Г.В.

Пальянова
И.В. Пальянова
Е.В. Борисевич

CZYTAJ

УЧЕБНОЕ ПОСОБИЕ

НАУКА
Г.В. Пальянова, И.В. Пальянова, Е.В. Борисевич

ПОЛЬСКИЙ ДЛЯ ВСЕХ

ЧИТАЙ. СЛУШАЙ. ГОВОРИ

Учебное пособие

H. Palianowa, I. Palianowa, H. Borysiewicz

POLSKI DLA WSZYSTKICH

CZYTAJ. SŁUCHAJ. ROZMAWIAJ

Москва
Издательство «ФЛИНТА»
Издательство «Наука»
2012
УДК 811.162.1(075.8)
ББК 81.2Пол-923
П14
Авторы благодарят за помощь магистра Беату Карась,
магистра Еву Венгжин, магистра Клаудио Сальмери.
Фото: Галина Пальянова, Анджей Велёха
Аудиозапись: Галина Пальянова
Пальянова Г.В.
П14 Польский для всех. Читай. Слушай. Говори. Polski dla wszystkich.
Czytaj. Słuchaj. Rozmawiaj : учеб. пособие / Г.В. Пальянова, И.В. Палья­
нова, Е.В. Борисевич. - М. : ФЛИНТА : Наука, 2012. - 208 с. : ил. + CD.
ISBN 978-5-9765-1335-8 (ФЛИНТА)
ISBN 978-5-02-037740-0 (Наука)
В книге кратко представлены основные сведения по грамматике польского языка и
тексты трех уровней сложности (начального, среднего, продвинутого), каждый из которых
сопровождается польско-русским тематическим словарем. Аудиозапись тематических
словарей прилагается на компакт-диске. Книга содержит также красочные иллюстрации,
представляющие национальную символику и достопримечательности польских городов.
Книга предназначена для всех желающих изучать современный польский язык.
Может использоваться как в качестве учебного пособия студентами филологических
специальностей, так и в качестве самоучителя всеми, кто изучает язык самостоятельно.
УДК 811.162.1(075.8)
ББК 81.2Пол-923
Учебное издание
Г.В. Пальянова, И.В. Пальянова, Е.В. Борисевич
ПОЛЬСКИЙ ДЛЯ ВСЕХ
Читай. Слушай. Говори
Учебное пособие
Подписано в печать 28.02.2012. Формат 60x88/16. Печать офсетная.
Уел. печ. л. 12,74. Уч.-изд. л. 8,23.
Тираж 500 экз. Заказ .Изд. №2508.
ООО «ФЛИНТА», 117342, Москва, ул. Бутлерова, д. 17-Б, комн. 324.
Тел./факс: (495)334-82-65; тел. (495)336-03-11.
E-mail: flinta@mail.ru; WebSite: www.flinta.ru
Издательство «Наука», 117997, ГСП-7, Москва В-485, ул. Профсоюзная, д. 90.

ISBN 978-5-9765-1335-8 (ФЛИНТА) © Коллектив авторов, 2012

ISBN 978-5-02-037740-0 (Наука) © Издательство «ФЛИНТА», 2012
 СОДЕРЖАНИЕ

Общая информация...................................................................................5

Часть I ....................................................................................................... 10
1. Moja rodzina........................................................................................... 10
2. Opis wyglądu...........................................................................................11
3. Cechy charakteru .....................................................................................14
4. W sklepie spożywczym............................................................................ 15
5. Posiłki ..................................................................................................... 19
6. Mieszkanie.............................................................................................. 22
7. Ubrania i dodatki......................................................................................26
8. Wizyta u lekarza.......................................................................................28
9. Zwierzęta domowe...................................................................................31
10. Dzikie zwierzęta.....................................................................................32
11. Rośliny .................................................................................................. 35
12. Dzień powszedni....................................................................................37
13. Wolny czas............................................................................................ 39
14. Sport......................................................................................................42
15. Na dworcu kolejowym........................................................................... 43
16. Pory roku. Pogoda.................................................................................. 45
17. W teatrze ............................................................................................... 48
18. Nazwy zawodów....................................................................................50
19. Nazwy narodowości............................................................................... 53
20. Państwa i stolice.....................................................................................55
21. Polska Wigilia........................................................................................57
22. Wielkanoc ............................................................................................. 59

Часть I I ......................................................................................................61
1. Wakacje................................................................................................... 61
2. Opis wyglądu i portret psychologiczny .................................................... 63
3. Części ciała ............................................................................................. 67
4. Kosmetyki............................................................................................... 70
5. Moda i styl .............................................................................................. 73
6. W restauracji ........................................................................................... 76
7. Posiłki ..................................................................................................... 79
8. Mieszkanie.............................................................................................. 81
9. Wspomnienie z dzieciństwa......................................................................85
10. Moja uczelnia.........................................................................................87
11. Mój dzień .............................................................................................. 89
12. Środki lokomocji....................................................................................92
13. Zdrowy tryb życia.................................................................................. 94
14. Aktywny wypoczynek............................................................................ 97
15. Biuro ................................................................................................... 100
16. Mój przyszły zawód............................................................................. 103
17. Kino i telewizja....................................................................................105
18. Legendy polskie................................................................................... 109
19. Boże Narodzenie.................................................................................. 112
20. Wielkanoc ........................................................................................... 114

Часть I I I .................................................................................................. 117

1. Kuchnia polska.......................................................................................117
2. Kultura i rozrywka................................................................................. 121
3. Znaczenie literatury pięknej....................................................................124
4. Sport......................................................................................................129
5. Walka z nałogami...................................................................................132
6. Ochrona środowiska............................................................................... 139
7. Nowoczesne wynalazki.......................................................................... 143
8. Moskwa................................................................................................. 146
9. Wycieczka po Rosji................................................................................ 149
10. Polska.................................................................................................. 157
11. Warszawa ............................................................................................ 163
12. Kraków................................................................................................ 167
13. Wycieczka po Polsce............................................................................ 174
14. Religia w życiu Polaków ......................................................................183
15. Polscy laureaci Nagrody Nobla ............................................................ 187
16. Język polski..........................................................................................193
17. Szkolnictwo..........................................................................................197
18. Obrzędy i zwyczaje w okresie jesienno-zimowym................................ 200
19. Obrzędy i zwyczaje w okresie wiosenno-letnim ................................... 205

Направить авторам свои вопросы и предложения

вы можете по адресам:
Пальянова Галина Валентиновна - e-mail: h_palyanava@mail.ru
Пальянова Ирина Валентиновна - e-mail: i_palianowa@mail.r
Борисевич Елена Викторовна - e-mail: borysiewiczowna@mail.ru
 Общая информация
Польский язык относится к западной группе славянских языков.
Используется латинский алфавит, для передачи специфических зву­
ков - специальные диакритические знаки (надстрочные и подстроч­
ные). Ударение фиксированное на предпоследнем слоге, за некото­
рыми исключениями. Нет редукции - безударный о произносится
как о (dolina, masło, pomidor).
Алфавит
Буква Название буквы Звук Пример
А, а a a adres
Ч o nosowe o" mąż
в ,ь be b basen
С, с ce с cena
С, ć cie с* ćwierć
D, d de d dom
E, е e e ekran
Ç e nosowe e" mężczyzna
F ,f ef f fakt
G, g gie g góra
H, h ha h herb
I,i i i igła
jot j jama
K, k ka k kot
L,1 el 1’ las
L,1 eł
V
U loś
M, m em m morze
N, n en n noga
ή eń n’ koń
О, о 0 0 okno
O, ó o kreskowane u róża
Ρ,Ρ pe P pan
R ,r er r rektor
S, s es s sowa
Ś ś , eś s* śnieg
T ,t te t tom
U, u u u ulica
W,w wu V woda
%У У У dym
Z, z zet z zamek
Z, ź ziet z’ źrenica
Z,ż żet z
V
żart
 В заимствованных словах используются буквы q, v, х.

Q,q ku kv quiz
V,v fał V Volvo
X, X iks ks fax

Некоторые звуки обозначаются при помощи комбинации букв -

диграфов.

Диграф Звук Пример

cz ć czarny
sz § szafa
ch h chleb
rz z
V
drzewo
ś krzew
dz dz dzwon
dź dz’ gwóźdź
dż dź dżem

Обозначение мягкости согласных

1. При помощи надстрочного диакритического знака:

- на конце слова (pić, koń, wieś);
- перед согласными (tańczyć, świat, niedźwiedź).
2. При помощи буквы і, которая пишется между согласной и
гласной (wiosna, niebo, ciepły). После буквы / не пишется i (las, lato,
leniwy).

П роизнош ение согласных

На конце слова и перед глухими согласными звонкие согласные

оглушаются, как в русском языке: grzyb, rybka.
После глухих согласных звонкие согласные щ rz произносятся
как глухие:
w произносится как/ (kwiat, swój, świat);
rz произносится как s (krzesło, przyjaciel, chrzciny).
 Произношение носовых гласных

Произношение носовых гласных зависит от окружающих сог­

ласных и от позиции в слове:
1) на конце слова ę произносится как е (idę), ą всегда произно­
сится с носовым резонансом о" (idą);
2) перед t, d, dz, dź, с, cz ę произносится как en (mętny), ą произ­
носится как on (mądry);
3) перед ć, dź ę произносится как en* (pięć), ą произносится как
on* (mącić);
4) перед р, b ę произносится как ет (tępy), ą произносится как
от (dąb);
5) перед f, Г, w, w ’, s, s’, z, z’, sz, ż, ch ęy ą произносятся с легким
носовым резонансом (mężczyzna, wąchać);
6) перед k, k ’, g, g’ ę произносится как ęy (ręka), ą произносится
как οη (pociąg);
7) перед l , l ę произносится как е (krzyknęli), ą произносится как
0 (krzyknął).

Основные правила правописания

Правописание ę - en, em, ą - on, om:

1) ę, ą пишутся в исконно польских словах (dąb, ręka);
2) ę , ą пишутся в окончаниях и суффиксах некоторых форм раз­
ных частей речи (wiosną, piszę);
3) сочетания en, on, em, от пишутся в заимствованных словах
(koncert, kompozytor).

Правописание j - i:
1) у пишется после гласных согласно произношению (wojna,
kraj);
2) j пишется после гласных и в начале слова в сочетаниях ja-, je-,
jo-, ju-, jó-, ję-, ją- (nadzieja, moja, ja, jesień, jodła, jutro, Józef, język,
jąkała), в остальных случаях после гласных и в начале слова пишется
1 (stoisko, ideał, inny);
 3) J пишется после твердых с, s, z (stacja, sesja, poezja), если с,
s, z произносятся мягко, пишется i (cień, nasiona, ziemia), после всех
остальных согласных пишется i (linia, kiosk, chemia);
4) j пишется после славянских приставок согласно произноше­
нию (wjazd, podjechać).

Правописание u - ó:
1) и пишется в большинстве польских слов (ucho, ulica);
2) и пишется в формах глаголов на -ować (studiować - studiuję,
malować - maluję);
3 )ó пишется, если в формах слова есть чередование с о или е
(Bóg - Boga, siódemka - siedem);
4) ó пишется в окончаниях (domów, kotów);
5) ó пишется в начале слов ów, ósmy, ówczesny, ówdzie;
6) ó пишется, если в похожих русских словах этой букве соот­
ветствует о (król - король, róża - роза). Исключения: ogórek - огурец,
nuta - нота, pułk - полк, pułkownik - полковник, dług - долг, Bułga­
ria - Болгария.

Правописание rz - ż:
1) rz пишется, если в однокоренных словах есть чередование с
г (tworzyć - twórca);
2) rz пишется в словах, которые заканчиваются на -arz, -erz,
-mierz, -mistrz (aptekarz, rycerz, zegarmistrz);
3) rz пишется после согласных b, p, d, t, g, k, ch, w, j (brzoza,
przyczyna, drzewo, trzoda, grzbiet, krzyk, chrzest, wrzątek, zajrzeć).
Исключения: kształt, kształcić, wykształcenie, pszenica, pszczoła,
wszystko, wszędzie, zawsze.
4) rz пишется, если в похожих русских словах ему соответствует
р (rzeka - река, orzech - орех). Исключение: żebro - ребро.
5) і пишется, если в однокоренных словах есть чередование с g,
h, dz, z, ź, s (ważyć - waga, przerażenie - przerazić);
6) z пишется, если в похожих русских словах ему соответствует
ж (żona - жена, ważny - важный).
 Правописание ch - h:
1) ch пишется, если в однокоренных словах есть чередование с
SZ (słuch - słyszę);
2) ch пишется на конце слов (dach, śmiech);
3) ch пишется после буквы s (schemat, schować);
4) ch пишется, если в похожих русских словах ему соответству­
ет X (mech - мох, chirurg - хирург);
5) h пишется, если в однокоренных словах есть чередование с g,
dz, z, ż (wataha - watadze);
6) h пишется, если в похожих русских словах ему соответствует
г или ноль звука (higiena - гигиена, historia - история).
 ЧАСТЬ I

1. Moja rodzina. 2. Opis wyglądu. 3. Cechy charakteru. 4. W sklepie

spożywczym. 5. Posiłki. 6. Mieszkanie. 7. Ubrania i dodatki. 8. Wizyta u le­
karza. 9. Zwierzęta domowe. 10. Dzikie zwierzęta. 11. Rośliny. 12. Dzień
powszedni. 13. Wolny czas. 14. Sport. 15. Na dworcu kolejowym. 16. Pory
roku. Pogoda. 17. W teatrze. 18. Nazwy zawodów. 19. Nazwy narodowo­
ści. 20. Państwa i stolice. 21. Polska Wigilia. 22. Wielkanoc.

CZEŚĆ, MAM NA IMIĘ PAWEŁ

1. MOJA RODZINA

Mam na imię Paweł i jestem studentem. Mam siedemnaście lat, je­

stem wysoki i chudy. Lubię czytać książki i oglądać telewizję. Nie lu­
bię zmywać naczyń i wyrzucać śmieci. Moja rodzina nie jest duża. Mam
ojca, matkę, siostrę i brata.
Mój ojciec ma na imię Jerzy i jest lekarzem. Ma czterdzieści pięć
lat. Jest wysoki, szczupły, ma jasne włosy i niebieskie oczy. Bardzo lubi
sport, zwłaszcza piłkę nożną. Zawsze ogląda mecze z udziałem ulubionej
drużyny w telewizji.
Moja mama ma na imię Anna, jest nauczycielką i pracuje w szkole.
Jest wysoką, zgrabną blondynką. Ma trzydzieści dziewięć lat i jest bardzo
ładna. Mama lubi kwiaty, dlatego mamy ich dużo w domu.
Moja siostra ma na imię Natalia. Jest starsza ode mnie o dwa lata.
Jest uroczą dziewczyną: ma długie ciemne włosy, piwne oczy, ładną fi­
gurę. Jest studentką, studiuje historię. Natalia bardzo lubi spotykać się
z przyjaciółmi, chodzić na dyskoteki, tańczyć i bawić się.
Mój młodszy brat ma na imię Michał. Ma osiem lat i chodzi do szko­
ły. Jest niski i szczupły. Jest bardzo wesoły, zawsze się śmieje. Bardzo
nie lubi szkoły i zadań domowych. Woli gry komputerowe i programy
telewizyjne.
Mam także babcię i dziadka. Mieszkają na wsi. Babcia piecze bardzo
smaczne ciasto, dziadek zna dużo ciekawych historii i często je opowia­
da. Lubię ich odwiedzać.
 Mam także ciocię, wujka, dużo kuzynów i kuzynek.
Kocham moją rodzinę.

Słowniczek CD

ojciec + matka = rodzice отец + мать = родители

ojczym отчим
macocha мачеха
mąż + żona = małżeństwo муж + жена = супруги
małżonek + małżonka = małżonkowie супруг + супруга = супруги
syn + córka = dzieci сын + дочь = дети
brat + siostra = rodzeństwo родные брат и сестра
przyrodni brat сводный брат
przyrodnia siostra сводная сестра
kuzyn двоюродный брат
kuzynka двоюродная сестра
dziadek + babcia = dziadkowie дедушка и бабушка
wnuk внук
wnuczka внучка
wujek / wuj - brat matki дядя
stryjek / stryj - brat ojca дядя
ciocia / ciotka тетя
bratanek - syn brata племянник
bratanica - córka brata племянница
siostrzeniec - syn siostry племянник
siostrzenica - córka siostry племянница
teść тесть - отец жены; свекор - отец мужа
teściowa теща - мать жены; свекровь - мать мужа
zięć - mąż córki зять
synowa - żona syna невестка
krewny родственник

JA I LUSTRO
2. OPIS WYGLĄDU

Codziennie rano przeglądam się w lustrze i co widzę?.. Młodą dziew­

czynę średniego wzrostu, ani grubą ani szczupłą, wysportowaną. Jestem
dumna ze swojej figury, w końcu wystarczająco dużo czasu spędzam na
siłowni. Poza tym mam zgrabne nogi i ręce, małe stopy. Nad talią trzeba
jeszcze popracować, a z małymi piersiami niestety muszę się pogodzić.
Brzuch także toleruję, chociaż muszę zrzucić trochę tłuszczyku.
Mam łabędzią szyję, pociągłą twarz, lekko spiczastą brodę, jasną
cerę, bez piegów i pieprzyków, policzki raczej blade. Mam delikatne rysy
twarzy. Mam zmysłowe usta, pełne i malinowe. Lubię je malować błysz-
czykiem, wtedy wyglądają doskonale. Nos zdaje się pasuje do reszty, ale
czasami myślę, że mógłby być mniej zadarty. Mam ładnie zaokrąglone,
czarne brwi. Najbardziej lubię swoje oczy, trochę skośne, piwne, obra­
mowane długimi gęstymi rzęsami. Nawet malować ich nie muszę, i tak
są wyraziste.
Moje włosy są długie i proste, ale podczas deszczu stają się lekko
kręcone. Nigdy ich nie farbuję, uważam, że pięknie może wyglądać tylko
naturalny kolor. Jestem brunetką i nie zazdroszczę blondynkom.
Mogę długo stać przed lustrem i zastanawiać się, co chcę w sobie
zmienić. Odpowiedź jest prosta - nic, podobam się sobie taka, jaka je­
stem.

Słowniczek CD

ładny, brzydki красивый, некрасивый

wiek возраст
stary, młody, w średnim wieku старый, молодой, среднего
возраста
wzrost рост
wysoki, niski, średniego wzrostu высокий, низкий, средний
figura фигура
szczupły, gruby худощавый, толстый
noga - nogi нога - ноги
długie, krótkie, длинные, короткие,
zgrabne, krzywe стройные, кривые
stopa - stopy ступня - ступни
małe, duże маленькие, большие
ręka - ręce рука - руки
dłoń - dłonie ладонь - ладони
palec - palce палец - пальцы
paznokieć - paznokcie ноготь - ногти
brzuch живот
płaski, gruby плоский, толстый
pierś - piersi грудь
szyja шея
cienka, gruba тонкая, толстая
głowa голова
ucho - uszy ухо - уши
odstające оттопыренные
twarz лицо
pociągła, okrągła овальное, круглое
cera кожа
jasna, śniada светлая, смуглая
broda подбородок
spiczasta, zaokrąglona острый, круглый
policzek - policzki щека - щеки
blade, rumiane бледные, румяные
usta губы
pełne, cienkie полные, тонкие
ząb - zęby зуб - зубы
nos нос
duży, mały большой, маленький
oko - oczy глаз - глаза
piwne, niebieskie, szare, карие, голубые, серые,
zielone зеленые
rzęsy ресницы
gęste, puszyste густые, пушистые
brew - brwi бровь - брови
gęste, cienkie густые, тонкие
czoło лоб
wysokie, niskie высокий, низкий
włosy волосы
proste, kręcone, прямые, кучерявые,
jasne, ciemne светлые, темные
wąsy усы
broda борода
glos голос
 IDEALNY CZŁOWIEK
3. CECHY CHARAKTERU

Babcia zawsze powtarzała, że najważniejsza dla człowieka jest mą­

drość. Mądrość wykorzystania swoich wad i zalet w taki sposób, aby
nikogo nie skrzywdzić. Każdemu najlepiej mówić to, co chce usłyszeć,
albo nie mówić wcale. Postępować trzeba tak, jak chcesz, by postępowa­
no wobec ciebie.
Jestem już dorosły, a słowa babci pamiętam. Pewnie dlatego mam
wielu przyjaciół i najlepszą pod słońcem dziewczynę. Bardzo się różni­
my, ale to tylko umacnia naszą miłość, uzupełniamy się nawzajem.
Jestem spokojny, szczery i wyrozumiały. Ania jest bardzo emocjonal­
na i impulsywna. Zawsze mówię, że najpierw utnie komuś głowę, a póź­
niej pomyśli, jak ją przykleić z powrotem. Zawsze wszystkim wybaczam,
widzę w ludziach same zalety i skłonny jestem wszystkich idealizować.
Ania to realistka. Ocenia ludzi od pierwszego wejrzenia i najczęściej ma
rację. Jeśli ktoś jej się nie podoba, nie ukrywa zniechęcenia. Muszę przy­
znać, że ta jej cecha nie raz ratowała nas oboje przed aroganckimi, wścib-
skimi, niemiłymi ludźmi.
W wolnym czasie lubię spokojnie poleżeć na kanapie przed telewi­
zorem albo posiedzieć na ławce w parku z dobrą książką. Ania jest w cią­
głym ruchu. W pracy czy w domu jest aktywna i pełna zwariowanych po­
mysłów. Jest wesoła i dowcipna. Potrafi rozweselić nawet największych
smutasów.
Oczywiście jak każdy normalny człowiek mam sporo wad. Przesad­
nie lubię porządek, wolę, żeby wszystkie rzeczy leżały na swoich miej­
scach. Czasami kłócimy się o to z Anią. Poza tym jestem trochę nudzia­
rzem, ale staram się z tym walczyć. Moja Ania jest idealna. Gdy na nią
patrzę, widzę cechy, których sam nie posiadam. Ona jest jedną połówką,
a ja drugą. Razem jesteśmy człowiekiem, który postępuje mądrze. Tak,
jak uczyła moja babcia.

Słowniczek CD

cecha черта
charakter характер
zaleta достоинство
dobry добрый
dowcipny с чувством юмора
mądry умный
odpowiedzialny ответственный
optymista оптимист
spokojny спокойный
szczery искренний
uprzejmy вежливый
wesoły веселый
wyrozumiały снисходительный
wada недостаток
arogancki наглый
emocjonalny эмоциональный
fałszywy лицемерный
głupi тупой
impulsywny вспыльчивый
leniwy ленивый
niemiły неприятный
nudziarz зануда
pesymista пессимист
roztargniony рассеянный
samolubny самовлюбленный
smutny грустный
uparty упрямый
wścibski любопытный
zły злой

IDĘ PO ZAKUPY
4. W SKLEPIE SPOŻYWCZYM

Uwielbiam robić zakupy! Co prawda nigdy nie wiem dokładnie, co

będzie potrzebne i na co będę miała ochotę. Dlatego zawsze kupuję dużo
różnego jedzenia.
Najbardziej lubię dział mięsny. To jest prawdziwe jedzenie! Są tu
wędliny, kiełbasa, parówki, różne rodzaje mięs: wieprzowina, wołowina,
cielęcina, baranina. Sąsiedni dział też jest w porządku, sprzedają tu drób:
kurczaki, kaczki, indyki.
 Nieco dalej można kupić ryby. Od dużego wyboru aż dech zapiera,
jest tu śledź, karp, szczupak, węgorz i pstrąg. Lubię homary i krewetki,
mniej kawior. Kiedy gojem, mam uczucie, jakbym jadła pieniądze.
Obok znajduje się dział z nabiałem. Można tu kupić mleko, śmie­
tankę, kefir, śmietanę, jogurt, ser biały i żółty, serki i twarożki, masło,
margarynę.
Chleb i różne rodzaje bułek znajdują się naprzeciwko. Obok są sło­
dycze i ciastka: cukierki, czekolady, herbatniki, wafelki.
Dalej na półkach stoją rzędami puszki z groszkiem, fasolą, owocami,
konserwy i sosy. Tutaj spędzam trochę więcej czasu, bo nie lubię goto­
wać, a konserwy pomagają ten problem rozwiązać.
Nigdy nie omijam działu z warzywami i owocami. Zawierają dużo
witamin i są zdrowe. Do tego ładnie wyglądają: pomarańczowa marchew­
ka, czerwona i zielona papryka, różne gatunki kapusty. Cieszą oko jabłka,
gruszki, winogrona, egzotyczne ananasy i kiwi oraz jagody: agrest, bo­
rówki, maliny, poziomki, czarne i czerwone porzeczki, truskawki. Obok
leżą apetyczne mandarynki i pomarańcze, brzoskwinie, morele, pasiaste
arbuzy i podłużne melony.
Czasami myślę, że mogłabym całe życie spędzić robiąc zakupy.
Chociaż często psuje mi się humor przy kasie, ponieważ rozumiem, że
wydaję za dużo pieniędzy najedzenie.

Słowniczek CD

zakupy покупки
sklep spożywczy продуктовый магазин
centrum handlowe торговый центр
targ рынок
artykuły spożywcze продукты
wędliny колбасные изделия
kiełbasa колбаса
parówka сосиска
szynka ветчина
słonina сало
mięso мясо
wieprzowina свинина
wołowina говядина
cielęcina телятина
baranina баранина
drób птица
kurczak курица
kaczka утка
indyk индейка
ryba рыба
śledź сельдь
karp карп
szczupak щука
węgorz угорь
pstrąg форель
homar омар
krewetka креветка
kawior икра
jajko яйцо
nabiał молочные продукты
mleko молоко
śmietanka сливки
kefir кефир
śmietana сметана
jogurt йогурт
ser biały творог
ser żółty сыр
serek сырок
twarożek творожок
masło сливочное масло
margaryna маргарин
chleb хлеб
bułka булка
słodycze i ciastka кондитерские изделия
cukierek конфета
czekolada шоколад
herbatnik печенье
wafelek вафля
konserwy консервы
sos соус
warzywa овощи
burak свекла
cebula лук
fasola фасоль
groch горох
kalafior цветная капуста
kapusta капуста
kukurydza кукуруза
marchew морковь
papryka сладкий перец
pietruszka петрушка
rzodkiewka редис
salata салат
seler сельдерей
owoce фрукты
jagoda ягода
agrest крыжовник
ananas ананас
arbuz арбуз
borówka черника
brzoskwinia персик
czereśnia черешня
grapefruit [grejpfrut] грейпфрут
gruszka груша
jabłko яблоко
kiwi киви
malina малина
mandarynka мандарин
melon дыня
morela абрикос
pomarańcza апельсин
porzeczka смородина
poziomka земляника
śliwka слива
truskawka клубника
winogrono виноград
wiśnia вишня
bakalie сухофрукты
rodzynki изюм
orzech орех
mrożonki warzywne замороженные овощи
mrożonki owocowe замороженные фрукты
olej растительное масло
waga вес
dekagram 10 граммов
kilogram / kilo килограмм
litr литр
drogi дорогой
tani дешевый
pieniądze деньги
gotówka наличные
banknot купюра
moneta монета
drobne мелочь
reszta сдача
karta płatnicza / bankowa платежная / банковская карта
paragon чек

LUBIĘ SMACZNIE ZJEŚĆ

5. POSIŁKI
Prawidłowe odżywianie jest bardzo ważne dla naszego zdrowia.
Dlatego staram się jeść regularnie i zdrowo.
Na śniadanie najczęściej jem kaszę lub płatki z owocami, kanapki
z serem białym lub kiełbasą, jajka na twardo albo jajecznicę. Piję herbatę
z cytryną i miodem, czasami kawę z mlekiem i cukrem. Jeśli wstanę za
późno, szybko zjadam jabłko lub banan, jednocześnie ubierając się. Nig­
dy nie wychodzę z domu głodny, bo wtedy trudno mi się skupić i słuchać
wykładów. W niedzielę na śniadanie mama smaży naleśniki z różnym na­
dzieniem, najbardziej lubię te z konfiturami z truskawek.
Obiad zwykle jest tradycyjny. Moja mama świetnie gotuje i dba, aby
na obiad zawsze była zupa, drugie danie i deser.
Najbardziej lubię zupę jarzynową, chociaż owocowa również jest
dobra. Na drugie danie najczęściej mamy makaron, ryż lub ziemniaki
z kotletem. Do tego surówka albo gotowane warzywa. Na deser mama
piecze ciastka i gotuje kompot z owoców.
Dzisiaj wieczorem na kolację mama zaprosiła ciocię Marię i wujka
Pawła. Dlatego pomagam jej wszystko przygotować. Przestawiam stół na
środek salonu, nakrywam białym obrusem i rozkładam serwetki. Dla każ­
dego stawiam głęboki i płaski talerz, obok kładę sztućce - łyżki, widelce
i noże. Stawiam szklanki do napojów i kieliszki do wina. Są także filiżan­
ki do herbaty ze spodkami i talerzyki deserowe. Stół jest duży, można od
razu postawić wszystkie nakrycia.
Mama to prawdziwy mistrz! Na kolację jest barszcz, kurczak duszo­
ny w sosie pieczarkowym, pieczone ziemniaki, świeże pomidory i ogór­
ki. Jest także szynka i kiełbasa. Specjalnie dla wujka mama przynosi
musztardę, a dla ojca keczup. Na deser jemy tort czekoladowy i pijemy
herbatę.
W przyszłym tygodniu ciocia i wujek zapraszają nas do siebie na ko­
lację. Chętnie przyjmujemy zaproszenie, bo wszyscy wiemy, że ciocia
świetnie gotuje.

Słowniczek CD

posiłek еда
śniadanie завірак
obiad обед
kolacja ужин
gotować готовить
smażyć жарить
dusić тушить
piec печь
jeść есть
przepis рецепт
zupa jarzynowa суп овощной
owocowa фруктовый
ogórkowa рассольник
barszcz борщ
drugie danie второе блюдо
deser десерт
cukier сахар
sól соль
wrzątek кипяток
ocet уксус
miód мед
konfitury варенье
kanapka бутерброд
jajecznica яичница
kasza каша
płatki хлопья (сухой завтрак)
makaron макароны
ryż рис
mąka мука
mąka ziemniaczana крахмал
naleśniki блинчики
nadzienie начинка
ziemniaki картофель
kotlet mielony котлета
kotlet schabowy свиная отбивная
pieczarka шампиньон
surówka салат (из сырых овощей)
sałata салат
pomidor помидор
ogórek огурец
koper укроп
cytryna лимон
banan банан
musztarda горчица
keczup кетчуп
tort торт
napój напиток
herbata чай
kawa кофе
kakao какао
woda mineralna вода минеральная
gazowana газированная
niegazowana негазированная
sok owocowy фруктовый сок
kompot компот
piwo пиво
wino вино
wódka водка
szampan шампанское
obrus скатерть
serwetka салфетка
nakrycia stołowe столовые приборы
talerz тарелка
głęboki глубокая
płytki мелкая
sztućce столовые приборы
łyżka столовая ложка
łyżeczka чайная ложка
widelec вилка
nóż нож
kubek кружка
filiżanka чашка
szklanka стакан
kieliszek рюмка

MAMY SKROMNE MIESZKANIE

6. MIESZKANIE

Mieszkam z rodzicami w zwykłym bloku w dwupokojowym miesz­

kaniu na trzecim piętrze. Najczęściej wchodzę do mieszkania po scho­
dach, ale zdarza się nieraz, że wjeżdżam windą. Mamy zadbaną klatkę
schodową, ponieważ sąsiedzi zgodnie dbają o czystość.
Jestem jedynaczką, dlatego jeden pokój jest dla mnie, jeden dla ro­
dziców. Mamy także przedpokój, kuchnię, łazienkę i balkon.
Przedpokój jest dość duży. Jest tu wieszak, szafka na buty, wisi duże
lustro i zegar. Obok wieszaka stoi stolik pod telefon. Na podłodze leży
ciemny dywanik. Wszystkie drzwi w mieszkaniu są drewniane, polakie-
rowane, z ładnymi klamkami.
Pokój rodziców jest duży i jasny. Sufit jest biały, wisi na nim piękny
żyrandol. Na ścianach są złociste tapety w geometryczne wzory. Podłoga
jest wysłana wykładziną koloru piaskowego. Po prawej stronie koło ścia­
ny stoi duże łóżko, po obu stronach są dwie szafki nocne. Po lewej stronie
stoi szafa. Trochę dalej komoda. Nad nią wiszą półki z książkami i cza­
sopismami. W rogu koło okna na podpórce zainstalowany jest telewizor
z płaskim ekranem. W oknie wiszą firanki i zasłony, na parapecie stoją
kwiaty. Cały pokój urządzony jest w kolorach żółtym i zielonym.
 Mój pokój jest mały, ale przytulny. Po lewej stronie od drzwi stoi
tapczan. Naprzeciwko jest biurko z komputerem i wygodne krzesło. Nad
biurkiem wiszą półki z podręcznikami, zeszytami i różnymi drobiazga­
mi. W rogu stoi szafa na ubrania. Na ścianach w ramkach wiszą zdjęcia
mojej rodziny i przyjaciół. Lubię na nie patrzeć, kiedy jest mi smutno.
W oknie wiszą firanki i zasłony. Kwiatów nie ma, bo stale zapominam je
podlewać. Na podłodze leży puszysty dywan w piękne wschodnie wzory.
Cały pokój jest kolorowy, żeby zawsze dopisywał mi humor.
Z mojego pokoju jest wejście na balkon. Stoi tu fotel, rosną kwiaty
w doniczkach. Kiedy jest ciepło, lubię tu siedzieć i marzyć.
Kuchnię mamy dużą. Jest jednocześnie jadalnią i salonem, miej­
scem, gdzie przyjmujemy gości. Dlatego jest odpowiednio urządzona.
W kuchni wzdłuż ściany stoi kanapa i rozkładany stół, przy którym może
się zmieścić osiem osób. Naprzeciwko jest kuchenka gazowa, duża lo­
dówka, zlew, wiszą szafki kuchenne. Pod oknem jest specjalna szafka na
kasze, makaron i inne sypkie artykuły spożywcze.
Ważnym miejscem w mieszkaniu jest łazienka. Jest duża, niebieska,
z okrągłą wanną. Naprzeciwko drzwi jest umywalka, nad nią wisi lustro
z półkami na kosmetyki. W rogu stoi pralka, trochę dalej sedes.
Lubię nasze mieszkanie, chociaż chcę, żeby było trochę większe.

Słowniczek CD

po prawej (stronie)
po lewej łóżka
naprzeciwko korytarza
obok (około) + Родительный падеж sypialni
blisko (niedaleko)
w głębi jest
przy znajduje się
w + Предложный падеж łóżku stoi
na wisi
nad leży
pod
przed + Творительный падеж łóżkiem
za
między
blok многоэтажный дом
parter первый этаж
piętro этаж
winda лифт
schody лестница
klatka schodowa лестничная площадка
drzwi дверь
klamka дверная ручка
okno окно
parapet подоконник
centralne ogrzewanie центральное отопление
kaloryfer батарея
podłoga пол
sufit потолок
ściana стена
balkon балкон
przedpokój прихожая
pokój комната
sypialnia спальня
kuchnia кухня
łazienka ванная (комната)
firanki тюль
zasłony шторы
żyrandol люстра
tapety обои
dywan ковер
wykładzina ковровое покрытие
wieszak вешалка
lustro зеркало
zegar часы
pólka полка
regal na książki книжный шкаф
szafa шкаф
szafka nocna тумбочка
komoda комод
łóżko кровать
materac матрас
poduszka подушка
„jasiek” подушечка
kołdra одеяло
koc плед
pościel постельное белье / постель
poszewka наволочка
prześcieradło простыня
tapczan тахта
stół стол
biurko письменный стол
krzesło стул
taboret табуретка
fotel кресло
telefon телефон
telewizor телевизор
komputer компьютер
kuchenka gazowa газовая плита
lodówka холодильник
zlew раковина
czajnik чапник
garnek кастрюля
patelnia сковорода
płyn do naczyń средство для мытья посуды
wanna ванна
umywalka умывальник
prysznic душ
pralka стиральная машина
kosz na bieliznę бельевая корзина
proszek do prania стиральный порошок
sedes унитаз
papier toaletowy туалетная бумага
kosz na śmieci мусорное ведро
worek na śmieci мусорный пакет
miotła веник
szczotka щетка
śmietniczka совок
gąbka губка
wiadro ведро
ścierka тряпка
 UBIERAM SIĘ MODNIE
7. UBRANIA I DODATKI

Uważam, że życie jest niesprawiedliwe. Dlaczego kobietom jest tak

trudno, a mężczyźni wszystko mają jak na tacy, wystarczy tylko sięgnąć
ręką i już to mają?
Weźmy na przykład zakupy. Ile to kobieta musi się namęczyć, żeby
się ubrać i wyglądać modnie. Poza tym trzeba wydać sporo pieniędzy, na
samych rajstopach można zbankrutować.
Zawsze spędzam w sklepie co najmniej trzy godziny, zanim kupię
to, co chcę. Najwięcej czasu zabiera wybór bielizny. Nie kupuję osobno
majtek i biustonoszy. Koniecznie musi być komplet. Do tego bez wzorów
i różnych niepotrzebnych tasiemek i kokardek.
Z ubraniami jest nieco łatwiej. Latem wystarczy kupić kilka lekkich
i przewiewnych sukienek, krótką i długą spódnicę, kilka kolorowych blu­
zek oraz spodenki, lekkie klapki lub sandały na nogi - i można spokojnie
żyć. Przyda się również kapelusz, strój kąpielowy i okulary przeciwsło­
neczne, jeśli chcę się opalać nad wodą.
Im dalej, tym gorzej. Gdy robi się zimno, należy zadbać, aby w sza­
fie były spodnie, kostiumy do pracy, żakiety, ciepłe golfy i swetry. Ponad­
to trzeba wybrać płaszcz i kurtkę, buty i półbuty. W domu noszę ciepły
szlafrok i dres, grube skarpetki, kapcie.
Zimą wbrew pozorom nie jest łatwiej. Czapka musi koniecznie pa­
sować do szalika i rękawiczek, a kozaki do futra i torby. Znów muszę
chodzić po sklepach, aby znaleźć wymarzony fason. A kolor, rozmiar?..
Prawdziwe polowanie na ubrania. Do tego dodatki - paski, torebki, bi­
żuteria.
A mężczyzna? Wystarczy mieć kilka garniturów, spodni, marynarek,
koszul i krawatów, sweter, płaszcz i parę butów - i już jest ubrany.
No i gdzie jest sprawiedliwość?

Słowniczek CD

ubranie i dodatki damskie женская одежда и аксессуары

bielizna белье
majtki трусы
biustonosz бюстгальтер
szlafrok халат
strój kąpielowy купальник
okulary przeciwsłoneczne солнцезащитные очки
rajstopy колготки
pończochy чулки
skarpetki носки
płaszcz плащ; пальто
kurtka куртка
kożuch дубленка
futro шуба
sukienka платье
spódnica юбка
bluzka блузка
spodenki шорты
żakiet жакет
golf гольф
sweter свитер
spodnie брюки
dres спортивный костюм
kostium костюм
kapelusz шляпа; панама
czapka шапка
szalik шарф
rękawiczki перчатки; варежки
kapcie домашние тапочки
klapki шлепанцы
sandały сандалии
buty туфли; ботинки; сапоги
półbuty полуботинки
kozaki зимние сапоги
obcas каблук
pasek ремень
torebka сумочка
parasol зонтик
biżuteria бижутерия
pierścionek кольцо
łańcuszek цепочка
wisiorek кулон
kolczyki сережки
ubranie i dodatki męskie мужская одежда и аксессуары
slipy плавки
podkoszulek майка
koszula рубашка
kołnierzyk воротничок
rękaw рукав
marynarka пиджак
kieszeń карман
garnitur костюм
krawat галстук
dżinsy джинсы
adidasy кроссовки
trampki кеды
zegarek часы

NIE LUBIĘ CHOROWAĆ

8. WIZYTA U LEKARZA

Gdy na dworze jest mokro i wszędzie są przeciągi, trudno się nie

przeziębić. Rano, wybierając się do pracy, poczułem, że zaczyna mnie
boleć głowa i gardło. Zażyłem aspirynę, w ciągu dnia piłem herbatę z cy­
tryną, ale to mi nie pomogło. Wieczorem już leżałem w łóżku z gorącz­
ką, kaszlałem tak, jakbym miał nie doczekać rana. Muszę jutro pójść do
przychodni, wziąć zwolnienie lekarskie i kilka dni spędzić w łóżku.
Nie cierpię naszych przychodni, bo zawsze jest tam okropny tłok.
Ma się takie wrażenie, że pół miasta nagle zachorowało i nie może się
obejść bez pomocy lekarskiej. Idę do rejestracji, biorę skierowanie do
swojego internisty. Przyjmie mnie dopiero za pół godziny. Oddaję rzeczy
do szatni i idę na piętro do właściwego gabinetu.
Największa kolejka prawie zawsze jest do chirurga. Ludzie przycho­
dzą ze złamaniami kończyn (rąk i nóg), zwichnięciami i różnymi urazami.
Naprzeciwko jest gabinet okulisty. Tu także jest długa kolejka, są w niej
przeważnie rodzice z dziećmi i starsi ludzie. Jednych i drugich - jak wia­
domo - nie sposób leczyć szybko. Tłok jest i pod drzwiami ginekologa,
ale to dlatego, że kobiety długo nie rozchodzą się, lubią pogadać, zwłasz­
cza te w ciąży.
 Największy porządek jest u dentystów. W ogóle nie ma kolejek,
wszyscy przychodzą ze skierowaniem o dokładnie wyznaczonej godzinie
i nie ma mowy o siedzeniu pod drzwiami. Nic dziwnego, mnie osobiście
wydaje się, że od jęku wiertarki dentystycznej bolą mnie wszystkie zęby,
nawet sztuczne.
Trochę mniej popularny jest laryngolog, natomiast neurolog i psy­
chiatra nie mogą się poskarżyć na brak popularności.
Internista ma pełne ręce roboty. Nie tylko leczy różne schorzenia,
ale bardzo często występuje w roli słuchacza. Starsi ludzie skarżą się na
wysokie lub niskie ciśnienie, bóle serca i głowy, a przy tym na ceny, są­
siadów i życie w ogóle. Mnie to strasznie irytuje. Głowa mi pęka, kicham
i kaszlę, czuję się fatalnie, a staruszki jakby czerpią zadowolenie z wyli­
czania swoich bolączek, nawet się nimi chwalą. Jedna opowiada o choro­
bie nerek, druga o słabych płucach i migrenie, trzecia o chorej wątrobie.
A później oczywiście zięć, pies i wysokie schody w przychodni. Jeszcze
kilka minut i będę kolejnym pacjentem neurologa. Dobrze, że moja kolej
wchodzić.
Witam się i zaczynam opowiadać, co mi dolega. Mam gorączkę, ka­
tar i kaszel, boli mnie głowa i piecze gardło. Czuję się źle. Lekarz mie­
rzy temperaturę, bada gardło - jest zaczerwienione i nieco spuchnięte. To
grypa. Lekarz wypisuje receptę: tabletki na ból głowy, syrop na kaszel
i mieszankę ziołową do płukania gardła. Wydaje mi zwolnienie lekarskie.
Muszę leżeć w łóżku, leczyć się i odpoczywać. Za trzy dni muszę przyjść
ponownie. Dziękuję lekarzowi i idę do apteki kupić potrzebne leki. Ku­
puję także chusteczki do nosa i witaminy. Muszę koniecznie kupić ciepłe
skarpety i szalik, żeby więcej się nie przeziębiać.

Słowniczek CD

przychodnia поликлиника
szpital больница
rejestracja регистратура
skierowanie талон
zwolnienie lekarskie больничный лист
pacjent пациент
lekarz
internista терапевт
chirurg хирург
okulista окулист
ginekolog гинеколог
dentysta стоматолог
laryngolog отоларинголог
neurolog невролог
psychiatra психиатр
choroba болезнь
schorzenie заболевание
ból боль
grypa грипп
przeziębienie простуда
katar насморк
kichać чихать
kaszel кашель
kaszleć кашлять
pocić się потеть
gorączka повышенная температура
próchnica кариес
złamanie перелом
zwichnięcie вывих
uraz травма
ciśnienie давление
gardło горло
nerki почки
płuca легкие
wdech вдох
wydech выдох
wątroba печень
żołądek желудок
serce сердце
migrena мигрень
mdłości тошнота
bezsenność бессонница
zgaga изжога
biegunka понос
apteka аптека
recepta рецепт
lek лекарство
tabletka таблетка
syrop сироп
krople капли
witaminy витамины
maść мазь
zastrzyk укол
opatrunek повязка

W WIEJSKIM GOSPODARSTWIE
9. ZWIERZĘTA DOMOWE

Zwierzęta domowe najlepiej obserwować na wsi. Prawie każda ro­

dzina ma gospodarstwo i dba o swoje zwierzęta.
Dawniej w gospodarstwie najważniejszy był koń. Wykorzystywano
go do różnych prac sezonowych w polu i na działce przy domu, zaprzęga­
no do wozu lub bryczki i jeżdżono do miasta. Czasy się jednak zmienia­
ją. Teraz wszystko robią maszyny, więc hierarchia zwierząt domowych
się zmieniła. Najważniejsza na pewno jest krowa. Koniecznie musi być
łaciata i z dzwoneczkiem na szyi. Daje mleko, z którego można zrobić
mnóstwo smacznych rzeczy. Nie mniej pożyteczne są owce. Dają wełnę,
z której robi się ciepłe ubrania, na przykład skarpety i swetry. Świnie nie
są zbyt ładne i czyste, ale można z nich zrobić niezłą kiełbasę i słoninę.
Kiedyś babcia hodowała króliki, ale okazały się bezużyteczne. Były takie
puszyste, miłe i bezbronne, że nikt nie mógł nawet pomyśleć o tym, by
je zjeść. W końcu dziadek sprzedał je na targu, zostawił tylko jednego.
Wabił się Król i mieszkał razem z kotem na podwórku.
Trzeba dużo się napracować przy drobiu. Najładniejsze są gęsi
i kaczki, do tego są najbardziej samodzielne, wystarczy im mała sadzaw­
ka i trochę zielonej trawy. Kury trzeba dodatkowo karmić, zaganiać na
noc do kurnika, jednym słowem opiekować się nimi. Wtedy są zdrowe,
znoszą jajka, a kogut pieje bardziej optymistycznie. Najgłupsze są indyki.
Babcia mówi, że gdyby nie święta, nigdy w życiu by ich nie hodowała.
Sam osobiście zwiedziłem okolice, szukając ich wieczorami.
Bardzo potrzebny w gospodarstwie jest pies. Chroni dom przed zło­
dziejami, można z nim pójść do lasu na grzyby lub nad rzekę. To prawdzi­
wy przyjaciel. Co innego kot, który lubi tylko tego, kto go karmi, a sam
nawet myszy łapać nie chce.
Lubię spędzać czas na wsi i pomagać dziadkom.

Słowniczek CD

wieś деревня
gospodarstwo хозяйство
koń лошадь
krowa корова
byk бык
owca овца
baran баран
Świnia свинья
wieprz боров
królik кролик
koza коза
kozioł козел
gęś гусыня
gąsior гусь
kaczka утка
kaczor селезень
kura курица
kogut петух
indyczka индейка
indyk индюк
pies собака
kot кот

PODRÓŻ PO KONTYNENTACH
10. DZIKIE ZWIERZĘTA

Świat zwierząt jest bardzo różnorodny i niezwykły. Na każdym

z kontynentów znajdzie się przynajmniej kilka gatunków, które występu­
ją tylko na tym obszarze.
Zwierzęta europejskie są nam najlepiej znane. W lasach liściastych
i iglastych mieszkają lisy, wilki, zające, niedźwiedzie, żubry, łosie, jele­
nie, samy, dziki, wiewiórki. Nie mniej bogaty jest świat dzikiego ptac­
twa. W Europie występują głuszce, cietrzewie, kuropatwy, sowy i inne
gatunki.
Na azjatyckiej części kontynentu, zwłaszcza na południowym
wschodzie, jest więcej egzotycznych zwierząt. Występują tu wielbłądy,
nosorożce, słonie, tygrysy, jaguary, pandy, różne małpy, jeżozwierz. Po­
goda jest zazwyczaj upalna, dlatego jest dużo płazów i gadów: krokodyli,
żółwi, żmij. Z ptaków najpiękniejsze są pawie i papugi.
Podobne zwierzęta mieszkają w Afryce. Poza tym występują tu duże
koty, takie jak lwy, pantery, gepardy, lamparty. Jest bardzo dużo antylop,
zebr, gazeli i żyraf. Ciekawe są hipopotamy, hieny, z ptaków strusie i fla­
mingi. Świat małp w Afryce jest najbogatszy spośród wszystkich kon­
tynentów, występują tu zarówno duże goryle, szympansy, pawiany, jak
i małe lemury i kapucynki. Jest także mnóstwo gadów i płazów, ptaków
i owadów.
W Ameryce Północnej wśród zwierząt, których nie ma w naszych
lasach, występują bizony, renifery, skunksy, rosomaki, kojoty. Ameryka
Południowa jest miejscem zamieszkania tapirów, mrówkojadów, pelika­
nów, kondorów i malutkich kolibrów.
Najdziwniejsze zwierzęta mieszkają w Australii. Kangury, misie
koale, kolczatki i dziobaki w warunkach naturalnych występują tylko na
zielonym kontynencie. Ciekawe są strusie emu, kiwi, duże jaszczurki.
Fauna Antarktydy jest dość uboga. Na śniegu i lodzie mieszkają
przeważnie pingwiny i foki.
Lasy, góry, stepy i pustynie kryją w sobie dużo tajemnic, być może
kiedyś i mnie uda się odkryć jedną z nich.

Słowniczek CD

zwierzęta животные
ssaki млекопитающие
gady пресмыкающиеся
płazy земноводные
ptaki птицы
owady насекомые
Us лиса
wilk волк
zając заяц
niedźwiedź медведь
żubr зубр
łoś лось
jeleń олень
sarna косуля
dzik кабан
wiewiórka белка
głuszec глухарь
cietrzew тетерев
kuropatwa куропатка
sowa сова
nosorożec носорог
słoń слон
tygrys тигр
jaguar ягуар
panda панда
małpa обезьяна
jeżozwierz дикобраз
krokodyl крокодил
żółw черепаха
żmija змея
paw павлин
papuga попугай
lew лев
pantera пантера
gepard гепард
lampart леопард
antylopa антилопа
zebra зебра
gazela газель
żyrafa жираф
hipopotam бегемот
hiena гиена
struś страус
flaming фламинго
goryl горилла
szympans шимпанзе
pawian павиан
lemur лемур
kapucynka капуцин
bizon бизон
renifer северный олень
skunks скунс
rosomak росомаха
kojot койот
tapir тапир
mrówkojad муравьед
pelikan пеликан
kondor кондор
koliber колибри
kangur кенгуру
miś koala коала
kolczatka ехидна
dziobak утконос
kiwi киви
jaszczurka ящерица
pingwin пингвин
foka тюлень

CZARODZIEJSKI OGRÓD
11. ROŚLINY

Za górami, za lasami, tam, gdzie wszystko jest możliwe, za grubymi

murami kryje się niezwykły ogród. Zobaczysz w nim wspaniałe drzewa,
bujne krzewy i przepiękne kwiaty. Nic dziwnego, że są tu wszystkie ro­
śliny świata, przecież to czarodziejski ogród. Tuż za bramą leży pokryty
mchem wielki głaz. Od tego głazu rozchodzą się w różne strony ścieżki,
prowadzące w głąb ogrodu. Jeśli pójdziesz w lewo, znajdziesz się wśród
kwitnących wiśni, grusz i jabłoni. Całe w delikatnych biało-różowych
kwiatach wyglądają jak duże bukiety. Pachną słodko i owocowo. Obok
rosną czereśnie i śliwy, porzeczki i maliny. Najlepiej wpaść trochę póź­
niej, by najeść się do syta dojrzałych owoców.
W prawo prowadzi ścieżka do najstarszej części ogrodu, gdzie ros­
ną razem drzewa liściaste i iglaste. Smukłe topole, białe brzozy, drżące
osiki i potężne dęby sąsiadują z wysokimi świerkami, sosnami i jodła­
mi. Wśród drzew łatwo znajdziesz jagody i grzyby. Jeśli lubisz przyro­
dę i nigdy jej nie krzywdzisz, na pewno usłyszysz jej głos. Drzewa są
najbardziej gadatliwe, lubią porozmawiać o pogodzie i tegorocznym uro­
dzaju grzybów.
Najciekawsze przygody oczekują cię na ścieżce wiodącej prosto.
Zaprowadzi cię do krainy kwiatów, gdzie zawsze jest na co popatrzeć.
Wśród zielonej trawy mienią się różnymi barwami klomby, gdzie rosną
tulipany, narcyzy, konwalie i peonie. Najwięcej jest róż - białych, czer­
wonych, różowych, herbacianych i nawet niebieskich. Dziwaczne kształ­
ty przybierają egzotyczne storczyki. Całe to piękno otacza żywopłot z bzu
i jaśminu. Pośrodku jest mały staw, należący do żabek. Lubią wygrzewać
się na słońcu wśród lilii wodnych i podziwiać widoki.
Kiedyś na pewno trafisz do czarodziejskiego ogrodu. Wystarczy wie­
rzyć, że marzenia się spełniają.

