DK Skripta Ripta Skripta Mejrenje

Vjekoslav Duk
Osnove mjerenja skripta s predavanja
6$'5$-
1. 32-029,,'(),1,&,-(,=32'58-$0-(5,7(/-679$
2. MJERNE JEDINICE...6
3. ISKAZIVANJE MJERNOG REZULTATA.....11
4. MJERNA NESIGURNOST..14
4.1.
2'5(,9$1-(1(6,*851267,$7,3$
4.2.
PROCJENA NESIGURNOSTI B TIPA...21
4.3.
6/2(1$1(6,*851267
5. ISKAZIVANJE CJELOVITOG MJERNOG REZULTATA...30
6. STATISTIKA..34
6.1.
NORMALNA (GAUSSOVA) RAZDIOBA34
6.2.
NORMIRANA NORMALNA RAZDIOBA....35
6.3.
STUDENTOVA RAZDIOBA.36
7. SIGNALI.38
7.1.
'(7(50,1,67,.,6,*1$/,
7.1.1. $1$/2*1,'(7(50,1,67,.,6,*1$/,
7.1.2. ',*,7$/1,'(7(50,1,67,.,6,*1$/,
7.2.
PRETVORBA ANALOGNOG SIGNALA U DIGITALNI...46
7.3.
3$5$0(75,3(5,2',KIH SIGNALA.50
7.4.
SVOJSTVA SIGNALA...54
7.5.
PRIKAZ SIGNALA U FREKVENCIJSKOJ DOMENI55
8. MJERNA OPREMA..56
8.1.
(/(.75,.$0-(5,/$...57
8.1.1. $1$/2*1$(/(.75,.$0-(5,/$
8.1.2. ',*,7$/1$(/(.75,.$0-(5,/$
8.1.3. $1$/2*1$(/(.7520(+$1,.$0-(5,/$
9. ',1$0,.$*,%$1-$320,12*7,-(/$
10. 1$(/25$'$,1STRUMENTA..73
11. *5$1,1(32*5(.(721267,167580(17$
12. 67$7,.(,',1$0,.(.$5$.7(5,67,.(0-(51,+6867$9$
12.1. 67$7,.(.$5$.7(5,67,.(0-(51,+6867$9$
12.2. ',1$0,.(.$5AKTERISTIKE MJERNIH SUSTAVA..91
13. (/(.7521,.,$1$/2*1,0-(51,,167580(17,
$1$/2*1,(/(.7521,.,92/70(75,
14. DIGITALNA MJERILA.95

14.1. MJERENJE DJELATNOG OTPORA U-I METODOM.96
14.2. MJERENJE OTPORA DIGITALNIM MULTIMETROM97
14.3. =1$$-.(',*,7$/1,+08/7,0(7$5$
15. KOMPENZATORI I MJERNI MOSTOVI.103
15.1. KOMPENZATORI103
15.2. MJERNI MOSTOVI.104
16. MJERNI IZVORI.108
17. 0-(5(1-$87(+1,.,06867$9,0$
17.1. 35,-(126(/(.75,.,+0-(51,+6,*1$/$
18. MJERNI PRETVORNICI...116
18.1. MJERNI PRETVORNICI POMAKA..116
18.2. MJERNI PRETVORNICI SILE...120
18.3. MJERNI PRETVORNICI TEMPERATURE.....122
19. AUTOMATIZIRANI MJERNI SUSTAVI..128
19.1. 0-(51,6867$9,92(1,5$81$/20
19.2. MODULARNI MJERNI SUSTAVI .130
20. 2'/8,9$1-(1$7(0(/-8&-(/29,72*0-(512*5(=8/7$7$
21. MJERENJE DULJINE...139
21.1. MJERILA Z$2381$0-(18
21.2. MJERILA ZA POSEBNU NAMJENU141
22. MJERENJE MASE.147
22.1 VAGE...148
22.2. UTEZI..151
Vjekoslav Duk
32-029,,'(),1,&,-(,=32'58-$0-(5,7(/-679$
MJERITELJSTVO - SRGUXMH]QDQMDRPMHUHQMLPD2EXKYDDWHRULMXLSUDNVXPMHUHQMDRGQRVQR
mjerne jedinice
mjernu opremu
mjerne metode
QDLQLVND]LYDQMDPMHUQRJ rezultata
procjenu mjerne nesigurnosti
cjelovito iskazivanje mjernog rezultata
procjenu na temelju cjelovitog iskaza mjernog rezultata
MJERITELJSKO ZAKONODAVSTVO
SURSLVXMH SULPMHQX VDPR RGUHHQLK PMHUQLK MHGLQLFD WH XHVWDORVW
NRQWUROHRGUHHQLKPMHULODDVYHWRVFLOMHPSRVWL]DQMDPMHUQRJMHGLQVWYDL]DWLWHSRWURDD
MJERENJE - (zovemo ga jo i mjerni proces) je ukupnost radnji koje se obavljaju kako bi se ustanovio mjerni
UH]XOWDWRGQRVQRWRMHHNVSHULPHQWDOQLSURFHVXNRMHPGR]QDMHPREURMDQXYULMHGQRVWPMHUHQHIL]LNDOQHYHOLLQHX
odnosu na njezinu mjernu jedinicu.
9(/,,1$
VYRMVWYR SRMDYH VWDQMD WYDUL LOLWLMHODNRMHVHPRHNYDOLWDWLYQRUD]OLNRYDWLLNYDQWLWDWLYQRRGUHGLWLQMX
PMHULPR3RPRXYHOLLQDLVND]XMXVHIL]LNDOQL]DNRQLSULURGQLKSRMDYD'DQDVUD]OLNXMHPRRNRYHOLLQD
MJERNA JEDINICA -GRJRYRUHQDSR]QDWDLREQRYOMLYDYULMHGQRVWPMHUHQHYHOLLQH0MHUQLPMHGLQLFDPDGRJRYRUQR

su dodijeljena imena i znakovi.
9HOLLQHVHSLXNRVLPVORYLPD
, a mjerne jedinice okomitim slovima.
MJERNA OPREMA -VUHGVWYDNRMDVOXHPMHUHQMX8PMHUQXRSUHPXXEUDMDPR

mjerila
mjerne izvore
SRPRQXRSUHPX
MJERILO -SRPDJDORNRMLPVHPMHUL0MHULORMHRSHQLWSRMDPNRMLREXKYDDVOMHGHH
mjerku
mjerne instrumente
PMHUQHXUHDMH
mjerne sustave
MJERKA -
XWMHORYOMHQDYULMHGQRVWQHNHYHOLLQHQSUXWHJRGNJMHPMHUNDPDVHHWDORQRWSRUDRG
je mjerka).
.RG PMHUNL SRJUHND MH GHILQLUDQD NDR QD]QDHQD YULMHGQRVW PLQXV GRJRYRUQD SUDYD YULMHGQRVW D WD GRJRYRUQD
prava vrijednost jHL]PMHUHQDYULMHGQRVWGRELYHQDVDRNRSXWDWRQLMLPPMHUQLPSURFHVRPRGGHNODULUDQHWRQRVWL

PMHUNH 3ULPMHULFH QD PMHUQRP RWSRUQLNX QD]QDHQ MH RWSRU RG D YUOR WRQRP PHWRGRP XVWDQRYOMHQD MH
vrijednost od 100,15.
100,15 = - 0,15
.
Tada je apsolutna pogreka: pa= 100
ETALON - PMHULORPMHUNDPMHUQLLQVWUXPHQWPMHUQLXUHDMPMHUQLVXVWDYQDPLMHQMHQRGHILQLUDQMXRVWYDULYDQMX
pohranjivanju i obnavljanju mjerne jedinice radi prenoenja usporedbom na druga mjerila.
Vjekoslav Duk
Razlikujemo tri vrste etalona:

-
0HXQDURGQL HWDORQ HWDORQ QDMYHH WRQRVWL QD PHXQDURGQRM UD]LQL VOXL ]D GRGMHOMLYDQMH
YULMHGQRVWLGUXJLPHWDORQLPDLVWHYHOLLQH
'UDYQLHWDORQ HWDORQQDMYHHWRQRVWLSULKYDHQXQHNRMGUDYLVOXL]DGRGMHOMLYDQMHYULMHGQ
osti
GUXJLPHWDORQLPDLVWHYHOLLQH
Referentni etalon -
HWDORQ QDMYLH PMHULWHOMVNH NYDOLWHWH UDVSRORLY QD QHNRP SRGUXMX 8 LUHP
VPLVOX UHIHUHQWQLP HWDORQRP PRHPR VPDWUDWL VYDNR RQR PMHULOR NRMH LPD GR SXWD PDQMX
nesigurnost od nesigurnosti ispitivanog mjerila.

UMJERAVANJE to je ispitivanje mjerila. Sastoji se od usporedbenog mjerenja ispitivanog mjerila s
UHIHUHQWQLPHWDORQRPLGRQRHQMDRGOXNHGDOLMHPMHULORLVSUDYQRLOLQH8PMHUDYDQMHPVHXWYUXMXVLVWHPDWVNH
SRJUHNHLVSLWLYDQRJPMHULODRGQRVQRLVSLWXMHVHGDOLPMHULOR]DGRYROMDYDVSHFLILNDFLMHXSRJOHGXWRQRVWL
0-(5121$(/2
- znanstvena osnova mjerenja.
MJERNA METODA QDLQSURYRHQMDPMHUHQMDDPRHELWL

izravna
posredna
usporedbena
diferencijska
zamjenska
nulmetoda
MJERNI POSTUPAK
VOLMHG GHILQLUDQLK UDGQML NRMLPD VH SURYRGL PMHUHQMH X VNODGX V RGUHHQRP PMHUQRP
PHWRGRP6DVWDYQLGLRPMHUQRJSRVWXSNDVXLXSXWH]DSURYRHQMHPMHUHQMDNRMHWUHEDMXVDGUDYDWLLQIRUPDFLMHR
PMHUQRPQDHOXPMHUQRMPHWRGLPMHULOLPDXWMHFDMQLPYHOLLQDPDLVOLMHGXSRMHGLQLKUDGQML
87-(&$-1( 9(/,,1(
- WR VX YHOLLQH NRMH QLVX SUHGPHW QDHJ PMHUHQMD,
DOL XWMHX QD PMHUQL UH]XOWDW QSU SUL
PMHUHQMXQDSRQDWHPSHUDWXUDMHXWMHFDMQDYHOLLQD
MJERNI REZULTAT
SURL]YRG PMHUHQMD 2Q PRH ELWL SURL]YRG VDPRMHGQRJPMHUHQMDDOLDNRVHPMHUHQMHLVWH
YHOLLQHSRQDYOMDYLHSXWDWDGDPMHUQLPUH]XOWDWRPVPDWUDPRDULWPHWLNXVUHGLQXUH]XOWDWDSRQRYOMHQLKPMHUHQMD
CJELOVIT MJERNI REZULTAT - raspon vrijednosti kojL VH LVND]XMH V QDMEROMRP SURFMHQRP PMHUQH YHOLLQH
PMHUQRPQHVLJXUQRXWHPMHUQRPMHGLQLFRP
M = {Mi u} [M]
Unutar
Mi u
Mi
Mi + u
tog
intervala
LVFUWNDQR RHNXMHPR GD
se nalazi prava vrijednost

Mjerenjem dobiveni ispravljeni mjerni rezultat smatramo najboljom aproksimacijom
PMHUHQHYHOLLQH
PMHUHQHYHOLLQH2QMH]EURMRLWDQHL]PMHUHQHYULMHGQRVWLLLVSUDYNDDLVSUDYDN
je po iznosu jednak poznatoj apsolutnoj sistematskoj pogreci, ali je suprotna predznaka:

Mi = Mo + I = Mo - Paps
RLWDQDYULMHGQRVWLVSUDYDN
Vjekoslav Duk
MJERNA NESIGURNOST jednostavan, jedinstven i univerzalan iskaz o kvaliteti mjernog rezultata koji
]DPMHQMXMH VYH GR VDGD NRULWHQH L]UD]H 7R MH SDUDPHWDU NRML RGUHXMH UDVSRQ YULMHGQRVWL NRMH VH QD WHPHOMX
PMHUHQMD PRJX SULSLVDWL PMHUHQRM YHOLLQL RGQRVQR SURFMHQRP PMHUQH QHVLJXUQRVWL RGUHXMHPR UDVSRQ YULMHGQRVWL
XQXWDU NRMHJ RHNXMHPR GD VH QDOD]L SUDYD YULMHGQRVW PMHUHQH YHOLLQH 0MHUQD QHVLJXUQRVW LVND]XMH VH
VWDQGDUGQLP RGVWXSDQMHP VWDQGDUGQRP GHYLMDFLMRP L WR ]DRNUXHQD QD GYLMH ]QDDMQH ]QDPHQNH 9ULMHGQRVW
PMHUQRJ UH]XOWDWD ]DRNUXXMH VH QD UD]LQL PMHVQH YULMHGQRVWL ]DGQMH ]QDPHQNH QHVLJ
urnosti. Mjerna nesigurnost
YUOR MH YDDQ SDUDPHWDU MHU GMHORWYRUQD L RGJRYRUQD XSRUDED PMHUQRJ UH]XOWDWD PRJXD MH VDPR X] SR]QDYDQMH
QMHJRYH PMHUQH QHVLJXUQRVWL %XGXL GD VH PMHUQD QHVLJXUQRVW LVND]XMH VWDQGDUGQLP RGVWXSDQMHP QD]LYD VH L
standardna mjerna nesigurnost
RGQRVQRVWDQGDUGQDQHVLJXUQRVW8RELDMHQRHPRMX]YDWLVDPRQHVLJXUQRVW
RVLP NDGDMHSRWUHEQRQDJODVLWLGDVHUDGLRVWDQGDUGQRMQHVLJXUQRVWLNDGDHPRMX]YDWLVWDQGDUGQDQHVLJXUQRVW
2QHVLJXUQRVWLHELWLMRULMHLNDVQLMH
MJERNO JEDINSTVO to je stanje u mjeriteljstvu, a postoji onda kada se mjerni rezultat dobiven mjerenjem
RGUHHQH YHOLLQH X MHGQRP ODERUDWRULMX SRGXGDUD V UH]XOWDWRP PMHUHQMD WH LVWH YHOLLQH X QHNRP GUXJRP
laboratoriju. Tako dobiveni mjerni rezultati moraju se podudarati unutar granica iskazane mjerne nesigurnosti.
LB
LA
&MHORYLWLVND]PMHUQRJUH]XOWDWDPRJXMHVDPRDNRMHUH]XOWDWVOMHGLY
SLJEDIVOST svojstvo mjernog rezultata da se slijedom neprekinutog lanca usporedbi dovodi u vezu s
RGJRYDUDMXLP PHXQDURGQLP HWDORQRP 7R VH RVWYDUXMH QL]RP GRNXPHQWLUDQLK XPMHUDYDQMD L WR X VYDNRP
VOMHGHHPNRUDNXHWDORQRPYLHNYDOLWHWH
Mjeriteljska piramida
1DMPDQMDPRJXDPMHUQDQ
esigurnost
BIPM
0HXQDURGQLHWDORQL
'UDYQLHWDORQL
GUDYQLODERUDWRULM
(PRIM)
Referentni etaloni
ovlateni laboratorij
(SEK)
Mjerila
Industrija,trgovina
znanost
Mjerna nesigurnost
Vjekoslav Duk
Primjerice:
BIPM
1MHPDNDRUJDQL]DFLMD
PTB
Tako je najbolje
umjeravati
FER Zagreb
Umjerni laboratorij
Tvornica KRQDU
Laboratorij na FER-u
ima bolje etalone od
WYRUQLFH.RQDU
Sva mjerila iz tvornice

.RQDULGXXXPMHUQL
laboratorij
6OMHGLYRVW VH RVWYDUXMH SUHNR %,30 0HXQDURGQL XUHG ]D PMHUH L XWHJH X 3DUL]X '=10 'UDYQL ]DYRG ]D
QRUPL]DFLMXLPMHULWHOMVWYRWHQRUPL]DFLMHPMHUQLKHWDORQDQDPHXQDURGQRMUD]LQL
BIPM 0HXQDURGQLXUHG]DPMHUHLXWHJHX3DUL]XRVLJXUDYDHWDORQVQDMYHRPNYDOLWHWRP]DQDMYDQLMHYHOLLQH
DZNM 'UDYQL]DYRG]DQRUPL]DFLMXLPMHULWHOMVWYR
EULQH]DRVWYDULYDQMHRGUDYDQMHLUD]YRMGUDYQLKHWDORQD
propisuje mjeriteljske zahtjeve za mjerila i ovjeravanje mjerila
LPD SUDYR RYODLvanja temeljem zakona o mjeriteljskoj djelatnosti i zakona o
normizaciji
ISO PHXQDURGQDRUJDQL]DFLMD]DQRUPL]DFLMX
CIPM PHXQDURGQLRGERU]DPMHUHLXWHJH
=DNRQRP L SUDYLOQLFLPD VH SURSLVXMH RYMHUDYDQMH FHUWLILUDQMH PMHULOD WH SUHJOHG RGUHHQLK PMHULOD X RGUHHQLP
vremenskim intervalima.
2YMHUDYDWL PRJX VDPR RYODWHQL ODERUDWRULML 2YMHUDYDQMH QLMH REDYH]QR ]D VYD PMHULOD YH VDPR ]DRQDNRMDVH
SULPMHQMXMXXWUJRYLQL]GUDYVWYXVLJXUQRVWLL]DWLWLOMXGLLRNROLQHWUJRYDNHYDJHHOHNWULQD
brojila).
ISO 9000 niz normi kojima se propisuju minimalni zahtjevi na sustav upravljanja kvalitetom proizvoda i usluga.
ISO znak ne garantira kvalitetu samog proizvoda nego kvalitetu organizacije proizvodnje.
UMJERNI I ISPITNI LABORATORIJ - tu se mjerila ispituju i umjeravaju s etalonima.
Vjekoslav Duk
2. MJERNE JEDINICE
MJERNA JEDINICA - GRJRYRUHQD SR]QDWD L REQRYOMLYD YULMHGQRVW YHOLLQH 0MHUQLP MHGLQLFDPD GRJRYRUQR VX
dodijeljena imena i znakovi.
INCH WRMHELODGXOMLQDWUL]UQDMHPDWDNRMHWRRGUHGLRNUDOM(GXDUG
9HGDYQRSRMDYLODVHMHSRWUHED]DXYRHQMHPMHGLQVWYHQRJVustava mjernih jedinica. Stoga 1875. godine imamo
SRHWDN VYMHWVNRJ PMHUQRJ MHGLQVWYD RGQRVQR GRJRYRU R GXOMLQL L PDVL PHWDU L NLORJUDP 7H PMHUQH MHGLQLFH
ostvarivale su se pramjerkamaLSNDLYDOMDNDSUDPMHUNHVHXYDMXX3DUL]XXPHXQDURGQRPXUHGu za mjere i

utege (BIPM). Danas se samo jo jedinica za masu zasniva na pramjerkama.
Mjerno jedinstvo ostvaruje se:
PHXQDURGQLP]DNRQRPRPMHUQLPMHGLQLFDPD
GRQRHQMHP]DNRQDRPMHUQLPMHGLQLFDPDXVYDNRMGUDYLSRWSLVQLFLGDQDVLKMH
zakonom koji osigurava sljedivost mjernih rezultata tzv. zakon o mjeriteljstvu.
0(
81$52'1,6867$90-(51,+-(',1,&$6,
7 osnovnih mjernih jedinica:
METAR - Duljina koju

VYMHWORVWSULMHHXYDNXXPX
za
1
- ti dio
299792488
CANDELA svjetlosna jakost u

danom smjeru koju emitira izvor
PRQRNURPDWVNRJ
sekunde.
]UDHQMD
12
frekvencije 54010
+] L LML
LQWHQ]LWHW]UDHQMDXWRPVPMHUX
KILOGRAM
PHXQDURGQH
Masa
iznosi
PDVHQH
primjerke u Parizu.
SEKUNDA - Trajanje 9 192
631
770
perioda
HOHNWURPDJQHWVNRJ
]UDHQMD
koje
prijelazu
nastaje
HOHNWURQD
pri
L]PHX
GYDMX
hiperfinih razina osnovnog

stanja atoma cezija.
AMPER
MOL
NROLLQD WYDUL
VXVWDYD
NRML
VDGUL
naboj od jednog Coulona u sekundi

odnosno struja od 1A odgovara
18
SURODHQMX 10
elektrona u sekundi
RQRJ
RQROLNR
elementarnih
jedinki
tvari
koliko ima atoma u 0,012 kg
QDMHHJ XJOMLNRYRJ L]RWRSD
12
C. U jednom molu izotopa

12
23
ugljika
C ima 6,02210
atoma (Avogadrov broj).
9RGLHP WHH VWUXMD RG $
DNR VH NUR] SUHVMHN YRGLD SUHQRVL
KELVIN - 273,16 ti dio

WHUPRGLQDPLNHWHPSHUDWXUH
vode u trojnom stanju.
NUR]SUHVMHNYRGLD
7ULVXPMHUQHMHGLQLFHPHXVR
1
vata po sterodijanu.
683
bno nezavisne: kilogram, sekunda, kelvin.
Vjekoslav Duk
METAR (10-10)
CANDELA (10-3)
KILOGRAM (10-8)
SEKUNDA(10-14)
MOL(10-6)
KELVIN(10-6)
AMPER(10-8)
6OLND2GQRVLPHXRVQRYQLPPMHUQLPMHGLQLFDPDLQMLKRYHQHVLJXUQRVWL
IZVEDENE MJERNE JEDINICE izvode se iz osnovnih na temelju fizikalnih zakona koji se iskD]XMXYHOLLQVNLP
MHGQDGEDPDYHOLLQVNHMHGQDGEHQHRYLVHRPMHUQLPMHGLQLFDPDNRMHVHNRULVWH
Primjerice:
V=
s
,
t
U=
P F v m a v m v2 m P2
=
=
= 3
=
I
I
I
tI
t I
[v] =
m
s
W N m
kg m 2
=
= .......... ... = 2
[U] = V =
A
sA
s A
Paziti!
-1
ms
-1
ms
- nije ispravno
- ispravno
Vjekoslav Duk
DECIMALNE JEDINICE SUHPDSRGDFLPDL]ELORLKMH,]YRGHVHSRPRX6,MHGLQLFDLSUHGPHWDND

-21
21
10
zepto
-24
10
jokto
10
zeta
24
10
jota
ZAKONITE MJERNE JEDNICE tR VX RQH PMHUQH MHGLQLFH NRMH VH VPLMX NRULVWLWL X SRVORYQRP L VOXEHQRP
SURPHWX2QHVXSURSLVDQH]DNRQRPXQHNRMGUDYLDXSRWUHEDQHSURSLVDQLKNDQMDYDVH
3UHPDGDQDVYDHHP]DNRQX1DURGQH1RYLQHEURMOLSDQMVWU
1473. ) to su:
zakonite jedinice SI sustava

RJUDQLHQEURML]QLPQRGRSXWHQLKMHGLQLFDL]YDQ6,VXVWDYD
decimalne jedinice
VORHQHL]YHGHQHMHGLQLFHNRMHQDVWDMXNRPELQDFLMRPSUYHWULYUVWH
IZVEDENE JEDINICE S POSEBNIM ZNAKOVIMA: C, V, (ima ih 21)

0
JEDINICE IZNIMNO DOPUTENE IZVAN SI SUSTAVA: tona, sat, gram, litra (ima ih 22)
OMJERNE JEDINICE EURMDQHEH]GLPHQ]LMVNHRQH]DSUDYRQLVXPMHUQHMHGLQLFHDOLVQMLPDIRUPDOQRUDGLPR

kao s mjernim jedinicama. To su:
Postotak:
Promil :
Parfpermilion:
Radijani:
1
= 0.01
100
1
= 0.001
1000
1
1000000
l
= rad
v
l
LOGARITAMSKE JEDINICE posebna skupina mjernih jedinica. Koriste se kao jedinice omjera frekvencija. To
su:
Oktave:
f2
f1
X = Lb
oktava
log2
f2
f1
dekada
log10
= Lb
f2

f1
f2
= 2 za jednu oktavu
f1
Dekade:
f2
f1
y = Lg
f2
f1
= Lg
f2

f1
f2
= 10 za jednu dekadu
f1
DECIBEL SRVHEDQ QD]LY ]DLVWLEURM (nije mjerna jedinica kao ni omjerne jedinice, ali s njima formalno radimo
NDR V PMHUQLP MHGLQLFDPDRGQRVQRWRVXORJDULWDPVNLRPMHULGYDMXLVWRYUVQLKYHOLLQDLWRXUDVSRQLPD 30
100 2000 30000
Vjekoslav Duk
Linearna razdioba:
2000
P1/P2
10000
20000
30000
40000
50000
Logaritamska razdioba
3
30
100
2000
10
30000
10
10
P1/P2
10
10
40
50
Logaritamska razdioba
4,8
0
14,8
10
5HODWLYQD UD]LQD QHNH YHOLLQH
33
20
44,8
30
10log(P1/P2)
ORJDULWDP RPMHUD GYDMX LVWRYUVQLK YHOLLQD WR MH LVWL EURM NRMHPX VH SULGRGDMH
nekakav naziv.
Za snagu:
Lp = h Lg(
P
)
Pref
h = faktor razmjernosti
Pref = referentna snaga
Lp =1 Lg(
=DK
P
)B
Pref
WDMMHRPMHUL]UDHQX%HOLPD>%@0HXWLPWDNRGHILQLUDQ/SMHSUHYHOLNSDVHNRGVQDJHNRULVWLK
je to deciBel.
Lp = 10Lg (
P
)dB
Pref
Relativna razlika snage od 1 dB odgovara tonu.
3UHWSRVWDYLPRGDMH/S
QHNRMYHOLLQL[7DGDPRHPRL]UDXQDWLRPMHU
Lp = x dB
Lp = 10 Log(
P
)
Pref
P
Pref
LWRQDVOMHGHLQDLQ
WDGD
Vjekoslav Duk
P
)=x
Pref
x
P
)=
Log(
10
Pref
10Log(
P
=10 10
Pref
U telekomunikacijama dogovorena je razina snage od 1mW na 600
Lp (re 1mW) = 50dB
QDWHPHOMXWLKSRGDWDNDUDXQDPR3
Za napon:
Lu = 20Lg(
P
) dB
Pref
X
U1
= 10 20
U2
Za napon faktor razmjernosti h=20.
3RMDDQMHQDSRQD
Lu =20Lg
U izl
dB ;
U ul
Uul
Uizl
Uul
Uizl
Priguenje napona:
Lu= 20Lg
U ul
dB ;
U izl
Primjer:
Priguenje napona djelilom iznosi 3dB. Koliko je na izlazu djelila smanjen napon?
Lu= 3db
U ul
dB
Lu= 20Lg
U izl
Dakle napon je smanjen za

Uizl = 0,708 Uul
U ul
= 10 20 =1,412 ( to je priguenje)
U izl
1
1,412
= 0,708
10
Vjekoslav Duk
11
3. ISKAZIVANJE MJERNOG REZULTATA

721267
NYDOLWDWLYQD RFMHQD D ]QDL EOLVNRVW VUHGQMRM YULMHGQRVWL.YDQWLWDWLYQRVHLVND]XMHSRPRXJUDQLQH
pogreke.
POGREKA odstupanje mjernog rezultata (XmjRGSUDYHYULMHGQRVWLPMHUHQHYHOLLQH3UDYDYULMHGQRVWPMHUHQH
YHOLLQHUHGRYLWRQLMHSR]QDWDLQHPRHVHGR]QDWLPMHUHQMHPWHMHVWRJDSRJUHNDQHRGUHGLYDLQHSR]QDWD=DWR
dogovorna prava vrijednost (Xp). To je ona vrijednost
VHXPMHUQRMWHKQLFLSRGSUDYRPYULMHGQRXSRGUD]XPLMHYD
PMHUHQHYHOLLQHNRMDXRGQRVXQDPMHUQLUH]XOWDWGRELYHQLVSLWLYDQLPPMHULORPLPDEDUHPWULDSUHSRUXXMHVHL
vie) puta manju nesigurnost.
MHQDMYHDGRSXWHQDSRJUHNDNRMXLQVWUXPHQWVPLMHLPDWLX]XYMHWSUDYLOQHXSRUDEHD
da se jo uvijek smatra ispravnim. Pravilna uporaba mjerila podrazumijeva mjerenje u referentnim uvjetima i unutar
*5$1,1$32*5(.$
PMHUQRJSRGUXMD
5D]OLNXMHPRVOMHGHHSRJUHNH
Apsolutna:
p a = X mj X p ; u mjernim jedinicama
Relativna:
pr =
Postotna:
p% =
X mj X p
Xp
X mj X p
Xp
; bezdimenzijska
100% ; u postocima
Prema uzrocima nastanka pogreke dijelimo na VOXDMQHVLVWHPDWVNHLJUXEH.

a)
6/8$-1( 32*5(.(
QDVWDMX ]ERJ PQRWYD QHL]EMHQLK PDOLK SURPMHQD NRMH VH QHSUHVWDQR
GRJDDMXXPMHUQRPREMHNWXPMHUQRMRSUHPLRNROLQLLPMHULWHOMX2QHLQHUH]XOWDWPMHUHQMDQHSUHFL]QLP
3URPMHQMLYH VX SR L]QRVX L SUHG]QDNX 0RJX VH VPDQMLWL SRQDYOMDQMHPPMHUHQMDLUDXQDQMHPDULWPHWLNH
sredine.
b) SISTEMATSKE POGREKE nastaju zbog nesavrenosti mjernog objekta, mjerne opreme, mjernog
postupka, mjeritelja ili zbog utjecaja okoline. Ako uzastopno ponavljamo mjerenja pri nepromijenjenim
XYMHWLPD RQH RVWDMX VWDOQH SR L]QRVX L SUHG]QDNX 2QH UH]XOWDW PMHUHQMD LQH QHLVSUDYQLP 6LVWHPDWVNH
pogreke poznatih uzroka i odredivih iznosa mogu se iz rezultata odstraniti ispravkom. To su odredive
sistematske pogreke. Osim njih postoje i neodredive koje se zovu i preostale sistematske pogreke.
=ERJQMLKL]ERJVOXDMQLKSRJUHDNDUH]XOWDWPMHUHQMDMHQHSUHFL]DQ
c) GRUBE POGREKE QDVWDMX]ERJQHSDQMHLQHVWUXQRVWLPMHULWHOMD1DMHLVXX]URFL
neispravna mjerna oprema

QHRGJRYDUDMXDPMHUQDPHWRGD
nedovoljna pozornost mjeritelja

neznanje
Mjerni rezultat s grubom pogrekom se odbacuje. Pri tome valja biti vrlo oprezan i provjeriti kako je dolo
GRSRJUHNHWHGDOLMHWRVWYDUQRJUXEDSRJUHND7XSRPDXVWDWLVWLNLWHVWRYL]DVWUHHYULMHGQRVWL
*UXEDSRJUHNDPRHVHL]EMHLUHGRYLWLPXPMHUDYDQMHPLQVWUXPHQDWDRSHWRYDQMHPPMHUHQMDLSDOMLYRX
pri mjerenju.
Vjekoslav Duk
12
ISPRAVNOST- MH EOLVNRVW VUHGQMH YULMHGQRVWL YHOLNRJ EURMD RSHWRYDQLK PMHUHQMD LVWH YHOLLQH QMH]LQRM GRJRYRUQRM
ke.
SUDYRMYULMHGQRVWL,VSUDYQRVWLOLEROMHUHHQRQHLVSUDYQRVWLVND]XMHVHVLVWHPDWVNRPNRPSRQHQWRPSRJUH
PRECIZNOST-
PHXVREQD EOLVNRVW UH]XOWDWD RSHWRYDQLK PMHUHQMD ,VND]XMH VH VWDQGDUGQLP RGVWXSDQMHP
VWDQGDUGQRP GHYLMDFLMRP 8YMHWL RSHWRYDQMD PMHUHQMD LVWH YHOLLQH LVWLP PMHUQLP SRVWXSNRP PRJX ELWL UD]OLLWL
Stoga razlikujemo vie razina preciznRVWLL]PHXGYDHNVWUHPDSRQRYOMLYRVWLREQRYOMLYRVW

a) PONOVLJIVOST MH SUHFL]QRVW RGUHHQRJ PMHUQRJ SRVWXSND NRMD VH SRVWLH NDGD LVWL PMHULWHOM RSHWXMH
PMHUHQMHLVWHQHSURPMHQMLYHYHOLLQHXLVWRPODERUDWRULMXVDLVWRPPMHUQRPRSUHPRPSULQHSURPLMHQMenim
XWMHFDMQLP YHOLLQDPD L X NUDWNRP YUHPHQVNRP LQWHUYDOX 3RQRYOMLYRVW VH LVND]XMH VWDQGDUGQLP
odstupanjem ponovljivosti (r LOL JUDQLQRP SRQRYOMLYRX U r $NR VH XVSRUHXMX UH]XOWDWL GYDMX
ponovljenih mjerenja, njihova razlika r treba biti na 95% - tnoj razini vjerojatnosti odnosno manja ili
MHGQDNDJUDQLQRMSRQRYOMLYRVWLUr r = 2,8r$NRUD]OLNDQLMHPDQMDLOLMHGQDNDJUDQLQRMSRQRYOMLYRVWL
UH]XOWDWLVXVXPQMLYLLWUHEDSRWUDLWLX]URNRGVWXSDQMD,VWRYULMHGL]DJUDQLQXREQRYOMLYRVW
b) OBNOVLJIVOST MHSUHFL]QRVWRGUHHQRJPMHUQRJSRVWXSNDNRMDVHSRVWLHNDGDVHPLMHQMDMXXWMHFDMQL
IDNWRUL ODERUDWRULM PMHUQD RSUHPD PMHULWHOM YUHPHQVNL LQWHUYDO XWMHFDMQH YHOLLQH ,VND]XMH VH
standardnim odstupanjem obnovljivosti (RLOLJUDQLQRPREQRYOMLYRX5

R).
.
PONOVLJIVOST
OBNOVLJIVOST
standardno odstupanje tj. mjerna nesigurnost
Slika: Odnos ponovljivosti i obnovljivosti.
Ponovljivost je manja od obnovljivosti.

PoQRYOMLYRVWVHRGUHXMHSRQDYOMDQMHPPMHUHQMD
2EQRYOMLYRVWVHRGUHXMHODERUDWRULMVNLP-poredbenim mjerenjima.
NEPRECIZNOST MHUDVLSDQMHLOLUDVSUHQMHUH]XOWDWDRSHWRYDQLKPMHUHQMDLVWHYHOLLQH
Rezultat je WRDQ, kada je ispravan i precizan odnosnoNDGDVXPDOHVXVWDYQHLVOXDMQHSRJUHNH
gv(x)
DPV
Ovo (graf gore) je toDQUH]XOWDWMHUMHVUHGQMDYULMHGQRVWEOLVNDGRJRYRUQRMSUDYRMYULMHGQRVWLLUDVLSDQMHMHPDOR

(gv[ JXVWRDYMHURMDWQRVWL
Vjekoslav Duk
13
HWLULVXYUVWHQHWRQRJUH]XOWDWD
a) Ispravan ali neprecizan
b) Precizan ali neispravan
gv(x)
gv(x)
DPV
DPV
c) Neispravan i neprecizan
d) Gruba pogreka
gv(x)
gv(x)
DPV
DPV
mi smo tu izmjerili
Vjekoslav Duk
14
4. MJERNA NESIGURNOST
MJERNA NESIGURNOST jednostavan, jedinstven i univerzalan iskaz o kvaliteti mjernog rezultata izravnih i
SRVUHGQLKPMHUHQMD7RMHEURMDQLLVND]RNYDOLWHWLPMHUQRJUH]XOWDWDRGQRVQRSURFMHQDUDVSRQDYULMHGQRVWLXQXWDU
NRMHJDRHNXMHPRGDVHQDOD]LSUDYDYULMHGQRVWPMHUHQHYHOLLQH
PV
{M u}
{M}
{M + u}
Nema savrenog mjerenja i zato je svaki rezultat vie
Unutar
LOLPDQMHQHWRDQRGQRVQRYLHLOLPDQMHRGVWXSDRGSUDYH
LVFUWNDQR RHNXMHPR GD
tog
intervala
YULMHGQRVWLPMHUHQHYHOLLQHLOLMHVOXDMQR jednak pravoj vrijednosti,

ali mi to ne znamo). Stoga nikada ne tvrdimo da je rezultat koji smo
PMHUHQHYHOLLQH
se nalazi prava vrijednost
GRELOLPMHUHQMHPSUDYDYULMHGQRVWPMHUHQHYHOLLQHYHQDWHPHOMXPMHUHQMD
procjenjujemo mjernu nesigurnost
RGQRVQR UDVSRQ YULMHGQRVWL XQXWDU NRMHJD RHNXMHPR
da se nalazi prava
YULMHGQRVWPMHUHQHYHOLLQH,]PMHUHQXYULMHGQRVWLVSUDYOMDPR]DL]QRVHSR]QDWLKVLVWHPDWVNLKSRJUHDNDLWDNRVH
SULEOLDYDPR SUDYRM YULMHGQRVWL $OL L QDNRQ LVSUDYND RVWDMH QHVLJXUQRVW ]ERJ VOXDMQLK L SUHRVWDOLK VLVWHPDWVNLK
pogreaka.
5H]XOWDWVHQHLVSUDYOMDXYLMHN]DWRWRWRL]LVNXMHGRGDWQRYULMHPH+RHPROLPMHUQLUH]XOWDWLVSUDYOMDWLLOLQHRYLVLR
YHOLLQL LVSUDYND L QDPMHQL UH]XOWDWD 1DMYLH VH LVSUDYDND UDGL NRG PMHUHQMD YUKXQVNH WRQRVWL NDGD VH SRVWLH
najmanja nesigurnost, a vrijeme i posao nisu bitni.
IZVORI NESIGURNOSTI MJERNOG REZULTATA:

a)
1HSRWSXQDGHILQLFLMDLQHVDYUHQRRVWYDUHQMHPMHUHQHYHOLLQH
. Npr. pri mjerenju debljine lima moramo

u debljinu kako bi odstupanja
YRGLWL UDXQD R WRPH GD GHEOMLQD QLMH VYXJGMH MHGQDND SD WUHED X]HWL VUHGQM
bila manja.
b) Uzorkovanje. (na temelju malog broja mjerenja procjenjuju se vrijednosti osnovnog skupa) Npr. pri
PMHUHQMX GHEOMLQH OLPD QDMEROMH EL ELOR X]HWL EHVNRQDQR PQRJR X]RUDND DOL WR MH QHPRJXH 0L PMHULPR
debljinu samo na nekoliko mjesta i tako dobivamo srednju vrijednost koja se sigurno razlikuje od prave
srednje vrijednosti.
c)
. Nije isto mjerimo li debljinu

0
0
lima pri temperaturi 0 C ili 50 C. Ako tHPSHUDWXUXQHNRQWUROLUDPRSRYHDYDVHQHVLJXUQRVW
1HGRYROMQR SR]QDYDQMHGMHORYDQMDXWMHFDMQLKYHOLLQDQDPMHUQLUH]XOWDW
d) Mjerna oprema0MHUQDRSUHPDLPDVYRMHJUDQLQHSRJUHNHLWLPHMHL]YRUQHVLJXUQRVWL
e) Mjeritelj1SUSRJUHQRRLWDQDYULMHGQRVWRWNORQDND]DOMNHQDDQDORJQRPPMHULOX
f)
1HGRYROMQRUD]OXLYDQMHUD]OXLYRVW
g)
(WDORQLLUHIHUHQWQLPPDWHULMDOLPDSULGUXHQHYULMHGQRVWLNRMHQLVXDSVROXWQRWRQH
h) Vrijednosti konstanti i drugih parametara koji se upotrebljavaju pri obradi mjernih rezultata.
i)
$SURNVLPDFLMHSUHWSRVWDYNHL]DQHPDUHQMDNRMDVXXJUDHQDXP
jerni postupak.
j)
5D]OLNHXRLWDQMLPDSRQRYOMHQLKPMHUHQMDSULSULYLGQRMHGQDNLPXYMHWLPD
k)
1HGRYROMQRWRDQPDWHPDWLNLPRGHOPMHUHQMD
l)
Preostala sistematska odstupanja. 1MLKQHPRHPRRGUHGLWLRQDSRVWRMHLNDGDMHUH]XOWDWLVSUDYOMHQ
Vjekoslav Duk
5$=/8,9$1-(
15
QDMPDQMDVSR]QDWOMLYDSURPMHQDYULMHGQRVWLPMHUHQHYHOLLQHQDRGUHHQRPPMHUQRPSRGUXMX
OSNOVNI SKUP RVQRYQLVNXSPMHUQLKUH]XOWDWDMHKLSRWHWLNLVNXSRGEHVNRQDQRPQRJRSRQRYOMHQLKPMHUHQMD
,] VYHJD WRJD ]DNOMXXMHPR GD VH PMHUQD QHVLJXUQRVW
sastoji iz vie komponenti. Svaka komponenta ukupne
QHVLJXUQRVWLNRMDMHPDQMDRGSHWLQHQDMYHHNRPSRQHQWHPRHVH]DQHPDULWL
Prema metodi procjenjivanja komponente se mogu razvrstati u dvije grupe:
A TIPA
B TIPA
7R VX NRPSRQHQWH NRMH VH RGUHXMX SRPRX
To su komponente koje se procjenjuju na druge
VWDWLVWLNLK PHWRGDQDWHPHOMXHNVSHULPHQWRP
QDLQH
GRELYHQH
standardnog
UD]GLREH XHVWDORVWL SRQRYOMHQLP
RELQR
SURFMHQRP
odstupanja
HNYLYDOHQWQRJ
na
mjerenjima dobivenih rezultata.
SUHWSRVWDYOMHQHUD]GLREHXHVWDORVWL
Te komponente daju nesigurnost A tipa.
Te komponente daju nesigurnost B tipa.
temelju
Mjerna nesigurnost iskazuje se standardnim odstupanjem (standardnom devijacijom) pa se stoga ponekad

koristi izraz standardna nesigurnost A odnosno B tipa 6WDQGDUGQD QHVLJXUQRVW VNUDHQR VH QD]LYD
nesigurnost.
Ukupna mjerna nesigurnost je geometrijski zbroj pojedinih komponenti.
u=
u A2 + u B2 =
2
i
9DQR MH QDJODVLWL GD VH VYH NRPSRQHQWH QHVLJXUQRVWL MHGQDNR WUHWLUDMX WR ]QDWQR RODNDYD SURFMHQX XNXSQH
nesigurnosti.
3UHSRUXXMHVHGDVHNYDOLWHWDPMHUQRJUH]XOWDWDLVND]XMHVWDQGDUGQRPQHVLJXUQRXDOLXRSUDYGDQLPVOXDMHYLPD
PRH VH LVND]DWL L SURLUHQRP QHVLJXUQRX 8 NRMD VH GRELMH PQRHQMHP XNXSQH VWDQGDUGQH QHVLJXUQRVWL V
faktorom proirenja k.
U=ku
Naime vjerojatnost GD H VH SUDYD YULMHGQRVW PMHUHQH YHOLLQH QDL XQXWDU UDVSRQD NRML MH RGUHHQ VWDQGDUGQRP
PMHUQRPQHVLJXUQRXQHSURLUHQRPMH3URLULYDQMHPVWDQGDUGQHPMHUQHQHVLJXUQRVWLSRYHDYDVHUDVSRQ
YULMHGQRVWL D WLPH L YMHURMDWQRVW GD H SUDYD YULMHGQRVW PMHUHQH YHOLLQH ELWL XQXWDU WRJ UDVSRQD RGUHHQRJ
SURLUHQRPQHVLJXUQRX
WRMHRGDEUDQDYMHURMDWQRVWYHDYHLMHLIDNWRUSURLUHQMD1MHJRYDYULMHGQRVWRELQRL]QRVLLOLWRRGJRYDUD
razini vjerojatnosti od oko 95% (za k=2) odnosno 99% (za k=3).
5D]LQDYMHURMDWQRVWLRG]QDLGDMHYMHURMDWQRVWGDHSUDYDYULMHGQRVWPMHUHQHYHOLLQHELWLL]YDQUDVSRQD
RGUHHQRJSURLUHQRPQHVLJXUQRX
%LWQR MH MR QDJODVLWL GD ]D NRPSRQHQWH SURLUHQH QHVLJXUQRVWL RSHQLWR QH YULMHGL ]DNRQ JHRPHWU
ijskog
]EUDMDQMD=DWRSUYRWUHEDL]UDXQDWLXNXSQXQHVLJXUQRVWSDMXWHNRQGDPQRLWLVIDNWRURPSURLUHQMD
VARIJACIJA standardno odstupanje na kvadrat.

n
v=s
v=
v
i =1
s=u;
u =s =v
Vjekoslav Duk
M-(5(1$9(/,,1$
16
VARIJANCA
32-(',1$1$
2,7$1-$
XHVWDORVW
SRMHGLQDQDRLWDQMD
SREDNJA VRIJEDNOST
(nesigurnost srednje vrijednosti)
DULWPHWLNDVUHGLQD
ISPRAVAK
(za sve poznate sustavne
pogreke)
(nesigurnost ispravka)
ISPRAVLJENA SREDNJA
VRIJEDNOST
(nesigurnost ispravljene
srednje vrijednosti)
PRAVA VRIJEDNOST MJERENE

9(/,,1(1(32=1$7$
POGREKA (NEPOZNATA)
(nesigurnost zbog
nepoznate pogreke)
RASPRENJE VRIJEDNOSTI
0-(5(1(9(/,,1(
MJERNI REZULTAT I NJEGOVA

