Вы находитесь на странице: 1из 37

1-§. К ириш .

М одди й нук тани н г


харакати. В ек тор лар
Мавзуга дойр назарий саволлар
1. Физика кисмлари.
2. Механика
3. Кинематика
4. Динамика
5. Статика
6. Механик харакат
7. Моддий нукта
3. а) Ердан Куёшгача масофани; б) Ернинг
8. Илгарилланма харакат
Куёш атрофидаги орбитаси буйлаб бир ой
9. Санок жисми.
давомида утган йулини; в) Ернинг уз уки
10. Санок; системаси .
атрофида суткалик айланишида
11. Координаталар системаси ва турлари
экватор,нуктасининг харакат тезлигини;
12. Траектория.
г) Ернинг Куёш атрофидаги орбитаси буйлаб
13. Йул.
харакат тезлигини хисоблашда Ерни моддий
14. Кучиш
нукта деб караш мумкинми?
15. Кесма нима?
Кайси холларда мумкин эмас.
16. Вектор нима?
4. Куйида курсатилган холларнинг кайси
17. Векторларни кушиш коидалари
бирида урганилаётган жисмни моддий нукта
18. Бир хил йуналишли векторлар кандай
деб караш мумкин?
кушилади?
а) Тракторнинг тупрокка босимини
19. К,арама-карши йуналишли векторлар
хисоблашда;
кандай кушилади?
б) ракетанинг кутарилиш баландлигини
20. Векторни сонга купайтириш
аниклашда;
21. Вектор ва скаляр катталиклар
в) массаси маълум булган каватлараро ёима
22. Текисликда Декарт координаталар
плитани горизонтал холатда берилган
системаси да икки нукта орасидаги масофа
баландликка кутаришда бажарилган ишни
кандай топилади
хисоблашда;
Мавзуга дойр масалалар
г) улчаш цилиндр (мензурка) ёрдамида пулат
1. Расмда ишлаётган кутариш крани бир
шарчанинг хажмини аниклашда?
нечта вазиятининг сурати курсатилган
5. Мактаб участкасидаги фудбол
Стрелканинг харакати илгариланма харакат
майдонининг плани расмда тасвирланган.
буладими? Юкнинг харакати-чи?
0,B>C,D бурчаклардаги байрокчаларнинг, Е
тупнинг, K,JI,M томошабинларнинг
координаталарини топинг.
У, т .

1 в С
1
Е

О >м 50 D
2.Томоша чархпаггаги аттракционининг 1
кайси элементлари илгариланма 6. Х,аракат траекториялари расмда
харакатланади? курсатилган вертолётнинг хамда

12
^томобилнинг утган йулларини ва йули / ва кучиш модули s нимага тенг
•учишларини такдосланг. булади?
12. Жисм координаталари (5; 4) булган
нуктадан координаталари (9; f?) булган
нуктага кучди. Унинг кучиш моду лини
топинг.

13. Жисм координаталари (4; 4) булган


нуктадан координаталари ( - 4; - 4) булган
Моддий нуктанинг А дан D га нуктага кучди. Унинг кучиш моду лини
зракатланишидаги ABCD траекторияси топинг.
гзсмда курсатилган. Нуктанинг харакат 14. Жисм координаталари (0; 5) булган
5: шидаги ва охиридаги координаталарини, нуктадан координаталари (-5 ; 0) булган
—ан йулини кучишини, кучишининг нуктага кучди. Унинг кучишини координата
•: эрдината укларидаги проекцияларини укларидаги проекциясисни топинг.
то пинг. 15. Жисм координаталари (11; 4) булган
У, ш
нуктадан координаталари (0; 0) булган
нуктага кучди. Унинг кучишини координата
10 В С укларидаги проекциясисни топинг.
8
16. Коптоквертикал йуналишда Ю м
баландликдан тушиб, кайтиб 4 м
6
баландликда ушлаб олинди. Коптокнинг
4 кучиши ва йулини топинг.
2 17. Расмда бешта моддий нуктанинг кучиши
А D
курсатилган.
0 2 4 6 8 10*, щ
Кучиш векторларининг координаталар
L Жисм координаталари х, = 0 м , у ] - 2 м укларига проекцияларини топинг.
' ;•лган нуктадан координаталари У, m
. = 4 м , у 2 = - \ м нуктага кучди.Чизма
10
тпзиб, кучиш векторини ва унинг
• гординаталар укларига проекцияларини 8 tI ^5
го пинг. 6
S2
Эрталаб автобус йулга чикиб, кечкурун 4 л
зтобазадаги уз урнига кайтиб келди. Шунда 2 4s-
с-;соблагичнинг курсатиши 500 км га ортди.
^втобуснинг йули L ва кучиш модули s , 0 2 4 6 8 0 2 X, m
"симага тенг (километрларда)?
18. Расмда моддий нуктанинг А ва В га
10. Геологлар гурух;и аввал шаркка томон
харакатланиш траекторияси курсатилган.
' 5 км сунгра гарбга томон 5
Нуктанинг харакат бошидаги ва охиридаги
хм йул юриб тухтадилар. Гурух неча км
координаталарини, кучишнинг
{асофага кучган?
координаталар укларидаги проекцияларини
'.1. Тошкент автомобиль халка йулининг
ва кучишнинг модулини топинг.
; зунлиги 70 км. Автомобиль бу йулни икки
:арта айланиб утганда, унинг босиб утган

13
сунра 500 м шаркка ва 300 м шимол томон'г
юрди. Укувчиларнинг кучиш модулини ва
йуналишини геометрик ясаш усулида
топинг.

2-§. Т угри ч и зи к ли теки с харакат


Мавзуга дойр назарнй саволлар
1. Траектория шаклига караб харакатлар
кандай турларга булинади?
2. Кандай харакат турида кучиш йул га тенг
19. Жисм горизонтга нисбатан 60° бурчак 3. Эгри чизикли харакат да кучишнинг
остида харакатланиб, 300 м баландликка микдори каттами ёки босиб утилган йул
кутаридди. Жисмнинг горизонтал узунлигими?
йуналйшдаги кучишини аникланг (м). 4. Тугри чизикли текис харакат.
20. Турист горизонтга нисбатан 30° бурчак 5. Тезлик таърифи формуласи ва бирлиги
хосил килган, кияликда 200 м йул босди. 6. Тугри чизикли текис харакатда йул ва ва]
Туристнинг вертикал йуналишдаги формулалари
кучишини аникланг (м). 7. Тугри чизикли текис харакатда тезлик
21. Радиуси 10 см булган чархтош четидаги модули ва йуналиши кандай узгаради?
нукта маълум вакт иЧида 5 марта тулик 8. Спидометр.
айланди. Нуктанинг йули ва кучишини 9. Тезлик кандай катталик?
то пинг (см). 10. Харакат конуни нима?
22. Жисм R радиусли айлана буйлаб Мавзуга дойр масалалар
харакатланияпти. Айлананинг 1/6 кисмини 1. Узунлиги 9 м булган ингичка ип бошид;
утганда, йул ва кучиш модули кандай жунаган чумоли ип охирига келгунча 5
булади? минут з^тди. Унинг тезлигини топинг ( см/с
23. Х,аво шари бирор баландликка вертикал 2. 15 м/с тезлик неча км/соат булади?
кугарилгач, шамол уни горизонтал 3. 37,5 м/с тезликни км/соат ларда
йуналишда 600 м масофага учириб кетди. ифодаланг.
Агар хаво шарининг кучиши 1 км булса, 4. 10,8 км/соат неча м/с булади?
унинг утган йули кандай (м)?
5. Трактор 5 минутда 600 м йул босди. У
24. Хаво шари ердан 200 м баландликка
шу тезлик билан харакатланиб 0,5 соатда
вертикал кутарилгач, шамол уни гарб томон,
муаян масофага элтди.Агар хаво шарининг неча км йул босади?
кучиши 250 м булса, унинг утган йули 6. Реактив самолёт 340 м/с тезлик билан
кандай (м)? текис ва тугри чизикли учмокда. Унинг 0.1
25. Вертолёт горизонтал равишда 40 км соатдаги кучиши модулини топинг (м).
учиб, 90° бурчак остида бурилди ва яна 30 7. Узунлиги 150м ва тезлиги 54км/соат
км учди. Вертолёт утган йулини ва булган поезд 300 м узунликдаги тунелдан
кучишини топинг. неча секундда утади?
•• 26. Катер кулда аник шимоли-шаркий 8. Узунлиги 480 м булган поезд текис
йуланишда 2 км,сунгра шимол томонга яна 1 харакатланиб, 720 м узунликдаги куприкда
км, сузди. Кучиш векторининг модулини ва 2 мин да утади. Поезднинг тезлиги кандай
йуналишини геометрик ясаш усулида 9. Узунлиги 200 м булган поезд 10 м/с
аникланг. тезлик билан текис харакатланиб, узунлигг
' 27. Укувчилар дастлаб 400 м шимоли-гарбга, 300 м булган туннелга кириб бормокда. Не

14
секундцан кейин поезд туннелдан бутунлай Мавзуга дойр масалалар
чщ иб кетади? 1. Тугри автотрассада автобус унг томонга
10. Окимнинг тезлиги 0,05 м/с булган дарёда 20 м/с, енгил автомобиль чап томонга 15 м/с,
сузаётган сол 15 км йулни канча ващ да (соат мотоциклчи хам чап томонга 10 м/с тезлик
ва минутларда) утади билан текис харакатланмокда; бу
11. Трактор биринчи 5 минутда 600 м йул экипажларнинг бошлангич координаталари
утди. Y шу тезлик билан харакатланиб, 0,50 мос равишда 500, 200 ва -300 м. Уларнинг
соатда канча йул утади? харакат тенгламаларини ёзинг.
12. Велосипедчи А пункдан 18 км а) Автобуснинг 5 с утгандан кеййнги
узокдашгач, велосипедчиникидан 10 марта координатасини; б) енгил автомобилнинг 10с
катта тезлик билан мотоциклчи йулга чикди. утгандан кейинги координатасини ва
Агар улар В пунктга бир пайтда кириб йулини; в) кузатиш бошланишидан 20 с
борган булсалар, пунктлар орасидаги масофа аввал енгил автомобиль каерда булганини
неча км га тенг? аникланг.
13. Тугри чизикли текис харакатланаётган
вагон ичидаги йуловчи йул четидаги *
километрик ускуналар хар 50 секундда л
учраётганлигини аниклади. Поезднинг ■"111"' 1 ............. .. т
тезлигини топинг. -400 -2 0 0 0 200 400 600 800 1000

14. Пиёданинг тезлиги 3,6 км/соат. Ундан 2. Юк автомобилининг харакат тенгламаси


ярим соат кейин йулга чиккан велосипедчи х, = -2 7 0 + 12/ куринишда, уша шоссенинг
пиёдани чорак еоатдан сунг кувиб етиши четида бораётган пиёданинг харакат
учун неча м/с тезлик билан харакатланиши тенгламаси х2 = —1,5/ куринишда. Раем
керак?
чизнинг ( X укини унгга йуналтиринг) ва
автомобилнинг хамда пиёданинг
3-§. Т угри чизикли теки с харакатии
кузатишнинг бошланиш пайтидаги
граф ик усулда тасвирлаш вазиятларини курсатинг.Автомобилнинг ва
Мавзуга дойр назарий саволлар пиёда кандай тезликларда ва кандай
1. Умумий холда харакат тенгламаси йуналишларида харакатланган? Улар качон
2. Тугри чизикли текис харакат тенгламаси ва каерда учрашган?
3. Тугри чизикли текис харакатда тезликнинг 3. х, = 0,6 + 41 ва х2 = 0,5 + 0,4/ конуният
вактга богликлик графиги
билан харакатланаётган моддий нукталар
4. Тугри чизикли текис харакатда йулнинг
неча секунддан сунг учрашадилар?
вактга богликлик графиги
4. Х,аракат тенгламалари х, = 2 + 31 ва
5. Тезликнинг вактга богликлигидан хосил
булган юза сон жихатидан кандай х2 = 1 - 2 / булган моддий нукталар вакт
катгаликка тенг? бошидан неча секунд утганда учрашадилар?
6. Тугри чизикли текис харакатнинг йул 5. Х,аракат тенгламалари х, = 2/ ва
графиги кандай чизик? х2 = -4 0 + 6/ булган автомобиллар кайси
7. Тезликлари турлича булган тугри чизикли
пайтда учрашади? [х] = м, [/] = с.
текис харакатда йул графиклари кайси бири
тикрок булади? 6. Харакат тенгламалари х, = 5 + 10? ва
8. Тугри чизикли текис харакат тезлик х2 =10/ булган автомобиллар координаталар
графигидан моддий нукта босиб утган йули бошидан неча метр масофада учрашадилар?
кандай аникланади? [х] = м, [t] = c.
7. Жисм X O Y текисликда координаталари
X, М
(5; 4) булган нуктадан координаталари
(9; 8) булган нуктагауз вазиятини -J2 s да
узгартирди. Кучиш тезлигининг модулини
топинг (м/с).
8. Расмда бола босиб утган йулнинг вактга
богланиш графиги келтирилган:Боланинг 12. Расмдаги графикдан фойдаланиб,
/, = 1 с ва t2 = 5 с вакт оралигида босиб жисмнинг харакат тезлигини аникланг (м/с
утган йулини аникланг. ларда).

13. Расмда учта моддий нукта босиб утган


9. Расмда бола босиб утган йулнинг вактга йулнинг сарфланган вактга богланиш
богланиш графиги келтирилган. Боланинг графиги берилган. Кайси бир моддий
/, = 3 с ва t2 = 5 с вакт оралигидаги тезлиги нуктанинг тезлиги энг катта?
(м/с ларда) аникланг.

10. Келтирилган графикдан фойдаланиб, 14. Чизмада учта моддий нуктанинг харака'
графиклари берилган. Уларнинг тезликлари
О Х ук буйлаб харакат килаётган моддий
хакида нима дейиш мумкин?
нуктанинг 5 с да босиб утган йулини
аникланг (м).

'15. Куйидаги графикдан фойдаланиб,


11. Расмда жисм координатасининг вактга жисмнинг харакат тезлигини аникланг(м/с).
богланиш графиги келтирилган.Жисм неча
секунд давомида харакатда булган?

16
графиклар билан тавсифланган жисмларнинг
учрашиш
вакти ва жойини топинг.
X, m

1
\ III

\
к
^ 2 0
°с^
16. Графикдан фойдаланиб, жисмнинг
:аракат бошлангандан 4 с утган пайтдаги
\
тезлигини топинг (м/с).
20. Икки жисмнинг хдракат графиклари
келтирилагн. х = x(t) харакат
тенгламаларини ёзинг. Графикларнинг
координата уклари билан кесишиш
нукталари нимани билдиради?

