1

Дәреженің қасиеттері:
1°. 𝑎𝑛 ∙ 𝑎𝑘 = 𝑎𝑛+𝑘
2°. 𝑎𝑛 : 𝑎𝑘 = 𝑎𝑛−𝑘
1
3°. 𝑎−𝑛 = 𝑛
𝑎
1
𝑘
4°. 𝑎𝑘 = √𝑎
5°. 𝑎0 = 1
6°. (𝑎𝑛 )𝑘 = 𝑎𝑛𝑘

Қысқаша көбейту формулалары:

1. a2 – b2 = (a + b)(a – b)
2. (a+b)2 = a2 + 2ab + b2
3. (a - b)2 = a2 - 2ab + b2
4. a3 + b3 = (a + b)(a2 – ab + b2)
5. a3 – b3 = (a – b)(a2 + ab + b2)
6. (a + b)3 = a3 + 3a2b + 3ab2 + b3 немесе a3 + b3 + 3ab(a + b)
7. (a – b)3 = a3 – 3a2b + 3ab2 – b3 немесе a3 – b3 – 3ab(a – b)

Квадрат теңдеу:
a2x + bx + c = 0
𝐷 = 𝑏2 − 4𝑎𝑐
D >0
−𝑏 − √𝑏2 − 4𝑎𝑐
𝑥1 =
2𝑎
−𝑏 + √𝑏2 − 4𝑎𝑐
𝑥2 =
2𝑎
D=0
−𝑏
𝑥 =
2𝑎
D < 0 шешімі жоқ

a(x – x1)(x – x2)

Периодты бөлшек:
Мұндағы 9 саны жақшаның ішіндегі санға байланысты қойылады. Мысалы жақшаның ішінде
екі сан болса екі 9 саны жазылады. 0 саны үтір мен жақшаның арасындағы санға байланысты
қойылады. Мысалы: жақша мен үтірдің ортасында екі сан болса екі 0 саны жазылады. Егер сан жоқ
болса жазылмайды.
𝑎𝑏𝑐𝑑𝑒 − 𝑎𝑏𝑐
𝑎, 𝑏𝑐(𝑑𝑒) =
9900
 2

ПРОГРЕССИЯ:
Арифметикалық прогрессия: b1 – геометриялық прогрессияның бірінші мүшесі;
a1 – арифметикалық прогрессияның бірінші мүшесі; q – геометриялық прогрессияның еселігі;
d – арифметикалық прогрессияның айырмасы; bn – геометриялық прогрессияның n-ші мүшесі;
аn – арифметикалық прогрессияның n-ші мүшесі; Sn – алғашқы n мүшелерінің қосындысы;
Sn – алғашқы n мүшелерінің қосындысы; S – шексіз кемімелі геометриялық прогрессияның
𝑎1 , 𝑎2 , … , 𝑎𝑛 қосындысы;
𝑑 = 𝑎2 − 𝑎1 = 𝑎𝑛 − 𝑎𝑛−1
𝑎𝑛 = 𝑎1 + (𝑛 − 1) ∙ 𝑑 𝑏1 , 𝑏2, … , 𝑏𝑛
2𝑎1 + (𝑛 − 1) ∙ 𝑑 𝑏2 𝑏𝑛
𝑆𝑛 = ∙𝑛 𝑞= =
2 𝑏1 𝑏𝑛−1
𝑎𝑛 + 𝑎𝑘 = 𝑎𝑝 + 𝑎𝑞 𝑛 + 𝑘 = 𝑝 + 𝑞 𝑏𝑛 = 𝑏1 ∙ 𝑞 𝑛−1
𝑏1 ∙ (𝑞 𝑛 − 1)
𝑆𝑛 = 𝑞>1
𝑞−1
(1 𝑛)
𝑏1 ∙ − 𝑞
𝑆𝑛 = 𝑞<1
1−𝑞
𝑏1
𝑆=
1−𝑞
Геометриялық прогрессия:

ТРИГОНОМЕТРИЯ
𝑠𝑖𝑛 2 𝛼 + 𝑐𝑜𝑠 2 𝛼 = 1
𝑡𝑔𝛼 ∙ 𝑐𝑡𝑔𝛼 = 1
𝑠𝑖𝑛𝛼
𝑡𝑔𝛼 =
𝑐𝑜𝑠𝛼
𝑐𝑜𝑠𝛼
𝑐𝑡𝑔𝛼 =
𝑠𝑖𝑛𝛼
1
1 + 𝑡g2 𝛼 =
𝑐𝑜𝑠 2𝛼
1
1 + 𝑐𝑡g 2 𝛼 =
𝑠𝑖𝑛 2 𝛼

Тригонометриялық функциялардың әр ширектегі таңбасы

І ширек ІІ ширек ІІІ ширек ІV ширек
sinx + + - -
cosx + - - +
tgx + - + -
ctgx + - + -

0° 30° 45° 60° 90° 180° 270° 360°

Функция 𝜋 𝜋 𝜋 𝜋 3𝜋
0 𝜋 2𝜋
6 4 3 2 2
1 √2 √3
sinx 0 1 0 -1 0
2 2 2
√3 √2 1
cosx 1 0 -1 0 1
2 2 2
√3
tgx 0 1 √3 - 0 - 0
3
√3
ctgx - √3 1 0 - 0 -
3
 3

Келтіру формулалары
Бұрыштары
Функция -𝛼 90° + 𝛼 90° - 𝛼 180°+𝛼 180°- 𝛼 270°+𝛼 270°-𝛼 360°+𝛼 360°-𝛼
𝝅 𝝅 𝟑𝝅 𝟑𝝅
-𝛼 +𝜶 −𝜶 𝝅+𝜶 𝝅−𝜶 +𝜶 −𝜶 𝟐𝝅 + 𝜶 𝟐𝝅 − 𝜶
𝟐 𝟐 𝟐 𝟐
sinx - sinx cosx cosx - sinx sinx - cos - cos sinx - sinx
cosx cosx - sinx sinx - cos - cos sinx - sinx cosx cosx
tgx - tgx - ctgx ctgx tgx - tgx - ctgx ctgx tgx - tgx
ctgx - ctgx - tgx tgx ctgx - ctgx - tgx tgx ctgx - ctgx

Қосу формулалары:
𝑠𝑖𝑛 (𝛼 + 𝛽 ) = 𝑠𝑖𝑛𝛼𝑐𝑜𝑠𝛽 + 𝑐𝑜𝑠𝛼𝑠𝑖𝑛𝛽
𝑠𝑖𝑛 (𝛼 − 𝛽 ) = 𝑠𝑖𝑛𝛼𝑐𝑜𝑠𝛽 − 𝑐𝑜𝑠𝛼𝑠𝑖𝑛𝛽
𝑐𝑜𝑠(𝛼 + 𝛽 ) = 𝑐𝑜𝑠𝛼𝑐𝑜𝑠𝛽 − 𝑠𝑖𝑛𝛼𝑠𝑖𝑛𝛽
𝑐𝑜𝑠(𝛼 − 𝛽 ) = 𝑐𝑜𝑠𝛼𝑐𝑜𝑠𝛽 + 𝑠𝑖𝑛𝛼𝑠𝑖𝑛𝛽
𝑡gα + 𝑡gβ 𝑐𝑡gα + c𝑡gβ
𝑡g(𝛼 + 𝛽 ) = =
1 − 𝑡gα ∙ 𝑡gβ 𝑐𝑡g ∙ c𝑡gβ − 1
𝑡gα − 𝑡gβ 𝑐𝑡gα − c𝑡gβ
𝑡g(𝛼 − 𝛽 ) = =
1 + 𝑡gα ∙ 𝑡gβ 𝑐𝑡g ∙ c𝑡gβ + 1
1 − 𝑡gα ∙ 𝑡gβ 𝑐𝑡gα ∙ c𝑡gβ − 1
𝑐𝑡g(𝛼 + 𝛽 ) = =
𝑡gα + 𝑡gβ 𝑐𝑡g + c𝑡gβ
1 + 𝑡gα ∙ 𝑡gβ 𝑐𝑡gα ∙ c𝑡gβ + 1
𝑐𝑡g(𝛼 − 𝛽 ) = =
𝑡gα − 𝑡gβ 𝑐𝑡g − c𝑡gβ

