_ на . 4 l.

|111 «Illlll|1|`
‘il .__-...ì (o. ’il _IT
‚да—к‘о} Y i ‚А. ‚Ёчг'ьъ. -
. . l. _i _
«4
\__
‚Ё
l
\ì\l\n.hh~“.*. в
.\..^.. "l _
‚1.
я . а .. _ .
: . х
_ L
__; о
t
\.~
. ._ и?
_i
‚мы.
.nu 4 д
.` .
_.

T
из}. м:
„ n_n#

‘J’ Ё? âF
.u
«rw

ŕ
_
1n' нашли „

‚
тихие—ив "œ fw

l. L*
А‘
‚„ .‚‘ . —‚

Ч"
n

‚
‚чдс.

в. М"
i. r .
'Fmg
а.

_
§

_ _ . . _ _ _
,hahn _ _. ._2.».„É„FFE„_PLL_L«L¥.EE.¿à..
_ . _ _ ._ . __
. _ . . _._._ .___ern. n.
-F._lgwîrnrhhß «Y» и .
_

__..___. 1._\1_~_»u§l£.lt. . ._.

_ __ _._ i __ ‚е . ._ „жён „а _ ..
. n ._ _ _
. _. ‚ _ . _ _ .. _
Lb@ о . д. . . . ц .v у
_ .
\ 4 .A s* rfi
L.. . _...
.
...v_ il.;... v «
.
_ ЁЁ;ЬРЁ‚.
_I _ . «_ с
. хгщждгъг
‚ я}: .x
ь
.œо _
. . ._
|._
i. 1 _
на},
_
Мн. »MÉÍ _..fßw . ‚Ч.‘
_ _b_.viûwxmxnrßvr
_
.
_ _ ‚
_
_ ‚с..- _. rèk

. _
_, ___..„и ____ ..
I..
._
а.
n
_
_ __
_ . ._ „мы. . _
_ _.
Степь...” ‚ВЭРЁ_ _ ._!Ё9Ё.1.ЁЁЕ.ЁЁ
. ._ . _ _
_
._»T_...|I1,_ Éŕilhr _*lr_-„.ßf_5.f.ûrulr..
. ___», _u_.wßïää Зим »__ мы; .. „_ _.. è ...___An...
. .__ _ ._
i» -
___..wl_.._.__~.. ь.
. .£3an ¿L
. d» клёва! ___.. _
_
Ъ
›Ч„О\‚ __ »I
ь . ..4 4_4 uw.w~._.`l_ _ _ _
_. жду _.151an \ ...F-Y. «_
„Р. гзЬи _ngc-«Él» ¿wlglf'lnß
.ÍQÉMNHÉÈW
Еж,аз\!рЁ.Ё\ЕЕ‚Ёв/омЁ
„а. к . .
¿ne
Hl„l|§_£.nä _
_;.I в мила. _ .
_.»miirrll.7_
А ._ _ .
.. _ „ inv?! _ . ._ Иди .f
._ u.. t . "на. i., 4.51€-, _ ч _f k." ...__
_ _
_I
*L
__ dx:
о
\|
 Il ||\.I|\I|.
|-,\|r ‘l
 SCRIPTURESA
RER'UM HUNGARICARUM`
VETERES АС GENUINI,
РАПИД PRIMUM HX IENEBRIS ERUTI, НАШИМ ANTEHAC QUIDEM EDI'TI ,'

_ N> U N c v н в о . ‘
Соф'СёЬщ, ë» rargßïmìs Edz'tl'onz'bus Biblz'othecœ'
Augußœ Vindobonenjis ab innumeris теней: vindicati, ‚лапту ‘varian
tib..s Leñíonibus , 89” пескЛагй: binc inde quibusdam Поп} лифт
сит amplgßìma Pngfatione Мата: Веш; `
è CURA. ET STUDIO

goANNIs (жокеи зснщшютшнш

I AUSTRIACI 'STA'DELKIRCHENSIS.

w— r.

lVINDO'1301~1.Aï}«;,`n
TYPls JOANNIS THOMAE Non. DE TRATTNERN,
cAEs. кво. Апьмз TYPOGRAPHl вт BlBLloPoLAE.

MDCCfLXVI.
 :a: Á l»Scl
Ё: #»‘1r
*_
_
.
1
»i
@_ l

I;
где!
`Í._
*i
»t
инж
як.r
»Mí
я к
.1
l

3
‚у
*\
д;
* „4.

«l

#à

'_MATTHMEBELxI
PRMFATJIQ
ЩЕС'ТОЖЗЕМ.

'ääñgiu ф , шт 19011 генам: litteras, cultißîmarum апатиты: gentíum

о è? ‚Та-Её Y от eruditi' ‚ ws рапида, quanta'uis olim’ тщета тети
_ i mm in commentaria, то во, ас e'usjïeri рощи, urwlecumque` coI~ _
______ lìgwr.,v atquadigerm, {щи/‚2, quin шла тат, volumína, ‚
осовретпг. Налим/Эге: ,_ дай/Грим юге; ‚_ in мы; utilfßinumáI id nego»
нит ‚ a doóïis, jůmma сит Iaude,"pro'curatumeß; Лимита“, ех alie- `
nigenarum Parnaßo, Mufasi, Ибис in сошлют evocare. Notijímt tnel vul’
до librariorum , ne dimm jme/familias alf'nfì'rinay 'airis , Colfeó'h'onum- {ЛЬ/{твид
auéìores, 10min агат шиит: ut iis bic loci enarmndir, non-ivguriw,~fu#
Х - т
 v_-__.

п PR/EFATIO.
угадав/тли. Et ifia quidem, olimjam , арии exteifos jïebant, ae [щи bo
dieque , tanto pqßìm adpanatu, quantum bone/iißimum in/iitutum, goro [ius
dignitatis habita, violetta’ depiyäere.
II. Pmclaram bane enuditorum /ôlertiam , dum animo reeolimus,
noßra Hungari cœolamus vineta, oportet: quod, cum nulla non in gente ela
[тушит/[г a рант/11555, ne'permitteifetun , dome/iiearum rerum memoria,
exole im; „от: olim bomines», itafuerint jui ipjorum тешит ‚ ut geßa
délit/que majorum , omni prœtorzio dignißìmos , non modo non ei'ueifint e tene
liris., colloeaueifintque in luce liquida ,' jed borum etiam conatus , qui id facer:
tentanerunt, тешат; poßeritati. Quando., neque титр/[сшить ten/iium
licet foriptorum
ч jiiißet, , exempla
cußodivenunt, atque; ad/eifvannnt
neque , babitos
œtatinegligentuis,
[тимина pro Noneo enim
ac eequum
mibi
perjiiatleri unquam рати", ut сушат, tam ole/ides atque ineogitantes [ИЛЕ
primos illos Hungaros , qui, Две Сггесошт, ßve Italorum, duéïu imita
tioueque, 'oel extremis шт; elegantiones litteras degußaverunt , ut ватт
jaltem Regum, qui ß’ теплы“ .‚ ad cla'oum reipublicoejèdebant, nes, non
mandai'int po/îeiforum memorial. Quin immo , credo тати ‚ еМЬотиШё
pro rvinili, ut relinquerent poßeritati , ji non lli/ioniarum libros, certe in
dices ac diaria ‚, rerum , quœ fuis temporibus eîuenerunt , memorabilium,
Heee, ita jê babuïle, facile foret dovere, ni/í id, nunc quidein, a шарады
uoßro eßètalienum. l
III. i1n eo, vebementer, a pri/50mm illorum bominum ‚во/Зет, de
eifratum quod., quam a majoribus aeeeperuut тот telam , tenuibus li
cet, quod fît, fiaminibus initio infiruäam , non modo non реп/[живших рт
duéliusjolìdiu/que ,‘ jìol animo тата/Нарта , contemtim atleo babuerunt, ut
prius дерзит wane/tenet, quam potuerat invaleji'ere, левиты: profeóio , au
бдит pedetentim neddere, quie tenuia серп/ат inire. Nam., quemadmodum
ifi'ui, ubi primum a capite , bauel magnopeife exunolante , demanavenunt , ге
nues ßint, @f их ad fluitandum idonei; at, dum proeeßei'unt longius, cun
do proßciunt , 89" aquis undeeunque младшими ‚ pulebre inenejcunt, dum
amnieulos primum , fluUios ivo/lea , denique amnes , magna aquoi'um mole
tufä'enfe-f» exœquent: ita щит, _[ìtieuloßs e fontibus demißa., жди tem
рот auge/cit, ji aoljint idonei promtique uquilegës, qui in conquineuolis ac le
gendis, ad looupletanoíam bißoi'ium, monimentis, feiunt 'Uelintque opeifam to.
locaïe. Atque ißudnohis jluolium curamque, щите primisillis [есть т
` Hungarìca Hiñoria contienda, тушащим, сшйш aput'l omnes. IV
 PR/EFaTlo.' _ ш
IV. Primus, qui ex jëculi , quad тет, indole, jímpliciter, at
ingenua тата”, in Hi/ŕoria patria elaboravic , M. JoANNEs THURoCers
faljô bucufque fiiit babitus: de qua dicemus )oo/ica. Paß banc, majori erudi
tione, atqiie eloquenti/i nbeifione ., quam, jiu rerum yadparatu , fau штат
руд/вши, in/irnëïns., idem illud argumentum , exquißiius capii pentexerc.,
ANTON ws BoNFINIUs .‚ Italus. Hic vero летит, aligußaliMATTHI/E
CORVINI munißcentia praaclarc adjutus, incircumjìaccie colloca'vit, immo pro
degit benßßcium. Ео enim Hungaricam Hiftorìam adduxit, ut cum nuda
(Лёг antea ac jìmplex, jìbi tamen ‚ее/ат con/fans; ритмам redderet, 899
1mi/tis, cum fabellis confaminatam , tum регентши/2 rerum naififatianibus
(Штат exaggeratamque. Ат, alia in fcniptore non длани/‚12212, afro calculo
потеет. MATTE/E1 RADERIY, е Societ/ice За и, in Bavaria Sanéia, (а)
qucrelœ [unt , baud temere conticendœ: BONFIN IUE-1, profanus nìmium ac
paganus fcrìptor’ cum Sanéìos adpellat Ввоз ас numina., Dm Matrem.,
numen ac DEAM. Catholicœ religionîs difciplina, non novit., nec colic,
niñ unum DRUM., & unum numen. BoNFINIUs, dum Vult Latine ,
quod ipfum fmcere non ровен, fcribere , fuperíìitìofe 6r profane., ne
quid dicam gravius , loquìtur. Digna, quae a ‘vino [дат pro/èéîaßt, ani
madneiffìo. Duumvinos, Thúróczium 89” Boññnium ., jc'riptaifes танином
alii., baud exili proventu , exceperunt. Horam alii, in compendium тфЛё,
/atisA babuerc, quae in [auditis auéïoribus, jîißus legebanmi'; alii, ßugulaifcs,
89’ hello 65"’ pace, тети, fine iet/itis res geßas, 89” quarum., nel pars., 'ucl
jjoeéiatoresßierc ijn/ì, quantacunque adcuratione [тет mandaverunt. [тенте
jêculo XV11. NICOLAUS Is'rvANFFY , can/Ilia телом“, magijque торта
u u: Minerva, quam, jive Thńróczius, рое Bonñnius olim стог/шепни;
НП’согйат Hungaricam, ab cxitu CORVINI Regis, adЛит ufque жмет .‚
quin dicmjiipremum, non minus concinne, quam ßngulari cum cura., continua
ш. Dc qua `/ummi ‘vini opera., jim Iaco dicemulv opportuni/is. XEmuIaifi
‘Uoluißè Iñvánffyum шт pote/i WoLFFGANGUs ВЕтньнм ‚ quando
tandem ‚ quam ille, tcmporum periodum, Iii/loria campìexus aß ,° ßilo quidam
bumiliore 899 iizœqziali exaratam, mfmumentorum tamen adparatu multa'ma
jure infiruêiam. Et bac quidam eajêrejùnc nomina ‚ qua in primis bene me
тент; de Hiíìoria Hungarian». '
)( 2 y u V.

(а) Volumine II. р. 191. CorgfÈr. ВШИ пишете fig'ßorique Ea’ Сливки А. 17 3c». р.
60 3. jêq.
 n» '­ ` PR/EFATIO.
V. Siugulorum volumiua, машет, кашне/2310510: woufa; /i Beth
lènîum excipias, qui no'oeroantem пайщ- Lucinam ., in рани jefe рте/долги:
ф ; jìcjatis dizi_/ìißeoeruut orbi erudito : de Colleéìione omnium., nemo erat,
qui gentium тат/агат imitatioue, 'cel cogitationem fu/êiperet, inter popula
res это/2705; quippe qui , adeo iol adje non periinere exi/iimabaut , utßmul
_fiiper'uacuam diiigentiam тат olucereut , qu@ ab ватт, in ea re procuran
ад, confìnneretur. Ergo., mißratione boni Apollinis faä'um credo, 140111
coBUs BoNG-ARsrUs, 'oir слит, @D Regis fui, ad rempublicain., uti dici
tune amabat , Argentoratenfem, legatus, pro mirißca, quafuit, eruditio
ne, curam banc [гит/2100100. Euim vero; Rerurn Hungaricarum Scripto
res varios., Hiñoricos ., Geographicos, ex veteribus plerofque , fed fu
gientibus editioníbus,. revocatas, quofdam tunc prìmum editos., in unum
volumen congeñìt, atque iu luce publica coliocavit, Francofurti anno MDC.
Prolixe, ` iolque сит exquißrgßmoealamitatum,_ quie bas Hungaria’ izq/ine,
exuberante peccatorum gemis meu/um, iuflixerat, jußitiaz шипит/й, dejii
uationem cam., следующими, expromßt ещё BoNGARsms : ur non pute
mus платил. ege, ea de remoueïequidquam. Шли faieiur: Varios., &.
ingeniî variì, aluéimres,` in hunc fe veluti fafcem conjeciffe; quofdam >au~
tem., пес luce hac dignos , fì'ex'ñarent alli potiores. Heee, de omnibus
colleéîionisjiia анаши: ,l штифт judieat: ole/ingulis quibufdam, луди,
jenieutiam ejus promemus, E; beef: quidem lo era, ‘uiri tuna fuit alienígena.
VI. Syîjui loo/ìeajêoulo, саднит ej in Hiñoria Hungarica, jacuit
que nobilißimum ßudii genus , cum uegleéïum domi , tum contemium арий
extern: ; izi/ijorte ru-mu/c'uiorum illos compilatore.: шил/ш ‘uelis , qui, inquit
BoNGARsIUs, hiñoriarum volumina in nundìnas conñciebant, ut animos
pafcerent plebeculae. Atque itaß' babebat Hißoria Huugarica , toto prope
modumjècuio XVII. Роде/1, adult-o jam, quod 'vivio/ius, лада, jegesjári
ptorum {терм eße ., сит uberior , tum exqui/ìtior. Quoi, quia in manibus
fore imi omuium., nibil aoltinet conuumerare. ijë egomet ., сит augußali D.
Сиг/аль САкоы VI. iuduigeutia ., in buuc схитрит/игуан 107010511“ ; во:
mibi , in Hiñoria Patria , deßgua'ueifam circulos, qui ‚ limiter Nocitiamv
Hungarian Novœhopus ‘va/him а0 гф’адаттт ; locupletem (лишат Scrí~
ptorum Colleéìiońem, Adparatum item ad Hiñoriam Hungarícam, com. »
pleóierentur. Confcio bac non modo, _led тат торта, numine Cœfarisju
jäijßifbdi'llliï. 3am veroтаит
rain, Yifecogn(yceudorum , лимит, quo:cum
ßeeram: in тетот
Tomos undique
пишет/йоге: мще
jé Идете,
- J 01751

\
 PR/EFATIO. v
obiees poni , £9’ Джема jiqjllamiua alia , ex aiiis juana/ei, eeperuut. Ita
muri/e ratioues щита mei babereut; mors, AUGUSTUM IMPERATOREM,
uuicumßueiiorum uoßrorum, idemque validißimum joreeßdium, нес opiuato ,
rebus штат: exemit. Tune 'vero штат, funeßißmus, toti orbi Europeo,
eventus bie, jìeuti штат no/iram, Tureiea tempe/ŕate ‘nix dum сотрём,
novo ae perniciojo _bello implicuit: ita /iudiis quoque meis ‚ Hungariœ iu pri
mis Nотв, cujus tune fertebaut opera., jußlairieu leo/uit ; СоЦеёНопет ‘Ue
ro Scriptorum Hungaricorum , тати e тати: mibi eli/it.
VII. Tuli, jatorum bane iniquitatem, animo eo requietiore, quo ma
- gis eommodum aceidit, repertos` pojîea , ingente штифта, атщттгщие,
'oirosfuiße doêtos., qui bas euras кто-острием. Res ißiujirtodi e/i. Du
dum, Bongarñana illa., quam memiuimus , Colleéìio, jugere сер/2201080
rum oeuios , 'Uixque , „И pretio grandiore, emebatur. Proiude, optare mui
ti: uti eßèt bonus aliquis , qui ‘uuigaret iterum iterumque , utiiißmam eam
auéïorum eougeriem , daretque operam, ut., quod priori editionideerat , id
now buie accederet. Iutelieòto eo, ‘oir штифтах, 899 iu promoveuda re
libraria тафты, PAULUs KnAUs , bibliopoia Vindoboueu/is .‚ iu sam/eu
шпат/ё adduei, baud' granate, три eß ,' uti Colleéìionem eam Bongar
ñanam, omni /tudio atque adeuratioue loeupletatam , ae loro elegantis jésuii
ingenio, formis ebartaque низшим, reeudendam proeuraret: atquejijê ad
prob/¿Uêt orbi erudito iußitutum illuei ., eaolem cura , in reliquis тат/бито
ribus, elaboraret. ищем, boueßißima-beec, atque iu commune utilis Мг.
natio, ‘viros dofŕos, aelaborum patientes, qui , nou modo Лидии/стриги;
repetitis euris, recoguo/Eereut денно; fed etiam , cum метр/4711711: , manu
järiptis partim, partira вши, jerupuleyíus coiyferrent; Ieóïiouum Uarietatem,
quam reperiü'èut , aduotareut ,'iuque uotulus, non eas qufeßtas, 85’ ржет
rem luxuriantes, jed breves, ueeeßarias, ac eoueiunas, referrent. Quod £9’
ita сити omniuo. Namque, repertus в]? ‘vir eruditus, idemque rerum Huu
gariearum non minus amaus .‚ quam guarus , qui curam omuem/iudiumque
eo eouferret, uti, cum preeibus шторам loeum darei, dum табеле: rei lir
terariee. Quad autequam adgrederetur Диете ‚ elaboratuirijuit., ut, quee in
Auguña Bibliotheca Regia, manujëripta Rerum. Hungaricarum mouurneu- «
ta, in cimeliis repo/ita , babebautur, ab Iueiuigeuti//ima Regina , MAR ц
Тнвкввы , dejeribenda impetrareutur , inque Colleéìionem bane opportu
ne referreutur. Qua iure, quid uuiverßm., quaque adeuratioue elaboratumßt,
glue item , integro voiumiui ,faéïœ плафона: , euratius paulo explicabimus
Хз
v1 ' PR/EFATIU.
VIII. Primo Colleéìíonìs loco, @fart je , Anonymì Вниз Regîs
Notarii, Hiñorìa Hungárica, de Septem Ducibus Hungarian. Commen
111110111: eß, Rerum Hungaricarum , adbuc, nefando quidem, doeii; cogni-f
tus: quippe qui, [Jl/tribus гена/1011115, 111 [011115 Bibliothecœ Vindobonen
fls loculis creditur delituijße ; unde, тщете anni jìiperioris MDCCXLIV.
deflate, 'cl.'menti_/Íimo indultu regio , de/cribi adcurate potm't, inque capite vo
luminis bujuc collocari. Qui, tamet/ì mole exiguux, dignus tamen ¿ß , quem
intus 69’ extus , adtentißime excußum , orbi litterato cognitum reddamus fa~
miliaremque; quod 89’ ita faciemus. Codex, forma’ quadripartitœ, тет
Ьтпашц е/1‚ inten Latinos, fexcentefìmus feptuageíìmus primus,j%lio~
rum admodum quatuordecim, circa jëculi decimi tertii, aut paullo ante, uti
cx criteïiis, que notare licuit, ultra Ueroßmilitudinem conjeóiabamus, exa
ïatus: тандем, /ìmplici eo, neque, 'aut anno, aut ornamenti: aliis, pro
:jus fetatis more, illujo; emendate tomen , 59"’ multa cum adcui'atione de/èri
ptus. Актуарии certe 011610115 non ф, neque id temere qui/àuam aujit di
cere , quoujaue, de ingu: лете, exploran' quidquam cantique conß'itutum /ue
rit. SEBASTIANUS TENGNAGELIUS , Анды/1:12 quondam Bil/liotliecaJ рт—
feêïus, boe, Codicem no/ìïum, titulo, infìgnioit: Hiftoria Hungarica,de
feptem Ducibus Hungariae , Auóìore Ввыв Regis Notario. Quibu:
Uerbis, pron/us exbaujìt libri argumentum. PETRUS po/îea LAMBECIUS,
wir, uti жадеит, 111 re littei'aria, eruditionis; ita indzißiia, in ea erude
randa locupletandaque, 010101110 inde/cfa', ein/dem liujus codici; meminit, in
Diario Sacri Itineris Celleníìs , Additamento П. р. m. 277. ­ Omnium au
tem liberalißïme, 89’ de je pollicitus e/ŕ, £9’ de Anonymi boc commentariolo
zypis exjcribendo, fidemjuam orbi litten-ato obßninxit, Cl. NussELxUs, in
Magni Corporis Hìñorici Sciagraphia , quam edidit Vindobonœ , anno
MDCXCHforma quadnipartita, р. 92.; fed, qua erat , bonus ille, 1111111.
toria indole, fidem liberavit numquam. Петре, ita in fatisfuit, ut nunc
demum, Augußiñîma artium прятки/ат Vindice indulgente , 11o/t diutinam
exti'a moclum noéiem, lucem opportune ad/Íoicei'et. а
IX. De auŕïore Codicis, non ф facile ßatuere. Nam, 859 ataxia
' висит 10o/ita e/Í , @5” nomen oHittei'arum, neque expedita? muneris rationes.
Qui bominem in Ввын I. Нитрат пропили/110111111 illi quidem aliquid, quod
'ui-x сит ratione tueri poteifunt. Si enim Feelintßylum штат, 111 @jm opi
nioni: першит , advocare : idem illud angumentum , £9’ puo-reliquorum
c_íusnominis regum estate, militabit. Enim vero , idemfait, quod efl in au
fiore
 PRÍEFATIO. VII
¿Yore noßro, 111810111: ingeniurn, juh BELA fecundo, tertîo E9’ quarto; hoc
е]? , actati mona/ina: adbuc conßntaneum. Ui proincle , non tain de estate,
quam vita: auéïoris genere , conjeóianoii nobis, вас/13110, najcatur occa 10. Sa­
cerdos nirnirurn fuit , multis tamen ac diverflà laboriofl feculi negotìis im
pedìtus, uti babei Prolegom. р. 2. 1111. 16. uncle 899 faéïum credimus, ut
comnieniariurn buncfìcum, Sacerdoti, ßco , inde a ludo liiterario , amico,
dedica-Uerii. Ac, Sacerdotem omninofìcwè , 89: eijlemnibusßuniliaribuf
que, iilisjëculis, formulis, condycas. Hufu/hiodijùnt: Reges atque No«
biles Hungarìœ, regnum habere per S. MARI/E gratiam, Proleg. р. ‚2.
fine: Almum ducem, ех divino quodam fomnio, nomen, non jîne procli
gio, retuliífeCap.
et/ì ethnico, Cap.IV.
III.р.р. 5.
4. 89”Spiritus Балдаlin.donum
Cap. VIII. I7 р.fuîífe
7. 89”inquer/imc
Almo, bujusY
tam
generis, cetera. Sic jatis rnero, pro eorum temporuin indole, $5’ doèîus ’
baberi potuic auóior, £9’ eloquens. Narn, cum eioquentia qnidenz, bi/ioriam
je veterem conjunine ,~ 85911си11Тго5апит, ac reliqua Grœcorum bella ; ita
£9’ genealogiarn Regum, ac Nobilìum Hungarìœ, litieris шашиста ., glo
riatur, Proleg. p. 2. initio. Quin, tantopereßlii, Ша jïia opera piacet, ш
nibii dubiiei exciarnare:
` Felix ergo Hungarîa,
' Cui Гипс dona data Varia;
Omnibus etìam horis
Gaudeat, de munere fui litteratorîs.
Quia exordíum genealogìae, Regum fuorum & Nobilium, habet
Ibidem ñne. '
X. His rebus , facerolotio nempe, rieque temere obvia iis гетрами:
eruditione, faéïum e/i, ut Notariusßeret BEL/E Regis, tuin, quod a pro
fanis viris, aberat, qualecunque litterarurn [indium ; turn, qiiodjacerdotibus,
intius creati .po e, arcanorum сите regia cußodiain ., opinio iiweterai'e'rac,
Nain, jìcuti yli, quo in coiyäribendo boc libello , auóior щи; e/i, indoles,
nibfi in ea re pote/i афиш ; quod fz'ipra monuirnus:_icajunt pro/ocio, non
poßrerme notie indicia; фиг non tarn BELA; Ljëd )ooßerioribus illis, quyq'uis
dernumjìcerii, inter tres ejus nominis Reges , rvendicare' раут: Апопушит
Equidem, uiji mutilum ать, quanturncunque auêioris opus, bis ada/athis cri
teriis, 111 BEL@ IV. еит teŕnpora, haud iiy'uria тратит. Projeâ'o euim
Hallìciœ, Uladomeriœ, diverfarum item per Hungarian: urbium nomina ,
quibus рифт uiicur auäor, non credo, [ваша undeciino , cui intervixit Bß~
LA
 шц Рд/ЕЬ‘АТЩ
LA I. tam clifìinóïe cognita vulgo jiiiße, quam iol oldernare eß, juli jêquutis
jjlnonimis Regions: atque11119 BELAy 1V. in primis. Qui Regum cognominum,
facile Glorioíìñîmus olici meruit , quomodo :um jvocat noßer, initio prolego»
menorum. Sed , qnidquicl agas , 121010111 certe bominis, nequaquam 010/1111110—
ris, 1101]110]00110011111010110115, nomen, duduin „ fatone 011 coiyilio? olilitteiurY
tum. Verunz , culpa id jc'rilue accidigè fatis aclparet , ex prolegomenorum
exordio. Quad., dum a verbis: Praedìéìus Magiíîer, 6r quondam, reli
qua., incipit; plane indicat, referri ea 1101110, ad nomen 011010115, 011011010,
cuius forte , in nuncupacoriae liujus epi/lola:fronte, exprfjlîim ‘vocabulum fue
rit, in jölemni ea formula :. M. T. С. Bruto S. quam., quod traiqeribere pi
guit librarium ,°' 809 nomine nos frauda'uit 011510115, homo ille tarolus, Ésa/i
' mul 1010115, qua 1111011, notitia.
XI. фифы: 'vero juerit, commentarioli , quem eclinius, 0115101,
11у‘10 101010111 ВЕЫЕ I. retrudenolus baud 0/1; ßcuti, nequeprfferendus., ul
tra tempera BLUE IV. Proinde., ¿cram 01 dej'iniverimns, ab anno MLX.
ujque 011 annum MCCXL: quippe quae, Belarum 0/1 010001211. - Neque tamen
de fententianoßra , i'taßcurijumus certiqne, quin ultro conchiiri ßnius bis.,
qui exploratiora attulerint docuerintque , cum ratione. Illucl , nemo rerum
Hungaricarum gnarus, injìciasiverit, interfcriptores., qui bucu/que-noliis in
uotuerunt, domeßicos, facile antiquißìmum @Hè noßrum , 89”, 11011 majo
rem CHARTUITIO,.ßiltem ejus eequalein , certe jiipparem. Doleas 11010,
89” impenje quidem 0101005 ‚ altera jui parte mutilum opus aol nos решит:
quod ex prologo, ultra omnem vercyïmilituclinem, жуй colligere. Adßrmat
ißbic aiiéîor, Genealogiam Regum atque Nobilium fe fcripflffe; 011111 10
1111011 ‚ praterAlmum ,. Arpadum ,. Zoltam, Toxim 899 Geyzam, gentis
1111005, 111111115, 1111100 codice, Reges meminerit , uctacearnus ,c pro'vocarejiil
incle, aoljëquentia орет/111, qua: exßant niqjoiam. Prœcipuum, quocl libe
raliter дот/11111, iflucl e/l, quod primos, in gente. Hung/ira., Nobiles , 00
rumque 061115 lai/loria. dignos, cum cura meinorat; nulla, quod objêr'uarim,
sbi'onologiœ. habita ratione. Ergo, quam accipis , Leëïor ernclite, Septem
Ducum Hiíîoriam , partent admodurn priorem fiiißa exi/iiniabis , Нййогйге ,
quam anäor condiolerat, Hungaricœ ; cum parte altera, res forte Regum ge
1105, fic projëquutus. Certe, in commencario-ißboe, de quo agimus , 1110101
jejunam aliquot Reguml mentionem , 11110 quidquam reperias. Ita, Cap. XI.
jfine, pag. 10.5.ЗТЕРНАШ: Cap.15. extremo, ANDREzE.,ßliiLadìs1ai
Calvi, ё)“ Ритм ‚ Region, tamqnam 0111101, meminit. „ Peculiaris 0/1,
ABE
 PRÄ'ÍFATTO. -1х
Авив Regis, quam Cap. XXXII. acl calcem , pag. 2r. babet, mentio: Rex,
inquit., SAMUEL, qui pro fua pietate , OBA vocabatur. Praterquam
enim, quod geminum Regi iili nomen tribuit, atque., quod ignorarunt baóîenus
jiriptores Hungarici ‚ SAMUELEM vocat: ‘unleatum eins nomen OBA, jeu
ABA, a pietate , quaßierit, duéium [ищи adjïrmai, quod non муфтии.
XII. Sed , quid ерш/д de [ide aufforis Anonymißatuemus? quando
bißoriam ejus in/joicientibus , multa occurrunt, quae aut ignotajuerunc мае
nus jcriptoribus Hungaricis, aut non~/atis explicata. Certe., орет/нет pre
tium., fontes $5" capita, ex quibus derivaverit ßta, indaga'uiße. Nimirum.,
fuere biec, cum vulgarìa, 89"’ facile olrvia, tum ñngularia ea, quœque curam
ae Лимит requirebant, dum in rem решён: converti. 1n illorum cen/ù ., ivi/io
ricos, di-verß 89” temporis, Ед” adeurationis , qui_ne rvulgo quiclem pozue
runt ignorari, referimus: id quod ingeuuefatetur Anonymus in prologo: fe
cundum, inquit, dìverforum hiñorìographorum traditiones., divinas gra
баз fultus auxilio, facere, [ёж/степ, адвгетпэ fum. Atque inde ejìï,y
quod eadem Anonyino., cum jëriptorum Hungaricorum '01.ng , ß! , de gentis.
origine, jententia: nti., Cap. V. En’ VII. videre eß. Abjiiuuit verojê., quam
штифте, а falñs ruñicorum fabulis, & garrulo cantu joculatorum: qui
bus utrijque tunc, pro шт babitu, annales яшма, apudpromycuum
'vuigus сап/гати. Hincilia, auóì'ori noßro, aleje conßdentia: ergo, potìus
а me de certa fcrìpturarum explanatione, 6: aperta hiíìoriarum interpre­`
. tatione., rerum veritatem percìpiat gens Hungariœ ‚ primordial generatio
nís fuœ., & fortia quaeque faéìa fua. Quiz ingenua apertaque ‘uiri Димой.
tas, non pote/2 non probari Leéìori. Sea! ffmtes üngulares, quos bahuerit,
афиша: ei deßnire. Profeŕio autem ita exi/iimo, pleraque ea omnia, quae
ignorata. nere отпив Hungariae., ex Ruíîorum гит аппа11Ьи:[иШе mutua»
tum. Hue rejerre pißìs , quae ole Hungarorum , Etyl amnejitperato., per
Kyowìam egre/Íu, rejert Cap. VII. 89” qua po/iea Ницца-1:15, jive bella cum
Ruíìîs $5’ Cumanis, ß'uefeedera , штурм, tho.. VIH. ufque ad Cap.XI.
Ruífos enim , gentem .‚ ad Hungarorum ujque динамит, requietam, me
lius, 899 adcuratione muito exquißtiore», ea мнит litteris conßgnare рванёт .‚‚
quie., Hun-garorum imprelßone , quibu/que ducibus ‚‘ evenerint ; quam
ipjòs Нищим, facile di conjeéiatn. Nam Hungaros quidem tum детищ,
£9’ libros , Шиит civilium., memoriales , quos nunc protocolla фетиш,
habere ;; 859 rerum, a [è bello geßarnm, jive indices , fine annales, Дифт
infiruere cepiße reor, cum Zulta-ni. duces providentia „ regniqutedam formula,
inter Hungaros fuit condita. Lege fis Cap.. _LLIL 17. 35. quorj-iimâloäâ _iuris
` , ‚. хх ‚ ш
 x PREFAT10.
Hungarìcì Confuetudinarii origina, pqÜì: referre. Ceteroquin , 011151011 noÍ
ßro, eo fuit pronius, ex publici: bujufmodi monumenti:, in remjuam , 111110
1101101, 010011010; quo erat ad eetatem illam propinquior. Enim vera, 1111111:
adbuc rebus Hungaricic , in more pq/ìtumfuit , ut Regum , gentifque re: ge
1110 omnes, quin @ŕfamiliarum nobilium 0010: in/ìgne:, 111 annale: 111011011
tur, traderenturque ad sedes Magìñri Tavernicorum , qui 00:‚ nonjêcu:,
quam regio: tbejauro: 0110: , cußodiret , olgfenvaretque, ac cum ори: foret,
in publico: 85” pri-vato: фи, 11100 рт muneri: ratione, depromeret. 01100,
pri/corum Regum diplomatibu: , facileforet docere, ji id modus prœfationi:
admitteret. Itaque , 89” publica genti: commentaria , 899 diaria eque/lrium
jamiliarum privata, con/ïiluyfe 0110101 101110000: eß. Hinc ‘vero faéium , ut
de occupata Hungarìa., ea Interi: mandarit no/ter, (11110 nufquam, ß'ce apud
Byzantinos , Italicos , Francicosqne , [120 0 ud Germanicos, 010110500
tium aliarnm jcriptores, lega: : quod indicio efr, e Ruíñcis eupartim, par
tim e domeßici: fcaturiginibus, demana'viße omnia. Nonne ‘vero diplomatum
_ßmul 1100 , 11/11: 1111 Anonymus? nul/a eg'n: rei ‘ve/iigia deprebenda: alia,
quam quod partitio agri Hungarici, inter duce: ac 1100110:, 00 Акгмэо infli
tuta, ybaud quidem Див 1001111: 0010101 potuerit: quarum po/iea u/ùra, 11111—
perabant adbuc, proclivefuit 011011111 proßcere.
XIII. Ita exißimantibus, non videtur alierzzem , ßdem buie 1101110,
0110т 0010110: 001110010, qua a vulgo Hungaricorum Scriptorum dijccßionem
íacic: 111110, Eg” non pauca 111111, 89” р11001р111 momenti. Ut proinde immor»
talem operam , genti Hungaree univer/Ze , 110110111 ]омчнвэ Своксшз
ScnwANDTNBRUs, eleganti: toir ingenii ac doéì'rinae, cum auëiorem incogni
tum adbuc, non jòlum , Regio conceßu ac beneficio, ex membrani: Auguůœ
Bibliorhecae , adcuratißïme exjcripjìt; 100 1110 etiam, quem vides, 0111111 Y
in_/ïvuéïum , 11101 publica expo/uit. 011011111: 411011111: 0111т 011 jcriptor, 11100—
gnitu: l'ncujque , utilitati: certe, in cognojêendi: pri/ci: 1111: 10011: Hungaricis,
111 proiju: incomparabilis. Preeterquam enim quodjejunam , apud THURO
спим, Hungariee ducum, hißoriam, rerum, qua: {фетиш , ulteriore ad
paratn дог/011171001 , 00 00 0001р1:, Leóì'or: manca: certe Hunnìacae non т1
nus, quam Slavicœ genti:, ducum re: ¿fc/IM, 89” qua: tenueruntjedes; re~
gionum porro , quaefuit medio 1000, ißi: loci: , geograpbiam; 101111: Hunga
rici Principatus, inde a primi: ducibus, beereditariam quidem, 110 [ui: cir
cumjàriptam legibiu, jormulam; Comitatuum primavam, eamque genuinam
originem; adpellationem /ìtuum nativam, atque unbium nonnullarum exordia,
ßc fati: luculenter expromit; ut ßt, cur operam illam, aqui rerum Hunga
ri
 PREFÁTIO. "' x1
татам exißimatores, gratiis cumulatißìmis pro/ëquantur. Ceteroquin, ba­
bebunt Hungarì eruditi, ubi ingenii 'uires periclitentur: ji ad recognojcendum
iliußrandumque, cum cura, auéiorem , animos ßudiumque adjecerint. Нага
de Anonymo штифт: пат de ejus cum Thúróczio concordia, Eo”
dißenjù, alias.
XIV. Ad М. JOANNEM THURóCzIUM , Chronìci Hungarorum,
qiœmadmodum creditum eß baŕienus , primum omnium conditorem, [Jedem
priy"eramus. Prœci uam, in optima: notas auéiore, recognofcendo, amendan
do, jupplendo , Jintegritati, quoad elusjieri potuit, reßituendo, operan:
foo/uit laudatus SCHWANDTNERUS. Ac potuit id quidem eo facere дарит
tins, quo magis in promtu erantjicb/idia, in earn rem unice necejfaria ,' quœ ,
ne ignoret Leòîor , rerum Hungaricarum cupidus , prdeßa nunc opera r'e
cenjebimus.
XV, Primas bicjîbi ‘vendicat , antiquus Anonymi вид/дат 111167011:
Codex maniijäriptus, idemque membranaceus, informajblii minoris Biblio
thecœ Augußa: Vìndoboneníis , foliorum jèptuaginta trium. Ita vero ex
orditur: Anno Domini MCCCLVIII. feria. tertia infra oóìavas Afcenño»
nis ejufciem Domini incepta ей ìña Chronica : De Gefìis Hungarorum
antiquis & noviñìmis : Ortu 6l progreffu, viéìorîa eorundem & audacia.
Colleéìa ех diveríìs Chronìcìs Veteribus: Eamndem veritatem rafcriben
do, & falfxtatem omnino refutando. In nomine Domini Amen. Et bac
quidemfolium primum babet. Unde coliigas , non defìiyfejam tum atati illi,
quai in tempora LUno vrcl M. incidit , Chronica Vetera , eaque d'ìverfa.,
quibus pri/êorum Hungarorum res coniinebantur: ut ротам/11111, 110111 bujus
Cbronici compilator, cum deleciu jiia depromcre , @ŕ ad poßeritatem ißbuc
tranfcribere. Eoforte infelix dicendus, quod, cum tantula baie, ex antiquis
Cbrcmicis congeßerit , derivato qualicunque, ad uo/ìram ujque атлет anmicu`
lo, fontes ipjòs , uberes eos atque perennes , quajì data opera obturaverit.
Quad unum ¿ß epitomatorum , in re, cum primis bißorica, adverßcs orbem
eruditum, benifcium: 111 cum rivulos qualcjêunque deducant , cxßaturigini
bus Iimpidis Iargijque; bis ipjìs primo concernium, oblivionem Ico/ica iœtbea
qua'uis pertinaciorem, interitum denique perniciabilem , accelerent.
XVI. Alioquin , pincet Pinar LAMBßcn , de manu/‘cripta 1101:
Саши/111111111, quam in Diario Itineris Celleníìs, aperte tulit Eg’ ex vero ,
edit. Идиш/311111. 4. anni 1666. р. 6I. 62. Eg’ .267. Falfo haéienus a qui`
bufdam creditum ей, JOANNEM THURócszM , ñve Turocenfem, qui
fub Rege MATHIA Соцпыо potíHì-mum
Х Х V2 Homit, operìs ißius ‚А quod
tim'Ель
 mi' PR/EFA'HO..
titulo Cbi'onicœ Huugarorum edidit, ракет ргйтапъбъ fecundam, fuo mar
te & f'sopte ingenio confcripfilfe. Contrarium enim demonñrat Augu
ñlíîima Bibliotheca Cœfarea Vindobonenfis, utpote in qua etiam nunc ad
furvatur ', antiquus Anonymi cujufdam auëìoris Codex membranaceus
manufcriptus in folio , inter Hiûoricos Latinos manufcriptos quadringen
tqârniis quinquage/ìmusjextus, fcriptus anno millejimo trecentejimo quinqua- `
geßmo oëfauo, & fpeéìatu digniíïìmis inauratis piéìuris exornatus , ех quo
JoANNEs THURócerNsrs , omnia , quee duabus illis partibus continen
tur, mutuatus eff; v Id pro/eóio ita efl , ut nihil fententiee illi de/it , quam ut
‚витает ei premamus: Cl. autem SC HWANDTNERO gratias babeamus , quod,
in recen/êndo Bongariianœ editionis rI húróczìo , manu exarato boc codice,
cum adtentione uti voluit: multa enim, eaquefrugis optima, ad adcurandum
гит auéiorem , ex laudato manu/c'ripto лифт, поп efi opus ut opere/ê do
гашиш. .
XVII. Ernnt, credo, eruditorum non раной ‚ qui exjêriliendum ty .

qfris optißènt codicem illum: jed qufe tamen diligentia _futura jui/kt. Pree
terquanz enim, quod ocio priora manujcriyitifolia, idque ad titulum , qui в]!
de Septem Capiraneis, nibiloQ/ere a Bongaríiana editione diferat ; reliquus
proůéio CbroLici, u/que ad [тет ., contextus , non modo integer, /ed cum
_ _- _
тат/31255 etiam erroribus, jideliter adeo exjcriptus a Thúroczio в]? ‚ ut non
ушат exi/lere potuiße quenquam, qui eadem bac cura, jeu potuißet, _jeu ‘uo
Iii'j'ßt', ele/imei exquißtius. Quod cum olg/ërvamus, non id agimus, ut cri
in. n plagii litter/irii intentemus bono Thúróczio; tamet/i fecillet omnino crudi
`ti air: o/jicium, ji manujiripti Яиц/ш no/iri mentionem , quam meruit, ‘oel obi
: r lofi/.witz _led uti re/eramus ei gratiam, quodЛи hac qualicunquefolertia,
' ofen-'ain na'oarit poßeritati, quando Cbronicon id ad nos integrum торами,
autofyqdqw fortaßis auêioris ujiis, quodjamnidquamadparet. - Vindobonen
je @nim ijiud, quod recenjemuì, ânógyaoor e/i, idemque duobus ultimis capi
tihus truncatum ., quippe quod, in Capito XCl/II. quod THURószUs, >d_e
Bello Caroli Regis cum Bazarad Vayvoda Tranfalpino infelicìter geño,
inlcribit; codex autem manu exaratus, Rex vadit cum exercitu contra
Bazarad, in/ìgnit, medio in textil , jin/ii ad Мс mutilo, in roerbis: ut humi
Макет difcerent & docerent, quatenus - - афиш Vide textum , now
bujus editionis 19. 165. nota I. Contra ea Thúróczius, quieter Capitis XCVП.
continuationem, duo alia, nen/ipe Cap. XCVШ. De incidentibus quibufdam,
„E95 XCIX.4 De Morte Rejgis Caroli, jiiperaddita babeat. Quai, ex con# -
jummatiore exemplari , ac orte auêioris aůfofyqáow Щ?) ассерШё cen/endus
e .
 PR/EFATIO.~ xm>
eji. Nullum proindefaéiurus fuyjèt opera тешит bibliopola, tametji irn
penjinn in excudendum imjoloratum codicem nibil dubita et profundere, quam
quod cramben bis водит, Leólorilrus eruditis, adpo uwet.
XVIII. Acceßit театр/271112111; recognitorum, in Bongariiana editio
ne, cum manu/cripta nojlro conferendo, adcuratio. Qliidquid enim, ad emen
dandam, illu/lrandam, re/lituendam , atque locupletandam cam , pertinere
uidebatur; ража id quidam, jed manujednla, Üjiibaïlojudicio, шуба/110]?—
runt, retulernntque in iis notulis, qua ful? tugularum fere paginarum colu~
mnis, con/joiciuntur, En’ nunc roariantium le ionum ‘vicem prie/iam , nunc ln
cis quidpiam, dubiotextui, adfundunt. Ergo, una hacjidelia , duos deal
тишь parietes, cen/indus eß noßer: quando, Er" retrußim buca/que codicem,
opportuni ac per compendia, in rem communem uertit , 85” Bongaríìi editio
nem, eademilla diligentia, correéiiorcm fecit , lautioremque. De icunculis,
q'fas codex membranaceus , ex eetaris ejus more, baud vulgari arte, рифт
adpiélas babel, ßleremus , nullofamee diljoendio; ni/i 859 has, aari incidi, 85’ ‚
juis locis, шефу: cbronico , спишут Ь1Ь11оро1а: ратт, ne ‘videreturne
gleinè quidquam, quod editioni buio decus conciliaret, partim, ut armorum,
iißgnium, pri/ii item арии Hungaros neßitus, quantulacunque ea jimi, mo
nimenta, bis i/liufmodi laciniis, ad po/leritatem tran mitteret. Quas dome/li
cae antiquitatis , qualejcunque reliquias, eo` majoris facimus, quo eee, ad веге
rem illam Hungarorum atafem, propius quodammodo accedunt: jed bis, ut
inunoremur, non efl орет pretium ; eo quod referunt -omninog piàia ea jigna.,
permultum (a) no-oitatis. '
‚ XIX. Gemina, praterea, THURóczu editio , Bruneníis altera; .
altera Auguiiana fuit, quae, pofl Speólatyßmum codicem illum, recognitio
- nem noßree bujus , fecit coryîirnmatiorem, utraque доте notte ejl; jëd altera
tamen шве/111121107 altera. Bruneníis illius, nota typograpbi, qu'am ad cai
cem libri adtexuit, Мс babet: Illufiriñimorum Regum Hungariœ Chroni
c; ,- in inclyta terrae Moraviœ CiVitate Bruneníi lucubratiñìme impreiîa
fuit feiicius Anno falutis MCCCCLXXXVIII. die XX. Martii. Lucu
lentum opnido indicium. Par, 899111 Augufiana bac reperias, Sereniñìmo
rum Hungarìœ Regum Chronica, bene revifa, ac ñdeli Rudio emendata
fuit feliciter. Impreífa Eberhardi Ratoidt viri folertifiimì eximia indu
Рта, Gt mira imprimendi arte, qua nuper Venetiis , nunc Auguñœ ex
ХХ 3 се1

(a) Excutia: @elim tabularn Pag, 80.

 xiv PR/EFÁTIO.
~"ce11it, nomínatiiïìmus. Impenñs fìquìdem Theobaldi Feger, (a) conci
vis Budenüs. Anno falutiferœ Incarnationìs , milleíìmo quadrìngenteñ
mo oëtavo, tertìo Nonasjunìi. Itaque, uuius gujîiemquc anni proventus,
£9’ Brunenñs, 899 Auguñana editio fuit : quam utramque, adcuratori no
ßro , Anguita itidem Vindoboneníìs Bibliotheca , commodavit. Typus
utrobique Gothìcus eß; figurar , qui Regum partim icones , partim injïcetas
praliorum bypatpr/ês , referunt , ligne , rudi j2me opißcio, finit тают:
Augußana tamen , Brunenñ emendutior; ßcuti 85’ plenior Bongarflana,
quippe quae , u/que ad Mathiœ Regis expedidonem Auñriacam, captam»
que Viennam, procurrit. Cujus rei admonendusfuit Leâlor. At enimue
ro, Brunenñfne heee editio Thúróczii , primajit Omnium ; an 'vero Augu
Ptana alia, uti ‘vult Zuìttingerus , jam tum anno MCCCCLXXXII. iyüem
jormis Ratoldianìs, iijäemque [треп/55 Fegerì, procu/Zz , eanalem риса]?
rit; ‘vel fcero., qua e ujum juißè мы: Bongarñus? paullo tardius., anno
nimirum LXXXII . ibidem prodierit , non babeo , quod tuto, jive „едет,
[ive adfìrmem. Sicuri ne id quidem , Venetiis, anno MCCCCLXXXVIII.
lucem adfpexìífe THURóCzIUM no/ŕrum, compertum babeo: tametji iol
quoque adjêrere 'videatur szxTTINGERUs. Diúïcile в]? enim, jugientibus
ejus шт editionibus, jive de earum anno , jive de numero , ji'ue de фат,
ex quibus prodiere, certo ßatuere. Illud obvium aß, alio Bongariìum, in
adorn/indo Thúróczio juo, 2ф4т1‘йшё exem lari ; non noßro [юс Augufìano,
anni MLTCCCLXXXVШ. quippe ex quo, татам piura aol/Eiwit, 89’
situ/ula illa augmentoque , cujus meminimus , eolitionemjiiam {тире/211):
_fi-cuda'cit. Quid quod bene revifam , & ñdeli ñudio , editionem anni
ЛЦССССLXXXV1H.fuiffe emendatam ,/iipra typograpbus te/latus eß. Quod
jatis condocet , rejpici bis , ad priorem quamcunque editionem aliam., errori
bus contaminatam typograpbicis: qua emendatior bac prodierit, 89"’ multis
modis cajligatior.
ХХ. Denique adminiculorum , inter ea, еще typisfiint excujii, quee
que in rem rcerti potuerunt, /acile pra/fanti/jimum дышат; Antiqua Chro
nica` Hungarorum , cum prœfatione ad Venerandum Dominum Ladìz
laum Prœpofìtum Eccleíìa"4 Budeníìs, Proto- Notarium А oftoh'cum , nec
non Vice~ Cancellarìum Serenïílìmi Regis Mathiœ. In [ЕМ minori, Bu
dae

(а) Vocabulum Напряг—[сит eß, er more illz'us atatis/ì'riptum: Fejér шиш legatur, драме-г,
quod alb' m ßgnifcat. Quad idea пойти. ш coq/let, çajam лиге/ат in Hung/iris, 12:—
tis тат plebeyk, qui лит: тс1фсаттиг, ‘
 P_R/EFATIO. xv
da, per Andream Hefs, Anno Domini 1473. ín vigilia Pentecoßes i-m
prelfa. Nam £9’ bis u/iis eß , lange amniumjcrupulq/Mïme , in reparanda
видом fue, izo/ler. Е]? autem , tatus is cammentarius , Chronicon THU
коси: in compendium mißum: quippe quad , 859 rebus, Ё” diůiane, ita
cum eo concordat, ut epitomatorem babuiße credi paßt ; quemadmadum non
ignarum Hi oriae Hungaricœ, ic Thúróczio ipjo multa adcuratiorem, Tam
etjì enim, едите jubinde compendia; tamen, non rara , cumin dejëribendis
rerum geßarum circumßantiis, uberior е]! ; tum maxime , in naminibus pra
priis exprameudis , circumfpeóïior. Dices: eccur prainde, non @ji in Thil`
róczii i/iboc comitatu , ad eum madum typis exjiriptus? ut ejujäem biparti
не pagina abtutu, contendi invicem, 89” de utroque, Thúróczio, acque Bu
denli bac Chronico , cum ratione ferri potuißèt judicium? Nempe, eaudeml
ln'c caulie militabant, quasjupra, ad rnanufcriptum illual Thúróczîi , pralixe
edißeruimus. Quid? quad iniquum puta'aerimus, celeberrimi ex Hungaris,
nabi/que оттает! ‘viri , circulos interturbare; qui banc, cdeudi Thúróczìi
сит Chronico Budenli, curam , ante propriam jibi fecit, quam de ria/ira
bac, 'vel cogitatio Vindobonœ jïyiiperetzir. Quad unum , ad едете/тонет
[ati: e/]è apinamur.
XXI. Atque bac fuere jiib/idia iila д quibus eo ufque pra/ecïum ар,
in reßituenda jíbi ip/i Thúróczio, caryïdimus; ut, novarn banc ejus editio
nem, Brunenñ, Auguflanae, Francofurtenlì, 89” ji qua pradiit аденои
fdcnter, ac multis modis олифе/стих. Preeterquam enim , quod cbarta,
typique, profêculi, quod degimus , elegantia , atque Liplienlium operarum
more, nitidißimijìnt; in recogntjcendo profeéïa , emendaudo , adcurandoque
Cbranici textu, nihil ‚фат то]? exi/ìinzandus eß , oculatißimus, idemque
штамма: Editor. Enim ‘vero , fingula, quae jeu i/ißgnis codex MSC.
[eu imprijjee typis , Brunenfìs, atque Augullana, editiones, Iaudatumque
nunc Chronìcon Budenfe, juggeßere, fuis omnia lacis, opportune паштета,
89” redintegrando aucïari , funima cum curajient adbibita: ubi litterœ, MS.
cadicem тете/троит; ‘voces autem decurtatee; Edit.Brun. Brunen/ëm ; Edit.
Aug. Augu/ìanam editionem ; deuique, Chr. Bud. Cúrauicon indicant знаете.
Itaque, ornne id , in naßra bac ediiiane , una анод/21160 colieftum, accipis,
Leélor! quod per Лидии ea exemplaria , reßitueudo Тншюсио idaneum,
fpaijiimfuit, jed incagnitum оттоле. Eß ergo , сиг/регента: ‚ imma con.I
jïdamus penitus, non jòlum Hungaros , qui magnumje'mper Thúróczianis
bis; uti exi/limaaere , commentariis, pretiuni ßatuebant: /êd енот orbem
eruditum , nana bac, acjplendida adparatu, in publicam [моет ргойчтет
THU
 m P R ‚Е? Fl L1 '1' t o.
TmmoczmM, non modo grate aßimatunum , ‘uerum etiam, accepturum
gratißíme. от, jiita evefziet, jicuti omnino eventurum con dimus; вида
ramento illudfuerit., cum Bibliojiola, rciroтет atque inde/¿21o , tum авт; ‚
jìmo Schwandtnero noßro , 899 reliqui: boue/igßimi inßituti падшей-ш; , ad
Соне—тонет banc, eadem, qua cœptum в]? , alacritate баз/Шиша, in pluQ
ra Uolumina, continuandam. Prifeéïo enim facilefuerit, ex editi: partim,
partim inediti: adhuc Scriptoribus , in primis, /ì plures Viri eruditi, 89’ re
rum, âg“ linguamm Hungariœ, experientes ac probe gnari, in laborumfo
светит coi'ueviut, colleéììonem ißiu/ìnodi, vel ìpjì Muratorìanœ, quajure
quodam jiio , gloriatur Italia , œwntlam , coneinnare. Ita enim exi/limoni
_[êmper, tanti: cœptis, fuini unius, йодид licet jìt, Ey’ labori illiferendo cum
primi: idoneus, жмет ‘Uiïejque baudfigâîccre роЛё ; plurium operai, ji pro
{сете pelis, coadunentur oportet. Quorum illi , pertinaci лишаете, con
quiraut colligantque monumento , ii/ßruendis voluminilms ußu'jutura ; excu
tiant a'uara tabulariorum jc'riuia , loculofque bibliothecarum , alto ac шиит
pul'uere olgßto: ; jiib incudem fooceut, quae ea indußria congeßerunt, atque
' commentariis illu/trent, luci: indigo: recognofcant МН curisjêcundis , quacun
que ad eum modum adparatafunt a jôciis; _[êcum invicem cory‘erant , [cripto
rum, quo: in colleéiionem jùam ‚щетину: , argumenta , £9’ borum , jeu
convenientiam, jeu dycrepantiam advertant, Cbronologiœ ‘£9’ Geographie? ra
попили: hi denique, E9’ qui /ùnt proximi ad typograpborum operas, advi
­ gilent omnißudio cur/ique, ne temere, five a typoibetis, five a correŕioribus,
a'eerretur; neue, a bibliopolarumjórditie, dcjìinarioni шлифа, quem , acl
nzodum toto diejieri conjue'uit, aaypergatur quidpiarn, quod штифт то
litioni, minus [it decorum , immo detrimento/icm. Et qua? fuerint щи: dili
gemiae parte: reliquat.l Bonum Deum! Мс]! ita itz/Íituerentur , quee inde in
/publicum demanaret utilitas! quae genti univeijëe procurarentur decora ! quan
и fiefent, топи/штанин in 11i/toria rerum, adparatus, proventus quanti!
Atque ita отита injlz'tueramusfacere , cum edendis ScRIP-romßus HUN
GAR 101s, ante bac duo lu/ìra , D. Cee/are CARoLo VI. [жите жилете,
animum adjiceremus. Neque афиш po/je тати/ш, fweajöciorum colle
gio, erudito Ша 89” laborum patienti; fweah auéiorum ßleíiißìmorum copia
adparatuque, Nam, ut auétores, qui in luceßent publica , quiquefugiunt
_jam ‚ E5” муфт; ,e jileamus : fîlperant omnino , cum apud Vindobonenfem
Auguůam; tum in conobiorum , priuatorumque шпата; pa[]ìm , rerum
Hungarìcarum, Tranñlvanicarum., Croaticarum, &. Dalmaticarum MSC.
ту: optima! ; jed que?, reipublfca: litterariœ, bucquuejëcordia negazu't, iu
» ‘vb
 PREFATIO. xvu
ими: догм Hungarîcœ malevolentia. Nuuc quando, ad procurandum , tanti
momenti negotium,'excel/ò animo, manum adn/zovere ‘vicini „от: ‚ maffe eos
animo ф jubcmus.` Immortaliter, cle gente nojira, merebuntur preferito;
neque nos , preeclari liujus eorum cfepti, aliterunquam meminerimus, quam
tum meritißiinaz laudis ртстло: uam , quod, qua dabitur, de/linatiouem
cam, jucareßmus parati, non uizafìgni/icaiione, cognitum babeut, explora»
tunique’. Feliciter! '
XXII. jam, quod ad minutiores jcriptores , quos Bongariiì exem
„идущими, ißo ‘volumiue compleflimur , attiuet, tametfì nullus ватт/д,
qui non limatus poliiius , quam exjiabat bucujque, nunc in lucem prode/ct ,' ta
men, in recágnQ/ccudis iis, eadem illa ,‘ -queeiu Thúróczio ,n diligentia (же/111:
dium, baud potuit, debuitue col/ocari:'tum, quod exempla lim/gagna, criti
~ corum illudpabulum, baud/ujïciebant; tum, quod qolerique eorum, ita com
parati'jïint, ut Bongaríìus iff/ê , alios, ßibaéïiores luculentiorejque, fiforte
occurriUent ., in /cenam mamy/et producere., Ita ‘vero ille, dejuac bujus colle
éiiouis auèioribus, лжет/„п pronunci/it: THURoCzu ñmplicìtas placet &
fides: quae certa, ex fragmentiè veterum Annalìum, quœ LAins спас
поп femel, & а`М1СНАЕЬЕ RITIO, & BoNFrNIo ipfo, quoties inñíte
re veterum-Hungaricarum Hìñorìarum veůigiis lubet. RANzANIUs _fa
ne neg'iigens еРс. CALLINÍACHUS, adcuratus, & elegans: nec inutlhs
GALBOTTI MARTI: opera. Poûeriores aliquot, niñ qui loca ipfa de
fcribunt, & explicant , adgregandos cenfeo, compilatoribus rumufclllo
rum, qui Hìftoriarum fcilicet volumina , in nundìnas conñcìunt; ut ani
mos» pafcant hodìernae plebeculzse,­ qua nullam fuìíïe unquam fabularum
novarum cupidìorem exìítimo. Atque, ißud quidem uolaisjudiciumjatis
eß. Neqne ramen eaprojoter rejefŕaneos penitus in bis credideriin , тат,
qui ßcnt exiles maxime. Sua SOITERO laus eß , licet 89’ ßudium )orodat_
partium, E9’ Лиг/Нагим omnium captator ßt, adjimerßitionem ii/quejêdu~
lus. 'Func @5: Baíilius JoANNEs HEROLDUS , uon штат; modo elegan-j
tia, [а 899 iugeuii ac doèiriiue commendatione, egregic fe leíloribus adproba
‘uit Видения: quando anni ./UDLVI. res, in Pannonia interamnen/ì, azi/pi
ciis FERDINAND: Cœjaris, geßas , erudito dialogo exprom/it. Sed nec
‘fraudandus encomio jìio eff, PETRUS BIZARUS, belli Pannouici , quod Ma
' Ximilîanus, cum Solymanno gçßit, fcriptor: ita illud, continue atque pru
denter, licteris maudauit; eo щит, quod exterorum „идти/12 rit/i, nomina
- Hungarorum propria , corrumpat. Reliquos non moramur dißerere: cum
студи, nil/il tamjìmplex ac bumile QUE', in bißoria, quod non majorem leefo
ХХХ И
1
 va f ` эк ‚Е F А т 1 o.
ribus, quam pro 110111111, jive deleéiatiouem pra/iet , [ive utilitatem. Li ш—
ro, cum in omni Hijioria prorßis jibi eonßet, tum maximopere in noßra
Hungarica; ubi, .po/i tot паи/1713111 ‚ tenuia jape tabulata , paßim inter
fluŕius correpta , id nobis jiqficfant oportet , `quod in gentibus aliis; na~
‘vec onerai'iie , ac- locupletes. Nempe , colligere apud nos, jragmenta
qiuevis quoiiarum, nece/Ie 1:11 ; cum alibi terrarum , adparatus, etiamA
exaggerati/limi, fu/lidiuniur. ‚
, XXIII. Atque bac fuere, qua dicere balmimus, pro eo, "atque
id modus prafitionis 'uidebatur requirere. Acceßiones nunc, que corpori
fcriptorum Bongaríìano, bac junt editione faéiee , tenues licet fini ; jëd
jilentio tamen baud pratereundee. Hue, JoANNIs PIsToRu NmnANI,
Regum Hungarìœ Genealogiam, rderas, quam ille , ex optimis, [ua
estate, aníioribus, condidit ,° -nunc vero, qua erat лифт, quam антит
.те emendaoit , 651” ‚ ne Lefŕores , plenioribus tabulis fraudarentur , ad
no/ii'am u/que .etatem , inßgniter continuavit , laudatus SCHWANDTNE
RUS. Ei , 85? MARTINI BRoNIovu a Biezdzfedea, Defcriptìonem
Tartariœ debemus., ST1-:PRAM I. Polonia Regis , julia, legatione ad
Tartaros, iterato perfunéius Broniovius, banc , nobis qualemcunque, re- l
liqriit regionis , ejus
Colonienfem dtßgnationem:
incognita qua,nunc
emendataque, ad invanni М DXC
praefenti if. editionem
ßriptorum Hun
garicorum comitatu, prodit: non alio magis nomine, quam quod Uagind»
’jlewßimorum populorum fiicrit, qui _[emel., iterum, ac [lapins , Hunga
friam no/iram, eva/laverunt. Veliem , in GBoRGu “Пикники , de
Admirandis Hungariae Aquis, Hypomnematio, conjimimatius eclendo,
ju'vari 110110111: izo/ier .’ Totus ille comifnentariolus , 15 non fortuitus, certe
ex auditionibus , partem maximam , colleêius eß; dignus ideo, qui, ob
argumenti _[ingularem utilitatem. , notis luculentioribus fit-Wet colla/iratus.
Quod Ey’ feci/_flows lubentes, quando ad manus bœredum `ßint, CAROL:
REYGER; jeuioris, Medici радист: , dum vioeret, celeberrimi, nota,
. ,Lexperiiindo , in aueiorcni cum., congcgft'ae ,~ ß totius deßinationis rationes,
v >maturius ad nos pertigi/Íet. fit enim , manum tandem de tabula. Tu,
Leëlor amice., vale! bis, bonus gratu/que, dum plura accipies , in
rem Tuam, теге. PisoNu apud Quados. An. MDCCXLV.
д Cal. Oâobr.

I'. ANO
 1. ANONYMI ВЕЬ/Е REGIS мошки
HISTÜIRIA. HUNGARICA
SEPTEM PRIMIS DUCIBUS HUNGARIAE.
сиди
AD USUM . ET UTILITATEM PUBLICAM , EX CODICE M. S. MEMBRA
мсво швыотннсв AUGUSTA: vmnoßoNENsxs , cLEMEN'nssto mnuLTu
Nuno вашим АССПВА’ПЗЗЕМЕ Ехзсшшт,
IOANNES GEORGIUS SCHWANDTNERUS
AUSTRIACUS STADELKIRCHENSIS.

INCIPIT PROLOGUS
IN

ensue HUNGARORUM.

raedìóìus Magiller, ac quondarn bonae memorìœ glorio

й ñffimi Belae Regis Hungariae, Notarius N. fuo dile
éììfiìmo amico , Viro venerabilí , 6c arte litteralis fcientìae
imbuto falutem ,- & Ганге petitionis alfeëtum. Dum olim in
fcholari ñudio ñmul effemus , & in hiiìoria Trojana , quam
ego cum fummo amore complexus , ex libris Daretis Phrygìi .,
ceterorumque auéiorum ñcut а magìílris meis audiveram , in
unum Volumen proprio üylo compilaveram., pari voluntate
legeremus, petìílì а те, ut, Iicut hifloriam Trojanam, bellaque
Graecorum feripferam , ita & genealogîam regum Hungarìae ,
¿L nobilium fuorum, qualiter feptem principales perfonœ, чаге
scape. Rn. нщ. P. I. А Н“
 „ Ркоьоспз„_
Hetumoger vocantur , cle terra Scyt/Jica defcenderunt , vel , ‚
qualis fit terra Scythica , &qualiter Пс generatus ¿lux Almas,
aut quare Vocatur VAlmus , primus dux Hungariae, а quo Re- ‚
ges'Hungarorumoriginem duxerunt , Vel quot regna & Re
ges iibi fubjugaverunt , aut quare populus de terra Scythica
egrefi'us , per idioma alienigenarum Hlmgariz' , & in fua 1in
gua propria Mogerii vocantur? tibi fcriberem; promiñ etiam
me faéturum , fed aliis negotiis impeditus , спае petitionis, &
meae promiiïionis jam pœne eram oblitus , niñ me per litteras
tua Dileótio debi tum reddere monuiíIet. Memor ergo шве Di
1eétionis ., quamvis multis & diveriis hujus laborioíi feculi im
peditus Вт negotiis, facere tamen aggreifus fum , quae facere
juiìiñi , & fecundum traditiones diverforum hiiìoriographo
rum divinas gratiae fultus auxilio , optimum œiìimans , ut ne
p'oiteris in ultimam generationem oblivioni tradatur. Opti`
mum ergo duxi , ut Vere , 6c iimpliciter tibi fcriberem, quod
legentes pofiint agnofcere, quomodo res geitae eiIent. Et ü
tam nobiliiiima gens Hungariae primordia Газе generationis ,
«SL fortia quaeque faéia fua ех falûs fabulis ruiticorum ., Vel a
garruìo Cantu joculatorum quali fomniando audiret, Valde in
decorum &fat_is indecens effet. Ergo potius a me de certa
icripturarum explanatione ., & aperta hiůoriarum interpreta
tione., rerum veritatem nobiliter percipiat. Felix ergo Hun
garia, cui funt dona data Varia,omnibus etiam hoi-is gaudeat de
munere fui litteratoris. Quia exordium genealogiae Regum
fuorum , Se Nobilium habet. De quibus Regibus fit laus &
honor Regi œterno & Гап&ае Mariae Matriejus , per gratiam
cujus Reges Hungariae, & Nobiles regnum habeant felici iìne.,~
hic', &in aevum. Amen.

_ CA-_.
 xъНiУ'vхЪ-1ЖaЁХm'ЖoКУr`ЖДЁХ

'.
w-x xvx -xirx

ЖЖЖЖЖЖ

mmrxmzn
t i 1 D.___ ._ j.“ _ dli
Ímßmfìäìï °
____..____.______—_.
ттгдыхххигп‘кхжк
_ „й- :cnam :Mw
_ _ xxx xxxix жжэоснсуэетэскюсшж

canzr L
De Scythia.
.
a
Сути ergo maxima terra eft quæ Dentumnger dicitur, verfus orientem ,
finis ejus ab aquilonali parte extenditur ufque ad nigrum pontum , a tergo
autem habet Humen , quod dicitur Thanais , cum paludibus magnis , ubi ultra
modum abundanter inveniuntur lobolini , ita , quod non folum nobiles & igno
biles veliiuntur inde , verum etiam bubulci & fubulci, ac opiliones fua decorant
veflimenta in terra illa. Nam ibi abundat aurum & argentum , & inveniuntur
in fluminibus terræ illius pretioli lapides , & gemmœ. Ab orientali vero parte
iricinæ Scythiæ fuerunt gentes Gog , & Magog , quos inclulit magnus Alexan
der. Scythica autem terra multum patula in longitudine , & latitudine Но
mines vero , qui habitant earn vulgariter Dentumoger dicuntur ufque in hodier
num diem , & nullius unquam lmperatoris poteftate fubaéìi fuerunt. Scythici
enim antiquiores funt populi , & eft potefias Scythiæ in oriente , ut fupra di
ximus. Et primus Rex Scythiæ fuit Mzgog filius japhet , & gens illa a Ma
gog rege vocata eft Jünger. A cujus etiam progenie regis defcendit nominatif
Íìmus atque potentillimus Rex Айда, qui anno dominicæ incarnationis CCCCLI.
de terra Scythica defcendens cum valida manu in terram Рцппопй: venit , ex fu
gatis Romanis regnum obtinuit , & regalem fibi locum conftituit juxta Danubíum
fupra validus aquas , & omnia antiqua opera , quæ ibi invenit , renovari præce
pit , ex in ciicuitu muro fortiflimo ædificavit , quæ per linguam hungarîëam di
citur nunc Suzluuar , & âfl`eutonìcis Ecilburgum vocatur. Quid plura a iterhi
ñorìœ teneamus. Longo autem poft tempore de progenie eiusdem Regis Ma
gog defcendlt Vgck pater Almi ducis , a quo Reges & Duces Hungarìœ origi
` A z nem
 4 I.ANi~roYMIHIsToR°1A
nem duxerunt, ficut in fequentibus dicetur. Scythìci enim , íicut diximus ,.
Гипс antiquiores populi , de quibus hifloriof'graphi , lqui gefla Romanorum fcrip~
ferunt , lic dicunt: Quod Scythica gens fuilTet fapientillima & manfueta, qui
terram non laborabant , & fere nullum peccatum erat inter eos. Non enim ha
bebant domos artiñcio patatas , fed tantum tentoria de ñlamento parata , car
nes, & pìfces , & lac, & mel manducabant, & jumenta multa habebant. Ve~
ты etiam etant de pellibus Zobolorum & aliarum ferarum. Aurum, & argen
tum , & gemmas habebant , licut lapides , quia in Humìnibus ejufdem teme in
veniebantur. Non concupifcebant aliena , quia omnes divites erant , habentes
animalia ­multa à viélualia fuñìcienter. Non erant etiam fornicatores , fed
folummodo unufquifque fuam habebat uxorem. Рейса vero jam dieta
gens fatigata in bello ad tantam crudelitatem pervenit , ut quidam dicunt billo
riographi , quod iracundia duéli humanam manducaffent carnem , & fanguinem
bibiernt hominum. Et credo , quod adhuèeos cognofcetis duram gentem ,
fuiíIe de fruélibus eorum , Scythìca enim gens a nullo imperatore fuit fubjugata.
Nam Darìum
& perdidit ibi regem
DariusPerfarum
oélogintacum magna
millia turpitudine
hominum , & НсScythìci fecerunt
cum lmagno fugerefu ,
timore
git in Perfas. Item Scythìci C_vrum regeni­ Perfarum cum trecentis & triginta
millibus hominum occiderunt. Item Scythìci Alexandrum magnum filium Phi
lippi regis & reginœ Olympiadis , qui multa regna pugnando libi fubjugaverat,
ípfum etiam turpiter fugaverunt. Gens namque Scythica dura erat ad fußinen
dum omnem laborem, & etant corpore magni Scythìci, & fortes in bello. Nam
nihil habuifi'ent in mundo, quod perdere timuifient pro illata íìbi injuria. Quan
do enim Scythìci viétoriam habebant , nihil de prœda volebant , ut moderni de
polteris fuis , fed tantummodo laudem exinde quœrebant. Et abfque Dario, &
Суго, atque Alexandro, nulla gens aufa fuit in mundo in terram illorum intra
re. Praediéla vero Scythica gens dura erat ad pugnandum , & fuper equos ve
loces & capita in galeis tenebant , Gx arcu ac fagittis meliores erant fuper om
nes nationes mundi , & lic cognofcetis eos fuier de polieris eorum. Scythica
enim terra, quanto a torrida zona remotior eil , tanto propagandis generibus fa
lubrior. Et quamvis admodum lit fpatiofa , tamen multitudinem populorum
inibi generatorum non alere fufïìciebat , nec capere ; Quapropter feptem prin
cipales„perfonœ , qui I'Iztumoger diéìi Гипс , angulìa locorum non fufierentes ,
ea maxime devitare cogitabant. Tunc hœ feptem principales perfonœ habito
inter fe conlilio conñituerunt , ut ad occupandas íibi terras , quas incolere pof
lent , a natali difcederent folo ‚ lient in confequentibus dicetur.
CA
 DUCUMHUNGARIJE. 5
шк—

CAPUT ЕЕ.
Quarz Hungari dicitut
NUnc reftat dicere quare populus de terra Scythica egrefrus Hungarì 'vocau
tur ? Hungari dicti funt a сайго Hungu , eo , quod fubjugatis libi Scla
vis VII. principales perfonæ intrantes terram Pannoniæ diutius ibi morati funt.
Unde omnes nationes circumjacentes vocabant Almum filium Ugek ducem de
Hunguar
mus ad ,propolitum
& fuos milites
opus vocabant
, iterque Hunguaros. Quid plura
hiftoriæ teneamus , & ‚ ? ut
. his omiflisSzincfìuslv
Spiritus redea

смажет ‚ inceptum opus perñciamus. ’ ' ’ д

f

De Almo primo Duce.

Nno Dominicœ incarnationis DCCCXVIIII. Ugek, íîcutafupra diximus,
longo
'I Scythiæ , quiрой tempore
duxit de genere
libi uxorem Magng regis,
in Dentumoger erat quidam nobiliñìmus
, ñiiam`Eunedubeliani ducis, dux
no
mine Eme/Zz. De qua genuit ñlium , qui agnominatus ей Almus. Sed ab even
tu divino ей nominatus Almus , quia matri ejus prægnanti per fomnium appa
ruit divina vilio , in forma aüuris , quæ quaii veniens eam gravidavit. Et in
notuit ei , quod de utero ejus egrederetur torrens , & de lumbis ejus reges glo
rioli propagarentur. fed non in fua multiplicarentur terrà. Quia ergo fomnium
lingua hungarica dicitur Almu , & illius ortus per fomnium fuit prognoiìicatus,
ideo ipfe vocatus ей Almas , vel ideo vocatus ей Almus , id ей Sanfius , quia
ex progenie ejus fandi reges & duces erant nafcìturi. Quid ultra ‘.2

capua iV.
De Duce Шлю.
Ux autem Almus , poftquam natus ей in mundum ‚ гадит ей Ducì Ugek
в: fuis cognatis magnum gaudium , & fere omnibus Primatibus Scythiæ ,
eo quod pater funs Ugfk erat de genere Magog regis. Etat enim ipfe Almus
A3 fa
 -6 LANoNYMIHIs'roR'IA.

facie decorus , fed niger , & nigros habebat oculos , fed magnos ‚` {tatura Ioni
gus , & gracilis. Manus vero habebat groiïas , & digitos prolixos , & erat ipfe
Almus pius , benevolus , largus , fapiens , bonus miles , hilaris dator omnibus
illis, qui in regno Scythiœ tunc tempore erant milites. Cum autem ipie Ai
mus pervenifi'et ad maturam œtatem , tunc donum Spiritus Гала] erat in eo, li
cet paganus , tamen potentior fuit , & fapientior omnibus ducibus Scythiœ. Et
omnia negotia regni eo tempore faciebant coniilio & auxilio ipiius. Dux'autem
Almas, dum ad maturam œtatem juventutis perveniffet, duxìt fibi uxorem in ea
dem terra lilium cujufdam nobiliíiimi ducis , de qua genuit filium nomine Аг
pad , quem fecum duxit in Pannoniam , ut in fequentibus dicetur.

' ‘ i С A Р U Т V. `
De elefiione Almi Ducis.

Ens itaque Hungarorum fortifiima , & beliorum Iaboribus potentifïima , ut

f fuperius diximus de gente Seythica , quae per idioma fuum proprium Вен.
tumoger dicitur , duxit originem. Et terra Ша nimis erat plena ex multitudìne
populorum inibi generatorum , ut nec alere fuos fuñìceret , nec capere , ut
{ирга diximus. Quapropter tunc VII. principales perfonœ, qui Hetumogcr vo’
cantur ufque in hodiernum diem , ангина 1осогшп поп fuiïerentes , habito in»
ter fe conüh'o , ut a natali folo difcederent ad occupandas {ibi terras , quas in
colere ротам, armis & bello quaerere non cefiarunt. Tunc elegerunt fibi quae»
rere terram Pannoniie , quam audiverant fama volante terram Атм regis effe,
`ele cujus progenie dux Almas pater Arpad defcenderat. Tune ipfì VII. princi
.pales perfonœ communi, & vero coniilio intellexerunt , quod inceptum iter
perñcere non poH`ent , niñ ducem , ac prœceptorem fuper fe habeant. Ergo
libera voluntate , & communi confenfu VII. virorum , elegerunt íibi ducem ac
prœceptorem in ñlios ñliorum fuorum nique ad ultimam generationem , Almnm
ñlium Ugek , & qui de ejus generation@ dei'ceuderent , quia Almas dux ñlius
Ugek , & qui de ejus generatione defcenderant , clariores erant genere & po
tentiores in bello. Ifti enim VII. principales perfonae erant viri nobiles genere,
.& potentes in bello , ñde ñabiles. Tunc pari voluntate Almo Duci fic dixe
runt : Ех kodierna die te nobis ducem, ac pmeeptorem eligimus ; 8° , quo fortuna tua
„te шт: ‚ Щи: tefequz'mur. Tune (ирга diéti viri pro Alma duce more pagani(
mo
 D'UCUMHUNGAKIA. 7
mo fulis propriis fanguinibus in unum vas гасит fecerunt juramentum , & lice:
pagani fuilTent, fidem tamen juramenti, quam func fecerant inter fe , quue
ad-obitum ipforum fervaverunt tali modo. ’

CAPUT VI.
De juramento eorum.
Rimus Ratus juramenti lic fuit: Ut, quamdiu vita duraret, tam ip/is, quam тат
po/Ier'isßiisfemper ducem haberent , de progenie Almi лит.” Secundus Ratus
jurameuti íic fuit : Ut , quidquid boni per labores eorum acquirere ждёт ‚ nemo со
rum expers fìeret. Tertius liatus juramenti lic fuit : Ut, gli principales рву/дне ‚
1 qui /iia libera voluntaie Almum/ibi Dominum elegerant ,' quod ipß , Üj'ilii eorum nun..
quam a conßlio duels б” honore regni отита privarentur. Quartus flatus juramenfi
Нс fuit : Ut ,` /ì quis de pig/leris eorum inßdelisfïeret contra perjîmam ducalem , 8° eli/Z
cordiamfaceret inter дист 89 eognatos jiios , janguìs постиг fìmderetur, fieutjàngui;­
forum uit fießis in juramento , quod fecerunt Alma Duci. Quintus ñatus juramenti
lic fuit : Ut , /ì quis de poßeris duels Álmi , 6° aliarum peijîmarum principalium ju
ramentumßatura ig/òrum‘iry"ringere щит: ‚ anatbematißbiaceat in perpetuum. Quo.'
rum VII. virorum nomina hœc fuerunt : Almus pater Аграф Е1ец11‚рагег Zabou
_[îi' , a quo genus Заде defcendit. Cundu pater Curzon. Ound pa'ter Ete, а qu@
genus Calau , & Colßy defcendit. Tq/îi pater Lelu. Hula a quo genus Zeme->
ra defcendit. Septimus Tuhutum, pater Horca, cuius ñlii fuerunt nyla ôzZom»A
bor , а quibus genus Moglout defcendit , ut inferius di'cetur. Quid plura ‘.2 iter
hiñoriae teneamus. _ „‚ '

с ‘А Р U т v s s.
De Едет: eorum.
Nno Dominicœ incarnationis DCCCLXXXIIII. , iicut in annalibus conti-­
netur chronicis , feptem principales perfonae, qui Hetumoger vocantur,
egreñi Гипс de terra Scythica verfus occidentem. Inter quos Almas Dux filius
Ugek de genere Magog regis vir bonœ memorize , Dominus «Sr coniiliarius ео— .
rum , una cum uxore fua & Iilio fuo Атм ‚ & duobus ñliis Hulec avunculi fui,
fci
 8 LANoNYMIHls'rORIA
fcilicet Z'iard ¿t сидр: ‚ пес non cum multitudine magna populorum non nu
merata fœderatorum de eadem regione egreiius ей. Venientes autem dies plurimos
per deferta loca &` Huvium Ем fuper Tulbou fedentes ritu paganifmo transnata
verunt , & nunquam viam civitatis , vel habitaculi invenerunt , nec labores
hominum comederunt , ut mos erat eorum , fed camibus & pifcibus vefceban
tur , donec in Ru/ŕiam , quœ ‚афиш vocatur , venerunt. Et juvenes eorum
fete quotidie erant in venatione, unde a die i110 ufque ad prœfens , Hungari
Гит ргае ceteris gentibus meliores in venatu. Et fic Almus Dux cum omnibus
fuis venientes , terram intraverunt Rif/Ene , quœ vocatur щам.

" CAPUT VIII.

Il» De Ruthenia.
Oiiqnam autem ad partes Ruthenorum pervenerunt, fine aliqua contradiéìic»
_ А ne ufque ad civitatem Куш traufierunt, & dum per civitatem Юга trani
Шёлк, Huvium Denep tranfnavigando voluerunt regnum Ruthenorum БЫ fub­
jugare; Tunc, duces Ruthenorum hoc intelligentes, timuerunt Valde, eo,
q'uod audiverant Almum ducem filium Ugele de genere Алым Regis effe , cui
proavi eorum annuatim tributa perfolvebaut. Attainen dux de K_yeu convo
éatis' omnibus primatìbus fuis , habito inter fe conififio, elegerunt, ut pugnam
promoverent contra Almum ducem, & magis vellent mori in bello , quam
amitterent regna propria, & fuijgati efient fine {из Гроте duci Almo. Sta
tim dux de Куш miiiis legatis VIL duces Cumanorum fuos ñdeliilimos amicos
in adj'utorium poůulavit. Tunc hi VII. duces , quorum nomina hœc fuerant :
Ed , Edum , Eta, Bunger, Ozyiul pater Uljiiur , Буга, Retel pater Oluptul
nu; пап шт multimdine mmm imìmui соединив; ст amicitiœ du
cis de Куш .‚ celerrimo cuxfu contra Altman ducem venerunt. Et dux de
Kyeu cum exercitu fue obviam proceiïst eis , «Sz adjutorio _Cumanorum , arma- '
ta multitudine contra Almum ducem venire ceperunt. Dux vero Almus, cu
jus adjutor erat fanéìus Spiritus ,_ armis indutus , ordinata acie , fuper equum
fedendoibat hue & illuc, confortans. fuos milites ‚ & Paéto ímpetu , ftetit'ante
omnes fuos & dixit eis : О Зъугтсй , f5’ comilitones mei , ‘uiri Лифт! J memo
тез e/ŕote initium сшит пфттт , qiwnium , quod. terrain; quam insolere pof
fetis ‚ armis , ö“ bello quœretis. Ergo milite turhari de multitud'ine Ruthenorum ö’
(Защитит ‚ qui aßìmulantur nojlris cambias. Nam canes [Бант ‚ ш: audiunt 'uerba
да
 DUcUMHUNGAnIAs.- 9
¿ominorumjuorum , nonne if: timorem „тиши:- ? Quia 'virtus non 'valet in multitudine
populi , jini in fbrtìtudine animi. Аи ncfcitis , quia umis leo multas cervo.: in fuga/n
‘vertit ‚ ut шт quidam philojbphus? Sed his ommwìs dimm ‘vobis , quis mim реши
contra flare militibus или: ? IVomie Darium паст Рефгит Stythici iu jìigam соп
'vfrterunt , б’ ßc :um timore-5° maxima zurpitudine fugiit in Peifas , Ö” perdidit ibi
сдадим millia lmminzim ‘.2 Аи! nonne Cyrum уедет Peijarum щит сит trecentis
тёти: millibm` exciderunt ‘.2 Aut norme magnum Alexandrum ßlium: Philippi Regis Ö”
ff regina Olimpiadis , qui multa regna pugnando ßbi jìily'ugaverat , ipßim тат Scy
thici turpiter fuga'ueruni ? Umlc /ŕremœ , 55° fbrtiter pugnemus contra eos , qui атти
lantur полив canibus , ¿Ss/ic multitudinem eorum timeamus, ut mzfcarum multitudinem ‘.2
Hoc audientes milites Almi ducís multum funt confortatì , üatimque fonuerunt
tubas bellicas per partes , & commixta ей utraque acies hoftium , ceperuntque
pugnare acrìter inter fe , & interñciebantur plurìmi de катет: & Cu'manis. ‚
Prœdìéìi vero duces Ruthenorum & Cumanorum , videntes fuos deficere in bello ,
in fugam verñ Гипс ‚ & рю falute vitœ properanter in civitatem Kyeu intrave
runt. Атм dux & fui milites perfequentes Ruthenos & Cumanos ufque ad ci­
vitatem Kyeu , & tonfa capita Cumauorum Alim' ducis milites , maétabant tan
quam crudas cucurbìtas. Duces vero Ruthenorum & Cumanorum in civitatem in
greíïì , videntes audaciam quthicorum, quaíì muti remanferunt.

С A Р U Т I Х.
.De Pace inter Лист 8‘ Ruthenos.

Ux vero Almus & fui milites, adepta vìétorìa, terras Ruthenorum БЫ fubju~
gaverunt , & Ьопа eorum accìpientes , in fecunda hebdomata ycivitatem
Куш ceperunt expugnare. Et , dum fcalas ad murum ponere cepíffent, vi
dentes duces Cumanorum 8x Ruthenorum audaciam Scythimrum ‚ timuerunt valde.
Et , dum hoc intellexillènt , quod eis obíìftere non valerent , tunc miíïìs lega
tis , dux de Куш & alii duces Ruthenorum nec non Cumanorum, qui ibi lfuerunt,
rogaveruut Almum Ducem & principes fuos, ut pacem facerent cum eis. Cum
autem legati veniíTent ad Almum ducem , & eum rogaíTent ‚ ut dominum eorum
de fedibus non expellerent fuis , tune dux Almus inìto conñlío cum fuis , fic
legatos remìñt Ruthenorum , ut ducts Ö’ primates jiu' filios fuos in objides durent ,
tributumque annuatim per/bluffant диет millia marcarum , 8° iii/'upv ‚отит ‚ 'uq/ìitum,
Stript.- Кот. Hung. P. B

*s
 хо [АЫОЪТТМ1Н15ТОК1А

8“ alia neceßiria. Duces vero Ruthenorum , licet non Грота, tamen heee от
nia Alma duci concefierunt. Sed rogaverunt Alinum ducem , ut dimifIa terra G.:
liciœ , ultra lilvam Hovos , verfus occidentem in terram Pannoniœ defcenderent,
quae primo Athíla regis terra fuifiet. l Et laudabant eis terram Pannoniœ ultra
modum effe bonam , dicebant enim , quod ibi confiuerent nobilifiimi fontes aqua
rum Danubius & Thücia, & alii nobilifiimi fontes bonis pifcibus abundantes.` Quam
terram habitar-ent Sclavi , Bulgarii 81 Blachii , ac paftores Romanorum , quia рой
mortem Athilee regis terram Pannoniœ Romani dieebant pafcua eer ‚ eo , quod .
greges eorum in terra Pannoniae pafcebantur. Et jure terra Pannoniœ plz/ina Ro
manorum effe dicebatur , nam & modo Romani pafcuntur de bonis Hungariœ.
Quid plura ‘.2

Cali-.P_UT Х.
Dejèptem Ducibus C'umanorum. 'n'.

ux vero Almas & fui primates , inito inter fe coniilio petitioni ducum Ru
thenorum fatisfacientes , pacem cum eis feeerunt. Tunc duces Ruthene- .
rum , fcilicet de Kyeu & Suda! , ut ne de fedibus fuis expellerentur , filios fuos
in obñdes dederunt Almo duci , & сит eis miferunt decem millia marcarum ,
& mille equos cum fellis , & frenis more Rutheuieo ornatis , & centum pueros
Cumanos , & XL. camelos ad onera portanda, pelles ermelinas , & grifeas fine
numero , ас alia multa munera non numerata. Tunc prœnominati duces Cu
manorum , feilicet Ed , Edumen , Etu , Bouger pater Bor/ù , Ou/ad patei Ur
jisuru , quta , а quo genus Brucßs defcendit , Retel pater Oluptulma ‚ cum vi-`
diíIent pietatem Almi ducis , quam fecit circa Каталог, pedibus ejus provoluti,
fe fua fponte duci Alma fubjugaverunt, dicentes: Ex hodìerna die , nobis te Do
minum ac prœceptorem ujque ad ultimam generationem eligimus , 6° quo te fortuna tua du
xerit , illuc te ß'quemur. Нос etiam , quod verbo dixerunt , Almo duci fide _ju
ramenti , more paganifmo firmaverunt , & eodem etiam dux Almas & fui pri
mates , eis fide fe & juramento coni'trinxerunt. Tunc hi VII. duces Cumanorum
cum uxoribus & ñliis fuis , nec non cum magna multitudine in Pannoniam venire
conceiIerunt. Similiter etiam multi de Ruthenis Almo duci adhaerentes , fecum
in Pannoniam venerunt , quorum poiteritas ufque in hodiernum diem per diver
fa loca in Hungaria habitat.
CA,
 /

DUCUMHUNGARIAZ. п
_ — - ' - fü ¿z__-3:5

C А Р U Т К Н.
De Ci'lvitatibus -Loilomeria 8° Galicia,

TUM Almas dux , & alii principales perfonae , qui Hetumoger dicuntur, nec
non duces Ситапогит, una cum cognatis, ac famuljs &famulabus fuis, egref- '
11 [unt de Куш, & in dudu Ruthenorum Kyeuyen/ìum venerunt ufque ад civitatemLo'
domer. Dux vero ‚Водители/18, & fui primates, obviam Alma duci , ufque ad
conñnium regni, cum diverlis pretiofis muneribus procefi'erunt , & civitatem
Lodameriam ultro ei aperuerunt ‚ & dux Almas cum omnibus fuis in eodem 10
со рег tres hebdomadas maníit , in tertia vero hebdomada ‚ dux Lodomerienßs,
duos ñlios fuos cum omnibus ñliis Iobagionum fuorum, ducìÁImo in oblides de
dit , & infuper duo millia marearum argenti, & centum marcas auri c_oéti, cum
pellibus & palliis non numeratis ‚ «Sr tei-centos equos cum fellis & frenis ‚ ё: XXV.
camelos , & mille boves ad onera portanda, & а11а mùnera non numerata, tam
duci quam fuis primatibus praeientavit. Ес in quarta hebdomada, du-x Almas
cum fuis in Galiciam venir , & ibi requiei locum iibi 8111115 elegit. Hoc dum
Galicia: dux audivifiet , obviam Alma duci cum omnibus fuis,r_1ugiis pedibus venit,&
diverfa munera ad ufum Almi ducis prœfenravit , & aperta porta civitatis Gali
c'iœ , quaû dominum fuum proprium hofpitio recepit , & unicum lilium fuum
cum ceteris ñliis primatum regni fui, in obiìdem dedit, & infuper decem farífìos
opgimos , & CCG. equos cum fellis & frenis , & tria millia marcarum argenti ,
& СС. marcas auri , & veßes nobilifïimas , tam duci, quam omnibus etiam mi
litìbus fuis condonavit. Dum enim dux Almas, requiei locum per menfem unum
in Galicia habuifiet , tunc Dux Galicia , ceterique confocii fui ‚ quorum ñlii in
obíides politi erant , üc Almum ducem , & 11105 nobiles rogare ceperunt, ut u1
tra Ho'vos verfus occidentem, in terram Pannoniœ defcenderent. Dicebant enim
eis Нс ‚ quod terra illa nimis bona effet , & 1Ь1 conñuerent nobililïìmi fontes ,_
quorum nomina hœc effent , ut fupra diximus , Danubius, Thi/‘cia , Wag ,
fuori/ius , Cri/ius , Temas & ceteri , quœ etiam primo fuiiiet terra Атм regis,
& тогШоШо prœoccupaíient Romani principes terram Pannoniœ , ufque ad Da
nubium vero collocavifienr pañores fuos. Terram vero , quae jacet inter Thy;
ciam & Danubium , praeoccupavifïet iibi Reanus magnus dux Bulgarie , avus Sala
ni ducis , ufque ad conñnium Ruthmorum ö’ Pvlonorum , & fecif-'et ibi habitare
Sclaws & Выдам Terram vero , quae ей inter Thzfciam &ßlvam Igfon, quœ
B 2 ' .ia
 1r I.ANoNYM1Hxs'roR1.\

`facet ad Erdevelu a Huvio Мню ufque ad ñuvium Zomus , praeoccupavifí'et ñbi

dux Мотив ‚ cujus nepos diélus eli ab Hungaris Menumorout , eo , quod plu
res habebat amicas , & terram illam habitarent gentes, Cozar qui dicuntur. Ter
ram vero , quae ePc а fluvio Мотив ufque ad calìrum Ufjiia , prœoccupaviffet
quidam dux nomine Gaad , de Bundyn сайте egreÍTus adjutorio Cumanorum ,
ex cujus progenie Othum fuit natus , quem poltea longo poll tempore , fanéti
Regis Stephani Sunad ñlius Dobuca nepos Regis , in сайта fuo juxta Mori/iam
interfecit , eo , quod prœdiéto Regi rebellis fuit in omnibus. Cui etiam' рта:
diétus Rex, pro bono fervitio fuo,uxorem & callrum Othum cum omnibus appen«
diciis fuis cendonavit. Sic enim mos ell bonorum Dominorum , fuos ñdeles rc
munerare. Quod cañrum nunc Запад nuncupatur. Quid ultra г
Ш

САРЮТ’ХЕЪ
Quomodo Pannoniam intrauerunt.

Ux vero Almas & fui primates , acquiei'centes coniìliis Ruthenorum , ра—

сет ñrmiilimam cum eis fecerunt. Duces etiam Ruthenorum , ut ne de
fedibus fuis expellerentur , iilios fuos , ut fupra diximus , in obiides dederunt
cum muneribus non numeratis. Tunc dux Galicia, duo millia fagittariorum , &
tria millia ruñicorum anteire prœcepit , qui eis per iilvam Ho'vos viam prœpa~
rarent ufque ad coniinium Hungariae, & omnia jumenta eòrum viélualibus &
aliis necellariis oneravit , & pecudes ad vicìum condonavit line numero. Tunc
feptem principales perlonœ , quae Hetumoger dicuntur , & hi VII. duces Cuma
norum , quorum nomina fupra diximus, una cum cognatis & famulis, ac Гати
labus, coniilio, & auxilio Rutlienorum Galiciœ Гипс egrelli in terram Pannoniœ. Et
lic venientes per lilvam Ho'uos, ad partes Hung _defcenderunt, & cum illuc perve
niílent, locum , quem primo occupaverunt, Миша: nominaverunt, eo, quod cum
maximo labore ad terram , quam ñbi adoptabantß, pervenerant. Tunc ibi pro re
quie laborum fuorum XL. dies permanferunt, & terrain ultra. quam dici potefl ,
dilexerunt. Sala-ui vero habitatores тенге, audientes adventum eorum, timuerunt
valde , & lua fponte ¿limo duci fe fubjugaverunt; eo, quod audiverantAlmum du
cem de genere AthilaeRegis defcendiile. Et licet homines fuifiènt Salam' ducis, ta
men cum magno honore & timore ferviebant Alma duci , omnia , quœ Гит ne
cellaria ad viéìum , iicut decet domino [по , offerentes. Et talis timor & tre
mor
 Висим HUNGARIAL 13

mor ìrruerat fuper habitatores сете ‚ & adulabantur duci & fuis primatibus , ñ
cut fervi ad fuos proprios dominos, & laudabant eis fertilitatem сете illius,
& narrabant, quomodo mortuo Athila Rege, magnus Reanas proavus ducis Sa­.
Iam', dux de Bulgaria egrefTus , auxilio & conûlio Imperatoris Ответ-им prœ
occupaverat terram illam. Qualiter etiam ipii Sclavi de terra Bulgariœ con~
duéii fuerunt ad confinium Ruthenorum , & qualiter nunc Solanas dux eorum ,
fe & fuos teneret , & quantœ poteilatis efiet circa fuos vicinos. '

С A Р U Т Х I I I.
De Hung (Га/110.
Unc dux Almas & fui primates audientes talia , lœtiores faéli Гипс folito,
& ad cailrurn Hang equitaverunt ,- ut çaperent eum. Et dum сайта те
tati eflent circa murum , tunc comes ejufdem cailri nomine Loborcy, qui
in lingua eorum Duca vocabatur , fuga lapfus , ad calirum Zemlam 'pro
perabat, quem milites ducis perfequentes , juxta quemdam Huvium compre
hendentes , laqueo fufpenderunt in eodem loco. Et a die illo , fluvium illum
vocaverunt fub nomine ejufdem Loborcy. Tunc dux Almas & fui , calirum
Hang fubintrantes , diis immortalibus magnas viéiimas fecerunt, 81 convivia
per quatuor dies celebraverunt. Quarto autem die inito coniilio , & accepto
juramento Omnium fuor-um , dux Almas ipfo vivente , lilium fuum Arpadiam,
ducem ac praeceptorem conftituit. Et vocatus eli Arpad dux Hingaariœ,`& ab
Hangu omnes fui milites vocati Гипс Hungaari fecundum linguam alienigenarum,
& illa vocatio ufque ad praefens durat per totum mundum.

f С А Р U Т Х I V.
De Arpad Duce.
Nno Dominicœ incamationis DCCCCIII. Arpadl dux miIIis exercitibus fuis,
totam terram , quœ eil inter Тиф-Шт & Budrug ufque ad Ugo/21m , БЫ
cum omnibus habitatorìbus fuis prœoccupavit, & cailrum Bor/oa obfedit,& ter
`rio die pugnando apprehendit , muros ejus deilruxit , & milites Salani ducis,
quos ibi invenit , catenis ligatos in cailrum Hang duci prœcepit , & dum ibi
\ В 3 per
 14. LÁNONYMIHISTORIA
per plures dies habitaíïent , dux & fui videntes fertilitatem тете ‚ & abundan
tiam omnium bcitiarum , & copiam pifcium de ñuminibus Tbifciœ , & Budrug,
сенат ‚ ultra quam dici potefi , dux Arpad & fui dilexerunt. Tandem vero ,
dum haec omnia , quae aéta fuerant , Dux Salanus a fuis fuga Iapíis audivifiet ,
manum levare aufus non fuit , fed miíïìs legatis fuis more Bulgarico , ut mos
ей eorum ‚ minari cepit , & Arpadium ducem Hungariœ , quali deridendo fa
lutavit , & fuos pro rifu Hunguaros appellavit, & multis modis mirati cepit ,
q qui effent , & unde veuillent , qui talia auíì facere fuìffent , & mandavit eis,
ut mala faéta fua emendarent , & fluvium Budrug nullo modo tranñre auderent,
ut ne ipfe venìens cum adjutorio Ответит & Bulgarorum , de malo faéio eo
.rum eis vicem reddens , vix aliquem dimitteret , qui ad propria remeans falu
tis gaudia nuntiaret. МЛН vere Salani ducis venientes ad caí'trum Zemlim , &
traníito Huvio Bzulrug , fecunda die ad ducem Arpadium pervenerunt, tertio au
tem die ducem Arpadium verbo Domini fui falutaverunt , & mandata ejus duci
.Arpa/lio retulerunt. Dux autem Arpad'audita legatione Salani fuperbi ducis, f
non fuperbe, fed humiliter ei rel`po ndit , dicens : Licet proauus meus potentißimus
Rex A'hila habuerit tei-ram, qzue jacet inter Danubium б” Тьфёат фиг ad confí
nìum Bulgarorum , quam ipß7 haiet; анаши ego non propter aliquem timorem Gra.’
eorum vel Bulgarorum , quoi eis тел/Веге поп 'valeam , fed propter arnicitiam Salani
ducis 've/lrì , peto de mea jai/litio шшт partieulam propter pecora mea , рисе: ten-am
:qque ad Лимит Soviou , 55° inßiper peto ab фр duce 've/fro , ut mittat ‚ты gratia
ipßus duas lagunculas plenas aqua Danubii ‚ б° unam _farcinam de kerl/is ßzbulorum
Olpar ‚ ut ptßirn probare, /i/ìnt dulciores herlue jubulorum Olpar, lierbis Scythicorum ,
б" Dentumoger , б? aqufe Danubii ji jini', meliores uquis Thanaidis г Et data eis
legatione diverfis eos muneribus ditavit , & capta benevolentia eorum repatria- "'
re pruecepit. Tunc dux Атак! inito coniilio , eodem etiam miñt nuntios fuos
ad Salanum dueem,` & mißt ei XII. albos equos , & XII. Camelos ., & ХП.
pueros Cumanicos , <3: ducifTa XII.> puellas Ruthenicas prudentiílimas , &
duodecim pelles ermelinas , & XII. zobolos , & duodecim pallia deaurata, &
ШИН funt in legatione illa de nobilioribus perfonis , Ozmdu pater Ethe, Gt alter
Retei pater Oluptulmae, & iterum miferunt quendam ftrenuifiimum militem no
mine Turfol caufa fpeéìaculi , qui infpiceret qualitatem terrœ ‚ & citius re
verfus nunciaret domino fuo duci Amati.

CA

‚—
 ~,DUcUMHUNGAR1Az. 15
_ Г

С А Р U Т X V.
De Camaro Caßro.
Ш1 vero Arpad ducis Oundu pater Etlie ‚ & Retel pater Oluprulma , ét '
Тата! miles Cumanus , cujus genealogia defecit in femetipfo , venien
tes , ñuvium Budru'g transnataverunt in illo loco , ubi parvus ñuvius manens
Ajîzturholmu defcendit in Budrug. Et Пс сгапГеитез Huvium Budrug , cum
praediéìum parvum ñuvìum traníirent quali 1œti,tunc рег inundationem aqua
шт ‚ Retel , equo offendente in aquam fubmerfus ей ‚ & fociis fuis adjuvam
tibus Vix а letho liberatus ей. Tunc fiuvius ille per focìos Retel , vocatus eff .
реи-111111111 Retelpotaea. Et pofìea dux Arpad per gratiam [uam totam terrain
cum habitatorìbus fuis , eidem Retel, Ajïzturholmu ufque ad ñuvium Tuljiioa
condonavit, & non tantum hœc , fed etiam majora his condonavit, quia.
dux Arpad fubjugata fibi tota terra Pannoniee', pro fideliíïìmo fervitìo fuo , ei
dem Retel dedit terram magnam juxta Danubium , ubi Huvius Wag defcen
dit , ubi polìea Oluptulma ñlius Retel'cal'trum vconitruxit , quod Camarum nun
cupavit , ad fervitium cujus caítri tam de populo fecum duéto ‚ quam etiam
a duce acquiñto duas partes condonavit. Ubi etiam longo рой tempore , ipfe
Retel & ñlius fuus Tulma , тоге paganifmo
ejusfepultì
ufque funt. Sed tetram illam
quae-nuncŕRetelpotaea yvocatur , poñeritas ad tempora Andreae Re­‚‘ .
gis ñlìì eal'ui Ladislai , habuìt. Attamen RexAndreas, de pofìeris Retel cam-A
biavit illum locum duabus de cauíis. Unum , quia utilis regibus стае ad
venationes; fecundum , quia diligebat partes illas habitare uxor fua, eo ,
quod propìus ad natale folum effet, quia еще ñlia”'dûcis Ruthenorum, & di'
mebat adventum ImperatorisTeutonicorum , ut ne ulterius fanguis Petri regis
Hungariam intl-aret , ut in fequentibus ‘dicetun "'

CAPUP xvi.
De, Monte Тиши].
Unc Ouml 61 Retel , nec non'Turzol , tranfeuntes Штаб ‚ juxta Huvium
Budrug @quitando ‚ qui bravium accipere volentes, fuper equos velo­` .
cimmos currentes , fuper verticem unius altioris montis afcenderunt. Quos
Tur

‘/
 16 I.ANoNYM1 HISTORIA
«n

Turzol miles iirenuiilimus antecedens , cacumem montis 'primus omnium аГсеп

dit, & montem illum а die illo ufque nunc montem Turzol nominaverunt,
Tune hi tres domini fuper verticem ejufdem montis , terram undique profpi
cientes , quantum humanus oculus valet, ultra quam dici potei't, dilexerunt ,
& in eodem loco more paganifmo, occifo equo pinguifïimo , magnum Aldamas
fecerunt. Turzol a fociis, accepta licentia, licut erat vir audax & ñdus in ar
mis , cum fuis militibus ad ducem .eL-podium reverfus eli , nt ei utilitatem illius
Сете nunciaret , quod & iic faóìum eti. Ound vero & Retel equitantes celer
rimo curfu , egreíïi de monte Turzol , tertio die ducem Salanum in сайте Oper
juxta Tizyìiam invenerunt , quem ex parte Arpad falutaverunt , & ei fecunda
die poil ingreilism curiœ [иге ‚ dona, quae fecum portaverant, ac mandata .Ar
pad ducis ei retulerunt. Dux Solanas viíis muneribus & audita legatione tam
fuorum , quam iiiorum , 1221101- 12161115 (311 folito , & miITos Arpad ducis benigne
fufcepit , & diveríis donìs ditavit , & infuper poiiulata Arpad conceñit. De
cimo autem die , Ound 6: Retel , accepta licentia а Solana duce repatriare ce
perunt , per quos dux Salanus dnaslagunculas aqua Danubii plenas , & unam
farcinam de herbìs melioribus fabulorum Olpar , quaii pro rifu deridendo , cum
diveriis muneribus duci Arpad mißt , Gr infuper cum habitatoribus fuis terram­
nique ad fiuvium Solgtqy concefiit. Tune Ound & Rete! ad ducem Акрил! citius
wnientes cum legatis Salani ducis , ac munera mìfia praefentaverunt , & ter
хат cum omnibus habitatoribus fuis ‚ Ducì Arpadio condonatam е11`е dixerunt.
Unde maxima laetitia orta efi in curia Arpad ducis , & per tres dies magnum
:MàJ
convivium celebraverunt , & tunc roborata pace , legatos Salani ducis diver
ůs muneribus ditatos , repatriare dimilit paciferos.

“(г-А e UT х v 1 1.
‹ De Zerenche.

Край vero dux & fui nobiles , egrelii de сайте Hung cum magno gaudio ,
ultra montem Turzol , сайт metati funt in campo juxta Huvium Тисом
nique ad montem Zerenche , & infpicientes fuper montana illa qualitatem illius
loci , & nominaverunt locum illum amabilem , quod interpretatur in lingua eo
шт Zeermes , eo, quod multum dilexerit illum locum , & a die „illo ul'que
nunc а Zerelmu locus ille vocatur erenche. Ubi etiam dux Аграф ‚ 81 omnes
fui
 Висим HUNGARIA; 17
fui primates cum omni familia fua , labore ройрото ‚ faétis tuguriis requiei
locum iibi elegerunt , & 11011 paucos ibi dies permanferunt, donec omnia loca
íibi vicina fubjugaverunt , fcilicet uique ad Huirium Sorg/ou, & nique ad ca
ltrum Salis. Et ibidem juxta Tocotam & infra iilvas , dux Атак! dedit terras
multas , diverforum locorum cum fuis habitatoribus , Edunec , & Edumernec.
Quas etiam terras poñeritas eorum, divina gratia adjuvante , ufque nunc habere
meruerunt. Praediéìus vero Turani per gratiam Arpafl ducis, ad radicem ejuf
dem montis, ubi Budrug defcendit in Thx/¿iam , acquiiìvit magnam terrarn, &
111 eodem -loco cai'trum conftruxít terreum , quod nunc in praefenti 119111196:
duor nuncupatur. '
m

С А Р U Т Х V I Е L
De Bor/bd.
‘VF dum ita radicati efï'ent , tune communi 001111110 à admonitione Omnium
Á incolarum , mifius ей Bor/ia filius Bunger cum valida manu verfus terram
Polonorum , qui coniinia regni confpiceret , & obftacuüs conñrmaret nique ad
montem Tatur , & 1п 1осо convenienti cañrum conllrueret , caufa cuftod-iae re#
gni. Borßl vero accepta licentia egrefius felici fortuna , colleéìa multitudine
rufticorum ‚ juxta ñuvium Buldua ‘.cafìrum conûruxit, quod vocatu-m ей а ро
pulo 1110 Bor/bd , eo quod parvum fuerit. Bars vero acceptis filiis incolarum
in obiìdes , & faétis metis , per montes Tazur reverfus ей ас1 ducem Arpad, &:
de reveriione Borjù faétum ей gaudium' magnum in curia­ ducis. Dux vero
pro beneficio fuo , Вод/{т 111 eodem сайте comitem ceníìituit', &" totam cu.
ì ram illius lpartis libi condonavit.

С А Р U Т Х ï X»
` De Duce Byhorienß. „
DUX vero Arpad tranfaéìis quibusdam diebus ‚ accepto fuorum 001111110 по
bilium ‚ legatos miiir in сайгит Byhor ad ducem шиитами: , petens
ab eo ‚ quod de jufìitia atavi fui Athihe regis , ñbi concederet terram a iiuviol
Zomus nique ad' coniinium Цуг, & ufque ad partum Mzçßmam, & miñt ei dona
Script. Rrr. Hung. P. I. l C' ria
 18 I.ANoNYM1 Hrs'ToRIA
ria lua , iicut primo miferat Salario duci шиш. Et in legatione illa mifii
Гипс duo firenuillìmi milites , U/ìibuu pater Zoloucu ‚ & Velec , a cujus proge
nie Turda epifcopus defcendit. Erant enim ilii genere nobilillimi , íicut' &
alii de terra Scythica egrellì, qui poli Almum ducem venerant cum magna mul
titudine populorum.

Capua* XX.
Qualiter Contra Bylior тёти: eß.
[lli vero Arpad ducis Ujiibuu & Veluc ‚ Huvium Thifeiœ in portu Lucy
transnavigaverunt , & hinc egrelii , in calli'um Bylior venientes, ducem
Menumorout falutaverunt, & donaria, quae dux eorum milerat, ei prœfentave
runt. Tandem vero mandata Arpad ducis ei referentes ‚ terram , quam prœ
nominavimus , poñulaverunt. Dux autem Menumorout eos benigne recepit, &
diverlis donis ditatos , tertia die repatriare praecepit. Quibus tamen ita re
fpondit , dicen's: Ditite Афиша duci Hungariie , Domino 'oe/iro: Debitores
mus ei , ut amicus amico , in omnibus , quie ei шиши-{а [imi , quia hypes homo di,
ö’ in mult'is indiget , terrain autem , quam pettuit а nQ/lra gratia , nullatenus conce
dimus nobis ui'uentibus s hoc etiam indigne tulimus , quod Salanus dux ei сопит: ina
ximam terrain , aut propter amorem , ut dicitur , aut propter timorem, quod negatur.
Nos autem , nec propter timorem , ei eoncedimus rei-ram , etiam quantum pugillus ca
peret , licei dixerit jus /îium eße. Et 'verba jim non conturbant animum no/lrum, eo,
quod manda'uerit nobis fe defœndiße ile genere Athilœ Regis , qui _fiagellum Dei di
cebatur , qui etiam 'violenta manu rapuerat terrain banc ab ata'oo meo , jed tomen mo
do per gratiam Domini mei Imperatoris Con/iantinopolitani , nemo pote/i aujêrre de
manibus meis. Et hoc dióto dedit eis licentiam recedendi : rfunc Ußibuu &
Veluc legati ducis Arpad , curfu celeriori ad dominum fuum properaverunt,
&`venientes mandata Menumorout domino fuo duci Árpad retulerunt. Аграф
vero dux, & fui mobiles hoc audientes iraCundia duéìi Гипс ‚ & flatim contra
eum exercitum mittere ordinaverunt. Tunc conñituerunt , quod Тф parer
Lelu , & Zobolfu ñlius Elend , a quo genUS Saai' defcendit , nec non Tubutum
pater Horca , avus Geula & Zumbor~, а quibus genus Moglout defcendit, irent. '
Qui , cum a Duce Arpadio client licentiati , cum exercitu non modico egrefli
funt, & Тйфтт transnataverunt in portu Ladeo , nemine adverlario contra
dicenre. Secundo autem die ceperunt equitare juxta lei/iiam verlus jiuvium
y Zo
 -DvcuMHUNGARxAL' 19
Zomus, & caiira metati funt in illo loco , ubi nunc eil Zabel/a. Et in eodem
loco , fete omnes habitatores сете, fe fua Iponte eis fubjugaverunt , & pedi
bus eorum provoluri , filios fuos in oblides dederunt , ut ne aliquid mali pate
rentur. Nam timebant eos fere omnes gentes , & quidamafacie eorum fugien
tes,vix evaferunt , qui venientes ad Illeuumoroat ‚ faéla eorum nuiiriaverunt.
Hoc audito, talis & tantus timor irruit {прет Menumorout , quod manum leva
re aufus non fuit. Quia omnes habitatores timebant eos , ultra quam dici po
сей ‚ eo , quod audiverunt Almum Ducem растет Arpadii , a genere Атм
Regis defcendifie , unde nullus credebat fe polie vivere , niñ per gratiam Ar
рас! filii Almi Ducis , & fuor-um nobilium , unde plurimi fe {на lponte fubju
gabarit eis. Bene implevit Dominus , in Alma duce & filio fuo Arpad , pro
phetiam, quam cecinit Moyßs propheta , de ñliis I[roel dicens : Et locas , qaem
calca'uerit pes 'edler , 'oe/ler crit. Quia a die illo , loca , quœ calcaverunt Almas
dux & ñlius funs Arpad , cum fuis nobilibus ‚ ufque ad praefens `polleritates
eorum habuerunt & habent.

C a Р U'T u. х r.
De Zoliolu.

_Unc Zobol/a vir fapientifiimus , conliderans quendam Iocum juxta Thy:

ciam , & cum vidrffet qualitatem loci , intellexit elle munitiñìmum ad ca
ñrum façiendum. Communi ergo confilio fociorum fuorum , congregatione fa
óia civium , fecit fofiatam magnam , ¿t callrum fortiflimum aediñcavit de ter
ra , quod nunc caílrum Ziboljìs nuneupatur. Tunc Zobolßi, & focii Iui , de
incolis ten-ae , ad callrum illud multos ordinaverunt fervientes , qui nunc civi
les vocantur. Et dimillis ibi militibus, lub quodam nobiliíiimo milite nomine
Eeulfu , fe longius ire prœpavarerunt. Tunc Zoboljìi & fociì fui , totum exer
cìtum in duas partes divilerunt , ut una pars iret juxta flunium Zomus , & al
tera pars per partes Nir. Zobolfu @I` тиф; pater Lela , cum medietate exer
citus egreíli Гипс per crepidiuem Thyme, fubjugando iibi gentes , & vene
runt verfus Huvium Zomus ad illum locum , qui nunc dicitur b'arvuar, & in
eodem loco infra paludes, Tho/ii pater _Lela , congregata multitudine populi,
folTatám mugnam fecit , & calirum munitiiiimum de terra conflruxit , quod
primo callrum Tho/ii nomínatum , nunc vero ‚Затопит vocatux. Et acceptis
C s iiliis
 42C» LANoNYMIHISTORIA

iiliis incolarum in oblides , cal'trum militibus plenum dimiferunt. Tunc Thojíi

pro petitione populi , domino fuo duci Árpad fubjugati , fecit ñare forum inter
Мг , & Thifciam ‚ cui etiam foro nomen fuum impoluit ‚' quod ulque nunc
Forum Thrúi nuncupatur. Poll vero Zobol/icêz Tho/ii hinc egrefli, ulque ad ca
>Ptrum Zotmar pervenerunt , & caflrum , per tres dies pugnando oblidentes vi
éìoriam adepti funt , & quarto die calirum intrantes , milites ducis Menumo
rout, quos ibi apprehendere potuerunt, catenis ferreis obligatos , in teterrima
»carceris inferiora milerunt , & ñlios incolarum _111 оЬ1111е5 acceperunt, & ca
ilru-m militibus plenum dimiferunt. Ipli vero ad portas Мафии: ire cœperunt.
ŕ Ы

САРЮ'Т anni.
DeNyr.

Шиши vero , & ñlius fuus Horta , per partes ABW equitantes , magnum
íibi populum fubjugaverunt, а iilvis Цуг иГчие ad Umujôuer, & lic afcen
dentes ufque ad Zyloc pervenerunt , contra eos nemine manum levante , quia
dux Menumorout & fui , non funt auñ pugnare contra eos, fed fluvium Cris cu
I`todire ceperunt. Tunc Tuhutum ‚ & ñlius fuus Horta , de Zyloc egrefli , ve
nerunt in partes Мафию ad Zobowcm & Thq/iim , & сит fe ad _invicem vidif
fent , gaudio gavili funt magno , & faélo convivio unul'quilque laudabat fe ip
fum de fua victoria. Mane autem facto Zobowi, Thq/'u & Tuhutum , inito con
Iilio conñituerunt , ut meta regni Ducis Arpad eilet in porta Маис/{лаг Tunc
incolae terrœ , juffu eorum portas lapideas eedifìcaverunt, & claufuram magnam
de arboribus per confinium regni fecerunt. Tune hi tres praeuominativiri, om
nia facta fua , duci Arpad & fuis primatibus , per ñdeles nuntios mandaverunt.
Quod , cum renutiatum fuiflet duci Arpad & fuis `Iobagionibus , gavili funt gau
dio magno valde , & more paganifmo fecerunt Aldumás , & gaudium anuntian
tibus diverfa dona prœfentaverunt. Dux vero Arpad & fui primates , ob hanc
caufam laetitiœ , per totam unam hebdomadam folemniter comedebant, & fere
fmgulis diebus inebriabantur propter eventum taiitœ laetitiae. Et hoc audito ,
.dux Arpad & fui ingreili funt а Zeremßi , & callra metati funt juxta ñuvium So
Iiiiou , a Tini/'cia ufque ad Huvium Houmt.

CA~
 DUcUMHU/NGAKIB. 2r

CAPUT ХХЕЕЕ;
De Viîioria Tho/ù , Zabolßi ö’ Tuhutum.
йф & ZaboL/ù , nec non Tuhutum , cum vidifi'ent , quod Deus dedit eis
viéìoriam magnam , & fubjugaverunt domino fuo fere plures nationes il-`
lius terrae; tunc exaltati Гипс nimis fuper habitatores illius terrae , & dum ibi
nullus inventus effet eis ,' plures dies ibi manferunt , donec coniinia regni firma
verunt obftaculis ñrmifiìmis.

CAPUT XXÈV. `
De terra ultra Silvana.

T dum ibi diutius morarentur, tunc Tuhutum pater Horea„iicut erat vir айи—
1115 ‚ dum cepiffet audire ab incolis bonitatem terrœ ultra Диана, ubiGe
lou quidam Blaeus dominium tenebat , cepit ad hoc anhelare, quod f1 poffe el'
Тес , рег gratiam ducis Arpari domini fui , штат ultra /ilvanam {ibi , & fuis po
fteris acquireret, quod& 110 Гаё`111т fuit poñea. Nam terram ultra Шпинат, poiie
ritas Tuliutum ufque ad tempus S. Regis Stephani habuerunt , & diutius habuif
fent , 11 minor Gyla cum duobus filiis fuis Вида & Висла, с1111111а111 effe voluif-_
fent , & femper contrarie fanéio Regi non feciiTent , ut in fequentibus dicetur.

-CAPUT XXV.
De prudentia Tuliuti.

praediéìus vero Tulzutum vir prudentiíïìmus , miiit quendam virum aftutum ,

patrem Ори/Впав ‚ Ogmand , ut furtive ambulans praevideret Íibi quali
tatem & fertilitatem terra: пита/110121113 ‚ & quales eí'fent habitatores ejus , quod
11 роПе effet , bellum cum eis committeret , nam volebat Tuhutum per fe nomen
{ìbi & terram acquirere , ut dicunt 1101111 joculatores : omnes lata /ìbi acquirebant ,
ö’ nomen barium aecipiebant. Quid plura ‘.2 dum pater Ogmand fpeculator Tuhu
zum , per circuitum more vulpino , bonitatem & fertilitatem terrae , & habita
C 3 . tores
 ¿22 IANONYMIHISTORIA
tores ejus infpexiffet, quantum humanus vifus valet, ultra , quam dici potefi,
dilexit , & celerrimo curiu ad dominum fuum reverius ей. Qui cum venifiet ,
domino fuo de bonitate illius terrae multa dixit , quod terra illa irrigaretur op
timis fiuviis , quorum nomina & utilitates feriatim dixit , & quod in arenis eo
rum aurum colligeretur, & aurum terrae illius optimum effet, & ut ibi foderetur
fal , & falgenia , d: habitatores terrae illius viliores homines efient totius mundi,
quia effent Bla/ii & Sel/wi , quia alia arma non haberent niii arcum & fagittas ,
dux eorum Geleou minus eiiet tenax, & поп haberet circa fe bonos milites & au
derent {iare contra audaciam Hungarorum , quia a Cumanis & Picenatis multas
injurias paterentur. '
щ’ J
м

CAPUT XXVI.
Quomodo contra Gela itum
Unc Tuhutum Èudita bonitate тете illius , milit legatos fuos ad ducem Аг
pad , ut iibi licentiam daret ultra lilvas eundi, contra (Мои ducem pugna
re. Dux vero Arpad inito coníilio voluntatem 'lilhuturn laudavit , & ei licenti
am ultra iilvas eundi, contra Gelou pugnare, conccfiit. Hoc dum` Tuhutum au
diviíTet a legato, praeparavit fe cum fuis militibus, & dimifiìs ibi fociis fuis, egref
fus eli ultra filvas verfus orientem , contra Gelou ducem BIacorum. Gelou vero
dux ultra ßlnanus audiens adventum ejus, congregavit exercitum fuum, & cepit ve
locifiimo curfu equitare obviam ei , ut eum per portas JVIene/íuas prohiberet, fed
Tuhutum uno die iilvam pertranliens , ad fiuvium Almas pervenit , tunc uter
que exercitus ad invicem-pervenerunt medio ñuvio interjacente. Dux vero
Gelou volebat , quod ibi eos prohiberet cum fagittariis fuis.
__- l _

CAPUT XXVBÃE.
De morte Gelou.
Ane autem faéto, Tuhutum , ante auroram diviíit exercitum fuum in duas
partes , & ракет alreram mifit parum fuperius, ut tranlito iiuvio, mi
litibus Gelou nefcientibus , pugnam ingrederentur , quod Нс faélum ей. Et
quia levem habueruut tranlitum , utraque acies pariter ad pugnandum pervene
runt ‚
 ~ DUcUMHUNG'AnrAL 23

runt, & pugnatum ей inter eos acriter , fed viéìi 111111 milites ducis (Мои ‚ в:
_ex eis multi interfeéti , plures vero capri. Cum Gelou dux eorum hoc vidilTet ,
tunc pro defenlione vitœ cum paucis fugam cepit. Qui cum fugeret properans
ad caltrum fuum , juxta fluvium Zomus pofituzn , milites Tuhutum, audaci cub
111 perfequentes , ducem Geloum , juxta l'luvium Copus interfecerunt. Tunc ha
bitatores teme videntes mortem domini fui, fua propria voluntate dextram dan
tes , dominum íibi elegerunt Tuhutum pattern Horta , ét in loco illo , qui di
citur Efculcu , Ноет cum juramento firmaverunt , @t a die illo locus ille nuncu
patus ей Efculeu , eo , quod ibi juraverunt. Tuhutum vero , a die illo terram
illam obtinuit paciñce & feliciter , fed pofietitas ejus nique ad tempora S. Regis
Stcphani obtinuit. Tuhutumy vero genuit Horcam , Horta genuit Geulam & Zubor.
ста genuit duas filias , quarum una vocabatur Caroldu , & altera Saroltu ‚ &
Загон 11111 mater S. Regis Stcphani. Zumbor vero genuit minoremGeulam patrem
Вне, & Вите, tempore cujus S. Rex Stephanus fubjugavit Íibi terram ultra Шпинат,
& ipfum Geulam vinéìum in Hungariam duxit , & рег omnes dies vitae fuae car
ceratum tenuit , eo, quod in fide effet vanus , & 11011111 elle chriftianus , & т111
ta contraria faciebat S. Regi Stephano, quamvis fuiflet ex cognatione matris fune.

CAPUT 111157111.
De Duce .Mmmm-out.

Ojìj vero ,' & 20Ьгу11 ‚ ас1ер1а victoria reverñ 111111 ad ducem Атм, 111Ь
jugando totum populum a ñuvio Zomus ufque ad Crißum , & nullus con
tra eos 3111115 11111 тапи5 1ечаге. Е1 1р1е Мелитогош dux eorum , magis рта:
рагаЬа1 ч1а5 111а5 in Gran-iam eundi , quam contra eos veniendi. Et deinde
egrelli , deicenderunt juxta quendam Huvìum nomine H'imujò'uer , & venerunt
ufque ad locum Zercp , & deinde egrelïì venerunt ufque ad Zeguholmu , Gt ibi
volebant tranlire Crlßum , 111 contra Menumorout pugnarent , fed venientes mi
lites Menumorout, eis traniitum prohibuerunt. Deinde еще!“ per diem unum equi
tantes , сайта те1а11 111111 juxta parvos montes, & hinc juxta ñuvium Turu
equitantes , ufque ad Thyŕiam pervenerunt , & 111 portu Dfugma ñuvium Thi/ï
cile tranfnavigantes , ubi etiam per gratiam Arpad ducis , cuidam cumano militi
nomine Huhot , magnam terram acquiíiverunt ,- quam pofleritas ejus ufque nunc
liabueruut. f
CA
 24 LANoNYMIHls'ronra

С А Р U Т Х Ж Е Х.
De Reditu Eorum.
Um nÃvigafTent Huvium Tbyß-ia, nuntios fuos ad ducem Amadiumpraemife
runt , qui gaudia falutis nuntiarent. Qui , cum ad d-ucem Arpad ve
- ­niiîent, & gaudia ei annuntiaflent , quod Zabel/ii , & Tho/ii , cum exercitu fuo
f ani & incolumes reverñ ellent , & portumDrugma , cum omnibus exercitibus
luis transnavigafient. Hoc , cum audivifiet dux Акрил! ‚ q_uod Тьф & Zobol
q' [il , cum omnibus exercitibus fuis lani & incolumes reverii efient , & Huvium
Tbyfciie transnavigaiient , fecit magnum Convivium , & gaudium annuntiantibus
diverfa dedit donaria. Tunc ThQ/ii & Zobol/ii , cum curiam ducis intrare vel»
lent , dux omnes fuos milites obviam eis prœmiiit, & lic eos cum magno gau
dio recepit. Et , iicut mos eli bonorum dominorum , fuos diligere ñdeles, le
re quotidie eos faciebat ad menfam fuam comedere , & multa eis dona prœlen
tabat , fimiliter etiam ipii duci Arpad diverfa dona. , ac lilios incolarum in obli
des eis poiitos , prœfentaverunt.
4—

С А Р U Т Х Х Х.
De Duce Salano.

)UX vero Атм , tranfaéiis quibufdam diebus , inito. coniilio , & fui 110111—
’ les miferunt nuntios fuos ad ducemSalanum, qui nuntiarent е1 viéloriam,
Tho/ii & Bulfuu , nec non ê: Tuhutum , quali рте gaudio , & peterent ab eo­
terrain ufque ad' ñuvium Zogea , quod lic factum eli. Ъ’ШП Гит е111т Еш, &
Вгуга , qui cum invenifl'ent ducem Salanum in Sabulo Olpar ­, mandata gaudia
nuntiaverunt , & terram ab eo ufque ad lluvium Zogea poliulaverunt. Salanus
dux ,. hoc audita,jin maximum irl-'uit timorem,I & terrain­ ab ipfo pofiulatam ,
timore percuiius , aique ad fluvium Zogea , duci Arpaal concellit , & legatis di»
verfa dona praeientavit. Septimo-autem die Etu & Boyta , accepta licentia ad;
dominum fuum Гипс revel-li. Quos dux Arpad honoriñce recepit , & audita le
gatione eorum , faélum eí't gaudium magnum in curia ducis , ‘ät cepit dux. do?
nare fuis lidelibus loca , & роПеШопеэ- magnas. ‚

/ ‚СА
 DucuMHUNGAnrJB. 25

CAPUT XXXI.
DeegrdßiZeremjii.
Oílea dux & fui principes egrelli [unt de Zeremjù , & tranfnavigaverunt fiu
viumSouyoa , in illo loco , ubi fons Honrad defcendit , & callra metati
Гипс juxta fluvium Heoyou , ufque ad Титан: ‚ & ufque ad Emeud , & рег
manferunt ibi per unum menfem. Ibi etiam dux dedit Bungernec patri Bor/a ,
terram magnam a fiuvio Штатам ‚ ulque ad fluvium Souyou , qui nunc voca
tur M/ëoufy , & dedit ei callrum , quod dicitur Свит ‚ & illud caftrum Iilius
fuus Borßi , cum fuo сайте ‚ quod dicitur Borfad , unum fecit comitatum.

CAPUT XXXII.
De Giflro Urjliar, ö” Flavio Egur.

Oñea dux Arpad, & fui nobiles hinc egrefii, venientes ulque ad fluvium Na
гадя, & сайта metati funt juxta rivulos aquarum, а 1осо illo, qui nunc
dicitur Cafu, ubi etiam dedit terram magnam Oa/adanec patri Urjaur, & ibi poliea
Urfuar ñlius ejus, ad caput ejufdem Iluminis cañrum conftruxit, quod nunc caíirum
Urßrar nuncupatur. Hinc vero dux Arpad & fui egreíli, venerunt ufque ad
iluvium Egur, & ibi paratis tuguriis plures dies permanferunt, & montem illum,
fuper quem duci foliata fecerunt, nominaverunt Zenaholma, & cafira eorum fue
runt a Huvio U/loros, ufque ad cañrum Parozlou. Deinde egreílì, venerunt uf
que ad Huvium Zogea. & сайта metati funt per crepidinem ejufdem fiuminis,
а ТЬу/Ыа ufque ad lilvam Matra, & fubjugaverunt вы omnes habitatores terrae,
a Grißo ufque ad fiuvium Zogeua, & ufque ad lilvam Z pas. Tunc dux Arpad,
in iilva Matra, dedit terram magnam Edimet, & Edumernec, ubi poilea Рот '
nepos eorum caflrum coníiruxìt, ex quorum etiam progenie, longo poli tempore
rex Samuel delcendit, qui pro lua pietate Olla vocabatur.

Shilothr. Hung. P. I. D CA'

 26 I.ANoNYM1 Hrs'ron'ra
4

CAPUT XXXIII.
De Caßro Novgrad ö“ Nitra.
N eifdem temporibus Dux Arpad, dum Те рег milites fuos vidilTet ita fublima
tum, & 111111111 elle, tunc habito inter Те confilio, milit multos milites in
expeditionem, qui fubjugarent libi populum de ca/lro Gumur, & Novgrud, &,
f1 fortuna eis faveret, tunc afcenderent verfus lines Boemorum, ufque ad calirum
Ntra. Quibus etiam militibus in expeditionem euntibus, principes & duetores
conftituit duos 111105 avunculi fui Hulec, Zuardum & Cadiyizm, nec non Hubam,
unum de principalibus perfonis. Tunc hi tres domini, accepta licentia a duce
Arpaal, egrefli funt a loco 1110, qui dicitur Pazthu, equitantes juxta fluvium Hon
gu, &eundem fluvium tranfierunt juxta fluvium Souyou. Et inde egreíïì Тип:
рег partes caltri Gumur, & venerunt ufque ad montem Bulhadu, & inde ad par
tes No'vgrad venientes, ufque ad ñuvium Сайга pervenerunt, hinc vero egre
dientes per crepidinem Danubii iverunt, & Huvium Were'vecca tranfeuntes , сайта
те1а11 Ти111 juxta fluvium Huil, & quia divina gratia' in eis erat, timuit eos om
nis homo, & тах1те ideo timebant eos, quia audierant ducem Arpadium lilium
Almi ducis, ex progenie Алтае Regis defcendifle. Tunc omnes Sclaui habita
tores terrœ, qui primo erant Salani ducis, propter timorem eorum, Те Тиа libera
fponte fubjugaverunt eis, nullo manum fublevante, & 11а сит magno timore &
tremore ferviebant eis, ac 11 olim domini eorum fuiflent. Tunc Zuardu, & C'a- .
didi: nec non Hubo, a quo prudens Zemera defcenclit, cum vidiflent populum mul
tum line bello iplis lubjugatum,fecerunt magnum convivium, & melioribus 'ha
bitatoribus terrœ, qui filios Т1105 1п oblìdes dederant, diverfa dona prœfentave
runt, & blandis verbis ТиЬ dominium ducis Аграф line bello fubjugaverunt, &
ipfos fecum in expeditionem duxerunt, ñlios vero eorum in oblides accipientes,
ad ducem Афиш, cum diveriis muneribus remiferunt. Unde dux & fui nobiles,
lœtiores facfti Гипс То111о. Nuntìis gaudia ferentibus multa dederunt dona.
Ш

CAPUT XXXIV.
De Fiu'vio Gron Ü’ (Га/110 Borßl.
Nterea Zuarrl & сам; ñlii Hulec, nec 11011 Huba , & omnis exercitus eorum,
ñuvium 171111 juxta Danubium tranlierunt. Et alio die tranlito fluvio Grou,
' са
 "DUcuMHUNoAnlun 27
сайта metati funt in campo, juxta quodam caßellum terreum, quod nuncupa
tur Varod. Et, capto illo cal'tro, manferunt ibi tres dies, expeéìantes adven
tum Borjii lilii Bunger; quem Dux Arpad, cum magno exercitu miferat in аи—
х11111т eorum. Quarto die , cum Вот: ad eos veniffet cum valida manu, ti
muerunt eos omnes incolœ сете, & nullus aufus fuit levare manus contra eos.
Тине 111 quatuor domini, inito inter fe conlilio, per petitionem incolarum íibi
fidelium, coniiituerunt, ut tertia pars de exercitu, cum incolis terrœ irent in
filvam Zo'volon, qui facerent in confinio regni munitiones fortes, tam de lapidi
bus quam etiam de lignis, ut ne aliquando Boemii vel Polonii, poiient intrare
caufa furti & rapinœ in regnum eorum. Tunc communi coniilio hac de caufa
miffus eft Вофд filius Bunger, cum fuis militibus , & сит equitarent juxta fiuvi
um Gran, cervus fuga lapfus ante eos, cacumina montium afcendit, quem Bor/ii
celerrimo curfu perfecutus , iétibus fagittarum in vertice montium interfecit; &
tunc Borßi, cum montes illos in circum afpexiílet, in memoriam duxit, ut ibi
cat_irum conßrueret. Et fiatim congregata multitudine civium, in vertice unius
altioris montis, calirum fortiflìmum conñruxit, cui nomen fuum impofuit pro
prium, ut cañrum Bor/u nuncilpetur, & 1пс1е сит exercitibus fuis, ulque ad
iilvam 200011112 perrexìt ‚ & maximam munitionem de lapidibus facere praecepit,
quod nunc caiìru'm Borßed Zavollm vocatur. ‘

САРПТ XXXV
De Мгла Ciuitute.

Uardu & Cadufa nec non Huba ‚рой difcefTum Borju, cum omnibus exer
citibus fuis egreñi de сайте, quod dicitur Varod, ultra íilvam Тиф:
calira metati funt juxta fiuvium Sytua; altera a'utem die miferunt quofdam ipe
culatores, viros, 4quos fciebant eíTe audaces, qui traniìrent fiuvium Nltra, &
viderent,fi fine bello pofTent transmeare ufque ad civitatem Nitra. Qui cum ve
locifîimo curfu venifient ufque ad rivulum Turmas, ubi defcendit in rivulum Nì­‘
trie, viderunt habitatores illius provinciœ Sela'uos & Boemns, eis obiifìere cum
adjutorio Ducis Boemorum. Quia mortuo Athila rege, terram , quœ jacet inter
Wig & Grou, а Danubio ufque ad ñuvium Магом, Dux Boemorum íibi prae~
occupaverat, & in unum ducatum fecerat, & tune tempore per gratiam Ducis
Boemorum , Dux Nitrienßs faéius erat Zubur.
D 2 CA
 28 [ANONYMIHISTORIA

CAPUT XXXVI.
De Qteculatoribus mißis a Ducibus.
СПт autem fpeculatores illi, qui fuerant miiii a Z'tard & Сейф, vidiernt
Sala-vos & Bocinas eis obiiiiere non valentes, miferunt fagittas tribus vicibus
fuper eos, & quol'dam ex iplis iétibus fagittarum interfecerunt. Hoc cum vi
. diffent Salani & Boemi, quos ad cuñodiam conilituerat Zubur, quod iili, qui
dicuntur Hetumoger, talibus uterentur armis, timuerunt valde, quia talis arma
tura nunquam vifa fuit eis. Statim nuntiaverunt Zuburio Domino eorum, се
terifque principibus ejufdem provinciœ.

CAPUT XXXVIL
De Pugno Datum Афиш.
Unc Zubur, hoc audito, cum adjutorio Boemorum, armata multitudine
obviam eis venit pugnaturus. Et dum uterque exercitus, ad fluvium Ni
ш pervenilIent, Zuordu, ашф, & Haba , volebant tranfìre fluvium , fed Zu
bur, Dux Nitrien/ìs, & fui milites, contra eos diutiíiime certantes , nullo mo
do eis tranlitum concedere volebant, & сит din inter fe certaiIent, Hingarii,
ex Boemis & Sclavis, iëiibus fagittarum multos interñciebant, fed per tres dies,
nullo modo Hungarii, propter inundationem aquarum, tranfitum habuiiIent, tan
dem quarta die, Воет! & omnes Миф: Sclavi, videntes audaciam Hunga.
rorum & percuiiiones fagittarum non fuíïerentes, fuga 1ар11 Гит, & velociíiimo
curfu, pro defeniione vitœ, in civitatem Nitriam incluíì Гит, сит magno ti
more. Quos Zuordu, Симф: & Hubo, nec non ceteri milites , perfequentes
eos ufque ad civitatem , & ex eis quofdam interfecerunt,quofdam vulneraverunt,
& alios ceperunt, Zuber vero Dux eorum, dum Iugiendo contra eos pugnare vellet,
per lanceam Cadufœ cecidit, captus in cuñodiam traditus ей; ceteri vero in ci
vitatem incluli quali muti remanferunt. Alio namque die, Zuard, Cadujà & Hubo,
armata multitudine exercituum, ceperunt fortiter expugnare civitatem ZVitriam
multis modis., & dedit eis Dominus viétoriam magnam, & pugnantes intraverunt
eam, & fufus ей per eos ibi fanguis multorum adverfariorum. Tune iracundia
ducti, Zsburium Ducem illius provincias, quem nudius tertius ceperant, fupra ~
mon
l
 DUcUMHUNGAnIJa. 29
montem eXce-lium ducentes, laqueo fufpenderunt. Unde mons ille, а die illo
t uique nunc mons Zabur nuncupatur. Et propter hoc factum, timuerunt eos om
nes homincs illius patriae, & omnes nobiles, ñlios fuos in obfìdes eis dederunt,
& omnes nationes illius тете fe fubjugaverunt libi ufque ad fluvium Wag, & quia
gratia Dei antecedebat eos, non iolummodo ipfos fubjugaverunt, verum etiam
omnia сайта eorum ceperunt, quorum nomina haec funt ufque modo: Stam rely,
Colgoucy , Traßm, Blandus, & Вина, & ordinandis cuilodibus cailrorum , 111е
runt ufque ad ñuvium Illorova , & firmatis obfìaculis, conftituerunt terminos
Regni Hungarorum nique ad Boronam, & ufque ad Затопит, & adepta victoria
reverli Гит ad Ducem Arpad & omnes infideles illius terra: , ferreis catenis 11
gatos fecum duxerunt. Cumque Zaard, Cada/à, nec non Haba, ad Ducem
Arpad, cum omnibus captivisfuis, veuillent fani & incolumes, faétum ей gau
dium magnum in curia Ducis. Dux Arpad, conlilio & petitione fuorum nobi
lium, donavit, accepto juramento infidelium, terras in diverlis locis, praedi
clis infidelibus de partibus Мгле duétis, ut ne aliquando infideliores Гады re- ‚
patriando, nocerent fibi iidelibus, in conñnio Nitrile habitantibus, & in eo
dem gaudio, Dux Атак], Hutam fecit Comitem Nitriefgßm, & aliorum сайто
шт ‚ & dedit ei terram propriamjuxta fluvium Sytuva, ufque ad ñlvam Тифа
E_- - ï-_­_.­­____=

CAPUT XXXVKIL
De exercilu Grœcorum ö” Bulgarorum.
Nterea Dux Salanus, dum intellexiíTet potentiam & faëta Hungarorum , timuit,
ut ne aliquando iracundia duéìi , eum expellerent de regno fuo. Tunc ini
ю conñlio fuorum , miiit legatos fuos ad Imperatorem ertorum, & Ducem Bul
gararum, ut iibi auxilium darent caufa pugnae contra Arpad, Ducem Hunga
rorum. Imperator Graecorum , & Dux Bulgarorum, magnum exercitum Sala
no Ducì miferunt, qui cum ad Ducem Salanum pervenilient in illo loco, qui
dicitur Тет, factum eil gaudium magnum in curia Ducis, fecundo autem die,
Dux Salanus & fui nobiles, inito conlilio, miferunt legatos ad Ducem Arpaá,
dicendo, ut terram eorum dimitteret, & ad natale folum repatriare inciperet.
Qui cum ad Ducem Arpad perveniifent, ac mandata Salani Ducis ei dixiffent,
Dux .Arpad & fui nobiles aegre ferentes , lic per eofdem legatos, Ducì Salario re
mandaverunt: Terrain, que inter Danabìum ö“ Thyiriam рт, ö’ aquam Danubiz'
que a Ratisbona in Grat-iam dcfcendít, регата rra/Ira comparavimus :un: tempore, quan
D 3 do
 l

30 LANoNYMIHlsToRxA
do nouifumíius, Ü pro pretío ei ini/[mus duodecìm albos equos, f3” cetera , fit/upm. [ъ
je тат laulans bonitatem terra/uae, mil/it unamßzrcinam de herbisjabulorum Olpar б‘
duas lagunculas de aquis Danubii. Unde prœcipimus Domino 've/iro Duci Salario, ut di
no/lru terra, celerrimo сит: terrain Bulgarorum eat, unile proa'vus juris deßende
rat, mortuo Athila Regs atauo niylro; ji autem hoc non feeerit, fciat, nos in proxi­
mo tempore contra гит dimicaturos. Legati vero hoc audientes, accepta licentia,
trilii vultu ad ducem Salanum properaverunt. Dux autem Arparl & fui nobiles
egrelii, de ñuvio Zogea, cum omni exercitu сайта metati Гипс, juxta montem
Tetevetlen ufque ad Tlgifciam, deinde venientes per crepidinem Pty/Eire, uique
ad ßzbulum Olpar pervenerunti ~

CAPUT nieuwe.
De Egreßii Salani Ducis contra Arpadium Ducem.
Ux autem Salanus, cum adjutorio Grrecorum 6r Bulgarorum, egrefi'us de
Tetel furiata mente, per admonitionem fuorum , contra duqem Arpad e
quitare cepit. Et dum uterque exercitus ad invicem prope pernoélafient, neu
ter eorum dormire per totam noclem aufus fuit, led equos fellatos in manibus
tenendo pernoélaverunt. Mane autem faéio, ante auroram, utraque pars fe
ad bellum prœparavit. Dux vero Arpad, cujus adjutor erat dominus Omnium,
armis indutus, ordinata acie, fufis lachrymis dominum orans, fuos confortans
milites, dicens: О Scyilzicil qui per jiiperbiam Bulgarorum, a cajiro I'Iungu 'vocati
eßis Hungarii, nolite oblivifci propter timorem Gracorum gladios vefiros, Ü” amittatis
‘beltrum bonum nomen, uncle jlrenue С‘Р/Этим pugnerniis` contra Gratos б" Bulgares,
qui ußìmilantur no/irisfaeminis, Ö’ ßc timeamus multitudinem Griecorum, icut multitu
dinem faminarum. Hoc audito milites fui multum Гит confortati , fiatimque Lelu
ñlius Tofu tuba cecinit, & Виши filius Bogar, elevato vexillo, in prima acie
contra Gnecos pugnaturi, venire ceperunt, & commixta elt utraque acies ho
Шиш ad bellum, & ceperunt pugnare acriter inter le, 6r dum totus exercitus
_ ducis Аграф, ассеШПес pugnaturus contra Graecos, plurimi interñciebantur de
Graecis & Bulgariis. Prœdicìus vero dux Salanus , cum vidiflet fuos deñcere in
bello, fuga lapfus eli, & рго falute те Album Bulgaria properavit. Greeci
Vero & Bulgari timore Hungarorum реж-сит, vlam quam venerant, oblivioni па.
diderunt, fuga. lapli pro lalute vitae, Thy/cian», pro parvo Huvio reputantes,
tranlnatare volebant, fed quia talis timor & terror irruerat [прет eos, ut propter
’ п
 DUcUM.HUNGAnrm. `31
timorem Hungarorum, fere omnes in Huvio Thy/‘circ mortui funt, ita, quod а
liqui vix remanferunt, qui Imperatori eorum mala falutis nuntiarent, uude lo
cus ille, ubi Greci mortui fuerunt, a die illo quue nunc Portas Ответит nun
cupatur. .

с А Р U т Ж L.
De Viíloria Аграф Duels.
)UX vero Arpad Gr fui milites, adepta'viétoria hinc egreíli, venerunt ul'que
ad llagnum, quod dicitur Cartaeltou , & тапГегипс ibi juxta lilvam Gemel
fen triginta quatuor diebus , & in ‘illo loco, dux & fui nobiles ordinaverunt om
nes confuetudinarias leges Regni, & omnia jura ejus, qualiter fervirent duci 6:
primatibus fuis, vel qualiter judicium facerent, pro quolibet crimine commiro.
Ibi etiam dux condonavit fuis nobilibus fecum venientibus , diverfa loca cum
omnibus habitatoribus fuis. Et locum illum , ubi hœc omnia fuerunt ordinata,
_Hungarii fecundum qum idioma nominaverunt Seerrii , eo , quod ibi ordinatum
fuit totum negotium Regni , & dux locum illum dedit Oundunec patri Ete a
TАда/На ufque ad ftagnum Ваши ‚ & a Cartueltoa ufque ad jabalam Olpar. Poll~
ea vero , tranfaéiis quibufdam temporirus , Ete lilius Oandu , congregata
multitudine Sclavorum , fecit inter callrum Olpar & рогшт Bealda œdiñcari ca
ílrum fortiliimum de terra, quod nominaverunt ваты fecundum idioma Тиши
Surangrad , id eil : Nigram cajlram.

C А'Р U T X L I.
De Egreßa Arpail.
Ollea vero Dux Arpad d: fui nobiles , hinc egrelïi venerunt ul'que ad Tl
talum , fubjugando libi populum. Deinde egrelli venerunt ufque ad por
tum Zoloncaman , & totum populum infra Tliyfeiam & Danubiam habitantem ,
fub jugum fuum conllituerunt. Hinc vero venientes ad partes Budrug perve
ncrunt, & juxta fluvium Vqyos сайта metati Гипс, & in partibus illis dux dedit
terram magnam , cum omnibus habitatoribus luis , Tq/unec patri Lela , cum
avunculo Iuo C'ulpun , patre Богат! . Tunc Dux Arpad & fui primates , inito
`
con`
 39 Ъ‘АНОНТМ1Н1ЭТОЦ11

соп1111о conltituerunt , quod exercitum mitterent propter Salanum Ducem ultra

Danubium, contra Album Bulgaria. Super quem exercitum conliituti funt prin
cipes & duótores , Lelu ñlius Тф: ‚ Bul/iin ñlìus Bogar, Ватт! ñlius Culpun,
quia accepta licentia а Duce Arpad equitantes , tranfnavigaverunt Danubium
nullo contradicente , in ìllo loco , ubi fluvius Zo'ua defcendit in Danubium. Et
inde egreili , contra Album Bulgaria ciuitatem equitare ceperunt ; tunc Dux
Bulgarorum , confanguineus Salani Ducìs , cum magno exercitu contra eos pu
gnaturus , cum adjutorio Grœcorum acceilit. Altera autem die, ordinatae acies
in campo juxta ripam Danubii. Statim Lelu ñlius To/ic elevato vexillo fui
flgni , & Вити filius Bogar , tubas bellicas fonando , pugnaturi accelferunt,
& commixtae funt per partes manus utriufque hoitis , & cœperunt pugnare in
ter fe acriter , & interfeéli funt de Graecis &,Bu1gariis plurimi , & quidam ca
pti funt ex eis. Videns ergo Dux Bulgaria , fuos defìcere in bello , fuga lap
fus, pro defeniione vitae Album civitatem ingrell'us ей. Tunc Lelu, Bul/uu ,
nec non Botond , adepta viéloria сайта metati funt juxta Danubium, parum infe
ńus in campo ‚ & omnes captivos Bulgarorum & Graecorum ante fe duci fece
~ runt, quos ferro ligatos Ducì Arpad remiferunt in Hungariam.

С A Р U Т Х L I I.
De nuntiis Ducìs Bulgaria.
Ecundo autem die , Dux Bulgaria milit nuntios fuos cum diverfìs donis ad
Lelu> & Bul/uu , atque Bontond ‚ & deprecans eos , ut paci faveant , &
infuper mandavit, quod partem Salani Ducìs avunculi fui non foveret , fed
Афиша Ducì Hungariee fubjugatus ñdeliter ferviret , & annuale veéligal perfoI
Veret. Illi vero paci faventes , proprium ñlium Ducis in pignus accipientes ,
cum multis bonis rebus Bulgariœ difcefferunt , & Ducem eorum illaefum
dimìferunt. Deinde cgrelii, ufque ad portam Wazil iverunt, & ex hinc egref
li terrain Rory fubjugaverunt ‚ & Ducem ejus captum , diu ferro ligatum te
nuerunt. Hmc vero egrefli , ufque ad mare pervenerunt , & omnes nationes
illius patrias, dominatui Arpad Ducìs Hungarorum, potenter 61 paciñce fubjuga
verunt , & civitatem флеши ceperunt, & totam Оставит 11Ь1 fubjugave
runt , & inde egreiïi, ñlios nobilium in obfides acceperunt , & in Hungariam
тети funt ad Ducem Атм. Quorum etiam bella , Gr fortia quaeque faéta
(на,
 DUcUMHUNGanIAs. 33
fua , fi fcriptis praefentis paginœ non vultis , credite garrulis cantibus joculato
rum , & falfis fabulis rufìicorum , qui fortia faéia & bella Hungarorum, ufque
in hojiernum diem oblivioni non tradunt. Sed quidam dicunt , eos ivifTe ufque
ad Conßantinopolim, & portam auream Confiantinopolis, Botondium cum dolabro
{по incidiffe , fed ego , quia in nullo codice hiûoriographorum inveni, niñ ex
falfis fabulis rufìicorum audivi, ideo ad praefens opus fcribere non propofui.l

С А Р U Т Ж L ï ii ii.
De Caßris Z zbrach , Рфда Ü’ Uleov.
Bul/uu , Lelu & Botond hinc egrefii , filvam , quœ dicitur Peturgoz defcen
dentes , juxta ñuvium Culprcaftra metati funt , & tranfito fiuvio illo,
nique ad ñuvium Zava , calirurn Zabrag ceperunt , & hinc equitantes ca
ftrum Po/àga , & cafìrum Uleau ceperunt. Et hinc egrefïi , Danubium ,
in portu Greci tranfnavigantes , in curiam Ducis Атм pervenerunt. Cumque
Lelu , Bul/ilu & Вошла, ceterique milites fani & incolumes , cum magna viéio
ria , in fecundo anno ad Ducem Arpad reverfi fuifient , faétum eli gaudium ma-A
gnum per totam curiam Ducis , & fecerunt convivium magnum , & ершаЬэп
tur quotidie Hunguarii, un`à cum diverfis nationìbus. Et vicinae nationes audien
tes facinoraâzfaéta eorum , conñuebant ad Ducem Arpad , & рига fide fubditi
ferviebant ei fub magna cura , ét plurimi hofpites faéti funt domeiiici.

С А Р U Т Ж L Е V.
De Infidel Danubii..
Oíihaec vero egrefl'us Dux A#Ir-pad de partibus illis , ubi nunc efr cafirum Bu
drug , & defcendit juxta Danubium ufque ad infulam magnam, & сайт ’
meta-ti Гипс juxta infulam , & Dux Arpad , fuique nobiles intmntes infulam ,
vifa fertilitate & ubertate illius loci , ac munitione aquarum Danubii , dilexe
runt locum ultra , quam dici potei't , & сопШшегипг ‚ ut ducalis effet infula,
& unufquifque nobilium perfonarum , fuam ibi haberet curiam & villam. Sta- ì
tim Dux Аграф ‚ conducfìis artificibus , praecepit facere egregias domos duca
les , omnes equos fuos longitudine dierum fatigatos , ibi introduétos раГсеге
Script. Rer. Hung. P. I. . E Prœ'
 34. [ANONYMI HISTORIA
praecepit , & agafonibus fuis magiiirumpraefecit quemdam Cumanum , virum
prudentifiimum , nomine Sepel , & propter Sepel magi/tram aguzonum inibi mo
rantem , vocata ей 111Г111а illa 'nomine Sepel , ufque in hodiernam diem. Dux
vero Аграф & fui nobiles , permanferunt ibi cum famulis & famulabus fuis, pa
ciiice & potenter a menfe Aprili quue ad menfem Oéiobrem , & й1т1ГГ15 ibi
uxoribus fuis , communi coniilio ab infula exeunfes, confiituerunt, ut ultra Da
nubium irent , & terrain Pannonic l'ubjugarent , & contra Corinthians bellum pro
moveren-t », ac in Marciam Lombardie Ге venire praepararent. Et antequam
hoc lieret, mitterent exercitum contra Glad Ducem, qui dominium habebat а ñu
. vio Motus uiquc ad сайшт Ногот ‚ ех cujus etiam progenie , longo рой tem
pore defcenderat Othum , quem Sunad interfecit. Ad hoc autem mifii Гипс Zu
ardu & Cadu а; atque Воуш ‚ qui, cum accepta licentia equitarent, Thiciam
in Renesna tranfnavigaverunt , & deicenfum fecerunt juxta fluvium Seztureg ,
& nemo adverfarius inventus ей е15 ‚ qui levaret manus contra eos , quia ti
mor eorum irruerat fuper omnes homines illius terrœ. Ех hinc egrefii ad par
tes Beguey pervenerunt ‚ & ibi per duas hebdomadas permanferunt , donec
omnes habitatores illius patriae , a .Morißo ufque ad liuvium Temes , fibi Iub
jugaverunt , & ñlios eorum in obiides acceperunt; deinde amoto exercitu ve
nerunt verfus Huvium Temes , & сайта metati Гипс juxta vadum arenarum ,
& cum vellent traniire amnem Temes , venit obviam eis Glad , a cujus pro
genie Othum defcendit , Dux illius patriae, cum magno exercitu equitum & pe
ditum , adjutorio Cumanorum , & Bulgarorum , atque Blacorum. Altera au
tem die , dum utraque acies , interjacente fluvio Temes , ad invicem nullate
nus traniire valuifiet , tunc Zuardu injunxit fratri Г110 СшЩЕг, ut cum dimidia
parte exercitus fui deicenderet inferius , &‚ quolibet modo poert tranimeare,
pugnaret contra holies. Statim C'aduja prœceptis fratris fui obediens , cum me
dietate exercitus equitans , defcendit inferius celerrimo curfu, &, iicut divina
gratia erat eis prœvia , levem habuit tranlitum , &, dum una pars exercitus
Hungarorum cum Cada/iz ultra effet, & dimedia pars cum Zuard citra élTet, tunc
Hungarii tubas bellicas fonuerunt , & ñuvium tranfnatando acriter pugnare ce
perunt , & quia dominus fua gratia antecedebat Hungaros , dedit eis viéioriam
magnam, &inimici eorum cadebant ante eos , licut manipuli рой mefiores,
& in eodem bello mortui funt duo Duces Cumanorum, & tres Kenezy Bulgaro
rum , & 1рГе Glad Dux eorum fuga lapfus evaíit , Гей 01111115 exercitus ejus li
quefaéìi tanquam cera a facie ignis , in ore gladii confumpti funt. Tunc Zuard
& Сало/Ь ‚ atque quda adepta viéloria hinc egreíiì , venerunt verfusiines Bul
ga'
 Висим HUNGARIM.y l2,5

garorum , & caftra metati l'unt juxta ñuvium Panoraeea, Dux vero Glad fuga lap
fus , ut lupra dixìmus , propter timorem Hangarorum , caftrum Keure ingrell'us
ей ‚ «Sr tertio die Ztardu & Carlufa , nec non Bnyta , a quo genus Bruefa, def
cendit , ordinato exercitu , contra caltrum Kevee pugnare ceperunt. Нос cum
Glad Dux eorum vidilTet , milïis legatis pacem ab eis petere cepit , & calh'um
{на lponte c`um diverlis donis condonavit. Hinc euntes caltrum Urjò'va cepe
runt, & per menfem unum ibi habitaverunt, & Bnytam cum tertia parte exeré
citus , ac liliis incolarum in oblides politis , 'ad Ducem Атм! remilerunt, &
infuper legatos 11105 miferunt , ut eis licentiam daret in Отдам eundi , ut to
tam Macedom'am libi fubjugarent , a Danubio ul'que ad nigrum mare. Nam mens
Hangararam , tuuc tempore nihil aliud >optabat , nilì occupare libì terras , 6r
fubjugare nationes , & bellico uti labore. Quia Hangarii tunc tempore ita gau
debant de effullione humani fanguinis , licut fanguifuga , & 11111 ita fecilTent,
tot bonas terras polleris fuis non dimililfent. Quid plura ? vata & legati ео
rum ad Ducem Атм pervenerunt, & res gelìas 11Ь1 narraverunt, Dux vero
opus eorum collaudavit ,_& Zuardu ac Сашу”: licentiam concellit liberam , in
Спешит еипс11 , & terrain praeoccupandì 11Ь1. Et Boyne pro luo lidelillìmo
lervitio, dedit terram magnam juxta Thifclam nomine Torhas. Tunc legati
Zuard & fratris lui Carlufœ, accepta licentia, laeti ad dominos fuos reverli funt.

С .A Р U Т Х L V.
De Cia-ibas Bulgarorum ö’ Macedorium.
Ranfaétis quibuldam diebus , Zuarrl & Cada/fz , cum omni exercitu fuo ,
elevatis vexillis ligniferis aquam Валит tranlnavigaverunt, & caltrum
Barons ceperunt , deinde ad callrum Stereducy iverunt, audientes hoc cives
Bulgarorum & Macedonum , timuerunt valde a facie eorum. Tunc omnes in
colœ illius terrae , niiferunt nuntios 11105 сит donariis multis , ut terram libi
fubjugarent , & 111105 luos in oblides traderent. Zuard & Cadußz paci faventes,
& dona & оЬ11с1е5 eorum accipientes, eos quali luum proprium populum in
pace dimilerunt. Iplì vero ceperunt equitare ultra portam Wacil, & caltrum
Philippi Regis ceperunt , delude totam terram ulque ad Cleopatram civitatem
libi fubjugaverunt, & lub poteliare lua habuerunt totam terram a civitate Du
nyù , ulque ad terram Racial. Et Zuardu in eadem terra duxit libi uxoremJ
E я ~ &
 36 LANoNYMI HISTORIA
& populus ille , qui nunc dicitur Sobamogera, mortuo Duce Zuard , in Gracia
remanlit , & ideo diéius ей Soba fecundum Graecos , id ей /iultus populus , quia
mortuo domino fuo , viam non dilexit redire ad patriam fuam.

CAPUT XLVI.
De Portu Mager.
Ranfaélis quibusdam diebus , Dux Arpad & omnes fui primates, commu
ni coniilio & pari confenfu ас libera voluntate, egredientes de infula , ca'
йта metati funt ultra Surcujar ufque ad ñuvium Ratus , GI , dum vidiflent,
quod undique tuti client, nec aliquis eis obfiliere valeret , tranflerunt Danubi
um , & portum , ubi tranfitum fecerunt , portum Blogger nominaverunt , eo,
quod VlI. principales perfonae , qui Hetumoger dióli funt , ibi Danubium tranf
navigaverunt. Tranfito Danubio сайта metati funt juxta Danubium , ufque ad
aquas calidas fupeiiores , & hoc audito , omnes Romani, per terram Pannoniie
habitantes , vitam fuga fervaverunt. Secundo autem die , Dux Атм & omnes
fui primates , cum omnibus militibus Iízmgaric intraverunt in civitatem Athila:
Regis , & viderunt omnia palatia regalía , quaedam deliruóla ufque ad funda-V
mentum , quaedam non, & admirabantur ultra modum omnia illa œdiñcia lapi
dea , & faéli funt lœti ultra , quam dici potefi , eo , quod capere meruerunt
fme bello ciuitatem Athilœ Regis, ex cujus progenie Dux Arpad defcenderat. Et
epulabantur quotidie cum gaudio magno , in palatio Athilae Regis, collatera
liter fedendo. Et omnes fymphonias , atque dulces fonos cythararum & fritu
larum, cum omnibus cantibus joculatorum habebant ante fe. Fercula , po
cula, portabantur Duci & nobilibus in vaiis aureis , fervientibus & rullicis in
vaiis argenteis, quia omnia bona aliorum regnorum circumjacentium dederat
Deus in manus eorum, & vivebant large, ac fplendide , cum omnibus liofpitibus
ad fe venientibus. Et hofpitibus fecum commorantibus , Dux Arpad , terras &
poifefiiones magnas dabat , & hoc audito, multi hofpitum conliuebant ad cum,
& ovantes morabantur cum ео. Tunc Dux Arpad & fui , propter laetitiam per
manferunt in civitatc Athilae Regis per viginti dies, & omnes milites Hungariœ,
ante praefentiam Ducis, fere quotidie fuper dextrarios fuos fedcntes , cum cly
peis & lanceis maximum tornamentum faciebant. Et alii juvenes, more рада
nifmo , cum arcubus & fagittis ludebant , unde Dux Аграф valde laetus faélus
ей ‚ & omnibus fuis diverfa donaria, tam in auro, quam in argento, cum ce
teris
 DUcuMHUNGAnIzB. 37
feris polTeílionibus donavit , & in eodem loco , Cadunec patri Сигма dedit ter
ram , a ciultate Athllae Regis ulque ad centam montes, & ufque ad Суш; ‚ Gr
ñlio fuo dedit unum сайгшп ad cullodiam populi fui. Tunc Carzan caftrum
illud fub fuo proprio nomine jullìt appellari , quod nomen ufque in hodiernum
diem non ей oblivioni traditum.

CAPUT XL'VïI.
De Terra Pannoniœ

)UX vero Arpad , vigelimo primo die , inito conlilio, egrefTus ей de Eril
bargu , ut fubjugaret libi terram Pannoniœ ufque ad lluvium Drova , &
prima die сайта metatus ей juxta Danubíam , verfus ceutam montes. Tunc ordi
natum ей, quod Dux de exercitu fuo unam partem mitteret juxta Danabiam ,
verlus calirum Borona , cui praefecit principes & duélores duos de principali
bus perfonis, fcilicet Ete pater Eudu , & Boyta а quo genus Brug a delcen
dit , quibus etiam pro fuo lidelillimo obfequio , Dux Arpad donavit muriera
non minima , & Eudanec ñlio Ete, dedit terr-am juxta Danubium , cum popu
10 non numerato , & in loco illo , Eada , Iubjugato populo illius partis , œdi
ñcavit cailrum , quod nominavit vulgariter Zecajëu , eo, quod libi fedem &
liabilitatem conllituit. Et Boytœ eodem modo dedit terram magnam verfus
Sara , cum populo non numerato , quae ufque modo nuncupatur Вши.

САРЮТ armures:
De Civitate Bezprem.
N fecunda parte exercitus, miíTus ей Ufaba pater Zoloeu, & Eiyêe, qui iret
verfus civitatem Bezprem . d: fubjugaret omnes habitatores terrae , ufque ad
ca/lram fërreum. Tunc Ujabu, princeps & ductor illius exercitus, licentiatus а
duce, elevato vexillo egrelIus ей, & сайта metatus ей iuxta montem Pacoztu.
Hinc vero equitantes, in сайго Peytu сайта metati Гипс, & per tres dies ibi per
manferunt, quarto autem ufque ad callrum Bezprem pervenerunt. Tunc Uf
bu & Ea/êe, ordinato exercitu, contra Romanos milites, qui caftrum Bezprem
culiodiebant, pugnare acriter ceperunt, & pugnatum ей inter eos per hebdo
E 3 ma
\
 38 LANNOYMIHISTORIA
madam unam, in qua hebdomada, feria quarta, dum utraque pars exercitus, la \

bore belli nimis effet fatigata,tunc Uliú'u & Eufee, plures milites Romanorum in ore`
gladii confumferunt, &quofdein iétibus fagittarum interfecerunt, reliqui vero Ro
manorum, videntes audaciam Hungarorum, dimìlfo cal'tro Bezprem, fuga lapli funt,
&pro remedio vitœ, in terram Teutonicorum properaverunt, quos Ußcbuu &Eufee,
ufque ad continium Teutonieorum perfecuti funt. Quadam autem die, dum Hun
garii & Romani in confinio ell`ent, Romani fugiendo, latenter lluvium, qui ell in
conlinio Pannoniae & Teutonicorum tranfnataverunt , unde fiuvi us ille ab Hunga
ris vocatur Lopon/ii, eo quod Romani, propter metum Hungarorum latenter
tranfnataverunt. `
М

С A Р U Т Х L I Х.
De Cri/tro Ferreo.
‘IT ex hinc, Ujùbuu pater Zoloucu, & Eujee pater Urcun, reverlï, :afirma
4 ferreum ceperunt, & 111105 incolarum in oblides acceperunt. Hinc vero
equitantes juxta fiuviurn Boloturi, ufque ad Thyou pervenerunt, & lubjugatis
fibi gentibus, decimo quarto die callrum Bezprem intraverunt. Tune Ufubuu &
En ee, inito confilio, nuutios fuos cum diverlis muneribus, & 111115 incolarum
in oblides politis, Ducì Árpad tranfmiferunt, & qualiter dedit eis Deus vidio
riam, 81 quomodo Romani, dimillo callro Bezprem, ante eos fuga laplì , fluvi~
um Lopoiyu latenter tranfnataverunt. Milli vero eorum, Ducem Arpad, 111111
va Turobag Афише ambulantem invenerunt, & eum cum diverlis ех parte ПЛ:
Ъии & Eufee falutaverunt, & 111105 111со1а111т in oblides politos, Ducì prœfenta
verunt. Dux vero Arpad, audito hoc laetior factus eft folito, & iterum in
Eeilburgu reverfus, magnum fecit Convivium , & legatis gaudia nuntiantibus, mu
nera magna condonavit.

C А Р U Т L. l '

De Deuaßatione Pannoiiia'.
Unc Dux Árpad & fui nobiles, cum tertia parte exercitus fui, de Ecilliur
gu egrelli, сайта metati funt juxta campum putei fai/i, 61 inde equitantes
ufque
 DUCUMHUNGAnrm. l 39
ufque ad montem Володи pervenerunt. Dux vero Arpad, ab orientali parte de
dit Eleudunee patri Zolju iilvam magnam , quœ nunc Vetrus vocatur propter ely
peos Teutonieorum inibi dimifi'os. Ad radicem cujus filvae, juxta fiagnum Per
teu, Sac nepos Zobol/u, longo poli tempore caf'trum conftruxit. Quid ultra?
Dux autem Arpad & fui milites, fic eundo juxta montem S. Martini сайта me
tati funt, & de fonte Sabariie, tam ipfi, quam eorum animalia biberunt. Et
montem afcendentes, & vifa pulchritudine terrœ Pannonìœ, nimis laeti гады
funt, & inde egrefii, ufque ad Rabam, & Rabueeam venerunt, Sclavorum &
Pannoniorum gentes & regna vafiaverunt, & eorum regiones occupaverunt. Sed
& Carinihinorum, Moroanen/ìum fines, crebris incurfìbus diripuerunt, quorum
multa millia hominum in ore gladii occiderunt, praeñdia fubverterunt, & regio
nes eorum pofïederunt, ut ufque in hodierum diem, adjuvante domino, potente:
& paciñce poiieritas eorum detinet. Tunc Ufubuu & Eiyèe pater Urcun, cum
omni exercitu eorum , fani & incolumes, cum magna тот reverfi funt ad Du
cem Аграф Deus enim, cujus mifericordia praevia erat, tradidit Duci Arpad
& fuis militibus, inimicos eorum, & per manus fuas labores populorum poffe
derunt. Ubi cum radicati fuiffent, & fere omnia viciniora regna fibi fubjugaffent,
reverli funt juxta Danubium verfus iilvam , caufa venationis, & dimifïis militibus
ad fua propria, Dux & fui nobiles, manferunt in eadem iilva per decem dies,
& inde venerunt in eivitatem Ат Regis, & ad infulam Sepel defcenderunt,
ubi Duciffa & aliae mulieres nobilium fuerunt. Et eodem anno, Dux Arpad
genuit ñlium nomine Zulta, & factum ей gaudium magnum inter Hungaros, &
Dux & fui nobiles, per plurimos dies faciebant convivia magna, juvenefque
eorum 1udebant`ante faciem Ducis & fuorum nobilium, ficut agni ovium ante
arietes. Tranfaciis autem quibufdam diebus , Dux Arpad & fui nobiles, com
muni confìlio miferunt exercitum , contra Menumorout Ducem Byhoriergfem , cui
exercitui principes & duélores facti Гипс Ufubuu & Velec, qui egreffi Гипс de in
fula equitantes per fabulum , & ñuvium niftiœ in portu Beuldu traninavigave
runt. Et inde equitantes , juxta ñuvium Couraugr сайта metati funt , & omnes
Sieuli , qui primo etant populi Адаме Regis, audita fama U/îibuu , obviam pa
cifici venerunt , & fua fponte filios fuos cum diveriis muneribus in obfîdes de
derunt , `62 ante exercitum wil/uu , in prima acie contra Menumorout pugnaturi
ceperunt , & liatim filios Siculorum Duci Arpad tranfmiferunt, & ipii prœceden
tibus Sieulis , una contra Menumorout equitare ceperunt , ñuvium C'ris in Сети.
то monte tranfnataverunt , & inde equitantes iuxta Huvium Текст: cañra me.
tati funt.
CA
 `4о LANONYMIHISTORIA

С А Р U Т L I.
De Duce Menumorout.

вес сит audiviliet .M'enumorout , quod U/iibuu & Velec nobiliffimi milites
Ducis Афиш ‚ cum valida manu , praecedentibus Siculis , contra eum
venirent , timuit ultra , quam debuit, & contra eos aufus venire non fuit, eo,
quod audiverat , Ducem Arpadium & Г1105 milites , validiores еГГе in bello , &
Romanos fugatos еГГе йе Pannonia per ipfos , & Carinthiuorum, Moroanenjium й
nes devafiafie , & multa millia hominum occidifTe in ore gladii eorum, Regnum
que Pannoniorum occupaffe , & inimicos eorum ante faciem eorum fugìffe. Tunc
Dux Jllenumorout , dimiiIa multitudine militum in сайго Byhor , 1рГе сит uxo
re & ñlia fua, fugiens a facie eorum, in nemoribus ИШЬ" habitare cepit. Ufu
buu 81 Velec , omnifque exercitus eorum laeti , contra calirum Byhor equitare
ceperuut , & сайга metati funt juxta Huvium jouxas. Tertio autem die , ordi
natis exercitibus , ad сайгшп Bellarad egreiii Гипс ‚ ficut e converfo , milites
congregati ex diverlis nationibus , contra inibuu & fuos milites pugnare cepe
runt. .Sycli & Hungarii , iciibus fagittarum multos homines interfecerunt; U/îl
liuu & Velec , per baliñas , centum viginti quinque milites occiderunt ,’ & pu
gnatum ей inter eos duodecim dies, & йе militibus Ufubuu, viginti Hungarii , &
quindecim Sycli interfecii Гипс. Tertio decimo die autem , cum Hungari &
Sycli fofIata cailri impleviernt , & fcalas ad murum ponere vellent , milites Du
cis Meuumorout , videntes audaciam Hungarorum, ceperunt rogare hos duos prin
. cipes exercitus, & aperto сайго, nudis pedibus, fupplicantes ante faciem Ußibuu
& Velec venerunt. Quibus Ufubuu & Velec cufiodiam ponentes, ipii in caítrumBy
horintraverunt , & multa bona illorum militum inibi invenerunt. Hoc , cum
Menumorout per nuntios fuga lapfos audiviffet , irruit in maximum timorem , б“
mifit nuntios fuos ~`cum diveriis muneribus ad Ußibuu & Velec , & rogavit eos ,
ut ipii paci faventes , legatos fuos ad Ducem Акрил! eundi dimitterent, qui nun
tiarent ei: Quod Menumorout , qui Duci Arpad , primo per legatos proprio: ‚ bul
garico corde , трете mandando , terram cum pugillo ß' daturum negabat , modo per
eqfdem nuntios , 1118115 fr? pro/lratus , totum regnum , Ö” Zultœ filio Arpad , [тат
[itam dare non dubitaret. Tunc Ufuiuu & Velec coníilium ejus laudaverunt , &
cum legatis Г1115 nuntios miferunt , qui dominum fuum Ducem Arpadium , cau
Га рас15 rogarent. Qui cum infulam Sepel intravifient , & Ducem Акрил falu
tai
 `Висим“Нтдшс'дцдд. 4I
tallent , fecunda die legati 'mandatalnènumorout dixerunt. Dux vero Атм,
inito coulilio .fuorum nobilium , mandata Maumorout dilexit , & laudavit. Et
dum liliam JVIenumnrout ejuldem aetatis , ut lilius luus Zaltus , jam elle audivif
fet , petitioném Maumorout dilferre noluit , & liliam luam in uxorem Zalm ac
cepit , cum regno libi promillo. Et millis legatis ad Ujùbua & Velec ,i manda
vit , ut celebratis nuptiis , liliam Штатами, liliò fuo Zalm in uxotem ac
ciperent , & Byhor
morout datent lilios incolarum
callrum. in oblides politos fecumi ducerent , & Duci Menu

C A Р U Т L il ï.
De Ußlbuu б' Velec.

Sabuu б' Velec, nec non omnis exercitus, praeceptis domini fui faventes, lì
liam Menumorout , celebratis` nuptiis , acceperunt , «St ñlios incolarum in
oblides politos fecum duxerunt , & iplum M'namoruat in calli-o Byhor dimile‘
runt. Tune Ujiibuu & Velen' , cum magno honore & gaudio ad, Ducem Arpad
reverli funt. Dux vero& fui jobagiones obviam eis procelTetunt, ¿Sr liliam Ille.
numoroat , licut decet fponlam tanti Ducis , honotiñce ad ducalem domum du
xeru-ut. Dux vero А:pal , Gr omnes ­l`ui primates , celebrantesy nuptias , ma
gna fecerunt
millibus convivia , &regnorum'.
circumjaceutium fore quotidie
Et comedebant nuptialiter
juvenes eorum lude'oant, cum
ante diverlìs
l'aciernv
Ducis & fuorum nobilium. Dux Arpad , accepto juramento Primatum & mi
litum Hung/trite , lilium fuum Ziltam Ducem ', cum magno honore elevati fecit.
Tune Dux , U-,falmnec patri Zalman, pro luo ñdelillimo fervitio, dedit callrum
B- aprem ‚ сит omnibus appendiciis luis ‚ 6:> Velalura dedit comitatum de Zarand,
& lic ceteris nobilibus , honores & loca condonavit. Menumoroue , рой iltam
caulam in fecundo anno , line ñlio mortuus ell, & regnum ejus ‚ totaliter Zil
tœ genero fuo , штат in pace. Poll haec anno Dominicœ Incarnationis
DCCCCVII. Dux Атм mig-ravit de hoc feculo , q-_ui liouorilice lepultus el`t fu
pra caput unius рант llurninis, qui delcendit per alveum lapideum in civitatemï
Arhyla Regis, ubi etiam poll converlionem Hungarorum, aedilicata eli Ectlejìa,
quœ vocatur al. a , lub honore Beata: Maria Vfigé/iis».

.saip.1et~f.H„„g. PJ. ‘ F ' « ‚ CA

 42 LANoNYMIHisTonIiI
ее. _ _m

C A Р U Т L I I I.
De Зин-стопе Zulta Ducis,

МРТ fucceilit ei ñlius fuus Zulta , {imilis patri moribus , dillimilis natura.
f
А Fuit enim Dux Zulta parum blaefus & candidus , capillo molli & Havo ,
йашга mediocri , Dux bellicofus , animo fortis , fed in civibus clemens , voce
fuavi , fed cupidus imperii , quem omnes primates & milites Hungariae miro
modo diligebant. Tranfaétis quibufdam temporìbus , Dux Zulta , cum effet
tredecim annorum , omnes primates regni fui , communi conlilio &'pari volun
tate , quofdam rectores regni fub Duce prœfecerunt, qui moderamine juris con
fuetudinis, diíiidentium lites contentionesque fopirent, alios autem conllituerunt
ductores exercitus , cum quibus diverfa regna vaftarent , quorum nomina hœc
fuerunt: Lelu filius Tojii , Bul/itu vir fanguinis filius Bogat, Bonton filius Cul
pun , erant enim illi Viri bellicolì , & fortes in animo , quorum cura nulla fuit
alia , nifi domino fuo fubjugare gentes , & devaftare regna aliorum. Qui ac­_
cepta licentia a Duce Zulta , cum exercitu Caranthino decreverunt , & per Fo
rum Julii in Ilíarchiam Lombardia venerunt , ubi civitatem Paduam , caedibus &
incendiis , & gladio , & rapinis magnis , crudeliter devaftaveruut. Ех hinc
intrantes Lombardiam , multa mala facere ceperunt , quorum violentiœ ac bel
luino furori , cum сете incolae in unum agmen conglobatae refiftere conaren~
tur , tunc innumerabilis multitudo Lombardorum , per Hungaros iéiibtis fagitta
rum periit , quam plurimis Epifcopis di: comitibus trucidatis. Tunc Lutuardus,
Epìfcopus Vertellen/is Eccleiiœ , vir nominatifiimus , Caroli miuoris , quondam
Imperatoris , familiariflimus amicus , ac ñdeliilimus coniiliarius a fecreto , hoc
audito , aiiumtis fecum opibus atque incomparabilibus thefauris , quibus ultra ,
quam œliimari poteil , abundabat, cum omnibus votis eFfugere laboraret eorum
cruentam ferocitatem , „tunc infcius fuper Hungaros incidit , & ."tox ab eis ca`
ptus interñcitur , & thefaurum exiilimationem humanam tranfcendentem, quem
fecum ferebat , rapuerunt. Eodemque tempore Stephanus, frater Waldonis
comitis , cum in feceffu relidens , fuper murum сайт] ‚ in nocturnis alvum pur
gare vellet , tunc a quodam Hungaro , per feneftram cubiculi fui , fagittœ iélu
graviter .vulneratur , de quo vulnere eadem noéte extinguitur.

СА
 \
\`

DucuMHUNGAn1.1n. 43

_ .- с А i» U т i. 1 iv.
De Deua/latlone Lotbariugire, Alemannia, {за Francia.
1\

D'ìinde Lotharingiam & Alemanniam devallaverunt, Francos quoque Orientales,

in confinro Franconia & Bavaria: , multis millibus eorum caelis , iélibus
lagirtarum in tlrrpem fugam converterunt , & omnia bona eorum accipientes ,
ad Ducem Zaltam in Hungariam reverli Гипс.
т

C A Р U T L V. `
De morte Lela ö' Bal/ilu. )e

Ойеа vero anno quinto , regnante Conrado Imperatore, Lela, Baljii, Во

tond , inclyti quondam & gloriolillimi milites Zulte: , Ducis Hungariae ,
1111111 а domino fuo , partes Alemannia: irruperunt , & multa bona eorum ac
ceperunt. Sed tandem Bavaroram & Allemannoram nefandis fraudibus , Lela ö'
Buljau capti funt, & juxta liuvium Hin , in patibulo fufpenli , occiduntur.
Bolonia & alii Haugaroram milites , qui ex eis relidui fuerant , videntes , fe
malo dolo inimìcorum coarctatos , audaéter «Sr viriliter fleterunt , & ab invicem'
non funt alienati , fed alter alteram partem , menfurando periculum , preeci
pue fumferunt adjuvare, & vulneratorum more leonum _, in media arma fre- _
mebundi mentes, Ьойев fuos graviílima caede proliraverunt. Felix igitur Hun
garorum embola , multa periculorum experientia , jam Iecurior & exercitatior ,
de ipfa continua exercitatione praeliorum , viribus & potefiate prϞantior, to
, tam Ba'oariam & Alemanniam , ac Saxoniam & regnum Lotharien/'e , igne & gla
gio confumferunt , & Erchargeuwn , atque Bertuldum , duces eorum , decolla
verunt. Hinc vero egrelli , Franciam & Galllam expugnaverunt ‚ & dum inde
viéiores reverterentur , ex inlidiis Saxonum magna tirage perierunt , qui autem
ex iplis evaferunt , ad propria redierunt. Sed de morte Lela & Balfua aliorum
que fuorurn militum, dux Zulta & fui primates non modicum Гипс conturbatì,
& ‘inimici Teutonieorum funt facil. Tunc dux Zulia & fui milites ‚ propter il
latam injuriám inimicorum , contra eos confpirare ceperunt , à _quolibet mo
1
do 4polient eis vices reddere , _non tacerenr. Sed divina gratia adjuvante , dux
‘ F я Zul
 44 LANoNYMl HISTORIA
Zulia ‚ anno Dominicœ Incamationis DCCCCXXXI. genuit lilium , quem no
minavit Totjim , pulchris oculis & magnis , capilli nigri & molles , comam ha
bebat ut leo , ut in fequenri'ous audietis.
М

с А Р U т L v'r. ’
De Inimicis vArlionis Regis.

ÑOdem anno , inimici Ashonis Regis Teutonieorum in necem ejus detellabili

Ä facinore machinabantur , qui , cum per fe nihil mali ei facere potuillent,
auxilium Huagarorum rogare ceperunt , quia fciebant , quod Hungari elfent in
fuperabiles in alfuetis bellorum laboribus , & plurimis Regnis , Deus per eos
furoris fui ñagella propinalfet. Tunc illi inimici Athonis Regis Teutonicorum, mi
ferunt nuntios fuos ad Ziltam Ducem , virum bellicolum , & rogaverunr eum
dato auro multo , ut adjutorio Hungaro , praediéìum Regem Athonem invade
rent. Dux vero Zulia , iracundia duétus, tam pro eorum pace d: pretio, quam
etiam pro morte Lelu 6r Buljiiu , gemebundo peélore milit exercitum magnum.
contra Athonem Regem Teutonicorum , quibus principes Gr ductores fecit Botuudi
um lilium Cimlpun & Zobol/iim lilium Elend , nec non Ircundium lilium Eig/êe. Qui
cum egrelIi elfent a Duce Zulta , rurfum Bavarian', Alemanniam di Захотят , at
~ que Thuringiam in gladio perculferunt, & exinde egrelli in quadragelìma, trani'
ieruntRhenum lluvium, &Regnum Lotharienfe in arcu & fagittis exterminaverunt,
univerfam quoque Galliam atrociter aliiigentes , Ecclelias Dei crudeliter intran
tes ,> fpoliaverunt. ~ Inde per abrupta Зенит/гит ‚ рег populos Alimìnos , fer
ro ñbi viam & gladio aperuerunt. Superatis ergo illis bellicolillìmis gentibus ,
& naturali litu locorum tutillimìs , montes Senonum tranl'cenderunt , & Segu/am
ceperunt civitatem. Deinde egrelli , Taurinam civitatem opulentillimam expu
gnaverunt , & роГщиат planam regionem Lombardia: afpexerunt , totam pene
Ital'am , bonis omnibus alliuentem & exuberantem , concitatis curlibus {polia
verunt. Deinde vero Botoni lilius Culpun , & Uri-un filius Eujee, fuperatis
omnibus gentibus prœmemoratis , felici victoria fruentes , ad propria regna re
v'ertuntur. Tune Юго Rex Teutonicorum , poluit inlidias juxta Rhenum lluvi
um , & cum omni robore regni fui eos invadens , multos ex eis interfecit. Bo
гоп/1 & Urcun, ae reliqui exercitus ‘ magis volentes mori in bello , quam ap
propriatam libi victoriam amitterent. Tunc holiibus pertinaciter шипит , & in
eo
 DUCUMHUNGARIL. 45
eodem bello quendam magnum Ducem, virum nominatifiimum , interñciunt,
& alios graviter vulneratos in fugam convertunt , quorum fpolia diripiunt , &
exinde ad propria redeunt regna , cum magna viétoria. Et cum Botond &
Ureuu , in terram Pannoniœ lœti reverterentur , tunc Botond longo labore belli
fatigatus , miro modo iniirmari cepit, e luce migravit , & fepultus ей propo
ñuvium Vereueea. Sed ifiud notum fit omnibus fcire volentibus , quod milites
Hungarorum , haec & alia hujufmodi bella , ufque ad tempora Тов/[т Ducis
gefierimt. '
d
m

vCapua.“ invii.
De Con/Zitatione Regni.

)UX vero Zulta , рой reveriionem militum fuorum, fixit metaisegni Him»
дате. Ех ,parte Gmeorum ,~ ufque ad portam тип, & ufque ad ter
ram Ногу. Ab occidente ufque ad mare , ubi eli Spaletìna civitas ; & ех
parte Teutonìcorum , ufque ad pontem Guneil , & in eifdem partibus dedit ca
ßrum confiruere Rutlxenis ; qui cum Alma duce , avo fuo , in Pannonìam vene~
rant; & in eodem confinio ultra lutum Mu un , collocavit etiam Bißenos non
paucos habitare, pro defenfione regni fui, ut ne aliquando in pofierum furi
bundi Teutonieì ‚ propter injuriam fibi Шагаю ‚ fines Hungarorum devaftare pof
fent. Ex parte vero Baemorum , fixit metas ufque ad ñuvium Мота ‚ fub ta~
li conditione , ut Dux eorum annuatim tributa perfolveret duci Hungariœ , &
eodem modo ex parte Polonorum , ufque ad montem Tatur , ficut primo fece
rat regni metam Bar/ii filius Bunger. Et dum Dux Zulta & fui milites , ita ra
dicati effent, tunc Dux Zulia duxit ñlio Toejùn uxorem , de terra Cumanm-um,
i' & ipfo vivente accepit juramenta fuorum nobilium ., & ñlium fuum Tag/im fecit
Ducem ac Dominatorem, fuper totum Regnum Hungarian Et ipfe Dux Zulia,
tertio anno regni fui filii , de ergafiulo corporis viam univerfae carnis egreffus
ей. Taifun vero Dux , cum omnibus primatibus Hungariœ , potenter 65 pa
ciñce , per omnes dies vitae fuae, obtinuit omnia jura regni fui. Et audita pie
tate ipÍius, multi hofpites conñuebant ad eum , ex diverîis nationibus. Nam
de terra Bular , venerunt­ quidam nobiliíïìmi Domini , cum magna multitudine
Hifmahelitarum , quorum nomina fuerunt : Billa d: Boqfu , quibus dux per di
Е 3 ~ Чег—
 21.6r LANoNYMIHIs'roaxa. r

veria loca Hungarorum , condonavit terras , & infuper calirum , quod dicitur
Peß , in perpetuum concefiit. Billa vero & frater ejus Badi: , a quorum pro
genie Ежу defcendit , inito coniilio , de populo fecum ducto , duas partes ad
fervitium praediéti caiiri conceíierunt , tertiam ver'o partem fuis pofieris dimife
runt. Et eodem tempore , de eadem regione , venit quidam nobilifïimus mi
les , nomine Heten ,` cui etiam Dux, terras & alias pofielliones non modicas ,
condonavit. Dux vero Tocßm genuit ñlium nomine Geyjàm , quintum Ducem
Hungariz. Et in eodem tempore , de terra Byßenorum venit quidam miles , de
Ducali progenie, cuius nomen fuit Thomizoba , pister Urcund , a quo defcendit
genus Thom@ , cui Dux Tocßm dedit terram habitandi , in partìbus Remty,
ufque ad Thzfciam , ubi nunc ей portus Obad. Sed ilie Thomizoba vixit ufque
ad tempora S. Regis Stephans', nepotis Ducis Toc/im. Et dum beatus Rex Ste
phanus Verba vitae praedicaret , & Hungaros baptizaret , tunc Thomizoba in fide
vanus , noluit eíIe chrillianus , fed cum uxore Vтат: , ad portum Obad eli:
Iepultus , ut ne baptizando ipfe «Sz uxor fua, viverent cum Chriito in тешит,
fed Urcun ñlius fuus chriiiianus faetus, vivit cum сыто in perpetuum.
 +mßaaäatstaeieaaeewamr+ 47
11.10A NNIs DE THWRÓCZ
CHRÜNICA HUNGARÜRUM
AB ORIGINE GENTIS , INSERTA SLMUL CHRUN'CA

SOANNIS ARCHIDIACONÈ DE KHKULLEW,

ad annum ufque Chrilti MCCCCLXIV. & ultra perduéta ,
nunc ad lidem duarum Editionum , Brunnenlis nimirum & Augulianœ
de anno MCCCCLXXXVHI. Nec non M. S. Codicis Membranacei
Bibliotheca: Auguliae Vindobonenlis recognita , auéta & emendata ,
fparlisque quibufdam notis ac plurimis variantibus leétionibus,
ех Budenli quoque Chtonico antiquo illuftrata
A IOANNE GEORGIO SCHWANDTNERO
AUS TRIACO STADELKIRCHENSI.

AD EGRE'GîUM
DOMINUM
THOMAM DE DRAG,
Per/Emails Рис/Элле ЗетепШЕтЕ Principis Domini Мата: , Hungarìae ,
Bohemia б’с. Regis , Außriœque Ducis ‚ Cancellariam.
PREFATIO
MACIs'rRI JoANNIs DE THWRO’CZ,
In primum librum Chronicœ Hungarorum felíciter incipit.