17. Расмда жисмнинг харакат графиги


курсатилган. Графикнинг кайси кисмида
жисмнинг тезлиги энг катта булган?
X, м
it
II \1 V
/ \ 21. Шосседа икки мотоциклчи бир хил
\
/ йуналишда хдракатланмокда. Биринчи •
мотоциклчининг тезлиги 10 м/с. Иккинчи
1
1 мотоциклчи уни 20 м/с тезлик билан кувиб
2 4 6 t, с етмокда. Вактнинг бошлангич моментида
18. Чизмадан фойдаланган холда жисмнинг улар орасидаги масофа 200 м.
харакат тенгламасини тузинг. Мотоциклчиларнинг. Ерга бошлангич санок
системасидаги хдракат тенгламаларини
ёзинг. Бунда вактнинг бошлангич моментида
иккинчи мотоциклчи тургаН жойини
координата боши деб ва мотоциклчиларнинг
харакат'йуналишини X укининг мусбат
йуналиши деб олинг. Иккила
мотоциклчинйнг харакатланиш
графигини битта чизмада ясанг (тавсия
килинадиган масштаблар: 1 см да 100м, 1 см
19. Берилган графиклар аСосида
да 5 с). Мотоциклчиларнинг учрашиш вакти
жисмларнинг бошлангич координаталарини
ва жойини топинг.
ва улар хдракати тезлигининг проекциясини
22. Моддий нуктанинг харакатланиш
топинг. Жисмларнинг хдракати
тенгламалари у = 1 + 21 ва х = 2 + 1
тенгламалари х = х(?)ни ёзинг. Тенгламалар
берилган. у = у{х) траекториянинг
ва графиклардан харакатлари II ва III
17
тенгламасини ёзинг ва X O Y текисликда 3. Кайик кенглиги 600 м булган дарёни
траектория ясанг. t = 0 да нуктанинг киргокка тик йуналишда кесиб утмокда.
вазиятини, харакат йуналишини ва К,айикнинг сувга нисбатан тезлиги 4 м/с,
тезлигини курсатинг. дарё окимининг тезлиги 3 м/с. К,айик дарён
23. Самолёт кузатиш бошлангич пайтда канча вактда кесиб утади (с)?
бошлангич координаталари х0 = О, у0 = 400 м 4. 3 м/с тезлик билан окаётган дарёнинг
булган нуктада булиб. X O Y вертикал кенглиги 60 м. Сувга нисбатан 4 м/с тезлик
текис ликда горизонтга 30°бурчак остида билан хдракатлана оладиган кайик неча
100 м/с тезлик билан текис ва тугри секундда бу дарёни кесиб утади?
~харакатланган. Координаталарнинг вактга 5. Катер дарёнинг бир киргогидан
иккинчисига томон окимга перпендикуляр
богликлик тенгламалари х = x(t),y = y(t)nw ва
равишда сувга нисбатан 5 м/с тезлик билан
траектория тенгламаси у = _у(х) нй ёзинг. сузмокда. Агар дарёнинг кенглиги 1000 м,
оким тезлиги 2 м/с булса, катер сузиб
4-§. Х^аракат н исбийлйги. Т езликларни •утгунча, оким уни неча метрга суриб кетадр-
куш иш 6. Сузувчи окимга карши сузмокда. Оким
Мавзуга дойр назарий саволлар тезлиги 1 м/с. Сузувчининг сувга нисбатан
1. Х^аракат нисбийлиги тезлиги 3 м/с. Унинг киргокка нисбатан
2. Турли холатлар учун тезликлар кушилиши тезлиги неча м/с?
3. Иккитадан ортик тезликлар кандай 7. Окимга карши сузаётган боланинг сувга
кушилади? нисбатан тезлиги 1,5 м/с, сувнинг киргокка
4. Бир-бирига тик йуналган тезликлар кандай нисбатан тезлиги 0,5 м/с булса, боланинг
кушилади?
киргокка нисбатан тезлиги неча м/с булади'
5. Векторларни косинуслар теоремаси
8. 5 м/с тезлик билан эсаётган шамолга
буйича кушиш?
карши 90 км/соат тезлик билан
Мавзуга дойр масалалар
хдракатланаётган автомобилнинг шамолга
1. Велосипедчи текис ва тугри чизикли [■
нисбатан тезлиги неча м/с га тенг?
харакат килганида.а) велосипед гилдираги
9. Мотоцикилчининг тезлиги 72 км/соат,
билан; б) велосипед рамаси билан; в) ер
унинг хдракатига карши эсаётган шамолнйь
билан бикр богланган санок системаларида
тезлиги 10 м/с. Ш амолнинг мотоциклчига
велосипед гилдираги тугин нуктасининг
нисбатан тезлиги неча м/с?
харакат траекторияси кандай булади?
10. Иккита самолёт бир-бирига томон 1800
2. Расмда Венерага кунадиган космик
км/соат ва 400 м/с тезлик билан учмокда.
станцияларининг учиш схемаси келтирилган.
Уларнинг бир-бирига нисбатан тезлиги неч
Учиш траекторияси кайси санок системасида
м/с?
курсатилган?
11. Шамол булмаганда, товуш завода 330
м/с'тезлик билан таркалади. Шамолнинг
тезлиги 25 м/с булса, шамол йуналиши
буйлаб товуш неча м/с тезлик билан
таркалади?
12. Шосседа автобуслар колоннаси,
30 км/соат тезлик билан харакатланмокда.
70 км/соат тезлик билан харакатланаётган
Venera Yer мотоциклчи колоннани кувиб утяпти. .
orbitasi orbitasi Мотоциклнинг колоннага нисбатан тезлиги
канчага тенг (км/соат)?

18
13. Гусеницали трактор узгармас 5 м/с тезлиги модулини топинг (м/с ларда).
тезлик билан харакатланмокда. (sin30° = 0,5, cos30° = 0,87)
Гусеницанинг юкори ва пастки 22. Х|ар бирининг узунлиги 360 м булган
кисмларининг ерга нисбатан тезликлари икки поезд бир-бирига томон бир хил
нимага тенг (м/с)? 36 км/соат тезлик билан харакатланмокда.
14. Релсъ устйда 0,4 м/с тезлик билан Поездлар бир-бирининг ёнидан канча вактда
горизонтга харакатланаётган кран юкни утади?
0,3 м/с тезлик билан вертикал юкорига 23. Парашютчи шамолсиз хавода 5 м/с
кутармокда. Ер билан боглаяган санок тезлик билан ерга вертикал йуналишда
тизимида юкнинг тезлигини аникланг (м/с). тушади. Эсаётган шамол уни мулжалидан
15. Дарёда сол 3 км/соат тезлик билан текис 120 м масофага туширди. Агар парашютчи
еузиб боряпти. Солда турган одам сол 200 м масофадан сакраган булса, у
харакатига тик равишда 4 км/соат тезлик горизонтал йуналишда неча м/с тезлик билан
билан харакатланмокда. Ер билан богланган харакатланган?
санок тизимида одамнинг тезлиги кандай 24. Моторли кайикнинг дарё окими буйлаб
км/соат)? сузгандаги киргокка нисбатан тезлиги 3 м/с.
16. Икки автомобиль т^гри бурчак остида Окимга карши сузганда, унинг тезлйги 2
кесувчи икки йул буйлаб харакатланмокда: м/с., Дарё окими тезлиги неча м/с га тенг?
Улардан бири чоррахага 16 м/с тезлик билан 25. Узунлиги 120 м булган поезд параллел
якинлашмокда, иккинчиси эса 12 м/с тезлик йулда 9 км/соат тезлик билан кетаётган
билан узоклашмокда. 1-автомобилнинг велосипедчини 6 с да кувиб утган булса,
2-автомобилга нисбатан тезлиги модули неча поезднинг тезлиги неча м/с га тенг?
м/с га тенг? 26. 72 км/соат тезликда харакатланаётган
17. Вертолёт 24 м/с тезлик билан шимол 300 м узунликдаги пассажир поездни тезлиги
томон учмокда. Гарб томондан 10 м/с тезлик уникидан 2 марта кичик, узунлиги эса 2
билан шамол эсса, вертолёт неча м/с тезлик марта катта булган юк поездини неча
билан учади? секундца кувиб утади?
18. Кайикнинг сувга нисбатан тезлиги 2 м/с 27. Тошкентдан Самарканд томонга иккита
га тенг ва киргокка тик йуналган. Сувнинг поезд 10 минут оралик фарк ва 63 км/соат
окиш тезлиги эса 1,5 м/с га тенг. Кайикнинг тезлик билан йулга тушди. К,арама-карши
киргокка нисбатан тезлиги Неча м/с? йуналишда келаётган поезд уларни 5 минут
19. Агар дарё сувининг окиш тезлиги 2 м/с фарк билан учратган булса, бу Поезднинг
булиб, кайикнинг сувга нисбатан тезлиги 2 тезлиги неча м/с булган?
м/с ва окимга перпендикуляр йуналган 28. Метродаги эскалатор одамни юкорига
булса, кайикнинг киргокка нисбатан тезлиги 45 с да олиб чикади. Одам ва эскалатор
оким йуналиши билан кандай бурчак ташкил биргаликда харакат килса, одам 15 с да
килади?
кутарилади. Эскалатор тинч турса, одам неча
20. Жисм бир вактда узаро 120° бурчак секундда юкорига чикади?
хосил килиб йуналган икки текйс харакатда 29. Велосипедчи ва йуловчи бир нуктадан
катнашади. Иккала хдракатнинг тезликлари бир томонга харакат бошлангандан 1 минут
3 м/с га тенг. Натижаловчи харакат тезлиги утгач улар орасидаги масофа 240 м ни
неча м/с га тенг? ташкил килади. Улар карама-карши томонга
21. Жисм тезликлари 5 ва 4 м/с булган ва харакат бошлангандан 2 минут утгач эса
бир-бирига 30° бурчак остида йуналган икки масофа 720 м га тенг булди. Йуловчининг
харакатда катнашмокда. Натижавий харакат тезлиги велосипедчиникидан неча марта
кичик?
30. Катер дарёда манзилга бориш учун 1,8 39. Жисм харакат тезлигининг 2 та ташкил
соат, кайтиб келиш учун эса 2,4 соат вакт этувчиси бир-бирига нисбатан 45° бурчак
сарфлади. Агар сол жунаТилса, манзилга остида йуналган булиб, модуллари мос
неча соатда етиб боради? равишда 4 ва 6 м/с га тенг. Натижавий
31.36 км/соат тезликда харакатланаётган тезликни топинг (м/с ларда).
тракторни ундан Ю Оморкада 72 км/соат 40. Урдак окимга карши 3 м/с тезлик билан
тезлик билан келаётган автомобиль канча 6 минут сузди. Агар оким тезлиги 1 м/с
вактда кувиб утади (с)? булса, урдак неча метр масофага кучган?
32. Кдйикнинг манзилга бориб келишдаги 41. Икки поезд бир-бирига томон 54 ва 36
)фтача тезлиги 3 км/соат ва манзилга бориш км/соат тезлик билан харатланмокда.
вакти келиш вактидан 3 марта кичик булса, 1 - поезддаги пасажир 2 - поезд унинг
кайикнинг тургун сувдаги тезлиги неча ёнидан 20 с давомида аниклади.
км/соат булади? 2 - поезднинг узунлиги неча метр?
33. Велосипедчи ва йуловчи бир нуктадан 42. Метронинг харакатланаётган
бир-бирига тик равишда 1 минут харакат эскалаторида турган одам Ерга богланган
килганда, улар орасидаги масофа 150 м санок системасида тинч холатда булиши
булди. Агар велосипедчинйнг тезлиги мумкинми?
йуловчиникидан 3 марта катта булса, 43. К,айикнинг сувга нисбатан тезлиги дарё
йуловчининг тезлиги неча м/с га тенг? окимининг тезлигидан п марта катта. Икки
34. Стол устидаги айлана узунлиги 20 см пункт орасидаги масофани кайикда окимга
булган цилиндрга ингичга ип уралган булиб, карши сузиб утиш учун оким буйича утишп
ипиинг учига стол четидан блок оркали юк Караганда неча марта куп вакт кетади?
осилган. Цилиндр сирпанишсиз битта Масалани п = 2 ва п = 11 булган холлар учу
айланганда, юк неча см тушади? ечинг.
35. Самолёт ер устидан горизонтал 44. s = 240 м ли масофага кайикда аввал
учмокда.Унинг сояси жанубдан шимол окимининг тезлиги и, = 1м/с булган дарёда,
томон 720 км/соат тезлик билан кейин эса кулда бориб кайтиш лозим. Икка:
харакатланмокда.Айни вактда гарбдан холда хам кайикнинг сувга нисбатан тезлиг:
шаркка томон 40 м/с тезлик билан шамол и2 = 5 м/с. Масалани у мумий холда ечиб,
эсмокда.Самолётнинг хавога нисбатан дарёда бориб кайтиш учун кетган вакт кулд
тезлигини аникланг. бориб кайтиш учун кетган вактдан доим Kyi
36. А ва В пунктлардан бир-бирига караб булишини исботланг. Мазкур холда
икки велосипедчи йулга чикди. Улар В кайикнинг дарёда харакатланиш вакти уник
пунктга 30 км колганда учрашишди. кулда харакатланиш вактидан канча куп?
Манзилга бориб кайтишда эса А пунктдан
18 км узокликда учрашишди. Пунктлар 5-§. Т угри чи зи к л и теки с узгарувчан
орасидаги масофани топинг (км ларда). булм аган н отек и с харакат.
37. Узаро 60° бурчак хосил килиб, ерга Мавзуга дойр назарий саволлар
нисбатан и тезлик билан харакатланаётган 1. Нотекис харакат ва турлари
икки жисмнинг бир-бирига нисбатан 2. Уртача тезлик ва оний тезлик таърифи ва
тезлигининг модули нимага тенг? формуласи.
38. Йккита самолёт бир-бири томон ерга 3. Жисм йулнинг турли кисмларида турли
нисбатан 1800 ва 3600 км/соат тезлик билан тезликлар билан харакатланганда, уртача
учмокда. Биринчи самолёт бортидан туриб тезлик кандай топилади?
улчанган иккинчи самолётнинг тезлиги.неча
км/соат га тенг?
20
4. Жисм вактнинг турли кисмларида турли 10. Автомобиль йулнинг биринчи ярмини
тезликлар билан харакатланганда, уртача иккинчи ярмига нисбатан 8 марта катта
-езлик кандай топилади? тезликда утди. Агар автомобилнинг бутун
йул давомидаги уртача тезлиги 32 км/соат
Мавзуга дойр масалалар булса, йулнинг иккинчи ярмидаги тезлиги
1 Велосипедчи 5 соат-у 30 минутда 99 км неча км/соат булган?
' л утди. У кандай уртача тезлик билан 11. Автомобиль йулнинг биринчи ярмини и
:такатланган? тезлик билан, иккинчи ярмининг учдан
L-6 I Отлик бошлангич 40 минутда 5 км йул бирини 0,5и колган кисмини 2о тезлик
г ::ди. Кейинги 1 соатда 10 км/соат тезлик билан босиб утди. Уни бутун йул
: нлан юрди. Отликнинг бутун йул давомидаги уртача тезлигини топинг.
тазомидаги уртача тезлигини топинг (м/с 12. Машина даст аввал 3 минут ичида 66
тарда). км/соат тезлик билан, кейин 5 минут
5 Турист йулнинг 6 км ини 12 км/соат давомида 54 км/соат тезлик билан, сунгра
-ез.тнк билан юрди, кейинги 40 минутда эса 10 минут ичида 72 км/соат тезлик билан
I км юрди. Турист хдракатининг харакатланади. Машинанинг уртача
:: шлангич бир соатидаги уртача тезликни тезлигини (км/соат) топинг.
г : пинг (км/соат ларда). 13. Мотоциклчи 2 соатда 90 км йул босди.
- Жисм t вактнинг биринчи ярмида 15 м/с Колган 3 соатда эса 50 км/соат тезлик билан
хкинчи ярмида 5 м/с тезлик билан харакат юрди. Унинг бутун йул давомидаги уртача
• ^лган булса, унинг уртача тезлиги неча м/с тезлиги кандай (км/соат)?
-2 тенг? 14. Автомобиль йулнинг биринчи ярмини
5 .\гар жисм йулнинг 1 -ярм и н и 20 с да, 20 м/с тезлик билан, иккинчи ярмини 30 м/с
I - ярмини эса 10 с да утган булса, унинг тезлик билан утди. Автомобилнинг бутун
ттача тезлиги неча м/с? Йул 240 метрга йулдаги уртача тезлиги кандай (м/с)?
~енг. 15. Тугри чизикли харакат килаётган жисм
па - Автомобиль манзилгача булган йулнинг йулнинг биринчи ярмини 5 м/с Тезлик
: тринчи ярмини 50 км/соат тезлик билан, билан, иккинчи ярмини 15 м/с тезлик билан
ткинчи ярмини эса 75 км/соат тезлик билан утди. Жисмнинг харакат давомидаги уртача
Ггсиб утди. Автомобилнинг уртача тезлиги кандай (м/с) булган?
пда
тезлигини топинг (км/соат). 16. Йуловчи 3 км/соат тезлик билан
1УП
". Жисм йулнинг ярмини 4 м/с, колган харакатланиб, вактнинг учдан икки кисмини
ШГ —мини о2 тезлик билан утди. Агар уртача сарфлади. Колган вактда 6 км/соат тезлик
-езлик 4,8 м/с булса, о2 тезлик неча м/с га билан харакатланди. Йуловчининг уртача
тенг? тезлиги кандай (км/соат)?
ган 8. Агар электропоезд йулнинг учдан бир 17. Поез йулнинг 1/3 кисмини и тезлик
•Т1СМИНИ 5 м/с тезлик билан, колган кисмини билан колган кисмини 2и тезлик билан утса,
: :а 72 км/соат тезлик билан босиб утса, унинг шу йулдаги уртача тезлиги кандай?
т-шнг уртача тезлиги неча м/с булади? 18. Хайдовчи йулни тенг учга булиб,
:и ва 9. Автомобиль йулнинг учдан бир Кисмини биринчи кисмини и тезлик билан, иккинчи
. тезлик билан, колган кисмини эса и2 = 50 кисмини 2 d тезлик билан ва учинчи
турли кисмини 3о тезлик билан утди. Бутун
•31/соат тезлик билан утса ва унинг бутун
ттача йулдаги уртача тезлик кандай?
нулдаги уртача тезлиги орр =37,5 км/соат
5улса, и, тезлик неча км/соат га тенг
5улади?

