,
тиреотоксикозни 75% гача ташкил топган сабаб бу Грейвс касаллигидир.
Илғор диагностик ва терапевтик алгоритмларни тузилиши ва киритилишига
қарамай амалиётда ҳали ҳам узоқ муддат даво олмаётган, ёки индивидуал
ёндашувсиз танланган даволаш тури билан беморлар кузатилади. Бугунги
кунда тиреотоксикозни асоратлари соғлиқни сақлаш тизими учун ва биринчи
ўринда бемор учун сезиларли молиявий юк бўлиб келмоқда, шу билан
беморни ҳаёт сифати ва унинг давомийлигига таъсир кўрсатади. Бу
хасталикни эрта аниқланиши ва даволаниши бу мақсадни тўғри ечими бўлади.
Бунинг учун бирламчи бўғин шифокорлар, кардиологлар, невропатологлар,
гинекологлар ва бошқа йўналишдаги шифокорлар орасида тиреотоксикоз
билан беморларни эрта ташҳислаш ва даволаш бўйича ахборот етказиш
ишларини олиб бориш керак. Шу билан бирга бу беморлар ичида юқори ҳавф
гуруҳига кирадиганларни, яъни, юрак-қон томир тизими асоратлари,
тиреотоксик гепатитлар ва кейинчалик цирротик ўзгаришлар ҳавфи, оғир
эндокрин офтальмопатия ҳавфи билан беморларни аниқлаш ва уларга
ихтисослаштирилган ёрдам ташкил қилиш керак, бу ўз ўрнида қайтариб
бўлмайдиган ўзгаришларни олдини олар эди. Ҳозирги вақтда академик Ё.Ҳ.
Тўрақулов номли РИИАЭТМ да тиреотоксикоз синдромини қайталаниши ва
юрак-қон томир тизимии асоратларини ривожланиши ҳавф омилларини
аниқлаш бўйича изланиш олиб борилмоқда. Бу изланишда консерватив ва
радиофаол йод билан даволашда рецидивларни, сурункали юрак
етишмовчилиги ва хилпилловчи аритмияни ривожланишини олдини олиш
мақсад қилиб қўйган.
Жавобгар ижрочилар:
Рецензентлар:
Мақсад ва вазифалар
Мақсад: сўнгги халқаро тавсияларга мувофиқ, Ўзбекистон Республикасида
тиреотоксикоз синдроми билан касалланган беморларга юқори сифатли
ташхис ва даволашнинг замонавий тактикасини таъминлаш.
254
Тиреотоксикоз диффуз заҳарли буқоқ билан Е05.0
Тиреотоксикоз тугунли заҳарли буқоқ билан Е05.1
Тиреотоксикоз кўп тугунли заҳарли буқоқ билан Е05.2
Беморлар категорияси:
Бирламчи, иккиламчи, манифест ва субклиник тиреотоксикоз билан
хасталанган беморлар.
Мақсадли гуруҳ:
Эндокринологлар, умумий амалиёт шифокорлари, кардиологлар,
гинекологлар.
Таснифи
• Тиреотоксикоз синдроми билан кечувчи касалликлар
• Грейвс-Базедов касаллиги
• Токсик аденома
• Кўп тугунли (тугунли) токсик буқоқ
• ҚБ саратони (юқори қиёсланадиган)
• Оилавий аутоиммун бўлмаган тиреотоксикоз
• Аутоиммун тиреодит
• Ним ўткир тиреоидит
• Нурланган тиреоидит
• Туғруқдан кейинги тиреоидит
• Йод келтириб чиқувчи тиреотоксикоз (Йод-Базедов)
• Бошқа аъзоларнинг касалликлари.
• Struma ovarii (гиперфункцияланган тиреоид тўқималарнин атипик
жойлашиши)
• Гипофиз аденомаси (ТТГ-ишлаб чиқарувчи)
• Тиреоид гормонларга гипофизар қаршилик
• Хорионэпителиома – сурункали гонадотропин ишлаб чиқарувчи ўсмалар
• Сунъий тиреотоксикоз
Қалқонсимон безда радиойодни нормал ёки юқори қабул қилиш билан боғлиқ
бўлган ва қалконсимон безда радиойодни жуда паст қабул қилиш билан
боғлиқ тиреотоксикозни қиёсий таққослаш (1-жадвал)
258
1-жадвал.
