Quot Musiqi Quot Fanni Uzra 9 Cu Sinif Ucun Metodik Vasait

OQTAY RƏCƏBOV, NAZİM KAZIMOV,
CEYRAN MAHMUDOVA
Öìóìòÿùñèë
ìÿêòÿáëÿðèíèí
-úó ñèíôè ö÷öí
ôÿííè öçðÿ äÿðñëèéèí ÌÅÒÎÄÈÊ ÂßÑÀÈÒÈ
Bu nəşrlə bağlı irad və təkliflərinizi

tahsil_az@yahoo.com və derslik@edu.gov.az
elektron ünvanlarına göndərməyiniz xahiş olunur.
Əməkdaşlığa görə əvvəlcədən təşəkkür edirik!
KİTABIN İÇİNDЯKİLЯR
Giriш ...................................................................................................5
İzahat vяrяqi......................................................................................6
IX sinif “Musiqi” fяnni цzrя dяrslяrin illik planlaшdыrыlmasы ...............10
ГЯДИМ ЧАЛЬЫ АЛЯТЛЯРИ ЩЯР БИР

ХАЛГЫН МЯНЯВИ ДЯЙЯРИДИР
1. Азярбайъан халг чальы аляти – тар ...............................................24

2. Тар вя Sимфоник Oркестр ............................................................27
3. Азярбайъан халг чальы аляти – каманча.....................................30
4. Каманча вя Sимфоник Oркестр...................................................33
5. Кичик Сумматив Гиймятляндирмя................................................35
6. Азярбайъан халг чальы аляти – ганун (канон) ............................36
7. Азярбайъан халг чальы аляти – саз..............................................39
8. Азярбайъан халг чальы аляти – уд ...............................................42
9. Çalğы аляти – гармон ..................................................................45
10. Кичик Сумматив Гиймятляндирмя ...............................................47
11. Азярбайъан халг чальы аляти – балабан ......................................48
12. Азярбайъан халг чальы аляти – зурна ..........................................51
13. Азярбайъан халг чальы аляти – тцтяк ...........................................54
14. Азярбайъан халг зярб чальы аляти – наьара................................57
16. Бюйцк Сумматив Гиймятляндирмя.............................................59
17. Азярбайъан халг зярб чальы алятляри – дяф, гавал
вя дцмбяк.................................................................................60
АЗЯРБАЙЪАН МУСИГИ МЯБЯДЛЯРИ ВЯ
МУСИГИ МЯДЯНИЙЙЯТИ
18. Азярбайъан Дювлят Академик Опера

вя Балет Театры...........................................................................63
19. “Шащсяням” операсы вя рус бястякары
Рейнголд Глийер.........................................................................66
20. Мцасир мювзуда илк Азярбайъан операсы ..................................69
22. Мцслцм Магомайев адына Азярбайъан
Дювлят Akademik Филармонийасы.................................................72
23. Цзейир Щаъыбяйли адына Азярбайъан
Дювлят Симфоник Оркестри ...........................................................75
24. Азярбайъан Дювлят Хор Капелласы .............................................78
25. Гара Гарайев адына Азярбайъан
Дювлят Камера Оркестри.............................................................81
АЗЯРБАЙЪАН МУСИГИ МЯДЯНИЙЙЯТИ ВЯ
МУСИГИ КОЛЛЕКТИВЛЯРИ
27. Азярбайъан Дювлят Akademik Мусигили Театры ...........................84

28. Яmяkdar kollektiv, Sяid Rцstяmov adыna
Aзярбайъан Дювлят Халг Чальы Алятляри Оркестри ........................88
29. Азярбайъан Xалг Çальы Aлятляри aнсамбллары..............................91
30. “Дан улдузу” Kамера-İнструментал Aнсамблы...........................93
31-32. “Бянювшя” Uшаг Хору ..........................................................95
34. Бюйцк Сумматив Гиймятляндирмя.............................................97
Mahnы repertuarы..............................................................................98
İstifadя olunmuш ядябиййат............................................................127
ЭИРИШ
Цмумтящсил мяктябляриндя инъясянятля баьлы фянляр арасында мусиги фян-
ни ящямиййятli йер тутур. Мяняви-естетик тясир эцъцня, дидактик мащиййятиnя,
мусиги инъясянятинин гайда-ганунларыны, инъяликлярини юйрятмя имканларына
эюря мцстясна ящямиййятя малик олан бу фянн явязолунмаз тярбийяедиъи
функсийа дашыйыр.
Мусиги тялиминин вязифяляриня дахилдир:
– мусигини дуймаьын, севмяйин, ондан щязз алмаьын, ону дцзэцн баша
дцшцб гиймятляндирмяйин формалашдырылмасы;
– шяхсиййятин мяняви-естетик кейфиййятляринин, дцнйа эюрцшцнцн инкишаф
етдирилмяси;
– естетик щислярин, бядии-естетик зювгцн тярбийя едилмяси;
– мусиги ифачылыьы вя мусиги йарадыъылыьы габилиййятляринин формалашдырылмасы;
– шаэирдлярин мусигийя даир билик, баъарыг вя вярдишляря йийялянмяляринин
тямин едилмяси.
Мусиги дярсляри тящсилвериъи, инкишафетдириъи, тярбийяедиъи функсийалара маликдир.
Бу мягсядля, мусигинин тярбийяедиъи тясирини артырмаг, щяйатла ялагясини
мющкямлятмяк цчцн дярслийя вятянпярвярлик, щуманизм, достлуг щислярини ин-
кишаф етдирян мцхтялиф жанрлы ясярляр дахил едилмишдир.
Милли мусиги нцмуняляри, милли-мядяни ирсимизин тяряннцмц иля баьлы ясяр-
ляр дярсликдя хцсуси йер тутур. Милли дяйярляр, цмумбяшяри дяйярляр фонунда вя
онларла вящдятдя тягдим олунур. Беляликля, миллиликдян цмумбяшярилийя доьру
истигамят дярслийин ана хяттини тяшкил едир.
Цмумтящсил мяктябляриндя мусиги фяннинин сямяряли тядрисини тямин
етмяк цчцн щяйатилийя, емосионаллыьа, мяшьялялярин комплекс мярщялялик
ясасында aparыlмасына фикир верилмялидлир. Мащны оxума, мусигили-ритмик щя-
рякятляр, нотла охума, импровизасийа вя мусиги динлянилмяси мярщялясиндя
шаэирдляря верилян билик, баъарыг вя вярдишляр мцхтялиф истигамятлярдя инкишаф
етдирился дя, мащиййят етибариля бир мягсяд яsas эютцрцлцр: бюйцмякдя
олан эянъ няслин мяняви-естетик тярбийясини, бядии йарадыъылыг габилиййятля-
рини формалашдырмаг, онлары щяртяряфли инкишаф етмиш шяхсиййят кими йетишдир-
мяк вя мцстягил Азярбайъан Республикасынын лайигли вятяндашы кими щяйа-
та щазырламаг.
5
ИЗАЩАТ ВЯРЯГИ
ЫХ синиф цзря “Мусиги” комплекти дярсликдян вя мцяллим цчцн методик вя-
саитдян ибарятдир. ВЫЫЫ вя диэяр ашаьы синифлярдя олдуьу кими бу вясаитдя дя
щяр бир дярся аид мювзу, мязмун стандартлары, интеграсийа, иш методлары, щяр
дярсля ялагядар планлашдырма, гиймятляндирмя ъядвяли, щям дя мусиги репер-
туары юз яксини тапмышдыр. Мцяллим дярся щазырлашаркян шаэирдлярин билик сявий-
йялярини, qаврама габилиййятлярини вя ейни заманда йаш хцсусиййятлярини ня-
зяря алмалыдыр. Диэяр тяряфдян мцяллим йени мювзуну шаэирдляря баша салмаг
цчцн яйани, техники вя кюмякчи васитялярдян истифадя етмяйи баъармалыдыр.
Шаэирдлярин гиймятляндирилмяси беш бал системиня ясасланыр. Бунун цчцн
мцяллим ашаьыдакы meyarлары нязяря алмалыдыр:
1. Мусиги ифачылыьы (мащныларын ифа олунмасы, садя мусиги алятляриндя ifa
bacarыğы);
2. Суал-ъавабла мювзуну ящатя етмя bacarыğы;
3. Йени идейа вя тяклифлярин тягдим олунмасы bacarыğы;
4. Груп цзря ишлярдя фяаллыьы, ишэцзар тяклифлярля чыхышетмя qabiliyyяti;
5. Проблемя йарадыъы йанашма, цмумиляшдирмя габилиййяти, тягдимат ет-
мя mяharяti вя с.
Щяр бир мязмун ващидинин сонунда шифащи, йазылы вя мусигили тестляр тяк-
лиф олунур.
Мусиги дярслийиндя мювзуларын мязмунуна уйьун мялуматлар вя иллцстраси-
йалар, бястякарларын портретляри, мащныларын нотлары вя мятнляри, тапшырыглар вя
суаллар юз яксини тапмышдыр. Дярслийин сонунда дярслик дахилиндя нотлары якс олун-
мамыш мащныларын нотлары, дярсдянкянар мяшьялялярдя, байрам консертляриндя
ифа олунаъаг мащныларын нот вя сюзляри юз яксини тапмышдыр. Диэяр тяряфдян тяд-
рисдян кянар мусиги викториналарында, нязяри мусиги мцсабигяляриндя истифадя ет-
мяк цчцн ушаг мусигиси йазан Азярбайъан бястякарларынын йарадыъылыğы иля яла-
гядар биографик схем вя мялуматлар да дярслийин сонунда юз яксини тапмышдыр.
Дярслик щазырланаркян ашаьыдакы педагожи принсипляря риайят олунмушдур:
– мяктяблилярин йаш хцсусиййятляриня уйьунлуьу;
– дярслийин мязмуну сечиляркян эендер бярабярлийи, етnik vя дини мяся-
ляляря дцзэцн йанашма;
– дярслийин мязмунунда верилян биликлярин елми ясасландырылмасы, ъялбеди-
ъи вя асан гавранылмасы;
– дярсликдяки иллцстрасийаларын мювзулара уйьунлуьу;
– дярслийин мязмунуна уйьун олараг дизайн edilmяsi;
– диэяр фянлярля интеграсийа.
6
ГИЙМЯТЛЯНДИРМЯ ЪЯДВЯЛИ
Щяр бир дярсдя ашаьыдакы гиймятляндирмя ъядвялиндян истифадя етмяк олар:
Мейарлар Ы ЫЫ ЫЫЫ ЫВ
№
Груп (зяиф) (орта) (йахшы) (яла)
1. Юз фикрини ифадя едир
2. Мусиги нцмунялярини фяргляндирир
3. Мювзу иля ялагядар нятиъя чыхарыр
4. Тягдимат едир
5. Мащны мелодийасыны охуйур
6. Рягс едир, мусигинин ритмини тутур
Мусиги нцмуняляринин ханя юлчц-

7.
лярини вя тоналлыьыны мцяййян едир
ДЯРСИН РЕСУРСЛАРЫ
“Мусиги” фяннинин мювзуларыны даща йахшы гаврамаг, мянимсямяк цчцн

шаэирдлярин билик, баъарыг вя вярдишлярини формалашдырараг инкишаф етдирмяк цчцн
тядрис просесиндя чох ваъиб олан ресурслардан истифадя етмяк лазымдыр. Бун-
лар ашаьыдакылардан ибарятдир:
– мяктяблилярин мянимсядикляри билик, баъарыг вя вярдишляр;
– дярслик;
– мусиги аляти кими фортепиано;
– нотлар;
– портретляр;
– шякилляр;
– схем вя плакатлар;
– компцтер;
– магнитофон вя диск;
– ДВД-плейер.
Гейд олунан ресурслардан мцяллим дярс просесиндя сямяряли шякилдя ис-
тифадя етмялидир.
7
ЫХ синиф “Мусиги” фянни цзря стандартлар
ЫХ синфин сонунда шаэирд:
* Азярбайъан вя дцнйа мусиги мядяниййятинин эюркямли нцмайяндяляри

(Ц.Щаъыбяйли, Ф.Ямиров, В.Мустафазадя, Г.Гарайев, Ф.Ялизадя, И.С.Бах,
Р.Глийер, И.Штраус, Б.Барток, Ъ.Эершвин, Л.В.Бетщовен) вя онларын эе-
ниш йайылмыш ясярляри щаггында билик вя баъарыглар нцмайиш етдирир;
* Азярбайъан мусиги фолклор нцмуняляри (мащны, рягс), муьам вя ашыг
щаваларына даир билик вя баъарыглар нцмайиш етдирир;
* мусиги ясярляринин мелодийасы, ритми вя онларда истифадя едилмиш бядии
нцмуняляр щаггында фикрини нцмайиш етдирир;
* мусиги ясярлярини щисси-емосионал ъящятдян дярк етдийини нцмайиш ет-
дирир;
* динлядийи мусигидян йаранан тяяссцратларыны мцхтялиф формада ифадя
едир;
* мащныны нот вя мятни иля охуйур;
* фярди, груп вя коллектив ифачылыг баъарыьы нцмайиш етдирир.
Мязмун хятляри цзря ясас вя алт стандартлар

1. Мусиги алями
Шаэирд:
1.1. Азярбайъан вя дцнйа мусиги мядяниййятинин эюркямли нцмайяндя-
ляри вя онларын эениш йайылмыш ясярляри щаггында билик вя баъарыглар
нцмайиш етдирир.
1.1.1. Азярбайъан вя дцнйа мусиги мядяниййятинин эюркямли нцмайян-
дяляри (Ц.Щаъыбяйли, Ф.Ямиров, В.Мустафазадя, Г.Гарайев, Ф.Ялизадя,
И.С.Бах, Р.Глийер, И.Штраус, Б.Барток, Ъ.Эершвин, Л.В.Бетщовен)
вя онларын ясярляри щаггында биликлярини мцгайисяли шякилдя изащ
едир.
1.1.2. Азярбайъан вя дцнйа бястякарларынын эениш йайылмыш ясярляри щаг-
гында тягдимат едир.
1.2. Азярбайъан мусиги фолклор нцмуняляри (мащны, рягс), муьам вя
ашыг щаваларына даир билик вя баъарыглар нцмайиш етдирир.
1.2.1. Азярбайъан мусиги фолклору нцмуняляринин Гярби Авропа бястя-
карларынын йарадыъылыьына тясири барядя мцнасибятини билдирир.
1.2.2. Азярбайъан бястякарларынын ясярляриндя муьамлардан вя ашыг
мусигисиндян истифадяйя даир кичик тягдиматлар едир.
8
2. Емосионал дяйярляндирмя
Шаэирд:
2.1. Мусиги ясярляринин мелодийасы, ритми вя онларда истифадя едилмиш бядии
нцмуняляр щаггында фикрини нцмайиш етдирир.
2.1.1. Азярбайъан вя дцнйа бястякарларынын мусигили сящня ясярляриндя
истифадя олунмуш бядии нцмуняляр щаггында тягдимат едир.
2.2. Мусиги ясярлярини щисси-емосионал ъящятдян дярк етдийини нцмайиш
етдирир.
2.2.1. Симфоник оркестрдя ифа олунан мусигинин емосионал тясири щаггын-
да фикрини изащ едир.
2.2.2. Мусиги ясярляринин емосионал щисляря тясири иля ялагядар тягдимат
едир.
2.3. Динлядийи мусигидян йаранан тяяссцратларыны мцхтялиф формада ифадя
едир.
2.3.1. Динлядийи мцхтялиф жанрлы ясярлярдян йаранан тяяссцратларыны ифадя
едир.
3. Мусигили фяалиййят
Шаэирд:
3.1. Мащныны нот вя мятни иля охуйур.
3.1.1. Мащныны икисясли а капелла (мцшайиятсиз) охуйур.
3.2. Фярди, груп вя коллектив ифачылыг баъарыьы нцмайиш етдирир.
3.2.1. Мащныны бирсясли (соло), груп вя хор тяркибиндя (икисясли) охуйур.
9
ЫХ синиф “Мусиги” фянни цзря дярслярин иллик планлашдырылмасы
10
Хорла ифа олунан Динлянилян мусиги
Тялим Дярсин
Saat Standart Инteqrasiya мащнылар вя нцмуняляри вя онларын Resurslar
ващиди мювзусу
onlarыn мцяллифлярi мцяллифляри
Азярбайъан 1.2.1.; Яd.: 1.1.5. “Оху, тар” – С.Рцстямов, “Чащарэащ” муьамындан Dяrslik, iш
1 халг чальы 2.3.1.; T.i.: 3.1.1. М.Мцшфиг бир парча vяrяqi,
аляти – тар 3.2.1. Fяnd.: 3.1.1. kompцter
Тар вя 1.1.1.; Яd.: 1.2.3. “Оху, тар” – С.Рцстямов, 1. Ц.Щаъыбяйли. “Лейли вя
Sимфоник 2.2.1.; Fяnd.: 3.1.1. М.Мцшфиг Мяънун” операсындан
Dяrslik, iш
Oркестр 3.2.1. “Eлчилик” сящнясиндя сяс-
лянян муьамдан бир щисся vяrяqi,
1 2. H.Ханмяммядов. “Тар kompцter,
вя Sимфоник Oркестр bяstяkarыn
цчцн 1 №-ли Kонсерт”иn portreti
Ы щиссясиндян ясас мювзу
Азярбайъан 1.2.2.; Яd.: 1.2.1. “Мещрибан олаг” – 1. “Шцштяр” муьамындан

халг чальы 2.3.1.; T.i.: 3.1.1. Ш.Ахундова, И.Ъошгун бир парча Dяrslik, iш
1 аляти – 3.2.1. 2. “О олмасын, бу олсун” bяdii vяrяqi,
каманча filmindяn мусиги парчасы kompцter
Каманча 1.1.1.; Яd.: 1.1.1. 1. Щ.Ханмяммядов. Щ.Ханмяммядов.

вя Sимфоник 2.2.1.; Fяnd.: 3.1.1. “Каманча вя Симфоник “Каманча вя Симфоник
Oркестр 3.2.1. Оркестр цчцн Консерт” яся- Оркестр цчцн Консерт”ин Dяrslik, iш
1 риндян Ы щиссянин кюмякчи експозисийасы vяrяqi,
Qяdim чальы алятляри щяр бир халгын мяняви дяйяридир

мювзусундан бир парча kompцter
2. “Мещрибан олаг” –
Ш.Ахундова, И.Ъошгун
1 Кичик Sумматив Qиймятляндирмя

Азярбайъан 1.1.1.; Яd.: 1.1.5 1. “Байаты-Шираз” муьамы. 1. “Байаты-Шираз” муьа-
халг чальы 2.2.2.; “Бярдашт” шюбясиндян мындан бир парча
Dяrslik,
аляти – 3.2.1. ганун мусиги алятиндя ифа 2. С.Ялясэяров. “Ганун
1 олунан мусиги парчасы вя фортепиано аляти цчцн iш vяrяqi,
ганун kompцter
(канон) 2. “Гарабаь байатылары” – Поема”дан бир парча
А.Дадашов, Н.Кясямянли
Азярбайъан 1.1.1.; Яd.: 1.1.5 1. “Вагиф эюзяллямяси” ашыг 1. “Мисри” ашыг щавасы Dяrslik, iш
халг чальы 2.2.2.; H.B.: 3.1.1. щавасындан бир парча 2. Ц.Щаъыбяйли. “Короьлу” vяrяqi,
аляти – саз 3.2.1. 2. “Гарабаь байатылары” – операсындан “Короь-
1 kompцter,
А.Дадашов, Н.Кясямянли лунун ашыг мащнысы”
bяstяkarыn
portreti
Азярбайъан 1.2.2.; T.i.: 3.1.1. “Истиглал байрамы” – Р.Шяфяг, 1. “Шур” муьамындан бир Dяrslik, iш
халг чальы 2.2.2.; Fяnd.: В.Мирзя парча vяrяqi,
1 аляти – уд 2. А.Эярай. “Баьчакцрд”
3.2.1. 3.1.1. kompцter
Çальы аляти – 1.2.2.; T.i.: 3.1.1. 1. “Ваьзалы” – Азярбайъан 1. “Ваьзалы”. Азярбайъан
гармон 2.2.2.; Fяnd.: халг рягси халг рягси
3.2.1. 3.1.1. 2. “Истиглал байрамы” Р.Шяфяг, 2. Т.Бакыханов. “Гармон
Dяrslik, iш
В.Мирзя вя Sимфоник Oркестр
vяrяqi,
цчцн Консерт”ин
1 kompцter,
Ы щиссясиндян бир парча
Qяdim чальы алятляри щяр бир халгын мяняви дяйяридир

bяstяkarыn
portreti
11
12
Азярбайъан 1.1.1.; Яd.: 1.2.2. 1. “Сары эялин”. Азярбайъан 1. “Сары эялин”.
халг чальы 2.2.1. Fяnd.: халг мащнысы Азярбайъан халг
аляти – 3.2.1. 2. “Шящяримиз” – мащнысы Dяrslik,
1 балабан С.Рцстямов, 2. О.Ряъябов. “Эюйчяк iш vяrяqi,
М.Сейидзадя Фатма” ъизэи филм- kompцter
операсындан
“Гызлар хору”
Азярбайъан 1.2.2.; Fяnd.: 1. “Баьдаэцлц” Азярбайъан 1. “Баьдаэцлц” Азярбай-
халг чальы 2.2.2.; 3.1.1. халг рягсинин мелодийа- ъан халг рягси. Зурна- Dяrslik,
аляти – 3.2.1. сындан бир парча чылар дястясинин ифасында iш vяrяqi,
1 зурна 2. “Шящяримиз” – 2. Ъ.Гулийев. “Зурна вя kompцter,
С.Рцстямов, Симфоник Оркестр цчцн bяstяkarыn
М.Сейидзадя Увертцра”. Ясярдян бир portreti
парча
Азярбайъан 1.1.1.; 1. “Чобан байатысы”ндан бир 1. “Чобан байатысы”.
халг чальы щисся Dяrslik,
2.2.1.; Tцтякдя ифа едилир
1 аляти – 2. “Мцбаряк” – iш vяrяqi,
3.2.1. 2. А.Рзайева, М.Дилбази.
тцтяк Я.Ъаванширов, Щ.Зийа kompцter
“Чобан Гара”
Азярбайъан 1.2.2.; Яd.: 1.2.4. 1. “Йаллы” Азярбайъан халг 1. “Йаллы” Азярбайъан
халг зярб рягсinдян бир парчаны халг рягси. Зурначыларын Dяrslik,
2.2.2.; H.b.: 3.2.1.
чальы аляти – икисясли охумаг ифасында iш vяrяqi,
3.2.1. T.i.: 3.1.1.
Гядим чальы алятляри щяр бир халгын мяняви дяйяридир

1 наьара 2. “Мцбаряк” – 2. Ъ.Ъащанэиров. “Халг kompцter,
Я.Ъаванширов, Щ.Зийа Чальы Алятляри Оркестри bяstяkarыn
цчцн Йаллы” portreti
1 Böyцk Sумматив Qиймятляндирмя

Азярбайъан 1.2.2.; Fяnd.: 1. Я.Дадашов. “Байаты- 1. “Дилкеш тяснифи”.
халг зярб 2.2.2.; 3.1.1. Шираз” рянэиндян бир Ифа едир Xалг артисти
чальы алят- 3.2.1. парча Ариф Бабайев Dяrslik,
1 ляри – дяф, 2. “Мцбаряк” – 2. “Гавалла рягс”. iш vяrяqi,
гавал, Я.Ъаванширов, Щ.Зийа Ифа едир Халг артисти kompцter
дцмбяк Яминя Дилбази
Азярбайъан 1.2.2.; Яd.: 1.2.4. 1. Я.Бядялбяйли. 1. М.Магомайев.

Дювлят 2.2.2.; H.b.: 3.2.1. “Гыз Галасы” балети. “Шащ Исмайыл” операсы- Dяrslik,
Академик 3.2.1. T.i.: 3.1.1. “Мцгяддимя”дян бир нын “Увертцра”сындан iш vяrяqi,
1 Опера вя парча бир парча kompцter,
Балет 2. “Чайымызын ады вар”. 2. Ф.Ямиров. “Севил” bяstяkarыn
Театры Азярбайъан халг операсы. “Валс”дан
мащнысы бир парча portreti
“Шащся- 1.2.2.; Яd.: 2.1.1. 1. “Янзяли” халг рягсиндян 1. Р.Глийер. “Шащсяням”

ням” опе- 2.2.2.; H.b.: 3.2.2. бир парча операсындан “Янзяли”
расы вя рус рягси Dяrslik,
3.2.1. 2. “Чайымызын ады вар”.
1 бястякары 2. Р.Глийер “Шащсяням” iш vяrяqi,
Азярбайъан халг
Рейнголд мащнысы операсындан kompцter
мядяниййяти
Глийер “Шащсянямин арийасы”
Мцасир 2.1.1.; 1. М.Магомайев – 1. М.Магомайев.

“Нярэиз” операсындан Dяrslik,
мювзуда 2.3.1.; “Нярэиз” операсындан
илк “Ялйарын арийасы”ндан “Ялйарын арийасы” iш vяrяqi,
3.2.1.
1 Азярбайъан бир парча 2. М.Магомайевин kompцter,
Азярбайъан мусиги мябядляри вя мусиги

операсы 2. “Эянълийимиз” – “Нярэиз” операсынын ЫЫЫ bяstяkarыn
пярдясиндян “Нярэизин portreti
Р.Щаъыйев, Т.Мцтяллибов гямли мащнысы”
13
14
Мцслцм 3.1.1.; 1. “Бцлбцлляр охур” 1. Ъ.Ъащанэиров. “Ча-
Магомайев 3.2.1. Азярбайъан халг щарэащ” хор ясяриндян
адына мащнысыны нотла охумаг бир парча Dяrslik,
1 Азярбайъан 2. “Бабанын йолу дашды”. 2. Ф.Ямиров. “Низами” iш vяrяqi,
Дювлят Азярбайъан халг симфонийасы. “Скертсо” kompцter
Akademik мащнысы адланан ЫЫ щиссядян
Филармонийасы бир парча
Цzeyir Щаъы- 1.1.1.; 1. “Ялиндя сазын гурбаны” 1. Ф.Ямиров “Кцрд-ов- Dяrslik,
бяйли адына 2.1.1.; Азярбайъан халг мащны- шары” симфоник муьа-
Азярбайъан сыны нотла охумаг мындан бир парча. iш vяrяqi,
3.1.1. kompцter,
1 Дювлят 2. “Язиз ана” – 2. Нийази. “Раст” симфо-
Симфоник Я.Щцсейнзадя, ник муьамындан bяstяkarыn
Оркестри Р.Мяммядов “Ялиндя сазын гурбаны” portreti
Азярбайъан 1.1.2.; Яd.: 2.1.2. 1. Ъ.Ъащанэиров. “Фцзули” 1. Ъ.Ъащанэиров.

Дювлят Хор 2.3.1.; H.b.: 3.2.1. кантатасынын ЫЫ щиссясин- “Фцзули” кантатасынын
дян бир парча ЫЫ щиссяси Dяrslik,
Капелласы 3.2.1. Fяnd.: iш vяrяqi,
1 2. “Новруз байрамы” – 2. Н.Яливердибяйов.
3.1.1. Р.Шяфяг, С.Мустафа A kапелла хор коллективи kompцter
цчцн “Байаты-Шираз”
Гара 1.2.1.; Fяnd.: 1. “Гарабаь шикястяси” 1. Г.Гарайев. “Илдырымлы

Гарайев 2.1.2.; 3.1.1. зярби-муьамындан йолларла” балетиндян Dяrslik,
адына 3.2.1. бир парча “Африкалы гызларын
2. “Новруз байрамы” – рягси” iш vяrяqi,
Азярбайъан
Азярбайъан мусиги мябядляри вя мусиги мядяниййяти

1 Р.Шяфяг, С.Мустафа 2. “Гарабаь шикястяси”. kompцter,
Дювлят
Ифа едир Халг артисти bяstяkarыn
Камера Алим Гасымов portreti
Оркестри

Азярбайъан Дювлят 1.2.2.; Яd.: 1. Ц.Щаъыбяйли. “О олмасын, 1. Ц.Щаъыбяйли. “Аршын мал
Akademik 2.3.1.; 2.1.1. бу олсун”. “Мяшяди Иба- алан”. “Ясэярин арийасы” Dяrslik,
1 Мусигили Театры 3.2.1. дын мащнысы” 2. Ц.Щаъыбяйли. “О олма- iш vяrяqi,
2. “Азярбайъан” – Е.Са- сын, бу олсун”. “Мяшяди kompцter
битоьлу, Б.Ващабзадя Ибадын мащнысы”
Ямякдар коллектив, 1.1.1.; T.i.: 1.3.1. 1. Ц.Щаъыбяйли. “Чащарэащ” Ц.Щаъыбяйли. “Халг Чальы Dяrslik,
Сяид Рцстямов 2.2.2.; Fяnd.: фантазийасындан Алятляри Оркестри цчцн Ы iш vяrяqi,
1 адына Азярбайъан 3.2.1. 3.1.1. бир парча фантазийа” kompцter,
Дювлят Халг Чальы 2. “Команданым, ямр ет” – bяstяkarыn
Алятляри Оркестри О. Ряъябов, Я.Ящмяд. portreti
Азярбайъан Халг 1.1.2.; Яd.: 1. “Шур” муьамынын “Чащарэащ” муьамындан
Чальы Алятляри 2.2.1.; 2.1.1. “Симайи-шямс I” бир парча. Dяrslik,
1 aнсамбллары 3.2.1. H.b.: рянэиндян бир парча Ифа едир Xалг артисти iш vяrяqi,
3.2.1. 2. “Команданым, ямр ет” – З.Ханларова kompцter
О.Ряъябов, Я.Ящмяд
“Дан улдузу” 1.1.2.; Fяnd.: 1. “Лачын” Азярбайъан халг 1. Э.Ялийева. Dяrslik,
Камера- 2.3.1.; 3.1.1. мащнысыны нотла охумаг “Шцштяр” рапсодийасы iш vяrяqi,
1 Инструментал 3.2.1. 2. “Ня эюзялдир 2. “Лачын”. Азярбайъан kompцter,
Ансамблы Азярбайъан!” – халг мащнысы. Ифа едир bяstяkarыn
Е.Сабитоьлу, И.Кябирли А.Исламзадя portreti
“Бянювшя” 1.1.1.; Fяnd.: 1. “Гызыл дан”. А.Дадашов, A.Sяmяdzadя,
Ушаг Хору 2.2.2.; 3.1.1. М.Йагуб K.Abыyeva. Dяrslik,
aАзярбайъан мусиги мядяниййяти вя мусиги kollektivlяri

2 3.2.1. 2. “Ей Танрым, арха ол “Mяktяb illяri” iш vяrяqi,
бизим Илщама” – kompцter
О.Ряъябов, Э.Тянща
15
1 Böyцk Sумматив Qиймятляндирмя
Верилмиш КСГ вя БСГ нцмуняляри шяртидир. Щяр бир мцяллим дярс дедийи
синфин сявиййясиня уйьун КСГ вя БСГ-ляр апара биляр.
KSQ I yarımil Musiqi Variant №1
Ad, soyad_____________________________________ 9-cu sinif________

Müəllim______________________________________ Qiymət__________
Metodist___________________________________
1) Azərbaycan Respublikasının dövlət rəmzləri hansılardır?

_________________________________________________________
_________________________________________________________
2) Azərbaycan Respublikasının Dövlət himninin musiqisinin müəl-

lifi kimdir?
A) Q.Pirimov B) M.Maqomayev
C) B.Mansurov D) Ü.Hacıbəyli
3) Azərbaycan Respublikasının Dövlət himninin sözləri kimə məxsusdur?
A) Ü.Hacıbəyli B) Nizami C) M.Müşfiq D) Ə.Cavad
4) Qanun (kanon) simli-mizrablı musiqi alətini kim icad edib?
A) Əbu Nəsr Məhəmməd əl-Fərabi B) Nizami
C) S.Ələsgərov D) A.Tağıyeva
5) “Qanun (kanon) və fortepiano üçün Poema”nın müəllifi kimdir?
A) S.Ələsgərov B) A.Tağıyeva C) S.Rüstəmov D) Niyazi
6) Sazın neçə növü var və onlar bir-birindən nə ilə fərqlənir?
_________________________________________________________
_________________________________________________________
7) Azərbaycan bəstəkarlarından kim operasının baş qəhrəmanının

xarakterinin açılması üçün saz musiqi alətindən istifadə edib?
A) M.Maqomayev B) Ü.Hacıbəyli
C) Q.Qarayev D) S.Rüstəmov
16
8) Azərbaycanda ilk qanun (kanon) ifaçısı kim olmuşdur?
A) A.Tağıyeva B) D.Dadaşov C) A.Vəzirov D) R.İlyasov
9) Ud musiqi alətinin neçə simi var?

A) 6 B) 5 C) 7 D) 13
10) Hansı bəstəkar “Qarmon və simfonik orkestr üçün Konsert”in

müəllifidir?
A) T.Bakıxanov B) S.Rüstəmov
C) H.Xanməmmədov D) Ü.Hacıbəyli
11) Saz – ..........?

A) Mizrablı alətdir. B) Nəfəs alətidir.
C) Zərb alətidir. D) Dartımlı-simli alətdir.
12) Qanun (kanon) hansı musiqi alətləri qrupuna aiddir?

A) Yatıq saz B) Zərb C) Nəfəs D) Mizrablı
13) Hansı bəstəkar ilk dəfə qanun (kanon) musiqi alətini Xalq Çalğı
Alətləri Orkestrinin tərkibinə daxil edib?
A) Ü.Hacıbəyli B) S.Rüstəmov
C) A.Tağıyeva D) T.Bakıxanov
14) Səid Rüstəmov kimdir?

A) Bəstəkar B) Şair C) Tarzən D) Xanəndə
15) Hansı məşhur aşıqları tanıyırsan?

_________________________________________________________
_________________________________________________________
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
A A A A A A A A A A A A A A A
B B B B B B B B B B B B B B B
C C C C C C C C C C C C C C C
D D D D D D D D D D D D D D D
17
BSQ I yarımil Musiqi Variant №1
Ad, soyad_____________________________________ 9-cu sinif_________

Müəllim______________________________________ Qiymət__________
Metodist_____________________________________________________
1) Azərbaycan Respublikasının Dövlət himninin musiqisinin müəl-

lifi kimdir?
A) Q.Pirimov B) M.Maqomayev
C) B.Mansurov D) Ü.Hacıbəyli
2) Azərbaycan Respublikasının Dövlət himninin sözləri kimə məx-
susdur?
A) Ü.Hacıbəyli B) Nizami C) M.Müşfiq D) Ə.Cavad
3) Saz – ..........?
4) Qarmon – ..............?
A) Rus alətidir. B) Azərbaycan alətidir.
C) Gürcü alətidir. D) Avropa alətidir.

6) Hansı qədim ədəbi abidədə ud musiqi aləti haqqında məlumata

rast gəlinir?
A) “Leyli və Məcnun” B) “İskəndərnamə”
C) “Kitabi-Dədə Qorqud” D) “Yeddi cam”
8) Tar musiqi alətini XIX əsrin ikinci yarısında kim təkmilləşdirib?

A) Q.Pirimov B) Sadıqcan C) B.Mansurov D) R.Quliyev
18
9) Ü.Hacıbəylinin hansı operasında aşıq musiqisinin intonasiya və
ritmindən istifadə olunub?
A) “Leyli və Məcnun” B) “Koroğlu”
C) “Şeyx Sənan” D) “Sevil”
10) Ud musiqi alətinin neçə simi var?

A) 6 B) 5 C) 7 D) 13
11) “Çoban bayatısı” hansı musiqi alətində ifa olunur?
A) Balaban B) Tütək C) Zurna D) Kamança
12) “Bir dəqiqə” musiqili komediyasının müəllifi kimdir?
A) H.Xanməmmədov B) S.Rüstəmov
C) Ü.Hacıbəyli D) A.Dadaşov
13) Hansı bəstəkar ilk dəfə qanun (kanon) musiqi alətini Xalq Çalğı
Alətləri Orkestrinin tərkibinə daxil edib?
A) Ü.Hacıbəyli B) S.Rüstəmov
C) A.Tağıyeva D) T.Bakıxanov
14) Hansı alətdə simlər cüt-cüt birləşib?

A) Kamança B) Skripka C) Ud D) Tar
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
A A A A A A A A A A A A A A
B B B B B B B B B B B B B B
C C C C C C C C C C C C C C
D D D D D D D D D D D D D D
19
Ad, soyad______________________________________ 9-cu sinif________

Müəllim______________________________________ Qiymət__________
Metodist______________________________________________________
1) 18 sentyabr –................. ?
A) Milli Musiqi Günü B) Bilik Günü
C) Müəllim Günü D) Bayraq Günü
2) Kim ilk dəfə 7 nota ad verdi?

A) Pifaqor B) Aristotel C) İ.S.Bax D) Ü.Hacıbəyli
3) Qravür nədir?
A) Mahnı B) Rəqs C) Rəsm əsəri D) Ədəbi əsər
4) Azərbaycan musiqi mədəniyyətində neçə əsas muğam var?

A) 4 B) 2 C) 7 D) 10
5) Kamança –..................... ?
C) Dartımlı alətdir. D) Simli alətdir.

7) Rəng hansı musiqi janrına aiddir?

A) Simfoniya B) Opera C) Muğam D) Balet

9) Tar musiqi alətini XIX əsrin ikinci yarısında kim təkmilləşdirib?

A) Q.Pirimov B) Sadıqcan C) B.Mansurov D) R.Quliyev
20
10) Ü.Hacıbəylinin hansı operasında aşıq musiqisinin intonasiya və
ritmindən istifadə olunub?
A) “Leyli və Məcnun” B) “Koroğlu”
C) “Şeyx Sənan” D) “Sevil”
11) Hansı Azərbaycan zərb alətlərini tanıyırsan?
A) Balaban B) Tütək C) Zurna D) Qoşanağara

13) “Bir dəqiqə” musiqili komediyasının müəllifi kimdir?

A) H.Xanməmmədov B) S.Rüstəmov
C) Ü.Hacıbəyli D) A.Dadaşov
14) Azərbaycan bəstəkarlarından kim operasının baş qəhrəmanı-

nın xarakterinin açılması üçün saz musiqi alətindən istifadə edib?
A) M.Maqomayev B) Ü.Hacıbəyli
C) Q.Qarayev D) S.Rüstəmov
15) Muğam üçlüyünün tərkibinə hansı xalq musiqi alətləri daxildir?

A) Tar, kamança, skripka B) Skripka, ud, qanun (kanon)
C) Ud, balaban, zurna D) Tar, kamança, qaval
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
A A A A A A A A A A A A A A A
B B B B B B B B B B B B B B B
C C C C C C C C C C C C C C C
D D D D D D D D D D D D D D D
21
Ad, soyad____________________________________ 9-cu sinif________

Müəllim______________________________________ Qiymət_________
Metodist____________________________________________________
1) 18 sentyabr – ?
A) Milli Musiqi Günü B) Bilik Günü
C) Müəllim Günü D) Bayraq Günü
2) Kim ilk dəfə 7 nota ad verdi?