Көбейтіндіні қосындыға түрлендіру формулалары:

1
𝑠𝑖𝑛𝛼 ∙ 𝑠𝑖𝑛𝛽 = (𝑐𝑜𝑠(𝛼 − 𝛽 ) − 𝑐𝑜𝑠(𝛼 + 𝛽 ))
2
1
𝑐𝑜𝑠𝛼 ∙ 𝑐𝑜𝑠𝛽 = (𝑐𝑜𝑠(𝛼 − 𝛽 ) + 𝑐𝑜𝑠(𝛼 + 𝛽 ))
2
1
𝑠𝑖𝑛𝛼 ∙ 𝑐𝑜𝑠𝛽 = (𝑠𝑖𝑛 (𝛼 + 𝛽 ) + 𝑠𝑖𝑛 (𝛼 − 𝛽 ))
2
𝑡gα + 𝑡gβ
𝑡gα ∙ 𝑡gβ =
𝑐𝑡gα + c𝑡gβ
𝑐𝑡gα + c𝑡gβ
𝑐𝑡gα ∙ c𝑡gβ =
𝑡gα + 𝑡gβ
𝑠𝑖𝑛4𝛼
𝑐𝑜𝑠α ∙ cos2α = 2
2 ∙ 𝑠𝑖𝑛𝛼
𝑠𝑖𝑛8𝛼
𝑐𝑜𝑠𝛼 ∙ 𝑐𝑜𝑠2𝛼 ∙ 𝑐𝑜𝑠4𝛼 =
8𝑠𝑖𝑛𝛼
 4

Қос бұрыштың формулалары:

𝑐𝑜𝑠2𝛼 = 𝑐𝑜𝑠 2𝛼 − 𝑠𝑖𝑛2 𝛼
𝑐𝑜𝑠2𝛼 = 2𝑐𝑜𝑠 2𝛼 − 1 = 1 − 2𝑠𝑖𝑛2 𝛼
1 − 𝑡g 2 α
𝑐𝑜𝑠2𝛼 =
1 + 𝑡g 2 α
𝑠𝑖𝑛2𝛼 = 2𝑠𝑖𝑛𝛼𝑐𝑜𝑠𝛼
2𝑡gα
𝑠𝑖𝑛2𝛼 =
1 + 𝑡g 2 α
2𝑡gα 2c𝑡gα
𝑡g2α = =
1 − 𝑡g 2 α c𝑡g 2 α − 1
1 − 𝑡g 2𝛼 𝑐𝑡g 2𝛼 − 1
𝑐𝑡g2𝛼 = =
2𝑡gα 2𝑐𝑡gα

Үш еселенген бұрыштың формуласы:

𝑠𝑖𝑛3𝛼 = 3𝑠𝑖𝑛𝛼 − 4𝑠𝑖𝑛3 𝛼
𝑐𝑜𝑠3𝛼 = 4𝑐𝑜𝑠 3 𝛼 − 3𝑐𝑜𝑠𝛼
3𝑡gα − 𝑡g 3α
𝑡g3α =
1 − 3𝑡g 2 α
𝑐𝑡g 3𝛼 − 3𝑐𝑡g 𝛼
𝑐𝑡g3𝛼 =
3𝑐𝑡g 2 α − 1

Кейбір қосындылар:
(𝑠𝑖𝑛𝛼 + 𝑐𝑜𝑠𝛼 )2 = 1 + 𝑠𝑖𝑛2𝛼
(𝑠𝑖𝑛𝛼 − 𝑐𝑜𝑠𝛼 )2 = 1 − 𝑠𝑖𝑛2𝛼
4 4
1 + 𝑐𝑜𝑠 22𝛼
𝑐𝑜𝑠 𝛼 + 𝑠𝑖𝑛 𝛼 =
2
4 4
2 − 𝑠𝑖𝑛2 2𝛼
𝑐𝑜𝑠 𝛼 + 𝑠𝑖𝑛 𝛼 =
2
3 + 𝑐𝑜𝑠4𝛼
𝑐𝑜𝑠 4𝛼 + 𝑠𝑖𝑛4 𝛼 =
4
5 3
𝑐𝑜𝑠 6𝛼 + 𝑠𝑖𝑛6 𝛼 = + 𝑐𝑜𝑠4𝛼
8 8
1 3
𝑐𝑜𝑠 6𝛼 + 𝑠𝑖𝑛6 𝛼 = + 𝑐𝑜𝑠 22𝛼
4 4
15 𝑐𝑜𝑠6𝛼
𝑐𝑜𝑠 6𝛼 + 𝑠𝑖𝑛6 𝛼 = 𝑐𝑜𝑠2𝛼 +
16 16
 5

Қосындыны көбейтіндіге түрлендіру формулалары:

𝛼+𝛽 𝛼−𝛽
𝑐𝑜𝑠𝛼 + 𝑐𝑜𝑠𝛽 = 2𝑐𝑜𝑠 𝑐𝑜𝑠
2 2
𝛼+𝛽 𝛼−𝛽
𝑐𝑜𝑠𝛼 − 𝑐𝑜𝑠𝛽 = −2𝑠𝑖𝑛 𝑠𝑖𝑛
2 2
𝛼+𝛽 𝛼−𝛽
𝑠𝑖𝑛𝛼 + 𝑠𝑖𝑛𝛽 = 2𝑠𝑖𝑛 𝑐𝑜𝑠
2 2
𝛼−𝛽 𝛼+𝛽
𝑠𝑖𝑛𝛼 − 𝑠𝑖𝑛𝛽 = 2𝑠𝑖𝑛 𝑐𝑜𝑠
2 2
𝜋
𝑐𝑜𝑠𝛼 + 𝑠𝑖𝑛𝛼 = √2𝑠𝑖𝑛 ( + 𝛼)
4
𝜋
𝑐𝑜𝑠𝛼 + 𝑠𝑖𝑛𝛼 = √2𝑐𝑜𝑠 (𝛼 − )
4
𝜋
𝑐𝑜𝑠𝛼 − 𝑠𝑖𝑛𝛼 = −√2𝑠𝑖𝑛 (𝛼 − )
4
𝜋
𝑐𝑜𝑠𝛼 − 𝑠𝑖𝑛𝛼 = √2𝑐𝑜𝑠 (𝛼 + )
4
𝜋
𝑠𝑖𝑛𝛼 − 𝑐𝑜𝑠𝛼 = √2𝑠𝑖𝑛 (𝛼 − )
4
𝜋
𝑠𝑖𝑛𝛼 − 𝑐𝑜𝑠𝛼 = −√2𝑐𝑜𝑠 (𝛼 + )
4
(
𝑠𝑖𝑛 𝛼 + 𝛽 )
𝑡gα + 𝑡g𝛽 =
𝑐𝑜𝑠𝛼 ∙ 𝑐𝑜𝑠𝛽
𝑠𝑖𝑛 (𝛼 − 𝛽 )
𝑡gα − 𝑡g𝛽 =
𝑐𝑜𝑠𝛼 ∙ 𝑐𝑜𝑠𝛽
𝑠𝑖𝑛 (𝛼 + 𝛽 )
𝑐𝑡gα + c𝑡g𝛽 =
𝑠𝑖𝑛𝛼 ∙ 𝑠𝑖𝑛𝛽
𝑠𝑖𝑛 (𝛽 − 𝛼 )
𝑐𝑡gα − c𝑡g𝛽 =
𝑠𝑖𝑛𝛼 ∙ 𝑠𝑖𝑛𝛽
𝑐𝑜𝑠(𝛼 − 𝛽 )
𝑡gα + c𝑡g𝛽 =
𝑐𝑜𝑠𝛼 ∙ 𝑠𝑖𝑛𝛽
𝑐𝑜𝑠(𝛼 + 𝛽 )
𝑡gα − c𝑡g𝛽 = −
𝑐𝑜𝑠𝛼 ∙ 𝑠𝑖𝑛𝛽
2
𝑡gα + c𝑡g𝛼 =
𝑠𝑖𝑛2𝛼
𝑡gα − c𝑡g𝛼 = −2𝑐𝑡g2𝛼