.21
6-§. Т угри чи зи к ли теки с узгарувчан 4. Бошлангич тезлиги 6 м/с булган жисм
харак ат текис секинланувчан харакатланмокда. Агар
Мавзуга дойр назарий саволлар унинг тезлиги 30 с дан кейин 3 м/с га тенг
1. Текис тезланувчан харакат. булса, тезланиши кандай (м /с2)?
2. Текис секинланувчан х;аракат 5. 72 км/соат тезлик билан
3. Тезланиш таърифи ва формуласи. харакатланаётган автомобиль тормозланиш
4. Текис узгарувчан харакат натижасида 4 с да тухтади. Автомобиль
5. Текис тезланувчан харакатда оний тезлик
тезланишининг модулини топинг (м/с2).
формуласи
6. Текис тезланувчан харакатда йул 6. Агар ракета 50 м /с 2 тезланиш билан
формуласи харакат бошлаган булса, 2 с дан сунг униш
7. Текис секинланувчан харакатда оний тезлиги кандай булади (м/с)?
тезлик формуласи 7. Агар автомобилнинг бошлангич тезлиги
8. Текис секинланувчан харакатда йул 72 км/соат булиб, у тормозлаганда 40 с да
формуласи тухтаган булса, тормозланиш жараёнида
9. Текис узгарувчан харакатда йул тезликнинг вактга богланиш тенгламаси
формуласи кандай булган?
10. Текис узгарувчан харакатда уртача 8. Биринчи катер бошлангич тезликсиз 0,25
тезлик формуласи м /с2 тезланиш билан текис тезланувчан,
11. К^айси харакат турида тезланиш нолдан
иккинчи катер эса 0,5 м /с 2 тезланиш ва 7,5
катта булади?
м/с бошлангич тезлик билан текис
12. К,айси харакат турида тезланиш нолдан
секинланувчан харакат килмокда. Неча
кичик булади?
секундцан кейин катерларнинг тезликлари
13. К,айси харакат турида тезланиш нолга
бир хил булади?
тенг булади?
9. Жисм тинч холатдан харакатга келиб, t
14. Мусбат ва манфий тезланишлар кайси
харакат турларида кулланилади? вактда 2а тезланиш билан, сунгра 4/ вакт/
15. Тугри чизикли текис тезланувчан текис харакат килди. Охирида яна 21 вактд
харакатда тезлик модули ва йуналиши а тезланиш билан харакат килди. Жисмнш
16. Тугри чизикли текис секинланувчан охирги тезлигини топинг.
харакатда тезлик модули ва йуналиши 10. Жисм аввал t вакт бошлангич тезликй
17. Тугри чизикли текис тезланувчан 2а тезланиш билан, кейин t вакт - 2а
харакатда тезланиш модули ва йуналиши тезланиш билан, сунгра t вакт а тезланиш
18. Тугри чизиклЕгтекис секинланувчан билан харакат килса, унинг харакат
харакатда тезланиш модули ва йуналиши охиридаги оний тезлиги нимага тенг?
Мавзуга дойр масалалар 11.Жисм аввал t вакт давомида бошлангич
1. “Нексия” автомобили 15 секундда тезликсиз а тезланиш билан, кейин t вакт
тезлигини 108 км/соат гача етказди. 2а тезланиш билан, сунгра яна t вакт - а
Автомобилнинг тезланиши кандай (м /с2)? тезланиш билан харакат килган булса, уни
харакат охиридаги тезлиги кандай?
2. Х,арбий реактив самолёт 10 с да
12. Жисм и0 бошлангич тезлик ва а
тезлигини 450 дан 900 км/соат гача
тезланиш билан текис секинланувчан
оширди. Тезланишини аникланг (м /с2).
харакат килмокда. Жисмнинг тезлиги к а т
3. Текис тезланубчан харакат килаётган вактдан сунг 2 марта камаяди.
жисм 2,5 с давомида тезлигини 60 м/с га 13. Жисмнинг харакат тезлиги и = 10 + 2t
оширди. Жисм тезланиши кандай (м /с2)? конун буйича узгаради. Унинг кайси

22
пайтдаги {м/с) тезлиги бошлангич 25. Чангичи 0,2 м /с 2 тезланиш билан
тезлигидан {t = 0 пайтдагидан) 3 марта катта харакатланиб, узунлиги 50 м булган
булади?- кияликни 10 с да утди. Унинг киялик
14. 10 м/с тезлик билан текис бошидаги тезлиги неча м/с булган?
харакатланаётган автомобиль кузовидаги 26. Жисм кия текисликдан t вактда
жисм автомобилга нисбатан унинг сирпаниб тушади. Худди шундай, лекин
харакатига карама-карши йуналишда 4 м /с 2 узунлиги 4 марта катта булган кия
тезланиш билан сирпанмокда. Бунда текисликдан шу жисм канча вактда сирпаниб
жисмнинг ерга нисбатан тезланиши канча тушади?
булади (м /с2)? 27. Жисм бошлангич.тезликсиз текис
тезланувчан харакат килиб, 5 с да 25 м
15. Жисм s = 5t + 0,512 конун буйича
масофани утди. У харакат бошлангандан
харакатланмокда. У бошлангич 4 секундда неча секундда 400 м масофани утади?
неча метр йул утади? 28. Бекатдан жунашда троллейбуснинг
16. Моддий нуктанинг харакат тезлиги
тезланиши 0,4. м /с 2 эди. 20 с да у неча метр
Dx = 6 t - 2 конун буйича узгаради. Унинг
масофага кучади?
= 1с ва t2 = 3 с вакт оралигидаги уртача 29. Станциядан жунаб кетаётган поезд
тезлигини топинг (м/с). 0,2 м /с 2 тезланиш билан текис тезланувчан
17. 20 м/с тезлик билан кетаётган харакат килса, 20 с да неча метр масофа
автомобиль тормозланиш натижасида 2 с да утади?
тухтади. Автомобилнинг тормозланиш
30. Автомобиль 5 м /с 2 тезланиш билан
йулини аникланг (метрларда).
харакат бошлади. У 4 с да неча метр йул
18. 8 м/с тезлик билаЯ харакатланаётган
утади?
машина, тормоз берилгач, 3 с да тухтади. .
Чашинанинг тормозланиш йули неча метр? 31. Тинч турган автомобиль 2 м /с 2 тезланиш
19. Самолётнинг кунишдаги тезлиги билан харакатланиб, 121м масофани босиб .
108 км/соат ва кунишда босган йули 450 м . утиши учун канча вакт сарфлайди (с)?
32. Тинч холатдан бошлаб текис
'улса, у неча секундда тухтайди?
тезланувчан харакат килаётган моддий нукта
20. 36 км/соат бошлангич тезликка эга
йулнинг биринчи 1/9 кисмини 1с да босиб
булган трамвай текис тезланувчан харакат
хилиб, Юс да 150м йул утди. Йул охирида у утди. У йулнинг колган кисмини неча
секундда босиб утади?
кандай тезликка эга булган?
33. Тинч холатдан текис тезланувчан
21. Моддий нукта тезлигининг вактга
харакат килаётган моддий нукта бутун йулни
'огланиши v = 5 + At (м/с) куринишга эга.
t вактда босиб утса, шу вактнинг биринчи
Зактнинг биринчи секундида босиб утилган-
ярмида у йулнинг канча кисмини босиб
йулни (м) аникланг.
утган булади?
22. МодДий нукта тезлигининг вакт буйича
34. Жисм бошлангич тезликсиз текис
■згариш конуни о = 4? (м/с) куринишга эга.
тезланувчан харакатланиб, 1 с давомида 5 см
Унинг 5 - секундда босиб утган йули неча
йулни босиб утди. Учинчи секундда жисм
метрга тенг?
босиб утган йулни аникланг (см).
23. Тезлигининг вактга богланиш
тенгламаси u = 2 + t куринишда булган 35. Жисм 6 м /с 2 тезланиш билан харакат
жисм 10 - секундда неча метр кучади? бошлади. У харакатининг 5 - секундида неча
24. Жисм текис тезланувчан харакат кила метр йул босади?
бошлаб, 2 с да 30м йул босган булса, у
•:андай тезликка эришган (м/с ларда)?

23
36. Агар хдракатнинг саккизйнчи секундида олади. Самолёт факат уз моторлари
30 м йул утган булса, жисм неча м /с 2 ёрдамида тезлиги 72 км/соат булган
тезланиш билан харакатЛанган? авиаташувчи кемадан учиши учуй кема
37. Автомобиль уз харакатинииг иккинчи палубасининг узунлиги кандай булиши
секундида 9 м масофани босиб утган булса, керак?
унинг тезланиши неча м /с2? 46. Жисм бошлангич тезликсиз 2а
Автомобилнинг бошлангич тезлиги нолга тезланиш билан t вакт, сунгра - а тезланип
тенг. билан 21 вакт харакатланди. Жисмнинг
38. Тинч турган жисм узгармас тезланиш харакат давомидаги умумий йулини топинг.
билан х,аракат бошлаб, учинчи секундца 5 м 47. Жисм аввал бошлангич тезликсиз а
йул босди. У дастлабки 3 секундца неча тезланиш билан t вакт, сунгра 2а тезланиш
метр йул босиб утган? билан 21 ва а тезланиш билан t вакт
39. Поезд тинч холатдан текис тезланувчан харакатланди. Жисмнинг шу харакат
харакат кила бошлади. Йулнинг биринчи давомидаги уртача тезлигини топинг.
километрида тезлик 10 м/с га етди. Йулнинг 48. Биринчи велосипедчи 10 м/с бошлангич
иккинчи километрида тезлик неча м/с га тезлик билан текис секинланувчан,
узгаради? иккинчиси эса 2 м/с бошлангич тезлик
40. Тинч холатидан бошлаб текис билан текис тезланувчан харакат килиб, бир
тезланувчан харакат килаётган жисм учинчи бирларига якинлашмокдалар.
секундца 5 м йул утса, бошлангич 8 с да неча Тезланишларининг модули бир хил. Агар
метр йул босади? велосипедчилар 80с дан сунг учрашишган
41. Бошлангич тезликсиз текис тезланувчан булса, улар орасидаги бошлангич масофа
харакат килаётган жисмнинг 29 ва 48 - неча метр булган?
секундлардаги кучишлари нисбатини 49. Икки поезд бир хил йулни бир вактда
топинг. босиб утди. Биринчи поезд жойидан
42. Текис тезланувчан харакат килаётган кузгалгач, йулнинг хаммасида 0,3 м /с2
жисмнинг бошлангич тезлиги 5 м/с, тезланиш билан харакатланди. Иккинчиси
тезланиши эса 3 м /с 2 булиб, у 24 м йул эса йулнинг биринчи ярмини 18 км/соат ва
утган. Жисмнинг охирги тезлигини топинг иккинчи ярмини 54 км/соат тезлик билан
(м/с). утди. Поездлар неча метр масофани босиб
43. Жисм и0 бошлангич тезлик ва а утган?
узгармас тезланиш билан текис 5Ц. Иккита автомобиль бир пунктдан бир
секинланувчан харакат килмокда. Жисм йуналишда йулга чикди. Биринчи
канча масофани босиб уггандан сунг тезлиги автомобиль 9 м/с тезлик билан текис харакг
2 марта камаяди? килади. Иккинчиси биринчисидан Юс кейи
44. «Жигули» автомобили 0,5 м /с 2 тезланиш йулга чикиб, 2 м /с 2 тезланиш билан харака
бошлаган булса, у неча секундцан сунг
билан энди кузгала бошлаган пайтда
биринчисини кувиб етади?
«Москвич» автомобили уни 18 км/соат
тезлик билан кувиб утди. Агар 51. Электропоезд 1200 да жунаб кетиши
«Москвичнинг тезлиниши 0,3 м /с 2 булса, керак. Йуловчининг соати 1200 булганда,
электропоезднинг охиридан олдинги вагош
«Жигули» «Москвич» ни кувиб етган чогида
унинг ёнидан ута бошлади. Агар бу вагон
кандай тезликка эришади?
10с да, охирги вагон эса 8с да утган булса
45. Реактив самолётга ерда 640 м
узунликдаги учиш йули талаб килинади. йуловчининг соати неча секунд оркада
колган?
Унинг моторлари унга 5 м /с 2 тезланиш бера

24
7-§. Н отекис харак атн и граф и к усулда 4. Лифтнинг харакат тезлигини графигидан
тасвирлаш фойдаланиб, унинг кутарилиш баландлигини
Мавзуга дойр назарий саволлар ва кутарилиш давомидаги уртача тезлигини
1. Текис тезланувчан харакатда тезликнинг топинг.
тактга богликлик графиги J V , м/с
2. Текис тезланувчан харакатда йулнинг
вактга богликлик графиги
3. Текис тезланувчан харакатда *
тезланишнинг вактга богликлик графиги
4. Текис секинланувчан харакатда йулнинг 1214
вактга богликлик графиги 5. Тезлик графиги расмда курсатилган
5. Текис секинланувчан харакатда автомобилнинг бошлангич 10 соатдаги
тезликнинг вактга богликлик графиги уртача тезлиги кандай (км/соат)?
6. Текис секинланувчан харакатда км/соат
тезланишнинг вактга богликлик графиги 90
". Текис тезланувчан харакат тенгламаси
S. Текис секинланувчан харакат тенгламаси 60
Мавзуга дойр масалалар 30
1. Моддий нукталарнинг харакат
тенгламалари куйидагича: а) х, =10^ + 0,4/2; 0 2 4 6 8 10 t,coaT
6. Расмда 5 та жисм тезликларининг вактга
б) х2 = 2t - 12; в) х3 = -At + I t 2; г)
богланиш графиклари келтирилган. Кайси
.t4 = —t - 6/2. ХаР кайси нукта учун; жисмлар текис харакат килади?
vx = ox(t)богланишни ёзинг бу богланишлар
трафикларини чизинг; хар кайси нуктанинг
харакатпни тавсифланг.
2. Расмда мотоцикл харакатининг тезлик
графиги берилган. Мотоциклчи босиб утган
йул ва харакат давомидаги уртача тезлик
ханчагатенг? ( /- й у л , 5 - ю з а , и - тезлик ва
г-вакт).
V ‘ b с
а <1 К
1I2 з \
\d t 7. Расмда жисм тезланишининг вактга
0 tl t2 богланиши берилган. Вактнинг кайси
3. Келтирилган графикдан фойдаланиб, оралигида (.s) жисм текис тезланувчан
жисмнинг 5 с вакт давомидаги уртача харакат килган?
тезлигини топинг (м/с ларда).