Тиреотоксикоз сабаблари
Қалқонсимон безда радиоактив Қалконсимон безда радиоактив йодни
йодни нормал ёки юқори жуда паст қабул қилиш билан боғлиқ
қабул қилиш билан боғлиқ тиреотоксикоз
тиреотоксикоз
ГК Огриксиз (аъломатларсиз) тиреоидит
ТА ёки КТЗБ Амиодарон тиреоидит
Трофобластик касаллик Ним ўткир тиреоидит
ТТГ ишлаб чиқарувчи гипофиз Ятроген тиреотоксикоз
ўсмалари
Тиреоид гормонларга қаршилик КБ гормонларини доимий қабул қилиш
қилувчи (Т3 рецепторининг
мутацияси)
Struma ovarii
Ўткир тиреоидит
ҚБ фолликуляр саратонининг ўткир
метастази.
2-жадвал.
Тиретоксикознинг оғирлик даражалари
Оғирлик даражалари Мезонлар
Кучли бўлмаган клиник белгилар ва гормонал текширувлар
Субклиник натижалари орқали қўйилади. Қондаги ТТГнинг миқдори
тиреотоксикоз пасаяди, лекин эрТ3, эрТ4нинг микдори меъёрда бўлади.
Касаликнинг клиник белгилари намоён бўлади ва гормонал
ўзгаришлар юзага келади. эрТ4 ва/ ёки эрТ3 миқдори ошиши
Яққол тиреотоксикоз натижасида ТТГнинг миқдори пасаяди.
- компенсацияланган
- декомпенсацияланган
259
Оғир асоратлар юзага келади: юрак етишмовчилиги,
Асоратланган тромбоэмболик асоратлар, буйрак усти бези
тиреотоксикоз етишмовчилиги, токсик гепатит, паренхимал аъзоларнинг
дистрофик
ўзгаришлари, психоз, кахексия ва бошқалар.
3-жадвал.
ҚБ катталашиши даражалари (ЖССТ, 2001й):
0 даража Буқоқ йўқ
1 даража ҚБ бўлаклари 1-бармоқнинг дистал фалангаси узунлигидан
катта эмас, буқоқ пайпасланади, лекин кўринмайди
2 даража Буқоқ пайпасланади ва кўринади
4-жадвал.
О.В. Николаев бўйича буқоқ таснифи
Даражалари Физикальная характеристика
0 даража Буқоқ пайпасланмайди ва кўринмайди
I даража Буқоқ кўринмайди, лекин пайпасланади ва
ютинганда безнинг бўйинча қисми кўринади
II даража ҚБ ютинганда кўринади ва пайпасланади, буйин
шакли ўзгармаган
III даража ҚБ кўриниб туради, бўйин контурини ўзгартиради
(«семиз» бўйин)
IV даража Катта буқоқ, бўйин конфигурациясини бузади
V даража Катта буқоқ, трахея ва қизилўнгачни эзиши билан
кузатилади
260
Клиник белгилари
• Терлаш
• Ҳовлиқиш
• Уйкусизлик
• Соч тўкилиши
• Кўз олмасининг чиқиши
• Бутун тананинг титраши
• Ҳаво етишмаслиги
• Жисмоний зўриқиш
• Иссиқга бардошсизлик
• Озиб кетиш
• Юрак аритмияси
• Ҳолсизлик
• Йиғлоқилик
• Юрак тез уриши
• Асабийлик
• Мушаклардаги зўриқиш
• Қорин тез очиши
• Ич тез-тез келиши
• Қалконсимон без катталаши
• Бепуштлик
• • Либидони пасайиши
• Ҳайз кўришни бузилиши
Физикал белгилар
• Терлаш, баданнинг қизиши
• Ҳовлиқиш
• Миокардиодистрофия
• Пульс босимини кенгайиши
• Ўнг қоричали қон айланишининг бузилиши
• Психозлар
• Юрак уришининг тезлашиши
• Хаяжонланишнинг кўпайиши
• Систолик артериал қон босимининг ошиши
• Аритмия (пароксизмал тахикардия, экстрасистолиялар)
• Тиреотоксик гепатоз
• Озиб кетиш
• Тана ҳароратининг бузилиши
Қўшимча текширувлар
Қон таҳлили: умумий қон таҳлили кам қонликни, жигар трансаминазалари
тиреотоксик гепатитни ва кальций миқдорини аниқлаш гипокальциемияни
истисно этилиши учун ўтказилади.
ЭКГ: чап қоринча гипертрофияси, юрак қисқаришлар сонини ошиши, ритм
бузилиши.