MJERNA NESIGURNOST
u
Mu
M+u
(ukupna mjerna nesigurnost)
6OLND3ULND]PHXVREQLKRGQRVDDULWPHWLNHVUHGLQHRLWDQMDLVSUDYNDSUDYHYULMHGQRVWLPMHUHQHYHOLLQH
pogreke i mjernog rezultata, te komponenata nesigurnosti.
2'5(
,9$1-(1(6,*851267,$7,3$
1HVLJXUQRVW WLSD $ RGUHXMH VH HNVSHULPHQWDOQR SRQDYOMDQMHP PMHUHQMD SUL MHGQDNLP XYMHWLPD WH UDXQDQMHP
DULWPHWLNHVUHGLQHLVWDQGDUGQHGHYLMDFLMHVWDQGDUGQRJRGVWXSDQMD
$NR YUHPHQVNL VWDOQX YHOLLQX ; PMHULPR YLH SXWD SUL MHGQDNLP XYMHWLPD QL] GRELYHQLK RLWDQMD RSDDQMD [i
PHXVREQR H VH UD]OLNRYDWL DNR MHUD]OXLYDQMHGRYROMQR]ERJVOXDMQLKXWMHFDMDPQRWYDPDOLKQHNRQWUROLUDQLK
SURPMHQDNRMHVHQHSUHNLGQR]ELYDMXXPMHUQRPREMHNWXPMHUQRMRSUHPLRNROLQLLPMHULWHOMX5D]GLREXXHVWDORVWL
SRMHGLQLKRLWDQMDPRHPRSULND]DWLQDQHNROLNRQDLQDRYLVQRREURMXSRQRYOMHQLKPMHUHQMDLUD]OXLYRVWLSRMHGHQLK
RLWDQMD
Vjekoslav Duk
17
0$/,%52-0-(5(1-$0$1-,2',0$/$5$=/8,9267
Pretpostavimo da mjerimo napon digitalnim voltmetrom sa 2
1
]QDPHQNHQDSRGUXMX9.
2
0DNVLPDOQDYULMHGQRVWNRMXYROWPHWDUPRHSRND]DWLMHDUD]OXLYRVWMH9
6YDRLWDQMDVYUVWDYDPRXGLMDJUDPNDRQDVOLFL
fi
fr
f i XHVWDORVWSRMHGLQRJRLWDQMD
f r UHODWLYQDXHVWDORVW
97
98
99
100
101
102 103
U/V
fr =
fi
=
i
fi
N
2YDNDY QDLQ SULND]D PMHUQLK UH]XOWDWD RSHWRYDQLK PMHUHQMD SULQHSURPLMHQMHQLPXYMHWLPDNRULVWLPRVDPR
ako je
EURMPMHUHQMDPDQMLRGLNDGDMHUD]OXLYRVWPDOD
9(/,.%52-0-(5(1-$9(,2',9(/,.$5$=/8,9267
.DGD MH EURM SRQRYOMHQLK PMHUHQMD YHOLN YHL RG SULNODGQLMH MH RLWDQMD VYUVWDYDWL X UD]UHGH L SULND]DWL
KLVWRJUDPRP2LWDYDQMDVHVYUVWDYDMXWDNRGDVHSRGUXMHUDVLSDQMDPMHUQLKUH]XOWDWDSRGMHOLQDGRUD]UHGD
MHGQDNH LULQH D %URMUD]UHGDWUHEDELWLSULEOLQRMHGQDNGUXJRPNRULMHQXXNXSQRJEURMDPMHUHQMDDOLQHYHLRG
21. *UDQLFHUD]UHGDRGUHXMXVHWDNRGDVHVYDNRRLWDQMHPRHVYUVWDWLVDPRXMHGDQUD]UHG
Pretpostavimo da mjerimo napon digitalnim voltmetrom sa 4
1
]QDPHQNHQDSRGUXMX9
2
0DNVLPDOQDYULMHGQRVWNRMXYROWPHWDUPRHSRND]DWLMHDUD]OXLYDQMH9
2LWDQMD VH JRPLODMX RNR QHNH YULMHGQRVWL
koja je najvjerojatnija
fr
gv
a = irina razreda
f r UHODWLYQDXHVWDORVW
gv JXVWRDXHVWDORVWL
5HODWLYQD
XHVWDORVW
RGUHHQRJ
SULEOLQR
UD]UHGD
MH
MHGQDND
YMHURMDWQRVWL GD VH RLWD
vrijednost koja je upravo

unutar tog razreda.
97
98
a
99
100
101
102
103
U/V
gv =
fr
f
= i
a N a
Vjekoslav Duk
18
2LWDQMDVYUVWDYDPRXUD]UHGHNRMLXRYRPVOXDMXWUHEDMXL]JOHGDWLRYDNR
Razred
1
2
3
4
5
6
7
Raspon razreda
96,51 97,5
97,51 98,5
98,51 99,5
99,51 100,5
100,51 101,5
101,51 102,5
102,51 103,5
%(6.21$129(/,.$5$=/8,9267,%(6.21$123812321$9/-$1-$
9HLQD UD]GLRED NRMH VX GRELYHQH HNVSHULPHQWDOQR PRJX VH DSURNVLPLUDWL *DXVVRYRP QRUPDO
nom) razdiobom.
7DGD MH YMHURMDWQRVW GD RLWDQMH SRSULPL YULMHGQRVW L]PHX RGUHHQLK JUDQLFD MHGQDND SRYULQL LVSRG NULYXOMH
JXVWRH
Pr ( U1 U U 2 )=
gv(U)
U2
g (U )dU
v
U1
U1
U2
,]UH]XOWDWDRSHWRYDQLKPMHUHQMDPRHPRRGUHGLWLPQRJHYULM
U/V
100
ednosti:
Srednja vrijednost
Minimum
Maksimum
0RGQDMYHDYULMHGQRVW
Medijan
Varijacije
Standardno odstupanje (standardna devijacija)
1DPDHQDMYLHWUHEDWLVUHGQMDYULMHGQRVWLVWDQGDUGQRRGVWXSDQMH
$5,70(7,.$65(',1$
$ULWPHWLNDVUHGLQDQL]DRLWDQMDMHQDMYMHURMDWQLMDYULMHGQRVWPMHUHQHYHOLLQH
x=
x1 + x 2 + x3 + ..... + x n 1 n
= xi
n
n i =1
Vjekoslav Duk
19
STANDARDNO ODSTUPANJE (STANDARDNA DEVIJACIJA)

6WDQGDUGQRRGVWXSDQMHSRMHGLQDQLKRLWDQMDMHPMHUDUDVLSDQMDLOLQHSUHFL]QRVWLSRMHGLQDQLKRLWDQMD
s=
1 n
( xi x ) 2
n 1 i =1
Tu imamo ukupno n- VWXSQMHYD VORERGH MHU VPR YH X UDXQDQMX DULWPHWLNH VUHGLQH LVNRULVWLOL MHGDQ VWXSDQM
slobode od njih ukupno n.
NAJBOLJA PROCJENA STANDARDNOG ODSTUPANJA (STANDARDNE DEVIJACIJE)

7R MH QDMEROMD DSURNVLPDFLMD DNR UDVSRODHPR VD UH]XOWDWLPDYLHQL]RYDSRQRYOMHQLKPMHUHQMDLVWHYHOLLQHLVWLP
PMHUQLPSRVWXSNRPLLVWRPPMHUQRPRSUHPRPX]QHSURPLMHQMHQHXWMHFDMQHYHOLLQH
(n1 1) s12 + (n2 1)s 22 + ....... + (n m 1) s m2

N m
s=
gdje su:
s1, s2, s3.
n1, n2, n3.
m
N
broj nizova
, n2
VWDQGDUGQDRGVWXSDQMDQL]RYDRLWDQMDQ1
XNXSDQEURMPMHUHQMDRLWDQMDXQXWDUSRMHGLQRJQL]D
XNXSDQEURMRLWDQMDXVYLPQL]RYLPD
67$1'$5'122'6783$1-($5,70(7,.(65(',1(
$NR LPDPR QL] RG P PMHUHQMD LVWH YHOLLQH WH JD SRQDYOMDPR Q SXWD GRELYDPR XNXSQR Q DULWPHWLNLK VUHGLQD
( x1 , x 2 ,....x n NRMHVXRSHQLWRPHXVREQRUD]OLLWHDOLNRMHPHXVREQRRGVWXSDMXRGQHNH]DMHGQLNHDULWPHWLNH
sredine.
x=
x1 + x 2 + ...... + x n
n
Dakle, mjera zaUDVLSDQMHDULWPHWLNLKVUHGLQDRGQQL]RYDPMHUHQMD]RYHVHVWDQGDUGQRRGVWXSDQMHDULWPHWLNH

sredineLUDXQDVHSRMHGQDGEL
sx =
s
n
DOKAZ:
Trebamo dokazati da vrijedi: s x =
n
x1 + x 2 + x3 + ..... + x n x1 x 2 x3
x
= +
+
+ ..... + n
Mi znamo da vrijedi: x =
n
n
n
n
n
Vjekoslav Duk
2
Tada je s x = u ( x ) =
20
1 1
s x1 + s x2 + .....
n n
%XGXLGDVYDPMHUHQMDUDGLPRLVWLPLQVWUXPHQWRPYULMHGL
s x1 = s x2 = ... = s xn
s
s s
s
s
'DNOHYULMHGLWLH u ( x ) =
+ + .... + = n =
n n
n
n
n
*5$),.,35,.$=
f(x)
f( x )
6NXSDULWPHWLNLKVUHGLQDRGQ
mjerenja
OsnoYQLVNXSEHVNRQDQR
PQRJRPMHUHQMDLVWHYHOLLQH
x, x
sx
%XGXL GD VH QHVLJXUQRVW $ WLSD LVND]XMH VWDQGDUGQLP RGVWXSDQMHP YLGLPR GD VH SRQDYOMDQMHP PMHUHQMD L
UDXQDQMHP DULWPHWLNH VUHGLQH PRH VPDQMLWL QHVLJXUQRVW UH]XOWDWD X]URNRYDQD VOXDMQLP RGVWXSDQMLPD L WR VD
djeliteljem n ,]JUDIDGROMHYLGLPRGDRSHWQHPDVPLVODEHVNRQDQRSRYHDYDWLEURMPMHUHQMDMHUVHSULYHOLNRP

broju n standardno odstupanje relativno malo smanjuje.
sx
sx
1,0
0,2
0
10
12
14 16
18
20
Vjekoslav Duk
21
23$65('1-$95,-('1267
5DXQD VH RQGD NDGD UDVSRODHPR V YLH UH]XOWDWD PMHUHQMD NRML VX LVSUDYOMHQL ]D L]QRVH SR]QDWLK VLVWHPDWVNLK
SRJUHDNDLVWHYHOLLQHNRMLLPDMXUD]OLLWXPMHUQXQHVLJXUQRVW
x=
gdje su:
x1, x2,x3..
w1,w2,w3
w1 x1 + w2 x2 + ........ + wm xm
w1 + w2 + ...... + wm
mjerni rezultati
WHLQVNLIDNWRUL
7HLQVNLIDNWRUUDXQDVHL]MHGQDGEH
wi =
k
k
= 2
2
si
ui
.RQVWDQWD N RGUHXMH VH WDNR GD

EXGH MHGQDND NYDGUDWX QDMYHH
nesigurnosti.
67$1'$5'122'6783$1-(23(65('1-(95,-('1267,
sx =
1
m
i =1
2
i
4.2. PROCJENA NESIGURNOSTI B TIPA
ZbRJ
RJUDQLHQRJ
YUHPHQD
L
RJUDQLHQLK
VUHGVWDYD
YHLQD
VH
NRPSRQHQWL
QHVLJXUQRVWL
QH
RGUHXMH
HNVSHULPHQWDOQR X VNORSX DNWXDOQRJ PMHUHQMD 2VLP WRJD YUOR MH HVWR PMHUQL UH]XOWDW SURL]YRG VDPR MHGQRJ
mjerenja, pa se nesigurnost mora procijeniti na temelju iQIRUPDFLMDNRMLPDUDVSRODHPR

3URFMHQDQHVLJXUQRVWL%WLSDPRHVHWHPHOMLWLQD
Specifikacijama mjerne opreme

Podacima o umjeravanju mjerila
Podacima o nesigurnosti upotrijebljenih konstanti i drugih podataka koji
VXSUHX]HWLL]SULUXQLNDLOLQHNLKGUXgih izvora
Podacima o ponovljivosti i obnovljivosti
3RGDFLPDRUDQLMHSURYHGHQLPVOLQLPPMHUHQMLPD
Iskustvu i znanju o svojstvima relevantnih mjerila

Procjeni nesigurnosti ispravka
5D]QLP
GUXJLP
LQIRUPDFLMDPD
NDR
]DRNUXLYDQMH
NYDQWL]DFLMD
histereza, rD]OXLYRVW
%XGXL GD VL L]YRUL SRGDWDND UD]OLLWL SRGDWFL PRJX ELWL UD]OLLWR LVND]DQL SD LK WUHED SURUDXQDWL X QHVLJXUQRVW
iskazanu standardnim odstupanjem.
Vjekoslav Duk
22
352&-(1$1(6,*851267,%7,3$,=*5$1,1,+32*5($.$
8 VSHFLILNDFLMDPD PMHULOD RELQR VX QDYHGHQH WRQRVWL RGQRVQR JUDQLQH SRJUHNH PMHULOD *UDQLQD SRJUHND
PMHULODMHQDMYHDGRSXWHQDSRJUHNDNRMXPMHULORVPLMHLPDWLX]XYMHWSUDYLOQHXSRUDEHDGDVHMRXYLMHNVPDWUD
LVSUDYQLP,VND]LYDQMHJUDQLQLKSRJUHDNDUD]OLNXMHVHNRGDQDORJQLKLG
igitalnih mjerila.
a) ANALOGNA MJERILA
7RVXRQDPMHULODNRGNRMLKVHYULMHGQRVWPMHUHQHYHOLLQHRGUHXMHSRSRORDMXND]DOMNHSUHPDVNDOL5D]YUVWDQD
VXXUD]UHGHWRQRVWL1RUPD,(&
-1 propisuje
UD]UHGDWRQRVWL
1.5, 2.5, 3, 5.
7L EURMHYL REDYMHWDYDMX QDV R YULMHGQRVWL JUDQLQH SRJUHNH LVND]DQH X SRVWRFLPD 3RVWRFL VX GDQL QDMHH X
RGQRVX QD PMHUQL GRPHW PMHUQL GRPHW MH PDNVLPDOQD YULMHGQRVW PMHUQRJ SRGUXMD LOL UMHH X RGQRVXQDRLWDQX
vrijednost.
DSVROXWQDJUDQLQDSRJUHND
*UDQLQDSRJUHNDXRGQRVXQDGRPHW
G% D =
Ga
100%
D
mjerni domet
konstanta skale
D = k max
k=
max
maksimalni otklon iskazan u podjeljcima

ili mjernim jedinicama
{k} = {D} ,
{ max }
npr =
V
,
pod
[k ] = [D]
[ max ]
izmjerena vrijednost
M = k
RLWDQMHQDVNDOLLVND]DQRSRGMHOMFLPD
ili mjernim jedinicama
M = k =
*UDQLQDSRJUHNDXRGQRVXQDPMHUHQXYULMHGQRVW
$SVROXWQDJUDQLQDSRJUHND
Ga =
G% D D
100%
max
= D
G% M =
max
Ga
100% = G% D max
M
Vjekoslav Duk
Ga
23
G%M
G%D
max
max
Slika:2YLVQRVWDSVROXWQHJUDQLQHSRJUHNH6OLND2YLVQRVWJUDQLQHSRJUHNHXRGQRVXQDGRPHW
o otklonu.
i na mjerenu vrijednost o otklonu.
Iz dijagrama vidimo ga apsolutna pogreka ne ovisi o otklRQXGRNJUDQLQDSRJUHNDXRGQRVXQDGRPHWRYLVLR
otklonu.
b) DIGITALNA MJERILA
7RVXRQDPMHULODNRMLPDVHYULMHGQRVWLPMHUHQHYHOLLQHREUDXMXLSULND]XMXGLJLWDOQR1LVXVYUVWDQLXUD]UHGH
,VND]LYDQMHJUDQLQLKSRJUHDNDGLJLWDOQLKLQVWUXPHQDWDQLMHQRUPL]LUDQRSDLKSURL]YRDLVYDNDNRLVND]XMX
*UDQLQHVHSRJUHNHQDMHHQDYRGHNDR]EURMGYLMHLOLYLHNRPSRQHQWL
HWLULVXQDMHDQDLQDLVND]LYDQMDJUDQLQLKSRJUHDNDNRGGLJLWDOQLKPMHULOD
1.
G% = (G% + G% D )
*UDQLQDSRJUHNDXRGQRVXQDRLWDQMH
G% = G% + G% D D

GaM =
G% M
M
100%
*UDQLQDSRJUHNDXRGQRVXQDGRPHW
$SVROXWQDJUDQLQDSRJUHNDNRMDRYLVLRRWNORQX
2.
G% = (G% + G% P )
*UDQLQDSRJUHNDXRGQRVXQDSRGUXMH
G% = G% + G% D P

GaM =
G% M
M
100%
Mjeriteljski ispravan iskaz jer

]EUDMDPRLVWRYUVQHYHOLLQH
Vjekoslav Duk
3.
G% = (G% + Z digita )
Mjeriteljski neispravan iskaz

jer zbrajamo postotke i broj
z
100%
G% = G% +
N max
4.
G%
= (G
24
+ Z digita + Ga
Mjeriteljski ispravan iskaz jer

]EUDMDPRLVWRYUVQHYHOLLQH
Neka apsolutna pogreka
G
z
100% + a 100%
G% = G% +
N max
M
ke mjerila G QH VDGUH SRGDWDN R VWYDUQRM YULMHGQRVWL SRJUHNH 6WRJD SUHWSRVWDYOMDPR GD VX
G, DPV+G jednako vjerojatne, a izvan
*UDQLQH SRJUH
VYHYULMHGQRVWLPMHUHQHYHOLLQHXQXWDUUDVSRQDNRMLPRPHXMXJUDQLFH'39
WLKJUDQLFDQHPRJXH7R]QDLGDYULMHGLSUDYRNXWQDXQLIRUPQDUD]GLREDNRMDLPDVOMHGHDPDWHPDWLNDVYRMVWYD
i graf:
gv(x)
1
2G
M
DPV-G
DPV
DPV+G
JXVWRDYMHURMDWQRVWLPMHUHQHYHOLLQH
g v ( x) =
1
2G
g v ( x) = 0
za vrijednost x u intervalu :
DPV G x DPV + G
za vrijednost x u intervalu:
DPV G > x > DPV + G
Vjekoslav Duk
25
vjerojatnost da je mjerni rezultat unutar granica DPV-G i DPV+G

DPV + G
Pr( DPV G > x > DPV + G ) =
DULWPHWLNDVUHGLQD
x=
1
dx = 1
2G
DPV G
DPV G + DPV + G
= DPV
2
standardno odstupanje
u=s=
G
3
= uB
1D RYDM QDLQ SURFMHQMXMH VH QHVLJXUQRVW % WLSD RQGD NDGDUDVSRODHPRSRGDFLPDRJUDQLQRMSRJUHFLPMHULOD

NYDQWL]DFLMLSHWOMLKLVWHUH]H]DGUDYDQMXLVO
.DGDVH]DKWMHYDYHOLNDWRQRVWPMHUQXQHVLJXUQRVWPRHPRVPDQMLWLWDNRGDSURYHGHPRLVSUDYOMDQMHUH]XOWDWDWR
jHPRJXHVDPRDNRUDVSRODHPREDGDUQRPXPMHUQRPNULYXOMRP

Ispravak je po iznosu jednak apsolutnoj sistematskoj pogreci, ali je suprotna predznaka.
3RMHGLQDRLWDQMDWUHEDLVSUDYLWL]DL]QRVHSR]QDWLKVLVWHPDWVNLKSRJUHDNDNRMHVHRLWDYDMXL]EDG
arne (umjerne)
NULYXOMH 7LPH VH QHVLJXUQRVW UH]XOWDWD VPDQMXMH VDPR QD QHVLJXUQRVW XPMHUDYDQMD D RQD MH RELQR PDQMD RG
XNXSQHQHVLJXUQRVWL]ERJJUDQLQHSRJUHNHPMHULOD
Kada imamo podatak o proirenoj mjernoj nesigurnosti moramo ju pretvoriti u standardnu mjernu nesigurnost.
u=
U
k
7R QLMH SUREOHP X] SR]QDWL IDNWRU SURLUHQMD N 0HXWLP VLWXDFLMD MH VORHQLMD NDGD MH IDNWRU SURLUHQMD QHSR]QDW
7DGDSRVWXSDPRQDVOMHGHLQDLQ
Primjerice: Za zadanu vjerojatnost raspona od 95% i uz pretpostavku normalne razdiobe mi znamo iz tablica da je
k 1.96 2 .
2GQRVQR DNR VH UDGL R QRUPDOQRM UD]GLREL L] WDEOLFD PRHPR RLWDWL YULMHGQRVWL IDNWRUD SURLUHQMD ]D ]DGDQX
vjerojatnost raspona, npr:

na 68% razini vjerojatnosti k=1
na 95% razini vjerojatnosti k=2
na 99% razini vjerojatnosti k=2,6
.DGD QHPDPR SRGDWDN R YUVWL UD]GLREH SUHWSRVWDYOMDPR GD VH UDGL R QRUPDOQRM UD]GLREL L ]D RGUHLYDQMH IDNWRUD
razdioba poznata i nije normalna stvari se
SURLUHQMDQDRGUHHQRMUD]LQLYMHURMDWQRVWLNRULVWLPRVHWDEOLFDPD$NRMH
kompliciraju.
Vjekoslav Duk
26
6/2(1$1(6,*851267
9UORHVWRMHPMHUHQDL]OD]QDYHOLLQDIXQNFLMDYLHXOD]QLKPHXVREQRQH]DYLVQLKYHOLLQD
x1 , x 2 , x3 ,.... ) koje
se mjere izravno i funkcijski su povezane: Y=F( x1 , x 2 , x3 ,.... ).

,]OD]QD YHOLLQD < QH PMHUL VH L]UDYQR YH SUHNR YLH XOD]QLK YHOLLQD GDNOH
posredno, odnosno mjerni rezultat

ti izlazne
GRELMH VH QD WHPHOMX SURFMHQD XOD]QLK YHOLLQD L QD WHPHOMX PDWHPDWLNRJ PRGHOD IXQNFLMVNH SRYH]DQRV
YHOLLQHVDXOD]QLPYHOLLQDPD
y=F( x1 , x 2 , x3 ,.... )
To je matePDWLNL PRGHO PMHUHQMD D PRH ELWL SULURGQL
]DNRQ DOJRULWDP QHWR RGUHHQR HNVSHULPHQWLPD L VO
0RUD VDGUDYDWL VYH YHOLLQH NRMH ]QDDMQR GRSULQRVH
ukupnoj mjernoj nesigurnosti.
6YH XOD]QH YHOLLQH
( x1 , x 2 , x3 ,.... ) treba ispraviti za iznose poznatih sistematskih pogreaka. Osim toga ulazne
, dakle onHYHOLLQHNRMHQLVXSUHGPHWQDHJPMHUHQMDDOLXWMHXQDPMHUQL
YHOLLQH PRJX ELWL L XWMHFDMQH YHOLLQH
rezultat.
6ORHQDDSVROXWQDQHVLJXUQRVWPMHUQRJUH]XOWDWD\SURFMHQMXMHVHL]UD]RP
u a ( xi )
ua ( y) =
i =1 xi
To je koeficjent osjetljivosti jer

pokazuje koliko se promjeni
mjerni rezultat ovisno o promjeni
RGUHHQHXOD]QHYHOLLQH
7DML]UD]NRULVWLPRVDPRRQGDNDGDVXXOD]QHYHOLLQHPHXVR
To je apsolutna
nesigurnost
RGUHHQH
XOD]QHYHOLLQH
bno nezavisne odnosno kada ne koreliraju.
.DGD VX XOD]QH YHOLLQH PHXVREQR ]DYLVQH PRUDPR SULPLMHQLWL SRWSXQ L]UD] ]D QHVLJXUQRVW RGQRVQR
zakon porasta (irenja) nesigurnosti.
Vjekoslav Duk
27
ZAKON PORASTA (IRENJA) NESIGURNOSTI
N 1
F
u a ( xi ) + 2
ua ( y) =
i =1 xi
i =1
F F
u ( xi , x j )
j = i +1
i x j
N
Taj se zakon temelji na aproksimaciji funkcije F u Taylorov red 1. stupnja.
u ( xi , x j )
.29$5,-$1&,-$GYLMXVOXDMQLKYDULMDEOLMHPMHUDQMLKRYHPHXVREQHOLQHDUQHRYLVQRVWL.DGDXOD]QH
N 1
YHOLLQHQLVXPHXVREQR]DYLVQHQHPDNRUHODFLMHPHXQMLPDRGQRVQRODQ
2
i =1
F F
u ( xi , x j ) = 0 .
j = i 1
i x j
N
Uvijek vrijedi izraz za postotnu nesigurnost:
F x i
u % ( xi )
u% ( y) =
F
i =1 xi
$NR PDWHPDWLNL PRGHO VDGUL VDPR PQRHQMH GLMHOMHQMH L SRWHQFLUDQMH PHXVREQR QH]DYLVQLK XOD]QLK YHOLLQD
koristimo pojednostavljenu postotnu nesigurnost:
y = Cx1 1 x2 2 ..... xn
e
en
gdje su x1 , x 2 , x3 ,.... PHXVREQR QH]DYLVQH XOD]QH YHOLLQH D e1 , e2 , e3 ,.... WRQR SR]QDWL HNVSRQHQWL XOD]QLK
YHOLLQDVD]DQHPDULYRPDORPQHVLJXUQRX
8WRPVOXDMXSURFMHQDSRVWRWQHVORHQHQHVLJXUQRVWLUDGLVHSUHPDL]UD]X
F x i
u % ( x i ) =
u% ( y) =
F
i =1 xi
[e
i =1
u % ( x i )]
PrimjerPMHUHQMHVQDJHSRPRXPMHUHQMDRWSRUDLQDSRQD
P = I2 R
2
1
R
u % ( P) = 2 IR 2 u % ( I ) + I 2 2 u % ( R)
I R
I R
u % ( P) =
[2 u% ( I )]2 + [1 u% ( R)]2
Vjekoslav Duk
28
$NR PHX XOD]QLP YHOLLQDPD SRVWRML NRUHODFLMD QH VPLMHPR MX ]DQHPDULWL 6WRJD SURFMHQMXMHPR
kovarijanciju
eksperimentalno kao srednju vrijednost umnoka uparenih odstupanja.
u A ( x1 , x 2 ) = s ( x1 , x 2 ) =
1
(x1i x1 )(x2i x2 )
n 1
6WXSDQMLOLMDLQDNRUHODFLMHLVND]XMHVHkoeficijentom korelacije (r)LMLPXYRHQMHPQRUPL]LUDPRNRYDULMDQFLMXSD

stoga imamo normiziranu kovarijanciju.
r (x1 , x 2 ) =
u (x1 , x 2 )
u (x1 ) u (x 2 )
9ULMHGQRVWLNRHILFLMHQWDNRUHODFLMHUNUHXVHRG1 do +1.

r=0
kada nema korelacije
r= 1 kada je korelacija skoro funkcionalna, linearna
.DGDXOD]QHYHOLLQH
sigurno koreliraju?
.DGDPRHPRSUHWSRVWDYLWL
da je kovarijancija jednaka nuli

tj. nema korelacije?
Onda kada ulazne

v HOLLQHQH
koreliraju, npr. ako
Pri koritenju
istog etalona
Zbog utjecaja okoline
(temperatura)
VXPMHUHQMDUDHQD
XUD]OLLWRYULMHPH
Kada ne postoji
dovoljno podataka
da se odredi
koeficijent korelacije
Ako je jedna od
dvaju ulaznih
YHOLLQDNRQVWDQWQD
.RUHODFLMDVHPRHL]EMHLWDNRGDVHYHOLLQDSUHNRNRMHQHNHGUXJHYHOLLQHNRUHOLUDMXXY
MHUWDGDRQDSRVWDMHQRYDQH]DYLVQDXOD]QDYHOLLQD
rsti u funkciju F
Vjekoslav Duk
29
326783$.5$81$1-$95('129$1-$&-(/29,72*0-(512*5(=8/7$7$
KOD POSREDNIH MJERENJA

1.
3RVWDYLWLPDWHPDWLNLPRGHORYLVQRVWLL]OD]QHPMHUHQHYHOLLQHRXOD]QLPYHOLLQDPD
2.
2GUHGLWLXOD]QHYHOLLQHPMHUHQMHPQL]RPPMHUHQMDLOLLKSUHX]HWLL]SULUXQLNDLOLQHNLKGUXJLKL]YRUD6YDNX
XOD]QXYHOLLQXLVSUDYLWL]DL]QRVHSR]QDWLKVLVWHPDWVNLKSRJUHDND
3.
,]UDXQDWL PMHUQL UH]XOWDW RGQRVQR SURFLMHQLWL L]OD]QX YHOLLQX SRPRX LVSUDYOMHQLK XOD]QLK YHOLLQD L
PDWHPDWLNRJPRGHODIXQNFLMVNHSRYH]DQRVWL
4.
3URFLMHQLWLQHVLJXUQRVWVYDNHXOD]QHYHOLLQH
5. Procijeniti nesigurnost mjernog rezultata.

6.
1D NUDMX L]UDXQDWL SURLUHQX PMHUQX QHVLJXUQRVW DNR MH SRWUHEQR
Naime pouzdanost da se prava
YULMHGQRVWPMHUHQHYHOLLQHQDOD]LXQXWDUUDVSRQDNRMLMHRGUHHQVWDQGDUGQRPQHVLJXUQRXMHRNR
68% (uz pretpostavku normalne razdiobe). Svrha je uporabe proirene nesigurnosti da se dobije
UDVSRQYULMHGQRVWLXQXWDUNRMHJHVHSUDYDYULMHGQRVWPMHUHQHYHOLLQHQDLVYMHURMDWQRXLOL
99% ovisno o koeficijentu proirenja k.
1DYHGHQLSRVWXSDNYULMHGLVDPRX]SUHWSRVWDYNXGDVXXOD]QHYHOLLQHPHXVREQRQH]DYLVQHGD
QH NRUHOLUDMX $NR QHNH RG XOD]QLK YHOLLQD NRUHOLUDMX WR MH GRLVWD ULMHWNR WDGD WUHED RGUHGLWL
kovarijanciju i primijeniti potpun izraz za nesigurnost jer ovisno o korelaciji nesigurnost rezultata
PRHELWLPDQMDLOLYHDRGGRELYHQHJRUHRSLVDQLPSRVWXSNRP
Vjekoslav Duk
30
5. ISKAZIVANJE CJELOVITOG MJERNOG REZULTATA

Iskazivanje mjernog rezultata treba prilagoditi namjeni, a da VH SUL WRPH ]DGUH RVQRYQD QDHOD PHXQDURGQRJ
GRJRYRUD'DELVHWRSRVWLJORSUHGORHQHVXWULUD]LQHLVND]LYDQMDPMHUQRJUH]XOWDWD
a) V RAZINA ili visoka razina (u znanstvenim radovima i dokumentima vrhunskog mjeriteljstva). Mjerni
rezultat iskazan na 9 UD]LQL PRUD VDGUDYDWL VYH UHOHYDQWQH SRGDWNH NRML RPRJXXMX XSRUDEX SURYMHUX L
REQDYOMDQMHUH]XOWDWDNDRLQMHJRYHPMHUQHQHVLJXUQRVWLDLVWRWDNRGDVHPMHUQLUH]XOWDWXEXGXQRVWLPRH
RVXYUHPHQLWLSRPRXQRYHLQIRUPDFLMHRVPDQMHQMXQHVLJXUQRVWLSR
jedinih komponenata na temelju kojih je
PMHUQLUH]XOWDWGRELYHQ=DWRX]PMHUQLUH]XOWDWWUHEDQDYHVWLMRLVOMHGHHSRGDWNH
Opis postupka mjerenja

3RVWXSDN L]UDXQDYDQMD PMHUQRJ UH]XOWDWD QD WHPHOMX L]PMHUHQLK YULMHGQRVWL L RVWDOLK
ulaznih podataka
VriMHGQRVWLVYLKNRPSRQHQWLQHVLJXUQRVWLLQDLQQMLKRYHSURFMHQH
1DLQSURFMHQHXNXSQHQHVLJXUQRVWL
b) S RAZINA ili srednja razina
XVWUXQLPUDGRYLPDL]YMHWDMLPDLQGXVWULMVNLKODERUDWRULMD0MHUQLUH]XOWDW
WUHEDVDGUDYDWLQDMEROMXDSURNVLPDFLMXPMHUHQHYHOLLQHRGQRVQRLVSUDYOMHQXL]PMHUHQXVUHGQMXYULMHGQRVW
standardnu mjernu nesigurnost i broj stupnjeva slobode. Na S razini iskazuju se rezultati dobiveni
QRUPL]LUDQLP PHWRGDPD ]D NRMH VH X SUDYLOX ]QDMX SRQRYOMLYRVWLREQRYOMLYRVWSDVXWRXYHLQLVOXDMHYD
rezultati dobiveni samo jednim mjerenjem. Ako su dobiveni vie puta ponovljenim mjerenjem tada je za
GRQRHQMHRGOXNHQDHOMHQRMUD]LQLSRX]GDQRVWLSRWUHEQR]QDWLLEURMVWXSQMHYDVORERGH3UHGQRVWMHRYRJ
VNUDHQRJLVND]LYDQMDUH]XOWDWDWRGDMH
jednostavan, a opet dovoljno informativan da se na temelju njega
PRH GRQLMHWL RGOXND VD RGDEUDQLP UL]LNRP 9ULMHGQRVW PMHUQRJ UH]XOWDWD RGQRVQR QDMEROMD DSURNVLPDFLMD
PMHUHQH YULMHGQRVWL ]DRNUXXMH VH QD UD]LQL PMHVQH YULMHGQRVWL ]DGQMH ]QDPHQNH QHVLJXUQR
sti, a ona se
LVND]XMHGYMHPD]QDDMQLP]QDPHQNDPD
c) N RAZINA ili niska razina (u svakodnevnom rutinskom radu). Mjerni rezultat iskazuje se izmjerenom
YULMHGQRX EURMHP L PMHUQRP MHGLQLFRP L WR V WROLNLP EURMHP]QDPHQNLGDMHQHVLJXUQRVW]DRNUXLYDQMD
mDQMD LOL MHGQDND HWYUWLQL XNXSQH QHVLJXUQRVWL 8 SUDNVL VH SUHHVWR QDLOD]L QD PMHUQH UH]XOWDWH NRML VX
QHSUDYLOQRLOLQHGRVOMHGQR]DRNUXHQL0MHUQLUH]XOWDWLVND]DQVSUHYHOLNLPEURMHP]QDPHQNLQHSUHJOHGDQMH
L RVWDYOMD ODDQ GRMDP R YHOLNRM WRQRVWL GRN VH ]DRNUXLYDQMHP QD SUHPDOHQ EURM ]QDPHQNL JXEL GLR
LQIRUPDFLMH R PMHUHQRM YHOLLQL 3UREOHP MHXWRPHWRSRVWRMHMDVQDPDWHPDWLNDSUDYLODR]DRNUXLYDQMX
EURMD NDGD VH RGDEHUH PMHVWR QD NRMHP H VH ]DRNUXLWL DOL QH SRVWRML RSHSULKYDHQD PHWRGD
odUHLYDQMDEURMQRJPMHVWDQDNRMHPVHPMHUQLUH]XOWDWWUHED]DRNUXLWL
%XGXL GD VH LVND] PMHUQH QHVLJXUQRVWL ]DRNUXXMH QD GYLMH ]QDDMQH ]QDPHQNH L]YRGL VH MHGQRVWDYQD
PHWRGDRGUHLYDQMDEURMQRJPMHVWDQDNRMHPPMHUQLUH]XOWDWWUHED]DRNUXLWL
utaps
L = ent log
1.2
gdje je utapsEURMDQDYULMHGQRVWXNXSQHDSVROXWQHQHVLJXUQRVWLDHQWMHRSHUDWRUNRML]DRNUXXMH
UHDOQLEURMQDSUYLQLLFLMHOLEURM
Dakle ukupna apsolutna mjerna nesigurnost rezultata odrHXMHEURMQRPMHVWRQDNRMHPVHPMHUQLUH]XOWDW

]DRNUXXMH=QDPHQNDNRMDHVHQDOD]LWLQDEURMQRPPMHVWXNRMHRGUHGLPRSUHPDL]UD]X
u taps
L = ent log
ELWLH]DGQMD]QDPHQNDNRMX]DGUDYDPRXUH]XOWDWXLQMX]DRNUXXMHPo prema
1.2
SR]QDWLPPDWHPDWLNLPSUDYLOLPD]DRNUXLYDQMD
Vjekoslav Duk
31
PAZITI!
Npr
2360 -NRGRYDNYRJ]DSLVDQLMHMDVQRGDOLMH]DGQMD]QDPHQND]QDDMQDLOLQH

'UXJDLML]DSLV
2,36010
3
2,3610
WXMHQXOD]QDDMQD]QDPHQND
tXQXODQLMH]QDDMQD]QDPHQND
Kod ovakvog zapisa:

WXLPD]QDDMQLK]QDPHQDND
=QDDMQH ]QDPHQNH
WR VX VYH ]QDPHQNH RG SUYH VOLMHYD UD]OLLWH RG QXOH SD GR ]QDPHQNH QD PMHVWX
]DRNUXLYDQMD
Npr.
P=(0,967013 0,0030) W
To moramo izbrisati jer je
U iskazu mjerne nesigurnosti
]DGQMD]QDDMQD]QDPHQND
VXGYLMH]QDDMQH]QDPHQNH
nesigurnosti na 4. mjestu
a mjerna nesigurnost se
upravo tako iskazuje, sa
GYLMH]QDDMQH]QDPHQNH
Dakle pravilno je: P=(0,9670 0,0030) W
.RG SUDYLOQRJ LVND]LYDQMD QD 1 UD]LQL PRUD VH YRGLWL UDXQD R PMHUQRM QHVLJXUQRVWL 1HVLJXUQRVW GRELYHQD
]DRNUXLYDQMHPQHVPLMHELWLYHDRGXNXSQHQHVLJXUQRVWLPMHUQRJUH]XOWDWD7LPHMHRGUHHQRQDNRMHPPMHVWX
WUHED]DRNUXLWLUH]XOWDWLVND]DQQD1UD]LQL
35$9,/$=$2.58,9$1-$
1. Suvine znamenke odbacuju se.

2.
3RVOMHGQMD ]DGUDQD ]QDPHQND QHSURPLMHQMHQD MH DNR MH YULMHGQRVW RGEDHQRJ GLMHOD PDQMD RG SRO
ovine
vrijednosti posljednje znamenke.