A) Pifaqor B) Aristotel C) İ.S.Bax D) Ü.Hacıbəyli
3) Qravür nədir?
A) Mahnı B) Rəqs C) Rəsm əsəri D) Ədəbi əsər
4) Azərbaycan musiqi mədəniyyətində neçə əsas muğam var?

A) 4 B) 2 C) 7 D) 10
5) Balaban hansı alətlər qrupuna daxildir?

A) Nəfəs alətidir. B) Zərb alətidir
C) Simli alətdir. D) Dartımlı alətdir.
6) Hansı qədim Azərbaycan musiqi aləti bir çox nəfəs alətlərinin

əcdadı olub?
A) Tütək B) Balaban C) Klarnet D) Qarmon

8) Azərbaycan əsgərlərini döyüşdə hansı qədim alət müşayiət edir?

A) Zurna B) Kamança C) Skripka D) Ud
9) Laqqutu –.................. ?
A) Zərb alətidir. B) Nəfəs alətidir
C) Simli alətdir. D) Dartımlı alətdir.
22
10) Hansı qədim ədəbi mənbədə nağara haqqında məlumat verilir?
A) “Leyli və Məcnun” B) “Dədə Qorqud”
C) “İskəndərnamə” D) “Yeddi cam”
11) Hansı bəstəkar “Zurna və simfonik orkestr üçün Uvertüra”
yazıb?
A) C.Quliyev B) S.Rüstəmov
C) H.Xanməmmədov D) Ü.Hacıbəyli
12) Saz – ..........?
13) Nağara – ............ ?
A) Yatıq sazdır. B) Zərb alətidir.
C) Nəfəs alətidir. D) Dartımlı alətdir.
14) Tütək Azərbaycan xalq aləti hansı materialdan hazırlanıb?

_________________________________________________________
_________________________________________________________
15) Azərbaycan xalq aləti zurna hansı diapazondadır?

_________________________________________________________
_________________________________________________________
16) Zurnanın hansı növlərini tanıyırsan?

_________________________________________________________
_________________________________________________________
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
A A A A A A A A A A A A A A A A
B B B B B B B B B B B B B B B B
C C C C C C C C C C C C C C C C
D D D D D D D D D D D D D D D D
23
QƏDİM ÇALĞI ALƏTLƏRİ HƏR BİR XALQIN MƏNƏVİ DƏYƏRİDİR
1. AZƏRBAYCAN XALQ ÇALĞI ALƏTİ – TAR
MƏQSƏD:
1. Milli dəyərimiz olan muğam ilə əlaqədar biliklərini nümayiş et-
dirir. 2. Azərbaycan muğamına dair bilik və bacarığını nümayiş etdirir.
3. Dinlədiyi müxtəlif janrlı əsərlərdən yaranan təəssüratlarını ifadə edir. 4. Mah-
nını birsəsli (solo), qrup və xor tərkibində oxuyur.
İstifadə olunan Beyin həmləsi, Venn diaqramı,

iş üsulları müzakirə, müqayisə
1 1. ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍ ÕÀËÃ
×ÀËÜÛ ÀËßÒÈ – ÒÀÐ
Îëäóãúà ãÿäèì ìóñèãè ìÿ-
Uşaqlar tarın ifasın- äÿíèééÿòè îëàí Àçÿðáàéúàí
õàëãûíûí òàð, êàìàí÷à, ãà-
da səslənən “Çahar- íóí, òÿíáóð, ãîïóç, ñàç, óä,
ãîøàíàüàðà, íàüàðà, äöìáÿê,
gah” muğamından bir áàëàáàí, çóðíà, ãàðàçóðíà,
òöòÿê, íåé, ãàâàë êèìè ýþçÿë
parçanın təranələri al- ñÿñ òåìáðèíÿ ìàëèê ÷îõëó ñàé-
äà ÷àëüû àëÿòè âàð.
Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñû-
tında sinfə daxil olurlar. íûí Áèðèíúè âèòñå-ïðåçèäåíòè
Ìåùðèáàí ßëèéåâàíûí áþéöê
çÿùìÿòè âÿ ñÿéè íÿòèúÿñèíäÿ
ìóüàìëàðûìûç âÿ àøûã ìóñè-
ãèìèç êèìè ãÿäèì ÷àëüû
àëÿòëÿðèìèç äÿ äöíéàíûí ìÿ-
2 äÿíèééÿò òÿøêèëàòëàðû òÿðÿôèí-
äÿí òàíûíìûø, îíëàðûí Àçÿð-
áàéúàí õàëãûíà ìÿõñóñ îëäóüó
Müəllim şagirdlərin òÿñäèã åäèëìèøäèð.
Ãÿäèì ÷àëüû àëÿòëÿðèíèí
birinə Nizami Gəncəvi- àäûíà êëàññèê ÿäÿáèééàòûìûçäà
ðàñò ýÿëèíèð. Íèçàìè Ýÿíúÿ-
âèíèí “Èñêÿíäÿðíàìÿ” ïîåìà-
nin “İskəndərnamə” poe- ñûíäà òàð ìóñèãè àëÿòè áåëÿ
õàòûðëàíûð: Ìåùðèáàí ßëèéåâà
masından tar musiqi
aləti haqqında olan his- Ìöüÿííè, òÿê áèðúÿ ýåúÿ äÿ ÷àë òàð,
Ìÿíè áó äàð éîëäà ÿçàáäàí ãóðòàð!
səni oxumağı tapşırır. Şei- Áÿëêÿ, ýåíèøëÿíñèí, à÷ûëñûí éîëóì,
Êþ÷öì áó äàøëûãäàí, àñóäÿ îëóì...
rin ifadəli oxusunu “Ça- Òàð ñþçö “òàðûì” – áÿðê äàðòûëûá ÷ÿêèëìèø ñþçöíäÿí éàðàíûá. Àì-
ìà áÿçÿí òàð ñþçö “òåë”, “ñàï” êèìè äÿ èçàù åäèëèð.
hargah” muğamı müşa-
yiət edir. Müəllim eyni
zamanda şagirdlərin diq-
8
24
qətini lövhədən asılmış tar musiqi alətinin təsvirinə, həm də tarı təkmilləşdirən
tarzən Sadıqcanın XVI əsr Təbriz rəssamlıq məktəbinin görkəmli nümayən-
dəsi Mir Seyid Əlinin miniatür üslubunda işlənmiş avtoportretinə yönəldir.
Müəllim sonra tar aləti və adıçəkilən şəxsiyyətlər haqqında məlumat verir.
3
Tədqiqat aparmaq üçün müəllim şagirdlərə belə bir sualla müraciət
edir: “Müasir tar çalğı alətini kim və nə vaxt təkmilləşdirmiş, bunun
nəticəsində tarda hansı dəyişikliklər baş vermişdir və bu alət hansı
zamanlardan mövcuddur?”
Tədqiqatın aparılması üçün sinif iki qrupa bölünür. I qrupa Sadıqcanın
təkmilləşdirdiyi tar musiqi aləti haqqında internet resurslarından və dərs-
likdə verilən materiallardan istifadə edərək məlumat toplamaq, II qrupa isə
dahi Nizaminin “İskəndərnamə” poemasından tar çalğı alətinə aid olan şeir
parçasına və təbrizli rəssam Mir Seyid Əlinin avtoportretinə əsaslanaraq
tarın nə zaman mövcud olduğunu müəyyən etmək tapşırılır.
Ìóñèãè äèíëÿéÿê
“×àùàðýàù” ìóüàìûíäàí áèð ïàð÷à
DİFERENSİAL TƏLİM
Òàð ãÿäèì ÷àëüû àëÿòëÿðèíèí
ÿñàñûíäà éàðàíìûø âÿ ÿñðëÿð
áîéó ôîðìàëàøäûðûëìûøäûð. Áó
àëÿò ÕÛÕ ÿñðèí èêèíúè éàðûñûíäà
òàðçÿí Ìèðçÿ Ñàäûã ßñÿä îüëó
(Ñàäûãúàí) òÿðÿôèíäÿí òÿêìèë-
ëÿøäèðèëäè. Ñàäûãúàí òàðûí ôîð-
1. Mövzu ilə əlaqədar
ìà âÿ ãóðóëóøóíäà äÿéèøèê-
ëèêëÿð åòäè, ñèìëÿðèíèí ñàéûíû televiziya və radioda din-
5-äÿí 11-ÿ ãÿäÿð àðòûðäû. Óñòàä
ñÿíÿòêàð òàðûí ÿëäÿ òóòìà ãàé- lədiyi tar ifaçılarının adı-
äàñûíû äà äÿéèøäè, îíó äèç öñ-
Ìèðçÿ Ñàäûã
òöíäÿí ñèíÿéÿ ãàëäûðäû âÿ ìÿùç
Ñàäûãúàíûí òÿêìèëëÿøäèðäèéè òàð
nı söyləyir.
(Ñàäûãúàí) àëÿòè áó ýöí Îðòà Àñèéàäà äà
ýåíèø éàéûëìûøäûð. 2. Tar musiqi alətinin şək-
Éåíè ìàùíû þéðÿíÿê
lini çəkir.
ÎÕÓ, ÒÀÐ
Ìóñèãèñè Ñÿèä Ðöñòÿìîâóí,
ñþçëÿðè Ìèêàéûë Ìöøôèãèíäèð.
I II
Îõó, òàð! Îõó, òàð! Îõó, òàð! Îõó, òàð!
Ñÿñèíäÿí ÿí ýþçÿë øåèð äèíëÿéèì. Åé àíà éóðäóìóí øèðèí øÿðáÿòè.
Îõó, òàð! Îõó, òàð! Îõó, òàð! Îõó, òàð!
Íÿüìÿíè îä òóòóá àëûøàí Áàêûìûí, Ýÿíúÿìèí,
Ðóùóìà, ãÿëáèìÿ ÷èëÿéèì. Øÿêèìèí, Øèðâàíûìûí
Îõó, ñåâýèì ìÿíèì, Àëîâëó ñÿíÿòè.
Îõó, àðçóì ìÿíèì, Ìèëèì, Ìóüàíûìûí,
Îõó, öðÿéèì. Øóøàì, Íàõ÷ûâàíûìûí
Îõó, òàð! Îõó, òàð! Øÿðÿôè, øþùðÿòè!
Ñÿíè êèì óíóäàð?! Îõó, òàð! Îõó, òàð!
Îõó, òàð! Îõó, òàð! Ñÿíè êèì óíóäàð?!
Îõó, òàð! Îõó, òàð!
Qeyd: Qədim musiqi
alətlərini professor
Məcnun Kərimov
9
bərpa edir.
25
Məktəblilər belə bir nəticəyə gəlirlər
NƏTİCƏ ki, əgər XII əsrdə dahi Nizami tar aləti
haqqında məlumat veribsə, deməli, bu
musiqi aləti hələ ondan çox-çox əvvəllər mövcud imiş.
Yaradıcı tətbiqetmə. Bəstəkar Səid Rüstəmovun şair Mikayıl Müşfiqin

sözlərinə yazdığı “Oxu, tar” mahnısı öyrədilir. Mahnının xarakteri müəy-
yənləşdirilir, poeziya və musiqi arasında əlaqələr aydınlaşdırılır.
III
Tapşırıq 1. “Oxu, tar” Åé áþéöê õàëãûìûí øèðèíè, øÿðáÿòè,
Àëîâëó ñÿíÿòè, öëâè ìÿùÿááÿòè.
mahnısının sözləri və Åé òàð÷û, ÷àë, îõó, êþíëöìö àë, îõó,
Âóð ñàçû ñèíÿíÿ, ÷àë, àøûã, ÷àë, îõó,
Ãÿëáèìè àë, îõó.
musiqisinin xarakterləri Îõó, òàð! Îõó, òàð!
Ñÿíè êèì óíóäàð?!
arasında uyğunluğu açıq- Îõó, òàð! Îõó, òàð!
Ìèêàéûë Ìöøôèã
layın.
Tapşırıq 2. “Oxu, tar”
mahnısının məzmunu-
na uyğun şəkil çəkin.
Mahnının müəlliflə-
ri ilə tanışlıq müxtəlif
cür ola bilər:
1. Müəllimin təqdi-
Áÿñòÿêàð Ñÿèä Ðöñòÿìîâ, ìöüÿííè Ýöëàüà Ìÿììÿäîâ âÿ
matı ilə. Õàëã ×àëüû Àëÿòëÿðè Îðêåñòðè
2. Şagirdlər tərəfin- SUAL Âß ÒÀÏØÛÐÛÃËÀÐ

1. Ùàíñû ãÿäèì Àçÿðáàéúàí õàëã ÷àëüû àëÿòëÿðèíè òàíûéûðñûíûç?
dən fərdi şəkildə. 2. Êèì òàð ÷àëüû àëÿòèíèí ôîðìà âÿ ãóðóëóøóíó òÿêìèëëÿøäèðèá?
3. Íèçàìè Ýÿíúÿâèíèí “Èñêÿíäÿðíàìÿ” ïîåìàñûíäà òàð íåúÿ õàòûðëàíûá?
4. Ìóüàì ö÷ëöéö ùàíñû õàëã ÷àëüû àëÿòëÿðèíäÿí èáàðÿòäèð âÿ ìóüàì,
ÿñàñÿí, ùàíñû àëÿòèí ìöøàéèÿòè èëÿ èôà åäèëèð? Áó áàðÿäÿ äàíûøûí.
10
MÖVZU ÜZRƏ TEST TAPŞIRIQLARI

(Düzgün cavabın qarşısında “+” işarəsi qoyun)
1. XIX əsrin ikinci yarısında tar musiqi alətini kim təkmilləşdirmişdir?
a) Qurban Pirimov b) Sadıqcan c) Bəhram Mansurov
2. “Oxu, tar” mahnısının xarakteri necədir?
a) şən b) qəmli c) həyəcanlı
26
2. TAR VƏ SİMFONİK ORKESTR
MƏQSƏD:
1. Azərbaycan və dünya musiqi mədəniyyətinin görkəmli nümayən-
dələri və onların əsərləri haqqında biliklərini müqayisəli şəkildə izah edir.
2. Simfonik orkestrdə ifa olunan musiqinin emosional təsiri haqqında fik-
rini izah edir. 3. Mahnını birsəsli (solo), qrup və xor tərkibində oxuyur.
İstifadə olunan
2. ÒÀÐ Âß ÑÈÌÔÎÍÈÊ ÎÐÊÅÑÒÐ iş üsulları
Äàùè áÿñòÿêàð Öçåéèð
Ùàúûáÿéëè òàð ùàããûíäà:
“Òàð Øÿðã ìóñèãè òÿùñèëè-
íè àðòûðà áèëÿí àëÿòëÿðäÿí
ÿí ãèéìÿòëèñè âÿ ìöùö-
Beyin həmləsi, Venn
ìöäöð”, – äåéèá. Òàð –
ÿñëèíäÿ, ñîëî àëÿòèäèð. Öçå- diaqramı, müzakirə,
éèð Ùàúûáÿéëè èñÿ òàðû Àçÿð-
áàéúàí ìóñèãè òàðèõèíäÿ müqayisə
èëê äÿôÿ Ñèìôîíèê Îðêåñ-
òðèí òÿðêèáèíÿ äàõèë åò-
ìèøäèð. Òàð àëÿòè 1908-úè Õàëã àðòèñòè, òàðçÿí Ðàìèç Ãóëèéåâ
èë éàíâàðûí 25-äÿ áÿñòÿ- âÿ Ñèìôîíèê Îðêåñòð
êàðûí “Ëåéëè âÿ Ìÿúíóí”
îïåðàñûíûí ïðåìéåðàñûíäà ñÿñëÿíèá. Áó ýöí äÿ òàð áó îïåðàäà âîêàë
ïàðòèéàëàðäàêû ìóüàì ïàð÷àëàðûíû ìöøàéèÿò åäèð.
1
Ìóñèãè äèíëÿéÿê Uşaqlar Üzeyir Ha-
Öçåéèð Ùàúûáÿéëè. “Ëåéëè âÿ Ìÿúíóí” îïåðàñûíûí “Åë÷èëèê” ñÿùíÿ-
ñèíäÿ ñÿñëÿíÿí ìóüàìäàí áèð ùèññÿ cıbəylinin “Leyli və Məc-
Ãåéä åòìÿê ëàçûìäûð êè, áöòöí îïåðà áîéó áÿñòÿêàð òàðäàí ìöøà-
éèÿò÷è êèìè èñòèôàäÿ åòìèøäèð.
nun” operasından Leyli-
nin atası ilə Məcnunun
atasının “Elçilik” səhnə-
sində səslənən muğam
musiqisini dinləyirlər. Müəl-
lim muğam operaları yaz-
Öçåéèð Ùàúûáÿéëè Ìÿùÿììÿä Ôöçóëè mış Azərbaycan bəstə-
karlarının adlarını sadala-
yır və şəkillərini şagirdlərə
göstərir.
11
2
Müəllim məktəblilərə Azərbaycanda muğam operalarının yaranmasının
əsas səbəbini aydınlaşdırır və Venn diaqramı vasitəsilə klassik operaların mu-
ğam operalarından fərqli və oxşar cəhətlərini göstərir. Məlum olur ki, muğam
operalarını klassik opera janrından fərqləndirən əsas cəhət milli operalarımız-
dakı dialoq səhnələrində sırf muğam musiqisindən istifadə olunmasıdır. Bun-
dan sonra məktəblilərə verilmiş Venn diaqramı cədvəlində şagirdlər klassik və
muğam operalarının fərqli və oxşar cəhətlərini yazırlar. Bir şagird isə bu cəhət-
ləri ümumiləşdirərək lövhədəki Venn diaqramına doğru cavabları yazır.
27
3
Tədqiqat sualı verilməmişdən əvvəl bəstəkar Hacı Xanməmmədovun
“Tar və Simfonik Orkestr üçün 1№-li Konsert” əsərinin I hissəsindən əsas
mövzu səsləndirilir.
Müəllim şagirdlərə tədqiqatın aparılması üçün belə sualla müraciət edir:
“Üzeyir Hacıbəylinin “Leyli və Məcnun” operasında və Hacı Xanməm-
mədovun dinlədiyiniz əsərində tarın rolu nədən ibarətdir?”
Sinif iki qrupa bölünür. I qrup “Leyli və Məcnun” operasında, II qrup “Tar və
Simfonik Orkestr üçün 1 №-li Konsert” əsərində tarın rolunu aydınlaşdırırlar.
Õàëã àðòèñòè, áÿñòÿêàð Ùàúû

DİFERENSİAL TƏLİM Õàíìÿììÿäîâ òàð âÿ ñèìôîíèê
îðêåñòð ö÷öí êîíñåðòëÿð éàçìûø
âÿ áóíóíëà äà éåíè áèð æàíðà
ùÿéàò âåðìèøäèð. Áÿñòÿêàð òàð
àëÿòè âÿ ñèìôîíèê îðêåñòð ö÷öí
5 êîíñåðò éàçìûøäûð. Î, òàðäàí
ñèìôîíèê îðêåñòðäÿ ñîëî àëÿòè
1. Məşhur tarzənləri şə- êèìè èñòèôàäÿ åòìèøäèð.
Áó êîíñåðòëÿðèí èëê èôà÷ûëàðû
Ùàúû Ùàúû Ìÿììÿäîâ
killərindən tanıyır. Õàíìÿììÿäîâ ßùñÿí Äàäàøîâ âÿ Ùàúû Ìÿì-
ìÿäîâ îëìóøäóð.
2. Tarda eşitdiyi musiqi Êëàññèê Àâðîïà îïåðàñû èëÿ ìóüàì îïåðàñûíûí
îõøàð âÿ ôÿðãëè úÿùÿòëÿðè
nümunələrinin adını söy- Îõøàð úÿùÿòëÿð Ôÿðãëè úÿùÿòëÿð
1. Ñîëèñò-ìöüÿííèëÿðèí èôàñûíäà 1. Ìöüÿííè âÿ õàíÿíäÿëÿðèí èôàñûí-
ləyir. ñÿñëÿíèð. äà ñÿñëÿíèð.
2. Ñèìôîíèê îðêåñòðèí èôàñûíäà 2. Ñèìôîíèê îðêåñòðèí òÿðêèáèíÿ òàð
ñÿñëÿíèð. àëÿòè äÿ ÿëàâÿ åäèëìÿêëÿ ñÿñëÿíèð.
3. Õîðåîãðàôèéà åëåìåíòëÿðè èëÿ 3. Ìóüàìëàðäàí îïåðàáîéó äèàëîã-
çÿíýèíäèð. ëàðäà èñòèôàäÿ åäèëèð.
4. Õîð èôàñûíäàí èñòèôàäÿ åäèëèð.
5. Ùÿð èêèñè îïåðà àäëàíûð.
BUNU DA BÈLÈN
Êîíñåðò ñîëî ìóñèãè àëÿòè, ñèìôîíèê âÿ êàìåðà îðêåñòðëÿðè

ö÷öí éàçûëìûø ìöðÿêêÿá ãóðóëóøëó ìóñèãè æàíðûäûð. Áó ÿñÿðëÿðäÿ
NƏTİCƏ èôà÷û-ñîëèñò þç âèðòóîç èôà÷ûëûã ãàáèëèééÿòëÿðèíè ýþñòÿðèð, îðêåñòð
èñÿ îíóíëà áèð íþâ äèàëîãäà èøòèðàê åäèð. Ãàðà Ãàðàéåâ, Ôèêðÿò
ßìèðîâ, Àçÿð Ðçàéåâ, Úàùàíýèð Úàùàíýèðîâ, Âàñèô Àäûýþçÿëîâ
âÿ áàøãà áÿñòÿêàðëàð êîíñåðò æàíðûíäà ýþçÿë ÿñÿðëÿð éàçìûøëàð.
Áó ÿñÿðëÿð éåíè íÿñèë ìóñèãè÷èëÿðèí èíêèøàôûíäà äà áþéöê ðîë îé-
“Leyli və Məcnun” íàìûøäûð.
operasında tar alətin-

dən müşayiətçi, “Tar və
Simfonik Orkestr üçün
12
1№-li Konsert” əsərin-
də isə solo kimi istifadə
edilmişdir.
Yaradıcı tətbiqetmə. Səid Rüstəmovun Mikayıl Müşfiqin sözlərinə bəs-

tələdiyi “Oxu, tar” mahnısı notlarla və sözləri ilə oxunulur.
28
Tapşırıq 1. Səid Rüstəmovun əvvəlki siniflərdə öyrəndiyiniz mahnıla-
rının adlarını söyləyin.
Tapşırıq 2. Adlarını müəyyənləşdirdiyiniz mahnıların məzmununa uy-
ğun şəkillər çəkin.
Ùàúû Õàíìÿììÿäîâ. “Òàð âÿ Ñèìôîíèê Îðêåñòð ö÷öí 1 ¹-ëè Êîí-
ñåðò”èí Û ùèññÿñèíäÿí ÿñàñ ìþâçó
Ìàùíûäàí áèð ïàð÷àíû íîòëà âÿ ñþçëÿðè èëÿ îõóéàã Mahnının müəllif-

ÎÕÓ, ÒÀÐ
Ìóñèãèñè Ñÿèä Ðöñòÿìîâóí, ləri ilə tanışlıq müxtə-
ñþçëÿðè Ìèêàéûë Ìöøôèãèíäèð.
lif cür ola bilər:
1. Şagirdlərin inter-
netdən əldə etdikləri mə-
lumatlar vasitəsilə.
matı ilə.
SUAL Âß ÒÀÏØÛÐÛÃËÀÐ
1. Òàð ÷àëüû àëÿòèíè èëê äÿôÿ Ñèìôîíèê Îðêåñòðèí òÿðêèáèíÿ êèì äàõèë
åäèá?
2. “Òàð âÿ ñèìôîíèê îðêåñòð ö÷öí êîíñåðò” æàíðûíûí èëê ìöÿëëèôè êèì-
äèð?
3. Äàùà ùàíñû áÿñòÿêàðëàð áó æàíðäà ÿñÿðëÿð éàçûá?
4. Ýöëàüà Ìÿììÿäîâóí èôàñûíäà “Îõó, òàð” ìàùíûñûíû äèíëÿéèí.
Ìàùíûíûí ñþçëÿðèíèí òàðû áèð ìóñèãè àëÿòè êèìè ùàíñû áÿíçÿòìÿëÿðëÿ
èôàäÿ åòäèéè ùàããûíäà äàíûøûí.
YouÒube öçÿðèíäÿí àõòàðûø ö÷öí à÷àð ñþçëÿð: “Îõó, òàð”, Ýöëàüà
Ìÿììÿäîâ.
13

1. Tar və simfonik orkestr üçün konsert janrının ilk müəllifi kim ol-
muşdur?
a) Səid Rüstəmov b) Ramiz Mirişli c) Hacı Xanməmmədov
2. “Oxu, tar” mahnısının tempi necədir?

a) alleqro b) andante c) moderato
29
3. AZƏRBAYCAN XALQ ÇALĞI ALƏTİ – KAMANÇA
MƏQSƏD:
1. Milli dəyərlərimizdən olan muğamlar haqqında biliklərini göstə-
rir. 2. Dinlədiyi musiqidən yaranan təəssüratlarını ifadə edir. 3. Mahnını bir-
səsli, qrup və xor tərkibində oxuyur.
İstifadə olunan Beyin həmləsi, Venn diaqramı,

iş üsulları müzakirə, müqayisə
1
Uşaqlar bəstəkar Şə-
fiqə Axundovanın İsgən-
dər Coşqunun sözlərinə
3. ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍ ÕÀËÃ ×ÀËÜÛ ÀËßÒÈ – ÊÀÌÀÍ×À
yazdığı “Mehriban olaq” Êàìàí÷à ãÿäèì, ñèìëè ÷àëüû àëÿòèäèð.
“Êàìàí÷à” ñþçöíöí “êàìàí” ùèññÿñè ôàðñ-
mahnısının təranələri al- úà “éàé”, “ãþâñ” äåìÿêäèð, “÷à” èñÿ êè÷èëòìÿ
øÿêèë÷èñèäèð. Áó àëÿò ôàðñëàðà òöðêëÿðäÿí
tında sinfə daxil olurlar. êå÷èá. Òöðêëÿð áó àëÿòè “ãèøåê” àäëàíäûðûðëàð.
Ãÿäèì òàðèõ÷èëÿð êàìàí÷àíûí Îðòà Àñèéàäàí,
éàõóä Ùèíäèñòàíäàí ýÿëäèéèíè éàçûðëàð.
ÕÂÛ ÿñðäÿ òÿáðèçëè ðÿññàì Ìèð Ñåéèä ßëèíèí
“Ìóñèãè ìÿúëèñè” ÿñÿðèíäÿ ãÿ-
äèì áÿðáÿò, äÿô, êàìàí÷à
2 àëÿòëÿðè þç ÿêñèíè òàïìûøäûð.
Õàëã àðòèñòè
Äàùè Íèçàìè Ýÿíúÿâè
“Õîñðîâ âÿ Øèðèí” ïîåìà-
Müəllim şagirdlər- Ùàáèë ßëèéåâ
ñûíäà áåëÿ éàçûð:
dən birinə Nizami Gən- Êàìàí Ìóñà êèìè éàíûð, èíëÿéèð,

×àëàí õàíÿíäÿíè äóðóá äèíëÿéèð.
cəvinin “Xosrov və Şi- Îõóéàí áèð ýþçÿë ãÿçÿë áàøëàäû,
Áó êåéôè-èøðÿòè ÷îõ àëãûøëàäû. Êàìàí÷à
rin” poemasından ka-
mança çalğı alətinə aid “Øöøòÿð” ìóüàìûí-
äàí áèð ïàð÷à. Èôà åäèð
olan şeir parçasını Ha- Ùàáèë ßëèéåâ
Ìèëëè ìóñèãè ìÿäÿíèé-
bil Əliyevin kamançada éÿòèìèçäÿ òàð, êàìàí÷à
âÿ ÿëèíäÿ ãàâàë îëàí õà-
ifa etdiyi “Şüştər” klas- íÿíäÿäÿí èáàðÿò “Àçÿð-
áàéúàí Õàëã ×àëüû Àëÿòëÿðè
sik muğamının təranə- ö÷ëöéö” àäëàíàí ìóñèãè
Öçåéèð Ùàúûáÿéëèíèí “Î îëìàñûí, áó îëñóí” êîëëåêòèâè ÷îõ ýåíèø éàéûë-
ìûøäûð. Àçÿðáàéúàí Õàëã
ləri altında ifadəli oxut- îïåðåòòàñû ÿñàñûíäà ÷ÿêèëìèø ôèëìäÿí
ôðàãìåíò. Àçÿðáàéúàí Õàëã ×àëüû Àëÿòëÿðè ×àëüû Àëÿòëÿðè ö÷ëöéö õàëã
ö÷ëöéö – Õàí Øóøèíñêè, àðàñûíäà ìóüàì ö÷ëöéö
durur. Müəllim şagird- Áÿùðàì Ìàíñóðîâ, Òÿëÿò Áàêûõàíîâ êèìè òàíûíûð.
lərin diqqətini həm də

lövhədə asılmış ka- 14
30
mança musiqi alətinə yönəldir. Eyni zamanda məşhur kaman ustası Habil
Əliyevin də şəkli lövhədən asılır.
3
Müəllim tədqiqatın aparılması üçün şagirdlərə bu sualla müraciət edir:
“Uşaqlar, sizcə, kamança musiqi aləti nə vaxt yaradılmışdır?”
Şagirdlərin verdikləri cavablardan məlum olur ki, əgər dahi Nizaminin
əsərlərində XII əsrdə bu musiqi aləti ilə əlaqədar məlumatlar olubsa, de-
məli, kamançanın yaranması ondan da çox-çox əvvəllərə aid edilə bilər.
Bundan sonra müəllim kamança musiqi alətinin solo alət kimi Azər-
baycan Xalq Çalğı Alətləri üçlüyündə də istifadə olunduğunu sübut etmək
üçün Üzeyir Hacıbəylinin “O olmasın, bu olsun” filmindən Xan Şuşinski
(xanəndə), Bəhram Mansurov (tar) və Tələt Qasımov (kamança) üçlüyü
olan kadrı göstərir.
Ìóüàì ö÷ëöéö ìóüàìëàðûìûçû âÿ õàëã ìàùíûëàðûìûçû ÷îõ

áþéöê ìÿùàðÿòëÿ èôà åäèð.
“Î îëìàñûí, áó îëñóí” áÿäèè ôèëìèíäÿí Àçÿðáàéúàí Õàëã
×àëüû Àëÿòëÿðè ö÷ëöéöíöí èôàñûíäà ìóñèãè ïàð÷àñû
ÌÅÙÐÈÁÀÍ ÎËÀÃ
Ìóñèãèñè Øÿôèãÿ Àõóíäîâàíûí, DİFERENSİAL TƏLİM
ñþçëÿðè Èñýÿíäÿð Úîøãóíóíäóð.
Û
Äóéüóëàðûì äèëÿ ýÿëäè éåíÿ,
Åé èíñàíëàð, ãóëàã àñûí ìÿíÿ.
Íÿãÿðàò:
Ìèí êþíöëäÿ áèð úàí îëàã,
Äàùà äà ìåùðèáàí îëàã. 1. Televiziya kanalların-
Ìåùðèáàí, ãàéüûêåø áèð èíñàí îëàã,
Ìåùðèáàí îëàã, ìåùðèáàí îëàã. dan və radio dalğala-
ÛÛ
Òÿìèç åøãè, ìÿùÿááÿòè òóòàã,
Õàëã àðòèñòè, áÿñòÿêàð
Øÿôèãÿ Àõóíäîâà
rından tanıdığı kaman-
Äåéÿê, ýöëÿê ãÿì-ãöññÿäÿí óçàã.
Íÿãÿðàò:
ça alətində çalan musi-
ÛÛÛ
Èëëÿð þòöð áèç äîëóðóã éàøà,
qiçilərin adını söyləyir.
Ìÿùÿááÿòëÿ âóðàã þìðö áàøà.
2. Kamança musiqi alə-
Íÿãÿðàò:
tinin şəklini çəkir.
1. Êàìàí÷à ÷àëüû àëÿòèíèí òàðèõè ùàããûíäà íÿ áèëèðñèíèç?
2. Êàìàí÷à ÷àëüû àëÿòèíèí àäûíûí ìÿíàñû íÿäèð?
3. Ìÿøùóð òàð âÿ êàìàí÷à èôà÷ûëàðûíäàí êèìëÿðè òàíûéûðñûíûç?
4. Áó ýöíÿ êèìè òàíûäûüûíûç Àçÿðáàéúàí õàëã ÷àëüû àëÿòëÿðèíèí
òàðèõè ùàããûíäà òÿãäèìàò ùàçûðëàéûí.
15
31
Şagirdlər belə bir nəticəyə gəlirlər ki,
NƏTİCƏ
kamança qədim musiqi aləti olaraq solo
və musiqi kollektivləri tərkibində istifadə
olunur.
Yaradıcı tətbiqetmə. Bəstəkar Şəfiqə Axundovanın İsgəndər Coşqu-

nun sözlərinə yazdığı “Mehriban olaq” mahnısı öyrədilir. Mahnının xarak-
teri, sözləri ilə melodiyası arasında uyğunluq müəyyənləşdirilir.
Tapşırıq 1. “Mehriban olaq” mahnısının ritminə uyğun əl çalın.

Tapşırıq 2. “Mehriban olaq” mahnısının məzmununa uyğun şəkil
çəkin.
Mahnının müəllifləri ilə tanışlıq müxtəlif cür ola bilər:
1. Şagirdlərin internetdən aldıqları məlumatlara əsasən.
2. Müəllim tərəfindən təqdimat şəklində.

1. Nizami Gəncəvinin hansı poemasında kamança haqqında məlu-
mat var?
a) “Leyli və Məcnun” b) “Xosrov və Şirin” c) “Yeddi gözəl”
2. “Mehriban olaq” mahnısı hansı rəqsin intonasiyaları əsasında
yazılıb?
a) “Yallı” b) “Cəngi” c) “Vağzalı”
32
4. KAMANÇA VƏ SİMFONİK ORKESTR
MƏQSƏD:
1. Azərbaycan və dünya musiqi mədəniyyətinin görkəmli nüma-
yəndələri və onların əsərləri haqqında biliklərini müqayisəli şəkildə izah
edir. 2. Simfonik orkestrdə ifa olunan musiqi əsərinin emosional təsiri haq-
qında fikrini izah edir. 3. Mahnını birsəsli (solo), qrup və xor tərkibində
oxuyur.
4. ÊÀÌÀÍ×À Âß
ÑÈÌÔÎÍÈÊ ÎÐÊÅÑÒÐ
Àçÿðáàéúàí ìóñèãè ìÿäÿíèé-
éÿòè òàðèõèíäÿ èëê äÿôÿ êàìàí÷à âÿ
ñèìôîíèê îðêåñòð ö÷öí êîíñåðò
İstifadə olunan
æàíðûíäà 1990-úû èëäÿ Õàëã àðòèñòè iş üsulları
Ùàúû Õàíìÿììÿäîâ “Êàìàí÷à âÿ
Ñèìôîíèê Îðêåñòð ö÷öí Êîíñåðò”
ÿñÿðèíè éàçûá.
Áó ÿñÿðèí èëê ãóðóëóøóíäà êà-
ìàí÷àäà ñîëî èôàíû ßäàëÿò Âÿçèðîâ
Beyin həmləsi,
åäèá.
ßäàëÿò Âÿçèðîâ âÿ Ñèìôîíèê Îðêåñòð Êîíñåðòèí Û ùèññÿñèíèí Û ìþâ- Venn diaqramı,
çóñóíäà (ÿñàñ ìþâçó) áÿñòÿêàð
“×àùàðýàù”, ÛÛ ìþâçóñóíäà èñÿ (êþìÿê÷è ìþâçó) “Øóð” âÿ “Ñåýàù” ìó- müzakirə, müqayisə
üàìëàðûíûí èíòîíàñèéàëàðûíäàí èñòèôàäÿ åäèá.
Ùàúû Õàíìÿììÿäîâ. “Êàìàí÷à âÿ Ñèìôîíèê Îðêåñòð ö÷öí Êîí-
ñåðò”èí åêñïîçèñèéàñû
Õàëã àðòèñòè Ùàúû Õàíìÿììÿäîâ “Áèð äÿãèãÿ” (ëèáðåòòîñó Ìÿùÿððÿì
ßëèçàäÿíèíäèð), “Áöòöí ÿðëÿð éàõøûäûð” (ëèáðåòòîñó Àëåêñàíäð Õàëäåéå-
âèíäèð) ìóñèãèëè êîìåäèéàëàðûíûí, “Õàëã ×àëüû Àëÿòëÿðè Îðêåñòðè ö÷öí
Ñèìôîíèééåòòà”íûí, “Àçÿðáàéúàí åñêèçëÿðè”, “Êîëõîç”, “Áàéðàì” ñöè-
òàëàðûíûí, ùÿì äÿ ÷îõñàéëû ìàùíûëàðûí ìöÿëëèôèäèð. Ìèëëè ìóñèãè õÿçè-
1
íÿìèçäÿ êàìàí÷à âÿ ñèìôîíèê îðêåñòð ö÷öí êîíñåðò æàíðûíäà Çàêèð
Áàüûðîâ âÿ áàøãà áÿñòÿêàðëàðûí äà ÿñÿðëÿðè éåð àëìûøäûð. Şagirdlər Şəfiqə
Íîòëà îõóéàã
Ùàúû Õàíìÿììÿäîâ. “Êàìàí÷à âÿ Ñèìôîíèê Îðêåñòð ö÷öí Êîí- Axundovanın İsgəndər
ñåðò” ÿñÿðèíäÿí Û ùèññÿíèí êþìÿê÷è ìþâçóñóíäàí áèð ïàð÷à
Coşqunun sözlərinə
bəstələdiyi “Mehriban
olaq” mahnısının təra-
nələri altında sinfə da-
xil olurlar.
16
2
Müəllim bəstəkar Hacı Xanməmmədovun “Kamança və Simfonik Or-
kestr üçün Konsert” əsəri, əsərin ilk ifaçısı Əməkdar artist Ədalət Vəzirov
haqqında məlumat verir, onların şəkillərini göstərir. Sonra əsə rin I hissəsi-
nin əsas və köməkçi mövzuları səsləndirilir. Bundan sonra şagirdlər dinlə-
dikləri iki mövzunun xaraktercə fərqini müəyyənləşdirirlər.
33
3
Tədqiqat aparmaq üçün müəllim şagirdlərə belə bir sualla müraciət edir:
“Uşaqlar, dinlədiyiniz bu iki musiqi parçaları bir-birindən nə ilə fərqlənirlər?”
Cavablar müxtəlif olsa da, müəyyənləşdirilir ki, birinci mövzu, yəni
əsas mövzu cəld, ikinci – köməkçi mövzu isə aramlı səslənir və xarakter-
cə lirikdir. Bundan sonra müəllim bəstəkar Hacı Xanməmmədovun yazdı-
ğı digər əsərlər haqqında da qısa məlumat verir.
Müzakirə nəticəsin-
də müəllimin köməyi ilə
Ìàùíûíû íîòëà âÿ ñþçëÿðè èëÿ îõóéàã
şagirdlər belə bir fikrə
ÌÅÙÐÈÁÀÍ ÎËÀÃ
gəlirlər ki, kamança so- Ìóñèãèñè Øÿôèãÿ Àõóíäîâàíûí,
ñþçëÿðè Èñýÿíäÿð Úîøãóíóíäóð.
lo, xalq üçlüyündə və
Xalq Çalğı Alətləri an-
sambllarında (orkestrin-
də) ifaçı kimi iştirak etdiyi
kimi, eyni zamanda sim-
fonik orkestrin tərkibində
solo ifaçı kimi iştirak edə
bilər.
1. Àçÿðáàéúàíäà “Êàìàí÷à âÿ Ñèìôîíèê Îðêåñòð ö÷öí Êîíñåðò” èëê
äÿôÿ êèì òÿðÿôèíäÿí éàçûëûá?
1. Məşhur kamança ifa- 2. Ùàúû Õàíìÿììÿäîâ äàùà ùàíñû ìóñèãè ÿñÿðëÿðèíèí ìöÿëëèôèäèð?
3. Êàìàí÷à âÿ ñèìôîíèê îðêåñòð ö÷öí êîíñåðò æàíðûíäà äàùà ùàíñû
çılarını şəkillərindən ta- áÿñòÿêàðëàð ÿñÿðëÿð éàçìûøäûð?
4. Úÿëèë Ìÿììÿäãóëóçàäÿíèí “Êàìàí÷à” ùåêàéÿñèíèí ìÿçìóíóíó
nıyır. äàíûøûí.
2. Kamançada eşitdiyi
musiqi nümunələrinin
17
adlarını söyləyir.
NƏTİCƏ
Kamançada solo musiqi aləti kimi muğamlarımızı çalmaqla bərabər,

eyni zamanda simfonik orkestrin tərkibində solist kimi ciddi bəstəkar mu-
siqiləri ifa etmək mümkündür.
34
Yaradıcı tətbiqetmə. Şəfiqə Axundovanın İsgəndər Coşqunun sözlə-
rinə bəstələdiyi “Mehriban olaq” mahnısını notla və sözləri ilə oxuyur.
Tapşırıq 1. Şəfiqə Axundovanın əvvəlki illərdə oxuduğunuz mahnıla-

rının adlarını söyləyin.
Tapşırıq 2. Adlarını söylədikləriniz mahnıların melodiyalarını yada sala-
raq oxuyun.
Mahnının müəllifləri ilə tanışlıq müxtəlif cür olur:
1. Şagirdlərin təqdimatı ilə.
2. Müəllimin təqdimatı ilə.

