Вы находитесь на странице: 1из 22

ЛАБОРАТОРИЙА ИШИ № 1

БЯРК ДИЕЛЕКТРИКЛЯРИН ХЦСУСИ


ЕЛЕКТРИК МЦГАВИМЯТЛЯРИНИН
ТЯЙИНИ (4 саат)

1.1. ИШИН МЯГСЯДИ

Ишин мягсяди бярк диелектриклярин хцсуси


щяъми вя хцсуси сятщи електрик
мцгавимятляринин юлчц схеми иля таныш олмаг
вя мцгавимятлярин билаваситя мейлетмя вя
конденсатору долдурма цсуллары иля тяйин
едилмясини юйрянмякдир.

1.2. НЯЗЯРИ МЯЛУМАТ

Сабит эярэинликдя бярк диелектриклярдя


електрик кечириъилийи онларын щяъминдя вя
сятщиндя сызма ъяряйаны йарадан аз
мигдарда сярбяст йцклярин олмасы иля
ялагядардыр.
Дяйишян эярэинликдя диелектриклярин
електрик кечириъилийи щям сызма ъяряйаны,
3
щям дя полйарлашма ъяряйанларынын актив
топлананлары иля тяйин олунур.
Диелектрикдян ахан там ъяряйан Ыр
ашаьыдакы ифадя иля тяйин олуна биляр:
I  I I ,
r p (1.1)

бурада Ы-амперметрин эюстяриши иля тяйин


олунан ъяряйан, Ып-полйарлашма
ъяряйанларынын ъямидир.
Полйарлашма ъяряйанларынын тяйин
едилмяси чох чятин олдуьундан диелектрикин
мцгавимяти практика цчцн кифайят гядяр
дягигликля эярэинлик гошулдугдан бир дягигя
сонра эярэинлийин ъяряйанын гиймятиня
нисбяти кими тяйин едиля биляр:

R
U
I
, (1.2)

бурада Р-нцмунянин щесабат


мцгавимятидир.
Диелектрик нцмунянин щягиги
мцгавимяти ися Р-ин гиймятиндян бир гядяр
артыг олаъагдыр.

4
Бярк диелектрикляр цчцн щяъми вя сятщи
мцгавимятляри фяргляндирмяк лазымдыр.
Диелектрикин еквивалент електрик модели
щяъми вя сятщи сызма ъяряйанларыны нязяря
алан (шякил 1.1) ики паралел мцгавимятдян
ибарятдир (шякил 1.2). Там мцгавимятин
гиймяти ашаьыдакы ифадя иля тяйин олуна биляр:
Rv  Rs
R , (1.3)
Rv  Rs

бурада Рв –щяъми мцгавимят, Рс-сятщи


мцгавимят адланыр.
2

1

Ыс Ыв Ыс У

Шякил 1.1. Диелектрикдя сызма ъяряйанлары: Ыв -


щяъми сызма ъяряйаны; Ыс -сятщи сызма
ъяряйаны; 1-диелектрик; 2- електродлар

5
Рв

 

Рс

Шякил 1.2. Диелектрикин еквивалент явяз


схеми:Рв -щяъми мцгавимят; Рс –сятщи
мцгавимятдир

Диелектрик материалын кейфиййятини


характеризя едян параметрляр хцсуси щяъми
мцгавимят в вя хцсуси сятщи мцгавимят
с–дир.
Хцсуси щяъми вя хцсуси сятщи
мцгавимятляри тяйин етдикдя щяъми вя сятщи
сызма ъяряйанларынын гаршылыглы тясирини ляьв
етмяк цчцн бу ъяряйанларын щяр бири
айрылыгда юлчцлцр. Бунун цчцн цч електродлу
системдян (шякил 1.3) истифадя олунур. Онлар
юлчц, йцксяк эярэинлик вя горуйуъу електрод
адланырлар. Хцсуси щяъми мцгавимяти тяйин
етдикдя чох вахт мцстяви формалы
нцмунялярдян истифадя олунур. Бу щалда
електродлар шякил 1.3, а-да эюстярилдийи кими
гошулмалыдыр. Хцсуси сятщи мцгавимят тяйин
6
едилдикдя ися електродлар шякил 1.3, б-дя
эюстярилдийи кими гошулур.
Т ЙЭ
 