3.
$NR MH RGEDHQL GLR MHGQDN WRQR SRORYLFL YULMHGQRVWL ]DGQMH ]DGUDQH ]QDPHQNH WDGD ]DGQMX ]DGUDQX
]QDPHQNXWUHED]DRNUXLWLQDQDMEOLLSDUQLEURM
4.
$NR MH YULMHGQRVW RGEDHQRJ GLMHOD YHD RG SRORYLFH YULMHGQRVWL ]DGQMH ]DGUDQH ]QDPHQNH WDGD ]DGQMX
]DGUDQX]QDPHQNXWUHED]DRNUXLWLQDSUYLYHLEURM
Npr:
2478,5002
0,784
3,455
79650
2479
0,78
3,46
79600
Vjekoslav Duk
Primjer: ,]PMHUHQ MH QDSRQ 8

razini.
9 VD QHVLJXUQRX X
32
9 7UHED SUDYLOQR LVND]DWL UH]X
ltat na N i S
a) Iskazivanje na S razini:
U=231,325V
u=0,1350V
Apsolutnu nesigurnostWUHED]DRNUXLWLQDGYLMH]QDDMQH]QDPHQNHX
9
9ULMHGQRVW PMHUQRJ UH]XOWDWD ]DRNUXXMHPR QD UD]LQL PMHVQH YULMHGQRVWL ]DGQMH ]QDPHQNH QHVLJXUQRVWL
dakle na drugoj znamenci iza decimalnog zareza: U=231,32V

Rezultat iskazan na S razini: U=(231,32 0,14)V
u aps
0,14
= 0,00059 = 5,9 10 4
231,32
U
-4
5H]XOWDWQD6UD]LQLVUHODWLYQRPQHVLJXUQRX8 5,910 )
Relativna nesigurnost: u r =
Postotna nesigurnost: u % = u r 100% = 0,00059 100% = 0,059%

5H]XOWDWQD6UD]LQLVSRVWRWQRPQHVLJXUQRX8

0,059%)
b) Iskazivanje na N razini
0,14
= 0,933 = 1 ]DRNUXXMHPRQDSUYLQLLFLMHOLEURM
L = ent log
1.2
Rezultat na N razini: U=231,3V
.RGLVND]LYDQMDPMHUQRJUH]XOWDWDLQD6LQD1UD]LQLPMHUQDQHVLJXUQRVWRGUHXMHPMHVWRQDNRMHPWUHED]DRNUXLWL
mjerni rezultat.
,]LVSUDYQR]DRNUXHQRJPMHUQRJUH]XOWDWDQD1UD]LQLPRHPRSURFLMHQLWLPMHUQXQHVLJXUQRVWDOLPRUDPRLPDWLQ
XPX GD VH ]DRNUXLYDQMHP JXEL GLR LQIRUPDFLMH 6WRJD SURFMHQD PMHUQH QHVLJXUQRVWL QD WHPHOMX SUDYLOQR
]DRNUXHQRJUH]XOWDWDQD1UD]LQLQHHGDWLSRWSXQRWRDQSRGDWDNRPMHUQRMQHVLJXUQRVWL0RHPRVDVLJXUQRX
WYUGLWLGDVHPMHUQDQHVLJXUQRVWNUHHX
rasponu:
12 10 L u 1,2 10 L
%XGXL GD PL QH HOLPR UDVSRQ YULMHGQRVWL YH EURMNX UDGLPR QDMEROMX SURFMHQX PMHUQH QHVLJXUQRVWL QD WHPHOMX
SUDYLOQR]DRNUXHQRJUH]XOWDWDLVND]DQRJQD1UD]LQL
u = 10 L 12 1,2 =3,810L
Time smo napravili grXEXSURFMHQXPMHUQHQHVLJXUQRVWLQDWHPHOMXSUDYLOQR]DRNUXHQRJUH]XOWDWDLVND]DQRJQD1
razini.
Vjekoslav Duk
33
STUPNJEVI SLOBODE ( )
Broj stupnjeva slobode
temelju tih mjerenja
1.
MHGQDNMHEURMXSRQRYOMHQLKPMHUHQMDXPDQMHQ]DEURMSDUDPHWDUDNRMLVXL]UDXQDWL
na
%URMVWXSQMHYDVORERGHNRGRGUHLYDQMDQHVLJXUQRVWL$WLSD
3UHWSRVWDYLPR GD ]D QHNL EURM SRQRYOMHQLK PMHUHQMD UDXQDPR DULWPHWLNX VUHGLQX x . Tada je broj stupnjeva
slobode =n. Ako izUDXQDPR MR L VWDQGDUGQR RGVWXSDQMH SRMHGLQDQLK RLWDQMD V EURM VWXSQMHYD VORERGH
smanjuje se za 1 i sada iznosi: =n-.RGUDXQDQMDRSHVUHGQMHYULMHGQRVWLEURMVWXSQMHYDVORERGHMHGQDNMH
sumi stupnjeva slobode svih komponentLSRPRXNRMLKVHUDXQDRSDVUHGQMDYULMHGQRVW =
*UDILNLSUDYDFUHJUHVLMH
y
Y=ax+b
Za parametre a i b broj stupnjeva
slobode je =n-2
x
2.
%URMVWXSQMHYDVORERGHNRGRGUHLYDQMDQHVLJXUQRVWL%WLSD
.RGRGUHLYDQMDQHVLJXUQRVWL%WLSDSUHWSRVWDYOMDPRGDMHEURMVWXSQMHYDVORERGHEHVNRQDQRYHOLNXNROLNRQH
SRVWRMLQHNDRGUHHQDLQIRUPDFLMD
3.
2GUHLYDQMHEURMDVWXSQMHYDVORERGHNRGSRVUHGQLKPMHUHQMD
=DPMHUQLUH]XOWDWGRELYHQSRVUHGQLPPMHUHQMHPRGUHXMXVHHIHNWLYQLVWXSQMHYLVORERGH=DRGUHLYDQMHEURMD
efektivnih stupnjeva slobode koristimo WELCH - SATTERTHWEITE metodu (W S metoda)
ef
= ent
i =1
u s ( y)4
F
u ( x i )
xi
us(y) VORHQDPMHUQDQHVLJXUQRVWUH]XOWDWD
u(xi) VWDQGDUGQDQHVLJXUQRVWXOD]QHYHOLLQH
F
- koeficjent osjetljivosti
x i
i -SULSDGDMXLVWXSQMHYLVORERGH
F
u ( x i )
4
N
xi
u s ( y)
=
ef
i
i =1
Kada je mjerni rezultat dobiven samo jednim mjerenjem broj stupnjeva slobode jednak je nuli i ne iskazuje
se.
Vjekoslav Duk
34
6. STATISTIKA
6.1. NORMALNA (GAUSSOVA) RAZDIOBA
gv(x)
34,2%
13,5%
2,2%
-3
-2
+2
+3
1DMYDQLMDLQDMHDUD]GLREDXWHRULMLLSULPMHQLPDWHPDWLNHVWDWLVWLNHMHVWQRUPDOQDLOL*DXVVRYDUD]GL
oba. To je
]YRQROLND VLPHWULQD MHGQRWMHPHQD IXQNFLMD NRQWLQXLUDQH VOXDMQH YDULMDEOH [ MHGQR]QDQR RGUHHQD GYDPD
parametrima:
Standardnim odstupanjem
$ULWPHWLNRPVUHGLQRP
)XQNFLMDJXVWRHYMHURMDWQRVWLJODVL
f ( x ) = g v ( x) =
1
e
2
1 x

2
PovriQDLVSRGWHIXQNFLMHRGQRVQRLQWHJUDOWHIXQNFLMHRGPLQXVEHVNRQDQRGRSOXVEHVNRQDQRMHGQDNDMH
Pr( x ) =
( x )dx = 1
7R]QDLGDMHYMHURMDWQRVWGDVOXDMQDYDULMDEODSULPMHUHQMLPDMHWRLVSUDYOMHQRRLWDQMHLOLRSDDQMHSRSULPLQHNX
vrijednRVW L]PHX PLQXV L SOXV EHVNRQDQR VLJXUDQ GRJDDM 9MHURMDWQRVW GD RSDDQMH SRSULPL QHNX YULMHGQRVW X
rasponu od x1 do x2MHGQDNDMHSRYULQLLVSRGIXQNFLMHJXVWRHYMHURMDWQRVWLQDGWLPUDVSRQRP
x2
Pr(x1 < x < x2 ) = g v (x)dx

x1
Ako je primjerice x1 = i x2 = + onda je :

x2
Pr(x1 < x < x2 ) = g v (x)dx = 0,342 = 34,2%

x1
3RVWRMLEHVNRQDQRYHOLNEURMWDNYLKIXQNFLMD]DVYDNXNRPELQDFLMXSDUDPHWDUD
i . Lokacija tjemena funkcije na

.
EURMHYQRPSUDYFXRGUHHQDMHSDUDPHWURP DLULQDUDVSURVWLUDQMDRGUHHQDMHVWDQGDUGQLPUDVLSDQMHP
Vjekoslav Duk
35
6.2. NORMIRANA NORMALNA RAZDIOBA
Ako varijablu x iz normalne (Gaussove) razdiobe transformiramo u takozvanu normiranu varijablu z:
z=
RQGD VH VYH PRJXH QRUPDOQH UD]GLREH PRJX SULND]DWL MHGQRP UD]GLRERP NRMD VH ]RYH QRUPLUDQD
normalna
razdioba.
f(z)
0.3
0.2
0.1
z
-3
-2
-1
f ( z) =
1 2 z2
e
2
*XVWRDYMHURMDWQRVWLRSLVDQDMHIXQNFLMRP
$ULWPHWLND VUHGLQD QRUPLUDQH QRUPDOQH UD]GLREH MHGQDND MH QXOL D VWDQGDUGQR RGVWXSDQMH MHGQDNR MH MHGLQLFL SD
YULMHGQRVWIXQNFLMHJXVWRHYMHURMDWQRVWLRYLVLVDPRRQRUPLUDQRMYDULMDEOL]=DWXUD]GLREXL]UDXQDWHVXWDEOLFHL]
NRMLKVHPRHRGUHGLWLYMHURMDWQRVWGDQRUPLUDQDYDULMDEODSRSULPLQHNXRGYULMHGQRVWLX]DGDQRPUDVSRQX
Raspon normirane varijable z
Raspon varijable x
9MHURMDWQRVWRLWDQMDXQXWDUUDVSRQD
0,67
1,00
1,96
2,00
2,58
3,00
4,00
0,67
1,00
1,96
2,00
2,58
3,00
4,00
50,0%
68,3%
95,0%
95,4%
99,0%
99,7%
99,99%
$NRMHVWDQGDUGQRRGVWXSDQMHRSDDQMDRVQRYQRJVNXSD
SR]QDWRUD]GLREDDULWPHWLNLKVUHGLQDX]RUDNDRGSRQ
RSDDQMD PRH VH DSURNVLPLUDWL QRUPDOQRP UD]GLRERP QHRYLVQR R UD]GLREL SRMHGLQDQLK RSDDQMD RVQRYQRJ
VNXSDL]NRMHJX]RUFLSRWMHX$ULWPHWLNHVUHGLQHX]RUDNDJRPLODMXVHRNRDULWPHWLNHVUHGLQHRVQRYQRJVNXSDVD
standardnim odstupanjem
x:
x =
Vjekoslav Duk
36
,] WDEOLFD QRUPLUDQH QRUPDOQH UD]GLREH PRH VH SURLWDWL YMHURMDWQRVW GD VH DULWPHWLND VUHGLQD X]RUND QDOD]L
z x do + z x
x + z x odnosno da je: z x x + z x . Uz istu
x z x i x + z x odnosno da je
x z x do x + z x s
rasponu oko srednje vrijednosti osnovnog skupa od

vjerojatnost da je
x z x i
RGQRVQR PRH VH RLWDWL
vjerojatnost vrLMHGLWL H L QHMHGQDNRVWL L]YHGHQHL]SUHWKRGQLKWM
x z x x + z x
7R ]QDL GDUDVSRQRNRDULWPHWLNHVUHGLQHX]RUNDRG
vjerojatnoX3U]VDGULDULWPHWLNXVUHGLQXRVQRYQRJVNXSDL]NRMHJX]RUDNSRWMHH
1D WHPHOMX DULWPHWLNH VUHGLQH X]RUND RSDDQMD LVSUDYOMHQLK RLWDQMD RJUDQLHQRJ EURMD SRQRYOMHQLK PMHUHQMD L
VWDQGDUGQRJRGVWXSDQMDRSDDQMDRVQRYQRJVNXSD
PRHVHRGUHGLWLUDVSRQYULMHGQRVWLRSDDQMDXQXWDUNRMHJVH
VRGDEUDQRPYMHURMDWQRXQDOD]LSUDYDYULMHGQRVWPMHUHQHYHOLLQH7DMUDVSRQVDULWPHWLNRPVUHGLQRPRSDDQMD
X]RUND X VUHGLQL QD]LYD VH SRGUXMH SRX]GDQRVWL 3URLUHQMHP SRGUXMD SRX]GDQRVWL YHD MH VWDWLVWLND VLJXUQRVW
GD UDVSRQ VDGUL SUDYX YULMHGQRVW PMHUHQH YHOLLQH 1D WHPHOMX LVWLK SRGDWDND VLJXUQLML LVND]L VX PDQMH SUHFL]QL L
obratno.
6.3. STUDENTOVA RAZDIOBA
$NR VWDQGDUGQR RGVWXSDQMH RSDDQMD RVQRYQRJ VNXSD
QLMH SR]QDWR RQR VH PRH procijeniti iz uzorka manjeg
EURMDSRQRYOMHQLKPMHUHQMD0HXWLPDNRMHEURMSRQRYOMHQLKPMHUHQMDXX]RUNXPDQMLRGUD]GLREDDULWPHWLNLK
sredina uzoraka je spljotenija od normalne razdiobe, zbog nesigurnosti procjene standardnog odstupanja
RSDDQMD RVQRYQRJ VNXSD 2EOLN WH UD]GLREH VH ]RYH 6WXGHQWRYD LOL 7 UD]GLRED D RGUHHQ MH VDPR EURMHP
stupnjeva slobode.
f(x)
=
=4
=2
t
-3
-2
-1
Vjekoslav Duk
Broj stupnjeva slobode
37
NDGD VH VWDQGDUGQR RGVWXSDQMH UDXQD QD WHPHOMX Q SRQRYOMHQLK PMHUHQMD L]QRVL Q-1.
'DNOHNDGDMHEURMSRQRYOMHQLKPMHUHQMDPDQMLRGSRGUXMHSRX]GDQRVWLDULWPHWLNHVUHGLQHX]RUNDRGUHXMHVH
na temelju T-razdiobe:
x t sx x + t sx
gdje je:
sx =
s
n
Koeficijent t je normirani parametar T-razdiobe:
t=
x
sx
U tablici navedene su vrijednosti koeficijenata t SWXGHQWRYHUD]GLREH]DRGUHHQHUD]LQHYMHURMDWQRVWL3ULQHNROLNR

odabranih stupnjeva slobode
Vjerojatnost
(Pr)
50,0%
68,3%
95,0%
99,0%
2
0,82
1,32
4,30
9,92
4
0,74
1,15
2,78
4,60
Stupnjevi slobode
9
19
0,70
0,69
1,06
1,03
2,26
2,09
3,25
2,86
29
0,68
1,02
2,04
2,76
0,67
1,00
1,96
2,58
Iz tablice je vidljivo da se T-UD]GLRED SUL YHOLNRPEURMXSRQRYOMHQLKPMHUHQMDL]MHGQDXMHVQRUPDOQRPUD]GLRERP

(t ]6WRJDNDGDMHEURMSRQRYOMHQLKPMHUHQMDYHLRGPRHPRVHSUHEDFLWLQD*DXVVRYXUD]GLREX
Vjekoslav Duk
38
7. SIGNALI
0MHUHQDYHOLLQD0-(51,6867$9
OBJEKT
MJERENJA
x(t)
MJERNI
PRETVORNIK
s1(t)
s2(t)
PRILAGODNIK
y(t)
POKAZNIK
u(t)
UNUTARNJE SMETNJE
VANJSKE
SMETNJE
8OD]QDYHOLLQDPMHUHQDYHOLLQDYDQMVNHVPHWQMH
Slika: Blok shema mjernog sustava
Mjerive veliLQHVX[WXWV1(t), s2WNDRLXWMHFDMQHYHOLLQHLL]OD]QDYHOLLQD
sve su to nekakvi signali.
SIGNAL QRVLODF LQIRUPDFLMH SRGDWND SRUXNH ,QIRUPDFLMD MH VDGUDQD X SURPMHQMLYLP SDUDPHWULPD VLJQDOD
Parametrom nazivamo varijablu koja nije osnovna (npr. ako se radi o naponu sinusnog oblika tada su parametri
amplituda, frekvencija i faza).
SMETNJA QHSRHOMDQVLJQDONRMLQLMHSUHGPHWPMHUHQMD2QNYDULRGQRVQRL]REOLXMHPMHUHQLVLJQDO
8OD]QD YHOLLQD XW VDGUL PDQMH
-vie iskrivljenu inf RUPDFLMX R YULMHGQRVWL YHOLLQH NRMX HOLPR PMHULWL [W 6WRJD
SULOLNRPPMHUHQMDWUHEDQDVWRMDWLVPDQMLWLQHSRHOMQHVLJQDOHMHURQLSRYHDYDMXPMHUQXQHVLJXUQRVW
Podjela signala:
SIGNAL
'(7(50,1,67,.,
672+$67,.,
Mijenjaju se ovisno o vremenu na

SUHGYLGLY QDLQ Njihove trenutne
vrijednosti mogu se predvidjeti ili
L]UDXQDWLPDWHPDWLNLPL]UD]LPD
2QLVHQDMHHNRULVWHNDRLVSLWQL
VLJQDOL ]D LVSLWLYDQMH VWDWLNLK L
GLQDPLNLK NDUDNWHULVWLND PMHUQLK
sustava (na ulaz mjernog sustava

GRYHGHPR GHWHUPLQLVWLNL VLJQDO,
D QDWHPHOMXRG]LYD]DNOMXXMHPR
o svojstvima sustava.
1HSUHGYLGLYLLOLVOXDMQL
7HKQLNL
PRJX
LQIRUPDFLMX
DOL
VDGUDYDWL
RSHQLWR
QHNX
VH
QH
koriste za prijenos informacija.

2SLVXMHPR LK ]DNRQRP VWDWLVWLNH
matematike.
NajboOML SULPMHU VWRKDVWLNRJ VLJQDOD
MHWHUPLNLXP
Vjekoslav Duk
'(7(50,1,67,.,6,*1$/,
1DMHLGHWHUPLQLVWLNLVLJQDOL
-(',1,1,35$92.871,,038/6
u(t)
1
t
0, za : t t < 0
u(t)= 1
, za : 0 t < t
t
P=1
t
Kada t
MHGLQLQLLPSXOVSUHWYDUDVHX
Diracov impuls.
u(t)
7DMVHVNRNR]QDDYDVD
(t ) gdje (t ) = lim u (t )
t 0
t
-(',1,1,6.2.
NaVWDMHLQWHJULUDQMHPMHGLQLQRJLPSXOVD
u(t)
1
0, za : t 0
1, za : t > 0
u(t)=
t
3. RAMPA (KOSINA)
u(t)
0, za : t 0
k t , za : t > 0
u(t)=
t
4. SINUSNI SIGNAL
u(t)=Asin t
u(t)
A
T
39
Vjekoslav Duk
40
6RE]LURPQDSURPMHQHXYUHPHQXGHWHUPLQLVWLNHVLJQDOHPRHPRSRGLMHOLWLQD
kontinuiran ( neprekidan u vremenu)

diskontinuiran (isprekidan u vremenu)
KONTINUIRANA RAZINA
DISKRETNA RAZINA
IMPULSI
u(t)
t
t
u(t)
IMPULSNI NIZ
KONTINUIRANI
PARAMETRI
ANALOGNI
DIGITALNI
u(t)
DISKRETNI
PARAMETRI
u(t)
+RHPROLGHWHUPLQLVWLNLVLJQDOVPDWUDWLDQDORJQLPLOLGLJLWDOQLPRYLVLRQDLQXSULMHQRVDVLJQDODLQIRUPDFLMH
ANALOGAN LQIRUPDFLMDVHSUHQRVLSRPRXYULMHGQRVWLMHGQRJRGSDUDPHWDUDDPSOLWXGDIUHNYHQFLMDID]D

DIGITALAN informacija se prenoVLSRPRXGLVNUHWQLKELQDUQLKVWDQMD
$1$/2*1,'(7(50,1,67,.,6,*1$/,
$1$/2*1,'(7(50,1,67,.,6,*1$/,
67$7,.,
',1$0,.,
1(3(5,2',1
3(5,2',1,
38/6,5$-8,
PARNI
,=0-(1,1,
NEPARNI
Vjekoslav Duk
1. 67$7,.,6,*1$/,
6WDWLNLVLJQDOLVXLVWRVPMHU
ni signali neovisni ili vrlo malo ovisni o vremenu (nisu funkcija vremena).
3ULPMHULVWDWLNLKVLJQDOD
a) Istosmjerni vremenski nepromjenjivi napon

u(t)
b) Napon baterije
u(t)
t
c) Istosmjerni isprDYOMDVYUORPDORPL]PMHQLQRPNRPSRQHQWRP
u(t)
',1$0,.,6,*1$/,
a)
1(3(5,2',1,6,*1$/,
u(t)
41
Vjekoslav Duk
b)
3(5,2',1,6,*1$/,
3HULRGLNLVLJQDOLVXRQLLMHVHSURPMHQHWUHQXWQLKYULMHGQRVWLWLMHNRPYUHPHQDSHULRGLNLSRQDYOMDMX
,=0-(1,1,3(5,2',1,6,*1$/,
u(t)
Jednake povrine
,]PMHQLQLSHULRGLQLVLJQDOLPRJXELWLSDUQLLQHSDUQL
PARNI: u(-t) = u(t)

u(t)
NEPARNI: u(-t) = -u(t)

u(t)
38/6,5$-8,3(5,2',1,6,*1$/,
,PDLVWRVPMHUQXLL]PMHQLQXNRPSRQHQWX
u(t)
AC
DC
42
Vjekoslav Duk
43
',*,7$/1,'(7(50,1,67,.,6,*1$/,
'LJLWDOQLVLJQDOLVXGLVNRQWLQXLUDQLYUHPHQVNLLVSUHNLGDQLGLVNUHWQLSRDPSOLWXGLDHVWRVXLNRGLUDQL

9HLQDMHVLJQDODSRSULURGLDQDORJQD6LJQDOLXQXWDUVNORSDPRJXELWLDQDORJQLLOLGLJLWDOQLDEXGXLGDMHREUDGDL
SULMHQRVNRGGLJLWDOQLKVLJQDODMHGQRVWDYQLMDQHJRNRGDQDORJQLKGDQDVMHYHOLNDYHLQDVLJQDODGLJLWDOQD
$QDORJQH YHOLLQH PRJX XQXWDU ]DGDQLK JUDQLFD WHRULMH SRSULPLWL EHVNRQDQR PQRJR UD]OLLWLK YULMHGQRVWL GRN
GLJLWDOQLPRJXSRSULPLWLVDPRNRQDDQEURMGLVNUHWQLKYULMHGQRVWLW]Y
kvanta.
Analogni pokaznik:
$QDORJQL SRND]QLN PRH SRND]DWL EHVNRQDQR PQRJR YULMHGQRVWL RGQRVQR ND]DOMND PRH ]DX]HWL EHVNRQDQR
PQRJRSRORDMD
Digitalni pokaznik:
6YH DQDORJQH YULMHGQRVWL X UDVSRQX RG GR SULND]DQH VX NDR 'LJLWDOQL VLJQDOL WHPHOMH VH QD GYD VOXDMD
ima/nema ili crno/bijelo. Stoga je obrada signala jednostavnija, pouzdanija i manje osjetljiva na smetnje, ali
digitalizacijom analognog signala gubi se dio informacije.
Digitalni signal sastavljen je od niza BITA (BInary digIT DWDMQL]ELWDQD]LYDPRGLJLWDOQDULMH

%LWPRHLPDWLYULMHGQRVWLDGLJLWDOQDULMHPRHELWLVDVWDYOMHQDRGUD]OLLWRJEURMDELWDSULPMHULFHSHQWLXPL
486 ima 32 bita).

.RPELQDFLMDPD]QDPHQNLLNRMHVXUD]OLLWHWHLQHLVND]XMXVHEURMHYLYHLRGNDRLGHNDGVNLEURMHYL
Pretvorba iz binarnog sustava u dekadski:

n 1
D = d i 10 i
m
m broj mjesta iza decimalnog zareza,

n broj mjesta ispred decimalnog zareza,
di dekadski faktori (0,1,2,3,4,5,6,7,8,9),
i HNVSRQHQWNRMLRGUHXMHEURjno mjesto
PMHVQXYULMHGQRVWLOLWHLQXPMHVWD
Dmax = 10 n 1
Maksimalna vrijednost dekadskog broja
Pretvorba iz dekadskog sustava u binarni:

n 1
B = bi 2
m broj mjesta iza decimalnog zareza

n broj mjesta ispred decimalnog zareza
di binarni faktori (0,1)
i HNVSRQHQWNRMLRGUHXMHEURMQRPMHVWR
PMHVQXYULMHGQRVWLOLWHLQXPMHVWD
Bmax = 2 1
n
Maksimalna vrijednost binarnog broja
Vjekoslav Duk
44
Kod pretvorEH GHNDGVNRJ EURMD X ELQDUQL SRWUHEQR MH SULMH VYHJD RGUHGLWL QDMWHL HNVSRQHQW 7R VH UDGL SUHPD
VOMHGHRMMHGQDGEL
log N
im = ent
log 2
log(ostatak )
im 1 = ent
log 2
Primjerice: 109 (10 ) HOLPRSUHWYRULWLXELQDrni broj.
log 109
= ent (6,768) = 6 MHGDNOHQDMWHLHNVSRQHQW
im = ent
log 2
126 = 64
109
- 64
45
- 32
13
-8
5
-4
1
-1
0
12 = 32
124 = 16
123 = 8
122 = 4
121 = 2
VOMHGHLHNVSRQHQW
log(45)
= ent (5,49 ) = 5
im 1 = ent
log
2
log(13)
= ent (3,7 ) = 3
im1 = ent
log
2
1
0
1
e uzimamo
i zato je tu nula.
'DNOHHWYUWLQ
1
0
6PMHULWDQMDELQDUQRJEURMD
120 = 1
3ULMHQRVGLJLWDOQRJVLJQDODPRHELWLSDUDOHODQLOL
serijski.
a) PARALELAN
6LJQDO VH SUHQRVL X RYRP SULPMHUXSUHNRLFHMHGQDLFD]DSRYUDWQXLQIRUPDFLMX%LWRYLVHSUHQRVH
istovremeno. Paralelan prijenos skuplji je od serijskog.
1
t
0
t
1
t
1
t
t
Vjekoslav Duk
45
b) SERIJSKI
6LJQDOVHSUHQRVLMHGQRPLFRPMHGQDLFD]DSRYUDWQXLQIRUPDFLMX6HULMVNLSULMHQRVSRGDWDNDSXQRMH
sporiji od paralelnog, ali je zato puno jeftiniji.
1 0 1 1
t
t
KOD NRGMHQL]]QDNRYDNRMLPDMHSULGUXHQRRGUHHQR]QDHQMHSUHPDXQDSULMHGGRJRYRUHQLPSUDYLOLPD
3ULPMHULFH]QDPHQNHGHNDGVNRJVXVWDYDPRHPRSULND]DWLELQDUQLP]QDNRYLPDL]DWRVXSRWUHEQHELQDUQHULMHL
RG ELWD 6D ELWD LPD XNXSQR PHXVREQR UD]OLLWLK NRPELQDFLMD D SRWUHEQR QDP MH 0. prema tome je
osmiljen NBCD (BCD 8421) kod koji zapravo predstavlja prirodne binarno kodirane dekadske brojeve.
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
0000
0001
0010
0011
0100
0101
0110
0111
1000
1001
Osim NBCD koda razlikujemo i EXCESS 3, AIKEN, GRAY kodov H6YDNLRGQMLKUDELUD]OLLWRSUDYLORDXYLMHNVD

bita.
.DGD RVLP EURMHYD WUHED UD]OLNRYDWL L VORYD SRPRX EURMHYD NRULVWH VH DOIDQXPHULNL NRGRYL Najpoznatiji
DOIDQXPHULNL NRG MH $6&,, NRG NRML LPD GLJLWDOQX ULMH RG ELWD WR ]QDL GD RPRJXXMH XNXSQR UD]OLLWLK
kombinacija.
Primjerice: @ = 64(10) = 1000000(2)
.RPELQDFLMDELWRYDXNRGXPRHSUHGVWDYOMDWLEURMVORYRLOLQHNL]QDN9UORMHYDQRSUHSR]QDWLUD]OLNXL]PHXEURMD
u binarnom sustavu od broja prikazanog u binarnom kodu. Binarni broj uvijek predstavlja neki dekadski broj dok
NRPELQDFLMDELWRYDXNRGXPRHSUHGVWDYOMDWLVORYREURMLOLQHNL]QDN
Primjerice: 1000 0110

a) Kao binarni broj predstavlja dekadski broj 134.
b) Kao kombinacija bitova u NBCD kodu predstavlja 86 jer 1000 predstavlja 8, dok 0110
predstavlja 6.
86
1000
0110
Vjekoslav Duk
46
7.2. PRETVORBA ANALOGNOG SIGNALA U DIGITALNI

3UHWYRUEDDQDORJQRJVLJQDODXGLJLWDOQLUDGLVHSRPRX$'SUHWYRUQLN
a. Ta se pretvorba jo naziva i digitalizacija.
DIGITALIZACIJA kvantizacija analognog signala po amplitudi i vremenu.

Faze digitalizacije:
Uzorkovanje u vremenu
Kvantizacija po amplitudiDQDORJQRMDPSOLWXGLGRGMHOMXMHVHQDMEOLDGLJLWDOQDYULMHGQRst)
Kodiranje signalaSUHWYDUDQMHXGLJLWDOQXULMH
Opis postupka digitalizacije:
7RMHDQDORJQLVLJQDONRMLHOLPRGLJLWDOL]LUDWL
vanje, dolazi iz oscilatora. Za svaki

taj impuls uzima se uzorak analognog signala.
3RPRQL VLJQDO ]D X]RUNR
Uzorkovanje po vremenu
1DSRQVND UD]LQD ]DGUDYD VH NUR] QHNR YULMHPH SRWUHEQR GD

VHX]PHX]RUDNDPSOLWXGH7R]DGUDYDQMHSRVWLHVHVNORSRP
]D ]DGUDYD
nje (slika dolje) gdje sklopka radi u ritmu signala
]DX]RUNRYDQMHDNRQGHQ]DWRU]DGUDYDQDSRQ
Uul
111
110
101
100
011
010
001
000
Uizl
Prebacivanje u digitalni oblik. U ovom primjeru imamo 3 bitni

A/D pretvornik MHQDMYHDUD]LQD$SURNVLPLUDVHQDMEOLD
vrijednost.
Kodiranje odnosno aproksimacija signala s cjelobrojnim

umnokom kvanta.
s(t)
sq(t)
s(t) = sq(t) + p(t)

Pogreka
Vjekoslav Duk
Ili sve u jednoj slici:
0RJXLQDSRQVNL
To je vrijeme uzimanja uzorka odnosno vrijeme koje sklop za
nivoi u voltima i
pripadne digitalne
vrijednosti
]DGUDYDQMH ]DGUDYD YULMHGQRVW DQDORJQRJ QDSRQD 8QXWDU WRJ

YUHPHQDHOHNWURQLNLVNORSRYL$'SUHWYRUQLNDRGOXXMXNRMDGLJLWDOQD
UD]LQD QDSRQD H ELWL GRGLMHOMHQD DQDORJQRM X]HWRM YULMHGQRVWL 'DNOH
QH X]LPD VH VWYDUQL L]QRV DQDORJQRJ QDSRQD YH YULMHGQRVW SUHPD
QLYRXLWRQDMEOLHPUDVSRORLYRPXWUHQXWNXX]LPDQMDX]RUND
7
6
5
4
3
2
1
0
111
110
101
100
011
010
001
000
Analogni signal
To je vrijeme pretvorbe. Za to vrijeme kodiraju se uzorci uzeti po

je
sporiji.
YUHPHQX L SR DPSOLWXGL WR MH WR YULMHPH GXH $' SUHWYRUQLN
KVANT (Q) QDMPDQMDUD]OLNDDQDORJQRJVLJQDODNRMDVHPRHUD]OXLWLNYDQWL]LUDQLPVLJQDORP7RMHNRUDN

kvantizacije.
Q=
U max U min
2n
n broj bita binarnog broja kojim se aproksimira analogni signal,

Umax nazivni maksimalni napon,
Umin nazivni minimalni napon,
Umax Umin = nazivni raspon ulaznog napona.
5(/$7,91$5$=/8,9267
r =
1
Q
= n
U max U min 2
47
Vjekoslav Duk
48
1HND MH QD]LYQL UDVSRQ XOD]QRJ QDSRQD RG 9 GR 9 0L HOLPR NYDQWL]LUDWL WDM QDSRQ $' SUHWYRUQLNRP NRMLLPD
GLJLWDOQXULMHRG
3 bita.
Idealna karakteristika ovog A/D pretvornika bi izgledala ovako:

Sve vrijednosti
napona ulaznog
analognog signala
Izlaz (binarni broj)

111
110
101
100
011
010
001
000
7
6
5
4
3
2
1
0
YHHRG9ELWLH
prikazane sa 111.
Q
&HQWUDOQHWRNH
Razina odluke
0,5
Q=
80
= 1V
23
Ulaz (analogni signal)
- Kvant iznosi 1V
onu odgovara samo jednoj diskretnoj digitalnoj

vrijednosti: Q( N 0,5) < x Q( N + 0,5) 'DNOH[PRHSRSULPLWLDQDORJQHYULMHGQRVWLXLQWHUYDOX1 0,5 (jer je u
RYRP SULPMHUX 4 D VYH DQDORJQH YULMHGQRVWL XQXWDU WRJ LQWHUYDOD ]DRNUXXMu se na N i prikazuju kao jedna
6YDND YULMHGQRVW DQDORJQRJ VLJQDOD X RGUHHQRP UDVS
GLJLWDOQDULMH
8 QDHP SULPMHUX H VYH YULMHGQRVWL DQDORJQRJ VLJQDOD X LQWHUYDOX RG 9 GR 9 ELWL GLJLWDOL]LUDQH NDR 9 LOL X
intervalu od 0,5 do 1,5 biti digitalizirane kao 2V itd. Jasno je da pri takvoj digitalizaciji nastaje pogreka
kvantizacije.
Kolika je pogreka kvantizacije?
Q
2
0
Q
2
Posljedica je digitalizacije dakle da se izlaznom signalu superponira pogreka kvantizacije.

Ug = Uul + P
Ako je opseg pogreaka od
Q
Q
tada je ukupna mjerna nesigurnost:
do
2
2
ug =
0,5Q
3
Vjekoslav Duk
49
Ukoliko je A/D pretvornik unipolaran (minimalni napon =0) relativna nesigurnost kvantizacije iznosi:
u rg =
0,5
2n 3
Ukoliko je A/D pretvornik bipolaran (minimalni napon = - Umax, karakteristika ide i u negativnu stranu) relativna
nesigurnost kvantizacije iznosi:
u rg =
1
2
Primjer:
1DXOD]XQLSRODUQRJELWQRJ$'SUHWYRUQLNDQD]LYQRJSRGUXMDRG9GR9QDULQXWMHQDSRQRG9.ROLND
je pogreka kvantizacije, a kolika nesigurnost kvantizacije idealnog A/D pretvornika?
10 0
= 0,0024414V
212
Q=
1DNRMRMHVHUD]LQL]DXVWDYLWLRYDSUHWYRUEDRGQRVQRNRMRMMHNYDQWL]LUDQRMUD]LQLQDMEOLH9"
3,100
= 1269,76 1270
0,0024414
N=
-apsolutna pogreka:
p a = (1270 1269,76) 0,002414 = 0,59mV

-postotna pogreka:
p% =
pa
100% = +0,019%
3,100
-nesigurnost kvantizacije:
ug =
ug%
0,5 0,002414
3
= 0,70mV
0,7 10 3
=
100% = 0,023%
3,100
Vjekoslav Duk
50
3$5$0(75,3(5,2',.,+6,*1$/$
2GUHLYDQMH YDOQRJ REOLND YUHPHQVNL SURPMHQMLYRJ VLJQDOD PRJXH MH VDPR DPR PMHULPR QMHJRYH YULMHGQRVWL X
VYDNRP WUHQXWNX RVFLORVNRSRP LOL RVFLORJUDPRP 0HXWLP HVWR QLMH SRWUHEQR SR]QDYDWL FLMHOL VLJQDO YH VDPR
QMHJRYRGMHORYDQMH'MHORYDQMHLVWRVPMHUQRJLL]PMHQLQRJVLJQDODPRHVHRSLVDWLSRPRXSDUDPHWDUDVLJQDOD
a)
,VWRVPMHUQLVLJQDORGUHHQMHSDUDPHWURP$03/,78'20
b)
,]PMHQLQLVLJQDORGUHHQMHVSDUDPHWUD$03/,78'20)5(.9(1&,-2
c)
6ORHQLVLJQDOLRGUHHQLVXVDYLHL]YHGHQLKSDUDPHWDUDHIHNWLYQDYULMHGQRVWVUHGQMDYULMHGQRVWVUHGQMD
M I FAZOM
ispravljena vrijednost
3HULRGLNL VLJQDOL PRJX ELWL L]PMHQLQL L SXOVLUDMXL 6YDNL SXOVLUDMXL VLJQDO PRHPR UD]YRMHP X )XULHRY UHG
prikazati kao zbroj istosmjerne komponente i sinusnih valnih oblika (harmonika).
u (t ) = A0 + An sin( nt + n )
i =1
komponente sinusnog signala koje imaju frekvencije jednake viekratniku osnovne frekvencije zovu se harmonici.
1DMMHGQRVWDYQLMLLQDMHLSHULRGLNL
promjenjivi signal je sinusni signal:
u (t ) = U A sin (t + )
u(t)
A
t
0 =
180 0
(rad )
T=2
Svaki
SHULRGLQLVLJQDOPRHVHSULND]DWLVOMHGHLPSDUDPHWULPD
1. Tjemena vrijednost
7RMHPDNVLPDOQDYUQDYULMHGQRVW3ULLVSLWLYDQMXSURERMQHYUVWRHL]RODFLMHWMHPHQDYULMHGQRVWMHQDMYDQLML
parametar ispitnog napona.

u(t)
Umax
Upp (peak to peak)

t
Umin
Vjekoslav Duk
51
2. Srednja vrijednost
T
1
U = udt
T0
0DWHPDWLNDVUHGQMDYULMHGQRVWL]PMHQLQHVWUXMHMHRQDHNYLYDOHQWQDLVWRVPMHUQDVWUXMDNRQVWDQWQHMDNRVWLNRMD
]DYULMHPHSRORYLFHSHULRGHSUHQHVHMHGQDNXNROLLQXHOHNWULFLWHWDNDRSURPDWUDQDL]PMHQLQDVWUXMD
Dakle srednja vrijednost je mjera za transport naboja Q = I t , ali ona ne daje podatak o transportu naboja
SXOVLUDMXHJVLJQDODRGQRVQRQHVDGULLQIRUPDFLMXRL]PMHQLQRMNRPSRQHQWLSXOVLUDMXHJVLJQDOD
.RGL]PMHQLQLKVLJQDOD
srednja vrijednost jednaka je nuli.
u(t)
.ROLLQD SUHQHVHQRJ HOHNWULFLWHWD X
jednom smjeru jednaka je

NROLLQL SUHQHVHQRJ HOHNWULFLWHWD X
drugom smjeru pa je rezultantna
NROLLQD
SUHQHVHQRJ
HOHNWULFLWHWD
jednaka nuli.
Jednake povrine
Kod pulsLUDMXLKVLJQDODVUHGQMDYULMHGQRVWMHGQDNDMHDPSOLWXGLLVWRVPMHUQHNRPSRQHQWHSXOVLUDMXHJVLJQDOD
3. Efektivna vrijednost
U ef
1 2
=
u dt
T 0
(IHNWLYQDYULMHGQRVWMHXHQHUJHWLFLQDMYDQLMLSDUDPHWDUVLJQDOD
(IHNWLYQDYULMHGQRVWL]PMHQLQ
e struje jednaka je onoj vrijednosti konstantne istosmjerne struje koja u vremenu T na
RWSRUX5UD]YLMHMHGQDNXNROLLQXWRSOLQDNDRSURPDWUDQDL]PMHQLQDVWUXMD
(IHNWLYQDYULMHGQRVWSXOVLUDMXHJVLJQDOD
U ef =
(U DC )
+ un
i =1
Efektivne vrijednosti pojedinih harmonika

Efektivna vrijednost istosmjerne komponente
Vjekoslav Duk
52
4. Srednja ispravljena vrijednost

T
1
U si = U = u dt
T 0
6UHGQMD LVSUDYOMHQD YULMHGQRVW ]RYH VH MR L HOHNWUROLWVND VUHGQMD YULMHGQRVW %XGXL GD MH DULWPHWLND VUHGQMD
YULMHGQRVW VLQXVQRJ MHGQDND QXOL VWUXMD VH QH PRH LVNRULVWLWL ]D RQH XLQNH X NRMLPD GR L]UDDMD GROD]L VUHGQMD
vrijednost. Zato se struje i naponi poluvalno i punovalno ispravljaju.

6UHGQMDLVSUDYOMHQDYULMHGQRVWLPD]QDDMQXXORJXLSULPDJQHWVNLPPMHUHQMLPDSULPMHULFH]DPMHUHQMHPDJQHWVNH
LQGXNFLMHSULL]PMHQLQRPPDJQHWL]LUDQMX
POLUVALNO ISPRAVLJANJE
PUNOVALNO ISPRAVLJANJE
+
~
~
Graetzov spoj
u(t)
u(t)
t
Sve ispod nule
ne prolazi
u(t)
t
Sve ispod nule
postaje pozitivno
u(t)
Vjekoslav Duk
5. Faktori signala
a) Tjemeni faktor
Ftj =
U max
U ef
Za sinusni valni oblik tjemeni faktor iznosi: 1.414

b) Faktor oblika
U ef
Fob =
U sr
Za sinusni valni oblik faktor oblika iznosi: 1.111

c) Srednji faktor
Fsr =
U sr
U max
Za sinusni valni oblik srednji faktor iznosi: 0.637

6. )DNWRUL]REOLHQMDHQJOHVNL7+'QMHPDNL.OLUUIDNWRU
Uiefektivno
i =1
1efektivno
n
D=
Efektivne vrijednosti viih

harmonika
Efektivna vrijednost prvog
KDUPRQLNDRVQRYQRJODQD
0RHVHGHILQLUDWLLSRMHGLQDQLIDNWRUL]REOLHQMD
D=
Ui efektivno
U 1efektivno
7. Valovitost
9DORYLWRVWMHYUORYDDQSRGDWDNNRGLVSUDYOMDDWRMHYDORYLWRVWPDQMDLVSUDYOMDMHEROML
r=
U U AC
=
U U DC
53
Vjekoslav Duk
54
7.4. SVOJSTVA SIGNALA

1. PRAVOKUTNI SIGNAL
Punovalno ispravljen
u(t)
u(t)
Poluvalno ispravljen
u(t)
Umax
t
U sr =
U sr = U max
U ef = U max
U sr = 0
U ef = U max
U ef =
U max
2
U max
2
2. TROKUTASTI (PILASTI) SIGNAL

u(t)
u(t)
U sr =
U sr = 0
U
U ef = max
3
u(t)
U ef =
U max
2
U max
3
U sr =
U max
U ef =
U max
4
3. SINUSNI SIGNAL
u(t)
u(t)
u(t)
U sr
U sr = 0
U
U ef = max
2
U ef
2U max
=
U max
=
2
U max
U
= max
2
U sr =
U ef
4. IMPULSNI NIZ
u(t)
T1
t
T
U ef = U max
T1
T
U ef = U max
T1
T
Vjekoslav Duk
55
7.5. PRIKAZ SIGNALA U FREKVENCIJSKOJ DOMENI

u(t)
u(t)
6OLND,]REOLHQMHVLJQDODWUHLPKDUPRQLNRPSULID]QRPSRPDNX
6LJQDOHXIUHNYHQFLMVNRPSRGUXMXPRHPRSULND]LYDWL
1. Amplitudnim spektrom
u
1
1/3
f
f0
2f 0
3f 0
2. Faznim spektrom
f0
2f 0
3f 0
f0
2f 0
3f 0
i 180
Vjekoslav Duk
56
8. MJERNA OPREMA
MJERNA OPREMA VUHGVWYDNRMDVOXHPMHUHQMX
U mjernu oprePXXEUDMDPRPMHULODPMHUQHL]YRUHLSRPRQXRSUHPX
MJERILA
MJERNI INSTRUMENTI I
85(
Mogu biti:
1.
2.
3.
4.
5.
MJERKE
MJERNI SKLOPOVI
MJERNI SUSTAVI
$-,
92
Mjerka
Pokazni
Zapisni
Integracijski
Mjerni mostovi
Kompenzatori
je
utjelovljena
YULMHGQRVW
QHNH
RWSRUQLNL
HWDORQL
YHOLLQH
PHWDU
1.
2.
3.
uteg od 1kg)
(1,5$81$/20
Mjerni transformatori
Mjerni pretvornici
0MHUQD
SRMDDOD
djelila, integratori
SKLOP cjelina koja se
sastoji od vie povezanih
djelova i vri neku funkciju
MJERNI IZVORI
ISTOSMJERNI IZVORI
KALIBRATORI
,=0-(1,1,,=925,
Kalibratori su vrlo stabilni i

YUOR
WRQL
PMHUQL
izvori.
Kalibratore imaju mjerila u
sastavu svog sklopovlja.
32021$235(0$
KLIZNI OTPORNICI
92',,
PODESIVI
TRANSFORMATORI
SKLOPKE I PREKLOPKE
KONDENZATORSKE
DEKADE
273251,.('(.$'(
8NUDWNRSRPRQDRSUHPDMHVYHRQRWRQDPMHSRWUHEQR]DRVWYDULYDQMHPMHUQRJNUXJD
Vjekoslav Duk
57
8.(/(.75,.$0-(5,/$
(/(.75,.$ 0-(5,/$
WR VX HOHNWULQL PMHUQL LQVWUXPHQWL NRMLPD VH PMHUH HOHNWULQH L QHHOHNWULQH YHOLLQH
SRPRXHOHNWULFLWHWD
3UHPDQDLQXREUDGHVLJQDODLSULND]XPMHUQRJVLJQDODGLMHOLPRLKQD
analogne i digitalne.
8.1.$1$/2*1$(/(.75,.$0-(5,/$
$QDORJQDHOHNWULNDPMHULODVXRQDPMHULODNRMDPMHUHQXDQDORJQXYHOLLQXSUYRSUHWYDUDMXXHOHNWULQXYHOLLQXLWR

WDNRGDMHWDHOHNWULQDYHOLLQDUD]PMHUQDPMHUHQRMYHOLLQL=DWLPVHHOHNWULQHYHOLLQHSUHWYDUDMXXRGJRYDUDMXL
PHKDQLNLSRPDNDYULMHGQRVWPMHUHQHYHOLLQHRGUHXMHVHSUHPDSRORDMXND]DOMNHXRGQRVXQDPMHUQXVNDOX
.RG DQDORJQLK PMHULOD WHRUHWVNL X RGUHHQRP UDVSRQX YULMHGQRVWL ND]DOMND PRH ]DX]HWL EHVNRQDQR PQRJR
UD]OLLWLKSRORDMD
AnaORJQDHOHNWULQDPMHULODGMHOLPRQD
$QDORJQDHOHNWURPHKDQLNDPMHULOD
$QDORJQDHOHNWURQLNDPMHULOD
$QDORJQD HOHNWURQLND PMHULOD VDGUH VYH VNORSRYH NRMH LPDMX DQDORJQD HOHNWURPHKDQLND PMHULOD DOL VDGUH L
GRGDWQHVNORSRYHNRMLKQHPDXHOHNWURPHKDQLNLPPMHULOLPD7RVXHOHNWURQLNLVNORSRYL]DREUDGXLSRMDDYDQMH
VLJQDOD L XSUDYR WL VNORSRYL UD]OLNXMX HOHNWURQLND RG HOHNWURPHKDQLNLK DQDORJQLK PMHULOD =D SULND] VLJQDOD NRG
HOHNWURQLNLKLQVWUXPHQDWDNRULVWLVHND]DOMND
Kod analognih ( elektromHKDQLNLK L HOHNWURQLNLK LQVWUXPHQDWD RYMHN RLWDYDMXL VD VNDOH SUHWYDUD L]PMHUHQX
YULMHGQRVWXEURMDQXNRGGLJLWDOQLKWRUDGL$'SUHWYRUQLN3ULWRPHRYMHNJULMHLLWRL]GYDUD]ORJD
1.
5D]OXLYRVW OMXGVNRJ RND RJUDQLHQD MH QD PP 7R ]QDL GD OMXGVNR RNR GYLMH WRNH QD
udaljenosti manjoj od 0.070mm vidi kao jednu.

