Род Павловния- Paulownia

Sieb. et Zuss.
Средней величины листопадные или полу-вечнозеленые деревья с толстыми раскидистыми ветвями
кроны и стволом правильной цилиндрической формы. Листья супротивные, крупные,
длинночерешчатые, цельнокрайные,иногда трехлопастные или грубозубчатые, без прилистников.
Цветки крупные, по форме несколько напоминают цветки глоксинии; чашечка цветка колокольчатая,
пятилопастная, венчик слегка искривленно-трубчатый с пятилопастным зевом; тычинок 4. Окраска
цветков фиолетовая или почти белая. Собраны цветки в крупные верхушечные метелки. Плод -
коробочка с многочисленными мелкими крылатыми семенами.
Насчитывается около 8 видов, дико растущих в Китае; в Японии - только в культуре.В СССР в
культуре распространен один вид.
540. Павловния войлочная – Paulownia tomentosa (Thunb.) Stend. (P. imperialis Sieb. et Zucc.)
Листопадное дерево высотой до 15 (20-25) м, с крупной раскидистой округлой или яйцевидной
кроной. Листья длинночерешчатые,широкосердцевидные или яйцевидные, цельнокрайные, иногда
трехлопастные, заостренные,сверху пушистые, снизу войлочные, очень крупные, длиной 1520 см, а на
сильно растущих побегах и особенно на порослевых даже до 50 см. Распускаются листья (на Крайнем
Юге СССР) поздно - в мае и опадают в ноябре начале декабря. Цветки с колокольчатым
пятилопастным венчиком, крупные (5-6 см),бледно-фиолетовой окраски, душистые, собраны в
конечные крупные метелки длиной до 25 см (рис. 268) Соцветия развиваются в конце лета и на них
образуются цветочные бутоны, которые перезимовывают и распускаются до или во время
распускания листьев (в апреле-мае) следующего года. Плод - широко-яйцевидная деревянистая
коробочка с многочисленными крылатыми семенами. Коробочки остаются на дереве в течение всей
зимы. Цвести и плодоносить начинает очень рано петнем возрасте.
517
Довольно морозостойка, взрослые экземпляры с одревесневшими побегами выдерживалют
непродолжительные морозы до -25-28°.К почве неприхотлива, растет на всякой почве,даже на сухих
почвах, содержащих до 2% извести (Никитский ботанический сад), но нашилучшего развития
достигает на глубокой умерено влажной, дренированной, достаточно плодородной глинистой почве.
Размножается обычно корневыми отпрысками и семенами.Семена быстро (через 1/2 года) теряют
всхо-жесть. Поэтому их собирают в январе-феврале (с нераскрывшимися коробочками) и посев
производят весной, лучше в ящики, под стек-лом, всходы пикируют на гряды (с притененияем и
поливом), а в однолетнем возрасте перевысаживают в питомник. В 2-летнем возрасте саженцы готовы
к высадке на постоянное место. Павловнию можно размножать также корневыми и травянистыми
черенками; в этом случае молодые, распускающиеся листочки пододостижении ими длины 2,5--3 см
срезают с чепешком и укореняют в песке под стеклом.
Павловния является не только красивым декоративным деревом, но и очень ценным
техническим растением. Ее семена 1 содержат ценное масло, широко используемое в Японии для
технических целей (для промасливания некоторых сортов бумаги и для примешивания к японскому
лаку). Древесина красивая - похожа по окраске и рисунку на древесину ореха, очень легкая (удельный
вес 0,240), мягкая, но весьма прочная и устойчивая против сырости и гниения.
518
Применение. Павловния очень эффектна своей редко встречающейся среди древесных пород
голубовато-фиолетовой окраской крупных цветков и крупной листвой. Это одно из красивейших
деревьев юга для уличных и аллейных насаждений, а также для солитеров на газоне.