É). дйёйё
3081 otìo his annis nobis acque limul torpentìbus , varii
rerum ordines cum occurrilfent, fuaves interdum lites,
media inter Colloquia furrexere , & levia difputationum jur
gia fœpius emerferunt. Dum ­de primaevis Hungaricae па—
tio
 43 II.M.JoA.DETHwRocz
tionìs rebus , deque parte mundi , quae Hungaros aut germi
navit , aut in hanc regionem, quae antíquitus Pannonia, nunc
vero Hungaris ab eifdem Hungaria dicta ей, fudit ., Variis
utamur fententiis ; experiendi tandem gratia placuit , dudum
~ ­dum
fuperdiligenti
his rebusleótione
contextas revolvere hiliorias.
perluiiravimus, Quas equidem
multa in eifdem de par
te mundi Scythica , unde & Hungari emerflife perhibentur ,
aut omìffa aut negleéta , feorfumquenb aliorum autrorum po
íitìonibus confcripta apparebant. Enimvero-, & magnî re
gis Athylae gefiarum gloria rerum ‚ йуН parvitate compre
henfa , digno laudum praeconio non minus quafi fubdicere vi
debatur. Nec crimine de hoc , Hungarorum Vetultas argu­
enda ей , quod fuarum memoriam rerum, altum oblivionis in
pelagus deñuere permiñt. Hoc genus hominum , ipfarum
запасе rerum, armorum potius lirepitu, quam literarum fcien­
tia fefe exercitabat. Nam & hoc пойго aevo , pars nationis
ejufdem quaedam , Tranfilvanis regni рота ш oris , chara
аегез quofdam ligno fculpit, & talis fculpturae ufu literarum
ad inliar vivít'. ` Externarum nationum invidiam , exaélis
per ipfum Athylam Regem vittoriis, condignum praeconii fub
traxiffe ftylum, & eid-em Regi Athylae gloriam Imperialismo
-minis demfiife puto , neque per ipfum geltarum rerum in de
cus , quidpiam , praeterquam ìllatas per ipfum eis miferias ,
lanétuofi carmínis adinllar, fcripfifle inveniuntur. Unde
gaulus Orofius ., fuarum ultimo libro hilioriarum ., Hunnorurn
de eruptione mentionem faciens ., tredecinio ., inquit „ („то
iinperii Valentis, radix illa nizyeriarum no/ŕrarum. copian/ji.
mos ßmul _frut-icesl ‚центу/1021. Et Antoninus Florentinus
Archiepifcopus, in fecunda parte fui chronici operis, ilo/iz ,
ait .‚ geatis barb/itiesmeßierefaccret , „ф ШМЁтфл? Gal
- ' ia
 CHRONrcAHU»NGAnonUM. .49

liarum 89" Italiarain excidium, me loqui cogeret: nemo lazia

dauam , ini/erin alg/que aliena, adeptus e/ŕ gloriam. Ninus
Affyriorum rex , regna quod in aliena violentas injecit ma
nus, univerfarum originem hiltoriarum peperit. Et niñ quon
dam Agamemnon Graecorum Imperator , Trojanum llion
eVertilIet ; Magnus quoque Alexander trillibus armis orbem
vallaílet, illorum nomina pariter cum corporibus cecidif
fent. Scythicas igitur partes., Regis quoque Athylae aevum,
ingentium facinorum prœ magnitudine, immortalitate dignum,
ampliori ltylo ut delcriberem, funulque & fubfequentiuin Hun
gariae Regum hillorias , olim editas percurlitarem , & in il
lis, f1 quid negligentia Scriptorum VitialIet _, calligarem, tuis
animatus perfuafionibus , rem meis viribus haud parem, ag
gredi praefumii. Dulce enim tuum & admodum deleétabile
eloquium me vicit: quamvis tantarum magnitudo rerum ,
majori fit digna vate , tua tamen perfuaûo , cuín erga me vim
habeat mandati , tibique nondum perfuadenti paruerim , per
fuadenti eo magis omnem vim meam dedicavi. Enimvero,
in praefumente , ut arbitror , hœc praefumtio .‚' invidia antiri
ce, ludibrium pariet , & lingua , quae parcere fcit nemini ,
in detraéilonem illius dillolvetur. Nofcimus , inquient hunc
hominem. Verum quidem juxta Evangelicam leétionem, nul
lum fua acceptat patria , cum tamen rebus in his ех me fe
cerim nihil, veteres in omnibus fecutus fum hillorias, &
fententias auélorum tranfgreílus fum in nullo. Partes qui
dem Scythiœ, & illarum fitum , Athylae quoque Regis ge
На, pluribus chronicis operibus eapropter indagatis , ltylo
paulo ampliori , quam priores Hungarìcarum hilioriarum ef
fecerant auclores, illorum undique poûtiones intermifcendo, .
confcribere , ас ceterorum Divorum Hungariae Regum billo
sffipf. Ra. Haig. P. I. _ G rias ,
50 II.M.JoA.nnTHwnocz

rias , debilis mei operis infra limites ‚ puta , quondam Ca

roli Regis nequiter interfeéti , miferabile ufque ad carmen ,
quantum mei ей ingenii , diligenter caltigare curavi , altius
que illud alta me juvent ordinare Numina cœli. Tu quo
que fulcipe nautam, altas pelagi Voragines, abfque temo
ne temperieque ratis , ac remigis officio , tua ad defideria
fulcantem. Sufcipe, inquam, tuae tantum voluntati fatis
facere volentem , 6L fufcipe me , non ех me ., fed ех vete
rum has res defcribentium Voluminibus auétorum , gratum
velut florem, viridibus leótum de cefpitibus , шве offeren
tem dominationi. Vale.

и
е RQ
таты *MGM
se ‘ de <
3 „фат i
ß.;ï=__„«1.L_J-f-l­-a-_l-_
an@
«iD-œil "aŕ
ъд Ф мг
8 ß

S0#
 CnnoNlc-A HUNGARORU'M. 51
.E_Mŕ

StaLiLGQtJ-fitisi.
Lim antigua aufforum neta/ias , Нитюгит [ive Hungaro»
rum обветшала originen: афиш/р: inuenitur, quibus tanz
modernorum , quam prateritorum teinporum bomiiies ,_ diver
ßis туш accommodantes , non рота in _bac re diferepatione'
differitiimt. Duo enim uolumina cbronici орет ., propaginem
fimiliterque Es' ¿fe/ia illorum elucidantia , a ceteris auŕioribus , ас
etiam in feipßs , maxime inv declaratione illorum germinis, iii/ß
dentia , temporibus guondam Diuorum Caroli 55.’ Ludo-viii. Нины
gariie Regum , ut dici prießimitur , edita reperiuntur; quorum
alterum fuper libro Gene/is decimo , alterum мрет undecima ,
capitulis Для: fundaverunt origines; Cum aut-ein buie', отара/1
diluuii Шпагат, uniuerßi euro , a Mie is' e/us jiliis, puta Sem,
Cbam , 89’ ‚Горда; пошт receperit generationem , штифт
Cbri/iiame religionis natio седа! ; alienarum propter Hungari
сат , quod noluminibus inA гит declarauerunt generationem ‚
fupe-rßuitati рапид, quam несший, ad/cribi deber@l digno/tirar.
Und@ , ne ipfe ex ß’ buie operi quidpiam идише reprehendar,
' illarum [дунет ualuminum aufiores , meis propoßtis idem prin»
cipiuin ропо. —
G я: ` P'ARS
52 Ц. М.]0А.пв THwno_cz

РА R s PR IMa
CHRGNECIE HUNGARGRUM
De Hunnorum Origine , в: Primo IngreíIu in Pannoniam ,
ceterifque eorum rebus geftis.

CALPUTH.
l l n n Í o l

Exnrdium Narrationzs т Рптат Partem Chronic@ Hungarorum.

Ae funt generationes Noe & ñliorum illius , Sem , Cham , Gr Japhet:

de quibus рой diluvii cladem , LXX. duae generationes , puta de
Sem, XXVII. de Cham , XXX. & de Iaphet , XV. proceiïiffe perhibentur.
На: generationes dierminatœ funt in orbe terrarum , & fecundum quofdam
Sem, Aliam; Cham , Africain; & Japhet , Europam , fortiti Гипс. Secun
dum vero Hieronymum de Hebraicis quœfiionibus , nec non 6r Jofephum, ñlii
Japhet poerdiIIe dicuntur feptentrionalem regionem , a Tauro & lmao , mon
tibus Scythiœ, ufque ad ñuvium Tanaim , qui eandem mediam fcindit. Un“`
de primus lilius japhet Gomer , a quo nominati {unt Galatae , poilea Galli ,
quos noflra œtas a quodam Francone I ) , ñlio olim Paridis ñlii Priami , ulti
mi regis Trojanorum , Duce videlicet eorum denominatos , Francos vocat. Hic
Franco , роРс Trojanae urbis excidium , in Pannoniam, quœ olim Magni Ale
xandri œvo , juperior Grecia vocabatur , magno cum populo venier , & fub
monte Sycan 2), fecus fiuvium Iltrum 3 )‚ qui & Danubius dicitur, civita
tem ampliíiimam aedilicaffe , & illi nomen a monte Sycan praediéio , Sycam
briam impofuiffe , & tandem orientalium metu nationum , abinde ad partes oc
cidentales declinaiIe , 8x regionem circa ñuvium Sycana 4.) occupaer , illam
que a praefato Francone Duce eorum , Franciam appellafl'e, & regione in ea
’ dem

(l) М. S. Hung. Chr. illam Franci'onem appellat. (я) Ibidem Sycaarz legitur. (3) Idem haber:
qui Цитата Ним nominarur. (4,) In eodem, Замка , ре: quem line dubio Звучала hodiemus
Galli: Шиш: intelligitur.
 . CnnoNchHUNGARonUM. 53
dem civitatem condidillè , & illam in memoriam patcrni nominis Paris denomi~
пане, traditur. Secundus lilius japhet Magog, a quo delcenderunt Scythœ,
fecundum fanéium I-Iietonymum, & Madai , a quo diéti lunt Medi; Javan, а
quo Graeci; & Tubal, a quo delcenderunt Hifpani; & Moloch , a quo deri
vati funt Cappadoces , unde & nunc habent civitatem nomine Mafec'hab 1); &
Thyras , a quo nominati funt Thraces. Gomer autem genuit Allenes 2), a.
quo Trojani. Javan genuit Elifa , »a quo Elilaei , & ройеа Aeolides ; & Thar
lis, a quo Cillces defcendille perhibentur, nunc civitas illotum metropolis, hoc
vocabulo Tharlis denominatur. In hac civitate natus fuit Beatus Paulus Apo
liolus , prout habetur in Aéiibus Apoliolorum capitulo XXI. Et fubdens Bea
tus Hieronymus , ab his , inquit , divi/iz jimt infulre gentiam in regionibus ßis ,
uquuißlue Лишают linguam Дат Ö' familias [ш in nationibus див. Quod di
éium iple Beatus Hieronymus anticipalle invenitur , nam hoc ройеа, tempo
re confulionis linguarum aétum ей. Filii autem Cham , Chus, a quo & Aethio
pes, unde in Hebraeo Aethiopes , Chus nominantur; & Melraim , а quo
Aegyptii , in Hebrœo enim Aegyptus Melraim dicitur; Phuth , a quo Phu
thei , ей enim in illotum regione lluvius quidam , qui etiam modo Phuth vo
citatur; 6r Chanaan , a quo diéti Гипс Chananaei , quorum terra ройеа liliis
Ifrael data fuit. Filii autem Chus, Saba, a quo Sabaei; Evila , a quo Gen
tiles ; & Sabatha , a quo Sabatheni procellilTe perhibentur. Ex his ройеа ‚
propter longi aevi irreminilcibilem vetuliatem , mutata funt plurima , рапса
que in le vel in libilimili aut propinquo permanlerunt. Et iterum fubjungit
Beatus Hieronymus: porro Chastgenuit Nemroth. Ille Nemroth fuit , qui in
duxit polieritatem Noe ad aedilicandum tutrim & civitatem , contra Domil
num. Unde Jolephus 111 libro de antiquitatibus rerum : dum, inquit, рта/гнуса tri
bus , Sem ‚ Cham , Ö’ Japhet, una Ö’ eadem Hebraica uterentur lingua, ¿utente/i
mo prima pq/t diluvium armo , Nemroth Gigas при tutrim сап/{теге ‚ cum omni co
gnatione jira , peritulum diluoii attendendo: ut lì contingeret diluvium iterari,
turris in refugio , ultionis evadere pollent judicium. Divini tamen judicii fen
rentia., cui humanus non valet reliftere intellectus , lic illotum mutavit & con
fudit loquelam , ut proximus а proximo non intelligeretur, tandemque opere
non confummato , in diverlas dilperli funt regiones Hanc grandem & cunéiis
feculis admirandam turris aedificationem , alii inter Nubiam & Aegyptum fuilTe,
G 3 ac

(I) M. S, Martcalt. Edit. Brun. Mefecliab- (а) M. S. 8! пап. Вши. ¿fuuck

54 H. M. ].оА.вв annocz ` ­

ac illius antiqualia , per hos , qui a Memphis in Alexandriam irent, ufque ho

die cer-ni :, а111 vero in Chaldaea ad ñumen Euphraten , illorvidelicet in loco ,
ubi ройеа multas рой aetates , Semiramis , cunclarum famofiliima Reginarum,
urbem illam celeberrimam Babylonem, primi imperii genitricem condidit, ex
-titiife , & а Babel turri, quondam propter confufionem linguarum denominata ,
ynon tantum Iolam civitatem , fed öl Chaldaeam ipfam, totamque Affyriam &
Mefopotamiam magnam, propter Imperatorum illam inhabitantium facinorum,
gloriam, Babylonis nomen accepifle , tradunt. Multa & admiratione digna,
hujus urbis de conditione >¿I œdiñcio , Ethefius & Clitharcus , item Herodotus,
.nec non Diodorus Siculus fcripfere: quae poltmodum , per quofdavm, turri prae
noratae appropriata invenientur. In uno enim diélorum duorum voluminum
Jofephum referre pofuerunt, quod Nemroth in turri ipfa , ех auro purillimo
Deorum feciffet templa : palatia ex lapidibus pretioiis aedificaffet; & columnas
aureas in illis erexiffet; plateafque illius diverfl coloris lapidibus pavimentaf
fet , cui haud adhibenda ей fides. Nam рой 11011 (1111 tunc praeteritum univer
íale diluvium, nondum tantum auri in ufu fuiffe credi poteíl; , quod de illo &
templa aediñcari , & vcolumnae erigi potuiffent: & nec tunc Deorum erat cul
tus, quibus
riorum ipfadefunélo
Ninus, templa aediŕicari
Belo Rege debuiífeut , cum
patre [по , ­in multa рой fecula, , &rex
illius memoriam Alfy
pro fui
confolatione, ex auro patri limile feciffe limulacrum , illudque- tam ipfe coluif
fe , quam etiam cuncium fui regni per populum coli mandaffe; & non рой
multum temporis, in illud limulacrum immundum fpiritum intraffe , & peren»
tibus refponfa exhibuilfe , exindeque cunélam idololatriae perniciem originem
eepiffe, multœ doceant fcripturae. Tandem fequitur : Et turris фр: in qua
drum /iiblevabatur ab uno angulo iu alium ; habens longitudinis paffuum mille XV.
latitudi-nis totidem ‚ quantitas vero altitudinis nonduml finita erat ,_ fed illorum
propolito, lunarem ufque ad circulum fublevari debebat. Groilitudo autem
fundamenti trecentorum erat paffuum: paulatim quidem fublevando arótaba­
tur , ut prœeminens pondus groílitudo fundamenti levius fullineret. Et rurfus
in белей, capitulo ubi fupra , dicitur: IN2 , videlicet Nemroth , серп ф po
tens in terra. Nam per potentiam alios fibi fubjugabat , _& ad turris opus n0
lentes compellebat , «Sr ideo fubjungitur: ö“ erai robuflus uenaror, id ей , ор
preifor hominum Coram Domino, & exinde proverbium illud exìvit : `quaß lVem
тот. Dum enim ройеа aliquis oppreffor hominum videbatur, dicebatur alter
Nemi-oth , vel fimilis Nemroth.. Fuit autem fecundum fauéhun Hieronymum ‚д
regni ejus Babylon , & in terra Sennaat. . -
CA:
 CHRONicAHUNGAnoRUM. 55

CAPUT EL
De Generationls Hunnorum , Лиг Hungaroram Origine.
Нине Nemroth , quidam voluerunt Hunnorum live Hungarorum fuilTe proto
parentem. Nam in uno diélorum voluminum politum eli, quod Nem
roth gigas , poll linguarum confulionem , in terra Evilath , quae nunc Perlida
vocatur , intralIet , «Sr ibi ex conjuge l`ua , Enech (1) vocitata , duos gene
raliet ñlios , quorum alter Hunor , alter vero Magor denominati extitilIent : ex
quibus tandem univerii Hunni live Hungari , ipforum generationis recepiíIent y
propaginem. Dicitur etiam , quod idem Nemroth plures , praeter Enech ,
uxores habuiffet, ex quibus prœter Hunor & Magor plures lilâos procrealiet,
hi Gzeorundem polieritates, Perlidem regionem prœdiétam inhabitarent , {iatu
ra Gt colore limiles Hunnis , tantummodo in loquela , velut Saxones & Turin
gi, modicum differentes. In altero autem voluminurn prœdiclorum fubditur,
quod Hunor & Magor , patres Hunnorum live Hungarorum , non fuilTent ñlii
Nemroth , qui fuit lilìus Chus , qui fuit Cham, qui fuit a Noegenitore ~l`uo
malediétus; tum ex eo , quia ipfe Nemroth nunquam juxta liuvium Tanaim
habitalTet , tum vero , quia, ut fupra diélum left , a Magog lilio _]aphet de
Icendiernt Scythae , &с. Nam fubditur ibidem : Ergo , ut _lacra Scriptara ö'
риги йодом: dicunt , Hangari defcenderunt a Magog ßlio japhet ‚ qui pry! dilu
uium anno 58. prout S. Slgllbertas Epifcopus Antiochenus in Chronlca orlentalianc
nationum refert , intrauit terram Evilath, б" ex conjuge jaa Enech , genait Hunor ö’
IlIagor Лжи-(141803 , а quibus Hanni ö’ Magyarl generati Ö’ denominati faißent.

C А Р U Т НЕ.
De eodem TraEiatu.

Antoninus autem Florentinus Archiepifcopus, de quo fuperius mentionem

me Iecier recolo, Sigilbertum & Vincentium fequens, in fecunda fui
>chronici operis parte, Hunnorum originem , in antiquorum hiíloriis fe lic legille
ponit.

(О М- S. Em.
 \

56 II. M.]oA.n1s THwnocz

ponit. Silimer, inquit, rex Gotliorum, alias Getharum , filius magní Gaderieì,
род egreßiim Syeantiee infidae Srythiae, jam quinto loco tenens principatum, cum terras
этим cum jîca gente iiiti'izßet, quasdam magas mulieres in populo reperißet , quas fer
moue Gethico alirumnas поедает, casque habens jiijiieílas, de mediojiu' штат, lon
geque ab exercitu [uo fugatas, in ßilìtudine eoegi/fet errare. Quas tandem/ilo: res
hommes, ( quos nonnullifaunos ficarios votant.' quod genus, quondamjanfio Antonio,
cum eremi pervagabatur младшем ‚ сшит legitur, ) cum delerti per devia errare vi
dißent, in illarum amplexue pariterque б” coitum je commijìui ent. Exhineque, hoc
fìroeijlìmum ac pavendum 8° terribile homiizum genus лифт, quod primum inter Meo
tidas paludes fiiißêt. Cumque in gentem сидит: ‚ тох in vicinorum agrosfe ingeren
tes , vajlitates ватты, oli/lantesque, quos jllrßtan ferro non /iqieraßenß jui vultus
terribilitatefugajfent, qui Ö“ in pigiiora fua, prima die nata, dq/Ievijfent. Nam mari
bus fêrro genas fecaßent , ut antequam/iiavìa laflis nutrimento pereiperent, vulneris co
gerenturjîibire tolerantiam. Tali ergo, inquit, [Игре proereati Hanni, exigui qui-lem
forma, jêd arguti, morilius expediti, ai equitanlum promtyfimi, jl'apulis lati, ac ar
cus fagittasque traî'lare parati , cerviribus firme' , Üßcperbia jul'ierereíli, сияй}: vicinis
gentibus, horrnri pariter б” jbrmiiini erant. Haec Antoninus. Jordanus autem
& quidam alii, Hanno , ab incubis dœmoiiibus & quibusdam mulieribus, origi
nem fumlille dixere. Invidia auétrice, Jordanus hac ducitur fententia. Nam
cum Gothorum de genere, quos Hungari propriis expulere de ledibus, fuam
ducat originem : progenitorum injuriam prae corde ferens , hoc opprobrio,
Hunnorum affecilfe generationem , credi poteft. Sacra etiam hanc lententiam
reprobat Scriptura. Cum Evangelicae lecìiones , nollrum canant protulille Sal
vatorem: quod enim, inquit, ¿ß de carne, caro e/l.' quod autem defpiritu ejl, jpiri
tus e/l. Et rurlus: Spiritus carnem ö”. ф non habet. Contrarium igitur verituti
& erroneum ell, credere,
habent generandi, concelfaquod
non fpìritus, quibus naturalia,
funt, generare polfent.'A quae vim & ofñcium
Diodoruswero Sicu
lus, Scytharum gentem, apud Araxim llumen originem habuilfe, parvamque
ab initio, ac modicae terrœ cultricem fuilTe: deinde Regem naélam potentem &
bellicofum, aë militari vii-tute prœcipuum , patriam amplialfe, montanam , 'uf
que ad Caucal'um; campel'trem vero ulque ad oceanum Scythicum , & paludem
Meotidem, Humenque Tanaim , fui hillorici laboris tertio in libro poluit. Et
.tam iple Diodorus ibidem ‚ quam Herodotus in lua Chronica libro quarto, fa
bulam inducunt quandam , dicentes: Quod cum olim Í-L'rcules, prior illo, qui
pollmodum res Trojanas turbavit, Geryonis vaccas cullodivilfet, & in terram ,
quam nunc Scythiam vocant , tunc omnino delertam, devenillet; deprehenlus
tan
 l

CHRONICAHUNGARORUM. 57
tandem vehementi pluvia & gelu, fubftrata fibi pelle leonina obdormiviffet: in
terim autem, equœ illius a curru per pafcua errantes, difparuiffent. Qui ex
pergefaëtus, omnem illam regionem perlul'trans , easdem non inveniffet; ulti
matim , cum in terram quandam, quae Hylea dicitur, deveniffent, ibidem quan
dam virginem de tellure natam , ancipitis naturae , humanae videlicet ac ferpen
tinae, fupra femora quidem fœminam, inferìus autem viperam , reperiffet, eam
que confpicatus atque admiratus , fi alicubi fuas vidiffet equas, interrogaffet: Ша,
fe eafdem fcire, fed interim donec cum ipfa concumberet, ipfas iibi reddere nol
le, refpondiffet. Hercules igìtur , lub ea mercede cum illa concubuìffet. Illa
vero, cum Hercule ampliori cupiens uti concubitu, eidem equas non reßituiffet,
donec ab illo fe gravidam comperiffet. Tandem refritutis Herculi equis, mulier
illi dixiffet: Has ego tibi equas , que hut шип—ат, jeruaui: tu quidem mihijèrva
jus, сит illarum premium per/¿iluì/ii. Concepi enim er tefilios tres , qui, ubi naiifìie-l
rint Ü машу-т, de illis quid jim fizfŕuru., mzhi dieito: an hic debeaut habere domi
eilium? ipfa enim hujus regionis гелю imperium; an illos ad te mittere fiebeam , qui pa
ter illorum es. Cui Hercules arcum unum, duos enim deferebat, ac baltheum ,
ad cujus commiffuram aurea dependebat phiala, dediffet, & antequam illi haec
dona aflîgnaffet, arcum detendiffet, »Sr baltheo fe prœcinxiffet, dixiffetque illi:
Quem illorum, hum: areum ita гепатит, б" hoc balilzeo Леи: me preecinêium смет,
eum tu regionis шт incolam фуг; qui autem his operibus, que ip/ì prœeipio, impar
erit, illum ablegabìs. His igitur diétis, Hercules abiffet. Poli hoc, enixa mu.
lier illa , filiis , uni Agathirjb , alteri Gelono, noviffimo autem Sylla, nominaA
impofuiffet. Qui , cum in virilem adoleviffent aetatem, mulier ipfa mandato
rum memor, ea, quae fibi injunéìa erant, peregiffet, & liliis tentatis , ultimum,
puta Scytham, paternis praeceptis œquatum fore comperiffet: quare duobus,
Agathirfo videlicet & Gelono ablegatis, Scytham fui regni haeredem confiituiffet,>
a quo tandem , tum populi , tumque Reges Scytharum procefliffent , ipfaque
regio nomen accepiffet. Item Trogus Pompejus, Scythas cum ngyptìis, tan
quam homines gentiles, qui femper mundum fine initio fietiffe putarunt, de ge
neris vetuliate contendiffe fatur. Dixere enim Egyptii: terrarum quidem , alia
folis premitur ardore z, alia-vero frigoris algore riget in tantum , ut ne quidem
homines vel animantia generare poffet, verum & advenas necat: ŕEgyptus ve
ro, adeo`aeris beneficio foret temperata, quod nec aeltivi folis ardores, neque
hyemalia frigora, illius olfenderent incolas. Prœterea ŕEgypti tam fœcundus
effet _ager, quod in procreatione alimentorum, illa terra feracior effet nulla;
unde dejure, homines prius natos ibi videri debere, ubi facilius educati poffunt.
Seripß. Ref. Hung. P. I. H Есоп
 58 Il.M.Joa.nETHwnocz
Econtra Scythœ refpondiffent, quod cœli temperamentum, propofitae quaefiìoni
nullo argumento foret, quippe cum primum natura, caloris&fn'gorisincremen
ta, regionibus divifìt, Itatim ad locorum aurœ tolerantiam , quœque animalia
generavit. Unde & Га1атапдгат ignis, & cerros vermes anima vitali vegetau
tes, antiquae nives gignere pariter & nutrire perhibentur; eodem modo, arbo
rum atque frugum varietates, pro regionum conditione natura produxit. Quan
to enim Scythis aura ей аГрег1ог quam ¿Egyptiis , tanto & corpora & ingenia
Scytharum Iunt duriora. Ceterum, f1 mundi primordia, vel aquarum illuviee
tenuit; vel ignis (qui & mundum genuier credebatur) poffedit; utrumque Scy
this potius priorem prœliare originem potuerunt. Nam ii ignis primas res poffe
dit, nonne paulatim extinétus, feptentrionali agro , qui fupra omnes terras hi
berno frigore alget, aeris temperiem dedit: ŕEgyptus vero, & totus oriens, qui
& nunc torrenti folis calore œiluant , рой extinétum primœvi ignis ardorem ,
tardiíîune temperamentum aeris recepere. Si vero aquarum inundatio omnes
terras fubmeriit, profeéto decurrentibus aquis, altior terrarum pars, prius de
tecta fuit, humilibus autem тете in partibus, aqua diutiflime morata ей, &
quanto prior quaeque pars terrarum , aut ab igne liberata, aut ab aquis iiccata
iit, tanto prius animalia generare cepit. Porro , Scythia adeo altior omnibus
‚ terris ей, ut cunéta Humina ibi nata, in mare Meoticum, deinde in Ponticum,
& deinde in Ãîgyptium, decurrant. ŕEgyptus vero, li ab aquarum in eam
per vim decurrentium incuríibus , multis molibus aggerum munita non fuiiIet,
coli aliter ,u niñ excluñs Nili ñuótibus, non valuiíiet. His igitur argumentis fu
perati ŕEgyptü, Scythae antiquiores viii fuere.

CaPUTW.N
Continuatio Narratiouis.

ualicunque acardine ortus, Hunni five Hungari procefierint: prœclarum

ramen illorum laudis preeconium,­ lata mundi per climata, prœ gefiarum
magnitudine rerum , longe diffufum; illos & Catholicam Едет non minus am
pleéli, probitatis titulo fulgere, grataque vigere morum honefiate; tum vero
militari prœůantia, & armorum virtute, ceteras nationes longe evadere, ubique
clamat. Ex hac generatione, nedum Reges, verum etiam & plebejae conditio
nis homines, catalogo Sanétorum adfcripti, Ie Iuper aethera confcendiffe laetau
- tur.
 CnnoNch HUNGAnonUM. 59
iur. Nec ille magnus Athyla , fuam quomodocunque deprehendi potelt negle
xille nationem. Nonne nepotem magni Nemroth, .fuo in titulo fe fcriplille inve
nitur? & in fecundo libro chronici operis Hungaricatum rerum, dum de illotum
fecundo traciatur ingrell'u, ipli Hungari, luae originis propaginem , per genera
tionis lineam, ad magnum Nemroth deduxilfevreperìuntur. A Magog vero,
filio Iaphet, Scythas, qui prius Нет ‚ ройеа Gothi funtvocati , quos Hunni
propriis expulere ledibus , ut infra dicetur, tum Ilidori documento, tum vero
certis ad id accedentibus fcripturis, proceliilfe, negati non poteli. Unde ipfa
rum Hungaricarum Chronicarum in primordiis fequitur: dum enim Hunor 6r
Март Nemroth client primogeniti , a patre eorum feparatim in tabernaculis ha
bitabant. Accidit tandem , una dierum cum venandi caula ad. campum procel
lillent, & illis in delerto una cerva occurrillet, quam cum fugientem infequentes,
in paludes Meotidas devenilfent, & cerva eadem, in crebris lilvarum faltibus
evanuillet, ipli eandem diutius perquilitam, potuerunt invenire minime. Pera~
gratis ltandem paludibus eildem, cum illas armentorum pro pafcuis optimas fore
conlpexillent, redeuntes ad растет ‚ аЬ iplo licentia impetrata, cum omnibus
iplorum rebus, in iplas paludes Morillas intraverunt, ibidem moraturi. Hanc
paludem regionem elle „ & Perlidae provincias vicinam fore; pontoque illam in
gyro vallari ; unum tantum vadum habere; aditumque illic & ехйит, diliicilem
praebere; herbis, lilvis, pifcibus, volucribus & beliiis abundare, in Chronica
poluere Hungarica. Diouylius autem , paludem lianc matrem Ponti appellavitl
Multas enim famolillimorum amnium aquas , in illam devehi, ac tandem eaf
dem, iplam paludem in mare Ponticum emittere, dicit. Paludes ergo Meoti
das, Hunor & Magor adeuntes, quinque annis ibidem immobiliter permanle
runt. Anno vero lexto exeuntes, dum per deler-tum vagarentur, ionitum lym
phoniae audierunt, & fcrutinii gratia ultetius procedentes, uxores ac lilias Bere
ka, line maribus in tabernaculis manentes , ac felium Tuba colentes, & choreas
ducentes, cafu repererunt; quas celeri rapina comprehenlas , limul cum earum
rebus, in paludes Meotidas deduxerunt. Contingit autem , eofdem in hac ra
pina, inter ceteras ‚ Dulœ principis Alanorum., duas lilias vitgines, forma prae
claras comprehendere; quarum unam Hunor, alteram Magor in uxores rece
perunt , ех quibus mulieribus tandem omnes Hunni , live Hungari originem
fumiilTe perhibentur., & hanc quidem rapinam, cunctarum prœdarum primam
nonnulli fuille dixere. Facium ей autem, cum diutius paludibus in eildem per
manlillent, in gentem creverunt validiliimam : ita quod palus ipia eoldem cape
‚те, ас eifdem nutrimentorum alimenta ptœliare nequiret. Subtilillima igitur
Н. 2 f 1 qua
6o Il.M.]oA.THwRocz ' s
quadam añutiae calliditate exeogitata , in Scythiam ipfis vicinam exploratores
deftinaverunt. Qui redeuntes, cum terram Scythiœ amplam , pro armentìfque
pafceudis valentem elle dixilfent , mox cum omni generatione, ac rebus & ar
mentis ipforum, illam intraverunt, ibidemque quofdam Alprofuros (1), quos in
prioribus Chronicis Hungarorum , nunc Ruthenos vocari, fcripferunt, inveniífe
perhibentur. Deletis igìtur eifdem & expulfis , ас fub jugum redaclis, regnum
illud, invitis vicinis, pcflidere dicuntur ufque in hunc diem. Antoninus vero
Florentinus Archiepifcopus , Hunnos ad limites Meotidis paludis habitalle añìr
mat. Dicit enim , quod cum venatores Hunnorum, fequentes vefügia cervi,
per paludem Meotidam , quam prius inviam effe putabant , tranfiviffent, &
Scythicam regionem diligenter exploraifent , ac , quidquid ibidem vidiifent,
Hunnis omnia nuntiafi'ent, & ad tranfeundum ipfas paludes eos animaffent, tunc
Hunni, horum venatorum duélzu, paludibus ipfls pertranlitis, velut quidam tur
bo, Gothis, in ipfa Scythia manentibus , incubuiífent , ac eos , qui ceteris im
perabant & prœeminebant , bello viétos , de propriis fedibus expuliffent. Pau
lus Orolius etiam, ut in prae-fentis opufculi proemio dictum ей ‚ 111 fuarum 111110
riarum libro ultimo, de Gothorum expulfione mentionem faciens: gens, inquir,
I-Iunnorum , diu inacceßisß'clzdu montibus , erumpens , repentina rabie perrita, exar/it
in Gothos, стае/Рифт conturbatos, ab antiquis fedibus expulit. Multa & varia de
his Gothis, in Romanorum fcribuntur hiiloriis. Magna haec & antiqua genera
tio fu-it, & multas concufïit fui terrore orbis partes. Unde idem Paulus Ого
11115 , primo fuarum hiftoriarum libro, Alexandrum Magnum , Gothos evitandos
fore pronuntiaffe: Pyrrhum, Epiri , TheiTaliœ, Macedoniaeque regem, ex
horruiffe; Cœfarem vero , qui cuneta armis ftravit , declinalfe ait. Hi igitur
vGothi, qui multas gentes,` ut Vincentius , in hiltoriis capitulo centelimo duode
cimo fcribit , fuo fubdiderant fervitio, Hunnorum fubditi funt imperio. Nam
qui Gothis ferviebant , expullis Gothis, Hunnorum parebant principatui ; & lic
Hunni , omni pene Scythia potiti, ceteras Scytharum nationes , fortitudine &
principatu premebant.

CA

(11 zu. s. autografo».

 CHRONIcA HUNGAnonUM. 61

C a Р U т v.
Dejìriptlo Scythiae Secundam Priore: Hßorlas Hungarorans.

Напс quthiam , Hungaricarum primaevi auélores hilloriarum , in Europa

poiuere ; illamque verfus orientem extendi, & ab uno latere Ponto aqui
lonari, ab alio Riphaeis montibus, ab oriente vero Alia, & ab occidente fluvio
Ethewlr( 1), quem & Don vocari dixerunt, includi fcripfere, gentefque in Ша
procreatas, vanitatibus deditas, otia ampleéli , aétibus venereis intendere, ra
pinas amare , & generaliter , coloris plus nigri quam albi elle dixerunt. Рт
terea, Scythicam regionem una cingi comprehenlione; fed in tria regna, Bo
jlardiam (2) Icilicet, ac Dentiam, & Magarlam ( 3) dividi , centumque & oéto
provincias , in quas olim per filios Hunor & Magor, ob centum & oéto proge
nies eorundem , quœ de illorum egrelTae fuiflent femoribus, cum de paludibus
Meotidis in eandem introifFent , divifa extitiert, habere; ab orienteque, Scy
thico regno _Iurianorum regnum, & poll hœc Tarliam , tandem Mangaliam jun'
gi, ibique & Europam terminati : & rurfus ex plaga aelìivali fubl'olari, gentem
Corofminam & ¿Ethiopiam , quae minor India vocaretur, vicinari, inter meri
diemque & curfum Don ñuvii , delertum immeabile elle, ibique propter intem
periem aeris illius zonae , ferpentes diverli generis , & ranas velut porcos fore,
balilifcofque ac plura toxicata animalia, nec non unicornem ibidem generati.
Praeterea, in Scythia grandem ñuvium Don vocatum oriri, & illum ab Hunga
ris Ethewl nuncupari, & hunc liuvium montes niveos, qui Scythiam cingerent,
tranlcurrere , & amilTo nomine Ella-wl, Don vocari. juxta ipfumque verIus me
ridiem , gentem Cytanorum (4) ‚ & gentem Alanorum jacere, & lluvium eun
dem, tribus ramufculis in mare rotundum cadere. Alterum quoque lluvium,
Togatha diélum, valde magnum, in regno nafci Scytharum, illumque per iilvas
delertas paludefque , & montes niveos , ubi fol nunquam luceret, difcurrere;
tandem in Hircaniam intrare, & ibidem in mare aquilonis vergere , longitudi
nemque Scythiae patriae trecentis & fexaginta, laritudinem vero centum nonna
ginta iladiis extendi ; litum etiam ejuldem tam munitum , ut in uno tantum loco
parvillimo , introitus illac reperiatur exiíiere; & rurfus ab oriente, Scythiae
H 3 _ Bel'

(1) М. S. Eehul. ( z) M. S. Буди-Лат. ( 3) М. S. Пагоды. (4) м. S. nec non editio

Brunn. 8: Augult- Kyeanorum.
 62 II. M.Joa.THWRocz
Belfos & Comanos albos vicinari , ac circa mare aquilonis , ab occidente ufque
Sufdaliam , defertum elfe lilvellre, humano generi immeabile, & illud ad ma
gnum fpatium extendi , ibique per novem menfes , continuam nubium jacere
denlitatem , & menfes per eofdem ibidem, folem nili tantum in menlibus julio,
Junio, & Auguflo, a fexta folum hora ufque ad nonam , cernere minime poile,
’ibidemque in montibus hujus deferti, griphones nidilicare, & aves Legisfizlck,
quae vulgo Kerechetb vocantur, pullos generare pofuerunt.

С А Р U Т VI.
Alia De/iriptio Scythia Secundum Áuŕlores.

niverlis auétoribus, quorum cura fuit partes defcribere orbis, hœc Scythiae
defcriptio contraria elfe videtur. Cum Scythia, illorum juxta politiones ,
non unum tantum lit regnum , fed magnam mundi partem fuis ambiat limitibus;
'nec enim negari poteft , Scythiam in Europa effe, nam Ilidorus, illam maxi
mam fore regionem , partemque ejus fuperiorem in Alia , inferiorem vero in
- Europa ponit. Sed quod in illa fit lluvius Ethewl five Doa, ac ab orienteju
`rianorum regno, рой hoc Tharfiae, tandem Mangaliœ, Corofminzeque genti, &
ÍEthiopiœ vicinetur, quodque Scythia alium fluvium , Togatha nomine, vilabeatr,
li ceteris auétoribus, qui de his rebus fcripfere , locus ей dandus, multum ab
illorum pofitionibus hœc defcriptio difiidet. Cum ipli in eorum voluminibus,
'de quopiam regno, quod Jurianorum effet , aut de ñuminibus Ethewl live Don,
& Togatha, in Scythiae, vel totius orbis defcriptione, nullibi mentionem feciffe
’reperiantun Aut f1 Scythia tantummodo in Europa ей, quomodo Ethiopia,
quae meridionalis ей ‚ ас Tharfia & gens Corofmina, quœ regna funt Afiatica,
illi vicinari polfunt ‘.2 Enimvero Scythia , ut auétoribus placuit, partim in Alia,
partim in Europa ей ‚ eamque Tanais lluvius , Riphaeis in montibus ortus, no
bilillimus amnium , qui & Aliam ab Europa dividit ‚ vallas per folitudines de
currens ., mediam interfecat , tandem in paludem Meotidem lapfus , illius un
das auger. Dicnyfius & Paulus Orolius, Scythiam tantummodo in Alia, intra
¿t extra Imaum montem , hoc eft imum Caucafum , collocant, ¿t inter cete
ras nationes, Hunnos in illa federn natalis lolì habere dicunt, & ipfe Dionylius,
‘Hunnos eofdem cum Cafpiis & Albanis vicinari , populofque feroces , 6r bello
aptos elle'ponit. Ptolemeeus vero ac Strabo, 6r Plinius , Afiaticam Scythiam
ab
 CuaoNIcAHUNGAnonUM. 63
аЬ oriente Humine Rha (I), ab occidente autem Tanai amne, claudi fatentur ‚
& illi ab oriente Seres populos locant , quos Julius Solinus , arborum frontes
aquarum afpergine humidare , ex hocque frondibus in eifdem , teneras nafci la
nugines , & ipfos Seres eafdem depeélere, ac exinde fericum illud , quod jam
in ufum communem damnofœ vanitatis admìffum ей, facere dicit, ex quo Ге
rico , nunc humana oftenduntur potins corpora , quam velliuntur. Deìnde ve
ro , Scythiœ Afiaticœ , meridietenus Candefia , Mardia , Hircania , Apia,De­
cerbia , & Baétria , regiones , diélis ficut placuit auéloribus, conterminœ funt.
Quidquid autem Germania , ad Oceanum feptentrionalem , & flumen Tanaim ,
Meotidemque paludem fejungit, Ifidorus omnìno partem Scythiœ inferiorem di
cit ; 6i illam , ut fupra dictum ей , in Europa collocat, ac illi circa mare Pon
ticum , Thraciam vicinam effe , in eademque parte Scythiœ y, Alaniam , Go
thiam , Daciam , Rhetiam, regna hominibus notiora , ponit. Hanc partem
Scythiae, Trogus Pompejus pro tota Scythia pofuit , & illam ab uno latere
Ponto , ab altero Riphaeis montibus , a tergo Alia ¿it Phali Humine , claufam
effe arbitratus ей.
— __ *_ Í _ I

С A Р U Т 'VEL
De gentibus Scyihiie i'uteriora inealentibus , ö’ de riiibus earundem , deque auro ö’
lapidibus pretio/is in illa abundautibus , б" de ßuminibus illam irrigautibus.

'Varias gentes , auéìores ima Scythiae incolere pofuerunt , quas inter cete
ras , tumjulius Solinus , de mirabilibus mundi fcribens , tum vero Pom
pOnìus Mela , clarius exprimunt. Ponunt enim in parte Scythiœ Afìaticœ Neu
ros , eofdemque aeftatis temporibus in lupos transformari , & reliquo anni cur
fu, .rurfus in priftinam faciem reverti; Martemque pro Deo, & enfes pro 1111111
1асг15 colore ‚ Diifque pro viétimis homines immolare. His propinquos Gelonios ,
ipfofque de inimicorum cutibus, &1ibi ipfis indumenta, & equis tegmina facere.
quta hos халифе ‚ homines caeruleo piéios colore , & qui ceteris digniores­
funt , hos magis hoc colore uti. Tandem Antropophagos , inter quos & Ejido
nes connumerant , quibus execrandi cibi, humana dicuntur effe vifcera , pro
/
ptet l

(l) Qui nunc Wolga dicitur.

64 lI.M.joA.DETHwnocz
pterea illis nullam gentem contiguari ,' fed ob nefarium illorum ritum , cunetas
iinitimas nationes , ab illorum ñnibus profugiife , & ob hoc ‚ totam terrae par
tem ufque ad mare , quod Thybin vocant , per longitudinem illius orœ , quae
œñivo orienti Iubjacet , ufque ad Seres , in vaiiam Iolitudinem redaótam , abf
que homine elfe. Eofdem etiam Efedones, parentum funera , folennibus pro
quui cantibus & viétimis , congregatifque proximis , eadem denn'bus laniare ,
ac -ovinis cum carnibus mifcendo , iibi iplis efcas faeere , capita quoque , cute
à carnibus nudata, auro circumdare, & illa gloriolis pro poculis deferre. Cha
Мс: vero & Datos , а ceteris Scythis , crudelitatis immanitate , modicum aut
nihil difcrepare. Scito , Tauros , íicut & Neuros , pro hoiiiis adveuas cedere.
Saccosvero
parte quoque & Nomadas
Scythiae , vicinis
Europaea 1111ейаг1agros
, Georgianos , pabulaque pecorum 1)quui.
colere : Aßaticos [n
vero , Ínec
fua diligere , nec aliena furari , & ideo nec fua cuiiodire , nec aliena attingere.
Затаив: autem , ufum auri & argenti afpernari , & avaritia quid fit, ignorare,
& eofdem cum >proximi fmt Riphaeis montibus , prac aliidua hyemis außeritate ,
in Ipeluncis & fub foíiis terraneis habitare , totumque corpus , ac etiam ora ,
praeter folum viium , veñire ponunt. Fatentur etiam , prœter has , nonnullas
alias in Scythia effe nationes ; ultimas autem ad juga Riphœorum montium Ari
majpos 2) , gentem unoculam , Gr рой hos ac juga montium eorundem , partem
mundi damnatam , & in illa continuarum cafum nivium effe, afierunt; ita quod
haec pars orbis , œternae nubis caligine obfelIa , fola fit terrarum , quœ 'non no
vit vices temporum , nec aliud de cœlo accipiat , nifl tantum hyemis rigorem
Iempiternum; neque ей homo , qui hos niveos рой montes , & hanc perpe
tuam рой caliginem , 11 quippiam terrœ aut humi lit , dicere queat , cum illa
pars mundi , mortalibus ignota cunélis effe perhibeatur. Nonnulli auétores , &
maxime Strabo , Gnoíius , Oceanum borealem , vel Scythicum , propter fri
goris contiguam intemperiem concretum , ac in perpetuam glaciem verfum , &
praeterea innavigabilem fore , putaverunt. Plinius tamen Veronenfis dicit ,
quod Indica: naves , commercii caufa navigantes , tempeftatibus ventorum arre
ptœ, in Germanicis littoribus inventœ, ac per Regem Suecorum, Metello Gal
liœ proconfuli donatae fuiíTent , & fuper his Cornelii Nepotis utitur teftimonio ;
quod accidere minime potuiert , 11 feptentrionale pelagus , congelatum & in- «
navigabile Iuiiiet. Ferunt etiam , in Añatica Scythia , terras auro & argento
eíIe

(1) Edit. Brunn. & Аида. A/iacos, 2) Utraque edirio haben Arijinapfns.
 CHRoNrcAHUNGAnonUM. 65
elle locupletes , fed inhabitales. Nam , cum auto & argento ac gemmis aliiu~
ant griphes , pertinax laevuluque genus animalium , & alites ferocillimae illas
culiodiunt , nec quempiam illac adire patiuntut. Quippe , illac attingere la
tagentes cum vident, mox ultra omnem rabiem laevientes , illos dilcerpunt;
quamobrem advenis , difficilis & rarus , aut nullus accel'fus illac datur. Lapi
des etiam pretiolos , Cryllallum videlicet, ac Cerauneum caeruleo corulcantem
colore. Item , Smaragdum peroptimum , cui Theophralius, inter lapides pre­
tiolos tertiam dedit dignitatem , ealdem partes Scythiœ gignere perhibent. Non
tamen ad hos line dilcrimine pervenitur , cum &eoldem ipli griphes culiodiant,
propter quod 616105 Arimalpos , homines monoculos , cum illis decertare di
cunt. Scythae , quanto magis interiores , tanto alperiori magis ritui dediti,
incultiorelque elle , bella praeterea & caedes amare , ac conluetudinem bellan
tibus , ctuorem illius , quem primum interemerint , recenti de vulnere ebibere,
plurelque le interemille enarrare , maximam illis gloriam affette , inter epulas
quoque , quis eorum , quot interfecetit , mentionem laepius laetillimam facere,
& his, qui plures interfecerunt , felliones fuperiores , & bina pocula date ,
expertes vero necis , fuos inter focios inferiores elle , idque illis inter jurgia ,
maximo pro opprobrio ab aliis objicere , pacis autem condimenta & fœdera ,
mutui & permixti fanguinis deguliatione , liabilire traduntut. Immenlis mon
tium culminibus , ima Scythiae ad feptentrionem vergentia , ampleétuntur, & va
rios lluminum fundunt decurlus. Inter quos, ut dictum eli, Tanais, Riphaeo
rum montium in latere natus , multas faxofas Caucali montis per valles immut
murans , brumali parte , ingentes glacierum moles lecum ttahens , mediam per
Scythiam decurrit ‚ ас Allam ab Europa dividit , tandem plurimorum liuminum
recipiens aquas , ingens & mitiot , paludes ingreditur Meotidas. Praeterea
in Scythia Aliatica , llumen , quod Bory/lhenes vocitatur , fatis grande , apud
Neuros oriti , & hoc pifces egregii .laporis , quibus nulla teneras praeter car
tilagines ellent olla , nutrire; Hypanem quoque amnem , omnium Scythicorum
ainnium nobilillimum , & ceteris limpidiorem , potuique faluberrimum , a qui
buldam , Scythicorum amnium principem denominatum , ac etiam Pantecapen ,
Gerrum , Pho/im , & Jaxartem , ilumina Scythiae fatis celeberrima , illius intra
terminos decurrere , illamque inter cunetas Yterrae partes , aqua , pifcibulque
ac virentium herbarum campis , nec non arborum frondolis ñluis & nemoribus,
fœcundiliimaru elle , perhibent {ирга 61611 аи6101е5.

Script. Ret', Hung. P. I CA

66 II.M.Jou.nETHwRocz

CAPUT VIII.
De laude Scytharum ô’ де gentibus де quthia ortis.
l

Magna auélores де Seytlu'a fcripfere, fed multo majora fcripfiiTent , f1 illa,

aut hoflilis manus pervagari potuiffet , vel barbaricae gentis illam in
colenfis , plufquam humana ferocitas , mundi partes lufirantibus , illac tutum
iter prœbuiifet. Summus enim Pontifex Pius , in fuarum libro hiftoriarum, in
quit: ignota Mfet nobilis гепатит maxima pars , ni/i Romanorum principatus , ö’
magni Alexandri potentia , orbem aperuiß'et. Strenua enim fuit femper Scytharum
manus , nec illam Romanorum dominatio , aut Alexandri magni , vel cujus
vis imperii poteftas , concuiiiffe legitur. Et , fi limites Scythiae quifpiam ho
liium adiffe inveniatur , non tamen illius ad interiora , aliquis extraneorum prin
ci pum , fua extendere valuit arma. Darius rex Perfarum , Scythis bellum in
tulit , ad intimaque illorum pervenire fatagens , avem , murem , ranam , &
Iagitras quinque , pro munere recepit , & tandem turpi fuga e medio fubmotus
ей. Thomyris, Scytharum Regina , Cyrum Perfarum Regem, cum omni pœne
exercitu delevit , & amputato illius capite , in utrem humano fanguine plenum
proiecit , inquiens : humanum quifemper jitiuißi/nguinem , ад ultimum де illoßlßi
runter bibe. Sophirianum magni Alexandri Ducem Scythiœ, cuntis illius cum co
_piis, faeva morte trucidarunt; Vejiiimque Aegyptiorum Regem, omni bellico ap
paratu fpoliatum , Scythœ fuis de limitibus repulerunt , & magno cum dedeco
re Гагат capelfere coegerunt. Arma quoque Romanorum , magis audierunt
quam fenferunt. Scythica quidem arma virumque , major pars orbis experta
ей : quocunque gladius extenfus , fagìtta quoque Scytharum porreéta ей, non
line vulnere rediit. Scythe , primi omnem Адам armis dominaverunt , ac per
mille quingentos annos , ufque ad Nini Regis AlTyriorum tempora , principatu
ejus potiti , illius tulerunt cenIus , & nifl huic genti invidia fiylum fubtraxiffet ,
propterea , primi imperii nomen fortiri digna fuiffet. Multas gentes , claro di
gnas nomine, haec regio enixa ей. Parchi enim &Ba5lriani , ut antiquitas vo
luit aucflorum , .Scytharum funt foboles. Amazones quoque , faeminas brachio
fortes , quarum ultimam Trojanum bellum expertum ей virtutem , Scythia pe
perit. Quid autem де Gothis , per Hunnos , ut dictum ей ‚ de Scythia expul
ñs , _dicendum ей? qui & Alana: una fecum trahentes , omni occidenti infellil
limi
 CHRONICAHUNGARQRUM. 67
limi fuere. Hi funt , ut hilioriae tradunt, qui Romana fortia tranfccnderunt
mœnia, tantœque urbis , folis facris refervatis , omnem gazam converterunt
in prœdam. Romano infuper imperio terrori extitere , illorumque pars alia
Italicis in oris, alia occidentem verfus, ferocibus armis Lbi regnum effecit. Un-’
de 111, occiduas qui occupaverunt terras , rite Gothi Alani , tanquam ex Go
this & Alanis limul militantibus nominati, vocari debuilfent, nunc qui Callia
lani vocitantur. Hi, quamvis homines tunc bello apri fuerint; пойга tamen
aetate , puto , quod vicino 61 1тЬе111 permixti fanguine, olim patrias moribus
oblitis , labioque mutato , ab armis dillidere nofcuntur , cum nulla de illis’ce­
lebris per orbem pro praefenti refonet fama , piraticam folum praeter vitam,quae
potius famae otfenfro , quam nutrìx ей. Hunnorum live Hangarorum genitri
cem effe Scythiam , nullus dubitat ; quorum dr in principio exitus de Scythia ,
virtus militias praeclara efferbuit , d: nunc hoc noliro aevo , gladius illorum ,
contrariae gentis fupra capita nitet. Wandali etiam Scytharum funt genus , qui
рой Hunnos live Hungaros , paternis de habitationibus egrelli , partem mundi
Africanam , & Ecclefiam perfecutiTunt; tandem multos belli faevitiaeque рой
ftrepitus , orbis parte in eadem , regnum fortiti funt. Voluere nonnulli , ma
xime Frater Martinus , qui Romanae hifioriae compendium generavit, quod hœ
tres nationes , puta Hanni, Gothl , dr Wandali , una eademque ellent gene
ratio ‚_& ejufdem fuiffent labii live linguœ , tantummodoque nominibus differ
rent. Nulla haec ratio admittit , nec illi, quibus haec placuere, evidenti fua'm
intentionem documento probant. Nam Hunni, Gothos proprios de fedibůs ex
pullilfent minime , fi Hunni & Gothi eadem generatio fuiflent. Praeterea Go
thi priores Hunnis , dum nec Hunnorum audiebantur ftrepitus, Romano impe
_rio infelli fuere. Wandali antem , longe рой Hunnorum egrellum , Scythicis
de partibus erumpentes, ut jam diélum ей ‚ Africano in agro fedem libi fe
сете. Multas praeter has Scythia gentes , fuo in gremio enutritas fudit, qua
rum no'villimi Turci elle perhibentur , quamvis nonnulli , illos Trojano de ge
nere propaginem ducere , & nomen a. Teucro rege , qui Trojani belli in fervo о

re , ruiturœ urbi auxiliaturus venerat , nomen non Turci, fed Teucri recepif
fe pute-nt. Cum tamen , Trojanos ab Italis derivatos , aetatem mundi circa ter
tiam , Phrygias adille oras , regnumque Íibi ibidem , pariter 6r Trojanam ur
bem , quae mundo multas peperìt fabulas , condidilfe , 6r rurfus рой 1111115 ex
cidium , tum magnum illum Aeneam , patrem da auétorem Romanarum rerum,
tum vero Antenorem , Paduanae urbis 6r Aquilegiœ conditorem : rurfus in Ita
liam , tanquam unde exilfent , rediffe , multae hifioriœ tradant. Turci s Uf
I 2 He.`
\
68 lI.M.]oA.nnTHwnocz
Heticus Philofophus tradidit, in Afiatica Scythia , ultra Periccos 1) montes 62
Tracontas infulas , contra aquilonis ubera , fedes genitrices habuere. Otto
autem hilloricus, Frilingenlis Epifcopus, tradit, quod imperann'bus Grœcis, ¿t
regnante apud Francos Pipino Rege, Turci Cafpias, prout autem fummo Pon
tifici Pio , multarum hilloriarum leétori , placuit , Caucalias egreflì portas ,
quid fecerint , vicinarum fatetur miferia regionum. Hi antiquum , tum in ami
étu , tum vero in armis , Scythica quem eduxerunt de Vpatria. , tenent modum.
Multa de hac gente , deque ejus familia , ac lucriferis illius fuccellibus , Nico
laus Secundinus ‚ йу10 perbrevì ufus , ad Aeneam Senonum Epifcopum fcri
bens , denotavit. Cum autem ad praefens , non de eorum agatur rebus , id
quod illorum framea -‚ his nollris feculis , fatis nota lit in orbe , те с1е 11115 dixil
fe ful-liciat.

CAPUT IX.
Argumentum quod Scythia, de qua арф/дн: Hanni , /ìve Наций,
fit in Ajia.
PAulum Orolium , 6r Dionyfium Alexandrinnm Philofophum , fupra diélos
fequi', idque , quod Hanni live vHungori , primam in Адама Scythia na
talis foli fedem habuerint , те referre non pudet. Antoninus etiam , qui tum
Sigehertum , tum Vincentium , in his rebus imitatus ей, omnemque , qui mun
danarum rerum , in quantum fuus comprehendere potuit ftylus , feriem con
fcriplit , Hunnos , ducentibus venatoribus , Afiatica de Scythia in Europam
migralle , örlGothos , Scythia'. partibus de Europœis , deque propriis illorum
fedibus expulilfe , denique, auéta tum audaciae, tum armorum virtute, in Pan
noniam veuille , ad alias quoque nationes , terroris manum , ut infra fcribetur,
extendilfe , inane pofuilfe creditur minime. Nec priores Hungarorum hilloriœ, `
huic fententiae contradicunt , cum Hannes live Hungaros , primum in Perßde ‚
tandem in palude Meotide commoratos elle, ac duce cerva, terras in alienas ‚
ut lupra dictum ей , tranfmealfe tradant. Zeliobrem , olim Hunnorum in Ада
tira Scythia manentium, Regem , Chofroœ Perfarum Regi, contra Jullinianum
Ro

l) Edit. Brunn. Peridot.

\
 CHRONICAHUNGARORUM. 69
Romanorum Imperatorem , cum viginti millibus Hunnorum in auxilium venif­
fe , Romanae commemorant hiltoriœ. Pius etiam Romanus Pontifex , in fuis
hiiioriis , Hmmm Meotide palude tranfmiffa , in Europam migraffe , omnemque
barbariam , inter Tanaim & Danubium , occupaffe tradit. Et rurfus idem dicit,
fe hominem Verona ortum ‚ qui hoc пойго aevo Scythicas lufiraffet partes , a1
locutum fuiffe , illumqne fìbi affirmaffe , quod in Afiatica Scythia , ad ortum
Tanais amnis homines ejufdem linguœ cum Hungaris Pannoniam incolentibus ,
inveniffet , tandemque rediens cum plerifque Sacrœ Paginœ profefforibus , vi
ris religiolis de ordine Sancti Francifci , qui linguam illorum noviffent , illac
proficifci , & fancium Chrifti Evangelium , ( cum idololatriae effent dediti)prae­
dicare voluiifet: fed Dominus de Momqua 1) ‚ qui Graecae perfìdiœ fubditus
ей ‚ Afiaticos Hungaros , Romanze conjungi Eccleiiae , ac facris imbui ritibus,
œgre ferens , ipfos illac tranlire prohibuiffet.

С A Р U Т К.
De Egreßu Hunnorum de Scythia.

Анна igitur Inearnationis Domini treeente/imo _[èptuagefnno „то, diebus Valen

т Imperatoris , ut diélum ей ‚ & Damaß primi Romanze yEcclefiae Pape,
in fexta aetate feculi , Hanni five Hungari , in Scythia habitando , magnum
creverunt in populum , fuadentibufque eis venatoribus fupradiétis, in unum
congregati , occidentales invadere regiones decreverunt ‚ ас Capitaneos , puta
Belum (2), lilium Chelœ , de genere Zemen (3) ortum , Kerne & Kadicham
fratres ejufdem , Aibylam , Kew: , & Видит ‚ 111105 Bendeguck (4), де ge­
nere Kadar , eligentes fibi prœfecerunt , omni quoque cœtu {изв nationis com
putato , де centum & ocio tribubus , decies centena & oc'toginta millia , de
unaquaque tribu decem millia armatorum virorum , connumeraverunt, hofque
manu uti, (Si hoftem , fi occurreret , opprimere; faeminas quoque illorum ,
ac familiam popularemque gentem cunéiam , quam fecum ducebant , pariter
& armenta, extraneo ab infultu tueri, deputaverunt. Unum praeterea Reéto~
I 3 rem,

(i) Einf. Brunn. a Aug. мщиа- (а) м. S. Well. (3) M. S. Zemin. (4.) M. S. S. вишь,
.lewe , е вшт ‚ jilios Батат. >
 7o Y "11. M.JoA.DE annocz
rem , nomine Kadar (3), virum fapientem , & ad id idoneum, quod lites
Iopiret dillidentium ‚ fureique ac latrones calligaret , inter Ie conliituerunt , edi
centes nihilominus decreto generali, ut 11 Rector ipfe , immoderatam diliiniret
Iententiam , communitas illam in irritum revocare, errantemque Reétorem tum
corripere , ac pariter & Capitaneos dum vellet , deponere poliet. Edictum
etiam fuit, ut cum res , communitatem aequa forte tangentes, occurrerent,
aut generalis expeditio exercitus incumberet, muero Ianguinis afpergine tinétus,
media Hunnoi'um per habitacula caltraque deferretur , voxque Iubfequeretur
'prœconica, dicens: Vox Dei б" praceptum communitatis аншеф, ut unuûluisque in
tali loco ,‘ eundem defgnando locum , armatus , 'vel qualiter pote/l , comparent ‚
communitatis conßlium /ìmul ö’ preceptum auditurus. Нас confuetudo inter Hun
nos five Hungaros, uique ad tempora Geifœ Ducis , 11111 Ducis Toxun , 11111
Arpad , inviolabiliter extitit obfervata, & multos generatione de hac, perpe
tuam redegit in ruliicitatem. Nam fancitum erat , ut tranfgrelîores hujufce
modi mandati, 11111 rationabilem aliignarent excufationem , cultro media per
vifcera dividerentur , aut in defperatas caulas , vel communem immifericorditer
redigerentur in fervitutem. Hœc fanétio, alios ex Hunnis,plebejae perhibetur
eiïecilîe conditionis. Nam cum una & eadem fuerint generatio , & a quondam
Hunnor & Magor unanimiter procelierint , aliter lieri nequilfet , ut alter domi
nus , alter fervus vel ruliicus , eliici potuilIet. His tandem compolitis , Ca
pitanei fupradiéti , communi voto , cum omni ad haec deputato populo , in
gentia moventes agmina , ( 11011 ergo fedibus 1011 natalis vacuis reliéiis , fed
illis extraneo ab incurfu, idonea ñrmatis culiodia , ) quamprimum , ut fupra
dictum ей ‚ 111 venatorum duétu, tranlitis paludibus Meotidis, ac Gothis, gen
te robul'ta & famofìlïima, propriis de Iedìbus expullis , deinde auéta potentia,
animoque elati , nihil 11Ь1 оЬйаге polie arbitrantes, tanquam turbo vehementif
iimus omnia evertentes , Begins ac Cumauos albos , tandem Sufdalos , dehinc
Ruthenos , crudeli fub dominatione pertranieuntes, in uigram Cumaniam , quœ
nunc Moldavia forte creditur, devenerunt ‚ perdomitis nihilominus, in tranli
tu ipforum a Tanai Humine , univerlis barbaricis regionibus, tandem venerunt
in Paunoniam, & ад 11ра5 alvei Thi/iid', ‘ñativa tixerunt сайта.

CA

(I) M. S, addit. Je ¿were Tard@

 CunoNchHUNoARonur/r. 71

Capua* my
De [пуф Hunnoram in Pannoniam, б' de Bello eorundem in Campe
Tarnokwelgh (1) соттф.

œc regio olim , panis ab ubertate, Pannonia denominata ell'e traditur ,

quae nunc ab Hangaris ipl`am incolentibus , mutato nomine Hungaria vo
citatut , regionum nobilillima, famolillimorum amnium decurlu irrigua, campis
pariter & montibus mixtim decora ,’ auti & argenti , nec non ceterorum me
tallorum , ac lalis peroptimi genitrix fœcundillima , vino abundantillima, lil
varumque & palcuorum frequentiliima , pro majori lui parte , undique , aut
ingentium molibus Alpium , aut potenti Huminum decurfu, claufa. Hanc re­'
gionem, plurimœ nationes incoluille feruntur, & femper potentior luperveniens
generatio , agri lertilitate allecla , inlirmiorem , aut expellebat nationem, aut
fubdebat. Nam & Dacorum populus , certam ejuldem regionis ракет 011111
inhabitalle , tandem non line turbatione fecellille , ac reliéìa pingui Pannoniœ
tellure , maritima loca Notvegiœ proxima occupalle, & libi ibidem perpetuam
fecille ledem , perhibetur. Conlpeéla igitur hac regione , omni Hunnorum
cœtui ulterius non incedere, led cum uxoribus , & familia , ac atmentis, bi
gilque & tabernaculis , cum quibus de natali lolo delcendetant, terra in eadem
permanere placuit. Incolebant eildem tempotibus Pannoniam Longobardi ,
gens advena , ac Alemanni & Italici cum illis , & Tetrarcha quidam Matri
nus , vel , ut quibufdam placuit , Martinus (2) nomine natione Longobardus,
de Sabaria oriundus , tum eidem regioni, tum yvero Mœliœ , Achaiae , 11111
que Tliraciae , Dalmatiae &. Macedoniœ , de Romanorum gratia prœerat, ho
mo armis bellicis informatus. Hic , cum imm'enlam multitudinem igndtœ gen
tis, intra fui dominii limites penetralTe ,& ad ripam Titiae (3) сайта р01и11Ге,
manumque in direptionem rerum lui populi extendille , audivit, totus con
tremuit , nec illos, 1111 regiminis cum gente, aggredi aufus fuit, Romanorum
igitur petìvit auxilium. Eadem tempeliate Detricus de Verona (3), natione
­Alemannus, Romanorum ptincipum de voluntate , omni Germaniae praelìde
'bat. Ille Detricus , per Romanos in Matrinì auxilium deleéìus ей. Quam`
f ob

(1) Retentior manu: ln MS. margine cortexit : Tarnok утре. (2) MS. haber Mat-rinus, quod mihl.
emendatius videtur. (3) Thi/‘cie , que hodle ей Tibijl'us, notus Нищий: fluvius. (4) Diete
ricus leu Theoduricux de Verona ‚ Ойгогошопщ Rex. ­
 71’ II.M.JoA.nnTH\vRocz

obrem Detricus, congregato ingenti Germanico ltalicoque , ac aliarum per

mixtarum gentium exercitu , defcendit in Pannoniam , & in Zazalom (1) са
йта metatus ей; dehinc ad civitatem Potentianam (2), ubi Matrinus, congre
gata Longobardorum multitudine refidebat, venit. Erat enim haec civitas, ut qui
dam ajunt, Latinarum, ad littus Huminis Danubii, inter Thetemét Zazalom lituata.
Ad quam cum venit Detrius, cum Matrino, confiliabantur, f1 tranlito Danubio, Hun
nos in illorum defcenfu &tabernaculis, invadere deberent; vel ad committendum
bellum, alium competentem locum eligerent, quilque modus cum tam ignota gen
te, in confliétu effet fervandus? Hic igitur confilii difceptatione, inter Detricum
6i Matrinum diutius protraéla , Hunnis , eofdem contrarias ipfis res difponere,
ignotum erat minime, quare magna parte fuae gentis ad praelium difpofita,
ceteris in primaevo defcenfu , pro cultodia rerum remanentibus , venerunt fe
cus .Danubium Quos licet Detricus & & Matrinus fibi propinquos elle fcirent,
non tamen illos propter interllantiam Danubii timebant, cum eos omnino navium
carere fcirent fulïragio. Ducebant igitur quietas noétes , nec quippiam holtem ,
tanto ilumine a fe disjunétum , metuebant. Hunnì vero , plurima qui jam ilu
mina , рой difceffum ipforum a Scythia , utrium officio tranfnatare affueve
rant, noclis tenebrofo fub filentio , utribus eifdem inflatis , fe illorum navigio
commiferunt. Tranfnatato itaque infra Sicambriam Danubio, in ea parte, ubi
nunc villa Kelenfewld locata ей, ( propter quod & eadem hoc vocabulo deno
minata dicitur,) irruerunt tandem hoftilem {прет exercitum , in campo fecus
civitatem Potentianam, quem illa , lua intra mœnia, capere non poterat, in
tentoriis quìefcentem.­ Ingens exuberat vociferatio , cœdesque maxima com
mittitur. Nam Matrini & Detiici exercitus , ex fubita invalione attonitus, ne
dum in fui defenfionem armis uti valeret , verum ad quam partem fugere de
beret , ignorabat. Perimebantur ergo per Hunnos, velut errabunda pecora,
nec illis quaepiam fuga vitam redimebat. Quare omni ex parte , Lombardici
pariter &Alemannici, ceterarumque gentium exercitus, qui extra muros civi
tatis erat, fugae intenta , & per Hunnos crudeliter trucidata & deleta. ; Hunni,
poflquam dies illuxit, in campo Tarnokvölg defcenderunt. ADetricus autem,
per hanc invaûonem admodum turbatus , una cum Matrino & reiidua parte
exercitus , quae tum in civitate Potentiana , tum vero in caftris ad Zazalom ,
. con

(I) MS. habet tholm , fed recentîor manu: , in Margine ejul'dem Za'zhalom emendavit. (a) Poten
tiana alias xiullus amlquorum fcripiorum meminit , ego ltaque , Mogenti'anam fubßituendnm сет.
ferem , cuius Antonini itinerarium menuonem facie; статуй: privi-cm , in oppldo Alon , infn
Ваш сшит ‚ quoxundam солдат iii opinie.
 Снкоыхсд HUNGARonUM. 73_

coníiituta erat, irruit fuper Hunnos. Bellum igitur committitur acerrimum,

hinc inde cadunt cadavera mortuorum , magna lirages lit parte in utraque. So
lis tandem circa occafum , Hunnis , tum praecedentis 1106115 infomnio , tum
continuis belli laboribus fatigatis ,. Romanorum exercitus fit fuperior. Sed cum
non minorem quam Hunni accepiffet liragem , illos fugìentes perfecutus ей
minime. Illi quidem fugientes , tranfnatato rurfus Danubio , pervenere ad
fuos. In hoc praelio , Kewe Capitaneum interiffe , de Hunnis quoque centum
& viginti quinque millia; ex Detrici vero &- Matrini exercitu , demtis illis ,
quos noélurna in tentoriis pugna peremit , ducenta & decem millia corruiffe,
antiquae Hungarorum tradunt hifioriœ.
Altera vero die , Detricus & Matrinus , cœde gentis eorum connume
rata, timentes, ne altera vice limiles lierent viélores, ut tantum propriis re
fervatis perfonis , foli fr poernt , in сайта redirent , cum cunéla ipforum exer
citus reliduitate , verfus Tulnam civitatem procefferunt. Haec civitas , пойго
aevo, Ducatui Au rie fubjeéla ей , & tres rafias dillat a Vienna. Illa autem
civitas, ea tempellate erat Latinorum , interque civitates Pannoniœ computa
batur. Cum autem Hunni , hollem retrocellilïe cognoverunt , ad campum
certaminis funt reverli , cadaveraque fuorum, Gr Kewe Capitanei, recolligen
tes, more Scythico , juxta {lratam communem , decenti cum honore, condi
gnae tradiderunt fepulturœ, & nihilominus tantae rei perpetua pro memoria ,
‚ 1Ь1с1ет йашат five columnam lapideam folennem erexerunt , locumque illum
Keweoza vel Kewehá-za vocaverunt. Nolira quoque œtate , locum eundem ,
corrupto vel mutato vocabulo , prout id apud Hungaros fieri folet, Kenzo ap
pellari , haud abfurdum ей arbitrari. ’

C А Р U Т XH.
­.De Bello ad locum, qui Kifmawr (1) dicitur, сотрём.

Рой hœc Hunni live Hungari , animolitate armorumque directione Romani

exercitus experta , renovato exercitu , partes Pannonlœ tranfdanabiales in
vaferunt, & illis obtentis ac fub jugum redaéìis , totaque familia in eofdem
tranf
_7(1) MS. legirur: считал 81 Сциптаиг , quod en hodie Zeíjèlmaur, inferiori: Auml: oppidum ,
tribus Гири Viennam milliaribus , in vlcinia civiratis Tulnenlis Яша. Olim Cetii Mutu: , vd
Catia .Romanorum Colonia, dein ab Hunnis vallata.
Script. Ref. Hung. P. I. \ К
74. 1I.M.]oA.DEannocz
l

tranlduéìa, verfus Tulnam civitatem , ubi ipforum halles congregati manebant,

procell'erunt. Detricus vero & Matrinus , cum 0111111 apparatu Romani exer
citus ‚ quem habere poterant , in campo Kq/‘mawar illis occurrerunt. Acri er
go concurfu , mutuo ambo holles , contrarias irruerunt in turmas. Hunni
vero , magis mori , quam pugnœ cedere praeoptantes , Scythìca confuetudi
ne , clamores edentes horribiles , & tympana pulfantes , omni аппетит gene
re, maxime innumerabilium emillione fagittarum, in hollem utebantur. Tur
batis eapropter undique Romanis agminibus , Hunni maximam in illis cœdem
elflciebant. Рой bellum tandem mane inchoatum , & horam ufque nonam
acri certamine continuatum , Romanus exercitus deviélus , рой 1ттеп1ат
fui lltagem , terga vertit. Quos Hunni infequentes , in fortem & vindic'tam
fuorum , per illos 111 сатро Tamokvölgiae occiforum , acriter perimebant.
Cecidit prœlio in hoc Matrinus , Hunnorum enfe interfeétus , & Detrico fa
gitta in fronte vulnerato, tanti fanguinis evalit diluvium. Cujus tandem fagit
tae truncum , ipfe Detricus , urbem ad Romanam , dignitatis Imperatoriœ
in curiam ‚ц pro documento certaminis per ipfum cum Hunnis commillì , in
fronte detulilfe , & propter hoc , immortalitatis nomen ufurpalfe , narratur.
Hungarorumque in idiomate , halhatalan Decre/i dici meruit , prœfentem uf
que in diem. Hunc Detricum , galeam quandam habuilfe , & illam , quan
to magis deferebat , tanto majori claritate refullilfe , fabulantur. In hoc qui
dem praelio , ex Hunnis quadraginta millia , nec non illorum Capitanei,
Bela , Keine, & Kadieha cecidilfe dicuntur ; quorum tandem Capitaneorum
cadavera , ipli Hunni ad llatuam memoratam detulerint , & ibidem condignœ
tradiderint fepulturœ. Quanti autem Romano de exercitu vcorruerint , pro
comperto valet dicere nemo. Sullicit tamen , certamine in hoc , tantam ip
fos cladem accepiffe , quod peramplius illos contra Hunnos congregari , nul
lus omnino hominum perfuadere potuit. ~ '

C А Р U T KHE.
De EkElione Алма in Regem , deque illius moribus ö'flrmorum gejlaminilius,
quibus in lio/lem utebatur.

i :um рой hœc , pacifica polfellione Pannonicae regionis potiti, Dominica In

carnationis quadringenteßmo primo , ab ingrelfu vero eorum in Pannoniam,
anno
 CHnovacaHUNGaitoRUM. 75'

лппо vige/imo 0511100; p ceteris Capitaneis, ut fupra dicium ей, vita fundtis, Alby
la duntaxat , qui Hungarico idiomate E'hele diétus ей, & Buda fratre ejufdem ,
fuperviventibus , eundem Athylam, fuper fe, unanimi voto pariter & confllio,
Regia dignitate extulerunt. Competebat huic homini hœc dignitas , cum Omnium
Hunnorum peracri fuerit ingenio, robore quidem animi, & laborum tolerantia,
difciplinaque rei militaris, ac indufiria & ambitione, omnibus fuperior, in holle
fallendo, 'infidiifque opprimendo , ac dolis ftruendis, verfutus & percallidus,.
corpore firenuus, animo fortis pariter & audax, in voluntate quidem mag-nanià
mus, & in praeliis aftutiffimus , perfona egregius , peótore & humeris latus,
colore teter five fufcus , intuitu außerus , barbam quidem longäm deferebat;
venereus quoque admodum fuiffe traditur. Athyla, principato adepto, tan
quam Regio de germine natus, omnia fui regiminis negotia , ferie peroptima &
gloriofa compofuit. Nam fe, expeditionemque fuam, armis politis prœmunivit;
multa quoque ingenia, machinas videlicetôz cetera tormenta, ad frangendas ci
vitatum d: caftrorum munitiones, praeparare pariter & adaptare fecit. Decem
praeterea falcatorum curruum millia habuiffe fertur, & cum his fuus ubique exer
citus muniebatur. Tabernacula quidem ac papiliones, & tentoria illius, juxta
diverfarum regionum ritum & confuetudinem , variis modis contexta habebat.
Ех quibus unum, pro perfonali ejufdem refidentia , fericeis contextum de pan
nis, auroque fplendenti ac lapidibus pretiofìs intermixtim adornatum , & tam
miriñce conjuxiétum & folidatum fuiffe traditur , ut extendentibus illud & recolli
gentibus , faciles praeberet labores. Columnœ vero ejufdem tentorii, auro du
étili fabrefaétae, in illarum juncturis, lapidibus adornatœ pretiofìs fuiffe dicuntur.­
« Sua etiam mariftalla, quam fuis exercitualibus in expeditionibus deferebat , pro
majori parte , de purpura ceterifque fericeis pannis erat praeparata. Наго, li
cet diverfarum regionum equorum genere, fœpius fuerit repleta , non ramen
largus Princeps, illorum gaudebat de pluralitate, fed illos tum Principibus exer
citus fui, tum vero fuis militibus, abundanter diñribuebat in tantum?, quod ali#
quando duos vel tres, proprio equitandi pro ufu , vix habebat.­ Sellae-quidem
& ceteri equitandi apparatus, multo refplendebant auro & gemmis. Menfa
quoque, tum vero coquinaria vafa, aurea fuiffe dicuntur, Thalamus quidem,
& йгашт regale, quibus fuis in expeditionibus propria utebatur pro quiete,
non fine auro gemmifque , ac ceterorum pretioforum metallonum genere erant,
in tantum, quod ambafiatores extranei, illius campeftria dum Aveniebant ad 110—
fpitia, eadem confpicientes , his , а quibus venerant, redeuntes mirabundi re-A
Гене non valebant. lfte Rex, non tantum in his , fed & in cunéiis feculi pom-`
К 2 pis,
76 IL M.Joa.nnTHwRocz
pis, abundans & gloiiofus erat. Quamvis etiam feverus fuerit peregrinis, ta
men a nationibus, fuam propter liberalitatem , multum diligebatur. Conflue
bant enim ad illum , mundi de cardinibus, bellum quibus curae erat, extraneae
nationes, quibus ille in magna rerum diltributione , liberaliter relpondebat. In
expeditione vero fua , decies centena millia Hunnorum, extraneas praeter natio.
nes, qui innumerabiles etant, habere perhibetur. Et cum unus de iplis decies1
centenis millibus, bello vel morte deliciebat, alter in illius locum mox dirigeba
tur. Nolebat enim tantus Princeps , ut fuus exercitus quandocunque ecliplin
pateretur. Arma quidem tutricia Hunnorum , de Scythia fecum apportata, ex
corio- ferroque defuper polito fuilfe, feruntur. Arcufque &l`agittas ас lanceas
peracutillimas , ad oli`endendum holiem geftabant , ac clypeo vel fcuto teéti,
cultroque ad femur accinéli, vultu horridi ‚ barba crinibufque indifpoliti, pelli
bus veliiti, cunóto populo terrori pariter & formidini erant. Ipfe quoque Athy
la Rex, quamvis ad fubjeétas libi gentes, liberalis fuerit, propter innatam ta
men libi feveritatem, fuique intuitus aulteritatem , a fuis nimium timebatur. Suis
quoque bellicis pro inligniis, tum in fcuto , tum in v_exillo, avis imaginem , ad
modum alluris depiétam , coronam in capite habentem , gellari faciebat. Haec
quidem infignia , per Hunnos live Hungaros , ufque ad tempora Ducis Geyfœ,
ñlii Ducis Toxon, gellata fuere. Titulus autem fuus, hanc formam continebat:
Алма filius Bendekucz, nepos mugni Минет, nutritus in E'zgadi, Dei graticiRex
Hunnorum, Mdorum, Gothorum , Danorum, metus orbis, ö’ flagellum Dei.

С А Р U Т XIV.
Quemado Rex Atlgyia Budam Fratrem ßium jui Regni efec-it participera'.

poltquam autem Athyla , in regiœ dignitatis gloriam fublimatus extitit, Ко

manaque deflitit fe protegere manus, ipfe Athyla, fedem fibi in civitate
затмил, fuperius nominata ‚ elegit. Tandem ex innata libi ambitione, vici
na conftituit invadere regna. ’ Quamobrem, ne ipfo abfente, hollilis quippiam
fuo in dominio eñiceret manus, Belam fratrem fuum, fui regiminis effecit parti'
cipem, & illum a ilumine Titie, ufque ad amnem Tanaim, fuper univerfas
barbaras fibi fubjeétas nationes , Principem & ге&огет conllituit. Poft haec,
fuœ potentiae fama undique difiufa, & validis nationibus ad illum concurrenti
bus , provincias circumliantes ‚ Мофат fcilicet ас Achajam ‚ Macedoniom, &
- utram
 CHRONICA Huttonnfonum." 77

utramque Thraciam invalit. Tulerant enim hae regiones Mattino contra Hunnos
auxilium, 6r Regi Athylae , propterea eafdem quam primum invadere, сига:
etat. Quibus tandem regionibus Rex Athyla perdomitìs, & lub jugum fui prin
cipatus redactis , viótor rediit Sicambtiam. Наго regis Athylœ victoria, multas
otbis per partes diffufa, Mareianum, Romanorum & totius orientis Imperatotem,
territavit. Nam llatim poliquam tantarum tertarum , Athyla , triumpho ell
potitus, timuit, ne eo magis fui imperii penetraret ad interiora, cum Perlis,
qui tunc illius lines acriter perurgebant , tteugas fecit. Hac enim regis Athylae
forte, maximœ partes mundi pulfatae, multae nationes, potillime illae, quarum
direptio rerum animi etat, fponte illi fe fubdiderunt. Inter quas Wilmer,
orientalium Rex Gothorum nobilillîmus , Ardaritafque, Gepidarum Rex famolillimus,
praeterea Martomanni , Sue'oi , Quadi , Eruli , & Taringi , populi, ex innata
militiae virtute, perlirenui, Regi Athylae, in lervitutem pariterque & focietatem,
lponte fe dedetunt.

CAPUT XV.
De memorabili Ö’ magno Athyla: Regis bello in C'ampis Самшит (к)
commiffo.

Rex igitur Athyla , tantarum fuperbus imperio nationum , tantarumque viti

bus fretus gentium , omnia quae cogitabat, fe facile perficere polie arbi
tratus eli. Quate, ut dictum eli, in Sicambtiam rediens , curzétis fui dominii
Principibus, folennem curiam fe celebraturum, promulgate praecepit. Ediéto
igitur Regio, magnas circumllantium regionum per partes divulgato, & ipfa cu
ria, multotum advenarum nobilium adventu tumefcente , tandem Detricus de
Verona, qui prius holiis etat, regis benevolentia pariterôtliberalitate auditis,
cum multis Germaniae Principibus , tanti Regis venit in curiam , & non minus
ceteris, fe illi exhibuit gratum & familiarem. Rex vero Athyla, multa liberali
tate, illi, ceterifque Principibns, refpondit. Cum igitur Detricus, Principem
erga fe benevolum elfe fenlit, perfualit illi , ut regiones occidentales. Romano
K 3 impe
-r

( l) Legendum potins , Сага1аип1и'5; ell enim Catalawxnm , ampla 6i munita Gallia civiles, hodíe
Châlons fur Marne, in cujus vicinia, 8: non alibi hos campos quarendos elfe, optlxni autores
aannam, в: cernllimis щипает: in {репе dmomìmt. Р, Merida Cvfmogr. р. а. 1. 3. с. 13
 78 _` II.M.JoA.nETHWRocz
imperi'ofubditas, invaderet. Ajebat enim, quod Omnium armorum ellent de
ftitutae praelìdio, di li Rex illas aggrederetur, non line magni honoris nomine
exinde rediret. Quapropter Rex Athyla , confilio Detrici duélus , ingentem
movit, tum fuae , tum extraneœ gentis expeditionem. Egreffus tandem de
_ Sicambria , primo lllyricos dicitur invalille. Deinde omni pene Germania per
vagata, ac cunctis civitatibus «Si caliris, quae occurrebant, fubverfis, intravit
tandem in Regnum Con/lamine , ubi Rex Sigismundus, ejufdem terrae Princeps,
circa Bajileam, magno cum exercitu 4illi dicitur occurrilfe. Quo, per Regem
Athylam, cum omni expeditione fua contrito & fugato, рой hœc, dum idem
Rex Sigismundus , ad arcendum holiem le viribus imparem vidit , Athylae do
minio, cum omni fua fe fubdidit gente. Deinde Rex Athyla fecus Rhenum
tranfeundo, Argentinam civitatem'munitilfimam , quam Romanorum Caefar nul
lus expugnare potuilfe traditur , obfedit expugnavirque, & cuncla , quœ in illa
erant, diripuit, ac muros illius, in multis locis diruere fecit , ut cunéìis intran
tibus in illam, liber & line dilficultate praeberetur introitus , edicens nihìlominus
lirmillime, ne illius murus, rege ipfo vivente, quandocunque repararetur, ut
non Argentina , fed propter viarum pluralita'rem , quas in muro illius fecerat
aperire , Strasburg vocari deberet. Deinde amoto exercitu, Luxonium(1) ,
Byzantium (2), Chalom (3), Maßicon (4), Ligonem (5), Burgundiam (6) , &
Lugdunum (7), civitates munitas ac fortes, opibufque & viro divites, expu
gnando diripere, ac humotenus delli-nere fecit. Tandem per omnes Gallias
difcurrendo , omnia evertebat, nec aliquam civitatem , vel caliellum, aut oppi
dum, a manu illius quaepiam tutari potuit munitio , fed velut faeva quaedam
tem peñas, in igne & gladio omnia confumfit. Inter hœc ignorabat Rex Athyla,
Eihium Romanum Patricium , cum innumerabilibus occidentalium nationum co
piis, ad Galliarum fublidium advenilie. Tertiam ergo partemlui exercitus,
contra Soldanum Mrmammnn denominatum , Principem potentillimum ‚ qui
tunc Galliciae dominabatur , dellinavit. Quos , dum Soldanus contra fe venire
perfenlit, cum elfet ad committendum conñiólum imparatus, de urbe Sibilla (8) `
fugiens
(1) Luxovi'um Burgundlz oppldum , ditìum vulgo Luxeu, vel дщери. (a) Alias Vefontio wel
Будто, vulgariter Bejìxnçon, metropolis Durgundirc. (3) Cabillonum l'eu Cabi'llonia, vulgo Cha
lon fur Saone , olim (еде: Regum Burgundiz. (4) Matifco , Майдана ‚ l'eu etiam Mq/li'co,
uibs Burgundir, hodle Mafcon. (5) Alias Lingnnum, hodìe Galli; Langres, urbs anthuillima
(6) Burgundín non ей nomen loci, fed Provincia, Galli: vulgo Franche Comte' ; mihi iraque
legendum videtur Burbonem. Ей enim Burbo , leu cq/irum Burbonis , hodie Bourbon Lancy,
quali Panelen, urb;l trans ngerim in Burgundia lita. (7) Hodìe Lyon, emporium totius Gallia
celeberrimum, quod olim Вигвам]: Regibus рад-1111. Paradin. de ant. tht. Burg. c, а. (в) Le
депеша, ваше, feu Зета, qua alla: шлиц: dicitur.
 CHRONIcAHUNGAnoRUM. 79
fugiens ante illos , brachio maris , quod ßriů'tum Sibilœ dicitur , tranfnatato , in
Мин-Мат fe recepit. Athyla vero , Rodano flumine tenus progrediens , &
omnia demoliens, tandem urbem Aurelianam obfedit. In cujus obíidione, Pa
tricìum prœdióìum contra fe armari , gentefque conducere audivit. Ne igitur
Wtßfegothi , id ей ‚ Gothi occidentales, in Galliis manentes, ipii Patricio jun
gerentur , fibique ex hoc, hoůilis manus gravior fieret, timuit. Quamobrem,
añutia quadam amicum Gothis fe iimulans , ad Theodoricum illorum Itegem,
nuntios defìinavit , & fe cum illo amicitiam fet-'vare velle , tantummodo cum
Romanis ВЫ agere debere , intimavit. Ethius vero Patricius , in hac re Athy
la folertior , prius regem Theodoricum adortus ед ‚ illique antiques Hunnorum
inimicitias , quas in fuam gentem , in ejufdem de propriis fedibus ехрнШопе»,`
intulerant, reducens in memoriam , eundem ab Athylae amicitia difcindens ,
fuam contraxit in focietatem. Athyla autem cogitans, quanto magis differret
bellum , tanto magis inimica manus augmentaretur: quapropter ‚ Aurelianae
civitatis ab obfìdione , fuis copiis remotis , ut hofìem minus promtum `adorire
tur ‚ Шис ., ubi hoßis manebat , accelerare feñinabat.
In traníitu autem , cum quidam Eremita , vitae idoneœ ‚ in montium ab
ruptìs repertus , & ad Athylam Regem adduéìus , quodque futura prœdicere'
fciret, accufatus fuiffet , Rex Athyla, illum humane fufcipiens, fuarum rerum
eventum ab ille fcifcitatus ей. Ше, multam рой: taciturnitatem , infeûo Regi
dixit: Maxime princeps! homìnem душит ‚ divinam eogis exprimere luoluntatem.
Quid putas in me eßë de eœleßibus , qui vermiculusjùm terne. Sed ut а potentia Dei
mei, quem tu (дном: ‚ quemque perjequeris , te nihil tenere , aut me tibi de [типе
dieere aliquìd non poßè , arbitreris; magie , ut deberem , in lingue minißerio dißblu
tus , ad te Мс verbafìlcio. Tandem inquit : Deus omnipotens, qui tantarum gen
tium regit imperium , hac vice , jue aufleritatìs gladium , таз dedit in manus. Tu
enim es jingellum Dei , Ö’ гид/диетам , а jìia declinantium ju/iitia . impietatem , ip
[ё Deus eorrigere voluit , atcipiet ramen hunc gladium а te dum uoluerit ‚ б“ illum al.
teritradet. Ut autem jŕias , bello шпал lvincere , non humanitatis , Fd дышат
efe potenti/1m , hat' vice, Romanis prœlio inferior ems', non tamen infra tempus tibi'
prœßxum, tuis de manibus perßcutioizis gladiue cadet ‚ nee шит hat 'uiee отита extin
guetur imperium. Stupefaéìus admodum Rex Athyla in Eremitœ relacione , illum
amovens , ac fub cuftodia teneri prœcìpiens , univerfos arufpices, & divinato
res , quos adinl'tar paganorum , magna futurarum rerum dicendi pro Гре ‚ Ге
cum deferebat, ad fe vocari juHìt , В: illos, ii Eremitœ fequerentur judicia
tentavit. 111i quidem , extis pecorum , ut barbarorum erat confuetudinis, per
’ ` fpeëtis,
 80 II.M.]0A.DETHwnocz

fpeélis , aliarum etiam rerum ad id idonearum fcrutiniis ‚ diligenter examina

tis , dieta Eremitœ appŕobarunt; nihilomìnus tamen, contrarias partis fummum
Ducem , in prœlio cafurum , praedixerunt.
Rex Athyla cum omnium Principum effet fuperbifiimus, omnia, quae .prae
diéìa erant , in fe contingere , quam fugae prœfidio , fe & fuum populum fal
vum eñicere , prœoptavit. Eremita , tum contubernia Arhylœ , tum munera
refugiente , per Athylam in pace dimiffo , ipfe Athyla , cum cunéla fua expe
ditione , Cathalanicos agros , ubi Romanus congregatus erat exercitus , devenit,
munitufque сайг15 ситшт falcatorum , hoflem expeéìabat. Sed cum Ethium
_ Patricium , multo extranearum nationum praefidio gaudere , audivit , mox il
lum , tertiam partem fui exercitus , contra Soldanum mifif'fe, poenituit. Aflu
tiflimus Princeps , adinventa occafione , a Patricio , fub pace fienda inducias
pugnandi petebat , non ut terga verteret, fed ut dimifla fui exercitus pars, in
terim ad illum remearet. Cognovit Patricius Regis Athylœ aflutiam , & indu
cias f`e daturum negavit. Ingenti enim , tum Romani exercitus , tum vero ex
tranearum nationum , armata expeditione gaudebat. Antiquœ enim Hungaro
rum hifloriœ , cum illo decem reges occidentales , cum cunóta illorum potentia,
fuifTe tradunt. Atoninus vero & Sigibertus , praefatum'Gothorum Regem Theo- _
doi-icum , Burgundiones quoque ac Alanos , Francos , cum rege ipfozum Me
raneo , Saxones , Ripariolos , Lambriones , Sarmatas , Brittones ‚ Luteria
nos , ac pœne omnem populum , folis ad occafum manentem , Ethio Patricio
auxilio fuiffe , Athylam vero Regem , cum quingentis millibus de Pannonia
cgreffum extitiffe , fuis pofuere in Chronicis. Et quamvis ipfe Athyla , divi
nationibus przediélis ,i admodum turbarus fuerit; tamen , quia fupremum Du
cem hoflilis exercitus , in praelio moriturum prœdixerant, de interitu Ethii Pa
tricii , cum ille totius Romani exercitus effet Dux , cogitabat. Nam illius ne
cem , cum fibi fupra omnes moleflus foret , permaxime optabat. Hac ergo in
tentione , Athyla , etiam cum interitu fui populi , bellum committere non for
midabat. Convenerunt igitur uterque hoflis , 1п сатр15 Cathalanicìs , qui in
longitudine ducenta , 6r in latitudine feptuaginta ad milliaria extendi , perhi
bentur. Et dum fibi diftarent , levibus ufi funt certaminibus. Tandem ventum
ей ad locum, ubi certamen amplius differrì nequibat. Athyla vero Rex, tumEremi
tee, tum divinatorum refponfa, prœ mente ferens, de exitu belli dubius,occafionem
dedit , uthoflem maturo die conveniret; ut , fi viŕi armorumque inferior effet
praefidio , faltem fuperveniens nox , ílli adjutorio fieret. Quapropter , advef~
perafcente jam die , omnis multitudo utriufque partis commota ей. Concur
runt
 CHRONICAHUNGARORUM. 81

runt hinc inde fortillìmœ nationes , bellum inchoatur afperrimum , quale vix
ulla narrat hifioria; clamoribus , tubarumque ac tympanorum refonantiis , 6:
enfium tinnitibus , altus refonat aer , multa millia homìnum hinc inde profier
nuntur. lOmnifque illa campi Dlanities , cadaveribus adeo repletur , ut neceffe
effet pugnantibus , fuper occiforum corpora decertare. Tanta ibi hominum
equorumque multitudo corruiffe , tantufque fanguis effufus extitiffe ‚ traditur ,
ut rivulus exigui momenti , medium certaminis decurrens per campum , ex ho
minum equorumque occiforum cruore , tantum inundationis cepiffet incremen
tum , quod cadavera fecum tralieret peremptorum. Cecidit in hoc praelio ,
Rex ille Gothorum praefiantiflimus , Theodorieus , inter fortiffimos hofiium cu
neos interfeétus. Praeterea ex utraque parte , centum octoginta millia homi
num , per hifioricos , qui bello de hoc fcripfere , quali una vocis confonantia ,
in hoc turbine belli periffe traduntur. Et quamvis in Chronicis Hungaricis ,
.Athylam viótorem fuiffe, ceterofque Reges, qui Ethio Patricio in fubfidium ve
nerant, audita morte Regis Theodorici , fugiffeepofuerint; Sigibertus tamen
ac Antoninus , & quafi univerfa Romanorum opera hifioriarum , Athylam bel
lo inferiorem fuiffe, narrant. Dicunt enim Sigibertus & Antoninus , quod ,
cum diu aequo Marte , holiem inter utrumque pugnatum fuiffet , tandem exer
citus Athylœ ceffiffet , & fe plaulirorum inter munimenta continuiffet , fequenti
vero die , Thori/'mundus , Theodorici Regis Gothorum filius , qui cum patre
contra Hunnos pugnaturus, in fublidium Patricii venerat, patris mortem , Hun
norum fanguine vindicate , Athylaeque сайта ‚ сит fuis Gothis expugnare dif
pofuit. Quod poftquam Athylae innotuiffet , idem , dum omnino de victoria
iam defperaret , de equitum fellis llruem componi julliffet , inquiens: Si hij/lem
prevalere 'videbitis , banc ipfe /iruem afeendam , 1ro/que ignemjùpponite. Elegí enim,
potius a vobis , qui mei eflis , cremari , quam hojiium gladiis interire , aut captus, qui
Rex tantarum ßim nationum , in manus Romaanrum 'vel Gothorum de'venire , 8° illis
ludibriofierì. Ethius autem Patricius , Thorifmundi voluntatis confcius , time
bat , ne deleto Athylae exercitu , ipfe Thorifmundus viétoria fuperbus , illi ,
cui nunc auxilio ell , hofiis fieret , armaque in Romanos vertens , illos de fa
cili opprimeret. Quapropter Thorifmundo , quali de rebus fibi neceffariis con
fulens , ait : Thorifmunde , 8° patrem 'vindicare , б” hojlem opprimere , cum ad hac
unanimi voto tongregati /imus , eßet optimum. Sed cum paterna tuaque ob/êquia ‚ ani
mum meum in bona valantate tibi anuexuerint, lvellem tibi , de tuis rebus admodum pla
ceniibus , aliquid perßiadere. Seis enim , genitorem шит jam vita efe таит ‚ 8°
te germanum domi habere , hominem regnaudi peridoneum. Timeo igitur, ne щита
Stript. Reni-lung. P. I. L a
"107
 82 II.M.Joa.DETHwnocz
morte patrz's , regnum /ibi u/iirpet. Tu quoque , ji Hannes aggrederis , qui here’ vici
/ii , ( cum belli dubius Л: exìtus , ) hodie vinci poteris , 6° pojl he: , frailes 'uiribus ,
dome/licum gerere bellum, tuo germano impar eris, acerbiu/Que tibi cum tuis, quam cum
alienis erit dimicandum. Age igitur армии ‚ ut potins prev-mias , quam prœoenia
ris. Thorifmundus , quali falubre , ¿t вы neceil'arium Ethiiamplecìens couli
lium , ita putavit faciendum. Quo abeunte ,‘ reliduus Romanus exercitus, f1
mul cum auxiliariis difperfus eli. Tertia quoque pars exercitus Athylae , quae
huic bello interelIe non poterat , ipfo vivente , Pannoniam redire aufa fuit nun- '
quam. Sed ibidem , Cathalanicis in oris permanlilfe , & ejufdem terrae inco
latum recepilfe , iplos autem Hunnos , quos Rex Athylav contra Soldanum de-l
Iiinaverat , praeter extraneas nationes , fexaginta quinque millia fuilfe , & ho
rum quidem Capitaneos , ipforum lingua Hifpanos vocatos extitilIe , :Sr exinde
Hifpaniam nomen accepilIe , tradunt. ` `

CAPUT XVI.
' Quomorlo Atbyla Rex jlagellum Dei j? vocari мат , 6° de dcflruŕlioue
Remenßs стат.

Рой hœc Rex Athyla , cum vidit Romanorum exercitum dilabi , majori fe
veritate intumuit , arbitratufque , amplius Romanos cum illo congredi
non andere , dixilTe fertur : Stella cadit , tellus tremit , en ego malleus Orbis. Se
que _juxta Eremitœ dictum , flagellum Dei, гит: appellari. Tandem , tantas
belli poli fatigationes , in campo praelii fupradiéto , aliquos per dies commora
tus ell ; deinde movens agmina ( populus enim adhuc reliabat infinitus , ) ite
rum majori cum rabie , Galliae civitates aggrelfus ell. Demum igitur ad Tre
саг (1) venit , ubi /ìmElus Lupus erat Epifcopus. Hic , cum Athylam appro
pinquare audivit , pontiñcali mox indutus habitu , cum omni fui cleri cœtu , il
li obviam procellit. Cumque coram illo venifiet , & ad illum admiflus fuiifet ,
ait Epifcopus : Tu, quis es , qui terram dißipas, 6° consultas ‘.2 cui Athyla: Ego
`Лип , inquit, Athyla Rex Hunnorum , jiugellum Dei. Ad quam vocem , fanélus
Lupus Epifcopus , portas civitatis _jullit aperire , & ad Regem ait : Bene шлет
Ла

(1) Тиса ‚ urhs nobili: a: potens, ad ñuvium Seqnanam in Campania Gallia , vulgo: Troyc _en
штреки.
 СНВОН1САНПК6АВОЖПМ. `35
jlagellam Domini mei. Introduxitque illos in civitatem. Illi vero , aut humani
tate iplius Epifcopi exigente , vel , ut quidam volunt , divino obumbrante nu
mine , abfque cujuslibet offenlione , mediam tranlierunt per civitatem. Deinde
in Titolo/Imam venit civitatem (1) ‚ in quam per cives ejufdem , honoriñce ¿t
fumma cum laude fufceptus eli, propter quod cives ipli, tum in perfonis , tum
que in rebus , gratiam illius meruerunt. Polthaec Remen/êm civitatem (z), ur.
bem Gallorum capitalem, obfedit. Ingentem enim , Rex Athyla, hanc con
tra civitatem conceperat itam , propterea, quod cives ejufdem, illi, in Catha
lanicos campos eunti , vehementer reliiterant. Depopulata igitur univerfa illi
citcumftante regione , acti illam oblidione circumveniens , adhibitis cunélis tor
mentorum generibus , quae fua ducebat expeditio , muros illius diruere facie
bat, fagittariorum prœtetea multitudo, mœnia illius, denlillimis fagittarum ca
libus inundabat , ita , quod nedum homo ibidem fui ad proteétionem alliliere ,
verum & minutillima , line vulnere , avicula , illac evolare non valuilfet. Etat
civivitate in hac Epifcopus fanétae vitae , Nita/'ms nomine, vir maximis inlignis
virtutibus , & fororem , Eutropiam denominatam , virginem fpecie 6r forma prae
claram habebat , quœ luam Deo dedicaverat pudicitiam. Ille lEpifcopus, li
mul cum fotore , alliduis tempore oblidionis vacabant orationibus. Acrius igi
tur Hunnis civitatis expugnationi inliftentibus , çum miferi cives , nullam falu
tis opem ,' led tanti difcriminis , folam mortem elle redemtricem , confpiciunt ,
lachrymantes cum mugitibus & fufpiriis, ad fanétum Dei cucurterunt, illumque '
in oratione tepettum, his verbis pulfavere: Sabueni, pater ßnfiefubueni ; aut ron/ide
nobis , ß'gentiamjêr'uituti te fabjiciamas , aat profide , proqae civitatis jalate , фиг
ad interemtionem derertemus. Vir autem Dei , ante haec , ex divina revelatione,
v»urbempenitus fubvettendam fore , cognoverat. De oratione igitur elevatus ,
quali de gravi fomno evigilalfet , civibus cum magna conûantia ita refpondit :
Indignationem ham' , ju/lo Dei ушат ‚ uij/lrisßeleribus , 'veßra ßiper capita prenota
tam , non ignoravi ; qaaproptrr flagello Dei , gate ipßmet prouoca'oimus , patienter б”
поп inviti , fab bona jpe б" denotißime , etiam cam mortis pericalo , figiipiamus , at
ipfa mors tantum rorporisßtßipplitinm , eterna autem vita fiat remediam. Attentiite
me paßorem 've/lram , /i ipß’ pro illo, qui [шиит me tonßituit paliorem opium , ad mor
tem paratasfum , ЕЁ’ 'vos , ß ooesmeo dlis de ooili , gaas eognofeit paßor , og/lrum
L 2 ’ imi

(l) Tholojä , vulgo Thaloufè , шЪз бате Narbonenlis , in Aquitania conliniis, ad Garumnam Hu,
vium. (а) Rhemi , vulgo Rheins, urb: Gallia , 5. :inciter leucis a Catalauno шлам
 84- II.M.JoA.DETHwRocz
imitari paßorem non negligatis , fed parati jitis ‚ omnia , qua occurrerint , pro amore
Chrijii tolerare; jic enim , fratres chari imi , itur ад aßra. Inßantius igitur , non
tantum pro torporum liberatione , quantum pro animarum , quas illecebrojfz vita pollui
mus , jalute , pro inimicis quoque шит , z'llorum штанам amicorumjîzlutcm optantes,
oremus. His verbis vir Dei, cives ufque ad mortem turbatos , confolabatur.
Nec minus fanéta virgo Eutropia , expaniis in cœlum manibus , cives ipfos ad
fufcipiendam initantem martyrii coronam , animabat. Inter haec, Hunni, dif
folutìs civitatis munitionibus , per ipfam civitatem difcurrentes furibundi , '0m
ne vivens , quod illis occurrebat , gladio vaûabant.
N'icußus vero Epifcopus , íimul cum Eutropia forore fua , ad valvas Bañli
cae glorioiifïimœ Virginis Mariœ , quam idem vir Dei , in arce fedis Epifcopalis
ejufdem civitatis, fundaverat, hymnis &canticis fpiritualibus vacantes, cucurre
runt , moxque, ut ferratas acies fanétus prœful vidit, manu iilentium indicens,
ait ad illos: О дюйме ‘voluntatis mini/ira fbrtitudo; quare contra naturam humana
conditionis, 'viñoriam 11e/im щипал: ‚ [агиШдтат in rabiem convertitis? Veras nam
que quondam , nobilium bellatorum iuris titulus fubfcriptus erat , humiliI/us partera , Ü’
debellare Мат-1203. Ecce plebs Chri/liana , Deo jïw humilis ¿9° devota, шуте in con»
fpefizbus pro/trata , ußlue ад mortem obediens , штат petit. Si enim aves meas ,
perßverante impietate quaritis , те primum pro ipßs 'viñimam , divina: majeßiti Шили.
His diétis , cum pater fanétus rurfus ad orationem proitratus , hunc verficulum
diceret : adhœ/ìt pavimento anima mea , continuo gladiatoris fequitur iétus , 81 vir
Dei capite truncatur. ‘
Non ergo ab ore decollati , verbum fanétitatis defìitit , fed immortalitatem,
quam femper optabat , impetravit dicens : [Лифт те Domine jècundum ‘verbum
шит. Sanéta autem virgo Entropia , videns , circa fe omnem impietatis 1110
rum feveritatem mitigatam , 6r fuam pulchritudinem , quaii paganorum litibus
cognofcens refervari ‚ та1еп5 mori potius , quam illi aíTentire ‚ 6r in illorum
contubernio vivere , ad interfeéìorem Epifcopì ait: Heu tyranne infidelz's! ma
gnum Dei Штат indignis manibus jugula/ti , Ь" те tibi abutendam rejßr'vac , propter
диод ‚ divina jam te[видении dammit.
Et moxv his diétis , non faeminea virtuœ, fed divina ultione , faltu repen
tino in illum linfiliens , raptis illius palpebris, oculos ejus vindex evullit, 810011
tinuo gladios perfequentium in fe provocavit , ac cum fratre ceterifque íibi ad
hœrentibus , illico palmam martyrii promeruit. Traditur etiam in quibufdam
hiitoriis ‚ quod рой completam martyrii сведет ‚ Hunnos ipfam civitatem de
populantes, terror fubitus invafiffet, vidiíïent enim quaii acies cœleítes dimican-~
tes,
 GnnoNchHUNGAno-nUM. 85

tes , ipfa quoque Baûlica , horribili fonitu reboaffet , propter quod ipli Hunnì ,
reliéiis civitatis fpoliis , aufugìíïent. Рой hœc ipfa civitas diu , abfque hominé
folitaria , Angelica fub cuñodia , yfimul cum martyrum corporibus permaníiffet,
ardentiaque luminaria , in подбит obfcuritate , а remotis vifa , cœleíiis etiam
cantus harmonia audita fuiffet , & tandem ejufdem urbis cives , qui p'er fugœ
pr-œíidium , ipforum fervaverant animas , remoto hoñe ‚ urbem in eandem re
diffent , ipforumque martyrum corpora , condigne fepelivìfient.

CAPUT Xvïii.
De pa/ßone jiznlîiarum undecim millium Virginum ‚ б“ de Buda per
Áthylam радует/{шт interß'ffo.

Inter haec Rex Athyla , quendam fui exercitus prœfeéium , nomine Julium
vel Сушит ‚ сит magna parte fuœ expeditionis , ad obiidionem ci'vitatis
Colonìen/is , quae prius Agrippiiia vocabatur, defiinavit. Qui , dum ejufdem
civitatis vacaret in obíidione , & cœtus ille undecim millium Virginum prœcla
riíiimus , nullum íibi a faeculorum primordio habens {imilem , duce jìmíia Urjü
la, Brittanorum Regis ñlia, {imul cum illuftri Duce Ethero С 1), Anglorum Re
gis nato , fponfo fuo , ac Cyriaco Papa , multifque aliis fpiritualium & fœcula
rium dignitatum perfonis , navigiiofñcio , Rheni Huminis alta fulcantes , illac
advenifiet; mox diétus prœfeétus , quorundam Romanorum Ducum , gentilita
tis errore infeéiorum , coniilio , fimul cum Hunnis obíidioni diéiœ civitatis in
fiíìentibus , ingenti cum clamoreôr feritatis aufteritate , in tam .facrum Virgi
num Collegium , truculentus velut hoûis irruit ‚ omnesque ufque ad internecio
nem delevit. Hamm ianéiarum Virginum paíïìonem ‚ plures defcribunt 111110
riœ. Et quamvis de cladis illarum tempore difcordent , tamen , quia nulla
Hunnorumppotentia , prœter Athylanam , aliquando Coloniam obfedifie tradi
tur , ob hoc hanc fanétarum Virginum paiïìonem, ejufdem Athylœ Regis tem
poribus faélam Гите ‚ admitti condignum ей. Rex 4.autem Athyla, рой ex~
pugnationem civitatis Remeníis , omnem Galliam ¿t Flandriam demoliens,~ dein~
de venit in Thuringiam , ibique apud [Гтасит (2) civitatem , pro extollentia
L 3 ful

(1) Uu-aque edido Brunn. à Анапа. habet, Ethereo. (2) Legendum, Ifenacum.
 \
` D

36 II.M.Jon`.nEannocz
fui nominis , ac fi Romano ab exercitn , fuus nullum pafl'us fuit populus detri
mentum , folennem curiam celebravit. Ad quam non'nulli vicini Principes , ex
affecuratione Athylœ Regis, confluxifie f'erunturr Defìderabant enim , illius vul
tum , qui tanto fui terrore orbem concuteret , intueri. Quos rex Athyla, ma
gna cum liberalitate fufcipiens , multiformibus donorum muneribus honoratos ,
quieta fub tranquillitate remifit. Tandem fuper Datos , Normannos , Fri/bnes,
Lituanos , & Prutenos , deleéìos Capitaneos , & exercitum copiofum deflina~
vit , & eofdem fuae fubdi fecit ditioni. Audivit poll haec rex Athyla , Roma
nos & Gothos rurfus contra ipfum copias adunare , & armatam congregate ma
num. Quapropter timuit , ne рой tantorumv bellorum laborem ‚ milite fefTo ,
per illos circumveniretur , relïiéìis Galliis ‚ fel'tinanter venir inPannoniam. Et
cum Simmbriœ demoraretur, Buda frater fuus, terminos fui reéìoratus, fibì per
Athylam deputatos , tranfgreffiffe, ¿t illius in abfentia , regnum fibi ufurpare
voluiffe , erga illum accufatus efl. Et his rebus, id quod Rex Athyla , fuo in
receffu , Sicambriam , urbem Athylœ praeceperat vocari , Buda vero , illam vo.
cabulo fui nominis Buiawara denominaverat , apud Athylam magna сотрю—
bationeerat. Quare ipfe Rex Athyla, eundem fratrem fuum dolo circumven
mm , captivavit , 6r propriis fuis manibus occidit, cadaverque illius in Da
nubium demergi fecit. ,Quo interfeéto, licet ipfe rex Athyla infliterit, & rurfus
novo fub edicto flatuerit, quod ipfa Sicambriae Civitas non aliter, fed urbs
Athylœ debeat appellari ; Hanni tamen five Hungari, interdiélum :ninus obfer
vantes , illam Budawara vocaverunt , vocantque отца (1) ufque in hunc di
em. Teutoni vero , ediétum Regis tranfgredi magis formidantes , civitatem ip­
fam , ficut tunc ob metum illius Eczelburg , id ей urbs Athylc , vocavere, fic
¿t modo illam eodem nomine vocant. Tandem Rex Athyla , fratrev interfeélo,
Sicambriœ quinque annis quievit. Voluit tamen , ut quidquid mundus ageret
ipfe confcius fieret. Quare Лишают , ad cunéìas fibi neceffarias partes , pro.
ut fuis expediebat rebus , ordinaffe dicitur. Quorum una fiatio Colonie in Ger
mania , altera in Lithwania , tertia juxta Лимит Tanaín ‚ & quarta in Jadria ,
Dalmatiae civitate ,. conflitutœ erant. Et harum fiationum cuilibet , homines
relatu digni , а locis fupradiélis , deinceps ufque ad Sicambrìam , continue in
tanti ~dìflantia fpatii , locati & conf'tituti erant; ut , dum alter eorum , de no
vis rebus Regi referendis, clamaret, propinquior 111}, id competenter audiret,
v &
l

_. _ _n

l
(l) MS. WM'.
 CHnoNrcaHuNcAnonUM. `87
6r rurfus ad alterum [ibi viciniorem reclamaret , quo dum novi rum ores , fi qui
forent , ad regnum pervenirent , & rurfus voluntas regia , prout illi placebat,
partibus in prœdiétis declararetur. Prœterea, Rege quieti dato, non ergo qui
efcebat curfitandi affueta Hunnorum feritas , quin & .contiguarum provinciarum
depopulationi dediti, maxime provincias , Меда»: ‚ Macedoniam, .Achaiam ,
Theßaliam , & etiam utrafque Thraeias , armis infefiis, & continuis incurfibus,
gravabant. Quapropter , non folum earundem regionum , fed etiam Pannonie
cioitates per ipfos Hunnos , crebris infultibus fatigatœ , cum tantam nequirent
continuum tolerare vexationem , jugumque dominii Regis barbari exofum habe
rent , natali fuo dereliéto, ab ipfoque Rege Athyla licentia impetrata , dimiflis
armentis , folis Walachis , ipforum qui erant paftores , fponte in Pannonia re
manentibus, per mare Adriaticum , in Apuliam fe tranßulerunt.

C А Р U Т XVIH.
De Expugnatione Aquilegie сшит.

Ситчие Rex Athyla, onerofa рой Ье11а , in Germania , Galliaque , Gt ce

teris fupradiétis regionibus , maxime in campis Cathalanicis , peracta ,
quinquennem peregiffet quietem , interea femper , Romanum per exercitum
infidiofe fibi illata de injuria reminifcebatur , totoque vindiélam appetebat cor
de. Quapropter , omni fui exercitus defeétu , tum armis hofiilibus deleto ,
tum in partibus Cathalanicis , ex caufa fuperius memorata , remanente , in
armis & novo milite reparato , curia tandem folenni celebrata , egreffus ей
de Pannonia , per Styriam ac Carinthiam , & Dalmatiam; & has quidem re
giones , crudeli furore , magna cum depopulatione pervadens , apud Sale
nam & .Spaletum civitates , mari Adriatico fe conjunxit , & has quidem civita
tes contrivit , diripuitque pariteí & fuccendit. Dehinc , juxta mare pro
grediens ,p Traguriam, Sardoniam , Sibinicum, Jadriam , Nonam , Seeniom, Po
шпат ‚ Ро1ат ‚ Chapißeriam , Terre/lrinam , fimiliter civitates , rebus pari
ter , & populo non minus decoras , murifque & armis ñrmatas , multa рт
terea oppida in montibus fituata , demolitus ей ‚ fuamque ac fuorum in di
reptionem convertit z, & velut leo turbatus infaniens , fuam injuriam a Roma
no fufceptam exercitu , Romani populi in [anguille vindicabat , propter quod
om
88 II. M.JoA.DE THWRocz

_omnia , quae illi occurrebant , quali ingentium inundatio aquarum , fui exerci
tus in profundum fubmergi faeiens , tandem pervenit ad Aquilegiam.
Haec enim civitas , in introitu Italiae. lituata , & a quodam Antenore
Trojanorum Duce , ut Padua , originem accepifïe dicitur. Urbs erat magna,
__& ob metum Athylae, tum vallibus, tum vero muris , militeque , & armis ad
modum communita. Athyla Rex, confpedia illius magnitudine, cunéìifque mu
nitionibus , quali ad refiliendum libi prœparatis , totus incaluit , & fuae con
fulioni adfcribi poffe judicans, li poll tantarum civitatum expugnationem, illam
folam , quali territus ‚ intactam relinqueret. Obfedit igitur illam ‚. & multis
machinarum ceterorumque ingeniorum, ad frangendum murum aptis generibus,
illius munitionibus adhibitis , ( quia cives ejufdem , illam , in multo fuarum ,
cumque hollis , difcrimiue perfonarum , protegebant , ) trienni oblidione in
illius vacavit expugnatìone.
Et cum tantus populus , tanti temporis per fpatium , univerfas cir
cumftantes terras , maxime in rebus ad cibum necelfariis , fpolialiet , ac omnia ,
quae vicina erant, ex`longa oblidione, ad inflar locuftarum confumlilIet, in
tantumque oblidentes , non minori , quam obfel'ii , penuria laborarent, id Re
gis Athylœ animum , ut ab illius oblidione recederet , faepius monebat. Ela
tum tamen Principem , innata fuperbia , а propolito delillere non linebat.
Quapropter , cum una dierum ipfe Rex, fui exercitus cum Principibus , con
fcenlis equis, civitatem eandem circumambularet , & muros illius , unde libi
opportunior civitatem ipfam invadendi daretur facultas, conlpiceret; cico
niam, quœ alto unius turris ejufdem civitatis in culmine nidilicaverat , pullof
que procreaverat, unum ex pullis fuis , roftri minillerio capere , ac ad arundi
netum iplì civitati propinquum deferre , &'rurfus poll alium redire , ac in ce
teris pullis fuis , idem, quod in primo fecerat, facere vidit. Quo vilo, rex illis,
»qui eum comitabantur , ait: Атом avem , futuroium prœßiam. Sentir enim,
civitatem nrjtras per manus ruituram, 6° ne cum civil/us interiret , jê 6° pullos jal'uore
ßitagens , locum тиха: habitotionis. Simus igitur jbrtes in bello , ne heee jola ciu."
ш dIrere naleat , que nulla per nos туф ‚ dicere шит. His igitur verbis, Rex
.Athyla , omnem fui exercitus animum ad iplius civitatis expugnationem , for
tius irritavit. Quapropter die craftina , ingens lit concurfus agminum , omni
que cum ímpetu, infelix civitas vexatur. Cives vero illius , dum etiam poll
captam civitatem , nihil aliud , quam­morte fe redimere polie , viderent, in
iplis civitatis 6r fui protectione mori malentes , mœnibus civitatis inliftentes,
acriter dimicabant , & Hunnos ab ingrelfu civitatis eo magis arcebant. Cum
que
 CnnoNch HUNGAKORUM. _ 89
que Rex Athyla,eo die fe nihil profìcere potuiffe , confpexjt;die altera , aliud
genus perìculi , in ipfam civitatem excogiravit. Prœcepit enim , ut omnis
« (пае expeditionis innumera multitudo , fellas , de quatuor dunraxat equrtibus
unam , afferrent., & illas juxta muros obfeffœ civitatis projìcerenr. Fit igi
tur ingens fellarum congeries , cui tandem ipfe Rex , ignem fupponi manda
vit. Quìbus ardentibus , civitatis ejufdem murus, ex ignis vehementìa, in ea. '
parte debilitatus , ¿t prœcipiti ruinœ datus Гите dicitur. Quibus vílìs ‚ Rex.
ipfe , rurfus coaptato ad bellum innumerabilì populo , mìferam & pavitantem
civitatem feíïìs
Ygnatìone , aggreditur.
agminibus Perdurante quoque pugna
, recentia ingerebat ‚ ех ,quo
in obfellls
ipñus civitatis expu
, univerfahter

in fui defénñonem laborantibus , nulla dabatur requìes. Tandem , fera Hun.

norum multitudo prœvaluit, intravitque in civitatem, ac omne vivens, quod
humanum erat, Генез & juvenes, abfque lexus difcretìone crudeliter trucidavit.
Omnes infuper tantœ civitatis divitias, direptioni mancipando , folas fœminas ,l
quas illarun) a morte redimebat pulchritudo , refervavit. Erat tunc civitate
in eadern , fœmina quœdam , tum parentum ab ortu , tum vero ñdei religio
ne, pudicitiaque nobilis , pulchritudinis vero forma non minus , cunetas ejuf
dem civitatis fœminas excellens , nomine Digna. Hujus fœmiuae domus , fu..
pra ripam fluvii, civitate in eadem deñuentis , erat. Haec cum audivit, ho
Нет ‚ folas fœminas forma dignas , a morte praefervare , ingemuit , & potius
mori , quam carnalis ludibrii facinore , tam a fœva natione contaminari, prae
optans , ilarim, pollquam illorum fìrepitum ‚ fuœ domui appropinquare per
fenfìt , altiorem fuœ domus in arcem confcendens , involuta capite & oculjs,
diétí tluvii in alveum , prœeeps fe dejecit , mortuaque ibidem exfpiravit.

C A Р U Т KDL
De Origine Venetorum.
Наёс Regis Athylœ feveritas, Venetiarum civitatem , лото œvo , multi po»
pull dominatricem , aurí & agri. poffelïìone opulentam, ( ur veteres ca»
nunt hilloriœ, ) fundavit. Nam cum Rex ipfe , Italiam aggreffus , toti occi»
denti terrori eíTet , Venetorum populus , tempore in eodem, ut Antoninus те.
ferr , in Diœcelì ‚ quae Callellum dicitur , civitatem œdiñcabat. Tandem,
pollquam Regem Arhylam ‚ Aquilegìam obíìdione gravafle , audierunt , Вши]:
Заир. Ref. Hung, Р. М cum,
90 II.M.JoA.DBTHwnocz
cum quam pluribus Aquilegiœ civibus , qui íibi ante civitatis obíidionem, de
Шике providerant, cum pretiofa fuppelleétili , omnique familia , ob metum
.Arhylac , propriis fedibus dereliétis , in quandam infulam Aquìlegiae vicinam,
quae nunc vetus Venetia vocari dicitur, intraverunt. Ес cum nec ibi, tutam
fxbi manfionem effe arbitrarentur , rurfus navibus oneratis , fe ad infulam, quœ
rivus-altus dicebatur_, tranñulerunt, fequeibi ab ímpetu Hunnorum , quibus
non erat сорйа} navium , illœfos permanere pofTe , cogitantes , БЫ manfiones
munierunt, & ех communi prioris agri vocabulo , Venetias appellaverunt. Li
cet quorundam fuerit opinio , Venetos , de Sabaria duxiffe originem : tamen,
quia Sabariam , Latinos Longobardos inhabitafïe , in illaque , tam ipíis Lon
gobardis , quam ceteris nationibus , fcholam generalem , multis Philofopho
rum , Poetarum , ac ceterarum artium dogmatibus , luculenter illuñratam
fuifie, & illam per Alaricum, quondam Gothorum Regem , diurna obñdione
fatigatam, minime tamen captam, tandem vero, per Regem Athylam expugna
tam extitiffe, & poft ejus expuguationem,per Regem Athylam faéìam, cives illius
in Italiam fe tranßuliíTe, & in civitate Papia, juxta ñumen Ticinum fundata , in
colatum recepifie, tradunt hifìoriae ; ob hoc Veneti , in quantum Aquilegiœ ilìos
comitati Гипс cives ‚ potius Trojani , quam de Sabaria oriundi, dici merentur.

CAPUT XX.
De Obtentu б” de Ditione тати: Ravenna.

:mima igìtur &«incinerata , ac humotenus deftruéìa Aquilegia civitate, Rex

Ю Athyla; nondum шагаю fatur, circumftantes urbes aggrefîus , omnia,
weint fulgur quodoam , quaeque illi occurrere, demolitus ей. Quamprìmum
enim Concordiam , in diftriélu fori Julii fltuatam , dehinc in Durata Longobar
diœ , Piñaviam ‚ quœ noftra œtate Padua vocitatur, рой hœc Veronam, Vln
centjam , Brixiam , Crtmonam , IUantuam, Pergamam , & Ferrariam, civitates,
magnarum abundantia rerum añiuentes , cepit , & fuae fubdidit ditioni. De
hinc venenofo gladio , in agrum Äimilianum fe ingeiiit, & illius civitates , ad in­_
Har >aiiarum , poil multarum direptionem rerum , in deditionem recepit. Tan~
dem, Rwennam ad civitatem appropinquavit , ipfam eadem außeritate domitu
rus. Erat civitate in hac , eifdem in diebus , Archiprœful quidam , Joannes
VOCÍfanS 7 Ariana perfidia pollutus. Hic , in Sedis Apofìoücœ , partiìtârque
el
 CHRoNrcx HUNGARORUM.' À 91
fidei Ghriflianae contrarium , duodecim Cardinales , Шаг feélae imitatores, con»
ñituiffe , thefaurumque ingentis copiae habuifie, папаши. Archiprœful Ше,
adventanti Regi Athylœ, fuo limul cum clero , albis amicius Ptolis, obviam ve
nit, ac illum, ut civitati pariter & civìbus parceret , fupplex deprecatus ell;
promittens nihilominus 1111 ‚ fi fuœ adhœreret ñdei., Chriftianofque perfequere
tur, quod~ipfe efiiceret, ut Rex Athyla , omnem Italiam , ac urbem Roma
k11am , pariterque' & Africain ‚ fine difficultate, gentifque Гик fine interitu, tibi
fubjugaret. Rex vero Athyla ,. magis dominandi cupidine , quam ut feélam
illius fequeretur , permotus , ad Archipraefulem ita dixit : Рант quidem hu
milibus ‚ bonum с]? ‚ jed ne cives tui , de conßlio aut 'ulribus , quibus izq/Ira: pararunt
olßare potenti@ , glorientur , volumus , ut repagula portarum шпат deponantur , по
bifque in ip_/sz civitatem introitus pateat , ö' jìmul rio/fri exercitus equorum ungulee ,.
nobis intrantibus , illu conculrerit. Placuit Ravennanis civìbus , Regis voluntas.
Quapropter, dilTol-utis undique ejufdem civitatis partis, Regem ipfum ‚ cunétumf
que illiusß exercitum , civitatem in eandem intromiferunt, Tranlivit igitur om
nis Hunnorum exercitus , cujufvis hominum abfque offeniione ‚ per civitatem &
ipfe Rex, in illa, fuum ad beneplacitum commoratus ей. Abinde moto exercitu, in
Liguriam tranliens, Mediolanum, ac Tieinum, urbes nominatiñimas , aggrediens,
contrivit , ас рой , in illis habitantium civium , captivitatem, vel occifionem,
direptioni dedit. Noviíïime tandem , tanquam humani fanguinis eHuñone,
rerumque prœda fatiatus , eo in loco , quo [Шпили liuvius , Padum amnem
influir , {tativa ñrmavit сайта , revolvens dietenus in mente , an Romanarrl­
deberet aggredi urbem. Sed Aiarici , Gothorum regis , exemplum ‚ femper
рте corde praeque oculis ferens , qui capta pariter & exfpoliata urbe Romana ,.
amplius non fupervixit , illac ire differebat- ,
:L 4 ñ ­- l 4

С А Р U T ПЕ.
De' Алтае Leonie` Pape ad Амман: Regt-m.l

mnes itaque Italiœ per fines ‚. maxime in Romana urbe, Regis Athylae per
ftrepuit voluntas.' Quare , ingens timor univcrfos invaiit. Romani ergo,
confultantes quid facerent? ultimatim , coniiderata Regis erga Ravennenfem
Epifcopum habita benevolentia , Leonem P_apam , iplis apud eundem grariam
сшивка polie arbitrantes , illum adierunt , apud eumque hœc verba fecerunt:
M2 Saur
 92 Ц.М.]оА.1эЕТншкосъ
Sarrŕiìfii'ne pater , divines „то ira , „шт exigentíbus demeritis , propinqua ед, nec
alim iliam ‚ ргсегегаиат per te , evadere род} cogitamus. ‚Задает igitur ovibus
tais , pro quibus Chri/fus jiznguinem fudit, б“ mœjlam trepidantemgue рт metu urbem,
rimani illius сит oerißone , ne ilifems incinerari. Tu jblus es , qui nobis динам
incenire poteris , fi Átbylam Regem, pro nobis adire non мифы. Ita igitur, alme
paìer, б" , /ì non aliter, etiam cum noßrorum exhibitione cen/imm, illam nobis рте а—
tum redde. Inter haec, Rex Athyla, magna parte fui exercitus coaptata , praeñcien
do illi Capitaneum Zowrzrd , de genere Zowarcl oriundum , illum in Apuliam
deftinavit , qui omnem Apuliam , nec non Terram laboris, pariter & Calabriam,
ufque ad regionem & civitatem Gitonam, olim a Catone Philofopho, ut dicitur,
fundatam , percurfitantes demoliti funt , magna quoque cum praeda ad Regem
redierunt. Tandem Leo Papa , cum cleri multitudine , multoque apparatu
Ecclefiaflico , »divinis illum praecedentibus vexillis , ad Athylam venit.
Cui rex Athyla obvium fe prœbuit. Et dum convenerunt , dignos Rex
illi exhibuit honores. Equis igitur infidentes , colloquio ufì funt. Et li
cet peritiones Apoñolicae, Athylae Regi difplicuerint; per omnia tamen, Leo
Papa , fuam erga illum affecutus ей voluntatem , & поп tantum urbi Roma
nœ,quin & omniItaliae , falutem reportavit. Et cum Rex Athyla , Papae licen
cenna data ', ilium dimififfet fuis cunéìis , qui cum ipfo erant , de honore_
per ipfum Pontiñci exhibito , petitionibusque tam facile admiffîs , flupentibus,
& ipfum , cur extra folitum , in Papam benignitatis oflicio ufus fuiffet, in»
terrogantibus, Athyla ita refpondit: Non ego, inquit , illius , qui ad me lvener-at,
perfmzarn honora'vi , alter ibi aßabat vir, jarerdotali habitu amiblus , forma f3’ intui
т /è-uerus, oenerandaque eanitie perfil/iis, qui gladium evaginatum , [un tenebat in ma
пи ‚ fremen/Igue ё" dentibus ßridens in me , ni/i petite admitterem , mortem irl/ian
t/,ïi'nam , be tri/fe perßmœ mea: exirium , minabatur. Рой haec Rex Ahtiyla , dif
folutis cañris , Ravennam efl regrefïus , ubi Archiprœfulem Arianorum fupra
dictum , Papae fequens confilium , fimul cum cunéìis Шаг feétœ fequacibus ,
caprivare, exaélifque tandem ab illis, fexaginta marcarum auri millibus,ipf`um
Archipraefulem iugulare fecitôzcum poll cunéla haec fui exercitus copia , ingenti
mole Italicarum opum onerata,reverfus eli in Pannoniam. Nondum autem Pan-`
noniœ fines attigerat , cum eunuchus Honoriœ , fororis Valentiniani Imperato
ris ‚ quam idem Imperator ob dotem pudicitiae diflriélius fervabat, ad ipfum
' venir, idque , ut ipfam Rex Athyla ‚ а fratre fibi conjugem expeteret , detulit.
Rex vero Athyla , cum jam Italìae fines excefïiffet , nec nifi fatigato exercitu,
rurfus ad Iraliam redire poterat , nuntii verbis motus , ad Valentinzanum , Im
» pera
 >­CanonicaHuNGAnonUM. 93
peratorem legationemmifit , utque fororem fuam in conjugium , fimul cum im
pern dimidietate , fibi traderet , aut occidentale imperium rurfus devaliaturus;
rediret illi intimavit; quod & feciffet , fi ei longior vita fuperfuiffet. к И

С А Р U Т Х Ж Е Е.
De Novis Regis Aihylœ quptiis , 8° de Morte ejufdem.

Rex Athyla ,in Pannonìam rediens, рой tantorum taedium laborum, Si

f Cambria intrata, illic, licet membra multis bellorum flrepitibus affecta,
­quietem optaverint, ipfeque , fui regalis fceptri nomen & gloriam , in altum fu
ftulerit, & illius fama, cunétas orbis per partes diffufa, remotas etiam terras &
regiones, rigoris fui terrore concufferit : ambitiofus tamen Princeps , cupiditate glo
riœ fervens, magnìs majora appetens, fe ad maxima ingeri non formidabat. Et,
tqui jam fui imperii manum, in magnas mundì partes, longe lateque, quali uni
verfas Europee per regiones,extenderat; ut gladius fuus , in Afiatico pariterv ¿t
Africano agro , notus effet , mare tranlire , ac ngyptios , Affyrios , ceteraf
que illis adjacentes regiones , invadere , & fuo Principatui fubjugare, fuo in
animo difponebat. Aliter tamenjudicia difponunt divina. Nam cum Rex ipfe,
plurimarum conthoralium fuarum , q'uarum numerus non erat, contubernio
contentus minime , virginem quandam , fupra omnem humanam formam Gt
pulchritudinem , fpeciofam, ut fertur , Baétrianorum Regis gnatam, cui nomen
_Mykolth (1) fuit , fua ad connubia adduci feciffet; tandem gloriofis nuptiis cele
x bratis, dum Rex ipfe, in convivio, ufui vini, inque thoro , Veneri , fuarum
fupra virium potentiam , fe exhibuiffet , utroque holie , fenex fatigatus , ­refu
е pinus obdormivit. Cujus tandem de naribus fanguis egreffus , in os 6i guttur
illius ingrediens , coagulatus , illum fuffocavit. Mulier autem illa, ad latus illius
,jacens , do fomno evigilans , dum in dominum fuum amplexibus uti voluiffet ,
corpus exanime , rigidum pariter & infrigidatum , tangendo perfenfit; & cum
plurieS taélum, motum non reddidiffet , juvenis puella perterrita , ingenti cum
clamore , magnos diffoluta ,in ululatus, Regis acclamabat cubicularios. Illi ,
clamore mulieris excitati ',slucernis accenfìs Regem ipfum exanimem repererunt.
‘ М 3 Proh

( r) MS. Milton-h
 91.. ..II.M.]oA.DFTHwRocz

Prob dolor ,_ gloria mundi , Superìs difponentibus , quo dirigìtur calle 1 Rex,
qui multarum fudit fanguìnem gentium, ipfe proprio fanguine fuŕfocatus ell. `ÃIn
gens,y rumor,
ńlu ulque adomnem
aetheraper Pannoniam
refonabat. excitatur , tandem
Sepelierunt & ipfa Sicambria,
Шиш , regiaemulto plan l’
dignitatis~
ì cum honore, circa ñatuam memoratam, cum Kewe, Kadycha 2 6c Bela , се?
terifque Capitaneìs fupradiéìis. Eadem etiam noéìe, qua Athyla mortuus eil,
Imperator Marzianus,tunc in urbe Confìantinopolitana commorans , Юрой de~
ditus, in fcmno, Athyl-œ Regie arcum fraélum уюте, ех hocque mortem illius
agnovifïè ‚ ре:111Ьешп. Poßquam autem Hunnì Ticiœ applìcuerunt, ufque ad
praelìum Keefmawr, fluxerunt anni quinque; а prœlio autem Keefmawr, ufque
ad regnum Alhylae, evolutus ей annus unus. Athyla vero regnavît annis qua
draginta quamr , Писании tenuit annis quinque, vixit autem шиит Ö’ ‘wginti qua
tucr annis. Poll ingreffum vero Hungarorum in Pannonìam,ßptuageßmoji'cundg
ab lncarnatìone autem Dominil ,L quadringentqßmo quadragq/ìmo quinto anno , diem
clauñt extremum. ‘ -

CAPUT ЖХЕЕЕ.
De Венеру! Mmm Атм; Regis, inter Fz'lios фунт gq/io , En’ de reditu Cha»
he , leii Regis Атм, т Srythiam.

Dïvulgat'o Regis Athyfœ obitu, сплаве nationes , quamm íntererat , non

modico pavore perfcrepuerunt , & ‚ Íì illius de morte , dolere vel gau
dere deberent, ignorabant; cum illiy ñliorum effet multitudo , ex quibus а11
qucm patre feveriorem , genitoris regno potiri , cogitabant. Erant гипс З1сат
briœ , Principes Germaniœ multi, Regi Arhylœ ob metum illius ,» coaéla fervi
tute alligati , inter quos Ветви: de Verona , excellentìam habebat non ultimam.
Et cum inter ñlios Arhylœ , duo eflent , iu locum patris ‚ tum animi virtute ,_
tum vero œtatis maturitate,` fuccedere ceteris prœfìantiores; alter Chaba de
nomixlatus , ex Honorii , Grœcorum Imperatoris ñlía ,l progenitus , alter vero,
Aladarius, de llluí'tri profapia Germaniœ Ducum orta, Domina Kremheylch 1? ).
vocìtata , fufceptus : hos tum Наций , tum natiomes extraneœ ,‚ unufquifqueh
- ' ‘ fuum
n.
„_ 7——

(1) Ms. стишкам cn». Bud. Crim/unina

 CHnoNchHunGnnonuM. 95`
fuumjuxta libitum, fequebantur, quilibet illorum , fuam partem prœponëre fa-l
`tagens. Detricus vero , & ceteri Germaniœ Principes , erga Hunnos reéto
non erant corde. Hi Aladario, tanquam ipforum patriotœ , cum paucis Hunnis
adhœferant, utque Hunnos , unius animi homines , fcindere , ac' inteñinam
in difcordiam deducere pofïent, omni intentione laborabant. Nec illos ipforum
fefellit opinio. Nam utrifque filiis Regis, in difcordia regnantibus, Detrico fug
gerente, ambos inter fratres, ingens exorta ell diffenlio. 'Quaproter horrendum
ìnllauratur prœlium , magna tantarum agmi'na gentium , Sicambriœ civitatië
{lriéla inter mœnia , nec non adjacenti illi in agro , prœliantur. Ingens cœ
des committitur. Hunni quoque , qui extranearum nationum de ruina gaude
bant, ad inflar armatorum , qui olim draconis ex dentibus , per `Iafonem, dum
raureì velleris pro obtentu laboraíïet, feminatis ‚ exorti , fraterna cœde confumti
fuille dicuntur, perempta prius omni Germanica ceteraque extranea natione,
mutuo fe bello delevere.
Scribitur enim in antiquis Hungarorum Chronicis , quod hoc fraternum certa
men , liaec intellina tanti populi clades , vix dies per quindecim confummata fuif~
fet , tantufque ibidem , maxime extranearum nationum , fanguis fufus extitiffety
quod li id Teutonì , Hungarorum ob odium non celarent , dicere polTent , ut
Danubius fecus Sicambriam defluens, ex Germanica ‚ ceterarumque nationum
(тебе, in ipfum decurrentifanguine, in tantum permixtus fuiffet, quod neque
homines,neque animalia; a Sicambria deinceps ulque ad Potentian'am, aquam
illius puram line fanguine, potare valuilTent. In hoc etiam praelio' , femper
Chabae partem fuperiorem Гите, tradunt. _ Tandem ad ultimum, Сёмга ‚ сит
fuis, per artem ценза, deviélus fuilTe dicitur. Quapropter Chaba cum fratribus
fuis, 'œtate illo junioribus , Íìbì adhœrentibus ‚ qui fexaginta Гите feruntur ,
nec non quindecim millibus Hunnorum, de ipfacaede reíiduis , ad Honorium
Imperatorem , avunculum fuum , in Grizciam fugifle perhibetur. Quem ipfe
honoriñce fulceptum , licet fui regni participem , & Graeciœ incolam facere vo
luerit ; ille tamen , natalis ратте dulcedine duélus, poll tredecim annos, quos
in' Grœcia dicitur peregiffe , Srythz'am , moraturus repetivit. In quam, tum
propter magnam illiusdillantiam , tum vero longaevi ìtineris gravitate detentus,
vix unius integri anni ’ infra revolutionem , devenìt. Adita igitur Scythia ,
Chaba, Bendegìvz avum Гиит ‚ vivum «Sz incolumem multo ramen fenio con
feé'lum , invenilTe ét de illius conlilio, confortem libi, non de Scythìca natione,
fed de Corofmanorum ,- Scythiae vicina generatione , duxifle fertur. Ех hac tan
dem uxore lua, Chaba genuit lilium , nomine Erlernen, &fratrem illius Ещё:
ydonec .
96 II,M.`Ioa.DET`HWRoCz
\

donec fupervìxit ., femper Pannoniœ pingui de tellure reminifccns , fuae'gene

rationi, ut rurfus Pannoniam repeterent, perfuadebat.

С V Р U Т ЖРУ.
De Sirulis.

Os etiam prœter Hunnos , qui Ghabam comitati Гипс , tria millia

virorum , eadem de natione , prœlio de'prœdiéìo , per fugœ prœíìdium
erepti, in Pannonia remanfiffe , & quam primum in campo Cayglamezew I ) vol­
cato, íibi fedem fecifie ; tandem, occidentales nationes, quibus vivente Athyla
infefti erant , metuentes, ad Erdewelwe 2 ),confinia videlicet Pannonicae regio»
nis , fe tranftuliffe, & non Hunnos five Hungaros ‚‚ fed , ne illorum agnofceren~
tur effe relidui , Sirulos, ipforum autem vocabulo Zeke! 3 ) fe denominaffe perhi
bentur. Hi Sicuii, Hunnorum , prima fronte in Panrioniam intrantium ,etiam
hac понга tempeftate ‚ refidui efi'e , d-ubitantur per neminem; cum in ipforum
generatione ‚ extraneo nondum permixta fanguine, 6r in moribus feveriores,&
indìvìfione agri ceteris Hungaris muItum diñ'erre videantur. Hi , nondum
Scythicis literis obliti ‚ eifdem , non encaufti & papyri minifierio, fed in bacu»
Ьошт excif-onis artiñcio , dicarum ad inñar , utuntur. Hi etiam poitea , in
gentem non modicam excrefcentes, Hungaris, rurfus de Scythia in Pannoniam
\ eniemibus , cum de illorum adventu , rumor ad eofdem delatus fuiffet, magno
çum gaudio in Ruthenia occurrerunt. Рой hœc autem Hungaris , de no
vo regno Pannoniœ potitis, in conqueñratione ejufdem, iidem Siculi, eandem
ipfius regni ,quam antea propriis pro fedibus elegerant , Hungaris volentibus,
yartem forniti fuere. I-íìi Siculi, Chabam in Graecia periífe putarunt. Nam
‘t nunc vuigus illorum, ad fui alterum viam capeffentem, deriforie dicere folet
тик тела, dum Chaba de Gracia revertetur. Chaba vero , legitimus Athyiae fuit
Шиш, ut фант еРс „ ex ñlia Honorii Grœcorum Imperatoris , generatus.
Et cum rediens in Scythiam , nobilitate genitricis [uae , fein communi extolle
ret; Hunnorum nobilitas , Шиш Ipernendo , contemptui habebat ,A &i11i id ,
­quod

С 1) .MS стыдится. C2). MS» Erdulew. (3) MS. гита

 CHR'oNICAHUNGARoRUM. 97
quod non effet verus Scythiœ alumnus , fed quafì permixto de fanguine natus
objiciebat, & nec minus Scythis , Chabam , generatione de aliena , confortem
íibi duxifie, opprobrio erat.l Cum autem Hungari rurfus Pannoniœ folum re
petierunt , ñlium Chabœ in Scythia remanfiíTe , ”Edemen vero fratrem ejufdem,
magna cum familia , Hungaros ufque ad Paiinoniam comitatum fuiiïe , 8:
ех 1110 Abat generationem proceiïiíïe , tradunt. Sed haud dignam huic tra
ditioni decet adhibere fidem , potifiìme, quia Hungari, ро1’с Athylae mortem
tantis annorum curriculis evolutis , rurfus in Pannoniam venìíïe perhibentur ;
quodv aevum , nepotis illius tanta ad tempora , durare potuiíïet minime. Fide1i«
um tamen lectorum-arbitrium, detinet nemo ; li id quifpiam fieri pofi`e judicat,
propria , ut vult , utatur voluntate. Pofiquam autem tanti populil multitudi
nem , mutuus in difcordiam deducftus gladius ‚ aut delevit ‚` aut difperlit;
Pannonicus ager , tantœ humanœ caedis р011 cruentationem , habitus exofus,
longa per tempora , fine Rege Itetilie dicitur. Cum autem Hung-ari , rurfus in
Pannoniam redierunt , quendam Principem , nomine Swathepolug ( 1 ) ‚ íilium
Marothy ( 2 ), natione Polonum , Bulgarie , Meßianis tumque in Pannonìa , ab
Athyla, tanquam optimo leone , domitìs regionibus imperitantem repererunt.
Hunc , variorum exhibitione munerum , ( ut feries infra fcriptae hifìoriae, ple
nius exprimet) alleéium pariter & exploratum , Hungari , fubita irruptione,
in quodam oppido , circa Pontem Boni (3) ‚ cujus antiquaria hunc ufque
in diem durant, circumventum , omni [uae militiœ cum virtute, deleviffe рег
hibentur. Voluere tamen nonnulli,quod Hungari, in fecundo ipforum introitu,
non Zwathepalug ‚ fed Marothum patrem illius ,` in Pamionia invenifient do
minantem. Hos, eorum opinio baud fallit. Nam cum 1111115, fene patre,
militari virtute praefiantior effet, 1р1е lilarothus, ultima iuae aetatis parte laborans ,
omne fui Principatus pondus 11110 ‚ velut Viro, Ье111сшп ad onus habiliori ,
concefferat. Ifie Marothus, eadem tempeflate, inécañro Vezpreiiz (4) denomi»
nato ‚ morabatur. Qui, cum filium , lviribus Hungarorum , pariter & mor
ti, limul cum cuncio fuo populo , fuccubuifïe, audivit, vehe
menti plee dolore , vita exceíiìt.
Fluit prima pars C'hronicœ vitlungarorum 5)
д .

(1 ) MS. Zuampolug. (2) MS. Morett'. (3) MS. Banijuxta Tamm. MS. (4) Вехргет,
итпчцеешйо, Brunn. 8: Aug. W'eefprem( 5) MS. Explicit prima Chronic“ Hungarorum, incipit рто
iugm, de fecundo [иду-(Дн, Ü de ежа/11111: ,profperís Ед adverjîs , corumlem.
Strip. Rar. Huug. PJ. `
l
93 П.М._]од.вв annocz

. рлквввсиывл .
вывешен HUNGARoRUM
De Reditu lllorum in Pannoniam, deque Capitaneo
rum, Ducum , в: Regum Hungariae fubfequentium,
vita 6r gefiis.
ñl

а)"

INCIPIT PROLOGUS
IN

SECUNDAM PARTEM
CHRONïCŕE HUNGARGRUM.

: Ёж: ‚
'Digefiis , in prima parte operis hujus , Hu-nnorum , five
8:2? Hungarorum generationis, exordiis , felicibufque 6c
finiflris eorundem p-raeliis , quotiefque loca Imutave
rint, quique ñnis, primi eorundem regni, obtigit: nunc vi
dendum eli, quo tempore, rurfus in Pannoniam redierint; &
qui redeuntium fuerint Capitanei; ас quantus numerus armo
rum, in exercitu illorum fuerit; & qualiter de novo, Panno
nico potiri agro, in illo regnent hunczufque in diem.

C A-`
 C`HnoNrcAHuNGAnon\UM. 99

CAPUT I.
ZVarratio, fecunda Partis Chronitœ , Hungarorum fur/iis in Pannoniam redeuntium,
deque Capitaneorum, Darum, 8° Regum illorum, jìfe fubfequentium,
vita 8° ¿fe/lis..
f

Porro Elend , filius> Ugek , ex filia Enodbilii in Scythia genuit lilium“,

quem» ex eventu, Almum denominavit. Nam mater illius , dum effet gra-
vida, vidit in fomnis , avem quandam , in forma afiuris ad fe venire, fuoque
in gremio caput reclinare, quodque ex utero illius, torrens perfplendidiflimus or
tus fuiffet, decurrenfque, in terra aliena extitiffet multiplicatus; quod & faéium
ей. Ыат ройеа de lumbis ejus , gloriofi Reges propagati funt. Qui poftmo
dum in terra aliena , hac in Pannonia, ingentem populorum fuper multitudi
nem, fumma cum gloria regnavere. Quia autem fomnium , Hungarico idioma
te, Aloin (2) dicitur , & illius nativitas, per fomnium fuit prœnofiicata, ideo
ipfe vocatus fuit 'Almas (3). Qui fuit Ugek , qui fuit Ed (4), qui fuit Ethele,
five Athyla , qui fuit Benrlekus, qui fuit Turda, qui fuit Seamen , qui fuit Ethei,
qui fuit Opos (5) , qui fuit Chadieha (6) , qui fuit Berend, qui fuit Sulthan (7), \

qui fuit Ватт, qui fuit Bolug, qui fuit Zambur, qui fuit Zamur , qui fuit Leel,
qui fuit Levante , qui fuit Kulrhe, qui fuit Ompud , qui fuit Mske, qui fuit Illi
lee , qui fuit Beater (8), qui fuit Rudli (9), qui fuit Chanad , qui fuit Butleem
(lo), qui fuit Bondofizrd, qui fuit Tarkans (II), qui fuit Othmar , qui fuit
Radar (12), qui fuit Beler, qui fuit Kear, qui fuit Keve , qui fuit Keled, qui
fuit Dama, qui fuit Bor, qui fuit Напор, qui fuit Nemroth, qui fuit Chus (1 3),
qui fuit Cham (14), qui fuit Abe ( I 5). Almas tandem genuit Arpad , Arpad
genuit Zoltan , Zoltan genuit Toxun. _ Anno igitur ab Intornatione Domini Jeu
Chrgßi, feptingenteßmo quarto , a morte vero Айда regis , anno trecenteßmo primo
(16), vulgariter Mogyari (17) ‚ five Hanni, latine vero Hungari, tempore
- N 2 Con

(r.) Ms. Вкладыш (a) Ms. ¿an , uri-aque само ‚ Brunn, в: Auguri. Alam. (з) MS- ошш'а
fupplet: quì fuit Elend. (q) Hic {ten-.m ex MS. fupplendum ей: gui fuit Chabq. (5) MS.
Opus. (6) MS. Kadicha; (7) MS. гида. (в) MS. Berner. (9) MS. вил, (по) MS_
Baken. (и) MS. Farkas. (la) MS. Kader. (1:1) MS. habet Iliana. ([41) MS, Japhn,
(15) MS. Noe. (I6) MS. Anno igitur, ab Incarnation: Domini' ‚ jëxcentefimo vel дышаще- ' `
ma Драму/11119 feptima ;1 a morta вето Athylœ Regis', anno «тафта. (17) MS. Hagon'.
 l.
loo II.‘M.]­oA.nE_-THWRocz

Соц/[111111121 quinti Imperatoris, & Zlcìiaríœ Pape, denuo ingreñi funt Panno
niam. Tranfeuntes igitur per Regnum BelTorum, alborum Cumanorum, Suf
daliam ‚ 81 civitatem Rio (3) nominatam; deinde traniierunt Alpes , in
. quandam provinciam, ubi vider-unt aquilas innumerabiles , & ibi propter aquilas
eafdem , manere non potuerunt , quia de arboribus, tanquam mufcœ, defcen
debant aquilœ ‚ & coniumebant devorando pecora eorum 6r equos. Volebat
enim Deus , ut citius defcenderent in Pannoniam. Exinde montes tranicende
runt, per tres menfes; tandem devenerunt in conñnium RegniPannoniœ, ad
terram, quae nunc Erdel vocitatur, invitis gentibus memoratis.
Е Ñl, _ Г
1.
С А Р U Т На
De fèptem Capitancis Hungarorum, 8° dejèptem CJ/lris corundem.

~Cumque terram in eandem defcendìlïent , irruptionem circum adjacentium

gentium formidantes , univerfum cœtum armorum , quem ducebant, in
feptem exercitus diviferunt; & unicuique exercitui, Capitaneum fpecialem prae
ñcìentes, Centurionefque ac Decanos, more folito, conlìituerunt ; & unufquif
que exercitus , triginta millia virorum armatorum , nec non oélingentos quinqua
ginta feptem (4),­ continebat. Nam in fecundo eorundem, de Scythia, egreb
fu , de centum & 01510 tribubus, ducenta & fedecim millia , de unaquaque fcili
cet tribu , duo millia armatorum, excepto familiœ numero, eduxiiTe perhiben
tur. Et his quidem feptem Capitaneis , ac ñngulis exercitibus, eorundem du
étui deputatis, pro confervandis uxoribus, & rebus ipforum , ffptem caßra terrea
prœpararunt, in quibus tandem caltris, aliquandiul permanferunt; & ех hinc fe
cutum ett, quod pars сете eadem, a Teut'onis Sibfnburg, id ей, ßptem caßra,
vocatur ufque 111 111111с diem.

CA~

(1) MS. Tgrtîi. Sufdalía, vel Sufddla, urbs provincie ejufdcm nominis , 111 terra Катод, 111
1ег Roftovìam ab occafu , а Уо1ос111п1111ш аЬ огш ‚ Шаг. Legendum Kia , id di, Kin
Avíum , vulgo Kiew , urbem Sarmar'œ ‚ ad Boryithenem ñuvium. (4.) In MS. legitur: Ulm:
»navigue exercitus, habebat tría me`(!z'«if_rírorufn vrzrnmtorum ,` jin: centum мы.
 Снноы1с^НпксАкоким 101

CAPUT НЕ,
De prima Capitaneo, at de Albo Equo , пес поп Sella, 8° Freno, Deauratiâ'.

uerat autem ex iflis Capitaneis, ditior & potentior , Arpad, filius Afmi, ñ
` 111 Elend, filii Ugeg. H_ujus autem pater, Almas , in patria Erdeleu occi
fus ей; non enim potuit in Pannoniam introire. 111 Erdeleu igitur quieverunt,
& pecora fua recreaverunt. Audientes autem сете utilitatem , de habitatoribus,
quod Optimus fluvius effet Danubius, & mellor terra in mundo non effet, parti
bus illis; accepto communi confilio, miferunt nuntium, nomine Kufìd, lilium
Kund, ut iret, & totam terram profpiceret, habitatorefque terrœ agnofceret.
Cum ergo Kufid, veniffet in medium Hungariae, 8: circa partes Danubii defcen
diffet;bonum
vium vidit &
locum amœnum
pratofum , & circumquaque
, placuit terrain
ei, Y Deinde venit ad bonam
Ducem ас fertilem,, flu
provincias qui

regnabat poll Athylam , vocatum Zwatapolug , falutavitque eum de fuis, &

caufam, pro qua venerat, manifeftavit. Hœc audiens Zwatapolug , gavifus
ей gaudio magno. Putabat enim , illos effe rul'ticos, & venire, ut terram ejus.
colerent, propter hoc nuntium delicatum remifit. Kufìd autem, de aqua Da
nubìi, lagenam implens; ¿St herbam periarum, ponens in utrem; & de terra ni
gri fabuli accipiens , ad fuos reverfus ей. Cumque narraffet omnia, quae au
dierat & viderat , valde placuit eis, lSz lagenam aquae, terram, & herbam eis
prœfentavìt. De quibus ipfi fapiendo, bene cognoverunt, terram optimam effe,
& aquam habere dulcem, & pratum cum herbis fœnilibus, quœ nuntius eis re
citavit. Arpad vero cum fuis, de aqua Danubii, cornu implens, ante omnes
Hungaros, fuper illo comu, omnipotentis Dei elementiam rogavit, ut Dominus,
eis terram in perpetuum concederet. Finitis his verbis , omnes Hungari clama
verunt, Deus, Deus, Deus, tribus vicibus, & ibi inventus ef`t ufus 111е, &fer~
vatur apud Hungaros , ufquemodo. Deinde communi confilio, ad prœdiéìum
Ducem, eundem nuntium miferunt , & ei equum album, magnum, cum fella
deaurata auro Arabiœ , & frœno deaurato, miferunt pro terra fua. Quo vifo,
Dux ipfe magis gavifus , putabat, quod ei pro terra quatlam liofpitalarii mifif
fent. Nuntìus ergo, impetravit ibi aDuce, terram, hei-bam, & aquam.­
Dux vero fubridens, ait: habeant, quanrumrunque volant, pro hoc mufiere;
¿t fic, nuntius ad fuos reverfus ей. Arpad autem interim , cum feptem Ducì
bus, Pannoniam intravit, non ficuthofpites , fed ficut terram `jure hœreditario
N 3 130111—
 А

“юг II.M.joA.DnTHwnocz
pomdentes. Tunc nuntium alium ad Ducem miferunt, & ei hanclegationem
mandaverunt. Arpad cum fuis tibi dicit , quod/ilper ißam Штат, quam a te eme
runt, diutius nullo modo Лез, quia Штат tuam cum equo метит, htrbam сит freno,
aquam сит fella, Ö” tu, propter mplryteußm, id di', диорит Ь“ cupiditatem, trrram,
herbam, д aquam сопит/Н. Cumque Duci dicta effet legatio , fubridens dixit:
equum :Hum malleo ligneo interficiam , [шпат autem in pratum projiciam, jèllam 'vero
агат—агат, in aquam Danubii abjíriam. Cui nuntius: б' inde, Domine , quid da~
mni habebunt? ß equum interfìcis, canibusfuis пацана dabis; Дразнит in herbam pro
jicies, hommes/iii, qui [спит faltant, aurum [Нет inoenient ; fi oerojêllam in Danab
bium atjiris, ругают: illius aurumfellœ, Драг littus exponent, atque дотам прота
bunt. Si ergo Штат ‚ ИдтЬат ‚ б" aquam habent, totum habent. ‚ Dux ergo ille,
his auditis, exercitum cito congregavit, timens Hungaros , & auxilium ab ami
cis impetravit, & omnibus coadunatis, eis obviam venit.
111i autem interea prope Danubium pervenerunt , & 1пчсатро pulcherrimo,
fummo diluculo , pugnam inierunt. вы: autem auxilium Domini cum Hunga
ris, а quorum facie, Dux fœpe diétus, fe in fugam convertit, perfecuti funtque
eum Hungari, ufque ad Danubium, & ibi, prœ timore, in Danubium fe iaëta­
vit, in quo, prœ aquarum vehementia, fuffocatur. Retradidit autem Dominus
Hungaris Pannoniam , iicut tradiderat ñliis Ifrael , tempore Moyfi, terram Seon,
Regis Amorrhaeorum , & omnia Regna Chanaan , in hœreditatem. Dum ergo
Capitaneus ifte Arpad , uteretur fpeciali quadam dignitate in Scythia, & hanc
haberet ipfa generatio confuetudinem Scythicam , legitimam & probatam, ut
unus , in expeditione gradientibus, debeat anteire, in redeundo vero retrocede
re; ipfe pro eo, alios Capitaneos Pannoniam adeuntes, fertur prœceíïiffe. Eo»
que Zwatapolug, ut fuperius dictum eft, debellato & occifo , Атм! cum cete~
ris Hungaris, caftra ñxit in monte Noa, prope Album, & ille locus ей primus,
quem Arpad ñbi elegit in Pannonia, unde & civitas Alba ‚- per Sanéium Венец
Stephanum, qui de ipfo procefîìt, fundata ей 1Ь1 prope.`
 CHRoNicAHUNGAnonUM. 103

CAPUTrv
De fecundo Capitanea.
`

Zobolch ( 1) vero alius Capitaneus, unde Chaak (s) oritur generatio, defcen
diffe dicitur., inipfo campo & loco, ubi Chakuara .nunc jacet defolata. Il
lud enim callrum, Zobolch fundavit Capitaneus, quod poilmodum Chak n, ipfo
mortuo , fuo nomine , a fuis cognatis & familia julïìt appellari. Primo quidem
запись (3) dicebatur. Illud etiam callrum , temporibus Andreœ , Belae, ¿t
Leventae , ñliorum Zaar Ladislai ‚` per commune conlilium Hungarorum, eli:
confraétum.

CAPUT V.
De tertio Capitaneo,
Tertius vero Capitaneus , Суша fuit, unde Gyula, ñlius Ladislai, deriva
tur.. Eratque те Gyula, Dux magnus & potens, qui civitatem magna'm,
in Erdeleu, in venatione'fua invenerat ‚ quœ jam pridem a Romanis conftrutfta'
fuerat. Habebatque filiam , nomine Sarolt , pulcherrimam, de cujus pulchri
шпате, provinciales Duces diutius loquebantur, quam Осу/21 Dux, conlilio &
auxilio Beliud, qui terram Kulam (4) poffederat, duxit in Áuxorem legitimam.
[Ш Beliud , Kulam dedit ñliam fuam , ut contra fratrem fuum Keam bellaret,
& poli obitum fuum, terram fuam idem Beliud hœreditavit. Tandem cum
vG yula , Hungaris in Pannonia habitantibus, infelìus effet, & multipliciter mole
Vilus; per Sanctum StephanumRegem, in Pannoniam eli deduéìus. Non ramen
.iñe Gyula Capitaneus, fed ‘ab illo tertius.

CA

(х) Ms. гамак. (2) Ms. шк. (3) Ms; zoßoby. (4) Ms. milan.
104. ' II.M.JoA.DETHWRocz
l _ 1 m
Ь

САРПТ Ví.
De quarto Cupitaneo.

uarti liquidem Capitanei vocabulum fuerat Сит! , cujus filius Ku/ìd , 61C.:
pnn , qui prope lVyr f'ìxere fua сайта, ibique poll Baptifmum, monal'te
riuni fundavere.
_` L î_-_._____ т

Caeuïvm
De quinto Capítanen.

Sed quintus , Lee! eli nominatus , qui Meßianos fcilicet Bohemicos , de parti­
bus Отдам expulit , ibique diutius сайта metatus fuiffe perhibetur. EX
П’ю quidem , Zuard oritur generatio , five profapia & origo.

caeurvm.
.De jêxto Capitaneo.
Sanus Capitaneus , Verl/ultim nomen habuit , qui circa Palatinum (Il , {на
tabernacula ñxiffe , probatur.
î

C A Р U Т ЕЖ.
De jiptimo Capitaneo.
Septimus Capitaneus , Urs dicitur. Ifìius fiquidem generatie , circa Seya lo
cum habebat. Aliœ vero generationes , quae genere funt illis pares ‘& con
` ' fimi

(r) MS, haber: Ватт. Chron. Budens. Ватин: , mini тысяч: circa [щит Байта.
 CnnoNrca HUNGARORUM. 105
fimiles , acceperunt fibi locum »Si defcenfum , ad eorum beneplacitum. Cum
igitur codices quidam contineant , quod­ ifli Capitanei feptem , Pannoniam in- '
troierint , & Hungaria , ex ipfìs folis , edita fit ac plantata : unde ergo venit
generatio Altus , Bor , Abe , aliorumque nobilium Hungarorum ‘ì cum omnes
ifti , non hofpites , fed de Scythia defcenderunt. Aflignant enim hanc rationem
.l' folam , quam vulgus dicit , VII Hungaros. Si ergo feptem foli funt Hungari
:l
'i cum familia ,16: non plures familiae , uxores , iilii , ñliae , accipi poffunt fer
vi & ancillae. Numquid enim cum tali familia , regna poffunt expugnari ? ab
ñt. Accidit autem temporibus Ducis Toxun , Hungarorum exercitum , ver
fus Galliam ‚ pro accipiendis fpoliis , afcendiffe. Qui , cum in reditu , Rhe
no tranfmeato , divifi effent in tres partes ; duae fine honore , una cum hono
re, in Hungariam defcendebant, quam Dux Saxoniae , apud Ifnacum Turin
giae civitatem , demtis VII. Hungaris, interfecit. Septem autem ex ipfis refer
vatis , amputatis auribus , mifit in Pannoniam: ite , inquit , ad „тю: Hunga
ros, taliter enarrantes , ut amplias non 'veniant in hune locum tormentorum. Duae>
vero partes , quae jam Sueviam introierant , audito , quod acciderat eorum fo
ciis 81 cognatis , dimiferunt fpolia accipere inI Suevia , & quidquid eis occur
rit , a jlumine Illyrici, ufque Humen Saar, five Leytha, occiderunt , ab 110
mine ufque ed pecus, Hungaris autem VII. fine auribns , pro eo , quod vi
vi redierunt , & fe occidi cum fociis non elegerunt , communitas , pœnaleml
. fententiam dediffe perhibetur. Nam omhia , quae habebant , amiferunt , tam
in re Habib' , quam mobili ; 61 аЬ uxoribus & pueris illos feparantes , pedites
fine calceis , proprium nil habere permiferunt; femper etiam infimul , de ta.
bernaculo in tabernaculum , mendicando., ufque dum viverent , ire compule
runt. Qui quidem feptem , ob offenfam hujufmodi , Margyorkak & Gyas: , fl- ’
ve Lazari , funt vocati. Ex iftis itaque fic damnatis ‚‚ vulgus dicit , non de
feptem Capitaneis lillis primis. Prœterea , cum fit quodammodo proprium
mundanorum , arrogantiœ plaufum , plus de fe affumere , quam ex alienis com
ponete g’ ideo ifti Capitanei feptem , de fe ipfìs cantilenas fecerunt inter fe de
cantati , ob plaufum fecularem , & divulgationem fuinominis , ut quafi eorum:
pofleritas , his­ auditis , inter vicinos & amicos , jaélare arrogantia fe valerent.
Conflat itaque , non tantum feptem Capitaneos , Pannoniam conqueftraffe °,‘
fed etiam alios nobiles , qui de Scythia defcenderunt. Unde in ipfis veneraril
poteft; nomen dignitatis , plus aliis , & potentiœ; nobilitatis vero , œquali
ter. Cum ergo quidam fint hofpites ipfo tempore , nobilitate pares Hungaris;
inquirendum ей ‚ quare illud> effe habuit ‘.2 lcum Hungarir; numero, ad­ implen
Script. Ref. Hung.. P.. I.. O-y dm
_106 II. М.]о.1.пв annocz
dam Pannoniam , fufïeciffent. Geycha namque Dux , inter alios , divino prae
monitus oraculo , convertere cepit Hungarorum gentem , ad ñdem Chriftianam;
& dum monitu illos convertere non poffet , paganorum ritibus deditos & inten
tos , oportebat quofdam armis edomare, ad quod faciendum , quia plures fue
re ñdei repugnantes , neceiTarium habuit , deiiderium fuum divulgare , regibus
& рг111с1р1Ь115 СЬт1111а1115. Quo audito hujufmodi deíìderio, non folum juvamen
tranfmiierunt; fed etiam perfonaliter adierunt. Quibus fuerat Hungarorum cru
delitas , nociva ac exofa. `

САРПТ Х.
De pluribus generationibus , pojimodum Regnum Hungariœ intrantüius ,
Ö' prima , de generation: Tata.
lntravit ergo primo Deodatus , de comitibus fanëti Severini de Apulia, qui fun
dator extitit , monafteriì de Tata , & parator. Ifte etiam , cum fanéto
Adalberto , Pragenfi Epifcopo , fanéìum Regem Stephanum baptizavit. Cujus
quidem monafierii nomen , pro eo Tata appellatur , quia , cum beatus Rex
Stephanus , ipiius nomen , ob reverentiam , non exprimeret , fed eum Tata
appellaret , abolitum ей nomen Deodati , & Tata extitit vocatus. Unde eti
am , ipíius monaiierium taliter ей vocatum. Hujus quidem generatio , in Pan
nonia non habetur, quia , quamvis uxorem habuifiet , tamen line haeredibus
ñnivit vitam fuam.

C A Р U Т ХЕ.
De generatione ßliorum Hederich ( I).

Рой hœc , de Alamania , Volphgerus , cum fratre fuo Неф-{со ‚ de comiti

bus Houmburg ortus , cum trecentis dextrariis phaleratis , introivit. Cui
Dux Geycha , montem Kiffen , & ínfulam Danubii `circa Jaun'num , dedit pro
de
f

(l) MS. Hedrr'b.

 CHnoNIcAHUNGanoRUM. 107

defcenf'u œterno; ubi caflrum ligneum faciens , fecit quoque in eodem monte
cœnobium , ubi & ей tumulatus. De illis , Hedrici generatio derivatur.
'

C A Р U Т XII.
De generatione PVentzellini ( 1 ) de Almania.

fcendit quoque de Bavaria , IVenczellinus , videlicet de Улиты”; , qui

cum fanóto Stephano , in Symigio , Cupan Ducem interfecit; Capitane
Us enim exercitus , extitit illo die. Ех illis , Jak nafcitur principium & origo.

CAPUT XIII»
D: generations Hunt Ö’ Paznan.

dierunt etiam 'illis diebus , Hunt & Paznan , qui fanétum Stephanum Re
gem , in flumine Garam (я) ‚ gladio , Teutonico more , accinxerunt.
Iflorum quoque generatio , ab illis nominibus , diftare non videtur. Ifìorum
itaque comitum , Dux Geycha , cum Sanélo Rege Stephano , ñlio fuo , fre
tus auxilio , & divino potius; quofdam rebelles , armorum terroribus , non
nullos voluntarie , converterunt ad Baptifmum. Quos quidem comites , tam
Dux Geycha , quam filius fuus , latis & amplis hœreditatibus , pro ipforum fer
vitiis , ditavere ,prout apparet nunc manifefle. Qui quidem , temporis in
proceffu , Hungaris , per contraétus matrimoniorum , Гипс immixti. Iflorum
etiam confìlio & аих111о ‚ fuper Hungaros Rex ей conftitutus , plurefque nobi~
les Hungari , Duci Clipan adhœrentes , Baptifmum , lidemque refpuentes , ad.
turpia'fervitia funt'detrufi. In illis namque , rebus gerendist , judicatus erat
nobiliorl, qui fidei Chrifli citius adhœfiffet. ‹ -
O я СА

(l) MS. Vealli'ui. (2) из. Garou. Bud. Chron. Силу.

 108 II.M.JoA.nnannoc:

caput xm
De generation: Poth.

oth vero generatio , a Conrado ( I ) deAldenburg derivatur, qui temporibus

Regis Salomonis , filii Andreæ Regis, venit in Pannoniaŕn. Hic , Нег—
m'ßus efi vocatus , fed propterea Path fuit appellatus , quia internuntius erat ,
inter imperatorem Conradum , & Andream , ac Salomonem , Reges. Рог]:
enim Teutonice , latine nuntius , fonat.

С A Р v Т mh
De generatione Магу]: ô' Georgii.
Merfæ ( 2) autem , ez Georgii generado , de Francia eli , ex confanguini
tate Guillermi , diai Comes (3 quuini quidem , & Renoldi (4) ori
go ‚ eft de Mypania , cum Regina Margaritha , conjuge Вене Regis, ñlii Zaar
Ladislai , Pannoniam adeuntium. Hic enim Bela , primo uxorem de Polonia
' habuìt.

C A Р U т XW.
De generation: виткам.

De generatione autem витым, plura enarrantur, fed pro certo , per Pe

trum Regem , dum idem fugit ad Heinricum Cœfarem, in adjutorium funt
ei adduóìi , de сайте Sthoph ; funt exorti de Баста ‚ unde Imperator Federicus,
ortum habet. Ша enim generatio , de primatibus Sueviæ extitit Pauperes
enim funt hæreditatibus , fed probi & valentes Гит, in patria memorata. lftius
fiquidem Guthkeled generatio temporibus Salomonis Regis, Ladislai & Geychœ,
. Du

(1) MS, conv-do de Alfínburg. (2) Стол. Bud. Сеф- (3) Стоп. Вида. Сома (4) Ms
ВИШИ! Chron. Bud. Rinaldi.
 л.

СЕЦОНЕСАНПНСАВОКПМ. log
\

Висит ‚ extitit exaltata. Nam tunc ipfa gencratio, in duas partes divifa fuit.
Quidam Ducibus adhærebant ‚ quidam vero Salomoni , a fpecialiter wyd , .
quem Salomon exaltafie perhibetur , fuper alios de generatione fupradiéta.

C A Р U T XVII.
De generatione Oliveriz' ô’ Ratoldi..

Рой hæc , ìntrant Oliverius & Каюта: ‚ tempore Regis Colomani , qui de
Regno Apulorum , de Cajërta ortum habent. llli vero de Sambuck , de
comitibus campaniæ , ex Francia oriuntur.

C A Р UT ХУЛИ.
De generation: Hermanni de Almunia.
Il ermannì etiam generatio , cum Regina Keisla , introivit; liberi homines
funt , de Nuremburg , hæreditatibus pauperes.

С А Р U Т XIX.
D: generatione Buzad.

De generatione quidem Вата ell dicendum. Hujus enim generado, per Re

gem Stephanum , filium fecundi Belœ , in Hungariam adducitur in аспи—
torium Regis memorati. Ex comitibus enimOrlamundi Гипс. Primitus enim, qui
venit , Hadolth ell vocatus , cujus filius fimiliter Hadolth a Arnoldus, Ex ißis,
origo procedit Виши! Bam'. Hic enim Hadolth , exprimi non potuit ; fed pa
ralogizando, Hoholth dicitut Generatio quidem Chaak , cum aliis quibufdam
generationibus , confpiraverunt contra iftum Regem ; quas per Hoholdum , в:
fuam militiam , quam cum ipfo adduxerat , dicitur contrivifïe._

0 3 CA
 ,_ _-‘_ _
по x II.M.JoA.DETHWno`cz

C A Р U Т xxx
De generation: Keled ( z )

Stephani , Ladislai , & Gregorii , filiorum Keled , profapia , de provincia

Mei/nen/ì ortum habet. Stephanus enim, filius fuit fororis Meifneniis Mar
chionis , filii comitis de Нефти : qui occifo Turingiœ Landgravio , in Frank
furt, in folenni curia, ubi Imperator eligi debuit, per euma ac per alios; dum
reoccidendi fententia , per Almaniæ principesa contra ipfum lata effet, diebus
Geychœ Regis , filii fecundi Belae , defcendit in Pannoniam , cum dextrariis
phaleratis fexaginta , & aRege praedictoo receptus folenniter , optimis & latis
poffeflionibus invenitur , prout patet , ipfo in Meifnenfem regionem , profcri
ptionis poenam intrante. Eorum vero , qui dicuntur deBobocha (2 )‚ deSam
berg , defcendit in Pannoniam generatio
*ŕ- 1

С A Р U Т xm
De generatione Simonis Ö’ [те/шейх.

Simonis autem , в: fratris ejus Моими: generatio , quidem Mmmdmß'nomî

natur , ez temporibus Andrei: regis , filii Belœ tertii , defcendit de ШЛИ
m'a. Сайга quidem multa habet in Hifpania, illa generatio ; ех quibus unum,
quod melius elt , »Bojoth dicitur. Hujus quidem Simonis avus , dum cum Rege
Aragonum , annis pluribus contendiffetg tandem , per eundem Везет, capti
vatus , in carcerem detruditur. Quod Simon comes , & Berti-amus,l formidan
tes , cum fecunda uxore præfati Regis Andreae , quæ fuerat de Campania, in
Hungarìam intraverunt. In Hifpania quidem nulla generatioa in fcuto fuo ,
aquilam ferre audet , niñ Simon «Sr Michael; ea proptera quod exercitumSol
dani de Tuniiio , qui Majoricam , ‘6r Minoricam infulas , per naves intrandoêr
clafles , occupaverant , ceteris militibus Regis Aragoniæ delicientibus , eorum
generatio fertur expuliffe Unde Regis à communitatis militiæ , decreto , ell
ftatutum , ut prius lignum , quod fuerat totum rubeum, fine aliqua exprelfa
figura , in aquilam mutaretur. CA

(1) MS. lidad. (в) MS. Bojotha.

 CHRONICAHUNGAnonUM. rxr

CAPUT XXII.
De Introitu di'uerfarum nationum in Hungariam.

prœterea intraverunt Hungariam, tam tempore Regis quche, & fanéti Re

gis Stephani, quam diebus Regum aliorum, Bohemi, Poloni, Greci, Hi
jpani , IIifmahelitœ , feu Saraceni, Biff, Armeni, Saxones , Turingi , Mißien
fes , & Rhenen/es , Cumani , «Si Latini; qui diutius in regno commorando ,
quamvis illorum generatio nefciatur , per matrimoniorum diverforum contraétus,
Hungaris immixti , nobilitatem , pariter & defcenfum , funt adepti.

CAPUT ШЕЕ.
` De eontinuatione riarrationis.

Poftquam autem Zwatapolug , per Hungaros , ut fuperius dicitur , ей ne

catus , & Hungari defcenderunt in Pannoniam: per fex annos , eorum
arma 6r equos , meliorare curaverunt. Anno igitur feptimo , Moravian: Gt Bo~,
hemiam , in quibus eo tempore , Dux Vratislaus regnare videbatur , crudeliter
Ipoliaverunt. Exinde , cum victoria redeuntes , treugis ordinatis cum prefa
to Duce , uno anno quieverunt. Рой haec , Carinthiam hoftiliter adeuntes, ul
tra caflrum Leopach , Dux Moravia: ( i ) , Gothfi'idus nominatus , & Dux Са
rinthia , Eberhardus (2) , nec non Gregorius , Aquilegiœ Patriarcha , ipfis ос
currentes , infimul atrociter pugnaverunt. Et quamvis ex Hungaris , plures
ibi cecidiffent; ramen ambos Duces , Hungari occiderunt, Patriarcha tantum,
per fugam evadente. Abinde , fpoliata Corinthia , C'arniolia , & Styria , cum
maxima prœda funt reverfi. Cie/ar igitur Conradus , audiens , quod Hungari,
imperii fui conñnia , intraffent , Ducesque memoratos occidiffent, decrevit ve
nire in Hungariam. Et cum exiffet de Italia , veniffetque Auguflam , Sueviœ
civitatem , ut deinde in Pannoniam , invafurus Hungaros, defcenderet ; intra
Romanos , bellum generatum eli interea , inteftinum , propter quod ipfum re
trocedere oportebat. Inter haec Hungari , immobilìter , annis tribus , ad nul­
las partes perexerunt. СА

(J) MS. Метит}. (я) Chron. Bud. Berahardus.

ug II.M.JoA.DBTHwnocz

.­ ` С A Р U Т miv.
De Hangaria Bulgariam Vaßantibus.
nno'autem quarto , Hungari вышит invaferunt , & ex ea, thefa'urum
& armenta innumerabilia abduxere ,» сайта ipforum occupantes , & civi»
tates eorum deftruentes , quœ Domino concedente , & nunc habent, & polli
dent. Polìquam autem memorata Regna devicerunt , per fòrum Julii , ufque
in Mrchiam Longobardiœ intraverunt , ubi civitatem Paluam, igne ac gladìo
eonfumferunt. Et hinc intrantes Lombardiam ,` Linthar (1), Vercellinœ civi~
tatìs Epifcopum , Imperatoris Caroli coniiliarium ñdeliñimum , occidentes , ex
ipiius Eccleíìa , thefaurum maximum rapuerunt, totumque pene Lombardiam
fpoliantes , cum maximo fpolio , in Pannoniam , cum viétoria redierunt. Poil
hœc , decem annis repaufantes , anno undecimo , Saxoniam, Тuringiam­ , »S'veb
‘viam Нашли: orientales , & Burgundos demoliti , 111 conñniis Bavaria , ultra
eaiìruml Аид, citra> Danubium, Alemannorum exercitus , ipfos in. reditu= , опе—
ratos , invaferunt ex abrupto.; quos Hungari ‚‚ in fugam turpiter converte
runt , cœfls multis millibus ex eifdem. In quo quidem conflictu, ex Hunger»
ris , tria- millia virorum perierunt; qui vero evaferunt , ad propria redeunf
ues , annis fedecim, immobiliter in Hungaria permanferunt.

С A P U T Uve ' '

D morte Leel Ó’ Balena,` Capitaneorumr.
Кванта-е vero per Alemanìam Conrado prima , decimo oétavo anno , Hun»
gari egreñi , quibufdam parábus Teutoniœ devaůatis , cum ady urbenr
Augzßam perveniífent, Ulrieo Epifcopo ‚ cum civibus , & Sueviœ primatibus
‘ reíiñentibus, tandem', cumy Hungari eandem obiiderentr civitatem , obi'tinati ,
nolentes de urbe recedere , miiïis nuntiis- ad Conradum memoratum ,~ ut ce»
leuter urbains fuccurreret „ idem non omiñt venire. Hungaris igitur , fe in»
caute

(я) MS.. Битюг.

 ,_

CunoNIca HUNGARORUM. 113

caute circa obfidionem civitatis gerentibus , Alemannieus­ & Italicus exercitus ,

11105 invafit ex abrupto; ut fi fugere voluiffent , non potuiffent, ex una parte

fluvio , qui illis diebus , per canales mirabiliter inundaverat , impedimentum
faciente , ab altera vero , exelrcitibus praediétis circumvallantibus , ficut mu
ris , illofque conflringentibus. Sic ìtaque arétati ab lioflibus , quidam capti
vati ab eis , aliqui crudeliter funt necati. In quo loco, Leel & Ватт ‚ Il
luflres Capitanei , captivari funt , & duéìi ad Caefarem. Quos , cum Caefar
quuireret, quare Chriftianis effent fic crudeles, dicunt : nos fumus нит/111111111
Dei, ab íjìi, vobis in jlrzgeflum dcßinatì. Типа еп1т per 'vos captivamur ё)" atti` ~
dimur , сит perfequi 'vos ccjfzmzis. Quibus Imperator: rlígite 'vobis mortem , qualem
vultis. Cui Leel ait: aßèratur 1111111 tuba теа ‚ сит qua primum buccinans , pil/fra
tibi плюшем. Allataque ей е1 tuba , & appropians Caefari , cum fe ingereret
ad buccinandum , ipfum Gœfarem , fic fortiter in fronte , cum tuba , fertur
percuffiffe , ut illo folo iétu , Imperator moreretur; dixitque ei : tu prœibis
ante те, mihique in alìo /ètulo cris jërviturus. Eftnamque fides Scythicorum,
ut , quofcunque viventes occiderent , in alio feculo , ipfis fervire teneantur.
Detentique Гипс fine mora ‚ & Ratisbonœ patibulo fuŕfocati. Alius autem
exercitus Hungarorum , in quo erant bene virorum armatorum quadraginta
millia , сайта metatus ей , longe ab Augufla civitate; qui fentientes , focios
fuos tam crudeliter arélari, captivari , & occidi , feorfum in quandam fil
vam (1) fe receperunt , expeélantes , ut fe ab invicem Imperatoris exercitus
fepararet. Et dum major pars Caefaris exercitus , iret verfus Rhenum , Нип
gari , in campo quodam illos invadentes , fagittis primitus illorum equos oc- "
ciderunt , tota die , ipfos nec defcendere , nec quoquam fugere , permittexr
do. Tandem vero , dum fe movere non poffent , captivari fe dederunt ; cuml
quibus , foeios fuos , Ratisbonœ `detentos , redemerunt.
Ipfi vero exinde reverfi ‚ tali fortuna eis occurrente , monajleríum de
Ulta combufferunt; ubi multum de auro haurientes , abinde , Rheno trani"
paffato , Lotharingenjì'm Ducatum , igne & gladio vaftaverunt. Ubi circa Stras
burg , quae in Latino dicitur Argentina, in quodam praelio , Erhardum (2).,
_Dimm Lorh.iriizgiœ , ё: Bertoldum , Пинт Brabuntiœ ‚ qui ei venerat in au
xilium , captivantes decollaverunt. Inde vero , Galliam atrociter añligentes ,
еш—

(I) MS. Ii'jiilam. (2) MS. Echardumt

Script. Rei'. Hung. Р. I; P

 11/4. II. M. _] о А. Т mw к'о c`z
crudeliter in Eccleñam Dei faevientes , Metenjêque , Trevz'renjê , & Aqui/gra
nenfe territorium , igne devafiantes ; deinde , per abrupta montium , Senanen
fium populos exterminantes , viam ñbi , gladio aperientes’, paraverunt, ibi
íîquidem , Sega/am , Taurinamque , civitates deítruxerunt. Montefque prae
íatos perforantes , planum Lombardiœ cum vidifi'ent , totam pene provinciam,
concitatis curñbus , vaftavere; & ita ad proprium regnum , cum viéìoria re
verfi , annis viginti , immobiles in regno permaiuerunt.
_` I

C a e U т me.
De Oli/idiom’ Canßantiaopolitlnœ Urbis.

Viceíimo autem primo anno , egrefïi , in Bulgarìam intraverunt , & inde

Plyiropolim venientes , ipfa expugnata , Cim/laminopolz'm tandem chiede
runt. In obiidione igitur urbis memoratae, Hungaris conûitutis , quidam Grae
сиз ‚ flcut gigas, emiffus de urbe , ad luéìandum cum eo ‚ duos Hungaros
_impetebat altercari , dicens : quod ji ambos non ¿evinceret Ответит Imperator,
сел/24 Hangaris teneretur. Qui , cum Hungaris infeítus effet ultra modum :, unum
contrarium ei invenerunt , qui oppoiitus Grœco , ita ait: ego Лат Buthond ,
гейш Hungarus , mínimas Hzmgarorum ; adjungas tibi duos Отдав ‚ quorum anus,
confer'uare debcat animam tuam exituram , alter vero, cadaver шит fubterrandum,
quia certyfìme cenjiralem faciam Grœcorum Imperatorem genti теаг. Unde Capita
neus Hungarorum , nomine Opour, qui illi exercitui , de communi voluntate
fuerat conûìtutus, juñit Батат! ‚ сит doIabro fuo , pergere contra portam
urbis , quae erat metallina, & in porta declarare vires fuas cum dolabro. Ve
niens autem ufque ad portam ‚ talem iéìuml cenfura'm , in ipfa porta fecifTe
_perhibetur , quod puer annorum quinque , per ipfum foramen , exire «Sz in
trare, fatis large , potuìffet. Faéio itaque fpeétaculo Hungarorum & Ст—
согит ‚ parata area ad certandum , ante portam urbis; ранга hora , fimul
in unum dimicantes , Grœcus , in terram per Hungarum ей detrufus , & fta
tim fine mora , fpiritum exhalavit. Quod faéìum, Graecorum Imperator, qui
ñabat in urbis propugnaculo , cum conjuge fua , pro ingenti verecundia repu
tantes; averterunt facies fuas, pergentes in palatium. Verumtamen, cum
Hungari cenfum repetiífent , pro quo certamen commiffum fuerat , & pugna-r
tum ; dum rifum faceret Graecorum Imperator , de cenfu poñulato : recedem`
tes
 /

CHRONICAHUNGAROBÍJM. 115
tes Hungari de obiidione civitatis , depopulati Гипс totçxm Grœciam , haurien
tes ex ea , aurum ‚ gemmas , 6r armenta infinita; iicque ad propria Гипс re
verii.' Communitas itaque Hungarorum, cum fuis Capitaneis five Ducìbus ,
hœc & alia hujusmodi , ufque ad tempora Toxum Ducis , geíïiiïe perhibetur.
_ _` _ L l _ i

C А Р U Т XXVH.
De Generations f5“ Regno Sanfii Regis Stephani , Primi Regis Hungarorum.

orro Тохип’, genuit Geycham GzÍiÍichaeIem. Mchael vero ‚ genuit Calvum

Ladislaum ‚ & Vazul. Geycha vero, divino prœmonitus oraculo, anno
Dominica Incarnationis поищете/Это nono, quemadmodum in legenda Sanéti Ste
phani Regis, fcriptum efr, genuit Sanfíum Stephanum Regem, ex Sarolth , filia
Gyulœ. At Rex Stephanus , plures quìdem genuit ñlios ; fed inter alios , ha
buit unum ñlìum , nomine Emericum, Deo amabilem , & hominibus honora
bilem , cujus memoria in benediéìione ей. Hic enim , per infcrutabile divini
Confìlii judicium , raptus ей de medio, ne malitia mutaret intelleétum ejus ,
& ne Небо deciperet animum ejus , quemadmodum de immatura morte, fcribi
tur in libro Sapientiœ. Ut ergo aéìa ne agamus , ¿Sz expoñta ne exponamus,
quot ôuquantis virtutibus Horuerit, & quam fervens in Dei fervitio, Sanéìus
confeITor Chriíii Emericus Dux , fuerit, fcrìbere fuperfedimus.
Quisquis enim hoc fcire voluerit, ex legenda ejufdem Beatifiimi Confefïoris,
plenam fanéìifìimœ converfationis ejus notitiam,habere роют. Nos ea potius,quœ
ab aliis fcriptoribus prœtermiíia Гит, breviter, ac fummatim fcribere, intendimus.

С А Р U Т XXVHE.
De Bello Sanëh' Regis Stephani , contra С’ирап ‚ Висет Smigieigßm.
Sinéìus autem Rex Stephanus, jam pridem in adolefcentia Гиа ‚ contra Cu
pan Ducem, Тонет & potentem , gefixt bellum gloriofum. Erat autem
Cupan , ñlius cal'vì Zirind , qui etiam , vivente Geycha Duce , parte Sanéli
Stephanì Regis, Ducatum tenebat ; mortuo autem Geycha Duce , Cupan , чо
luit matrem Sanéìi Regis, fibi per inceßuofum copulare connubium, 6r. Sanéìum
Stephanum occidere, Ducatumque ejus, fuœ fubdere poteßati. Hic fuerat
Dux Simigienßs z Stephanus autem Sandus ‚ convocatis proceribus fuis ‚ per
P 2 in
116 II.M.J0A.DETHWRoCz
interventum Впиши! Martini con/Mirta , divinœ mitericordiœ imploravit au
xilium. Poñmodum vero, congregato exercitu , perrexìt obvìam hofti fue, &
ad amnem Curon (1) , primitus accinctus ей gladio. Ibique , ad cuñodiam
corporaiis falutis fuœ ‚ duos Principes , Hunt & Ранили ‚ conñituit. Totius
autem exercitus fui Principem & Duétorem , Veccllinum hofpitem , Aluminium
genere, praefecit. Commifïo itaque praelio, inter utrumque diu & foi-titer
ей dimicatum; fed divinae miferationis auxilio , Beams Stephanus Dux , glo.
riofam obtinuit victoriam. In eodem autem prœiio , chellz'nus comes , inter
fecit C'upan Ducem , & largiñimis beneñciis, a Beato Stephano , tunc Duce,
remuneratus ей. 1рГит vero Сирап , Beatus Stephanus , in quator partes
fecit maétari; primam ракет miñt in portam Strigonienfem , fecundam in
Wefprimienfem , tertiam in Jaurinenfem ‚ quartam autem in Erdel. Beatus
etiam Stephanus Dux, Votum, quod tunc vovetat Deo , метет reddidit.
Nam univerfum populum , in provincia Cupan Ducis degentem ,.decimas 11
berorum , frugum , ac pecorum fuorum , cœnobio Saníti [Шунт ‚ dare , per
petuo `jure, decrevit. Praedictus autem Vecellinus , genuit Radi (2), Radi
vero genuit Ill/5am (3), Mifca vero genuit C'npan, & Martinum.

С А Р U Т XXKX. *
DefPugmz Sanñi Regis Stephani , сит Gyula , Duce Trmyjllvnno.
Рогго Beatus Stephanus , poítquam regiae celfitudinis coronam , divinitus
eít adeptus, famofum & 1псгоГшп Ье11шп gcfïit , contra avunculum fuum,
nomine Gyulam , qui tunc temporis , totius ultra Штат regni, gubernacula
pofïidebat. Аппо itaque Domini nulle/imo ранило ‚ Beatus Rex Stephanus , се—
pit Сушит Ducem , cum uxore Gt duobus ñliis ejus , & in Hungariam tranf
mìíit. Hoc autem ideo fecit, quia faepiñime admonitus , а Beato Rege Ste
phano , nec ad fidem Chrifti converfus , nec ab inferenda Hungariœ injuria,
conquievit; univerfum vero regnum ejus , latífïimum & opulentiíïîmum , Mo
narchiœ Hungariœ adjunxit. Dicitur autem regnum illud Hungarìce Erdeel,
quod irrigatur plurimis ñuviis , in quorum arenis ‚ aurum colligitur , & au
rum ten-ae illius , optimum ей.
СА

CI) MS. ¿t uiraque edit. Brunn, & Aug. haber Goron.. (2) Chron. Bud. км.
_ (3) ld. Mijke.
 CHnoNrca HUNGARORUM.,117
’È т 1

C A Р U Т XXX.
_De Exereitu Sanîli Regis Steplzaui , tonira Bulgaros 8° Stlavos.
Poli haec autem , movit exercitum fuper Kean, Ducem Bulgarorum & Sela
oorum, quae gentes , loca , naturali fitu munitiffima, inhabitant; unde
etiam , multis laboribus , & bellicis fudoribus , prœdxílum Ducem , vix tun
dem devicit & occidit , «Si inaeftimabilem copiam thefaurorum , & praecipue in
auto & geminis, ac pretiofìs lapidibus, accepit, & locavit ibi unum , proavum
fuum , nomine Zoltan, qui poilea hœreditavit illas partes`Tranfilvanas , «Sr
ideo vulgariter dici folet Erde'li Zoltan. Erat enim ille antiquiffimus , qui vi
xerat ufque tempora Sanéti Regis ; 6r ideo voluit ipfum effe fuper gentes opu
lentas. Ex hac itaque gaza multiplici , Sanéìus Rex Stephanus , plurimum
locupletatus , Alben/im Bq/ilieom , quam ipfe fundaverat , aureis altaribus ,
crucibus quoque & calicibus , indumentis etiam pontificalibus , contextis auro
puriffimo, & lapidibus pretiofiffimis, ditavit , vafa quoque miniflratoria, 6r
cetera utenfilia , eidem Bafilicae .neceffaria , nec non & aliis Ecclefiis Dei, re
gali donavit largitate. Inter cetera vero , dedit eidem Albenfi Ecclefiae ,
quaedam donaria , fempiternae memoriae digna , duo fcilicet Rationalia ; quo
rum utrumque , habebat oram contextam feptuaginta quatuor marcis auri pu
riffimi , & lapidibus pretiofìs; quœ Beatus Benedictus, fanclae Romanze Ec
clefiae Pontifex , ad preces Sanéii Stephani Regis , tantae auétoritatis privile
gio infignivit, ut , quicunque in celebrando miffam , eis uteretur legitime ,
poffet Regem inungere , coronare , & gladio accingere. Et quia pecunia il
lius Gyulœ, fuit male acquifìta; ideo ipfa Ecclefia, frequenter eft paffa in
cendium. ’In eadem autem Ecclefia , ipfum avunculum fuum , cum tota fa
milia fua, abfque velle , compulit baptizarì ; fed poftea , honorifice tenuit ,
ficut patrem. Regina vero Keisla , uxor Sanéti Regis, diélam Ecclefiam ,
aureis crucibus , fuforiis tabulis , calicibus , gemmis, & ornamentis , ultra
modum ditavit. '
 118 П. M.JoA.DETHwnocz

C А Р U Т ШЕИ.
De ./Edijîratione Еже/Бег veteris Baden/is.