Słowniczek CD

drzewo - drzewa дерево - деревья

czereśnia черешня
grusza груша
jabłoń яблоня
śliwa слива
wiśnia вишня
liściaste лиственные
brzoza береза
dąb дуб
jarzębina рябина
jesion ясень
klon клен
lipa липа
osika осина
topola тополь
wierzba ива
iglaste хвойные
jodła пихта
świerk ель
sosna сосна
krzewy / krzaki кусты
bez сирень
czeremcha черемуха
jałowiec можжевельник
jaśmin жасмин
rokitnik облепиха
kwiaty цветы
aster астра
bławatek / chaber василек
bratki анютины глазки
chryzantema хризантема
fiołek фиалка
goździk гвоздика
konwalia ландыш
lilia лилия
mieczyk гладиолус
narcyz нарцисс
orchidea / storczyk орхидея
peonia пион
róża роза
rumianek ромашка
stokrotka маргаритка
tulipan тюльпан

Grzyby Грибы
borowik белый гриб
kurka лисичка
maślak масленок

PONIEDZIAŁEK
12. DZIEŃ POWSZEDNI

W niedzielę wieczorem kładę się spać wcześniej, ponieważ następ­

nego dnia zaczynają się zajęcia. Budzę się na dźwięk budzika o siódmej
rano, w zimie trochę później. Wstaję i idę do łazienki z zamkniętymi ocza­
mi, biorę prysznic, myję zęby. Z łazienki wychodzę jako zupełnie inny
człowiek. Ubieram się w coś wygodnego, czeszę włosy. Idę do kuchni
robić śniadanie. Najczęściej są to płatki z jogurtem i kawa ze śmietanką.
Potem maluję się, wkładam rzeczy do torby i pięć po ósmej wychodzę
z domu. Na uniwersytet jadę autobusem około czterdziestu minut.
Zajęcia zaczynają się o dziewiątej, a kończą najczęściej o godzinie
szesnastej. Nie wszystkie przedmioty lubię, na szczęście za oknem jest
ładny widok. Tak naprawdę rzadko pozwalam sobie na obijanie się. Je­
stem pilną studentką, uważnie słucham wykładów i sporządzam notatki,
na zajęciach często zadaję pytania i uczestniczę w dyskusjach.
Po zajęciach sprawdzam, co mam do zrobienia na jutro. Jeśli nie
mam potrzebnych materiałów, idę do biblioteki. Później idę do kawiarni
coś zjeść i jadę na basen. Pływanie to wspaniały sposób na relaks i do­
bre samopoczucie. Pływam około godziny, biorę prysznic, przebieram się
i jadę do domu.
W domu jem kolację. Po niej zabieram się za podręczniki i zadania
domowe. W wolnym czasie oglądam wiadomości w telewizji albo czy­
tam książkę. Po północy myję zęby i idę spać.

Słowniczek CD

tydzień неделя
dzień день
poniedziałek понедельник
wtorek вторник
środa среда
czwartek четверг
piątek пятница
sobota суббота
niedziela воскресенье
dzisiaj сегодня
wczoraj вчера
przedwczoraj позавчера
jutro завтра
pojutrze послезавтра
godzina час
minuta минута
sekunda секунда
budzik будильник
budzić się просыпаться
wstawać вставать
myć się мыться
brać prysznic принимать душ
myć zęby чистить зубы
prasować утюжить
ubierać się одеваться
czesać się причесываться
malować się краситься
wychodzić выходить
jechać ехать
studiować na uniwersytecie учиться в университете
słuchać (czego) слушать (что-нибудь)
wykład лекция
notować записывать
pisać писать
długopis ручка
wkład стержень
ołówek карандаш
gumka резинка
pytać спрашивать
dyskutować обсуждать
obijać się бездельничать
relaks отдых
pływać плавать
przebierać się переодеваться
wracać do domu возвращаться домой
czytać читать
odrabiać zadanie делать домашнее задание
oglądać telewizję смотреть телевизор
spać спать

JAK ODPOCZYWAM
13. WOLNY CZAS

W ciągu roku akademickiego nie mam dużo wolnego czasu. Przez

cały dzień jestem zajęta na uniwersytecie, czytam książki w bibliotece
lub siedzę nad podręcznikami w domu. Odpoczywam wieczorem przez
godzinkę albo dwie: słucham ulubionej muzyki, oglądam kolejny odci-
nek serialu sensacyjnego w telewizji, idę z psem na spacer, rozmawiam
z kolegami na czacie. Niedawno nauczyłam się grać w szachy, ponieważ
znudziły mi się gry komputerowe. Zresztą szachy również nie są moją
prawdziwą pasją. Jestem osobą aktywną, nie potrafię długo usiedzieć
w jednym miejscu. Lubię nie tylko kontakty z ludźmi, ale i rekreację ru­
chową. Chętnie uprawiam aerobik, gram w siatkówkę, w zimie jeżdżę na
łyżwach i nartach.
W sobotę mam wolne tylko popołudnie, ponieważ do godziny
14:10 mam zajęcia na uniwersytecie. Jest to tradycyjny czas na pranie
i sprzątanie. Sprzątając w pokoju, zamiatam podłogę, odkurzam dywan,
ścieram kurz i podlewam kwiaty. Dla mnie to dobry sposób na poprawę
nastroju. Zostaje mi trochę czasu na rozrywkę. Wieczorem wybieramy
się z koleżankami na dyskotekę lub do kina, rzadziej zostaję w domu
i wtedy oglądam telewizję albo po prostu śpię, jeśli miałam stresujący
tydzień.
Najwięcej wolnego czasu mam w niedzielę. Czasami spędzam go
w domu, ale najczęściej poza domem. Wstaję później niż zwykle, jem
śniadanie i dzwonię do przyjaciół. Wcześniej niczego nie planujemy, bo
nie wiemy, na co będziemy mieli ochotę. Lubimy chodzić do kina, na
lody do kawiarni lub po prostu siedzieć w parku i rozmawiać. Staramy
się wybierać na różne imprezy, które odbywają się w mieście. Kiedy jest
ciepło, lubimy jeździć rowerami po okolicy.
Gdy pada albo jest bardzo zimno, zbieramy się u kogoś w mieszka­
niu, gotujemy lub przynosimy ze sobą coś smacznego i oglądamy ulubio­
ne filmy. Czasami urządzamy głośne imprezy.
Nie rozumiem matki, która w wolnym czasie robi na drutach. Moim
zdaniem robótki ręczne to archaizm. Samo myślenie o haftowaniu, szy­
dełkowaniu, szyciu przyprawia mnie o śmiertelną nudę. Spośród rozry­
wek typowo kobiecych uwielbiam zakupy z koleżankami.
Czasami na weekend wyjeżdżam z rodzicami za miasto. Odpoczy­
wamy od miejskiego gwaru, rozpalamy ognisko i smażymy kiełbaski,
rozmawiamy. Mamy własną działkę, gdzie rodzice hodują różne owoce
i warzywa, a ja lubię opalać się i pielęgnować kwiaty.
Lubię spędzać wolny czas w kręgu rodziny lub przyjaciół.
 Słowniczek CD
weekend выходные
odpoczywać отдыхать
spędzać czas проводить время
bawić się развлекаться
rozrywka развлечение
rekreacja досуг
pasja увлечение
grać w играть в
karty карты
szachy шахматы
warcaby шашки
gry komputerowe компьютерные игры
prać стирать
sprzątać убирать
zamiatać подметать
odkurzać пылесосить
ścierać kurz вытирать пыль
planować планировать
iść do идти в
kina кино
kawiarni кафе
muzeum музей
iść na идти на
spacer прогулку
dyskotekę дискотеку
koncert концерт
mecz матч
wystawę выставку
jeździć rowerem кататься на велосипеде
impreza мероприятие/ вечеринка
robótki ręczne рукоделие
robić na drutach вязать спицами
haftować вышивать
szydełkować вязать крючком
szyć шить
ognisko костер
działka дачный участок
hodować выращивать
pielęgnować (co) ухаживать (за чем-нибудь)
opalać się загорать
 PRZYGODY AMATORA SPORTU
14. SPORT
Od dziecka wiedziałem, że nie zostanę zawodowym sportowcem.
Wolałem czytać książki, oglądać telewizję i grać w gry komputerowe.
Ojciec niestety uważał, że prawdziwy mężczyzna powinien być wyspor­
towany i umięśniony.
W wieku siedmiu lat zacząłem chodzić na basen. Szybko opanowa­
łem pływanie, to było łatwe i przyjemne. Później ojciec zapisał mnie do
sekcji lekkoatletycznej. Bieg, zwłaszcza na długi dystans, nie podobał mi
się, wybrałem skoki. Próbowałem skakać w dal i wzwyż, ale jakoś słabo
mi to wychodziło. Trener doradził mi, żebym spróbował rzutów, bo mia­
łem silne ręce. Rzeczywiście rzut oszczepem spodobał mi się. Oszczep
leciał daleko, tylko niewiadomo dlaczego w złym kierunku. I znowu mu­
siałem zmienić dyscyplinę. Ojciec zaprowadził mnie na ring, chociaż od
razu mu powiedziałem, że boks, dżudo, zapasy i inne sporty walki to nie
dla mnie. Moje obawy potwierdziło pierwsze wejście na ring. Dostałem
w sparingu cios w głowę i przez tydzień leżałem w łóżku.
Uprawiałem kolejno: kolarstwo, narty i hokej. Ojciec już zaczął tra­
cić nadzieję... Aż wreszcie znalazłem swój sport, w którym ważniejsza
jest siła myśli, a nie mięśni. Zacząłem uprawiać szachy, nawet zostałem
mistrzem kraju w swojej grupie wiekowej.
Teraz jestem studentem i mam mało czasu na sport. Nadal gram
w szachy z ojcem, a lekkoatletykę i boks oglądam w telewizji.

Słowniczek CD
uprawiać sport заниматься спортом
pływanie плавание
lekkoatletyka легкая атлетика
bieg бег
przez plotki с барьерами
z przeszkodami с препятствиями
maratoński марафонский
skok прыжки
w dal в длину
wzwyż в высоту
o tyczce с шестом
 dyskiem диска
młotem молота
oszczepem копья
pchnięcie kulą толкание ядра
gimnastyka гимнастика
szermierka фехтование
jeździectwo конный спорт
kolarstwo велоспорт
łyżwiarstwo figurowe фигурное катание
łyżwy коньки
narciarstwo лыжный спорт
narty лыжи
skoki narciarskie прыжки на лыжах с трамплина
biathlon биатлон
tenis теннис
piłka nożna футбол
koszykówka баскетбол
siatkówka волейбол
hokej na lodzie хоккей
podnoszenie ciężarów тяжелая атлетика
zapasy борьба
boks бокс
dżudo дзюдо

JADĘ POCIĄGIEM
15. NA DWORCU KOLEJOWYM

Dworzec kolejowy znajduje się w samym centrum miasta. Łatwo

tam dojechać albo dojść. Wolę podróż pociągiem niż innymi środkami
lokomocji, ponieważ jest bezpieczna i niezbyt męcząca.
Nowoczesne pociągi są komfortowe, ciche i przestronne. Wagony
mają klimatyzację i dodatkową izolację akustyczną. Zawsze wybieram
wagon dla niepalących. Jest w nim z reguły nowoczesny wystrój: sze­
rokie wygodne łóżka, lustro, szafa na ubrania, stolik. W wersji dziennej
przedział wyposażony jest w wygodne fotele. Przedział konduktora wy­
posażony jest w kuchenkę mikrofalową, lodówkę, ekspres do kawy, czaj­
nik elektryczny, urządzenia monitorujące bezpieczeństwo.
 Tym razem jadę do Niemiec na forum gospodarcze. Nie zarezerwo­
wałem biletu ani nie skorzystałem z internetowej sprzedaży biletów PKP,
dlatego przyszedłem na dworzec trochę wcześniej.
Najpierw oddaję bagaż do przechowalni, później idę sprawdzić
w rozkładzie jazdy, o której dokładnie odjeżdża mój pociąg. Mam odje­
chać o 13:20. Bardzo dobrze, akurat zdążę kupić bilet. Kasa znajduje się
obok informacji. Podchodzę do okienka i uprzejmie proszę:
- Proszę jeden bilet pierwszą klasą na pociąg Warszawa - Berlin na go­
dzinę 13:20. Czy może mi pani powiedzieć, o której będziemy w Berlinie?
- Godzina przyjazdu jest podana na bilecie. Proszę, to jest pański
bilet. Życzę miłej podróży.
- Dziękuję.
Trzeba jeszcze kupić coś do czytania, najlepiej gazetę. Idę do kiosku,
proszę o „Gazetę Wyborczą” i gumę do żucia.
Po odebraniu bagażu idę na peron. Na tablicy informacyjnej zoba­
czyłem, że mój pociąg przyjechał. Stoi przy peronie trzecim, na torze
drugim.
Wsiadam do czwartego wagonu, konduktor uśmiecha się i życzy mi­
łej podróży. Co za niespodzianka! W przedziale razem ze mną jedzie mój
stary znajomy Andrzej i też do Berlina. Podróż na pewno będzie udana.

Słowniczek CD

PKP - Polskie Koleje Państwowe Польские железные дороги

dworzec PKP железнодорожный вокзал
informacja справка
tablica informacyjna табло
poczekalnia зал ожидания
przechowalnia камера хранения
bagaż багаж
walizka чемодан
rozkład jazdy расписание движения
odjazdy отправление
przyjazdy прибытие
peron перрон
tor путь
pociąg поезд
 pośpieszny скорый
osobowy пассажирский
kasa касса
bilet билет
normalny полный
ulgowy льготный
weekendowy билет выходного дня
miesięczny проездной
miejscówka билет на указанное место
pasażer пассажир
podróżny путешественник
konduktor проводник
sprawdzać bilet проверять билет
przedział купе
wagon sypialny спальный вагон
PKS - Państwowa Komunikacja Государственный автотранспорт
Samochodowa
dworzec PKS автовокзал
autokar автобус
samochód автомобиль

NIE MA ZŁEJ POGODY

16. PORY ROKU. POGODA

Wszystkie pory roku na swój sposób są urocze. Zimę lubimy za

śnieg, Wigilię i prezenty pod choinką, wiosnę za świeżość zieleni, lato za
słońce i kwiaty, jesień za piękno barw.
Grudzień, styczeń, luty - miesiące pełne zimna i mrozu. Zimą dni są
krótkie, noce długie, brakuje słońca i ciepła. Wieje zimny wiatr. Tempe­
ratura jest ujemna, najczęściej około dziesięciu stopni poniżej zera. Rzeki
pokryte są warstwą lodu. Na polach i drogach leży biały puszysty śnieg,
na drzewach czasem jest szron, z dachów zwisają sople lodu. Wszystko
wydaje się nieruchome, idealnie czyste, bajkowe.
Gdy nadchodzi wiosna, słońce zaczyna świecić mocniej, przyroda
budzi się. Topnieje lód na rzekach i jeziorach, śnieg na polach. Marzec,
kwiecień, maj to pora, gdy rozkwitają pierwiosnki, widać pąki na drze­
wach i krzakach i pierwsze zielone listki. Wracają z ciepłych krajów pta­
ki. Wszystko dookoła robi się zielone. Dni stają się dłuższe, temperatura
rośnie.
Lato to najlepsza pora roku. W czerwcu już jest bardzo ciepło, nawet
gorąco. Temperatura wzrasta do plus dwudziestu pięciu stopni Celsjusza,
wieje lekki przyjemny wiatr. Wszystko dookoła jest zielone, kwitną różne
kwiaty, śpiewają ptaki. Lipiec to pora opalania się, kąpania, zbierania ja­
gód w lesie. Jest upalnie. Czasami są burze i nawałnice, wieje wtedy silny
wiatr, grzmi, pada deszcz. W sierpniu przychodzi pora żniw, zbioru plo­
nów w polu i ogrodzie. Ptaki szykują się do odlotu. Temperatura spada.
Na początku jesieni, we wrześniu jest jeszcze dość ciepło. To złota
pora roku. Liście na drzewach są przepiękne - żółte, czerwone, brązowe,
rude. W lesie jest dużo grzybów i orzechów. W październiku jest znacz­
nie zimniej, temperatura nie przekracza dziesięciu stopni powyżej zera.
Pada, jest mokro i nieprzyjemnie. Opadają liście, wysycha trawa. Listo­
pad przynosi ze sobą chłód, pierwsze mrozy, porywisty wiatr. Przyroda
gotowa jest do zimowego snu, aby wiosną znów się obudzić i rozkwit­
nąć.

Słowniczek CD

pory roku поры года

zima зима
wiosna весна
lato лето
jesień осень
miesiąc месяц
styczeń январь
luty февраль
marzec март
kwiecień апрель
maj май
czerwiec июнь
lipiec июль
sierpień август
wrzesień сентябрь
październik октябрь
listopad ноябрь
grudzień декабрь
klimat климат
pogoda погода
zimno холодно
ciepło тепло
gorąco жарко
niebo небо
słońce солнце
księżyc луна
gwiazda звезда
chmura облако; туча
zachmurzenie облачность
opady осадки
deszcz дождь
mżawka мелкий дождь
ulewa ливень
pada deszcz идет дождь
jest mokro мокро
wilgotny влажный
przestało padać дождь прекратился
mgła туман
rosa роса
tęcza радуга
jest bezwietrznie безветренная погода
wiatr ветер
wiać дуть
burza гроза
błyskawica молния
piorun гром
grzmi гремит
grad град
świeci słońce светит солнце
upał жара
śnieg снег
płatki śniegu снежинки
pada śnieg идет снег
zawieja śnieżna метель
mróz мороз
szron иней
sopel сосулька
gololedź гололед
jest ślisko скользко
śnieg topnieje снег тает
termometr термометр
skala шкала
temperatura температура
dodatnia положительная
ujemna отрицательная
jest... stopni Celsjusza ... градусов по Цельсию
jest... stopni powyżej zera ... градусов выше ноля
jest... stopni poniżej zera ... градусов ниже ноля
niż циклон
wyż антициклон
żywioł стихия
klęska żywiołowa стихийное бедствие
huragan ураган
powódź наводнение
pożar пожар
trzęsienie ziemi землетрясение

OGLĄDAM BALET
17. W TEATRZE

Teatr to bardzo specyficzny gatunek sztuki. Niektórzy wolą teatr kla­

syczny - dramatyczny, operę, balet. Niektórzy przeciwnie preferują teatr
współczesny.
Nieczęsto chodzę do teatru, ale kiedy mam dość kultury masowej
i szarej codzienności, kupuję bilet na spektakl do Teatru Wielkiego
w Moskwie. Atmosfera teatru wprawia mnie w romantyczny i zarazem
poważny nastrój.
Budynek teatru opery i baletu otwarto po restauracji. Wygląda jak
dawniej, zamiast zdemontowanego radzieckiego godła na gmachu teatru
pojawił się dwugłowy orzeł. Teatr zdobią wspaniałe rzeźby muz, mam
wrażenie, że wchodzę do świątyni sztuki. Wystrój wnętrz, pozłacane
ozdoby, malowidła świadczą o wyszukanym guście.
Lubię przyjść nieco wcześniej, bez stania w kolejce oddać płaszcz
do szatni, kupić program i spokojnie zająć swoje miejsce na widowni.
Lubię siedzieć na parterze jak najbliżej sceny. Gdy kurtyna się podnosi,
mam wrażenie, że pierwsza słyszę muzykę, widzę artystów, wszystkie
ich ruchy, odczuwam nastrój.
Najbardziej lubię klasyczny balet. Każdy spektakl dostarcza mi nie­
zapomnianych wrażeń, nieraz mam łzy w oczach ze wzruszenia. Taniec
doskonale wyraża wachlarz uczuć - dramatyzm, liryzm bądź miłość
i szczęście. Na pozytywne uczucia duży wpływ ma przede wszystkim
piękna muzyka. Muzyka klasyczna grana przez orkiestrę jest pełna auten­
tycznego wdzięku, żywa i emocjonalna.
Głównym środkiem wyrazu w balecie jest taniec, wykonywany przez
tancerzy na tle barwnych dekoracji. Zawsze z niecierpliwością czekam na
taniec pierwszego solisty i pierwszej solistki teatru. Wyróżnia ich szcze­
gólna gracja i mistrzostwo techniczne, nawet w najdrobniejszych ruchach
prezentują swój kunszt taneczny. Od pięknych i zgrabnych tancerzy nie
sposób oderwać oczu. Tak lekko wykonują trudne figury i podnoszenia, że
wydają się nie dotykać nogami sceny. Fruwają, płyną jak niebiańskie isto­
ty - jak na przykład w „Jeziorze Łabędzim”. Najbardziej podoba mi się
miniatura baletowa „Umierający Łabędź”. To jest prawdziwy majstersz­
tyk taneczny. Pełen dramatyzmu, napięcia i ekspresji. Do tego olśniewają­
ca scenografia, wspaniałe kostiumy. Prawdziwa uczta dla oka!
Ostatni akord, widownia bije rzęsiste brawa, opada kurtyna. A ja
jeszcze długo będę słyszała wspaniałą muzykę i przeżywała każdy szcze­
gół tego widowiska tanecznego.

Słowniczek CD

afisz афиша
teatr театр
dramat драма
komedia комедия
tragedia трагедия
balet балет
opera опера
kasa касса
bilet билет
szatnia гардероб
numerek номерок
foyer [fiiajè] фойе
balkon балкон
sala teatralna / widownia зрительный зал
loża ложа
parter партер
rząd ряд
scena сцена
kulisy кулисы
kurtyna занавес
dekoracja декорация
rekwizyt реквизит
charakteryzatornia гримерная
program программа
repertuar репертуар
publiczność публика
widzowie зрители
oklaskiwać / bić brawa аплодировать
aktor актер
reżyser режиссер
scenarzysta сценарист
inscenizator постановщик
choreograf хореограф
orkiestra оркестр
dyrygent дирижер
kompozytor композитор
charakteryzator гример
charakteryzacj a грим
sztuka teatralna пьеса
premiera премьера
fabuła сюжет
przerwa антракт
lornetka teatralna бинокль
kostium костюм

HISTORIA ZAWODÓW OCZAMI FEMINISTKI

18. NAZWY ZAWODÓW

Zawód określany jest jako zajęcie, którego człowiek się wyuczył

i wykonuje za wynagrodzenie. Nie każde zajęcie jednak wiąże się z za-
rabianiem pieniędzy. Gospodyni domowa raczej nie może liczyć na pen­
sję, mimo że jej praca wymaga wielu umiejętności. Pani domu nawet
w dawnych czasach, będąc panią jaskini, musiała być jednocześnie ku­
charką, kelnerką, sprzątaczką, krawcową, lekarką. Swoistą ironią historii
jest to, że obecnie większość tych zawodów wykonują panowie. Kucha­
rzami, projektantami mody i lekarzami najczęściej są mężczyźni. Tylko
najmniej prestiżowe zawody, na przykład pielęgniarki i sprzątaczki, z tru­
dem doszukują się rywali w postaci zawodów sanitariusza i zamiatacza.
Mężczyźni dominują w niebezpiecznych zawodach. Policjanci, gór­
nicy, marynarze, żołnierze i strażacy dość niechętnie przyjmują w swoje
szeregi kobiety. Kierowcy, zwłaszcza taksówkarze, mechanicy i nurko­
wie uzupełniają listę męskich zawodów.
Ostatnio pojawia się coraz więcej prestiżowych zawodów wymaga­
jących dłuższych studiów i dodatkowych szkoleń. Zawody inżyniera, ar­
chitekta, pilota, ekonomisty, urzędnika, sędziego, prawnika i komornika
także nie są zdominowane przez kobiety.
Obecnie panie częściej odnoszą sukces w zawodach związanych
z komunikacją międzyludzką. Najlepszymi tłumaczkami, sekretarkami,
przewodniczkami turystycznymi, agentami ubezpieczeniowymi i me-
nadżerkami są kobiety. Branżę usług całkowicie opanowały energiczne
fryzjerki, przebiegłe księgowe, uczynne sprzedawczynie, ładne modelki.
Kreatywność kobiet wciela się w najlepsze dzieła dekoratorek wnętrz,
malarek, rzeźbiarek, pisarek, kompozytorek, piosenkarek i reżyserek.
Kto jest liderem w najbardziej kreatywnym i związanym z komuni­
kacją zawodzie - zawodzie nauczyciela? Rzecz jasna kobieta - inteligent­
na, twórcza, wyrozumiała, po prostu skazana na sukces w najważniejszej
dla społeczeństwa dziedzinie. Zawód nauczyciela przedłuża młodość
ciała i umysłu, obdarza szacunkiem i wsparciem otoczenia. Właśnie ten
zawód w XIX wieku stał się początkiem zwycięskiego wejścia kobiet do
życia zawodowego i skutecznej rywalizacji z mężczyznami w różnych
branżach.

Słowniczek CD

architekt архитектор
adwokat адвокат
agent ubezpieczeniowy страховой агент
dekorator wnętrz дизайнер
dziennikarz журналист
ekonomista экономист
farmaceuta фармацевт
fryzjer парикмахер
gospodyni domowa домохозяйка
górnik шахтер
historyk sztuki искусствовед
informatyk информатик
inżynier инженер
komornik судебный исполнитель
księgowy бухгалтер
kasjer кассир
kucharz повар
kelner официант
kierowca водитель
krawiec портной
lekarz врач
malarz художник
marynarz моряк
masażysta массажист
mechanik механик
menadżer менеджер
modelka модель
muzyk музыкант
nauczyciel учитель
nurek водолаз
pielęgniarka медсестра
pilot пилот
piosenkarz певец
pisarz писатель
policjant полицейский
prawnik юрист
producent продюсер
projektant дизайнер
programista программист
przewodnik turystyczny гид
psycholog психолог
rolnik аграрий
rzeźbiarz скульптор
sanitariusz санитар
sekretarka секретарша
sędzia судья
sprzątaczka уборщица
sprzedawca продавец
strażak пожарник
taksówkarz таксист
tłumacz переводчик
urzędnik чиновник
zamiatacz дворник
żołnierz солдат

STEREOTYPY NARODOWE
19. NAZWY NARODOWOŚCI
Większość z nas nigdy w życiu nie widziała typowego Anglika lub
Hiszpana. Wiemy jednak, że pierwszy jest oschły i oziębły, drugi zaś go­
rący i namiętny. Skąd czerpiemy takie informacje? Jak też wiele innych:
Włosi są emocjonalni, Finowie powolni, Niemcy pedantyczni, a Chiń­
czycy pracowici?
Te „fakty” pochodzą z naszych stereotypowych wyobrażeń. W psy­
chologii i socjologii stereotyp nazywany jest narzędziem poznawania
świata. Z jednej strony stereotypy ułatwiają poznawanie skomplikowanej
rzeczywistości, z drugiej strony są zbyt powierzchowne.
Mieszkając w innej stronie świata, mamy rzekomo dokładne wy­
obrażenia o pełnych szacunku wobec starszych Japończykach, o kocha­
jących się we wszystkich kobietach świata Francuzach, pewnych siebie
i ograniczonych Amerykanach. To, że istnieją całkiem nietypowi Czesi,
Serbowie, Austriacy i Holendrzy, i to właśnie oni składają się na więk­
szość przedstawicieli swoich narodów, raczej nie wchodzi w rachubę.
Tym bardziej nie uwzględniamy tego, że w dzisiejszych czasach globa­
lizacji i licznych migracji coraz trudniej znaleźć „typowych” Szwedów
i Greków, Portugalczyków i Brązylijczyków.
Pseudorzeczywistość tworzona przez stereotypy narodowe ujaw­
nia się przede wszystkim we frazeologii poszczególnych języków oraz
w dowcipach opowiadanych przez reprezentantów różnych narodowości.
Bohaterami anegdot najczęściej stają się nasi najbliżsi sąsiedzi. Opowiada
się o skąpstwie Ukraińców, głupocie Estończyków i Łotyszy, szerokiej du­
szy i przesadnym okrucieństwie Rosjan. To wszystko miesza się najczęściej
z autoironią. Polacy przecież mówią o sobie: mądry Polak po szkodzie.

Słowniczek CD
mężczyzna мужчина kobieta женщина
Rosjanin русский Rosjanka русская
Białorusin белорус Białorusinka белоруска
Polak поляк Polka полька
Ukrainiec украинец Ukrainka украинка
Litwin литовец Litwinka литовка
Łotysz латыш Łotyszka латышка
Estończyk эстонец Estonka эстонка
Bułgar болгарин Bułgarka болгарка
Czech чех Czeszka чешка
Słowak словак Słowaczka словачка
Serb серб Serbka сербка
Niemiec немец Niemka немка
Fin финн Finka финка
Austriak австриец Austriaczka австрийка
Norweg норвежец Norweżka норвежка
Duńczyk датчанин Dunka датчанка
Szwed швед Szwedka шведка
Holender голландец Holenderka голландка
Anglik англичанин Angielka англичанка
Belg бельгиец Belgijka бельгийка
Francuz француз Francuzka француженка
Wioch итальянец Włoszka итальянка
Hiszpan испанец Hiszpanka испанка
Portugalczyk португалец Portugalka португалка
Grek грек Greczynka гречанка
'Пігек турок Turczynka турчанка
Chińczyk китаец Chinka китаянка
Japończyk японец Japonka японка
Kanadyjczyk канадец Kanadyjka канадка
Amerykanin американец Amerykanka американка
Brazylijczyk бразилец Brązy lijka бразильянка
Argentyńczyk аргентинец Argentynka аргентинка
Australijczyk австралиец Australijka австралийка
 CZY ŁATWO BYĆ STOLICĄ?
20. PAŃSTWA I STOLICE

Na pieczęciach urzędowych Warszawy widnieje napis: miasto sto­

łeczne Warszawa. Formuła ta kończy długi okres walki o status stolicy,
który wraz z licznymi atutami przynosi miastu nie mniej liczne proble­
my. Jednym z nich jest przeludnienie, aktualne już od XV - XVI wieku
dla największych metropolii europejskich - Londynu i Paryża. Do tego
warto dodać wąskie ulice w części historycznej, ciągłe korki, problemy
komunikacji miejskiej, ochrony środowiska, utrzymania porządku i wal­
ki z przestępczością. We wszystkich dużych miastach powstaje problem
opieki nad bezpańskimi zwierzętami.
Stolice świata różnią się wiekiem. Mińsk, Berlin i Canberra to względ­
nie młode stolice, co innego liczące kilka tysięcy lat Ateny i Rzym.
Na mapie świata są stolice, które pełnią szersze funkcje. Rzym ze
względu na swoją historię i sąsiedztwo Watykanu jest światowym cen­
trum katolicyzmu. Błyskawiczną karierę w Unii Europejskiej zrobiła
Bruksela, zostając centrum politycznym Europy. Ciche miasto Wie­
deń jest siedzibą kilku struktur Organizacji Narodów Zjednoczonych
(ONZ).
Stolice europejskie zawdzięczają swoją sławę naukowcom, kom­
pozytorom, artystom i pisarzom. Wiedeń pamięta Mozarta, Beethove-
na i skandaliczne wówczas teorie Zygmunta Freuda. W stolicy Danii,
Kopenhadze, mieszka wykreowana przez Andersena Mała Syrenka, co
prawda w postaci rzeźby. Starówka Warszawy, jak i starówki wielu in­
nych miast europejskich, została wpisana na Listę Światowego Dziedzic­
twa Kulturowego UNESCO.
Niektóre stolice przez dłuższy czas musiały rywalizować z inny­
mi miastami o prawo do miana stolicy. Warszawa wygrała tę rywa­
lizację z Krakowem, Canberra była kompromisem w walce między
miastami Sydney i Melbourne, podobnie mała Brasilia zwyciężyła
z olbrzymami Rio de Janeiro i Saö Paulo. Moskwa cały czas rywa­
lizuje z Petersburgiem. Zdaje się nikt już nie odbierze jej prawa być
stolicą wielkiego państwa, zresztą pewni tego byli bojarzy moskiew­
scy w XVIII wieku.
 Słowniczek CD

państwo государство stolica столица

Rosja Россия Moskwa Москва
Białoruś Беларусь Mińsk Минск
Polska Польша Warszawa Варшава
Ukraina Украина Kijów Киев
Litwa Литва Wilno Вильнюс
Łotwa Латвия Ryga Рига
Estonia Эстония Tallin Таллин
Bułgaria Болгария Sofia София
Czechy Чехия Praga Прага
Słowacja Словакия Bratysława Братислава
Serbia Сербия Belgrad Белград
Niemcy Германия Berlin Берлин
Finlandia Финляндия Helsinki Хельсинки
Austria Австрия Wiedeń Вена
Norwegia Норвегия Oslo Осло
Dania Дания Kopenhaga Копенгаген
Szwecja Швеция Sztokholm Стокгольм
Holandia Голландия Amsterdam Амстердам
Wielka Brytania Великобритания Londyn Лондон
Belgia Бельгия Bruksela Брюссель
Francja Франция Paryż Париж
Włochy Италия Rzym Рим
Hiszpania Испания Madryt Мадрид
Portugalia Португалия Lizbona Лиссабон
Grecja Греция Ateny Афины
Turcja Турция Ankara Анкара
Chiny Китай Pekin Пекин
Japonia Япония Tokio Токио
Kanada Канада Ottawa Оттава
Stany Zjednoczone Соединенные Штаты Waszyngton Вашингтон
(USA) Америки (США)
Brazylia Бразилия Brasilia Бразилиа
Argentyna Аргентина Buenos Aires Буэнос-Айрес
Australia Австралия Canberra Канберра
 „CICHA NOC, ŚWIĘTA NOC...”
21. POLSKA WIGILIA

Wigilia Bożego Narodzenia obchodzona jest 24 grudnia. Jest to wie­

czór poprzedzający Boże Narodzenie obchodzone 25 grudnia.
Zgodnie z tradycją chrześcijańską bardzo dawno temu w mieście
zwanym Betlejem w szopie urodziło się dzieciątko Jezus. Tę radosną
nowinę ogłosiły anioły, a na niebie zabłysła gwiazda. Dziś cała rodzina
zasiada do stołu wraz z ukazaniem się na niebie pierwszej gwiazdy na
pamiątkę tej gwiazdy betlejemskiej.
Postna wieczerza to najważniejszy moment Wigilii. Na świątecznym
stole kiedyś obowiązkowo należało położyć warstwę siana i nakryć bia­
łym obrusem. Zwyczaj ten zachował się na wsi, w mieście niestety trud­
no znaleźć nawet symboliczne pasemko siana.
Wieczerza rozpoczyna się łamaniem opłatka - cienkiego chleba
z mąki pszennej i wody. Wszyscy składają sobie nawzajem życzenia
szczęścia, zdrowia i pomyślności. Przy stole wigilijnym należy zostawić
jedno wolne miejsce dla podróżnego lub niespodziewanego gościa, a na
stole postawić dodatkowy talerz. Tradycja nakazuje przyjąć każdego, kto
zapuka do naszych drzwi.
Wieczerza wigilijna składa się z potraw postnych. Często jest ich
dwanaście, bo tyle jest miesięcy w roku, lub tylu było apostołów. Nikt
dokładnie nie liczy, im więcej dań jest na stole, tym większy dostatek
będzie w domu w nadchodzącym roku.
Do najdawniejszych potraw wigilijnych należy kutia - kasza z ma­
kiem i miodem. Dawną potrawą jest także kisiel owsiany. Tradycyjny­
mi daniami są barszcz grzybowy, uszka z grzybami, potrawy z kapusty,
kasza, ryby, najczęściej karp, szczupak lub sandacz oraz śledzie. Ważne
miejsce zajmują ciasta i desery wigilijne, z makiem, miodem, orzecha­
mi.
Należy skosztować każdej potrawy, by zapewnić sobie jak najwięcej
przyjemności i korzyści w nowym roku.
Młodszą tradycją pochodzącą z XIX wieku jest strojenie choinki.
Świąteczne drzewko ubiera się w bombki, anielskie włosy, łańcuszki,
konfetti. Błyszcząca na czubku gwiazda symbolizuje gwiazdę betlejem­
ską.
 Czas po wieczerzy upływa głównie na śpiewaniu kolęd. Dzień i wie­
czór wigilijny kończy się o północy uroczystą mszą w kościele nazywaną
pasterką. Na pamiątkę szopy betlejemskiej urządza się jasełka - widowi­
sko teatralne o historii narodzenia Jezusa i spisku Heroda.
Wg B. Ogrodowskiej

Słowniczek CD

Wigilia сочельник
Boże Narodzenie Рождество
tradycja традиция
chrześcijański христианский
Betlejem Вифлеем
dzieciątko Jezus младенец Иисус
anioł ангел
wieczerza вечеря
postny постный
siano сено
opłatek облатка
życzenie поздравление
składać życzenia поздравлять
kutia кутья
kisiel owsiany овсяный кисель
choinka елка
stroić украшать
bombka шарик
anielskie włosy серпантин
łańcuszek гирлянда
konfetti конфетти
Święty Mikołaj Дед Мороз
renifer северный олень
prezent подарок
kolęda колядка
msza месса
uroczysty праздничный
pasterka рождественская месса
jasełka рождественское представление
Herod Ирод
 WESOŁEGO ALLELUJA!
22. WIELKANOC

Wielkanoc to święto upamiętniające zmartwychwstanie ukrzyżowanego

Jezusa Chrystusa. Jest to święto ruchome, obchodzone w pierwszą niedzielę
po wiosennej pełni księżyca. Przypada między 22 marca i 25 kwietnia.
Wielkanoc poprzedza czterdziestodniowy post oraz Wielki Tydzień
rozpoczynający się od Niedzieli Palmowej. To czas oczekiwania na ta­
jemnicę odrodzenia się. Wiosną wraz z przyrodą budzimy się do nowego
życia. Ludzie starają się podzielić pozytywnymi emocjami z bliskimi,
nadsyłając pocztówki z życzeniami Wesołego Alleluja, smacznego świę­
conego i mokrego dyngusa.
Ważnym momentem w obchodach Wielkanocy jest święcenie
w Wielką Sobotę potraw przygotowanych dzień wcześniej. Wierni uda­
ją się do kościoła niosąc w koszyczkach pomalowane na różne kolory
jajka (pisanki), chleb, sól, mięso, ciasto. W tym dniu w kościele świę­
ci się wodę, którą najczęściej wystawia się w wielkich kadziach przed
świątynią. Każdy wiemy może zaczerpnąć sobie i zabrać do domu świę­
coną wodę. Wieczorem kapłani święcą ogniska zapalone na dziedzińcu
kościelnym. Od tego ognia zapala się paschał - dużą woskową świecę.
Zostaje ona uroczyście wniesiona do kościoła i postawiona na ołtarzu.
Pali się podczas wszystkich nabożeństw okresu wielkanocnego.
Rano, w Wielką Niedzielę Wielkanocną, wierzący idą na rezurekcję.
Jest to msza, którą poprzedza procesja wokół kościoła. W domach przy­
gotowuje się uroczyste śniadanie, w czasie którego wszyscy dzielą się
święconym jajkiem oraz składają sobie życzenia. Śniadanie, jak każdy
świąteczny posiłek, jest zazwyczaj bardzo obfite. Stoły są pięknie przy­
brane wiosennymi kwiatami, w domach panuje radosny nastrój i przy­
jemna atmosfera.
Dzieci i młodzież szczególnie lubią Poniedziałek Wielkanocny. Lany
Poniedziałek, inaczej śmigus-dyngus, jest dniem polewania się wodą.
Niestety w miastach tradycja często staje się okazją do chuligańskich
wybryków. Na wsi chłopcy oblewają panny wodą, co ma zapewnić im
szybkie zamążpójście. Tradycja polewania się wodą wywodzi się z cza­
sów pogańskich, w ten sposób witano budzącą się do życia przyrodę.
Wg B. Ogrodowskiej
 Słowniczek CD

post пост
Wielkanoc Пасха
zmartwychwstanie воскресение
ukrzyżowany распятый
Jezus Chrystus Иисус Христос
pełnia księżyca полнолуние
Niedziela Palmowa вербное воскресенье
pocztówka открытка
pisanka пасхальное яйцо
baranek агнец / ягненок
kapłan священник
palma пальма
paschal пасхальная свеча
ołtarz алтарь
nabożeństwo богослужение
rezurekcja пасхальная заутреня
procesja крестный ход
święconka освященная еда
śmigus-dyngus обычай обливания водой на 2 день Пасхи
pogański языческий
 ЧАСТЬ II

1. Wakacje. 2. Opis wyglądu i portret psychologiczny. 3. Części cia­

ła. 4. Kosmetyki. 5. Moda i styl. 6. W restauracji. 7. Posiłki. 8. Miesz­
kanie. 9. Wspomnienie z dzieciństwa. 10. Moja uczelnia. 11. Mój dzień.
12. Środki lokomocji. 13. Zdrowy tryb życia. 14. Aktywny wypoczynek.
15. Biuro. 16. Mój przyszły zawód. 17. Kino i telewizja. 18. Legendy
polskie. 19. Boże Narodzenie. 20. Wielkanoc.

WYMARZONY URLOP
1. WAKACJE

- Cześć, Hanka! Jakoś mamie wyglądasz, taka blada, zszarzała, na­

wet nieco starsza. Przecież miałaś pojechać gdzieś nad ciepłe morze.
- Tak, miałam... Przez cały rok marzyłam, że tym razem wreszcie
odpocznę jak należy, a nie jak zawsze robiąc remont w mieszkaniu czy na
działce u teściów. Wybraliśmy z Piotrem Hawaje, nawet bilety kupiliśmy,
ale jak to się często zdarza, im dłużej planujesz, tym mizerniejsze są tego
skutki. Pewnie tylko u nas jest możliwe coś takiego! Nie uwierzysz - za­
walił nam się sufit w mieszkaniu, dobrze, że nikogo nie było w domu.
- Rzeczywiście całe szczęście. I co, dali wam nowe mieszkanie?
- Chyba żartujesz. Nawet nie opłacili kosztów remontu. Dlatego za­
miast hawajskiej plaży został nam Bałtyk.
- To nie najgorzej. Moim zdaniem Bałtyk ma swoje zalety. Jest blisko,
w miarę niedrogo, zawsze można wrócić, jeśli się nie spodoba, a poza tym
nie trzeba się wysilać i mówić po angielsku. Co prawda bywa trochę zim­
no, ale jeśli ma się szczęście, można trafić na całkiem dobrą pogodę.
- Jeśli ma się szczęście... My trafiliśmy fatalnie. Przez cały czas pa­
dało, było zimno i wietrznie. Do tego Piotr nie wiadomo dlaczego ubzdu­
rał sobie, że skoro nie trafiliśmy na Hawaje, nie ma co rozpaczać - może­
my urządzić sobie Hawaje nad Bałtykiem.
- Chyba wyobrażając sobie, że nastąpiła epoka lodowcowa?
- Gorzej! Mieszkając w namiocie, w zgodzie z naturą. Od tej harmo­
nii mało co nóg nie odmroziłam. Już zaczęłam myśleć, że to będzie mój
ostatni urlop. Pewnego wieczoru jednak rozejrzałam się dookoła i zauwa­
żyłam, jak piękne jest morze. Burzliwe fale, ryczące jakby były niezado­
wolone, strzępiasta piana i czerwone, wręcz krwawe słońce zanurzające
się w niespokojnej wodzie. Siedzieliśmy z Piotrem na brzegu, drżeliśmy
z zimna, ale byliśmy jakoś dziwnie szczęśliwi, że jesteśmy razem, może­
my zachwycać się pięknem i że żaden głupi sufit nie odbierze nam tej ra­
dości. Pomyślałam wtedy, że najważniejsze jest to, z kim spędzasz urlop,
a nie gdzie... Ale co ja tak gadam i gadam, nie zapytałam, gdzie byliście
z mężem?
-A ch , szkoda mówić! Daleko nam do waszej romantycznej przygo­
dy. Nudziliśmy się jak zawsze w Paryżu.

Słowniczek CD

urlop отпуск
wakacje каникулы (летние)
ferie каникулы (зимние)
kolonie детский лагерь
podróż путешествие
wycieczka экскурсия
biuro podróży турагентство
oferta предложение
turystyka туризм
turysta турист
przewodnik гид; путеводитель
zabytek достопримечательность
wyżywienie питание
zakwaterowanie жилье
rezerwacja броня
zarezerwować забронировать
cennik прайс-лист
hotel гостиница
pokój номер
jednoosobowy одноместный
dwuosobowy двухместный
trzyosobowy трехместный
apartament люкс
 doba сутки
nocleg ночлег
recepcja администрация
recepcjonista администратор
kemping кемпинг
schronisko турбаза
pensjonat пансионат
gospodarstwo agroturystyczne агротуристическая усадьба
kuracja оздоровление
uzdrowisko санаторий
Morze Bałtyckie / Bałtyk Балтийское море
wybrzeże побережье
molo пирс
fala волна
brzeg берег
plaża пляж
piasek песок
wyspa остров
góry горы
szczyt вершина
szlak маршрут
jezioro озеро
rzeka река
wodospad водопад
obóz лагерь
namiot палатка
śpiwór спальный мешок
plecak рюкзак

RODZICE
2. OPIS WYGLĄDU I PORTRET PSYCHOLOGICZNY
Moja mama ma złote włosy. Wiem, że to banalne, ale tak naprawdę
jest i nie ma na to rady. Po prostu mają kolor złota, to znaczy są ciemno­
żółte, a może nawet brązowożółte, taką mocną żółtością, w której mie­
ni się czerwień. Zresztą pewnie każdy włos jest trochę inny, bo czasem
ukradkiem znajduję i bardzo ciemne, i takie sobie średnie, i inne, zupeł­
nie prawie przezroczyste. Ale w sumie są naprawdę, bez żadnego buja­
nia, piękne.
 Twarz moja mama ma podłużną, ale nie za bardzo. Bardzo ładne czo­
ło, bez jednej zmarszczki. No, może trochę przesadziłem. Jakaś malutka,
nieznaczna zmarszczka może się pokazać, ale chyba tylko od śmiechu.
Każdy przecież, kto się śmieje, musi się odrobinę zmarszczyć. Potem są
oczy, zwykle niebieskie i tak jakoś czyste, a czasami zielonkawe, a nie­
raz to nawet jakby nakrapiane przezroczystymi plamkami. Oczywiście
pomiędzy oczami jest nos. Prościutki, nieduży, ale żeby było ładniej
i śmieszniej, na końcu troszeczkę, odrobinkę zadarty. Później są usta,
bardzo ruchliwe, ciągle ukazujące wesołe zęby, no po prostu takie usta,
jakby mama coś niezwykle smacznego niedawno zjadła, jakieś kruche
ciasteczko albo malutki miętowy cukierek.
A potem już cała mama. Wysoka, bardzo szczupła, stale jak gdyby
trochę opalona, nawet w zimie. I jak słodko mama chodzi. Bardzo wy­
prostowana, z odchyloną trochę do tyłu głową, posuwiście stawia nieduże
kroki. W sumie wygląda to tak, jakby niezbyt ufała trwałości chodnika,
jakby ostrożną stopą badała grunt pod nogami. Zresztą chód jej nie jest
widocznie przykry dla ludzkich oczu, skoro wszyscy na podwórku patrzą
zawsze ciekawie, kiedy wychodzi albo przychodzi do domu.
Oczywiście macie prawo podejrzewać, że się trochę przechwalam.
Wobec tego wyznam wam z przykrością i tylko pod przymusem, że na
ulicy wielu facetów ogląda się za mamą. I to różnych. Gapią się na mamę
i starsi, i młodsi, cywile i wojskowi, dyrektorzy i robotnicy, a jeden sta­
ruszek to nawet podczas oglądania uderzył głową w latarnię i zgubił ka­
pelusz.
Mój ojciec jest naprawdę wysoki, może nawet o pół głowy wyższy
od innych i dlatego zawsze łatwo poznać go na ulicy. Ma takie oczy, że
od razu wiem, kiedy żartuje, choćby nie wiem jak serio opowiadał. Usta
ma takie jakieś dziwne, jakby wędrujące, ale kiedy indziej jakby z boku,
jakby na policzku. Ale to nie jest wcale brzydkie, tylko wesołe i zabawne.
Kiedy tak mu usta pojawiają się jakby trochę z boku, mama zwykle ojca
całuje i śmieje się. Wszyscy o ojcu mówią, że jest przystojny.
Mój ojciec jest bardzo wszechstronny. Podobno prawie ukończył
konserwatorium i był mistrzem kraju w pływaniu, oczywiście jako junior.
Może zresztą nie mistrzem, ale w gazetach wspominali jego nazwisko.
Mój ojciec jest bardzo nerwowy. Nawet kiedy siedzi przed telewi­
zorem, rzuca się na krześle, jakby go coś gryzło. Chodzi bardzo prędkim
krokiem, nawet mama nie może za nim nadążyć.
Lubię ojca rysować. Rysuję go w różnych postaciach: dawnych ryce­
rzy, piratów, Indian, a nawet kosmonautów. Te moje rysunki mama przy­
pina do ściany. Ojciec się nawet nie domyśla, że to on, może najwyżej
trochę mama.
Wg T.Konwickiego

Słowniczek CD

włosy волосы
blond - blondynka светло-русые - блондинка
czarne - brunetka черные - брюнетка
brązowe - szatynka темно-русые - шатенка
rude - ruda рыжие - рыжая
farbowane окрашенные
siwe седые
długie длинные
krótkie короткие
fryzura прическа
przedziałek пробор
grzywka челка
warkocz коса
twarz лицо
podłużna продолговатое
blada бледное
opalona загорелое
czoło лоб
wysokie высокий
niskie низкий
pomarszczone морщинистый
oczy глаза
skośne раскосые
łagodne добрые
zimne холодные
mieć zeza быть косоглазым
brwi брови
krzaczaste кустистые
zrośnięte сросшиеся
 prosty прямой
zadarty вздернутый
usta губы
ruchliwe подвижные
czerwone красные
blade бледные
popękane потрескавшиеся
ręce руки
chude тонкие
pulchne полные
muskularne мускулистые
sylwetka фигура
smukła / zgrabna стройная
wysportowana спортивная
szczupła худощавая
tęga полная
chodzić ходить
szybko быстро
powoli медленно
o kulach на костылях
o lasce опираясь на трость
ubierać się одеваться
modnie модно
elegancko элегантно
skromnie скромно
praktycznie практично
wygodnie удобно
niedbale неопрятно
piękna (kobieta) красивая
przystojny (mężczyzna) красивый
inteligentny умный
zdolny способный
pracowity трудолюбивый
leniwy ленивый
towarzyski общительный
zamknięty w sobie замкнутый
sympatyczny приятный
antypatyczny неприятный
zrównoważony уравновешенный
nerwowy нервный
 JĘZYK CIAŁA
3. CZĘŚCI CIAŁA

Specjaliści twierdzą, że ciało człowieka ma własny język. Trudno

temu zaprzeczyć, ręce na przykład często uczestniczą w rozmowie na
równi z twarzą i nawet językiem jako narządem mowy. Przedstawiciele
narodów Śródziemnomorza gestykulując używają ramion i nawet górnej
części tułowia. Narody północy częściej sięgają po różne układy warg
w uśmiechu oraz pomoc oczu.
Nasze ciało odzywa się do innych ludzi nie tylko w sposób bezpo­
średni. Jest dużo informacji, nie zawsze prawdziwych, które nasze ciało
przekazuje w sposób pośredni. Prosta i wyniosła postawa, na którą skła­
dają się sprawność kręgosłupa, kształty ramion i szyi, charakteryzuje jej
posiadacza jako osobę zdecydowaną i dumną. Ciężki chód, niepodnosze-
nie stóp i nie do końca wyprostowane kolana świadczą o przemęczeniu
lub depresji.
Swoje ślady na naszych policzkach i czole pozostawiają silne prze­
życia emocjonalne, coraz częściej mówi się o zmarszczkach radości lub
smutku. Linie te potrafią zdradzić nie zawsze miłą prawdę o swoich
właścicielach. Twarz ludzi po trzydziestce już może dużo opowiedzieć
o charakterze człowieka. Pomarszczone czoło i głęboka zmarszczka
między brwiami świadczą nieraz o zbyt napiętym życiu intelektualnym.
Zmarszczki dookoła ust cechują zazwyczaj ludzi wesołych. Co innego
promieniste zmarszczki odchodzące od warg - mówią o zaborczym cha­
rakterze.
W XIX wieku powstało kilka teorii naukowych wywodzących na­
wet charakterystyki psychologiczne i intelektualne człowieka z kształtu
czaszki, wysokości łuków brwiowych i układu chrząstek w uszach. Zwo­
lennicy zbrodniczych teorii rasowych również uważali, że takie wskaź­
niki jak wzrost, kolor tęczówek, kształt nozdrzy i przede wszystkim pig-
mentacja skóry wpływają na najważniejsze cechy osobowości. Z biegiem
czasu i po bolesnych doświadczeniach historycznych ostatecznie zanie­
chano w nauce takiej interpretacji przekazu nadawanego przez ludzkie
ciało.
Nasze ciało przekazuje nam także informacje o stanie zdrowia.
Obrzęki pojawiające się w okolicach kostek i nadgarstków sygnalizują
problemy zdrowotne związane z sercem lub nerkami. Niedomagania wą­
troby powodują uczucie ciężkości na żołądku. Ból w stawach może być
objawem przemęczenia lub awitaminozy. Należy słuchać języka własne­
go ciała, aby uniknąć rozwoju niebezpiecznych chorób.
Narody Dalekiego Wschodu nauczyły się nie tylko słuchać ciała, ale
i odpowiadać organizmowi w jego języku. W taki sposób powstały róż­
ne techniki masażu chińskiego i akupunktura. Ta metoda leczenia polega
na nakłuwaniu pewnych punktów na ciele specjalnymi igłami. Czasami
trudno uwierzyć, że nakłucie określonego punktu pięty wpływa na funk­
cje dwunastnicy, karku - na funkcje prawej półkuli mózgowej, łydki lub
kostki - na funkcje tarczycy i kilku innych gruczołów. To naprawdę dzia­
ła, chyba dlatego, że Chińczycy potrafili wysłuchać ciała ludzkiego mó­
wiącego we własnym języku. Wszyscy czasami słyszymy ten tajemniczy
głos, bo inaczej skąd wiedzielibyśmy, że za zdającego egzamin należy
trzymać kciuki, a nie małe palce lub łokcie?