Районы применения: в качестве красивого высокоствольного дерева - Южный и Средний Крым (до
Старого Крыма и Симферополя),Молдавская СССР, юго-западная, Прикарпатская и Закарпатская
Украина, Закавказье, юг Средней Азии. В порослевой культуре в качестве оригинального
многолетника с декоративной листвой может культивироваться и севернее - до Москвы и Ленинграда.
Қак весьма быстро растущее ценное техническое растение заслуживает массового внедрения в лесные
культуры нижне- и среднегорной зоны Черноморского побережья Қавказа.
Семейство
БИГНОНИЕВЫ Е - BIGNONIACEAE PER S.
Тавянистые и древесные растения (деревья,кустарники, лианы), листопадные и вечнозеленые. Цветки
двусторонне-симметричные, пятерного типа с четырьмя тычинками. Плод - удлиненная коробочка,
похожая на стручок. Семена многочисленные, крылатые или с летучкой иного типа.
Семейство включает более 100 родов, охватывающих около 500 видов, растущих дико
преимущественно в субтропиках и тропиках.
Род Кампсис- Campsis Lour.
Листопадные лианы с супротивными непарноперистыми, крупными листьями. Цветки оранжевые,
крупные, длиной до 6-9 см, с трубчато-ворончатым пятилопастным венчиком и колокольчатой
пятизубчатой чашечкой. Тычинок 4, из них 2 длинные и 2 короткие. Плод -удлиненная стручковидная
двустворчатая коробочка, разделенная перегородкой, к которой прикреплены многочисленные
сплюснутые семена с двумя крылышками.
Род включает 2 вида - C. radicans и C.grandiflora, являющихся весьма декоративны-
ми вьющимися растениями.
541. Кампсис укореняющийся (текома укореняющаяся) -- Campsis radicans (L.) S e e m.
(Tecoma radicans Juss., Bignonia radicans L.)
Высоковьющаяся лиана с многочисленными воздушными корнями на стеблях, с помощью которых
прикрепляется к опоре и по ней подымается вверх по стволу дерева, каменной стены [на высоту до
10-15 (20) м]. Крупные,длиной до 20 см, непарноперистые листья образованы из 9-11 продолговато-
яйцевидных листочков длиной 3,56 см, по краям зубчатых, с заостренной верхушкой; сверху они
темно-зеленые, голые, снизу более светлые, опушенные по средней жилке. Цветки в верхушечных
кистях, трубчато-воронковидные, пятилопастные, крупные, длиной до 8-9 см и диаметром до 5 см,
ярко-оранжевого цвета. Цветет обильно в июле августе (на Крайнем Юге и в сентябре). Плоды -
цилиндрически продолговатые коробочки длиной 7,5-12,5 см. Созревают в ноябре-декабре. Растет
быстро, довольно морозостоек, переносит непродолжительные морозы до 20°. почве
малотребователен, хорошо переносит засуху (лишь в первые годы развития более требователен к
влажности почвы), однако наилучшего развития и обильного цветения достигает на плодородной,
хорошо дренированной, свежей суглинистой почве. Легко переносит обрезку и может быть выращен в
виде небольшого прямостоячего штамбового деревца или куста.Размножается семенами, корневыми
черенками, отводками, формы - прививками.
519
Павловния Тұқымдасы- Paulownia Sieb. et Zuss.
Орташа жапырақты немесе жартылай мәңгі жасыл ағаштар, қалың, жайылған тәж бұтақтары және
тұрақты цилиндр тәрізді діңі бар. Жапырақтары қарама-қарсы, үлкен, ұзын жапырақты, тұтас,кейде
үш лобты немесе өрескел тісті, стипендиясыз. Гүлдер үлкен, пішіні біршама глексиния гүлдеріне
ұқсайды; гүл тостағаншасы қоңырау тәрізді, бес лобты, Королла бес лобты жұтқыншақпен сәл қисық
түтікшелі; стаменс 4. Гүлдердің түсі күлгін немесе ақ дерлік. Гүлдер үлкен апикальды паникулаларға
жиналады. Жемісі-көптеген ұсақ қанатты тұқымдары бар капсула.