Deinde Sanéìus Rex , venit in civitatem , quae netas Buda vocatur , una
cum {ilio fuo , Sanéto Emerico ‚ & Regina. Et cum ibi non invenifïet
/
aliquod pium opus in Chrißo , in quo poffet laudari Creator Omnium; ,Ftatim
fanátiilimus Rex ‚ de thefauro prœdiéti Kean , Ducis Bulgarorum & Sclavo
rum , quem occiderat, cepit, in medio civitatis aediñcare grande cœnobium,
in honorem Apoûolorum Petri & Pauli, ditando illud multis prœdiis , & iimili
libertate Romanae Eccleiiœ fulciendo , in memoriam &_ honorem curiœ Roma
пае ‚ quam corporaliter viiitarat. Dum igitur œdiñcaretur , magi-ñri lapicidae,
de Grœcia duéti erant; {и fanéiiiïimus Rex , cum Regina , ratione devotionis
ibidem degebant. Regina autem , cruces , tabulas , & ornamenta procurabat.
Quia vero illud grande opus inceptum , multos annos conduxerat :‚ ideo, vi
vente Sancìo Stephano Rege, illud cœnobium non potuit confummari: fed
volente Deo , poli; multum temporis , Sanéìiñimus Rex Ladislaus , nepos
ejuidem Beati Stephani ‚ illud opus confummavit. Ut fcilicet , роде: adim
plete Votum proavi fui , {icut inferius plenius declarabitur. Confuetudo au
tem Sancti Regis Stephani major ‚ iila fuit : quod omnes Eecleiias , quas ipfe
fundaverat , in quolibet anno , ad minus tribus vicibus viiitaret; & dum ad
ìpfas Eccleñas deveniilet , primo ad omnia altaria pergebat, «Sr fingulis „ fm
gulas preces eiïundebat. Tandem exeundo , totam Eccleliam illam circuibat,
Erfraóluras ,. iive fciiiuras parietum , ас tectorum , peripicacibus oculis , &
morofe infpiciebat , 6r Pratim remeliorari procurabat: nec a loco illius> civita
tis aut villa recedebat , niii prius vidiflet renovari. Quo experto , Regina
Каша (1), dum ad aliquas Ecclefias in Hungaria deveniffet , omnes appara
tus ‚. in domo Domini exiftentes , 11Ь1 prœfentari faciebat, & renovanda , tam
in iindone , quam in byflo , omni anno, renovabat. Filius autem ipforum,
Beatus Emericus ‚ proprias veftes purpureas , ante altare depónebat , pro al
taribus induendis iicut patet in Eccleiiis regalibus , ufque modo. Pater vero
Sanétiíñmus, burfam auream ‚ in lumbis geñabat, refertam denariis puri argen~
’ . ti,

> (1)' Alias lGig/Ela, Henrici S. Imperatorïs (охот, 8c prim шил D- Regis Stephani.

l
 l

CnnoNchHUNGARoRUM. 119
ti, & dum pauperes vidiflët , mox ibi accedebat, & propriis manibus eis
providebat. lllius ideo dextera mifericors, ей in corpore , exterius , Coram
oculis Hungariœ , ufque in hodiernum diem.
i

С A Р U Т ШЕЕ.
De Incendiis.
и

Nno Domini MXXII. m multis locis incendia multa & magna faéla funt.
Ingens etiam terme motus contigit , quarto ldus Maii , decima hora diei.
Sexta feria , poll afcenfionem Domini , quafì duo foles vifi funt , decimo Ka
lend. Julii.

С А Р U Т XXXIII.
De IVIortc Saiszwìmi Emerici Dsicis , ö’ de Orbatíone Oculorum Vazul.

Oflquam autem magnificavit Dominus mifericordiam fuam , cum BeatoRe

ge Stephano , vertendo dorfa regum in fugam ,a faciegladii ejus&dominio
ejus , principatus atque poteflates fubjiciendo ,omnium exterarum nationum cir
cum adjacentium ; deliberavit Sanétus Rex Stephanus , & ñrmiter flatuit , ut
omnibus pompis mundanae gloriae calcatis , & temporalis regni diademate
depofiro, folius Dei fervitio , femetipfum manciparet, & ab exterioribus curis
expeditus , contemplativam vitam , &tranquillam pacem perageret. Coro
nam vero regiœ celfitudinis, filio fuo , Duci Emerico , fanéliffimis moribus
divinitus inflruélo , fe daturum difpofuit. Erat enim Beatus Emericus, in pri
maevo ado'fëfcentiae flore , fupra communem naturam hominum divino munere
fublimatus; juftitia , prudentia , fortitudine, temperantia, fapieutia, fcientia,
manfuetudine , mifericordia , benignitate, largitate, humilitate, & patientia
armatus; ceterisque Catholicis atque politicis virtutibus adornatus , fimiliter
ut Sané'tus Stephanus , pater ejus. Cum itaque fanéliffimus pater , Sanèliffimo
filio , curam adminiflrationis , & gubernandi regni folicitudinem , intenderet
committere; Beatus Dux Emeritus , propria morte praeventus ей. Flevit аи—
tem eum Sanélus Rex Stephanus, & univerfa Hungaria, inconfolabiliter,plan«
' ` 6h!

жди
120 1. M.JoA.DE Tuwnodz
¿tu magno valde. Tantavero dolori; acerbitate, Sanéìus Rex Stephanus,exa­
cerbatus , in gr‘aviíIìn1am incidit iniirmitatem. Et рой multos dies , vix qua
lemcunque vitae reparationem recepit; fed priftinœ fanitati , nunquam piene
potuit reñitui. Nam & pedum doloribus urgebatur , & triñitia ac gemitibus
afliciebatur; prœfertim propterea , quia nullus videbatur, de confanguineìs
ejus , idoneus adhoc, ut eo mortuo, regnum , in ñde Chrifii confervaret.
Pronior enim erat gens Hungarìca , ritui paganico inclinari , quam ñdei Chri»
ftìanœ. Interim vero , viribus corporis cepit deñitui , & languore gravifïìmo
fe gravatum fentîens, milit feftinanter nuntium, fcilicet Видит ‚ 111111111 Egruth
(1 ) ‚ qui Виши, patruelis fui filium, quem recluferat Rex ‚ propter juveni
lem lalcíviam & Ftultitiam , ut corrigeretur, de carcere Мгле educeret , @c
ad fe duceret , & eum , antequam moreretur , Regem coníìitueret. Audiens
autem hoc KeislaRegina (2 ), iniit eonfilium cum Bula , viro nefando. Et fe
iiìnantiíïime milit nuntium, nomine Sebum , ñlium ipñus, Buda ad carcerem ,
in quo Vazul detinebatur, Sebus itaque , prreveniens nuntium Regis , eHo
dit oculos Vazul , & concavitates aurium ejus ‚ р111тЬо obturavit, & гесеГо
fit in Bohemiam. Рой hunc autem , veniens nuntius Regis ‚ vidit Vazul
oculis orbatum, in eifdemque oculis vulneratis , duxit ad Regem; quem San
éìus Stephanus Rex , videns tam milerabiliter deñruóìum , in'nimias rupit la
chrvmas, fed impediente aegritudinis moleñia , debitam pœnam malefaéìo
ribus inferre non potuit. Convocatis itaque ñliis Calvi Ladislai , patrui
fui , fcilìcet Andrea , Bcla , & Levanta , confulit eis , ut quanto citius pofieut,
fugerent; ut fic {ibi falutem , & corporlun fuorum fervarent integritatem. 1111
igìtur , Га111Ьг1 coniilio Sanéìi Regis acquiefcentes , a facie malorum & dolo»
forum ‚ 111 Bohemiam fugerunt.
_ _E .i i!

С А l? U Т XXXIV» -~.
De ЛЕЩ ЗапЫШБтЕ Regis Stcphani ‚ ё)" de elefh'one Petri Regis.

lïatus autem Rex Stephanus, fanáiitate & gratia plenus, fecundum quofdam
quadragejimo jèxto 5 fecundum autem lulìoriae , 111 ejufdem laudem a ab Ес
" c1e­

(I) МЧ. Erffuth. Chr. Bud. Езди/1. (2) Fuir hec каш vel Geist , nu: сума, uxor fe»
21.1.1111 D. R:¿i.s Srepluni , Gullelmí Burgundi , 11111.
 |

xC'HRoNrcin-IUNGAnonuM. YIz!

cîefia editae, veritatem,~ тафта /èptimo fui regni; Dominica autem Incarnationis,
milleßmo tricdìmo oŕlavo anno , in Гейо aíTumptionis Beatiíïìmœ Mariœ , femper
Y Virginis , a" prœfenti feculo nequam , eripitur , & Sanétorum Angelorum con
ferrio ‚ adjungitur,. Sepultus ей autem in Валим Alben/ì , quam ìpfe , in ho'
norem Sanéiiiïìmœ genitricis Dei femper Virgìnis Marine conftruxerat , ubi.
multa iigna &­ miracula ñunt ,. interv-enientibus meritis , ejufdem Sanéìiñimi Rea
gis Stephani, ad laudemů gloriam , Domini noitri Jefu Chrifii , qui ей bene
diůus in fecul'a feculorum'. .A-men. l
Gonfeßim quoque, totius cythara Hungariœ, verfa ей. 111 luéium ; 6r omnis
populus regni , tam nobilis , quam ignobilis , limul in unum , dives & pauper,`
planxerunt fuper morte Sanéìiíiìmi Regis , piifiimi patris pllpillorum, lachryf
mis uberrimis , Gs ululatibus plurimis ; juvenes & virgines , рте 111й111а &›
mœrore , fqualidis induti veíiibus , per triennium choream non duxerunt; 8:1
omnia genera muíicorum dulcifonal filuerunt , planxeruntque eum planéìu cor-tP
dis ñdiíïimi ‚ eratque planélus magnus & inconfolabilis. At Regina Кета ‚›
cum Buda , fatellite fcelerum , Petrum/llnmannum , vell potius Venetum , fra
(тет Reginae , prœíicere üatuerunt. Hoc intendentes , ut Regina Keisla ‚1
motus Гит voluntatis , pro libitu fuo poiTet compiere; ut Regnum Hungariœ,
amiíïa libertate, Teutonicis fubderetur fine impedimento.
Wilhelmus autem , pater Petri RegisY , fuit frater Sigismundi , Régis Burgun
dinnum: fed рой interemtionem Залей Sigismundi , venerat ad Imperatorem;
quem Imperator collocavit Venetiis & dederat ei fororem fuam , nomine Ger
trud ,in uxorem, de qua genuit Keislam Reginam. Mortua autem Gertrud ,
Wilhelmus duxit in uxorem ‚ _]brorem Sanñi Regis Stephani , de qua веник“
Petrum Regem.

C A Р U Т XXXV..
De Tienitia.4 Petri Regis;

Ppûquam autem Petrus faéìus eli_Rèx,omnem Regiœ ferenìtatis benignita»

` tem abjecit , в: Teutonico furore fœviens, nobiles Hungarian afpernaba~­
tur; bona тете ‚ Гцрефо ос1110 ‚ ¿t infatiabili corde, cum Teutonicis, be1`~
luina feritate rugiéntibus, Gt cum Latinis , hirundinum garrulitate murmuram
tibus ‚‚ devorabat.; munitiones , prœiidia ,. 6: caůella „ Teutonicis 61 Latinis
Q Фойе-—
 --1--1-r-»­-- fr _.‚._
Г
i

12: 11. М. Jon. DE ‘Tawnocz

cuñodienda tradebat. Erat enim ipfe Petrus, nimium lafcivus , nullusque,
eo tempore , tutus effe poterat , de pudicitìa uxoris fuœ , vcl ñliœ , feu Го
roris virginitate, prœ infultu fatellitum Regis , qui eas impune violabant. Vi
dentes igitur , Principes
inferehantur Hungariœ
communicato , mala
coníilio ­gentis fuœ
,i rogaverunt , quae, ut
Regem contra Deum fuis,
prœciperet eis

a tam deteltabili opere defliìere. Rex autem , fallu fuperbiœ inñatus, pe

Iliferum prœconcepti veneni fœtorem , in propatulum eŕfudit, dicens: ß ali
апатии1111111: fuero ‚ omnes indices , tam clarißìmos 8 темы“ ‚ quam pedaneos,
centuriones ô’ villicos , omite/21u: principes Ö’ poteßates in Regno Hungariœ , Teu
tonieos eonßituam ö’ штат ejus hojliitìbus implebo , Ö’ еат univerjìzlz'ter in paedia
tem Teutonieorum redigam. Et dicebat: hoe nomen Hungaria , derivntum с]!
ab anguria , @ip/ì Мин: angaríari. Hœc itaque fuerunt fomenta difcordiœ,
inter Petrum Regem , & Hungaros.

С A Р U Т XXXVI.
De притоне Petri Regis , ö’ eleâiione Abe', in Regens.

nnoigitur Regni Petri tertio, Principes Hungarorum, & milites, coniilio

Epifcoporum, convenerunt, adverfus Petrum Regem; Gt folicite чаше—
bant , fi aliquem de regali progenie , in Regno гипс invenire poffent, qui ad
gubernandum Regnum, effet idoneus, & eos a tyrannide Petri liberaret. Cum
que neminem talem in Regno invenire potuiffent , elegerunt in femetipíis ,
quendam Comitem, nomine Allam, fororium Sancti Regis Stephani , & eum
fuper fe Regem conílituerunt.
Aba igìtur , congregate Hungarorum exercitu , contra Petrum Regem
proceflit , prœliaturus. Petrus autem Rex , videns, fe Hungarorum auxilio
deftitutum , ¿vehementer expavefcens , transfugit in Bavariam , Henrici , Re
gis Teutonicorum , adjutorium imploraturus. Petro itaque, per fugam , de
manibus Hungarorum ela рГо, Hungari, fceleratiíiimum Видит barbarum,omnium
malorum incentorem, cujus coniilio Petrus Hungariam añìixerat , in Гшйа соп
eidentes, interfecerunt, 61 duorum ñliorum oculos effoderunt. Sebum au
тет ‚ qui oculos Vazul eruerat , confraéìis manibus & pedibus , peremerunt.
Quofdam vero lapidibus obruentes ; alios autem, in manganis ferreis vafìantes
occiderunt. Alm vero , regali poteñate íublimatus,confecratus ей 111 Regeln.
Omnes
 l

CrfnonrcaHuNGAno-num. 123
Omnes autem conflitutiones , & exaétiones,quas Petrus- Rex, fecundum соп
fuetudinem fuam-, conflituerat , Aba Rex in irritum revocavitln his autem
rebus gerendis-, tres de principibus- Regni , prœcipui fuerunt. Unus vocaba
tur Vai-e', fecundus Tqyslan (L), tertiusvero-1?’eali,I qui libertatem gentis
fuae quaerebant & Regnum , regali femini refiituere , fideliter nitebantur. In
tertio vero annof, Regis Abœ , Petrus , cum Henrico , Rege Teutonicorum,l
defcendit cum exercitu magno ,. contra­ Abam Regem. Rex igitur Aba, au
diens , Petrum ab Hungaris dereliélum, @tab Henrico, Rege Teutonicorum,
benigne fufceptuml ;. anno Domini MXLIL mifit nuntios ad Cœfarem; ut'
perquireret , an immicaretur ei , pro eo , quod Petrum de Regno expulerat , an
etiam paeemßabilem tum eo реф: habere г- Cui Caefar , inv refpondendo , fe inimi
cum effe oftendit , dicens: quia` meos 5п1игйз1асфш, quid , 'vel quantum pißim?
ip_/è fentiet; Rex Abu , his auditis, intellexit , quod Caefar intenderet, Petro
Regnum reflituere ; inflammatusque­ in iram ,l congregato- exercitu magno, in
vafit’ Außriam & Ваоагдат, & ex utraque parte Danubii iluminis , bipartitis
alis-pugnatorum fortium , percuflit eos in ore gladii. Tulit itaque fpolia eorum,
в: plurimos oaptivos ex eis , fecum trahens , a ilumine , quod vocatur­ Tray-
/izma , pertranfivit captivando , ufque ad civitatem 'Ildnam ‚. inqua- pernoéla
vit. Faétum efl'autem hoc, fecunda feria, a crepufculo ufque ad noétem.
Mane-autem- faélo , cum innumerabilimultitudine captivorum ,» in Hungariam
reverfi funt gaudentes. Poft hœc , mifit bellatoresy fortes, inf Carinth'iam , qui.­
plurimos captivos receperunt , & in Hungariam redierunt. Gotfridus autem»
¿1u/iria Marchio , circa Petomam (2) , infultum faciens fuper eos , eorum fpo
lia fertur abfluliffe. Tunc enim Auftria , non Duces , fedl habebat Marchiones,.
Ео autem tempore , Caefar , pafcha Domini ,. Colonias celebravit; & сит
Principibus- fuis confiliarus eli, qualiter Regnofuoinjufieillatam _ab Hungaris in_ju.~
riam , deberetv vindicare ? Qui concorditer confulu'erunt ei, ut Hungaros ,Y
qui fine caufa , Regnum ejus hofliliter irruperant ,- armis invaderet , & capri..
vos fuos, eorum fervitbte liberaret.­ Movit itaque expeditionem ingentem ,‚
& confilio Vratizlai', Ducis Bohemorum , ex aquilonari parte Danubii,.venitY
ad confinium Hungariae; Legati vero Hungarorum, promiferant Caefari, quod­
Hungari , in omnibus flarentad mandatum ejus, nifi, ~quin-Petrum in Regem non
fufciperent ; quod tamen-Cœfar ,« fupremo opere periicere affeéìabat. Obli
Q _2; ‚ gatus

К
(а )‚М$. 8: Chron. Bud. Талии. (а) MS. Pethovi'arn.
. I.
 124. II.M.JoA.Dn'THwnocz
gatus enim erat Petro promifiione , quod ei Regnum reůitueret. Hungari
vero , nullatenus confenferunt , & miilis muueribus , dederunt quoque ñdem,
quod captivos Teutonicorum , abire permitterent. Caefar , rediit feftinanter ,
contra infultus Софы! ‚ Ducis Lotharingorum , iilii Ducis Gozzilonis.

CAPUT ШИК.
De aduentu Cre/bris, in Лиг/Щит Petri Regis, in Hungarian».
Й

Sequenti anno, Aba Rex, miilis legatis ad Cœfarem, ‘quœ pacîs funt, quœ
rebat, ­promittens captivorum dimiilionem, quos habebat; eorum autem,
quos reddere non poterat, condignam compenfationem. Cœfar vero noluit com
ponere, donec in Bavariam veniret; ut, qui per Hungaros injufte lœii fuerunt,
compoiitioni pacis intereilent. Venit ergo Cœi'ar, ad terminos Hungariœ, &
111 crañinum , expugnare difpofuit obftacula, quibus Hungari, fluvium Rabeha
(1) concluferant. Interim vero , a legatis Abœ Regis , rogatus ей СгГаг, ut
competentem terminum ñgeret, in quo omnes captivos ei remitteret , & donaria
infuper ei donaret. Cœfar itaque, alleétus muneribus, & aliis gravioribus ne
gotiis prœpeditus , rediit Byzantium, quod eFt oppidum Burgandiœ. Ex hinc
itaque, Rex Aba, fecuritate accepta, {наша ей 1пГо1еп$ ; & cepit crudeliter
fœvire in VHungaros. Arbitrabatur enim, quod omnia communia eiTent Domi
nis cum Тег/15; fed & jusjurandum violaiTe , pro nihilo reputabat. Nobiles
enim Regni , contemnens , habuit femper , cum rußicis & ignobilibus , commu
nes, Hungari vero nobiles, nolentes id iuftinere, &exacerbationem ejus, то.
lefte ferentes, confpiraverunt, &conjuraverunt, ut ipfum occiderent. Quidam ‘
autem ex iplis, notiñcavit Regi, in necem ejus conjuratos; ex quibus eos , quos
potuit, captos, fecit interfici, iine judicii examine. Quod in magnum detri
mentum Regis verfum eli. Cum enim Rex , quadrageiimam Chanadini celebra
ret; in eadem quadrageiima , circiter quinquaginta viros nobiles, fub prœtextu
coniiliandi , in quadam domo concluiit , & ab armatis militibus, fecit eos ob
-truncari , nec contritos , nec confeifos. Unde Beatus Gerardus , Chanadien/ìs
Epifcapus, canonica feveritate Regem corripuit , & ei periculum imminere prœ
dixit. Quidam itaque ex conjuratis, propter hoc magis incitati, fugientes, ve
nerunt

(1) MS. Chr. Bud. Rabcha.

 СНЖОН1САНПНСАВ'ОВЦЫ. 125
nertmt ad Cœfarem, &­oblocuti funt contra Abam , dicentes : quod pro nihilo iu
ramentum reputaret; nobile/que, qui гит Regemfuper [è сап/типам, contcmneret; ö’
cum ru/iicìs ignobilibus едет, equitarct, 8° mim'nucloqueretur. Quibus dixit Impe
rator: фа enim toufuetudo , non :ß nabilis ломти; м ejus oppoßti. Ipfum ergo
Cœfarem, efiicaciter inûigaverunt, ut fuper Abam Regem, injuriam vindicaret;
:quia nec captivos fuos remiferat, ficut Cœfari juraverat, nec illata damna refar~
ciebat. Caefar itaque, animatus infligationibus Hungarorum, cum exercitu No
rìco & Bohemico , & phalangibus aulicorum fuorum, venitin marchiam Au
(Шве; diflimulans, fe intraturum Hungariam , limulans autem, fe paétum ab
Aba Rege exaéturum , & reverfurum, Tunc legati Abœ Regis, vertientes ad
Caefarem, repetebant Hungaros, qui ad Cœfarem , fugerant, conquerentes &
dicentes: quod ipfi effent prœdones , & latrunculi Regni Hungariœ, & prœci
pui incentores guerrarum, & difcordiœ, inter Caefarem & Hungaros, qui Calefa
ri fideliter obfequerentur; ideoque , hujufmodi feminatores difcordiœ „ tradi
loportere in manus Abae, Regis Hungarorum. Quod Cœfar, nullo modo fe Afa
éturum , refpondit. Concitato itaque curfu , invafìt fines Hungariœ, intrans
per Supronium. Et cum v-ellet per Водит Rubrik/1(1) pertranfire, lluvium Rab
tha, ftagnantibus aquis , & denfiffimis nemoribus , &fcaturientibus paludibus,
impermeabilem, tranfire non potuit. Hungari ergo , qui erant cum Cœf'are 8:
Petro Rege , duxerunt exercitum tota люде ‚ >equitantes furfum, juxta duw-ics
Raba винта; quos, illucefcente fole, facili modo tranfierunt. Occurrit ап—
tem ei, Aba Rex , in Мифы, juxta _laurinum , cum magna multitudine arma~
torum, nimium praefumens de viétoria; quia Bavari quidam, intimaverant ei,
quod Cœfar, cum paucis, fuper eum veniret. Et , ut dicitur, Aba Rex, vi
éìoriam habuiffet , nifì Hungari quidam , amicitiam Petro Regi refervantes,
fuper terram fua vexilla projeciffent, & fugiffent. Tradiderunt autem Teutoni
ci, quod, cum ad prœlium appropinquaffent, cum cœleftì figno, nebula te
nuis apparuit, turboque vehemens divinitus incitatus, terribilem pulverem , ob
tutibus ingeffit-Hungarorum; quos jam pridem, ut dicitur, quia Решит, fuum
Regem , dehoneltaverant , Dominus Apoftolicus , anathemate damnaverat Ге
riendo. Commiffo itaque praelio, inter utrumque, diu & acriter pugliatu'm ей;
fed tandem Cœfar, divino fretus auxilio, felicem obtinuit viétoriam. Aha vero
Rex, deviétus, fugit verfus Thi/Eiam, & in villa quadam, in fcrobe (2) veteii,
Q3 ab

(l) Chron. Bud. Bobucll кабала. (я) MS. k Chron. Bud. этом
 e \

126 Мдуокк. nnT'wwnocz

ab Hungaris, _quibus regnans nocuerat , crudeliter jugulatur.' Cujus quidèm

corpus, ей fepultum in Ecclefìa, quae fuerat prope ipfamvillam. Рой aliquot
autem annos, cum effet effoffum de'fepulchro, fudarium & ipfius veíìimenta ,.
invenerunt` incorrupta, & loca vulnerum refanata; tandem fepelierunt corpus,
in proprio monaûerio , in Saar (1); Cœfar autem, reverfus ad сайта, ante
Sacrofanéìum lignum falutiferœ Crucis, fe humiliter ac devote proftravit, difcal»
oeatus pedes, cilicio ad carnem indutus , una-cum omni populo fuo, mifericora
diam Dei glorificavit", quod ipfum, 1110 die, liberavit de manibus Hungarorum:.
Ex Teutonicis, illo die, in loco ipfo, infinita corruit multitudo.-V Itaque idem
locus,. ufque hodiev, ferlorum payer , in lingua autem noûra, Vtßnempti (2) 110—
minatur;. 011` fœtorem namque mortuorum , per duos menfes, homo non pote
гас, bono modo, per partes illas tranfire. Sagittańienim-occiderant eos. In-f
terea Hungari congregati, fupplices venerunt adC'àefarem, veniam & mifericor- l
diam implorantes. Quos` Cœfar , placido vultu ‚ & benigne fufcipiens, quod
rogabant, concefiit. Indeque , cum omni mulrigtudine (из, АПтт venit, quœ
Teutonice Weizinburg dicitur ;` quœ eft principalis fedes­ Regni Hungariœ. Ibi~
ergo Cae-far, Imperiali honore, & latiíiimo prœparatu , ab Hungaris honoratus,`
PetrumRegem, regali coronœ plenarie Areftitutum , & Sacris infigniis Sancti Re»
gis Stephani , more regio , decoratum , in regalem thronum , manu fua'deduJ
eens», in Balilica gloriofœ genitricis Dei femper Virginis Mariœ , regaliter'fe
dere fecit; &­ ibidem , Regem Hungaris , &­ Hungaros Regi, reconciliavit.
Соло—811110116 petemibus Hungaris , Hungarica fcita fervari, & confuetudinibus
judicari.- His itaque taliter ordinaria, Cœfar, Petro Rege, cum praefidio fuo«~­
rum., in Hungariareliéìo, cum optata profperitate, Ratisbonam rediit.

C A. Р U Т Шип;
De Нести Cit/Ziriav in Hiirzgariam, б' ‘ de Duello Бит Bebe in Polonia.:

Sequenti vero anno,l reverfus eíi Cœfar in Hungariam, cui Petrus'Rex , in=
- ipfa fanéta Pafchali folennitate, Regnum Hungariœ, cum deaurata lancea,
tradidir, coram Hungaris , fimul ënv Teutonicis multis, etiam infuper & magn'v`
ñcis

(UÍMS: in. Savis, Chron. Bud. Sms. (a) Chr.' Bud. qut лёта.
 :CHRAONI-«cn'H-U-Nennonuńf. ` 1327
Iicis muneribus , »Cœfar honorificatus a Rege , ad propria rediit,_ cum gloria.
Interea Endre, Bela, & Leventc, qui fugerant in Bohemiam , inde propter ino
Apìam , traniìerunt .in Poloniam , & а Mijèa , Duce Polonia, benigne funt fufce
pti, & honorati.4 Tunc vero Pomerani, annuas peniiones., Ducì Polonorum,
cui tenebantur, reddere recufarunt. Dux vero, cenfum fìbi debitum, a Роте
ranis , armata >manu 'cepit exigere. Pomera-nis ìtaque paganis , 6: Polonis
Chriñianis, communiter placuit , ut Duces eorum , duello conñigerent; & й
caderet deviéìus Pomeranus, confuetam perfolveret penfionem, й vero Polonus,
_ tantummodo damna fleret. Cum igitur Mifcu Dux , & ñlii ejus, horrerent
duellum aflumere 1тройшт .‚ Bela, fe ipfum, per verbum interpretis, in me
dium introducens, fic dicebat: ß vobis Polonis, ö” Domino Duci, placet, quam'uis
jim nobilior , quam paganus ille, tamen pugnabo pro Regni 'ue/lri commodo .‚ Ö’ honore
Ducis. Placuit ìtaque, tam Pomerano, quam Polonis. Cumque armati cum
lancea, ~fe junxiffent, tam viriliter, Pomeranum, fertur Bela, de fuo dextra
rio detruliffe , ut de loco fuo fe movere non potuerit, & gladio perfoíïum pro
ftrarit. Confeffufque ей ipfe Dux Pomeranus, fe culpabilem. Quo vifo, Ро
merani, Ducì Poloniœ humiliter fubditi , .folitum tributum, fine contradictione
perfolverunt. Dux vero inde revertens , cum viótoria, per Belam acquiûta,
audaciam & potentiam valoris, in Bela Duce, collaudans; cum toto cenfu Ро
meranico, ei tradidit filiam fuam in uxorem, & univerfa, quae ei neceffaria
fuerant , fuflicienter & copiofe miniftrari praecepit , & eum in omnibus honora
tum, in ducatu fuo tenuit , ac bona quantitate, de terra, eundem hœreditare,
non omiiit.

CAPUT ШИК.
De Bela Duce., Benyn 111510, 8 de Reduñione Andree ö’ Бежим, in
Hungariam; 5° guomodo Налёт in Fide apo/latawrint.

Bela vero Dux, ipfe in Polonia duos genuit filios, quorum unns (701151, 111
ter autem Ladislaus, nomine avi fui, ей vocatus.­ Difplicuit autem En
drœ , & chentre , quod per Belam , apud Ducem Poloniœ, quafì .appendicesV
degerent; dedignatique funt, occaflone fui nominis, in Ducis curia permanere.,
& accepta a ,Duce licentia, Bela lratre fuo ibidem felicito, euntes, iverunt ad
Regem Lodomcriœ, qui ipfos non recepit. Cumque non haberent , ubi caput
fuum
`
1:23l nIT. M. _I 05A. D E '1`-`Y н w 11 o- C> z’

fuum reclinarent, abinde ad Cumanos perrexerunt. Videntes autem ipfos Cu'

mani, optime-perfonatos arbitrati Гипс, quod eorum ter-ram advenifïent explora'
re. Et nili captivus Hungarus illos cognoviñèt , revera occidifTent; & Нарой
modum , aliquo tempore , ipfos tenuerunt'. Abhinc ройеа, 111 Ruftìam funtk
profeéti. Ео tempore ,. quidam magnates Hungariœ', defolationem Regni ge»
mentes, & liberationem Hungariœ, a tyrannide Petri, cupientes; Entire, Be
le & Leventœ, qui de genere S. Stephani Regis progeniti etant, intemeratam Е—
delitatem fervabant, & eis, per nuntios , bona, quae habere poterant, mitten~
do, ñdeliter ferviebant. Erant autem 1й1 magnates, ИЛа, Вид, &' Bulma,
& alii eornndem cognati ;­ qui femper, cum fufpiriis & gemitibus, expectabant.
opportunum tempus, quando Andream , Belam, & Leventam, poffentred'ue
cere in Hungariam, &. Regnum, generi Sancti Stephani Regis , qui leos dilexe
rat & exaltaverat ,. omnibus viribus fuis , reftituere laborabant.. Petrus ver@
Rex, per poteftatem Regis Teutonicorum elatus, non jam'regnabat;l fedpotius
tyrannidis fuse. crudelitate , Hungariam deprimendo , flagellabat. QìlibufdamI
autem perfidis , Buda fcilicet & Deneeher (l), fuggerentibus, audivit Petrus ,
quod, ртами nobiles Hungariœ, fcilicet Иди, Bua, & Видит, &' eorum co
gnati . cogitabant , qualiter Regnum , Regio feminiÁ polfent rellituere, 6L AmY
dream, Belam, atque Leventam, contra Petrum Regem,­ in'Regnumlrednce»
re. Petrus vero Rex , veliementi.furore fuccenfus, fecit eos comprehendi, 6r
in equuleo-{ufpenfos, interñci; quofdam autem , elfoñis oculis, tormentari;; &
totam Hungariam, tam magnisafiiixit anguñiis, ut magis eligerent mori , quam»
ita miferabiliter vivere. Tunc nobiles Hungariae, videntes mala gentis fuœ , ina
Отпад in unum convenerunt, coníilioque habito totius Hungariae.,` nuntiosfmifeó
runt folennes, in Rufciam , ad Andream & Leventam , dicentes eis, quod totax
Hungariaeos fideliter expeEiuret , à' цитатам Regnum , eis , Леи: regali ßmini', 11—
benter отчистит; tantummodo гм, in Hungarian: dç/îxnderent, ö’ eos a furore Теи-ь
готсотит—дфпдетепг; hoc etiam eis» juramento firmaverunt, quod/ìatìm, ut ip_/i in.
ngarìamyintrnirent ‚. omnes Hungari, unanimiter ad ipfos conßuerent , ö” eorum do
minio jeffubderent. Endre vero & Levente, timentes'palliatas inlidias, claneu-­
lum miferuntnuntios in Hungariam.. Cum autem venifTent> ad novum caßrum',
quod Rex ¿Iba сопйшхегас-(я); ecce, univerfa multitudo Hungarorum, cater
vatim conñimeruntad ip_fos, &„inlìinéìu.diabolico inflammati, pervicaciter ребе-
runt

(,in HS. k Chron. ш. Dinther. (з VidelketAßs- Vyya'r.. ‚ \

 I

Canon-rca*HpNGAnenu-M. ¥12.9
runt ab Endre & Levente : quod permitterent , univer/um populum, rìtu paganorum
vivere, Epuiopos 8° Clericos ortidere, .Ereleßas dfßruere, Chrißianam fidem щит,
8° idola colere. Permiferuntque eos , fecundum` defideria Y_lcordis eorum , ut,
irent, & perirent , in adinventionibus antiquorum patrum fquaim. Aliter enim
non pugnabant , contra Petrum Regem, pro Endre & Levente. Primus, au
tem inter Hungaros , nomine Vatha , de caftro Belus, dedicavit fe dœmoniis,
radens caput fuum , & cincinnos dimittens fibi per tres partes , ritu paganorum;
cujus filius , nomine `janus, multum poftmodum tempore, -ritum patris fequen
do, congregavit ad fe multos magos & pithoniffas , & arufpices, per quorum
incantationes, valde gratiofus erat apud dominos. De multis autem Deabus fuis,
una, nomine км, capta fuit, a Chriftianiflimo Rege Bela, & tam diu in car
cere fuit reclufa, donec comederet pedes proprios , ibi denique moreretur., Ell
autem fcriptum, in antiquis libris, de geliislHungarorum , quod omnino prohi
bitum erat Chriftianis, uxorem ducere de confanguineis. Vatha & Janus, quia
iicut Dothan & Abiron , in veteri lege , feditionem moverant contra Dominum :‚
lic & illi, tempore ifto, Hungaricum populum, a fide Chrifli averterunt. Tunc
itaque, deteflabili & ехесгаЬ111 admonitione illius Vathœ, omnes populi, liba
verunt fe daemoniis , & ceperunt comedere equinas pulpas, & отп1по pellimas
facere culpas; tam quippe clericos , vquam laicos, Catholicœ ñdeifervatores,
interfecerunt; quam plures Ecclefias Dei deftruxerunt. Deinde, contra Petrum
Regem rebellantes, univerfos Teutonicos & Latinos, qui in oHiciis diverfis prae
fedti, per Hungariam fparfi fuerant , turpi neci tradiderunt; mittentefque in
Petri caflra , in equis velociffxmis, noéte tres prœcones , qui deberent procla
mare, ediétum & verbum Dei, Endre & Levente: ut Epyäopi cum clero /int neta
ti; decimator trucidetur; Apagani/mus aboliius re/iimatur t /ieut colleîla, cum fuis Teu
tonicis 8° Latinis, Petri pereat memoria, in œternum 8° ultra. Mane igitur faólo,
fcifcitatus ей Rex rei faélum; & certiffìme experiens, quod ifti fratres rediiffent,
_eorumque intuitu, fui praefeéli , per Hungaros fuiffent trucidati: non fe ofiendit
perterritum de rumoribus; fed laetum fe demonfìrans, & fuo сайте de loco re
mutato, tranfivitDanubium, in civitatem (l) Album cupiens introire. Hungari
autem, prœfcientes ejus velle, praevenerunt, occupantes campanilia, & turres
civitatis; «Sr feratis januis, illum excluferunt. Inter haec autem , Endre & Le
vente , cum eadem multitudine, procedentes per medium Hungariae, appropin
" qua

(1) MS. in Sytiaten alhmr.

Script. Rer. Hung. PJ. _ R
 130 П.М._]ол.1эвТпшвос2
quaverunt ad portum , qui vulgo dicitur Pe/ih. Quo audito, Gerardus, Bezi
trius (1), Baldi, & Beneta, Epifcopi Gt Zonuk comes, de civitate Alba, egreiiì
funt obviam, Endre & Levente Ducibus, ut eos honoriñce fufciperent. Cum
que feftinanter ;"'przediéti Epifcopi, ad locum venìiïent, qui dicitur Gyod (я) ‚
ibi in Ecclefia Sanéìœ Sabinœ , priufquam ad Dominos irent, miiïam audire
voluerunt.

C А Р U Т XL.
De Martyrio SanEii Gerardi Epzfcopi.

Вещи: itaque Gerardus Epifcopus , facerdotalibus velìibus , ad celebrandum

mifiam , indutus , exhortationis genera locutus ell eis , dicens: fratres
б' СоерфорЁ mei , Е)" omnes alii fiiieles , qui ade/iis , l'citote, nos hadie ad Dominum
no/irum _]ejiam Chri/lum , cum corona martyrii , in eterna gaudia perventuros. Ego
enim пиит/22:10 vobis , arean'um Dei, quad mihi in hac пабе revelatum eji. Vidi
enim Dominum'noßrum Jeßim Chrißum , in pluteojanŕiwima Мат: fue , femper Vir
ginis Marzi: , jëdenrem , ncbi/'que ad fe vocatis de manu fue , corporis ö’ fanguinis
jui Eurharì/liam , communieantem. Beneta vero Epi/copas , cum ad гит accej/“ißet ,
retraxit ei Chri/lus Eucharißìam ,' und: ipfe hodie, martyrii nfyiri coujbrtio privabitur.
Polt hœc autem , Beatus Gerardus admonuit eos , ut conñterentur inter fe
peccata fua , & audita miiTa , orationi incumbentes , & certa fpe œternœ bea
titudinis , per martyrium adipifcendum , laetificati, omnes communicaverunt.
Deinde perrexerunt pariter, verfus partum Danubii in Pe/ih. Beutus autem Ge
rardus Epifcopus , cum effet brevis i'tatura , omnesque vires fuas , in fervitio
Dei, funditus confumñITet, currus fubveciione utebatur. Cumque ad prœ~
diéium portum veniiTent , ecce vin' impii , fcilicet Vatha , ¿t complices ejus,
dœmonibus pieni , quibus fe ipfos dedicaverant , irruerunt in Epifcopos , & in
omnes focios eorum , &1apidibus eos obruerunt. Вещи: vero Gerardus Epi
fcopus ‚ eos , qui fe lapidabant , indefinenter crucis figno infigniebat. At illi,
hoc. vifo , muito magis faevientes , impetum fecerunt in eum, & everterunt cur
rum ejus in ripam Danubii; ibique abůraéto eo de curru ejus, in biga poiitum,
de

(1) MS. Bortrícus. Chr. Bud, Befirìdus, (а) Chron. Bud. Gyogb.
 CHR0N1.cAH,UNGAnoRUM. 131
de monte Кем/ЕМ ГиЬпЁГешпс ; & dum adhuc palpitaret , in peétore , lancea
percuffus , fuper unum lapidem contriverunt cerebrum ejus. Sicque gloriofus
martyr Chrifti , ab œrumis mundi hujus ,_ ad aeternam beatitudinem tranfiit.
Danubiu's Гавре redundans fuper molem lapidis , in quo contritum ей .са
put SLGerardi , non potuìt fanguinem diluere , per feptem annos , donec re
colleétus ей a Sacerdotibus. Et lapis ille , nunc ей Chanadini , in fuperlicie
fui altaris. Nunc in eodem loco , ubi contritum ей caput ejus , in honore bea
ti Gerardi martyris , Ecclelia , fub monte apparet fabricata. Hic liquidem
Gerardus , monachus de Rojiztio , natione Venccenßs, qui in Pannoniam veniens,
primus in Beel vitam ducens eremiticam , tandem in Chanadienfem cathedram,
in Epifcopum ей translatus. Ваш quoque Epil'copus, lapidibus obrutus, tran
fìit ad gloriam. Beztritus autem , & Beneta , cum tranfiiffent Danubium navi
gio , ad Endre &Levente ; hœretici , qui in ulteriori littore erant, Beztritum
Epifcopum vulnerarunt , qui tertia die poltmodum mortuus ей. Endre
autem Dux, interim fuperveniens , Benetam Epifcopum , a manibus eorum 1i
beravita“ Et fic prophetia S. Gerardi impleta ей. Omnes enim, prœter Bene
tam ,- martyrifatì-funt.v 2071141:` quoque comes, fuper dextrarium fuum Danubio
infìliens natabat',~quem in navi veniens , quidam nomine Murthmur (1) ‚ 1е- ‚
vavit in navim ,. ut eum a morte> liberaret. Erat enim ille Murthmur , bapti
zatus a comite Zonuk. Qui., cum prœdiétum comitem falvare vellet, ceperunt
ei hœretici' mortem comminari', nifi ipfe,­ Zonuk comitem interñceret; quorum
minas ,Y Murthmur metuens ‚- ipfum­ comitem , in navi gladio interemit. Tan
ta ergomultitudoclericorum & laicorum , pro Chrilli fide , eodem die , таг
tyrium pertulit , ut eorum numerus , Deo tantum & Angelis fit cognitus.

C­ A Р U T~ XLI.- ‚
Dc' mortel Petri Regis.

Рта: autem Rex', videns , Hungaros unanimiter adhœfiffe , Ducibus Endre'

&Le­vente ;> ipfe‘ cum fuis Teutonicis ,­ fugam' iniit verfus Mußm (2),` '
ut abinde in.Au/ŕriampertranliret : fed evadere non potuit.A Interim enim Hunŕ
R 2 l gari,ì

(1) Chr; Bud.. Медийн- (а) MS.- в. Chr. Bud. Мили.

 132 II.M.JoA.nnT1îwnocz
gari , portas exitus regni , primo occupaverunt ; fed & legatus Ducis Endre ,
revocavit Petrum Regem ,‘ fub prœtextu pacis , ¿t honoris» вы congrui. Qui
credens ei , vertebatur , ut dicitur , fed maxime coaéte; quia exercitum libi
jam abfconditum cognoverat; & volebat reverti feftinanter in Albam. Qui ,
cum divertiffet in villam Zamur ~, praedicius legatus , 111116115 voluit eum capere,
& vinëtum , ad Endre Ducem ducere. Petrus autem prœnofcens hœc , colle»
gitlfevin quandam curiam , & per triduum , viriliter dimicando , femetipfum
defendebat. Tandem , milites ejus omnes , a fagittariis funt interemti, ipfe
'nero , vivus captus eli , & obcœcatus. Albamque duéìus, prae nimio dolore,
vitam in brevi finivit , fepultusque ей Quinque
regni fuiEede/iis
ßcunda; ‘vice
quam ipfe fundaverat,
in honorem Beati Petri Ара/1011 , vanno tertio.

С A Р U Т Х L I I.
De Coronatione Andreae Regis Primi , Endre 11181.

Porro Dux Andreas ‚ а perturbationibus hoñium fecurus effi-@rus , in regia

civitate Alba ‚' regalem coronam eft adeptus , а tribus tantum Epifcopis,
qui in illa maglia ftrage Chriñianorum , evaferant , coronatus eft anno Domini
MXL VIL Praecepit itaque univerfœ genti fuœ , fub poena capitaiis fententiae,
ut щита paganijìno , prius eis eoneeßò , ad штат Chri/li fìJem reoerterentur, ö’ in
omnibus , решит legen: Щит 'viverent , quam /iznŕius Rex Stephanus eos doeuerat.
Levente vero , in eifdem diebus mortuus eft ; qui , f1 diutius vixifiet , & regni
poteftatem obtinuilTet , fine dubio, totam Hungariam, paganifmo & idololatria
corrupiffet. Et quia ipfe Levente , Catholice non vixit; ideo , circa villam
Тохип ‚ ultra Danubium eft fepultus , ubi jacere dicitur Toxun , avus ejus ,
more pagano. Tradunt quidam , iftos tres fratres , ñlios fuiffe Vazul , Du
CiS , ех quadam puella , de genere Тиши ‚ & non de vero thoro ortos effe;
& ob hanc conjunciionem , 11105 6е Tatun nobilitatem accepiffe. 91106 falfum
pro certo eft , & peflime enarratum. Abfque hoc namque funt nobiles , quia
1111 11111 funt calvi Ladislai , qui uxorem de Ruzhenia dicitur accepifïe , ex qua
tres 1111 fratres generati. Юг quidem Rex , ат: Andreas & стоит eli vo
catus. Tribus enim annis , Polmzos , Байтов, & Áf/lrales , Hungaris fuis ,
armis fecit ceufuales. Rex autem hic Andreas , fratre orbatus , 1111111 111 Polo
тат , ad alterum fratrem fuum , Belam , cum magna dileéìione vocans eum,
` ~ ­ &
 HCanonicaHuizennonuM. /
133

& dicens : nos , 11111. quondam penuriœ participes fuimus ö’ laborum , rogamus te, di
шуме fratcr , ut ad nos non tardes venire; quatcnus соц/душ /imus gaudiorum , Ö’
bonis regni , corporali рте/1111111 gaudcntes , communicemus. Nequc hiercdem enim ha
bco , пес germanum , ржет te ; tu fis mihi heres , tu in regnumfuccedas. His ita
que verbis , Bela admonitus , cum omni familia fua venit ad Regem. Quem
Rex videns, gavifus ей gaudio magno; quia fraterno fulcitus ей robore. Рой
hœc autem, Rex , 81 frater ejus Bela , habito conlilio ‚ diviferunt regnum in
tres perfonas ; quarum duae , inproprietatem regiœ majeltatis fuae manferunt ,
tertia vero pars , in proprietatem Ducis ей collata. Hœc igitur prima regni hu
jus divilio , feminarium fuit difcordiœ & guerrarum , inter Duces & Reges Hun
gariœ. Ео tempore , Rex Andreas, juxta lacum Palatini (1), сопйгих1:- `
moimßerium , in honorem [2112811 Aniani , in loco , qui dicitur Tyhon. Duxit au
tem íibi uxorem , ñliam Ducis Ruthenorum , de qua genuit Salomoncm & Ва
vid; de concubina autem , quam habuit de 'villa Moroth (2) ‚ genuit Georgi
um. Porro Dux Belo . in Polonia genuit liberos , бог/21111 & Ladislaum; in
Hungaria autem , genuit Lampercum , 61, ñlias : vivebantque Rex & Dux , in
magna pacis tranquillitate.

С А Р U Т XLÉÜIE.
De ad'uentu Cœjàris , Лог Regis Teutonicorum , in Hingariam.

“о tempore ,I Teutonicorum Rex , cum magno exercitu , obfedit сайгшп Ро

А jim; volens injuriam Petri vindicare ‚` & Hungariam fuo dominio fubjuga
re. Extruxit autem multas machinas bellicas , ad expugnandum ' callrum ; &
per oéio hebdomadas oblidendo, nihil profecit. Venerat enim prœdiëtus Rex, .
navigio , ad obíidendum сайгит Pofon. Tunc Hungari , qui in cuil-'o erant,
natatoriœ fcientiílìmum invenerunt hominem , nomine Zothmund (3), quem
noélis in iilentio , ad naves Imperatoris milerunt ; qui , fub aqua veniens , om
nes naves perforavit , quae fubito aqua plenae facïtœ funt : & potentia Teuto
nicorum contrita ей; & íic effaeminati , enervatique viribus , reverii funt ad
propria. Multi enim milites erant in Pofon; fed prœcipui erant Mainzer-M4),
' R 3 Еп

(1) MS. 81 Chron. Bud. Balatun. (n) Chron. Bud. Метит (3) MS. Zothmud. (4.) MS. Woyteclx
134. ILMIULDETHwno-cz.
.En/ire, Лицам (1 )г, Urryä , & Martinus ‚ qui. quoridie ,t cum Teutonicis
dimicabant acriter. Sequenti vero anno', Cœfar , cum magna multitudine bel
latorum , ob eafd'em caufas', venit in Hungariam , juxta fontes rivorum Zele'
& Zelicee; fed & naves , viétualibus oneratas , per Danubium, miñt in Hungz.
riam, praefecitque eis Epifcopum Gebarth, fratrem (2). His auditis, Andreas
`Rex , & Dux Bela , omnes acervos fegetum­ , 61 tirfos herbarum , igne .com
bufferunt , habitatorefque , cum univerlis animalibus eorum , de partibus illis,l
per quas Cœfar erat tranfiturus , procul'abduxerunt. Cumque Cœfar intrafiet
ad Hungariam , & veniffet in regiones combuñas ,. neque militibus fuis invenirev
poterat viétualia ,Y nec equis ; 61 nefciebat , ubi naves ejus eiïent , nullumque
fubíidium ex eis poterat habere. Traniiens autem iilv'as, appropinquavit mon
tibus Bodohath (3) omniumy viétualium­ penuria laborans. Interea autem , Ge
barth Epifcopus , venit in Jaurinum ; 61 mittens epiiiolam ad Henrieum Caefarem,
fcifcitabatur ab eo, ubi deberet ipfum expeëtare ? Is autem , qui ferebat Шее.
ras , Deo lic volente ,» captus ей 11 latrunculis Andreae Regis ‚. 61 за“ eum du­«
éius.' Cumque ,. Nicolao Epifcopo interpretante ,. tenorem litterarum' perce»
pifi'ent ;­ refcripferunt Ер1Гсоро. Gebarth litteras ,. quas per quendam hofpitem ‚. .
eidem miferunt.. 111e autem ‚. 11т111ап5 fe a Cœfare miffum , obtulit litteras „
Gebarth Epifcopo , talia continentes: noz/eri.: uptime frater , сет-11 Еруёоре ‚1
q_uum magna З ardua negotia полн Imperii , nos abHungarìu ínl Teutoniam­ ire comr
pellunt; nam inimiei noßri ,. imperium noßrum , hoßiliter истратит; Ergo age , f2'
ßina , @Í deßrufìis плоти: ‚ quam став pateris, nobis Ratisbome> occurras ; ner.'
enim tibi tutum eß ‚. amplìus in Hungaria commorari. His itaque cognitis , Gebarth
Epiicopus , feûinanter fugit in Tezuoniam. Caefar igitur , fpe fuñentationis ‚.
quam a navibus expeéìabat ‚к fruliratus , ad' mortem cepit egere. Similiter , &
univerfus exercitus< ejus ‚. сит equis 61 fubveétoribus , miferabiliter fame peri-
clìtabantur; Infuper etiam Hungari ,. & В11Те111е, 'fingulis noétibus ,. acriter eos
infeñabant ‚. toxicatis fagittis eos interñciendoi,~ & funes extendentes inter papi~
liones eoturrr,I quamplures ‚. aiiqua­ ferviti'al facientes, rapiebant. Prœ timorey
autem imbrium fagittarum , quibus Teutonici compluebantur & confumebantur,
fodiebant íibiterram, St'defuper,V inferds cl'ypeis, etiam viviA cum mortuis ja
cebant in fepulchris. Наш fepulchrum , quod mortuofodiebatur indie, vivus
j'acebat. in. eo' de; noóìfe, 6101106. ч1чо.1`о‹11еЬашг' pro' поёт, mortuus` íibiA vendi»
ca

(fl'), MS.. Упита- @j wenn.. 1111111 enum.. (s) Ms веда/юл cnr. Bud. Bodem/n
 CnnoNch HUNGnnonUM. 135
Icabat de die. Cœfar ergo , videns , tot ¿L tantis periculis l`e effe perplexum ;
miíit ad Andream Regem , & Belam Ducem , rogans perpetuœ pacis ñrmita
tem. Dicebat enim , quod , 11 Rex Andreas , feeurum ei iter prœberet, ad
revertendum , & exercitui fuo , fame opprefi'o , fubñdia. vitae largiretur ; ipfe
nunquam , Andreae Regi, & fuccefforìbus ejus , inimicaretur , «Sr nunquam ,
а тодо ‚ Regem Hungarorum , vel dìéìis , vel faéìis , vel coníìlio , [ведете
attentaret. Sed etiam , 11 quis de fuccefforibus fuis , ad debellandum Hunga
riam , arma moveret, indignationem omnipotentis Dei incurreret, & perpetuo
ejus anathemati fubjaceret , ñliam quoque fuam , ‚Кормят пот1пе ‚ Salomom' ,
11110 Regis
cum maximoAndre-ze , daret in uxorem
dederatvSacramento , quam
, propter primitus pacis
perpetuœ , ñliofœdera
Regis ñrmius
Franciœro,

boranda. Hœc autem omnia, ñdeliter fervaturum , jurisjurandi religione inter

poñta , conñrmabat. Rex itaque Andreas, & Dux Bela, magis amatores pa
cis , quam difcordiœ feminatores effe volentes , pacem cum Cœfare compofue
runt. Caefar autem , in propria perfona (ua , jurejurando confirmavit omnia ,
quœ dìxerat ñdeliter faéìurum. Tunc Rex Andreas , folita Regum Hungariœ
largitate utendo , mìfit Caefari, quinquagìnta corpora immenforum hufonum ,
& duo millia laridorum , mille tauros ingentes , de panibus autem plus, quam
fecum ferte poterant. Oves quoque & boves , feu pecudes pafcuales , & vini
copiam fuperfluentem. Plurimi etiam Teutonicorum , de immoderata ciborum '
ingeûione , & potus ingurgitatione , crapulati 81 11111111 ‚ mortui funt; reñdui
vero , a faucibus mortis , miferatione Hungarorum liberati , reliéìis tentoriis ,
& clypeis, & univerñs fupelleéìilibus fuis abjeétis, adeo concìtato сиди, 111Те11
toniam redire, peoperarunt , ut nec retro profpìcerent. Ех hoc autem eventu,
locus ille , unde Teutonici, tam turpiter dedecorati , abjeéìis clypeis , fuge
runt Schiltlierg
dem , ufque hodie Werteßhegie ( I ) nuncupatur ; Teutonici vero , locum eun A
vocant.

С А Р U T XLFV.
De Coronation: Regis Solomoiu's , Ü’ de Nuptiis ejusdem.
poůquam autem Cßgfùr Henrifus, cum tanto dedecore, fugit in terram fuam, de
Hungaria; Rex Andreas , mittens ad eum legatos petivit ab eo , ut
So
r

(1) Ms. в: Chron. Bud. Vërfvhvgm

 136 y lI.M.Jo'A.`nETHwnocz
Sophiam , filiam fuam , Salomoni , ñlio fuo , matrimonio copulandam ut promi
ferat, concederet. Caefar autem quemadmodum jurejurando promiferat, ñde~
liter complevit. Regalibus itaque nuptiis,juxta duvium Morvam , celebratis,
& fœderibus pacis ñrmiter roboratis; Cœfar, & Rex cum gaudio funt reveriì.
At Rex Andreas , рой haec cito incidit in paralyiin ; & tam hyemali , quam
œitivali tempore , fupertraha ferebatur. Рой mortem itaque Sancti Regis Ste
phani, tranfaéti funt anni undecim , menfes quator, ufque ad annum primum
Imperii Andreae Regis. Interea vero Petrus Teutonicus , vel verius Venetus,
primo & fecundo , regnavit annis quinque cum dimidio. Aba vero , regnavit
annis tribus. Quia vero carnalis amor , & confanguinitatis affectio , folet im»
pedire veritatem ; vicit amor filialis ,in Andrea Rege , juůitiam : & Irupto fœ
dere fuo promiifionis , quod in Regibus effe non deberet , ñlium fuum Sa
lomonem , infantulum adhuc quinque annorum , fuper totam Hungariam , an
no Iinperii fui duodecimo , confeétus fenio , in Regem fecit inungi & coronari.
Simulabat enim , quod pro perditione Regni hoc faceret ‚. quia Imperator,
ñliam -fuam ‚_‚ 11110 Гио Salomoni non dediifet , ii eum non coronaret. Cum
autem in coronatione Salomonis , caneretur , dio Dominus fratrum пищит; Gr
hoc per interpretem , Belœ Duci innotuiffet , quod Salomon infantulus , ipiì
dominus conftitueretur , graviter ей indignatus. Dicunt alii , quod Bela
Duce, & iiliis eius , Geycha fcilicet & Ladislao , cunétisque Regni optimati
fbus confentientibus , Salomon unéìus effet in Regem; poitmodum feminarium
difcordiœ , quorundam infrigationibus , orrum ей inter eos. к Sufurrones enim ‚
quales noib'is temporibus complacent, praecipue fuggerebant Regi, non poffe
regnare Salomonem , niii fratre ejus Bela extinéto. Ab alia vero parte, Duci
-periuadebant Belœ , quod tempus opportunum effet , Regnum acquirere, dum
Salomon puerulus effet , & pater ejus`fenio confecftus` , ac valetudinarius. Ve~
nerunt itaque, Rex & Dux, in Varkun. Rex autem cognofcens , quod ŕilius
fuus , absque voluntate Ducis , рой оЬ1шт fuum , regnare non poffet ; vo»
cavit ad coniilium duos ñdeles fuos , cum quibus conlilium iniit , dicens : volo
attentare Ducem , ö“ in duobus interrogare , ß vult habere coronam, vel duration. Ре`
cirque Rex ei coronam jacere ante fe, fuper rubeum Ptramentum , «Sr {дышит
511хса , qui ducatum deiignat. Si ducatum , Dux, сит bona pace habere voluerit,
kabeat, ß vero coronam , ßatim vos duo principes jurgite , 5° eodem gladio, Ducem
Belam- decollare. Et illi promiferunt fe factures. Cum autem hoc conñlium
inirent, Comes prœconum , Nicolaus, tenens olìium palatii, de foris hœc omnia
audivit. Cumque Ducem adRegem vocaifent, & in ой10 intraret, dixifî citif
me

. W
 ~ Canonica HUNGARO-nunr. 13?
lime Duci, comes prœconum: ß шит otras , aeczpe gladium; & plus dieerev
non potuit. Gum autem Dux intraret, vidir coronam jacenrem , cum gladio „
ante Regem; & mirabatur, ftatimque cum fediffet,Rex jacens, fe levavit, ¿t
in leéto fedens, dixit: Dux, ego eorouavifilium тент, поп штеп сшфъ виршам—
tis , fed ravens perditionem regni, que nudius tertius ab Imperatore afìajìiit. ` Sed
tu, Imiluntatem tuam liberam habens , ji ‘vis regnum, aeripe догонит, ji джигит ‚ас
eipe gladium. Ex his aliud tonterias filio тео; [ed corona, cumjußitia tua ф. Sta
tim Dux cognovit de verbis Nicolai comitis, & dixit; habeat jílius tuus догонят ‚
qui unílus ell, б“ da mihi джигит; llatimque gladium accepit. Rex itaque
~mclinavit le ad pedes ejus, quod tamen nunquam, vel raro folebat facere.
Putabat enim, eadem limplicitate , dediffe coronam lilio fuo, ficut fibi Leven
te dederat; fed Dux, prœ timore hoc fecerat. Tandem , linillris- fuggeflioni
bus malorum hominum,R.ex& Dux dif'cordaverunt. Dux autem, ficut erat fagacif
fimus , prœcavens libi ab infidiis Regis, cum omni familia fua, feceffit in Poloniam,
ad focerum fuum. Quod audienngex Andreas , timensillius machinamenta ,lilium
fuum Salomonem, tranfmifit ad Imperatorem, focerum ejus. Secuti funt au-l
tem eum, plurimi primates Hungariae. Interea Dux Bela, omnem injurìam,
quam eifrater ejus, Rex Andreas ,intulerat , notificavit focero fuo, Duci Poloniae:
Dux autem Poloniae, auxiliatus ей ei ñdeliter , & elficaciter. Dux itaque Be
la, tribus agminibus foceri fui munitus, reverfus ей in Hungariam. Rex au~
tem Andreas, praenofcens, eum cum exercituintraffe in Hungariam; ab Im
peratore Teutonicorum, duos Duces, videlicet Í/Vzlhelmum & Poth , in auxi«
lium fuum,l`ecit adduci. Ducem quoque Bohemorum, qui confanguinitate eidem
attinebat, mercede conduxit, & conlidebat in multitudine conduélorum; Hun
garos autem non multos habebat. Quamplurimi enim, Salomouem, lilium
ejus, fecuti fuerant, & ex his, qui in regno manferant, plurimi ad Ducem
Belam confluxerant. Nuntiatum ей autem Belœ Ducì., quod Rex Andreas,
maximam haberet multitudinem conduétorum; elegitque, magis moriiu bello,
quam fine pugna, ab exercitu Regis declinare. Tunc intrepidus, concitatum
duxit exercitum , fuper Andream Regem ,verfus Thy/bium. Wilhelmus vero , &
Path, Duces Teutonicorum, furore concitati, cum agminibus fuis , fellinanter
Thyfeiam tranfierunt; & commiffo prœlio, ab utraque parte, fortiter ей риала—
tum; fed adjuvante Deo, Dux Bela viéloriam obtinuit, fere omnibus Teutoni
cis ibidem interfeétis, & Ducibus eorum comprehenlis. Porro Hungari , qui
etant apud Regem Andream videntes, viél'oriam feciffe Ducem Belam, di
miffo Rege Andrea, verli funt ad Ducem Belam. Rex autem Andreas , fugit
Script. Ref. Hung. P.. L S Vel'
 138 -II.M.joA.nnTrrwnocz ‚
verfus Teutoniam , fed evadere non potuit. Captus ей enim ad portas Mu/îim:
& negligenter .detentus ‚ in {ilva Bolton , ad crucem fuam ( 1), quœ dicitur
Stirem (2), mortuus eli. Sepultus eli autem, in штифта Sanŕli Ániani con
fefforis, quod idem Rex coníiruxit in Thihon ( 3), juxta [агат Balaton. Sed
& Dux Buhemorum captus eli, & finefcitu Ducis Belae, exoculatus. 14411131
mui` vero, Gr Poth, Duces, adduéìi funt ad Belam Ducem, qui eos liberos
abire permiiit.

CAPUT ХЕ".
De eoronatìone ö’ 'vita Regis Bela Primi, Ü' exercìriis Eju/Zlem.

Dux igitur Bela, vocatus Benim (4), viéìor, cum triumpho venit in civi
` tatem Album, ibique, regali diademate, inungenribus eum Epifcopis,'
feliciter eft coronatus. Tenuit autem Regnum pacifice, fine moleftatione ho
Шиш; & quaefivit bona genti fuae. Inter cetera íiquidem peritiae (шве argumen
ta, fecit fabricari nummos magnœ monetœ, ex puriíiimo argento, & pretium
rerum venalium, fecundum certam quantitatem , jufio moderamine difcretae ra
tionis, conftituit. Non enim permittebat mercatores & nummularios, deteña
bilem avaritiœ voragìnem, a fimplicibus & rullicis, fuperfluum lucrum congre­
gare. Haec eli enim caufa, quœ maxime folet populos, paupertatis & inopiœ
periculis obvolvere; fed fecundum [iatutum pretium , unufquilque vendebat
& emebat, fine injuria в: circumventione. liie enim, omnia fora die fabbati
confiituit, pro vendendo & emendo. Byzantiofque (5), permilit currere, per
difiriclum regni fui. Argenteos etiam denarios , ut fupra fcriptum eft, cudi
fecit; quorum quadraginta , Byzantius cenfus erat: unde & nunc, denarii
numero quadraginta, aureus appellantur, non quod fmt aurei, fed quod tot de
narii Byzantium valere illo tempore, videbantur. Omnibus enim diebus vitœ
fuae, in tota Hungaria, non eli mutata moneta. Multa etiam alia fecit, fem
pìterna digna memoria. Omnium enim, qui fecuti fuerant Salomonem Regem ,
uxores & ñlias, & omnia quae habebant,integra & illaefa fecit cußodiri: ut ad
‚ eum

(1) Chr Bud. villam faam. (a) MS. Sría. Chr. Bud, Scr’n`ocl|.utraque Edir.Brun. 6r Aug. Srirq.
(3) MS. Thion. Chr. Bud, Thyon. (4) MS. 8: Cnr Bud. Bruyn. (5) MS. Bz'pntìnosque.
 CHRONICAHUNGARORUM. 139
cum {роте reverterentur, & cum bonis fuis, in pace degerent; unde plu'rimi
de illis, faéti fideles, redierunt. Alleviavit hic etiam, affectu pietatis, onus
— Hungarorum, a debito fervitio, relaxans eis confuetas & antiquas exaétiones.
Quapropter Hungaria , quam plurimum locupletata-, iuper ofnnes circumad ja
centes regiones, caput extulit, eas divitiis vincens êtgloria ;. tunc in ea рац
peres locupletabantur, & divites gloriabantu-r. ‘1

CAPUT XL'VÄ.
De Hingaris тигли in Fide apo/latam conatis.
iiit etiam Rex clementiŕïimus, per totam Hungariam, praecone's; ut de
fmgulis villis, vocarentur duo feniores, facundiam habentes, ad Regis
coniilium. Quo audíto, non tantum hi, qu-ivocati fuerant: fed etiam omnes
rufiici & fervi, cum univerla plebe Hungariae, venerunt ad Regem, in Albam.
Rex autem & Epifcopi, cunclique proceres, videntes immenfammultitudinem ,
timuerunt, ne forte irruerent in­ eos; & intrantes civitatem, obferaverunt eam'.
Plebs autem conftituit БЫ prœpoiitos, quibus prœparaverunt orciitram de lig
nis, unde ab hominibus poiient videri & audiri; prœpoiiti vero miferunt ad
д Regern, & ad proceres, nuncios, dicentes : Conccdc nobis, ritu patrum noßrorum,
in pagani/'mo vivere, Epifcopos Iapidare, preslgytcros exterminnre, clericosßrangulare,
decimatoresflfpenderc, eccleßas deßruere, campanas confringerc. His auditis, con
triítatus eft`Rex, ¿t petivitinducias dierum trium, ad deliberandum fuper ne
gotio. ~Intetim vero prœpoiiti plebis, in emi-nenti iuggeñu reiidentes , praedi
cabant nefanda carmina contra ñdem; plebs autem tota , congratulanter affir
mabat, fiat, fiat. Cum autem tertia die refponfum expeélarent, milites arma
ti, ex prêcepto Regis, irruerunt fuper eos, & aliquos ex eis obtruncaverunt,
Annuaepoíitosque eorum, ab altis praecipitando, contriverunt, reliquos autem 11
gatos, duris verberibus flagellaverunt; & íìc occidendo, ligando, flagellando,
feditionem eurum., milites Vix edomuerunt. Pofiquam enim S. Rex Stepha»
nus, convertit Hungariam ad Chriíium, bis ad paganifmum veria ей; femel,
tempore Regis Andreae, fecundo, tempore Regis Belae., Пси: nunc fcriptum
ей. Piifiimus autem Rex Bela, completo Regni fui anno tertio, in Denies ,
regali allodio, corruente folio, confraétus corpore, irremediabiliter cepitaegro
S 2 ` tare
14.0 II.M.JoA.nETHwnoz
tare, duxeruntque eum feminecem ad rivulum Kani/21, ( 1 ), propter quafdam
Regni neceñitates , & ibi migravit e feculo. Sepultus el`t autem in топа/тю
Sanfiii вышит, quod ipfe conftruxerat, in loco, qui dicitur гномам ( 2).
Hic enim Bela, erat calvus, & in colore brunus; propterea, fuum monafte
rium , ad fuam difpoiitionem, Zewkzard appellavit.

C А Р U T XLVII.
De adventu Imperatoris, сит Rege Salomone, Genero jùa.

ex autem Salomon, audiens -mortem Belœ Regis , accefiit ad focerum

fuum , lmperatorem Teutonicorum, rogavitque eum , ut regnum Hun
gariœ БЫ reůitueret. Cujus precibus, Imperator libenter acquievit , & cum
illo nobili Romanze arcis exercitu , & illulìri cœtu Imperialis gloriae, Salomo
nem in yHungariam reduxit. Interim Gry/i1, ñlius Regis Belœ, ûcut erat pru
dens & circumfpeéius , cum duobus fratribus fuis adoleicentibus affumtis, fe
contulit in partes Poloniae; non enim poterat impetum Salomonis 6r Teutonico
rum, tunc fuíiinere. Rex itaque Salomon, cum Imperatore, íine diŕiìcultate
in Hungariam, Rege orbatam; &fecurus venit in civitatem Regiam, Album,
ibique ab `omni clero & рори1о totius Hungariœ,honoriñcentifïime fufceptus ей.
Сопсйопасизчей autem Imperator, ad univerfum cœtum Hungarorum,pro genero
fuo, Rege Salomone, pacemque inter eos reformatam, jurisjurandi religione
interpoiita,
fe coronatum,confirmavit.
cum aíiienful Regem aut-em Salomonem,
& acclamatione in paterno
totius Hungariœ, fcïlio,
Iedere fecit.glorio
Ipfe

vero Imperator, divite gaza Hungariœ, a Rege Salomone, largiiïìme remune

4ratus, profpere rediit ad propria. Statim autem , ut Imperator difcefïit ‚СеуГа,
illinc, quo fe caute contulerat, in Hungariam accefiit. Rex autem Salomon,
-tanquam novus & non experrus, & nondum in regno roboratus, timens, ne
forte Geyfa , cum exercitu Polonico Горек eum irrueret, paulifper retroceíïit
cum’fuis , & in сайт Мф›2( 3), munirifïimo, tuta ñatione rel'edit. Porro
Epifcopi, & alii viri religioli., inf'tanter fatagebant, inter eos pacem compone
re, maxime autem Dç/ìderiusEpifcopus, delinitivis admonitionibus, &dulcibus
­ allo

(x) MS. Кущ/кают. Bud. Кущ/На. (в) MS. ¿t Chr.Bud. гидам, ИВА: Chi-_ Bud. Мидии
 CunoNIcAHUNGARonUn/x. 141
allocutionibus fuis , mitigavit animum Geyfae Ducis, ut Salomoni, quamvis ju
niori, Regnum cum pace redderet; Gt ipl`e ducatum, quem pater ejus prius
habuerat, pacifice teneret. Cujus falubribus perfuafionibus , Geyfa , depoiito
rancore , paruit. In feûo autem Sanétorum Fabiani & Seballiani, martyrum ,
Rex Salomon , & СеуГа Dux, coram Hungaria, in Gewr (1) Pacem ñrmave
runt. Deinde Гейши Dominicae refurreétionis , ambo , iimul cum plena curia,
quinque Eccleiiis celebraverunt; ubi Rex Salomon, ipfo die Pafchae, añilienti
bus Regnì proceribus, per manus Geyfœ Ducis , honorabiliter ей согопашч , Gr
in Regiam ‚ Beati Petri Principis Apoftolorum, Balilicam, ad audiendam mif
fam, glorioi'e deduéìus. Univerfa ergo congregatio Hungarorum , videntes pa~
cem Regis & Ducis, & mutuam inter eos dileéìionem; laudaverunt Deum, pa
cis amatorem, & faóìa ей laetitia magna in populo. Noéte autem fecuta, рю
gnofticum futuras difcordiœ & turbationis provenit. Totam enim ecclefiam il
lam , ¿t omnia palatia, ceteraque œdiiicia ei appendentia, fiamma corripuit, &
univerfa vaftante incendio, corruerunt. Accepit autem omnes timor , prae ni
mia concufïione fiammarum ñridentium , & terribili furore campanarum , ex tur
ribus ruentium; nec fciebat quifquam, quo fe diverteret. Rex & Dux , vehe
menti üupore attoniti , & fufpicione mali doli perterriti, quantocius in diverfa
fe tranftulerunt. Mane autem faéto , per ñdeles nuntios, & in veritate rerum
cognoverunt, quod nihil mali, ex utraque parte, perniciofa fraude fuerat exco
gìtatum; fed forte inopinatum evenerat incendium : Rex & Dux, cum bona
pace iterum conveniunt. Miiit itaque Rex Zolomerus Dalmatiœ, qui fororius
Geyfœ erat, nuntios ad Regem Salomonem , & Ducem Geyfam , & rogavit
eos, ut propria perfona eorum , contra adveri'arios fuos, fcìlicet Corinthios (2),
ipfum adjuvarent; qui tunc marchiam Dalmatiœ occupaverant. Rex igitur &
Dux, colleéìo exercitu , iverunt in Dalmatiam; & ablatam, ei reßituerunt in
tegre. Regi igitur, Ducique , dona regalía, ac pretiofa palatia, aurum & ar
gentum multum, donavit. In reveriione autem eorum, Ath/1 Palatinus, roga
vit Regem & Ducem, ut in conftruétione monafterìi fui , quod in honorem fan»
ш Jacobi aedificaverat, in Zelyz, intereilent. Quod & faétum eli. \

S 3 ‚СЁА

(а) Chron. Bud. Coram Hungaris in Суш. ( MS. Carantnnoi.

14.2 II.M.JoA.nr­T'Hwnocz

С А Р U Т XLVIH.
De yeo, quod Rex Salomon, ЕР David [Ранг ejus, liberos non habuerunt.

Rex autem Salomon , 6r David frater ejus, liberos nunquam habuerunt, &
in iplis , femen Regis Andreae defecit: quod ideo divinitus factum elfe
credimus ;­ quod , quando Andreas , primo in Hungariam reverfus eli, cum
Levente fratre fuo , propter hoc,~ ut ipfe Regnum poffet obtinere, permiiit
Vatham profanum , 6: alios peffimos, Sanctum Gerardum, 6r multos Chriftia~
nos interñcere. Dux autem Gay/21 , genuit Colomunum ,' & А1тит ‚ ac lilias.
Viguit autem tranquilla pax, inter Regem & Ducem, circiter annos tredecim.
Interim autem- Boheme' , fuperbia шпага, irruperunt verfus urbem Trenehen, &
magnam praedam , hominum & ceterorum animalium, rapientes, abduxerunt.
Rex autem & Dux, pro magna injuria hoc reputantes, cum fuis exercitibus Во
hemiam invaferunt; & Bohemis , ad conflictum venire non audentibus, Hunga
ri, fere totam Bohemiam , igne & gladio vaftaverunt. Ibi Bator Opus, Mar
tini filius, quendam Bohemum , inflar giganteae magnitudinis corpus habentem ,
in> certam'me iingulari , viriliter proftravit ; propter quod memorabile faůum,
femper poftmodu-m , apud Regem , & omnes optimates Hungariae, gloriofus.
emicuìt. Rex itaque & Dux, injuriam fuorum , fuper Bohemos graviter vindi
cantes, cum maxima praeda captivorum Bohemorum , in Hungariam ,. gaudenr
tes funt reverii.

CA Р U T’ xnxx'.
De irruptione Cunorum in Hungariam, ö’ de bello Regis Salomonis , ê’ Datum
асу/Ё: ae Ladislai, cum идет.
Рой haec autem, pagani Cunt', a fuperiori parte portie Me es (I), ruptis in~
daginibus , irruperunt in Hungariam ; totumque provinciam Mr, ufque
ad

(l) Chr. Bud. Heres.

 CHnoN1c_A HUNGARORUM. 143
ас! civitatem ВИЧ”. ’ стае-Пик ёергзебапгез ‚ infinitam multitudinem viro
rum ас mulierum . ceterorumque animalium, fecum trabentes, per amnem La
pus, 6: fluenta Zimus (2) , inopinabiliter tranfeuntes, remeabant. Rex igitur
Salomon, & Dux Geyfa, cum fratre fuo Ladislao, colleéto exercitu, feltinan
tiffime acceleraverunt , per portam Mefes tranfeuntes, priufquam Сит топсез
tranfcenderent, in urbem Debuka (3); pene per totam feptimanam , ibi, adven
tum paganorum expectarunt. Quidam autem de fpeculatoribus , nomine Fran
ciska (4), qui erat de novo сайте ‚ certilicavit Regem & Duces, in Чийпга Ге
ria , quod exercitus Cunorum appropinquaret. Rex autem & Duces , сит
exercitu equitaverunt , illuc ufque properantes ; & in nocte Ша ёеГсепёешпс
prope Cunos. Surgentes autem fummo diluculo, fexta feria, отпез Euchari.
Шаг communione fe ipfos muniverunt, & ordinatis agminibus fuis , ad confligen
dum contra paganos perrexerunt. Quod cum vidiffet princeps militiae pagano
шт, nomine ОЛА (5), qui fuit ferviens Gyulae , Ducis Cunorum, ficut erat
plurimum inflatus fuperbia, ac nimium de fe praefumens, inquit fuis: .vadantjn
lnenes , Др” inermes Ungarns , ö’ tum eis, имидже bellum committant, Nullos
enim credebat effe, qui cum eis congredi auderent. Procedentes autem pagani,
contra Hungaros , viderunt terribilia eorum agmina , 6r perpropere renuntiave
runt Oful , principi fuo. Qui , coadunato conducto exercitu Cunorum , felli
nanter collegit fe in fupercilium montis altiffimi , putans, hoc libi fieri pro maxi
mo tutamento. Ей enim afceufus graviflimus montis illius ‚ qui аЬ йпсопз чо
catur Kyrieleis Congregatus ей autem univerfus exercitus Hungarorum ,
ad radicem montis ejufdem. Milites enim Regis Salomonis, omnes pariter ge
flabant vexilla fua, faélade fyndone. Pagani autem, in cacumine montis jam
collocati fuerant; ex quibus fortiores & audaciores fagittarii , defcenderunt in
medium devexi montis , ut Hungaros , ab afcenfu montis , procul arcerenr,
Ceperunt itaque , tempeftuofis imbribus denfiffìmarum fagittarum , in Шгтаз
legionum Regis & Ducis , delta-vire. Quidam autem inclytimilites Hungaro.
rum, irruerunt fuper illos fagittarios, & quam plures ‚ех @is a in 1агеге едигает
montis, occiderunt; & valde pauci, equos fuos, arcubus fuis verberando, ‚иг
gentes, vix ad focios afcendere potuerunt. Rex autem Salomon , acerrimœ
animofitatis audacia fremebundus, per graviffimum afcenfum, _cum agmine fuo,
qua

(1) Нет РуЪаг. (я) Ms. er chf. Bud. гамм. (3) Ms. поъока. сиг. вы. naam. (4)
MS, Рапида. (5) Chr. Bud. Oslu. (о) _Chr. Bud. Нашей.
 144 II. M.Joa.n1~: anxocz

quali reptando, ad paganos afcendit; qui fuper eum , denfiilimos fagittarum

imbres, eŕfundebant. Dux autem Ge'yfa , ficut erat femper providus, per le"
vìorem afcenfum afcendens , fagittis irruit fuper Cunos; cujus frater Ladislaus ,
quatuor ex fortifiìmis paganorum, primo impetu interfecit , ¿t a quinto eorum ,
fagitta graviter ей vulneratus, eodem mox ibidem interfeéto. Poftmodum , di`
И vina miferatione, a vulnere illo cito ей fanatus. Pagani ergo, atrociífima mor
tis illatione, ab Hungaris coaréiati , miferabiliter fugiebant; quos Hungari ce
len'us perfequentes , acutiiïimos gladios fuos, fìtibundos, in fanguinibus Сапо
rum inebrìaverunt. Capita quippe Cunorum , noviter rafa tanquam cucurbi
tas , ad maturitatem`nondum bene perduétas , gladiorum iéiibus difciderunt.
Vidit denique Beatwìmus Ladislaus Dux, unum paganorum, qui fuper dorfum>
equi fui, ducebat unam puellam Hungaram , fpeciofam : Sanctus ergo Dux La
dislaus, putans, illam effe filiam Epifcopi Waradieniis, & quamvis effet gravi
ter vulneratus , tamen illum celerrime perfecutus ей, fuper equo illo, quem
Zug nominabat. Cum autem attingere, ut eum lancearet, ininime poterat;
quia nec equus ejus celerius currebat, nec equus illius aliquantulum remanebat;
fed quaíi brachium hominis, etat inter lanceam , & dorfum ejus: clamavit ita
que Sanéius Dux Ladislaus , ad puellam, & dixit: jbror Деле/21 ‚ ассфе Cunum
in cingulo , ö’ jaíla te in terram; quod & fecit. Cumque Beatus Ladislaus Dux,
procul illum lanceaflet, in terra jacentem , voluit eum interñcere; quem puella
valde rogavit , ne eum interñceret , fed- ut dimitteret. Unde in hoc notatur,
quod fides in mulieribus non fit , quia forte amore {iupriillum liberare voluit.
Sanchis autem Dux , cum eo diu luétando, & abfciíïo nervo, illum interfecit ;`
fed illa filia Epifcopi non fuit. Rex igitur & glorioii Duces , fete omnibus pa»
ganis ìnterfeélis, & omnibus Chriftianis, a captivitate liberatis; una cum felice
embola totius Hungariœ, cum triumpho viétoriœ, gaudentes гешешт. Faéta.
ей igitur laetitia magna, intota Hungaria, & Ьутппвв: confeflionibus benedi
cebant Deum , qui dedit> eis victoriana..
 n

CHnQNIca HU-NGAR'onUM. д 145

" CAPUT L.
.De irruptione Bilfenorum in Hingariam, f5’ de obßdionc Albee Bulgaricic, per
' Regem б” Duces, if dc coptionc ejzfdem.

Найти eft autem , tertio anno poil adventum Cunorum , ut Bi/ßnzì , per Al
bam Bulgaricam venientes, tranfnataverint flumen Za'va , in campum Ва
zias (1); & поп modicam gentem captivorum ¿t praedarum diripientes, in
fuam terram abduxerint. Rex autem & Dux, impol'uerunt crimen traditionis
.Albe Bulgaricie; eo, quod pace defraudata, voluntarie permiiilfet latrunculos
Befiorum, deprœdare Hungariam. Colleéìis ìtaque exercitibus , convenerunt
in Zalankemen (я); ubi Coniilio deliberantes, decreverunt, Albam traditricemV
oblideri oportere, & expugnari. Inde сайта moventes , defcenderunt circa fiu
men Za'vam, in direéto Nandorjiyrwár (3). Exiit autem ediétum' , a Rege Gt
Duce, ut univerfus exercitus Hungarorum , quanto ocyus traniìret ñuvium Za
vam, in Bulgariam.> Grœci autem & Bulgari, nävigantes in'celocibus fuis,
per ingenia fufHabant ignes fulphureos , in naves Hungarorum, & eas in ipíis
aquis incendebant, Vicfti funt autem ignivomi Graeci, ab Hungaris , prœ mul
titudinernavium, quibus flumen operuerant. Fugientibus autem Graecis ac Bul
g'aris; traníierunt Hungari, & terminos Bulgarorum occupaverunt. Rex au
(ещё: Dux
lacies fuas ‚ &, plenis
fecunda feria traniierunt
manipulis Zavam,\&
fuis, univerfaliter per mane
turmasfacto,
iuas , ordinaverunt
infertis um

bonibus , obfederunt civitatem. Graeci igitur & Bulgari, timentes , ex obfidione

periculum fibi imminere, rogav`erunt Bifienos, per clandeftinos nuntios, ut fine
pavore , venirent in adjutorium ipforum: eo, quod nec Rex, nec Dux, civi
tatem eorum oblediiiet; fed tantum comes Vid (4) , cum Bachr'enßbus militibus ,
eos invaiifiet. BeHi. ergo , fraudulentis verbis eorum feduéti, feltinanter vene
runt in adjutorium iplorum , & cupiditate praedae allecii, cujus, de comite Vid
deviéto, fperabant fe effe participes: irrueruntiuper agminaSopronienßum, quo
rum reéior erat comes jan nomine. Hic autem , iniultus Beliorum , viriliter ¿t
fortiter, cum Sopronienlibus fuperavit; plurimis eorum , in lore gladiì prollra
tis,

r MS, Baring Chr. Bud. Beati“, z Chr, Bud. галоп/имел. 3 Chr. Bud. A'andu. ‘J’ nur,
(4) MS. руд.
Script. Ref. Hung. P. l. T
 146 II.M._]oA.DBannocz
tis, reñduis autem eorum , in captivitatem abac'tis; princeps Biffenorum, no
mine Kazar, cum pauciíiimis, fugiendo, `manus Hungarorum vix evaiit. Rex
igitur & Dux, eidem militijan, munera regalía, condignafque grates, liberali
tate regia contulerunt; eo, quod ipfe, multa millia BifTenorum , tanquam la
pis limpidiflimus, vafa вата, contrivifTet, priufquam Rex & Dux, cum exer
citu fuo, de jentaculis capita levafient. Regi autem, & Ducibus Geyfaôt
Ladislao, fuper rupem, quae eidem civitati proxima ей, reíidentibus; cepe
runt Hungari praefentare captos Bifl'enos , & capita interfeétorum, ac equos,
Gt fupelleétilia; quae in quarta feria, а mane, ufque ad inclinationem meridiei,
piene perñcere non potuerunt.
Hoc autem ideo factum eli , ut Graeci & Bulgari, qui obiidebantur,
videntes Bifïenos, in quibus fperabant, tam crudeliter ab Hungaris obtruncatos;
Itimerent, & femet ipfos, cum civitate, Regi & Ducibus contraderent. Porro,
Rex & Duces, ad expugnandum civitatem , convenientiora loca profpicientes,
praeceperunt carpentariis , ut ibi turres ligneas ocio, altitudinem murorum du
plo fuperantes, fabricarent, unde milites, in medium civitatis , lapides & fagit
tas, fuper homines jacularentur. Inter turrès vero, totidem tormenta, ad de
ltruendum muros , erexerunt ; longos etiam pluteos , ad defendendos introitus
turrium, ceteraque inürumenta bellica , compofuerunt. In quibufdam itaque
locis, deûruxerunt muros ejus, ufque ad fundamentum; fed civitatem ipfam,
capere non poterant: quia eam intrinfecus , fortiíiimi bellatores defendebant.
Obfederunt itaque civitatem , duobus menlibus , intra quos , fœpius congreñi
funt cum Saracenis , de civitate egredientibus; & ex eis, alios occiderunt, alios
autem fugaverunt. Poli hœc, tres Saraceni fortiñimi & audacifiimi , de urbe
proiiliunt, jaculis, lanceis, &l`agittis, duram plagam Hungaris propinantes.
Salomon autem, baliüarius Regis, unum illorum, iéìu balifiœ fulmina
vit; cujus cadaver , Hungari nitebantur rapere, focii vero ejus, de praedicìis ,
acriter dimicantes , defenderunt. Rex autem & Dux, videntes eorum confii
étum, circumltantibus ajunt militibus: штат _fimguinff cor Mathabœorum, efer
oe/ìeret in militibus, qui defenjìzrent I-Iungaros ab Saracenis , prœmunìtione artis , au
daíier pugnantiíius, ut Hungari, cadaver Saraceni raperent. Hoc audito, Opus (l),
Georgius, & Bars, milires bellicoíi , concitato ímpetu , in modum fulguris, '1r
'ruerunt fuper illos. Quos quidem Opus, nimium audaéter perfequens, ufque
ad

(1) MS, l Obus.

 CnnoNlcxHUNGAnonUM. 147
ad urbis portas fugavit; pugnatores jaétabant lapides & fagittas, de propu
gn'aculis civitatis. Opus tamen, fine laefione rediit. Intex-ea autem, Georgius
к & Bors, exhortati funt Hungaros, qui corpus Saraceni rapuerunt , & in turpi
tudinem projecerunt.
In tertio vero menfe obiidionjs, quœdam puella Hungarica , olim illuc
per captivitatem abduéta l, in'quarta feria, civitatem fuccendit. Fiabat autem
fubfolanus vehementiiiime, cunétaque œdificia, occupaverunt incendia. Exerci
tus itaque Hungarorum, irruit in civitatem, ea parte, qua muri ejus, per tor
menta jam corruerant; ¿t Graecos , Saracenos, atque Bulgaros , crudeliter tru
cìdarunt: qui autem reiidui fuerant, cum Nicota Duce eorum, fugerunt in ar
cem. Hungari ergo , capta civitate , fequenti die, poñquam ignis refederat,
videntes fcrobes Grœcorum , defcendentes , tulerunt exinde aurum multum &
argentum , lapides pretiofos , gemmafque praelucidas , & thefaurum fere in
œiiimabilem , in cuius partitione, orta ей difcordia inter Regem & Ducem; nul
lufque fuit ex Hungaris , qui ibi locupletatus non гита. Porro, in arce reclu
В , rogaverunt Regem & Duces, ut eis vitam & libertatem donarent; arcem &
univerfa, iibi vendicarent. Manibus itaque Regis & Ducem , in ñdei pignus
exteniis, quod eos amplius non lœderent, omnes, `qui in arce erant, del'cende
runt. At Dux Nicota , portans argenteam iconem Sanctiiïimœ Genitricis Dei,
femper Virginis Мате , сит magna multitudine populi veniens, in potefiatem
Ducis Geyfœ fe contulit. Sciebat enim, Geyfam Ducem devotum Deo, & ea
ptivos feu aŕHicSìos, mifericordiae vifceribus refoventem. Ad manus autem Regis
Salomonis, pauci venerunt; quia moverant , ipfum effe aufterum, & pefiimis
‘ coníiliis, Vid comitis , in omnibus auicultantem; qui Vid, Deo & hominibus
deteftabilis erat. Dumque vidifiet Rex , plures ad Ducem ex illis confugifîe,
paucos autem ad fe, plurimum indignatus eli. Cum autem reverii eiTent, cum
thefauro inaeliimabili , venerunt in villam Ватт, -in prœdium Vid; volebant
que dividere thefaurum & captivos , & illos etiam, qui ad lidem illorum vene
rant , de caftro: Duce autem , Regi in hoc contradicente, dividere non po’­
tuerunt. '
Hœc ergo caufa fuit malorum, & feminarium difcordiae inter eos. Prae~
terea , cum thefaurum dividerent, Rex, cum coniil-io Vid, & Franck Epifcopi,
& Radoan , filii Burgar (1), & Ilia: generiVid, in quatuor partes divilit, de«
‘ T 2 .- dit»
л

(г) MS, Ungar.

 148 II.,M.JoA.nB annocz

ditque quartam partem Duci , ut de reliquis tribus, iibi unam haberet cum mili~
tibus , fecundam autem Vid , tertiam autem Шее ; unde Dux valde moleûa
tus eil.

С А Р U Т LI. .
De iii/Eordia Regis Salomonis ö“ Darum , Осу/гс ô' Ladislai.

Писец-га Imperator Grœcorum , audita libertate Ducis Geyfœ , miñt ad eum

nuntios , ad iirmandam pacem & amicitiam. Dux autem remiiit ei omnes
captivos , & omnes , qui ab arce defcenderant: ad Regem autem Salomonem,
nequaquam miíit Rex Graecorum ; unde & Rex Salomon , fuper` Geyfam
Ducem , invidiœ facibus , magis ac magis exarlit. Comes etiam Vid , per
vicaciter initigabat Regem, ut Ducem Geyfam1 expelleret ; & dúcatum ejus libi
vendicaret: & hoc facile fieri dicebat; eo quod Rex , multo plures milites,
quam Dux haberet ; nec diferendum , fed magis accelerandum effe , fugge
rebat; feducebatque Regem, hoc proverbio: Леи: duo gladii acuti, in eodem
vagina , contineri non poßent : /ìe nec vos , in eodem regno , eonregnare pote/iis.
Rex ergo , venenoiis verbis comitis Vid , infectus , odium & rancorem con
cepit. Exinde itaque quaerebat opportunitatem , aut capiendi Ducem Geyfam
per iniìdias , aut debellandi. Diffimulabat tamen Rex , 6r iimulata amicitia,
dimilit Ducem abire in ducatum.

De dolo/itate Regis, нищие duobus , Висит contra Regem , ë? de

viîioriis eorundem. ­

Poli hœc itaque , miiit Rex ad utrumque Ducem , ut ambo {imul ad Re

gem venirent , & cum exercitu , fuper Мг , caitrum Graecorum , pro
ñcifcerentur. Rex enim , dolofe intendebat eos perdere; ut, ii ambos im-­
provifos capere poffet , de cetero fecurus fuiifet. Duces autem , iniidias Re
gis percipiemes , fibi caute confuluerunt. Ladislaus , cum medietate exerci«
tus , in’ partibus Nyr remanfit. Gry/21 vero , cum Rege profectus eli, nec
auíì
 СЕВОН1САНПН6АЦОВОЫ. 149
aufi` funt , ­ quidquam molelliœ ei inferre; quia Ladislaum, in manu valida,
fratris ultorem fore, non dubitabant. Interea viri de’Nyr , multum in auro
& argento , & pretiofis palliis , Regi & Ducì Nyr, abundanter obtulerunt;
deinde revertentes ab urbe Kent (1), Rex & Dux ab invicem funt divili.
Ladislaus autem , conlilio fratris fui, de civitate Byhor, ivit in Rufcz'am , quae
rere auxilium amicorum fuorum; ut contra machinamenta Regis , fefe prae
muniret. `Iam enim omnibus innotuerat , injuria 61 difcordia Regis & Ducum.
Рой haec , colleéìis exercitibus , nuntiis frequenter miffis , tandem Rex &
Dux venerunt Strigonium , ibique ex condicio , utrique eorum , tantum cum
oéto hominibus , inter Epifcopos & Principes , navigaverunt in infulam, civi
tati proximam , ad colloquendum : ubi, dum diu femetipfos incufant, & ex
cufant , tandem , roborato fœdere pacis , Geyfa rediit in ducatum. Rex au­‘
tem venit in Albam. Рой haec , milit Rex ad Geyfam Ducem, Vid , Deo
deteflabilem, ¿t Ernqy manfuetum ; quos Geyfa fecit caute cullodiri , рте ti
more traditionis Vid. Mifit etiam Dux ad Regem , Epi/¿opum Waradieryem,
& nequam Vatha-, quos & Rex fecit fimiliter cullodiri. Rex autem , de villa
nger (2) , ivit verfus llumen Каре—‚ш (3), in occurfum trium Ducum Teu
tonicorum , quos in auxilium fibi, contra Ducem Geyfam, expectabat. Quia
vero Dux , nec fratrem fuum prœfentem habebat , nec amicorum auxilium,
milit Vid & Егпеу ‚ ad Regem , data treuga , a feflo Sancti Martini , ufque
ad feltum Sancti Georgii; quo audito, Rex , remifit Vatham & Epifcopum
Waradienfem.- Porro , eo tempore , Rex natalem celebravit in loco , qui
dicitur geminum ea/lellum ; deinde venit Zalam , ubi Martharth Dux Teutoni
corum , & Vid , infligaverunt Regem , ut Ducem debellaret. Suggerebat
enim Vid Regi, hoc & hujufcemodi : ecce, nunc fucile potes 8° indubitaizter du
eem deoincere , quia deßitutus e/i omni auxilio r Ö' jì шиит сит aggredz , щи:
ad datas indueìas , erit _flies evade-ndi. Cumque Rex Salomon veniffet ad Zeg
zard , & сайта metatus effet , fuper locum Kq/ielci, venir audire vefperas, in
monallerio Sancti Salvatoris 5 рой vefperas vero , in monafterio , Vid & alii
confuluerunt Regi , dicentes : Domine, noueris, quod Ladisiaus inRufciam ivit,
@Lampertus in Poloniam , eondueere exercitum fram' eorum , Duri' Осу/Ее; [epe
eonuluimus tibi, б” nunc штатив ßiper Ducem , qui шпагат Iiigwum (4), noůlis
in ßleutio impetum [апатия fuper сит ‚ eupiumus eum, 6° oeulos ejus eruamus; ut,
T 3 шт

(i) Ms. u chr, nud. как. (2) Ms. mg". (3) Ms. mi.. (1) Ms. ryu»- см.
Bud. Ушам; ‚
 .
к f )
x50 ILL/1.105.111; anxocz
:um Ladislaus б” Lampertus шиты, 'vel exercitum'jìcum темп: ‚ contra nos
Дате non prßint. Et сит Риге audierint , etiam Regnum intrare non audebunt ; ö’
pote/tis facere, quia omnes Con/ìliarii Ли tibi мы“ funt , Ü ducatum ты dabis, `_ _.— ’

д ita conjirmabis coronam tuam. Rex autem , hoc audito , promifit le cogita
turum ‚ ufque ad matutín'a's; & placuit confilium ante oculos ejus. Abbas
autem ejufdem loci, nomine Villen'mus (1) Latinas , qui erat in abfcondìto
loco claufus. ‚ quali Deum precans, in monalierio, audivit confilium , quod
Ездит ей. Qui ßatim nuntium mißt ad Ducem, & literas , ut fibi de Rege
caveret. Cum autem nuntius ad Ducem veniffet , erant ibi iniqui confiliarii,
& ipfius Ducis traditores, Petrud fcilicet , Zounule , &~Bykas, qui ydixerunt z
Domine Dux, ne timeas, quoniam Abbas тиф: eß, б" in ebrietate jira ad' nos:
nuntium туй, @i nefeit, quid loquutur. Hoc autem dicebant, quia volebant tra
dere Ducem in manus Salomonis. Dux autem in illis confidens , ibidem , fci
licet in Ingwam ‚ venabatur ; fed fratrem fuum Ladislaum, mifit in Bohemìam;
quia jam tunc reverfus erat de Rufcia , fine fubiidio; ut rogaret Стонет ‚
Ducem Bohemorum, ut ipfis in necefiitate politis , auxiliaretur. In eodem ma.
деэ quando Кех Ге Cogifafllrum ñatuerat , cum veniffent ad matutinas, Abbas
тете abfcondit fe in monaiierio , ut audiret coniilium; eo, quod ñdelis erat
Duci ,. quia ñlius fundatoris Ecclefiœ fuerat. Cantatis igitur matutinis , cum
omnes exiviffent , Rex~ & Vid ibidem remanferunt , & tale confilium ftatue»
runt, iicut Vid , Regi , facere laudaverat. Hoc autem praediétus Abbas au
dierat , mouachalemque fiatim deponens habitum , & laicalem i-nduens , gla
diumque accingens , afcendit equum , & venit citifiime ad Ducem , quem ma»
ne dormientem invenit , & excitavit dicens :Y juge Dux, ¿9° fr non fugeris , {Ia
t/ìm milites Salomonis , ad вариант re, appropinquant. Dux vero, colleéìo exer
citu fuo , voluit Citifïime ire in partes Bohemiœ , pro fratre fuo Ladislao;
fed Rex obvìam ei veniebat. Regebat autem Vid jìc Regem , Леи: magi/ler
«li/ripulum , eratque ßbi , de jure , jìne onmi jure , дыши :' quod cavendurn eß om-V
nibus hominibus ; jed maxima Regibus. Lactatufque peflimo , Vid perŕidi, con
iilio , movit exercitum fuper Ducem. Dux vero cum exercitu fuo , obviavit
Regi inKemey. Principes autem Ducis , imo traditores , miferunt cla-nculo
nuntios ad Regem , dicentes : quod, /i Rex eos in dignitatibus teneret , ё)" in gra~
tiam ßifciperet , М in bello , теща Duce , ad Regem conßuerent. "
Rex

(I) MS. Mfi'llermur.l

 CanoNianUNexnonuM. 151
Rex autem certiiicavit eos fuper hoc , prϖito juramento , & fecu
rus , tune tranfivit Thyfciam glaciatam , fuper Ducem. Cumque appropin
quafi'ent ad prœlium , Rex apud Eccleßum ñlii Nog , armavit Ге , & coaduna-y
vit agmina fua ad dimicandum , & impetum fecit fuper Ducem; ac Ducem,
auxilio fuorum fraudulenter delìitutum , fuperavit. Principes autem Geyfœ,
Petrud & Bykas, in ipfo prœlio , cum tribus agminibus caftrorum , verterunt
k ad Salomonem , iicut ei promiferant. Dux vero Geyfa , quamvis maxima
parte Yexercitus fui effet deftitutus , non tamen abhorruit , uno tantum agmine
ñipatus , contra triginta Salomonis agmina , faevifiimum prœlium committere. l
Traditores autem, fugientes, levabant clypeos fuos in iignum , quod Regi
dederant; quemadmodum Judas traditor , qui dederat iignum , ne milites Re
gis eos perfequerentur. Exercitus' autem Regis , ignarus proditionis figni , &
videns agmina Ducis fugere , perfecutus ей еа , ufque ad interemtionem ; ita,
ut vix paucillimi ex illis traditoribus mortem evaferint. Et utinam ex eis
nullus evaiifiet , qui dominum fuum benefaéìorem , fceleratiliime tradiderant.
Omnibus autem militibus fuis pereuntibus , declinavit Dux a bello, tranlivit
que Thyfciam in Chotoyd, & Georginm Nìgrum , capellanum fuum , ad fratrem
Шиш Ladislnum tranfmiiit, ut, quam citius pofTet, ad eum feßinaret. Ivan
cam vero , clericum fuum , literatum , milit ad Lampertum. Cumque Geyfa
equitaiiet ufque Vaciam, obviavit fratri fuo Ladislao, & Othoni Duci, fororio
eorum, cum auxilio valido venientibus. Cumque Dux Geyl'a vidiffet fratrem
fuum Ladislaum , prœ nimio dolore fiebat; quia bonos & Fideles fuos amilifièt,
& de traditoribus conquerebatur. Ladislaus autem , animo fortis , fratrem
fuum confortabat, ne fieret ; fed potius omnipotentis Dei clementiam exora
ret, ut viciorem viétis fubjungeret, quemadmodum forma bellorum ей. Rex
autem , & Dux , ante quadragelimam pugnaverant in Kemey, quarta feria,
рой dominicam , qua cantatur , exurge. In hoc autem bello , Opus , ñlius
Martini , de genere Vccellini, miles gloriofus , militem Ducis, nomine Ре
trum , audaciilimum , fuper equum fubmirteum , ceterofque prœcedentem ,
radiante lorica , & deaurata galea perfpicuum , atque ad conñiótum milites
provocantem , Ifingulari certamine fuperavit. Nam de agmine Salomonis , ad
`praediétum militem , folus Opus, fuper gìlvo equo , in lorica cucullata , evul
fus; in modum fulminis , iétu lanceœ , rupta lorica, Petrum per medium
cor transñxit. 1n eodem autem bello ‚ tantam ilragem ‚ crebris iétibus gladii
fui, fecit Opus; quod prae nimia reciprocatione iéiuum , dextera ejus oori
guerat , & capulo gladii fui adhœferat. Rex autem Salomon , & .maxime
Teu
152 II.M.]oA.nn_THwnocz
Teutonici , mirabantur de potentia, & audacia Opus in prœlio. Rex igitur,
viétoriam potitus , traníivit Thyfciam congelatam , in Thorqyd (1) , ¿t defcen
dit in curiam ñlii Petri, ibique audivit , Geyfam obviafl`e Ladislao, & Othoni
Ducibus ‚’ сит valida multitudine pugnatorum , ad fe venientem. Vid vero
deteñabilis urgebat Regem , his verbis t nooiter exercitum ejus ronfecimus , no
biliares ocritlimus , timorem et' immzßnzus; Ü nunc feroos сонар-едят: ‚ ine/[ores
coaduna'vit , С”? eorum agmine je ßipavit. МЫ! ergo debemus dubitare , quin eos
in momento devorabimus. Bohemicum vero agmen , omnibus conjbdalzbus in eis ac
quiejcentibus, ego cum Bachienßbus , premature mortis perieulis , ofßeiam. Erney
autem femper pacis amator , cum hoc audivit , Hebat; quem, cum Salo
mon vidiiiet Here , dixit: Comes Erney , 'uidetur miki , quod tu fidelis fis Duci,
tantummodo арий те /ìmulatus manes. Cui Erney refpondit : nequaquam Domine; fed
nollem , quod сит fratribus tuis pugnares , ё? ut milites inter/ìeerent je inoieem , fî
lius patrem , r:sel pater filium. Deinde Vid comiti, dixit Erney: tu laudos Do
mino , pugnare tum fratribus , б" dieis, quia fiileatores f5’ furcantes coadunaßet s
'vide , quia mille faltantes , quod ineidunt , derem millia jìirtatoruin congregare non
potuerunt , б' ситце Deo numerare non valebunt : nobis aptum di pro Rege mori;
jid ф: melius , ut potiori uteremur conßlio. Rex ergo, in verbis Vid confidens,
feliinavit cum exercitu (по ‚ & in quarta feria defcendit in Rakus (2);.fed Gt
Duces , Geyja, Ladislaus, & Otho, ac totus exercitus Hungarorum , qui erat
cum eis ‚ defcenderunt circa Vaciam. Fuit autem ibi magna filva , & nemo
in ea manferat , praeter unum Eremitam , nomine Vaca (3), fanáiœ vitae;
& cujus nomine Dux Geyla , illi civitati , poñea ibi confiruclae , nomen im
pofuit. Cum igitur exercitus prœdiétus, Salomonem contra fe expectaret,
Duces , quodam mane , in equis , caufa coníiliandi , fiabant , in loco ubi mo
do ей саре11а lapidea Beati Petri Apoftoli ," traétantes , qualiter eilent pugna
turi : &, dum ibi Реагент, clara die , vidit Beatus Ladislaus viíionem de coelo,
& ait ad Geyfam Ducem, fratrem fuum : ‘vidi/ii aliquid? qui refpondit : nihil.
Tunc Beatus Ladislaus fubjunxit: aum ßaremus hie in ionßlio , ette angelnsDo~
ymini (Метит de cielo , portons coronam auream in manu fua , En’ impre/jit capiti
tuo : unae certus fum , quod nobis 'uitioria donabitur, @Salomon exu1 , /iigiet debella
tus , extra Regnum ; Regnum pero, ö“ corona tibi tradetur a Domino. ‘ Cui Geyfa
ait: ji Dominus Deus juerit nobycum , б" eu/Zodierit nos ab inimicis noßris , ¿as 'oißo
hee [Нет adimpleta , œdifíeabo hie in loco i/io , Ecole/iam factory/"inn: Virgini Illa
riae , Genitrici ejus. '
' Нос
(l) Chr. Bud. Chotoid - (в) Idem Вам”. (3) MS. Wach. Chr. Bud. Рас/ц

\.
 CHnoNchHUNGARonUM. 153
Нос dic'to , сайта moverunt, & defcenderunt in allodium , quod dicitur
Zingota ( 1 Mons autem quidam nomine Illoniorod (2) , interjacebat exer~
citum ; & lucefcente quinta feria , volebant praelìari ; fed deniiliìma obicu'ritas
fupervenientis nebulae, eos impedivit. Noéte vero infequenti, dextrarios (поз,
per habenas in manibus tenentes , ortum folis praeitolabantur. In diluculo au
tem fextae feriae , Rex, ordinatis agminibus fuis, equitavit trans verticem mon
tis Moniorod , & praecepitßzliizariis ( 3) ‚ ut in latere ejufdem montis remane->
rent ; quatenus holies, videntes turmas illorum, non farcinas , fed in prϒidio A

conûitutos elfe putarent. Vid autem dicebat : ßatz'm , ut exercitum по/Ёгцт ‘vide
n'm: , щит; fed & Duces , fummo mane fuas acies ordinaverunt. Cumque
Ladislaus fe armaret , in terram fe proliravit , & omnipotentis Dei clementiam
poítulavit , & beato [Ищите votum vovit ; ut , ñ Dominus ei viéloriam conce
deret , in eodem loco , Eccleíiam , in honorem beati Martini ., confirueret.
Quod & faéium ей. In medio íiqnidem Bihorienfi agmine , Ladislao locato ex
:iinifira parte, Ottonem ex dextera conûituerunt ; Geyßzm vero , in Nitrienfi
agmine , in medio collocaverunt: praeterea , ex utraque parte , ter tria agmi
na , quaternatim conneétendo, confervaverunt. Cumque Rex de monte de
fcenderet , exercitus Geyfae , qui in inferiori loco erat , videbatur elegantior
cunétis exercitibus Salomonis. Quo vifo , dixit Erney ad comitem Vid: mi
rum @[ì , ß agmz'na Ша fugìant ‚ а j2me no/lra ; quin Danubium , poß dorfum eorum
non dimi/:ßen: : jtd puto , quod фр propqßterunt 'vincere , jì've mori. Dux autem
Ladislaus , ante exercitum fuum , fuper arduum equum reiidens, grafia exhor
tandi {поз ‚ & animandi , in gyrutn Hexit habenas. Cumque tetigifl'et veprem
lancea, quaedam hermellina albiíiima , mirum in modum lanceae ejus infedit ,
A¿t fuper ipfam difcurrendo, in iignum ejus ufque devenir. Cum autem commif
fum effet praelium , comes Vid & ВасЬ1епГе5 ‚ in primo iétu , a Bohemis mife
rabiliter Гипс proñrati. Ladislaus autem Dux , commutaverat iigna fua , cum
vexillo Ducis Geyfae; ea intentione, quod Salomon audacius invaderet illud
agmen , in quo figna Geyfœ gefiabantur , putans elfe a'gmen Geyfae , quem nu
per devicerat. Dux autem Ladislaus, affeéìabat cuñodire fratrem fuum , Gey
Тат Ducem , ab infultu Salomonis ; & ideo , primos impetus belli , in fe ma
luit experiri. Rex itaque , cum venifiet ad agmen Ladislai , ipfo cognito , ti
mo

(i) Ms. гидами. (a) MS. Молота Chr. md. Movyvrvd. (з) МЗШ ст. Найдет @die
_Brun habrnt : _/221птп'!:.
Script. Rey. Huug. P. I. U
 `

154 II.M.J0A.DETHwnocz
more ejus perterritus ‚ preocc-pit iigniieris , declinare agmina fuper agmina Du~
cis Geyiae. Ladislaus autem videns, Regem prae timore divertiffe a fe, ipfe
primus omnium , irruit fuper agmina Regis , .cunclique milites fui, impetum fe- .
cerunt fuper eum , a tergo. Sed ex adverfo , Geyfa Dux , cum fuis , acriter
ìnvaiit eofdem. Miliœs autem Ladislai , agmina Salomonis , tanquam in cor
tinis retro refpicientia , terribili tinnitu gladiorum fauciata , in morte concluie
runt crudeli. Sed ex tranfverfo , milites Geyfae , pocula dirae mortis eifdem
propinarunt'. Cœduntur Teutonici , fugiunt Latini , locumque fugae non inve
niunt , & cadunt ante Hungaros , ut boves in macello. Rex autem Salomon ,
fete omnibus fuis interfeciis , aufugit , & in Zigetfen ( 1) Danubium tranfiens ,
cum OpusMartini iiiio ; venit tandem in illryim, ad matrem & ихогеш : perfe
cutufque ей eum & fuos , exercitus Ducum , a mane ufque ad vefperam. . In
praefato namque praelio , non iolum Teutonici a'ut Latini ceciderunt ; fed dema
jor pars , militiae regni Hungariœ , dicitur corruiffe. Duces autem , Gry/a &
Ladislaus triumpho vicioriae divinitus fublimati , fuper cadavera interfeciorum ,
Deo ter laudes proclamaverunt. Dux autem Ladislaus , iicut erat femper exi
miœ pietatis , videns tot millia interfecìorum , quamvis inimici eius fuiffent ,
qui occifì erant; ramen commota funt omnia vifcera ejus , fuper illos ‚ & ile
vit eos amare , fcindens 11Ь1 genas & capillos , planctu magno , tanquam ma
ter in funere ñliorum. Ройеа de fpoliis eorum , conftructa ей Ессгфа de Mn
iorod. штат; vero, Dux Teutonicorum, & Semtepolug, Dux Bohemorum,
capri funt , militibus ipforuminterfeclis , & ipiis graviter vulneratis. Cumque
Ladislaus perambularet , gemens in cadaveribus mortuorum , videns cadaver
Елку comitis , fiatim de equo profiliit, & ipfum amplexatus ей , cui liens di
cebat: Eruqy comes ‚ paris amator .‘ doleo _]ìiper te , gua/i /iiper fiatr'e тео; quia
for пиит , Ü“ софиты tuurn , pace ple-num erat. Quem manu propria levans , of
culatus ей ‚ praecepitque militibus fuis , ut eum Вите honorifice {epelirenn
Cinnque idem Ladislaus , ex alia parte ambularet, vidit cadaver Vid, & ait:
doleo jup-er morte tua , quamvis nobis[трет imimicusjiiwës ; utinam vixißes , д con
verfusfiiißis , б” patem inter nos jirmajfes. Sed miror , quia de genere Ducum non
fui/ii , cui' Ducatum volebas ? nee de propagine Regum, quare toronam optabas Р vi
deo num` , quia for , quod ad Dueatum anhelabat , laurea perfbratum jaeet: ff
гари-г ‚ quod toronam optabat , gladio ф. Sed 6r ipfum fepelire prœcepit.
­ Mili

(1) MS Zygetfeu Сию. Bud. агата.

 CHRONICAHUNGARORUM. v155

Milites ergo Geyfae & Ladislai , qui in bello , de confilio Vid exorto , de
morte fratrum vel filiorumo amaritudine repleti fuerant; ftatim de equis delcen
derunt, & pectus cum cultello fcindentes ad oculos fuos diverterunta & terram in
oculos ejus projicíentes, dixerunt: nunquam oculi tui rebus eo nobzlitatejiztiatijiuztp
nunc autem oculos tuos , f3” peflus , terra мы. Dux autem Bohemorum ото, qui
animam fuam pro eis pofuerat , copiofe remuneratus , repatrìavit. Cumque
Salomon veniffet ad Mofon , videns mater ejus , flevit fuper eum , ficut debet
fuper unicum filium fuum, qui tantis bonis a Deo privatus fuerat, 6: increpabat
dicens: chari une! nunquam cmzßlium meum aude/Zi, nec confilium Ernqy, пес con/i
lium aliorum fidelium tuorum: jêd femper acquiefcebas conßlio Vid iae ессе dej/lruxi/ii te Ö’
tuos; nonne jèmper lauda-ui ‚ 59° dixi , quodЛетел tibi corona Hung-arid, б° ut dares
ducatum in pare, fratribus tuis г nunc autem Vid, Dux eje-non potum nec tu amplius
coronaberis. Quo audito , Rex iratus, voluit matrem fuam in faciem percutere,
cujus manum , uxor ejus retinuit. Jam enim cognoverat Rex Salomon , quod
non auxiliaretur ei Dominus in bello; & in eadem nocte , collegit fe Тетива
ter , in Иуда & Рфп ‚ quæ сайта ‚ jam pridem muniverat : matrem quoque
ea uxorem fuam ,' quando in prælium ivit , illic reliquerat (1).

С А Р Ü Т ВЕН.
Quomoáo de'uíïìo fligatoque Salomone Regs., Rex Осу/22 Primus,
extitit coronatus.

Рона ‚ Duces беду/Ё: & Ladislaus , cum exercitu Albam venerunt Deìnde
саЛтнт Porta , Bobuch , & Album , & alia сайта ‚ fortiliimorum militum
præiidio munientes, dimifibque exercitu , habitabant in Hungaria. Tunc Gey
fa Dux magnus , compellentibus Hungaris , coronam regni fufcepìt. Рой
coronationem autem , veniens in locum, ubi vilio facta fuerat , cepit cum fra
tre fuo Ladislao , proponere de loco fundamenti , Eccleíîœ , ad honorem Vir
ginis Matris , fabricandœ. Et dum ibi ftarent , juxta Vaciam ‚ ubi nunc efi
Eccleña Beati Petri Аройоп, apparuit eis cervus , habens cornua plena ardenti
bus candelis , cepitque fugere coram eis , verius iilvam ,` & in loco , ubi nunc
U 2 `е&

(l) MS. 6: Chr. Bud. cominuat: ob quam caufam ‚ víc'îu: ín prælio , ob timorem Висит, ibi fC
recel-vit. .
 I§6 ILM.J0A.DETHWRocz
ей monaûerium , {ixit pedes fuos. Quem , cum milites fagittarent, projecit
fe in Danubium, & eum ultra non viderunt. Quo vifo, Beatus Ladislaus ait:
were non cereus , jed Angelus Dei erat ; & dixit Geyfa Rex : dic ты dileflefrater,
дым/ген volant `omnes candelee ardenles , 'vfat in cornibus cervi? refpondit Beatus
Ladislaus : non unt coruua , jed alte, non Дм: candela? ardentes , jed penniefulgen
tes : реле: 'verojîxit ., quia ibi locum demonßraoit , ut Ectleßam Beata: Virgini, под
alias , hic ‚ eedißcarifaceremus. Ut autem locus primae vifionis , non fit f1
ne aedificio , a Geyfa Rege , & ejus fratribus , decretum ей ‚ ut ibi capella ,
y in honorem Beati Petri principis Apofiolorum , fundaretur. Rex igitut Geyfa,
fundavit Ест/дат Vacien/em , 8: dotavit eam praediis multis , & poffefïionibus :
non autem folum Ecclefiam illam , verum etiam Buderyem ;‚ cui conftituit tribu~
tum de Pif/ih , & tres villas in Sinugio , ac ornamenta pretiofa. Ео tempore ,
Bißeni , unanimiter rogaverunt Regem Geyfam, ut, fi eos libertate donaret ,
ipfi infultus Regis Salomonis , omnino coercerent , ita , quod nec auderet exi
re Mo/on & Ри оп , ad tentandam Hungariam. Rex autem Geyfa ‚ fe petitio
ni eorum condefcenfurum promifit , fi ipli hoc , quod promiferant ‚ adimple
rent. Bißeni itaque , cum Principe eorum , Zultan (1) nomine , equitaverunt
fuper Regem Salomonem. Rex autem Salomon, marchionem Teutonicorum, pro
miffa pecunia, in auxilium afcivit. Cumque obviam ageret Biffenis marchio ,
videns horribiles afpeéiu & terribiles, timuit , praefertim, quia fubiit in mentem
ipfi , quam miferabiliter perierat per Hungaros ,y Villermus , & Poth, & Mar
chart , Duces. Dixitque Regi fimulatorie , quod in quadragefimali tempore ,
bellum non committeret. Sed fi Rex vellet , coniligeret; & fi Biffeni praeva
lerent , tunc ipfeindubitanter Regi auxiliaretur. Et fic afcendit cum fuo exer
citu , in montem Bachy , & inde profpiciebat conñiétus ,praeliantium
Cum autem veniffent ad coniiiéium , Biffeni fugerunt a facie Salomonis , fi
cut Huit cera a facie ignis ; & multis ex eis interfeélis, aliis in fiagno Fercen (2)
fubmerfis , pauci cum Zultan , fugiendo evaferunt. Viciis itaque Biffenis , mar
chio pecuniam petivit a Salomone , cui ille nihil dedit: ipfe autem minabatur
ei , quod eum ante Imperatorem accufaret ‚ quia prae timore , fe oftendere
non effet aufus 1 vilifiimis Biernis. Marchio itaque praediéius , nomine Her-mich
(3) ‚ iratus , voluit venire fuper Salomonem , fed timens Imperator-em , ceffa
vit , & triftis reverfus ей ad propria.
СА

(1) Chr. Bud. года. (2) MS. 8: Chr. Bud. Ferrell. (з) MS. Hernub.
 CnRoNrcA HUNGARonUM. 157
— L àv_­-~g

С А Р U Т Liv.
De adventu Imperatoris in auxilium Regis Salomonis.

Ройеа autem Rex Salomon, metuens Geyfam Regem. ¿t ipiius fratres„ cum
rebus St familia , Styriam introivit , & in clauftro Agmund, matre &uxo­
re derelicìis , in Mtfon ей reverius , volens , colleéto exercitu , invadere fra
tres fuos. Cumque de die in diem Salomon deñceret, fed illorum procelTus, re
ciperet felicia incrementa; confufus, ad Caefarem direxit greffus fuos, ut ei au
xilium tribueret, in Hungariam revertendi. Et licet pecuniam dedifiet ailiuenter
pro militibus folidandis; Teutonici tamen & Latini , cum ipfo , ob metum non
venerunt Hungarorum. Rex autem Salomon, conquerebatur Caefari , de amif
iione regni , dicens : quod de regno [но violenter effet expuljiis , Ö’ non tantum ßbì ‚
[ed magis Imperio Cœjaris ., hiet injuria ejfet Шаги ; & dicebat : tua qui'ppe Налёт-га,
tuum regnum , in quo те Regen: conßitui/li ‚ me regnante, optima quœque regni illius,
ture maje/lati gratanter (ту-сшили annuo „ф ‚ б”_/ёсит1ит maizdatum шит tibi jer
'uiebatun Мин: autem , Мс omnia tibi denegantur ab his` , qui Irriperio tuo detrimenta
machinantur : quapropter venias in Hungarinm , Ö“ тат ulcifcaris injuríam , Дает ho
fles tuos , @fregnum tibi oeizdices. His igitur verbis Imperator motus , cum ma
gno exercitu intravit Hungariam. Alimentum vero , ad uium fui exercitus ,
abunde navigio ferebatur in Danubio. Cumque veniiiet Imperator ad Humen
Vag ‚ Salomon , acceptis tribus agminibus , equitavit de Sempte fuper lVitram.
Exeunt'es autem juvenes , conliigebant fecum , nunc his , nunc illis fugientibus,
& diu iine vulnere certantibus. Opus , miles eleólus ex militibus , fedens fuper
dextrarium iuum , irruit fuper portam civitatis , &'unum de pugnantibus fulmi
navit. Nitrienies vero , de morte focii fui turbati , acriter ingemebant; & in
Opus _iaculantes lanceas, dextrarium ejus interfecerunt. Ipfe autem, fortiter
eis relifiens, illaefus evafit. Inde ergo revertentes Teutonici , narrabant Impe
ratori audaciam Opus , 6r incredibilem ejus potentiam in prœlio. Imperator
autem , acceríitum eum , magnis laudibus commendavit , & verbis dulcibus
gratificavit ; qufelivitque a Salomone , ii apud Geyfam ¿t Ladislaum , eiient
multi tam boni milites. Salomon autem, intendens laudare Huugaros, imprœ~
meditate reipondit: multi ßint , inquiens', etiam muito meliores. Cui Impera
tor, Л ita eff, inquit, шиш militibus repugnantibus, non recuperabis regnum. Rex au
tem Geyia , audiens Imperatorem perveniiie Vaciam , prudenti ufus conlilio ‚
. U 3 juf
 1:8
IJ
' II.M.joA.DETHwnocz
jullit attentare & demulcere Patriarcham Aquilegienfem , cujus conñliis Impera
tor plurimum aufcultabat; fimul etiam omnes Duces Teutonicorum promittens
eis multam pecuniam , 11 Imperatorem reverti facerent. Patriarcha igitur &
Duces , muneribus illeéti , & auri amore capri , fatagebant variis ñgmentis in
ducere Imperatorem , ut reverteretur. Patriarcha enim ñnxit fe vidiffe fom
nium , cujus conjectura , manifeiìiílime , totum exercitum Imperatoris , divina
_ultione , praefagiret periturum , 11111 quam citius reverteretur. Sed ¿t Duces ,
ñnxerunt fimiliter , fe divinitus attonitos , conquerebanturque Imperatori ; ne
fcio quid mali imminere , 11 non cito reverterentur. Sequenti vero notte, Du
ces Teutonicorum , infiruxerunt quofdam añutos milites fuos, ut ipů vociferan
do , & clypeos fuos alternatim percutiendo , feditionem ortam in exercitu , 11
mularent. Quod cum fecifïent milites , magnus horror irruit {прет Imperato
rem , & univerfum exercitum , excogitatae fraudis & íimulationis inicium. Fa
élus ей itaque , tota noéle illa , tumultus magnus in cañris. Mane autem fa
до, convocavit Imperator Patriarchaln, & Duces , 111 confilium , ut delibera
rent, quidnam eíTet agendum. Patriarcha ergo & Duces , pecunia corrupti ,
modis omnibus confuluerunt ei , ut reverteretur. Caefar autem , ingeniis dece
ptus , fìmulans , fe Salomoni in pollerum auxiliaturum , deltrucîis navibus , in
Teutoniam reverfus ей.

С А Р U Т LV.
De fuga Regis Salomonis.

А: Rex Salomon , {ре fraudatus , gemebundus ac moellus , collegit fe in Po

jòn. Confortatumque ей regnum in manu Geyfx Regis; ôtex ео tempore,
vocatus ей magnus Rex,` ducatumque dedit fratri fuo , Ladislao. Dux autem
Ladislaus , obfedit calin-um Pofon , multis diebus. Milites vero Salomonis, de
сайго exibant , ůt cum militibus Ladislai decertabant. Salomon autem & La
dislaus , aliquando exibant iniignia [ua mutantes , 61 velut milites pugnabant.
Contigit auttm , ut Ladislaus , in meridionali filentio , ad сайгит veniret ; vi
dit autem Salomon venientem , mutatis armis , ¿t ignorabiliter exivit ad eum:
ftd nec eum Ladislaus cognofcebat; milites vero Salomonis, fuper сайта leden
tes , illos afpiciebant. Putabatque Salomon, illum effe fervientem , & pro
pterea inierat decertare cum illo. Statimque cum ad eum veniiIet , & faciem
` ejus
 СндоыгслНцыскывоппм. 159
ejes refpexillet,` vidit duos Angeles, fuper capite iplius Ladislai, igneo gladio
volantes , & inimicis ejus тщатся. Quo vilo , Salomon fugit in caûrum, cui
milites ejus dixerunt: Domine, quid eff hoo, quod tridimus? mmquam te, а duobus
’del tribus jilgere 'vidimus , quid ergo nunc? quibus`ipfe dixit: ногтях, quod homi
та; поп fugi em; fed Ша поп gli homo , quia protegunt гит , igneo gladio, angeli.
Quo audito , mirabantur; unde ipfum magis timere ceperunt. Milites vero
ejufdem Salomonis ‚ necefiitate compellente, ad Ladislaumveniebant; ipfe ve«
ro eos , ducali libertate , & benigniiïìma largitate, refovebat, & ad Dominum
fuum reverti , libere permittebat. Rex autem magnus , eo tempore, natale
Domini in Zugzard celebravit. Quo petente , Archiepïeopus De/ìderius, folen
nem miffam celebravit , & Гегтопе lucidiiiimo , animum Regis delinivit, & ad
bonum pacis inclinavit. Celebrataque inifla, & omnibus rite регате, prœce
pit Rex, ut- omnesY egrederentur , prœter Epifcopos & Abbates. Tunc Rex,
cum lachrymis proñratus , Archiepifcopo , & aliis Eccleiiafiicis perfonis, feu
praeclaris , dicebat fe peccafïe; quia Regnum legitime coronati Regis, occupa’
verat: promiíitque, Regnum redditurum Salomoni ,` cum pace firma, hoc mo
do; quod ipfe coronam jure teneret, cum tertia tamen parte Regni , quae du
catui appropriata erat. Salomon quoque, duas partes Regni coronatus tene
ret, quas prius detinebat. Epifcopi ergo , laetas Deo gratias egerunt , quia
Regem , Spiritus Sanéti gratia & vifitatione , compunétum & illufìratum elfe vi
debant. Tunc Rex magnus, miíiis nuntiis ad Regem Salomonem, explicavit
ei per litteras , modum pacis prœtaxatum. Intercurrentibus itaque nuntiis , &
fuper hac re, diveriis diverfa fentientibus, confummatio reconciliationis , effe
äum fortiri non potuit. Interea Rex magnus, in gravem aegritudinem incidit, -
& VII. Kalendas Maji , viam carnis univerfae, virtutibus adornatus , ell ingref
fus. Erat enim fide Catholicus, Deo devotiíiimus, & Princeps Chriitianiflimus.
Regnavit autem tribus annis, & Vaciae tumulatus , in Eccleíia Beatœ Virginis,
quam ipfe conl'truxit. In primo etiam anno Regni fui, validìíiima fames, Re
gnum Hungariœ aiiiixit.

СА
160 II.M._]oA.nuTHwnocz

` CŕliilriUTLVï.
.De _coronatione Santii Regis Ladislai Primi, Fratris Geyfa , Filìi Вас/{тина
Primi, Ü de exercitiis ejufdem. `­

Аиста vero morte Regis magni, convenit univerfa multitudo nobilium Hun»
gariœ , ad fratrem ejus Ladislaum. Et eum communi conlenfu, parili
voto, confona voluntate, ad fufcipiendum Regni gubernacula, concorditer ele
gerunt; immo lere magis alfeciuoliliimis precibus compulerunt. Omnes enim
noverant, ipfum elfe veltitum confummatione virtutum , lide Catholicum, pie
tate praecipuum, largirate muniñcum , charitate conipicuum. Emicuit quippe ,
quali lleila matutina, in medio nebulae, fugans taedia tenebrarum , & quali luna
plena, lucens in diebus 1015; velut etiam 101 refulgens, lic eliullit in populo
fuo, quali adeps feparatus a carne. Et cum leonibus 6r urlis lulit , quali cum
agnis ovium ; numquid non occidit gigantem, & abllulit opprobrium ex Ifrael?
convertit enim inimicos 1005 undique, & extirpavit adverlarios. Erat enim
magnus, fecundum nomen fuum maximum. Nam li etymologiae nominis ejus
alludamus , Ladislaus , quali Laus divinitus data popula , dicitur. Laus (I)
enim, populus interpretatur; dafys (2) autem, dan. vel dario, live datum; prima
enim lyllaba nominis ejus, Laus, ей per paragogen. Et quamvis ipfum Hun
gari, in Regem, ablque voluntate lua, elegerunt: nunquam tam'en in capite
100 coronam pofuit; propter quod potius cœleliem coronam optabat, quam ter
renam. Et vivi Regis coronam, ulque dum legitime coronaretur , habere no
luit : proponens in animo , VAut , 11 firma pax inter eos elfe polfet , Regnum Sa
lomoni redderet, & ipfe ducatum haberet.
Poliquam autem , divina difpenfatione , Regni gubernacula lufcepit,
non­ mundanam gloriam, caducam & tranlitoriam , fed cœleliem patrìam, &
divinam gloriam , toto cordis affeclu promereri ñuduit. Semper enim, timo
rem Domini prae oculis habuit, in omnibus _judiciis fuis, & maxime in caulis
criminalibus , ubi ultio live роепа fanguinis irrogatur. Divina quidem infpira
tione illul'tratus, fciebat, quod Rex non tam regat , quam regatur: unde in
omnibus _judiciis 1015 ‚ mitigata legum feveritate ‚ femper utebatur milericordiae
leni

(1) MS. 8c Chron. Bud. Laos. (2) стол. Bud. Days.

 CnnoNxcleHUNGAnonuM. 161
lenitatè. . Etat enim confolatio ainólorum , fublevator oppreíiorum , pins pater
orbhanorum; a cunétis enim regnicolis, mutato proprio nomine, pins Rex vo
cabatur. Qui etiam victor honoratus, inclytus , augullus extitit , non tam no
minum proprietate, quam Vrerum veritate. Adauxit enim rempublicam Hunga
riœ. Ipfe primus, Dalmatiam atque Croatiam , [uae monarchiœ , jure perpe
tuo fubjugavit. Cum enim Rex Zolomerus, fine liberis deceíliffet, uxor ejus,
foror Regis Ladislai ,‘ ab inimicis viri fui , multis injurììs prœgravata, auxilium
fratris fui, Regis Ladislai, in nomine Jefu Chrifti imploravit: cujus injurias,
Rex graviter vindicavit , & Croatiam atque Dalmatiam , integraliter БЫ reñi
tuìt; quam poilea , prœdicta Regina , {по fubdidit dominio. Quod ramen
Rex, non fecit propter cupiditatem ; fed quia fecundum regalem juftitiam , ii
bi competebat hœreditas : quoniam quidem Rex Zolomerus , in primo gradu
añìnitatis eidem attinebat , & hœredem non habuit. Porro Salomon erat in
Pofon. Reverendifïìmi autem Epifcopì , laborabant paciñcare eos. Rex au
tem Ladislaus ‚ quamvis fciret, Salomonem nimis effe trucem & implacabilem:
viéìus tamen pietate, & maxime juñitia compellente, quia jus legitimum Ladis
‘1aus'non habebat contra eum, fed omnia de facto fecit, non de jure; quarto
anno Regni fui , paciñcatus ell cuni Salomone , donans ei fìipendia , ad rega
les expenfas fuñicientia. Optlmates autem Regni , futura pericula bellicœ cla
dis ‚ caute prœcaventes ‚ non patiebantur Regnum partiri cum Salomone; ne
noviHìma ñerent pejora prioribus. Salomonis autem cauteríatam confcientiam,
prœconceptœ iracundiœ amaritudo , laniabat. Cepit itaque fremebundus,
œlluanti animo , machinari dolos , in pernìcìem innoxii fanguinis Ladislai; [ed
incidit in foveam quam fecit.
Eodem etiam anno, crux Domini , quœ Albœ conftituta fuerat , per-
cuffa ей а fulgure. Rex autem Ladislaus , deprehenfo ñagìtio , cepit Salomo
nem , & in Шутит! retruíìc in carcerem. Erat autem apud Salomonem,
Bodus filius Войди ‚ in carcere. Нос autem , non caufa timoris fecit; fed pro
confanguinitate Regis , qui femper minabatur facere pejora prioribus, &‚ ut
furor illius paululum temperaretur.
Ipfe enim aíïìdue pro Salomone orabat, ut ad legem Dei convertere
tur. Si vero Salomon converfus fuiíïèt veraciter , Regnum plenarie ipíi reñi
tuìfi'et; ipfe ducatum íibi elegiffet. Et quamŕis Salomon in carcere fuifi'et,
Ladislaus multo magis el condolebat. Sed poûmodum Salomon Rex , dimifïus
de carcere, in elevatione corporis Sancti Stephani Regis , & Beati Emerici
confefioris , атм Regi paucis diebus 5 & tandem fugiens , adiit Ducem Сино
Sarìpt. Ref. Hung. P. I. Х шт’
162 IÍ.M.JoA.nETHWRoCz
rum , qui vocabatur Kutesk, cui iuravit, quodl traníilvanam provincìam, pro.
prietario jure ipfi traderet , & filiam ejus in uxorem acciperet, fi ille in auxilium
ejus, fuperLadislaum, veniret. Dux autem Kutesk, inani fpe feduélus, cum
magna multitudine Cunorum, invadens Hungariam; devenit ufque ad provin
ciam cañrorum Uni.,r & Bor/ila. Quo audito, Rex Ladislaus,­ irruit fuper eos,
& contriti funt a facie ejus, cecideruntque in ore gladii, multa millia Cunorum.
Rex autem Salomon, cum Kutesk, iicut anates , avulfis pennis , ab unguibus
aûuris, fugientes evaferunt. Rex itaque Ladislaus, tulit fpolia eorum, & in
hymnis, & confeffionibus benedicebat Deum, qui dedit ei gloriofam viéloriam.
Fecit autem conñrui ibidem Ecclefiam, ad honorem Dei omnipotentis , ob me
moriam viéìoriae , quam ibi, adjutorio Dei, obtinuerat. At Rex Salomon,
cum latrunculis Cunorum, invafit Bulgariam , & conñnia Graeciae; ubi ab exer
citu Grœciae Imperatoris , miferabiliter funt percufli, e quibus pauci valde eva
ferunt. Cum enim vidiffent Cuni, magnam multitudinem loricatorum, timue
runt valde, cepetuntque feftinare, ut tranfirent Danubium, priufquam ab hofìi
bus concluderentur. Quì ergo loricas non habebant , celerius, prœ levitate,
praecedebant. Salomon autem & fui, atque alii loricati , armorum pondere
prœpediti, prœcedentes focios, tardius fequebautur: & hyems etat, ningebat
que denfiíiime, repleverantque nives oculos eorum , & nivium denfitate prœpe
diente, non poterant videre focios fuos , qui prœeefferant. Errantefque fere
bantur per inania. . Sed & hofies perfequebantur eos cominus. Cumque deve
niffent ad quoddam caftrum defertum & vacuum, intraverunt illuc , & tota die
& noéte ibidem manferunt: hoftes autem circumdederunt caflrum undique; ob
feffi vero, videntes, fe periculo famis perire, elegerunt magis pugnando mori,
quam fame perimi. Summo itaque diluculo, exierunt in hoftes, & fimul cum
interfeétoribus fuis , interierunt; Gr quamplures ex eis occidebantur, qui eos in
terficiebant. Rex autem Salomon , fugiens cum paucis , vix evafit; & facili
curfu tranfivit Danubium , quia glaciatus erat. Cumque venìffet ad quoddam
nemus magnum , dixit fuis , ut pro recreandis equis , paululum repaufarent.
Ipfe vero , depofito fcuto , finxit fe confeItim reverfurum , & abiit in opacas
partes filvarum, fuifque nihil tale opinantibus , abfentavit fe ab illis; nec un
quam ultra comparuit. Fractus quippe tot adverfis, vifitatus a Spiritu falutari,
ex ipfis advertis, non ей effectus durior , nec contra juftiflimam Dei veritatem,
libero pugnans arbitrio: fed manum, mifericordifiime corripientis Dei, 'fentiens ,
in recordatione commifforum ingemuit ; & quantum juttae humanitatis arbitratu
penfari poteft , cum cordis contritione, & fatisfaůione, de peccatis fuis, pœ
nituit.
 ~ CnnoNxcaHUNGAnonUM. 163
nituit. Vere тех neccjßtas , аи compellit ad mcliora ; пат revera песет e/l , ut
quem mandas odit, diligatur а Deo. En, nobile corpus Salomonis Regis , vrega
libus deliciis educatum , jacet in pulvere ¿t cinere fatigatum : & qui prius pu
gnabat pro temporalibus, nunc folum intendit eœleltibus. .
Totum enim tempus vitre fuse , in peregrinatione & oratione, in jeju
niis & vigiliis , in laboribus & obfecrationibus , confummavit. Vifus ей etiam
femel in Hungaria, tempore Regis Colomani; fed ftatim delituit , nec unquam
amplius comparuit. Migravit lautem ex hoc feculo ad Dominum , & fepultus
ей Pole, in civitate Лёше; uxor autem ejus, & mater, in Agmund requiefcunt.

с А Р U :r mtu.
De fecunda Irruptione Cunorum in Hungarìam , б' de bello Sanfii Regis
Ladislai cum eisdem.
Рой haec autem quidam de Cunis, nomine Kopulch , iilius Krul cum valida _
g manu intravit in Hungariam , ut earn debellaret; qui ultrafilvanum Re
gnum deprœdavit, & prœdam fecum ducebat. Qui depopulata terra transiilva
na traniiens, venit ad Bihar, & circa iiumen­ Umfoer aliquantis diebus permora
tus ей. Deinde tranfiens Thi/bium in Choqyd (1), exercitum fuum in tria agmi-‘
na diviiit: duo agmina verfus fabulum vallate propofuit; unum vero circa Thi
fciam debellare dimiiit. Debellaxites vero , & prœdantes venerunt in locum,
qui dicitur Весту ‚ cum multitudine prœdarum, & ad propria redire ûatuerunt,
qui dicebant : 'venimus debellando , nunc revertamur verzando. Tantam ergo prae
dam de Hungaria habuerunt, quantam unquam aliqua gens potuit habere; uxo
res etiam & -iilios nobilium fecum in captivitatem ducebant. Rex autem Ladis
laus cum fuis in Затони fuerat. Cumque in reverlione fua hœc omnia nuntial
fent , citius quam fciverat reverfus ей; & cum fuis militibus celeriter рой eos
equitavit, quos circa fluvium Temes invenit: & illi putantes fe omnino effe libe­
ratos, plus alieéìabant venationem, quam bellum. Rex autem Ladislaus mili
tibus fuis dicebat : utiliui` e/i mihi mori 'uobijìum , quam uxores no/iras б” filios 'videre
in тритии. Haec dicens , lachrimabatur , & primus vexillo rubeo impetum
X 2 . .fecit

( I ) MS. Thacuyd.
 164 II.M._]oA.nnTHwnocz
fecit in caftra Cunorum , contrivitque Dominus Cunos ante facìem Hunga
rorum.
Rex itaque Ladislaus militibus fuis clamabat: non interjìeiamus homines
illos, jed eapiamus eos , ö' fi couver/i fiierint , vivant. Kopulch vero & meliores
mortui funt, &alii quam plures capti funt; & nemo ex eis evafit, praeter unum
fervientem nomine Ejìembu. Rex autem cum fuis omnibus pro tanta victoria
gratias egit omnipotenti Deo, qui eripuit eos de manibus holtium fuorum; no
minavitque fiuvium Pagani (I) , propter paganos ufque in prœfentem diem.
Нос audientes Cuni de ferviente illo , qui evaferat, valde contriltati funt; qui
etiam conjurantes, promiferunt fe injuriam Kopulch vindicaturos. Miferuntque
ad Regem nuntios , & captivos dimittere prœceperunt , verbis fuperbis & соц-1
tumelioiis Regem deriferunt , & ftatuerunt diem in Hungariam intrandi. Cum
que Rex audiffet , fubriiit; & die , qua in Hungariam venire propofuerant,
Rex prius obvìam illis equitavit, timens depopulationem Hungariae: & quodam
fabbato fummo mane prope Danubium, impetum fuper Cunos fecit. In primo
autem ímpetu Rex Ducem Cunorum , nomine Altus, percufïit; & Enfem (2)
‚ quem Rex БЫ inñdelem putabat , in eadem die feliciter ac viriliter fervivit.
Contrivitque Dominus Cunos ante faciem Hungarorum; & Rex cum viâoria &
triumpho in Hungariam rediit.

С А Р U Т LVIII.
De Expeditione Sanŕii Regis Ladislai, contra Ruthenos.
Рой hœc autem Rex gloriofus invalit Rufeiam, eo, quod Cuni per confilium
eorum Hungariam intraverant. Cumque vidiffent fe Rutheni male coar
ctari , rogaverunt Regis clementiam , & promiferunt Regi ñdelitatem, in omni
bus; quos Rex piillimus gratanter fufcepit. Deinde irruit in Poloniam. Poloni
vero contra ipfum venientes pugnaverunt; fed Hungari, juvante Deo, victo
riam habuerunt. Exinde Hungari caflrum Kroko-w tribus menfibus obfederunt.
Interim obfelli & oblidentes ceperunt egere. Rex autem & principes petierunt
ab omnibus Hungaris , noctis filentio, ut portaret unufquifque ocream folam de
i terra­ plenam. Quod & factum eli. Fece

(t) MS. Paga/iti. (z) MS. суёт alibi Eurem.

 Сивонхсь НПКФАКОКПМ.‚ 165
Fecerunt autem ante caftrum montem magnum de terra illa t, quem de
fuper oum farina cooperuerunt. Videntes autem obfefii, quod obíidentes abun
darent viétualibus , 6r quod diu poi'fent manere ante calìrum ; arcem cum uni
verlis Regi tradiderunt, & pacem ad voluntatem Regis ordinaverunt , feu com
pofuerunt. At inde traniivit in Bohemiam , & multos captivos de Bohemis du­
xenânt impune in Hungariam. Et lic Rex viéborioiiíiimus ad propria rediit cum
gau ю. ’
М

САРПТ LDC
De Сон/{титане кафе Wîimdienfìs , ö’ de eleîiione Regis in Capitaneum
` paßïzgii tranfmarini. ‘
Рой haec in parochia caûri Bihar inter ilumen Kewres(1) in venatione Ша
invenit locum , »ubi angelico admonitu propofuit conllruere mona/imam in
honorem Virginie Maria; quem locum Warad nominavit. At Rex Ladislaus
in ampliora femper fe' extendens , »Sz de virtute in virtutem proficiens, non fo
ium in Hungariam , fed & in omnia Regna Chriitianitatis fuae relperiit fuavitatis
odorem: unde mortuo Romanorum Imperatore Duces & tetrarchae Teutonico
шт ‚ cunéìique barones & optimates communiter & concorditer rogaverunt
iplum , ut'fufciperet Imperium. Quia vero tempore fuo non folum fua, fed
quse Ieiu Chri-iti Гипс ‚ quœrebat; 6r illud divinum oraculum mente fedula re
volvebat : поп tranjgrediaris terminos patrum tuorum: fuis terminis contentus effe
maluit , quam fupra menfuram juris augere. Alienigenarum itaque «Sz ignota
rum gentium regimen, fufcipere recufavit. Vix autem in Hungaria Deo pie ac
fide-liter ferviendo , & leges convenienti vigore fanciendo poterat remanere.
Cumque celebrai'fet Pafcha Domini in Bodrog, ecce nuntii de Francia, & de Hi
ßaania , de Anglia & Britannia ad eum venerunt , & praecipue de Villermo , fra
tre Regis Francorum ; & е1 omnipotentis Dei injuriam fe ulcifci , manifeftave
runt, & Sanélam civitatem, & Sanéiifiimum fepulchrum de manu Saracenorum
liberare penfaverunt: unde gloriofum Regem rogaverunt, ut eis reéior & guber
nator in exercitu _]efu Chrifti exiíleret. Rex autem hoc audiens gavifus eil gau
dio magno ;& in eadem fellivitate а nobìlìbus Hungariae licentiatus eli: trii'tatur
‘ х 3 que

,(1) MS. Kms,

166 IL M.joa.nBani\ocz
que tota Hungaria propter eum; fed ipfe , quod inceperat , nullo modo di
mittebat. Militque nuntium ad Conradum Ducem Bohemorum lilium Othonis, &
petiit ab illo ac praecepit , ut fecum ultra mare ire ,_ pro injuria JEfu Chrilli
properaret. Ille autem libenti animo promifit. Interim cognatus Conradi Du
cis nomine Sentapolug , noctis filentio Pragam veniens , ipfam civitatem cepit.
Mane autem Гада аЬ Epifcopo Pragenli in folio ducali fedit , & а quibufdam
honorìlice fulceptus eil. Conradus autem ad gloriofum Regem avunculum
fuum venit , & quae ei acciderant narravit, & Regem in auxilium libi venire,
in propria perfona rogavit. Rex autem confenlit ei, ita, quod de lervitio Dei, к
Dux non remaneret. Et quia confanguinitatis vinculo illi juiigebatur; etiam
memor aclionis Ducis patrìs ejus , qui ipli in auxilium contra Salomonem vene
rat , promilit , fe in propria perfona eum adjuturum. Habebat Rex lecum
fratres fuos , lilios Geyfae Regis`Colomanum & Almuiii; prognofticatufque erat
Rex de Colomano , quia fufor faiiguinis lieret. Voluit enim Agi-ieiifem Epi
fcopum eum facere. Qui eadem nocìe fecelfit in Poloniam, audiens , quod
pater eius & avus Poloniae honorifice fufcepti elfent: fecutique funt eum de
Hungaria , Marcus 6r Ugra , & alii. Rex autem congregate exercitu fuo, ce
pit ire contra Bohemos propter injuriam nepotis fui. Cum autem pervenilfet
in conlinium Bohemorum , gravis infirmitas invalit eum. Convocatifque prin
cipibus fuis , ad Colomanum nuntios milit Sanctum Мышцам ртрфшт , 8:
Petrum comitem , ut ad Hungariam reverteretur. Beatus autem Ladislaus fic
ordinavit , ut poli ipfum Almas regnaret; qui lincera limplicitate duclus hono
ravit fratrem fuum Colomaiium, praeferendo ipli coronam Regni, tanquam cui
jure primogeniturœ videbatur competere. Si quem autem fcire дети,
quot & quanta bona genti fuœ Beatus Ladislaus fecit; de geliis ejuldem lple
nam poterit habere notitiam. Saiictitate igitur & gratia plenus , tranliit ad
confortia Angelorum , anno Regni fui XIX. & lepultus Waradini in monalle~
rio fuo , anno Domini MXCV. tertio (1) kalendas ¿lagig/ii feria prima.

CA

I) chr, Bud. Quarto.

 CHnoNIcAH'UNGAnonUM. 167

CAPUT LX.
De Coronationc Regis Colomani , ßlii Rzgis Осу/ё Primi , ßlií Bela`
Regis /imiliter Primi.
Со1отапиз ifaque ‚ fìlius Regis Geyfae , d_e Polonia felìinanter rediit, 6r co
ronatus ell; & Ducì Almas , ducatum plenarie conceílit : 111 cujus etiam
temPOfÍbUS ‚ multa mala funt perpetrata , ut' inferius patebit. Erat autem
habitu corporis contemtibilis , fed allutus & docilis , hifpidus , pilofus, lufcus,
gibboi'us., claudus & blaefus. Cumque prœdiéìi peregrini JEfu Chrilli ‚ audíf
Тет de morte gloiioii Regis Ladislai , valde condoluerunt : ac inde miferunt
num'ÍO-‘i 9 ad Regem Colomanum, ut, quemadmodum gloriofum Ladislaum ro
gaVeraIlf ‚ ita & de -ipfo peterent; purantes ‚ 1рГш11 elle de eadem pietate ,
quia ipfe de eodem fanguine fuerat. Colomanus autem Rex , lhoc audiens ,
non folum non ire cum eis promiiìt; fed etiam per terram` fuam , viam illis
minime concellit. Exercitum autem contra eos miíit , ut ad Regnum introire
non permitterent : putans , ipfos effe tyrannos , & non peregrinos. Illi au
тет 9 fpem in Deo ponentes , Gr cujus Iignum portabant JESU Chrilli,
in 1110 conñdentes, Hungariam audaéter intraverunt , & ех Hungaris multos
interfecerunt. Hoc audito , Rex congregavit exercitum fuum circa Temes, &
51105 7 fimulata pace , ire dimiiit. Cumque ad Zemlin perveniffent , fe in
pace elle fperantes , cañra metati funt. Cailrum autem Zemlin ceperunt, ne
Rexalias iniidias faceret , & pejora prioribus fierent. Deinde marchiam illam
totam devallabant, propter таит; & quidquid'rapere poterant, ad callrum
portabant. Rex autem in Temes, utiliori confilio ufus, pacem cum illis lir
mavit , & muitis muneribus , & viétualibus , eos honoravit , & in pace ire
dimilit. 111i autem peregrini proñcifcentes , ceperunt Antiochiam , & adjuvan
te Deo ,' _]erufalem abierunt. Cumque Rex ad propria reverteretur, & Dux
Almus ad ducatum iret , quidam iniqui , diabolico ~freti coniilio , ceperunt in
ter eos accufare. Dicebant e'nìm Ducì : domine Dux , Rex inßdiatur tibi, 8°
трете "vult te. Deinde Regi dicebant : Dux tibi дао/1111 inßdias , б" /ì non cig/io
dieris te , jìias , procul dubio te,moriturum. Hoc autem audientes ambo juvenes
& lafcivi , congregaverunt exercitus. Rex autem cum exercitu venit contra
Ducem, in „Tarkan ; & Dux econtra, venit prope Warkun :Thifciam autem in
ter eos dimiferunt. Fideles autem Hungari ‚ treugas ab iplis petierunt , ut
collo
 (i

163 ILIVLJOA.Tuurliocz`
colloquium haberetur , dixeruntque : quid ¿jl quod nos pugnamus Ш! nos oppu~'l
¿nant , moriemur ; б‘ сит ip/ì eoaferint , firglent , /ìcut nudms. termes paires noßrrl
lvel fratres , cum patribus eorum vel ритм pugna'verunt , б' :pjì тати jimt z. nec
nos „тети: caußzm pugna e fed eis /ì pugna plaeet , ipjì duo pugnent, 53° quil eo
rum preoaluerie , ipfum pro domino habeamus. Quo fiatuto confilio , Principes '
reverfi funt. Cumque Grack Regi dixiffet , quemadmodum fiatuerant, & illa
Duci revelaffet , abfque voluntate eorum quieve'runt. Рой haec autem, Rex
invafit Riy'ciam: & Duciffa Ruthenorum, nomine Lancez , venit obviam Regi,
& ejus provoluta pedibus , obfecrabat Regem cum lachrymis , ne difperderet
gentem illam. Cumque Regem non audientem , inftantifiimis follicitaret pre
cibus , calcitravit eam Rex , & amovit a fe dicens : non oportet regalem та}:—
ßatem fletu muliebri deturpari. Illa autem , gemens , reverfa ей retrorfum , &
rogabat omnipotentis Dei auxilium. Plurimi autem Cun:­ , cum Mirande, cum
` precibus , venerant in auxilium Ruthenorum. Qui de поете confurgentes, Гит—
mo mane , percufferunt сайта Regis , & ufque ad interemtionem difiipaverunt
ea crudeliter. Nobiles autem Hungariae , communierunt Regem circumquaque,
fueruntque Regi pro muro inexpugnabili. Cuni vero , perfequentes Comi­
tem Euzem , de genere Alma/i , virum fortem 6x alacrem , interfecerunt eum;
& omnes , qui cum eo erant , fimiliter & Epifcopos , (‚Иран & Laurentium ,
multofque alios bellatores fortes , fagittarum transfixionibus caeciderunt. Unus
autem ex Cunis , nomine Monoch , acriter perfequebatur Hungaros; quem
Mattheus, miles Regis optimus , volens comprehendere , impetum fecit in
illum : ille vero fugiens , miffa рой tergum fagitta, pedem Matthaei transñxit;
& nifi focii multi, infertis clypeis , illum protexiffent , mortem non evaliffet.
Petrus itaque verfus ей ad Monoch. Cumque ad Petrum fagittaffet , fagitta
re non potuit , & ufque dum aliam fagittam acciperet , Petrus ‚ 1аш5 Молюсь
perforavit; quem captum , ad Regem , vivum perduxit. Tunc jala Comes,
in pedibus vulneratus , evafit ; de quo vulnere , in Hung-aria mortuus ей`
Rex itaque , & omnes fui , celeriter fugiendo , venerunt in Hungariam ; the.
faurum autem Regis, & omnes , qui celeriter fugere non. potuerunt, Cuni
rapuerunt. Tanta firages ibi fuit, quod raro Hungari in tanta fitage fuerunt. I
Qui- autem ex Hungaris in filvis evaferant , prae necefiitate 'famis, foleas cal.
eeamentorum fuorum afiàndo comedebant. Quid plura ‘E tanta tune pericula
Гада funt , quae fcripta non. funt , quae dici non poffunr. Rexautem , de
prima uxore, genuit [давшим & Stephanum , anno Domini MCI Cumque
_Rex effet in Dalmatia , in civitate Zadar, & cogitaret civitatem fuccendere,
prœ
 CnnoNxcaHUNGAnonUM. 169
рт duritie gentis illius, dormierat in palatio fuo , quod ibi œdiñcarerat. Et
ecce Sanétus N. (1) Zadurienlis (2) Epifcopus, venit ad eum in horrido
vultu ; quem per capillos capiens , traxit , & cum virgis laureis , .valde ver
beravit. Quem cum dimiiiifet , & excitatus fuilTet , illum non vidit; fed do
lorem fentiebat , & iéìus virgarum, fuper corpus fuum afpiciebat. Quaprop
ter , a moleftatione civitatis , patienter celTavit. Deinde Rex volebat ire in
Rufciam. Anno
propter Regis Domini
timorem MCVI.
illuc fugerat.reverfus
Quemей Dux
ŕRex Almusaddepacem.
fufcepit PataviaDeinde
; qui

fugit in Poloniam ; 61v accerfito Polonorum & Hungarorum conlilio & auxilio ,
reverfus ей in Hungariam , Gt cepit novum caltrum , & intravit illud. Rex
autem, hoc audito, obfedit caftrum. Cumque in crallinum pugnare vellet,
ecce Dux, fubito equum afcendens , portas caftri exiens citiílime, equitavit
folus ad сайгшп Regis; & cum ad tentorium Regis venilfet , flatim de equo
defcendens ad pedes Regis venit, & in ore Omnium , i'e culpabilem proclamavit.
Rex autem , fraterna motus pietate , Duci indulfit. Nam & indignationem
fuam , ab Hungaris , qui in сайго erant , per interceílionem Ducis, amovit.
Deinde Dux Hierofolymam profeéìus ей ; & tum profperitate redeuntem ‚ Rex
fufcepit ad pacem. Deleétabatur autem Dux in venationibus , & ailiduus erat
in eis ; & dabat ei Rex omnia , ad venandum neceifaria.

,f с А Р U т ш,
De conßruíiiene Едете Птфпфз.
Dux autem coniiruit топа/{тат de Deines , rogavitque Regem , ut ad con
. fecrationem veniret; & fic faclum ей. Ройчиат Palatini accufabant
Ducem , quod inlidias praeparaffet , ut interficeret Regem , in confecratione
monaßerii fui, Quod & forte feciflet , nifi amici Regis ipfum vigilantilïime
cultodiflent. Rex autem iratus , voluit capere eum „fed Reverendiífuni Epi'
fcopi , & alii boni Principes , fcientes fallum elle , quod ex confectione inimi
COI'Um

(I) Nomen hujus Балы , neque ln MS. neque in edltionlbus antiquîx , exprimitur ; fed P, Timm, ,
in Epit. смог}. R. Hung. center Шиш fuilfc S. Donati-'111, ‘Gl НОС A- С. МСХ1. “311158311.“
(e) Ms. zamen/ís.
Strip. Ref. Hung. P. I. Y l
170 II.M.Jo.1i.DET1LÍwuocz­`
eorum Duci imponebatur : intercefferunt pro eo apud Regem , & paciñcave
runt eos juramento; dimiíitque Ducem in pace , ut in Bokon venaretur. Mi
fitque cum eo duos jobagiones, fub praetextu honorandi eum ; quos tamen
clanculo inftruxerat , ut animum Ducis folertius explorarent , f1 Dux quid mali
adverfus Regem machinaretur , ut Regi nuntiarent. Cumque veniffet Dux in
Chour , & allure miffo , cornicem cepiffet, fimplici animo dixit jobagionibus:
nonne cornix i/la juraret alluri , ut , fi eam dimitteret , de спето поп voriferaretur?
Illi autem refponderunt : quod nee aßur dimitteret cornieem propter juramentum ,
nec comix jurare poßet , cum ¿fet animal irrationale. Eadem vero noéìe , verba
Ducis Regi nuntiaverunt. Dux autem venieus in Bokon , caufa venandi;
ftatim abfentavit fe ab illis , & fugit iterum ad Pataoos , Regis Teutonicorum
auxilium imploraturus. Anno Domini MCXII. N. (1) Filius Regis Coloma
ni mortuus eli. Et Rex fecundam duxit uxorem , de Rufcia , quam in adul
terio deprehenfam peccantem, nec violenta temeritate dimifit. Sciebat enim,
quia fcriptum ей: Deus quos eonjunxit , homo non Драге: ; fcilicet , fine lege
& abfque ratione. Ideo non ipfe ab ea fe feparavit , fed lex ab ea eum fe
paravit; quam reatus accufavit , culpa ldamnavit , maleficium coaréìavit. Re
miíit ergo eam Rex in terram fuam. Quae ex adulterio peperit filium , nomi
ne Borich (2); Borich autem genuit Colomanun'i.

C A Р U Т ЕЖЕ.
Quomodo Dux Almus , ¿3° Bela jiilius ejus , filerint exotulati.

Анна Domini MCXIIL Imperator, propter Ducem Almum , movit exer

citum ingentem; & venit in conñnium Hungariae , ut colloquium cum
Rege haberet, & inter eos pacem ñrmaret. 'Quod & factum eft. Rex autem
Imperatori plurima dona. mifit , & fic honoriñce repatriavit. Рой haec , Rex
reduxit Ducem Almum ad pacem. Confrrmata autem pace , tandem Rex ce
pit Ducem , & filium ejus Belam infantulum , & obcœcavit eos; fed'êz Belam
infantulum praeceperat cañrare. Sed obcaecator , timens Deum , & Regni fle
rilitatem , caûravit catulumß, cujus tefticulos tulit Regi. Et de nobilibus Re
gm,

(1) Ine fui: Ladislaus ‚ natu mier, uti ex cit. P. Timon, ad hun: annum, coliigitur.
(Я) MS. Borith.
 CHaoNlcxHUNGAnonUr/r. 171
gni, obcœcavit Uros , Vaehan (1), & Paul. f Nihil tamen ei profuit, inno
xii fanguinis profufio, quem , divina ultione, prœmaturae mortis deglutivit
dira forbitio , & punivit temporalis Regni deliruétio. Unde diélum ей: non
Л: impii in omnes &с. 131101115 ей autem Dux Almus , in monaiterium fuum
in Demes. Рой liaec autem , Rex cepit œgrotare graviter , «Sr habebat quem
` dam medicum Latinum , nomine Draconem, cui nimium credebat ; hic appo
fuit emplaítrum fuper aures Regis , qui ex capitis dolore urgebatur , & per
concavitates aurium , vis emplaftri , non modicam extraxit partem cerebri
ejus. Remoto autem emplaliro , quod diutius tenere non poterat, ofiendit
Othmaro comiti. Comes Othmarus , infpiciens emplafirum , vidit in eo cere
brum extraéìum , dixitque Regi : Domine , преет tibi , ut prepares te ad 'via
timm. Quo audito, timuit Rex, 61 ingemuit. Ройеа autem, iniit Rex con- ~
iilium , cum fceleratiflimis , Mark filio Sima (2), & Afhille ñlio Jacob (3),
¿t cum aliis Comitibus, quorum coniilio, Ducem , & filium ejus , de gremio
matris [иге extraéium , excaecaverat: militque ex eis quemdam, nomine Be
nediflum , filium Both , apprehendere Ducem , ne forte , mortuo Rege , iple —
е1 luccederet. Rex autem in morte praecepit filio fuo , & Principibus, ut ipñ
рой mortem fuam , fuper Rufciam ulcifcerentur injuriam, quam ipii fecerant.
Cumque Benedictus receiliflet, Dux ante monalierium fedebat , plangens do
lorem proprium. Qui cuni audiffet , quod equites feñinantes veuillent , prae
feníit animo , iibi periculum imminere; & fecit fe introduci in monafterium,
& tenebat manibus altare Sanétae Margaritae Virginis , ut faltem pro reveren
tia Dei & Sanétorum ejus , eum inde abñrahere non prœlumerent. Benedictus
autem , per antiphralin dielus, facrilegas manus injecit in cum, ¿Q tenentem
altaria, violenter extrahebat. Dum quoque iic conaretur extrahere , divulfa
ей cutis manus Ducis, & infeétum ей altare fanguine. Sacerdotes autem ob
fervabant ой1а Eccleñœ , & volebant illum Benediéium capere. Ille autem,
hoc percipiens , corde furibundo , quomodo potuit, exivit; ¿St dum fellinan
ter equitaret per iilvam Pelys , cecidit de equo , & cervice fraéta mortuus ей,
& canes ejus , qui fequebantur ipfum, devoraverunt carnes ejus & olla. 1йе
Colomanus , iicut quidam dicunt , fuit Epyŕopus PVaradiegds; fed quía fratres,
quos habebat , morte Гипс praeventi , ideo , fummo Pontifice cum eo difpen
lante, regnare compellitur. Qui ab Hungaris Köny'oes Kalman appellatur;
­ Y 2 eo,

(1) MS. шт. (2) MS. lr. edit. Brun. Syma, (3) Ibid. Jaco,
 172 II.M.JoA.DBannocz
eo, quod libros habebat , in quibus horas Canonicas , ut Epil'copus , perfol
vebat. Ille Dalmatie: Regnum , occilo fuo Rege, Petro nominato , in mon
tibus Petergozdia (1), Hungariae adjunxit. Galeas quoque Venetorum , & na
ves folidans & elocans , pecunia maxima , exercitum copiofum in Apuliam de
ftinavit. Qui , Apulia fpoliata „per tres menfes permanferunt in ea. yUbi
etiam Monopolin & Brundu/ium civitates expugnantes , Venetis , ad tencndum
pro utilitate Regis Colomani , reliquerunt` ; iplì autem, ad Hungariam abinde l
funt reverli. Quœ quidem civitates , per foldatos Ран/апатит (2), miffos per
Caefarem , expullis Venetis , Гипс rehabitœ. Regnavit autem armis viginti
quinque (3), menfibus fex , diebus quinque. Anno Domini MCXIV. ter
по nanas Februarii , feria tertia , migravit ex hoc feculo; cujus corpus Albee
quiefcit.
_ _ Ñ- I I

CAPUT ШЕИ.
¿lortab Rege Colomano , Stephanus fecunda: , )illus eju/’dem , in Regem extitit
coronatus.
potentiores Regnì , Stephanum , Colomani lilium , in Regem coronaverunt.
Erat enim adhuc impubes; fed fpiritus ejus in manibus ejus. Anno autem
IX. Regni lui intravit Dalmatiam , & а Dalmatienlibus honorifice eli fufceptus.
Inde reverfus, milfis exercitibus fuis , lines Polonicos devaftavit. Placuit auf
rem Regno , ut Rex Stephanus , cum Duce Bohemorum , colloquium habe
ret. Cumque venilfet ad conlinium Hungariœ , prope liuvium Or/Zma (4), &
Dux Bohemorum, obviam illi venilfet , liuvius tamen eos inteijacebat. Erat
autem воин ‚ femper iniquae cogitationis auclor, qui propter iniquitatem fuam,
de Hungaria fuerat expulfus , qui tunc ibi cum Bohemis praefens erat. Antequam
vero Rex cum Duce colloquium haberet, milit Solth nuntium ad Regem clan
culo , dicens: fidelisjiim Domino meo ‚б' quod novi de Bohemis ei потешные/Байт,
сит colloquium habebit cum Dure, Dux гит eapiet, quia audivit tuos штифт armis.
At reverfus, idem Duci dicebat : /iatim cum colloquium habueris cum Rege , Rex
te tapiet s fed potius arma tuos ‚_ f5” ita in cajirisjideant. Bohemi ergo , licut fu
ribun

r) nud. Petergqi'a. (a) Chr. Bud. emendatins: per видом: Рфтотип, (з) Idem агата ого.
(4) ins. ogen
 CanoNIcAHUNGAnoRUn/r. 173
Iribundi & bibuli , fecerunt, quemadmodum illis Solth laudaverat. Et alium
nuntium milit ad Regem , dicens: mittat Rex удлинив circa Ca/lra Висим:
tito ad ca/lraßta ¿guitare pravaleant. Rex autem, ut fuit impetuofus , fecit ficut
Solrh dixerat, line fuorum confilio. Bohemi , videntes fagittarios venire , line
dubio fciverunt veritatem elle , quod audiverant. Qui impetum fuper fagitta
rios fecerunt ; Billenì atque Siculi vililïimi , ul`que ad callrum Regis , ablque
vulnere fugerunt. Rex autem hoc audiens , cum paucis , celeriter equitavit
verfus Hungariam; quia fui ablque armis venerant , & qui arma habebant, ar
mare le non poterant, quia infcii Regis conlilii erant. Putabatque Rex, in conli
lio aequalem l`e Salomoni; in fortitudine Samfoni; in audacia Davidi; fed illis
œqualis non erat. Bohemi autem acriter devallabant сайта Regis. Janus vero jìlius
Urq/iz , Palatinus Comes longe defcenderat de Rege. Qui cum audillent , lilenter
unanimiter fuos armaverunt , & impetum fuper Bohemos , qui сайта devalla
bant, fecerunt. Contrivitque Dominus eos in ore gladii Hungarorum , & dira
morte fauciavìt. Militque Janus poll Regem nuntium, & manifeltavit illi viélo
riam,quam Dominus ei dederat. Rex itaque reverlus,gavifus eli gaudio magno;
fed valdedoluit,quia Solth in eodem praelio mortuus non fuit, qui tanta mala ‘
mendaciis limulabat. Rex autem Stephanus legitimam nolebat ducere uxoremgled
concubinis meretricibus junélus erat. Quare Barones & optimates , dolentes
'de Regnì delolatione , & Regis llerilitate , duxerunt ei uxorem , Dominam
nobilillimam liliam Regis Roberti Vifcardi de Apulia. Venit itaque Dux Teu
tonicorum (1) ‚ 110111111е Bezet: , ad Regeln , 81 conquellus ei ell , quod frater
tuus eum ducatu .eiecilïet5 rogansque Regis clementiam , ut in propria perfo
11а lua ipfum adjuvaret. Rex autem Stephanus ,volens injuriam patris lui ,
Regis Colomani , vindicare, promilit Ducem adjuturum; & collecto exercitu,
ivit in Rufciam. Cumque pervenilTet primus , obfedit callrum, Contigit au
tem lummo diluculo , quod praediétus Dux Bezen, ambulabat circa callrumf,
providendo loca expugnandi munitiones. Oblelii vero exiverant de сайте,
caula vilitandi Hungaros. Cumque Dux vidiliet illos, impetum fecit fuper illos;
qui viriliter pugnantes, Ducem ufque ad mortem vulneraverunt. CumqueRex
audilTet de morte Ducis , indignatus ell valde, &prœcepit omnibus Hungaris,
ut caltrum oppugnarent , & еос1ет с11е eligerent , munitiones pollidere , vel
mori. Principes autem Hungariae , habuerunt conlilium , & dixerunt: quidö’
‚ Y 3 quart

(1) Legendum en: Ruthcnorum , uti ex connexion {enlus , inferius расе. =

174 `II.M.Joii.i>xiTHWnocz
quare morirnur ‘.9 ji ducatum oendicabimus , quem Rex ex nobis гоп/Вице: Ducem ‘2
_[labilitum igirur /ìt inter nos , quod nullus` caßrum oppugnec , ö” dramas Regi , quia
heee omnia , alg/flue соц/Ша juorum principumfacit. Cum vero Principes veniffent ad
confilium Regis ‚ omnes in duas partes fe tranfiulerunt. Sed Casema , de
genere Paznam, erexit fe,dicens Regi: Domine, quid е]! quod fuis? ji cum multa
morte militum tum-um cajirum capìs, quem Ducem софит? ß inter Principes то:
eligis, nullus remanet. Numquid 'vos luultis Regno relifio habere ducatum ‘.2 nos
Barunes caßrum non oppugnabimus; t oppugnare 'vis , [Лиз pugna: nos autem in
Hungarian: recedemus , ö” nobis Regem eligemus. Unde ex praecepto principum ,
praecones in cafiris clamabant , ut Hungari , quam citiflime in Hungariam re
verterentur. Rex itaque,cum vidiffet, fe fuorum auxilio jufie defiitutum , re
verfus ей in Hungariam. Рой hœc tertio anno , fines Polonicos , mifiis exercis
tibus , devaftavit. Deinde mifit exercitum , folummodo phalanges aulicorum
fuorum, & partes Bulgariae & Serviœ devaftavit. Interea Imperarrix Сон ‚апп
nopulirana , .filia Regis Ladislai , nomine Pyrisk , nuntiavit Regi Stephano,
quod Imperator ipfe , videlicet maritus fuus , in ejus opprobrium, ipfi Regi
improperaret , dicens , Regem Hungariae effe hominem faevum; quam etiam
contradicentem , Imperator caftigaffet. Cum autem haec audiffet Rex, pro ni
mia reputavit injuria; & colleéto exercitu , in ímpetu fpiritus fui, invafit partes
Graeciae ,atque aliquas civitates Graeciae igne &gladio devaftavit : & cecidit timor
fuper omnes civitates provinciae illius. Timebantque omnes Reges, Stephanum
Regem tanquam iéìum fulminis;unde infantes vagientes , comminatione nominis
Regis Stephani, quiefcere compellebantur. Habebatque Rex fecum feptingentos
milites Francos, cum quibus Bulgariam devaftabat; & per eorum ingenia , muros
сайгогит Graeciae defiruebat. Ea de caufa,quod Imperatorad conñiétum non ve
niebat ad ipfuin , mifit Rexpnuntium ad Imperatorem Grœcorum , &vituperavit
eum, dicens.: quod non effet dig/zus oor-ari Laperator,1ze.»1ue Rex, jed anus ff теш
la,quia :cut vetulaßmper ф: in otio. Quo audito , Imperator refpondit, dicens:
indubitanter credat Rex, quodßia , in preferiti anno, fimul cum umbilico, 'virilia inci
dam. Ea de caufa mifit Imperator exercitum ingentem in Hungariam , in Ha
ram,&Hungari aliquem impetum facere non potuerant,quia Graeci, per ingenia
inñammabantignes fulphureos ,in naves Hungarorum, ¿teas in ipfis aquis incende«
bant. Mifit itaque Rex,omne robur Regni fui,contra Grœcos , quibus praefecit
Stephel (1). Qui venientes , pugnaverunt, cum Graecis , ultra rivulum Kira/b, ­
verfus

(1) MS Заир/1:1.
 1

CnnoNchHUNGAnoRUM. 175
verfus Boron. Fuitque manus Domini cum Graecis , nec potuerunt Hungari
refiliere. Tanta ergo firages raro faéta ей, quanta ibi contigit. Rivulus enim
Karaßi , humano fanguine, in tantum mixtus fuerat, quod omnino fanguis elfe
putabatur. Iacebantque loricati homines in iluvio , tanquam trunci , fuper
quibus fugientes & perfequentes , tranlibant rivulumI quali fuper ponte. Ma
éìabantur autem Hungari, tanquam boves; nec erat , qui redimeret eos de
manibus Graecorum; Cia vero Comes , & alii boni milites , ibidem occubuerunt.
Рой haec, Imperator & Rex, per lìdeles nuntios, convenerunt ad colloquen
dum , navigantes in infulam , quae civitati Borouch (1) proxima ей. Ibi ve
ro , inter principes fuos , diu fe excufantes & incufantes , tandem pace robo
_ rata, redierunt ad propria. Rex ìtaque Stephanus , multa mala faciebat ,
quae non debebat , in ímpetu animi fui. ' Nam Chri/lianam (2) combuíiit , 6r
fuper homines , coéturas cum йегсоге 'equino faciebat fieri : cereos magnos
ardentes , in fundamentum hominis ñillare faciebat. Dux Almas , feveritate
Regis Stephani minoris, mediam capitis fui diminutionem pall'us fuerat. Quamvis
fuiflet obcaecatus; tamen , mortem timens , de Rege Stephano , fugerat in
Grœciam. Qui ab Imperatore honorifice fufceptus, impofuit libi nomen
Confiantinus: qui & ibi jam-pridem aedilicaverat civitatem Сон/Запиши, in Ma
cedonia. Et multi Hungari , atrocitate Regis Stephani, fugerant ad ipl'um.
Quo mortuo , corpus ejus , praecepto Regis , Fulbertus Epi/iopus reportavit ,
& in Alben/i eccleßa fepelivit. Bela vero iilius ejus , in Hungaria occulte tene
batur a principibus , propter furorem Regis. Qui omnes, inito conlilio , Re
gi manifeltaverunt , quem рой excaecationem mortuum credebat. Quem cum
Rex veraciter fcivillèt vivere , а Раи1о Epi/iopo & Uthmare comite , quorum
confcientia retentus erat , gavifus ей gaudio magno; quia abfque dubio fciebat,
fe haeredem non habefe , liatimque miíit nuntios in Seroiam , & iiliam Uros
comitis magni , in legitimam uxorem Belae traduxerunt , quae non рой multos
dies procuravit Geycham. Quo audito , Rex gavifus ей ‚уа1с1е. Difpofuerat
eum Rex vivere in Тата, & dabantur ei regalía ftipendia. Antequam vero Rex
Belam fciviffet , conjuraverat Regnum , ut рой eum filius fororis eius Sophie,
nomine Saul, regnaret. Contigit autem, ut Rex incideret in gravem infir
mitatem Авив, ita ut omnes illi mortem imminere viderent. Вот: vero Comes,
& Ivan , inani fpe duéti , a traditoribus in Regem eleéti funt. Cum autem
' Deo

(я) MS Bororich. (2) MS. Domiiamdirülianam.

‚176 II.M.]oA.DETHwRocz
Deo volente Rex convaluiffet , Ivani caput decollavit. Bors vero comitem ,
turpiter de curia rejecit in Grœciam ; & italiatutum ей, quod de propagine
ejus , amplius ad .curiam regiam , nullus dignus effe judicaretur intrare. Pro
pter hoc autem principes auli funt Regem Belam manifeltare , quia fuper hoc
Rex valde condolebat , qui fibi fuccederet. Rex autem Stephanus . diligebat
Cunos tunc tcmporis , plus quam decebat: quorum Dux , nomine Tatar,qui
a caede Imperatońs , cum paucis , ad Regem fugerat, cum Rege morabatur.
Rex autem incidit in dyfenteriam. Cuni vero , qui permiflionibus Regis,fue­
rant affueti fceleribus , nec tunc minus faeviebant in Hungaros. Hungari чего,
сит audiffent , quod Rex in mortis effet artículo ,ì interfecerunt Cunos, qui
eorum bona diripiebant. Tatar autem, Dux Cunorum , conqueftus eft Regi,
de nece fuorum. Rex autem putabat, fe aliquantulum alleviatum elle ab œgri
tudine. Cumque vidillet Tatar lachrvmantem, ceterofque Cunos circumfufos
lamentantes , quia fupra modum diligebat eos, infremuit, & dixit : /ißznitati
re/iitutusfuero, pro unoquoque, quem ex 'vobis inteijecerunt , deeem niteificiam: mme,
de 'vita mea ne афиш: , quia eonvalui ; & his diétis extendit manus fuas in Cu
nos. Qui prœcipites irruerunt , ad ofculandum manus, & рт nimia preffu
ra , defatigaverunt Regem :, unde etiam recidivo dolore correptus , fublatus
ей de medio. Sed cum effet in articulo mortis , monachalem habitum , reliéto
Regno , fufcepit: Anno Regnijîii XVIII (t) , Et fepultus Waradini. Migravit
autem ab humanis , anno Domini MCXXXI.

C А P U T ЕЖИК
De Regno Serundi Belts , Caei , ßlii Ducis filmt., fílii Осу/Ее ‚ filíi
" Regis Belta Primi. x

Ксении autem рой eum Bela сет, filius Ducis Almi cœci; omnem
que uumerum malorum devitans , bonorum operum exercitationi, humi
ìter adhaerebat. Nec pofuit carnem brachii fui in adjutorium , nec habuit fi
duciam in homine ; fed ad altiflimum pofuit refugium fuum , & factus ей Domi
nus protector ejus , ¿t deduxit cumin multitudine mifericordiae fuae, de fructu
V еп

fx) Chr. Bud. addi: : в mergßßur V.

 CHRONICAHUNGARQRUM. [77
ventris fui , pofuit fuper fedem fua'm. In eo enim eli completum illud prophe
ticum verbum : Dominusмы; eompeditos , Dominus illuminat tacos. Et iterum:
Inite сои/Щит ‚ 8’ dßipabitnr; loquìminz' verbum , б" поп fiet. Creverat enim
puer caecus , regnante Stephano , iilio Regis Colomani Conñrmatum elt
ergo regnum , in manu ejus ; & inimicos ejus dedit Dominus in opprobrium ,
ulque in praefentem diem; genuitque quatuor ñlios , fcilicet qußim , Ladis
Заит э Stephanum, & А1тит. Quo regnante Regina Helena, habito coniilio Re
gis & baronum , fecit congregationem generalem in regno , juxta Arad. Illa
igitur die diéiœ congregationis , dum Rex fedifiet fuper folium regni fui , venit
Regina cum filiis 'fuis , & fedit circa Regem. Dixit autem ad populum univer
fum: omnes fideles , nobiles , jenes f3” juvenes , divites ae pauperes , nudite: cum
unimique otßrum , Deus ‘vg/iam агат: naturalem , 'volo шт ‚ tur Dominus noßer
Rexjilis oculisjit pri'uatus ; б“ quorum conßlm ‚юс/2: aŕlum .P modo mihi propalate, ö’
eos , ßdeliter in hot` loco 'oinditantes , nobis de ip/ìs Япет date. Ecce enim Deus Re
gi oeßro pro duobus oculis dedit fílios quatuor. Facta igitur hac voce , irruit omnis
populus fuper illos barones , quorum coniilio Rex obcaecatus fuerat , & quof
dam _ex ipfis ligaverunt , quofdam vero detruncaverunt; fexaginta autem &
oéto profanos ‚ ibidem crudeliter occiderunt ; &,omnes fucceilores eorum , tam
viri , quam mulieres , eodem die funt regiFtrati. Infuper omnis illorum poilef
íio , Eccleliis Cathedralibus ей divifa. Et lic omnes uillœ conditionalcs de Hun-_
garia, donationes Regum nominantur. Quia vero Hungari, femper ñuétuant in
juria , {icut mare fallum : ñlii Leviatan , per nuntios invitabant Borich adulte
rinum , utveniret , & eorum adjutorio , regnum iibi vendicaret; credentes ,
ipfum effe filium Regis Colomam'. Borich itaque , alcito Ruthenorum Polono
rumque auxilio, venit in confinium Hungariae , in direéto loco , qui dicitur
Seo. Rex autem colleéto exercitu ibat obviam ei. Plurimi autem ex nobilibus
in partem Borichii declinaverunt. Proceres autem Hungariae , vocati funt ad
colloquendum cum Rege. Interrogavit autem eos Rex , ji fcirent , Borítkfum
adulterinum ¿je , 'velfilf'um Regis Colomani ? Fideles autem regni refponderunt ,
quod indubitanter firent, Birichìum {ДЕ adulterinum, Ü’ nullatenus dignum corona Re
gis. infideles autem & contradictores muíïitabant inter fe incerta , & titu
bantes , in duas partes claudicabant. Rex autem & conñliarii ejus quantum in
ipiis

(l) Chron. Bud. uherîns pergit : ¿l mortuo {gfò coronarur Quarto Kal. Maix'fm'a tutit.
Script. Ref. Hung. PJ. Z
 178 II. М.]од.пв annocz
iplis etat , l'egregaverunt hœdos ab agnis , & firmiter llatuerunt , ut ibidem in
terlicerentur proditores ; ne forte , fi diutius dili`erretur , traditores transferrent
fe ad Borich , 6r hoc regni verteretur in periculum. Orta ей igitur leditio; &
ibidem ceperunt Lampertum comitem. Quem , cum extraxilfent a Rege , fra
ter ejus germanus , cum fedili quodam fcidit per medium caput ejus , & cere
brum per fcilfuram exivit. Nicolaum comitem lilium ejus ibidem decollaverunt.
Мулат: de genere Ада: ‚ в: alios ibidem occiderunt. Refidui vero ex tradi
toribus, fecelferunt in partes , 6r collectis viribus fuis voluerunt Regem inva
dere. Fideles autem occurrerunt eis. Erat autem Caput traditorum , Tyodor
de genere Simad , & Folcus , ac Titus , & prœcipuus Samjòn. Laudavit au
tem Sam/Zm , qui erat pater comitum , ’l`hom¢e(1) & Тhurdo (2) , quod iret in
conventum Regis, ¿t ipfum coram multis vituperaret. Quo audito , omnes
laudaverunt. Et ipfe Borich , inani ipe feducius , grates ei magnas retulit;
6r quod inceperat, hoc adimplere non limulavit, putans, eum de -vituperatio
пе Regis regnum habere. Rex autem defcenderat prope fluvium Seo ; & cum
federet in papilione fua , cum fuis principibus 6r militibus, ecce Sam/im intra
vit , & Regi dixit: quid juris vilißime eanis сит regno ? utilius eß dominio tuo ,
Boricbfregnum habere , Ö' tu vivas in mond/feria tuo , /itut vixit pater tuus. Cum
vero principes regni fubito commoti fuilfent , Joannes lilius Othonis , notarius
Regis, Symigienßs prepo/itus , dixit ad comitem Bud: quid expeñamus? quare
non apprehendimus гит ? _Cumque apprehendere voluilfent ,‘ ille citiliime equum
afcendens , fugiebat. Illi autem ad prœfens equum non habebant , qui de cir
culo, Regis ad conlilium pedites venerant ; fed tamen clamor magnus fuit. Cum
autem ferviens comitis Bud , clamorem audilfet . equum line fella afcendit, &
ipfum cum lancea ufque Seo perfecutus ей. ’I_'yador autem , & alii focii ejus,
volebant navim intrare, & illum citiliime traducere; fed ufque liuc non potue«
runt. Бит/Ем vero equitans cecidit in liuvium, quem perfecutor in fiuvio lan
~ ceavit. 'Habebatque Samfon fub tunica panceriam , & prœ gravamine loricae ,
natare non poterat. Borieh autem cum magna multitudine Ruthenorum & Po
lonorum сайга metatus ей ргоре ad Regem. Proceres autem regni Hungariœ
miferunt ad Ducem Rutheiiorum & Polonorum , qui pro Borichio venerant ,
dicentes : non decet vos contra ‚штат querere regnum homini adulterino. Nos enim
рта: , quod de jure regnum habere debeat Bela ; б' ipje regnat tuin соц/Эф totius
- regni.

(1) MS` Thomas (2) Idem Tarda.

 ' `

Canonica Huxoxnonum. 179

regni. His auditis , Duces Rulciœ &Poloniœ delìiterunt amplius adjuvare Bo
richium , 6r reverli lunt linguli in fuas provincias. Borich autem cum multi~
tudine populorum venit pugnare contra Regem. Rex autem divino fretus con
iilio & auxilio, contrivit omne robur Borichii in prœlio , & fugavit illum in gla
dio , conclulitque exercitum Polonorum in morte , in ipfa feliivitate Mariœ Mag
dalenœ accipiens Тропа воют; & reverfus eli cum magna vidoria. 1n iplo au~
tem prœlioacriter & prœcipue pugnaverunt Mig/21 , Gaab , & Bathur ; 6r mul~
tos ex illis ceperunt, & interfecerunt :‚ erantque eorum loricœ fanguine humano
confeéiœ. In hoc prœlio МЁД: cepit Tyodorium incentorem malorum. Уф:
cepit Vitalem. Gaab vero fratrem comitis de Cracovia Polonum. Bathur cépit
Entire. Quos , cum ad Regem duxillent, grates multas retulit eis , & elegan
tillime remuneravit eos. Polìquam autem regnum confirmatum ell, in manu
Regis Belae , utebatur ex vino multum; cujus aulici confueti erant , quidquid
in ebrietate Regis petebant , habebant , & poil ebrietatem Rex recipere non
poterat. Path & Saul viros religiofos in ebrietate lua tradidit in manus inimico
rum fuorum , qui abfque caula interfeéli funt. Regnavit iple Bela cœcus anni:
пошлет ‚ men/'ibas поест ( I ) , diebus duodm'm. Migravit autem ad Dominum an
no` Domini MCXLI. Idibus Februarii , feria quinta ; cujus corpus Alba quiefcit
-___-.__ ._————-————

CAPUT LXV.
.De Coronatioae Regis Gay/Se Stcundi filíi Regis Bala cteci Primogeniti ,
‘ f5’ de sja/dam gtjlis..
Relpexit autem Dominus Hungariam , & dedit propugnatorem gradientem
in multitudine fortitudinis luz. Dedit enim Dominus regnum Ggfœ ,
puero fuo. Qui in die/angie стае Virginis (я) coronatus ell ; cujus dexte
ram apprehendit, & confortavit , lubjecitque ei gentes multas , & dorfa regum
vertit in fugam a facie gladii ejus. Rapalth vero miles Almanus , calirum Рфп:
ех induûria & probicate juliani comitis ceperat. Quod Hungari non pro modi
ca habuerunt penuria. Sed Rex adolefcens , ei non_lilenter acquievit. Duxit
enim Rex exercitum contra furorem Teutonicorum' infultantium , & Hungariœ
t-. nl'. . ` Zi 2.3 ‚ ` . con’
‚ц ,-L. .l I. ».‘l- ‚ Х:‘ . 1

) ' ` ...I l V­ . l -
(r) MS. cum Chron. Bud. & нищие edit. Brun. Si A'ug. Babent XI. (я) Chr. Bud. guarra»
Kal. Martii , in Dominica {тощий me traryiaéïi: Juobu: dicha: ред mortcm- patria.
 180_ I.M.Joa.nETHwnocz
conñnìa devaftantium. Quamvis enim Caefar in propria perfona non venerat fu
per Regem : univerfum fete robur regni Teutonicorum ad extirpandim Hun
gariam commoverat. Henricus autem quidam Dux .Au/iria: principalis adverfa
rius Regis omnes bellatores de Saxonia & de Bavaria , fecum adduxerat; erat
enim tutor pupilli , Ducis Henrici Leonis , cui Saxonia & Bavaria, jure hœre
ditario , competebant. Congregati funt itaque Teutonici , in multitudine for
titudinis fuae confidentes ; & ficut gigantes fteterunt contra Hungaros. Rex au
tem, cum univerfo exercitu fuo , pofuit'fpem fuam in Deo , & otdinatis agmi
nibus , серп ire contra hoftes fuos. Sed & Sacerdotes , & Levitœ, cunétique
clerici , qui aderant in fpiritu contribulato , & corde contrito, implorabant ad
jutorium Domini noftri Jefu Chrifti ,` & prœfidia fanéìorum Angelorum , & ma
xime invocabant clementiam Dei Genitricis Virginis Mariœ, cujus patrocinio ,
Beatus Rex Stephanus , Hungariam , fpecialiter commendavit. Rex autem ‚
accinétus ей gladio , & gloria Domini apparuit fuper eum , confortatumque
ей illico cor ejus divinitus , 6r ipfe robuftior faéìus , quam prius , exhilarata ей
facies ejus; «Sr totus alacer iba't ad prœlium. Cumque appropiuquaffet Guate!
quidam Autenticus , qui utramque linguam eorum bene noverat , nuntiavit Ке
gi, quod exercitus Teutonieorum appropinquaret , & dixit optimum tempus
effe Regi , ut irrueret fuper eos , quia pauci effent , & non omnes , quos in
adjutorium vocaverant , veniffent. Tune Rex cum omni exercitu fuo accelera
vit fuper eos , trans metas Hungariœ. Teutonici vero , quali gigantes obfla
bant , in equis arduis 6: optimis; in fuperbia & abufione infultantes , impete
bant Hungaros , ut contumeliis fuis terrorem eis incuterent. Hungari vero ex
adverfo appropiuquaverunt ad praelium, & intonuerunt buccinis , & clanxerunt
clafficis , & clamaverunt ad Deum. Etclamor vociferantium afcendit in cœ
lum ; & commiffum ей prœlium. Bijeni vero pefiimi , ét Siculi viliffimi ,
omnes pariter fugerunt , ficut oves a lupis , qui more folito praeibant agmina
Hungarorum. Tune etiam, priufquam Hungari conlligere cepiffent,quaedam ag
mina Hungarorum
lnici Hungaris , in perterrita
initio bellicifunt a furore; Teutonicorum.
confiiéius Prœvaluerunt
qui , ficut hœretici Teuto
, circa principia
femper fervefeunt , 6r in fine tepefcunt. Tune avunculus domini Regis Belœ ,
Ban nominatus, gloriofus in millibus fuis , irruens fuper agmina Teutonicorum,
percuffit eos ex adverfo graviter , & magna'm firagem fecit in illis. ySed & е1е—
éii milites Regis impetum fecerunt in hoftes , gravatumque ей prœlium contra
Teutonicos , & fortitudo _eorum difiipata ей ‚. & .corruerunt in. >ore Agladii plus
quam feptem millia bellatorum ; relidui vero fugerunt. Salvavit igitur Deus
« Hun
 CHRONICA'HUNGARORÚM. ISI­
Hungaros in die illa de faucibus dracónum crudeliter feevientium. l Ibi ufque
adeo contrirum efr robur Teutonicorum , quod nec ruliicis Hungaris in conñnio
eorum habitantibus , aliquam injuriam , feu quodcunque gravamen inferre prae
fumferint. Rex autem divina gratia felici potitus viétoria, fimul cum univerfa
gente fua benedixit, ¿t gloriñcavit Deum. In eodem autem prœlio comes Urns
cepit comitem Rapolt Teutonicum ; qui jam pridem nociurnis infidiis caftrum
Pofon occupaverat ; & Gabriel Отлет (1). Poil hace-QnA diebus illis fame:
aiiiixit Hungariam , quœ magnam partem hominum in morte abforbuit.

CAPUT ШУБ.
vQuemado Cœfar Conradus per Hungariam lverfus Hetq/òlymam i'uerit.

Circa etiam eadem tempora Conradus Cefàr iter fecit Hierofolymam per Hun
' gariam. Hungariae vero non Chriûi peregrinus apparuit , in qua non
pacem, fed potius itam tyranni & praedonis exercuìt. Nam petitionis limulatione
inventa pro aditu , a regno Hungariae pecuniam non modicam extorfit; ita,
ut nulla Ecclelia ‚ live monaûerium totius Hungariae remaneret , de quo pecu
aria non extraheretur , Gt peregrinanti Cœfari prae timore non oiferreturf ’ Cu
jus Caefaris praecelfum egregius Rex Francorum venerabiliter , & ut decet Chrifti
peregrinum fubfecutus , a Rege Geyfa honorabiliter fufceptus eft; apud quem
aliquamdiu commoratus , compaternitatis vinculo Regi Geyfae fociatur : &
tali dileé'tionis nodo internexo multis muneribus a RegeGeyfa honelie condu
citur; 6r prœter omnem regni molePtiam per Hungariae lines cum fuo exercitu
vin Graeciam penetravit. ­Poitmoclum autem Rex Сеул: referente quodam milite '
fuo , nomine Gurk , audivit , quod Borich adulterinus Regis Colomani effet in
rcomitatu Regis Franciœ , miiitque ad eum dicens : поп eß bonorum, reddere ma
Ium pro bono: nec in/ìdìantem 'vitre mee 'veßrum т: defenders. His auditis , faéla
yeli contentio inter Reges Francorum. Quaerebant enim milites ejus, `quísnam-ef
fet inter eos , qui mortem Regi machinaretur , ut inventus , ab his interñcere
tur. Borich autem venerat confilio quorumdam Hungarorum ;` ut , 'f1 ipfe re
gnum -intrare poffet , tunc a `multis pro domino haberetur , 6c reliéio Rege ei
Z ‚3 . multi

r (i) MS.­ Ассорти.

lgg H.M.]oA.nBTHwnocz
multi adhœrerent. Qui vero , cum talia audiffet , ftatim ad pedes Regis Fran
corum fe proitravit , vitam ab eo & veniam rogaturus ; ut eum abfque læfione
extra regnum cum eo ire permitteret. cumque Rex Geyfa audiffet , Borich
efie apud Regem Francorum , rogavit eum , ut pro amicitia fua Borichium ei
vinclum remitteret. cumque hoc Rex Francorum audiffet, dixit : nouerit Rex,
quod domus Regis ф‘, qua/i Eccleßa; pedes ejus, qua/ì altare: ö’ quomodo [падёт red~
dm' отбит eum ‚‚ qui ad domum regalem , qua/ì ad aede/iam ; 8° ad pedes Regis ,
quoß ad altare je pro/lravit 2 Cui nuntius ait : quoniam magi/fri 11o/fri До interpretan
tur , ut adulterinam progeniem Ecolcjìa non communicat. Borich autem videns fibi
mortem imminere; ea nocte rapuit unum dextrarium Regis L_odowicì , ex au
fugit Quidam autem de Agafonibus occurrens ei , voluit eum tenere , quem
Borich cum gladio percutiens a vertice ufque ad medium peritus ejus difcidit ‚
& ipfe manus fequentis evaí'rt. Рой hæc autem Rex Gay/a dedit ducales expen
fas fratribus fnis Ladislao ¿n Stephano ; duxitque exercitum inRufciam fuper Lo
domerium Ducem ; ut vindicaret injuriam foceri fuiMnosloi ; pro quo etiam jam
pridem miferat exercitum , qui male tractatus fuerat aRuthenis & Cunis. Re­
gnavir autem annis viginti ‚ menßbus tribus, diebus quindecim (x). Migravit autem
ad Dominum anno Domini MCLXL pridie Кайма: juniiferio quarta; cujus cor
pus Aloæ quiefcit

caput LXVII.
.De Coronation: kegis Stephani Тет! , flii Осу/Ре Secundi filii , Regis Beh:
cæci ‚. ¿9° de ufurpatione corona per Вист Ladislaum Secundum
filium eju/lem Regis Bela: Mci.