1. “Kamança və Simfonik Orkestr üçün Konsert”i ilk dəfə kim

yazıb?
a) Hacı Xanməmmədov b) Ramiz Mirişli c) Səid Rüstəmov
2. Hacı Xanməmmədovun “Kamança və Simfonik Orkestr üçün Kon-

sert” əsərinin ilk ifaçısı kim olub?
a) Şəfiqə Eyvazova b) Habil Əliyev c) Ədalət Vəzirov
5. KİÇİK SUMMATİV QİYMƏTLƏNDİRMƏ
35
6. AZƏRBAYCAN XALQ ÇALĞI
ALƏTİ – QANUN (KANON)
MƏQSƏD:
yəndələri və onların geniş yayılmış əsərləri haqqında biliklərini müqayisəli
şəkildə izah edir. 2. Musiqi əsərlərinin emosional hisslərə təsiri ilə əlaqə-
dar təqdimat edir. 3. Dinlədiyi müxtəlif janrlı əsərlərdən yaranan təəssürat-
larını ifadə edir. 4. Mahnını birsəsli (solo), qrup və xor tərkibində (ikisəsli)
oxuyur.
İstifadə olunan Beyin həmləsi, müzakirə, müqayisə

iş üsulları
1
Şagirdlər sinfə bəs-
5. ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍ ÕÀËÃ ×ÀËÜÛ ÀËßÒÈ –
təkar Azər Dadaşovun ÃÀÍÓÍ (ÊÀÍÎÍ)
Ñèìëè õàëã ÷àëüû àëÿòè ãàíóí — éàñòû ñàçëàð
Nüsrət Kəsəmənlinin àèëÿñèíÿ ìÿíñóáäóð.
Ãàíóí Éàõûí âÿ Îðòà Øÿðãäÿ, ùÿì÷èíèí äÿ
sözlərinə bəstələdiyi “Qa- Àçÿðáàéúàíäà ýåíèø éàéûëûá.
Áèð ñûðà ãÿäèì ìóñèãè òðàêòàòëàðûíäà ãàíóí
rabağ bayatıları” mah- ìóñèãè àëÿòèíèí áþéöê òöðê àëèìè ßáó Íÿñð Ìÿ-
ùÿììÿä ÿë-Ôÿðàáè (870–950) òÿðÿôèíäÿí èúàä
nısının təranələri altın- îëóíäóüó ñþéëÿíèëèð. “Êàíîí” éóíàí äèëèíäÿí
òÿðúöìÿäÿ “ãàéäà”, “ãàíóí” äåìÿêäèð. Éàõûí
da daxil olurlar. Øÿðãäÿ ýåíèø éàéûëìûø ãàíóí Îðòà Àñèéàäàí
Àíàäîëóéà êþ÷ åäÿí òöðêëÿð âàñèòÿñèëÿ áöòöí
Ãàôãàçà éàéûëûá. Áó ìóñèãè àëÿòè Àçÿðáàéúàíûí
êëàññèê øàèðëÿðè Íèçàìè Ýÿíúÿâè, Ìÿùÿììÿä
Ôöçóëè, Ìÿùñÿòè Ýÿíúÿâè ïîåçèéàñûíäà äà þç ïàð-
2 ëàã ÿêñèíè òàïûá.
Ãàíóí àëÿòèíè Ìÿùÿììÿä Ôöçóëè “Éåääè
úàì” ÿñÿðèíäÿ áåëÿ òÿñâèð åäèá:
Ãàíóí
Müəllim qanun musiqi Áèð ýöí ýåúÿ ìÿúëèñèìèç âàðäû êè, îíäàí,
×îõ-÷îõ óçàüà ãàëìûø èäè äÿðä, ãÿì, ùèúðàí.
alətinin şəklini şagirdlə- Õàì íÿüìÿëÿðëÿ åäÿðÿê àëÿìè ìÿìíóí,
Áèð ùóðè-ìÿëÿê ÷àëûðäû èðè áèð ãàíóí.
rə göstərir və onun haq- Êå÷ìèøäÿ ãàíóí àëÿòè, ÿñàñÿí, ñàðàé õàíûìëàðû òÿðÿôèíäÿí èôà îëó-
íóðäó.
qında məlumat verir. Ãàíóí àëÿòè èëê äÿôÿ Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí Õàëã àðòèñòè,
áþéöê áÿñòÿêàð, ïðîôåññîð Ñÿèä Ðöñòÿìîâ òÿðÿôèíäÿí 1959-úó èëäÿ
Şagirdlərdən biri dahi Àçÿðáàéúàí Õàëã ×àëüû Àëÿòëÿðè Îðêåñòðèíèí òÿðêèáèíÿ äàõèë åäèëèá.
Azərbaycan şairi Mə-

həmməd Füzulinin “Yed- “Áàéàòû-Øèðàç” ìóüàìûíäàí áèð ïàð÷à. Ãàíóí (êàíîí) ìóñèãè
àëÿòèíèí èôàñûíäà
di cam” əsərindən qa-
nun (kanon) aləti haq-
qında şeir parçasını ifa-
18
36
dəli oxuyur və bu alətin ifasında “Bayatı-Şiraz” muğamından bir parça
səsləndirilir.
3
Tədqiqat aparmaq üçün müəllim şagirdlərə belə bir sualla müraciət edir:
“Qanun musiqi aləti klassiklərimizin əsərlərində öz ifadəsini necə ta-
pıb və bu alət neçənci əsrdə xalqın sevimli musiqi alətinə çevrilib?”
Bundan sonra “Bayatı-Şiraz” muğamının “Bərdaşt” şöbəsindən bir
parça notla unison şəkildə şagirdlər tərəfindən ifa olunur və dinlənilən mu-
ğam parçası ilə müqayisə edilir.
Müqayisə nəticəsində şagirdlər müəyyənləşdirirlər ki, dinlədikləri və
notla ifa etdikləri musiqi nümunələri bir-birinə bənzəyir. Bundan sonra şa-
girdlərə qanun musiqi aləti üçün musiqi əsərləri yazmış Azərbaycan bəs-
təkarları haqqında məlumat verilir və Süleyman Ələsgərovun müəllifi oldu-
ğu “Qanun və fortepiano aləti üçün Poema”dan bir parça səsləndirilir.
BUNU DA BÈLÈN
Àçÿðáàéúàíûí èëê ãàíóí
èôà÷ûñû ßìÿêäàð àðòèñò Àñéà
Òàüûéåâà îëóá âÿ 1959-úó èëäÿ
îíóí èôàñûíäà èëê äÿôÿ áó
àëÿòäÿ “Áàéàòû-Øèðàç” âÿ “×à-
ùàðýàù” ìóüàìëàðû âàëà éàçû-
ëûá.
Àñéà Òàüûéåâà
“Áàéàòû-Øèðàç” ìóüàìû. “Áÿðäàøò” øþáÿñèíäÿí ãàíóí ìóñèãè àëÿ-
òèíäÿ èôà îëóíàí ìóñèãè ïàð÷àñû
1. “Bayatı-Şiraz” muğa-
mının melodiyasını not-
la ifa edir.
Ãàíóí ìóñèãè àëÿòèíäÿ òÿêúÿ Àçÿðáàéúàí õàëã ìóñèãè íöìóíÿëÿðè 2. “Bərdaşt” şöbəsinin
îëàí ìóüàìëàð, ðÿãñëÿð, ìàùíûëàð äåéèë, åéíè çàìàíäà êëàññèê Àâðîïà,
ðóñ âÿ Àçÿðáàéúàí áÿñòÿêàðëàðûíûí ÿñÿðëÿðè äÿ ìöâÿôôÿãèééÿòëÿ èôà åäè- melodiyasının ritmini əl
ëèð. Ãàíóí ìóñèãè àëÿòè ö÷öí áÿñòÿêàð Ñöëåéìàí ßëÿñýÿðîâ “Ãàíóí âÿ
ôîðòåïèàíî àëÿòè ö÷öí Ïîåìà” ÿñÿðèíè éàçûá. ilə çalır.
Ñöëåéìàí ßëÿñýÿðîâ. “Ãàíóí âÿ ôîðòåïèàíî àëÿòè ö÷öí Ïîåìà”äàí
áèð ïàð÷à
19
37
Qanun (kanon) qədim Azərbaycan mu-
NƏTİCƏ
siqi alətində xalq musiqi nümunələri ilə
bərabər, eyni zamanda professional mu-
siqi nümunələri də çalmaq mümkündür.
Yaradıcı tətbiqetmə. Bəstəkar Azər Dadaşovun şair Nüsrət Kəsəmən-

linin sözlərinə yazdığı “Qarabağ bayatıları” mahnısı öyrədilir.

ÃÀÐÀÁÀÜ ÁÀÉÀÒÛËÀÐÛ
Ìóñèãèñè Àçÿð Äàäàøîâóí,
Tapşırıq 1. “Qarabağ ñþçëÿðè Íöñðÿò Êÿñÿìÿíëèíèíäèð.
bayatıları” mahnısına Û
Ãàðàáàüûì – ãàð áàüûì,
ÛÛ
Øóøàì ãàëàìäû ìÿíèì,
Éàøûë öìèä éàðïàüûì. Éóðäóì, àíàìäû ìÿíèì.
dirijorluq edin. Îéàüàì, ÿñýÿðèíÿì, Ìÿí îíóí áàëàñûéàì,
Éàòñàì, ñÿí îë éîðüàíûì. Î äà áàëàìäû ìÿíèì.
Tapşırıq 2. Qara- Íÿãÿðàò: Íÿãÿðàò:
Áó òîðïàüû ÿêÿðÿì, ÛÛÛ
bağdakı məşhur qalala- Ìèí íàçûíû ÷ÿêÿðÿì. ßñýÿðàí ÿñýÿðèìäè,
Éóðäóìà êÿú áàõàíûí Õàíêÿíäè äÿðä-ñÿðèìäè.
rın adını yadınıza salın. Ìÿí ýþçöíö òþêÿðÿì. Ùÿð êÿñ éåðèíè òàïñûí, Àçÿð Äàäàøîâ
Áóðà ìÿíèì éåðèìäè.
Musiqi əsərlərinin
müəllifləri haqqında
məlumat müxtəlif cür
verilə bilər:
1. İnternetdən şagird-
lərin aldıqları məlumat-
ßñýÿðàí ãàëàñû
lara əsasən.
1. Ãàíóí ÷àëüû àëÿòèíèí òàðèõè áèçÿ áó ìóñèãè àëÿòè ùàããûíäà íÿ äåéèð?
matı ilə. 2. Ãàíóí (êàíîí) ñþçöíöí ìÿíàñû íÿäèð?
3. Àçÿðáàéúàí áÿñòÿêàðëàðû ãàíóí àëÿòè ö÷öí ùàíñû ÿñÿðëÿðè éàçìûøäûð?
4. “Ãàðàáàü áàéàòûëàðû” ìàùíûñû ùàããûíäà øèôàùè òÿãäèìàò ùàçûðëàéûí.
20

1. Dinlədiyiniz və oxuduğunuz muğam şöbəsi hansı muğama aiddir?

a) “Şur” b) “Bayatı-Şiraz” c) “Segah”
2. “Qanun və fortepiano aləti üçün Poema” əsərinin müəllifi kimdir?
a) Azər Dadaşov b) Süleyman Ələsgərov c) Oqtay Rəcəbov
38
7. AZƏRBAYCAN XALQ ÇALĞI ALƏTİ – SAZ
MƏQSƏD:
yəndələri və onların geniş yayılmış əsərləri haqqında biliklərini müqayisəli
şəkildə izah edir. 2. Musiqi əsərlərinin emosional hisslərə təsiri ilə əlaqə-
dar təqdimat edir. 3. Mahnını birsəsli (solo), qrup və xor tərkibində (ikisəs-
li) oxuyur.
6. ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍ ÕÀËÃ ×ÀËÜÛ ÀËßÒÈ – ÑÀÇ

Ñàç — ãÿäèì Àçÿðáàéúàíäà ýåíèø éàéûëìûø, ìèç-
ðàáëà ÷àëûíàí ñèìëè àëÿòäèð. Òöðê äöíéàñûíûí ðÿìçè,
óëó îçàí ñÿíÿòèíèí àéðûëìàç òÿðêèá ùèññÿñè îëàí ñàç
àëÿòè àðìóäøÿêèëëè ýþâäÿéÿ ìàëèêäèð. Àçÿðáàéúàíäà İstifadə olunan
ö÷ úöð ñàçäàí èñòèôàäÿ îëóíóð: úöðÿ ñàç (4—6 ñèìëè,
ÿí êè÷èê ñàç), ãîëòóã ñàç (6—7 ñèìëè, îðòà ñàç) âÿ
iş üsulları
òàâàð ñàç âÿ éàõóä àíà ñàç (8—9 ñèìëè, ÿí èðè ñàç).
Õàëã ×àëüû Àëÿòëÿðè Îðêåñòðèíèí âÿ Àíñàìáëûíûí
òÿðêèáèíÿ, àäÿòÿí, ãîëòóã ñàç äàõèë åäèëèð. Ñàçûí úèí-
ýèëòèëè ñÿñè, øàãðàã òåìáðè âàð. Ñàç ìóñèãè àëÿòèíäÿí
ñîëî èôà ìÿãñÿäèëÿ âÿ éàõóä áàøãà àëÿòëÿðëÿ âÿù-
Øàù Èñìàéûë Beyin həmləsi,
Õÿòàè
äÿòäÿ èñòèôàäÿ îëóíóð. müzakirə, müqayisə,
klaster
1
Ãîëòóã ñàç Òàâàð ñàç Úöðÿ ñàç
Əvvəlki dərsdə oldu-
×îõ ãÿäèì òàðèõÿ ìàëèê îëàí ñàç Ñÿôÿâèëÿð äþâëÿòèíèí áàíèñè âÿ èëê ğu kimi şagirdlər sinfə
øàùû, êëàññèê Àçÿðáàéúàí øàèðè Øàù Èñìàéûë Õÿòàèíèí ãîøìàëàðûíäàí áè-
ðèíäÿ áåëÿ òÿðÿííöì åäèëèá: Azər Dadaşovun Nüs-
Áó ýöí ÿëÿ àëìàç îëäóì ìÿí ñàçûì,
ßðøÿ äèðÿê ÷ûõàð ìÿíèì àâàçûì. rət Kəsəmənlinin sözlə-
Äþðä èø âàðäûð ùÿð ãàðûíäàøà ëàçûì:
Áèð åëì, áèð êÿëàì, áèð íÿôÿñ, áèð ñàç. rinə bəstələdiyi “Qara-
Ñàç — “êþêëÿíìèø”, “àùÿíýäàð”, “ìöêÿììÿë” äåìÿêäèð.
Àçÿðáàéúàíäà ñàç àëÿòèíäÿ, ÿñàñÿí, åë àøûãëàðû ÷àëûðëàð. bağ bayatıları” mahnı-
sının təranələri altında
daxil olurlar.
21
2
Müəllim Şah İsmayıl Xətainin şəklini lövhədən asır və onun yaradacılı-
ğından Azərbaycan xalq çalğı aləti saza həsr edilmiş şeiri oxuyur. Bundan
sonra müəllim saz çalğı aləti, onun növləri haqqında məlumatları şəkillərə
əsaslanaraq şagirdlərə sadə dildə aydınlaşdırır.
39
3
Müəllim şagirdlərə belə bir tədqiqat sualı ilə müraciət edir: “Saz alə-
tində aşıqlar musiqinin müşayiəti ilə hansı şeir nümunələrini ifa
edirlər?”
Sonra şagirdlərə məşhur müasir aşıq musiqisi ifaçısı Aşıq Ədalətin ifasında
“Misri” havası dinlədilir və “Vaqif gözəlləməsi” aşıq havası notla ifa edilir.
Professional bəstəkar Üzeyir Hacıbəylinin “Koroğlu” operasında “Aşıq
mahnısı” nümunəsindən istifadə etməsi şagirdlərə aydınlaşdırılır və bu
nümunə səsləndirilir.
Şagirdlər müəllimin kö- Ìóñèãè äèíëÿéÿê
“Ìèñðè” àøûã ùàâàñû
məyi ilə dinlənilən və
Àçÿðáàéúàíûí ìèëëè àøûã ìóñèãè-
notla ifa olunan musiqi ñèíäÿ Àááàñ Òóôàðãàíëû, Àøûã Ãóð-
áàíè, Ìîëëà Úöìÿ, Õÿñòÿ Ãàñûì, Ñàðû
nümunələrini müqayisə Àøûã, Ìèñêèí Àáäàë, Àøûã Àëû, Àøûã
ßëÿñýÿð, Àøûã Ùöñåéí Áîçàëãàíëû,
Àøûã Ùöñåéí Úàâàí, Àøûã Øÿìøèð, Ìè-
edərək belə bir fikrə êàéûë Àçàôëû, Àøûã ßäàëÿò êèìè ýþð-
êÿìëè ñÿíÿòêàðëàðûí èìçàñû âàð.
gəlirlər ki, aşıq musiqi- Àøûã ßäàëÿò
si xalq yaradıcılığı nü- Íîòëà îõóéàã

“Âàãèô ýþçÿëëÿìÿñè” àøûã ùàâàñûíäàí áèð ïàð÷à
munəsi olmaqla bəra- Moderato
bər, eyni zamanda pro-

fessional musiqidə də
özünə yer tapmışdır.
Öçåéèð Ùàúûáÿéëè. “Êîðîüëó” îïå-
ðàñûíäàí “Êîðîüëóíóí àøûã ìàùíû-
ñû”. Èôà åäèð ßìÿêäàð àðòèñò Ðàìèë
DİFERENSİAL TƏLİM Ãàñûìîâ
Äàùè áÿñòÿêàðûìûç Öçåéèð Ùàúû-
áÿéëè “Êîðîüëó” îïåðàñûíäà Àçÿðáàé-
úàíûí åë ãÿùðÿìàíû Êîðîüëóíó áèð
àøûã êèìè òÿãäèì åòìèøäèð. Êîðîüëó åë
õèëàñêàðû îëìàãëà áÿðàáÿð, åéíè çà-
1. Saz alətinin müxtəlif ìàíäà ñàçäà ÷àëûá-îõóéàí àøûãäûð.
Äàùè Öçåéèð Ùàúûáÿéëè äèíëÿäèéèìèç
növlərinin adlarını söy- Öçåéèð Ùàúûáÿéëèíèí “Êîðîüëó”
íöìóíÿäÿ Àçÿðáàéúàí àøûã ìóñèãèñè
îïåðàñûíûí äþðäöíúö ïÿðäÿñèíäÿí èíòîíàñèéàëàðûíäàí, ðèòìèíäÿí ÷îõ
ləyir. “Àøûã” ìàùíûñû. Êîðîüëó
ðîëóíäà – Ðàìèë Ãàñûìîâ
áþéöê ìÿùàðÿòëÿ èñòèôàäÿ åòìèøäèð.
2. Saz alətinin şəklini

çəkir. 22
NƏTİCƏ
Aşıq yaradıcılığı xalq musiqisinə aid olmaqla bərabər, bir sıra Azər-
baycan bəstəkarlarının, xüsusilə Üzeyir Hacıbəylinin “Koroğlu” operasın-
da da özünə yer tapmışdır.
40
Yaradıcı tətbiqetmə. Azər Dadaşovun Nüsrət Kəsəmənlinin sözlərinə
bəstələdiyi “Qarabağ bayatıları” mahnısı notla və sözləri ilə ifa edilir.
Tapşırıq 1. “Qarabağ bayatıları” mahnısının məzmununa uyğun şəkil

çəkin.
Ìàùíûíû äèíëÿéÿê, íîòëà âÿ ñþçëÿðè èëÿ îõóéàã Tapşırıq 2. Məşhur

ÃÀÐÀÁÀÜ ÁÀÉÀÒÛËÀÐÛ
Ìóñèãèñè Àçÿð Äàäàøîâóí,
aşıqların adlarını yada
ñþçëÿðè Íöñðÿò Êÿñÿìÿíëèíèíäèð.
Allegro moderato
salın və söyləyin.
Musiqi əsərləri haq-
qında məlumatları müx-
təlif cür vermək olar:
1. Esse şəklində şa-
girdlər tərəfindən.
2. Müəllimin sual-ca-
vabı nəticəsində.
1. Ñàç àëÿòè íÿ ö÷öí ñàäÿ õàëã òÿðÿôèíäÿí ñåâèëèð?
2. Íå÷ÿ úöð ñàç àëÿòè âàð âÿ áó àëÿòëÿð áèð-áèðèíäÿí íÿ èëÿ ôÿðãëÿíèð?
3. Ñàç àëÿòèíäÿ èôà åäÿí óñòàä ñÿíÿòêàðëàðäàí êèìëÿðè òàíûéûðñûíûç?
4. Ñàç àëÿòè ùàããûíäà øèôàùè òÿãäèìàò ùàçûðëàéûí.
23

1. “Koroğlu” operasında “Koroğlunun aşıq mahnısı”nı oxuyan mü-

ğənninin adı nədir?
a) Bülbül b) Ramil Qasımov c) Samir Cəfərov
2. Aşıqlar hansı Azərbaycan xalq musiqi alətində çalırlar?
a) tarda b) sazda c) kamançada
41
8. AZƏRBAYCAN XALQ ÇALĞI ALƏTİ – UD
MƏQSƏD:
1. Azərbaycan muğamlarına dair bilik və bacarıqlarını nümayiş
etdirir. 2. Musiqi əsərlərinin emosional hisslərə təsiri ilə əlaqədar təq dimat
edir. 3. Mahnını birsəsli (solo), qrup və xor tərkibində (ikisəsli) oxuyur.

iş üsulları
1
7. ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍ ÕÀËÃ ×ÀËÜÛ
Şagirdlər bəstəkar ÀËßÒÈ – ÓÄ
Äöíéà ìóñèãè ìÿäÿíèééÿòèíÿ ÿí çÿðèô
Rəşid Şəfəqin Valeh àëÿò êèìè äàõèë îëàí óä, ÿñàñÿí, ßðÿáèñòàí,
Òöðêèéÿ, Èðàí âÿ áèð ÷îõ Øÿðã þëêÿëÿðèíäÿ
Mirzənin sözlərinə yaz- ýåíèø éàéûëìûø ìèçðàáëà ÷àëûíàí ñèìëè ìó-
ñèãè àëÿòèäèð. ßðÿáëÿð óäó àëÿòëÿðèí øàùû
dığı marş tempində “İs- ùåñàá åòìèøäèð. Ìÿùç ÿðÿáëÿð èëê äÿôÿ áó
åúàçêàð ìóñèãè àëÿòèíè Àâðîïàéà ýÿòèðèáëÿð.
tiqlal bayramı” mahnı- Áåëÿ êè, ÂÛÛÛ ÿñðäÿ Èñïàíèéà ÿðÿáëÿð òÿðÿôèí-
äÿí èñòèëà îëóíäó âÿ î çàìàíäàí óä àëÿòè
èñïàí õàëãûíûí ñåâèìëè àëÿòèíÿ ÷åâðèëäè.
sının təranələri altında Ñîíðàäàí áó àëÿò Èñïàíèéàäàí Èòàëèéàéà,
Ôðàíñàéà, Àëìàíèéàéà âÿ Àâðîïàíûí äèýÿð
sinfə daxil olurlar. þëêÿëÿðèíÿ êå÷äè. Àðòûã ÕÂ–ÕÂÛÛ ÿñðëÿðäÿ
Óä óä ùÿð éåðäÿ ñÿñëÿíèðäè. Àçÿðáàéúàíà áó
ìóñèãè àëÿòèíèí ýÿëèøè ÕÛ ÿñðèí ñîíëàðûíà òÿñàäöô åòäè.
Ñîíðàëàð áèð ìöääÿò éàääàí ÷ûõàí áó àëÿò 70-úè èëëÿðäÿ ýþçÿë òàðçÿí
ßùñÿí Äàäàøîâóí ñÿéè èëÿ èëê äÿôÿ Õàëã ×àëüû Àëÿòëÿðè Àíñàìáëûíûí, ñîí-
ðàäàí äà Àçÿðáàéúàí
Õàëã ×àëüû Àëÿòëÿðè Îð-
êåñòðèíèí òÿðêèáèíÿ äàõèë
åäèëèð.
Ìöàñèð äþâðäÿ óä
ìóñèãè àëÿòèíäÿ ñîëî øÿê-
2 ëèíäÿ ìóüàìëàð, äöíéà
âÿ Àçÿðáàéúàí áÿñòÿêàð-
ëàðûíûí ìöõòÿëèô æàíðëû
Müəllim lövhəyə məş- ÿñÿðëÿðè èôà îëóíóð.
hur ud ifaçısı Əhsən Da-

daşovun və ud alətinin
ßùñÿí Äàäàøîâ
şəkillərini asır və bu alə-
tin yaranması, 70-ci illər-
də gözəl tarzənimiz
24
42
Əhsən Dadaşovun səyi nəticəsində Xalq Çalğı Alətləri Orkestrinin tərkibinə
daxil edilməsi haqqında məlumat verir.
3
Şagirdlərdən biri dahi Məhəmməd Füzulinin “Yeddi cam” əsərindən ud
haqqında bir parçanı vəznlə oxuyur, müəllim isə bu alətin ifasında klassik
“Şur” muğamından bir parçanı müşayiətçi kimi səsləndirir. Tədqiqat apar-
maq məqsədilə müəllim şagirdlərə belə bir sualla müraciət edir: “Uşaq-
lar, eşitdiyiniz şeir parçası ilə dinlədiyiniz muğam arasında xarakter-
cə uyğunluq vardırmı?”
Bu suala şagirdlər müxtəlif cavablar versələr də, ümumiləşdirərkən
məlum olur ki, şeir və muğamın hər ikisində daxili bir həyəcan hissi
duyulur.
“Øóð” ìóüàìûíäàí áèð ïàð÷à. Óääà èôà åäèð ßùñÿí Äàäàøîâ
Óäóí ãóðóëóøó ùàã-
ãûíäà èëê èçàùàòû Øÿðãèí
áþéöê ìóñèãè óñòàäû ßáó-
íÿñð Ôÿðàáè âåðèá. Ôÿðàáè
“Êèòàá-öë-ìóñèãè-è êÿáèð”
àäëû ÿñÿðèíäÿ ãåéä åäèð
êè, óä ÿââÿëëÿð äþðä ñèì-
äÿí èáàðÿò îëóá. Ñîíðàäàí
îíà áåøèíúè ñèì ÿëàâÿ îëó-
íóá âÿ äàùà ýóð âÿ ýöúëö
ñÿñëÿíìÿ ÿëäÿ åòìÿê ö÷öí
ñèìëÿð ãîøàëàøäûðûëûá.
Óäóí äþðä ñèìè êàè-
íàòûí âàðëûüûíû èôàäÿ åäÿí
– îä, ñó, òîðïàã âÿ ùà-
âàíûí âÿùäÿòè ùåñàá åäè-
1. Öyrədilən mahnının
ëèðäè. Áó ÿñðàðÿíýèç ìó-
ñèãè àëÿòèíèí áèðèíúè ñèìè
Òÿáðèç ìèíèàòöðëÿðè ñèëñèëÿñèíäÿí.
Êàìàí÷à, óä âÿ äÿô ìóñèãè
ritmini əl ilə tutur.
“çèð”, èêèíúè “ìÿñíà”, àëÿòëÿðèíäÿ èôà åäÿí ìóñèãè÷èëÿð.
ö÷öíúö “ìèñëàñ”, äþðäöí- XVIII ÿñð 2. Ud alətini tanıyır və
úö “áÿì” âÿ ñîíðàëàð ÿëàâÿ
åäèëìèø áåøèíúè ñèìè èñÿ “ùàää” àäëàíûð. onun haqqında danışır.
Òàðèõè áþéöê éóíàí ôèëîñîôó Ïëàòîíäàí áàøëàéàí áó àëÿòèí òÿêìèëëÿø-
ìÿñèíäÿ áþéöê Àçÿðáàéúàí ìóñèãèøöíàñû Ñÿôèÿääèí Óðìÿâèíèí ÷îõ áþ-
éöê õèäìÿòëÿðè îëìóøäóð.
Óäó äàùè Ìÿùÿììÿä Ôöçóëè “Éåääè úàì” ÿñÿðèíäÿ áåëÿ òÿñâèð åäèð:
Áèð ýöí éåíÿ ìÿí íÿøÿëè áèð áÿçì äöçÿëòäèì,
Ìÿí áó èøè áèð ùèêìÿò ö÷öí áÿðãÿðàð åòäèì.
Áèð óä ñÿäàñû áó çàìàí ãàëõäû ùÿâàéÿ,
Éàíäûì, òöòöíöì ÷ûõäû ìÿíèì þâúè-ñÿìàéÿ.
Àäèë Ýÿðàé. “Áàü÷àêöðä”
25
43
Şagirdlər aydınlaşdırırlar ki, müxtəlif incə-
NƏTİCƏ sənət nümunələri eyni bir hissi ifadə edə bilər.
Bundan sonra məşhur tarzən və bəstəkar Adil
Gərayın “Bağçakürd” əsəri ud və fortepianonun müşayiətilə səsləndirilir. Şagirdlər bu
əsərdə bəstəkarın muğam intonasiyalarından necə istifadə etdiyinin şahidi olurlar.
Yaradıcı tətbiqetmə. Bəstəkar Rəşid Şəfəqin Valeh Mirzənin sözlərinə

yazdığı “İstiqlal bayramı” mahnısı öyrədilir.
ÈÑÒÈÃËÀË ÁÀÉÐÀÌÛ
Tapşırıq 1. “İstiqlal Ìóñèãèñè Ðÿøèä Øÿôÿãèí,
ñþçëÿðè Âàëåù Ìèðçÿíèíäèð.
bayramı” mahnısının me- Û
lodiyasına dirijorluq edin. ×è÷ÿêëÿíäè åëèìèç,
Íóð ñÿïèëäè öçëÿðÿ! ÛÛ
Òàëåéèí áó òþùôÿñè, Áèçè ñåâìÿéÿíëÿðè
Tapşırıq 2. Mahnı- Ãèñìÿò îëäó áèçëÿðÿ! Éàíäûðäûã îäóìóçëà.
Àäûíëà áèð ñÿñëÿíÿí
nın məzmununa uyğun Íÿãÿðàò: Ìöãÿääÿñ àäûìûçëà.
Äöç íèééÿòëèñÿí
şəkil çəkin. Áó äöíéàäà ñÿí, Íÿãÿðàò:
Åé ìÿíèì àíà
Musiqi əsərləri haq- Âÿòÿíèì.
qında məlumat müx-

təlif cür verilə bilər:
1. Şagirdlərin biliklə-
rinə istinad etməklə
sual-cavab üsulu ilə.
2. Musiqi məktəbin-
də oxuyan şagirdlərin 1. Óä ìóñèãè àëÿòè ùàããûíäà íÿ áèëèðñèíèç?
2. “Éåääè úàì” ÿñÿðèíèí ìöÿëëèôè êèìäèð?
təqdimatı ilə. 3. Óä àëÿòèíè Õàëã ×àëüû Àëÿòëÿðè Àíñàìáëûíûí âÿ Îðêåñòðèíèí òÿðêè-
áèíÿ êèì äàõèë åäèá?
4. Óä ìóñèãè àëÿòèíèí äöíéàäà éàéûëìàñû âÿ ìÿøùóðëàøìàñû ùàããûíäà
åññå éàçûí.
26

1. Ud alətini Azərbaycan Xalq Çalğı Alətləri Ansamblının tərkibinə ilk

dəfə kim salmışdır?
a) Hacı Məmmədov b) Əhsən Dadaşov c) Hacı Xanməmmədov
2. “İstiqlal bayramı” mahnısının xarakteri necədir?
a) marş b) lirik c) vals
44
9. ÇALĞI ALƏTİ – QARMON
MƏQSƏD:
1. Azərbaycan və dünya bəstəkarlarının geniş yayılmış əsərləri haq-
qında biliklərini müqayisəli şəkildə izah edir. 2. Simfonik orkestrdə ifa olunan
musiqinin emosional təsiri haqqında fikrini izah edir. 3. Mahnını birsəsli (solo),
qrup və xor tərkibində (çoxsəsli) oxuyur.
8. ×ÀËÜÛ ÀËßÒÈ – ÃÀÐÌÎÍ

Ìåòàë äèë÷ÿêëè, êþðöêëö ÷àëüû àëÿòè îëàí
ãàðìîí ÕÛÕ ÿñðèí ñîíëàðûíäàí õàëãûìûçûí
ìóñèãè ìÿäÿíèééÿòèíÿ äàõèë îëìóø, Àçÿð- İstifadə olunan
áàéúàí õàëã ÷àëüû àëÿòëÿðè àíñàìáëëàðûíûí
òÿðêèáèíäÿ þçöíÿ ëàéèãëè éåð òóòìóøäóð.
iş üsulları
Áåëÿ êè, ãàðìîí ìóñèãè ÷àëüû àëÿòè þç
éûüúàìëûüûíà âÿ ìöøàéèÿò ö÷öí ðèòì ìóñèãè
àëÿòëÿðèíäÿí áàøãà ùå÷ íÿ òÿëÿá åòìÿäèéèíÿ
ýþðÿ îíäàí åë øÿíëèêëÿðèíäÿ, áàéðàìëàðäà
Ãàðìîí
òåç-òåç èñòèôàäÿ åäèëèð.
Áó ÷àëüû àëÿòèíèí òÿêñÿñëè âÿ ÷îõñÿñëè ìöøàéèÿò ö÷öí èôà÷ûëûã èìêàíëàðû
Beyin həmləsi,
îëäóüóíäàí î õàëãûí ùÿéàòûíà äàõèë îëìóø âÿ ìþùêÿìëÿíìèøäèð.
Ãàðìîí àëÿòè úàçèáÿäàð ñÿñ òåìáðèíÿ ìàëèêäèð. Ìöàñèð äþâðäÿ Àçÿð-
müzakirə, müqayisə
áàéúàíäà èñòèôàäÿ îëóíàí õðîìàòèê íþâëö ãàðìîíóí èôà÷ûëûã õöñóñèé-
éÿòëÿðè âÿ ñÿñ ãóðóëóøó ÿíÿíÿâè ðóñ ãàðìîíëàðûíäàí êþêëö ñóðÿòäÿ
ôÿðãëèäèð. Àçÿðáàéúàí ãàðìîíóíóí éàí òÿðÿôëÿðè àüàúäàí, îðòà ùèññÿñè
èñÿ êþðöêëö äþðäêöíú ãóòóäàí èáàðÿòäèð. Ãóòóíóí äàõèëèíäÿ àüàú ëþâ-
ùÿëÿð öçÿðèíäÿ õöñóñè ãàéäà èëÿ äöçöëìöø íàçèê ìåòàë äèë÷ÿêëÿð éåð-
ëÿøäèðèëèð. Ãàðìîí ìóñèãè àëÿòè ñàü âÿ ñîë ÿëèí êþìÿéèëÿ êþðöéö
à÷ûá-áàüëàìàã öñóëó èëÿ ñÿñëÿíäèðèëèð.
Ãàðìîí àëÿòèíäÿ Àçÿðáàéúàí ìóüàìëàðû âÿ ôîëêëîð ìóñèãè íöìó- 1
íÿëÿðè ýþçÿë èôà åäèëèð.
Àçÿðáàéúàí ãàðìîí èôà÷ûëûüû òàðèõèíäÿ ìÿøùóð ãàðìîí èôà÷ûëàðû
ßùÿä ßëèéåâ (Êîð ßùÿä), Òåééóá Äÿìèðîâ, Ìÿììÿäàüà Àüàéåâ, Àäèë Şagirdlər bəstəkar
Ùöñåéíîâ, Ñÿôÿðÿëè Âÿçèðîâ, Àááàñ Àááàñîâ, Ùàúûáàëà Äàäàøîâ, Ñÿòòàð
Ùöñåéíîâ âÿ áàøãàëàðû, ãàäûíëàðäàí Ãûçõàíûì Äàäàøîâà, Êöáðàõàíûì Rəşid Şəfəqin Valeh
ßáèëîâà îëóá. Ðåñïóáëèêàíûí Õàëã àðòèñòëÿðè Àôòàíäèë Èñðàôèëîâ, Êàìèë
Âÿçèðîâ âÿ ßìÿêäàð àðòèñò Çàêèð Ìèðçÿéåâ ìöàñèð ãàðìîí èôà÷ûëûüû Mirzənin sözlərinə bəs-
ìÿêòÿáèíèí ïàðëàã íöìàéÿíäÿëÿðèäèð.
tələdiyi “İstiqlal bay-
“Âàüçàëû”. Àçÿðáàéúàí õàëã ðÿãñè. Ãàðìîíäà èôà åäèð Àçÿðáàéúàí Ðåñ- ramı” adlı mahnının tə-
ïóáëèêàñûíûí Õàëã àðòèñòè Àôòàíäèë Èñðàôèëîâ
ranələri altında sinfə
daxil olurlar.
27
2
Müəllim şagirdlərə mövzunu elan edir və lövhədə tanınmış məşhur qar-
mon ifaçılarından Xalq artisti Aftandil İsrafilovun və Əməkdar artist Zakir Mir-
zəyevin şəkillərini asır. Müəllim qarmon musiqi alətinin Azərbaycana gətiril-
məsi, təkmilləşdirilməsi, tarixi haqqında məlumat verir. Bundan sonra şagird-
lər üçün qarmon musiqi alətində Azərbaycanda çox geniş yayılmış “Vağzalı”
milli rəqsimiz səsləndirilir. Tədqiqat aparmaq üçün müəllim şagirdlərə belə
45
sualla müraciət edir: “Uşaqlar, bu musiqi nümunəsi, adətən, hansı mə-
rasim zamanı səsləndirilir?”
Şagirdlərin əksəriyyəti bu musiqinin toylarda “gəlin havası” kimi səsləndi-
rildiyini söyləyirlər. Müəllim daha bir sualla yenə şagirdlərə müraciət edir:
“Uşaqlar, daha hansı musiqi alətində gəlin havası ifa olunur?” Şagirdlər cavab
verirlər ki, klarnet musiqi alətində də “gəlin havası”nı çalırlar.
3
Uşaqlar müzakirə nəti-
cəsində aydınlaşdırırlar
“Âàüçàëû” Àçÿðáàéúàí õàëã ðÿãñèíÿ åë àðà-
ki, qarmon və klarnet ta- ñûíäà ùÿì äÿ “Ýÿëèí ùàâàñû” äåéèëèð. Òà ãÿ-
äèìäÿí áó ýöíÿ êèìè áöòöí Àçÿðáàéúàí
rixən Azərbaycan xalqı- òîéëàðûíäà ýÿëèí áÿé åâèíÿ éîëà ñàëûíàíäà îíó
áó ìóñèãè ìöøàéèÿò åäèð.
na məxsus olmadığına
baxmayaraq, hər iki mu-
siqi alətindən el şənliklə- “Âàüçàëû”. Àçÿðáàéúàí õàëã ðÿãñè
rində, toylarda geniş su- Allegro moderato
rətdə istifadə olunduğu

üçün onlar xalqın milli
mədəniyyətinə yaxından
daxil ola bilmişlər.
Bundan sonra bəstə-
kar Tofiq Bakıxanovun
“Qarmon və Simfonik Or-
kestr üçün Konsert”indən
bir parça səslənir.
Òîôèã Áàêûõàíîâ Çàêèð Ìèðçÿéåâ
DİFERENSİAL TƏLİM Óçóí èëëÿð ãàðìîí àëÿòèíäÿ íîòñóç èôà÷ûëûüûí Àçÿðáàéúàíäà ýåíèø
éàéûëìàñûíà áàõìàéàðàã, Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí Õàëã àðòèñòè,
ïðîôåññîð Òîôèã Áàêûõàíîâ “Ãàðìîí âÿ Ñèìôîíèê Îðêåñòð ö÷öí Êîí-
ñåðò” ÿñÿðèíè éàçìûø âÿ áó ÿñÿðè èëê äÿôÿ ãàðìîíäà ßìÿêäàð àðòèñò
Çàêèð Ìèðçÿéåâ èôà åòìèøäèð.
1. Öyrənilən mahnının
ritmini əl çalmaqla tutur. 28
2. Mahnının məzmu-
nuna uyğun şəkil çəkir.
1. Musiqi üçün heç bir keçilməz sərhəd yoxdur.