Дәрежені төмендету:
1 − 𝑐𝑜𝑠2𝛼
𝑠𝑖𝑛2 𝛼 =
2
 6

1 + 𝑐𝑜𝑠2𝛼
𝑐𝑜𝑠 2𝛼 =
2
1 − 𝑐𝑜𝑠2𝛼
𝑡g 2 𝛼 =
1 + 𝑐𝑜𝑠2𝛼
1 + 𝑐𝑜𝑠2𝛼
𝑐𝑡g 2 𝛼 =
1 − 𝑐𝑜𝑠2𝛼
3𝑠𝑖𝑛𝛼 − 𝑠𝑖𝑛3𝛼
𝑠𝑖𝑛3 𝛼 =
4
3𝑐𝑜𝑠𝛼 + 𝑐𝑜𝑠3𝛼
𝑐𝑜𝑠 3 𝛼 =
4
1
𝑠𝑖𝑛4 𝛼 = (𝑐𝑜𝑠4𝛼 − 4𝑐𝑜𝑠2𝛼 + 3)
8
1
𝑐𝑜𝑠 4𝛼 = (𝑐𝑜𝑠4𝛼 + 4𝑐𝑜𝑠2𝛼 + 3)
8

Жарты бұрыштың формулалары:

𝛼 1 − 𝑐𝑜𝑠𝛼 𝛼 1 + 𝑐𝑜𝑠𝛼
𝑠𝑖𝑛 = ±√ 𝑐𝑡g = ±√
2 2 2 1 − 𝑐𝑜𝑠𝛼
𝛼 𝑠𝑖𝑛𝛼
𝛼 1 + 𝑐𝑜𝑠𝛼 𝑡g =
𝑐𝑜𝑠 = ±√ 2 1 + 𝑐𝑜𝑠𝛼
2 2 𝛼 1 − 𝑐𝑜𝑠𝛼
𝑡g =
2 𝑠𝑖𝑛𝛼
𝛼 1 − 𝑐𝑜𝑠𝛼 𝛼 1 + 𝑐𝑜𝑠𝛼
𝑡g = ±√ 𝑐𝑡g =
2 1 + 𝑐𝑜𝑠𝛼 2 𝑠𝑖𝑛𝛼

Кері тригонометриялық функциялар:

𝑠𝑖𝑛 (𝑎𝑟𝑐𝑠𝑖𝑛𝑥 ) = 𝑥 𝑐𝑜𝑠(𝑎𝑟𝑐𝑠𝑖𝑛𝑥 ) = √1 − 𝑥 2
𝑠𝑖𝑛 (𝑎𝑟𝑐𝑐𝑜𝑠𝑥 ) = √1 − 𝑥 2 𝑐𝑜𝑠(𝑎𝑟𝑐𝑐𝑜𝑠𝑥 ) = 𝑥
𝑥 1
𝑠𝑖𝑛 (𝑎𝑟𝑐𝑡g𝑥 ) = 𝑐𝑜𝑠(𝑎𝑟𝑐𝑡g𝑥 ) =
√1 + 𝑥 2 √1 + 𝑥 2
1 𝑥
𝑠𝑖𝑛 (𝑎𝑟𝑐𝑐𝑡g𝑥 ) = 𝑐𝑜𝑠(𝑎𝑟𝑐𝑐𝑡g𝑥 ) =
√1 + 𝑥 2 √1 + 𝑥 2
𝑠𝑖𝑛 (2𝑎𝑟𝑐𝑠𝑖𝑛𝑥 ) = 2𝑥 √1 − 𝑥 2 𝑐𝑜𝑠(2𝑎𝑟𝑐𝑠𝑖𝑛𝑥 ) = 1 − 2𝑥 2
𝑐𝑜𝑠(2𝑎𝑟𝑐𝑐𝑜𝑠𝑥 ) = 2𝑥 2 − 1
𝑠𝑖𝑛 (2𝑎𝑟𝑐𝑐𝑜𝑠𝑥 ) = 2𝑥 √1 − 𝑥 2
2𝑥 1 − 𝑥2
𝑠𝑖𝑛 (2𝑎𝑟𝑐𝑡g𝑥 ) = 𝑐𝑜𝑠(2𝑎𝑟𝑐𝑡g𝑥 ) =
1 + 𝑥2 1 + 𝑥2
2𝑥 𝑥2 − 1
𝑠𝑖𝑛 (2𝑎𝑟𝑐𝑐𝑡g𝑥 ) = 𝑐𝑜𝑠(2𝑎𝑟𝑐𝑐𝑡g𝑥 ) =
1 + 𝑥2 1 + 𝑥2
 7

𝑥 𝑥
𝑡g(𝑎𝑟𝑐𝑠𝑖𝑛𝑥 ) = 𝑐𝑡g(𝑎𝑟𝑐𝑐𝑜𝑠𝑥 ) =
√1 − 𝑥 2 √1 − 𝑥 2
√1 − 𝑥 2 1
𝑡g(𝑎𝑟𝑐𝑐𝑜𝑠𝑥 ) = 𝑐𝑡g(𝑎𝑟𝑐𝑡g𝑥 ) =
𝑥 𝑥
( )
𝑡g 𝑎𝑟𝑐𝑡g𝑥 = 𝑥 ( )
𝑐𝑡g 𝑎𝑟𝑐𝑐𝑡g𝑥 = 𝑥
1 1
𝑡g(𝑎𝑟𝑐𝑐𝑡g𝑥 ) = 𝑐𝑡g(𝑎𝑟𝑐𝑐𝑡g𝑥 ) =
𝑥 𝑥
2
1 𝑥 −1
𝑡g(𝑎𝑟𝑐𝑐𝑡g𝑥 ) = 𝑐𝑡g(𝑎𝑟𝑐𝑐𝑡g𝑥 ) =
𝑥 2𝑥
2
𝑥 −1 1 − 2𝑥 2
𝑡g(𝑎𝑟𝑐𝑐𝑡g𝑥 ) = 𝑐𝑡g(2𝑎𝑟𝑐𝑠𝑖𝑛𝑥 ) =
2𝑥 2𝑥√1 − 𝑥 2
2𝑥√1 − 𝑥 2 2𝑥 2 − 1
(
𝑡g 2𝑎𝑟𝑐𝑠𝑖𝑛𝑥 = ) 𝑐𝑡g(2𝑎𝑟𝑐𝑐𝑜𝑠𝑥 ) =
1 − 2𝑥 2 2𝑥√1 − 𝑥 2
2𝑥√1 − 𝑥 2 𝑥2 − 1
𝑡g(2𝑎𝑟𝑐𝑐𝑜𝑠𝑥 ) = 𝑐𝑡g(2𝑎𝑟𝑐𝑐𝑡g𝑥 ) =
2𝑥 2 − 1 2𝑥
2𝑥 1 − 𝑥2
𝑡g(2𝑎𝑟𝑐𝑐𝑡g𝑥 ) = 2 𝑐𝑡g(2𝑎𝑟𝑐𝑐𝑡g𝑥 ) =
𝑥 −1 2𝑥
√1 − 𝑥 2
𝑐𝑡g(𝑎𝑟𝑐𝑠𝑖𝑛𝑥 ) =
𝑥