Қытайда жабайы өсетін 8 - ге жуық түрі бар; Жапонияда-тек мәдениетте.КСРО-да мәдениетте бір түрі
кең таралған.
540. Павловния киіз – Paulownia tomentosa (Thunb.) Stend. (P. imperialis Sieb. et Zucc.)
Биіктігі 15 (20-25) м-ге дейін жапырақты ағаш, үлкен жайылған дөңгелек немесе жұмыртқа тәрізді
тәжі бар. Жапырақтары ұзын жапырақшалы,кең жүрек тәрізді немесе жұмыртқа тәрізді, тұтас, кейде
үшбұрышты, үшкір,жоғарыдан пушистый, төменнен киіз, өте үлкен, ұзындығы 1520 см, ал қатты өсіп
келе жатқан өсінділерде, әсіресе өсінділерде, тіпті 50 см - ге дейін.жапырақтары (КСРО-ның қиыр
оңтүстігінде) кеш гүлдейді-Мамырда және Қарашада желтоқсанның басында түседі. Қоңырау тәрізді
бес лобты Королла бар гүлдер, үлкен (5-6 см), бозғылт күлгін түсті, хош иісті, ұзындығы 25 см-ге
дейін үлкен паникулаларда жиналады (сурет. 268) Соцветиялар жаздың соңында дамиды және оларда
гүл бүршіктері пайда болады, олар қыстап, келесі жылдың жапырақтары гүлдегенге дейін немесе
кезінде (сәуір-мамыр) гүлдейді. Жемісі-көптеген қанатты тұқымдары бар кең жұмыртқа тәрізді ағаш
капсула. Капсулалар қыс бойы ағашта қалады. Ол өте ерте жасында гүлдеп, жеміс бере бастайды.
517
Аязға төзімді, лигирленген өсінділері бар ересек үлгілер-25-28°дейін қысқа аязға төтеп бере алады.Ол
топыраққа қарапайым емес,әр топырақта, тіпті құрамында 2% әк бар құрғақ топырақтарда да өседі
(Никитский ботаникалық бағы), бірақ ол терең, орташа ылғалды, құрғатылған, жеткілікті құнарлы
сазды топырақта жақсы дамуға жетеді. Ол әдетте тамыр сорғыштары мен тұқымдары арқылы
таралады.Тұқымдар тез (1/2 жылдан кейін) өнгіштігін жоғалтады. Сондықтан олар қаңтар-ақпан
айларында жиналады (ашылмаған қораптармен) және себу көктемде, жақсырақ қораптарда, стек-лом
астында, көшеттер жоталарға батырылады (көлеңкелеу және суару арқылы), ал бір жасында олар
питомникке қайта отырғызылады. 2 жасында көшеттер тұрақты жерге отырғызуға дайын.
Павловнияны Тамырлы және шөпті кесінділермен де көбейтуге болады; бұл жағдайда жас, гүлдейтін
жапырақтар, олардың ұзындығы 2,5 см 3 см-ге жетіп, шелпекпен кесіліп, әйнектің астындағы құмға
тамырланады.
Павловния - әдемі сәндік ағаш қана емес, сонымен қатар өте құнды техникалық өсімдік. Оның 1
тұқымында Жапонияда техникалық мақсатта кеңінен қолданылатын құнды май бар (қағаздың кейбір
сорттарын майлау және жапондық лакпен араластыру үшін). Ағаш әдемі-түсі мен өрнегі жағынан
жаңғақ ағашына ұқсас, өте жеңіл (меншікті салмағы 0,240), жұмсақ, бірақ өте берік және ылғалға
және шірікке қарсы тұрақты.
518
Қолданылуы. Павловния ағаш түрлерінің арасында сирек кездесетін үлкен гүлдер мен үлкен
жапырақтардың көкшіл-күлгін түсімен өте әсерлі. Бұл көше мен аллея екпелеріне, сондай-ақ
көгалдарға арналған таспа құрттарға арналған оңтүстіктегі ең әдемі ағаштардың бірі.