*■-
25
8. Расмда келтирилган тезлик модулининг 12. Расмдаги графикдан фойдаланиб, тугри
вактга богланиш графигидан фойдаланиб, чизикли харакат килаётган жисмнинг t - 4 с
текис тезланувчан жисмнинг 2 - секундцаги даги тезланишини аникланг (м /с2 ларда).
тезланиши (м /с2ларда) аниклансин.

9. Келтирилган графикдан фойдаланиб, 13. Тезлик модулининг вактга богланиш


жисмнинг харакат тезланишини топинг графигидан фойдаланиб, / = 1с пайтдаги
(м /с2 ларда). тезланишини аникланг (м /с2).

10. Расмда курсатилган графикдан 14. Куйидаги графикдаги а бурчак тангенс)


фойдаланиб, жисм хдракатининг нечанчи кандай физик маънога эга (тезлик ва
секундида унинг тезланиши модуль ■ вактнинг бирликлари бир хил масштабда
жихатда'н энг кичик булганини аникланг. олинганда)?.

15. Жисм тезлигининг вактга богланиш


графиги расмда курсатилган. 1-, 2 - ва
11. Графикдан фойдаланиб, жисмнинг 3 - нукталарга мос келувчи тезланишларни
тезланиши топилсин (м /с2 ларда). таккосланг.

16. Моддий нукта тезлигининг вактга


богланиши 1 -расмдагидек булса,
т .: ланишнинг вактга богланиши 2 - 6
: а;мларнинг кайси бирида тугри
эсвирланган.
. 1 - раем .—
Z — 1____1— ^1____ L .__ L____L___ I__ Г I j
. 1 2 3 4^ 6 6 1У Ъ 9

2 - раем
---------- 1—.n— ц_—I__ 1__ I_ I
. 1 2 3 4^5 6 7 ^ 8 9 19. Берилган графикдан фойдаланиб,
5 - секунд охиридаги тезликни топинг (м/с).
Бошлангич тезлик 36 км/соат га тенг.


•а
а.
со
о .
3- 5
п , ,
. 1 и и 6 7 8 9
а м/с2
2
-а ___ _ 4 -р аем .—
О ... 7 , I , п 1
. 1 2 3 4 $ 6 7 8 9 I I___ I___ L.
О 1 2 3 4 t,С
*а ч--------5 - раем г 20. Расмда тугри чизикли харакат килаётган
ZL -J----1--- 1 L__I_J__ L. жисмнинг тезлик графиги келтирилган. Бу
1 \ 3 4 5 6 7 8 9
харакатнинг тезлик тенгламаси каНдай
булади?
•а 6 - раем —
ZL | ■
2 : 4 ! 6 7 8 9

„". Расмда келтирилган тезлик графигидан


;: йдаланиб о = ь>(?) богланиш тенгламасини
£зннг.

21. Расмда жисм тезлигининг вактга


богланиш графиги берилган. Графикдан
фойдаланиб, жисм тезланишининг тезликка
проекциясини (м /с2 ларда) аникланг.

18. Куйидаги графикнинг о = v(t)


-енгламаси кайси жавобда тугри .
тэодаланган?

27
22. Берилган графикдан фойдаланиб,
тезланишнинг тезлик йуналишига
ироекциясини аникланг (м /с2 ларда).

м/с

1*4*.

и
1 • 26. Берилган графикдан фойдаланиб,
бошлангич 6 с да босиб утилган йулни
аникланг (метрларда).
I , , ,
0 1 2 3 4 5 6 1, с
23. Тинч хрлатда турган жисм х уки
йуналиши буйича хдракатлана бошлади.
Жисмнинг тезланиши расмдаги график
оркали берилган. Жисм эришган энг катта
тезлик топилсин (м/с).
27. Тезлик графиги расмда келтирилган
автомобиль бошлангич 9 с давомида неча
метр йул босади?

24. Расмда берилган тезлик графиги


ёрдамида жисмнинг 6 секундца босган йули
топилсин (м).
28. Тезлик графиги расмда курсатилган
автомобиль 4 соатда кандай масофага
кучади (км)? У X ук буйлаб
харакатланмокда.

к v v км/соат
10
3 4 ,
о
25. Расмдаги графикдан фойдаланиб,
-1 0
соат
жисмнинг tx - 1 с дан t2.= 3 с гача вакт
оралигйда утган йулини аникланг (м). 29. Расмда курсатилган графикдан
фойдаланган холда биринчи ва иккинчи
жисмларнинг 4 с давомидаги
кучишларининг фарки топилсин (м).
20 с да босиб утган йуллари орасидаги
фаркни топинг (м).

* Лифтнинг тезлик графигидан


: : йдаланиб, унинг неча метр кутарйлганини
аникланг. 34. а = a(t) графикдан фойдаланиб, моддий
* V м/с нуктанинг 4 с давомидаги кучишини топинг
(метрларда). Ж исмнинг бошлангич тезлиги
нолгатенг.
а м/с2
4
0 4 8 16 20 t, с 2
? 1. Келтирилган тезликнинг вактга 0 1 2 3 4 t,c
': гланиш графигидан фойдаланиб, X уки 35. Расмда жисм тезлигининг вактга
гуалаб харакат килаётган моддий нуктанинг богланиш графиги берилган. Графикдан
•: лпангич 5 с даги кучишини топинг (м). фойдаланиб жисмнинг хдракат тенгламасини
ёзинг. х0 = 0 деб хисобланг.

:1. Расмдаги графикдан фойдаланиб, х уки


:уйлаб харакат килаётган жисмнинг 4 с
36. Жисм X ук буйлаб х = - 5 + 12
цзомидаги кучиши sx ва йули / ни
конуниятга биноан харакат килади. У
^опутанг. * дастлабки 5 с да неча метр йул юради?
37. Моддий нуктанинг харакат тенгламаси
х = Ш 2 (м) куринишга эга. Унинг
тезланиши неча м /с 2 га тенг?
38.Нуктанинг харакат тенгламаси
х = 17 + ЗГ - 0,3/2 куринишга эга. Унинг
кузатиш бошланган вактдаги координатаси
х0, тезлиги l>0 ва тезланиши ах топилсин.
-3. Чизмада иккита моддий нукта 39. Х,аракат тенгламаси х = -2 0 + 5/ - 0,212
-езлигининг графиклари берилган. Уларнинг
куринишга эга. Харакатни тавсифловчи

29
катталиклар: бошлангич координата х0, 48. Расмда берилган графикларга караб
бошлангич тезлик ц,, тезланиш а ох = vx(t) богланиш тенгламаларини ёзинг.
аниклансин.
40. Жисм х = 10 + 6t2 + At (м) тенгламага
биноан хдракатланмокда. Унинг тезланиши
кандай (м /с2)?
41. X ук буйлаб харакатланаётган жисм
координатасининг вактга богланиши
х = -5 + 5t + t2 куринишга эга. t - 5 с пайтда
жисмнинг тезлиги неча м/с га тенг булади?
42. Жисмнинг харакат тенгламаси
5 = 3 0 / - 0,2/2 (м) куринишда булса, у неча
секунддан кейин тухтайди?
43. Моддий нуктанинг харакат тенгламаси
х = 12/ - 212 (м) куринишга эга. У t = 0 8-§. Ж и см л а р н и н г эркин туш иш и
пайтдан бошлаб, тухтагунча неча метр-йул Мавзуга дойр назарий саволлар
босади? 1. Эркин ту шиш
44. Агар икки автомобилнинг харакат 2. Эркин тушиш тезланиши ва унинг
тенгламалари х, = t 2 + 51 ва х, = t 2 + l t - 6 кийматлари
булса, улар канча вактдан сунг учрашадилар 3. Бошлангич тезликсиз эркин тушаётган
(с)? жисмнинг оний тезлиги
45. Агар иккита автомобилнинг харакат 4. Бошлангич тезлик билан эркин тушаётг;
тенгламалари х, - t 2 + 5 / ва х2 = t 2 + 7 t - 6 ^ » жисмнинг оний тезлиги
5. Бошлангич тезликсиз эркин тушаётган
булса, улар каерда ва канча вактдан сунг
жисмнинг тушиш баландлиги
учрашадилар?
6. Бошлангич тезликсиз эркин тушаётган
46. Иккита автомобилнинг харакат
жисмнинг тушиш вакти
тенгламалари х, = 212 + 4 1 ва х2 = 81 + 6 7. Бошлангич тезлик билан эркин тушаётг;
куринишга эга. Улар каерда ва качон . жисмнинг тушиш вакти
учрашадилар? 8. Текис узгарувчан харакатда п -секудца
47. Тезлик графигидан фойдаланиб босиб утган йул формуласи
бошлангич тезликни, туртинчи секунд 9. Юкорига тик отилган жисмнинг оний
бошидаги ва олтинчи секунд охиридаги тезлиги
тезликларини топинг. Тезланишини 10. Юкорига тик отилган жисмнинг
хисобланг ва ох = ox(t) богланиш максимал кутарилиш баландлиги
тенгламасини ёзинг. 11. Юкорига тик отилган жисмнинг
ихтиёрий вактдаги кутарилиш баландлиги
12. Ю корига тик отилган жисмнинг
кутарилиш вакти
13. Юкорига тик отилган жисмнинг учиш
вакти
14. Эркин тушаётган жисм охирги
секунддаги йулини топиш формуласи
15. Эркин тушаётган жисм кандай
харакатланади?

30
- Эркин тушаётган жисм тезланиши кандай 10. Тик эркин тушаётган жисмнинг харакат
'■лалган? Тезлигини? бошидан 3 ва 5 с да босиб утган йулларини
.". Юкорига тик отилган жисм тезланиши таккосланг.
•-:-:дай йуналган? Тезлигини? 11. Жисм бошлангич тезликсиз эркин
1>. Эркин тушиш тезланишининг киймати тушмокда. Унинг дастлабки 3 ва 7 с вакт
- : :зларга боглик? давомида утган йулларининг нисбатини
1: Юкорига тик отилган жисм энг юкори топинг.
' _:андликдаги тезлиги нимага тенг? 12. Эркин T yn^TfaH жисм охирги
1 Юкорига тик отилган жисм энг юкори 2 секундца 160 м масофани утган булса, у
: _ ' 1 ндликдаги тезланиши нимага тенг? канча вакт тушган (с)? g = 10 м /с 2.
Мавзуга дойр масалалар
13. Жисм h = 45 м баландликдан эркин
. Эркин тушиш бошланганидан 4 с утган
тушмокда. Унинг тезлиги 10 м/с га етганда у
м :тда жисм тезлиги неча м/с булади? Ердан неча метр баландликда булади?
1 Эркин тушаётган жисм 7 м/с бошлангич
g = 10 м /с 2.
■; :лякка эга булса, у 2 с ,дан кейин кандай
14. Бошлангич тезликсиз эркин тушаётган
■: ликка (м/с ларда) эришади? g = 9,8 м /с 2. жисмнинг бирор баландликдаги тезлиги
20 м/с га тенг бошлангич тезлик билан 20 м/с булса, ундан 25 м пастда жойлашган
: ■'тттушаётган жисмнинг харакат бошидан нуктадаги тезлиги неча м/с булади?
• ; утган пайтдаги тезлиги неча м/с булади? 15. Бошлангич тезликсиз ташланган жисм
Эркин тушаётган жисмнинг 2 с дан 4 с да ерга тушди. Агар жисм шу
т -лиги тезлиги 30м/с булса, унинг , баландликдан 30 м/с бошлангич тезлик
гпангич тезлиги неча м/с га тенг? билан ташланса, у канча вактда ерга тушади
Балкондан бошлангич тезликсиз (с)?
-ц п ан ган жисм 2 с да ерга тушди. Жисм 16. Юкорига тик отилган жисм 5 с дан сунг
: -л метр баландликдан ташланган? кайтиб тушди. Энг юкори нуктагача жисм
:= 1 0 м /с 2. неча секунд давомида кутарилган?
«. 5 м/с тезлик билан юкорига кутарилаётган 17. 40 м/с тезлик билан юкорига тик отилган
- гстатдан балласт ташланган. 2 с дан жисм 4 с утгач кандай тезликка эга булади
: гтш балластнинг аэростатга нисбаттан (м/с)?
г -тшп модули топилсин (м). Аэростат 18. Жисм кандай бошлангич тезлик (м/с)
- ~ггини узгармас деб хисобланг. билан юкорига тик отилганда, у 5 с утгач,
Канцайцир сайёрада жисм 50 м 10 м/с тезлик билан пастга харакат килади?
_-;ндликдан 5 с да Тушган. Бу сайёрада ч 19. Жисм вертикал юкорига 30 м/с тезлик
билан отилди. К^анча вактдан- сунг унинг
уг тгн тушиш тезланиши кандай (м /с2) ?
тезлиги 2 марта камаяди (с)?
• _ Галилей эркин тушиш конунларини
Ж Жисм 30 м/с тезлик билан юкорига тик
--анаётиб 1589 й. Пизе шахридаги.огма
отилди. У 25 м баландликдан юкорида неча
ж±н орадан турли буюмларни бошлангич
секунд булади?
. .тиксиз ташлади.
21. Теннис тупи 10 м/с бошлангич тезлик
V -норанинг баландлиги 57,5 м. Буюмлар бу
билан юкорига t jik отилди. Кайси тенглама
“ орадан канча вактда тушган ва уларнинг
туп баландлигининг вактга богланишини
- п урилишдаги тезликлари кандай?
ифодалайди?
Бошлангич тезликсиз эркин тушаётган
22. Жисм 40 м/с тезлиК билан юкорига тик
тннчи жисм иккинчи жисмга Караганда 3
отилган. У 2 с да неча метр баландликка
• ::та куп вакт учган. Уларнинг кушишлари
эришади? Хавонинг каршилиги хисобга
; . чз марта фарк килади?
олинмасин.