NƏTİCƏ
Məsələn, qarmon həm Qərb, həm də Şərq ifaçı-
larının ən çox sevdiyi bir çalğı alətidir.
2. Qarmon alətində milli musiqi nümunələri ilə bərabər, bəstəkar musi-
qisini də ifa etmək mümkündür.
46
Yaradıcı tətbiqetmə. Rəşid Şəfəqin Valeh Mirzənin sözlərinə yazdığı
“İstiqlal bayramı” mahnısı solo və xor tərkibində çoxsəsli kimi notlarla və
sözləri ilə ifa olunur.
Tapşırıq 1. “İstiqlal bayramı” mahnısının xarakteri haqqında fikir söy-

ləyin.
Tapşırıq 2. Rəşid Şəfəqin əvvəlki illərdə öyrənilən mahnılarının adlarını
söyləyin.
Musiqi nümunələri ilə əlaqədar tanışlıq müxtəlif cür olur:
1. Müəllimin təqdimatı ilə.
2. Fərdi şəkildə şagirdlər tərəfindən.

1. “Qarmon və Simfonik Orkestr üçün Konsert” Azərbaycanda ilk də-

fə hansı bəstəkar tərəfindən yazılmışdır?
a) Nəriman Məmmədov b) Tofiq Bakıxanov c) Ramiz Mirişli
2. Qarmon aləti Azərbaycana hansı ölkədən gətirilmişdir?

a) Gürcüstandan b) Rusiyadan c) Ukraynadan
47
11. AZƏRBAYCAN XALQ ÇALĞI ALƏTİ – BALABAN
MƏQSƏD:
1. Azərbaycan bəstəkarlarının əsərlərində folklor musiqisindən
istifadəyə dair kiçik təqdimatlar edir. 2. Musiqi əsərlərinin emosional hiss-
lərə təsiri ilə əlaqədar təqdimat edir. 3. Mahnını birsəsli (solo), qrup və xor
tərkibində oxuyur.

iş üsulları
1
Şagirdlər bəstəkar
Səid Rüstəmovun Mir-
mehdi Seyidzadənin söz- 9.ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍ ÕÀËÃ
×ÀËÜÛ ÀËßÒÈ – ÁÀËÀÁÀÍ
lərinə yazdığı “Şəhəri- Áàëàáàí Àçÿðáàéúàíûí Ýÿíúÿ, Ãàçàõ,

Ãàðàáàü, Íàõ÷ûâàí ÿðàçèëÿðèíäÿ ýåíèø éà-
miz” mahnısının təra- éûëìûø ãÿäèì õàëã ìóñèãè àëÿòèäèð. Åë àðà-
ñûíäà áó ÷àëüû àëÿòèíÿ, åéíè çàìàíäà
áàëàìàí, ìåé, éàñòû áàëàáàí äà äåéèëèð.
nələri altında sinfə da- Ìöøòöéöíöí éàñòû âÿ éóìøàã îëìà-
ñûíäàí àñûëû îëàðàã, çÿðèô-èíúÿ ñÿñèíÿ ýþðÿ
xil olurlar. áó ìóñèãè àëÿòèíÿ áÿçÿí éàñòû áàëàáàí äå-
éèëèð. Áàëàáàí ýþâäÿ, ãàìûø, õÿðÿê âÿ ãà-
Áàëàáàí ïàãäàí èáàðÿòäèð. Áàëàáàíûí ýþâäÿ
ùèññÿñè, ÿñàñÿí, ãîç, ÿðèê, àðìóä, øöìøàä, òóò, çîüàë, úûð àë÷à âÿ èííàá
àüàúëàðûíäàí ùàçûðëàíûð. Áó ìóñèãè àëÿòè
Ìÿðêÿçè Àñèéàäà, Êàáàðäèí Áàëêàð Ðåñ-
2 ïóáëèêàñûíäà “áàëîáàí”, Òöðêèéÿäÿ èñÿ
“ìåé” àäëàíûð. Òöðêìÿíèñòàíäà áó ìó-
ñèãè àëÿòèíèí ãàìûø áàëàìàí âÿ àüàú áàëà-
ìàí êèìè íþâëÿðè äÿ ìþâúóääóð.
Mövzunun adı müəl- “Áàëàáàí” ñþçö “áàëà” — êè÷èê âÿ “áàí”
— ñÿñ ñþçëÿðèíèí áèðëÿøìÿñèíäÿí éàðàí-
lim tərəfindən elan olu- ìûøäûð. Áàëàáàí áèð ìóñèãè àëÿòè êèìè
Àçÿðáàéúàí õàëãûíûí åë áàéàòûëàðûíäà äà Áÿùðóç Çåéíàëîâ
nur və şagirdlərin diq- þçöíÿ éåð òàïìûøäûð:
qəti lövhədəki balaban ßçèçèì áàëà áàíû,

Àñòà ÷àë áàëàáàíû,
musiqi alətinin, onun Ùàìûíûí áàëàñû ýÿëäè,
Áÿñ ìÿíèì áàëàì ùàíû?!
məşhur ifaçısı Bəhruz
ÕÛÕ ÿñðèí ÿââÿëëÿðèíäÿ Àçÿðáàéúàí ÿðàçèëÿðèíÿ êöòëÿâè øÿêèëäÿ êþ÷ö-
Zeynalovun şəklinə yö- ðöëÿí åðìÿíèëÿð õàëã ÷àëüû àëÿòèìèç îëàí áàëàáàíû äà þçöíöíêöëÿøäèðèá
îíó “äóäóê”, ñîíðàäàí “åðìÿíè äóäóéó” àäëàíäûðìûøëàð. Îíëàð áó
nəldilir. àëÿòäÿ õöñóñè úîøãóéëà èôà åäèëÿí Àçÿðáàéúàí õàëã ìóñèãè íöìóíÿëÿðèíè
äÿ ìÿíèìñÿìèøëÿð.
Müəllim balaban mu-
siqi aləti, onun yaran-
30
48
ma tarixi ilə əlaqədar məlumatları verdikdən sonra “Sarı gəlin” Azərbaycan
xalq mahnısını balabanda səsləndirir və onun təranələri altında balaban
haqqında məlumat verən el bayatısını ifadəli söyləyir. Eyni zamanda uzun
illər həm dinlənilən “Sarı gəlin”, həm də balabanın ermənilər tərəfindən
mənimsənilərək öz adlarına çıxardıqlarını da şagirdlərin diqqətinə çatdırır.
Sonra bu mahnı notla şagirdlər tərəfindən oxunulur.
3
Bundan sonra bəstəkar Oqtay Rəcəbovun “Göyçək Fatma” cizgi film-
operasından “Qızlar xoru” səsləndirilir və bu əsər “Sarı gəlin” havasının
balabandakı ifası ilə müqayisə edilir.
Müəllim şagirdlərə belə bir tədqiqat sualı ilə müraciət edir: “Uşaqlar,
dinlədiyiniz və notla ifa etdiyiniz bu iki musiqi nümunəsi arasında
hansı əlaqə vardır?”
“Ñàðû ýÿëèí”. Àçÿðáàéúàí õàëã ìàùíûñû. Áàëàáàíäà èôà åäèð Àçÿð-
áàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí ßìÿêäàð àðòèñòè Áÿùðóç Çåéíàëîâ
“Ñàðû ýÿëèí”. Àçÿðáàéúàí õàëã ìàùíûñû
Moderato
1. Balaban alətinin ha-

zırlandığı ağac növləri-
BUNU DA BÈLÈN
ni sadalayır.
“Ñàðû ýÿëèí” ãÿäèì Àçÿðáàéúàí õàëã ìàùíûñû þëêÿìèçèí ýþçÿë ýó- 2. “Şəhərimiz” mahnı-
øÿëÿðèíäÿí áèðè îëàí Ãàðàáàüäà åë ìóñèãè÷èëÿðè òÿðÿôèíäÿí éàðàíìûø-
äûð. Áó ìàùíûäàí áÿñòÿêàð Îãòàé Ðÿúÿáîâ “Ñîïðàíî âÿ Êàìåðà
Îðêåñòðè ö÷öí Êîíñåðò”èíäÿ êþìÿê÷è ìþâçó, “Ýþé÷ÿê Ôàòìà” úèçýè
sının ritmini əl çalmaq-
ôèëì-îïåðàñûíäà èñÿ “Ãûçëàð õîðó” êèìè èñòèôàäÿ åòìèøäèð.
la tutur.
Îãòàé Ðÿúÿáîâ. “Ýþé÷ÿê Ôàòìà” úèçýè ôèëì-îïåðàñûíäàí “Ãûçëàð
õîðó”
Áàëàáàí ìóñèãè àëÿòèíèí ñÿñ äèàïàçîíó êè÷èê îêòàâàíûí ñîë ñÿñèíäÿí
ÛÛ îêòàâàíûí äî ñÿñèíÿ êèìèäèð.
Áó ìóñèãè àëÿòèíäÿí ñîëî êèìè, åéíè çàìàíäà Àçÿðáàéúàí Õàëã
×àëüû Àëÿòëÿðè Îðêåñòðèíèí âÿ àíñàìáëëàðûí òÿðêèáèíäÿ ýåíèø øÿêèëäÿ èñ-
òèôàäÿ îëóíóð.
31
49
Müzakirə və müqayisə nəticəsində şa-
NƏTİCƏ
girdlər belə nəticəyə gəlirlər ki, hər iki mu-
siqi nümunəsinin melodiyası eynidir. De-
məli, bəstəkarlarımız müxtəlif milli musiqi alətlərində səslənən melodiya-
lardan yazdıqları ciddi janrlı əsərlərində də istifadə edirlər.
Yaradıcı tətbiqetmə. Səid Rüstəmovun şair Mirmehdi Seyidzadənin

sözlərinə bəstələdiyi “Şəhərimiz” mahnısı öyrədilir.
Ìàùíûíû éàäà ñàëàðàã îõóéàã

ØßÙßÐÈÌÈÇ
Tapşırıq 1. Şəhəri- Ìóñèãèñè Ñÿèä Ðöñòÿìîâóí,
Û ñþçëÿðè Ìèðìåùäè Ñåéèäçàäÿíèíäèð.
mizin atributları haq- Éåð öçöíäÿ øÿùÿð îëìàç
Áèçèì ýþçÿë øÿùÿð êèìè. ÛÛ
Ýåúÿëÿðè èøûãëûäûð Àáèäÿëÿð ãàëõûá ýþéÿ
qında esse hazırlayın. Àë ýöíÿøëè ñÿùÿð êèìè. Ùÿð ìåéäàíäà, ìåéäàí÷àäà.
Ýöëöìñÿéèð ãÿðÿíôèëëÿð,
Tapşırıq 2. “Bakı löv- Íÿãÿðàò: Ãûçûëýöëëÿð ùÿð áàü÷àäà.
Áàêû, úàíûì Áàêû,
hələri” adlı şəkil çəkin. Ôÿõðèì, øàíûì Áàêû! Íÿãÿðàò:
Äþéöíÿí öðÿéèì,
Musiqi nümunələri Úàíûì Áàêû, ãàíûì Áàêû!
ilə əlaqədar məlumat-

lar iki cür verilə bilər:
1. İnternet, televiziya
kanalları və radio dal-
ğalarından əldə edilən
məlumatlar vasitəsilə. Êþùíÿ Áàêû. Ãûç ãàëàñû Éåíè Áàêû. Îëèìïèéà ñòàäèîíó
2. Dərsdə dinlənilən 1.Áàëàáàí ùàããûíäà íÿ áèëèðñèíèç?
2.Áàëàáàíûí äàùà ùàíñû àäëàðû âàðäûð?
musiqi nümunələrinin 3.Áàëàáàí ùàíñû õàëã áàéàòûñûíäà õàòûðëàíûð?
4.Àêèô Èñëàìçàäÿíèí èôàñûíäà “Ñàðû ýÿëèí” õàëã ìàùíûñûíû äèíëÿéèí.
xarakterini müəyyən - Áàëàáàíëà ìöøàéèÿò âÿ ìöüÿííèíèí èôàñûíûí âÿùäÿòèíäÿí éàðàíìûø
ñÿñ âÿ ñþç ìþúöçÿñè èëÿ éàõûíäàí òàíûø îëóí. Íÿ ùèññëÿð êå÷èðäèéèíèçè
ləşdirməklə. òÿñâèð åòìÿéÿ ÷àëûøûí.
YouTube öçÿðèíäÿí àõòàðûø ö÷öí à÷àð ñþçëÿð: Àêèô Èñëàìçàäÿ, “Ñàðû
ýÿëèí”.
32

1. “Göyçək Fatma” uşaq cizgi film-operasını hansı bəstəkar yazıb?

a) Oqtay Zülfüqarov b) Oqtay Rəcəbov c) Oqtay Kazımi
2. Balaban çalğı aləti hansı xalqa məxsusdur?
a) rus b) Azərbaycan c) belarus
50
12. AZƏRBAYCAN XALQ ÇALĞI ALƏTİ – ZURNA
MƏQSƏD:
1. Azərbaycan və dünya bəstəkarlarının geniş yayılmış əsərləri
haqqında biliklərini müqayisəli şəkildə izah edir. 2. Simfonik Orkestrdə ifa olu-
nan musiqinin emosional təsiri haqqında fikrini izah edir. 3. Mahnını bir-
səsli (solo), qrup və xor tərkibində (çoxsəsli) oxuyur.
10. ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍ ÕÀËÃ

×ÀËÜÛ ÀËßÒÈ – ÇÓÐÍÀ
Çóðíà ñþçöíöí ìöõòÿëèô ìÿíàëàðû ìþâ-
úóääóð. Áÿçè òÿäãèãàò÷ûëàð îíóí ôàðñ äèëèí- İstifadə olunan
äÿí ýþòöðöëìöø “ñóð” — øÿíëèê, áþéöê
çèéàôÿò âÿ “íàé” — ãàðüû, ãàìûø ñþçëÿðèíèí
iş üsulları
áèðëÿøìÿñèíäÿí éàðàíäûüû ñþéëÿíèëèð.
Çóðíà — ýöúëö âÿ çèë ñÿñÿ ìàëèê ãÿäèì
ìóñèãè àëÿòèäèð. Òöðê õàëãëàðûíûí ÿí ÿëàìÿò-
äàð ýöíëÿðèíäÿ áó àëÿòèí ñÿñè äàèìà åøèäèëèá.
Ìöùàðèáÿéÿ éîëëàíàíëàðû âÿ äàâàäàí ãàéûäàí- Çóðíà
ëàðû, äþéöøÿ àòûëàíëàðû âÿ ãÿëÿáÿ ãàçàíàíëàðû Beyin həmləsi,
ìöøàéèÿò åäèá. Áàéðàì-
ëàðäà, òîé âÿ øÿíëèêëÿðäÿ müzakirə, müqayisə
ñÿñëÿíèá, àòöñòö îéóíëàð
çóðíà ùàðàéû àëòûíäà áàø
òóòóá.
Çóðíà, ÿñàñÿí, ÿðèê,
ãîç âÿ òóò àüàúûíäàí éî-
íóëàðàã ùàçûðëàíûð. Öñò
ùèññÿñèíäÿ éåääè, àëò ùèñ-
ñÿñèíäÿ èñÿ áèð îéóã à÷û-
ëûð. ßëàâÿ îëàðàã çóðíàíûí 1
àüûç òÿðÿôèíäÿ äàùà áèð
äÿëèê âàð. Áó äÿëèê çóð-
íàíû êþêëÿìÿê ö÷öí íÿ- Şagirdlər bəstəkar Səid
çÿðäÿ òóòóëóá.
Àçÿðáàéúàíäà çóðíà- Rüstəmovun Mirmehdi
íûí ñÿñ òåìáðèíÿ âÿ þë÷ö-
ëÿðèíÿ ýþðÿ úöðÿ, îðòà
úöðÿ âÿ àéàã úöðÿ, ùÿì äÿ
Seyidzadənin sözlərinə
ÿúÿìè çóðíà, ãàðàçóðíà,
øÿùàáè çóðíà êèìè íþâëÿðè yazdığı “Şəhərimiz” mah-
îëìóøäóð.
Ùàçûðäà çóðíàíûí îðòà nısının təranələri altında
úöðÿ íþâöíäÿí ýåíèø èñòè-
ôàäÿ îëóíóð. Zurna ÷alan ãàäûí. Òÿáðèç sinfə daxil olurlar.
ìèíèàòöðëÿðè ñèëñèëÿñèíäÿí.
ÕÂÛÛÛ ÿñð
33
2
Müəllim zurna çalğı aləti, onun yaranma tarixi, növləri, qədim miniatür-
lərdə təsviri, ifa tərzi haqqında məlumat verir.
Bundan sonra müəllim zurna alətindən döyüş meydanlarında da istifa-
də olunduğunu bildirir. Müəllim qeyd edir ki, zurnaçılar dəstəsinin tərkibin-
də əsas ifaçı usta və uzun müddət bir səsdən istifadə edərək onu müşa-
yiət edənlər isə dəmkeşlərdir. Zurnaçılar dəstəsində zərb alətləri olan na-
ğara, qoşanağara, laqqutu kimi musiqi alətlərindən də istifadə olunur.
51
Bundan sonra müəllim “Bağdagülü” Azərbaycan xalq rəqsini səsləndirir.
Rəqs zurnaçılar dəstəsi tərəfindən ifa edilir.
3
Tədqiqat aparmaq
üçün müəllim şagirdlərə
bu sualla müraciət edir:
“Uşaqlar, səslənən mu-
siqi nümunəsində han-
sı musiqi alətlərinin sə- BUNU DA BÈLÈN
Ëàããóòó ìöõòÿëèô þë÷öëö èêè äþðäáóúàã àüàú
sini eşitdiniz?” ãóòóäàí èáàðÿò çÿðá àëÿòèäèð. Ëåðèê, Àñòàðà, Ìà-
ñàëëû, Ëÿíêÿðàí, Úÿëèëàáàä ðàéîíëàðûíäà áó àëÿò-
Müxtəlif cavablar alan äÿí äàùà ÷îõ èñòèôàäÿ åäèëèð. Áó àëÿò íàüàðà,
ãîøàíàüàðà, ãàâàë âÿ áàøãà çÿðá àëÿòëÿðè èëÿ áèð-
müəllimin köməyi ilə mü- ëèêäÿ ìöàñèð àíñàìáë âÿ îðêåñòðëÿðèí òÿðêèáèíÿ äàõèë åäèëèð.
zakirə və müqayisə nəti- Ìóñèãè äèíëÿéÿê

“Áàüäàýöëö”. Àçÿðáàéúàí õàëã ðÿãñè. Çóðíà÷ûëàð äÿñòÿñèíèí èôàñûíäà
cəsində şagirdlər belə fik- Íîòëà èêèñÿñëè îõóéàã
“Áàüäàýöëö”. Àçÿðáàéúàí õàëã ðÿãñèíèí ìåëîäèéàñûíäàí áèð ïàð÷à
rə gəlirlər ki, burada əsas Moderato
melodiyanı ifa edən zurna,

müşayiətçilər isə dəm-
keş və zərb alətləridir.
Bundan sonra “Bağ-
dagülü” havası ikisəsli
şəklində şagirdlər tərəfin-
dən notla ifa edilir.
Bu mərhələlərdən son- Çóðíà èëê äÿôÿ Öçåéèð Ùàúûáÿéëè òÿðÿôèíäÿí “Êîðîüëó” îïåðàñûíäà
îðêåñòðèí òÿðêèáèíÿ äàõèë åäèëìèøäèð.
ra müəllim bəstəkar Ca- ßìÿêäàð èíúÿñÿíÿò õàäèìè, áÿñòÿêàð Úàâàíøèð Ãóëèéåâ èñÿ 1980-úè
èëäÿ “Çóðíà âÿ Ñèìôîíèê Îðêåñòð ö÷öí Óâåðòöðà” éàçìûøäûð.
vanşir Quliyevin “Zurna
və Simfonik Orkestr üçün Úàâàíøèð Ãóëèéåâ. “Çóðíà âÿ Ñèìôîíèê Îðêåñòð ö÷öí Óâåðòöðà”.
ßñÿðäÿí áèð ïàð÷à
Uvertüra” əsərindən bir
parçanı səsləndirir.
34
1. Zurna alətini şəkildən tanıyır.

2. “Bağdagülü” havasına ritm tutur.
Zurna çalğı aləti təkcə zurnaçılar dəstəsində

NƏTİCƏ
deyil, eyni zamanda ciddi janrlı musiqi əsərlə-
rinin ifası zamanı da istifadə olunur.
52
Yaradıcı tətbiqetmə. Şagirdlər bəstəkar Səid Rüstəmovun Mirmehdi
Seyidzadənin sözlərinə bəstələdiyi şən xarakterli “Şəhərimiz” mahnısının
öyrənilməsi prosesini notla və sözləri ilə oxumaqla davam etdirirlər.
Tapşırıq 1. “Şəhərimiz” mahnısına ritmik müşayiət yaradın.

Tapşırıq 2. “Şəhərimiz” mahnısına ikinci səs əlavə etməklə oxuyun.
Ìàùíûíû éàäà ñàëàðàã íîòëà âÿ ñþçëÿðè èëÿ îõóéàã

Dinlənilmiş musiqi
ØßÙßÐÈÌÈÇ
Ìóñèãèñè Ñÿèä Ðöñòÿìîâóí,
ñþçëÿðè Ìèðìåùäè Ñåéèäçàäÿíèíäèð.
nümunələrinin müəl-
Allegretto lifləri ilə tanışlıq müx-
təlif cür ola bilər:
1. Müəllimin şifahi
təqdimatı ilə.
2. Şagirdlərin kütləvi
informasiya vasitələrin-
dən aldıqları məlumat-
lar əsasında.
1. Çóðíà ìóñèãè àëÿòè ùàããûíäà íÿ áèëèðñèíèç?
2. Çóðíà ìóñèãè àëÿòèíèí àäûíûí ìÿíàñû íÿäèð?
3. Áÿñòÿêàð Úàâàíøèð Ãóëèéåâ çóðíà ìóñèãè àëÿòè ö÷öí ùàíñû ÿñÿðè éàç-
ìûøäûð?
4. Çóðíà ìóñèãè àëÿòèíèí éàéûëìà àðåàëû ùàããûíäà òÿãäèìàò ùàçûðëà-
éûí.
35

1. “Zurna və Simfonik Orkestr üçün Uvertüra” əsərini kim yazmışdır?

a) Faiq Sücəddinov b) Cavanşir Quliyev c) Dadaş Dadaşov
2. “Şəhərimiz” mahnısının tempi necədir?
a) moderato b) alleqretto c) adajio
53
13. AZƏRBAYCAN XALQ ÇALĞI ALƏTİ – TÜTƏK
MƏQSƏD:
1. Azərbaycan bəstəkarlarının əsərlərində muğamlardan, aşıq
və digər folklor musiqisindən istifadəyə dair kiçik təqdimatlar edir. 2. Mu-
siqi əsərlərinin emosional hisslərə təsiri ilə əlaqədar təqdimat edir. 3. Mah-
nını birsəsli (solo), qrup və xor tərkibində oxuyur.
İstifadə olunan Beyin həmləsi, müsahibə, müzakirə,

iş üsulları müqayisə
1
Şagirdlər sinfə Ağa-
bacı Rzayevanın Mirva-
rid Dilbazinin sözlərinə 11. ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍ ÕÀËÃ
×ÀËÜÛ ÀËßÒÈ – ÒÖÒßÊ
yazdığı “Çoban Qara” Òöòÿê ÷àëüû àëÿòè áèð ÷îõ íÿôÿñ ÷àëüû àëÿòëÿðèíèí
ÿúäàäû îëìóøäóð. Ùÿëÿ ãÿäèì çàìàíëàðäàí áó ÷àëüû
àëÿòè Øÿðã õàëãëàðû òÿðÿôèíäÿí ýåíèø èñòèôàäÿ îëó-
mahnısının təranələri al- íóðäó.
Òöòÿéèí ñÿñ òåìáðè ìöëàéèì âÿ òÿðàâÿòëèäèð.
tında daxil olurlar. Íèçàìè Ýÿíúÿâèíèí “Èñêÿíäÿðíàìÿ” ÿñÿðèíäÿ áåëÿ
áèð ÿùâàëàò âàð. ×îáàí ãàìûøëûãäàí êå÷ÿðêÿí áèð
ãàìûø êÿñèá îíäàí òöòÿê äöçÿëäèð. Îíó ÷àëûá êÿäÿ-
ðèíè äàüûäûð. Ýÿçèíòèéÿ ÷ûõàí Èñêÿíäÿð ÷îáàíûí òö-
òÿêäÿ éàíûãëû èôàñûíû åøèäèð. Îíó ùöçóðóíà ÷àüûðûá
Òöòÿê òöòÿéèí ñèððèíè þéðÿíìÿê èñòÿéèð. ×îáàí òöòÿéè áåëÿ
òÿñâèð åäèð:
Áèð ãóéóäàí ýþéÿðèá ÷ûõìûø,

2 Øÿêÿðäÿí øèðèíäèð, ìÿíúÿ, áó ãàìûø.
Äÿëäèì, éàðàëàäûì þç ÿëèì èëÿ,
Ùÿëÿ êÿñèëìÿìèø ýÿëìÿçäè äèëÿ.
Î úàíñûç îëñà äà, ñåâèðÿì úàíòÿê,
Müəllim şagirdlərə Äèëñèçäèð, ìÿíèì÷öí äèëäèð áó òöòÿê.
qədim Azərbaycan xalq

çalğı aləti olan tütək,
onun yaranması, ölkə-
mizin bölgələrində isti-
fadə olunması haqqın-
da məlumat verir. Şa-
girdlərdən biri Nizami
Gəncəvinin “İskəndər-
Òÿáðèç ìèíèàòöðëÿðè ñèëñèëÿñèíäÿí.
namə” poemasından ÕÂÛ ÿñð
36
54
tütək haqqında olan şeir nümunəsini ifadəli oxuyur. Məlum olur ki, bu çalğı
aləti həm Azərbaycanda, həm də Mərkəzi Asiya ölkələrində geniş yayıl-
mışdır. Müəllim şagirdlərin diqqətinə çatdırır ki, bu çalğı alətini dahi Üzeyir
Hacıbəyli Azərbaycan Xalq Çalğı Alətləri Orkestrinin tərkibinə daxil etmiş-
dir. Bundan sonra müəllim “Çoban bayatısı” melodiyasını tütəyin ifasında
səsləndirir.
3
Tədqiqat sualı kimi müəllim şagirdlərə bu sualla müraciət edir: “Uşaq-
lar, tütək çalğı aləti tembrcə hansı Avropa musiqi alətini xatırladır?”
Bundan sonra müəllim Soltan Hacıbəyovun “Karvan” əsərində “Hicaz”
muğamı intonasiyaları üzərində fleyta aləti tərəfindən ifa olunduğunu şa-
girdlərin diqqətinə çatdırır. Müəllimin köməyi ilə məktəblilər verilən suala
öz cavablarını söyləyirlər. Bundan sonra “Çoban bayatısı” musiqi nümu-
nəsindən bir parça notla ifa olunur.
Àçÿðáàéúàíäà âÿ Ìÿðêÿçè Àñèéà þëêÿëÿðèíäÿ òöòÿê ãàðüûäàí, àüàúäàí

âÿ ýèëäÿí äöçÿëäèëèð.
Òöòÿéèí áîðóøÿêèëëè ýþâäÿñè ÿðèê, ãîç, òóò àüàúëàðûíäàí âÿ éàõóä
ãàìûøäàí ùàçûðëàíûð. Ýþâäÿíèí öñò ùèññÿñèíäÿ éåääè, àëò ùèññÿñèíäÿ èñÿ
áèð îéóã îëóð. Àëÿòèí áàø òÿðÿôèíÿ — áîðóíóí è÷ÿðèñèíÿ éàíàêû êÿñèëìèø
àüàú òûõàú äàõèë åäèëèð.
Äàùè Öçåéèð Ùàúûáÿéëè òöòÿê àëÿòèíè Àçÿðáàéúàí Õàëã ×àëüû Àëÿòëÿðè
Îðêåñòðèíèí òÿðêèáèíÿ äàõèë åòìèøäèð.
“×îáàí áàéàòûñû”. Òöòÿêäÿ èôà åäèëèð DİFERENSİAL TƏLİM
“×îáàí áàéàòûñû”íäàí áèð ùèññÿ
Moderato
1. Tütəyin şəklini çəkir.
2. “Çoban bayatısı” mu-
siqi nümunəsinin xarak-
terini aydınlaşdırır.
BUNU DA BÈLÈN
“×îáàí áàéàòûñû” ÷îáàíëàðûí òöòÿêäÿ èôà åòäèéè ìóñèãè íöìóíÿñè-
äèð. Ñîíðàäàí ïðîôåññèîíàë òöòÿê èôà÷ûëàðû òÿðÿôèíäÿí èôà îëóíóá.
Áÿñòÿêàð Àüàáàúû Ðçàéåâà ìÿøùóð ×îáàí Ãàðàéà åéíèàäëû ìàùíû

ùÿñð åòìèøäèð. Âàõòèëÿ ÷îõ ñåâèëÿí áó ìàùíûíûí ýèðèøèíäÿ âÿ íÿãÿðà-
òûíäà Õàëã ×àëüû Àëÿòëÿðè Àíñàìáëûíäà èôà çàìàíû ñîëî êèìè òöòÿê àëÿ-
òèíäÿí èñòèôàäÿ îëóíóá. Áó ìàùíûíû Øþâêÿò ßëÿêáÿðîâà, Àíàòîëëó
Ãÿíèéåâ, Ýöëàüà Ìÿììÿäîâ áþéöê ìÿùàðÿòëÿ îõóìóøëàð.
37
55
Aparılan müzakirələr nəticəsində şa-
NƏTİCƏ girdlər belə bir yekun rəyə gəlirlər ki, tütək
musiqi alətinin səs tembri fleyta Avropa
musiqi alətinə oxşayır.
Bəstəkar Ağabacı Rzayevanın Mirvarid Dilbazinin sözlərinə bəstələdiyi
“Çoban Qara” mahnısı bir daha yada salınır və orada tütək alətinin mah-
nının əvvəlində və sonunda səslənməsinə diqqət yetirilir.
Yaradıcı tətbiqetmə. Bəstəkar Əfsər Cavanşirovun Hikmət Ziyanın söz-

lərinə yazdığı “Mübarək” mahnısının öyrənilməsi ilə əlaqədar iş aparılır.
Ìàùíû äèíëÿéÿê
×ÎÁÀÍ ÃÀÐÀ
Ìóñèãèñè Àüàáàúû Ðçàéåâàíûí,
Tapşırıq 1. “Çoban ñþçëÿðè Ìèðâàðèä Äèëáàçèíèíäèð.
Qara” mahnısına ritmik

müşayiət yaradın.
Tapşırıq 2. Mahnı-
nın məzmununa uyğun
şəkil çəkin. Éåíè ìàùíû þéðÿíÿê
ÌÖÁÀÐßÊ
Mahnı müəllifləri ilə Ìóñèãèñè ßôñÿð Úàâàíøèðîâóí,
ñþçëÿðè Ùèêìÿò Çèéàíûíäûð.
tanışlıq müxtəlif cür Û
Àçÿðáàéúàí, áó áàéðàì
ola bilər: Ñÿíÿ íåúÿ éàðàøûð?! Íÿãÿðàò:
Íÿüìÿ äåéèð Êöð, Àðàç, Ýöëöð åëëÿðèí,
1. Şagirdlərin inter- Ýþé Õÿçÿð úîøóá-äàøûð. Ýöëöð ÷þëëÿðèí.
Àü ýöíëÿðèíòÿê
ÛÛ Ñÿíèí âöãàðëû,
netdən aldıqları məlu- Îüëóí, ãûçûí ùöíÿðèíäÿí Íóðëó, áàùàðëû
×ÿëÿíýëÿð ùþðöð áó ýöí. Éàøûí ìöáàðÿê.
matlar əsasında şifahi Äîñòëàðûí Áàêûìûçûí
Àëíûíäàí þïöð áó ýöí.
təqdimat şəklində. SUAL Âß ÒÀÏØÛÐÛÃËÀÐ
2. Müəllimin şagird- 1. Òöòÿê ìóñèãè àëÿòè ùàããûíäà íÿ áèëèðñèíèç?
2. Òöòÿêäÿ èôà åòìÿéè äàùà ÷îõ ùàíñû ïåøÿ ñàùèáëÿðè ñåâèð?
lərə verdiyi suallar əsa- 3.
4.
Òöòÿê ìóñèãè àëÿòè ùàíñû ìóñèãè êîëëåêòèâëÿðèíäÿ èñòèôàäÿ îëóíóð?
Àíàòîëëó Ãÿíèéåâèí èôàñûíäà “×îáàí Ãàðà” ìàùíûñûíû äèíëÿéèí.
Ìàùíûäà òöòÿê ìóñèãè àëÿòèíèí ñÿñëÿíìÿñè èëÿ ìàùíûíûí ìÿçìóíó
sında. âÿ õàðàêòåðè àðàñûíäà ÿëàãÿíè òàïìàüà ÷àëûøûí.
ÉîóÒóáå öçÿðèíäÿ àõòàðûø ö÷öí à÷àð ñþçëÿð: Àíàòîëëó Ãÿíèéåâ,
“×îáàí Ãàðà”.
38

1. Tütək tembrinə görə hansı Avropa çalğı alətinə bənzəyir?
a) klarnet b) fleyta c) truba
2. Hansı dahi Azərbaycan şairi tütək çalğı aləti haqqında şeir yazmışdır?
a) Məhəmməd Füzuli b) Nizami Gəncəvi c) Xaqani Şirvani
56
14. AZƏRBAYCAN XALQ ZƏRB
ÇALĞI ALƏTİ – NAĞARA
MƏQSƏD:
1. Azərbaycan bəstəkarlarının əsərlərindən folklor musiqisindən
istifadəyə dair kiçik təqdimatlar edir. 2. Musiqi əsərlərinin emosional hiss-
lərə təsiri ilə əlaqədar təqdimat edir. 3. Mahnını ikisəsli müşayiətsiz oxu-
yur. 4. Mahnını qrup və xor tərkibində (ikisəsli) oxuyur.
12. ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍ ÕÀËÃ ÇßÐÁ

×ÀËÜÛ ÀËßÒÈ – ÍÀÜÀÐÀ
Ãÿäèì åïîñóìóç “Êèòàáè-Äÿäÿ Ãîðãóä”äà àäû
÷ÿêèëÿí íàüàðà îðäóíó ñàâàø ìåéäàíûíäà ìöøà-
éèÿò åäÿí çÿðá àëÿòè ùåñàá åäèëèð.
“Êèòàáè-Äÿäÿ Ãîðãóä”äà áåëÿ äåéèëèð: “Ýóì-
áóð-ýóìáóð íàüàðàëàð äþéöëäö, áèð ãèéàìÿò
İstifadə olunan
ñàâàø îëäó, ìåéäàí äîëó áàø îëäó”. Äàùè Íèçàìè iş üsulları
Ýÿíúÿâè íàüàðà ñÿäàëàðûíûí ãÿëÿáÿéÿ ñÿñëÿìÿñèíè
áåëÿ ýþñòÿðèð:
×àòàðàã èíëÿéèð íåéèí íÿôÿñè,
Íàüàðà ÿë ÷àëûð, éöêñÿëèð ñÿñè. Íàüàðà Beyin həmləsi,
×îõ ãÿäèì çàìàíëàðäàí ìþâúóä îëàí ãîëòóã
íàüàðà, úöðÿ (áàëàúà) íàüàðà âÿ ãîøàíàüàðà êèìè müqayisə, müzakirə,
çÿðá ìóñèãè àëÿòëÿðè òÿêìèëëÿøÿðÿê áó ýöíÿ ãÿäÿð
ýÿëèá ÷ûõìûø, Õàëã ×àëüû Àëÿòëÿðè Àíñàìáëûíûí âÿ
Îðêåñòðèíèí òÿðêèáèíÿ äàõèë åäèëìèøäèð. Äèýÿð òÿ-
müsahibə
ðÿôäÿí áó ÷àëüû àëÿòè åë øÿíëèêëÿðèíäÿ, òîé ìÿú-
ëèñëÿðèíäÿ íÿôÿñ àëÿòëÿðèíè âÿ ñàçû ìöøàéèÿò åäèð.
Áàëàáàíû âÿ ñàçû ìöøàéèÿò åäÿðêÿí íàüàðà îâó-
úóí è÷è âÿ áàðìàãëàðëà, çóðíàíû ìöøàéèÿò çàìàíû
èñÿ àüàú ÷óáóãëàðëà ÷àëûíûð. ×îõ ãÿäèì êå÷ìèøäÿ
Úöðÿ (áàëàúà) íàüàðà
çÿðá ìóñèãè àëÿòèíèí öñòöíÿ ãóðä äÿðèñèíäÿí
öçëöê ÷ÿêèëÿðäè. Áó ùàãäà äàùè Íèçàìè Ýÿíúÿâè
áåëÿ éàçûðäû:
1
Úîøäó ãóðä ýþíöíäÿí îëàí Məktəblilər sinfə Əf-
íàüàðà,
Äöíéàíûí áåéíèíè ýÿòèðäè
çàðà.
sər Cavanşirovun Hik-
mət Ziyanın sözlərinə
Ãîøàíàüàðà yazdığı “Mübarək” mah-
nısının təranələri altında
daxil olurlar.
39
2
Müəllim nağara çalğı aləti haqqında “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanından,
Nizami Gəncəvi poeziyasından şeir nümunələri oxuyur. Sonra nağaranın
qoltuq, cürə, qoşanağara kimi növlərindən, onların ifaçılıq xüsusiyyətlərin-
dən, qədim dövrdən bu günə kimi onlardan istifadə imkanlarından mə-
lumat verir.
57
Qeyd olunur ki, bütün Azərbaycan xalq rəqslərinin ifasında mütləq zərb
aləti kimi nağaranın müxtəlif növlərindən istifadə olunur. Misal olaraq,
“Yallı” Azərbaycan xalq rəqsi dinlənilir və onun təsviri göstərilir.
3 “Éàëëû”. Àçÿðáàéúàí õàëã ðÿãñè. Çóðíà÷ûëàð äÿñòÿñèíèí èôàñûíäà
Tədqiqat aparmaq
məqsədilə şagirdlərə
belə bir sualla müraciət
olunur: “Uşaqlar, əgər
zərb aləti olan nağara
olmasaydı, eşitdiyiniz Íàüàðàíûí ìöøàéèÿòè èëÿ “Éàëëû” ðÿãñè
“Yallı” rəqsi necə səs- “Éàëëû”. Àçÿðáàéúàí õàëã ðÿãñèíèí ìåëîäèéàñûíäàí áèð ïàð÷àíû èêè-
ñÿñëè îõóéàã
lənərdi?”
Allegretto
Məktəblilər bu sual
ətrafında müzakirələr-
də iştirak edirlər və
sonra “Yallı” Azərbay-
can xalq rəqsinin me- “Éàëëû” Àçÿðáàéúàí õàëã ðÿãñè áÿñòÿêàð éàðàäûúûëûüûíäà äà þçöíÿ éåð
òàïìûøäûð. Úàùàíýèð Úàùàíýèðîâ Õàëã ×àëüû Àëÿòëÿðè Îðêåñòðè ö÷öí
lodiyasını əl çalmaqla “Éàëëû” ÿñÿðèíäÿ ãÿäèì çÿðá àëÿòëÿðèìèçäÿí ýåíèø èñòèôàäÿ åòìèøäèð.
ikisəsli notla oxuyurlar. Ìóñèãè äèíëÿéÿê

Úàùàíýèð Úàùàíýèðîâ. “Õàëã ×àëüû Àëÿòëÿðè Îðêåñòðè ö÷öí Éàëëû”
40
1. Nağara alətində ritm tutur. 2. Nağaranın şəklini çəkir.
NƏTİCƏ
Aparılan müzakirələr belə bir son nəti-
cəyə gəlməyə imkan yaradır ki, əgər “Yal-
lı” Azərbaycan xalq rəqsinin ifası zamanı nağara musiqi aləti olmasaydı,
o, çox maraqsız olardı.
58
Yaradıcı tətbiqetmə. Məktəblilər “Yallı” rəqsinin xarakterinə uyğun olan
bəstəkar Əfsər Cavanşirovun Hikmət Ziyanın sözlərinə yazdığı “Mübarək”
mahnısını əvvəlcə notla, sonra sözləri ilə birlikdə oxuyurlar.
Tapşırıq 1. “Yallı” rəqsinin Qədim Qobustan Qayaları üzərindəki təsvir-

lərini internetdən əldə edin.
Tapşırıq 2. Nağaranın müxtəlif növlərinin şəkillərini çəkin və onlar ara-
sında fərqləri göstərin.
Dinlənilmiş musiqi nümunələri haqqında məlumatlar iki cür verilə
bilər:
1. Şagirdlərin mövzu ilə əlaqədar biliklərindən istifadə etməklə.
2. Müəllimin şifahi təqdimatı ilə.