Słowniczek CD
narządy mowy органы речи
piuca легкие
przepona диафрагма
tchawica трахея
oskrzela бронхи
krtań гортань
wiązadła głosowe голосовые связки
dziąsła десны
zęby зубы
język язык
szczęka челюсть
wargi губы
uśmiech улыбка
zmarszczka морщина
czaszka череп
chrząstka хрящ
łuk brwiowy бровная дуга
nozdrze - nozdrza ноздря - ноздри
powieka веко
oko глаз
 gałka oczna глазное яблоко
tęczówka радужная оболочка
źrenica зрачок
skóra кожа
pigmentacja пигментация
ciało тело
tułów туловище
postawa осанка; поза
kręgosłup позвоночник
kark шея (задняя часть)
ramię плечо
biodro бедро
kolano колено
łydka икра
kostka лодыжка
pięta пятка
łokieć локоть
nadgarstek запястье
palce пальцы
kciuk большой
wskazujący указательный
środkowy средний
serdeczny безымянный
mały мизинец
staw сустав
rasa раса
biała европеоидная
czarna негроидная
żółta монголоидная
mieszaniec представитель смешанной расы
osobowość личность
stan zdrowia состояние здоровья
organizm организм
objaw симптом
obrzęk отек
niedomaganie недомогание
przemęczenie переутомление
depresja депрессия
awitaminoza авитаминоз
masaż массаж
akupunktura акупунктура
dwunastnica двенадцатиперстная кишка
mózg мозг
półkula полушарие
gruczoł железа
tarczyca щитовидная железа
narządy zmysłów органы чувств
wzrok зрение
dotyk осязание
słuch слух
smak вкус
węch обоняние

СО NAM URODY DODA?

4. KOSMETYKI

Pierwsze kremy do twarzy i cienie do powiek znaleziono w grobach

faraonów w Egipcie. W Rzymie korzystano z tuszu do rzęs i cieni do po­
wiek, znany był puder i farby do włosów. Już w czasach starożytnych
dbano o higienę jamy ustnej, myto zęby za pomocą szczoteczek i past do
zębów. Róż i szminka pojawiły się we Francji dopiero w XVIII wieku,
kiedy minęła moda na bladą cerę. Od najdawniejszych czasów kobiety
używają do pielęgnacji skóry środków naturalnych: mleka, miodu, oli­
wek, maseczek przygotowanych na bazie jajek, ryżu, ogórków oraz in­
nych składników odżywczych i nawilżających.
Nowoczesne kosmetyki pojawiły się dopiero na początku XX wie­
ku. Amerykanin Thomas Williams opracował tusz do rzęs i nazwał go
imieniem swojej siostry Maybel. Teraz kosmetyki firmy Maybelline są
popularne na całym świecie. Wkrótce po tym Max Factor wprowadza
na amerykański rynek ciemne cienie do powiek spopularyzowane przez
Hollywood. W kolejnych latach doskonalono skład pudrów i różów,
wprowadzono opakowanie w postaci małego pudełka z puszkiem. Pierw­
sze kremy do pielęgnacji twarzy i ciała, między innymi kremy na dzień,
na noc, do rąk, do stóp, pod oczy i do opalania, zaczyna produkować
niemiecka firma Nivea.
 W latach dwudziestych Max Factor wyprodukował pierwszy błysz-
czyk do ust oraz różne odcienie szminki do ust, która przedtem dostępna
była na rynku tylko w kolorze czerwonym. Ówczesne szminki produko­
wane na bazie mydła niekorzystnie oddziaływały na stan warg, jednak
przez dłuższy czas ludzie nie potrafili znaleźć innego rozwiązania.
W naszych czasach uważa się, że piękny to zdrowy i zadbany czło­
wiek. Pielęgnacja twarzy, rąk i całego ciała jest względnie młodą modą
liczącą mniej niż pięćdziesiąt lat. Kremy do rąk i stóp, kremy i nawilża­
jące balsamy do ciała, maseczki z odżywkami do włosów coraz częściej
zawierają składniki naturalne, rozmaite wyciągi roślinne lub borowiny
z Morza Martwego, oliwę z oliwek itd. Pojęcia urody i higieny obejmują
również przestrzeganie diety, regularne chodzenie na siłownię i basen.
Współczesna kobieta ma do dyspozycji ogromną ilość środków do pie­
lęgnacji. Warto jednak pamiętać, że żaden podkład nie ukryje zaniedbanej
skóry, jak też najlepszy dezodorant, woda toaletowa lub perfumy nie potrafią
ukryć przykrego zapachu ciała. Uroda zaczyna się od higieny osobistej.

Słowniczek CD

uroda красота
higiena гигиена
zadbany ухоженный
pielęgnacja уход
żel pod prysznic гель для душа
balsam do ciała бальзам для тела
mydło мыло
samoopalacz автозагар
olejek do opalania масло для загара
solarium солярий
krem do крем для
rąk рук
stóp ног
krem do cery крем для ... кожи
tłustej жирной
suchej сухой
mieszanej комбинированной
każdego rodzaju всех типов
 na dzień дневной
na noc ночной
pod oczy для век
nawilżający увлажняющий
odżywczy питательный
żel do golenia гель после бритья
woda po goleniu лосьон после бритья
szczoteczka do zębów зубная щетка
pasta do zębów зубная паста
tubka тюбик
makijaż макияж
kosmetyki косметика
kosmetyczka / kuferek na і косметичка
tusz do rzęs тушь для ресниц
kredka карандаш
piórko подводка
cienie do powiek тени для век
podkład тональный крем
puder пудра
puderniczka пудреница
puszek пуховка
róż do policzków румяна
szminka помада
błyszczyk блеск для губ
konturówka do ust карандаш для губ
mleczko do demakijażu молочко для снятия макияжа
pomadka ochronna гигиеническая помада
szampon шампунь
odżywka бальзам
maseczka маска
lakier do włosów лак для волос
farba do włosów краска для волос
szczotka do włosów расческа
grzebień расческа
spinka do włosów заколка
suszarka фен
waciki ватные диски
patyki ватные палочки
manikiur / manicure маникюр
nożyczki ножницы
cążki щипчики
pilnik do paznokci пилка для ногтей
lakier do paznokci лак для ногтей
zmywacz жидкость для снятия лака
perfumy духи
woda toaletowa туалетная вода
woda kolońska одеколон
dezodorant дезодорант
w sztyfcie / stick твердый
kulkowy / roll-on шариковый
w sprayu / spray спрей

CAŁA PRAWDA O MODZIE

5. MODA I STYL

Dzisiejsze elegantki poczułyby się strasznie zawiedzione i wręcz ob­

rażone, gdyby dowiedziały się, że nowe trendy co roku określa zaledwie
kilka osób. Jeszcze bardziej by się przeraziły, gdyby zrozumiały, że kroje
naszych okryć, fasony konfekcji i nawet kreacji wieczorowych nie rodzą
się bynajmniej na wybiegach w Mediolanie i Paryżu.
Wystarczy popatrzeć na przechadzające się po wybiegu modelki, aby
zrozumieć, że raczej żadna kobieta, żyjąca w prawdziwym świecie z ko­
munikacją miejską, schodami, brukowanymi kostką chodnikami nigdy
nie założy takich wysokich obcasów, szpilek i nawet koturnów. Żadne
stopy nie wytrzymają takiego obciążenia. W życiu codziennym raczej nie
nosi się sukienek z trenem, głębokich dekoltów czy ubrań z przezroczy­
stego szyfonu, ręcznie haftowanych paciorkami i zdobionych koronkami
ręcznej roboty.
To co trafia do sklepów z konfekcją jest kompromisem między wyso­
ką modą, możliwościami producentów i potrzebami społeczeństwa. Wła­
śnie dlatego w światowych stolicach mody częściej widuje się kobiety
w dżinsach i prostych sweterkach i bluzkach, w adidasach lub najwyżej
w zniszczonych czółenkach niż w eleganckich kreacjach.
Obecni na pokazach projektanci firm krawieckich podpatrują i poży­
czają zaledwie poszczególne elementy nowych kolekcji: rozpisane apasz­
ki w kratkę lub w paski, kontrastujące z całym strojem rękawiczki i to­
rebki, jedwabne krawaty, noszone teraz również przez panie, lub kształt
klamry na skórzanych paskach. Naśladuje się zasady łączenia części
ubrania: golfy zaczyna się produkować w komplecie z sarafanami, kasz­
kiety dobiera się do płaszczy. Twórczo zapożycza się kształty mankietów,
kołnierzy i rękawów, nieoczekiwane miejsca wszycia zatrzasków, suwa­
ków, haftek i rzepów.
Wielkie wybiegi europejskie są jedynie źródłem inspiracji dla pro­
jektantów pracujących w firmach masowo produkujących ubrania i obu­
wie dla nas. Nieraz z kolorowych zdjęć w całości wchodzą do naszych
szaf, i to na cały sezon, najmodniejsze kolory: raz jest to turkusowy, raz
fioletowy, raz szary lub czarny. Mimo praktyczności tkanin z tworzywa
sztucznego, od czasu do czasu europejskie Domy Mody promują len, ba­
wełnę, jedwab, dzianinę.
Stosunki między wysoką sztuką a sztuką użyteczną nie zawsze
układają się beztrosko: zdarzają się kradzieże idei, fasonów i krojów,
wzorów i deseni, a nawet całych serii gotowych projektów. Dzięki temu
twórczemu tandemowi raz zrobione wynalazki projektanckie i krawiec­
kie skazane są na wieczny powrót. Kilka lat temu wróciła na dobre sta-
rożytnogrecka tunika, tym razem w dzianinach zimowych, kształt stroju
rzymskiego odżył w klasycznej sukience na ramiączkach. Do garnitu­
rów wraca kamizelka, kiedyś uważana za archaizm z przełomu wieków.
Wróciły nawet kabaretki, nosi się teraz zabawne podkolanówki zakła­
dane do rybaczków. Kozaki zmieniły posiadaczy i niejako kwalifikacje
zawodowe: z osiemnastowiecznych butów wojskowych awansowały na
eleganckie obuwie damskie. Z szafy męskiej do damskiej przewędro­
wały szelki, noszone ze spodenkami, i to - na znak luzu - wcale nie na
ramionach.
Jak wiele innych rzeczy, stanowi to przykład ciągłej zmienno­
ści a zarazem powtarzalności mody. Po pięciu - siedmiu latach warto
przejrzeć stare ubrania schowane w szafie - któreś z nich na pewno
stało się aktualne. Przy tym należy pamiętać, że moda przemija, a styl
zostaje. W pogoni za trendami łatwo zatracić swoją osobowość. Praw­
dziwa kobieta potrafi pogodzić modę i własny gust, wtedy się mówi,
że ma styl.
 Słowniczek CD

kreator mody кутюрье

trend тенденция
krój покрой
fason фасон
kreacja наряд
kolekcja коллекция
wzór узор
deseń рисунок
pokaz mody показ моды
wybieg подиум
agencja modelek модельное агентство
casting кастинг
topowa modelka топ-модель
sesja zdjęciowa фотосессия
magazyn ilustrowany глянцевый журнал
okładka обложка
wizerunek / image имидж
stylista стилист
stylowy стильный
kreatywny креативный
promować рекламировать
konfekcja одежда (готовая)
sukienka платье
z trenem со шлейфом
na ramiączkach на бретельках
kabaretki чулки
podkolanówki гольфы
kaszkiet кепи
koturny обувь на платформе
czółenka лодочки
rybaczki бриджи
tkanina ткань
aksamit бархат
bawełna хлопок
dzianina трикотаж
jedwab шелк
len лен
 tekstylia текстиль
szyfon шифон
wełna шерсть
zamsz замша
skóra кожа
skórzany кожаный
tworzywo sztuczne искусственный материал
wzorzysty узорчатый
w grochy в горошек
w kratkę в клетку
w szkocką kratę в шотландскую клетку
w paski в полоску
w kwiaty в цветы
haftowany вышитый
paciorki бисер
koronki кружева
mankiet манжета
apaszka шейный платок
klamra пряжка
zatrzask кнопка
suwak „молния”
haftka застежка (крючок и петля)
rzep липучка
szelki подтяжки
metale szlachetne драгоценные металлы
platyna платина
srebro серебро
złoto золото
kamienie szlachetne драгоценные камни
brylant бриллиант
perła жемчуг
szmaragd изумруд

WYKWINTNA KOLACJA
6. W RESTAURACJI

Pracuję w dużej firmie ubezpieczeniowej jako agent, podobno nawet

jestem dobry. Jednak już od roku staram się o awans i wciąż go nie do­
staję. Pewnie na wszystko jest swój czas. Tej szansy na pewno nie zmar-
nuję - pomyślałem, gdy szef zlecił mi spotkać się ze znanym malarzem
Jackiem M. i przekonać go, aby to w naszej firmie ubezpieczył swoją ko­
lekcję obrazów.
Jacek M. nie lubił biur i urzędów, dlatego umówiliśmy się, żeby
zjeść razem kolację i porozmawiać. Byłem pewien, że zdołam go przeko­
nać i wreszcie dostanę awans. Solidnie się przygotowałem, przejrzałem
papiery, sporządziłem umowę, wyciągnąłem z szafy swój najlepszy gar­
nitur i ruszyłem do boju.
Restauracja znajdowała się za miastem i nazywała się „Pod żagla­
mi”. Trochę daleko, ale warto - pomyślałem. Zaparkowałem samochód
i poszedłem do restauracji. Miałem jeszcze kilka minut, aby się rozejrzeć.
Niezbyt duży lokal, ładnie urządzony, mało ludzi - jednym słowem to,
co trzeba. Uprzejmie odprowadzono mnie do zarezerwowanego stolika.
Usiadłem, wyjąłem papiery. Wkrótce pojawił się klient.
- Najpierw coś zjedzmy, a później porozmawiamy - powiedział i za­
wołał kelnera. Ten zjawił się momentalnie i poczciwie skłonił głowę: Co
podać? Polecam danie główne „Ośmiornica w sosie Tysiąca wysp”. Do­
piero teraz zrozumiałem, że to restauracja, gdzie podają wyłącznie owoce
morza. Zrobiło mi się niedobrze - nienawidzę takiego jedzenia, jestem
uczulony.
- Na przystawkę polecam sałatkę à la Majorka - mówił dalej kelner.
- Bardzo dobrze - powiedział mój klient. - A później proszę przy­
nieść moją ulubioną zupę i ostrygi. Do tego białe wytrawne wino.
Dalej wszystko było jak we śnie. Sałatkę jakoś przełknąłem, nawet
nie chciałem wiedzieć, co w niej jest. Na szczęście zupa była całkiem
niezła.
- Bardzo dobra - pochwaliłem.
- Wiedziałem, że się panu spodoba. Nóżki żółwia są takie delikatne!
Nóżki... Odechciało mi się jeść. Ale to był dopiero początek. Kelner
przyniósł ostrygi. Jak je jeść, wiedziałem tylko teoretycznie. Sytuację ura­
tował pan М., zajął się swoją porcją polewając nieszczęsne istoty sokiem
z cytryny. Powtarzałem jego ruchy. Miałem uczucie, że ostryga wydała
słaby odgłos i skonała na moim widelcu. Kompletnie straciłem apetyt.
Reszty nie pamiętam... Ośmiornica, kapusta morska, wino... Opo­
wiadałem mu o naszej firmie, ubezpieczeniu i jeszcze o czymś. Zawarli­
śmy umowę.
 Poprosiliśmy o rachunek i wyszliśmy. Nawet nie wiem, z czego by­
łem bardziej zadowolony. Z tego, że dostanę awans czy z tego, że prze­
żyłem tę wykwintną kolację.

Słowniczek CD

restauracja ресторан
lokal заведение
zarezerwować / zamówić заказать
klient клиент
kelner официант
szef kuchni шеф-повар
jadłospis / menu / karta dań меню
danie główne основное блюдо
dania z блюда из
wieprzowiny свинины
wołowiny говядины
cielęciny телятины
drobiu птицы
ryb рыбы
dziczyzna дичь
dania wegetariańskie / jarskie вегетарианские блюда
przystawki закуски
zimne холодные
gorące горячие
owoce morza морепродукты
kalmar кальмар
małże улитки
ośmiornica осьминог
ostryga устрица
dodatki гарнир
frytki картофель фри
napoje напитки
chłodzące прохладительные
gorące горячие
drinki коктейли
alkohole алкогольные напитки
wino вино
 czerwone красное
białe белое
wytrawne сухое
półwytrawne полусухое
słodkie сладкое
półsłodkie полусладкое
musujące игристое
ciasta i desery десерты
beza безе
biszkopt бисквит
faworki хворост
kremówka пирожное
piernik пряник
bita śmietana взбитые сливки
budyń пудинг
galaretka желе
lody мороженое
apetyt аппетит
smacznego! приятного аппетита!
rachunek счет
napiwek чаевые
uczulenie аллергия
wykwintny изысканный

СО JEMY?
7. POSIŁKI

Ostatnio zakorzeniła się w naszym społeczeństwie moda na zdrowe

żywienie. Chociaż tak naprawdę nikt dokładnie nie wie, jak ma wyglą­
dać, wszyscy ciągle czegoś przestrzegają.
Za najbardziej niezdrową tradycyjnie uchodzi kolacja. Jej kalorycz-
ność nawet nie wchodzi w rachubę, ponieważ zasadniczo należy z tego
posiłku zrezygnować. Opowiadający się za kompromisami w postaci
odtłuszczonych jogurtów i nawet kefiru narażają się na ostrą krytykę
przeciwników nabiału jako takiego. Można kontrowersyjny nabiał przy
kolacji lub podwieczorku zastąpić owocami: jabłkiem, gruszką, arbuzem
lub brzoskwinią. Winogrona się nie nadają z powodu dużej zawartości
cukru. Należy też odrzucić kandydatury śliwek, pomarańcz i porzeczek
ze względu na wysoki wskaźnik zawartości wody. Idealnym podwieczor­
kiem, o ile już zdecydowaliśmy się zrezygnować z kolacji, będą surowe
warzywa: sałata, marchew, seler i kapusta.
Kolejnym obiektem ataków najmłodszej generacji dietetyków jest
tradycyjny europejski obiad składający się co najmniej z trzech dań: zupy
(nieraz poprzedzonej sutą przystawką), drugiego dania i deseru. Wypada­
łoby w pierwszej kolejności zrezygnować z mięsa w przystawkach i dru­
gim daniu, twierdzą specjaliści. Szynki, wędliny i kiełbasy skreślamy
z jadłospisu nie zważając na ich jakość, odrzucamy również wieprzowi­
nę. Baraninę pozostawiamy jedynie w grochówce i to odświętnie, woło­
winę natomiast wolimy bez tłuszczu. Zrekompensować brak białka mają
śledź, karp, dorsz i inne ryby.
Dodatki do mięsa również zostały zdziesiątkowane przez fachow­
ców od żywienia: dawno jest po frytkach, ostrożnie traktuje się nawet
ryż. Poza podejrzeniem są jedynie surówki, koniecznie z oliwą z pierw­
szego tłoczenia. Na czarnej liście znalazł się makaron, naleśniki i pierogi,
nie mówiąc już o budyniach, ciastkach, lodach i tortach. Zupa ogórkowa,
jarzynowa, kapuśniak i chłodnik wracają z zapomnienia kulinarnego jako
przeboje zdrowego żywienia.
Duże straty poniosły napoje, zwłaszcza wyskokowe - wino, wód­
ka, piwo, szampan, koniak i inne alkohole. Wadą soków jest zawartość
sztucznych barwników i konserwantów. Warto pić tylko soki wyciskane
ze świeżych warzyw i owoców tuż przed posiłkiem. Modne stało się pi­
cie wody w plastikowych butelkach. Czarną herbatę wiele osób zastąpiło
zieloną, przypisując jej szczególne właściwości zdrowotne.
Cóż zjemy na śniadanie w tej atmosferze terroru dietetycznego?
Kawa to używka „non grata”, płatki z mlekiem straciły nasze zaufanie
z powodu dodatkowej dawki węglowodanów, kanapki są zakazane...
A więc znów górą jest kaszka z mlekiem, przypominająca o słonecz­
nych porankach w przedszkolu!

Słowniczek CD

żywienie питание
dieta диета
dietetyk диетолог
kalorie калории
kaloryczność калорийность
składniki ингредиенты
wartość odżywcza пищевая ценность
białka белки
węglowodany углеводы
tłuszcze жиры
odtłuszczony обезжиренный
surowy сырой
suty сытный
oliwa z pierwszego tłoczenia оливковое масло первой выжимки
grochówka гороховый суп
kapuśniak щи
chłodnik свекольник
barwniki красители
konserwanty консерванты
zawartość содержание
wskaźnik показатель
właściwości свойства
dawka доза
smak вкус
słodki сладкий
kwaśny кислый
słony соленый
gorzki горький

DOM MOICH MARZEŃ

8. MIESZKANIE

Kiedy będę wybierać projekt domu, zwrócę uwagę na to, żeby był
wygodny i energooszczędny. Dom pasywny to rewelacyjne rozwiąza­
nie. Bez aktywnego systemu ogrzewania i klimatyzacji dom sam będzie
ogrzewać się i wychładzać, wykorzystując energię słońca, wiatru i wo­
dy. Dom energooszczędny wymaga określonej architektury, najczęściej
jest piętrowy i niepodpiwniczony. Mój dom będzie miał szczelne, war­
stwowe ściany z izolacją, ocieplony dach i podłogę. Południowa fasa­
da będzie prawie cała przeszklona, ogromne okna będą przepuszczać
mnóstwo światła, które bardzo lubię. Północna fasada domu odwrotnie
będzie prawie bez okien, będą tu pomieszczenia gospodarcze, sanitarne,
techniczne.
Architektura domu pasywnego dyktuje swoisty wystrój wnętrz. Naj­
ważniejszy w moim domu będzie minimalizm ekologiczny. Wykorzy­
stam kolory jak w tradycyjnym minimalizmie japońskim, kojarzące się
z ziemią i naturą: biały, szary, czarny, brązowy i zielony. Minimum mebli
i jeden akcent kolorystyczny, być może zrobiony za pomocą tekstyliów,
bez jakichkolwiek zbierających kurz pamiątek nad kominkiem, jak też
samego kominka, dokładnie rozplanowana, panująca nad wszystkim pu­
sta przestrzeń.
W pierwszej kolejności usunę z mieszkania ozdobne kamisze, cięż­
kie komody z szufladami i kredensy, stoły z grubym blatem. Zasłony i fi­
ranki zastąpią pionowe i poziome żaluzje oraz rolety. Ilość mebli spro­
wadzę do koniecznego minimum. Wszystko zostanie podporządkowane
najnowszemu postulatowi - funkcjonalności. Kino domowe, wieża stereo
i głośniki będą stanowić ważny akcent w nowym domu. Postawię szaf­
ki i stoliki RTV najprostszych kształtów geometrycznych. W pokojach
na piętrze będą stały meble wielofunkcyjne: szafa, do której chowa się
łóżko, kanapa, będąca w środku szafą na ubrania i drobiazgi, biurko na­
rożne.
Wyjątkiem z koncepcji minimalistycznej będzie kuchnia. Będzie tu
dużo mebli i najnowocześniejszy sprzęt: lodówka z chłodziarko-zamra­
żarką, piekarnik elektryczny, ekspres do kawy, toster.
Do podziału pomieszczenia na parterze na strefy kuchni, sypialni
i pokoju dziennego będą służyć drzwi przesuwane i parawany. Kuchnię
symbolicznie będzie oddzielać barek z ozdobną ladą. Ważną rolę w wy­
odrębnieniu poszczególnych stref funkcjonalnych będzie pełniło oświe­
tlenie, przede wszystkim kinkiety i lampy podłogowe. Z sufitów podwie­
szanych i podświetlanych stanowczo zrezygnuję. Podłoga będzie lamino­
wana lub wyłożona parkietem, duże dywany ze sztucznego włókna będą
miały neutralny kolor.
Po stresującym dniu w pracy przestrzeń i cisza w moim domu,
jak i piękny widok na jezioro za oknem, będą mi pomagać zrelakso­
wać się. Marzę o tym, by moja rodzina, dom i przyroda współistniały
w harmonii.
 Słowniczek CD

dom pasywny / energooszczędny пассивный / энергоэффективный дом

klimatyzacja кондиционер
licznik счетчик
bezpiecznik предохранитель
wyłącznik выключатель
gniazdko розетка
żaluzje жалюзи
pionowe вертикальные
poziome горизонтальные
rolety роллеты
karnisz карниз
drzwi przesuwane раздвижные двери
parawan ширма
sufit потолок
podwieszany подвесной
podświetlany с подсветкой
oświetlenie освещение
kinkiet бра
lampa светильник
wisząca потолочный
podłogowa напольный
biurkowa настольный
abażur абажур
żarówka energooszczędna энергосберегающая лампочка
parkiet паркет
podłoga laminowana ламинированный пол
dywan ze sztucznego włókna ковер из искусственного материала
wnętrza интерьер
szafka na buty обувной шкаф
barek бар
lada стойка
blat stołu столешница
kredens буфет
sprzęt AGD бытовая техника
sprzęt RTV электротехника
chłodziarko-zamrażarka морозильная камера
piekarnik elektryczny электрическая духовка
okap вытяжка
piec mikrofalowy микроволновая печь
zmywarka посудомоечная машина
ekspres do kawy кофеварка
robot kuchenny кухонный комбайн
mikser миксер
toster тостер
żelazko утюг
deska do prasowania гладильная доска
odkurzacz пылесос
telewizor z ekranem LCD LCD-телевизор
pilot пульт
antena satelitarna спутниковая антенна
kino domowe домашний кинотеатр
głośniki колонки
słuchawki наушники
kamera cyfrowa цифровая видеокамера
aparat cyfrowy цифровой фотоаппарат
ekran ciekłokrystaliczny жидкокристаллический монитор
kafle artystyczne декоративная плитка
płytka ceramiczna керамическая плитка
zestaw łazienkowy набор для ванной
szafka pod umywalkę шкафчик под умывальник
szafka ścienna z lustrem настенный шкафчик с зеркалом
lustro z oświetleniem зеркало с подсветкой
pojemnik na mydło мыльница
uchwyt na papier держатель для туалетной бумаги
biurko narożne угловой стол
biblioteka segmentowa / regal книжный шкаф
biblioteczny
meblościanka мебельная стенка
fotel кресло
skórzany кожаное
obrotowy офисное
bujany кресло-качалка
stół bilardowy бильярдный стол
stolik szklany стеклянный столик
szafa wielofunkcyjna многофункциональный шкаф
garderoba шкаф для одежды
komoda z szufladami комод с ящиками
komoda bieliźniarka комод для белья
puf пуф
kanapa rozkładana раскладной диван
wersalka диван-кровать
kominek камин

PIERWSZA MIŁOSC
9. WSPOMNIENIE Z DZIECIŃSTWA

Przeżyłem jesienią fatalną miłość. Tak, tak, miłość, a przecież jeszcze

rok temu tylko filmy o miłości potrafiły mnie uśpić przy telewizorze.
Poznałem ją na sąsiednim podwórku. Bawiła się z koleżankami, a ja
zatrzymałem się, aby popatrzeć. Spostrzegła mnie, odgarnęła z twarzy
pasmo włosów i jakoś tak gniewnie, a może nawet dumnie, podrzuciła
głową. Zrobiło mi się dziwnie gorąco, nie mogłem poruszyć się. Stałem
tak aż do zmroku.
Wszyscy wiedzieli, że ona ma sympatię na sąsiedniej ulicy. Syna ja­
kiegoś dyplomaty węgierskiego. Wszyscy wiedzieli, tylko ja jeden, głupi,
niczego nie wiedziałem. Domyślacie się, rzecz jasna, finału. Pewnego
dnia zobaczyłem ich oboje na tej sąsiedniej ulicy. Szli liżąc bezwstydnie
ogromne porcje lodów, choć już było zimno i przyzwoite dzieci nie jada­
ły lodów. Wszystko zrozumiałem.
Od tego momentu wiedziałem już, że świat jest bezlitosny. Wyjąłem
czysty karton papieru i zacząłem ich rysować. Jej dorysowałem ogromny
nos ze straszliwą ilością piegów, a jego uczyniłem malutkim jak pewien
pekińczyk znajomych.
Kiedy to rysowałem, postanowiłem złożyć przysięgę: że nigdy, ale
to nigdy do końca życia nikogo już nie będę kochał. Pomyślałem jednak,
że łatwiej jest dotrzymać takiej przysięgi, gdy się zaangażuje uczucio­
wo w innym kierunku. Rzekłem sobie w duchu: popatrzę przez okno i co
zobaczę, cokolwiek by to było, pokocham aż do śmierci. Ale za oknem
nic nie było. To znaczy nic nie było nadzwyczajnego. Zwykła pusta o tej
porze uliczka i szarpiąca się z pierwszym zimowym wiatrem akacja przy
pomniku pewnego pedagoga. Czekałem długo, nie wiem na co, i wresz­
cie zrozumiałem, że patrzę przecież na to drzewo akacji, o które wiosną
była straszna awantura. Bo przyszedł wtedy jakiś staruszek z piłą ogrod­
niczą i zaczął odpiłowywać jeden z czterech pni drzewa. Wtedy zbiegli
się wszyscy mieszkańcy naszej uliczki i zaczęli protestować. Ktoś nawet
zadzwonił na policję. Potem okazało się, że to wcale nie wandal, tylko
przyjaciel nieżyjącego pedagoga. I że trzeba odpiłować ten jeden pień,
aby uratować całe drzewo.
Więc teraz, patrząc na akację, zrozumiałem, że ona jest moim prze­
znaczeniem. Ogarnęło mnie nawet pewne zadowolenie. Drzewo to coś
pięknego, szczególnie na wiosnę, a jednocześnie coś naprawdę solidne­
go. Taka akacja nie będzie się przecież wygłupiać z lodami w towarzy­
stwie jakiegoś Węgra.
Od tego dnia często wyglądam oknem na moje drzewo. Na początku
zimy zasnęło, ale teraz widzę, że się budzi powoli, wypuszcza brązowe
pąki. Przypatrywałem się i myślałem, że już za kilka dni moja ukochana
stanie się soczysto zielona, że zaszumi cichutko nowiutkimi liśćmi. Po­
myślałem również, że nie pozwolę już nigdy młodocianym chuliganom
wspinać się na nią ani wycinać scyzorykiem jakichś idiotyzmów na jej
delikatnej korze.
Wg T.Konwickiego

Słowniczek CD

miłość любовь
wspomnienie воспоминание
dzieciństwo детство
uśpić усыпить
poznać познакомиться
podwórko двор
zatrzymać się остановиться
sympatia любимый человек
domyślać się догадываться
lizać лизать
bezwstydny бесстыдный
przyzwoity порядочный
bezlitosny беспощадный
piegi веснушки
pekińczyk пекинес
złożyć przysięgę поклясться
kochać любить
zaangażować się увлечься
rzec сказать
czekać ждать
awantura скандал
piła ogrodnicza садовая пила
protestować протестовать
wandal вандал
przeznaczenie судьба
zadowolenie удовлетворение
wygłupiać się валять дурака
pąk почка
przypatrywać się присматриваться
wspinać się взлезать
wycinać вырезать
scyzoryk перочинный нож

UNIWERSYTET MOSKIEWSKI
10. MOJA UCZELNIA

Uniwersytet Moskiewski imienia Michaiła Łomonosowa jest naj­

starszą i największą uczelnią w Rosji. Dekret o założeniu uniwersytetu
podpisany został przez cesarzową Elżbietę 25 stycznia 1755 roku. Na
pamiątkę podpisania rozporządzenia co roku na uczelni 25 stycznia ob­
chodzi się Dzień Tatiany. Na terenie uniwersytetu wybudowana została
cerkiew św. Tatiany, uznawanej za patronkę studentów.
Uniwersytet Moskiewski skupia kilkanaście instytucji naukowo-
badawczych oraz kilka filii, w tym za granicą. Uczelnia jest otwarta na
współpracę międzynarodową, utrzymuje kontakty z czołowymi uniwer­
sytetami na całym świecie. Uniwersytet Moskiewski należy do 100 naj­
lepszych uczelni świata.
Wydział Filologiczny MGU samodzielnie istnieje od 1941 roku. Na
kierunku Filologia Słowiańska uczy się prawie wszystkich języków sło­
wiańskich: polskiego, czeskiego, bułgarskiego, macedońskiego, serbskie­
go, chorwackiego, słowackiego, słoweńskiego, ukraińskiego. Kierunek
cieszy się popularnością, ponieważ fachowcy ze znajomością języków
obcych są szczególnie zapotrzebowani na rynku pracy. Absolwentów kie­
runku chętnie zatrudnia się w szkołach wyższych i urzędach, wydawnic­
twach, mediach, ambasadach i biznesie.
Przy Uniwersytecie Moskiewskim działają Biblioteka Naukowa, te­
atr studencki, superkomputer SKIF MGU, Muzeum Historii MGU, archi­
wum, ogród botaniczny.
Uniwersytet Moskiewski ukończyło bardzo wiele znanych osobi­
stości, między innymi wybitni poeci i pisarze Denis Fonwizin, Mikołaj
Karamzin, Wasilij Żukowskij, Aleksander Gribojedow, Fiodor Tiutczew,
Iwan Gonczarow, Iwan Turgieniew, Anton Czechow, Borys Pasternak -
laureat Literackiej Nagrody Nobla.

Słowniczek CD

rekrutacja набор
złożyć dokumenty подать документы
uczelnia ВУЗ - высшее учебное заведение
uniwersytet университет
rektor ректор
wydział факультет
dziekan декан
katedra кафедра
kierownik katedry заведующий кафедрой
wykładowca akademicki преподаватель
doktor кандидат наук
doktor habilitowany доктор наук
profesor профессор
student студент
stypendium стипендия
legitymacja studencka студенческий билет
indeks зачетная книжка / зачетка
rok курс
rok akademicki учебный год
semestr семестр
harmonogram zajęć расписание занятий
wykład лекция
zajęcia praktyczne практические занятия
seminarium семинар
sesja egzaminacyjna экзаменационная сессия
konsultacja консультация
zaliczenie зачет
egzamin экзамен
badania исследование
badać исследовать
praca roczna курсовая работа
praca dyplomowa дипломная работа
praktyki pedagogiczne педагогическая практика
sprawozdanie отчет
egzamin państwowy государственный экзамен
dyplom z wyróżnieniem диплом с отличием

UCIECZKA
11. MÓJ DZIEŃ

Mam na imię Adrian. Mam piętnaście lat. Zdecydowałem się porzu­

cić dom. Napisałem już listy pożegnalne. Jutro dzień ucieczki z Manche-
steru.
6 rano Wszystko, oprócz psa, zapakowałem według listy.
6.05 Wszystko wypakowałem.
6.10 Zapakowałem ponownie.
6.15 Wypakowałem.
6.30 Przepakowałem, ale na próżno. Walizka dalej nie chce się za­
mknąć. Postanowiłem wyjąć wrotki.
6.33 I kalosze.
6.35 I kuchenkę kempingową.
6.37 Walizka się zamyka.
6.39 Usiłowałem podnieść walizkę. Nie ma mowy.
6.40 Wypakowałem puszki fasoli.
6.44 Wszystko przepakowałem.
6.45 Wściekam się.
6.48 Wypakowałem butelkę i serwetki.
6.55 Wyjąłem z walizki nowe buty. Postanowiłem w nich iść. Straciłem
cenny czas na ich zasznurowanie.
7.14 Podniosłem walizkę. Nie najgorzej. Ale nie najlepiej.
7.15 Przepakowałem walizkę, biorę tylko połowę ubrań.
7.19 Podniosłem walizkę. Lepiej.
7.20 Przypomniałem sobie o śpiworze. Próbowałem go zmieścić do wa­
lizki.
7.21 Kolejny atak szału.
7.22 Przekopałem walizkę przez cały pokój.
7.22 30 sek. Starzy wrzeszczą ze swojego pokoju. Chcą wiedzieć, co oznaczają
te hałasy.
7.24 Zrobiłem herbatę.
7.31 Nakarmiłem psa. Zapakowałem do walizki jego rzeczy osobiste:
miskę, szczotkę, 5 pudełek pokarmu.
7.42 Spróbowałem podnieść walizkę. Nie da rady.
7.47 Postanowiłem nie zabierać psa. Powiedziałem mu o tym.
7.49 Pies płacze.
7.50 Postanowiłem jednak zabrać psa.
8.00 Zapakowałem pewne minimum do torby Adidas.
8.10 Schowałem walizkę do szafy.
8.15 Czekam, aż starzy zajmą się czymś innym.
8.25 Wyszedłem z psem z domu.
8.30 Wrzuciłem do skrzynki listy pożegnalne. Skierowałem się na pół­
noc.
15.00 Autostrada Ml. Pierwszy błąd, który popełniłem, to czekanie na
okazję od południowej strony wjazdu na autostradę. A drugi to za­
branie psa.
19.31 Sheffield
21.30 Podwiozła mnie ciężarówka.
23.00 Leeds
1 nad ranem Nastawiłem radio. Nie było wiadomości o moim tajemniczym znik­
nięciu. Piszę ten pamiętnik nad kanałem.
Zadzwoniłem do domu, ale nikt nie podniósł słuchawki.
Jest strasznie zimno.

Piątek, Prima aprilis

10.00 Wszystko jest zamknięte oprócz pralni samoobsługowej. Wysuszy­
łem śpiwór, jestem cały przemoczony i zziębnięty.
Stacja kolejowa Manchester. Przyjechałem tu ciężarówką z rybami.

12.52 Kelnerka wyrzuciła nas z kawiarni na stacji. To wszystko przez psa,

żebrał o kawałki bekonu.
15.00 Jestem głęboko nieszczęśliwy.
19.30 Nie wyobrażam sobie kolejnej nocy pod gołym niebem.
21.00 Na ławce w parku. Zapytałem trzech kolejnych policjantów o go­
dzinę, ale żaden nie wykrył we mnie zbiega. Najwyraźniej nie roze­
słano mojego rysopisu.
21.30 Zadzwoniłem przed chwilą do komisariatu. Powiedziałem: „Ucie­
kinier Adrian Mole znajduje się w pobliżu Centrum Transfuzji
Krwi. Rysopis: niski, szczupły, włosy koloru mysiego. Ma na sobie
zieloną marynarkę i pomarańczowe spodnie. Jest z nim kundel”.
Dyżurny sierżant powiedział: „Synku, prima aprilis był wczoraj”.
Wg S. Townsend
Słowniczek CD

ucieczka побег
zdecydować się решиться
Ust письмо
pożegnalny прощальный
lista список
walizka чемодан
wrotki ролики
kuchenka плитка
usiłować пытаться
puszka банка (жестяная)
wściekać się злиться
zasznurować зашнуровать
sznurowadła шнурки
atak приступ
szał ярость
kopać пинать
torba сумка
starzy родители
wrzeszczeć орать
halas шум
pokarm корм
skrzynka почтовый ящик
okazja попутка
zabrać взять
zadzwonić позвонить
słuchawka трубка
pralnia прачечная
prima aprilis первое апреля
przemoczony промокший
zziębnięty замерзший
żebrać клянчить
zbieg / uciekinier беглец
rysopis приметы
komisariat отделение полиции
Centrum Transfuzji Krwi Центр переливания крови
kundel дворняга

KUPIĘ SOBIE SAMOLOT

12. ŚRODKI LOKOMOCJI

W dzieciństwie marzyłem o rowerze. Miałem oczywiście taki z do­

datkowymi kółkami z tyłu i dzwonkiem na kierownicy, ale chciałem mieć
prawdziwy - większy, z ręcznym hamulcem i przerzutkami. Prosiłem
rodziców i Świętego Mikołaja, żeby razem, skoro nie mogą w pojedyn­
kę, kupili mi na Gwiazdkę prawdziwy rower. To był najlepszy prezent
pod słońcem, nie mogłem się doczekać wiosny, by wsiąść na swój rower
i wyruszyć w podróż. Przez całą wiosnę i lato jeździłem z chłopakami po
okolicy, stałem się niezłym kolarzem, nawet myślałem o tym, by zacząć
uprawiać kolarstwo zawodowo.
Przeszło mi, gdy Marek przyjechał na dyskotekę motorem. Wszyst­
kie dziewczyny patrzyły na niego jak na bohatera, prawdziwego męż­
czyznę, a my staliśmy i patrzyliśmy - dzieciaki na rowerach. Posta­
nowiłem, że niech się dzieje wola nieba, a ja koniecznie muszę mieć
motor. Ojciec od razu mnie uprzedził, że najwyżej coś dołoży, więk­
szość potrzebnej kwoty muszę sam zarobić. Przez cały rok, zapominając
0 feriach i wakacjach, tyrałem w jego firmie aż uzbierałem pieniądze na
swoje marzenie. Pojechaliśmy z ojcem do warsztatu wujka Rafała, gdzie
czekał na mnie nie nowy, ale w całkiem dobrym stanie motor. Był mój
własny, wymarzony. Czułem się kimś wyjątkowym, byłem niezależny
1 odważny. Mam ten motor do dziś, stoi w garażu obok czarnego mer­
cedesa, przypominając o latach młodzieńczych, ładnych dziewczynach
i zwariowanych pomysłach.
Czarny mercedes to dzień dzisiejszy. Uwielbiam to uczucie, gdy sia­
dam za kierownicą, wstawiam kluczyk do stacyjki i uruchamiam silnik.
Mercedes porusza się płynnie i cicho. Jeżdżę nim od roku i nie narzekam.
Staram się nie wspominać czasów, gdy musiałem dojeżdżać na uczelnię
tramwajem. Stanie na przystanku i te wszystkie zdenerwowane emeryt­
ki, tłok, zawracanie głowy kasowaniem biletu. Coś okropnego! Jak tylko
zarobiłem wystarczająco dużo pieniędzy, kupiłem samochód osobowy.
Teraz nikt mi nie mówi, jak mam stać i gdzie siedzieć. Jestem panem
swojego czasu. Niestety, gdy są silne mrozy i opady śniegu, zostawiam
samochód w garażu i korzystam z usług komunikacji miejskiej. Wtedy
jestem naprawdę nieszczęśliwy. Patrzę przez okno na korki na drogach
i marzę o samolocie, którym mógłbym szybko dotrzeć, gdzie tylko bym
chciał.

Słowniczek CD

środki lokomocji транспортные средства

rower велосипед
pedał педаль
przerzutka коробка передач
motocykl / motor мотоцикл
warsztat samochodowy автосервис
stacja paliw АЗС - автозаправочная станция
paliwo топливо
benzyna бензин
olej napędowy дизельное топливо
samochód автомобиль
ciężarowy / ciężarówka грузовой / грузовик
osobowy легковой
siedzenie сиденье
kierownica руль
kluczyk ключ
stacyjka замок зажигания
wycieraczka дворник
pas bezpieczeństwa ремень безопасности
skrzynia biegów коробка передач
hamulec тормоз
silnik двигатель
koło колесо
opona покрышка
tablica rejestracyjna номерной знак
numer rejestracyjny госномер
prawo jazdy водительское удостоверение / права
przepisy ruchu drogowego ПДД - Правила дорожного движения
jezdnia проезжая часть
pasy „зебра”
przejście podziemne подземный переход
światła drogowe светофор
korek пробка
chodnik тротуар
parkować парковать
parking стоянка
wypadek drogowy ДТП - дорожно-транспортное происшествие
karetka pogotowia „скорая помощь”
taksówka такси
helikopter вертолет
samolot самолет
lotnisko аэропорт
łódka лодка
statek корабль
komunikacja miejska общественный транспорт
autobus автобус
trolejbus троллейбус
tramwaj трамвай
przystanek остановка
kasownik компостер
kasować bilet компостировать билет
kontrola контролер
grzywna штраф
metro метро
stacja metra станция метро
ruchome schody эскалатор

KONDYCJA WSPÓŁCZESNEGO CZŁOWIEKA

13. ZDROWY TRYB ŻYCIA

Wszyscy wiedzą, że na zdrowy tryb życia składają się rytmiczne zmia­

ny faz pracy i odpoczynku, w tym snu, ruch oraz prawidłowe odżywianie.
Wszyscy wiedzą, ale nie wszyscy przestrzegają tych prostych reguł.
 Najnowsze badania wykazały, że w miarę dojrzewania i starzenia się
współczesny człowiek coraz rzadziej uprawia sport i nawet przestaje cho­
dzić na spacery. Powoduje to szereg chorób cywilizacyjnych. Najbardziej
rozpowszechnione są osłabienie fizyczne i nadwaga, prowadzące często
do poważniejszych problemów zdrowotnych: zawału i udaru mózgowe­
go.
Dawno temu nie było supermarketów, człowiek musiał nieźle się na­
biegać, żeby upolować sobie obiad. Spalał zbędne kalorie, pozostające
dziś w postaci warstwy tłuszczu na brzuchu, biodrach i innych częściach
ciała. Najważniejszy składnik zdrowego trybu życia - aktywność rucho­
wą - możemy zapisać na koncie strat. Siłownia tylko częściowo może je
nadrobić. Specjaliści twierdzą, że należy ćwiczyć pół godziny trzy razy
w tygodniu.
Nocne dyskoteki, długie siedzenie przed komputerem albo nad książ­
ką nie sprzyjają sprawności fizycznej. Zakłócenie naturalnych rytmów
naszego organizmu powoduje z kolei zaburzenie równowagi psychicznej,
wyczerpanie nerwowe i osłabienie odporności. Nie ważne, że ktoś jest
skowronkiem i budzi się z własnej woli o siódmej rano, a ktoś inny jest
sową i potrafi czuwać do trzeciej w nocy. Każdy z nas powinien spać co
najmniej 6 godzin dziennie.
Kolejnym kłopotem współczesnego człowieka jest odżywianie.
W dzisiejszych czasach rynki wszystkich krajów podbił fast food. W na­
szych posiłkach jest coraz mniej owoców i warzyw, coraz więcej węglo­
wodanów i tłuszczu oraz sztucznych barwników i aromatów, substancji
konserwujących.
Warto zwrócić uwagę na kaloryczność produktów, jeść świeże wa­
rzywa, owoce, nabiał, pieczywo pełnoziamiste, chude mięso i ryby. Spo­
żywać posiłki należy trzy razy dziennie: na śniadanie, obiad i kolację.
Dla dzieci i młodzieży pożyteczne są dodatkowo drugie śniadanie i pod­
wieczorek. Dwie trzecie kalorii powinniśmy spożyć w pierwszej połowie
dnia.
Najpoważniejszy cios naszemu zdrowiu zadają nałogi - palenie tyto­
niu, nadużycie alkoholu i używanie narkotyków. Moda na palenie wśród
młodzieży ma skutki naprawdę tragiczne, są to nowotwory złośliwe płuc
i jamy ustnej, niepłodność albo chore i niepełnosprawne dzieci. Zdrowy
tryb życia nakazuje całkowicie zrezygnować z zażywania wszelkich środ­
ków odurzających. Alternatywnym rozwiązaniem zapewniającym relaks
i odprężenie mają być sport, spacery i aktywny wypoczynek.
Zdrowego trybu życia nie możemy sprowadzać do jednorazowych
akcji. Jest to wszechstronny i konsekwentny program obejmujący różne
sposoby dbania o kondycję.