31
V
23. Ердан тик юкорига 10 м/с бошлангич 34. о0 бошлангич тезЛик билан юкорига ti
тезлик билан отилган тош бир оз вактдан "отилган жисмнинг тезлиги кандай
кейин кайтиб ерга тушди. Тошнинг йули ва баландликда 2 марта камаяди?
кучишини топинг (м) g = 10 м /с 2. 35. Бир жисм бирор hxбаландликдан эркин
24. Жисм тик юкорига 15 м/с бошлангич тушмокда; у билан бир вактда ундан хам
тезлик билан отилди. Кандай баландликда баландровдан, яъне h2баландликдан бошка
(м) жисмнинг тезлиги 3 марта камаяди?
жисм харакатлана бошлади. Иккала жисм-
25. Юкорига тик отилган жисмнинг
ерга бир вактда тушиши учун иккинчи
кутарилиш баландлигини 2 марта ошириш
жисмнинг бошлангич тезлиги и0 кандай
учун унинг бошлангич тезлигини неча марта
ошириш керак? булиши лозим?
26. Коптокнинг юкорига кутарилиш 36. 45 м баландликдан горизонтал
баландлигини 4 марта орттириш учун унинг йуналишда 40 м/с тезлик билан тош отилд
бошлангич тезлигини неча марта орттириш У ерга неча м/с тезлик билан тушади?
керак? 37. Тош ерга 10 м/с тезлик билан урилди.
27. Юкорига тик отилган жисмнинг Ердан неча метр баландликда унинг тезлш
бошлангич тезлиги 4 марта оширилса, 1 м/с булган? g = 10 м/с2.
унинг кутарилиш баландлиги кандай 38. h баландликдан ташланган копток ерд
узгаради? сапчиб, 3h баландликка кутарилиши учун
28. Ук 50 м/с тезлик билан тик юкорига уни кандай бошлангич тезлик билан ташлг
отилди. У неча метр баландликка керак?
кутарилган? ( Хдвонинг каршилигини 39. Ерга эркин тушаётган жисм бешинчи
хисобга олманг).' секунд охирида кандай тезликка эришади
29. Жисмнинг Ерга урилиш пайтидаги (м/с)?
тезлиги 6 м/с булса, у неча метр 40. Эркин тушаётган жисм 7 - секундда
баландликдан тушган? кандай масофани утади (м)? g = 10м / с2.
30. Бир жисм Н, иккинчиси 2 Н 41. Эркин тушишнинг 3 - секундида
баландликдан ерга тушди. Иккинчи утилган йулнинг 4 - секундида утилган
жисмнинг ерга урилиш тезлиги биринчи йулга нисбати кандай.
жисм тезлигидан неча марта катта булади? 42. Юк 54 м баландликдан тушмокда. Шу
31. h баландликдан бошлангич тезликсиз баландликни щундай уч кисмга булиш
эркин тушаётган жйсмнинг кинетик керакки, бунда хар бир кисмни утиш учу!
энергияси ердан кандай баландликда бир хил вакт керак булсин.
потенциал энергиясидан 3 марта катта 43. Бирор баландликдан эркин тушаётга!-
булади? . (бошлангич тезликсиз) жисм йулнинг
32. Юкорига тик отилган жисм максимал биринчи 1/4 кием охирида о тезликка
кутарилиш баландлигининг ярмига етганда эрйшган булса, йул охиридаги тезлиги
тезлиги неча марта камаяди? кандай булади?
33. Юкорига- и0тезлик билан отилган 44. Жисм 45 м баландликдан эркин
. жисмнинг максимал кутарилиш баландлиги тушмокда. Тушишнинг охирги секундид;
h га тенг. Ердан кандай баландликда кучиши кандай (м)?
жисмнинг тезлиги о0 дан 2 марта кичик 45. 500 м ли телевизон миноранинг учил
булади? 1с фарк билан узилган икки томчи ораси
масофа купи билан неча метр булади?
46. Жисм Я баландликдан бошлангич
тезликсиз'тушмокда. У харакатининг oxi

32 /
секундида З Я /4 га тенг йул утади. Н неча Биринчи жисм бошлангич холатга келганда,
летргатенг? # = 10;и/с2. иккинчиси ерга тушган булса, жисмлар
4". Бошлангич тезликсиз эркин тушаётган бошида кандай (м) баландликда булган?
жисм охирги 35 метрни 1с давомида утди. 57. Х,ар бир каватнинг баландлиги 2,5 м
Тушиш баландлигини (м) аникланг. булса, 11-каватн и н г балконидан 20 м/с
48. Бир хил баландликдан 2 с вакт тезлик билан юкорига тик отилган жисм ерга
гнтервали билан иккита жисм эркин туша канча вактда тушади?
'ошлади. 2-жисм туша бошлангандан неча 58. Гиштлар ортилган тагликни кран 1м/с
: екунд утгач улар орасидаги масофа 40 м га тезлик билан кутармокда тагликдан тушиб
-енг булади? кетган гишт ерга 2 с да тушган булса, гишт
49. 1 с дан сунг сувга тегиши учун тошни неча метр баландликдан тушиб кетган?
f зландлиги 25 м булган куприкдан кандай 59. 2,2 м баландликдан пастга вертикал
' : ллангич тезлик билан ташлаш керак (м/с)? отилган жисм полга абсолют эластик
50. Жисм эркин тушмокда. Тушиш урилиши натижасида 7,2 м баландликка
: пандлигининг биринчи ярмини утиш учун сакради. У неча м/с бошлангич тезлик билан
■егадиган вакт бутун баландликни утиш отилган?
чун кетадиган вактнинг кандай кисмини 60. Вертолёт тик юкорига 2,5 м /с 2 тезланиш
--лисил этади?
билан кутарилмокда. 12 с дан сунг
51. Эркин тушаётган жисм охирги икки
вертолётдан тушиб кетган жисм ерга неча
.: -гундца 90 м йул утди.Жисм канча вакт
м/с тезлик билан тушади?
-ляган (с)?
61. Икки шарча бир нуктадан, бир хил
52 Жисм 20 м/с тезлик билан юкорига тик
20 м/с бошлангич тезлик билан 1секунд вакт
тялди. y = y{t) богланиш тенгламасини интервали билан юкорига тик отилди.
:: лиг. Жисм канча вактдан кейин: а) 15 м; б) Иккинчи шарча отилгандан неча секунд вакт
I ; м; в) 25 м баландликка кутарилишини утгач, шарлар учрашади?
1^икланг. Курсатма. у укини юкорига 62. Икки жисм бир хил тезлик билан 2 с
:ггикал йуналтиринг; t = 0 да у = 0 деб оралатиб, юкорига тик отилди. Агар иккинчи
*збул КИЛИНГ. жисм отилган пайтдан 1,5 с утгач, бу
53. Жисм h баландликдан эркин тушмокда. жисмларнинг тезлик модуллари тенглашган
-:инг йулнинг иккинчи ярмидаги уртача булса, уларнинг бошлангич
-гхтигини топинг. тезлиги неча м/с булган?
54. Шахтага тушиб кетган тошнинг шахта 63. Эркин тушаётган жисмнинг
- 5ига урилгандаги товуши 9 с дан кейин {п +.1)-секунддаги кучиши кандай^
глятилди. Шахтанинг чукурлиги неча метр? 64. Иккинчи томчи узилгандан 2 с утгач
7; зушнинг тезлиги 320 м/с, g = 10 м /с 2. томчилар орасидаги масофа 25 м га тенг
\лвонингкаршилигини хисобга олманг. булган булса, томчилар неча секунд вакт
55. Анча баланд булган нуктадан модуллари интервали билан узилган? 4
гтэ хил ва 5 м/с га тенг булган тезликлар 65. 5 м/с бошлангич тезлик билан эркин
' пан икки жисм бир пайтда отилди: бири тушаётган “жисмнинг 3 ва 5 - секундлардаги
-?х юкорига, иккинчиси тик пастга. 2 с дан кучишлари нисбатини топинг.
.гаг улар орасидаги масофа неча метр 66. Иккита жисм бир нуктадан 2 с вакт
5улади? > , ' . оралиги билан эркин туша бошлади. Улар
56. Бир хил баландликдан биринчи жисм орасидаги масофанинг энг катта киймати
■]м/с тезлик билан юкорига отилди, . 80 м булса, жисмларнинг ерга тушиш вакти
лзсинчиси эса эркин туша бошлади. неча секунд?

33
67. Жисм 40 м/с тезлик билан юкорига тик 19. Марказга интилма тезланиш (нормал
отилди. Неча секундцан сунг унинг тезлиги тезланиш) ва чизикли тезлик орасидаги
(модуль жихатидан) бошлангич тезликдан 4 богликлик формуласи
марта кичик булади? 20. Марказга интилма тезланиш (нормал
68. Хав0 шари юкорига 5 м/с тезлик билан тезланиш) таърифи
кутарилмовда. Ердан 100 м баландликда 21. Марказга интилма тезланишининг
20 кг массали балласт ташланса, у ерга неча (нормал тезланиш) айланиш даврига
секундца тушади? богликлик формуласи
Мавзуга дойр масалалар
1. Текис харакатланаётган автомобиль яри\
9-§. А йлана буйлаб тек и с харакат. айлана ёй чизиб буриЛиб олди. Чизма чизи(
Мавзуга дойр назарий саволлар унда бурилиш вакти давомица. Шу вактнив
1. Айлана буйлаб текис харакат учдан бир кисми давомида, автомобиль
2. Давр таърифи ва формуласи. утган йулни ва кучишини курсатинг.
3. Частота таърифи ва формуласи Курсатилган вакт ораликларида утилган
4. Бурчак тезлик таърифи ва формуласи йуллар тегишли силжиш векторларининг
5. Бурчак тезликнинг айланиш даврига модулларидан неча марта катта?
богликлик формуласи 2. Шамол двигатели шамол гилдирагининг
6. Бурчак тезликнинг айланиш частотасига айланиш частотаси 30 айл/мин, электр
богликлик формуласи цвигатель якорининг айланиш частотаси
7. Давр ва частота орасидаги богликлик 1500 айл/мин, сепаратор барабарининг
формуласи айланиш частотаси 8400 айл/мин,
8. Чизикли тезлик таърифи ва формуласи жилвирлаш станоги шпинделининг айлани
9. Чизикли тезликнинг айланиш даврига частотаси 96000 айл/мин. Уларнинг
богликлик формуласи даврларини хисобланг.
10. Чизикли тезликнинг айланиш 3. Диаметри 30 см булган чарх тошнинг
частотасига богликлик формуласи ишчи сиртицаги нукталарининг тезлиги 35
11. Чизикли тезлик ва бурчак тезлик м/с дан ошмаслиги лозим. 1400 айл/мин;
орасидаги богликлик формуласи 2800 айл/мин тезлик билан айланайтган
12. Айлана узунлигини топиш формуласи. электр двигатель валига шу чарх тошни
13. Айлана буйлаб текис харакатланаётган куйиш мункинми?
жисмнинг чизикли тезлигини киймати 4. Моддий нукта айлана буйлаб 25 м/с
узгарадими? Йуналиши-чи? тезлик билан текис айланмокда. Даврнинг
14. Айлана буйлаб текис харакатланаётган туртдан бир кисмида моддий нукта тезлиг
жисмнинг бурчак тезлигининг киймати узгаришинйнг модулини топинг (м/с ларц;
узгарадими? Йуналиши-чи? 5. Моддий нукта айлана буйлаб 4 м/с тез:
15. Айлана буйлаб текис харакатланаётган билан текис айланмокда. Даврнинг туртда
жисмнинг марказга интилма тезланиши уч кисмида жисм тезлиги узгаришининг
(нормал тезланиш) киймати узгарадими? модулини топинг (м/с).
Йуналишичи? 6. Минутига 1200 марта айланаётган
16. Чизикли тезлик каерга йуналган? вентилятор паррагининг айланиш давриш
17. Марказга интилма тезланишининг топинг (с).
(нормал тезланиш) айланиш частотасига 7. Эгрилик рациуси 225 м булган
богликлик формуласи бурилишда 30 м/с тезлик билан
18. Марказга интилма тезланиш (нормал харакатланаётган автомобилнинг марказг
тезланиш) ва бурчак тезлик орасидаги интилма тезланишини аникланг (м /с2).
богликлик формуласи
34
> Шоссенинг бурилган жойида автомобиль 19. Велосипед гилдирагининг радиуси 0,4 м.
:>дул буйича узгармас 10 м/с тезлик билан Велосипед Ап м/с тезлик билан
гракатланмокда. Агар автомобиль харакатланиши учун унинг гилдираги
—аекториясининг эгрилик радиуси 50 м кандай частота билан айланиши керак (с -1)?
г; лса, унинг марказга интилма тезланиши
20. Жисм радиуси 3 м булган айлана буйлаб
£;нчага тенг (м /с2) ? 12 м/с тезлик билан харакатланмокда, унинг
1 Трамвай вагони радиуси 50 м булган айланиш частотасини аникланг (Гц).
гилишда харакатланмокда. Агар марказга 21. Жисм радиуси 5 м булган айлана буйлаб
т^тилма тезланиш 0,5 м /с2 булса, 40 м/с тезлик билан харакатланмокда.
-тамвайнинг тезлиги неча м/с? Жисмнинг айланиш частотаси (с-1) нимага
. Дискнинг айланиш даври 8 с. Айланиш тенг?
■ждан 4 м узокликдаги нуктанинг тезлиги 22. Агар маховик айланганда, гардишдаги
^пмага тенг (м/с)? нукталар тезлиги 6 м/с, улардан укка 1,5 см
!. Болалар аравачаси гилдирагининг якин масофада булган нукталар тезлиги эса
- _лиуси 1см булиб, унинг айланиш даври 2 с 5,5 м/с булса маховикнинг радиуси неча
' лса, аравачанинг тезлиги неча см/с
сантиметрга тенг?
гулади?
23. Агар автомобиль гилдираги энг юкори
1 Ер радиуси 6400 км. Ернинг уз уки
нуктасининг ерга нисбатан тезлиги 72 м/с
.-рофида айланишда экватордаги нуктанинг
булса, автомобилнинг тезлиги неча м/с га
423икли тезлиги канчага тенг булади (м/с)?
тенг?
‘ . Радиуси 2 м булган айлана буйлаб
24. Айланаётган 2 жисмдаги 2 нуктанинг
^гакатланаётган моддий нукта 3,14 с ичида
траекторияси радиуслари нисбати г2/г, ва
. лананинг ярмини босиб утди. Моддий
-гганинг чизикли тезлиги аниклансин (м/с айланиш частоталари нисбати v2 / v, хам 2
ггрда). га тенг булса, марказга интилма
Велосипед гилдираги 0,5 минутда тезланишлари неча марта фарк килади? \
- марта айланади. Айланиш частотасини 25. Радиуси 4 га тенг булган айлана буйлаб
~п ларда) топинг. текис харакат килаётган жисмнинг марказга
5. Даметри 30 см булган грампластинка интилма тезланиши 10 м /с 2 булса, айланиш
:гармас 33 айлана/минут частота билан даври неча секундга тенг? л 1 - 1 0 деб
ланаётган булса, унинг гардишидаги олинсин.
•гганинг чизикли тезлиги кандай булади 26. Бир хил'радиусли айланалар буйича
: с)? айланаётган 2 нуктанинг марказга интилма
:. Агар диаметри 0,3 м булган велосипед тезланишлар 2 марта фаркланса, айланиш
лдирагининг айланиш частотаси 120 частоталари неча марта фарк килади?
гл/м ин булса, велосипед тезлиги кандай 27. Турбогенератор 3000 айл/мин частотага
: с)? эга. Унинг бурчак тезлигини топинг
1" Поезд тезлиги 90 км/соат булса, радиуси (рад/с), (л = 3).
5 м булган локомотив гилдираги бир 28. Вагоннинг релсга нисбатан тезлиги \
'Лнутда неча марта айланади? ' 72 км/соат булса, унинг диаметри 40 см
[S. Велосипед гилдирагининг радиуси 0,4 м. булган гилдиракнинг бурчак Тезлиги неча
рад/с га тенг?
Велосипед Ал м/с тезлик билан
29. 1 рад/с бурчак тезлик билан айланма
аракатланиши учун гилдирак секундига
харакат килаётган каруселдаги
-:еча марта айланиши керак?