2.
.DGD ND]DOMND ]DX]PH QHNL SRORDM L]PHX GYD SRGMHOMND RYMHN PRUD SURFMHQLWL NROLNL MH L]QRV
PMHUHQHYHOLLQH7RMHGDNOHVXEMHNWLYQDSURFMHQD
.D]DOMNDMH]DX]HODWDMSRORDM
Mjeritelj mora sam procijeniti

koliko je to.
Velika je prednost analognih mjerila u odnosu na digitalna njihova preglednost. Naime jednim pogledom na
LQVWUXPHQWLVWRYUHPHQRXRDYDPRQHNROLNRLQIRUPDFLMD
Trenutnu vrijednost
3RORDM ND]DOMNH X RGQRVX QD PMHUQL GRPHW DNR MH ND]DOMND QD SRH
tku mjernog
SRGUXMDSUHEDFXMHPRQDQLHSRGUXMHNDNRELVPDQMLOLSRJUHNXMHUSRJUHNDMHQDMYHD
QDSRHWNXPMHUQRJSRGUXMD
Trend rasta ili pada signalaWRMHNRULVQRNRGVSRURSURPMHQMLYLKYHOLLQD
Vjekoslav Duk
58
',*,7$/1$(/(.75,.$0-(5,/$
DigitaOQDHOHNWULNDPMHULODHOHNWULQHPMHUQHVLJQDOHREUDXMXLSULND]XMXGLJLWDOQR
'LJLWDOQL LQVWUXPHQWL L]UDYQR SULND]XMX EURMDQH YULMHGQRVWL PMHUQRJ VLJQDOD WDNR GD PMHULWHOM WUHED VDPR SDOMLYR
RLWDWL RQRWRSLHQDSRND]QLNX7LPHMHHOLPLQLUDQDOMXGVNDSRJUHNDL]ERJNRQDQHUD]OXLYRVWLOMXGVNRJRNDL
]ERJ VXEMHNWLYQH SURFMHQH GMHOD L]PHX GYD SRGMHOMND 0HXWLP EURM YULMHGQRVWL NRMH PRH SRND]DWL GLJLWDOQL
LQVWUXPHQWMHNRQDDQGRNND]DOMNDNRGDQDORJQLKLQVWUXPHQDWDPRH]DX]HWLEHVNRQDQRPQRJRSRORDMD
Osim toga digitalni signal prikladan je za:
$XWRPDWVNX
REUDGX
L
DQDOL]X
SRGDWDND
UDXQDORP
GLJLWDOQL
LQVWUXPHQWL
LPDMX
NRPXQLNDFLMVNRVXHOMHNRMHRPRJXXMHGDLKSRYHHPRVUDXQDORP
=ERJPRJXQRVWLNRPXQLNDFLMHVUDXQDORPSRVWRMLPRJXQ
ost automatizacije mjerenja
'LJLWDOQLPLQVWUXPHQWLPDPRJXVHSRVWLLYHHWRQRVWLXRGQRVXQDDQDORJQHLQVWUXPHQWH'LJLWDOQLLQVWUXPHQWLX
QDHOXQLVXWRQLMLRGDQDORJQLKDOLPRJXVHL]YHVWLYHHWRQRVWL
LA
$1$/2*1$(/(.7520(+$1,.$0-(5,
$QDORJQD HOHNWURPHKDQLND PMHULOD VX NODVLQL DQDORJQL LQVWUXPHQWL NRML XOD]QL LPSXOV SUHWYDUDMX X PHKDQLNL
pomak.
Sastoje se iz tri osnovna djela:
3RPLQLGLRVND]DOMNRP
1HSRPLQLGLRVPMHULORP
.XLWH
3UHPDQDLQXSULND]LYDQMDVLJQDODPRHP
o ih podjeliti na:
Pokazne
Zapisne
3UHPDQDHOXUDGDPRHPRLKSRGMHOLWLQD
Instrumenti s elektromagnetskimQDHORPUDGD
Instrumenti s HOHNWURWHUPLNLPQDHORPUDGD
Instrumenti s elektrostatskimQDHORPUDGD
Vjekoslav Duk
59
1MDHH NRULWHQ DQDORJQL HOHNWURPHKDQLNL LQVWUXPHQW MH LQVWUXPHQW V SRPLQLP VYLWNRP L SHUPDQHQWQLP
PDJQHWRP8QDVWDYNXREMDVQLWHPRQDHORUDGDWRJLQVWUXPHQWD
Skala
Kazaljka
*UDQLQLN
MAGNETSKI
MEDIJ
svitak
spiralna opruga
struja
WXMHRSUXJDXYUHQD
]DNXLWH
MAGNET
N
S
6OLND,]JOHGHOHNWURPHKDQLNRJLQVWUXPHQWDVSRPLQLPVYLWNRPLPDJQHWRP
2VQRYQLVDVWDYQLGLMHORYLLQVWUXPHQWDVSRPLQLPVYLWNRPLPDJQHWRP
Magnet (magnetski luk)

3ROQL QDVWDYFL MDUDP V ]UDQLP UDVSRURP X NRML VH VPMHWD ]DYRMQLFD L NRML VWYDUD
jedan
magnetski krug
3RNUHWQL GLR V ND]DOMNRP L ]DYRMQLFRP ]DNUHWDWL H VH NDGD ]DYRMQLFRP SRWHH VWUXMD 6WUXMD VWYDUD YODVWLWR
magnetsko polje koje u interakciji s magnetskim poljem permanentnog magneta stvara aktivni zakretni moment.
h
Aktivni zakretni moment proporcionalan je struji koja prolazi kroz zavojnicu:
M A = k I = B N d hI
Vjekoslav Duk
60
Osim aktivnog zakretnog momenta postoji i protumoment kojeg stvara spiralna opruga. Kada ne bi bilo
protumomenta kazaljka bi za male vrijednosti struje kroz zavojnicu imala puni otklon i ne bismo mogli mjeriti
vrijeGQRVWXOD]QHYHOLLQH
Protumoment je jednak umnoku direkcione konstante i otklona kazaljke:
M D = D
.D]DOMNDVH]DXVWDYOMDNDGDVHDNWLYQL]DNUHWQLPRPHQWLSURWXPRPHQWL]MHGQDH
MA + MD = 0
Kut pomaka kazaljke od nulWHUD]LQHWDGDHL]QRVLWL
k
I
D
3UL QDJOLP SURPMHQDPD XOD]QH YHOLLQH GROD]L GR WLWUDQMD ND]DOMNH =DWR VH PRUD GRGDWL QHWR WR H VWYDUDWL
PRPHQWSULJXHQMDLVSULMHLWLWLWUDQMHND]DOMNH
3ULJXHQMHPRHELWL
Elektromagnetsko
=UDQR
7HNXLQVNR
1. ELEKTROMAGNETSKO PRIGUENJE
(OHNWURPDJQHWVNRSULJXHQMHQDMHHVHNRULVWL
Primjeri:
Magnet
$OXPLQLMVNDSORLFD
KDGD VH DOXPLQLMVND SORLFD RNUHH ]ERJ

permanentnog magneta u njoj se inducira
struja. Inducirana struja stvara vlastito
magnetsko polje koje u interakciji s
magnetskim
poljem
premanentnog
magneta usporava kretanje aluminijske
SORLFH
Magnet
Skala
Kazaljka
Vjekoslav Duk
61
=5$1235,*8(1-(
ar. Iz njega zrak izlazi vrlo sporo i
7RMH]UDQLFLOLQG
QDWDMQDLQSULJXXMHWLWUDQMHND]DOMNH
Kazaljka
7(.8,16.235,*8(1-(
=DYHOLNHSULJXQHPRPHQWHXPMHVWR]UDNDNRULVWLVHXOMH3ULPMHULFHNRGWRNDVWLKRVFLORJUDIDFLMHOLMHSRNUHWQL
sustav uronjen u ulje. Ako se u instrumentimDNRULVWLSULJXHQMHWHNXLQRPRQGDWRL]JOHGDRYDNR

Brtve
Vratilo
Silikonsko ulje
/HDM
Safir
0RPHQW
SULJXHQMD
VWYDUD
WUHQMH
L]PHX
YUDWLOD
L
VLOLNRQVNRJ XOMD 0HXWLP NRGRYDNYLKVXVWDYDSULJXHQMD

YHOLNLMHSUREOHPVXKRWUHQMHGRNRMHJGROD]LL]PHXVDILUD
LOHDMD,GHDOQRELELORNDGDELVH]DYUHWDNOHDMDPRJDR
L]YHVWL WDNR GD EXGH EHVNRQDQR PDOHQRJ SURPMHUD DOL
EXGXL GD VH WR QH PRH SRVWLL L]YRGL VH OHDM SURPMHUD
10 do 100PGRNMHXGXELQDGRSXWDYHD
10 do 100m
Ovakav sustav nazivamo sustav sa vratilom.
Vjekoslav Duk
62
Svrha je takvih izvedbi vratila (promjera 10 do 100PVPDQMHQMHVXKRJWUHQMDQDQDMPDQMXPRJXXUD]LQXMHURQR

uzrokuje:
KLVWHUH]XNUHWDQMDND]DOMNHDKLVWHUH]DND]DOMNHGRYRGLGRYHOLNRJUDVLSDQMDRLWDQMDSRQRYOMHQLKPMHUHQMD
XOHDMHYLPDQDVWDMXYHOLNDWODQDRSWHUHHQMDGR*3DWRX]URNXMHWURHQMHOHDMHYD
.DNRELVPDQMLOLKLVWHUH]XNUHWDQMDND]DOMNHLWODQDRSWHUHHQMDYUORMHELWQRGDLQVWUXPHQWSRVWDYLPRXSRORDMNRML
MHQD]QDHQQDLQVWUXPHQWXWMNRMLMHSURL]YRDSURSLVDRNDRUHIHUHQWQL,VWRWDNRPRUDPRYRGLWLUDXQDLR
tome
GDSRUDVWRPWHPSHUDWXUHGROD]LGRWRSOLQVNRJUDVWH]DQMDPDWHULMDODLVWRJDPRUDSRVWRMDWLQHNL]UDQLUDVSRUNDNR
bi se vratilo moglo rastezati pri povienim temperaturama.
d
dt
Mp
d
dt
Mp
6XKRWUHQMH7HNXLQVNRWUHQMH
Iz dijagrama vidimo da kod suhog trenja dolazi do histereze kretanja kazalMNH GRN MH NRG WHNXLQVNRJ SULJXHQMD
karakteristika u cijelosti linearna. Stoga suho trenje treba izbjegavati.
Osim sustava sa vratilom postoje jo:
7UDNRPQDSHWLVXVWDYLRQLVXUD]UHGDWRQRVWLU
0.5 )
pero koje napinje traku
traka
svitak
ILNVQDWRND
Direkciomi moment stvara se silom torzije trake.8JDOYDQRPHWULPDVHHVWRNRULVWLLWUDNRP]DYMHHQVXVWDY
Vjekoslav Duk
63
6XVWDYLVDVYMHWORX
Trag koji zraka

svjetlosti ostavlja
na skali
skala
ILNVQDWRND
]UFDORSRNUHHJDVYLWDN
svitak
OHD
potporanj
zraka svjetlosti
izvor svjetla
6XVWDYLVDVYMHWORXYUORVXRVMHWOMLYLQDXGDUFH6WRJDVHXJUDXMHSRWSRUDQMNRMLVHSULOLNRPWUDQVSRUWDSRGLJQH
NDNRELVHVYLWDNXYUVWLR1DWDMQDLQVSUMHDYDVHQMHJRYRRWHHQMH
.8,7$
6YLGLMHORYLPMHUQRJVXVWDYDQDOD]HVHXNXLWX.XLWDPRHPRSRGLMHOLWLQD
Ugradna
Prijenosna
1. UGRADNA
2EOLFLLGLPHQ]LMHXJUDGQLKNXLWDQRUPL]LUDQLVXQRUPRP',15D]OLNXMHPRVOMHGHHREOLNH
a)
b)
Vjekoslav Duk
c)
64
d)
2. PRIJENOSNA
3ULMHQRVQDNXLWDPRJXVHSRGMHOLWLQD
Pogonska - SUHGYLHQD VX ]D UREXVQH LQVWUXPHQWH NRML VX RWSRUQLML QD SURPMHQH WHPSHUDWXUH L
XGDUFHUD]UHGDWRQRVWLRGGRDYUORULMHWNR
Laboratorijska SUHGYLHQD VX ]D ILQLMH LQVWUXPHQWH PDQMH RWSRUQH QD XGDUFH L SURPMHQH
temperature, ali zatRUD]UHGDWRQRVWLLPDQMH
KAZALJKE I MJERNE SKALE

1. KAZALJKE
.D]DOMNHPRHPRSRGLMHOLWLQD
Pogonske
Laboratorijske
/DERUDWRULMVNHPRHPRMRGRGDWQRSRGLMHOLWLQD
Materijalne
Svjetlosne
Pogonske kazaljke
Pogonske kazaljke NRULVWHVHXUD]OLLWLPSRJRQVNLPSRVWURMHQMLPD2QHVXJUXEHLGHEHOHWDNRGDVHPRJXYLGMHWLL
izdaleka.
Vjekoslav Duk
65
Laboratorijske kazaljke
Laboratorijske kazaljke vrlo su tanke i osjetljive jer se koriste kod preciznih mjerenja.
Materijalne kazaljke
3ULOLNRPRLWDYDQMDYULMHGQRVWLPMHUHQHYHOLLQHNRGSRND]QLNDVPDWHULMDOQRPND]DOMNRPHVWRQDVWDMH
pojava koju nazivamo paralaksa.
2NRPMHULWHOMDXSUDYLOQRPSRORDMX
Oko PMHULWHOMDXQHSUDYLOQRPSRORDMX
Kazaljka
Skala
Ravnina skale
3RJOHGERQRQD]DRNUXHQLGLR
Oko mjeritelja u nepravilnom

SRORDMX
Kazaljka
Ravnina skale
Tu se nalazi ono to
HPRRLWDWLDNRQH
gledamo na ravninu
0
skale pod kutem 90
XVOMHGHJDQDVWDMH
7X VH QDOD]LRQRWRWUHEDPRRLWDWLWRMH
Pogreka paralakse
zapravo pokazala kazaljka).

.
pogreka paralakse).
Kada mjeritelj ]DX]PHWDNDYSRORDMSULOLNRPRLWDYDQMDYULMHGQRVWLNRMXMHSRND]DODND]DOMNDGDQHJOHGDRNRPLWR

pogreka paralakse.
QDUDYQLQXVNDOHYHSRGRGUHHQLPNXWHPVOLNDJRUHQDVWDMH
Vjekoslav Duk
66
Pogreka paralakse eliminira se tako da se na pokazniku uz skalu postavi zrcalo.

Zrcalo
Skala
.RGRYDNYRJSRND]QLNDVD]UFDORPPMHULWHOMHVYHGRNJOHGDQDVNDOXSRGQHNLPNXWHPDQHRNRPLWR

YLGMHWLVWYDUQXND]DOMNXDOLLQMH]LQXVOLNX3RPLFDQMHPXOMHYRLOLXGHVQRPMHULWHOM]DX]LPDSUDYLODQSRORD
j.
.DGDMH]DX]HWSUDYLODQSRORDMPMHULWHOMYLGLVDPRVWYDUQXND]DOMNXQHLQMH]LQXVOLNX7DNRMHL]EMHJQXWD
pogreka paralakse.
Kazaljka
Ravnina zrcala
Zrcalna slika kazaljke
Svjetlosne kazaljke
Pod svjetlosnom kazaljkom podrazumjevamo zraku svjetlosti koju zrcalo reflektira na skalu. Zrcalo je
VPMHWHQR QD SRPLQRP RUJDQX LQVWUXPHQWD 6XVWDYL VD VYMHWORVQLP ND]DOMNDPD MHGDQ VX RG QDLQD
eliminiranja pogreke paralakse.
Tu zraka svjetlosti
ostavlja trag na skali.
Izvor svjetlosti
/HD
Skala
Zrcalo
Vjekoslav Duk
67
2. MJERNE SKALE
20
10
30
40
3RGMHOMDNUD]PDNL]PHXGYLMHFUWLFH
Vrste mjernih skala:
1. Linearna skala (nDMHD

L
L pomak na mjernoj skali (izlaz)

x YULMHGQRVWPMHUHQHYHOLLQHXOD]
L = k1 x
To je zapravo prijenosna karakteristika
x
2. Kvadratna skala
.YDGUDWQDVNDODSULPMHQMXMHVHNDGDHOLPRPMHULWLYHOLLQHLMHVXSURPMHQHUHODWLYQRPDOHQH
L = k2 x2
x
3. Logaritamska skala
3ULPMHQMXMHVHNDGDMHSRWUHEQRLPDWLLURNRSRGUXMHPMHUHQHYHOLLQH
x
L = Lmin + k 3 log
x min
Lmin
xmin
Vjekoslav Duk
68
3ULRLWDYDQMXVDPMHUQHVNDOHWUHEDREUDWLWLSR]RUQRVWQDVOMHGHH
90MHUQRSRGUXMH
0 10
80
50
80
120
3RND]QRSRGUXMH
3URL]YRD MDPL GD PDNVLPDOQD SRJUHND QHHELWLYHDRGJUDQLQHSRJUHNHVDPRXQXWDUPMHUQRJSRGUXMD
(u naem primjeru vrijednosti od 9 do 80). Gornja granica odnosno mDNVLPDOQDYULMHGQRVWPMHUQRJSRGUXMDQD]LYD

se mjerni domet (D) XQDHPSULPMHUXLL]UDDYDVHPMHUQLPMHGLQLFDPD
3RND]QRSRGUXMHMHVYHRQRWRVHQDVNDOLPRHRLWDWLXQDHPSULPMHUXVYHYULMHGQRVWLRGGR3RND]QR
SRGUXMH QD]LYD VH MR
QD]LYQRSRGUXMHLOLUDQJH0DNVLPDOQDYULMHGQRVWSRND]QRJSRGUXMDR]QDDYDVHVD
max LL]UDDYDVHXSRGMHOMFLPD
,QVWUXPHQWH VPLMHPR SUHRSWHUHWLWL L]YDQ PMHUQRJ SRGUXMD GR X RYRP SULPMHUX RGQRVQR DOL WR
SUHRSWHUHHQMHQHVPLMHWUDMDWLGXHRGVDWD1DNRQWRJDLQVWUXPHQWVHREDYH]QRPRUDXPMHUDYDWL
(OHNWURPHKDQLNL LQVWUXPHQWL PRJX L]GUDWL SUHRSWHUHHQMH L GR DOL VDPR NUDWNRWUDMQR VHNXQGX WH VH
QDNRQWRJDPRUDMXXPMHUDYDWL7RYDL]DVYHHOHNWURPHKDQLNHLQVWUXPHQWHRVLPRQLKVWHUPRSUHWYRUQLNRPMHUVX
RQLYUORRVMHWOMLYLQDSUHRSWHUHHQMD
.RQVWDQWDVNDOHMHRPMHUPMHUQRJGRPHWDLPDNVLPDOQHYULMHGQRVWLSRND]QRJSRGUXMD
k=
max
[Mjerna _ jedinica]
[Podjeljku]
Tada je mjerena vrijednost (M) jednaka umnoku konstante skale i otklonu kazaljke.
M = k
Primjer
,QVWUXPHQW VD VOLNH UD]UHGD WRQRVWL SULNOMXHQ MH QD L]YRU PMHUQRJ VLJQDOD .D]DOMND MH ]DX]HOD SRORDM NDNR MH
SULND]DQR'HILQLUDQRMHPMHUQRSRGUXMHL
nstrumenta 0 do 6mA.
Konstanta skale:
k=
0
10
20
30
6mA
= 0.2mA / pod
30mA
Mjerena vrijednost:
M = k = 0.2 2 = 4.00mA
*UDQLQDSRJUHND
Apsolutna nesigurnost:
G = r
ua =
max 6mA
=
= 0.06mA
100 100
G
3
0.06
= 0.035mA
3
Vjekoslav Duk
0MHVWR]DRNUXLYDQMD
0.035
L = ent log
= 2
1.2
=QDDMNHHOHNWURPHKDQLNLKPMHULOD
1. 9UVWDYHOLLQHNRMXPMHULVWUXMDQDSRQRWSRU
2. 9UVWDVLJQDODNRMLPMHULLVWRVPMHUQLL]PMHQLQLSXOVLUDMXL
3. )UHNYHQFLMVNLRSVHJNRGL]PMHQLQLK
4. 0MHUQDSRGUXMD
5. 7RQRVWPMHULOD
6. Unutarnji otpor
7. 3RGUXMHXSRUDEHVRE]LURPQDXWMHFDMQHYHOLLQH
1HNH]QDDMNHR]QDDYDMXVH]QDNRYLPD
Instrument mjeri istosmjerni signal

,QVWUXPHQWPMHULL]PMHQLQLVLJQDO
,QVWUXPHQWPMHULLVWRVPMHUQLLL]PMHQLQLVLJQDO
Trofazni instrument
69
Vjekoslav Duk
70
',1$0,.$*,%$1-$320,12*7,-(/$
*LEDQMHND]DOMNH]DMHGQRVDVYLWNRPRSLVXMHVHGLIHUHQFLMDOQRPMHGQDGERPGUXJRJUHGD
Moment tromosti mase
d 2 (t )
d (t )
+
+ D (t ) = k I
J
P
d (t ) 2
d (t )
Moment izazvan
kutnim ubrzanjem
Aktivni moment
Konstanta proporcionalnosti
Konstanta priguenja
Kutni pomak
Kutna brzina
Direkciona konstanta
7R MH PDWHPDWLNL PRGHO JLEDQMD ND
zaljke i nazivamo ga zakonom gibanja kazaljke5D]PDWUDWLHPRJDXGYD
VOXDMD
*,%$1-(.$=$/-.(1$.218./-8(1-$.2167$171(9(/,,1(-(',1,1,6.2.
u(t)
1
t
1DNRQWRQDXOD]LQVWUXPHQWDGRYHGHPRQDSRQMHGLQLQRJVNRNDND]DOMNDQHHWUHQXWQR]DX]HWLPLUXMXLSRORDM
YHHSULMHWRJDNUDWNRYULMHPHWLWUDWL.DNRHWLWUDWLRYLVLRVWXSQMXSULJXHQMD
Po definiciji moment priguenja odnosno stupanj priguenja iznosi:
S=
P
2 D J
Rjeenje gornje diferencijalne jHGQDGEHLVND]XMHPRSUHNRWDNRGHILQLUDQRJPRPHQWDSULJXHQMDWHRQRL]QRVL
d (t )
s
= 1 e s0t cos 0 1 s 2 t +
sin( 0 1 s 2 t
d ( )
1 s2
5D]PDWUDPRHWLULVOXDMDSRQDDQMDVXVWDYDXRYLVQRVWLRVWXSQMXSULJXHQMD
a) S = 0
8 RYRP VOXDMX SULJXHQMH MH PDOR RGQRVQR WR MH LGHDOL]LUDQL VOXDM D WDNYR JLEDQMH ND]DOMNH QD]LYD VH
titrajno
neprigueno gibanje.
TD = 2
Otklon
kazaljke
0 =
1
t
TD
J
D
D
J
Period (vrijeme) prirodnog titranja

pokretnog sustava
Frekvencija
sustava
titranja
pokretnog
Vjekoslav Duk
71
2. S < 1
2YRMHUHDODQVOXDMRYDNRVHND]DOMNDJLEDXVWYDUQRVWLDWDNYRJLEDQMHQD]LYDVH
Otklon
kazaljke
titrajno prigueno gibanje.
t1 je vrijeme odziva sustava.

Nakon WRSURHWRYULMHPHRWNORQ
je unutar definiranih granica sve
dok se ne postigne ustaljena
vrijednost.
1
t
t1
3. S = 1
2YDNYRJLEDQMHQD]LYDPRJUDQLQRDSHULRGVNRJLEDQMH
Otklon
kazaljke
1
S=1
t
t2
4. S > 1
Ovakvo gibanje nazivamo aperiodsko gibanje.
Otklon
kazaljke
t
3URPRWULPR OL X LVWRP GLMDJUDPX VOXDMHYH 6 L 6
SRVWLHNDGDMHSULJXHQMH6LWRNDGDMH6
SULPMHXMHPR GD VH QDMNUDH YULMHPH RG]LYD VXVWDYD

Otklon
kazaljke
1
t
t1
t2
Vjekoslav Duk
.RQDDQRWNORQSRPLQR
72
g sustava (kazaljke):
= =
k I
D
WMQDNRQ]DYUHWNDSULMHOD]QHSRMDYHRGGLIHUHQFLMDOQHMHGQDGEHUHGDRVWDMHVDPRRYR
D (t ) = k I
*,%$1-(.$=$/-.(1$.218./-8(1-$6818612*9$/12*2%/,.$,=0-(1,1(9(/,,1(
Amplituda ovisi o stupnju priguenja i frekvenciji narinutog valnog oblika.
M
=
0
M
0
sin (t )

1
0
+ 2 S
0
2S
0
= arctg
2

1
0
S=0
S=0.25
S=0.5
S=0.7
1
S>1
0.7
0.8
f
T
ili
f0
T0
PrLQLLPIUHNYHQFLMDPDND]DOMNDSUDWLVLJQDO3RYHDQMHPIUHNYHQFLMHVPDQMXMHVHDPSOLWXGDWDNRGDXNRQDQLFLSUL
jako velikim frekvencijama imamo dojam da kazaljka miruje.
Prirodno titrajno vrijeme kod pokaznih instrumenata je od 50ms do 1s. Posebnim zahYDWLPDPRHVHVPDQMLWLQD
0.1ms ( f=10kHz ). Ti posebni zahvati su:
Smanjenje dimenzija titrajnog djela

Smanjenje mase titrajnog djela
Vjekoslav Duk
73
1$(/25$'$,167580(17$
1DMHH NRULWHQ DQDORJQL LQVWUXPHQW MH LQVWUXPHQW V SRPLQLP VYLWNRP L SHUPDQHQWQ
im magnetom. On mjeri
VDPR LVWRVPMHUQH YHOLLQH $NR WDNYRP LQVWUXPHQWX XJUDGLPR LVSUDYOMD RQGD RQ PRH PMHULWL LVWRVPMHUQH L
L]PMHQLQHYHOLLQH
6LPEROLQVWUXPHQWDVSRPLQLPVYLWNRPLSUHPDQHQWQLPPDJQHWRP
6LPEROLQVWUXPHQWDVSRPLQLPVYLWNRPSHUPDQHQWQLPPDJQHWRPLLVSUDYOMDHP
,QVWUXPHQW V SRPLQLP VYLWNRP SHUPDQHQWQLP PDJQHWRP L XJUDHQLP LVSUDYOMDHP LPD RG]LY QD VUHGQMX
ispravljenu vrijednost, a pokazuje efektivnu vrijednost (odnosno kalibriran je na efektivne vrijednosti), ali samo za
VLQXVQL YDOQL REOLN 'DNOH LQVWUXPHQW PQRL VUHGQMX LVSUDYOMHQX YULMHGQRVW XOD]QRJ VLJQDOD VD IDNWRURP REOLND
sinusnog signala.
U ef = U 1.111
.DGDQDXOD]WRJLQVWUXPHQWDQDULQHPRVLJQDOYDOQRJREOLNDUD]OLLWRJRGVLQXVQRJSRND]LYDQMHHELWLSRJUHQR
3RJUHNDHL]QRVLWL
p% =
1.111 U U Fob
U Fob
100% =
1.111 Fob
100%
Fob
3ULPMHULFH]DSUDYRNXWQLYDOQLREOLNSRJUHNDHL]QRVLWL
p% =
1.111 1
100% = +11%
1
a za trokutasti (pilasti) valni oblik:
p% =
1.111 1.155
100% = 3.9%
1.155
KALIBRACIJA (RANGING) postupak uWYULYDQMDSRORDMDR]QDNDQDVNDOLLQVWUXPHQWD

UMJERAVANJE RGUHLYDQMHRGVWXSDQMDRGGRJRYRUQHSUDYHYULMHGQRVWL
OVJERAVANJE L]GDYDQMHSRWYUGHGDMHLQVWUXPHQWLVSUDYDQLVSUDYQRVWVHXWYUXMHXPMHUDYDQMHP
8*$
$1-($'-8670(17
SRVWXSDNGRYRenja mjerila u ispravno stanje.
Vjekoslav Duk
74
Gotovo svi instrumenti koje danas koristimo su univerzalni instrumenti. Oni imaju vie naponskih i strujnih mjernih
SRGUXMDWRVHSRVWLHSURLULYDQMHPPMHUQRJRSVHJD
3URLUHQMHQDSRQVNRJSRGUXMD
7HPHOMQRVHSRGUXMHPRHSURLULWLVSDMDQMHPRWSRUQLNDXVHULMXVPMHUQLPVXVWDYRPSULHPXRWSRUQLNSUHX]LPD
jedan dio pada napona.
RP
UT
RV
UV
U = U T + U V = I RP + I RV
U I RV U U V
R
=
= V (U U V ) = RP
RP =
UV
I
UV
RV
0RHVHL]YHVWLLYLHVWUXNDSURPMHQDPMHUQLKSRGUXMDSRPRXVNO
opke:
R1
+
R2
R3
3URLUHQMHVWUXMQRJSRGUXMD
7HPHOMQRVHSRGUXMHSURLUXMHVSDMDQMHPRWSRUQLND6+817
-a) paralelno mjernom sustavu priHPXVHMHGDQGLR
struje usmjerava u paralelno spojen otpornik.

I
IA
RA
UA
IS
U
RS
I = IA + IS
IS = I IA = I
RS = R A
IA
I IA
UA
RS
Vjekoslav Duk
75
0RHVHSRVWLLYLHPMHUQLKSRGUXMDQDVOMHGHLQDLQ
RA
-
Ovakva izvedba je loa

jer se pri prebacivanju
sklopke prekida strujni
krug suotpornika te sva
R1
R2
VWUXMD
R3
WHH
NUR]
PMHUQL
VXVWDY D WRPRHGRYHVWL
GRRWHHQMD
RA
+
Ovakva izvedba puno je

bolja od gore prikazane
jer se prekida cijeli strujni
R1
R2
NUXJ D QD WDM MH QDLQ
R3
-
RQHPRJXHQR RWHHQMH
mjernog sustava.
InstruPHQWVSRPLQLPVYLWNRPSHUPDQHQWQLPPDJQHWRPLVSUDYOMDHPLNRQGHQ]DWRURPNRULVWLVH]DPMHUHQMH
tjemene vrijednosti napona.
Simbol:
Kondenzator se nabija na napon tjemene vrijednosti, a instrument predstavlja vrlo mali teret za kondenzator. Stoga
se kondenzator ne stigne isprazniti pa je cijelo vrijeme nabijen na tjemenu vrijednost ulaznog napona, a upravo tu
vrijednost pokazuje instrument. Ako je skala kalibrirana na efektivne vrijednosti sinusnog signala prilikom
SULNOMXHQMDQHVLQXVQRJYDOQRJREOLNDGROD]LGRSRJUHNH
U otan o = U ef =
Um
2
p% = ob 1 100%
2
3ULPMHULFHDNRQDXOD]GRYHGHPRSUDYRNXWQLVLJQDOSRJUHNDHL]QRVLWL
a za trokutasti (pilasti) signal:
3
p % =
1 100% = +22.5%
2
p% =
1 100% = 29.3%
2
Vjekoslav Duk
76
9567(,167580(1$7$6,0%2/,1$(/25$'$
,QVWUXPHQWVSRPLQLPVYLWNRPLSHUPDQHQWQLPPDJQHWRP
mjeri samo istosmjerne vrijednosti
,QVWUXPHQWVXNULHQLPVYLWFLPDLSHUPDQHQWQLPPDJQHWRP
PMHULRPMHULVWRVPMHUQLKYHOLLQD
robustan je
,QVWUXPHQWVSRPLQLPPDJQHWRP
PMHULLVWRVPMHUQHYHOLLQH
.YRFMHQWQLLQVWUXPHQWVSRPLQLPVYLWNRPLPDJQHWRP
mjeri omjer istosmjernih struja

koristi se npr. u rezervoarima za mjerenje razine goriva
PMHULHIHNWLYQHYULMHGQRVWLL]PMHQLQLKVLQXVQLKLQHVLQXVQLKVLJQDOD
,QVWUXPHQWVSRPLQLPHOMH]RP
6. Elektrodinamski instrument (to je zapravo vatmetar)

-
PMHULHIHNWLYQXYULMHGQRVWLVWRVPMHUQLKLL]PMHQLQLKVLJQDOD
1
otklon: = i1 i2 dt , do 500Hz
T 0
taj instrument ima 4 stezaljke (dvije naponske i dvije strujne)
7. Ferodinamski ili elektrodinamski instrument

-
LPDHOMH]QLRNORSNRMLJDWLWLRGYDQMVNLKVPHWQML
8. Kvocjentni elektrodinamski instrument

-
za mjerenje faktora snage i toVDPR]DL]PMHQLQHVLJQDOH
9. Indukcijski instrument s jednim svitkom

-
PMHULHIHNWLYQHYULMHGQRVWLVDPRL]PMHQLQLKVLJQDOD
PRHELWLXYDWPHWDUPRHPMHULWLUDGQXLS
10. Indukcijski instrument sa dva svitka

PMHULVDPRL]PMHQLQHYHOLLQH
pokazuje smjer okretanja trofaznog polja
rividnu snagu)
Vjekoslav Duk
77
11. Bimetalni instrument

-
PMHULHIHNWLYQHYULMHGQRVWLLVWRVPMHUQLKLL]PMHQLQLKVLJQDOD
od drugih instrumenata razlikuje se po velikoj vremenskoj konstanti

(T0=10min)
koristi se za zatitu motorDRGRWHHQMD
trom je
PMHULHIHNWLYQHYULMHGQRVWLLVWRVPMHUQLKLL]PMHQLQLKVLJQDODGR
100MHz
ima vrlo mali vlastiti potroak
LPDMH]LNHNRML
12. Elektrostatski instrument
,QVWUXPHQWVSRPLQLPMH]LFLPD
koristi se za mjerenje frekvencije

titraju
14. Instrument s neizravnim termootpornikom

-
PMHULHIHNWLYQHYULMHGQRVWLLVWRVPMHUQLKLL]PMHQLQLKVLJQDOD
YUORRVMHWOMLYQDSUHRSWHUHHQMD
15. Instrument za vrlo visoke frekvencije (do 1GHz)

-
PMHULHIHNWLYQHYULMHGQRVWLL]PMHQLQL
h signala visoke frekvencije
WHUPRSDUL]ROLUDQRGJULMDHLFH
,QVWUXPHQWVSRPLQLPVYLWNRPSHUPDQHQWQLPPDJQHWRPLLVSUDYOMDHP
PMHULLVWRVPMHUQHLL]PMHQLQHYHOLLQH
ima odziv na srednju ispravljenu vrijednost

ispravno pokazuje efektivne vrijednosti samo sinusnih signala
=1$.29,32/2$-$,167580(17$
,QVWUXPHQW]DYULMHPHPMHUHQMDWUHEDELWLXYHUWLNDOQRPSRORDMX
,QVWUXPHQW]DYULMHPHPMHUHQMDWUHEDELWLXKRUL]RQWDOQRPSRORDMX
60
Instrument za vrijeme mjerenja treba biti pod kutem 60
3URL]YRDJDUDQWLUDJUDQLQHSRJUHNHVDPR]DQD]QDHQLSRORDMLQVWUXPHQWD
Vjekoslav Duk
78
ZNAKOVI ISPITNIH NAPONA
,QVWUXPHQWMHLVSLWDQ]DPDNVLPDOQLQDSRQL]PHXXOD]DLNXLWDLPRHL]GUDWLGR9
Ispitni napon bio je 2kV.
,QVWUXPHQWQLMHLVSLWDQQDL]GUOMLYRVWQDSRQD
5DGLVHRYROWPHWUXLMHMHNXLWH]DYULMHPHPMHUHQMDQDYLVRNRPQDSRQXVWRJDQDV]QDN
XSR]RUDYDGDNXLWHQHVPLMHPRGRGLULYDWLYHJOHG
amo izdaleka.
DODATNI ZNAKOVI
Elektrostatski oklop
Magnetski oklop
Uzemljen ili ga treba uzemljiti
3RWHQFLRPHWDU]DSRGHDYDQMHPHKDQLNHQXOHLQVWUXPHQWD
Upozorenje na poseban dokument ili upute
Vjekoslav Duk
79
11.*5$1,1(32*5(.(721267,167580(17$
7RQRVW MH QDMYDQLMD ]QDDMND PMHUQLK LQVWUXPHQDWD SUHPD NRMRM VX HOHNWURPHKDQLNL LQVWUXPHQWL UD]YUVWDQL X
UD]UHGHWRQRVWL
7RQRVW MH RGUHHQD UHODWLYQRP JUDQLQRP SRJUHNRP LVND]DQRP SRVWRFLPD GRJRYRUHQH UHI
erentne vrijednosti
(DRV).
'RJRYRUHQDUHIHUHQWQDYULMHGQRVWPRHELWL
1. Mjerni dometQDMHHNRGVNDOHVDQXORPQDSRHWNX

2. Raspon skale, kada je nula u sredini skale
3. Duljina skale, za nelinearne skale
4. Za instrumente koji mjere fazni pomak dogovorena referentna vrijednost je 900
5.
2LWDQDYULMHGQRVW
1DLQVWUXPHQWXPRHELWLQD]QDHQUD]UHGWRQRVWLQDVOMHGHLQDLQ
a) 1.5
7DNRQD]QDHQUD]UHGWRQRVWLXSR]RUDYDGDMHJUDQLQDSRJUHNDXRGQRVX
na mjerni domet
b) 1.5
c) 1.5
*UDQLQDSRJUHNDL]
nosi 1.5% u odnosu na duljinu skale
*UDQLQDSRJUHNDL]QRVLXRGQRVXQDSRND]DQXPMHUHQXYULMHGQRVW
*UDQLQD SRJUHND MH QDMYHD GRSXWHQD SRJUHND NRMX LQVWUXPHQW VPLMH LPDWL 3URL]YRD MDPL GD JUDQLQD
SRJUHND QHH ELWL SUHPDHQD
ako se instrument pravilno koristi i ako je sam ispravan. Pravilna uporaba
LQVWUXPHQWD SRGUD]XPMHYD PMHUHQMH XQXWDU PMHUQRJ SRGUXMD L SUL UHIHUHQWQLP XYMHWLPD UDVSRQ YULMHGQRVWL
XWMHFDMQLKYHOLLQD
*UDQLQDSRJUHNDVDGULVOMHGHH
1.
2.
3.
4.
SISTEMATSKU POGREKU]ERJQHXMHGQDHQHSURL]YRGQMH

MJERNA NESIGURNOST (etalona kojim je instrument umjeravan)
PONOVLJIVOST PRJXHSURPMHQH]ERJVWDUHQMDLXWMHFDMDRNROLQH
REZERVA
gv(x)
x
E
HOMHQDYULMHGQRVW
Ispitne granice
Vjekoslav Duk
80
3URL]YRD LVSLWXMH VYDNL LQVWUXPHQW L RGUHXMH LVSLWQX JUDQLFX 6YL LQVWUXPHQWL XQXWDU WH JUDQLFH ]DGRYROMDYDMX
ostali ne. Granice se proiruju lijevo i desno od ispitnih granica i to za vrijednost mjerne nesigurnosti i ponovljivosti.
Tome se jo doGDMHUH]HUYDNDNRELSURL]YRDELRSRWSXQRVLJXUDQGDSRJUHNDQHHELWLYHDRGRQHGHILQLUDQH
UD]UHGRPWRQRVWL
.DNR MH YH UDQLMH QDYHGHQR NRG HOHNWURPHKDQLNLK LQVWUXPHQDWD JUDQLQD SRJUHND RGUHHQD MH UD]UHGRP
WRQRVWLUD]OLNXMHPRUD]UHGDWRQRVWL
0.05, 0.1, 0.2, 0.3, 0.5, 1, 1.5, 2.5, 3, 5. ), dok kod digitalnih instrumenata
LVND]LYDQMHJUDQLQHSRJUHNHQLMHQRUPL]LUDQR
Primjer
3UL PMHUHQMX QDSRQD DQDORJQLP LQVWUXPHQWRP UD]UHGD WRQRVWL U
PMHUQRJ GRPHWD '
vrijednRVWL SRND]QRJSRGUXMD max =100 podjeljaka instrument je imao otklon

napon, a kolika je nesigurnost mjerenja tog napona?
r=2
D=100V
max =100 pod
=50 pod
U, u=?
D 100V
V
=1
pod
max 100 pod
Konstanta skale:
k=
Mjereni napon:
U = k = 1 50 = 50V
*UDQLQDDSVROXWQDSRJUHND
Ga = r
Apsolutna mjerna nesigurnost: u a =
Postotna mjerna nesigurnost:

Cjelovit iskaz mjernog rezultata:
u% =
Ga
3
max
= 2
100
= 2.00V
100
= 1.2V
ua
100% = 2.3%
U
U = (50 1.2 )V
U = 50(1 0.023)V
U = 50(1 2.3% )V
9 PDNVLPDOQH
=50 podjeljaka. Koliki je mjereni
Vjekoslav Duk
81
REFERENTNI UVJETI
Na otklon kazaljke prilikom mjerenja osim mjerenH YHOLLQH XWMHX L QHNH GUXJH YHOLLQH NRMH QD]LYDPR XWMHFDMQH
YHOLLQH .DNR EL VH RJUDQLLOR XWMHFDMQHYHOLLQHSURSLVDQHVXQMLKRYHUHIHUHQWQHYULMHGQRVWLSULNRMLPDLQVWUXPHQW
PRUD PMHULWL V SRJUHNRP PDQMRP RG JUDQLQH 1DMHH SURL]YRDL X VSHFLIL
kacijama mjerila ne navode
UHIHUHQWQR SRGUXMH YULMHGQRVWL XWMHFDMQLK YHOLLQD $NR SURL]YRD QLMH QDYHR UHIHUHQWQR SRGUXMH RQGD ]D
DQDORJQDPMHULODYULMHGHRJUDQLHQMDQDYHGHQDXWDEOLFLSURSLVDQDQRUPRQ,(&
87-(&$-1$9(/,,1$
Temperatura okoline
Valovitost
(OHNWULQRSROMH
Magnetsko polje
Valovitost istosmjerne
REFERENTNA
VRIJEDNOST
0
TOLERANCIJA
10 C
20C
20 C, 23 C, 27 C
50%
0kV/m
0A/m
0%
UVJETI
=DUD]UHGWRQRVWLGRXNOMXLYR
=DUD]UHGWRQRVWLQDYLH
10%
1kV/m
40A/m
1%
3%
1%
YHOLLQH
0%
,]REOLHQMHLVWRVPMHUQH
-1:
YHOLLQH
5%
3RORDM
1%
5%
1%
3RPRQLL]YRUL
$NR NRULVWLPR SRPRQH L]YRUH ]D QDSDMDQMH GR]YROMHQR MH GD QDSRQ YDULUD
Za frekvencije 0 do 65 Hz
Za frekvencije 0 do 65 Hz
=DUD]UHGWRQRVWLGRXNOMXLYR
=DUD]UHGWRQRVWLQDYLH
Za instrumente sa ispravljaHPNRML
ne mjere pravu efektivnu vrijednost
Za instrumente koji mjere efektivnu
vrijednost
2GQD]QDHQRJSRORDMD
Nazivnog napona
Nazivne frekvencije
5% , a frekvencija 1 % 0HXWLP
navedene su granice preuske za uporabu u laboratoriju. Stoga kada se instrument koristi pri vrijednostima
utjHFDMQLK YHOLLQD L]YDQ UHIHUHQWQRJ SRGUXMD D XQXWDU QD]LYQRJ SRGUXMD XSRUDEH dozvoljene su dodatne
pogreke koje zovemo varijacije.
Temperatura
Vlaga
(OHNWULQRSROMH
Magnetsko polje
100 C od referentne
25% do 80%
do 25kV/m
do 400 A/m
9DULMDFLMD PDNVLPDOQR PRH ELWL MHGQDND JUDQLQRM SRJUHFL RGQRVQR QH VPLMH ELWL YHD RG JUDQLQLK SRJUHDND
RGUHHQLK LQGHNVRP UD]UHGD WRQRVWL 'DNOH DNR UDGLPR X QDMORLMLP XYMHWLPD UDGLPR VD GYRVWUXNRP JUDQLQRP
pogrekom.
r
5HIHUHQWQRSRGUXMHXSRUDEH
2r
3ROD]QDWRND]DRGUHLYDQMH
proirene pogreke
r
x
-r
-2r
1D]LYQRSRGUXMHXSRUDEH
Vjekoslav Duk
82
Neki proi]YRDLXVSHFLILNDFLMDPDPMHULODGDMXWRSURLUHQRSRGUXMHNRMHL]JOHGDRYDNR
5HIHUHQWQRSRGUXMHXSRUDEH
2r
r
-r
-2r
1D]LYQRSRGUXMHXSRUDEH
Do ponovljivosti odnosno neponovljivosti dolazi zbog:
Trenja
1HVLJXUQRVWLRLWDQMDNRMDVHVDVWRMLL]GYLMHNRPSRQHQWH
1.
.RQDQDUD]OXLYRVWOMXGVNRJRND/MXGVNRRNRQHPRHUD]OXLWLGYLMH
WRNHQDXGDOMHQRVWLPDQMRMRGPPYHLKYLGLNDRMHGQX
2.
3URFMHQD GMHOD L]PHX GYD SRGMHOMND
U velikom broju VOXDMHYD NRG
DQDORJQLK SRND]QLND ND]DOMND ]DX]PH SRORDM L]PHX GYD SRGMHOMND
(dvije crtice) i tada mjeritelj sam mora procijeniti koliko je kazaljka

pokazala.
6WRJDMHYUORYDQRGDVHSULOLNRPUDXQDQMDXNXSQHQHVLJXUQRVWLXRE]LUX]PHLQHVLJXUQRVWRLWDQMDVDVNDOHELOR
GD VH UDGL R VNDOL VD OLQHDUQRP NYDGUDWQRP LOL ORJDULWDPVNRP SRGMHORP 1DGDOMH MH REMDQMHQR NDNR VH UDXQDMX
QHVLJXUQRVWLRLWDQMDNRGSRMHGLQLKVNDOD
1. SKALA SA LINEARNOM PODJELOM
2LWDQMH X SRGMHOMFLPD QD VNDOL V OLQHDUQRP
podjelom proporcionalno je duljini od nitice do tog podjeljka (d u
milimetrima)
pod
[pod ] = k1
d [mm]
mm
gdje je k1 konstanta skale k1 =
max
, max je domet, a dmax je duljina skale.
d max
Vjekoslav Duk
83
Na temelju pravila o irenju nesiguUQRVWLQHVLJXUQRVWRLWDQMDQDVNDOLVOLQHDUQRPSRGMHORPLVND]DQDSRGMHOMFLPD

(uz pretpostavku idealne linearnosti) iznosi:
u aps [ pod ] =
[pod ]
u d = k1 u d = u d [mm ] max
d
d max [pod ]
=GUDYROMXGVNRRNRQHPRHUD]OXLWLGYLMHWRNHQDUD]PDNXPDQMHPRGPPWRMHGRGDWQLL]YRUQHVLJX
Ta nesigurnost iznosi: u d =
0.07
3
rnosti.
= 0.04mm
1HVLJXUQRVWRLWDQMDQDVNDOLVOLQHDUQRPSRGMHORPLVND]DQDXSRVWRFLPDL]QRVL
u% =
u aps [pod ]
[pod ]
100% =
u d max
100%
d max
Primjer
Za max = 150,0 pod i dmax=135,0mm pri otklonu 75,0 pod nesigurnoVW RLWDQMD QD VNDOL V OLQHDUQRP SRGMHORP
iznosi:
u aps [ pod ] = 0,04

u% =
150,0
= 0,044 pod
135,0
0,04 150
100% = 0,059%
75,0 135
2. SKALA SA LOGARITAMSKOM PODJELOM
[pod] na skali s logaritamskom podjelom u rasponu od dmin

do dmax (dminPRUDELWLRGPDNQXWRGPHKDQLNHQLWLFHL]QRVL
'XOMLQDG>PP@RGPHKDQLNHQLWLFHGRQHNRJRWNORQD
d = d min + k 2 log
min
k2MHNRQVWDQWDVNDOHDUDXQDVHRYDNR
k2 =
Otklon
UDXQDVHSUHPDL]UD]X
d max d min

log max
min
= min 10
d d min
k2
Vjekoslav Duk
84
1HVLJXUQRVWRLWDQMDL]UDHQDXSRVWRFLPDL]QRVL
u% =
u aps
100% =
230,3u d
100
%=
log max %
ud
d
d max d min
min
= min 10
d
Primjetimo da je u rasponu od
otklonu kazaljke.
min do max
d d min
k2
ln 10
k2
QHVLJXUQRVWRLWDQMDLVND]DQDXSRVWRFLPDNRQVWDQWQDWMQHRYLVLR
Primjer
Zadano je
min =10.0 podjeljaka, max =150.0 podjeljaka, dmin=4.0 mm, dmax=135.0 mm.
7DGDSRVWRWQDQHVLJXUQRVWRLWDQMDQDVNDOLVDORJDULWDPVNRPSRGMHORPL]QRVL
u% =
230.3 0.04
1.176% = 0.083%
131.0
3. SKALA SA KVADRATNOM PODJELOM
x = k
L = k1 x = k 2
2
L
k2
Nesigurnost RLWDQMDXDSVROXWQRPL]QRVX
u a ( L) =
ud
L
1HVLJXUQRVWRLWDQMDXSRVWRFLPDL]QRVL
u% =
u d max
100%
2 Lmax
8WDEOLFLVXSULND]DQHSRVWRWQHQHVLJXUQRVWLRLWDQMDVDSRMHGLQLKVNDOD]DRWNORQHLSRGMHOMDND
Otklon
u podjeljcima
Skala sa linearnom
podjelom
u % = 0.030
Skala sa kvadratnom
podjelom
u % = 0.015
Skala sa logaritamskom
podjelom
u % = 0.09
75
u % = 0.060
u % = 0.060
u % = 0.09
40
u % = 0.11
u % = 0.21
u % = 0.09
10
u % = 0.44
1HPRHVHRLWDWL
u % = 0.09
150
Vjekoslav Duk
*UDILNLSULND]YULMHGQRVWLL]WDEOLFH
Skala sa linearnom podjelom
0.5
u%
0.4
0.3
0.2
0.1
10
50
100
150
[pod ]
[pod ]
Skala sa kvadratnom podjelom
u%
0.2
0.1
20
40
60
80
100
120
140
160
80
100
120
140
160
Skala sa logaritamskom podjelom
u%
0.2
0.1
10 20
40
60
[pod ]
85
Vjekoslav Duk
86
-RMHMHGQDYUORYDQD]QDDMNDLQVWUXPHQWDQMHJRYXQXWUDQMLRWSRU,QVWUXPHQWRP]DYULMHPHPMHUHQMDSURWMHH
VWUXMDSULHPXGROD]LGRSDGDQDSRQD]ERJXQXWUDQMHJRWSRUDLQVWUXPHQWDDWLPHLGRSRJUHNHXPMHUHQMX
1. Utjecaj unutranjeg otpora instrumenta pri mjerenju struje
Izgled osnovnog mjernog kruga:

1
Rizvora
RT
RT
2
IZVOR
I=
E
Rizvora + RT
Sada u osnovni mjerni krug XNOMXXMHPRDPSHUPHWDU
Rizvora
I/
RA
A
I/ =
RT
E
Rizvora + RA + RT
IZVOR
1DNRQXNOMXHQMDDPSHUPHWUDPMHUQLPNUXJRPYLHQHWHHVWUXMD
NRMXHOLPRPMHULWLYHVWUXMD
I / koja je manja
i to upravo zbog unutranjeg otpora ampermetra.