Қорин бўшлиғи УТТси: гепатомегалия, кам ҳолларда қорин бўшлиҳида
суюқликни кўриш мумкин.
Кўкрак қафаси аъзоларини рентгенографияси: кардиомегалия, гидроторакс.
ИАБ: қалқонсимон бези саратонини истисно этиш.
Дифференциал ташхислаш
ГК ва бошқа тиреотоксикоз билан кечадиган касалликларни (ҚБ функционал
автономияси, деструктив тиреотоксикоз) дифференциал ташхислаш учун,
консерватив даволашни режалаштирганда ва уни бекор қилиниши арафасида
касалликни ремиссияга етишини/етганлигини баҳолаш учун, ЭО фаоллигини
баҳолаш учун, неонатал тиреотоксикозни ГК билан оналардан туғилган
чақалоқларда баҳолаш учун ТТГр-АТ ни аниқлаш тавсия этилади
264
ГК ва шунга ўхшаш симптоматика билан ва ҚБ нормал функцияси билан
кечадиган касалликларни (масалан, атеросклеротик ўзгаришлар сабабли
ҳилпилловчи аритмия) дифференциал ташхислаш учун гормонал текширувлар
ўтказилишини осонлиги ва арсеналда борлиги сабабли қийин эмас.
Қийинчиликлар тиреотоксикоз билан кечадиган касалликларни ГКдан
дифференциал ташхислашда учрайди. Бошқа касалликларда учрамайдиган
эндокрин офталмопатияни борлиги бу муаммода катта ёрдам кўрсатади.
Ним ўткир тиреодит ва тиреотоксикоз билан кечувчи касалликларда
(туғруқдан кейинги, цитокинланган тиреоидит, амиодарон келтириб
чиқарувчи тиреотоксикоз 2 тури) қалқонсимон без сцинтиграфия қилинганда
радиофарм дори воситасини жуда паст ёки умуман қабул қилмаслиги
кузатилади.
Бундан ташқари, ним ўткир тиреодитда яққол клиник белгиларни (оғриқ) ва
ЭЧТнинг кўтарилганини кўришимиз мумкин. Кекса ёшдагиларда
қалқонсимон без функционал автономияси кўп тугунли токсик буқоқ билан
ифодаланади (50 – 60 ёш); қалқонсимон без сцинтиграфиясида «қайноқ»
тугунлар аниқланади, лекин аутоиммун касалликлар аниқланмайди (ТПО-АТ,
ТГ-АТ, ТТГр-АТ).
Ҳомиладор аёлларда ГК ташхислаш қийинчилик туғдириши мумкин. Одатда
ҳомиладорлик даврида хорионик гонадотропинга боғлиқ ҳолда ҚБ
гиперстимуляциясини кузатишимиз мумкин, кўпчилик аёлларда (30%
атрофида) ТТГ миқдорини нормадан пасайиши, баъзида эса (2% ҳолларда)
эркин Т4 нинг кўтарилишини кўришимиз мумкин. Бу ҳолатни ГК билан
қиёсий таққосланганда ЭОП, бошқа тиреотоксикозга ҳос белгилар
кузатилмайди, бундан ташқари динамик кузатувда бу кўрсаткичларни меъёрга
келганини кўришимиз мумкин. Шуни ёдда тутиш керакки, ҳомиладор
аёлларда умумий Т4 нинг миқдори меъёрдан юқори бўлади, бу эстрогеннинг
ТСГга нисбатан юқори бўлишига боғлик. Шу билан боғлиқ ҳолда
ҳомиладорлик даврида қалқонсимон без фаолияти эркин Т4 ва ТТГнинг
миқдорига қараб баҳоланади.
Сунъий тиреотоксикозни (катта миқдорда тиреоид дори воситаларини қабул
қилиш) ГК фарқланганда, сцинтиграфияда радиофарм дори воситасини кам
қабул қилиши ва тиреоглобулин миқдорининг ошиши, бошқа касалликларга
нисбатан ҚБ гиперфункциясини кузатишимиз мумкин.
5-жадвал.
265
Ҳомиладорликни эрта даврида,
Ҳомиладорлик
Ҳомиладорликни барча даврларида кўп ҳомиладорликда кўпроқ
даври
кузатилади
Тиреотоксикоз аломатлари яққол Эрта токсикозни белгилари:
аниқланади (озиш, юрак тез-тез юрак уриб кетиши, кўнгил
уриши, терлаш, кўл титраши). айнаш, қизиш хисси.