Loco ejus coronatur Stephanus filius ejus ,. a regnavit annis undeeim , men/i
bus nonem ‚ diebus tribus. In cujus Imperio Dux Ladislaus filius Regis
Belœ cæci ufurpavit fibi coronam dimidio anno. Migravìt autem ad Dominum
anno Domini mille/imo centeßmo feptzmgeßmo fecundo , kalendis Februarìi jêria:
lgrima 5 cujus corpus Abw quiefcit.
. cas

*'- т'г .—.-..п-й—г

m Chron. nud- KI. (а) Idem IX. Inl.

 CHRONICLHUNGARORUM. `183

C A P T »LXVHL
De n/ilrpatione comme ptr Step hanum quartum filium Bela Regis Mci.

Рой hunc autem Stephanus frater ejus ufurpavit fibi coronam mentibus quin
que (1). Coronatus ей autem tertio sidus Februarií in Dominica Exurge;
deviéìus ей autem in feůojànñorum cerva/ii Ö“ Ритм feria tertia , ubi nobiles
Hungariœ corruerunt. Рой hæc expulfus ей de regno. obiit in сайго Zemlm
anno Domini milleßmo centdìmojèptuageßmo tertio [dus Арт“: (2) fìria quinta ; cu
jus corpus Albce quìei'cit. Idem vero Rex Stephanus filius Geyfœ migravit ad
Dominum anno Domini millo/imo centr/imo jêptuagéyìmo tertio , quarto nonas Мат!
fëria prima i cujus corpus Strigonii quiefcit.
J Il Ll
CAPUT mm
Вс Coronation: Regis Bela: Tertíi, fratris Stephani ßmiliter Tmii , filii От]:
Secundi.
Ройеа regnavit Bela, frater ejusgqui latrones & fures perfecutus ей : Ö' ре
titionibus loqui traxit originem , ut Romana habet curia & Imperii. Quì
coronatus ей in diebus (3) januarii , feria prima. Regnavit autem annis XXIII.
menfe uno, diebus XIX. Obdormivít autem in Domino, anno будет MCXC'. Ка—
lendis Мл]! (4)‚ feria tertia ; cujus corpus , Albæ quiefcit honorìñce tumulatum.

C A Р И Т ЫСХ.
В: Coronation@ Emerici Regis , flii Bebe Regis Tem'i.
Cui fuccefïìt Emeritus, ñlius, ejus & regnavit annis VIII. menñbus VII. die
bus VI. Hujus uxor Соц/[атм ‚ filia Regis Aragoniæ , Cœfari Frede
rico

(I) Idem: s diebus “Елене. (а) MS. cum Chron. Bud. a edit. Brun. habent dìflinéìifůme. Ти
tio un; драй. (з) Chr. Bud. плащ, m ldem :un xd. mit.
.r
s
|84 lI.M.JoA.n'Eannoc~z
rico , per conlilium Apollolici , copulatur. Migravit autem ad' Dominum ‚
armo Domini MCC. pridie Kalendas Decembris , feria tertia; cujus corpus requief
cit in Eteleßa Agrienjì.

CAPUT ШК.
De eoronatione Regis Ladislai tertii , ­)iiii' Regis Emerici.

Рой eum regnavit Ladislaus , lilius ejus; & coronatus ей VII. Kalendas
Septembris, feria quinta. Regnavit autem menlibus Тех, diebus quinque
(i) ;`migravit autem ad Dominum , anno афиш ттфто. дщепгфто primo , nouis
Мл]! ; cujus corpus, Albe quiefcit.

C А Р U Т LXXH.
De eoronatione Regis Andrea jéeundi , filii Regis Bela tertii , Patris' Sandi:
Elizabeth; qui 8° Hieroßilymitanu-s diffus eß.
uic fuccelfit Andreas , lilius Belae tertii; qui Andreas, coronatus ей
XXVII. die , рой obitum Regis Ladislai , quarto Kalendas Iunii , in
Pentecolles. Ejus uxor fuit Domina Gertrudis , de Alamania , de qua genuit
Belam , Colomanum , Andream , & Beatam Elizabeth. Sed , proh dolor! hu
mani generis inimico procul dubio fuadente , uxorem Bankbaiii , magnifici viri.
Domina memorata ‚ vi tradidit cuidam fuo fratri, hofpiti , deludendam. Quam
ob caufam , idem Baukbanus, de genere Bor oriundus , fuum gladium in Regì
nœ fanguine milerabiliter cruentavit , & diro vulnere fauciatam , anno Domini
MCCXII interfecit; cujuscorpus, in monafterio Grifeorum monachorum de Pe
lis (2) tuinulatur. Pro cujus nece , vox flebilis infonuit in tota Pannonia; & in
omni genere, Bankbani, execrabilis & horrenda languinis effulio, fubfecuta ей.
СА—

(1) riem. жиды: (я) нет; Рам

 Canonica НЧнрАкокпм. A185

С‘А Р U Т ШЕИ.
De Peregrinatione ejußiem in Hierqßilymam.

Polt liaec Rex Andreas, terram fanélam vilitavit, ad mandatum Domini

Papae;quod mandatum acceperat, dum effet adhuc Dux; licut habetur X.
¿c voto , S' 'von' redemptions t. cap. На: univerßs 6°C. Quia ipfe complevit &
~ redemit votum patris ; & ibi in terra fanéìa , Тире: exercitum Chriliianorum ,
contra Soldanum Babyloniae, Capitaneus ‘Sz Dux prœlicitur; & mox victor
ellìcitur gloriolus. Manlit autem tribus menlibus ; regali denique thefauro ex
poliro , diverlorum Sanciorum per iplum reliquiae comparantur. Caput vide
licet Sanéli Protomartyris Stephani; 6r Caput Beatœ Margarita Virginis &Mar­
tyris ; & тали: dextera Beati Thoma Apolloli, & Sancti Bartholomai; item de
Virga Aaron ; & una dejìx hydriis illis , in quibus Chrillus mutavit aquam in
Vinum; à aliœ multae, quas potuit tunc congregare. Reverfulque in Hungariam,
cum pretiolis thefauris Sandorum , regnum luum reinvenit in profpero lìatu :
non tamen hoc fuis meritis ; fed Sanciorum , quorum reliquias aïerebat, ad
fcribi voluit. In occurlum ergo Regis , Benediŕlus , lilius Erga (1 ) Cancella
rius Reginae, omnes praelatos Eccleliae , compellebat. Modo autem , illas
reliquias Sanótas , fpecialiter Шаг Eccleliœ habent ,quarum prœlati, Regi veni
enti, obviam occurrerunt. Tranlactisitaque novem annis, Rex generolam Elwi
bcth,liliam luam,nobì1i viro,Ludovico Thuringirt Landgra'vio, copulavit. Qui poll
multos annos , limiliter cruce lignatus , devote Hierololymam pergens ibidem
migravit ad Chrilium; cujus fellum, Hierololymis devote celebratur. Migravit
autem Rex Andreas ad Dominum , anno Domini millqßmo CCXXXV. triceli~
mo anno regni fui g cujus corpus , in monalìerio de Egrus (n) , feliciter re»
quielcit.

CA,

(1) MS. Ф Chr. Bud. ka. (2). Chr. Bud. cida: сотри: Varadiru', ad gada: S, даты
„quie/bit,
Stript. Ref. Hung. P. I, Aa»
186 ILM.JoA.DBannocz

captum mazim
De Coronation: Regis Bela Quarti, filii Andree Regis весили i Ö’ de intrat
ш Tartarorum primo б“ de mgfirabili dfj/t'ruëlione Regní Hungarie per
cfg/Hem.

ex Bela poft eum , filius ejus , coronatus eft , pridie ldus Oétobris,
feria prima,qua cantatur: da pacem Domine, in cathedrali Eccleña Beati
Petri , Albœ, quam ipfe confecrari fecit, Colomano Duce , fratre ejufdem,
enfem regalem , ad latus ipfius , honoriñce tenente ; Daniele vero, Duce Ru
thenorum , equum ejus , ante ipfum , fumma cum reverentia ducente Regna
vit autem XXV (l), annis. Алло Domini MCC'XLIÍ ipfo Bela regnante,
Mangali five Tartan' ‚ сит quinquies centenis millibus armatorum , regnum
Hungariœ invaferunt. Contra quos Bela Rex , juxta flumen Seo (2) prœlians,
viucitur; in quo pærlio , fere extinguitur militia regni Hungariae univerfa.
lpfo vero Bela Rege , ad mare fugam faciente , Tartari ufque ibi ipfum cru
deliter infequuntun Manferunt enim ìpû Tartari in Regno Hungariœ , tribus
annis Et quia feminare illis temporibus non potuerunt Hungari; ideo multo
plures, poli exitum illorum , fame perierunt ,quam illi ,qui in captivitatem du
cti Гипс, & gladio ceciderunt. Рой: hæc autem , Rex Bela reverfus eft de
maritimis partibus , & Вист Aujlrice Итог—[сит ‚ virum bellico/hm, ante novam
civitatem , gens occidit Hungarorum, in px'œlxo,&transñxit per maxillam. Li
cet vero idem Dux , ceciderit in hoc bello, Bela ramen, Rex praefatusnrium
phum cum Hungaxis perdidir.

C A Р U T ma
De bello Regis Bebe , cum Othocaro Reg: Bohemorum.

Рой hæc idem Rex , anno Domini MCCLX. congregavit exercitum copio
- fum , contra Othocarum Regem Bohemorum, circa Мот-Шт, una cum
tiho fuo Stephano,&Alpra,Duce CumanorumSed victus ,fugìtcirca Haymburg,
‚ tertio

5
(п). omnes пишите: haben: XXXV. annif. (2) Chr. Bud- Say».
 l

Cn-,monrcx-Huncmn'onum. 137
rei-ee' raus juni. eraf enim вех Bela vir растет ; -& in exercitibus, e рт.
minime fortunatus.
.¢` L ë

М t
l

‘ "WC A. Р U Т LXX'VI.
Quomodo populus , ejufdem Regis in широта: ‚ j? ßagellaverit 2
pfius etiam tempore , anno Domini mille/imo OCLXIIIÍ plebs, надет; fe
feriendo , univerfaliter difcurrebat. Obiit autem , anno Domini vrille/imo
CCLXXV. Nonís Maß (1) , feriaрт , in Рейс Inventionis fanétœ Crucis,
in infula Budenli ; & fepultum'efi corpus eius Stn'gonii, in Eccletia Fratrum
minorum , conftruâa ad honorem virginis glorioi'ae , quam ipfe dominus Rex
Bela , adhuc vivens , fumptuofo opère , 61 pulchro, fecerat inchoari: ubi
cum domina Regina , conforte fua , Maria nomine , ñlia Imperatoris Grieco
rum , Gt Duce Bela , iilio fuo chariílimo, feliciter requiefcit; vir virtutibus
plenus, cujus memoria , quaiì mel dulcorofum , ufque in diem hodiernum , in
ore omnium Hungarorum , & aliarum plurìum nationum , fuavefcit. Cujus
corpus , Philippus Archiepijiopus Strigonienßs , de Eccleiia memoratä , auferri
exhumando fecerat contra jura; & in fua Ecclelia Cathedrali, indebite tumu
lari. Super quo faéio , coram fummo Pontífice , caufa diutius ventilata ; Fra
tres minores , cum honore maximo rehabere, exintegro meruerunt , & coram
Virginis ara , glorioiìus condiderunt. Ubi hi pulchri verfus continentur.

Аллее rem charam , tres cingunt Virginie агат :

Rex , Die: , Regina , quibus a/fmc gaudio туш.
` Et fequitur ;.
Dum licuit e tua dum viguit; Rex Bela , pote/ias г
Frans latuít , pax firma fuit , regnavit honeßas.

¿a s] сл

(1) Chl. Bud. «ma Domini MCCLXX. Quinto nanas Mair',

щ'э- _1_-4 ._ __ _
128`8 ' "П. 4M.“J"o MID в Tfn-‘w’ l( ó е i.'

.ma

CAPUTLU'VIÍ.> `
' D: Coronation: Regis Stephani сити, jilìi nRegis"Behe'Quáì'fñ

Pof: ipfum , anno Domìmi MCC'LXX (1) ce'pit regnare ñlius ejns, Stepha’
nus , {прет totam Hungariam ; vqui Othocarum , Regem B_ohemorum ,
Hungariam , cum Bohemis ‚ `А0Цг1аПЬи$ , ‘Brandeburgenñbus ," ac` cete
ris mixti; gentibus -, cumJ potentia _venìentem , ante ñuvium Карст
( 2) , devicit vìriliter , ас; fugavit ; prœterea Видит ( 3 ) ‚ civitatem
Bulgarorum Vexpugnavit , 6i Bulgaros fuperavit, Regem eorum , fibi corn
puiit defervire. Regnavit autem duobuá annis ', & mortuus ей , in anno tef
tio Regni fui , in magna infula; & fepultus ей ‚ in Eccleíia Beatœ Virginis,
[фил Budmßs , in loco Beginarum.

È' ­)C нитрит Lxxvm. f l

be ~coronatiione Regis мама; Quarti, filii Regis Stephani Quinti , qui Kwnlac
zlo diñus
Cui fuccefïit Ladislaus , filius eius , 6: coronatus eFt eodem anno , quo
mortuus ей pater ejus , videlicet , anno Domini MCCLXXVI. (4) Qui
Imperatore adjuvante, ­circa. Moraviam , occidit Regem Othocarum (ирга
diéìum , intprœlio. Poûea , cum anno Domini MCCLXXXIL(5), Oldamur
(5) Dux Cumaniœ ‚ congregato exercitu Cumanorum , circa lacum Hood
vocatum , voluiffet hoFtiliter Regnum invadere Hungarorum, ut fuo dominio
fubjugaret ; contra eum Rex Ladislaus, ut fortis .Jofue pro gente fua , 6L Re
gno pugnaturus , accefìit. In cujus exercitu Lorandus , jill'us Люта ‚ miles
ñrenuus contra Cumanos lanceavit , cum ímpetu virtutis fuœ; &1aud`abi1iter
percuñit plurimos , & profìravit. Poñea, cum prœlium committeretur, inter
partes, fortiíïimum , fubito & inopinate ex divina clementia , pluvia grandis
exoritur , contra faciem paganorum; & qui in arcubus fperabant & fagitta ,
propter imbn'um denñtatem , juxta propheticum, faéìi Гипс, ut ftercus гене.
Et fic Rex Ladislaus , viéìoriam obtinuit, divino fretus auxilio.
CA
(1) C_kir.Bud.jèptuagcjïmo "prim, (z)rïdem:Ràbcha. (3) MS. винищем. Bud.` Bodum. (4.) Chl'.
Bud,f¢prung;ßmo Mdm( 5) Idem. MCCLXXIL (6) Idem, cum edit, Brun. I: Aug. Oldamur.
i . '_ E .
 CnnonxcaHUn'GAnanM. 189

CAPUT marini.r
De jêcundario Introitu Tartarorum.

Tandem ppßea, paucì de iplis Cumanis, qui evai'erant, ad Tartaros Fuge

runt; quorum шиши Tartari anno Domini MCCLXXX V. fecun.
da vice intraverunt Hungariam , & ufque Pe/ìh , univerfa miferabiliter com
buflerunt. Ille enim Rex Ladislaus , ñliam Regis Caroli de Apulia, in соп
jugìum habebat. SecÍ fpreto thoro conjugali ,' ñliabus adhœlit Cumanorum.
Ayduam (1) Cupchek (2) &Mandulam, vocatis, ac alias quam plures in concu
binas habebat; quarum amore , cor ejus ей merito depravatum , & a fuis ba»
ronibus & Regni nobilibus , odio habebatur. '

С А Р U Т Lm. "
ж
De adventu Fzrmani , Sedis Ара/донес Legati, ‚

Hille infuper contra eum , quia Cumanice , & non Gatholice converfaba
tur, Philippus Fzrmanus , Sedis apoñolicœ legatus , advenit ; qui bar
bas radere, crines detruncare , contra ­mores Hungaricos, & pileos Cumani
- cos , quorum ufus in Hungaria jam in confuetudine habebatur, abjicere deman
dabat Regem etiam,anathematis vinculo feriens, ut paganos odio haberet,ri­
tum Chriftianorum diligeret, & thoro viveret conjugali : fed nihil in Rege proli
ciens , repatriavìt;
_ Ñ_ _
__*

C А Р U Т ЖЖЕТ;
De [ища nece Regis дамы ‚ per Cumaum` fîzfìa.
Рой hœc , in brevi, ipfe Rex, anno Domini MC'C'XC. feria fecunda,pro­
xima ante felìum Sanélœ Margarirae Virginis, & Martyris , prope са
Аа 3 _ ftrum

' (I) Ms. maar», cm. Bud. валам. (2) Ms». а: вы Bud. гареме/1.
`
190» H.M.Joa.nn Tuwnocz
Timm Kererszeg, (1). ab iplis Cumanis , quibus adhœferat (2), ей mîferabiliter
interfeclus (3). Tempore enim iftius Regis Ladislai ,. cepit Hungaria a fua
magnifica gloria reilecii ; ut cafus llebiles ‚ 6r eventus , inferìus ollendent. Ce
perunt namque in ea , intelìina bella confurgere, civitates confringi , Villar,
per combuliiones, ad nihilum redigi, pax & concordia penitus conculcari, di
vites delicere , «Si nobiles rufticari prae inopia paupertatis. Illo tempore, biga ,
fcilicet duarum rotarum vehiculum, a Regni incolis eurrus Ladislai Regis dice
batur ;. quia propter continua lpolia , animalia vehicula trahentia , defecerant
in Regno : fed. homines, more pecorum ,bigis junéti , vices animalium impen
debant (4). « ‘

CAPUT Imïl.
De Coronatiene Regis Andrea Tertii , N'epotis Andrea: Regis Secundi,
qui 8’ Venetus diffus di.

Рой cujns Regis mortem , eodem anno , decimo actavo die , Andreas Dux
de Venetiis , coronatur; qui vivente adhuc Ladislao Rege , adductus
in Hungariam fueran. Cujus Andreae Regis ortum 6r originem videamus; ut,
qua ratione meruerit,coronam Regni Hungariœ accipere , perfpiciamus. Cum
enim Rex Andreas iecundus, pater quarti Belae Regis , & Colomani Ducis ,
moi tua prima uxore [па , vel potins interfecia , ut fuperius dictum ей, mare,
ad mandatum Eccleliae ,` transfretalfet, in terrain fanciam ‚ ad pugnandum
s
­ РЮ

(к) Chr. Bud; Kyrisgug. (я) Idem fupplet: 8 лишаи ab Arba( , Тир-1141: ‚ 5 Kemenche, «c
eorum cagliari: , 8 complicürus ,‘ quibus communita- Cumanaruin, habitis pluri'mi's тащит, 8
соц/11115, conmujiirat: in jìio tentado», medio _filenti'o riaäís, opportunitate captura, diri: vulneri
Ьш fauciatus. (3) Idem рейса continuate In gua Rege, quia fine [иена тат, Мес-1! рта
mqfculínum fanâorum Regimi. Pro «dus nace, Myra Palatinus olim Завести, tmc ramen gra
ti'am baptifmari: confecutus, «udita morte Domini“ fui , рижан Regis Ladislai, ad vindiäam
tanti' falerir, р virili'rer ponen: , дед/1.1 aliquibus diebus , ре}! mortem [да/111: Regis, щи cum
Lyre [тат filo , й Nicolao fram uterino , jam di'✠Elue Сменили, una Летит , ad афел
jimi prœdi'äi Afin( veniendo-, quljï in aurora, prœdiäo: Arbiq E: Tilrtule , cepit ,~‘ Б‘ ipjiim Ar»
bu( , divi'di' fecit in Juas parte: , Шиш]: гага, di'membrnri. Alia: autem @manos , de gm!"
допишет, ac omnes al eos pertinentes, fr, quod plus ф ‚ etiam infmtzs in сияй, feu :unlim
Б: jacentes, quo: apprehenderz potuit, jußit decollari. (4. ) Chr. Bud. cit. itl init : Истре
Rex пашня, jèpultux qu dicitur, Мм;
 Canonica Hunsaxonunr. 191
pro l'epulchro Domini; ibi victor exil'lens , revertebatur feliciter, cum hono
re. Tandem in Italiam applicuit , & quadam vice, apud Marchionem Ellen
fem , ей magniñce hofpitatus. Ille vero Marchio, cognofcens Regem elle vi
duum ,' liliam fuam excellenter pulchram , Gr bene ornatam , confpeétui Regis
айаге fecit. Rex vero, videns eam pulchram, & fuis oculis gratiofam; cum
abfque hoc , ducere vellet uxorem , cum eadem domicella , eodem die , con
traxit matrimonium , в: in Hungariam fecum duxit. Mortuo vero Rege An
drea , Domina ifta , volens redire ad patentes fuos ; convocatis Principrbus Re~
gni Hungariœ , Archiepifcopis ¿t Epifcopis , fe gravidam prole , manifel'tis in
diciis demonliravit; & lic ей reverfa in terram fuam , ЕЛЬ vocatam , & ibi
apud patrem fuum , puerum mafculum peperit , quem in Baptifmo Stephanumr
vocaverunt , qui nutritus & educatus ей ‚ fub hoc titulo , quod elfet filius Re
gis Hungarize~ Tandem ad œtatem ultimam deveniens, ufurpare dolofe Mar
chionatum voluit , avi fui; fed idem avus fuus prœvalens , ipfum remotius
elfugavit , & lic Stephanus fugiens , abiit in Hifpaniam , ad Jacobum Regem
Aragoniœ, quihabebat in uxorem , fororem illius Stephani, liliam Regis Ап
dreae , Regis Hungariae, & ibi aliquamdiu commoratus, iterumin Italiam ve
niens , eleélus ей росейаз a civibus in Ravenna, inde fugatus , venit Venetias.
Ibi autem vir quidam civis Venetenlis civitatis, potior & ditior, cognofcens &
fciens veraciter, hunc elfe lilium Regis Hungariœ, tradidit ei ñliam fuam iu
uxorem, & omnium bonorum fuorum participem eum conllituit.
Ex illa autem habuit lilium Stephanus, quem Andream vocavit, nomine
patris fui. Qui Andreas auxilio &'conlilio avunculorum fuorum , qui егапс
inlinìtarum divitiarum vivente adhuc Rege Ladislao, in Hungariam fubintra
vit , eo quod effet Dux , qui deberet habere portionem , in Regno Regis An
dreae titulo avi fui. ,Cum autem Rex Ladislaus, fuiliet occifus a Baronibus
Regni , Andreas Dux, feliciter coronatur. Qui anno fecundo Regnì fui, cum
cxercitu maximo Aullriam debellavit. In cujus Imperio, quidam nobilcs Re
gni , Joannes fcilicet, & Henricus Banus, lilii Немой ас (Ãgemus (I) , lilius
Path (2) de Pliylak , aliique quam plures , in prœjudicium Regis Andreae, а
Рара Bonifacio VIII. Regem petierunt.

CA

(1) MS. идиш. (в) MS. Pouch.

192 II.M.J0,\.DE Тяжкие:
m -- _‚_- a -- -----­­­ë­­­ŕ_­­_­­­­­___--*

C А Р v Т ЬХХХЕП.
Quomodo in Prajudicium Regis Andrea?, Papa ad inßantiam quorumíam Затопит,
d puerum carolum , in Hungarian: deßinaverit.

uorum infiantiarn Papa admittens, quemdam puerum XI. annorum,no­

mine carolum anno Domini MCCXCIX. vivente adhuc Andrea Rege ,
in hungariam deíiinavit. Cujus Caroli generatio & origo tali modo habetur.
Rex Stephanus quintus, filius Belœ quarti Regis Hungariœ, inter alias filias
habuit unam , nomine Mariam vocatam, quam carolo Claudo, filio caroli
magni , qui ex donatione Eccleíiœ , fuit Rex Siciliæ , tradiderat in uxorem..
Qui Rex Carolus Claudus , ex illa filia Stephani Regis , genuit carolum Маг
tellum nomine: Carolus vero Martellus, ex filia lmperatoris Rodolphi, Cle
mentia nomine genuit filium , quem primo in terra fua vocaverunt Carobertum,
quali carolum Robertum , in hungaria autem, ablato Roberto ipfum Hungari
carolum vocaverunt: ut autem ille carolus regnare valeret , et contra An
dream Regem , poteílatem accipere, Papa , legatos unum & alium de latere
{по ‚ contra Regem Andream , pro Carolo delìinavit , qui nihil agere valen
tes , ad propria redierunt. Interim armo Domini MCCC l in fefto Sanéh' Fe~
licis (1) , idem Rex Andreas , in сайте Budenii requievit in Domino, & fe
pultus cii in Eccleíia Sandi joannis Evangeliftœ , apud Fratres minores.

CAPUT LXXXIV.
De addufiionc Шпили: Ducis , Filii Regis Bohemia , in opprobrium pum'
Caroli, f5’ de coronationc ejufdem

Poftea mortuo Rege Andrea , Barones Regni eodem anno ‚ in duas partes
celerius dividuntur; ita quod Митинг Omodeus, & Ugrinus, potentif
limi Principes in Regno , ac alii nobiles quam plures , Carolo puero adhæfe
runt , & eum Regem nominabant ‚ verbo fed non fado ; Dominicus vero ‚
filius

( 1) MS. l: Chr. Bud. addi: : in pinda.

 Cnnoix'icAHUNGxROKUM. '193i

ñlius Stephani diéii Porch , magiiìer Thauarnicorum , quondam Regis Andreae

Demetrius , ñlius Nicolai , Henricus , filius Henrici viri valde magnifici , cum
Joanne Archiepifcopo Colocenfi , & Andrea Epifcopo Agrienfi, Emerico Epifco
po Waradienfì , Над!) Epifcopo Vacienfi , Antonio Epifcopo Chanadienii, ZV."
colao Epifcopo Boznenfi , & Jacobo Epifcopo Scepulienli , cui ufque vitam fu
erat conceffus Epifcopatus , in menfe Julio verfus Bohemiam procefferunt, ad
Regem W'enceslanm , ut regni fufciperet gubernacula Hungarorum : ne Regni
liberi libertatem amitterent , in тешат? per Eccliyiam , dati Regis. Ad- ipfum
autem Regem Bohemiae , ob hanc rationem pofuerunt greffus fuos ;- quia Rex`
Otthocarus , qui per Regem Ladislaum fuerat interfeétus , fìcut eff fuperius
enarratum, habuit in uxorem, iiliam Dominas Annae , ñliœ Belae Regis quarti,
qui ex ea genuit ñlium , nomine Wenceslaum, qui regnavit in Bohemia, patte
mortuo ­multis annis. Qui NVenceslaus venire noluit; fed ñlium fuum, ex
ñlia Imperatoris Rodolphi , procreatum & genitum nomine limiliter [fl/enceslaum,
in quadam villa Godin (1) vocata , circa Moravam ex parte Bohemiae, quo
Vprœfati nobiles & Epifcopi convenerant , in Regem Hungaris tradidit natura'
.lemg & ipli confeéîis inftrumentis litterarum , & roborato fidei firmamento un»
animiter fufceperunt. Abhinc Te Deum Iaudamus , altifiime proclamantes ad
AIbam , civitatem Regiam , devenerunt: ubi Joannes Archiepifcopus Colo
ceniis ,' cum Epifcopis aliis fuperius nominatis honorifice eum coronarunt.
Sedes namque tune Archiepifcopatus Strigonienlis vacabat. Inde Budam `ve
nerunt ;_ ibique Joannes Archiepifcopus obdormivit in Domino , & Jacobus'
Epifcopus Scepulienlis , quievit in pace. Tumulantur autem in Eccleßa Sanfli
Jounnìs apud Fratres minores

с А Р e т ems?.
Quomodo Rex Ladislaus jive Mnceslaus, exi'ueric de Hungaria , Ú“ in'
. Bohemiam reoerßis fìierit. ‘

poliea Rege jam dielo, quem Hungari Ladislaum vocavetunt ,- in Bud'a de

gente , nullum calirum. nulla potentia feu poteflas , nullum jus regale'
^ ficut

f
(i) Chr. Bud. бодун. videtur effe hodiernum Gb'ding.
Script. Rer.. Hung. P.. L B' b"
 194 II.M.JAN.DETHWRocz
iicut Carolo puero , ex parte Baronum reñituuntur; fed una pars Regni Caro
Дт, altera Ladislaum Regem appellabant , nomine tantum fed non re , vel
_effeétu regiminis feu potellatis. Tunc Rex щитам: ‚ pater Ladislai novi
ter coronati,videns, & conliderans palliatas verfutias Hungarorum , armo Do
mini MCCC'III. cum multitudine exercitus , Pannoniam ей ingrefïus , Q juxta
Danubium circa Pcf/lh, aliquantulum relidens Ladislaum lilium fuum , cum
corona Regni accipiens , & Ladislaum filium Vernheri reůorem , feu judi~
cem Budenfem (l), in fuum Regnum in pace revertitur.

'I CAPUTIXXXVI.

Quomodo Papa per тащат Budens. Presbyteros extitit excommunimtus.

‘обет tempore Frater Метлах; de ordine Praedicatorum , Epifcopus Но

Ä ßìeniis , Cardinalis Apoftolicae fedis auéioritate fufïultus , in Hungariam
pro Carolo advenit. Qui Budae relidendo diebus aliquot videns , fe nihil poffe
proñcere , reverfus ей in curiam, 6r ibi mortuo Bonifacio VIII. in fummum
Pontiñcem eligitur, ¿t creatur, & Benedictus appellatur. In fuo autem receffu
cives civitatis Budenlis , pro quodam cafu , interdiéto reliquerat. Interdiétum
quippe religiolis & ple'oanis , {lrìéte fervantibus ; furrexerunt pl'eudo Sacerdo
tes & pei-lidi, qui manifelte divina populo celebrabant, & Sacramenta Ecclelìa
Rica miniftrabant , publice interdiélis. Infuper malum malo cumulantes per
niciolius convocato populo,acceníis lucernis fummum Pontilicem, Chrißi Vica
rium , Archiepifcopos univerl'os Regni Hungariœ , ac viros religiofos commu
niter excommunicatos , yaltis vocibus promulgabant. Hoc faétum ей caßrum
Budenjê , quodam diélo Peter-mano regente , quem pro Ladislao captivato ,
_Rex prœfecerat Wenceslaus.

__

(1) Chron. Bud. inferi! : в quofdam alias capiens.

l
 CHRoNchHUNGAnonUM. 195Í

’ C A Р U Т LXXXVH.
D: {инициатив Othonìs Duels Bavaria: , in Regnum Hungarìœ , contra Puerfimr
Carolum , per qutydam Barones ржа; ас de coronatione, тритии,
б” expulßone ejzg/äem.
тега vero filii Henrici , 6r quidam alii nobiles Othonem Ducem Bavariœ ,.
fubiutroducunt in Regem Hungariœ. Qui veniens coronam Regni, aWen
ceslao ablatam petivit libi dari; acfecum. ferens, anno Domini MCCCV. A1.
bam regalem civitatem petiit , ut ibi coronaretur legitime in Regem. Quem
Встаёт: Epifcopus Vefprimienlis ,. ac Frater Antonius Epifcopus Chanadien
iis , in Regem inunxerunt, & diéla. corona regia coronarunt. Inde Budam
veniens, \& in die folenni in decoreRegio ,' coronam fanétam habens in capite
per omnes plateas & vicos incedebatl eques, cum populo copiolo, ut cunétis,
fe elle Regem legitimum ,.publicaret. Qui in brevi terram Erdeln (1), cum
Bale (2) filio Thome cenfuitvilitare ; ubi Ladislaus Wayvoda ipfum captiva
vit, & in caßro fuo- tenuitl vinculatum, multis- diebus. Qui tam miferabili
fortuna fibi occurrente ‚д de. Regno'I expellitur> Hungarorum.V
r

с А PUT. шиши; .
Dein'ventione- Regalis Coronas ,r in ш amlßìz.

Nec hoc praetermittendum ell, quod'cumfanéla corona , per dictum Otho-~

nem Ducem ad Hungariam' portaretur r,­ propter timorem hol'tium fecit
illam includi , per arteml tornatoriam in Halconem; Cum autem equitaret cum
_ fuis fub nodìis {ilentìo , in тата publica, in qua­plurimiviatores-traníibant , ca
fu de fella corrigiis, quibus erat` ñafco ille ligatus,refolutis, quali vas` vina~
rium nullo vidente collaplus ell. Poñmodum vero luce clarefcente , dum vi
джем поп adeffe thefaurum illumpretiofum ; quo citius potuerunt, timore per
culfi ‚. retro celeriter cucurrerunt, atque coronam , inter multos tranfeuntes in
. В Ь я _ terra

(1) MS, Erdelcw. Chr. Bud. Erdal. (a) MS. ¿t Chr. Bud. Ведь
196 II.M.J­oA.DETHwRocz
terra jacentem , inmedio publicœ liratae inventam, a nemine repererunt. For
fitan ceciderat in prima vigilia noctis, reinventa ей autem fequenti die circa
tempus , non dubium , velpertinum. Mirum certe, & miraculum non tacendum.
Quid enim per hoc,quod illa corona cecidit, intelligo ? nili quia Dux ille ufque
vitam fuam , portare non potuit hanc coronam, fedamilit de capite coronam
ipfam , pariter & honorem. Quid ей, quod a nullo inventa , fed ab iplis, qui
portabant, nili quod ne Pannonia, data libi corona ab Angelo, privaretur. Quo
facto in eifdem eventibus ‚’ Ladislaus lilius Vernheri , de captivitate Regis
Wenceslai anno fere tertio liberatur; & cum Joanne lilio Chaak , caftrum
Budenfe per portam , quae ей iuxta Synagogam judaeorum , feria quinta рой
felium Beatae Petronellae Virginis, lnociis in filentio fubintravit , &quol`dam ci
ves Budenfes fuos adverfarios, & praedatores invalit fubito , & dellruxit. Pe
termanus autem judex civitatis,nudus fugiens, vix evafit. Duos enim ex iplis
civibus fcilicet Martuiihermain (l), & magil'trum Martinum, juratos cives de duo
decim,in caudis eqiiorum , per vicos & plateas civitatis crudeliter trahi fecit,
& eorum olfa ignibus concremari ; Ьопа eorum obtinuit,'& polfedit , Sacerdo
tes infuper illos perlidos fuperius nominatos , manibus catenatis & pedibus
Thoma: Strigonienli Archiepifcopo dellinavit; quos idem Archiepifcopus car
ceri mancipavit , & 111 eodem triliean fpiritum emiferunt.
_ Ñ- _ _

. CAPUT ШЖЕЖ.
De adventu Fratris Geiitilis стати: in Hungai'iam ; 8' `de coronatìone
Caroli Regis.

Сит igitur puer Carolus, abfque Regni folatio, in Hungaria moraretur; Fra
ter Gentilis , tituli Sancli Martini in montibus presbyter Cardinalis, de
ordine Fratrum ininorum , ex aucloritate fummi Pontilicis plenaria, anno Domi
ni MCCCVIII. Pannoniam intravit: uno liquidem anno in pace tranfacto,
anno Domini MCCCIX. conftitutione terribili promulgata , nobiles Regni, ana
thematis vinculo innotavit. Pauperibus vero ¿t divitibus univerlis divina firi
ciius interdixit. Et haec `l'ecit illis nobilibus , qui jura regalía & reginalia nole
- bant

(1) Chr. Bud. “arcum Herman,

 „_ __ ._ ___-.‚‚____‚‚-_‚‚‚._‚‚ ‚„_‚_„_*‚ _. .

CHR@N1CA»HUNGARORUM. У 197

bant rellituere Regi Carolo fupradic'to , & qui eum Regem minime appellarent.
Ladislaum vero, Wayvodam Tranlilvanum , fpecia-li excommunicatione feriens;
eo, quod coronam Regni , quam ab Othone Duce , dum eum captivaverat,
receperat, indebite detinebat. Et quia liliam fuam , idem Ladislaus , tradide
rat ñlio Stephani Regis Serviae lchifmatico in uxorem. Quapropter cum prœ
fati nobiles extra cœmeteria corpora jacentia confpicerent defunclorum , amaro
lpiritu perturbati anno Domini MCCCX. congregati in campum Rakus (1), cir
ca Pellh Carolum lœpe dictum , in Regem concorditer fulceperunt , it Albam
properantes feria quinta in oclavis Sancti Regis Stephani folenniter cum laetitia
coronarunt cum lancia corona a Ladislao Wayvoda rellituta. .Anno eodem
/Papa Clemens quartus per'cruciferos Sancti Joannis inter Chrifticolas mundi hu
jus inaellimabilem tirelaurum fecit fagaciter procurari , palfagium generale pro
terra fancla expugnanda. Tradens dictis cruciferis gratiam lingularem, pecu
niam largientes , ab omnibus criminibus abfolvendi ufque ad continuos quinque
(2) annos; fed ройеа de illo tanto thefauro nihil faclum vidimus elfeclive.

С А Р U Т XC.
Dt bello Caroli Regis props стилет Са/Лпятфт contra Mattlneum de Trin
fhinio tommißb.

Анна Domini МССС'ХЦ cum Rex Carolus regale calimm Sar-ub (3) voca
tum , a Demetrio Elio Nicolai ex mandato Matthaei potentillimi principis
polfelfum,fuis viribus oblideret; idem Mattheus, lilius Petri de Trinchinio, mil
le & feptingentos milites lanceatos conduclitios , & omne penit'us fuum polfe
contra Regem in adjutorium Demetrii dellinavit: ut ipfum Regem de lubcallro
procul pelleret praepotenter. Principes autem exercitus Demetrium fupradiclum;
ůr Álbum (4), dictum pulchrum live magnum conltituit. Quorum adventum
Rex audiens, putavit fe non polfe relillere, in Заре: (5) fe recepit. Cui Sce
pelienfes, equites pariter «St pedellres feliciter concelferunt; cum quibus Rex ho
‘ iles fuos audacius ей aggrelfus. Quì-quidem interdum civitatem Caßa vocatam,
expugnare cœperunt, pro morte Отит Palatini , quem in Calla Calfenfes Teu- '
B b 3 toni

(1) Ita MS. Chr. Bud. (n) Chron. Bud. quindccím. (а) MS. t: Chr. Bud. Загни, (a) El
dem: Abm (5) Chr. Bud. chpus.

“С.
198 ‹ lI.M.JoA.D5`THwnoz
tonici, vel Saxones potius peremerant innocentem. Quibus, cum exploratores'
conclamarent Regis adventum; dimifTa civitate intrepìdi obviam Regio exercitui
proceflerunt, & ad locum pugnandi magis aptiorem Rex , & ipfx plurimum fe
ůinabanr. Quem locum iplì primitus occuparunt. Rex interim, in quadam
valle circa Harnad (I), cum exercituconfeílìone facramentali prœmifla, ¿r ab
Íolutione accepta, fufceptoque Dominici corporis Sacramento a cruciferis Тарта
(‘НбЫз morì fe per omnia paraverunt. At ipfi duriflimi pacis hoñes bellica arma
induti de monris cujufdam vertice vallem prœfatam protinus certaturi , obviam
Regi delcendebant. Et in laterevdióti. montis- feria> fexta. in feßo Sanéìorum Viti
& Modelli prœlium durillimum ей соттНТитт ,A quale de tempore Tartarorum
in Hungaria non contigit celebrati. In quo prœlio de familia Regis Kakas (2),
ñlius Stephani , diéìi Porch; & Stephanus, ñlius Виден (3); Ladislaus,' НИШ
ТЬотс; Jacobus , ñlius А1ш1агй; Mchel, ñlius Petri; Gurke (4) & Makel,
filii Gurke; & Petrus cailellanus de Bmg, prœelari nobiles corruerunt. Gur
ke fub vexillo Regis vexillarius exillens occifus ей; quo vexillo cadente Rex
fub vexillo cruciferorum pugnavit. Ex parte vero-altera Demetrius, ñlius Ní
colai , & Ада ‚ Principes exercìtus , ac duo ñlii.0modei mortis jaculo vulnera
ti , prœpropere ceciderunt; ¿l­ alii quam plurimi lethaliter fauciati , ibidem &
alibi mortis debita perfolverunt. Licet'autem ex parte Regis plures cecide
runt: ramen Rexviétoriam obtinuit gloriofe.. Quodlaélum. a. Deo elfe credi
mus, &fatemur.. ‚

СТА Р U T XCR.
De- obitu= Dominœ Marike , Prima. corfurtis Caroli Regis.
Anno Dominifllî'CCCXV' (5). Domina> Maria prima confors Domini Regis
natione Polona , ñlia Ducis Kazmerìi , tertio- die рой feílum Bearae Lu
ciœ Virginis &_ Martyris in Themejuar virœcurfum feliciterterminavit ;l & in
Alba regali in Eccieña BeatœVirginis terrae gremio commendatur. .Anno D0
mini MCCCXVIII. accepit Rex-Dominam Bearricem ñliam Regis Romanorum ,
fororem Regis Bohemorum~,de.rerra. Lucelburgenii; quae. in revolutione'ejufdem
anm

(1) MS. Hamed. Chron; Bud. Harnald.. (я) MS. ак-спг. Bud. Kokos. (3) Chr. Bud. Bagni.
(4) ст. вы Суип'и. (5) см. Bud. мсссхш.
 x

CH'noNIcAHUNGARoRUM. 199

anni obdormivit in Domino , & Waradz'ni in Cathedrali Ecclefìa tumulata ей.

Eodem anno Eccleñam Beatœ virginis Albenfem ‚ quæ frequenter incendio va
Rabatur, incepit Rex tegere plumbeis tegumentis , & сит gloriofa“ teñudine
decorare , infuper etiam columnis ñrmiíïìmis ñabilire. Eodem anno mortuus
eft Mattheus Palatinus.
l Щ‘

С А P U T ХСП.
Quomodo carolus Rex Dominam Elizabeth Filiam Regis Poloniæ :luxerit
in сап/диет.

Алло Domi/zz' MCCCXX. accepit Rex Carolus filiam Ladislai Regis Polono
rum Elizabeth nomine; de qua anno Domini MCCC'XXÃ habuit Rex fi
lium nomine Carolum, qui puer mortuus ей, & in Alba fepultus. Anno Domi
in MCCCXXIV. in WyíTegrad in ferio Галей Remigii de eadem Regina , Rex
genuit filium nomine Ladislaum.

C A Р v T ХСЕН.
De jìmdatione Claigßri in Lippa.

nno Domini МСС'С'ХХ V. inchoavìt Dominus Rex Fratrìbus minoribus ædi

ñcare Ecclefìam in Lippa, ad honorem Beati Lays novi famili Epifcopi
Tholofani & сопГеПогйз ; qui fuit frater carnalis patris fui , fcilicet primogenitus
Regis Siciliœ, filius Mariæ Reginœ,ñ1iœ Stephani Regis Hungariœ, filii Belœ quar
ti profeffus voto ac habitu ordinem Pratrum minorum.

C А Р U Т mm
De nativìtate Lodovici Filìi Regis Caroli.
» nno Domini MCCCXXVI tertio nonas VMartiì'nzmis eft eidem Regi ñlius,
quem nomine hujus fandi confefforis confanguinei fui, Lays, præ gaudio
appel
zoo ILM._IoA.DE THWnocz
appellavit. Anno Domini МССС'ХХ VII. feria quarta ante Dominicam Ramis
palmarum Eccleíia Beatœ Virginis de Alba regali, quamvis plumbo teéta fuifTet
contra incendium, ut fuperius memini ; tamen ñebiliter ей сотЬийа, & tota
plumbea materia in laminas produéta de teéto ejus a facie ignis vehementis- flu
xit liquide licut cera , excepto uno campanili, quod fupra factiñiam ей, ubi
fandlorum reliquiœ quam plurimœ politae confervantur, quod nemo dubitat, eo
rum meritis remanliffe; fed nihilominus eandem Eccleliarn ройеа iterum plum
bo texit.

== - —

с А Р U т жест.
De nativítate Andrea: Dufis fìlz'i билет Regis.
Il End' anno in Еейо lanéìi Andreae Apoñoli natus ей ñlius ei, quem Апатит
appellavit.

C А Р U Т XCVI.
De' триаде, б” féroci [шт Felicìanir
Атм Domini MCCCXXIX. mortuus ей Ladislaus filius ejus (1). Сит au
tem iifdem temporibus Regnum Hungariœ pacis органе tranquillitate gau
deret, & fecurum effet ab holtibus circumquaque; pacis aemulus,y & invidiae
feminator diabolus mißt in cor cujufdam militis, nomine Feliciani, de genere
Zaach (я), inveterati dierum , & canitie jam refperû ‚ ut Dominum luum Re
gem Carolum , & Dominam Elizabeth Reginam , 6a duos filios ejus, Lays &
Andr-cum occideret gladio uno die. Qui Felicianus per Matthœum de Trinthinio,
quondam in Palatinum fuerat exaltatus. Tandem reliéio Matthaeo venerat ad
Regem. Huic , quod eum Rex Regio favore profequeretur, fecuro ingreiTu,
Regis janua abfque obice patebat. Porro , cum Rex una cum Regina & filiis
fuis praefatis anno Domini. МСССХХХ decimo quinto Kalendas Maji (3) ‚ feria
quan

(i) Chr. Bud. реши: 8 in Alba, tcrrœ gremio commendatur. (2) MS. Zäah. Edit. Brun..
An. Dom. MCCCXXXV. Kal., мы,
 i

€330!!ch HUNGAxolUM. zo!

quarta (1) poli ociavas Palchœ in luburbio calìri „будут! in domo lua pran
deret, ante Regis menlam clam fubintrando idem Felicianus aliitit 5 Gx evagina
to acutilïimo gladio vehementilïimo impetu , more canis rabidi immilericorditer­
Regem , Reginam , liliofque voluit jugulare , fed mìfeńcordia milericordis Dei
prohibente , quod voluit , non potuit elleétui mancipare: ramen Regis manum
dexteram leviter vulneravit; fed proh dolor! fanéìillimœ Regime dextrae manus
quatuor digitos, quos pauperibus & milerabilibus , atque abjeótis perlonis mile
ricorditer in eleemolynis extendebat , protinus amputavit. Cum quibus etiam
digitis innumerabilibus Eccleliis paramenta varia confuebat , & altaribus Sacer
dotibufqne ,` ornamenta de pretiolis purpuris tranlmittebat, & calices indefelle.
Cum etiam pueros Regios , ibidem alìantes , vellet occidere; pœdagogi puero
rum, videlicet filius Gywla , & Kemßch (2), & Nicolaus, lilius Joannis Palatina' le
interponentes , evadentibus pueris memoratis , lethaliter vulnerantur in capite.
Tunc Joannes filius Alexandri de comltatu Potokien/ì bonae indolis juvenis, vice
dapifer Reginœ tunc exiliens in iplum Felicianum quali incruentam beůiam ir
ruit, & cum hicello inter collum & lcapulam , fortiter feriendo translixit, & ad
terram dejecit. Hic, & inde per olìia, gladiatores, milites Regis, gladiis ter
ribilibus, membratim milerum laniantes , quoddam quali monltrum gladiis elfe
cerunt. Caput ejus Budam mittitur, manus & pedes, aliis civitatibus deltinan
tur; denique lilius ejus unicus adolelcens, & unus ei lidelis famuluslugam ca
pientes, evadere minime potuerunt , & in caudis equorum vitae terminum per
' ceperunt. . Quorum omnìum cadaveŕa canes in platea cum ollibus corrolerunt.
y Et dignum quippe erat, ut Felicianus, qui multos Chriliicolas, membris luis fe
' raliter mutilando , privaverat, iple membris omnibus julio Dei judicio, priva
retur; &, qui fuerat tortor pauperum indefellus , a communi morte hominum
exclulus, canina & lubitanea morte moreretur, ut quali canis cum canibus per
cìperet portionem. Filia quoque ejus Clara vocabulo , virgo pulcherrima, de
aula Regia extrahitur , & naribus cum labiis turpiter mutilatis, lolum dentibus
patefaétis , & ocio digitis ambarum manuum amputatis, pollicibus faltem rema
nentibus , per plurium civitatum vicos & plateas perduéia in equo lemiviva &
milera proclamare compellitur, in hœc verba: Qui Regi inßdelis di, per omnia рет
cìpz'at talionem. Altèra inluper filia iplìus Feliciani major ‚' Sebe (3) nomine , cui
\ dam

(1) Chr, Bud. feria пт'а. (2) MS. haber: _fi'líus Суша de Kençßch. Chr. Bud. autcm fm“
G_yula de Kmq/ich. (3) Chr. Bud. Zeba.
Sm'pt. Ref. Hung. P. L i C C
zo: II.'M.JoA.nBTHwnocz
dam nobili , nomine Kopai , matrimonialiter nupta ante cañrum LewJ, julfu
Emerici dícli de‘Beehey (l) , Caliellani iplius caliri, capite truncatur , & ipfe
Карлу in captivitatis vinculo mortis debitum folvit. Filii ejuldem infuper in in
fulam marinam per cruciferos tranfportantur, nunquam terrain nativam revifuri.
Multi denique de iplius genere Feliciani nobiles trucidantur. Sic igitur Felicia
nus infelix, lœl'œ majeftatis crimen incurrir , turbavit regnum , extinxit femen
proprium , fuam gentem infamavit & perdidit , efca canum eifectus, folutus a
feculo, ligatus eft in barathro, ac fepultus in inferno, mundo extitit fabula , 61
inlidelibus difciplina. Tam enorme factum, uno die vix creditur accidilfe hue
ufque, quo iliud accidit. Rex Carolus ventìs profperis navigavit, Gr crifpan
tia maris aequora, fuae fortunae carina,ad votum fulcavit. Sed jam fortuna verti
bilis averla facie valefaciens terga vertit; quia undique bellìs infurgentibus fua
expeditio vincebatur , pedum etiam ac manuum dolore nimio torquebatur.

С А Р U T XCVH.
De Bello Caroli Regis cum Bazarad (2), Wayvoda Transalpino, infeliciter
„ge/io.

n anno eodem, quo Felicianus indignœ memorize, periit, videlicet anno Domini.
MCCCXXX. cum Rex copiofum exercitum congregalfet, non tamen to
tum fuum polfe; quia & conñnia regni fui in diverfas expeditiones contra
adverfarios ejufdem regni quam plurimos, dellinaverat pugnatores ; ipfe
vero per Zenrim (3) in menfe Septembri tranlìulit fein terrain Вязать! ‚ Иду
‘vodœ Ulathorum ad inductionem `Thorme , Wayvodie Tranßlvani , Gr Diony/ii,
filiì Nicolai, lilii Ancha (4) quae terra eftinhabitabilis genti igiiotae: ut de
ipfa terra ipfum Bizarad Rex expelleret, aut certe terrain iplius uni ipforum
infultaiiiium traderet poliidendam; cum ramen ipfe Princeps cenfum debitum
Regiae majeftati femper lideliter perfolvilfet- Cum autem Rex Zenrin , & са
ftrum iplius recepilfet , Dionylio tradidit memorato omnia cum dignitate
Banatus. Quo facto Bazarad Regi lic mandavit nuntios per honeftos: quia
- vos

(к) Idem: Bleche Familiari: Regis. (2) MS. Ватты. Edit. Brun. Вору-ад. (3) MS~ ‘l Chf
llud. Зенит. (4) MS. Jaiicha Chr. Bud. Joann.
 'y т... 'vf-v ----- „_1-v1

`Canonica HuNGAnon'ur/r. 203

lvos domine mi Rex .'Iaboraftis in convocazione exercitus, laborem ue/Írum retompen/Zl.
bo , VII. millibus marearum argenti. ijam etiam Zenrim сит ßtis attinentiis
nunc habetis prix manibus , per potentiam pacifica vobis tradam; йфсргт eenßtm ,
quo teneor ‚ 'ueßrœ сотне fideliter perjolvifaciam , omni anno. Et nihilominus
unum ex jiliis tzt/Iris ‘ve/lne curia ad jeruiendum deputabo, meis' pecuniis f5” expen
ßs, tantummodo reuertìmini in pate 'veßra ‚ Ö’ per/onarum perieulis prœtauete; quia,
ß ueneritis ulterius, perieulis minime тает. Quo audito , Rex elata mente,
in tale verbum prorupit, nuntiis lic dicens»: Sic dicite Bazarad: ipfe dipa
_llor отит mearnm , de jìiis latibulis , per barbas _lilas extraham. Tunc quidam
lidelis Baro , Donth nomine, eomesdeZolio & de Lipto (l) lic ait ’Regi :
Domine , cum magna интиме, vobis , ö’ ad honorem 've/lrum, ipfe Bazarad lo
quitar; ideirto , Regie benignítatis favorem , f5” plenam dileflionem gratiœ , ei ‘ve
litis per 11e/tras literas remandare. Tunc Rex , verbum fuperbiae à comminatio
nis fuperius propolitum , iteravit , & reliclo conlilio faniori , protinus ultra
pugnaturus procellit. Et cum libi & fuis , in terra ignota , & inter alpes,
& montes lilvarum , victualia invenire nequiret , famis inedia, ipfe Rex,
milites & equi fui , laborare protinus cœperunt. Quo facto , treuga ordina-y
ta , cum Bazarad , & data fide, ut ipfe Regi pareret , в; fecuritatem , Regi
cum fuis omnibus , redeundi praeberet , & iter rectum oftenderet. Rexre
vertebatur fecurus , & conñdens in lide perlidi fchifmatici, venit in quandam“
viam , cum toto exercitu; quœ via erat in circuitu , & 111 utraque parte
ripis prominentibus circumclufa , & ante , unde erat dicta via patentior, in
daginibus loci , fortiter fuerat circumfepta , per Ulachos. Rex autem & fuiÍ
omnes , cum nihil tale quid penitus opinarentur , in ripis undique Ulachorum
multitudo innumerabilis , fuperius difcurrendo , jacula jacientes fuper Regis
exercitum , qui erat in fundo deprelfae viœ , quae nec via dici potelì , fedi
quali navis lirióìa , ubi propter prelfuram , cadebant dextrarii fortillimi ,.
cum militibus circumquaque; quia nec ad ripas utriufque lateris viae,propter
praecipitium,al`cendere poterant contra Ulachos : nec ultra procedere ; nec fu
gœ locum habe'oant , propter indagines ibi faélas: fed etant omnino licut ì
pifces, in gurgullio vel in reti comprehenli; cadebant juvenes & fenes ,.
principes & potentes , line deleciu. Duravit quippe lic ille miferabilis even
tus , a fexta feria , ulque ad fecundam feriam. In quibus diebus , collide
Cc 2 barr

l) MS. Lipton.
104 П. М.]од.т›в_'1'нтпосъ
bantur invicem milites е1е&1‚ ñcut in cunis moventur &agìtantur infantes ‚
vel licut arundines , quae vento moventur.
Faéta еП: autem ibi ûrages maxima , & cecidit militum & principum ac
nobilium incomputabilis multitudo. Feria VL in vigilia Beati Martini, &
рой in fequenti (l) ibi etiam occubuerunt tres praepoliti , videlicet , magi/ler
Andreas , prepoßtus, Alben/is Eecleßœ , vir valde venerabilis , Vicecancellarius
Regiee Majeitatis exiliens , cum ligillo Regis periit; item Michel, pupo/itu:
de Pofrga , & Nicolaus , prepoßtus de Alba tranßlvana : item Andreas Plebanus
de Sarub (2), 8: Frater Petrus , de ordinePrœdicatorum, vir honeftus , ат:
mortis poculum acceperunr. Quia in cerebra capitum eorum , ligneos clavos,
milerabiliter añixerunt. Quidam etiam Sacerdotes , qui erant Capellanì Regis,
Гипс occiñ. Cumanorum denique corruit inœûimabilis multitudo. Cadavera
enim omnium , tam virorum Eccleiìaûicorum , quam laicorum nobilium, in
loco certaminis , ibidem tempus refurreélionis generalis expectant: nec chari
eorum , potuerunt fuos dileélos , proprer hoûium incurfus , aliquatenus re
habere. Tulerunt ergo Walachi multos captivos , tam vulneratos , quam
iilaefos; öl acceperunt plurima arma , veítesque pretiofas , omm'umque elifo
rum pecuniam , in auro &argento , & vafa preriofa , ¿r baltheos. Mul
taque marfupia latorum (3) grofTorum & ñorenorum , ac equos multos , cum
fellis & frenis , quœ omnia portaverunt , & tradiderunt ipli Bazarad , Way
vodœ. Rex autern , mutaverat armorum fuorum infignia: quibus induerat
Defeo (4), ñlium Dionyßi, quem putantes elle Regem , crudeliter occiderunt.
Rex vero ipfe , cum paucis , per tuitionem fuorum aliquorum ñdelium , vix
evalìt. Stabant enim in circuitu ejus , quali muri lapidei: magiůer Donch,
cum Ladislao ñlio [по ‚ & cum militibus aliis , de familia Regis; Gr magiûer
Маг-Ниш: ‚ ñlius Bercud (5), qui omnes iétus gladiorum & fagittarum , fuper fe reci
piebant , velut imbres pluvíarurń , ut Regis vita , a mortis ímpetu fervaretur.
Cadebant etiam in circuitu exercitus ,de canina multitudine Walachorum , qua
й mufcœ , quae perdiderunt fuavitatem unguenti; cum Ghrifiìanum populum,
С; ип&оз Chriñi Sacerdotes , immifericorditer percullerunt. Quorum Wa1a~
. cho

(I) Chr, Bud. fupplet: Feria fecunda. Quorum ушат uni/‘erabilcm eventum , ‚типе: E! faxes , da
minœ cum ancillís , in cq/lro Themefuar , qual idem Rex fundqß'e perhibetur , deplanxerunt . Et con
turbata eß , illo die ¿e hora , felix Pannonía. Proh dolor .'propínavít “И: amariludìnem , сиди: тете
ria мыл: ф. Nam ibi occubuerunt, duc. ut fuperius feqnitur. (2) MS. а: Chr. Bud. Бани. (3) It!`
щит in MS_ (4) MS. 6: Chr. Bud. Dejev. (5) MS. Berend.
 С‘нноп1сьн‘иыв’Ак-опвм. 2‘05
chorum numerum , ibi per Ungaros occìforum , {ubtilis folummodo infernalis
compotiûa , collegit. Rex autem , cum tali eventu venit ad Temefuar; 6x
íìne mora venit deinde ad шифр—ад. Porro, cum Hungari , fortiflima & du
riiïìma praelia ubique gelñffent , il'tud eifdem accidit; ne propter victoriam
frequentem fuperbirent; vel cette , рой ГирегЫат prœcedentem , corriperen
tur; ut humilitatem difcerent, & docerent, quatenus (I) divinœ dileóìionis gratiam,
per paternœ correéìionis Бадена, uberius mererenturzquia illos corrigit Deus pa
_ _“`._ .‚ ter,quos (Шаги/172120 Domini milleßmo tercenteßmo triceßmoßcundo,in fefto Sancti
Stephanì Regis , habuit Rex lilium , quem Stephanum nuncupavit. Anno Do
mini millç/ìmo tercentq/imo trireyimo „то ‚ egreiTus ей Rex de иск/руда ‚ сит
Andrea filio fuo , puero lex annorum , in menfe Julii , G: perrexit cum bona.
comitiva militum , per гадким , ultra mare , ñlium fuum , per volunta.
tem fummi Pontiñcis , domini fcilicet Joannis viceíimi fecundi , & ad infian
tìam & petitionem inclytilïìmi Roberti , Regis Siciliœ , regni ejusdem co
ronaret in Regem. In cujus Regis comitiva, profeéìi Гипс, Chanadinus, Аг
сМерф-орив Strigunìenfzs ; Andreas Epyìopus Waradincn/ìs; & Jacobus , Longa~
щам Pìiy/icus , Epyŕopus сшитым ; & magi/kr Donch , {ирга nominatus;
& alii nobiles plurimi de regno. Qui Rex rediit cum fofpitate, in menfe Mar
‚ tii , cum fanitate omnium fuorum , qui ipfum fuerant comitati : ñlium autem
fuum ibidem reliquit , non tamen coronatum , ficut optabat; fed fub tutamiŕxe
& protectione Regis Roberti , patruelis fui. Qui Robertus , etat Rex Siciliœ,
vir magnœ fcientìœ & fanéütatis; fed decrepitus jam œtate , volebat renun
~ciai'e feculo &Regiœ dignitati , ut contemplationì vacaret , & puer memoratus
in Regnum fuccederet. Sed tandem , faniolri ufus coníilio , noluit culmini
Regiœ majeftatis cedere , dum viveret: fed poll mortem ipíius, conftituit pue
rum in Regno luccelTorem : quia hœres , quem habuit Rex Robertus, mor
tis debito prœpropere obedivit. Anno Domini MCCCXXXV. circa feltum fanéti
Martini Joannes Rex Bohemorum , cum Carolo ñlio fuo, & Rex Polonorum, ve
vnerunt ad Regem Carolum , in Hungariam , ad caůrum Wyffegrad , pro per
’- petuœ pacis concordia componenda , quod & faéìum ей. Omni enim die,
ad prandium _Regis Bohemorum , ex magniñcentia Regis Hnngarìœ , expen
debantur duo mille & quingenti panes , & de cibis regalibus , copiofe, pa
bulum etiam equis ejus , periingulos dies , viginti quinque garlt-tœ. Ad
Cc 3 pran~

(l) Hic in тешат: textul , Codex MS. Bibliotheca Анат: Vindobonenñs , defini:`
 зоб П.М.]од.вв'1`нчкост

prandium vero Regis Polonorum ,-mille &quingenti panes ,de eibariis etiam abun
danter. De vino autem , expenfae Гипс сепшт d: octoginta tunnellœ. Re
muneravit autem Rex Hungariœ , Regem Bohemorum , diverñs & pretiolis
clinodiis , Yvidelicet; quinquaginta valis argenteis , duabus pharetris , duobus
' baltheis , & una tabula pro fcacis mirabili , duabus [ellis inϖimabilis pretii,
uno bicelli i, valente ducentas marcas argenti , & una concha margaritarum,
mirabili opere compolita. Item, quia Rex Poloniœ , erat Regi Bohemorum
cenïualis , & quia Rex Hungariœ Carolus \, habebat fororem Regis Poloniœ
in uxorem , dedit ei Rex Hungariœ, idem Carolus, ad redimendum eundem
Regem , de folutione cenfuali,Regi Bohemorum , quingentas marcas auri pu
riíïimi; &ibi ordinatum ей ‚ ut , li quenquam ipforum Regum`, vel regna
eorum , holtis invaderet , ceteri in ejus adjutorium & juvamen feñiriarent. Et
iüud fuit confirmatum inter eos , cum magno fœdere juramenti.

C A Р U Т XCVIIL
De Incidentlbus quibusdam.
тю Domini MCCCXXXVIII. circa Гейши Аройо1огпт Petri & Pauli,
dominus Lothka Dux Ruthenorum venit in Wyffegrad , cum eleé'to' ро
pulo militum fuorum , ad Regem Carolum Hungariae , promittens ei omniis
amicitiae incrementum. Аппо Domini MCCC'XXXIX. Kazimyrus Rex Polonia,
in menfe Julii,l venit in Wyffegrad, ad Carolum Regem Hungariœ , cum
Epifcopis & Baronibus regni fui , & de confermi &`voluntate omnium iIlorum,
regnum Poloniœ , libere reiignavit domino Ludowico , filio Regis Caroli , filio
lororis fue z eo , quod non haberet filium ; & ad hoc confecerunt evidens
inlìrumentum. Anno Domini MCCC'XL. & duobus annis fubfequentibus ,
videlicet ХЦ & XLII. infinita multitude locultarum,ingrefl”a ей per Syrmiam,
in omnem ракет Regni Hungariae , tranfiens turmatim , volitando, & gradi
endo in terra fuper omnia viventia in arboribus fegetibusque , ac graminibus
poteûatem accipiens praeter foliavinearum. Рой triennium autem in circum
_ jaeentia regna тезисе: Poloniœ , Bohemiae , & Aultriœ recedentes fe diviferunt
ufque ad Italiam & Franciam , & lic morte perierunt.

en..
 A.n_.ЬА<А_

CHRoNIcA HUNGmnonúM Пёс?

f ¿s

CAPUTXCKX. '
‚ De morte Regis Caroli.
Неите ! quia hujus mundi decus & gloria a primœvo temporis fpatio nun
quam in uno Наш permanens ; led lemper variando verlaliter atque caduce'
le protendens in nihilum , tanquam aqua decurrens , incedit. Nam omnia ,
quœ a terrae gremio ulque ad circumferentias cœli , ambitu orbis continentur ,
dilabuntur in сенат. Et quia nec ulli mors impia parcendo , nullaque pacis
conditione limulando mileretur , cadit vita humanal prae timore iplius , dum
Нате putatur quali llos , & protinus aret. O mois ! quae per excellus delicio
rum veteris parentis protoplafti , morlu pomi noxìalis , diabolicœ fraudis 111111
gante nequitia, prœconcepta , ferpentino veneno , virus iniquitatis infuudens in
orbem terrœ , lilios ejuldem protoplafti , impavida non timens, neque verens,
dolo fraudis repleta diripiendo , intrandi femitas primitus quœritalìi, mirum eli,
quod tanta gulolitate inlatiabili cadavera mortuorum deglutiendo non fatiaberis.
Et cur de corpore fœtidillimo mortuorum quam vlvorum congaudendo gratu
laris ? Non enim ad domum convivii , & cujuslibet folennitatis felium ; l'ed ad
locum luétus' plus feliinas temere properare : neque calas pauperum , neque
aulas, feu atria Regum nullo nuntio mediante adire formidas; nec non conju
gatos ex vera dileélione matrimoniali invicem copulatos divortionis vinculo in
nodare.pavelcìs ; lilium a patre , patrem a lilio feparando. Nonne amaram,
duram , crudelem , & impiam te fore oliendebas , dum anno Domini MCCC.
quadragejimo
gulti calirumfecundo , lequenti
fortillimum die divìlionis
inœllimabilis Apoliolorum
altitudinis , & murosXVII. Kalendas
ejuldem Au
inexpugniby
bilis , cui nec vis , nec potentia hujus mundi poterat quoquo modo dominati ‚
tuœ vulpinae dololitatis aliutia , clandelline invilibiliter introire non expavens ,
& ibidem hollilitatis arma in anima potentillimi Principis Domini Caroli Dei gra
tia Regis Hungariœ , cujus potentiam Altillimo taliter dilponente , Dalmatia ‚
Croatia , Rama , Servia , Gallieia , Lodomeria , Cumania , Bulgaria , tota
que Hlmgaria , Salernaque , ac mmzs Saníli Angeli, alia quoque regna , puta,
Palonierfe , Bohemicnje , Au/lríenjë , ac circumquaque adjacentia trepidando ab
horrebant , immittere non metuens , iplum quadraginta duobus annis , & non
pluribus vitae comitem regnare permililìì , led acriter , tua dololitate conlueta,
de medio, regnicolis manilelle cernentibus , felicillimaerecordatìonis pium Re
gem nolirum famglillimum ; поп gazis ac pretiolis veltimentis , geminis & pre
по
 \

208 II.M.JoA.nnannocz
tiolis fplendidis margaritis adornatis auro & argento defuper contextis ; fed fpi
ritu viviñcato, fpoliando fubtraxifti: & iplius fplendentes honores in nihilum , in
terram humando obumbraíli. Noviíïime vero videntes ipfum regnìcolœ elle
pium ac exaltatum, íicut cedrum Libani, tranfeuntibus, 6c quœrentibus eum fuis
regnicolis , & ecce non erat. Ideo propter шиш grande faéìum nefarium om
nibus revera dileéliñìmis Catholìcœ ñdei cultoribus , pariter ñdelitati femitarum
adhœrentibus, pium ей ‚ hunc ipfum dominum Regem Carolum Here, & iplius
morti, proh dolor! lamentabiliter condolere. О quantus fletus ‚ quanta la
menta Prœlatorum , Procerum , Baronum , nobilium, virgìnum, dominarum,
à cujusvis ñatus & conditionis homìnum ; fpecialìterque dominœ Elizabeth fere
nìllimœ Reginœ , chariíïimœ confortis ejufdem, & domini Lodowíci , nunc Ка
gis , ac StephaniDucis ñliorum ejus. O quis conlideraffet ‚ ¿L confiderare an
tea prœmeditando debuiíTet , quod tam ineffabile gaudium & hilaritas , vultus
fcilicet ferenilïimœ dominae Reginœ tam crudeliter afperitate lachrymarum lit
jam mutatus , в: rivulis gurgìtum ad inñar aquarum ab oculis ejufdem , ufque
ad terram , a tempore obitus ipiius inceffanter currentibus humefaéius , & orga
nica vox , clamoris & gemitus ejufdem , & fuorum regnicolarum ad orbis cœli
fummitatem perveniendo, œthera quali compari compulerit; in tantum , ut fol
fui optimi coloris radios plurimum vifus fuerit obfufcare. Tandemque die Ге
quenti ob prœceptum агаве dominœ Regime , Archiepifcopis, Epifcopis, Pr'ze:`~
latis, Baronibus ‚ Presbyterìs, fratribus, clericis omnibus , fìmul convenientibus,
& lachrymabiliter proceílìve pergentibus ad diélum cañrum devenitur , ubi
preńoliñimum caput ejus juxta decentiam Regní fui honoris corona aurea , cor
pufque iplius fplendidiílimum , tunica fcarletina , ac etiam caligis , falutaribus
gemmis pretìoliilimis contextis , Gr defuper'calcaria aurea , pulcherrimis pedi
bus [иге excellentiœ anneélendo induentes, de prœdióìo сайте inexpugnabili , in
Eccleiiam parochialem Virginis gloriofœ in Wyfïegrad civitate coníìruétam ,
planéiu magno deferebant. Planxitque eum univerfus populus civitatis , plan
élu magno valde. Peraétis autem ibidem divinis inflitutionibus , & miffarum
folennibus corpus ipfum fuper cimbam per decurfus aquœ Danubialis in civitatem
famoûílìmam, Видали videlicet, ей delatum. Antecedebat autem Hebiliter ipfam ‘
multitudinem Prœlatorum , Baronum , & regnicolarum , & vexillo triumphali
miles famoliíïimus ‚ atque manu fortis Laurentius Заявив; cujus intererat
tempore vitae iplius Domini Regis ex officio eidem incumbenti, vexilla rega
lía гене, loco opportuno. Ubi omnes cives diéìœ civitatis famolillìmee,> Sacer
dotes & Clerici ‚ ас viri religioû ‚ ipfamque inhabitantes alii proceílìve per
gen
 CHRONICAHUNGARonUM. 209
gentes , condolendo oculis lachrymantibus, vellimenta lugubria portantes, ob
viam iplius corpori ufque ad Danubium procelferunt. Et dum in dictam ci
vitatem adduxilfent , fupra corpus ipflus cantica pfallere , & alia divina olii
cia , ut mos ей , pro exfpiratis, eorundem per totam noclem preces offerre
cantando non celfant fummo Creatori. Tertio autem die obitus iplìus in ea
dem civitate , medio temporis fpatio , quoufque divina oñicia vel mylieria in
cepta , & milfarum folennitates modo debito peragerentur; tres folennes dex
trarii iplius Domini Regis Caroli fuis phalerati purpureis operimentis , fuper
quos milites lirenui , armis ejuldem Domini Regis induti , fedebant, ante fores
Eccleliae lieterunt. Quorum quidem Vmilitum unus armis tormentalibus Regiae
Excellentiae convenientibus erat ornatus r, & alter ad halìiludium aptus; tertius
vero armis bellicis Regiae Majellati competentibus erat circumfpeclus. 1n quo
rum quidem militum dictis regalibus equis inlidentium , galeis aureis , coronis
circumdatis , inlignia lub forma llruthionis avis, , quae per ipfum Dominum Re
gem vita вы comite haberi , & ferri conlueverant , habebantur. Univerfa
namque ferramenta llreparum & habenarum , feu rudibularum , & alia ad ip
fum fpeclantia de argento inaurato , juxtadecentiam Regiae Excellentiae fabri
cata exiliebant; corrigiarumque cinguli & frena , ac limilia alia cum theniis
& ройеп15 fericae fubllantiœ contexta fuerant. Nobililiimis namque picturis
purpureis , geminis & lapidibus pretiofillimis dicti trini dextrarii Gt milites in
perfona «Sz fpiritu ejufdem Domini Regis fuper ipfos tegebantur. Quos ut,
dum cujufcunque conditionis hominesl afpicìebant , & dicta ligna regalia intue~
bantur , eo , quod idem Dominus» Rex hacienus Imperium Regni Hungariae ,
habitis praemillis lignis & dextrariis feliciter gubernaverit ; mox prorumpebant
in fietus validiliimis œthera ululatibus propulfantes. Peracìis tandem divinis
inliitutionibus ,_ & miliarum folennitatibus non more aliorum quorundam Regum
dudum defunctorum , quos felicillimœ recordationis fcripturae aliarum epiftola
rum venerabilis commendat aucloritas, velata facie , nec corpore ejus alícu
jus diei fpatio celato , prout abuliva confuetudo aliis vicibus quorundam Re
gum funeribus perhibetur allruxilfe: fed manifelie omnibus praefentibus , fa~
cie ad faciem manifefte cernentibus , ad Albam civitatem deferebatur dictum
corpus tumulandum. Inde autem ferendo corpus iplius ad quamcunque man
lionisîvillam _deveniebat ~,d omnes homines , tam viti , quam mulieres lachry
marumfñetuÍcondolentesclamore maximo in amaritudinem converli , =aethera
propulfando), refonabant. Dumque ad Albenfem civitatem dictum corpus per
veniret nitidillimum ; modo ,­ quo luperius allegatur „ Praelati , Presbyteri ,
Stript. Ref. Hung. P. I. Dd ‚ С1е—
210 YII.M.Jova.`nlsTawnocz

Clerici, aliique regnicolœ , ac cives diůœ civitatis extra civitatem celeriterper

gentes, ipfumque corpus viviiicato fpiritu fpoliatum amariílìme circumfpiciem
tes in inenarrabiles Hetus ‚А eo viio ‚ prorumpenres illud intra civitatem detule
runt. Illi quoque Sacerdotes 6r Clerici per totam noétem hymnos & pl'almos
Deo decantantes in vigiliis paufando deduxerunt noctis prolixitatem. `Dieque
lucefcente , inceptis divinis «Sz millarum folennitatibus quoufque divina туйе
ria incepta , «Sr miiTarum folennitates , more debito eodem die peragerentur;
antediéti trini dextrarii ipfìus Domini Regis modo praemifï'o> pbalerati , pur
pureìl'que cooperimentis decorati , fuper quos prœfati milites ltrenui arma
ejufdem Domini Regis induentes, ante fores iplius monalierii , ut ей ргэет1Г—
lum, fteterunt perdurantes. Et demum eifdem digne completis &conl`ummatis,
quae in eodem die celebrari debebant; in lummo'monafterio, ubi fanátillimi Re
gis Stephani , & Етег1с1 Ducis 6111 ejus fanétiílima corpora diveriis corrufcan
tia virtutibus & miraculis in Domino feliciter requiefcunt, ¿t fumma pietatis оре—
ra, ipfa benigne implorantibus, milericorditer partiuntur juxta altare magnum in
vellimento regali , ad hoc libi debito per prœdiétos enarratos Dominos & Ar
chiepil'copos,v Praelatos , & Abbates facris veñimentis indutos extitit tumula
tum , & omnes unanimiter planxerunt eum , lîmul in unum dives & pauper ;
in tantum , ut marmorei lapides , denlìtate lachrymarum plurimum fuerint hu
mefaéli. Tunc enim tam maximo clamore gemebundi omnium circumilantium
fauces raucœ l`aé`tœ funt ; oculique ipforum prœ tamis lachrymis, viiibus natura
libus fere defecerunt. Ubi etiam venerabilis in Chriíto Pater Dominus Chanadi
низ Strigonien/is Archiepyeopus de obitu iplius Domini Regis falubri ac pio fermone
intentos animosär pia corda circumfìantium , linivit condecenter. Cujus quidem
lachrymolìtatis , & inenumerabilis mœllitiœ prœtextu , creditur eos , qui Re.
ges tumulari non conlpexerunt , de acerbitate doloris , inftillationeque lachry­
marum , quali imparticipes , & infcios fore & extare. Attamen non mirum ,
quod omnes creaturœ carne & pelle vellitœ , ut ей prœtaétum , per lapfum
veteris parentis protoplalîi in culpam , lint moriturae. Nam in omnem ройег1
tatem moriendi legem condidille videtur generalem, & incommutabilem : adeo,
ut Altìflimus proprio 6110 610 licet Deitate vellito parcere noluit; fed pro nobis
omnibus tradidit illum. Non igitur quifquam indignando Creatori propter Га
élum mortis inevitabile росей obviare: & quia non ей fapientia , neque pru~
dentia , neque fortitudo , neque conlilium contra Dominum ; fed potius feren
dus ей gravis eventus necis patienter , quìa , quod donaverat Dominus , acce
pit, & in die illa furreéìurum in iplo. Tunc ibidem prœdiótum fupremum`mo­
na
 CunonxcxiHuNGARonUM. 211

nalierium cum aliis Eccleliis , innumerabilibus muneribus regalibus , ¿t oblatìo~

num maximis quantitatibus extitit donando remuneratum. Et tandem antedî­
¿ti trini dextrarii folennes cum armis & operimentis omnibus ipforum gloriofif
iimis , feu attinentiis , cum fartaneo curru , feu mobili aut oliilario regnali ,
íigno regio defuper forma avis Rruthionis deaurato , 6r gemmis adornato cum
feptenis notulis globari'ous argenteis , & ñmiliter deauratis ob planéìus memo
riam ineffabilis , & юаня amaritudinem , jam азах Domini Regis in polie
rum femper in memoriam revocandi, cum innumerabilibus, fupradiéiarum quanti
tatum pecuniis diëto monafterio dati & concelli extiterunt. Cujus quidem do
nationis & oblationis maxima quantitas ibidem die tumulationis faéta , data , &
conceffa in prœfenti fcriptura feriatim non ponitur; ne calamis fcrìbentium pa
riterque legentibus , fafìidium multiplicationis generaret fua prolixitate. Dein
de vero potentiíiimi Regis obitum famolìfïìmus Rex Kazìmirus Poloniit proxi
mus ejuldem , & Marchio Мотом in Wleegrad venientes , condolenti ani
mo celebraverunt. Demumque trigìnta diebus completis quarta feria proxima
ante AlTumptionem Virginìs gloriofae, tricelìmum diem ipíius Regis Caroli , cum
magna folennitate milfarum peraéìuri , ut fuperius extitit enarratum; Prac-:la
ti. Epifcopi cum Baronibus quam pluribus Albam , ubi corpus iplius Domi
ni Regis Caroli folenniter in Domino requielcens , extiterat tumulatum , acce
dentes , ibique Albee , .& in Wleegradienli civitate Domina. Regina cum ñ
lio fuo Lodowico , tunc Rege coronato, ûbi prœdileéìo5 aiiilque Prœlatis ,
Epifcopis , Presbyteris , Baronibus , ¿t plurimis Chrilii ñdelibus funeris obie
quias devotilïìme celebrarunt. Et totius regni univerfales etiam, in toto regno dif
fufœ, eodem folennitatis voto & miiTarum folennitatibus dictum oñicium celebrantes,
compleverunt. Imploranda ergo el't unanimi confenfu clementia Dei omnipo
tentis pro eodem Domino Rege Carolo ; ut cum anima ipfius clementer difpen~
fet, eidem indulgendo, & in numerum, ipíius animam, ac cœtum fanétorum con
felïorum Omnium, acRegum Stephani & Ladislai dignetur collocare; в: prout, quod
' in prœfenti feculo regali triumpho vixerit ; ita etiam in futuro feculo
cum Angelis valeat exultare (1). _

Enit fecunda pars Chronicœ Hungarorum.

Dd2 ME

f (i) In сыне. Budenñ , ai швом Brunnenß hic шиши.

 \ .

2l'V П. М; Joli. DE THwnocz ‘

М ÁWTRA
DE MORTE CAROLI REGïS.

Supreme Rex Chri/ie ! finis hominis extitit in te.

.Ergo propitius jis nobis` omnibus unus.
Tolle pereatum no/lrum , delegue тешит ,
.Et Caroli Regis , qui etßìt men/ibus i/Íis ,
¿luga/lo primo , cum jòl 'veijàtur in cancro.
Soquenti jeßo , quod eff divi/io, prima.
Atque die ; numerum eompleoit anima notum.
Quad pepigit qui/¿lue Rex Prineeps ru/licus 'vere
Tenetur modico hoc corpus tempore dico :

Non mujus longum фанат trium quam dierum.

Sie fêria jèxtu Dominus jepelítur in umbra.
l»S'u/ŕepimuiilue Deus Regnum eepit Ludowieus

.Anno Ã'lilleno trecenteno fore noto.

Ita completo finit hie quadragintaque jëeuudo
Aßlum juum jäit Rex jùpremus quoque Regum.

PARS
 CHnoNIcaHUNGARonUn/r. 213"

Р А R 5 Т.Е R Т I А
carnose-from: HUN-reanimeren,
DE

LUDOVïCO НЕБЕ.

11\ТС‘1Р1Т PROLOGUS
IN

TERTIAM PARTEM
сывожксж HUNGARORUÍM.
A

IOANNE ARCHIDIACONE DE KIKULLEW

COMPOSITAM.

#bis
‘ Rex Regumöt Dominus dominantìum univerlae terrœ,qui
‘my fupra cunéla tenet in excellis Imperium ., dat elle re~
bus ,­ &'dil`penl`at, prout Vult., culmina dignitatum, & fapien
tia ., ’& fortitudo ejus funt , \& iple mutat tempera 6r œtatcs,
transfert regna atque conltituit, Dominus fortis & potens ,
Dominus potens in praelio; а quo omnes poteliates, velut
ex fole radii derivantur ; fub cujus Imperio Reges regnant.,
~& principes dominantur. Ipfe quidem ell exercituum Domi
nus , acìes inltruens, roborans animos, docens manus ad prae
lium' , ôtjultiñcationes l'uas , potenti virtute purilicans .‚ quos
~ voluerit fubjacere , fubjicit principum poteliati, Oportet er
dg go
~214 ILM.joA.DBT1-1wnocz

go princ'ipem ferialiter regnantem, & viéìoriofe triumphantem

culminìs poteliate а Deo fore exaltatum , odore bonae famae
exornatum, caterva militiae decoratum; ut praecelii ejus nomi
nis fama difperfa per orbem ., & confcendens de geliis laudabi
libus in excelfum, laudari mereatur apud Deum , & extolli
laudibus diverfarum nationum, Hinc ей , quod peritifïimus
Princeps Philofophorum Ari/fatela in libro fuo de fecretis Ге
cretorum vad Alexandrum ita. fcribit: Pi'imzim ìnßrumentum
imei/662m, ф deyìderium допейте ; quia.qui ver@ dryìderat
bondmf/Imam famofus т; Ea” glorìoßfs. Fama ergo principa
liter , & рег Ге1рГаш appetitur in regimìne: quia regnum non
appetitur propter fe , fed propter bonam famam.' Initìum
igitur fapientiae & intelleéius ей deńderium bonœ famae. Et
perfuadendo fubjungit: Лиде igitur ‚ о Alexander., Ü’ dilì e
deßdcrìzmz доте fdmœ; guia non е/Ё pretium , non ¿ß t е
faul-us ., qui ЛИ paßt тел/[теге ‘Ьопат famam. Prœterea,
fapiens & facundilïimus Иудин: in libro de re militari fuper
omnia commendare Videtur militiam & bellorum indulìriam.
Нос enim fecundum ipfum ей, quo Romani maxime exal
tantur; quia maxime dederunt operam rebus bellicis, & fum
mopere ituduerunt , quomodo 11Ь1 poffent fubjicere nationes:
propter quod , fecundum eundem , hoc debet elle principa
lilïimurn, in intentione principis , ut abundet ,in civili po
tentia , & ut per eam fibi fubjiciat nationes. Rurfus alibi,
per quendam prudentem fcribitur: dum fortìd laudanda , ас
digne memoranda , Principum ас militum gßßa , £9’ bellico/d
exercitia , титры: , czzßis [анашу ‚ 89" @ventas ‚ ad те
moriam paßeroi'um ßribimz/s ; quid aliud dgz'mus , ni/ì quad
incitamentum bellicnm promovemus ? per quad @irma/0s am'
mos nuditorum ad bel/0mm exercitid accendimus; ш [юс сх
ет
 \

CHnoNrcaHUNGanonUM. 2I5

emplo fortiores ät’ ardentiores reddantnr ad labores , Es’ belli

eas рамам: tolerantias ; quia prreteritoram еде/111151510 ф‘ in
/ŕructio payieriornm Quamobrem de geltis Illultrillimi Princi
pis Domini Lodowici, ex Regum fanctillimorum profapia ori
undi, Dei gratia Hungariae &c.' 6r bellorum exercitiìs Газе gen
tis & militiae , quamvis pauca ex pluribus ., ne per negleétus
incuriam , labantur in oblivionem: ego , З‘оатгез‘, nunc Ат
ebidiaeonus de Kikullew , in Eecleßa Плит-папа , I/’iearins
` Strigonienßs infpiritzlalibus generalis,tunc, licet indignus.ßio­
rum/ecretorum notorias., polterorum notitiœ duxì commendan
da ordine fequentium, continuando per capitula , & partículas
terminatas fub certis titulis; ut in promptu inveniatur, quod
quaeritur, pro legentium utilitate; & in quatuor particulas ,
ut infra, de qualibet partícula per fe рейса, clarius apparebit,
dividendo feu diltinguendo. Si quid autem minus reéte inve
niatur , vel inconvenienter propolitum; Lector providus 6c
’benignos fupplenda fuppleat, _6c corrigat, quaefo , line inju
ria , corrigenda.

CA
216 II.M.JoA.nETHnowcz f

САРЧЗТ Е.
De Coronation: , ae Ivita, 8° exercitiis Lodowici Regis.

Sane cum idem Rex Lodowi'us gloriofo principe Carolo , Rege Hungaro
rum , & ejus genitore, beatae memoriœ, ex hac vita per Dominum vo
cantem migrante, Dominicae Incarnationis MCCCXLII. fuae vero œtatis deci
mo leptimo anno, die Dominico, proximo рой feltum diviíionis Apoltolorum
in urbe Albœ regalis, magnatum', procerum, baronum, militum , ac commu
nitatis nobilium regni Hungariae, voluntate unanimi, & favore prœcedente(t),
folenniter & feliciter in Regem coronatus extitifïet; & eidem genitori 610 1п re
gni folio jure naturae debito fucceliifiet; ac 111 juvenili flore regnare cepifl'et;
maturiratemque juventuri praeferens, crefcendo bonœ indolis juvenis, difcretionis
rationem amplexatus fuilTet: magno virtutum crevit augmenro reminifcens,
quia multi viri fortes pro patria fanguinem fuum fundendum elle , dixerunt, nec
fundere dubitarunt, quod glorìam etiam apud polleros рой mortem haberent;
cogitare cepit , & 111 animo dilcutere, quomodo & qualiter ­jura regni 611 per
confines vicinos & principes occupata , ac per rebelles feu infideles de regno
temeraria praefumtione in praejudicium laciœ coronae diltracta, ­& ufurpata ad
ftatum debitum divino fretus auxilio revocaret, ë: eriam reintegraret.

CAPUTH. -
De prima exercitualì expeditione Lodowiei Regis. contra Saxones.
laterea accidit, ut quaedam gens Saxonum in ejus regno in partibus Tran/ilon
nis quafdam commotiones feciliet, & cenfugi confuetum, ac jura regalia
folvere denegafiet. Copiolo igitur moto exercitu idem Rex, cum 6115 baroni
bus,

(1) Chron. Bud. hic fequemia infer-it : prajìntibus , Domina Elfraberh , matr: ein: , Regina Hun
ватт; ac Domino Thoma , Voyvoda Tranßlvano ; Dominica Villermo Pala/ino , ceterlflue jam
díäís Baronibus , ac Regni nobilìlvur птиц/1: crngregatí: : per Dominum Chanadïnum , Archi
ерфорит Sírígom'enßm ., aßantibus ЛЬЕ Domini: Epijèopì: , jèílicet Nicolao Agn'enß , дай/11110
(nn`nqr.'e­Eccleßen_/ì , Petro Syrmienjì. Fralre Viro М'1‘г1еп/1, 6 Laurentio Boven/ì cum 161011111
(«и magna , Е! gloriaâ corona S. Regis Step/1am'. . '
 I,
/
CHaioN'IcAHUNG'ARoRUM. 217w
bus, militibus, nobilibus, & reg'nicolis­ ad conterendam ipforum proterviam
-perfonaliter acceílìt': & eis refrenatis, ac ad obedientiam reduélis, laudabiliter
triumpliando remeavit. ' l ' ‘

f С А Р U Т ЕЩЁ.
De obedientiu Alexandrì, Waivodœ Trargßzlpini.
Сит autem ellet in partibus memoratis quidam princeps Ген baro potentillì
mus Alexander Í/Vaiooda Transalpinus ditioni ejufdem fubjeélus; . qui tem
-pore quodam Caroli Regis patris fui a via ñdelitatis divertendo rebellaverat, &
per multa tempora in rebellione permanlerat: audita pietatis ac etiam porella
tis ejufdem Lodowici Rlegis fama, ad ipfum fponte perfonaliter veniens, circa
conñnia ipfarum partium ad pedes RegiaeMajeñatis, humotenus ell proliratus,
.& ad obedientiam acV iidelitatemy debitam reduétus; & integratus folennia >munc
ra, Xenia, & clenodia praellando, (С! luum dominum, ac {anétam coronam re
cognofcendo, cum gaudio & laetitia ad propria remeavit, & ab illo tempore lide
litatem confervavit.

__ Li il
С А Р U Т FV.
De peregrinatione Regime Elizabeth mams Димы Regis ; 8’ de rebus per ipjîzm ,
tum in curia Romana, zum in Apulia ‚Ее/115.
- ех autem Andreas in Apulia nondum regnabat. Domina igitur Elizabeth
Regina Hungariœ mater Regum praediélorum poll mortem Regis Caroli
habens devotionem vifitandi Sanétorum reliquias, & Apollolorum Petri & Pauli
honorandi limina; quam non retraxit faemineus lexus, пес terruit prolixus labor
itineris , nec timorem incullit ei multiplex maris periculum ; led virili
animo fulcita , ac divino prœfìdio rapta , cœleliique delîderio ineen e. de Wif
fegrad in fello Beatillimœ Trinitatis anno DominiMCCCXLl'II. iter arripuit
verfus Italiam cum honefla familia, & multitudine dominarum & nobilium puel
larum, baronum, militum, & clientum cum multo & magno apparatu, juxta
magniñcentiam тешат ivit & ргосе111г;'ЬаЬеп5 fecum pro expenfa viginti feptem
Script. Ref. Huug. P. I. Ее . . _ т]!
 218 11.'М.]од.0вТншкос;2
millia marcârum puri argenti, & feptendecim millia marcarum puriilimi auri.
Dominus autem Ludowicus Rex Hungariae filius ejus milit рой eam quatuor
millia marcarum auri eleéli. Habuit etiam fecum de Florenis fere cum media
‚ garleta: de denariis vero parvis, ufque ad exitum regni, multum. Cui Reginœ
eti'am Veneti honellum valde & utile fervitium praebueruntá nam cum duabus
galcis, propriis fumptibus in toto tranlitu maris diélœ Dominœ diligeutius famu
lati Гипс. Tranlito autem mari multum paciñce pervenitin Apuliam: cui ob-Y
viavit Rex Andreas iilius ejus cum conforte lua Domina Joanna Regina; Gr Do
minam Elizabeth Reginam cum magna folennitate & gloria receperunt, & ita
Neapolim cunótis gaudentibus in vigilia S. Jacobi Apolloli perduxerunt. Cum
igitur in Neapoli hœc Regina Hungariœ relideret, dueto conlilio, ad Аройо
lìcam fedem folennes nuntios Nicolaum Palatinum, Paulum comitem curia? regia,
Thomam Ruphum, Нагим Vitam, Epifcopum Nitrienlem, Thomam lilium4 Pe
tri, nec non & Archiepifeopum Beneventanum, ac alios quam plures nobiles delli
navit; ut Dominus Apoltolicus lua benediétione Dominum Andream, Regem
faceret corona regia decorari. Interea Domina Elizabeth Regina volens con
ceptam devotionem ad Deum & ad Sancios effeélui mancipare; ad vilitanda
beatorum Petri & Pauli Apoltolorum limina in felto exaltationis fanétœ Crucis
de Neapoli egrefla cum tota familia, &« Archiepilcopo Neapolitano, ac pluri
bus nobilibus de Apulia progreditur verlus Romam. Tranlibat autem per civitates
& сайе11а сит magna tranquillitate A6x pace, nullo fuorum cuiquam violentiam feu
injuriam infer-ente. Audientes autem terrigenœ Reginam Elizabeth, virtutibus,
morum lioneltate, & devotione continua, -ut lidus prœfulgidum radiare, ac
11105 сит omni modellia pertranlire; currebant in vicos & plateas ad jpfam alpi
ciendam , & diligentius intuendam; & videntes eam cum admiratione & gaudio,
Deum unanimiter collaudabant, quod tam nobilis Domina, & tam illultris Re
gina reliéto regno & domo venit a linibus mundi , tanquam Regina Sabaad
t quaerendam & promerendam clementiam Salvatoris. Cum autem Romam intra
paucos dies fe'liciter pervenillet; commota ей univerfa civitas in ejus adventu:
illi etiam de Columna ex una parte Tyberis, & Ur/ini ex alia parte receperunt
Reginam maximo .cum honore. Vulgus autem reliquum, ac populares magni
& parvi, mulieres &puellae, currebant,ubi tranñbat Regina, ‚& alta voce 4cla-t
mabant: 'vioat Regina Hungariœ; & геГопаЬас terra in voces eorum: & pro
pter rem alias infolitam videbant omnes populi communiter ех- аГресйи ejus,
quendam fpiritualem jubilum reportare. Perveniens autem ante fores Eccleliœ
beati Petri Apofìoli , totum Collegium Romanum recepit Reginam proceflionaliter
- сит
 Cnuoinlc­aHuNG»An`onUM. 219

cum magna gloria & honore. Obtulit denique ad altare Beati Petri Apolloli,
Е.т
F-‘l
& ад reliquias lolennia munera in calicibus , & ornamentis inlignibus, & llo
renis, juxta magnificentiam reginalem. Multa etiam monalieria, Ecclelias,
'FUR
& Sauélorum limina vilitavit; quae largis donariis «Stollertoriis honoravit. Ima
>ginem etiam Chriůi, 'leu .Veronicam, bis per lcalam alcendendo permilTa ей
clarius vilitare: ad quam cumV devotione accedens lummo honore, '6.x humiliter
adoravit. His itaque gellis atque perfeéiis valefaciens , inl`ra oélavas lanéli Fran
cilci reverfa ей Neapolim¿cum exultatione & gaudio: lua enim devotio cunclis
claruit in exemplum. ïCum igitur haec Regina in Neapoli relideret, & vidillet
nurum luam dominam Joannam luperbam & ambitiolam, ac ultra humanum mo
dum confuetum incedere», mundani honoris avidam, nec Regi Andreae marito
fuo exhibere honorem regium, ac totum velle, imo, ultra polTe luum; nila ей
1рй1п1 corona» & regno privare,licut polimodum exitus rei probavit: commota
lunt omnia vilcera ejus acri doloris aculeo compungente Cum itaque ambalia~
tores & nuntii longam moram contraherent in Avinione propter dillimulationem
Domini Papœ, nolentis praebere conlenlum, diéti Regis coronationi, vilumque
ей 1р11 dominee Reginae, & luo conlilio fore utilius repatriare, quam ibi incal
Гит, & Гшйта, ас cum taedio permanere: anno Domini MCCCXLIV. relin
quens lilium fuum Regem Andream in Apulia lanum & incolumem, circa fe
lium S. Mathiœ Apolioli recellit de Neapoli cum omnibus luis verlus Hungariam;
& divertens in Barum, adorato ibi beato Nicolao, 61 110111581 1111111е11Ь115 110
norato circa mediuîìrquadragelunae pervenit Manlordiam;~ & propter deleclum
-navium & galearum compulfa ей, fellum Pafchœ ibidem vfolenniter celebrare,
Sequenti autem die venerunt quatuor galeae millae per Regem Andream pro ler
vitio illul'tris Reginœ Hungariae matris ejus; quae in eis recepta cum omnibus
rebus luis & familia , ac aliìs pluribus navibus mare Adriaticum transfretavit, &
venit Vilceniam Domino concedente. Rediit`autem Regina de Apulia in Hun
gariam’ 'tempore 'lupradiélo , & pervenit in domum lham in Willegrad in anni
verlario lui recellus; & receperunt eam lilii ejus, lcilicet Dominus Lodowicus
Rex Hungariœ, & Dominus Dux Stephanus, ac proceres regni cum magna
exultatione & gaudio lnterea nuntii domini Regis Lodowici, 131 dominee ma
tris ejus apud dominum Papam Clementem V 1. Andreae Regis jura eccleliallica ,
ac leges civiles in conlilloiio proponentes , ac coram aliis judicibus "delegatis
per Omnia jura probantes , quod regnum Sicilia: jure luccellìonis кедам ad do
minum Везет penitus pertinebat: laborantes tamen, nihil de negotiis prole'ce'
runt; quia _non­ решат, ut volebant, anmliétinuntii eorum ambaliatam per
' ’ Ее 2 ' viam
220 II. M.> Joa. n E TVH W n ooiz’. «

viam jullitiœ terminare , fcicntes , quod munera & dona ', alliciunt etiam ani
mos fapientum , ignoran'tibus , Domino Lodowico , 6r Domina Regina _ma
tre ejus , fpoponderunt dare ( fe , juramento firmius conlhingentesl , ) ad ca
meram DominiPapae quadraginta quatuor millia marcarum, ut реттййегешг Rex
Andreas regniSiciliae gubernacula poflidere. Currente 'autem hac relatione. in Hun
gariam ad'Domìnum Regem,& ad Dominam Reginam pervenitV hoc растит;
qui hoc percipìentesV non modicum turbabantur ;_quia jus' regni ‚ quod ас! Ер
fos fecundum Deum & jullitiam pertinebat , ûbi per pecuniam vindiearenf ;` Гес1
пе malignis & perveríis hominibus daretur occalio & materia , injuíle eos in ali.
quo judicandi , & nihìlominus detraher'rdi, quod ad regiumhonorem per-arras
ritiam , & сир1с11гаСет impenderent, folutionem antediélae pecuniae ñeri per.
miferunt ; пе etiam nuntii , crimine mendacii notarentur. Cucurrerunt igitur
exaéìores ad omnes comitatus 6r villas regias ; & reginales ­per (огшп regni сйг
culum praediétar'n pecuniam ex integro exegerunt , & exaétam per certos nun
tios ad cameram Domini Papœ Clementis Sexti fideliter tranfmiferunt ; fperan
tes ñrmiter de coronatione Regis Andreœ fine dilatione promifïionis fieri сот—
plementum. Occupatìs autem Гавре diéìis nuntiis in Avinio circa caufam eis com.
fam determinandam; interim Dominus Lodowìcus inclytus RexHungar-iœ demi(
centi comitiva anno Domini MCCC'XL V. tranlivit in Poloniam ( I) ; adloce
rum _fuum , cujus ñliam jam acceperat, nomine Margaretham ; & duélo confi
lio cum Rege Polonorum (2) ‚ antiquo , & dióìo focero fuo ‚ prœdiéti Regis
ñliOJ, congregaverunt militiam fortem в: validam; 6r circa Гейши Beatœ Ma.
riae Virginis traníierunt pelagus fuper glacie uno die naturali, contra Lithuanos­
paganos, volentes eorum terram, igne & gladio devallare ; fed Наш-е аийго
dilTolvebatur glacies , & ex mora. illis periculum imminebat ; ideo quam citius
retrocellerunt , & line fruélu vacui redierunt.
#i `­Y m

С А Р U Т V.
_De fidi/idw per Regem Lodowifum Regi Polonia fäfŕo.

Item , pro defeníione regni Poloniœ'in fubñdium Kazimyrii Regis contra ex‘
celfum principem Dominum Joanuem Regem Bohemiœ cum maglia potentia
` i ` ' ipfum

(1) Chr, Bud. Bohemíqm. (я) Idem Bohemorum.

 CnnoNr»c‘fA`HuNGnnonuM. gat
ipfum'Regnum-ôr civitatem Cractviae invadentem; тешит militer“, NIPO
Iaum de Zeech , cum Petro Paharos , & aliis militibus cum exercitu copiofo
tranfmilit: qui ab invalìone , ac impugnatione ¿t devallatione ejufdem Regis
Bohemiae , Regnum ipfum, ac civitatem de oblidione liberando , defenfarunt ,
& in potellate ejufdem Regis cum profperitate revertentes ,reliquerunt.

САРЧЗТ VE.
De exertitu contra Tartaros.

Item , cum gentes Tartarorum , in Regnum Hungariœ faevientes, confinia

partis Tranlilvanìae, & Siculos faepius infeftarent; Rex ipfe ltrenuum ¿t bel
licofum virum Апатит lilium Laezk (I), Waiuodam Tran/iinanum contra ipfos
Tartaros cum Siculis nobilibus & valida gente deftiuavit. Qui terram, in'qua
habitabant, potenter lubintrantes , cum principe eorum, nomine Athlamos, ad
relillendum eifdem cum magno exercitu in campo obviantes debellavit; & ipfum
principem eorum decapitavit ‚ ас multa banderia, & captivos Tartaros Regiae
Majeltati in VVill'egrad tranfmìlit. Poli hœc etiam Situli Tartaros faepius inva
ferunt; & сит magna praeda ad propria redierunt. Qui autem ex iplis Tarta
ris remanferunt, ad partes marítimas longe dillantes ad alios Tartaros fugerunt. .
_ai __ l _lv

C А Р U Т VII.
De exercitu eontra Стасов
, .

Tandem communicato conlilio fuorum principum , militum , & baronum dif

' pofuit contra fuos infideles & rebelles Gregorium lilium Cyriaei (3), & Ni
liptium Croacos,q`ui Regno Croatia’ & Dalmatie , ac magnam ракет Sclavoniae
ufurpando, in prœjudicium fa'crae coronae detinebant,cum exercitu copiofo. &
Pfincjpìbus aliarum partium , fpecialiter cum magnificodz potente principe Ste
Phano Вапо Вогттф; (cujus praeclaram liliam dominam Elizabeth , nunc Regi
Ee 3 ` Í
` nam,

(1( Chr. Bud. Lac/tk. (a) Idem Croates. (3) Idem Curiacii. Edit Brun. 8: Aug. Carfax'.
 222 II.M.Joa.nEannoCz
nam, poliea duxit matrimonialiter in confortem;)'pro obtinendo & expugnando
eodem Regno Croatiœ procellit, & ulque oppidum Byhegh pervenit: propeque
fupra caput rìvuli , Kolkothfê-w (1) vocati , сайта metatus ей. 111 quo loco
diutius cum 610 exercitu paufando , nec ulterius fe movendo; iidem tyranni &
rebelles Gregorius 611115 Суг1ас1 ‚ & ]wan 611115 Nilìpczii mortuo patre 610 ad
obedientiam Тает: coronœ venire 61111 сотри16. Е1 cum ñdelitatem lervare ju
raflent, aliquìbus reilitutis , Rege cum 610 exercitu ad propria redennte : idem
Gregorius 611115 Суг1ас1 rebellavit; contra quem altera vice idem Rex Lodowi
cus barones 6105, & milites cum exercitu ingenti tranfmilit, qui ejuldem rebellis
proterviam conterendo ipfum cum aliis fuis adhœrentibus , Regno Croatiœ reñi
tuto, Regi-ae Majellati obedire , & fe gratiœ fubmittere compulerunt, & cum _
laetitia ad propria remearunt.

C А Р U Т 'VEEL
De exercitu contra Venetos in Dalmatiam.

Jnfequenter tempore procedente idem Rex ad expugnandum & recuperan

dum Dalmatie: Regnum, quod per Venetos a diuturno tempore detinebatur
occupatum; exercitum movit сор1о611п; & cum multis principibus circumpoli
tarum Regionum, ac baronibus, militibus , & regnicolis 6115 ufque civitatem Ja
drenfem pervenit: quae le prius ad obedientiam reddiderat Regiae Majellati. Et
quia Veneti eandem civitatem per 6ю`5 61реп<11аг105 Теи10п1с05‚ Gallicos, ¿t
Latinos oblidebant & contra ipfam quandam munitionem,Sceleach (2) vocatam,
firmaverant,gentibus armigeris in `ipfa collocatis :6r diverlis machinis &ingenìis
tam in ipfa munitione,quam etiam in galeis per mare iplam civitatem Jadrenlem
fortillime expugnabant. Circa quam idem Rex in campo cum 610 ехе1с1111 rele
(111; ¿t machinis, ac aliis diverlis ingeniis applicatis «Sz erectis ipfam munitionem
Venetorum , volens oblidionem civitatis Jadrenlis removere, fortiter expugna
bat, & milites ac gentes Regis continuis infultibus hottes aggrediebantur , &
acerrime invicem pugnam committebant. Et quìa holtes intra munitionem erant
incluli , per ictus balillarum multos de gente Regis vulnerabant; ac etiam gentes
Regis

/
(1) Chr. Bud Galgoclgfeu. (2) Chr. Bud. Stiratum.
 CunoNacAïHUNGAnonUM, 223_
Regis ufque ad muros appropinquantes ipfis vices reperidebant. Et cum oppor
tunitatem captabant , clam gentes Venetorum de munitione fubito egreílae cum
militibus ät gentibus Regis dimicabant; & ex utraque parte multi corruebant.
`Ubi etiam llrenui milites, Bartholomeus ,filius Laurentii Tot (1) , & Har/'andor
fer Teutonicus de parte, in pugna Гипс осс111. Quamvis autem exercitus Regis
ad expugnandum ipfam munitionem fortiter laborallet: ipfam ramen, quia ni
mium erat fortiñcata & munita , expugnare minime potuerunt. Et hoc videns
idem Rex , non line magno damno perfonarum Gt rerum, cum fuo exercitu ad
propria reverlus ell. Gentes autem Venetorum tam in ipfa munitione , quam`
etiam per mare in ­galeìs , obñdionem continuanteé , per traditionem aliquorum
de civitate, eandem civitatem obtinuerunt : & multos cives ét nobiles de eadem
decollaveruut, & diverlis tormentis, cruciatibus, & pœnis añiíxerunt; multos
tam viros, quam etiam faeminas, nobiles, & puellas, Venetias, in captivita
tem deduxerunt. Et heu, milerabiliter, Deum non verentes, nec aetati, necle
xui compatientes, ipfas fœminas ô; puellas, & alios captivos in perfona, fame
& liti, folum vita iplis milerrima rel'ervata, cruciarunt; & pollea fucceilive in car
cerìbus, & pœnis ipfos peremerunt. De quo facto idem Rex anxíe dolens le
vindicaturum ñrmifiime própofuit, dum tempus le adhuc ofierret.

CAPUTrx
De morte Andrea: Regis, Fi'atrìs Lodowici.
Poilea vero, brevi tempore decurfo , quia nihil pene in feipl'o manet fiabile,
' fed currit tempus , femper multas evolvens immutationes , quas neque
praevidere facile ell , neque prœdicere; «Sr nihil ell, quod mutabilitatem non
fentiat, & bellum in media pace confurgit: accidit calus lamentabilis & enormis,
de morte quondam inclyti principis Domini Andreae, Hierololymae & Siciliœ
Regis, fratris uterinì ejul'dem Lodowici Hungariœ Regis, qui per fceleratum
Corrardum (2) de Kathanciis , & alios proditores ex procuratione militìs Clienfi'r
(3) ‚ in aula iplius Regis Andreae morantis , in civitate Averla , (quae utinam
{швы ГиЬтегГа) extitit iugulatus & interemtus. Et faélus ell luéius & planclus
magnus in Hungaria. Ipli ramen proditores reatus iplorum pœnam, & nefa
riœ

(1) Idem: Toth. (n) Idem: Confadum. (3) Idem; Мидии loan'œ.
 224 LM.JoA.D_ETwaoCz
riœ proditionîs praemium fumierunt. Quoniam potens & magnificus comes По
'uelli , cognatus Regis & ñdelis , ipfos fuper currum ligari-fecit, & per omnes
vicos comitatus protrahi ; 81 eorum corpora cum forcipibus ferreis ignitis evelli
» fecit', carnilicari, & laniari morte turpillima , extremo fupplicio perimendo.
Super quo eventu mortis fratris fui idem Rex Lodowicus , ultra modum dicen
di, vehementi dolore cordis fauciatus , Condolens & anxius cepit cogitare, dr
traéìare de vindiéla; ne tam execrabile fcelus impunitum pertranliret: & primo
lVieolaum (1), ñlium Laurentii Toth , qui ройеа Konth fuit cognominatus, ad
traélandum cum magnatibus, comitibus, & Ьагоп1Ь115 illarum partium illuc de#
liinavit. Qui in Aquilam, civitatem famofam , fuperveniens, cum Lallo vìro
prudente , «Si de morte iplius Regis Andreœ multum anxio, Capitaneo iplius
civita'tis, habito traólaru , Dominium iplius obtinuit ; & protraéla mora ibidem
quam plurimos, una cum iplo Lallo, ad Regis Hungariae obedientiam, confor
tavit & perduxit. Hace, cum eidem Regi, per literas & nuntios, intimallet:

CAPUT Х;
-De exercitu Regis Lodowiei, in Neapolim.
Rex, congregato valido exercitu , рег partes Italiœ tranfitum faciens ; 111
qualibet civitate , per Dominos & communitates, honorilice fufceptus,
& largifiue in tranlitu fuo hofpitatus , verfus civitatem Neapolim fefiinavit. Ех
quibus Dominis civitatum, Dominus Идем/За де Мишф‘ге ‚ ß Francyŕus de Pin'
lioo (2) ‚ Philippus de Mantua , & quidam alii, cum pulchra gente armata,
ipfum ulque Neapolim funt fecuti, & ab ipfo , honore & cingulo militari in
flgniti.
m 1

CAPUT ЖЕ.
.De fuga Joannie Regina, 55° Lodowìci, ejus mariti.

Q >utiitoque ejus adventu , Joanna Regina , cum Lodowko де Taranto, ejus

marito , qui Regem fe gerebat , clandeliine fugientes, in tribus galeis,
per
__

(1) Ita cir. (111. Bud. (n) Chr. Bud, Fur/(uo.

 Canonica HuNoAnoxuM. 225
per mare, verlus provinciam Avinionem, ob metum Regis, properarunt. Rex
autem Lodowicus, civitatem Neapolitanam intravit; ubi, cum magna lolenni- .
tate & gaudio lulceptus eli. Ех tunc, titulo Regnorum Hungariœ, Hierufalem
Ö’ Sicilie , utebatur ; & ibidem moram faciens cepit invelligare, qui ellent par
ticipes в; culpabiles , in morte fratris lui , Andreae Regis, praenotati; & capi
fecit regulos infra fcriptos. DatemDuracii , cum duobus fratribus ejus, Lodo
wìco ¿t Roberto. Item etiam alios, videlìcet: Principem Tarentinum, Gr Philip
рит, puerum fratris diéli Lodowici , mariti Reginae Joannœ. Quem quidem
Ducem Duracii , tanquam culpabilem , in Averla civitate, in domo спад Regis
Andreae, in qua tunc habitabat , & fuerat jugulatus & occilus , decollari fecit.
Et diélos alios regulos, in comitatu Caroli ,I pueri, ñlii prœdióii Regis Andreae,
in Hungariam , per certos barones & milites, dellinavit: pro eo, quia reos cri
minislœlae majel'tatis, punire neglexerant, prœlumebantur , aliqualiter tanto
fceleri conlenlum prœbuille , juxta illud: non caretfcrupulo /òcietatis occultes, qui
manyejlofìzcinori, dej/mit obviare. Qui deputati fuerunt, in сайте Wyllegradienli
cullodiendi. Et cum magna diligentia &_ honore , bene & laute fuerunt confer
vati, licut decuit, languine conjunélos Regiae majefiati.

C А Р U Т ХЕ.
De rtdz'tu Regis Lodowíci in Hungariam.

emum , idem Dominus Rex Lodowicus, volens redire in Hungariam cum

gente copiola; ibi, magnilicum & lirenuum virum, Stephanum, lilium
Laczk, Waivodam Tranlilvanum, Capitaneum Regni, & ритмам de I/l/oy'ï
fart Teutonicum, Capitaneum in civitate Neapolitana, in perlona luœmaje.
Ratis, prœlecit, & ad Hungariam remeavit.

__. _- -.—_,__—_.-—-——

С А Р U T XIII.
De Pralio С'Р v:¿`loria~Stephani Waivodœ. f
oli recellum autem, Regis, quidam Neapolitani , & ibidem milites Capua
ni , leditionem concitantes , Wollfardum expulerunt, praediólu'm Capita
Scrf'pt. Ref. Hung. P. l. F f пеиш;
226 ILM.JoA.nnTHWhocz.
neum ; & fuperbia inñati , adA expellendum ipfum Stephanum Waivodam infur
gentes, inter Averlam & Neapolim , habito congreffu , fortifïimum prœlium ей
commilTum. In quo, volente Deo iplo , Stephanus Waivoda, cum exercitu
Domini Regis, viéloriam obtinendo, multos comites, barones, milites, nobi
les, & cives de Neapoìi, aliis interfeéìis, captivavit; & Тропа ipforum maxima
obtinuit, & gentibus Regis, cum largitate diñribuit, ­& captivos, in magna Гит—
та pecuniarum , paélando, liberos abire permilit. Fretus autem viétoria, in
ipfo Regno, fecurus permanlìt. `

САРПТ KTV.
De Captivitate Ducis Verizm'i.
Петит, aliquibus diebus tranfaétis , idem Stephanus Waivoda, Ducem Ver
nnìum ‚ Gapitaneum exercitus Lodowici, cum quingentis armatis , focietati
iplius adjunëtis, in civitate Cornechii captivavit.

CAPUT XV
De pugna Stephani шлют ‚ сит gente Lodowici , mariti Joanne, circa
\ Neapolim commi a.

Рой hœc, pars ejul'dem Lodowici, aggregata iibi appretiatae gentis тают
dine, & quam pluribus шеи Regnì Siciliœ infidelibus, in ejus focietatem
adjunéìis , ipfum Stephanum Waivodam exterminare cupiens; ante civitatem
Neapolitanam ‚ difpofitis aciebus, conferto bello , & fonis bellicis perñatis, ag
gredi procuravit. Et quamvis longe plures , idem Lodowicus de Tarento, pro
parte lua , gentes , in fuo exercitu haberet; & utrinque hofiiliter ad invicem
prœlium commiiiffent: tamen, idem Stephanus Waivoda, zelo ñdelitatis arma'
tus, volens potius poß`mortem vivere, per famœ gloriam ; quam terga hoflili
tati vertere , viétoriam obtinuit optatam. ` In quo quidem prœlio, idem Ste
ph anus Waivoda, quam plures comites, magnates, & potiores multos , capti
vavit; & ycommuniter faepius, quam plures exercitus iplius Lodowici, debella
т, civitates plurimas expugnavit, ac gravia homicidia, & perfonarum pericu
la,
 CHnoNIca-Huncnnonuu. 227

la, eidem Lodowico adhaerentìbus , irrogavit. Sicque, potiores & nobiliores

ipfius Regni, ad ñdelitatem Regis Hungariae adduxit, & iplius fervitio appli
cuit; licut hœc & alia quam plura gelta fua, & fervitia, etiam privilegio iplius
Regis, fuper donatione caftrorum , Oztrogo & Chakthornya vocatorum, inter
fluvios Drava & Mura exiftentium, in remunerationem praemilforum , libi con
cello, plenius continentur. Gentes etiam, feu incolœ dicti Regni, quoique ex
Hungaris comprehendebant , vivos excoriabant, & aliis tormentis, feverillime
affligebant.

C А Р U Т XVI.
De reditu Joanna: Regina, Ö' ejus mariti.
edio autem tempore, ipfa Joanna Regina, dt Lodowico de Tarento, ejus
Y marito, in Neapolim redeuntibus, 6r Regnum libi fubjugare nitentibus;
ipfe Stephanus Waivoda , dictum Regem Hungariœ , ad defendendum ipfum
Regnum fuum, contra ipfos`evocavit. ' -

C А Р U Т XVII.
' - De fecundo introitu, Lodowiti Regis in Apuliam.

ui quidem Dominus Rex, line aliqua retardatione , nec expectata exerci

tus congregatione , cum quibusdam »fuis baronibus & militibus , inter
quos erant principales, Nicolaus lilius Gileti , Palatinus cum _lionne & Domi
nico militibus liliis fuis , ac Joanne lilio Gileti fratre fuo. Item Nicolaus lilius
Laurentii Toth, cum fratribus ejus, Leukes Gt Bartholomao. Item Stephanus &
. ‚Оготвдиз jilii Bebeek (1); Nicolaus de Seech , Konia filius Thome титле;
Andreas Waiuoda cum fratribus fuis , Nicolaus Paulus & .Michael lilii Laczle.
Item ex Praelatis Reverendus in Chrifto pater Dominicus Meolaus Epifeopus Za
grabien/is , qui fuit ibi in civitate Averlana, in Epifcopum confecratus , & vene
1 Ff 2 ra

(к) ст. пи. Вишь

 228 II. M.JoA.DE annocz
rabilis vir , Dominus Stephanus Prœpqßtus Видел/2: ‚ cum fratre fuo Joanne {ire
nuo milite , ñlio Laurentii де Kani/a , repente in Apuliam transfretavit : & ad
portum Manfredoniae applicuit; ipfam civitatem paciñce de confenfu commu
nitatis ingrefi'us, Theanum & Barletum fubjugavit; necnon civitatem Baril , ubi
Sanctus Nicolaus Pontifex requiefcit oblidendo obtinuit , Gr intravit; ac сайте ci
vitatis munitifiimo & fortiflimo libi relliruto , in eodem refedit, & llipendium
foldatis Teutonicis , numero quatuor millibus barbutorum, quorum Capitaneus
erat Conradus de Wolßhrd , frater diéti Wollfard copiofe & largifiime divilit.

С A Р U Т XVHI.
De Proditione fizíla per Stipendiarios. `
:[[nterim autem gentes fuae de Hungaria , per navigia ad ipfum coniluebant,
& exercitus ejus nimium multiplicabarur. Quod videntes Teutonia' /bldati,
abfque voluntate ejufdem Conradi Wolffard, eorum Capitanei ac aliorum prin
cipalium proditionem & infultum fecerunt , contra Regem, & gentem Гаага
Hungaricam , & civitatem volentes eam fpoliare. Contra quos Hungari infur
gentes ас civitatenfes , cum catenis per vicos ¿t plateas, quœ lub terra inter
r muros latebant, conltringentes magnam multitudinem loldatorum inter catenas
comprimendo occiderunt , & multos ex eis decapitaverunt ; equos, balillas, аг—
та, balteos, & res iplorum abflulerunt: & nili unam portam ipli foldati, pro
le occupatam & culloditam habuiflent , vix aliqui ex eis evalillent; fed tan
dem extra civitatem fugientes , & in campo jacentes per multos nuntios inter
politos gratiam lub tali pacto, a Domino Rege obtinuerunt; ut де {т Regno
omnes exirent , Ö' adverfàriis Regis nunquam adhœrerent. Et hoc fuis literis &.in~
{trumentis firmaverunt. Ex ipfis tamen aliquos Dominus Rex , qui ipñ vide
bantur effe inculpabiles , in feditione concitata ad fuum fervitium relervavit.

C A Р U Т XIX.
De Expngnatione eqfiri `C'antyii.
yill-)oflmodum Rex, qui in procellu exercitus , lingulis diebus continuatis inter
catervas militum , in armis equitare folebat, amoto exercitu , ca/lrurn Ca
no/iz
 CnnoNrca HUNGxnonuM. 229
rio/ii obfedit, 6r expugnando obtinuit, vel potius reñituendo. Sed ibidem cum
ipfe armatus per fcalam afcendere feltinaret, iéiibus lapidum graviter percuf
fus, in folTatum ей prolapfus , gravem in corpore fuo fullinens lœlionem ; de
quo Barones & milites, ipli nimium improperabant, quod ad talia fe ingeílit ,
quae non decent Regiam majellatem.

CAPUT xx.
De Captioítate Stipcndiariorum Lodowici de Tarento.
binde certa callella occupans, Lutheriam cujus muri erant diruti , ей in
grell'us, prope quam erat calirum fortilïimum, pro Lodowico marito Joan
лаг Reginœ confervatum. In qua civitate , Rege exiflente Nicolaus б‘ Paulus,
filii Laczk , vix cum quinquaginta [tipendiariis Hungaris , centum & viginti fol
datos armatos , gentis permixtae Lodowici de Tarento , in campo , in pugna
capientes , ligatis рой tergum manibus , equites armis indutos introduxerunt
ante Regem ; quos Rex illo die, in refeétorio Fratrum , in claullro hofpitari
fecit , & reñci in cœna, ac die craftina , ablatis equis 6r armis , licut confue
tudo ей й1репс11аг1огит ‚ аЬ1ге permilit.

C A Р U т xxi.
`De Obtentu Salemi , ô’ ob/idioue Аиста rioitalis.

)e qua civitate ulterius procedens , Deo auxiliante , & vias ejus in profpe
ritate dirigente , Salernum, 6r caltellum выть (l) obtìnuità & inde
verfus Neapolim , oppidum Sumpniam vocatum , munitum, in quo multi erant
briganeii pedites, expugnavit. Et dehinc recedens civitatem Аиефт obfedit ,
quœ adhuc in muris non erat totaliter confummata, fed de die in diem, per
defendicula ingeniorum conftruebatur , & ad perfecftionem deducebatur; ubi
­Rex , Capitaneum exercitus , Nicolaum Konth , virurn inr conliliis prudentillì
Ff 3 mum,

(я) çhr. Bud. Staind.

 \
I ‚—

230 II.M.JoA.nnTHwnocz
mum , amoto Stephano Wayvoda , prœfecit. Quod factum multis dilplicuit,
& ipfum Stephanum Waivodam, exacerbavit, ac proceflum negotiorum Regis,
multum perturbavit. ‘

CAPUT XXII.
De Vulneratione Regis circa civitatem Aver/amr@ de obtentu ein/Elem.>

Cum autem iplam civitatem Averfnm , Rex cum fuo exercitu , expugnare
cepiflet , & fe ad pugnam ingelliffet, fagitta balillœ in pede fuit lethali
'ter vulneratus ; `6r vix divino fretus auxilio , & medicorum cura mortem eva
т. Duravit autem oblidio, bene per tres menfes, & quotidie armati Teutonici
foldati , Lodowici de Tarento , circa trecentas barbutas, de civitate inopina
­cis &
te & repente exeuntes,
, pugnam& committebant
infultum facientes; cum exgentibus
utraqueRegis
parte, Yvulnera
Teutoni
Hungaris : & multis
tis , iterato ad civitatem fugiebant. Qua oblidione durante , viélualia in ci
vitate defecerunt; & propter famis inediam , multi expellebantur de eadem , &
per exercitum Regis capiebantur. Proprer quod foldati , ulrerius durare non
valentes , civitatem una cum сайте fortiilimo , in quo erat Capitaneus & са
ftellanus , jaeolfus de Pinathariis , fub -pacìo fecuritatis perl'onarum & rerum
fuarum reftituunt , & Dominus Rex caltrum , & exercitus civitatem ingreíïi
funt. In quo loco multas donationes in poffeflionibus , Baronibus, militibus &
Nobilibus fecum exiltentibus, in Regno Hungariœ, fecit & continuavit: quo
rum agilitates , & fervitia in literis donationum eis conceflarum enarrantur.
Tandem mora protraéia in сайте ‚ Rex bene convalefcens , recuperata fani
tate , audacem 6r bellicofum virum , Ацетат Waivodam , ñlium Larzk , Ca
pitaneum generalem in Regno ; Nieonem Drugech (1), fratrem штат: Pa
latini, Capitaneum civitatis Salemi; & Fi-ntrem monialem ( 2), militem ordi- '
nis Sanéii joannis Hierofolymitani , Priorem Auranœ (3), Capitaneum in ea
dem civitate Averfana , qui poltea inñdeliter agens , eandem civitatem cum
, сайте ‚ in potellatem Joannœ Reginœ .relignavit, in fua perfona prœficiens:
6r ibidem dimittens, propter annum jubilaeum, zelo devotionis accenfus, ver«'
fus

( l) Chr. Bud. Nicolaum Drugeth. (a) Idem: Мот-Байт. (3) Idem Prìomn Ánimenjìm,
 CHRONICA'HUNGARORUM. 231
lus Romam per civitatem Capuanam , in cujus porta ell: turris altillima , ac
lolenni opere fabricata, & lub monte Callino , cujus muri per terrœ motum
cormerunt, & per Campaniam ell: profeéius.

CAPUT ШЕИ.
- ‘~ De Honore Regi Lodowico­ in urbe Romana exhibito.

ui tribunus cum Romanis potioribus , per quatuor milliańa Gallicana , ve

l`tibus leu parmis purpureis , ad hoc lpecialiter lub uniformitate aptatis ,
lolenniter , in trummetis, & diverli generis mulicorum apparatibus , circa cen
tum perlonas de una vellitura bene induti, obviam venientes , & eundem ho
norilice fulcipientes , ad urbem Romanam , cujus plateae pannis pulchre lira
tae & decoratae fuerant, introduxerunt , & in Dominum Romanorum fulceperunt.
Quod tamen Rex acceptare reculavit. Qui quidem in palatio Domini Papœ
holpitabatur. Singulis autem diebus, tribunus cum potioribus Romanis, iplum
vilitabat ‚ & reverentiam eidem exhibebat; ad domos luas , & ad convivia,
cum magno gaudio invitantes. Rex autem , quotidie in Balilica S. Petri Prin
cipis Apollolorum; millam audiebat; & eidem lingulis diebus , fudarium vul
tus Domini ollendebatur , ad magnam confolationem peregrinorum, & multi
tudinis gentium confluentium. Pluribulque diebus cum devotione lic deductis,
Rex auéloritate Domini Papœ ablolutus , luper altare Sancti Petri , quatuor
millia Horenorum auri olïerri fecit, ac praefentari.
мы:
С А Р U T XXIV.
De Reditu Regis Lodowici in Hungarìam.

‘xinde cum luo exercitu per partes Italiae revertebatur; & in qualibet civi
А tate , gaudenter fulceptus & honoratus, in Veronam pervenit. Dimilla
que ibidem gente ltipendiariorum Teutonicorum , quatuor millium barbutarum,
cum NVolli`ardo`& Conrado Capitaneis , quia nondum erant llipendiis luis ple
ne placati ; ad expenlas ad Regis rationem computandas ad Hungariam., cum
lgaudio remeavit , «Si abinde llipendia iplorum complete remilìt; praediclos ve
ro
232 ILM.Jon.annwnocz
ro Wolfîardum & Conradum Capitaneos , ad fe vocavit, «Sz pro remuneratio
ne fuornm obfequiorum , largifiuis Regiìs donativis ipfos exaltavit. Quorum
gefla & fervitia , in privilegiis concellìs explanantur.

с А Р u т mv.
De Rf/ìgnatione Regni Sicilie ad тати Domini Papa.
um autem fere tribus annis , Andreas Í'Vai'voda , Capitaneus Regni gene
ralis , Mcolaus Drugeth, frater Wilhelmì Palatini, Capitaneus civitatis
Salemi , cum aliis militibus, principalibus , ac gente Domini Regis copiola ,
in Regno & in partibus illis remanfiíi'ent, multaque bella exercuifïent , ac gen
tes Lodowici faepius debellaflent , & quali annihilalient ita, ut folum in muni- -
tionibus & caftris fe incluliffent; licut de gellis & exercitiis ejufdem Andreœ
Waivodœ , quœ caufa brevitatis ad prœfens omitto , in privilegio ei , Тире:
poflelïionum donationibus concello poterit, qui voluerit, experiri, ut fides cer
tius poliit adhiberi: Dominus Papa Innocentius , per fuum legatum, primo per
Reverendiñimum in Chrilto Dominum Guidonem , tituli fanélœ Cœciliœ pres
byterum Cardinalem ‚ de latere miffum, ac deinde pluribus ‘vicibus , per nun»
tios folennes viros , pro liberatione diéìorum regulorum traufmilïis ‚ & ройеа \
рег dominum Bartholomœum; limiliter ejus nuntium decretorum doótorem ,
principaliter falutaribus monitis шпат apud Regem , ut gentem {пат de Regno
illo revocaret. Ad cujus inflantiam , tanquam devotus & obediens ñlius iplum
Regnum , nec non сайта, civitates, munitiones, &~terras, quas tenebat, per
fuos ambaliatores, videlicet Dominum joamiem eleŕium Wgßrirni'erům , in jure ca
nonico licentiatum , & alios ad manus Papœ allignavit ; jure ramen fuo in re
gno libi competenti falvo refervato. Regulos etiam prœdiétos , quos in сайго
Wifi'egradienlì tenebat, liberavit , & ufque Venetias , cum fecuro conduétu,
honorifìce deíìinavit ad propria remeantes. Qui cum magna lœtitia., per та—
re in Neapolin transfretantes , cum maxima folennitate & honore funt recepti,
ё: ad ipforum dominia ‚ & principatus ac ducatus reflituti. Hoc non praeter
millo , quod-tam luculenter & clare , rerum geílarum feriem, per diftinétiones
annorum & dierum, prœpedientibus intervallis temporum , difierere non po
ш]; quia aliqua per me ipfum didici , & aliqua per alios fide dignos, rerum
notitiam habentes intellexi : & lic venia tribuatur rite excufanti 5 сит fuñiciat,
re
 Canonica HUN-GanoiauM. _253
О

rerum gellarum feriem enarrare. Cetera fcribenda vel narranda illis relinquo,
qui plura fciunt quam hic fcripta funt de gellis ejus, tam profperis quam ad- `
verfis fcribere vel tractare.

CAPUT XXVI.
De requißtione Venetorum , faper re/lituendo Regno Dalmatie.
His itaque gellis & expeditis, ad propolitum ceptœ materiœ de Regno Dal
matiae, ¿t civitatum maritimarum ell necelfario redeundum, Cum enim'
Rex principatus, tenutas & dominia Regni fui , facrœ coronœ fubdìta vellet
confervare , & ufurpata ad ftatum priftinum revocare : inclytum principem',
Апатит de Angelo (I), Ducem Venetiar um , per ambaliatores folennes literal
que , & nuntios fpeciales pluries ut zelator pacis , requilivit & monuit ad re
llituendum, libi & facrœ coronae, Regnum Dalmatìae , Gt civitates marítimas
in toto occupatum & detentas. Quœ quidem Dux & Domini Venetiarum , ne~
gamut ; & aftruentes fe oppofuerunt, & relìllere decreverunt Regiae majell'ati.

CAPUT XXVII.
De exercitu Regio contra Venetos moto.
Super quo facto Rex cum fuis vicinis conliliariis, principibus, regnicolis,Mar­
chionibus , & Ducìbus contra Ducem Venetiarumque communitatem , deI
tali injuria graviter eli conquellus , ne videretur eos indebite & injufte impu»
gnare'; ad vindicandumque & propugnandum injuriam , libi Gr Regno illatam,
cum valida potentia , pro recuperandis juribus Regni fui , per ipfos a multo.
tempore occupatis verfus Italiam , contra Ducem Venetiarum „ cum propria
gente fua nec non comitibus , militibus Teutonicis extraneis ipli faventibus , Gt
auxilium praellantibus; quos prœcipue Teutonicos idiomatis eorum confcius
` mul'

( 1:) Cfu'. Bud. Damdulo.

stript. a". Hang. P. I. Gu
 `

134 и. М; Joa. n-1: annofc'zi

1
Ч

multum diligebat, & eifdem de llipendiis ac donar-iis largillue providebat, ex

coque ad iplum libenter conlluebant , eique fidelia fervitia exhibebant, perlo
naliter ей profectus, & per terras ac tenutas Venetorum , circa caílrum Sera
щи, tranliens Coniglanum obtinuit ‚ & abhinc & civitatem Terai/ii veniens,
ipfam obledit,caltra & terras fuarum tenutarum , lpecialìter Afulum cum Rot
léavernis (I), ubi ell Abbatia Cri/piniaeum (2), Kewml Gorgoniam , & Forgo
m'am , ac alias quam plures expugnando, & gentes in eifdem collocando. Et
lic in Hungariam , dimillo ibi ltrenuo milite , Thoma, fratre venerabìlis fratris
domini Nicolai Archiepifcopi Strigonieniis , pro Capitaneo gentis fuœ , armi
ger ell reverfus. '

C A Р U Т ШИШЕК.
' .De Olyidione Caßri Ca/lelfi'antk votati.

Pollet! vero , magniñcum 6r' potentem virum, Nicolaum Konth praediélum,

tunc Regni Hungariae Palatinum , ad partes illas tranfmiůt. Qui callrum
Ca/lelfranrk, Ducis & (3) Venetorum , cum magno exercitu obfedit; & con
tinuatis ibidem pluribus diebus , quia caltrum bene fortilìcatum ‚ & gentibus
armatis munitum erat , nil proñciens ‚ in Hungariam ell reverlus , ibidem `di­
¿to Thoma milite remanente. Qui quidem Thomas miles, & gentes domini
Regis, primo ante portam cioitatis Ter'vißnœ ,_ & fecunda vice in campo prope
eandem', cum gentibus armigeris Venetorum, bellum & congrellum habue
runt, 'eis deviétis , & multis captivatis. Item ­tei'tia vice, circa liuviurn
Brentham navigabilem , contra Teutonicos & ltipendiarios. Venetorum', 'trani
paflato ilumine fuper equos , cum magno perìculo , proprer liuminis profun
ditatem , de mane fubito irruen'tes , eoldem ltipendiarios devicerunt , & ca
ptivos abduxerunt; quos fecundum morem llipendiariorum , equis & armis
receptis , libere abire permilerunt. In quo ilumine, Paulus Germanus, Joan
nis ñlii Cheel, miles ’‚ cum quibufdam aliis Hungaris , Гипс fubmerli. Quo
quidem Thoma , per Regem revocato , BnedzElo ßlio Hem , milite , illic
tranlmilio , eidem furrogato; idem Benedictus miles , fuperveniens , pluri
ma
*x -.
Ь

(1) Chf- Вид. Hofkdffffvff. (s) Idem : nyjiímacum. (3) Idem : Свалившим
 Сигмонхсль HUNGAńoR~UM.- 235
ma bella contra gentes Venetorum continuavit , & eas fuperavit. Iterum au
temdiétus Thomas , illuc ей tranfmiflus , & viriliter ac potenter, сайта &
terras .acquilitas , `lub dominio Regis confervavit tamdiu , donec expugnata
6r recuperata civitate Jadrenli , quœ per lirenuum militem Ели-120110) nomine,
Teutonicum , cum gentibus domini Regis , quadam noéìe muros civitatis afcen
dendo, per pugnam maximam , cum gentìbus Venetorum armigeris Teutoni
cis & Gallicis , durillime commiflam , ubi idem miles lethaliter extitit vulnera
tus , ex quo vulnere vitam linivit temporalem , comite Venetorum , feu Ga.
pitaneo in eandem conllituto , cum fuis gentibus devictis & fugatis , capta
fuit & expugnata , 6r in partibusmaritimis in Dalmatia, ‘Regia potellas firmata
extitit. Cujus regni Dalmatiae , & civitatum , pleno regimine confecuto; Rex,
nolens ulterius occupata de tenutis Venetorum confervare , сайта & tenutas ,
quas tenebat , iplis rellituit, gentes fuas revocando , >¿t ipfas in pace dimit
tendo , fub pacto juramenti , per Ducem & conliliarios Venetorum, quod ne
minem in terris eis, per Regem reñitutis , offenderent , pro lidelitate Regis,
vel punirent. Sed tamen ройеа ipfì Veneti, milites , potellates , & potiores
terrarum ipfarum , fpecialiter vero de Coneglano , decapitaverunt & trucidave
runt , juramento prœdiélo violato , ac bona eorundem conñfcaverunt , in dif
plicentiam Regiœ majeñatis. Prœterea , durante guerra inter eos & dominum
Regem , Ducem eorum , nomine Marinum , in palatio Ducali, Venetiis , cum
pluribus ejus conlìliariis , de adhœfione Regis inculpantes , fufpenderunt , &
quam plures- etiam Tervilinos,propter fulpicionem interfecerunt; & in exilium
effugaverunt. Рой reñitutionem autem ipfarum terrarum, civitas Tervilina,de­
mum per tractatus ad manus Leopoldi Ducis Au/lria7 ‚ cognati ejufdem Regis ‚
le tradidit & fubjecit. Cujus dominium ipfe Dux Leopoldus apprehendens ,
per certa tempora obtinendo , tandem fimiliter per tractatus ‚ Franeifco de Car
raria , Domino Paduano , aliignavit, fub certis paétis, gentem fuam de eadem
тё‘гбёёпёё. .... -. . . . .. . ‚ ‚

(к) Idem: Elderl'ah.

 236 'П.М.]ол.пвТнши—Ьсъ

CAPUT XXIX.
De Exercitu contra Lithuvanos.

Сзсешт ‚ contra Lithwanos , Chrillianis, & maxime Regno fuo Rujì'ic

infultantes , perfonaliter , cum exercitu copiofo , & militia fua propria
nec non aliis nationibus ad eum conliuentibus , proñcifcens ; tetris ipforum feu
tenuris , in magna parte devallatis , Duce eorum capto , ' fed in continenti ,
вы promiílionem de ñdelitate & obedientia faciente , liberato, feliciter ad Huu
gariam elt reverfus.

CAPUT XXX.
De Exercisu ad Rutheniam.

Ройеа bina (I) vice cum valida gente fua , etiam extranea , ad Regnum
Rufciœ , facrœ Coronœ Hungariœ fubjeéìum , pro defenlione ejufdem
regni, contra Lithwanoselt profeélus: Gr'fugatis hol'tibus , ac fretus victoria,
potentes viros , Petrum Banum primo, nec non venerabilem in Chrilto patrem,
dominum Emerieum Epiß-opum Agrieryem , ac Georgium Zudar,confequenter fra
tres ejus , & poll hœc Emericum Bebek С 2) ‚ ас poll eum joannem de Capol ,
ad regendum ipfum regnum, Wayvodas feu Capitaneos prœfecit; qui regnum
praediélum , bene Gr laudabiliter defenfantes , fub titulo fanélœ coronœ , &
regimine ejusdem domini Regis , confervaverunt.

CAPUT XXXI.
De exercitu , in fub/ìdium Domini Papa , trina ‘vice dqfìinato.
][tem ad inllantiam fummorum Pontiñcum Romanorum , Innocentii,Gregorii,
& Urbani V. beatae memoriœ , prima vice Meolaum filium Laezk , qui
mul

(1) Chr. Bud: una. (à) Idem : Babak.

 Cnnonrca HUNaaxon'UM. 237
multas civitates, oppida , & caliella ad obedientiam l'acrae Romanae Ecclelìae,
reduxjt , ac etiam rebellantes expugnavit , ad manus domini Egidìi cardinalis,
Apoliolicaeíledis legati, allignando; & poll eum Simonem , lilium Манит,
qui nihil profecit , & propter hoc dilplicentiam Regiœ majeliatis incurrir; lub
fequenter etiam eundem Petrum Banum , tempore Domini Urbani Papae , in
defenlionem civitatis Bononienlis , contra Barnabonem, & Galeat'ium , dominos
Mediolanenles, eandem civitatem impugnantes , deliinavit. Et idem Petrus
Banus civitatem eandem prol Domino Papa retinuit , & defenlavit , & сит
honore ad Regnum Hungariae remeavit.

l C A P U T ШЕЕ.

De exercitu , infab/lilium Ducis ¿1u/frite de/liuato.

Polimodum autem , in fublidium antiqui Alberti Duris Аут, Paulum

_ lilium Laczk , ad oblidendum civitatem Turegum , cum magno exercitu
delllnavit; quam perlongam oblidionem obtinuit , & dominio ejuldem Duci's
lubjugavit.

C А P U T ХХХПЕ.
De exercitu in partes Воина mißò , Ö’ de Amißìone duplicis Sigilli Domini Regis.
. , „
Лют , ad terram Bozme , limiliter Regìae coronas fubjeétam, ad conterendam
proterviam quorundam rebellantium , magniñcum virum, Nikolaum Knuth,
Palatinum regni lui , & venerabilem in сыто patrem , dominum Nicolaum
Archiepilcopum Strigonienlem , cum quibuldam aliis baronibusêr militibus regni
lui , cum magno exercitu deliinavit. Qui intrantes ‚ callrum Zrenck (1)
oblederunt; led minime capere potuerunt , ac cum magno damno , perfoma
ruin & rerum , dilcellerunt. In quo quidem exercitu , quadamnoéte , de ten
torio ejuldem Domini Archiepilcopi Cancellami , ügillum Domini Regis duplex
t ’ Gg 3 au

(i) Chr. Bud. Sebmuk. Edit, Brun. ù Aug. гнала/ь miki умыш- elle hodiernum Zwamîké
238 II.M.JoA.nETHWnocz
authenticum , per quosdam ñlios Bellial , furtive ей fnbtraétum , 6r рой ali
quod tempus , per ipfos fures , in Ватт , cuidam anrifahro venditum, &
confraéìum , iicut veraciter ей- compertum ; de quo tamen facto, ex fortuito
eventu accidente , Rex minime curavit , aliud iigìllum authenticum praeparari
faciendo , & eidem domino Archiepifcopo Cancellario aíïignando,fub quo 139,11
lo , omnia privilegia , feu literas , cum alio ligillo deperdito emanatas , con
ñrmavit. ` '

- ‚. CA Р U T~ XXXKV.
De Exercitu Regis in Вашим.

Рой hat-:c regnum Bulgaria , Гнет coronœ Hungariœ fubjeóìum , cum ma~
gna potentia intravit; & Водил (г) civitatem capiens, regnum libi fubju~
gavit: principem ipñus , nomine Strachmerum , qui Ге Imperatorem Bulgariœ
nominabat, capiens , ¿t in Hungariam tranfmittens , per aliqua tempora in ca
'йго Epil'bopatus Zagrabienlis , Сотни): (2) vocato , fub cultodia decenter 6:
Ьопейе confervatum, in Budonium , ad regendum ipfum regnum ГиЬ nomine
Gt titulo fuae majellatis , fu'o cer-tis paétis & fervitiis , cum gaudio remiíit. Si
cut tandem etiam idem princeps , iidelitatem & obedientiam repromiíïam,
Гик: majeftati obfervavit. ‚

.CAPUT XXXV. ’
De Exercitu Regis , tantra Carolum Imperatorem.
.‘ I .
tem , contra clariílimum principem , Dominum Carolum Inperatorem , pro
quibufdam difplicentiis , Rex perfonuliter , cum magno exercitu & potenti,
verfus metas [Moravia proceí'ůt , ac ipfum Dominum Imperatorem , per fuas
l.:eras штат: ; 6:` oppidum Trinchum intravit , & exercitus circumquaque
in campo & »pratis reledit. Interim vero diu, donec cum fuo exercitu Ге mo
Ve
/

C1) вы. Bud. Baden. (2) Idem: Samedi.

 СЁКОН1САНППОАЕОЦПМ. 139
veret , Moraviam invafurus , Dux зашит/ю ‚ cum certis baronibus à mi-V
litibus , ex parte imperatoris , ad tractandum de pace , in Tri'nchinium Ги
pervenit ; treuga firmata , ad concludeudum de pace ‚‚ Mcolaus Кот]; ‚ Pa
latinus , Stephanus Be'beck , judex curiæ , cum certis militibus, in Brodam (1)
ad lmperatorem , ubi cum magno exercitu , & multis militibus fe collegerat ,
funt tranfmiíïì: & interim , exercitu Regis difperfo , iine conclufione pacisl
revertuntun

C A Р v Т xxxvn
De Exerfitu in Moraviam.

Pollea etiam Dominum Ladislaum {Вист opoliæ (я) , & Petrum Валит,
сит gente fatis valida , in Moraviam deftinavit; qui incendia, & ma
xima damna , ibidem intulerunt , & ad propria reverti fuerunt

" C A Р U т шин.
Quomolo Rex Lodowicus , in Кедам Poloniæfiærit Леди: ô' coronatus,

Лют ‚ procedente tempore , mortuo Cafmerio Rega Poloniæ , avunculo ejusp

cum ingenti exercitu , Poloniam intravit; ubi in Regem , ех jure fuccef
forio ejufdem avunculi fui , extitit feliciter coronatus.

т,

C А Р UT man
De Exercigu Regis , in partes Tranfalpinas.
Лют ipfe Rex , perfonaliter per Bulgarian: , partes tranfalpinas , facræ có
ronæ fubjeétas , invadens, ex alia parte, ultra terram Защитит ‚ cum
i ` va.

(1) Idem : Вгишии. (а) ш legitur in Chr. Bud.'

р— —_. —
240 .i H.M.JoA.DETHWßocZ

valido exercitu , ac nobilibus & Siculis partis Tranlilvanœ , (тапГтШс

Ladislaum Vayoo/lam Tranßluunum , cum Simone ñlio Manritii , & aliis ex
potioribus militibus fuis , ad videndum partes tranfalpir , contra Layk ,
' Wayv-odam partium praediélarum „Regine majeñati rebellantem. Qui tune
circa Danubium , cum magno exercitu ,. ad impediendum Àingrellum.

exercitus Domini Regis , ех oppoiito regni Bulgaria: , inlîdiando refidebat.

Qui quidem Nicolaus Wayvoda , cum­ exercitu praedicto , iluvium Латвии
ì (1), ubi fortalitia & propugnacula erant , per Olachos firmata , potenter ex
pugnando , pertranliens , cum exercitu ipíius Layk Wayvodae , copiol'o ,
cujus capitaneus erat comes Dragmer Olaehus , caftellanus ejus de Domloyka (2)
bello inchoato , & certamine fortiliimo­ commilfo , victoriam obtinuit; &­ iplum
Capitaneum , multis interfectis . in fugam convertit: fed pollmodum, incaute
ulterius procedens inter indagints & veprium denlitates,ac pallus llriéliliimos con
clufus",per multitudinem Olachorum,de lilvis & montibus invafus ,ibidem, cum
Rrenuoviro,Petro , fuo Viceway'uoela, nec non Defeu, diélo Wos (3)‘& Petro­
Rißßaßellanode Kykyllewar (4), Petro & Ladislao Siculis , viris bellicolis ,
& aliis militibus quam pluribus , & nobilibus potioribus , exßitit interfeclus.
' Et cum gentes Hungarorum , de ipfo exercitu ‚ terga vertiiTent , & fe in fugam
convertiiient, in. locis lutolis, & paludolis , indaginoli, conclulì, multi 'eX
eis, per Olachos occiii extiterunt, & aliqui, cum magno periculo perfonarum,
6r rerum damno, evaferunt; & funus ejuldem Nicolai Wayvodae, cum ma
gna pugna, de manibus Olachorum ereptum, in Hungariam attulerunt, ad'
claufìrum Beatœ- Virginis, in Strigonio , tumulandum. Tandem, hujufmod'r
infortunio adverlitatis ’accidente, & fortuna iterum profperante, Nicolao de
Gara, Bano de Macho, viro llrenuo 6r bellicolo, in manu potenti, iplu'm те
gium exercitum , ultra Danubium ,Y contra infultus bellatorum & lägittariorum
арапа Layk Wayvodae, velut imbres lagittas emittentium Olachorum , per na
vigia, mœnibus & fortalitiis firmatum, transducente, inimici in fugam converti, -
velut f-umus evanuerunt; & reiidui totius exercitus, terrain verlus Zewrinum
intraverunt, & eandem occupaverunt. Et tunc Rex, ibidem cailrum Zewrin,
prima vice, &pol`t aliquorum annorum curricula, ra/lrum in Вуаль (5) fortillimum,
Therch (6) vocatum, circa terminos tranfalpinos ,f œdilìcavit, gente armata ,.
brigantiis (7) & balellrariis Anglicis, culiodiam caftrì muniendo, in potei'tate
{на relervavit. CА

(i) Chr. lud. допели; (а) Idem.- Danboycha. (3) Idem: Une. (4) Idein: Kykullenuu..
ш шип: ВцД'ои. (s) Idem.: nach. (7) мед : siguinte..
 э CHnoNch HUNGARonUM. 241
il l _E

Cesena* mix.
De diver/is Regis Lodowici expeditiouìl-ius , б” pietate .‚ ¿ff сет-[з
oirtutibus суш/Нет.

Лют , lere lingulis amnis , vel in quolibet ( 1) anno movit exercitum' con
tra aemulos & rebelles , «Sz faepius contra Rachenos (2) & JVIoldaoos, om
nimodam diligentìam adhibendo ; ét maxime circa regnum Rachiœ (3) ‚ Do
minicus ‚' jîlius Oslo , Banus de Macho , cum Zemere , oiee- Bano fuo , ¿t рой
modum Meolaus de Gara ‚ in juvenili œtate Banus conftitutus , multum agilis
& ltrenuus , ac in bellis circumfpeéìus , labores alîìduos impenderunt ad con
fervandum iplum regnum lub regiae ditionis poteltate. Item , iple Rex pru
dens &1argus admodum fuit, & Ье11а multa feliciter gellit , multaque regno
{по recuperavit. Qui etiam рой bellicam gloriam ‚ fcientia literaruml clarus'
fuit; in altronomia avidifiime laboravit; & propter virtutum perleétionem ,
etiam apud barbaros fumme dileétus , nomen funm , apud multas nationes ex
altavit. Hic pius in religione Catholica , in pauperes muniñcus , jura fervavit.
Eccleliarum , & Eccleliallica oilicia plurimum honoravit. ' ‘

С А Р U Т ï XL.
De his , que ßio fub regimine aâla fuere.

erum , quia juxta fapientis affertionem bonorum laborum gloria/iis с]! fruflus ,
8’ recolenda memoria; quœ fuo tempore , ipfo procurante , cum pietatis
Rudio funt peraéta , hic digne , nec immerito , anneétantur.

(1) Idem : Tertio. (а) Idem: Паст/Ы Ист: Всей:

Script. Ref. Hung. P. I. ' Hh
 24.2 II. M.JoA.DETHWRocz
m*

C А P U Т xm
De judæorum expui/ione.

lpfe enim judæos ad ñdem catholicam convertere , & Chrìfìo lucrari ,

` tanquam zelator falutis , deñderans; propter obltinatam duritiam ipfo­
rum Judœorum propolitum ad effectum perducere non valens : omnes _Iu
dæos per totum regnum Hungariœ licentiavit , _& expelli mandavitg bona &
res ipforum per ufuræ voraginem cumulatas , ut lutum fpernens , noluit habe
re vel occupare. Et iic omnes de regno Hungariœ in Aulìriam ê: 'Bohemìam
recefïerunt , Gt difperli extiterunt
щ =` E ill

/
Lc А Р v Т ЖЕН.
De Ordiml Eremitarum , б’ Translatione corporis Beati Pauli,
` Primi Eremita.
)enìque Ordo Fratrum Eremitarum Beati Pauli primi Eremita in regno Hunga
riæ ñorere incepit , at multiplicari. Item , corpus ejufdem Beati Pauli
Patris фаз ordinis , de Venetììs ad Hungarìam ell translatum , ¿i in clauftro
Eremitarum apud beatum Laurentium prope Budam , in vertice montis folenni
ter depolitum : in quo loco , at Beati hujus Patris venerantur merita , & ро
pulorum laudantium Deum concurrit frequentia. Primo enim Rex Carolus­ ,
beatæ memorize, Pater ipfius Regis ‚ Pratres ordinis prædicti introduxit; ac
paucos habebant conventus & loca , ut puta Дтбйит Laurentíum `, [таит С‘ги
сет ‚ janífum Sp Ншт, En’ таит Ladislaum in fìlva de Pelz/b (1 )‚ & in aliis
locis manebant laici fub nomine Eremitarum vagabundi.

CA

(1) Chr. Bud. Руша.

 CnnoNicAHUNGAnouUM._ 243
М

С А P U Т ЕЖИК.
De Conjlruglione Clau/fri in Noztre.
tem , Rex Lodowicus , pro ordine praediélo , claulirum lolenni opere con
llruxit in Noztre (1).

C A P U Т LXÃV.
De Con/lruŕlione Claußri in идиш.
rerum aliud claullrum pro ordine Fratrum Curtußenßum in Leuveld in Bokonio
(2) œdilicavit , & fuliicienter dotavit.
_“Y 4_Í l
CAPUT KLV.
.De Fundatione duarum rapellurum.
:[[tem unam capellam Aquisgrani , & aliam Cellis ad Beatam Virginem pulchro
& miro opere Yconllruxit, lullicienter & largiter dotavit , ac pretiolis uten
iilibus ad cultum diviuum , valis , calicibus , libris, & ornamentis diverlis , ac
calice de puro auro decoravit. Poli hœc autem, propter liberalitatem luam ,
6i boni exempli operationem , multos traxit ad devotionis liudium impenden
dum barones , milites , nobiles , & quoldam ex Praelatis ; qui loca, didlo or
dini Eremìtarum , contulerunt , & claulira conllruxerunt, & dotaverunt ad lau
dem Dei , & gloriam Галей Pauli.

‚. H h 2 CA

(1) Idem: Martre. (2) 11cm: Bakoui'a,

 244 II. M.JoA.DE THwRocl
__
т

С A Р U Т XLVII.
De Couper/ione Chomanorum ad jîJem.

Hic etiam gentem C'hamannrum (1) ‚ ritui Tartarico involutam apud fedcm
Apollolìcam devotius inñftendo , exemplo Beatìfiimi Regis Stephani ,
‘ quem , ad componendum novae fidei fundamentum in regno Hungariae provi
dentia divina elegit, ê: qui corda credentium , рой Аройо1оз ‚ fpiritualiter ,
quali imbribus cœlefiibus irrigavit ad laudem nominis divini , ut ampliaretur re
ligio Chriltiana , ad Едет Catholicam converti procuravit. Cui quidem genti
jam in Еде С11г1й1апа eruditœ , Fratres de ordine minorum , auétoritate eis a fe
de Apoltolica commilia , curam animarum , jura Parochialia , & Sacramenta
Eccleliaftica adminiůrant; & de die in diem in Еде confortantur.
55:55 1- l М

С A Р U Т XL'VH.
De Conner/ione Paterinorum in Воина.

Item, Paterìm' in Воина, qui nimium erant multiplicati ‚ & diveríis erroribus
implicati,per Dominum Peregrinum, Epi/'copam Boznenßem, ordinis minorum
virum magnae devotionis & fcientiae ad Едет Rege commonente, convertuntur,
& baptizantur. `
_
-r 1 -
4_»-ŕ 4—

С A Р U Т XLVÉH.
De Baptizatione quorundam Sclavorum.
Item Stlauì, стр-151113 da Lipna (a), durae cervicis populus, ad Едет erat con
verfus & baptizatus; cui Sacerdotes Catholici , fecundum translutionem
Beati Hieronymi , Doctoris fanéìae matris Eccleliœ , Sacramenta Eccleûallica
‘ mi

(1) Idem; Cumanorum, (2) Chr, Вид. Lippua,

 CHRONLCAHUNGARORUM. 2.15
l ‚
mmll'trabant : fed nunc , ut narratur, in apoftníìam, & pri'ìinum еггогет ГИПС
relapfì , & multo pejores effeéìi.
E с _- щ.

С А Р U Т ХЪЕХ.
Quorńodo Moldavia , qua prius dqßrta jîu't , novum Incolatum receperit.

п ujus etiam tempore , Bogdan, „штоф: Olarkarum de Mmm: rv/ìo , co- '
adunat is fìbi Olachis ejufdem diftriéìus ‚ in terram Moldavize , coz-onze
RegniHungarìaefubjeétam, fed a multo tempore, propter vicinìtatcm Tartarorum
habitatoribus deftìtutam, claudeftine receHìt: & quamvís per cxercitum ipfìus Re
gis, faepius ìmpugnat us extitifïet ; ramen, crefcente magna numeroñtate Olacho
rum , inhabitantium illam terram , in regnum ей dilatata. Wayvodœ vero ‚
qui per Olachos ipíìus Regni eliguntur , fe effe vafallos Regis Hungariœ proñten
tur : ad homagium prϧandum obligantur , cum cenfu perfolvere confueto.

С А Р U T L. f" |\

De Pq/lilentía ‚ filme , б” Teme ММ.

Item ‚ etiam tempore fui regìminis ‚ peíìilentiœ , per loca partìcularia , &
etiam per rotum regnum Hungariœ , & alia regna convicina , viguerunt ; в:
fames , diverfìs temporibus , per locuñas G: mures , fpicas frugum ‚ & aliarum
i“ei/Zetum corrodentes ‚ invaluerunt; & pluribus vicibus , .tense motus , per lo»
ca faétus ей magnus.
F \ 1 ŕ _L

С А Р U Т LI.
De Exemptions Udvarnicorum , f5” Aliorum Condz'tìonariorum.
Hujus etiam tempore, multi ex Oduarnicis , & aliis conditionariis сите ,
ad díverfas fervítutes añriŕìi , Гипс exemti , & in cœtum regni Hungariœ
' no
-. nu
246 II,M.]oA.DETHwnocz

nobilium aggregati -: quia in donationibus poflellionum , gratus ad omnes, lar

gulque & benignus habebatur; & pro eo, ab omnibus, ultra modum diligebatur.

C А Р U Т LH.
De Conßrtibus д Liberis Regis Lodowici.

iliiro etiam narratione fore dignum , quod prœfatus Rex Lodowîcus,

dnas conjuges habuifle dignolcitur. Primam videlicet, prœclaram 111111
garerham , filiam excellentiflimi Domini Caroli , tunc Marchionis Moraviae, qui
p-ollmodum ad imperium fuit fublimatus :, & illa line prole defunéta ell. Allam,
inclytam Dominam -Elijabeth , filiam Stephani „ Bani praenotati , ex qua tres
filias generavit tÍÍatlzarinemi­ , Mariam , 8' Adoigam. lpfa autem Catharina , in.
puerili шаге, morte extitit prœventa. Et quia ad regalis- propaginis ilirpem ,
clara funt connubia exquirenda ; de quibus derivanda fucceliio , claris fulgeat
naturae titulis inlignita : 1рГа1т1 Mariam, claram augens profapiam, illullri prin
cipi Sigi/'mundo , Marchioni Brandenburgenfì , in puerili aetate utroque exiilente,
quem de l'tirpe Caelarea pater eduxerat , imperialibus radiis illuitratum , com
municate conlilio ferenillimarum Reginarum , genitricis ac conlortis , fuarum ,
nec non praelatorum ¿t baronum regni, praecedenre , in Tern/wia , praelente
Imperatrice marre ejus , & luis baronibus de Bohemia , cum magna lolennirate
& laetitia matrimoniali fœdere defponlavit, & apud le nurriendos conlervavit ;
qui'nunc conregnant . 111 regni folio lublimari. Adniga vero , poll mortem ра
tris , in Reginam Polonia’ extitit coronata ; qnee poitmodum per magnates , ba
rones , & nobiles- regni Poloniae potentillimo Principi Lithuanornm , jaguln nomi
ne , ad lidem Catliolicam converfo, & сит luis fratribus baptizato ‚ extitit ma
trimoniali fœiere copulata. Quem , in Regem Poloniœ folenniter per eos co
ronatum , Ladislaum nominaverunt; qui limiliter ,' сит conjuge conregnat ‚
lactanter , regno 111 eodem.

\`\.,

CA
 А

CHRoNchHUNGARoanM. 247

С А Р И Т 111332.
De Pace 8° Tranguillitate Штат Lodowici Regis.
um autem temporïbus fuccellivis , idem Rex , ampliílimae potellatis effet ,
& lloreret in regni folio, totam fuam felicitatem ponens in'Deo , a quo
cuneta bona procedunt , ac fuum principatum, ac regiminis curam , 1й1 fubmit
tens r, non palïione ac voluntate cupiens principari, velut cultos jultitiae exillens,
ablque ratione & lege , nihil voluit attentare : quia vigens induliria , & regna
tiva prudentia , viitualiter dominatur gubernatione regni, fecundum rationem
`&legem , diligentius circumlpeóta. Pollens regimine naturali , non initinóìu
humano ‚` fed potins divino z, fui deñderii propolitum , ad hoc inclinavit , ut ,
fequens lanetorum Regum praedecelloium fuorum , & patris lui veliigia, in qui
bus peramplius &perfeétius vigebat ‚ zelus ñdei , & religio Chriltiana , regna
fua , terras , & fubjeétas tibi nationes , in luis libertatibus , conluetudinibus ,
&1egìbus , in bona pace & tranquillitate confervavit ‚ тах1те ‚ 111105 111 ñde
Domino regeneravit ; 81 аЬ omnibus aemulorurn inlidiis & incurlibus , praecìpue
autem paganorum , viétoriolillime defenlavit; nec nonetiam Eccleñas rcgni
lui, in fuis juribus &1ìbertatibus tenuit, & in temporalibus bonis augmentavit.

CAPUT LÍV.
De Vita Regis Lodowici contemplativa.
Conñderans autem ¿c advertens , regna lua & dominia , undìqne feu circum
quaque , quieto & tranquillo ltatu ñorere; quamvis ех confuetudine , &
delectatione а pueritia lolita, venationes nimium frequentaret: ad ultimum тётей
terrenarum rerum oecupationibus , quas difficile ей abfque peccatis miniltrare ,
¿t curis pollpolitis , concupilcentiam carnalem calcare , ac libi fubjicere ,
divinis praeceptis parere volens , quia omnis caro fœnum , 6r omnis concupi
fcentia ejus ‚ tanquam llos fœni, contemplativam vitam ‚ a tumultu multitudi
nis hominum' fegregatus , ut piis operibus inliltere ‚ St orationibus vacate fiu
-dìOflllS ‚ ôt devotius valeret , elegit , ô: in his perleveravit.
CA- _
 ‚ f ' " ‘ е.

` ~ ‘5‘-’^’‚= .
248 II.M.JoA.nEanxoz „

; CAPUTLV.
\ .De Obitu Ö“ Sepultura Regis Lodowíd.
Tandem hanc.vìtam laborìofam derelìnquens , Gc ad vitam perpétuam afpi
rans , juxta illud Pfalmifìœ : 1min' autem adhœrereDeo bonum ф ‚ ponen in
Domino Deo [pen mmm , vocatione divina ех hoc mundo migravit , XI. die
menús Septembris , & parum `ante cometa apparuìt mirabìlis. Tantus autem
luéìus , eo тетю, in regno fuit ‚ ut omnes quañ mortem fuam deñerent. Et
fepultus ей in urbe Alba regali , in Capella , quam ìpfe in latere Eccleñœ Bea~
(в Virginis
ipfam collegiatœ
dotavit. XVI. conßruxit; fed poftea
ejufdem meníìs ejus confors
die, an'no­ Domini , IPICCCLXXXII.
Regina Elizabeth ,

Regnavitautem quadragìnta annis (1), & menfe uno , & vigimì diebus. Fuit
autem homo competentis proceritatis ‚ oculis elatis , crinìbus & barba
crìfpis, fereno vulŕu , labiofus , «Sa aliquantulum
in humeris curvus.

à?"
‚из
М „Ж
MÁS?? аи

AD

(1) Chr. Bhd. gliau'mgima 111.0 атн': ê' изд!“ ¿Mobili (“ИШЬ

I
 CiruoNIcaHUNGAuouuM.4 249E

А D
EGREGIUM DOMINUM MAGISTRUM
STEPHANUM DE .HASHRHAG,
IIUDICIS CURUE REGL/1E PROTONOTARIUM.

_ i P R E FА т 1o

MAGISTRI JOAN. 13E THWROCZ,

In Defcriptíonem milerabilis cal'us CAROLI Regis , cogno
mento Parvi , nec non Lugubrefaëtum Reginarum
Hungariœ , feliciter incipit.

Jucundum omnino haberetur , alienam non expetere fortemg,

tempora variantur , rerum obducuntur ., caeca interdum
fortuna , exitus , & inopinato homìnum fpeëtacula quandoque
line clauduntur. Carolus , duo maxima mundi regna tenens,
quae totam terrore fui Italiam concullerant, propriis non con
tentus linibus, infelix , animam cum fanguine fundens, hono`
re fepulchri poliremo fpoliatus , olentem exhalans tabem ,
inhumatus , longa per tempera, nudo in celpite lietit : proh
dolor! fata in Reges altos, Dominolque mundi, lic fulminant;
& habenas principum, Gubernator ille omnipotens , lic tem
perat. Hujus Caroli cal'um milerabilem, Domine amantillime!
ut defcriberem , rogatum me elfecilil ; meis majorem viribus
farcinam , humero meo debili imponis 3, baud idoneum pulla
Scrfpt. Ref. Huug. P.A L
250l '1L M.Joa.nETHwnoc'/,

й1 ingenium. Magnalia enim Regum gelia , exiguos autores

non expoiiulant; nec alta humili й11о deleétatur fama: morem
tamen спае gerere optavi jufiioni, & tuis quaedam mutua ur
banitas votis ;` potiíiime, ne apud te ingratus judicer ; me
Hettere cogit. Non enimr, nifi folum tuae ut fatisfacerem vo
luntatì , temere haec aggredi aufus fum. Nec tamen meo in
vidum interpretem laborideeffe fpero. Unde haec , inquient,
praefumtio homini indoëto Venit , ut Carmina conderet , ô:
praeliantes й11о agreiii res Verteret ? omnem Vitam humanam,
etiamli laudem mereatur , odii gratia detraétio comitatur; &
lingua maledica , aetati conditionive parcit nulli: commune
tamen pondus , qualecunque fit , mitius premit , & pœna,
focios habens , injuriofa ей minus. Hujus Regis Caroli , 1u
gubre exitium , quidam Laurentius de Маши/1 , Успели ,
homo haud indoétus , ipfa geiiarum rerum œtate, compen
diofo pariter & metrico Carmine , perftrinxit. Quem ,in ma
gna fui parte fecutus , maxime , ne ex те aliquid facere vi
dear , ea , quae ipfe contexuit ; tum vero illa, meis juveni«
libus quae in armis , a Viris aetate pariter 6c Еде plenis , qui
fe. illius periculi procellis agitatos ajebant , Rege de praetaéto,
audivi amplius , confcribere curravi. Lege igitur, 8c difcer
ne; exalta , deprime, & qui hominem ignarum ‚ infueta an
gariare praefumñíti farcina, ipfe , laudis vel vituperii quid
quid referre videbor , particeps ейо. Ме autem , ut 6L '
planétuofum hujus Caroli Regis vitae exitum ‚ &; Reginarum
Hungariae flebile fattum, altius ordinare, & longis animum
fatiare querelìs, vel mutans inane , in caelis altifiimus juvet,
fupplex oro. CA
 СнионхсдНпнсдвоцпм. 251

С A Р U Т Е.
De Coronatione Regime Маги , ö’ de Odio ßib/Zcuto.
Rex Lodowicus , ima fui regiminis peragens , inops ñirpis virilis , duas li
quit natas , quarum altera , in ordine geniturœfenior , Maria denomi
nata , nondum thoro matura , puero impubi Sigymundo , Marrhioni Branden
burgenß , ñlio Caroli, Romani Cœfaris & Regis Bohemia: , genitore adhuc in
humanis agente , tali pacto , ut dum virgo nubiles veniret ad annos, nuptias
fimul & de fponfo Regem faceret , matrimoniali fœdere irretita ell. Univer
fis regni nobilibus , hœc conditio placuit. Fervebant nempe illorum ante
oculos , recentia
mum culmen merita patris
_fublimaverat : multos
, aliosA iiquidem, ,alios
ecclefial'ticis tugurìo de agreftidignitatibus
fecularibus , ad fum

adornans; nobileique curiales , ad diverfa regalis domus fervitia , conditiona

liter illaqueatos, ab omni conditionis vinculo folvens, eadem, qua meri nobi
les fungebantur, ditavit libertate. Quid plura ? regnum­ in pace fervavit , &
Hungaros , amplius _quam antea gentibus externis tremendos , amplamque 11
lorum famam hinc inde diffufam , lidera tangere fecit; necdum vita funéli
principis in populo accepti beneñcii amor tepuerat: omnis vulgus, concordi
animo , hanc virginem Reginam appellat , fœmineum hoc celebri fexum .nomi
_ ne illuñrant , illam alto parentis in folio locantes , facro virgineum сарае dia
demate coronant. Erat huic puellœ mater fuperñes, nomine Elijiibeth, mulie'r
{азах & ingeniofa , diferetionifque haud ран/аз. Hœc, in principatu & regi
mine , vices filiœ, maturitate fœminea gerebat. Erat & lVicolaus d: Gara, vir
in regno fpeétatiffimus , fanguine, ac auri pariterque & agri poffeíïione nobi
115; quem Rex Lodowicus, вы ГиЬ_1е&ит , apice honoris Palatinatus regni
fui fublimaverat. Hic, acceptorum nondum oblitus beneficiorum, fe totum,
qua poterat arte , pietatis imagine quadam , Reginae obfequiis dedicarat , hanc
fuis dirigebat conliliis. Tu, inquit, hujus regni moderaris habenas, tu Regina
Hungarorum , procercs tuos, de te curare nihil , an non софит ? illi Вагинит, :lli
wmitatum aufer , ne elatione 1111511 ‚ contra te гашиш: : tua his, qui tuo шт aßì
Лип: , Ьепфст Hinge; obliquis in te oculis темнит: ‚ abditas eos tibi con/lare iii/î
iias , Ö’ reginalffpnnere jŕeptrum , шит ; (141111511 ingentia Regis', qui recordetur
-
` merita , prœter те f_/i nullus : Sexum ubi facilcm & ВЫ credentem , ad fua vota
perduxit , extorta licentia , ad libitum reginale exercer fceptrum ‚ Regina ,
' _ 2 . fug.r
252 П.›М.]›ОА.1›ЕТнчтвос2
luggeltionis corrupta vitio , сшит defert in proceres odium , & jura patria:
labefaétat. Quod dum primores regni fenlere , paritate confufa , crudelis
difcordia furgit, metus malignas barones in partes dividit, plebs fcinditur om
nis , totis regnurn viribus laniant , rebellique terras Marte excolunt, & virgi
nale dedignantur fceptrum; utque diademate , puellare caput fpolient , mo
dum quaeritant. Non tamen univerlis id facinus regnicolis cordi erat: pars
quaedam hoc fcelere intumuerat. гашиш/г: Prœful , Paulus & ilte Italicus ,
per Regem Lodowicum ipla dignitate inlignitus , tantum omnibus paratior ad
nefas; Stephanus & Andreas, jilii Laczk de Debregezth r ipfe videlicet Stepha
nus, Waywoda Tranßlnanus r alter Stephanus de Symontbornya : Joannes de Hor
wathi, Banus, & Joannes , Prior Auranœ: nullus tamen ex his erat, qui
praetaéti Regis Lodowici beneficia confecutus non fuillet. Nam praefatum Ste
phanum , lilium Laezle, ampla caltrorum Chalethornia & Ztrego pollellione dota
verat, praelcriptoque in regno , fpectantioris oliicii titulo exaltaverat; dictum
quoque Jammern de Horwathi , inñmae conditionis nobilem , extollens, apicem dì
gnitatis ad altum Banatus regni Dalmatiae elevans, lua nominatillimos fecerat
in aula. Et quid inter ceteros de Priore Auranœ dicendum elt ‘.2 quem idem
Rex; tugurio in humili, popularibulque parrim in tenebris jacentem fultulit;
tantoque honore dignum fore arbitratus , humilem natura, quem jacere praeci
piebat , virum conltituit potentem. Hi conceptum evomuere virus , per quod
quali tota Hungaria infecta el't : nam cum ad tantas peragendas res , le haud
idoneos cernunt ,l quœrunt focios , & aditos crebris fatigant perfuaůonibus ,
delinuntque luadere minime , donec inventos , 1рГог11т Heétere faciunt votis.
Inquiebant enim: Quid mentis [порез deliramus ‘.2 quid cogitamus? quon/[lue fœmi
neum , facile f3’ pronum ad iram , jiremus imperium ? тут: ei jêroitia [ждет ‚ tor
'oo nos zypeŕiu intuetur, qu/iri , quem quandam piì Regis in /èr'uitíis fanguinem fît
dimus ; quantaque афиша, сршпгфе labores, dum Rex Lodowlcus, nationes con
terebat nrßro gladio peregrinas, pertulimus oblita : de nojiris, quibus qziondaml era
тих ßiblimati , honoribus, nos alienosfacere люди Regina ; quie prius patebat nobis ,
nQ/lrum ad introitum , januam recludere'facit , prœterque Palatinum Garenjëm , pla
tet ei nemo; б” ut izq/tram, jiirore repensfexus , cruorem `fimul Ó“ aniinam _non фин
dat, graviterque cruentis aequißtas орг: ßidoribus , in fpolia vertat , remedium ad
lzibendum eß. `

CA
 CnnoNIcAHUNGARoRUi/r. 253
I 4_

C А Р U Т П.
De Шедшие Regis Caroli, cognomento Parvi, ö’ de Nuntio ad illum mzßo.
СПт igitur fe cohortem ad non modicam adunatos confpiciunt, propolitas
animolius res aggrediuntur; d: crebris vicibus convenientes, pro Rege Ca
rolo, cognomine Paroo, in Apuliam mittere deliberant. Ille Carolus, & nata
Lodowici Regis, Maria, unius etant fanguinis. Nam ipfum Carolum, quon
dam Dominus Andreas Siciliae Rex, frater quondam Domini Lodowici Regis
carnalis, genuerat; & hunc quidem Carolum, velut alta Regum Hungariae
de profapia ortum , cunéti, quibus liaec res placebat , ipforum regimine dignum
judicabant. . Pari tandem voto, Praefulem Zagrabienfem, ut Siciliam Regem
que Carolum pariter adiret, rogatum effecerunt. Non multisprecibus pulfa- —
tus Heclitur, non longee farcina viœ taediatus, cui hoc nefas рте ceteris cordi
erat, annuit, feque, tanti fceleris, plus quam dici poteli hilarem faciorem,
obtulit. Ne autem nondum peractarum notaretur feries rerum, reprehenñque
fceleris auétores, Reginarum debita praeventi provilione, fuis frullrarentur vo
tis: palliatis procedunt in tinnitibus , & caeco omnia velamine contegunt,
praefatumque Epifcopum, limina fanétorum Apoliolorum, limul ¿i curiam Ro
manam voto captum, vilìtare dimulgant. Nec adhuc Rex famineus , paterno
' ’ in folio, duos per annos federat, cum Praeful ipfe, viae necellariis praeparatis,
terra ac mari pergit: fecundaque comitatus fortuna, ubi tunc iple Rex demo
rabatur, incolumis, Neapolitanam ad urbem venit; & hofpitio capto, mora
adhìbita nulla, nec lallis tantum poil laborem membris quieti datis, placebat
enim ipli, prœterquam rem inceptam ad ñnem deducere; nihil, folis fuis fuo
rumque ornatibus veftium reétiñcatis, concitus properat ad Regem. Quem
cum adiit, depreffa eum , ut ell moris Italicorum, genuum veneratur curva
tione: deinde, magna, inquit,ßzlusfacr¢¢ /it Regine Meije/lati : quam prelati , ba
rones, procere/Íìue regni Нищим: univer/i , po/l ipjbrumßdelìtatumquc eorum humilem
recommendationem, oef/lne Serenitati me dicere mandarunt; limul & litteras, multis '
munitas íigillis, offert. Repentina de novitate, Rex llupet; paululumque
oculis in pavimentum defixis, infperatum quœ fors attuleri't fibi nuntium, mi
rabundus cogitat. Rurfufque luminibus in Prœfulem elevatis, cum illum hilari
vultu вы adftantem refpicit, nil eundem ‘mali portafle arbitratur: mox, quam'
oblatam in falutantes falutem reddidit, &utfolus, teñibus remotis, portata
rum experiatur Aieriem rerum, praeter nuntium, omnes de aula exi're jubet,
lit
254 11.M.J.A.N. nn'THwnoecz
literafque aperit. Dum in illis, folum Epifcopum , in legatione confif'um, ut
que ei in diéìis ñdes adhibeatur, fe rogatum comperit: utrìfque, fefiione pe
nes fefe recepta , ut nuntius utatur nuntiatis, Rex expetit. Antilles igìtur ante
dióìus, ad Regem Carolum, ita verba fecit: Magnanime Prineeps, tuorum grata
remimfcentia prngenitorurn, арий nos nondum ingrata/n abolita per oblivionem, no/tros
ad te dirigere recurjìis, nos animavit. Те alto Regum Hungarile de [Pinguine дисс)“:
origínem, Ö’ ржет te, mßri feeptra regni, competere jeimus nemini. Et nrßrorum
oirilis di'vorum propago Regum, ejfrenarn gentem, fœmineum nequit regere imperium;
le'uisjexus, щитами guerras, eomponere „фи: illa, quam quondam grata uber
tnte pollentem шт: Hungariam, Леш/М ZVfarte luceram. Atrìs coneuffeeflammis
œdes, nigras redaíïlœ in faces, тыла lveg/ligia monßrant; Dominorurn fades, agros
/leriles eruentat; plebe` malignas fanfìzjßma in partes, totis regni in vi/eera 'uiribus j2e~
vit., feque omnes, inte/tina rabie, regnicolœ таит. Quid пилит? ignipedes veluti
fœtantis equi jpretu [evitate масти, рег deviafparjì, orbern quonflarn impleuerantjix
'villisz fie gravibus regnum pe/ìbus undique implevere. FraElum igitur ut cnmponeres
regnum , di/Z-ordes unires dures, regnicolajilue humiles , tranquilla paris ama'nitate gau
dere jliceres, nnßrińue ßebires, quos dirigere nequimus labores, Ü’ Rex Dominusque
nQ/ler ста non recujares: te *vocamusy' tibi iure debetur regnum; tibi nos, œternalis
jugo ‚шумна, bona fide ßibjieimus, ut illos ‚ qui quos amavere parentes, ö’ tu ama
ta. Tua itaque Serenitas veniat; nos quoque illud , quod шип, @fad res встроит—
das neeeßirium erit, fideliter eßiciemus. Si enim prajudiciumfororis, quam, ut n0
дн ‚ ßlio 'veneratißimus paterno, ша Illajeßatis morderet eonfdentiam: prœterfolitum
ё)" iliam _[îiblimavïmus; nec dato oneri fœminea мы ßzgacítas; maturi etiam ага:
uiri, tanto jìib ротам/Маг, Ilimgariœ populus, antiguo expo/Z'enteßagitio, undique
medios inter hoßes pqßtus` eß. Odiís prœterea зимует, potentis ad {тат pelagi
‚Лидии; Ö’ ut peregrinis ab шииты: tueatur, marem expoßulat. Quoflque tanti ha
benas regni 'virgo temperet, ardua res ф; rebus in штанг, magnanimì manus 'uiri in
таит nuture videntur. Quid amplius dißèmm? tibi Ü' illi, moderamine ватта,
мы“: latum enz'm с]! regnum Hungariœ. Recepta hac oratione, Carolus fubti
cuit, & meditabundus relationem diñulit, remiffoque ad hofpirium Epifcopo,
intra ie novae rei eventum vertit. Cum igitur diutius cogitatione vacat, dira
culminis Hungarici ambitione capitur, & mente acre duellum premie, ratioque
fuperatur; in regni cupidine vieta , cadit. Nec differt: Reginam in penetrali
bus manentem, aggreditur, & ei fui morbum animi, in hœc verba рапШС:
I[pelata mihi no'vitas oblata ejl; Hungariee 'ancor ad regimen. Charißìma сотах !
ire, eommunemque шиит durere, С“? лущат rebus, ei dia/lema dare, ас regimen ce
dere,
 l

GnnoNch HUNGAnonUM. .255

dere, fs’ плут Italiam ренте, decrcoi. Duros hac шире/дам labores pertulimus ,
nedum ut cx illis reßoiraßemus: oerum, grauiora minantur. вшита domus, nobis
inimica ед; Ü" grauis ‚Лит! Pontrfcis in nos ira ~fiilmz’nat;'Gallorumque populus,
Ii'oorc tumidus, ut uitam paŕitcr nobis ö' agri aigferat poßeyjìonem , armatam aptat ma
num; 59° illam, quie intrirßcus nos angit pauperiem, фр tacco. M_/lros/ifuperi ad
‘vota eoentus perduxerint, Ü’ regni Himgariœ habenus attigero, Hungaricis [штат
tn'rib'us jiipplebimus: at tuißntentiam animi, quantum tibi ipfa rcs placent, mihi dicito.
In verbis mariti, trillis Regina, aequoris limilitudine palluit, turbataque, ac li
illius mens malorum praelaga illam ltimularet, non tenuit lachrymas. Mœlia, -
lulpiriis intermixta voce, ad Regem lic locura ell: Difcordem dolis, odiïque pro
fanis grauirlam, Rex piìßìme, dimittc Hungariam; injidìas, Ó’ ut соединит te
pars tibi inimica jït, jußicor: peifídiam gentis huius nouimus. Heu! popula pollicita
adulteranti, precor, nc te jubnzittns. Res nobis contrarias, omnipotens ille ab alto,
Отлет Bafoariec, qui principem multa milite fidentem, Ü Auûmiam armis oirisquc
calcantem, ac populis 5° opibus ßiperbum, te regno ё)‘ animajpoliare uolentem, fine
Marte татя; гатёфиетпитет nQ/lros cladibus hq/les eli/perßt: ultra mi/ercbitur,
титане dnbìt, unile, duros vincendo labores , tolerabz'mus. Reginœ precibus,
Rex haud 'motusg quem aeliuans medullatim inteliina ambitio luccenderat: con
tendenlque in femetiplum , fœmineis , inquit, „талант, alteram, que mihi
jponte oenit, jbrtunam non jpemam; nec Hungarian natum culmine de/lituam. Re
gum enim fama, Iatum per orbem oolat: ö” me, ultra quam‘fhta (Лёгким/диет,
querulee confugis lachrymis, идите decet. Accerlito igìtur Epilcopo, le vocan
tium offert votis; utque ad Reginam, regia non deleratur voluntas , vehemen
ter oblervare praecepit.
4

,CAPUT III.
De Eetibus ö” Querelis Conßirtìs Caroli Regis in Hangar iam uenìentis

Tempus erat, quod redolentium variis Horum depiclos coloribus', quos laeva
aboleverat pruina, celpites terra novos germinaverat,` ruptoque dirae
hyemis filentio, philomela, inlomnem ducens поём-т, & venturam, dulci
modulamine aeliatem, propinquare nuntians, ceteras, in rubenti aurora, cum
dormientium oculi luavitate capiuntur lomni, ut libi rigidi roris de aulieritate
evalinltle congratularentur, lonorola voce, aviculas excitabat. ‘Quo etiam ver,
ро
C
 n
r

256 _ II.M._]oA.DETHWnocz
ройетоз fuornm graduum propinquat ад limites; & 1тре’шоЕ5,Вогае fiatibus
yinterditftis, liuéiuantes aequoris undas, pace tranquilla adunaverat, ac tutum
remigantibus falubreque iter pollicebatur. Cum Rex Carolus, res ad viam
necelïarias difponere, pariterque & naves onerari jullit, & limul veliig'a ad
urbem tleéìit. Hunc Regina filiumque fecum dum tranlìre videt, lachrymas,
quas ul`que fuderat, vertit in itam; precibul'que reliétis, ‚ amens Tymbreœ vir
ginis ad inl`tar,altis virum clamoribusinl'equitur, & in amaritudine fuaè ani
шаг, Гирр11се5 manus jungens, in eum his verbis ul`a ей: Omnium [сайте pa
trum, eur шит mani/P_/lam ad песет natum trahis? ji illam, quam tunflifbrmidant,
non pertimçfcis mortem jòlus, ö°­jì tui non myêreris, mei jîzltem mifèrere, de/Zilataque
hunc parenti ßlatia lingue: фр, Minibus/porfis, genasfœ'uis lacerabo unguibas; me
diam in urbem ruens, gemebunda fletibus aliis, populi auxilium voeyerans implorabo,
at тент, ‘velut e faucibus barathri парит, a te mihi filiam, rq/lituant. Tantis
Rex clamoribus perturbatus, Reginam, ut taceret, levi jurgio increpabat. Quœ
dum non parcit voci,` ille totus excandefcens in iram, ' repentis lexus non mo
deratur impetum; quin illam manibus pulfat, & ab urbe arceri jubet, fallai
Lque maris in aquas, nili taceret, eam demergere minatur. Illa velut mente
capta, exinde nimio incenditur furore, totoque corpore praeceps, truculentis
ad inflar apri, alta clauli indagine , frugiferos conantis evadere in lucos ,
aelìuans .‚ oculifque favillans, & labia concutiens, ad egr'elfum inflat: dti'ui
eordis conceptas dùm nemini haber exprobrare querelas, dolore torquetur 111
mio. Rex tandem Carolus, conjugali _julio Ptimulatus amore, Reginœ tum lie
tus, tum jurgia, vifceribus totis recepit; menteque attonitus, longo tempore,
arcano in peéìore, verba conjugis vertit, ôt inter Грет & medius Huétuat. Cot
enim ejus, quod tanto infaniebat furore, futuri elle prœfcium mali ,cogitabatz led
truci captus a'mbitione, nullis valuit dillualionibus a propolito avelli. Nihilo
minus tamen , Reginae fuccumbensamori, conliderat, quantos genitrici abfentia
nati dolores pariat; ¿t hunc quidem, dulci promitti-t linquere parenti, Re
gina, licet tantis lucretur, & eripiat lilium lugubraminibus: erga fortem tamen vi
cemque mariti, angitur ‚ «St mœrore prae nimio, dietim , allidua lachrymarum
Bumina fundir. . f

GA
 CnnoNch HUNGAnonUM. 257
М

С А Р U Т I'V.'
Dr Ловит Regis Caroli in Zzgrabiam.
Inter hœc Rex Carolus, cunétis moderata 'dil'cretione Гит domus dr viatici
rebus paratis; noftram in penetralibus lugentem Reginam adiit: 6rv nedum
illam, ut, optabat, confolaretur; verum dum verba illius in prœfentia diffe
minat mitia, ilh’ veteres renovat dolores, fietufque Hetibus, crebris intermixtos­
iingultibus, addit. Maritali tandem peóìore motus, conjugis pro parteV pla
catis doloribus; natum matri commendat, ultimoque vale, non parvis Reginœ
& fuis cum lachrymis diéto, properat ad naves: iam carbafa ventis expoiita
tendebantur. Cum Rex Carolus, Reginaque limul, marinum ad littus vene
runt, antequam ab invicem fepararentur, Regina ad Regem ita dixit: homí
пет irrevocabilem, furdumque ad preces лиге, jjnonte ad interitum гнетет, ртгег
te magis Ividi neminem. En, tran/ibis! фр, habitum reginalis amiñus, quo te pris
fmtc gloriabar, deponam, Ö' 've/fes nigras, 'viduamla parabo; [трет hominem novum
предам, qui mortem тат annuntians, равна: gravi потише meas auras ищет ,‚
8° Шаг таз/115 urbes rumoribus impleat. Simul & his diétis, longa fufpiria“, imo
de peétore eduxit. Rex quoque, confceníis navibus, Italicis fui regni primisv
eum comitantibus, velis inHatis, aquìs fe credidit : & optatis ventis fpirantì
bus, alta maria fulcat; ubique fortuna obfecundante, quoufque Segnienlè ар
plicuit ad littus. Ей enim Segnia, marítima civitas, in partibus Dalmatiœ.
ñtuata; in qua ipfe Rex Carolus, condecenti hofpitio acceptus ей. Segni-
enfes enim cives, Italico de principe lœtabantur : nam ipfr Italica potins,
quam veteri patriœ lingua garriunt ufque in hunc diem. Idem: Rex Carolus,
l`e vocantibus fceleris auétoribus, qui illum in multa fortique militum' manu ex
peclabant, conjunctus ей in eadem civitate; ut artus- maris navigatione laffati,
recreamine potirentur, parva mora adhibita. Optatœ-enim rei, ut citius cub
men adipifceretur, avidus princeps, feltinabat. Ab illic igi'tu'r Тащит: movens`
aémina, aIpium confcenfus afperitate minime tardams ‚‚ ad civiratem-Zagrubim
fem; ubi illum ejufdem civitatis Epìicopus, in multarum afHuentia rerum', grata
hofpitalitate receptum fovit. Placuit igitur RegizCarolo, interim', d'onecfui,
Hungariam per omnem , fama diffunderetur, civîtate in eadem' exfpeéìare; {uas
fuorumque prœterea aures, quantum plebi ejus pl'aceat advenrus, ut audiret,
undìque laxat, в: ambages, ut fuaiionibus Regem fœmmeum, erga populum
amp. luf. Hag.. P. I. KK ‚ fpre
258 >II.M.JQ'A\..1»BTrrwnoczi
fpretiim redderént, cunetas regni ad partes mittit. 'Alios infuper, quod ­per
l'ualio corrumpere nequibat, regnicolas , auto & muneribus fubordinatos, cor
ruptionis vitio inliciebat. Alios polliticis, velut quondam Orpheus, vocis
qui dulcedine, animalia limul & arbores movili'e fertur: paucis lidelibus, li
mulata fronte, fide in priltina , erga partem Reginae remanentìbus, oneratos
ad fe trahebat. Humiles quoque , quid facerent, nili ut faverent, nobiles ,
colla quorum regi Carolo adhœrente's, Domini gravi mole premebant.
«A

.l

C А Р U Т V. .
De Naptiis Marchionis Sigismundí, б“ de introitu Caroli in Budenfem civitatem.

Cum hœc erga Carolum Regem aguntur; Cœfareus natus, rumoribus novi
tatum propulfatus ñde pariter 6r thoro, prius condiétas nuptias lirmavit.
Hic enim, Rege Lodowico fuperltite, ut in futurum regnaturus, Hungarico in
formaretur vidiomate, limulque 6r mores hominum acciperet.; per parentes,
domo imperiali, Reginae in aulam, translatus erat. Ne igitur inlidiis, adve
nientis tyranni, cennexique illi furia populi circumveniretur; deferta conjuge,
patrios ad lines fugit. Harum nuptiarum, dum fama ad Carolum delata elt;
fpem eius, res fecundas afpicientem, magna in parte minuit. Gœfarem enim,
­nati praejudicio excitari, & in fuas res vim & arma inferre cogitabat. Nec
Reginas, callida Caroli latebant machinamenta. Quapropter, novarum velutV
infciœ rerum, nuntium ad eum mittunt; & utrum hofpes, an holtis veniat,
fcifcitantur. Ille pectoreum nefas, falla» gratœ pietatis imagine, velare cona
tus, nuntio ita relpondit: illas', quas quandam 0b genitoris nig/tri nequiter peremti
amorem, Rex Lodowicus, cujus merita, mßris [трет vigilant in oyi'eribus, in
ampio cen/u , viribusque magnis , exegit pœnas, haud ingrato anima reminifcimur.
Stimulo praterea charitatis fraterna ё!“ dileŕiionis intima, quam erga /iirorem no/lram ,
pleno clementia редок gerimus, ad id pungimur: ut regnum ejus, guerra finflurn,
jicut ad nos delatum eß , componeremus; тати regni nobile: uniremus; б” paratam
Ритм ‚ [brori redderemus. _ No/lri adventus ranja hac eß. Ilte Reginarum nuntius,­
Caroli Трем, propter nuptias Sigismundi collapfam, reœdifìcavit. Nam inti
mata arbitratus Reginas credere; & occalìone lieta, quam fe gloriabaturadin
venilfe, motus: iter concitum, verfus­ Budam vertit, Reginœ autem, Все:
regia intimata non credant; vera tamen elle, fronte velata ‚ Nimbus согаш,
. fe
 Cnnouxca использован. 259
l'e credere iimulabant, venientemque innumeris ñipatum iniquis regnicolis 110
ítem, cum vi repellere non poile vident, illum ad facinus optatum, fponte,`
tutius admittere putant. Quadam enim Reginœ fiducia, qua: rebus in adver
iis, humanas juxta fortes, Гавре pendere folet. captœ; ultricem libi fortunam
interdum reverti cogitabant. Quare propinquanti Carolo, graves deglutientes
dolores, in curru deaurato, pompaque procerum fe comitantium fuperba ,
ambae Reginae occurrunt : eumque accipientes fecum , intra civitatem veniunt. Et
licet per Regìnas petatur; non tamen, ut eo amplius iniquitatem contegeret,
caftrum ìntrare voluit: fed reprehenlionis cavens a crimine, omnìno , donec
aptius ad fui voti complementum lìbi tempus prœberetur, a regalibus teétis ab
Rinuit. Cum igitur hofpitium fubintraflent ‚ & Carolus inter Reginas medius
federet; fenior Regina, ad Regem Carolum , ita verba fecit: Charlßimejìli, dul
eis eß tua humanitas, magna gratuitatis pietate referto; qui quondam Regis Lodowici ,
antiqua tuo defer: in редок beneficia, nec oblitusjànguinis tui, regnum pariter Regi
namque ö' natos linquens, Hungaricos tumultusjedare, ö“ nig/iras levare labores, tan
tis de terris ‘ueni/ii. Nos типе mercedi ac laudibus altis, ‚Штатив minime: attamen
omnipotens, tzln' pro nobis, talla pen/ét. Circa hœc , fimul & tacita fuipiria fc
quuntur. Ille , modella circumfpeclione, intuitu fubduéto, ad Reginae verba
ita refpondit: parens veneranda, одних quousquejjiiritus noßros artus diriget , ingeri-l
tia magnanimi Regis Lodowici merita, femper cordi ndlro hœrebunt. Poll haec Regi
паз, ingrato hofpiti valediëto; regalía, unde exierant, intraverunt ad palatia:
abinceps, таз a Carolo circa fe res geri, fpeétantes.