Тригонометриялық теңдеулерді шешу жолдары:

𝑠𝑖𝑛𝑥 = 𝑎 − 1 ≤ 𝑎 ≤ 1
𝑛
𝑥 = (−1) 𝑎𝑟𝑐𝑠𝑖𝑛𝑎 + 𝜋𝑛, 𝑛 ∈ 𝑍, −𝜋 ≤ 𝑥 ≤ 𝜋
𝑠𝑖𝑛𝑥 = −𝑎 − 1 ≤ 𝑎 ≤ 1
𝑥 = (−1)𝑛+1𝑎𝑟𝑐𝑠𝑖𝑛𝑎 + 𝜋𝑛, 𝑛 ∈ 𝑍, −𝜋 ≤ 𝑥 ≤ 𝜋
𝑐𝑜𝑠𝑥 = 𝑎 − 1 ≤ 𝑎 ≤ 1
−𝜋 𝜋
𝑥 = ±𝑎𝑟𝑐𝑐𝑜𝑠𝑎 + 2𝜋𝑛, 𝑛 ∈ 𝑍, ≤𝑥≤
2 2
𝑐𝑜𝑠𝑥 = −𝑎 − 1 ≤ 𝑎 ≤ 1
−𝜋 𝜋
𝑥 = ±(𝜋 − 𝑎𝑟𝑐𝑠𝑖𝑛𝑎 ) + 2𝜋𝑛, 𝑛 ∈ 𝑍, ≤𝑥≤
2 2
𝑡g𝑥 = 𝑎, 𝑎∈𝑅
−𝜋 𝜋
𝑥 = 𝑎𝑟𝑐𝑡g𝑎 + 𝜋𝑛, 𝑛 ∈ 𝑍, ≤𝑥≤
2 2
𝑡g𝑥 = −𝑎, 𝑎∈𝑅
 8

−𝜋 𝜋
𝑥 = −𝑎𝑟𝑐𝑡g𝑎 + 𝜋𝑛, 𝑛 ∈ 𝑍, ≤𝑥≤
2 2
𝑐𝑡g𝑥 = 𝑎, 𝑎∈𝑅
𝑥 = 𝑎𝑟𝑐𝑐𝑡g𝑎 + 𝜋𝑛, 𝑛 ∈ 𝑍, −𝜋 ≤ 𝑥 ≤ 𝜋
𝑐𝑡g𝑥 = −𝑎, 𝑎∈𝑅
𝑥 = 𝜋 − 𝑎𝑟𝑐𝑐𝑡g𝑎 + 𝜋𝑛, 𝑛 ∈ 𝑍, −𝜋 ≤ 𝑥 ≤ 𝜋
Тригонометриялық теңдеулердің дербес жағдайлары:
𝑠𝑖𝑛𝑥 = −1
𝜋 𝑡g𝑥 = −1
𝑥 = − + 2𝜋𝑛, 𝑛 ∈ 𝑍
2 𝜋
𝑠𝑖𝑛𝑥 = 0 𝑥 = − + 𝜋𝑛, 𝑛 ∈ 𝑍
4
𝑥 = 𝜋𝑛, 𝑛 ∈ 𝑍 𝑡g𝑥 = 0
𝑠𝑖𝑛𝑥 = 1 𝑥 = 𝜋𝑛, 𝑛 ∈ 𝑍
𝜋 𝑡g𝑥 = 1
𝑥 = + 2𝜋𝑛, 𝑛 ∈ 𝑍
2 𝜋
𝑥 = + 𝜋𝑛, 𝑛 ∈ 𝑍
4
𝑐𝑜𝑠𝑥 = −1
𝑥 = 𝜋 + 2𝜋𝑛, 𝑛 ∈ 𝑍 𝑐𝑡g𝑥 = −1
𝑐𝑜𝑠𝑥 = 0 3𝜋
𝜋 𝑥 = + 𝜋𝑛, 𝑛 ∈ 𝑍
𝑥 = + 𝜋𝑛, 𝑛 ∈ 𝑍 4
2 𝑐𝑡g𝑥 = 0
𝑐𝑜𝑠𝑥 = 1 𝜋
𝑥 = + 𝜋𝑛, 𝑛 ∈ 𝑍
𝑥 = 2𝜋𝑛, 𝑛 ∈ 𝑍 2
𝑐𝑡g𝑥 = 1
𝜋
𝑥 = + 𝜋𝑛, 𝑛 ∈ 𝑍
4
Тригонометрия теңсіздігі:
𝑠𝑖𝑛𝑥 ≥ 𝑎
𝑥 ∈ [arcsin 𝑎 + 2𝜋𝑘; 𝜋 − arcsin 𝑎 + 2𝜋𝑘 ]
𝑠𝑖𝑛𝑥 ≤ 𝑎
𝑥 ∈ [−𝜋 − arcsin 𝑎 + 2𝜋𝑘; arcsin 𝑎 + 2𝜋𝑘 ]
𝑐𝑜𝑠𝑥 ≥ 𝑎
𝑥 ∈ [−arccos 𝑎 + 2𝜋𝑘; arccos 𝑎 + 2𝜋𝑘 ]
𝑐𝑜𝑠𝑥 ≤ 𝑎
𝑥 ∈ [arccos 𝑎 + 2𝜋𝑘; 2π − arccos 𝑎 + 2𝜋𝑘 ]
𝑡g𝑥 ≥ 𝑎
𝜋
𝑥 ∈ [arctg𝑎 + 𝜋𝑘; + 𝜋𝑘)
2
𝑡g𝑥 ≤ 𝑎
𝜋
𝑥 ∈ (− + 𝜋𝑘; arctg𝑎 + 𝜋𝑘]
2
 9

𝑐𝑡g𝑥 ≥ 𝑎
𝑥 ∈ (𝜋𝑘; arcctg𝑎 + 𝜋𝑘]
𝑐𝑡g𝑥 ≤ 𝑎
𝑥 ∈ [arctg𝑎 + 𝜋𝑘; 𝜋 + 𝜋𝑘)

ТУЫНДЫ:
c’= 0 1 ′ 𝑢′
( ) =− 2
(cx)’= c 𝑢 𝑢
′
x’ = 1 1 𝑛 ∙ 𝑢′
( 2 ) = − 𝑛+1
(𝑥 𝑛 )′ = 𝑛𝑥 𝑛−1 𝑢 𝑢
′
(𝑠𝑖𝑛𝑥 ) = 𝑐𝑜𝑠𝑥
′ 1
√𝑥 = (𝑐𝑜𝑠𝑥 )′ = −𝑠𝑖𝑛𝑥
2√𝑥
′ 1
1 1
( ) =− 2 𝑡g𝑥 =
𝑥 𝑥 𝑐𝑜𝑠 2 𝑥
1 ′
𝑛 1
( 𝑛 ) = − 𝑛+1 𝑐𝑡g𝑥 = −
𝑥 𝑥 𝑠𝑖𝑛2 𝑥
(𝑢 ∙ 𝑣 ) = 𝑢 ∙ 𝑣 + 𝑢 ∙ 𝑣 ′
′ ′ (𝑠𝑖𝑛𝑢 )′ = 𝑢′ 𝑐𝑜𝑠𝑢
𝑢 ′ 𝑢′ 𝑣 − 𝑢𝑣 ′ (𝑐𝑜𝑠𝑢)′ = −𝑢′ 𝑠𝑖𝑛𝑢
( ) = 𝑢′
𝑣 𝑣2 ′
(𝑡g𝑥 ) =
(𝑢𝑛 )′ = 𝑛𝑢′ ∙ 𝑢𝑛−1 𝑐𝑜𝑠 2𝑢
′ 𝑢′ ′
𝑢2
(√𝑢) = (𝑐𝑡g𝑥 ) = −
2√𝑢 𝑠𝑖𝑛2 𝑢
 10