Słowniczek CD
tryb życia образ жизни
kondycja физическая форма
zdrowie здоровье
samopoczucie самочувствие
nadwaga лишний вес
otyłość ожирение
zawał инфаркт
udar mózgowy инсульт
ruch движение
odchudzanie się похудание
spalać kalorie сжигать калории
siłownia тренажерный зал
ćwiczyć заниматься спортом
sprawność fizyczna физическое развитие
zaburzenie нарушение
równowaga psychiczna психическое равновесие
wyczerpanie nerwowe нервное истощение
odporność иммунитет
odżywianie питание
fast food фаст-фуд
produkty genetycznie генетически модифицированные
modyfikowane продукты
pieczywo хлебобулочные изделия
pełnoziarnisty грубого помола
chude mięso нежирное мясо
przemiana materii обмен веществ
minerały минералы
makroelementy макроэлементы
wapń кальций
magnez магний
potas калий
sód натрий
 mikroelementy микроэлементы
żelazo железо
cynk цинк
fluor фтор
witaminy витамины
suplement diety БАД - биологически активная добавка
cios удар
nałóg вредная привычка
palić курить
nadużywać alkoholu злоупотреблять спиртными напитками
używać narkotyków употреблять наркотики
nowotwór złośliwy злокачественная опухоль
niepłodność бесплодие
niepełnosprawny инвалид
środki odurzające наркотические средства
relaks релаксация
odprężenie отдых

WYPRAWA W GÓRY
14. AKTYWNY WYPOCZYNEK

Z najwyższego szczytu Tatr Polskich - Rysów, przez który biegnie

granica Polski i Słowacji, rozciąga się wspaniały widok na zamglone
grzbiety, przełęcze i wąwozy tego najwyższego pasma w łańcuchu Kar­
pat. W 1954 roku został utworzony Tatrzański Park Narodowy, zaliczany
przez UNESCO do Światowych Rezerwatów Biosfery. Występują tu ro­
śliny i zwierzęta, których nie ma na równinie. W parku można zobaczyć
samy, jelenie, lisy, borsuki, niedźwiedzie, głuszce, puchacze i inne zwie­
rzęta w środowisku naturalnym.
Dziś Tatry stanowią ważny ośrodek rozwoju sportów rekreacyjnych
i zawodowych. O każdej porze roku tysiące Polaków i obcokrajowców
przyjeżdżają do Zakopanego, by aktywnie spędzić w Tatrach urlop lub
weekend. Oferta Tatr pod tym względem jest bardzo bogata, każdy tu­
rysta znajdzie tu odpowiednie dla siebie miejsce: lodowisko, skocznię,
basen, kort, boisko, stadninę koni i wypożyczalnie sprzętu sportowego.
Można uprawiać „leniwe” sporty dla rozrywki - bilard, kręgle i wędko­
wanie, bądź bardziej aktywne - tenis, jazdę konną, narciarstwo, łyżwiar­
stwo, pływanie, kolarstwo, treningi na siłowni, albo nawet ekstremalne:
snowboarding, skoki narciarskie, kajakarstwo, nurkowanie.
Nie każdy kraj europejski dysponuje warunkami geograficznymi
umożliwiającymi rozwój turystyki górskiej oraz sportów z nią związa­
nych. Tatry są prawie idealne: cechuje je rzeźba alpejska, ale stoki są
łagodniejsze, mniej strome, szczyty tak samo majestatyczne, a polodow-
cowe jeziora, zwane stawami, niezwykle urocze. Jest ich w Tatrach po­
nad 200, z nich największe Morskie Oko. Jedną z najpopularniejszych
atrakcji Tatr są tajemnicze jaskinie.
W Tatrzańskim Parku Narodowym wyznaczono ponad 250 szlaków
pieszych, najczęściej jednak zwiedzają go wspinacze. Wspinaczka górska
zaliczana jest do sportów ekstremalnych. Istnieją takie skrajne jej odmia­
ny jak jazda rowerem po narciarskiej trasie zjazdowej i wspinaczka bez
haków i asekuracji. Oprócz zawrotów głowy na zboczach sporo niebez­
pieczeństw czyha w górach zarówno na amatorów, jak i zawodowców.
Dużo ofiar śmiertelnych przynoszą lawiny i to mimo sprawnego funkcjo­
nowania Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego (TOPR).
Wspinacze muszą koniecznie zarejestrować się w pogotowiu ratun­
kowym i odbyć odpowiednie krótkie szkolenia. Trasa wejścia na szczyt
powinna być opracowana wspólnie z doświadczonym przewodnikiem
górskim. Specjalista powinien sprawdzić sprzęt i wyposażenie wypra­
wy: liny, haki i specjalistyczne obuwie, namioty, śpiwory i ciepłe ubra­
nia, zasób jedzenia, termosy i kociołki. Zadbać należy o środki łączności
- obecnie są to najczęściej komórki i przenośne radiostacje. Rezygnując
z usług zawodowych przewodników, musimy wyposażyć się w dokładną
mapę terenu.
Wspinacz powinien być przygotowany do wejścia na szczyty psy­
chologicznie, ponieważ w górach występują zjawiska nieznane na równi­
nach. Nieraz ludzie wchodzący na szczyty mogą zobaczyć odbicie wła­
snego wyolbrzymionego cienia na ekranie mgieł. Traktowane przez tater­
ników jako zwiastun nieszczęścia, jest to jedynie zjawisko optyczne.
Wyprawy piesze i wspinaczka górska to nie jedyne atrakcje tury­
styczne Tatr, są tu trasy narciarskie z oświetlonymi wyciągami, w tym
krzesełkowymi. Latem można jeździć na nartorolkach, a w zimie na
snowboardach. Na Kasprowy Wierch i na Gubałówkę turyści mogą wje­
chać kolejką linową i linowo-terenową, a stąd prowadzą najdłuższe trasy
zjazdowe, których poszczególne odcinki położone są na terenach wyso­
kogórskich. W Zakopanem są skocznie narciarskie, stok slalomowy, tory
łyżwiarskie. W Tatrach stworzono dogodną infrastrukturę turystyczną,
rozbudowaną bazę noclegową stanowią hotele i schroniska.

Słowniczek CD

wypożyczalnia пункт проката

sprzęt снаряжение
alpinizm альпинизм
wspinaczka скалолазание
asekuracja страховка
lina трос
hak крюк
jaskinia пещера
speleologia спелеология
pogotowie ratunkowe спасательная служба
Tatry Татры
taternik альпинист в Татрах
wyciąg narciarski фуникулер
nartorolki лыжероллеры
snowboard сноуборд
lodowisko каток
spadochron парашют
paralotnia параплан
jazda konna верховая езда
karting картинг
gokart карт
tory трек
kort tenisowy теннисный корт
sala bilardowa бильярдный зал
kij bilardowy бильярдный кий
kręgielnia боулинг
strzelnica тир
nurkowanie дайвинг
akwalung акваланг
płetwy ласты
jacht яхта
łódka wiosłowa гребная лодка
motorówka моторная лодка
kajak байдарка
wędkowanie рыбалка
wędka удочка
polowanie охота
strzelba ружье
domek myśliwski охотничий домик
piesza wędrówka поход
turystyka ekologiczna экологический туризм
rezerwat przyrody заповедник
park narodowy национальный парк

KOBIETA PRACUJĄCA
15. BIURO

Zatrudniono mnie do pracy w tym biurze dokładnie 10 lat temu, 20

kwietnia. Przeżyłam kilku szefów i zastępców, już nie wspomnę o szere­
gowych pracownikach. A wszystko dlatego, że jestem bardzo pracowita,
sumienna i rzetelna. O takich pracownikach marzy każdy pracodawca.
Zawsze przychodzę pierwsza do biura, gdy wszyscy dopiero piją po­
ranną kawę i wychodzą z domu. Bardzo lubię porządek i przez całe życie
staram się tego nauczyć innych. Dbam o to, by teczki i segregatory stały
na półkach w równych rzędach, a nie były powtykane byle jak. Na biur­
kach wszystko powinno być na swoich miejscach. Komputer dokładnie
pośrodku, mysz po prawej stronie na podkładce, klawiatura schowana
pod blat stołu. Dziurkacz, zszywacz, pinezki i spinacze należy trzymać
po lewej stronie od monitora, by łatwo je było znaleźć. Długopisy i ołów­
ki powinny stać w specjalnym pojemniku. Resztę lepiej schować do szu­
flad: w górnej położyć papier i koszulki, a w dolnej klej, temperówki,
nożyczki, płyty.
Każda rzecz powinna mieć swoje miejsce. Niestety nie wszyscy to
rozumieją. Młodsze koleżanki przychodzą i od razu sieją dookoła sie­
bie chaos. Najważniejszy dla nich jest kubek i herbatka ziołowa, a reszta
może się nie liczyć. Zostawiają po sobie dużo śmieci, papier często nie
trafia do kosza, a leży obok. W ciągu dnia tylko dzwonią, wysyłają maile
i faksy, ganiają z jednego działu do drugiego, coś piszą i naradzają się.
Nie rozumiem, jak można pracować w takim bałaganie.
 Tłumaczę im, że jeśli chcą osiągnąć sukces, muszą nauczyć się po­
rządku, ale nie słuchają. Dlatego nie zatrzymują się na długo w tym biu­
rze, odchodzą, a na ich miejsce przychodzą nowe. I znowu mam pełne
ręce roboty.
Dużo pracy mam przez ten cały sprzęt: drukarki, kserokopiarki,
niszczarki itd. Uwijam się przy nich przez kilka godzin. Pan kierownik
czasami mówi, żebym dała sobie spokój, ale zostaję w biurze do późna.
Wychodzę ostatnia, zamykam wszystkie drzwi. Tylko wtedy mam pew­
ność, że biuro będzie funkcjonowało jak należy. Beze mnie dawno by
się wszystko zawaliło. Doprawdy nie wiem, jak by sobie poradzili bez
sprzątaczki.

Słowniczek CD

zakład pracy место работы

biuro офис
pracodawca работодатель
przełożony начальник
pracownik сотрудник
wizytówka визитная карточка / визитка
umowa o pracę трудовой договор
kontrakt контракт
zatrudnić принять на работу
zwolnić уволить
wynagrodzenie зарплата
emerytura пенсия
kalendarz календарь
notes блокнот
korespondencja переписка
koperta конверт
teczka папка
segregator скоросшиватель
papier бумага
koszulka файл
dziurkacz дырокол
zszywacz степлер
spinacz скрепка
pinezka кнопка
klej клей
korektor корректор
temperówka точилка
taśma klejąca скотч
kalkulator калькулятор
fax факс
telefon komórkowy / komórka мобильный телефон / мобильник
strefa zasięgu зона доступа
operator оператор
karta SIM SIM-карта
bateria батарея
ładowarka зарядное устройство
obudowa системный блок
laptop / notebook ноутбук
monitor dotykowy сенсорный монитор
klawiatura клавиатура
mysz мышь
podkładka коврик
płyta CD /DVD диск CD / DVD
pendrive / paluszek флэш-карта / флэшка
kursor курсор
okienko окно
folder папка
plik файл
Internet Интернет
użytkownik пользователь
adres elektroniczny электронный адрес
@ małpa @ собака
hasło пароль
wysłać mail отправить сообщение
sieć spolecznościowa социальная сеть
skaner сканер
drukarka принтер
tusz картридж
kserokopiarka ксерокс
kserokopia ксерокопия
niszczarka уничтожитель бумаг
 ZAWÓD NAUCZYCIELA
16. MÓJ PRZYSZŁY ZAWÓD

Kiedy ktoś mnie pyta, dlaczego wybrałam tak trudny zawód jak za­
wód nauczyciela, odpowiadam, że wybierałam dla siebie zajęcie twór­
cze i cieszące się szacunkiem w społeczeństwie. O jego licznych wadach
wówczas nie myślałam.
Rzadko który zawód wymaga od kandydata tak wielu umiejętności
z zakresu innych zawodów. Nauczyciel to badacz i naukowiec, przesiadu­
je godzinami nad literaturą fachową, żeby przygotować się do kolejnego
dnia pracy. Dobra lekcja nigdy nie jest zwykłym streszczeniem materiału
z podręcznika, nauczyciel zawsze uzupełnia je o dodatkowe informacje
naukowe i poznawcze. Tylko rzetelna praca przygotowawcza sprawia,
że lekcja jest atrakcyjna dla dzieci. Mimo braku wiedzy i doświadczenia
uczniowie potrafią docenić wysoki poziom nauczyciela i są bezwzględni
wobec nieporadnego dyletanta.
Należy odpowiednio opracować nie tylko treść lekcji. Jej forma
również jest ważnym narzędziem wprowadzenia uczniów do magiczne­
go świata wiedzy. Nauczyciel wciela się w kolejne postacie zawodowe.
Jest jednocześnie scenarzystą piszącym scenariusz lekcji, reżyserem wy­
stawiającym własną sztukę i aktorem odgrywającym w niej główną rolę.
Szczególnego talentu aktorskiego wymaga nauczanie języka obcego.
Nauczyciel powinien prawidłowo odtwarzać wymowę i intonację rodzi­
mych użytkowników języka, uczestniczyć w inscenizacjach i tworzyć
sytuacje komunikacyjne, układając dialogi.
Nauczyciel powinien posiadać bogatą wiedzę w dziedzinie psycho­
logii i pedagogiki, co umożliwia skuteczną obserwację klasy i analizę da­
nych. Uczniowie przyswajają wiedzę w różnym tempie, korzystają z róż­
nych kanałów informacyjnych - słuchu, wzroku i czucia ruchów ciała.
Psychologia pomaga zrozumieć te procesy poznawcze, pomaga dbać
o klimat emocjonalny w klasie i unikać konfliktów. Istnieje dużo technik
psychologicznych wspomagających autoanalizę działalności nauczycie­
la. Nauczyciel w żadnym wypadku nie powinien faworyzować jednego
ucznia i mniej uwagi zwracać na innych.
Nauka języka obcego wymaga od nauczyciela mobilizacji wszelkich
umiejętności twórczych. Czasami trzeba zaśpiewać kolędę, piosenkę lu­
dową lub popularną, zarecytować wiersz, napisać własny tekst poetycki
lub prozaiczny. Nauczyciel występuje w roli piosenkarza, poety i pisarza.
Jednocześnie powinien śledzić wydarzenia polityczne, społeczne i kultu­
ralne w swoim kraju i kraju nauczanego języka, co ma dużo wspólnego
z zawodem dziennikarza.
Zawód nauczyciela jest wyjątkowo stresujący, każdy pedagog stara
się opanować relaksujące techniki psychoterapeutyczne. Z kolei umiejęt­
ność nauczyciela dobrze radzić sobie w życiu, mając dość niskie wyna­
grodzenie, wskazuje na talent ekonomisty.
Co przyciąga tak dużo osób do wymagającego zawodu? Prawdo­
podobnie kreatywność, kształcona przez niego umiejętność przetrwania
w każdej sytuacji oraz wytrwałość psychologiczna. Każdy, kto wybrał
ten szlachetny zawód i na zawsze został mu wiemy, będzie wynagrodzo­
ny młodością umysłu i wdzięcznością społeczeństwa.

Słowniczek CD
nauczyciel учитель
uczeń ученик
szkoła школа
podstawowa начальная
średnia средняя
zawodowa училище
gimnazjum гимназия
liceum лицей
rok szkolny учебный год
apel линейка
nauczanie обучение
uczyć się (czego) учить (что-нибудь)
aula класс
ławka парта
tablica доска
klasa класс
wychowawca klasy классный руководитель
sala gimnastyczna спортивный зал
lekcja урок
przerwa перерыв
plan lekcji расписание уроков
 język polski польский язык
literatura polska польская литература
język obcy иностранный язык
rodzimy użytkownik języka носитель языка
tornister портфель
podręcznik учебник
zeszyt тетрадь
w linię в линейку
w kratkę в клеточку
ćwiczenie упражнение
sprawdzian самостоятельная работа
wypracowanie сочинение
streszczenie изложение
dyktando диктант
zadanie domowe домашнее задание
błąd ошибка
ściąga шпаргалка
dzienniczek дневник
piórnik пенал
ocena оценка
kółko кружок
wagarować / chodzić na wagary прогуливать

KOLORY FILMU POLSKIEGO

17. KINO I TELEWIZJA

Film jest sztuką eklektyczną, ponieważ narodził się z kombinacji

wielu gatunków. Na granicy wieków film powstał jako połączenie rucho­
mego obrazu i muzyki, towarzyszącej wyświetlaniu pierwszych komedii
i dramatów, nakręconych w konwencji teatralnej. Pierwszym wytwór­
niom filmowym nawet nie śniły się dzisiejsze budżety filmowe i skom­
plikowane efekty specjalne. Pierwszy film science fiction nakręcono
jednak w 1927 roku w Niemczech - był to słynny „Metropolis”. Poniósł
wówczas tragiczną klęskę, ponieważ nieprzy zwyczaj ona publiczność nie
zaakceptowała nowej konwencji fabularnej.
W XX wieku film szybko się rozwijał, został sztuką masową. O po­
wstaniu narodowych szkół filmowych oraz o ich niepowtarzalnym cha-
rakterze decydują przede wszystkim źródła inspiracji. Oczywisty jest
wpływ komiksów na film amerykański oraz udział tradycji teatralnych
w kształtowaniu francuskiej szkoły filmowej. Polska szkoła filmowa
kształtuje się w latach 1955 - 1965. Głównymi wątkami filmów reżyse­
rów Jerzego Kawalerowicza, Andrzeja Munka i innych są skutki II wojny
światowej i polskie mity narodowe. W ramach polskiej szkoły filmowej,
która inspirowała się filmem włoskim, nakręcił swoje pierwsze filmy czo­
łowy reżyser polski Andrzej Wajda.
Andrzej Wajda pierwsze wykształcenie zdobył na Akademii Sztuk
Pięknych w Krakowie jako przyszły malarz. Kolor i obraz na zawsze
weszły do jego dzieł, mimo że później wybrał zupełnie inną drogę
w sztuce - film. Reżyser nadal pozostaje plastykiem, po mistrzowsku
operuje nie tylko grą aktorską, ale i światłem, cieniem, kolorem,
kompozycją i perspektywą. Wpływ żywiołu malarskiego szczególnie
widoczny jest w ekranizacjach najwybitniejszych utworów literatury
narodowej. W latach 70. na podstawie utworów literackich Wajda
nakręcił „Ziemię obiecaną” i „Wesele”. W 1999 roku ukazała się
malownicza ekranizacja „Pana Tadeusza”, trzy lata później Wajda sięgnął
po oryginalną twórczość komediopisarza polskiego Aleksandra Fredry.
W błyskotliwej komedii „Zemsta” zagrali najwybitniejsi aktorzy polscy:
w rolach głównych Janusz Gajos i Andrzej Seweryn, w pozostałych
rolach Marek Kondrat, Daniel Olbrychski i Katarzyna Figura. W 2000 roku
Wajda został uhonorowany Oscarem za całokształt twórczości.
Aktor Andrzej Seweryn zagrał jedną z głównych ról również w fil­
mie „Pan Tadeusz”. Jest aktorem o niezwykłym losie. Urodzony w Niem­
czech, od 1980 roku mieszka we Francji. Jest jedynym bodajże aktorem
polskim, który za granicą pracował w zawodzie i zdobył niezwykłe uzna­
nie. Po powrocie do filmu krajowego w ostatnich latach wystąpił w kil­
ku najważniejszych filmach ostatniego dziesięciolecia, między innymi
w „Prymasie” w reżyserii Teresy Kotlarczyk.
Przez dłuższe lata we Francji mieszkał reżyser Krzysztof Kieślowski.
Dziś trudno uwierzyć, że zdobywca Srebrnego Niedźwiedzia w Berlinie
i reżyser dwukrotnie nominowany na Złotą Palmę dopiero za trzecim ra­
zem dostał się na Łódzką Szkołę Filmową. Zaczynał jako twórca doku­
mentów filmowych, co miało wielki wpływ na jego styl - pozbawiony
zbędnych szczegółów i ponadczasowy. W latach 70. Kieślowski aktyw­
nie współpracował z Telewizją Polską. Wówczas była to stacja telewi­
zyjna nadająca dwa programy ogólnokrajowe, w żadnym z których nie
było mowy o teleturniejach, telezakupach, liście przebojów, talk-show
oraz innych audycjach rozrywkowych. Była to telewizja jak najbardziej
poważna i właśnie na jej zamówienie w 1988 roku Kieślowski nakręcił
przełomowy dla siebie dziesięcioodcinkowy film „Dekalog”. Ilustruje
osobiste refleksje autora nad dziesięcioma przykazaniami Starego Testa­
mentu i ich miejscem w dzisiejszej rzeczywistości. W filmie wystąpili
prawie wszyscy najwybitniejsi aktorzy polscy, w tym Janusz Gajos („De­
kalog IV”), który pojawi się również w jednym z najlepszych filmów
Kieślowskiego - „Trzy kolory. Biały” jako Mikołaj.
W rocznicę Rewolucji Francuskiej władze kraju zleciły Kieślowskie­
mu nakręcenie filmu o wartościach rewolucji symbolizowanych przez
flagę francuską - Wolności, Równości i Braterstwie. Kieślowski zasuge­
rował, że żadnej z przedmiotowych wartości w zasadzie nie istnieje i tym
bardziej nie sposób jej wcielić w życie konkretnego człowieka.
W „Trzech kolorach” zagrał jeden z najwybitniejszych aktorów fil­
mowych i teatralnych współczesnej Polski - Jerzy Stuhr. Występował
także w innych filmach Kieślowskiego, między innymi w „Dekalogu X”.
Po śmierci Kieślowskiego to właśnie on przejął wątek alegoryczny w fil­
mie polskim. Znalazł odrzucony kiedyś przez Kieślowskiego scenariusz
i nakręcił film „Duże zwierzę” (2000), który poprzedziło kilka przypo­
wieści filmowych z lat 90.: „Spis cudzołożnic” i „Historie miłosne”. Jed­
ną z najważniejszych nagród w swojej karierze Jerzy Stuhr otrzymał za
najlepszą drugoplanową rolę męską w filmie „Persona non grata” (2005)
w reżyserii Krzysztofa Zanussiego.
O metodzie twórczej Zanussiego prawdopodobnie również zadecy­
dowało jego wykształcenie. Oprócz studiów reżyserskich, które ukończył
jako ostatnie, posiada dyplomy z fizyki i filozofii. Istotą twórczości staje
się dążenie do zrozumienia „struktury kryształu” - właśnie taki tytuł miał
pierwszy film fabularny Zanussiego. Jest nim dusza ludzka w jej naj­
drobniejszych ruchach i aspiracjach. W swoich filmach reżyser tworzy
metafory fizyczne, a czasami nawet fizjologiczne, obrazujące idee i po­
jęcia z zakresu metafizycznego. Metafizyczne problemy śmierci i miłości
Zanussi przedstawia w swoich najgłośniejszych filmach ostatnich dzie­
sięcioleci - „Życie jako śmiertelna choroba przenoszona drogą płciową”
z 2000 roku oraz „Persona non grata”.
 Słowniczek CD

kino кинотеатр
dźwięk stereo стереозвук
wytwórnia filmowa киностудия
film фильм
dokumentalny документальный
oświatowy научно-популярный
fabularny художественный
komedia комедия
dramat драма
melodramat мелодрама
thriller триллер
kryminał детектив
film akcji боевик
horror фильм ужасов
science fiction научно-фантастический
historyczny исторический
efekty specjalne спецэффекты
kino trójwymiarowe 3D трехмерное кино 3D
reżyser filmowy кинорежиссер
aktor filmowy киноактер
scenarzysta сценарист
nakręcić film снять фильм
plan zdjęciowy съемочная площадка
ekipa filmowa съемочная группа
nagroda премия
ceremonia wręczenia Oscarów церемония награждения премии „Оскар”
Festiwal Filmowy w Cannes Каннский кинофестиваль
Złota Palma Золотая пальмовая ветвь
telewizja телевидение
publiczna общественное
kablowa кабельное
analogowa аналоговое
cyfrowa цифровое
stacja telewizyjna телеканал
nadawać / transmitować транслировать
studio telewizyjne телестудия
prezenter диктор
program telewizyjny телепередача
program telewizji программа передач
wiadomości новости
serwis informacyjny выпуск новостей
reportaż репортаж
serial сериал
odcinek серия
teleturniej телеигра
kreskówka мультфильм
lista przebojów хит-парад
reklama реклама
telezakupy телемагазин

О POPIELU, KTOREGO MYSZY ZJADŁY

18. LEGENDY POLSKIE

Nad jeziorem Gopło, na żyznych Kujawach, leży nieduże miasto

Kruszwica. W Kruszwicy na półwyspie wcinającym się w jezioro stoi
stara, potężna wieża z czerwonej cegły. Każdy, kto wejdzie na jej szczyt,
zobaczy całe Gopło i rozległą okolicę. Wszyscy nazywają tę wieżę Mysią
Wieżą.
W zamierzchłych czasach panował w Kruszwicy okrutny książę Po­
piel. Krzywdził swoich poddanych, żądał, by składano mu daninę, od­
bierał mienie, a zdarzało się, że kazał kogoś pobić lub zamknąć w lochu.
W książęcej drużynie służyli źli ludzie - gwałtownicy i okrutnicy, którzy
chętnie wykonywali każdy rozkaz Popiela.
Do popełnienia licznych występków nakłaniała Popiela jego żona,
piękna i despotyczna Niemka. Miał książę dwóch synów, równie niego­
dziwych. Naród znienawidził Popiela, a jeszcze bardziej jego żonę. Lu­
dzie jednak nie mogli wygnać złej rodziny, ponieważ strzegła jej dobrze
uzbrojona drużyna.
Trzej stryjowie Popiela, bracia jego zmarłego ojca, byli ludźmi sta­
tecznymi i prawymi. Nie jeden raz prosili bratanka, by opamiętał się
i przestał krzywdzić lud. Słowa stryjów mocno rozgniewały księcia i jego
żonę. Wygnali stryjów z grodu i zabronili im tu przyjeżdżać.
Obawiając się buntu na czele ze stryjami, księżna uknuła nową nie-
godziwość, gorszą od wszystkich poprzednich. Posłuszny jej Popiel wy­
słał do stryjów gońca, prosząc, by przyjechali, ponieważ on żałuje swoich
postępków i chce pogodzić się z nimi.
Stryjowie uwierzyli w dobre zamiary Popiela i przybyli do Kruszwi­
cy. Popiel wyprawił ucztę, podczas której prosił o przebaczenie i obiecał
poprawę. Stryjowie bardzo się z tego cieszyli. Księżna podała im do picia
stary, doskonały miód. Tylko ona i Popiel wiedzieli, że napój jest zatruty.
Stryjowie pili za zgodę, potem za zdrowie Popiela i jego żony. Wkrótce
trucizna zaczęła działać i stryjowie zmarli w strasznych mękach.
Okrutny książę oświadczył, że to bogowie ich ukarali, bo knuli coś
niedobrego przeciwko władcy, i nie pozwolił ich pochować. Ciała stry­
jów ukryto w trzcinach nad jeziorem.
Wkrótce z ciał otrutych stryjów zaczęły wylęgać się myszy. Było ich
coraz więcej i więcej. Jak szara rzeka wlały się przez drzwi do wnętrza
zamku i zaczęły bezlitośnie gryźć Popiela, jego żonę i dwóch synów.
Cała rodzina rzuciła się do ucieczki, lecz myszy wszędzie było pełno.
Schronili się w wysokiej wieży, wspinając się po drabinie na ostatnie pię­
tro. Myszy jednak dotarły nawet tam i wszystkich zagryzły.
Legendarne początki państwowości zainspirowały wielu polskich
twórców. Jednym z najbardziej znanych utworów literackich osnutych
na bajecznych dziejach Polski jest powieść Józefa Kraszewskiego “Stara
baśń”.

Słowniczek CD

żyzny плодородный
półwysep полуостров
wieża башня
cegła кирпич
szczyt верх
panować править
okrutny жестокий
książę князь
krzywdzić обижать
żądać требовать
mienie имущество
kazać приказывать
loch подземелье
gwałtownik насильник
chętnie охотно
wykonywać исполнять
rozkaz приказ
popełnić совершить
liczny многочисленный
niegodziwy подлый
nienawidzić ненавидеть
strzec охранять
uzbrojony вооруженный
stateczny положительный
opamiętać się опомниться
zabronić запретить
obawiać się бояться
księżna княгиня
knuć замышлять
poprzedni предыдущий
żałować жалеть
pogodzić się помириться
uwierzyć поверить
zamiar намерение
uczta пир
przebaczenie прощение
obiecać обещать
cieszyć się (z czego) радоваться (чему-нибудь)
zatruty отравленный
zgoda согласие
trucizna яд
zginąć умереть
męka мука
oświadczyć заявить
ukarać наказать
pochować похоронить
ukryć спрятать
trzcina тростник
wylęgać się выводиться
bezlitośnie безжалостно
gryźć кусать
schronić się спрятаться
dotrzeć добраться
państwowość государственность
zainspirować вдохновить
osnuty основанный
powieść роман
baśń легенда

TRADYCJE BOŻONARODZENIOWE
19. BOŻE NARODZENIE

Wśród polskich obrzędów w okresie zimowym ważne miejsce zaj­

muje Boże Narodzenie obchodzone 25 grudnia. Poprzedza je wieczór
świąteczny zwany Wigilią (24 grudnia). Obchody święta mają tradycje
związane z wierzeniami Prasłowian oraz wiarą chrześcijańską, które ści­
śle się przeplatają.
Wigilia i Boże Narodzenie przypadają w porze zimowego przesi­
lenia słońca. Przed przyjęciem chrześcijaństwa obchodzono święto na
cześć bóstw, które miały postać słońca. Elementy archaiczne zachowały
się przede wszystkim w obrzędach ludowych i folklorze. W dzisiejszych
czasach Wigilia jest uroczystością chrześcijańską, dawne elementy świę­
ta związane zostały z tradycją kościelną.
Słowem wigilia określa się dni poprzedzające ważne święta religij­
ne. Pochodzi od łacińskiego wyrazu vigilia, oznacza „czuwanie, warta,
straż nocna”.
Wieczerza wigilijna staje się oczekiwaniem na święto Narodzenia
Pańskiego. Dawno temu w Betlejem w szopie urodził się Jezus. Na nie­
bie zabłysła gwiazda, która poprowadziła do żłobka trzech króli z dara­
mi - Kacpra, Melchiora i Baltazara. Wieczerza wigilijna rozpoczyna się
z pierwszą gwiazdą na niebie, symbolizującą gwiazdę betlejemską. Po
modlitwie ludzie dzielą się opłatkiem i składają życzenia. Opłatek został
wprowadzony do obrządku łacińskiego. Podobnym znakiem pojednania
dla wyznawców prawosławia jest bułka przaśna zwana prosforą.
Całe święto przesiąknięte jest licznymi wierzeniami, znaczenie sym­
boliczne ma również stół wigilijny. Na znak urodzenia się Chrystusa
w szopie na stół kładzie się siano i nakrywa białym obrusem. Dawniej na
stół sypano ziarna zbóż, na dobry urodzaj.
 Należy zadbać o wystrój domu, dziś główną ozdobą jest choinka.
Pierwsze choinki pojawiły się w Polsce w XIX wieku, a kiedyś wykorzy­
stywano gałązki jodły, świerku lub sosny. Oznaczały wieczną zieleń, na­
dzieję oraz więź z przyrodą. Podobnie teraz można traktować choinkę.
Wszystkie potrawy muszą być postne, ich liczbę określa najczęściej
zwyczaj regionalny lub rodzinny. Może ich być 12, jednak nikt dokładnie
nie liczy dań wigilijnych. Im więcej dań jest na stole, tym większy do­
statek będzie w domu w nadchodzącym roku. Stare polskie przysłowie
mówi: jaka Wigilia, taki cały rok.
Do najdawniejszych tradycyjnych potraw wigilijnych należy kutia.
Dawniej potrawę tę spożywano w dniach zadusznych, ku czci zmarłych
przodków. Teraz do kutii dodaje się bakalie, śmietankę i inne składniki.
Bardzo dawnego pochodzenia jest także kisiel owsiany. Na wigilijnym
stole stawia się ziemniaki, potrawy z kapusty, grzybów, kasze, zupy, ryby,
suszone owoce albo gotowany z nich kompot, ciasta i desery.
W tym dniu wszystkich należy dobrze traktować, nikomu nie można
odmawiać gościny. Do dziś na stole stawia się dodatkowy talerz dla przy­
padkowego gościa.
W tradycji ludowej noc wigilijna jest czasem cudów i niezwykłych
wydarzeń. Wierzono, że o północy w całej przyrodzie odbywają się cuda:
kwiaty na chwilę rozkwitają pod śniegiem, woda w studniach nabiera
właściwości leczniczych. Zwierzęta o północy mogą mówić ludzkim ję-
zykiem.
Po wieczerzy śpiewa się kolędy, a o północy rozpoczyna się msza
zwana pasterką.
Pierwszy dzień świąt Bożego Narodzenia (25 grudnia) spędza się
w domu, w gronie rodziny. Jest pierwszym dniem całego cyklu świątecz­
nego na pamiątkę narodzenia Chrystusa. Trwa do 6 stycznia, do święta
Trzech Króli, które zamyka ten cykl.
Wg B. Ogrodowskiej

Słowniczek CD

obrzęd обряд
zwyczaj обычай
przesilenie słońca солнцестояние
warta стража
żłobek ясли
wyznawca исповедующий
katolicyzmu католицизм
prawosławia православие
wyznanie вероисповедание
bułka przaśna пресный хлебец
prosfora просфора
wierzenie верование
symboliczny символический
przysłowie пословица
dni zaduszne поминальные дни
święto Trzech Króli Поклонение волхвов
cykl świąteczny праздничный цикл

SYMBOLE I TRADYCJE WIELKANOCNE

20. WIELKANOC

Wielkanoc jest ważnym świętem chrześcijańskim upamiętniają­

cym zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa. Przypada między 22 mar­
ca i 25 kwietnia w pierwszą niedzielę, po pierwszej wiosennej pełni
księżyca.
Wielkanoc poprzedza post trwający 6 tygodni. Pierwszy dzień postu
to środa popielcowa. W kościołach podczas nabożeństw posypuje się gło­
wy wiernych popiołem z ubiegłorocznych palm wielkanocnych. Rytuał
jest znakiem żalu za grzechy, gotowości do oczyszczenia.
Ostatni tydzień przed Wielkanocą stanowi okres wspominania naj­
ważniejszych dla wiary chrześcijańskiej wydarzeń i nazywany jest Wiel­
kim Tygodniem.
Rozpoczyna go Niedziela Palmowa, nazywana także Wierzbną. Jest
poświęcona obchodom wjazdu Chrystusa do Jerozolimy, dokąd wraz
z uczniami przybył na święto Paschy. Witały go tłumy ludzi rzucając na
drogę, którą jechał na osiołku, gałązki oliwne i palmowe. Najważniejsza
uroczystość kościelna Niedzieli Palmowej to procesje z palmami. W Pol­
sce w palmie są gałązki wierzbowe. Przybiera się je kolorowymi wstąż­
kami i suszonymi lub sztucznymi kwiatami.
 Najbogatsze w obrzędy i zwyczaje są trzy ostatnie dni Wielkiego Ty­
godnia: Wielki Czwartek, Wielki Piątek i Wielka Sobota.
Wielki Czwartek upamiętnia ostatnią wieczerzę. Na pamiątkę umy­
cia nóg apostołom przez Chrystusa, przed ostatnią wieczerzą, biskupi ob­
mywali nogi 12 biedaków. Był to znak chrześcijańskiej pokory i miłości
do bliźniego.
W całej Polsce w Wielkim Tygodniu odbywają się misteria Męki
Pańskiej - przedstawienia odtwarzające wydarzenia opisane w Biblii.
W Wielki Piątek następuje kulminacja: sąd, Piłat wydaje wyrok, Jezus
idzie na miejsce kaźni, zostaje ukrzyżowany.
Wielki Piątek w kościele jest dniem żałoby. Według Ewangelii Chry­
stus został ukrzyżowany na wzgórzu koło Jerozolimy, zwanym Golgota.
Do naszych czasów przetrwała tradycja Grobów Chrystusa, bogato
przystrojonych kwiatami. W dużych miastach do dziś jest zwyczaj „cho­
dzenia na groby” - odwiedzania ich w różnych kościołach.
Z polską tradycją wielkanocną związany jest obyczaj straży grobo­
wych. Nawiązuje do wart żołnierzy rzymskich, którzy pilnowali grobu
Chrystusa. Do dziś przy Grobach Pańskich w Polsce niosą wartę strażacy
w galowych mundurach lub żołnierze.
Wielki Piątek jest dniem ścisłego postu. Tylko raz w ciągu dnia moż­
na zjeść do syta. Wielki Piątek jest także dniem przygotowań domowych.
Przede wszystkim należy przygotować kolorowe jajka, nazywane pisan­
kami.
Wielka Sobota jest dniem święcenia pokarmów wielkanocnych, są to
między innymi chleb, jajka, kolorowe pisanki, wędliny, mięso, baby wiel­
kanocne, sól, pieprz, baranek z cukru albo z masła. Baranek symbolizuje
ofiarę, Chrystusa Zmartwychwstałego. Pokarmy przynosi się do kościoła
najczęściej w koszyczkach, ozdobionych wstążkami i kwiatami.
Wielką Niedzielę Wielkanocną (Wielkanoc) rozpoczyna rezurek­
cja - uroczysta msza, po której ludzie udają się do domów na ucztę
wielkanocną. Przed rozpoczęciem śniadania wielkanocnego ludzie
dzielą się święconym, przede wszystkim jajkiem, życząc sobie nawza­
jem zdrowia, powodzenia i radości. Ten dzień spędza się w gronie ro­
dzinnym.
Wg B. Ogrodowskiej
 Słowniczek CD

popiół пепел
ubiegłoroczny прошлогодний
rytuał ритуал
żal раскаяние
grzech грех
oczyszczenie очищение
ostatnia wieczerza тайная вечеря
apostoł апостол
biskup епископ
pokora смирение
bliźni ближний
misterium мистерия
Męka Pańska страсти Господни
Piłat Пилат
wyrok приговор
kaźń казнь
ukrzyżowanie распятие
żałoba скорбь
Ewangelia Евангелие
Jerozolima Иерусалим
Golgota Голгофа
ofiara жертва
 ЧАСТЬ III

1. Kuchnia polska. 2. Kultura i rozrywka. 3. Znaczenie literatury

pięknej. 4. Sport. 5. Walka z nałogami. 6. Ochrona środowiska. 7. No­
woczesne wynalazki. 8. Moskwa. 9. Wycieczka po Rosji. 10. Polska.
11. Warszawa. 12. Kraków. 13. Wycieczka po Polsce. 14. Religia w życiu
Polaków. 15. Polscy laureaci Nagrody Nobla. 16. Język polski. 17. Szkol­
nictwo. 18. Obrzędy i zwyczaje w okresie jesienno-zimowym. 19. Obrzę­
dy i zwyczaje w okresie wiosenno-letnim.

PODRÓŻ KULINARNA
1. KUCHNIA POLSKA

Ktoś marzy o ciepłych egzotycznych krajach lub śniegach Antarkty­

dy, o dalekim locie do Nowej Zelandii lub wyprawie rowerowej dookoła
świata. Nie mniej pasjonującym sposobem poznawania obcych krajów
jest podróż kulinarna. Kuchnia pomaga zrozumieć mentalność mieszkań­
ców kraju, ich tradycje i zwyczaje.
Polska kuchnia tradycyjna jest znana ze swej różnorodności, warto
wiedzieć, co się kryje za mało zrozumiałą nazwą, by zjeść dokładnie to,
co planowaliśmy.
Na przystawkę podaje się zazwyczaj polskie wędliny i mięsa, szcze­
gólnie znana jest podsuszana kiełbasa krakowska i wędzona w jałowco­
wym dymie kiełbasa myśliwska. Polską specjalnością są szynki, głównie
wieprzowe. Jako zakąskę podaje się także smalec, przygotowywany ze
słoniny lub boczku z dodatkiem cebuli, majeranku, czasami z jabłkiem
lub suszonymi śliwkami, oraz tatar - surową mieloną polędwicę wołową
z cebulą i dodatkiem żółtka. Przystawki jak widzimy nie wróżą nam nic
złego, wszystko jest jasne. W podróży zawsze tak jest, zaczyna się pięk­
nie, przygody czekają na nas później. Podróż kulinarna nie jest wyjątkiem.
Zanim zamówimy zupę, należy dokładnie określić swoje preferencje, są
bardzo podobne do rosyjskich, mają jednak cechy dość specyficzne. Naj­
starszą polską potrawą, której nie ma w żadnej innej kuchni świata jest
kwaskowaty żur - zupa z żytniej mąki i czerstwego chleba, podawana
z kiełbasą i gotowanym jajkiem. Podobnie jak barszcz - przyrządzany
z buraków i serwowany z uszkami (małymi pierożkami nadziewanymi
mięsem lub grzybami) - ma nie tylko walory smakowe, ale i zdrowot­
ne. Polacy gotują również biały barszcz - na zakwasie, z majerankiem,
ziemniakami, czasami z dodatkiem śmietany. Godne polecenia są: zupa
pomidorowa z makaronem lub ryżem, rosół z kury, zupa ogórkowa i ko­
perkowa. W lecie dobry jest zimny chłodnik buraczany z drobno posie­
kanym świeżym ogórkiem i gotowanym jajkiem, podawany ze śmietaną.
Specyficzną zupą są flaki (flaczki) wołowe: jest to cienko krojony żołą­
dek wołowy ugotowany z dużą ilością przypraw (imbirem, muszkatem,
majerankiem, pietruszką, pieprzem itd.), tłusty i ostry.
Kuchnia polska obfituje w potrawy mięsne przyrządzane na wiele
sposobów. Wszystkim na pewno będą smakować eskalopki z cielęci­
ny - filety cielęce w cieście, polędwiczki wołowe często polewane sosem
grzybowym, gotowany na miękko ozór wołowy, sztuka mięsa w sosie
chrzanowym - gotowane mięso wołowe podawane z sosem. Dania z mię­
sa wieprzowego są równie dobre i nie mniej oryginalne. Jak chociażby
pochodząca z Bawarii golonka w piwie, karkówka (grillowane lub pie­
czone mięso wieprzowe), bardzo popularny kotlet schabowy (paniero­
wany kotlet z mięsa wieprzowego) i rozpływające się w ustach żeberka
w miodzie. Warto spróbować dań z drobiu: duszoną kaczkę z jabłkami
i wątróbki drobiowe, zazwyczaj smażone, podawane z cebulą.
Szczególnie rozpowszechnione są takie dania jak bigos, pierogi
i gołąbki. Bigos uważany jest za najbardziej tradycyjne danie polskie.
Jest to danie na bazie kapusty z dodatkiem warzyw, grzybów, kawałków
kiełbasy i gotowanego mięsa. Pochodzące z Litwy gołąbki to zmielone
mięso wołowe z dodatkiem ryżu, owinięte w liście kapusty, podawane
najczęściej ze śmietaną. Pierogi też z pochodzenia nie są polskie, są
jednak tak popularne, że ani Rosjanie, ani Ukraińcy już nie przekonają
do tego Polaków. Pierogi gotowane są z przaśnego ciasta i urozmaica­
ne różnego rodzaju nadzieniem (może to być ser biały, mięso, kapusta
z grzybami, owoce itd.). Pierogi z mięsem zazwyczaj polewane są za-
smażaną cebulą i skwarkami. Tradycyjnym daniem jest kaszanka - gril­
lowane lub pieczone kawałki kiełbasy przygotowanej z kaszy gryczanej
i krwi wieprzowej.
 Polska ma dostęp do morza, na jej terenie jest wiele jezior i rzek, nie
może więc na tradycyjnym stole zabraknąć ryb: karpia, łososia, pstrą­
ga, sandacza i śledzia, przygotowanych na różne sposoby, podawanych
z różnymi sosami.
Do głównych dań - drobiu, ryb, mięs i dziczyzny - dodawane są
gotowane lub pieczone ziemniaki, kasza bądź charakterystyczny polski
makaron - kluski, a także surowe, gotowane lub marynowane warzywa.
Za dania poboczne uważane są popularne na całym świecie frytki, kopyt­
ka - kluski podawane ze śmietaną lub skwarkami, kluski śląskie - kluski
przygotowane z gotowanych ziemniaków, placki z surowych ziemnia­
ków smażone na oleju.
Na deser trzeba koniecznie spróbować polskich ciast - ciemnego,
korzennego piernika, kruchego mazurka przekładanego czekoladą, ma­
kowca, jabłkowej szarlotki lub sernika z bakaliami. Łakomczuchów na
pewno nie zawiodą faworki (cienkie i kruche ciastka posypane cukrem
pudrem), pączki, galaretki i naleśniki serwowane z dżemem, owocami,
serem białym itd.
Po obfitym posiłku, dla lepszego trawienia, można spróbować odro­
biny alkoholu. Nie zawiodą się wielbiciele piwa - polskie piwo, podobnie
jak niemieckie i czeskie, ma dobrą markę, a niektóre browary działają od
wieków. Z mocniejszych alkoholi godne polecenia są nalewki owocowe
i ziołowe, występują w mnóstwie odmian, a każda ma inne walory: od
leczniczych i rozgrzewających po wyłącznie smakowe. Samodzielnie lub
jako element deserów stosuje się słodkie kremy z żółtek, wanilii lub cze­
kolady, likiery i miody pitne. No i oczywiście polska wódka, występu­
jąca w wielu odmianach. Z wódek gatunkowych najbardziej oryginalna
jest żubrówka. W butelce zawsze można znaleźć źdźbło trawy z Puszczy
Białowieskiej.
Warto powiedzieć o niektórych regionalnych potrawach, których nie
znajdziemy w innych krajach. Takim produktem jest polski oscypek - ser
owczy wyrabiany przez górali na Podhalu. Po wejściu Polski do Unii
Europejskiej spróbowano wprowadzić europejskie standardy produkcji
serów, Polacy jednak wybronili prawo do tradycyjnego sposobu wyra­
biania serowego smakołyku, dzięki temu możemy rozkoszować się jego
oryginalnym wędzonym smakiem i niepowtarzalnym kształtem.
 Słowniczek CD

przystawki закуски
smalec топленое сало
tatar бифштекс по-татарски
zupy супы
żur / żurek суп на мучной закваске
flaki рубец
dania główne основные блюда
eskalopki z cielęciny эскалопы из телятины
ozór wołowy язык говяжий
golonka рулька
karkówka ошеек
kotlet schabowy свиная отбивная
żeberka w miodzie ребрышки в меду
duszona kaczka тушеная утка
wątróbki drobiowe печенка домашней птицы
bigos тушеная капуста с мясом
pierogi вареники
gołąbki голубцы
kaszanka кровяная колбаса
ryby рыба
łosoś лосось
sandacz судак
dania poboczne гарниры
kluski лапша
kopytka клецки
placki ziemniaczane картофельные оладьи
desery десерты
mazurek мазурка
makowiec пирог с маком
szarlotka яблочный пирог
sernik пирог с творогом
pączki пончики
naleśniki блинчики
oscypek копченый овечий сыр
 MUZEUM NOCĄ, TEATR WSZĘDZIE
2. KULTURA I ROZRYWKA

W 1997 r. w Berlinie odbyła się ciekawa akcja promocyjna. Nie

promowano żadnego towaru, była to prawdziwa reklama rozrywki kul­
turalnej. Dziś trudno w to uwierzyć, ale to właśnie posiadający jedną
z najwspanialszych i najbogatszych na świecie Wyspę Muzealną Berlin
pod koniec lat 90. dostrzegł niebezpieczny trend: młodzież nie chodzi do
muzeów! Zaradni Niemcy krótko zastanawiali się nad problemem i wy­
myślili Noc Muzeów. Co prawda, trudno było ręczyć, że w godzinach
nocnych w wybranym dniu młodzież i dorośli zamiast do kolegów lub
do klubów pójdą do muzeów. Mimo że w większości muzeów w Berlinie
był jeden dzień w tygodniu lub miesiącu, gdy można było zwiedzić je
bezpłatnie, stwierdzono, że to właśnie brak opłat lub symboliczne bilety
mogą przyciągnąć więcej osób do instytucji kulturalnych w nocy. Najle­
piej, by noc była ciepła, na przykład majowa, tym bardziej, że Światowy
Dzień Muzeów obchodzi się 18 maja. Co prawda pierwsza Noc Muzeów
w Berlinie odbyła się w styczniu. Dodatkową atrakcją stały się poczę­
stunki, koncerty i warsztaty, w których każdy mógł wziąć udział. To był
najbardziej udany projekt w zakresie szerzenia zainteresowania kulturą,
sztuką i historią w ostatnich latach. Później do niemieckiej nocy muzeów
dołączyły podobne projekty we Francji i Holandii. W 2007 r. inicjatywę
oficjalnie poparła Rada Europy, 19 maja 2007 r. ponad 2000 muzeów
w 39 miastach europejskich otworzyło drzwi dla tysięcy zwiedzających
w sobotę wieczorem. W akcji wzięły udział Bruksela, Londyn, Paryż, Bu­
dapeszt, Wilno, Warszawa, Kraków i wiele innych miast. Obecnie ponad
120 miast europejskich raz w roku umożliwia obejrzenie skarbów kultury
za darmo wszystkim chętnym w godzinach nietypowych dla muzeów.
Pierwsza Noc Muzeów w Polsce odbyła się w Poznaniu. W 2003 r.
Poznańskie Muzeum Narodowe zdecydowało się na ten ryzykowny eks­
peryment. Impreza miała duże powodzenie, dlatego w następnym roku
ruszyła Noc Muzeów w konserwatywnym Krakowie. W Krakowie tej
nocy jeździły specjalne tramwaje, wyemitowano „magiczną złotówkę” -
monetę pamiątkową, która była jednocześnie biletem wstępu do wielu
muzeów. Dziś lista polskich miast uczestniczących w Europejskiej Nocy
Muzeów liczy ponad 60 nazw. Są to m. in. Muzeum Lubelskie na Zamku
w Lublinie, Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne w Łodzi, Muzeum
Okręgowe w Toruniu organizujące Noc Muzeów w Ratuszu Staromiej­
skim, słupski Zamek Książąt Pomorskich słynący z walk rycerzy, towa­
rzyszących Nocy Muzeów.
Zastanawiając się nad celem akcji, wyznaczonym jeszcze w Berlinie,
stwierdzimy, że został osiągnięty, bo przecież nie osoby starsze wybierają
się w nocy na sale muzealne. Jednocześnie zdajemy sobie sprawę z tego,
że nawet wiedza i kultura, dobra ponadczasowe, muszą aktywnie się pro­
mować i narzucać „klientowi”. To co było nie do pomyślenia w X IX w.
i nawet w połowie X X w., gdy - być może ze względu na brak telewizji
i Internetu - na wystawy znanych malarzy ustawiała się kolejka, dziś sta­
je się rzeczywistością. Nie szukamy już drogi do piękna, to ono stara się
do nas dotrzeć, jak każdy inny towar.
Oferta muzealna na całym świecie jest bardzo różnorodna, czynne są
muzea sztuk pięknych, muzea historyczne, etnograficzne, przyrodnicze,
istnieje nawet muzeum posągów z wosku. Najbardziej znane muzeum
tego typu to Muzeum Figur Woskowych założone przez Marie Tussaud.
Po rewolucji francuskiej przybyła do Londynu z woskowymi odlewami
zgilotynowanych francuskich arystokratów, te właśnie podobizny stano­
wiły początkowy zbiór muzeum. Pierwsza stała wystawa została zało­
żona przy Baker Street w 1835 r., następnie muzeum rozwijało się, teraz
ma stałe filie w 6 miastach świata: Amsterdamie, Hongkongu, Las Vegas,
Nowym Jorku, Szanghaju i Berlinie. W Muzeum Madam Tussaud są róż­
ne sale, m. in. sala sław, sala strachu, sala bohaterów filmowych, sala
prezydentów i wiele innych.
W Polsce jest dużo ciekawych muzeów: muzea morskie na Wybrze­
żu, Muzeum Piernika w Toruniu i inne. Szczególnie atrakcyjne są dwor­
ki - muzea kultury szlacheckiej oraz muzea kultury miejskiej, przedsta­
wiające warunki życia codziennego mieszczan, jak np. Muzeum Kultury
Miejskiej w Katowicach. W przeciwieństwie do zamków i pałaców, te
muzea pozwalają dotknąć życia codziennego przodków i dlatego stano­
wią cenne źródło poznawania historii. Ważną i dość specyficzną odmianą
muzeów, spokrewnionych z muzeami etnograficznymi, są skanseny. Na­
zwa tego typu obiektów pochodzi od nazwy pierwszego takiego muzeum
założonego w Sztokholmie w 1981 r. przez Artura Hazeliusa. Obecnie
w każdym regionie Polski jest muzeum wsi (np. lubelskiej, śląskiej itd.),
a wyraz „skansen” nawet zdążył nabrać w polszczyźnie negatywnego
znaczenia.
Czasami pomysły promowania kultury rodzą się ze względów nie
mających nic wspólnego z kulturą. W 1985 r. grecka minister kultury
Melina Mercouri zainicjowała projekt, którego zadaniem było jedno­
czenie Europejczyków poprzez kulturę - Europejskie Miasto Kultury.
Pierwszym takim miastem stały się greckie Ateny. W miarę upływu lat
okazało się, że kultura nie dała się potraktować jako narzędzie polityczne,
z pretekstu stała się celem nadrzędnym. Od 1999 r. projekt nazywa się
Europejska Stolica Kultury. Miasto, które wygrywa w głosowaniu Unii
Europejskiej, otrzymuje fundusze na konserwację zabytków oraz rozwój
infrastruktury kulturalnej. Jednocześnie powinno godnie zaprezentować
swoje zabytki, muzea, teatry itd. całej Europie. W 2000 r. funkcje Euro­
pejskiej Stolicy Kultury pełnił Kraków.
Teatr poszedł jeszcze dalej niż muzeum. Nie musimy nawet wybie­
rać się do teatru, by doświadczyć przeżyć estetycznych i emocjonalnych,
zwykle towarzyszących oglądaniu tradycyjnej sztuki. Nowoczesne formy
sztuki teatralnej, szczególnie leżące na pograniczu ze sztukami plastycz­
nymi, oferują paletę niesamowitych wrażeń na podwórku miejskim, na
starówce, a nawet w komunikacji miejskiej. Do miast europejskich po­
wróciły widowiska uliczne rodem ze średniowiecza, najczęściej w po­
staci pantomimy na bruku stolic europejskich. Obecnie w kilku krajach
toczą się zaciekłe walki prawnicze na temat tego, czy artyści muszą uzys­
kać pisemne zezwolenie właścicieli domów i lokali, przed którymi urzą­
dzają występy - problem zaiste średniowieczny. Inną odmianą syntezy
teatralnej jest performance i happening. Niespodziankę w postaci stołu
z resztkami po uczcie, symbolizującego nowożytną kulturę europejską,
lub chóru wieszczów w prześcieradłach można zobaczyć najczęściej
w śródmieściu. Uprawiany w większości metropolii świata flash mob jest
najciekawszym widowiskiem interaktywnym, którego reżyserami, akto­
rami i widzami jesteśmy my sami.
Jedyną instytucją, która potrafi się oprzeć najnowszym wpływom or­
ganizacyjno-technicznym, pozostaje filharmonia. Nadal organizuje kon­
certy muzyki poważnej, czasami filmowej, jazzowej, chóralnej lub or­
ganowej. W większości filharmonii jest sala muzyki kameralnej. Pierw­
sze polskie filharmonie pojawiły się w Warszawie (1901) i we Lwowie
(1902), obecnie w Polsce jest 26 filharmonii, z nich największa to Filhar­
monia Narodowa w Warszawie.