1. Nağara hansı musiqi alətləri qrupuna aiddir?

a) simli b) nəfəs c) zərb
2. “Yallı” Azərbaycan xalq rəqsini, adətən, hansı zərb aləti müşayiət

edir?
a) qoltuq nağara b) cürə nağara c) qoşanağara
16. BÖYÜK SUMMATİV QİYMƏTLƏNDİRMƏ
59
17. AZƏRBAYCAN XALQ ZƏRB ÇALĞI
ALƏTLƏRİ – DƏF, QAVAL VƏ DÜMBƏK
MƏQSƏD:
1. Musiqi əsərlərinin melodiyası, ritmi və onlarda istifadə edilmiş
bədii nümunələr haqqında təqdimat edir. 2. Musiqi əsərlərinin emosional
hisslərə təsiri ilə əlaqədar təqdimat edir. 3. Dinlədiyi müxtəlif janrlı əsər-
lərdən yaranan təəssüratlarını ifadə edir. 4. Mahnını birsəsli (solo), qrup
və xor tərkibində (ikisəsli) oxuyur.
13. ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍ ÕÀËÃ ÇßÐÁ ×ÀËÜÛ ÀËßÒËßÐÈ –
ÄßÔ, ÃÀÂÀË Âß ÄÖÌÁßÊ
İstifadə olunan
iş üsulları
Beyin həmləsi,
müqayisə, müzakirə, Äÿô Ãàâàë Äöìáÿê
müsahibə Çÿðá ÷àëüû àëÿòëÿðèíèí òàðèõè èáòèäàè éàøàéûø äþâðëÿðèíÿ ýåäèá ÷ûõûð.
Àçÿðáàéúàíûí ãÿäèì èíñàí ìÿñêÿíè îëàí Ãîáóñòàíäà, Úèíýèðäàüûí
ÿòÿêëÿðèíäÿ “Ãàâàë äàøû” àäëàíàí áþéöê áèð ãàéà ïàð÷àñû äà âàð. Áó
ãàéàíû äþéÿúëÿäèêäÿ ãàâàëûí òåìáðèíÿ óéüóí ñÿñëÿð àëûíûð. Áåëÿ ýöìàí
åäèëèð êè, ùÿìèí ãàéà äàøû ãÿäèì ÿúäàäëàðûìûç òÿðÿôèíäÿí çÿðá àëÿòè
êèìè èñòèôàäÿ îëóíìóø âÿ áó
ýöíÿ “Ãàâàë äàøû” àäû èëÿ ýÿ-
ëèá ÷ûõìûøäûð.
Àçÿðáàéúàí âÿ åéíè çà-
1 ìàíäà Ìÿðêÿçè Àñèéà õàëãëàðû,
õöñóñèëÿ òöðêìÿí, þçáÿê, óé-
üóð âÿ ãàðàãàëïàê õàëãëàðûíûí
Şagirdlər bəstəkar ìèëëè ìóñèãè ìÿäÿíèééÿòèíäÿ
äàï, äåïðåê êèìè òàíûíàí äÿô
ìóñèãè àëÿòèíèí éàðàíìàñû ÷îõ
Əfsər Cavanşirovun Hik- ãÿäèìëÿðÿ ýåäèá ÷ûõûð.
Áÿçè ìÿíáÿëÿðäÿ “äÿô”
mət Ziyanın sözlərinə (äàô, òàô) êÿëìÿñèíèí ãÿäèì
øóìåð äèëèíäÿêè “äóï” (ëþâ-
yazdığı “Mübarək” mah- ùÿ) ñþçöíäÿí ýþòöðöëäöéö
ýþñòÿðèëèð. Àçÿðáàéúàíäà ãÿ-
äèì çàìàíëàðäàí áó ýöíÿ
nısının təranələri altında êèìè õàíÿíäÿëÿð èôà çàìàíû
ùÿì äÿ äÿôëÿ ðèòì òóòóðëàð.
sinfə daxil olurlar. Áàëàáàí âÿ ãàâàëûí
ìöøàéèÿòè èëÿ ìóñèãè ìÿúëèñè.
Òÿáðèç ìèíèàòöðëÿðè
ñèëñèëÿñèíäÿí. ÕÂÛ ÿñð
42
2
Müəllim bu dərsdə Azərbaycan xalqına məxsus olan dəf, qaval və dümbək
zərb çalğı alətləri ilə əlaqədar məlumatlar verir, onların təsvirini şagirdlərə
göstərir. Müəllim qeyd edir ki, bu çalğı alətləri Azərbaycanda, eyni zaman-
da Mərkəzi Asiya xalqları arasında da çox geniş yayılmışdır. Müəllim məş-
hur xanəndə, Xalq artisti Arif Babayevin tar, kamança üçlüyündəki şəklini
60
şagirdlərə göstərir və onların diqqətini xanəndənin əlindəki qaval çalğı
alətinə yönəldir. Tədqiqat aparmaq üçün müəllim şagirdlərə bu sualla mü-
raciət edir: “Uşaqlar, nə üçün xanəndə Arif Babayevin əlində qaval
çalğı aləti vardır?”
3
Müəllim cavabı göz-
ləmədən qeyd olunan
“Äèëêåø òÿñíèôè”. Èôà åäèð Õàëã àðòèñòè Àðèô Áàáàéåâ, ìöøàéèÿò üçlüyün ifasında “Dilkeş
åäèðëÿð òàðäà – Áÿùðàì Ìàíñóðîâ, êàìàí÷àäà – Åëìàí Áÿäÿëîâ
təsnifi”ni səsləndirir.
Bundan sonra müəl-
limin iştirakı ilə verilən
sual ətrafında müzaki-
rələr aparılır.
“Áàéàòû-Øèðàç” ðÿíýèíäÿí áèð ïàð÷à. Ìóñèãèñè ßùñÿí Äàäàøîâóíäóð
BUNU DA BÈLÈN 1. Rəqslərə əl çalmaq-

Íîòëà èôà åäèëÿí “Áàéàòû-Øèðàç” ðÿíýèíè ìÿøùóð òàðçÿí âÿ óä èôà-
÷ûñû ßùñÿí Äàäàøîâ éàçìûøäûð.
la ritm tutur.
Ãàâàë Àçÿðáàéúàíûí ÿí ãÿäèì ìèëëè çÿðá àëÿòèäèð. Áó àëÿò Àçÿðáàé-
2. Zərb alətlərinin adla-
úàíäà, Òöðêèéÿäÿ, Ìÿðêÿçè Àñèéà õàëãëàðû àðàñûíäà ýåíèø éàéûëìûø ÷àë-
äûðìà, ãàâàë, ÷èðìåíäà, äàíýèðà êèìè òàíûíàí áèðöçëö çÿðá àëÿòëÿðè rını söyləyir.
ãðóïóíà àèääèð. Äàõèëè ùèññÿñèíÿ ÷åâðÿ áîéó ùàëãàëàð áÿðêèäèëèð. Öçÿ-
ðèíÿ íÿðÿ áàëûüûíûí õöñóñè öñóëëà àøûëàíìûø äÿðèñè ÷ÿêèëèð.
“Ãàâàë” ñþçö “è÷è áîø ÿøéà” ìÿíàñûíû âåðÿí “ãàâ” (ãàá) òöðê êÿëìÿ-
ñèíäÿí ÿìÿëÿ ýÿëìèøäèð.
43
Azərbaycan tar, kamança və xanəndə üçlü-

NƏTİCƏ yündə xanəndələr həmişə zərb aləti olan qa-
valdan istifadə edirlər. Belə olduqda xanəndə
həm oxuyur, həm də ifa olunan musiqinin ritmini tutur.
Şagirdlər musiqisi Əhsən Dadaşova aid olan “Bayatı-Şiraz” rəngindən
bir parçanı notla oxuyurlar. Müəllim muğamlara aid olan “rəng” haqqında
və eyni zamanda dümbək, dəf zərb alətləri ilə əlaqədar bilikləri şagirdlərin
diqqətinə çatdırır. Sonra məşhur rəqqasə Əminə Dilbazinin şəklini göstərir
və “Qavalla rəqs” musiqisi dinlənilir.
61
Yaradıcı tətbiqetmə. Əfsər Cavanşirovun Hikmət Ziyanın sözlərinə
yazdığı “Mübarək” mahnısının öyrənilmə prosesi solo və ikisəsli kimi oxun-
maqla davam etdirilir.
Tapşırıq 1. “Mübarək” mahnısına adıçəkilən zərb alətləri vasitəsilə rit-

mik müşayiət yaradın.
Åêðàíäà ðÿãñÿ òàìàøà åäÿê âÿ äèí-

ëÿéÿê
Tapşırıq 2. Qeyd olu-
“Ãàâàëëà ðÿãñ”. Èôà åäèð Õàëã àðòèñòè
ßìèíÿ Äèëáàçè nan zərb çalğı alətlərinin
Äöìáÿê – ìèëëè ìóñèãè ìÿäÿíèééÿòè-
ìèçÿ àèä îëàí áó çÿðá àëÿòè Úÿíóáè Ãàôãàç-
şəkillərini çəkin.
äà àíúàã àçÿðáàéúàíëûëàðà ìÿíñóáäóð.
Òöðê õàëãëàðû àðàñûíäà “äöìáÿëÿê, Dinlənilmiş musiqi
äîíáåê, òîìáàê, äóìáÿé, äàðáàêè, äåáó-
ëàê” êèìè àäëàíäûðûëàí áó çÿðá ìóñèãè nümunələri haqqında
àëÿòè Òöðêèéÿäÿ âÿ Éóíàíûñòàíäà äàðáóêà
êèìè òàíûíûð.
Àëìàí ñÿééàùû âÿ äèïëîìàòû Àäàì
məlumatlar müxtəlif
Îëåàðè (XVII ÿñð) äöìáÿéèí ýèëäÿí äèáñèç
êöï øÿêëèíäÿ ùàçûðëàíäûüûíû éàçûá. Ñÿééàù cür verilə bilər:
ãåéä åäèá êè, Íîâðóç áàéðàìûíäà óøàãëàð
ßìèíÿ Äèëáàçè
âÿ ýÿíúëÿð äöìáÿéèí ìöøàéèÿòèíäÿ îõó- 1. Məktəblilərin möv-
éóá, ðÿãñ åäèðäèëÿð.
Áó ìóñèãè àëÿòè ùàçûðäà Õàëã ×àëüû Àëÿòëÿðè Àíñàìáëû âÿ Îðêåñòðè- zu üzrə artıq mövcud
íèí òÿðêèáèíäÿäèð.
Áÿñòÿêàð Íÿðèìàí Ìÿììÿäîâóí Õàëã ×àëüû Àëÿòëÿðè Îðêåñòðè ö÷öí
éàçäûüû “Çÿðáè-ìóüàì” ÿñÿðèíäÿ äöìáÿê çÿðá àëÿòèíäÿí ìÿùàðÿòëÿ èñ-
bilikləri ilə.
òèôàäÿ åäèëìèøäèð.
2. Müəllimin şifahi təq-
Ìàùíûíû éàäà ñàëàã, ñîëî âÿ èêèñÿñëè îõóéàã
ÌÖÁÀÐßÊ
dimatı ilə.
Ìóñèãèñè ßôñÿð Úàâàíøèðîâóí,
ñþçëÿðè Ùèêìÿò Çèéàíûíäûð.
1. Ùàíñû Àçÿðáàéúàí çÿðá àëÿòëÿðèíè òàíûéûðñûíûç?
2. Äÿô çÿðá ÷àëüû àëÿòè ùàããûíäà íÿ äåéÿ áèëÿðñèíèç?
3. Ãàâàë âÿ äöìáÿê çÿðá ìóñèãè àëÿòëÿðè ùàããûíäà íÿ áèëèðñèíèç?
4. Àçÿðáàéúàí çÿðá ÷àëüû àëÿòëÿðè ùàããûíäà øèôàùè òÿãäèìàò ùàçûðëàéûí.
44

1. Rəng – hansı musiqi janrına aiddir?

a) simfoniya b) opera c) muğam
2. “Qaval daşı” adlanan qaya parçası harada yerləşir?

a) Salyanda b) Qobustanda c) Qusarda
62
AZƏRBAYCAN MUSİQİ MƏBƏDLƏRİ VƏ MUSİQİ MƏDƏNİYYƏTİ
18. AZƏRBAYCAN DÖVLƏT AKADEMİK

OPERA VƏ BALET TEATRI
MƏQSƏD:
edir. 2. Azərbaycan və dünya bəstəkarlarının geniş yayılmış əsərləri haqqın-
da təqdimat edir. 3. Dinlədiyi müxtəlif janrlı əsərlərdən yaranan təəssüratla-
rını ifadə edir. 4. Mahnını birsəsli (solo), qrup və xor tərkibində oxuyur.
14. ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍ ÄÞÂËßÒ ÀÊÀÄÅÌÈÊ

İstifadə olunan ÎÏÅÐÀ Âß ÁÀËÅÒ ÒÅÀÒÐÛ
iş üsulları 1920-úè èëäÿ Àçÿðáàéúàíäà
Áèðëÿøìèø Äþâëÿò Òåàòðû àäëû
ìÿäÿíèééÿò îúàüû éàðàäûëûá. Àð-
òûã 1924-úö èëäÿí îïåðà òðóïïàñû
Áèðëÿøìèø Äþâëÿò Òåàòðûíäàí
àéðûëàðàã ìöñòÿãèë ôÿàëèééÿò ýþñ-
òÿðìÿéÿ áàøëàéûá. 1928-úè èëäÿí
Beyin həmləsi, òåàòðà Ìèðçÿ Ôÿòÿëè Àõóíäîâóí
àäû âåðèëèð âÿ 1959-úó èëäÿí áó
müsahibə, müzakirə òåàòð Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò Àêà-
äåìèê Îïåðà âÿ Áàëåò Òåàòðû
àäëàíûð. Àêàäåìèê Îïåðà âÿ
Áàëåò Òåàòðûíûí áèíàñûíûí èíøà
åòäèðèëìÿñèíèí ÷îõ ìàðàãëû òà-
ðèõè âàð. Áåëÿ êè, 1910-úó èëèí
ñîíëàðûíäà Ðóñèéàäàí Áàêûéà
÷îõ ìÿøùóð îïåðà ìöüÿííèñè
ãàñòðîë ñÿôÿðèíÿ ýÿëèð. Íåôò ìèë-
1 éîí÷óëàðû Ìàéûëîâ ãàðäàøëàðûí-
äàí áèðè ãîíàãäàí Áàêûéà áèð
Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò Àêàäåìèê äÿ íÿ âàõò ýÿëÿúÿéèíè ñîðóø-
Şagirdlər “Çayımızın Îïåðà âÿ Áàëåò Òåàòðû äóãäà, î: “Ùå÷ âàõò”, — äåéÿ
úàâàá âåðèð.—Áåëÿ áþéöê øÿùÿð-
adı var” Azər bay can äÿ îõóìàüà îïåðà òåàòðû éîõäóðñà, ýÿëìÿéèìèí íÿ ìÿíàñû âàð?”
Ìèëéîí÷ó Ìàéûëîâà áó úàâàá ÷îõ ïèñ òÿñèð åäèð âÿ î, ãîíàüà ñþç
âåðèð êè, áèð èë ÿðçèíäÿ îïåðà òåàòðû ö÷öí áèíà òèêäèðÿúÿê. Áó ôèêðè äÿñ-
xalq mahnısının tə- òÿêëÿéÿí õåéðèééÿ÷è Ùàúû Çåéíàëàáäèí Òàüûéåâ áåëÿ áèð áèíàíû áèð èëÿ
èíøà åòäèðìÿéèí ãåéðè-ìöìêöí îëäóüóíó èääèà åäèð âÿ ÿýÿð áó òåàòð
ranələri altında sinfə áèíàñû äåéèëÿí ìöääÿòäÿ òèêèëèá ñîíà ÷àòàðñà, îíóí áöòöí õÿðúëÿðèíè þç
öçÿðèíÿ ýþòöðÿúÿéèíè áèëäèðèð.
daxil olurlar. Èêè ìèëéîí÷ó ìÿðú ýÿëèðëÿð âÿ íÿòèúÿäÿ òåàòðûí áèíàñû áèð èëÿ äåéèë,
îí àéà ùàçûð îëóð.
Áåëÿëèêëÿ, àðòûã 1920-úè èëäÿí áó ýöíÿ êèìè Îïåðà âÿ Áàëåò Òåàòðû
áó ìþùòÿøÿì áèíàäà ôÿàëèééÿò ýþñòÿðèð.
Àçÿðáàéúàíûí îïåðà ñÿíÿòèíèí òàðèõè 1908-úè èë éàíâàðûí 25-äÿí,
éÿíè Öçåéèð Ùàúûáÿéëèíèí “Ëåéëè âÿ Ìÿúíóí” îïåðàñûíûí òàìàøàéà ãî-
éóëäóüó ýöíäÿí áàøëàéûð.
46
2
Müəllim Bakı şəhərində Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet
Teatrının binasının tikilmə tarixi və orada tamaşaya qoyulmuş opera-balet
63
əsərləri haqqında məlumat verir. Tədqiqatın aparılması üçün şagirdlərə
belə bir sualla müraciət edir: “Uşaqlar, sizcə, Azərbaycan Dövlət Aka-
demik Opera və Balet Teatrını tikdirən Bakı milyonçusunun Azərbay-
can xalqının həyatında rolu nədən ibarətdir?”
3
Verilmiş suala müxtəlif
cavablar verən şagirdlə- Ñîíðàëàð Çöëôöãàð Ùàúûáÿéîâóí “Àøûã Ãÿðèá” (1913), Ìöñëöì Ìàãî-
ìàéåâèí “Øàù Èñìàéûë” (1919) êèìè îïåðàëàðû äà òàìàøàéà ãîéóëóð.
rin ümumi fikri belə olur Äàùà ñîíðà òåàòðûí ðåïåðòóàðû Ðåéíãîëä Ãëèéåðèí êëàññèê îïåðà æàíðûíäà
éàçûëìûø “Øàùñÿíÿì” (1927), Ìöñëöì Ìàãîìàéåâèí “Íÿðýèç” (1935),
ki, Bakı neft milyonçu- Öçåéèð Ùàúûáÿéëèíèí “Êîðîüëó” îïåðàëàðû èëÿ çÿíýèíëÿøèð.
sunun teatr binasını tik- Ìóñèãè äèíëÿéÿê

Ìöñëöì Ìàãîìàéåâ. “Øàù Èñìàéûë” îïåðàñûíûí
dirməsi Azərbaycan mə- “Óâåðòöðà”ñûíäàí áèð ïàð÷à
Êå÷ÿí ÿñðèí 40-úû èëëÿðèíäÿ ßôðàñèéàá Áÿäÿëáÿéëèíèí
dəniyyəti və incəsənəti- “Ãûç ãàëàñû” (1940) áàëåòè âÿ “Íèçàìè” (1948) îïåðàñû,
Ãàðà Ãàðàéåâèí âÿ Úþâäÿò Ùàúûéåâèí “Âÿòÿí” (1945),
nin inkişafına köməkdir. Íèéàçèíèí “Õîñðîâ âÿ Øèðèí” (1942) îïåðàëàðû, Ôèêðÿò
ßìèðîâóí “Ìèí áèð ýåúÿ” (1979) áàëåòè äÿ ìÿùç Îïåðà
Əslində, bu milyonçu öz âÿ Áàëåò Òåàòðûíûí ñÿùíÿñèíäÿ òàìàøàéà ãîéóëóð.
xalqına, mədəniyyətinə ßôðàñèéàá Áÿäÿëáÿéëè. “Ãûç ãàëàñû” áàëåòè. “Ìöãÿääèìÿ”äÿí áèð
ïàð÷à
qiyməti olmayan bir hə-
diyyə etmişdir.
Bu mövzuda aparılan
müzakirələr arasında şa-
girdlər Müslüm Maqo-
Êå÷ÿí ÿñðèí 50-úè èëëÿðèíäÿ Ôèêðÿò ßìèðîâóí “Ñåâèë” (1953), Úàùàí-
mayevin “Şah İsmayıl” ýèð Úàùàíýèðîâóí “Àçàä” (1957) îïåðàëàðû Îïåðà âÿ Áàëåò Òåàòðûíûí
ñÿùíÿñèíäÿ îéíàíûëûá.
operasından, Əfrasiyab Ñîëòàí Ùàúûáÿéîâóí “Ýöëøÿí” (1950), Ãàðà Ãàðàéåâèí “Éåääè ýþçÿë”
(1952), “Èëäûðûìëû éîëëàðëà” (1961), Àðèô Ìÿëèêîâóí “Ìÿùÿááÿò ÿôñà-
Bədəlbəylinin “Qız qa- íÿñè” (1962), ßøðÿô Àááàñîâóí “Ãàðàúà ãûç” (1965) áàëåòëÿðè äÿ áó
òåàòðäà áþéöê ìöâÿôôÿãèééÿòëÿ òàìàøàéà ãîéóëóá.
lası” baletindən musiqi
nümunələri dinləyirlər.
47
1. “Çayımızın adı var” mahnısının ritmini əl ilə çalır.

2. Mahnıya uyğun şəkil çəkir.
Bakı milyonçusunun Azərbaycan Dövlət

NƏTİCƏ
Akademik Opera və Balet Teatrı binasını tikdir-
məsi XX əsr Azərbaycan professional musiqisinin, xüsusilə də milli opera
və balet janrının inkişafına böyük təsir göstərmişdir.
64
Yaradıcı tətbiqetmə. “Çayımızın adı var” Azərbaycan xalq mahnısı
notla birsəsli ifa olunur.
Tapşırıq 1. “Çayımızın adı var” Azərbaycan xalq mahnısının məzmunu-

na uyğun şəkil çəkin.
Ôèêðÿò ßìèðîâ. “Ñåâèë” îïåðàñû. “Âàëñ”äàí áèð ïàð÷à Tapşırıq 2. “Çayımı-
Ìàùíûíû íîòëà áèðñÿñëè îõóéàã
zın adı var” xalq mah-
×ÀÉÛÌÛÇÛÍ ÀÄÛ ÂÀÐ
(Àçÿðáàéúàí õàëã ìàùíûñû) nısına ritmik müşayiət
yaradın.
Musiqi nümunələ-
rinin müəllifləri haq-
qında məlumat müx-
təlif cür verilə bilər:
netdən topladıqları mə-
lumatlara əsasən.
Ìàùíû øÿí õàðàêòåðëèäèð âÿ ÿââÿëäÿí ñîíàäÿê óíèñîí êèìè èôà îëóíóð.
Ìàùíûíûí ìåëîäèéàñûíû îõóéàðêÿí ëèãàëàðû äÿãèã éåðèíÿ éåòèðìÿê
ëàçûìäûð.
2. Müəllimin şifahi
şərhi ilə.
1. Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò Àêàäåìèê Îïåðà âÿ Áàëåò Òåàòðûíûí áèíàñûíû
êèì òèêäèðèá?
2. “×àéûìûçûí àäû âàð” ìàùíûñûíûí ìöÿëëèôè êèìäèð?
3. Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò Àêàäåìèê Îïåðà âÿ Áàëåò Òåàòðû ùàããûíäà øè-
ôàùè òÿãäèìàò ùàçûðëàéûí.
48

1. Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrının binası ne-

çənci ildə tikilmişdir?
a) 1910 b) 1920 c) 1912
2. “Qız qalası” baletini kim yazmışdır?

a) Əfrasiyab Bədəlbəyli b) Fikrət Əmirov c) Tofiq Quliyev
65
19. “ŞAHSƏNƏM” OPERASI VƏ
RUS BƏSTƏKARI REYNQOLD QLİYER
MƏQSƏD:
1. Azərbaycan musiqi folklor nümunələrinin Qərbi Avropa və rus
bəstəkarlarının yaradıcılığına təsiri barədə münasibətini bildirir.
2. Azərbaycan və dünya bəstəkarlarının musiqili səhnə əsərlərində istifa-
də olunmuş bədii nümunələr haqqında təqdimat edir. 3. Mahnını birsəsli
(solo), qrup və xor tərkibində oxuyur. 4. Musiqi əsərlərinin emosional hiss-
lərə təsiri ilə əlaqədar təqdimat edir.
İstifadə olunan Beyin həmləsi, müzakirə, müsahibə,

15. “ØÀÙÑßÍßÌ” ÎÏÅÐÀÑÛ Âß

1 ÐÓÑ ÁßÑÒßÊÀÐÛ ÐÅÉÍÃÎËÄ ÃËÈÉÅÐ
Ùÿëÿ 1924–1928-úè èëëÿðäÿ
Şagirdlər “Çayımızın Àçÿðáàéúàí èíúÿñÿíÿòè, õöñóñèëÿ
äÿ ìèëëè îïåðà æàíðû ÿòðàôûíäà
ìöáàùèñÿëÿð àïàðûëûðäû.
adı var” Azərbaycan Ìèëëèééÿòúÿ àëìàí îëàí ðóñ
áÿñòÿêàðû Ðåéíãîëä Ãëèéåðèí éàç-
xalq mahnısının təranə- äûüû “Øàùñÿíÿì” îïåðàñû áó
ìöáàùèñÿëÿðÿ ñîí ãîéäó. “Øàùñÿ-
ləri altında sinfə daxil íÿì” – Àçÿðáàéúàí ìþâçóñóíäà
éàçûëìûø èëê êëàññèê òèïëè îïåðà
Ðåéíãîëä Úàááàð
èäè.
olurlar. Ãëèéåð
Äàùè Öçåéèð Ùàúûáÿéëè 1927-úè
Ãàðéàüäûîüëó
èëäÿ “Øàùñÿíÿì” îïåðàñû ùàããûíäà

áåëÿ éàçûðäû: “Øàùñÿíÿì” îïåðàñû
èëÿ Àçÿðáàéúàíäà éåíè îïåðà
ìÿäÿíèééÿòèíèí ÿñàñû ãîéóëäó”.
Ðåéíãîëä Ãëèéåð “Øàùñÿíÿì” îïå-
ðàñûíûí ìÿçìóíóíó ãÿäèì “Àøûã
Ãÿðèá” äàñòàíûíäàí ýþòöðìöøäöð.
2 Áó îïåðàíûí éàðàäûëìàñû ìÿðùÿ-
ëÿñèíäÿ ìÿøùóð õàíÿíäÿ Úàááàð
Ãàðéàüäûîüëó, òàðçÿí Ãóðáàí Ïè-
Ãóðáàí Úÿôÿð
Böyük rus bəstəkarı Pèðèìîâ
ðèìîâ âÿ äðàìàòóðã Úÿôÿð Úàááàðëû
ìèëëè ìóñèãèìèç, õàëã ìàùíû âÿ Úàááàðëû
ðÿãñëÿðèìèç, àøûã ìóñèãèìèç ùàããûíäà ìÿëóìàòëàð âåðìèøëÿð. Îïåðà
(milliyyətcə alman olan) 1927-úè èëäÿ èëê äÿôÿ Àçÿðáàéúàíäà ðóñ äèëèíäÿ, 1934-úö èëäÿ èñÿ áþéöê
äðàìàòóðã Úÿôÿð Úàááàðëûíûí ëèáðåòòîñó ÿñàñûíäà Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ
Reynqold Qliyer haq- òàìàøàéà ãîéóëäó.
qında müəllim müəy- Ìóñèãè äèíëÿéÿê

Ðåéíãîëä Ãëèéåð. “Øàùñÿíÿì” îïåðàñûíäàí “ßíçÿëè” ðÿãñè
yən məlumatlar verdik-
dən sonra şagirdlərə be- Ðåéíãîëä Ãëèéåð. “Øàùñÿíÿì” îïåðàñûíäàí “Øàùñÿíÿìèí àðèéàñû”
lə bir tədqiqat sualı ve-

rir: “Uşaqlar, nəyə gö-
49
66
rə milliyyətcə alman olan rus bəstəkarı Reynqold Qliyer Azərbaycan
şifahi folkloruna əsaslanaraq “Şahsənəm” operasını yazmışdır?”
3
Suala müxtəlif cavablar verən şagirdlərin fikirləri ümumiləşdirilir və on-
lara aydınlaşdırılır ki, keçən əsrin əvvəllərində bəstəkarlarımız, əsasən,
muğam operaları yaradırdılar, lakin klassik opera janrında milli mövzuda
heç bir milli bəstəkar əsər yaratmamışdı. Bu mənada “Şahsənəm” opera-
sı klassik opera janrında ilk nümunə hesab olunur. Müəllim və şagirdlərin
verilən sualla əlaqədar müzakirələrindən məlum olur ki, “Şahsənəm” ope-
rası Azərbaycanda ilk klassik opera nümunəsidir. Uşaqlar operadan “Ən-
zəli” rəqsini notla oxuyurlar.
Ðåéíãîëä Ãëèéåð “Øàùñÿíÿì” îïåðàñûíäà

30-äàí ÷îõ Àçÿðáàéúàí õàëã ìàùíû âÿ ðÿãñëÿðèíäÿí,
çÿðáè-ìóüàìëàðäàí èñòèôàäÿ åäèá. Ìÿùç “Øàùñÿíÿì”
îïåðàñû ñîíðàäàí ðåñïóáëèêàìûçäà ñûðô Àâðîïà îïå-
ðàñû æàíðûíäà éåíè ìèëëè îïåðàëàðûìûçûí éàðàíìàñûíà
ñÿáÿá îëäó. Ìÿøùóð îïåðà âîêàë èôà÷ûñû Øþâêÿò
Ìÿììÿäîâà áó îïåðàäà Øàùñÿíÿì îáðàçûíû áþéöê
ìÿùàðÿòëÿ èôà åòìèøäèð.
Øþâêÿò
Ìÿììÿäîâà
“ßíçÿëè” õàëã ðÿãñèíäÿí áèð ïàð÷à. Íîò éàçûñû DİFERENSİAL TƏLİM
Ðåéíãîëä Ãëèéåðèíäèð
1. Mahnını notla oxuyur.