Күрделі туындылар:
1
(log 𝑎 𝑥 )′ =
𝑥 ln 𝑎
1
(ln 𝑥 )′ =
𝑥
𝑢′
(log 𝑎 𝑢)′ =
𝑢 ln 𝑎
′
𝑢′
(ln 𝑢) =
𝑢
𝑥 ′ 𝑥
(𝑎 ) = 𝑎 ln 𝑎
(𝑒 𝑥 )′ = 𝑒 𝑥
(𝑒 𝑢 )′ = 𝑒 𝑢 ∙ 𝑢′
(𝑎𝑢 )′ = 𝑢′ ∙ 𝑎𝑢 ∙ ln 𝑎
(𝑠𝑖𝑛2 𝑥 )′ = 𝑠𝑖𝑛2𝑥
(𝑐𝑜𝑠 2𝑥 )′ = −𝑠𝑖𝑛2𝑥
1
(𝑎𝑟𝑐𝑠𝑖𝑛𝑥 )′ =
√1 − 𝑥 2
1
(𝑎𝑟𝑐𝑐𝑜𝑠𝑥 )′ = −
√1 − 𝑥 2
1
(𝑎𝑟𝑐𝑡g𝑥 )′ =
1 + 𝑥2
1
(𝑎𝑟𝑐𝑐𝑡g𝑥 )′ = −
1 + 𝑥2

Жанама теңдеуі:

𝑦 = 𝑓 (𝑥0 ) + 𝑓 ′ (𝑥0 )(𝑥 − 𝑥0 )

Бұрыштық коэффициент:

𝑡g𝑥 = 𝑓 ′ (𝑥0 )
 11

Интеграл

Анықталмаған интеграл
 12

Тригонометриялық функциялардың
интегралы
 13

Интегралы от некоторых
трансцендентных функций
 14

ЛОГАРИФМ:
log 𝑎 1 = 0
log 𝑎 𝑎 = 1
log 𝑎 𝑥 + log 𝑎 𝑦 = log 𝑎 (𝑥 ∙ 𝑦)
𝑥
log 𝑎 𝑥 − log 𝑎 𝑦 = log 𝑎 ( )
𝑦
1
log 𝑎 𝑏 =
log 𝑏 𝑎
log 𝑐 𝑏
log 𝑎 𝑏 =
log 𝑐 𝑎
𝑎log𝑎 𝑏 = 𝑏
log 𝑎 𝑏𝑛 = 𝑛 log 𝑎 𝑏
1
log 𝑎𝑘 𝑏 = log 𝑎 𝑏
𝑘
𝑛
log 𝑎𝑘 𝑏𝑛 = = log 𝑎 𝑏
𝑘
log𝑐 𝑏
𝑎 = 𝑏 log𝑐 𝑎

Логарифм теңдеуі:
𝐥𝐨𝐠 𝒂 𝒇(𝒙) = 𝒙
𝑓 (𝑥 ) = 𝑎 𝑥

𝐥𝐨𝐠 𝒂 𝒇(𝒙) = 𝐥𝐨𝐠 𝒂 𝐠(𝒙)

𝑓 (𝑥 ) > 0
{ g(𝑥 ) > 0
𝑓 (𝑥 ) = g(𝑥 )
 15

Иррационал теңсіздіктерді шешу әдістері:

2𝑛 2n 𝑓 (𝑥 ) ≥ 0
√𝑓(𝑥) < √g(𝑥) ⇔ {
𝑓 (𝑥 ) < g(𝑥 )
2𝑛 2n g(𝑥 ) ≥ 0
√𝑓(𝑥) > √g(𝑥) ⇔ {
𝑓 (𝑥 ) > g(𝑥 )
2𝑛+1 2n+1
√𝑓(𝑥) > √g(𝑥) ⇔ 𝑓 (𝑥 ) > g(𝑥 )
2𝑛+1 2n+1
√𝑓(𝑥) < √g(𝑥) ⇔ 𝑓 (𝑥 ) < g(𝑥 )
2𝑛+1 2𝑛+1
√𝑓(𝑥) < g(𝑥 ) ⇔ 𝑓 (𝑥 ) < (g(𝑥 ))
2𝑛+1 2𝑛+1
√𝑓(𝑥) > g(𝑥 ) ⇔ 𝑓 (𝑥 ) > (g(𝑥 ))
𝑓 (𝑥 ) ≥ 0
2𝑛
√𝑓(𝑥) < g(𝑥 ) ⇔ { g(𝑥 ) < 0
2𝑛
𝑓 (𝑥 ) < (g(𝑥 ))
𝑓 (𝑥 ) ≥ 0
{
2𝑛
g(𝑥 ) < 0
( )
√𝑓(𝑥) > g 𝑥 ⇔ g(𝑥 ) ≥ 0
{ 2
[ 𝑓 (𝑥 ) > (g(𝑥 ))
g(𝑥 ) > 0
𝑛 {𝑛
√𝑓(𝑥 ) √𝑓(𝑥) < 𝑎 ∙ g(𝑥 )
<𝑎 ⇔
g(𝑥 ) g(𝑥 ) < 0
{𝑛
[ √𝑓(𝑥) > 𝑎 ∙ g(𝑥 )
 16

ГЕОМЕТРИЯ
ҮШБҰРЫШ

AB = c, BC = a, AC = b
Ішкі бұрыштарының қосындысы: 𝛼 + 𝛽 + 𝛾 = 180°
Сыртқы бұрыштарының қосындысы: : 𝛼 ′ + 𝛽 ′ + 𝛾 ′ = 360°
Косинустар теоремасы:
𝑎2 = 𝑏 2 + 𝑐 2 − 2𝑏𝑐 ∙ 𝑐𝑜𝑠𝛼
𝑏2 = 𝑎2 + 𝑐 2 − 2𝑎𝑐 ∙ 𝑐𝑜𝑠𝛽
𝑐 2 = 𝑎2 + 𝑏2 − 2𝑎𝑏 ∙ 𝑐𝑜𝑠𝛾
Синустар теоремасы:
𝑎 𝑏 𝑐
= = = 2𝑅
𝑠𝑖𝑛𝛼 𝑠𝑖𝑛𝛽 𝑠𝑖𝑛𝛾

Тік бұрышты үшбұрыш:

Пифагор теоремасы: 𝑐 2 = 𝑎2 + 𝑏2
𝑎𝑏 2
ℎ= ℎ = 𝑎𝑐 𝑏𝑐
𝑐
𝑐
𝐵𝑀 =
2
𝑎𝑏 ℎ𝑐
𝑆∆ = =
2 2
2
Проэкциялары: 𝑎 = 𝑎𝑐 𝑐 𝑏2 = 𝑏𝑐 𝑐
 17

Дербес жағдайлары:

Тең бүйірлі үшбұрыш:

ℎ𝑐 = 𝑚𝑐 = 𝑙𝑐
AC = BC
AH = HB
𝐴𝐵 ∙ 𝐶𝐻
𝑆∆ =
2

Тең қабырғалы үшбұрыш:

𝑎 √3
ℎ=𝑚=𝑙=
2
𝑎√3
𝑟=
6
𝑎√3
𝑅=
3
2
𝑎 √3
𝑆∆ =
4
 18

Үшбұрыштың элементтері:

1) Биіктігі: h
2𝑆
ℎ𝑎 = = 𝑎 ∙ 𝑠𝑖𝑛∠𝐴 = 𝑏 ∙ 𝑠𝑖𝑛∠𝐵
𝑎
1 1 1
ℎ𝑎 : ℎ𝑏 : ℎ𝑐 = : :
𝑎 𝑏 𝑐
2) Медианасы: m
1
𝑚𝑎 = √2 ∙ (𝑏2 + 𝑐 2) − 𝑎2
2

2
𝑎= √2(𝑚𝑏2 + 𝑚𝑐2) − 𝑚𝑎2
3
3) Биссектрисасы: l

𝑏𝑐 𝐴 𝑏𝑐 (𝑎 + 𝑏 + 𝑐 )(𝑏 + 𝑐 − 𝑎)
𝑙𝑎 = 𝑐𝑜𝑠 = √
𝑏+𝑐 2 𝑏+𝑐
𝑙𝑎 = √𝑏 ∙ 𝑐 − 𝑎𝑏 ∙ 𝑎𝑐
Биссектрисалардың қиылысу нүктесі іштей сызылған шеңбердің центрі
болады:

1 1 1 1 𝑎𝑏𝑐
= + + 𝑅=
𝑙 ℎ𝑎 ℎ𝑏 ℎ𝑐 4𝑆∆
𝑆∆ 𝑎 𝑏 𝑐
𝑟= = = = 2𝑅
𝑝 𝑠𝑖𝑛𝛼 𝑠𝑖𝑛𝛽 𝑠𝑖𝑛𝛾
Мұндағы: R, r – іштей және сырттай сызылған шеңбердің радиусы.
 19

Кез келген үшбұрыштың ауданы:

𝐴𝐶 ∙ ℎ
𝑆∆ =
2
1 1 1
𝑆∆ = 𝐴𝐵 ∙ 𝐴𝐶 ∙ 𝑠𝑖𝑛𝛼 = 𝐴𝐵 ∙ 𝐵𝐶 ∙ 𝑠𝑖𝑛𝛽 = 𝐴𝐶 ∙ 𝐵𝐶 ∙ 𝑠𝑖𝑛𝛾
2 2 2
𝑎∙𝑏∙𝑐
𝑆∆ = =𝑝∙𝑟
4𝑅
𝑆∆ = √𝑝 ∙ (𝑝 − 𝑎)(𝑝 − 𝑏)(𝑝 − 𝑐 )
𝑎+𝑏+𝑐
Мұндағы: 𝑝 = жарты периметр
2

ТӨРТБҰРЫШТАР
Тіктөрт бұрыш
𝑃 = 2𝑎 + 2𝑏
1
𝑆 = 𝑎 ∙ 𝑏 = 𝑑 2𝑠𝑖𝑛𝜑
2

Параллелограм
𝛼 + 𝛽 = 180°
1
𝑆 = 𝑏 ∙ ℎ = 𝑎𝑏 ∙ 𝑠𝑖𝑛𝛼 = 𝑑 ∙ 𝑑 𝑠𝑖𝑛𝜑
2 1 2
2𝑎2 + 2𝑏2 = 𝑑12 + 𝑑22

Трапеция
𝐴𝑀 = 𝑀𝐷, 𝐶𝑁 = 𝑁𝐵
𝑎+𝑏
𝑚=
2
𝑎+𝑏
𝑆= ∙ℎ =𝑚∙ℎ
2

Ромб
𝑃 = 4𝑎
𝑆 = 𝑎∙ℎ
1
𝑆= 𝑑1 ∙ 𝑑2 = 𝑎2 𝑠𝑖𝑛𝛼
2
 20

ДӨҢГЕЛЕК, ШЕҢБЕР

O – шеңбердің центрі r – шеңбердің радиусы

MN – шеңбердің диаметрі RK – шеңбердің қиюшысы
AB – шеңбердің хордасы TQ – шеңбердің жанамасы
d – шеңбер диаметрі

𝛼 𝛽+𝛼
𝛽= 𝛾=
2 2

𝛾=
𝛽−𝛼 𝛽−𝛼
2 𝛾=
2
𝛼
Хорда: 𝑙 = 2𝑟 ∙ 𝑠𝑖𝑛 = 2𝑟 ∙ 𝑠𝑖𝑛𝛽
2

ab = cd AC = BC
 21

𝐴𝐵 2 = 𝐴𝐶 ∙ 𝐴𝐷 𝐴𝐵 ∙ 𝐴𝐶 = 𝐴𝐷 ∙ 𝐴𝐸

Дөңгелектің ауданы: 𝑆 = 𝜋𝑟 2
Шеңбердің ұзындығы: 𝐶 = 2𝜋𝑟
𝜋𝑟𝛼
Доғаның ұзындығы: 𝑙 = , 𝛼 - центрлік бұрышы
180°
𝜋𝑟 2 𝛼
Сектордың ауданы: 𝑆сектор =
360°
2 𝜋𝛼 𝑠𝑖𝑛𝛼
Сегменттің ауданы: 𝑆сегмент = 𝑟 ( − )
360° 2
2 2)
Сақинаның ауданы: 𝑆сақина = 𝜋(𝑅 − 𝑟

ДӨҢЕС КӨПБҰРЫШ
Айталық n– қабырғалар саны
1) Көпбұрыштардың ішкі бұрыштарының қосындысы: (𝑛 − 2) ∙ 180°
𝑛(𝑛−3)
2) Диагоналдарының қосындысы:
2
3) Дұрыс көпбұрыш ауданы:
𝑛∙𝑎∙𝑟 1 2 𝜋 𝑛 2𝜋
𝑆= = 𝑛𝑎 𝑐𝑡g = 𝑅 2 𝑠𝑖𝑛
2 4 𝑛 2 𝑛
Мұндағы a– дұрыс көпбұрыштың қабырғалары:

СТЕРЕОМЕТРИЯ
Призма
 22

Призманың бетінің ауданы мен көлемі

Көлбеу призма Тік призма
Бүйір 𝑆б.б = 𝑃қима ∙ 𝑙 𝑆б.б = 𝑃табан ∙ 𝐻
беті Мұндағы: Рқима - перпендикуляр Мұндағы: Ртабан – табанының
қиманың ауданы. l– бүйір қыры ауданы., H - биіктік
Толық 𝑆толық = 𝑆б.б + 2𝑆табан 𝑆толық = 𝑆б.б + 2𝑆табан
беті
Көлемі 𝑉 = 𝑆қима ∙ 𝑙 𝑉 = 𝑆табан ∙ 𝐻
Мұндағы: Sқима - перпендикуляр Мұндағы: Sтабан – табанының
қиманың ауданы. l– бүйір қыры ауданы., H - биіктік

Параллелипипед
𝑑12 + 𝑑22 + 𝑑32 = 4𝑎2 + 4𝑏2 + 4𝑐 2

Тік параллелипипед:
- Бүйір қырлары табанына перпендикуляр;
- Бүйір жақтары – төртбұрыштар;
- Табандары – параллелограмм;