Słowniczek CD

Noc Muzeów Ночь музеев

warsztaty мастер-класс
moneta pamiątkowa памятная монета
oferta предложение
muzeum sztuk pięknych художественный музей
przedsięwzięcie проект
posąg статуя
dworek имение
skansen скансен
Europejska Stolica Kultury Культурная столица Европы
sztuka plastyczna изобразительное искусство
widowisko представление
występ выступление

QUO VADIS?
3. ZNACZENIE LITERATURY PIĘKNEJ

Pod koniec 2010 r. nauczyciel fizyki i matematyki jednej z licz­

nych szkół średnich na obszarze WNP dla własnej ciekawości ułożył
dla uczniów klasy maturalnej quiz sprawdzający minimalną znajomość
programu szkolnego z różnych przedmiotów, w tym z literatury pięknej.
Z odpowiedzi na pytania przerażony nauczyciel dowiedział się między
innymi, że Shakespeare napisał „Sherlocka Holmesa”, Dostojewski - po­
wieść „Wojna i pokój”, zaś Cervantes to nazwa mebla. W Polsce zajście
o podobnym wydźwięku społeczno-kulturowym zdarzyło się trochę
wcześniej. W jednej z edycji teleturnieju „Milionerzy” młodzi aktorzy,
gwiazdy współczesnej telewizji polskiej, znaleźli się w trudnej sytuacji
wobec odpowiedzi na pytanie, który z wymienionych bohaterów nie
występuje w powieściach Stefana Żeromskiego: Tomasz Judym, Rafał
Olbromski, Cezary Baryka czy Antek Boryna? Uczniom szkół polskich,
jak też osobom dorosłym dawno po maturze, coraz częściej zdarza się
stwierdzić, iż autorem „Chłopów” jest Stefan Żeromski, „Pana Tadeusza”
- Henryk Sienkiewicz. W Rosji i w państwach ościennych nie jest le­
piej. Były obóz socjalistyczny, kiedyś z dumą reprezentujący najbardziej
oczytaną część oświeconej ludzkości, z zawrotną prędkością i w obrębie
jednej generacji staje się obozem nieuków.
I to w epoce, gdy książka stała się bardziej dostępna. Jeszcze dwa­
dzieścia lat temu zapisywaliśmy się w kolejce w miejscowej bibliotece,
by dostać wymarzoną książkę, jako uczniowie ustalaliśmy kolejność
czytania lektur w klasie, przekazując sobie nawzajem rzadkie powieści.
Dorośli w czasach komunistycznej cenzury wymieniali się książkami
z drugiego obiegu, na których przeczytanie mieli jedną noc, ślęczeli nad
marnej jakości egzemplarzem z drobną czcionką do świtu. Książka była
modna, utwory literatury pięknej, zwłaszcza współczesnej, były warun­
kiem sine qua non pomyślnego istnienia w społeczeństwie.
Teraz mamy możliwość pobrania książki w Internecie i czytania jej
bez żadnych przeszkód w domu. Jeśli nie chcemy męczyć oczu lub po
prostu jesteśmy leniuchami, istnieje nowoczesne rozwiązanie: dla więk­
szości lektur powstały wersje do słuchania - audiobooki. Szkoda, że
uczniowie szkół średnich w wyszukiwarkach swoich komputerów coraz
częściej dodają do nazwy poszukiwanego utworu wyrazy „w pigułce”
lub „streszczenie”. W ten sposób poznają najwyżej fabułę, i oto genialna
„Zbrodnia i kara” Dostojewskiego staje się w świadomości potocznej ba­
nalną powieścią kryminalną.
W 2001 r. z pomocą coraz mniej popularnej książce przyszedł In­
ternet, w maju ruszyła zabawa internetowa nazwana „bookcrossing”.
Uczestnicy rejestrują książkę na krajowej stronie internetowej bookcros-
singu, nadają jej numer i podają miejsce, w którym planują ją zostawić
(kawiarnia, sklep, biblioteka, park i in.). Ten, kto książkę znajdzie, po­
winien wpisać się do dziennika książki na tej samej stronie internetowej,
a po przeczytaniu przekazać książkę dalej. Niestety dość często zabawa
kończy się kradzieżą, nowy właściciel znalezionej książki nie wpisuje się
do dziennika i tym bardziej nikomu książki nie przekazuje. Ale nawet ten
fakt, że książki się kradnie, dziś jest raczej pocieszający. Nie kradnie się
przecież rzeczy, do których nie przywiązuje się żadnej wagi.
Polska „Gazeta Wyborcza” opublikowała w 2009 r. statystyki, z któ­
rych wynika, że ponad 60 procent Polaków w tym roku „nie miało żad­
nego kontaktu z książką”. Nie ulega wątpliwości, że respondenci nie
mieli takiego kontaktu również w przeszłości. Nie oznacza to wcale, że
osoby te, jak też wspomniani uczniowie szkół białoruskich i rosyjskich,
przejmują się z powodu swojej ignorancji. Większość maturzystów do­
staje się na studia, niektórzy nawet - o dziwo! - na wydziały filologiczne.
Ignorancja wcale nie przeszkadza wczorajszym maturzystom i studentom
w zarabianiu pieniędzy i zakładaniu rodziny.
Wymagane na rynku pracy wykształcenie wiąże się raczej z zarad­
nością niż z dobrą znajomością lektur szkolnych. Czy można czegoś się
nauczyć z zakurzonych foliałów? Można, co potwierdza pewien zaska­
kujący fakt z zakresu ekonomii popularnej. W okresie kryzysu ekono­
micznego ostatnich lat gwałtownie wzrósł popyt na dzieło filozoficzne
już prawie zapomniane - „Kapitał” Karola Marksa. Tajemnicą pozosta­
nie, czego chcieli dowiedzieć się z nieukończonej przez autora książki
nowi czytelnicy. Sam fakt sygnalizuje tym nie mniej, że nadal jesteśmy
skłonni poszukiwać odpowiedzi na najbardziej skomplikowane pytania
współczesności w książkach. Podobnie jak romantycy polscy, którzy do­
szukiwali się odpowiedzi o losach Polski w Biblii, nadal będącej najpo­
pularniejszą książką na świecie, sięgamy po literaturę w chwilach rozter­
ki i kryzysów.
Poezja chyba już nigdy nie osiągnie dawnych szczytów swojej po­
pularności. Dzisiejsi uczniowie szkół rosyjskich mylą Puszkina nawet
nie z żyjącym w tym samym czasie Lermontowem, lecz z Napoleonem.
W Polsce już są uczniowie gotowi na serio dyskutować na temat: „Czy
Grażyna była / nie była żoną Konrada Wallenroda?”.
Mimo wszystko książka nie poddaje się i szuka drogi ku sercom
i umysłom czytelników na wszelkie sposoby. Utworów literackich wy­
stępujących w charakterze doradców w naszym życiu codziennym jest
coraz mniej, natomiast książki dla rozrywki nie stracą swoich pozycji tak
szybko. Literatura nadal jest źródłem inspiracji, między innymi dla twór­
ców filmów dla dzieci i kreskówek. Najczęściej nie są to bezpośrednie
adaptacje, lecz utwory samodzielne, w których pośrednio przewijają się
znane wątki fabularne.
Ekranizacja utworów literackich jest najkrótszą drogą do serc nie tyl­
ko maluchów, ale i nastolatków. Amerykańskie dzieci oglądają przygody
Heraklesa w co najmniej kilku różnych wersjach. Książka Alana Alek­
sandra Milne’a o Kubusiu Puchatku ukazała się w 1926 r., jej ciąg dalszy
w 1928 r. W 1966 r. Disney stworzył na podstawie tej powieści filmy ani­
mowane. Razem nakręcono 13 animowanych filmów pełnometrażowych
i ponad 200 odcinków serialu telewizyjnego. Przebojami stały się inne
ekranizacje: „Alicja w krainie czarów” Lewisa Carrolla, „Pinokio” Carla
Collodiego, „Muminki” Tove Jansson, „Mały Książę” Antoine’a de Sa-
int-Exupéry’ego i „Pippi Pończoszanka” Astrid Lindgren.
Dzieci nie przyzwyczajone do czytania książek wyrastają na niechęt­
nie czytających dorosłych. Nie nudzą się przez półtorej godziny w kinie,
ponieważ fabuła prawie zawsze jest dla nich nowa, mimo że zachodni
film fabularny od dawna operuje wtórnymi fabułami. Poważną część fil­
mowej produkcji rozrywkowej stanowią ekranizacje starych powieści hi­
storycznych. Kilkakrotnie i w różnych krajach filmowano powieść „Trzej
muszkieterowie” Dumasa, niekiedy w sposób znaczący odbiegając od
oryginału, jak w jednej z wersji amerykańskich. W Polsce szczególnie
„przydatny” pod tym względem okazał się Henryk Sienkiewicz. Reżyser
Jerzy Hoffman udowodnił trzykrotnie - w 1969 r. („Pan Wołodyjowski”),
1974 r. („Potop”) i 1999 r. („Ogniem i mieczem”), że utwory wybitnego
pisarza doskonale nadają się na podstawę historycznych filmów fabular­
nych. Po nakręceniu tych filmów i ich wejściu na ekrany wzrosło zain­
teresowanie pierwowzorem literackim, książka wróciła do czytelników
chociażby na krótko.
Arcydzieła literackie przeszłości podbijają serca dorosłych w postaci
musicali i ekranizacji. Światowymi przebojami ostatnich dziesięcioleci
stały się musicale „Notre-Dame de Paris” i „Skrzypek na dachu”. Pierw­
szy jest udaną inscenizacją słynnej powieści „Dzwonnik z Notre-Dame”
romantyka francuskiego Victora Hugo, drugi zaś opiera się na wątkach
fabularnych z utworów pisarza żydowskiego Szolom Alej chema.
Wykształcony widz łatwo rozpozna w popularnej komedii „Maska”
z Jimem Carrey’em wątek fabularny z powieści Oscara Wilde’a, zasy­
gnalizowany niedwuznacznie poprzez imię jednego z bohaterów - Do­
rian. Dziewiętnastowieczna powieść gotycka i jej najwybitniejsza repre­
zentantka Marry Shelley, twórczyni „Frankensteina”, zapoczątkowały
w filmie współczesnym jeden z najpopularniejszych gatunków - horror,
w literaturze natomiast gatunek powieści fantastyczno-naukowej.
W epoce postmodernistycznej cytatami bawi się na wszelkie sposo­
by, jednak dla kogoś, kto nie zna utworu oryginalnego, zostanie nieza­
uważony szczególny urok tej zabawy intelektualnej. Estetyka postmo­
dernistyczna jest na tyle wyrozumiała, że oszczędza takim nieukom nie­
przyjemnych doznań, nie domyślają się nawet, że toczy się jakaś gra. Być
może ktoś uważa, że gapienie się na coś w imię gapienia ma sens.

Słowniczek CD

quo vadis (łac.) куда идешь (лат.)

literatura piękna художественная литература
quiz тест
bohater герой
oczytany начитанный
oświecony просвещенный
generacja поколение
przystępny доступный
lektura литература для чтения
drugi obieg самиздат
czcionka шрифт
sine qua non (łac.) то, без чего невозможно (лат.)
pobrać z Internetu скачать из Интернета
rozwiązanie решение
audiobook аудиокнига
bookcrossing буккроссинг
wyszukiwarka поиск
streszczenie пересказ
strona internetowa сайт
świadomość сознание
pocieszający утешительный
przejmować się переживать
ignorancja невежество
zaradność сообразительность
foliał фолиант
zaskakujący неожиданный
skomplikowany сложный
rozterka противоречивое чувство
wers строка
utwór произведение
wieszcz великий национальный поэт
doradca советник
inspiracja вдохновение
wątek fabularny сюжетная линия
ekranizacja экранизация
pierwowzór оригинал
arcydzieło шедевр
reprezentant представитель
cytat цитата
urok очарование

SPORT DODAJE SKRZYDEŁ

4. SPORT

Rytm życia współczesnego świata jest coraz szybszy i intensyw­

niejszy, coraz więcej czasu spędzamy w pracy, przed komputerem, z te­
lefonem w ręku. Uprawianie sportu w takiej sytuacji jest sposobem na
relaks, aktywny wypoczynek. Sport pomaga dbać o zdrowie, być bar­
dziej zdyscyplinowanymi i towarzyskimi. To na pewno nie wszystkie
przyczyny popularności sportu. Jak nasi przodkowie w czasach staro­
żytnych żądni jesteśmy widowisk i mocnych wrażeń. Stąd bijąca wszel­
kie rekordy oglądalność Igrzysk Olimpijskich, meczy piłkarskich oraz
mistrzostw świata i Europy w różnych dyscyplinach sportowych, za­
kładanie licznych klubów kibica znanych sportowców. Kibicujemy za­
wodnikom na boiskach, przed telewizorem albo w Internecie, czując się
częścią triumfu, wierząc, że również jesteśmy najlepsi i możemy wiele
dokonać. Zwycięstwo naszego sportowca albo reprezentacji narodowej
jest powodem do dumy, daje nam poczucie pewnej wagi na arenie mię­
dzynarodowej. Kibice zapominają o różnicach wieku, wykształcenia, za­
wodu, poglądów politycznych.
Zimowe dyscypliny sportowe niezmiennie cieszą się popularnością
w Polsce i w Rosji. Niezapomnianych wrażeń dostarcza nam biathlon -
wstrzymujemy oddech, gdy sportowcy strzelają, i krzyczymy, chcąc do­
dać im sił, gdy zbliżają się do mety. W 2009 roku Tomasz Sikora (srebr­
ny medalista olimpijski) jako pierwszy w historii Polak został liderem
klasyfikacji generalnej Pucharu Świata w biathlonie.
W skład reprezentacji narodowej Rosji w biathlonie weszło wielu
wybitnych sportowców, między innymi Iwan Czerezow. Jest dwukrot-
nym medalistą olimpijskim w sztafecie (srebro X X Zimowych Igrzysk
Olimpijskich w Turynie 2006 roku i brąz X X I Zimowych Igrzysk
Olimpijskich w Vancouver), mistrzem świata 2005 roku w sztafecie
mieszanej, mistrzem świata 2007 roku i 2008 roku w sztafecie męż­
czyzn, brązowym medalistą Mistrzostw Świata 2009 roku w biegu ma­
sowym, srebrnym medalistą Mistrzostw Świata 2011 roku w sztafecie
mężczyzn.
Ekstremalne dyscypliny sportowe budzą tym większy zachwyt, im
bardziej zdajemy sobie sprawę z ryzyka. Adam Małysz jest prawdziwą
legendą skoków narciarskich nie tylko w Polsce, ale i na całym świecie.
To multimedalista olimpijski, zdobył wszystkie możliwe nagrody i me­
dale, w tym cztery medale olimpijskie, cztery złote medale mistrzostw
świata w klasyfikacji indywidualnej, cztery Puchary Świata.
Wśród zimowych sportów zespołowych niewątpliwym liderem
jest hokej na lodzie. Widowiskowy, czasami brutalny, hokej ma wie­
lu kibiców na całym świecie. Reprezentacja Rosji w hokeju na lodzie
mężczyzn po raz pierwszy zagrała w 1992 roku jako spadkobierca re­
prezentacji Związku Radzieckiego. Trzykrotnie zdobyła złoty medal
Mistrzostw Świata w 1993, 2008 i 2009, dwukrotnie srebrny medal
w 2002 i 2010 oraz brązowy medal w 2005 i 2007. Jest srebrnym me­
dalistą Zimowych Igrzysk Olimpijskich w Nagano i brązowym medali­
stą Igrzysk Olimpijskich w Salt Lake City. W chwili obecnej reprezen­
tacja Rosji należy do czołówki reprezentacji w hokeju na lodzie. Po­
pularności sportowi dodają zdolni i charyzmatyczni zawodnicy jak na
przykład Aleksander Owieczkin grający na pozycji lewoskrzydłowego.
Obecnie występuje w Washington Capitals. W 2006 roku Owieczkin
zdobył nagrodę Calder Memorial Trophy. W 2009 roku trafił do dzie­
siątki najlepszych zawodników NHL dziesięciolecia. W reprezentacji
narodowej debiutował w wieku 17 lat, będąc najmłodszym zawodni­
kiem w historii reprezentacji. W składzie reprezentacji Rosji zagrał
podczas pięciu mistrzostw świata oraz na Igrzyskach Olimpijskich
w Turynie i Vancouver.
Życie kibica jest pełne wrażeń i autentycznych emocji o każdej
porze roku. Zawody i mistrzostwa w zimowych dyscyplinach sporto­
wych ustępują miejsca letnim, znów czekamy na rekordy naszych ulu­
bieńców.
 Rosyjska lekkoatletka uprawiająca skok o tyczce Jelena Isinbaje-
wa jest prawdziwą gwiazdą. Dwukrotnie zdobyła złoty medal Igrzysk
Olimpijskich (2004 i 2008), pobiła 27 rekordów świata. Jelenę Isinba-
jewą dwukrotnie wyróżniono prestiżową nagrodą Laureus World Sports
Awards.
Niewyobrażalna wytrzymałość i siła charakteru imponują w na­
szych czasach chałtury, gdy każdy może udawać, że śpiewa, tańczy,
maluje. Sport jest bezlitosny wobec amatorstwa. Tak szybko jak poru­
sza się Robert Korzeniowski - wielokrotny mistrz olimpijski w cho­
dzie na 20 i 50 km - większość z nas nie potrafi przejechać nawet ro­
werem.
Najwięcej kibiców na całym świecie z całą pewnością ma piłka noż­
na. Wiele osób ogląda rywalizację reprezentacji narodowych i klubów
piłkarskich, śledzi losy piłkarzy, transfery i zdobyte bramki.
Najbardziej utytułowanymi klubami piłkarskimi w Rosji są CSK
Moskwa i Zenit Sankt Petersburg. CSK Moskwa został trzykrotnym mi­
strzem Rosji, sześciokrotnym zdobywcą Pucharu Rosji i czterokrotnym
zdobywcą Superpucharu Rosji. To pierwsza rosyjska drużyna, która wy­
grała turniej w europejskiej klubowej piłce nożnej - Puchar UEFA 2005.
Zenit Sankt Petersburg jest jedyną drużyną, która zdobyła wszystkie
najważniejsze trofea piłkarskie Rosji: mistrzostwa (2007, 2010) Puchar
(1998/1999, 2009/2010), Superpuchar (2008, 2011) i Puchar Premier
League. Zenit zdobył Puchar UEFA (2007/2008) oraz Superpuchar UEFA
(2008).
W polskiej ekstraklasie największe sukcesy osiągnęły takie klu­
by piłkarskie jak Lech Poznań i Wisła Kraków. Zawody międzynaro­
dowe sprzyjają nie tylko rozwojowi sportu, ale i infrastruktury kraju
oraz turystyki. Polska i Ukraina mają pod tym względem szczęście,
ponieważ razem wywalczyły prawo do organizacji Mistrzostw Eu­
ropy w piłce nożnej 2012. Rosja natomiast będzie gospodarzem Mi­
strzostw Świata 2018. Po raz pierwszy mundial odbędzie się w Euro­
pie Wschodniej.
Podobnie jak każda inna działalność, sport ma również ujemne stro­
ny, ale nawet skandale dopingowe i afery korupcyjne nie mogą przyćmić
blasku rekordów i niezapomnianych emocji.
 Słowniczek CD
Igrzyska Olimpijskie Олимпийские игры
Mistrzostwa Świata Чемпионат мира
Mistrzostwa Europy Чемпионат Европы
zawodnik спортсмен
medalista медалист
mistrz чемпион
reprezentacja narodowa национальная сборная
kibic болельщик
klasyfikacja generalna общий зачет
Puchar Świata Кубок мира

URWANY FILM
5. WALKA Z NAŁOGAMI

Urwany film - mówi się tak nie o problemie technicznym powstałym

w trakcie produkcji filmów, lecz o przykrych konsekwencjach naduży­
cia alkoholu. W ten sposób Polacy określają stan skrajnego opicia się,
gdy człowiek nie potrafi przypomnieć sobie, co się działo poprzedniego
wieczoru. Eufemistyczny frazeologizm jest jednocześnie trafnym okre­
śleniem sytuacji życiowej tego, kto wpada w pułapkę alkoholizmu, będą­
cego jednym z wielu niebezpiecznych nałogów.
Zaczyna się niewinnie, od imprez w gronie przyjaciół, lunchów
i obiadów zakrapianych alkoholem. Piją biedni i bogaci, czynni zawodo­
wo i bezrobotni, biznesmeni i lumpy, gospodynie domowe i kobiety suk­
cesu. Ostatnio odnotowano poważne zmiany, według danych Państwowej
Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych ponad 10 procent
Polek w wieku od 18 do 29 lat mocno nadużywa alkoholu. Młode kobiety
zaczęły dorównywać mężczyznom w tej haniebnej rywalizacji na całym
obszarze europejskim. Przeciętna Brytyjka w wieku od 18 do 24 lat wy­
pija rocznie 203 litry alkoholu, czyli prawie 17 litrów miesięcznie, mło­
de Niemki spożywają średnio 189 litrów rocznie. Wykształcenie i status
społeczny wcale nie stoją na przeszkodzie, 11 procent Polek z wyższym
wykształceniem regularnie pije.
Dlaczego ludzie piją? Ze strachu przed porażką w pracy lub na eg­
zaminie, z powodu depresji i samotności, dla relaksu i wyciszenia, przy
załamaniu nerwowym. Wśród najczęstszych przyczyn nadużywania al­
koholu psycholodzy wymieniają również brak umiejętności zmierzenia
się z rzeczywistością i niskie poczucie własnej wartości, zakorzenione
nieraz w dzieciństwie, wywodzące się z konieczności sprostania wygóro­
wanym ambicjom rodziców. Socjolodzy tłumaczą wzrost liczby alkoho-
liczek wśród młodych kobiet zmianą roli kobiety w społeczeństwie - wi­
taj, długo oczekiwane równouprawnienie, teraz również w piciu! Spełnia
przykrą rolę reklama alkoholi, lansująca obraz dziewczyny niezależnej,
odważnej, pewnej siebie i kochającej życie, co kojarzy się z zamiłowa­
niem do napojów wyskokowych. Rola telewizji i kina w narzucaniu wzor­
ców picia alkoholu nadal jest duża. Lekarze mówią o tzw. przyczynach
cywilizacyjnych powodujących wzrost liczby alkoholików szczególnie
wśród kobiet i młodzieży: o narastaniu stresów cywilizacyjnych, osłabie­
niu więzów rodzinnych, wzroście zamożności społeczeństwa, skróceniu
czasu pracy. Nadużywają alkoholu coraz częściej osoby nieletnie, naj­
częściej pod presją otoczenia oraz z powodu błędnego przekonania, że na
przykład piwo nie jest alkoholem. Warto pamiętać, że to właśnie nisko­
procentowe trunki najszybciej prowadzą do uzależnienia.
Na istotę alkoholizmu składają się uzależnienie psychiczne i fizycz­
ne od alkoholu oraz tzw. błędne koło alkoholika: nadużywanie alkoholu
powoduje konflikty w pracy i w rodzinie, z kolei swój nałóg pijący uspra­
wiedliwia narastającymi problemami oraz ciągłym pogarszaniem się sy­
tuacji rodzinnej i zawodowej.
Właściwości chemiczne alkoholu pozwalają na jego szybkie i łatwe
wejście do przemiany materii, co wiąże się z niebezpiecznymi objawa­
mi w razie próby utrzymania abstynencji, występują wówczas dreszcze,
bóle mięśni, pocenie się, nudności, majaczenia. Regularne spożywanie
alkoholu prowadzi do niedociśnienia (na przemian z nadciśnieniem tętni­
czym) i niedokrwistości, padaczki oraz innych zaburzeń neurologicznych,
do uszkodzenia wątroby (a w konsekwencji do stłuszczenia, marskości
lub choroby nowotworowej) i mózgu (a w konsekwencji do demencji).
Ponieważ alkohol jest agresywną substancją chemiczną, jego nadużycie
w sposób naturalny powoduje uszkodzenie przełyku, błony śluzowej żo­
łądka, tkanek trzustki i jelit, co z kolei owocuje nowotworami złośliwymi
tych narządów. Jednym z ostatnich zaburzeń bywa za życia alkoholika
biała gorączka (delirium tremens), zapowiadająca z reguły bliski zgon.
 Leczenie uzależnienia od alkoholu jest trudne, trwa przez resztę ży­
cia osoby uzależnionej i według statystyki medycznej najczęściej jest
mało skuteczne. W ostrych przypadkach leczenie zaczyna się od odtru­
wania organizmu w ośrodkach odwykowych i zawsze obejmuje co naj­
mniej trzy składniki. Psychoanaliza i leczenie u psychoterapeuty mają
zmienić nastawienie alkoholika do siebie i swoich problemów, nauczyć
rozwiązywać je bez sięgania po butelkę. Leczenie środowiskowe pole­
ga na współpracy psychoterapeuty z rodziną alkoholika oraz z grupami
wzajemnej pomocy, takimi jak na przykład Kluby Anonimowych Alko­
holików. W leczeniu farmakologicznym stosuje się witaminy, leki uspo­
kajające i leki hamujące metabolizm alkoholu.
Tolerowanym przez społeczeństwo i prawo nałogiem jest uzależnie­
nie od palenia tytoniu. Nikotynizm jest znacznie mniej potępiany niż al­
koholizm, a mimo to jego skutki są nie mniej niebezpieczne. Nie uznaje
się go za chorobę uniemożliwiającą normalne życie i pracę, a więc lecze­
nie nie uważane jest za konieczne.
Nikotynizm nie powoduje poważnych zaburzeń neurologicznych
u palaczy, lecz skutki działania substancji szkodliwych zawartych w pa­
pierosach są tym bardziej niebezpieczne, że są odwleczone w czasie.
Zaburzenia neurologiczne występują u dzieci palaczy, w postaci zabu­
rzeń pamięci i koncentracji utrudniających naukę. Prawdopodobieństwo
urodzenia przez kobietę palącą dzieci upośledzonych umysłowo stano­
wi około 85 procent. Palacze często narzekają na osłabienie pamięci, im
również urywa się film, tyle że na krótko. Dość rzadko zdają sobie sprawę
z prawdziwych przyczyn tego zjawiska. Rak płuc i nowotwory krtani są
związane z paleniem pośrednio, twierdzą palacze i bardzo chcą w to wie­
rzyć. Zaburzenia w układzie krążenia i nowotwory w układach pokar­
mowym, oddechowym i moczowym nie kojarzą się bezpośrednio z tym
nałogiem. Brzydka twarz, tchnące zgnilizną zęby, żółte palce i paznokcie
również nie są powodem, by rzucić palenie.
Nikotynizm jest wspierany przez agresywną reklamę papierosów, za­
równo pośrednią w filmach i w telewizji, jak też bezpośrednią. Młodzie­
ży palenie kojarzy się przede wszystkim z elitą intelektualną, artystyczną
i biznesową, co wzmacnia notowania społeczne tego nałogu.
Średnio na świecie pali 40 procent mężczyzn i 9 procent kobiet.
W różnych krajach stosunek tych liczb jest odmienny. W Polsce pali 47
procent panów i 23 procent pań w wieku powyżej 16 lat, na Białorusi 50
i 20 procent odpowiednio, w Rosji - 70 i 30 procent.
Palenie powoduje śmierć ponad 5 min osób rocznie (w tym 1,5 min
kobiet) na całym świecie, ta liczba najprawdopodobniej wzrośnie do 8
min w 2030 r. Tytoń jest cichym, lecz bardzo okrutnym mordercą, szcze­
gólnie bezwzględnym wobec swoich najwierniejszych zwolenników.
Wśród osób palących w ciągu ponad 15 lat umiera od 30 do 50 procent.
Palenie skraca życie mężczyzny o 5 - 7 lat, kobiety o 11 - 12 lat. Co 10
sekund na świecie umiera jeden nałogowy palacz.
Badania wykazały, że bierne palenie, czyli wdychanie dymu z pa­
pierosów palonych przez inne osoby, jest nie mniej szkodliwe niż pale­
nie czynne. Biorąc pod uwagę, że narażone na nie osoby są najbardziej
bezbronne, najczęściej dzieci i kobiety, specjaliści twierdzą, że jest ono
znacznie bardziej niebezpieczne. Około 500 tys. osób umiera co roku na
skutek biernego palenia, 64 procent stanowią kobiety - matki, żony, sio­
stry i córki nałogowych palaczy.
Bardzo poważnym problemem prawie w każdym kraju jest palenie
wśród nieletnich. W Polsce rośnie odsetek dziewcząt palących papierosy
w wieku 15 lat, co oznacza, że w przyszłości urodzi się więcej upośle­
dzonych dzieci.
Na całym świecie walczy się o życie bez tytoniu. W 1977 r. z ini­
cjatywy Amerykańskiego Towarzystwa Onkologicznego wprowadzono
Międzynarodowy Dzień bez Tytoniu, obchodzony w trzeci czwartek
listopada. Dnia 27 lutego 2005 r. weszła w życie Ramowa Konwencja
o Ograniczaniu Używania Tytoniu podpisana przez wszystkie państwa
członkowskie Światowej Organizacji Zdrowia (WHO). Polska ratyfiko­
wała ten dokument 25 sierpnia 2006 r. Do dnia dzisiejszego w nielicz­
nych państwach, między innymi w Irlandii, Norwegii, Szwecji, Szkocji,
Włoszech, Hiszpanii, na Malcie, uchwalono prawo zakazujące palenia
w biurach, restauracjach, pubach, barach i innych miejscach publicz­
nych. W Polsce zakaz palenia tytoniu w niektórych miejscach publicz­
nych uchwalony został 5 marca 2010 r.
Tytoń jest jedynym legalnie dostępnym środkiem narkotycznym
sprzedawanym na całym świecie, a palenie prowadzi wprost do innych
nałogów. Pali ponad 95 procent alkoholików, a samo palenie o 65 razy
zwiększa ryzyko uzależnienia od innych narkotyków.
 Narkomania jest uzależnieniem od substancji psychoaktywnych:
stymulatów (amfetaminy, kokainy), halucynogenów (LSD, meskaliny,
marihuany) lub opiatów (heroiny, metadonu, morfiny). Narkotyki stano­
wią jeden ze sposobów na uzyskanie iluzorycznej przyjemności. Zamiast
pracować, osiągać sukcesy w pracy i nauce, ktoś woli po prostu zażyć
narkotyk i doświadczyć uczucia radości, podniecenia, szczęścia, które
mózg produkuje w odpowiedzi na prawdziwe sukcesy. Takie fałszywe
szczęście trwa krótko i niszczy zdrowie narkomana. Oprócz ryzyka re­
akcji toksyczno-alergicznej, narkomani narażają się na AIDS, wirusowe
zapalenie wątroby typu В, С oraz na liczne choroby psychiczne: schizo­
frenię, paranoję, halucynozę, zaburzenia osobowości i stany depresyjne.
Wszystkie narkotyki prowadzą do uzależnienia, większość od pierwszej
dawki, dlatego naprawdę nie warto eksperymentować.
Ostatnio zmienia się w sposób niepokojący wizerunek narkomana:
20 lat temu był to przestępca, bezdomny, człowiek z marginesu społecz­
nego. Dziś jest to człowiek ambitny, wykształcony, nastawiony na karierę
i prestiż - student, biznesmen, artysta lub nawet wysokiej rangi urzędnik.
Jednym z rodzajów narkomanii jest lekomania, szczególnie jeśli chodzi
o leki przeciwbólowe, nasenne i uspokajające. Leczenie narkomanii jest
długotrwałe, wymaga ogromnego wysiłku od pacjenta i nie gwarantuje
pozytywnego wyniku.
Obok substancji chemicznych rośnie liczba czynności i gadżetów
cywilizacyjnych, powodujących powstawanie coraz to nowych uzależ­
nień. Rozmawianie przez komórkę przez kilka godzin dla wielu osób jest
swoistym antidotum na samotność. Eksperci twierdzą, że telefonując bez
przerwy stwarzamy pozory, że jesteśmy w ciągłym kontakcie z innymi
ludźmi. Jest to kolejny sposób na ucieczkę przed rzeczywistością. Jeżeli
zaczynamy zdawać sobie sprawę z tego, że spędzamy na tych rozmowach
za dużo czasu, warto sięgnąć po pomoc psychologa.
Nową kategorię uzależnionych stanowią netoholicy (tu górą są ne-
toholiczki), spędzają codziennie od 10 do 20 godzin w sieci. Nawet bę­
dąc w pracy, całymi dniami siedzą na internetowych czatach, forach lub
w sieciach społecznościowych. Ten względnie nowy nałóg dotknął we­
dług różnych szacunków od 18 do 29 procent użytkowników Internetu.
Przyczyną jest najczęściej osamotnienie i brak prawdziwych więzi spo­
łecznych. Ten nałóg - obok uzależnienia od gier komputerowych - rujnuje
kariery i pożera bezcenny czas zarówno w pracy, jak i czas przeznaczony
na sen i wypoczynek w domu. Wzrastające w postępie geometrycznym
rachunki za Internet powinny zmusić nas do zastanowienia się nad sytu­
acją i pójścia do poradni psychologicznej.
Interwencji psychologicznej i psychoterapeutycznej potrzebują ha-
zardziści i shopoholicy. Obydwa nałogi powodują poważne i niekontro­
lowane straty finansowe i piętrzące się długi. Źródło tych cierpień mieści
się przede wszystkim w psychice osoby uzależnionej, nałogowe robienie
zakupów na przykład jest sposobem na rozładowanie niepokoju i wzmoc­
nienia poczucia własnej wartości.
Każdy nałóg stanowi niebezpieczny sposób na ucieczkę przed rze­
czywistością, przed prawdziwym życiem z jego troskami i radościami.
Utrata więzi z najbliższymi, marnowanie szans życiowych, groźne scho­
rzenia to tylko nieliczne następstwa urwanego filmu, którego możemy nie
zdążyć naprawić, bo nagle urwie się samo życie.

Słowniczek CD

konsekwencja последствие
nadużywać (czego) злоупотреблять (чем-нибудь)
pułapka ловушка
alkoholizm алкоголизм
lansować популяризировать
nieletni несовершеннолетний
presja давление
trunek напиток(спиртной)
uzależnienie зависимость
błędne koło порочный круг
usprawiedliwiać оправдывать
przemiana materii обмен веществ
abstynencja воздержание
dreszcz озноб
nudności тошнота
majaczenie бред
niedociśnienie пониженное давление
nadciśnienie повышенное давление
niedokrwistość анемия
padaczka эпилепсия
zaburzenie расстройство
stiuszczenie ожирение
marskość цирроз
choroba nowotworowa рак
demencja слабоумие
przełyk пищевод
błona śluzowa слизистая оболочка
tkanka ткань
trzustka поджелудочная железа
jelito кишка
nowotwór złośliwy злокачественная опухоль
biała gorączka белая горячка
zgon летальный исход
kuracja курс лечения
odtruwanie детоксикация
ośrodek odwykowy наркологический диспансер
tolerować терпеть
nikotynizm курение
potępiać осуждать
nałogowy palacz злостный курильщик
papieros сигарета
tytoń табак
upośledzony umysłowo умственно отсталый
rak płuc рак легких
nowotwór krtani рак гортани
układ krążenia система кровообращения
pokarmowy система органов пищеварения
oddechowy органы дыхания
moczowy мочевыделительная система
Международный день отказа от ку
Międzynarodowy Dzień bez Tytoniu
рения
Ramowa Konwencja o Ogranicza­ Рамочная конвенция по борьбе про·
niu Używania Tytoniu тив табака
Światowa Organizacja Zdrowia Всемирная организация здравоохра·
(WHO) нения
narkomania наркомания
substancja psychoaktywna психотропное вещество
zażywać употреблять
podniecenie возбуждение
AIDS СПИД
HIV ВИЧ
wirusowe zapalenie wątroby вирусный гепатит
schizofrenia шизофрения
paranoja паранойя
halucynoza галлюцинаторный синдром
zaburzenie osobowości расстройство личности
stany depresyjne депрессия
dawka доза
lekomania фармакомания
lek przeciwbólowy обезболивающее лекарство
nasenny снотворное
uspokajający успокоительное
antidotum противоядие
netoholik интернетоман
interwencja вмешательство
hazardzista игроман
shopoholik шопоголик

PUSZCZA BIAŁOWIESKA
6. OCHRONA ŚRODOWISKA

Lasy pierwotne Niziny Europejskiej były siedliskiem zarówno dla

potężnego żubra o wadze do 1 tony, jak też dla małego szarego konika
0 włochatych nogach - tarpana. Ich losy są zawiłe, jednocześnie pełne dra­
matyzmu i optymizmu. Dziś żubr jest największym i co jest najważniej­
sze żyjącym ssakiem europejskim. W 1860 r. w Białowieży odnotowano
największe pogłowie żubra w historii nowożytnej - 1500 osobników. Po
1 wojnie światowej zwierzę było szczególnie zagrożone, w 1929 r. spe­
cjaliści polscy sprowadzili z ogrodów zoologicznych w Szwecji i Niem­
czech parę żubrów i rozpoczęli prace nad restytucją gatunku. W 1939 r.
w puszczy było 16 żubrów, od 1952 r. większe pogłowie zwierząt znala­
zło się na wolności.
Historia ratowania tarpana była bardziej dramatyczna. W 1780 r. kil­
ka tarpanów trafiło do zwierzyńca hrabiów Zamoyskich, co miało decy­
dujący wpływ na dalsze losy konika. W 1808 r. wskutek powszechnej
biedy koniki rozdano miejscowym chłopom. W 1918 r. niedaleko Mirgo-
roda (na Ukrainie) zmarł ostatni tarpan stepowy. Dopiero w latach 1930.
w Polsce rozpoczęto pracę nad odrodzeniem rasy dzikich tarpanów leś­
nych i z gospodarstw chłopskich zabrano koniki polskie. Stwierdzono,
że ta rasa powstała w wyniku krzyżowania się zwykłych koni z dzikimi
tarpanami rozdanymi kiedyś po gospodarstwach.
Ocalone konie występują obecnie w Puszczy Białowieskiej, jak też
występuje dużo innych gatunków o mniej smutnych losach: wilki, lisy,
dziki, łosie, jelenie. Sama puszcza również jest fragmentem dużego ob­
szaru leśnego. Pierwsza wzmianka o puszczy pojawia się w latopisie
ipatiewskim w 983 r. Do XIII w. Puszcza Białowieska była częścią du­
żego lasu rozlegającego się od okolic Grodna i Polesia. W XV w. po raz
pierwszy dokonano podziału formalnego puszcz oraz przydziału ich do
dworów książęcych. Nazwa Puszcza Białowieska pojawiła się począt­
kowo jako określenie części Puszczy Kamienieckiej od nazwy dworu
w Białowieży. Lasy przydzielone do dworów powoli niszczono. To co
dziś nazywamy Puszczą Białowieską stanowi fragmenty dawnych puszcz
Swisłockiej, Ladzkiej i Białowieskiej.
Do 1569 r. puszcza znajdowała się na terenie Wielkiego Księstwa
Litewskiego, po unii lubelskiej stała się terenem granicznym Korony.
Dziś 620 km2 starego lasu leży w granicach Polski, natomiast reszta
0 powierzchni 1500 km2 należy do Białorusi. W 1992 r. część białoru­
ską puszczy jako Park Narodowy Puszcza Białowieska wpisano na Listę
Światowego Dziedzictwa UNESCO, w 1997 r. przyznano mu dyplom
Rady Europy. Powierzchnia parku na terytorium Białorusi stanowi ponad
100 000 ha. Z Puszczą Białowieską wiąże się jedno z najważniejszych
1 najbardziej kontrowersyjnych wydarzeń w najnowszych dziejach Euro­
py Wschodniej. W 1991 r. na terenie rezydencji rządowej Wiskuli podpi­
sano układ białowieski, na mocy którego rozwiązano ZSRR.
Informacje dotyczące ochrony puszczy pojawiają się w XV w., gdy
powstała specjalna służba ochrony lasu - osoka. W 1538 r. król Zyg­
munt Stary wydał prawo zabraniające wszelkich łowów w Puszczy Bia­
łowieskiej, oprócz królewskich. Za złamanie tego prawa groziła kara
śmierci. W 1589 r. za czasów Zygmunta III Wazy puszczę zaliczono do
królewskich dóbr stołowych. W Puszczy Białowieskiej polowali królo­
wie Zygmunt August, Stefan Batory, August II, August III i Stanisław
Poniatowski.
 Po rozbiorach Rzeczypospolitej rosyjska cesarzowa Katarzyna II,
a następnie Paweł I zaczęli rozdawać dobra puszczańskie dygnitarzom.
Las zaczęto wycinać, w 1811 r. duży obszar spłonął w pożarze, po któ­
rym zniszczenia dokończył przemarsz wojsk napoleońskich. Uświado­
miwszy sobie ogrom strat, władze carskie przywróciły służbę ochrony,
zaś w 1820 r. wydały zakaz polowania na żubry i wycinania lasu. Wyręby
wznowiono w drugiej połowie XIX w., wtedy też zaczęto urządzać polo­
wania carskie w puszczy. Powstał nieudany pomysł sprowadzenia z Sy­
berii, Kaukazu i Europy dużej liczby zwierzyny, przede wszystkim łosi,
danieli i jeleni, co poważnie zmieniło faunę lasu i niekorzystnie odbiło
się na jego florze.
Kolejne wojny - I wojna światowa, wojna polsko-bolszewicka i II
wojna światowa - zadały puszczy poważne straty, szczególnie te zwią­
zane z eksploatacją drewna. W 1919 r. w Polsce powołano Państwową
Tymczasową Komisję Ochrony Przyrody, w 1925 r. przekształcono ją
w Państwową Radę Ochrony Przyrody. Dnia 10 marca 1934 r. Sejm Rze­
czypospolitej Polskiej uchwalił pierwszą ustawę o ochronie przyrody,
która na zawsze zmieniła status Puszczy Białowieskiej, jak też wielu in­
nych stref chronionych. Po I wojnie światowej w Polsce istniało 39 rezer­
watów przyrody o łącznej powierzchni 1469 ha, do 1939 r. pojawiło się
kolejnych 211 rezerwatów o powierzchni 43 512 ha. Za czasów PRL za­
łożono 23 parki narodowe i ponad 100 parków krajobrazowych (w chwili
obecnej jest ich 120), zwiększono również liczbę rezerwatów przyrody.
Obecnie w Polsce obowiązuje Ustawa o ochronie przyrody z dnia
16 kwietnia 2004 r., istnieje Ministerstwo Środowiska oraz stanowiska
Głównego i Wojewódzkich Konserwatorów Przyrody, odpowiedzialnych
za wcielenie przepisów w życie. Formy ochrony przyrody w Polsce dziś
są szczególnie różnorodne: od ochrony gatunkowej zwierząt i roślin (ob­
jęto nią m. in. żubra, bobra, łosia, łabędzia i sokoła wędrownego) po parki
narodowe. Razem strefa ochrony ścisłej stanowi 683 km2, powierzchnia
wynosi 3000 km2.
Oprócz ochrony przyrody rezerwaty oraz parki narodowe i krajobra­
zowe pełnią ważną funkcję popularyzacji wiedzy o rzadkich gatunkach
i krajobrazach chronionych, a jednocześnie są obiektami turystycznymi.
Niedaleko Białowieży znajduje się rezerwat pokazowy żubrów, gdzie
można zobaczyć również koniki polskie spokrewnione z dawnymi tarpa­
nami, wilki, dziki, łosie, jelenie i samy. W rezerwacie są również żubro-
nie - mieszańce żubra i bydła domowego. Celowego skrzyżowania ga­
tunków dokonano po raz pierwszy w połowie X IX w. Po 1958 r. w Polsce
rozważano możliwość szerszego zastosowania żubroni w gospodarce,
w tej chwili jednak nie hoduje się ich w tym celu. Żubroń jest zwierzę­
ciem większym od żubra, jego waga może osiągać 1200 kg.
Kolejną atrakcją puszczy są drzewa pomnikowe, do których prowa­
dzą poszczególne szlaki turystyczne. Średni wiek drzew w puszczy wy­
nosi ponad 100 lat, szczególną zaś atrakcję stanowią dęby liczące ponad
500 lat, sosny w wieku ponad 300 lat i świerki w wieku ponad 200 lat.
W puszczy prowadzi się rejestr drzew pomnikowych, do którego wpisuje
się głównie dęby, z których każdy ma swoje imię. Najgrubsze to Dąb
Maćka (obwód pnia wynosi 727 cm) i Dąb Jacka Wysmułka (701 cm).
Pierwszy z nich jest najwyższym dębem w Polsce - 41 m, drugi jest tro­
chę niższy - 32 m. Swoje imię Dąb Jacka Wysmułka otrzymał od imie­
nia leśnika i miłośnika przyrody, który odkrył go w puszczy w 1976 r.
W ostatnich latach zginęło dość dużo starych drzew, w 1992 r. nadwątlo­
ny przez grzyb pasożytujący uschnął Dąb Beczka, w 2009 r. runął pod na-
porem wiatru Krzyż Południa. Zachwyca swoją żywotnością kilka dębów
o nazwie Dąb Car w polskiej i białoruskiej częściach puszczy.
Na terenie puszczy, zarówno po stronie białoruskiej, jak też po stro­
nie polskiej są nowoczesne Muzea Przyrody. Dodatkową atrakcją biało­
ruskiego parku narodowego stała się siedziba Dziadka Mroza, którą co
roku odwiedzają setki turystów.

Słowniczek CD

ekologia экология
środowisko окружающая среда
zasoby naturalne природные ресурсы
siedlisko среда обитания
zagrożony исчезающий
restytucja восстановление
gatunek вид
krzyżować się скрещиваться
występować обитать
objęcie ochroną введение заповедного режима
zakaz запрет
strefa chroniona природоохранная зона
strefa ochrony ścisłej особо охраняемая природная территория
park krajobrazowy ландшафтный парк
drzewo pomnikowe реликтовое дерево
zanieczyszczenie загрязнение
emisja выброс
dwutlenek węgla углекислый газ
efekt cieplarniany парниковый эффект
dziura ozonowa озоновая дыра
globalne ocieplenie глобальное потепление

ŻYCIE W XXI WIEKU

7. NOWOCZESNE WYNALAZKI

W życiu codziennym otacza nas mnóstwo rzeczy, bardziej i mniej

potrzebnych, są jednak takie wynalazki, bez których współczesny czło­
wiek nie potrafi normalnie pracować, uczyć się, odpoczywać.
Telefon nie tylko stał się częścią życia codziennego, to już część nas.
Wszystko zaczęło się od wynalazku Alexandra Grahama Bella w 1876 r.
Udoskonalona dwa lata później przez Thomasa Edisona telefonia szybko
rozwija się w X X wieku, w naszych czasach jej możliwości są napraw­
dę imponujące. Za pomocą telefonu komórkowego możemy rozmawiać
w dowolnym miejscu. Trudno sobie wyobrazić, że pierwsze telefony
komórkowe ważyły ponad kilogram, nie było w nich kamery, odtwarza­
cza mp3, nawet polifonii, kolorowego wyświetlacza i zegarka. Kształt
również nie był zbyt ciekawy - klasyczny jednobryłowy model, żadnych
telefonów z „klapką” i wysuwanych, a tym bardziej nie było ekranu do­
tykowego. Nowoczesna komórka wyposażona jest w technologie Blue­
tooth do bezprzewodowej wymiany różnych danych między telefonami,
technologie EDGE pozwalają wejść za pomocą telefonu do Internetu.
Komórka zastępuje nam telefon stacjonarny, notatnik, pocztę (możemy
wysyłać SMS i MMS w dowolnych ilościach), zegarek, budzik, kalkula­
tor, radio, odtwarzacz, kamerę, dyktafon. Gdy nagle wysiada nam bateria,
życie jak gdyby zamiera, czujemy się bezradni. Niektórzy uważają takie
uzależnienie od telefonu za objaw czasów, inni zaś za niebezpieczną cho­
robę, z którą warto walczyć. Oczywiście człowiek nigdy już nie zrezy­
 gnuje z telefonu komórkowego, może jednak ograniczyć jego używanie,
ponieważ dla wielu telefon nie jest środkiem łączności, tylko zabawką.
Telewizja pojawiła się na początku X X w., swój wkład w jej rozwój
wnieśli uczeni i wynalazcy z różnych krajów. Stała się tak popularna, że
do XXI w. wydoroślało kilka generacji, nie wyobrażających sobie życia
bez telewizji. Przebyła drogę rozwoju od drewnianej obudowy i ekranu
0 kilkudziesięciu centymetrach szerokości do płaskich LCD i mode­
li plazmowych, od obrazu czarno-białego do kolorowego oraz systemu
cyfrowego nadawania sygnału telewizyjnego, od zachrypniętego głosu
do czystego dźwięku. Telewizja zmieniała się, gwałtownie zmieniając
nasze życie. Wystarczy nacisnąć przycisk na pilocie, by dowiedzieć się,
co się dzieje w świecie, posłuchać komentarzy ekspertów, obejrzeć pro­
gram rozrywkowy, transmisję sportową albo film. Telewizja ciągle się
modernizuje, analogową stopniowo wypiera telewizja cyfrowa. Opraco­
wano telewizory pozwalające oglądać trójwymiarowy obraz za pomocą
okularów stereoskopowych. Pojawiły się także telewizory obsługujące
3D, które można oglądać bez specjalnych okularów, na razie jednak rzad­
kie egzemplarze wykorzystuje się raczej do reklamy. Niestety w naszych
czasach w telewizji jest dość dużo scen przemocy, brutalnego traktowania
dzieci i zwierząt, niemoralnego zachowania. Uczeni psycholodzy proszą
dorosłych, by nie pozwalali dzieciom w wieku do 7 lat na oglądanie po­
dobnych scen.
Nasze życie z pewnością byłoby inne bez komputera. Pierwszy
prawdziwy komputer pojawił się w połowie X X w. i osiągnął szczyt
rozwoju tak błyskawicznie jak żaden inny wynalazek, w tym energia
jądrowa i technika kosmiczna. Kiedyś zajmował dużo miejsca, a teraz
łatwo zmieści się na biurku, w damskiej torebce i nawet w kieszeni. Lap­
top albo netbook w ulubionym kolorze w domu i w pracy zawsze jest
przy nas. Z pewnością ułatwia nam życie sprzęt peryferyjny: drukarki,
skanery. Internet dodaje komputerowi nie tylko popularności, ale i funk­
cjonalności. Możliwości techniki stają się wręcz nieograniczone. Coraz
częściej piszemy nie długopisem, tylko na komputerze, czytamy książ­
ki elektroniczne nie nosząc ze sobą grubych foliałów, oglądamy filmy
1 zdjęcia w dowolnym czasie, bawimy się w gry komputerowe itd. In­
ternet pozwala uzyskać maksymalnie dużo informacji w krótkim czasie,
obcować z całym światem. Internet jest strefą prawie wolną od cenzury,
jednocześnie może być narzędziem w rękach nieprzyzwoitych ludzi. Sze­
roko dostępne są liczne strony internetowe zawierające treści pornogra­
ficzne, ekstremistyczne i obraźliwe.
Coraz większy niepokój państw rozwiniętych budzi uzależnienie od
Internetu, zwłaszcza wśród nastolatków. Nadmierne pasjonowanie się
światową pajęczyną doprowadza do depresji, pogarsza zdrowie intelek­
tualne młodej generacji, twierdzą psycholodzy. W Polsce uzależnienie od
Internetu uznano za chorobę psychiczną. W kraju działa kilka ośrodków
leczenia tej choroby XXI w. Do zakładania kolejnych zachęca Parlament
Europejski realizujący program Bezpieczny Internet.
Telefonia, telewizja, komputer wydają się nam czymś zwykłym i co­
dziennym. Być może za jakiś czas tak samo będziemy traktować techno­
logie informatyczne nazwane przez „Popular Science Magazine” najnow­
szymi osiągnięciami XXI w., jak sztuczny intelekt, telefonia komórkowa
4G, komputer optyczny, telewizor laserowy. Opracowano je w różnym
stopniu, na temat korzyści, jakie niosą ze sobą, toczą się dyskusje, mają
jednak wszelkie szanse, by jeszcze bardziej zmienić nasze życie.