С A Р U Т VI.
De Ingreßìi Caroli Regis in ca/irum Bilderyê, ё)“ de luflu Reginarum.
Rex Carolus, cum undique procerum catervis fe late ftìpari , garrulamque
gentem вы favere , & Reginas contumeliis palam añicere, confpicit :
calliditatis arte quadam, gubernatoris libi -nomen ufurpat; & nomine fub hoc,
caltrum regale ingreditur.
Peftiferi autem Caroli Regis complices, humiles regnicolas, limul &
popularis conditionis plebem, mafculei nomine Regis ludentes , ajebant: Hoe
regnum , аудит janguine nojlro rejber/ìim; mies igne late zia/latas 'vidimus : igitur,
proprie non tantum publica rei, quantum nos movit profefius, deßderium in hunc Ca
Kk 2 то
l
 260 II. MUJOA. TH.wnocz
ï»
rolum, qui de Regum nig/lrorum prifapia derivatus ф ‚ noßrum Идеал: refiigium.
Tantarum rerum pandas, шит humeris, )ídem ad vos habentes, levure prœfum/imus:
id quod nobis placet, ô’ 'vobis piacere jperantes. In quantum (шит, шит /ercine
ßib grauitate difeerernus; illud, 11e/1ro juvaminefuppleretur. Scitis mim, res no/lras
intefiinis cladzbusfraâlas; ad quas componendas , ô’ regnum ab ertrinjecis incur/ibas,
ille magie, днищ/Этил, .tueri, Мопед: eß: Наго illi шиш dicebant. Quapro
pter plebs ipfa feduéta, velut fibi ipfi congratulans, loquebatur: Quodum femi
neo prememur jugo? Rex, qui fœmina dieitur, perieuli e/f. Hunt­ Curolum , опий
potens; ab alto nobis dedit; hum­ marem volumus ф Regem. His proterva gens
latratibus, alta urbis palatia pulfabat; nec minus talibus, Reginarum aures,
ìngratis rumoribus inficiebat. Quare Reginœ, formidine non modica attonitœ,
contremifcentes , regno pariter & vita fpoliari , timebunt. Igitur Regina fe
nior., eduéìis imo de peótore fufpiriis, in hanc vocem prorupit: flu, quoniam
ingrata reminyìentia erga nos ducitur Hungaria, oblita ingentiu {мандат Regis Lo
dowici merita,l фаз in пиит, impia retributione utitur. Simulque, tum has, tum
alias multas рой querelas, prodeuntibus e luminibus lachrymis, pallida ora ri
гас. ' Rex «vero Carolus , vulgi favore fuperbus, Hungaricas habenas avidus
invadit: & velut pacem facturus, fub :itu colloquium edicens, nobiles -univer
fos, ad caitrum convocat; portafque caítri, latino praelidio ñrmat. Nec abeft
facundae fuggeûioni in plebe locus; cum fautoribus Regis fuadentibus, prœter
paucos fideles , totus vulgus corruptus , Hungarica illi fceptra tradere, Гро
pondit, 6c ipfl fideles aflenfere metu. Quamobrem Reginas, tado fervente
diferimine ,inacer
Ñ' principatu, nuntius, impia
que ‚нищие, Deo б'julTa
nobisdeferens,
uolentibus,aggrelfus eß hiscontentes
gloriabamini, verbis:ellote:
De

amplius , pacato animo , гогот: pariter б" regimini , ceilite. Nolumus abhine , ut.'
_fiemina nobis imperet. Nec jure debetur uol/is терпит ; fœrninœ e/lis , quas нищими
Hungaria. prxter vos, nomine regio lvenerata e/i. Neque 've/ira fagacitas, ut tanti
regni dirigut habenas , мы. Не: res ‘virum лет. Etenim, hac tempe/late, in
gerendis rebus regni шиш: ‚ quantum feu/lis ßmul б" manus ji'xus лады uuleant,
tentußis. Het', qua ат, `отп1ит voluntas e/l. Utile в]! igitur, communicatie се
dere 'uoluntatiz potìßìme illi, 'que in атм converti nequit. Reginœ , ad hœc verbs.
[evitate muliebri motœ, fenfu pariter Gr viribus deficiunt; & lethali fauciœ for
`midine, ut non cadant, vix fe continent. Matre quoque fubticente, filia la
chrymas, fimul & haec verba fundit: Diudema paternum, mihi jure datum, reju
tare nolo ; Шатен, ‘ve/ine voluntatis quod di , сайт, qua тиши, ш, agite:
contradicen enim tante cohorti, uan fœmineee e/l pote/fans; nec aliud , niß ut me, ge
т
 СНВОН1САНПН8АВОКПМ. 261

. nitricemque meam, ob merita quondam genitoris met', /i que memoria jimt apud vos digna,
feruetis a morte; neque, ut Hungariam linquens, ad expuljìim шиит maritum, di
mittite, quidquam rogo. \
Mater vero ‚ de liliae relatione minime contenta, nuntio ita dixit: Fili
charijjîme, grani in nos nouitate uteris. от tibi ita cito, ut pelles, reßonderemus,
таи: mulzebris ratioms non exigir. Vade, Ú’ dicito illis, qui te ad nos de/linurunt;
quoniam, quie tibi commìßa filete, месит es. Carolum enim Regem , de cujus rebus
agitar: ö” nos, :adem [ervantpalatia: ad quem, ea, quie diŕlumjùmus, рек/блате!
deferemus. Recedente nuntio, Reg-inse in gemitus , quos eo praelente vix te
nebant, dill'olvuntur; mutuolque ruentes in amplexus: in multarum ell`ulione
lachrymarum, lletibus inliltunt. thue viciliim loquantur, aut novas recentis
doloris exprobrent querelas, lingultibus peëtora lulfocantibus , non admittun
tur. Nec minus domicellœ, quas reginale claudebat atrium, tum gemitibus,
tum lachrymis, inludabant. Tandem , multos poli mœrores , Regina lenior,
fubticente lilia, ita verba fecit: О ‘uiduarum orphanorumque tutor omn-potens! cur
ш отшфетй ju/litiee? quure ab alto, ingratum „татам dyfers in pradonem? qui
’ni/'eran las jui fanguinis fœminas, ut matrem Ö' fororem, culmine [Едет vencrandue,
jbliis ab altts depellere, ò' fceptro jure dato , делатели/хит panter. Et his шеи;
nondum, terlas lluentes e luminibus lachrymas duplicar. Et rurlus, рай mul
tarum genas inundantium ilumina lachrymarum, muliebris furoris ledatoimp'e
tu; natam, alliduis vacantem'lletibus, alloquitur ita: Gruta mihi, inquit, fí
lia.' jum шит, per/ilus ille pmdo ‚ totis шиш, regnum tenet: fa’ profpero eucntu
tumejcens, palam diadema poliit; no/lrumque innoxium minatur fundere cruorem. IVe
igitur pulgas, novo lufus principe, repenti concitus ira, femel ad regalía ива шаг:
f5’ nos, alterno madeflflie ßnguine, jimul regno uitaque ßoliemur: res теги plenasI
linquentes, 'venientibus potius ccdamus malls. hyungarici enim furor vulgi, jpummtis
apri rabiem, ac potrntem pelagi feuitiam, interdum tran/iendere jblet: nec honor, ne
que fexus; Мак/шине 'oel meritorum rejpeflus, nobis venian: pneßabunt. Gens enim
glia, humili cer'uicis /ùb imagine, [претит defert caput; eapropter, tanto in dyirimine,
„шт qualitercunque tribulutas animas , jeroare ßzßicit. Ad perdita Regno, alta
objecundante fortuna, ß 'vita fiierit comes, redire poteß: jiJlitia enim Dei, {тихим
non pretermittit quemquam. Ad hœc lilia, rauca pariter & conlula voce, ita re
fpondit: Heu mihi, chafa parens, regali geuita de gremio, тяги: jam venerata
paternis, jamque таит agens adultam; quam aliena cagna/tere teóii, Ü’ quam fceptro
lvita magis peropto privari. Tunc iterum Regina lenior, geminata emittens {шра
ria, ad liliam ait: Regina .' роге/[ат б” apes' non штат cuiquum ad штат; Мс
Кk 3 . ar.
262' 11.M.«Jon.puTHwnocz
arridens fortuna miniflrat. Exilizmi, vineula, paupertas, luîlus, ô’ mortis innume- .
пе fpeeies, humanajôrtisfunt dotes. Sars igitur omnipotens, que nobis рте/11213, equo
roleremus animo interim, done: ad nos, идет, а qua non dejìiero, alta fortuna, re
отит. Et his diétis , velle limul lachrymantia lumina liccans, Carolum Re
gemrpetit, ad cumque jucundo fermone orfa: Hungariam, inquit, jîilverbam, ö’
gentem efrenam, fœminea nequit regere manus; tuorum regna rape progenitorum, in
te jl'eptra садит, tuis rebus, ea, qua duceris libidine, теге. Recens Reginœ ad
Carol'um Гада relatio, extemplo in civitatem delata ей; & quod nata Lodowici
Regis, fponte cefliliet coronœ, falfa, plateas per omnes, fama refonabat.

а, С ¿à P U Т

De Coronatione Regis Caroli.

. . arolus, in Reginœ admodum deleétatus relatione, amplius non difi'ert; fed,

ut fraude raptam citius adipifceretur coronam , cœtu procerum , & turbis
popularibus comitatus, Albam regalem properat. Ell enim haec civitas, humili
in planitie lituata. Hanc natura praeter muros, nefcio per quem conditos, li
nrolis vapis, l'tagnis circumjacentibus, limulque calamis & palultribus, tuetur.
Nec minus illam, altum de lapide templum, in medio decorat. Eli templo­
in hoc, quondam Regis noftri Stephani, primitias Regum Hungariœ, qui tulìt,
qnique facrae fidei ad limina, veterum extinguens limulacra Deorum, gentem
lungaricam convertit, venerabile corpus. Semper, templo in ipfo, primus
honor & pompa novillima, Reges Hungariœ, extollere folet. Hoc templum
Carolus, non, ut veteres Hungariœ Reges, auro micantes, togifque pacificis
amiéti, intrabant; fed horrendis munitus armorum praelidiis , fubiit. Adfunt
& Reginae, dura ad fpeétacula vooatœ. Нее, fanéìa prins акта circuunt;
poli hœc, fepulchralem Lodowici Regis capellam intrant. Dum marmoream ,
pii Regis , confpiciunt figuram; corde lcinduntur, gelidoque diu adhœrentes
faxo , triliem deofculantur imaginem, «Sz rubentem , imbribus lachrymarum ,
lapidem inundant. Peéìore tandem fuliicienti mœrore depallo; iras limulôt ge
mitus, vìfceribus in intimis claudunt , madidafque lachrymis genas liccantes,
limulßl altos dillimulantes, lieta fronte, dolores, fublime fanum petunt. Ubi
Carolus, facrata circumdatus velìe, medius procerum Rabat; nec minus clero,
myflica Dei Verba cantante: fummus Strigonienlis Prœful, regale tenens рте
ша
 \

CnnoxrcAHuNGAxonUM. 263
manibus diadema, voce ter levata , de more plebem interrogat: .Si Carolus Pla
т in Кадет? Aliis , fautorum fuggefìu; aliis metu , placere acclamantibus:
illum'in Regem ungit; & laudibus celebri Sacerdotum gutture refonantibus, Га
crum illi diadema imponit. Sed о mira res! Quœ prius omnibus placere'nofce
batur; cum ñnem cepit optatum, nemini piacere vifa ell. Nam mox' vulgus,
fpoliatis Reginis miferetur; primorefque fceleris, qui erant auélores, com pun
си йпсгйЩеса confcientia, rodi videbantur. Quare non lœti ftrepitus, nec glo
riofa , regalis quae quondam coronationis pompas comitabantur gaudia , fequun
tur: & ipli Reginarum lideles , ingratum jugulare tyrannum; fanétumque Dei
templum, illius- cruore fœdare; ac ultrices animas, Regis madefaétas in fan
guine , per vulnera mille effiare, ardebant. Nec defunt oltenta, Regi inimi
cantia. 'Nam , dum de confuetudine , Тает poll miflœ folennia , regali in
laliu, procerum caterva Itipatus, templum egreditur, equum auro radiantem
vafcenlurus; infigne Гана] Regis Stephani vexillum, quo prima dies regni- du»
dum freta fuit, totque`per annos , pia religione , futuris Regibus fervatum,
illum praecedens, telludinetvalvœ taétum, in partes frangitur, ¿t Regem, {се—
ptra fraude rapientem, dedignatur. Cum vero fecurus, сайт in Budeniì ma~
nens, nova gloriaretur de dignitate; illum Deus, atris ab alto portentis, te`r­
ritat. Diebus enim autumni mediis, nimbus oriente de fubfole terribilis, qua
lem exaëta per fecula, Генез Hungariae meminere nulli, volumine magno emer
gens, denñlïimos diifolutus in imbres , turres altas , elatafque domos, impe
tuoiis Hatibus
­teůorum' concuriens,
cacumina Itridore
evertens & mugitu
, medias vertit ingenti, tremulari
per auras. fecit ; altaque
Tremendum diétu'!
Cum tam denti aquarum-vapores, & validi ventorum Hatus, triduana faevifïent
ira; in chaos aeternum, amplius putabant rediturum orbem. Et rurfus, {иве
regalis circa occafum pompae, inopinatamque ejus vitœ prope ante ruinam , in
numera'corvorum multitudo adventans,~ humana quae vi aut arte nulla depelli
potuit , regalibus teélis infedit; & turmatim volitando , callri ferebatur per
partes , horrendoque crocitamine , lidera limul & aures attonabat humanas.
Nihilominus rol`tris in vim & vulnera verlis , mutuos artus deplumabant, ni
gralque pennas; pariter & regalis culmen cubilis, purpureo cruentabant 'fanguiê
ne. Movebant haec prodigia Carolum; & fentiens minitantia fata, ipfum gra
vibus territari oûentis: ipe ramen futura delufus , fe minime fentire vdillimu~
labat.

CA- -

4_‚г—--
964 II.M.JoA.DnTHWnocz
М

с ‚А. ‘Р U т viti.
. De N`ece ö' interitu Caroli Regis Parui.
nter hœc Regina Elifabeth, tanto. de vertice faltus dejeéta, gravi amaritu
dine torquetur : Majeltatisque noviter abaétœ dulcedine capta ,. ultrici ar
dens- furore, rem , cœca fraude ablatam , tectis revocare inlidiis` parabat'.
Nec Palatini Garenlis fuggeltio deelt; Reginis enim, alto fpoliatis honore,
magis compatiebatur nemo. Movebat hunc tum fuarum pietas Reginarum;
tum illi, quœdam Regis Lodowici merita, cordi etant. Ilte, quantum in
tam grandi facinore committendo, fœminea deficiebat magnanimitas : Regìnam,
Caroli ad necem impulit; feque hominem, qui Regem audax ferro aggrede
retur, habere ajebat. _ Erat enim erga hunc Palatinum , homo conditione no
bilis, viribus 8: animo fortis, Blaßus Forgach denominatus; de cujus- profapia,
dominos caltri Сумев, eodem cognomîne` inlignitos, noltra œtas, derivatos
non dubitat. Hunc Regina limul & Palatinus, in mortem Caroli, convene
runt; &, ut quidam dic'unt, quod caftrum Gymes prœdictum, eidem Blalio
Forgach, tantœ prœfumtionis prerium fuiliet. Poltquam autem de Rege ag
grediendo, inter Reginam & Palatinum, clam conventum eli; viam quœre»
bant, qua fecurius tanta res perlici pollet. Quare Palatinus, calliditatis arte
quadam, ad пат fuae in proximiscelebranda connubiale pergere debere,I di-i
vulgans: novo honore limulato, novis fe militibus ftipat; lateribus etiam ex
trinfecis, lideles., quos fuarum mordebat prœjudicium Dominarum, de Rege,
novas res, paratis armis, fpeótare docuerat.. Et cum l'e tantum ad nefas ap
tos viderurt, Palatinus Reginam-inltruit, ut Regem, fua ad penetralia lieta
‘occalione adinventa, vocaret’. Etant enim tunc rigidi menlis Februarii dies,
felto Virginis facratœ, cui Chriltus­ rolasA cum pomis,. fuo. milille de rofario re
colitur, propinquantes ;­ Dominiraque hearnationis mille trecentos ofioginta pojl an
по: quintas, novo volumine currebat, cum Regina Elifabeth, illius diei circa
occafum, a Marchionel Sigismundo, genero fuo, novas libi allatas literas,
Regi Carol'o- intimavit ;l rogans ipfum, ut fuam defcenderet in domum, &
diffolutionem limul 8: fecreta literarum intueretur, ac occulta, quael lecum ha
beret, conferre audiret, Infelix Carolus, tetra peccati caligine obfelfus, cubi
И ab altoy defcendens,l Italicis'comitatus aulicis, reginaleadiit hofpitium. Ea
dem 8: Palatinus Garenlis hora, lic enim conventum erat, plurimam fecumi
. 5 аха—
 CHnoNIcAHUNGxnonUM. 265
trahens cohortem, callrum regale intravìt; fuisque catervatim, prout illis
commiferat, in portis callri remanentibus, ipfe ad palatium, quod Regem ac
Reginam limul tenebat, fequenti luce, ad liliœ nuptias fe tranlirurum dillimu
lans , ut domino dominœque fuis valediceret, conjuratum lub velle enfem ac
cinéìum fecum deferens, intravit. Regina igitur & Palatino, Regis ad late
ra fedentibus, & variis traůatibus incumbentibus; Italici, fponte conlilio се
dunt, domoque egrefli bini & bini, ut eorum moris elt, per callrum ferun
tur. Dum ergo Palatinus, congellum ad facinus, optatum tempus fe exhi
bere vidit; Blaßum Forgach, tantam rein audax qui fufceperat, allantem, ob
liquo lumine intuitus eft. Ille, accepto ligno, defub chlamyde , mox rutilan
tem educens gladium , illum in Regem in tantum fulminat; & in fuor-um vir
tute brachiorum, ipfum gravi iélu aggrediens, verticem limul & fupercilium,
lumenque ejus medium, miferabili vulnere fcindit; & fcelere commiflo, aulam
egrediens, Italicis, ingenti undique clamore & concurfu invalefcentibus, enfe
cruentato, palatinales ufque ad turmas, fibi viam aperit. Rex vero Carolus,
tanti vulneris acritate fufcepta, minime cecidit: fed infelici furgens in quo fe
debat de loco, lento nutantique greflu procedens, per pavimentum cruore lon
ga veliigia lignabat; & cubile, a quo fanus delcenderat, aeger adiit. Re
gina autem Elilabeth, infuetae rei vifu attonita, fuse domus amens corruit in
medio. Palatinus vero, conceptum nefas fe peperilfe lœtatus,' muniminaca
liri, intrepidus aggreditur; portafque fimul & arces, Hungaricis reparat ar
mis. Italici autem, line principe, line armis, medios fe volvi inter holles,
ac Regem fanguinem fundere, dum confpiciunt, fugœ prœlidium iplis tutius
elle putant, ¿t ut refumtis armis, viroque potentes, in vindiétam Regis redi
rent, callrum egrelli, totam percurrunt civitatem. Sed cum nullum Regia
moveri ultione, arcesque captas, & hollili fatellite, le ab ingrellu callri pro
hiberi advertunt; primœ noétis lub tenebris, regalibus comitati fautori'ous , fu
gientes, Italicas tendebant'verfus став; Ejufdem tandem noélis fub contici
nio, reginales & Palatini complices, non fine feritate, regale irruentes ad
cubile, fublatifque poliibus, Regem laucium extrahunt, &captum, altœ tur
. ri fervandum tradunt. Heu, de genere humano, quantisfortuna ludibriis tri
umphat! proh dolor, Regem, turris iniqua, excubias vigilantes nuper in qua
folebat habere, carcerat. Celente enim Deo , /iia quemquc crimina , onßo pondereprœ
cipitant. Quzsquis es,ß'cundarum primam rerumfrontem, cur дури-га ?сш gaudes deillzs?
cum incerta rerum ßnt momento , ЕГ/Ёере ea/îiem, ata, шт cardine clauíant. Nec
minus nociis ejuldem obfcura fub profunditate, finitimas Reginarum gentes ad
Script. Rer. Hung. P. I. Ll id
266 IIB/Ljou.nuTrrnowczŕ

id fervatas, tantique avidas fpeétaculi, in civitatem introducentes, vix indu«.

bii adventum diei expectabant. Et cum titaneus axis, rubentem advexit au
roram, & fplendor ille {olis aureus, humentes depulit tenebras; cumulatis vi-­
ribus, ac
tant, plateas civitatis
ultrices vaganturde per
per manus omnes,
Caroli & Regem
fautoribus regnare
gravem Mariamexigunt,
talionem­ clami

Irrumpentefque domos Italorum, congeûas illorum gazas, voraci prœdœ ex

ponunt; nocentium undique fanguinem, in multa rabie fundentes. Et niñ i1
1е jirannes отдых, Banus, in forti fuorum Croacorum manu, portam {abba
ti, cruento certamine БЫ vindicaffet: ibidem, graves fui demeriti pœnas luif
Тес. Rex poftea Carolus tollitur, & celfam ad arcém WifTegradi, fervandus
mittitur; ubi vulneri, ut quidam ajunt, venenata medela adhibìta, faucibus
eliiis, & refpiramine claufo, mœlîam confummavit vitam. Nunc, quid opes,
quid regna, quid profuit, altasReginas, potentibus fpoliare fceptris? dum for
tuna illa omnipotens, urbibus ex tantis, ultimam fepulchri pompam, cunétis
mortalibus unam, tibi negavit. ln Нац/[го enim Заряди Andree , infra arcem
Wiffegradienfem prœdiétam conüruéto, non paucos per annos, tabidum in ca
daver redacìus, intumulatus jacens; œrumnœ humanœ, ingens fpectaculum,
Regibufque futuris, documentum & exemplum fatis grande praebuifti. Enimve
ro, Rex те, ante hœc, Romanam contra Eccleñam prœfumens, Siciliœ de
regno, debitum annualìs homagii fìfcum illi negat,propter quod fummus Роп—
tifex, eum, Шаг calamitatis hunc paulo ante diem, anathematis vin
culo innodaverat. Et hœc fuit caufa, Regis membra iftius,
facratam quae humum attingere vetuit.

Finit tertiu pars Стоите Hungarorum»

e@ ЕЪ)

` 35591“
за

. РАКЗ
 anoNicaHUNGanonUM. 267

PА R s Q UАR TА
СНВОЫЕСЕ HUNGARÜRUM,
QUA:

EST PRIECIPUE DE SIGISMUNDO REGE, ET

IMPERATORE, SIMUL CUM CETERIS EJUSDEM
GESTIS.

INCIPIT PREFATIO
INQUARTAMPARTEM
CHRONICJE HUNGARORUMÁ

1 nnovare omilla hominum atta, ne negligentìa emergen

¿,253 te fubripiantur, tuis votis, rationabili occurrente
”Ё“ саиГа, imo vetulla nondum labefaéia amicitia cogen
te; amplius, quam me rogatum elfecillì, parere
duxi. Potillime., ne impullu tuo, temere incepto operi meo,
finis delit; & tempora quondam noliri principis, Regis Si
gismundi & Romani Caelaris, quem luperius Brandenburgen
fem nominavì Marchionem, quae meo jam exaélo labori quo
dammodo , ne йу1о aliquali intatta, humanis labantur exprae
cordiis, majora meis viribus, ut dementium moris ей , ag
L l 2 gre.
 /

263 II.M.JoA.\DETHwnocz

gredi praefumens: ea, quae a praefati Regis Caroli trilti exitu,

Regni Hungariae intr-a Vifcera, infra praeclarum moderni prin
cipìs noftri regimen, gelìa fuere; maxime, quae immortalitatis
honore funt digna; prout rebus de eifdem, per magnificum
dominum Michaelem Orzaag, Palatinum, quem praefatus -Cae«
far, non claro fine merito, humilis nobilitatis de tugurio, al
ta fublimavit Baronatus ad atria, tum Vero per quoddam re
giftrum ejufdem Caefaris, `diebus praefcriptorum temporum
{поташ рго obfervatione confcriptum, edoëtus; ftylo prius
excufato,
me & Carmine
,l tantillum languidaeparviloquo, perliringere,
latinitatis hominem, hujusacoperis
tibi, qui
ad

primitias, tuis arétare fcriptis non erubuilti,

dedicare curavi. Vale.
 CHRONICA'HUNGARORUM. 269
ы "" _

С A Р U Т Е. -
De uindiflaper Joannem Horwathiì, Barium, a Reginisö’ Palatino жида.

Rage Carola nequiter peremto, & Regni habenis rurfus per Ref’ las arre-l
ptis: Regis Caroli qui erant auxiliarii, metu concutiuntur non modico;
& partes iibi tutas quœritantes, non minus Regem extinétum viudicare arde
bant. Reginœ autem & Palatinus, omnia eis contraria, ipfo Rege interfe
cìo, complanaife & deviciiTe arbitrantes: illa parte anniini'tante, cum fol fer
vidus, leonis ingrediens iignum, fervido mefiores quafiabat œltu; infelices
-Reginae, iimul & Palatinus, dementia duétrice, ‘aulìcorum tantum comitati
catervis, Budam egrediuntur, & partes Regni luitrant interiores. Et cum
celeberrimo die Гей] Beati Jacobi Apolloli. verfus oppidum Diako, nulla i11
iidiarum fufpicione puliati, medium graderentur per campum; Joannes de
Нотами, Banus, ingenti holtilitatis manu colleéta , ,ultrici œlluans animo, furi~
bundus, in agmina aulìcorum irruit; grave certamen committitur, holles _inter
utrofque. Et cum Reginales palatinalefve gentes, imparitate holtium fe ех—
cedi viderent; illi, qui nondum ceciderant, terga dantes, praecipiti fugue Ге
commiferunt. Bla/ius vero Forgach, ut erat audax, primitias excipiens congreß
fus, ex impulfu hoílilis lanceae, medios inter bellantes, dejeétus ab equo, ca
pitur; 6r intuentibus Reginis, decollatur. Garen/is autem Palatinus, dum.
tanti difcriminis preeiidium iolam elle mortem coniiderat; defcendens ab equo,
& Reginarum junctus curruì, in hoítes gladio utitur, feque ac Reginas, viri
‘bus defendit totis. Sed quid profuit folitariae manus defeniio? cum undique ­
inimicum infiílens brachium, eum lethalibus fagittarum iétibus fauciabat; quas
ille fuo inñxas corpori, ne iibi feriens prœpediretur manus, arundinum ad
inflar confringebat; & interim tanrae cohorti obftitit, donec per quendam
militem, reginali delub curru, unde non timebat; per pedes arreptus, in сег
гат dejicitur, ac Reginis & earum pediiïequis, futurœ mortis metu, ñridenti
clamore ìnvalefcentibus, ibidem capite truncatur. Quo peremto, & Regina»
libus aulicis aliis deletis, aliis fugatis, feritas illa Croacorum, honoris ignara,
reginales cuírus invadit-pariter & evertit; ас Reginas iimul, 6r domicellas
earum, line venia fexus, & abfque reginalis reverentia dignitatis, curribus
de eifdem extrahendo, & multis afficiendo contumeliis, captives , fui Bani
adducunt in praefentiam. Quibus, dum ille Regis Caroli necem, multis op
Ll 3 y pro- '
 —_—_——

­270 ' I. M. Joa. nn T11-waere.:

probriolis exprobrat dictis: Regina fenìor, mox genìbus Ain humo delixis, Гир
plices manus elevat; Parce, inquit, mi. Bane, parce; 8° illud, quod quandam
a Rege nti/tro Lodowico, benefieium tali/li, remini/Z'ere, ac in шит eius innoxiam,
[шит noli. [ржа perpetrati jceleris jìim auflrix; alter noßmm, ejußiem rei opijîeia
gui ö’ me ad hunc perduxit jinem, pœnas dedit: jëxui igitur fragili, tui honoris gra
tia, miferere; quoniam non alyaue cau/a deliqui. Et cum Regina ampliori vellet
Auti fermone, illius е confpectu, ipfe abiit. Dum autem nox fuperveniens,
illius diei fugata luce , undique fuas diffudilfet tenebras; Regina вшить :о1
litur, 8: frenatis faucibus, annis Bozwtha, altas demergitur in aquas. Regi
nalis vero atrii virgines, tum nobilitate, tumque pulchritudine inlignes, no
« cte eadem, dedecoris lecto tractatae luilfe, quod apud me vel habet lidem,
perhibentur. Tandem diluculo, propinqui ortum folis, diem qui eliicit clario
rem, nuntiante, line mora confurgentes, Croatiam verfus, fuorum liectentes
habenas equorum, non line feltinatione tranlierunt, juniorem Reginam, fe
cum captivam ducentes. Proh dolor! humana conditio, quam variis fortunas
volvitur eventibus. Arridentem enim pridem Reginis fortem, tam cito in
adverfas commutari, quis putalfet? ut recens exactam polt vindictam, inopi
natam fui demeriti redderet , tam parvo in tempore talionem. Reginœ
enim 8: Palatinus, de nece Caroli has pœnas dedere. Nam ille, qui cun
cta creavit, cuncta & refpicit, 8: fuo intactum judicio, omittitprœterire nihil.

C А Р U Т П.
De Reditu Sigismundi Marchionis ad Budam , Ö” de Liberatione Regina’.

Eadem tempeltate, qua Rex Carolus, fanguinem limul 8: animam гнет;

Regina Elifabeth, patratarum feriem rerum, ad Marchionem Sigismun
dum, novi gratia gaudii, confcribi faciens, & ut feltinanter veniret, illum,
fuos per nuntios, rogatum elfecerat. Quare ipfeSigismundus Marchio, enor
mis cafus Reginarum fama nondum audira; cum Bohemorum armata manu
plurima, multis etiam illum, partium regni Hungariœ fuperiorum proceribus,‘
4comitantibus, intardus ad Budam defcendit, fponteque ad arcem immittitur. Eif
авт autem diebus, Regina junior, in caltro Crupa denominato, in partibus
Croatiœ lituato, tenebarur. Poliquam Joannes Horwathii, Banus, Marchio
nem Budae exiltere, 8: proceres illi favere audivir; mente & animo debilita
1 tus,
 Canonica Николаевны. 271
tus , graves incidit in curas. Quare Reginam adiens, illi ita locutus eli: De
omnibus erga te, ö” шит genitricem, quamvis /iitis digne geflis, pœnitentia ducor: Ii
cet te eidem jini, cui ё)“ genitricem tuam, с’тоит, in propo/ita habuerim. Cum ma
лёд/де ji'iam, ji tibi vita jèr'vabitur t шлет quandocunque mihi demetur. Sed ne
man us тег, tl'anguìne bencfaîloris mei, polluantur, tc dimitterc deliberaoi: ita tamen,
ut mihi fidele juramentum рта/1129, те nunquam те lürcratiom's pœnitere. Sin autem,~
{терм поп minus pcrfîciam: Ü omnia limiti, una б' eadem, ji oportuerit, /òluam
lalione. Et his diétis, domum exivit. Superba vox tyranni, intima Reginœ
pectoris fcindit. Quare abundantes ejus e luminibus oriuntur lachrymœ, pal
lidas per genas undique defluentes. Suflicientem tandem poll mœrorem, lic.
catis oculis, illum ad le vocari petit. Qui dum aflìiit, Regina metu con
culTa, non tantum juramentum illi praeliare; verum etiam, quia vitam illius
fervaverat,illum ut patrem erga fe femper effe venerandum, promittebat. San
ах igitur alferuntur reliquiœ; & omnia, quae ipfe Banus exigebat, per Regi
nam , Sacramento reali roborantur. Quapropter Reginœ currus coaptantur;
& ipfa Regina, velut e ilumine erepta, Budenfem optatam deducitur ad ci
vitatem.

s! _

caser ш.
De Coronatione Regis Sigismundi.

вес omnia, triennio, vel paulo amplioris fpatio temporis, poli Regis
Lodowici obitum, crudeli impetu, in multa fanguinis eifulîone, multa
rumque direptione rerum, tranliere. Tandem Nobiles Regni, quam gravibus`
torqueri guerris, potius pacis grata amœnitate gaudere praeeligentes, anno D0
mim' MCCCLXXXVI ea videlicet anni iplius œtate, cum ver, fuavi avi
cularum modulamine gratillimum, polleros fui curlus propinquans ad limites,
venienti fervidae aellati., rubentibus hofpitium decoraverat rolis, geminique cur
rum vehentes Phœbi, altiores aetheris confcendebant ad gradus, ad magnum.
fcilicet diem Pentecoflen; in Albam regalem convenerunt. Ubi Regina Ma
ria, cunéto in unum convocato Nobilium cœtu , media lietit inter illos , ab
lutilque prius genis lachrymarum rivulis, non gravibus line fulpiriis, ad po
pulum banc vocem fecit: Domini ё‘ fi'atres, qui mei genitoris remini/Eentes merita,
in me benevolenti так animo, Е? тент, per ous mihi datum, non labejuŕiußzs im
Pe*
272 lII.M.JoA.DETHwRooz

perium.' Deo, Ü' vobis, gratiarum immen/as refiero ablìones. Noßis, quanto guer
rarum turbine, noviter elap/is diebus, no/lrum agitatum e/l Regimen; quanta/que ipfa
pertulerim periculorum prot-ellas.' illa mihi шут in coiypeblu rejerre, aut 'vobis aufli
те, тфгтт e/l minime. Omnia enim, 'oel vidi/lis, 'vel audi/lis. Мс 'tie/Iris de
priecorrliis puto eße lapfum, quali pablo, genitore meo gratie reeordationis nondum fub
lato, 'ue/tro ad id arcedente lomo, huic principi, (quem manu ibidem aliantem often
dit,) matrimoniali fœdere jim irretita. Credo enim, quodilla, quie tune placuere
vobis, 8° nunc placeant. Ecce igitur, de fponjb Regem фи; jul/que Regni, pari
ter f3’ diadema illi cedo: potißìme, cum nec fœmineum vos amare imperium, neque ad
dirigenti/is tam {трете/Ее gentis haberlas, fbblis te/lantibus, illuiljußîeere anirnadvertam.
Simul & cunélo Coram populo, Marchionem juxta fe ftatuens, ait: Hic Do
minus 8° maritus meus, hicRex -veßer e/l. Partite igitur regno; б" 'oe/iras, mu
tua мае, ne deleatis per/onus. Pax enim, ubique terrarum, optimum bonum ejl: ö”
eoncordiam populi, шипит regnum metuit. Reginœ orario, adlìantibus >placuit
- univeriis. Igitur celeberrimo die fcripti fefti Pentecoftes inftante, ipfe Sigis
mundus Marchio, œtatis [иге anno vigeíimo, ceterorum Hungariœ Regum ad
inftar , magno cum tripudio, in Regem folenniter inuncìus exritit, pariter &
coronatus.
m —— - I

CAPUT IV. .
De Pœnis, a Joanne de Horwath, Bano , ехать:

Rege Sigìfmundo, Regni Hungariœ fceptro feliciter potito; Regina Maria,

dudum conceptam fufceptœ calamitatis œûuans in vindicìam , Reg-em Si
gifmundum, ut in offendentes, manus ingereret ultrices, faepius alloquitur, &
crebris ìllum, non line 'Hetu, fuggelìionibus fatigat, fufceptœque per ipfam aeru
Innœ, mille fpecies illi exprobrat. Eildem diebus, Joannes de Horwathio , Ba
nus, callrum regale Ptyègawar appellatum, fui capitis prae tutela fubintraverat.
Rex igitur Sigifmundus, alliduis conjugis motus querelis, copias aptat, & illas,
tranfdanubiales ad partes, Bulgariam verfus, mittere diílimulans ; caitri praedi
cli in oblidionem convertit. Obfeflo igitur сайт prœdiéìo; dum idem , machi«
nis bellicis acrius oppugnaretur , fpefque , de cita ejus obtentione , erga орри
gnantes indubia effet: una noélium , dum tenebrœ ubique terrarum diffufœ , re
bus furtim gerendis , tempus prœbent habile, Joannes Horwathiì ‚ ВШИ-9 › iPR)
» de
 CHRoNicAHUNGARonUM. 273
de сайта, еа parte , unde Stephanus, filius Laczk, Wayvoda, alter, Stepha
nus de Simothorna, Regiae dolola lub lidelitate immixti expeditions, excubias te
`nebant , proliliens, fugiendi libertate potitus ей ; trans liuviumque Zawe, ea
dem noóte, nelcitur li navali officio, vel arte natatoria veétus , in сайгшп Do
'Jor denominatum, in Boznae partibus, quae Uzora vocitantur, lituatum, inva~
lit. Ubi Prie/idem Zagrabieryem Paulum , plurelque lui facinoris complices, in
-venit. Eildem temporibus , Boznenjès Dalmatini , limul & C'roaci , ejuldem
Joannis Bani, & luœ cohortis magnatum, lualione vitiati, а lidelitate, quam
lceptro debebant Hungarico, defecerant , Regnique in oras, non parvas in igne
& ferro valtitates edebant.

Quare Rex Sigilmundus, copias copiis cumulando, ut ipla regna luo

lleóteret principatui; illud quoque calirum , luos quod tutabatur infideles, ex
pugnaret: magna vi armorum undique cinéìus , praetaélum Humen Zawe tranli
vit, & Во2пепГе regnum , potenter intravit. Joannes vero Banus , regalis
expeditionis territus magnitudine; in illa , quae libi prius arrilerat fuga, magis
quam in шаг caltri conlilus munitione , antequam oblidione clauderetur, de
ipfo сайго, сит pluribus eadem pelieinfeétis luis complicibus, exivit, & fu
gitivus , per colles & montium abrupta, ferebatur. Sed hœc luga profuit ei
minime: nam per Regem ipli ordinatas incidit in inlidias, captulque ей. vRex
autem Sigilmundus, praelato сайго Dobor expugnato; Regeque Boznenli , li
mul & regnis Dalmatiae & Croatiae , jugo lidelitatis annexis, repatriavit: &
joannem Banum , in civitate Quinque-Ecclelienli , genere exterminii horrendo,
prout reginalis expolcebat furor, necarijullit. Primitus enim , equi ligatus ad
ройега, civitatis per plateas circumlatus ей; tandem ignitis vexatus forcipibus ,
ex рой quadripartitus, & civitatis portis, particulatim , futurorum erudimento
pro terribili, appenlus, illam, quam in alios exercuit leveritatem, conlecutus
extitit. Epilcopus vero Zagrabienlis, quamvis multis aliis necatis, non lit in
terleétus: nunquam tamen, ejuldem Epilcopatus in ledem,'quamdiu vixit, re
llitui valuit.

Script. На. Hung. P. I. Мт СА

274 II.M.]oA.DETHwnocz

C A Р U Т V.
De Exereitu Regis Sigifmundi in Millenium.

anc etiam ante tempellatem, dum res Hungaricae, fœmina duce, gravi
Huétuabant guerra; Moldaviani pariter & partes tranßilpinœ , reginali de
dignato fceptro, necdum relipifcentes, Regi Sigifmundo favebant. Ille igitur,
quarto, pollquam coronatus ell, anno, renovatis armis, illos domandi gratia
aggreffus ей. Eifdem temporibus , quidam Stephanus Wayvoda Moldavianus
moderabatur habenas. Hic, ut Regis praecluderet ingrelfum , omnem fuae gen
tìs vim commovit; alpefque & afpera viarum anfracla, Rex unde ingredi ha
bebat, tum indaginibus, tum fagittariorum munivit prœlidio. Et cum Rex,
inlidiarum infcius , alpes condefcendilfet, ingenti mox fagittariorum manu ag
gredìtur; tela., nec minus homines equolque leriunt, «St pene omnis, denfarum
imbribus fagittarum, regalis expeditio gravatur. Regii autem milites, vitam in
forti brachio redimere conati , de equis defcendunt; in magnaque virtute bellan
di irruentes in Volachos , multis ex eis interfeétis , illos retrocedere cogunt;
fugientefque alpium per abrupta ‚ gravi mortalitate afliciuntur. Quare rédemta>
fibi gladio via, Rex , prœfati Stephani Wayvodœ ufque ad habitacula penetra
vit. Ipfe autem Wayvoda , dum prœterquam veniam petere, lìbi prodeffe ad
vertit nihil; ad Regem venit, & fui gravisqdemeriti debitas ut non daret pœnas,
Rege coram, fui Dominii Volachis cum potioribus, in terram procidens, Re­
gem his verbis deprecatus el't: атташе príneeps .' tua nobis, шиит petentlbus,
regalis elementia ¿gno/eat; 6° illud, no/lra quod protervitas, contrarium jldelitati, quam
debemus, temere рифт/й, grata expietur benignitate : pro/lratis enim parcere, quam
duritiem eonterere томление, regali dignitati nou minus gloria фи. Enimoero,
tuarumfumus pulvis plantarum. Tu Rex б’ Dominus noßer es. Illam i'gitur, quam
izo/ira non exptylulantfaeinora, gratiam, 'ueßra nobis „дли: pietas largiatur. Et his
diétis, univerli limul humiles Hectentes cervices, regìam expectabant benevo
lentiam. Ad hœc Rex Sigifmundus ita refpondit: No/lra regalis celßtudinis фл—
/Zz, quamvis digna ultione рифма ¿jjet : ne tomen crimine aujleritatis , infine gloria
filma vitietur , pareirnus 'vobis pariter, 8° igno/iimus: б" nos in nojlram reezpimus gra
tiam, in ante non delinquentes. Provoluti ergo regiis pedibus , Stephanus Way
Yoda 6r fui, regii oras amiétus deofculantur: lincera poll hœc lidelitas , & an
na­
 \

CHRONICLHUNGARORUM. 275

nualis cenfus folutio, promittuntur; omniaque ñdeli juramento roborantur. Qua~

propter Rex Sigifmundus rediens, milites iimulůz arma, unius anni recreavit.
quiete.
*m -f - Il* ___L-_2:5

CAPUT VI.
De Exercitu Regis Sigymundi, in partes Trarg/Izlpinas , ¿5° de Morte Zwarte
Regime.

Poli haec Rex Sigïmundus, fexto fui regiminis anno, gentibus tranialpinis ar
ma intulit. Haec gens, fuis non contenta potentiis, ut fe defenderet , va
lidam Turcorum conduxerat manum. Dum igitur regales copiœ , Alpibus tran
íitis, illius terrae ad plana defcenderunt, aciebufque ordinatis, ac iignis bellicis
collatis, uterque hollis manu uti vellent: mox Turci pariter Gr Volachi, radian
tium armorum , quibus regalis tegebatur expeditio , fulgore territi, tutricì fe
fugœ commiferunt. Regius vero exercitus, quodum potuit, illos perfecutus
eft. Cadebant Turci & Volachi , ad dextram & ad iiniflram; & cadentibus
multo plures additi fuiffent, niii regalium militum equi, vaito pondere armorum
ipiis iniidentium deprefii ‚ fugientibus, pares in curiu fieri valuiifent, & nox fu
perveniens , illis tutiorem Danubii traníitum non praebuifiet. Rex igìtur Sigil
mundus, contrariis fugatis copiis, calirum minus Nikapol , ardua cinxit obñdio
ne. Tutabantur tunc illud Turci iimul & Volachi , crebriufque de muris erum~ t
pentes, regio in exercitu , tumultus non modicos edebant. Rex autem, belli
cis machinis adjunétis, cailrum idem, in magna fui parte, praecipiti dedit rui
пае, & expugnavit; & ejufdem defenforibus, aliis interfetflis, aliis captivatis,
illud Hungarico commendavit praelidio. Tandem genti partium earundem , ju
go obedientiae impolito , cum triumpho, felix venit in Hungariam. Nondum
tamen redierat, cum Regina Maria, gravi praeventa aegritudine , regnum pa
riter & vitam liquit (1). Nec illius obitus, Regi Sigifmundo ‚ parumcurae pe
perit. Nam Rex Polonorum Ladislaus, defunéìae Reginae fororem uterinam,
Advigam denominatam , matrimonialis fœderis grato in contubernio habebat.
Ipfam igitur conjugem fuam , fceptro mortuae fororis potiri ratus; contra Rggem
— Мт 2 i

(I) Chr. Bud. nadir., illum in Eche/ia Varadinenji jëpultam fuggì.

 276 П.М.]од.пвТнхкв9с2:”
Sigifmundum , exercitum copiolum movit. Et nili Pater Reverendiliimus, Do
minus Joannes de Canyja, ArchiepifcopusStrigonienlis , multo armatorum cœtu,
Regni conlinia munivilfet; ambitiofus p_tinceps, abfente Rege Sigifmundo, re
gimen ejus non minus turbare potuilfet.
l5 Т .___-_el

CAPUT Vil'
De Derollatione triginta duorum militum. c

Felices rerum eventus, nedum Reges , verum 8: humiles exigui cenfusghomi

nes, quos conditio lilere mandat , lextra folitum rapiunt, 8: moribus inu- _

tant , variafque per illecebras ducunt. Dum enim humanae fortes, profpero
tramite diriguntur, animum elevant profperantis; nec minus illum, arduis in
geri rebus , cogunt. Rex Sigifmundus, quoufque fecunda comitatus fortuna,
folito magis animo tumidus, quofdam fuis de regnicolis nobilitate inlignes, ante
hœc, dum fcilicet Reginarum gubernamen calle fmiltro vehebatur , in fe 8: Re- _
ginas graviter delinquentes, aut grata lub lidelitate libi iungere , aut illos morte __
aliicere fatagebat: illi quidem , dementi ducebantur protervit'atis obltinacia , 8:\„
mori potius, quam ingrato lub Principe vivere, prœoptarant. Hi etant nobi
les illi , noltra quos aetas duorum ö’ triginta militum nomine vocat. lnter quos
erat miles ille tam gloriofus , Hungaros inter omnes , magno laudis praeconio
inlignitus, Stephanus Konth donominatus , dominorum de Hederwara alto de fan
guine ortus : quem noltrum aevum , viribus 8: virtute nonminus praeclarum,
nedum loquitur, verum 8: refonanti lyra canit. Ilti milites , dum .vagabundi
regni per climata fpatiantur; Regique Sigifmundo , id opprobrii non modicum
generaret: novas illos res aggredi fufpicatus, ftatuit eos elfe circumveniendos,
virumque, non minus arte deceptoria, quam armis potentem Georgium Way
лат ‚ libi Нант , illos ut vi aut fraude ad fe duceret, conltituit. Dum igitur
milites hi, fecus Huenta Zawi, holtilitatis fufpicione line omni, campeltrali ho
fpicio dediti, prœter Joannem de Korpad, quem fopor rubentis aurorœ nunquam
‘defìnllìfle ferilli', advenientis diluculi dulci elfent occupati fomno: ipfe Georgius
Waydalii, dormientes irruit fuper illos. Iplì vero mox confurgentes, armaA
capiunt. Inltat ille pollicitationibus , 8: Regem illis placatum reddere promittit:
nihilOmillUS, armis militeque potentior , terrori illis erat. Ipli vero, dum in
hoffem viribus uti, impar elle cernunt, cedunt promiliis. Cum autem in oppi
dum ;
 CHRONICAHUNGARORUM. 277

dum , Karum denominatum , ventum eli; diris creduntur vinculis; & Buden
fem ad civitatem , in curribus delati funt. Contulerant nobiles hi intra fe, dum
ducebantur, etli Regis venirent in prœfentiam , non tamen illum aliquo faluta
tionis oraculo deberent venerari; quod & faélum eft. Nam cum Rex Sigil
mundus,­ luorum 'cinctus corona regnicolarum, medius federet; & ipli nobiles,
illius confpeétui prœfentarentur: nullus ех iplis, in falutationem illius, os fuum
aperuit; nec capitis aut genuum curvatione, illi aliquam exhibuerunt honella
tem. Haec ignominia , Regem Sigifmundum , in majorem concitavit iram.
Quapropter, fui furoris duélus vehementia, illos , in ipfa civitate Budenfi , in
platea_S. Georgii martyris, fecit decollari. Ajunt quidam, quod dum Stepha
nus Konth, ipfa decollationis poena pleéti debuilfet; refupinus vultu, ferientis
iétum verlus , decumbere prœelegilfet: feque plurimas imminentes lìbi mortes,
intrepidis oculis confpexilfe , & hanc quidem non formidare , tum vero intueri
velle , dixilfet. Hos etiam nobiles , nonnulli unum & triginta fuilfe tradunt.
Cum autem exterminatis illis , fpatharius Stephani Konth, Chowka vocatus , ir
revocabiles diffolutus in lachrymas , Hetibus vacaret alliduis; & Rex illo con
fpeólo dixilfet: Comps/'ce fili Iachrymas, if flerc ließ/le; en ipjè Dominus tuus, qui ti
bi plura donare potens fum, quam ille, qui decollatus ф. Ad haec puerum refpon
dill'e ferunt: Ego tibi, „шторм Bohemicali , feroiturus ero nunquam. ‚ Qui tan
dem julfu Regis, eandem , quam Dominus ejus, fententiam fubilfet, & nume
rum adimplevilfet praediclum. Poltquam autem fanguinem animafque hi mili- —
tes fimul fudere; facratam , capellœ nol'tri viatici, in fuburbio dictee civitatis,
habitae, cœmeterii tellurem, habitatione pro perpetua, donec Angelus tuba ca
net, comprelfere. Horum mors militum, illas, quae poltea inter Regem Sigil
mundum Gr Hungaros , ñammis arferunt ingentìbus, fcintillas, miro cinerum
lub tegmine; & nunquam illi, fuum ultimum infra diem, Atutum propterea- regi
men, praebuìt.

C А Р U Т 'VIEIL
De Bello Regis Sigifmundi jilb caßro majoris Nicapolis infelicìter ge/lo.

Ксению feliciter quodam Rege Lodowico , inter Graecos, ingens exorta

dilTenlio, intellinis graviter Huétuabat difcordiis. Duo enim erant Grae
corum Domini , etli non eifdem parentibus orti , uterque tamen , fe imperiali
Mm 3 de
.r
 О

278 II..M.`JoA.DnTHwnocz
de parentela natum elle, & ex hoc, jus dominii ad Ге pertinere, allerebat. Nec
minus ceteri Grœci, hos quifque luo pro libitu amabant , pariter 6r fequeban
tur: pro incertoque Imperatoris nomine , civili bello , pugnaciter dimicabant.
Et cum alter horum , fuam partem deñcere vidit; ulcifcendi libidine captus ,
.Amratem primum, Turcorum Caelarem , poñquam regnare ceperunt , tertium
ad fuas partes adjuvandas , pretio pariter & promiflis , ex Alia in Grœciam
accerlivit. Neque enim magnœ fuit difñcultatis , Caefari id perfuadere ; qui
ad hœc antea accenfus , totis viribus inftabat. Hunc yitaque & ejus copias ,
per mare Hellefponti , cum ea conditione, in Thraciam, navali oHìcio tra
duxit; ut conferito bello , rurfus navigio remitteretur. Hoc paclo, Turmrum
gens , ex Alia in Europam migravit. Haeclv tranfverfa Graecorum opera ,_ ro
gum inextinguibilem., Europœas per partes allidue Hagrantem , fuccendit ; no
llrarumque miferiarum frutices , noí'tris in agris alfatim pullulantes , germina
vit. Nam iple Amrates, non id quod promilit; fed quod libi prodefle poile
fperabat, animo volvebat. Semper enim bellum conferendum, per occaíionem,
in dies protrahebat : ut Grœcos mutua caede fraétos , ille integer adoriretur ;
ас facilius fuperaret „ pariter & opprimeret. Nec illum fua fefellit opinio.
Ubi enim diuturno bello , Grœcos deñcere, domellicifque opibus evacuatos,
lìbi ipíis parvo juvamine elle fenfit: mox occaíione adinventa , in illos arma
convertit; occupatoque peropportune Gallipoli oppido, ad fretum YHellel`p`on­
ti lituato , cetera Стаса oppida , oblidione petere, agrofque valtare , &
cuneta pallini invadere , non deltitit , quoufque magnam partem Газе ditioni
fubjecit. Ex hinc rebus Turcorum in dies augefcentibus , Rege Lodowico vi
ta funélo, habenil'que Hungaricis in Sigismundum Regem devolutis ; Paja]
thes , & ipfe Cœlar Turcorum, patre Amrate, peracri ingenio non minus ido
neus , 6r in tentandis rebus arduis, magis audax brevi [patio temporis , Thra
ciam univerfam , Theßuliamque ac Macedoniam, Bœotiam & Attieam , tum vi,
tum deditione capìens , lui dominii fecit. [Willis quoque , quos nos Bulgaros
vocamus , Regis Sigifmundi lub ditione conftitutos , armis infeltis aggreffus ell.
Ad hunc Pafaythem , Rex fuos caduceatores milifie :‚ utque ab invadendo те
gno , libi juris vigore attinente , delilleret , eidem intimafle: illum vero per
occalionem , interim , donec tota Bulgariae terri potitus ell , relationem dillu
lille ; tandem diverlitatem armorum, framearum puta ac clypeorum, nec non
pharetrarum , quibus Turci in holles utuntur , lingulos per parietes unius glo-
mus , appendi fecille, introduétifque Regiis caduceatoribus, ad illos dixifl'e
`fertur: Revertimini ad Regem ue/irum , ö“ аист illi , quoniam ö’ ego terram ad
hone,
 CnaonrcAHUNGanonuM. 279
han: , ut loìdetis, jus habeo jiißciens: pariterque «Si illis , in parietibusV penden- _
tia manu oliendit arma. Haec res , Sigifmundi Regis animum, non parum ul
cilcendi in timorem excitavit. Quapropter , fui Regni decimo , Dominica
autem Incarnationis MCCCXCVI. Anno , commota univerfa fui principatus
armorum virtute , ingentem coniiavit exercitum. In quam quidem regiam ex
peditionem tam grandem ,\ Dux Burgundiae inter alias nationes , ac Franco
rum live Gallorum populus , arma non рапса fortiaque virorum bellatorum
agmina , advexerant. Quorum nobilitatis armorum inlignia , Budœ, in clau
йго Sancti Nicolai confelforis, erga Fratres Praedicatorum , tabulis arte piéto
ria infcripta , ac pańetibus añixa , meos ulque ad annos , pro memoria flete.
re. Mota igitur Rex Sigifmundus, tam grandi fui exercitus congregratione, Da
nubium tranlivit ; & nedum Turcorum timeret Caefarem, verum quidam ipfum
dixilfe ferunt: Quid metuendus e/l nobis homo ? oci/lum ß cœlorum jupcr nos pondus
rueret , ipji illud „шт , quas gerimus haßis , ne liederemur , ßißentare pqßêmus.
Regno tandem Ralciœ , crudeli furore , in magna rerum direptione, horribili
tatifque lirepitu nimio, pertranlito ; Bulgariœ venit ad oras. Inde, oppidis
Orißao & Bidinio , aliilque partium earundem munitionibus nonnullis , Turco
rum quas tutabatur bellicofa manus , non fine fui & luorum multa fanguinis
elîulione, expugnatis ; ad ultimum , ea'iplius anni aetate , cum vites fuis fru- ‘
élus dulciores cultoribus reddebant , circa fellum videlicet Sancti Michaelis Ar
cliangeli , in campo caltri majoris Mcapolis , lua сайта йхй.’ Turci vero,
crebrius de сайго erumpentes , regium exercitum in fe provocabant ; nonnul
lofque vulnerantes faepius vulnerati redìbant. Caefar autem Turcorum , quem
nollri leniores Pafaythem fupradiclum nominavere, Nicolaus autem , Secun
dini de familia ¿t origine Turcorum , ad Aeneam Senarum Epifcopum fcribens,
eundem Chalapinum fuille pofuit ; dum Regem , grandi bellico cum apparatu,
lua in dominia penetralTe audivit non minus omne gentis fuae robur , in
arma concitavit , & in forti fuorum manu , Regiae obliftere expeditioni cona- ­
tus, appropinquabat. Galli vero live Franci , advenientis holiis fama pulla
ti, Regem adeuntes , & eum belli primitias , quae majori fervere folent atro
citate , illis in le excipere , ut annueret, rogatum effecere. Dum igitur Cae
far ipfe , frementibus undique fuis agminibus , magnam vim paganorum fccum
trahens , regiis opponi caliris vifus ей; mox Franci, praecipiendœ pugnœ
infolenti cupiditate capti , priufquam univerfae regales copiœ , inltruélis ex or
dine aciebus , lignis collatis, prœlium inirent , e callris prolilientes, 6: prœci
pites ab equis , ut eorum moris ей ‚ pedites certaturi , delcendentes, contra
rias
V
 2_80 _ II.M.joA.'nß'T‘Hwnocz

rias irruerunt in turmas. Diro itaque bello, holles inter utrolque vigente; cum
Hungari , fellatos Francorum equos , curfu tranfverfo, Regia petere сайта con
fpiciunt , nondum enim illorum bellandi ulus iplis notus erat : 11105 omnino,
hollilem per manum extinélos fore credentes , graves dilloluti in tumultus, ca~
lira pariter & Ье111са relinquentes ingenia, campo undique fuli , hollibus acri
ter inlillentibus , in fugam convertuntur. Strages lit maxima; multi cecidere
de Hungaris , & multi captivitate affecti. Et nili ipfe Rex , navis minilìerio,
libi adinvenillet falutem ; non caelo , velut elatus Princeps dixille fertur , fed
hollis armis , ibidem obrutus fuilfet.
l im

С A Р U Т ЕЖ.
De Inimieitiis in Regem Sigymundum eonjlatis , Captivitate ejzyiiem. f

Prob dolor ! res humanas _, noverca duéirice fortuna , in optatos per calles
dum diriguntur , quam varias excitant inimicitias , quantumve pariunt
odium ‘.2 cum gratis etiam ex amicis , maxime Hungaricœ generationis in profa
pia , interdum holles efhciant. Rex Sigifmundus , hucufque genti Гик: amabi
lis , рой tam gravem fui populi cladem, odio fuit. Enimvero timebat , ne
illis, quos male duxerat , ut quondam Rex Perfarum Xerxes, рой infelicem
belli in Grœcia gelli linem, fuœ improvilionis pœnas daret. Quapropter fugi
tivo limilis, altas Danubii & œquoris per aquas, remorum oflicio, Conlìantino
politanam ad urbem , inde ad Rhodum , рой haec regnorum Dalmatiœ & Groa
tiœ ad oras, navigavit. Comitabantur illum viri in regno potentes, Domi~
nus Joannes Archiepißmpus Strigonienjis , & Stephanus de Капу/21 ‚ frater ejufdem;
nec minus per internuntios , Regi quod effet optimum , apud primores regni
operabantur. Inter hase autem , fuperius nominati, Stephanus )illus Laczk,
Wayvoda ; & alter Stephanus de Simonthornia , antiquo .fcelere tumidi , non
ipforum facinoris pluribus line fociis , quorum cordi erat, amplius Regem Si
gifmundum non regnare , ad illul'trem juvenem Ladislaum , natum Regis Ca
roli, ejufdem tempeliatis non multos ante annos, ut fuperius diélum ей, in
terfeéti tunc Apuliœ in regno , vices patris in regimine gerentem , fuos mit
tentes nuntios, fceptra regni Hungarici , illi quam leviter tradere , promitte­
bant. Ille vero, miferam fui genitoris fortem , qua Hungarico in regimine co
. mitatus erat ,’ prae oculis, рте cordeque ferens; quamvis illi Regem Sigilmun
dum
 CnnoNchHuNGAnox'uM. -28I

dum eliminare à regimen tranquillum ei dare promitterent : ad capeliendas res

Hungaricas , ране tardior fuit. Cum igitur illum graviter moveri атташе:—
terunt , non ergo ab inceptis deñiterunt : fed ad ipforum voluntatis ñnem Галей—
lius concludendum , ipíi uterque Stephanus, ab eodem Rege Ladislao , per
internuntios , juramentum pariter & literas receperant; ut, quid illi vice ejuf
dem in regno operarentur , id вы ‚ dum fceptro potiretur , gratum fieret.
Magnam partem nobilium , haec conditio inñdelitatis , per devia traxit ; multi
fuere hac fceleris nota obfufcati : quorum propago , etiam hac пота aetate.
perpetuam exinde aifecutam dellet rullicitatem. Haec res clam dirigebatur;
non tamen Regem latebat. Dies confueto volumine traniierunt, fub hac tem
peñate , quamplures; & ipfe Rex Sigifmundus , unum & medium per annos ,
maritimis in partibus demoratus , quorundam magnatum ope , maxime Archi
epifcopi Strigonieniis, ac Dominorum de Kanyfa , & Joannis de Moroth, Ваш,
regale reñitutus extitit in folium. Et licet diétos utrumque Stephanum , ad
verfas íibi res machinari & componere fentiat: non tamen libi , coadunatam
illis propter cohortem , in illos тщета uti, ar erat. Traníiere rurfus рой
reditum Regis, tres & medius anni; & femper inter haec , in contrarias ejus
res , conjuratorum crefcebat numerus : Si quali totus Hungariœ vulguS, fugge'
fiione vitiatus , finiftro illum Iumine intuebatur. Concitaverat maxime Hunga
ros contra illum in odium , tum duorum & tringinta mors militum, cum vero
calamitofus Nicopolitanae expeditionis exitus ; nec minus ipfe Rex , foluto tho~
ro camis , difiolutus in lafciviam, virginum violentae deditus corruptioni ,_ Hun
garis opprobrio erat. Valebat etiam praeter haeç in populo , prœfatorum utri
ufqueStephani , crebra perfuaiio. Contulere igitur univerii , quorum id animi
eraf, Ut Regem ipfum , dum fe illis tempus ad id prœberet idoneum , captivi
tatì datent. Igitur millelimo quadringenteíimo primo Dominicae Incarnationis
anno, ea fcilicet parte anni ejufdem, cum ver illud fœcundiílimum, tauro du
ce, medios tepido fub aellu miniftrabat dies , arborefque, rigida hyemis aufle
ritate, virentibus fpoliatas foliis, Horidis vellierat frondibus , videlicet die, qua
mater Ecclelia ‚ certaininis Sancti Vitalis , gloriofum decantat triumphum :‚ Ьа
rones regni , dolo indutœ collocutionis grafia , regia adeuntes palâfìßs йрГчт
Regem medium efie voluerunt. Qui cum affuit illi, objeëìis PTÍUS iPñ Univer’
lis facinorum cauiis , quas in illum excogitaverant ; magno cum l'remitu, ma
nus eorum in'ipfum injecerunt: & niii iltorum , qui amabant eum , libi iniiiet
difiuaiio :‚ ibidem , `Iulii _Caefaris ad inflar, multis vulneribus confoiius, langui
nem limul & animam плате; Erant diebus in eifdem , Garenli in domo, duo
Script. Rar. Hung. R I. . N n ' gra’
 282 II.M._IoA.DETHwnocz
gratœ indolis juvenes, auctore quondam Nicolao de Gara , Palatino , qui
quondam Reginarum ad latus interfectus eli, geniti: quorum alter, elt paternum
nomen fortitus; alter, Joannes vocabatur. Hos juvenes , captores Regis, in
illum gravem , paternam propter necem, cum maxime propter illum pœnas
dedilfet , animum habere rati ; ipfum Regem , juvenibus eifdem , in сайт
eorum Soltlos vocato , fervandum aliìgnarunt.

` C A Р U Т X.
.De Liberatione Regis Sigi/mandi.

Regie Sigifmundo captivitatis aerumna alfecto; illi , qui in eundem amaro

.
xerunt. etant corde ,nullo
jamque, abdite ante, hœc
obice in illum
feV votis conilatas
fuis potiri inlidias , in Magna
, cogitabant. lucem dedu
igitur

in agmina palam convoluti , fuperba cervice gradientes ; elevato iplius Regis

Ladislai vexillo , regni per climata ferebantur. Et cum civitatem ad quam- .
cunque, ipfo vexillo comite , veniebant ; facratus Cleri ordo, illis procellio
nali cum veneratione obviam ire, compellebatur. Inter haec, ipli Regi Ladis
lao, fe omnia ad vota illius complanalfe, utque acceleraret, intimavere. Dum
autem ipfe Rex Ladislaus ; Sigifmundum captum , fuamque partem invalefce- .
re àudivit , quali promtas res adepturus , vocantium liectitur votis, 8: celeri
apparatu fumto , Hungariam verfus iter continuavit. Rex vero Sigifmundus,
molefta captivitatis fub cultodia , caltro in praedicto , lugubres ducebat dies;
regalibufque e luminibus , crebro obortœ lachrymœ , pallidas illius inundabant
maxillas. Hujus Regis continuam cordis amaritudinem, aliiduofque lachryma
rum decurfus, iam dictorum juvenum genitrix, cultodia iplius Regis, quorum
curae erat , cum faepius intuita fuilfet; compallionis erga illum vifceribus mota,
liquido ea pectore , prout muliebris exigit natura , corde toto recipiens , filios
adiit , illofque ita alfata elt : Grati тип filii ! au 'vobis in hoc homine , majnrìs,
quam ceteris regnicolis, фуг caufa e/l: quod alii , cura стат: eju/iiem foluti ,
.vos ЛЯ: ‚ illius tutam ad conferoationem invigilare debeatis. JVIaxime de quandam ge
nitoris 'oe/lri recordar me Coram ditlis. Ajebat enim , Regem legitimo coronatum,
ß etiam jumento coinpararetur , non effe dtjtrendum. Rebus in his , qztidauid fice
rint alii , 'vos expertes habere vellem. .Nain i illum, prout in vobis eius fperant ad
lner/arii, iizterfèceritis; nota eßigßiouis regilis fangninis, cti/irte perpetua adjcribetar
- - litt
 e \

CnnoNfrcA HUNGAnonUM." 283

тешим Et licetcetcri , in adducendo novo Regt , nouis jemper Лёши: gandere
muuijícentíis ; ‘vos apud illum exo/ì eritis. Quid летя: putatis , Regum fundere
janguillem ? Que dignitas , /i hoc пфтдо ттте ‚ oe/lras pollueritis manus , oobis
aut 'odiris лифта: ‚ quandocunque in regno merebitur г Ijle coronatus , tantos
per annos pro Regt habitus : ille pro Lcujus rebus agitar , non quod Rex no_/ler effet,
штат nondum regnum novit. De/i/lite igitur mei filii , ß quid in necem hujus homi
nis con/[lira/lis; ö” tam altam ‘udine domus dignitatem , hoc enormi jizciiiore contami
nare caveatis. Regs pro i/to , genitor 'veßer , jcitis quam mortem fubiit : nec 'vos
ignorare dubito, фит qui dicitur Regis inter/etti natus ф. Qui ji regni Hunga
Не fceptra capiet , an putatis , illum de paterna nece , maxime 'ue/lrum per genitorcrn
procurata , non recordari ? /i vero captions {Де ‚ ulteriori regimine potietur .' /ìque vos
id jeceritis , quie ipjii peißiadeo , „шт in rebus , femper finis bonus jpcrabitur ; б“
apud illum , pro quo genitor 've/ler лишат/111111, bene meriti eritis jêmper. Audiere
haec juvenes iplì , & liupidi , longa hora ftetere diffoluti: tandem, materno
de colloquio, magnas inciderunt in curas. Illis igitur , variis cogitationibusk
inde vacantibus ; mulier illa fagax , Regem adiens Sigifmundum , 11а.а11оси:а
veil : Rex Sigifmunde , ji-ito,`tuos идеи/211105 , nooo de Regt , deque tua едет?
natione, curare. Moverunt me Iachrymœ tute, {аде/гнетет tua per _ora decurrentesl;
8° fletus tuos continuos , toto recepi corde , ищи juvenili œtati ‚ tanta inamaritu
dine fiafluanti ,_compatior. ija fum mulier , quie jbla tua pro libertate laboro : fed
res qtuedam , де hoc me cogitantem territat, б" [ерш retrahit. Timeo enim, ß te
libcrauero , duos quos nq/li, natos mtos amíttere. Si tamen fideliter promijèris , сит
де nooo , fceptro potitus fileris, mea de beneficio reminifci, ac illos Ö’ me non defere
re , quam accuratißime tua curabo de libertaire. Ad hœc Rex Sigifmundus , mox
humo ad pedes illius provolutus , expanflfque brachiis ‚ iplius ruit pedum in \
amplexus; tremebundaque ac liebili voce , age, inquit, Domina ö” mater mea:
enimoero , ji regnum mihi rcdibit, ß mihi 'vita comes crit , Лене _tibi aut ßliis tuis
quandocunque obliofcar, majore` calamitate , quam рте/див eß , mancipcr i пес Вене,
’quandocunque per amplias mihi libertatem prie/tet. Ecce , te in matrem , illos inl fia
tres , vhac die adopta , jîdelique ßb juramento, тес tibi б“ illis fervore promitto. Vi
cit poft haec mulier Ша , crebris perfuafionibus, filios , & Regem ipfum , emit
ti facientes , avido fuorum adverfariorum a fpeétaculo liberavit , clandeltinaque
illum fub conditione , marchionatus Moraviae fecit deducere ad oras.

Ъ '- Nn 2 CA.
284 II.M.JoA.DETHwRocz
»m _n

С „A Р U Т ХЕ.
De Reditu Regis Sigifmundi in Hungariam.

Rumor regiœ liberationis, ejufdemadverl'ariis, non parvo terrori fuit: nec

modicum , erga lecundas ejuldem res valuit. Nam hi, ejus captio quo
rum tœdio erat, principe libertate potito, quali gravi de lomno excitati, de
ejufdem oliënloribus vindiétam exigere, & Regem iplum , altum reducere re
gni Hungariœ in folium, totis viribus conati; vicos pariter & agros illorum,
qui aliter fentiebant, ingenti deprœdatione vallabant. Inter quos erat vir ille
inclemens, magno aulieritatis rigore tumidus, Joannes де Maroth, Banus , cu
jus valiitatis editionem, пойте œtatis feneétus , nondum oblita eli. E contra
pars altera, tum in vfui proteétionem, tum holtilem in olïenfam, vires expe
'riebatun Ferventibus igitu'r undique guerris, & rerum direptionibus, magna
>in rabie invalelcentibus: Rex Sigilmundus , tum armigerœ natalis foli gentis ,
tumque partium fuperiorum regni Hungariœ procerum , fortibus comitatus
agminibus, nondum enim partes fuperiores iplius Regni Hungariae, illius de
clinaveranta lidelitate , potenter adjutus , rurlus venit in Hungariam. Non
enim multœ dilñcultatis erat, Regem de novo fceptro potiri ; cum calirum Bu
denfe, & quali cuncla regni munimina, {поташ ñdelium рт manibus habe
bantur.' Eildemdiebus , Rex Apuliœ, vocautium crebris leduólus pollicita
tionibus, ut rebus potiretur promillìs, veniebat; jamque Dalmatici regni ve- ì
nerat ad limites , cum Regem Sigifmundum, fofpitem Budœ morari, & rebus
ad vota gaudere Hungaricis i, audivit. Quare extemplo incepto delinens, ab
itinere terga vertit , & parentis petens Regnum; tum paterna , tumque fua
motus injuria, ad Regem Sigifmundum literas lcriplille, & ipfum per eafdem,
ut illis, qui ipfo fuperltite, de novo femper foliti l`unt gaudere Rege, condi
{пае retributionis munere compenfaret, rogatum effecill'e ferunt.

CA~
 CnaonrcAHuNGAnonUM. 285

CAPUT ХЕ.
De Pœnis per Sigi/mundum a Stephan@ туша , ö’ ceteris injidelibus,
cxaëlis.
anta calamitatis mole, Rex htoties gravatus; non liatim fuum рой reditum,
_ ‘ delinquentium in perlonas , gravitatis vindiéta ulus ей. Solum enim
illorum auferebat praedia, & l'uis collocabat lidelibus: non tamen in ipfos, flbi
fœpius occurrentes,"fœviebat; nec gratiam petentibus, regiae benignitatis clemen
tiam fubtrahebat. Enimvero ­hamum dulcedine limulatae benevolentiae tinétum ,f
humilibus tendebat regnicolis; ut altos , Шаг aerumnœ vitio maculatos, eo facilius
comprehendere pollet. Dillimulabat fagax Rex , graves animi dolores; & in
ter haec, dietìm, numerus ejus ñdelium , grande patiebatur augmentum. Qua'
re Rex ipfe, рой haec animo audacior, lidelibus fuis, dietam univerfalem, »in
oppido Re-wrewjiidwarhel denominato", in partibus Sclavoniœ habito, celebrandam
indixit. Illaque , conliitutis diebus, in magna nobilium tumultuolitate fervente;
'Stcplianusßlius Lacale, Wayvoda, duce pacato , aut regia in clementia, aut in ‚
agminibus armatorum, quae lecum non minus quam Rex advexerat , lidens,
illuc venit. Una igitur dierum, cum Rex primorefque regni, & ipfe Wayvoda
limul eadem conllituti in domo ellent; ipfe Stephanus Wayvoda, ibidem, medios
conlilii inter tractatus, caprus pariter & decollatus ей. Et -cum fama mortis
ejus, ad fuos delata extitit; mox vindiéla tumidi, ruunt in arma. Et fuillet
ibidem procul dubio languinis elïulio haud modica: nili cadaver illius , alta de
'domo praecipitatum, fuis grave lpeélaculum oltendillet; & nìli etiam quidam,
ad illos, tanto dilcrimìni fe lubjicientes , exclamall'et: Deßnite ìnquiens mWrì.
definite perituri: en , 'videtis extinElum , gratin cujus arma capere deberetis. Quo
fêäo, rigor furoris illorum tepuit; & unulquilque eorum , turas libi partes,~
fugibundus quœritavit. Hunc Stephanum Wayvodam , praeter cetera infan
da fua facinora, in laefam regiœ dignitatis majeliatem perpetrata; eadem tem
рейаге‚ сит Rex Sigifmundus, рой cladem lub Nicapoli receptam, mariti
mis demorabatur in partibus, tale fcelus commifil'fe acculabant. Eœnim» il’
lum ad Cœfarem Turcorum Pafaythem , nuntios milill'e; ñliamque illius, Regi
Ьас11э1ао, quem inducere conabatur, ea conditione, ut illi contra Regem Si
gilmundum adjumento lieret, jugo matrimoniali ducere lpoporldille» & i“ hu’
.lUS -documentum, lingentia Turcorum agmina, Hungaricas in partes , inter 1111—
N n 3 1111
 \

236 1I.M.Jo'x.Dn'Tlenocz
mina Zawe & Trawe lituatas, induxille, gravefque ibidem, per eofdem, de
populationes edidiffe , dicebant. Ante тес, Turci, nondum Hungaricas lu
firaverant terras. Ille fuit ingrelTus Turcorum in Hungariam primus: eo tunc
. 1111 ‚ ingentes , quas cemimus in civitatibus Sirimienlibus, edidere vallitates,
quas civitates, etiam nunc, loca illarum fuis orbata aediliciis , non parvas fuille
teflantur.y

CAPUT ЖЕН.
De Eeŕiione Regis Sigißnundi in Regem Romanorum: б' de отдана cajlri
a Galamboez iijelieiter terminata.

Ройчиат 1рГе Stephanus Wayvoda , fui reatus novillimas dedit pœnas,

fuique fodales , alii morte, alii exilio fuerant damnati: univerfae in Re«
gem paratœ inlidiae, undique tacuere; ipfe quoque Rex, ab illic, quieto po
titus fceptro, infra vitae fuœ limites, Гио 111 regimine, intellino tumultu turba
tus ей nunquam. Igitur , cum tantis ycalamitatibus juvenis princeps fœpius
` agitatus, moribus & vita melioratus effet: immobilique fui regni dominio,
etiam nationibus ab extraneis, fungi profpiceretur , & jam tres & viginti in
Hungaria regnallet annos: in Regem Romanorum eledus ей. Quamobrem
Rex , tanti principatus magnanimitate motus , vi non modica armorum con
Нага , rurfus vires Turcorum tentare aggrelfus ей; arcemque Galambocz vocas
tam, alta in rupe, fupra decurfu Danubii, Rafciano in agro lituatam, tem
pellate eadem illis fubditam, muito milite cinxit. Dimicabant utrique Ьойе—
ñmul, & femper Sigifmundanae copiœ luperiores erant: donec ille rCazfar Tur
corum Chalapinus, opprellione fuorum propulfatus , ybellico apparatu cum in
genti veniens, Rege hollìs potentior vìfus ей. Quapropter Rex ipfe , рой
non modicam fuorum undique decertantium ftragem; campum deferens, Da
nubium tranliit, & holìilem evalit manum. In hoc prœlio , licet multi occu
buerint; vir tamen ille nominatillimus, Zamßz niger appellatus , virtute & ar
morum directions inlignis , ibidem cecidilTe , knollrumfaevum , noftri non line
turbatione animi., memoratur. . - '

1*.. A _Y CA.
 Снвок1САНпнсАвовцм. 281
m L m

С А Р U Т XXV. `
De Origine Huzylarum. \

Nedam res mortaliuni in heterocliiim collabuntur; verum etiam divini cul

tus dilpolitio, cedente Deo, interdum eclyplim patitur. Supradiétorurn
enim iplius Regis Sigilmundi temporum circa decurlum , ingens Chrilliana in
religione orta ell diflenlio; & tabes illa hœreticae pravitatis peltilera, humanas
inñciens mentes, auctoribus Joanne 146112169? in Anglia, & altero Joanne Huss
in Bohemia, lenlim diffula, crevit. Secìœ cujus imitatores, maxime in Bo
hemia & ejus partibus, cum nobis lint propinquiores, Huzíßas vocamus. Наше
praeter Catholicae lidei œmulam enormitatem , diebus in eildem, quidam in
landus orda, li ordinis nomen ulurpare queat, Adamitaram vocatus, nelcio quo
auétore inllitutus, emerlerat; luaque polluta ad facinora, utriulque lexus ho
mines , fenes limul & juvenes , trahere , non рампе facultatis Гите dicitur: f
maxime , ut arbitror, ex eo, quod carneae voluptatis libidine illis uti las erat.
Hunc enim ordinem, lui imitatores, lummum Creatorem, rerum circa origi
nem initituille , omniaque communia lieti, & ut crelcerent, & multiplicarentur, Y
praecepiile, ajebant. Incedebant nudi, & lpeluncarum latebras inhabitabant.'
Pollque lacra, l1 lacra dicere las ей, quae peragebant, extinctis lucernis, te»
nebris le credebant; & leniorem luum, Bohemico idiomate ваш ‚ id eitßium
patrem, vocabant. Illud verbum creffite б” multiplicomini dicebatur, ablque di
lcretione aetatis, mutuos in amplexus, pariterque ad explendum carnalis vo
luptatis deliderium, ­ruebant. In dilationem etiam & augmentum luorum re
tium , diabolus quae exhinc humano tetenderat generi, huic luperltitiolae ad
i-nnuentioni, tanto auxilio fuille perhibetur; ut, dum hujus cohortis lenior, inter
cetera prodigia, quœ faciebat, avibus altum lulcantibus aera, vel leris atris iu
.snemoribus latitantibus, ut venirent, imperabat, mox aderant, inclinataque cervice
illum venerabantur. Volebat enim milleartilex , illos, quos lui cultus voluptas
non capiebat, laltem prodigiorum irretire oilentis; quod & lactum ей. Nam
hœc perniciola lacrœ religionis lubverlio, paucis in diebus, tantum ceperat in
crementum', ut poñmodum per diclos Huzillas, magna vi, armorumque illa
tione non modica , vix deviffta abolitaque lit.

СА
§83 II.M‘]oA.De Tawnocz
l М

С А Р U Т XV.
De Bellis Sigifmundi Regis contra Huzijlas afiis, б” combiylionejoannis Hu/Ís.
lex vero Sigifmundus , qui ex fufcepti Romani regiminis стою, lidelit
Catholicam tutari tenebatur ; maxime autem, quia natalem ejufdem ter
ram, dicti Huziltae, magnam in vim conglomerati, vaftabant, contra fuœ fe
ctae alienos, igne 8: gladio atrociter dimicantes: contra eofdem, armatum,
tum Hungaricœ, tum vero Germanicœ gentis, non femel fuñtavit robur; lolo
que 8: populo haereditario non parcens , maguas in regno Bohemiœ edebat
valtitates. Non ergo illi Hectebantur: fed femper, quali in nomine fanguinis
Chrifti certaturi, pro armorum inligniis, in vexillis 8: fcuris ac clypeis, aliif
que bellicis utenlilibus, imaginem calicis, arte pictoria fcribi facientes, duce
quodam Syska, homine robulto 8: monoculo, turmatim procedebant, 8: in fe
faevientes acrius faeviebant, 8: шт in religione, tum vero rebus in humanis,
confulio regno in eodem> erat ingens. Pugnatum eft ea de caufa, partes inter
utrafque', cum magno difcrirnine perfonarum fœpius; maxime autem , cum una
dierum, uterque holtis, in campo non remote ad civitatem Urburarum, Ko
tliurnbanya vocatam, convenilfent, pars non cellit line ingenti ltrage parti. Din
igitur, populo in utroque, ancipiti bello fervente, '& multis ex utraque parte
cadentibus ultimatim Syska fuperiore; Rex campum deferens, terga vertit, 8:
limul cum fuis, qui fuperltites erant, fugiens, bolli, tum res, tum animi fe
rocitatem, reddidit. Cum igitur Rex Sigifmundus, hujus rabiem perlidiae , vi
fe compefcere minime polie arbitratus ell: univerfalis dogmate concilii, tautam
fuffocare peltem fatagens, illam Conftantienfem celeberrimam univerlalis Chri
ltianœ religionis Synodum, celebrari procuravit. Ubi prœfatus Joannes Hans,
& H'eronymus, difcipulus ejufdem, haerefiarchae videlicet prœdicti, concilio in
eodem , limul cum dogmatibus reprobati, damnati, 8: ignis incendii fupplieio,
exterminati fuere. Non ergo, regno Bohemiœ in praedicto, per ipfos Гешта
tae peltis fomes, cellavit, hanc uoltram ufque ad aetatem.

СА
 CHRONICAHUNGARORUM. 289

CAPUT ЖУК.
De Ехетш 'Hungarorum in partüms Вахте debellato.

Multa G: varia bella, hujus Regis in diebus, non femper ñne optato claufa,
Rrepuere. Sed quis tanti principis, tot per annos regnantis, aevum ‚
ftylo queat perûringere ? Inter cetera enim bella , Dominicœ Incarnationis .
cum qumderimus род mille quadringentos inñaret annus; magna vis armorum gentis
Hungaricae, adverfus ducem Spalethi, Herwrgla denominatum, mota eft. Dux
enim те, ante hœc Regi fidelis; eifdem in diebus, proterviœ {timulo duéìus,
lapfus in perfidiam ‚ regno Hungariae vim inferre conatus, ad fuas partes ro
borandas ., ingentia Turcorum Äagmina conduxit ‚ & partibus regni Boznenlis,
Regi fubjeéiis, ingens praedo fuit. Animaverat hunc hominem, longœva Re
gis abfentia. Rex enim ipfe, eifdem [ub annis ‚ in diéìo Conûantienñ concilio,
contra haereíim jam diélam , proque facrarum Romani regiminis coronarum
'adeptione, agebat. Viri igitur in regno potentes, quibus regia de commiiïìo
ne id curœ erat, novarum rerum ñrepitu pulfati, Joannem de Gara, alterum
Joannem de Мили, Paulum Chwpor de Monozlo, Валов, ceteros etiam quam
plures viros prϖantiores , duces fui exercitus eHicientes, robur Hungaricum
fatis grande,v in regnum Boznenfe, contra illum mifere.> 111e vero ex adverio,­
tum (на, tumque conduéìa gente munitus, illis campo fe oppofuit. Collatis
igitur iignis bellicis, & tubarum vocibus, utraque ex parte, magno clangoris
in fonitu taratantarizantibus ; uterque hoíìis , mutuam in ruinam fltibundus,
bellum ingreditur, & in magna virtute lacertorum , viribus prœliatur totis.
Clamor ingens exuberat, franguntur lanceœ, & in earum fraétione, multi de
jiciuntur ab equis, cadunt hinc inde cadavera mortuorum, parte ex utraque.
Sed quis Bozneniìum añutiœ Ге praeferre valet? Cum Hungarorum vires, illo
rum potentiœ, eo in certamìne, multo fuperiores cernerentur; mox illi, mon
tium per culmina, qui ex eis ad id conftituti erant, Hautes, ita doéti, Hun
garos fugere proclamabant. Hœc vox, magnam Hungaris edidit confufionem.
Nam cum praelio viriliter iníifterent, hoc rumore audito, partem ipforum fugœ
datam arbitrati ,' eampum deferentes , terga verterunt; propter quod & ma
gnam ñragem , & hoñibus prœdam , ibidem dedere. Nec duces ipíi , tanti
periculi expertes fuerunt: qui alii ibidem capti, alii peremti. Joannes enim
de Gara captus, & dire vinculatus, рой multos fuœ captivitatis dies, liberta
дыра. Rw. наяд. P. I. 0о ‘ re
zgo~ ILMJoAL-Dnannocz
te potitus;‘ pondus ferramentorum ingens, quìbus vinétus erat , in monaßerio de
Ванда, ad gloriam pretiolillimi fanguinis Domini Redemtoris nollrì, pro illius ,
quod ibidem voverat, redemtione voti, futuram ad memoriam reliquit. Joan
nes vero de Maroth, pro fui libertate, inimico magnam auri lummam fudit. Et
quid de Paulo Chwpor , Bano , dicendum eli? qui bovinam crudam in pel
lem infutus, ulteriorem duce ab ipfo vitam non meruit. Nam cum perñdiam
ante hanc , dux ipfe Herwoya, Regi Sigilmundo obedientiae junéìus oliicio,
ejuldem curiam frequentaret; & tum vita, tumque regimine momm, brutalis
cemeretur: ipfe Paulus Banus, illum ludibrio habens, dum illi obvius liebat ,
dillolutus in derifum; mugitu bovino ,\pro falutationis veneratione, dignita
tem illius deturbabat. Sic & ipfe dux Herwoya, cum idem Paulus Banus,
ab iplo, veliimento diéìœ pellis bovinœ honoratus fuilTet, ajebat: Qui in fbrma
humana , 'voce bo'vis inflar utebaris.l utere jam Ó’ forma ö’ lnoce груш

с А Р U T` xvii.
De Bello per Stephanum Валит de Lofoncz , in partibus Traiyàlpinis
commißi.

lt etiam pugnatum hujus Regis in diebus, Tranl'alpìnis in partibus, pluries,

femper illius gentis requirente rebellione. Maxime tamen prœlium illud,
quod duce viro magnifico Stephano de Lofoncz, Bano , partibus in eildem com
milTum eli , quamvis triflem habuerit linem, vivaci tamen memoria dignum. ‚
Etant enim diebus in illis, terra in hac, duo principes, alter Daan, alter [Ил—
che, ambo eodem fanguine nati; qui paritate confula, lingulari uti Dominio 1a
borabant. Et cum Daan luas partes debilitari agnovit , principis Turcorum
quœlivit fublidium , & illo potitus , partem alteram coegit in fugam. Merche
vero, cum vires fuas, ad arcendum extraneum holiem, debiles fenlit, Regis
Sigifmundi petivit auxilium.
In hujus igitur luccurfum, Stephanus 11e Lo/bnez , Banus, multis arma
torum cum agminibus, per Regem millus extitit.` Qui tandem cruento com
millo bello, dum holli impar effet , poli multam partis utriulque Навет, са
pitis fui damno, vitae.l pariter & bello, ibidem linem dedit. Nam poll сайт!
ducis diéii, in fugam verli , magnam inimicis, rerum & perfonarum pt_œdam
­dedere. Hujus belli exitum , ingens lubfecutum eli miraculum. Enimvero,
’ cum
 /

Снвопдсь HUNGanonUM. 29x

cum poll hanc cladem , duo vel ст praeteril'l'ent anni , & quidam , vifendorum
ollium interfeétorum gratia , in hujus campum certaminis accellilfent, dumque
mirabundi, innumeras, hominum pariter & jumentorum ibidem occiforum , ad
mirarentur colias : е veliigio, vocem quali humanam, tenuem pariter & difli
cilem, audierunt. Attoniti igitur, huc atque illuc refpiciunt, neminem ramen
vident: quare fe phantafmate ludi arbitrantur , nec minus pavore perculli, diu
lietere. Et cum vocem illam continuari , interque rumores, quos audiebant,
nomen coelelie Domini nol'tri м: Chri/li , & ejus Genitn'cis gloriolillimae Marie,
crebrius recitari adverterunt; in animum reverlì , inquirentes, quidnam hoc
miraculi effet, ulterius procelferunt. Tandem , humana tabe fpoliata olla, na
tis circumquaque virentibus herbis intorta , folum caput integrum , invenerunt.
О cœli Regina gloria/Wma.' шит, quo laudum preconio , [глядит magnificemus по
men? quas tibi gratiaru'n referamus afliones .i qua te ‘veneremur gloria? dum cunŕlte,
tuus in laudes, humanizjîijßciant vircs minime. Ille tuis ccßet a laudibus, tuo jìznêlo
qui nomine invocato , tuam non jen/it bene'volentiam: tua enim petensßßragia, f5” ad
tua jìznfla eonfîigiens pne/ìdia , a te dereliŕlus ф nemo. Magno `nobis cxemplo dl,
Virgo facrata! hoc ingens, quod homine in hoc nobis o/lendifli, miraculum. Nam cum
шит corpus exanimatum tabidumque , folum caput vivere, б" linguam quui, софис—
runt; ßupidi, ingenti capiuntur admiratione , tantos quod per dies , œ/latis feroidus ar
dor, hyemyque au/terus rigor, ac inedia Ü/itis, totius corporis cmg/umm carne, тат
raput re/erva'vere. Admirantibus igitur illis: quid admiramini , inquit, creatura
Dei б" Chriflianusjùm, qui, ß Chriflianli eßis, illius pro nomine, propter 'vos in cruce
qui mortuus е]! , quœrite mihi jacerdotem , ut conjìtear. Interrogatus tandem , quo
modo namque illos ufque ad dies vixillet; relpondit: (штифта Virgo Maria
me fooìt; pariterque, ut jine perceptione Eccleßa/licm-um Sacramentorum non decederem,
me oe/Írum ufque adventum conjêrvavit: б" niß conßtear , mori nequeo. Interrogatus
rurfus: Qua te ratione , ip/a Virgo gloriifa , tanto prqfequitur beneficio? relpondit:
Vigilias ßptem fë/ìiuitatum illius, femper in pane Ö” aqua jejunaoi, 6° illiusfèjlioitates,
_[ùmma cum devotione celebra'vi , aitieque Ü’ mortis , omnis jpes, ip/à mihijiiit. Ac
cerlito tandem Sacerdote , & Conlellione , ceterilque quae lubfequi debebant
peraétis, dillolutus, quievit in pace.
292 II. M.JoA.nn THwnoCz

С A Р U Т X'VHI.
De Bellis Nicolai Pether/ìi, bina 'vice gejlis.

Мийобез aevo eodem , gens Turcorum , quietis impatiens, & continuas li

tibunda rapinae, partes cifdanubiales, & terram , nollro vocabulo The
meshöz appellatam, violentis irruptionìbus trillavit. Quos vir llrenuus, magna
aggredi audax, Nicolaus, filius Petri de Macedonia, amicorum auxilio , 61 mi
lite aggregario adjutus , binis proñigavit vicibus, fpolia tulit, & hollem in fu
gam, pariterque & in praedam convertit. Cum enim eadem tempellate, Ma
humetes primus, Caefar autem Turcorum quintus , defunélis fratribus, una fe
cum , ex quondam fupradiélo Pafaythe , alias limiliter Caefare Turcorum, ge
neratis , regnum adeptus; illud terra matique adauxilfet, & quandam ракет
Mœliae, quam nos fuperiorem Boznam , vel vulgari vocabulo Werhbozanyam
vocamus , fuo fubdidilfet Dominio : placuit illi, ut novum terra in hac Regem
crearet. Igitur quendam, tum parvi cenfus, tum humilis ortus pariter & famae
hominem, Ikaeh vocatum, Regem Boznenfem denominavit. Ille , novi gloria
nominis feduélus, vim, quam potuit, 11Ь1 commìlfae gentis , omnem movit, &
partes prœdiétas , praedabundus invalit. Fumantibus igitur undique prœdiis;
6r prae timore , cunélis terrae illius hominibus, evadendi facultas quorum erat,
fugientibus: lVìcolaus, lilius Petri fupradiélus , ,non aequalis milite ad hollem,
militari duélus temeritate, illi hollis fuit. Commilfo enim prœlio, cum anceps
certamen ferveret; & illi medios inter bellantes , Rex Ileaeh obvius fuilfet: ille ,
eo ‘cognito, mox equi fui in illum vertit habenas, & illum lancea fua tam virili
ter aggrelfus ей; ut Rex Ikach, ex impulfu lanceae ejufdem, non obllantibus
lidelibus armis fuis, graviter vulneratus, prœceps corruerit ab equo. Non pe
percit iratus miles , homini prollrato: fed defcendens de equo , peclori illius,
armatum impegit pedem; & vié'ti noncuratìs precibus , illum enfe nudo jugula
vit. Quo vifo , cohors, quam ipfe Ikach conduxerat , univerfa, in fugam
converfa ell. ~
1 Ipfe vero Nicolaus, lilius Petri, limul cum fuis, praeda locuples rediit,
à Regi Sigìfmundo , in lignum viéloriae , banderia live vexilla hollis, hollem
que captum baud modicum , milit. Pugnavit & altera vice cum Turcis, confi
nia in prœdiéla irrumpentibus , miles ille. Et cum ad conterendum hollem ,
viro pariter & агт15, 1111 impar effet, noélem 11Ь1 auxiliariarbitratUS. 1111111ет‚
quem
 CnnoNch/HUNGARORUM. 293
quem potuit, congregavit. Addidit infuper homo fagax militiae, equorum ce
terorumque in agro depafcentium jumentorum vagabundos greges ; unicuique
gregi, tum tympaniflas, Шт НйЩаЮгез ‚ & prœterea homines, qui clamores
ederent, praeponendo. Tali adjutus praefldio, in holtem , holpitio campeltra
li, nocturnaeque quieti datum, irruit, turbavitque & ainxit, ac fugae praecipiti
dedit: viéloriaque pariter & lolenni potitus praeda , fuœ conditionis inter nobi
les, noltras ufque ad dies memorabilis , nomen optimum naélus ей in aevum.
Dixere quidam, quod hoc in certamine , miles praenotatus , fuœ gentis pro co
gnitione, ne noóturnis obumbrati tenebris, lui milites alter feriret alterum ; vo
cabula , Шеи ‚ Szent ММ! ‚ belli fervente atrocitate, praecepilfet clamanda.
Cumque pugna , ejuldem noétis lub oblcuritate , ferveret, & hoftis holtem mi
nus agnofceret: Turci, hoc vocabulum, vel apud Deum, vel erga hotles, libi
iplis non minus auxilio elle cogitantes; cum acriter ab holle perfequerentur, in
genti cum clamore, ómillo vocabulo I/len, folum llthál clamitalient.

Y, с А Р U т xix.
De Coronatione Regis Sigyinundi in Regem Bohemia.'

Rex Sigü'mundus , quatuor & triginta annos , regni Hungariœ principatus

gloria fretus, МСС'СС'ХХ Dominica Lzmrnationis anno , regni Bohemia
in Regem coronatus ей. Н05 enim ante annos. рой lublationem Wenceslai,
fratris fui; ipfe Rex Sigifmundus , regno in eodem , non regio, led Guberna
toris nomine fungebatur. Ille Rex, non lolum humilis domus nobiles; verum
etiam plebejae conditionis homines , altae dignitatis ad culmen , quam plures
fublimavit , fuoque in regno potentes fecit. Domus enim Dominorum de Pa
locz, & de Rozgon, ac quondam Domini Michaelis Orzaagh , Palatini, de quo
fuperius mentionem me fecille recordor, iplo Rege auélore, amplam devenere
agrorum ad pollelïionem, fuperltites quorum, nunc in regno, alto magni'icen~
tiœ titulo .gaudenn Comes vero Pipo de Ozora , nullo fui languinis hœrede fu
perltite defunélus , ¿t Матка, Banus, cum fuis lratribus, Franknne, Реши,
& Zowano , pofteri quorum , paternis in rebus nunc haud magnam habent por
’ tionem, Raga/inni fuerunt. Qui, licet urbani liatus fuerint, magnam rumen'
hujus Regis benevolentiam habuerunt, aurique & agri pollellione opulenti, quo
dum vìxerunt , potentes in regno fuere. Mediae autem eminentiae nobiles ‚
` ’ Оo 3 quos
294 Il. M.Joa.nß'1`irvrnocz
quos Rex ilie, aut ex rure , aut obfcuro nobilitatis ex tugurio, fultulit, mihi
connumerare hand promtum ей; legentibus quoque, taedii faltidium, cum ad
has res nullius lint importantiae , generari arbitror.

ш. '

_De his, qui Regis Sigifmundi fi-equentaverunt стат; б" quomodo Dezpotus,
Ca/irum Nándoralbenfe eidem referir.

uria principis hujus, magna nobilium claritate, illam frequentantium, re

fullit; ingentique advenarum inundatione , femper gloriofa fuit; multi
Germaniœ 8: Italiœ proceres , hanc frequentavere. Nec minus Regis Portugal
liae natus, multo fui regni nobile cinůus , occiduis сете de linibus , pro tanti
veneratione principis veniens; curiœ Regis hujus honori fuit. Eum, tum quod
irritante hyemis diro rigore, Danubium congelatum vidill'et, admiratum extitilfe,
8: genitori fuo, majori pro miraculo, quod unquam , peregrinarum partium in
lultratione, vidil'let, nuntialfe ferunt. Sigifmundo Regi, illultris princeps Geor
gius , Rafeia Denpotus , fumma obedientia luit ; ca_/lrumque Nándoralbenß', inter
concurfus potentium amnium ‚ Danubii & Zi-ui , lituatum, quod abolito œvo
Taurinum.' noltros autem per feniores , Alba Bulgarien vocatum extitilfe perhi
betur , fuos per prœdecelfores 8: ipfum , illa ufque ad tempora inhabitatum,
Domini МОС'ССХХV. circa annum , mcrae tidelitatis pro oblide, eidem cellit.
Нос caltrum рейса, rebus Turcorum invalefcentibus, agro Hungarico, ut in
fra ltylo tangetur brevi, haud parvœ utilitatis fuit. Rex vero Sigifmundus,
illi propter hoc, non minoris munilicentiam largitatis exhibuit. Nam in regno `
fuo Hungariae , сайта Zalamkemen, Iícwlpen, Весту, Wylágqfwár, Tholeay,
мнить, Thálya, Regeg , ac oppida Zathmar, Bezermen, Debreezen, Thur,
War/2m, 8: alia nonnulla, in civitateque Budenli, domum egregiam , illius di
gnitati fullicientem , pro defcenfu 8: hofpitio, eidem donavit. Is etiam rega
lem frequentabat стат ;‚ 8: apud Regem ‚ apudque Hungaricos‘, gratas
habebatur.

' CA..
 Cnnouxca HUNGAnoxuM. 295

C A P U Т Ш. v
De Vaßitatíbus per Blaßonem шт.

Rex Sigißnundus, fanétam màtrem Ecclefiam, tum armis trillatam , tum ve

ro ingentibus fchifmatis & hœreíìs procellis , & turbinibus agitatam , cre«
bris vicibus confolatus eft, ruentemque erexit; 6r pro Ша, fuos fœpius thefau
ros, fuorumque fanguinem íimul & animam fudit. Tandem , cum œtas fua,
longas вы moras promittere videretur minime; ne morte prœventus , imperialis
nominis honore frul'traretur; illa in totolorbe terrarum nominatiílima Romani
regni diademata , imperialìfque dignitatis infulas , fufcipere fatagens: difpoiitis
in regno , ex viris prϖantioribus , pro ejufdem tutela, cullodibus, verfus
urbem Romanam, fuorum [leidt habenas equorum. Sed hi cuûodes, Regnum
Hungariœ , fui prœfentia principis orbatum , haud bene protexere. Nam
MCC'CCXXXI. jàlutis anno , ipfo Rege , peregrinis in regnis, res fuas diri
gente: quidam Blasko, exigui tum cenfus, tum nominis, ex colleéìivo milite,
Hungarico videlicet & Bohemico, quorum prœda animi erat, ingenti manu con
Нага, primum oppidum Ternavie, turribus altis , muro coétili junéìis, cinéìum,
civibus ejufdem noélurna quiete foporantibus, vi clandeílina fubintravit; poti
tufque munitione , arma auxit, 6r quali turbo vehementifïimus, in partes re
gni fuperiores, quas nos штат Matthiœ vocamus, fe ingerens, rebus etiam di
vinis, aut fexui vel œtati parcens minime, ufque ad Danubium , igne & gladio
omnia vaûavit , rapacique expofuit prœdae. Et altius feciíTet, niñ cullodes
prœdiéti, univerfa regni Hungariœ congregata nobilium multitudine , illius vo
racem appetitum compefcuifïent; & illum, fuis in rebus, quas aggrelTus crat,
quoddam filentium, pacis fub imagine , tenere coegifïent.

C A Р U T ПИ.
De rig/lisis Regibus in regnofubortís.

п 05 ante annos , in regno Hungariœ , duo můicana bella, autoribus qui~

bufdam rullicis, altero Antonio, altero vero Martino vocatis, поп ramen
uno eodemque tempore, ürepuere. Horum unus, puta Antonius , in Тиф!
’ va
I
 r

396 Il.M,JoA.nETkuocz
oanis regni partibus, alter autem videlicet Martinus, in terra Цуг &'Zimosköz, ц
magna rulticorum vi colle-éta, & nomine regio libi ulurpato, ac vexillis eleva di
tis; ingentibus , velut inundatio quœdam , erumpentes viribus , & regnum
д‘— .
iplis fubjicere latagentes , huc Gr illuc ferebantur , nobilefque univerfos libi oc
currentes , interficiebant: ad villas vero & oppida, ut illis adhaererent, nun
tios cum fanguinolentis gladiis mittebant; nolentes vero inclinari , praedœ pari
ter & morti exponebant. Et in tantum rulticana hœc potentia creverat , quod
& armati illos aggredi pavìtabant. Tandem, multa procerum expeditione,
contriti & debellati Гипс, pœnalque condignas dedere. Nam Regibus iplis mor
te mulétatis, ceterorum, qui evadere nequibant, alios oculis, alios nafo & la
biis, alios vero manibus, damniñcavere.

CAPUT ЖЕН.
Quomodo Rex Sigismundus , primum in Regem , tandem in Imperatorem
Romanorum, féliciter extiterit coronatus.

Inter haec Rex Sigfmundus, partibus Tulciœ & Lombardiœ perluliratis , in

civitate Mediolanenß, fecunda Romani regiminis corona, cum primam ante
hœc in Aquifgrano fulcepillet, per principes & electores èjuldem dignitatis,
extitit coronatus. Deinde continuato itinere , Romanam venit ad urbem; ubi
lacrarum imperialis fallus infularum honore, veneranda tanti principis canities,
per fanéüllimum in Chrilio patrem, Dominum Eugenium papam IV, ingenti
cum folennitate, laudabiliter extitit adornata. ‘Propter quod ipfe Rex Sigil
mundus, jam non folum Rex, aut Imperator; led Rex б” Imperator a luis vo
cari dignatus eli. Reverfus poli hœc per Italiam «Si Germaniam, & rebus
tam Romanze Eccleliae, quam fuis libi occurrentibus, dilcretionìs moderamine,
ad votum compolitis , venit in Hungariam; quae fuam propter abfentiam, mul
tis injuriis undique lacellita, & in {иге quietis llatu, gravibus affeéta erat proce
rum difcordiis. Figens igitur in civitate Polonienli relidentiam; & ad illum,
regni lui Hungariœ principibus & proceribus, quali totum regnum reprœlentan
tibus, pro vilenda nova Domini iplorum dignitate, conlìuentibus: omnem im
petum & turbinem difcordiarum, quibus regnum fuum, lua regali ablentia vi
duatum, & interim agitatum extitit, lagaciter complanavit; & inluper, pro
eveliendis radicitus amplioribus regnicolarum dilcordiis, proque pace illorum lia
bi
 \

. I e .
СНКОЫ1СА HUNGAnonUM. 297
bilienda, novas in regno conñitutiones, novafque leges, fui privilegii, patro
cinio mediante, perpetuo fervzmdas,` ñatuir & roboravir.

С А Р U Т XXIV.
De Obitu Imperatori; Sigijbumdì.

' uia regnum Bohemiœ, principe remoto, non minoribus guerrarum ardebat
incendiis; maxime, quia Huzìñae, Chriftiano rebelles Regi, catholicam
ñdem fubvertere fatagentes, res pariter & fanguinem fecum diffentientium ñtie~
bant; & сит illis, vis flmul & habilitas conveniebant, non тащат Chriflianus
in paganum, quantam ipli Huzìllœ in Chriftianos, fœvitiam exercebant. Movit
igitur Chrilìianuin Principem, natalis regni difcordia.; nec illum Газе œtatis gra
vitas detinuit, quoniam arrepto verfus Bohemiam itinere, ut illis pacem conde«
ret, difceptantemque populi ñdem uniret; Pragenß'm urbem intravit. Dum igi
tur fenex princeps, œtate , curifque pariter & paralyíìsinlìrmitate laboral-et;
magna infirmitaris gravitate occupatur, fuamque fenilem œtatem, extremos fuœ
vitœ ad limites appropinquare, fui corporis ex debilitate agnofcens: Hungaro
rum potioribus, qui illum comitabantur, clam ad fe vocatìs, illos ita affatus ell:
Chari mihi jîliz'! fummum rerum Canditorem, me@ 'eine de diebus, ut ipfe mei corporis
[Это ех debilitate, fomenta/fe arbitror: Лене Мс morte pm'veutus fìiero, timeo , ne
Bohemi, qui me ö” vos [amper odio habuere, in vos irruimt, vasque д ‘uq/iras res,
rapaci prada exponant. Sed qui hueufque lvos dilexi, at ö’ nunc me vos intime diligere
fciatis; maximam propter 'vos теге: in euram , ita, ut ö“ languoribus, quibus регат—
gear, Ö” тет rebus omißìs , [Лит 've/1ra de libertate., die подмене ciu-em. Quan
dam {фиг ‘ve/Irre /Zzlzitis тат invent', per quam vos, vdìris laribus , incolumes те
решете pßße rogito. Cras enim, barba б' crinibus meis соединит, eanitiem сорте
mei, „таи adornaze; Iocantesque me imperiali in jede, /ìmulque inféretro те porzite,
Ö” medium per civitatem una mecum trargfeuntes, me З vos, e media illorum, qui ve
Леши ßtiuntjanguinem, едите: pariterque рой Verba., imperialibus e luminibus,
madidœ obortœ lachrymœ, fuas= defluxere ufque ad maxillas. Placuìt Hunga
ris, imperialis benevola perfuaíïo.. Quamobrem', fubfequentis noéìis tenebris,
quae Hellas reddit clarìores', per folis1ortum'fugatis, altifque palatiorum cacu~
minibus , Titaneo radianti perfulis lumine, Hungari , univeríis' ad viam neceffa
riis prœparatis, omnia juxta imperatoris conlìlium fecerunt. Et cum fenex print
Байт“. Ref. Hung. P. Í, y Р р i Cepsa
 298 II.M.JoA.DETHwnocz
ceps, veneranda canitie, tumque florido adornatus crinali , mediam per civita­
tem ferebatur: undique fexus utriulque juvenum fenumque lit concurfus, & la
chrymantibus intuentes eum luminibus , quali illum amplius non vifuri, genuum
curvatione, pariterque 61 jocundo falutationis oraculo, eum venerabantur. Ille,
`circumquaque oculis intuitu depallis , eifdem, imperialis tantummodo capitis
inclinatione , relpondebat. Egrelfus igitur Pragenli de civitate, optatam venire
ad patriam nequivit: fed in Znoymam , civitatem Moraviœ , delatus, Domini
MCCCCXXXVII. anno, in fello Conceptionis gloriolilfimœ, aetatis fuae fe
ptuagelimo (1). Regnorum autem fuorum , Hungariœ quinquagelimo primo,
Romanorum feptimo & vigelimo , Bohemiœ decimo feptimo, Imperii vero anno
quinto, diem obiit. Qui pollmodum, fuorum non line uberrimo lletu, in Hun
gariam portatus, & in Ecclelia Waradienli, honorilice fuorum praedecelforum
ad inllar , traditus ell fepulturœ. Fuit Imperator Sigismundus, homo in fui vul
' tus qualitate, & per-lonas quantitate, fatis idoneus; pulchra facie, crinibus
crifpis & glaucis , ac fereno intuitu, a fummo rerum conditore adornatus. Hic,
in favorem Hungarorum, quondam longas barbas deferentium, prolixam bar
bam deferebat.

с А e U т 1111117.
De Coronatione Alberti Regis, Ö” prada in civitate Виден/1121812.
Liqnerat Inperator Sigi/inundus , regni pro hœrede , unicam tantum natam,
. Elisabeth denominatam; quam ex illullri Regina Barbara, nata quondam
Гpeélabilis Hermanni comitis C'zlia , fecunda fcilicet conforte lua, genuerat. Hanc
ipfe Imperator, Alberto duci Au/lriœ, adhuc in humanis agens, hac Г11Ь condi
tione, ut 11Ь1 gener pariter & ñlia in regno fuccederent, ritu Chrilliano, legitima
pro conforte locaverat. Et cum hœc difpolitio, populo Hungarico difpliceret
minime; Imperatore tulnulato, ipfe dui: Albertus mox introduélus ell: prima
que novi tunc fubfequentis die anni , Dominicae fcilicet circumcilionis celebri
in fello, Domini autem /lIœCCXXXVIII anno, eadem, qua primi Reges
Hungariœ, gloriae cum pompa, feliciter extitit coronatus. Hujus Regis primo
anno,

(1) Chr. Bud, дранка?!“ prima.

 Снкокхсь Hu'NeanonuM. 299
anno, Budenfi in civitate, ingens exortum fuit difturbium. Cum enim ipfa ci
vitas, ex binopopulo, Hungarico fcilicet & Teutonico, habeat incolatum:
Teutoni, fui idiomatis principe tumidi, Hungaros, omnino fuae ditioni fubdere,
& illam confuetudinem, civitate in eadem ab olim obfervatam, quod videlicet ~ -
altero annorum Hungarus , altero vero Teutonus, in judicem praeficeretur ,
abolere latagentes; interdum, cum illis tempus idoneum prœllabatur, Hunga
ros, tum opprobrio, tum vero vi alliciebant. Hungari vero, qui ab antiquis',
in fui vindiólam tarde moveri; led aliquando, tarditatem vindic'tae, poteltatis
turbinis ad inflar, fatisfaélionis gravitatem, in fui ofi'enfores, exercere lolent:
omnia, velut quodam gravi fomno occupati, diflimulabant; quidnam infulfa
Teutonorum pareret praelumtio , expectantes. Erat tunc civitate in eadem,
Hungarus quidam, Joannes Ewthwsws denominatus; horno ртами: поп
parvae, nec ultimus in civitate; qui lolus, totius Hungaricœ plebis oppro-A
brium, praeter omnes graviter ferebat, & quantum in illo erat, Hungarorum
civium honorem, voce ¿i vi tutabatur. Cum igitur in oculis Teutonicorum,
admodum gravis haberetur: Teutoni, opportunitate potiti, illum furtim capti
varunt; 6r captum, domus eorum in penetralibus, diverlis tormentorum gene
ribus aflecerunt; tandem, nimiam tormentorum per torturam mortuum, alli
gato illius collo ingentis lapidis mole, in Danubium illum demerferunt. Tacuit
hoc enorme fcelus, octavum infra diem; donec fcilicet cadaver illius, pondere
lolutum lapidis, aqua fuis expoluit ripis. Inventum igitur corpus exanimatum,
& multum luae calamitatis exhibens cicatrices, credibile de fuis tellimonium praei'
buit interfeétoribus. Eadem tempeftate, curia Regis, multo fervebat Nobile.
Quapropter Hungari, hoc enormi lcelere vilo, frementes, unanimiter, ingenti
clamore concrepuerunt; magnoque furoris cum ímpetu, in fui тащат, in
civitatem irruentes; dum interfeélores illius reperire nequeunt, illorum ingerunt
le in palatia , & teliudinum ferrata confringentes oltia, thelauros Teutonumx,
rapaci exponebant praedae. Erat diebus in eildem, Budenfi in civitate, Frater
quidam, nomine Jacobus, Ihomo devotus, & religionis perfeétae, natione Itali
cus, ordinis Балт Front-ici; quem Hungari, praedicationis in doélrina', haud
parum fequebantur. Hic ingentibus excitatus clamoribus, cum eidem facli in
notuit feries'; arrepta divina crucifixi imagine, medius, nudus pedibus, in
ter Hungaros curlitabat, & Chrilli imaginem illis oflendens , ac illos , ut ab
inceptis , pro illo , qui pro eis ita cruciñxus effet , 'defilterent , voce
querulola pariter ¿t lamentabili , rogabat. Illi eo magis clamoribus inva
lelcentes,dicebant: Deus etiam поЬфит ф; direptionique rerum dediti, de illius
- P p '2 ` pre
\
300 II.M.joA.DETHwnocz
precibus curabant minime. Et cum Frater ille nil prolicere; fed magis tumul
tum fe facere agnovit: in clau/lrum Sancti Joannie Enangelyia: , unde exierat,
reintravit. Hungari vero, tali a Teutonis, lcelerati illorum facinoris, exacta`
tallone; cum amplius res eorum invenire non valuerunt, a direptione earundem
celfavèrunt.

C А P U Т XXVI.
De exercituali Expeditione Regis Alberti contra Huzyius.

Rex Albertus, Imperatore vita funcio, illi, non lolum in regimine fu'ccellit
Hungarico; verum etiam , polt impolitam in Hungaria libi coronam ,
mox in Regem Romanorum б' Bohemia: electus elt. Сит igitur polt Imperatoris
fublationem, in regno Bohemiœ, Huziftas eo acrius in Catholicos fœvire audi
vit: ingentem , Hungari 8: А1етап1 populi, contra illos movit expeditionem.
Illì autem, liœt 8: Polonicales manus habuerint in auxilium: ramen, cum cam
peltrem Regis expeditionem, ipforum vites, paritate potentiaque eminere, ad
verterent; intra mœnia civitatis Thabor denominatœ, fe receperunt. Elt enim
civitas haec in Bohemia, caput 8: nutrix Huziftarum; per ipfos; dudurn, no
vella adhuc illorum crefcente fuperftitione campeftralibus eorum ex caltris , по
va murorum aedilicatione , in loco naturaliter forti, condita ; juxta quam Rex 9
lua campeltralia lixit сайта. 1111 autem, faepius de civitate ; regìus vero exer
citus, de, caltris , erumpentes , viciflim gravi morte laborabant. Complevit
haec dimicatio meules tres. Interim autem ‚ utraque de parte, tum mutuo in
conñictu; tum vero excullione machinarum, necati fuere plurimi. Е: сит
Rex Albertus, folam famem holti inimicam advertit ; tanto populo elcam de»
тете, Gt vias орет victualium ferentes, illis fe recludere non poffe, arbitra
ills: с1111`о1и::5 caltris , holti cellit; nobilifque illa' expeditio illuftrium ducum,
comitum , aliorumque potentum nobilium, in evertendam Huziltarum vim &
Pravifaiem Conliata, viroque 8: armis admodum potens, азиата ,_ 1р115 Huzi
ltis locum cellit, animumque 8: fpém majorem, quam prius стае, dedit.

CA
 CrrnoNìcAHUNGAIRonUM. 301

_ с А Р U т шин.
2 De Expeditione Regis Alberti in Tydewrew conjùmnmta, ö’ Obitu душем.

Рой: haec anno Regis Alberti fecundo, ingens exuberavit fama, quod Атт
tes Turcorum Caefar, magnam Шаг gentis vim movifTet, regnumque Hun
gariœ invadere conaretur: propter quod Rex Albertus, fui regni procerum се
lebrata congregatione, unaelle
cumilli eifdem
in forti concluiit, hoflem non Commota­
debere fpeétare
regni ad' penetralia ; fed brachio obviandum. igitur _

totius regni Hungariœ militari virtute, magnum congregavit exercitum; 6r in

loco , vulgari appellatione Паштет» vocato, Ша tentoria locavit. Cœiar
vero Turcorum, Regem in regni defeníionem, fuñìcientibus militum armorum
que prœiidiis gaudere audiens: expugnato сайте Zendrew, 8.x omni pene Ra
fciœ agro, Газе potentiae fubjeélo, Dezpotoque , regni ejufdem Domino, in
Hungariam profugato: frameam, & omne fuum robur, in Graecos convertit,
ac illam ampliflimam Thrßzlonicerg/èm, egregiam Grœciae civitatem , antiquitate ,
opibus, ac populi celebritate, & praeñantia dignitateque civium , inlignem &
nominatiflimam, vi cepit, & expugnatam penitus diripuit. Deinde Epirum E5’
Жилым, provincias non obfcuras, aggreflus ell, eafque in deditionem recepit,
& reliquo regno addidit. Hungari vero ex longa campeltralis hofpicii mora,
taedio affeéti; maxime cum multi ex illis, fanguinis Ники gravarentur: Luppo ,
juxta antiquam ipforum confuetudinem, proclamato, invito Rege, fparlim &
confule , reliétis regiis callris, recedentes, abierunt. Rex autem Albertus,
veniens ad Budam, inñrmitate praeventus ell. Et cum in animo Viennam in'
trare haberet; fuœ minime parceus debilitati , verfus Aullriam continuath iter.
Tandem, cum in villarn Mfmel, in fefto Beatorum Simonis & Judœ Apollolo
rum, defcendiflet; invalefcente aegritudine, poílquam annum unum & meules
novem diefque oéìo & vigìnti, in Hungaria regnaíTet, MCC'CCXXXIX. D0
mini armo, ibidem, villa in eadem, vita funétus (1), in Ecclelìa Albe regalis,
{uorum prœdecefforum ad inliar, ultimo fepulchri honore, regali in pompa,
extitit tumulatus. Erat Rex Albertus, homo competentis proceritatis; faciei,
plus ad _nigredinem, quam albedinem, tendentis; mitium morum, & petitioni
fuorum Hexìbilis.Y Pр 3 .CA

(l) Chr. Bud. illum iny vigilia Simoni: £5 Juda сыт mmorat.

\
 зов '11. M.Jon.'nn Tawnocz
_M r)

С А Р U T ЖУКИ.
De Introdublione Regis Uladislai, б" rebus inter ìpßlm б” Reginam
Elizabeth ablis.

)efunóio Rege Alberto, Regina Elizabeth, prœgnanti utero ab illo reliéta,

de fe, deque, regno cogitans, ut viduarum moris ей, тогйОз ducebat
dies. Abundabat tunc in regno magnatum copia, humanitate praeclara, vir
tuthue, tum conlilii , tum militiœ, prœlulgida. Ad hos Regina, de futuro Re
ge lollicitos, ita verba fecit: Domini 659 fratres ! de rebus regni, 'vobis non mi
nus, quam mihi, cogítare incumbit. ijàfum, ut nig/lis , kieres Regni ; non ergo
ad dirigendas regni habenas, meam jîgfficere arbitrar virtutem. Si ad prolem ex me
niybendam expeblatis; fœminea in quantum experiri valet natura, filiam magis quam
jilium me parturire, arbitrer. Quœrite igitur 'vobis principem, qui ad portandas tan
ti regni curas, fœmina magis idoneusßt: nec minus mei genitoris beneficia, рт cor
de prœque oculis fbrentes, me in regno illius, e quo genita jum, expertem ne facia
tis. Et his diciis, рой emilia fulpiria, lachrymantia limul lumina terlit. Hœc
Reginœ oratio, ingentem, multos per annos, in Hungaria, ardeutem facem
peperit. Nam magnates ipli, ex his Reginae verbis, quadam Ievitate conlìlii
ducli, vde novo Rege introducendo, unanimi voto contulerunt. iErat tunc in

regno Poloniœ , princeps quidam `juvenis , nomine Uladislaus, magnus dux

Lithuaniœ, frater Regis Kazymerii. Hujus morum peroptime virtutes, dum
in Hungaria commendantur; placuit ille cœtui magnatum univerfo. Conveng
tum ей igitur de illo, ut introduceretur, & regnaret. Quapropter viri in re
_gno potentes, famaque honelii, Epyŕopus Тщета, ac Mathieu, Dalmatiœ,
Croatiae, & totius Sclavoniae Banus. Emeritus, lilius lVayvodae de Marchali,
& Ladis-lans de Palorz, pro deferendo ad illum communitatis voto, proque iIlo
introducendo , eleéti pariter & deftinati fuere.
Hi nondum, ducem ad preeditîtum , ipforum Iegationis detulerant oili
cium; cum reginales per nuntios, Reginam lilium peperille nuntiantes, prae
. venti, pariterque, ne erga ducem fulcepta uterentu'r legatione, prohibiti funt.
Illi autem, quia Cracovienlis civitatis erant intra muros, Regique Kazymirio,
& fratri illius duci Uladislao, pro cujus rebus agebatur, illorum manifella era:
itineratio; ablque executione iplis comilïi negotii reverti, haud audebant. Рой
quam autem ad eundem ducem, iplorum uli funt officio; нюх juvenis prin
­ ' ~ ceps,
 CHRoNIcA HUNGAnonUM. 303
ceps, ambitione regnandi captus ett; nec difiert, quin iìatim prœparatis vite
neceffariis, adunataque iibi Polonicalis militiœ decenti comitiva , venit in Hun
gariam. Cui primores regni Hungariae , quorum de novo principe gaudere
cordi erat, multis regnicolarum cum agminibus, obviam venere. Eiidem in
in diebus, Laurentius де Heder-wam, Palatinus, antiqua regni deqconluetudine,
Budenfe cañrum confervabat; qui, venienti novo principi, non minus obviam
exivit, portifque _caftri ejufdem ulti-o patefaétis, illum regalía alta ad atria
velut Regem Hungariae, introduxit. *

С А Р U T ХХЕХ.
De Метан б' coronatione Рит Ladislai, ö’ де фонтане Corona’.
­Äfolvebatur MCCCCXL. Dominica Incarnationis amius, & се1еЬге feñum
Pentecoñes iniiabat, cum Rex Uladislaus, Budenfem ad arcem introdu
éius eil. Non ergo Regina Elizabeth, quae his currentibus filium genuerat,
‚еа‚ quae fuam ad partem pertinebant, dirigere negligebat. Multi enim ma
gnatum, quorum in pe'éìoribus, Imperatoris Sigismundi , nondum tepuerant
beneñciorum recordia, Reginam fequebantur; & res novi Regis, difplicebant
illis omnin'o. Quapropter Regina. Elizabeth, fua baronum cum parte, ¿Al
bam regalem petiit; ñliolumque fuum, nomine Ladislaum, qui nondum qua
tuor fuae aetatis menfes compleverat, multis tonantem vagitibus, in Regem
fecit inungi pariter & coronari. Cantabat clerus confuetas laudes; & Regi
na aiiiduas fundebat lachrymas; nec minus baronum cœtus illi aiïiliens, re
ginales fietns vifceribus compaiïionis recipiens, lachrymabatůr. Interfuit hu
jus infantuli intemporaneœ coronationi, vir praeclarus, dominus Этну/[из де
Zeech, Cardinalis, Ö“ Arthiepi/‘eopus Sti-igonienjìs; qui & puerulum ipfum, fuae
dignitatis officio exigente, inunxit, ас illi facŕum diadema impol'uit. Erant
etiam ibidem lWatthias mßriniienßs; & Benediŕius Jaurienjìs Eccleliarum Epi~
fcopi. Ulricus 'comes Ciliae, _& idem proximus Reginœ afl`uit; qui pro puero`
coronato, ad inftar aliorum Regum Hungariœ, tempore coronationis, pro
obfervanda fuae- plebis libertate facramentum praei'tantium, reale praeûitit ju
ramentum. Nec non & Nicolaus де Vilak, & Ladislaus de Gara, Bam' Ma
chowieii/ìs, Andreas Ботов де eadem Gara, Ladislaus & Heurieus, ñlii quondamY
)bannis Wavyodœ de Thamaß1 , ac Thomas де Ишь, aliis cum pluribus regni .
no
 304 II. M.JoA.nETinnocz
nobilibus, tanti fpeélaculi pro videnda gloria, proque obfervanda Regìnae 6:
infantulo Regi lidelitate, affuere. Pollquam igitur talis coronationis peraéla '
ell folennitas, Regina Elizabeth, arcem ad M/ß'gradam, claves Gt conferva
tio cujus, tunc diclo Ladislao de Gara, Bano, eredita erant, pro reponenda,
fuo in loco, regali corona, iter fuum direxit. Ell enim callrum hoc, natura
loci tutum, altoque in monte, fecus decurfum Danubii, deleélabilique afpe
élu, digna murorum arte, ereélum; fuperioribus mœnibus, liquidum aerem,
errantefque fub cœlo nubes, inlima vero munitione, decurfus difli lluminis,
tangens. Eapropter, veteres quondam Hungariae Reges, banc arcem, coro
nœ tuta pro confervatione, elegere. Ad banc arcem, pollquam Regina in- -
vtravit, in repolitione iplius coronae, barones libi circumllantes, fefellit. Si
mulavit enim, fe illam fuum in locum reponere, faeminea tamen quadam
laflutia eandem furripiens, erga fe occultavit, & per barones ipfos, antiqua tan
ti thefauri confervatoria, fuis vacua confervare folitis rebus, ligillare fecit.
Divertit tandem Regina ab hinc, limul cum lilio & corona, ad Fridericum
Romanorum Regem, ё)“ Styria ducem; frater enim puero erat: & utrumque, tum
lilium pro educatione, tum coronam pro confervatione, illi dedit.

CAPUT XXX.
.De Dominis quibufdam nooo Regi adhœi'entibus , Ö” taria, pro parte
ejußlem, Buda _i.'elebratat
His habitis.,l Regina­ Elizabeth, a Rege Romanorum rediens, fuorum fan
’ élorum fub cullodia ,. per civitates & callra, quœ ad illam reélo erant cor
de, ferebatur: multam tamen, non tantum a Rege, alienígena & fua gente;
quantum a luis terrigenis, perfecutionem patiebatur. Favebant Regi (лат
lao 'magnates multi., & resillius praeferre conabantur. Inter quos Simon de
Rangon, Epi/Eopus Agrien/is,_`primus Omnium, limul fuis cum fratribus, & pe
ne omnibus partis fuperioris- regni Hungariœ baronibus nobilibufque, pro no
vi Regis partelaborabat.. Et cum lVieoIaus de Uylak, Banus, Uladislai Re
gis faventium: agmina crefcere, ac' reginalem partem parvi pendi vidit; infan~
temque Regem,l aut prodelfe aut obelfe ad tunc non polfe cogitavit: a Regì
na defecit, & novo Regi adhaerens, extollendam ejufdem .in partem , ceteris
aerior fuit. Etat tune in regno miles magnanimus,. nobili & claro Tranfal
\ pmae
 CHnoNIcA HUNGAxonU'M. 305
pinœ gentis de gremio natus, Joannes de Hinwil, homo bellicolus, di ad Heetendum
arma, dirigendasque res bellicas natus; & freut pifcibus aqua, cervilque um
brolas lullrare filvas, lic illi, annorum bellique expeditio, vita erat. Hunc
hominem, ut dici prœlumltur», futura regni pro tutela, rebus per ipfum ge
ftis telìantibus, fata ab alto elegerant, peregrinifque de partibus, regni Hun
gariœ deduxerant intra oras. Fertur enim, quod Rex Sigismundus, virtutis
nomine genitoris militis hujus pullatus., illum partibus de Tranlalpinis, luum tra
duxillet in dominium; luique regni illum incolam effecillet; 6r nihilominus, di~
gna perpetuaque eundem, munitionis Hunyad pollellione,ubi nunc сайшт nobile
afpeóìuque deleélabile ereétum ей, dotalfet. Praefatus igitur Joannes de Hu
nyad, femper fui fuperioris lateri adhœrendo, cum jam de virtute in virtutem
crevillet, a minoribulque regni ofiicialatibus , quorum ufque ad tunc fretus
fuilfet honore, fuccellivo incremento in tantum claruiliet, quod ad Wayvoda
tum partium regni Tranlilvanarum , fuum extulili'et titulum: vir in regno
non parum potens, & iple Regi Uladislao adhaelit. Fit igitur pro parte Re
gis Uladislai, cunélorum regni procerum convocatio: & Budenlìs civitas, mul
torum adventu nobilium fervet; plebsque, lemper novol de principe gaudere
lolita , civitatis per plateas, laeta fronte ferebatur. Venerant etiam ad hanc con.
gregationem, falvi conductus Г0Ь praerogativa, Dominus Diony/ìusMrCardinalìs
fupradiétus, & Ladislaus de Gara, Banus, plurefque magnates;l quos regina
lis magis, quam novi Regis, dileétio trahebat. Hi ceteris cum regnicolis
calirum regale cum adillent; mox portae, quae illos fufceperant, eofdem re
mittere negarunt, tamdiu, quoulque novo Regi ñdelitatem fervandam, pro
prio lub juramento, promiferunt. Quibus peraétis, Ladislaus de Gara, inte
rim dimilfus ей minime; donec arcem Willegradienlem, quam, ut prœmiilum
ей, tenebat, compullus, Regi Uladislao rellituit.

C A Р U Т XXXL
De Coronatione Regis Uladislai, ö“ de Guerris faaêturis.
‚ lPoltquam autem Rex тайнам, сайте штатами potitus ей; mox fa~
стае tentata funt confervatoria coronae. In quibus res quaefita dum non
invenitur, magna in Regis Uladislai parte turbatio orra ей. |Non ergo Regem
iplum, ablque corona, fieri voluerunt. Commotus enim ей omnis cœtus re
Srript. Ref. Hung. P. I. QЧ gm'
 306 Il.M.jo‘ii.nnannoez
gnicolarum, quos ‘serieu/¿entire animus Regi junxerat; 8: limul cum iplo Re
ge venerunt in Albam: ibique ordine facerdotali, laudum in concionem, altis
voeibus dilloluto: Regem eundem, corona, pro ornamento reliquiarum capi
tis fancti Regis Stephani, olim miro operis artificio praeparata, magno 'cum
tripudio coronarunt. Tota,inter haec plebs Hungarica fcinditur; omnisque.
dilectio diffoluta, mutuum ruit in damnum: 8: velut magno olim Alexandra
Macedonum vita funcio, duces illius, unitate, (qua ipfo vivente, non minus
quam armis, valium fubegerant orbem, ) animi fpreta, illius latum dilaniave
runt imperium; lic duces dominive Pannonici agri, regnum, Regibus lub di
vis, tranquillitatis amœnitate tutatum, magnarumque rerum, (quae concordia
crefcere folent, ) ubertate undique refertum, diro marte lacerarunt. Hi, qui
colunt, quique meditantur altra, regnum Hungariae, ligno fubjacere fagittarii,
non vacue pofuere. Nam incolœillius, ut hoc veterum produnt praeconia,
femper triltibus infudaverunt armis; 8: cum extraneis rebus, fanguinique par
cunt peregrino, alternum fundunt cruorem , 8: 1п fe ipfos mutuo fœvientes, per
parentes, perque fe. congeltas gazas, rapacem in prœdam convertunt. Huic,
tum antiquae, tum noltri œvi geltœ res, fulficienti teltimonio funt; nec minus
actas, regiminis dicti Regis Uladislai, his rebus credibile edidit documentum.
Nulla enim fpirìtualis fecularifque dignitas fuperledit ab armis; omnisque actas,
nocere promta, aetati non parcebat : а: difcordia ductrice, cunůi divili re
gnicolœ, pro incerto Regis nomine, pugnabant. Hi Regem fequebantur Ula
dislaum; illi,"Reginam Elifabeth, illiusque lilium praeferre conabantur. Е:
quibus in holtem frui, domeftica non fulficiebat manus, holtem extraneo de
populo conducebant. Quae poltmodum res, in regno liammas non modicas
fuccendit.
_ŕ Ъ

С А P U Т ШЕЕ.
De Confliflu Baronum circa топа/тёщи de Caykador.

Cunctilque igitur, dominis fervifque, dictarum partium fequacibus, pro fua

parte, fe alternatim liniltro oculo refpicientibus, 8: fœva mente conlide
rantibus: viri.in regno potentes, Ladislaus de Gara Banus, Joannes Phylpes de
Korog, Andreas Bothos de Haraplt , Henricus lilius Wayvodœ de Thamßfy 9 0111
‘ne robur fuum in arma concitantes; injurias Reginœ filiique illius propulfatu
no
\
 CHRoNIcAHUNGAnoRUM. 307
ri , fecus твид/делит де qukndor, quem locum vulgus Zele appellare foiet, ca«
Ша metati Гит. Contra quos prœfati, dominus Joannes де Hunyad, Wayvo~
da,”& Маши: де Vylnk, tunc Banus Machovieniis, compofitis agminibus,
velifque extenñs venientes, in magna virtute bellandi, illorum irruerunt fuper
сайта. vQuapro-pter ingens clamor exuberat holle in utroque; nec minus tym
pana tubaeque, refonant partibus ex ambabus. Sed cum Regis Uladislai pars,
animo pugnat ferventiori; mox сайта partis alterius perturbata Гит, diñ`ol­uta­
que per devia ferebantur: ac cunéti eorundem prœíidio cañrorum nudati, fpar~
iim fugiebant, denfarumque fe filvarum latebris commendabant. Perfequeban
tur войдет, Wayvodœ ac Bani milites; ¿t non minus, ac ii hoíiem repe­
riñ'ent ultra maritimum, gravi illos clade afñciebant: ubi & Andreas Ботов,
Ьото feverus, fevera morte interìit. Henricus quoque ñlius Wayvodae, ca
ptus eli. Ladislnus autem де Gara, Banus, & [ватт РЫре: де Korog, quam
vis aliis graviori corpore fuerint, in holte tamen fuga vincendo, ceteris non
fuere graviores: elapfi enim per fugam, nunquam amplius, campelirali cer
tamine hoñibus fe fuis oH'erre, praefumferunt. Dominus ergo Joannes де Ни
пуад Wayvoda, & Moolaus де Vylak, Banus, direptis heftibus, cañris fuis
iimul cum agminibus locupletati: deinde amoto exercitu, сайта Symonthornya
à Soklos aggreili, obñdione gravare tentarunt. Quœ cum expugnare nequi
тещ; difcedentes ab illis, per regnum ferebantur, & qúofque regnicolas,
Regis Uladislai jugo obedire cogebant.
f

C A P U Т ШЕИ. .
De штат ех caßro Strigonienß fnñis, Ö’ Objìdione cn/lri :ju/Hm,

Eadem tempeůate, vir dignus viri nomine, forma'que & corporis difpoñtio
ne, inter ceteros regni Hungariae primores, non ultimus, Thomas d:
Zeech, frater domini Dionyiii, Strigonienñs Archiepifcopi, callrum Comnron
confervabat. Homo те, Regime obfequiis prae ceteris magie dedìtus, ex
сайте Strigonienñ, in forti manu faepius progrediens; in vicis regnicolarum,
а Regina &i1l'ius ñlio difiìdentium, in ferro & igne, valiitates non modicas
edebat: veniensque, oppidum Thermurum, Hungarico idiomate Felheugyz, vo
.-ca­tum, Budenfi civitati a-nnexum, Regis in confpeétu fuccendit, altafque in
êammas, & obfcurum redegit in fumum. Rex vero Uladislaus, cum Гнал:
Qч в раг
 308 П.М.]ОА.ВЕТН\УЦОС2

partem, omni conamine, pro fe decertare animadvertit, baronel'que regni libi

contrarios, debellatos fore audivit: coadunatis armatorum copiis, audax рто—
lìlìit in campum; primitul'que ca/lrum Strigonien/ê expugnare fatagens, illud
circumquaque
ta», oblidione
oblidentes & obfelli, cinxit,
fœpius ac in monte
ludo martisЗапад Thoma munitione
concurrentes, praepara
mutuifqueY fe con

fodientes vulneribus, animas limul & fanguinem fundebant. Quod cum do

minus Dionylius Archiepifcopus vidit; homo enim erat innatae compallìonis,
naturaque & moribus ac vita nobilis: mox in fufpiria 6r lachrymas dillolutus,
Dei judicio fe puniendum arbitrátus ей, nili tantœ cladis compefceret ñuétus. _
Quapropter mox ad Regem interlocutores milit, laboravitque pro pace & treu
ga, quam & obtinuit. Rex igitur Uladislaus, amoto exercitu, venit in co
mitatum Zaladieryèm, duafque ibi expugnavit munitiones, quas tune Teutonum
proterva detinebat manus, quarum altera Paket. altera .Kygyos, vocitabatur.
Quibus expugnatis, felix rediit ad Budam.
#___-__ ___`_._ J _ ____-____

C А Р U T XXXIV.
De his, que per nationes extraneas in regno alla fuere.
Солнцем: Regina Elizabeth , Alberti Regis рой mortem , ста/[гит Zolienfe, &
ceteras illiannexas munitiones cuidam Joanni Izkrœ, denominato de Brandis,
homini Bohemo, Gt arma ñeétere doélo , rapinœque“ avido; ¿t illum cunótis
montanis civitatibus, Сядьте fcilicet & ceteris, nondum a Regina: & filìi ejus
lidelitate difcrepantibus, in tutorem prœfecerat. Ille Joannes Izkra , cum ba
rones in fe iplos alternatim lœvire vidit; тех praedabundus, yomnem terram
ÍYIatthia, & provincias comitatufve , Calfovienli civitati vicinas , & pene to
tam partem regni Hungariœ fuperiorem, prœdabundus invalit. Nocebat, quì
l
bus poterat, cunéìis; his quoque maxime, quos ad Reginam, ôz ejus lilium,
linil'tro l'ciebat elle corde. Conduéto igitur extraneo milice multo, in forti ma
nu, palam gradiens , agrum luftrabat Hungaricum , сайта metabaturque, ac
omnia libi occurrentia, gravi rerum direptione, incendioque valìabat. Hinc
& Pancratius, Lyptovienlis comitatus incola, homo plus quam extraneus hu
, ftis , atrox, ac Petrus Komorowzky: nee non Anonym, Thaquioz, Кущ,
Киту, W'fyk I) & Zlowachko, aliiqne поташ Bohemi, Poloni, & Sclavi,
. t ‚ quos
(х) ван. Rrun. так L
 / n
CnnoNIcAHUNGanonUM. `309
\
quos praeda delectabat , aggregario milite muniti, omnem vim ipforum, regni
in praedationem converterunt, paratifque multis munitionibus & calìris ligneis,
\
сплаве ipiis vicinœ regionis parti , terrori erant. Quapropter res, intefiinis
- quœ nequibant
diripiebat. confumiconditio,
VPopularis. guerris; gravi
has peregrina manus,
premebatur multa
cenfu; ­nec cum rapacitate
eidem, 'crebra
homagiorum folutio, pacem lredimebat: fed fola capìtum pro tutela, deferti,
antra ceteraque nemorum latibula, inhabirare cogebatur. Ardebant civitates
& villœ , vicibus iteratis fuccenfœ ,‚ altumque eruétantes fumum , vicinum
aerem confundebant. Sœvi , cunélam per Hungariam, ferreae aetatis anni vol
vebantur ; Iac ñeriles agros , dominorum fervorumve cruentabat caedes. In
_nocentes quot perfonae fuderunt cruorem animamve iimul? quot defìitutœ fuis
fuere rebus? quot mulieres fuis fuerunt viduatœ maritis? quot puellae, virginali
ßorentes decore, fuis in те cadentibus fuerunt fpoliatœ liliis, temporibus in prae
diéìis: cum folum perfonas, rebus nudatas omnibus, futura ad tempora, tanto
in difcrimine, unicuique praei'ervare fufñciebat? Quid autem comes Citia Ulri
сиз, Reginœ avunculus, diebus in eiidem , in illius vindicìam operatus (it,
_ Генез regni Sclavoniœ memorant ufque modo; & illa, gravibus non line ГиГр1—
_riis, ipforum narrant filiis. Nec fuit regno, intrinfecis laboranti-guerris, vi
cinus quifpiam , qui fe illi hoůem non exhibuiffet. Haec fuerunt difìurbia ,
regni intra climata, magnis Huéìuantia procellis; quœ plus quam oéto & vi
ginti per annos, Paevis morlibus Pannoniam lacerarunt. Neque tantos guerra
rum turbines, multi, pluries conati, comprimere valuerunt. Sique eofdem,
modernus princepsnofter, inclytus Rex Matthias, circa millelimum` quadrin
genteûmum fexagelimum fecundum Domini annum , in forti brachio, tanto l
.fervore ceiiare non coegifiet; dici poiTet, quod in multa rabie, bullirent eadem
diñurbia, ufque hunc diem.

C A Р 'U т mv.
De Obßrlione caßri Nandoralbcn/ìs.

Multa 6r varia, una & eadem tempeûate aguntur; non tamen iimul & fe
mel queunt enarrari. Nam eifdem annis, quibus praefatus quondam do
.minus Rex Albertus , vita funcìus eft, Cœfar Turcorum Атташе omne Servire
пялит, quod communi vocabulo Катит vocant, fuo dominio fubdiderat; ас
Qqs ;
‘ ”1021—
3ro Il.M.JoA.nnT.nwnocz
callra ¿t cunetas munitiones illius detinebat. Hic ­cum audivit, omnem regni
colarum regni Hungariae cœtum , le intellinis guerrarum rodete morlìbus; di
vifam plebem , in fui defenlionem , arbitratus ell valere nihil. Quapropter
»uns
regnum Hungariœ invadere, & primitus ca/lrum Nandoralbenjè oblidione tenta
re, cogitavit. Commoto igitur omni lui principatus armorum robore, cunélif
que bellicis apparatibus., machinis , & tormentis eduélis , veniens , callrum
praediélum, expugnandi gratia, aggrelfus ell. Erat tunc callro in eodem Ga
pitaneus, vir magnificus , 'Joannes Prior Aurana, cognomento Zowanus, Ra­
guliana de natione ortus, frater Mathkonis, regnorum Dalmatiœ, Croatiae, &
totius Sclavoniae Bani, vir llrenuus, & animo impavidus. Hic, cum vidit ho
llem adventantem , obviam illi ivit, & nec line certamine in callrum reverlus
ell : fed cum hollilium copiarum ingens effet multitude , longa decertatione ,
manus illi conferere, impar erat. Rediens igitur in callrum, quae ad cullo
diam mœniorum fpeélabant, debite providebat. Cœfar vero Turcorum , cir
cumquaque agminibus dillributis, ac excubiis undique ordinatis, callro eidem
gravi oblidione adhaerebat. Nihilominulque, machinis & ceteris tormentorum
generibus adaptatis , altas turrium munitiones & mœnia , praecipitem dillipa
bat per ruinam , humilique terrœ adœquabat. Zowanus vero , & qui cum
illo etant, ex tanti hollis vilione, tamque dura expugnatione, minime llupe
faéli; ea, quae ipforum curœ etant, agiliter exercebant, à diurnis Cœfaris
. fatigationibus , parietes callri prollratos, noélurno labore muniebant, lœpiul
que de callro ad inllar vefpium erumpentes, magnum in holle tumultum fa
ciebant. Cum igitur Caefar ipfe, Zowanum, incallri ejuldem tutela, forti
ter libi obllare animadvertit; aliud genus inlidiarum , pro obtinendo callro eo
dem , excogitavit. Ell enim quidam colliculus, callro >ab eodem , verfus
inimicas terras, in medio miliari Hungarico, vel citta dillan's, res, quae ex
altera fui parte geruntur, a confpeélu callri praediéli, occultare habilis. Hu
jus igitur colliculi fub umbra, Caefar ipfe , foffam fubterraneam , callri ejuf
dem ufque ad interiora penetrantem , longam latamque, per quam agmina
poll lele progredi poffent, egerere llatuit. Adhibitus ell igitur labor continuus,
ét tot millia hominum, terram ‚ tum propriis in artubus, tum vero camelo
шт, equorum, onagrorum, & alinorum officio, egerendo, folfam eandem,
in brevi tempore , ad iplius callri muros non longe diflantem, perduxerunt.
Inter haec , Cœlaris шпат, vel divino nutu, illis, qui de ejuldem callri con
fervatione potiorem curam habebant, indicarse funt; vel, ut quibuldam dice
re placuit , quod fagitta , nefcitut per quem emilia., in callrum devolalfet ‚
CUI.
 Cnnourc; HUNGAnonUM. 311
cui chatta quaedam circumvoluta reperta extitillet , quœ follam in loco memo
rato egeri , caltroque propinquam elle, manifeftaflet. Unde Zowanus, primo
vel ultimo modo de Cœfaris voluntate inliruétus , aliam de iplius сай11 corpore
progredientem follam, conlimiliter lubterraneam, folla: Caefaris obviam, celeri
cum labore ellici, ac faletro bombardarumque pulveribus, ac aliis rebus, ar
dere , Hammafque repentinas ac fumumvehementem lubito edere valentibus ,
impleri , orilìciaque follœ ejuldem intrinleca , artiñciole fortiterque recludi, &
tantummodo pro fuccendendis rebus & pulveribus praenotatis, quoddam Го
ramen irreclulum dimitti, holtemque occultas parantem inlìdias , mira lpeétatio
ne , indelinenter, plurimos per cultodes, fubaudire fecit. Cumque holtilis folla,
intra. mœnia caltri , ad follarn percaltrenfes egeltam, deduéta ей; & rumor ello
dientium illam, per cullodes extitit auditus: mox ignis adhibitus , omnes prae
diélas res compolitas fuccendit; & vehementi fiamma fumoque , omne vivens,
homines fcilicet & pecora, quœ intra eandem follam etant, fubita morte ne
cavit. Quapropter Caelar ipfe, cum nec hanc viam libi, in obtentione caliri
ejuldem, juvamini elle vidit: amiliis, ut fertur, decem & feptem fuae gentis
millibus; <31 feptem menlibus , oblidione in eadem exaétis , confulus repa
triavit.

C A Р U Т XXXVL
De Bello per Dominum Joannem Wayuodam circa caßrum Nandoralben/'e
commiß). '
Сит рой haec , eorundem temporum lub decurfu , dominus Joannes de
Hunyad , Wayvodatus Tranlylvani & Banatus Sewerienlis honore clare- `
fceret, 61 111 comitem Themefienlem creatus; exigenteque rerum neceflìtate ,
сайго Nandoralbenli in praediéto Capitaneus factus extitillet; ac partes regni
Hungariae inferiores, ulque ad llumen Тыла, totaque Sclavonia , ac cunétus
ager, inter Saba Gr Draw ilumina medius, dira Turcorum rabie vaflarentur;`
civitates , ¿i villae, ac oppida , vehementes per llammas comburerentur; res
diriperentur; homines line difcretione lexus & aetatis , aut interlicerentur ,
aut perpetuae lervitutis jugo mancipandi abducerentur: omnibus regnicolis ‚
intrinfecis lluétuantibus odiis , ac partibus regni praelcriptis , manifelto diferi
mine канав .; folus ìple dominus Joannes Wayvoda , tantam Ghriltianœ re
li
33.2 I II.M.JoA.nETHwRocz
ligionis perfecutionem , amaro corde tulit. Quapropter , poli.' multos' cum ‘t
'u
iplis Turcis , in quibus femper' victor evalit , partiales congrelfus; dum corun n..

dem dierum lub volumine, Wayvoda quidam Turcorum , Izak nomine, qui' ...ll-». ­v~1 e.,

St-îë
caltrum Zendere'w, ceterafque Rafciani regni arces, 6r pene omnem Rafciam
live Serviam, ex dono praefati Caefaris Turcorum , tenebat , fuorum magna
vi fubditorum collecta , caltro Nándoralbenli circumjacentes vicos , diripere
.La. ._4,
exurereque, ac novi Capitanei animum tentare, aggrelfus elt: ipfe dominus
Joannes Wayvoda , holtilem fciens conatum , ea . quae ad tantum holtem
tractandum pertinebant , componere non neglexit. Congregato enim per
optimo armatorum prœlidio , ac ex illo aciebus ordinatis , holtis fe hofti in
campo obtulit. Fit igitur , magno cum ímpetu, congrelTus utriufque ho
1115; в: multi, in belli primitiis, lternuntur ab equis; clamor exoritur ingens,
moribundum inltat certamen, innumeri, parte ex utraque , cadunt interfecti.
Izak ergo Wayvoda , Hungaros aut vincere, aut mori prœoptalfe videns , mox
terga vertit; ¿t in veloci curfu fui equi, verfus caltrum Zenderew , limul
cum fuis, qui fupererant, fugam iniit vehementem Unde dominus Joannes
Wayvoda , ¿t omnis luorum militum cœtus , fecuti funt illos in ore gladii,
quo dum iplius caltri Zenderew mœnia intuiti funt, mulres ex iplis in cadavera
redigentes. Tandem cum victoria', & captarum magna cum opulentia rerum ,
in caltrum Nándoralbenfe redierunt.
_ _ _ ! 4_

C a P U т xxx'vii.
De Bello 8° Confliflu Domini Joannis de Hunyad, Wayvoda , in partities
Tranßl'uanis commilmi.

Polt hanc iplì domino Wayvoda: divinitus datam victoriam , non multo die
rum intervallo praetereunte : alter Turcorum exercitus , gloria victoria
rum, ante hœc, tum de Hungaria, tum aliarum {ibi vicinarum nationum de
regnis reportatarum, tumidus, magna praefumens, magnoque fuœ generationis
populo, ac armorum munimine non modico fuffultus, duce quodam Wayvoda,
Muzethheg vocato, homine auftero, refque bellicas dirigere docto, per terram
Tranfalpinam , clandeltina quadam eruptione, Alpibus tranlitis , regni Hunga
riae Tranlilvanas irruit in terras. Gens crudelis , & cuncta olfendere lolita',
quœque вы occurrebant, pietate abfque aliqua, iguis & ferri virn adhibendo,
omnia
 l' CHnoNIcAHuNGAnonUM. 313

отп1а vaßabat; aetafque aut conditio, cuipiam aliquam non minifirabat re

demrionem. Напс 11111011ат ejuldem exercitus Turcorum ante eruptionem ,
paucis diebus, >dominus Joannes Wayvoda, in ipfas Tranlilvanas partes vene
rat: aditaque civitate Albenfi, vulgati vocabulo Gywlafëyerwár vocata, quid
de 110110 faceret , cogitabundus praemeditabatur. Subitum enim tanti inimici
'propter adventum, copias adunare, & 1111 occurrere, libi omnino negabatur:
quapropter maxima premebatur anxietate; ita ut ora illius, Iex nimiarum 00
gitationum impulfu, marcefcerent, & labia fcinderentur. Cum autem ipíi Tur
ci, multis jam diéli Traníilvani agri partibus percuriitatis, ingentem praedam
hominum rerumque ac pecorum trahentes, dictee civitati Albenfi propinquum
ad campum venerunt; 110, ut incendia fuinum eruciantia , illos non remote v
0110, 1011агепшг: dominus Wayvoda Joannes, alios fuliinere valens, fe 111111110
re nequivis; quin totus excandefcens in vindiétam, tanto 110111 obviandum elle
ßatuit, militumque minus congrua in comitiva, conñiélurus, proliliit in cam
pum. Erateifdem in diebus, Epifcopus civitatis ejufdem , homo decentis re
verentìae , in rebus tamen rite agendis , vehemens; & hic , ipfum dominum
Wayvodam comitatus 011. Progredientes igitur, cum incanti ad campum 'uil
In Sanfìi Emcrici pervenerunt; fubito, cunétœ circumadjacentes valles, ingen
tia holiium agmina, in abfcondito latentia, tantummodo adventum iplius do
mini Wayvodae expectantia, efl`uderunt. Quid ultra? ipfe dominus Wayvo
da, campum deferere, imparemque iibi holiem declinare, coaélus 011. Fu
giebant, qui poterant, cunéli; qui autem in fuga deficiebant, per holìem aut
capiebantur , aut interfìciebantur. Ubi & prœtaélus Albenñs Epifcopus , in
celeri curfuiui gradarii, dum fugiens, 1110 gradario, trans decurfum cujufdam
rivuli faltante, in terram decidilfet, decollatns 011. Extulit haec res cor Me
zethbeg, VVayvodae , ipfumque majora aggredi animavit. Quapropter omni
iine timore, Traniilvanas ferebatur per partes. Gaudebat de `praeda, maxime
de illa , quam iibi fors pugnae obtulerat; hanc quidem intaétam, fuo deferre
f Caefari cogitabat: ergo & vectores, & си110с105 curruum , in idem fervabantur.
Inter haec dominus Wayvoda Joannes, omnem ipfarum partium militem , quem ‚
tam repentini temporis in fpatio conducere potuit , in magna celeritate congre
gavit: ulcifcique ardens, mox egreílus, 110110111 fequebatur. Cum autem haec
Mezethbeg Wayvodae nuntiata lunt, fertur dixifTe: Vcniat, Ö' nobis plus quam
pridem [исп fùciat. Stabat ad tunc, cum 11200 diéla funt, fpeculatordomini
Joannis Wayvodae, Turcorum diéloMezethbeg NVayvodae adliantium ‚ in medio ­
ac omnia, quae per ipfos de committendo bello collata funt, audiebat. Felii;
Sm'pß. Ref. Hung. P. I. Rr mm'
314 II.M.JoA.THWRocz
:Tí
E’
а-
â-
nanter igitur ad dominum `Ioannem Wayvodam rediens, fecrete dixit illi: Tu,
Ü omnia tuoruin armorum in/ignia, quibus propria per/linee uteris pro defenßone, equí
que tui color, Mezethbeg Wayvodœ prodita: ¿9° me prie/ente, robu/lyjimi milites, in `
armis ceteris prie/iantiores., delebli рт: ; commißiimque ф illis , ut quainprimurn te
»al egro-_
circumveniant, Ö” quam maxime tuam fejlinent ad interemtiouem. Habebit Dominus
Wayvoda Joannes, inter alios militem unum , Simonem nomine, ex genera
tione nobilium de Kamonya ortum , a fe in forma corporis non multum diffe
rentem , militarifque animi virtute, fuos inter focios , non> minus valentem.
Cum hoc igitur milite , ipfe Dominus Wayvoda , arma & equum commutavit,
ac ad ejuldem defenlionem, milites nonnullos , virium fortitudine. bellandique
deliderio perfpicuos , deputavit : & tandem, omnibus, quœ belli exigebat ne
cellitas, multa difcretione ordinatis , holiem priori victoria tumidum, in quo
dam vico partium prœdiélarum, fuas ad bellum componentem acies , in magna
aviditate bellandi aggrellus ей ; 6r tanquam turbo quidam vehemens, irruìt fu
per illum, congreli'u quoque in primo , omnia illorum agmina perturbavit , ас
varias, in forti fuorum brachio, diltinxit in partes. Ferebatur hoftis uterque
per colles & valles ; & femper tanto in certamine, gladius Hungaricus , Tur
corum li'ameœ fuperferebatur. Sed quid profuit, per Dominum Wayvodam,
Simoni de Kamonya delignata culiodia ? qui mox in primitiis belli, prodenti
bus illum Domini fui armorum inligniis , loco ejufdem Domini fui, ipfa cullodia
& ñdelibus armis fuis non obllantibus , Turcis , Wayvodae eorum prœcepta,
etiam cum interitu perfonarum, lideliter exequentibus, interfeétus ей: ea pro
pter convenit exercituum ducibus , ut fuam parte ab adverla abfcondant agui
tionem. Nam fœpius contingit, ut cadente duce, duéti omnes cadant. Fer
vente igitur atrocillimo bello, & Turcis, magis in fui defenlionem , quam in
vincendum holiem laborantibus: omnes captivi, quos ad villam Sancti Emerici,
illis obtenta victoria dederat, liberati, &mori potius, quam illorum captivitate
torqueri , parati, magna vi, in fui defenlionem laborabant, holies crudeliter
perimentes. Dum igitur Wayvoda Mezethbeg, tantam fuse partis confpexit
сведет; cunétis Газе partis agminibus fuga laborantibus, & ipfe fugam iniit: nec
tamen hœc fuga falutem iplì prœl'titit. Nam fugiens, dum evadere conatur,
inter alios fugientes , quos ipñ Hungari infequentes perimebant, ipfe & lilius
ejus, interfeéti-funt ; captamque praedam , cum proprii capitis damno, innu~
merabilique fuae gentis lirage , refudit. Dominus ergo Joannes Wayv'Oda,
omnibus captivis liberatis , prœdaque ab holle erepta , hollem magnam conver
tens in prœdam , paucis admodum Turcis, fugœ prœlidio lalvatis: felix, &
vx
 CrrnoNchHuNGAnonUn/r. 315
victor, Alpium ufque ad juga illos perfecutus el`t`; ас effablllldllm ¢2Pfïvand0
holtem, pluribus diebus , campum tenuit cadaveribus refertum. Cujus victo
riœ ingentis gloriœ fama, hanc regno attulit utilitatem, ut Tranialpinarum par
tium & Moldaviae Wayvodœ , praeteritis qui temporibus, а regno, Regìbuf“
que Hungariae difcifïi, facrœ coronae rebellantes, Caefari Turcorum prœdiéìo,
omnem vim fuam dedicaverant; Domini Joannes Wayvodœ › аи: 901113110 indu“
611, aut metu concuiïi, ipforum limul cum Dominiis, in priftinam redierint 11
delitatem , obfequia confueta, Regi Uladislao exhibere, jurando promittentes.

____-__

C А Р U Т XXXVEH.
De Bello Domini Joannis Wayvodœ , ад locum , qui Waskapu штат,
соттШЪ.
Prater haec, tam gloriofa, per ipium Dominum Joannem Wayvodam, com- ‚
т11Га certamina : ubicunque , Turcorum quaevis turma particularis, con
fuetam regni in depraedationem , quovis occulto tramite, fe ingerebat; ubique
fors illos -iiniftra comitabatur. Nam femper , milites ipiius Domini `Ioannis
Wayvodœ, regni ad cuitodiam deputati, illos proñigabant. Omnes ergo illo
rum femitae, ad invadendum Hungariae agrum , ab eifdem ademtœ erant; nec
illis , 'regni ejuldem intra oras, micante folis jubare, frameas eorur'n fulgurare,
fas erat. Cum igitur Cœfar Turcorum Amrates, toties in fuis adam ñragem,
tantamque fuae gentis mortalitatem , ac terras Moldaviœ Sr Tranfalpinam, illo
rumque Dominos, a fe difceiiiile, cogitabundus intra fe fœpius revolvit: animo
admodum perturbatus , flatuit gravem de his , qui illum olîenderant, exigere
ultionem. Quapropter oâoginta. Газе gentìs millia, ex deleóto fui principatus
milite, virtute bellandi peroptimo , coadunavit; ac Baßäm, hominem in ge«
rendarum fui regni rerum a Ге fecundum , illis in ducem praefecit: praecepit
que illi , ut quam primum Tranfalpinas terras invaderet ; & illas propterea,
quod Wayvoda eorundem ab ipfo defecerat , quam primum depopularetur.
Tandern inde , in regni Hungariœ Tranlilvanas partes, copias traduceret: in
eifdemque, de injuriis, per Dominum Joannem Wayvodam iibi illatis, pœnas,
in igne @l gladio, duriíiimas , quas poilet, exigeret, & quam amariíïime ulci
fceretur. Haec Cœfaris intentio, non folum plebejae conditionis illarum partium
p0pulum, tremnlare fecit; verum etiam militaris officii homines, duriñimis co
В г 2 ‚ gita
 < К
­316ŕ II.M..]o.\.nETrrwuoczl

gitarionibus involuit. Inter hrec Balfa , omni libi commilfa cum gente, fecus
callrum Kyßzycapol , Danubium nautarum olficio trajiciens , in magno fuorum
agminum fremitu, cunélum tranfalpinum agrum pervagatus ell; ac omne, quod
ipfum per fugœ remedium declinare nequivit, aut in praedam, aut in cadaver
redegit: poll heee, Alpes Tranfcendere, injunclamque libi per fuum Caefarem
fervitutem, exequi aggrelfns ell. Dominus verojoannes Wayvoda, quam fuzc
defenlioni commilfae plebis depopulationem videre, mori potius paratus; pree
cedentìbus animatus viéloriis , armorum praelidiis , & militari manu adunatis,
invadere potins hollem, quam invadi ab illo praeoptans , viribus & numero im
par, illarum partium ufque ad extremum perfecutus ell illum. Cum autem ad
locum, qui Waskapu dicitur , extitit ventum; arduum magnumque & cunélis
feculis memorabile, in multo’ clangore hinc inde refonantium tubarum, cum illo
bellum commilit. Undique lit concurfus hollium, decertatur viriliter parte ab
utraque; Balfa, in fuae gentis fidens multitudine, terga vertere non cogitabfit.
Dominus vero Joannes Wayvoda, mori aut vincere intentus, omnino fugae im
memor erat. Fervet igitur bellum , ex utraque parte afperrimum ; cœdes fit
maxima, multi cadunt holle ex utroque, led multo plures ex Turcis : quapro
pter Balfa ¿t Turci, campum deferere , & fubitae fe committere fugae l`unt coa
éli. Infequebantur illos Hungari, & cunélos, ad quos pervenire poterant, mo
ribunda in cadavera redigebant: ita, ut cunélus tanti certaminis campus, tanta
`ex caede, humano equorumve cruore conlperfus, ac crebris cadaveribus refer
tus, pollea incalefcente folis fervore , olentem exhalans tabem, auras infrceret
peregrinas, в; humanum illac aditum fieri negaret. Dominus liquidem Joannes,
fulis tot hollium millibus, multifque illorum majoribus captivatis; ampio thefau
ro, & omni pretiofa exercitus eorum fupelleélili in prœdam converlis; vir ma
gniñcus, digno laudum praeconio , omne per aevum recolendus, bello fortiter
fufcepto, prudenter adminillrato, felicillimeque gello ё: confeclo, memorabi
lem viéloriam reportarit; feque exhinc , non folum regnicolis, verum etiam
nationibus exqaneis, lincerœ dileélionis alfeólu exhibuerit toto corde amandum.

СА—
 CHRoNrcAHuNGARonUM. 317

С А Р U Т ЖЕНИХ.
De Obitu Regino: E'izal'eth.
вес, diéti Domini Uladislai Regis lub regimine, tam felici, tamque pro
fpero eventu , infra duorum vel citra annorum decurlum, acti fuere.
In'ter haec autem, partibus regni in fuperioribus , non minus intrinfecus rancor
grallabatur: nec earum partium Dominos, regni proteélio tantum mutua, quan
tum ol'fenfa delectabat. Quapropter & сш1а Romana, tantorum pullata fremi
tibus malorum; virum reverendum, Dominum _Iulianum Cardinalem, ad com
ponendos
dum pro pacediétarum firepitus
laborat guerrarum,
, Regis Uladislaifummi PontiñcisElizabeth
, & Reginae miferat de latere. Hic,
cordibus, non ‘Y

parum ad concordiam inclinatis ; расе 1рГа nondum compoiita, Regina diem

obiit:in linum.
tuit mors cujus, plures ex baronibus illam fequentibus, Regis Uladislai
Y telli

CAPUT XL.
De exaîla aTurcis injuriarum Talione, per Dominum Wayoodam joannem , ö’ Bellii»`
eiußlem félicibus. fex vicibus gdlis.
His rebus occurrentibus , regimen iplius Regis Uladislai in dies corroboraba
tur, & in augmentum tranlibat. Cum igitur Rex iple, regalium atrio
rum altis lub teélis, сайте 111 Budenli , quietus relideret; Dominus Joannes Way
voda, illum ad inferendum Turcis bellum, ad propullandafque, per iplos, cre
bris vicibus Hungariae illatas injurias , animavit & induxit. Quare ipfe Rex
Uladislaus, tertio fui regni anno , grandi & fumtuofo egregiorum militum con
fiato exercitu, una cum iplo Domino Ioanne Wayvoda , pluribufque fui regni
principibus , & Georgio , Regni Rafciœ Dezpoto live Rege; is enim ad tunc
lui principatus de dominio ejeélus erat; Danubium tranliens, pervenit in Ra
lciam. Ibique Regi Uladislao, liativa ligere сайта; ас terras Turcorum do
minio fubieclas ad interiores , fummum fui exercitus Capitaneum , Dominum
`Ioannem de Hunyad , Wayvodam, mittere placuit. Disjunéla igitur exercitus
fui omni expeditione, binas in partes; partem illam , quae armorum geliamine, l
R r 3 mill
 318 "II.M.JAN.DETHwnocz
militarique virtute praeltabat , ipli Domino Wayvodae allignavit. Ducebat prae
ter haec ipfe Dominus Wayvoda , plurima luorum militum agmina; quorum
bello docta manus , victricibus armis , jam pluries hoftem verterat in fugam.
His itaque Dominus Wayvoda comitatus , regno Rafciano live Serviœ pertran
lito» cunctum Bulgaria: regnum , quod annis ab antiquis Caefar Turcorum de
tinet, ufque ad confinia Romaniae peragravit; omneque vivens, quod libi &
fuis occurrebat , ab homine ufque ad pecus, aut capi'ebatur,aut interñciebatur;
civitates, caltra, & domicilia Turcorum quœlibet, expugnabantur, & praeci
pitem per miriam evertebantur , Hagrantifque ignis impetu confumebantur. 1n
ter quœ, & civitas illa famolillima Thermarum, Sophia denominata, populo &
divitiis referta, capta & direpta elt, ignitafque extitit redacta in favillas. Tot
ergo civitatum & oppidorum incendia, altum eructantia fumum; omni Roma
niae, & cunctis Turcorum Cœfaris dominiis , quae marinis non conlidebant in
aquis, terrori etant. Occurrebant inter heee Domino Wayvodae, multa ho
ltium millia, per Cœfarem Turcorum , illius in contrarium deltinata. Quapro
pter quinque vicibus , cum holte , femper majori in numero libi occurrenti,
ipfe dominus Wayvoda , atrocillima geliit bella; & femper victor evadens,
dum jam fumma triumphi cum gloria redeundo , rurlus Rafcianum attigilfet
agrum, & in illo сайта metatus effet , nuntiatum ell illi, innumerabilem Tur.
eorum fuper ipfum venire multitudinem. Caefar enim Amrates praedictus , tan
ta fui Dominii depopulatione admodum exacerbatus , omne , quod erga cunam
fuam in armis optimum erat, totamque regni fui militiœ fpeciem, magno belli
cum apparato, exigendœ ultionis gratia, convenire mandarat; & hanc lui exer
citus expeditionem, вши Natulien/i, aliini fno, commiferat dirigendam. Hic
Dominum Joannem Wayvodam , eadem via, qua ipfe Bulgaricis de oris exie
rat, fequebatur. Et cum aliquos de Hungaris, aut vulneribus confolfos, aut
inlirmitate gravatos , iplius Domini Wayvodœ , hefternorum in loco caltrorum
relictos, inveniebat; jubebat illos fuum ad Caefarem vinctos deferre, exprobran
do nihilominus illi , videat, inquiens ‚ quam ini/erabiles, jiium intra regnum, ip_/itm
rerritent perßnue. Ad hœc ipfe Caefar ei ita fertur refpondiffe: Redeas fèlix, ut
opt0.l ruin autem redieris, quie junt illa рафии, quas ipfe fugio , мы: mihi certius di
ces. Dum vero in tantum deventum eli, ut uterque holtis, nocturnae deditus
quieti, illucefcente aurora, mutuas tympanorum audiret refonantias ; pertimuit
ipfe Dominus Joannes Wayvoda, ne holtis declinans ab eo,­ regia irrueret fuper
сайт. Maliens igìtur impetus illius in fe experiri , tantis belli ex laboribus fef
\ lo milite, ultro Ге 1111 obviam dedit. Cum
Ц autem ingentem paganorumdinem
multitu

`
 G'iraonica HUNGARORUM. `519
dinem, ex adverlo libi opponi vidit, pavore quodam concuílus eli, omnclque
exercitus ejus milites, timore non modico trepidabant, Non ergo iple Dominus
Wayvoda terga vertit; led timore percuilas lui militis acies, feriatim holti exhi
bens, animabat illos, dicens: Con/lautes q/iote, 8' prius vitam , quam con/intuir:
perdamus nomen этом Quid trepidatis ho/lem multitudine` tumqfìentem г nonne jnm
jœpius animum illius tenta/lis; ö’ qui totirs fiigit, Dro nobis propitio, 53° nnncfugari
рощ}. Si autem cuipiam, ex 'vobis mors тифа“ ‚ non furet. Nnm /i mecum , aut
cum jòriis pranfus q/l , сит Chri/lo cœnabit. Et his diélis, majus agmen, quod
luœ deputaverat duélioni , movens, irruit luper holtem. Quo vilo , cetera
agmina, ducem eorum imitata lunt. Quare bellum per utramque partem, in
multo vincendi deiiderio , committitur : non tamen œqua forte pugnatum eli.
Nam iple Balla, & 01111115 ipii commifla Turcorum multitudo, mox in primo im
petu congreilus , terga verterunt, 6r praecipiti le commiferunt fugœ. Hungari
vero hoc vilo , multa cum leveritate perlequebantur illos: & quem celer equi
fui curlus , ab inflanti non eripiebat morte; cruentum per examen, vita exce
debat. Plurima igitur ibidem millia paganorum cecidere. Nam Hungaris, ca
ptivare illos faiiidio erat; quapropter omnes , quos lugientes prœvenire pote
rant, multis conloflos vulneribus , interficiebant. Duravit haeciperlecutio, a
velpertina hora incipiens , mediam ulque ad noélem. Baila enim iple, certaf
men , ea diei in parte, propterea committere prœelegerat ; ut l1 bello luperare
tur, laltem noélurnœ oblcuritatis per remedium, ab hoüe eriperetur. Sed hœc
adinuentio, profuit ei minime. Nam lunari lidere pleno., noétem eandem luis
radiis illulirante , Baila iple captus , ac in multa tubarum voce, noélis circa
medium , in сайта Hungarica, ad tentorium Domini WayvodœJoannis, dedu
ólus eli. Sicque iple Dominus Wayvoda , lex bellis praecipuis, una & eadem
via, felici exitu geliis; quinti meniis, poltquam de Hungaria exierant, revolu
tione tranlaéìa , exercitum , ingentihominum rerumve prœda onulium, regia
ad сайта, incolumem reduxit; in iignumque viétoriœ , multa hoílis vexilla live
banderia, regi obtulit. Наго polimodum , -glorioíiflimœ Virgini Mariœ, regni
Hungariae раскопав, oblata; in Ecclefia ejuldem, civitate in Budenii conftruéla,
futura pro memoria , proque ejuldem Virginis gloriolœ laude, nolirum ulque
ad œvum dependentia , tantis viétoriis, ipli Domino Wayvodœ caelitus datis,
ñdem perhibebant. Et nili mollem illorum pannum , puivis vetuûafve conlum
íiilet; fulpenla dependerent ibidem ulque in hunc die .
l

СА
 \

32o П. М.]ОА.'\1)ЕТншцОС2
ll
CAPUT ЖЕН.
De Treugis inter Regem Uialislaum ö' Итоги"; Cœjarem ßrinatis, д de
Катании: Ragni Rafcirc.

Ñx his tot illuliribus triumphis , totque prœclaris viétoriis , id accellit , ut

J Ceelar ipfe Turcorum Amrates, tremefatñus, millis caduceatoribus erga
Regem & Dominum Wayvodam , pro treugis inlianter laborarit. Rex igitur
Uladislaus , folennem fuorum mugnatum Conluetudinem , in civitate Zegedien/ì,
celebrari ftatuit. Ad quam undique muito regni nobili continente; venerunt
& а Caefare milli `Wayvodae Turcorum duo, ad componendas treugas prœfcrip
tas idonei. Conventum ей ergo decem annorum de induciis ; & ех parte Re
gis, Balla Natulienlis dimittitur. Caefar quoque Turcorum, callrum Zenderew,
ceterafque cunetas Rafciani regni munitiones, quot & quas ante haec, Geol#
gio Dezpoto demerat , eidem rellituit. Et hœ quidem induciœ , juramentis
lirmatœ extitere. Dominus enim Joannes Wayvoda, pro Rege , & pro fe,
proque omni Hungaricœ plebis parte ; diéli vero Turcorum Wayvodœ , pro
Caelare eorum , ac cuncla domini ejufdem gente, tam diétarum decennalium
treugarum, quam aliarum rerum tunc ñrmatarum pro obfervatione, realia де—
pofuerunt juramenta. Quœ utinam nunquam depolita fuillent. Nam ройеа,
treugìseildem , per Regem & Dominum Wayvodam , inducente prœfato Do
mino Juliano Cardinali, ruptis; velut quondam Pompejo , qui omnium ho
minum viétoriollimus .evaferat, poliquam equos in porticu templi Hierofoly
mitani
lai, & llabulavit., gloria маете
Domini Wayvodae demta
, in antea ей commutatœ
aliam : lic & bellicae
funt res
in` iplius
lortem.Uladis
Via

luit tamen harum .compolitio induciarum , Dezpoto. Cum enim Rafeiani re

gni de dominio ejeétus fuillet penitus; his treugis intervenientibus , in domi
num , qui prius erat , reftitutus ей.

-Г £21.

CA
 СНКОЫ1САНОЫОАВОВПЫи 321
|
g: _ v7_

CAPUT ЖЕН.
De Bello Domini Шашни; Regis in рати; Котам, circa oppidum Warne,
propt ad littora maris commzßo , Ö’ de [тети ejufdem.

is igitur rebus', hac via in hunc ñnem perduélis :, Dominus Julianus Car- .
dinalis , omni fuo poile , apud Regem , apudque Dominum Wayvo
dam inl'tabat: ut rupto induciarum fœdere , Turcorum Caeiarem armis inva
derent. Dicebat enim , quod promißa ‚Не: ‚ injidelibus fervari deberet minime;
Deoque injuriolum ajebat, quod ipli, nobilem illam , eis divinitus datam ,
Eecleliafticœ religionis contra liofies viéìoriam , ingrato tracciarent corde , ас
Dei voluntatem , quae in hoftem exequi deberet , hoßis commutaflent in volun
tatem.
roi` , lquos Impulit ergo illos
mars jerrwn've crebris
toties perfualionibus,
'vinrere nequí'uit , molliillicitum ad facinus;
tantum lingua шт. f5’Mul
'vi

tos enim Chriltianorum Principes, eifdem armorum ferre орет, pollicebatur;

de Bulgariaque , ' ac de Albania, & de Thracia , nec non & de illa famolifiima
imperiali urbe Conitantinopolitana , magna militum fublidia ipiis venire , dice
bat. Id ipfumque & Principes , idem ac diélorum regnorum incolœ , pro~
mittebant. Paruerunt tandem , tanta lollicitati fiducia; ac шок multo треп
diario milite conclamato , bellicilque caliris coaptatis , & pluribus regni ma
gnatibus comitati, cizca caiìrum Orjbwa, Danubio tranfnavato, holtilem in
terram fe ingeflerunt. Moventur ergo сайта dietim , de loco in locum, &
omnis holiilis ager, qui occurrebat , fumanti incendio , & rerum direptione
valìabatur; calìra & munitiones , alia deditione fubjugibantur, alia potenti in
curfu ierroque expugnabanturi Quapropter , magis ac magis introrlum pro
gredi vifum fuit; donec _regnis Bulgariae & Romaniae pertraniitis , marina ve
nerunt ad littora , Romanìcique agri oppida Warna & Galata denominata , Ге
fponte oiïerentia, in deditionem recepere, & juxta eadem сайта metati, Гре
étabant promiffa iplis venire auxilia. Sed proh dolor! fœpius contigit, dum
propriam domi quia` uegligit militiam ; partibus in peregrinis, 'male armatur aliena. Ve
rum paulo ante multis comportatis fpoliis , multis cœdibus illaris, ac magna
parte diétorum regnorum , in ignem & praedam redacta , damnilque plurimis
illatis ; hoñilem, illœii poterant declinare congreflum : prœteritœ. tamen ipfos
hoñe ab eodem reportatae , animabant viéloriae ; idcirco temeritate quadam
occ враг] ‚ qnamvis promiilis frullrati lint auxiliis , incepto propterea a propo
Бету. Ref. Huug. P. I. S S Ню,
\
52l` II,M.]oA.DEannoCz
fito , non vifo holle, reverti inglorium elfe judicabant , & -ob hoc , ultimum
aellatis menfem , & quali omnem autumnum , hollili in terrapertraélarunt.
Tandem menlis Novembris die decima, quœ fcilicet vigiliœ felli Beati Martini
adfcripta ell , Caefar Turcorum Amrates , innumerabilibus paganorum cum
agminibus, inllruélis aciebus, lignifque collatis pugnaturus venit. Е converfo
vero , Rex & Dominus Joannes Wayvoda , ceterique Hungariae Domini , illic
qui aderant , eduéla omni eorum vi de callris ; aciebus armorum praelidiis re
fplendentibus , fuo ordine dilltibutis & ordinatis , & unicuìque aciei duce depu
tato, llatuerunt, ut unamquamque aciem , fui currus, eadem velocitate, tem
pore congreffus , fequi deberent. Holli enim etant impares ; metuebant ergo ,
ne ante pugnantes, per hollem, ultima acierum in parte , invaderentur. His
igitur hac ferie compolitis; Deus ab alto, ibidem iplis futurœ lignum ollendit
calamitatis. Nam llatim pollquam ligna live vexilla auto micantia elevata , &
initium ventorum, tunc tempellive fufurrantium , llatibus , extenfa funt; mox
ventis eifdem , impetuofum in turbinem concitatis , & invalefcentibus , vexilla
eadem , diverfas lcilfà & dilaniata in partes , altum per aerem volabant. Tan
dem in multarum tubarum & tympanorum , parte ab utraque refonantium,foni­
tu, Turcorumque magno clamore exuberante, uterque congreditur hollis. Fran
guntur hinc inde lanceœ , & in earum fraélione , multi llernuntur ab equis;
fervet bellum afperrimum : caedes fit maxima partibus ex ambabus; muito
tamen major ex Turcis. Nullum quippe agmen illorum , Hungaricae militaris
virtutis impetum , fullinere poterat; quin fubitam convertebatur in fugam.
Sed quia Turcorum longe lateque dillantia agmina , Huugaricœ gentis exerci
tum ,~ in numero ultra quam fextenario excedebant; parum igitur Hungaris,
fugitivas illorum acies profequi , proliciebat. Nam redeuntibus illis a perfe
cutione , nova agmina occurrebant , ac in magno fremitu , recenti illos bello
vexabant. Confumta ell ergo , moribundo in certamine, diei pars maxima,
él campus undique multis refertus cadaveribus , utrique holli terrori erat. Qua
propter, cunélo Turcorum equitatu nutante, & fugœ intento, folis callris Cœ
fareis , innumerabilibus peditum agminibus munitis, fuo in loco, magno cum
timore llantibus : ubi Rex Uladislaus , hollilem equitatum fugere , Amratem
que Caefarem , ¿t callra illius , terrore concuti vidit, mox fui capitis pro cu
llodia deputatum movit agmen, Domino Wayvoda & ceteris , parte ex alte
ra, feroci bello inlillentibus , Cœfaris callra invadere , & penitus opprimere
aggrelfus ell. Cum igitur denfa peditum venit inter agmina, multitudine illo
rum ',‘~limu1 cunclo fuo cum agmine , obrutus pariterque & opprelfus , ac ibi
` ' dem
 Canonica HUNGAnoRUM. 323

dem interemtus ей; & viclis jam debellatilque hoftibus , neque fibi quidquam
de victoria fperantibus , inlperaram praebuit viétoriam. Quare Hungari, cam
po limul & caftris eorum holii reliétis , in fugam converli fuere; multis ex eis,
qui in perlecutione holtium , prius fugatorum , occupati erant , de ceterorum
lapfu ignorantibus. Qui tandem , perfecutione ab eadem regrelli , caltris iplo­
rum in prœtaétis , noélurnae le quieti dedere. Cum autem immediate, diem
tam mœftam , fublequens nox adventans , tenebrarum umbra, cunótum оре
ruit orbem; qui nondum per fugam parte ex utraque, eorum reliquerant ca
ftra , in eifdem , proxime advenientis diei ulque ad lucem , nocturnas duxe
runt excubias. ‚ Audiebant innumerabiles cœlorum , nec mori nec vivere valen
tium , quibus cunélus circumadjacens campus , mortua inter cadavera , refer
tus erat , gemebundas voces & ululatus ; attonitique , lucem diei vix expecta
bant. Tandem rubefcentem рой auroram , quae nociis tenebras & 61е1 lucem
mediat , dum lol ille clarillrmus , cuncla montium fupra cacumina eveélus ,
diem rellituit clariorem ; Turci de fuga holiis dubii, compolitis agminibus qui
buldam, Cœlaris de сайг15 egrelli, сайта Hungarica , an lint milite referta,
lentis pallibus procedentes , paulatimque eifdem appropinquantes , diligenti
fcrutinio tentarunt. Cum autem in illis , exiguam quandam hominum vocem
immurmurare , nullumque ad arma moveri , aut caufa belli in campum proli
lire , animadverterunt; omnis Caefareae expeditionis peditatus , irruit fuper
illa, 61 еа6ет qualibet defenlione orbata , e veltigìo conterens , evertit ; cun
élis viventibus , qui in eifdem reperti funt , aut captis, aut interfeélis. Ubi
& praefatus Dominus Julianus Cardinalis ; multique alii religiolœ vitae viri, ma
xime de ordine Fratrum Cherienfium , сайта inter eadem , ultima lolville de
bita leruntur. Et prœterea Domini Joannes Waradien/ìs , ac Simon Agrien/ìs ,
Eccleliarum Epilcopi ; nec non vir magnificus , Stephanus de Báthor , in curia
regiae majeltatis , homo militari virtute perlpicuus , cui & vexillum regium ,
tanti difcriminis in tremore , lua exigente ftrenuitate , deferre conlifum erat,
hujus conliíétus in Huélibus, peremti extitere. Hunc igitur in modum , Do->
minus Rex Uladislaus , Regum optimus , homo concedenn's proceritatis , fulca
facie , nigris crinibus , in armis lirenuus , in fuos benevolus, morum honelta
te prœclariliimus , menteque & animo compolitus; regni lui quarto , Domini
autem MCCCCXLIV. anno, vitae pariter & regimini, mœltum finem dedit.
324 Il.M.JoA.uETHWRocz

С .à P Т ХЬЕЁЕ.
De Сармат Domini Joannis Wayvoda.
uamvis in hujus difcrimine belli , victoriae gloria , apud Caefarem Amra
tem remanferit : muito ramen illam fuorum fanguine ablutam reporta
vit. Piura enim vulnera , fua gens ab Hungaris recepiffe, quam eadem illis
inllixilfe; & ipfe Caefar , mortalitatis fui populi caedem majorem ab eis perce
pille , relatione lide digna perhibetur. Huic rei fuiiicienti teliimonio elt , quod `
fugientes poltmodum Hungaros , fua ex gente perfecutus elt nemo. Habebat
enim illorum quifque , pro fuliicienti propria lambere vulnera. Inter haec Do
minus Wayvoda Joannes, dum redeundo in partes pervenit tranfalpinas, ho
ltem ubi non timebat, 1101115 obviavit illi. Nam Drakul partium earundem
Wayvoda , de cujus conductione fperabat , violentas in eum manus injecit :
& nedum mœltum confolaretur hominem; verum captivitatis illum aerumna alfe
cit. Tandem cum ipfe Drakul , Dominum Wayvodam in eundem , caufam`
captivitatis nullam fe habere praemeditatus eft: paucos ро11 с11е5 ‚ multis cum
muneribus, ut ipfe fperabat , placatum , regni Hungariae tranfilvanas traduci
fecit in partes.
:Í Ь—

С А P U Т 'XLTVI
De Eleëiione Domini Joannis Wayvoda in gubernatorem , ô’ de Talion!
per eundem a Drakul Í/Vay'ooda exatia.

РОГ: banc tandem belli tempeftatem , poltque Regis Uladislai lugubrem in

reritum; ne quis in regno in alterius offeufam moveretur , per dominos
prœlatos &.barones regni interdictum eft: & nihilominiis, ut advenieute felto
Pentecoftes , in campo Rakos , conventio lieret Omnium regnicolarum genera
liS , communi voto extitit ftatutum. Volvebatur IVICCCCX L V. Domini
annus, & feltum Pentecoftes praedictum inltabat; ipfaque conventione mul
torum adventu nobilium inundata , ac latas dicti campi Rákos per planities un
dique diliufa : omnes qui aderant , voto unanimi , de regni commoditate, de
Ч“? 60, quem interim , donec Rex Ladislaus , lilius Regis Alberti , puellus
luae
 С11110111С11 HUNGA'nonUM. 325
`

{иге aetatis quintum agens annum , mentem ad conlilia , manumqne ad arma

extender@ valeret , ejuldem regni in protectorem eligerent , multa cum dilcxe
tione traélabant. Pendebat totius communitatis ante oculos , exaélarum per
ipfum Dominum Joannem NVayvodam, clara memoria rerum : & ideo , multis
hanc dignitatem in le delcendere lperantibus; hanc eandem , lolus ipfe Во—
Y minus Wayvoda tulit. Eleélus eli igitur , Omnium Regni & Regis negotizi tan
gentium rerum, in Gubernatorem. Quapropter cunéta Hungarici regni pil-bs,
tali lulta proieélore , magnam :rox dilloluta in exultationem, alta vo^e Deo
laudes reddebat, campanarumque & tubarum lonus , vicinurn per aerem lere
batur : peraélamque tantae ele-¿tionis poli gloriam , lolis his , qui le hoc hono
re dignos elle credebant ; eodem frullratis , & corde trilii , vultu tamen , li~
mulata lub imagine , laeto incedentibus; quilque regnicolarum gaudens, prof`
pria reverlus eli ad habitacula. Placuit tandem poli haec Domino Gubernatori,
а Drakul [fluyendo tranlalpino , {иге captivitatis ex gere talionem : nondum
enim, ingrata per iplum ei exhibita holpitalitas, luo de'corde dilcellerat. Mo
ta igitur armata genltis contra eundem copia noir modica, ac Alpibus tranlcenlis;
illius le ingellit in dominium, univerloque ejus principatus agro perdomito, eum
captivavit , & limul cum filio ejus , in ordine geniturae majori , decollari;
quendam vero alterum , partium earundem Wayvodam , puta lilium quondam
Dan Wayvodœ , lumine privari fecit. Tali igitur, a Drakul Wayvoda, luœ
captivitatis pœna exacta; terra in eadem , alium conllituens Wayvodam , com~
pos lui voti, reverlus eli in Hungariam.

C А Р U Т KLV.
De Repetitione comme б” Vindzîia propterea лада.

Inter hœcHungariae
Regesd Domini Hungariae, pertrilie
coronari lolent, ferebant, quod
puerulumque lacrum
Regem diadema,
, qui quo
jure naturœ

illis dominari debebat, Rex Каталогам Frederírus, detinebat. Timebant enim,

ne puer, aliena enutritus in terra, a moribus & labio Hungarorum alter lieret.
Conventum ell igitur, ut repeteretur, aut iretur in ultionem. Et dum Rex
Romanorum petitis non lleélitur, ingentibus'damnis pullatur. Nam Dominus
Gubernator.,l fecundo lui oflicii anno, pluribus armatorum agminibus compoli
tis, omnem Carinzhiae 6c Carneolx agrum, 6r, magnam ракет Styria, crudeli
Ss 3 сит
 l

326 II.M.JoA.DnTHwnocz
cum feveritate pervagatus ей; res in prœdam, homines in captivitatem , civi
tatefque, ac oppida, & villas, ardentes in liammas redigendo. Cum tandem
ipfum Romanoium Regem , fuorum Regnorum depopulatione , movere vidit
minime ; multarum rerum & captivorum congerie onullus, felix rediit.
:s: - 1 _____-=_——__=

C A Р U Т XLVI.
De Bello Domini Gubernatoris in campo Rigamezew ecn rie-fa.

Рой hœc Dominus Joannes de Hunyad, Gubernatar, omnes regni res unde
cunque emergentes, tanquam impolitum fuis humeris onus , peroptima
dilcretione gubernabat, regnumque holiili tuebatur ab incurfu: nec annis in eif
dem, Turcis, Hungarici agri in olfenl'am, ipforum extendere frameam, facul
tas occurrebat. Tandem , quarto fui gubernaminis anno , ipfe Dominus Gu
bernator , in virtute bellandi lemper magna tentare prœlumens, Turcorum Cœ
farem , nova armorum expeditione aggred'i ccgitavit. Conflavit igitur magnam
militum manum, ô: omne, quod in Hungaria in armis potens erat, unam re
degit in expeditionem; ac сайт bellicis, machinarum, pixidum, ac aliorum
tormentorum hollem ferientium ingeniis, munitis & refertis, primum autumni
circa meniem , fupra ca/lrum Zeweri-ni. Danubium tranliit , & regnum Ralciœ,
ео, quod Dominus illius, expeditionem ad eandem vocatus, non accellerat,
fevero incurfu pertranliens, hofiiles le gellit in terras, illafque in igne & ferro
domitabat; & non tantum ut praedam aélurus , fed ut regnum occupaturus,
tranlibat. Comitabantur Dominum Gubernatorem , viri in regno potentes,
fanguineque & vicorum pollellione prœclari , Domini Emeritus de Реши-2 ‚
VVayvoda rranllilvanus, Ladislaus, frater ejuldem Emeritus ñlius Wayvodœ de
Маге/тай, janitorum regalium magilier, Raywaldus de Razgon , _Thomas de Zeech,
Franka de Thalawcs , regnorum Dalmatiae ê: Croatiœ Banus , Joannes Zekel,
Domini Gubernatoris conlanguineus, Benediŕlus de La/bncz, Stephanus lilius Bani
де Alßlindwa, & alii quam plures, virtute militari perfpicui, audacelque in bel
lo , multis armorum prœlidiis inlignes. Nec minus Caelar Turcorum Amrates,
qui tantam holtilitatis manum contra l`e moveri audiebat , ad protegendum fe
еще folicitus. Omnem enim fui principatus manum , quae ad arma extendi polie
videbatur, commovit; armavirque cunétum luœ gentis militem, осад bellum
inllruxit: ac movens ingentia fui populi agmina, advenienti holii, contrariul
Obs
 CnaoNrcAHvNGanou'uM. 327
obviam Vivit. Inl'tabant menlis octobris medii dies, cum Hungarorum galira ,
Ralciani agri tranfveéìa per oras, Bulgariœ Caefari Turcorum fubjeétas` terras
attigerant; & in expectando holle, in campo Мише, quod Hungarico idiomate
Rigomezeye vocatur, fixa manebant. Ventum eli: tandem ad feriam quintam,
fetta quae Запасти! Galli Confefforis & Lucœ Evangelilìae mediabat: cum
Cœfar ipfe Turcorum veniens, a caßris Domini Gubernatoris , fuum non rerrîote
pofuit hofpitium. Levis ergo armaturae utriulque partis milites, quos eifrena
ducebat juventus, quibufve manus conlerere animi erat, hinc inde campo de
diti, concurfu mutuo, non line mortalitate leparabantur. Cum autem illa, cun
c'tum per aevum memorabilis, felìivitatis Sandi Lucœ Evangelil'tae dies illuxit;
folque, infra meridianas cœli per atria delatus venit ad horas: uterqueholìis,
omnem armorum virtutem, cunétumque fuae expeditionis militem, campi prae
феи effundit per planities; nec еще ullus parte in utraque, quem formido mor
tis, tanti dilcriminis in forte, tanta holtium vila multitudine, non occupaíïet.
Ordinatae funt per Dominum Gubernatorem , omni lua de gente, quam duce
bat, acies oéto & triginta, lignaque live vexilla, illarum in medio, claro de
pióta auro ferebantur; & unaquaeque acies, prima in fronte, radiantibus mu
nita armis itabat, ac duces illarum, eafdem circumquaque gyrantes, corda mi
litum, monitis & perfualionibus, ad bellum acuebant. E converfo vero Cœ
far Turcorum, omne gentis fuœ robur, ingentia in agmina componens; colla
tis fignis , velut murus quidam continuus, omnem campi partem, alpeéìui
Hungarorum oppoíitam occupans, lentis paliìbus propiabat. Cum autem ad
unius fagittae jaetum ventum eli; cunéta mox utriufque partis tympana perculTa,
terribilem ediderunt fonum , tubarumque hinc inde relonantium ad clangorem,
cunéiae utriulque partis acies, in multarum flexione lancearum, omni virtutis
eorum cum ímpetu concurrentes, univerio campo , tanto ex тоги, gemitum
quendam edente, mutuam irruerunt in caedem. Ingens ergo exoritur lancea.
rum fragor; miti hinc inde prœcipites bellantium inter pedes faucii dejiciuntur
.ab equis, horrendoque clamore morientium, altum intonabant aera; denfatur
ambarum partium populus, nec pars fciebat cedere parti, magnaque ex den
iitate, multorum manus, holìem libi pro'pinquum, magnam per horam ferire
nequibat. Fortiori tandem impetu , Hungaris in hoftem utentibus , Turci,
plurimas dilïoluti in turmas, ab Hungaris, longam campi per ракет, caede
continua propellebantur: & штГиз Turci, novis agminibus ex caiìris Cœfareis
adjuti, Hungaros, eorum ulque ad сайта, in manu occilionis gravabant. Inter
haec «St fagittarum denfiilimi imbres , Turcorum per peditatum excuíli, altum
ob
 398 H.M._]oA.n£annocz
‚ obnmbrantes cœli lumen , Hungaros atrociter feriebant. Et quamvis Hungaris,
hollem, plufquam ducentis armatorum millibus tumentem, viginti quatuor vel
paulo plus millium pugnatorum in brachio , fullinere impar & onerofum fuerit:
non ea prçpter tanta hollium multitudo, tantus armorum llrepitus, tantaque
vulnerum inlixio, ipfa die, eildem fugam perfuadere potuit; led folis ufque ad
occafum, inviéli animo, quanto durius caedebantur, tanto magis cedere uefcie
bant.