1
3 Ю Ю

2 ЙЭ Т
а) б
)

Шякил 1.3. Диелектрикин хцсуси


мцгавимятлярини юлчмяк цчцн електродларын
гошулмасы: 1-юлчц електроду; 2-йцксяк
эярэинлик електроду; 3- горуйуъу електрод
а) в-ни юлчдцкдя, б) с-и юлчдцкдя: ЙЭ -
йцксяк эярэинлик сыхаъы; Ю-юлчц сыхаъы; Т-
торпаглама сыхаъы

Хцсуси мцгавимятин гиймяти артдыгъа


диелектрикин мцгавимятинин юлчцлмяси дя
чятинляшир ки, бу да юлчц схеминдян ахан
ъяряйанын гиймятинин азалмасы вя беляликля
онун дягиг мцшащидясинин мцряккяблийи иля
ялагядардыр.
7
Диелектриклярин хцсуси мцгавимятлярини
тяйин етмяк цчцн мцхтялиф цсуллар
мювъуддур. Онлардан икиси, даща эениш
йайылдыьы цчцн ашаьыда эюстярилир.

1.3. ИШИН МЯЗМУНУ

а) гурьу иля таныш олмаг (1.6-йа бах)


б) диелектриклярин хцсуси щяъми вя хцсуси
сятщи мцгавимятлярини билаваситя мейлетмя
цсулу иля юлчмяк;
ъ) диелектриклярин хцсуси щяъми вя хцсуси
сятщи мцгавимятлярини конденсатору
долдурма цсулу иля юлчмяк.

1.4. БИЛАВАСИТЯ МЕЙЛЕТМЯ ЦСУЛУ


ИЛЯ ЮЛЧМЯ

Ишин апарылма ардыъыллыьы:


а) схемин сызма ъяряйанынын тяйини;
б) галванометрин динамик сабитинин
тяйини;
ъ) хцсуси щяъми мцгавимятин тяйини;
д) хцсуси сятщи мцгавимятин тяйини

8
1.4.1. Схемин сызма ъяряйанынын тяйини

Схемин сызма ъяряйаныны ашаьыдакы


гайда цзря тяйин едилир.
1. Галванометрин шунт ядяди н=10000
вязиййятиня гойулур.
2. Електродлар «ЙЭ», «Ю» вя «Т»
сыхаъларындан ачылыр (шякил 1.4).
3. Гцтблцк «П» чевириъиси иля сечилир. К1
вя К2 ачарлары гапаныр, К3 ися ачыг галыр.
4. Гурьу шябякяйя гошулур вя сынаг
гутусунун гапысынын баьлы вязиййятиндя
автотрансформаторун эярэинлийи тядриъян
дцзлянмиш эярэинлийин 1000 В гиймятиня
гядяр галдырылыр.
5. Галванометрин шцасы мейл етмязся,
эярэинлийи сыфыра ендириб шунт ядядинин
гиймятини азалтмалы вя тяърцбяни
галванометрин шцасынын эюзля эюрцняъяк
мейл етмясиня гядяр давам етдирмяли.
Тяърцбяни гцтблцйцн якс гиймятиндя дя
апармалы. Яэяр галванометр шцасы мейл
етмязся, онда схемин сызма ъяряйаныны сыфра
бярабяр гябул етмяли.

9
1.4.2. Галванометрин динамик сабитинин
тяйини

Динамик сабит – галванометрин бир


бюлэцсцня дцшян ъяряйандыр. О ашаьыдакы
дцстурла тяйин едилир:

Cd 
U
, (1.4)
n    R0

бурада У-эярэинлик; н-шунт ядяди;  -


галванометр шцасынын мейли; Р0=106 Ом-
еталон мцгавимятидир.
Динамик сабит ашаьыдакы ардыъыллыгла иля
тяйин олунур.
1. Електродларын ачыг вязиййятиндя
електростатик волтметрин иши йохланылыр. Бу
вахт К1 вя К2 ачарлары гапалы К3 ачыг олма-
лыдыр. Йохламадан сонра эярэинлик тядриъян
сыфра ендирилир.
2. «ЙЭ» вя «Ю» сыхаълары юз араларында
гыса гапаныр. Шунт ядяди н=10000
вязиййятиня гойулур. Эярэинлик 1000 В
гиймятиня гядяр галдырылыр. Яэяр
галванометрин шцасы мейл етмирся тяърцбяни
10
шунт ядядинин ашаьы гиймятляриндя тякрар
етмяк лазымдыр.
3. Тяърцбяни гцтблцйцн якс гиймятиндя
тякрар етмяли.
Тяърцбянин нятиъялярини ъядвял 1.1-дя
гейд етмяли.