Słowniczek CD

nowoczesny современный
wynalazek изобретение
telefonia телефонная связь
polifonia полифония
wyświetlacz дисплей
jednobrylowy model моноблок
telefon z „klapką” „раскладушка”
telefon wysuwany слайдер
bezprzewodowy беспроводной
środek łączności средство связи
telewizor plazmowy плазменный телевизор
nadawanie cyfrowe цифровое вещание
trójwymiarowy объемный
okulary stereoskopowe стереоскопические очки
kawiarenka internetowa Интернет-кафе
Internet szerokopasmowy широкополосный Интернет
sztuczny intelekt искусственный интеллект
 STOLICA ROSJI
8. MOSKWA

Piotr Wielki zarządził przeniesienie stolicy do Petersburga w 1712

roku, gdyż uważał, że może w taki sposób zmienić charakter narodowy
Rosjan. Widocznie miał podstawy, by tak sądzić: Moskwa przecież za­
wsze była sercem Rosji i na pewno miała swój wpływ na świadomość
ludności. Wiele określeń tradycyjnie dodawano do jej nazwy: kupiec­
ka, gościnna, o szerokiej duszy. Nigdy tak nie mówiono o Petersburgu,
a przeniesienie stolicy zaowocowało nie pozbawieniem Moskwy jej sta­
tusu, lecz pojawieniem się jeszcze jednej stolicy: szlacheckiej, oziębłej,
oficjalnej.
Nie od razu, jak twierdzi znane przysłowie rosyjskie, Moskwę zbu­
dowano. Pierwsza wzmianka o Moskwie w źródłach historycznych po­
chodzi z 1147 roku i wiąże się z nazwiskiem Jerzego Dołgorukiego.
Historycy uważają, że właśnie od wzniesionej przez niego na Wzgórzu
Borowickim drewnianej baszty odmierza swój wiek dzisiejszy Kreml
moskiewski. Nazwa wzgórza, gdzie doszukiwać się należy początków
miasta, przetrwała do dziś w nazwie stacji moskiewskiego metra - Boro-
wicka. Moskwa prawdopodobnie otrzymała herb i patrona od swego na
wpół legendarnego założyciela: na herbie widnieje święty Jerzy zabijają­
cy włócznią smoka.
Nadal żywotne tętno dawnej historii da się wyczuć w wielu miej­
scach tego nowoczesnego miasta. W nazwach ulic i stacji metra, nawet
w czasach rządów komunistycznych, pieczołowicie przechowywano na­
zwy dawnych osad i mniejszych wsi, kolejno wchodzących w obręb ros­
nącego miasta: Carycyno, Kuncewo, Lublino, Kitaj-gorod.
Historia miasta, jak każdej wielkiej metropolii, obejmuje okresy
świetności i upadku, nieraz następujących kolejno po sobie. W 1237 roku
niszczy go wojsko tatarskie, a już w 1263 roku odrodzona z popiołów
Moskwa po raz pierwszy oficjalnie zostaje stolicą, tym razem Księstwa
Moskiewskiego.
Po czasach najazdów tatarskich w Moskwie pozostała nazwa słyn­
nej ulicy Arbat. Niektórzy badacze uważają, że pochodzi ona od sprowa­
dzonego przez przybyszy ze wschodu wyrazu arabskiego oznaczającego
„przedmieście”. Rzeczywiście tereny, będące dziś sercem miasta, w XIII
wieku były odległym przedmieściem, położonym poza obszarem chro­
nionym przez mury miejskie. Przy tej ulicy obecnie znajdują się zarówno
zespoły konstruktywistycznych budynków, jak i dawne domy szlachec­
kie, co prawda przebudowane.
Inna nazwa ulicy w śródmieściu przypomina o wydarzeniu histo­
rycznym z 1480 roku. Iwan III, po zwycięstwie nad Republiką Nowo­
grodzką, nakazał przesiedlenie kilkuset nieposłusznych mieszkańców
tego miasta. Jedynym znakiem łaski cara było zezwolenie na „zabranie
ze sobą” nazwy dzielnicy w Nowogrodzie, w której mieszkali - Łubian­
ka. Tak w Moskwie pojawiła się okryta mroczną sławą ulica i położony
przy niej plac.
Początkowo miasto budowano zgodnie z zasadami średniowieczny­
mi, na planie ulic promieniście rozchodzących się od centrum. Dawniej
w śródmieściu znajdowały się kramy handlowe; pamięć o nich pozostała
w kolejnej nazwie na mapie metra - Ochotnyj Riad. W 1560 roku archi­
tekt Postnik Jakowlew zbudował w śródmieściu jedną z najpiękniejszych
cerkwi na świecie, która na ponad pięć stuleci stała się symbolem Moskwy
godnie rywalizującym z Kremlem - Cerkiew Wasyla Błogosławionego.
Swój ostateczny wygląd, znany nam do dzisiaj, Kreml uzyskuje w XVI
wieku. Proces ten zachodził powoli: pod koniec XV wieku sprowadzo­
no architektów włoskich Pietra Solariego i Marca Ruffa. Rozbudowali
Kreml w stylu renesansowym. Od tamtej pory zasadniczo niewiele zmie­
niło się w wyglądzie Kremla. Znany nam potężny mur dookoła twierdzy
wzniesiono dopiero w XVI wieku. Historyczne centrum miasta - Kreml
i Plac Czerwony - w 1990 roku wpisano na Listę Światowego Dziedzic­
twa Kulturowego UNESCO.
Nie jest autentycznym zabytkiem położona w śródmieściu Cerkiew
Chrystusa Zbawiciela, która została wybudowana na nowo kilka lat temu.
Powtarza główne wątki architektoniczne dawnego budynku, zniszczone­
go przez komunistów w czasach walki z religią. Kroniki filmowe do tej
pory przechowują świadectwa wytrwałości poprzedniej świątyni, któ­
rą kilkakrotnie wysadzano w powietrze, aż w końcu udało się zburzyć.
Obecny budynek jest największą cerkwią prawosławną na świecie. Mimo
aktywnego rozwoju budownictwa sakralnego, Moskwie nie udało się
i chyba już nigdy się nie uda przywrócić swoje słynne „sorok sorokow”
cerkwi.
 W śródmieściu znajduje się część dawnego zespołu będącego sie­
dzibą patriarchów rosyjskich - tzw. Stawy Patriarsze. Obecnie w parku
jest jeden staw z otaczającymi go ścieżkami i położonym obok teatrem
letnim. Miejsce nie jest zabytkowe, stanowi jedynie wysepkę ciszy i spo­
koju w miejskim gwarze. Dzięki powieści Michaiła Bułhakowa „Mistrz
i Małgorzata” jest to część Moskwy znana wielu obcokrajowcom. Opisa­
ny przez pisarza dom z fatalnym mieszkaniem położony jest w pobliżu,
wystarczy przejść kilkadziesiąt metrów. W mieszkaniu obecnie mieści się
muzeum. Trochę dalej, idąc na piechotę około pół godziny, zobaczymy
kolejno: dom Maryny Cwietajewej, przy którego wejściu o każdej po­
rze roku pełno jest łubianej przez nią i nieraz wspomnianej w wierszach
czerwonej jarzębiny, dom zamieszkiwany krótko przez Aleksandra Blo-
ka oraz majestatyczną siedzibę Maksyma Gorkiego w stylu włoskim. Co
drugi budynek, przy zacisznych uliczkach położonych między Arbatem
a ulicą Twerską, gościł Puszkina i Lermontowa, o czym świadczą tablice
pamiątkowe z dokładną datą wizyty geniuszy. Na ciasnych podwórkach
i małych placach są liczne popiersia i pomniki. Pomnik Puszkina znaj­
duje się przy ulicy Twerskiej i sam jest zabytkiem - pochodzi bowiem
z XIX wieku.
Niestety niewielu mieszkańców tego zawsze śpieszącego się mia­
sta ma czas na podziwianie pięknych widoków, zabytków i pomników.
Według nieoficjalnych statystyk liczba ludności w Moskwie przekroczy­
ła 15 milionów osób. Powoduje to ciągły wzrost kosztów życia i słynne
moskiewskie korki, znane chyba na całym świecie. Obecnie jedynym
sposobem na nie pozostaje moskiewskie metro. Jest szybkie i sprawnie
funkcjonujące, a stacje położone w obrębie śródmieścia są przykładem
zdobnictwa w stylu realizmu socjalistycznego. Wiele stacji obecnie jest
konserwowanych jako zabytki budownictwa technicznego.

Słowniczek

stolica столица
charakter narodowy национальный характер
wzmianka упоминание
źródło historyczne исторический источник
Wzgórze Borowickie Боровицкий холм
baszta башня
włócznia копье
pieczołowicie бережно
osada поселение
śródmieście центр города
dzielnica miasta район города
Cerkiew Wasyla Błogosławionego Собор Василия Блаженного
Kreml moskiewski Московский Кремль
plac Czerwony Красная площадь
Cerkiew Chrystusa Zbawiciela Храм Христа Спасителя

ROSJA PRAWOSŁAWNA
9. WYCIECZKA PO ROSJI

Na Rusi świątynia zawsze była symbolem wiary i kultury prawo­

sławnej. Wszystkie starożytne miasta ruskie powstawały od budowy
świątyni, która była nieodłączną częścią życia społecznego. Zamiłowanie
do cerkwi ujawniało się w chęci tworzenia wspaniałych budowli sakral­
nych. Zatrudniano najlepszych architektów, malarzy, złotników i kowali,
by każda nowa świątynia była piękniejsza od poprzedniej.
Ogromne terytorium od niepamiętnych czasów znajduje się pod opie­
ką cudownych obrazów świętych. Obszar środkowy państwa chroni iko­
na Matki Bożej Włodzimierskiej, regiony północne - ikona Matki Bożej
Tichwińskiej, ikona Matki Bożej Kazańskiej od czasów Iwana Groźnego
chroni Rosję od Wschodu, granice zachodnie - ikona Matki Bożej Smo­
leńskiej, regiony południowe - ikona Matki Bożej Dońskiej, ofiarowana
w darze księciu Dmitrijowi przez Kozaków znad Donu po zwycięstwie
na Kulikowym polu, a także ikona Matki Bożej Iwerskiej, przywieziona
z Afonu na prośbę cara Aleksieja Michajłowicza.
Starożytnym miastem, gdzie zachowały się zabytkowe świątynie
prawosławne, jest Jarosław. Założone na początku XI w. przez księcia
Jarosława Mądrego miasto początkowo było drewnianą twierdzą i bro­
niło szlaku handlowego, biegnącego Wołgą do Rostowa Wielkiego.
W XVII w. Jarosław zostaje największym miastem nad Wołgą. Po poża­
rze w 1658 r. następuje nowa fala budownictwa z kamienia. Stopniowo
kształtują się oryginalne szkoły architektury, malowideł ściennych i ka­
miennej rzeźby. Do naszych czasów przetrwały dawne zabytki: zespół
architektoniczny Strzałki (1658 - 1668), Pałac metropolity (lata 1680.),
Cerkiew Zbawiciela na Gródku (1627), Cerkiew Mikołaja „Rublenyj Go-
rod” (1695), tradycyjne świątynie pierwszej połowy XVII w. - Cerkiew
Mikołaja „Nadeina” i Narodzenia Pańskiego.
Najstarszą murowaną budowlą w Jarosławiu jest Cerkiew Przemie­
nienia Pańskiego (1 5 0 6 - 1516) klasztoru pod tym samym wezwaniem,
założonego nad rzeką Kotoroślą w XII w. W architekturze cerkwi wystę­
pują fragmenty zdobienia, świadczące o wpływie włoskiej architektury
renesansowej, przeważnie jednak dla rozwiązania dekoracyjnego zabyt­
ku właściwe są prostota i zwięzłość, cechujące ruską architekturę XVI w.
W północnej kruchcie cerkwi przechowywano stare rękopisy i książki.
Właśnie tu pod koniec XVIII w. znaleziono rękopis Słowa o wyprawie
Igora.
Za główny symbol miasta ludność uważa Cerkiew Proroka Elia­
sza - zabytek jarosławskiej szkoły architektury XVII w. Została ozdo­
biona wspólnie przez kostromskich i jarosławskich malarzy w 1668 r.
Wspaniały wystrój świątyni uzupełniają pozłacany rzeźbiony ikonostas
z kolekcją starożytnych obrazów świętych, pokryte malowidłami portale
i bogate paramenty cerkiewne.
Tłumy wiernych podążają do kolejnego starożytnego miasta, które
dzięki wieloletnim staraniom konserwatorów i archeologów przywróciło
sobie dawne cechy - Nowogrodu Wielkiego. Jest nazywany ojcem miast
ruskich. W 2009 r. oficjalnie obchodzono 1150. rocznicę lokacji Nowo­
grodu Wielkiego. Ten, kto przybywa do miasta po raz pierwszy, doznaje
szoku kulturowego, gdy widzi tak dużo autentycznych zabytków, skupio­
nych w jednym miejscu.
Wzniesienie murowanych budowli w Nowogrodzie Wielkim roz­
poczęto w 1044 r. na rozkaz wielkiego księcia Jarosława Mądrego, a do
połowy XII w. oblicze miasta całkowicie się ukształtowało. Najważniej­
sza świątynia prawosławna w Nowogrodzie Wielkim to Sobór Mądrości
Bożej, zbudowany w latach 1045 - 1050. To najstarsza ocalała świątynia
na terytorium Rosji, wzniesiona przez Słowian. Tego typu świątynie bu­
dowano na Rusi tylko w XI w. Oprócz soboru nowogrodzkiego należą
do niego sobory Mądrości Bożej w Kijowie i Połocku. Sobór Mądrości
Bożej w Nowogrodzie Wielkim ma pięć kopuł, szósta wieńczy wieżę
schodową. Kopuły wykonane zostały w kształcie staroruskich hełmów.
W wewnętrznych ścianach umieszczono głośniki - okrągłe naczynia ce­
ramiczne. W poszczególnych miejscach głośniki mają wejście do prze­
strzeni wewnętrznej, dzięki czemu - mimo dużej powierzchni budyn­
ku - nie ma w nim echa. Po raz pierwszy sobór ozdobiono malowidłami
w 1109 r., jednak pozostały po nich zaledwie fragmenty w środkowej
kopule z wizerunkami proroków i archaniołów. W soborze są trzy iko­
nostasy, z nich najbardziej znany jest główny (ikony XV - XVI w., rząd
świąteczny ikon XIV w. przechowuje się w muzeum) oraz bożonarodze­
niowy (XVI w., poszczególne ikony - XIX w., ikona Zbawiciel Tronujący
XIV w.). Spośród obrazów świętych szczególną wartość ma ikona Matki
Bożej Tichwińskiej (XVI w.). W soborze na stałe znajdują się relikwie
sześciu świętych: księżnej Iriny, jej syna Władimira, książąt Mścisława
i Fiodora, biskupa Nikity i arcybiskupa Jana.
Zabytkiem architektury XV - XVIII w. jest dzwonnica Soboru Mą­
drości Bożej. W pobliżu dzwonnicy zainstalowano wielkie dzwony, mię­
dzy innymi dzwon ważący 100 pudów, odlany w 1589 r. i podarowany
przez Borysa Godunowa klasztorowi Ducha Świętego.
Cerkiew Przemienienia Pańskiego „na Ilinie” w Nowogrodzie Wiel­
kim, zbudowana w 1374 r., słynie z tego, że zachowały się w niej freski
Teofana Greka. Teofan urodził się w Bizancjum, stąd przydomek Grek.
Zamieszkał w Nowogrodzie w 1370 r., a w 1378 r. rozpoczął prace nad
zdobieniem cerkwi Przemienienia Pańskiego. Najbardziej okazałym ma­
lowidłem w świątyni jest wizerunek Chrystusa Pantokratora w otoczeniu
archaniołów i serafinów w kopule. Oprócz kopuły Teofan ozdobił bęben
wizerunkami praojców i proroków Eliasza i Jana Chrzciciela. Przetrwa­
ły do naszych czasów również malowidła absydy. W najlepszym stanie
zachowały się freski Troickiego ołtarza bocznego: Matka Boża Znaku
z archaniołem Gabrielem, Trójca Święta, Adoracja Ofiary oraz wizerunki
świętych.
Niekiedy świątynie chrześcijańskie powstawały w pogańskich miej­
scach kultu. Nazwa wyspy na jeziorze Onega w Karelii - Kiży - w języku
miejscowej ludności oznacza „miejsce spotkań”, ponieważ w czasach po­
gańskich znajdowała się tu gontyna. Od ХГѴ w. przez jezioro przechodził
szlak z Nowogrodu Wielkiego do Morza Białego. Położone na licznych
wysepkach wsi jednoczył ośrodek administracyjny - Pogost Kiży. Zespół
drewnianych budowli Pogostu Zbawiciela na wyspie Kiży (XVIII - XIX
w.) obejmuje Cerkiew Przemienienia Pańskiego z 22 kopułami (1714),
Cerkiew Opieki Matki Bożej z 9 kopułami (1764) i dzwonnicę z dachem
namiotowym (1874).
Perłą zespołu architektonicznego jest Cerkiew Przemienienia Pań­
skiego z 22 kopułami o wysokości 37 metrów. Cerkiew zbudowano z so­
sny, a głównym narzędziem cieśli była siekiera. Nawet skomplikowane
konstrukcje zrobiono przeważnie za pomocą siekiery, bez użycia gwoź­
dzi. Niestety nazwiska twórców Cerkwi Przemienienia Pańskiego nie są
znane. W 1990 r. Pogost Kiży wpisano na Listę Światowego Dziedzictwa
Kulturowego UNESCO. W 1993 r. na mocy rozporządzenia prezydenta
Federacji Rosyjskiej zespół architektoniczny muzeum dodano do Pań­
stwowego Zbioru Szczególnie Cennych Obiektów Dziedzictwa Kulturo­
wego Narodów Rosji.
Ważne znaczenie dla wierzących ma Nowogród Dolny, mimo że na
murowanym kremlu początku XVI w. - twierdzy z cegły o długości 2
kilometrów z 13 basztami strażniczymi, położonej w części historycz­
nej miasta - z mnóstwa świątyń przetrwała zaledwie jedna - Sobór Ar­
chanioła Michała. Założyciel Nowogrodu Dolnego - wielki książę Jurij
Wsiewołodowicz - zbudował drewnianą cerkiew pw. Archanioła Mi­
chała, później została odbudowana w kamieniu z okazji zwycięstwa od­
działów ochotniczych Kuźmy Minina pod dowództwem księcia Dmitrija
Pożarskiego w czasach smuty. Spośród innych starych budowli wyróżnia
się Makariewski Klasztor Trójcy Świętej. W pobliżu klasztoru urządzano
niegdyś wielkie jarmarki makariewskie, znane nie tylko w Rosji, ale i w
państwach obcych. Podobno gromadziły około 400 tysięcy osób.
W obwodzie niżegorodzkim mieści się szczyt duchowy Rosji - Di-
wiejewo, a na nim Serafino-Diwiejewski Klasztor Trójcy Świętej. We­
dług podania jest to szczególne, jedyne na świecie miejsce, gdzie nie stą­
pi noga antychrysta, gdy ten przejmie władzę nad całą ziemią. Najważ­
niejsza świątynia w Diwiejewie to „Kanawka” Matki Bożej, stworzona
w ostatnich latach życia wielebnego Serafina. Święte relikwie Serafina są
najbardziej czczone w klasztorze.
Szanowanym wśród wierzących miejscem jest położone na południu
kraju starożytne miasto Kazań. Pierwsze osady na tym obszarze powstały
pod koniec I tys. p. n. e. Kazań, podbity przez wojska ruskie w 1552 r. po
wielu miesiącach oblężenia i natarcia, stopniowo zaludniał lud ruski, któ-
ry zaczął budować prawosławne klasztory i świątynie. Architektura sa­
kralna miasta łączy w sobie tradycje muzułmańskie i prawosławne. Przed
atakiem za murami Kremla kazańskiego stał meczet, noszący imię imama
Kul Szarifa. Został zburzony na rozkaz Iwana Groźnego. Pozłacane ko­
puły meczetu zgodnie z legendą wywieziono do Moskwy 12 wozami. To
nieudokumentowane świadectwo zrodziło mit o tym, że Cerkiew Wasyla
Błogosławionego, zbudowana na cześć zdobycia Kazania, nosi w sobie
zaszyfrowany obraz zburzonego meczetu. Osiem kopuł moskiewskie­
go cuda podobno powtarza osiem minaretów Kul Szarifa, zaś dziewiąta
jako symbol zwycięstwa unosi się nad nimi. W Kazaniu przechowuje się
również jedna z najważniejszych wartości prawosławnych - ikona Matki
Bożej Kazańskiej.
Świętymi zawsze zostawały miejsca, gdzie przelano krew męczenni­
ków, którzy zginęli za wiarę i Ojczyznę, a także miejsca zamieszkiwane
przez pobożnych pustelników, którzy ofiarowali życie modlitwie i Bogu,
najczęściej w odludnych zakątkach Rosji. Takim miejscem były i pozo­
stają Sołówki. Pod kołem podbiegunowym północnym, w Morzu Bia­
łym, na Wielkiej Wyspie Sołowieckiej w 1429 r. dwóch pustelników po­
stawiło krzyż i zbudowało cele z drewna. W 1436 r. wzniesiono pierwszą
drewnianą cerkiew. Okres świetności klasztoru przypada na XVI w., gdy
zbudowano Cerkiew Zaśnięcia NMP i Sobór Przemienienia Pańskiego,
gdzie zachowały się relikwie założycieli klasztoru. Od XVI w. do XIX w.
Sołówki były więzieniem i miejscem zesłania uczestników buntów, wol­
nomyślicieli i nieprzyjaciół cara. W przeciągu kilku stuleci mnisi przy­
zwyczaili się do losu strażników więziennych oraz funkcji obronnych:
twierdza pomyślnie odpierała natarcia wrogów w latach wojny liwoń-
skiej, północnej i krymskiej. Mnisi nazwali cudem uratowanie klasztoru
przed pociskami Anglików w połowie XIX w. Bombardowanie trwało 9
godzin i mogło zniszczyć kilka miast. Pociski odskakiwały od murów,
spadały przed ogrodzeniem, trafiały na dziedziniec, przelatywały przez
mury. Ostatni pocisk wroga przebił wiszącą nad zachodnim wejściem do
Soboru Przemienienia Pańskiego ikonę Matki Bożej Znaku i nie eksplo­
dując utkwił pomiędzy obrazem świętym a murem. W klasztorze nie było
żadnych poważnych uszkodzeń, nie zginęła żadna zamieszkująca w nim
osoba ani nikt z obrońców twierdzy. Natarcie na klasztor i jego cudowne
uratowanie przyczyniły się do wzrostu liczby pielgrzymów, przybywa­
jących na Sołówki. Według szacunków ekspertów na początku XIX w.
liczba wierzących stanowiła 2 - 3 tysiące rocznie, zaś w drugiej połowie
stulecia - od 10 do 15 tysięcy osób.
Fatalne dla Sołówków były lata 1930. W latach 1920. klasztorne
dzwony zamilkły na długie 70 lat: na Sołówki przybył pierwszy statek
z więźniami. Twierdzy nadano okropny status Sołowieckiego Więzienia
Specjalnego Przeznaczenia, gdzie zmarło wskutek zimna, głodu i tortur
kilkadziesiąt tysięcy osób. Największa liczba zgonów wśród skazańców,
przede wszystkim duchowieństwa, była nad jeziorem Anzer - na Rosyj­
skiej Golgocie. Okryte niegdyś aureolą tajemnicy czynu modlitewnego
miejsce stało się miejscem egzekucji. Odrodzenie Sołówków rozpoczęło
się w grudniu 1988 r., gdy na wyspach stworzono parafię. Rok później
poświęcono kaplicę św. Filipa - pierwszą odrodzoną świątynię na So­
lówkach. W klasztorze, który zwrócono Cerkwi prawosławnej w 1991 r.,
w chwili obecnej jest osiem świątyń i kilka pustelni.
Od dawna na Rusi miejscem kultu były nie tylko świątynie i klaszto­
ry, ale i źródła, z których woda wraz ze szczerą modlitwą posiadała moc
leczniczą i leczyła wiele schorzeń. Ludzie wierzyli, że każde źródło ma
szczególną, właściwą tylko jemu, cudowną moc. Wszystkie źródła jed­
nak łączy sposób powstania - samorzutnie, w miejscu pojawienia się iko­
ny, siłą modlitwy pobożnych ludzi, po uderzeniu pioruna, a także jakość
wody - podobno jest miękka i wspaniale smakuje. Szczególnym miej­
scem, gdzie występują cudowne źródła, jest dobrze znana w środowisku
chrześcijańskim Ławra Troicko-Sergijewska, założona przez Sergiusza
z Radoneża w 1337 r. Według podania mnisi klasztoru Trójcy Świętej za­
częli narzekać, że muszą bardzo daleko chodzić po wodę, po czym wie­
lebny Sergiusz z jednym z nowicjuszy zszedł do góry, gdzie nigdy nie
było bieżącej wody, i zaczął się modlić. Nagle spod ziemi trysnęła woda.
Źródlana woda miała cudowne właściwości, a wieści o niej szybko się
rozeszły. Na terenie ławry i obok niej jest kilka źródeł, nazywanych ser-
gijewskimi, a z każdym z nich wiąże się własna legenda.
W okolicach Serafino-Diwiejewskiego Klasztoru Trójcy Świętej jest
pięć świętych źródeł, między innymi na cześć ikony Matki Bożej Ka­
zańskiej. Tę ikonę znaleziono w trakcie oczyszczania źródła w czasach
radzieckich.
 Wierzących szczególnie przyciągają miejsca, gdzie tajemnica wia­
ry łączy się z pięknem przyrody. Takim obiektem sakralnym jest Twarz
Chrystusa w Archyzie w Karaczajo-Czerkesji. Wizerunek został przy­
padkowo odkryty przez miejscową ludność w maju 1999 r. nad rzeką
Wielki Zieleńczuk na wysokości około 150 metrów nad poziomem rzeki.
Wymiary ikony wynoszą około 140x80 centymetrów. Została namalowa­
na na podłożu na płaskiej powierzchni skały trzema podstawowymi bar­
wami: czerwoną, brązową i białą. Większość uczonych uważa, że fresk
to dzieło bizantyjskiego mistrza X - XIII wieku. Istnieją opinie o jego
późniejszym pochodzeniu. Spory w środowisku naukowym o czasie po­
wstania obrazu trwają, a pobożni ludzie wierzą, że wizerunek Chrystusa
nie został uczyniony ręką ludzką.

Słowniczek

ikona Matki Bożej Włodzimierskiej Владимирская икона Божией Матери

ikona Matki Bożej Tichwińskiej Тихвинская икона Божией Матери
ikona Matki Bożej Kazańskiej Казанская икона Божией Матери
ikona Matki Bożej Smoleńskiej Смоленская икона Божией Матери
ikona Matki Bożej Dońskiej Донская икона Божией Матери
ikona Matki Bożej Iwerskiej Иверская икона Божией Матери
Jarosław Ярославль
zespół architektoniczny архитектурный комплекс
Strzałki «Стрелки»
Pałac metropolity Митрополичьи палаты
Cerkiew Zbawiciela na Gród­ церковь Спаса на Городу
ku
Cerkiew Mikołaja „Rublenyj церковь Николы «Рубленый
Gorod” город»
Cerkiew Mikołaja „Nadeina” храм Николы Надеина
Cerkiew Narodzenia Pań­ храм Рождества Христова
skiego
Cerkiew Przemienienia Pań­ Спасо-Преображенский собор
skiego
kruchta паперть
Słowo o wyprawie Igora «Слово о полку Игореве»
Cerkiew Proroka Eliasza церковь Ильи Пророка
paramenty cerkiewne церковная утварь
Nowogród Wielki Великий Новгород
lokacja основание (города)
Sobór Mądrości Bożej Софийский собор
ikona Zbawiciel икона «Спас на
Tronujący престоле»
relikwie святые мощи
dzwonnica звонница
dzwon колокол
Cerkiew Przemienienia Pań­ Церковь Спаса Преображения
skiego „na Ilinie” на Ильине улице
Teofan Grek Феофан Грек
Bizancjum Византия
fresk / malowidło фреска / настенная
ścienne роспись
Chrystus Pantokra­ Спас Вседержи­
tor тель
archanioł архангел
serafin серафим
Jan Chrzciciel Иоанн Предтеча
Troicki ołtarz boczny Троицкий придел
Matka Boża Znaku Богоматерь «Зна­
мение»
archanioł Gabriel архангел Гавриил
Adoracja Ofiary Поклонение Жертве
Pogost Zbawiciela na wyspie Kiży Спасский Кижский погост
jezioro Onega Онежское озеро
Karelia Карелия
gontyna капище
Cerkiew Przemienienia церковь Преображения
Pańskiego Господня
kopuła глава / купол
Cerkiew Opieki Matki церковь Покрова Бого­
Bożej родицы
dzwonnica z dachem na­ шатровая колокольня
miotowym
Nowogród Dolny Нижний Новгород
Sobór Archanioła Michała Михайло-Архангельский собор
Makariewski Klasztor Trójcy Свято-Троицкий Макарьевский
Świętej Желтоводный монастырь
jarmark makariewski Макарьевская ярмарка
obwód niżegorodzki Нижегородская область
Diwiejewo Дивеево
Serafimo-Diwiej ewski Свято-Троицкий Серафимо-
Klasztor Trójcy Świętej Дивеевский монастырь
„Kanawka” Matki Bożej Канавка Божией Матери
wielebny Serafin преподобный Серафим
klasztor обитель
Kazań Казань
Kreml kazański Казанский кремль
Solówki Соловки
kolo podbiegunowe północne Северный полярный круг
Wielka Wyspa Sołowiecka Большой Соловецкий остров
pustelnik отшельник
cela келья
Cerkiew Zaśnięcia NMP Успенская трапезная церковь
Sobór Przemienienia Pańskiego Спасо-Преображенский собор
Solowieckie Więzienie Specjalne­ Соловецкая тюрьма особого
go Przeznaczenia назначения
tortury пытки
jezioro Anzer озеро Анзер
parafia приход
kaplica św. Filipa часовня святителя Филиппа
pustelnia скит
Ławra Troicko-Sergijewska Троице-Сергиева Лавра
Sergiusz z Rado- Сергий Радонеж­
neża ский
źródło родник / источник
nowicjusz послушник
Karaczajo-Czerkesja Карачаево-Черкессия
Twarz Chrystusa Архызский Лик
w Archyzie Христа
nie uczyniony ręką нерукотворный
ludzką

SERCE EUROPY
10. POLSKA

Rzeczpospolita Polska to oficjalna nazwa kraju, używa się także

skrótu RP. Rzeczpospolita to polski odpowiednik łacińskiego wyrażenia
„res publica” tłumaczonego jak „wspólna sprawa”.
 Polska położona jest w Europie Środkowej nad Morzem Bałtyckim.
Ma wspólne granice z Rosją, Litwą, Białorusią, Ukrainą, Słowacją, Cze­
chami i Niemcami.
Powierzchnia kraju jest przeważnie nizinna, obszary górskie zajmują
ponad 3 procent ogólnej powierzchni. Najwyższy szczyt - Rysy - znajdu­
je się w Tatrach. Głównymi rzekami Polski są Wisła i Odra.
Stolicą Polski jest Warszawa, uzasadnione historycznie aspiracje do
pełnienia funkcji stolicy kulturalnej ma Kraków.
Kraj podzielony jest na województwa, powiaty i gminy. Podział tery­
torialny po reformie 1999 r. obejmuje 16 województw, największe miasta
regionu pełnią funkcje stolicy województwa. Wrocław jest stolicą woje­
wództwa dolnośląskiego, Bydgoszcz i Toruń - kujawsko-pomorskiego,
Lublin - województwa lubelskiego, Gorzów Wielkopolski i Zielona
Góra - lubuskiego, Łódź - łódzkiego, Kraków - małopolskiego, Warsza­
wa - mazowieckiego, Opole - opolskiego, Rzeszów - podkarpackiego,
Białystok - podlaskiego, Gdańsk - pomorskiego, Katowice - śląskiego,
Kielce - świętokrzyskiego, Olsztyn - warmińsko-mazurskiego, Poznań -
wielkopolskiego, Szczecin - zachodniopomorskiego.
Językiem urzędowym jest język polski. Polska na razie pozostaje
poza strefą euro, jednostką monetarną jest złoty. Jeden złoty równa się
100 groszom.
Pod względem składu etnicznego Polska jest krajem prawie mono-
etnicznym, Polacy stanowią około 98 procent ludności, pod względem
wyznania - katolicy stanowią około 95 procent.
Symbole państwowe Polski mają długą historię i ważne znaczenie
dla każdego Polaka. Na godle państwowym widnieje wizerunek orła bia­
łego zwróconego w prawo ze złotą koroną na głowie, z dziobem i szpo­
nami złotymi, na czerwonym tle. Początki tego znaku wiążą się z legen­
darnym twórcą państwa Lechem, który założył swoją stolicę w Gnieźnie,
w miejscu, gdzie według legendy zobaczył na drzewie orle gniazdo. Na
pamiątkę tego wydarzenia Lech umieścił orła w swoim herbie.
Po raz pierwszy w polskiej historii rysunek ptaka, bez korony, po­
jawił się na monetach Bolesława Chrobrego w XI w. Heraldyczny znak
orła jako godło dynastii królewskiej występuje od 1. połowy XIII w., a za
rządów króla Władysława Łokietka (XIV w.) stał się oficjalnym godłem
 całego państwa. W różnych okresach historycznych wizerunek orła nieco
się zmieniał, w obecnej postaci godło obowiązuje od 1990 r.
Flaga polska to dwa pasy równej szerokości, górny jest biały, a dolny
czerwony. Są to barwy pochodne od herbu państwa: pas górny oznacza
Orła Białego, pas dolny - pole tarczy herbowej.
„Mazurek Dąbrowskiego” pełni rolę hymnu państwowego od 1927 r.
Najstarszą pieśnią, która pełniła rolę hymnu, była „Bogurodzica”. Śpie­
wano ją przed bitwą pod Grunwaldem, a także podczas koronacji królów,
prawdopodobnie była to pieśń dynastyczna Jagiellonów. Od 1918 r. do
1927 r. Polska nie miała oficjalnego hymnu narodowego. Śpiewano wów­
czas kilka pieśni narodowych takich jak „Bogurodzica”, „Boże coś Pol­
skę”, „Rota” i oczywiście „Mazurek Dąbrowskiego”, które traktowano
jako nieoficjalne hymny narodowe.
Tekst „Mazurka Dąbrowskiego” został napisany przez Józefa Wybic­
kiego w 1797 r. Był to okres, gdy Polska znajdowała się pod zaborami
Rosji, Prus i Austrii. Polacy w kraju i na emigracji podejmowali próby od­
zyskania niepodległości. Jedną z nich było założenie Legionów Polskich
pod dowództwem generała Jana Henryka Dąbrowskiego. Walczyły u bo­
ku Napoleona Bonapartego na terytorium Włoch, a później innych krajów
europejskich. Mimo że Napoleon nie dotrzymał obietnicy i Polacy nie od­
zyskali niepodległości, Legiony stały się dla Polaków dowodem, że trwa
walka z zaborcami, że „Polska nie zginęła”. W tekście hymnu jest odwo­
łanie do postaci Stefana Czarnieckiego. W XVII w. Polska była wciągnię­
ta w długoletnią wojnę ze Szwedami, hetman Czarniecki był wybitnym
dowódcą, odznaczył się w wielu zwycięskich bitwach, które pomogły
obronić kraj przed wrogiem. Szczególne znaczenie symboliczne ma tara­
ban - bęben używany dawniej w wojsku, przywołujący przez stulecia do
obrony interesów narodowych. Pierwotny tytuł brzmiał „Pieśń Legionów
Polskich we Włoszech”. Pieśń śpiewana była na melodię mazurka ludo­
wego z Podlasia. Dziś pieśń nazywana jest „Mazurkiem Dąbrowskiego”
od melodii lub „Jeszcze Polska nie zginęła” od pierwszych słów utworu.
Polska jest nowoczesną demokracją europejską posiadającą wszyst­
kie odpowiednie akta prawne i instytucje państwowe. Najważniejszy
akt prawny to Konstytucja RP, która w obecnej postaci obowiązuje od
17 października 1997 r. Zgodnie z jej założeniami Polska jest republiką,
demokracją parlamentarną. Podobnie jak w większości państw europej­
skich, władza ustawodawcza reprezentowana jest przez dwuizbowy par­
lament, który w Polsce obejmuje sejm i senat.
Sejm pełni wyższą funkcję ustawodawczą w Polsce od końca XV w.
Nazwa „sejm” oznacza w języku staropolskim „zjazd ludności”. Sejm
składa się z 460 posłów, wybieranych w wyborach powszechnych na 4
lata. Posłem może zostać osoba, która ukończyła 21 lat, obywatel Polski,
mieszkający w Polsce minimum od 5 lat. Obradami sejmu kieruje mar­
szałek, gdy zabraknie prezydenta to on przejmuje jego funkcje. Po kata­
strofie lotniczej pod Smoleńskiem i tragicznej śmierci prezydenta Lecha
Kaczyńskiego 10 kwietnia 2010 r. zgodnie z Konstytucją pełniącym obo­
wiązki prezydenta został marszałek sejmu Bronisław Komorowski. Do
kompetencji sejmu należy wyznaczenie praw i obowiązków, uchwalenie
budżetu państwa, powołanie rządu, kontrola działalności rządu.
Senat składa się ze 100 senatorów. Senatorem zostaje ten, kto otrzy­
ma największą liczbę głosów z województwa. Senatorem może zostać
osoba, która ukończyła 35 lat i mieszka w Polsce minimum od 5 lat i jest
jej obywatelem. Kadencja trwa 4 lata, do kompetencji należy zatwierdze­
nie lub odrzucenie ustaw, wprowadzenie poprawek do ustaw. Obradami
kierują marszałek i wicemarszałek.
Sejm i Senat obradujące wspólnie pod przewodnictwem marszałka
Sejmu tworzą Zgromadzenie Narodowe.
Władzę wykonawczą reprezentują prezydent i Rada Ministrów. Wy­
bory prezydenckie odbywają się w Polsce co 5 lat. Ta sama osoba może
sprawować urząd prezydenta tylko przez 2 kadencje. Kandydat na pre­
zydenta powinien ukończyć 35 lat, mieć obywatelstwo polskie, zebrać
minimum 100 tys. podpisów osób popierających jego kandydaturę. Pro­
cent osób, które wzięły udział w głosowaniu, od ogólnej ilości obywateli
polskich nie wpływa na ważność wyborów. Prezydentem zostaje ten kan­
dydat, który otrzyma ponad połowę wszystkich ważnie oddanych głosów.
W przypadku, gdy żaden z kandydatów nie otrzyma wymaganej liczby
głosów, dwa tygodnie później odbywa się II tura głosowania, w której
uczestniczą dwaj kandydaci z największą liczbą głosów z I tury.
Nowo wybrany prezydent-elekt obejmuje urząd w ostatnim dniu urzę­
dowania ustępującego Prezydenta Rzeczypospolitej po złożeniu wobec
Zgromadzenia Narodowego przysięgi: „Obejmując z woli Narodu urząd
Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, uroczyście przysięgam, że docho­
wam wierności postanowieniom Konstytucji, będę strzegł niezłomnie god­
ności Narodu, niepodległości i bezpieczeństwa Państwa, a dobro Ojczyzny
oraz pomyślność obywateli będą dla mnie zawsze najwyższym nakazem”.
Przysięga może być złożona z dodaniem zdania: „Tak mi dopomóż Bóg”.
W 1989 r. odbyły się wybory do parlamentu, które zapoczątkowały
pluralizm w życiu politycznym po długim okresie hegemonii partii ko­
munistycznej w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Parlament przywró­
cił państwu nazwę Rzeczpospolita Polska. W 1990 r. prezydentem suwe­
rennej Rzeczypospolitej Polskiej został przewodniczący „Solidarności”
Lech Wałęsa. Kolejnym prezydentem Polski w 1995 r. został Aleksander
Kwaśniewski. Piastował to stanowisko przez dwie kadencje do 2005 r.
Po nim prezydentem Polski został Lech Kaczyński, reprezentujący partię
Prawo i Sprawiedliwość (PiS). Po jego tragicznej śmierci odbyły się ko­
lejne wybory prezydenckie. W I turze w czerwcu 2010 r. najwięcej gło­
sów uzyskali Bronisław Komorowski i brat bliźniak zmarłego prezydenta
Jarosław Kaczyński. W II turze w lipcu wygrał Bronisław Komorowski,
reprezentujący partię Platforma Obywatelska (PO).
Rada Ministrów, popularnie nazywana rządem, składa się z Prezesa
powoływanego przez Prezydenta oraz ministrów powoływanych przez
Prezydenta na wniosek Prezesa Rady Ministrów. Prezes jest zazwyczaj
nazywany premierem.
Władzę sądowniczą sprawują sądy i trybunały. System sądowy obej­
muje sądy powszechne - rejonowe, okręgowe i apelacyjne, oraz szcze­
gólne - wojskowe i administracyjne. Sądy są poddane jednolitemu nad­
zorowi Sądu Najwyższego.
W 2004 r. Polska przystąpiła do Unii Europejskiej, w ten sposób
oficjalnie zostając członkiem wspólnoty europejskiej. Poza tym Polska
jest członkiem wielu organizacji międzynarodowych: Organizacji Naro­
dów Zjednoczonych (ONZ), Organizacji Paktu Północnoatlantyckiego
(NATO), Międzynarodowego Funduszu Walutowego (MFW), Świato­
wej Organizacji Handlu (WTO). Dnia 1 stycznia 2008 r. Polska weszła
do strefy Schengen. Zgodnie z porozumieniem znosi się kontrolę osób
przekraczających granicę między państwami członkowskimi, a w zamian
wzmacnia współpracę w zakresie bezpieczeństwa oraz współpracę przy­
graniczną. Polska potrafiła zrealizować historycznie i politycznie uzasad­
nione dążenie do zacieśnienia stosunków politycznych i kontaktów go­
spodarczych ze Wspólnotą Europejską i całym światem.
 Słowniczek CD

Rzeczpospolita Polska Республика Польша

Europa Środkowa Центральная Европа
Wisła Висла
Odra Одер
podział terytorialny административно-территориальное деление
województwo воеводство
powiat повет
gmina гмина
województwo dolnośląskie Нижнесилезское воеводство
kujawsko-pomorskie Куявско-поморское
lubelskie Люблинское
lubuskie Любушское
łódzkie Лодзинское
małopolskie Малопольское
mazowieckie Мазовецкое
opolskie Опольское
podkarpackie Подкарпатское
podlaskie Подляшское
pomorskie Поморское
śląskie Силезское
świętokrzyskie Свентокшиское
warmińsko-mazurskie Варминско-мазурское
wielkopolskie Великопольское
zachodniopomorskie Западнопоморское
język urzędowy государственный язык
jednostka monetarna денежная единица
zloty злотый
grosz грош
ludność население
skład etniczny национальный состав
wyznaniowy конфессиональный
symbole państwowe национальная символика
godło герб
flaga флаг
hymn гимн
mazurek мазурка
zaborca захватчик
taraban военный барабан
władza ustawodawcza законодательная власть
parlament парламент
izba палата
dwuizbowy двухпалатный
sejm сейм
senat сенат
marszałek спикер
Zgromadzenie Narodowe Национальное собрание
władza wykonawcza исполнительная власть
prezydent президент
wybory powszechne всеобщие выборы
kadencja срок полномочий
Rada Ministrów / rząd Совет министров / правительство
Prezes Rady Ministrów / pre­ Председатель Совета министров / пре-
mier мьер-министр
władza sądownicza судебная власть
Sąd Najwyższy Верховный суд
Unia Europejska Европейский союз (ЕС)
Organizacja Narodów Zjed­ Организация Объединенных Наций
noczonych (ООН)
Organizacja Traktatu Północ­ Североатлантический альянс (НАТО)
noatlantyckiego
Międzynarodowy Fundusz Международный валютный фонд (МВФ)
Walutowy
Światowa Organizacja Handlu Всемирная торговая организация (ВТО)
strefa Schengen Шенгенская зона

STOLICA POLSKI
11. WARSZAWA

Warszawa położona jest nad rzeką Wisłą w województwie mazo­

wieckim w środkowo-wschodniej Polsce.
Nie ma żadnego aktu prawnego o przeniesieniu stolicy z Krakowa
do Warszawy, jednak w 1596 r. król Zygmunt III Waza faktycznie doko­
nał takiej zmiany. Od tego czasu miasto zaczyna przybierać na znaczeniu
jako ośrodek polityczny, gospodarczy i kulturalny. Warszawę ogłoszono
stolicą państwa po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. Najbardziej tra­
giczny los spotkał miasto w latach II wojny światowej, zostało prawie
zrównane z ziemią. W latach powojennych Warszawa została odbudowa­
na, większość zabytków to rekonstrukcje. Teraz jest to europejskie mia­
sto, nowoczesne a zarazem mające bogatą historię.
Pochodzenia nazwy Warszawa uczeni do dziś nie potrafią jedno­
znacznie wytłumaczyć. Legendarna etymologia wywodzi ją od imion
bliźniąt Warsa i Sawy. Symbolem Warszawy jest syrenka, jej wizerunek
widnieje na herbie miasta, a posąg wznosi się na rynku Starego Miasta.
Warszawa jest największym polskim miastem pod względem po­
wierzchni i liczby ludności. Miasto stołeczne jest podzielone na 18
dzielnic: Śródmieście, Mokotów, Praga Południe, Praga Północ, Żoli­
borz i inne.
Warszawa jest głównym ośrodkiem politycznym, administracyjnym
i gospodarczym. Mieści się tu większość ministerstw i urzędów, między
innymi Sejm, Senat, Kancelaria Prezydenta, Sąd Najwyższy, a także am­
basady i konsulaty państw obcych. W Warszawie znajduje się Narodowy
Bank Polski, giełda papierów wartościowych i inne ważne instytucje fi­
nansowe. Stolicą zarządza prezydent miasta, wybierany przez mieszkań­
ców Warszawy.
Pod względem rozwoju przemysłu Warszawa nie zajmuje czołowej
pozycji. Najbardziej uprzemysłowiony jest Śląsk.
System komunikacji miejskiej w Warszawie składa się z linii auto­
busowych, tramwajowych, metra oraz Szybkiej Kolei Miejskiej. W stoli­
cy jest lotnisko międzynarodowe Warszawa - Okęcie.
Warszawa jest głównym ośrodkiem nauki i kultury. Największa pol­
ska uczelnia to Uniwersytet Warszawski, założony w 1816 r. Są także
duże biblioteki, przede wszystkim Biblioteka Narodowa, BUW - Biblio­
teka Uniwersytetu Warszawskiego.
W stolicy jest najwięcej stałych teatrów, do najbardziej znanych na­
leżą Teatr Narodowy oraz Teatr Wielki w Warszawie. Są tu liczne wy­
twórnie filmowe oraz siedziby wydawnictw, między innymi Wydawnic­
two Naukowe PWN.
W Warszawie czynnych jest wiele ciekawych muzeów: Muzeum Po­
wstania Warszawskiego, Muzeum Narodowe oraz jego filie: na Zamku
Królewskim i w Pałacu Wilanowskim.
 Najatrakcyjniejsze zabytki skupione są wzdłuż tak zwanego Traktu
Królewskiego. Jest to ciąg ulic łączący Stare Miasto i Zamek Królew­
ski z Łazienkami i położonym na obrzeżach miasta pałacem króla Jana
III Sobieskiego w Wilanowie. Warszawskie zabytki są wpisane na Listę
Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO.
W pobliżu Starego Miasta położony jest Zamek Królewski. Obok
Wawelu to główna rezydencja królewska w Polsce. Za czasów Zygmunta
III Wazy w latach 1598 - 1619 włoscy architekci wznieśli wczesnoba-
rokową budowlę. Kolejni władcy wielokrotnie przebudowywali zamek,
łączy w sobie cechy wczesnego gotyku, baroku, rokoka i klasycyzmu.
Z epoki Stanisława Augusta pochodzą wspaniałe wnętrza. Wysadzony
w powietrze przez Niemców w 1944 r. zamek zrekonstruowano w latach
1971 - 1984. Odtworzenie dawnego wyglądu zabytku stało się możliwe
dzięki zachowanym przedwojennym planom architektonicznym i licz­
nym zdjęciom. Zachowały się także fragmenty architektoniczne, niektóre
obrazy, rzeźby, meble, pamiątki historyczne. Dlatego zamek jest w znacz­
nym stopniu autentyczny.
Na Placu Zamkowym znajduje się kolumna z posągiem Zygmunta III
Wazy. Jest to najstarszy pomnik świecki w Warszawie, wzniesiony z ini­
cjatywy syna króla Władysława IV w 1644 r. Pomnik ma wysokość 22
m, składa się z granitowej kolumny wspartej na wysokim cokole, na jej
szczycie stoi brązowy posąg władcy w rycerskiej zbroi z krzyżem w le­
wej i szablą w prawej dłoni. Trafiona pociskiem kolumna Zygmunta zo­
stała powalona w nocy z 1 na 2 września 1944 r. i odbudowana w 1949 r.
Pomimo wielokrotnych uszkodzeń i renowacji posąg króla ocalał w nie­
zmienionym kształcie, kolumnę natomiast zmieniano kilkakrotnie.
Stare Miasto założone zostało na przełomie XIII i XIV w. Ozdobą
starej dzielnicy jest rynek z barokowymi i klasycystycznymi kamienica­
mi. Na Starym Rynku znajdują się obronne mury miejskie z Barbakanem,
okrągłą wieżą strażniczą z cegły. Został wzniesiony w XVI w., w czasie
II wojny światowej całkowicie zniszczony i zrekonstruowany po wojnie.
Na Starówce znajduje się także gotycka katedra św. Jana z XIV w.
z grobami wielu znanych Polaków, między innymi ostatniego króla Sta­
nisława Augusta Poniatowskiego, pierwszego prezydenta Polski Gabriela
Narutowicza, pisarza Henryka Sienkiewicza, kardynała Stefana Wyszyń­
skiego.
 Trakt Królewski ciągnie się wzdłuż takich ulic jak Aleje Ujazdow­
skie, Nowy Świat i Krakowskie Przedmieście. Przy Alejach Ujazdow­
skich są piękne parki i otoczone ogrodami pałacyki, mieszczące dziś
przeważnie ambasady. Nowy Świat o szerokich chodnikach ozdobionych
latem kwiatami i krzewami w doniczkach przyciąga kawiarniami i ele­
ganckimi sklepami. Na Krakowskim Przedmieściu znajduje się siedziba
prezydenta, Uniwersytet Warszawski i Akademia Sztuk Pięknych.
W centrum miasta stoi socrealistyczny Pałac Kultury i Nauki, naj­
wyższy budynek w stolicy mierzący ponad 230 m. Z punktu widokowe­
go budynku można obejrzeć panoramę miasta i okolic. Dziś mieszczą się
tu muzea, teatry i kino.
W Warszawie znajdują się dwa zespoły pałacowo-parkowe: Łazien­
ki (letnia rezydencja ostatniego króla Polski) i Wilanów (podwarszawska
rezydencja króla Jana III Sobieskiego).
Łazienki Królewskie to park zajmujący prawie 80 ha. Jego początki
sięgają XVII w., kiedy należał do marszałka wielkiego koronnego Sta­
nisława Lubomirskiego. Zbudował tu ermitaż i położone na wyspie ła­
zienki, które z czasem dały nazwę całemu ogrodowi. W drugiej połowie
XVIII w. park stał się własnością króla Stanisława Augusta Poniatow­
skiego. Na jego zlecenie stworzono ogród królewski. Obecnie na terenie
Łazienek znajduje się szereg zabytków: Pałac na Wyspie (Pałac na Wo­
dzie), amfiteatr, Nowa Oranżeria, Obserwatorium Astronomiczne i inne.
Tak jak w czasach króla można tu zobaczyć pawie, konie, w stawach
pływają karpie. W Łazienkach znajduje się pomnik Fryderyka Chopina,
w lecie odbywają się tu koncerty pod gołym niebem.
Pałac w Wilanowie powstał w końcu XVII w. jako rezydencja Jana
III Sobieskiego. Początkowo był to skromny dwór, następnie pałac roz­
budowali i ozdobili znani architekci i artyści. Wilanów jest państwowym
muzeum z jedynym tak dobrze zachowanym zespołem wnętrz z XVII w.
i galerią portretów XVII - XVIII w.
W Warszawie znajduje się zabytkowy cmentarz na Powązkach. Po­
chowano tu wielu wybitnych Polaków, między innymi dyktatora po­
wstania styczniowego Romualda Traugutta, laureata Literackiej Nagro­
dy Nobla Władysława Stanisława Reymonta, kompozytora Stanisława
Moniuszkę, malarza Jacka Malczewskiego, słynnego tenora Jana Kie­
purę.
 Słowniczek

syrenka русалка
posąg скульптура
Stare Miasto / Starówka Старый Город
ośrodek центр
ministerstwo министерство
urząd учреждение
ambasada посольство
konsulat консульство
Narodowy Bank Polski (NBP) Национальный банк Польши
giełda papierów wartościowych биржа ценных бумаг
prezydent miasta мэр города
siedziba резиденция; головной офис
Plac Zamkowy Замковая площадь
Zamek Królewski королевский замок
Kolumna Zygmunta колонна Сигизмунда
mury obronne крепостные стены
Barbakan барбакан - сторожевая башня
katedra św. Jana кафедральный собор св. Иоанна
ulice улицы
Aleje Ujazdowskie Уяздовские аллеи
Nowy Świat Новы Свят
Krakowskie Przedmieście Краковское предместье
Pałac Kultury i Nauki Дворец культуры и науки
park Łazienki парк Лазенки
łazienki купальня
pomnik Fryderyka Chopina памятник Фредерику Шопену
Wilanów Виланов
Powązki Повонзки
cmentarz кладбище
zabytkowy исторический