Ҳар доимгидек тиреотоксикознинг Одатдагидек аъломатларнинг
Клиник
аломатлари аниқланади (юрак умуман кузатилмаслиги ёки
белгилари
уришининг 100дан баланд ҳомиладорликга мос бўлиши
бўлиши, пульсли босим юқори, (юрак тез уриши, умумий
Ҳомиладорлик даврига нисбатан ҳолсизлик, кўнгил айлаши ва
озиш ёки вазнни кўпаймаслиги. бошқалар)
Эндокрин
50% ҳолларда кузатилади Кузатилмайди
офтальмопатия
ТТГр ва ТПОга АТ кўтарилган Кўтарилмаган
ЭТ4 ва эТ3 нинг эТ4 ва ТТГ нинг ўзгариши
миқдори яққол юқори натижасида (0,1-0,4 мЕ д/л),
бўлиши ва ТТГнинг ХГЧ миқдорининг ошиши
паст бўлиши, хаттоки (100,000 ЕД/л дан ортиқ),
«0» гача пасайиши мумкин. ТТГнинг миқдори пасайган,
Гормонал
Эр.Т4ни лекин «0»дан баланд, эТ4
текширувлар
миқдори қатъий қисман кўтарилган. Кўп
баланд бўлиши ва ТТГ ҳомилали ҳомиладорликда
нинг миқдорининг эТ4нинг миқдори кўтарилиши
кўтарилиши. мумкин. Вақт ўтиши билан эТ4
ва ТТГ миқдори меъёрига
келади.
ҚБ тўқимасини эхогенлиги
одатда меъёрда, ўзгаришсиз.
Қалқонсимон без тўқимасининг
Ўрта оғирликдаги йод
эхогенлигини пасайиши. 70%
УТТ танқислик худудларда диффуз
ҳолларда диффуз гипоэхогенлик
эутиреоид буқоқ 15-20%
кузатилади.
ҳомиладор аёлларда ҳолларда
учрайди.
266
ГК ташхислаш алгоритми
267
3-БОБ. ТИРЕОТОКСИКОЗ СИНДРОМИНИ ДАВОЛАШ
Номедикаментоз даво
Эутиреозга етмагунча жисмоний зўриқишни чегараланиши керак ва
таркибида йод бор дори воситаларини қабул қилмаслик, чекишни тўхтатиш.
268
Медикаментоз даво
Тиреотоксикоз олиб келган сабабга боғлиқ.
Эндоген тиреотоксикоз – консерватив даволаш, радиойодтерапия ва
жарроҳлик усули.
Экзоген тиреотоксикоз – дори қабул қилиш дозасини камайтириш ёки қабул
қилмаслик.
Деструктив тиреотоксикоз – симптоматик даво (бета-блокаторлар, ЯҚНСВ,
ГКС)
269
Тиреостатик терапия бошлашдан олдин очиқ гемограмма, лейкоцитларни 5
ҳил турини процентдаги ҳисоби билан, трансаминаза ва билирубин миқдорини
кўрсаткичларини аниқлаб олиш керак (А тоифаси). Тиреостатик қабул
қиладиган барча беморларда фебрил ҳолатларида ва фарингит, ангина
кузатилганда лейкоцитлар сони ва формуласини аниқлаш керак. Бошқа
вазиятларда вақтима-вақти лейкоцитлар аниқланиши тавсия этилмайди (В
тоифаси).
Радиойодтерапия
РЙТ вақтинчалик тиреотоксикоз симптомларини кучайтириши сабабли уни
ўтказилишидан олдин беморларга адренергик симптомлар бўлмаган ҳолда ҳам
β-блокаторлар тавсия этилади (айниқса кекса ва ёндош касалликлар билан
беморларда). Метимазол тиреотоксикознинг асоратларини юқори хавф
гурухига кирадиган беморларга РЙТдан олдин тавсия этилиши мумкин. РЙТ
ўтказилишидан 2-3 кун олдин дори бекор қилинади. Юқорида айтиб ўтилган
тиреотоксикоз асоратларини хавф гуруҳига кирувчи беморларда метимазол
РЙТдан 3-7 кун ўтгач давом этилади.
Бемор назорат учун 2-3 ой ўтгач кўрикка келади, ТТГ, эрТ4 ва умТ3
текширилади. Бемор 6 ой давомида 4-6 ҳафта интервали билан ёки гипотиреоз
ҳ олати бўлмагунча кузатувда бўлади. Кейинчалик камида 1 йилда 1 маротаба
гормонал текширувлар олиб борилади. 6ой давомида тиреотоксикоз сақланиб
турса қайта РЙТ ўтказилади.