Тікбұрышты параллелипипед
- Барлық диагональдары тең;
- 𝑑 2 = 𝑎2 + 𝑏 2 + 𝑐 2
- 𝑆толық = 2(𝑎𝑏 + 𝑎𝑐 + 𝑏𝑐 )
- 𝑉 = 𝑎𝑏𝑐
 23

Куб:
Кубтың көлемі 𝑉 = 𝑎3 , мұндағы a – қабырғасы.
Толық бетінің ауданы: 𝑆 = 6𝑎2
Диагональ: 𝑑 = 𝑎√3

ПИРАМИДА:
𝛼 – табанындағы екіжақты бұрыш
𝛽 – қырының табанына көлбеу бұрышы
𝛾 – бүйір қырындағы екі жақты бұрыш
h – биіктік
l – бүйір қыры
m – апофема
r, R – табанына іштей және сырттай сызылған шеңберледің радиустары

Кез келген пирамиданың бетінің ауданы мен көлемі

Толық беті: 𝑆толық = 𝑆б.б + 𝑆табан
1
Көлемі: 𝑉 = 𝑆табан ∙ ℎ
3

1
Дұрыс пирамида үшін: 𝑆б.б = 𝑃 ∙ 𝑚, 𝑚 - апофема.
2
 24

Қиық пирамида

Қиық пирамиданың бетінің ауданы мен көлемі

Дұрыс қиық пирамида үшін:
1
𝑆б.б = (𝑃1 + 𝑃2 ) ∙ 𝑚, 𝑃1 және 𝑃2 − табандарының периметрі, 𝑚 − апофема
2
Толық беті: 𝑆толық = 𝑆б.б + 𝑆1 + 𝑆2
1
Көлемі: 𝑉 = ℎ(𝑆1 + 𝑆2 + √𝑆1𝑆2 )
3
Егер ℎ1 – кіші пирамиданың, ал ℎ2 – үлкен пирамиданың биіктігі болса,
𝑆1 ℎ 2 𝑉1 ℎ 2
онда: = ( 1 ) ал = ( 1)
𝑆2 ℎ2 𝑉1 ℎ2

ТЕТРАЭДР
𝑎√2 𝑎√6
𝐻= 𝑟шар =
3 12
2
𝑎 𝑎√3 𝑎 √3
𝑟𝑚 = = 𝑆𝑚 =
2√3 6 4
2
𝑎√3 𝑆т.б = 𝑎 √3
𝑅𝑚 = 𝑎2 √2
3
𝑉=
𝑎√3 12
𝑅шар =
4 3𝑎2 √3
𝑆б.б =
4

АЙНАЛУ ДЕНЕЛЕРІ
Цилиндр
 25

Бүйір бетінің ауданы: 𝑆б.б = 2𝜋𝑟ℎ

Толық беті: 𝑆толық = 𝑆б.б + 2𝑆табан = 2𝜋𝑟(ℎ + 𝑟)
Цилиндрдің көлемі: 𝑉 = 𝑆табан ∙ ℎ = 𝜋𝑟 2ℎ

Конус. Қиық конус.

Конустың бетінің ауданы мен көлемі

Конус Қиық конус
Бүйір 𝑆б.б = 𝜋𝑅𝑙 𝑆б.б = 𝜋(𝑅 + 𝑟)𝑙
беті Мұнд: l-қиық конустың жасаушысы
Толық 𝑆толық = 𝜋𝑅(𝑅 + 𝑙) 𝑆толық = 𝜋(𝑅 + 𝑟)𝑙 + 𝜋𝑅 2 + 𝜋𝑟 2
беті
Көлемі 1 2 ℎ
𝑉= 𝜋𝑅 𝐻 𝑉= (𝑆 + 𝑆2 + √𝑆1 𝑆2 )
3 3 1
Мұнд: 𝑆1 , 𝑆2 - табан ауданы.
2𝜋𝑅
Конустың бүйір бетінің жазбасының бұрышы: 𝛼 =
𝑙

Шар. Сфера.
 26

Егер қиманың жазықтығы шардың центрінен d қашықтықта орналасса,

онда 𝑟 = √𝑅 2 − 𝑑 2
Сфера ауданы: 𝑆 = 4𝜋𝑅 2
4
Шар көлемі: 𝑉 = 𝜋𝑅 3
3

Шардың бөліктері

Сегмент бітінің ауд: Сектордың толық бетінің ауд: Шар қабатының толық
𝑆сег = 2𝜋𝑅𝐻 𝑆тол = 𝜋𝑅 (2𝐻 + √2𝑅𝐻 − 𝐻 2 ) бетінің ауд:
𝑆б.б = 2𝜋𝑅𝐻
Сегмент көлемі: Сектордың көлемі: Шар қабатының көлемі:
1 2 2 1 1
𝑉 = 𝜋𝐻 2 (3𝑅 − 𝐻 ) 𝑉 = 𝜋𝑅 𝐻 𝑉 = 𝜋𝐻 3 + (𝑟12 + 𝑟22)𝐻
3 3 6 2

АНАЛИТИКАЛЫҚ ГЕОМЕТРИЯ ЭЛЕМЕНТТЕРІ

Жазықтықта
(𝑥1 ; 𝑦1 )нүктесінен координаталар басына дейінгі арақашықтық:

√𝑥12 + 𝑦12
(𝑥1 ; 𝑦1 ) және (𝑥2 ; 𝑦2 ) нүктелерінің арақашықтығы:
√(𝑥2 − 𝑥1)2 + (𝑦2 − 𝑦1 )2
АВ кесіндісінің ортасы болатын С нүктесінің координаталары,
мұндағы 𝐴(𝑥1 ; 𝑦1 ) және 𝐵 (𝑥2 ; 𝑦2 )
𝑥1 + 𝑥2 𝑦1 + 𝑦2
( ; )
2 2

АВ кесіндісін 𝜆 қатынасында бөлетін D нүктесінің координаталары

 27

𝐴𝐷 𝑥1 + 𝜆𝑥2 𝑦1 + 𝜆𝑦2
= 𝜆 ⇒ 𝐷( ; )
𝐵𝐷 1+𝜆 1+𝜆

беттеспейтін (𝑥1 ; 𝑦1 ) және (𝑥2 ; 𝑦2 ) нүктелер арқылы өтетін түзудің

теңдеуі
𝑥 − 𝑥1 𝑦 − 𝑦1
=
𝑥2 − 𝑥1 𝑦2 − 𝑦1
𝐴(𝑥1 ; 𝑦1 ) нүктесінен 𝑎𝑥 + 𝑏𝑦 + 𝑐 = 0 түзуіне дейінгі
арақашықтық:
|𝑎𝑥0 + 𝑏𝑦0 + 𝑐|
𝑑=
√𝑎2 + 𝑏2

Айталық 𝑙1 : 𝑦 = 𝑘1 𝑥 + 𝑑1 және 𝑙2 : 𝑦 = 𝑘2 𝑥 + 𝑑2 берілсін:

1) Егер 𝑘1 = 𝑘2 және 𝑑1 = 𝑑2 болса, түзулер беттеседі;
2) Егер 𝑘1 = 𝑘2, бірақ 𝑑1 ≠ 𝑑2 болса, түзулер параллель;
3) Егер 𝑘1 ≠ 𝑘2 болса, түзулер қиылысады;
4) Егер 𝑘1 𝑘2 = −1 болса, түзулер перпендикуляр;

Түзулер арасындағы бұрыш

Айталық 𝜃 𝑑1 және 𝑑2 арасындағы бұрыш болсын:

𝛼 =𝜃+𝛽 ⇒𝜃 =𝛼−𝛽
𝑚𝑑1 = 𝑡g𝛼, 𝑚𝑑2 = 𝑡g𝛽
𝑚 𝑑1 − 𝑚 𝑑2
𝑡g𝜃 =
1 + 𝑚 𝑑 2 𝑚 𝑑2
Центрі (𝑥0 ; 𝑦0 ) нүктесіндегі шеңбердің теңдеу:
(𝑥 − 𝑥2 )2 + (𝑦 − 𝑦0 )2 = 𝑅 2

Кеңістікте
 28

(𝑥; 𝑦; 𝑧) нүктесінен бас нүктеге дейінгі арақашықтық:

√𝑥 2 + 𝑦 2 + 𝑧 2
(𝑥1 ; 𝑦1 ; 𝑧1) және (𝑥2 ; 𝑦2 ; 𝑧2) нүктелерінің арақашықтығы:
√(𝑥2 − 𝑥1 )2 + (𝑦2 − 𝑦1 )2 + (𝑧2 − 𝑧1)2
АВ кестесінің ортасы болатын М нүктесінің координаталары,
мұндағы 𝐴(𝑥1 ; 𝑦1 ; 𝑧1) және 𝐵 (𝑥2 ; 𝑦2 ; 𝑧2):
𝑥1 + 𝑥2 𝑦1 + 𝑦2 𝑧1 + 𝑧2
( ; ; )
2 2 2

ВЕКТОРЛЫҚ АЛГЕРБА ЭЛЕМЕНТТЕРІ

̅̅̅̅ (𝑥2 − 𝑥1, 𝑦2 − 𝑦1 ), мұндағы 𝐴(𝑥1; 𝑦1 ) және 𝐵 (𝑥2 ; 𝑦2 ), векторының
𝐴𝐵
ұзындығын табу формуласы:
̅̅̅̅ | = √(𝑥2 − 𝑥1 )2 + (𝑦2 − 𝑦1 )2
|𝐴𝐵

1. Жазықтықтағы 𝑎⃗(𝑎1 ; 𝑎2 ) және 𝑏⃗⃗(𝑏1; 𝑏2 ) векторларының ортогоналдық

шарты: 𝑎1𝑎2 + 𝑏1 𝑏2 = 0
2. Векторлардың тең болу шарты: 𝑎⃗ = 𝑏⃗⃗ ⇔ 𝑎1 = 𝑎2 ; 𝑏1 = 𝑏2
𝑎1
3. 𝑎⃗(𝑎1 ; 𝑎2 ) және 𝑏⃗⃗(𝑏1 ; 𝑏2 ) векторларының коллинеарлық шарты: =
𝑏1
𝑎2
=𝜆
𝑏2

Векторларға амалдар қолдану

 29

1) Қосу
𝑎⃗(𝑎1 ; 𝑎2 ) және 𝑏⃗⃗(𝑏1 ; 𝑏2 ) векторларының қосындысы:
𝑐⃗ = 𝑎⃗ + 𝑏⃗⃗ = (𝑎1 + 𝑏1 ; 𝑎2 + 𝑏2 )
Сонымен қатар, векторларды параллелограмм немесе үшбұрыш
ережелерін қолданып қосуға болады.

2) Алу
𝑎⃗(𝑎1 ; 𝑎2 ) және 𝑏⃗⃗(𝑏1 ; 𝑏2 ) векторларының айырымы:
𝑐⃗ = 𝑎⃗ − 𝑏⃗⃗ = (𝑎1 − 𝑏1 ; 𝑎2 − 𝑏2 ), яғни с⃗ + 𝑏⃗⃗ = 𝑎2 ⇔ 𝑐⃗ = 𝑎⃗ − 𝑏⃗⃗

3) Векторларды санға көбейту

𝑎⃗(𝑎1 ; 𝑎2 ) векторының 𝜆 санына көбейтіндісі:
𝜆𝑎⃗ = (𝜆𝑎1 ; 𝜆𝑎2 )
а) егер 𝜆 > 0 болса, 𝜆𝑎⃗ векторы 𝑎⃗ векторымен бағыттас;
ә) егер 𝜆 < 0 болса, векторы векторына қарсы бағытта.
|𝜆𝑎⃗| = |𝜆||𝑎⃗|

Векторлардың скаляр көбейтіндісі

𝑎⃗ және 𝑏⃗⃗ векторының скаляр көбейтіндісі:
𝑎⃗ ∙ 𝑏⃗⃗ = |𝑎⃗| ∙ |𝑏⃗⃗|𝑐𝑜𝑠𝛼

Скаляр көбейтудің қасиеттері:

 30

1) 𝑎⃗ ∙ 𝑎⃗ = 𝑎⃗2
2) 𝑎⃗ ∙ 𝑏⃗⃗ = 𝑏⃗⃗ ∙ 𝑎⃗
3) 𝑎⃗ ∙ (𝑏⃗⃗ + 𝑐⃗) = 𝑎⃗ ∙ 𝑏⃗⃗ + 𝑎⃗ ∙ 𝑐⃗
4) (𝑎⃗ ∙ 𝑏⃗⃗) ∙ 𝑐⃗ = 𝑎⃗ ∙ (𝑏⃗⃗ ∙ 𝑐⃗)
5) (𝑚𝑎⃗ ) ∙ (𝑛𝑏⃗⃗) = 𝑚𝑛 ∙ (𝑎⃗ ∙ 𝑏⃗⃗)
Кез келген нөлдік емес 𝑎⃗(𝑎1 ; 𝑎2 ) векторын бір ғана жолмен координат
векторларға жіктеуге, яғни 𝑎⃗ = 𝑎1 𝑖⃗ + 𝑎2 𝑗⃗ түрінде жазуға болады.

Кеңістіктегі векторлар
̅̅̅̅
𝐴𝐵 (𝑥2 − 𝑥1, 𝑦2 − 𝑦1 , 𝑧2 − 𝑧1), мұндағы 𝐴(𝑥1 ; 𝑦1 ; 𝑧1 ) , 𝐵 (𝑥2 ; 𝑦2 ; 𝑧2),
векторының ұзындығы келесі формуламен табылады.
̅̅̅̅ | = √(𝑥2 − 𝑥1)2 + (𝑦2 − 𝑦1 )2 + (𝑧2 − 𝑧1)2
|𝐴𝐵
Егер 𝑎⃗(𝑎1 ; 𝑎2 ; 𝑎3 ) және 𝑏⃗⃗(𝑏1 ; 𝑏2 ; 𝑏3 ) болса, онда:
𝑎 𝑎 𝑎
Коллинеарлық шарты: 1 = 2 = 3 = 𝜆
𝑏1 𝑏2 𝑏3

Векторлардың қосындысы: 𝑎⃗ + 𝑏⃗⃗ = (𝑎1 + 𝑏1 ; 𝑎2 + 𝑏2 ; 𝑎3 + 𝑏3 )

Векторлардың айырмасы: 𝑎⃗ − 𝑏⃗⃗ = (𝑎1 − 𝑏1 ; 𝑎2 − 𝑏2 ; 𝑎3 − 𝑏3 )
Векторды санға көбейту: 𝜆𝑎⃗ = (𝜆𝑎1 ; 𝜆𝑎2 ; 𝜆𝑎3 )
Скаляр көбейту: 𝑎⃗ ∙ 𝑏⃗⃗ = 𝑎1𝑏1 + 𝑎2 𝑏2 + 𝑎3 𝑏3
Координат векторлар: 𝑖⃗ = (1; 0; 0), 𝑗⃗(0; 1; 0), 𝑘⃗⃗(0; 0; 1)

Паралеллограмның диагональдарының формуласы

|а⃗⃗ + в
⃗⃗|2+|а⃗⃗ − в
⃗⃗|2=2|а⃗⃗|2+2|в
⃗⃗|2
31
32