Magna igitur virtute, Imajore tamen pertinacia, advenientis proxime

noélis ufque ad tenebras pugnantes; majorem in holle faciebant llragem,
quam ab illo fufcipiebant. Confumtus ell dies totus, magno belli in fervore : &
innumerabilibus ex utraque parte cœlis, campoque certaminis toto, recentibus
repleto cadaveribus; nox ipfa fuperveniens , furorem limul & arma partis
utriulque, fuis diremit umbris. Ubi etli eadem noéle, parumper acles belli a
labore refederint; totam tamen per noélem, machinis & ingeniis extitit decer
tatum. .Pollquam autem immediate advenientis fabbathì dies, orientis lolis per
radios illullrata ell; uterque hollis, hellerno furore tumidus, ordinatis aciebus,
rurfus proliliit in campum, Concurritur de novo, & durillimum dx utraque
parte bellum committitur: in magno quoque tumultu, fextam ejufdem diei ufque
ad horam, decertatur. Inter hœc Caefar Turcorum, dum milite Huiigarico,
admodum pauco felfoque, fua agmina turbari vidit, omnem Шаг gentis multitu
dinem, equitatum fcilicet & pedìtatum, movit; & in magna rabie; fuper acies,
lfuperque agmina Hungarorum irruit, & non minus velut multarum'quœdam
inundatio aquarum obruit, eos ac callra eorum evertens, infcios fugere, ad fu
gam coegit. Fugiebat quifque, nec in fugiendo quifpiam ordo fervabatur.
Iierfecuti funt eos Turci, magna cum atrocitate; donec fol, occiduis demerfus
\ ell in oris. Sed poll hœc, non minus acerba Hungaris fuccelfit perlecutio. Nam
dietenus fugientibus Rafcianì, quos in introitu offenderant, occurrentes, eof
dcmque itinere felfos, omnibufque armorum prœlidiis nudatos , velut a lupis
territas oves, omni ablque mileratione fpoliabant, trucidabant, `di perimebant.
 CHRONICAHUNGARORUM. 329

С А Р U Т XLVII.
De Magnatíbus, qui in hoc bello cerniere; £5” de тритии Domini Gubernatoris
per Despotum falla, 8 de шаг: propterea posais..

eciderunt bello in hoc, Domini lupradicli, Emeritus de Pel/èwcz, Ladis

laus lrater ejufdem, Emeritus lilius Wayvodae de Marczali, Thomas de
Zeech, Franco Banus, Joannes Zekel, Benediëlus de Lq/òncz, & Stephanus lilius
Bani de Ál/òlindwa ; & quali cunéia regni Hungariœ militia extinéta eli. Do
minus autem Gubernator , cum in celeri curlu fui equi, tanta belli ex confulio
ne, procul a campo certaminis fe elongallet; omnique milite delertus, tutricibus
depolitis armis, errabundus per devia ferretur: duorum Turcorum incidille di
citur in manus. Cum vero agnitio ejuldem illis nota ellet minime: abjeétis in
terram 'frameis, manutenus inlilierunt in eum, ipfumque fuis fpoliarunt veili
‚тешь. Pendebat aurea crux, domini Gubernator-is in\collo; hanc alter Tur
corum eorundem cum rapere voluillet, mox dilleniio inter illos orta elt, mu
tuumque irruerunt in luclamen. Inter haec Dominus Gubernator, iplis lucian
tibus, una ipfarum framearum arrepta, irruit in eos, in virtuteque fui brachii,
alterum eorum tam graviter percullit, ut ille praeceps in terram ruens, extin
élus fuerit. Cumque Gr alterum ferire vellet, ille fuga elaplus, ejus evalit ma
nus. Polt hœc Dominus Gubernator, amplius procedens , quendam Rafcia
num obvium libi habuit. Hic licet rapinae gratia illuftraverit lilvas: dum
tamen'hominem forma intuituque praeltantem, luam in praelentiam emerlille,
confpexit, ejuldem ab offenfa omnino abltinuit; vel quia dominus Gubernator,
arreptam frameam nondum abjecerat, idem Rafcianus, ipfum invadere aulus
fuit minime. Cogitabundi ergo lietere ambo. Tandem dominus Gubernator,
eundem Rafcianum, ut libi Nandoralbenle ulque ad callrum conduétum praebe
ret, rogatu'm effecit; nihilominus illi condignam promittens remunerationem.
Ille mox id fe faélurum obtulit: non tamen locum ad optatum, ut promiferat;
fed ad callrum Zenderew ipfum deduxit. Pollquam autem Georgio Despoto,
Dominum Gubernatorem fui caltri intra portas elle, innotuit: immemor, 'quod
virtus & opera hominis hujus, ipfum, paucos tunc prœteritos ante annos, ex
pullionis calamitate alîecium, luo in regno novum effecerat Dominum; ingrati
tudinis`du<fìus vitio , ingratum fe illi exhibuit hofpiteni. Detineri enim illum
jullit, & nec eum Hungariœ dominis , pro illius liberatione follicite laborantihus,
Script. Ref. Hung. Р. 1. Tt rc`
 330 ILM'Joa.DBannocz
reltituit: donec idem dominus Gubernator, lilium fuum, nomine Ladisladm',
natu majorem, erga manus illius, fua in perfona, pro oblide locavit. Quarn
vis autem ipfe dominus Gubernator, bello in hoc, liniltra comitatus fuerit for
tuna: tamen, quia potius armorum, quam animorum defectu, illum apud ho
ltem victoriamjeliquilfe , conftabat; grato ergo animo , Hungariœ próceres
cuncti , illius fpectabant adventum. Huic rei documento elt; quod eodem do
mino Gubernatore , erga felta Domini natalitia , reveniente, magnus nobilium
­ cœtus, in civitate Segedienli congregatus, illius fpectabat adventum, appro
pinquantique illi , hilari in vultu fe obvium dedit. Polt hœc dominus Guber
nator, ingratitudinem Despoti non minus, quam fuœ captivitatis calamitatem
ponderans: refumtis armis & milite, Despoto ab eodem , ejus delicti condi
gnas exigere pœnas, proceliit; invectufque forti in manu ejus dominii in agrum ,
magnas in illo edidit valtitates, omnibufque caltris & dominiis illius, quœ re
gni Hungariœ ambitus cingebat, illum fpoliavit. Et amplius illius laboralfet in
deltructione; nili Despotus , lilium ejus ipli incolumem reltituilfet; Hungariœ
que primores , tumentem ejufdem domini Gubernatoris in vindictam animum,
per Despotum petiti, non compefcuilfent.

C A P U T XLVHI.
De Bellis Domini Gubernatoris intra limites regni ge/lis.
Multa & varia ро11 hœc, Dominus Gubernator, Bohemis , in regni op
preflione agentibus, ejufdem regni intra limites, cum eifdem Bohemis
geliit bella; & multas eorundem Bohemorum munitiones, Hungarici agri in de
folationem , variis erecta in locis, alias deditione, alias vi cepit: omnemque
fuarum expeditionum directionem , contra eofdem Bohemos , line felici
confummalfet; nili opera proditionis , in ipfum dominum Gubernatorem ,
per primores Hungariœ conliata, eifdem Bohemis auxilium prœftitilfet. Quanto
enim res iplius domini Gubernatoris, via profperiori dirigebatur; tanto magis
plurimi Dominorum , in illum, occulta tumebant invidia. Actum elt emm
Dominica: Incarnationis MCCCÚLI. anno cum idem Dominus Gubernator, muito
cum llipendiario, tum populari milite armatus, munitionem , per prœfatum
Joannem Izltra, ad murum claultri Sancti Regis Stephani, de prope ad oppidum
Lo/bnez, erectam, oblidione cinxit; dietenufque, forti expugnatione illam ex
P“`
 CnnourcaHUn-c'xnorruiu. 331`
' l

pugnando, illius cultodes , liti & armis in tantum gravallet, quod jam de 11—
11115 obtentione, linis optatus fperaretur: prœfatus tandem Izkra, civitatum re
galium , regni partibus in fuperioribus habitarum, favore fuperbus, turn vero
proditorur'n motus perfualione, proprio, & auxiliariorum non modico munitus
armatorum prœlidio, luis, qui munitione in prœtaéìa circumventi erant, alla
turus opem, venit; leculque сайта iplius domini Gubernatoris, ordinatis acie
bus, lietit. Sed quid nequitiola rebus in bellicis valeat proditio , tunc patuit,
cum nondum manus pugnatorum conlertae erant, & jam agmina proditorum,
Domini Gubernatoris de caliris, praecipitem proruperant in fugam. Quare ¿t
iple Dominus Gubernator, campum 6: callra deferere ей coaclus. Hanc qui­
dem proditionem, vir magnificus, Stephanus de Pelfewcz, munitione lub prae
taéla, fortuito iélu bombardœ ad mortem vulneratus , antequam moreretur ,
‚ proprio ore extitit confellus. Interfeétus ей ibi praeterea, nobilibus regnide
potioribus, Joaimes Kompoltlry de Na'ua: Epilcopus autem Agrienlis, Ladislaus
de Hederwara, cum ellet claudus, evadereque nequiret; ibidem extitit captiva~
tus. Sicque Joannes Izkra , campo & caliris-Hungarorum, pariterque & vi~
¿loria potitus; tandem caltrum Gode, liliorum Loranrli, dura tentavit oppugna
tione: fed caliellanis ejuldem viriliter relilientibus, voto frultratus, Agrienle
venit lub calirum. Cumque ibidem, diélus Ladislaus Epilcopus, idem calirum,
propriae perlonœ pro redemtione, manibus iplius Joannis Izkra allignare voiuil
fet: Capitanei ejuldem caliri, cum ellent regnicolœ illarum partium, calamita
tem, quae exinde lequi potuillet, unius hominis prœferentes mileriœ , ipfum
Joannem Izkra, luo a propolito vacuum abire voluerunt. Рой haec dominus
Gubernator, novis allumtis armis, :gentibusque fuis, quœ partes tutabantur in»
feriores; quorum militarem virtutem, tumque fidelitatis conftantiam, priorum
bellorum in tentamine expertus erat; adduétis: munitiones iplius Joannis Izkra:
ad Clau/imm de Sang, fecus fluvium Ipol, & in montem Galchur, oppidoque
Rojirawn & Step/i, novo ereélas œdilicio», invadensi; gravi oblidione vexavit,
ac ad deditionem coegit. Y Munitionem vero ejuldem Joannis Izkra, inDeren»
chen habitam, quam iBohemus quidam , Walgatha vocitatus, illiuslub nomine
detinebat, obledit: 61 сит ellet in valle, novo in eandem genere oppugnatiœ
nis excogitato, vallem iplam, delubtus ejuldem munition-is, alto aggere recludì
faciens; ñuvium , per eandem val-lem decurrentem , altas retorlit in aquast
Cumque illarum diluvium, mœnia munitionis ejuldem tranlcenderet, cunéìilque
in illa exilientibus, luflocationis mortem minaretur: hi, qui in illa erant, Bo
hemi, perlonas in captivitatem, & munitionem iplam, ad manus iplius domi.m
Tt 2 ni
332 II.M._]oA.pETHWRoCz
ni Gubernatoris dedere. Tandem ciuitatem Zalienjem, tantœ perniciei nidum Gr
altricem adiens; eandem vehementi exullit igne: caltrique Zolienlis in contra
rium, magnam erigere faciens munitionem, armis militeque refertam relinquens,
iplum Joannem Izkra, armorum lirepitu interim angultiavit, eundemque ad pa
cis condimentum impulít.
5; Ч —
l
5 î l
CAPUT ЦЕХ.
De Bahemis regnum IIungariœ de'uaßantibas, qui лат nominatifuere.

Тине praeter Joannem Izkraml, plurima: in regno erant extraneac nationes;

quae omnem vim ipfarum, regni ejufdem dedicaverant in moleltiam.
Petrus Komorawzki , comitatum Liptovienfem univerfum , fuse fubegerat diti
onì; Pancratius vero, homo, ut fupra dictum ей, in Hungaria natus, toto
comitatui de Thuirocz dominabatur, caltraque Owár , Berench, & Ztrechen ulur
pans, in valtando regno , non minus ceteris atrox erat. Hi mutuis le perfe
quebantur odiis; comitatufque prœdiélos, & omne quod iplis vicinum erat, al
ternatim gravibus fpoliis excolebant. Erat «Sr aliud genus latronum, partes
regni fuperiores valiantium. ‚ Hi ex collecftivo quodam & gregario milite, ar
morum prœlidiis gral'fati, plurima libi domicilia , alia proditione & armis ac
quilierant, alia novo eediñcationis opere adaptaverant; fraternum quoque no
men, claullralium ad inflar monachorum, libi ufurpantes, fe, ipforum lingua,
Bratrik vocitabant. Hi, conltitutis inter le Capitaneis, omnes regni iplius con
tiguas partes, majori ceteris, depraedationum cœdiumque ac flammarum gra
vamine, quallabant. ITanta jam in regno illis creverat audacia, ut palam
connubia, tanquam perpetuo in regno manluri, contraherent. Nam & domi
nus Gubernator, poliquam fuperiorum regni partium magnates, proditionis in
lidias libi tendere; & illos magis erga eum invidia, quam recto corde duci,
animadvertit: in earundem partium tutamen, pollmodum tepidior fuit.

CA
 CnnoNrcAHUNGAnonUM. 333
L..

CAPUT L.
De Bello Domini Gubernatoris in terra Кате ‚ jaxta mßrum
Crufowtz commißi.
F<‘Wadern tempeftate, Caefar Turcorum Amrates, Georgium Rafcìae Despo
А tum, lua in vicinitate, dominio potiri aegre ferens; grave enim in illum,
propter emiñionem domini Gubernatoris, conceperat odium; magnam fuae
gemis partem ad arma commovit, ¿t illam, cujufdam Wayvodae fui, Friez
beg denominati, hominis bellicoii fub duétu, Rafcianas in partes direxit; ac
illi, ut caltrum C'rußrwcz, ad littus ñuvii Murr: fituatum, antiquam per rui
nam occupatum repararet, & ex illo Georgio Despoto hoftis fieret, firiélius
mandavit. Hac re audita, Despotus contremuit; cogitabundufque, quid face#
ret, diu intra fe revolvit. Suas enim vires, tanto poile reiiltere hofti, im
pares fciebat. Мох с1е injuria, domino Gubernatori illata, poenituit. Sed
cum nullam libi, tanto in difcrimine, redemtionem, `praeterquam auf holìi
cedere, aut auxilio uti, animadvertit; ad quem pro auxilio refugeret, igno
rabat. Dicebat enim ad fuos: ß domini Gubernatoris erga те поп oßendißem vo
Шпинат, hie ф: homo, qui me periclitantem, tantorum malorum erueret a procellis.
Cum ergo, cuius fe commendaret praeiidio, praeter dominum Gubernatorem,
invenit neminem: facie quali rubore perfufa, ad illius divertit auxilium. Do~
minus vero` Gubernator, cui cum Turcis bellare, magis quam jocundas adire
choreas, animo erat, mox plurimum fui exercitus militem conclamari jullit;
coaptatifque armis, Despoti propria in perfona ivit in fuccurfum. Sciebant
etiam Turci, quod Despotus, ad fe defendendum, arma paraffet: ignorabant
tamen, quod dominum Gubernatorem, fuum conduxerat in auxilium; paca
to ergo animo, advenientem expectabant hofìem. Dominus autem Guberna~
tor, ut eo celerius hoftem adoriri poffet; cum cunélis fuorum armatorum, 6r
Rafcianae gemis agminibus, in tranfeundo totam noétem confumfit. Exacta
\ elt igitur limul nox & via; dieique folis ad ortum, & dominus Gubernator
ad hoûem, propinquarunt. Infurrexit inter haec nebula quaedam , quae utriuf
que holiis, ne le mutuo cernerent, tenebat oculos: tandem, cum nebula ea
dem, orientis radios per folis, fublevata eli in altum; тох ferratee refpiendue
runt acies. Agmina vero Turcorum, cum eafdem íibi propinquas elle; &
inter easdem vexilla domini Gubernatoris, quae dudum cognoverant, ventila
Tt 3 ‘ А ri
\
334, ILM.JoA.DETvaRocz
ri viderunt, terga verterunt, & armis minime confettis, fubitae fe commiferunt
fugae. Perfequebatur eos fugientes, cunélum domini Gubernatoris levis arma
turœ robur; & qnifque perfequentium, multa pugnandi cum aviditate, illos
perimebat. Quare caedes maxima fecuta ell de illis, venturam ufque ad no
clem; multoque maior fuilfet fubfccuta, f1 eofdem, advenientis noélis tenebra’.
fugientes, non occultaffent. Ubi & prœfatus Friczbeg Wayvoda, multis libi
commilfœ gentis cum potioribus, captivitatis calamitate affecli; & domino Gu
bernatori, magno cum gaudio & folennitate, praefentati fuere. Quapropter
ipfe dominus Gubernator, viéloria potitus; in reditu , civitatem Bidinienfem,
totius Bulgariae locum capitalem, exuri fecit. Tandem , univerlis captivis
Despoto allignatis, felix, cum triumpho, venit in Hungariam.

CAPUT LI.
De Redufiione Regis Ladislai, б“ de Creatione domini Gubernatoris
in perpetuum Comitem.

Hinter heee, cum Romanorum Rex Friderieus, Regem Ladislaum, fuis regnico
lis, pacato animo libi reddi petentibus, dimittere negaret: ток nonnulli,
regnorum ejufdem Regis Ladislai primores, & comes сим Ulricus cum illis,
minacìbus armis & militibus, ad inferendas injurias promtis, magna in copia
coadunatis, civitatem nouam, & ipfum Regem Romanorum in illa, molella cir
cumquaque oblidione cinxerunt. Quapropter ipfe Romanorum Rex, tum me»
tu, tum penuria viélualium admodum laborans; Regem Ladislaum, fuorum
regnorum proceribus, reddere ell coaélus. Reduélus ell igitur puer Princeps, &
caßri PViennenßs converfabaturin palatiis. Multi ad illum conlluebant, tum de
fuis, tum de alienis regnis, nobiles. Cum enim, tam excellentibus, tamque
potentibus effet natus de parentibus; magnum in hominem illum evafurum
fperabant. Conventum fuit ergo, ut 6r dominus Gubernator, regnique do»
mini «Si Magnates сипай, ad exhibendos puero Regi condignos honores, lide
litatifque homagium prœllandum, illuc irent. Nec dilatum extitit; quin om
nis dominorum Hungariœ pulchritudo, in Wiennenfem civitatem convoluta ell.
Et ipfa Regis curia, venerando dominorum cœtu fervens; dominis Hungariae
praediélis , cunélos ceterorum ejufdem Regis Ladislai regnorum inter primores,
locum eminentiorem dedit'. ét Rex ipfe, ,luos pueriles in illorum afpeélione
61:
I
 CHnoiNxca HUNGaxolUM. 335.

depafcens ocuios, tantorum Magnatum laetabatur de favore. Confumti funt ’

ideo. tantae curialìtatis in honore, dies plurimi. Ubi & dominus Gubernaotr
onus lui oHicii, quod jam oéto per annos, felici gellamine direxerat, fponte
exuit: & milleßmo quadringcntq/ìmo quinquagqßmoßcundo inltante Domini anno, re
gnum Hungariae, fanguinolentis fuis luorumque laboribus, omni indullria , 'fo
licitudine, dzbel'licis artibus praefervatum, Regi Ladislao reftituit. Propter
quod ipfe Rex Ladislaus, ipfum dominum Gubernatorem, exactarum victo
riarum, longas orbis per partes dillulis, inclytis prœconiis, praellantiumque
operum laude dignis meritis, erga le commendatum, alto in fano, regali quo
que in habitu, ¿r majellatis luae in throno fedens, alliltentibus libi quam plu
ribus ducibus, marchionibus, ac regnorum luorum praelatis & baronibus,ma
gna, cum folennitate, in Comitem реэрегиит Biztricen/ëm fublimavit; & tempo
ralem gubernationis dignitatem prœdictam, quam ufque tunc, luis meritis 6r
regni necellitate exigente, tenuerat, in perpetuam commutavit hœreditatem.
Armorum quoque inligniis, puta corvo, geltamine annuli , de colore ñavo,
in clypeo depiélo, quae ipfe dominus Comes ufque tunc geltaverat alia cla
ra inlignia, rubeum fcilicet leonem, coronarn unguibus rapere volentem, al
bo in lcuto delcriptum, fuperaddidit; & majoris excellentiae & dignitatis pro
honore, eundem dominum comitem Biztricenfem, inligniis eifdem adornavit.
Peraélis tandem, magno cum gaudio, cunélis iplius lublimationis ceremoniis;
idem Rex Ladislaus, eundem dominum Comitem, multis muneribus & dona
riìs , regali largitate honoratum una cum ceteris dominis praelatis & lbaroni
bus, paucos polt dies, remifit in Hungariam.

C А Р U T LII.
De Adventu Frotris Joannis de Capi/imno in Hungariam.

)omino igitur comite Biztricenfe, & cunclis regni Hungariœ magnatibus,

ad propria feliciter redeuntibus: vir religiolus Frater Joannes de Сир! ra
na, Fratrum Sanéli Francifci, regulari redimitus amiélu, vitœ quoque fanáti
tate perfulgidus, dominis cum eifdem, in Hungariam venit. Summus enim
Romanœ Eccleliœ Pontifex, Nicolaus, Turcorum rabie, 'Chriilianae religionfs
in perlecutione, acrius ‘inliliente; populo Catholìco, tanti periculi in procel
lis ñuélanti, auxiliari, & contra eoldem Turcos, chrilticolarum ad-unari fata
gens
556 ILM.JoA.DETHwRoC
gens expeditionem , futurœque remifïionem роение, omnes per provincias, prae
dicari; &i11is quidem rubeamV ac defubtus alba cum ûndone fubduétam par
te peéìoris in {iniftra applicandam, crucis imaginem, difìribui debere, Apo
11011са Bulla mediante, fiatuerat. Hujus quoque intentionis fuae, idem domi
nus Apoñolicus, prœfatum fratrem _]oannem de Capiftrano, confìituerat ope
rarium. Quapropter ipfe Frater Joannes, cum facro in dogmate magnœ effet
auéìoritatis; non modicaque fuorum virtus meritorum, ad cœcos, claudos, &
infirmos , ac fpiritus immundos habentes, humano in confpeéìu clareret: mul
tam in Almaniœ & Poloniae partibus, & in Hungaria multam, maxime po
pularis conditionis plebem, prœfatum contra hoñem, ad arma excitavit. Рано
10 quidem hanc ante tempeftatem, Caefare Turcorum Amrate fupradiélo vi
ta fundo vIllahwrwtexr filius ejufdem, illi fuccefferat; ране ‚ ceterisque 011116115
ejus prœdecefioribus, in effundendo Chriñiano fanguine, inque agrorum dire
ptione, truculenrior, & difciplina rei militaris peritìor, copiis ac bellico ap
paratu opulentior, inque fuos domefticos feverior. Hic, poßquam regni po
titus е11 gubernamine, Conßantinopolitanam urbem, dum 11Ь1 еПес vicina, alienam
que teneretur per manum; opprobrio habuit, & illam fœvo femper intuitus
е11 oculo, ac de illius oblidione diu in animo revolvit, aliudque quam faciebat
diHimulans, munitionem quandam, juxta littus maris, ad olìium Bofphori,
urbe ab eadem non magna in diftantia, mira & incredibili celeritate extruxit.
Haec res, magnam movit in Chriftianitate turbationem ;‘ сит 1р1а munitio,
non aliud, niñ urbi praetaéìae venturam minari videretur ruinam.
L

C А Р U Т LMI.
.De Adventu Regis Ladislai in Hungariam.

orro Rex Ladislaus, Шаг aetatis tredecimo, Dominica? autem Iizfarnationìs

MCCCC'LIIL атю, comitis Ulrici, aliorumque multorum fui principa
tus nobilium in conduóìu, ejusdem anni ea in parte, cum carnes pifcibus do»
minorum meníis cedere parabant, venir in Hungariam; Budeniique civitate 111
trata, in illa admodum Iœtus manebat. Eifdem vero in diebus, dominus Comes
Biztricenfis, partes regni inferiores luftrabat. Sciebat enim, _plurimos Dominos
de Hungarian, & maxime comitem Ulricum, non reéìalad ipíum effe voluntate.
Metuebat igitur , пе apud Regem , caecas 1р11 inlidias tenderent; in quas ‚
ñ
 „erwan

CHRQNICAHUNGARORUM. 337
li incautus graderetur, de facili cadere pollet. Salvi tandem conduélus lub
lecuritate, ea tempeltate anni praediéii; cum Titanei axis ducîlor, veris inltan~
tibus primitiis‘, pilcium liolpitio reliélo, ad arietis cornua luos colligaverat
equos, iplis fcilicet lacris quadragelimalibus diebus, Dominus Comes Biztrieen
ßs, ac magnilici potentelque- in regno viri, Thomas Zekel, Prior Auran'ae,­
l/I/lad, tranlalpinarum partium ритма, Ladislaus de Kanga, & Зет/наш
de Ноздри, nobilelque Hungariœ multi, radiantibus lìipati armis, fplendida in
agmina dillinóli, in /forti brachio, armorumque tutrici in praelidio potius,
quam diéti lalvi conduéius confidentes in allecuratione, pariter ad Regem ve
nenmt, /Amabant hi magnates dominum Comitem, & pro illius vita, vitam
luam in dilcrimine ponere, non formidabant. Converlatus eli -igitur dominus

Themejìuar delcendit,
ml:

i
_ =

с А Р u т шт
ll
Comes apud Regem, dies per plures; tandem recedendi licentia obtenta, ad

DeExpugnatione urbis Conßantinopoiitanœ per Cœjarem Turcorum jîiëla..

“juldem anni lub decurlu, quo Rex Ladislaus in Hungariam venerat, pri
Á mum aeltatis circa menlem, Caefar Turcorum Mhumetes, armis in Grae
eos converlis, contra inita cum Imperatore illorum fœdera, & contra jusjuran
dum , omni Graeciae formidololum bellum intulit: ac innumeris undique copiis
coaélis, cunéioque lui regni bellico apparatu moto , urbem illam famolillimam
Саммитом ‚ olim Byzantium vocitatam, veterum alumnam Imperatorum,
& orbis dominatricem , tumentis animi cum ímpetu, terrellril marinaque obli
dio-ne aggrellus ell; mœllamque urbem, a Chriliianis regibus auxilia mendif
cantem , ab omnibus tamen dilcrimini & everlioni dereliétam, armis Gt inlultif
bus continuis, adeo vexavit , ut ¿t muliebris lexus, delenlioni adhaerere co»
geretur. Sed quid proluit Graecis ‚ tam innumerabiles contra holtes , impa
rem extendere manum‘.2 cum Caelar iple, novo expugna-tionis genere excogi
tato , cuniculos & lollas lubterraneas egerere faciens, illis inlidias tendebat',
marique, tum catenis , tum ponte juncto, ac turribus ligneis eo ulque ereélis,
ut muros urbis , qui altillimi erant ‚ excederent ‚ illarumque de lummitatibus ,
Turci, omne quod in urbe ad arma movebatur, imbribus lagittarum denlillimis
ellendebant, adhibito- prœterea, machinarum ac tormentorummultiplici. &‚ in.
Sfïipt. Rar. Hung. P. l. Uц Vir l
338 IÍ.M.]oA.DETHwnocz
vífœ magnitudinis genere, muros illius, prœeipitem per ruinam, diílipari fa
ciebat. Mœnibus tandem illius, in magna parte, humotenus proůratis; Cœ
far ipfe, cunéìum Гите expeditionis robur, ad invadenda urbis ejuldem interio
ra, nimio tympanorum 6r tubarum in fono, movit, ac рой quartum & quin
quageíìmum obíidionis ejufdem diem, urbem ipfam, fumma vi & extrema pu
gna cepit. Ac illius Imperatore, in ipfo hollium ingrefl'u, multis vulneribus
confofïo pariter 6x exrinélo; omne quod in illa pulchrum reperit, divinum pa
riter & humanum, fœdas Turcorum per manus, direptionì dedit; optimates
illius captos & ûbì adduéìos, fœvus princeps, milerrìme jugulare, fepulchra
fanéìorum evertere, éz illorum reliquias, marinis aquis immergere fecit. Quis
tantœ urbis cafum , tantopere deñendam Chrillianœ religionis calamitatem , tot
tantaque, ab holle rabido, in facra atque profana, in viros ac mulieres, per
immanitatem ac fcelus pafïìm patrata facinora, pro merito rei, vel verbìs ex
primere; vel lachrymis profequi, aut narratione perftringere valet?
s .__-_ l L _ î

C A Р U T LV.
.De Olg/idione caßri Nandoralben/ìs per Садит Turcorum _15130.

Morabatur Rex Ladislaus сайте in Budenli , & annus Domini MCCCC'L V.

volvebatur; cum Cœfarem Turcorum Mahumetem , regno Hungariœ
ìnú'alionem minari , 6r quam primum caßrum Mndoralberg/ë expugnare velle,
auditum ей. Haec fama, non folum Hungariœ plebem, verum etiam cunélas
vicinas regiones, & quali omnem Chriflianìtatem, magnas involvir in curas &
cogitationes. Conßantinopolitanœ enim urbis truculenta expugnatìo , totius
Catholicœ plebis ferebatur ante oculos , cunëtifque terrori non modico erat.
Ipfe ñquidem Caefar Turcorum, habita in Grœcis viéloria, quali alium homi
nem indutus, ambitione & fuperbia altiori tumefcens, magni quondam Alexam
dri Macedonum triumphalia ad ipfum гейше tempora, arbitrabatur. Fertur
enim dixiíTe: unus Deus долинами in сей: : competens di, ut или: tantum princeps
dominetur term'. Hi rumores, cum а?! Regem Ladislaum delati Гит, тох ju
venis princeps intime expavit; & Comes Ulricus, Almanico qui ducebatur
bellicae virtutis animo, quique fuis Regem coniiliis dirigebat, non minus tur
batus ей. Non ergo regni de tutela (шагают, & пес ad obviandum bolli
arma pararunt: fed velut rumorum ignari, unius noélis lub tenebris Budenlì
de
 CHnoNchHUNGanoRUM. 339
de caltro exeuntes, in Wiennenfem civitatem , via immorata fe contulerunt;l
& Budenfe. caftrum, irreclufum , plus quam medium per menfem, debita line
cuûodia ftetit , dietenufque horrenda adventus tanti 1101115 crebrefcente fama ,
illius in contrarium, ad arma movebatur nemo. Tandem fubfequentis aeftatis
ea parte adveniente, cum fegetum fpicae, virentibus produůae ex cefpitibus,
jam procrefcebant, Phœbufque , fuum geminorum per campum moveri faciebat
currum: cum videlicet prœfatus Caefar Turcorum, horrendo & multiplici bel
lico cum apparatu, ac millibus Turcorum , ultra quam quatuor centenis, ca
ñrum Nandoralbenfe
­Innumerabilium praedictum, terribili
ergo cernebantur, oblidione
altis caftri circumquaque
de mœnibus, adorfus elt.
culmina tentoriorum
longe lateque circumadjacentes campi per planities, extenforum: hoftis vero
multitudinem , vifu comprehendere poterat nemo. Multas prœterea naves,
marinarum navium ad inftar fabricatas, ipfe Cœfar adduxerat; & his quidem ,
Danubiì & Savi Humina, fecus idem calirum decurrentia, adeo munierat, ut
ad ferendam caltro eidem орет ‚ navali officio uti valeret nemo. Ingenia
quidem , ac machinas , & tormenta , tot, & tanta in quantitate , qualis &
quanta in nullius caftri deůruéìionem, aliquando comparata fuiffe, credi pof
l'unt, juxa caltrum Cru/bruce, mira agilitate conliata; propter fui enim magni
tudinem, longinquis de partibus apportari nequiviiTent; maximis cum labori
bus adduxerat. Quœ tandem , ea parte caftri, qua campum refpicit, appo
lita; alia ex illis, folidos cañri ejufdem quatiebant muros, alia vero, altum
in aerem, lapides magnitudinis modii excutiebant; & hi quidem deorfum, ca
1111 intra muros, formidolofo ímpetu cadentes, omne vivens quod attingebant,
ad inltar fulminis , fubita morte extinguebant. Tonabant ergo die noëteque
crebrius excuffae machinœ; ac terribiles illarum tonitus ufque ad civitatem Ze
gedienfem, & aliis circumquaque, plus quam ad Hungaricalia viginti quatuor
milliaria, audiebantur. Nihilominufque, continua fuccenlio ma'chinarum ,
fumum eructans afiiduum, nobilem folis jubare rutilante aerem, denfa nubium
caligine obumbrabat; advolantefque aurœ, fulphureo mifcebantur fœtore; &
nec fervidus œñatis dies, neque 1106115 оЬГсига caligo, oblìdentibus Gt obfefïis
quieti erat, ut iron omne tempus, funebri decertatione expenderetur. Rue
bant tanto ex impulfu, nobilium turrium culmina; diiiipabantur parietes, &
alta mœnia , hominem cañrumve tutantia, humo tenus liernebantur. Quid
amplius dici poteft? nili quod obfefïi, intima mortis formidine perculïi, diem
tantum expeéìabant extremum. Cunéias regni per partes, tam acerbœ tamque
potentis obiidionis fama ferebatur: Hungariœ ramen Domini», quadam defidia,
Uu 2 qua
340 Дым-301.11}: THvrnocz
'quali gravi fomno laborantes, periturae arci, armorum auxilium ferebant mini»
me. Adiit tandem hoc tremendum oblidionis genus , vir inhatae virtutis в:
militiœ, dominus Comes Biztrienlis fupradiélus; modico , ad decertandum
cum tanto holle, llipatus milite. Conf-luunt Hungaricae plurimœ , per diélum
Fratrem Joannem de Capillrano cruce fignatœ gentes, pro Chrilli nomine pu
gnaturae: & de partibus Polonicalibus, cruciferi quali trecenti venere. Qua
propter ipfe Dominus Comes, quamvis, ut fupra diélum ell, cura guberna
minis exutus fuerit: tamen., affueta in illo agente llrenuitatis virtute, fullinere
non valuit, quin hollem adoriretur. Viam ergo quaelivit, qua hollium naves ‚
а decurfu fiuminum praediclorum removere , oblidioneque laborantibus, armo
rum praelidium ferre , polfet. Conquiliti tandem navibus, illas militibus ar
matis, & cruce lignata gente, limul oneravit; tandem , per liumen Danubii,
hollìles contra naves milit. Propter quod uterque hollis, navali jungitur cer
tamine. Ingens exuberat in Turcis clamor; & Hungari quoque vocibus altis ,
Dominum lIefum pro auxilio invocabant. Via igitur ad fugam utrique holli
demta , acerrimum committitur bellum. Feruntur hinc inde , altas Danubìi
per aquas, utriufque partis naves; & multi ex illis, mortalibus fauciati vulne
ribus , cadentes , ibant in profundum: tantique fanguinis ex elfulione, clara
danubialis aqua , immenfae caedis , cruenta ollendebat velligia; & recentibus
pugili de utroque pifcibus, efcae parabantur. Tandem, longum belli poll la
borem, vicerunt Hungari; acriufque irruentes in Turcos , naves eorum, fer
reis junrflas catenis , diffecantes, vehementes fuccenderunt in flammas. Quod
pollquam Turcorum Cœfari innotuit, dixílfe fertur: jam gravius no/lra potiemur
щитам. Dominus vero Comes, navali in certamine, gloriam viéloriae ade
ptus: >Inox callrum adiit, & Capitaneos illius jam mente conllernatos, & prae
ter mortem, nullam aliam fortem expeélantes, confolatus ell. Quid, inquìt,
territi ejlis? an jòlum num` ‘vidi/lis Turcos ‘l Hi fait illi, quos fœpius fuga'uimus;
nryilue interdum fiigimus ante illos. Car illorum ajpeŕlas , quos multotiens 'vidi/lis,
‘vos turbat? Nonne arma д pires illorum experti e/lis i’ Confida'nus igitur, ßliol.",
in Chri 0, pro eujus nomine, erebrius no/lrumfiidimusjanguinem; 69 шт illius no
_Ilroque ho/le, eo fortius deeertemus. Nonne Chri/lus mortuus ejl pro nobis? fas nos
quoque moriarnur pro illo. E/lote ergo animo con/fontes, б” jbrtes in bello. Timi
dus, ut uqßis, ¿jl lio/lis. S'que Deus nubi/lum jiœrit, dejheili tonteri potfß. Nam
во mgl! 'vertere con/literair; fa' illam in fugam labi, {кушетке in patriam тает,
поп pudet. Quid amplias ed ¿ißrendum? rum hat 6° vos tentußis, meo fab dudu,
longo belli tadiafi'rentes.
Per
 l

Canonica HuxGanonu'M. ­ 341

Per haec itaque, & horum plurima verba, perque fuam praelentiam,
dominus Comes , non m-odicœ illos animolitati reliituit. Firmavit infuper ca
q -ftrum novo milite; cruce lignatam quoque gentem plurimam in illud introdu
xit: & сит popularis ellet conditionis, armaque vertere внёс ignara; Domi
nus Comes & illos , in quantum potuit, bello adaptavit. Audieratante hœc
Caelar Turcorum praediclus, quod genitorfuus Amrates, dum viveret, lub eo
dem caftro Nandoralbenfi, leptem menlium conlumlillet oblidionem, & eodem
potiri valuillet minime; ac abfque victoria, cum dedecore, defub illo receliillet.
Quapropter idem Caefar Turcorum , allantibus libi fui exercitus duétoribus ,
ipfum genitorem luum, vituperamine non modico allecit; leque idem caltrum,
dies per quindecim, expugnare poile dixit. Quem cum Wayvoda Natuliœ,
luorum fupremus Wayvodarum, le lic jaciantem audivit; impetrata prius gli
cendi licentia, ad verba illius ita refpondit: Maxime Серп, joeundurn aliquid,
‘ue/lne щипал: in prœfentia , me тете expediret: timeo tornen, ne in poffernm rei
exitus, те ue/lram afud clementiam redarguat; ac zamen faire debernus, Hungriros
ipjôrum eaßra , gravius cedere , quam Gratos. Cum igitur jam nobilium culmina.
turrium dejeéla, mœniaque in magna parte humo tenus prollrata jacerent; ac
valles & follae caftri repletae, & terrae adaequatae ellent, ita ut hoftis irruptioni
nil penitus obilaret; & praefcriptus quintus decimus dies praefatae obiidìon-is
eluxillet: mox Caefar ipfe, adhuc rutilante aurora, cunélam gentis fuae multi-I
tudinem , pullantium ­tympanorum tubarumque hinc inde refonantium in voce,
commovit; lurioloque in ímpetu , idem caltrum aggrellus el`t , ac cruentam
per caedem, illius penetravit in medium. Hungari vero , licet tanto cum ho
lte ipfos congredi impar fuerit: viribus tamen fe defendebant totis, auxilium
que Domini `Ielu faepius acclamantes, holtis inl ruinam acriter inlillebant. In
liauratur ergo mortale bellum; Gx caftri decertatur in plateis. Cadunt hinc
inde multorum cadavera interfeétorum , multoque ex clamor-e, ac innumera- '
bilium enlium ex tinnitu, ingens in aere confufio reboabat: & laepius utríque
holles, tum ille, tum ille, terga dare coguntur. Aderat & Frater Jaanaes de
Capi/imno. Hic velut in ecftali politus, & ceteri Fratres cum illo humo tenus
provoluti, levata ad fummum auxilium mente manibulque, & oculis in cœlum
defìxis, gemebundi orabant; & сит propheta quidem dicere potuillent: leva
fvi oeulos meos in montes, unde ofniet auxilium ты. Dominus vero >Comes Biz
tricenlis , hic minis , hic , ut pugnarent , inllabat monitis. Мима quoque
Zilagy, Capitaneus, & Ladislaus de Kani/21, juvenes militari virtute praellan
tes, & acies armatorum , quas Dominus Comes adduxerat cum illis, nec non
‚ Uu 3 &
 '342 II.-M.]o.&.DETHnowcz
& agmina cruce fignatorum , dirutis ñantes caFtri in parietibus, atrociter pu
gnahant. Jam Turci fœpius de сайте expulfi, & rurfus dirum per certamen
in illud ingreñi , Hungnrìs potentiores erant. Jam plurimae domus in cañro
fuccenfœ, vehementes eruétabant Hammas. Jam Cœfaris vexilla , in lignum
viéìoriœ, plurima , caítri in mœnibus elevata , tenebantur. Jam Hungari ,
omni fpe refiñentiœ deitituti, retrocedere, fr quo erat, cogebantur; crudefce
bat enim unicuìque, imminentis mortis afpeéìus. Tandem, cum fugam , falu
tis ñbiropem ferte poíïe nullam; fed tanti difcrìminis, folam mortem effe re
demtricem , confpexerunt; rurfus nomine Domini Jefu altis vocibus invocato,
armis coaptatis, & clypeis junéìis, fortiori, ut poterant, cum impetu, irrue
runt in hoñem. Funere ergo renovatur certamen; multi hinc inde fanguinem
íimu1& animam fundunt. Nec abeû auxilium Dei. Nam mox cuneta Tur
corum agmina , tam Тонет ‚ tarnque animofum Hungarorum per impetum ,
turbata, verfa Гипс ‚111 fugam. Hungari ergo, animofitate refumta, & quaíi
novo potentiœ fpiritu, cœlitus adjuti; in ore gladii perfecuti Гипс illos , tam
diu, donec шпаге machinae ceteraque tormenta , per illos cañri ad ruinam
adhibita, fuorum Гипс nudata cuûodiis. Propter quod Hungari, omnes, quas
Turci confìituerant munitiones, igne fuccenderunt, fortiufque clavis ferreis, ad
immittendum ignemAapta machinarum clauferunt foramina. Nec ergo diei du
'rante luce, ceíïatum ePt a bello; fed illud, quod prius cañri arcìis in plateit
agebatur, lato poíiea in campo, interim, donec nox fuperveniens, utrumque
t hoñem fua disjunxit caligine, multa cum feveritate extitit continuatum. Qua
liter autem Cœfar ipfe, profundìs ejufdem noéìis fub tenebris, сайт defub eo»
dem , fuga lapfus íit , pro comperto habet dicere nemo: ad laudem tamen
Dei, 6r Cœfaris ejufdem confufionem , fuñicit, quod cunéiis bellicis fpoliatus
apparatibus , omnibufque machinis , & ceteris tormentorum generibus, quas
«Sz quae illuc advexerat, relicìis; immenfam fuae gentis рой cœdem, propriam
in patriam rediit. Sed & in pofterum, hujus caftri memoria, per quempiam
fui in prœfentia facta, grata fuit ei nunquam. Quidam ramen, de ejufdem
vC'aefalris fuga, ita dixere: quod videlicet ipfe Caefar, fervente atrociori bello,
dum fuos ad certamen совете: ‚ fagitta in pectore fuiíTet vulneratus, cecidifï'et
que mox femivivus; ac fui eum rapientes inter manus, fua ad tentoria detu
liITent. Ubi autem ad noctem ventum fuifTet, Turci, & Natuliœ Wayvodam ,
Gt potius cunétos ipforum optimates, bello confumtos, feque maximam ñragem
accepifi'e, & ipfum Cœfarem , velut exanimem, vix palpitare profpexiffent;
зета, ne inane facto , per Hungaros adorirentur, Гагат iniffent, Cœfarem
- que
 CrraoNrca Huucanoauia. 343
que fecum deferentes, ne idem ex itineris Iaboribus magis gravaretur, ex alia
parte caltri eorum, Sarno vocati, condelcendillent. Cumque ibi Caelar iple
ad le redillet, ac ubi jam ellet? interrogallet, illi quoque eidem locum deno
tallent, dixillet Cœlar: Et cur aut qualiter ad hun: locum devenimus? лета: jir
mus, inquiunt, per Hungaros, f5’ Natalia Wayuoda, ас qua/ì omnes tui exercitus
диатез, interfèflißmt; nos quoque magnam accepimus flragem: ae quod majus aß,
tuamjêrenitatem , potius mori quam vivere, jiljpicabamur. Fugimus ergo hunc иди:
ad locum.
Et cum rurlus, li etiam machinœ & cetera ingenia ibidem dereliéla
ellent, Caelar quaelivillet: illi quidem, omnia ibidem remanlille dum relpondil
lent; Caelariple, mox intima cordis amaritudine exacerbatus, dixillet: ojer
te mihi venenum, ur gußem, 8° moriar potius, quam cum dedeeore, тент reoertar
in regnum. Tali igitur exitu, Cœlar Turcorum , lub caltro Nandoralbenli, cum
Hungaris prœliatus ell; & qui tumida mente, fuperboque oculo, lolus cun
élo terrarum orbi dominari volebat, judicio divino, rullicanam per manum,
quœ potius larculum, quam arma traétavit, deviélus ell; & qui multarum
tubarum, multorumque tympanorum in fono, admodum lœtus venerat, triliis,
noélis lub lilentio, turpiter fugit.
\
а

С A Р U T LVI
De Obitu Domini Joannis de Hunyad çamitis Biztricen/is.

Рой hœc Dominus Comes Biztricenfis, qui tot tantolque, Газе juventutis
primaevo a tempore, bellorum exegerat labores, nondum leneélutis веса
te demolitus; led continuo armorum gellamine, curarumque directione fatiga
tus, & viribus exhaulius; ibidem œgrotavit: paucilque diebus ipla aegritudi
ne laborans, tandem in oppidum Zemplen delatus, in recommendatione prœf
fati Fratris Joannis de Capilirano, viri Dei, luo Salvatori fuum rellituit lpiri
tum. Oritur ergo planétus magnus omnem per Hungariam; & quali cunc'ta
chrillianitas, nimio dolore turbata oit, dum luum propugnatorem vita funélum
elle audivit. Nam &a1ta in caelo lixa ejus obitum lidera praenuntiaverant; ~
admirandum liquidem lublimi in œthere lidus comatum, ejus ante lublationem,
apparuerat. Iple etiam Cœlar Mahumetes, quamvis per eundem dominum
Comitem, prope luam ante mortem, delub caliro Nandoralbenli
A praedicto
fu
 344. >Il.M.JoA.DnTuwnocz
fugatus fit: cum tamen per Georgìum, Rafciœ Despotum, eidem Cœfari pro
conlolatione', mors iplius domini Comiti-s nuntinta ей; СгеГатет eundem, de
Íixo capite, longam per horam fubticuifle, feque, quamvis ei inimicus eHet,
fublationem ejufdem condolere; «St feculorum ab initio, hominem fub princi
ре nunquam talem Гите, ad nuutium dixilfe perhibetur. [йе homo, quam
quotidam Solon, Crœfo Regi Lydorum, omnium Regum ditiíïimo, percon
tanti, primam negavit beatitudinem; cunóios nollri aevi inter mortales, folus
шт. Nonne velut Tellus, hom-o Omnium Athenienlium prœñantiíìimus, quem
Solon Crœfo, vifis illius thefauris, in beatitudine antetulit; liberis, de qui
bus erga omnes fpes optima habebatur, a fummo rerum Conditore provifus
ей? Nonne & vitam, multa undique Тата: gloria redolentem, traduxit? obi
tulque illi perfplendidiliimus, tanquam ipl'r Tello obtigit; cum tanto Caefare de
viéìo & fugato, magnifica viéìoriae, quam femper appetebat, fu'n laude, tri
umphi dulcedine nondum fuis e faucibus lapfa, bono cum nomine, diem c1au~
fit extremum. Cujus tandem corpus, ubere fuorum in Беги, ad Albam trans
iilvanienfem delatum, honorifice extitit tumulatum. Obiit autem ipfe domi
nus Comes, millelimo Dominicœ Incarnatiouis íimulque quadringenteiimo Гех- ‹
to anno, virgine fuo aethereo folem hofpitante in cubili. Quem cum prœfa
tus Frater Joannes de Capillrano, ultimis refpiraminibus laborantem, intuitus
ей; рой illius recommendationem Deo faélam, hoc flebile carmen d'ixifle fer
tur: Salve aureola саги, „еще corona regni. Extmŕ'ia es lucerna Orbis. Heu.’
aai-rupzum ¿Il Летит, id’ quod iwicere jperabamus. Nuna ш, деото z'nimico, re
gnas сит Deo, E3“ triumphas сит angelis, о bone Joannes! Erat quidem dominus l.
Comes, homo mediocris ñaturœ, magnae cervicis, crifporum crinium, colo
rem nucum caltanearum fervantium, magnorum oculorum, fereni intuitus,
rubicund-ae faciei; & in ceteris fuis membris, tam competenter, tamque or
nate di-fpolitus; ut inter mille, ejus principalis agnofceretur perfona. Duo ei
erant nati, ad quos ,_ non modico deliderio, cuneta refpiciebat Hungarìa. Pa
terna enim merita, lios quemque amare cogebant; & non minus virtutem na
turamque paternam, in hos delcendere fpeétabant. Horum in ordine genitu- ‘
rae major ‚. Ladislaus vocabatur, genitori in ñatura haud diíïimilis , virtute quo
que militari, & moi-um honeíìate, liberalitatifque humanitate, juvenis, cunóìos
fuos inter eoaetaneos, praeliantilïimus. Junior vero Matthias, paternae fublationis
in difbus, nondum armis folutus erat de puerilibus.Y Hunc genitor, dum vivebat,
intimo cordis amore amplexabatur; hun@ à œtatis fuœ agilitas, Omnium in ocu
lis commendabattcunéìique illum intuentes , magnum eum hominem futurum
'praefagiebant.. ­ CA.
 CHnoNICAHUNGAnonUM. 345

С А Р U Т LVM.
De Obitu Fratris joauuis de Copylr'auo.
t, qui mutuum, vita ipiis comite, in Chrifto amorem confovebant;
hi, nec in faevientis diro examine mortis, ab invicem funt feparati. Nam
& prœfcriptus vir, catalogo Sanétorum condigne adfcribendus, Frater Joannes
de Capißrano, prœfato domino Comiti Biztricenli, iincera charitatis junétus di
leótione, poli decelfum iplius domini Comitis, non multos fub fole dies du
xit; aftrale magis, quam terrenum, peroptans atrium inhabitare: fpiritu ad
caelum evolante, humo, de’ qua conditum erat, divifum ab anima, fuum refü
tuit corpufculum. Quod in clauftro Fratrum minorum de obfervantia, quo
rum fub habitu & ipfe vitam fanéti Patris Francifci imitatus е11, 111 oppido Vy
lak fundato, debita conditum fepultura; innumeris claruit miraculis, clarere
que non delinit, diem ufque in praefentem. _

C А Р U Т LVIII.
De Reditu Regis Ladislai in Hungariam, б" Comite СИМ in cajlro
Nandoralbenß decollato.

Porro, cum tantœ viétoriœ fama, longas mundi per partes diffufa, cun
éìœ Chriftianae religioni gaudio effet; praefatus Rex Ladislaus, dum
Caefarem fugatum, dominum vero Comitem vita exceliilfe audivit, mox in
Hungariam redire ftatuit. Inter haec comesCiliœ Ulricus, dudum conceptam
in quondam dominum Comitem Joannem invidiam; qua via, illam, defun
¿to patre, in illius 111105 parturire poffet, multo fuœ mentis in fervore revol
vebat: Cogitabat enim, eofdem juventutis mente duci, & eapropter, fuas
per inlidias, eo citius illos fubvertere polie arbitrabatur. Nam ipfe comes Ul
ricus, dum omnium hominum efiet ambitioiillimus, fuperbiaque, humanam
{ирга naturam tumidus; aegre ierebat ante hœc, dominum Comitemjoannem,
regni Hungariaev gubernamine рыла. Hunc quidem titulum , confanguinitatis
jure, libi fupra omnes competere judicabat. Alia vero caul'a invidiae exhinc
orta erat; quod ipfe quondam dominus Comes Joannes, ea tempeûate; cum
adhuc gubernaminis fungeretur oflicio, a Romanorum Веге, pro non refh'tu
.Sfriptï Ref. Hung. P. I- Хх floue
 3.;.6 -II.M,JoA.DET,`HWRQCz
rione coronae & pueri Regis, pœnas exigens, in iplius comitis Ulrici, tan
quam eiufdem Romanorum Regis partem tenentis, fe ingefferat offenfam. Ter
tius quidem rancoris fomes, inter prœfatum comitem Ulricum, & diélos filios
Viplius quondam domini Comitisjoannis, exinde caufabatur; quod idem comes
Ulricus '‚ tum regium latus , tum omne, quod in Hungaria pingue, pulchrum,
& fuave erat, ea, quae ipforum juvenum comitum dirigebat manus, velut ho
mo ambitiofus & intime fuperbus, in fuam potellatem redigere laborabat.
Навес comitem Ulricum, mentaneis corrolionibus, intrinfecus non modicum mor
debant; haec ipfe ad linem deducere peroptabat. Fertur enim, quod dixif
fet: Ego Лот homo ille , qui hoi` canile linguugíum, hac de terra extirpabo. Non
latebat juvenes comites, Ulrici comitis venenata rerum direclio. Quapropter,
amara erga illum ducebantur recordatione; nec minus cunélum Hungariœ vul
gus, defpeélo illum intuebatur lumine.
' Elapfus ell tandem, fublationis iplius domini comitis Joannis annus;
tempul'que erat, cum aellas, autumno appropinquante, fuos ultimos propera
bat ad limites, cum Rex Ladislaus, & comes Cilia Ulricus, populari Almani
ca gente crucigera plurima llipati, navali 0111610, alta Danubii fulcantes, ma
gno cum llrepitu venerunt in Hungariam: & primo Budenfis callri atriis, dies
per aliquot inhabitatis; tandem ad oppidum Futhak denominatum, defcende
runt. Ell autem hoc oppidum campellrale, fecus decurfum fiuminis prœdiéli,
in comitatu Bárhienß, pingui in tellure, longe lateque plateatim locatum. Ad
hoc oppidum pollquam ventum ell, regio ex ediélo , foleunis ibidem totius
regni nobilium congregatio extitit celebrata. ` Et hac quidem congregatione,
­ multorum adventu procerum in dies crebrefcente, comes Ladislaus, qui Re
’ gis Ladislai levem animum, comitifque Ulrici metuebat inlidias, more pater
no, multo armati militis tutamine vallatus, ad Regem venit. Placuit poll
haec Regi Ladislao, callro inNandoralbenli, potentiœ Cœfaris Turcorum con
fpicere velligia. 'Pariter ergo Rex ac comites, Ulricus «St Ladislaus, illuc
tranlierunt; crucigerique cunéli, qui de Almania venerunt, navigio lecuti func
illos. Inter hoec hi, quibus regium patebat conlilium, comiti dicebant: De
ruis rebus male agitar : comes enim Ulricus , regium animum erga te peruertit, in
duxitque illam, ut tu eeterique omnes Hungari, oßicialatuum dignitatibus, quos hable
nus tenuylis, /poliemini, @D ведет dignitates , Teutonis , qui regiee 'voluntati ma»
gis quam Hungarl placent, loeentur, tuque quam primum de _hue ca/lro ejieiaris. Et
huir rez `/iqjlìeienti teßimonio di, quod hi Almani crueigeri; tantum ea de cau/21 liuc
addufíli ‚Дим. His auditis, juvenis homo, admodum perturbatus ell, ac cogi
f3
 CnnoNrcmHuNGAnonUM. 347
tabundus ubique incedebat; luique perluadebant, ut comes Ulricus, captata
femporis & loci habilitate, interliceretur. Continuatum ell occultum fuper his
rebus conlilium, ¿t regni ex proceribus multi, quos limilis cura mordebat,
hœc ita fieri laudabant. `Iuvenem ergo hominem, magna audaciae virtute fer
ventem, qui effrenum juventutis fuae impetum vix continebat, crebris perlua
lionibus, grarde ad facinus impulerunt. Inliabant ejuldem anni dies, cum
inclytus Praelul Martinus, dudum humili tugurio lublatus de terreno, altafque
caelorum translatus ad manliones, dulcifiuum mullum, boni laporis vertebat
in vinum, & dies lunœ, fellum ejuldem Sancli Martini lublequens, orta eli;
in qua comes Ladislaus, fummo mane, polt repullum per lolis radios ejul
dem diei diluculum, domum, ipli comiti Ulrico, сайта in prmdiâo, pro ho
fpitio aliignatam, pariterque & ipfum comitem, pro habendo, ut fertur mu
tuo colloquio, adiit. Sed о inimica fatorum feries! о longa per tempora,
pectoribus in initimis, caecis alimentis nutrita, fceleratillima invidia! quae quam
primum in anguem noftrum veterem tranlvertens holtem,~ noftros, locorum
de amœno & alto vertice boni, protoparentes dejicere fecifti, & quœ utrorum
que comitum corda , tanto inundaveras rancore, ut alter alterius, abditis ap
petitibus, intime anhelarent in necem: quœ tuis volvuntur in imis, tunc pa.
tuit, cumÍ ambo comites, Ulricus, fcilicet & Ladislaus, una eademque teéti
domo, poltibus claulis, colloquio mutuam verlo in iram, primum verbis mi
nacibus, tandem radiantibus decertantes armis, alter in alterius madidarunt
cruore enfes. Dum autem ante olìium llantium, iplius comitis Ladislai lide
lium , ad aures , intrinleci rumor belli delatus eft; in tardi dilloluto domus oliio,
caufam dubii lcrutantur rumoris. Cum igitur comites utrolque, bello infuda
re viderunt: Inox eduélis enlibus, irruerunt in comitem Ulricum, fe, _fuorum
virium omni cum virtute, defendentem, llraveruntque illum, frameae iélu,
in pede graviter vulneratum; ac tandem proliratum, ibidem decollarunt. Quan
tus autem , Regem baronefque regni, & Almanos Regi annexos, ibidem con
cullerit timor,"'quantave formidine, intima ipforum trepidarint vilcera; dum
enfes nudos , fanguine tinélos humano, caliri per plateas radiare viderunt, ipfl
fenlere: omnes enim, idem poculum, quod comes Ulricus bibit, fe bibere co
gitabant. Fuit autem comes Ulricus, homo condecentis proceritatis, in vultu
que & corpore condigne.dilpof1tus, macer facie, aetate quinquagenarius vel
citra , jocundus, & ас1тос1ит venereus; crines ornabat, & ne barba apud ama
trices aetatem confunderet, illam radicitus evellere laciebat.

Xx 2 CA
 348 II.M.J0A.DETHWR0CZ
—-— f Í

САРЮТ EAX.
De Venia per Regem Ladislaum jîtper morte Comitis Ulrici Comin'
Ladislao data.
.
Peraâta tandem hujufmodi mora, сайте Nandoralbenñ in praediéto: Rex
& comes Ladislaus, ceterique barones, comes fcilicet Palatinus, Ladis
'laus vocitatus, Michael Orzag de Guth, Paulus íilius Bani de Lyndwa, janito
rum regalium magiltr'i, 6r aulici regiae majeftatis, procerefque regni quam
plures , qui regiam frequentabant curiam , cum illis, verfus calirum Themesi
war, fuum Hexerunt iter. Eli enim calirum hoc , Hungarico in agro prœcipuum,
partibus regni in inferioribus, ad littus alvei rThemes, in loco fatis amœno,
celebri munimine œdiñcatum. Cum igitur callrum ad hoc appropinquatum
е11; Comes Matthias, & Domina Elizabeth genitrix illius, in lignum lucctus, 11111—
lationis diéii quondam domini Joannis Comitis, nigris amiéti 110115, Regi ve
nere in occurfum. Induéto ergo 1110 fublimia cal'tri ejufdem in palatia, ex
cellenti illum , ut regiam decebat dignitatem, hofpitio tractavere. Ubi & ip~
fe Rex Ladislaus, prœdiétis fui regni baronibus, ad utrumque latus fuum {ian
tibus; comiti Ladislao, ad veniam prolìrato, temeritatem, quam in occiden
do comite Ulrico, ejufdem Regis, ut dictum е11, confanguineo, commiferat,
expiavit .& indullit. Et ne Rex ipfe, apud comitem Ladislaum, quando
cunque, de exigenda mortis fraternae vindióia, fufpecìus haberetur: 111101
que comites, Ladislaum fcilicet& Малыш, ñdeli fub juramento, fuper Sacra
tiílimo Corpore Chrilti prael'tito, in fratres adoptavit; eodemque lub juramen
to, nunquam futuris in temporibus, aliquam talionem, comitibus ab eifdem,
ratione prœvia fe exigere velle, fpopondit. Et in tarn gloriolae fraternalis ado
\ ptionis lignum, ambos comites, lugubri veftimento, quod paternae mortis` in
‚ memoriam deferebant, exui `1111111, ас eofdem, propria [на рго perfona, ru
bea de purpura farcitis vefiibus, amicire fecit. Sed о vel'tis inamabilis, ro
feo defuper vernans rubore! dum intrinfecus marturinœ, quibus fubduéia eras,
vulpinas poltea transfiguratae fuerunt in pelles. О altutus, 6r ab omni bono
homine refutabilis, fraternalis contractus. Heu & evitabile, bonaque indig
num memoria, per te Regem , (прет tam caris, tam excellentibus, tamque
fandiliimis, & tam metuendis reliquiis, juramentum prœlìitumj Heu infandum
fcelusl dum antiquitus divorum Hungariœ Regum, quam tu tuum obfervalti juras
` men
 Canonica HUNGartonuM. '349
mentum, limplicis verbi promillio, lirmius extitit oblervata. An tuae dilpen
dium vitae , tuum per te ruptum Sacramentum, tibi non pepererit, dum per te
prœliiti juramenti dies ultima anni primi non prœteriit, divina ultione, regnis
pariter & vita excellìlii. ы

С А Р U Т LX.
De Vindiůia , per Regem Ladislnum , a Comitzirus Ladislao б' Matthia exaßla.

His itaque ferie prœnotata , inter Regem & comites, peraétis , Rex & co
mes Ladislaus, venerunt ad Budam ; cum gaudioque ibidem manebant.
Comes enim Ladislaus , regio ñdens in juramento , ad Regem recto corde
erat. Omnem quidem indignationis ardorem, lì quem Rex contra eum, prop
ter mortem comitis Ulrici, concepillet , extinétum lore arbitrabatur. In co
mite praeterea Palatino Garenli Ladislao fupradiélo, cujus filiam `, adhuc viven
te patre , in conlortem ducere dilpoluerat ; hac in re , fpem non modicam fun
daverat. Cogitabat enim, li Rex adverlum eum in iram excitaretur: Palati
nus , qui Regem dirigebat , illum compelceret, ipiique adjumento lieret. Hac
igìtur lpe , comes Ladislaus deceptus ; cum Regem continua erga ipfum vide
bat duci benevolentia , illius de malignitate lulpicabatur nihil. Sed quid ei pro
fuit , in comite Palatino conlidere ‘i’ cum iple Palatinus , comitis Ulrici de ne
ce , qui ei avunculus erat, magis quam Rex Ladislaus, crudelem exigere al
feétabat vindiélam.- Iple ergo comes Palatinus , & Paulus Banfi, plurelque,
qui potius adulationibus , quam armorum directione Regi lerviebant, ас omnes
illi , qui in patrem iplius comitis Ladislai conceptum rancorem, illo vivente,
evomere nequierant ; ad exigendas, a comite Ladislao , facinoris ejus pœnas, `
crebris perlualionibus Regem fatigabant. lnquiebant enim : Tu Rex es ; Ö’
illum шпал jequitur Hungaria. Hic proeerum nulgique favore щит, Мс vire,
in comite Ulriro , conjanguineo tuo , шит ad latas hte: fecit. Timendurn e/l ‚ ne
prießimtuojiis homo , de tua per/ima idem faeiat. Rex es; [ed interim Hungaria in
regno non regnabis , dones i12/‘e lirpervi'uet. Motus ell crebris perlualionibus,Re­
gis Ladislai juvenis animus ; parvaque fcintilla , quae in vindiétam necis prae
fati comitis Ulrici, in peétore ejnldem Regis , velut in oblivionem demerla ,
vernabat; crebris perlualìonum llatibus ardere cepit. Cum ergo Regis ani
\ mum, iplorum votis inclinatum comperunt; quaerebant opportunitatem, uncle
. , Х x 3 fuis
 950 II.M.}oA.nnT1?wnocz
fuis optatìs eo celerius potiri valerent : timebant enim , ne inlidiœ, per ipl'os
in occulto conliatœ , detegerentur. Inter haec annuntiatum eli , Turcos, re
gni conñniis irruptionem minari. Quapropter comes Ladislaus , paternam
volens imitari naturam , plurimum militem llipendiarum , partibus regni
Hungariœ de fuperioribus , ulque ad civitatem Pellhienlem conducere faciens:
а Rege impetrata recedendi licentia , Turcis occurrere parabat. Illi vero ,
qui de comitis Ladislai adverlis gaudebant , Regi, ne illum pateretur abire, an
tequam comitem Matthiam , loco fui, in curiam Газе majeliatis advenire faceret,
incelTanter confulebant. E contra: & comiti Ladislao fuggerebant, dicentes:
Si tibi a Rega difcedere 'uoluntas ffl , antequam Regi valedixeris , iube ad Regem
тат ‘venire germanum. Liset enim, ut alter vcßrum , femper regium latas` comite
tur. Tu quoque, regie majrjlatis in curia, tui germani rebus Да ferie тугая,
аЫге poteris: ö’ ß quandocunque , te отпад, apud Regem quipiam tibi contrarium
moucbitur ; germanus tuus, influe сит illo , Шил! planabimus. Et hac quidem lub
alìutia , inlidiarum artifices , utrolque comites , opportunius circumvenire le
робе l'perabant; nec illos eorum felellit opinio. Nam l'tatim, pol'tquam co
miti Ladislao , his in rebus, regia declarata eli voluntas ; ille infcius inlidia
rum , immemorque, quod pater illi dixerat , ut caveret , ne limul cum ger
lmano , aliquando domus regiœ inter limites clauderetur: antequam abiret,
comitem Matthiam illuc venire voluit. Quod pollquam Dominee Elilabetb,
genittici eorundem comitum, innotuit, mox expavit; в: quali futura prœfciens,
ne comes Matthias interim , donec frater ejus regia in curia converfaretur, illuc
acceleraret , inllabat. Sed quia fata ,ü luarum leries rerum, bonos vel malos
ad exitus trahunt; comes Matthias, fraternis mandatis potius, quam mater
nis interdiélis parents , a matre cum lachrymis dimilïus , venit ad Regem. Ge
minis igitur fratribus , curiœ reglœ intra ambitum exiftentibus , tempus inllabat,
dum lcilicet quadragelimale jejunium ; Гс oblervantes , fuum devexerat prope
ad medium , & feria fecunda , proxima poli Dominicam Осип, claro lolis ra
dio illulirata, meridiem conliituerat :> cum comes Ladislaus, regium ad collo
quium vocatus ‚ Ladislao de Gara, Palatino {всего iplius , in quo ipl'e, ut
dictum ell, intime conlidebat , caulam calamitatis ejuldem profetente, prœlen
tibus Paulo lilio Bani, Joanne Izkra, Benediëlo de Thurocz, ё: quodam Almano
Lombar-ger vocitato , ibidem , regia in domo extitit captivatus. Comes vero
Matthias ‚ de his , quae erga fratrem agebantur, inlcius lua pueríli innocentia,
nullam ei орет ferente ‚ in quadam domo , quœ ei pro holpitio , сайте in Bu
denli , delignata erat, reclulus eli. Ambo tandem leorlum ‚ pervigili lubjeëti
luut
 Canonica HUNdanonUM. 351

ь: funt culiodiae. Cum vero nox fuperveniens , ejuldem diei lucem commuta
.-.­El.aq» vit in tenebras, Nicolaus de Vylek, Wayvoda Tranlilvanus, lorica indutus, tan
tœ rei fpeéiaculi avidus , fuorum familiarium in comitiva , illuc venir; ad ca
llrumque Budenfe , ток йпсготШиз efr. Ilîe enim Nicolaus Wayvoda , co
mitis Ladislai calum non minus ardebat ; & necrejufdem in necem confiati con
lilii expers erat. Cum enim effet homo honoris cupidus , ¿it ambitione non mo
dica aeftuans, altoque parentum de fanguine genitus; quondam dominum co
mitem Joannem, Gr ejus natos, in regno , ac erga Regem , excellentiori no
mine & titulo uti , aegre ferebat. Ex hincque invidia erga illos ducebatur non
modica. Poltquam autem mox fubfequens dies in lucem dili`oluta eli, Dominus
Joan. Waradienßs Epi/iopus, item Зет/Здание de Rozgon , & Ladislaus de Kany
fa , viri egregii , in regnoque tum fanguine tum agrorum poffellione , virtute
que militari praeftantes, nec non Cri/par Bodo de Gyurgy , homo conlìlii {enten
tia non ultimus, Georgius quoque Modrar , magna rerum opulentia praeditus,
uterque Paulus Horwath, ac quidam Almanus Frodnohar denominatus, milites ar
morum directione inlignes , & alii quidam , qui per quondam Dominum comitem
`loannem , aut promoti, aut ab infamia educati, erga comites Ladislaum & Matthiam,
lidei familiaritate & amicitia ducebantur ; captivitatis funt affeéti calamitate.
Dum tandem, detentionis eorundem comitum , tertius dies vefperarum horam
peregilTet , & titaneus axis , occiduas appropinquallet ad horas ; comes Ladis
laus , judicis & juratorum civium Budenlis civitatis ad manus , ut capitis ple
éteretur pœna , allignatus, ac fub multorum cultodia armatorum , ante сайта:
Budenfe , in oppolitum atrii Fry/palotha denominati, deduótus pariterque ibi
dem decollatus eli. Contigit autem ejus decollationis in tempore, res non par
vo pro miraculo narranda. Nam cum ipfe comes Ladislaus decollaretur , &
`iam trinum fuae decollationis libi imprelfum рой vulnus, proftratus manibus ad
tergum ligatis , in terra iaceret; mox propriis in viribus ereétus , furrexit, fe
que, praeter praefcripta tria vulnera, in fua decollatione exacta , de jure am
pliori fatisfaétione non teneri, voce fatis intelligibili dixit. Tandem omnibus
círcumliantibus , rei ex novitate liupentibus, dum repente procedens , poll
aliquot palfus , vel'tem qua indutus erat , calcalfet, in faciem cecidit : licque
julfu quorundam adfiantium , quibus haec res cordi erat, reliduum decollationis
illius coniummatum ей. Sed heu dolor, heu mœltitia 6r heu quantas , hujus
comitis exitium, diligentibus illum ,’ peperit anguûias ‘.2 enimvero, vidilles Нип—
garos quali cunélos , nobiles fcilicet & rufticos , demilfo capite, confertis ma.
пиит extremitatibus , cogitabundos , quali gravi fomno occupatos , incedere.
Vi
352 II.M.JoA.nnannocz
Vidiffes 6: ,multorum per ora, recentia lachrymarum ilumina decurrere. Dici
enim poteít , quod li popularis Hungaricœ gentis tumultus , per crebras prœ*
conicas proclamationes , perque horrendarum inculïìenes minarum , fedatus
non fuiíTet : íique ipfe comes Ladislaus , congrua diei in hora , ad plateam
SanóìiGeorgii , ubi quondam triginta duo milites decollati extitere , fuo pro
exterminio eduétus fuifîet: ipfa plebejœ conditionis manus , illum [иге de di
fpendio vitae, eripuiílet. Multi enim гипс, pro vinearum cultu, in civitatem
`convenerant;
re, ultricefquetantaque
animas , erga illum vulnera
per mille añeétione ducebantur,
, in ut fanguinem
illius lvindiétam funde
eñlare , eifdem
non crudefceret. Et hœc fuit caufa, quare ipfe Comes Ladislaus , non in lo»
co alias confueto, & diei horam circa ultimam г extitit decollatus, Poftquam
autem decollatus ей, mox atro involvitur tegumine, pofìtufque in feretro, ad
.Effie/iam Sanfte Maria Magdalena: defertur :, totamque per noétem , vigiles per
excubias culloditur. Ac tandem prima aurorœ luce erumpente, in Ecclqßa Sa
natißìmi Сократ Chri/li, ubi prœfati triginta duo milites, quos quondam Rex
Sigifmundus ‚ fuae irœ in impetu decollari fecerat, tumulati jacent, omni exe
quiarum & fepulturae {ine honore , tumulatur. Fuit- autem ipfe comes Ladis
laus, ut diéìum ell , in ůatura patri hund diíïìmìlis, facie rotunda & fufca, cn'
nibus longis , cañanearum colorem imitantibus ‚ intuitu pius , humeris latus,
in armis ñrenuus ‚ fatís audax , & tam ad fuos, quam ad alienos benignus.

CAPUT Lm.
De VîndiEfa б' Guerris in morte comitis Ladislai in regno рант.

uid autem profuit tanti facinoris perfuafio, his qui juveńilem Regis Ladis
lai animum, ut juramentum tranfgrederetur, fuis confiliis perverterunt ‘ë
Si divino judicìo placuiffet , humanœ fententiœ idoneum fore videretur, quod
ipli, & non Rex Ladislaus , prœmiílì perjurii fubilTent talionem. Sed arbitra
ri potell , quod fata ‚ hoc tramite , futuris rebus difponebant locum. Nihil»
ominus tamen & hi , qui hoc facinus conflaverant, apud plebem, ignominiam
& odium confecuti Шт; & multi alii, etiam harum rerum expertes , ipfïus
comitis Ladislai ñdelibus , de nece domini ipforum , continuis 1n armis ultio
nem exigentibus , vitae pariter & rerum ruinam , hac de caufa fubierunt. Su
bortum ей quidem нюх in regno acre diíìurbium; & ñne difcretione , ipforum
co
 Canonica Hvxeanonvira. 353

comitum de aerumna, gravis exigebatur pœna. Enimvero Меди! Zylágy de

Horogzeg, eorundem comitum avuncblus, multis tum domellicarum, tum ex
tranearum nationum , coadunatis libi bellicoforum virorum prœlidiis; partes
regni Translilvanas aggreilus ell: ¿t brevi dierum in fpatio , omnes civitates
à oppida terrœ illius , fuœ lubdidit ditioni :‚ ас cuntStos regales proventus par
te regni de eadem , regium ad lilcum pertinentes , fuos libique adhaerentium
convertit in cenlus. Quid autem ceteri, quos calamitas iplorurn comitum maf»
gis angebat, regni per climata fortes poñidentes munitiones, ferri & ignis mini
llerio, perque rerum direptionem fecerint: li quem ea , futuram propter me
mon'am , conlcribere deleélaret; rem multis conclulam fulpiriis , luorum ad
notitiam deduceret pollerorum.

CAPUT LKH.
De Sorte eeterorum приютит, Ü deobitu Regis Ladislaí.
Poll exitium tandem iplius comitis Ladislai ,~ paucis diebus elaplis, Dominus
Waradienßs Epijêopus, luae conditionis exigente merito Domino Diony/ìo
Strigonienß Archiepifcopo, regium ufque ad beneplacitum, in captivitate fervandus,
extitit aliignatus. Comes quoque Matthias, quadam arc'ta in domo , ad latus
tun'is Ijlhwanwar :edificata , ad inferiores thermas prolpicienti , pervigili lub
cullodia fervabatur. _ Ceteri quoque captivi , non minus feorfim a comite Mat
thia recluli, regium ad votum tenebantur. Volvebatur dies, & мёде/Эти: qua
~rlringente/imus quinquagejìmus oïlauus Dominiannuîfinllabat, verque anni ejusdem,
venulla Horum amiélum tunica , fuos jam polleros tranlpaflaverat gradus , &
fertili fuum cellerat holpitium œftari, fole fubterraneos agente grellus, пойте
fcilicet illa , quae feílum Sacratilïimi Corporis Chrifti immediate lubfequitur,
nimiam in tenebrolitatemdilloluta, modicoque nimbi ímpetu Budenle callrum con
cutiente : omnes captivi ejuldem caftri , excelfos habiti intra muros , comite
Matthia , & Paulo Modrar, tantum regia in captivitate remanentibus, ad aquas
calidas inferiores , pendentibus callri de mœnibus , >quorundam duorum lintea
minum in minifterio , le demittentes , liberi abienint. Dum autem Regi Ladis
lao , luorum captivorum innotuit liberatio: limul cum illis, qui eorundem pro~
curaverant captivitatem , admodum trille tulit , pertimuitque. Nam praefatî
Seba/llanos de Rozgon , & Ladislaus de Kanji: , valebant in armis ; & multa 10
Sm'Pt. Rer. Hung. P. I. YУ il@
354 П.М.]оьвв’гпшкосъ
regno gaudebant parentela. Rex ergo , & 1р11 annexi barones , hos eofdem , .
in vindicìam fui; eo citius infurgere formidabant. Quapropter , omni Газе
partis gente cito armata' , qualibet abfque mora , Í/Viennenjèm fe tranûu
lit ad civitatem; comitem quoque Matthiam , line aliquo vinculo , 6r Paulum
Modrar , multis ferramentis compediturn , locuples enim erat auro, & fe ab
eodem ingentes thefauros extorquere polie fperabat ‚ 11110 & eodem in curru
locatos , fecum abduxit. Tandem , modico temporis intervallo Viennœ ha
bito , in Bohemian: traníiit; & comitem Matthiam , Wiennenii in сайт ‚ ñr
ma fub cultodia reliquit. Dum autem Pragenli in civitate , regali in pompa
converfaretur, fubita & trilii œgritudine aggrelTus, vitam pariter & perjurium,
ultimo refpiramine folvit. Utrum autem , ut quibufdam placuit , ordinante
Georgia de Podebrad , alias ejufdem regni Gubematore , lethiferum per vene
num ; an vocatione divina occubuerit, ipfe pro comperto dicere nequo. Sœpe
enim multorum ora , multas difcoloratas in narrationes difTolvuntur : omnibus
tamen ñdem adhibere , quis queat ‘.2 Creverat ipfe Rex Ladislaus, congruam
fui corporis in proceritatem ; glaucos quidem & crifpos habebat crines, facies
quoque illi alba erat , rubenti permixta colore, & nafus , recta diametro, me
diam inter faciem defcendens, parva quadam fui in medio tumelcebat curvitate:
morum vero probitate , & prudentia , fuœ œtaris inter juvenes , non minus
erat venuñus. Obiit autem ipfe Rex Ladislaus , anno Domini milleßmo quadrin
genreßmo 0&an (1) fupradiéto , œtatis quidem <5: regnorum {uorum nono bis
anno; cum fcilicet ejufdem anni autumnus , {иге ultimœ compleverat orbem
lunae; eadem die anni fubfequentis , qua comitibus Ladislao & Matthiœ, ut
praediétum е11, prœmiffum praeliiterat juramentum. Sepultufque ibidem Pra
gœ , in Есс1е11а Parochiali , «joviílìmam , loco in eodem , expectarurus re
furrectionem.

._x-_ Lf*

C A' Р U Т ШЕИ.
De Eleŕlione Domini Comitis Манна in Regem.

Cum autem peregrinis ex relatibus, fama obitus iplius Regis Ladislai , in

regnum Hungariœ venit; multos contriliavit, maxime autem illos, qui
е1

(ц) СМ. Bud- gur'nguagcßma feptim.

l
 Canonica HUNGARo'xUM. 355

Fraçiif
eidem Regi , comitis Ladislai perlualerant necem , cum ultores eñ'uli languinis
iplius comitis Ladislai, eo avidius, eo animolìus inlurgere, ac inceptam, linem
ad optatum perducere, vindiétam, deliderare videbant.I Quod & faélum fuif
let, lì pro componendis regni rebus, proque eligendo Rege, indicia per totum
regnum Hungaria: generalis univerlitati nobilium congregatio, eorundem ulto
n'f-vd
rum, œliuantem in vindiélam animum, non relrenallet. Ipla tandem generali
congregatione, luis liatutis in diebus, cum lcilicet celer & ingeniolus notariorum
calamus, MCCCCLVIIIÍ Domini annum, de recenti fcribere inceperat; mul
ta nobilium tumultuolitate, omnes civitatis Pelihienlis per plateas fervente: M
chael Zylagy lupradiétus , comitis Matthias, ut dictum ей, avunculus , cum ge
nitrice ejuldem uno eodemque de alvo natus, multam virorum armorumque
virtutem lecum dufßns, congregationem nobilium ad eandem venit. Et hunc
quidem Michaelem .Èylágy, viri v in regno potentes, quorum in peóìoribus,
beneliciorum merita qi.' mdam Domini comitis Joannis, vivaci movebantur me
moria, Domini fcilicet Thomas Zekel prior Auranœ, Sebaßianus de Rozgon, La
dislaus de Капу/21, & Pancratius de Zenthmyklo's, cunétusque, tam Tranlilvana
rum, quam inferiorum regni partium cœtus nobilium, comitabantur. Qui,
dum in eandem civitatem Pelihienlem venientes, commodum libi cepillent ho
lpitium; Gr nox eorum рой decellum prima luperveniens, humano vilui ,
diei in claritate abditas caeli palam fecit llellas: omnipotens ab alto, ejuldem
i noétis lub prolunditate, altum Danubii llumen, tam dura, tamque folida con
liravit glacie; ut lubfequentis diei luce orta, сипай Danubium tranlire volentes,
omni navigio remoto, iplius glaciei in dorlo, velut quendam continuum per
campum, nullo eos aquarum impedimento vetante, incederent. Domini vero
Ladislaus de Gara Palatinus, Nicolaus de l/:ylak Wayvoda, Paulus filius Bani
¿e Lyndwa, qui ut diétum ей, regalibus prœerat janitoribus , & ceteri quidam
non magni momenti viri, qui fcilicet prœfatorum comitum , Ladislai di Matthias,
procuraverant calamitatem, Budenli erant in `caliro; & ea, quœ erga comitis
Matthiae avunculum gerebantur, animo formidololo ferebant. Quis autem pu
taret, eoldem, parva timoris anxietate concuti? dum exaótores talionis, per
iplos commilli lacinoris, multa virtute armorum, maximaque bellicolorum co
pia virorum vigere; & hos quidem, libi vicinos elle, conlpiciunt. Et li tute
1am aliquam, in llumen Danubii iplis lieri polle , lperallent; ipla frultrati, idem
Humen, lpillìs glacierum molibus conteélum , intuebantur. Sique jam diélœ
generalis congregationis prœrogativa, per iplmnque Michaelem Zylagyeis con~
cella allidia, illos eofdem non animallet; dici pellet, quod altorum сайта Bu
Yу 2 den
356 lI.M.JoA.nnannocz
denlis murorum infirmitate minime conlili, atro primœ noétis inûante chaos,
fortallis dilperli, loca petilTent iplis tutiora. Allecurati tandem, ad civitatem
Pelthienfem defcenderunt; &cum his, qui civitate in eadem etant, limul juncîi,
de Regis electione traétantes, continuo in colloquio , dies confumferunt plures.
Inftabat Мама Zylagy, eique coadunata gens totalis, dt quali omnìs nobilium
Hungariœ cœtus, ut comes Matthias in Regem eligeretur. Supradiéiis vero ,
Ladislao de Gara Palatino, Nicolao de Куш Wayvodœ, & Paulo lilio Bani
dc [мат ‚ cunétœque eorum cohorti, nec id, ut comes Matthias, regia po
tiretur dignitate, annuere, dumcommilli per iplos lceleris, graviorem exinde
arbitrabantur fe fulcipere polie talionem; neque eis omnino refutare cedebat ad
libitum, dum vindiélœ mortis iplius comitis Ladislai exigentium catervis, un
dique circumdati , eorundem medios volvebantur inter tumultus. Saniori tan
dem freti conlilio, imminens vitae aut rerum dilpendium, futuris committentes
eventibus; accepto prius, a prœfato Метла Zylagy, шеи juramento, quod
nunquam futurorum temporum in evolutione, hoc crimen iplis objicietur, 6r
nec aliquando, necis iplius comitis Ladislai , ab iplis , & corum hœredibus,
aliqua ultionis exigetur pœna: 6r ipli id, ut comes Matthias regale lublimetur
in folium, annuerunt. Et quid lacerent, nili ut annuerent; dum omne Hunga
ricum vulgus , latas civitatis per plateas deambulans, puerorumque cœtus hinc
inde curlitans loqueretur , & alta voce clamaret: Matthiam „Мити: ф Regem;
hun: rio/Ira pro tutela, Deus elegit, Вши quidem if nos eligamus. Tanto enim,
cunéius ejuldem congregationis populus prœter illos, in quibus commilli in eum
criminis timor laborabat, erga iplum ducebatur amorìs deliderio; ut [ирга omnes
delicias , iplum , regium ad culmen pervenire, optarent. Nobile ergo illud
Dominorum ,I praelatorum, baronum , procerumque regni conlilium, unitum
el; omnique Huugaricae genti placuit, ut comes Matthias , Regia adornatus
dignitate, regno Hungariae dominaretur: 6r nihilominus , ejufdem regale lce
ptrum, prœltito lideli juramento , venerari pariter Gt metuere fpoponderunt.
Et quia pueriles ejufdem comitis Matthiœ artus, tam valti negotia regni, occur
ren ium rerum prœ magnitudine, fulferre non valere cogitabant: jam dictum
avunculum ejus, донес Phaethontis axis quinquies annuales perageret curlus, in
eju dem regni в: iplius eleâi Regis Gubematorem, prœfecerant. Sed mira res,
adhuc hœc tam folennis eleóìio, in penetralibus agebatur, nondum ad populum
eju dem devenerat rumor: ¿t jam Pelihienlis Ecclelia , lolennem in cantum pro
rumpens , de tam deliderabili eleétione, Deo laudes pfallebat. Cum autem
communi: populi devenit ad notitiam: omne Hungaricum vulgus, magno Pfœ
gau
 Сивоыпса. НинОАповом. 357
eEvier-w.rv
gaudio exultabat; ас campanarum ubique Eccleliarum pullantium fonitu, n'ì.
mioque'tubarum in clangore, 6r multarum in modulamine lil'tularum, nec non
vocum, in laudem Dei canentium, patule laxatarum melodia, ingenti fonitu,
vicinus denfabatur aether. Currebant hinc inde nuntii , hujus eleétionis gaudium ,
his , qui abfentes erant, deferentex; multifque muneribus onulli redibant. Polt
quam autem propinquaenoétis advenit crepufculum , ipla nox, in multorum
u..тв—.Q_. accenlione ignium, illuditur; ß: quali in diem liétitium, multa congerie ligna
rum ardente , tranlmutatur. Dici quidem prœfumitur, quod primaeva Hunga
ricarum rerum ab origine , alicujus Regis electio, tanto cum gaudio, tantaque -
cum gloria celebrata fuit nunquam.

CAPUT LXIV.
Quomodo Dominus Rex Matthias de тритии liberatus, in Hungarian»
extitz't reduñus. '

ollquam autem ipfa tam felix eleétio, finem expeétatum fortita ей; diéìus
Michael Zylagy , vulgi favore fuperbus , regalibus Budœ habitis ab atriis ab
ñinere nolens, multorum Hungariœ Dominorum in comitiva, laetus intravit, ¿c
principem occupavit ad novum. Ladislaus quoque Garen/is Palatinus, qui an
tiquo regni de more, eildem prœlidebat; & eadem libi, ultroneœ voluntatis lub
fpecie, ища ramen intrinlecus corde , cellit, feque inde clam, tutiorem libi
ad partem tranliulit. Quibus peraétis, praefatus Меди Zylagy , tumulum
diéti comitis Ladislai adiit; funufque ejuldem exhumari faciens, illud limul cum
cunétis libi circumliantibus deplanxit: ac tandem, Tranlilvanienlem a'd Albam
transferri faciens, idem, paternum juxta fepulchrum, in multis oblequiis con
dere fecit. Eifdem in diebus, eleótum Regem, fupra nominati Geargii ¿e Pode
brad potentia, tenebat. Ille enim Georgios de Podebrod , in regno Bohemiœ,
multarum polleílione civitatum , multaque confanguinitatis parentela ; cunëtis`
ejuldem сете optimatibus ditior erat. Et hic, diéto quondamRegi Ladislao,
aetate puerili occupato, ejuldem regni Bohemiœ gubernaminis moderatus ell of
ficium; poll: mortem vero ejufdem, omnipotens fortuna, regno in eodem, re
gio in throno eundem ledere non vetuit. Ad hUjUS Geofgíi тапиз, е1е&шп
Regem ,‘ quidam fub hac forte devenilfe ferunt; quod videlicet, dum adhuc
comitis fungeretur nomine, eundem Rex Ladislaus, in diebus circa linem rega
f Yу 3 “s
 353 ' ` Ци.]оь.1›в'1`нчкос:
115 fuae pompa: proximis , Wiennenii de arce, ad fe in Pragenfem urbem deferre
jufïiifet: & ea die, qua Rex Ladislaus obiiiTet, diéìœ Prageníis urbis intra mœ
nia deduóìus extitiffet; ipfoque Rege Ladislao vita funéto, cum ceteris Bohe
micis rebus, in potefiatem ejufdem Georgii de Podebrad extitiffet devolutus.
Alii autem, iplius novi Regis liberationem , ita faëtam 1`1111Ге mihi perfuadebant:
quod videlicet (1161115 Georgius de Podebrad , Наши, poûquam ipfe Rex Ladis
laus , fua ultima clauiiíïet refpiramina , obitus eiufdem ñudioiius celafiet Тащат,
ac mortui Regis annulare, ejufdem de digitis furripuiíTet iigillum, fecifletque feri
bere literas, quas tandem eodem iigillo conñgnari faciensgipiius Regis Ladislai
ñétitio fub nomine, his, quibus comitis Matthíœ cullodia injunéta etat, man
daffet, ut mox eifdem litteris vilis , comitem Matthiam, ìpfarum litterarum
oilenforibus afiignarent; ipiique limul cum illo, Pragenfem ufque ad civitatem
venirent. Rex enim Ladislaus: dum Wiennenfe callrum egrefTus ell, hoc 11811
111111, с111`юс11Ь115 praediétis, in comitis Matthiœ rebus, indubitabili pro iigno reli
quiíie fertur. Credidifient ergo iplì cultodes, ñótis litteratoriis mandatis, & fe
eorundem immoratos exhibuifïent faétores. Nondum autem comes Matthias,
in fupradiéìorum duétu nuntiorum, regni Bohemiœ ad oras venifîet; cum Во—
hemorum plurimi, armis muniti tutricibus, per Georgium de Podebrad 1111111,
оссипШет, quorum in medio, ipfe comes Matthias, Pragam ufque tutus equi
` tafiet. Dum vero ipfe Georgius de Podebrad eundem vidit , gavifus е1`1 valde:
non modicam enim , in ejufdem redemtionem, auri partem fe recipere poile
cogitabat. Pollquam autemlaudivit, eundem comitem Matthiam, regni Hun
gariœ in Regem eleétum effe: fuperbus , in multis allocutionîbus , novum regni
Hl'ngariœ Regem aggreiïus eli, & eum multa confabulatione viéìum, fuœ папе
ad connubia inclinavit; nec in poůerum, repatriantem eum, plurimi auri fine
'folutione abire tulit. Anno tandem eleéìi Regis primo, cum fcilicet rigidus hye
mìs algor, tepido perfiatus zephyro, frigidis difiolutis nivibus, exceliis mon
tium de culminibus, profundas deñuxerat in valles, verifque expeétata tempe
ńes, avicularum ora, gratos difi`olvebatV in cantus; ipfe novus Rex, armato
Bohemorum in conduétu, ad oppidum Straznycz denominatum, in partibus Mo
raviœ, juxta decurfum Huminis Мота iituatum, magna cum lœtitia extitit de
duétus : ubi шок fuorum cœtus nobilium, immenio perfufus gaudio, eum cir
cumdedit; quorum tandem lœta inter agmina, lœtus, deíideratam ad patriam
equitavit. Cum autem Budcnß ad ca_/lrum ventum ett; нюх multorum conñuen
tia nobilium adventum deiiderati Regis prœftolantium , curia Regis eiufdem,
magna cum gloria extitit decorata.
CA
l
 CnnonlcxHuirraanoxuM, 359.

_ J

CAPUT LXV.
Super quibufdam exercitiis Domini Малые Regis compendium quoddam
parvum.
Nulla homine in hoc ell natura, quae eundem regnare dedignaretur: nam
cunélos lui aevì Chrillianos inter principes, ipfe unus ell, qui alta facino
rum cum gloria, fui regiminis dirigir ofiicium. Nonne ¿i Cœl'ar Turcorum
Майами“, qui hac nollra aetate vivebat, luique terrore omnem terrarum or
Ьет quaffabat; quique luorum рте magnitudine lacinorum, Magnus Mahumetes
nominati dignus fuit, rege de illo dixille fertur: Ego д ipfe, jìmius omnes mandi
¿nm Principes, dignì principis nomine qui тратит. Nonne ell, ut principem elle
даем, in conciliis peridoneus, in delinquentes Clemens atque permilericors, in
геЬиз regni adminillrandis lolers & providus, animo llrenuus, magna & ardua
aggredi audax, in laboribus tolerandis infatigabilìs, in eventibus praecogitandis
prœveniendifque perlpicuus., in periculis evitandis cautus, in hollis inlidiis con
filiilque denudandis & pervertendis fagax, in omni re militari, ac in c'unélis fui
regiminis exercitus, miro modo титане, dimmulandi marmer. sloriœ ufque
ad infinitum avidus, «St tanquam regnare natus. Ille Rex, a luis regnicolis,
turbata habuit lui regiminis primordia: pollquam autem viribus & animi difcre
tione adolevit, quali quodam gravi aquarum de diluvio emergens, omnia, mo
deramìne peroptimo, complanavit. Hic lui principatus primos circa annos,
ingentem Turcorum exercitum, qui comitatus Sirmienlìs in depopulationem fe
ЗпгейёгаС, сайгачие Kewlpen & Szene Demeter, ad littus alvei Zavae, vi ce
perat, potenti marte fudit. Hic annos circa eoldem, Gt Friderici Romanorum
Imperatoris ambitiolam cupidinem, fceptra regni Hungariœ ardentem, Regem
que ipfum ‚ чиааат opportunitate per barones quoldam libi attributa culmine
« „gio fpoliare volentem, tum vi, turn ingenio, compelcuit & extinxit. Tan
dem in Bohemos ůr Polonos, regnum qui maximis , ut fupra dictum ell, pre
mebant rerum direptionibus ¿t incendiiS; gladio CQHVeffO, eOfdem, POft щипал]
eorundem caedem , mira celeritate comprellit , fortiaque illorum domicilia &
munitiones , parvo admodum fultus milite, evertit, a cœdeque reliduos, per
devia ac lilvarum latebras errare, & extra regnum profugere coegit. Nec non
& guerrarum ргосеПзз ‚ quae prœfati quondam Uladislai Regis a temporibus, in
regno, gravi lluéluaverant tumultuofitate, pulchra quadam difcretione, compe
fcuit pariter & ledavit; pacemque peroptimam; tot per annos delideratamv
omnes
560 ILM.joA.n1sannocz
omnes fui principatus per lines compofuit. Poll liœc, valida militum expedi,
tione conliata, plurimam partem Servie pervagatus eli; ac magna „anime ’
terra in eadem . igne &_ferro edita, felix rediit. Harum demum rerum ро11 ех
peditionem, nondum equorum fuorum fudore deûccato, Bomen/ê идиш”, quod
& Китам vocamus, tunc Turcorum dominio fuhjeétum, aggreffus ей; саПшт- ‚
чае Jaifßß» Шт 1001 ватта, Сит Vero mœniorum altitudine munitiñimum, vi,
alia vero тете ejufdem сайта, deditione cepit. Omnefque Cœfaris Тигсогшп
milites, [из de curia, ad cuftodiam eorundem cañrorum deputatos, (1005818—
dius Hungarorum non confumferat, ad gratiam Gr fuam ditionem recipiens ­
i
purpureis fplendidos veftimentis, fecurn deduxit, optimumque & novum genus
viéloriœ reportavit.

CAPUT LXVI.
De felici Coronatione Domini Regis Малые , б° дата/Нит :ju/'dm`
„решивших.

Инее: haec, facro regni Hungariœ diademate, a manibus Friderici Romano

rum Cœfaris, magna cum diflicultate rehabito: Rex Matthias, fexto fui regni,
Dominica autem Incarnationis milleßmo quadringente/ìmojèxugeßmo quarto armo, in die
cœnœ Domini, ton'us fui principatus fpiritualis fecularifve dignitatis Dominis,
regnique fui proceribus prœfentibus , & de ejufdem coronatione даваемые,
more alias obfervato, magna cum folennitate, feliciter extitit coronatus.
Poli hœc Mahumetem , Turcorum Cœfarem fupradxc'tum , in expu
gnatione diëii caliri jaicza , formidolofo belli cum apparatu infifienten ; folo
exercirualis Шаг expeditionis firepitu territavit, cunéiaque machinarum Gx tor
mentorum genera, per eundem illuc apportata, ibidem relinquere, ac ipfum
сайте defub eodem, victoria: vacuum, fugere coegit.> Demum, magna ех
hjnc fuorum facinorum gloria fubfequente, quendam Bohemum Swyhla denc-`
minatum, virum in armis praelìantem, multo aggregario milite fortsm, regni
` Hungariae in deprœdationem, ad oppidum Koztholian five Szcntwyd munitione
fibi развратив, novas res molientem; in forti manu circumvenit, expuguavib
que, ‘accaptum , pluribus fuis cum complicibus, in furca fufpenfum, vento
rum fiatibus expofuit. Ceteros etiam ejus comites, qui capti fuere, plurimos,
tabido fuorum carcerum fœtore, fecit fuffocari. Tandem , univerlis partium
Ie.
 /

Canonica HUNGanonUM. 361

regni Translilvanarum nobilibus, omnique vulgo, dementia duólrice, luum re
gium contra culmen rebellione moto; dum libi novum princìpem elegillent,
multaque convoluti in agmina aciebus ordinatis , regiœ Majeliatis introitum
prohibere niterentur: mox Dominus Rex, ex adverlo ,‘ velut turbo quidam
vehemens, fuis ferratis cum aciebus, licet impar milite, irruit luper illos. Illi
quidem, manibus minime conlertis , terrore nimio регент ‚ velut ferae quae
dam indomitœ, vilo leone , fugerunt. Quos tandem Dominus Rex, lui arbi
trii juxta libitum , domitavit. Propter quod nonnulli illorum, ea de caula „
quam lubierunt, dellent ruliicitatem ulque in. hunc> diem. .Abhinc vero» milite:
quiete minime recreato, Mldaoiam verlus , puta regionem> lacrae coronœ regni
Hungariae lubjeéiam , tunc rebellem, luorum fi'exit. habenas equorum. Dum '
igitur Alpibus tranlitis, magnam terrae ejuldem partem, in forti manu pera
grallet; & 111 quodam regionis ejuldem oppido, Banyavocato, cunéta lua; cumi
gente holpitium accepillet: Stephanus туша, earundem partium Dominus
magna vi lui populi coadunata, noétis in conticinio , regium irruit luper exer
citum, luccenditque oppidum , & Hungaros, tum lomno, tum vino occupa
tos, arlv arma excitavit. Elegerat enim Stephanus Wayvoda , nocturna lub
umbra , regium adoriri exercitum; ut, f1 in prœlio deliceret, laltem tempo
ris oblcuritas illi auxilio lieret. Fefellit tamen ешп lua opinio.` Nam lublto
Rex, cunéio luo- exercitu, in tympanorum tubarumquey fonoy convocato; &.
tum luna, tum vero diéìi oppidi incendiis radiantibus, furibundo- cum ímpetu
irruit luper illiusv agmina: ac рой multam'. utriulque partis decertationem , рой
que maximam in Walachis faéìam liragem,l Stephanus Wayvoda ,. tergadare
ей coaélus. Quapropter Rex, triumphum prœclarum. atque memorabilem
obtinuit. Unde & vexilla plurima ‚ 111 lignum inclytœ 111610112:- fuœ, Budam'
ulque adduxit ;` quae magna cum. celebritate, in Parochiali gloriolillìmœ Virgi
nis Mariae Ecclelia, locata cernunturetiam hodie. Hanc tandem viéloriœ Газе:
рой gloriam , Dominus" Rex ,. ad` inllantiam- lanciœ' matris Eccleliaì,l tum ad?.
~ preces Frederici Romanorum Imperatoris , contra hœreticos Huzißas, inl Mo
ravia & in Bohemia, leptenne continuavit bellum: acl lemper­ victor evadens ,.
omnem Moravia! marchionatum ,. cunólamque Zle/ìam, led &' Lu/iztiam ,. luœ:
ditionis elli'ciens ,I in Regem Bohemia'eligi, & illarum terrarum dominio & prin-`
cipatu fr_ui, dignusfuit;y Propter quod, 11112411- celeberrimae eleëtionis ejus d'e-`
corem­ & dignitatem, in-civitate Olomueenli„'hymnus; ille infra lcriptus', novai
editione extitit decantatus..

Saipan", Haig. R L . Zr. Mà

362 П. M.Joa.n1 annocz
Maximo cultu veneranda euique
Egimus nonis Maj: jocunde
Еда viñricis crucis è? beate
Digna repente.

Congredi gentes patria Boheme,

Prϧiles 'oem fidel', Barones,
Urbium _lanas licuit cohortes
Chrißicolarum.

Colle conjiruïlum prominente templum

отдает; laici/Elue claris
Реп/{гари 'votìs Domino repletum
Religiofe.

Geditur [детищ precibus 'vocatum

Pneuma, tot rel-lis animis ¿edi/fe,
Publice clamant: placer eligatur(
Ecce Matthias.

Clara Меди: cito 'vota jùmit.

Cœlicis jußs prxcibufàue шт:
Mente дарила: pie Chrifle pro te
Flexus obedit:

Lautlíbus dignas planta Matthias

Adiit (Шеф diadema regni
Prepotens: regno ö’ titulum Bohemi
Pannoniarum.

Xeniis ‚Те/й referamus omnes

Gloriam cantus; ßrepat Ö’ tubarum
Clangor ut nobis оста: 'vir œquus,
Terror in Води.

Ш:
 CnnonxcaHuNoxnÍo-xuia, 363
l
Ille Rex,Алеш:
жуёт:preßos:
animos reprimatque,Y
«jideles mafie:
Cum fuis feffis here/es iniqua:
Quam vehement”.

Xantus humentem citius liquorem

Linquet, arñurus jaciet f5’ ахет:
Quam Dei лифт рорийфрсе print-eps
Dq/E'rot ob te.
4la

C A. Р U T LXVH.
De [имении quorumlam Dominorum Hungaria сонета Dominum Regem
Маннит eommlßà , fa” de 'viftoriis eiiyilem Domini Regis
quibußlom.

lomino Rege, ea tempel'tate, res fuas erga regnum Bohemiae forte felici'
dirigente; quidam Dominorum Hungariœ, hi autem maxime, quos lua
benevolentia extulerat in altum, potillime vero Domini uterque Joannes, alter­
Strigonirnßs Archiepi/‘copus , alter vero Epifcopus Quinque-Ecelq/ienjis, in Scla- \
vonia , humilis fub teélo nobilitatis geniti , Regia beneficia ingrata tractantes»
' recordatione, nedum res illius in Bohemia non perturbalfent, verum & Regem
iplum , lceptro regimineque Hungarico fpoliare conati , illultrem Kn/imirum „
Kalimiri Regis Poloniœ natum, gente & armis Polonicalibus fuperbum , re
gium in opprobrium, per сенат Stepes in regnum induxere, «Sr cajlrum Nitrien
fe, illius tradidere ad manus. Hunc Dominus Rex Matthias, lulpeëti militis
fretus praelidio, сайте in eodem obledit; obfelfumque, poli nimium Polono
rum interitum , armis & fame adeo fatigavit, ut limul cum luis de lalute de
fperaret, & proprii capitis damnum magis, quam rerum timere cogeretur. El:
amplius Dominus Rex illum fatigalfet, li in {по milite non dubital'fet, iplumque
Kalimirum , notftis obfcuritas , fuae regiae oblidionis e medio non fubtraxilfet.
Tali ergo forte, Kalimirus, limul cum fuis in Hungaria militans, lnedum fce
ptro potitus fuillet Hungarico; verum fno in reditu, fuum ad genitorem, vix
propriam falutem reportavit. Polt banc tandem tam lolennem fuam мамаш,
Dominus Rex, fuper munitiones Polonorum-., in Zemplinieryi & de »báros _comi
' ­ Zz ß tar
 364. H.M.]on.nn'THwnocz
t tatibus, per eofdem , earundem partiuin in moleftiam ereétas, irruit, expu
gnavitque eafdem , & funditus evertit; ac Polonos, qui illas tutabantur, gravi
calamitatis captivitate mancipando, ad declarandum fui triumphi gloriam, Bu
дат ufque 1111111. Dehinc ad exigendam fuarum injuriarum talionem , in Ро
1оп1ат , exercitum fuae gentis copiofum , in magno armorum itrepitu deitinavit;
infandafque regno in eodem,' in ñammis, direptioneque rerum multa, fui op
probrii pœnas exigere fecit. Audivit demum , Regem Poloniœ Kalimirum
fupradiótum , in Slelinna's partes novas res molirì. Congregato igitur , tum
aulicorum fuorum , tum vero ftipendìarii militis exercitu haud 11111111 ‚ quem
Rex Poloniœ contra eum ducebat; progreffufque intravit Sleiiam, & civitatis
Uratislnvien/ìs `juxta muros, Ptativa pofuit сайта. Е сошгегГо vero Rex Polo
niae, omnem fui dominii ad arma valentem manum , Polonos fcilicet, ac`Ruf
thenos, Lithwanos, & Tartaros , in unam redigens expeditionem, venit; &
a callris Hungaricis , per unum miliare vel citra, cunélam fuorum caůrorum
vim locavit. Et quamvis tantus populus , Domino Regi Matthiœ ejufque
genti terrori effet: non ergo in fugam lapfus ett; fed quid 1101115 prœfumeret,
cogitabundus revolvcbat. Tranlierunt igitur certi dies, ¿Sr nec eifdem curren~
tibus , Rex'Poloniœ aut ejus miles , Hungarica adoriri , vel videre сайта aufus
fuit. Dominus vero Rex, non aequaliter cum illo, fuae expeditionis navavit
oñicium. Nam mox, pollquam Regem Poloniae ergaarma deiidia duci vidit;
campo deditus , hoililia turbabat сайта. Equidem & milites ejus, de callris,
velut vefpœ quaedam egredientes , Polonos ,l viéiualium quacltui deditos, in
terficiebant & captivabant; ac glomeratim regia ad cailra , adeo & in tanta'
quantitate impellebant, quod captivati captivantibus failidio etant. Commif
fum fuit ergo per Dominum Regem , ne captivarentur, niii quos prϖantia
captivitate dignos judicaret: ceteri vero captivi, ii qui occurrerent, .in altera
tantum partelfaciei fecari, & tandem dimitri deberent; ut cum ad propria redi­
rent, quod Hungaros viderint,cicatrix illis teiiimonio lieret. Bina prœterea, Do
minus Rex, Regis Poloniae cañra, eidem орет viélualium ferentia, proñiga
vit pariter & difiipavit. Miffoque inter hœc magnifico viro Stephano daZápolia,
comite Scepuiienii perpetuo, fummo [иге expeditionis capitaneo, 1111 exercitus
quadam cum parte, in Poloniam, tunc militis cullodia orbatam; in illa ma
ximas vallitates, ferri & ignis minifierio, edere fecit. Talium igitur incurfuum
procellis, Dominus Rex Matthias, Regem Poloniae agitatum , adeo fatigavit;
ut ipfe Rex Poloniœ, in populo, & equis, рте fame macerie añiceretur, ра
cemque potius, quam bellum expeteret. Poitea utrifque Regibus, in campo,
ten
 Cnnoxxc; HUNeAnonÚM. 565
tentorìorum hanc folum propter caufam extentorum fub umbra, pari cum mi
lite convenientibus: pax illa peroptìma , quae armis componi nequivit , Re
gum eorundem prœfentia compoñta ell. Ubi & Dominus Rex Matthias, Re
gem Poloniœ, fuum in papilionem introduéìum, cunétis ejufdem Regis Polo
niœ comitibus , Polonia , fed & Ruthenis , Lithwanis , & Tartaris; Domini
Regis Matthìœ tum dignitatis` liberalitatem, tum fui direéìionem admirantibus
& ñupentibus , delicata traéìavit hofpitalítate. Tandem abhinc rediens , ca
ilrum Turcolrum Sabacz denominatum, ad littus Huminis Zaoe, per eofdem ‚
ех lignis terraque multum curiofe perforti opere prœparatum, tum'bufqueac
fofïatis, & vallibus, nec non milite non minus muniturn, diro hyemis Г0Ь rigo
re, obfedit & expugnavit (1). Nec aliquando Mahumetes ille magnus, cujus
framea popercit nulli, víres Regis hujus, campeßrali certamine tentare aufus
fuit. Cum & defub сайт jaycza, ut prœmiffum ell, deque Moldavia, ejuf
dem ante gladium fugerit vehementer; experfque fui voti, fuam redierit in
terram: viéloriofum quidem hunc hominem, ut fecundum Attylam, reddidere
fata. Domus tavernicalis , & menfa Regis hujus , tantis ornatibus & cleno
diis, tantis apparatibus, tantifve aureisZ& argenteìs nitet vafìs & poculis; ut
Z 3 nul.

(l) Hic in “traque поди editione Brunnenlì, а: Augußana, infetta leguntur fequemia; Pol? hac,
шва; egregíigut militis con/lata peroptìma expedition, rationabilì faq/11 ducente, Dominica Rr
талонам Imperatori: Fredericí , in forti manu aggreß'u: ф. Ubì, Нее! pluric: dzccrtatum'jìt:
lìmper [степ Dominus Rex , triumphì gloria potitus , omnes pme civitate: Висит: Лифта, {к
Styria quoque ac in станиц multas , tutricì viro , птице E! opíbus Щи?“ , ac murorum am
bita , E! витым crebrítatc pulchra: 8 forte: , ví cepit ; cqßra munitxßîma erpugnaw't , terraru
guc à «quam eorundem rch'onum ‚ fuœ fubdidít dominatiom'. Inter quas Ü civitate: illa: cel¢~
berrinm: [яте/гудка, W'iennam _[ëilicet El поит, mœm'orum amplítudine altitudineque ceteris рте
_ßantíores , civium dignitate ас con/ïlio praderas , rerum abundantia opulentax , jîtu: amœm'tate,
8 tarn [птиц/га": ‚ quam jìlburbam's ddicii: 111/{Ели ‚ nulla omnino homínum «tate , рд— диет
Pim Regum vel Imperatorum придти: ‚ vi cepit. Splendidvgue fuorum cum appuratu trl/‘dem
{лгу-ели: , тати: eorundem ЛЬ! reluäantíbu: , quî' Шиит сарп'опгт , ex innata _libi сшита. 9
pietate , in rfbus Е: perjonís pepzrcit. Unde Ü civitate Идеями]? in eadem, pq!! [И captwuem
in Iaudam qjufdem Domini Regi: Matthiz, hoc carmen metrìcum extitit dimm:

lecite , mortales! nlmium non Мета murîs,

Mœnia quid valeant, capta Wienna docet!
Strenua quid рощ: virtu: , в: dextera Regis ,
Exemplo топаз-а: clara Wiennavfuo.
0 miranda nimis placidi clementìa Regis!
Lœdere non печи; vincere :und: folet.

Prœfulgìda , Веда de hoc , per orbun [дика volar,- 8 enjï: illius, vicini: „дядина: tzr-ron“ ф.
Nec nlíquando 6c. u: Юрта.
366 II. M. Jon. DE Tnxvnocz Снк. HUNG.
nullus Regum Hungariœ , in his rebus, tam gloriofus fuiffe credatur. Huic
rei teilimonio eli nobilis illa diœta, inter ipfum Regem ac illufirem Uladislaum,
Regis Poloniae natum , in civitate Olomucenfr celebrata. Ubi idem Dominus
Rex, tantas rerum novitates, in geminis & lapid-ibus pretiolis, ac in auro &
argento , vafrs fcilicet & poculìs , ceterilque menfarum ac domorum regalium
ornamentis , in rrultitudine admiranda & invifa, ejufdem civitatis in palatiis,
humano vifui exhibuit intuendas; ut quondam Perfarum Babyloniœque Rex
Affuerus, in memorabili illo convivio fuo, fui regni principibus , vix tantarum glo
riam rerum oûendiffe cogitetur. Innumeram autem multitudinem ingeniorum,
bombardarum , machinarum , ceterorumque tormentorum, quae ipfe Dominus
Rex, in ruinam hollílium munitionum & cafirorum, in fua expeditione deferre
folet , quis enarrare queat? cum omnia íimul, uno & eodem in loco, vifa
ñnt per neminem. Dici tamen роте-11, quod & in his rebus, omnes Chńñia
nitatis Reges fupergrediatur. Multa & varia de hoc Rege narranda effent,
quae , fui prœ magnitudine, рте novitateque rerum , vivacitate funt digna:
fed cum fuorum ingentium facinorum gloria, lingularem fiylum & hiñoriam,
majoremque me praeter praeconem expoflulet; ea, quœ Rege de eodem am
plius fcribentur, de temeritate , quae me ad praemiífa exaranda coegit, ve~
miam rogitans, meis auétoribus linquo, qui eadem ñylo altiori digniori
que perfequentur, omnia particulatim , prout aéla fuere (i).

III.

(я) l'traque paiera. Edit. hic continuit.’ Std 9 ím'micìtiar, так Regem alwrfus Rcmnnorlmz
тратили соц-{гагат , Plinius marrantes. Edit. Brun. fnbdit .­ Deo gratins. Ацетат чеч
ш s Finir (Иголка Hungaroruw. щит” Епуф'и: Tartarvrum.
 see-ema.¿isagement-sea, 1:
l
IH.M.ROGERU HUNGARL
VARADIENSIS CAPITULI CANONICI,

Mis slaan s @anni is,

SUPER DESTRUCTIONE REGNI
HUNGARIAE TEMPORIBUS
BELaErv.RnGI&
PER TARTAROS FACTA:
AD FIDEM DUARUM, QUIBUS HOC OPUSCULUM ANNEXUM
EST, ANTIQUARUM EDITIONUM THUROCZII, BRUNNENSIS, ET
AUGUSTANA; DE ANNO McCcCLxxxvnr. NUNC iTEnUM xnsocNi'rUM
нт EMENDATUM.
т
ЕР15ТОЩА
MAGISTRI ROGERII
In Milerabile Carmen, luper dellruéiione Regni Hungariae per
Tartaros faéta, editum,
Ад Reoerenìnm
01311111и'м 3 @ein N Еьщ`
Pellhcnienlis Eccleliae Epilcopum, feliciter incipit.

‚- . is . . . .
Licet, ut liqueat Dominatiom veltrae, ingrellus & procel
` ' e? lus Tartarorum,Hungariarn intrantium, in ignomi
nia Crucilixì, perniciem ltragemque non minimam
,populi Chriltiani, per praelens opulculum, vellro nomini reddi,
de
368 III. M. RoGnnms nu Dns'rnuc'r. HUNG.. l i .

de geltis ipforum, line fallitatis admixtione, colleétum; quod

cum diligentia perlegatis. Multa quidem _invenietis in. eo, quae
meo fubjacuerunt afpeétui, plurimaque propriis palpavi mani
bus: nonnullaque, a lide dignis didici,_. in quorum illa fuerunt­
praefentia perpetrata. Si autem interdum reperietis aliqua,
quaeI fenlui hominum~ cernantur terribilia в: horrenda ;. me feri
ptorem 8L res minime` admirentur; fed gratiasl referant Regi
Regum, qui fuae oblítusî mifericordiae, ` fuo angariato- populo`
non pepercit. Nam a regalibusl fedibus, in exterminii terram
prolilientibus, limo eorurn oculos nonI linivit; imo.- exacuit
gladiurn velut fulgur. Viñtavit iniquitates-.eorum, non in ba
culo, fed iny vi'rga: & рессаш. nonl fomentisl lenibus, quibusl
fuosrconfueveratzconfol'ari; fed in verberibusôt in iraI , fubfa
nando. eos, cum irriguit calamitas- repentina fic, quae 'Hun
garia plena populo, fedetr l'oIa.. О dira: crudelitaslj Гада eli
Hungaria libera­ fub tributo.. Proli dolor l non fuit in tanto
exitio, qui?ŕ confol'aretur­ eam, ex omnibus; charîs ejus. Ro
go igitur Gialleótuofe. depofco», qluatenus,l cumy de Vita ¿Si ip
forumr moribusl atque pugna defcribere voluerim veritatem,
Е де trilii materia &. horrenda, ñebilis- inire compulfusl fum
шоеРсоз modos :: vos',` Vel quifqueleétor', reétam confcientiam,
fallis: opi'niouibus: поп. fupponat; quod praefumtuofa temeritas,
patefecit; aditum illicitis aulibus. vel nocivis. Quia non ad _
-deprehenlionem cuiquam: Vel derogationem; fed` ad шатаю
nem id. potins; examinavi'; ut; l'egentesi intelligant', 6:. intelli
gentes.. creda-nt, credentes: teneant,` &' tenentes percipiant,
quod proper Гит-с perditioni's, da temporalv properant. ad
non
 РЕП TARTAROS Шеи. 369
non effe. Et fcîant сипай, hæc me temere nòn referre; quod
quifquis ad manus ipfarum devenerit Tartarorum, f1 natus non
fuiffets melius eflet ei: ez fentìet, fe non a Tartarìs, fed in
Tartaro detìnerì. Hoc refero ut expertus. Fui enim per
tempus, 6L dîmîdium temporìs, inter eos; in quo morì
folatíum extitiffetp пси: fupplìcìum fuit vita.

Script. Ref. Hung. P. I A aa

 370 Ш. М. Восввшз ш: Ввзтвпст. HUNG.
щ = в: . М

С А Р U Т I.
De [питона Regis Bebe.
um Bela Rex Налёт—Ее, inter principes Chriflianos, Zelator Catholicœ
ñdei nofceretur: ad inflar progenitorum fuorum, Stephani, Emerici,
Ladislai ., ¿t Colomani Regum , qui Sanétorum catalogo funt adfcripti, inter
alia pietatis opera., quae ipfe in propatulo, ut benefaciendi exemplum praebe­
ret, & alia, quae in conclavi, ut ora iniqua loquentium contra eum obfirue~
ret, exercebat; in mente gefiit aflidue, >pravas & extraneas nationes, ad gre
mium Ecclefiae matris attrahere„ ut animabus Deo quam plurimis lucrifaétis,
(пат facilius deduceret lucrifaétam ad œterna gaudia beatorum. '

CAPUT П.
Quomodo Rex Bela introduxerit Regem Comanorum in Hungaríam.

Ланит anno MC'CXLII. ab Incarnatione Domini fic evenit, ut Kuthen Coma

norum Rex, ad dictum Regem, folennes nuntios deflinaverit; afferens,
fe multis annis cum Tartaris pugnaviffe, ac obtinuiffe duabus vicibus victo
riam contra eos, tertia vero vice, cum exifteret imparatus, terram fuam Гц.
bito intraverint, ita ut ipfo habere exercitum nequeunte, eum dare terga opor
- tuerit Tartaris fceleratis: & fic magnam partem terrae iplius, hominibus inter
emtis , hoftiliter deftruxerìnt; propter quod, fì vellet ipfum fufcipere, ac in
libertate tenere, fe & fuos paratus effet ei fubdere, ac cum confanguineis,
fratribusque «Sr amicis fuis, rebufque & bonis mobilibus omnibus, in Hunga
riam intrare, &ipfum in fide Catliolica imitari. Quo audito, Rex» repletus
eft gaudio magno valde; tum pro eo. quod talis princeps, ei quali par, 11:1
¿tenus ejus fe volebat fubjicere ditioni; tum quia poterat ad effectum duce
re praeconcepta, lucrifaciendo tot animas `Iefu Chrit`toz & fic licentiatis nun
tiis, non minimis muneribus honoratis-, ad dictum Kuthen Regem tranfmifit
fuos nuntios, & Fratres Pnedicatores cum eifdem; mandans, quod ipfum ß:
fuos paratus effet recipere, & petita concedere, juxta fuae beneplacitum vo­
luntatis. Quid plura‘.2 nuntiis hinc inde faepius dellinaris; praediétus Kuthen
\ cum
 /

PER TARTAROS FMITL.A 371:

сит fuis, iter arripuit in Hungariam veniendi. Rex vero, in potentatu mi

l rabili, ufque ad conñnium terrœ (иге, obvius ei fuit, tot eximia, & tot ho
nores ei 6L fuis faciens; ut ab incolis тете illius, а tempore, cujus non ex~
tabat memoria, faétum non fuerit neque vifum. Tandem, cum propter mul»
titudinem, in loco commode morari non polTent; pro eo, quod erat gens
dura & afpera, fubdi nefcia: ne oiïenderent Hungaros, vel offenderentur ab
“f1-mp“
ipiis, dabat eis de princìpibus fuis unum, qui eos conduceret; & expenfas
omnibus, qui praeter ipforum familias, circa quadraginta millia dicebantur,
laceret exhiberi, ufque ad mediculum terrœ Шаг.
1

С А Р U T Ш. _
De Otiiis inter Regem д Ilungaros, Ó’ primo de faq/à от prima.

Сит autem Rex Comanorum, cum fuis nobilibus & ruñicis , cepit Hun-
gariam peragrare; quia jumentorum habebant armenta infinita in pafcuis,.
fegetibus, hortis, virgultis, vineis, & aliis, Hungaros graviter offendebant.­
Et quod horribilius erat eis, cum effent lilvellres homines, virgines paupe-­
rum abominabiliter opprimebant, & thorum potentium, quando ñeri poterat,
maculabant: licet mulieres ipforum, tanquam viles, ab Hungaris proñerneren
tur. Et, ii in rebus vel in perfona, Comanum Hungarus offendebat; Raf '
tim de ipfo fiebat jullitiœ complementum, fic ut alius fimilia- facere non auf
deret. Si vero а Сотапо Hungarus lœdebatur, illi de ipfo дыша non ñebat: _
ё: f1 quando inftare volebat, pro verbis interdum verbera reportabat.A Et fic’
inter populares & Regem, odium ей generatum.

С А Р U Т PV.
De' fecunda odii слил: inter Regem Belam f5’ Hungaros.
Licet digreíïionem faciam aliquam: tamen ut legentes intelligant, & аис11еп—
tes non ignorent, deßruéìionis Hungariae fundamentum; revertar quanr
tocyus ad itylum inceptae materias profequendum.' Волге memorias Reg-e
Andrea, genitore illius Веке Regis, mortis debitum perfolvente; fubito Rex
Aaa 2.' cum
372 III. M. Rogamos DE Dasrrwcr. Hurto.
cum regni Principibus & Nobilibus, venir Albam regiam civitatem, ¿t ibi,
poliquam per manus Strigonienfrs Archiepifcopi, prout inoris eli, regali dia
demate extitit coronatus; quofdam de fuis Baronibus, qui patri adhœferant
contra eum, compulit exulare; quofdam carcerali cuñodiœ, quos habere po
tuit, mancipavit; quendam de Majoribus, Dionyfium Palatinum, privari fecit
lumine oculorum. Quaedam autem {tatuta ibidemfaciens , juíïit promulgari:
ut terra , maiis liominibus, qui abundabant plurimum, expurgaretur. Baro
num quoque prœfumtuofam audaciam reprimendo, praecepit, ut exceptis fuis
Principibus, Archiepifcopis & Epifcopis, fì aliquis baronum, federe in fede
aliqua in fua prœfentia auderet, debita pœna plecteretur; comburi faciens ibi
dem ipforum fedes, quas potuit invenire. Quod cognati exulum, 6r сард
vorum amici, iibi etiam timentes in pollerum, pro malo non modico habue~
runt. Exinde inter eos fcandalum efr ortum.

CAPUT 'VJ
De шт odii cali/a.

rœterea nobiles, cum cordis amaritudine referebant: quod, cum iplî vel
progenitores eorum, contra Ruthenos, Comanos, Polonos, & alios, in
expeditionem a Regibus faepius ef'ent deftinati, _& aliqui effent ibidem gladio
interemti, aliqui fame mortui, aliqui carceribus mancipati, & aliqui diverfis
tormentis aliliéti; Reges, qui pro tempore fuerant, revertentibus, vel capti
vorum propinquis, recompenfationem congruam faciebant, villas, poffefliones,
6r praedia concedendo eis, in perpetuum poflidenda. Hic autem, non folum
eis non addidit aliquìd; fed conceffa ad jus & proprietatem cujufque, line di~
minutione aliqua revocavit. Hic eli dolor, hic eli gladius, qui transfixit ani
mas Hungarorum. Nam qui erant divites & potentes, & fecum habebant
multitudinem eifrenatam, vix fe folos poterant fuftentare.
 PER TARTARos FACTA. 373

тг;na-‘PR'T

С А Р U Т 'VL
De quarta шт muß: inter Regen: Belam ff Hungaros.

Лют ‘Гэгрйиз conquerebantur, quod Rex contra regni confuetudinem, in de

preíïìonem еошт, prout voluit, ordinavitz quod, qualifcunque eminen
tiæ fuerint Nobiles, in ejus curia negotium moverea aut ei oretenus loqui
nequiverint, nifi fupplicationes cancellariis porrigerenta ac exinde finem nego
tii expeéìarent. Propter quod pleńque, pro minimo tantum in curia tene
bantur, ut equos ё; res alias pro expeniis expendere cogerentur; _& multories,
non expeditis negotiis, recedebant. Nam cancellarii, ut dicebant, pro eo,
quod nifi per ipfos requìfxtos Regi loquì poterant, deprimebant at fubleva
bant aliquos, ut volebant. Propter quod illos fuos Reges effe, generaliter
& publice fatebanturg & Regem alium non habere fe, dicebant

CAPUT 'VEL
De quinta odii дач/21.

Нос aliud referebant , quod præter vel contra eorum confilium , в: ad de

preflionem & confuiîonem eorum , Comanos adduxerat. Quod pate
bat ex eo , quia quando ipfi vocati vel non vocati ., ad curiam accedebant;
copiam videndi Regeln non habebant , niñ a remotis : в: illi folum per inter
pretem loquendi habebant facultatem Et íì minimus comanus accederet, ña
tim ut patebat aditus , ìntrabat; & Comanos tam in fefïìonibus , quam conli
liis , & in omnibus , Hungaris prœferebat. Propter quod , tanta indignatio
erat eis; ut vix pollent tolerare: & licet non exprimerent ; ad ipfum tamen
bonum cor & animum non habebantz nec pro ipfo pacis conńlia cogitabant,

. а" - Aaa 3 . CA'

 374 III. M. RoGßmus DE Dnsrnuca'. Нине.

С А Р U Т VIH.
t’ De refpon/ìone ad primam odii cau/21m.

autores autem & faventes Regi , juliilicare ipl'um in omnibus nitebantur ,

lic ad prœmiliorum lingula relpondentes. Comanis introductis , cum per
ñde dignos , ad Regis notitiam pervenilfet ; quod per Comanos Hungari grava
rentur: Principibus , Baronibus, Comitibus, & Comanis omnibus, circa то
najlerium de Kew , circa Ticiam convocatis , deliberatione diligenti, communi
conlilio elt lancitum; quod Nobiles Comanorum, cum luis famulìs, divìlim,
per lingulas Hungariœ provincias mitterentur , & тогат quilibet in provincia
traheret libi allignata , & ita cum multi limul non ellent, gravamen ìnferre Hun
garis non valerent. Et li Comanus Hungarum, vel Hungarus Comanum offen
deret , comites quibus hoc lub pœna gratiœ Regis injunétum fuerat , jultitiam
facerent œquivalentem : licet Comanis hoc , quod feparari deberent, pluri
mum dilpliceret. Et lic ipli poliea , line olïenlione Ycujulquam cum fuis ten
toriis ñltreis , jumentis pecoribus , terram vacuam Hungariae peragrabant. Et
cum client multi & pauperes inter eos ; habebant Hungari de eis , quali pro
` nihilo lervientes : ¿t lic l`tatus eorum , magis ad commodum , quam incommo»
dum erat eis. Cellare igitur debebat in hoc , malevolentia populprum.

C А Р U T ЕЖ.
De rejbon/ione ad jecundam odii caußzm.
Si Rex mortuo genitore, fulcipiens gubernacula regni l'ui , quol'd'am de ma
_joribus fecit quœliionibus lubjici, & tormentis: fante­ mentÍSIInon debet ali
quis admirari. Nam iidem, inter ipfum Regem & patrem ejus , fœpius fedi
tionem & lcandalum procuraverunt; ita , quod hinc inde faepius militia con
` gregata, dimicare ad invicem voluerunt , nili per tenentes medium inter eos,
client pacis lœdera reformata. Cum & iple Rex , ad patris curiam accedebat,
iidem innullo ei penitus deferebant; immo, dehoneliare ipl`um verbis & faéiis,
in quantum poterant, nitebantur. Quod celari non poteli. Et contra' vitam
' patris & ñliorum, nequiter conlpiraverant; ut illis gladio interemtis , lacilius
qui
 Рви ТАВТАВОЗ РАСТА. - 375

quilibet poñèt de Hungaria, quam libi per partes diviferant , portionem libi
debitam , fine conditione cujuslibet , obtinere. Et cum concepta nequirent
` efïeéìuì mancipare , aliud nequius cogitarunt : Duci Auñriœ , litteras cum cer
tis padis & conditionibus deftinando ; Domino Frederico Romanorum Impera
tori, coronam Regni 6r Hungariam dare promittebant.` Sed nuntius in via
captus , Regi fuit cum litteris præfentatus Unde confervando ipfos ad vítam,
mifericordia , quae fuperexaltat judicium , ufus elt contra eos. ` Si vero ñatuit, l
х quod` terra malis hominibus purgareturg quam iniquitatem continet hoc fiatu
tum ? Si fedes Baronum cremari feceritg quæ iniquitas fuit ilia ‘.2 numquid
debent Domini fubditis effe pares ‘.2 igitur non erant juñi'Hungari in hac parte.

CAPUT Х.
De троп/гоне ad tertiam шт caufam.

a )e tertia caufa odii , Regem taliter excufabant. ER omnibus non igno

tum , quod feptuaginta duos habet Hungarîa Comitatus; hos, Reges
Hungarìœ bene meritis conferebant iine injuria poHìdentis. Ex his comitatibus
habebant delicias , divitias & honores ì, potentiam , altitudinem, & munimen.
Sed per prodigalitatem quorundam progenitorum fuorumP jura comitatuum
erant adeo diminuta ; ut meritis ez demeritis perfonarum non difcuflis , eifdem
роПеШопеэ, villas, & prædia , ad comitatus pertinentia . in perpetuum contu
liffent : ex quo viros comites non haberent , & cum incederent , limplices mi
lites , propter diminutionem comitatuum, putarentur. Qui autem potentiores
erant , `fìcut Thavemìcus , qui ё)" camerarius dicitur , ac dapifèrorum , pinccrna
rum , nec non aga/¿mum magi/fri ‚ & ceteri a qui habebant in curia dignitatesg
exinde in tantum incraffati erant , ut Reges pro nihilo reputarent. Hic autem
cupiens redintegrare coronam, quæ pæne parvæ potentiae facta eratz licet pluri
mis difpliceret g male tamen alienata , ftuduit revocare , ad jus & proprietatem
comitatuum ‚ tam a fibi contrariis, quam a fuis. Licet non facienda injuriam
- alìcuì, jure fuo in omnibus uteretur : tamen de regalibus bonisa bene ac ñdeli
ter fervientibus , remunerationem congruam faciebat Uńde quia ufus fuit ju
re fuo 3 cefTare debebat malevolentia Hungarorum. .

CA
376 Ш. М. Roozmus DE Dasrnuc'r. HUNG.
ы: l __ 2— m

C .A Р И Т ХЕ.
De „fion/ione ad quartam odii лифту.
Cum effet propter diverñtates multiplices , 6r ritus diverfos , репе totum
regnum Hungariœ deformatum , & Rex ad reformationem ejus, totis vi
ribus anhelaret ; & implicitus rebus arduis, nequiret fingulis audientiam bene
volam exhibere: duxit deliberatione provida ftatuendum , quod negotia fuo
rum regnicolarum, deberent ad inflar Romanœ curiœ , per petitiones, in fua
curia expediri; fuis cancellariis ita mandans , quod per fe, levia ¿t iimplicia
negocia , expedirent quantocyus pofTent, ad fuum auditorium, ardua & gravia
perferentes. Hoc ideo faciebat; ut negotia , ñnem debitum, velociter forti
rentur. Sed malevoli , quod ad leva'men opprefforum fuerat adinventum , ad
iniquum compendium retorquentes: nodum in Ипра ‚ & pilum in ovo inveni~
re , mendaciter fatagebant.

C A Р U Т XH.
De re/pon/ïone ad штат odii лифт.
' llud afferebant penitus falfum , quod Rex introduxiffet Comanos , ad de
prefiionem Gr odium Hungarorum : fed folum propter hoc , ut cultus divi
.ni nominis , in Hungaria, fuis temporibus augeretur; ¿t fic, quando ipfum ,
adverfus inimicos coronœ , guerram habere contingeret, contra eos , cum eis,
fortius & durius dimicaret. Si autem Comanos, plus quam Hungaros hono
rabat; hoc ipfi œgre ferte non poterant, nec debebant. Nam decebat regiam
dignitatem , introductos hofpites honorare , maxime cum hoc eis promiferit ju
ramento, & ipfum in ñde {на ceperint imitari : à cum eiTent eis Hungari odio
й, folum Regem habebant in Hungaria proteéiorem. Nam Kuthen Rex Со
manorum, per Regem ; & quamplures alii, per majores & nobiles regni, fue
rant baptizatii: ita quod jam cum Hungaris connubia contrahebant. Et fi
Rex eis favorabilis non гите: ‚ ipfi in Hungaria non ftetilîent. Auditis autem .
hinc inde propofitis, fcriptor ñnem hujus negotii non imponit ; leétor li valeat,
eaufam terminer , днища mediante.
СА
 PER TARTAROS FACTA. s 7 7.

С А Р v Т ХНЫ.
lizterloquium ad contínuandam narrationemr

His interpolitionibus expeditis , fcriptor ftylum dirigir, ad traéiandum in

' ceptæ materiæ profecutionem. Et ü qui ipfum lingua mordere volue
rint toxicata,
poteratdicentes, quod interpolitiones
elt verum ; hujufmodi
quia hæcnildifcordia
ad rem pertinerenti
à bene effe iine illis : non ‚’ potiHimusv
fames fuit , quare Hungaria fic velociter еРс deíìruéta.

C A Р v Т ЖРУ.
. De vulgari Hungarorum Opinione.l

Anno igitur Domini evoluto, Hungaria, ad Везет in malevolentia exiñen

te z circa nativitatem Domini fama fuit , quod confinia Hungariœ, Ru
fciæ contigua , T_artari devaíìabant. Et quia Rex de hoc , per fuos nuntios
certus erat; ad cuûodiendum Portam Ru/èz'œ, quæ [Штата dicitur , per quam
in Hungariam patebat aditus, miiit majorem fuum comitem cum exercitu Pala
tinum : a fecit per totam Hungariam proclamari : Ut tam nubiles, qui [дюйма
Regis dicuntur , quam caßrerfes б” pertinentes ad ca/ìra jìiperius nominata , ß’ ad
exercitum præpararent , ш: cßênt, quando Rex mittenta præparati Cum autem hoc
per totam hungariam clamaretur ; Hungarì præ nimio gaudio non credebant,­
afferentes, ­quod de Tartari-s multoties infonuerat talis rumor, 6: iic femper vi

derent illum effe nullum : unde dicebantz Multa гена/гати ‚ quæ jam cecidere.
АН] АП'егеЬапс, quod quidam de prælads- Ecclefiarum , rumores hujufmodi
procurabant, pro eo , quod tunc temporis Romam non irent, ad concilium,
vocati a Romano Pontifice , celebrandum ; 6: talis opinio erat eis. Fuit ta
men omnibus manifelium ‚. quod Ugolinus Colocenßs Arcüepglìopus, pro fe, ac
quibufdam fuffraganeis fuis, Venetias miferat pro galeis; в: fuerunt per Regem ‚
contra voluntatem eorum ‚ ab itinere revocati. ‚
Ahi vero quamplurimi fatebantur , ut haberent de Rege materiam oblo- .
quendi ,. quod comani , focietatem contraxiffent cum Rurhenis :, ut fimul con
tra Hungaros ‚ a quibus multa mala perceperant , & fæpius Фетиш fuiffent,
Sanft. Ren Hung. P. I. ВЬЬ ‚ . - di
 х

373 IIll. M. RoGBRIUs DE Баянист. HUNG.

dimicarent: & propterhoc , plus quam per annum , eos praediélus Kuthen
cum fuis praevenerat, Yút'condìtiones terrœ addifceret, & linguam faceret frbi
notam ; ¿Si cum introitum illorum perciperet, pugnam inciperet contra Regem;
& fic facilius illi portam poffentobtinere, & ad ipfius Kuthen auxilium fellina
re; & ita citius aliquam partem Hungariœ devaftare ; gaudendo & mordendo
Regem , pro eo, quod Comanos introduxerat, ut fuperius eft expreflum. Et
in hac opinione quamplurimi concordabant. _
A 1 11

С .A_ Р U T XV'.
De Conßlio Regis contra Tartaros.

Сит ergo pollmou'um verfus quadragelimam pergeret iter fuum , magis ac

magis fama hujufmodi crebrefcente; Rex , ad quandam villani, quae
Buda dicitur , fuper ripa Danubii politam, in qua confueverat quadragefrmam
celebrare, pro eo, quod dicebatur locus communior,properavit. Et Archi
epifcopis , Epifcopis & aliis regni majoribus convocatis , deliberabat affrdue,
qualiter pollet de tanto negotio providere: monens & hortans eos fœpius, quod
quilibet haberet fuos ftipendiarios milites praeparatos. Kuthen vero , qui cum
uxore, filiis, frliabus, & quibufdam fuis majoribus, tanquam fufpectus , & fce
lerisA confcius, a Rege fuerant convocati ; communi deliberato confrlio, curia
liter , ne poffent manus ipforum eFfugere , cuñodiae fuerunt mancipati.

CAPUT XVI.
Quid jererit Rex Bela , сит per Palatinum fle iatroitu Tartaroram
‘ ' ccrtifítatus fait.

Circa vero medium quadragelimœ, venit ad Regem cirr-ñtarido, unus de mi

litibus Palatini , ex parte iplius referens , quod jam ad portam Rufciae
pervenerant , & indagines deltruebant, & non credebant quod Palatinus роте:
` eisrefiftere, nili Rex mitteret'ei auxilium feliinum. Rex adhuc incredulus,
iecum armatos milites non habebat. Et dum in anxietate huiufmodi permane
’ ret, quarto die poltea , venir 'idem folus, qui noóie dieque curlitaverat , Pala
. » ` u.
 PÈR TARTARos FACTA. 379`

tinus dicens : quod duodecimo die intrante Маше, in porca congrelïum habue
гас cum eifdem_, & fuis pene omnibus faglttís & gladlis crudelìter trucidatis ,
cum paucis evaferat ; & quae faéìa etant вы, venerat nuntìare. Sed licet Rex, `
de malis rumorìbus non modicum obfìuperet ; licentiavit ramen Archíepìfcopos ,
Epifcopos, & al'ros fuos comites & barones, eis prœcipiens ñrmiter & dillriéle,
ut quìlìbet, aggregata íìbi militia juxla роП'е ‚ rediret ad ipfum, & íìne (Шато
ne гетры-15 Гетпагег ‚ prout urgens neceHìtas, & manifefìa utiliras exigebat.
Et prœcepit [тлёй/{го Stephano, Epg/ì'opo Wacienjì, Отойдет, б“ Залет Salvato
т Chanadienß Prœpoůris : quod ad Regìnam feûinanter accederent , & ad coin
ñnium Aulh-i-ae Aproperarent, ibidem ñnem hujus negotiì expeéìantes. Item,
per fuas litteras», rogavít'iDucem Auftriœ , Щ ad ipfum accederet feñixlanter ;,
&juíl`1t Comanís omnibus, ut venire ad ipfum aliquatenus non difîerrent. Iple
enìm, de Strigonienû ö: Albenlì civitatibus, quœ ad unam tantum diœtam di
üabant, exercicu congregate , confeftim tranfìvit Danubium, & in magna &
ditifûma Teutonica villa ‚ quae Pe/íh dicitur, Budœ oppoûta ex altera parte
Danublì, moram. traxit: fuos ibídem, cum exercìtu, expeóìans principes,
comites, & Ьагопез.
п==—.__. Í

С А Р U Т XVM.
Alia Interlucutiv.

Pater & d'omine advertìte Reverende ! quia , cum multa ñmul' occurre
rint, nequeunt dici iìmul ; opoltet igìtur , ut uno dimiflo negotio-, in di­
cendo aliud affumatur. `
E I _ ë~‘Í*_*~‘1m

C А Р U T X'VHI.
Sequîtur гит/из Interlocutio.

Notate itaque nomina dorŕánorum Tartaroum , ¿z qualiter intraverunt in

' ` Нцпаагйат; & alluriam eorundem ; quia non dimittetur indifculfus ar
tículus , quin qullibet fenfus debitus ímponatur..

‚ l ' . вьь 2. СА
380 III. M. Rooi-:mus DE Desrnuc'r. Нона.
l _ Lt!

'CAPUT ШХ.
Nomina Regum Tartarorum in Hungarian» intrantium.

Rex Regum & Dominus Tartarorum , qui Hungariam intraverunt, Bathus l'uo
nomine vocabatur. Rector etat lub iplo , in militia potentior, Bochetor
appellatus. Carlan in probitate melior dicebatur. Coaëion, Егусап (1), Peta,
Hermeus , Cheli, Ocadar, majores Reges inter Tartaros cenlebantur : quanquam
client inter eos , alii Reges quamplurimi , principes , & potentes , qui cum
quinquies centenis millibus armatorum , regnum Hungariœ invalerunt,

С A Р И Т Ш.
Quemado Tartari Кишат б” Comaniam deßruxerint.
Hi autem , quando Rufciam di Comaniam totaliter & unanimiter deliruxerunt;
retrocedentes ad quatuor vel quinque diœtas, intacta conlinia Hunga
riœ continua dimilerunt: ut cum reverterentur, tam pro equis, quam pro fe,
victualia invenirent, & rumores ad Hungaros minime pervenirent. Cum qui
dam victualia dictorum regnorum conlumlilfent, «Si Hungariam proponerent oc
cupare; Bathus major Dominus, dimilTa tota familia, lolus cum luis militibus,
¿t non multis, ad dicìam Portam Rufciœ, quœ propior erat ad locum, in quo
Rex congregabat exercitum, recto tramite properavit, & expugnato exercitu
Comitis Palatiui, eandem portam obtinuit, & intravit. Peta Rex, per Po
loniam dirigens grelïus luos, uno ab iplo de Ducibus Poloniae interfecto, & de
liructa Uratisla'via civitate nobilillima , & fitage facta mirabili, ac in terram
Ducis штате, aliis Ducibus praeliare libi auxilium nequeuutibus, limili cru
delitate pervadens; ad Portam Hungaria,’ feliinavit. Rex Cri/ian , inter Ru
fciam d: Comaniam, per lilvas, trium dierum habens iter, live viam, pervenit
.ad divitem Rudanam , inter magnos montes politam Teutonicorum villam ,
Regis argentifodinam, in qua niorabatur innumera populi multitudo. Sed cum
client homines bellicoli , & armorum penuriam non haberent: audito ipforum
adventu, extra villam, per lilvas & montes eis obviam exierunt. Cadan ve
ro, relpiciens multitudinem armatorum, tei-ga dedit, lingens lugam ante eos.
„Tune

С!) Edit- Brunn. Seyran.

 PER >TARTARGS FACTA, V3 8 I

Tune populi cum viéloria revertentes, armis depolitis, inebriari vino, prout
Teutonicorum furia exigit, inceperunt. Èed ipfi Tarta`ri fubito venientes, cum
штат, muros, ~«Sz munitiones aliquas non haberent; villam, ex multis parti
bus intraverunt. Et licet hinc inde ñeret:~ magna ílrages , videns populus ,
quod4 eis reiiílere non valebat, fe ad ñdem eorum totaliter reddiderunt. Sed
Cedan, fub {на proteólione villa recepta, Arf/Z'aldum comitem, villae cum е1е—
¿lis fexcentis armatis Teutonicis, fuis militibus affociavit ñbi, venire cum ¿is
incipiens citra lilvas. Bochetor autem cum aliis Regibus, fluvium, qui Зет]:
dicitur, tranfeuntes, pervenerunt ad terram Epifcopi Comanorum , & expli~
gnatis hominibus, qui ad pugnam convenerant, ceperunt terram totaliter ос
сираге. Revertar igitur ad Regem Hungariœ, qui erat in diéìa villa Pellh:
ut proceiTus ejus plenius delcribatur. -

CAPUT ХХЁ.
ОиаШег Tartari procqlœrint ‚ po/Íquam Portam habuerunt.

l'tquam autem major Dominus Bathus, Portam habuit; cepit villas com
burere, & gladius eius non parcebat fexui vel жаб, & ad Regem , quan- М
tum poterat, fellinabat. Et cum prope ad Pelli), ad mediam diaetam, ante
Dominicam de раШопе 'Domini ‚ с11е Venerisq perveniffet; Ratim quofdam
ulque ad villam miíit ‚ comburendo, interñciendo, prout eis innata malitia
miniflrabat.' Sequenti die mißt alios vel eofdem , qui peragebant fimilia vel
pejora. Sed Rex, exire ad eos aliquos, ad faciendum congreffum, nullate
nus dimittebat. Et illi , dum credebantur ire, revertebantur; & dum puta
rentur reverti, iterum ibant: diem in ludo totaliter expendentes. Cumque die
Dominico facerent illud idem: Ugolinus Colocenßs Archiepißopus, ho'c grave fe
rens quam plurimum.,
fundebant, & gravius,quod
quodquidem
Rex, quaíi
fibi ê:lprœdones ‚ tot bonos
fuis puñllanimus homines Pro
videbatur. con

pter quod, contra mandatum Regis, cum paucis de fuis foras exiens, congref
fum habere voluit cum eifdem. Sed illi теща vertentes , paulatim retrocedere
inceperunt. Hoc Archiepifcopus intuens, incepit eos equorum infequi pleno
curfu. ‚ 1
Tandern terra paludofa reperta , illi velccius tranlierunt paludem. Hoc
Archiepilcopus non advertens , cum proximus illis diet, Штатам; &
Bbb 3 cum
382 III. M. Rosi-:artis DE Das'rnUcT. HUNG.
cum effet cum fuis armorum pondere prefTus , tranlire vel retrocedere nequie
runt. Sed illi, ad eos velocius revertentes, circumdederunt paludem; & in
ipfos fagirtas velut pluviam emittentes , eofdem ibidem totaliter necaverunt.
Cum tribus autem vel quatuor evadens Archiepifcopus, fic confufus, remeavit
ad villam : non modicam iram habens , tam de fuis perditis, quaînde eo,
quod Rex non fecit aliquem in fui fubfidium properare.

С А Р U Т ХХП.
Quomodo yfuit dr/ŕruffa Civitas тщету,
l

n Dominica de pafiione, pars exercitus Batbi Regis Regum , accefïit ad

War-iam civitatem, решат fuper ripa Danubii, ad mediam diaetam prope
ad villani Pefth, in qua Rex cum exercitu morabatur. Et capta civitate pe
nitus 61 debellara; qui ad Ecclefiam & ad palatia Ecclefiœ, quae erant quafi
caftrum munita, recurfum habuerant; tam de civitate, quam de circumpofitis
villis , innumera populi multitudo :­ eos viriliter expugnaverunt, & thefauro
Eccleiiae 11a-bito, Canonicos & alias perfonas , dominas &. puellas, quas no
luerunt interimere gladio , in igne totalitet cremaverunt. Et ita in Dominica
de paflîone, Wacienfes pall-i Гипс; ut cum Domino Jefu Chrifto ,_ partem ha
bere mererentur.
\
щ

CAPUT ШИН.
Quoniodo- Dux Azißríre [финт jì'rerit in Tartaros;

llud non eil aliqualiter omittendum, quod Dux Атм, rogatus a Rege,
venerat: fed cum paucis , tanquam fadti nefcius, & inermis. Et cum ali
qui ex Tartaris, ad villam Pefih, more folito advenifient; armis & equis fibi
affumtis, obvius eis fuit. Et cum fimul congred-i debuiffent; illi terga dantes,
prout a-ffueverunt, abibant..Í Sed` Dux, fubmiffo equo fubdenscalcaria, quen
dam attigit, percutiens eum cum lancea taliter, quod lanceae halla fracla, de­
equo ipfum profiravit ad terram. Alteri vero ipforum Сипфо, id eft Majori ,
Ivolenti proftrato fuccurrere; armato more, juxta fellam confeflim arrepto- mu
сгоне,
 ­PER TARTAROS FACTA.' ' ' 383

crone , `uno Юн brachium illius amputavit: qyi fiatim de fella corruens, ех

piravit. Allis in fugam converfis, prof'tratum ceperunt; ipfum таит, сит
’. equis ad exercitum adducentes. Propter hoc'Hungari, affumta materia, ех
probrare Regem, ac exaltare ipfum Ducem, unanimiter inceperunt.

I _'

С А Р U т mii-*Í
Quomodo Kuthen Rex Comanorum штат interfèfìus.

Cumque publica fama effet , quod Kuthm, qui cum fuis -‚ ut diéìum ей,
ргоре ad Regem in cufìodia tenebatur , effet tanti fceleris non immunis;
& adhuc, qui venerant , Comani , non Tartari crederentur: clamabat totus
populus contra eum: Матки, moriatur; iB/è ел, qui deßruïfiunem Hungarz'aeprotura`
ш. Et pro ipfo Regi fœpius exprobantes, dicebant: Pugizet Rex полет, quiC'vma- '
nos in nQ/lrum odium штамп. .Alii clamabant: Pugnet Rex сит illis, quilms rin/fra
ртами ßmt collera. Rex exprobrationibus frequenter auditis; mifit hominem ad
Kuthen, ut ad ipfum accedere non differret. Sed Kutlien, qui crebroaccla
mationes populi audiebat, timens pœnam, licet effet immunis а culpa, man
davit Regi: quod ad ipfum uequaquam accederet, nifì ei talem hominem de
flinaret, cui effet росетйа9 ipfum ad eundem ducere, ac ipfum .eruere de та.
nibus populorum. Hoc Regi nuntio referente , clamor Тайне ей magnus in
populo: Ilforiatur, тонами: Ас fic fubito Hungari & Teutonicì armati, i11
trantes palatium,/in quo etat, violenter ad ipfum accedere volueruut: Юлы:
vero cum fuis, arreptis arcubus & fagittis, ad fe ipfos accedere non finebaiit.
Sed populorum multitudine accedente, ceperunt eofdem; в: cunéìis in infranti
capitibus amputatis, ea in populos per feneftras de palatio projecerunt. Qui
dam autem volunt hoc facinus Dual' Аид/1114: imputare. Ab aliis vero, de man
dato Regis dicitur effe faéìum. Tamen, poftquam pro certo ей compertum,
quod Kuthen hujus nequitiœ ей expers: afTerunt hoc verifimile non effe, quod
Rex, qui ipfum de facro fonte levaverat, & fecuritatem ei dederat, praefìito
juramento, tantum facinus perpetraffet. Nolo quidem ego, qualiter hoc aéìum
ей, dxflinìre; difliniat ille, qui novit: & poenam vel gratiam, unicuique juxta
opera fua reddet.
384 III. M. RoGEmUs DE DESTRUCT. Нина.

CAPUT XXV.
Quid jeterint Comani audita morte Regis {Мутит ‚ 8° qualiter Rex Bela
contra Tartaros procqß'rit.

artarîs itaque die noétuque in circuitu villas comburentibus; inftabat Co

locenfis Arcliiepifcopus apud Regem, ut exiret cum exercitu contra eos.
vIgitur Duce`Auftriae recedente, maxime cum major regni exercitus adveniffet;
Rex cum exercitu motus exiens, incepit paulatim procedere contra eos. Curn
que Comuni , votati contra Tartaros , ubicunque effent, in Regis fubfidium
unanimiter advenirent: audita morte ipforum Domini Kutheni, turbati funt
graviter ¿t commoti; quid deberent agere ignorantes. Cum autem rumor de
morte ejufdem increbuiflet, Hungari villani ,„ odiofi eis, ubique contra eos in
furgere ceperunt, fpoliando 6r interficiendo eofdem, fine aliqua pietate. Qui
cum taliter infpicerent fe perimi; infrmul congregati,­ non folum. fe defendere
inceperunt; fedvillas comburere, & rufticos viriliter expugnare.

C A. Р U Т XXVÈ.
Quomoalo evajerit Clzanadien/is Epi/"ropas тали: Comanoram.

Sed' cum Balza Chanadien/ìs Epifaopus, & Nicolaus ñlius Bone, cum nobilibus
multis, uxores,filios, lilias, & familias, ad partes fuperiores conducerent, utV
polimod'um ad Regis exercitum fefiinantes accederent: contra obviantes Со
manos, inceperunt pugnam duriflimam; qui eis relil'tere nequeuntes, funt quali
omnes gladio interemti. Epifcopu's tamen, cum paucis, in curru jacens infir
mus, dumy pugna- freret, е11 longius afportatus. Comani vero, ut Tartari, ~
terram polimodum deltruentes , & convenientes in unum, ex illa parte Da
nubiurn tranlierunt; & lic defiruendo, inceperunt ad' Marrlúam properarè. I'lli­
autem de Marchia lioefcientes , convenerunt in плит, eis obviam exeuntes ,
congreffum> cum eis, in ñnibus Marcliiae habuerunt: & fuperati ab eis, prœve
niebant unus alium fugiendo; 6: lic Comani, ceperunt Marchiam nequiter ex`
pugnare, mortem fui Domini crudeliter vindicantes. Nam cum interfieiebant ‚
Hung aros ‚ dicebants. Ниш181ит111д‘ёга: pro Китаю. Et deltructis melioribus
' _
vil- `
 Рвк ТАКТАВОЗ FAc'rA. 385
l

villis, _fcilicet Franká, villa fenatoria Sanéti Martini, & aliis; & recepta multa
pecunia , equis, & pecoribus, deftruendo terram , in Bulgariam tranlierunt.

C A P U т ты. `
Quomodo Waradienßs Epyêopus per Tartaros ахти deceptus.

Benediñus quidem Waradz'ergńs Epy'copus , pro fe , de mandato Regis ,

magno exercitu congregato, volens in iplius fubíidium accedere; intelle­~
xit , quod Tartari тиши Ägriefg/èm deftruxerant: hominum de civitate, &
aliorum, qui ad defenlìonem iplius convenerant, aliis combulìis, aliis gladio
interemtis, Тропа, 'thefaurum Epifcopi & Eccleliœ, exinde alportabant. Vn
de fumens audaciam , pro eo , quod paucis diebus elaplìs, congreíTum cum
paucis eorum habuerat, & prœvaluerat contra eos; incepit-poft ipfos, dimifio
exercitu, feñinare, utlibi pofTet fragmenta colligere, ne perirent. Нос Tar
tari prœfcientes, ñnxerunt fe ire longius , & fteterunt. Et cum haberent equos
plurimos, & ipíì pauci exiñerent; figmenta talia ordinaverunt. Fecerunt au
tem larvas & monñra quam plurima, ea fuper equos vacuos, tanquam lì eflent
milites , ordinando: & е uos illos, lub quodam montìculo , paucis cum eis
reliétis fervientibus, dimiferunt; mandantes eifdem, ut cum ipfî cum Hungaris
ingrederentur ad pugnam , ipñ exirent acie ordinata, & paulatim procederent ‚
verfus eos. Et iplì in planitie Hungaros expeélabant. Quibus advenientibus,
Boch comes ‚ & quidam alii, qui de melioribus militibus Hungariœ putabantur,
qui cum Epifcopo venerant, iplis vilis, habenis equorum финте, congrelîum
habuerunt duriíïìmum cum eifdern. Et cum effent Tartarì numero pauciores;
terga eis dare ñngentes, verfus monticulum retrocedere inceperunt. Et dum
iplì cum larvis exierunt fub monte , & ‚ ut condiéìum etat , acie ordinata;
Hungari hoc videntes, & opinantes eis infidias faéìas , terga dederunt, & fu
gam velociter inierunt: Tartari autem, mox in illos converfi, illos fequeban
tur, eofdem prolìernendo & interñciendo, prout nequius crudelitates poterant
exercere. Epifcopus autem, cum paucis reverfus ей Waradinum; & aliquan~
tula mora faéìa, colleétis aliquibus militibus, tranlivit Danubium, & evañt.

Script. Ref. Hung. P. I, CCC CA

 386 III: M. Rocsnius DE Цветном. HUNG.

С А Р U T XXVIH.
De триад Bello Regis Bela: cum Tartaris commi o.
umque Rex, ut dictum elt, egrelTus de villa Pelth, progrederetur contra
Tartaros, cum multitudine armatorum; illi , de combultionibus villarum
reverli, & lubito inlimul congregati , per viam, per quam venerant , retroi
bant: & licut ilti paulatim perlequebantur eoldem; lic & illi, tantum ante iplos
le fugere limulabant. Et cum ad quandam aquam, quae Saya dicitur, & non
multum longe de Agrienli civitate lluit, & intrat Ticiam, pervenil'lent; рой
aquœ tranlitum, qui liebat per pontem, caltra metati lunt, & lteterunt, po
nentes in ponte cultodes , qui noctis vigilias cultodirent. Tartari quidem, polt
tranlitum ejuldem paludis, circa aquam, fein planitie poluerunt. Et cum aqua
magna exilteret & lutofa; non erat eis credulitas , quod line ponte tranlitus
alicui elle pol'let. Rex fuos interim hortabatur, ut ad pugnam viriliter le ha
berent; vexilla non pauca, manu propria, Majoribus aliignando. Hungari
autem habebant haec omnia in derilum, de multitudine conlidentes: ad pugnam
tamen, propter rationes luperius allignatas, cor & animum non habebant. Vo
lebant quidem, quod Rex perderet , ut ipli chariores poltmodum haberentur:
credentes, plagam hujulmodi particularem quibuldam, & поп omnibus genera
lem; licut audierant quandoque in Hungaria elTe factum. Nam intrabant Co
mani lubito, & aliquam partem terrae, antequam convenirent Hungari, deltrue
bant, feltinantes poltmodum ad recelfum; ¿t interdum Hungari idem de Coma
nia faciebant. Sed non lic; quia haec ultima , primis minimerelponderunt.
Tamen mille milites , omni nocte , ad cultodiam exercitus ponebantur. Quid
plura? Tartari vadum invenientes, longe ab exercitu, una nocte unanimiter
tranlierunt; & in aurora totum Regis exercitum circumdantes, fagittas emittere
in exercitum, licut grandines, inceperunt. Hungari vero, quia fuerunt taliter
occupati, ét illorum prœventi altutia, cum armati equos luos afcendebant; ne
quibant milites luos Dominos , & Domini fuos milites invenire. Et cum ad pu
gnam accederent, tepide ac remille accedebant: tanta enim erat crebrola emil
lio lagittarum, quod fere umbram puguantibus faciebant; &fagittae, licutlocu
ltae Sz bruchus congregatim vadunt, per aera volabant. Et lic lagittarum ictus
minime lufferre valentes, infra circulum exercitus retroibant. Rex vero acies
11011 poterat ordimre. Et li mixtim, ex quacunque parte, ibant Hungari ad
. ри
 Pm Титьки: РАСТА. 38?
pugnam: illi eis cum fagittis obviam venientes, ipfos infra exercitum retrocede
re faciebant, ita, quod ipfi ex calore nimio, & anguilla maxima, ad тащат
lafiitudinem venerant, ut Rex & Colocenñs Archiepifcopus, qui anxii formida
bant, nec minis neque adulationibus ac monitionibus, jam ad pugnam poterant
aliquos dellinare; ab aurora ufque ad meridiem, in tali angufìia exiitentes.

Tandem, cum jam deñcere viderentur, Dux Colomanus, frater Regis,

cum fuis, quos in tanta preffura habere potuit, conlliélum duriflìmum, ex una
parte exercitus, habuit cum eifdem; pugnœ, per magnum fpatium diei infillen
do: & dum crederet, fe per reliduam exercitus partem adjuvari, deceptus eil.
Nam cum ex altera parte, ad pugnam plurimi ire crederentur, ad pugnam non
ibant; fed Tartaris , ultro parum fecedentibus, illis per fui medium, viam,
abique aliquali fagìttarum emiflione dabant. Quare Hungari plures & plures
tali via potiti, ab exercitu fe fubtrahebant. Et quanto plures traníibant, tanto
latior per Tartaros illis dabatur; & in tanto confliéiu , non erat rumor vel
verbum aliquod inter eos. Et cum Rex illos ad conñiéìum ire crederet; iplì
exibant ad fugam potins, quam ad pugnam. Tartari vero, expeétantes Regis
exercitum, nullatenus fe movebant. Et cum jam de multis partibus, exercitui
regio exitus pateret ; Rex ab illis incognitus, cum paucis, viam habuit verfus
íilvam. Dux autem Colomanus , direxit , per aliam partem exercitus, fuum
iter, die noéìuque in equis plurimis, ufque ad diétam Рати non per viam pu
blieam, per quam Hungarica natio lubricabat; fed per devium, laxatis equo-_
rum habenis, ad Portam Danubii feflinabat. Et quanquam a Burgenñbus ro
garetur, ut morulam faceret, quoufque faltem pararentur naves, ad traníitum
Dominarum uxorum illorum: teneri tamen non potuit, nec ad id induci; dice
bat enim, quod de fe quilibet cogitaret. Adventum enim perfequentium me
tuens, folus confellim tranfivit, & fugit in Simigium, ad quendam locum, qui
dicitur мы. Et licet Burgenfes de Peilh, cum familia, ad tranfitum
feilinarent: prius tamen fupervenerunt Tartari; & qui non fuerunt in Danubio
fuffocati de Burgenlibus, extiterunt gladio interemti.

Ссся ‘ „СА

CI( Edit. Brunn. Бед/И.

 388 Ш. М. Rocnnrus DE Dasrnuc'r. Нине.
m,

f
C A Р U T XXIX.
De Fuga Epifcopi Quìnque-Ecclç/ìenßs.
Пинцет autem Bartholomeus Epyìopas Quìnque-Ecchfzcnfts, deftruélionem exer
citus, 6r advertens, quod quidam de Tartaris in exercitum irruentes сайта
plurima comburerent: iimiliter non per'viam publicam; fed per campum , cum
multis militibus fugam iniit. Et cum pauci de Tartaris, equos рой eos mitte
rent, pleno curfu; Ladislaus Comes, qui ad Regem, ymultis vexillis extenlis,
cum fua militia veniebat, nil de geftis iplis prœfciens, _fupervenin Epifcopus,
Hungarica vexilla cognofcens, ad comitem declinavit; Tartari vero, multitu
dinem advertentes, abieruut retrorfum, & alios infequi curaverunt; ô: fic ipfe
comes, cum Epifcopo, abeuntes, ab ipforum manibus evaferunt:
:i Y _V l

C А Р U Т Ш.
De E_í/pcopis ô’ aliis сити in diño bello [тафты

)e fugientibus quoque, per amplam viam, veffus Pefih, Gr in exercitu re

manentibus, faéta ей tanta tirages, totque millia funt hominum interem
ta, quod aefiimatio fieri non valet, nec referentibus fides, propter innumeram
cladem, leviter adhibetur. Majores tamen de clericis cecidere, Matthias Stri
gonz'enjìs Archiepifcopus , quem Rex , tum propter fidelitatem, tum quia infimul
nutriti etant, magis diligebat, & ejus confiliis, magna fub confidentia, in re
bus arduis utebatur. Ugolìnus Colacenßs Arfhiepi/Eopus , nobiliffìma ortus pro
fapia, magna & ardua mundi negotia, omiflis minimis , difponens. Hic erat,
fub cujus fiducia, nobiles Hungariae refpirabant; hic erat, fub cujus fiducia,
majores 6r mediocres humiles fe reddebant. Georgius Ерш-ориг Jaurìen/ìs, qui &
nobilis fuit moribus, & peritus fcientia litterarum. Reynoldui` Ultraßl'uanus Epi
jì'opus, & Есс1е[ш Nîtrienfzs Epyŕopus , qni fuerat laudabilis vitae, в: morum
honeftate praeclarus. Мотив Scibínìen/ìs prœpojitus, Regis Vicecancellarius,
nobilibus natalibus ortus; qui unum de Majoribus, antequam fe necis neceflita
ti fubjiceret, cruentato gladio jugulavit. Eraìias Archidiatonus Влетел/5.9. Ma
gifler Albertus `Strigmzien/is Arrhìdiaconus, qui circa. Buentajuris praelatus, alios
nie
 PER TÃRTARos Шли. i 389

meruit edocere. Ipforum quoque corpora diris mucronibus taliter funt тайма;
quod рой receffum eorum , quanquam multum exquifita fuerint, nequierunt
ullatenus reperiti. De numero vero laicorum majorum 6r minorum, qui ШЕРО
cati fuerunt paludibus & aquis , igne concremati, & gladio interemti , nulli
mortalium poflit fieri certitudo. Nam per campos & vias, iacebant corpora
multorum mortuorum; aliqua capite diminuta , aliqua fruflratim divifa in villis
& in Ecclefiis, ad quas recurfum habuerant, plurima concremata. Нос exitium,
hœc pernicies , & haec flrages, tenebat duorum dierum itinera occupata; to
taque terra erat fanguine rubricata , & exiftebant corpora fuper terra, ficut liant
ad pafcua, per deferta, greges pecorum,ovium ¿t porcorum, & ficut in lapi
cidinis, Гебы lapides ad flruéturas. Habuit igitur aqua, corpora mortalîum fuf
focata, haec funt а pifcibus , a vermibus , ab avibus in aquis degentibus, devo
rata. Terra, illorum corporum Dominium ей adepta, quae occubuerunt vene
natis lanceis, mucronibus & fagittis; haec fanguine cruentatœ cœli aves, & den
tatae befliae: tam domefiicœ quam filvef'tres, morfu ufque ad offa nequiflime
« corroferunt. Ignis illa tenuit, quae cremata Гипс 111Есс1ей15 ¿t in villis. Inter
dum ignem, ex crematione hujufmodi, pinguia extinguebant. Наго confumì
nequeunt modico temporis intervallo. Nam inveniuntur in locis plurimis , ufque
ad tempora longiora, ofïa denigratis pellibus non confumtis involuta; pro eo,
quod quibufdam beftiis, efcae placidœ non exiñunt, nifi aliter delìruantur. Cum
autem in Dominium trium elementorum, univerfa corpora tranfìviffent, viden
dum ей, quid quarto reliquerint elemento. Ad aerem igitur , qui quartum
dicitur elementum , alia tria, fœtorem omnium corporum transmiferunt, & fic
ex fœtore corruptus ей «St infeétus, quod homines, qui per campos, & vias,
«Sz filvas, ex vulneribus remanferant femivivi, ex infectione aeris, qui forte vi
vere poterant, expiraverunt, & fic aer, hujus crudelis exitii , non ей expers.
De auro igitur & de argento, equis, armis, vef'tibus, & rebus aliis tot homi
num, qui occubuerunt, tam in praelio, quam in fuga, quid dicetur? Equi
cum fellis «Sz frenis, fine fefforibus , per prata & nemora difcurrebant, & ex
flrepitu erant faéii adeo furibundi , 'ut infanire penitus viderentur ‚' & fic eos ter
ritos, cum nequirent proprios Dominos reperire, oportebat aut mori gladio,
aut fubjicere fe Dominio exterorum, quorum hinnitus­ , haberi poterat pro ge
mitu atque Неси. Argentea quoque vafa 6r aurea, fericeae vef'tes, & alia 110—
minibus opportuna , per campos & filvas, a fugientibus projeéla, ut ipl`1 lvelociori
curfu manus infequentium evaderent, non habebant aliquos colleéiores. Tartarî
tantum interfeélionibus hominum infiflentes , de fpolìis minime curare videbantur
С cc 3 ` СА
390 Ill. М. Rosi-:mus DE DEsrnUc'r. HUNG.

l
CAPUT XXXL
Quomodo Tartan' habita 'vifloriaßiolia Шефа—5121, б” invento Надеждам,
118111128 litteras /ìrip/erint.

:[[qlabita de tanto exercitu victoria & triumpho , captaque deprœdatione hujus

modi cum tumultu, & vefiimentis mixtis fanguine, equis, auto ¿t ar
gento, ef'fufa rubìgine rubricatis, tanquam congeiiebus lapidum, 8,1 acervis fru
gum infimul adunatis, ad divilionem & ad partitionern eorum: lierus, cum ele
gantioribus de Tartaris, ex partitione liujufmodi fubfecuta, reperto figillo Regis
penes cancellarium, cujus caput a corpore diro mucrone denierant, jam con- _
fili de terra, & timentes, ne populi, proŕligatione Regis audita, manus per»
fugam effugerent eorundem; diligenter advertite aliutiam , quam fecerunt.
Primo totam Hungariam ultra Danubium dimiferunt, êrafiignaverunt
unicuique de majoribus Tartarorum Regibus, qui adhuc Hungariam non intra
verant, partem fuam, ligniñcando eis rumores, & quod feliinarent; quia jam
eis obfiaculum nullum erat. Et fecerunt fcribi per quofdam clericos Hungaros,
quos adhuc ad vitam fervaverant, majoribus omnibus & popularibus, per totam
Hungariam
hac forma: exiftentibus, fub Ö“nomine
Canam jeritatem Regis,
­raliiem non multifaria
timeatis; ватаde litteraru'm,
nec 'ue/iris fub
donuhus 'vos то
'vere aurieatis. Liset enim , propter quandam improvißonem, tum caßra , tum tentoria
reliquerz'mus: paulatim tamen , Deo nobis propitio, eodem recuperare intendimus, contra
illos ринит oirtuojiim irz/laurantes. Und: tantum orationi oaretis , ut mifericors
Deus, aduerjariorum no_/lrorum capita a nobis permittat malleari. Нее fuerunt litterœ,
per quofdam Hungaros, qui jam eis adliœferant, deftinatae: qui me, ac totam
Hungariam, deltruxerunt. Nam tantam illarum certitudini- litter-amm Едет
dedirnus , quod, licet omni die, contrarium cerneretur: tamen, quia in terra
illico guerrarum turbatio fupervenit, ob hoc, ad fciendum rumores , nuntios
mittere nuliatenus poteramus, contrariumque credere nequibamus. Et fic Hun
garia occupata , viam non`potuit habere fugiendi. Sed quia proceffum Regis
d_imifrmus indifcuffum: revertamur ad progrelfum fuum, vel, quod verius en.,
ad egreffum,

С ‚Р
 Psn Tnn'rnos Fxc'rn'. 39):
nger-____- J r _ me

С А Р U Т ЖЕНЕ.
Quid [Ржет Rex Bela pnjl debellationem Ли exercìtus , E9’ qualiter per
.Duœm Außïia: сараю fiterit pariter ff Лютни.
рГо itaque Rege de exercitu proñigato; die noétuque, cum pauciñimis, ver
fus conñnia Poloniœ, habuit iter fuum: :Sr inde directo tramite, ut Reginam
polTet attingere, quae in confinio Auftriœ morabatur, quantum poterat pro
perabat. Dux Ánßrite, hoc audito, iniqua in corde concipiens contra cum»,
fub nomine amicitìœ, obvius ei fuit. Sed Rex armis exutus, dum prandium
pararetur, modico temporis intervallo, fomnii quietem capeffebat juxta aquam:
utpote, qui lolo nutu Dei evaferat, inter tot diras fagittas Gt gladios venenatos,
в: tam longo fuerat itinere fatigatus. Qui tandem excitatus а Готпо ‚ сит Du
cem vidit, laetatus ей valde. Dux autem , Regem , inter alia confolatoria ver
ba, petiit ,"ut Danubium tranfiret: ut ibidem fecurius quiefcere, & morari poffet.
Rex vero, his auditis, tanquam innocens, nihil mali fufpicatus, фазе Ducis
acquievit. Dicebat enim Dux, fe caÍtrum ex altera parte habere, & ibidem
Regem melius lionorare poffe: cum tamen in animo , non honorare , fed com
fundere illum, haberet propolitum. Et cum fe Rex fcyllam vitare crederet',
`incidît in charybdim , & yíìcut pifcis, volens vitare frixorium ne frigatur, ad
afiandum projicit fe ad prunes; credens malum effugere, invenit nequïus. Nam
Dux Aulh'iœ, aftutia excogitata, cum Rege fuum ad libitum potìtus extitit; ab
eo, quandam pecuniœ quantitatem, quam dicebat olim a fe per ipfum extor
tam Гите, repetiit. Quid plura? Rex manus illius evadere nequivit, чао—
ul`que pattern ejufdem pecuniae in promto , partem in vafis aureis & argenteis,
illi perfolvit: pro parte autem , tres comitatus fui regni, illius Сете contiguos,
illi obligavit. Et licet ipfa vafa aurea 6r argentea , majoris fuerint œftimationis:
tamen Dux , illa folum in duobus millibus marcarum, limul cum lapidibus pre
tiolis, recepit. Dux autem illico, caftrorum illorum comitatus, corporali pof
íeíïìone ей adeptus; & Ша ех propriis pe'cuniis, contra Tartaros fecit reparare.
Si quaeratur, quanta fuerit pecuniœ quantitas? ePt ignotum: nam alii de feptem,
quidam de novem , ceteri de decem marcarum millibus referebant. Sed de
veritate liquere non poterat; quia fecrete contractus fecerant, & ñrmaverant
propriis jurameiitis. Quibus expediris, ad Reginam, quae non multum diítabat,
­ quantum potuit,­feñinavit: & una cum ipfa, fine таи morae, Strplnmum
[VJ
 l

392 _ . III. RoGeRlus DE DEs'rnuc'r. Нике.

PVacien/êm Epïeopum, ad Imperialem & Romanam curiam, pro fublidìo deltina'
vit: & interim, circa Segesdintlm , cum illis, quos aggregare potuit , moram
traxit. d `

С A Р U Т ХХХПЕ.
Quomodo Dux A14/trie Люпин-11 fugitivos Hungaros; f5' de infultu Teuto
norum in Huugariam jagla. ~r r' t
._

)um prolpecto jam, quod Hungari ellent unanimiter in fuga; libi multos
milites aggregavit, eos contra Hungaros in Hungariam tranlmittendo: &
iic, Tartari ex illa parte Danubii deltruebant; 61 ех 1йа Teutonici deprœda
bantur, & villas, prout poterant, comburebant, ita, ut civitatem Jaurienem
ìntrantes, caltrum ceperint, & illud moliti lint per violentiam obtinere. 4Hun
gari vero de partibus illis, convenientes in unum, ad civitatem manu arma
ta euntes, civitatem ceperunt, & omnes in caltro Teutonicos cremaverunt.
Dux, nimio furore repletus, propter hoc candefcens contra Hungaros, fu
gientes а lacie Tartarorum, quos in Aultria collegerat, ¿t quibus fidem pro
milerat, non contentus de eo, quod Regi fecerat, petiit ab eis, pro caltro
rum & civitatum cultodia, quandam pecuniœ quantitatem. Et lic, hac ос—
calione inventa, cum tam Teutonici quam Hungari, ellent multum divites in
pecunia & rebus; eos, ufque ad extremam exinanitionem, nequiter lpoliavit,
& mileri Hungari , devorabantur ubique morlu amariliimo, a laevis beltiis den
tatis , & poltmodum , nudi in aridam projiciebantur,& evomebantur. Sed his ех—
peditis, referamus de Regibus Tartarorum, qui poltmodum Hungaríamintraverunt.

CAPUT miv.
Quemado Tartan' штифт civitatem expugnaverint , ö” quemado amplias ad
poutem Thome ö” alios proceß'crint. '

Садап Rex, utin alia parte dictum ей, Rudana expugnata, 61 capto Ari
ltaldo comite; elegantiores lexcentos armatos Teutonicos elegit, qui fub
iurildictione dicti `comitis extiterunt. Hi, ptaeltrntibus ducatum Tartaris, per
щ.
 Рив Тдктьвов РАстА. 393

lilvas & nemora, rupes & prœcipitia, prope Waradinum civitatem. fubito
advenerunt. Et quia civitas multum erat in Hungaria nominata, ипс11с111е11;
luc nobiles, tarn dominae quam mulieres populares, innumerabiles convene
rant. Et licet Epifcopus cum quibufdam Canonicis, exinde receiïiflet: ego
ramen, cum remanentibus eram ibi. Et cum cailrum, ex una parte dirutum
cerneretur; ampio muro illud fecimus reparari: ut, li civitatem defendere non
poffemus, ad callrum refugium haberemus. Et cum uno dierum fubito ad»
venifïent, &‘elTet in civitate fub quodam dubio mora mea; cal'trum intras
re nolui, fed aufugi in lilvam, in qua diu, prout potui, latitavi. Ipü ta~
men fubito civitatem capientes, 81 pro majori parte comburentes; tandem, ni
hil extra muros callri penitus dimiferunt , 81 receptis fpoliis tam viros, quam
fœmìnas, minores 81 majores, interfecerunt, 111 plateis, domibus, 81 campis.
Quid plura? non pepercerunt fexui vel aetati. Quibus peraélis, fubito exinde
recelTerunt, 81 отп1а 111 1есе11`11 receperunt, 81 longe a сайт, fe per quin
que milliaria pofuerunt; & ad cafirum, per multos dies, nullatenus acceffe
runt, lic, ut illi de сайт cogitarent; eos propter caí'tri fortitudinem receflif-Vy
fe. Nam magnis munirum erat folfatis , '& turribus ligneis fuper muros, &
multi loricati milites erant ibi; ita, ut dum Tartari ad refpiciendum interdum
accederent, milites Hungari,velociori curfu eos infequi procurarent. ' Et cum
plurimìs .diebus ad callrum non accederent, & crederetur, quod ex toto exin
de receíliflent; milites 81 alii, qui in сайте erant, de receflu eorum habentes
ñduciam, сайте quamplurimi exierunt, & domos, quae remanferant extra ca
ñrum , ceperunt communiter habitare. Et lic in aurora eos Tartari, qui ubi
eflent, fcire non poterant, invadentes; magnam ipforum partem, qui nequie­
runt ad caflrum fugere, necaverunt. Et caílrum illico circumdantes, ex op
poíito ad murum novum, feptem machinas pofuerunt,l 81 die noéluque cum
eis emittere lapides, quoufque novus murus dirutus еП: ех toto, nullatenus
ceffaverunt; 81 turribus dirutis atque muris, congreffum dederunt: 81 cafìrol
per violentiam occupato, ceperunt milites, & Canonicos, 81 а1105, qui non
fuerunt in occupatione callrigladiointeremti. Dominœ vero, domicellœ, 81
puellœ nobiles, fe in Eccleliam Cathedralem recipere voluerunt.
Ipfr vero Tartari, fecerunt arma a militibus fibi dari; & per tormen
ta duriílin'ia, quidquid habuerunt, a Canonìcis extorlerunt. Et quia Cathe
dralem Eccleflam fubito intrare nequierunt; igne appolito, Eccleliam, & do
minas, 81 quidquid erat in Ecclelia, combuflerunt. ln aliis vero Eccleliis,
tot fcelera de mulieribus patrarunt; ut tutius lit, fubticere, ne homines lad
Script. Ref. Hung. P. I. Ddd ' пе
394I III. M. Roca-mus DE Diss'rnuc'r. Нике.

nequiflima infiruantur. Nobiles, cives, milites, & Canonici, extra civitatem,

in campo fuerunt omnes, fine aliqua pietate, jugulati. Рой hase, Sanétorum
'fepulchra totaliter everterunt, & pedibus fceleratis reliquias calcaverunt; thu
ribula, cruces, & calices aureos, & valfa aurea, & alia, dedita ad altaris
minifteria, comminuerunt. Introducebant in Ecclefias, mixtim viros & mu
lieres; & рой turpem illorum abufìonem eosdem ibidem necabant. Pollquam
>autem omnia everfa funt, & fœtor intolerabilis procederet ex corporibus de
funótorum; exinde recefferunt, & tantum locus folus remanfit.A Homines, qui
per filvas circumpolitas latitabant, convenerunt ibidem, ut aliquaV comeltibilia
invenirent. Et cum verterent lapides & corpora mortuorum; Tartari fubito
lunt reverli, & vivum, de viventibus, quos ibi reperiebant, neminem dimi
ferunt. Et fic ufque ad extremum, fiebant quotidie novae ftrages. Et cum
plures interficere non haberent, ex toto abinde recefferunt. N_os vero, Aqui
in filvis, inter indagines morabamur, de поете fugam inivimus, verfus pantera
Thoma, magnam Teutonicorum villam, fuper fluvium Cri/ii pofitam. Sed
Teutonici, nos tranfire per pontem nullatenus permiferunt; immo , inflite
runt quam plurimi, ut una cum eifdem, villam eorum bene muuitam, de
fenderemus. Quod plurimum difplicebat. Tamen ad quandam divertimus
infulam, quœ contra Tartaros, per homines de Акул, & Waydam de Ожог/е,
& de pluribus aliis circumjacentibus villis, fortiter parabatur. Ego, cum ul
tra procedere non auderem, cepi, ad procuratoris & Omnium loci illius in
fiantiam, moram ibidem traliere cum eifdcm. Nam nullus in prœtaóìam in
fulam intrare poterat, nifi per quandam viam arctifiìmam & minutam; ita,
ut per milliare, in illa via, tres portae cum turribus factae effent варите: has,
ad milliare, fortiflimae indagines circumquaque. Et cum ita munitum locum
adverterem, placuit mihi, & remanfi. Sed confuetudo infulœ illa erat, ut in
greffum prœberet iingulis; fed regreffum omnibus denegaret. Et cum aliqui
bus diebus, ibi cum mea familia effem, per exploratores nofiros percepimus.
quod propius Tartari venirent. Exivi fecrete infulam, ut viderem, quomo
*__ do equos poffemus confervare: & шю duélore conducto, & uno ferviente,
'i'quoniam quilibet nof'trum tres equos habebat, de noéte, verfus Chanadinum ci
vitatem, fuper fiuvium Moriß pofitam, qua: difiabat ab illo loco ad octo mil
liaria, properavimus. `Ес сит per totam noctem iremus, quantum equi po
terant nos portare; in aurora pervenimus Chanadinum. Sed prœcedenti die,
a Tartaris, qui per aliam partem intraverant Hungariam, captum fuerat ôr
deftrucìum; & partes illas totaliter occupaverant, ita ut liuvium nequiveri
mus ,
 PBR TARTARos FAcTA. 395
1
mus pertranfire. Et cum equi 12111 effent, & homines huc & 111ис de partibus
illis fe abfconderent, retrocedere nullo modo poteramus, & fic in quibusdam
domiciliis, equis dimiflis, in quibufdam foveis, illo die nos oportuit latitare.
Adveniente tandem поете, ad locum priftinum, non fine diñîcultate nimia,
cepimus in timore tranfire per medium Tartarorum, curvatoque fupercilio,
cum pudore, infulam reintravimus. Et cum in tali periculo moraremur; fer
vientes mei, qui ad equos exterius vigilabant, &~ alii, qui mecum etant, cum
I pecunia quam habebam, & veflibus, de infula aufugerunt: & 111 fuga inven
ti, per Tartaros funt gladio interemti, me, cum uno ferviente, quafi nudo in
infula permanente. Рой haec йа11т invaluere rumores, quod diéìum роняет
Tйота, Teutonicorum villam, in aurora Tartari occupaverunt; & quos te
nere noluerant, horrenda crudelitas, acerbitatis gladio dire jugulavit. Quo
audito, inhorruerunt pili carnis теге ‚ cepit corpus tremere ac pavere, lingua
miferabiliter balbutire; perfpiciens, quod dirœ mortis articulus, qui jam vita
ri non poterat, imminebat. Trucidatores cordis oculis intuebar; caro fu­'
dorem' mortis frigidifiimum emittebat. Videbam 61 mortales, mortem expe
étantes affidue, non poffe manus ady` arma extendere, erigere brachia, pe
des .ad defenfionis loca movere, oculis terram profpicere. Et quid plura?
hommes confpiciebam, ex timore nimio, femivivos. Et cum effem in есйа
fi pofitus, adfuit mihi mifericordia Jefu Chrifti, & tanquam unus de Majori
bus, ut melius muniremur, Infulœ populum convocavi. Cujus rei occafione,
cum populo fum egreffus infulam; ¿t acceptis duobus pueris, procuratoris &
hofpitis mei filiis, & unico ferviente, qui mihi remanferat, longius ire fimu
lans, in filva, inter indagines' latitavi: puerorum patri renuntians, quod pro»
pter timorem nolebam infulam reintrare; & cogìtans, quod fi mecum abfcon~
fos fuos tenerem 111105, ipfe mihi neceffariay tranfmitteret. Et cum fummo di
luculo viétualia mitterentur, illico ATartari advenerunt, infulam circumdantes.
Et cum darent intelligere, quod vellent per aquam infulam expugnare, po
pulus Infulae deceptus, ad protegendum illas partes ñexus ей. Tartari vero,
ex alia parte, in portas prœfidio nudatas irruentes, illas expugnaruntl, & in
infulam intrantes , non invenerunt aliquem de noftris , qui fagittam emitteret,
vel in' equo, .vel pedibus, obviusillis foret. Quae 6: qualia, quot & quan~
ta iniqua ibi & crudelia perpetraverunt, non folum vifui effent terribilia, fed
perhorrefcerent homines audire. Et exinde fpoliis afportatis, denudata mulie
rum &»hominum corpora, quaedam frufiratim divifa, quœdam integra reman
{вишь Et cum plurimi, qui'latitaverant, opinarentur, eos рой diem tertìum
Ddd 2 ге—
396 ` III. M Roormrrs DE Dzsrnuc'r. Нине.
1есе1111Ге; pro acquirendis victualibus, recurfum ad infulam habuerunt: Groc
cupati a Tartaris, qui fe ibi abfconderant, paucillìmi evaferunt. Ego vero
per lilvas, tanquam profugus, Omnium deftitutus auxilio , mendicabam; d:
cui magna donaveram, vix mihi eleemofynam porrigebat: ita, quod neceflita
te famis & frtis me acrius perurgente, de noéìe' compellebar intrare infulam ,
& corpora evertere mortuorum, ut fepultam farinam 6r carnes, ad efum mi
hi, vel aliud comeltibile invenirem, & de nocte, quidquid inveniebam, id
ad frlvas longius afportabam. О attendite _& videte, quam illa peffuna vita
erat? Polt decimum vel vigefimum diem intravi infulam, evertere corpora
mortuorum: quantus ibi poterat efle luctus? Yquantus ibi -poterat elfe fœtor?
quantus poterat effe timor‘.2 .advertite Non ell homo, ut opinor, qui tantis
in animum reductis pœnarum generibus, non terreretur. `Oportebat me inve
nire cavernas, vel foveas lvfacere, '.vel .arbores.quœrerek-perforatas, in quas me
poffem recipere, cum illidenlitatem чернит, .opaca.nemorum, aquarum pro
funda , intima folitudinum , ~tanquam canes,iepores '& apros inveftigantes, percurre
re videbantur. Silvas has, per menfem &.arnp1ius.­quael`1erunt. Ее сит per ip
fa loca, populos nequirent interimere .univerfos, fe ad novum _genus fraudis,
taliter converterunt.

CAPUT XXXV.
Quomodo Tartari illos, qui fe in jil'vis топают, .deceperinn
Ceperunt aliquos, per íilvas latitantes, & eofdem fub hac wvoce'miferuntg,
quod quifquis vellet ad ñdem eorum fe dare, fecurus redirus, infra cer
tum terminum, ad propria veniendi, daretur ei. Quorum verbis, cum ho
mines jam propter viótualium penuriam morerentur, totaliter .crediderunt, &
fic omnes, qui remanferant, ad domos proprias funt reverli, Et cum filvœ
magnœ effent, erat adhuc populus infinitus qui latitabat; ita, quod ad tres
diœtas terra faéta е11 populofa: & quaelibet villa, elegit 11Ь1 Regem de Tar
taris, quem optavit. Quo facto, cum effent tempora mellìum, fruges una
nimiter collegerunt, & eas, ac ñramina, ¿i fœnum, & alia, ad horrea con
gregabant. Stabant rnobifcum Tartari 6r Comani limul: videbant quampluri
mi, ét gaudebant, laetabantur, quod pattes per ñlias, mariti per uxores, fra
tres per forores pulchras, vitam redimebant: illas ad iibitum 'eorum` confer
van
 Pan TAM/mos FACT; 397

vantes, ¿t pro quodam illis ñebat folatio, ut in confpeétu patris vel mariti,
uxor vel ñlia liuprabatur. Conitituerunt Сапе/10.9, id ей Balivqs, qui juůi
tìam facerent, & eis equos, animalia, arma, xenia, «St veítimenta utilia pro
curarent. Et tic procurator meus, de iñis Dominis erat unus: & репе mille
villas regebat, & etant Canelii fete centum. Pacem habebamus, & fora, ju
ñaque unicuique juftitia fervabatut. Eis mittebantur pulcherrimae puellarum;
fed oves, boves, vel equos, duétores pro tali xenio reducebant. Convenie
bant Caneíii pene qualibet feptimana. Ego vero faepius, ut vitam eorum
afpicerem, & aliquos de majoribus nofcerem, & ut addifcerem, íi via redem
tionìs aliqua fe oiïeret, ad eos, cum meo Caneiio accedebam. Quadam vi
ce prœceperunt »omnes Canelii in mandatis, ut de certis villis, viti & mu
lieres, puerique íìmul, cum muneribus, in eorum prœfentiam venirent. Ti
mebamus .de hoc AIrumore _non modicum, caufam rei penitus ignorantes. Ele
gi igitur, potius cum iplìs Caneliis 'ad exercitum ire, quam fub tali dubio,
in villa remanere. Quare nudi & difcalceati, ad cul'todiam curruum, in qui
bufdam tentoriis Hnngarorum , .quiljam Tartari in fuis operibus effeéìi etant,
remanlimus. Canelii vero, ad recipienda muriera accefferunt; qui munerì~
bus receptis, omnes praefentantes, in quandam vallem duxerunt, enormiter
xque fpoliitos & адептам, >ibidem jnteäeçerunt.
„цв-Ь ü him

С А "Р U Т XXXVE.
Quomorlo „фит carminis Auŕior Yad »lanas Tartarorum теист.
i \

`t cum ad me -rumores hujufmodi pervenirent, `ditioni cuiufdam Hungari,

А faéti, ut dixi, operibus Tartari, :me fubmiiì, qui in fuum fervum ad
mittere, pro magna gratia, me .ей (Из-папы Et cum per aliquot dies cum
ipfo pennanliffem, .mortem ,femper kvprat: corde, prœque oculis habebam. Соп—
fpexi inter haec »Comanos infinitos, ­& 'Tartaros, cum curribus Грот: опегач
tis, pecoribus, jumentis, & aliis iuteniilibus, undique revertentes. Et cum
inquirerem, quid hoc effet? ~refponfum ей, quod ipfi una noéte, dimifi'as
om'nes & iingulas villas lcircumdantes, inebrialTent gladios in fanguine occifo
Lin-_lqhï
rum; ita ut in omnibus illis villis, pauciiïimi evaiifTent, qui in шт & caver
nis fe abfcondere potuiffent, ita remanlit provincia totaliter defolata. Verum
4ramen nec fruges, nec üramina, nec domos aliquas combuíferunt; fed in рта:
Ddd 3 х . fer~
 398 III. M. RoGEmus DE DnsTRUcT. Нине.