Жаррохлик усули
270
Оператив даводан олдин бемор эутиреоз ҳолатига етказилиши керак (А
тоифаси). 1 ой олдин 10 томчи/кун Люголь эритмаси (ҚБда қон айланишини,
васкуляризацияни ва оператив амалиёт даврида қон йўқотишини
камайтиради) буюрилади (С тоифаси). Витамин D ва кальций миқдори
аниқланиб нормага келтирилади. Жаррохлик амалиётини танлов усули – тотал
ёки субтотал тиреоидэктомия. Бу амалиётларни юқори малакали жаррох
бажариши керак. Операциядан сўнг кальций миқдори назорат қилинади –
шунга кўра кальций ёки кальцитриол тайинланади. Метимазол жаррохлик
амалиёт даврида тўхтатилади ва операциядан сўнг бета-блокаторлар бекор
қилинади. Левотироксин 1.6 мкг/ кг дозада, кекса ёшдаги беморларга нисбатан
камроқ дозада буюрилади. ТТГ 6-8 ҳафтада назорат қилинади, эутиреозга
етгандан сўнг камида 1 йилда 1 маротаба текширилади.
ГК даволаш алгоритми
6-жадвал.
Адабиётлар:
1. 2018 European Thyroid Association Guideline for Management of Grave’s
Hyperthyroidism
2. 2016 American Thyroid Association Guidelines for Diagnosis and Management of
Hyperthyroidism and Other Causes of Thyrotoxicosis
273
3. Дедов И. И., Мельниченко Г. А., Свириденко Н. Ю. Платонова Н.М.
Диагностика, профилактика и лечение ятрогенных йодиндуцированных
заболеваний щитовидной
железы // Вестник РАМН. 2006. - № 2. - С. 15–22.
4. Дедов И.И., Мельниченко Г.А., Фадеев В.В. Эндокринология. ГЭОТАР –
Медиа, 2009. - 422 с.
5. Дедов И.И., Мельниченко Г.А., Фадеев В.В. Эндокринология. Медицина,
2000.-С. 172-179
6. Диагностика и лечение заболевания щитовидной железы во время
беременности и в послеродовом периоде: по материалам клинических
рекомендаций
эндокринологической ассоциации США Перевод и комментарии В. В.
Фадеева.-2007.-http://www.thyronet.rusmedserv.com/
7. Крассас Г. Вирсинга В. Современные концепции диагностики и лечения
эндокриннойофтальмопатии// Thyroid International.-2005.-P.3-19.
8. Мельниченко Г.А. Болезни щитовидной железы и беременность: В кн.:
Болезни
органов эндокриннойсистемы (руководство по внутренним болезням) / Под
ред. И. И. Дедова. — М.: Медицина, 2002.
Иловалар
1-илова. ҚБ радиойодтерапияси муолажаси ўтказишга розилик
Бемор __________________________________________________
274
Ёши __________________
Сана __________________
Мен шифокор _________________ дан тиреотоксикоз холатимни даволаш/қалқонсимон без қолдиқ
тўқимасини (кераклигини тагига чизилсин) абляцияси мақсадида учун радиоактив йод
қўллашларини сўрайман.
Бу даволаш турини таъсири, маъносини ва барча потенциал ножўя таъсирлари менга
тушинтирилди. Мен бу даволаш натижасида қалқонсимон бези бутунлай ёки қисман йўқ
қилиниши ва фаолияти йўқотилиши натижасида умрбод шу без гормонлари билан ўринбосар даво
олиб юриш эхтимолини борлигига тушунчага эгаман. Бундан ташқари, айни холларда бир
маротабалик муолажа етарли бўлмасдан, иккинчи мартта РЙТ ўтиш эхтимоли борлигини тушуниб
турибман. Мен ўз эхтиёрим билан бу даво турини хавфларини қабул қилдим.
Менга хабар берилдики, шифокор назоратидан хар 4 хафтада ўтишим керак, хеч бўлмаганда
биринчи уч ой ичида. Кейинчалик кузатув хам керак бўлиши мумкин.
Бемор имзоси _______________________
Беморни ота-онаси ёки васийси имзоси ____________________
275
розилигимни бераман ва Марказ ходимларини керакли бўлган барча муолажаларни
ўтказишларини илтимос қиламан.