CUDOWNE MIASTO
12. KRAKÓW

Nazwę miasta spotykamy pierwszy raz w zapiskach z podróży kupca

Ibrahima z 965 r. Stopniowo znaczenie grodu wzrastało, od 1038 r. był
stolicą Polski. W XV i XVI w. Kraków był stolicą jednego z najpotęż-
niejszych i największych państw europejskich. Rzeczpospolita rozciąga­
ła się wtedy od Bałtyku niemal po brzegi Morza Czarnego.
Powołany przez UNESCO Komitet Światowego Dziedzictwa spo­
rządza listy, na które wpisywane są dobra kultury o znaczeniu ogólno­
światowym i szczególnie cenne obszary środowiska naturalnego. Na
pierwszą z takich list ogłoszoną w 1978 r. wpisany został zespół urbani­
styczno-architektoniczny Krakowa. Kraków stosunkowo mało ucierpiał
podczas II wojny światowej, dlatego możemy podziwiać autentyczne za­
bytki z różnych epok.
Stare Miasto obejmuje Rynek Główny oraz ulice i place w obrębie
miejskiego parku Plant. Urbanistyczny kształt miasta zachowany do dzi­
siejszych czasów został ustalony w 1257 r.
Rynek Główny to największy wytyczony w średniowieczu plac
w Europie, mierzący nieco ponad 200 na 200 m. Do dziś przetrwały
usytuowane na nim renesansowe Sukiennice, będące pomnikiem wielo­
wiekowych tradycji handlowych Krakowa. Nazwa pochodzi od wyrazu
sukno, były to składy sukienne, gdzie odbywały się targi, sprzedawali
swoje towary wędrowni i miejscowi kupcy. Aktualnie w górnej części
są pomieszczenia Muzeum Narodowego, w dolnej mieszczą się sklepy
i kramy, gdzie można kupić drobne upominki.
W Krakowie jest 119 czynnych świątyń. Krakowskie kościoły
i klasztory to nie tylko miejsca kultu, ale i obiekty, w których znalazły
schronienie bezcenne dzieła kultury i sztuki. Przy Rynku Głównym stoi
świątynia pw. Najświętszej Marii Panny, potocznie nazywana kościołem
Mariackim. Posiada dwie wieże różnej wysokości.
Z wyższej wieży kościoła Mariackiego słychać sygnał muzycz­
ny - hejnał - grany co godzinę na cztery strony świata. Nie wiadomo
kiedy dokładnie powstała melodia, prawdopodobnie przybyła nad Wisłę
z Węgier w 2. poł. XIV w. Po węgiersku hejnał znaczy „świt”, pierwot­
nie była to pobudka, sygnał do otwarcia i zamknięcia bram miejskich,
znak alarmu w czasie pożaru lub najazdu nieprzyjaciela. Najpierw grano
go rano i wieczorem. Odgrywanie hejnału z wyższej wieży kościoła Ma­
riackiego zostało zatwierdzone w 1392 r. Nie wiadomo kiedy trębacze
zaczęli dmuchać w trąbkę co godzinę i na cztery strony świata. Praktyki
te zostały przerwane w XVIII w., starą tradycję przywrócono w 1810 r.,
z niewielkimi przerwami przetrwała do dziś. Melodia urywa się nagle
u szczytu swojego brzmienia, co budzi spore emocje i wyzwala wyobraź­
nię słuchaczy. Urodziła się opowieść o tym, jak w czasie najazdu tatar­
skiego w 1241 r., wypuszczona z łuku napastnika strzała przeszyła gardło
trąbiącego na trwogę strażnika. Od 16 kwietnia 1927 r. codziennie o go­
dzinie 12 w południe krakowski hejnał transmitowany jest przez Polskie
Radio.
W kościele Mariackim podziwiać można największy gotycki ołtarz
na świecie. Wyrzeźbiony przez Wita Stwosza i jego uczniów w latach
1477 - 1489 ołtarz jest wysoki na 13 i szeroki na 11 m. Dzieło dedyko­
wane zostało Matce Boskiej, patronce świątyni. Jego głównym akcentem
jest przedstawiona w środkowej części scena zaśnięcia Marii w otocze­
niu apostołów. Figury mają prawie 3 m wysokości. Za dzieło swojego
życia twórca otrzymał wynagrodzenie w wysokości 2808 florenów, była
to kwota równa rocznemu budżetowi miasta. Świadczy to o wielkim po­
dziwie dla arcydzieła.
Od rynku odchodzi 12 regularnie wytyczonych ulic. Ulicą Grodzką
dochodzi się do Zamku Królewskiego na Wawelu, wzgórzu położonym
nad Wisłą.
Jedną z atrakcji turystycznych jest jaskinia położona u stóp murów
zamku, zwana Smoczą Jamą. Już w średniowieczu pojawiła się legenda
o Smoku Wawelskim, który zagnieździł się w jaskini i dokuczał okolicz­
nym mieszkańcom. Pokonał smoka legendarny założyciel Krakowa ksią­
żę Krak. Przy wejściu do Smoczej Jamy stoi rzeźba Bolesława Chromego
przedstawiająca smoka, z którego paszczy mechanizm zegarowy wyzwa­
la płomienie.
Zwiedzanie zamku na Wawelu odbywa się z przewodnikiem. W zam­
kowych wnętrzach mieszczą się ciekawe wystawy: królewskie komnaty,
kolekcja wschodniej sztuki i trofeów wojennych, zbiory flamandzkich
arrasów i eksponatów archeologicznych.
Najcenniejszym monumentem historycznym w Polsce jest Królew­
ska Katedra na Wawelu. Pierwszą katedrę wzniesiono na wzgórzu wa­
welskim w czasach Bolesława I Chrobrego, po ustanowieniu w Krako­
wie w 1000 r. biskupstwa, została zniszczona w 1038 r. Tylko fragmenty
zachowały się również po drugiej katedrze, gdzie koronował się w 1320
r. na króla Władysław Łokietek. Od tego momentu wszyscy polscy kró­
lowie koronowali się na Wawelu, z wyjątkiem Stanisława Leszczyńskie­
 go i Stanisława Augusta Poniatowskiego. W tym samym 1320 r. zaczęto
wznosić obszerną katedrę gotycką. Jej budowę ukończono w 1364 r. za
panowania króla Kazimierza Wielkiego. Katedrę otacza 19 kaplic, z któ­
rych każda ma oryginalny wystrój, Kaplica Zygmuntowska uchodzi za
jedno z najpiękniejszych dzieł architektury renesansowej.
Osobliwością tego miejsca jest jedna z największych w świecie ne­
kropolii królewskich. Na Wawelu zostali pochowani prawie wszyscy
polscy monarchowie, bohaterzy narodowi i wielcy poeci, m. in. Adam
Mickiewicz i Juliusz Słowacki.
Katedra posiada 10 dzwonów, najsłynniejszy z nich to dzwon Zyg­
munta. Ufundował go w 1520 r. król Zygmunt I Stary. Waży 10 980 kg.
Zdobią go płaskorzeźby św. Zygmunta i św. Stanisława oraz wizerun­
ki polskiego orła i Pogoni. Dzwon bije przy okazji doniosłych dla kraju
i miasta wydarzeń. Wiąże się z nim wiele legend. Podobno dziewczyna,
która dotknie serca dzwonu, szybko wychodzi za mąż i jest szczęśliwa
w miłości.
Najazdy tatarskie w XIII w. dowiodły, że miasto pozbawione umoc­
nień obronnych staje się łatwym łupem dla nieprzyjaciela. Kraków za­
częto fortyfikować w 1285 r. i intensywnie rozwijano systemy umocnień
w kolejnych latach. W połowie ХГѴ w. stolica Polski była trudną do zdo­
bycia warownią. Miasto otaczał gruby na 2,4 m mur z cegieł i kamieni
o wysokości 6 - 1 m. Całość chroniona była głęboką prawie na 3 m fosą.
Powstawały liczne bramy umożliwiające przejście. Pod koniec XVIII w.
mury obronne były już w bardzo złym stanie, fosy bardziej przypominały
brudne bagno. W XIX w. fortyfikacje zburzono, do naszych czasów prze­
trwał tylko fragment z Bramą Floriańską i Barbakanem.
Barbakan jest przykładem sztuki obronnej, największym w Europie
gotyckim budynkiem fortyfikacyjnym tego typu. Forteca została wybu­
dowana w latach 1498 - 1499, jej średnica wynosi 24,4 m, grubość ścian
przekracza 3 m. Posiada 130 stanowisk strzelniczych rozmieszczonych
na 4 poziomach. Otwory w dolnej części przeznaczone były dla artylerii.
Ogniem kierowano z 7 wieżyczek. Gotycka budowla otoczona została
fosą szeroką na około 3,4 m. Z Bramą Floriańską łączyła ją długa szyja.
Przez długie stulecia w czasach pokoju krakowski Barbakan pełnił rolę
Bramy Chwały. Tędy podążały pochody z okazji królewskich koronacji,
tu witano gości monarszych, zagranicznych posłów. Tędy wiodła trium-
 faina droga przemarszu zwycięskich wojsk. Przez to miejsce również
przesuwały się żałobne procesje pogrzebowe królów i bohaterów.
Najstarszą część miasta obejmuje pierścieniem największy w Europie
park - Planty. Nazwa wywodzi się od plantowania, czyli wyrównywania
terenu: likwidowania wałów i zasypywania fos. Przeobrażenie dawnych
fortyfikacji w pierścień zieleni wokół miasta zaczęto realizować w 1822
r. według projektu architekta Feliksa Radwańskiego. W ostatnich latach
Planty podzielono na 8 różniących się charakterem ogrodów. Na całym
obszarze stawia się stylowe ogrodzenia, lampy, altanki. Wykładziny z ka­
mieni znaczą umiejscowienie dawnych murów obronnych, baszt i bram.
Powstały w miejscu wyburzonych murów obronnych park miejski ma
4 km długości i 21 ha powierzchni.
W dzisiejszej panoramie Krakowa widoczne są cztery kopce: prehi­
storyczne kopce Krakusa i Wandy oraz nasypane w XIX i X X w. kopce
Tadeusza Kościuszki i Józefa Piłsudskiego. Nie wiadomo, czym były naj­
dawniejsze kopce: miejscami kultu lub grobami wodzów? Dwa najstar­
sze zbudowane przez człowieka pagórki liczą ponad tysiąc lat. Są niewy­
jaśnionymi do dziś tajemniczymi śladami z przeszłości. Kopiec Krakusa
uważany jest za miejsce pochówku legendarnego założyciela miasta.
Wznosi się na prawym brzegu Wisły, ma 16 m wysokości, usypano go
prawdopodobnie w VII w. Grobowcem ma być i kopiec Wandy, córki
Krakusa. W nim ponoć złożono wyłowione z Wisły ciało królewny, która
wolała śmierć w nurtach rzeki niż małżeństwo z cudzoziemcem. Usypa­
ny w czasach przedhistorycznych kurhan ma 14 m wysokości.
Tysiącletnie mogiły Krakusa i Wandy stały się natchnieniem do
wzniesienia ziemnego monumentu upamiętniającego bohatera walk
o niepodległość Tadeusza Kościuszkę. Kopiec ma 34 m wysokości, prace
przy sypaniu rozpoczęto w 1820 r. Zawiera ziemię z pól bitewnych, gdzie
walczył Kościuszko (Racławice, Maciejowice, Dubienka, miejscowości
w Ameryce Północnej). Największym ze wszystkich kopców o wysoko­
ści 36 m jest pomnik Niepodległości. Po śmierci twórcy polskiej niepod­
ległości marszałka Józefa Piłsudskiego w 1935 r. zadecydowano, by na­
zwać tę ziemną budowlę jego imieniem.
Najsławniejszą w świecie mieszkanką Krakowa bez wątpienia jest
„Dama z łasiczką”. Leonardo da Vinci jest autorem dwóch portretów
kobiecych, którymi zachwyca się cały świat: namalowana we Florencji
 „Mona Lisa” znajduje się w paryskim Luwrze, zaś na spotkanie z powsta­
łą wcześniej w Mediolanie „Damą z łasiczką” przybyć trzeba do Krako­
wa. Obraz kupił we Włoszech w 1800 r. książę Adam Jerzy Czartoryski
i podarował swojej matce Izabeli, która gromadziła dzieła sztuki i histo­
ryczne pamiątki. Dziś obraz znajduje się w Muzeum Czartoryskich.
Charakterystyczną postacią życia Krakowa jest lajkonik, zwany tak­
że konikiem zwierzynieckim lub Tatarzynem. Obchodzi swoje święto
jeden raz w roku - w pierwszy czwartek po święcie Bożego Ciała. Tego
dnia egzotycznie ubrany jeździec na sztucznym koniku w asyście kilku­
dziesięciu przebierańców rusza ulicami miasta do Rynku Głównego, to­
warzyszą mu muzyka, tańce i zabawy. Kulminacja obrzędu ma miejsce
przed Wieżą Ratuszową. W obecności tłumów krakowian i gości prezy­
dent miasta wręcza lajkonikowi tradycyjny haracz i obaj wznoszą toast
za pomyślność miasta i jego mieszkańców. Historycy i etnografowie nie
potrafią jednoznacznie wyjaśnić, skąd się wzięła ta tradycja. Legenda
wiąże ją z nieudanym napadem tatarskim w XIII w. Do zwycięstwa nad
oddziałem tatarskim przyczynili się włóczkowie - wiślańscy żeglarze,
mający prawo spławiania drzewa Wisłą. Najdzielniejszy z nich przebra­
ny w zdobyczny strój chana tatarskiego wkroczył do Krakowa i narobił
zamętu wśród mieszkańców miasta. Tym większa była ich radość, gdy
dowiedzieli się, że to tylko żart. Lud krakowski przekazywał z pokolenia
na pokolenie wdzięczną opowieść wraz z obrzędem, aż stał się atrakcją
miasta.
Każdy turysta koniecznie powinien odwiedzić Wieliczkę - najstar­
szą w świecie czynną kopalnię soli. Ten unikatowy w skali światowej
obiekt górniczy umieszczony został przez UNESCO na pierwszej Liście
Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego z 1978 r. W średniowieczu
mówiono o tym miejscu Magnum Sal - Wielka Sól. Ta ukryta pod ziemią
zmineralizowana skała była kiedyś bezcennym skarbem. Sól nie tylko
podnosiła wartości smakowe potraw, ale była też środkiem używanym
do konserwacji wielu produktów spożywczych. Handel tym produktem
był źródłem bogactwa rodów magnackich (Morsztynów, Lubomirskich).
Eksploatowane od 750 lat na skalę przemysłową wielickie złoże jest
szczególnym zabytkiem kultury materialnej. Są tutaj długie korytarze,
liczne komory, kaplice i podziemne kościoły. Bezcenny jest przegląd
spotykanych na przestrzeni stuleci narzędzi górniczych, wózków, syste­
mów wentylacyjnych, rodzajów zabezpieczeń, sprzętu oświetleniowego.
Bajkowy urok i niepowtarzalne piękno tworzą rzeźby z soli.
Niedaleko Krakowa, w miejscowości Wadowice urodził się najwięk­
szy Polak w historii Karol Wojtyła (1920 - 2005). Mieszkał w Krakowie
od 18 roku życia, w którym spędził następne 40 lat aż do 16 października
1978 r., gdy po raz pierwszy papieżem został Słowianin. Jan Paweł II
wiele podróżował, odbył 104 oficjalne pielgrzymki, zainicjował spotka­
nia z młodymi katolikami znane jako Światowe Dni Młodzieży.
Bezcenne zabytki, ciekawe tradycje i wybitne osobistości składają
się na niepowtarzalny urok Krakowa.
Wg M.Czumy

Słowniczek
Lista Światowego Dziedzictwa Kul­ Список всемирного культурного и
turowego i Przyrodniczego UNESCO природного наследия ЮНЕСКО
Rynek Główny Главный Рынок
Sukiennice Суконные ряды
targ ярмарка
kościół Mariacki костел Пресвятой Девы Марии
wieża башня
hejnał хейнал
ołtarz Wita Stwosza алтарь Вита Ствоша
Zamek Królewski na Wawelu Вавельский замок
jaskinia пещера
Smocza Jama Пещера дракона
Smok Wawelski Вавельский дракон
arras гобелен
Królewska Katedra na Wawelu Вавельский кафедральный собор
Kaplica Zygmuntowska часовня Сигизмунда
nekropolia некрополь
dzwon Zygmunta колокол Сигизмунда
płaskorzeźba барельеф
warownia крепость
fortyfikacja укрепления
fosa ров
brama Floriańska Флорианские ворота
park Planty парк Планты
kopiec Krakusa курган Крака
 Wandy Ванды
Tadeusza Kościuszki Тадеуша Костюшко
Józefa Piłsudskiego Юзефа Пилсудского
Muzeum Czartoryskich Музей Чарторийских
Leonardo da Vinci „Dama z łasicz­ Леонардо да Винчи «Дама с горно­
ką” стаем»
lajkonik лайконик
kopalnia soli w Wieliczce соляные копи в Величке
Wadowice Вадовице
papież Jan Paweł II папа римский Иоанн Павел II

POLSKA TURYSTYCZNA
13. WYCIECZKA PO POLSCE

Małe miasto Gniezno w X w. było największym grodem plemienia

Polan i pierwszą stolicą państwa polskiego. Równie długie dzieje, jak
samo miasto, ma katedra gnieźnieńska. Pierwsza świątynia, przedromań-
ska, stanęła tu w X w., romańska powstała w tym samym miejscu w poło­
wie XI w. i to właśnie w niej od 1025 r. odbywały się koronacje władców
Polski. W XIV w. wzniesiono obecną Archikatedrę Gnieźnieńską Wnie­
bowzięcia Najświętszej Marii Panny.
W Gnieźnie pochowany został pierwszy polski święty - święty Woj­
ciech. Pochodził z Czech, lecz w 997 r. na prośbę króla polskiego Bolesła­
wa Chrobrego wybrał się na ziemie pogańskich Prusów, gdzie nawracał
pogan na chrześcijaństwo. Tam poniósł męczeńską śmierć. Chrobry wy­
kupił od Prusów ciało, zapłaciwszy za nie tyle złota, ile ważyły zwłoki.
Obecnie w katedrze gnieźnieńskiej mieści się tzw. konfesja św. Wojcie­
cha - srebrna trumna wykonana w 1662 r. przez Petera van der Rennena,
w której przechowywana jest skrzynka z relikwiami świętego. Ciało świę­
tego zostało wywiezione do Pragi jeszcze w 1038 r., gdy Gniezno naje­
chał książę czeski Brzetysław. W Archikatedrze Gnieźnieńskiej mieści się
obecnie jeden z najcenniejszych zabytków sztuki romańskiej w Polsce. Są
to autentyczne drzwi gnieźnieńskie z końca XII w., przedstawiające na 18
płaskorzeźbach życie i męczeńską śmierć św. Wojciecha.
Poznań również jest związany z początkami państwowości polskiej.
Od 968 r. miasto było siedzibą pierwszego biskupstwa polskiego. Mimo
wieku miasta większość zabytków pochodzi z okresu renesansu, baroku
i klasycyzmu, jedynym zabytkiem średniowiecznym na Starym Mieście
jest Kościół Serca Jezusowego z XIII w. Arcydziełem architektury rene­
sansowej jest ratusz położony pośrodku Starego Rynku. Największą atrak­
cją turystyczną jest zegar na wieży ratuszowej: w południe zza drzwiczek
12 razy ukazują się bodące się koziołki. Legenda opowiada, że pierwotnie
zegar na ratuszu został skonstruowany przez mistrza Bartłomieja bez ko­
ziołków. Zegar miał być uroczyście zaprezentowany wojewodzie i z tej
okazji zorganizowano ucztę. Podczas przygotowań kuchcik spalił sarnią
pieczeń, chcąc to ukryć, ukradł na łące niedaleko miasta dwa młode ko­
ziołki. Zamiast wystąpić w charakterze sarniej pieczeni, koziołki uciekły
z kuchni, wbiegły na ratuszową wieżę i zaczęły się trykać rogami. Inna
wersja legendy dodaje, że to właśnie koziołki zwróciły uwagę mieszczan
na pożar, od którego niemal nie spłonęło całe miasto. Jakkolwiek było
w rzeczywistości, na pamiątkę tego wydarzenia wojewoda kazał umie­
ścić koziołki w konstrukcji zegara.
Sprawnym do dziś dziełem mechaniki XVII w. jest Fontanna Nep­
tuna na Długim Targu w Gdańsku. Rzeźbę Neptuna odlano w brązie
w 1615 r. w stylu manieryzmu flamandzkiego, jest pomyślana w taki
sposób, aby można ją było oglądać ze wszystkich stron, cały zespół
fontanny projektowały przez prawie 20 lat cztery różne osoby. Fontan­
nę uruchomiono w 1633 r., lecz później doświadczyła dwóch radykal­
nych rekonstrukcji - w latach 1757 - 1761 oraz latach 50. X X w. Ulica
Długi Targ, na której znajduje się fontanna, jest główną ulicą dawnego
Gdańska i zachwyca kolorowymi fasadami kamienic odnowionych po
II wojnie światowej.
Przy ulicy Długi Targ mieszczą się najważniejsze świeckie budowle
miasta: ratusz i Dwór Artusa. Ratusz Głównego Miasta jest powojenną
rekonstrukcją. W marcu 1945 r. ratusz został zniszczony. Dzięki stara­
niom konserwatora gdańskiego prof. Ericha Volmara udało się wówczas
ewakuować i ocalić wiele elementów wnętrz, które dziś składają się na
wystawę Muzeum Historii Miasta Gdańska. Muzeum otworzono w zre­
konstruowanych wnętrzach ratusza, z których najcenniejszym jest wnę­
trze Wielkiej Sali Rady (Sali Czerwonej), przedstawiającej wystrój z lat
1593 - 1608. Niestety nie zachowały się prawie żadne pamiątki po pierw­
szym ratuszu z 1298 r.
 Niedaleko ratusza jest Dwór Artusa - budynek z drugiej połowy
XV w. Gościł on zamożnych gdańskich mieszczan, fascynujących się
obyczajami legendarnych rycerzy Okrągłego Stołu z dworu króla Artura.
Takie dwory były szczególnie modne w miastach hanzeatyckich, a ich by­
walcy przychodzili tu, by porozmawiać i napić się dobrego piwa. Pierw­
szy Dwór Artusa powstał w Gdańsku w XIV w., lecz w 1477 r. spłonął,
teraz zwiedzamy późnogotycką budowlę z 1481 r. Wnętrza zdobią kosz­
towne rzeźby, takie jak późnogotycką rzeźba św. Jerzego z 1485 r. Szcze­
gólnie atrakcyjnym zabytkiem jest 12-metrowy kaflowy piec z XVI w.
W trakcie powojennej rekonstrukcji przy Długim Targu i Ulicy
Długiej zrekonstruowano nie tylko kamienice, ale i ich przedproża. Te
piękne tarasy prowadzą m. in. do licznych sklepów jubilerskich, gdzie
można kupić wspaniałe naszyjniki i inne wyroby z bursztynu - tradycyj­
nego tworzywa gdańskich jubilerów. Według legendy bursztyn pochodzi
z rajskiego Drzewa Wiadomości Dobrego i Złego, dlatego nazywa się go
czasem edeńską żywicą. W rzeczywistości jest to kopalna żywica drzew
iglastych, często wyrzucana w kawałkach przez fale morskie na brzeg.
Szczególnie słynie z bursztynu Bałtyk, jubilerzy miast nadmorskich zna­
ni są z pomysłów na wspaniałe wyroby - ozdoby, obrazy, przepiękne dro­
biazgi.
Przy ulicy Piwnej wznosi się największa w Europie średniowieczna
świątynia z cegły - Kościół Mariacki. Jego budowę rozpoczęto w 1343 r.
i ukończono dopiero po 150 latach. W latach 1529 - 1945 świątynia słu­
żyła protestantom, we wnętrzach można zobaczyć zabytki gotyku, ma-
nieryzmu i baroku. Do dziś sprawnie funkcjonuje zegar astronomiczny
z drugiej połowy XV w. z ukazującym się w południe korowodem posta­
ci z Adamem i Ewą, apostołami, Trzema Królami i Śmiercią.
Gdańsk to jedno z najstarszych miast w Polsce - w 1997 r. obchodził
1000 lat. Wizytówką Gdańska z czasów średniowiecznych jest Żuraw,
pełniący w średniowieczu dwie funkcje - bramy miejskiej i dźwigu por­
towego. Jednocześnie są w mieście i jego okolicach pomniki przypomi­
nające o tragicznych wydarzeniach w najnowszej historii kraju.
Dnia 1 września 1939 r. pierwsze strzały II wojny światowej trafiły
w polską składnicę amunicji na terenie Wolnego Miasta Gdańska. Hitle­
rowcy uważali, że zdobycie placówki liczącej zaledwie 182 osoby załogi,
będzie łatwym zadaniem. Placówka pod dowództwem majora Henryka
Sucharskiego broniła się przez 7 dni i nocy. Nazwa ulicy - Obrońców
Westerplatte - jest w każdym większym mieście polskim, a ich pomnik
odsłonięto w 1966 r.
W Gdańsku wzniesiono także Pomnik Poległych Stoczniowców -
trzy wysokie krzyże ze stali nierdzewnej, upamiętniające robotników za­
strzelonych podczas strajku w grudniu 1970 r. W kościele św. Brygidy,
który zasłynął na całym świecie jako świątynia „Solidarności”, znajduje
się pomnik księdza Jerzego Popiełuszki.
Niedaleko Gdańska, w miejscowości Oliwa, znajdują się dwa wspa­
niałe zabytki - Katedra Oliwska (dawna świątynia cysterska) z XIII w.
i Park Oliwski. W 1350 r. katedrę odbudowano w formach gotyckich,
a jej wnętrza wypełniono wspaniałym gotyckim wystrojem. W latach
1753 - 1788 w miejscowym warsztacie cysterskim najpierw wyrobio­
no, a następnie wbudowano we wnętrza katedry organy, będące wów­
czas największymi organami w Europie. Świątyni nadano rangę katedry
w 1925 r., gdy Oliwa stała się siedzibą biskupa gdańskiego.
Cystersi założyli również ogród, który stał się początkiem dzisiejsze­
go parku. Powierzchnia parku wynosząca około 10 ha składa się z kilku
podstawowych części, z których każda powstała w innym okresie. Naj­
pierw w XVII w. powstała francuska, czyli barokowa, część parku z Wi­
dokiem Książęcym. Jest to iluzja optyczna polegająca na tym, iż otoczo­
ny drzewami staw niby łączy się z Zatoką Gdańską. W XVIII w. zgodnie
z ówczesną modą powstała część angielska parku z krętymi ścieżkami,
altanami, pawilonami, zbiornikami wodnymi i sztucznymi pagórkami na­
śladującymi dziką przyrodę. W XIX w. park przybiera charakter ogrodu
dendrologiczno-krajobrazowego, zaś na początku X X w. założono alpi­
narium, cieplarnię i palmiamię. W latach 50. założony został Ogród Bo­
taniczny w Oliwie, w 1956 r. park otrzymał imię Adama Mickiewicza.
Wraz z miastem uzdrowiskowym Sopotem i portową Gdynią Gdańsk
tworzy aglomerację miejską zwaną Trójmiastem. Rozrywkowymi atrak­
cjami turystycznymi są mola. W Sopocie jest największe w Europie
i chyba najsłynniejsze, w Gdańsku trochę krótsze, wynosi ok. 100 m.
Można spacerować po molu i deptakach, podziwiać morze, chodzić do
restauracji, cukierni i barów.
Z Gdyni i Gdańska statkami białej floty można dotrzeć na półwy­
sep Helski, będący w istocie potężną mierzeją o długości 34 km i sze­
rokości od 200 m do 3 km. Na samym jej końcu leży Hel, z wyniosłą
latarnią morską, domkami rybackimi i dawnym kościołem poewange-
lickim. Półwysep Helski stanowi obecnie teren Nadmorskiego Parku
Krajobrazowego, a w małej miejscowości Jurata, założonej w 1928 r.
jako elitarne kąpielisko, można podziwiać modernistyczne pensjonaty
z lat 30.
W 1308 r. liczący wówczas co najmniej 310 lat Gdańsk został za­
jęty przez zakon krzyżacki. Ekspansji krzyżackiej na ziemiach polskich
doświadczyły co najmniej dwa inne wspaniałe miasta polskie. Obecnie
będący polskim miastem, do 1457 r. Malbork, założony w XIII w., pełnił
funkcję stolicy państwa Krzyżaków. W kaplicy św. Anny pod kościołem
zamkowym spoczywają szczątki 11 wielkich mistrzów. Za czasów świet­
ności Zakonu Krzyżackiego wzniesiono tu kilka olśniewających bogac­
twem architektury zamków oraz Pałac Wielkiego Mistrza, będący zabyt­
kiem budownictwa rycersko-dworskiego z XIV w. Wzniesiony w latach
1 3 8 2 -1 3 9 9 pałac stanowi część zespołu budynków zamkowych, składa­
jącego się z Zamku Konwentualnego (Wysokiego), Średniego i Niskie­
go. Ironia dziejów sprawiła, iż budowę wspaniale zdobionego koronkami
cegielnymi pałacu ukończono tuż przed upadkiem potęgi zakonu na zie­
miach wschodnich.
Unikatową architekturę średniowieczną po czasach potęgi zakonu
krzyżackiego odziedziczył Toruń. Starówka toruńska od 1997 r. znajduje
się na Liście Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO: zacho­
wała ona wiele autentycznych zabytków oraz oryginalny średniowieczny
układ ulic prawdopodobnie z XIII w., gdy miasto zostało założone przez
zakon. Przed wzniesieniem twierdzy w Malborku mieściła się tu stolica
państwa zakonnego, lecz zamek został zniszczony w 1454 r. Wówczas
zamożne mieszczaństwo toruńskie zbuntowało się przeciwko władzy za­
konu, miasto przeszło pod panowanie królów polskich. W Toruniu za­
chowały się gotyckie mury miejskie i najpiękniejszy plac miasta - Rynek
Staromiejski z ratuszem pośrodku. Ratusz z lat 1391 - 1399 jest potęż­
ną budowlą gotycką, większość kamienic otaczających rynek pochodzi
z XVII w. Na rynku stoi pomnik Mikołaja Kopernika, dzieło Friedricha
Tiecka z 1853 r. Przy ulicy Kopernika nieopodal śródmieścia znajduje
się słynny kupiecki dom hanzeatycki z XV w. Tradycyjnie uważa się, że
właśnie tu 19 lutego 1473 r. przyszedł na świat syn kupca Mikołaj Koper­
nik, autor dzieła „De revolutionibus orbium coelestium” - „O obrotach
sfer niebieskich”. Ukazało się w 1543 r. w Norymberdze i spowodowało
prawdziwą rewolucję naukową. Kopernik przedstawił w swojej rozpra­
wie heliocentryczną wizję wszechświata.
Toruń słynie z wyśmienitych pierników, wyrabianych w mieście
prawie od 700 lat. Legenda mówi, że w XII w. córka młynarza Katarzy­
na miała przygotować poczęstunek dla króla, który chciał przyjechać
do Torunia. Pszczoły podpowiedziały je j, by dodała miodu do chleba
i ciast, królowi pierniki spodobały się tak bardzo, że zaczął je sławić
w całej Europie. Do dziś istnieje gatunek pierników zwany Katarzynką
(obok ponad 20 innych, glazurowanych i nadziewanych). Zgodnie z in­
ną legendą, swoisty kształt piernika wymyślił młody czeladnik, zako­
chany w Katarzynie, córce swego mistrza. Połączył on dwa piernikowe
serca ślubnymi obrączkami. Obecnie w Toruniu czynne są dwa muzea
piernika.
Świadkiem i uosobieniem kontaktów kulturowych na przestrzeni
wieków jeszcze w większym stopniu niż Toruń jest Wrocław. Położony
na ożywionym skrzyżowaniu europejskim Wrocław przeżył w swojej
historii zarówno okresy świetności, jak też lata upadku - po II wojnie
światowej 70% miasta leżało w gruzach. Trudno wówczas było uwie­
rzyć, że uda się odbudować liczne zabytki Wrocławia. Miasto zostało
założone przez Czechów w X w., w 1000 r. stało się siedzibą polskiego
biskupstwa. Najstarszymi zachowanymi dziełami architektury sakralnej
są budynki klasztornego zespołu kanoników regularnych ufundowane­
go w pierwszej połowie XII w. i późnoromański kościółek św. Idziego,
wzniesiony w latach 20. XIII w. Obydwa zabytki znajdują się na Pia­
sku - małej wysepce połączonej mostem z Ostrowem Tumskim, wyspą
odrzańską, gdzie zaczęła się historia miasta. Od 1335 r. Wrocław należał
do korony czeskiej, w 1526 r. miasto włączono w obręb monarchii Habs­
burgów.
Odbudowana wrocławska starówka zwraca uwagę przede wszyst­
kim licznymi arcydziełami architektury późnego gotyku oraz neogotyku
z XIX w. Jeden z największych w Europie rynków otaczają kamienice
z różnych epok, od renesansu po secesję, w piwnicach prawie każdej
z nich są pozostałości oryginalnej zabudowy miasta z XIV - XV w. Jed­
nym z klejnotów świeckiej architektury gotyckiej jest zajmujący środek
rynku ratusz wrocławski, który przeszedł dwie przebudowy - w latach
1470 - 1510 i 1871 r., lecz zachował niepowtarzalną spójność architek­
tury gotyckiej. Na placu przed ratuszem stoi pomnik znanego komedio­
pisarza Aleksandra Fredry, dzieło Leonarda Marconiego z 1876 r. Co
wspólnego ma lwowianin Fredro z Wrocławiem? Po zmianach granic
po II wojnie światowej znaczna część polskiego dziedzictwa kulturo­
wego ze Lwowa przeniesiona została do odzyskanego od Niemiec Bre­
slau - Wrocławia. Znalazł się tu między innymi Zakład Narodowy im.
Ossolińskich - działające od 1827 r. we Lwowie centrum do gromadze­
nia polskiego piśmiennictwa i muzealiów. Kolejnym słynnym budyn­
kiem Wrocławia związanym z kulturą i nauką jest barokowa budowla
Uniwersytetu Wrocławskiego, której perłą jest Aula Leopoldina z lat
1728 - 1741. Pełna sztukaterii, dekoracji snycerskich, złoceń, rzeźb
i malowideł aula gościła w czasach pruskich aż siedmiu noblistów,
w tym Маха Borna.
Dodatkową ciekawostką Wrocławia są liczne rzeźby krasnali o róż­
nym kształcie i wielkości, dlatego jest nazywany przez turystów krainą
krasnali. Inną atrakcją miasta zarówno dla dzieci, jak i dorosłych, jest naj­
starszy i największy w Polsce ogród zoologiczny. W latach 1965 - 2006
dyrektorem wrocławskiego zoo był dr Antoni Gucwiński. Od 1971 r.
wraz z żoną Hanną prowadził w telewizji publicznej program „Z kamerą
wśród zwierząt”, który zwiększył popularność ogrodu zoologicznego.
Oprócz zabytków o niepodważalnym znaczeniu historycznym
w Polsce są piękne krajobrazy. Na Wyżynie Krakowsko-Częstochow­
skiej położone jest pasmo wapiennych skał jurajskich, na szczytach któ­
rych mieszczą się niby orle gniazda ruiny zamków: Olsztyn, Mirów, Bo­
bolice, Ogrodzieniec. Te majestatyczne zamki średniowieczne popadły
w ruinę w dobie potopu szwedzkiego, obecnie przyciągają miłośników
turniejów rycerskich i wielbicieli malowniczych zdjęć. W Ojcowskim
Parku Narodowym znajduje się niezwykła formacja skalna o wysokości
około 25 m - Maczuga Herkulesa, nazwana tak ze względu na charakte­
rystyczny kształt.
Położone nieopodal Tatry słyną z krajobrazów wysokogórskich. Na
halach - łąkach porośniętych niską trawą i położonych na wysokości
od 1800 m do 2300 m nad poziomem morza - nadal trwa wypas owiec.
Hodowla owiec i przerób wełny były niegdyś podstawowymi zajęciami
górali podhalańskich. Obecnie ludność miejscowa aktywnie uczestniczy
w turystyce. Dla przybyszy z równin ciekawostką są obyczaje Podhalan,
ich gwara i tradycyjny strój. Strój męski składa się z haftowanych we
wzory-parzenice białych sukiennych portek z bacowskim szerokim pa­
sem skórzanym, guni i czarnego kapelusza. Uzupełnienie stroju męskie­
go stanowi ciupaga - laska z toporkiem. Strój Podhalanki to kwiecista
spódnica, koszula zdobiona haftami, szamerowany gorsecik oraz wełnia­
na chusta w róże.
Charakterystyczne drewniane domy z bali na zrąb, jak też tradycyjne
wyroby snycerskie i kowalskie, malowanie na szkle i hafciarstwo wraz
z tradycyjnymi strojami tworzą niepowtarzalny styl zakopiański. Folk­
lor Tatr stał się źródłem inspiracji dla utworów literackich i plastycznych
Stanisława Wyspiańskiego, malowniczy krajobraz górski - dla liryków
i opowiadań Kazimierza Przerwy-Tetmajera. Skarby muzyki góralskiej
pieczołowicie przechowali w swoich utworach Karol Szymanowski
i Wojciech Kilar.
W innej części Polski, na Mazurach, niedługo ma powstać park naro­
dowy. Pojezierze Mazurskie to największe skupisko jezior w Polsce: 20%
powierzchni Krainy Wielkich Jezior stanowią jeziora i łączące je kanały.
Znajduje się tu największe jezioro w Polsce - Śniardwy, o powierzchni
106 km2. Nad jeziorem Łuknajno utworzono unikatowy nawet na ska­
lę europejską rezerwat dzikich łabędzi. Oprócz licznych jezior, dookoła
których mieszczą się ośrodki wypoczynkowe i pola namiotowe, Mazu­
ry oferują dużo ciekawostek turystycznych. W Mikołajkach znajduje się
główny port jachtowy Mazur, gdzie można wynająć motorówki, jachty,
żaglówki, kajaki. W pobliskich miejscowościach można obejrzeć zabytki
z okresu panowania krzyżaków (zamek z 1394 r. w Rynie wzniesiony na
zlecenie wielkiego mistrza Konrada Wallenroda) lub z epoki świetności
Prus (twierdza Boyen w Giżycku). W miejscowości Wojnowo są liczne
pamiątki po staroobrzędowcach, w leśniczówce Pranie nieopodal działa
muzeum poety Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego, który spędził tu
ostatnie dni swojego życia.
Wg T.Czemiewicz-Umer i M.Omilanowskiej
 Słowniczek

Gniezno Гнезно
święty Wojciech святой Войтех
relikwie мощи
Archikatedra Gnieźnieńska Гнезненский кафедральный собор
drzwi gnieźnieńskie Гнезненские врата
Poznań Познань
zegar na ratuszu часы на ратуше
Trójmiasto Трехградье
Gdańsk Гданьск
Gdynia Гдыня
Sopot Сопот
Gdańsk Гданьск
molo пирс
Ulica Długa улица Длуга
Długi Targ улица Длуги Тарг
ratusz Głównego Miasta ратуша Главного города
Dwór Artusa Двор Артуса
Fontanna Neptuna фонтан Нептуна
Bazylika Mariacka Базилика Успения Пресвятой Девы
Марии
park Oliwski Оливский парк
Katedra Oliwska Оливский кафедральный собор
Pomnik Poległych Stoczniowców Памятник погибшим работникам
судоверфи
Westerplatte Вестреплатте
bursztyn янтарь
Malbork Мальборк / Мариенбург
zamek krzyżacki замок тевтонских рыцарей
Toruń Торунь
średniowieczna zabudowa средневековая застройка
pomnik Mikołaja Kopernika памятник Николаю Копернику
toruńskie pierniki торунские пряники
Wrocław Вроцлав
Ostrów Tumski Тумский остров
największy ratusz самая большая ратуша
krasnal гном
zoo зоопарк
Wyżyna Krakowsko-Częstochow- Краковско-Ченстоховская возвышен
ska ность
skały jurajskie юрские скалы
Maczuga Herkulesa Булава Геркулеса
zamek w Ogrodzieńcu замок Огродзенец
góry Tatry горы Татры
Zakopane Закопане
górale горцы
Mazury Мазуры
Kraina Wielkich Jezior Край великих озер

HOMO RELIGIOSUS
14. RELIGIA W ŻYCIU POLAKÓW

Do czterech głównych według liczby wierzących i wpływu na cywi­

lizację religii świata należą judaizm, buddyzm, chrześcijaństwo i islam.
Ponadto istnieje mnóstwo mniejszych grup wyznaniowych i odłamów
religii tradycyjnych. Swoich zwolenników mają ateizm i agnostycyzm.
Ateiści nie uznają istnienia Boga, zaś agnostycy utrzymują, że istnienia
Boga nie można dowieść ani obalić.
Od momentu chrztu w 966 r. w obrządku łacińskim Polska jest kra­
jem katolickim. Nie oznacza to, że katolicyzm był i pozostaje w Polsce
jedyną religią. W Polsce istnieje dość duża wspólnota prawosławna, skła­
da się głównie z Białorusinów zamieszkujących Białostocczyznę (ponad
500 tys. osób). Są również protestanci, przeważnie ewangelicy niemiec­
cy, mieszkający na zachodzie kraju - na Śląsku, a także muzułmanie
i wyznawcy judaizmu. Przed II wojną światową Żydzi stanowili ponad
10 procent ludności, jednak polska gmina żydowska nigdy nie nadrobiła
tragicznych strat zadanych przez Niemców w czasie holocaustu.
Czasem największego pluralizmu religijnego stał się „złoty wiek” -
XVI stulecie, gdy Rzeczpospolita była krajem wielonarodowościowym
i wielowyznaniowym. Następne lata przynosiły narastającą unifikację
religijną, dziś większość wierzących w Polsce stanowią katolicy (około
95 procent).
Współcześni Polacy mają odmienne poglądy wobec religii. Niekiedy
mówi się nawet o umownym podziale na wierzących i praktykujących.
 W życiu codziennym wierzącego ważny jest stały kontakt z religią i jej
instytucjami. Kontakt ten zaczyna się od użycia nieco przestarzałej formuły
grzecznościowej „Niech będzie pochwalony” lub krótszej „Pochwalony”,
zastępującej w języku, szczególnie starszej generacji religijnych Polaków,
krótki zwrot „Dzień dobry”, a kończy się tak poważnym wydarzeniem jak
pielgrzymka - do Częstochowy, gdzie na Jasnej Górze znajduje się cudow­
ny obraz Matki Boskiej, do Lourdes, Rzymu i Jerozolimy.
Jednym z najważniejszych sanktuariów katolickich i ważnych
ośrodków pielgrzymkowych w Polsce jest sanktuarium pasyjno-maryj-
ne ojców bernardynów w Kalwarii Zebrzydowskiej. Założone zostało
w 1602 r. przez wojewodę krakowskiego Mikołaja Zebrzydowskiego,
z którym wiąże się druga część nazwy sanktuarium. Pierwsza natomiast
pochodzi od wyrazu łacińskiego Calvaria, który z kolei jest odpowied­
nikiem łacińskim hebrajskiej nazwy góry, na której ukrzyżowany został
Jezus Chrystus - Golgota. Na zespół sanktuarium składają się Klasztor
i Bazylika Matki Boskiej Anielskiej oraz 42 kaplice i kościoły. W jednej
z bocznych kaplic - kaplicy Zebrzydowskich - znajduje się cudowny wi­
zerunek Matki Boskiej Kalwaryjskiej. Kalwaria Zebrzydowska gości co
roku około 1 min pielgrzymów.
Swoje sanktuarium w Polsce mają również wierzący prawosławni.
Jest to Święta Góra Grabarka położona w województwie podlaskim. Po­
czątki sanktuarium sięgają XII w., z którego pochodzą pierwsze wzmian­
ki o kulcie ikony Przemienienia Pańskiego (Spasa Izbawnika) w rejonie
Puszczy Mielnickiej oraz o pierwszych cerkwiach, pustelniach i kaplicach
w tych okolicach. Początki ruchu pielgrzymkowego na Górze Grabarce
wiążą się z cudem, którego świadkami stali się mieszkańcy pobliskich
wsi, w tym miejscowości Siemiatycze, w 1710 r. W okolicy wybuchła
wtedy epidemia cholery, podczas której zamieszkały w Siemiatyczach
starzec dostąpił objawienia, że wieś zostanie uratowana, jeżeli jej miesz­
kańcy ustawią na Grabarce krzyż. Ludzie zrobili to natychmiast, a nieco
później w tym samym roku wznieśli również drewnianą kaplicę jako po­
dziękowanie za ocalone życie, choroba bowiem odstąpiła po wzniesieniu
krzyża. W 1947 r. na Świętej Górze Grabarce założono klasztor żeński
pw. św. Marty i Marii, który przetrwał przez długie lata zwalczania religii
przez władze komunistyczne w Polsce, a obecnie udziela opieki i nocle­
gów licznym pielgrzymom.
 Życie człowieka wierzącego jest zazwyczaj podzielone na kolejne
etapy przez ważne wydarzenia związane z religią i życiem wspólnoty.
Tymi wydarzeniami są przede wszystkim święta rodzinne i religijne oraz
regularne chodzenie do kościoła całą rodziną. Wielkim świętem w rodzi­
nie wierzącej jest pierwsza komunia, do której przystępuje dziecko. Pol­
skie dzieci zwykle otrzymują od krewnych na pierwszą komunię prezenty.
Nie mniej ważne są inne sakramenty - ślub albo ostatnie namaszczenie.
Swoje znaczenie ma regularne chodzenie na mszę i rekolekcje oraz do
spowiedzi, jak również uroczyste obchody świąt religijnych. Rekolekcje
to katolickie nauki dla wiernych połączone z mszą. Odbywają się w celu
umocnienia wiary i odnowy moralnej wierzących, np. przed Wielkanocą.
W szkole dzieci uczęszczają na zajęcia z religii, w ramach których zapo­
znają się z wybranymi fragmentami Pisma Świętego (Starego Testamentu
i Ewangelii). Z tych zajęć zwolnione są dzieci rodziców należących do
innych wyznań i ateistów, mają wówczas zajęcia z etyki.
Instytucjonalnym ośrodkiem życia religijnego jest kościół. Nie­
zależnie od architektury w wystroju świątyni zawsze są tradycyjne
elementy: ołtarz, zakrystia, ambona, konfesjonał. W pobliżu kościoła
tradycyjnie nakleja się klepsydry - ogłoszenia o śmierci i pogrzebie
członków parafii. W kościele i w domach wierzących, a nawet w nie­
których urzędach ważnym elementem jest krucyfiks. Jest to krzyż z fi­
gurą ukrzyżowanego Jezusa Chrystusa, w domach najczęściej umiesz­
czany nad drzwiami.
Na czele kościoła parafialnego stoi ksiądz proboszcz, na czele die­
cezji biskup, na czele organizacji kościelnej kraju prymas. W najważ­
niejszych instytucjach świeckich - w wojsku, szpitalu i nawet w więzie­
n iu - działalność duszpasterską prowadzą księża kapelani. Wszystkim
wiernym przewodniczy papież. Jedną z najwybitniejszych osobistości
w nowej historii Polski jest papież Jan Paweł II - pierwszy papież-Polak,
który nawet po swojej śmierci w dalszym ciągu cieszy się największym
autorytetem moralnym wśród rodaków.
Ważną rolę w organizacji życia religijnego oraz w pełnieniu funk­
cji charytatywnych, duszpasterskich i oświatowych odgrywają klasztory
i zamieszkujący w nich siostry i bracia zakonni. Najaktywniejszymi za­
konami w dzisiejszej Polsce są franciszkanie, bernardyni, dominikanie
i benedyktyni.
 Składnik religijny w życiu Polaków był i pozostaje na tyle ważny, iż
pozostawił swoje odbicie w języku polskim. Oprócz wspomnianej wyżej
formuły grzecznościowej, na którą odpowiedzieć należy „Na wieki wie­
ków. Amen”, istnieje rozbudowany system formuł grzecznościowych, za
pomocą których należy zwracać się do osób duchownych. Do księdza
żaden Polak nie powie „Proszę pana”, jedynie „Proszę księdza”. Do bi­
skupa należy zwracać się używając zwrotu „Wasza Ekscelencja”, do kar­
dynała „Wasza Eminencja”, zaś do papieża „Wasza Świątobliwość”.
Praktykujący katolicy obchodzą wszystkie święta religijne. Najważ­
niejsze to Wielkanoc, Boże Narodzenie i dzień Wszystkich Świętych.
Dnia 1 listopada, który jest w Polsce dniem wolnym od pracy, wszys­
cy odwiedzają na cmentarzach groby swoich bliskich, zapalają znicze,
przystrajają nagrobki. Tradycyjnie dba się o groby osób, których krewni
z różnych powodów nie mogą w tym dniu przyjść na cmentarz. Ważnym
świętem religijnym jest Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny (świę­
to Matki Boskiej Zielnej), która jest świętą patronką kraju.