Ъядвял 1.1.Галванометрин динамик сабитинин


юлчц кямиййятляри

№ Гцтбл У, , н Р0 , Ъ д,
цк В мм Ом А/мм
1 +
2 
Динамик сабит ики юлчц нятиъясинин орта
гиймяти кими тапылыр.
1.4.3. Хцсуси щяъми мцгавимятин тяйини

Иш ашаьыдакы гайдада апарылыр.


1. Тяърцбя цчцн щазырланмыш нцмуня
сынаг гутусунда шякил 1.3, а-йа мцвафыг
сыхачларла бирляшдирилир (нцмунянин щазыр-
ланмасы 1.7-дя эюстярилир). К1 вя К2 ачарлары
11
гапаныр, К3 ися ачыг галыр. Шунт ядяди
н=10000 вязиййятиня гойулур.
2. Эярэинлик тядриъян 1000 В-а гядяр
галдырылыр. Шунт ядяди галванометр шцасынын
эюзля эюрцняъяк мейлиня гядяр азалдылыр.
3. Тяърцбя якс гцтблцкдя тякрар едилир.
Алынан нятиъяляр ъядвял 1.2.-дя гейд олунур.
4. Хцсуси щяъми мцгавимят ашаьыдакы
формул иля щесабланыр.
Ud2

v  ö
4C hn
, (1.5)
d

бурада дю-юлчц електродунун диаметри; щ-


нцмунянин галынлыьыдыр (бах шякил 1.5).
Хцсуси щяъми мцгавимят мцхтялиф
гцтблцкдя юлчцляряк щесабланан нятиъялярин
орта гиймяти кими тапылыр.

Ъядвял 1.2. в -нин билаваситя мейлетмя цсулу


иля тяйининдя юлчцлян кямиййятляр

№ Гцтбл У, Ъд, н , дю , в,


цк В А/м м м Ом
м м м
12
1 +

2 

1.4.4. Хцсуси сятщи мцгавимятин тяйини

Иш 1.4.3-дя эюстярилян хцсуси щяъми


мцгавимятин тяйин олунма ардыъыллыьы иля
апарылыр, лакин бурада нцмуня сынаг
гутусунда сыхаълара шякил 1.3, б-дя
эюстярилдийи кими гошулур.
Ишин нятиъяляри ъядвял 1.3-дя гейд
олунур.
Хцсуси сятщи мцгавимят ашаьыдакы
дцстур иля щесабланыр:
U ( d q  dö )
s  (1.6)
Cd n( d q  dö )

бурада дг – горуйуъу електродун дахили


диаметридир (шякил1.5)

Ъядвял 1.3. с –ин билаваситя мейлетмя


цсулу иля тяйининдя юлчцлян кямиййятляр
13
№ Гцтбл У Ъд, н , дг , дю , с,
цк , А/мм мм м м Ом
В
1 +

2 

1.5. КОНДЕНСАТОРУ ДОЛДУРМА


ЦСУЛУ ИЛЯ ЮЛЧМЯ

Ишин апарылма ардыъыллыьы:


а) галванометрин баллистик сабитинин
тяйини;
б) хцсуси щяъми мцгавимятин тяйини;
ъ) хцсуси сятщи мцгавимятин тяйини

1.5.1. Галванометрин баллистик сабитинин


тяйини

Баллистик сабит  галванометрин шцасыны


бир бюлэцйя мейл етдирян електрик йцкцдцр.
О ашаьыдакы кими тяйин едилир:
U
C  , (1.7)
R0 n
b