Мен, даволаш жараёнида қилинадиган муолажаларнинг ўтказилиш йўллари ва усулларидан,
шунингдек операциянинг зарурлиги, мақсади, ундан кутилаётган натижалардан ва баъзан
операция давомида ёки ундан сўнг юзага келиши мумкин бўлган нохуш ҳолатлардан
хабардорман.
Жаррохлик муолажанинг аниқ натижасини олдиндан айтиш мумкин эмаслигидан хабардорман.
Операциянинг ўтқазилиши кейинчалик ҳаёт учун хавф олиб келиши ва вақтинчалик ёки доимий,
қисман ёки тўлиқ ногиронликга олиб келиши мумкинлигини тушунаман. Операциянинг
натижаси хақида кафолат берилмаган.
Операция, анестезия ва бошқа муолажалар пайтида кутилмаган шошилинч холатлар ва
асоратлар пайдо бўлишидан хабардорман, ва бу холатларда мен керакли шошилинч
харакатларга (кайта операция ёки муолажаларга) розилигимни бера олмайман. Бу ҳолда
операция (муолажа) вазиятга қараб ўзгартирилиши мумкинлигига розиман.
Соғлиғим билан боғлиқ бўлган барча муаммолар, дори-дармонларга нохуш (аллергик)
реакциялар борлиги ва алкогол ёки гиёҳванд моддалардан фойдаланишим ҳақида шифокорни
хабардор қилишим шартлигини биламан.
Операция давомида кўп қон йўқотиш мумкинлигини ва бундай ҳолда қон ёки унинг
компонентлари қуйилиши зарурлигидан хабардорман. Ушбу муолажаларга розилигимни
бераман. в
Менинг касаллигимнинг даволаниш усули а кутилаётган тақдири ҳақидаги маълумотни фақат
______________________________________га беришингиз мумкин
Мен ва менинг қариндошларим режалаштирилган операциянинг хусусиятлари ва
операциядан кейинги даврда кузатилиши мумкин булган асоратлари ҳақида тўлиқ
хабардормиз, айниқса: нафас олишнинг кийинлашиши (овоз бойламининг бир томонлама
еки икки томонлама парези еки параличи), бундай холатда трахеотомия муолажасининг
бажарилиши ва трахеостомик трубка куйилиши мумкин (вактинча/узок муддатга/доимий
вактга). Шунингдек операциядан кейин овознинг узгариши, суюклик ичганда ютишнинг
кийишлашиши каби асоратлар кузатилиши эхтимоли бор. Гипопаратиреоз холатининг
пайдо булиши ва кучайиши, бунинг натижасида тиришиш пайдо булиши/кучайиши,
гипотония/гипертония пайдо булиши/кучайиши ва инфекцион асоратларнинг
ривожланиш хавфи борлиги. Шунингдек кам холларда юрак кон томир ва нафас олиш
фаолиятининг етишмовчилиги холатлари кузатилиши мумкин. Операциядан кейин
эндокрин етишмовчилик пайдо бўлиши ёки оғирлашиши мумкин (гипотиреоз,
гипопаратиреоз, гипокортицизм, гипогонадизм ва б.), ушбу ҳолатлар гормонал ўрин олиш
терапиясини вақтинчалик ёки доймий равишда қабул қилишни талаб қилиши мумкин.
Юқорида айтиб чиқилганлар беморнинг аҳволининг оғирлашишига, ногиронликка ёки
беморнинг хаетига хавф солувчи холатларга олиб келиши мумкин. Бундан ташқари,
бемор ва унинг қариндошлари госпитализациядан олдин бемор ўзи билган ёки
билмайдиган бошқа йўлдош соматик касалликларнинг оғирлашиши хавфи ҳақида хабар
қилинишган.
Юқорида айтиб чиқилган ҳамма ҳолатлар билан танишиб чиқдим ва операцияга розилигимни
имзо билан тасдиқлайман:
Имзо_______________________Сана________________
Агар беморнинг ўзи имзо бера олмаса, ушбу ҳужжатни беморнинг яқин қариндошлари
(вакиллари) тасдиқлайдилар:
Ф.И.Ш. (тўлиқ)__________________________________________________
Қариндошлиги_____________________________________________
Имзо____________________________ Сана___________________
Қариндошнинг (вакилнинг) имзосини тасдиқлаймиз:
Бўлим мудири_________________________________________________
Врач__________________________________________________________
276
277