2. Mahnının ritminə uy-
ğun rəqs edir.
Ðåéíãîëä Ãëèéåð “Øàùñÿíÿì” îïåðàñûíûí óâåðòöðàñûíäà “Àðàçáàðû”,
“Òîé éöðöøö” ìóñèãèñèíäÿí, “Ãàðàáàü øèêÿñòÿñè” ðèòìèê ìóüàìûíäàí,
“×àùàðýàù” ìóüàì èìïðîâèçàñèéàñûíäàí, “Ñóñ, ìÿíèì ÷è÷ÿéèì” Àçÿð-
áàéúàí õàëã ìàùíûñûíäàí èñòèôàäÿ åòìèøäèð.
BUNU DA BÈLÈN
“ßíçÿëè” Àçÿðáàéúàí ìèëëè ðÿãñè òÿãðèáÿí 1880—1890-úû èëëÿðäÿ Áà-
êûäà éàðàíûá. Èôà òÿðçè àðàìëû, ñöçýöí, ìåëîäèéàñû “ãîúàéàíà”äûð. Áó
ðÿãñè, àäÿòÿí, éàøëûëàð îéíàéûð. Õàíÿ þë÷öñö 3/4-äöð, àíèìàòî òåì-
ïèíäÿ âÿ ìèíîð òîíàëëûüûíäà ñÿñëÿíèð.
50
67
Müzakirə və müqayisə aparılır və belə
NƏTİCƏ
bir nəticəyə gəlinir ki, “Şahsənəm” operası
sonradan respublikamızda klassik opera-
ların yaranmasına səbəb olmuşdur.
Yaradıcı tətbiqetmə. “Çayımızın adı var” Azərbaycan xalq mahnısı not-

la və sözləri ilə birlikdə ifa olunur.
Ìàùíûíû íîòëà âÿ ñþçëÿðè èëÿ îõóéàã
Tapşırıq 1. “Şahsə- ×ÀÉÛÌÛÇÛÍ ÀÄÛ ÂÀÐ

(Àçÿðáàéúàí õàëã ìàùíûñû)
nəm” operasının hansı

aşıq dastanımız əsa-
sında yazıldığını müəy-
yənləşdirin.
Tapşırıq 2. “Aşıq Qə-
rib” dastanından aşıq
Qərib obrazının şəklini
Û ÛÛÛ
çəkin. ×àéûìûçûí àäû âàð, éàð, éàð,
ßòèðëè õîø äàäû âàð, éàð, ùåé.
×àé ýöëö ýöë éàðïàüû, éàð, éàð,
Ãûçëàðûí ýöë éàíàüû, éàð, ùåé.
×àéäà áèçèì ãûçëàðûí, éàð, éàð, Ìÿõìÿð ÷àéû áÿéÿíèð, éàð, éàð,
Musiqi nümunələri- Úàíëàðûíûí îäó âàð, éàð, ùåé. Áèçèì éåðèí ãîíàüû, éàð, ùåé.
nin müəllifləri haqqın- ÛÛ ÛÂ

Õîø ÷àéûìûç âàð áèçèì, éàð, éàð, ×àéëàðû ñàéà-ñàéà, éàð, éàð,
da məlumat müxtəlif ×àé áàüûìûç âàð áèçèì, éàð, ùåé. Ýþçöìö ñàëäûì ÷àéà, éàð, ùåé.
Áó øÿðÿôëè ÿìÿéÿ, éàð, éàð, Àðìóäó ôèíúàí èëÿ, éàð, éàð,
cür verilə bilər: Ìàðàüûìûç âàð áèçèì, éàð, ùåé. ×àé ýÿòèðèí îðòàéà, éàð, ùåé.
1. Müəllimin şifahi SUAL Âß ÒÀÏØÛÐÛÃËÀÐ

1. “Øàùñÿíÿì” îïåðàñû îïåðà æàíðû ÿòðàôûíäà ùàíñû ìöáàùèñÿëÿðÿ ñîí
təqdimatı ilə. ãîéäó?
2. “Øàùñÿíÿì” îïåðàñû öçÿðèíäÿ èøëÿéÿðêÿí Ðåéíãîëä Ãëèéåðÿ êèìëÿð
êþìÿê ýþñòÿðìèøäèð?
2. Şagirdlərin öz araş- 3. “×àéûìûçûí àäû âàð” ìàùíûñûíäà Àçÿðáàéúàí ÷àéûíûí ùàíñû êåé-
ôèééÿòëÿðè ñàäàëàíûð?
dırmaları əsasında. 4. Ðåéíãîëä Ãëèéåð ùàããûíäà øèôàùè òÿãäèìàò ùàçûðëàéûí.
51

1. “Şahsənəm” operasının libretto müəllifi kimdir?
a) Cəfər Cabbarlı b) Mikayıl Müşfiq c) Süleyman Rüstəm
2. Reynqold Qliyer “Şahsənəm” operasını hansı dastan əsasında yazıb?
a) “Aşıq Qərib” b) “Əsli və Kərəm” c) “Qaçaq Kərəm”
68
20. MÜASİR MÖVZUDA İLK AZƏRBAYCAN OPERASI
MƏQSƏD:
1. Azərbaycan bəstəkarlarının əsərlərində muğamlardan və aşıq
musiqisindən istifadəyə dair kiçik təqdimatlar edir. 2. Azərbaycan və dün-
ya bəstəkarlarının musiqili səhnə əsərlərində istifadə olunmuş bədii nümunələr
haqqında təqdimat edir. 3. Dinlədiyi müxtəlif janrlı əsərlərdən yaranan təəssü-
ratını ifadə edir. 4. Mahnını birsəsli (solo), qrup və xor tərkibində oxuyur.
16. ÌÖÀÑÈÐ ÌÞÂÇÓÄÀ

ÈËÊ ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍ ÎÏÅÐÀÑÛ
Àçÿðáàéúàíäà ìöàñèð ìþâ-
çóäà éàçûëìûø èëê îïåðà áÿñòÿ- İstifadə olunan
êàð Ìöñëöì Ìàãîìàéåâèí
Ùöñåéí Úàâèäèí “×îáàíëàð”
iş üsulları
ðàäèî-ïéåñèíèí ñöæåòè ÿñàñûíäà
éàçäûüû “Íÿðýèç” îïåðàñûäûð.
Îïåðàäà Àçÿðáàéúàí êÿíäëÿðè-
íèí áèðèíäÿ õàëãûí ìöáàðèçÿñè
ìóñèãè äèëè âàñèòÿñèëÿ òÿñâèð Beyin həmləsi,
Ìöñëöì Ìàãîìàéåâ îëóíóð. Íèéàçè
ßñÿðèí ãÿùðÿìàíëàðû êÿíäëè
ãûç Íÿðýèç âÿ ÷îáàí ßëéàðäûð. Ñîíðàëàð áÿñòÿêàð “Íÿðýèç” îïåðàñû öçÿ-
müqayisə, müzakirə
ðèíäÿ áèð äàùà èøëÿìÿê ãÿðàðûíà ýÿëèð. Ëàêèí 1937-úè èëäÿ ãÿôèë
äöíéàñûíû äÿéèøèð. Îïå-
ðàíû Ðåéíãîëä Ãëèéåð âÿ
Íèéàçè èøëÿéèá òàìàì-
ëàéûð. 1938-úè èëäÿ “Íÿð-
ýèç” îïåðàñû Ìîñêâà øÿ-
ùÿðèíäÿ åëÿ ùÿìèí èëäÿ
äÿ Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò
1
Àêàäåìèê Îïåðà âÿ Áà-
ëåò Òåàòðûíäà òàìàøàéà
ãîéóëóð. Áÿñòÿêàð îïå-
ðàäà ìàùíû æàíðûíà éà-
õûí òÿñíèôëÿðäÿí, ðÿíý- Rauf Hacıyevin şair To-
ëÿðäÿí ýåíèø èñòèôàäÿ åò-
ìèøäèð.
“Íÿðýèç” îïåðàñûíäàí
fiq Mütəllibovun sözlə-
“ßëéàðûí àðèéàñû”. Èôà åäèð
Ðÿøèä Áåùáóäîâ rinə yazdığı “Gəncliyi-
Ìóñèãè äèíëÿéÿê miz” mahnısının təra-
Ìöñëöì Ìàãîìàéåâ. “Íÿðýèç” îïåðàñûíäàí “ßëéàðûí àðèéàñû”
(Û ïÿðäÿäÿí)
“ßëéàðûí àðèéàñû” èíòîíàñèéàñûíà ýþðÿ õàëãûìûçûí ÷îõ ñåâäèéè “×îáàí
nələri altında sinfə da-
áàéàòûñû”íà éàõûíäûð.
xil olurlar.
52
2
Müəllim şagirdlərə Azərbaycanda ilk dəfə olaraq müasir mövzuya həsr
olunmuş bəstəkar Müslüm Maqomayevin “Nərgiz” operası, burada istifa-
də olunmuş çoxlu sayda muğam, xalq mahnı və rəqslərindən məlumatlar
verir. Uşaqlar bu operadan “Əlyarın ariyası”nı (I pərdədən) dinləyirlər və
sonra onu notla oxuyurlar.
69
Bundan sonra müəllim tədqiqat aparmaq üçün şagirdlərə bu sualla
müraciət edir: “Uşaqlar, bu melodiya sizə hansı xalq musiqisini xatır-
ladır?”
3
Müəllim “Çoban ba- Íîòëà âÿ ñþçëÿðè èëÿ îõóéàã
Ìöñëöì Ìàãîìàéåâ. “Íÿðýèç” îïåðàñû. “ßëéàðûí àðèéàñû”íäàí áèð
ïàð÷à
yatısı” xalq musiqisin-
dən bir qədər özü oxu-
yur, sonra müəllimin kö-
məyi ilə şagirdlər “Əliya-
rın ariyası”nın “Çoban ba-
ya tısı”na bən zə diyini Ìóñèãè äèíëÿéÿê, îíó íîòëà âÿ ñþçëÿðè èëÿ îõóéàã
Ìöñëöì Ìàãîìàéåâ. “Íÿðýèç” îïåðàñûíûí ÛÛÛ ïÿðäÿñèíäÿí “Íÿð-
müəyyənləşdirirlər. ýèçèí ãÿìëè ìàùíûñû”
Bundan sonra şagird-

lər “Nərgiz” operasının III
pərdəsindən “Nərgizin
qəmli mahnısı”nı din-
ləyərək orada istifadə
Ëèðèê õàðàêòåðëè áó àðèéàäà îïåðàíûí ãÿùðÿìàíû Íÿðýèçèí ßëéàðà
olunmuş “Şüştər” muğa- îëàí ñåâýèñè ÷îõ åìîñèîíàë øÿêèëäÿ þç ÿêñèíè òàïûð.
×îõ ãÿìëè ìåëîäèéàñû îëàí “Íÿðýèçèí ãÿìëè ìàùíûñû” “Øöøòÿð” ìó-
mı intonasiyalarını müəy- üàìûíûí èíòîíàñèéàëàðûíà ÿñàñëàíûð âÿ êÿäÿðëè õàðàêòåðÿ ìàëèêäèð.
Áÿñòÿêàð õîð ö÷öí éàçäûüû ìóñèãèäÿ “Òóðàúû” Àçÿðáàéúàí õàëã ðÿã-
yənləşdirirlər. ñèíèí ìåëîäèéàñûíäàí, “Íÿðýèçèí ãÿìëè ìàùíûñû”íäà “×ûõäûì ãàéà áà-
øûíà”, ÛÛÛ ïÿðäÿäÿ ñÿñëÿíÿí õîðäà “Áàü÷àäàí ýÿëÿí ñÿñ”, Û ïÿðäÿíèí
ôèíàë õîðóíäà èñÿ “Ýöí, ÷ûõ” Àçÿðáàéúàí õàëã ìàùíûëàðûíäàí èñòèôàäÿ
åòìèøäèð.
53
1. Mahnının ritmini əl çalmaqla tutur.

2. Mahnının məzmununa uyğun şəkil çəkir.
Bu aparılmış müzakirələrdən sonra şagirdlər

NƏTİCƏ
belə bir nəticəyə gəlirlər ki, bəstəkar Müslüm
Maqomayev keçən əsrin 30-cu illərində yazdığı “Nərgiz” operasında mu-
ğamlardan, xalq mahnı və rəqslərindən ona görə istifadə etmişdir ki, geniş
dinləyici kütlələri onun musiqisini başa düşsün.
70
Yaradıcı tətbiqetmə. Bəstəkar Rauf Hacıyevin şair Tofiq Mütəllibovun
sözlərinə yazdığı “Gəncliyimiz” mahnısı öyrədilir.
Tapşırıq 1. “Gəncliyimiz” mahnısına ritmik müşayiət yaradın.

ÝßÍÚËÈÉÈÌÈÇ Tapşırıq 2. “Gəncli-
Û Ìóñèãèñè Ðàóô Ùàúûéåâèí,
Ýöíäÿ éåíè çÿôÿð ÷àëûð,
Ñÿùðàëàðäà øÿùÿð ñàëûð,
ñþçëÿðè Òîôèã Ìöòÿëëèáîâóíäóð. yimiz” mahnısının xü-
Äàëüàëàðäàí èøûã àëûð ÛÛ
Ýÿíúëèéèìèç, ýÿíúëèéèìèç. Õàì òîðïàüà ùÿéàò âåðèð, susiyyətləri ilə əlaqədar
Áîç äöçëÿðÿ íèúàò âåðèð,
Íÿãÿðàò:
Áàéðàã êèìè óúàëìûøäûð
Ùÿð áèð çàìàí þíäÿ ýåäèð
Ýÿíúëèéèìèç, ýÿíúëèéèìèç.
şifahi təqdimat hazır-
Âÿòÿíèìäÿí äÿðñ àëìûøäûð Íÿãÿðàò: layın.
Musiqi əsərlərinin
müəllifləri haqqında
məlumatları müxtəlif
cür vermək olar:
1. Dərslikdə verilən
materiallar əsasında.
2. Televiziya və radio-
dan eşidilmiş material-
lar əsasında.
1. “Íÿðýèç” îïåðàñûíû ùàíñû áÿñòÿêàð éàçìûøäûð?
2. “Íÿðýèç” îïåðàñûíäà ùàíñû õàëã ìóñèãèëÿðèìèçäÿí èñòèôàäÿ îëóíóá?
3. Ìöñëöì Ìàãîìàéåâèí âÿôàòûíäàí ñîíðà “Íÿðýèç” îïåðàñû öçÿðèíäÿ
èøè êèìëÿð äàâàì åòäèðìèøäèð?
4. “Ýÿíúëèéèìèç” ìàùíûñûíûí ìöÿëëèôëÿðè ùàããûíäà òÿãäèìàò ùàçûðëà-
éûí.
54

1. “Nərgiz” operasının müəllifi kimdir?

a) Üzeyir Hacıbəyli b) Müslüm Maqomayev c) Asəf Zeynallı
2. “Gəncliyimiz” mahnısının xarakteri necədir?

a) lirik b) marş c) faciəvi
71
22. MÜSLÜM MAQOMAYEV ADINA
AZƏRBAYCAN DÖVLƏT AKADEMİK FİLARMONİYASI
MƏQSƏD:
edir. 2. Musiqi əsərlərinin emosional hisslərə təsiri ilə əlaqədar təqdimat
edir. 3. Mahnını birsəsli (solo), qrup və xor tərkibində oxuyur.

iş üsulları
1 17. ÌÖÑËÖÌ ÌÀÃÎÌÀÉÅÂ ÀÄÛÍÀ ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍ

ÄÞÂËßÒ ÀÊÀÄÅÌÈÊ ÔÈËÀÐÌÎÍÈÉÀÑÛ
Şagirdlər “Babanın Õàëã âÿ ïðîôåññèîíàë ìóñèãèìèçèí
èíêèøàôûíäà Ìöñëöì Ìàãîìàéåâ àäû-
íà Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò Àêàäåìèê Ôè-
yolu daşdı” Azərbaycan ëàðìîíèéàñûíûí ÿâÿçîëóíìàç õèä-
ìÿòëÿðè âàð.
xalq mahnısının tə- Äþâëÿò Ôèëàðìîíèéàñû 25 ìàé
1936-úû èëäÿ éàðàäûëûá. Ôèëàðìîíè-
ranələri altında sinfə éàíûí áèíàñû 1910–1912-úè èëëÿðäÿ
“Èúòèìàè èúëàñëàðûí éàé åâè” àäû èëÿ
daxil olurlar. òèêèëèá. Ãåéä åòìÿê ëàçûìäûð êè, áó
áèíàäà êîíñåðò âÿ ÿéëÿíúÿ òÿäáèðëÿðè
òåç-òåç êå÷èðèëèðäè. Áèíà áó ìÿãñÿäëÿ Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò
1936-úû èëÿäÿê èñòèôàäÿ åäèëìèøäèð. Àêàäåìèê Ôèëàðìîíèéàñû
1937-úè èëèí àâãóñò àéûíûí
11-äÿ Àçÿðáàéúàí ÑÑÐ Õàëã Êî-
ìèññàðëàðû Ñîâåòèíèí ãÿðàðû èëÿ áó
áèíàäà éåðëÿøÿí Àçÿðáàéúàí Äþâ-
ëÿò Ôèëàðìîíèéàñûíà ýþðêÿìëè Àçÿð-
áàéúàí áÿñòÿêàðû Ìöñëöì Ìàãîìà-
éåâèí àäû âåðèëèá.
Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò Àêàäåìèê
Ôèëàðìîíèéàñûíäà éåääè ìöõòÿëèô
2 òÿðêèáëè ìóñèãè êîëëåêòèâè ôÿàëèééÿò Ìöñëöì Ìàãîìàéåâ, Íèéàçè âÿ
ýþñòÿðèð. Áóíëàðäàí Öçåéèð Ùàúû- Ñèìôîíèê Îðêåñòð
áÿéëè àäûíà Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò Ñèì-
Müəllim Müslüm Ma- ôîíèê Îðêåñòðèíè õöñóñèëÿ ãåéä åò-
ìÿê ëàçûìäûð. Áåëÿ êè, Àçÿðáàéúàí-
qomayev adına Azər- äà éàðàíàí èëê ñèìôîíèê îðêåñòð
ìÿùç áó ìóñèãè êîëëåêòèâèäèð.
Ðåñïóáëèêàìûçûí àïàðûúû ìóñèãè
baycan Dövlət Akade- êîëëåêòèâëÿðèíäÿí áèðè äÿ Àçÿðáàé-
úàí Äþâëÿò Õîð Êàïåëëàñûäûð. Áó
mik Filarmoniyası və êîëëåêòèâ 1966-úû èëäÿ Àçÿðáàéúàí
Äþâëÿò Àêàäåìèê Ôèëàðìîíèéàñûíûí
orada fəaliyyət göstə- òÿðêèáèíäÿ éàðàäûëìûøäûð.
Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò Õîð Êàïåëëàñû
rən musiqi kollektivləri

haqqında məlumat ve-
55
72
rir. Bundan sonra Azərbaycan Dövlət Xor Kapellasının ifasında Cahangir
Cahangirovun “Çahargah” xor əsərindən və Fikrət Əmirovun “Nizami”
simfoniyasının “Skertso”su adlanan II hissəsindən bir parça səsləndirilir.
Müəllim belə bir tədqiqat sualı ilə şagirdlərə müraciət edir: “Uşaqlar, eşit-
diyiniz bu musiqi nümunələrini yüngül, yoxsa ciddi musiqi növlərinə
aid etmək olar?”
3
Müəllim və şagirdlər tərəfindən ciddi və yüngül musiqi növləri ilə əla-
qədar müzakirə aparılır. Şagirdlər müəllimin köməyi ilə bu illər ərzində
eşitdikləri ciddi və yüngül musiqi nümunələrini yada salaraq onların adını
söyləyirlər.
Úàùàíýèð Úàùàíýèðîâ. “×àùàðýàù” õîð ÿñÿðèíäÿí áèð ïàð÷à
Àçÿðáàéúàí ìóñèãè ìÿäÿ-
íèééÿòèíèí èíêèøàôûíäà áþéöê
ðîëó îëàí ìóñèãè êîëëåêòèâëÿ-
ðèíäÿí áèðè äÿ Ãàðà Ãàðàéåâ
àäûíà Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò Êà-
ìåðà Îðêåñòðèäèð. Áó îðêåñòð
1964-úö èëäÿ Ãàðà Ãàðàéåâ
âÿ Ôèêðÿò ßìèðîâóí òÿøÿá-
áöñö èëÿ éàðàäûëûá. DİFERENSİAL TƏLİM
Ãàðà Ãàðàéåâ àäûíà 1969-úó èë äåêàáðûí 1-äÿ
Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò Êàìåðà Îðêåñòðè Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò Àêàäå-
ìèê Ôèëàðìîíèéàñûíûí òÿðêèáèíäÿ Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò Ðÿãñ Àíñàìáëû éà-
ðàíäû.
Ôèêðÿò ßìèðîâ. “Íèçàìè” ñèìôîíèéàñû. “Ñêåðòñî” àäëàíàí ÛÛ ùèñ-
ñÿäÿí áèð ïàð÷à 1. Tanıdığı musiqi kol-
Äþâëÿò Ôèëàðìîíèéàñûíûí òÿðêèáèíäÿ Ôèêðÿò ßìèðîâ àäûíà Àçÿð-
áàéúàí Äþâëÿò Ìàùíû âÿ Ðÿãñ Àíñàìáëû, Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò Ôîðòåïèàíî
Òðèîñó, Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò Ñèìëè Êâàðòåòè äÿ ôÿàëèééÿò ýþñòÿðèð.
lektivlərinin adlarını söy-
Íîòëà îõóéàã ləyir.
ÁÖËÁÖËËßÐ ÎÕÓÐ
(Àçÿðáàéúàí õàëã ìàùíûñû) 2. “Bülbüllər oxur” xalq
mahnısına ritm tutur.
56
73
Aparılan müzakirələrin yekunu kimi mək-
NƏTİCƏ təblilər belə bir fikrə gəlirlər ki, istər yüngül,
istərsə ciddi musiqi olsun, insanlar yaxşı,
keyfiyyətli musiqi nümunələri dinləyərlərsə, onların zövqləri inkişaf etmiş olar.
Bundan sonra şagirdlər Azərbaycan Dövlət Mahnı və Rəqs Ansamblının re-
pertuarından “Bülbüllər oxur” Azərbaycan xalq mahnısını notla oxuyurlar.
Yaradıcı tətbiqetmə. Şagirdlər “Babanın yolu daşdı” adlı Azərbaycan

xalq mahnısını sözləri ilə və notla oxuyurlar. Notda olan glissandolara xü-
susi diqqət verilməlidir.
Tapşırıq 1. “Babanın
yolu daşdı” mahnısının
Ãåéä åòìÿê ëàçûìäûð êè, áó ìàùíû óçóí èëëÿð Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò
məzmunu və xarakteri Ìàùíû âÿ Ðÿãñ Àíñàìáëûíûí ðåïåðòóàðûíäà óüóðëà èôà åäèëìèøäèð.
haqqında fikir söyləyin. Éåíè ìàùíûíû ñþçëÿðè èëÿ âÿ íîòëà îõóéàã
Tapşırıq 2. “Babanın ÁÀÁÀÍÛÍ ÉÎËÓ ÄÀØÄÛ

(Àçÿðáàéúàí õàëã ìàùíûñû)
yolu daşdı” mahnısına Áàáàíûí éîëó äàøäû,
Çÿùìÿòè áèçÿ õîøäó.
Ãóðáàí îëàã Áàáàéà,
ritmik müşayiət yaradın. Áàáà ùàìûäàí áàøäû,
Ùåé Áàáà, úàí Áàáà,
Musiqi nümunələri Ùåé Áàáà, úàí Áàáà.
haqqında məlumatlar
müxtəlif cür verilə bilər:
netdən əldə etdikləri mə-
lumatlarla.
2. Müəllimin şifahi təq- 1. Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò Àêàäåìèê Ôèëàðìîíèéàñûíà íÿ âàõò ýþðêÿìëè
áÿñòÿêàð Ìöñëöì Ìàãîìàéåâèí àäû âåðèëèá?
dimatı ilə. 2. Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò Àêàäåìèê Ôèëàðìîíèéàñûíûí òÿðêèáèíäÿ ùàíñû
ìóñèãè êîëëåêòèâëÿðè âàð?
3. “Áàáàíûí éîëó äàøäû” õàëã ìàùíûñûíûí õàðàêòåðè, ìåëîäèéàñû, ðèòìè
ùàããûíäà äàíûøûí.
57

1. Azərbaycan Dövlət Akademik Filarmoniyası kimin adını daşıyır?
a) Üzeyir Hacıbəylinin b) Cahangir Cahangirovun c) Müslüm Maqomayevin
2. C.Cahangirovun “Çahargah” əsəri hansı musiqi kollektivi tərəfindən
ifa olunur?
a) Azərbaycan Dövlət Simfonik Orkestri b) Azərbaycan Dövlət Xor Kapellası
c) Azərbaycan Dövlət Mahnı və Rəqs Ansamblı
74
23. ÜZEYİR HACIBƏYLİ ADINA
AZƏRBAYCAN DÖVLƏT SİMFONİK ORKESTRİ
MƏQSƏD:
1. Azərbaycan və dünya bəstəkarlarının geniş yayılmış əsərləri haqqın-
da təqdimat edir. 2. Azərbaycan bəstəkarlarının əsərlərində muğamlardan
və aşıq musiqisindən istifadələrə dair kiçik təqdimatlar edir. 3. Simfonik or-
kestrdə ifa olunan musiqinin emosional təsiri haqqında fikrini izah edir.
4. Mahnını birsəsli (solo), qrup və xor tərkibində oxuyur.
18. ÖÇÅÉÈÐ ÙÀÚÛÁßÉËÈ ÀÄÛÍÀ ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍ

ÄÞÂËßÒ ÑÈÌÔÎÍÈÊ ÎÐÊÅÑÒÐÈ
1936-úû èëäÿ éàðàíàí Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò Ôèëàð-
ìîíèéàñûíäà 1938-úè èëäÿ ñÿðáÿñò áèð éàðàäûúû êîë-
ëåêòèâ – Ñèìôîíèê Îðêåñòð ôÿàëèééÿòÿ áàøëàéûð.
Óçóí èëëÿð ÿðçèíäÿ áó êîëëåêòèâèí áÿäèè ðÿùáÿðè âÿ
áàø äèðèæîðó ìàåñòðî Íèéàçè îëìóøäóð. ×èíýèç
Ùàúûáÿéîâ, ßôðàñèéàá Áÿäÿëáÿéëè äÿ áó êîëëåê-
òèâÿ äèðèæîðëóã åòìèøëÿð. 1984-úö èëäÿí Öçåéèð
Ùàúûáÿéëè àäûíà Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò Ñèìôîíèê
İstifadə olunan
Îðêåñòðèíèí áÿäèè ðÿùáÿðè âÿ áàø äèðèæîðó Õàëã iş üsulları
àðòèñòè, Äþâëÿò ìöêàôàòû ëàóðåàòû âÿ “Øþùðÿò” îð-
Ðàóô Àáäóëëàéåâ
äåíëè Ðàóô Àáäóëëàéåâ îëìóøäóð. Ìÿùç áåëÿ áèð
Ñèìôîíèê Îðêåñòðèí éàðàíìàñû èëÿ î äþâðäÿ ôÿàëèééÿò ýþñòÿðÿí ýÿíú áÿñ-
òÿêàðëàð ãàðøûñûíäà éåíè ñèìôîíèê ÿñÿðëÿðèí éàçûëìàñû òÿëÿáè ãîéóëäó.
Ìöõòÿëèô ôèëìëÿðÿ éàçûëìûø ìóñèãè ÿñÿðëÿðè Ñèìôîíèê Îðêåñòðèí èôàñûíäà Beyin həmləsi,
ñÿñëÿíäèðèëäè. Ìàãíèò ëåíòèíÿ éàçäûðûëäû. Ìÿùç áó îðêåñòð Ãàðà Ãàðàéå-
âèí “Ëåéëè âÿ Ìÿúíóí” ñèìôîíèê ïîåìàñûíûí, “Éåääè ýþçÿë” áàëåòèíäÿí
ñöèòàíûí, Ôèêðÿò ßìèðîâóí “Øóð” âÿ “Êöðä-îâøàðû” ñèìôîíèê ìóüàì-
müzakirə, müqayisə,
ëàðûíûí, Ñîëòàí Ùàúûáÿéîâóí “Êàðâàí” ñèìôîíèê øÿêëèíèí, Úþâäÿò Ùà-
úûéåâèí “Ñöëù óüðóíäà” ñèìôîíèê ïîåìàñûíûí, Íèéàçèíèí “Ðàñò”
Venn diaqramı
ñèìôîíèê ìóüàìûíûí âÿ äèýÿð Àçÿðáàéúàí ñèìôîíèê ìóñèãèñèíèí èëê
èôà÷ûñû îëìóøäóð.
1
Şagirdlər Fikrət Əmi-
rovun “Kürd-ovşarı” sim-
Öçåéèð Ùàúûáÿéëè àäûíà Àçÿðáàéúàí fonik muğamının giriş
Äþâëÿò Ñèìôîíèê Îðêåñòðè âÿ Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò Õîð Êàïåëëàñû
musiqisi ilə sinfə daxil
Ôèêðÿò ßìèðîâ. “Êöðä-îâøàðû” ñèìôîíèê ìóüàìûíäàí áèð ïàð÷à
olurlar.
58
2
Müəllim Azərbaycan Dövlət Simfonik Orkestri haqqında məlumat verir.
Məlumatdan aydın olur ki, Simfonik Orkestrin yaranması respublika-
mızın mədəni həyatı üçün böyük hadisə olub. Bu kollektiv üçün əsərlər
həm yaşlı, həm də gənc bəstəkarlar tərəfindən yazılıb. Eyni zamanda
müəllim qeyd edir ki, bu gün də bu sahədə yaradıcılıq prosesi davam edir.
75
Tədqiqatın aparılması üçün müəllim sinfə aşağıdakı sualla müraciət edir:
“Simfonik Orkestr üçün yazılan əsərlər, əsasən, hansı xalq musiqisi
nümunələrinə əsaslanır və bunun başlıca səbəbi nədir?”
3
Müəllim “Kürd-ovşa- Íèéàçè. “Ðàñò” ñèìôîíèê ìóüàìûíäàí “ßëèíäÿ ñàçûí ãóðáàíû”
Áÿñòÿêàð-äèðèæîð Íèéàçèíèí “Ðàñò” ñèìôîíèê ìóüàìûíäà “ßëèíäÿ ñàçûí
rı” simfonik muğamın- ãóðáàíû” àäëû õàëã ìàùíûñûíäàí òÿñíèô ÿâÿçèíÿ èñòèôàäÿ åäèëìèøäèð.
dan bir parça dinlətdi- Íîòëà îõóéàã

ßËÈÍÄß ÑÀÇÛÍ ÃÓÐÁÀÍÛ
rəndən sonra Niyazinin (Àçÿðáàéúàí õàëã ìàùíûñû)
“Rast” simfonik muğa-

mından “Əlində sazın
qurbanı” mahnısını səs-
ləndirir. Bundan sonra
müəllim qeyd olunan
xalq mahnısını şagird-
lərə notla oxutdurur və
Venn diaqramından is-
tifadə etməklə bu iki
Äèíëÿäèéèìèç âÿ íîòëà îõóäóüóìóç ìóñèãè íöìóíÿñèíäÿí ýþðöíöð
mu siqi nü mu nəsinin êè, áÿñòÿêàð-äèðèæîð Íèéàçèíèí “Ðàñò” ñèìôîíèê ìóüàìûíäà õàëã ìàù-
íûñûíûí ìåëîäèéàñûíäàí îëäóüó êèìè ùå÷ áèð äÿéèøèêëèê îëóíìàäàí èñ-
oxşar və fərqli cəhətləri òèôàäÿ åäèëìèøäèð.
aydınlaşdırılır.
59
1. Mahnıya əl çalmaqla ritm tutur.

2. Mahnının xarakteri haqqında fikir söyləyir.
Beləliklə, müəllimlə birlikdə Venn diaqramını

NƏTİCƏ
araşdıran şagirdlər belə nəticəyə gəlirlər ki, notla
oxunan melodiya və “Rast” simfonik muğamından səslənən musiqi nümu-
nələri “Əlində sazın qurbanı” adlı Azərbaycan xalq mahnısına əsaslanır.
Eyni zamanda şagirdlər belə bir fikir də söyləyirlər ki, çoxlu sayda nümunələr
var ki, orada bəstəkar yazdığı simfonik əsərdə xalq musiqisindən istifadə etmişdir.
76
Yaradıcı tətbiqetmə. Müəllimlə birlikdə məktəblilər bəstəkar Ədilə Hü-
seynzadənin Ramiz Məmmədovun sözlərinə yazdığı “Əziz ana” mahnısını
öyrənirlər.
Tapşırıq 1. “Əziz ana” mahnısının xarakterini müəyyənləşdirin.

ßÇÈÇ ÀÍÀ Tapşırıq 2. Mahnı-
Ìóñèãèñè ßäèëÿ Ùöñåéíçàäÿíèí,
ñþçëÿðè Ðàìèç Ìÿììÿäîâóíäóð. nın məzmununa uyğun
Û şəkil çəkin.
Ýåòñÿì ùÿð éàíà,
Ñåâèìëè àíà,
Ñÿíè àíàðàì,
Musiqi nümunələri
Àëîâëàíàðàì.
haqqında məlumat müx-
Íÿãÿðàò:
Áó þìðöì, ýöíöì, təlif cür verilə bilər:
Áàøûíà äþíöì,
Áèðúÿ ñÿíñÿí, ÿçèç àíà, 1. Şagirdlərin biliklə-
Åé öðÿéè òÿìèç àíà.
ÛÛ
rinə əsaslanaraq sual-
Ëàéëàí ñÿñèäèð
Êöðöí, Àðàçûí.
cavab yolu ilə.
Áèðúÿ ýöíöì äÿ
Ñÿíñèç îëìàñûí. 2. Şagirdlərin inter-
Íÿãÿðàò: netdən yığdığı material-
Âèæå-Ëåáðåí, Ìàðè Åëèçàáåò Ëóèçà.
Ïàðès, ÕÂÛÛÛ–ÕÛÕ ÿñð. lar əsasında.
Àâòîïîðòðåò. “Ana âÿ óøàã”
1. Öçåéèð Ùàúûáÿéëè àäûíà Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò Ñèìôîíèê Îðêåñòðè íÿ
âàõò éàðàäûëìûøäûð?
2. Óçóí èëëÿð Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò Ñèìôîíèê Îðêåñòðèíÿ êèì ðÿùáÿðëèê
åòìèøäèð?
3. “ßçèç àíà” ìàùíûñûíûí ìöÿëëèôëÿðè êèìäèð?
4. “ßäÿáèééàòäà âÿ ìóñèãèäÿ àíà îáðàçû” ìþâçóñóíäà òÿãäèìàò ùà-
çûðëàéûí.
60

1. “Əlində sazın qurbanı” hansı musiqi janrına aiddir?

a) təsnif b) xalq mahnısı c) rəng
2. “Rast” simfonik muğamını hansı bəstəkar yazmışdır?
a) Cahangir Cahangirov b) Niyazi c) Fikrət Əmirov
77
24. AZƏRBAYCAN DÖVLƏT XOR KAPELLASI
MƏQSƏD:
haqqında təqdimat edir. 2. Azərbaycan bəstəkarlarının əsərlərində mu-
ğamlardan və aşıq musiqisindən istifadəyə dair kiçik təqdimatlar edir.
3. Musiqi əsərlərinin emosional hisslərə təsiri ilə əlaqədar təqdimat edir.
4. Dinlədiyi müxtəlif janrlı əsərlərdən yaranan təəssüratlarını ifadə edir.
5. Mahnını birsəsli (solo), qrup və xor tərkibində (ikisəsli) oxuyur.
İstifadə olunan Beyin həmləsi, müzakirə, müsahibə,

19. ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍ ÄÞÂËßÒ

1 ÕÎÐ ÊÀÏÅËËÀÑÛ
Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò Õîð Êà-
ïåëëàñû 1966-úû èëäÿ Àçÿðáàéúàí
Şagirdlər bəstəkar Rə- Äþâëÿò Ôèëàðìîíèéàñûíûí íÿçäèíäÿ
éàðàäûëìûøäûð. Éàðàíäûüû ýöíäÿí
şid Şəfəqin Sabir Musta- 1996-úû èëÿ ãÿäÿð áó êîëëåêòèâÿ
ßìÿêäàð èíúÿñÿíÿò õàäèìè, õîð-
fanın sözlərinə yazdığı ìåéñòð Åäóàðä Íîâðóçîâ ðÿùáÿðëèê
åòìèøäèð. 1996-úû èëäÿí Àçÿðáàéúàí
Äþâëÿò Õîð Êàïåëëàñûíà Õàëã àð-
“Novruz bayramı” mahnı- òèñòè, ïðîôåññîð Ýöëáàúû Èìàíîâà
ðÿùáÿðëèê åäèð. Áó êîëëåêòèâ ìþâ-
sının təranələri altında úóä îëäóüó èëëÿð ÿðçèíäÿ Àçÿðáàéúàí Ìöñëöì Ìàãîìàéåâ àäûíà
âÿ äöíéà áÿñòÿêàðëàðûíûí õîð ÿñÿð- Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò Ôèëàðìîíèéàñû
sinfə daxil olurlar. ëÿðèíè ìÿùàðÿòëÿ èôà åòìèøäèð.
Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò Õîð Êàïåëëàñû áÿñòÿêàðëàðäàí Úàùàíýèð Úàùàíýè-
ðîâóí “Ôöçóëè” êàíòàòàñûíû, “×àùàðýàù” ÿñÿðèíè, Íàçèì ßëèâåðäèáÿéîâóí
“Áàéàòû-Øèðàç” õîð êîìïîçèñèéàñûíû, Îãòàé Ðÿúÿáîâóí “Ñåýàù-çàáóë”
ìóüàì êîìïîçèñèéàñûíû, “×èíýèç” ñèìôîíèéà-ðåêâèéåì ÿñÿðèíè, Âàñèô
Àäûýþçÿëîâóí “Ãàðàáàü” îðàòîðèéàñûíû, Âîëôãàíã Ìîòñàðòûí “Ðåê-
âèéåì”èíè âÿ äèýÿð ìöðÿêêÿá ãóðóëóøëó ÿñÿðëÿðè èôà åòìèøäèð.
2
Müəllim Azərbaycan
Dövlət Xor Kapellası-
nın yaranması, inkişafı,
repertuarı, onun quru-
luşu haqqında məlumat
Àçÿðáàéúàí Õîð Êàïåëëàñû. Äèðèæîð Ýöëáàúû Èìàíîâà
verir. Bundan sonra
bəstəkar Cahangir Ca-
61
78
hangirovun “Füzuli” kantatasının II hissəsindən bir parça səsləndirilir və
həmin parça notla və sözləri ilə ifa edilir. Müəllim belə bir tədqiqat sualı ilə
şagirdlərə müraciət edir: “Uşaqlar, bu tipli musiqi əsərlərinin Azərbay-
canda xor sənətinin inkişafında rolu nədən ibarətdir?”
3
Bundan sonra müəllim müşayiəti olmayan, bəstəkar Nazim Əliverdibə-
yovun “Bayatı-Şiraz” əsərindən bir parça səsləndirir. Şagirdlər aydınlaşdı-
rırlar ki, dinlədikləri birinci əsərdə vokalı və xoru Simfonik Orkestr müşayiət
edir, amma ikinci əsərdə xorun müşayiəti yoxdur.
Müəllim başa salır ki, müşayiətsiz xor kollektivinə a kapella deyilir.
Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò Õîð Êàïåëëàñûíäà ñîïðàíî, àëò, òåíîð âÿ áàñ êèìè

ñÿñ ãðóïëàðû âàð.
ßýÿð Õîð Êàïåëëàñûíû Ñèìôîíèê Îðêåñòð, éàõóä ðîéàë ìóñèãè àëÿòè
ìöøàéèÿò åòìèðñÿ, îíà à êàïåëëà (ìöøàéèÿòñèç) äåéèëèð.
Úàùàíýèð Úàùàíýèðîâ. “Ôöçóëè”
êàíòàòàñûíûí ÛÛ ùèññÿñè
Úàùàíýèð Úàùàíýèðîâóí “Ôöçóëè” DİFERENSİAL TƏLİM
êàíòàòàñûíûí ÛÛ ùèññÿñèíäÿ ñîëî, Õîð
Êàïåëëàñû âÿ Ñèìôîíèê Îðêåñòð èôà
ïðîñåñèíäÿ áèðýÿ èøòèðàê åäèð. Èëê
äÿôÿ êàíòàòàíûí ÛÛ ùèññÿñè Õàëã àð-
òèñòè Øþâêÿò ßëÿêáÿðîâàíûí ñîëî èôà-
ñûíäà ñÿñëÿíìèøäèð. ßñÿðèí äèðèæîðó
èñÿ ìàåñòðî Íèéàçè îëìóøäóð.
1. “Novruz bayramı”
Úàùàíýèð Úàùàíýèðîâ mahnısına ritm tutur.
Íîòëà âÿ ñþçëÿðè èëÿ îõóéàã 2. Mahnının xarakteri
Úàùàíýèð Úàùàíýèðîâ. “Ôöçóëè” êàíòàòàñûíûí ÛÛ ùèññÿñèíäÿí áèð
ïàð÷à haqqında fikir söyləyir.
62
79
Aparılan müzakirələrdən, müqayisələrdən
NƏTİCƏ belə bir yekun rəyə gəlinir ki, müşayiət olma-
dan ifa olunan xor əsərinə a kapella deyilir.
Yaradıcı tətbiqetmə. Bəstəkar Rəşid Şəfəqin Sabir Mustafanın sözlərinə

yazdığı “Novruz bayramı” mahnısı öyrədilir.
Tapşırıq 1. “Novruz Íàçèì ßëèâåðäèáÿéîâ. À êàïåëëà õîð êîëëåêòèâè ö÷öí “Áàéàòû-Øèðàç”
Áó ÿñÿð ìöøàéèÿòñèç õîð êîëëåêòèâè ö÷öí éàçûëìûøäûð.
bayramı” mahnısına rit- Éåíè ìàùíû þéðÿíÿê
mik müşayiət yaradın. ÍÎÂÐÓÇ ÁÀÉÐÀÌÛ

Ìóñèãèñè Ðÿøèä Øÿôÿãèí,
Tapşırıq 2. Mahnı- Û ñþçëÿðè Ñàáèð Ìóñòàôàíûíäûð.
Ñÿìÿíè ýÿòèðèí, ÛÛ
nın məzmununa, bay- Ìèç öñòöíÿ ãîéóí, ùåé! Áèð íèì÷ÿéÿ äöçöëñöí
Êîñ-êîñàíû áàøëàéàã, Éåääè ëþéöí øèðíèééàò:
ramın xüsusiyyətlərinə Ýþçÿëäèð áó îéóí, ùåé! Ãîüàë, ãîâóò, ïàõëàâà,
Èéäÿ, áàäàì, ãîç, íàáàò.
uyğun şəkillər çəkin. Íÿãÿðàò (õîð):
Éàç úîøäóðóð àäàìû, Íÿãÿðàò (õîð):
Musiqi nümunələri- Ýÿëèð Íîâðóç áàéðàìû!
nin müəllifləri haqqın-

da əlaqədar məlumat-
lar müxtəlif cür verilə
bilər:
1. Müəllimin şərhi ilə.
2. Şagirdlərin əvvəlki
biliklərinə əsaslanaraq. 1. Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò Õîð Êàïåëëàñû íÿ âàõò éàðàíûá?
2. Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò Õîð Êàïåëëàñû ö÷öí ùàíñû áÿñòÿêàðëàð ÿñÿðëÿð
éàçûá?
3. À êàïåëëà íÿäèð?
4. “Íîâðóç áàéðàìû äèýÿð þëêÿëÿðäÿ” ìþâçóñóíäà òÿãäèìàò ùàçûðëàéûí.
63