Pogreka mjerenja struje u apsolutnom iznosu:
p aps ( I ) = I / I =
E
Rizvora + RT
RA

Rizvora + R A + RT
Pogreka u postocima:
p% ( I ) =
Rizvora
RA
100%
+ R A + RT
Pogreka je negativna jer je izmjerHQD VWUXMD PDQMD RG VWYDUQH 3RJUHND VH SRYHDYD SRYHDQMHP XQXWUDQMHJ
RWSRUD DPSHUPHWUD ,GHDOQLELDPSHUPHWDULPDREHVNRQDQRPDOHQXQXWDUQMLRWSRUDOLEXGXLGDMHWRQHPRJXH
SRVWLLVLVWHPDWVNDMHSRJUHNDXYLMHNSULVXWQD
Vjekoslav Duk
87
2. Utjecaj unutranjeg otpora instrumenta pri mjerenju napona
Izgled osnovnog mjernog kruga:
Rizvora
U =E
2
2
IZVOR
6DGDXRVQRYQLNUXJXNOMXLPRYROWPHWDU
Rizvora
RV V
U/
U / = I RV =
1DNRQXNOMXHQMDYROWPHWUDPMHUQLPNUXJRPSRWHHVWUXMD
E RV
Rizvora + RV
I koja uzrokuje pad napona na voltmetru. Zato je napon
U / koji mjerimo manji od stvarnog napona U .

Pogreka mjerenja napona u apsolutnom iznosu:
p a (U ) = U / U =
E Rizvora
Rizvora + RV
Postotna pogreka:
p% (U ) =
Rizvora
100%
Rizvora + RV
Pogreka je negativna jer je izmjereni napon U / manji od stvarnog napona U
3RJUHND VH SRYH
ava
VPDQMHQMHP XQXWUDQMHJ RWSRUD YROWPHWUD ,GHDOQL ELYROWPHWDULPDREHVNRQDQRYHOLNXQXWUDQMLRWSRUDOLEXGXL

GDMHWRQHPRJXHSRVWLLVLVWHPDWVNDMHSRJUHNDXYMHNSULVXWQD
Vjekoslav Duk
88
.RG YROWPHWDUD VD YLH PMHUQLK SRGUXMD QH QDYRGL VH SRGDWDN R XQXWUDQMHP RWSRUX YH NDUDNWHULVWLQL
koeficijent voltmetra (kV).

Njegova je mjerna jedinica
.
V
7DMSRGDWDNXSXXMHQDVQDWRNDNRHPRL]UDXQDWLXQXWUDQMLRWSRUQDRGUHHQRPPMHUQRPSRGUXMX
RUP = kV D
Unutranji otpor voltmetra na
0MHUQLGRPHWRGUHHQRJ
RGUHHQRPPMHUQRPSRGUXMX
PMHUQRJSRGUXMD
Primjer
,PDPR YROWPHWDU V PMHUQLP SRGUXMLPD
30 100 - 9 NDUDNWHULVWLQRJ NRHILFLMHQWD NV=10k/V. Koliki je
XQXWUDQMLRWSRUQDSRGUXMX9"
RUP = kV D = 10
k
30V = 300k
V
Vjekoslav Duk
89
NIH
67$7,.(,',1$0,.(.$5$.7(5,67,.(0-(5
SUSTAVA
Blok shema mjernog sustava:
ulaz, x
izlaz, y
MJERNI SUSTAV
67$7,.(.$5$.7(5,67,.(0-(51,+6867$9$
6WDWLNHNDUDNWHULVWLNHPMHUQLKVXVWDYDLVND]XMXVHSULMHQRVQRPNDUDNWHULVWLNRP
jenosna) karakteristika mjernog sustava je linearna:
,GHDOQDVWDWLNDSUL
izlaz, y
.DGDJRYRULPRRVWDWLNLPPMHUQLPNDUDNWHULVWLNDPDYDDQMHSRGDWDN
osjetljivost (s) koja je definirana kao omjer promjene izlazne i ulazne

YHOLLQH
s=
y
x
WR MH SUDYDF SULMHQRVQH NDUDNWHULVWLNH EOLL \ RVL YHD MH RVMHWOMLYRVW
mjernog sustava.
ulaz, x
5HDOQDVWDWLNDSULMHQRVQDNDUDNWHULVWLNDUD]OLNXMHVHRGLGHDOQH]ERJSRJUHNHQHOLQHDUQRVWLKLVWHUH]HND]DOMNH
starenja instrumenta, klizanja, pRQRYOMLYRVWLQXOWRJSRORDMDND]DOMNH
izlaz, y
Pogreka nelinearnosti.
Realna karakteristika redovito je nelinearna.
Pogreka nelinearnosti
ulaz, x
Vjekoslav Duk
izlaz, y
90
1XOWLSRORDMND]DOMNH
$NRND]DOMNDQLMHSRGHHQDQDQXOWLSRORDMWDGDLQVWUXPHQWJULMHL
QD FLMHORP SRGUXMX =DWR MH SULMH VYDNRJ PMHUHQ
ja potrebno
SURYMHULWLSRORDMND]DOMNH
ulaz, x
Histereza kazaljke.
izlaz, y
Do pojave histereze dolazi zbog suhog trenja. Histereza je

SRVHEQR SUREOHPDWLQD SUL PDOLP YULMHGQRVWLPD XOD]QRJ VLJQDOD
6YH GRN VLJQDO QH QDUDVWH QD RGUHHQX YULMHGQRVW NDNR EL VH
savladalo
VXKR
WUHQMH
QHH
ELWL
RWNORQD
ND]DOMNH
/DJDQLP
NXFNDQMHP SR LQVWUXPHQWX PRHPR SRWSRPRL VDYODGDYDQMH
trenja.
ulaz, x
Starenje instrumenta.
izlaz, y
Karakteristika novog instrumenta.

Starenjem instrumenta smanjuje se osjetljivost instrumenta pa se
karakteristika pribliDYD[RVL
ulaz, x
Klizanje.
izlaz, y
Do klizanja dolazi zbog starenja instrumenta i zbog promjene

tempareture. Mjenja se osjetljivost instrumenta.
Pogreka zbog klizanja
ulaz, x
Ponovljivost.
izlaz, y
Ponovljivost je pojava da za istu vrijednost ulaznog signala

GRELYDPRUD]OLLWHodzive instrumenta.
ulaz, x
6YLRYLRG]LYL]DVDPRMHGQXYULMHGQRVWXOD]QHYHOLLQH
Vjekoslav Duk
91
',1$0,.(.$5$.7(5,67,.(0-(51,+6867$9$
'LQDPLNH NDUDNWHULVWLNH VX RQH NDUDNWHULVWLNH PMHUQLK VXVWDYD NRMH SURPDWUDPR SUL EU]LP SURPMHQDPD XOD
zne
YHOLLQHQSUSULOLNRPPMHUHQMDL]PMHQLQLKLPSXOVQLKSXOVLUDMXLKVLJQDOD'LQDPLNHNDUDNWHULVWLNHQHNRJVXVWDYD
QDMEROMHPRHPRXRLWLQDWHPHOMXPMHUHQMDRG]LYDVXVWDYDX]SREXGXVDVLJQDORPMHGLQLQRJVNRND
x,y
nadvienje
izlazni signal y(t)
100%
90%
tod
ulazni signal x(t)
10%
t
tpo
.DUDNWHULVWLQHYULMHGQRVWLL]OD]QRJVLJQDOD
1. tod Vrijeme odziva (vrijeme ustaljivanja)

7R MH YULMHPH NRMH SURH RG WUHQXWNa okidanja ulaznog signala do trenutka kada izlazni signal postigne
YULMHGQRVWLEOLVNXXVWDOMHQRM7RSULPMHULFHPRHELWLWRQRVWLOLSUHFL]QRVWLQVWUXPHQWD
2. tpo Vrijeme porasta signala

7R MH YULMHPH NRMH SURH RG WUHQXWND NDGD VLJQDO GRVHJQH VYRM
e maksimalne vrijednosti do trenutka
kada dosegne 90% svoje maksimalne vrijednosti.

3. Nadvienje
1DGYLHQMHMHUD]OLNDL]PHXPDNVLPDOQHLXVWDOMHQHYULMHGQRVWLVLJQDOD
2G]LYQDMHGLQLQLVNRNQD]LYDVHMRLSULMHQRVQDIXQNFLMDPMHULODLGHILQLUDVHRYD
h(t ) =
ko:
IZLAZ y (t )
=
ULAZ h(t )
8]VLJQDOMHGLQLQRJVNRNDHVWRVHQDXOD]XPMHUQRJVXVWDYDNDRLVSLWQLVLJQDONRULVWLLVLQXVQL7DGDQDL]OD]XL]
PMHUQRJVXVWDYDGRELYDPRLVWRVLQXVQLVLJQDODOLQSUUD]OLLWHDPSOLWXGHLOLSRPDNQXWXID]LXRGQRVXQDX
x(t ) = X m sin(2ft )
y (t ) = Ym sin(2f t )
MJERNI SUSTAV
8RYRPVOXDMXQDL]OD]XMHSURPMHQMHQDDPSOLWXGDDGRJRGLRVHLSRPDNXID]L
lazni.
Vjekoslav Duk
92
KOMPLEKSNA OSJETLJIVOST
.DGD MH ULMH R GLQDPLNLP NDUDNWHULVWLNDPD VXVWDYD GHILQLUD VH L NRPSOHNVQD RVM
etljivost kao omjer izlaznog i
ulaznog signala, ali u ovisnosti o frekvenciji.
S ( ) =
Y ( )
= S ( ) e j ( )
X ( )
.RPSOHNVQXRVMHWOMLYRVWPRHPRSULND]DWLQDGYDQDLQD
U kompleksnoj ravnini NYQUISTOV PRIKAZ

U frekvencijskoj domeni BODEOV PRIKAZ
1. Prikaz u kompleksnoj ravnini (NYQUISTOV PRIKAZ)

Prikaz u kompleksnoj ravnini dobiva se eksperimentalno na temelju mjerenja odziva sustava uz sinusoidalnu
pobudu
Im
=0
Re
( )
Smjer porasta NUXQHIUHNYHQFLMH
S ( )
2. Prikaz u frekvencijskoj domeni (BODEOV PRIKAZ)

a) Prikaz amplitudnim spektrom
1DMYDQLMH
VX
]QDDMNH
DPSOLWXGQH
karakteristike mjerila gornja (f g) i donja

(f d JUDQLQD IUHNYHQFLMD *RUQMD L GRQMD
S ( )
-3dB
JUDQLQD
IUHNYHQFLMD RGUHXMX VH
QD
karakteristici spektra frekvencija i to

WDPR JGMH SRMDDQMH RSDGQH ]D WRQR
G%
fd
fg
.RG
RVFLORVNRSD
MH
QDMHH
dan
podatak o vremenu porasta. Tada se
XPMHVWR JRUQMH JUDQLQH IUHNYHQFLMH
JRUQMD JUDQLQD IUHNYHQFLMD L]UDXQDYD
prema izrazu:
fg =
b) Prikaz faznim spektrom

( )
0.35
t porasta
Vjekoslav Duk
93
(/(.7521,.,$1$/2*1,0-(51,,167580(17,
(OHNWURQLNLDQDORJQLPMHUQLLQVWUXPHQWLQDVWDOLVXSUYHQVWYHQR]ERJSRWUHEHPMHUHQMDVLJQD
la vrlo malih iznosa, za
NRMHVXNODVLQLDQDORJQLHOHNWURPHKDQLNLLQVWUXPHQWLELOLQHGRYROMQRRVMHWOMLYL
.ODVLQLDQDORJQLHOHNWURPHKDQLNLLQVWUXPHQWLPDVOMHGHHVDVWDYQHGLMHORYH
Pokaznik
(/(.75,1,
ulaz
PRILAGODNIK
PokaznLN
MH
QDMHH
LQVWUXPHQW V SRPLQLP
svitkom i magnetom jer

on ima vrlo mali
potroak
ElektURQLNLDQDORJQLPMHUQLLQVWUXPHQWLPDVOMHGHHVDVWDYQHGLMHORYH
3RMDDOR
ulaz
(/(.7521,.,
Pokaznik
+
PRILAGODNIK
(OHNWURQLNLSULODJRGQLNPRHELWL
2QR
X
HPX
VH
ELWQR
UD]OLNXMX
Djelilo
HOHNWURPHKDQLNL L HOHNWURQLNL DQ
,VSUDYOMDGLRGD
instrumenti je
Filter (proputa samo

niske frekvencije)
SRMDDOR
alogni
3RMDDOR MH
XSUDYR WR NRMH SRMDDYD PDOH XOD]QH
signale na onu razinu koju pokaznik

PRHRVMHWLWL
$1$/2*1,(/(.7521,.,92/70(75,
%LWQLVXVDVWDYQLGLMHORYLHOHNWURQLNLKYROWPHWDUD
PMHUQRSRMDDOR
UD]PMHUQRUREXVWDQLQVWUXPHQWVSRPLQLPVYLWNRPLPDJQHWRP
djelilo napona
NRML VX XJUDHQL X ]DMHGQLNR NXLWH 'MHOLOR QDSRQD XJUDHQR MH NDNR EL VH LQVWUXPHQW PRJDR XSRWUHEOMDYDWL X
LURNRPIUHNYHQFLMVNRPRSVHJXXOD]QLKVLJQDOD0MHUQRSRMDDORRPRJXXMHSRYHDQMHRVMHWOMLYRVWLDOLLSRYHDQMH
ulaznog otpora instrumenta kao cjeline.

Analogne elektroniNHYROWPHWUHPRHPRSRGMHOLWLQD
,67260-(51((/(.7521,.(92/70(75(
,=0-(1,1((/(.7521,.(92/70(75(
Vjekoslav Duk
94
,67260-(51,(/(.7521,.,92/70(75,
3RVWRMHGYLMHL]YHGEHLVWRVPMHUQLKHOHNWURQLNLKYROWPHWDUD
6YHOLNRPRVMHWOMLYRX
S velikim ulaznim otporom
2QL L]YHGHQL VD YHOLNRP RVMHWOMLYRX NRULVWH VH SUYHQVWYHQR NDR QXOLQGLNDWRUL X PRVQLP L NRPSHQ]DFLMVNLP
spojevima te kao osjetljivi indikatori vrlo niskih napona. Oni izvedeni sa velikim ulaznim otporom upotrebljavaju se
kao voltmetri sa vie mjernihRSVHJDDSUYHQVWYHQR]DPMHUHQMHQDSRQDXHOHNWURQLNLPLVOLQLPVNORSRYLPDJGMH
VHSULNOMXHQMHPYROWPHWUDL]PHXSRMHGQLKWRDNDPMHUQRJNUXJDQHVPLMXSURPMHQLWLSULOLNHXNUXJX
=D L]UDGX YROWPHWDUD VD YHOLNRP RVMHWOMLYRX SRWUHEQR YLHVWXSDQMVNR SRMDDOR NRMH VH RELQR L]YRGL VD
L]PMHQMLYDHP 1MLPD VH PRJX SRVWLL YHH RVMHWOMLYRVWL QHJR WR LPDMX JDOYDQRPHWUL .RG QDMRVMHWOMLYLMLK L]YHGEL
-9
najmanji mjerljivi napon je oko 210 %XGXL GD VX QDSRQL PDOL D SRMDDQMD YHOLND QDMYHD MH SRWHNRD
nHVWDELOQRVWQXOWRNH
Izvedbe sa velikim ulaznim (unutranjim) otporom imaju ulazni otpor od nekoliko desetaka do nekoliko stotina M,
DWRVHSRVWLHNRULWHQMHP)(7WUDQ]LVWRUD=DSRMDDYDQMHVHQDMHHNRULVWHWUDQ]LVWRUVNDSRMDDODPDNVLPDOQH
pogreke 3% -7DNYDSRMDDODPRJXVHEH]SUREOHPDQDSDMDWLVDQHNROLNRJDOYDQVNLKODQDNDDLVWLVHODQFL
mogu koristiti i za napajanje strujnog kruga pri mjerenju otpora.
,=0-(1,1,(/(.7521,.,92/70(75,
,]PMHQLQL HOHNWURQLNL YROWPHWUL VX NRPELQDFLMD SRMDDOD L LQVWUXPHQWD V SRPLQLP VYLWNRP L PDJQHWRP 2G
LVWRVPMHUQLKHOHNWURQLNLKYROWPHWDUDUD]OLNXMXVHMHGLQRSRWRPHWRLPDMXXJUDHQLVSUDYOMD,PDMXYHOLNXXOD]QX
impedanciju i mogu mjeriti signale vrlo visokih frekvencija.

0RHPRLKSRGLMHliti u dvije grupe:
a) Diodni voltmetri
'LRGD
QD
XOD]X
VOXL
NDR
LVSUDYOMD
~
GENERATOR
SIGNALA
Ulazna impedancija: 20M u

paraleli sa 10pF
,635$9/-$
SIGNALA
DJELILO KOJE
35,/$*2
32-$$/2
8-(
ULAZNI SIGNAL
NA RAZINU ZA
POKAZNIK S
ODZIVOM NA
TJEMENE
VRIJEDNOSTI
32-$$/2
Mogu
mjeriti
signale
frekvencije 1GHz
max
1DMQLL QDSRQ XOD]QRJ VLJQDOD MH
0.5V zbog diode koja ne vodi

ispod tog napona
Odziv na tjemene vrijednosti
0RJXQRVW
PMHUHQMD
istosmjernih signala tako da se

SUHVNRLGLRGD
b)
9ROWPHWDUVSUHWYDUDHPLVWRVPMHUQRJVLJQDODXL]PMHQLQL
32-$$/2
PRH
ELWL
VD
odzivom na efektivne, srednje

ispravljene ili tjemene vrijednosti
Ulazna impedancija: 10M u
paraleli sa 20pF
Za ulazne napone do 1mV
IUHNYHQFLMVNR SRGUXMH NUHH VH
GENERATOR DJELILO KOJE

SIGNALA
35,/$*28-(
ULAZNI SIGNAL
NA RAZINU ZA
ala u
3UHWYRUQLN L]PMHQLQRJ VLJQ

LVWRVPMHUQL
,=0-(1,12
PRETVORNIK
32-$$/2
,=0-(1,12*
SIGNALA U
ISTOSMJERNI
POKAZNIK
od 10Hz do 10MHz
Za napone manje od 1mV
SRGUXMH V) frekvencijsko
VH SRGUXMH VPDQMXMH QD +]
do 100kHz
Vjekoslav Duk
95
14. DIGITALNA MJERILA

digitalnim voltmetrom (DVM).
Blok shema digitalnog voltmetra:
5D]YRMGLJLWDOQLKPMHULODSRLQMH
ETALON
NAPONA
ulaz
DIGITALNI
POKAZNIK
'LJLWDOQLPYROWPHWURPPRHPRPMHULWLVDPRQDSRQHLWRLVWRVPMHUQHLOLYUemenski sporo promjenjive zbog izrazito

sporog A/D pretvornika. Ako se digitalnim voltmetrima doda neto sklopovlja mogu osim napona mjeriti i struju,
RWSRU NDSDFLWHW IUHNYHQFLMX LVSUDYQRVW SRMDDQMD WUDQ]LVWRUD LWG 7DGD JRYRULPR R digitalnim multimetrima
(DMM).
Blok shema digitalnog multimetra:
AC/DC pretvornik
ETALON
NAPONA
~
~
Hi
AC
Poseban ulaz
RS232
AC
DC
A
D
DC
GPIB
3,6$
D
A
DIGITALNI
POKAZNIK
PLOTER
MJERNI
SUOTPORNIK
Pretvornik otpora u
LVWRVPMHUQXYHOLLQX
Lo
6NORSNH L PHXVREQR VX SRYH]DQH WDNR GD VX LVWRYUHPHQR QD LVWLP SRGUXMLPD $&'&
). Kako bi se
PRJOLPMHULWLL]PMHQLQLQDSRQLXJUDHQMHLVSUDYOMD$&'&SUHWYRUQLN7RQRVWLVSUDYOMDDQLMHYHOLND]ERJHJD

MHXNXSQDWRQRVWPMHUHQMDQDL]PMHQLQRP$&SRGUXMXPDQMDRGRQHQDLVWRVPMHUQRP'&SRGUXMX6WUXMDVH
RGUHXMH WDNR GD VH SUYR PMHUL QDSRQ QD VXRWSRUQLNX 6+817 D ]DWLP RWSRU 9ULMHGQRVW RWSRUD VXRWSRUQLND
PRJXHMHRGUHGLWLVYHOLNRPWRQRXDOLWUHEDSD]LWLGDVHQHSUHPDLGRSXWHQDYULMHGQRVWVWUXMHNUR]LVWL
Multimetar postaje omometar kada se u njega ugradi vrlo precizan strujni izvor. Taj izvor tjera struju mjernim
suotpornikom, a digitalnim voltmetrom mjeri se pad napona na otporniku.
Vjekoslav Duk
96
Digitalni multimetri mogu imati odziv na tjemenu, efektivnu ili srednju ispravljenu vrijednost. Pri mjerenju
-u nema oznake RMS ili
TRMS (True RMS) taGD RQ LPD RG]LY QD VUHGQMX LVSUDYOMHQX YULMHGQRVW QDSRQD 9HLQD PXOWLPHWDUD VD
SXOVLUDMXLKQDSRQDLVWUXMDGLJLWDOQLPPXOWLPHWURPWUHEDELWLRSUH]DQ$NRQD'00
R]QDNRP7506PMHULSUDYXHIHNWLYQXYULMHGQRVWVDPRL]PMHQLQHNRPSRQHQWHQDSRQDMHUNRQGHQ]DWRUQD
XOD]X $& SRGUXMD QH SURSXWD LVWRVPMHUQX NRPSRQHQWX -HGLQR PXOWLPHWUL VD R]
nakom TRMS (AC+DC)
PMHUHSUDYXHIHNWLYQXYULMHGQRVWL]PMHQLQLKLSXOVLUDMXLKVWUXMDLQDSRQDNDRDQDORJQDHOHNWURPHKDQLND
PMHULOD V RG]LYRP QD HIHNWLYQX YULMHGQRVW 6WRJD NDGD HOLPR PMHULWL HIHNWLYQX YULMHGQRVW SXOVLUDMXHJ
napona DMM-om koji ima oznaku RMS ili TRMS potrebno je prvo izmjeriti istosmjernu komponentu na
LVWRVPMHUQRP SRGUXMX D ]DWLP SUHNORSNRP RGDEUDWL RGJRYDUDMXH L]PMHQLQR SRGUXMH L L]PMHULWL
HIHNWLYQX YULMHGQRVW L]PMHQLQH NRPSRQHQWH 1D WHPHOMX L]PMHUHQLK YULMHGQRVWL L]UDXQDYD V
e efektivna
YULMHGQRVWSXOVLUDMXHJVLJQDODSUHPDL]UD]X
U = U AC + U DC
2
3UHWYRUQLNRWSRUDXLVWRVPMHUQXYHOLLQXWHPHOMLVHQD8
-I metodi mjerenja otpora koja je nadalje objanjena.
14.1. MJERENJE DJELATNOG OTPORA U I METODOM

U I metoda temelji se na mjerenju struje, napona te na ohmovom zakonu odnosno potrebni su nam ampermetar,
voltmetar i istosmjerni izvor. U I metoda prikladna je za mjerenje malih () i velikih (M) otpora.
1. NAPONSKA METODA
Naponsku metodu koristimo za mjerenje malih i srednje velikih otpora. Metoda se zove naponska stoga to se
ispravno mjeri napon na nepoznatom otporniku.
IX
Rx
RX nepoznatLRWSRUQLNLMXYULMHGQRVWHOLPRPMHULWL
RP promjenjivi otpornik za podeavanje struje I
A
IV
RV
V
R=
U
I
R = R X || RV
RX =
U
U
=
I IV I U
RV
RP
$SVROXWQDVLVWHPDWVNDSRJUHNDRGUHLYDQMDRWSRUD5x
(zbog vlastitog potroka voltmetra) iznosi:
p aps (R X ) = R R X =
R2
RV R
Postotna pogreka:
p% ( R X ) =
R
100%
RV
Vjekoslav Duk
97
2. STRUJNA METODA
Strujnu metodu koristimo za mjerenje velikih otpora. Metoda se zove strujna stoga to se ispravno mjeri struja kroz
otpornik nepoznatog iznosa.
U
RV
V
IV
RA
R=
Rx
IX = IA
U
I
RX =
R = RX + RA
U I X RA U
=
RA
IX
IX
RP
Apsolutna pogreka RGUHLYDQMDRWSRUD Rx (zbog vlastitog potroka ampermetra) iznosi:
p aps (R X ) = R R X = R A
Postotna pogreka
p% =
RA
100%
R RA
14.2. MJERENJE OTPORA DIGITALNIM MULTIMETROM
'LJLWDOQL RPRPHWDU QDMHH VH VDVWRML RG VWUXMQRJ L]YRUD L YROWP
etra. Postoje dvije metode mjerenja otpora
digitalnim multimetrom:
Metoda dvije stezaljke

0HWRGDHWLULVWH]DOMNH
RV RWSRULYRGLD
RX nepoznati otpor
1. METODA DVIJE STEZALJKE
2YDPHWRGDSULPMHQMXMHVHXJODYQRP]DPMHUHQMHRWSRUDYHLK
Hi
od 200, a mogu se mjeriti i manji otpori ako se ne zahtjeva
RV
+
V
YHOLND WRQRVW *UXER VH PRH UDXQDWL GD RWSRU NRQWDNDWD L
+
RX
spojnihYRGLDLVSRUXHQLKVDLQVWUXPHQWRPL]QRVL. Dvije
stezaljke za mjerenje otpora imaju svi multimetri i oni
QDMMHIWLQLMLDQDMQLHMHSRGUXMH.
Rmjereno = RX + 2 RV
Lo
DMM
2 RV 0.1
Relativna pogreka iznosi:
RV
pr =
2 RV
RX
Vjekoslav Duk
98
IRI STEZALJKE
0(72'$(7
2YD VH PHWRGD SULPMHQMXMH SUL WRQLMLP PMHUHQMLPD
I1
RV izvora
PDOLK RWSRUD 2WSRUL VWUXMQLK YRGLD L NRQWDNDWD QH

XWMHX QD WRQRVW PMHUHQMD MHU VH SDG QDSRQD PMHUL
L]PHXQDSRQVNLKVWH]DOMNLNRMHVXVSRMHQHV
mjernim
RWSRURP SRVHEQLP QDSRQVNLP YRGLLPD D RWSRUL WLK
RV
RX
) zanemarivo su mali u odnosu na
YRGLD
RV
5V
XQXWUDQML RWSRU GLJLWDOQRJ YROWPHWUD HWLUL VWH]DOMNH

]DPMHUHQMHRWSRUDLPDMXVDPRWRQLMLPXOWLPHWULLRQL
VSRGUXMHP]DPMHUHQMHPDOLKRWSRUD
2 RV = 0.1
DMM
I2
RV izvora
RMJERENO = RX
pr =
2 RV
RDMM _ unutarnji
7RQRVW PMHUHQMD RYLVL R WRQRVWL YROWPHWUD L VWUXMQRJ L]YRUD 9LH PMHUQLK SRGUXMD SRVWLH VH SURPMHQom
istosmjerne struje stabilnog strujnog izvora. Kada su struje iznosa 1A, 10A otpori su izravno proporcionalni
PMHUHQRPSDGXQDSRQDQDSULNOMXHQRPRWSRUQLNXQHSR]QDWRJL]QRVD
=1$$-.(',*,7$/1,+08/7,0(7$5$
=QDDMNH GLJLWDOQLK PXOWLPHWDUD QDYRGH VH ]D VYDNX YHOLLQX SRVHEQR ]D LVWRVPMHUQX VWUXMX L]PMHQLQX
LVWRVPMHUQLQDSRQL]PMHQLQL7HPHOMQLP]QDDMNDPDVPDWUDMXVHRQH]DQDSRQMHUMHPMHUHQMHQDSRQDRVQRYD
za sva ostala mjerenja.

0-(51232'58-(
0MHUQDSRGUXMDRELQRsu jednka na svim digitalnim multimetrima.
Za istosmjerni napon: 0.1, 1, 10, 100, 1000V
=DL]PMHQLQLQDSRQLOLLOL9
.RGEROMLKPXOWLPHWDUDSRVWRMHLSRGUXMDLOLP$
0MHUQD SRGUXMD VWUXMD L RWSRUD UD]OLNXMX VH RYLVQR R WLSX LQVWUXPHQWD9DQDMH]QDDMNDNDGDMHULMHRPMHUQLP

SRGUXMLPDQDMYLLQDSRQNRMLVHVPLMHGRYHVWLQDXOD]LQVWUXPHQWDWHQDMYHLQDSRQNRMLVHVPLMHGRYHVWLL]PHX
VWH]DOMNHLNXLWDLQVWUXPHQWD
2. ULAZNA IMPEDANCIJA
Digitalni multimetar
YROWPHWDUVSDMDVHL]PHXWRDNDLMDVHUD]OLNDSRWHQFLMDODHOLPMHULWLLNUR]QMHJDSURWMHH
VWUXMD%LWQRMHVWRJDGDLQVWUXPHQW]ERJVYRJXQXWUDQMHJRWSRUDQHXQRVL]QDDMQXSRJUHNXXPMHUHQMH
1DLVWRVPMHUQRPSRGUXMXXOD]QLRWSRUL]QRVLRG0
do 10G.
1D L]PMHQLQRP SRGUXMX LPSHGDQFLMD MH PDQMD L VDVWRML VH RG GMHODWQRJ RWSRUD 0
kondenzator od nekoliko 10 aka F.
%5=,1$2,7$1-$
s kojim je paralelno spojen
Vjekoslav Duk
99
%U]LQD RLWDQMD RYLVL R EU]LQL $' SUHWYRUQLND WR MH EURM ]QDPHQDND QD GLJLWDOQRP SRND]QLNX YHL YHD MH
UD]OXLYRVW D $' SUHWYRUQLN VSRULML SD MH L EURM RLWDQMD PDQML 8 YHLQL VOXDMHYD GRYROMQR MH MHGQR RLWDQMH X
VHNXQGLDOLQDMEROMLP$'SUHWYRUQLFLPDPRHVHSRVWLLLGRQHNROLNRVWRWLQDRLWDQMDXVHNXQGL
4. IZBOR MJERNOG OPSEGA

'LJLWDOQL PXOWLPHWUL PRJX LPDWL UXQL PDQXDO LOL DXWRPDWVNL DXWRUDQJLQJ L]ERU PMHUQRJ RSVHJD 8 VOXDMHYLPD
NDGD MH SRWUHEQR QDSUDYLWL YHOLN EURMH PMHUHQMD QD UD]OLLWLP PMHUQLP RSVH]LPD DXWRPDWVNL L]ERU PMHUQRJ RSVHJD
PRHELWLYUORNRU
istan.
35(237(5((1-(
3UHNRUDHQMH PMHUQRJ RSVHJD RELQR QH SUHGVWDYOMD SUREOHP NRG PXOWLPHWDUD VD DXWRPDWVNLP L]ERURP PMHUQRJ
RSVHJD MHU VH SUL SRUDVWX PMHUHQH YHOLLQH DXWRPDWVNL PLMHQMD L PMHUQL RSVHJ 2ELQR MH GRSXWHQR SUHNRUDHQMH
mjernog opsega 5 2YLVQRRGR]YROMHQRPSUHRSWHUHHQMXUD]OLNXMXVHLPMHUQDSRGUXMDNRGLQVWUXPHQWD

3ULPMHULFH DNR LQVWUXPHQW LPD GR]YROMHQR SUHRSWHUHHQMH WDGD PMHUQD SRGUXMD ]D LVWRVPMHUQL QDSRQ QHH
ELWL9YH
00V.
6. FREKVENCIJSKI OPSEG
8SUDYLOXMHIUHNYHQFLMVNLRSVHJGLJLWDOQLKPXOWLPHWDUDLULQHJRNRGHOHNWURPHKDQLNLKLQVWUXPHQDWD.RGMHIWLQLMLK
PXOWLPHWDUDIUHNYHQFLMVNLVHRSVHJNUHHRG+]GR.K]
7. POTISKIVANJE SMETNJI
vije vrste smetnji i priguenja tih smetnji.
0RHPRUD]OLNRYDWLG
a) Serijska smetnja i serijsko priguenje (NMR)
Napon smetnje
~
G
DMM
RT
3HWOMDVHQDOD]LXSROMXL]PMHQLQRJ
signala koji uzrokuje napon smetnje

u mjernom krugu.
Ovakvu smetnju nazivamo serijskom zato to je mjernom signalu u seriju superponiran nekakav signal smetnje. Taj
MHVLJQDOQDMHHIUHNYHQFLMH+]LOLQMH]LQYLHNUDWQLN6HULMVNHVPHWQMHSULJXXMHPR
Filtriranjem (kod istosmjernih signala)

Integracijom.3RVWRMHLQWHJULUDMXL$'SUHWYRUQLFLNRMLPDVHSULJXXMXVLJQDOLIUHNYHQFLMH+]
podeavanjem vremena integracije kao viekratnika periode 20ms.
Vjekoslav Duk
100
3ULJXHQMHVHULMVNHVPHWQMHLVND]XMHVHQDVOMHGHLQDLQ
u generatora _ ulaz
u uma _ ulaz
NMR = 20 log( NMRR) = 20 log
u generatora _ izlaz
u uma _ izlaz
Serijsko je priguenjHYHHRGGHFLEHOD
E6PHWQMD]DMHGQLNRJSRWHQFLMDOD&05
UZP QDSRQVPHWQMD]DMHGQLNRJSRWHQFLjala
U
CMR = 20 log i
U ZP
Hi
DMM
Ui
Lo
&05 VH NUHH RG GR GHFLEHOD WR MH
YHLWRMHEROMHSULJXHQMHVPHWQML
Primjerice za CMR=120dB priguuje se napon

smetnje milijun puta odnosno ako je napon
VPHWQMH9LQVWUXPHQWHJDRVMHWLWLNDRV.
UZP
8. TJEMENI FAKTOR
Tjemeni faktor navodi se kod digitalnih multimetara koji imaju odziv na efektivnu vrijednost. Maksimalni dozvoljeni
WMHPHQL IDNWRU MH ]DSUDYR SRGDWDN R PDNVLPDOQRP GR]YROMHQRP L]REOLHQMX VLJQDOD NRML VPLMHPR GRYHVWL QD XOD]
LQVWUXPHQWDDGDSRJUHNHEXGXXQXWDUGHILQLUDQLKJUDQLFD7MHPHQLIDNWRUYDDQMHSRGDWDNMHUSRMDDORGLJLWDOQRJ
PXOWLPHWUDXOD]LX]DVLHQMHNRGPDNVLPDOQHDQHNRGHIHNWLYQHYULMHGQRVWLVLJQDOD8NROLNRVLJQDOLPDYHLWMHPHQL
IDNWRURGGR]YROMHQRJWUHEDSULMHLQDGUXJRSRMDDORRGQRVQRQDVOMHGHHYHHPMHUQRSRGUXMH
5$=/8,9267
5D]OXLYRVWMHQDMPDQMDVSR]QDWOMLYDSURPMHQDYULMHGQRVWLPMHUHQHYHOLLQHQDRGUHHQRPPMHUQRPRSVHJX8NROLNR
VHUD]OXLYRVWQDYRGLXRGQRVXQDPMHUQLGRPHWWDGDJRYRULPRRUHODWLYQRMUD]OXLYRVWL
5D]OXLYRVWVHLVND]XMHQDYLHQDLQD
Brojem dekadskih znamenaka na pokazniku

2PMHURPQDMPDQMH]QDDMQHEURMNHLQDMYHHEURMNHNRMXSRND]QLNPRHSRND]DWL
%URMHPELWDQDMHH
Primjer
Broj bita
8
10
12
16
24
2 =256
10
2 =1024
12
2 =4096
16
2 =65536
24
2 =16777216
Maksimalna pogreka =
1
100%
2n
0.39%
0.10%
0.024%
0.015%
-8
6.010 %
Vjekoslav Duk
101
Kod diJLWDOQLKPXOWLPHWDUDUD]OXLYRVWVHQDMHHLVND]XMHQDVOMHGHLQDLQ
1SU LPDPR SRND]QLN VD ]QDPHQNH 'DNOHPDNVLPDOQLEURMNRMLSRND]QLNPRHSRND]DWLMH$NRPMHULPR
SULPMHULFHQDSRQQDPMHUQRPSRGUXMX9WDGDMHUD]OXLYRVW9DNDGDELPMHULOLQDSRQQDPMHUQRPSRGUXMX
9UD]OXLYRVWELELOD9
7RMHPDNVLPDOQLEURMNRMLSRND]QLNPRHSRND]DWL
1DPMHUQRPSRGUXMX9PDNVLPDOQDYULMHGQRVWQDSRQDNRMLLQVWUXPHQWPRH
SRND]DWLMH9'DNOHPLQLPDOQLUD]PDNL]PHXGYLMHYULMHGQRVWLNRMHPRH
pokazati je 0.1V ( 19,9 19,8 19,7.)
ecimalnih mjesta) digitalnog pokaznika taj je podatak

nedovoljan i neprecizan da se na temelju njega procjeni nesigurnost mjerenja. Svaka znamenka u digitalnom
,DNR SURL]YRDL UHGRYLWR QDYRGH EURM ]QDPHQDND G
SRND]QLNXPRHLPDWLUD]OLLWLKYULMHGQRVWLRVLPSUYHVQDMYHRPWHLQRP7DVHR]QDDYD

VDLOL]QDN]QDLGDNUDMQMHOLMHYRPMHVWRQDSRND]QLNXPRHSRSULPLWLVDPRGYLMHYULMHGQRVWLLDGD
PRHSRSULPLWLUD]OLLWHYULMHGQRVWL'DNOHQDMYHLEURMNRMLVHPRHSRND]DWLVD]QDPHQNHMH
a sa 4 znamenke 39999. me utim proizvo aL HVWR QLVXGRVOMHGQLSDVDR]QDDYDMXGLJLWDOQLSRND]QLNNRML

PRHPDNVLPDOQRSRND]DWLLOL=DWRNDNRELVHLVSUDYQRSURFLMHQLODQHVLJXUQRVWWUHEDXVSHFLILNDFLML
LQVWUXPHQWDSRWUDLWLSRGDWDNRQDMYHHPEURMXNRMLVHPRHRLWDWLQDSRND]QLNX
*5$1,1(32*5(.(
3UHPDRSRMQRUPL]DHOHNWULNXLHOHNWURQLNXPMHUQXRSUHPXJUDQLQHVHSRJUHNHPRJXLVND]DWLQDQDLQD
a)
*UDQLQLP SRJUHNDPD SUL UHIHUHQWQLP XYMHWLPD * LYDULMDFLMDPD9
G)]DQD]LYQRSRGUXMH
uporabe
b)
8SRUDEQLPJUDQLQLPSRJUHNDPD]DQD]LYQRSRGUXMHXSRUDEH
Iskazuje se intervalom pouzdanosti na 95%-tnoj razini vjerojatnosti

Razina pouzdanosti
G / = 2
G
i 3i
Pr = 95%
u=
G/
2
Procjena nesigurnosti na temelju

XSRUDEQLKJUDQLQLKSRJUHDND
Gi JUDQLQH SRJUHNH SUL UHIHUHQWQLP XYMHWLPD L YDULMDFLMH SDUFLMDOQH GRGDWQH JUDQLQH SRJUHNH
X]URNRYDQHSRMHGLQLPXWMHFDMQLPYHOLLQDPDLLLQVWUXPHQWRP
c)
6LJXUQLPJUDQLQLPSRJUHNDPD]DQD]LYQRSRGUXMHXSRUDEH
Razina pouzdanosti
G * = Gi
i
Pr = 99%
u=
G*
3
Procjena nesigurnosti na temelju

VLJXUQLKJUDQLQLKSRJUHDND
Vjekoslav Duk
102
3UHPD QRUPL ,(& SURL]YRD MH REDYH]DQ QDYHVWL UHIHUHQWQH XYMHWH NRML ]QDDMQR XWMHX QD WRQRVW
odnosno pogreke instrXPHQWD8WMHFDMQHYHOLLQHPRJXELWL
.OLPDWVNHYHOLLQHWHPSHUDWXUDYODQRVW]DJULMDYDQMHSRYULQHLQVWUXPHQWDVXQHYLP
zrakama, vjetar, magla, voda(kondenzacija))

0HKDQLNHYHOLLQHSRORDMLQVWUXPHQWDYLEUDFLMHPHKDQLNLRN
9HOLLQHQDSDMDQMD
(IUHNYHQFLMDL]REOLHQMHVLQXVQRJVLJQDODVPHWQMHYDORYLWRVW
istosmjernog izvora)
6WUDQDSROMDL]UDHQMDHOHNWULQDPDJQHWVNDHOHNWURPDJQHWVNDLRQL]LUDMXD
]UDHQMD
2E]LURPQDWHXWMHFDMQHYHOLLQHSURL]YRDLJUXSLUDMXGLJLWDOQHLQVWUXPHQWHXWU
87-(&$-1$9(/,,1$
GRUPA 1
Temperatura uporabe
+5 C do +40 C
Temperatura transporta
i skladitenja
i grupe:
GRUPA 2
GRUPA 3
-10 C do +55 C
-25 C do +70 C
-40 C do +70 C
5HODWLYQDYODQRVW
Tlak
-40 C do +70 C
-40 C do +70 C
20% do 80% bez

kondenzacije
10% do 90% uz
kondenzaciju
5% do 95% uz
kondenzaciju
70kPa do 106 kPa do

2200m nadmorske visine
53kPa do 106 kPa do

53kPa do 106 kPa do

0m/s do 0.5m/s
Kombinirano zagrijavanje
suncem i okolinom do
0
70 C
Za uporabu na
otvorenom prostoru
QDMWHL uvjeti)
Brzina vjetra
0m/s do 0.5m/s
0m/s do 0.5m/s
%H]L]UDYQRJ]UDHQMD
%H]L]UDYQRJ]UDHQMD
sunca
sunca
Za uporabu u zatvorenim
prostorima (laboratorijima)
Za uporabu u srednje
tekim uvjetima
6XQHYR]UDHQMH
11. PERIOD UMJERAVANJA

3HULRGXPMHUDYDQMDMHSHULRG]DNRMLYULMHGHJUDQLQHSRJUHNHDPRHELWLVDWDGDQDJRGLQD
.UDLSHULRG
PDQMHSRJUHNH
,]VYLKQDYHGHQLK]QDDMNL]DNOMXXMHPRGDGLJLWDOQLLQVWUXPHQWLPRJX
,PDMXPRJXQRVWSDPHQMD]DGQMHL]PMHUHQHYULMHGQRVWLLOL]DGQMLK1L]PMHUHQLK
1HNLLPDMXVXHOMH]DNRPXQLNDFLMXVDUDXQDORP1MLKQD]LYDPR
Mjeriti frekvenciju
Mjeriti amplitudu
Mjeriti omjere dvaju signala
Ispitivati ispravnost dioda i tranzistora
vrijednosti
SISTEMSKI
08/7,0(75,7DNDYQDLQNRPXQLFLUDQMDSUXDPRJXQRVWXSUDYOMDQMD
LQVWUXPHQWRPSUHNRUDXQDODNDRLDXWRPDWL]DFLMXPMHUHQMD.RPXQLNDFLMVNR
VXHOMHPRHELWLVHULMVNR56LOLSDUDOHOQR*3,%
Digitalni su instrumenti jednostavniji za rukovanje u odnosu na

HOHNWURPHKDQLNHDOLVXPDQMHSUHJOHGQLMHUVHQDGLJLWDOQRPSRND]QLNXQHPRH
SUDWLWLSULPMHULFHWUHQGSURPMHQHPMHUHQHYHOLLQH
Vjekoslav Duk
103
15. KOMPENZATORI I MJERNI MOSTOVI

0MHUHQMDNRPSHQ]DWRULPDLPMHUQLPPRVWRYLPDWHPHOMHVHQDXVSRUHLYDQMXQHSR]QDWHYHOLLQHVDSR]QDWRP=D
WDNYD MHPMHUHQMDSRWUHEDQQXOLQGLNDWRUVDQXORPQDVUHGLQLVNDOHNRMLPVHXWYUXMHQHSRVWRMDQMHVWUXMH1DMHH
VH NDR QXOLQGLNDWRUL XSRWUHEOMDYDMX JDOYDQRPHWUL WR VX YUOR RVMHWOMLYL HOHNWURPHKDQLNL LQVWUXPHQWL
a mogu se
NRULVWLWLLHOHNWURQLNLLQVWUXPHQWL
Stoga i nulindikatori moraju biti
5D]OLNXMHPRNRPSHQ]DWRUHLPMHUQHPRVWRYH]DLVWRVPMHUQHLL]PMHQLQHVWUXMH
LVWRVPMHUQLLOLL]PMHQLQLRYLVQRRYUVWLVWUXMH
Kod mjerenja kompenzatorima i mjernim mostRYLPD SRVWLX VH YHH WRQRVWL QHJR NRG ELOR NRMHJ DQDORJQRJ
instrumenta.
15.1. KOMPENZATORI
.RPSHQ]DWRULPDVHPMHUHQHSR]QDWLQDSRQLLWRWDNRGDLKVHXVSRUHXMHVDSR]QDWLPSDGRPQDSRQDDVYHVHWR
UDGLSRPRXNOL]QLNDWRMHW]Y327(1&,20(7$56.
I POSTUPAK.)
Izgled kompenzatora za istosmjerne struje:

I P 1mA
RP
Kliznik
R1
R
Sklopka S
N
UB
R2
UE
Nepoznati napon
UX
KOMPENZATOR
3RPRQLNUXJ
za napajanje
Mjerenje nepoznatog napona sastoji se iz 2 koraka:

1. Podeavamo promjenjivi otpornik RP tako da struja I P EXGHSULEOLQRP$6NORSND6SUHEDHQDMHX
SRORDM 6DGD SRPLHPR NOL]QLN RWSRUQLN 5 VYH GRN QXOLQGLNDWRU QH SRNDH QXOX 2LWDPR
vrijednost na klizniku. To je vrijednost R1.