'fervationem vitae, omnia haec induxerunt.‘ Pro eo conjeci lirmìter, velle in

illis partibus hyemare; vel familias fuas dimittere , ut in hyeme pro equis
domos & victualia invenirent. Quod totum poltmodum didici elle verum.
Nam populos vivere ad ‘tempus dimiferant ad cautelam, ut in unum fegetes
congregarent,-& vindemiarent vineas; fed nolebant , ut illi confumerent con
gregata.
_
_.-n
11 ||
C A. Р U T Шуи.
De De/trut'lione nova Villa ö’ топа/Вт! de Egres.

uid plura? verfus Orodinum & Chanadinum procedere inceperunt, in me.

» dio eorum , nova villa dimilTa, nomen cujus Perg fuerat; in qua
homines feptuaginta villarum fuerant congregati, & д1т111`о monaßerio Egres’
Ciltercienlis ordinis, in quod tanquam munitum caltrum, fe milites 6r multœ
- dominae receperant. Nec Tartari loca illa aggredi voluerunt, quoufque cir
cumcirca ellet terra totaliter defolata. Sed interdum aliqui accedebant, &
аЬ Hungaris militibus, per magnum сете fpatium lugabantur; ita quod cre
debant lìrmiter, l`e intactos, propter luam potentiam remanere. Tandem, рой
totius, тете 1111115 defolationem, Ruthenorum, Comanorum, Hungarorum ca
ptivorum, paucorum etiam Tartarorum multitudine adunata: villam magnam
undique circumdantes, ad pugnam captivos Hungaros praemiferunt; ¿t illis
interemtis totaliter, Rutheni, Ifmahelitae, Comani poltmodum, pugnaverunt.
Tartari vero retro рой omnes ltantes, ridebant de cafu & ruina illorum, &
retrocedentes a pugna, fuorum dabant quamplurimos voragini gladiorum: ita
quod iplis diebus & noctibus. pugnantibus per unam feptimanam, & folTatis
impletis, ceperunt villam. Milites igitur & dominas, quae multœ etant ex­l
tra in campo, in una parte, & rufticos in alia pofuerunt, ac pecunia, ar
mis, veltibus, & aliis bonis receptis ab eis, & quibuldam duabus puellis re
fervatis ad vitam, & ад lufum eorum deductis, cum fecuribus & gladiis om
nes crudeliter interfecerunt. Illi quidem folummodo remanferant, qui inter
mortuos, repentino cafu decidentes, alieno fnnguine cruentati, fe occultare
valuerunt. O dolor.' o crudelitas & rabies immanis populi immenfa! nam
qui tantae gentis cladem, fana mente conlideraret. hunc locum, agrum fan
guiuis debite dicere polfet. Tandem рой paucos dies, dictum claultrum five
ШО
 Pim TAnTmos FAcTA. y 399

monáilerium Egres obfederunt, 81 appolitis eidem multls machinis, cum in

1рГо exiilentes nequirent reiiftere; ad manus 81 ñdem ipforum, fe, ut vita po
tirentur, reddiderunt. Sed de ipiìs,quod &de aliis, faéìum ett, exceptis qui
buidam monachis , quos abire libenter permiferunt, 81 ad abul'um eorum,
retentis quibufdam dominabus 81 pulcherrimis puellis. Quid amplius‘.2 fr de
fcriberentur lingulariter, pugnœ lingulœ, & crudelitates nimiœ, quae ñebant;
legentium corda perterrerent, 81 terribili fonitu, tinnire facerent aures. Si
hujufmodi rumores horribiles, effent dilfuii per orbem, mundi principes ali
ter cogitarent. Ecce, per œliatem illam, ufque ad conñnia Auflriae, Bohe
mise, Moraviae, Poloniœ, Silefiœ, 81 Comaniœ, ufque ad Danubium, com
muniter omnia deflruxerunt, '

,__-„___
li
C A Р U T xxxwrr.
De Адама Тагшгогит afl лиф/таит Danubium quui/ìta.

edncum Strigonium, in Hungarian , omnes 81 lingulas prœcelleret civit'aftes;

maxime cogitabant tranlire Danubium , 81 1Ь1 figere caftra fua. Et ecce,
fin hyemel, nivis 81 glaciei abundantia fupervenit; ita quod Danubius , quod
non acciderat a multis retroaélis temporibus , gelabatur. Sed Hungari , ex
ipforum parte , iingulis diebus frangebant glacies, 81 с11110с11еЬап1 Danubium;
ita >quod aílìdue fiebat pugna peditum fuper gelu. Tamen , cum dirœ glacies
advenerunt , totus Danubius congelatus ell; fed illi, tranñre cum equis, nul
latenus attentabant. Advertite igitur, quid fecerint? Multos equos 81 animalia,
fuper ripam Danubii adduxerunt, & neminem per tres dies ad eorum cultodiam
dimiferunt; ita quod beftiae line cuilodibus решете videbantur , nec aliquis
eorum in illis partibus apparebat. Tunc Hungari , credentes Tartaros recef»
fiile , fubito traniicrunt, & omnia illa animalia per glacies tranfduxerunt. Quod
Tartari advertentes, cogitarunt poile in equis traniire libere fuper gelu; quod 81
faélum eil , & tot uno impetu tranlierunt , quot ex illa parte Danubii , terras
faciem impleverunt. Rex autem Cadan , poil Regem Hungariœ properavit;
lqui in Sclavonia , tanquam qui nullum habebat fublidium , morabatur. Sed
ipfe hujus faccti prœfcius , fugam iniit, 81 сит 1р1е marítima сайт acceptare
nequiret, ad infulas pertranfivit; ita quod ufque ad receffum eorum, eumin
l
111111: .
 4oo III. M. RoGEnius n u Das'muc'r. HUNG.
fulœ tenuerunt. Videns Gadan Rex, yquod eum habere non poffet, defiru@
xit Батат, regnum Кате, & inde in Bulgariam’pertraniivit.

CAPUT ШЕЙК.
Quemado Tartan' Strigoníum deßruxerint.
liaî vero pars exercitus , verfus nominatum Striganium. habuit iter fuum ,
6r ufque ad illud paucif'fimi acceíTerunt; fed fe longius pofuerunt , & uf
que ad triginta machinas paraverunt. Strigonienfes interim ,.fe cum foffatis ,
muris , & turribus ligneis , fortiflime munierant. Et erat in civitate illa popu
* А lus infinitus , & Burgenfes ditifïimi , milites nobiles , & dominœ , quae illic
convenerant, velut ad prœfidium fingulare , tantaque eorum erat fuperbia,
quod credebant , fe reíiftere poffe toti mundo. Ecce una dierum , civitatem
Tartari circumdederunt , Gt captivi , qui cum eis etant , tot ramorum fafci
culos portaverunt, quibus in una parte civitatis , fupra foffati fupercilium ,
altum murum limul & femel de fafciculis conftruxerunt, & fiatim рой mu
rum illum , dietas triginta machinas pofuerunt; ita quod die noéìuque, ad ci
vitatem & ad turres ligneas , lapides emittebnnt. Et propter hoc , tantus in
civitate cepit effe tumultus , & tanta fuerunt caligine obumbrati , quod jam
memoriam amiferant fe defendendi, lSt inter fe , tanquam caeci & fatui , ve
xaba-ntur. Gum vero Tartari, munit'iones ligneas deitruxiffent , faccos ple
nos terra , ad implendum fofïata , cum machinis emittebant. Verum nullus
ex Hungaris 6r aliis , audebat in foffati fupercilio comparere , propter lapides
6r fagittas. Hungari vero, & Francigenœ, ac Lombardi, qui quali erant Do
mini civitatis , fe non pofTe defendere advertentes; combufferunt fuburbia &
domos ligneas , quae тише erant, ufque ad palatia civitatis. Pannos quo
que ôt veftes combufl'erunt, in domibus , infinitas; interfecerunt equos,
’aurum & argentum ad terram foderunt, ¿t quidquid boni habuerunt _, abfcon
derunt; & ut fe-in palatiis defenderent , in eadem fe receperunt. Sed Tar
tari prœfcientes , quodïcombufìa etant omnia , de quibus fe ditari credebant;
contra nos magnam fuccenfì in iram , claudendo civitatem cum phalangis 1i
gneis fubito circumcirca, ut nullus evaderet, quin per os gladii pertranfiret. Ce
përunt poftmodum palatia expugnare. Quibus velociter expugnatis, non‘cre­
do , ut verum fatear , quod quindecim de tota remanferunt civitate; qui non
- » i fuif
 I

PER TARTARos FACTA. L ~ 401

fuiffent , tam intus, quam extra, omnes nequìter interfeéti. Ibi inebriaverunt
gladios fuos in fanguine; ¿t ex calore , quem conceperant contra­ eos , vivos
affabant homines ficut porcos.
L :_1

CAPUT XL;
.Quomodo pq/tea Tartari deßruŕ'fa pene omni Hungaria ad propria „мент.

Dominee autem magnœ, ficut melius poterant, ornatœ, in uno palatio fe

collegerant. Et cum capi & interfici deberent, ad audientiam magni
principis appellaverunt. Omnes itaque funt, fere trecentœ, extra civitatem
ad principem adduétœ; quae pro munere petierunt, ut eas vitœ , fub fuo do
minio, confervaret. Qui iratus, pro eo, quod nihil lucrati fuerant, prœce
pit, ut receptis fpoliis earum, capite truncarentur; quod fubito factum fuit,
сайте civitatis non expugnato, in quo erat comes Symeon Hybanus , cum multis
balillariis , qui fe viriliter defendebat. Et cum ad Album Regiam civitatem ac
cederent, quae ей paludibus circumfepta, cum effet in diffolutione nivis & gla
ciei, nequierunt eam occupare. Et cum ca/ìrum janffi Martini de Pannam'a ex
pugnarent, Abbate fe viriliter defendente, fuerunt fubito revocati; ita quod
1йа tria loca tantum, inexpugnata in illis partibus, remanferunt. Et terram,
tam' ultra Danubium, quam citra, eorum in. manibus habuerunt; fed citra non
fuit fic funditus defolata, quia ibi fua tentoria non ñxerunt; fed.l tranfeundo,
quidquid invenerunt, unanimirer deftruxerunt. Auditis itaque rumoribus ,
quod Tartari afpernabantur Teutoniam expugnare; quamplurimum dolui, quia
ibi manus occidentium evadere opinabar , & gavifus fui non modicum, quia
Chriflianorum excidium vitabatur. Sed majorum Regum de mandato, ince
pimus per depopulatam terram retrocedere, cum curribus oneratis fpoliis &‚
armamentis , jumentorum & pecorum gregibus , pedetentim latebras & ораса
faltuum exquirendo, ut, quae reperta in progreffibus non fuerant, in regrefli
bus invenirentur. Et fic retrocedendo paulatim, pervenimus ultra filvas, ubi
remanferat populi' multitudo, & erant ibi, рой eorum tranfitum, сайта pluri
ma prœparata. Et quid ultra? exceptis caftris quibufdam , terrain totaliter
occuparunt, 6r eam , procedentes, defolatam & vacuam reliquerunt. ljam cum
exirent Hungariam , Comaniam intrare ceperunt. Non finebant, utprius, .
quod fine deleélu interñcerentur beftiœ pro captivis: fed intefiina , ¿t pedes
SMF. Ref. Huug. P. I. Ее е be
 e

402 III. M. Rocnaius na 'Das'rauc'm Hurra.

beftiarum, & capita tantum, dabant eis. Tune cepimus cogitare, ut etiam
interpretes referebant , quod nobis Hungariam exeuntibus , daturi effent nos
omnes voragini gladiorum. Et cum jam mihi vivendi fiducia nulla effet, &
mors dira & afpera in januis haberetur, cogitavi, melius ibi mori, quam pro
cedendo , affiduis morfibus cruciari. Et fic via publica dereliéta, ire ad opus
naturale fimulans, ad denlitatem faltus, fefiinis greflibus, cum ferviente unico,
properavi; & fubintrans cujufdam rivuli concavum, me feci ramis & foliis co
operiri. Abfconditque fe ferviens meus remotius, ne unius inopinata inventio,
mœl'tam operaretur alterius captionem. Et fic iacuimus duobus diebus natura
libus, non levantes capita, ficut in fepulchris, audientes voces illorum horri
biles, qui propius per faltum, рой erroneum iter pecorum abibant, captives
faepius, qui fe abfcondebant, acclamantes. Non valentibus autem nobis ulte
rius, famis juflifïimum appetitum , & edendi anxiam voluntatem, infra claufira
cordis, taciturnitatis nodo perfiringere, levavimus capita, 6r more ferpentium,
pedibus & manibus reptaviinus fuper terra. Convenimus tandem, Gr voce de'
bili ac fubmiffa mœftas querelas importunae famis, alternatim cepimus referate,
ac gemitibus & fletibus explicare, quod gladio mori, minoris excidii fuiffet,
quam per inediam, compagiiies membrorum, ac unionem corporis & animas
diffolvere. Et cum pios fermones hujufmodi conferemus; adfuit unus homo,
ad quem, cum fe nofirorum acies extenderet oculorum, fugam inivimus timo
rofam: nec avertimus oculos fugiendo , ut intueremur , f1 nobis brevius eflè
poffet, vel foret nobis fugientibus fubfequela. Sed non minus ipfum vidimus
vices affumere prœcurforis; credebat enim, quod virtus nofira prœvalida, in
fidias libi poneret per obliquum. Et cum communis infpeétor traderet,& te
neret, quod fugitivi confpicerent fugitivuni, armorumque delatio apud illos nulla
foret; ftetimus, advocantes nos ad invicem , nutibus atque fignis. Et cum unus
daret de fe ipfo alteri notionem, prolixis fermonibus atque piis, deliberando de
crevimus, quid agere deberemus'? Sed anguliia geminata, videlicet fame execra
bili, ¿ttimore mortis, anxie torquebamur; ita quod privari videbamur penitus lu
mine oculorum. Nam nequibamus fuccumherbarum fylvefirium deglutire, vel
ipfas herbas, uti faciunt beftiae , mafiicare. Et licet nos tanta fairies perur
geret, & ftupendae mortis aculeus immineret; prœfiabat ramen nobis, vivendi
fiducia fulcimentum, & evadendi fpes fortitudinem minifirabat. Et fic affumta
fiducia, in Domino confortati, ad extrema filvœ pervenimus; affeéiuofe afcen
dimîifque arborem eminentem , Gr terrain confpeximus a Tartaris defolatam ,
quam non deftruxerant veniendo, О dolor! terrain depopulatam & vacuam
a се
 PBR TABTARos FACTA, 403
cepimus peragtare , _quam in eundo dimifetant defolatam. Bañlicarum fiqui
dem , campanilia , de loco ad locum , etant nobis ligna ducentia; «Sz ipfa',
viam nobis fatis horridam, praeñgnabant. Nam erant viœ & femitae antiqua
(ее, & ab herbis & vepribus totaliter occupatae. Porrum, cepae , & alia,
quae in ruíticorum remanferant hortis, quando reperiti potetant , mihi pro ma.
ximis deliciis fetebantur; ceteri, malva , cicardis, & cicutatum radicibus ute
bantur. His ventres famelici replebantur, & fpititus vegetabìlis, in exfangui
l corpote, refocillabatut. Lafïìslrequies non dabatur; utpote qui abfque teóto,
operimentum, quo пойте. tegeremus capita , non habentes , nocturno tempore
quiel'cebamus. Tandem vix oétavo die, a iilvae tecefiu, ad Album venimus
civitatem, in qua nihil potuit reperiti, praeterquam offa & capita occiforum,
baíilicatum Gt palatiorum muros diruptos & fubfoffos, quos nimia Chriltiani
ctuoris efïuiio maculatat. Et licet terra, inuoxium fanguinem, quem inebria
ta fuxerat, non monñraret; oltendebant Ге lapides, adliuc cruore rofeo pur
purati, per quos abfque continuato gemitu amatis fufpitiis, feñinus tranlitus
non ñebat. Et etat ibi` ad decem milliaria , juxta filvam, villa, quae Fruta di
citur in vulgari; & infra lilvam , ad quatuor milliaria, mons mirabilis ¿t ex
eelfus, in cujus fummitate, lapis & petra fundabatur tetribilis: magna eo ho
ininum & mulierum confugerat multitudo, qui nos gratanter, cum fietu rece
реши: , interrogabantque nos, de nol'ttis periculis, quae nos omnia illis, pau
cis verbis, declarate nequibamus. Obtulerunt tandem nobis >nigrům panem ,
de farina ¿t contritis corticibus quercuum piñum; fed nobis dulcor illius, fu
pta `limilas , quandocunque per nos comeítas, fuavior videbatut. Manlimus ì
igitur ibidem uno menfe, nec fuimus auli difcedete; fed mittebamus femper
'fpeculatores, ex hominibus leviotibus, videre & telcire, lì adhuc aliqua pars
Tartarorum in Hungaria remanliffet, aut li arte deceptoria, ut prius, intitu
вы, proV capiendis reliquiis fuga laplis , reverterentur. Et quamvis fœpius ‚
necefïìtate quaerendi viétualia cogente , loca petietimus quondam habitata:
nunquam tamen пойет tutus fuit defcenfus , donec Rex Bela , maritimis de
partibus„ per crucy'êros de {ша Rhodi , & Dominos de Frangapanibus, multis
1.1;».
"1”Т-
agmìnibus militum adjutus, certiñcatus prius per Hungatos de receiTu Tarta
rorum, in Hungariam venit. Scripfì igltur haec, paternitati veñrae, abique
‘PQE
admixtione fallitatis; ut eadem veftra patetnitas , quae, profperitatis meae fit
rota , Шаг, & adveríìtatis ac periculi quidditatem. Valeat p. v.

E
Eee z CAR
404. 111. М. Rosen. ne DEs'r. Нина. Pen TAR. Facil'.

CARMEN ¿NONÃYMI
CUJUSDAM , BREVITER DocENs , QUEM QUIS FRUCTUM , Ex HAC
` DE штампе шзтовы, PERCIeEnE Quitar.

Quanta Д: 111111511 terrena potentia jceptri ,

Gloria, maje/las, filma, perennis honor;
Quis jiwor in meritos , terret que pena malignos ,
Regnicolas fides gratia quanta Лит;
Pace fub орта quie copia delicíarum, q
Marte fub ad'verjô quantus ad arma vigor: ~ ~
Quam celebres etiam -uiílo juper ho/le triumphi, _ '
Denique fimebris que quoque pompa fier.'
Стаи hœc Hunnorum man_/lrat narratio prœfens:
Lcñorem allicicns ardua gejla fequi.
Кис/11.9 б“ injinuat fitum ji flebile, /ì've
Мате офйшп jollieitudo premat,
Scilicet infidre prœdura rebellio plcbis;
Lurida pretendunt [ере aconita necem.
In/ìdiae tri/les, mendacia, proditiones,
Puipureum фене dant vtrepidare caput.
Leïlorcm "Мел: aliena pericula tantum,l
Sunt namque in cunflis tri/lia mixta jocis.

F I N I S.
 n i i m а
lMPlSPklnAMzAML
щепы. EPISOOPI LUCERINI,
APUD MATHIAM I. OLIM HUNGARIJE REGEM PER TRIENNIUM LEGATI,
ЕРЕТОМЕ
ЕШИПЩШ UNGMWWARUM,
PER INDICES DESCRIPTA.

gOANNESAMBUCQ
Tyrnavieníì Pannone quondam continuata, et ab eodem A. C. MDLVIII.
Viennœ Auftriæ primum edita:

Nunc vero tam ad primæ hujus Editionis, quam aliorum Auéìorum ndem , dili
genter recognita, emendata, & prasmifiam-cuilibet lndici Argumentorum compendïìs,
IDL .

ЮЕЮЛ'С‘АТЛОа
Sereni тю ас Illu/Írißìmo
PRINCIPI MAXIMILIANO,
REGI ВОНЕМЬЕ, ARCHIDUCIQUE AUSTRLE, ac
DOMINO SUO CLEMENTISSIMO.
S. D.

@c
‘WFS
Т n ` o o

nisi ariæ apud antiquos ramones collìgendarum Hlůorla

wia-an'.
,§5qu rum, quibus omnibus res præclare genas confervare,
atque memoriam tueri pofïìnt , fuiffe Videntur. Hic
vero Author , per indices quofdam Regum, a Beatrice nbi '
Еее 3 vien
 406 DEDICATIO.

` Viennae datos, ex iifdem, unde Bonñnius fuafdefcripferatjita

deduxit , ac illuitravitg ut _, qui de rebus Ungaricis aliquid
prodiderunt , nulla ex parte lit illis poftponendus Etenim ,
hac brevitate , cuncta eleganter elt complexusg ac nihil, quod
in Hifìorìa requiritur, ufpiam omiñt. Atque hoc nomine, hic
Scriptor, vel præcipue cognofcendusz quod aliqua in Bonfi~
nio vel interruptae vel mendofa librariorum incuria cum ат;
hinc omnium admoneri, & non `parum, ad ñnceram & inte
gram veritatis cognitionem, juvari queamus. Тасео, quod
animus nolter , hoc magis acquiefcit , quo plurimum confen
tientes funt narrationes Non idcirco tamen Bonñnius ipfe
negligendus, qui amplifîime, res quoque externas, profecutus
eik: fed ob brevitatem hic etiam commendabilis, & in quibuf
dam omnino præferendus Qui cum diu Iatuiffet, uti adhuc
reliqua ejus defiderantur , quippe qui annales omnium tempo
rum alios LX. fcriptos, ac hunc LXI. ac ultimum reliquerit,
a me , opera quorundam amicorum , denique lucem afpicitg
dignus, qui ante Bonñnii natalem apparuiiîet. Ejus indicem
ultimuma duobus continenter adjeétis , fuppIevi , atque ter
tium quoque inchoatum addidi , idque fimpliciter , & quam
brevifiimez donec ea ipfa continuatio ‚ vel a me, vel ab aliis
copiolius defcripta , aliquando prodeat. Tibi autem `Maxi
miliane., Rex Potentiíiime, qualemcunque hanc meam diligen- i
tiam ,i velim probariz ita in Hiiioriarum leéiiońe, ubi quid
otii nactus es, libenter & jucundiíìime verfaris. Non ignoras,
fcilicet , cum recentiaa tum vetuitiflima quæque exempla ‚. ad
hanc imperii dignitatem potius , quam obfçuram, & quæftio
‚ . ni
\
 DEDicATro. ‘407

_ nibus involutam Philofophiae difputationem , pertinere. Plus

enim interdum unicum exemplum Hiftoriarum , quam infinita:
difputandi fubtilitates , ad laudem , & viétoriam , principibus
viris adferre folet, Unde, quum Hannibali apud Prufiam ех
ulanti , pugnare placeret; atque ille , nefcìo quibus extis,
_6c difciplina de augurum libris haufta , prohibere fe dixilfet:
refpondiffe Hannibalem : An tu carunculae Vitulinae mavis,
quam Imperatori veteri credere? Tantum in exemplis & ех
perientia, ad obtinendam rerum fummam, & gubernationem, '
pofitum ell. Neque tamen propterea non beatam Rempubli
cam dicemus , quia ejus Principes , quaeftionibus Philofophi
cis , quae otioforum Гипс, minime acquiefcunt. Siquidem in .
‘НШоШз quoque Philofophia traétatur , Verum ea crafiior, Gt
explicata , quaeque magis docet , Bc ad quofvis cafus inilruit.
Sapientius enim , tempore, ut Thales ajebat , nihil ipfum la
teat , ¿t cunéla in lucem produxerit. Ut, quod ab innume
ris retro feculis aélum fit , cuftodiat, pofteritati, Veluti prae
fenti, fumma cum Voluptate atque commodo , exhibeat. Cui
veritas ipfa , quoniam conjungitur , quae fimplex , ac Omnium
rerum eft princeps fapientia : quis non Hiltoriam , ejus inter
pretem ac teflem jure ampleélatur , 8c in ufum fevocet fuum г
Cujus utilitatis tu non nefcius , Hifiorias leétitare, indeque со
natus , & confilia femper communire , laudabiliter confuevilli.
Nam , >ut: paucis de te, tuifque regiis animi & corporis doti
bus , aliquid coaftus dicam: quis adeo iniquus , & а judicio
averfus ell , qui opinione ingenii , totaque adeo Ша majellate
oris tui, 6c virtutibus , in admirationem non trahatur , teque
’ fibi
 408 ВЕВ1САТ1О.

fibi Regem non velít? Quae pars, quaefo, ett virtutìs in prin
cipe laudabilis , quam tu non folum colas , fed exemplis , toti
orbì terrarum , mirabiliter tefteris? Etenim, praeter fingula
rem in Deum pietatem, erga doétos, & litterarum'ftudia ,
quemadmodum afiiciare , quilibet animadvertit , & Volunta
tern praeclaram се1еЬгас'; quod litterìs ipfe, dotre & jufiìffrme
»_ eruditus , de conquirendis antiquitatum monumentis , & in
firuenda Bibliotheca, dies noétefque cogites , Vel potius , jam
ejufce rei fundamenta regia pofueris. Politicae :liudia ita diligìs,
ita meditarìs , ut Vabs te uno leges, f1 nullae fcriptae effent,
invenirì , ac rationes civiles exponi , facile poflint. Rem ve
ro militarem , ac fi perpetuo bella gefliffes , intelligis. Et
enim, haud femel audivi , cum vel a Domino noliro Clemen- ­
tiflimo , СаеГаге Ferdinando, Chrifiianorum Archigeta. , Pa
rente tuo , in confiliurn adhiberis , Vel f'eorfum illud convo
cas :» aliorum _fententíis ordine acceptis , ita poftremo ad rem
propoûtam loqui folitum , ut cum Domino Genitore, cunëti
pene obmutefcant. Фига cognitio rerum varia, cum judicio
excellenti , quia in te perpetua extat , quiste non arnet, quis
‘imperium tuum , tanto praefidîo ac ufu firmatum , detreétarit?
fed haec nunc mitto. Quamobrem , Sereniffime Rex Maxi
miliane , librum hunc, de tuo cliente , quem nuper adeo gra
tiofe alloqui , & inY patrocinium admittere es dignatus, acci
pito. Non , quod hifce te indigere judicem; fed ut clemen
tìa , & commune litterìs patrocinium Tuum, huic quoque libro
adjungatur , & aliquando majora , te praefertim aufpice, in­
publicum emittere ipfe audeam. Quod f1 quid forte hic ­
' 1е— -
 Dn'nlca'rro. 405
legeris ., quod te vel doceat , vel moneat , vel coniirmarey
adeo роте: navalfe opetam tanto majorem publicae utilitatì ,
Aedendo hoc fcriptore, me putabo. Vale decus , & feculi no
ítri, five domi, live fotis, expeétatio, _Viennae XV. Матки.

S. V. М. cliens

JOANNES sAMBUCUS.
Script. Ref. Huug. P. I. F ff 10
v4to IV. Pn'rnt Ranzaniŕ

JOANNES LIsTHIUs
CIESAREIE ET REGIIE MAJESTATIS, &с. SECRETARIUS.

EN RANZANI EPHTÜMEN
JoANNEsAMBUCo EDITAM.
utorum monimenta qui bonorum
afl/tis abdita nobliznn tcncbris ,
.Et [тоге тфНа, Ivel jepulta
ldagat , [падет ut optimorum
In lucem ueniant 'uirum labores,
Laudum premia promeretur ampia:
Sed majora meretur, atque рте/Мг,
Ißum qui patria locat laborem;
Majorum bene geßa quum jìiorum
ламп celebrando dat futura’.

Claros Pannonii ßili triumphos

Bello paceque ßlendide рву—111105,
In compendìa digerens , latebat
Multas Ranzanus hic Petrus per annos:
Dignus jëcula quem legant in «enum ,
Landent , concelebrent , ament, honorent.
Sambucus tamen hunc /iia repertum
Cura, rel/limit, deditque luci; ­
лифтам/110: 'uolens ö“ i/la ­
Parte Pannonios , Gradiui alumnos.
Hinc grates merito, /iniulque laudes I
Idem perpetuas habet Люпин
Omni po/leritate ab Ungarorunt.

EPITO
 Егхтоив Кввпм HUNGARICARUM. 4.1;
EPITOMES
натащи нюжвмёнщвшм
l' .l I N D Е Х 1.
De Pannonia, feu Hungaria Хинина б“ Nova.

Regionem illam Europœ ‚ quam hodìe appellamus ngarìam, Pannonìaflr

vereres nominarunt. Quam autem ob caufam, aut per quœ temporal,
mutatum Не illud prifcum ас nobile nomen , quo ufl olim Гит vetufli Роет, &
oratores , atque ijlorìcì , Geographìque clarifïlmi , tum nol'tri , tum Graeci
Не: fatis Горек-чае perfpicuum ex iis, quœ infra memorabuntur. Ante tamen,
quam ad ea ollendenda me conferam ; non Hungariœ, fed Pannoniae vocabulo
Шаг. Quœ his clauditur reçjonìbus : Nerim , cujus partem non exiguam, hac
шаге vocitant Außriam; Magna Germania , quam vulgus cognomìnat Alema
тат ; Jazigibus , qua: Germanica natio & ipfa ell, fed vulgo verbo corrupto ,
Jáz fe ìplì appellant ; Dacia, cujus pars ea una ell, quae dicitur Tranßl'vania,
altera quam nuncupdnt Valachiam. Clauditur prœterea Дренаж Mœ/ìa, cujus
quoque nomen mutatum ell, Бег-шланг, atque aquua 'ex parte Rafcia ; ab in
colìs dicitur. Poflremo concluditur Alpz'bus, quae a Carvante monte incipien
tìbus, partìm occidentem, partim meridiem verfus , continuatis jugis, ad fines
ufque Illyrici protenduntur. Talibus itaque Pannonìa conclufa locis ; his mun
dì plagìs а Claudio Ptolomœo circumfcribitur. Ab occa/'u , limites habet Се—
tium тотем, partemque Carvantis ; qui mons ipfe , Cetìo continuatur. А
. Mridíe partem Iílriœ , partem maximam Illyridis ° тросе ad Hexum ufque
Danubii, juxta quem Savus Huvius fcinditur.. Ad Septentrionem montes Nori
cos , decurfumque Danubii, quoufque Savus in illum irrumpìt. АЬ oriente Н
militer haber Danubiì ракет, ufque ad eandem Savi in eundem amnem irrup
tionem. l Piacere equidem mìhi fateor , eam Ptolomœi deferiptionem'; propte
rea ‚’ quod fuis illis nobilibus tabulis , ponit ante oculos veterem, hoc ell fuo
rum temporum Pannoniam, cujus regionìs, nos non modo juxta veterum, fed
juxta etìam tempeílatis nollrœ deferiptìonem , hoc loco tradere notitìam шт
tuìmus: non prius eam tamen , juxta tanti Geographi ordinem , explicabo ;­
quam ea afferam, quae de Pannonia ipfa mentionem habentes , tradìderunt alii
‘nonnullí гепатит defcrìptores illußres , то vetuûiores. Id autem facio eo v
‘Fff 2 - соп
-403 IV..PETR1RANZANL
conûlìo : ut pernofcant , qui opus hoc legerint, quantum fît difcrìmìnis, inter
Ша quae Гит hodie , & quae in ufu olim fuerant apud veteres , locorum Pan
wnonìae nomina. Omnium primus adducatur Strabo, quem conßat Tiberii Cœ
faris eetate claruiífe. Is operis fui , de fìtu orbis , libro feptimo , faéìa men
tione de locis Illyricis , quœ progidíc elle Iñro Alpibufque contigua , intraque
Italiam Germaníamque jacentia , quae ait incìpere a Iacu Vindeliciorum , ac
Rhetiorum , ah'ìs deinde nonnullis adjeéìis, ad Thraces & Galatas, Dacofque
pertinentibus: reliquam , inquit, plagam , Pannonii отпел: ‚ zyllue ad Segeßz'cam
atque Ijlrum , ad Septentrìonum аире Orientem. Ad alias 'vero partes amplias тат
porriguntur. Pergenfque idem auéìor: Sega/lien, inquit, urbs е]! Pannoniorum,
ubi jluvii plures confìuunt , omnes j2me navígationz'bus idonei, arxque in gerendo cen
tra Dams bello, natura perutilis. Aliis prœterea , haud fatis а locorum peritis
probanda , de Savo Dravoque ñuminibus , interjecîtis : Penes, inquìt, Sage/li
cam , callellum eß Siß'ium, Ö’ Sirmium, га /ìtam in via, qu@ ducit in Italiam. Pan
noniorum autem populos , ait effe Breucos , Andizetios , Diafcones , Ping/'fas ,
Mazeos, Dœßtiatas ; quibus Bato [три-ат. Eße ait ô“ conventus alias ignobiles,
in Dalmatiam ußgue rif/lentos. ¿9° Sardines ad meridz'cm precedenti; prœterea,
типа alia {старт de plaga Illyrica , tum montana , tum marítima. In атт
bus , inquit ,_ б“ amplioribus locis , jîmt montana planities , quas Pannonii ‚гит,
¿n лил/{гит ц/Грле, ad Dalmatas Ardieqfque porreôlfe z quœ a Septentrione Иго tmnì
nantur ; ad orienten: 'vero ‚ Scordy'cis jùnt proxima _, qua Macedonwn Thracumque
montes funt. Hœc habuit Strabo; quœ defcribens fui feculi Pannonìam , фее—
ret; obfcura quidem , & rem ad vìvum noíTe eupientìbus , haud fatìs акта.
Oßendendum igitur hinc ей, quid de eadem regione fcripferit, longe Гане me
lius , magifque & plenius , Plinius nofìer, Strabone recentior: cum conftet
ipfum annis рой illum duobus ferme & fexaginta, hoc efr, Trajani , Romani
Principis , temporibus потише. Tot enim anni a Tiberii morte, cujus œtate
claruìt Strabo , ad Trajani ufque imperium, ni fallor , colliguntur. Qui nam
que naturalis Hiñoriœ libro tertio , poüea quam memoravit , ea quae fuer-unt ei
demonftranda de Norìcis , quorum regio ей Pannoniœ contermina: habitantur,
inquit ‚ inde удят”: Pannoniœ , qua mitefcentia Alpìum juga , per medium .lllyri
сит, а Septentrìone ad Mridiem 'verja , molli in ¿extra ac lava devexìtate con/12
dant. Pauloque рой: qua pars , inquìt, ad mare Лида: Adriaticum , appella
tur Dalmatia , if' lllyricum fupradiëlnm. Ad Septentriones Pannonia vergit: finì
шт inde Danubio. In ea Colonia , ¿Emana Ü’ зуда. Amnes шт 8” nauigabíles,
in Danubium defluunt , Draws е Noricis violentior , Savas ex Carnicis algibus pla»
Cl
 /

Evr'roME RERUM HUNGARICARUM., '415

к

cidior, centum XX. M P. intervallo: Dravus per Serretes , Serrapilos, `Ía/bs ,I

Антипа ;V Sanus per Calapianos , Винт/дне. Popular-um hier capita : preterm
Атташе. Anali, Amantes, влёт, Catari, Cornatates, Era'vifci, Напита
tes , Lado'vici , Oferiates , Varcianì ; mons claudius , in cujus fronte Scordifci,
in tergo Taari/ii. [фи in Sa'uo Illetubarris, amnirarum maxima ; рттеа amnes
memorandi , Colapz's , quae culpa hodíe dicitur, in Savum influens, jaxta Sifciam,
¿amino alveo , infulam ibi qßicit ; que Segeßica appellatar. Alter arrnis Вагинит,
in Savum, Sirmio oppido infinit ; ubi Civitas .Sirmim/ìum ö“ .Amantinorunn Inde ad
XL V, М Р. Taurunum, ubi Danubio mijl'etur Sa'vns. Supra infinunt Valda/ias,
Urpanus, f5“ ip_/ì non ignobiles amnes. Pannonìœ iungitur Provincia, que Магда
appellatur, ad Решит фиг ‚ сит Danubio decurrens. Huc ufque Plinius. At
fuerunt ex antiquis Geographis; qui Pannoniae longe minores , terminos ,
quam Strabo, Ptolomaeufque tribuerint: quippe qui ipfam , intra Savum &
Danubium, claudi prodidere. Appianus autem Alexandrinus , fui operis libro
VI. tradit: Pannoniam , a Gratis auŕloríbus, [ab Iliyrl'o alim fußë comprehqn/àm.
Quam vero magnum fuerit apud veteres ipfum Illyricum, ollenfum mihi fuit fu
, pra, Suetonii verbis, libro, quo de regno fcripfi Romanorum. Sed afferendum
ей Appiani teflimonium, cujus haecfunt verba : Ab Ißri они, ad mare иди:
Pontìcum, Шут ßnes QUE „отступ. Adjeéìis deinde paucis, quibus de Pan
noniœ nomine ac magnitudine habuit mentionem: Paones, inquit, ingens natio,cir­
ra Штат per longum incolens, ab Japodum ptpulis, _[iipra Dardanos proteaditur. Hi,
Paones a Став ; а Romanis Pannoniì appellantur. Sed de his dicendum mihi
eft infra, paulo plenius , ubi de Pannoniœ nomine meminero. Sed redeo ad
Ptolamaum, ut detur a me notitia , quonam ordine , per fua`tempora, Pan
nonia defcribebatur. Totam eam regionem divifit in duas partes. Unam fu
periorem , alteram inferiorem Pannoniam cognominavit. Superiorem, hoc pa
до circumfcripfit. Habere eam dixit limites illos , quos fupra oftendimus, cum
de univerfa Pannonia loqueremur : hoc eft, ab occafu Cetium montem, par
temque Carvancœ, qui mons diûerminat Noricum ab lftria, & a parte quadam
Illyridis; a. meridie partem Iflriœ, Illyridis; a Septentrione partem Norico- p
rum montium , partemque Danubii , quae eft а Cetio monte, ufque ad locum,
ubi Arabo , live Raba arnnìs , in ipfum infinit; ab ortu folis inferiorem Pan
noniam, per lineam, quam ipfa conftituit , ad utriufque portionis divifionem.
Теней dixit fuperiorem Pannonìam, a parte Septentrionis , ab Azalis & Cyt
nis ; а meridie fub Norico , а Latobicìs ; ¿i ortum verfus , a Vartianis. In-
tra eos , verfus occidentem,'ait effe Boeos , & fub his , Coletianos. Verfus
Fff 3 ' au-l
 314 -1У.Рвтвхадк241‹1
autem
bio orientem
litas: , ртов,Carnum,
lIuliobonam, & fub eis, Offeriates.
Phlexum Civitates has
, Chertobalum, effe fub Danu
Bregaetium.Y Pro
cul autem a Danubio civitates has : Salam, Poetovium, Savariam, Rhifpiam,
Vinundriam , Bononiam , Andautonium , Novidunum , Scarabantiam , Mu
roelam , Lentudum , Carrodunum , Sifciam , Olimacum , Vallinam , Bolen
tium, Sorogam , Sifopam , Vifontium , Prœtorium , Magnianam. Inter Ita
liam fub Norico vero , Emonam. _
Alteram, hoc ей inferiorem Pannoniam , hoc paélo circumfcribit. Ab oc
cafu terminari earn ait, fuperiore Pannonia , а linea, quam arfciflione Arabo
iiis fiuvius, ut ante dictum eft, ipfe conflituit , quemadmodum fuis ofienditur
tabulis. A meridie partem lllyridis, quae ей a diéto limite , ad ñexum ufque
Danubii, juxta quem fcinditur Savus Huvius. A fepteiitrione & oriente, par
tem Danubii , quœ ей a fciflione Arabonis , ufque ad f_ciflionem Savi. Нине
autem Pannoniœ partem , hunc ñtum habere docuit. Рой АгаЬопет effe ait,
.Danubii flexum, qui fit juxta Curtain oppidum. Maxime deinde feptentrio
nalia Danubii , ройеа ejufdem amnis converfionem , juxta Acumincum oppi
dum : ройеа ejufdem converfionem, juxta oppidum Ritium nomine. Eandem
vPannoniam teneri, ait, ab his populis : in locis quidem occidentalibus , ab

.Amantinis , fub quibus Hercuniates“, рой eos Andiantes, рой lios Breucos.
‘ In locis vero orientalibus, maxime feptentrionales elle Aravifcos , maxime au
tem meridionales Scordifcos. Has civitates fub Danubio pofitas : Curtain, Sal
vam , Capim, Aquicum, Salinum , Luffonium , Lugionum , Teutoburgium,
Cornacum, Acumincum, Rittium, Taururum. Procul ab eodem amne , has>
civitates : Berbim , Serbinum ‚ Juollum , Certifl'am, Murfellam ,„ Cibalim ,
Marfoniam, Vacontium, Murfiam, Salim, Baflianam, Tharfium, Sirmium.
Oftenfis jam Pannoniae limitibus, quos ei conflituerunt prifci terrarum de
>fcriptores , explicatifque nominibus, fituque vetuftarum civitatum : пойте tein
pefiatis nihil de ejus limitibus dicendum ей. Iidem enim funt hodie , qui Pto
lomaei feculo fuerant; quanquam non ей ambiguum , Pannonum Reges , fuos
cxceffifl'e fines , atque ad alias quafdam nationes , eorum imperium propagaffe,
tit-infra fuis in locis, quantum fatis fuerit, oflendetur. Verum cum alize quœ
dam gentes, ex Europee Sarmatia profecias , utpote Hunniprius pullis prœfi
diis Ramanorum, quorum ditionis tunc erat , fubaéiifque Pannonibus ;> ройеа
Huizgari , deletis а Carolo magno liunnis , ut infra Deo bene favente demon
ñrabo , Pannonias ipfas , ройеа longe luteque tenuerint, ac- propterea ab illis,
«Si mutata funt multa prifcorum locorum nomina, dt per pluies conditie civita
` - tes :
 Epr'roME Книги :Hu'NG'AnIcARUiiL 315
tes : videtut adhortarì locus , ut explicentur nomina ,- novorum tum populo
rum, tum civitatum , quas ibi condidete. Fateot, me non ea , vel cura vel
dilîgcntia , totas peragrafîe Pannonias, ut ea de te, quam hoc loco fctiptutum
me polliceor , nimis exactam polTun date notitiam : mihi tamen ita ipie confu
lui , ut ex Hungaris hominibus aliquot mihi adhiberem , qui elïent locorum peri
ti, a quibus acciperem , ac perdifcerem nomina litumque locorum , de quibus
inititui meminifTe. Hungarotum hominum, quadtuplex omnino otdo ей. Pars
eorum Deo dicati viti , utpote Sacerdotes Гипс ‚ quotum Antiltites , prœcipua
apud nationem pollent auétotitate. Alii rei inferviunt militari, quorum qui ex
armorum ufu , aliquod egregium facinus 'edidetunt , ii Duces Гипс copiarum ,
fub quibus ingens e vulgo deleéta malins , ftipendia faciunt. Multi nobilitate
generis clati , Botones, vulgatiflimo nomine dicuntur , qui ex maiorum fuc
celiione, fuis vel vicis , vel arcibus & сайеШз ‚ vel oppidis dominantur. Ce,
teri , in excolendis agris , vitam confumunt. Opiñces, hoc ей eos, qui dant
opetam mechanicis aitibus, li & multitudinem incolatum , & regionis confide
res amplitudinem, petpaucos invenetis. Longitudo quippe atque latitudo ter'
rarum , quas Hungarotum Rex Matthias hodie polïidet , tanta ей ‚ ut quoquo
vetlum tetenderis , non minus oélingentis millibus Romanotum paffuum iter
'confecetis Ceterum qui funt , qui aut mercatura , aut artium , quas dixi,
ufu vivunt ; eorum pleriquc , Germanici Гит, non Hungarici generis liomines.
Nam propter propinquitatem regionum, innumeri e Germania mortales, trani
miflo Danubio , in Hungatia , propter foli eius fetacitatem , habitandi iibi lo
cum-jam pridem elegetunt. Quo lit, ut Germanus , cum Hungaro mixtam
vitam degens , habitu moribufque magna ex parte conveniat ; utque alter alte
` rius lingua loquatur. Univetfam Hungariam , in pagos conventufque dividunt,
quos cum appellent Comítatus, fit, ut & tota ipla regio , in Comitatus divifa
lit. Ipli conventus, a civitatibus nomen accepere. Sunt autem Comitatus com
plutimi, numero LXXlII. Eorum multi a dextta, multi a laeva Danuhi politi
Гипс. Sed eos primum, quia dextra; deinde, qui funt ad lœvam, enumera
g-п
my.”
bo. Sirmíenßs , diéìus a Sitmio , antiquifïima , & hodie Epifcopalis fedis di
gnitate ptaeltanti civitate. Patria fuit, & Probl' Romani Imperatotis, ¿t Beati
Demetrii Martyris. Antiquae utbis apparent adhuc multa veltigia'; quibus,
quae fuerit ipiius magnitudo, fatis declaratur. Рггеей Sirmieniì Eccleliœ, Ste
we'. phanus Студи ‚ natione yHungarus , vit- bonatum attium {tudiis apprime dedi
tus , mira ptaefertim.
liberalitate ptaelìans humanitate
V In eadem, regiuncula
aliatumque, multarum
Comitatus virtutum excellentia,
ей Valconìergßs , ubi

ей
416 lIV..Pn'.t‘nx Ranzani
ей oppidum,
Antiltiti , non Villacum nomine, Mœliee
pauca fuperioris dignitate
, id& ей
ipfum Epifcopali
Serviae nobile. Eujus
, olim paruere. QuzeÁ
amilla lunt propterea , quod noltro feculo Turcae , totam eam regionem libi .
occupavere. Polt eum Comitatus ей Pojìganenßs , a Piyèga appellatus oppido,
qui intra Savum Dravumque diŕFunditur. Baranien/ìs , multis fertilibufque ex
ornatus vicis ей ; & in eo Раисе ‚ civitas opulenta , & nobile totius regionis
emporium , a.' veterum Peucinorum reliquiis aedilicata, quam nunc a quinque
facris aedibus, Quinque Eccleßas urbem cognominat. Ejus Autiftes ей Joannes,
vir doctus, & in primis humanus , generifque nobilitate praeclarus. Báchienjis
a Brita nominatus , qui vicus quidem ей ‚ fed nobilis , ob litum ; in eo mona
chorum ordinis fancti Benedicti monalterium , quod >fama illultrillimum ей,
propter evidens illud miraculum , quo in facra holtia , fanguis cum portiun
cula quadam Chrilti carnis videtur , ut añirmant innumeri, qui viderunt. Si
migien/is, a Simigio dictus; qui pagus ей, in cujus agro polita olim fuit Se
geßa , vetultillima civitas , cujus Geographi veteres meminerunt. Eltque
idem ager frequens vicis , quos tenent accolae lacus , qui dicitur Balatonis.
Elt is lacus mire pifcofus, tantaque elt amplitudine, ut ducentorum M. P. ejus
ambitus elle feratur. Tolnenßs a Tolna, quod oppidum litum elt, penes Danu
bium; & Alben/is,
illic tria funt vetultaquam
monaltaria, quae pagis compluribus
duntur, ab urbe, vocant .f1/'bam RÉgalem, vnomencircumfun
accepit;>
quae, cum in paludolis lit polita locis, redditur expugnatu difficilis. Ей illic
Balilica, olim a Beato Stephano condita , ut infra fuo loco narrabitur, eo no
Ybilillima, quod in ea conditur ejufdem Regis, ac Beati Emerici, filii ejus, ve
nerabile corpus. Ubi jacent & alia complura corpora eorum, qui polt iftum,
regnum in Hungaria tenuere. Nobiliflima quoque ей ‚ quod illic Reges &
Reginae Hungariae , folent regni diadema fufcipere. Auget earn hoc tempore ,
Divus Matthias, opere fuperbillìmo , tanto videlicet erecto artificio, atque acdi
ñcii pulchritudine, ut non fatis lit, illud femel & iterum , lineadmiratione vi
dille. Dignum profecto , quod quibufvis totius orbis Balilicis pollìt jure confetti.
Statuit in ea condere pari opere fepulchrum, ubi mortuus fepeliatur. In eo
dem Comitatu ей Colotia, Archiepifcopali dignitate, memoratu digna civitas.
Nomen civitati inditum elt, a Colotianis, qui Bartolomaeo tefte, populi, intra
Savum & Danubium, haud procul a Petovio, fedes olim habuere. Huic е
confpectu, ad occafum, ей Vejbrimienßs dictus, quœ & ipfa Epifcopali digni
tate inlignis ей; eo prœterea praeclara , quod ad ejus antiltitem fpectat, coro
ynare Hungariae Reginas. Zaladienßs quoque comitatus ей, cujus memini, ad
. ‘ Ba
 Ерхтома lRERUM HUNGARICA-RUM.` 417
Í Balatonis lacum; ejus ager, vinetis abundat, ex quibus fiunt vina laudatillima.
quue ad Dravum Huvium, protenditur is comitatus Inde autem via ей Zä
grabiam verfus,v Epifcopali. fede, civitatem nobilem. lllud ей hoc loco men
tione dignumz quidquid agrorum ей inter Dravum ex Savum , cognominari ab
incolis Sclavoniam , corrupto tamen a vulgo vocabulo, ut nonnuli autumant;
Savoniam enim, abfque literis c et l, pronuntiandum fuit, a Swo ñuvio. kId
fi verum effet, Загони поп Scla'uones, & Savnniam non Scla'voniam , dicendum
nobis eflet Еа autem Regio hoc libi vendicavit claritudinis, ut ab ipfa nomen
acceperit univerfa Витали, сит ibi conterminis, Illyride atque [лип-та; quae
i uno vocabulo ‚ аЬ omnibus pene orbis nationibus, vulgo ita vocitantura qui
vero ipfas tenents Зашита: .Quidquid præterea ей agrorum trans Savum,
per quos lit iter Italiam verfus, G-oatìam nominant. Qua in regione ей 1910
dru/ium Y cujus civitatis Epifcopus , ей СЬтШорЬогт, natione Ragufienŕis , vir
pontificii juris peritusa & in primis humanus: ideoque divæ Beatrici, Hunga
rorum Reginae, incredibiliter charus; mihi autem, magna conjunctus benevo
lentia. A Modruíio, intervallo M. P. XXX. lit iter Segniam civitatem , eo
nobilem, quod caput ей comitatus ab ea dicti , Segnien/ìs, & fedem habet Epi~
fcopalema & quod maritima ей; quod præterea per eam, ей ad ceterum
Hungariœ regnum aditus. Hungarorum enim Rex Matthias, tantum haber Im-Í
perii , ut hinc Adriaticum , illinc Sarmaticum attingat mare, & ab ortu quidem,
parum- diftant a mari Ponticog terrœ, quas poílîdet. Redee ad id, uncle ex
сей]. ln eodem , de quo dicebam laladienli comitatu, ей & Ci'tonìí peninfula,
ubi mira pifcium multiplicis generis abundantia. Ей autem illic nobilis Bañlica,
ab Andrea Rege, uti fuo loco memoratur, condita. Pili/ienjìs, Danubio pro
pinquat. Montana Regio ей, & tota vitifera.r cum tamen folum ejus lit ful
phureum, fit, ut vina, quæ Ген, fint & ipfa fulphurea. Е multis ejus agri
locis, aquae manant calidæa quarum nonnullae, humanis ægris corporibusa fa
lubres funt Ad eum comitatum pertinet utraque Buda , vetus & nova, penes
Danubium poíitœ. victa fuit illa, ut nonnullis p'lacet, a Вши, Attylæ Regis
fratre, vel ut­ malunt alii, a Budinis, vetußiílimis Scytharum populis, qui cum
Attyla & Bleda, Pannonias domuere. llli tamen verius mihi fenfiffe videntur,
qui Bledám, non ex fuo nomine vocafle Budam añirmant; fed ex vocabulo le
'_ gionis Budinorum, qui fub ipfo militaverunt. Et ab illa veterì, ea, quæ di
citur nova Buda , nomen accepit. Deleta namque illa, vel bello g vel alio
- eventu adverfæ Гоните, reliquiæ civium inde excedentes, commigraverunt ad
locum': >qui illis ей vifus natura munitior: ubi pofuere fedes, ac paulatim sedi-
Script. Ref. Hung. P. I. Ggg` fl
 418 ’ IV._PETR1RANZAN1
ñcando, eo yperducîa ей res eorum, ut urbem tandem, etli parum amplam,
pulchram tamen nobilemque condiderint, quam ab antiqua patria nominaverunt.
In illa veteri Buda, quae vicatim hodie habitatur, Balilica quœdam ей, aedi
ñciis , opereque, atque artiñcio fuperba, digna profeéto, quae non in illo loco
pene deferto ‚ fed in quavìs egregìa urbe fuifïet eret'ìa. Ртей ei, praepolitu
rae titulo, Francikus cognomine Mejler, natione Hungarus, qui bonarum ar
tìum, & humanitatis praelertim, callet notitiam. Ideoque & in foluta oratione,
& in componendis carminibus, ejus ей elegans ingenium. Nec ей prœtermit
tendum, quod ibidem ей virgìnum, ordinis Beati Francifci, monañerium, cu
jus magnitudini, aediñciorumque magniñcentiœ, ac pulchritudini,multitudinique
pretioiarum rerum, divino pertinentium cultui, рапса puto effe in orbe Chri~
ítiano ejulcemodi virginum coenobia, quae huic poflent anteferri. Supra ean
dem Budam, in eadem Danubii ripa , extant adhuc vetuůiíïimœ cujufdam urbis
veñigia, referentia magnum muri ambitum; Sitambria is locus vocitatur. `Sunt,
qui credunt, fuiffe ei nomen inditum a Siramlzris, Germaniae olìm populis ,
quorum auxiliaria quaedam legio, Romanorum Imperatorum temporibus in
Pannonias profeéta , iedes ibi pofuerat: fed & Franci, ab iplis quoque Sicam
bris, fe habuifie originem añirmant, uti (ирга, habens regni Francorum men
tionem, oftendi. Haud multo fupra, penes quoque Danubium, ей l/'icegra
¿um , oppidum quondam nobile; hodie , ubi litum ante fuerat, œdificata ей а
`divo Mattliia, regia, veteribus quibusvis ejus generis œquanda aediliciis. Im
minet ei loco mons, in cujus vertice poiita ей arx, ubi ailervatur diadema `illuc!
apud Hnngaros facrum, quo folent eorum Reges coronari. Supra Zaladiew
fem, ей comitatus Caßrïëren/is , diétus ab oppidulo, quod Ca/lrum [пиит 110
minatur, cum fit expugnatu diñicile. Norici portiuncula ей. Illic ей‘ Sabaria,
„ 11гешйа olim civitas, cujus apparent adhuc multa veítigia: inter quœ fpeóìantur
columnœ eximiœ magnitudinis. Ibi natus ей Beatus Martinus, ubi & tranfegit
pueriles annos; quanquam in Italia fuam peregit adolefcentiam. Hunc attingit .
Sempronienßs; appellatus ей а: Sopronio oppido, ut pronuntiat vulgus: Sempro~
nŕznn enim dicendum effet, ut credunt doéliores. Namque oppinantur, Sem
pronium, virum nobilìllimum, Romanam illuc eduxiíle coloniam. Contermi
num ей ei comitatui oppidum, quod ей in Auftria, Nova Civitas nomine. Sunt
in eo aliquot munitillima oppida, & pagi quamplurimi. Comitatus SanEii Ge
orgii, ad quem pertinet oppidum , nomine Cajlrum antiquum. Si illinc Danu
bium‘ verfus iter Hat: occurret лишим, nominatus a jaw-io civitate, quam al
luit Ambon liuvius, ita nominatns a veteribus, fed Ruba dicitur hodie ab ассо
lis,
 liprromzlkxnum HUNGARICARUM. 4.19
f

iis, qui eodem in loco Danubiumlingreditur. Haud procul ab Jaurio, mons ей,
quem nonnulli vocant Pamzonium , & аЬ eo cognominatam dicunt fuifle Panno
niam , quod doéìi viri non probant; quippe qui non Pannoniam, fed Parmonium
genitivo caVu, dicendum malunt, ut fit intelleétus: Pannonum hominum effe
ipfum montem; non ab eo nomen, quando quidem parvi momenti res ей tam
amplam regionem
ejus vertice fitum айцтййе. Alii [летит
ей monafierium, montem
l in Beati appellant,
Martini honorem,propterea,
a Beato quod
Stephain

no, Hungarorum olim Rege , conditum. Vinetis is mons vinoque ornatum

lpfum vero monañerium, tenent monachi ordinis Beati Benediéii: Archiabbatia
appellatur ab Hungaris , cum ejus Abbas , dignitate, univerfis , qui funt in
Hungarìa Abbatibus, antecellat, nec ulli-fublit. nili Romano pontiñci. Con
terminus ей huic comitatus Cammen/is: cui a Camaro oppido, vocabulum indi
tum ей. In eodem comitatu ей Tata, nobileolim oppid'um, fed bellorum
alliduitate fublatum, non tamen adeo defertum, quinlint hodie pagi pulcher
rimì, circa loca vetuftæ arci propinqua. Arcem autem ipfam , jam folo aequa
tam, miro opere, divus Matthias, intra paucos annos inûauravit; quod fuo
in loco, nos, Deo bene juvante, attingemus, ubi & memorabimus, a quois
locus acceperit nomen. Strigonienßs hunc attingit, dictus a Strigonio, totius
Hungariœ Metropoli, quam ab I/lro & Grano tiuvio, qui urbem præterlabum
tur, cognominatam nonnulli ригам, prima ex lftro detracfta littera .
Haétenus de comitatibusa qui funt ab una Danubii parte, utpotc дех—
tra, ab illius fonte, fecundo Huvio navigantibus; eos, qui funt а laeva, hinc
enumeremus. Quanquam non comprehenduntur in defcriptionibus illisi quæ
fupra allatæ fum, veterum Pannoniarum, `feu mavis veteris l-lungariæ dicerez
ea namque, a magna Germania , Danubio magna ex parte olim difiermìnabatur.
quidquid igitur terrarum , trans Danubium ропщет hungarorum Reges, id to
tum eorum elle confiar, audi ройеа аЬ illis fines Imperii. Ес1ат ab eo, qui
nominatur Pejîenßs a Pdto oppido, fumamus initium prœcipue: quia rerum co`
pia, reditunmque, ­locus abundatiíïimus. Eo quoque ей is locus apud univer
fos Hungaros fama inclytus , quod in ejus bagfo , eligi Reges Hungariœ confue
verunt. Quo enim tempore eligunt fibi Regem, fieri folet totius regni, &
optimatuma et capitum populorum , conventus adeo frequens; ut numerus
convenienn'um, Гавре excedat fummam octoginta millium armatorum hominum,
quorum pars maxima equis vehuntur. Et quod ей admiratione dignum , nihil
ulli феей, quod ad victum abunde pertineat Supra Peñenfem, ad М. Roma~
norum pafluum ferme ceutum, abeft Prg/imi'ngfìs, nomen habens a vetulta urbe,
Ggg 2 . Pi»
 42o . 1Y.PLTR.1RANZAN1
‘ Рфтшп, ut credo, aliquando, ab aliquo e Romanorum Pifonum familia, nomi
nata. Sed vulgus ройеа ‚ i mutata in о littera, pronuntiavit Po/òníum. Per
pulchrum oppidum ей, &fertilitate agri, ob Danubii vicinitatem, infigne. In
monte, qui et imminet, Ша ей arx munitiñìma, in que puteus ей, & amplitu
dine & altitudine memorabilis. Supra Pofonium ей МИшфв, Epifcopali fede
prseelarus Quem fequitur Barßenßs, ubi ей Revifchium oppidum. Trinfhi
’ nim-is ei conterminus ей, nomen habens ab oppido illic fito. Ibi quoque ей
oppidum , quod dicitur Terna'uia. Ad Hunteigfèm inde venitur , ubi ей Sutum,
non ignobile oppidum. Hunc excipit M'ugmdienßs, cujus foli ubertas, in pri
mis commendatur bab Hungaris. Batia illic ей, quæ antiquitus clara civitas
fuit, eo prœcipue, quod ei nomen inditum ей аЬ Otone, viro apud veteres 51-
1ийг1, qui Pannonibus olim imperavit. Ad regionem Mdrmatiam antiquitus di
diam, nunc appe latam Marmarujizm, Gömoriergßs Comitatns fecedit. Elïoditut
illic aes, ferrum , & argentum Задел/18 ibidem veft, a vico quodam denomina
tionem айесишз, in cujus agro, fodina ей ferri laudatiíïimi. Zolinenßs quoque
in eadem regione ей, qui nomen accepit ab oppido, cujus ager, feracitate ar
genti & auri, inñgnis ей. SarQ/ìmgńs, qui fines fpetftat Китае, a сайеЦо quo
dam in eo pofito nomen accepit Scepußen/is, dictus a Scepußo oppido, Polo
niæ conterminus ей. In montibuss prope Marmarufam, ей Unghenßs, quem
nonnuli putant accepiíTe nomen ab Hunnis: fed a vulgo corruptum fuifle voca
bulum, Ungeryèm pro IIummeig/ëm pronuntiante. ld autem ego neque aŕlìrmo,
neque refello. _ Sub eifdem montibusa in campeflribus locis,ei`tHevqf1en/ïs, ubi
ей Agria Civitas, Epifcopali fede nobilis. Ei рггеей .Urbanus Antilles, theiauri
Matthiæ Regis confervator ñdeliñimus, vir .acuto ingenio, multis præditus vir
tutibus, prudentia praefertim , quæ tanta ei ineft , ut ob eam , idem Rex ,
ipfum & amet incredibiliter , dt fecretorum fuorum det ейе participem. Вот
fodi'enßs deinde , ubi Dioßur , сайеишп non ignobile. Trans Tibifcum flu
vium ей szalcjing/is & Zolnocenßs. Tibifci autem accolæ.l fales folliles e Mar
marufa , ubi funt ejus rei fodinæ complures , convehunt in Danubium , unde
ad alia regni Hungariœ loca trafportantur. Haudprocul hinc, comitatus ей
Biharien/ìs , ubi ей Varadinum oppidum , illullre Balilica , in qua Beati Ladis
lai facrum corpus fepultum ей. Præfidet ei Eccleñœ Joannes Boemus, vir acu,
to ingenio , bonarumque difciplinarum fiudiofus, ac multarum rerum experien
tia fummus. ldeoque divo Matthiæ percharus , cujus juffu functus ей com
pluribus honeftiflimis legationibus , quarum gratia , magnum fuit honorem &
gloriam confecutus. Struebat Varadini arcem inexpugnabilem , `cujus ingens
‚ mu
 Е1=1томЕ_Квц11м HuNGARchnUM. 42!

‘murus tutrefque , 6x idoneae tanto operi maníiones , fatis plane'ol'tendunt ,

magnitudiuem animi conditoris. Sacram , cujus ей Antilles , aedem , ditavit
pretiolis tum facetdotum veltibus , tum argenteis valis , libris prœterea magnis,
quos vocant graduatios & antiphonatios , omni ex ,parte adeo mire exotnatos ,
ut magni ac ditiliiini alicujus Regis, dicata Deo dona , pofiint non immerito
judicati. Bekt/ìen/ìs deinde , recedit ad Ttanlilvauiam; & contetminus ей
Orndienßs, qui nomen accepit ab Orodio oppido, ubi ей Belae Regis, qui fuit
cœcus, fepulchrum. Huic vicini funt Z wandten/is , 6r Torontalenjìs, & penes
Tibifcum fiuvíum , Chongradien/ìs , & Chauadienßs. Theme/ien/ìs vergit ad fu
petiorem Mœliam, diétus ab oppido Teme/ó nomine, quod frequentibus cir
cumdatur vicis. Bachien/is huie conterminus ей, Epifeopali dignitate nobilis.
Всегда/шт: , 111 Danubii ripa, nomen habet a сайеПо, quod illic ей. Zath
минет: ‚ fodinarum auti & argenti maxime abundans, per montes extenditur.
Ей ibi oppidum , quod Rioulzrn minerarum vocitant. Бег-едкий: habet oppidum
Munkafßwn nomine, in monte altiílimo politum; contetminus ei ей Ugociiienßs:`
hi autem Comitatus funt in Matmatia, quam regionem, dixi ego fupra vulgum
appellate Marmarufam. In Moravia?, quae regio nomen accepit a Mora flu
vio, ¿t Poloniae finibus, Liptovien/ix ей, diélus ab urbe Lipto'oia, & Aww/ís,
& Tutoren/is. С111 regioni conterminus ей Abaviuarienjìs, ubi ей utbs Сатина, ,
& Eperies, fed illa nobilitate huic antecellit; ей enim totius regionis fama in
clytum emporium. Zmiplinienßs hunc attingit, in cujusagro, Hungari in Pan
nonias venientes, dicuntur primas lìbi fedes pofuilTe. ÍiLiriiiaru/ìenßs, ubi falis
fodinae funt, & quinque oppida, complurësque vici. Tranßlvanienßs, ubi funt
feptem Saxonum Civitates. Ех his hae funt infigniotes: Saxonia , Cibinium,
Braßòvìu, вином, Со1фагит: quod Sarmatarum lingua , interpretatur feha
1”ттт oppidum, quo „in loco natus ей divus Matthias, cui nos librum hunc de
dicavimus. Alba Julia praeterea, ubi fodinae falis, & Srytulorum patria, de qua
populos, verbo corrupto, ut nonnulli autumant, appellant Siculos. Ajunt
enim, eos a Scythis habuifïe otiginem. Sunt nihilominus, qui vetußiora
repetentes , putent , Siculos tevera eos dicendos effe , non Scythulos.
EjllS namque gentis genus, referti volunt in Siculos, qui tenent Siciliam in
чv‘Y;-
fг'f-r
fulam,` 111 extremis Italiœ locis politam. De qu'a fupra, multis in locis, ubi
poltulare vifa res ей, habui mentionem. Perhihent igitur, ejus nationis quon
dam legionem, fub Attyla, olim Pannoniarum domitore, militalïe: ut enim
ех а1115 compluribus otbis rettarum regionibus, ita ex Sicilia, multi conve
nere mortales ad exercitum Attylae, ut meterent fub Duce, quo nullus tunc
' Ggg 3 etat
 422 IV.PETniRANzANr
erat toto orbe praeclarior. Illo poltea extincto, ingentique illius exercitu,
maxima ex parte, ut idoneo in loco infra memorabitur, deleto: aliis alio
contendentibus Siculorum legio, in hoc, de quo nunc ей mexitio, loco, fe
des libi locavit. Commixti deinde, objuncta matrimonia, cum linitimis, mu
' rata nationis fuae lingua aliam acceperunt, illaque in hanc diem ufl funt. Ge
nus hominum ferox, ita mutato patrio folo. imbutique alienigenarum gentium
moribus, exafperati funt, qui ex Sicilia fuerant oriundi. Regi nulla pendunt
vectigalia, nili aliquando domitum bovem, nullo eis imperatum edicto , fed
а Rege exoratum , quali id regni aliqua urgeat vel necellitas, vel utilitas. Me
mini jam non modo Hungariœ, fed totius etiam regni. Regum Hungarorum,
comitatuum nec ignoro, & alios elle complures, quos non invitus milfos fa
cio. Quamvis enim perquilìverim perquam diligenter; nunquam tamen na
ctus fui hominem, qui mihi totum eorum numerum ordine retuliliet. Polt
hzec in laudibus regionis, quam pollìdent Hungarorum Reges, paucis liber
verfari. Hungaria, mira foli ubertate, rerumque humano victui tum utilium,
tum necellariarum copia, a natura donata ей. Multœ illic auri, argenti, zeris,
falis, minii fodinae; in aliquot ftuminibus, auri puri ramenta inveniuntur. Et,
quod ей mirabile, in vinetis, in aurifero loco fatis., aureae virgunculœ, 6c
ad digiti, »Si ad femipedis longitudinem quandoque leguntur , cujus generis
сотрите 1105 vidilfe, fatemur: Boum, equorum, porcorum, frumenti, pa
buli, leguminis, vini, ldenique aliquot bouorum ad vefcendum fructum, mira
abundantia >Uncle nonnulli a pane, quo vefcuntur homines, ob loli videli
сес fœcunditatem, aliirmant nominatam. Alii propter eandem caufam, ut~
pote propter foli pecorumque fœcunditatem, appellatam athrmant-a pane,
quem vetuftas dixit Deum elle paltorum. Id autem vero potelt elle limite.
Ceterum Appiani Alexandrini, de ejufdem regionis vocabulo, fequor ego,
еат, quam {ирга attuli, traditionem. Hungarico folo, ’ea, ~inquam,a natura
donata ей ubertas: ut f1 aliunde alia multa, fationi apta, comportarentur,
ad ea ferenda ellet haud dubie accommodatiliima. Sunt multa loca, in qui
bus lcaturiunt calidae aquae, ad, curandos humanos morbosfalubres. Aqua'
шт vero dulcium, tum copia, tum opportunitas, in regno Hungariœ maxi
ma: quippe cum lit irriguum, non modo maximis, qui fupra funt ame no
minati, amnibus; fed quam plurimis etiam modicis, & line nomine fiumini
bus, Quo lit, ut maxima abundet copia pifcium amnicorum. Hominum in
genia acuta, & excellentia; ceterum armis, quam liberarum artium ltudiis,
propenfiora. Mira hate regnum habet Hungarorum. Haud procul ab urbe
am
 EPIToMB. Кввпм НПЫСАЦ1САКПМ. _423
Cajb-via, rivus ell, in quem poiitum ferrum, mutatur in cuprum. Nec lon
go ab eo loco, 'ell aqua, in qua gignitur genus illius metalli, quod vocant vi
triolum. Ad aliquot millia paffuum fupra Calfoviam, gignitur criñallum, ac
genus illud lapillorum, qui appellantur topacii. Haud procul a Zolio, a quo
oppido denominatum comitatum dixi fupra, eft locus concavus, unde ema
nat vapor, omnis generis animalibus perniciofus: eo namque infeéìa, lillico
moriuntur. Prope Scepußum funt rupes, unde liillantes `aquile guttœ, гейше
glaciantur. Sunt loca , in quibus terra fuperficie tenus abunde evomit ful
phur. Sunt 61 falis prærupti montes, quem fert natura. Sunt aquæ feren
tes pifces, qui, cum coquuntur, folvuntur in fumum. In Tmlilvania funt
cavernœ, in quibus funt & multa & integra, licet nuda cute , capita, cete
raque оГГа mortuorum draconum. Nec fatis reddi poteft caufa , vel unde, vel
quomodo, talia monftra fuerint ad ea loca delata: eo prœfertim, quod in ea
regione, ejufce generis animalia, nequaquam gignuntun Quanquam Гит,
qui opinantur, per diluvium, ex Africa, aut ex locis aliis, ubi gignuntur
dracones, exundantium aquarum ímpetu, ea corpora illuc fuiffe correpta.
Ex capitibus autem illis, unum mihi dono datum ей, quod in rei tum ñdem,
tum memoriam, meis Italis oftendendum refervo.

mi m

imminet m
De Валит fluminis origine, Ö' Дев-111311.
ta defcriptis Pannoniis, cum fupra multis in locis meminerim Danubii, qui
fluvius eil omnium, qui funt in tota Europa, claril'limus, imo omnium,
qui funt in toto orbe terrarum, præter Gangem & Nilum, ut nonnulli fcri
ptores añìrmant, maximus: non erit abs re, lì ipfum hoc loco quoque de
fcripfero. Huic amni, duo nomina veteres indidere, quod quam paucis ex
preíîìt, de Panta , libro jëcundo, Ovidius, his verbis: nam binominis I/lrì.
Namque a loco fui ortus, ad magna multarum regionum, per quas labitur,
intervalla, Danubium ipfum appellaverunt. A locis autem vicinis mari Pon
tico, in quod inñult, cognominaverunt eum Штат ‚ аЬ Ißria , quæ regio qui
dem olim fuit juxta Решит, quam tenuerant coloni Milelìorum, ut pro
ditum ell ab Herodoto, Hijforiarum Шло/101171110. Fuerunt nihilomìnus, qui
tradiderunt-, in quibus eft Plinius, ipfum Iliri'nomen accipere in locis, in
qm
424 lV.PnTn1RANzA.NI
quibus incipit illyricum attingere, utpote baud procul а Bebiís montibus; qui
bus dirimitur inferior Pannonia, ab ipfa Illyride, _juxta Ptolomœi delcriptio
nem. At vero Ptolomœus 1рГе ait: Appellari Ißrum a loco, ubi ejl Axium, oi
'vitas infêritris Mat/ie, penes Danubium po/ita: unde hic amnis incipit labi in
orientem, donec perveniat ad urbem Dinogetiam , а quo loco convertitur in
meridiem, & ad eam plagam in mare exit Ponticum. Oritur, telle Plinio,
natur. НИ. lib. quarto, idemque in fuis tabulis oftendit Ptolomœus, in Germa
nioe jugis montis Anobœ, ex adverfo Rauraci, quod fuit о11т Gallorum op
pidum. Hodìe ab ejus fonte XL. ferme M. P. intervallo, lita tamen ad ip
lius ñuvii ripam, diñat Ulma, nobilis civitas Germanorum. Labitur mul
tis ultra Alpes millibus, fed primum quidem Septentrionem, deinde meridiem
verfus, pernumeras gentes. Linquit autem a liniftris Germanos, а dextris
Teutones, & eas gentes, quas vetulias nominavìt Vindelicos & Noricos, Sue
uos, Bavaros, Außrienjês. Deinde a dextris quidem habens Pannonias ac to
tam luperiorem, magnamque- partem inferioris Мате, а iiniliris vero Jazlges
.Metano/ias ; talibus. enim nominibus eos appellavit antiquitas; Ватт prœ
terea, 6r ракет quandam Mœliae inferioris, quœ hodie dicitur Bulgaria, lon
gillìmo peraélo curfu, feptemque` divilus ofiiis', ut Solinas ait; ut autem Pli
nius, Ptolomiequue auélores funt, Гех in mare Ponticum defluit. Sed & pla
cet alferre, quie de ejus ortu, atque vocabulis, magnitudineque ac decurfu,
Pomponius Mela, paucillimis prodidit his verbis:­ Ille ßavius, qui Srytlzifs ро—
Palos, a `ßnpirntîbns dirimit, apertis in Germania fbntibus, alio quam drßnit nomine,
exoritur. Nam> perímnrania magnarum gentium, diuDunubìus di; deinde aliter ap
pellanribus accolís, тег ßt, вмерзшие aliquot amnilßus, ingens jam, ö’ forum, qui
in ntylrum decidunt mare, tantum N10 minor, totiriem ille фи, jèd tribus trnnibus,
cœteris na'uigabilibus., in mare Ponticum qjiuit. Sed magis particulatim demon
íìranda res ей Oritur fonte mediocri, acceflu multorurn amnium exaudlus,
brumalem orientem verlus, magnìs voluminibus fpatiatur, patentibus maxima.>
`ex parte campis ,_ quoad attingit urbem Budam, пойго tempore diciam, fed
Bledam` olim appellatam,l а Bleda fratre Attylœ Regis antiquiflìmi Pannoniœ,
conditam, & nunc regniI Hungarorum fede clariflimam. Hinc ad meridiem
tendens, labitur femper anguliior. At ubi per aliquot pafiuum millia, infra
urbem, quam vocant Quinque Eten/ias, Dravum excìpit, 61 ipfum quìdem
inlignem Buvium,‘iterum curfum ad hyemalem ortum dirigit, Villammque, ac
Vacram,I »Gt alia nonnulla- clara Hungarorum praeterlabitur oppida , donec apud
Tuur-intim, Triballorumolim emporium, quod hodie dicitur VBelgradum, Ty
` bif
 l

‘ Err'roMB RERUM`HUNGAR1CARUNL 425

bifco amne, ex Scythicis montibus recepto, Savo ñumini commifcetur. Hic
reliéìa Pannonia, Mœliam dextra, ut ante diétum ell, pertingens; paulatim
ad œllivum ortum, inflar pelagi , tacitus perlluìt, multis in locis ñeétitur,
[аресте terras vel perumpens, vel altius fubmovens, ad Nicopolim tandem
evadit, oppìdum, Heraclii Imperatoris viétoria, & morte lilii Col'druœ, Re
gis Perlarum, nobile. Ех со loco delleéiitur in notum , in vicìnum procul
dubio cafurus Euxinum Pontum, apud Mcfemuriam, ni vallis montium late
rìbus, prohibitus attingere Thraciam, ab {Шагом/170 Oppido, viam in fepten
trionem deñeélere compelleretur. Quam viam , multis millibus paífuum emen
fus, ubi primum obices montium, ipfum a pelago arcentes, pervincere ро
ruit; il? patentes excurrens campos, inter ripenfem Daciam, Vallachìa hodie
dicitur, ~& inferiorem Миф/т, olliis, quorum numerus {ирга explicatus eil,
in 'Pontum evolvitur. 1n mare autem iplum inHuens, oélo efñcit ingentes
ìnfulas; feptem in itinere derelinquit: duas videlicet in Germaniae Panuoniœ
que ñnibus, totidem apudÍStrigonium, Pannoniœ metropolim, unam infra
Budam, alteram apud Belgradum, tertiam omnium maximam apud ripenlem
Daciam; quanquam aliis multis in locis fciíïus, alias multas parvulas infu
las elñçit. Totus ejus decurfus , frequentibus vicis, celebrilque nominis op-l
pidis, utraque ripa exornatus, mille & quadringentis pallìbus protenditur. То
toautem eo fpatio, fexaginta quatuor, haud ignobilia ilumina in ipfum la
buntur. Nec tot folum, verum etiam alia omnia'parum celebrìa ilumina:
quae ñcut illa nobilia, cadunt & a Noricis & ab lllyricis montibus, quœque e
Mœña, ас Dacia, & a Scythicis regionibus, meridiem verfus decurrunt. Ра
tet compluribus in locis, latitudine 'plus quam mille pambus. Multís in lo
cis„ ad ducentos pedes altus. Pifcium, varii ut generis, ita 6: magnitudi
nìs, feracillimus. Totus fere navigabilis, hyeme excepta. Eo namque tem
pore, tam alta, tamque potenti glacie perfœpefolidatur, ut quam gravillimìs
curribus, maximifque exercitibus, tuto tranlire liceat. Ari/lot. Meteoror. lz'
bro jècundo ait: щи: amnis ßngula ora, tanta aß?, ш ab ЕШЬ/ад fexaginta тина
раЛицт
pas , a longitudine, mare Штат.ufque
locis fonti propinquis, Urbes autem
ad oltia illa,&Y vel
oppida,
Гех vel quœ ad , ejus
feptem ri
de qui
:n_n-.nawa bus {ирга ell jam habita mentio , polita funt, enumerarediŕlìeile el't. (2110—
rum ramen eil fama celebrior , quantum ad meam, potuit pervenire noti
tiam, prout accepi a locorum peritis, haec funt. Sub Ulma , de qua urbe
ей jam Гада mentio, ad XlI. ferme paflìxum millia , ell oppidum nomine
Leipham , utor enim Gr vocabulis , & litteratura , quibus utuntur accolœ
4 Байт. Ref. Hung. P. L Hhh ` '‚ ‚ со
426 1v.Pn1-nx RANzA-Nr
eorum, Germana lingua. Sub eo ad X. M. P. вышит; fub quo ad duo
M, P. Lauginghc. Inde ad V. M. P. abeft Ttlìnghm. Pollea intervallo V. P.
M. Heck/letten, cujus nominis fignificatio ell, .alta finitas. .Sub ea ad M. P.
X. Schwbyiiruvtrllta quæ interpretantur , Schaam рант/Ша. Еа omnia loca.,
ab ipfo Danubii fonte huc ufque, pertinent ad regionem, quam antiquitas ap
pellavit типам; quae cum lìtRhetiœ contermina, fit, ut utraque in unam
coeant provinciam, quam hodie appellant Бандит. Vindeliciam perhibent
Germani, dictam a duobus liuviis in Danubium labentibusz quorum alter, 1i
cet nominetur Lycus, vulgo tamen apud eam nationem Lech pronuntiatur;
'alter amnis dicitur vulgo, & Vertach, & Viuda, quod 'vocabulum gentis 1in
gua, а vulgo Finga profertun Ех utroque nomine, hoc eft vViuda a Lycus,
deductum ell vocabulum, quod ell планам. Inea .reg-ione cum .íìt Анди
ßa, clariílima totius provinciæ Metropolis, fit, ut ea civitas Аида/1:1 шагни
cognominetur. lllius nobile nofnen, fatis indicat, earn fuifle ab aliquo Roma»
norum Imperatore conditam Quìsnam autem fuerit ille, ignorare plane me,
'fateon quanquam plerique Germanorum, nimium vetera repetentes, in oda
vium Auguftum illius referant conditionem Incipit inde regio . .Noriczmz a
veteribus; nollris vero temporibus cognominata Bavaria. Ceterum , nonnulli
Germani periti locorum, ajunt, Norícam Provinciam, in duas dividi portio
nes; in lìzperiorem, et injëriorem. Et in illa quidem elle Bavariam, -in hac ve
ro Афиш. Primum igitur ad ipfum liiperius vNoticum, penelque Danubium
politum oppidum, nuncupatur lveuburghi quod abeft ab ea, cujus ell mentio
Гады, peninlulaa M. P. XXV. Рейса XX, M. P. intervalla eft Inghcyladia,
lludüs liberalium difciplinarum inclyta civitas, .Auriapolis antiquitus смета, Än
de haud procul abeft parvula peninl'ula, nomine Fohburgh, ubi .ell arx -muni
tiílima; ex quo loco -ortum habuere Bavarorum Marchiones. Modico ab eo in
tervallo, (Шаг oppidum , quod vocitant Kelhcm. Sub quo Regheig/purgh, quæ
Civitas, vulgatillimo nomine dicitur Ratispona, Epifcopatu Alberti [Magni olim
clarillima, propter viri doétrináin, vitæque fanélitatem, Si apud Philofophos
audoritatem , illullrem. Diliat autem Yalblnghellìadia, cujus modo-meminimus,
M. P. ferme XL. Ratifponœ multa effe indita nomina, indigenæ affirmant.r
quadratam quippe ab eorum majoribus, eo dictam ipfam dicunt, vel quod
ejus murus, quadrato fit liruélus faxo; vel -quod in quadrati forma, fuerit
a conditore œdiñcata. Tiberinam, a Tiberio, ex quo tempore gefiit adver
fus Rhetios & Vindelicos helium. Hiatqßnlímßb Hiatalo , -quì Dux ei civita
ti olim imperavit. Regenopolim, a ilumine Regen appellatog quod modico ab
ea
 Errronrs Каким НЦНСАВ1С'АЕНМ- 427
rug-UE
„s-r-u-twv «a urbe intervallo, labitur in Danubium. Prœterea Imbripolìm, ab eodem
ñumine, cui Imbti quoque ей потеп. Nomen autem ejuldem civitatis vul~
gatifiimum, nonnulli indigenarum fcribunt per p litteram; alii per b fcribendum
malunt.
Vque Duplicem
Ratifponam igiturvolunt,
diólam elfe volunt ejuslapideum,
propter nominis interpretationem. Nam
& eximiae magnitudinis

pontem, Горка Danubium, qui urbem ipfam intetñuìt, miro fttuétum artificio.
Dici itaque perhibent Ratifponam, quod eo in loco, per pontem non т1—
nus,` quam per ratem, tutus ac iacilis fit, euntium atque venientium 11111111
tus.. Qui verov dicere malunt Ratisbonam, hi vocabulum ipfum, ratam bo
—»v nam interpretantur. quue propterea, quod non medioctis concurfus, ratium
ae navium, ей ad eam urbem', mercimonii gtatia. Ibi vero, hominum
`frequentiam maximam iam о11т 1111й`е , Ratifponenfes ferunt :,V cum effet
hic" locus , nobile totius regionisV emporium. Sub ea urbe , ad M. P.
V. atx ей rebus omnibus munitilïìma , Stauf nomine. ' Ad M. dehinc
paifuum- XXV.V S'traubingh; fub ea ad XX.v M. P; Dekendoiff Inde ad
totidem millia , Filzho'oen; inde ad tot altera millia ,. Ралли ,- quae latino ver-v
bo> dicitur Рамой: , аЬ Italo» Patavio-, ut' perhibent accolae',l cognominata c
poiteri namque Antenoris ,. feruntur ipl'am' condidifië,­ ut plerique- Germa~Y
norum` adlìruunt. Ей totius Aultriae Metropolis clatilïima , vetultiíiìmam'
eam effe', alferuntindigen'œ.A Tres\iniipl`am inli'uunt'am'nes, Enus, Ilzt, Da
111111118; quibus ipla 111 tres ей divifa partes.­ Subea: ad totidem M. P. interval
lum , Zell, cujus oppidi agro-terminatur Bavaria. Principium deinde ей No­­
inferioris ,i quod a` nonnullis dicitur Катит ripari/è, ab aliis Außriafuperior,
al quibufdam ста/ирга Aira/im fiuvium.. Quanquam` ей & Ana/iam', Archiepi
fcopali fede iniìgnis- civitas, quod Laureacum olim`appellatum eli'. Hujusite
gionis priusv occurrens oppidum dicitur Linta ,. quod.l аЬей аЬ'игЬе Vienna' cen
tum ferme P. M'. Intra quod iutervallumf, lita funt haec oppida', in" hunc'or.-~
dinemz. Crain , Ens, quod & Ana/inn ,_ de'qua- civitate modo mentio Гада ей,
Решет ,« id eli' prœclara , in cujus fronte', ex' altera'Danubii tipa',­ poiìtumeñ
Altpech'lem, cujus vocabuli- ligniñcantia' ей ,. antiquum preclarum,.-Jî12£lcle,. Neu-
burgh ,_ Spitz', Tinti/lain ,t Stain ,_ Crema, contra> quod ex altera liuviiI parte,
iitum ей Манит; Sub Crems,` Tulna.- Pol'tearCßßer, id ей С1аийга115-Ми—
burgh; cum ibiy lit nobile CanonicorumI regularium monalïerium ,- ubi conditum
ей Sancti` Leopol'dil corpus; ExY locil hujus confpeétu, trans eundem'amnem,
itum' ей Corn­neuburgh, id ей forenfìs Neuburgh; ita nonlinatum , quod is locus
‘ ät forum rerum'venalium.- Inde­ ad- M. P. ferme V.. ей Vienna, totius-noni
 \

428 ‘1‘7.РЕТВ1КАН2АН1
modo fuperioris, verum etiam inferioris Aultriae, clarillîmi nominis urbs, qua!
olim Наташи: nuncupata elt. Satis lit jam, hœc de ipfa nunc attigille; fuo
namque loco, de tanta urbe, multa mentione digna , memoranda mihi funt.
Principium ab ea lit Aultriae inferioris , quœ ibi delinit', unde fuperior incipit
Pannonia. Sub Vienna, ad M. P. octo, Enti/dorf, a quo haud procul abelt
Fî/chemund. Sub quo ad XII. M. P. Petronella, quae ob magnitudinem appellata
olim fuit Troja minor, abindigenis, appellata quoque fuitôz Celetia, &Celeŕlum; ho
die,'1icet jaceat, diruta namque fuerunt ejus aedilicia, bello getto a Matthia Hun
garorum Rege , adverfus Fredericum Romanorum Imperatorem : femper ramen erit
' illultris, ortu SantiiMaximiliani, Patavienlis Antiftitis. Sub ea ad M. P. VIII. Haim
burgh, quod detignat CaßellumHunnorum. In hoc tantum loco remanlitHunnae gen
tis nomen, quod olim fuerat terrori, univerlis orbis terrae nationibus. Ejus autem
caltelli agro, Auftria dirimitur a Pannonia. Illic enim delinunt Norici montes,
_quibus Pannoniam ipfam ab occidente terminari , nos fupra oltendimus. Licet
enim montes, ad quorum radices litum ей id oppidum , non lint nìmiœ ex
celfitatis: protenduntur tamen, intra occidentem & aquilonem , quo ufque fe
conjungant Noricisv aliis, qui funt illis excelliores. Ex pertinentibus autem ad
Pannoniam , feu malueris dicere Hungariam , primum omnium occurrit Po
­ jbnium, a liniltra lluvii politum oppidum , quod pulchritudine, arceque, loci
natura atque 'opere munitiliima, inligne admodum ей, Gt diltat ab Haimburgh
VIII. M P. Inde ad M. P. X. Altemburgh, quod latine interpretatum, dicitur
vetus caßellum. Poltea ad M. P. XXX. a fluvii dextra, lita ей civitas, Ger
manorum lingua appellata Rob.' led vulgatillimo apud Hung-aros nomine, dicitur
. jaurinum ,Jarnum dictum a veteribus. Prœelt Epifcopali dignitate.,ejus Eccleliae,
4Thomas Erdeudy , vir excellenti ingenio , & cum` litterarum latinarum pe
ritiam Callens, tum in ceterisv laude dignis difciplinis, in primis eruditus. Spe
ctata eius lide, Matthias Gorvinus Hungarorum Rex, animadverfa;` ipfum 111
ter omnes amplillimi regni fui Ecclefiarum Antiltites, elegit, qui apud fè fe
cretarii uteretur oñicio. Ab eo loco abelt Cumara, vetultum `adhuc retinens
` nomen ,- quodin Afiatica Scythia olim ei fuerat, M. P. XXV. ­fiub eo,
XX. M. P. intervallo Labatlan; fub quo ad M. P. XXV. Strigonium, Ijlrŕpolis
antiquitus dicta, totius Hungariœ praeclara Metropolis, cui praeelt hodie Hipe
politics ЕЛИ/1.9, eximiœ indolis adolefcens, Herculis Ferrarienlium Ducis lilius,
ac Ferdinandi Siciliae citra Pharum Regis, ex lDianora lilia, nepos. Sub ea
civitate, ad M.' P. X.litum elt Vicegradum, pulcherrima & ornatillima, a divo
Matthia ltructa regia; fub eo, а laeva Danubii , Вала, Epil'copali fede illultris
' c1.
 Егп'омв RnnUM HUNGA_n1cAnuM. 429
eivitas. In dextra deinde ejufdem, Ради: Sanŕ'li Andree, in Romanze legio
nis íìtum veíligiis , ubi complura Romanorum extant Epitapbia. Sub quo,
M. P. XLIII. intervallo, occurrit ABuda , regni Hungariae caput, 6: fedes illu
Rris. In ejus contraria ripa, litum ей oppidum, quod Pfßum appellatur, fa
ma 6r ipfum , propter Budœ vicinitatem , non ignobile. A Buda аЬей Nán
ioralba, qui locus dicitur alio nomine Belgr-mlum, millia, quibus utuntur Hun
gari, quatuor & quadragìnta: quœ Гипс Romanorum, quibus hoc opere uti»
mur, M. P. CCXX. Intra quod intervallum, multa quidem Гипс loca culta,
fed mentione digniora, hoc lita Гипс ordine. Tolna, Sex/hrt, Baja, Bata,
Bedrog , Ара: ‚ Erduit , Bore , Sata, Aria, Draßfzt, Bakmonfßra. Quibus
in locis ей еа regiuncula , quam vocitant Sz'rmiam, ita cognominatam ab oppi- "
do vetufìiflimo, quod Sirmium apud veteres Geographos dicitur. Terra ferax
ей vini', apud Hungaros quam laudatiflìmi. Occurrit deinde Куш, in quo
oppìdo , joannìs Capi/Irani, viri Dei, corpus conditur; quod divina virtute ,
multis fertur clarere miraculìs. Sub eo loeo Xerut, fub quo Bejem. Contra
quod hoc ей, аЬ adverfa Danubii ripa , litum ей Futach. Ab altera parte
рой Bejem , Chamans, ройеа Petri Varadina, Charum, Sallankhemen, Zemlin.
Hifque in locis inferior delìnit Pannonia; hic fe Savus Danubio mifcet , quibus
ñuminibus , fuperior Mœiia, a 'Pannonia ipfa dirimitur. lDicitur autem vulgo
ea Mœíia, Servia_ Cujus primam occurrentem, ex hislocis, ракет, арре1
1апс hodie Катит. Hujus vero primum, contraque Pannoniam poíîtum op
pidum , ей Belgradum, quod licet lit ultra Hungariœ terminos, tenetur ramen
ditione Regum Hungarorum. Ей id oppidum, natura loci, atque opere mu
nitiilìmum, & inligne ea clariflìma victoria, qua Joannes Corvinus, proñigavit
Mahumetem' Turcarum Imperatorem, verlo illo in fugam , illiufque numerofo `
'fufo exercitu; ut `libro hujus operis'primo & quadragelimo prodidimus, pro
demulque hoc volumine, cum in ejufdem viéloriœ prolixam mentionem per
-Venerimus. ' Inde ad M. P. ferme XX. díilat Smedris, hoc ей Sanéìi Andreœ
nobile Rafcianorum oppidum , quod ita loci natura munitum ей ‚ ut lit ex
pugnatu difficile. Paret imperio Turcarum, quod пойга memoria, ea gens
-\
„T11-y
. 111 fuam redegit potellatem Inde ad locum, unde ей Mœíiœ inferioris, ut
pote regionis Bulgarorum principium , ей oppidum Bdiognum nomine: parvum
guldens, fed íìtum in loco ‚ ita fuapte natura idonea , ut pene lit inexpugna
un
bile, quod & ipfum ditione tenetur Turcarum. A ñnìûra deinde Danubii, in
61
regione Yallachorum, ей oppidum cum arce munìlillima, cui Severino ей no
по
men ‚ eftque ditiouis Matthiœ Regis Hungarorum. Ройеа ad intervallum fu
» ` Hhh 3 ¿ pra
430` IV.PETR1RANZAN1
pra centum M. l?. а Danubii dextera, polita eft urbs, totius Bulgariae opulen
tillima, lVicopolis nomine, ita Grœco verbo appellata a viéloria , quam ade
ptus olim fuit Romanorum Imperator Heraclius, deleto ingenti Cofdroae, Per
farum Regis exercitu, illiufque ñlio interfeéìo, ut & ante diétum eli. Ea au~
tem civitas, una cum tota regione, in qua ей lita , Turcarum paret Impera
tori. Polìremo, ab ejufdem amnis laeva, lita ей in iinibus Europaeorum Sar
matarum , Civitas , quam appellant Dieliam, а qua, intervallo M. P. ferme
quatuor, vDanubius in mare Ponticum , feptem oiliis , ut fupra oltendimus ,
irrumpit. Quœ Civitas , Turcarum quoque ditioni fubjicitur. -Ita defcripta
utraque Pannonia , atque Danubio; conlequens el't , ut juxta ordinem , qui
nobis initio conllitutus ей, Hungarorum Regum feriem, ab Hunnis, eorumque
duce Attyla, principium facientes, ordiamur.

Е В? D Е Х ЕЖЕ.
Не Ыттз, coranique Ingreßu in Pannoniarn.­
`poflulat autem res, ut pro dicendarum rerum exaétiore notitia , haec рапса
altius repetamus. Romano о11т illo ampliflìmo Imperio paulatim declinan
те, furrexerunt barbarae quaedam elferataeque nationes, diverlis tamen tempo
ribus , quae Romanas provincias , multis variifque vañationibus & cladibus
añiiétas , libi occupavere. Ех illis hae fuerunt, quœ prœ ceteris, a rerum
Icriptoribus, maxime celebratœ Гипс. Per/ät, Gothi, Vandali, Hunni, Quadi,
Alani , Martomani , Eruli , Suevi , Yuringi , Hungari , Longobardi , Franti ,~
.Burgundi , Saxones , {Летит ‚ Saraceni, Tartari , Тише. Qua vero tempe
папе unaquœque earum'furrexerit, quibufque e locis earum fuerit origo atque
profeétio, quis praeterea, qualefque fuifl`e ferantur lingularum progrelius, ac
finis rerum gellarum, fuis in locis, fuperioribus libris, fatis oftendimus. Ce
terum, eas omnes nationes millas nunc facimus, de Hunnís tantum habenda
eli nobis mentio, quae gens,' Valentis Romani principis œtate, Duce Attyla,
fubegit fuœ ditioni Pannonias, ubi & fedes libi poliea, magna cum gloria , re
rumque gefiarum felicitate, locavit. Quanquam aliquot ante eundem Princi
pem annis , utpote fub feniore Theodolio, ea natio, magnos, in quibufdam
aliis Europae locìs , motusv exciverat. Sed non erit abs re, íi hoc quoque loco
oiiendamus, unde Hunni profeéli lint in ipfas Pannonias : quamiris repetere
nos
 Ерхтомн Квкпм НПЫОАЕ1САКПМ. 431
nos oporteat, perpauca ex eis, quae lupraa nobis Гипс explicara prolixius. Memo'
те -nobis ell, nos libro hujus operis VII. quo deferipíìmus', quae pertinuemnt ad
.Scythiam, regnumqueScytliarum,meminiíTeSarmaticarum regionum atque loe-orme,
quae Гит Riphœis montibus proxima, Gr baud procul ab ilus, цианоз, юшт habu
iffe natale. Docuimufque,eam gentem ita cognominatam, nona patria, cum nulla
'fir ibi regio,quœ nominatur Hunnia; fed ab illorum duce, qui Hunnus vocatus ell.
­'Cumque ех eo loco, fuerit eorum profeelio, idcirco eodem libro prodidimus ipfos
nationem Тише fSarmaticam. Nee ’tamen ea nollra traditio , adverfatur ei,
quod Hungari quidam aifirmant, perhibentes, Scythìci generis Ге majores ha
Lbuiffe. Namque Sarmatarum nationes, quœ duœ Гипс, Europœa videlieet 5r
Aliatica, ex Scytharum Kgenere defluxerunt. Allìrmantes itaque nos, Hunga
хоз exortos Гите natione Sarmatica; non propterea inficiamur, ipfos a Scythis
V-habuille originem. Scribens prœterea ego ea, quae obtigerunt memoratu di*
ggna , anno falutis humanae CCCLXXIII.` prodidiffe me memini, quemadmo
­,dum abundante multitudine Sarmatarum, tenentium loca Riphœis propinqua
montibus,_ >multa millia illorum deferuere patriam, feque conjunxere ex-ercitui
I‘.Gothorum , qui &ipí`1, aliquot ante annis , fuis fedibus excefïerant. Ortis
ldeinde .inter fe capitalibus odiis, alteri ,ab alteris abalienati , inter fe contule
.runt arma; fed Gothis tandem viétis , qua via data ell, Sarmatœ locis illis
œxcelïere, yduceque Hunno, id enim erat viro, uti paulo ante dixi, nomen,
procefferuntulterius., ac pervallatis fubaélifque mediis regionibus, p'ervenerunt
:tandem 'ulque in Pannonias, quas & fubegerunt, & in eis {edes pol'uerunt. Pri
mos, qui ei Agenti perluafere, ut defererent patriam, fuiffe eodem libro ollen~
'dimus, Hunnum prius, a quo genti nomen ell datum , poll quem, Cottarem
T¿l ~Rhoam lfratres, Jllundœ Zrturi ñlios. Quibus mortuis , Ага/[ат & Blrdam
fratres , regio exortos genere , illorum Гите duces: quorum aulpiciis , eam
gente'm, eontraqalios Europœos Sarmalas, bella fortiter feliciterque gefIiÍTe. Di
ximus praeterea, eos multa, per totam ­fere Europam, pollea gellille bella,
adverfus & YRomanos Principes, ¿t .populos Chrifli cultores, >quorum multas
provincias perdomuere. En, perventum ell nobis jam in mentionem Attylae,
­qui primus .Sarmaticœ gentis, Romanorum Imperium , ac omnes quotquot erant
veri Dei cultores, lubmovit е РаЪпопйэ, primulque in eis, regnum poll illos
наган-т obtinuit, -regnum prœterea, Hunnorum ibidem conflituit. Satis igitur fuerit no
bis, paueis de ipfo, deque fuis Hunnis, ea nunc repetiviiTe, quœ fupra, li
bro, qui diélus ell, ollenderamus. Itaque praetermiflis aliis, quœlibi prodidi
mus, texere hinc incipiemus , Hunnorum Hungarorumque Regum ac ducum
СЗ
 432 IV.PnTn1RANz^le
catalogum: quo tandem perveniamus ad divum Matthiam Corvinum, qui per
hœc tempora regnat in Hungaria. Sed ante omnia, quinam fuermt Attylœ
mures. qualeque ingenium , doceämus.

I N В Е х IV.
Dc Ат: б“ Bleda рати.
Is ingenio fuit feroci , fœvufque 6r audax fupra quam explicare quifquam
pofiet. Adeo elato animo , ut non modo fe fuperiorem., ~fed ne parem qui
dem iibi, toto orbe quempiam, & effe, & haberi pateretur. Rei belliçae , Omnium
fui temporis ducum, peritiñìmus. Mire aftutus, parandarum in hoilem inli
diarum egregius excogitator; militarium quorumcunque laborum patientìllimus;
in inveniendis infiruendifque bellicis machinis, ac multorum generum armorum ,
ingenioíiilimus. Fuit exiguo corpore , capite grandiore , parvis glaucif
que oculis, iimo nafo, rara , fed prolixa barba , lato pecflore , colore ad
fufcum declina_nte , vultu ` horrendo , utpote qui innatam prœ fe fere
bat immanitatem , avaritìa infatiabilis. Quo nihilominus famam БЫ apud
mortales compararet viri benefici, viros nobilitate iniignes, ad fe, vel vifendi
ftudio , vel legationis gratia venientes, egregìe donatos, domum perfœpe re
miiit. In re gerenda, ut prudens & ñrenuus, ita & in primis fortunatus. Ma
xime praeceps in venerem; vino plus nimio indulgebat; in hominum ne
cem fupra modum propenfus. Ghriftiani nominis hollis acerrimus, ad quorum
memoriam ex orbe delendam , dicebat fe a Deo miflum fuifTe, eamque ob rem,
_#agellum Dei fe cognominari volebaf. Fertur, fupra viginri millia hOmìnUm,
[на ipiius peremifle manu; a fuis autem copiis, ad occtingenta millia interfeëta
traduntur. Bledam fratrem, _dolo occidit. Quam ob caufam id fcelus admi
ferit , varie traditlir. Perhibent nonnulli, caufam eam гите ‚ quod magna
erat utriufque fratrum morum diveriitas. Miti erat ingenio Bleda, Attyla fe
roci; pacem amabat Bleda, bellum Attyla; humanus ille erat, hic truculen
tus & fanguinarius; ille beneñcus , hic ‘congerendarum opum cupidifîi
mus; abfìinebat ille alieno , hic nec domellicorum parcebat opibus. Bleda
Гавре fuadebat fratri, ut abñineret armis, fatis enim iibi effe, quod magnam
Sarmaciœ, Germaniaeque par-tem , univerlam Thraciam , Macedoniam, duas
\
Mϒias , duafque Pannonias, Noricum , 6c Illyricum, Achajamque, fuse di
' UO'
 EPI-.roms Ranura Huncnnicanum. 433

l. tionìs fecifi'ent. Saris jam gloriœ genti Hunnorum comparatum , qui Romanos,
rerumolim in orbe potitos, e fuis ptovinciis pepuliifent: in regnis igìtur, fulo tan~
to Hunnorum cruore partis, effe quiefcendum. His , atque aliis multis , quœ
in rem fuerunt vila idonea, Bleda , Attylœ fratri, longinquiorem diututnio
remque militiam Гавре diifuadebat. Id ille perquam molefte ferens, clam im
perat nonnullis e fuis , quos ad hoc judicavit aptifïimos , ut cuin primum
nancifcerentur opportunum tempus , Bledam incautum interlicerent. Dum
itaque ille viferet opifices, qui muro circumdabant Bledam, quam urbem tune
ipfe condebat, & ex fe cognominati decrevetat, Видит роРсеа veterem nun
cupatam, ut fupra oftendimus: fatellites improvili, ad eum venientes locum,
ipfum , nihil tale libi metuentem , obtruncavere. Alii produnt , Bledam ,
quem Attyla adlciverat jam ad regni confortium, bellum ille dum gereret in
Gallia; fines libi Imperii conñitutos Гите tranlgreifum; ideoque, ubi tedivif
in Pannonias , iplum in frattem manum intulilTe , illiufque cadaver jecilTe in
Danubium , ne unquam fepulturœ tradendum inveniretur.
eg l 5!

ï Ж‘ D Е Х V.
De bellicis Expeditiomlvus Attylœ , cjufquc Coronatione 8 Мне.
\
‚ .
leda igitut ita mottuo, convertit Атм cogitationes l`uas omnes, ad {ubi
gendas alias Romanotum Principum provincias. Contractis itaque, un
decunque potuit copiis, atque infìaurato veteri fuotum exercitu, primum in
vadit propinquum Pannoniis Шутит, deinde contetminas ei, Libumiam, at
que Dalmatiam. Quidquid agrorum occurtit, ferro ignique pervañat. Delet
urbes & civitates, quœ fiatim, hoc ell, cum primum fuit profectus ejus exerci
tus , deditionem non fecerunt. In his fuere Tragurium, Sibinitum , мни ‚
Senia , Pola. Quae civitates poltea , ptogteffu temporum ptofperiorum, re
íìitutœ funt; Jadria prœfertim , quœ pulchtitudine , opibus , & auéìoritate ,
ceteris prœftat. Italiam polìremo verfus contendit. Delet Aquilejam, capìt ac
diripit Pataoium , Vicentiam , Veronam , Brixiam , Bergomum , Mdiolanum ,
Сотит, Ticinum, Pannoniam; breviter fubigit Flaminiam, agrum Picenum, Не
truríam. Urbem Flormtiam funditus fuñulit , licet ultro deditionem fecetit.
Fuit habitatote vacua , ulque ad Caroli Magni tempora, a quo reñituta ell.
Rediit poltea in вашим clßzlpinam, ut illic inlìaurato exercitu , magnam enim
Sniff» Ker. Hung. Р, Iii mi
434. IV.Pn'rx1 RANzANI
militum ipartem eo bello amiferat, ad delendam Romam fe inde conve-tereti
At vero Leo, hujus nominis primus, Pontifex maximus, vir ut doélnna, ita
vitæ fandtitate infignis, divinitus inlpiratus, fimul adduélus Valentiniani Ro
mani Principis precibus, urbe, cum Cleiicorum magno numero excedens, ad
Attylam proiicifcitur. llle , de Pontificis adventu faélus certior ‚ obviam ei
procdit, non plane honoris gratia, fed eo animo, ut ipfum fua manu jugula
ret. Pervenerat jam Pontifex, ufque locum, a quo haud procul Mintzus amnis
in Padum infinita Tum illo falutato: Нос tibi , inquit, Мига, Artyla, in nomine
jejii Chri/i1', Dei omnipotentis flii , cuius ego Лип culror, б" fer-vus, ö” in terris
vicarius; fjie pedem , ac define /ìevz're in Italiam. Averte animum ab urbe Roma,
quam delere te page {pera/Zi. Зин: jam te multo potentiores, qui ip/îzm tueautur: fatis
jiiperque flagellum Dei te mfc comprobajli. Huc фиг Romano Imperio , ступицу:
que natiouibus, 'zi/fe te душит, Deo permittentea шил. Abi him', nemini nocitu
rus, in Paunonias, ubi datum tilvi a Deo Ш, tuorum Hunnorumßdes pontifex Sia
fëceris aliter, haud тога, in te Шали: copias, malorum omniumultor Deus, mihi
crede , aninmdvertct. Hœc ubi Pontifex dixit , ille omni ferocitate берета,
velle fe parere refpondit Petita igitur a fundo viro excedendi venia , nihil
moratusa jubet per præconem univerfo exercitui , ut innoxius ab Italia abeat.
Callris itaque propere motisa fe itineri committit, ut obedienter Pontificis pa
reat imperio. Rediens autem, ut primum pervenit in Narìcum, diem fuum
obivit. De ejus morte, duas fcio ferri opiniones. Fuerunt, qui afflrmaverint ,
ipfum ob morum afperitatem, occifum Гите, Гиогит militum manu. АЬ aliis
proditum ей, quod plerique ailerendum malunt, ipfum , dum dormiret, filifo
curum fuifle fanguinis proliuvio , qui ore naribufque ejus plurimus emanavit.
Proñuvii caufam ajunt fuiffe vini crapulamz jacuifle ea nocte cum eo, per
hibent, Ildiconam, ceterarum, quæ ei erant, uxorum pulcherrimama in quam
mortis ejus caufam nonnulli retulere. Fuerunt ramen, qui puellam tuerenturl
& quidem non injuria; propterea, quod nulla vel illata vulnera, vel dati ve
neni indicia , in exanimi corpore vifa Гит. Sanguinis autem , quem quod dixi
proñuvium , inñciari nemo potuit , tanta fuit rei evidentìa. Illud vero ne
quaquam præteriille volui filentio , cum fit & mentione dignumz mirantibus
barbaris, quibus ipfe folc-bat uti familiarius, cur adeo celeriter ac modelle ob
xtemperaileta vilioni Cliriftiani facerdotis. Vidi, inquit, Дарю caput illius, duos
virus, „ф terribiles , qui , nudatos flride/que gladios manu tenenteso песет mihi ,
cuuŕiifque ‘vobis minitabantur, nìji haud [шашист lllzus imperio parla/ffm. Ex illius
præterea ore anefciol quid terrgßrum in me (тихи; quo ita, expapi, ut пашет ‚ quo те
— ver
 Егхтомв RERUM HUNGAnchnUM. 435
книгамньёгш‘гй.
n
vertel-em'. Ut {туш тес wßrœque conjiilerem jhluti, parui,ut videtis: 53° perquam
Лиде, ö” quam celerrime, ab Italia igitur, in noßrus'omnino‘Pannnnías, commi
grandum nobis di. Id ubi refcivere Clerici, & alii, qui fuerant comitati Ponti
Ноет, quœlierunt ex eo: Quidnamßbì vellet, quod Attylajê тлёй/111111111 illius m
'ïput [Метит refpondit Pontifex , Béatos Арб/20101, Ретст б” Paulum , Dei
‚шипит ita apparui в, qui tanti e/jênt, ut [ту/11111 tyrannì 'vim рот/21 prohiben', ne
urliem Катит, qua: in eorum di tutela, шпат, ас deleat, utjè fìzëiurum detre
oemt. Qua autem noéte interiit, Martianus Imperator, agens in urbe Con
ñantinopoli, fertur illius arcum fractum -per quietem vidifie: 'fomnovero ех
сийиз, с11х1йе domeflicis, quod viderat; conjecturaque fe ait afïequi, vita il
их
lum exceHìfTe. Regnavit in Pannoniis, ,annos quatuor & quadragìnta: (шап
quam Ducis nomine, annos quinque praefuerat exercitui Hunnorum , antequam
in Pannoniis , regni diadema recepilTet. Fuit corona donatus , Hunnorum
omnium uno confenfu , anno ab Ortu _Ie/ù Chri/li , CCCC'J. ab adventu vero
ipíìus in'Pannonias, anno oclavodz vicefimo, Vitam perduxit ad annum aetatis
centelìmum & vicelirnum quartum, qui fuit, рой perdomitas ab 1р1`о Pannonias, an
11115 fecundus & feptuageíimus. Sub eo occifa fuiíTe nonnulli putant, undecìm illa
millia virgìnum, quarum Dux fuit Beata Udala, Regis Brittonum ñlia. Ab
exercitu namque Hunnorum , qui per id temporìs Agrippinam Coloniam obli
debant, interfeétae fuere. Hunnorum Dux erat Romanas quidam, Julius no
mine: qui alienatus а patriae charitate, defecit ad Attylam. Alii perhibent,
Hunnos, a quibus interemtae funt Шаг virgines, defcivifle ab Attyla, ipfofque
fub duce julio ройеа millitafTe, atque pro Romanis, Coloniam , quœ defece
rat ad Attylam , circumfedifle. Propterea traditumÀeíTe ab eo, qui fcripiit
Beatœ Urfulae Martyrium, Maximum Romanum Principem, milifie nuntium
ad Julium Hunnorum ducem; ut eduéto contra illam virginum multitudínem
eXercitu , eas, cum Roma redcuntes venirent Coloniam, ad unum interñce
rent. Memorant , ipfum Attylam , in exercitu fuo , ex folis Hunnis , ad
decies centena millia armatorum habuifie; ex aliis nationibus, {ирга quingenta
millia curruum , & quibus rerum , quae efient ufui necefiaria, onera comporta
тешит, & qui eiient ad rem gerendam idonei, decem millia. Arma omnis
generis, ac variae tum formae, tum magnitudinis tentoria , quœcunque рте—
terea effent ului rei bellicœ, regalifque luxus fplendori, & ornamento, atque
voluptati , pretii erant prorfus inaellimabilis. Fuerunt , qui arbitrati funt ,
ipl'um in cunélis, quae pertinent ad rei militaris fcientiam , barbararum gentium
Omnium duces, qui ante fe unquam in orbe fuerunt, & 111 primis Hannibalem
' 11i 2 fu
436 BAPE-rag Ranzani.”
fuperafTe, Satis jam de Attyla: memoranda hic funt, quae ipVo motuo , Hun
norum tam numerofo exercitui acciderint, quemadmodum videlicet, mutata for
tuna totus pene deletus lit. l

ENDE'V VI.
De Di/ìordía filiorum Атм; б" Hunnorzun aliaru'nque gentium mutua
Crede.

Multi ei fuere liberi , quos ex diveríîs fufceperat uxoribus. Eorum natu

maximi , virtuteque omium praeltantiíiìmi, Chabas & Adalarius; cum
client de paterni regni lucceflione difcordes, ad arma venerunt. Nec defue
runt ex Hunnis , atque ex ceterarum gentium maxima illa multitudine, qui
utriufque fratris partes fequerentur. Multa atrociliima prœlia commiffa, mul
ti utrinque delìderati. Breviter, intra paucillimos dies , tot millia jvirorum
caefa Гипс; ut ex 1110 tam numerofo exercitu, vix quinquaginta millia & non
genti, fuerint a cladibus fuperftites. Ad extremum, Chabas ab Adalario vi
¿ius , cum fexaginta fuis fratribus , & quindecim Hunnorum millibus , quœ
iplius favebant partibus fugiunt e Pannoniis. Rediit ad eam Sarmatiae regio
nem , unde eam gentem Гите profeétam , fupra prodidimus. Ibi autem &
.ipfe, & qui ipfum fecuti Гипс, reliquum vitae tempus tranfegere. Sed multi,
fuis conterraneis , ceterifque Sarmatarum populis, de Pannoniis narraverunt:
magna videlicet cum laude commendantes ,~ regionum amœnitatem , folique ejus
complurium optimarum rerum feracìtatem prœcipuam; gigni illic argentum ,
& aurum , & отп1а ceterorum metallorum genera; vineta ibidem , 6r vilu
pulcherrima, & quae vina ferant laudatillima. Ea commendatione, permulti
ex illis mire peleéìi, perfaepe decrevere in Pannoniam, твиста Sarmatia, pro
licifci. Ceterum, eo fe domi continuere, quod non facile cogi ab illis potuit,
vel ea multitudo, vel id robur juventutis; quo vi , lì rei neceflitas exigeret,
penetrarent ad terras, quae nimium procul ab eorum patria abelTent. Atque
ita filii illorum, filiorumque iilii, atque illorum polieri, incenfa ea animi cu
pidine femper fuere, ut peterent Pannonias, quas olim tenuifie fuos majores,
accepiffent. Turpe namque ducebant , non reminìfci nobilillimœ patriae;
quam eorum patres , armis gloriofe quaefitam, о11т tenuerant, diuque , Ro
manis invitis, poliederant. Ingrata'm effe nationem Sannatarum, quam At
с; ­ tylae
 a __ __ _v vv vi

Егттомв Rnnunf HUNGAnrchUM. 437

tylæ cepiffet oblivio: quippe cum fuerit vir fempiterna memoria dignus, quo
nunquam fuit, vel erit, bellica virtute major; qui nationi , qua fuit exortus,
immortale nomen, & quæ nunquam oblitteraretun gloriam comparavit. Re
vifendam igitur, ac recuperandam, virtuteque tenendam patriam, quæ tanti
viri corpus fepulchrumque fervaret. Anno itaque ab Attylæ morte primo fu
pra centeiimum , qui fuit annus a jiji: C'hrißi ortu quadragq/imus quartus, fupra
feptingente/imumz Sarmatarum ingens multitudo, pelleéta rebus, quæ mihi com
memoratae Гипс, nacta quendam rei militaris haud mediocri peritia, Hangar,
non proprio , fed a patriae, ubi natus ell, nomine appellatum, quod latine
iignificat ßrenuum , natali excedunt folo. Excedunt , inquam, a parte qua
-.-‘4e
dam Europeœ Sarmatiœ, quam hodie quoque Sarmatæ ipli vocitant Hunga
riam: cujus regionis incolœ, magna ex parte loquuntur, ut afiirmant complu
res, qui inter eam nationem verfati Гипс, lingua, qua noftri hungari utuntur.
ld verum elle, eo etiam confirmari poteß; quod Joannes Sarmatarum Impe
rator, quem vocitant Mofchoviæ Ducem, inter ceteros Principatus fui inlignes
titulos, hungariæ quoque fe Ducem appellat, ut & libro VIL rei hujus ha
bentes mentionem, oñendimus. Non autem noftræ hujus Hungariœ, Ducem
fe dicit: fed illius Sarmaticœ, unde profecti funt Hungari, qui Pannonias te
nent. Duce igitur Hungare, quem ea natio, ita a patriæ nomine , ad aeter
nam rei memoriam vocari voluit, Sarmaticis finibus hungari egrediuutun Qua
cunque fuit eis tranfeundumg ferro fibi aperuere viam. Quid multis moror?
ad optatœ tandem terræ pervenerunt fines; quam hofliliter ingrefïi, atque ad
verfus incolas bella афелия, brevi eos perdomuere. _ lpfam autem Pannoniam,
prifco mutato vocabulo, hungariam , non tantum ab eorum Duce, fed ex fe
etiam cognominavere.' Quod nomen, in hanc diem, ut eft toti orbi notifii-v
mum .- permanet Gloriari plane pofiunt hungari , fe fuiffe cónfecutos, quod
hunniconfequi ante nequaquam potuere: utpote qui nequiverunt eñìcere; ut
ipfis regnantibus, antiquiflimum Pannoniæ nomen , a vulgi memoria aboleretur.
Non tamen me fugit, quendam hungararum rerum fcriptorem prodidiíle, nihil
effe difcriminis inter Hunnorum Gr Hungarorum'appellationem: fed latino quidem
verbo, dici Hungaros, peculiari autem nationis lingua, eandem gentem vocita
ri, tum Magyaros, tum Himnos. Ego nihil ea in re difputare aulìm; ne ho
minibus Hung-aris, gentis fuæ rerum fcriptoribus, тешат videar. ceterum
ejus, quod hoc loco añirmo, habeo auélorem, quem fequi non vereor, Eli
m'um videlicet, probatum Hilloricum, natione Francum, quem aliquot in locis
fuperiorum librorum , ubi hortata res ell, fum ipfe fecutus. Is anno Jeu Chri
Iii 3 ßi
\
 а

u438 1V.PETRIR'ANZAN1

ßi MC'C'LXXII. fcripfìt opus egregium , licet rudi fermone, quo explicuit

originem gentium Omnium barbararum, quae a Magni Conflantini temporibus,
ad fuam ufque tempeftatem, varias orbis terrœ partes tenuere. Prodidit igitur
fcriptor is diligentifïimus , operis fui libro V. ubi tradidit , quae pertinent ad
originem Tartarorum, & Gothorum, Vandalorumque, atque Longobardorum,
Hunnorum , & Hungarorum : Hunnos & Hungaros, eandem quidem Гите gen
tem, utpote Эти-ат, feu mavis dicere Заманит: fed .Hunnos fuifTe cogno`
minatos, a Duce Ншто nomine; Hrmgaros vero a Sarmatica quadam regione ,
unde ìri Pannonias venerunt, quam ex patriae fuœ vocabulo, nominati volue
:unt Hungariam. Hoc habui , quod de Hungarorum , & origine & nomine
fcriberem. At vero nequaquam ego eis reluéior, qui fentiunt aliter de Hun
garis; prœfertim quos credendum ей, multo magis ad vivum res eorum- per
nofcere, quam vel me, vel quemvisalium, ab eorum patria vel gente alie
num. Ei igitur, quae magis placuerit, quifque liabeat fidem. Sed ad Ada
larium, Chabae fratrem & Attylae lilium, quem videbamur praetermilifïe, re
deamus. Ех copiis ‚ quae partes ejus fuerant fecutae , haud multo poli Cha
bœ fugam , tot interiere , ob accepta in praeliis vulnera; ut non plures vi
ginti millibus hominum, morte erepti fint. Earn ob rem, qui fuperfiites ex
titerunt, adduéti odio patriae, in qua, ab univerfo Hunnorum exercitu, effet
tam infeliciter dimicatum: inde excedunt, aliique alio , prout fua quemque
tulit voluntas , ire contend'unt. Adalarius itaque , cum effet natus matre
Germana, nobilitate inclyta, perrexit in Germaniarn , ubi tandem diem obiit.
lta ob fratrum, quam dixi, difcordiam, cruentumque bellum, Attylœ ille
numerofifiìmus exercitus, qui fuerat generi humano formidinì, fuit partim mor
te deletus, partim verfus in fugam, partimque ad diveifa orbis terrae loca dif
perfus. At vero Angelus Acciuiolus, Rorentirzus, vir multarum doctrinarum pe
`ritia, noftra aetate infignis, atque alii, qui ante eum fcripferunt Caroli Magni
vitam, tradideruut: Hunnos fuifle ab illo deletos, uti nos fupra, de Franco~
rum regno fcribentes , operis hujus libro quinto & quadragefìmo, .oftendimus
Ibinos docuiffe meminimus, ipfum Carolum, poll: fubaétas aliquot barbaras
gentes, in extremis таяние Germaniœ locis habitantes, intulifle Hunnis bel
lum, ocioque annos, adverfus eam nationem belligerando eonfumfifïe, Шов—
que tandem, non modo fuperufle, verum etiam ita omnino deleviffe, ut pri
`fiinae eorum potentiae, nullum remanferit vefligium: nec unquam alias Caro
lum cepifTe arma, quibus plures hoflium cecìdifient; nunquam praeterea vel
tot, vel tam pretiofa fpolia aliunde, quam viélis Hunnis, in Gallias, redeun
'feS `
 Е’штомв Кнвпм «HUNGXnícanuivn 439i
tes Francos tranlportalle. Eamque, eodem libro, dixi Гите саиГат ‚ ut Hun
norum deleta potentia , totius quoque gentis nomen deleretur, Et idcitco Scy
thee, in Pannonias poli annos trecentos reverlì , nullam habentem nominis
v'vJ.Eï. Hunnorum mentionem , ab eorum duce , ac patria, Hungaros le, & recu
peratam Panuoniam cognominavere. `]am enim vHunnorum nomen , etiam
apud Scythicas gentes, fuerat, multo ante Hungarotum in Pannonias adven
шт, extinétum, id omnino habet veritas. Sed ad intermillam redeamus Hi
ltoriam. prorlus
inculta Non rtlinquetetut:
propterea ramen adeoenim
fuerunt ablumta, delertaque
ex illatum Pannonia
copiatum fuit,quosl
reliquiis, ut

taeduit exercitii militiae diuturnioris, qui neque Scythiam, cum Chaba, пе—
que Germaniam, cum Adalario petivere. Perlliterunt igitut, in patria, quam
non ignorabant abundare copia complutium optimatum rerum, quae funt ufui
humanœ vitae necelfatiœ: cum indigenis fœminis conjunxete connubia, ex
quibus lulcepti liberi, brevi coaluere. Dedetunt operam, ut agri, diligen
ti cura colerentur: cum linitimis fuerunt eis benigna commetcia, junéla prae~
terea, quae inter vicinos elle folet, amicitia. Accellit, quod progrellu poñea
temporum, multi ex utraque Mœlia, & ех Dacia, atque magna Germania,
exque propinquis aliis aliquot populis, foli fetacitate addué'ti, ad eandem te
gionem, habitandi
fuit cuique illic animo,
placitum, paulatim
loca habitatu convenetunt,
idonea. Cetetumdelegetuntque libi, prout
cum vnemo dominatum
apud iplos teneret , perdite ,` line legibus , ptoque fuo quifque arbitrio, vi
tam tranlegerunt. Cumque mite ubique, per omnem longe lateque regionem,
populi multiplicarentut, nec linemodetatore polient honelie julleque vivete:
Omnium conlenlu, praeliciunt libi virum quendam, natione Satmatarn, Sua
„щадит nomine, qui apud eos habebatur lingulati prœditus prudentia, etat
que genere clatillimus. IVIaroto, patri ejus luit nomen, qui & iple, in pti
mis prudens, & conlilio, belligerandique petitia, magnus adeo etat, ut Гно—
rum temporum mortales omnes fuperaret. Ео ita principatum tenente, Hun
'tart-.tewvl gatorum exetcitus, de quo mentio faéla ell, Pannonias ingrellus ell, Qui
bus, cum incolœ, duce Suatepolugo, arrnis occurrillent: commilTa atrocilli
ma pugna, haud ­ptocul a ponte Bomo, id enim ell loco nomen, Hungari
viéloriam adepti lunt. Atque ita in Pannoniis, Satmatarum leu Scytharum
natio, denuo return potita ell. Oltenlis jam caulis, quibus el't efïeélum, ut
Hunnorum exercitus deletus pene totus effet , ex quarum narratione, eo ul`~
'45т-
Ё que nolltam produximus otationem, ut doceremus, altetum in Pannonias,
Scytharum, qui Hungati appellati funt, adventum reliquum ell, ut demonllres
ЕЁ? ' mus,
'44o IV.Pn'rnx RANzANI
mus, quo ordine, ac per quos, poll occupatam earn regionem, eorum Rem
publicam Hungari, ufque ad Sanéli Stephani regnum adminiílravere.

îNDEX VH.
De feptem Hunnorum Саммит, corumque Rebus ge/h's.

Paucis poft annis, eorum Duce mortuo, cum exercitus tantus effet, ut unius
viri imperio, facile regi non poffet , feptem übi viros, ex omni mul~
titudine conftituunt, quos vocavere Capitaneos, nos autem latina appellatio
ne, copiarum Duces diceremus; divilifque in feptem partes copiis, iingulis eo
гит, fuos Capitaneos prœñciunt. Etat inter eos vir, & iníigni corpore, &
claritudine generis, ac virtute Omnium eminentillimus, Arpadus nomine, ñlius
Alomi, viri, apud eam gentem, fumma auéloritate prœftantiflimi, qui ex At
tylae genere ortus Гите dicebatur. Conflans autem fama tunc apud Hunga
ros erat Гите huic viro, a marre, aufpicatum inditum nomen. Ante enim,
quam partu ipfum ‚дающее, vidilTe illam per quietem affirmabant, aíìurem
avem ad illam volaffe, feque inûnuafïe in illius uterum, ex quo fuiffe mox
ortum torrentem, nimio fplendore corrufcum, illudque magna cum luce Ни
хШ'е, ас!" remotiíïimam quandam Orbis terrae ракет, ibique períìitifie quidem,
fed emiiiffe ex fe undique radios, quibus loca omnia circumjeéla, lucem ас
cìpere videbantur. Quia vero Hunnorum lingua, jòmnus vocabaturAlom: na
tum ex fe lilium, illam nominafïe Alomum. Ejus iilius fuit, ut diximus, Ar­
padus, a quo pollea, Hungarorum Regum przeclara progenies, ordine, quernV
hinc explicabimus, derivavit. Redeamus ad VII. Duces, feu, ut illorum
utamur vocabulo, Capitaneos. Unillfcujusque eorum exercirum , tradunt соц—
tinuiffe armatorum triginta millia, & quinquaginta fupra fepringentos. Cum- .
que unicuique exercitui, fuus fuifïet deíìgnatus calli-a metandi locus, ac pro
pterea VII. locari сайта ipfos oportuerit; ufurpavit vulgus, ut locus, ubi
feptem ilia сайта poiita Гипс, Сегтапогит lingua Sibenburg, id ell jèptem ca
ßra, appellaretur: idque loco nomen in hanc dierń permanfit. Paulatim poñea
vel interfeélis, vel pullis, ut nonnulli tradunt, vel, quod ell credibilius, in
potellatem redaéìis habitatoribus, qui magna ex parte, ejufdem etant cum
auéloribus generis, ut credendum ell: Arpadius, ante ceteros Duces, perve
nit ad плещет, qui No; tune appellabatur, in qua Hungariœ parte, Шашки
со—
 ‘Erl'roMn Квцпм Нинсмпсмкпм. 441
copiarum, fuaeque habitationis fîbi locum elegìt. Ibi interjeétis ройеа tem­.
poribus, Beatus Stephanus , Hungarorum `primus hujus nominis Rex, qui ex ge
nere delluxit Arpadi; Album urbem condidit. Ceteri Capitanei, prout cui~
que fatius ей vifum, fua 6r ipfi habitandi loca delegerunt. Ex illorum au
' tem genere, n`obi1ill`1ma quaeque Hungarorum procerum familia orta ей. Ubi
deinde, rem eorum Hungari haud mediocriter & auxerunt, & ñrmaverunt:
[electo e lingulis exercitibus militum flore, domo egrellì, armis propinquas
regiones invadunt, diripiuntque atque pervaliant; ita parta omnìs generis
praeda, domum regrediuntur. -Id autem ab illis eo fadum ей, ut Hungarœ
rum nomen, quemadmodum & Hunnorum 011111 fuerat, terrori effet cunclis
l
Europœ nationibus. Alìquot рой armis, cuni` eis Chriltiana religio maxime
elTet invifa: adverfus Italos, a quibus Chrillus indique tum colebatur, expedi
, tionem fufcipiunt. Parato igitur exercitu, per fòrum Juliz', Venetz'as proñcif
cuntur: in ea regione, ferro atque igni omnia abfumunt, urbem Рагатит,
`fubjeétis multis in- locis incendiis, totam com'burunt, Excurrunt deinde 111
Lombardiam, eo namque nomine,lfupra docuimus, feculo пойго vocari Gab
liam ci/àlpinam: eam autem regionem, multipliciter vexant afliiguntque. Di­
ruunt­ enim complurium nobililïìmarum urbium aedificia, templa prœfertim Dei,
& Sanclorum; nulli fexui,.nulli œtati, ac dignitati hominum, ‘parcunt; ob-` .
truncant
thefauros,Vercellenlìs Eccleliœ
diripiunt. ­Ita. Antiltìtem;
crudelillima illius , edita,
clade ubique ac ceterarum lEccleliarum
cum inaeftimabili рт
da, eo, unde venerant, rediere. Deinde interjecflirsp annis, traduéìis extra Hun
gariam copiis, adverfus Saxones, a quibus nunquam fuerant antea vel levi
- laceflìti injuria, arma fufcipìunt. Quibus viélis, in Thuringos fe convertunt,
тох in Застав, ройеа 111 Идиом, & Burgundiones, inque alios multos, 6r
Germaniœ populos. Tantus tunc Hungaros favor fortunae afpexit, ut nul
lum unquam cum hollibus commiferint praelium, de quo non fuerint glorio»
fam adepti viéloriam. Ita flebat, 'ut omnes Europas nationes , audito Hun
garorum nomine, exitium iìbi metuerent. Gentibus autem, quasi` commemo
ravi, non fine miferabilibus cœdibus fuperatis: pari-iam,` lpretiofrllìmis onulìi
fpoliis,. petiere. Vicelimo dehinc anno, duce Opourdo, id enim erat ­vìro
­nomen, ingrelïi utramqueMœliam, omnia longe lateque populantur. Ingre
diuntur & Thraciam, perque eas, excurliones & varias 81` 1п1`ей1й1та5 facien
Ei'
В
‘Y
tes, lperveniunt ad urbem Cm/lantìnopolim, quam aliquot ' diebus circumfede
runt. Sed animadvertentes, frullra fe niti, valla namque & populolìllima ci
vitas , neque brevi, neque facile expugnari polie videbatur: inde, vallato agro,
В 511113111”. Hung. P. 1. ’ Kkk — dif
V
44.2 ' IV..PETR1 RANZANI
difcedunt quidem; fed univerfae Gracie, inœlìimabili illato detrimento. Нага
& а11а permulta, diétu audituque terribilia, atque admiratione dignillima,_ fe
liciter gefiere Hungari; non modo lub feptem illis copiarum, deY quibus ей
faéta mentio , fed lub aliis quoque Ducibus , qui illis fucceflere , quorum im
periis par-uerunt, ex quo tempore libi fubegere Pannonias, ulque ad Toxum,
virum profecto, lingulari virtute praeliantem, ex Arpadii duétum genere. Eo
namque Duce, adminilirata ей res eorum publica, magna fide, ac fumma
prudentia, ad tempeltatem ulque Geichie , patris Stephani Regis, de quo
habenda hic ей 1111111 mentio. Ceterum, prius ей demonltrandum, qui, qua
lefque iplum patentes genuere.

‘i _N io n at van.
De Hungaria, per Geitham Вист, all Chrwum couver/a; 8" de :jus
’ [то S. Stcplrano Rage.
Taxi, lcujus modo memini, ñlius fuit Свит, Dux ¿t iple Hungarorum.
' Fuit is yvir Deo in vprimis` acceptus, coelo & immortalitate digniílimus.
­Primus namque Hungarorum omnium, credidit in Chriftum, ejufque obedi
vit Evangelio. Quod Dei beneficium, quemadmodum illi contigerit, ita con
liat ex eis, quœ fcriptores vitae Beati Stephani, Hungarorum о11т Regis, tra
diderunt. Cum primum Geicha cepit res Hungaricas adminiftrare; multa egit
fevere, atque crudeliter, cum adverlus populares fuos, tum praecipue ad
verl'us ñnitimos, & alios multos homines, qui negotiandi gratia, in Hunga
riœ civitatibus commorabantur: cum Chriltianis autem egit mitius. Cum enim
pro quadam ingenii fui folertia, quaelivilfet ex multis peregrinis, quaenam, qua
lifque ellet religio Cliriltianorum, accepilletque tandem multa de ipfa, quae
ab .eo judicata funt probatu veneratuque dignaî non modo non fœviendurn in
illos cenluit, ut faevitum ab _ejus-majoribus fuerat; fed transmillis etiam litte
ris, dataque fide publica, i-llos, undecunque potuit, ad fe accerlivit. Qui
bus perhumaniter fufceptis, multifque, ultro citroque de Chrilti cultu diélis;
ad -extremum fecit eis poteliatem, .ut Chriftum libere colerent, utque illis li
ceret, ubicunque vellent, Chriltianas erigere Ecclelias. Inter ­haec quadam
noéte, vila ей 1111 per quietem mulier pulehern'ma, miro circumlepta lumine,
quam multae fpeciofae virgines comitabantur. Ea his. ipfum verbis alloquutaŕ
ей: Bono {До animo Сент/ш, ego Дм Maria, illa intaŕiu virgo, quam Chrißia
\ « nl
 Егхтомвтыгвп—м HUNGARchRUM. 443
#Sœwiteœöpm
ni homines tibi dixerunt, ф Jeu Chri/ii, jilii Dei, matrem. МЛ? te volo,
filio meo, шит erga ejus eultores animum, gratum aeceptumque fuißb. Ob Ионо—
rem igitur, quem illis impendwi, premia ф]? tibi reddet cumulatyßma. Majores,
quorum genero tu exortus es, in tenebris, id ¿ß mentis oculis eapti, 'verfati funt; '
quippe qui (nulla habita 'veri Dei cognitione, avia devia'uere veritatis. Pro tempo»
. rali igitur honore, fingulari Dei dono, мнит eœlejii iumine, quo фуга om
ni mentis ealigine, Deum, quite crea'vit, aguofees; Et, quod nunc te latet, jŕias,
te ßljiepturum ex uxore filium, qui Regis appellatione dominabitur Hungaris, erit
que roeri Dei prœeipuus culter. Ob ingenii vero exeellentiam, atgue jui regni admi
nißrandi jbientiam , Yatque ob miram ‘vitre `ßznîiitatem ‚ juum _]èeulum ,_ Chri/lianam
que religionem, ae fuampatriam, Ö’ Hungaricœ natiouis nomen, hauei mediocri, apudl
Deum Ü' homines, laude exornabit. .Ego autem, ab ipßus excellentia арт! тент:
19Нит merita tibi poilieeor , fore me regni tui fautrieem, patronamque prietipuam,
C'eterum,y hoe tibi eß cura intentlßima agendum: e/l in Bohemia, ‘vir morumrintegri»
tate, Chri/tianaque dofirina, ö” Eecleßaßica dignitate шлёт, АМЬепив nomine i'
huit Deus iii/pira'uit mentem , б" animum , ut ~veniat in Huugariam , tibi, masque
genti, тат софаиепде 'vene jalutis o/ieiyìirus ; hun: tu humane , benignequefu/eipi-~
to. Quœeunque autem doeuerit, ö” audito attente, б" agito-diligenter, Нага ubi
diéìa Гипс, imago illa veneranda difcefïìt, fomnoque Geicha folutús, incredi»
bili gaudio, lœtitiaque añ'icitln’.V Nec minus lœtanter; animo БЫ proponit,.
ea fe velle exequi 'obnìxiíïìme, quœ ei рег` quietem, Beata Virgo fuaferat..
Eadem prœeerea noéìe, illiusjuxori> quiefcenti, vifus ePc juvenis, magna 1u~»
ce reiplendens, amiétus veûe, qua folent ornari Diacones, quum'diebus fe
Ris, apud Chriñianos, res divinae, hoc >efi- mìifarum myßeria- celebrantur,
~ quam alloquutus: Ego, inquit, fum Stephanus, qui ob veritatis teßimonium, mor»
talium omnium primas, mortem eorporis, pro _Ie/ii Chri/io ,‚ Beata: Marine Virgi
nis fílio, рати _/йт; quamobrem ab hominibus Chri/iianis , protomartyr appellor: il­
lius imperio tibi, ut per quietem nunc vides, aparui, qui hoc tibi nuntiarem. Non~
multis pfß bane horam diebus, Evangelium tibi, per Adelbertum, Fragen/is Eccle
[ее Анд/Нит, prœdieabitur. Вадика veri Dei fide, ас religione accepta ,. tu', ‘vir
que tuus, at multi' e родимым 've/iris, facrum baptyma [ил-тет. Ita mente illu-V
minati, Deoque дату; redditi, digni eritis, Deo'atque топали: ассергшта [bbw
le. Рит: enim ‚Мат, quem exjaero- fonte baptzfmi ,Y ex meo nomine, ‘uoeabis Ste»
Сад phumim. Is in hoe erit „мы ßmilis, quod Доиг- ego, omnium dyìipulorum Chri/ii
jui primus Martyrii corona decoraties in eœlis, ita ipje Primus т: hïungaroruirl1
Principum , qui irl шт, 8° titulo , Ей“ diademate regio deeorabitur. Enit au»
КМ: ß- _ . tem
 l `

4441 -IV..PETn1RANzAN1
tem Deo hominìbufque Мадам Ö' ob laude dignam regni admini/lrationem, atque
ob ßnïiœ 'vite merita, ìmmortalem /ibi memoriam comparabit. Нас ubi dicta
mulier audivit, expergefaéta,tfecum volutare mente cepit, quid fibi vellet ejuf
modi fomnium, verine videlicet aliquid afferret, an aliquid inane, cui nihil ef
fet fidei habendum, Ceterum, quum primum illuxit, vito ordine refert, quœ
fomnians.& videratůraudiverat: nec minus virconjugi narravit, quod fomniaverat,
Laeti igitur illi, & prae rei promilTœ tum novilate , tum magnitudine, {inpe
faéti ; rem eorum, qualifcumque effet eventura , divino commifere confilio. Eis
deinde expectantibus , niiroque fperantibus defiderio , ut divina in ipfis adim
pleretur providentia : venit in Hungariam Dei fervus Adelbertus, de quo paulo
ante mentionem habuimus. Exceptus ей аЬ Geicha perbenigne, ~«St omni.
quo decuit , honore atque reverentia. Ройеа vero , quam linter fe communi
caverunt , quae rei , cujus caufa , divina jufïione , venerat Sanctus Antilles,
vifa funt utilia : Geicha ejufque uxor , -nihil morati , ad fufcipiendae Chrif'tia
те pietatis fidei facramenta , vehementer ìnñammantur. Quid multis opus
ей verbis ‘s’ conftitutus ей dies , quo & ipfi, & multi viri nobiles , multique._
alii , tum mediocris ,` tum humilis generis homines, facro Baptifmate in Chri
йо renati funt. Voto `fe tunc fecit obnoxium , jureque jui-ando 'promifit Gei
cha : quamprimum daturum fe operam , ut omnes ditioni {иге patentes рорил
li, . ехетр1о
ldiligentia fuo, , utChrifii
curat voti cultores efiicerentur.
fieret compos. Multi` Omni
ipfumitaque
fecutivia,
Гипс;modo, arte,
fed pene
innumeri , imitari fandtum ejus propofitum, recufaverunt : idolorum enim cul
tui infervire malebant. Cum igitur illi , nulla tanti Principis habita ratione,
non definerent vel-fari in errore illo tenebrarum : animadvertit prudentiflimus
princeps , armis opus elle, quorum vi, illorum~domaretur & ferocitas, &per­ _»
dita audacia. Sed cum non eflcnt ei tantae vires , quibus`fieret a fe facile,
quod rei exigebat necefiitas : clamÍ dat literas', ad plerofque principes Chriftia
nos , per quas aperit laudabile fuum faiiélumque confilium ; ac propterea ре.
tit, ut in tanta rerum mole , fua quifque idonea mittat auxilia. Mittuntur
igitur undìquein Himgariam ,.,Chril'tianorum principum copiae. Ex ipfis quo
que Principibus nonnulli conñuunt, non ‘folum ut ferant viro Chriftianiflimo
opem : verum etiam ut videant , fubmitti jugo Chriftil colla „ferorcis effera
tœque nationis. lIllius namque nomen, toti Europas tune erat invifum , ac Гог-`
midolofum: Chriftianis prœcipue populis , in quos, fuperioribus temporibus,
crudeliflime f-zevierat. Illud vero.nofl`e volumus cunétos, qui fcripta nofh'a Внес
l-legerint : multos е РапиоШЬиэ. illis veteribuf:` „ qui fuerunt antiquis temporibus
. Chri
s
 EPI'roME RBRUM HU'NGARICARUM. 44.5v

Chrilliani , non prorfus a Chrilii cultu abhorruille. 'Ideo potillimum polfumus

­
is; perfacile conjicete , quod de Beato ÍPIartino, Ecclelialticis fcriptoribus traditur,
a Gallo praelertim , & Severo, qui profecerunt lub `illius dilciplina , & de fan- -
Efmäìŕl ärp. da vita, mirilque illius opetibus , prolixum egregiumque volumen condidere.
Tradunt hi, natum illum fuilfe Salaria , quod ей Pannoniotum oppidum, ex
tatque adhuc, & vetufìum ejus nomen perleverat in hanc diem. ‘Illumque af
firmant , cum annum ageret aetatis decimum , ad Eccleliam , invitis patenti
bus , >confugilfe _, ut lieret catechumenus. Ea igitur conjectura polfumus quam
facillime allequi, fuilfe jarn tunc conliitutas per Pannoniae civitates a lanélis
-ń-»ne-HAW,
majoribus nollris, Ecclelias , in quibus Chrilìiani lacerdotes, Sacramenta lalu
`tis cunélis, qui ea petivlllent , conferebant : adulti namque tunc homines ,
non parvuli,baptizabantur. Invalis ramen Pannoniis, prius ab Hunnis, ройеа
аЬ Hungaris , quibus erat invila Chtilliana Religio: delierunt elle in civitati
bus Eccleliœ; propterea , quod illae gentes impiae , `partim trucidatis , partim
ad fugam compullis, partimque a veri Dei cultu , ob metum , averlis homini
bus nollris,
autemquidquid fuerat inimpietas,
Pannoniis ulqlie
Ghriltianae pietatis ,, de
delevetunt. Re
imanlìt ejulce nationis ad Geicham quo hoc loco
nobis ей mentio. Multi tunc nobilitate generis inclyti viti , e diverlis orbis lo
. cis, Hungariam petivere. Eorum autem aliquot , pellecfli amoenitate regio
nis, polteaquam peraéta tes ,_cujus caula fuerant accerliti , eo' redire , unde
venetant',` noluerunt. Namque añinitate indigenis conjunéti , quod reliquum
vitae cuique fuit , egerunt in Hungaria. ‘ l ' ‚ ­
` Sed redeo ad id, unde excelleram. Intra paucos annos , tot millia ex~
temorum militum convenerunt , ut Hungaris, а Chtilli cultu abhotrentibus ,
ellent illi armis, ac numero longe luperiores. Dum vero ea auxilia compararl
tut, Geielia lulcipit lilium ex Sarolta , Giulai viti nobilillimi lilia -, anno ab ortu
Domini „мы generis humain' faluatorìs, jèxagq/ìmo nono [ирга nongenteßmum. Hic
ей Beams ille Stephanus, de quo mentionem hoc loco me faéturum , paulo ante
pollicitus fum : qui ройеа ad regia: dignitatis culmen eveélus, omne vitae luae
tempus , bene fanéìeque peregit, ut infra luo loco memorabo. Hunc vit qui
dam , qui ex Campania curnl luis venerat auxiliis ,\Adeodatus nomine , ~ortus
ex genere clarillimorum Gomitum Sanfeverini , & Adelbertus , de quo lupra.
Гада ей mentio , de facto baptilmi fonte levavetunt. Ipfe autem Adeodatus,
aliquot рой annis , condidit cœnobium , quod ab ejus nomine , Tatra cogno
minatum ей. At vero Adelbettus , funcius in Hungaria fuœ legatìonis olhcio,
Deo quoque inlpirante , in Prulliam proñcifcitur. Ей еа regio in Europaea
­ ’ ` Kkk 3 Sar
 446 IV.PETR1RANZANI
Sarmatia, cujus tung 'meolœ , idolorum erant cultui dediti. Cumque vir Dei,
magnam Prutenorum partem , ad Chrilìi fidem convertiiTet: ad extremum ,
repugnantibus ejus doch-inse, aliis ejufdem patriae populis, interfeélus ell. Ejus
corpus,` aliquot ex eis , qui per ipfum Evangelio crediderant , religiofe_i`epe~
lierunt ; quod fertur multis claruiffe miraculis. Coaólas, quas dixi copias,
Geicha diviiit , ac per univerfam Hungariam ,` idoneis in locis difpofuit.’ Ita»
que ubi animadvertit, adveniffe jam opportunum teinpus , quo exequeretur,
quod animo conceperat: per praeconem fuum patefacit animum , commonefa.
cirque Hungaros univerfos , eifque imperat, ut ab errore , in quo verfabantur,
relipifcentes , fufcipiant veri Dei Vreligionem , quam divina afHatus infpìratione,
ipfe fufceperat. Nolle fe pati ulterius , ut fui populares , vagentur per tene:
bras, fequeipfos perdant, diabolo fervientes , cum quo eflent œternis fuppli
ciis cruciandi.
peélent Qui ea
aliud , lquam falutifera
ut ad monita vifionefque
unum trucidentur , fe jamdefpexerint , arma.
ad id habere ii nihil ex
Et

ii quis~ ante nefciverit , fciat nunc, ea de caufa , tanta ad fe a AChrilìianis prin

cipibus miil`a auxilia. Ita brevi effeélum ей, ut pars metu ,pars falubri ad-y
.duéìi eonlilio', in Chril'tum univerfa Hungaria credens , Chriilianœ ñdei Sacra
menta'fufceperit. Ereéîa igitur ubique , Dei , & Beatœ Магда: Virginis , &
ceterorum Sanéìorum tenipla ;' conflituti praecipuarum Eccleiiarum Antillites,
_ 81 presbyteri , ceterorumque ordinum „facerdotes , qui Dei laudibus метет;
Chrillianœ leges ac ritus, facraeque ceremoniœ induélae; fanéìorum patrum де— .
creta fervari cepta. Conflituta praeterea ea, quae Гипс ufui humanœ vita: ne
ceiïaria; ex quibus clerici , honoriñce in fuis Eccleliis viverent. Inter liaec~
Stephanus , intentiílima parentis fui cura , fub ~educatore iibi adhibito , qui ad
id effet idoneus ‚ primam aetatem innocenter agebat. Erat adeo egregiœ in- .
dolis, ut fpecimen quoddam cunclarum virtutum рте fe ferre videretur. Ubi
àutem adolevit, ita cepit exercere vitam virtutum operibus, ut neminem fefel
liifét ea, quae de ipfo fuerat , futurae probitatis expectatio. ­Tanta ejus huma
nitas, ut Omnium hominum generi charus effet, & incredibiliter amœnus atque
jucundus.I Mira morum , qua pollebat , elegantia, perquam facile eEecit, ut
omnium animos in fui converteret admirationem. Talita inerat ei vis ac dex
teritas ingenii , tantufque , ac talis incipientis cujufdam prudentiae vigor; ut
prudentiílimus qu'ifque , natum ipfum ad regnum arbitraretur. Chriitianae pie­
tatis ‚ Гирга quam dici poteft, cultor admirabilis. Cujus rei iatis` fuperque fu
erit hoc nunc , & quidem memoratu dignum exemplum , aliene. Adolefcen
tulus cum accepiíiet , permultos Hungarorum, Chrillum iimulate colere, pro,
' ptet
 EPIToMn RBRUM .HUNGARICARUM 447
pterea, quod facri baptifmatis undam , metu adducti, fufceperant : fua ipfe di_~
ligentia id egit , ut plerique illorum , in Chrilìum ipfum, omni fublata ficlione,
crediderint. Quippe fumtis Chrillianis armis , lide videlicet , ac fpe', & ea,
quam docuit Evangelium, charitate: nunc hos, nunc illos, ad fe accerlivit.
Aperuit eis fenfum divinarum fcripturarum , & juxta Beati Apolloli Pauli doctri
nam, argue'ndo, obfecrando, increpando , tandem conlecutus ей, ut in omni
Hungaria perpauci remanferint , qui veri Chrilti cultores effeéti non elfent. Ita
que non minus fuit ipfe , quam fuus parens adeptus: cum quod ille armis, hic
amore ‚ divinitus ei data fapientia, fecerit. Mortuo ройеа ejus patre , pie,
ac religiofe, & еа 111 Deum fide , qua decuit mori Chrillianillimum principem:
ipfe in illius opus fuccelïìt , Ducifque _nomine , ut & ille, aliique ante illum ,
rem Hungaricam adminillravit. Per id temporis, occurrit ei necellitas gerendi
belli , adverfus Cupam, Siml'gien/ïum Ducem, cujus tunc magnae etant d: opes,
& potentia formidabilis. Sufcipiendi autem belli caufa , julìifiima fuit, Tenta
vit omni cura , matrimonio lìbi jungere Saroltam , iplìus matrem ; quanquam
erat illi confanguinítate propinqua. Id vero tentavit eo animo , ut praetextu
execrabilis conjunctionis , tenderet inlidias, quibus Stephanum adhuc adolefcen
tem interñceret. Quod ubi ellet factum, nihil libi гейаге arbitrabatur, nilì ut
ipfe mox Hungaria potiretur. Id ubi refcivit Stephanus, forti animo , parata
expeditione , contra illum profeólns , praelio illum vicit. Adeptam autem vi
étoriam, tribuit ipfe Beati Martini meritis , quem dicebat fuum apud Deum
Patronum elfe prœcipuum : ideoquefperare , fe illius precibus , multa a Deo,
quae peteret , facile impetraturum. Наш! multo interjecto dein tempore, cum
Hungariae optimatibus placuilfet , ut qui titulo Ducis tot praeelfet populis ‚
totque viris generis claritudine , auétoritateque magna inlignibus , uteretur
magis honorata appellatione , regiam elegerunt dignitatem.V Ceterum, ad
eam evehendum neminem , nifl Stephanum; quippe cum jure fuccelfor fuillet
paternarum opum, atque ita duxiffet _anteaéìam vitam, ut 101115, natus ad re
gnum , fuerit prudentum omnium lententia judicatus. Omnium igitur miro
confenfu & арр1а11111 , eligitur appellaturque ipfe Rex , ac regia corona , Re
gum more, donatur. Quamdiu tenuit regnum , praeterquam quod fapienter,
& Chrilliane,­hoc ей, р1е fanéleque vitam inltituit: nihil quoque prœtermifit,
quod optimi Regis officio congrueret. p Sufcepit, geiïìtque bellum, adverfus
Giulam , avunculum fuum, non eo folum, quod infeltabat fines Hungariae,
fed quod etiam abhorrebat a Chril'ti cultu. Et licet illum рек-Гавре monuilfet,
' rogalletque, ut patienter accommodaret aurem documentis falutis , quibus per
\ .
fa
448"~ IV.PETR1 RANzANa
`facile poliet agnofcere veritatem : ille tamen , & deridebat Regem , 6r pia ejus
monita defpiciebat. Etat ille Dux regionis , quam vocitantl Translilvaniam,
propterea , quod eos , qui illam adeunt ex Hungaria, per lilvofa loca , per
que arduos montes , facere iter oportet. Cumque regio ipfa abundet laudata
rum rerum maxima copia , argenti praefertim & auri: ñebat , ut Qiulae opes
l non ellent minimi faciendae , ac propterea eliet adeo potens , ut novellum Hun
garorum Regem, auderet facile StÍ fuperbe contemnere. At vero Stephanus,
primum Chrifti , deinde temporalibus armis fretus : loca illa aditu diñicilia ,
magno animo penetrat °, ac tandem collatis fignis , commiflo prœlio, illum 111
perat, capitque , & cum uxore , dnobulque filiis , mittit in Hungariam , ut
carcere adfervaretur. Ipfam vero Translilvaniam , non modo coegit, ut 1110
pareret imperio: verum etiam fubigi ex eo tempore voluit illis , qui in re
gnum Hungariœ deinceps fuccederent. Aliud deinde bellurh ei fuit contra С'е
апит ‚ Bulgarorum 81 Sclavonum potentillimum Ducem : qui aufus hofliliter in
gredi Hungariae fines , multorum oppidorum agros populatus ей. Prœlio illum
vicit , & interfecit ; ne perditœ audaciae homo , aliquid limile, 11 vixirTet, рой
`еа. molìretur. Ex thefauris> autem , qui illi fuerant pretiolillimi , maximam
ракет dono dedit Eccleliis, quas ipfe in diverlis regni 1111 10с15 , magnifìce
condiderat, fplendideque exornaverat. Inter ceteras vero Ecclelias , Alben
fem,'lon‘ge pluribus, &_magis eximiis, potioribufque dotavit muneribus: prop
terea, quod ante eiufce viétoriam, in illius confecrari fecerat honorem, quam
conftat elle fanétorum Omnium beatiílimam. Multa prœterea ex fpoliis illis, dil
' tribuit Chrilìi pauperibus. ‘Egenorum namque , & pupillorum , viduarumque,
6r virginum , fuit, dum vixit, conlolator, patronus, adjutor, praeûdium., relu-
gium, levamen iingulare. ' Ejufmodi hominum generis caufa , deferre ipie 10
lebat facculos numniorum plenos , ut illos'haberet in promtu , quoties ei ali
quo procedenti , occurreret quifpiam, cui eleemofyna erogaretur. Apud Bu
dam veterem , quod oppidum olirn nobile , fertur Bleda , Attylœ frater , ut
ante dictum ей ‚ соп111с1111е; йгиете cepit amplilïimam Balilicam ‚ 6r ei con
junélum cœnobium , in honorem Principum Apoliolorum., Beatorum Petri &
Pauli. Quod opus , morte prœoccupatus , non abfolvit : perfeéìum tamen
ройеа fuit a Beato Ladislao ‚ Rege &1р1о Hungarorum , qui ex fanéti hujus
genere ortus ей ‚1 ut infra fuo loco memorabitur. . Uxor ei fuit Сета vel Cheila,
natione Germana, filia Geltrudœ, matronœ, 1110 1ес111о`‚ multis virtutum ge _n_ _ _­`A

neribus inlignis. Ех qua plures fufcepit filios , quos omnes virtutum meritis,
Emeritus, abfque ulla controverlia vicit. Fuit enim excellens , ea vitae inte
gri
 E_1>1'romn Rnn'uMß-IUNGAnchRUM. 449
gritate ac {ананасе ‚ ut in omni virtutum genere effet parenti fimillimus. .Earn
ob rem , Beatus Stephanus, ea ipfum charitate compleétebatur , ut nihil Гири
facile dici poffet. Decreverat religioiillimus Rex , -abdìcare fe regno , feque
feparare ab hominum frequentia, quo divinarum rerum meditationì poiïet infer»
vire liberius , regni vero curas ‚ Emerico demandare infìituerat. Ceterum,
dum talia fecum mente volutat , divino conlilio , alìter decernìtur. Repenté
namque Emericus in adverfam incidit valetudinem , eaque paucis рой diebus
correptus , moritur; pie plane, ut credere par ей de viro, qui vitam tranfe«
gerat' fanátiilime. Ejus obitum , adeo molelìe Rex tulit, ut morbum, & ipfe
contraxerit quam graviíïìmum , ex quo perdiu , ас non fine vìtœ maximo pe
riculo, laboravit. Doloris caufa erat , quod animadvertebat , е fuis inveniri
polTe neminem , cui amplilïimi regni fuí adminiítratio demandaretur. Maxime
autem eo angebatur, quod non occurrebat ei via , qua nancifceretur hominemY
quempiam , a quo Chriftianus cultus , nuper fufceptus, ab Hungaris, perti
naci opera confervaretur. Sed placuit immortali Deo, ut Regem ipfum ñnereë
tantifper vivere, ac regnum tenere ‚ dum novelli Chriftianì , in fide , quam
acceperant , fatis confirmarentur: читаю tamen fuit in yvita , multiplicibus
morbis vexatus ей. Tandem, omnibus aegritudinum molelìiis atque doloribus,
magno animo miraque patientia fuperatis ‚ anno humane [Шиш trite/imo ofiavo
[ирга тШфтит, piiílime mortuus ePt , XVIII. Calendas Septembn's; quo die
celebratur ab Ecclelia Chrißiana , folennitas Affumtionis Beatœ Marias Virgi
nis. Sepultus ей in Albeníi illa Bañlica , quam ipfe , ut ante dictum eft , in
eìufdem Beatae Virginis honorem erexerat ; ubi & Beatum Emerìcum ‚ ejus fi
lìum, fepeh'ri fecerat, lìruéto illi regìi operis fepulchro, in quo requiel'cit. Cla
ruit poli mortem innumeris miraculis , quae commemorare non eli mei inliituti;
qui epitomem, non prolixam fcribo rerum Hungaricarum hiftoriam. ОЬ ipfius
obitum, omnìsHungaria , multis annis, incredibili fuit aŕfeéìa mœůitia. Qui
enim fub tanto Rege , aurea fecula rediiffe in Hungariam, antequam extin
gueretur, gloriabantur: in multa poßea rerum diierimina inciderunt, quod
perfacile intelligere quifque poterit , ex iis , quœ infra oñendentur. Regnavit
annos feptem & quadraginta, feu ut malunt alii, fex & triginta : vixit annos
tres & fexagìnta, Agens aetatis annum tertium & tricelimum, urbem Romain
petivit, ut Beatorum Apoñolorum Petri & Pauli , aliorumque martyrum Chri
Ш ‚ facras reliquias viferet; utque maximo Pontiñci exhiberet reverentiam ,
& obedientiam , qua jure illi erat obnoxius. Hactenus de Beati Stephani Regis
Stript. Rer. Hung. P. I. L11 ра
T-m"'vî' ""Í'w' W' "`Y `

450_ `1V.PETa1RANzANx
parenribus , ortuque 6r baptifmo , as regno, geftifque ab ipfo rebus , deque
' vitae faiiétitate , 6r 'obitu fcripferi-m. De 11115 , qui ei in regnum fucceflere,
hinc dicendum ей. _
l
:een г . ь.

1: N 11 Е х rx. _ .
De Petro Наде ¿ju/’que Interitu.

enuit рой е11т regnum, Petrus, fuus> ex forore nepos. Huic pater fuit
штатив, natione Germanus , frater Sigifmundi Burgundorum Ducis:
is maxime invifus Hungarorum populis fuit. Nam cum effet Germanus, feu
mavis dicere Teutonicus , nonnifi per fuae nationis homines, regni Magifh'atus
geri voluit. Minitabatur praeterea, modo viveret diutius, hoc fe obnixe curatu
rum, ut nullus pofihac Hungarorum, fed foli» Teutones, ad dignitates 6r honores
eveherentur. Id permolefte ferentes Hungari, tertio ex quo reg-ium diadema
fufceperat anno, vi faéta, regno ipfum pepulere: ipfe autem, in Germaniam,
¿d Henricum Romanorum Imperatorem, confugit. Ecclefiarum vero Antiflites,
­ceterique regni vpri-mores, quibus hoc erat curae, abdicato Petro, Regem fibi
conftituunt Mbam,l fratrem Cheilœ, quam {ирга ойеп111 Beati Stephani uxorem
fuifle. Sed Hunc quoque Hungari , ingenti odio perjêcubi funt, ртути, quail
zdefpeîfa mobilitare, ем: ei сит humilíjòrdìdoquc loco 11(1th hominibus corgfuetudo. Ad
«monitus vero, cum non minus inter illos aflidue verfaretur; indignata nobilitas,
-curat, ut auxiliis Im peratoris, pulfo occifoque Aba , Petro regnum reñitueretur.
' Id ubi ей 516111111, cum Petrus non folum ad priůinam rediifletinfolentiam; fed
muito etiam execrabiliora, in Deum hominefque committeret: denuo ei rebellatum
ей, adeoque faevituin iplum Hungarorum indignado, ut ad extremum ipfum inf
terfecerint. Ceterum, non prius aliquid attingam de fuccefTore, quam repetam
рапса quaedam, fcitu, ad res, quas [um hinc fbripturus, pernecefTaria. Vir
quidam Hungarica nobilitate praeclarus, .Andreas nomine, una cum duobus fuis
fratribus, Bela &Levmtio , cum orti effent ex Beati Stephani genere, nec aequo
anim-o perpeti pollent Petri Regis tyrannidem, Hungaria excefl'ere. Modoque
hœc, modo illa loca peragrantes; praefiolabantur temporis opportunitatem, ac
viam, quibus a maligni hominis potefiate , patriam eriperent. Cum igitur ef
fent in regione, quam vocant Comaniam, nec Petrus a faevitia , fuperbiaque
illa Germanica defifleret , quotidieque cumularet mala malis: Hungariae opti­
' ma
 Ептомв пеним H_UNGAchAnUM. -451
mates, millis lidelibus nu'ntiis;Á indicant eis, advenille jam rei gotendae, libe
randaequœ patriae, tempus maxime opportunum; veniant quam celerrime, non
elle expeélandum diutius, paratos jam elle, qui, cum ipli adluerìnt, capiant
adverlus truculentum Tyrannum arma. Veniunt illi , quanta maxima celeritate
lieti potuit. Cumque propinqui ellent oppido, cujus conditor fuerat Aba , Ca
ßrum novum nomine; ingens multitudo, Duce Vota, id namque nomen illi etat,
ollert eis,­laturum fe contra Regem opem, modo permitterent, ut abjeclo ‚
Chril'ti cultu, ad idola colend'a , quemadmodum fecetant jam pridem eorum
majores , reverterentut.>
diaboli lervitute tenebatur. Etat Vara adhortante,
Ео itaque peritus atrium Magicarum,
dicebat multitude;&Chtillia-
idcirco _ _ l

те religionis intolerabile jugum“, fe ulterius fete neque polle, neque velle, li

pollent, velle le vitam agere liberius; durillimum eis elle, clericis quotannis
rerum decimas folvere. Ideoque le velle grallari in perfecutione Chrillianorum,
cum nomen atque religio Chrilli, fuerit patribus, ex quibus orti funt,lemper l
invila. Andreas, quanquam etat Ghrilìianus, lìbi tamen timens , ne ingens
illa impiorum hominum manus, in ipfum faceretimpetum , limuladduétus ter
reni regni cupidine; facile permilit , quod illi petiere; ea ramen adjeéla lege,
ut adverlus Regem, rem , fideliter ac lirenue geterent. Quod illi fe obnixe fa;
éluros, jurejurando promilerunt. Ea licentia illil'reti, laélo agmine, in Chti
llianos homines , illico gtavillimam. movent perfecutionem. Multa tunc nobilia,
Dei & laneiorum templa diruta, ac folo lœquata; ttucidati cujulque otdinis, &
uttiulque lexus pene innumeri homines. In his magna fuit m-ultitudo clerico
rum , aliquot Epilcopi; in quibus fuit vir lanétitate inlignis, Gerardus Chana
¿1'enßs, Anti/les. Dum haec aguntur, Andreas, fretusAbœ ejul`que leélatorum
conliliis ; Petrum capit , jubetque illi etui oculos , ac duci ad urbem Albam,
ubi hand multo poll., vita excellit. Ceterum curavit Andreas, ut fepeliretut in
Quinque-Eccleliis, in quo oppido Ptruxetat ille nobilem Balilicam, in honorem
Beati Petri Apolloli. Regnavit, primum quídem annos tres, ройеа veto quarri
fuit teliitutus in` regnum , duobus , 6L menlibus lex. Enumerandi hinc mihi.
funx, qui рой iplurn reguurn, ulque ad Beatum Ladislaum, ordine tenuerunt.
\

Ш]; 2 - _ ш,
 452 r IV.PBT'RI`R’ANZAN1

Е N D Е X Х.
De Andrea 1. Salomone , Bela I. kÖ' вдул ‘L Regilius.

Petro fucceffit Andreas, cujus efl modo habita mentio, qui fuit uno Hunga
rorum Omnium miro confenfu eleóìus, regiaque donatus corona , anno fa
lutis humane, quadrageßmo fèptimo [ирга milleßmum, qui fuit, annus, а Beati Ste
phani obitu , undecimus. Is ubi Omnia diligenter , & fortiter, prudenterque
pacavit: dedit operam, ut multitudo, cui ut ante dictum eft, permiferat idola
colere, ad Chrifïi cultum rediret. Interitum itaque minatur cunélis, qui non
vixerint ritu atque'ceremoniis , fanélìfque legibus, quibus vivendum fu'is popula
ribus, Beatus Stephanus conflituerat? Ejus juffis, univerfi Hungariae populi,
pars metu perculfi, alii adduéli errati pœnitentia, illico paruerunt. ' ¿Ediñcavit
monaßerium , haud procul a lacu Palatini, in loco, quem accolœ vocitant Thio
nem, in honorem Beati Aniani°; ubi poflea , fuum Obiens diem, fepultus ell.
Duxit uxorem , filiam magni Ducis Ruthenorum, qui & dicitur Mofchoviœ:
ex qua duos fufcepit ñlios, Salomonen: Gr David. Anno autem, ex quo re
gnare ceperat , duodecimo. cum effet fenio confeéìus , Salomonem ñlium, quin
turn> œtatis annum agentem , declaravit regni fuccefforem. Quœ res ut haberetur
multo ñrmior, apud nobilitatem Hungarorum; hoc per amicos effecit , ut риег,
more fuperiorum Regum , inunéhis coronaretur, deflinata illi uxore Henrici
Imperatoris lilia. Id autem fuit, fupra quam dici роще,- Belœ, ipfius Regis
fratri, molefium, de quo indice fuperiore meminimus. Quo tempore, eain
Hungaria agebantur, erat Bela in Polonia, apud ejufdem regionis Ducem, си
jus 111121111` matrimonio fibi junxerat. Soceri igitur adjutus copiis , bellum adver
fus Andream geûurus, in Hungariam proñcifcitur. Coaótis «St Andreas copiis,
fratrì Obvîam procedit. vMultis deinde commiffis prœliis, ad extremum , Веха
Ве1а fuperatur, & capitur, traditurque cuflodiendus стае nonnullorum, quos
fibi fidiffunos ille exiflimabat. Sed parum diligenter cufloditus, fhgit quidem
Andreas; fed ingreffus filvam, quae vise erat proxima, five quod effet nimium
de via defeffus, five ob dolorem, cum effet a plerifque fuorum defertus: mor
tem obivit , & ` Bafilica monafierii, quod dixiipfum œdiñcaffe, Bela permit
tente, fepultus 211. ]11&1Ш1т1е profeéto permilit immortalis Deus, ut Andreae,
- ita regno pulfo , vita eriperetur; qui, ut regnum adipifceretur temporale, paf
fus eff tot Chriflianos a cultu declinaffe divino, utque ab hominibus impiis, tot
' mil
 Евхтомв RnnuM HUNGAnrcAnuM.- 455
' millia cultorum Chrilìi occiderentur, & facrœ œdes diruerentur. Bela itaque
victor, in urbe Alba, omnium favore Rex appellatur, inungitur, coronatur;
magnaque cum tranquillitate regnum adminiftravit. Cudi fecit argenteum num
mum, conftituit menfuras & pondera. quibus in emendis vendendifque rebus,
fui populares uterentur. 4Stabilivit «Sr rerum venalium pretia, quae tranfgredi
haudquaquam liceret. Loca prœterea diverfa ordinavit, in unaquaque civita
te, ad quœ, res quoque diverfœ venditionibus exponendae, comportarentur.
Salomonem nepotem, quem dixi, ab Andrea patte Regem fuilfe coronatum,
pie fervavit, fuaque iplius impenfa, docuit, aluit: ignovit & eis, qui illius
favebant partîbus. Eo Rege, univerii Hungariœ populi, mire locupletati funt:
tanta pace, tantoque ordine, ac diligenti cura, regni fui rem a'dminil'trare fiu
duit. Struxit Мола/{спит in гала; Salvatoris honorem, in loco, qui Hungaro
rum lingua dicitur Zenukzardum, ubi ройеа mortuus fepultus ell. Abeo per
multi e vulgo, adduéìi conlilio nonnullorum, quos alias feduxerat Vata, homo’
ille facrilegus , quem fupra dixi magicarum artium calluiffe peritiam; petive»
runt, ut eis ad colenda idola regredi liceret, quemadmodum & Andreas ante
permiferat. Sed ipfe, congregatam ad fe multitudinem illam, veluti eis, quod
petebant, vellet annuere: a militibus, quos ad hoc armis initruétos, in locis
idoneis latenter difpofuerat, ad unum interñci jufïit. Periit morbo, quem соп
traxit ob ruinam folii, in quo, jus dicens, fedebat. Omni, qua par fuit, pie
tate, Deo reddidit animam, praefuit regno annos tres. Licet autem ei fuerint,
duo: magno ingenio atque animo ñlii Сеул: & Ladislauszneuter tamen illorum
fucceflit in regnum; fed Salomon , cujus fupra mentionem habuimus. Ope
namque Imperatoris , foceri fui, Hungarorum optimatum fuffragio , Alba:
eleéìus eft Rex , ac denuo coronatus. Gellit bellum adverfus Camanos, gentem
ferocem , &`a religione Chrifliana abhorrentem, quos auxilio Geyfœ, patrui
fui perdomuit. Geliìt & bellum cum Bohemis, quae & ipfa elferata immanif
ê@ran'~­
que natio dft; quae irrumpens in Hungariam, perque multa loca habitatoribus
frequentia excurrens, ingentem prœdam domum reportavit. Contra quam gen
tem, auxilio quoque ei fuit Geyfa, una &'Ladislaus illius frater, quorum ar
mis falubrique conlilio, viéìoriam affecutus ей. Paucis dein interjeétis annis,
Geyiœ paravit inlidias, per quas incautus trucidaretur. Adduétus enim pravis`
quorundam conliliis , quos apud fe domi tenebat, a quibus Regi fa-patiebatur,
Hagitiofe & inique vitam agebat. ’ At vero Geyfa, de inlidiis faéius certior,
`omnino libi proponit, ut eam injuriam non impune abire'patiatur. Compara
tis igitur copìis, cum Ladislao fratre , ire adverfus Regeln contendit. Nec
— Lll 3 mo
up; \
 '454 IV.Pn’rn1-R.~nza­,n._r; .
mora, intra paucos dies , abfque multo 1110 ас fuorum diferiinine, ipfum pme
lio fuperat, cum paucis ramen e 11115 viétus Rex fugit; tranfmilloque Danubio,
petit primum Molonium, deinde Polonium , in quo oppido, mater uxorque
ejus commorabantur. Eum ubi mater afpexit, animadvertit ingenti añeéturn
dolore; ipfumverbis accufavit afperioribus, quod nimium , Gt plusquam decuit ,
hoc ей ufque ad fuum exitium , & ad extrema gentilium fuorum pericula , 1111—
proborum ­hominum veneniferis aufcultaliet conliliis. Rtgnavit annos XV. Eo
itaque fugato , regiam dignitatem Gry/Zi adeptus ей. Fuit is vir Chriftianilli
mus, ideoque Evangelii zelator praecipuus. Struxit apud Vaciam, nobilem,
in honorem Beatœ Mariœ Virginis, œdem; ubi рой оЬ1шт fepultus ей: dota
vit eam donis , regia beneñcentìa dignis, _Eccleliae quoque Budenli, dona',
& multa &.pretioliílima tribuit.` Ob virtutes multas, quibus fuit eximie
praeditus, quia praeterea fuit iplius haud contemnenda potentia; Regent magnum,
ipfum Hungari cognominaverunt. Salomoni, quem regno fugaverat, decrevit
ракет 1111 dominatus tradere ; ne vitam ille mileram agere compelleretur. Sed
nequaquam id permilit immortalis Deus , qui in terris diltribuit 'pro fua volun
, tate imperia, Ante enim quam exequeretur, quod decreverat, incidit in gra
" villìmam valetudinem ; qua intra paucos dies extinélus ей. Regnavit annos
tres. Hinc ad Beati Ladislai regnum tranfeundum ей.

I N D Е х ХЕ.
De S. Ladislao Rage, гущи: [йпдшта morir.
4:poli Geyfêœ mortem , Hungariae primates fe conferunt ad Ladislaum, iplius
fratrem, cujus mentio fupra habita- ей. Quem invitum, nimiumque re
nitentem , Regem tandem libi deligunt. Et electioni quam multis 'adaétus pre
cibus, Chriltique adjuratus nomine, confenlit: non tamen ей palfus fe coronari
eo diademate, quod' fuperiorum Regum capitibus imponi confueverat.. Fecit
id primum modeliiœ caufa , quandoquidem erat vitae fanótitate adeo excellens,
ut in terris agens, non ut homo, fed `ut cœleltis aliqnis angelus , in humana
eñigie verfari,~ inter mortales putaretur: deinde, quod fupereliet adhuc Salo»
mon, Andreae ñlius, qui non modo femel, fed &iterum, confenfu fenatus ‘
omnis Hungariœ, fuiflet coronœ illius honore donatus. Atque idcirco dicere
perfaepe Iolebat, non 1110 , fed Salomonis nomine , tenere fe Hungariae regnum.
Con.
 Ег1томв RenuM Huxcnnicanum. 455
виню-т ‚ Confenfui ищет optimatum, eo fe acquieviffe, quod divina revelatione intelle
xiffet: expedire faluti Hungaricœ reipublicae, ut ipfe gubernandi regni çuram
fufcepiffet. Polt acceptum regiœ fublimitatis faftig'rum, nihil unquam egit,
quod effet vel levi reprehenlione dignum. Uniuscujufque virtutis opus, quod
bene inititutum homìnem, piumque deceret Regem , fumma diligentia, & abf
ч{йч.нь."
que ulla officii intermiflione, ad fuum ufque piiffimum obitum, executus e'lt.
Eas izlb res, ipfum adhuc in carne viventem , Sanbium Regem vocitabant.v Cum
vitae autem maxima integritate, non prœtermifìt, quin regni fui fines ampliaret.
Rex erat ea tempeftate Dalmatiœ & Croariœ, Zolomerius nomine. lIe
moriens, cum nullus illi effet haeres , fua regna teliamento reliquit uxori; quae
. erat Beati Ladislai lbror. Cum autem nonnulli, qui fuerant viii fui hoftes, ar
ma paralfent, qulbusReginae, regna illi relicta velleut adimere: fuas ¿c ipfe
Rex fanclus coegit copias, tulitque forori орет ; qua fugatis adverfariis, quœ
fua erant, illa poftea tranquille poffedit. Interjetîto dein tempore, moriens ¿it
illa., eadem regna reliquit Ladislao fratri: quo nemo erat illi confanguinitato
propinquìor. At vero ipfe, ea regna”, Hungarorum Regum iunxit imperio.
Quarto, ex quo regnare ceperat, anno, Salomonem fibi reconciliavit , Гиа
que pecunia , cepit eum adeo habere liberaliter; ut, fi prudentem fe in vita il
.le дети, felix haud dubie vixiffe potuiffet. Nam non multo рой, Rex Ган—
¿tus inůituit, aut partem illi regni tradere, aut regno fe omnino abdicare; ut
illi, quod fuum erat , refh'tueret: ipfe vero , folo Ducis nomine contentus, vi
veret privatus. Sed huic ~Vejus propofito reluélati funt optimates : propterea,
quod eos non latebat , quam malum , quamque pravum effet Salomonis inge
nium’. Idcirco timuerunt Reipublicœ , quod futurum effet exitium, fi ille aut
adfcitus effet in ракет domina-tus, aut. ad regiae dignitatis culmen fuiffet eve­
61115. Inter haec ille, ut era: in malum omne‘propenl`us , cepit meditari lmoli
rique dolos , quibus Кадет ‚ nihil libi talevmetuentem , interimeret. Quod ut
primum ipfe refcivit, julilit, ut caperetur ,_. conjicereturque in carcerem: non pla
ne aut ultionis, aut odii caufa; fed ne homo pravus , facile exequeretur animo
{по conceptam malignitatem, neve tentare quidquam poffet, quod effet Наива—
а‘чъ чти‘т п“ ricis rebus `maximo , rSz quod reparari non facile poffet , detrimento. Precaba
tur-nihilominus divinam benignitatem, utilli ignofceret, prœfìaretque falutiferœ
œnitentiœ viam ;" qua refipifcens, in fe rediret, & ab animi mentifque pravitate
selifiieret. . Haud muito poll , cum ille limularet fe malefaétorum pœnituilfe,
pollicitufque effet , fe nihil unquam doli adverfus Regem maclnnaturum , liber
tate donates eli. At paucis poll diebus fugit, feque contulit ad отлит, C11
110
'456 IV.PE;rnIRANzAN1
norum ducem; quem obfecravit, ut pararet copias, quibus adeptum regnum fi.
bi recuperaret. Multa prœterea adjecit, quibus illi maria pollicetur à montes;
-properet modo , ut incautus Ladislaus facilius` opprimatur. Adduétus ille Sa
lomonis precibus, inanibufque pollicitationibus, Hungariam verfus ducit. Ea
ze cognita, Ladislaus, haud fegniter paratis armis , procedit in hoftem; com
miffoque prœlio, eum vertit in fugam, atque ita victor, in fuum regnum rever
titur. Salomon igitur, dum quid ulterius agar, ignorat, naëtus ingentem latro
num manum, illorum fit focius; Bulgarorumque ingreflus fines, серп- per agros
excurrere, multaque loca populari ,_ & omnis generis prœdam agere. At vero
Bulgari , ad arma ruunt, faétoque ímpetu , in latrones feruntur , ut infequan
tur illos fugientes. Et quanquam praedam omnem recuperant: infequi ramen
haudquaq'uam defiftunt , quoufque illi ad defertum quoddam cañellum pervene
re. Ео oum fe illi proripuifTent, ibique fe tuerentur, obfidentur quidem а Bul.
garis; fed illi, cum effenr periti locorum , per noétem cafìello egreflì ‚ obfiden
tes deceperunt, fugaque falutem fibi quœfiverunt. Salomon aurem, cujus gra
tia pauca haec hoc in loco memorantut, deveniens in planitiem quandam, cui
proxima erat filva ingens; rogat eos, quibufcum eo venerat, ut parumper illic
demorarentur: filvam enim, ait, velle fe; adire, necefïariae rei gratia; quam­
primum autem fe rediturum. Ita expectantibus comitibus, ingreditur Шунт ,
fed neque eli regref'fus , neque ufquam ulterius ab illis ей vifus. Perhibent,
ìpfum inde clam exceflilïe, atque relipifcentem', ad Deum fuiffe converfum , de
que a fe in Deum , & in homines commiflis,~ vehementer indoluifle , atque 111111
tuifTe, Deo foli, in omni fua vita, fe famulaturum. Ideoque fe decrevifle,ba­
bitu pauperis & abjeéii hominis, orbem terrarum peragraturum; agendo dignam
fuis muneribus , ufque ad mortem , in jejuniis, fietuque & planétu, pœniten
tiam. Quod & efi`ecit; pieque aliquot рой annis , Polif , quod oppidum in
lftria ell, diem fuum obiit. Sunt qui credant, Beati Ladislai precibus , f`uifl`e
illi a Deo, eum modum agendœ peccatorum pœnitentiœ, praeflitum. Sufcepit
6r idem Rex denuo bellum contra Cunas.' propterea, quod dum ipfe ageret in
Dalmatia, illi duce Copulchoi, id enim illi erat nomen, excurfionem fecerunt per
aliquot Hungariœ loca, unde ingentem praedam exportavere. Quo agnito, ad
8am ulcifcendam injuriam, omnem animum virefque convertit. Cum univerfo
igitur ewercitu, contra eam gentem quanta maxima potuit celeritate , profeéìus
ей. Perveniens autem ~ad locum , ubi commode res geri potuit , in illos fertur:
nec multo labore fuit ei opus, primo quippe ímpetu , hofìilem exercitum omnem
delevit. Ita praeda omnis recuperata. Decrevit & movere bellum adverfus
Ru
 `EPI-.tonni Ranura HuNGanxcnnum. 457 l

Ruthenos, quae magna natio ей; illorum namque conliliis & ope, Cuni Hunga~
riam invaferant. Ceterum illi, Ladislai formidantes potentiam, pacem libì dati
petunt, eamque a Rege clementillìmo impetrant` quam facillime. Extruxit Va
radienfe mona/ierium , cui contulit multa , regia digna munilicentia; ubi ройеа
mortuus lepultus ей. Decetnentibus Teutonum Optimatibus , eum elegete Im
peratorem; noluit admittere, quam polliciti Гипс le facturos, eleótionem. Aétis
nihilominus gratiis , illis , qui ejus rei gratia ad le venerant, pro re ipfa, per
quam paucis relpondit : Suo regno ‚‘ je eßejàtìs fuperqne eontentum. Tantum valuit
eius apud Principes Chrillianos auctoritas, ut omnes pene milerint ad eum ora
tores, rogantes , ut cum decrevetint lufcipere expeditionem in Saracenos , qua
recuperaretur terra laneta ‚- velit iple lulcipere munus duétandi exercitus Chri
lliani, le namque eo elle animo, ut non dedignentur fequi piillimi Principis п.
gna, leque velle cum omni modeltia , lancia iplius julla capellere. Probavit
Chtillianillìmus Rex illorum conlilium , atque annuit, refponditque oratoribus:
Узде]? obnixe фен ‚ quod principes, a quibus etant mi/lì, efflagitabant: pater unaf
анфас illorum, quœeunquefiierint, tanto, tamque hone/io bello псалма. Se habere jam
patatas expeditafque copias, Ö’ eelerrimejè comparaturum , quidquid aliud /îeo expeditie
т exercitui. Illis ad luos principes remillis , cepit date opetam , ut, quae ef
fent ului bello getendo , compatatentur , led'Deo aliter placitum. Dum enim
Ladislaus talia curat, in morbum incidit , quo corteptus , fanélillìme, ut Vixe
rat, migraverit e vita , anno ab они ]е]й Chrijli, nonage/imo quinto[ирга milleßmum,
tertio Calendas Augulü. Regno ptaefuit annis undeviginti.
\ l

I N D Е Х ЖЕН.
De Climano Rege, ejer/Que Crudelitate.

_uic Regi nulli, quod vitam egerit cœlibem , liberi fuere: at Gry/à ejus
‚ lrater, duos reliquetat lilios , Gilimanum & А1тит; eos motiens, pat
vuli namque tum etant , Ladislai commilerat lidei. Ladislaus autem, cum ei
mors imminetet , quia Colimanus, ob nimiam cotporis deformitatem, pravita
ternque ingenii , nequaquam luetat ei vilus ad regnum idoneus: cohortatus ей
eos, quorum cura: res incumbebat , ut le mortuo, Almum, quam Colimanum,
mallent regno praeñcete; fecus lì fecetint , hoc habeant, futuras elle complu
rium innoxi. rum hominum caedes , inter conlanguineos magna dillidia , capita
Seript. Ref. Hung. P. I. ~ M mm Па—
458 IVePn'anYRfauzAN'zi”
liaque odia, facrilegia, aliaque permulta impietatis genera. Divino fe afiìatum
fpiritu, talia vaticinari. Ceterum , eo mortuo , Hungari , quifque fua fecud
fiudia, quae vir fanctus prœmonuerat , prorfus neglexere. Colimanus, morte
Regis accepta, ex Polonia, ubi tunc agebat, illico venit in Hungariam; coaélo­
que paulo рой ipfius adventum totius regni fenatu , ubi fatis ей agitatum, uter
fratrum effet regno prœficiendus: Almus, cum effet vir miti ingenio, quod erat
natu minor, Colimano ceffit. Qui magna Omnium lœtitia Rex appellatus, re
gium, de more, diadema fufcepit, Ante vero omnia, Almum, &nomine&
dignitate Ducis honoravit. Fuit quidem primum inter ipfos fummus rerum
Omnium confenfus; deinde vero, affentatorum malignitate effectum ей, ut dum
vixerunt, odiis inter fe decertaverint implacabilibus. Sub eo Hungari, multa
gravia, Deoque & mortalibus quam molefliffima, perpeffi funt: multa enim ini
que atque crudeliter geffit. Nec evenit aliter, quam quod Beatus Ladislaus
moriens, Deo, ut diximus, infpirante, praenuntiaverat. vSed prœtermiffis ce
'teris, ea folum perfiringam fcelera, quae in fratrem nepotemque commifit. Рой
longi remporis diffidia , cum ad pacem jam veniffent, cujus oomponendœ gra~
tia, Romanorum Imperator e Germania venerat in Hungariam , effetque ea pax
iurejurando firmata: cum prinuxm Imperator domum regrcffus ей, juffit Rex
eos capi, effoffofque utrìufque oculos illorum, ad fe deferri. Huic crudelitati
aliud adjecit fcelus. Nepotis namque, hoc ей filii Almi, qui tum eratinfan~
tulus, Bela nomine, juffit abfcindi genitalia, ne ei in regnum fuccederet, ad
gignendos videlicet filios faétus inhabilis. Ceterum ille , cujus еще demandata
res ей, fceleratae juffioni non paruit: dixit nihilominus Regi, executum fe dili
genfer fuiffe , quod jufferat. At vero ille , abfcidit tefies catuli , qui eum fe
quebatur, quos Regi Offendens: En ‚ inquit , teßes , quos alg/Eindi tibi шлите.
Cui Colimanus habuit ñdem. Ео enim ille Regis noluit obtemperare imperio ,
quod veritus ей, ne fi Obtemperaffet , regium ройеа genus omnino extinguere-n
tur. Ceterum Almi fratris, nec etiam vitœ Colimanus pepercit. Struxerat
ртфпф пютфтит, quo, pofleaquam excœcatus ab illo fuit, =fe coutulit, ut
ibi vitam & ageret, & decreto a Deo tempore , finiret. Inter hœc Rex, inci
dit in mirum ac miferabile morbi genus, quo cerebrum paulatim ejus fluebat ex
auribus. Itaque intelligens , morti fe effe propinquum , accerfito ad fe 11110, de
quo paulo рой fiet mihi mentio , ac aliis multis, quibus fidebat; jubet eis, ut
.dent operam, qua Almas interficiatur. Id imperium li exequi neglexerint, 11211111
quaquam dubitandum , quin fe mortuo,~ille fit in regnum fucceffurus. Nec
mora, continuo mitritur , qui illum in Ecclefia monafierii, cujus memini , ad
` fan
 `\

Ерхтомв ьКввпм Hunonnlcanum. 459

к

fanélae Margarithae altare , ad quod falutìs caufa confugerat; putaverat enim fo

re, ut ob facri loci reverentiam, ille facto ablìineret nefario, -interimat. Bene
diöo erat illi nomen, qui tam grande admilit fcelus. At non impune quidem:
namque cum loci facerdotes , fugientem illum infequerentur; equo, quo vehe
batur, 4delapfus, cifrada cervice, repente extinétus ell. Ejus autemcorpus,
canes, quos lecum ipfe duxerat, protinus dilacerarunt, devoraveruntque. Rex
quoque laborans ex morbo, quem dixi, diem impie, ut vixerat, obiit, anno ab
от: Jij/i4 Chi-Jil', millrßmo сетфто decimo „то, tertio nonas Februarii. Regna
vit annos quinque & viginti , menfefque fex. Duas duxit uxores, ex earum
una duos fufcepit ñlios, Ladislaum & Stephanum: quorum matte mortua, du~
xit alteram, natione Ruthenam, quam cum дешевеют in adulterio, remilit
ad parentes. Fuit in rebus gerendis admodum prudens, &fortunatus plurimum.
Subegit Ватага: ‚ Petro eorum Rege interemto : qui eam regionem, mortuo
.Beato Ladislao, fibi occupaverat, iplis Dalmatis non invitis. Mercede condu-_
xìt inûruéìilïimam a Venetis clalfem , quam milit in Apulìam, per quam excur- `
rentes Hungari magnam ejus partem , caede & incendiis, multorumque generum
prœda, vallavere. Expugnaverunt ac diripuerunt Monopolim , & Brundujium.,
quae clare tum erant , funtque hodie, in ea regione urbes. Tenebantur ditione
lRoberti Guifcardi, cujus viri fortia гада, fupra explicanda funt, ubi vifus eli:
aptus hortari locus. Ad ipfum ut primum rei perlata ell fama, miliìs terra ma
rique copíis, quas amiferat urbes, recuperavit. Clali'em praeterea jufiit proli
-cifci ad oras Dalmaticas, quœ Гада per multa loca excurlione, non minora Ro
­bertus intulit holti, quam illa, quae acceperat, detrimenta. Haétenus de Go
-limano; hinc, quifnamilli fuccefferit, oltendamus.