35 \
кизча тезлигининг модулини топинг (м/с). жисм тезлиги 3 марта камайса, марказга
Айланиш укидан кизчага булган масофа 2 м. интилма тезланиш кандай узгаради?
30. Бурчак тезлиги 3,14 рад/с булган чарх 40. Айлананинг радиуси 2 марта ортирили
тоши 2 с ичида кандай бурчакка бурилади? тезлик узгартирилмаса, жисмнинг марказга
31. Еилдирак ЮОя- рад/с бурчак тезлик интилма тезланиши кандай узгаради?
билан айланмокда. 20 с давомида у неча 41. Айлана буйлаб текис харакат килаётган
марта айланади? жисмнинг тезлиги узгармасдан, траектории
32. Соат стрелкаси бурчак тезлигининг радиуси 2 марта камайса, унинг марказга
киймати каттами ёки Ернинг суткалик интилма тезланиши кандай узгаради?
харакатидаги бурчак тезликми? Нима учун? 42. Жисм R радиус ли айлана буйлаб и
33. Радиуси 0,2 м булган велосипед тезлик билан айланмокда. Агар у радиуси
2R булган айлана буйлаб и тезлик билан
гилдираги минутига 180 марта айланаётган
булса,велосипедчи кандай тезлик билан айланса, унинг марказга интилма тезланип
харакатланаётганлигини аникланг. узгарадими, узгарса кандай?
34. Ернинг сунъий йулдоши 330 км 43. Радиуси 1,5 м булган шамол гилдираги
минутига 30 марта айланади. Еилдирак
баландликда-7,7— чизикли тезлик билан параги учидаги нукталарнинг марказга
с интилма тезланиши кандай булади? Бурча
харакатланмовда. Ернинг уртача радиуси тезлиги (айл/мин ларда) кандай булганда
6370 км га тенг деб хисоблаб, йулдошнинг марказга интилма тезланиш 2 марта катта
айланиш даврини аникланг булади?
35. Минутига 1500 марта айланаётган 44. Эгрилик радиуси 200 метр булган йул
электродвигетелъ валининг бурчак кисмида 72 км/соат тезлик билан
тезлигини топинг. харакатланаётган поезднинг марказга
36. Вертолёт 0,2 м /с 2 тезланиш билан интилма тезланишини топинг.
вертикал пастга туша бошлади. Агар 45. Диаметри 60 см булган автомобиль
вертолёт паррагининг айланиш частотаси 50 гилдираги энг четки нуктасининг марказгг
айл/с булса, вертолёт 40 м пасайгунча, интилма тезланиши 750 м /с 2.
паррак неча марта айланади? Автомобилнинг харакат тезлигини аникда
37. Вертолёт 0,2 м /с 2 тезланиш билан 46. Ер сиртидан 390 км баландликда 7,8 ю
вертикал равишда пастга туша бошлади. чизикди тезлик билан харакатланаётган
Вертолёт парраги канотининг узунлиги 5 м. сунъий йулдошнинг марказга интилма
Паррак айланаётганда, канотнинг энг чекка тезланишини топинг.Ер радиуси 6370 км ,
нукталари 3,14-103 м/с тез ликда олинсин.
47. Икки нуктадан бирининг айланиш
харакатланади. Вертолётнинг 40 м пастга
радиуси хам, айланиш частотаси хам
тушиши давомида паррак неча марта
иккичисиникидан уч марта кичик. Уларш
айланади?
марказга интилма тезланишлари неча мар
38. Милтикдан отилган ук горизонтал ук
фаркданади?
атрофида 25 Гц частота билан айланаётган,
48. Диаметри 4 мм булган парманинг чет
бир-биридан 50 см масофада жойлашган
нуктасининг марказга интилма тезланиш!
иккита дискни тешиб утди. Тешиклар бир-
780 м /с 2. Парма минутига неча марта
биридан 18° га силжиган булса, укнинг икки
айланишини аникланг.
диск орасидаги тезлиги кандай булган (м/с)?
39. Жисм айлана буйлаб текис харакат
килмокда. Агар айлана радиуси узгармасдан,

36
: 0-§. А йлана буйлаб теки с х,аракатни 5. Занжирли узатма ёрдамида богланган
узати ш иккита тишли гилдирак бирининг чизикли
Мавзуга дойр назарий саволлар тезлиги 6,28м / с иккинчисининг радиуси
Тасмали узатма нима? Icjw . Иккинчи тишли гилдиракнинг
I Харакат тасмали узатма ёрдамида бир частотасини топинг.
—•зшдан иккинчисига узатилаётганда 6. Занжирли узатма ёрдамида богланган
ir-'нвларнинг айланиш даврлари, иккита тишли гилдиракнинг биридаги
- птоталари ва чизикли тезликлари кандай тишлар сони 7/, иккинчисидаги тишлар сони
:-:осабатда булади?
N 2 дан 4 марта катта булса,
Занжирли узатма нима?
- ларакат занжирли узатма ёрдамида бир гилдиракларнинг бурчак тезликлари
z ■лвдан иккинчисига узатилаётганда орасидаги муносабат кандай булади?
гззвларнинг айланиш даврлари, 7. Бир-бирига жипс теккан холда
..тоталари ва чизикли тезликлари кандай сирпанишсиз айланаётган (фрикцион
носабатда булади? богланган) икки шкив радиусларининг
? I Иккита шкив битта укга махкамланганда, нисбати i?, / R2 = 2 . Ш кивларнинг бурчак
ш л вларнинг айланиш даврлари, тезликлари орасидаги муносабат кандай
- ,:тоталари ва чизикли тезликлари кандай булади?
г носабатда булади?
- Фрикцион богланиш нима?
фрикцион богланган икки шкивнинг
зикли тезликлари ва бурчак тезликлари
;:1 дай муносабатда булади?
Мавзуга дойр масалалар
1 даракат I гилдиракдан II гилдиракка
- _;мали узатма узатилади. Агар II 8. Харакат I гилдиракдан II гилдиракка
тдиракнинг айланиш даври 10 с, тасмали узатма ёрдамида узатилади. Агар
:диракларнинг радиуслари эса мос I гилдирак минутига 2400 марта айланса,
-.зишда 10 дм ва 10 см булса, 1гилдирак 4 гилдиракларнинг радиуслари эса мос
I
^нутда неча марта айланади? равишда 3 ва 6 см булса, иккинчи
I ларакат I гилдиракдан II гилдиракка гилдиракнинг бурчак тезлиги неча рад/с га
..мали узатма узатилади. Агар II тенг. г
лдиракнинг чизикли тезлиги 2 0 м / с , 9. Харакат I гилдиракдан II гилдиракка
- лдиракларнинг радиуслари эса мос тасмали узатма узатилади. Агар II
тзи ш да 3 дм ва 140 см булса, 1гилдирак гилдиракнинг бурчак тезлиги 100л- с~\
очак тезлигини топинг i
гилдиракларнинг радиуслари эса мос
: Битта укга иккита шкиУмахкамланган, равишда 20 ва 10 см булса, I гилдирак
г оинчи шкивнинг айланиш даври 20 с ва минутига неча марта айланади?
- .диуси 3 с м . Иккинчи шкивнинг радиуси 10. Харакат I шкив дан IV шкйвга иккита
. .и булса, унинг марказга интилма тасмали узатма ёрдамида узатилади. Агар I
:зланишини топинг. шкив минутига 1200 марта айланса,
- Битта укга иккита шкив махкамланган, шкивларнинг радиуслари rt = 8 см,
' •ринчи шкивнинг айланиш даври 40 с ва г2 = 32 см, >з=11 см, г4 = 5§ см булса, IV
- ииуси 3 с м . Иккинчи шкивнинг радиуси шкивйинг айлаййи частотасини (айл/мин
- ;м булса, унинг частотасини топинг. V

37
хисобида) топинг. II ва III шкивлар битта Мавзуга дойр масалалар
валга бкир килиб махкамланган. 1. Жисмнинг тангенциал тезланиши 6 м/с
марказга интилма тезланиши 8 м /с 2 га тен
булса, унинг натижавий тезланиши неча
м /с 2 га тенг?
2. Жисм айлана буйлаб со = 2 + 0,5(
тенглама билан ифодаланадиган бурчак
тезлик билан харакат килмокда. У 20 с да
неча марта айланади?
3. Диск ук атрофида узгармас бурчак тезл:
билан айланмокда. Айланиш укидан хар xi
масофада жойлашган 1, 2 ва
3 - нукталарнинг марказга интилма
11. Доиравий арранинг диаметри 600 мм. тезланишлари кандай муносабатда булади
Арра укига диаметри 300 мм булган шкив
утказилган булиб, уни двигатель валига
урнатилган диаметри 120 мм булган шкив
айлантиради. Агар двигатель вали 1200
айл/мин тезлик билан айланса, арра
тишларининг тезлиги кандай?
12. Радиуслари 20, 15 ва 25 см булган учта
гилдирак (шкив) бир-бирига тасма билан
уланган. Уларнинг биринчиси айланса,
4. 3 с ичида жисмнинг бурчак тезлиги
колганлари хам айланади. Бу
гилдиракларнинг айланиш частоталари ва 8 рад / с дан 14 рад /ста ортди. Жисмнш
марказдан энг узок нукталарининг бурчак тезланишини топинг.
тезликлари кандай муносабатда булади? 5. Моддий нукта радиуси 2 м булган айла
буйлаб 0,1 рад / с 2 бурчак тезланиш билан
11-§. А йлана буйлаб н отекис харак ат харакатланмокда. Унинг тангенциал
Мавзуга дойр назарий саволлар тезланишини топинг.
1. Марказга интилма тезланиш (нормал 6. Моддий нуктанинг бошлангич бурчак
тезланиш) каерга йуналган? тезлиги 2 рад / с ва бурчак тезланиши
2. Уринма тезланиш (тангенсиал тезланиш)
0,4 рад I с 2 унинг 4 с дан кейинги бурча»
таърифи ва формуласи
3. Айлана буйлаб харакатда у мумий тезлиги ва бурилиш бурчагини топинг.
тезланиш нимага тенг? 7. Моддий нукта радиуси R - 1 м булган
4. Айлана буйлаб текис харакатланаётган айлана буйлаб текис тезланувчан харакат
жисмнинг уринма тезланиш (тангенсиал кила бошлаб /, = 10 сек давомида s = 50 м
тезланиш) киймати узгарадими? Йуналиши- йулни утди.Х,аракат бошлангандан сунг
чи? t2 = 5 сек вакт утгач нукта кандай марказ]
5. Бурчак тезланиш нима? интилма тезланиш (ап) билан харакат
6. Айлана буйлаб нотекис харакатда
килади?
ихтиёрий вакт моментида бурилиш бурчаги
8. Жисм айлана буйлаб харакат килаётган
кандай топилади?
а тула тезланиш ва о чизикли тезлик
7. Оний бурчак тезлик нима?

38
: гасидаги бурчак а = 30° га тенг. ап / ах Мавзуга дойр масалалар
-лтсбатнинг сон киймати кандай? 1. 80 м баландликдан бир вактда 10 ва 20 м/с
тезликлар билан горизонтал отилган иккита
жисмнинг харакат траекториясини битта
чизмада 1м ли ва 10 м ли масштабда
чизинг. Х,ар кайси жисм канчадан вактда
учиб тушган? Хар кайси жисмнинг учиш
узоклиги кандай?
2. 5 м баландликдан горизонтал йуналишда
2 м/с тезлик билан отилган жисм неча
секундцан сунг ерга тушади? g = 10 м /с 2.
3. Тепаликдан горизонтал отилган жисм 5 с
; . п0 = 240 айл/мин тезлик билан дан сунг ерга тушган булса, тепалик
л ланаётган маховик гилдирак / = 0,5 мин баландлиги неча метр?
4. 500 м баландликда 180 км/соат тезлик
:зо м и д а тухтайди. Гилдирак харакатини
билан горизонтал учаётган вертолётдан ерга
-: :<ис узгарувчан деб хисоблаб, у Тула
юк ташланди. У неча секундда ерга тушади?
” лагунча неча марта (N) айланишини
5. 180 м баландликдан 10 м/с бошлангич
'ГЛИНГ. тезлик билан горизонтал отилган жисм
тезлиги вертикал ташкил этувчисининг
12-§. Г ори зон тал отилган ж исм уртача кийматини топинг (м/с).
харакати 6. Тош горизонтал йуналишда отилган. 3 с
Мавзуга дойр иазарий саволлар дан кейин тезлик вектори Ер сирти билан
1 Горизонтал отилган жисм траекторияси 60° бурчак хосил килган булса, тошнинг
I Горизонтал отилган жисм учиш вактини бошлангич тезлиги неча м/с га тенг?
■: тепл формуласи
7. h баландликдан и0 бошлангич тезлик
: Горизонтал отилган жисм учиш
:: глигини тоииш формуласи билан горизонтал отилган жисм бориб
- Горизонтал отилган жисм ихтиёрий тушган нуктага тушиши учун уни h /2
: ; -ггдаги горизонт билан ташкил этган баландликдан кандай горизонтал тезлик.
' тчагини тоииш формуласи билан отиш керак?
Г Горизонтал отилган жисм вертикал 8. Укувчи хар бир каватининг баландлиги
'; :лигини тоииш формуласи 2,5 м булган бинонинг 9 -к ав ати балконидан
: Горизонтал отилган жисм горизонтал горизонтал йуналишда «туппонча» дан ук
- глигини тоииш формуласи узди. Ук бино пойдеворидан 6 м нарига
Горизонтал отилган жисм натижавйй бориб тушди. Укнинг отилиш тезлиги ва
-гзлигини тоииш формуласи учиш вактини топинг. g = 10 м /с 2.
v Горизонтал отилган жисм тангенсиал 9. Баландлиги 80 м булган минорадан жисм
- гзланишини тоииш формуласи 600 м/с тезлик билан горизонтал йуналишда
-. Горизонтал отилган жисм нормал отилди. Х,авонинг каршилиги хисобга
- ланишини тоииш формуласи олинмаса, жисмнинг учиш узоклиги неча км
Горизонтал отилган жисм натижавий га тенг булади?
л ланишини йуналиши ва сон киймати \ 0, Самолёт горизонтал йуналишда 8 км
баландликда 720 км/соат тезлик билан
учмокда. Учувчи бомбани нишонга аник
тушириши учун канча масофа (горизонтал