14
бурада  - конденсаторун долма вахтыдыр.
Баллистик сабитин тапылмасы ашаьыдакы
гайдада апарылыр.
1. «ЙЭ» вя «Ю» сыхаълары гыса гапаныр.
«Т» сыхаъындан истифадя олунмур.
2. К1 вя К3 ачарлары гапаныр, К2 -ачыг
галыр.
3. Ъ2 конденсатору 1000 В эярэинликдя
30 сан ярзиндя Р0 мцгавимятиндян
долдурулур.
4. Эярэинлийи кясиб (К1-и ачырыг)
конденсатору еля о ан галванометря
бошалдараг (К2-ни гапайырыг) -нын ян
бюйцк мейл гиймятини тяйин едирик.
Алынан нятиъяляр ъядвял 1.4.-дя гейд
олунур.

Ъядвял 1.4. Галванометрин баллистик


сабитинин юлчц кямиййятляри

№ Гцтбл У, , , н Р0, Ъб ,
цк В мм сан Ом Кл/мм

15
1 +

2 

1.5.2. Хцсуси щяъми мцгавимятин тяйини

Иш ашаьыдакы гайдада апарылыр.


1. Нцмуня схемя 1.3, а шяклиня мцвафиг
олараг гошулур.
2. Галванометр схемдян чыхарылыр (К2
ачылыр), Ъ2 конденсатору 30 сан ярзиндя
1000 В эярэинликдя долдурулур (К1 вя К3
гапаныр).
3. Эярэинлийи кясиб (К1 ачылыр) н-ин
бюйцк щяддиндя Ъ2 конденсаторуну
галванометря бошалдылыр (К2 гапаныр) вя
онун мейлини гейд едилир. Яэяр мейли гейд
етмяк мцмкцн олмурса н-ин гиймятини бир
пилля азалдылыр.
4. Тяърцбяни гцтблцйцн якс гиймятиндя
дя тякрар етмяли вя нятиъяляри ъядвял 1.5-дя
йазылыр.
5. Хцсуси щяъми мцгавимят ашаьыдакы
дцстур иля щесабланыр:
16
Udö2
v  (1.8)
4Cbnh

Ъядвял 1.5. в –нин билаваситя мейлетмя


цсулу иля тяйининдя юлчцлян кямиййятляр

№ Гцтбл Ъб , , н , У д0, щ в,


цк Кл/м мм са , О , Ом
м н В м м м
1 +

2 

1.5.3. Хцсуси сятщи мцгавимятин тяйини

Иш хцсуси щяъми мцгавимятин 1.5.2-дя


эюстярилян гайда иля апарылыр, лакин нцмуня
сынаг гутусунда шякил 1.3, б-йя ясасян
сыхаълара бяркидилир. Нятиъяляр ъядвял 1.6.-дя
гейд олунур. Хцсуси сятщи мцгавимят
ашаьыдакы дустур иля щесабланыр:

17
Ъядвял 1.6. с –ин билаваситямейлетмя
цсулу иля тяйининдя юлчц кямиййятляри

№ Гцтбл Ъб , , н , У дю дг с,
цк Кл/м са , , , О
м мм н В м м м
1 +

2 

U ( d q  dö )
s  (1.9)
Cbn( d q  dö )