I N В Е Х ШЕЕ.
Пе Stephane Il. Rage, fiilmen diño.
Polt eum Stephanus ejus filius, adhuc adolefcentulus, regno prœlicitur. Fuit
is homo ex eorum numero , qui nimium folent inflari fui opinione. Ac
propterea, ceteris mortalibus, omni virtutum genere, fe ipfum putabat antecel
lere: quare prudentum virorum conlilia, nihili femper fecit. In omni autem
vita fua, nili paulo ante quam moreretur , ut infra memorabo, nihil unquam
egit, quod non' effet vituperatione dignum. Jaétator quidem .egregius magna
— Mmm 2 rum
 460 ' W.Pnrn1RaN'z'anx.:_-Iv­

rum rerum; at factis, nullum .unquam virtutis opus oilendit. Si quid ramen
tentavit aliquando , quod effet regia audoritate dignum, ad extremum, nihil
fuit glorias confecutus. More latrocinantium , repentinas excurfiones fieri, аы‘.
que ulla vel julia, vel honeßa caufa , Гавре jullit ; modo in Rafcianos , ac Bul­.
gatos, modo in Graecas qualdam nationes: fed a Graecorum copiis , ejus exer
citus , ulque ad fumma rerum difcrimina , proliigatus ell. Ea tamen non perF
fe gellit, fed per prœfeétos. Cumautem inter fcortorum greges allidue verfa.
retur, eamque ob rem, nihil de uxore ducenda cogitaret: adaéius tandem cre
bris optimatum eñiagitationibus , duxit filiam Roberti Guifcardi, cujus mentio
nem paulo ante habui , qui per id temporis imperitabat ei parti ltaliœ, quod
f Neapolìtanum regnum poftea appellatum ePt. Multa fecit iracunde , multa in.
temperanter & impie, >multa crudeliter. Quas ob res, famam вы vendicavit
violenti, formidololique hominis , 6r truculentiliimi tyranni. A vulgo vero со
gnominabatur fulmen г propterea , quod non conlilio , fed fubito animi furore,
cunéìa faciebat. Ceterum , poli magnam male ада: vitae fuae partem ; miro
quodam , & Deo tantum cognito modo , relìpuit, patratorumque tot fcelerum,
pœnituit. Cumque ex uxore nullos fufcepillet filios , quorum aliquis Ñregnum
рой ipfum teneret , eaque de caufa angeretur vehementer: nonnulli e nobilitate,
viri praeliantes , ei patefecerunt quiddam, quod ipfum perdiu latuerat; vivere
videlicet Belam , Almi patrui fui lilium, cujus oculos olim erui juflerat Colima
nus. Рейса enim quam elfolïì illi oculi fuerant, Deo hoc fuo occulto humano
generi confilio difponente , a probis quibufdam piifque viris, occultatum ferva
tumque fuìll'e. Define igt'tur te angore aßiifiare, о bone Rex, rum Л: tibi jam in
ventus fùcceßòr, qui non di a tuo genere alienus. Id ubi refcivit Rex, fummo gau
ydio , incredibilique laetitia affeéius eli. Itaque ut primum animadvertit, morien
di iibi tempus adelle: regno fe abdicavit, acceptoque monachorum habitu, de
celiit. Sepultus eft in Varadienli Ecclelìa , annoßzlutis humana MCXX. Re~
gnavit annis duodevigintì.
`. 'a

I N D Е Х XIV.
De Bela ecco, Geyjlt II. Stephano III. Bela III. YEmerito Ö"l Ladislao кедам,

Вей igitur , confenfu Senatus , Rex conltituitur. Fuit is captus quidem

corporis oculis .‚ mentis vero lumine , quam acutillimus. .'Inimicorum
nam
 ЕптомщКЕи'пц HUNGAMCARUM. 461
riamque, & vigilanter evitare fcivit inlidias, 8x regni fui rempublicam, pruden
ter adminil'travit. Ejus uxor, matrona fingulari prudentia , Helena dicta ей;
quam perhibent , neptem , ex forore fuiffe Conßantinopolitani Imperatoris.
Quatuor ex illa filios fufcepit, Осудив ‚ Ladislaum, Stephanum, ./llmum.` Hu
ius Regis probitatem admirati plen'que, atque prœcipui, Hungariœ proceres,
ob rei indignitatem adduóti Гит; ut dum apud Albam, optimatum conventus
ageretur., ,faéto ímpetu, interfecerint illos, quorum confiliis, Colimanus, fui
nepotis, hoc ей Belae, de cujus regno nunc fcripfimus , eruerat oculos. Ne
fas quippe ducebant, videre cœcum, hominum pravitate, facium virum, qui
fuum regnum prudentiffime fanéìiffìmeque moderaretur. Occiforum poftea
villas , 6r cetera, quaecunque in vita illi poffederant , Rex, una & univerfa
in eo conventu congregata nobilitas, praecipuis per Hungariam conftitutis Ec
clefiis , difìribuerunt. Ex eo itaque tempore , Hungariœ Ecclefiœ, opulentœ
in hanc diem perfeveravere. Adverfus hunc Boriehus, Colimanì ñlius, natus
ex pellice , auxiliis Ruthenorum ac Polonorum, profeétus eft ad Hungariœ
fines: ut eo paterno regno ejecto, Hungaria ipfe poftea potiretur. At Rex,
divina fretus ope, adjutufque a proceribus, quorum ñdeli opera, aliis multis
in rebus antea fuerat ufus, illum vertit in fugam, proliigavitque exercitum il
lIorum, qui illi auxilium tulerant. Hungaros autem , qui illius faverant par
tibus, interfecit. Regnum tenuit annos ferme decem. ,Deceffit chriltianiffime;
fepultus ell: Albœ, anno ab Intarnato Dei ßlio, primo б“ quadrage/imo [apra millef
mum Ö’ eenteyimum. Succeflit ei Geyßz filius , fratrumîfuorum natu maximus.
Fuit is vir Chrilliana pietate inlignis. Adolefcens adhuc, fudit Teutonum , ac
Saxonum , Auftrienliumque , & Bavarorum copias , quae Hungariam invafe
rant. Albee, mira cum religione, migravit e vita, anno ab Incarnatione Salva
toris, rente/imo Safexageßmo primojitpra milleßmum; regnavit annos viginti, men
fes III. dies XV. Poll: eum regnum tenuit .Stephanus` ñlius, annos ferme duo
decim; obiit abfque liberis, Albae, anno a Jeju Chri/li они, /eptuugq/imo [eeuudo
Лари milleßmum Ö” eente/imum. Bela, frater ejus, fucceffit. Hic regnum fuum,
latronibus 6r furibus, quorum ingens tum erat in tota Hungaria copia, intenf
tiffima cura purgavit. Diem obivit, aunafalutis tente/imo ö” nonage/ìma jupra mil
lç/imum, Calend. Май. Corpus ejus Albee jacet, ubi & mortuus ей. Praefuit
regno annos tres Gt viginti. ‚Ей fucceffit Emeritus filius, qui regnavit annos
oéto , menfes VII. dies VI. Moi-tem obiit Agriœ, anno humane jalutis MCC.
.pridie Calendas Decembris. Polt quem regno prœfuit Ladislaus, ejus filius,
fex tantum menlìbus.
' Mmm 3 1:1—
462 117.1351111111212‘41111-1-"1

INDEX XV.
De Andrea IZ Bela IV. груди: filia B. Margarìtha, 8° filio Stephano,
Regt'. .
Regnum рой eurn tenuit Andreas, nominis hujus Rex рецидив, Belae, de
cujus regno paulo ante memini , filius, annos triginta. .Ad terrain fan
éiam hic, & voto, & juflus a Pontiñce maximo , profectus ей. Gerebatur
tune а пойт15 aliquot Principibus , bellum in Syria , adverfus Babyloniorum
Sultanum. Voluit itaque Pontifex , ut is Princeps, cum-abundaret divitiis ,
efletque rei bellicae in primis peritus , Chrifiiano prœeffet exercitui. Paruit
igitur ipfe, & quantum fuppetivere facultates, rebus, quae gerebantur, trium
menfìum fpatio, & interfuit, 6r magna cum gloria prœfuit. Nam non prius
inde difcefïit , quam commifTa atrociflima pugna , viétor gloriofus evaderet.
Ex Getrulda uxore , quae fuit nat-ione Germana, hos fufcepit liberos : Belam,
Colim/mum, Andream, Elg'ßibetham , fœminam vitae fancli'tate infignem, quam
Romana Ecclefia , in Sanciorum numerum poliea retulit. Excefïit e vita,
anno ob от: Incarnatißlii Dei MCCXXX V. Praefuit deinde regno Bela, ejus
filìus , Rex hujus nominis quartus, annos XXXV. Obiit anno Domini nQ/Íri
Salvatori.: MCC'LXX V. Nonis Maji; fepultus ей Strigonii , in Ecclefia fra
trum minorum , quam ipfe condiderat , in honorem Beatae Mariœ Virginis.
Fuit is vir, miti quidem ingenio, magnoque animo, & vita integerrimusl fed
in rebus gerendis, parum fortunatus. Ео regnante, Tartariinvaferunt Hunga
riam, quam magna ex parte, incendiis ferroque 'vaftaverunt . Comparavìt
quidem Rex fuas copias, obviamque virilìter hofti proceflìt: fed cum ad rem
gerendam ventum ей, vincitur, cœfa fuorum multitudine magna; quanquam
' non fine ingenti fuorum clade, Tartari funt affecuti viéloriam. `.Ad quinque
'namque & triginta millia eorum , cecidifle feruntur eo praelio. Chrifiianlls
­autem Rex , licet nihil praetermififlet, quod effet ofiicium DucisY fortiflimi: ani
madvertens tamen ad .extremum, viéioriam efTe Tartarorum, divinae fe difpo
fitioni cominilit, atque ita vi faéia via, interque denfiflimos hoftes irrumpe-ns,­
tandem, cum aliquot e fuis legionibus, evafit incolumis. Nec propterea ta
men, ubi fe in loca tuta recepit, animo dejeétus ей. Convertir enim fuas
omnes cogitationes, ad ea tuenda ,quae hofles nondum occupaverant; collo
catis videlicet, ubi vif`um ей expediens, idoneis prœfìdiis. Non enim exigir
bat res, ut cogerentur ab eo copias, quibus cum Tartaris denuo dimicaretur;
. qui?
 Err'ronrn Каким Hunonnrcnnuur. 46?,A

quippe qui prudenter animadvettebat, illos armis, viribus, numeroque ac to

bore militum longe elle fuperiores. Commilit autem le, remque luam, abfque
alla intermillione, Deo ac Beatae Mariae, cujus tutelœ Beatus Stephanus Rex,
Hungariœ regnum olim commiferat. Triennium Tartari conlumferunt, modo
que hue, ac modo illuc excurtentes , tantilpet in Hungaria commorati lunt,
dum nihil pene ulterius diripiendum eis reliótum ей. Ita inœltimabilibus onulti
fpoliis, abietunt. Cum autem ipla regio, reliéta lit ab illis magna ex parte
deletta: polteaquam Hungari, qui a tanta fugerant calamitate, domum redie
re , milerabili fame alliióti lunt. Id enim conlequi necelle fuit; propterea.,`
quod hoftili ubique fœviente rabie, coli agri non potuere. Nec mirum cui-I
quam lit, Tartarorum ingentem multitudinem, adeo facile popular-i Hungariam
potuille. Undique enim fete poteli: ea regio , hollium patere excurlionibus;
p2 tas namque, validas atque munitas haber urbes: at vero antiquitus nullas
habebat. Ejus rei locuples teltis ей Appianus Alexandrinus, in opere ac libro,
quorum fupra meminimus, quum de Pannoniœ nomine loqueremur. Is quip
pe de fuorum temporum Pannonibus locutus: Nullas, inquit , habent urbes:
agros duntaxat, Ö“ ‘villas pryjident: neque judieia illis communie Для, neque Princi
pes, qui риз/Ели ceteris. дуг eentum millia 'virorum habenr, estate ad bellum geren
dum integra: Ceterum, imperio индия carentes, in unum eos minime congregant. Huc
ulque Appianus. Ceterum dubitandum non ей ‚ quin lacelliti bellis, aliquo
eorum Duce congregati aliquando tuillent, hollique in eos venienri, totis oc
cuttillent conatibus. ‚ Quod atbitramur illos fecille, quum Romani Pannoniam
lubegere. Non enim Tiberius, jus meruillet triumph-andi de Pannonibus; nili
lprollrallet tot millia ex illis , quot milliarprollraville eos opottebat , quos
Romani, cum ttiumphi pompa urbem intrantes, excipiebant. Si quas autem
munitas urbes, hodie Pannones habent; eas, рой occupatam eorum regio
nem ab Hunnis & Hungatis, condidere. - Et nili terroti ellet iinitimis nomen
Hungarorum; quae natio admodum ей audens, & armis potens: Гавре eos a
multis tpartibus, helles invadetent. Redeo ad Belam. Geliit & bellum ad
verlus Bohemos, ab illis lacellitus. Sed licet fuos diligenter exciverit ad arma, '
quibus illis fortiter oblilteretur, collatilque lignis, praelii fortunam, magno ten
tallet animo: Deo ramen, aliquo fuojulio quidem, led nobis occulto permit
tente conlilio, fuperatus ей. Hungatotum ad ttia millia capta, cœla ad duo
millia & feptingenti: Bohemorum quinque millia 6r ducenti interfeéti. >~Rex
vero, cum ellet lerum diei, adjutus a fuis, facile lervatus ей, in lua fe calli-a
recipiens. Sed cum cogitaret de inlîautando bello, daretque operam , ut aliœ
le
46,4 " “7.1’ЕТК1КАЫ2АЫ’1 ­
legiones cogerentur: Bohemi timentes, ne 'mutaretur belli fortuna, contenti en
yvictoria , domum regreffi funt. Hujus ñlia fuit , Beata illa Chriflo Virgo,
Margaritha.- cujus fanéìitatis nomen, apud Ordinis Praedicatorum fratres, ma­‘
gna ubique veneratione celebratur. De qua non pigebit, hoc enim hortatur
hic locus , quaedam mentione digna referre. Bello illo, quo ­modo-dictum ей,
а Tartaris infeftatam vaffatamque fuiffe Hungariam; gravida erat Regis uxor,
quae & ipfa fuit miti ingenio, öl non minus fuo viro, multis, quœ decuerant
Reginam Chrif'tianam virtutibus, inclyta. Dum igitur Tartari, barbarica ubi­
que graffantur faevitia: Deo pollicetur uterque conjux , nafcituram prolem,
divino fe dicaturos fervitio , fì detur divinitus , ut barbara Deoque inimica
gens, ìpfis incolumibus, ex Hungaria abeat. Exauditœ funt piorum princì
pum preces. Haud enim multa рой ‚ barbari , reliéia Hungaria, eo unde
venerant, redie're. Рой quorum abitum , edicta ex Regina infantula, Marga
ritha nominata ей; regali ройеа cultu , in regia nutritur. At vero ubi >com
plevit tertium aetatis annum, v1f`a ей еа effe indole, qua Dei potius effet шап—
cipanda famulatui, quam deliciis addicanda feeularibus. Ей in oppido, cui
nomen ей Vefprìmium, monafierium, fama bene beateque viventium prœcla
rum: in quo per id tempus erat multitudo fœminarum Virginum, Deo сайе
fandìeque fervientium, fub regula & infiitutis, atque habitu Fratrum Prœdica
torum. Is locus ей vifus prœcipue idoneus ,I ubi regia puella, _]er Chrifìí
facris initiaretur. Ejus itaque parentes , Deo Гааге promiffionis non immemo
res, eam illuc , honeffo comitatu perduétam, religioni Beati Dominici devo
verunt. Sufcepto deinde, in tam tenera œtate , Virginum habitu, adhibita
ei fuit quœdam ex illarum contubernio, quae circa omnes, fe ipfam bonorum
Operum prœbebat exemplum. Ab ea voluit monaflerii Antiffes, quam voci
tant Prioriffam, educari puellam; ita, ut ab ipfa difceret fpiritualia’cantìca,
& cetera , quibus Deo conflitutis horis , ac temporibus pfalleret, ut dignis
Deo dicatae Virgini moribus , informaretur. Helenœ illi nomen fuit. Quœ
adeo fanéle omnem fuam egit vitam, ut dum viveret, non folum multis cla
ruerit miraculis; fed moriens etiam, ac рой mortem , ut in hanc 'etiam diem,
fanclitatis offendere figna nequaquam defierit: unde Gra Vefprimienfibus , ho
die quoque, Beata Helena nuncupatur. Tali itaque fancla puella ufa magiftra,
vitœ illius integritatem imitari , quantum pueriles pati poterant anni , атте—
batur, matrem illam appellab'at. Quidquid autem ei ab Ша faciendum con
flituebatur, five jejunandum, five per noéìem vigilaudum, orandumque Deum,
five dandam operam vili alicui fervitio, ut fit in Virginum monafleriis; abfque
' ulla
 rEulronaiz RERUM HUNGanrcanUr/r. 465

ulla mora, exequi humiliter, à alacriter, obedienterque lludebat. Quintum

agens annum, oblatum ei ab educatrice cinétorium cilicinum non horruit; fed
haud cunéìanter, lumbos tenerrimos fuos, ad nudam carnem praecìnxit. Fe
cit id prudens mígillra , non quod ipfam nonçmifereret imbecillis aetatisl ac
fexus: fed ut fanéla puella inciperet alluelieri , uti rebus , quibus traduntur
permulti Dei utriufque fexus fervi , fuam carnem , contra perniciofas concu
pifcentias domuiffe. Voluit igitur , ut eo cinétorii genere , non continuatis
uteretur diebus; fed quoties ei utendum illo videretur. Crefcente poltea œta
te, a Deo & ipfa, proñciebat de virtute in virtutem: ut non modo Virgines
contubernales, fanéta ejus opera mirarentur; fed fama etiam fanétitatis ejus ,~
per omnem Hungariam longe lateque diffunderetur. Inter hœc, cum parentes
ejus, non mediocri aflicerentúr gaudio ac laetitia; animadvertentes videlicet,
fe obtulilfe holtiam laudis , reddendo altiílimo quod voverant , Votum autem
illi fuilfe. acceptiflimum: decreverunt condere domum , ’quam eorum filia , dum
`viveret , inhabitaret. In quadam itaque infula, quae mille ferme pallibus abelt
ab urbe Buda „erigunt œdem , in Beatae Mariœ Dei Genitricis honorem: con
' junctumque illi _conftituunt cœnobium, ubi cum aliquot aliis Deo dicatis Vir
ginibus, vitam ageret, uti ceperat, cœlibem. Abfoluto igitur opere, accer
funt in Hungariam Umbertum, Theologum doéliliimurn , ac religione praellan
tem virum, qui per illud tempus erat Generalis Ordinìs Prœdicatorum Magi
íter. Huic Rex & Regina, a fe conltitutum tradunt monafterium , petuntque ,
ut ab illo eorum lilia, a Vefprimienli , ad hoc in infula,quam dixi, таит
cœnobium , transferretur; adhiberenturque ei , ex omni numero, feleéiae ,
quot viderentur effe neceffariœ, atque utiles Virgines: cum quibus Deo Beatae
que Marias, in S. Dominici religione, vfamularetur. A templo autem , in ho
norem Beatœ Virginis condito , indidit Rex loco nomen , ut diceretur injiiîa
Западе Мате, quae antea vetullo vocabulo, irl/ida leporum cognominabatur: l
quanquam eam hodie vulgus, Beata Margarithœinfulam vocitat. Umbernfm,
ut talem , tantnmque depofitum thefaurum , diligenter lideliterque fervaret ,
illi monalïerio praefecerunt Antillitem; qui regiam, fanétamque puellam, ac
ceteras Chrilìo dicatas Virgines, regeret: ita, ut Шаг non quœ funt mortalis
hujus vitœ, fed quae effent coeleñia, ac futura Beatis parata bona, allidue, & ‚
,quantum pateretur humana imbecillitas , meditarentur. Quod & illae mirum
in modum exequilìuduer'unt. Et quanquam- inter fe, bene fanéteque vivendo,
plurimum certarent, quœnam ex ipfis effet, quaesDeo ferviret ferventius: com
perit tandem prudens earum Antìftes , Beatam Margaritham, 'in cunétis , quae
Ref. Ниц. P. L Nпи спец:
 _ IV.PnTn1RaNz.\Nr
>effent puritatis, fanétitatifque, atque integńtatis vitae, ceteris antecellere. In
Hungaria vero, tantus vir, rogante fuadenteque Rege, tamdiu demoratus ей,
donec lancia puella pervenit ad duodecimum annum œtatis, quo idonea effet,
yut decreto fancìorum Romanas Ecclefiœ patrum, de more profiteretur religio
nem, in qua fuiffe eam a tenerrimis initiatam annis, ante oftendimus. Ibi ce
pit fe omni ftudio exercere in iis, per quae poffet ad confummatœ virtutis cu­
mulum pervenire. Nihil cogitabat , nihilque vel dicebat , vel faciebat , ni~
fi quod effet Charitas, & cliriflianœ perfectionis. Erat paucis contenta ver
bis, ideoque laudabilem taciturnitatem mire amahat: fubridere quidem ali
-~`quando , fedin cachinnum nunquam laxari , vila ef't. Laudari fe. permo­_
lelie patiebatur; jaétantiœ vel minimum verbum, ex ejus ore nemo unquam
laudivit. In oratione adeo fervens erat, & affidua, ut`non folum diei, fed
_maximam quoque`noétis partem, vigilando,‘Deoque fupplicando, tranfigeret.
f@rabat plurimum, ante Domini nof`tri Jefu Chrilti crucifixi imaginem; per
4fetiaque oratione, quinque plagarum- loca, profulis lachrymis ofculabatur.
Cum per noclem oraret, a Virginibus, quae fanétam ejus vitam Yadmiraban
tur, frequenter audita eft, in multa ex imo peelore tracìa fufpiria, & quali
extra feeert pofita, in voces divina quœdam fonantes, erumpere. Contenta
erat ef`cis,A & potu, qui pro ceteris Virginibus parabantur. Polt corporis re
feétionem „operabatur manibus , ne vitam ageret otiofam. Ea vero laborabat praeci
pue , quaemolefte.,
perqnam effent velfr quando
ad altarium ,wel
ipfam ad reliquiarum
oporteret, fanctarum
authcepta opera , omatum. Ferebat ,
a'ut lolitas orationes
interrompere, propter vel parentum, vel cognatorum adventum; qui vilen
dae ejus gratia, ad monaflerium fe aliquando conferebant. _]ejunia, & quae
cunque alia juxta regulam, & ,fanéta religionis, quam proñtebatur, infìitu~
ta,«_ei propofita fuerant, per omnem vitam ita fervavit adunguem, ut ob
labor-em, adverfam nonnunquam contraxerit valetudinem. ' In Parafceve, ni°
hil omnino cibi potusquecapiebat, neminemque alloquebatur; fed totum il
lum diem, non
mebatque palfionem Salvatoris
­fine magna generis
etfufione humain meditando,
lachrymarum. confumebat,
'In vigiliis ge
folemnitatum

Beatœ Mariœ Virginis, pane tantum, cum aquœ potu vef'cebatur. Verbi
Dei praedicatores, & avide, & mira audiebat attentions. Vacabat plurimum
lectioni operis `]oannis Calliani, quod infcribitur> collationes patrum: lege'oat
ét affidue vitas fanéìorum, à ea, quae traduntur de miraculis Beatœ Mariœ
Virginis. Ipü autem Beatae Virgini, mira & incredibili veneratione, ita 'fe
ab ineunte еще devovit; ut quoties, fanéìum ejus nomen, vel ipfa profer
ret,
 VEPITQME RnnuM Huneanlcannm. 467

ret, vel ab aliis proferri audiret, caput in profundum reverentiffime Heéleret.

Nec alio ipfam inter quuendum appellabat nomine, quam beatam fpem mum'
di, vel matrem Dei. lmaginem autem,cum illius, tum Salvator-is, nunquam',
nili flexis genibus, praeteribat: decem & oéìo annos, corporis ablìinuit lava~
cro. Permittebat quidem fibi lavari pedes aliquando; ceteram autem fupra
ipfos carnem, a fua pudicitia femper duxit alienum. Virtute humilitatis adeo
enituit, ut ab adolefcentia gavifa fit, occupati Те fem'p'er vilioribus exercitiis.
Nam quo'magis generis nobilitate, fancftitateque vitae praeltabat ceteris; eoy
magis lludebat, illas humilitatis operibus vincere» H'anc libi faluberrimam re~
gulam, ad fui confervandam integritatem, in memoria- habere БЫ propofuit,
quam a fanéto- quodam ordinis fui patre didicit: Deum ante omnia, 8" рте cun
Eiis rebus; prß eum proximum diligere; jè ip_/am defpieere, contemnere, ai.' indicare
neminem. ‚ Quae adeo diligenter, obnixeque fervavit, ut talium virtutum ope
ribus, fummum bene chrifiianeque Vivendi fit adepta perfeélionem. In ocu
lis hominum, erant quidem ei velles, nec nimium viles & abjeéìae, nec пиш—
um pretiofae: fub ipiis autem utebatur plerumque cilicio, quod partim la
neis Filis, partim equinís crinibus, fibi ipfa texuerat. ища tamen fervavit
per annosx ante Тиши obitum fex, quod a die prima quadragefìmœ, ad ТаЬ
bathum ufque fanélum, cilicinam ad carnem veftem nunquam omifit. Lege
bat quam fœpiffime vitas mojorum fuorum, non plane fingulorum, fed illo~
rum,
phani,quorum fuerat
Beati ñlii fui vita chriftiana
Emerici, .Beatipietate infignis.
Ladislai, Qualis
Beatae fuit vita Beati
Elifabethae, Ste»
l Andreae

II.vHungarorum Regis, avi fuí filiœ; quorum omnium fupra fuis in locis
mentionem habuimus. Secum igitur Beata Margaritha, horum fanétorum vitam _
&wmerita, corde volutabat, gaudebatque, & _maxime lœtabatur, tales Те ha
buiffe gentiles, quos fanéle vivendo poffet imitari. Admiranfque virtutum
opera, quibus unufquifque eorum Deo fuerat acceptiflimus, fe ipfa hortaba-­
tur & optabat, ut quemadmodum illi, ita & ipfa, Deo pie fancteque Тати—
laretur, illorumque, ad id a Deo impetrandum, efHagitabat auxilia. Aegro
А36.'_ .—Ё _—
\
tantibus contubernalihus, animi fedulitate, ¿t intentiffima cura ferviebat. Fa~
eiebat autem id adeo humiliter, ut viliffima quaeque in ipfas ofi'icia, fuis ma
nibus- faceret: Все: ipfa nonnunquam, propter'crebra jejunia, affìduafque vi
gilias, ac cetera ad domandam carnem a Те excogitata virtutum opera, im
becillibus effetlimbecillior, faepeque dicebat, fe in eis pietatis exercitiis adni
пай, ut S, Elifabetham, parentis -fui fororem, de qua fupra eli {ша men
tio, imitaretur. Е feneûra iLla .chori, e qua folent facrae Deo dieatœ Virgi»
Nun 2 ‚ ' nes,
468- IV.PBTn1RANzANr
nes, confpicere Eucharifltiae Sacramentum; quoties confpicabatur pauperes men
dicos, claudofque & coecos, atque` alios ex aliis morborum generibus laboran
tes, vehementer ingemebat, & ubertim laclirymabatur. Quaerentibus autem
aliquando ex ea forońbus,»quaenam effet caufa lachrymarum? his refponde
bat verbis: Мфт те cgenorum, ques video, ö’ 'uehementi aßìcior dolore, quail
орет illis fèrre mm роЛит; ceterum ago, habeboque dum vivam, conditori meo gra
tias, quod alfque ullo membri corporis mei defìŕlu, теРЬ' fecit, б“ in hum' diem,
pro Ли benignitate [ста-од. Quo fit, ut mzdto magie, quam ki, quos cernimus,
[im egojìae in me сытая obnoxia. Quidquid pecuniarum, ceteràrumque rerum,
quae effent ufui vitae neceffariœ, ei mittebantur a parentibus & cognatis, fui
ordinis Priori Provinciali tradebat, ut ea Chrifli pauperibus, in eleemofynas,
prout cuique opus effet, dillribueret. Suadentibus ­ei perfaepe nonnullis, e
monaflerii virginibus, ut omiffo nimio domandae carnis rigore, fecum ageret
mitius; ne non tam Deo fervire, quam fefe tradere morti videretur, quippe
quae vivendo. diutius, multo plus meriti apud Deum fihi compararet: his re
fpondere `folebat verbis: Quirunque je Джип: uiElurosín ha: lachrymarum 'valle dil
tius, illi /ibi bona facicnda opera, Лют: in futuros dies, ego ex numero malo ¿jk
eorum, que шуба, quanto tempore jim in hat` mortali vita manfura. Illud autem
ту? nos omnes oportet, штат eßë nobis elaudi numaßerii jêptis; б" moribumli сог
poris quietem, ас _[èculi ищи: фат delicias. Sant enim monafleriarum :lan/ira,
habitarula eorum, qui non prœßmtia hœe bona, qua Лиха jimi, 6° labilia: fed /Z'mpi
terna amant, deßderant, contemplantur. Quibus ab ea diétis, audientes erubef~
cebant, & ejus exemplo, ad ferviendum Deo ferventius incitabantur. Pa.
rentem fuum, ac fratres ¿t cognatos, quoties ad eam vifendam fe confere
bant, ad hoc potifiimum cohortari folebat: ut regnum legitime, non per Ty
rannidem adminif'trarent, nec paterentur, ut voluntati militum, quorum ani
musY praedœ plurimum inhiat, exponeretur. Orabat prœterea illos, ut, li
quid apud ipfos valerent ejus preces, curarent ante omnia, colere jufiitìam,
cujus virtutis munùs, maxime Deo placeret. Nec minus precabatur, ut nul
.la eos caperet oblivio pauperum, orphanorum, viduarum, & quorumcunque
\ egenorum. Habita autem ratione fanctœ ejus vitae, in cunétis pene, quœ pe
tiit, ei parentes, non contrada fronte annuerunt,­ Hujus Virginis fanátitati,
malignus invidens fpiritus, fuggeflìt Georgia Bohemorum Regi, ut una cum
Rege ac Regina Hungariœ, fe conferret ad infulam fanciae Mariœ, ubi fitum
fupra ollendimus fuiffe monafierium, in quo eorum filiam Dei fervitio devo
verant. Cupiebat enim ille magnopere videre Virginem, de cujus fanétitate,
multa `
 l

Еглтомв Каким HuNGAnieanuM. 469

multa mira circumferebantur. At vero, ut primum Bohemus iplam intuitus
ей; ob eximiam formam, qua Virgo etat in_lignis, amore ejus capitur. Pe
tit igìtur,
lvelle;earn
fed libi matrimonio jungi, dicitque, nihil Virgini
l'e dotisfea dono
parentibus ha
bere regnumluum, Gr quidquid ei ellet, datutum:
modo eiiiciant ejus. patentes, ut quod petit, t allequatur. Refpondit pater,
lieti non facile poile, quod petitur; propterea, quod a tenertimis annis, Vit
go ellet divino mancipata fervitio, adeoque ellet in lanéto confirmata propolito,
ut рисе: fuam liliam malle mori, quam ullis parenium vel fualionibus, vel
conliliis, aquiefcere. Ceterum, рой multa ultro citroque dicta, quibus Bela;
Rex conliderans, quantum boni ex eo conjugio pollet ei evem're, ñliam adit.
Adiens quoque mater rem illi proponit, redditque caulam, qua ipfam allenti
ri patenti oporteret: le praeterea datutum operam, ut mittat ad RomanumÍ
Pontilicem, cujus potellate, pollit illa talis matrimonii gratia, line ulla Dei
oflenlione, ad leculi tranlire delicias, Deoque adoptionis lilios gignete. Cui
illa: Pater, inquit, de/ìne,` rogo, сатана mihi conjugia proponere. Tu nam
que a primis тес «etatis annis, me ф Giri/lo дурен/ИЛЬ Nane autem Deofiinœ
promüionis oblitus, ita muta/li jenrentiam, ut horteris те, abdieato cœleßi fponjò,
niolataque mentis f5” cotporis ритме, nubam homini peccatori? Religionem quam
рте/ели jum, nunquam dtferamiA corporis menti/[gue munditìam, ~quam Regum Regi
леммы, nunquam maculabo. [Штат teneo, cum tu, agenten: feptimum шт
annum, Polonorum Regi [рифт те de/iinare tenta/li: credo equidem te метит,
quid tune tibi rejponderim. Dixi enim illi, me, dum vivant, velle jèroire, cui me
jponjhm ab ineunte ¿tate томя. Quad ji tute „винте, que adoerfabatur [ит—
ш, nequaquam gfjlì тотем: аЛепНатпе tibi nunc, cum еще ßm gtandior, atque
ideo [т faůla cum prudentior, tum pttecipue gracias divina capaeior? De/ìne igitur,
Pater, me a propoßto religionis avertete. Nam regno, 8° opibus, ac свете, que
pollicetur Bohemus , cele/le regnum, Chri/ligue omnisjiranicatis delicias antepono: Ma
lo igitur mori, quam cuis mortijìrz's parere con/illis. Talia dicenti Vitgini, cum
ille dixillet parentem fe elle, atque idcirco divino praecepto, libia lilia opor
tere obtempetati: his verbis, & patri, Gt matti quœ aderat, relpondit: Quo
ties mihi jußeritis, que Deo placent; vobis, ut meis parentürus, ac Dominis übe
diam: fin Мити, quìdpiam a me fieri, quod divin@ adverfetur ju toni: neque ра
tentes neque dominos meas, vos nec unquamfìcille, nec ф cognojì'am. yIta illi con
llantiam liliae animadvertentes, ab incepto delìiterunt: Virgo autem Chrilli,
rellquum vitae tempus, omni cum fanátitate confumlit. Aliquot рой annis,
incidens in gravem corporis morbum , accerlitis ad le fororibus, quœ etant
Nnvn 3 cetetis
 470 IV.PETn1R>ANzAN1
ceteris natu grandiores: prœdixit illis diem ¿t horam, qua effet vita excel?
lfura. Sufceptis deinde Chriftianis de more Sacramentis; momento,z quod
ill'a pronunciaverat, pie extincta ей, anno œtatis (на: Oólavo & vicefimo, XV.
Calendas Februarii, quo die celebrare fOlet Romana Ecclefia., Beatae Prifcae
‘ Virginis & martyris folennitatem , amro ab Orta Salvatoris LXXI. [upm mille/ì
mum 6° ducentqßmum. Verba ejus noviffima Шее fuerunt: Domine mi Je/ù СЫ—
ße, in manos tuas commeńíofpiritum meam: qua corpore egreffa, ex illius facie
claritas quaedam admirabilis, quam omnes Virgines, quae aderant manifefle
viderunt, effulfit. Atque ita vifa ей fuiffe a dolore mortis extranea, ficuta
corruptione carnis extitcrat aliena. Ipfo autem momento, quo migravit e
vita', ofienfus ей divinitus tranfitus e corpore, mulieri cuidam Deo acceptae,
cujus manfio diftabat а monafterio centum ferme millibus paffuum. Vifionem
vero fuarn, -viro illa patefecit: Setas, inquiens', hac пабе Beatam Margari
, Мат ‚ Regis „фи filiam, diem fuumlobiißè; 'vidi equidem ipfam, glorioßz amiâam
fiala, transferri ab Angelis in calzim. Ille cupiens fcire, verumne effet, quod
ei nuntiaverat uxor, ad infulam profecias ей, 8x Chrifìi Virginem eo tem
pore, quod u~xor ei dixerat, fuiffe defunélam, invenit. Conjugis autem fuœ
vifionem, Fratribus Ordinis Praedicatorum, qui in infula tune erant,_ narravit.
Oftenfa quoque ей felix ejus ad alteram vitam migratio, religiofae cuidam
mulieri, quae in eadem infula, circa SanEli Michaelis monajler-ium degens, agens»
que fuorum peccatorum pœnitentiam, fe jejuniis, в: orationibus, aliifquemul.
tis bonorum operum generibus, afiiiétabat. Nec perpaucis ante mortem Bea~
не Margaritœ diebus, vidit in fomnis, fanétam Dei Genitricem, flipante eam.
magna Virginum caterva, e cœlo defcendentem, introeuntemque lOcum, ubi
illa aegrotans jacebat. Tenere autem fuis manibus videbatur coronam'miro
candore corrufcam, mireque variis geminis ac margaritis ornatam. Ut autem.
introgreffa ей, еат coronam capiti ejus impofuit, ereétamque illam, inter
Virgines, magna cum Omnium laetitia coronavit. Мох. loco> illo egredi vifa.
ей, atque in cœlum, unde venerat, per gradus quofdam, cum ingenti co
mitantium ea-m Virginum applaufu, confcendere. Earn~ vifionem illa, admo
nafierium fe conferens, jurejurändo vulgavit. в Qua ex> re iudicatum ей ab
, Omnibus, qui vulgari vifiouem audiverunt, Beatam Chrifti fponfam Margari-­
l tam, baud multo рой morituram, & pro meritis ejus, inter felices animas
collocandam. Clar-uit 6r viv-ens, 6r рой pium ipfius obitum, in haDC quue'
diem, multis variis-miraculis; quibusipfam innocenter, Gt religiofe faaiéîeque`
щите шаШГейе аешоцйиащп ей. Ea ш1гаси1а ñde dignißìma, non ехат
t . _ ‚ .- ’ ‘ man,
f
 EPl'roME RERUM'HuNGARIcAnUM. 47I
-mavì,' ut hoc loco a me commemorarentur: cum fatis intelligam, me, prœe
lter meum infiitutum, nimium excefiìlfe a-_narratione' rerum, quas perfiringere
decreveram. ' ’
i Poll Belam, regnum tenuit Stephanus ejus ñlius, annos duos. Decef
-fit anno Jqßi Chrißi MCCLXXIV., fuit in armis plurimum fortunatus. Bel
lla geíiit adverfus Bohemos, qui fuperiore victoria faéli infolentioresl, Нища
ros ad arma multifariarn provocabant. Sed ipfe cohortatis fuis, ut rem Пте—
пне gerendo, illatas ulcifcerentur injurias praelium commilit , haud procul a
fluvio, quem appellant Карпат ‚ quo eos cum Othocaro eorum Rege fupef
ravit. Erat illorum exercitus ex variis compofrtus gentibus; omnes nihilo
minus, primo pene ímpetu, Hungari fugaverunt. :Multi ex illis capri, in
terfeäi fupra decem millia. - ‚.
М

1 is D a x xvi. `
Dc`Ladislao Rega a Comanis сад/д.
щ fuccel'llt Lalislausllilius, regnavitque annos XVI fudit & is` Böhemoruru
,Á copias, Othocaro eorum Rege in Moravia caefo. Fudit & exercitum
Comanorum, qui duce Oldamuro invalit Hungariam, ut earn illius ditionì fubi
gerent. Sub hoc Rege, Tartari, infelìis armis, denuo Hungariam ingrefii
­funt, qui omnia pene, longe lateque ulque ad Pellum, direptionibus atque
incendiis abfumferunt. Anno deinde ab eorum ingrelfu fecundo, non fine ma
xima praeda exceffere. Duxerat hic Rex uxorem, ñliam Caroli fecundi Si
ciliœ Regis, ex qua plures fufcepit filios. Sed ipfe, uxore liberilque vdefpe
élis, cum Comanis mulieribus, licet elfent a Chriltiana Religione alienae, om
nem fuań'i vitam, libidinofe vivendo, confumlit. Quin ea de caufa, regni.
fui curas omnes pene praetermilit; ita ut non modo fui, yomnifque regni dc
. coris, -fed [пае quoque religionis penitus oblitus elTe videretur: quae res cau
fam praebuit fuis popularibus, ut ipfum non mediocri odio profequerentur.
u'naг.щ*a*A
-Percrebuit tanti liagitii rumor, apud Sacrol'ancìae Romanze Ecclefiœ Senatum,
«nec non apud plerofque feculares Catholicos Principes , qui infamem ejus vitam,
,uti par erat, abominabantur. Itaque milTus ell unus e numero lCardinalium,
ab Apoltolica fedelegatus , qui re'cognita, ‘fr Rex perfeveraravellet in fcelere,
in ipfum _feritentiam ferret anathematis, privationifque regni judicio ipfum con' .
' ­ ' ‘ demna
 . l
473 _IV.PE'1‘R1 RANZANL .
demnaret. quod a legato, рой inquiiitionem quam diligentifñmam; effe-aum
ей; idque fieri, patiere cuncti regni viri primariiz quandoquidem fceleratls
Rex, maluit noxiæ indulgere libidini . quam Gt abñinere издано, & maximo
parere Pontiñcì. Ceterum-, ultor fcelerum Deus , non eit paíTus, ut impius
homo, ea execranda facinora impune perpetraret diutius. Наш! enim multo
pqlì, obquam
batpa legatus
morum rediit ad necatus
afperitatem, urbem elt
Romam, a Comanis,
, anno ab quibus
Incarnato Filio Deimaxime iide
MCCXC'.
o

I N D Е Ж XML
D; Andrea IIL Rage, б' de Djí'ordiís poß ejus mortem in regno ortis.`
‚ Regnavit poll eum Anil-eas, ejus nepos, annos Xl. Quifnam autem is
fuel-it, paucis memorandum eft Andreas hujus nominis fecundus:` de
quo fupra fuo loco meminimus , reverlus a terra laneta , duxit uxorem, filiam
Marchionis Eüenfìs, Itali, ex qua genuit lilium, cui Stephane nomen fuit. Is
. gariæ
сит fuerat natus, patefec'it;
mortuo namque viro,regreffa
uxor jam
magnatibus ad patriam ей, facta gravida,
& ibidem apudquod Hun
lmaternum
‘avum , ubi adolevit, duxit uxorem cujufdam civis Veneti filiam , cuius magnae
tunc erant opes. EX illa igitur Stephanus fufcepit'ñlium, Анд/гам nomine, de
cujus regno nunc loquimur. Is igitur, fuperlìite adhuc Ladislao, de quo Rege
paulo ante habita fuit mentio , adjutus avifocerique opibus, perrexit in Hun- Y
gariam , propterea , quod сит haberet Ducis appellationem, quæ dignitas di -
Regi proxima, fperabat fe adepturum in regno dominatum, quem adepti antea
- fuerant, quicunque fungi ejufmodi Ducis dignitate confueverant. Inter hæc
Ladislaus a comanis occiditur. Accepto igitur necis nuntio, Hungari, quos
non latebat, quali genere effet Andreas exortus, ipfum electum appellatumque
Regem, coronaverunt. Auflriam hic in poteñatem redegit. Obiit Budœ, amio
‚шиш humamz МССС1.гери1шз eft apud Fratres minoresa in æde Beati Joan
nis Evangeliñœ. Sub eo hungarorum primores, in duas difcefiere faéìiones.
Earum una, Rege adhuc vivente, ìmpetravitla Bonifacio , hujus nominis oda
vo Romano Pontiñce, mitti puerum quendam, undecim natum annis , qui
Hungariœ regno, Andrea abdicato, prœñceretur. Pro rei autem hujus notitia
hoc paulo altius repetendum efii "Maria, Stephani' Hungariœ hujus nominis
f v. Regis (Ша, nupiit Carola, hujus nominis primo, Regi Siciliœ. Ex illa na- .
i ' tus

v .
 Егхтомв RBRUM HUNGARI'CARUM. 473
tus ей ei filius, cui Carola quoque fuit nomen, qui «Sz Patre extinéìo, regnurn
Siciliœ tenuit. Is ex Clementia , Rodolphi Imperatoris filia, genuit Carolobe'r
tum, quem Hungari pofiea'Caroium nominaverunt. Hunc Lita Pontifex maxi
mus, adduéìus precibus , ac rationibus alteńus Hungarorum factionis„qme
._funt vifae julliffimze, potius quam Andream regno praefaciendum cenfuit. Ejus
rei gratia, legatus Apof'tolicae, fedis, miffus quidem ей in Hungariam; fed rc
infeéta, eo, unde venerat, rediit. Tantœnamquevtunc erant Audreœ opes,
‘ ut neque legati poteftas, neque arma adverfariorum, facile ipfum` Hnngaria
pepuliffent. Qui adverfœ erant faétionis, Andrea mortuo ,r Veneeslaum Bohe
morum Regem. adiere , cohortatique illum Тат, ut peteret Hungariam, fibique
regnum , quod jure fuum effet,' acciperet. `Iuris autem hanc`caufam attulerè:
Audi , inquiunt, ‘Rex inelyte, quam tibi reddimus скифам; quoti- ад te pertinere Hun
дате reguum arbitramur, ut non inani prorfus peifuafos eonßlio, ad te nos шлёт intelli
gus. y Othotarus Bohemorum­ olim Rex, quem Ladisiaus quartus Rex nojler interemit,
ex uxore, cujus' [штат Bela pater, Rex 8" ip/è oiim тут. Hujus nominis quartus,
genuit te ; qui patte tuo mortuo, Bohemia regnum nulle tenes. Non igitur injuria , И
jure optimo,­ Regem nq/irum pnßuiatum te venimus. Bono animo e/lo. Nam et/ì ad
‘ueijiirii nig/fri, rurant Carolum ßbi con/iituere Regem, auxilio pote/iateque Ponti eis
maximi,nos ö” eeteri , qui rio/fris fiwent partibus, eis obnixe repugnabimus. Nun
quam tibi deerimus. Tibi femper_eon/1`lio , opera, armis erimus auxilio. Celeritate
tibi opus di, da operam, ut quamprimum te comittas itineri, ne срез adverjbriorum,
dum tu diem de 'die trahis, niniitmi augeantur. Veneeslaus, cum effet Теп1осопТе—
äus,quod illi propofuerant, admittere noluit; quanquam рой multa ultro citro
que diéìa, pauciffima haec tandem adjecit: Si quid, inquiens, жилищем: in
regnum >Hungariie mihi ф, id totum Uladislaofilio meo trado. Carate vos per/itadere
iu'veni, ut tfaditum ei ius, per ignauiam non amittat. Id Hungari audientes, nihil
` a moratì , `iuvenem
Cuml igitur Albam adeunt , facilique
cum illo perfuafum
perveniffent, Regem , eum
ducunt, quocunque corona
appellaverunt, volunt.
Us»w‘'c­a-'îles
ve'runtque; ac non Uladisiaum, fed Vlitera detraéta, Ladisiaum ipfum vocarì
а
rnaluere.` Ita Hungarorum fdifcordia effectum ей, ut uno eodemque tempore,
duos haberet Hungaria Reges. Habuit & tertìum. Namque alii quidam regni
optimates, Стонет Bavariae Ducem, introduétum in Hungariam , perduétum
que Albam, Regem quoque appellatum- ‚ coronaverunt: a Ladislao ablato dia
demate illo , quo Iegitimi Hungarorum Reges coronari confueverunt. Sed a
ЕВх Ladislao Vayvoda, non ~multo рой captus, in carcerem conjectus ей. Fuit ­
ramen Ideiiide libertate ab illo donatus; ea задет lege, ut Hungaria illico ex
вши. Ref. Напр}! Il Ooo ' cede' `
 474 IYtPE'rnr RANlel
cederet. Sunt nihilominus qui affirment, effugilfe illum e carcere, coronam.
que fecum afportaffe. Cumque ille, cui cuf'todienda portandaque fuerat tradita,
illam amififfet: reperta el't a viatoribus per viam, ubi ceciderat, iter facienti.
bus, qui Vayvodae ipfam reftituerunt. Redeo ad Carolum.

Е N D Е Х XVHI.
De Carola L Rege, Regnoque per illum auäo.

Polt hœc miffus Gentilis, Sacrofanétae Romanœ Ecclefiœ presbyter Cardin@

lis, ab Apollolica fede legatus , ita perfuafit Hungaris, ut depolitis odiis,
fublatisque limultatibus, abfque ulla reluctatione, Carolum Reg-em fufciperent.
Acto itaque Albe omnium optimatum conventu, fumma cum omnium laetitia,
regni coronam accepit. Magna cum laude regnum hic fuum tenuit, annos duos
& quadraginta. Tres duxit uxores , Mariam natione Polonam , Cazimerii
Ducis filiam Regis Romanorum; Elißzbetham, filiam Ladislai Regis Poloniœ.
Illae, abfque ulla fobolis fufceptione, decefferunt; ex hac vero, .fufcepit lilios
quatuor, Carolum, Ladislaum, Loym, qui & Ludovicus nominatus ell, & Am
dream. Quidam e fuis domefticis, Felicianus nomine, maligno adduélus furore,
paravit infidias, quibus ipfum, una & Reginam ac eorum`liberos, interimeret:
fed patrari execrabile facinus, non ell paffa divina benignitas; deteétœ namque
inlidiœ fuere. Idcirco debitas, jubente Rege, dedit pro tentato fcelere pœnas.
De ipfo enim, deque fibi neceflitudine conjunéìis, fupplicium fumtum. Bellum
gerens adverfus Matthœum Trenrhim'um, hominem genere nobilem , & armis opi
bufque potentem, qui Hungariam armis infefiabat, illius ingentem exercitum,
prœlio vicit. Regnum fuum prudentia, rebufque fortilfune gefìis, non confeb,
vavit modo, tutatufque ей; fed auxit etiam plurimum. Copias inftruétas, at'
que expeditas, non folum bello, fed pace quoque femper habuit: ut quoties»`
rerum exigeret neceffitas , praeflo effent. lta ingens facta ell ejus, apud cun
étas pene orbis terrae nationes, auétoritas. Sua. ditioni tenuit Dalmatiam, Goa
tiam , Seroiam , Lodomeriam , Ефим ‚ Gimiam, Bulgarìam, Bofnam. Vixit
chriftianiffime , ideoque multis Chriftiano homine dignis virtutibus ornatus, in
ter orbis Principes, non mediocriter enituit. Erexit œdem apud Lippam, in
‚ honorem Sancti Ludovici, Ordinis Fratrum minorum, qui ejus fuerat frater.
` Conñituit & ibidem Cœnobium, in quo ejul'dem Ordinis facerdotes, Deo Тати
laren-`
 ЕгйтомвКввим HUNGAnchnUM. 475
latentur. Albae , Beatae Mariae Virginis aedem , quae Тигре conliagtare ante То
L lebat, plumbeis texit laminis. Cumque ройеа йрТо vivente, etiam conliagtaf
fet, plumbo iplam denuo texit. Obiit anno humameßzlutis MCCCXLII. XVII.'
Calend. Augulti, Albaeque lepultus ей.
l.

r ‚ l'. N I) Е Х ХИТ.
De »Succeßione Ludovici I Elli ejus, б" de concer/ione Patarenorum.

Ей fuccellit Ludovicus filius, quem ex Elifabetha uxore, Poloniœ, ut jam di

éìum ей, Regis lilia , fulceperat. Fuit animi magnitudine , religione
que, atque aliis multis Chrilliano principe dignis virtutibus, patenti non modo
limillimus, fed etiam par. Paternum regnum &gloriam, confervavit & auxit.
Bello & terribilis '6r fortunatillimus, pace mitillimus. Hujus lrater luit Andreas
ille, Siciliœ, Теи mavis regni Neapolitani Rex, cui nuplit Joanna, Roberti
Regis lilia , quae Andrea iplo, non modo delpeclo, verum etiam abdicato ,
nuplit Philippo Principi Tatentinorum. Рой multas deinde ei illatas injurias,
ipfum interfecit, ut Тио loco ollendi, texens catalogum Regum Neapolitano
tum. At vero Ludovicus, ea de caufa, cum valido exercitu, femel _& itetuml
profeétus ad Joannœ Regnum; frattis necem ultus ей ‚ multifque ibi fortitet glo
rioleque gellis, in luum rediit regnum. Elifabetha quoque ejus mater, in lilii
auxilium , antequam illi necis inlidiae a dira conjuge pararentur, Neapolim ul
que navigavit. Compolita deinde, inter lilium & nurum concordia, Romam
perrexit, quo Beatorum Apolìolorum .Petri &­Pau1i corpora veneraretur. Du
xit hic Rex uxorem Margaritham, Vitginem praeltanti forma , Caroli Marchio
nis Moraviae liliam. Ceterum, ea immatura morte delunéia, duxit Elifabe
Мат, filiam Stephani Bani, 'Viti genere inlignis, ex qua tres ей liliœ natae
fa'

‘ñ`ûwïlîâ`îf
lunt, Catharina , Maria, Adviga. Milit copias contra Tattarotum exerci
tum, qui invalerunt Tranlilvanos & Siculos,‘ illolque, duce Andrea Lateieo,~
profiigavit. Fudit 6r copias aliquot tebellium , qui in Croatia & Dalmatia ,
motus magnos exciverant. Duxit in Italiam potentem contra Venetos exerci
tum, qui libi occupaverant Dalmatiœ partesìmaritimas, easquereliituere, cum
ellent ditionis Regum Hungariœ, recufaverant. Aliquot illis urbes, in quibus' ц
fuit Tarvfńum, multaque calìella ademit: nec dellitit ab armis, donee-ei, quœ
occupata ab fueran, reñituerentur. Milit «Sr auxiliares copias lummis Pon
' Ooo 2 . ее
 \

476" ` IV.PETR1RAN2AN1
tificibus, Innocentio, Gregorio, 6r Urbano; propterea, quod nonnulli Itali
Tyranni, multa Romanae Ecclefiae oppida, fuœ ditiónis fecerant. Expugna
vit Bimierifes & Bulgaros, qui ab ipfo defciverant. Alias multas fufcepit expedi
tiones, in fuos adverfarios, in quibusfuit Carolus Imperator , de quibus omni
bus , magnam fuit gloriam confecutus. Lithuanos, infeflantes Ruffiain, quœ
tum ei parebat, vërtit in fugam, deditque operam, ut ea gens, cum abhorre
ret a pietate Chrif'tiana,­ Chrifii fufciperet cultum. Ipfius praeterea cura effe
¿tum ell', ut Comuni, genus hominum ferOx, & Imperium, qui Tartarorum ri
tu, & abfque ulla Religione, ante vitam egerant, ad Chrifìi fidem converteren
tur. Navavit & operam, ut Patareni, Bofnenfis natio, abjeéla execrabili illa
Manichaeorum haerefi,cui perdiu inhœferant, ad fidei veritatem unitatemque ге
dirent. Verum perñdi homines, haud multo рой, аЬ eorum haerefiarchis per
fuafi, ad priftinos redierunt errores., Pepulit ex Hungaria judaeos, eo praeci
pue, quod fœnore, multos ad extremam redegerant inopiam. Eleétus & co
ronatus fuit Polonia' Rex: tantum valui-t ejus apud externos auótoritas. Sub eo
Beati Pauli primi Eremita corpus, e Venetiis in Hungariam translatum ей. Con
flituit autem complura cœnobia, in quibus viverent Eremitae, qui ipfius Beati
Pauli religionem profiteri fe dicunt. Obiit mortem А. C'. JlICCCXXXIL III.
Idus Septembris. Sepultus ей Albae', in facello, quod vivens extruxerat iuxta
œdem Beatœ Мате Virginis. Regnavit annos XL. Morte ejus imminente,
crinita apparuit йе11а,‘ quae tanti principis e vita exitum , abfque ulla dubitatione
frgnificavit.
sag!!! L l _ ________._.-___

‚ ï N В Е Х ш.
De Maria Regina, Ó“ Sigy'mundo Rege.

Reliquit filias duas, quarum natu grandiorem , Mariam nomine, puellam

' adhuc', dellinaverat uxorem Sigifmundo, qui & ipfe erat tum admodum
p_uer, eratque- Marchio Brandenburgenfis , & filius` Caroli Imperatoris , Regif
que Bohemorum. .lllo itaque mortuo, ea puella, totius fenatus Hungarorum
confenfu, Regina coronatur,`^decerniturque, ut non minus,quam fi effet Rex ,
apud ipfam rerum fuinma conftaret. Cum ­Elifabetha igitur matre, cujus ufa
ей conlilio, cepit primum magna cum laude cuneta adminilirare, prout tanti .
‚ хе gni curae exigebant. ,Hand tamen multo рой , fit Elífabetha prava confultrix , per
.
\ * fuafa
r

д
 \
EPlToME Каким I-ItJllyGrlnxcnRUM.'A 477
{uafa videlicet quorundam ïaélioforum conñliìs, dololifque fuggei'tionibus.. Ce
` pit namque, multis ex Hungarica nobilitate præliantibus viris',i`uas adimere, &
aliis tribuere facultates. honores, dignitates, quas illis Ludovicus, ob merita
. oftenfaruim ab eis virtutum, impenderat. Ob rem itaque adeo`indignam , mul

tæ toto in regno fediriones, ac limultates oriuntur. Quocirca placuit plerifque,

ex Neapolirano regno, accerfendum in Hungariam Саго1ит, cognomento par
шт; qui fuerat filius Andreae, ejufdem regni Regis, Ludovici vero nepos:
cui regni Hungariae fuccellioa deberi jure videbatur. Facile ille perfuafus, ve~
nit in Hungariam, & regni coronam, fautoribus illìs, a quibus fuerat accerlitus,
confecutus eli. ceterum Elilabetha, gravi ob id afîeůa тщета, dat operam,
ut per amicos carolus obtruncaretun Id ubi eft faélum, regni adminiitratio `
denuo ad Reginam
celerrime pergit in pew-enit. Ea i re
Hungariam, Sigifmundus,
Rexque Mariæregni
appellatus, fponfuscorona
, cognitao quam
donatur,

agens ætatis annum XX.V Erat autem is annus, . ab [ricamato filio Dei,
MCCCLXXXVL Hic eft Sigifmundus ille, qui poliea fuit Romanorum ab
oéìavo Augulio, vigeiimus quintus Imperator, _de quo fuis in locis , fupraa mul
ta, quæ funtvifa relatu digna, prodidimus. Fuit & Rex Bohemorum, quo
rum regnum
yfulceplit anno adeptus elt mortuo
ortus Domini nQ/lri Venceslao, ejus fratre. Hujus
jeßi СМИ! MCCCCXX. Obiìtregni
diemcoronam,
fuum in
Moravia; quæ regio, ditionis eft Regum Hungaroruní. Regnavit in Наива
ria, annos LV. vixit annos feptuaginta. .

1 i INDEX ххн.
De Alberto Au/iriaca Romanorum Imperatore , Hungariœ Bohemixquc
’ Rega.

Тепиегас Sígyînundus, ex uxore nomine Barbara , Ermandi Ciliœ comitis ñ

' lia, Elißzbetham, quam vivens, Alberto Aujtriæ Duri, matrimonio junxeè
rat. Illo itaque extinélo, Albertus, & Hungarorum Rex coronatur,`& in B0
hemiœ regnum illi fucceditz confenfu præterea eoŕum, quibus hujufcemodi res cu- _`
ræ effe confuevitp Imperator eligitur Romanorum. FuitA is magno animo vir, Gn
chriliianæ fidei defenfor acerrimus Movit namque bellum adverfus Hscßìtas,
` _id eli contra Bohemos illos, qui _]oannìs cognomento Huls errores, contra Sa
crofanctæ catholicae Eccleiiœ iidema añirmanr, pertinaciterque tenent ac præ
_ Ооо 5 _ dicant. . '
 ‘473' _ 1У.Рвтв1[{дкълн1
dicant. De quorum damnata hœrefì ‚ fuo in loco , quœ fuerunt cognitu necef
faria, perftrinximus.A Duxìt quidem Chriůianifïimus Princeps in illos numero.
fum exerciturń , fed occurrentibus quìbufdarn {uarum rerum diñìcultatibus, ne
ceffe ei fuit, а fufcepta expeditione deññere. Parantem pofìea bellum adver~
fus Шов. denuo gerere, immatura mors rapuit; quippe qui paulo minus duobus
annis , regnum tenuit. ’ Vita exceñit anno falutis humame MCCCCXXXIX.
Albœ fepultœ ей. '

‚ I N D Е Х ’ ШК.
Db Uladislao Pdîhumo, if Uladislao Polono, aY Turci.: cq/ô.
oriens Albertus , cum adefTent aliquot e regni optimatibus, Elzßxbetham
Reginam ,' gravidam exyfe faéìam aiTeruit: Meminerirìs, inquiens, 'vin'
Налёт-1 ‚ eum jure jìiturum Regem штат, quem Regina 've/ira partu стаи. Fue
runt ex iis , qui tum aderant, qui Regis феи nihili penderent, plerique vero,
ejus Verba memorias mandavere ; nec plane iine coníilio, ur менее; expeéta
to partus tempore , quod faciendum Rex monuerat , magna cum fide exeque
rentur. 111i igìtur, qui morìentis Regis Verba defpexerunt , ceniueruut печна
quam expeétandum Reginœ partum: id enim ñ ñeret, aótum effe arbicrabantur
de regno Hungariœ. Nam quid aliud expeílaretur, quam quod Hungarorum Refpu
blica , regeretur a fœmina , еще поп jim , fed aliorum гоп/5150, regnum moderaretur.
Timendum effe regno amplißimo exitium , ji tanti/incr ф: expeíìandum , dum nafciturus
iig/Ems, ad tenendum regnum @Jet Мотив. Idcirco malle fe лет/Эге lvirum quempiam
\ externum , диет Regcmßbi гоп/Шили: ; quam quod velfœminœ , 'vel infîmris tutoribus
8° educatoribus ф: tanti regni :redendum imperium. Itaque decretum ab ill'ß ей,
accerfendum Uladislqum juvenem , morum elegantìa prœclarum , Lithuaniœ Du
cem, Regìfque Poloniœ fratrem. Is quam celerrìme adüt Hungaïìam, ac fa
. vope illorum , qui ip_fum produxere , Budam ingreffus efr, armo Dei & Domini
под“ JefuChri/li MCC'C'CXL. Alíì vero permulti , quos nondum Sigifmundi
cepçrat oblivio , ejufcemodi rem ,i graviiîime , atque iniquiíïimo animo tulere.
Iriter hœc _Regina peperit, natoque infanti indidit nomen Uladislaum. Мох adiit
A_lbam , i fecutaque ей еат baud mediocris pars Hungaricœ nobilíratìs. Ibi da
tur opera, ut infans , vix quartum œtatis agens menfem, coronaretur. мы:
tunc magnaìauůoritate vir, Этну/{из Swigonienßs Antißcs , ac S. Romanas Ес
defìœ
 EPI'roME Каким HUNGAnchnuM. 479
Cleñœ presbyter Cardinalis , qui infantem-, de more, ¿t inunxit, & coronavit.
IS Prßéterea , aliquotque alii Ecclefiarum prœlati, ac multi regniproceres, in
Reginœ, novelli tamen Regis nomine , verba iuraverunt. Atveró Regina,
muliebri- айи, decepit praefeétum arcis Vicegradi, quo in loco diadema, 'ñdèì
патчие illius erat creditum, fervabatur. Cum enim ad'reponendumäin fuolb
00 COronam itum ей, I'Iteg'inalnon­ plane illam , fed aliud quiddam , `vin arca re
pofuit: arcam autem-obferavit clavi, deque more oblignavit ñgillo , illudque й
mul & clavem, arcis praefecto, cunétis qui aderant fpeëtantibu's, Feftitiiit; l«n'é'c
quifquam fuit ex illis , a quo excogitatus a fœmina dólus 'deprehenderetur. Ita
coronam per dolos retentam , illa Tubripuit; nec multo рой, inde excedens,
adiit Eedericum Außriœ Багет , ‘ Regemque Romanorum , 'qui Úladislao erat
confanguinitate propinquns.` " Non enim dubitabat_af`tu'tiffima' типа, quin apud
Fredericum, & novellus _& infans Hu'n'garioé Rex, eduearéturiideliffiŕne, dr
-delata ad Те corona , fervaretut quam dil'igentiffime. 'Redeo ad (Лишит
Veniens is in Hungariam, miro eorum, qui alterius etant faéticînis, favore fh
.fceptus ей, multi quoque ex plebe, 'partes'ejus fecuti funt. Ita ранит fue
rant auétae , ejus & opes, ôz auétoritasì breviter, Rex a plërifque appèll'atur.
Cumque coronari ipfum oportere, ab amicis acclamaretui", quaefitaqué in folitò
1000 corona , minime 'inveniretum 'rei'fupplementum 'baud indecens_excogî'tä­„
tum ей. _ Quodam enim diademate , quod una 'cuintfacris Beati Stephani'olîm
Hungarorum Regis reliquiis fervabatur , ipfum coronaverunt, Corona Ша,
quam dixi a Regina fubreptam, eftqůiddam apud Hungaros in primis ‘religio
fum , atque venerabile, elique apudgentem earn, pettinaci quadam cura, per
diu `fervata confuetudo , выжато vel> creetur, vel appelletur Rex, qui non eo
coronetur diademate. Pe'rhibent namque , coronatum illo infile, Beatum 6c «
fempiterna memoria dignum Regeln Stephanum; cujus fupra regnum vitam
que perftrinximus. Subfecuta funt рой haec, procerum , magna inter fe diffi
с11а‚ íńfef'tinaque bella moveri , 'ac pararipër univerfain Hungariam, maximo
animorum ardore cepere.~ Nec dubita'ri poteft, 'quintam periculofa bella, fi
ne variis ac miferabilibus ftragibus , cœdibufque 6r cladibus, atque multiplicibus
Vpraedis , 6r direptìonibus , agrorumque vaftationibus, gefia fint. Tot autem
‘.-т__.
ñ'_f’lr
‹'f
tantifque atque aliis permultis malis, afilicìata ей Hungaria, annis ferme duo
detriiäinta. Hinc enim arma inter Те conferebant Hungari , indeque Bohemus;
hac Polonus infeftabat Hungariam , alia ex parte Amuratus Turcarum Туга!!!
nus , ejufmodi difcordiarum naétus occaliones , Hungariam ipfam invadere cogi
tabat, Jam enim paulo рой Alberti mortem , cum ingentibus exercitibus, fuol
cepe
480 lV.PETn1RANzAN1
ceperat egredi fines , ut fibi, qualcunque poffct regiones, gentefque fubi'geret
Chrillianas. Jam fubacta inferiore Mylia, penetraverat in fuperiorern, cnjus
portio quœdam ePt Rafcia , quam vocitant Serviam. Eam omnem nationem,
brevi , & abfque magno fuorum difcrimine, in fuam ille redegit porefiatem.
Мох ingredi parabat Hungariam , qua ei regioni eli contermina ipfa l'uperior
Иуда; 6r nifi ingentibus illius conatibus, obviam imm-effet opera o_peque & ar
mis `Ioannis'Corvini, cujusmulta fortia facìa,.lfup;raY idoneo in loco memoravi
mus, acium jam prorfus fuiffet de re Hungarorum, deque univerlis Hungariae
propinquis, i conterminifque regionibus, imprimis de nofira Italia. Omnia quip~
pe in ipfis, Тише fertaffe nunc longe lateque- tenerent , fublatis Chrifiianorum
Principum Imperiis 5 uti feciffe eos confiat apud Graecas nationes: ejufce nam
que calamitatis, eli adhuc memoria recens. Ab Hungaris igitur, & a ceteris
eis linitimisl nationibusv Chrif'tianis , immortales _agendae funt joannì Corvino gra
tiae, qui Hungariam ., a futura audacifiimaque illa Turcarum irruptione, ища
iioneque fervavit. Ad eas. autem iuteñinorum bellorum fœviflìmas tempefiates,
difcordiafque placandas, miffus ей аЬ Apollolica fede legatus, Julianus Cœfarhme,
natione Romanus , ll'inctae Romana: Ecclefiœ Diaconus Cardinalis, de quo fu
pra,` {по loco, рапса mentione digna prodidimus. [s dum navat operam, ut
pax componeretur inter Elifabetham Reginam & Uladislauml , Regina ipfa mo
ritur: quamobrem obvenit , ut Uladislai auctoritas , apud omnes plurimum a'u
geretur. v Ad quod hoc acceffit potiffimum , quod Joannes Corvinus, ejus parti
bus maxime favit. Qui fub eo bellum pofìea gerens adverfus Turcas , intra
paucos menfes, multas victorias, magna çum laude affecutus eli, quae fupra
ubi 4eft Гада de ipfo mentio, commemoratœ funt. Pofìea, cum Шайтана,
perfuafus a Legato , bellum moviffet adverfus Amuratum , commiffoque cruen
tiffimo illo maximeque memorabili praelio, quo Chrifiianus ingens exercitus, in»
feliciter dimicavit cum rIfurciß, А. С. MCCCC'XLIV. ut {ирга quoque (но loco
tradidimus, firenuiffime rem gerens, oppetiit. Agebat autem eo tempore, an
num œtatis primum & vigefimuin,` regnavitlannos quatuor. .- _
 Erx'foMn Каким НиысАкМАкпм. 48x
fw

INEEX ШИН.
­ '_` De Joanne Corvino regni Hungaria: Gubernatore, ejufque¢ fbrtr'ter 8° pru
ю-и.- denter ge/ìis.
rx

-u-'lial-i-l nŕl `Erat per id temporis, Uladislaus, Alberti illius, annos natus quinque; id
circo, cum per­ œtatem non eíTet idoneus, cui regni traderetur adminiíìra
tio: habita ratione geüarum rerum , aliarumque multarum virrutum , Трещат
prœfertim multis in rebus Iidei , Joannis Corvini, magno totius Hungariœponfen
fu, deleélus йрТе ей, qui Regis loco, Идущие tamen appellatioßej, univerfum
regnum, cum imperio moderaretur, ipfumque Тиа illa animi magnitudine., Ша—
чие in rebus gerendis ei arridente fortuna ,` tutaretur. Eam eleétionem , Теси
`tus ей отпйиш populorum mirus applaufus , gaudiumque non mediocre , & 1ae
.titia incredibilis: tanta namque erat, virtutis viri, apud omnes Hungaros ехййй
matio. Is ante omnia , quae Тип: ей чйТа Тааипесейатйа, curavit, ut corona,
una & Uladislaus раст ‚ Alberti olim Regis ñlius , quem Fredericus Auguñus
apud-fe tenebat, ut ante diélum ей, recuperaretur. Sed cum ille reñituere re~
cufaret , quod jure poßulabatur, indignitaris rei Ioannes impatiens, infeñis ar
mis excurrit per multa loca , quae tenebantur illiús ditione, per Carînthiam prae
fertim, & Carniolam, Styriamque. Et prœterqùam quod multarum civitatum
atque villarum agros, incendiis ferroque чайачйё , ingentem etiam inde prœ»
dam pecorum , atque hominum traxit. Fecìt id vir prudentiñimus , eo confi
‚1йо, ut Fredericus , ob acceptum tam grande> detrimentum , :ad reftituendum
Hungaris, quod fuum erat, adduceretur. Sed ille parum id curavit; perinde,
atque ad rem fuam nihil attineret. Fuere ea tempeftate permulti mortales, qui
Fredericùm accufarenty ignaviœ, deiìdiaeque: propterea, _quod сит mi поп de'
'effent opes , quibus potuiÍTet repugnare hoûi , Те tamcn domi continuitßôr vio
lentiœ non rei'titit; .quia cum effet Princeps Chriůianus, Lquodfciebat 119111858
fuum , íibì retinuerit, tam obiìinata pertinacia. Movit~& bellum Joannes, quod
ad extremum confecit feliciter , adverfus Georgium , Servire Definotum, а чио
fuerat magna & indigna., & quœ non erat aequo animo ferenda , laceñìtus 111311
ria. Confeéto namque bello,Y quod ei fuerat cum Turcis , rediens per Serviam
in Hungariam , diverfatus ей apud ipfum Georgium, a quo credebat amice Те
hofpitio fufcipiendum: at vero ille, hofpitii jure violato, non amicum, fed ho
йет, Joanni Те exhibuìt. Captum enim ipfum , carcere obfervavit, пес inde
Smft. Ref. Hung. P. L . PP P аЬйке
 х
r
l

482 '°"*'1\7.-РЕТЦ1К`АЫ'2А1Ч1
'abire permiffusÍ effet ,Mrii'fi Ladislaum filium , Í~obfidem` apud illum reliquiffet. Éli
fceptis tameu, armis adverfus illum , haud multo рой profeélus, cum multum
agrorum, una prope excurlione per Rafciam, pervaftaffet , fufcepitßr expedi
tionem contra Bohemos , qui fuis egreffi finibus , aliquot Hungarorum сайеЦа
expugnaveraiit;ipl`e vero, non modo occupata recuperavit , fed & profligato ho
f'lium exercitu , multa caflella , multumque agrorum illis ademit. Рой haec,
'multa paravit in ejus nationis exitium, quœ plane confeciffet feliciffìme', nifil eins
ceptis, fuifknt impedimentoY , nonnullorum ex- Hungarica nobilitate, in ipfius
caput paratae proditorum in_fidiœ. Itaque adaétus ей neceflitate, ut, quae con
eeperat animo, .in tempus differret Opportunius. Deiude cum Amurates Tur
carum Imperator, pararet invadere Rafciam, ideoque Georgius , fuis difñdeus
`viribus, Joannis petiviffet auxilia; ut, Все: in ipfum aliquanolo peccaffet , cum
`tamen effet homo Chńûianus , non Aeffet a Duce-chriflianiffimo, in tantamole
"rerum, deferendus, non abnuit ipfe , fed & Opemilli rulit, & adfuit.` ' Gum
fuis enim copiis, Turcis ivit obviam, commiffaque pugna, -viétorl evafit: quip
~pe quinplerofque illorum vertit in fugam; multos occidit; illos autem , qui etant
'bello"meliores«, 'cum Frizebego, illorum duce, captos, tradidit Georgia, qui
“pro fda libidinef'illos vel trueidaret, „viel conjiceret in vincula, aut traderet fuis,
"a'quibusf авто redimerentur. î fPaucis poßeáinterjeéti's menfibus, cum Fredericus
'Cœ/‘arageretinr Nova сшит, quod oppidu'rn in Auffria ей; nec vellet refiitue
fre Uladislaum Hungaris.,­ qui illum , quod erat eorum Rex , pofcebant: ab il
'lisa' Joannie 'conlilio acjuffìone, obfeffus ей ‚ perfeveratumque fuit in oblidione,
“дате affeélus ille ‚стадо, -Regem illis tradidit. Сиг autem tradere illum ante
‘îiolúerit'1, li-ańcï-reddebat ipfe caufam: quod timebat adolefcentulo, lne videlicet,
'ñ in manus veniffet Hungarorum, fore fortaffe quempiam , qui ad illum necan
-l idum“, aliquid pararet infidiarum. Ceterum, рой multa ultro citroque dióìitata,
res ita compofita ей; ut Hungari laequo paterentur animo , u_t a Cœf'are adhibe
retur adolefcentulo, vir aliquis natione Germanus , _qui illi affifteret , illùmque
educaret , donec ad regnum adminiflrandum effet idoxieus. Ubi inter ipfos ita
conventum ей ‚ permittente Cœfare , Hungari Uladislaum lœti, Viennam, ho
nélìiflima Germanorum nobilium frequentia comitatum , deduxere,

; : l ~l r _ _ _ .. .. -
:'- «I 1 (i ‘ ff.'

-‚ ' .' ."`.1'‚1" i. им! ‚и: „С x

. , I­ ‚о.
LA» ~ 11.1 a.' -.
 Ерхтомв виним нищающим. 483
Ё‘Ч'ПСЁТ m

ÄNÍÜEX ЖЕНУ} ' “

De Uladislai Poßhumi Regis Афиш.
qi

n ea urbe , 'ubi de rebus agendis, multa diéìa agitaque Гипс: deeretum tan
._ _.‚,._-ш
dem, ut eo eonvenirent ex omni Hungaria optimates , а quibus in novelli
Regis Verba juraretur. Itaque ut primum omnes convenere, de more a lingu
lis juratum. Fecit id ante alios , Joannes Corvinus , qui & Гроте fua, fummo
i110 Magiliratu, quem oéìo annis, magna cum laude geflerat, fe coram univer-l
fo conventu abdicavit: Rex анкет, prudentum' quorundam coniilio ufus, illi
& Bißricenfem contulic Comitatum , & quo le abdicavig, magifiratum reliituit.
Poli haec eum Rex , egregie laudatum , magnificeque donatum, in Hungariam
remilit, una & omnem Hungarorum illam nobilitatem , quae Viennam , gratia
lrei , quœ commemorata eli ‚ convenerat. Interjedìo dein tempore , perrexit
Rex ad fuum regnum , ingrelïufque eli Budam , anno ab Ortu Salvatorz's mundi,
MCCCXÍ'LIIL Illic dum commoratur , accepit, Mahumetum Turcarum Im
peratorem , qui nuper Amurate patre defunéìo , in illius fucceflerat & impe
rium & opes, exgugnata jam urbe Conñantinopoli, parare expeditionem in Hun
gariam , percrebuiíïeque rumorem , illum & jam adventare , & velle in'va
dendœ ejus principium facere a Tuuruno, quod bppìdum , magis vulgato vo
cabulo, Belgradum cognominatur. Nihil itaque ulterius ibi demoratus, поёт,
­una cum_Ulrico Отв comite, cujus conlilio prœcipue regebatur , inde abiit,
Viennamque profeétus ей : in ea quippe urbe , ab Turcarum impeçu , arbitra
ti funt Germani , qui regebant Regem , fe tutiores fore; de regni vero Гаш
te, nihil ab Ulrico , ¿L a ceteris , qui Regem adoleleentem regebant , cogi-Y
" tatum. Id e0 res ipfa indicavit , quod Budeufem arcem , Еве и11о prœlidio _
deferuere. Putabant enim, еитд qui tam brevi temporis intervallo expugnaf~
fet Conůantinopolim , Grœcorum adeo facile , extinxillet imperium; prima
irruptione, primoqueimpetu , ас una tantum excurûoue , univerlam íibi fub
зашит Hungariam , cum ei adjacentibus regionibus. Saris luperque de Re
ge huc ufque dixerim: de bello a Mahumete fufcepto , qnemadmodum ge
{Шт ñnitumque fit , рапса ГиЫйсЗепда {шт vId equidem omittendum non сеп—
fui, ne mihi prœtermitteretur immortalitate digna laus , quam Joannes Corvi
nus , eo bello íibi comparavit. Suo namque duélu afque aufpiciis , caufa Dei
defenfa eli : quippe qui ûne Regis auxiliìs, paucitate autem militum , non Го—
` ' PPP 2 ` ‘ lum
\ v
484` iIV.1’BT1=\1RANzL-NI

lum óbftitit potentifïìmi Íioí'tis vîrìbus , fed'eo etìam rem ufque deduxît, ut ille
viétus , ceptam omiferit expeditionem , amifl'aque magna fuarum copiarumv
parte , in rem malam , eo unde venerat , hoc ей in Thraciam redierit.
\

l
щ

il N D Е Х XXV. . f
De Belgrado a Turris отд?) ‚ ё? rabid: appugnato. \‚

ат Mahumctes Belgradum,_ cum ingenti armatorum exercitu, pervenit. Ip

fum igitur obiidet , Gr quanta maxima vi poteft, op'pugnat. Hungarorum
autem erat nemo, quanquam omnes maxime formidarent , qui aliquid vel de
(на, vel de patriœ falute , cogitandum proponeret. маца; namque exem
plo Regis, plerique ad cogitandum de locis , ad quae eis ellet iugiendum, соч.
verterant animos. Ей Belgradum íitum in Rafciœ , feu mavis dicere Serviœ,
vel fuperioris Myiiœ ñnibus , hoc ей, non a parte Hungariae, fed penes tamen
Danubium ab una equidem parte , ab altera v\ero penes Savum, qui Huvius
ibidem Danubium ipfum ingreditur. Itaque non a terra tantum , fed a ñuviis
quoque navigiis, adverfo tum Danubio, tum Savo traéiis , oppidum ipfum,
obiidione longe lateque cinxerat: quo ñebat, ut­ nulla ex parte, ротам оЬ
fefiis auxilìa ferri. Sunt qui dicant , in Mahumeti exercitu , fuilfe ad CCCC.
hominum, alii ducenta millia , nonnulli millia centum & fexagìnta, led ea le
ótifïìma Гите: quanquam non inñciantur , multa alia millia ad eandem concur­
rifle expeditionem,­fpel confequendi praedam inael'timabilem. Namque expu
gnato Belgrado, quod fperabant ñerì poile perfacile, non dubitabant , inde
apertam eis fore viam , qua brevi , tota Hungaria perdomaretur. Quatuor Gr
fexaginta triremes , & aliorum generum alia permulta navigia, trahi Mahume'
tes juilit adverfo ilumine , partim a mari Pontico, partim a locis aliis, Danu
bio proximis , quibus veéla Гипс machinamenta, quae effent bello gerendo пе.
ceíïaria. Quamvis autem inter cetera, veéta fmt aenea tormenta , quas vulgo
vocitant, ut aliis in locis fupra docui, bombardas , & variœ magnitudinis, 6r
pene innumerabilia : fuere tamen duo & viginti , quae alia omnia fuperavere:
Fuerunt enim ad os , unde faxa excuti folenf, altitudine pedum feptem, trium
autem & viginti longitudine. Hoc vero magno admiration@ dignum , non ей
mihi iilentio'praetereundum. Excuffa bombardìs Гаха, quanquam murum, alia
que multa , dum oppugnaretur oppidum, diruerunt: neminem tamen unquam
‚ ос
 EPiToMn Вином HUNGARICARUM, 485.
occiderunt, prœter mulierum quanda'm vetulam ,. quae inter oppugnandum, te
mere domo egreffa ей. Tentoria fua locavit Mahumetes , in edito quodam
loco , unde circumquaque cernere poffet сайта , quae multum terrae fpatii, lon
ge ac late complebant. Tumulum illum , ubi etant ejus locata tentoria, cir
cumftabant tentoriola ñdorum militum , capitis fui cuftodum, quos Turcarum
lingua nominant Janizzaros. Difponendis bellicis maehinis,` prœerant magna ex
parte, Itali, Germanique homines. Eorum autem , quœ erant ufui bombar
dis, negotium, Germanis, Hungaris, Bofnenlibus, ceterifque Dalmaticis da
tum. Ceterum, qui erant in exercitu , militum, cura erat, vel oppugnare
oppidum , vel ad vaftandum agrum excurreref Atjoannes Corvinus , cui Тет
per fuit ingens cupido dimicandi cum Chriftiani nominis holiibus , turpe maxi
meque periculofum ducens , Regis ,'Gr Ulrici , atque Hungarorum negligen
tiam tolerandam diutius , ad hanc folum curam convertit animum , ut per fe
non ftaret, quin fummae, totius non tantum Hungariae, fed rei quoque publi
сае Chrilìianae, calamitati confuleretur. Quippe non eum fugiebat, aétum jam
effe de re Hungarica , li Belgradum inv Turcarum redigeretur ditionem: inde
namque effe ei genti aditum , ut in regnum Hungariœ irrumperent. Quatuor
funt huic loco vocabula. Ptolomaeus Tauriuum nominat , alii' quidam Geogra
phi veteres Album , recentiorum alii Belgradum , nonnulli Námioralbam appel
lant. Duci igitur prudentiffimo, nihil fuit potius , quam ut excogitaret viam ,
ac modum , quo opem ferret obfeffis. Idem enim oppidi murus ac turres, vi
tormentorum quotidie quaffabantur, magnaque eorum pars conciderat, eorum
que­ ruinis , compleri folfae incipiebant. Ita paulatim fiebat via, qua oppidum
hofiis ingrederetur. Obfeffì , quanquam erant in extremum rerum difcrimen
ladducíi;i,6r animis turbabantur: tamen , in primis Deo, eorum caufam , quae 8:
СЬг1й1 erat, Chriflo commendabant. Нос nihilominus fperabant , non defu
tura flbi in tempore auxilia , modo prœftaret Deus , ut Corvinus fupereffet.
Dum haec Belgradi geruntur , Corvinus comparat ex Hungaria , quantum po
Сей pro temporis anguflia , armatorum manum. _]am enim Regis vice, re
gnum ipfe , ut ante dictum ей ‚ ас1т1п1йгаЬас. Ceterum , cum effet invifus, ,
ob livorem , nonnullis illorum, quorum confiliis regebatur Rex;l Ulrico prœfer
tim Ciliœ Comiti, homini natione Germano , 4Regi ipfi confanguinitate conjun
éto ,.in inferiori Pannonia , per id temporis vitam tranfigebat , in quadam fuœ
ditionis callello, cui Corvino eftl nomen. Auétoritate igitur», qua fungebatur,
coegit militum , quam dixì , manum , coegit & 11105, qui fub eo ante milita
verant, 8: idcirco variis bellorum uli'bus confuefaéti , idonei etant , qui ad
Ppp 3 eam »
436 Iv.'PB'i‘n1RAN'zANI
eam militiam accerferentur. Venerat fub idem tempus in Hungariam , `Диатез
Capi/lranus , ex Italia , vir noftro feculo , fanctitatis vitae apud omnes opinione
prœclarus , Ordinis Fratum minorum, miffus a Calixto Pontifice Maximo , qui
concionando, Alemanos , Polonofque, & 'Hungaros aliafque his vicinasìgen
tes, cohortaretur, ut pro tuendis Hungariae finibus , contra Turcas arma fu
fciperent : f1 qui' vero ab ipfo perfuafi, yellent in tam piam prolicifci militiam,
eos cruce, de more , lignatos , eifque data peccatorum omnium ,. juxta S. Ro
manae Ecclefiae confuetudinem , venia , conjungeret exercirui , quem Corvi~­
nus coegiffet, ut fub tanti Ducis aufpiciis atque difciplina , Chrilio militarent.
Paruit Capi/lranus, juflioni tum Pontificis , tum Joannìs, Legati fedis Apollo
licœ , S. Angeli Diaconi Cardinalis , natione Hifpani, quem ad excitandos.
Chrifiianorum animos , ad eas , quaruin memini provincias, pro tuendis,- a
Turcarum ímpetu, Hungariae'linibus, miferat, &Pontil`ex,& Sacrofanctae Ro
mae Eccleliœ Senatus. At quanquam 4Capifiranus, multa peragratus loca, ni
mium laboravit, pauci tamen perfuafi ab ipfo fuere , qui arma fufcepiffent.
Caufa fuit , quod etfi Itala lingua erat in concionando facundus , ac differtif
limus z quia tamen apud nationes, quas dixi , concionandum ei fuit per inter
pretes, qui in dicendo nefciebant apte explicare , quae ipfe fapienter pronun
ciabat , ejus verbat, fufceptique labores ,'ad rem, cujus gratia concionabatur,
parum profuerunt. Nam vix quingentorum numerum, viri, quos cruce figna~
tos ,coegitg exceffere: illos ramen conjungi copiis Corvinus permilit. Cum
ipfo autem Capifirano, multa communicavit, de gerendarum rerum ratione:
zli'o'c tandem inter ipfos decretum elt , ut alter eorum Deum precando , alter
belligerando , rem juvaret Chriftianam. Corvinus itaque , quod fuum erat,
aggrelfus , celeriter comparat , atque ut poliulare vifa eli res gerenda , inllrui
navigia, quotquot haberi potuer'unt. Fecit id Dux folertiflimus, hoc potiffi
mum confilio, ut veclus ipfe infiruciis navigiis, fecundo ilumine , fe, ímpetu
facto , ferret in hofiiles naves , quae hand procul a Belgrado alligatae catenis
erant impedimento , ne quid opis ferri рот: eis, qui obfidebantur. Hanc enim
excogitavit viam , qua ad obfeffos , nolirorum praefidia penetrarent : ut videli
cet via noltris facta navibus , holiium triremes , ceteraque navigia, vel fu
garentur , vel caperentur, vel incenderentur. Adfuit fortuna folertiœ. Qua
draginta folum fuere naviculae illius generis , quouti folent Hungari, ceteri
que homines, qui per Danubium navigantes , onera, quorum indigent топа:
lium ufus, ex aliis ad alia loca tranfportant. Quamvis igitur ejufmodi generis 'ef
lent потопит naves , `eis tamen armatorum ñrenuiffima manus , fubfììuce
х l"
 . >l
l
.s ‘
Емтдомв RBxUM hHuNGAnicnnUM. \ О
487

lais es fortillìmo , veéla ей. Quocirca nihil prorfus formidantes Turcarum triremes',
facto ímpetu , in illas deferuntur. Initur certamen, res magnis animis comi:
nus geritur, breviter , licet non iine cruentiifuno marte, quo permulti utrinque
cecidere: ad extremum tamen , vicit Corvinus , partim fuccenfìs Turcarum
шwa­v_im
ur-Fт» triremibus , aliifque navigiis , & ipforum defenforibus vel trucidatis , vel fub
merlis in fluvium , partim folutis oris, in fugam deorfum verlis. « Faéla in eum
' modum via , Corvinus, cum univerlis copiis, caftellum ingrelïus , oblelTos, in
quibus erat Capillranus , multifariam confolatur. Commendat praecipue Ca.-l
рййгапй diligentiam , qui non modo fuis acceptis Deo precibus, rem adjuvilïet
Chriftianam; fed callelli etiam defenfores , ad repugnandum , obliftendumque
oppuguantibus,_hoflibus , fuis cohortationibus incendifi'et. Commendat deinde
`fortem propugnatorum operam, magnamque virtutem , qui adeo conñanter & '
ñrenue , tam potenti holli,­ tamque numerofo exercitui , multifariam exiguum
oppugnanti oppidum, reñitillent. Adjecit ad hœc ñdelitatem illorum libi com
meruiffe , ut Deus non deferuerit obfeffos Chrillianos, in tanto vitae rerumque
dìfcrimine. Qui чего pugnando свей efl'ent a Turcis , eos migraffe e mortali vi
ta ad fempiternam vfelicitatem , qui item eodem bello , fortiter rem defendentes
Chrii'tianam , oppetiverint , eos haud dubie quoque evolaturos ad cœlos , чио
_illi anteceilerunt , fedes inter felices animas habituri gloriolas. Ройеачиат
hœc , aliaque his limilia . quibus illi mire incenii funt, ad perfeverantìam locu
tus ей: juílit univeriìs , ut ante omnia curarent corpora, deinde , ut Те ad
certamen pararent. Arbitrari namque Те ait , fore , ut Mahumetes, iniquo fe
rens animo cladem, quam ex incendio fugaque navigiorum fuorum , triremium
prœfertim , acceperat, omni qua роТГес чй , oppugnare callellum adniteretur.
Quam ad rem exilìimabat Corvinus , eo ТийТТе illum prœcipue adduélum, quod*
expugnato loco , converfurus eiTet Плат отпет гаЬйет atque furorem in ca
put Ducis , cujus virtute , tam folerter obfeffis, & jam expugnandis , lata au~
xilia fuiflent. Curatis itaque , uti Corvinus fuaferat , corporibus , quam
celerrime datur opera , qua pararentur, quœcumque effent ad relilìendum fu
fwч-пэ-г.—
“ч.”
turae oppugnationi neceffaria. In primis autem curatum ей , ut & murus , 6:
propugnacula , vi bombardarum magna ex parte diruta , repararentur; dein~
de ut tormenta , ceteraque arma , idoneis in locis difponerentur. `
 ,.

488 " 1‘7.-РЕТВ1КАЫ2АЫ1

INDEX XXVI.
De Turcarum elfde , ö“ Belgrado per joannem Corvinum , ac S. Joannem
Capi/ìranum mirabiliter liberato. _

Ее, qui infecutus ей die , evidenter cognitum ей , haud aliter eveniffe ,

quam ut Corvinus arbitrari fe affeveraverat. Namque , ut primum illu
xit , paratum jam ad oppugnationem Mahumeti exercitum , nolìri confpexere.
Initurigitur certamen magnis animis. Primumque faxis excuffis, ex tormentis aeneis
eximie magnitudinis, a Turcis muri abfque ulla intermiflione quatiuntur, quaffa
tique faepe, tandem concidunt. Noftri , quanquam neceffitate coaéli, delierunt,
а defenfione muri: tutantur tamen,quodintus ей, quam validiffime. Ut autem
quatuor ferme horas , acerrime utrrinque pugnatum ей, Turcarum ingens ma»
nus, faclo agmine , per< murorum ruinas , nofiris fruf`tra renitentibus , irrum
punt in Oppidum. Id Corvinus videns , qui non folum Ducis , fed militis etiam
utebatur officio , ad fuos , qui jam terga vertere ceperant , advolat , illos in
crepat , cohortatur , incendit , atque mox efñcit , ut converfi protinus in ho
flem , repugnent fortiffime. Converfus ipfe deinde nunc ad hos , nunc ad
illos, cohortatur omnes, ad rem firenue gerendam. Omnia circuit , omnia
confpicit , omnia Ordinat: breviter, nihil Omittit eorum, quœ Ducem eminen
tiffimum, in tanto rerum periculo, conducere. Effecit itaque, ut inûaurato
certamine , noftri, Turcarum conatibus, fortiffime reluctarentur. Miferrima
igitur oritur caedes. Superiores erant Turcae multitudine, noflri virtute , idcir
co ex illis longe plures caedebaniur. Pugnatum ad ferum ufque diei. Tune
dedit immortalis Deus, ut maximo nolirorum impetu , qua irruperant holles,
ex oppido pellerentur: infequuntur noflri, multifque millibus illorum defidera
tis, procul a locis, per quœ erant difpolita illorum tormenta, & alia, quibus
fuerant uli ad expugnationem, ejiciunt. Inde viélores, domum verfus redeun
tes, quidquid reperiunt, quod fuerat ab hoffe fabricatum ex materia, ut fe tue
renrur , incendunt. Tormentorum partem, ferro perfiringunt , partem proji
eiunt in fluvium, partem_ comportant in arcem Quod ut vidit`Mahumetes,
foluta Oblidione difceffit, timens, ne quid fibi accideret infelicius. Chriflianorum
tam gloriofœ viéìoriae laus & honor, Deo, & Domino noftri Jefu Chriflo, pro
cujus religione tuenda , fuit ea pugna comiffa, primum tribuendus ей; deinde
ma
 Емтомв RnnUM HUNGARICARUM. 489
magnee virtuti fortifñmì Ducis, Joann praeterea Capiûrano, cuiusconciones,
ad concitandos nolirorum animos , haud medicocriter profuere;

t i

I N D Е Х XXVH.
`De Joannie Сеют! б” S. Joannie Glpi/iraní pio obuu..
aucis рой adeptam vicïtoriamï diebus ,_ incidit Сотни: in morbum gravif
— íìmum, quem contraxit ob nimium laborem, quem in re gerenda ГиГсе—
perat. Jam enim advenerat tempus , quo pro magnis fuis , in Chriůianam
pietatem meritis, effet in coelo fua prœmia conlecuturus. Cum autem­ morbi
vis`vehementer invalefceret , ipfo jubente , delatus ей ad oppidum ‚ quod
Zemple'n Hungarorum lingua appellatur. Fecifi'e id` fe dixit, ut eo' in loco,
Deo fpiritum fuum redderet longe quietius. Ео Capi/lranus profeéìus, ut amih
ci ‚ religioíique viri uteretur oHicio, adliortari cum cepit, ut cum nihil Грей
de iplius vitœ falute fupereffet, ne differat ulterius, quo minus Chrifiianorum
ritu , fufcipiat facramenta , quae Chriftiani homines folent, in extremo vitae
conûituti ,‘ fuféipere. Mrari je ille муфтий: ‚ relrgìo/ì 'vin' prudentiam , qui
moneat , moriendum Chrìßiane ‚Щит ‚ qui pro Chri/fiona' fide :limitando , per
fépe [ф morti expo/uerit. Igitur , ji „фиг: antehac ‚ fcz'at mmc , гит ./'empergl
¿um fuit in lvita, in еще lvirili, /ê б' putaßè peeeutorem , ö’ cogitaße mo
riturumÍ Шато perdiu fe шлиф, ut peeeatorum confeßìonem, нитрат ultra
meri/em дуплет. lVon ergo je mme жребий morieudi monentum; jed more Chri-
[Лат viri/e штат prudenter , quœeunque 'vel ad animœfuœ шиит, lvel adßlzos,
_ quos тащим: ‚ atgue ad jheultates, ceterajflue res дотами: ßms , 'vel ad Rem
publieam голахHungarici regni, quam multis штат admini/Íraverat , pertinerent; Моды rali-
quam eßè aliud, quam ut jùmat Eucharí'ïiam , Лиане deínde~ tempore, unŕiionis ex»
Пете Sacramentum. Ubi ita fê'eerit, fe non тащим mortalis alieujus: jed/alum.
“Ёж“
ïkla Dez',l ё)" Domìml flo/fri Jeju Chrißi софы, cujus nomen ö’ eullìum,l [р]? in omni jim.
vita, aduerfus bleyjihemarztem illum Turcas, multis bellis, 'vani/51u45’ prœliis dcjìeuaü'jßt,4
Ш: autem гнида ageret, ques nun: eommemm'at, eo mortalem quempz'am fe поит соп-`
julere: quod fernandez ЛЬ! juerit flu' Ша exi/ìínlatz'o, б? аиботйаз, qua maxime va»
ЩИ: apud штифт prene Chri дать: nationes. Neguaquam eondeeuyß' Штат, qui:
¿um шт, preyï'ßus tutatufqueßt штатам pietatem, alterìus egufße perfila/ione ‚. Чик»
ать Вене pieque 'vita excederet. Satie igitur Латан: fui e je a иуд Рефиуйт, ut mori;
.Se-rig. Ref. Hung; Qqq," u»
*r\
 l

'49° 1V. Pls'ruilïara'zalrile­

velit rita Chri/liano. His mox hœc adjecit: Gratias nihilomínus tibi ago immo?.
tales, Joannes, mi Pater in Chri/lo charißìme, qui religiq/i in me 'uirì tyj'ìeio, tanta
es ußis bumanitate : bono animo ело, domain, unde hue te eonmii/Ii, redi. Spero
equidem, illic te auditza'um, Joannem Corviimm, Chryïiauejimm obivße diem. Ca
piitrano dicente,_ multis qui aderant e regni proceribus , quos fecum duxerat
in expeditionem, quae modo memorata ей, patefacit, quœcunque ille difpo- -
fuerat teílamenîoo , a fe jam condito , priulquam Belgradum , ejuldem belli
caufa. proñcilceretur. Vernacula lingua , prolixam tunc habuit orationem ,
qua omnes ей cohortatus: Ш jim exemple, C'hïißianam primum fiiem, мы: Нип
.gariei regni rempubliaam, a Тикают rabia , atque ab omni alio hjßili [пед/й, de
fenderent. Suaßt, ut рюши ab {Нагим animis ф: difcordf'a, rui /ï ßudaerint, E1’
fg рез—Щит: irene ‚ ö' fiire , ut omne regnum eorum , /ìae ulla dabitatione deleatur.
Cunétis quidem , fed illis praecipue , quibus vivens fuerat ulus familiarius,
commendavit rem [пат ботей1саш, liberos praelertim, & conjugem, сопГап
,l
guineoè prœterea , & ceteros, qui ei fuerant benevolentia conjuuéìi. Faélo
dicendi line, íingulos, fuo appellatos nomine, ad fe ire voluit, dataque dexte
ш, dextre illos exofculatus ей. Nemo ex illis fuit, qui non ñeverit lachry
mis uberrimis. Mira profeéto, memoratuque digna illa fuere. At vero, non Гипс prae
tereunda iilentio , duo alia , a fe praebita Chriliianilïimi hominis exemple.
Unum , quod noluit pati , ut Eucharií'tia ab Ecc'leiia ad fe deferretur, indi
gnum ducens, domum ulque fuam, muucii redemtorem , qui in eo lateret Sa
cramento, accedere: quanquam non ignorabat, poile id lieti, pro 253510121“
rìumV neceíïitate. Licet igitur gravaretur vi maxima morbi; pedibus пашен
fuis, quamvis illis œgris, iacram adiit ведет, ubi obortis laclirymis, miraque
pietate , Chriíii corpus veneratus , Euchariftiam fumlit , domumque dehiuc ,
incredibili mentis gaudio ­laetitiaque aiïeétus, regrellus ей. Alterum hoc fuit,
accepta extrema пистоле, cum primum animadvertit, le jam morti propin~
quum, portati le voluit ad facellum , quod iple condiderat, ubi mortuus era:
fepeliendus. Ubi juliit fe , extenlo fupinoque corpore, liumi collocati , fuc
cendi prœterea , collocarique voluit ad caput, ac pedes , aliquot lumina,
ut confuetum ей in defunéìorum ñeri corporibus, antequam tumulentur. Ех
peétandum autem ibidem tantifper а quatuor Ordinis minorum clericis, a qui
bus facri pfalmi dicerentur, dum> extingueretur. Eo moriente, affuit Capìßra
nus, a quo perfeéìœ Гипс oraciones Шаг, quas S Chriftiani Parres legi confli
tuerunt, quum Chrilli ñdeles, mortis horœ propinquant , vulgata autem ap
pellatione nuncupantur eommendatio пите. Ройеа vero quam extinétus ей ‚
his.
 EPl'roMn/Rnnulvx HUNGAnxc'AnuM. 49;
вр.
/
his­ in eum ufus fuiffe verbis, Capiliranus fertur: Vale, теша ßdus, heu ceti
me wepïna
д! i riefen/'or СИП/Налогам! Extinbla e/l lucerna Chri/liani orbis , heu [Забит rfi
ßeculum , in quod intuentes Chrijiiani propugnatores, non fdubitabant de aßequenia ui
fioria. Ceterum, bone Joannes, tecum bene ‘aêlum Namfuperato hofle nominis
C'hri/liani, triumphas tum Angelis, Ü’ regnas in eœlo cum Chri/fo. Tu igitur 'vere
filix es: nos infelices, qui relinquimur in hat valle laehrymarum.' О bone'Joannes
метит vale.' Ingentì, ob tanti viri obitum , dolore atque mœftitia alïeéti funt ,
non folum univerli Hungariae totius populi, fed omnes quoque orbis стащат
nationes. Luxit eum Nicolaus V. Pontifex Maximus, omnifque Romana Cu
ria, quae tam fortem tamque fortunatum ac pium Chriflianae Religionis defen
forem, amilit. Poutiñcis juffu , Cardinalium fenatus , ei magniñce perfolvit »
inferias. Ei folemnitati ipfe interfui. ¿Ejus obitum, vifum eli cœlum, univer
fo orbi гепатит ligniñcaffe. Crinitum namque fidus, quem cometam Greeci
vocant , aliquot, antequam incideret in advcrfam valetudinem , diebus , ab
orientali apparuit plaga , quem , ut ipfe vidit , domeliicis dixit, eo indicio,
multa quidem’a1ia figniñcari , fed obitum praecipue fuum ; ideoque non
effe íibi morandum diutius , fed dandam operam , ut difponat domui
fuœ , expeétetque vigilanter diem , & horam , qua ipfum Deus mortali
vita eripiat. Nec fecus, quam praenuntiaverat, evenit. Paucis namque die
bus , poliquam evanuit cometes , invalit eum morbus, quo fublatum ipfuur
fuiffe oíiendimus. Paucis autem poil: diebus, diem fuum & Capi/iranus obiit,
ut vii-um Dei fervumv decuiß, Y

_L_a i..

r N Ю Е x xxi/tiri. ‚
De Ladislao ö" Matthia, Joanlus Cor'uini мг, 89 de Crmielitate Regis-­
‘g*t in illos.

)nos reliqliit filios, Ladislaum & Маннит. Horum prœcfara erat indoles,
Y
E?
ЁЪ-ча
v_'h-.Irß
ut omnes, quibus etant illi cogniti; fperareiit, ut uterque eorum, effet
ratei-izas virtutes feliciter imitaturus. Ceterum , cum Ladislaus ea jam effet
шаге, qua militaribus exercitiis erat fatis idoneus, a parentislarere, perquam
raro difcedebat, Quœ res caufa erat, ut parens ipfe, baud mediocri Шиш
amore vcomplet'ìeretur. Animi magnitudine , nulli œtaris fuœ juvenum eral: 4
fecundus: humanitate, ¿t liberalitate, quantum fua ferebat веса: , abfque ulla
f Qqq я cour
49: “7.1312an Ranzani
controverfia, fummus. Quibus rebus liebat , ut a cunctis Hungaris , paucis
tamen ex invidis exceptis , incredibiliter diligeretur. Mathias vero , cum effe!
adhuc puer , quoties ejus parens verfabatur in rebus gerendis , domi apud
Elifabetham matrem educabatur, patri nihilominus erat admodum charus, &
maxime amœnus; quippe qui in puerili aetate, erat tanta corporis dexteritate,
tantaque excellentia ingenii , eratque adeo ornatus aliquot aliis virtutibus, qui
bus bene linflituti pueri praediti effe folent, ut ad quœvis magna natus, omnium
prudentum virorum indicio, putaretur. Turcarum clade, Joannifque Corvini
morte accepta, тащат Rex, ¿t Ulrieus Ciliee Comes, quos metu perculfos,
ob Turcarum adventum, {ирга oftendimus perfugiffe Viennam, rediit in Hun­
gariam. Sequenti,autem anno, decreto ejus, coactus ей primatum omnium
conventus , in oppido quod Futackum nominatur , quo totius Hungariœ res,
«quae` ob rei mutationem, turbatœ multifariam fuperioribus temporibus fuerant,
ordinarentur. Ad eum locum venit & Ladislaus Corvinus, `Ioannis Corvini
lilius, -cujus modo meminimus , magno fuorum militum agmine comitatus.
Confulto id fecit juvenis prudentiffìmus. Non enim ignorabat vetera odia,
quibus parentem fuum , ob invidiam, Ulricus Ciliœ comes , fuerat, dum ille
viveret profecutus: amici narnque ei confuluerant, ut omni liudio caveret ab
Ulrico, .propterea, quod licut Joanni Corvino olim adverfatus ей, ita & eo
animo ipfum elfe, ut illius lilium , capitali odio femper effet habiturus. quue
dicebant fe non ignorare. Se narnque haud dubie ¿r animadvertilfe, 6r acce
pilfe a Regis aulicis, Ulricum ipfum adulti, non modo apud Regem minuere
ejus exiflimationem , verum etiam parare ei inlidias , per quas necaretur.
Ео igitur adductus conlilio Ladislaus, »armatorum manu flipatus, ad conven
шт ‚ quem dixjmus , venitf .Saris praeterea fuperque erat ei notus , incon
flantis Regis, quod effet juvenis, animus ; qui Ulrici voluntate , cuncìa ad
miniltrabat. Soluto conventu , p'errexit Rex Belgradum , feu Nandoralbam,
vifurusloca illa, ubi Mahumetes сайта locaverat, quo tempore id caftellum
obfedit. Necminuspercupiebatibidemaudire, quidquidgeltumfuit, velanofifis,
dum rem defenderentGhriliianam, velaTurcis, dum nolìros & oblidebant, & ex
pugnare nitebantur. Illìc animadvertens Ladislaus , Ulrici animum ,Y nulla
placari humanitate , ­fed magis magifque in dies illum .niti , ut Regem in fui
odium
fabatur,& fe
indignationem adduceret,
confert, tanquam ‘irœ animo,
eo iret impatiens
ut , illi
domum, in qua
rem fuaml illeRegem
apud diver

commendaret. ‘In illius itaque introduclus cubiculum: Dißne, inquit, ритм,

Ulrim, me meqjiìue injuriis Мирт. Quod jì in ßmentia per/literie, фант, ut
tra;
 Ёптомз- Kanon Huxdnnrcanuiw. 493
“га-шн 'iras in te trims, non plane Дне tuo magno malo, experiarz's. Poûhaec alia quoque
multa , ultro citroque dicta , quibus alter alterum haud tolerandis laceflivit
_malediéliss ventum tandem ad arma. Id ubi fenferunt Ladislai milites, qui
ante domus fores fuum Ducem operiebantur, ruptis vi poltibus, cubiculum in
grediuntur. Qui ubi confpexerunt , illos ilriélis eniibus , in mutuam irruere
‘ necem , impétum faciunt in Ulricum, continuoque illum interñciunt. Necis
fama illico perfertur ad Regem, ipli, & omnibus, quorum confìlio regebatur,
ingens terror injecìus. Quifque enim íibi timuit interitum , quippe qui vere
bantur, ne quis in ipfos a Ladislai militibus fieret impetus, Ladislaus confe­
ftim inde abiens , quam celerrime petit cañellum, Temefuarum nomine, litum
in inferiori Pannonia, opere naturaque, & praeñdio in primis munitum. Id
eo faólum ab ipfo ей , quod illic morabatur Elg/àbetha' , ejus mater, una &
Matthias , ejuldem natu minor frater. Accedebat , quod id cañellum eorum
erat ditionis, in cujus imperium, paterna hœreditate fuccefferant. Rex itaque
eodem «Sr ipfe proñcifcitur, tentaturus videlicet, an ei illuc eunti Ladislaus re
luólaretur. Quod ii feciflet, defeclionis accufari haud immerito pollet, atque
ita indignationem jure Гс in illum adduélum, eam ob rem vi armorum illum
debellandum. At vero ei caftello propinquanti , Eli/âbetha cum jllathz'a, filio
tum adolefcentulo, obviam, quanquam lugubri amiéla velie, occurrit, pro
pter conjugis obitum , а cujus tempore, vix гипс annus agebatur. ‚ Exceptus
ей а prudentillima fœmina, magna cum obedientia, ¿t liabitus quam liberalilli
me. Id autem caufa fuit, ut Rex Ladislao, fuppliciter ad fe venienti, per
quam facile ignoverit. Quodque vifum ей multo clementius, ipfum Matthiam*
que ejus fratrem, jurejurando promiiit, fratrum loco fe, dum viveret, habi~
’ turum.Y Ceterum , mala mente, maloque animo, dolos meditabatur, uti poil'
eaÍ rei exirus oflendit. Paucis рой diebus , cum Видит Rex adiiflet, eodem
& L'adislaus, & ceteń Hungariae optimates perrexere. Regi erant acceptifii
mi complures, quibus Joannes Corvinus fuerat , dum eilet in vita, admodum
invifus, Permoleíle quippe illi ferebant, ipfum, ob varias> excellenefque cor
poris animique dotes , de quibus mentio fupra faéìa ей, non apud Hungaros.
modo, verum etiam apud univerfas orbis тете nationes, maximam libi glo.
riam auétoritatemqu'e vendicafle. Ео igitur mortuo, decreverunt navare ope.
ram, ac prorlus hoc omni indullria eflicere,._ ut ñlii ejus vita eriperentur, пе
quid vel generis, vel memorize tanti viri in Hungaria relinqueretur. Eo tame“
maxime angebantur eorum animi , quod animadvertebant, Ladislaum effe ju
venem ilrenuum, ao manu promtum, & ad rei militaris ufum natum, ideoque
Q qpq 3 non
 494- ` .‘ IV'.‘§P_E:T­­RI 111412121:

11011 erat eis ambiguum , .quin, li vixiffet, facile paternam gloriam effet tantus
juvenis confecuturus. Matliiae praeterea praeclara indoles , eos non parum
movebat ad -invidiam, cum ad rem bellicam, atque ad-quœvis magna natus
videretur. His de caufis,~invidi, multa Regi fuggerunt , multaque ñngunt,
multa mentiuntur , denique eal moliuntur, quibus tandem Rex , datae lideijurifqueju
randioblitus , impulfus ellad decernendum, utjoannis Corviui filii, vita eripiantur.
Cautius tamen agendum , quo res ex fententia peragatur. Spem itaque Rex vul
ш Еши1апз, Ladislaum blande faepe alloquitur. ]ubet eum bono animo effe:
Hortatur , uthabendum.
ipßim femper­ inter regiosSelœtus
juris‘ver/ème, fratrisoprime
iurandi qimm loco, reminyůi.
a fe alg/Que His
ufla atque
Антилопа
aliis
ejufcemodiverbis, perfaepe a Rege repetitis, effectum ей, ut Ladislaus, in
ter Regis domefiicos, incautius verfaretur. Inter haec, Mathiam ex Temelua
ro, fimulatis blanditiis, Budam accerfit. Paucis рой diebus, captato tempo
re, quo fierires commode potuit, jubet utrumque fratrem, 6r comprehendi,
& conjici in carcerem. Tertio a comprehenfione die, lata in Ladislaum, Ob
necem Ulrici , fententia, -eo prœfertim, quod Regi fuerat coufanguinitate pro
pinquus, tanq'uam reus effet laefae Majefiatis, fecuri percuffus ей. ~ Quod autem
гипс aecidit, maxima dignum admiratione, non ей filentio praetereundum. Cum
' liéior, tertio iélu, caput amputare non potuiffet; Ladislaus, quanquam erat
Inanibus рой tergum vinélus , viribus fe fuis erexit, fianfque, jure, inquit,
гид/4 mortem , quandoquidem tertio pereaßils ¿Elu , Dei benignitate adhut fuperjùm.
His ab eo diélis , atque a multis, qui adliabant auditis, illicoproceflìt per aliquot
paffus, fed impedimento longioris veflis, quam pede calcavit, concidit in terrain.
1ra nonnulli ex illis, qui ad ipfum necandum, perjurum impulerant Regem,
jufferunt , ut quarto iétu a liétore percuteretur, atque ira extemplo extinélus
ей. Omnis Hungaria, praeter paucos illos, qui fuerant mali confcii, ipfius
indignam mortem, tulit quam moleltiffime. Pierique,l profufis lachrymis, do
]orem ingentem ofienderunt, parumque abfuit, quin >ab iniquo Rege omnes
defeciffent. En, inquiebant, qualia prmnia redduntur Joanni Corvino, cuius be
neficio, Hungariix regnum, шт defer: um jewatumque fuit, ne in Turearum veni
ret poteßatem. Defeélionem coliibuit armatoruni ingens manus, quœ juffu Re~
gis, fupplicii lOcum, & quae circa eraut, longe lateque compleverat. Ех
tinéti corporis, `nulla cura habita, delarum folum ей ad (дашь/1111122 Mag
-dalenœ aedem , ibi regii milites',i a Rege juffi, per noclem illud diligenter
cuñodierunt. Ubi autem illuxit, in aede corporis Chrifti, absque ulla fuueris
pompa, tumulatum ей. Tanti fceleris indignitatem, hac fubfecuta funt ma
la.

_ _. gi_à_
 E'pr'ro'Mn RBnUMiHuncfan.i.cAnUM„ 495
la. Ingentia populorum omnium Hungariœ, in Regem, ac in illos, quorum
conliliis talja' facere ipfe aufus ей, odia. Amici Joannis Corvini, quorum imf
рейс multa caftella & oppida munitiii'ima parebant, а Rege defecere, а qui~
bus, ubicunque fieri potuit, permulta Hungariae loca, direpta., igni ferroque
populata Гипс. Mehari Zìlúgius, Ladislai Matthiaeque avunculus, vir domi
potens, ac militari virtute inlignis, coaéìis, uudecunque potuit copiis, totam
eam regionem, quae Tranjilvanìa, dicitur, Газе ditionis fecit. Rex ipfe timens
ne Varadienlis Epifcopus, Strigonieniìsque Archiepifcopus, atque alii compiu
res e regni'optimatibus, qui fuerant joanni Corvino amicitia conjuncti, a fe
deñcerent, in carcerem ipfos conjecit. Ceterum, cum paucis рой diebus, il
li a fuis adjuti, profugiffent: metuens Rex, ne quid holtile, in ultionem il
latœ injurias, illi molirentur, fretus Germanorum quorundam auxiliisi, relióìa
Buda, Viennam, quœ urbs in Auih'ia ей, parens Imperio Frederici Imperato
ris Romanorum, profeéius ей. Matthíam autem carcere eduéìum, ad eandem
urbem duci voluit, ipfumque in arce regia juíiit mancipari carceri, cuindiri
que, quanta fieri potuit diligentia. Fama tunc in Hungaria tota percrebuit,
Regem eo Гите animo, ut Matthiam, iìcut Gt Ladislaum, decreverit interli
»cere. Id nihilominus Budœ, eo noluiflè ipium eHicere, quod fuerit veritus,
ne qua in Hungaria cooriretur feditio periculoiior. .Dum ergo Viennœ agens,
verfat animo exequì, quod cogitaverat, nova occurentia negotia, ipfum com
pulere, ut intermiñis omnibus, quœcunque effet acìurus, in Bohemiam quam
primum proiicifceretur. Ita impedita ей, perjuri Regis, defMatthiœ morte
prava & iniqua voluntas; non plane humano, fed divino conlilio: propte
rea, quod ad regiœ Majeliatis culmen, ipfum fata fervawerant. Haud mul
to vero poliquam petivit Bohemiam , Praga, quae Civitas ей totius gentis ac
regni Caput, diem fuum obivit; veneno, uti plerique credidere; пестик, an
no humane: jìzlutis, quinquagq/imo ода-001121771: milleßmum ff' quadringente/ìmuin zeta
tis fuae anno undevicefìmo, ex quo vero tempore regnare ceperat in Hun
дат, anno quarto. Vifus profeéto ей immortalis Deus, Гите ultus inju
riam , qua fuer-ant a Rege laceiïiti, Joannis Corvini ñlii, cum eadem fequem
ris anni die, vira ille exceflerit, qua jurejurando promiferat, fe fratrum loco
ipfos habiturum.
496 IV.Pn'ru,1RANz¿-Nx'

1 N D' Е Х XXIX»
De Matthia Corvino in Hungarite Regent гида.

Mortis Regis fama vulgata, quamprimum illi, quorum curare hoc interé-b
rat, decernunt, ut de more, in Agro Pe/iienjì , ageretur optimatum con`
ventus :‚ quo & unìverfiregni
Àrotum confuetudine, eligeretut.res Divino
com-ponerentur,
id', conlilio¿t, Rex, pro veteri
Beataeque MariœНаива
Virgi
nis precibus, cujus patrocinio, res Hungaricas,­ Beatus Ladislaus Rex olim
commìferat, {адепт haud dubie fuit. Animos enim amicorum lIoannis Cor
vini divertit, ut longe meliora cogitarent. Decreverant namque jam arma
fumere, in illos omnes, quorum iniquis fuggeftionibus, illius ñlii, affeéti fue
тал: ìndignis, quas explicuimus, injuriis. Conßituto itaque tempore, ad de
cretum locum, Michael Zilagius, qui, ut ante dîtñum ей, Ladislai Matthiae
que etat avunculus, una cum Eli/Zzbetha, Joannis Contini olim conjuge, ma
gna armatorum manu» üipatus, venit. Comites eis fe praebuere, complures
generis nobilitate atque auétoritate prœftantes viti, quorum etat non contemtui
habenda potentia: fuerantque `loanni iingulari iunéìi benevolentia. Convene
runt & eodem Ladislaus Palatinus , «St ceteri , quorum coniiliis, illius ñlü,
mala, quorum jam meminimus, paíli Гипс. Diëto die, quo haben'da erat
de eligendo Rege mentio, cum nonnulli tunc propofuiflent, ac ехргейШТель
nomina eorum, quos cenfebant ad regiam dignitatern idoneos: ubi el`t~ven­­
tum ad Michaelem, qui exprimeret, quod fentiret: Ego, inquit, non рант
¿itam , quodjentío; pace tamen omnium вез/Нит loquar, ситце utilia rei „мы ри—
blicœ jim allaturus in medium, oro, ut omni perturbatione animi _]irblata, quœ dixero,
audiatis. Maxime onmium, f3’ eorum, qui торфа/11111, ¿2° qui hoe loco proponen
tur, idoneum ad regnum arbitrar Matthiam, Joannis Coroini `151mm. Id vobis, ‘vi
ri prudentißimi, ë? quidem jure optimo fuadeo. Primum propter ejus egregiam indi»
lem, deinde ob majorum ßtorum elaritudinem, quie ne altius ac longius repetam то
tera, plerifque ‘ueßrum eff, absque ulla ambiguitate, notiÚîma; pfßea propter cor-parís
omnifariam dexteritatem, animique magnitudinem, ae morum miram, Ö’ gute :ß ß.
pra лифты: œtatem ,_ elegantìam; pcyiremv propter parentis ejus eminentgwmi bello
.Dutis merita, qui regnum- hoc noßrum, id ejí patriam nti/fram amplißìmam, nos от
nes, liberos, сетами: pQ/leros поты, Dei praterea Ö” Sunñorum ejus templa, ip
_[amq_ue religionem Chrißianam, a Turmrum тифом, fua per omnia futura jetula
cum
 „vv-ŕ — — ._Jr-*irirffrńngrvvv-Tv-ww

‘s e
\

Ерхто-мв RnnuM HuN“GAn1canu"M. 497

eommendanda­ luirtute, jêr'ua'uit, enim ipjê, juis armis, tam trueulentis ß’ ро
tentibus hoßibus objlitißbt, ablum eyfet de regno, pro tujus deligendo Rega, ad hunc
loeum omnes eon'venimus. 'Njì nobis Joannes гита: орет, Turcarum lzoe effet re- ъ
‹ gnum, quod effe nqßrum, nune aßírrnamusznii Joannes je variis/Pepe expojiu'ß'et pe
riculis, ut Turcarum ingentibus 'uiribus iret obviam: ea impia, Ö° Chri/liana: /ìdeî
inimicatnatio, totum Hungariam, longe lateque poßideret. Наш! 'vobis ignota loquor,
neque eadem latent exteras, quie `/iint orbe toto,` nationes. Ergo, quis unquam erit
magis idoneus, quam euehamus ad tenendum regnum Hungariee, quam films ejus, per'
quem ad'verßis Turcarum impetus, jìepe fuit adjuta, riefen/iz, fnvatu onmis Hunga
На? Нос eßieite, viri Hungari, ne Joanni, liberatori patria, ö’ „шатия, Ö’
[itis ingrati. Non ero equidem [душ luates, quantum pqßum aj/"equi тиража, pro
' pter illas virtutes, quas Matthies ine/]e, diligentwima animaduerti indagine, a pater
lnis mrtutibus haudquaquam degenerabit. Quod ji tetas, quo minus fiat, quod fuadeo,
oideatur fbrtaße ф impedimento; ne dubitate. ЕЛ quidem Matthias adolejeens teta:
"â [Ы Ргидепйа jenex. Id ip/ë filtert' рифт, qui experimento noni, quanto qualinie
еттеаг ingenio t quanta preterea, qualiue animi magnitudine prœßet. Ceterum, ne quid dubi
tationis 've/iris hareat animis, eligite гит Regem , Ö’ adhibeatis ei e 'vobis probos prudente/î
que virus, quorum сап/1110 0101510 ‚ dum lieebit per летит, moderetur. Aliquot ex iis, qui
ante mede eligendo Rege dißbruere,multa quidem in medium attulereprobatu digni ima: eis'
J nihilominus ipfe relublor, quad eligendum nobis Regem, e Germania, vel Polonia, aut
тат ex Bohemia, eeiyuere. Quid nobis сит Germanis Ü' externis 'aliis nationibus ‘.2 Sei
licet ignoramus, in quantam pernieiem ineiderit hujus regni Rejpubliea, ob ineptan-i ad
mini/irationem complurium, quos ad regendam Hungariam, patres nQ/lri, ab aliena
patria aecer/iveruut. Piget, quie mala рам illi junt, commemorare: dies quippt’ те,
defiœret, ß ea Ivellem nunc` , non modo refêrre, fed etiam per/lringere. .Ad id,
und@ Parum diffffdi, redeo. ‘ )Si Matthiam nobis Regem eonßitueritis, non alieníge
nam, [ed membrum ex torpore regni vefiri, jed fratrern, Дн! Jilinm, jed 'ueluti fan
guine coniunblum; denique 'veluti unum e Ivobis, qui 'vos отит, ut contines Ö” соп
v
terraneos, incredibili completcletur bene-valentia, Regem hubebitis. At чего, ß qui ’
рттеа 've/lrum mihi repugnent, dubitantes videlieet, ne /ì Matthiam Regent 'vobis `
a'
'ůfï'
'i"sr
¿eligflîís, ‘Utili Худ, po/l adeptam regni eoronam, пиф-г, 'oel ­ßbi, oel Ladisl'aofi'a
tri, illatam injurium, de/ìnant hi dubitare. Eßieium ego, ut omnis illorum injuria
rum memoria, ex ip/ius Манна, atque ex juarum ­omnium corde, in perpetuum de
Зеатт. Еда, ÍPßfIW, quieunque nobis „пуща: /iint,` qua'uis `needß'tudine., non
jòlum тащат, /ed alia тат, quaeunque 'via exeogitari jierique poßint, promute
Y:
mus, nos omnia odia штиле/дне деерфгш'оз, пес unquam in pq/lerum de 'vindiëla
l Script. Ref. Hung. P. l. RП 'agi
 498 IV.Pn"ran/inz^nx
cogìtaturos. His a Michaele diétis, mire perfuali omnes, uno confeni'u, Mat-`
thiam Regem quamquam erat abfens, elegerunt Nec ante folutus eft fena-v
tus, quam ñeret, quod faciendum Michael, de deponendis odiis inimicitiisque
promiferat, Fuit ea eleétio, >non modo optimatibus, fed plebi etiam accep
tifïima: concelebrata igitur elt omni gaudio, animique laetitia & exultatione,
atque applaufu, quibus celebrari decuit rem, divino factam coníihó. Dei,
inquam, coniilio ea eleétio'faéta eft; propterea, quod nullo yjure fucceflionis
majoruma erat Matthias ad Hungariœ regnum evehendus. ldcirco, antequam
ad eligendum Regem Hungarorum, Magnates Pelium convenifïent, nemo de
ejus ad regiam ‚ dignitatem ex'altatione, verba vel minima fecerat. Deò itaque
auétore, cum primum in Matthiae mentionem ventum ей; tanquam delapfam
cœlo vocem audiíTent, аншеф nonni/ì Мити]? velle Regens haben, concla
maverunt. Infpiravit quippe omnibus, mentem atque animum. immortalis
Dei providentia, qui ante rerum conditionem, joannis Corvini ioboli, hoc
ea Matthiæ ipû, Hungariae regnum deftinaverat Еат ob rem, nullus mor
talium potuit elle impedimento, quo minus Matthias, deftinatam libi divinitus
regni coronam, unanimi totius Hungarici fenatus confenfu, adipifceretur.
\

M15-_JM

I N D Е Х xxx
DfElibcratione, Каши in Hungariam, ö“ Coronation: eszHm,

)um ea gerebantur in Hungaria, Matthias captivus pene tenebatur apud

Pragam, quæ elt totius Bohemiœ metropolis, a Georgia, cui gentis lin
gua erat cognomentum de Potebrat; pro cujus rei notitia, pauca memoranda
funt. Paucis ante diebus, quam Uladislaus .Rex incideret in morbum, quo
poûea fuit extinéìus, per literas, ad fe, ex Vienna accerûvit Georgìum ip
fum; propterea, quod in ordinandis Bohemiœ rebus, expediret, ut ejus ar
bitrio uteretur. Geterum, non ante eal urbe excedat, quam in arce locet
"tale praeñdium , quali opus fit; cum ad cetera neceíïaria, tum præcipue ad af
fervandum carcere Matthiam, fidelem diligentemque cuûodiam. Bohemus is
erat, qui omnis generis opibiïs, nobilitateque fanguinis, Gt auétoritate, cun
ciis fuis conterraneis antecellebat. Quibus ex rebus ñebat, ut Regi emat in
credibiliter charus. a acceptiíïìmus, illiufque confilio maxime ñdetet. Acce
debat; quod, quo tempore, per ætatem Rex ipfe nondum erat aptus, ut
. . res
 Ештомв Rnnum H'UNcianxcanuM. 499
res Bohemicas confilio regeret fuo, ille adolefcentulum eum educavit, quœ _
que attinuerunt ad regni curas, prudenter adminiltravit. Cum autem non
mulio рой, quam profeétus ей in Bohemiam, Rex contraxifiet aegritudinem»
qua tandem de ejus falute defperatum ей: Georgius annulum extraxite di
gito morientis, & quamprimum, aliquot e ñdiiiimis, cum litteris nomine Re~
gis fcriptis milit, qui annuli imaginem ollenderent Vienneníis arcis prœfeólo,
illique juberent, ut abfque ulla temporisŕprotellatione, Matthiam mitteret ad
fe, per eofdem, qui litteras detulerant, nuntios. Hoc enim Rex Vienna ex
cedens,-prœfeéio arcifque cußodibus, dederat iignum , ut nulli hominum, de­
mittendo ad fe Matthia, haberent fidem, 11111 11115, qui demonlirarent litteras
figillo oblignatas Ifuo, cuius imaginis iimilitudinem illis reliquerat. Fecit id
Georgius, quod fperabat, fe vim auri ingentem, proMatthiae liberatione con
fecuturum: .quippe conñanti ferebatur tunc fama , Elifabetham Matthiœ matrem,
multum libi auri argentique & ceterarum pretiofarum rerum thefauri, congef
iiíTe. Quocirca putabat, illam, cui nihil erat 11110 pretiolius, multum auri
perfoluturam, ut Matthias libertate donaretur. Inter hœc, extinéìo Ladislao
Riege, ipfe Georgios Bohemorum Rex creatnr. Matthias vero, in Pragenli ar
се, ab ipfo quidem liber carcere: fed adhibitis, qui illum cullodirent militi
bus, detinebatur. Interjeclis deinde paucis diebus,­ nunciaturGeorgio, Mat
thiam [langarm: Regem дебит; nihilque гейаге aliud, niíi ut detur opera, qua
indigna illa captivitate eripiatur. Ea re cognita, Georgius mirum in modum
obliupuit. Ad fe itaque accerlito Matthia cepitlprimum illi gratulari, de tam
infperato fortunœ beneficio, deinde multis ufus ей adhortationibus, quibus 111—
duxit illius animum, ut ejus ñliam duceret uxorem. Ройгешо venit ad tra
ctatus, ut videlicet gratitudinis caufa, ob libertatem, qua eflet donandus,
efñceret, ut ab Elilabetha fua marre, aliquid _praemii aflequeretur; ne tam
ingentis accepti beneficii, y mater ac filius viderentur 'immemores Egit pri
mum illi Matthias, & pro laeto nuntio, & pro gratulatione, gratias: inox
тъкЧ‘ГЁнь-Чч'дьт
refpondens íibi propolitis rebus, dixit fe & libenter aíTentire conjugio, & оа—
turum operam, ut tam ipfe, quam mater, utantur gratorum hominum 0111010.
Voti compos Georgius, illum abire permilit, adhibitis eidem compluribus &
Bohemiœ optimatibus, qui illum , quo decuit honore comitarentur. Dedu
élus ей Matthias ab illis ulque Straznirzenum, quod oppidum ей in. regione
quadam, quœ portio ей regni Hungariœ, Moraviaque vocitatur ab 'incolis
Eo convenerat univerfa Hungarorum npbilitas, quae novellum Regem venien
tem operiebatur. Exceptus ей ab illisefumma laetitia: inde fuo'rum ingenti й1
. > Rrr я ‘. parus
 5оо_ IV.PETRIRANZANI
patus cataverä, Budam conceffit. Adeam.. urbem , non modo permulti Re
guli, fed omnes etiam civitatum orarores, concefferaut, ut Regi & ipli, ul:Y
liceret, congratularentur. _ Suo igitur quifque Officio ufus, honorem ei, ac re
verentiam. magno cum applaufu exhibuere. Ceterum, cum per aetatem `11011
dum haberet ЛИЦ/11115, vel ufum, vel experientiam rerum ( quintum decimum
tune annum 4agebat aetatis,) quibus ex fe ampliffimi regni rempublicam cu
rare crederetur: placuit procerum fenatui, adhibere ei, quoufqne adolefce
ret, Michaelem Zlagium, _ejus avunculum, cujus аист atque aufpiciis, re
gnum Matthias fuum adminiftraret. At vero ipfe, quamvisl avunculi pruden
tiam & auéloritatem plurimisfaceret, illumque, `veluti divinum> quoddam nu;
men, veneraretur: innata tamen quadam fui excellentis ingenii dexteritate,
multa agebat ex fe, quae digna Áplane erant--prudentia aetatis grandioris. Ac
cipiendœ, more HungarorumRegum, coronœ folennitas, eo aliquanto tem
poris intervallo dilata ей; чиос1 ipfam apud fe tuuc tenebat Fredericus RO
manorum, ut ante diétum ей, Imperator. Qua non fine ingenti difiìcultate
' ’ recuperata, fe'xto­ рой electionem menfe, coronationis folennitas, eis, quibus
decuit, laetitia ¿t applaufu feculari, Ecclefialiicisque ceremoniis, Albœ cele
brata ей; Anno ab [агат/1105110 Dei, jèxage/imo quarto fllpra milleßmum Üqug
dringenteßmum , die , quo tune agebatur Iacrofanéta Domini noflri jefu Chri
й1 cœnae memoria.' '
E Г M»

r N D iu at xxxr.
_ De Mahumete ab obßdione степ: jaitza дерн! о.
Раис15 рой hœc diebus , quieti dads, cepit Matthias, fuas omnes cogitatio
nes ad ea convertere , quibus omnes , cum praateritarum difcordiarum ,
tum futurorum diffidiorum caufae, ex univerfo regno tollerentur. Quare com
paratis undique copiis, cogit exercitum , qui tantus fuit, ut effet fecguritati fub
jeétis, & adverfantibus formidini. Prœlidia deinde valida , collocat in locis,
quibus major ей vila neceflitas, in regni prœfertim finibus, ut fi quid hollile in
grueret , Obviam illi iretur Iacilius. ‚Сига: praeterea _, ut fi quid in Hungaria
tuib'atum effet, propter & regni mutationem, 6r novitatem rerum, reducatur in
tranquillitatem. Ita ordinatis Hungariae rebus, nuntiatur Matthiae, Mahumettm
Tarcarum Imperatorem, cum magno bellicarum Omnis generis rerum apparatu ,
. ‚ \
ve
 Í _

Емтомв Runnin HUNGnnxeAntrM. ' 501

venifTe in Bojizam, quae regio ей portio quœdam montanae Dalmatiae, cujus ha
bitatores colunt Chriûum , juxta orientalis Eccleiiœ ritum. Nec multo рой fa
­ma ad Matthias pervenit aures , illum circumfedifïe jaiezam, quod caftellum in
eo regno, ей 6r loci natura, & muri cum altitudine, tum latitudine, пишеш
mum. Cumque eHet ipiius.Matthiae ditionis,' nihil ulterius protelandum ipfe ra
tus; ita, ut erat valide iníiruétus, copias ducit in Bofnam , adverfus Mahume
tem , belli pugnaeque fortunam tentaturus. Ejus rei, ut ille'per exploratores
certior ей faétus, fentiensv praeterea, Matthiae exercitum, effe & juventute flo'
rentem , & annis roboreque militum , ac tormentorum vi magna, validiíiimum:
ratus, non elle tutum , cum iniiruétiilimo hoñe conñigere, perterritus, сайта
movere, fuofque omnes e loco difcedere , eoque unde venerant redire juilit.
Qua re effeélum ей , ut ob repentinam fugam compulfus lit, ibidem bellicas ­
omnes machinas, œneaque tormenta , in hoßis potellatem relinquere.A Pro cu
jus victoriae felici eventu, Matthias egit immortali Deo gratias, cepitque inde
fperare,~fortunam divino favore , ceteris in poñerum gerendis а fe rebus. fem
‚ре: afpiraturam.

e N D n х mit. '’
’ r De _Expeditione Matthies Regis contra Шип/Подлог.

"Азию, qui infecutus ей, Bohemum quendam, Suillam fnomine , qui coadiz
magna praedonum manu , res novas moliri parabat in Hungaria , in op
pido, cuius nomen ей Coztolian , circumfeiïum ac debellatum, cepit; deque
' eo, atque illis, qui cum eo capti Гит, fumiit fupplicium. Poñliac vertitin I
fugam exercitum Traniilvanorum. - Hi populi , quamquam tenent portionem
quandam таяние Germaniae , ideoque magna ex parte, lingua loquuntur Ger
manorum : Hungarorum tamen Regibus, a multis jam annis antea paruerant.
Ceterum , in regni Matthiae initiis , conñituto fibi Principe, qui illis praeeiïet,
rebellavere. Adniii autem funt, ante omnia impedire aditus Regionis, ne vide
licet in ìpfam Traniilvaniam, copine regìœ ingrederentur, non enim facilis ей
вышек-т.
q ad illam acceiTus. Silvae namque múltis in locis denliilimae, in aliis autem afpe
газ alpes, reddunt. regionem , >omni ех parte, aditu diñîcillimam. At vero ur
gente Веге, Hungańcae copiée, vi йгепие faéta„irrumpunt; viaque patefaéla,
Tranlilvanis invitis, multifquezillorum interfeétis, penetrant circumquaque loca
. Rrr 3 ’ Omni?
5oz ­IV..P1;'1‘R1RANzANr

omnia, tandemque in eam provinciam perveniunt. 111i, cum primum Regem,

equo armifque iniignem, jam introgrelium conlpiciunt, veluti viîo fulmine, ver
tuntur in fugam. Infecuti regii illos proñigant ‘. multi illotum vulnerati, mul
tique interfeéti. Qui vero in urbibus fefe continuerant , audita victoria , nihil
morati, deditionem faciunt. Plebibus venia a Rege data: illis autem, quipo
pulis „perfuaferant defectionem, parum profuit {пае pœnituifie inñdelitatìs; fue
runt enim fuis & privati honoribus, &fp01iatì"dominatibus. Eli Tran/iloania
‘ferax omuis generis frugum, vini laudatiíiimi, multorum generum fructuum opti- _
morum; qualia Гипс, prima, quae vocant Damai'cena, mala, cerafa, «5r pira ,
quorum pleraque eximiae Гипс magnitudìnìs. Fett linum , crocum, equos &
abuude & optimos. Abundat & aliis, & quidem multiplicis generis pecoribus,
propter & cœli clement-iam, & pafcua laetillima. Fodinae. in ea funt auri , ar
genti, aen's, ferri, falis , plumbi , lapidicinœ multae, albi praefertim rubrique
marmoris. Gignit alaballrum , criûallumque in primis laudatum. Hominum
ingenia magna excellentiaque, ad ea praefertim aptiñima maximeque verfatilia,
quae manu fiunt. Pleraque hominum corpora , p'rocera funt панна; multae in
ea pulchetrimœ urbes. Brevibus multa compleéìar , quidquid ей in regno
Hungariœ laude dignum atque excellens, quod attineat ad nobiles', & honorata
appellatione opifices , atque ad eas artes, quas appellant mechanicas, id to
tum apud Tranlilvanos habetur. Teliiñcari id equidem polTum ‚ & ceteri , qui
viderunt , videnteique mire obliupuerunt.

ENDEX ШЕИ.
De Expeditionein Moldauiam , E5” contra Hnßitas, nec non deEleÈiimie ejujdem
in Regem Войдите.

Rebellaverat & Moldavia , cujus regionis ìncolœ , Hungarorum quoque Re»

gum antea parebant Imperio. Quo igitur ipfam recuperatet, inllruéto
exercitu, tranfmittit alpes, transr` quas iita eli ea Regio , quœ & ipfa ей quœ
dam magnœ Germaniae portio. Parvi momenti fuit, ut eam redigeret in pote
пасет. Quod ubi ей faéìum, duxit'legioues ad oppidum Байта nomine , in
cuius agro сайта poiuit. Ipfe vero cum magna procerum ac militum parte, ad
oppidum le contulit , ubi aliquot dies quieti fe daturum decreverat. Domina
batur tune ищете provincia, quidam lingularis audaciœ homo , cui Stephan@
‚ ‚ егас
 l

Eprromn RnnUM HuNennrcAnui/r. 503

sa:
»r-
м 'eiat nomen. Is coaéta e fuis popularibus magna armatorum multitudine, 'de
_dit operam, ut de fecunda noétis vigilia , per amicos, multis in lociS oppidi,
ubjicerentur incendia, quibus & Rex, ¿i regii omnes, fomno vinoque fepulti,
.äh-UL ' »concremarentun ipfe vero interim, regia сайта adoriretur, viétoriamque ade
ptus, liber ab Hungàrorum Regum Imperio ñeret. Ceterum , cum primum
fulgereœrepitareque ceperunt incendia , fomno fe Rex repente excuffit , ani
madverfaque proditione, tubarum clangore, fuose firatis .fubitp correptos, arma
in' proditorem juffit capere, itidem.& in cafiris faétum. Regii itaque, jam pa
tefaétis infidiis , magno animo ruunt in Stephanum , & 111 eos, qui illius juffu,
fcelus admiferant proditionis. Et cum incendiis, quibus confiagrabat oppidum,
tum prœcipue lunœ adjuti lumìne , multos adverfariorum occidunt, nec fegniter`
illi obltiterunt. Quatuor ferme horas, ancipiti Marte pugnatum: ad extremum,
a Rege cohortati Hungari , remque incredibili ftrenuitate gerentes, Stephanum
cum fuis; qui fuerant ex firage reliéti, ad fugam compellunt. Multi nihilomi
nus ex illis capti , capta & arma, figna ipfa in gloriofae viétoriœ memoriam,
`Rex Budam reverfus. in Balilica Beatae Mariae- Virginis locavit. Interjeétis
deinde paucis anni's, cum prœclara tot egregiorum facinorum Matthias fama, to
ta Europa vulgaretur: a Pontífice Maximo, facrifque fanétœ Romanze Ecclefiœ
patribus cohortatus, ac tandem perfuafus, piam fufcepit adverfus Hußitas 'expe
ditionem. Quo autem majore animo bellum tale fufciperet , hanc adjecit mer
cedem Pontifex: quidquid Bohemiœ, etiam fi totum caperet regnum, fuœ effet
ditionis. Sunt Huffrtae Bohemi illi , qui feéiantur Joannis Viclefii damnatiffimam
hatrefin , de qua memoratum mihi fatis fuit fupra, libro hujus operis, XX. Con
tra eos haereticos , leptem annos geffit bellum fortiffime; Гавре сит 11115 certavit;
ac femper Dei adjutus-auxilio, fuit viétoriam affecutus. Eo bello, fuo impe
rió` parere coegit eam regionem , lquam nominant Мот-01001 ‚ eamque», quamvo
cant Sile/iam , & eam, quae dicitur Lu/àtia ; quœ non funt contemnendœ Bohe
mici regni portiones. ldcirco gloria virtutis ejus adduéii Bohemi Catholici ,
Georgio illorum Rege hœrctico extinéto, Regem fibi ipfum elegerunt: indeque
ipfi LMatthiae , gloriae titulus acceflit, ut non modo Hungarorum, & dicaturà
Kil".
Н
И
ц’...
fit Rex, verum etiam Bohemorum.

м!
и
.r

IN
‘594, y IV.P"l'rn1`RANzAN1
Il

INDEX mw,
'De C'aßmiro Polonorum Regis Filío , a Rebellz'bus in Hungariam introduño,
_ Ü’ а Matthia prnßigato.

Спешит ‚ dum animum intendit, ad res novi regni ordinandas: folita rerum
и hmnanarum fortunae mobilitas , perturbare omnia сер]: ‚ magnaque ex
parte ejus obfuit conlilio. Nonnulli namque ex Hungariœ primoribus, profpe
`ris Matthias invidentes fuccefiibus; res moliti funt novas, quœ hujufmodi fuere:
ut, dum ipfe moráretur in Bohemia regnum ei adimeretur Hungariœ. Talium
conliliorum principes fuere , Joannes Strigonienjïs Archiepifcapus`, & ]оаппег Epi.
fcopus Quinque-Ecclßenfis. Etant hi natione Dalmatœ, humillimo loco nati, de
lquìbus erat Matthias bene meritus: quippe qui fuerat auétor, ut illi ad eas pra!
fuiatuum dignitates eveherentur. Reg-iam igitur beneñcentiam, nonniñ maxima
ìngratitudine compenfavere. Iîli Poloniœ Regis ñliurn , Caßmirum nomine, cum
multis Polonorum legionibus, in Hungariam intromiferunt, ac ante omnia,
тел em ari-em , loci natura armifque munitiñimam , illius poteiìati tradiderunt.
ld ubi тегом: Matthias, reliéta Bohemia ‚ advolat in Hungariam, ipfumque
`Caíimirum, manu valida obûdet. Quem oppugnando, eo ad extremum per«
duxit, ut defperans ille locum Ге роПе tueri ulterius, noéìe inde egreffus , pro
fugerit. Ea re cognita, Matthias, Polonorum copias, & eas, quae штате {пе
rant arcem, 6: alias omnes , quœ alia complura per Hungariae fines occupave
tant loca, adortus ей ‚ deque ea gente, cladem edidit milërabilem. Ex pro
ceribus, qui capti Гипс ‚ multos miñt ad urbem `Budam , quo, tam celebrem
adeptum fe Гите viéìoriam , illorum captivitate , fuis oftenderet popularibus.
Copiarumf poñea magnam partem milit, qui Poloniam, omnibus, qui'bus fieri
репы modis, popularentur. At vero cum ei effet nunciatum, Ca/ìmirum Polo
norum Regem , in regione , “quam appellant Silqńam, parare multa armato
rum millia , in fuorum Hungarorum exitium: alterum cogit exercitum, Sileñam
` que ingreíïus; quam celerrìme petit V‚дышат ‚ nec procul ab ea urbe сайта
metatur. Quod ut primum accepit Polonus, dat operam, ut fuus augeatur
gexercitus; acceriitis сипай, qui valere poterant armis, ex fubjeétis [ua: ditionì
entlbus, non modo Polonis, fed Ruthenis, Lithuanifque, ac Tartaris. Omni-y
bus igitur ad rem gerendam comparatis, adverfus Matthiam, Vratislav'iam ver
[us contendit. Ad cujus urbís , агнца ubi pervenit, compolìto agmine, тап
x tum
 ‚ a a „,eŕŕŕ ŕ',ŕńv___v__`vr„_.__ŕ_ŕ ŕ*

Epi'roME Каким НПЫСАЦ1САВ'ОМ. 505

tum confecit itineris, quantum fuit ei vifum, non plus mille paffuum intervalli ,
inter fuum & Mathias exercitum intereffe. Itaque е сопГребш сайгогит 1111115 ‚
fua сайта 1р1е locavit. Magna quidem fuit hominis hujus audacia g fed nequa
quam rem vel geuit, vel confecit, eo, quo cepit animo. Obfuit enim eihoc
maxime , quod quamquam ejus exercitus abundabat, majore armatorum multi
tudine, Hungari tamen etant , cum animo , tum virtute , longe fuperiores.
Quod ut intellexit Polonus, animo fractus, non aufus ей сит Hungaro confere!
-щà_- _ <` re manus. 1d animadvertens Matthias , curam dat cum pluribus e fui exercitus
copiarum ducibus, ut a diveríis partibus , hoftilia сайта adoriantur. Ea juffa
ubi illi 111111 ехеси11, Polonos, nihil tale fufpicantes,.ingens invalit formido.
Multi namque ex illis, qui egrefli caftris,` vim repellere voluerunt , caeiì 111111;
alii, acceptis vulneribus, confugerunt ad сайта ; innumeri fere capti. Ex quo
_rum numero iingulos , qui obfcuri etant & generis & nominis5juffit Matthias 111
gnarì in facie, notabili vulnere,­ indeque donarì libertate, ut reverii illi ad fuos.
Hungariœ gemis in Polonos iras teftiiicarentur. Coníìituerant Poloni, duobus 111
locis сайта, folla valloque, ac fortium virorum firmata prœlidio: hoc coniilio ,
ut in illisprimum exciperentur commeatus, qui ex amicis comportabantur civi-` Y
tatibus; deinde` vero militum adhibita chlodia , ad-regia сайта tute convehef
rentur. Prudentum plane virorum id fuiíiet confilium, 11 diligentius ab ipfis ef
fet provifum, quale conlilium , quantœque eiTent vires 1101115, adverfus quem
ceperant arma. Ipfe namque Matthias, excellenti illa, qua prœditu's erat'inge
nii vi, illorum folertiam irritam fecit. Naélus enim tempus ad hocidoneum,
bina illa сайта adortus ей, eaque diripuit, ac delevit incendiis: utque hoftem
majore concuteret terrore mifit Stephanum , cognomento de Zipolia , totius exer­
citus fui Ducem, virum bellica virtute inlignem, cum quadam parte oopiarum ,
quœ tendens in Poloniam , omnem Regionem popularetur, & quidquid ei fieret
obviam, igni ferroque abfumeret. Ea re effectum ей, 111 adduélus Polouus
Rex, in fumma rerum dei'peratione, pagem peteret, quam nequaquam abnuit
Matthias. Ventum igitur ad colloquium. Рой т1111а autem ultro citroque di
а.“ “ЕЁ-“Ч"’
` . cia, tandem inter utrumque Regem, pax benigna atque honelie compolita, in
hanc perfeverat diem. Habuit Matthias, Polouum, fuofque omnes adeo libe
raliter, ut nihil fupra dici facile рота М1г111се ройеа Reym ipfum donatum,
a fe Matthias dimilìt. Ita fummo ille a-ffeéìus ßupore , in fuum fe regnum
recepit. ~

wi. Script. Ref. Hung. P. L y SSS l 1N

ш
 506. ‘ IV. P_,.n"r..1\,x„R,a NÃz-„a NJl

„д щ.
YViranien xxxv.
De Expugnatione Sabatz. C'aßelli Тиши, Ез' fle bello rotura Fredericum Romanorum
Imperatorem in Außria geflo.
Рой ‚Баев, reverfus.Matthias ab ea expeditione, ‚ obfedit atque expugnavitca
` ftellum illud , fama, œvqnoflro, ob rem apud ipfum. fortiter gellam, in
clytum,b cui nomen, >ell Sabacz. Condiderant illud_T„urcae,. ad ripam Savi flu-_
vii, ut, eis .elfettutaquœdam fedes, locufque aptus , ad invadendarn Hunga- .
1121111;‚йдхчущфоггевёехщегес, ut materia
ris,.be1luin. ­S't'ruxlerant illud exV illorum ,Imperator, indiólurusligneomuro,I
circumdederantque effet Hunga

quem. crebrg magno miroque ’ereétœ ­artificio , reddideraut tum '._vifu

pulgcherrim'um,I tuin'y expugnatu diñicillimum t,A non deerant. defenfores, 11011, д!).
Omnis generis ígitana,
чи1Ьие judicari noneffe
V'pkoltiiiffeß foffa, non valium;breviter_,unou„ceteragomuia
id caliellum humanis velviribus, `velingeniis iii ‚.
expugnabile. Atl, Matthias," cui non deerant vel vires, velaniinus,„neque¿op
pugnandarum_urlniimgexperientim fed ueque folertia; quanti plerumque f'olent.__
en_iinentiffuni bello dunes:í inyenittandem _viam , quoicaûellumilludiomnifariam __
munitiffimum_,_i_n fuam redegeritßitioneingh qulrerhqlacellitus iniuria, fufcepit, д
bellum
hi adverfus
mentio v‘lrzibita .Fi'edetrjçumI
ell,­ y'Ifriultatertium,„Romanorumlmperatgrem„de
inter eos,L_com.in_iffagptazliaJ;­ [ed quatfupraadem.,
mi?~ .

afpexit fortuna,` ut velI

tiniurn'ì'Iïredeńciß, datum еще,
quod >effetIuthoftinimparw'viriíbus:
femper fuçritjviótoriam
vel~ alleçutus.
quod _effet Adul-`
днем: ._
delidia,­ propter qu'gim .taederetvipfulñ _œluëlaflëflyërfatiq; „1179. utpleriqueaf-y
ñrmantyàaddluëlus Vavaritia;V _vitic/xz,` cum noluiffextpeffundere'_auritlìefauroß quos
in',om'ñi „quà “Жадеит ‘latentes sbnsefůffe. bêllèzabfliiwif: Srtanquaw ñlsèrs.'
vifusçuqute fua fuorumque fuerunt majorumhholìi capienda reliquit. p Atque __?
ita Matthias,- .Duration"penel totum Außriœ, 'quam I_regiorîierri veteres appellé,­
vere Noricum, Styriamg'ae, atque отделит, òpulentillimas ~magna; Gema-_
niae portiones, per tot retro Duce's Auliriœ poffeffasf,l ditioni fubegit fuae. Re
. ñiterunt quidem Matthiae viribus Auflrienfes,plf`ui `principis expectantes орет: __,
fed ille,
-vicílis quod data
autem, ceperat, perfecutus,
a Rege vi tandem'ipfos
clementiffimo venia." Мите compulit,
[unt in 4ut dederentur;
Auflria perpul-` .‚_i
chrœ nobilefque civitates, multaque oppida atque callella, miris aedifìciis inli
gnia: fed urbs Vienna, cui nomen ей inditum a parvo fluviolo, qui ipfam pra
ter- ,I
 EPr'roMn Квк'ёмчн'цйвйпсх'впм. _ 5o7
terlabitur: 6r ea‘~quae.dicitur‘~No'va ЖМЁМ“, *cùnéiis antecellunt pulchritudine,
T'amoenitate iitus, nobilitate, îngenioque habitantium, mi'ra Itruóiura, ornamen­
ltifque facrarum aedium , copia divitia'rum', denique aliarum multarum rerum, '
' quarum -indiget mortalium ufùs, mira-abundantia. De utraque harum urbium,
гнетёт: /Eneas Siloius infepiñolis. aile”, ïnquam, "Живая, qui polteaquam in
Germania, apud Imperatorem, de quo' mihi'eft hoc loco mentio, multum Газе
vitae confumiit e ad fummum Romanœ ‘Eccleliae Praefulatum evectus ей. М
`«wenn namque стилет, hartos vocat Нефти, 'paraitrßmqúe delleiarum: propte
Iifea, quod ibi отце pomi genus gignitur, › ñiapte natura, lbique plurimae 'aqua
“шт fcaturigincs, prataqueviridantia, quae verno tempore, florum mira varie
tate~,1veluti ridere videntur. Haec in loci гонцов laudem vir doétiñ-imus fcri- '
Y pût. Sed urbis pulchritudinem, qua: plane magna ей ‚ praetermiiì't. 'Longa
plura dixirde urbe Vienna, de qua neque- ea», quae Швы-Гипс laude; наше ea,
quae merito funt vìtuperanda, fubticuit. At vero ego, ex fua illa tam egregia
urbis deferiptione; ea tantum, quae Гипс laudis, non quai Гипс vituperátiönis,
'attingam Sed & ipfe, adjeci {иге deictiptioni рапса quaedam , quae omitterid'a
*non сепии. Vienna, inquit, man' ambita, dumm millium plggïmm, eingìeur; fed
Ahaben* fuburbìa maxima. Marum атм: fa/]a, ae vallum aggerque peraltns. Мити:
ipfe мята: ö“, amplus, мытые intervalli.: habens turres ö’ expugnacula, шин ad
_ вшиты parata. 'Ab ’oriente eam praterßuit Danubius, qui urbis agrum, ßro летай,
*undiqne reddit amœnfßìmum. Отит dries, amplafunt б“ ßlblimes, quibus tum таз;
turnl extra, fuis' wonder/f decor. Parietum domarum. ßrma acjolida, artdîcùßzqwe
Любит. Qulppe cum 'imaquxque pene aptas habeat fornìees, б“ aulas, pro dornorum
magnitudine latas. Haber unaquaque fila фиат, quas штанг Stuphas. Дует:
enim rigor-em 69° afperitatem, eo modo mitigant Germani; ae сект gentes, qua longe
lateque tenent regiones, glaciali polo propinquiores. Feneßrae domorum отел/11:21,
o tia vero ferrea. Habitantìum, multa En’ mundajìlppellex. Equorum caparra/tabula.
Iíoc unum ¿yl dedeeori urbi, quod pleraque domus, ynon 1151111, jed lignea regula operi
untur. Ingreßus privati ely'ugn'am domum; in adem alim/'us principís te introiviße pu
шт. Nobilium 'pripatorumque domusliberre jîent, neque стат magytratus, т eis`
aliquid juris habent. Cellas Iuinarias, jub ¿diam œdyïeiis con ruimt , qute jîmt adeo
profunda 8° fpatiofa , ut non minus jilb terram earum 'ßruôiura tendatur`
Via urbis lapide adeo dura Душе ‚ ut' neque plan/fromm rotis facile contaran#
tur. Вед ас 511115115 ejus dieata templa , -ampla Лип ae телами , [1510 тал
lapide, {Жившие @5° 'varii coloris , longis latifque ferie/tris pellurida, ё? eolumnarum
mira arte laboratarum ordinibus, лифт: ртггтеа ,­ mireque arti/ienne tdŕudinatis,
Sss z - teflo
\ \
 / 't-_tl „-

508 1У.Рц`тн1114ы2.ды:
teflorumpulminibus admiranda. SanElorum plurime pretio/quue reliquia, argento fa' altro,
gemmyrliueueßitie. Templorum mirus yac .multas ornatus , divefque _]ůpellex. Sacer
dotes, pluribus bonis abundant. Qui clero риф ‚ apud S. Stephanum, jbli Romano
роптали. Cioitas,Pata'vienßs ell. Diete/isißd /îlia di тат major. ЕЛЕ? Vieu
nae monaßerium , in quo meretrices, ad Deum convcrfœ recipinntur, quie canonicís horis,
liymnos Deo, Teutonica lingua, decantant. Earum /ì qua deprelzenfafiierit redire ad
peccatum , in Danubíum pracipitutur. Аут: igitur in eo cœnobio , pudicam janŕlamque
шит: ita , ut rarus de illisjermo malus audiatur. ЕЛ 559 hic/ihola nobilis l-beralium
ynrtium, Theologie quoque ae `luris Pontificii, nova tomen, Ö’ ab Urbano Vl Ro
mano Pontífice coneejfa. Ingens jbholaßicorum numerus eo confluit, ex Hungaria atque
ех'А1тап1е partibus fupßrioribus. сшит populus, quinquaginta millium communi
` cantium .creditur. - Софии“: decem Ü afin oirorum eligitur ;’ lum _]udex, qui Juri red
dindo prize/i; ¿einde magi/ier стат, qui штат gerit cioitatis, has principes aßumit,
quos in ci'vitate ßbi jidelicres arbitratur, eqfaue adigit adjusiurandum, Magjlratus
nulli alii Лиг, „у; qui vini exigunt ocEligal, ad ip/bs винт omnia referuntzir; quorum
pote/las annua eß. Incredibile шт pote/l, quœizam, б” quot, qualiaque e rebus hu
mano 'vib'lui pertinentilus, ßngulis dielus, Viennam comportantur. Ovorum atque can
crorum multa: quadrigre. Panis di'uerfœ forma, diner/kane materia ac magnitadmis.
Carnes, руд: ‚ oolatilia, ßne numero ату-итал Ubi advefperafcit , nihil oenale
ex his inuenies. Vindemia his ad quadragejimum diem protenditur. Singulis diebus,
trecenti ferme currus, vino onerati, bis ter'ue inferuntur. Supra mille б" dui-mios
equos, in ßngulos тат dies, ad opus obzdemiarum, Viennenfes exercent. Iraque di
ŕlu ejl incredibile, quanta ‘vini copia in urbem inducatur: quod intra annum, nel Vien
ne bibitur, oel ad externos, per Danubium , contra cur/um aque , magno Iabore tran]z
mittitur. Haelenus de Vienna. Ad поташ redeamus narratiouexn. ‘

INDEX XXXVI.
De 'variis d_iß'ordiarum caiyìs inter Piedericum _Romanorum Imperatorem , ё?
Matthiam Hungarie Regem,

Р oíiulat locus , ut oñendantur caulœ, quibus adduéius Matthias , & gelle

rit adverfus Fredericum bella ,_ de quibus ante фант ell, & Aullriam
in luam poteñatem redegetit. Prœtermitto illam. , qua contraétum el`t aliquid
alterius in alterum odii , cum negatam Hungarotum Regum coronam, armis,
Ut `
 Емтомв RnnuM HUNbJAnrcARUM. `. 509

f ut fupra ollendi , a Matthia recuperari oportuit. 'An autem Fredericus earn de

tinuerit; quod ob invidiam` .œgre tuliffet, Matthiam tunc adolefcentulum, yHun
gatiaev fuiffe creatum Regem, ut multi crediderunt, aut aliis de caufìs , incer
tum ego habeo. Hoc nihilominus fatis conflat , рой reliitutam coronam , al
terum . cum altero rediviffe in gratiam. Aliae igitur difcordiarum/caufae redden..
dae funt. Georgius ille Bohemorum Rex, quem Pius olim Pontifex Maximus,
H'Ñ judicio condemnavit anathematis ; propterea , quod declinaverat in haerefim`
Huffitarum : gravi admodum bello , lFredericurn ipfum , qui nihil tale fibi
_n!vu.1l­ ni
ç' metuebat , laceffivit. Miüt enim lilium Viétorinum fuum , cum numerofo ex
ercitu , in Aullriam : .cuius non exiguam ракет ., & quidem non fine variis­
ac miferabilibus vaftationibus fuis, occupavit. Urbem autem Viennam , ubi
tunc Fredericus agebat, circumfedit : ratus, eam hand facile capi а fe poffe,
cum effet muro dt armis , validoque praefidio munitiffîma. Ille ita obfeffus,
fcribit ad Matthiam,fupplex eum orans , ut in tanto rerum difcrimine, opportu
na ei ferat auxilia : contra praefertim hofiem , qui Huffìtarum impio infeétus
dogmate , Catholicœ fidei, veritatique adverfaretur. Annuit Matthias, nec diu
moratus , fua iplius impenfa , coaëtis infiruétifque copiis , quae poffent Boheme
haud dubie opponi , Viennam verfus contendit. Ad cuius urbis agrum ubi per
venit, primum compofuit agmen , deinde proceffit ad `loca , hofiis cafiris ad
mille paffus propinqua ;— vel fua сайта idoneo in loco pofiturus , vel felaturus
prime ímpetu in Bohemos , rem videlicet geliurus, 11 id neceffrtas committen
di certaminis exigeret. Matthiœ adventus ‚ adeo magnum Bohemis injecit tep
rorem ,-ut non folum ei adventanti , eorumquepropinquanti caftris, nihil oblii
terint I, fed foluta obfidione, difceffer'int. ' Ita obfeffus Cœfar , ope virtuteque
Matthiae , a Bohemorum invafione, vitœque periculo , ac maximo decoris re
rumque fuarum detrimento, ereptus ей. Nec tameu deftitit Rex , quo minus ’
excedentes hoftes , magno animo fuerit tantifper infecutus; dum pervenerunt
ad loca, Bohemiae finibus proxima. Illic, cum fua сайта Victorinus `pofuif
‘ fet; haud veritus ей Rex non procul ab illo fua сайта 1осаге; Decrevit enim,
non prius inde abire , uam Bohemus , vel in fuos fereciperetñnes , vel 11 per;
.flare illic mallet д „fuis ipfe deduóiis copiis , collatis fi'gnis , prœliì fortunam
__tentaret. Hand ign'arus-Viéiorinus, qualis effet Regis animus, fibi timuit: pro
pterea, quod fatis animadvertebat, fe viribus effe iuferiorem. Nihil igitur fibi po
tins ей vifum , quam mittere ad Imperatorem nuntios , qui cuml eo de pace
agerent. Ubi itaque inter nuntios 6r Imperatorem, multa ‚ ea praefertim quae
in rem fuere , ultro citroque dicta Гипс, utque leges concordiae utrifque pla
Sss 3 euere
 510> _ s1V. ,P RÍTJÈI »Kx-N a. A N4 '
l
„euere : pax y’interi ipfos, AMatthia in confultofpenitufque inicio, compolita ей, i
„Юлы eli'faélum ,hablque ulla mora, auxiliares copias, quas Matthiœ exer
„911.111соп5ипхегас Imperator , revocavit. Id ipfum eo Гите ‚ conůanti tunc fa
„¿na:pexjcrepu_it, quod fuisìrevocatis copiis ‚ ñbi Fredericus perfuadebat, Mat
qllafl .nihil шШГес opis , in­ fuum regnum inglorium rediturum. Iba
Frederiei ‚ feu pravitate„ vel ingratitudine ‚ aut animi evitate faéium eli , ut
:Rex tam ,ingens
_Utia , lcura impenfabellum
, quaefrullra fufcepiffet
graviflima fuit ,_y, irrita
utque ñeret.
omnis Quodque
ejus labor fuit
, diligen
longe
AAiniquius , cum primum Matthias ,praetery fpem illius , divina fretus ope . do
„ 111111ы111ц111е fufceptibeneñcii immemor, fœvifïimum fe hollem geíïìr; quippe
‚ qui m_Hungańam miñis lfrequenter legionibus multa illic loca invafit ‚ diripuit
” gferroqueat:_crebris valiavit incendiis. Nec >fatis ea illi fuere: fuis fuggeltionibus
` gffeůurn eft , ut a Calimiro Poloniae Rege ‚ gravibus injuriis, belloque perdiíñ
'lçili laeefl'eretur: quamvis antea , magna fuerint conjunéii benevolentia. Effecit
‘enim ‚ nt a Bohemis, Huilitarum dogma feéìantihus , mortuo Georgio , Cali
rniri natu major ñlius, Calimirus Gt ipfe nominatus , Bohemiœ Rex eligeretur.
i respeo fuit iniqua, & idcirco Matthias perquam molefia , quod ante fuerat
„ipfe jam ad id regnum eveóius ; поп modo eletítione Carholìcorum Bohemorum,
fed giecreto
Htiereá Öœl'ar.,quoque Pauli Romani
eam Bohemorum Pontificisconñrmaverat
.eleéìionem , ut ante diétum ей. monumen~
, publicis Ipfe prae

„tis litterarum; ac tradideratei regni pofïeñionem , quam vulgo vocitant inw/ii

` „пиит , cujustradeudœ сайт confuevit elle potellatis. Ea monumenta firma
. `arerat Fretiericus , Omni vigore ac robore ,juris etiam jurandi religione. Com
îpulfus igitur fuit Matthias, juraquœliti ûbi regni tueri, obviamque -ire Poloni
`.conatibus , Iqui regnum alienum invalit. De armis autem , quae inter fe con
„щеке quoquo modo &'.belluxn ñnitum'íit, fatis meminimus [ирга ‚ quam vi~
fus _eil locus'eiçigere. Айва deinde bellorum caufae occurrerunt. Aliquot in
{тест menfibus Q Imperator , nulla nova a Matthia provocatus injuria , per
mitir Germanorum quafdam copias , lines Hungarorum, infeiìis ingredi armis:
- gui multas façientes excuríìones 9 multa loca , quorum incolae nihil hoûile
‚решете, longe lateque populati funt.. His malis eommotus Matthias , pri~
mum 111111161 ipfe fuas copias ,‘ qua: Germanorum , comprimerent audaciam,
omnique conatu efficerent , ut illi e regni fui ñnibus pellerentur. Id ubi -faéìum
ell , non plane line Germanorum milerabili clade miiit Matthias legatos ‚' qui
adhqrtarentur Imperatorem , ut ulteriore abßineret injuria c fatis fuperque fe
.toleraífe д {Uiíïç toties ab i110 Ie. Мастит. Tolerantíae _caufam гите ‚ quod
' . illum
 Емтомв RanuM'» Ниысымсыпм. 5u.
e."-_v ­f. r­ ~;vr­ illum femper- habuìílet parentis loco : at vero , fi decreverit perita're in Tenten.
tia , utarmisvelit fecumwcontendere , nihilo plus agar , quamexpeétet ypo-"­_
tehtiilimum fuorum Hungaromm “exercitum , qui cunetas illatas iibiinjurias , ‘à
libens & fortianimoiulcifcatur. Cum vero neque femel, neque iterum ШИН: =-. ‚
legatis ac nuntiis,Fredericus bello defifteret: Matthias, cumuniverfo inftruéloque '
exercitu, movet ex Hungaria , ducitque Germaniam verfus ,cujusingrellus fines, г‘
cepitcircumquaque excurrere, quidquidve occurrit locorum ,invadit , diripit, vallàt. `
incendit. Ex iis autem , quœ ex direptione habita funt , militi multa concedit :ingen-i "
tem enim , omnis generis prœdam , congeflit. Cum fuis occurrit 'Fredericus il
legionibus. 'Quoties utriufque Ducis copine conferuere inter fe mams, tetiesm’
Matthias victor evaiit. Inter belligerandum ‚ perfaepe inter ipfosiiduciœxfœ ""
Ст: fed Теше] iterumque , .ac tertio , a Frederico violatae, Tanœ eju5„in.«='f.
conftantiœ caufas , non Hungarorum modo , fed Germanorum etiam plerìque'; "l
tribuunt feneciœ, qua pene confeétus ей; Quanquam funt'non paucì ,‘~quì"‘
affirmant, ea ,- inique fimilia ­, lnon Frederici voluntate Гада; ГесЪ-сопШйя-‘д'
quorundam pravorum'hominum '," quorum ’Principes , ajunt'fuifle Antifîiteßil~ '
los Eccleiiarum , quarum nomina fuprafexpreiiiinus; Faóìis tandem inaliquot "'^
meules induciis , quarum tide ,~ -uterqueteum fuis' copìis l'doirrum rediitŕ' .Interni
hœc, dum -occuparerur Matthias'gravi bello', quod gerebat adverl'us Turcas; ‘f
quorum ingens multitudo-irruperatin-Hnngariama »nulla 'indudarum ‘habita ‘ruimi
tione »,.vmilieFredericusßlegiones ,‘ -quae ingreffœ Hungariama-"omnia l’ini'eílaîifœ
cerent , nec fine magna lquaefita vpueda», {Штат reverteìëritur. Earn ob rem,
oportuit Matthiam delinere а bello illo juítiílimo , atque utcunque fieri potuit,
cum Turcis , ad honeñas venire inducias , animumque ad rei fuae defenlionem '
convertere. Eodem
trici, dellinatœ anno ,, puellœ
fibi uxori cum opus fuiffet Matthiœ
formoliilïmae procedere obviam
ac fapientiíiimœ Bea
, Ferdinandi­
Regis ñliœ.. quam a patria , promifcui fexus nobiliiiimi generis homines comi
чъчшпчт tabantur , eiietque Matthias ipfe , obviand'œ honorandœve novae conjugis , va
rii's implicitus curis: Frederici copiae, ipfo jubente, hoftiliter ingrefiae Hunga
riam , omnia turbavere. Et niii Matthias , quamprimumy per praefeëtos
prœdióìœ illorum .audaciae», potenter prudenterque reftitiifet , illofque vertilTe
in fu'gam: parum abfuiiTet , quin fœdafient omnem illam nuptiarum 'celebrita
tem , luciuque omnia compleiïent. Poll-paucos .annos, -cum non effet vambi
guum., lob >tantorum bellorum furias , regnorum utriufque magnamiubfecutu
i;o*\\.'
.4.o ram perniciem: per -communes amicos, authore Paulo Pontífice Maximo ,
qui ad Frederìcum milit Ретинит Epi/‘copain , ad Matthiam autem витает
Agric’ n
 D

512 IV,PETR1RAN2ANI
l

Авдея/т , Cardinalem , pax inter ipfos compofita ell. Paci multœ conditio
nes adjeëlœ. Earum haee fuit praecipua. _ Quandoquidem Matthias , propter tot
accepta , ищи: ulla iii/la еще: ‚ detrimento , ‘vim altri exhaußt non facile @filmati
lem: convertit inter eos , ш Matthite a Frederica , tertium millia aart' prr/òlverentur. Duo
шт annorum tempus , fatisfactioni pecuniae conflitutum ей: ita , ut anno ,
qui inf'tabat , trader-entur millia quinquaginta; fequenti , alternm dimidium.
Quae Omnia firmata mandataque funt, ut & ea , quorum fupra memini , mo
numentis litterarum. Ei fatisfaélioni , non Fredericus tantum fe fecit obno»
Шиш; verum etiam proceres», & clariores civitates , quae illius parebant im
perio. Adieéiaque haec lex ей: Nì/ì Imperator utatur'debz'toris oßcìo , ipß perfol
lmuito. Quoi ß леди: Imperator, acque гм ‚ jaxta Monumenta [тратим Mat
thias , трат illius regna armis темпа. Ita compolita pax , per annum tan
. tum perfevefavit; propterea , quod Imperator primo perfolvit , uti promife
rat : 'anno vero proximo , neglexit. Poliulat jus Matthias fuum: recufat Fre
dericus , fuo ui Officio ; nec minus proceres , civitatefque recufavere. Infìat
Mathias, Deum hominefque teflatus , invitum fe fufcepturum bellum. Cee
Фетиш , ubi tandem animadvertiffet , вы dari verba ; nihil ulterius protelan
dum ratus , fumtis armis, Auflriam , quae regno ell Hungariae contemina , in
vafit , belloquo diuturno perdomuit , & ­hotlie , neinine reluélante , tranquil»
Iiffime poffidet. Нес habui , quœ dicerem de caufis bellorum, quœ duo po'
‚ tentiffimi Chxifliani Principes , non fine fumma multorum mortalium
admiratione , feculo нойте geffere
 \

EPlToME Rnnunr HUNGanrcnnUM. 513

APPENDIX
quartiers Sai/inver
AD

RÀNZANH ÉPHTÜMEN;
De occupata Außria, ö' Regis Матки: Morte.
uod autem pacatam Auftriam tum Matthias tenuerit feptennii fœdere inter­
ipfum &Cœfarem, opera Ducis Saxoniae Alberti, fiebat: quam uterque,
libenter , multis de cauiis acceptarat. Matthias prœcipue, qui a Caefare Turca
rum , de producendo fœderf: follicitabatur; quod injuriis Friderici lacellitus ,
antea :ion gravate pepigerat: Fridericus , qui de Maximiliano а Brugenfibus
capto , veliementer folicitus , quibufvis conditionibus cefferat. Itaque pacis
inter eos leges , ad mortem ufque Matthiœ durarunt; nec ab illis difceffum un
quam fuit. Cur autem potiflimum fœdus renovarit cum Ffederico, affinitatem
quoque caufam dicunt: quae jungi , per ñlium Joannem , & Aullriam quan~
dam , debebat. Hinc viribus collatis , in Venetos , & alios , ut bellum то
verent, nec cœptis abfillerent, niii cunéla imperio, quœ fraude Gr artibus ere'
pta effeut , fociis armis recuperaffent. Tandem fe ad Huniadis veiligia , hoc
ей paterna , rediturum , & una cum Frederico , in Turcas exercitum сот/ег—
furum : nec vita , nili Conllantinopoli federn ñxiffet, deceffurum. Tam prae'
clarae illius fuere cogitationes , ii fupervixiifet: verum anno LXXXIX. Гири
СССС. omnes cum domi exortos motus amanter cómpofuiffet , ac totius conl
poris lafïitudine , à podagra nimis añiigeretur , Viennam fe deportati jufiit.
. Ubi fequenti anno , ruinis pafiim quibufdam reftitutis , miffo etiam paulo- ante
in Sileliam , contra quendam feditiofum, exercitu, ex apoplexia moritur.l Sum:`
qui mortis caufam fuifie Beatricem , fatis deformem velint. Quodhœc , cumI
negligi fe videret , atque in Italos quiddam , cum Frederico >parati animad
verteret: a quibufdam Italiœ principibus corruptam , fitienti ex adverfo nun­
tio Mathiœ , ñcus toftas , в: eas veneno imbutas , ante frigidœ potum ‚- ni
mis blande exhibuifïe devoranclas.A Quibus ille comeliis , quali dolum fentiens,
Script. Ref. Hung. P. I.A ТСС Ger
5ta. 1V.PnTn1RANzANr‘l«

Germanos & Ungarös, exhortati atque orare non delliterit; fuum lilium ad
regnum ut evocarent, periculofum alíundc accitorum ф imperium; deinde Beatricem
cum fua`dote & muneribus expedirent; ройгето turmas Ша: fuas nigras ,
quae non tumultuario praelio , fed ñatario vincere conlueiTent, ne negligerent:
quod niñ fucerent , everlionem regni, uti accidit , fublecututam. Нес ut
aliquoties repetiverit , octavo a veneno exliibito die , hoc ей IV. Aprilis , il
lum ad tegionem Sanétorum commigral'fe. Alix etiam , veru per паев dormi
enti immiflo, necatum a quibufdam fuis , ajunt; quod añirmare non aulim.
Cadaver ejus Albam regiam deduétum, inque Regum conditorio magnilìce de.
pofitum ей. Hic fuit decurfus imperii, & felicillime . live domi, live mili
tiœ , geftorum Matthias , per annos XXXVII.

I N В Е Х XXXVII. .
De Ladislao in Hungariœ Regem elebio, 8° de Pace re/lituta. ­.

Defunélo Rege Mathia, principes regni , de alio fublegendo , cogitationem

fufcipiunt : communicatifque varie inter fe confiliis , Joannem quendam,`
Matthiae lilium , illegitimo natum thoro , proponunt; quod in eo virtutis avi
газ ас paternœ limul, procul dubio feminaria inellent. Addunt, ab ea vo
luntate ‚ non fuiile alienam etiam patris , qui omnem Тиши. thelaurum illi re
liquillet. Eodem tempore Maximilianus Cœlar, Reges , Polonus & Bohe
mus , nuntios expediunt fuos ad proceres Hungariœ , benevolentiœ , Gr regni
quilque iibi conciliandi ergo. Sed tum Regina Beatrix , haullo jam in Olo
mucenlì congrellu amore , de nuptiis cum Ladislao; admodum formol'o , clan
dellinetratftans:4 primates, in fuam fententiam, largitionibus & precibus tradu
xit , Ladislaum uti Regem luum pronunciarent. _ Non defuturam illis unquam
Regis'gratiam ¿t amicitiam , `multo minus regno tuendo cullodiam. Quare de
communi confenfu , Ladislaus frater Sigismundi Poloni eligitur; quique hoc il
li denuntient , in Bohemiam legatos mittunt. Rex , nuntio tam lœto & nec fpe
таю accepto , ex Bohemis & aliis , quas potell manus facit , quorum comita
tu , quia diverlas adhuc quoundam , de fpurio Mathiœ, fententias audiebat,
ad Sempthe , arcem Vago circumliuo munitiliìmam , conledit , donec quid om
nino futurum effet, certo cognofceret. Fecit etiam id, quia Caefatem ingen.
tem eduxifle exercitum intellexerat. Maximilianus lub idem tempus , Vienna
Вне
 Ерхтомв >Runnin HuNGaxIcAnuM. 515

PL
щ
;" fine difficultate , & quali annuente Ladislao , potitur : retenta aree , in qua
Stephanus Seepußenßs', prœfidium abiens reliquerat. Sed fubverfìs muris , &
ad irruptionem aditu patefaéto , fefe quoque dedunt. Qua ipfa occafione, Clo~
jierneuburgum , & vicina loca , fimiliter recuperantur. lpfo hoc anno Album re
galem, quam Paulus-Kyniii , apto milite , & commeatubene copiofo , tene
w-n v.r_ :
bat, Cœfar , adjunélis omnibus fere Germaniae proceribus, circumfedit , eam
que vigeiimo quarto die obfidionis , non fine cœde fuorum , expugnat: mox
`Vefprimium , non ita pertinaciter defenfum , una cum aliis caflris fortiffimis, &
ad quamvis oppugnationem infeltis , ejufdem Kynilii, capitur. Marte fatis
felici Maximilianus ufus :‚ perfequi tamen viéloriam, Germani haud fcivere.
Etenim , quod ftipendii folutione milites caruerant, praeda memorabili illig po
titi, ulterius progredi , Caefare pollulante , nolebant: fed paffim reliélo prœ
fidio , Viennam , ,fuorum inobedientia , revertere coaétus ell. His ita geflis ,
Ladisluus , vanno proxima ,fecuto , Budam immenfo exercitu ingreffus, con
ventum indicit , quo;de_prœlidiis _Germanorum eiiciendis , regnoque eliberan
do , prorfus concludatur._ Eo paucis diebus expedito , quae ad falutem regni,
¿t fines purgandos attinebant , decreta ferio fuere. Pauloque poli, paffim
Cœfarianis praemouitis, f1 fe falvos >cuperent , libere difcederent: eandem
Albam graviffime oblidet , ac brevi cunéia reftituit. Quare faélum etiam , ut
fine ulla controverfia , ibidem, diademate Stephani Regis, de more confir
maretur. Qûem Ladislai fucceffum , permolefie quidem Maximilianus tulit:
fed ob negotia imperii , tum abfens , rebus , uti voluiffet, fuccurrere nequibat.
Tandem , crebra legatione , utrinque , de pace inter eos perpetua ,
traélari ceptum ей : certis id legibus , 6r trausaélione veterì , qua domus Au
Ilria niteretur , cum Ungaris jam inde ab Alberto Гада. `Ambodimitterent exer
titus ; рте/Ша tollerentur; atque ß Ladislao vitafunblo , heredes mqfeuli ßipereßent,
exigua pen/ione , jus illud ab Áujlriìs quotannis redimeretur; hiet-que con'uentio , perpe
tua , ö’ lex jírma (Het : Ли aptum regnojiieeeßòrem non relinqueret, pobla valere Аи
ftriis deliere. Verum Ladislaus , Beatrice repudiata, ex nepte fororis Gallia
rum Regis , Annam & Lodovicum fufcepit.
Sub annum XIV. ÍîiPra M D. Turca , cum in alias Ungariœ partes
hofiiliter incurfaret , femper ejus faluti infidiatus; tum vero in Croatiam, mal
ximo cum impetu , & vi apparatus , tranlit : ifhcque oppidum fortiffimum ,
unde pacis 6l bellorum fpes illius regni pendebat , Thinnin. um invadir. Quod
hoc citius adeptutum fe putabat , quia Regem nonuihil Otiofum inopemque ,
Ttt 2 ' Caelar
516 'IV'PEanRxNzANI
Cœfarem autem ac Polonum aliis bellis occupatos , noverat. Claruit id tem
poris conlilio «Sr opibus , illufiris Thomas Cardinalis Archrprœßrl Strzgonienfrs:
qui, ut periculum impendere Ungaris extremum, niíi aliter provideretur, fen
lit; ramen Regem non ita pecuniofum , thefauro ut minus juvaret , milites fe
gratuito mox coaéturum , promittit. A Leone igitur X. Pontífice , qui Soly~
mannum Italiam aggredi prius , quam Ungariam , conftituiliè intellexerat, ideo
que corruptis quibufdam Ungariœ procen'bus , ne cum Solymanno perpetua
pax ñeret , impedierat, totius Chriñianitatisauxilia pollicitus; diplomata au
fert , quibus remilïio deliélorum , & vita fempiterna , qui pro nomine Chrifìi,
propriis fumtibus arma ca-peiTerent , vulgo denuntiaretur. Ex qua demurn in
dulgentia, imperita multitudo, jam diu a Nobilibus vexata , eos fpiritus ac li
centiam fumlit, ut, quas cum Turcis manus conferere vellet, primum fuorum
nobilium caede & fanguine imbuendas clamitaret: aliter fe, vel Turca repulfo,
quam fperaret quietem , nunquam habituram. Pervicit opinio confulœ plebis,
nec illius mentem quidquam fanare, aut revocare in memoriam ejus potuit,
cujus amore, ligno crucis velìibus praeñxo, ad focietatem & militiam fe con
tuliflent. Hinc exortum in Pannonia, horrendum illud ruíìicanum & fervile,
adverfus Nobilitatem, bellum. Etenim, varie & turbare fatis ab illis getta,
optimis quibufque de medio fublatis: fpe interim veniae perpetuae retenta, fuse
libidini furenter , pœne fatis' , permiferunt. Donec prœ ceteris , a Joanne
Wayvoda, magnœ Грей juvene, Georgia & Luca Sekclis , praefeéiis ¿jus œíìus
& feditionis, captis, multoque maxima parte caefa ruliicorum, paucis diipa
latis, & in fua loca dilapfìs, incendium extingueretur. Quocirca Rex , ani
mo & viribus cum nobilitate receptis , omnem cogitationem ad pacem optatam,
& falutis conlervationem contulit. Itaque rebus tunc profpere geltis, ac uni
verlis bene conlìitutis, anno MDXV. quo Chriltiana res vigeret , & adverfus
Dei hottes magis crefceret.­ fumtu maximo , inulitato comitatu Cardinalium,
Epifcoporum, Ducum, & totius fere Germaniœ nobilitate, lìudio conjungen
darum voluntatum , 6r praeripiendae occafìonis turbarum ,- de fucceiïione Un
garica quae excitari potuifTent: Maximilianus, cum Ladislao ejufque liberis; ac
Sigi/mundo Polono, ad oppidum Pruk, prope Laytam ñuviolum, conveniunt.
Ubi dextris peramice junctis, a Maximiliano Viennam invitantur: hofpitalita
tem, Gr animum fe illis declaraturum, inquiens, qua nuptiae ñeri, & afñnitas
exiltere pofiìr. Quapropter Viennam , imbribus quidern obruti , fed laeti in
grediuntur: Ladislao cum liberis in arce hofpitio dato , Polono autem in œdes
leporinas, lic vocatas, deduclo. Ibidem, cujus caufa Caefar iliud omne cu~
piebat,
 Ептомз 321111111 HUNGanrcnnUM. 517
’ piebat, ut ex Nepotibus alteri, filiam Regis nuptiis illigaret, facile perfecit.
Quod XXII. _]ulii, concordia principum vulgo recitata, & Гирр11са110111Ь115 111 S.
Stephani œdes inñitutis, jufle conñrmata, nuptiœ binœ, & illae viciíiim faétœ,
junclœ lint. Etenim Maximiliani Neptis, Maria,Lodovico ,jam tum Regi,da­
tur: hujus contra {oror Anna, Caefaris Nepoti Ferdinando Auftriœ , defpon
fatur. His ita fefte peratflis , Ladislaus , Budam cum Ludovico rever
fus, & ñlia Viennae relicta; cum procerum odia diflimulafiet, podagricus, 6:
multa carne & pinguedine gravis, nono рой menfe, vita Budœ fungitur. Vi
fus ей multis hic Rex, ad otium & pacem , quam bellum & gubernationem,
magis aptus. Nam fuarum rerum nimis negligens , & profufus; interdum ,
quod meuf-ae apponeretur , vix habuit. Cetera, fantftiíiìmae vitae, perpetuis
l deditus
divinitusprecationibus adeo fuit,Sed
a terra fublevari. ut quibufdam, ubi procubuit,
& huic improbitas malorumvifus fit interdum
, quod linguae
Ungaricœ prorfus expers fuerat , nocuit , ¿t de gloria non parum detraxít.
Prœfuit imperio annos XXIV. Sepultus Albae, ubi ceteri Reges Ungariœ.

_ I N В Е х XXXVHL
De Regimine LudovisiI IL Regis, вилле mifero Interitu ad Mohacs.
Lodo-virus patre adhuc vivo , in iplis cunis, Rex Ungaria creatus , & in
iignitus corona fuit: anno vero aetatis fuae quarto , Bohemorum etiam Rex
dicitur, & coronam confequitur. Fuit is corpore valido, bene fano, colore
fubfufco, ad quaevis folatia natus, nemini molellus, largus: fed ante tempus,
adolefcens, canos aliquot capillos alebat. Amabilis, & placidus natura, 111
genio fatis excitato: fed cum ab ortu, & formatoribus negleélus; tum perpe­l
tua Ungarorum negligentia & feditionibus faëtum; quo minus [efe exercere,
& cum autorítate imperare, fuerit afluetus. Qui enim Antillites & alii, a con
111115 aderant, obtinere jus, & fummam rerum volentes, lœto femper illum
animo efle debere, atque negotia publica in ipfos conferenda, periuaferunt. Ea
refaétum, quod cum Turca jam pridem in Ungariam , oblata occaiione, pe
netrare cupiifiet, quod fatis oftendit, feptem annos Barnaba Bela'y Severinen
Дат Bano, jam Va Ladislao pro pace miffo, apud fe detento, ac ea dene
gata, ройеа те111111`о, 111 cladem a Parthis acceptam, a'miflo patre, refarciret,
regnumque ftabiliret fuum. Ungaros, свитой: ff' theatris deditosfentiens, ma
Ttt 3 ximo
518 ‚ЦТ. PBTRÍì RraNzANtî-’lîiîl

ximo cum apparatu , expeditionem decreverit, ae bellum formidabile

moverit. Quod eo felicius urlit, quia’Regem a fuis pro puero haberi, &
aliorum prorfus niti confilio, intellexerat. Multos praetereaaemulos regni,`
turbas & proditiones domeflicas vigere; nullum Ducem bonum': "denique, non­
parurn ad rem bene gerendam fibi profuturum , quod omnes pene Chriftia
nos principes, intefiinis odiis ardere, mutuifque bellis longe ab Hungariae lini
bus diffineri, ¿r fefe conficere animadvertebat. Ratus nimirum, aut nullum,
aut ferum nimis externum Hungaris affore fubfidium. Nec aberravit. Quare
magno in Ungariam furore concepto, per loca, quae ante annos feptem pro
hibere acceffu potuiffent, .Belgradum receptum, ad alia tranfit; atque etiam
Salanltemen, & Varadìno Petri captis, & arte fibi communita via, trajeóto nO
flrorum focordia Drauo, Tolnam, nemine impediente, fubito applicat. Quo
nuntio Rex accepto , в; perculfus animo, voluptuofis proceribus, fiatim lega
tos cum precibus quoquo verfus dimittit; per fidem, & religionem Obtefians,nili
civilia odia, & arma deponant, hac vice de univerfo nomine Chrifìiano , & fa
lute aótum fore: de communi igitur confenfu, undique copiis quamprimum
coaciis, jam fuccur'r'ant. Verum illi tardius, quam par erat, in animum pre
ces Lodovici admiferunt. Quamobrem, denegatis paffim thefauris etiam Unga
rorum, quœ merito ad communem ‘libertatem exponi debuiffent: collecte Rex
milerandus exercitu, ad XXV. millia, ex pietate ac dolore, furorem hofiis
reprimere, quamvis omni externa fuorum ope deftitutus, 'conatuL Sed uni
ca fpes reliqua fuit, in adventu joannìs Vayvoda, jamdudum non Obfcure re
gnum appetentis; qui validiffimas copias, de Tranfilvania moverat: tamen,
quorundam etiam Epifcoporum, _five malevolentia, live importunitate, atque
convitiis in Regem, facium, ut non expeéiatO Vayvoda, ingruente autem
Turcorum faevitia, infelix Rex, alienis conliliis afñxus, incaute fe opponeret,
& mox animofe prœcipitaret. Nam promotis ad Mohátz Oppidum callris,
aequo in loco, quia hoflis, valde numerum exiguum, fine duéloribus & tor
mentis, vidit nolirum: nihil differendum flatuit, fed prœlium committendum.
Cundiis ergo, a Rege quoque per Paulum Тomori, hominem tum nonnihil
temerarium,& confufe
fationibus, levibus ad Certamen
prœliis difpofitis:
exercitos, cum tandem
attriviffet; aliquamdiu потов,
ultimo, procur
nofìris quo- i

que etiam in aciem utcunque deduélis, Gr ordinatis, manus longe impares,

¿Sr fummas adeo copias, XXIX. Augufii conferunt. Sed Regius exercitus, facile,
& тйГегаЬШсег, offufo terrore, cœfus, & fugatus brevi eft. Ubi ampliffimi qui
que Praemie-i, & Вагопез ‚ ignominiofe occiderunt,~ Lodovicus etiam ipfe , hofiis
manus
 EPIToME Вином HUNGAnrcAnUM. 517‘
- manus effugere volens,` ex media caecle,I in lacuuam quandam, ex Hagnatione
Danubii, equo delatus; quod armis gravabatur, ibidem fubmerfus, interiit.
Cujus tandem cadaver integrum, poll duos menfes, indicio cujufdam Ce
tricz nobilis Bohemi, inventum, ac in .Alba Regali, perhonorìfice, fumma
cum luétus Omnium contriftatione, fuit fepultum. Sed illi ipfi authores, ac
Regis focii, qui Ungariam cum'Rege in exitium deduxerunt, haud impu
ne evafere. Siquidem cum fpoliis corporis, ipforum capitibus prœcilis, ovan­
tibus Turcis, ludibrio extiterunt, ac folius tantum Regis Caefar mifertus: in ca
put Ungarorum, qui non aliter fibi refiůendum паштет, fuumque Regem
perdidilfent, minas periculaque deteltatus. Hic -fuit miferabilis exitus Lodovi
ci, hoc imperium nunquam fanum, nullis ñrmatum vel.- prœfidiis, vel couli
liis Затопит. Quisque enim dum iibi clam dominatum, & avaritiam pro«.
ponebat: negleélo Rege, atque publica tranquillitate poftpoiita, conciderunt.
Solymannus,­ vicloria, celerius quam forte voluiffet , potitus: reůa Видит per
git, .ubi omnibus in praedam таз, una cum Pe/lho earn , oppido mercatu
celebri, contra ipfam робко, igni penitus'exurit._ „Regina ММ, onuftis ali
quot navibus, cominatu promifcuofcivium, ¿t {топит Pq/ònium, non fine пю
leliia, evafit. ‘Non diu. ramen Solymannus irrUngaria .permanliß fed Regis.
Perfarum metu, iSr» domeßici cujufdam feditione ссадив, vacuum omni рте—
fidio regnum delerit, ac domum fellinat.

s iu Dit it' xxxix.,

De Ferdinando I. Romanorum Imperatore Hungariaque Rege, Ö’ Joanne
Wayuoda. ì ~
xcipit regnum Ретинит; divinitus omniumvoto nunc conñrmatus Caefar,
Hljpaniarum Infants, jure fuo, lac fœdere non folum connubiali ; fed etiam
majorum fuorum conventionibus. Sed non fine diñicultate, atque lìudiis Un
garorum vehementibus в: diverfis, illud eli cärifecutus. Nam Joannes Vayuoda,
qui flagrans cupidine regni , jamA dudum fibi illud propofitum habebat : non ob
fcure , quid animi tum adverfus Lodovicum , tum vero Ferdinandum haberet,
quidque femper molitus fit , in interregno ipfo demonñravit. lIam enim a con
ventu illo Pellhienfi , ubi omnia loca fuis armis obfederat , cum de conñrmanda
Lodovici gubernatione traélatum effet: quid ambitio, preheufationes , & id ge
nus
520 IV. Ритм RANzANl EPi'roME RBnuM HUNGAR.
nus artes pollint, experiti aufus ей. Quìbus haud parum ipfe profecit. Siqui
dem mortuo Lodovico, a prœripiendam Ferdinando hœredi coronam , Barones
fubordinavit; ¿t promillis innumeris, ut a muito maxima parte Rex crearetur,
obtinuit. Sed infaullus illi dominatus, & femper inconlians , adeoque cladibus
{вере cumulatus exliitit. Etenim Ferdinandus , conñato exercitu paratillimo,
recita Budam , ut oblìdeat , difceflurus: defperatis Vayvoda fuis rebus, profu
git. Fulilque ejus pallim ô: свей: copiis , fatis Ungarorum focietate ñrmatis:
nulquam tutus elle potuit, ¿t diu in Polonia hol'pes latuit; donec fe fuolque,
una cum regno, ad extrema deduétus , in turpillimam tutelam , live potius mi
ferandam
ftituendumfervitutem Turcœ
ûbi regnum , abjecerit.
evocato: Quo Ycum
imperium, tandem, variisamilit,`
ipfe fuum precibus, ad re
omnefque
polleros in tytannidem dedit; tum vero cunéh's Chriliianis negotium prœbuit , &
folicitudinem importavit maximam. Sed Грез ей fore, tametfi mobiles adhuc
quorundam Hungarorum animi videantur: ut hujus iplìus Ferdinandi, pientilïuni
Cœl'aiis, non folum precibus , fed manu quoque , ¿t potellate valida, vis &
furor Turca'` um , brevi repreflus, penitus cellet: nec amplius Chriltianotum гама
queat imminere. Sed quod ad hunc Regem attinet, nonideerunt , qui memo
ria Gt liylo recenti, quid amore Chrillianorum molitus lit , quid lufceperit, at
que audeat, ñdeliter & copiol'e notabunt. Haec appendicis loco
nunc lufñciant. `
t

walvis?

ŕů✜ůó’
l «1 1u' Í i

«time
¿its
e t g*
mili; д :n щ. e
ъ ¿l
за?”

ь‘
-v
u
-__ьe__ „._
 ' ` ‘ ". . l »' ~ ' "l, ' . _ ‘. . Y ч _ r . r Ч h _ ¿n ' a l' ‘ .i ŕ' Ач" ’ ` ì I - 'l I " . ~
.LQ 'te ’ о- ‚ — . _v . ‚ ‚ - ' . it? ~f~r1 la... »1.1.an “Чдддчы-лг' ’
­ ‚ и Т _ ` ‚ - Y p' l
i' О”, ”чтива-п _ __ *' i "55: ЁГДД-ттт‘дЙЬ-ь. u "ff-- ‘1_1’ & `
` ` ’ .­. ¢ ` ‚ ‘ u . vs »A "Y Y ­ . j . . f ° i › . ` . ' т .

. -- 5,-,.1.

IL.
"x
‘

‘т.мы. ч’
Ъ
i,„'.

As»
Н;
3
щ mf.
¿
'._
t

W
wb`~ 1N
.tu
' ‘ijg'

.‚ ffl“
цд."
ist Ад...

.fm ._»4

а; t' FÄ'EJ
¿AF-)ASQ
' 'A
Cv.“ u*

­.‘_
‘h‘~1. ,t_"ihn
_ '' ~'

‚ ¿L .4­
‚

»,4`
lla'­_.

Г
i
‘t
‘.

I."
g.
киви
»in

i
‘
`
`г

_*ç
»is
„
‘ о... `А-‚
‘41._д
'Jiu-m

ч‚

.v

@manualesv-'Hf' J* f ~ "
‘fr’ ‚ . ..
ч . —
a ~ “г f ъ
­ ‚‚ »s
. ‘
. i
у}На
'e ‚. if'.if'
“l
p
I .j n
' ‚ 'l .‚ 2.11. . i' f ‘Y г * u
i .‚ 'L
ŕ'
ч 1

»y ”322. 3