39
йуналишда) колганда ташлаши керак булади 7. Г оризонтга кия отилган жисм кутарилиш
(км)? Хдвонинг каршилигини хисобга вактини топиш формуласи
олманг. 8. Г оризонтга кия отилган жисм ихтиёрий
11. 78,4 баландликка урнатилган артилерия вакт моментидаги горизонт билан ташкил
снаряд горизонтал йуналишда 600 м/с тезлик килган бурчагини топиш формуласи
билан учиб чикди.Х,авонинг каршилиги 9. Г оризонтга кия отилган жисм умумий
хисобга олинмаса, снаряд неча километр тезлигини топиш формуласи
масофада ерга тушади? 10. Горизонтга кия отилган жисм
12. 500 м баландликда горизонтал равишда траекториясининг егрилик радиусини
учиб бораётган самолётдан ташланган жисм топиш формуласи
1км масофага бориб тушган булса, 11. Горизонтга кия отилган жисм минимал
самолётнинг тезлиги неча м/с га тенг? максимал тезликлари нимага тенг?
13. Коядан 10 м/с тезлик билан горизонтал 12. Горизонтга кия отилган жисмда 4гиГ1
отилган тош ерга 45° бурчак остида тушган кандай катталик?
булса, тошнинг охирги тезлиги неча м/с га 13. Горизонтга кия отилган жисм тезланиш
тенг? нимага тенг ва каерга йуналган?
14. Горизонтал отилган жисмнинг учиш Мавзуга дойр масалалар
узоклиги ва тушиш баландликлари тенг 1. Шарча горизонтга нисбатан 30° бурчак
булиб, 2 секундца ерга тушса, у неча м/с остида 30 м/с бошлангич тезлик билан
тезлик билан отилган? g = 10 м /с 2. отилди. Бошлангич тезлик векторининг
15. Агар 9 м баландликдан горизонтал горизонтал ва вертикал ташкил
отилган жисмнинг учиш узоклиги хам 9 м га этувчиларини аникланг (м/с).
тенг булса, жисмнинг ерга тушиш пайтидаги 2. Жисм горизонтга нисбатан 30° бурчак
тезлиги неча м/с га тенг? остида 20 м/с бошлангич тезлик билан
16. Полдан И баландликда урнатилган отилди. Хдракатнинг 1 -секунци охиридаг
пружинали пистолетдан горизонтал тезлик векторининг горизонтал ва вертика
йуналишда ук узилди. Агар укнинг учиш ташкил этувчиларини аникланг (м/с ларда'
узоклиги S булса, унинг бошлангич тезлиги sin30° = 0,50; cos30° = 0,87.
Кандай? 3. Камалакдан модуллари бир хил тезлик.г
билан горизонтга хар хил бурчак остида
13-§. Г оризонтга кия отилган ж исм туртта ук отилди; биринчиси 90°, иккинчг
харакати
60°, учинчиси 45° ватуртинчйси 30°
Мавзуга дойр назарий саволлар
бурчак остида. Уклардан кайси бири
1. Горизонтга кия отилган жисм
бонщаларидан олдин ерга кайтиб тушади?
траекторияси
2. Горизонтга кия отилган жисм вертикал 4. Жисм 20 м баландликдан горизонтга 3'
тезлигини топиш формуласи бурчак остида 30 м/с тезлик билан отилди
3. Горизонтга кия отилган жисм горизонтал Жисм неча секунд учган?
тезлигини топиш формуласи 5. Горизонтга бурчак остида 10 м/с тезлвд
4. Г оризонтга кия отилган жисм кутарилиш билан отилган жисмнинг учиш давомидаг
баландлигини топиш формуласи минимал тезлиги 6 м/с булса, унинг учин
5. Г оризонтга кия отилган жисм учиш вакти неча секунд булади? g = 10 м /с2.
узоклигини топиш формуласи 6. Замбаракдан горизонтга бурчак остида
6. Горизонтга кия отилган жисм учиш учиб чиккан снаряд 12 с учган. Снаряд
вактини топиш формуласи кутарилган энг юкори баландлик неча мет
тенг?
". Копток 10 м/с тезлик билан горизонтга 17. Жисм горизонтга 60° бурчак остида
]: киялатиб отилди. У неча метр 30 м/с тезлик билан отилди. Неча секунддан
5аландликгача кутарилади? сунг тезлик вектори горизонт билан 45°
8 Г оризонтга бурчак остида отилган жисм
бурчак хосил килади? (л/з = 1,7з)
] с учган. Жисм кутарилган энг юкори
18. Горизонтга бурчак остида 20 м/с тезлик
: аландлик неча метр?
билан отилган жисмнинг учиш давомидаги
: Горизонтга бурчак остида 25 м/с тезлик
минимал тезлиги 10 м/с булса, у неча метр
г тан отилган жисм 4 с да ерга кайтиб
баландликка кутарилган? g = 10 м/с2.
~тлди. Унинг учиш давомидаги минимал
-гзлигини аникланг (м/с). © 7 2 0 км/соат тезлик билан учаётган
10. 20 м/с тезлик билан горизонтга бурчак бомбардимончи самолёт горизонт билан
■:тнда отилган жисмнинг максимал 60° бурчак хосил килган холда шунгиб 900 м
- тарилиш баландлиги 15 м булса, унинг баландликдан бомба ташлади.Бомба
чзш давомидаги минимал тезлиги неча м/с нишонга тушиши учун уни нишондан
г;лган? горизонтал йуналиш буйича кандай
11. Ердаги уч найдан бир хил тезликда сув узокликда ташлаш лозим?
тзлиб чикмокда: улар горизонтга нисбатан 20. Осло да утган мусобакаларга спортчи
- . 45° ва 30° бурчак остида отилиб найзани 90 м 86 см га улоктирди. Агар найза
шундай тезлик билан горизонтга уша бурчак
— :ади. Хар бир найдан отилиб чикаётган
остида Токиода улоктирилса, найза кандай
; з баландликлари нисбатини ва сувнинг
масофада ерга тушар эди? Эркин тушиш
гг та тушиш узокликлари нисбатини топинг.
тезланиши Ослода 9,819 м/с2, Токиода эса
' 1азонинг сув окимига каршилигини хисобга
9,798 м/с2.
глманг.
(fhy20 м баландда жойлашга балкондан
11. Горизонтга 45° бурчак остида отилган
горизонтдан 30° юкорига 10 м/с тезлик
- :мнинг учиш узоклиги кутарилиш
билан копток отилди. X укни ер сирти
: i -андлигидан неча марта катта?
буйлаб унг томонга ва У укни уй девори
' Тупнинг учиш узоклиги унинг максимал
буйлаб юкорига йуналтириб,
- -тарилиш баланлигидан 4 марта катта. Туп
координаталарнинг вактга богликлик
тизонтга нисбатан кандай бурчак остида
тенгламалари x = x(t) ва у = Л ' ) ни хамда
-тжлган?
14 Тупнинг учиш узоклиги унинг максимал у = y(t) траектория тенгламасини ёзинг.
- -тарилиш баландлигидан 4л/з марта катта а) 2 с дан кейин коптокнинг
координаталарини; б) канча вактдан кейин
тшпи учун тупни горизонтга нисбатан
аядай бурчак остида отиш керак? копток ерга тушишини; в) горизонтал учиб
бориш узокдигини топинг.
5 Замбаракдан горизонтга нисбатан 30°
22. Тош горизонтга нисбатан а 0. = 30° бурчак
тчак остида отилган ук 600 м/с тезлик
' тан учиб чикади. Укнинг харакат остида v0 = 10 м/сек тезлик билан отилди.
': шлангандан 40 с утган пайтдаги тезлигини Канча вактдан (/) кейин тош h = 1 м
: ларда топинг. g = 10 м /с 2. баландликда булади?
:. Г оризонтга нисбатан бурчак остида 23. Товушдан тез учувчи самолёт горизонтал
—_тган жисмнинг кутарилиш баландлиги йуналишда и = 1440 км/соат тезлик билан
' ; траекториянинг энг юкори нуктасидаги Н = 20000 м баландликда учяити.Самолёт
—ллик радиуси 2 м булса, жисм горизонтга зенит курилмаси устидан учиб утаётганда
—;батан кандай бурчак остида отилган? тупдан ук узилди.Снаряд самолётга тегиши
учун и0 минимал бошлангич тезлиги ва
унинг горизонт билан х,осил килган а0 А) модули узгармас булиб, йуналиши
бурчаги кандай булиши керак? узлуксиз узгариб туради.
5 ) нолгатенг.
C) а1: < 0 холда модули ва йуналиши
узгармайди.
D) аи > 0 холда модули ва йуналиши
узгармайди.
E) модули ва йуналиши узгариб туради.
6. Вакт утиши билан жисмнинг фазодаги
вазиятининг бошка жисмларга нисбатан
узгариши жисмнинг ...деб аталади.
А) траекторияси. 5 ) механик харакати.
Вариант №1. С) кучиши. D ) йули.
1. Чакмок чакнагандан 10 секунд утгач, Е ) санок системаси.
момакалдирок товуши етиб келган булса, 7. Куйидаги холларнинг кайсиларида
чакмок кузатувчидан кандай узокликда жисмларни моддий нукта деб хисоблаш
чакнаган? Товушнинг хавода таркалиш мумкин: 1) Ер Куёш атрофида орбита
тезлигини 340 м/с деб олинг. буйлаб харакат килмокда:
А) 3400 м 5)340 м С) 170 м £>)34м 2) поезд куприк устидан утмокда: 3) токг
£)Т Ж Й станогида детал ясамокда: 4) Тошкент-
2. 1 м/с тезлик каттами ёки 1км/соат Москва рейси буйича самолёт учмокда: 5
тезликми? уз уки атрофида айланмокда?
А) иккаласи тенг? А) 1;5 5 ) 1;4 С) 2;3 D) 3;4 Е) 4;5
5) биринчиси 3,6 марта катта. 8. Ойнинг Ер атрофидаги харакатига
таалукли массаларда нима учун Ойни
C) иккинчиси 3,6 марта катта.
моддий нукта деб хисоблаш мумкин?
D) иккинчиси 1000 марта катта. Чунки...
E ) биринчиси 60 марта катта. А) Ой-Ернинг йулдоши.
3. Бирор баландликдан горизонтал отилган 5 ) Ойнинг радиуси унинг орбитаси
жисм кандай траектория буйлаб радиусидан анча кичик.
харакатланади? Х,авонинг каршилигини С) Ойда атмосфера й у к D ) Ой-шар.
хисобга олманг. Е ) Ойнинг массаси Ерникидан кичик.
A) гипербола буйлаб.
9. Санок системасини нималар ташкил
B) тугри чизик буйлаб.
этади?
C) айлана ёйи буйлаб. А) санок жисми ва координаталар
D ) тармоги пастга йуналган парабола системаси.
буйлаб. 5 ) координаталар системаси ва вакт
E) тармоги юкорига йуналган парабола улчайдиган асбоб.
буйлаб. C) санок жисми ва вакт улчайдиган асб
4. 918 км/соат тезлик неча м/с булади? D) санок жисми, унга богланган
А) 260 5 )2 3 0 С) 240 D) 250 Е) 255
координаталар системаси ва вактни
5. Тугрч чизикли текис харакатда тезланиш улчайдиган асбоб. Е ) ТЖЙ.
вектори...

42
10. Метро эскалаторы 0,75 м/с тезлик билан системада буюм траекторияси кандай
пакатланади.Пассажир эскалаторнинг булади?
аракатланиш йуналишида 0,25 м/с тезлик А) тугри чизик. В) гипербола.
'л а й юриб бораётган булса, (санок С) элилипс йули. D ) айлана йули.
: гтемаси эскалатор билан богланган) у ерга Е ) парабола.
нисбатан
15. Айлана буйлаб текис харакатда чизигли
1 м масофага кучиши учун кетадиган
тезлик векторининг ...
завопи аникланг.
A) модули узгармас булиб, йуналиши
- 20с 5)40с С)2с £>)60с £)ТЖ Й .
узлуксиз узгариб туради.
Автомобиль двигатели четки
B) модули текис ошиб, йуналиши узгармас
- кталарнинг харакат траекторияси: а)
. г томобиль билан богланган санок ко л ад и.
; ггемасига: б) ер билан богланган санок C) модули текис камайиб, йуналиши
. :темасига нисбатан кандай шаклда узгармас ко лади.
гулади? D) модули ва йуналиши узлуксиз узгариб
- эгри чизик; тугри чизик. В) винтсимон; туради.
плана. E ) модули ва йуналиши узгармас ко лади.
_ парабола; эгри чизик. 16. Моддий нуктанинг айланма буйлаб
Г айлана;айлана. катталиги узгармас тезлик билан харакатини
Г айлана; пармасимон. кандай харакат деб хисоблаш керак?
A) текис секинланувчан.
I Куйидаги фикрларнинг кайси бири
B) текис.
-: тчтри?
агар жисм бирор санок системага C) нотекис тезланувчан.
:оатан тинч турган булса, унинг бу D ) текис тезланувчан.
. "ггемага нисбатан тезлиги нолга тенг E) о - const булган харакат.
г лади. 17. Маълум бир баландликдан бир вактда
5 харакатланиш вактини топиш учун 1 - тош эркин ташланди, 2 - тош горизонтал
- тача тезликни босиб утилган йулга булиш отилди, 3 - вертикал юкорига отилди.
срак. Тошлардан кайси бири ерга олдин тушади?
текис харакатда тезликнинг сон киймати A) учаласи бир вактда тушади.
- гармас катталикдир. B) 1 ва 2 С) 1 D) 2 Е) 3
Г харакатнинг уртача тезлигини топиш 18. Бирор баландликдан 10 м/с тезлик билан
-гн босиб утилган йулни харакатланиш горизонтал отилган жискТкинг учиш
: . -ггига булиш керак. узоклиги шу баландликка тенг булса, жисм
Г йул харакат траекториясини кандай баландликдан отилган булади (м)?
-актерловчи скаляр катталикдир. А) 200 В) 160 С) 100 D ) 40 Е ) 20
5 Жисм s = 5 t - 0,25t 2конуният билан 19. Эгри чизикли текис харакатда куйидаги
накатланади. Унинг дастлабки 4 с ичида катталикларнинг кайси бири узгармайди?
:: :иб утган йулини топинг (м). A) оний тезлик модули.
16 В) 10 С) 12 D) 5 Е) 20 B) тезланиш модули.
Тугри чизикли ва текис C) уртача тезлик вектори.
накатланаётган вагон ойнасидан буюм D ) тезланиш вектори.
-ллиб кетди. Ер билан богланган санок
E ) уртача тезлик вектори.