9ULMHGLVOMHGHDMHGQDNRVW
2.
U E = I P R1
3UHEDFXMHPRSUHNORSNXXSRORDM3RPLHPRNOL]QLNRWSRUQLN5VYHGRNQXOLQGLNDWRUQHSRNDH

QXOX2LWDPRQDNOL]QLNX7R
9ULMHGLVOMHGHDMHGQDNRVW
je vrijednost R2.
U X = I P R2
Vjekoslav Duk
.RQDQR SUYX MHGQDNRVW MHGQDNRVW
U E = I P R1
preoblikujemo u
IP =
104
UE
R1
te to uvrstimo u drugu
jednakost U X = I P R2 .
TaGDGRELYDPRVOMHGHXMHGQDNRVW U X =
UE
R
R2 = 2 U E L]NRMHL]UDXQDYDPRYULMHGQRVWQHSR]QDWRJQDSRQD
R1
R1
7RQRVW PMHUHQMD RYRP PHWRGRP RYLVL VDPR R WRQRVWL HWDORQD QDSRQD 8E L WRQRVWL NOL]QLND RWSRUQLND 5
Prednost je ove metode to kroz nepoznatiL]YRUQHWHHVWUXMDSDEH]RE]LUDQDQMHJRYXQXWDUQMLRWSRUPLPMHULPR

VDPRHOHNWURPRWRUQXVLOXWRQLMHPRJXHL]YHVWLQLWLMHGQLPDQDORJQLPLOLGLJLWDOQLPLQVWUXPHQWRP
Zbog svega toga nesigurnost je ove metode zanemarivo mala.
15.2. MJERNI MOSTOVI

0MHUQLP PRVWRYLPD PMHUL VH L]QRV QHSR]QDWRJ RWSRUD LOL LPSHGDQFLMH SRPRX SR]QDWLK RWSRUD LOL LPSHGDQFLMD L
SRPRXLVWRVPMHUQLKLOLL]PMHQLQLKQXOLQGLNDWRUD
0MHUQLPRVWRYLPRJXELWLLVWRVPMHUQLLOLL]PMHQLQL,VWRVPMHUQLPPRVWRYLPDPMHULPRVDPRL
znose djelatnih otpora i
NRULVWLPRLVWRVPMHUQHQXOLQGLNDWRUH,]PMHQLQLPPRVWRYLPDPMHULPRLPSHGDQFLMXWR]QDLGDXQMHJRYLPJUDQDPD
RVLPRWSRUDPRJXELWLLVYLWFLLNRQGHQ]DWRULLNRULVWLPRL]PMHQLQHQXOLQGLNDWRUH
1. ISTOSMJERNI MJERNI MOSTOVI
1DHOR UDGD LVWRVPMHUQRJ PMHUQRJ PRVWD YLGMHW HPR QD SULPMHUX :KHDWVWRQRYRJ PRVWD 1MLPH VH PRJX PMHULWL
otpori od 0.1 do 10M 1DSDMD VH LVWRVPMHUQLP L]YRURP L VDVWRML VH L] HWLUL JUDQH 8 GYLMH JUDQH QDOD]H VH
otpornici poznatog nepromjenjivog iznosaXWUHRMJUDQLQDOD]LVHSURPMHQMLYLRWSRUQLNGRNVHXHWYUWRMJUDQLQDOD]L
RWSRUQLNQHSR]QDWRJL]QRVDLMXYULMHGQRVWHOLPRL]PMHULWL
B
Otpornik nepoznatog iznosa
I2
R1
0RVWGRYRGLPRXUDYQRWHX
promjenom iznosa otpornika R2
R2
I5
I1
I3
R3
R4
D
RO
I4
UO
'DELPRVWELRXUDYQRWHLQXOLQGLNDWRUPRUDSRND]LYDWLQXOXRGQRVQRVWUXMD
8YMHWLUDYQRWHH
I1 R1 = I3 R3
I 2 R2 = I 4 R4
I1 = I 3
R1 R3
=
R2 R4
R1 =
I 5 =0, napon UCD =0.
R2 R3
R4
Vjekoslav Duk
105
I2 = I4
,]QRV QDSRQD EDWHULMH QH XWMHH QD PMHUHQMH 7UHED YRGLWL UDXQD QDSRQ QH EXGH QL SUHYHOLN MHU VH WDGD RWSRUQLFL
SUHJULMDYDMXDQLSUHPDOHQMHUWDGDHVWUXMDELWLSUHPDOHQDSDMXQXOLQGLNDWRUQHHPRLUHJLVWULUDWL
Kao QXOLQGLNDWRU NRG LVWRVPMHUQLK PRVWRYD NRULVWL VH QDMHH JDOYDQRPHWDU DOL PRJX VH NRULVWLWL L GLJLWDOQL
LQVWUXPHQWL =D SRJRQVND PMHUHQMD NRULVWL VH :KHDWVWRQRY PRVW V SRPLQRP NOL]QRP LFRP NRML LPD JUDQLQH
SRJUHNHRGGR=DWRQLMDPMHUHQMDXODERUDWRULMLPDNDRSURPMHQMLYLRWSRUQLNNRULVWLVHRWSRUQLNDGHNDGD
NRMRPVHSRVWLHWRQRVWRG
,=0-(1,1,0-(51,026729,
,]PMHQLQLPRVWQDSDMDVHL]PMHQLQLPL]YRURPLVDVWRMLVHL]HWLULJUDQHNDRLLVWRVPMHUQL5D]OLND
XJUDQDPDLVYLWFLLNRQGHQ]DWRULDQHVDPRRWSRUQLFLWRMHELRVOXDMNRGLVWRVPMHUQLK
Z1
Z2
N
Z3
Z4
~
Z1 Z 4 = Z 2 Z 3
(R1 + jX 1 )(R4 + jX 4 ) = (R2 + jX 2 )(R3 + jX 3 )
R1R4 X 1 X 4 + j (R1 X 4 + R4 X 1 ) = R2 R3 X 2 X 3 + j (R3 X 2 + R2 X 3 )

R1R4 X 1 X 4 = R2 R3 X 2 X 3
R1 X 4 + R4 X 1 = R3 X 2 + R2 X 3
Z 1 Z 4 e j (1 + 4 ) = Z 2 Z 3 e j ( 2 + 3 )
Z1 Z 4 = Z 2 Z 3
1 + 4 = 2 + 3
Faktor dobrote: Q =
L
R
Faktor gubitaka: D = tan = RC
je u tome to su
Vjekoslav Duk
106
Kod mjernih mostova pojavljuju se dva problema:

1. MOST (NULINDIKATOR) NEDOVOLJNO OSJETLJIV
Kada mijenjamo promjenjivi otpornik R2 na mostu, a kazaljka galvanometra ne trza, most je nedovoljno osjetljiv.
5MHHQMHSUREOHPDMHVOMHGHH
SLIKA 1
0
-1
R2L
/ pod
+1
+1
R2mjereno
R2L
SLIKA 2
R2D
0
-1
+1
R2/
-1
R2D
Prvo mijenjamo iznos promjenjivog otpornika R2 VYHGRNND]DOMNDJDOYDQRPHWUDQH]DX]PHSRORDM1 (SLIKA 1).

i nju sada oznaDYDPRVD52L. Zatim opet mijenjamo iznos otpornika R2 sve dok
ND]DOMNDJDOYDQRPHWUDQHSRNDH6/,.$2LWDPRYULMHGQRVWRWSRUQLND52 LWXYULMHGQRVWR]QDDYDPRVD52D.
Vrijednost nepoznatog otpornika R2mjereno L]UDXQDYDPRSUHPDL]UD]X
2LWDPRYULMHGQRVWRWSRUQLND52
R2 mjereno =
R2 D + R2 L
2
R2mjereno je najbolja procjena vrijednosti nepoznatog otpornika ako je most nedovoljno osjetljiv.
Nesigurnost procjene iznosi:
u=
R2 D R2 L
2 3
Vjekoslav Duk
107
2. MOST (NULINDIKATOR) PREOSJETLJIV

Kada se kao promjenjivi otpornik koriVLRWSRUQLNDGHNDGDQDNRMRMQLWLQDMPDQMLPSURPMHQDPDRWSRUDQHPRHPR
SRVWLLQXOXQDJDOYDQRPHWUXYHQHNHYULMHGQRVWLYUOREOLVNHQXOLPRVWMHSUHRVMHWOMLY
5MHHQMHSUREOHPDMHVOMHGHH
SLIKA 1
/ pod
-1
+1
2
Rmjereno
/
R1
R2 = R1 + Rmin
/
R2/
SLIKA 2
Rmin
-1
+1
SLIKA 3
Prvo dekadu podeavamo tako da se kazaljka otklanja od SD SUHPD WR MH EOLH PRJXH NUHQXYL RG
QDMPDQMHJRWSRUDSDGRQDMYHHJNRGNRMHJMHND]DOMNDMRXYLMHNL]PHX-L6/,.$2LWDPRRWSRUGHNDGH
/
]DWDMSRORDMND]DOMNHLWRMH51 =DWLPRWSRUGHNDGHSRYHDPR]DQDMPDQMLPRJXLL]QRVRmin), a kazaljka prelazi
/
QXOXL]DX]LPDSRORDML]PHXL6/,.$2LWDPRRWSRUGHNDGH]DWDMSRORaj kazaljke i to je R2 = R1 +Rmin.
,]VOLQRVWLWURNXWDVDVOLNHGRELYDPR
Rmj R1/
Rmin
1 + 2
Rmjereno je najbolja procjena vrijednosti nepoznatog otpornika ako je most preosjetljiv, a iznosi:
Rmjereno = R1/ +
1
1 2
Rmin
Vjekoslav Duk
108
16. MJERNI IZVORI

3RG PMHUQLP L]YRULPD SRGUD]XPLMHYDPR L]YRUH LVWRVPMHUQH LOL L]PMHQLQH VWUXMH 0MHUQL L]YRUL NRULVWH VH ]D
QDSDMDQMHPMHUQLKNUXJRYDLOL]DGRELYDQMHSRPRQLKQDSRQDLVWUXMDXPMHUHQMX1DSRQVNLPMHUQLL]YRULPRJXELWL
napona od 1V (pa i manje) pa do reda MV, snage od mW pa do stotinjak MW, a frekvencijskog opsega od 0Hz do
10GHz.
2VQRYQLMH]DKWMHYQDPMHUQHL]YRUHVWDELOQRVWQDSRQDLOLVWUXMHDNRGL]PMHQLQLKL]YRUDLVWDELOQRVWIUHNYHQFLMH8]
WRYUORHVWR]DKWMHYDVHGDPMHUQLL]YRULLPDMXPRJXQRVWNRQWLQXLUDQRJSRGHDYDQMDQDSRQD
.RGLVWRVPMHUQLKQDSRQVNLKL]YRUDNRGNRMLKVHQDSRQLVWRVPMHUQLGRELYDLVSUDYOMDQMHPL]PMHQLQRJ]DKWMHYDVHL
to manja valovitost.
.RGL]PMHQLQLKL]YRUD]DKWMHYDVHLPRJXQRVWPLMHQMDQMDIUHNYHQFLMH
PoseEQRPMHVWRSULSDGDLVWRVPMHUQLPQDSRQVNLPL]YRULPDLMLMHQDSRQSR]QDWVYHOLNRPWRQRXLYUHPHQVNLMH
nepromjenjiv. To su etaloni napona.
ETALON ISTOSMJERNOG NAPONA

0
napon iznosi 1.018650V 30V i to uz uvjet da je temperatura 20 &LGDMHQHRSWHUHHQ8QXWDUQMLMHRWSRURYRJ
ODQNDL]X]HWQRYHOLN do 1000 VWRJDLPDODVWUXMDNRMDSURWMHHQMLPHX]URNXMHSULPMHWDQSDGQDSona.
-5
1DSRQ ODQND PLMHQMD VH SURPMHQRP WHPSHUDWXUH L WR 10 V/K odnosno 409. 6WRJD VH ODQFL XYDMX X
termostatima kako bi se osigurala konstantna temperatura. Traju 10 do 15 godina kao etaloni vrlo slabo su otporni
1HNDGDVHNDRHWDORQLVWRVPMHUQRJQDSRQDLVNOMXLYRNRULVWLR:(6721 RYHWDORQVNLODQDN7RMHNHPLMVNLL]YRULML
QD SUHRSWHUHHQMD 3ULPMHULFH RSWHUHWLPR OL ODQDN VWUXMRP RG P$ VDPR VHNXQGX WUHED PX GYD VDWD GD VH
oporavi, a napon se smanji za 2mV. Danas se WESTON-RYHWDORQVNLODQDNULMHWNRNRULVWL

8GDQDQMHYULMHPHSUHYODGDYDXSRWUHEDHWDORQDQDSRQDVD]HQHURYRPGLRGRPSROXYRGLNLHWDORQ
napona).
=HQHURYDGLRGDMHSROXYRGLNDGLRGDVDNDUDNWHULVWLNRPNDRQDVOLFL
Za veliku promjenu ulaznog napona

zenerov se napon mijenja vrlo malo.
I/ A
UZ
Uul2
Uul1
UZ0
U/V
Radni pravci
Simbol zenerove diode:

/
I Z1
I Z
IZ2
Vjekoslav Duk
5DGQR MH SRGUXMH ]HQHURYH G
109
iode u nepropusnom smjeru. Zenerov napon je vremenski vrlo stabilan, i iznodi
RELQRRG9SDGR9
=DQDSRQ]HQHURYHGLRGHELWQDMHVWUPLQDNDUDNWHULVWLNHX]HQHURYRPQHSURSXVQRPSRGUXMXRGQRVQRGLQDPLNL
otpor RZGLRGHNRMLRYLVQRRGLRGLLYHOLLQLVWUXMHPRHL]QRVLWLRGGR.
RZ =
U Z
I Z
6WDELOL]DFLMDVHSRVWLHQDVOMHGHLQDLQ
R
+
Uul
Uizl
Dakle promjenom ulaznog napona izlazni se napon ne mijenja tj. stabilan je.
ZenerRYXGLRGXPRHPRQDGRPMHVWLWLLVWRVPMHUQLPL]YRURPLRWSRUQLNRP
UZO
RZ
Stabilizacija izlaznog napona definirana je preko faktora stabilnosti S.
S=
dU ul dU izl
:
U ul U izl
Ako se ulazni napon promjeni za 10% izlazni se promjeni za 0.1%. Promjena izlaznog napona vrlo malo ovisi o
-6
temperaturi odnosno manja je od 10 V/K.
Ostali izvori istosmjerne struje
1.
6XKLJDOYDQVNLODQFL
8JUDXMX VH X SULMHQRVQH LQVWUXPHQWH L LPDMX YHOLN XQXWUDQML RWSRU RG
do 20 ovisno o izvedbi i
VWDURVWLODQND7LMHNRPSUDQMHQMDODQNDUDVWHQMHJRYXQXWUDQMLRWSRUDSDGDQDSRQQDVWH]DOMNDPD
2. Akumulatori
$NXPXODWRULVXSULNODGQLML]DSUHFL]QDPMHUHQMDLVWDELOQLMLRGVXKLKODQDND,PDMXPDOLXQXWUDQMLRWSRURG
10 do 100mDQMLPDVHSRVWLXQDSRQLLVWUXMHRGQHkoliko stotina volta/ampera.

5D]OLNXMHPRRORYQHHOLQHNDGPLMHYHLVUHEUQHDNXPXODWRUH
3.
3ROXYRGLNLLVSUDYOMDL
3ROXYRGLNL LVSUDYOMDL LVSUDYOMDMX L]PMHQLQL QDSRQ X LVWRVPMHUQL .RG QMLK ELWDQ MH SRGDWDN YDORYLWRVW
r=
U AC
koja treba biti to manja, a smanjuje se dodavanjem RC ili LC filtera. Imaju mali unutranji otpor
U DC
SD VWUXMD RSWHUHHQMD PDOR XWMHH QD L]QRV QDSRQD QD VWH]DOMNDPD 1DSRQ GRELYHQ SROXYRGLNLP
LVSUDYOMDLPDVWDELOL]LUDVHSRVHEQLPHOHNWURQLNLPVNORSRYLPD
Vjekoslav Duk
110
4. Izvori i]PMHQLQHVWUXMH
7RMHHOHNWULQDPUHDVLQXVQLYDOQLREOLNIUHNYHQFLMH+]1DSRQVHSRGHDYDUHJXODFLMVNLPRELQLPL
zakretnim) transformatorima.
5.
(OHNWURQLNLL]YRUL
a) Generator funkcije
7R MH ]DSUDYR RVFLODWRU NRG NRMHJ PRHPR ELUDWL YDOQL REOLN
izlaznog napona i frekvenciju (od
50Hz do 10MHz)
Valni oblici mogu biti: sinusni, pravokutni, pilasti.
b) Signalni generatori
7RVXVLQXVQLJHQHUDWRULVPRJXQRXDPSOLWXGQHIUHNYHQFLMVNHLID]QHPRGXODFLMH
c) Generatori impulsa
To su generatori naponskihLPSXOVDUD]OLLWLKDPSOLWXGDWUDMDQMDLSUHG]QDND
d) Kalibratori
7RVXRVFLODWRULNRMLGDMXQDSRQWRQRSR]QDWHIUHNYHQFLMHI
+]GR0+]LDPSOLWXGH6OXH]D
XPMHUDYDQMHLNDOLEULUDQMHLQVWUXPHQDWD7RQRVWLPMH
Vjekoslav Duk
111
0-(5(1-$87(+1,.,06867$9,0$
SustavMHWYRUHYLQDNRMDXGDQRMRNROLQLGMHOXMHVDPRVWDOQRVDRGUHHQRPVYUKRP
8/$=1(9(/,,1(
,=/$=1(9(/,,1(
SUSTAV
6XVWDYPRHELWL
Prirodan
7HKQLNLSURL]YRGQLSURFHVHOHNWURSULYUHGD
Drutveni
Mjeoviti
MjereQMDXWHKQLNLPVXVWDYLPDVOXH]DQDG]RUVXVWDYDXSUDYOMDQMHLGLMDJQRVWLNX
3RVWRMHGYDQDLQDXSUDYOMDQMDSURFHVRP
0(72'$27925(1(3(7/-(5812
ULAZNA
V(/,,1$
PROCES
IZLAZNA
9(/,,1$
MJERNI
PRETVORNIK
IZVRNI
85(
$-,
POKAZNIK
29-(.
RYMHN MH WDM NRML ]DWYDUD SHWOMX

XSUDYOMDMXL L]YUQLP XUHDMHP NRML
]DWLPGMHOXMHQDXOD]QHYHOLLQH
Vjekoslav Duk
112
1. METODA ZATVORENE PETLJE (AUTOMATSKI)
ULAZNA
IZLAZNA
PROCES
9(/,,1$
9(/,,1$
MJERNI
PRETVORNIK
IZVRNI
85(
$-,
-HGLQLFD
JEDINICA ZA
92
]D
YRHQMH
XVSRUHXMH
signal na izlazu pretvornika sa
(1-(
FLOMQRP YHOLLQRP L QD WHPHOMX WRJD

GDMHXSXWXL]YUQRPXUHDMX
Daljinsko mjerenje PMHUQLVLJQDOSUHQRVLVHLFDPD

Telemetrijsko mjerenje PMHUQLVLJQDOSUHQRVLVHEHLQR
prijenos na
6YHPMHUQHVLJQDOHSRWUHEQRMHGRYHVWLXMHGDQFHQWUDOQLXUHDM(OHNWULNLPMHUQLVLJQDOLSULNODGQLMLVX]D
GDOMLQX RG PHKDQLNLK SQHXPDWVNLK L KLGUDXOLNLK 6WRJD VH VYH QHHOHNWULQH PMHUQH YHOLLQH SUHWYDUDMX SRPRX
PMHUQLKSUHWYRUQLNDXHOHNWULNH
Primjerice temperatura se pretvara u napon.
0MHUHQDYHOLLQD
PRILAGODNIK
POKAZNIK
(PRIJEMNIK)
3ULODJRGQLN PRH
ELWL
SRMDDOR
GMHOLOR LVSUDYOMD
A/D pretvornik
3RND]QLN PRH ELWL
mjerni
instrument,
UDXQDOR
ODPSLFH
za signalizaciju
(OHNWULNL PMHUQL VLJQDO SUHQRVL VH RG SUHWYRUQLND GR SRND]QLND YRGLLPD D PRH L EHLQR HOHNWURPDJQHWVNLP
valovima ili svjetlovodima.
Vjekoslav Duk
113
35,-(126(/(.75,.,+0-(51,+6,*1$/$
(OHNWULNLPMHUQLVLJQDOLPRJXVHSUHQRVLWL
Analogno
Digitalno
1. ANALOGNO
AnalogQLVLJQDOLPRJXVHSUHQRVLWLLVWRVPMHUQLPL]PMHQLQLPLLPSXOVQLPQDSRQLPDLVWUXMDPD
a) Prijenos analognog signala istosmjernom strujom
,VWRVPMHUQRPVWUXMRPPRJXVHSUHQRVLWLVLJQDOLQDXGDOMHQRVWLGRQHNROLNRNLORPHWDUD3ULMHQHJR]DSRQH
prijenos sYH VH QHHOHNWULQH YHOLLQH PRUDMX SUHWYRULWL X L LVWRVPMHUQX VWUXMX 6WUXMD QH RYLVL R WHUHWX
SULNOMXHQRPQDL]YRUVLJQDODDWHUHWPRHELWLRGGR.
6WUXMDNRMDGROD]LXSULMHPQLNQRUPL]LUDQDMHLQDMHHL]QRVLRGGRP$LOLRGGRP$GRk je napon
od 0 do 10V.
.DNR QH ELVPR RYLVLOL R VDPR MHGQRP SURL]YRDX PMHUQD RSUHPD VH XQLILFLUD QD UDQLMH QDYHGHQH
vrijednosti napona i struja.

9H]DXOD]QHLL]OD]QHYHOLLQH]DVWUXMHRGGRP$
I / mA
20
16
12
Kod ovakve veze struje i signala koji se prenosi problem je u

tome to kada je struja jednaka nuli ne znamo da li je to
VWRJDWRMHGRORGRIL]LNRJSUHNLGDXPMHUQRMSHWOMLLOLVWRJD
to je vrijednost signala nula.
Signal
9H]DXOD]QHLL]OD]QHYHOLLQH]DVWUXMHRGGRP$
I / mA
20
16
=D UD]OLLWH YULMHGQRVWL VWUXMH VLJQDO LPD UD]OLLWH YULMHGQRVWL
12
Kada je signal nula na izlazu je struja 4mA, a ne nula.

3UHGQRVW MH RYDNYRJ QDLQD SULMHQRVD X WRPH WR PRHPR
razlikovaWLVWDQMHNDGDLPDPRIL]LNLSUHNLGXPMHUQRMSHWOMLRG
stanja kada je vrijednost signala jednaka nuli.
4
0
Signal
b) Prijenos DQDORJQRJVLJQDODL]PMHQLQRPVWUXMRP
,]PMHQLQRP VWUXMRP VLJQDO VH PRH SUHQRVLWL QD PDQMH XGDOMHQRVWL GR P SULPMHULFH NRG VHNXQGDUD
strujnog ili naponskog tranVIRUPDWRUD =D SULMHQRV QD YHOLNH XGDOMHQRVWL NRULVWL VH EHLQD UDGLR YH]D SUL
HPX VH UDEL QDMHH IUHNYHQFLMVND PRGXODFLMD MHU MH QDMPDQMH RVMHWOMLYD QD VPHWQMH D L DPSOLWXGQD L
ID]QD3ULIUHNYHQFLMVNRMPRGXODFLMLLPMHUHQDYHOLLQDPLMHQMDIUHNYHQ
ciju.
Vjekoslav Duk
114
c) Prijenos analognog signala impulsnim nizom

.RG 3ULMHQRVD DQDORJQRJ VLJQDOD LPSXOVQLP QL]RP PMHUHQD VH YHOLLQD SUHWYDUD X QL] LPSXOVD NRMLPD VH
mijenja trajanje, fazni pomak, frekvencija ili amplituda. Amplituda opada prijenosom na velike udaljenosti i
zato se ona koristi za prijenos samo na male udaljenosti.
tX1
Ovo je PDM. Mijenjamo trajanje

(irinu) impulsa (tX).
tX =kx
tX2
t
T1
T2
Ovo je irinska modulacija (PFM)

odnosno modulacija trajanja impulsa.
1
= f = kx
T
Frekvencija se mijenja razmjerno
PMHUHQRMYHOLLQL71,T2)
T
tX
Ovo je impulsno fazna modulacija

(PPM). Koristi se za velike udaljenosti
jer je amplituda nebitna.
tX =kx
tX SURSRUFLRQDOQRPMHUHQRMYHOLLQL
2. DIGITALNO (IMPULSNO KODNA MODULACIJA)

'LJLWDOQL SULMHQRV PRH ELWL VHULMVNL LOL SDUDOHODQ 1MLPH VH VLJQDOL SUHQRVH L]PHX UDXQDOD D RQGD L L]PHX
VDVWDYQLKGLMHORYDUDXQDOD
a) Serijski
6HULMVNL SULMHQRV MH SULMHQRV X YUHPHQVNRM GRPHQL ,PSXOVL VH SUHQRVH VDPR MHGQLP YRGLHP 2Q MH
jeftiniji od paralelnog, ali je zato sporiji.
Vjekoslav Duk
115
b) Paralelni prijenos
6YL ELWRYL GLJLWDOQH ULMHL SUHQRVH VH LVWRYUHPHQR .ROLNR VH ELWD SUHQRVL WROLNR LFD PRUD ELWL 7R MH
prijenos u prostornoj domeni.
'LJLWDOQDULMH
=DSULMHQRVXQXWDUUDXQDODRVLPORNDOQLKNRULVWHVHLQRUPL]LUDQHVDELUQLFH
ISA (16 bitna)

VME (32 bitna)
3&,ELWQDVPRJXQRXSURLUHQMDQDELWD
=DSULMHQRVGLJLWDOQLKVLJQDODL]PHXPMHUQLKVXVWDYDLUDXQDODQDMHHVHXSRWUHEOMDYDMX
RS 232 (serijski, maksimalna brzina 19.2Kb/s

GPIB (normiziran normom IEEE 488)
VXI
PXI
6YUKDMHQRUPL]DFLMHSULMHQRVDVLJQDODSRVWL]DQMHVSRMLYRVWLXUHDMDUD]OLLWLKSURL]YRDDNRPSDWLELOQRVW
Serijski RS 232 prijenos izgleda ovako:
MODEM
PC
RS 232
7(/()216.$05($
MODEM
PC
RS 232
3ULMHQRVVHXELWLYULSRPRXDQDORJQRJVLJQDOD
- analogni signal
# - digitalni signal
Danas se RS 232 korLVWL]DSRYH]LYDQMHUDXQDODVXUHDMHPQDXGDOMHQRVWLGRPHWDUD
=DYHHXGDOMHQRVWLGRPHWDUDNRULVWHVH
RS 422 do 100Kb/s, otporniji na vanjske smetnje

RS 485 GR .EV RWSRUDQ QD VPHWQMH RPRJXXMHSULNOMXLYDQMHYLHXUHDMDQDMHGan ulaz
MHUNRULVWLDGUHVLUDQMHXUHDMD
GPIB QDMHHNRULWHQPMHUHQMLPDXSUDYOMDQLPUDXQDORPEU]LQDGR.E\WDVSDUDOHOQRVH
SUHQRVLELWQDGLJLWDOQDULMH
Vjekoslav Duk
116
18. MJERNI PRETVORNICI

0MHUQLSUHWYRUQLFLSUHWYDUDMXQHHOHNWULQHYHOLLQHXHOHNWULQHDPRJXVHSRGLMHOLWLQDDNWLYQHLSDVLYQH
1. AKTIVNI
$NWLYQLPMHUQLSUHWYRUQLFLL]UDYQRSUHWYDUDMXQHHOHNWULQHYHOLLQHXQDSRQ
1DHORUDGD
Na temelju elektromegnetske indukcijePHKDQLNDVHHQHUJLMDSUHWYDUDXHOHNWULQX

Na temelju piezo HOHNWULQRJGMHORYDQMDPHKDQLNDVHHQHUJLMDSUHWYDUDXHOHNWULQLQDERM
Na temelju WHUPRHOHNWULQRJGMHORYDQMD toplinska se energija pretvara u napon
Na temelju IRWRHOHNWULQRJGMHORYDQMD svjetlosna se energija pretvara u napon
2. PASIVNI
Pasivni mjeUQL SUHWYRUQLFL SUHWYDUDMX QHHOHNWULQH YHOLLQH X SURPMHQH HOHNWULQLK YHOLLQD RWSRUD NDSDFLWHWD
LQGXNWLYLWHWD=DPMHUHQMHWLKSURPMHQDSRWUHEDQMHSRPRQLL]YRUL]DWRRYHSUHWYRUQLNHQD]LYDPRSDVLYQLP
0MHUQHSUHWYRUQLNHQDMHHJUXSLUDPRVRE]LURPQDYUVWXYHOLLQHNRMXPMHUHSDWDNRPRHPRUD]OLNRYDWL
mjerne pretvornike pomaka

mjerne pretvornike sile
mjerne pretvornike temperature
18.1. MJERNI PRETVORNICI POMAKA
0MHUQLPSUHWYRUQLFLPDSRPDNDPRHPRPMHULWLSULMHHQLSXWUD]LQXWHNXL
ne, hrapavost povrine, vibracije, silu,
tlak
1.
2WSRUQLNLSUHWYRUQLFLSRPDNDVNOL]QLNRP
1DWLMHORNHUDPLNRJFLOLQGUDQDPRWDQDMHLFDSRNRMRMNOL]LNOL]QLN
a) Izvedba s pravocrtnim pomakom

Sponka
Izolator
Kliznik
1DRYDMQDLQSUDYRFUWQLVHSRPDNSUHWYDUDX
promjenu otpora.
R = k l
LFD
7LMHORNHUDPLNRJFLOLQGUD
Vjekoslav Duk
117
b) Izvedba s kutnim pomakom
TijelRNHUDPLNRJFLOLQGUD
1DRYDMQDLQNXWQLVHSRPDNSUHWYDUDX
LFD
promjenu otpora.
R = k
Kliznik
Ovakvi se pretvornici primjenjuju primjerice u rezervoarima automobila za mjerenje razine goriva.
I1
I2
Instrument mjeri kvocijent struja kRMLRYLVLRSRGUXMXNOL]QLND
=k
I2
I1
1DMHHVHNRULVWLLQVWUXPHQWVSRPLQLPPDJQHWRPLOLVSRPLQLPPDJQHWRPLGYD
svitka i to zbog otpornosti na udarce.
Vjekoslav Duk
118
2. Kapacitivni pretvornici pomaka

Pomakom jedne elektrode kondenzatora u odnosu na drugu dolazi do promjene kapaciteta, a ta se
SURPMHQDPMHULL]PMHQLQLPPMHUQLPPRVWRP
a)
,]YHGEDVDSORDVWLPHOHNWURGDPD
Jedna je elektroda fiksirana, a druga je

SRPLQD3URPMHQRPXGDOMHQRVWLL]PHX
SORLFDPLMHQMDVHLNDSDFLWHW
X C l
=
XC
l
l
b)
C =
A
l
Ova je elektroda fiksirana
,]YHGEDVDFLOLQGULQLPHOHNWURGDPD
Cilindri predstavljaju elektorde.

Jedan je cilindar fiksiran, a drugi
SRPLDQ 3URPMHQRP SRYULQH L]PHX
cilindara mijenja se i kapacitet.
C = k l
3. Induktivni pretvornici pomaka

Kotva
US1
Gretzov spoj, koristimo ga za

punovalno ispravljanje
-
~
US2
USi
Vjekoslav Duk
119
Kada su naponi US1 i US2 jednaki instrument pokazXMHQXOXDNDGDVXUD]OLLWLSRND]XMHQHNXYULMHGQRVW

USi
(pomak kotve prema gore)
l
(pomak kotve prema dolje)
US1
Kada se kotva nalazi u sredini inducirani naponi US1 i

US2 VX MHGQDNL L PHXVREQR VH SRQLWDYDMX SD
instrument pokazuje nulu.
t
US2
US1
prema gore
inducirani naponi US1 i US2 VX UD]OLLWL SD LQVWUXPHQW
pokazuje pozitivan napon.
.DGD VH NRWYD QDOD]L X SRORDMX YLH
US2
Vjekoslav Duk
120
18.2. MJERNI PRETVORNICI SILE
0MHUQL SUHWYRUQLFL VLOH VDVWRMH VH RG HODVWLQRJ WLMHOD QD NRMH GMHOXM
e sila i od osjetnika koji mjeri deformacije
HODVWLQRJWLMHOD0MHUQLSUHWYRUQLFLVLOHNRULVWHVHXHOHNWURQLNLPYDJDPD
Tijelo je na jednom kraju fiksirano, a na drugom kraju na njega djelujemo silom.

Tu je tijelo fiksirano
NAPREZANJE
l
l
= F A = E
ISTEZANJE
F
Na dijagramu vidLPR GD VH GMHORYDQMHP VLOH SRYHDYD QDSUH]DQMH D WLMHOR VH LVWHH 1DV ]DQLPD OLQHDUQL GLR
NDUDNWHULVWLNH X NRMHP WLMHOR LPD HODVWLQD VYRMVWYD RGQRVQR QDNRQ WR VLOD SUHVWDQH GMHORYDWL WLMHOR VH YUDD X
SUYRELWQLSRORDM
Kod ovakvog djelovanja sile

GROD]L
GR
YODQRJ L
WODQRJ
naprezanja
x
-
Deformacije se mjere osjetnicima koje nazivamo tenzomjeri UDVWH]QH PMHUQH WUDNH 7HQ]RPMHUL LPDMX LFX RG
RWSRUQLNRJPDWHULMDODNRMDMHSULOMHSOMHQDQDQHNXSORLFXIROLMX
3ORLFDVHQDOLMHSLQDPMHVWRJGMHVHHOLPMHULWLLVWH]DQMHPDWHULMDOD,VWH]DQMHPPDWHULMDODLVWHHVHLSORLFDDWLPH
VH PLMHQMD RWSRU RWSRUQLNRJ PDWHULMDOD 7D VH SURPMHQD RWSRUD SUHWYDUD X QDSRQ SRPRX QHXUDYQRWHHQRJ
mjernog mosta.
Vjekoslav Duk
121
R + R
R + R
R R
U
R R
R R
R + R
Relativna promjena napona jednaka je relativnoj promjeni otpora.
R + R R R
U = U
2R
2R
U R
=
U
R
Postoje i ovakve izvedbe:
l0
l0
l
1HRSWHUHHQRVWDQMH
R0 =
0 l0
A0
2SWHUHHQRVWDQMH
l = l0 + l = l 0 (1 + ) , =
Osim duljine LFHPLMHQMDVHLSRYULQDSUHVMHND$LRWSRULFH
3URPMHQDRWSRUDLFHXSUYRMVHDSURNVLPDFLML
PRHLVND]DWLMHGQRVWDYQLPL]UD]RP
R
l
=k
= k
R
l0
U
l
=k
= k
U
l
Promjena otpora proporcionalna je promjeni duljine

Promjena napona proporcionalna je promjeni duljine
k -IDNWRURVMHWOMLYRVWL]DPHWDOHN
]DSROXYRGLHMHGRSXWDYHL
2YDNYLVHSUHWYRUQLFLVLOHQDMHHXJUDXMXXHOHNWURQLNHYDJH
l
l0
Vjekoslav Duk
122
18.3. MJERNI PRETVORNICI TEMPERATURE

1MLPDVHRVLPWHPSHUDWXUHPRHPMHULWLLWRSOLQVNLWRNWRSOLQVNDYRGOMLYRVWWRSOLQVNR]UDHQMHSURWRNSOLQD
1DMHHNRULWHQLPMHUQLSUHWYRUQLFLWHPSHUDWXUHVX
Termootpornici
Termoparovi
Termistori
Integrirani krugovi
1. Termootpornici (pasivni pretvornici temperature)

3URPMHQDRWSRUDVSURPMHQRPWHPSHUDWXUHRVRELQDMHNRMXSRVMHGXMHYHLQDPHWDOD2QLPHWDOLNRMLLPDMXGRYROMQR
velik temperaturni koeficijent mogu se koristiti za mjerenje temperature.

U irokom temperaturnom opsegu RSHQLWRYULMHGL
R = R0 1 + A + B 2 + ...
gdje je R otpor materijala pri nekoj temperaturi
8 XHP WHPSHUDWXUQRP RSVHJX
, R0 je otpor materijala pri temperaturi 00C, a A i B su konstante.
C do 100 C) oviVQRVW RWSRUD R WHPSHUDWXUL PRH VH V GRYROMQRP WRQRX
aproksimirati pravcem:
R = R0 (1 + )
gdje je SURVMHQLWHPSHUDWXUQLNRHILFLMHQWRWSRUDLQDYRGLVHXSULUXQLFLPDDGHILQLUDQMDNDRNYRFLMHQWUHODWLYQH
promjene otpRUDLRGJRYDUDMXHSURPMHQHWHPSHUDWXUH
R100 R0
R0 100 0 C 0 0 C
0
3RHWQLRWSRUQHPRUDELWLPMHUHQQDWHPSHUDWXUL &YHQDQHNRMGUXJRMDXWRPVOXDMXYULMHGLL]UD]
R 2 = R 1 [1 + (2 1 )]
gdje je R1 otpor pri temperaturi 1 , a R 2 otpor pri temperaturi 2 . je srednja vrijednost promjene
WHPSHUDWXUHL]PHX i .
1
2
R R 1
= 1 2 = 2
R1 [2 1 ]
0
0
8SULUXQLFLPDse navodi za temperature 0 C i 100 C.
a) Platinski termootpornici
=D L]UDGX WHUPRRWSRUQLND QDMHH VH NRULVWL SODWLQD 3W100 X REOLNX LDQH VSLUDOH LOL WDQNRJ ILOPD QDQHVHQRJ QD
izolacijski materijal (npr. keramiku). Platinskim se termootpornicima mogu mjeriti temperature u rasponu od -200 C
0
do + 850 C. Otpor i temperaturni koeficijent su normizirani:
otpor je 100 na 00C
0,100 0 C =
138.5 100
= 0.00385 K 1
100[100 0]
Vrijednosti konstanti A i B u izrazu koji vrijedi pri irokom temperaturnom opsegu iznose:
-3 0 -1
A = 3.908 0210 C
-7 0 -2
A = -5.80210 C
3ODWLQVNL VX WHUPRRWSRUQLFL VYUVWDQL X GYD UD]UHGD WRQRVWL $ L % *UDQLQH SRJUHNH LVND]DQH VX VOMHGHLP
izrazima:
]DUD]UHGWRQRVWL$
]DUD]UHGWRQRVWL%
(
)
(0.30 + 0.005 / C )
0.15 + 0.002 / 0 C 0C
0
Vjekoslav Duk
123
Primjerice platinski termootpornici razrHGD WRQRVWL $ RG (pri 0 C)ne smiju pri 100 C odstupati vie od
0.13 RGWDEOLQHYULMHGQRVWLWRRGJRYDUDQDMYHHPGRSXWHQRPRGVWXSDQMXRG 0.350 C .
0
Osim platinskih koriste se i otpornici od nikla i bakra.

b) Nikalski termootpornici
0
Nikalski termootpornici su najjeftiniji i koriste se za temperature do 180 C.

c) Bakreni termootpornici
Bakreni termootpornici imaju izrazito linearnu karakteristiku promjene otpora u ovisnosti o promjeni temperature.
PomRX SURPMHQH RWSRUD EDNUHQRJ YRGLD PMHUL VH SULPMHULFH SURVMHQD WHPSHUDWXUD QDPRWD WUDQVIRUPDWRUD L
HOHNWULQLKVWURMHYDSRPRXL]UD]D
R1 TCu + 1
=
R2 TCu + 2
0
gdje je TCu konstanta i iznosi 235 C, R1 i

stanju),a R1 je otpor pri temperaturi
2 .
1 su otpor i temperatura namota na temperaturi okoline (u hladnom
R/
R2
R1
T = -235 C
(za bakar)
/0 C
Otpor termootpornika mjeri se raznim mjerilima otpora ( mjernim mostovima, kvocijentnim instrumentima, digitalnim
omometrima) koji su kalibrirani tako da izravno pokazuju temperature. Treba paziti da struje pri mjerenju otpora
budu GRYROMQR PDOHQH X SUDYLOX QH YHH RG P$ GD QH ]DJULMDYDMX WHUPRRWSRUQLN 9UOR HVWR VH RWSRU PMHUL
GLJLWDOQLPRPRPHWURPLWRPHWRGRPGYLMHVWH]DOMNHLOLPHWRGRPHWLULVWH]DOMNHPHWRGHVXREMDQMHQHXSRJODYOMX
14.2. Mjerenje otpora digitalnim multimetrom). Ukupna mjerna nesigurnost mjerenja temperature termootpornicima
VDVWRML VH RG QHVLJXUQRVWL RWSRUD WHUPRRWSRUQLND L QHVLJXUQRVWL PMHUQRJ LQVWUXPHQWD D NRG GYRLQRJ VSRMD L RG
QHVLJXUQRVWL]ERJRWSRUDVSRMQLKLFDLNRQWDNDWDWHSURPMHQHRWSRUDVSRMQLKLFDRYLVQRRWHPSHUDWXUL
2. Termistori
7HUPLVWRUL VX SROXYRGLL 2QL LPDMX YHL RWSRU N
do 100k) od metalnih termootpornika, veliki temperaturni

nu karakteristiku i
NRHILFLMHQW RWSRUD RNR SXWD YHL RG RG WHPSHUDWXUQRJ NRHILFLMHQWD PHWDOD L]UD]LWR QHOLQHDU
PDOHQHYUHPHQVNHNRQVWDQWH2YLVQRVWRWSRUDWHUPLVWRUDRWHPSHUDWXULPRHVHRSLVDWLHNVSRQHQFLMDOQLPL]UD]RP
R = R20 e
B
T
R20 je otpor termistora pri temperaturi 20
&%MHNRQVWDQWDL7MHWHUPRGLQDPLNDWHPSHUDWXUDXNHOY
Razlikujemo termistore sa pozitivnim i negativnim temperaturnim koeficijentom.
inima.
Vjekoslav Duk
124
1. Termistori sa negativnim temperaturnim koeficijentom (NTC)

0
Otpor termistora smanjuje se povienjem temperature. Mogu mjeriti temperature do 300 &DOLRELQRVHkoriste za
0
temperature do 150 &,PDMXYHXUD]OXLYRVWRGWHUPRRWSRUQLND1MLPDVHXXVNRPWHPSHUDWXUQRPSRGUXMXPRJX
SRVWLLYHOLNHWRQRVWLDOLVHVYDNLWHUPLVWRUPRUDSRVHEQRXJDDWLSDVXVWRJDPDQMHSULNODGQL]DLURNXSULPMHQX
R/
R = R20 e
B
T
/0 C
2. Termistori sa pozitivnim temperaturnim koeficijentom (PTC)

7HUPLVWRUL VD SR]LWLYQLP WHPSHUDWXUQLP NRHILFLMHQWRP QH NRULVWH VH ]D PMHUHQMH YH ]D ]DWLWX PRWRUD L
transformatora.
R/
8RYRPGMHOXNDUDNWHULVWLNDMHSULEOLQR
konstantna iako ima blagi pad.
100 C
/0 C
7RMHSULEOLQDWHPSHUDWXUD
, a ovisi o vrsti
PDWHULMDODRGNRMHJDMHRGNRMHJMHL]UDHQ
termistor.
Vjekoslav Duk
125
3. Termoparovi
Termoparovi su pretvornici koji pretvaraju razliku temperature u razliku elektromotornih sila, tzv. termonapon.
7HUPRSDURYL LOL WHUPRHOHPHQWL VX VDVWDYOMHQL RG GYDMX UD]OLLWLK PDWHULMDOD $ L % LMD VX VSRMLWD QD UD]OLLWLP
temperaturama. Pretvorba se temelji na tzv. Seebeck-RYRP HIHNWX QD VSRMHYLPD UD]OLLWLK PDWHULMDOD QDVWDMX
HOHNWURPRWRUQH VLOH ]ERJ UD]OLLWLK WHPSHUDWXUQR RYLVQLK UD]LQD HQHUJHWVNLK EDULMHUD QD NRMH QDLOD]H VORERGQL
HOHNWULQLQDERMLDNRVXREDQDLVWRMWHPSHUDWXULHOHNWURPRWRUQHVHVLOHPHXVREQRSRQLWDYDMX
2
1
Cu
Cu
+
E
-
,]RWHUPDOQLEORNRVLJXUDYDGDVXWHGYLMHWRNH
na istoj temperaturi
2 )
1 moramo znati temperaturu referentnog spoja 2 .