1. “Füzuli” kantatasını kim bəstələyib?
a) Fikrət Əmirov b) Cahangir Cahangirov c) Asəf Zeynallı
2. “A kapella” hansı ifa tərzinə deyilir?
a) müşayiətli b) müşayiətsiz c) həm müşayiətli, həm müşayiətsiz
80
25. QARA QARAYEV ADINA
AZƏRBAYCAN DÖVLƏT KAMERA ORKESTRİ
MƏQSƏD:
qında təqdimat edir. 2. Azərbaycan bəstəkarlarının əsərlərində muğamlar-
dan və aşıq musiqisindən istifadəyə dair kiçik təqdimatlar edir. 3. Azərbaycan
və dünya bəstəkarlarının musiqili səhnə əsərlərində istifadə olunmuş bədii
nümunələr haqqında təqdimat edir. 4. Musiqi əsərlərinin emosional hiss-
lərə təsiri ilə əlaqədar təqdimat edir. 5. Mahnını not və mətni ilə oxuyur.
20. ÃÀÐÀ ÃÀÐÀÉÅÂ ÀÄÛÍÀ ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍ

ÄÞÂËßÒ ÊÀÌÅÐÀ ÎÐÊÅÑÒÐÈ
Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò Ôèëàðìîíèéàñûíûí òÿðêèáèíäÿ
îëàí ìóñèãè êîëëåêòèâëÿðèíäÿí áèðè äÿ Äþâëÿò Êàìåðà
Îðêåñòðèäèð. Áó ìóñèãè êîëëåêòèâè ìÿøùóð Àçÿðáàé-
úàí áÿñòÿêàðëàðû Ôèêðÿò ßìèðîâ âÿ Ãàðà Ãàðàéåâèí
òÿøÿááöñö èëÿ 1964-úö èëäÿ éàðàäûëûá. 1964-úö èëäÿí
1992-úè èëÿ ãÿäÿð îðêåñòðèí áÿäèè ðÿùáÿðè Äþâëÿò
ìöêàôàòû ëàóðåàòû, ÑÑÐÈ âÿ Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò
İstifadə olunan
ìöêàôàòëàðû ëàóðåàòû, Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí iş üsulları
Õàëã àðòèñòè Íàçèì Ðçàéåâ, 1995-úè èëäÿí 1997-úè
èëÿäÿê ßìÿêäàð èíúÿñÿíÿò õàäèìè Éàøàð Èìàíîâ,
Íàçèì Ðçàéåâ
1998-úè èëäÿí 2018-úè èëÿ êèìè Õàëã àðòèñòè Òåéìóð
Ýþé÷àéåâ îëìóøäóð. 2018-úè èëäÿí êîëëåêòèâÿ Õàëã àðòèñòè Ôÿõðÿääèí Êÿðè-
ìîâ ðÿùáÿðëèê åäèð. Beyin həmləsi,
Êîëëåêòèâèí ðåïåðòóàðûíäà 200-äÿí ÷îõ Ãÿðáè Àâðîïà, ðóñ âÿ Àçÿð-
áàéúàí áÿñòÿêàðûíûí ÿñÿðè þç ÿêñèíè òàïìûøäûð. Éöêñÿê ïåøÿêàðëûã õöñó- müzakirə, müqayisə,
ñèééÿòëÿðèíÿ ìàëèê îëàí Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò Êàìåðà Îðêåñòðèíèí
ìóñèãè÷èëÿðè ìöõòÿëèô æàíðëû ìóñèãè íöìóíÿëÿðèíäÿí èáàðÿò çÿíýèí ðå-
ïåðòóàðëàðû èëÿ õàëãûí çþâãöíöí äöçýöí ôîðìàëàøìàñûíäà áþéöê ðîë
müsahibə
îéíàìûøëàð. Îðêåñòð òÿêúÿ Àçÿðáàéúàíäà äåéèë, åéíè çàìàíäà Ðóñèéà-
íûí Ìîñêâà, Ñàíêò-Ïåòåðáóðã âÿ äèýÿð øÿùÿðëÿðèíäÿ, ùÿì äÿ Ãÿðáè Àâ-
ðîïà þëêÿëÿðèíäÿ ãàñòðîë ñÿôÿðëÿðèíäÿ ìöâÿôôÿãèééÿòëÿ ÷ûõûø åòìèøäèð.
1
Məktəblilər sinfə “Qa-
rabağ şikəstəsi” zərbi-
muğamının təranələri al-
tında daxil olurlar.
Ãàðà Ãàðàéåâ àäûíà Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò Êàìåðà Îðêåñòðè
64
2
Müəllim Azərbaycanda Qara Qarayev adına Azərbaycan Dövlət Ka-
mera Orkestri, onun yaranması, inkişafı, repertuarı haqqında məlumat ve-
rir, həm də belə bir musiqi kollektivinin zəruriliyini göstərir. Orkestrin ifasın-
da Qara Qarayevin “İldırımlı yollarla” baletindən “Afrikalı qızların rəqsi”
81
dinlənilir. Tədqiqat aparmaq üçün müəllim uşaqlara belə bir sualla müra-
ciət edir: “Uşaqlar, Qara Qarayev adına Azərbaycan Dövlət Kamera
Orkestrinin ifasında daha hansı musiqi nümunələri səslənə bilər?”
3
Müəllim qeyd edir ki, Ìóñèãè äèíëÿéÿê
Ãàðà Ãàðàéåâ. “Èëäûðûìëû éîëëàðëà” áàëåòèí-
äÿí “Àôðèêàëû ãûçëàðûí ðÿãñè”
onların dinlədiyi musi- Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò Êàìåðà Îðêåñòðè, åéíè çà-
ìàíäà ìöõòÿëèô æàíðëû Àçÿðáàéúàí õàëã ìóñèãèñè
qidən başqa, bu orkestr íöìóíÿëÿðèíè èôà åäèð, õàíÿíäÿëÿðè ìöøàéèÿò
åäèð. Õàëã àðòèñòè Òåéìóð Ýþé÷àéåâ “Ãàðàáàü øè-
çoxlu sayda ritmik mu- êÿñòÿñè” ðèòìèê ìóüàìûíû Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò
Êàìåðà Îðêåñòðè ö÷öí èøëÿìèø âÿ îíëàðëà ýÿíú
ğam ifalarını da müvəf- õàíÿíäÿ áó îðêåñòðèí ìöøàéèÿòè èëÿ áó ýöí äÿ
“Ãàðàáàü øèêÿñòÿñè” îõóéóð. Áó õàíÿíäÿëÿðäÿí
áèðè äÿ Õàëã àðòèñòè Àðèô Áàáàéåâäèð. Òåéìóð Ýþé÷àéåâ
fəqiyyətlə müşayiət edir.
Məşhur xanəndə Alim Ìóñèãè äèíëÿéÿê
“Ãàðàáàü øèêÿñòÿñè”. Èôà åäèð
Qasımovun Kamera Or- Õàëã àðòèñòè Àðèô Áàáàéåâ
kestri ilə birlikdə ifa et- Íîòëà îõóéàã
“Ãàðàáàü øèêÿñòÿñè” çÿðáè-ìóüà-
diyi “Qarabağ şikəstəsi” ìûíäàí áèð ïàð÷à
Àðèô Áàáàéåâ
zərbi-muğamı da belə
musiqi nümunəsidir.
Şagirdlər bu əsəri də
dinləyirlər.
Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò Êàìåðà Îðêåñòðè ö÷öí Ãàðà Ãàðàéåâ, Ôèêðÿò
ßìèðîâ, Àçÿð Äàäàøîâ, Ôàèã Íàüûéåâ, Îãòàé Ðÿúÿáîâ âÿ áàøãàëàðû ìà-
ðàãëû ÿñÿðëÿð éàçìûøëàð. Äèýÿð òÿðÿôäÿí Àçÿðáàéúàí áÿñòÿêàðëàðûíûí
ôèëìëÿðÿ, î úöìëÿäÿí úèçýè ôèëìëÿðèíÿ éàçäûãëàðû ìóñèãè ÿñÿðëÿðèíèí ñÿñ-
ëÿíäèðèëìÿñè äÿ Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò Êàìåðà Îðêåñòðèíèí þùäÿñèíÿ
äöøìöøäöð.
DİFERENSİAL TƏLİM 65
1. Mahnının ritmini tutur.

2. Mahnıya uyğun şəkillər çəkir.
Bu haqda müzakirələrdən sonra belə bir ye-

NƏTİCƏ
kun qərara gəlirlər ki, Kamera Orkestrinin çox
azsaylı kollektivi imkan verir ki, onlar həm də kiçik konsert zallarında da
öz ustalıqlarını göstərsinlər.
82
Yaradıcı tətbiqetmə. Bəstəkar Rəşid Şəfəqin Sabir Mustafanın söz-
lərinə yazdığı “Novruz bayramı” mahnısı notla və sözləri ilə bir-ikisəsli
ifa edilir.
Tapşırıq 1. Novruz bayramı haqqında kiçik şifahi təqdimat hazırlayın.

Tapşırıq 2. Novruz bayramının məzmununa uyğun şəkil çəkin.
Dinlənilən musiqi nümunələri haqqında məlumatlar müxtəlif cür
verilə bilər:
1. Şagirdlərin şifahi təqdimatları ilə.
2. Müəllimin verdiyi şərhlərlə.

1. Qara Qarayev adına Azərbaycan Dövlət Kamera Orkestrinin ilk

bədii rəhbəri və baş dirijoru kim olub?
a) Fikrət Əmirov b) Tofiq Quliyev c) Nazim Rzayev
2. Qara Qarayev adına Azərbaycan Dövlət Kamera Orkestri nə vaxt

yaradılıb?
a) 1964 b) 1974 c) 1984
83
AZƏRBAYCAN MUSİQİ MƏDƏNİYYƏTİ VƏ MUSİQİ KOLLEKTİVLƏRİ
27. AZƏRBAYCAN DÖVLƏT AKADEMİK MUSİQİLİ TEATRI
MƏQSƏD:
haqqında təqdimat edir. 2. Azərbaycan bəstəkarlarının əsərlərində mu-
ğamlardan və aşıq musiqisindən istifadəyə dair kiçik təqdimatlar edir.
3. Azərbaycan və dünya bəstəkarlarının musiqili səhnə əsərlərində istifa-
də olunmuş bədii nümunələr haqqında təqdimat edir. 4. Musiqi əsərlərinin
emosional hisslərə təsiri ilə əlaqədar təqdimat edir. 5. Mahnını birsəsli (solo),
qrup və xor tərkibində oxuyur.
21. ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍ ÄÞÂËßÒ ÀÊÀÄÅÌÈÊ ÌÓÑÈÃÈËÈ ÒÅÀÒÐÛ

Êå÷ÿí ÿñðèí ÿââÿëëÿðèíäÿ Àçÿð-
İstifadə olunan áàéúàíäà äàùè Öçåéèð Ùàúûáÿéëè òÿ-
iş üsulları ðÿôèíäÿí éåíè ìóñèãè æàíðû – ìèëëè
ìóñèãèëè êîìåäèéà éàðàíûð. Áÿñòÿ-
êàðûí 1909-úó èëäÿ éàçäûüû “ßð âÿ
àðâàä” ìóñèãèëè êîìåäèéàñûíûí èëê
òàìàøàñû 1910-úó èë ìàéûí 24-äÿ
Beyin həmləsi, Áàêûäà Íèêèòèí ãàðäàøëàðûíûí ñèðê
áèíàñûíäà áàø òóòóð. Áó òàìàøà èëÿ
Àçÿðáàéúàíäà Ìóñèãèëè Êîìåäèéà
müzakirə, müqayisə, Òåàòðûíûí ÿñàñû ãîéóëóð.
Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò 1911-úè èëäÿ Öçåéèð Ùàúûáÿéëè-
müsahibə Ìóñèãèëè Òåàòðû íèí “Î îëìàñûí, áó îëñóí”, 1913-úö
èëäÿ “Àðøûí ìàë àëàí” ìóñèãèëè êî-
ìåäèéàëàðû äà ìÿùç áó òåàòðäà þç ñÿùíÿ òÿúÿññöìöíö òàïûð. Öçåéèð
Ùàúûáÿéëèäÿí ñîíðà Çöëôöãàð Ùàúûáÿéîâóí “ßëëè éàøûíäà úàâàí”, “Åâ-
ëèéêÿí ñóáàé”, Ìèðìàùìóä Êàçûìîâñêèíèí “Ìîëëà Úÿáè”, “Âóðùàâóð”
ìóñèãèëè êîìåäèéàëàðû äà òàìàøàéà ãîéóëóð.
Áþéöê Âÿòÿí ìöùàðèáÿñè èëëÿðèíäÿ òåàòðûí èøè éåíèäÿí ãóðóëóð âÿ áó
1 òåàòðà Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò Òÿáëèüàò Òåàòðû àäû âåðèëèð.
Ëàêèí 1942-úè èë àâãóñòóí 29-äà Òÿáëèüàò Òåàòðû éåíèäÿí Àçÿð-
áàéúàí Äþâëÿò Ìóñèãèëè Êîìåäèéà Òåàòðû àäëàíäûðûëûð âÿ ýþðêÿìëè ðå-
Şagirdlər bəstəkar æèññîð Øÿìñè Áÿäÿëáÿéëè áó òåàòðà äèðåêòîð âÿ áÿäèè ðÿùáÿð òÿéèí åäèëèð.
1943-úö èëèí àâãóñò àéûíäà òåàòðà “Ìîëëà Íÿñðÿääèí” æóðíàëûíûí áàíèñè
Emin Sabitoğlunun şair äðàìàòóðã, ïóáëèñèñò Úÿëèë Ìÿììÿäãóëóçàäÿíèí àäû âåðèëèð.
1938-úè èëÿ ãÿäÿð ìóñèãèëè êîìåäèéà òàìàøàëàðû Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò
Îïåðà âÿ Áàëåò Òåàòðûíûí áèíàñûíäà îéíàíûëûðäû. 1938-úè èëäÿ Ìóñèãèëè
Bəxtiyar Vahabzadənin Êîìåäèéà Òåàòðû ðÿñìè îëàðàã Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò Ìóñèãèëè Êîìåäèéà
Òåàòðû ñòàòóñó àëûð. 1939-úó èëäÿí Àçÿðáàéúàí áþëìÿñèíäÿ Ñÿèä Ðöñòÿ-
sözlərinə yazdığı “Azər- ìîâóí “Áåø ìàíàòëûã ýÿëèí”, Àüàñû Ìÿøÿäèáÿéîâóí “Òîé êèìèíäèð”,
Ñîëòàí Ùàúûáÿéîâóí “Ãûçûëýöë” âÿ ðóñ áþëìÿñèíäÿ èñÿ Ôðàíñ Ëåãàðûí
baycan” mahnısının tə- “Ìàâè ìàçóðêà”, Öçåéèð Ùàúûáÿéëèíèí “Àðøûí ìàë àëàí”, Èìðå Êàëìà-
íûí “Ñèðê øàùçàäÿñè”, Áîðèñ Àëåêñàíäðîâóí “Ìàëèíîâêàäà òîé” âÿ äè-
ranələri altında sinfə da- ýÿð òàìàøàëàð ãîéóëóð. 1944-úö èëäÿ Ôèêðÿò ßìèðîâóí “Öðÿê÷àëàíëàð”,
1946-úû èëäÿ “Ýþçöí àéäûí”, 1947-úè èëäÿ Ñÿèä Ðöñòÿìîâóí “Äóðíà”,
1948-úè èëäÿ Ñöëåéìàí ßëÿñýÿðîâóí “Óëäóç” îïåðåòòàëàðû èëÿ òåàòðûí ðå-
xil olurlar. ïåðòóàðû çÿíýèíëÿøèð.
68
84
2
Müəllim Azərbaycanda Dövlət Akademik Musiqili Teatrının yaradılması,
orada hansı bəstəkarların əsərlərinin tamaşaya qoyulması, müasir dövrə
qədər yaranmış əsərlər haqqında, məşhur aktyorlarla əlaqədar məlumat verir.
Şagirdlər “Arşın mal alan” operettasından “Əsgərin ariyası”nı dinləyirlər.
3
Bundan sonra şagirdlər Üzeyir Hacıbəylinin “O olmasın, bu olsun” ope-
rettasından “Məşədi İbadın mahnısı”nın melodiyasını notla oxuyur və onun
“Uzundərə” Azərbaycan xalq rəqsinə oxşadığını müəyyənləşdirirlər.
Áèð ìöääÿò ôàñèëÿäÿí ñîíðà, 1956-úû èëäÿí òåàòð éåíèäÿí ôÿàëèééÿòÿ

áàøëàéûð.
1970-úè èëÿ ãÿäÿð òåàòðäà Òîôèã Ãóëèéåâèí
“Ãûçûëàõòàðàíëàð”, Øÿôèãÿ Àõóíäîâàíûí “Åâ
áèçèì, ñèðð áèçèì”, Çàêèð Áàüûðîâóí “Ãàéûí-
àíà”, Âàñèô Àäûýþçÿëîâ âÿ Ðàìèç Ìóñòàôàéåâèí
“Ùàúû Ãàðà”, Àçÿð Ðçàéåâèí “Ùàúû Êÿðèìèí Àéà
ñÿéàùÿòè”, ßøðÿô Àááàñîâóí “Ñÿíäÿí ìÿíÿ éàð
îëìàç”, Òîôèã Áàêûõàíîâ âÿ Íÿðèìàí Ìÿììÿäî-
âóí “Àëòû ãûçûí áèðè Ïÿðè”, Íÿðèìàí Ìÿììÿäîâóí Tədqiqat apar -
“Áèð äÿãèãÿ” îïåðåòòàëàðû ìöâÿôôÿãèééÿòëÿ òàìà-
øàéà ãîéóëóð. maq üçün müəllim
Áó äþâðäÿ òåàòðäà Íÿñèáÿ Çåéíàëîâà, Áÿøèð
Ñÿôÿðîüëó, Ùàúûáàáà Áàüûðîâ, Ñÿéàâóø Àñëàí,
Ìîáèë ßùìÿäîâ, îðêåñòð äèðèæîðëàðûíäàí Ñöëåé-
şagirdlərə belə bir
“ßñýÿðèí àðèéàñû”.
ßñýÿð ðîëóíäà Ðÿøèä ìàí ßëÿñýÿðîâ, Ñîëòàí Ùàúûáÿéîâ, Êàìàë Àá- sualla müraciət edir:
Áåùáóäîâ áàñîâ âÿ äèýÿð ñÿíÿò êîðèôåéëÿðè ÷àëûøûðäû.
“Azərbaycan Dövlət
Öçåéèð Ùàúûáÿéëè. “Àðøûí ìàë àëàí”. “ßñýÿðèí àðèéàñû”
Akademik Musiqili
Ìóñèãè äèíëÿéÿê, íîòëà âÿ ñþçëÿðè èëÿ îõóéàã
Öçåéèð Ùàúûáÿéëè. “Î îëìàñûí, áó îëñóí”. “Ìÿøÿäè Èáàäûí ìàùíûñû” Teatrının repertuarı,
əsasən, hansı əsər-
lərdən ibarətdir?”
69
85
Áÿñòÿêàð “Ìÿøÿäè Èáàäûí ìàùíûñû” ö÷öí
“Óçóíäÿðÿ” Àçÿðáàéúàí õàëã ðÿãñèíèí ìåëîäèéà-
ñûíäàí èñòèôàäÿ åòìèøäèð.
ÕÕ ÿñðèí ÿââÿëëÿðèíäÿ Ùàúû Çåéíàëàáäèí Òàüû-
éåâèí òèêäèðäèéè Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò Ìóñèãèëè Êî-
ìåäèéà Òåàòðûíûí áèíàñûíäà 2013-úö èëäÿ ÿñàñëû
òÿìèð âÿ éåíèäÿíãóðìà èøëÿðè àïàðûëäû âÿ áó èíúÿ-
ñÿíÿò îúàüû Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò Ìóñèãèëè Òåàòðû àä-
DİFERENSİAL TƏLİM ëàíäûðûëäû.
Ùàúû Çåéíàëàáäèí
Òàüûéåâ
ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍ
1. Mahnının ritmini əl Ìóñèãèñè Åìèí Ñàáèòîüëóíóí,
ñþçëÿðè Áÿõòèéàð Âàùàáçàäÿíèíäèð.
çalmaqla tutur. Û ÛÛ
Àçÿðáàéúàí, ñÿíñÿí ìÿíèì Íÿôÿñèìèç Áàáÿêëÿðèí,
2. Mahnının xarakteri Öëâèééÿòèì, øàí-øþùðÿòèì.
Àäûí ìÿíèì þç àäûìäûð,
Ñàáèðëÿðèí îä íÿôÿñè.
Ìàùíûìûçäà éàøàð áèçèì
Ñÿíñèç ìÿíèì íÿ ãèéìÿòèì, Áàáàëàðûí àääûì ñÿñè,
haqqında fikir söy- Àçÿðáàéúàí, Àçÿðáàéúàí. Àçÿðáàéúàí, Àçÿðáàéúàí.
ləyir. Íÿãÿðàò:
Áèç òàðèõÿ ñûüûíìàäûã,
Íÿãÿðàò:
Äöíÿí âàðäûã, áó ýöí âàðûã. ÛÛÛ

Áèç äîñòëóüà ýöâÿíÿðÿê Àçÿðáàéúàí ìÿíèì åøãèì,
Ýÿëÿúÿéÿ àääûìëàðûã, Ìÿíèì àíäûì, ìÿíèì àíàì.
Àçÿðáàéúàí, Àçÿðáàéúàí. Áèç èêèìèç áèð òîðïàüûã,
Ìÿí äÿ ñÿíèí áèð ïàð÷àíàì,
Àçÿðáàéúàí, Àçÿðáàéúàí.
1. Àçÿðáàéúàíäà òàìàøàéà ãîéóëàí èëê îïåðåòòà íåúÿ àäëàíûð âÿ îíóí
ìöÿëëèôè êèìäèð?
2. Áó ýöí Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò Àêàäåìèê Ìóñèãèëè Òåàòðûíûí éåðëÿøäèéè
áèíàíû êèì òèêäèðèá?
3. Öçåéèð Ùàúûáÿéëèíèí ùàíñû îïåðåòòàëàðûíû òàíûéûðñûíûç?
4. Öçåéèð Ùàúûáÿéëèíèí “Î îëìàñûí, áó îëñóí” îïåðåòòàñûíûí áàø ãÿùðÿ-
ìàíû Ìÿøÿäè Èáàä îáðàçû ùàããûíäà äàíûøûí.
70
Bununla əlaqədar müzakirələrdən belə

NƏTİCƏ
yekun rəyə gəlinir ki, bəstəkar Üzeyir Hacı-
bəyli özünün operettalarında Azərbaycan xalq rəqslərinin melodiya la-
rından istifadə etmişdir.
Yaradıcı tətbiqetmə. Şagirdlər müəllimin köməyi ilə bəstəkar Emin

Sabitoğlunun Bəxtiyar Vahabzadənin sözlərinə bəstələdiyi “Azərbaycan”
mahnısını öyrənirlər.
86
Tapşırıq 1. “Azərbaycan” mahnısının xarakterik xüsusiyyətləri haqqın-
da fikir söyləyin.
Tapşırıq 2. Emin Sabitoğlunun bildiyiniz vətənpərvərlik mövzulu mah-
nıları haqqında şifahi təqdimat hazırlayın.
Mahnı müəllifləri haqqında məlumatlar müxtəlif cür verilə bilər:
1. Şagirdlərin köhnə biliklərinə əsaslanaraq müəllimin sual-cavabı ilə.
2. Şagirdlərin internetdən əldə etdikləri məlumatlara əsasən.

1. Üzeyir Hacıbəylinin “O olmasın, bu olsun” operettasının digər adı

necədir?
a) “Məşədi Qulu” b) “Məşədi İbad” c) “Məşədi İbrahim”
2. Emin Sabitoğlunun “Azərbaycan” mahnısının xarakteri hansı rəqsə

uyğundur?
a) lirik rəqsə b) “Yallı” rəqsinə c) “Cəngi” rəqsinə
87
28. ƏMƏKDAR KOLLEKTİV, SƏİD RÜSTƏMOV ADINA
AZƏRBAYCAN DÖVLƏT XALQ ÇALĞI ALƏTLƏRİ ORKESTRİ
MƏQSƏD:
qında təqdimat edir. 2. Azərbaycan bəstəkarlarının əsərlərində muğamlardan
və aşıq musiqisindən istifadəyə dair kiçik təqdimatlar edir. 3. Musiqi əsər-
lərinin emosional hisslərə təsiri ilə əlaqədar təqdimat edir. 4. Dinlədiyi müxtəlif
janrlı əsərlərdən yaranan təəssüratlarını ifadə edir. 5. Mahnını birsəsli (solo),
qrup və xor tərkibində oxuyur.
İstifadə olunan Beyin həmləsi, müqayisə, müzakirə,

iş üsulları müsahibə
1
22. ßÌßÊÄÀÐ ÊÎËËÅÊÒÈÂ, ÑßÈÄ ÐÖÑÒßÌÎÂ ÀÄÛÍÀ
ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍ ÄÞÂËßÒ ÕÀËÃ ×ÀËÜÛ ÀËßÒËßÐÈ ÎÐÊÅÑÒÐÈ
Şagirdlər bəstəkar Oq- 1931-úè èëäÿ äàùè Àçÿð-
áàéúàí áÿñòÿêàðû Öçåéèð Ùà-
tay Rəcəbovun Ənvər úûáÿéëè Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò
Êîíñåðâàòîðèéàñûíäà õàëã ÷àë-
Əhmədin sözlərinə yaz- üû àëÿòëÿðèíäÿ èôà åäÿí 12 òà-
íûíìûø èôà÷ûíû áèð éåðÿ éûüûð.
dığı “Komandanım, əmr Ìÿãñÿäè íîòëà ÷àëàí îðêåñòð
éàðàòìàã îëóð. Ëàêèí î
et” mahnısının təranə- äþâðäÿ ùÿëÿ ìèëëè àëÿòëÿðè-
ìèçäÿ íîòëà ÷àëàí ìóñèãè÷èëÿð
Öçåéèð Ùàúûáÿéëè âÿ
Õàëã ×àëüû Àëÿòëÿðè Îðêåñòðè
÷îõ àç îëäóüóíäàí áó àðçó-
ləri altında sinfə daxil ñóíó ðåàëëàøäûðà áèëìèð. Íÿùàéÿò, 1932-úè èë ìàé àéûíûí 1-äÿ Öçåéèð
Ùàúûáÿéëè þç èäåéàñûíû ùÿéàòà êå÷èðèð âÿ Ðàäèî Âåðèëèøëÿðè Êîìèòÿñèíèí
olurlar. òÿðêèáèíäÿ Õàëã ×àëüû Àëÿòëÿðè Îðêåñòðèíè éàðàäûð. Îðêåñòð 22 íÿôÿð
ìóñèãè÷è èëÿ ôÿàëèééÿòÿ áàøëàéûð. Îðêåñòðèí áÿäèè ðÿùáÿðè âÿ äèðèæîðó áÿñ-
òÿêàðûí þçö, áÿñòÿêàð Ñÿèä Ðöñòÿìîâ èñÿ îíóí êþìÿê÷èñè âÿ êîíñåðò-
ìåéñòðè òÿéèí åäèëèð. Áó îðêåñòð ö÷öí ðåïåðòóàð éàðàòìàã ìÿãñÿäèëÿ
Öçåéèð Ùàúûáÿéëè 1932-úè èëèí ñîíëàðûíäà Û âÿ ÛÛ ôàíòàçèéàëàðûíû éàçûð.
Àðòûã 1933-úö èëäÿ îðêåñòðèí òÿðêèáè 30 íÿôÿðÿ ãÿäÿð àðòûð âÿ áÿñòÿêàð-
ëàðûìûç îíóí ðåïåðòóàðûíû éåíè-éåíè ÿñÿðëÿðëÿ çÿíýèíëÿøäèðèðëÿð.
2
Müəllim Azərbaycan-
da Xalq Çalğı Alətləri
Orkestrinin yaranması,
inkişafı və bu kollektiv
üçün əsərlər yazmış
bəstəkarlar haqqında Ñÿèä Ðöñòÿìîâ Õàëã ×àëüû Àëÿòëÿðè Îðêåñòðèíèí öçâëÿðè èëÿ
məlumat verir. Üzeyir

71
88
Hacıbəylinin bu kollektiv üçün yazdığı “I fantaziya”sı səsləndirilir. Bundan
sonra əsərin əsas mövzusu şagirdlər tərəfindən notla ifa olunur. Eyni za-
manda “Çahargah” muğamının “Maye-çahargah” şöbəsi səsləndirilir.
3
Tədqiqat sualı kimi şagirdlərə belə bir sual verilir: “Uşaqlar, dinlədiyi-
niz, oxuduğunuz musiqi nümunələri ilə “Maye-çahargah” şöbəsinin
melodiyası arasında nə əlaqə vardır?”
Sinif iki qrupa bölünür. I qrup Üzeyir Hacıbəylinin “Xalq Çalğı Alətləri Or-
kestri üçün I fantaziya”nın, II qrup isə “Çahargah” muğamının “Maye-çahar-
gah” şöbəsininin oxşar və fərqli cəhətlərini araşdırır.
1935-úè èëäÿ Ñÿèä Ðöñòÿìîâ îðêåñòðÿ ðÿùáÿð òÿéèí åäèëèð. 1937-úè

èëäÿ àðòûã îðêåñòðèí òÿðêèáè 40 íÿôÿðÿ ÷àòûð.
1938-úè èëäÿ Ìîñêâà øÿùÿðèíäÿ êå÷èðèëÿí Àçÿðáàéúàí Èíúÿñÿíÿòè
Îíýöíëöéöíäÿ Õàëã ×àëüû Àëÿòëÿðè Îðêåñòðèíèí èôàñû äèíëÿéèúèëÿð òÿðÿ-
ôèíäÿí áþéöê ìàðàãëà ãàðøûëàíûð âÿ ùÿìèí èë àïðåëèí 9-äà îðêåñòð Öçå-
éèð Ùàúûáÿéëèíèí “Àðøûí ìàë àëàí” ìóñèãèëè êîìåäèéàñûíäà ìöøàéèÿò÷è
êèìè èøòèðàê åäèð.
Ñîíðàäàí áÿñòÿêàðëàðäàí Ìöñëöì Ìàãîìàéåâ, Ñÿèä Ðöñòÿìîâ, Ôèê-
ðÿò ßìèðîâ, Ñöëåéìàí ßëÿñýÿðîâ, Àðèô Ìÿëèêîâ, ßøðÿô Àááàñîâ, Úàùàí-
ýèð Úàùàíýèðîâ, Ùàúû Õàíìÿììÿäîâ âÿ äèýÿðëÿðè áó êîëëåêòèâ ö÷öí
ìöõòÿëèô æàíðëû ÿñÿðëÿð éàçûðëàð. DİFERENSİAL TƏLİM
Ãåéä åòìÿê ëàçûìäûð êè, Õàëã àðòèñòëÿðèíäÿí Áöëáöë, Ôèðÿíýèç ßù-
ìÿäîâà, Ëöòôèéàð Èìàíîâ, Øþâêÿò ßëÿêáÿðîâà, Ìîáèë ßùìÿäîâ, Ñàðà
Ãÿäèìîâà, Ýöëàüà Ìÿììÿäîâ, Åëìèðà Ðÿùèìîâà, Èëùàìÿ Ãóëèéåâà,
Éàë÷ûí Ðçàçàäÿ, Ôëîðà Êÿðèìîâà áó îðêåñòðèí ñîëèñòëÿðè îëìóøëàð.
Áó ýöí Ñÿèä Ðöñòÿìîâ àäûíà Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò Õàëã ×àëüû Àëÿòëÿðè
Îðêåñòðèíèí ùåéÿòè 65 íÿôÿðäèð. Áÿäèè ðÿùáÿðè âÿ áàø äèðèæîðó ßìÿêäàð
àðòèñò Ôàèã Ñàäûãîâäóð.
1. Mahnının ritmini tutur.
Öçåéèð Ùàúûáÿéëè. “Õàëã ×àëüû Àëÿòëÿðè Îðêåñòðè ö÷öí Û ôàíòàçèéà” 2. Mahnının xarakterini
BUNU DA BÈLÈN müəyyənləşdirir.
Ôàíòàçèéà” éóíàí ñþçö îëóá “òÿñÿââöð”, “õÿéàë” äåìÿêäèð. Ìóñè-
ãèäÿ ÿíÿíÿâè ÷ÿð÷èâÿ öñëóáóíäàí êÿíàðà ÷ûõàí îðèæèíàë ôîðìàëû ÿñÿðëÿð
ôàíòàçèéà àäëàíûð.
1932-úè èëäÿ áÿñòÿêàð Öçåéèð Ùàúûáÿéëè “×àùàðýàù” âÿ “Øóð” ôàíòà-

çèéàëàðûíû éàçûð. Ôàíòàçèéàëàðäà áÿñòÿêàð ôîðòåïèàíîéà ñîëî àëÿò êèìè
õöñóñè éåð àéûðûð. Àäëàðûíäàí ìÿëóì îëäóüó êèìè, áÿñòÿêàð áó ÿñÿðëÿ-
ðèíäÿ “×àùàðýàù” âÿ “Øóð” ìóüàìëàðûíûí èíòîíàñèéàëàðûíäàí, ðèòìèê
õöñóñèééÿòëÿðèíäÿí, ëàä êþêöíäÿí ýåíèø èñòèôàäÿ åäèá.
Öçåéèð Ùàúûáÿéëè. “×àùàðýàù” ôàíòàçèéàñûíäàí áèð ïàð÷à
72
89
Aparılan müzakirələr nəticəsində şa-
NƏTİCƏ
girdlər belə bir rəyə gəlirlər ki, dinləni-
lən, ifa olunan musiqi nümunələrinin
hamısı “Çahargah” Azərbaycan muğamının “Mayeyi-çahargah” şöbəsi-
nə uyğundur.
Yaradıcı tətbiqetmə. Bəstəkar Oqtay Rəcəbovun şair Ənvər Əhmədin

sözlərinə bəstələdiyi hərbi-vətənpərvərlik mövzusunda “Komandanım,
əmr et” mahnısı öyrədilir.
Áó ìåëîäèéà “×àùàðýàù” ìóüàìûíûí “Ìàéåéè-÷àùàðýàù” øþáÿñèíèí

õàðàêòåðèíÿ ÿñàñëàíûð.
Tapşırıq 1. “Koman-
danım, əmr et” mahnı- ÊÎÌÀÍÄÀÍÛÌ, ßÌÐ ÅÒ
Ìóñèãèñè Îãòàé Ðÿúÿáîâóí,
sına ritmik müşayiət ya- ñþçëÿðè ßíâÿð ßùìÿäèíäèð.
radın. Û
Áó ìèëëÿòèí ãöðóðóí ùå÷ áèð ãöââÿ ïîçà áèëìÿç,
Tapşırıq 2. Mahnının Áó ôÿëàêÿò éóõóñóíó ôÿëÿêëÿð éîçà áèëìÿç,
Ãûëûíú éàçàí òàðèõè, ùå÷ áèð êÿñ éàçà áèëìÿç.
mətninin məzmununa Íÿãÿðàò:
Êîìàíäàíûì, ÿìð åò ñÿí, äþéöø àíäû è÷ÿê áèç,
uyğun şəkillər çəkin. Áó òîðïàüûí óüðóíäà úàíûìûçäàí êå÷ÿê áèç!
ÛÛ
Musiqi nümunələri- Ñóñà áèëìÿç ùàéãûðàí áèð ìèëëÿòèí ùàãã ñÿñè,
Èëäûðûìòÿê ýóðëàñûí Öçåéèðèí úÿíýèñè,
nin müəllifləri haqqın- Ãàðàáàüäà îä àëñûí äöøìÿíèí äàø ãÿôÿñè.
Àçÿðáàéúàí Íÿãÿðàò:
da məlumatlar müx- Ðåñïóáëèêàñûíûí ÛÛÛ
Ïðåçèäåíòè, Ñèëàùëû Àðòûã çàìàí éåòèøèá, áó õàëã àéàã öñòÿäèð,
təlif cür verilə bilər: Ãöââÿëÿðèí Àëè Áàø
Êîìàíäàíû
Éàðàìûçäàí ãàí ñûçûð, óëó âÿòÿí õÿñòÿäèð,
Òîðïàüûí àüðûñûíäàí ìèëëÿòè ãÿçÿá äèäèð.
Èëùàì ßëèéåâ
1. Şagirdlərin internet- Íÿãÿðàò:
dən əldə etdikləri məlu-

matlara əsaslanaraq. 1. Àçÿðáàéúàí Õàëã ×àëüû Àëÿòëÿðè Îðêåñòðè íÿ âàõò éàðàäûëûá?
2. Õàëã ×àëüû Àëÿòëÿðè Îðêåñòðè ö÷öí ùàíñû áÿñòÿêàðëàð ÿñÿð éàçìûøäûð?
2. Müəllimin şifahi 3. Ùàíñû ìöüÿííèëÿð áó îðêåñòðèí ñîëèñòè îëìóøäóð?
4. Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò Õàëã ×àëüû Àëÿòëÿðè Îðêåñòðèíèí òÿðêèáèíÿ äàõèë
təqdimatı ilə. îëàí ìóñèãè àëÿòëÿðè ùàããûíäà êè÷èê øèôàùè ìÿëóìàò ùàçûðëàéûí.
73

1. Üzeyir Hacıbəylinin “Xalq Çalğı Alətləri Orkestri üçün I fantaziya”sı
hansı muğama əsaslanıb?
a) “Segah” b) “Çahargah” c) “Şüştər”
2. “Komandanım, əmr et” mahnısı hansı tempdədir?
a) marş b) moderato c) adajio
90
29. AZƏRBAYCAN XALQ
ÇALĞI ALƏTLƏRİ ANSAMBLLARI
MƏQSƏD:
1. Azərbaycanın milli folklor nümunələri, muğam və aşıq havala-
rına dair bilik və bacarıqlar nümayiş etdirir. 2. Musiqi əsərlərinin emosional
hisslərə təsiri ilə əlaqədar təqdimat edir. 3. Dinlədiyi müxtəlif janrlı əsərlər-
dən yaranan təəssüratlarını ifadə edir. 4. Mahnını birsəsli (solo), qrup və xor
tərkibində (ikisəsli) oxuyur.
23. ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍ ÕÀËÃ ×ÀËÜÛ

ÀËßÒËßÐÈ ÀÍÑÀÌÁËËÀÐÛ
ÕÕ–ÕÕÛ ÿñð Àçÿðáàéúàí
ìóñèãè èôà÷ûëûã ìÿäÿíèééÿòèíäÿ
Õàëã ×àëüû Àëÿòëÿðè àíñàìáëëà-
ðûíûí ðîëó ÷îõ áþéöêäöð. Àçÿð-
áàéúàí Õàëã ×àëüû Àëÿòëÿðè
Àíñàìáëûíû Õàëã ×àëüû Àëÿòëÿðè
İstifadə olunan
Îðêåñòðèíäÿí àéûðàí úÿùÿòëÿð: iş üsulları
1. Õàëã ×àëüû Àëÿòëÿðè àí-
ñàìáëëàðû íîòñóç øèôàùè ÿíÿíÿ
ÿñàñûíäà èôà åäèð.
ßùìÿä Áàêûõàíîâ 2. Õàëã ×àëüû Àëÿòëÿðè àí- Áàáà Ñàëàùîâ
ñàìáëëàðûíûí òÿðêèáèíäÿêè ìóñè- Beyin həmləsi,
ãè÷èëÿðèí ñàéû îðêåñòð ìóñèãè÷è-
ëÿðèíäÿí ö÷ äÿôÿ àç îëà áèëÿð.
3. Ãàñòðîë ñÿôÿðëÿðè ö÷öí äà-
müzakirə, müqayisə,
ùà ÿëâåðèøëè âÿ éûüúàì ùåéÿòÿ
ìàëèêäèð. müsahibə
ÕÕ ÿñðäÿ ðåñïóáëèêàìûçäà
ÿí òàíûíìûø Õàëã ×àëüû Àëÿòëÿðè
àíñàìáëëàðû:
1. Õàëã àðòèñòè ßùìÿä Áàêû-
ßëèáàáà Ìÿììÿäîâ õàíîâóí ðÿùáÿðëèê åòäèéè Õàëã ßùñÿí Äàäàøîâ
×àëüû Àëÿòëÿðè Àíñàìáëû.
2. Õàëã àðòèñòè Áàáà Ñàëàùî-
âóí ðÿùáÿðëèê åòäèéè Õàëã ×àëüû
Àëÿòëÿðè Àíñàìáëû.
1
3. Õàëã àðòèñòè ßëèáàáà Ìÿì-
ìÿäîâóí ðÿùáÿðëèê åòäèéè Õàëã Uşaqlar bəstəkar Oq-
4. ßìÿêäàð àðòèñò ßùñÿí Äà-
äàøîâóí ðÿùáÿðëèê åòäèéè Õàëã
tay Rəcəbovun və şair
Ùÿáèá Áàéðàìîâ 5. Õàëã àðòèñòè Ùÿáèá Áàéðà-
Úåéðàí Ùàøûìîâà
Ənvər Əhmədin “Ko-
ìîâóí ðÿùáÿðëèê åòäèéè Õàëã
×àëüû Àëÿòëÿðè Àíñàìáëû. mandanım, əmr et”
6. Õàëã àðòèñòè Úåéðàí Ùàøûìîâàíûí ðÿùáÿðëèê åòäèéè “Ëàëÿ” Ãûçëàð
Àíñàìáëû. mahnısının marş səda-
ları altında sinfə daxil
74
olurlar.
2
Müəllim Azərbaycan Xalq Çalğı Alətləri ansamblları, onların repertuarı
üçün yazılmış musiqi nümunələri, onların oxşar və fərqli cəhətləri, bu
ansamblların musiqi mədəniyyətimizdəki rolu və bu musiqi kollektivlərini
təşkil edənlər haqqında məlumat verir. Eyni zamanda qeyd olunan an-
samblların istedadlı müğənnilərin ortaya çıxarılmasındakı rolundan danışır.
91
Zeynəb Xanlarovanın ifasında Əhməd Bakıxanov adına Xalq Çalğı
Alətləri Ansamblının müşayiəti ilə “Çahargah” muğamından bir parça din-
lənilir. Rəng haqqında qısa məlumatdan sonra “Şur” muğamının “Simayi-
şəms” rəngindən bir parça notla oxunulur.
3
Tədqiqat sualı kimi şagirdlərə aşağıdakı sualla müraciət oluna bilər:
“Azərbaycan Xalq Çalğı Alətləri ansambllarında, əsasən, hansı jan-
ra aid musiqi nümunələri ifa olunur?”
1. Mahnının ritmini əl çalmaqla tutur.
2. Mahnının məzmununa uyğun şəkil çəkir.
Müəllimin köməyi ilə şagirdlər adları çəkilən

NƏTİCƏ
ansambllarda, əsasən, xalq mahnılarının, mu-
ğamların, o cümlədən bəstəkar mahnılarının ifa olunması nəticəsinə gəlirlər.
Yaradıcı tətbiqetmə. Bəstəkar Oqtay Rəcəbovun şair Ənvər Əhmədin

sözlərinə bəstələdiyi “Komandanım, əmr et” mahnısı notla ikisəsli kimi və
sözləri ilə öyrədilir.
Tapşırıq 1. Mahnının tempinə uyğun ritmik müşayiət yaradın.