1.6. ГУРЬУНУН ИШ ПРИНСИПИ

Гурьу бярк диелектрик нцмунялярин


щяъминдян (онларын хцсуси щяъми
мцгавимятини юлчдцкдя) вя сятщиндян
(онларын хцсуси сятщи мцгавимятлярини
юлчдцкдя) ахан ъяряйаны юлчмяк цчцн
нязярдя тутулмушдур. О щям билаваситя
мейлетмя, щям дя конденсатору долдурма
18
цсулу иля ишляйир. Икинъи цсул даща кичик
ъяряйан шиддятини, йяни даща бюйцк гиймятя
малик мцгавимятляри юлчмяйя имкан верир.
Гурьунун юлчц схеми шякил 1.4-дя эюстярилир.
Эярэинлик автотрансформатор 1 васитяси
иля тянзим олунараг йцксяк эярэинлик
трансформаторунун 2 биринъи долаьына
верилир. Алынмыш дяйишян йцксяк эярэинлик
диод кюрпцсц 3 вя Ъ1 конденсатору
васитясиля дцзляндирир вя електростатик
волтметрля В1 юлчцлцр.
Еталон мцгавимят Р0=106 Ом дювряни
гыса гапанма ъяряйанындан мцщафизя
етмяк щямчинин галванометрин динамик вя
баллистик сабитлярини юлчмяк цчцндцр.
Тяърцбя апарыларкян нцмуняни цзвц
шцшядян щазырланмыш сынаг гутусуна
йерляшдирирляр. Гутунун гапысы ачылдыгда Б1
блакиратору гурьуну шябякядян айырыр. Б2
блокиратору ися нцмунянин тутумуну
бошалдыр вя беляликля сынаг гутусу тамамиля
ъяряйандан мцщафизя едилир. Буна В2
волтметри иля дя нязарят едилир.
Нцмуняни сынаг гутусунда «ЙЭ»,
«Т», вя «Ю» сыхаъларына хцсуси щяъми вя
19
сятщи мцгавимятин юлчц цсулуна вя схеминя
мцвафиг олараг бирляшдирирляр.
Схемдя хцсуси мцгавимяти
конденсатору долдурма цсулу иля юлчмяк
цчцн Ъ2 конденсатору нязярдя
тутулмушдур. Ъ2 конденсатору схемя К3
аъары васитясиля бирляшир.

20
4
1 2 3 Р0 К2
К1 Йэ Ю
         
Т
Л1 Л2 П 
Ъ1

Б2
220В
   V1    V2  К3 Э
       

Ъ2
Б1
         

Шякил 1.4. Бярк диелектриклярин хцсуси електрик мцгавимятляринин юлчц


схеми:
1-автотрансформатор; 2-йцксяк эярэинлик трансформатору; 3-
диод кюрпцсц; 4-сынаг гутусу

21
К1 вя К2 ачарлары мцвафиг олараг схемя
нцмуняни вя галванометри гошур.
Гурьу шябякяйя гошулдугда Л1 лампасы
йаныр. Йцксяк эярэинлийин сынаг гутусуна
верилмясини орада олан Л2 лампасынын
йанмасы иля билмяк олар. Нцмунядя
гцтблцйц дяйишмяк цчцн П чевириъиси вардыр.

1.7. СЫНАГ ЦЧЦН НЦМУНЯЛЯРИН


ЩАЗЫРЛАНМАСЫ

Диелектрикин хцсуси щяъми вя хцсуси


сятщи електрик мцгавимятляринин тяйини цчцн
щазырланан нцмунялярин диаметри вя йа ян
кичик юлчцсц електродларын юлчцсцндян бюйцк
олмалыдыр (шякил 1.5). Стандарта ясасян
електродларын беш юлчц варианты мювъуддур
(ъядвял 1.7.-дя).

Ъядвял 1.7. Бярк диелектрикин хцсуси електрик


мцгавимятлярини юлчмяк цчцн електродларын
юлчцляри

22
Електродларын ады Електродларын
юлчцляри, см
Юлчц електродунун диаметри, 1 2, 5 7,5 10,
д0 5 0
Йцксяк эярэинлик електроду, 2 4 7, 10, 12,
дйэ, аз олмайараг 5 0 5
Горуйуъу електродун ени, л, 0, 0, 1, 1,0 1,0
аз олмайараг 2 5 0

Лазым олан вариант нцмунянин


юлчцляриндян асылы олараг сечилир.
Горуйуъц електродун ени л нцмунянин
галынлыьындан щ ики дяфя (ян азы) чох
олмалыдыр. Юлчц вя горуйуъу електродлар
арасы мясафя 0,2 см олмалыдыр.
Електродлар 1 галынлыьы 0,01-0,02 мм
олан алцминиум фолгасындан щазырланыр вя
диелектрикин 2 сятщиня чякилмиш трансфор-
матор йаьы васитясиля йапышдырылыр.
Нцмуняйя йапышмыш електродлары юлчц
схеминя бирляшдирмяк цчцн сынаг гутусунда
йардымъы електродлар 3 нязярдя тутулмуш

23
дг
л

3 1

Шякил 1.5. Диелектриклярин хцсуси щяъми вя


хцсуси сятщи мцгавимятлярини юлчмяк цчцн
нцмуня (2), ясас (1) вя йардымъы (3)
електродлар

24

Вам также может понравиться