Izmjereni termonapon proporcionalan je razlici temperatura 1 2 :
Da bismo mjerili nepoznatu temperaturu mjernog spoja
E = f (1 2 )
Pri mjerenju termonapona digitalnim multimetrom nastaju problemi. Na slici vidimo da imamo zapravo tri
PHXVREQRUD]OLLWHWHPSHUDWXUH
1 = 2 = 3 7RMHWDNR]DWRWRRVLPVSRMDL]PHXPDWHULMDOD$L%SRVWRMHMR
LVSRMHYLL]PHX$L&XWH%L&XLQDUD]OLLWLPVXWHPSHUDWXUDPDSDLPDPRGYDWHUPRSDUD=DWRPXOWLPHWDUQH
PMHULQDSRQNRMLPLHOLPRYHQHNLGUXJL
Cu
3
B
1
B
DMM
Cu
2
3
Cu
EAB =f( 1 , 2 , 3 )
Cu
Tu nije napon EAB koji nas
zanima nego neki drugi.
Vjekoslav Duk
126
6WRJDNDGDLVSUDYQRHOLPRPMHULWLWHUPRQDSRQL]UDYQRVDPXOWLPHWURPPRUDPRGHILQLUDWLUH
ferentnu temperaturu.
2
A
Cu
+
DVM
Cu
Y
E XY = f (1 r ) = f (1 )
r = 0 0 C
Sada DVM izravno mjeri napon razmjeran razlici temperatura
1 i r = 0 0 C MHUVHWHUPRQDSRQLXWRNama X i Y
PHXVREQR SRQLWDYDMX MHGQDNLVXSRL]QRVXDOLVXSURWQLSRSUHG]QDNX2YDNRPMHULPRNDGDQHPDPRGLJLWDOQL

WHUPRPHWDU'LJLWDOQLWHUPRPHWULLPDMXXVHELXJUDHQXUHDMNRMLNRPSHQ]LUDXWMHFDMUHIHUHQWQHWHPSHUDWXUH
DTM
A
DVM
Cu
+
U mj
Cu
U ref
r
Rt
To je osjetnik koji
mjeri temperaturu
R
U
L]RWHUPLNRJEORND
U mj + U ref = U 1
= f 1 (U 1 )
8 SUDNVL VH ]D WHUPRSDURYH UDEL RJUDQLHQ EURM NRPELQDFLMD UD]OLLWLK PHWDOD L QMLKRYLK OHJXUD 'D EL QMLKRYD
SULPMHQDELODODNDNDUDNWHULVWLNHVXWHUPRSDURYDQRUPL]LUDQHLQDYRGHVHXWDEOLFDPDPHXQDURGQH
Ovisnost termonapona o temperaturi nije linearna.

UT/mV
50
40
K
30
20
10
200
400
600
800 1000 1200 1400 1600
/0 C
norme.
Vjekoslav Duk
127
1DMHHVHUDEHWHUPRSDURYL
Tip T bakar i konstantan1DMHHMHNRULten. Njime se mjeri na temperaturama do

0
0
400 C. Pri temperaturi 400 C termonapon UT iznosi 21mV.
Tip J HOMH]R L NRQVWDQWDQ. Koristi se na temperaturama do 800 C. Pri toj je

temperaturi UT =46mV.
Tip K nikalkromnikal. Koristi se na temperaturama do 1300 C. Pri toj je temperaturi

UT =52mV.
Tip S platinoradij platina. Koristi se na temperaturama do 1600 C. Pri toj je

temperaturi UT =17mV.
Materijal koji se u nazivu termoparova navodi prvi ima pozitivan potencijal u odnosu na drugi. Mjerni spoj
0
tHUPRSDURYD VH RVWYDUXMH ]DYDULYDQMHP RED PHWDOD LOL DNR MH QDPLMHQMHQ PMHUHQMX QLLK WHPSHUDWXUD GR C)
0
PRH VH WYUGR ]DOHPLWL RGQRVQR PHNR ]DOHPLWL ]D WHPSHUDWXUH GR & 7HUPRSDURYL VH RELQR VWDYOMDMX X
zatitne cijevi koje tite termopar od uWMHFDMDDJUHVLYQHVUHGLQHLMDVHWHPSHUDWXUDPMHUL1DWDMVHQDLQSRYHDYD

WUDMQRVWWHUPRSDUDDOLLQMHJRYDWURPRVWYUHPHQVNDNRQVWDQWD7HUPRQDSRQLVXUHGDYHOLLQHPLOLYROWD=ERJWRJD
je mjerenje temperature termoparovima osjetljivo na elektromagnHWVNHVPHWQMH*UDQLQHSRJUHNHWHUPRSDURYD

0
0
normizirane su i iznose od 1 C do 2.5 &'HEOMLQDLFHNUHHVHRGGRQHNROLNRPLOLPHWDUD
Vjekoslav Duk
128
19. AUTOMATIZIRANI MJERNI SUSTAVI

6ORHQLSURL]YRGQLSURFHVL]DKWLMHYDMXPQRJREURMQDUD]QRYUVQDLWRQDPMHUHQMD6WRJDVHXQMLPDPMHUHQMDPRUDMX
automatizirati. Za automatizirana mjerenja prikladniji su digitalni mjerni instrumenti od analognih jer se mogu
jednostavno uklopiti u sustave (regulacijske petlje). Primjenom automatiziranih mjernih sustava tedi se novac i
YULMHPHDSRYHDYDVHNYDOLWHWDPMHUHQMD
8GDQDQMHYULMHPHLPMHUHQMDXODERUDWRULMLPDVYHVHYLHUDGHDXWRPDWL]LUDQRLWRQDMHH
Kada se mjerenja rutinski ponavljaju

u kratkom vremenu
Kada su mjerenja dugotrajna (nekoliko dana)
.DGDMHSRWUHEDQYHOLNEURMRLWDQMD
.DGDMHSRWUHEQDRSVHQDPDWHPDWLNDREDGDUH]XOWDWD
3UYL XUHDM UD]YLMHQ QDNRQ GLJLWDOQRJ YROWPHWUD MH XUHDM ]D VDNXSOMDQMH L ]DSLVLYDQMH SRGDWDND W]Y
data logger.
7DNYL VX VH XUHDML SULPMHQMLYDOL WDPR JGMH MH SRVWRMDOD SRWUHED ]D LVWRYUHPHQR PMHUHQMH YLH UD]OLLWLK YHOLLQD
RGQRVQRSUDHQMHWLKYHOLLQDWLMHNRPGXHJYUHPHQVNRJLQWHUYDOD
Mjerni pretvornik
GENERATOR
TAKTA
PROCESOR
~
3,6$
DVM
~
GPIB
68(/-(
..
POKAZNIK
KANALA
PC
MUX
Data logger sastoji se iz vie sklopova:

Mjerni pretvorniciQLVXGLRGDWDORJJHUDDOLEH]QMLKRQQHPRHUDGLWL
3LVDPRHELWLSDSLULOLPDJQHW
pokaznik kanala nam pokazuje koji je kanal trenutno aktivan.

Generator takta XSUDYOMD PXOWLSOHNVHURP PXOWLSOHNVHU VH SUDNWLNL SRQDD NDR VNORSND NRMD VH VH SUHEDFXMH V
jednog kanala na drugi u ritmu signala iz generatora takta)
Kompletnim radom data loggera upravlja mikroprocesor.
%XGXLGDSRVWRMLYLHXOD]QLKNDQDOD
*3%VXHOMHRPRJXXMHSRYH]LYDQMHVDUDXQDORP
'DWDORJJHUPRHUDGLWLVDPRVWDOQRLOLPRHUDGLWL]DMHGQRVDUDXQDORP.DGDUDGLVDUDXQDORPWDGDUDXQDORLOL
XSUDYOMDNRPSOHWQLPUDGRPGDWDORJJHUDLOLVDPRX]LPDSRGDWNH1DGDWDORJJHUXPRHPRLVSURJUDPLUDWLLQWHUYDO
]DGUDYDQMD VNORSNH QD RGUHHQRP NDQDOX PRJX VH SRGHVLWL JUDQLQH YULMHGQRVWL XOD]QLK YHOLLQD NDGD VX
premaene upali se alarm).
Vjekoslav Duk
0-(51,6867$9,92
129
(1,5$81$/20
0MHUQL VXVWDYL YRHQL UDXQDORP QDVWDOL VX QDNRQ GDWD ORJJHUD 1DMMHGQRVWDYQLML PMHUQL VXVWDY YRHQ UDXQDORP
VDVWRMLVHRGMHGQRJVLVWHPVNRJPMHUQRJLQVWUXPHQWDLUDXQDODNRMLVXSRYH]DQLSUHNRNRPXQLNDFLMVNRJVXVWDYD
3UHNR56VHULMVNLSULMHQRV&20SRUWPRHPRVDUDXQDORPSRYH]DWLMHGDQLOLQDMYLHGYDVLVWHPVNDPMHUQD
instrumenta.
SISTEMSKI
MJERNI
INSTRUMENT
PC
RS 232
SISTEMSKI
MJERNI
INSTRUMENT
SISTEMSKI
MJERNI
INSTRUMENT
PC
RS 232
RS 232
5DXQDORLVLVWHPVNLPMHUQLLQVWUXPHQWPRUDMXLPDWLLVWRNRPXQLNDFLMVNRVXHOMH8]VHULMVNLSULMHQRVYUORVHHVWRX
VORHQLMLPPMHUQLPVXVWDYLPDNRULVWLLSDUDOHOQLSULMHQRVSUHNR*3,%VXHOMD
GPIB sabirnica
PC
'XOMLQD
NDEHOD
LQVWUXPHQWD
SISTEMSKI
MJERNI
INSTRUMENT 1

L]PHX
UDXQDOD
RGQRVQR
L
L]PHX
VLVWHPVNRJ
VLVWHPVNRJ
PMHUQRJ
PMHUQRJ
LQVWUXPHQWDLLPRHELWLPGRPDNVLPDOQRPGRN
XNXSQD GXOMLQD L]PHX UDXQDOD L QDMXGDOMHQLMHJ VLVWHPVNRJ
PMHUQRJLQVWUXPHQWDPRHELWLPDNVLPDOQRP
0DNVLPDOQR
PRHPR
SULNOMXLWL

VLVWHPVNLK
PMHUQLK
LQVWUXPHQDWD QD UDXQDOR SUHNR *3,% VXHOMD MHU LK WROLNR

PDNVLPDOQRUDXQDORPRHDGUHVLUDWL
SISTEMSKI
MJERNI
INSTRUMENT 2
SISTEMSKI
MJERNI
INSTRUMENT 3
*3,%VDELUQLFDLPDYRGLDRGHJD
YRGLD]DSULMHQRVVLJQDOD
YRGLDNRMLVHVSDMDMXQDPDVXNDNRELRWNODQMDOLVPHWQMH
Vjekoslav Duk
130
2GYRGLDNRMLSUHQRVHVLJQDOHLPDPR
VOXL]DSULMHQRVSRGDWDND
3 za kontrolu prijenosa podataka, tzv. handshake linije

]DXSUDYOMDQMHNRPXQLNDFLMVNLPVXHOMHP
3UL SULMHQRVX SRGDWDND RELQR VH UDEL $6&,, NRG 3RPRX RGUHHQLK QDUHGEL NRMH VH GDMX SXWHP WLSNRYQLFH
RGQRVQRSXWHPSURJUDPDPRJXVHSRGHVLWLUD]OLLWLSDUDPHWULQDLQVWUXPHQWXNDR
npr.
PMHUQRSRGUXMH
YUVWDPMHUHQHYHOLLQH
interval mjerenja
broj digita za iskazivanje mjernog rezultata
3URJUDPL]DDXWRPDWVNDPMHUHQMDQDMHHVHSLXX%$6,&
-u ili C++ -X2VLPQMLKSRVWRMLLWDYQL]NRPHUFLMDOQLK
SURJUDPD NRMLPD VH VNUDXMH YULMHPH SURJUDPLUDQMD DXWRPDWL]LUDQLK VXVWDYD 1DMSR]QDWLMLPHXWLPSURJUDPVNLP
paketima su:
LabVIEW (koristimo ga u naem laboratoriju)

TestPoint
HPVee
19.2. MODULARNI MJERNI SUSTAVI
HVWR MH SRWUHEQR PMHULWL SXQR UD]OLLWLK VLJQDOD D X WRP EL VOX
aju mjerni sustav sa samostalnim mjernim
LQVWUXPHQWLPDELRSUHVNXS6WRJDVHUDEHLQVWUXPHQWLNRMLLPDMXVDPRQDMYDQLMHGLMHORYHRGQRVQRWRVXPRGXOLNRML
QHPDMXYODVWLWLSRND]QLNQLWLPMHUQXSORXVDNRPDQGDPD]DSRGHDYDQMHYHVYHWHIXQNFLMHSUHX]LPDUDXQDOR
Postoje dvije izvedbe modula:
0MHUQHNDUWLFHRQHVHXJUDXMXGLUHNWQRXNXLWHUDXQDODXVORW
Modularni instrumenti
3UHPDQDLQXSULNXSOMDQMDSRGDWDNDUD]OLNXMHPRPRGXOH]DVHULMVNRSULNXSOMDQMH]DLVWRYUHPHQRX]RUNRYDQMHL]D
paralelno prikupljanje podataka.

1.Moduli za serijsko prikupljanje podataka
Sklop za uzorkovanje i
%,5$
PREKLOPKA
(/(.7521,.$
NUDWNRWUDMQRSDPHQMH
PC
D
Kod ovakvih je modula brzina

mjerenja obrnuto proporcionalna
broju aktivnih kanala (to je vie
XNOMXHQLKNDQDODVSRULMLMH
%XGXL GD LPDMX VDPR MHGDQ $'
pretvornik ovakvi su moduli jeftini.
MODUL
Vjekoslav Duk
131
%,5$
.RGRYDNYRJVHSUHWYRUQLNDRLWDYD
PREKLOPKA
(/(.7521,.$
2. Moduli za istovremeno uzorkovanje podataka
PC
D
vie vrijednosti u istom trenutku. Sve

se vrijednosti pamte toliko dugo
dok se svi ne pretvore u A/D
SUHWYRUQLNX L QH SRDOMX X UDXQDOR
Ovakvi
su
komplicirani.
moduli
skupi
MODUL
3. Moduli za paralelno prikupljanje podataka podataka
A
D
A
D
Kod ovakvog modula svaki kanal

ima svoj ima svoj A/D pretvornik i
memoriju pa brzina ne ovisi o broju
aktivnih kanala. BuduL GD QHPD
MEMORIJA
MEMORIJA
PC
ELUDDSRYHDQDMHEU]LQDPMHUHQMD
D
L
WRQRVW
MHU
ELUD
XQRVL
pogreku u mjerenje). Podaci se

DOMX X UDXQDOR QDNRQ ]DYUHWND
A
D
MODUL
MEMORIJA
RLWDYDQMD 2YL VX PRGXOL QDMEUL
ali i najskuplji.
Vjekoslav Duk
132
2'/8,9$1-(1$7(0(/-8&-(/29,72*0-(512*
REZULTATA
0MHUHQMH MH HNVSHULPHQWDOQL SURFHV NRMLP GR]QDMHPR WRQX EURMDQX YULMHGQRVW PMHUHQH YHOLLQH RGQRVQR
proizvodimo mjerni rezultat. Mjerenjem doznajemo svojstva tijela, tvari ili pojava.
&MHORYLWPMHUQLUH]XOWDWMH]DSUDYRUDVSRQYULMHGQRVWLNRMLMHRGUHHQVD
,]PMHUHQRPYULMHGQRXQDMEROMDSURFMHQDYULMHGQRVWLPMHUHQHYHOLLQH
MjerQRPQHVLJXUQRX
Mjernom jedinicom
,VSLWLYDQMHP XWYUXMHPR GD OL REMHNW LVSLWLYDQMD ]DGRYROMDYD VSHFLILFLUDQD LOL XJRYRUHQD VYRMVWYD 3UL LVSLWLYDQMX
XVSRUHXMHPR PMHUQL UH]XOWDW V YULMHGQRX NRMD MH XQDSULMHG GHILQLUDQD L ]RYHPR MX JUDQLQD LOL NULWLQD
vrijednost.
Ispitivanje se sastoji od dva koraka:
Mjerenje
2GOXLYDQMH
5H]XOWDWLVSLWLYDQMDMH]DNOMXDNLOLRGOXNDGDUH]XOWDWLOL]DGRYROMDYDLOLQH]DGRYROMDYD
3UHWSRVWDYLPR GD VPR V QHNLP SURL]YRDHP XJRYRULOL NXSQMX QHNRJ PDWHULMDOD 8QDSULMH
d smo dogovorili i
JUDQLQX LOL NULWLQX YULMHGQRVWDLVWRWDNRXQDSULMHGMHGRJRYRUHQRGDVHPMHUHQMHPPRUDGRELWLYULMHGQRVWNRMHMD

PDQMD RG NULWLQH WR MH VOXDM 0. 3ULOLNRP LVSRUXNH SURL]YRD MH VSHFLILFLUDR GD MH PMHUHQMHP XWYUGLR GD
materijal]DGRYROMDYDWHGDMHPMHUHQDYULMHGQRVWPDQMDRGNULWLQH6DGDPLWRPRUDPRSURYMHULWLNDNRELELOLVLJXUQL
GDQDVSURL]YRDQHHSUHYDULWL
3UHPD WUDGLFLRQDOQRP QDLQX SRVWXSLOL EL YUOR MHGQRVWDYQR 'HILQLUDOL EL QD EURMHYQRP SUDYFX NULWLQX YULMHGQR
st i
WDNRJDSRGLMHOLOLQDGYDGLMHOD$NRMHXJRYRUHQRGDMH0.WDGDELVYHYULMHGQRVWLPDQMHRGNULWLQH]DGRYROMDYDOH
DDNRMHXJRYRUHQRGDMH0!.WDGDELVYHYULMHGQRVWLYHHRGNULWLQH]DGRYROMDYDOH
a)
7UDGLFLRQDOQLQDLQRGOXLYDQMD]D0.
ZADOVOLJAVA
NE ZADOVOLJAVA
{K }
b)
7UDGLFLRQDOQLQDLQRGOXLYDQMD]D0!.
NE ZADOVOLJAVA
ZADOVOLJAVA
{K }
7DNDYWUDGLFLRQDOQLQDLQRGOXLYDQMDELRELVDYUHQNDGDELL]PMHUHQD
vrijednost bila jednaka pravoj vrijednosti.
0HXWLP QDPD SUDYD YULMHGQRVW PMHUHQH YHOLLQH UHGRYLWR QLMH SR]QDWD L QH PRH VH GR]QDWL PMHUHQMHP 6WRJD
PMHUQL UH]XOWDW QLNDGDQLMHVDPRMHGQDYULMHGQRVWYHUDVSRQYULMHGQRVWLRGUHHQPMHUQRPQHVLJXUQRXD
NRMHJRHNXMHPRGDVHQDOD]LSUDYDYULMHGQRVWPMHUHQHYHOLLQH
unutar
Vjekoslav Duk
133
$NR SRJOHGDPR L VWDWLVWLNL YLGMHWL HPR GD JRWRYR QHPD YMHURMDWQRVWL GD MH SUDYD YULMHGQRVW PMHUHQH YHOLLQH
MHGQDNDNULWLQRMYULMHGQRVWLMHUXVOXDMHYDMHPMHUHQDYULMHGQRVWPDQMDRGNULWLQHDXVOXDMHYDMHYHD
f [M/[M]]
{K }
M/[M]
1D WHPHOMX WLK VSR]QDMD ]DNOMXXMHPR GD WUHED L]EMHJDYDWL WUDGLFLRQDOQL QDLQ RGOXLYDQMD L RGOXLYDWL QD WHPHOMX
cjelovitog mjernog rezultata.

vjerojatnost pogrene odluke.
0HXWLP L SULOLNRP RGOXLYDQMD QD WHPHOMX FMHORYLWRJ PMHUQRJ UH]XOWDWD SRVWRML
$NRMDUDVSRQYULMHGQRVWLPMHUHQHYHOLLQHRGUHHQPMHUQRPQHVLJXUQRXNRPSOHWQRXQXWDUSRGUXMDXQXWDUNRMHJ
]DGRYROMDYDWDGDMHRGOXLYDQMH
a)
jednostavno i nema vjerojatnosti pogrene odluke:
$NRMHUDVSRQYULMHGQRVWLNRPSOHWQRXQXWDU]DGRYROMDYDMXHJSRGUXMD]DXQDSULMHGGRJRYRUHQR0.
{K}
b)
$NRMHUDVSRQYULMHGQRVWLNRPSOHWQRXQXWDU]DGRYROMDYDMXHJSRGUXMD]DXQDSULMHGGRJRYRUHQR0!.
{K}
3UREOHPLQDVWDMXDNRUDVSRQYULMHGQRVWLPMHUHQHYHOLLQHREXKYDDLNULWLQXYULMHGQRVW
Rizik kupca
M-u
{K} M+u
'DNOH SUDYD YULMHGQRVW PMHUHQH YHOLLQH QDOD]L VH QHJGMH X LQWHUYDOX L]PHX 0
-u i M+u. Ako je unaprijed

-
GRJRYRUHQR 0. WDGD H ]D NXSFD ELWL ]DGRYROMDYDMXH VYH RQH YULMHGQRVWL X LQWHUYDOXL]PHX0 XL.0HXWLP
SUHRVWDMX YULMHGQRVWL X LQWHUYDOX L]PHX . L 0X 7DM VH LQWHUYDO QD]LYD UL]LN NXSFD MHU DNR VH SUDYD YULMHGQRVW
PMHUHQHYHOLLQDQDOD]LQHJGMHXQXWDUWRJLQWHUYDODNXSFXHELWLLVSRUXHQPDWHULMDONRMLQH]DGRYROMDYDXQDSULMHG
GHILQLUDQHVSHFLILNDFLMHRGQRVQRSRVWRMLPRJXQRVWGDNXSDFSULKYDWLQHLVSUDYDQSURL]YRG
Vjekoslav Duk
0RHVHGRJRGLWLDNRMHXQDSULMHGGRJRYRUHQR0.GDPMHUHQDYHOLLQDQH]DG
134
ovoljava taj uvjet , ali ipak postoji
PRJXQRVWGDLVSRUXHQLPDWHULMDO]DGRYROMDYDLWRRQGDDNRMHSUDYDYULMHGQRVWPMHUHQHYHOLLQHXQXWDULQWHUYDOD
M-XL.7RVHQD]LYDUL]LNRPSURL]YRDDRGQRVQRUL]LNRPGDLVSUDYDQSURL]YRGEXGHYUDHQ
Rizik pURL]YRDD
M-u
{K}
M+u
ISTINA
DOBAR
LO
35,+9$(1
ODBIJEN
ODLUKA
-UL]LNSURL]YRDDRGELMHQMHGREDUSURL]YRGYMHURMDWQRVWSRJUHNHWLSD,
-UD]LQDSRX]GDQRVWLSULKYDDQMHGREULKSURL]YRGD
-UL]LNNXSFDYMHURMDWQRVWGDMHSULKYDHQORSURL]YRGYMHURMDWQRVWSRJUHNHWLSD,,
- razina pouzdanosti, odbijanje loih proizvoda
U takvim sluDMHYLPDNDGDLQWHUYDOYULMHGQRVWLPMHUHQHYHOLLQHRGUHHQPMHUQRPQHVLJXUQRXREXKYDDNULWLQX
YULMHGQRVW JRYRULPR R QHRGUHHQRP VOXDMX 7DGD QDP VWDWLVWLND RPRJXXMH GRQRHQMH UD]ERULWLK PMHUOMLYLK L
objektivnih odluka.
Odluku smatramo razboritom kDGDSURFMHQMXMHPRGDGRJDDMYUORPDOHYMHURMDWQRVWLQLMHUH]XOWDWVOXDMDYHQHNRJ
uzroka.
Odluku smatramo objektivnom kada ona ne ovisi o osobi koja ju donosi.
2GOXNXVPDWUDPRPMHUOMLYRPRQGDNDGDVHPRHSURFLMHQLWLYMHURMDWQRVWSRJUHQHRGOXNH
RasiSDQMHRNRSUDYHYULMHGQRVWLPMHUHQHYHOLLQHPRHVHDSURNVLPLUDWLQRUPDOQRPUD]GLRERP
To transformiramo u normiziranu normalnu razdiobu:
z=
M - normizirana omjerna varijabla
%HVNRQDDQ EURM QRUPDOQLK UD]GLRED

PRH VH VYHVWL QD MHGQX QRUPL]LUDQX
normalnu razdiobu, =0, =1.

Vjekoslav Duk
7RPVHWUDQVIRUPDFLMRPQRUPL]LUDUD]OLNDL]PHXSUDYHLL]
135
mjerene vrijednosti
-M
0RJXHSUDYHYULMHGQRVWL
9ULMHGQRVWNRMRPUDVSRODHPR
M = z
M = z
5D]GLREDMHVLPHWULQDSDVXSRYULQDLVSRGNULYXOMHVLPHWULQH
z/ =
M
= z
f(z) = f(-z)
+
f ( z )dz = 1
]DMHGQRWDGYDSRGUXMDYMHURMDWQRVW3]
P(z)
Q/2
-z
-3
-2
Q/2
-1
od 68.3% jer nam ta vjerojatnost treba za procjenu rizika.

Ovom smo dakle transformacijom postigli da se razlika izmjerene i prave vrijednosti mjeri brojem standardnih
odstupanja. Za procjenjivanje vjerojatnosti pogrene odluke, uz pretpostavku normalne razdiobe, koristimo se
1DVH]DQLPDWLRQRWRMHL]YDQWRJSRGUXMD
VOMHGHRPWDEOLFRP
Raspon z
0.67
1.00
1.64
1.96
2.00
2.58
3.00
4.00
Vjerojatnost P(z)
50%
68.3%
90.0%
95.0%
95.4%
99.0%
99.7%
99.99%
Vjerojatnost da se nalazi izvan z, (Q/2)

50%
31.7%
10.0%
5.0%
4.6%
1.0%
0.3%
0.01%
Vjekoslav Duk
z=
KM
u
136
Mjerna nesigurnost
WRMH]YHLPDQMDMHYMHURMDWQRVWSRJUHQHRGOXNHDPDQMLMHLUL]LNSRJUHQRJRGOXLYDQMD
.DGD VH V SURL]YRHHP XJRYDUD PDWHULMDO XQDSULMHG VH RGDELUH YLVLQD UL]LND GDNOH SULMH LVSLWLYDQMD 8 SUDNVL MH
XRELDMHQRGDVHRGDEHUHUL]LNRG
=0.05). Na temelju tog RGUHXMHPRNROLNLWUHEDELWL4RGQRVQRNULWLQD
YULMHGQRVWXNXSDQMHUL]LNMHULPDPRVREMHVWUDQHNULYXOMHDOLPLUDXQDPRVDPR]DGDNOHVDPR]DMHGQX
stranu)
=QDLJOHGDPRXWDEOLFLLDNRHOLPRLPDWLUL]LNDWDGDMHWR
Tada je z= 1.64.
Q=10% odnosno Q/2=5% (sa svake strane krivulje).
8NROLNR VH X RE]LU X]LPD L PMHUQD QHVLJXUQRVW ]DMHGQR VD SULKYDHQLP UL]LNRP WDGD GROD]L GR NRPSOLNDFLMD
8QLYHU]DOQRSUDYLORRGOXLYDQMDNDGDVHX]LPDPMHUQDQHVLJXUQRVWMHVOMHGHHRYDVOLNDYULMHGL]D0.
u/[M]
NeoGUHHQRSRGUXMH
u1
Zadovoljavaju
Ne zadovoljavaju
u2
{M1} {M2}
M/[M]
{K}
U ovom primjeru povukli smo pravac mjernog rezultata M1 i M2 te pravce mjernih nesigurnosti u1 i u2. Rezultat M1 s
ne zadovoljava dok VDPMHUQRPQHVLJXUQRXX2 zadovoljava.
PMHUQRPQHVLJXUQRX81
LULQD QHRGUHHQRJ SRGUXMD MH
SULDRNUHH]D
2 u z
6YH GR VDGD UHHQR YULMHGLOR MH X] XYMHW 0. =D 0!. NRPSOHWQD VH
Ponekad je dobro odabrati proirenu mjernu nesigurnost . Cjelovit mjerni rezultat iskazan proirenom mjernom
QHVLJXUQRX
M = M i U [M ]
2
U = k u
2
,NRGPMHUQRJUH]XOWDWDLVND]DQRJVSURLUHQRPPMHUQRPQHVLJXUQRXLVWRMHNDRLNRGUH]XOWDWDVDVWDQGDUGQRP
PMHUQRPQHVLJXUQRXGHILQLUDQRSRGUXMHXQXWDUNRMHJUH]XOWDW]
adovoljava odnosno unutar kojeg ne zadovoljava.
Primjerice ako je unaprijed definirano M<K
{M1}
Ovaj rezultat zadovoljava
{K}
{M2}
Ovaj rezultat ne zadovoljava
Vjekoslav Duk
137
3RVWRMLQHRGUHHQLVOXDMNDGDPMHUQLUH]XOWDWREXKYDDNULWLQXYULMHGQRVWLWDGDQHHPRGRQLMHWLGREUXRGOXNXQD
odabranoj razini pouzdanoVWL8REDSULND]DQDVOXDMDQHPRHPRRGELWLSURL]YRGMHUMHWRQHRGUHHQLVOXDM
{M3} {K}
{K} {M4}
3RVWRMH L VOXDMHYL NDGD MH XQDSULMHG RGUHHQR 0
K ili M . RGQRVQR NDGD VH PMHUQL UH]XOWDW GRWLH NULWLQe

K tada ovaj rezultat zadovoljava, a ovaj ne.
YULMHGQRVWL3ULPMHULFHXQDSULMHGMHRGUHHQRGDMH0
{M5} {K}
{K} {M6}
Primjer
3ULOLNRPXOD]QHNRQWUROHEDNUHQHLFHWUHEDRGOXLWLGDOLSRLOMND]DGRYROMDYDLOLQHLGDOLVHLFDPRHNRULVWLWLLOLMX
. Osim toga
ugovoren je rizik kupca od 5%. Na ulaznoj kontroli napravljeno je vie mjerenja i ustanovljeno je da je vodljivost
2
LVSRUXHQHLFe 57.30 0.29 Sm/mm .
2
M=57.30 Sm/mm
2
u= 0.29 Sm/mm
2
K=58.00 Sm/mm
WUHED YUDWLWL SURL]YRDX 3UHPD XJRYRUX SURL]YRD MDPL GD MH YRGOMLYRVW YHD RG 6PPP
z=
K M 58.00 57.30
=
= 2.41
u
0.29
vjerojatnost je 0.8%
0MHUHQDYULMHGQRVWPDQMDMHRGNULWLQH
Unaprijed je dogovoreno: z = z 0.025 = 1.64

2
ovoljavala mora biti z< z , a kod nas je z< z
'D EL PMHUQL LFD ]DG
3UHPD WRPH YRGOMLYRVW LVSRUXHQH LFH QH
zadovoljava unaprijed dogovoreno.
2YDM SURUDXQ PRJDR VH MH QDSUDYLWL L GUXJDLMH WDNR GD VH FMHORYLW PMHUQL UH]XOWDW LVNDH
QHVLJXUQRXNRHILFLMHQWSURLUHQMDN
s proirenom mjernom
DPMHUQLUH]XOWDWL]JOHGDRELRYDNR
M = (57.30 1.64 0.29) Sm/mm2

=QDL LPDPR UDVSRQ RG 6PPP
do 57.78 Sm/mm . Negdje unutar tog raspona nalazi se stvarni iznos
vodljivosti isporXHQH LFH D PLVPR]DKWLMHYDOLGDYRGOMLYRVWEXGHYHDRG6PPP
1LNULWLQDYULMHGQRVW
QLMHREXKYDHQDUDVSRQRP'DNOHRYDLFDGHILQLWLYQRQH]DGRYROMDYDXQDSULMHGGRJRYRUHQXYRGOMLYRVW
1DRYDMVHQDLQGRQRVHRGOXNHNDGDMHSR]QDWDPMHUQDQHVLJXUQRVWLNDGDMHEURMVWXSQMHYDVORERGHYHL
od 29. Kada je broj stupnjeva slobode manji od 29 umjesto normirane normalne razdiobe koristimo
studentovu razdiobu.
Vjekoslav Duk
138
8SUDNVLMHYUORHVWRSRWUHEQRXWYUGLWLGDOLVHGYLMHYHOLLQHPHXVREQRUD]OLNXMXLOLQHVWLPVHHVWRVXVUHHPRX
SURL]YRGQMLNDGDMHSRWUHEQRSURYMHULWLXLQDNQHNHLQRYDFLMHLOLNDGDVHSURYMHUDYDNRMLMHRGGYDPDWHULMDODEROML]D
QHNX VYUKX 7DGD VH RGOXNH GRQRVH QD WHPHOMX GYD FMHORYLWD PMHUQD UH]XOWDWD SUL HPX MH SRWUHEQR L]PMHUL
ti
VYRMVWYD RED PDWHULMDOD 5DQLMH VX VH RGOXNH X RYDNYLP VOXDMHYLPD GRQRVLOH QD WHPHOMX XVSRUHGEH PMHUQRJ
UH]XOWDWDEH]PMHUQHQHVLJXUQRVWLVDNULWLQRPYULMHGQRVWL
'DQDVVHRGOXNDGRQRVLWDNRGDVHLVSLWXMXVOMHGHH
vHDRGYULMHGQRVWLQHNHGUXJHYHOLLQH$2 (ovo se pitanje postavlja

)
2. Da li se A1 i A2PHXVREQRUD]OLNXMX (ovo se pitanje postavlja kada nemamo nikakvih informacija o
YULMHGQRVWLPDYHOLLQD A1 i A2)
1.
'DOLMHYULMHGQRVWYHOLLQH$1
NDGDXQDSULMHGRHNXMHPRGDMHYULMHGQRVWYHOLLQH$1YHDRG$2
3RVWXSDNGRODHQMDGRRGJRYRUDQDSUYRSLWDQMHMHVOMHGHL
5DXQDPR
UD]OLNX
= A1 A2 i na temelju te razlike procjenjujemo mjernu nesigurnost te razlike
u = u A1 A2 = u A21 + u 2A2
6DGD SUHWSRVWDYLPR GD MH NULWLQD YULMHGQRVW N
R
dnosno da je A1= A2. Ako je uz tu

= A2L]DNOMXXMHPRGDMH$1> A2
SUHWSRVWDYNXL]PMHUHQDUD]OLNDGUXJDLMDRGQXOHRGEDFXMHPRSUHWSRVWDYNXGDMH$1
(dakle uz >0) jer jedino smo to i ispitivali.
z=
Za pozitivan (>0) i za z > z
u A1 A2
, z=
K
, z > z
u
2
> A2.
WYUGLPRGDVXGYLMHXVSRUHLYDQHYHOLLQHUD]OLLWHRGQRVQRGDMH$1
3RVWXSDNGRODHQMDGRRGJRYRUDQDGUXJRSLWDQMHMHVOMHGHL
.DGD QHPDPR LQIRUPDFLMD R YULMHGQRVWLPD YHOLLQD WDGD YULMHGQRVW MHGQH YHOLLQH $1 PRH ELWL YHD PDQMD LOL
. Sada ne uzimamo z
MHGQDND YULMHGQRVWL GUXJH YHOLLQH $2
RGQRVQR VDPR MHGQRVWUDQX YMHURMDWQRVW YH
uzimamo z , dakle obostranu vjerojatnost (1.96 8 XPMHUDYDOLWLPD VH QH NRULVWL YH VH ]D LVND]LYDQMH
FMHORYLWLK PMHUQLK UH]XOWDWD V SURLUHQRP PMHUQRP QHVLJXUQRX NRULVWL IDNWRU SURLUHQMD N
3ULPMHULFH NRG
mjerenja dimenzija i oblika u strojarstvu normom ISO 142 53 1 definirana su pravilaRGOXLYDQMDSULGRND]LYDQMX

sukladnosti ili nesukladnosti sa specifikacijama. U toj se normi isto tako pretpostavlja da je faktor proirenja k=2.
&MHORYLWPMHUQLUH]XOWDWLVND]DQVSURLUHQRPPMHUQRPQHVLJXUQRXJGMHMHIDNWRUSURLUHQMDL]JOHGDRELRYako:
M = {M 2 u}[M ]
8 WRM VH QRUPL SULPMHQMXMH PDQMH ULJRUR]QD PDWHPDWLND VWDWLVWLND WDNR GD VH ]D VYH YULMHGQRVWL NRULVWL GYRVWUDQD
odluka (kao da postoji samo drugo pitanje, a prvo ne).
Vjekoslav Duk
139
21. MJERENJE DULJINE

Mjerila duljine sluH ]D PMHUHQMH GLPHQ]LMD PDWHULMDOQLK REMHNDWD ]D PMHUHQMH XQXWDUQMLK L YDQMVNLK GLPHQ]LMD
UD]PDNDSURPMHUDGXELQDREOLNDSRORDMDGHEOMLQHKUDSDYRVWLSRYULQHL]DPMHUHQMHNXWHYD
Prema namjeni mjerila duljine mogu se podijeliti na:
Mjerila duOMLQH]DRSXQDPMHQXNRULVWHVHXWUJRYLQLREUWXLJUDHYLQDUVWYX

Mjerila duljine za posebnu namjenu (koriste se u industriji, geodeziji, astronomiji)
0-(5,/$'8/-,1(=$2381$0-(18
8PMHULOD]DRSXQDPMHQXXEUDMDPRPMHUQHOHWYHYUSFHPMHUQHWUDNHLVORLYDPMHULOD

3UHPD3UDYLOQLNXRPHWHRURORNLPXYMHWLPDNRMLPDPRUDMXXGRYROMLWLPMHULODGXOMLQH]DRSXQDPMHQXSRGLMHOMHQDVX
XWULUD]UHGDWRQRVWL,,,,,,0MHULODGXOMLQHVDVWRMHVHL]R]QDNDLMHVXXGDOMHQRVWLL]UDHQHXMHGL
nicama duljine po
PHXQDURGQRP VXVWDYX PMHUQLK MHGLQLFD 6, 1D]LYQD GXOMLQD PMHULOD MH GXOMLQD NRMD MH QD PMHULOX R]QDHQD
RGQRVQRNRMDPXVHSULSLVXMH2VQRYQHR]QDNHPMHULODGXOMLQHVXGYLMHR]QDNHLMDXGDOMHQRVWSUHGVWDYOMDQD]LYQX
duljinu mjerila. 6NDOXPMHULODGXOMLQHLQHVYHR]QDNHLSUDWHDQXPHUDFLMD

1DMYHDGRSXWHQDSRJUHNDPMHULODXUHIHUHQWQLPXYMHWLPDL]UDHQDMHIRUPXORP
(a + b L ), u milimetrima, gdje
su:
L YULMHGQRVWSURPDWUDQHGXOMLQHXPHWULPD]DRNUXHQDQDYLHpune metre
a i b NRHILFLMHQWLLMHVXYULMHGQRVWLXWYUHQH]DVYDNLUD]UHGWRQRVWLLQDYHGHQHXWDEOLFL
Koeficijenti
5D]UHGWRQRVWL
a
0.1
0.3
0.6
I
II
III
b
0.1
0.2
0.4
3ULPMHULFH ]D PMHULOR UD]UHGD WRQRVWL ,, GXOMLQH P QDMYHD GRSXWHQD SRJUHND PMHULOD X UHIHUHQWQLP XYMHWLPD
iznosi (0.3 + 0.2 3)mm odnosno 0.9 mm.
5HIHUHQWQLXYMHWL]DNRMHVXQDMYHHGRSXWHQHJUDQLQHSRJUHNHGHILQLUDQHMHVX
Referentna temperatura od 20
&LOLGUXJDWHPSHUDWXUDQD]QDHQDQDPMHULOX
5HIHUHQWQD UDVWH]QD VLOD QD]QDHQD QD PMHULOX GXOMLQH NRMD VH WUHED RVLJXUDWL SR FLMHORM
LVSLWLYDQRMGXOMLQLNDGPMHULORSUDNWLQREH]WUHQMDOHLQDUDYQRMSRGOR]L
0HXWLP QDMHH VH QH PRH SRVWLL WDNR XVNR SRGUXMH UHIHUHQWQLK YHOLLQD 6WRJD MH GHILQLUDQR SURLUHQR
SRGUXMH UHIHUHQWQLK YHOLLQD ]RYHPR JD QD]LYQR SRGUXMH
YHOLLQD
Referentna temperatura ( 20 8) C.
Referentna sila 10%
Relativna vlaga 0% do 85%
0
, unutar kojega su definirane vrijednosti referentnih
Vjekoslav Duk
140
.DGD VH PMHUL L]YDQ UHIHUHQWQRJ SRGUXMD D XQXWDU QD]LYQRJ SRGUXMD GR]YROMHQH VX GRGDWQH SRJUHNH NRMH
QD]LYDPR YDULMDFLMH D NRMH PDNVLPDOQR PRJX ELWL MHGQDNH JUDQLQRM SRJUHFL WR ]QDL GD X
najloijim uvjetima
radimo sa dvostrukom pogrekom) i iznose 2(a + b L ) *UDQLQD SRJUHND SRWUHEQD QDP MH ]D SURFMHQX
XNXSQHPMHUQHQHVLJXUQRVWL3ULOLNRPWHSURFLMHQHWUHEDYRGLWLUDXQDLRWRPHGDMHRYMHNWDMNRMLRLWDYDVDPMHULOD
to]QDLGDLPDPRMRGRGDWQHL]YRUHQHVLJXUQRVWLLWR]ERJ
.RQDQHUD]OXLYRVWLOMXGVNRJRNDPP
3URFMHQDGLMHODL]PHXGYDSRGMHOMND
7R GYRMH ]DMHGQR QD]LYDPR JUDQLQD SRJUHND RLWDQMD 3ULPMHULFH ]D SRGMHOMDN LULQH PP JUDQLQD SRJUHND
RLWDQMa iznosi 0.1mm odnosno1/10 tog razmaka.
Nazivna duljina mjerila duljine za male duljine trebaju imati nazivnu duljinu od 0.5m do 5m, a mjerila duljine za
velike duljine od 5m do 200m.
1DPMHULOXGXOMLQH]DRSXQDPMHQXPRUDMXELWLLVSLVDQHVOMHGHHR]QDke:
Nazivna duljina mjerila

5D]UHGWRQRVWLPMHULOD,,,,,,
6OXEHQDR]QDNDWLSDPMHULODDNRMHWLSLVSLWDQ
Referentna temperatura (ako ona ne iznosi 20 C)

=DWH]QDVLODDNRMHXWYUHQD]DPMHULOR
Vrijednosti podjeljka
1D]LYSURL]YRDD
Primjer
0MHULPRGXOMLQXPMHULORPGXOMLQHUD]UHGDWRQRVWL,,,]PMHUHQDGXOMLQDMHO
,]PMHUHQXGXOMLQXWUHEDPR]DRNUXLWLQDYLHQDSXQHPHWUH/
1DMYHDGRSXWHQDSRJUHNDPMHULODXUHIHUHQWQLPXYMHWLPDL]QRVL
*UDQLQDSRJUHNDRLWDQMDL]QRVL
G o =
PP3RGMHOMDNMHLULQHPP
P
G = (0.3 0.2 1)mm = 0.50mm
1
podjeljka = 0.10mm
10
a) Ako je mjerilo duljine drveni metar tada vrijedi:

1HVLJXUQRVWRLWDQMDXUHIHUHQWQRPSRGUXMXXWMHFDMQLKYHOLLQD
1HVLJXUQRVWRLWDQMDXQD]LYQRPSRGUXMXXWMHFDMQLKYHOLLQD
u=
u=
G 2 + G 2 o = 0.29mm
4 G 2 + Go2
= 0.58mm
3
2YDMHHWYRUNDWX]DWRWRLPDPRXNXSQRYDULMDFLMHLWR
Jednu osnovnu
Jednu zbog temperature
Jednu zbog zatezne sile
Jednu zbog vlage
Vjekoslav Duk
b)
$NRMHPMHULORGXOMLQHHOLQDWUDNDWDGDYULMHG
141
i:
u=
1HVLJXUQRVWRLWDQMDXUHIHUHQWQRPSRGUXMXXWMHFDMQLKYHOLLQD
1HVLJXUQRVWRLWDQMDXQD]LYQRPSRGUXMXXWMHFDMQLKYHOLLQD
u=
G 2 + G 2 o = 0.29mm
2 G 2 + G o2
= 0 .41mm
3
Ova je dvojka tu zato to imamo ukupno 2 varijacije i to:
Jednu osnovnu
Jednu zbog temperature
3ULPMHWLPRGDNRGHOLQHWUDNHQHX]LPDPRXRE]LUYDULMDFLMX]ERJ]DWH]QHVLOHLYODJH
.RGVORLYLKPMHULODNDRWRMHVWRODUVNLPHWDUGR]YROMHQDMHGRGDWQDSRJUHNDRGPP
21.2. MJERILA DULJINE ZA POSEBNU NAMJENU
0MHULOD ]D SRVHEQX QDPMHQX NRULVWH VH X PHWDORSUHUDLYDNRM LQGXVWULML L HOHNWURLQGXVWULML JGMH VH ]DKWLMHYDMX YUOR
SUHFL]QDPMHUHQMD]DNRMDPMHULOD]DRSXQDPMHQXQLVXGRYROMQRWRQD
1. MJERNE LETVE
1RUPL]LUDQHVX*UDQLQHSRJUHNHGHIL
nirane su pri referentnoj temperaturi 20
&LWRQDVOMHGHLQDLQ
G = (50 + 0.050 l x )m = 50 + x m
20
[l x ] - uvrtava se u milimetrima kako bi dobili G u m.