Қолдану аймақтары: әдемі биік ағаш ретінде-оңтүстік және орта Қырым (ескі Қырым мен
Симферопольге дейін),Молдова КСРО, Оңтүстік-Батыс, Карпат және Закарпатия Украина, Закавказье,
Орталық Азияның оңтүстігі. Өсу мәдениетінде сәндік жапырақтары бар түпнұсқа көпжылдық ретінде
оны солтүстікке қарай - Мәскеу мен Ленинградқа дейін өсіруге болады. Өте тез өсіп келе жатқан
құнды техникалық өсімдік ретінде Кавказдың Қара теңіз жағалауының төменгі және орта таулы
аймағының орман дақылдарына жаппай енгізуге лайық.
ТҰҚЫМДАС
БИГНОНИЯЛЫҚТАР- BIGNONIACEAE PER S.
Тавян және ағаш өсімдіктері (ағаштар,бұталар, жүзім бұталары), жапырақты және мәңгі жасыл.
Гүлдер екі жақты симметриялы, төрт стаменмен бес типті. Жемісі-бұршақ тәрізді ұзартылған капсула.
Тұқымдар көп, қанатты немесе басқа түрдегі Ұшпа.
Отбасы негізінен субтропиктер мен тропиктерде жабайы өсетін 500-ге жуық түрді қамтитын 100-ден
астам тұқымды қамтиды.
Campsis Тұқымдасы-Campsis Lour.
Қарама-қарсы жұпталмаған, үлкен жапырақтары бар жапырақты жүзім. Гүлдері сарғыш, үлкен,
ұзындығы 6-9 см - ге дейін, түтікшелі-шұңқырлы бес лобты Королла және қоңырау тәрізді бес тісті
тостағаншасы бар. Стамен 4, оның 2-сі ұзын және 2-сі қысқа. Жемісі-екі қанаты бар көптеген
тегістелген тұқымдар бекітілген септуммен бөлінген ұзартылған, бүршік тәрізді қос жарнақты
капсула.
Тұқымға 2 түр кіреді - C. radicans және C. grandiflora, олар өте сәндік-
өсімдіктерге өрмелеу.
541. Кампсис тамыры (текома тамыры) -- campsis radicans (L.) S e E m.
(Tecoma radicans Juss., Bignonia radicans L.)
Сабақтарында көптеген ауа тамырлары бар биік жүзім бұтасы, оның көмегімен ол тірекке бекітіліп,
ағаш діңіне, тас қабырғаға [10-15 (20) м биіктікке дейін] көтеріледі. Үлкен,ұзындығы 20 см-ге дейін,
пиннат жапырақтары ұзындығы 3,56 см болатын 9-11 сопақша-сопақша жапырақшалардан түзілген,
шеттері тістелген, ұшы ұшты; жоғарыда олар қара-жасыл, жалаңаш, төменде ашық, ортаңғы Венада
түкті. Апикальды рацемалардағы гүлдер, түтікшелі-шұңқыр тәрізді, бес лобты, үлкен, ұзындығы 8-9
см-ге дейін және диаметрі 5 см-ге дейін, ашық қызғылт сары түсті. Ол шілде-тамыз айларында (Қиыр
оңтүстікте және қыркүйекте) мол гүлдейді. Жемістер-ұзындығы 7,5-12,5 см цилиндрлік ұзын
капсулалар, қараша-желтоқсан айларында піседі. Ол тез өседі, аязға төзімді, қысқа аязға 20°дейін
төзеді. топырақ өте қажет емес, құрғақшылыққа жақсы төзеді (дамудың алғашқы жылдарында ғана
топырақтың ылғалдылығына аса қажет), бірақ ол құнарлы, жақсы құрғатылған, жаңа сазды топырақта
жақсы дамуға және мол гүлденуге жетеді. Кесуге оңай төзеді және оны кішкентай тік стандартты
ағаш немесе бұта ретінде өсіруге болады.Ол тұқымдармен, тамыр кесінділерімен, қабаттармен,
пішіндермен - егу арқылы таралады.
519