Słowniczek CD
religia религия
chrześcijaństwo христианство
katolicyzm католицизм
prawosławie православие
judaizm иудаизм
buddyzm буддизм
islam ислам
ateizm атеизм
agnostycyzm агностицизм
chrzest крещение
pielgrzymka паломничество
Częstochowa Ченстохова
Jasna Góra Ясная Гора
sanktuarium святилище
Kalwaria Zebrzydowska Кальвария Зебжидовская
Święta Góra Grabarka святая гора Грабарка
sakrament таинство
pierwsza komunia первое причастие
ślub венчание
ostatnie namaszczenie соборование
rekolekcje говенье
spowiedź исповедь
kościół костел
ołtarz алтарь
zakrystia ризница
ambona амвон
konfesjonał исповедальня
klepsydra объявление о смерти
krucyfiks распятие
parafia приход
ksiądz proboszcz настоятель прихода
diecezja епархия
biskup епископ
prymas примас
kapelan капеллан
papież папа римский
duszpasterski духовный
charytatywny благотворительный
klasztor монастырь
brat zakonny монах
siostra zakonna монахиня
zakon орден (монашеский)
Wasza Ekscelencja Ваше превосходительство
Wasza Eminencja Ваше преосвященство
Wasza Świątobliwość Ваше святейшество
święto Matki Boskiej Zielnej Успение Пресвятой Богородицы
patronka покровительница

„KTO TY JESTEŚ?..”
15. POLSCY LAUREACI NAGRODY NOBLA

Nagroda Nobla należy do nagród międzynarodowych o wielkim

prestiżu. Wiąże się nie tylko z pokaźną kwotą pieniędzy (około 4 min
złotych), ale i z rygorystyczną procedurą nominacji. Każdy noblista jest
prawdziwą chlubą swojej rodziny, uczelni i oczywiście kraju.
Nagroda Nobla ustanowiona została ostatnią wolą szwedzkie­
go przemysłowca i wynalazcy Alfreda Nobla. Co roku Nagroda Nobla
przyznawana jest najwybitniejszym naukowcom, literatom i działaczom
społecznym. Dziś wygląda zupełnie inaczej niż wyobrażał to sobie jej
fundator. Bez zmian pozostało miejsce wręczania nagród - Filharmonia
Sztokholmska.
W 1901 r. po raz pierwszy wręczano nagrody w pięciu dziedzinach:
fizyki, chemii, fizjologii i medycyny, literatury oraz pracy na rzecz bra­
terstwa między narodami (Pokojowa Nagroda Nobla). Nagrody z fizyki
i chemii przyznaje Królewska Szwedzka Akademia Nauk, ostatecznej
selekcji nominacji do Pokojowej Nagrody Nobla dokonuje Norweski
Komitet Noblowski, kandydatów do wyróżnienia w dziedzinie fizjolo­
gii i medycyny wybiera Instytut Karoliński, zaś literacką Nagrodę Nobla
przyznaje Akademia Szwedzka.
Od 1902 r. formalnie wszystkie nagrody Nobla przyznaje król Szwe­
cji. To był dopiero początek istotnych zmian. W 1968 r. Bank Szwecji
wprowadził nagrodę imienia Alfreda Nobla w dziedzinie ekonomii.
Wówczas zadecydowano, że inne dziedziny nie będą już dodawane. Nig­
dy nie wprowadzono nagrody w dziedzinie matematyki, a o przyczynach
jej nieobecności na liście Nagród Nobla krążą liczne legendy. Wersja ro­
mantyczna głosi, że niejaki matematyk uwiódł dziewczynę samego Nob­
la. Według wersji pragmatycznej Alfred Nobel uważał, że matematycy
nie potrafią zrobić żadnych praktycznych wynalazków ułatwiających
życie ludzkości. Zgodnie z decyzją z 1974 r. nie przyznaje się nagrody
osobom zmarłym.
Nagrodę nieraz ostro krytykowano, szczególnie z powodu kontro­
wersyjnych i podyktowanych względami politycznymi decyzji w zakre­
sie Pokojowej Nagrody Nobla oraz niesłusznych decyzji w zakresie me­
dycyny, z powodu braku nominacji pośmiertnych i braku uznania osią­
gnięć w pokrewnych dziedzinach.
Dla Polski ponad stuletnia historia Nagrody Nobla jest powodem
jednocześnie do dumy i do skruchy. Po II wojnie światowej stwierdzono,
że „Polska strzelała do hitlerowców diamentami”. W ten sposób uczczo­
no pamięć całego pokolenia młodych poetów, artystów, naukowców, któ­
rzy nigdy się nie spełnili, ponieważ zginęli - w Powstaniu Warszawskim
lub w innych bitwach. Koleje historyczne losu Polski sprawiły, że swoimi
diamentami Polska nie tylko strzelała do wrogów, lecz również zasie­
wała pola innych krajów. Emigracja przedwojenna i powojenna rozpro­
szyła obywateli polskich po innych krajach, a sytuacja polityczna sprzed
1918 r. spowodowała prawdziwy paradoks historyczny. Polacy z pocho­
dzenia, mieszkający na terytorium historycznym Polski, byli obywatela­
mi innych krajów i jako tacy dostawali nagrody międzynarodowe, w tym
Nagrodę Nobla. Formalnie Polska ma tylko czterech noblistów: w 1924 r.
literacką Nagrodę Nobla dostał Władysław Reymont, następnie dopiero
w 1980 r. wyróżniony został Czesław Miłosz, również w dziedzinie li­
teratury. W 1983 r. Pokojową Nagrodę Nobla dostał Lech Wałęsa, a w
1996 r. krakowska poetka Wisława Szymborska otrzymała nagrodę lite­
racką.
Każda z tych wybitnych osobowości przebyła własną długą drogę do
nagrody. Jedyne formalne świadectwo wykształcenia kiedykolwiek uzy­
skane przez Władysława Reymonta to krawiecki patent czeladniczy, ale
w wyuczonym zawodzie nigdy nie pracował. Był aktorem, medium i ko­
lejarzem, w literaturze zadebiutował jako dziennikarz i przy okazji zmie­
nił swoje nazwisko z Rejment na Reymont. To poprzednie kojarzyło się
z wyrazem „rejmentować”, co w gwarze ludowej znaczy tyle co przekli­
nać, przypominało o ubogim dzieciństwie w rodzinie szczęśliwego ojca
dziewięciorga dzieci - organisty Józefa Rejmenta. Wielki pisarz polski
nie mówił w językach obcych i nie znał się na współczesnej filozofii eu­
ropejskiej. Jedyne co tak naprawdę łączyło Reymonta z „wielką Europą”
to jego zamiłowanie do częstych, nieraz ponad stan, podróży do Francji,
co nie przeszkodziło mu w 1924 r. wygrać nominację do Nagrody Nob­
la z T. Mannem, M. Gorkim i T. Hardym. Być może właśnie ten brak
znajomości szerszego tła życia intelektualnego Europy pomógł Reymon­
towi stworzyć niepowtarzalną wizję przyrody i wsi polskiej w powieści
„Chłopi”.
Czesław Miłosz, za młodu związany z Wileńszczyzną, gdzie ukoń­
czył studia, w 1937 r. musiał zmienić pracę z powodu swoich poglądów
lewicowych i przenieść się do Warszawy. Najtrudniejsze lata II wojny
światowej przebył w kraju, aktywnie uczestnicząc w działalności podzie­
mia. Po wojnie przebywał na placówkach dyplomatycznych w Nowym
Jorku, następnie w Waszyngtonie i w Paryżu. Tu właśnie w 1951 r. po­
prosił o azyl i został emigrantem, po 9 latach przenosząc się do USA,
gdzie przez dłuższy czas pracował jako wykładowca na najlepszych
uczelniach tego kraju. W Polsce jego twórczość objęto cenzurą aż do
1980 r. Na emigracji powstały zbiory poezji „Traktat poetycki” (1957),
„Król Popiel i inne wiersze” (1962), „Gucio zaczarowany” (1965),
„Miasto bez imienia” (1969), „Gdzie wschodzi słońce i kędy zapada”
(1974), „Utwory poetyckie” (1976) oraz utwory publicystyczne, ese­
istyka, proza autobiograficzna i liczne przekłady. Po 1981 r. Czesław
Miłosz wrócił do kultury krajowej. Zmarł w 2004 r. w Krakowie, został
pochowany w Polsce.
Lech Wałęsa w latach 70. pracował w Stoczni Gdańskiej jako elek­
tryk, uczestniczył w ruchu związkowym i kilkakrotnie stanął na czele
Komitetów Strajkowych. Był to faktycznie ruch oporu wobec ówcze­
snych władz komunistycznych. W 1981 r. został wybrany na prze­
wodniczącego Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego
„Solidarność”, od 13 grudnia tegoż roku do 11 listopada 1982 r. był
internowany. Na wolności kontynuował działalność polityczną, znów
pracując w Stoczni Gdańskiej. W latach 1990 - 1995 sprawował urząd
Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, wspierając przebudowę ustrojo­
wą Polski.
Dowodem na to, iż można otrzymać Nagrodę Nobla, nie przeciw­
stawiając się żadnym reżimom jest Wisława Szymborska. Po wydaniu
zbioru „Wołanie do Yeti” (1957) można mówić o swoistej i niepowtarzal­
nej poetyce jej utworów. Kolejne zbiory publikowała średnio co pięć lat:
„Sól” (1962), „Sto pociech” (1967), „Wszelki wypadek” (1972), „Wielka
liczba” (1976), „Ludzie na moście” (1986), „Koniec i początek” (1993),
pracując jednocześnie w zespołach redakcyjnych „Życia Literackiego”
i „Pisma”. W ostatnich latach ukazały się trzy tomy wierszy: „Chwila”
(2002), „Dwukropek” (2005), „Tutaj” (2009).
Podejście formalne nie jest zbyt logiczne, należy zaliczyć do nobli­
stów polskich co najmniej kilka innych osób, chociażby dlatego, że same
uważały się za Polaków mimo posiadania obywatelstwa innych krajów
w momencie przyznania im nagrody. Obywatelkę Francji Marię Skło-
dowską-Curie uhonorowano dwukrotnie - w 1903 r. razem z Henri Be-
cquerelem i Pierrem Curie dostała nagrodę w dziedzinie fizyki, w 1911 r.
w dziedzinie chemii. Ta wybitna kobieta w wielu sprawach była pierwsza:
pierwsza kobieta, która zdobyła tytuł doktora, pierwsza Polka noblistka,
pierwsza kobieta profesor Sorbony, pierwsza kobieta dyrektor laborato­
rium. Wejście na szczyty naukowe zaczęło się dla 32-letniej Marii od
żmudnej pracy nad rudą uranową w laboratorium Becquerela. W 1906 r.
straciła małżonka w tragicznym wypadku, lecz znalazła w sobie siły, by
kontynuować pracę naukową i wychowywać dwie córki. Jedna z nich,
Irène, później również została noblistką.
Formalnie obywatel carskiej Rosji Henryk Sienkiewicz otrzymał Li­
teracką Nagrodę Nobla w 1905 r. Głównym argumentem na rzecz przy­
znania Sienkiewiczowi Nagrody Nobla stała się powieść „Quo vadis”
(1896), chociaż drogę do niej utworzyły wybitne powieści o polskich
wątkach historycznych „Ogniem i mieczem” (1884), „Potop” (1886)
i „Pan Wołodyjowski” (1888). Nagrodę Nobla otrzymał za całokształt
twórczości.
Dwaj Polacy z USA - Andrew Schally i Leonid Hurwicz - uzupeł­
niają prawie wyłącznie literacki obraz polskiego noblisty. Andrew Schally
urodzony w 1926 r. w Wilnie dostał Nagrodę Nobla w dziedzinie medy­
cyny w 1977 r. jako obywatel USA. Historia rodziny Leonida Hurwicza
jest na tyle zawiła, że pretendować do jego sławy może co najmniej kilka
krajów. Gdy w 2007 r. przyznano mu Nagrodę Nobla w dziedzinie eko­
nomii, był obywatelem USA. Urodził się natomiast w polskiej rodzinie
w Moskwie, a następnie ukończył Uniwersytet Warszawski.
W 1995 r. Pokojową Nagrodę Nobla przyznano Józefowi Rotblato-
wi - wówczas od prawie 50 lat obywatelowi Wielkiej Brytanii, urodzo­
nemu w Polsce. Opuścił Polskę wskutek szczęśliwego zbiegu okolicz­
ności, wyjeżdżając w 1939 r. na stypendium do Liverpoolu jako uznany
naukowiec - miał w swoim dorobku zrobiony w 1938 r. na UW dokto­
rat. Fizyk i radiobiolog, Nagrodę Nobla otrzymał jako współzałożyciel
i przewodniczący pacyfistycznego ruchu naukowców Pugwash. Jednym
z najważniejszych założeń tego międzynarodowego ruchu został postulat
samoograniczenia się uczonych w sytuacji, gdy ich badania mogą dopro­
wadzić do wyścigu zbrojeń lub mieć zgubne dla świata konsekwencje.
Dwunastu innych noblistów z całego świata urozmaica portret nob­
listy polskiego na tyle, że już nie da się stwierdzić, że Polska nie wyda­
ła z siebie żadnych talentów naukowych. W 1852 r. w Strzelnie urodził
się przyszły Amerykanin i laureat Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki
(1907) Albert Abraham Michelson. W 1920 r. Nagrodę Nobla w dzie­
dzinie chemii dostał urodzony w Wąbrzeźnie obywatel Niemiec Wal­
ther Hermann Nemst. W 1935 r. nagrodę w dziedzinie chemii otrzymała
Francuzka, córka słynnej noblistki polskiej, Irène Joliot-Curie. Urodzo­
ny w Żorach obywatel Niemiec Otto Stern został wyróżniony w 1943 r.
za osiągnięcia w dziedzinie fizyki. Do innych noblistów tak czy inaczej
związanych z Polską należą Isidor Isaac Rabi (1944, fizyka), Tadeusz
Reichstein (1950, medycyna), Isaac Bashevis Singer (1978, literatura),
Georges Charpak (1992, fizyka), Harold Kroto (1996, chemia), Günter
Grass (1999, literatura), Frank Wilczek (2004, fizyka), Jack W. Szostak
(2009, medycyna).

Słowniczek CD

Nagroda Nobla Нобелевская премия

laureat лауреат
noblista лауреат Нобелевской премии
rygorystyczny жесткий
chluba гордость
fundator учредитель
dziedzina область
kontrowersyj ny спорный
duma гордость
skrucha сожаление
diament алмаз
wizja образ
podziemie подполье
placówka dyplomatyczna дипмиссия
ruch związkowy профсоюзное движение
ruch oporu движение сопротивления
związek zawodowy профсоюз
internować ограничить свободу
wywiad интервью
uhonorować наградить
współzałożyciel соучредитель
wyścig zbrojeń гонка вооружений
wyróżniony награжденный
osiągnięcie достижение
 JĘZYK URZĘDOWY RP
16. JĘZYK POLSKI

Język polski jest jednym z języków indoeuropejskich i należy do gru­

py zachodniej języków słowiańskich. Grupa języków zachodniosłowiań-
skich obejmuje także języki czeski, słowacki, gómołużycki, dolnołużycki
oraz wymarły język połabski. Wśród języków słowiańskich polszczyzna
jest językiem liczącym jedną z największych ilości fonemów - 44, wię­
cej posiada tylko język ukraiński - 47 fonemów. Różne słowniki polskie
zawierają razem około 400 tys. wyrazów, co świadczy o bardzo bogatym
i rozbudowanym zasobie słownictwa. „Słownik języka polskiego” pod
redakcją Witolda Doroszewskiego wydawany w latach 1958 - 1969 za­
wiera około 130 tys. haseł.
W odróżnieniu od innych języków słowiańskich w języku polskim
zachowały się samogłoski nosowe, co stanowi cechę dość archaiczną. Na
archaiczność i konserwatyzm języka polskiego składa się kilka innych
cech. W gramatyce są to między innymi przetrwanie wołacza i struktura
form czasu przeszłego, przypominająca istniejące dawniej w języku pra­
słowiańskim formy perfektu.
W Żywocie świętego Wojciecha pochodzącym z lat 997 - 1002 po
raz pierwszy występuje łaciński odpowiednik wyrazu „Polak”. A więc od
początków XI w. można mówić o języku polskim, który już wówczas
wyodrębnił się z grupy dialektów pokrewnych i zaczął rozwijać się sa­
modzielnie. Możemy stwierdzić, że jako odrębny język narodowy polsz­
czyzna liczy ponad tysiąc lat.
Najstarszym zabytkiem języka polskiego jest Bulla gnieźnieńska
z 1136 r., napisana prawie w całości po łacinie. Dokument zawiera nazwy
miejscowości, które bodajże po raz pierwszy w takiej ilości spróbowano
zanotować po polsku.
Inne najbardziej znane zabytki polszczyzny to Księga henrykowska
z XIII w., zawierająca pierwsze polskie zdanie „daj, ać ja pobrusze a ty
poczywaj”, a także Bogurodzica, Kazania świętokrzyskie, Psałterz flo­
riański, Kazania gnieźnieńskie, Biblia królowej Zofii i Psałterz puławski,
pochodzące przeważnie z XIV - XV w. W porównaniu do innych języków
słowiańskich polszczyzna jest językiem dość szczęśliwym pod względem
ilości zachowanych zabytków, a historia odnalezienia niektórych z nich
do tej pory zadziwia badaczy. Kazania świętokrzyskie historyk języka
polskiego Aleksander Brückner przypadkowo znalazł w okładkach innej
książki w bibliotece w Petersburgu, ponieważ ze zbioru rękopisów sko­
rzystano kiedyś jako z materiału introligatorskiego.
Współczesny język polski ukształtował się w XVI w. W tym okresie
powstały najważniejsze utwory napisane w całości po polsku. Do roz­
woju polszczyzny przyczyniła się twórczość Mikołaja Reja i Jana Ko­
chanowskiego. W ciągu jednego stulecia ukazały się liczne tłumaczenia
Biblii. Było ich ponad sześć, co jest wyjątkowym zjawiskiem dla języka
narodowego. Tłumaczenie Jakuba Wujka z 1599 r. było jedynym oficjal­
nie uznawanym przez Kościół katolicki tłumaczeniem Pisma Świętego
do połowy X X w. Jednocześnie przez cały ten czas pozostawało ono tek­
stem przystępnym i zrozumiałym dla wierzących. Rzadko który z języ­
ków europejskich, a tym bardziej słowiańskich, może pochwalić się tak
żywotnym zabytkiem.
Polski język literacki ukształtował się pod największym wpływem
dialektu małopolskiego. Zjawisko to tłumaczy znaczenie polityczne
i kulturowe Krakowa w XVI w. Nie oznacza to bynajmniej, że wpływy
Wielkopolski i dialektów kresowych były znikome - regiony te również
uczestniczyły w tym procesie. Współczesna polszczyzna jest jednolita,
nie odczuwa poważnych wpływów dialektów regionalnych. Natomiast
niektóre gwary polskie są znane daleko poza obszarem Polski: dużo cech
specyficznych zachowała gwara górnośląska, zaś gwara kaszubska nieraz
traktowana jest jako odrębny język.
Na pierwszym etapie swojej historii język polski doświadczył du­
żych wpływów łaciny. Ślady tych procesów można dostrzec nie tylko
w bogatym zasobie słownictwa związanego z nauką, kulturą i religią i łą­
czącego polszczyznę z wieloma językami europejskimi. Pozostałością po
tamtych czasach jest takie zjawisko jak zmienny szyk przydawki przy-
miotnej. W późniejszych czasach język polski doznawał wpływów języ­
ka włoskiego, francuskiego i niemieckiego, ostatnio największe wpływy
na polszczyznę wywiera język angielski.
Język polski zawsze był i pozostaje jednym z najbardziej dyna­
micznych języków słowiańskich, nie tylko pod względem przyswajane­
go słownictwa obcego. W gramatyce polskiej dość regularnie zachodzą
poważne zmiany innowacyjne. W XVII w. we fleksji ustabilizowała się
ostatecznie kategoria męskoosobowości, stosowana w systemie grama­
tycznym języka z konsekwencją nie znaną żadnemu językowi słowiań­
skiemu. Dziś da się zaobserwować stopniowe zanikanie wołacza oraz
powstawanie nowych form biernika rzeczowników nieżywotnych typu
„zatańczyć walca”, „zjeść kotleta”.
Język polski jest oficjalnym językiem Rzeczypospolitej Polskiej
i jednym z języków urzędowych Unii Europejskiej. Według różnych da­
nych po polsku na całym świecie mówi od 40 do 48 min osób. Oprócz Po­
laków mieszkających w Polsce po polsku mówi ponad 20 min Polaków
mieszkających poza granicami kraju, których określa się terminem Polo­
nia. Głównymi skupiskami Polonii są Chicago, Nowy Jork, Detroit, Ber­
lin, Paryż, Londyn, Wiedeń, Rzym i wiele innych miast na całym świecie.
Ponad 1 min Polaków mieszka na Ukrainie, około 400 tys. - w Rosji. Na
Białorusi mieszka według różnych szacunków od 400 tys. do 1 min osób
polskiego pochodzenia, głównie w obwodach mińskim, grodzieńskim,
brzeskim i witebskim.
Największe ośrodki nauczania języka polskiego dla cudzoziemców
istnieją w Warszawie, Łodzi, Krakowie, Wrocławiu, Lublinie i Katowi­
cach. Te szkoły języka polskiego jako obcego aktywnie współpracują
z uczelniami zagranicznymi na całym świecie. Nauczyciele i metodycy
polscy opracowali zestaw programowy dla cudzoziemców zdających ję ­
zyk polski jako obcy. Każdy zdający ten egzamin z wynikiem pozytyw­
nym otrzymuje certyfikat znajomości języka polskiego umożliwiający
podjęcie studiów lub pracy w Polsce.
Polacy traktują swój język jako jedno z najcenniejszych dóbr na­
rodowych, czego dowodem stała się Ustawa o języku polskim z dnia 7
października 1999 r. Nieraz zagrażana przymusową asymilacją, polsz­
czyzna przetrwała przez długie lata opresji lub zbytniego fascynowa­
nia się cudzoziemszczyzną, troskliwie przechowywana przez Polaków.
O tej trosce świadczy między innymi funkcjonowanie Towarzystwa
Miłośników Języka Polskiego, powstanie Rady Języka Polskiego oraz
działalność licznych poradni językowych, dziś dostępnych także w In­
ternecie.
 Słowniczek CD

język язык
słowiański славянский
zachodniosłowiański западнославянский
polski польский
czeski чешский
słowacki словацкий
górnołużycki верхнелужицкий
dolnołuźyckl нижнелужицкий
połabski полабский
wschodnioslowiański восточнославянский
białoruski белорусский
rosyjski русский
ukraiński украинский
południowosłowiański южнославянский
serbski сербский
chorwacki хорватский
bośniacki боснийский
czarnogórski черногорский
słoweński словенский
macedoński македонский
bułgarski болгарский
staro-cerkiewno-słowiański древнецерковнославянский
słownik словарь
słownictwo словарный состав
wyraz слово
dźwięk звук
samogłoska гласный
spółgłoska согласный
przypadek падеж
Mianownik Именительный
Dopełniacz Родительный
Celownik Дательный
Biernik Винительный
Narzędnik Творительный
Miejscownik Предложный
Wołacz
 przeszły прошедшее
teraźniejszy настоящее
przyszły будущее
zabytek памятник
język łaciński / łacina латинский язык
polszczyzna польский язык
introligatorski переплетный
tłumaczenie перевод
Pismo Święte / Biblia Священное Писание / Библия
dialekt диалект
Polonia польская диаспора
cudzoziemiec иностранец
ustawa закон

POLSKI SYSTEM EDUKACJI

17. SZKOLNICTWO

W 1999 г. w Polsce przeprowadzono reformę oświaty. Od 1 września

wprowadzono trójstopniowy system szkolnictwa. Obejmuje on 6-letnią
szkołę podstawową, 3-letnie gimnazjum i szkoły ponadgimnazjalne o cy­
klu kształcenia od 2 do 4 lat.
Pierwszy stopień kształcenia to szkoła podstawowa. Obejmuje dwa
etapy kształcenia: pierwszy etap to klasy 1 - 3, do których uczęszczają
uczniowie w wieku 7 - 9 lat, drugi etap to klasy 4 - 6, w których uczy się
młodzież w wieku 10 - 12 lat.
W klasach 1 - 3 jest nauczanie zintegrowane, tzn. nie ma podziału na
przedmioty szkolne. Zajęcia prowadzi jeden nauczyciel.
W klasach 4 - 6 jest nauczanie blokowe, przedmiot zintegrowany
i ścieżki edukacyjne. Nauczanie blokowe obejmuje blok humanistyczny:
język polski i historię. Przedmiot zintegrowany to przyroda, łączy treści
z zakresu geografii, biologii i chemii. Ścieżki edukacyjne obejmują edu­
kację prozdrowotną, ekologiczną, czytelniczą oraz wychowanie do życia
w społeczeństwie (życia w rodzinie, wychowanie patriotyczne i obywa­
telskie). Ponadto uczniowie uczą się matematyki, języka obcego, sztuki,
techniki i wychowania fizycznego.
 W klasach 4 - 6 postępy uczniów po semestrze i roku szkolnym są
oceniane według sześciostopniowej skali, gdzie 1 oznacza ocenę niedo­
stateczną, 2 dopuszczającą, 3 dostateczną, 4 dobrą, 5 bardzo dobrą, a 6
ocenę celującą.
Drugi stopień kształcenia to gimnazjum. Chodzą do tej szkoły
uczniowie w wieku 13 - 15 lat, którzy ukończyli szkołę podstawową.
Ten stopień kształcenia jest obowiązkowy, obejmuje klasy gimnazjalne
1-3.
Wykładane są odrębne dyscypliny: język polski, historia, wiedza
0 społeczeństwie, sztuka (plastyka i muzyka), język obcy, matematyka,
fizyka i astronomia, chemia, biologia, geografia, technika, informatyka,
wychowanie fizyczne.
Warunkiem ukończenia gimnazjum jest przystąpienie do egzaminu
po 3 klasie. Egzamin składa się z 2 części: humanistycznej i matematycz­
no-przyrodniczej. Osiągnięte wyniki są podstawą przyjęcia do wybranej
szkoły średniej.
Absolwenci gimnazjum mogą wybrać szkołę ponadgimnazjalną.
Istnieje kilka ofert edukacyjnych: 3-letnie liceum ogólnokształcące,
3-letnie liceum profilowane, 4-letnie technikum, 2-letnia lub 3-letnia
szkoła zawodowa, 2-letnie liceum uzupełniające, 3-letnie technikum
uzupełniające.
Po ukończeniu szkoły zawodowej uczeń nie może ubiegać się o przy­
jęcie do szkoły wyższej, może uzupełnić wykształcenie w liceum uzupeł­
niającym, po którym zdaje się maturę.
Naukę w szkołach ponadgimnazjalnych kończy egzamin końcowy -
matura. W części pisemnej uczeń zdaje język polski, wybrany przedmiot
1język obcy, w części ustnej dwa wybrane przedmioty. Tylko po zdaniu
matury absolwenci mogą otrzymać świadectwo dojrzałości, upoważnia­
jące do ubiegania się o przyjęcie do szkoły wyższej.
W Polsce istnieją państwowe (publiczne) szkoły wyższe i od 1990 r.
niepaństwowe szkoły wyższe.
Studia mogą być prowadzone jako dzienne, wieczorowe, zaoczne
i eksternistyczne. Podstawowym systemem studiów są studia dzienne.
Zasady przyjęcia na I rok studiów są określane autonomicznie przez
szkoły wyższe. Niektóre uczelnie organizują egzaminy wstępne, inne
przyjmują na podstawie konkursu ocen na świadectwie dojrzałości.
 Po ukończeniu wyższych studiów, które trwają 3 lata lub 3,5 roku,
osoba uzyskuje tytuł licencjata. Tytuł magistra nadaje się po ukończeniu
4,5 - 6-letnich jednolitych studiów magisterskich. Tytuł magistra może
uzyskać osoba mająca tytuł licencjata po ukończeniu 2 - 2,5-letnich uzu­
pełniających studiów magisterskich.
Warunkiem uzyskania tych tytułów jest zaliczenie przez studenta
wszystkich przedmiotów i praktyk objętych planem studiów. Musi także
złożyć i obronić pracę magisterską i zdać pomyślnie egzamin państwowy.
Absolwent szkoły wyższej otrzymuje dyplom ukończenia studiów
na określonym kierunku.
Osoba, która zdobyła wykształcenie w innym kraju, może posługi­
wać się dyplomem w Polsce po przejściu procedury uznania. Zajmuje się
tym specjalne Biuro Uznawalności Wykształcenia i Wymiany Międzyna­
rodowej w Warszawie (www.buwiwm.edu.pl).

Słowniczek CD
edukacja образование
szkoła podstawowa начальная школа
nauczanie zintegrowane интегрированное обучение
nauczanie blokowe блочное обучение
ścieżka edukacyjna тематический блок
nauki humanistyczne гуманитарные науки
przyrodnicze естественные
ścisłe точные
wychowanie воспитание
patriotyczne патриотическое
obywatelskie гражданское
skala ocen шкала оценок
niedostateczna 1 неудовлетворительно
dopuszczająca 2 допустимо
dostateczna 3 удовлетворительно
dobra 4 хорошо
bardzo dobra 5 очень хорошо
ocena celująca 6 отлично
gimnazjum гимназия
oferta edukacyjna образовательное предложение
wybór выбор
szkoła ponadgimnazjalna средняя школа
liceum ogólnokształcące общеобразовательный лицей
liceum profilowane профессиональный лицей
technikum техникум
szkoła zawodowa училище
liceum uzupełniające лицей дополнительного образования
technikum uzupełniające техникум дополнительного образования
matura выпускной экзамен
absolwent выпускник
świadectwo dojrzałości аттестат
upoważniać давать право
ubiegać się претендовать
dostać się поступить
wykształcenie wyższe высшее образование
studia обучение
dzienne дневное
wieczorowe вечернее
zaoczne заочное
eksternistyczne экстерном
egzamin wstępny вступительный экзамен
praca magisterska магистерская диссертация
egzamin państwowy государственный экзамен
tytuł zawodowy академическая степень (квалификация)
licencjat бакалавр
magister магистр
dyplom диплом
procedura uznania легализация

„HEJ, KOLĘDA, KOLĘDA...”

18. OBRZĘDY I ZWYCZAJE W OKRESIE JESIENNO-ZIMOWYM

Jesienią obchodzone są święta pamięci zmarłych: 1 listopada - Uro­

czystość Wszystkich Świętych, 2 listopada - Dzień Zaduszny. W tych
dniach w całej Polsce ludzie odwiedzają cmentarze, na groby przynosi
się kwiaty i zapala znicze.
Obrzęd zaduszny zwany Dziadami, właściwy dla wschodnich re­
gionów, stał się inspiracją dla Adama Mickiewicza i napisania poematu
romantycznego „Dziady”. Dawniej wierzono, że tej nocy dusze zmar­
łych mogą odwiedzać swoje domy. Dlatego zostawiano otwarte furtki,
a na stole chleb i inne jedzenie, czasami alkohol. Wiara w obecność dusz
zmarłych i obyczaj ich częstowania najdłużej zachowali wyznawcy pra­
wosławia. Dziś przywoływanie zmarłych, ofiary zjedzenia i napojów za­
stępują nabożeństwa w kościołach i na cmentarzach.
Dnia 11 listopada jest obchodzony Dzień Niepodległości. Po rozbio­
rach Rzeczypospolitej w XVIII w. i utracie państwowości kraj odzyskał
niepodległość dopiero 11 listopada 1918 r., po zakończeniu I wojny świa­
towej.
Dnia 29 listopada jest Wigilia św. Andrzeja, patrona panien na wy­
daniu. Ten dzień, nazywany najczęściej andrzejkami, od wieków jest
dniem wróżb dziewczęcych, dotyczących miłości i małżeństwa. W noc
św. Andrzeja ukochany mógł pojawić się we śnie, zwłaszcza, jeśli pod
prześcieradło włożyć element męskiej garderoby. W dzień św. Andrzeja
rano, od razu po przebudzeniu dziewczyny losują karteczki z imiona­
mi męskimi, które wieczorem ukryły pod poduszką, żeby dowiedzieć
się, jakie imię będzie nosił przyszły mąż. Znaną wróżbą jest losowa­
nie przedmiotów ukrytych pod odwróconymi do góry dnem talerzami.
Pierścionek wróży małżeństwo, różaniec - stan zakonny, listek laurowy
- staropanieństwo, laleczka - nieślubne dziecko. Popularne jest lanie
roztopionego wosku na wodę, a następnie próba objaśnienia znaczenia
zastygłej masy lub jej cienia na ścianie. W przeszłości wróżby trakto­
wano poważnie, uczestniczyły w nich tylko panny na wydaniu. Obec­
nie andrzejkowe wróżby są spotkaniem dziewczyn i chłopców, zabawą
traktowaną z humorem.
Około 25 listopada rozpoczyna się adwent i trwa do Wigilii Bożego
Narodzenia. Adwent zamyka rok kościelny i obrzędowy i otwiera nowy.
Najbardziej znana postać okresu bożonarodzeniowego to św. Mikołaj.
Dzień św. Mikołaja obchodzony jest 6 grudnia. Dokumenty historycz­
ne zawierające informacje o św. Mikołaju i jego życiu są bardzo skąpe.
Wiadomo, że był biskupem i zmarł około 342 r., został pochowany wła­
śnie 6 grudnia. Skąpe dane historyczne nadrabiają liczne legendy o św.
Mikołaju. W tradycji europejskiej i polskiej św. Mikołaj jest opiekunem
dzieci. W całej Polsce zabawa zwana mikołajkami odbywa się w szko­
łach, przedszkolach, wśród młodzieży i wiąże się z wręczaniem prezen­
tów. W naszych czasach bardzo się zmienił wygląd św. Mikołaja. Kiedyś
przedstawiano go jako poważnego biskupa w szatach kościelnych. Obec­
nie to tęgi staruszek o rumianej twarzy, białej brodzie i wąsach, w czer­
wonym ubraniu i czapce z pomponem. Dzieci z całego świata wierzą, że
6 grudnia oraz w Wigilię Bożego Narodzenia św. Mikołaj włoży im do
bucików, pończoch, pod poduszkę lub pod choinkę prezent albo wręczy
osobiście. Św. Mikołaj przybywa do nas na saniach zaprzężonych w re­
nifery.
Dnia 24 grudnia jest Wigilia Bożego Narodzenia. W Wigilię nie
można się kłócić, robić komuś krzywdy, należy przebaczyć urazy. Naj­
ważniejszy moment to postna wieczerza rozpoczynająca się wraz z uka­
zaniem się na niebie pierwszej gwiazdy. Wieczerza rozpoczyna się rytu­
ałem łamania opłatka. Jest symbolem pokoju i dobra, zaś ceremonia jego
dzielenia znakiem braterstwa, przyjaźni i miłości. Rozpowszechnioną
w Polsce tradycją jest stawianie na stole wigilijnym dodatkowego tale­
rza dla podróżnego lub niespodziewanego gościa. Wieczerza wigilijna
składa się z potraw postnych. Im więcej dań jest na stole, tym większy
dostatek będzie w domu w nadchodzącym roku. Czas po wieczerzy upły­
wał na śpiewaniu kolęd. Kolędy do dziś są śpiewane przez cały okres
świąteczny do 2 lutego. Odbywają się koncerty w kościołach, teatrach
muzycznych, programach telewizyjnych i radiowych. Nagrywa się na
płytach całe albumy, często w nowych aranżacjach. Dzień i wieczór wi­
gilijny kończy się o północy uroczystą mszą zwaną w Polsce pasterką.
Pierwszy dzień świąt Bożego Narodzenia 25 grudnia spędzano w domu,
w gronie rodziny.
Cały świąteczny czas od Bożego Narodzenia do Trzech Króli nazy­
wano Godami, a także Koladką, Szczodrymi Dniami, Dwunastnicą (bo
trwa 12 dni). W szczodre dni do domów przychodzili kolędnicy. Były
to grupki dzieci i młodzieży, wchodząc do domu pozdrawiali gospoda­
rzy, wygłaszali lub śpiewali świąteczne i noworoczne życzenia, niekiedy
odgrywali różne zabawne scenki. Na koniec grzecznie prosili o datek.
W świątecznym darze, zwanym kolędą, najczęściej otrzymywali jedze­
nie. Wierzono, że kolędnicy przynoszą szczęście domowi i jego miesz­
kańcom. W przedstawieniach kolędniczych uczestniczyły postacie prze­
brane za zwierzęta. Ta tradycja sięga korzeniami do pogańskich bóstw
urodzaju. Chrześcijańskim atrybutem tych obchodów jest gwiazda kolęd­
nicza, symbolizująca gwiazdę betlejemską.
Szczególne znaczenie mają jasełka - ekspozycja z figur przedstawia­
jących Świętą Rodzinę i inne postacie związane z historią Narodzenia
Bożego. Przedstawienia z ruchomymi postaciami nazywano szopkami.
Święto Nowego Roku w Polsce jest obchodzone od XVII w. Pierwot­
ne zwyczaje i obrzędy na dobry początek i szczęśliwy przebieg całego
roku były związane z Wigilią i świętem Bożego Narodzenia. Zwyczaje
noworoczne związane z 1 stycznia oraz wieczoru i nocy poprzedzającej
ten dzień były w większości powtórzeniem praktyk wigilijnych. Wieczo­
rem zasiadano do wspólnej wieczerzy, chociaż nie łamano się opłatkiem
i nie zachowywano postu. Odwrotnie starano się, by posiłek był tłusty,
nie brakowało mięsa oraz mocnych trunków.
Kiedy nastał 999 r., a kolejny papież przybrał imię Sylwestra II,
w Rzymie i ówczesnych krajach chrześcijańskich zapanował wielki
strach, ludzie czekali na koniec świata. Gdy jednak wybiła północ i nic
się nie stało, rozpacz i przerażenie przemieniły się w radość. Tłumy
Rzymian wyszły na ulice, śmiejąc się, paląc pochodnie, tańcząc i pi­
jąc wino. Sylwester II udzielił papieskiego błogosławieństwa „urbi et
orbi” - „miastu i światu”: na nowy rok, na nowy wiek i nowe tysiąc­
lecie. Do dziś czynią to wszyscy papieże. Ostatni dzień roku i wszyst­
kie nocne zabawy, maskarady i uczty powitania nowego roku nazywa­
ją się Sylwestrem. Z czasem w Polsce sylwestrowe zabawy stały się
powszechnym obyczajem, który zachowuje się do dziś. W noc sylwe­
strową nikt nie śpi, ludzie piją szampan, strzelają petardy i zapalają się
sztuczne ognie.
Dnia 6 stycznia obchodzone jest święto Trzech Króli. Jest to pamiąt­
ka wydarzenia, kiedy Trzej Mędrcy ze Wschodu złożyli hołd Dzieciątku
Jezus. W Polsce mają imiona Kacper, Melchior i Baltazar. Święto to za­
myka cykl świąteczny Bożego Narodzenia, jest to ostatni z 12 szczodrych
dni i wieczorów. Obecnie święto Trzech Króli to przede wszystkim uro­
czystość kościelna, podczas której święci się kadzidło i kawałki kredy. Po
powrocie z kościoła do domu na drzwiach wejściowych święconą kredą
pisze się litery K+M+B oraz datę bieżącego roku. Wbrew rozpowszech­
nionej opinii nie są to pierwsze litery imion trzech króli Kacpra, Melchio-
га, Baltazara, nawiązują do łacińskiego wyrażenia „Christus mansionem
benedicat” - „Niech Chrystus błogosławi ten dom”.
Dnia 14 lutego obchodzony jest dzień św. Walentego. Święto przy­
jęło się w Polsce dopiero w ostatnich latach, jest popularne wśród mło­
dzieży. W obchodach dnia św. Walentego ważne miejsce zajmują kart­
ki z pozdrowieniem lub wyznaniem miłosnym, wysyłane anonimowo.
Wszędzie popularne są drobne upominki w kształcie serca, kosmetyki,
wyroby jubilerskie, czekoladki.
Czas po Bożym Narodzeniu, trwający przez cały styczeń i luty, jest
okresem karnawału, po staropolsku zwany zapustami. W Europie z kar­
nawałów słynie Wenecja. W Polsce najbardziej hucznie obchodzono
ostatni tydzień zapustów, rozpoczynający się w tłusty czwartek. Dzień
ten spędzano na jedzeniu i piciu. Polskim specjałem karnawałowym są
pączki. Nie może ich zabraknąć w żadnym domu.
Wg B. Ogrodowskiej

Słowniczek CD

Dzień Zaduszny День поминовения усопших

znicz лампада
inspiracja вдохновение
Dzień Niepodległości День независимости
andrzejki гадания в канун дня святого Андрея
panna na wydaniu незамужняя девушка
losować тянуть
różaniec четки
zabawa игра
adwent рождественский пост
mikołajki день святого Николая
kolędnik колядовщик
Sylwester канун Нового года
Nowy Rok Новый год
sztuczne ognie бенгальские огни
fajerwerk фейерверк
Dzień św. Walentego День святого Валентина
zapusty / karnawał карнавал
tłusty czwartek последний четверг карнавала
 „WESOŁY NAM DZIEŃ DZIŚ NASTAŁ...”
19. OBRZĘDY I ZWYCZAJE W OKRESIE WIOSENNO-LETNIM

W wiosennym cyklu obrzędów kościelnych najważniejsze miejsce

zajmuje Wielkanoc. Poprzedza ją Wielki Post Wielkanocny trwający
obecnie 40 dni. Wielki post rozpoczyna środa popielcowa. W kościołach
podczas nabożeństw posypuje się głowy wiernych popiołem z ubiegło­
rocznych palm wielkanocnych. Rytuał jest znakiem żalu za grzechy, go­
towości do oczyszczenia.
W czasie wielkiego postu dawniej odbywały się obrzędy ludowe
przywoływania wiosny. Praktykowany był obrzęd topienia lub palenia
Marzanny. Kukła zrobiona ze słomy była symbolem zimy oraz chorób,
śmierci, zła. Istotą obrzędu było niszczenie zimy i przywoływanie wio­
sny, szybkiej zmiany pór roku.
Wielki Tydzień i cykl obrzędów związanych z Wielkanocą rozpo­
czyna Niedziela Palmowa. Jest to ostatnia niedziela wielkiego postu i jest
poświęcona obchodom wjazdu Chrystusa do Jerozolimy, gdzie ludzie wi­
tali go rzucając na drogę gałązki palmowe. Najważniejszym momentem
uroczystości kościelnych jest procesja z palmami. Tradycyjnie w Polsce
w palmie są gałązki wierzbowe i rośliny wiecznie zielone: gałązki tui,
świerku, cisu. Obecnie w Polsce są popularne tzw. palmy wileńskie, ro­
bione z kwiatów, farbowanych kłosków, różnych traw suszonych, ukła­
danych i wiązanych na patykach.
Wielki Tydzień to ostatni tydzień wielkiego postu, przypadający mię­
dzy dwiema wielkimi niedzielami: Palmową i Wielkanocną. Wszystkie
dni tego tygodnia noszą nazwę Wielki, ponieważ tydzień ten poprzedza
największe w roku święto kościelne. Bogata liturgia kościelna Wielkiego
Tygodnia przekazywała cały dramat męki Chrystusa. W wielu świąty­
niach Europy wystawiano widowiska misteryjne. W Polsce do dziś prze­
trwała tradycja takiego widowiska w Kalwarii Zebrzydowskiej.
Najbogatsze w obrzędy i zwyczaje są trzy ostatnie dni Wielkie­
go Tygodnia. Wielki Piątek jest dniem żałoby i ścisłego postu. W XVII
i XVIII w. w Wielki Piątek odbywały się procesje mężczyzn pokutników,
zwanych biczownikami. Biczowali się dobrowolnie aż do krwi. W Polsce
ta praktyka religijna, przez wielu krytykowana, zaniechana została w koń­
cu XVIII w. Do naszych czasów przetrwała natomiast tradycja Grobów
 Chrystusa. W piątek trwają także przygotowania pokarmów wielkanoc­
nych. Należy przede wszystkim przygotować kolorowe jajka. Dawniej
jajka farbowano w naturalnych barwnikach roślinnych. Wywar z łusek
cebuli dawał różne odcienie barwy żółtej i brązu, sok z buraków - kolor
różowy, listki jemioły - różne odcienie zieleni. Jajko jest świadectwem
bardzo starych tradycji. Od najdawniejszych czasów było symbolem ży­
cia, siły, miłości i płodności. W Wielką Sobotę do kościoła ludzie przy­
noszą w koszykach święcone - część z tego, co znajdzie się później na
wielkanocnym stole, a więc jaja na twardo, sól, chleb, kawałek kiełba­
sy. Po rezurekcji w niedzielę można zaczynać wielkanocne obżarstwo.
Najważniejszym elementem jest oczywiście jajko. Dawniej w niektórych
miejscowościach urządzano gry, takie jak uderzanie pisankami wzajem­
nie o siebie. Czyja skorupka wytrzymała, ten wygrywał kolejne jajko.
Poniedziałek Wielkanocny jest dniem spotkań z rodziną i przyjaciół­
mi. Najbardziej znanym zwyczajem jest oblewanie się wodą - śmigus-
dyngus. Nie wiadomo dokładnie, skąd wziął się w Polsce ten obyczaj, ale
można go łączyć z wiosennym oczyszczaniem. Najczęściej wodą oble­
wano dziewczyny, by zapewnić im powodzenie i szybkie zamążpójście.
Dziś ludzie również korzystają z możliwości trochę popsocić. W Krako­
wie tradycyjnie w Poniedziałek Wielkanocny odbywa się kiermasz zwa­
ny emausem (od nazwy biblijnego miasteczka Emaus, do którego szedł
Zmartwychwstały Jezus). Kiermasze krakowskie są słynne z oryginal­
nych zabawek, nie spotykanych gdzie indziej, przedstawiających miesz­
czan, kupców, Żydów w tradycyjnych strojach.
Pomiędzy 10 maja i 13 czerwca, 7 tygodni (50 dni) po Wielkanocy,
obchodzone jest święto Zesłania Ducha Świętego na apostołów. Zielone
Świątki to ludowa nazwa tego święta kościelnego. Z tym świętem ko­
ścielnym połączyły się obrzędy ludowe powitania wiosny. Dawniej wie­
rzono, że młoda zieleń przynosi powodzenie w sprawach gospodarskich
i sprzyja urodzajom.
Do wiosennych świąt państwowych i patriotycznych należy 3 Maja. Jest
to święto Konstytucji 3 Maja. Była przyjęta za panowania ostatniego króla
Rzeczypospolitej Stanisława Augusta Poniatowskiego w 1791 r. Konstytu­
cja ta przewidywała nowatorskie reformy państwowe i stała się wzorem dla
przyszłych ustaw. Jest także symbolem postępowych myśli i patriotyzmu.
Najważniejszym świętem kościelnym po Zielonych Świątkach jest
Boże Ciało, obchodzone 11 dni później, zawsze w czwartek. Święto ob­
 chodzi się w Polsce od XIV w., w XV w. rozpowszechniły się procesje
Bożego Ciała. Uroczysta procesja wychodzi z kościoła do czterech ołta­
rzy ustawionych na zewnątrz. Przy każdym ołtarzu czytana jest Ewan­
gelia, udziela się błogosławieństwa na wszystkie cztery strony świata.
Z własnych tradycji słynie Kraków. Po zakończeniu uroczystości ko­
ścielnych na rynek zabytkowej części miasta wychodzi korowód barwnie
ubranych postaci. Główną z nich jest lajkonik - jeździec we wschodnim
stroju, z przyczepioną czarną brodą, udaje, że skacze na koniu. Lajkonik
skacze i tańczy w takt muzyki, straszy zebranych małą buławą i próbuje
wziąć do niewoli ładną dziewczynę.
Świętem powitania lata dawniej były tzw. obchody świętojańskie.
Odbywały się w dniu letniego przesilenia słońca, w najkrótszą noc w ro­
ku, z 23 na 24 czerwca i najdłuższy dzień, 24 czerwca. W dniu św. Jana
na wzgórzach i leśnych polanach palono wielkie ogniska - sobótki. Wo­
kół ognisk tańczyły ubrane na biało dziewczęta, które śpiewały pieśni
miłosne. Noc świętojańska była porą zalotów. Chłopcy rozpalali własne
ogniska, pokazywali swoją zręczność skacząc przez płomienie. Czasami
skakano przez ogień parami mocno trzymając się za ręce. Udany skok
wróżył miłość i wierność. Ogień miał także moc oczyszczającą, do ogni­
ska wrzucano czarodziejskie ziele, m. in. piołun, miało chronić przed
czarownicami, złym urokiem. Obecnie zwyczaje świętojańskie są przede
wszystkim zabawą.
W obchodach świętojańskich ważną rolę spełniał mityczny kwiat
paproci, który podobno zakwita o północy, przed dniem św. Jana. Przed
północą udawano się na poszukiwanie cudownego kwiatu. Kwiat paproci
według legendy świecił w nocy niezwykłym blaskiem, wskazywał drogę
do ukrytych w ziemi skarbów. Temu, kto go odnajdzie, zapewniał bo­
gactwo i szczęście. Szczególnych właściwości nabierała także woda. Do­
piero od św. Jana można było bezpiecznie się kąpać w rzece, jeziorze.
Wierzono, że zanurzenie się w wodzie lub w nocnej rosie sprawi, iż ciała
ludzi staną się zdrowe i piękne. Najważniejszym obrzędem dziewczęcym
było puszczanie wianków na wodę, zachował się do dziś. Dziewczęta
w taki sposób wróżą o zamążpójściu. W tradycji folklorystycznej święto
jest nazywane także Kupale.
W dniu 15 sierpnia obchodzone jest święto Matki Boskiej Zielnej.
Uważa się za patronkę ziół, kwiatów, owoców i zbóż w czasie rozkwitu.
Wierzono, że poświęcony bukiet ziół nabiera właściwości leczniczych.
Bukiety układano z piołunu, mięty, chabrów, krwawnika i innych roślin.
Do bardzo starych tradycji należy święto plonów - dożynki. W Polsce
obchodzono je od XVI w. Na wsi uwieńczeniem wszystkich najważniej­
szych prac gospodarskich były żniwa. Od ich wyników zależał dostatek
ludzi. W obchodach dożynkowych zachowały się elementy archaiczne,
ślady pogańskich obrzędów i ofiar składanych bóstwom urodzaju. Roz­
poczynały się wiciem wieńca z pozostawionego na polu pasa niezżętego
zboża. Zdobiono go jarzębiną, owocami, kwiatami i kolorowymi wstąż­
kami. Uroczystej procesji z wieńcem towarzyszyło śpiewanie pieśni mó­
wiącej o trudzie żniwiarzy. Wieniec dożynkowy przechowywano w sto­
dole do następnego roku. Przed nowym siewem wykruszone z wieńca
ziarna dodawano do ziarna siewnego.
Wg B. Ogrodowskiej

Słowniczek CD

przywoływanie wiosny зазывание весны

Marzanna чучело зимы
barwnik roślinny растительный краситель
wywar отвар
łuska шелуха
skorupa скорлупа
Zielone Świątki День Святой Троицы
święto państwowe государственный праздник
Konstytucja 3 Maja Конституция 3 Мая
Boże Ciało праздник Тела и Крови Христовых
noc świętojańska ночь накануне Ивана Купалы
zaloty ухаживания
zręczność ловкость
czarownica ведьма
urok порча
mityczny мифический
kwiat paproci цветок папоротника
wianek венок
święto plonów праздник урожая
dożynki дожинки
żniwa жатва
GODŁO. FLAGA. HYMN NARODOWY

Mazurek Dąbrowskiego

1. Jeszcze Polska nie zginęła,

Kiedy my żyjemy.
Co nam obca przemoc wzięła,
Szablą odbierzemy.

Refren: Marsz, marsz, Dąbrowski,

Z ziemi włoskiej do Polski.
Za twoim przewodem
Złączym się z narodem.

2. Przejdziem Wisłę, przejdziem

Wartę,
Będziem Polakami.
Dał nam przykład Bonaparte,
Jak zwyciężać mamy.

Refren: Marsz, marsz...

3. Jak Czarniecki do Poznania

Po szwedzkim zaborze,
Dla ojczyzny ratowania
Wrócim się przez morze.

Refren: Marsz, marsz...

4. Już tam ojciec do swej Basi

Mówi zapłakany -
Słuchaj jeno, pono nasi
Biją w tarabany.

Refren: Marsz, marsz..

 WARSZAWA

Plac Zamkowy

Zamek Królewski
Kamienice
 к п ГШ Ш Ш Ш Ш Т ]

Pomnik Syrenki
Łazienki. Pałac na Wyspie
Wilanów
KRAKÓW

Wisła
Rynek Główny

Sukiennice
Kościół Mariacki
Królewska Katedra na Wawelu
Styl zakopiański
WROCŁAW

Kamienice
 Odra

M ost Tumski
Krasnal Rzeźnik
Pomnik anonimowego przechodnia