0
$NR VH PMHUL SUL WHPSHUDWXUL UD]OLLWRM RG & PMHUQL VH UH]XOWDW PRH LVSUDYLWL SRPRX SRGDWND R NRHILFLMHQWX
toplinskog rastezanja koji je definiran za materijal od kojeg je napravljena mjerna letva. Normizirana vrijednost
koeficijenta rastezanja iznosi = 11.5m / K .
Mjerna nesigurnost kod mjernih letvi procjenjuje se na sljHGHLQDLQ
Pretpostavimo da je izmjerena duljina l x =120mm.
G = (50 + 0.050 120 )m = 56m

Go = 100m = 0.1mm
u=
G 2 + Go2
56 2 + 100 2
=
= 66 m
3
3
Vjekoslav Duk
142
320,120-(5,/2
3RPLQRPMHULORVHVDVWRMLRGQHSRNUHWQRJGLMHODLSRNUHWQRJGLMHOD noniusa. Mjerna skala na nepokretnom dijelu

izgravirDQDMHXPLOLPHWULPD'XLQDVNDOHLUD]PDNSRGMHODQDQRQLXVXNRGSRPLQLKPMHULODUD]OLLWRVXL]JUDYLUDQH
RYLVQR R WRQRVWL RLWDYDQMD NRMH PRH ELWL PP PP LOL PP SRVWRML MR L =D ELOR NRML SRORDM
noniusa prema nepokretnoj skali oLWDYD VH YULMHGQRVW X PLOLPHWULPD OLMHYR RG QLWLFH QD QRQLXVX 'D EL VH GRELR
RVWDWDN RLWDQMD WUHED SRWUDLWL NRML VH SRGMHOMDN QRQLXVD QDMEROMH SRNODSD V R]QDNRP QD QHSRPLQRM VNDOL
Primjerice ako je nitica na noniusu desno od podjeljka 27mm i podjeljak 4 na noniusu kod 1/10 podjele noniusa
QDMEROMHVHSRNODSDVR]QDNRPQDQHSRPLQRMVNDOLRLWDYDPRL]QRVPP
D3RPLQDPMHULODVSRGMHORPQRQLXVDL
*UDQLQHSRJUHNHSRPLQLKPMHULODSULUHIHUHQWQRMWHPSHUDWXUL &VRLWDQMHP
i 1/20mm iznosi:
G = (50 + 0.10 l x )m
gdje je l x duljina koja se mjeri iskazana u milimetrima.
*UDQLQDSRJUHNDRLWDQMDNRGSRPLQLKMHPMHULODGHILQLUDQDRYLVQRRSRGMHOLQRQLMXVD
G o =
1
podjele nonijusa
2
Primjerice:
Za podjelu nonijusa 0.1mm GR=50m
0MHUQDQHVLJXUQRVWNRGSRPLQLKPMHULODPMHULODVSRGMHORPQRQLXVDL SURFMHQMXMHVHQDVOMHGHLQDLQ
Pretpostavimo da je izmjerena duljina l x =120mm i podjela nonijusa je 0.05mm (1/20mm).
G = (50 + 0.10 120 )m = 62m

Go = 25m
u=
62 2 + 25 2
= 38.6 m
2
E3RPLQDPMHULODVSRGMHORPQRQLXVDL
3RVWRMHSRPLQDPMHULODVDMRILQLMRPSRGMHORPQRQLXVDLWRL
*UDQLQDSRJUHNDNRGQMLKVHSURFMHQMXMHQDVOMHGHXQDLQ
G = (20 + 0.10 l x )m
*UDQLQDSRJUHNDRLWDQMDNRGSRPLQLKMHPMHULODGHILQLUDQDRYLVQRRSRGMHOLQRQLMXVD
G o =
Primjerice:
1
podjele nonijusa
2
Vjekoslav Duk
143
0MHUQDQHVLJXUQRVWNRGSRPLQLKPMHULODVSRGMHORPQRQLXVDLSURFMHQMXMHVHQDVOMHGHLQDLQ
Pretpostavimo da je izmjerena duljina l x =120mm i podjela nonijusa je 0.05mm (1/50mm).
G = (20 + 0.10 120)m = 21.2m

Go = 10m
u=
21.2 2 + 10 2
= 14m
2
U dananje vriMHPHSRVWRMHLGLJLWDOQDSRPLQDPMHULODNRMDVHPRJXSULNOMXLWLQDUDXQDOR
3. MIKROMETAR
0LNURPHWDUMH]DSUDYRYLMDNVDWRQRSR]QDWLPNRUDNRPXYLMDQMD2LWDYDQMHYULMHGQRVWLSRPRXPLNURPHWUDYULVH
WDNR GD VH SUYR LWDMX PLOLPHWUL L SROXPLOLPHWUL QD X]GXQRM VNDOL D ]DWLP SHGHVHWL GLMHORYL QD EXEQMX *UDQLQH
pogreke mjerenja mikrometrom iznose 0.4 m ]DQDMHHNRULWHQPLNURPHWDUVSRGUXMHPRGGRPP

Postoje i mikrometri za velike duljine. Oni mogu mjeriti u rsponu od GRPHWDUD.RGQMLKJUDQLQDMH
SRJUHNDGHILQLUDQDQDVOMHGHLQDLQ
G = (4 + 0.020 l min )m
gdje je l min PLQLPDOQD YULMHGQRVW NRMD VH PRH PMHULWLWLPPLNURPHWURPLVND]DQDXPLOLPHWULPDXQDHPVOXDMX

1000 mm odnosno 1 metar).
*UDQLQDSRJUHNDRLWDQMDNRGPLNURPHWUDL]QRVLPLQDMHHVH]DQHPDUXMH
0(+$1,.(0-(51(85(.203$5$725,
0HKDQLNHPMHUQHXUHNRULVWHVHQDMYLHXLQGXVWULMLLWR]DXVSRUHGEHQDPMHUHQMD9ULMHGQRVWSRGMHOMNDQDMHHMH
10m , a mMHUQLGRPHWNUHHVHXUDVSRQXRGPPGRPP3URL]YRDLGDMXJUDQLQXSRJUHNXNDRUDVSRQ
(krivulju) na temelju kojega se onda procjenjuje mjerna nesigurnost:
Pogreka ovisi o mjernom dometu. Primjerice za mjerni domet MD=1mm GR=9m. Mjerna nesigurnost procjenjuje
se na temelju izraza:
u=
GR
2 3
*UDQLQD SRJUHND RLWDQMD ]DQHPDUXMH VH 'DQDV VH SURL]YRGH L NRPSDUDWRUL NRG NRMLK MH YULMHGQRVW SRGMHOMND
1m.
Vjekoslav Duk
144
*5$1,1(0-(5.(
*UDQLQHPMHUNHVXSUDYRNXWQLNYDGULRGQRVQRSDUDOHORSLSHGLNRMLVOXHNDRHWDORQLGXOMLQH.RULVWHVH]DYUORWRQD
mjerenja i za umjeravanje ostalih mjerila duljine.

Njihove su duljine normizirane u rasponu od 0.5 do 1000mm.
*UXSLUDMXVHXUD]UHGDWRQRVWLSUHPDQRUPL,62
IEC oznaka razreda
DIN oznaka
*UDQLQDSRJUHNDUD]UHGD
WRQRVWL
UD]UHGDWRQRVWL
(0.05 + 0.001 l n )m
AA
00
(0.10 + 0.002 l n )m
(0.20 + 0.004 l n )m
(0.40 + 0.008 l n )m
2
= (0.10 + 0.002 l n )m, gdje
'DNOH]DUD]UHGWRQRVWL$JUDQLQDHSRJUHNDELWLLVND]DQDQDVOMHGHLQDLQ*A
je l n QD]LYQDGXOMLQDJUDQLQRJPMHULODLVND]DQDXPLOLPHWULPD
5D]UHG WRQRVWL $ RVQRYQL MH UD]UHG MHU SRPRX JUDQLQH SRJUHNH WRJ UD]UHGD PRHPR GRL GR JUDQLQLK
pogreaka svih ostalih razreda i to:
=DUD]UHGWRQRVWL%PRUDPR$PQRLWLV
=DUD]UHGWRQRVWL&PRUDPR$PQRLWLV
=DUD]UHGWRQRVWL$$PRUDPR$GLMHOLWLV
2SHQLWR NRG VYLK PHKDQLNLK PMHUHQMD QDVWDMH SRJUHND ]ERJ LUHQMD PDWHULMDOD 6DPR X VOXDMX GDVXWRSOLQVNL
NRHILFLMHQW LUHQMD PDWHULMDOD RG NRMHJ MH L]UDHQR PMHULOR L PDWHULMDODRGNRMHJMHL]UDHQREMHNWPMHUHQMDMHGQDNL
SRJUHNDMHL]EMHJQXWDLQDHQH
2VQRYQD VLVWHPDWVND SRJUHND SUL PMHUHQMX GXOMLQH PHKDQLNLP PMHULOLPD QDVWDMH ]ER
g utjecaja temperature,
odnosno kada mjerilo i mjerni objekt nisu na istoj temperaturi (20 C).
$SVROXWQDSRJUHNDWDGDVHSURFMHQMXMHSUHPDVOMHGHHPL]UD]X
p a = l [ 1 (1 20) 2 (2 20 )]
gdje su
1 i 1 temperaturniNRHILFLMHQWLUHQMDLWHPSHUDWXUDPDWHULMDODRGNRMHJMHL]UDHQREMHNWPMHUHQMDD 2 i
2 su temperaturni koeficijent irenja i temperatura mjerila.
2VLPPHKDQLNLKNRULVWHVHMRRSWLNDLHOHNWURQLNDPMHULO
1.
a duljine.
237,.$0-(5,/$'8/-,1(
D237,.,'$/-,120-(5,
2SWLNL GDOMLQRPMHUL SULPMHQMXMX VH X JHRGH]LML 0MHUHQMH QMLPD WHPHOML VH QD PMHUHQMX NXWD L]PHX GYLMH WRNH
poznatog razmaka. Koriste se za mjerenje velikih udaljenosti.

Ovo je PMHUQDOHWYD1MRPVHRGUHXMH
XGDOMHQRVW L]PHX QD]QDHQH GYLMH
WRNH
Uvjet je za ovakvo mjerenje d>>>b.
d=
d
b
, se iskazuje u radijanima.
Vjekoslav Duk
145
b) NICKELSON-ov INTERFEROMETAR
1LFNHOVRQRYLQWHUIHURPHWDUMHRSWLNDPHWRGDPMHUHQMDGXOMLQHDWHPHOMLVHQDLQWHUIHUHQFLMLVYMHWORVWL.RULVWLVH]D
PMHUHQMHPDOLKLVUHGQMHYHOLNLKXGDOMHQRVWLVYUKXQVNRPWRQRX
Referentno
zrcalo
Izvor svjetla
S1
S2
D
S1, S2
Poluprozirno
zrcalo
3RPLQR
zrcalo
PRIJEMNIK
Svjetlost koju emitira izvor u poluprozirnom zrcalu rastavlja se na dvije komponente(S1 i S2). Jedna prolazi prema
SRPLQRP]UFDOXDGUXJDSUHPDUHIHUHQWQRP
.DGDVXXGDOMHQRVWUHIHUHQWQRJLSRPLQRJ]UFDODRGPMHVWDJGMH]UDNDsvjetlosti izvora ulazi u poluprozirno zrcalo
jednake ( R ) u prijemniku se dobiva maksimalan intenzitet svjetlosti. Tada su kutevi zraka svjetlosti S1 i S2 jednaki
svjetlost obje zrake zbraja se u prijeminku.
3RPDNRP SRPLQRJ ]UFDOD ]D /4 (svjetlost moUD SURL GYDSXWDWXXGDOMHQRVWNDGDGROD]LL]L]YRUDSULMHH /4 i
NDGD VH UHIOHNWLUD SULMHH /4 odnosno ukupno /2) S1 i S2 se ponitavaju pa u prijamniku imamo mrak. Intenzitet
VYMHWORVWLXSULMHPQLNXPLMHQMDVHSRPLFDQMHPSRPLQRJ]UFDODDXORJDMHmjeritelja da prati promjenu svjetla i tame
u prijemniku.
= n
gdje je n broj izmjena (pomaka).

.DNRELPLQLPXPLPDNVLPXPELOLWRL]UDHQLMLL]YRUHPLWLUDPRQRNURPDWVNXVYMHWORVWVYMHWORVWVDPRMHGQHYDOQH
duljine npr. laser) i onD PRUD ELWL YDOQH GXOMLQH L]PHX L m jer to ja valna duljina ljudskom oku vidljive
svjetlosti.
5D]OXLYRVWRGQRVQRWRQRVWPMHUHQMD1LFNHOVRQRYLPLQWHUIHURPHWURPMHm.
9UORMHYDQRGDVX]UFDODPHXVREQRXRNRPLWRPSRORDMXXSURWLYQRPPMHUHQMHHELWLSRJUHQR
Pri mjerenju interferometrom zapravo se emitira zraka S2 prema nekom udaljenom mjestu na kojem mora biti
zrcalo. To zrcalo mora reflektirati zraku S2 natrag u interferometar tako da ona bude paralelna zraci koju je
emitirana. .DNRELVHWRSRVWLJORQHNRULVWHVH]UFDODYHSUDYLOQHWURVWUDQHSUL]PH
Vjekoslav Duk
146
8PMHUDYDQMHPMHUQHOHWYHSRPRXLQWHUIHURPHWUD
Pravilna trostrana
prizma
Mikroskop
Mjerna letva
INTERFEROMETAR
3RPLQLVWRO
0MHUQD OHWYD QDOD]L VHQDVWROXNRMLVHPRHSRPLFDWLOLMHYRLGHVQR1DMHGQRPNUDMXPMHUQHOHWYHSULYUHQDMH
pravilna trostrana prizma koja reflektira zraku svjetlosti iz interferometra. Interferometar i mikroskop su fiksirani.
3RPLFDQMHP VWROD SRPLH VH X ]D QMHJD XYUHQD PMHUQD OHWYD DOL L SUHYLOQD WURVWUDQD SUL]Pa. Za vrijeme
pomicanja mjerne letve gledamo u mikroskop. Kada vidimo da su se poklopili podjeljak na mjernoj letvi i oznaka u
PLNURVNRSXSUHVWDMHPRVSRPLFDQMHPLRLWDYDPRL]PMHUHQXYULMHGQRVWQDLQWHUIHURPHWUX1DWHMQDLQXPMHUDYDVH
XGDOMHQRVWL]PHXGYDSRGMHOMNDQDPMHUQRMOHWYLSRPRXLQWHUIHURPHWUD
Ovo vidimo u mikroskopu:

Mjerna letva
Oznaka u
mikroskopu
Podjeljak na
Mjernoj letvi
3RPLHPR PMHUQX OHWYX GHVQR
sve dok se ne poklope podjeljak

na mjernoj letvi i oznaka u
PLNURVNRSX
7DGD
RLWDYDPR
izmjerenu
udaljenost
interferometru.
1HVLJXUQRVWQDPMHWDQMDSRPRXPLNURVNRSDL]QRVL
na
10nm .
(/(.7521,.$0-(5,/$'8/-,1(
(OHNWURQLND PMHULOD GXOMLQH U
ade na principu mjerenja vremena koje je potrebno elektromagnetskim valovima da
SULMHXRGUHHQXXGDOMHQRVWXREDVPMHUD
d
Reflektor
PRIMOPREDAJNIK
d = 0.5 c t
FMHEU]LQDVYMHWORVWLDWYULMHPHNRMHSURHRGWUHQXWNDRGDLOMDQMDGRWUHQXWNDSULMHPDHOHNWURmagnetskog vala.
Na tom principu radi globalni pozicijski sustav (GPS) koji se koristi za navigaciju brodova, zrakoplova i vozila.
Sustav se sastoji od 24 satelita postavljenih u 6 orbita (po 4 u svakoj) koje su na visini 20200km iznad Zemlje.
3RORDM WRNH QD =HPOML L] NRMH YULPR PMHUHQMH RGUHXMH VH QD WHPHOMX SR]QDYDQMD SXWDQMD VDWHOLWD (koje
moramo vidjeti istovremeno) L QD WHPHOMX SURUDXQD 7LP VXVWDYRP SRVWLX VH WRQRVWL RG FP QD NP
-7
odnosno relativna mjerna nesigurnost iznosi 1.0110 .
Vjekoslav Duk
147
22. MJERENJE MASE
0DVDMHVYRMVWYRWLMHODDPMHULVHYDJRP9DJDPMHULPDVXWLMHODSRPRX]HPOMLQHVLOHWHH
7HLQDWLMHODMHVLODNRMDGMHOXMHQDPDVXXJUDYLWDFLMVNRPSROMXVLOHWHH
T=mg
JGMHMHJWHLQVNRXEU]DQMHJUDYLWDFLMH
nje na povrini Zemlje nije konstantno jer ovisi o:
7HLQVNRXEU]D
Geografskoj irini
*XVWRL]HPOMLWD
Visini iznad razine mora

Plimi i oseki
'UXJLPXWMHFDMQLPYHOLLQDPDNRMHVHL]UDDYDMXVDPRNRGQDMWRQLMLKPMHUHQMD
7HLQVNRXEU]DQMHXSURVMHNXL]QRVLPV
, na polovima iznosi 9.832 m/s , a na ekvatoru 9.780 m/s . Prema
WRPHWHLQDWLMHODPMHQMDVHRGWRNHGRWRNHLVWRJDRQDQLMHVYRMVWYRWLMHOD]DUD]OLNXRGPDVHNRMDMH
3RVWRMHGYDQDLQDYDJQMD
1)
2)
9DJDQMHXVSRUHGERPSR]QDWHPDVHVQHSR]QDWRPSROXQHY
age)
9DJDQMHPMHUHQMHPVLOHRSUXQHLHOHNWURQLNHYDJH
.RGYDJDQMDSROXQLPYDJDPDSURPMHQHWHLQVNRJXEU]DQMDWROLNRVXPDOHGDLKQHWUHEDX]LPDWLXRE]LUGRNVH
NRG RSUXQLK L HOHNWURQLNLK PRUD X]HWL X RE]LU MHU WHLQVNR XEU]DQMH GLUHNWQR XWMHH Q
a mjerenje. Stoga kada se
SURPMHQLPMHVWRQMLKRYHXSRWUHEHRSUXQHLHOHNWURQLNHYDJHPRUDMXVHL]QRYDXPMHUDYDWL
3ULOLNRPYDJDQMDX]UDNXWUHEDYRGLWLUDXQDRVLOLX]JRQD]UDND8SUDYR]ERJX]JRQDVLODNRMRPVHGMHOXMHQDYDJX
ela nego je umanjena za silu uzgona. Uzgon ovisi o obujmu tijela.
QLMHMHGQDNDWHLQLWLM
F = T U
U = V Z g
m
U = Z g
U =T Z
Volumen tijela
7HLQVNRXEU]DQMH
*XVWRD]UDND
Sila koja djeluje na vagu iznosi:
F = g m g m Z

= g m 1 Z

= T 1 Z
Uzgon zraka prividno smanjuje masu tijela.

Kako bi se svi rezultati vaganja iskazivali na jednak nDLQLELOLPHXVREQRXVSRUHGLYL0HXQDURGQDRUJDQL]DFLMD]D
zakonsko mjeriteljstvo (OIML) u preporuci R33 definirala je dogovornu vrijednost rezultata vaganja u zraku.
Zovemo ju i odvaga ili izvaga.
3
Odvaga ( mt ) je jednaka masi etalonD GRJRYRUHQH JXVWRH NJP pri referentnoj temperaturi 20 C koja
0
XUDYQRWHXMH WLMHOR NRMH MH QD UHIHUHQWQRM UHPSHUDWXUL & LMX PDVX PMHULPR , PDVD HWDORQD L WLMHOD PMHULVHX
]UDNXLMDMHJXVWRDNJP
Vjekoslav Duk
148
mt* = mu/
1.2
1.2
= g mu/ 1
g mt 1
0
8000
t (20 C )
1.2
t (20 C )
1.2
/
*
mu = mt = mt
mt 1.00015
1.2
t (20 0 C )
8000
r =
mt* mt
1.2
= 1.5 10 4
mt
t (20 0 C )
Primjer
3ULYDJDQMXWLMHODRGHOMH]DJXVWRHNJP
.DGDELYDJDOLWLMHORRGSDSLUDJXVWRHNJP
relativna pogreka iznosila bi r = 1.7 10

3
relativna pogreka iznosila bi r = 1.6 10 .
Te su pogreke vrlo male. Stoga u svakodnevnom mjerenju ne radimo korekcije za te pogreke. Te se korekcije
UDGHVDPRNRGQDMWRQLMLKPMHUHQMD
22.1. VAGE
0MHULODPDVHRGQRVQRYDJHVOXH]DRGUHLYDQMHPDVHWLMHOD9DJHSUHPD3UDYLOQLN
u o meteorolokim uvjetima za
QHDXWRPDWVNHYDJHNRMLPDUXNXMHRYMHNPRJXELWL
9DJHVSRND]QLPXUHDMHPVSRGMHORPLOLEH]SRGMHOHLWR
a)
9DJHVSRND]QLPXUHDMHPLVSRGMHORP
PMHUQLUH]XOWDWRLWDYDVHVSRND]QRJXUHDMDDQDORJQRLOL
digitalno
b)
9DJH V SRND]QLP XUHDMHP EH] SRGMHOH
PMHUQL UH]XOWDW MH NROLLQD PDVH XWHJD NRMLPD MH YDJD
XUDYQRWHHQD
9DJHVDXWRPDWVNLPSROXDXWRPDWVNLPLOLQHDXWRPDWVNLPUDYQRWHQLPSRORDMHPLWR
a)
b)
9DJHVDXWRPDWVNLPUDYQRWHQLPSRORDMHP UDYQRWHQLSRORDMVHSRVWLHEH]SRPRLUXNRYDWHOMD
9DJHVSROXDXWRPDWVNLPUDYQRWHQLPSRORDMHP XMHGQRPGMHOXPMHUQRJSRGUXMDUXNRYDWHOMGRYRGL
ND]DOMNX UDYQRWHQRJ SRORDMD X SRORDM ]D RLWDYDQMH D X RVWDORP VH GLMHOX UDYQRWHQL SRORDM
SRVWLHEH]SRPRLUXNRYDWHOMD
c) VDJH V QHDXWRPDWVNLP VWDOQLP UDYQRWHQLP SRORDMHP UXNRYDWHOM GRYRGL ND]DOMNX UDYQRWHQRJ

SRORDMDXSRORDM]DRLWDYDQMH
Vjekoslav Duk
149
9DJHLPDMXVOMHGHH]QDDMNH
1.
0MHUQRSRGUXMH
0MHUQRSRGUXMHGHILQLUDQRMHL]PHXPLQLPDOQHLPDNVLPDOQHYULMHGQRVWLNRMXPR
emo vagati uz
GHNODULUDQXWRQRVW
2. Deklarirana vrijednost ovjernog podjeljka

Deklarirana vrijednost ovjernog podjeljka jednaka je podjeli na skali ili neto drugo (koliko grama ili
miligrama). Koristi se prilikom umjeravanja vage.
3. Broj ovjernih podjeljaka
7UHEDJDL]UDXQDWL
4.
1DMYHHGRSXWHQRRSWHUHHQMHQRVLYRVWLOLMDNRVWYDJH
7RMHQDMYHHGRSXWHQRRSWHUHHQMHYDJH$NRVHSUHNRUDLPRHGRLGRRWHHQMDYDJH
5.
5D]UHGWRQRVWL
3RVWRMH UD]UHGD WRQRVWL 9DJH VH UD]YUVWDYDMX X UD]UHGH WRQRVWL V RE]LURP QD YULMHGQRVW RYMHUQRJ
podjeljka (e) i na broj podjeljaka (n) koji su dani u tablici:
5D]UHGWRQRVWL
I
II
III
IIII
Vrijednost ovjernog
podjeljka
0,001g e
0,001g e 0,05g
0,1 e
0,1g e 2g
5g e
5g e
Najmanji
50 000
100
5 000
100
500
100
Broj ovjernih podjeljaka (n)

1DMYHL
Minimalno vaganje
-100 000
100 000
10 000
10 000
1 000
100e
20e
50e
20e
20e
10e
Vage II, UD]UHGD WRQRVWL VX WUJRYDNH YDJH 7LP YDJDPD PDVD VH PRH PMHULWL X LURNRP RSVHJX RG H GR
H 7DM RSVHJ SRGLMHOMHQ MH X MR SRGUXMD L ]D VYDNR MH SRGUXMH GHILQLUDQD JUDQLQD GRSXWHQD SRJUHND
(GDP).
*'3WRQRVWL]DYDJHUD]UHGDWRQRVWL,,,
iznose:
RYMHUQRJ SRGMHOMND ]D RSWHUHHQMH RG PLQLPDOQRJ YDJDQMD GR SRGMHOMDND XNOMXXMXL L
500-ti podjeljak
RYMHUQLSRGMHOMDN]DRSWHUHHQMDL]QDGSRGMHOMDNDGRSRGMHOMDNDXNOMXXMXLL2000-
ti podjeljak
RYMHUQRJSRGMHOMND]DRSWHUHHQMDL]QDGSRGMHOMDND
=DRVWDOHWULUD]UHGDWRQRVWL
*'3WRQRVWL]DYDJHUD]UHGDWRQRVWL,L]QRVH
RYMHUQRJSRGMHOMND]DRSWHUHHQMHRGPLQLPDOQRJYDJDQMDGRSRGMHOMDNDXNOMXXMXLL
50000-ti podjeljak
RYMHUQLSRGMHOMDN]DRSWHUHHQMDL]QDGSRGMHOMDNDGRSRGMHOMDNDXNOMXXMXLL
200000-ti podjeljak
1,5 ovjernog podjeljka za opterHHQMDL]QDGSRGMHOMDND
Vjekoslav Duk
150
*'3WRQRVWL]DYDJHUD]UHGDWRQRVWL,,L]QRVH
RYMHUQRJSRGMHOMND]DRSWHUHHQMHRGPLQLPDOQRJYDJDQMDGRSRGMHOMDNDXNOMXXMXLL
5000-ti podjeljak
1 ovjerni podjHOMDN ]D RSWHUHHQMD L]QDG SRGMHOMDND GR SRGMHOMDND XNOMXXMXL L
20000-ti podjeljak
*'3WRQRVWL]DYDJHUD]UHGDWRQRVWL,,,,L]QRVH
RYMHUQRJSRGMHOMND]DRSWHUHHQMHRGPLQLPDOQRJYDJDQMDGRSRGMHOMDNDXNOMXXMXLLti podjeljak
RYMHUQL SRGMHOMDN ]D RSWHUHHQMD L]QDG SRGMHOMDND GR SRGMHOMDND XNOMXXMXL L -ti
podjeljak
1DUH]XOWDWYDJDQMDXWMHHLWDYQL]XWMHFDMQLKYHOLLQDNDRWRVX
3RORDMPMHUHQHPDVH
(gdje se na mjernom tanjuru nalazi masa)
2. Masa onog to smo prethodno vagali (nije svejedno da li smo prije ovog vaganja
vagali neto velike ili neto male mase. Kod vaganja velike mase treba vremena da se
vaga oporavi)
3. Temperatura
6PDWUD VH GD MH YDJD NRMX NRULVWLPR LVSUDYQD DNR VX UH]XOWDWL NRMH VPR GRELOL SUL VDGDQMHP XPMHUDYDQMX DN L
dvostruko manji od onih dobivenih u prvom umjeravanju

3UDYLOQLNRP VX XWYUHQL NULWHULML ]D LVSLWLYDQMH LVSUDYQRVWL YDJH .DGD VH LVSUDYQD YDJD LVSUDYQR NRULVWL SRGHHQ
QXOWLSRORDMPDVDXVUHGLQLSULMHPQLNDSUHWKRGQRWUDMQRQHRSWHUHHQDLXQXWDUWHPSHUDWXUQRJQD]LYQRJSRGUXMD
uporabe) standardna mjerna nesigurnost rezultata vaganja procjenjuje se prema izrazu:
u=
2 GDP
3
9DJDPRUDXGRYROMDYDWL]DKWMHYLPDJUDQLQHGRSXWHQHSRJUHNHSULVOMHGHLPXYMHWLPD
1. Pri promjeni temperature i to:

0
0
0
a) Od 10 C do +40 &DNRSURPMHQDWHPSHUDWXUHQLMHYHDRG C na sat
0
0
b) $NRWHPSHUDWXUQRSRGUXMHRGVWXSDRG 10 C do +40 &PRUDELWLQD]QDHQRQDYDJLLQHVPLMHELWL
0
0
0
manja od 5 & ]D YDJH UD]UHGD WRQRVWL , & ]D YDJH UD]UHGD WRQRVWL ,, L C za vage razreda
WRQRVWL,,,L,,,,
c)
8WMHFDM WHPSHUDWXUH QD QHRSWHUHHQX YDJX QH VPLMH L]QRVLWL YLH RG YULMHGQRVWL MHGQRJ SRGMHOMND SUL
promjeni temperature 1
&]DYDJHUD]UHGDWRQRVWL,L &]DYDJHRVWDOLKUD]UHGDWRQRVWL
2. Pri promjeni napona izvoUDHOHNWULQHHQHUJLMHRG15% do +10% nazivne vrijednosti

3. Pri promjeni frekvencije 2% nazivne vrijednosti
.RGHOHNWURQLNLKYDJDXRELDMHQRMHGDVHWRQRVWRSLVXMHQHOLQHDUQRXLSRQRYOMLYRX
Ponovljivost se iskazuje standardnim odstupanjem osnovnih mjerenja.

1HOLQHDUQRVWVHLVND]XMHJUDQLQRPSRJUHNRP
Vjekoslav Duk
151
1DMYHHRGVWXSDQMHRGLGHDOQRJ
pravca
GL
(OHNWURQLNH VH YDJH PRUDMX XPMHUDYDWL QD VYDNRP PMHVWX JGMH VH SULPMHQMXMX 8PMHUDYDQMH VH UDGL SRPRX
etalona mase poznate grDQLQHSRJUHNH

0MHUQDQHVLJXUQRVWYDJDQMDHOHNWURQLNRPYDJRPL]UDXQDYDVHSUHPDL]UD]X
G
G
u = L + u 2p + E
3
3 E
2
gdje je: GL JUDQLQDSRJUHND]ERJQHOLQHDUQRVWL

up ponovljivost iskazana standardnim odstupanjem
GE JUDQLQDSRJUHNHHWDORQa utega
-RLWDQDYULMHGQRVW
E otklon kod umjeravanja etalon masom
22.2. UTEZI
8WH]LVXPMHUNHPDVHHWDORQLPDVHNRMHVOXH]DXPMHUDYDQMHYDJD0HXQDURGQDRUJDQL]DFLMD]DPMHUHLXWHJH
(OIML) u preporuci R 111 propisuje vrijednosti tihHWDORQDPDVH9ULMHGQRVWLVHNUHXXUDVSRQXRGPJGRNJX

, E2 ,F1 ,F2 ,M1 ,M2 ,M3. Namjena
NRUDFLPD 3UHPD WRM SUHSRUXFL XWH]L VX UD]YUVWDQL X UD]UHGD WRQRVWL (1
SRMHGLQLKUD]UHGDMHVOMHGHD
Namjena
5D]UHGWRQRVWL
utega
E1
E2
F1
F2
M1
M2
M3
KontrolniXWH]L]DXPMHUDYDQMHYDJDUD]UHGDWRQRVWL,
0LNURNHPLMVNHLNHPLMVNHDQDOL]HLGUXJDPMHUHQMDPDVHQDMYLHWRQRVWL
.HPLMVNHDQDOL]HLGUXJDPMHUHQMDPDVHYLVRNRJUD]UHGDWRQRVWL
7HKQLNHDQDOL]HYLHWRQRVWLLPMHUHQMDGUDJRFMHQLKNRYLQD
7HKQLNHDQDOL]HLPMHUHQMDPDVHPHGLNDPHQDWDLGUDJRFMHQLKNRYLQD
Mjerenje mase u trgovini

Mjerenje mase u trgovini
*UDQLQHSRJUHNHSULSUYRPSUHJOHGXHWDORQDPDVHRGUHHQRJUD]UHGDWRQRVWLGDQHVLXVOMHGHRMWDEOLFL
Vjekoslav Duk
152
Razred
WRQRVWL
E1
E2
F1
F2
M1
M2
M3
*UDQLQD
pogreka
-7
510
-6
1.510
-6
510
-5
1.510
-5
510
-4
1.510
-4
510
7H JUDQLQH SRJUHNH YULMHGH ]D XWHJH RG J GR NJ =D XWHJH X XSRUDEL GRSXWHQH VX JUDQLQH SRJUHNH
GYRVWUXNRYHHRGRYLKXWDEOLFLQDYH
denih (2GDP)
Nesigurnost etalona mase procjenjuje se izrazom:
u=
2 GDP
3
Utezi se koriste za umjeravanje i ovjeravanje vaga i utega loije klase.

DK Skripta Ripta Skripta Mejrenje

Загружено:

Сведения о документе

Оригинальное название

Авторское право

Доступные форматы

Поделиться этим документом

Поделиться или встроить документ

Параметры публикации

Этот документ был вам полезен?

Это неприемлемый материал?

Авторское право:

Доступные форматы

DK Skripta Ripta Skripta Mejrenje

Загружено:

Авторское право:

Доступные форматы

Vjekoslav Duk

Osnove mjerenja skripta s predavanja

14. DIGITALNA MJERILA.95

Osnove mjerenja skripta s predavanja

SURSLVXMH SULPMHQX VDPR RGUHHQLK PMHUQLK MHGLQLFD WH XHVWDORVW

odnosu na njezinu mjernu jedinicu.

VYRMVWYR SRMDYH VWDQMD WYDUL LOLWLMHODNRMHVHPRHNYDOLWDWLYQRUD]OLNRYDWLLNYDQWLWDWLYQRRGUHGLWL QMX

MJERNA JEDINICA -GRJRYRUHQDSR]QDWDLREQRYOMLYDYULMHGQRVWPMHUHQHYHOLLQH0MHUQLPMHGLQLFDPDGRJRYRUQR

, a mjerne jedinice okomitim slovima.

MJERNA OPREMA -VUHGVWYDNRMDVOXHPMHUHQMX8PMHUQXRSUHPXXEUDMDPR

prava vrijednost jHL]PMHUHQDYULMHGQRVWGRELYHQDVDRNRSXWDWRQLMLPPMHUQLPSURFHVRPRGGHNODULUDQHWRQRVWL

Osnove mjerenja skripta s predavanja

Razlikujemo tri vrste etalona:

HWDORQ QDMYLH PMHULWHOMVNH NYDOLWHWH UDVSRORLY QD QHNRP SRGUXMX 8 LUHP

nesigurnost od nesigurnosti ispitivanog mjerila.

- znanstvena osnova mjerenja.

MJERNA METODA QDLQSURYRHQMDPMHUHQMDDPRHELWL

- WR VX YHOLLQH NRMH QLVX SUHGPHW QDHJ PMHUHQMD,

DOL XWMHX QD PMHUQL UH]XOWDW QSU SUL

SURL]YRG PMHUHQMD 2Q PRH ELWL SURL]YRG VDPRMHGQRJPMHUHQMDDOLDNRVHPMHUHQMHLVWH

LVFUWNDQR RHNXMHPR GD

se nalazi prava vrijednost

PMHUHQHYHOLLQH2QMH]EURMRLWDQH L]PMHUHQH YULMHGQRVWLLLVSUDYNDDLVSUDYDN

je po iznosu jednak poznatoj apsolutnoj sistematskoj pogreci, ali je suprotna predznaka:

Osnove mjerenja skripta s predavanja

urnosti. Mjerna nesigurnost

standardna mjerna nesigurnost

Osnove mjerenja skripta s predavanja

Sva mjerila iz tvornice

Osnove mjerenja skripta s predavanja

ostvarivale su se pramjerkama LSNDLYDOMDN DSUDPMHUNHVHXYDMXX3DUL]XXPHXQDURGQRPXUHGu za mjere i

7 osnovnih mjernih jedinica:

METAR - Duljina koju

CANDELA svjetlosna jakost u

hiperfinih razina osnovnog

naboj od jednog Coulona u sekundi

C. U jednom molu izotopa

9RGLHP WHH VWUXMD RG $

DNR VH NUR] SUHVMHN YRGLD SUHQRVL

KELVIN - 273,16 ti dio

vode u trojnom stanju.

bno nezavisne: kilogram, sekunda, kelvin.

Osnove mjerenja skripta s predavanja

Osnove mjerenja skripta s predavanja

DECIMALNE JEDINICE SUHPDSRGDFLPDL]ELORLKMH,]YRGHVHSRPRX6,MHGLQLFDLSUHGPHWDND

zakonite jedinice SI sustava

IZVEDENE JEDINICE S POSEBNIM ZNAKOVIMA: C, V, (ima ih 21)

OMJERNE JEDINICE EURMDQHEH]GLPHQ]LMVNHRQH]DSUDYRQLVXPMHUQHMHGLQLFHDOLVQMLPDIRUPDOQRUDGLPR

Osnove mjerenja skripta s predavanja

5HODWLYQD UD]LQD QHNH YHOLLQH

Relativna razlika snage od 1 dB odgovara tonu.

Osnove mjerenja skripta s predavanja

Lp (re 1mW) = 50dB

Dakle napon je smanjen za

Osnove mjerenja skripta s predavanja

3. ISKAZIVANJE MJERNOG REZULTATA

NYDOLWDWLYQD RFMHQD D ]QDL EOLVNRVW VUHGQMRM YULMHGQRVWL.YDQWLWDWLYQRVHLVND]XMHSRPRXJUDQLQH

dogovorna prava vrijednost (Xp). To je ona vrijednost

vie) puta manju nesigurnost.

Prema uzrocima nastanka pogreke dijelimo na VOXDMQHVLVWHPDWVNHLJUXEH.

QDVWDMX ]ERJ PQRWYD QHL]EMHQLK PDOLK SURPMHQD NRMH VH QHSUHVWDQR

c) GRUBE POGREKE QDVWDMX]ERJQHSDQMHLQHVWUXQRVWLPMHULWHOMD1DMHLVXX]URFL

neispravna mjerna oprema

VYRMVWYR SRMDYH VWDQMD WYDUL LOLWLMHODNRMHVHPRHNYDOLWDWLYQRUD]OLNRYDWLLNYDQWLWDWLYQRRGUHGLWLQMX

MJERNA JEDINICA -GRJRYRUHQDSR]QDWDLREQRYOMLYDYULMHGQRVWPMHUHQHYHOLLQH0MHUQLPMHGLQLFDPDGRJRYRUQR

MJERNA OPREMA -VUHGVWYDNRMDVOXHPMHUHQMX8PMHUQXRSUHPXXEUDMDPR

prava vrijednost jHL]PMHUHQDYULMHGQRVWGRELYHQDVDRNRSXWDWRQLMLPPMHUQLPSURFHVRPRGGHNODULUDQHWRQRVWL

HWDORQ QDMYLH PMHULWHOMVNH NYDOLWHWH UDVSRORLY QD QHNRP SRGUXMX 8 LUHP

MJERNA METODA QDLQSURYRHQMDPMHUHQMDDPRHELWL

DOL XWMHX QD PMHUQL UH]XOWDW QSU SUL

SURL]YRG PMHUHQMD 2Q PRH ELWL SURL]YRG VDPRMHGQRJPMHUHQMDDOLDNRVHPMHUHQMHLVWH

PMHUHQHYHOLLQH2QMH]EURMRLWDQHL]PMHUHQHYULMHGQRVWLLLVSUDYNDDLVSUDYDN

ostvarivale su se pramjerkamaLSNDLYDOMDNDSUDPMHUNHVHXYDMXX3DUL]XXPHXQDURGQRPXUHGu za mjere i

9RGLHP WHH VWUXMD RG $

DECIMALNE JEDINICE SUHPDSRGDFLPDL]ELORLKMH,]YRGHVHSRPRX6,MHGLQLFDLSUHGPHWDND

OMJERNE JEDINICE EURMDQHEH]GLPHQ]LMVNHRQH]DSUDYRQLVXPMHUQHMHGLQLFHDOLVQMLPDIRUPDOQRUDGLPR

NYDOLWDWLYQD RFMHQD D ]QDL EOLVNRVW VUHGQMRM YULMHGQRVWL.YDQWLWDWLYQRVHLVND]XMHSRPRXJUDQLQH

Prema uzrocima nastanka pogreke dijelimo na VOXDMQHVLVWHPDWVNHLJUXEH.

c) GRUBE POGREKE QDVWDMX]ERJQHSDQMHLQHVWUXQRVWLPMHULWHOMD1DMHLVXX]URFL

PHXVREQD EOLVNRVW UH]XOWDWD RSHWRYDQLK PMHUHQMD ,VND]XMH VH VWDQGDUGQLP RGVWXSDQMHP

Stoga razlikujemo vie razina preciznRVWLL]PHXGYDHNVWUHPDSRQRYOMLYRVWLREQRYOMLYRVW

standardnim odstupanjem obnovljivosti (RLOLJUDQLQRPREQRYOMLYRX5

Ovo (graf gore) je toDQUH]XOWDWMHUMHVUHGQMDYULMHGQRVWEOLVNDGRJRYRUQRMSUDYRMYULMHGQRVWLLUDVLSDQMHMHPDOR

YULMHGQRVWLPMHUHQHYHOLLQHLOLMHVOXDMQR jednak pravoj vrijednosti,

Preostala sistematska odstupanja. 1MLKQHPRHPRRGUHGLWLRQDSRVWRMHLNDGDMHUH]XOWDWLVSUDYOMHQ

OSNOVNI SKUP RVQRYQLVNXSPMHUQLKUH]XOWDWDMHKLSRWHWLNLVNXSRGEHVNRQDQRPQRJRSRQRYOMHQLKPMHUHQMD

0$/,%52-0-(5(1-$0$1-,2',0$/$5$=/8,9267

9(/,.%52-0-(5(1-$9(,2',9(/,.$5$=/8,9267

XNXSDQEURMPMHUHQMDRLWDQMDXQXWDUSRMHGLQRJQL]D

djeliteljem n ,]JUDIDGROMHYLGLPRGDRSHWQHPDVPLVODEHVNRQDQRSRYHDYDWLEURMPMHUHQMDMHUVHSULYHOLNRP

mjerenja, pa se nesigurnost mora procijeniti na temelju iQIRUPDFLMDNRMLPDUDVSRODHPR