Tapşırıq 2. “Komandanım, əmr et” mahnısının xarakterini aydınlaşdırın.
Mahnı müəllifləri haqqında məlumat müxtəlif cür verilə bilər:
1. Şagirdlərin keçmiş biliklərinə əsaslanaraq.
2. Müəllimin şəxsi təqdimatı ilə.

1. “Komandanım, əmr et” mahnısının musiqisi kimindir?

a) Emin Sabitoğlu b) Oqtay Rəcəbov c) Tofiq Quliyev
2. “Komandanım, əmr et” mahnısının xanə ölçüsü neçədir?
2
a) b) 3 c) 4
4 4 4
92
30. “DAN ULDUZU” KAMERA-İNSTRUMENTAL
ANSAMBLI
MƏQSƏD:
1. Azərbaycan bəstəkarlarının əsərlərində muğamlardan və aşıq
musiqisindən istifadəyə dair kiçik təqdimatlar edir. 2. Dinlədiyi müxtəlif janrlı
əsərlərdən yaranan təəssüratlarını ifadə edir. 3. Mahnını birsəsli (solo),
qrup və xor tərkibində (ikisəsli) oxuyur.
İstifadə olunan Beyin həmləsi, müqayisə, müzakirə,

iş üsulları müsahibə
1
Şagirdlər bəstəkar Emin Sabitoğlunun şair İbrahim Kəbirlinin sözlərinə bəstə-
lədiyi “Nə gözəldir Azərbaycan!” mahnısının təranələri altında sinfə daxil olurlar.
24. “ÄÀÍ ÓËÄÓÇÓ”

2 ÊÀÌÅÐÀ-ÈÍÑÒÐÓÌÅÍÒÀË ÀÍÑÀÌÁËÛ
“Äàí óëäóçó” Êàìåðà-Èíñòðóìåíòàë Àíñàìáëû
1966-úû èëäÿ ýþðêÿìëè ïèàíî÷ó, ßìÿêäàð èíúÿ-
ñÿíÿò õàäèìè Ýöëàðÿ ßëèéåâà òÿðÿôèíäÿí Äþâëÿò
Bundan sonra müəl- Ðàäèî âÿ Òåëåâèçèéà Âåðèëèøëÿðè Êîìèòÿñèíèí òÿð-
êèáèíäÿ éàðàäûëìûøäûð.
lim “Dan ulduzu” Ka- Ýöëàðÿ ßëèéåâà áó àíñàìáëûí ùÿì áÿäèè ðÿùáÿðè
ùÿì äÿ ôîðòåïèàíî ïàðòèéàëàðûíûí ýþçÿë èôà÷ûñû èäè.
mera-İnstrumental An- “Äàí óëäóçó” àíñàìáëûíûí ìàùíû ðåïåðòóàðûíûí ÿñà-
ñûíû ïðîôåññèîíàë Àçÿðáàéúàí áÿñòÿêàðëàðûíûí ÿñÿðëÿðè
samblı və onun yaradı- òÿøêèë åäèðäè. Áó àíñàìáëäà Àçÿðáàéúàí õàëã ÷àëüû
àëÿòëÿðè èëÿ áÿðàáÿð (òàð, óä), Àâðîïà ìóñèãè àëÿòëÿ-
Ýöëàðÿ ßëèéåâà
ðèíèí (ôîðòåïèàíî, ãîáîé, ôëåéòà, ñêðèïêà, âèîëîí÷åë âÿ ñ.) îëìàñû îíóí ñÿñ-
cısı Əməkdar incəsə- ëÿíìÿñèíè äàùà ìàðàãëû åäèðäè. Òåçëèêëÿ ñåâèëÿí áó àíñàìáë áèð ñûðà Àâðîïà
âÿ Øÿðã þëêÿëÿðèíäÿ äÿ ãàñòðîë ñÿôÿðëÿðèíäÿ Àçÿðáàéúàí ìóñèãèñèíè òÿáëèü
nət xadimi Gülarə Əli- åòìÿéÿ áàøëàéûð. Àêèô Èñëàìçàäÿ, Ôëîðà Êÿðèìîâà, Éàë÷ûí Ðçàçàäÿ, Ùöñåé-
íàüà Ùàäûéåâ, Ìÿììÿäáàüûð Áàüûðçàäÿ âÿ áàøãà ýþðêÿìëè èôà÷ûëàð àí-
yeva, onun rəhbərlik et- ñàìáëûí ñîëèñòëÿðè îëìóøëàð. 1975-úè èëäÿí Àçÿðáàéúàí Õàëã àðòèñòè
Çåéíÿá Õàíëàðîâà áó àíñàìáë èëÿ ñèëñèëÿ êîíñåðòëÿð âåðìèøäèð.
diyi ansamblın tərkibi, Ýöëàðÿ ßëèéåâà þçö äÿ “Äàí óëäóçó” Êàìåðà-Èíñòðóìåíòàë Àíñàìáëû
ö÷öí “Øöøòÿð” ðàïñîäèéàñû, “Ùöìàéóí” ñöèòàñû, “Áàéàòû-êöðä”, “Øóð”
ôàíòàçèéàëàðûíû éàçìûøäûð.
bu musiqi kollektivində 1991-úè èëäÿ Ýöëàðÿ
ßëèéåâà äöíéàñûíû äÿ-
yetişmiş və məşhurlaş- éèøäè. Îíóí éàðàòäûüû
“Äàí óëäóçó” Êàìå-
mış müğənnilər haq- ðà-Èíñòðóìåíòàë Àí-
ñàìáëû áó ýöíÿäÿê ôÿà-
ëèééÿò ýþñòÿðèð âÿ ñå-
qında məlumatları şa- âèëèð.
girdlərin diqqətinə çat-

dırır.
“Äàí óëäóçó”
Êàìåðà-Èíñòðóìåíòàë Àíñàìáëû
77
93
3
Şagirdlər Gülarə Əliyevanın bəstələdiyi “Şüştər” rapsodiyasını dinləyir-
lər. Müəllim rapsodiya musiqi janrı haqqında məlumat verir və şagirdlərə
belə bir tədqiqat sualı ilə müraciət edir:
“Uşaqlar, “Dan ulduzu” Kamera-İnstrumental Ansamblının əvvəllər
tanış olduğunuz musiqi kollektivlərindən nə fərqi var?”
Verilən sual ətrafında müəllimin iştirakı ilə müzakirələr başlayır.
1. “Dan ulduzu” Kamera-İnstrumental Ansamblının tərkibindəki alətlərin

adını söyləyir. 2. Mahnıya əl çalmaqla ritm tutur.
Aparılan müzakirələr belə bir yekun nə-

NƏTİCƏ ticəyə gəlməyə imkan yaradır ki, “Dan ul-
duzu” Kamera-İnstrumental Ansamblı
həcmcə kiçik olması ilə, həm də tərkibində milli musiqi alətləri ilə bərabər,
Avropa musiqi alətlərindən istifadə olunması ilə digər ansambllardan fərq-
lənir. “Dan ulduzu” ansamblında sərbəst musiqi əsərləri ifa olunmaqla bə-
rabər, həm də müğənniləri müşayiət etmək mümkündür.
Yaradıcı tətbiqetmə. Şagirdlərə Emin Sabitoğlunun İbrahim Kəbirlinin söz-

lərinə yazdığı “Nə gözəldir Azərbaycan!” mahnısı notla və sözləri ilə oxunur.
Tapşırıq 1. Mahnıya ritmik müşayiət yaradın.

Tapşırıq 2. Emin Sabitoğlunun bildiyiniz digər mahnılarının adlarını ya-
dınıza salın.
Musiqi müəllifləri ilə əlaqədar məlumatlar müxtəlif cür verilə bilər:
1. Şagirdlərin televiziya və radio dalğalarından öyrəndikləri məlumatlar
əsasında. 2. Müəllimin şifahi təqdimatı ilə.

1. “Dan ulduzu” Kamera-İnstrumental Ansamblını kim yaratmışdır?
a) Əhsən Dadaşov b) Gülarə Əliyeva c) Ceyran Haşımova
2. “Nə gözəldir Azərbaycan!” mahnısının bəstəkarı kimdir?
a) Emin Sabitoğlu b) Tofiq Quliyev c) Eldar Mansurov
94
31–32. “BƏNÖVŞƏ” UŞAQ XORU
MƏQSƏD:
haqqında təqdimat edir. 2. Musiqi əsərlərinin emosional hisslərə təsiri ilə
əlaqədar təqdimat edir. 3. Dinlədiyi müxtəlif janrlı əsərlərdən yaranan
təəssüratlarını ifadə edir. 4. Mahnını birsəsli (solo), qrup və xor tərkibində
(ikisəsli) oxuyur.
İstifadə olunan 25. “ÁßÍÞÂØß” ÓØÀÃ ÕÎÐÓ

iş üsulları Àçÿðáàéúàíäà óøàã õîð êîëëåêòèâëÿðè ÕÕ ÿñðäÿí
áàøëàéàðàã, ÕÕÛ ÿñðèí ÿââÿëëÿðèíÿ êèìè óçóí âÿ øÿ-
ðÿôëè áèð éîë êå÷ìèøäèð.
Óøàã õîð êîëëåêòèâëÿðè ðåñïóáëèêàìûçäà ÕÕ ÿñðèí
50-úè èëëÿðèíäÿ ôîðìàëàøìàüà áàøëàìûøäûð. Áÿñòÿêàð-
Beyin həmləsi, ëàðûìûçäàí Öçåéèð Ùàúûáÿéëè, Ìöñëöì Ìàãîìàéåâ,
Àñÿô Çåéíàëëû, Ôèêðÿò ßìèðîâ, Ãàðà Ãàðàéåâ,
Úàùàíýèð Úàùàíýèðîâ, Àüàáàúû Ðçàéåâà, Ãÿìáÿð
müzakirə, müqayisə, Ùöñåéíëè, Ñÿèä Ðöñòÿìîâ, Òîôèã Ãóëèéåâ, Îãòàé
Çöëôöãàðîâ, Ðàìèç Ìóñòàôàéåâ, Øÿôèãÿ Àõóíäîâà
müsahibə âÿ äèýÿðëÿðè áèð-áèðèíäÿí ýþçÿë óøàã ìàùíûëàðû èëÿ ßôñÿð Úàâàíøèðîâ
óøàã õîðëàðûíûí ðåïåðòóàðûíû äàùà äà çÿíýèíëÿøäèðäè. 1958-úè èëäÿ Àçÿð-
áàéúàí Òåëåâèçèéà âÿ Ðàäèîñó òÿðêèáèíäÿ “Áÿíþâøÿ” Óøàã Õîðó éàðà-
äûëäû. Êîëëåêòèâÿ ßìÿêäàð èíúÿñÿíÿò õàäèìè, áÿñòÿêàð ßôñÿð Úàâàíøèðîâ
ðÿùáÿð òÿéèí åäèëäè. Áÿñòÿêàðëàðûìûçûí óøàãëàð ö÷öí éàçäûüû ìàùíûëàð
“Áÿíþâøÿ” Óøàã Õîðó òÿðÿôèíäÿí èôà åäèëèð, ìàãíèò ëåíòèíÿ éàçûëûð âÿ
ýåíèø òàìàøà÷û êöòëÿñèíÿ ÷àòäûðûëûðäû. Áÿñòÿêàð ßôñÿð Úàâàíøèðîâ “Áÿ-
íþâøÿ” Óøàã Õîðóíóí ðåïåðòóàðûíà Àçÿðáàéúàí õàëã âÿ áÿñòÿêàð ìàù-
íûëàðû èëÿ éàíàøû, ðóñ, Óêðàéíà, ýöðúö, åéíè çàìàíäà Àâðîïà
1 áÿñòÿêàðëàðûíûí óøàã ìàùíûëàðûíû äà äàõèë åäèðäè. 1979-úó èëäÿ Óêðàé-
íàäà “Áÿíþâøÿ õîð ìÿúìóÿñè” ðóñ, Óêðàéíà âÿ Àçÿðáàéúàí äèëëÿðèíäÿ
÷àï îëóíóð.
Azər Dadaşovun Musa
Yaqubun sözlərinə yaz-
dığı “Qızıl dan” mahnı-
sının təranələri altında
sinfə daxil olurlar.
“Áÿíþâøÿ” Óøàã Õîðó
81
2
Müəllim uşaqların sevimli “Bənövşə” Uşaq Xoru, onun yaradıcısı bəs-
təkar, Əməkdar incəsənət xadimi Əfsər Cavanşirov, bu kollektivdə yetiş-
miş məşhur müğənnilər haqqında məlumatları təsvirlərdən istifadə etmək-
lə şagirdlərin diqqətinə çatdırır.
95
Bundan sonra “Bənövşə” Uşaq Xorunun ifasında bəstəkar Aygün Sə-
mədzadənin “Məktəb illəri” (sözləri Kəmalə Abıyevanındır) mahnısı səs-
ləndirilir. Müəllim bu mahnının yaranması və tez bir zamanda məşhurlaş-
ması ilə əlaqədar məlumatları da şagirdlərin diqqətinə çatdırır.
Áÿíäè “Ðàñò”, íÿãÿðàòû èñÿ “Áàéàòû-Øèðàç” ìóüàìû èíòîíàñèéàëàðûíà

ÿñàñëàíàí áó ìàùíûäà Àíà Âÿòÿíÿ îëàí ñåâýè òÿðÿííöì åäèëèð. Ìàùíû
èêèñÿñëè èôà îëóíóð âÿ õîð ö÷öí íÿçÿðäÿ òóòóëìóøäóð.
3
Tədqiqat aparmaq məq-
sədilə müəllim məktəbli-
lərə bu sualla müraciət
edir: “Uşaqlar, dinlədi-
Óëó þíäÿð Ùåéäÿð ßëèéåâ Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí
yiniz “Məktəb illəri” Ïðåçèäåíòè Èëùàì ßëèéåâ
Éåíè ìàùíû þéðÿíÿê âÿ èêèñÿñëè íîòëà îõóéàã

mahnısı solo, yoxsa ÅÉ ÒÀÍÐÛÌ,
ÀÐÕÀ ÎË ÁÈÇÈÌ ÈËÙÀÌÀ
çoxsəsli xor kollektivi Ìóñèãèñè Îãòàé Ðÿúÿáîâóí,
ñþçëÿðè Ýöëàüà Òÿíùàíûíäûð.
tərəfindən ifa olunur?” Û
À äöíéà, íÿ âàõòñà ýþçëÿðè äîëàí,
Verilən sual ətrafında Áÿíäÿíèí ãåéäèíÿ ãàëàúàãìûñàí?
Íÿëÿð åòäèéèíè éàäûíà ñàëñàí,
müəllimlə birlikdə mü- Ãàðà áóëóä êèìè äîëàúàãìûñàí?
Íÿãÿðàò:
zakirələr aparılır. Åé Òàíðûì, àðõà îë áèçèì Èëùàìà,
Õàëãûíû ÷àòäûðñûí àðçóéà, êàìà.
Þìðöíö áó éîëäà äþíäÿðèá øàìà,
Ñÿí îíóí ãåéäèíÿ ãàëàúàãìûñàí?
ÛÛ
Þçöíö óíóòäó, õàëãûíà éàíäû,
Î, õàëãû éàøàòäû, õàëã îíó àíäû.
Áó àüûð èòêèéÿ ôÿëÿê äÿ éàíäû,
Ñÿí äÿ áèçèì êèìè éàíàúàãìûñàí?
Íÿãÿðàò:
DİFERENSİAL TƏLİM 83
1. Dinlədiyi mahnının ritmini əl çalmaqla tutur.

2. Mövzuya uyğun şəkil çəkir.
Dinlənilmiş “Məktəb illəri” mahnısı solo və

NƏTİCƏ
çoxsəsli kimi ifa olunur. Mahnının bəndi solist,
nəqəratı isə xor tərəfindən üçsəsli oxunulur.
Bundan sonra məktəblilər unison və çoxsəsli şəklində bəstəkar Azər
Dadaşovun şair Musa Yaqubun sözlərinə yazdığı “Qızıl dan” mahnısını
yada salaraq oxuyurlar.
96
Yaradıcı tətbiqetmə. Oqtay Rəcəbovun “Ey Tanrım, arxa ol bizim İlha-
ma” (sözləri Gülağa Tənhanındır) mahnısı öyrədilir. Mahnının əvvəlcə I,
sonra II səs partiyası öyrədilir, sonradan birləşdirilmiş halda ikisəsli kimi ifa
edilir.
Tapşırıq 1. Öyrənilmiş mahnının xarakteri haqqında fikir söyləyin.
Tapşırıq 2. Öyrənilmiş mahnıya ritmik müşayiət yaradın.

Mahnı müəllifləri haqqında məlumatlar iki cür verilə bilər:
1. Şagirdlərin internet resurslarından istifadə etməklə öyrəndikləri məlu-
matlar nəticəsində.
2. Müəllimin şifahi təqdimatı ilə.

1. “Bənövşə” Uşaq Xorunun yaradıcısı kim olub?

a) Azər Dadaşov b) Əfsər Cavanşirov c) Qəmbər Hüseynli
2. “Sərçənin sərgüzəştləri” uşaq operasının müəllifi kimdir?

a) Azər Dadaşov b) Oqtay Rəcəbov c) Əfsər Cavanşirov
34. BÖYÜK SUMMATİV QİYMƏTLƏNDİRMƏ
97
МАЩНЫ РЕПЕРТУАРЫ
ЩАЪЫ ХАНМЯММЯДОВ. “ТАР ВЯ СИМФОНИК
ОРКЕСТР ЦЧЦН 1№-ли КОНСЕРТ”
Tar
F-no
98
“ШЦШТЯР” МУЬАМЫНДАН БИР ПАРЧА
99
ОРКЕСТР ЦЧЦН 1№-li КОНСЕРТ”ДЯН ЯСАС
МЮВЗУДАН БИР ПАРЧА

ОРКЕСТР ЦЧЦН 1№-li КОНСЕРТ”ДЯН КЮМЯКЧИ
МЮВЗУДАН БИР ПАРЧА
Moderato
100
“БАЙАТЫ-ŞИРАЗ”
МУЬАМЫНДАН БИР ПАРЧА
101
“КОРОЬЛУ” ОПЕРАСЫНДАН
АШЫГ МАЩНЫСЫ
102
АДИЛ ЭЯРАЙ.
“БАĞЧАКЦРД”
103
ВАЬЗАЛЫ
(Азярбайъан халг рягси)
Фортепиано цчцн ишляйян Мidщяд Ящмядов
Tez-tez
104
“ГАРМОN ВЯ СИМФОНИК ОРКЕСТР ЦЧЦН
КОНСЕРТ”ДЯН БИР ПАРЧА
Тофиг Бакыханов
105
106
107
ЪЯНЭИ
Ъ.ГУЛИЙЕВ. “ЗУРНА ВЯ СИМФОНИК ОРКЕСТРИ ЦЧЦН УВЕРТЦРА”НЫН

ЗУРНА ПАРТИЙАСЫНДАН БИР ПАРЧА
108
ЧОБАН БАЙАТЫСЫ
(Азярбайъан халг мусигиси)
Moderato
109
ЙАЛЛЫ
110
“БАЙАТЫ-ШИРАЗ” РЯНЭИ
Мусигиси Ящсян Дадашовундур
111
“ГАРАБАЬ ШИКЯСТЯСИ”
(Aзярбайъан зярби-муьамы)
112
МЦСЛÜМ МАГОМАЙЕВИН “ШАЩ ИСМАЙЫЛ”
ОПЕРАСЫНДАН “UВЕРТÜРА”ДАН БИР ПАРЧА
113
ЯФРАСИYAБ БЯДЯЛБЯЙЛИНИН
“ГЫЗ ГАЛАСЫ” БАЛЕТИНДЯН “МЦГЯДДИМЯ”
F-no
114
REYNQOLD ГЛИЙЕРИН “ШАЩСЯНЯМ” ОПЕРАСЫНДАН
“ШАЩСЯНЯМИН АРИЙАСЫ”
Moderato
REYNQOLD ГЛИЙЕРИН “ШАЩСЯНЯМ”

ОПЕРАСЫНДАН “ЯНЗЯЛИ”
115
МЦСЛÜМ МАГОМАЙЕВИН “НЯРЭИЗ” ОПЕРАСЫНДАН
“ЯЛЙАРЫН” АРИЙАСЫ
116
“НЯРЭИЗ” ОПЕРАСЫНЫН ЫЫЫ ПЯРДЯСИНДЯН
“НЯРЭИЗИН ГЯМЛИ МАЩНЫСЫ”
117
ФИКРЯТ ЯМИРОВУН “НИЗАМИ”
СИМФОНИЙАСЫНДАН “СКЕРTСО”
118
ЪАЩАНЭИР ЪАЩАНЭИРОВУН “АЗАД”
ОПЕРАСЫНДАН “ЧАЩАРЭАЩ” ХОРУ
Т. ХОР
С
Б.
119
ФИКРЯТ ЯМИРОВУН “КЦРД-ОВШАРЫ”
СИМФОНИК МУЬАМЫНЫН ЭИРИШИНИН ЯСАС
МЕЛОДИЙАСЫНДАН БИР ПАРЧА
НИЙАЗИНИН “РАСТ” СИМФОНИК МУЬАМЫНДАН

“ЯЛИНДЯ САЗЫН ГУРБАНЫ” МАЩНЫСЫНДАН БИР ПАРЧА
120
ЪАЩАНЭИР ЪАЩАНЭИРОВUN “ФÜЗУЛИ” КАНТАТАСЫНЫН ИКИНЪИ
ЩИССЯСИНДЯН БИР ПАРЧА
Moderato
НАЗИМ ЯЛИВЕРДИБЯЙОВУН “БАЙАТЫ-ШИРАЗ”

А КАПЕЛЛА ЯСЯРИНДЯН БИР ПАРЧА
121
ГАРА ГАРАЙЕВИН “ИЛДЫРЫМЛЫ ЙОЛЛАРЛА”
БАЛЕТИНДЯН “ГАРА ГЫЗЛАРЫН РЯГСИ”
122
ЦЗЕЙИР ЩАЪЫБЯЙЛИНИН
“АРШЫН МАЛ АЛАН” ОПЕРЕТТАСЫНДАН
“ЯСЭЯРИН АРИЙАСЫ”НДАН БИР ПАРЧА
123
ЦЗЕЙИР ЩАЪЫБЯЙЛИНИН
“О ОЛМАСЫН, БУ ОЛСУН” ОПЕРЕТТАСЫНЫН
“МЯШЯДИ ИБАДЫН МАЩНЫСЫ”НДАН БИР ПАРЧА
124
LAÇIN
(Азярбайъан халг mahnısı)
125
126
ИСТИФАДЯ ОЛУНМУШ ЯДЯБИЙЙАТ
1. Abdullayeva S. Azяrbaycan musiqisi vя tяsviri sяnяt. “Oьuz eli” nяшriyyatы. Ба-
kы, 2010.
2. Abdullayeva S. Azяrbaycan xalq чalьы alяtlяri. “Adiloьlu” nяшriyyatы. Баkы, 2002.
3. Азярбайcан халг рянэляри (С.Рцсtяmов) ЫЫ дяфtяр. “Ишыг” няшриййаtы. Бakы, 1980.
4. Азярбайcан инcясяняtи. ХЫЫ Баkы, Азярбайcан Елmляр Akадеmийасынын няшриййаtы.
Бakы, 1968.
5. Бядялбяйли Ф., Ряcябов О. вя baшqalarы. “Ушаг mащнылары анtолоэийасы”, ЫЫЫ cилд.
“Мцtярcиm” няшриййаtы. Баkы, 2011.
6. Бядялбяйли Ф., Ряcябов О. вя baшqalarы. “Ушаг mащнылары анtолоэийасы”, В cилд.
7. Бядялбяйли Ф., Ряcябов О. вя baшqalarы. “Азярбайcан бясtяkарларынын щяйаt вя
йарадыcылыьы”. Ы cилд. “Мцtярcиm” няшриййаtы. Бakы, 2011.
8. Бцнйадов Т. “Ясрлярдян эялян сясляр”. “Gяnclik” nяшriййаtы. Bakı, 1975.
9. Дадашов А. Мащнылар. “Няшриййаt вя Полиграфиyа ширkяtи”, Бakы, 2010.
10. Ялийева Ф., Kазымов Н. вя baшqalarы. “Мусиги–7”. “Маариф” няшриййаtы. Бakы, 2007.
11. Ясядуллайев А. Инсtруmенtал mуьаm. “Адилоьлу” няшриййаtы, Бakы, 2009.
12. Эюйярчиниk биз. “Ишыг” няшриййаtы. Бakы, 1980.
13. Kяриmов Мяcнун. Азярбайcан mусиги аляtляри. “Mцtярcиm” няшриййаtы. Баkы, 2011.
14. Гасымова С., Баьыров Н. Азярбайcан Совеt Мусиги Ядябиййаtы. “Маариф” няш-
риййаtы. Бakы, 1984.
15. Гулийев Т., Ряcябов О., Абдуллазaдя Э. вя baшqalarы. “Маариф” няшриййаtы, Ba-
kы, 2007.
16. Одлу цряkлярин няьmяляри. Эянcлиk няьmяляри, “Эянcлиk” няшриййаtы, Бakы, 1980.
17. Ряcябов О., Иmанова О. ХХ яср Азярбайcан mусиги ядябиййаtы. “Ширванняшр”,
Бakы, 2007.
18. Ряcябов О., Иmанова О. Елеmенtар mусиги нязяриййяси. “Чыраг” няшриййаtы, Бa-
kы, 2008.
19. Ряcябов О., Kазыmов Н. вя baшqalarы. Азярбайcан халг mусигиси вя mцяллиm
щазырлыьы. “Мцtярcиm” няшриййаtы. Бakы, 2010.
20. Ряcябов О., Kазыmов Н. вя baшqalarы. ВЫЫЫ синиф “Мусиги”. “Тящсил” няшриййаtы.
Бakы, 2015.
21. Ряcябов О. Цmуmtящсил mяktябляриндя mусиги tядриси вя tярбийяси mеtодиkасы.
22. Ряcябов О., Mирийева У. Мусиги вя mяняви tярбийя. “Маариф” няшриййаtы. Баkы,
1995.
23. Ушаг mащнылары анtолоэийасы – Ы, ЫЫ, ЫЫЫ cилд. “Рафиг Хан-Сайадоьлу” няшриййаtы, Бa-
kы, 2005.
24. Цmуmи tящсилин фянн сtандарtлары (Ы–ХЫ синифляр). “Mцtярcиm” няшриййаtы. Баkы, 2012.
25. Вяtян, Милляt, Орду (Ц.Щаcыбяйли). “Ябилов вя гардашлары” няшриййаtы. Бakы, 2005.
26. Зющрабов Р. Бясtяkарларын порtреtи. Ы, ЫЫ kиtаб. “Эянcлиk” няшриййаtы, Бakы, 2006.
27. Из истории Азербайджанской оперы и балета (1908–1988) изд. “Адилоğлu”.
Баку, 2006.
28. Зохрабов Рамиз. “Азербайджанские теснифы”. Москва изд. “Советский
композитор”. Баку, 1983.
127
BURAXILIŞ MЯLUMATI
МУСИГИ 9
Цмумтящсил мяктябляринин 9-ъу синфи цчцн
Мусиги фянни цзря дярслийин (гриф нюмряси: 2020-058)
МЕТОДИК ВЯСАИТИ
Тяртибчи щейят:
Мцяллифляр Огтай Мяммядаьа оьлу Ряъябов

Назим Казым оьлу Казымов
Ъейран Емин гызы Мащмудова
Редактору Севинъ Нуругызы

Бядии вя техники редактору Абдулла Ялякбяров
Дизайнерляри Sяадят Гулузадя, Тящмасиб Мещдийев
Корректору Цлкяр Щцсейнова
© Азярбайъан Республикасы Тящсил Назирлийи
Müяlliflik hüquqları qorunur. Xüsusi icazя olmadan bu nяşri vя

yaxud onun hяr hansı hissяsini yenidяn çap etdirmяk, surяtini
çıxarmaq, elektron informasiya vasitяlяri ilя yaymaq qanuna ziddir.
Щесаб-няшриййат щяcми 7,73. Физики чап вяряги 8,0.

Fорматы 70х1001/16 . Кясимдян сонра юлчцсц: 165х240.
Сящифя сайы 128. Шрифтин ады вя юлчцсц: мяктяб qarnituru, 10-12.
Ofset kaьыzы. Ofset чapы. Sifariш .
Тираj 7281. Пулсуз. Bakы – 2020.
Ялйазманын йыьыма верилдийи вя чапа имзаландыьы тарих: 16.06.2020
Няшриййат:
“Тящсил Няшриййат-Полиграфийа” ММЪ
Бакы, АЗ 1052, Ф.Хойски кцч., 149
Чап мящсулуну истещсал едян:

“Radius” ММЪ mятбяяси
Бакы ш., Бинягяди шосеси, 53

Quot Musiqi Quot Fanni Uzra 9 Cu Sinif Ucun Metodik Vasait

Загружено:

Сведения о документе

Авторское право

Доступные форматы

Поделиться этим документом

Поделиться или встроить документ

Параметры публикации

Этот документ был вам полезен?

Это неприемлемый материал?

Авторское право:

Доступные форматы

Quot Musiqi Quot Fanni Uzra 9 Cu Sinif Ucun Metodik Vasait

Загружено:

Авторское право:

Доступные форматы

OQTAY RƏCƏBOV, NAZİM KAZIMOV,

-úó ñèíôè ö÷öí

ôÿííè öçðÿ äÿðñëèéèí ÌÅÒÎÄÈÊ ÂßÑÀÈÒÈ

Bu nəşrlə bağlı irad və təkliflərinizi

ГЯДИМ ЧАЛЬЫ АЛЯТЛЯРИ ЩЯР БИР

1. Азярбайъан халг чальы аляти – тар ...............................................24

18. Азярбайъан Дювлят Академик Опера

27. Азярбайъан Дювлят Akademik Мусигили Театры ...........................84

1. Юз фикрини ифадя едир

2. Мусиги нцмунялярини фяргляндирир

3. Мювзу иля ялагядар нятиъя чыхарыр

5. Мащны мелодийасыны охуйур

6. Рягс едир, мусигинин ритмини тутур

Мусиги нцмуняляринин ханя юлчц-

“Мусиги” фяннинин мювзуларыны даща йахшы гаврамаг, мянимсямяк цчцн

ЫХ синфин сонунда шаэирд:

* Азярбайъан вя дцнйа мусиги мядяниййятинин эюркямли нцмайяндяляри

Мязмун хятляри цзря ясас вя алт стандартлар

Азярбайъан 1.2.2.; Яd.: 1.2.1. “Мещрибан олаг” – 1. “Шцштяр” муьамындан

Каманча 1.1.1.; Яd.: 1.1.1. 1. Щ.Ханмяммядов. Щ.Ханмяммядов.

Qяdim чальы алятляри щяр бир халгын мяняви дяйяридир

1 Кичик Sумматив Qиймятляндирмя

Qяdim чальы алятляри щяр бир халгын мяняви дяйяридир

1 Кичик Sумматив Qиймятляндирмя

Гядим чальы алятляри щяр бир халгын мяняви дяйяридир

1 Кичик Sумматив Qиймятляндирмя

1 Böyцk Sумматив Qиймятляндирмя

Азярбайъан 1.2.2.; Яd.: 1.2.4. 1. Я.Бядялбяйли. 1. М.Магомайев.

“Шащся- 1.2.2.; Яd.: 2.1.1. 1. “Янзяли” халг рягсиндян 1. Р.Глийер. “Шащсяням”

Мцасир 2.1.1.; 1. М.Магомайев – 1. М.Магомайев.

Азярбайъан мусиги мябядляри вя мусиги

1 Кичик Sумматив Qиймятляндирмя

Азярбайъан 1.1.2.; Яd.: 2.1.2. 1. Ъ.Ъащанэиров. “Фцзули” 1. Ъ.Ъащанэиров.

Гара 1.2.1.; Fяnd.: 1. “Гарабаь шикястяси” 1. Г.Гарайев. “Илдырымлы

Азярбайъан мусиги мябядляри вя мусиги мядяниййяти

1 Кичик Sумматив Qиймятляндирмя

aАзярбайъан мусиги мядяниййяти вя мусиги kollektivlяri

1 Кичик Sумматив Qиймятляндирмя

KSQ I yarımil Musiqi Variant №1

Ad, soyad_____________________________________ 9-cu sinif________

1) Azərbaycan Respublikasının dövlət rəmzləri hansılardır?

2) Azərbaycan Respublikasının Dövlət himninin musiqisinin müəl-

7) Azərbaycan bəstəkarlarından kim operasının baş qəhrəmanının

9) Ud musiqi alətinin neçə simi var?

10) Hansı bəstəkar “Qarmon və simfonik orkestr üçün Konsert”in

11) Saz – ..........?

12) Qanun (kanon) hansı musiqi alətləri qrupuna aiddir?

14) Səid Rüstəmov kimdir?

15) Hansı məşhur aşıqları tanıyırsan?

Ad, soyad_____________________________________ 9-cu sinif_________

1) Azərbaycan Respublikasının Dövlət himninin musiqisinin müəl-

5) Qanun (kanon) hansı musiqi alətləri qrupuna aiddir?

6) Hansı qədim ədəbi abidədə ud musiqi aləti haqqında məlumata

8) Tar musiqi alətini XIX əsrin ikinci yarısında kim təkmilləşdirib?

10) Ud musiqi alətinin neçə simi var?

14) Hansı alətdə simlər cüt-cüt birləşib?

Ad, soyad______________________________________ 9-cu sinif________

2) Kim ilk dəfə 7 nota ad verdi?

4) Azərbaycan musiqi mədəniyyətində neçə əsas muğam var?

6) Qanun (kanon) hansı musiqi alətləri qrupuna aiddir?

7) Rəng hansı musiqi janrına aiddir?

8) Azərbaycanda ilk qanun (kanon) ifaçısı kim olmuşdur?

9) Tar musiqi alətini XIX əsrin ikinci yarısında kim təkmilləşdirib?

12) “Çoban bayatısı” hansı musiqi alətində ifa olunur?

Ad, soyad_____________________________ 9-cu sinif

Ad, soyad_____________________________ 9-cu sinif_

Ad, soyad______________________________ 9-cu sinif

Ad, soyad____________________________ 9-cu sinif