43
20. Жисм кандай холатларда тезланишга эга 25. Горизонтал йуналишда 180 км/соат
булмайди? тезлик билан учаётган вертолётдан
A) тугри чизикли траектория буйлаб ташланган юк 10с да ерга тушди. Вертол
нотекис хдракатланганда. кандай баландликда учмокда (м).
B) факат тинч холатда. А) 180 В) 360 С) 500 D) 1000 £ )1 8
C) тинч холатда ва тугри чизикли текис 26. Горизонтга бурчак остида отилган
харакатда. жисмнинг тезланиши траекториянинг эш
D ) айлана буйлаб текис харакат ва тугри юкори нуктасида кандай булади?
A) g / 2 , пастга йуналган.
чизикли текис тезланувчан харакат
килаётганда. B) g, юкорига йуналган.
E ) айлана буйлаб текис узгарувчан ва тугри C) g, пастга йуналган.
чизикли узгарувчан харакатларда. D) g, траектория буйлаб йуналган.
£1. Горизонтал йуналишда 800 м/с тезлик E) 0
билан отилган ук 600 м масофадаги нишонга 27. Соатнинг секунд стрелкаси минут
бориб етгунча, вертикал йуналишда канчага стрелкасидан 2 марта киска. Стрелкалар
пасаяди (м)? учларининг чизикли тезликлари нисбати
А) 0,75 В) 1,5 С) 2,8 D) 3,75 Е) 1,6 нимага тенг?
А) 120 В) 90 С) 60 £>)30 £ )1 5
22. Моддий нукта айлана буйлаб текис 28. Юкни 0,4 м/с тезлик билан кутариш
харакатланмокда. Унинг тезлиги ва диаметри 16 см булган чигир барабанини
тезланиши векторлар орасидаги бурчак айланиш частотаси канча булади (Гц)?
кандай? А) 0,4 В) 0,8 С) 0,9 D) 1,6 Е ) 3
А) я В) я ! 2 С ) п / Ъ D) п /6 Е) 0
29. Умумий укка махкамланган икки шк;
23. Автомобиль модули узгармас тезлик радиусларининг нисбати R2/ Я, = 4 булсг
билан расмда курсатилган траектория буйлаб
шкивларнинг бурчак тезликлари учун
харакатланмокда. Траекториянинг кайси
куйида келтирилган муносабатларнинг к
нуктасида автомобилнинг марказга интилма
бири уринли?
тезланиши энг катта булади?
А) 1 В) 2 С) 3 D ). хамма нукталарда бир А)а>2 = 2сох 5)<у, = 2со2 С) со] =
хил. D ) «у, = 4а>2 Е ) со2 = 4су
Е ) аниклаб булмайди. 30. Берилганлар орасидан марказга инти
тезланиш формулаларини топинг: 1)
a = ( u - o 0) / t ; 2) a = co2R\ 3) a = v 2lr;

а = й)и; 5) а = о 2 - и 02;6) а = —
^

А) 1;2;5 В) 2;3;4 С) 3;4;6


24. Траекторияси радиуси 2 марта D) 2;5;6 Е) 3;4;5
кичиклашиб, тезлиги узгармаса, жисмнинг 31. Иккита жисм бир хил баландликдан
марказга интилма тезланиши кандай бошлангич тезликсиз ташлаб юборилди.
узгаради? Иккинчи жисм й$щ ярмида горизонтга
А) узгармайди. В) 4 марта ортади. нисбатан 45° бурчак остида урнатилган
С) 2 марта камаяди. D) 2 марта ортади. майдончага эластик урилди ва харакатин
Е) 4 марта камаяди. давом эттирди. Жисмларнинг ерга тушш
вактларнинг нисбати /, / 12 ни аникланг.

44
I1 В) 2 С) у! 2 / 2 D) 2 ^ 2 Е) ^ 2 Мавзуга дойр масалалар
. Эркин тушаётган жисм охирги At вакт 1. Хона полининг юзи 20 м 2, баландлиги
лет тчнда Ah масофани утган булса бутун 3,0 м. Хонадаги хаво массасини аникланг.
лзи утиш вакти кайси формула оркали
;оо - : лилади? ( А =1,29— )
м
Ah At 2. Бальза-энг енгил дарахтдир. Бу дарахт
; = ----- + —
gAt 2 ёгочи 100 см3 хажмининг массаси 12 г га
_ Ah At тенг. Бальза дарахти ёгочининг зичлигини
gAt 2 г / смъ ва кг / м 3 хисобида хисобланг.
Ah At 3. Учта банкада бир литрдан тоза сув, ёг ва
gA t2 2 симоб бор. Улардан кайси бири 1кг массага
эга?
I Тугри жавоб берилмаган
3. Расмда бир хил массали турли хил
"• Марказий универмаг эскалатори
суюкликлар куйилган учта идиш
- : амида харидорлар иккинчи каватга 40
тасвирланган. Булар сув, спирт ва симоб.
- ндца кутариладилар. Харакатланаётган
Чизмадан кайси идишларда кандай
-. алатор буйлаб харидор иккинчи каватга
суюкликлар бор эканлигини аникланг .
|: аракатини тутстатмасдан 24 секундда
-арилади.Харакатланмаётган эскалатор да
да г .: ддорнинг иккинчи каватга чикиши учун
яг 1нча вакт керак?
ЛЗОс В) 60с С)20с £>)10с £)Т Ж Й .
13.2
FIB
14-§. Зичлик ва м асса. Н ью тонн и н г
биринчи ва ик ки н чи конуни
Мавзуга дойр назарий саволлар 4. Совукда колган челак тубидаги сув
ЗИСИ I '-lacca музлаб колди. Челакка водопровод сувидан
1 ’нертлик бироз куйилди. Муз эригач сув сатхи кандай
1= «, I Куч узгаради? ( р 0 - сув зичлиги, р ] - муз
4 : лчлик зичлиги.)
•лма
- Тннамометр 5. Узунлиги 30см, эни 5 см ва калинлиги
- “ равитацион масса 2 см булган жисмнинг массаси 1,2 кг га тенг.
* лнерт масса Шу жисмнинг зичлигини топин (г/см3).
4)
• Ттгр Ньютон таърифи
6. Огир сувнинг зичлиги оддий сувникидан
4 - реометр
10 фоиз ортик булса, унинг зичлиги неча
“ алилейнинг нисбийлик принципи
•1нерциал санок системаси кг/м 3. Оддий сувнинг зичлиги 1г/см 3.
I г см3 неча кг/м3 ? 7. Буш шиша идишнинг массаси 460 г.
: Ньютон биринчи конуни Унинг сув тулдирилгандаги массаси 960 г,
- Ньютон ИККИНЧИ конуни мой тулдирилгандаги массаи 920 г булса,
5 Куч кандай катталик? мойнинг зичлиги неча кг/м 3?
т Куч йуналиши кандай аникланади? 8. Очик идиш тула суви билан 500 кг
Хл’члар кандай кушилади? массага эга. Унга 300 кг металл булаги
! Тенг таъсир етувчи куч нима? ташланганда массаси 700 кг булиб колган

45
булса, металлнинг зичлиги неча кг/м 3 га 19. Жисмнинг бир нуктасига 180° бурчав
тенг? остида 4 Н ва 7 Н кучлар куйилган. Тен
9. Куйма буюмнинг ёгочдан ясалган модели таъсир этувчининг модули неча ньютон?
4,0 кг массага эга. Агар ёгочнинг зичлиги 20. Жисмнинг бир нуктасига узаро 90°
50к г / м 3 булса, жездан килинган куйма бурчак остида 4 Н ва 7 Н кучлар таъсир
буюмнинг массаси кандай булади? этмокда. Бу кучларнинг тенг таъсир
К.2 этувчиси неча нюьтон?
( р ж = 8500—г-)Жез кажмининг совишдаги 21. О нуктага куйилган кучларнинг тенг
м
таъсир этувчиси неча нюьтонга тенг?
узгаришини х,исобга олманг.
10. Куйидагиларни м 2 да ифодаланг:
Fi 0 F?
32 см2, 84 см2, 120 м м 2, 2 м м 2, 45 дм2,
99 дм2, 100 км2, 8 км2.

"п
11. Куйидагиларни м ъ да ифодаланг: 11 см3,
>f
37 см3, 10 м м 3, 21 м м 3, 45 дм2,
199 дм3, 40 км3, 0,07 км3. 22. Жисмга узаро 180° бурчак косил кил
таъсир килаётган иккита: 4Н ва 2 Н
12. 5 л неча см3 ? 41 м 3 неча л ?
кучларнинг тенг таъсир этувчиси неча
1200000лш3 неча л ? нъютонга тенг?
13. 2,0 мм 2 кесимли мис сим калавасининг 23. Аркон тортиш мусобакасида турт киг
массаси 20 кг. Калавани ёзмасдан, симнинг иштирок этмокда. Улардан иккитаси
узунлигини кандай аниклаш мумкин? Унинг арконни 250 ва 200 Н куч билан унг
К2 томонга, колган иккитаси 350 ва 50 Н i
узунлиги нимага тенг?- ( р ж = 8900—г-)
, м ■ билан чап томонга тортмокда. Тенг таъс
14. Массаси 4,8 кг булган кубнинг кирраси этувчи куч кандай (н)? Аркон кайси
2 марта кискартирилса, унинг массаси неча томонга харакатланади?
кг булади? 24. Жисмнинг бир нуктасига 3 Я дан 6$
Агар моддасининг зичлиги 2 г/с м 3
иккита куч бир-бирига 120° бурчак ости,
булса, сиртининг юзи 54 с м 2 булган кубнинг таъсир этмокда. Шу кучларнинг тенг таъ
массаси неча грамм булади? этувчиси кандай (Н)?
16. Кундаланг кесими 1м м 2 булган мис 25. Жисмнинг бир нуктасига 2 та 10 N
симнинг массаси 17,8 кг, зичлиги 8,9 г/см 3 булган кучлар узаро 60° бурчак остида
булса, узунлиги неча метр булади? таъсир этмокда. Ш у кучларнинг тенг таг
17. Х,ажми Vx = 8 с м 3, зичлиги р, = 2 г/см 3 этувчисини топинг (я). c o s6 0 °= 0 ,5 ;
булган суюклик билан V2 хажмли ва зичлиги 26. Х,аР бири 4 Я дан булган ва бир те]
р 2 = 4 г/см 3 булган аралашманинг зичлиги ликда ётган учта кучнинг тенг таъсир эт;
р - 3 г/см 3 булса, V2 неча с м 3 га тенг? чисининг модули ва йуналишини топиш
Биринчи билан иккинчи ва иккинчи бил
18. Жисмнинг бир нуктасига 6 Н ва
учинчи кучлар орасидаги бурчаклар 60°.
8Н бир-бирига нисбатан 0° бурчак остида 27. Расмдаги О нуктага куйилган
куйилган. Жисмга таъсир килувчи кучларнинг тенг таъсир этувчиси нимагг
натижавий кучнй топинг (н). тенг?

46
34. Аравача бирор куч таъсири остида тинч
\
F, холатидан бошлаб харакатланиб 40 см йул ■
Н
утди. Аравачага 200 г юк куйилганда эса уша
~2
0 куч таъсири остида уша вакт ичида тйнч
Холатидан 20 см йул утди. Аравачанинг
массаси кандай?
/
35. Массаси 4 т булган Юксиз автомашина
'
>1 0,3 м /с 2 тезланиш билан кузгалди. Юк
ортилган холда автомобилъ худди
I* М моддий нуктага F^ F2, F3 ва F4
аввалгидек тортиш кучи таъсирида харакатга
- члар расмда курсатилгандек таъсир келиб, 5 секундцан сунг 1м/с тезликка
хтмокда. Моддий нукта кайси томонда ва эришади.Ортилган юкнинг массасини
. -лай куч таъсири остида харакатланади? топинг.
F, =40Н 36. Жисм 150 Н узгармас куч таъсирида
харакатланмокда. Агар жисм
F2=30H м координатасининг вакт буйича узгариши
х = 100 + 5/ + 0,5/2 (м) тенглама куринишда
ифодаланса, жисм массаси кандай (кг)?
37. Моддий нуктага 6 Н куч таъсир этади.
Унинг харакат тезлиги их =10 + 2/ конун
буйича узгаради. Нуктанинг массаси неча
1 - Бир нуктада куйилган Й) ва 14 Н кучлар кг? ,
1 10, 24, 30 Н га тенг булган тенг таъсир .• ' if •С*
- - зчи кучлари косил кила оладими?
3 8 .6 0 Н куч жисмга 0,8 м / с 2 тезланиш
"еактив самолётга вертикал йуналишда
; :<Н огирлик кучи ва 555 кН кутариш беради. Неча ньютон куч шу жисмга 2 м /с 2
чн. горизонтал йуналишда эса 162 кН тезланиш беради?
- - тиш кучи ва хавонинг 150 кН каршилик 39. Узгармас куч таъсирида харакат
г таъсир килади. Тенг таъсир этувчи бошланган жисм биринчи секундда 0,5 м
г ^ э и топинг (модули ва йуналиши буйича). йул босди. Агар жисмнинг массаси 25 кг
Узгармас бир хил куч таъсирида тугри булса, бу куч неча ньютонга тенг булган?
ткли харакат килаётган жисмларнинг 40. Массаси 2 кг булган жисм 5 м /с2
'.тахат тенгламалари х, = 5 / 2 ва х2 = 2 12 тезланиш билан харакатланмокда. Жисмга
:са. уларнинг массалари неча марта фарк таъсир этувчи кучларнинг тенг таъсир
сгзди? этувчиси нимага тенг (Н)?
TZ Массаси 6 т булган, юк ортилмаган 41. 2 кг массали жисмга, расмда
. •-: мобиль 0,6 м /с 2 тезланиш билан_ курсатилгандек, F2 = F4 - 2 Ft, F} = 5 Я
•г акатлана бошлади. Агар уша тортиш кучлар таъсир килмокда. Жисм 2 м /с2
- чнда жойидан 0,4 м /с 2 тезланиш билан тезланиш билан харакатланса, Fx куч неча
а галса, унга ортилган юкнинг массаси неча ньютонга тенг булади?
—нна?
•5 6 Я куч таъсир этаётган жисмнинг
V•

.: акат тенгламаси х = 5 + 2/ + З/2 (м)


: ;шишда булса, жисмнинг массасини
зздай (кг)?
47
42. Массаси т = 1 кг булган жисмга туртта
куч расмда курсатилгандек таъсир этмокда.
Шу кучларнинг таъсирида жисм неча м /с2
тезланиш билан хдракат килади?

Лен

1Н 4 Н

43. Лаз автобусининг массаси 8 т. Волга


автомобилники 2 т. Автобуснинг тортиш
кучи автомобилникига Караганда 2 марта
катта булса, уларнинг тезланишлари нисбати
ах1а2 кандай?
44. Трактор юк ортилмаган присепга
0,4 м /с2 юк ортилганда эса 0,1м/с2 тез­
ланиш беради. Бир-бирига уланган бу
присепларга трактор кандай тезланиш
берадй (м/с2)?
45. 100 г массали жисмга 1Я куч таъсир
кила бошлади. Бу жисм 5 с да неча метр йул
утади? о0 = 0.
46. 4-103 кг массали вагонга 320 Я куч
кандай тезланиш беради (м /с2)?
47. Узгармас куч таъсирида харакат
бошланган жисмнинг бошлангич t2 = 2/, ва
Г, вакт ораликларида утган йуллари
нисбатини топинг.
48. БМ-13 («Катюша») жанговар реактив
курилманинг йуналтирувчи балкаларининг
узунлиги 5 м булиб, кар кайси снарядининг
массаси 42,5 кг ва реактив тортиш кучи 19,6
кН. Снаряднинг йунатирувчи балкадан
чикиш тезлигини топинг.

Вам также может понравиться