Академический Документы
Профессиональный Документы
Культура Документы
@kitoblaro Bot Marsel Brion Men Kim Sohibqiron Jahongir Temur
@kitoblaro Bot Marsel Brion Men Kim Sohibqiron Jahongir Temur
11
бунинг каби и^тидорли болани курмаганман. У бугун жуда
rçncrça фурсатда «Шаме» сурасини ёд олиб, мени лол 1$ол-
дирди», - деди. Сузининг исботи учун сурани ёдцан айтиб
беришимни суради. Талабини бажардим. Севинчдан отам-
нинг юраги ^априциб кетди. Унинг кузларида цувонч ва
^адик бор эди. Шундан булса керак у ^улларини кукка чузиб:
«Эй Алло^, фарзандимни дарду балолардан асра! Бедаво ва-
бодан, бема^ал цазодан сацла!» дея муножот ^илди. Шун
дан сунг киссасидан бир тилла танга олиб, мулло Шамсид-
динга ^адя ^илди.
Шайх Шамсиддин сабогига ^атнай бошлаганимга бир
^афтача булганди. Бир куни у болаларга умумий цилиб са-
вол берди: «1^ани айтинглар-чи, утирганда цай тахлит ути-
ришлик энг мацбул саналади?» Xpp ким уз билганича жа-
воб цайтарди. Навбат менга келганида, «утиришнинг энг
мацбули тиззалаб, чук тушиб утиришликдир», деб жавоб
^илдим. Устоз менга синовчан назар ташлаб, жавобимни
изо^лаб беришимни суради. Дар^ол жавоб ^айтардим:
«Киши намоз пайти Алло^га сажда ^илганида, 1^уръон оят-
ларини тиловат цилганида худди шу тахлит утиради», - де-
дим. Устоз азбаройи ^аяжонланиб кетганидан «Офарин!»
дея мени олцади.
Шу во^еадан сунг устоз менинг та^силим билан жиддий
шугуллана бошлади. Янги-янги сураларни ургатишга кириш-
ди. 1^ийналиб цолмаслигим учун, у менга ^ажман кичик-ки-
чик сураларни ургатар эди. Маълумки, пайгамбаримиз Му
хаммад (с.а.в.) ^али Маккадан Мадинага ^ижрат ^илмаган
40FH худди шундай суралар нозил булган. Мен бу суралар
ни устознинг дастлабки цироатидан сунг дар^ол ÿзлaшти-
риб олар, устозимнинг цайта такрорлашига ^ожат ^олдир-
мас эдим.
Каминанинг дарсларга муносабатим, илм олишга булган
иштиё^им устозни бе^ад ^увонтирди. У менга пайгамбари
миз (с.а.в.)га Маккада эканида нозил булган «Ёсин» сураси
ни ургатишни бошлади. Бу сура ^ажман катта сура булиб,
унда 83 та оят бор. Шайх бу ишнинг гоят цийин эканини
^ис этиб, деди: «Темур, мен бу сурани жуда аниц ва бенуц-
сон цироат ^иламан. Сен уни яхшилаб тингла, cÿHr худди
мен талаффуз ^илганимдек бену^сон такрорлашга ^аракат
^ил. Агар ^ийинчилик тукилса, тортинмай айт - ёрдамла-
шаман!» Шундай деб устоз «Ёсин» сурасини жуда >;ам ифо-
дали ва чиройли тажвид билан ^ироат ^илди. Фа^ат даст-
лабки «Йа син вал К^уръанил ^аким» оятидан сунг бир
муддат тухтаб, «Йасин»нинг маъносини билиш, билмасли-
гимни суради. Мен билганимча жавоб цилдим. Яъни, «Йа»
арабчада бировга мурожаат ^илинганда ёки бировни ча-
^ирмо^чи булганда ишлатиладиган товуш эканини, аммо
бу уринда «син» сузи ^андай маънога эга эканини билмас-
лигимни айтдим. Устоз у^и рд и : «син» - инсон маъносини
беради, аммо з^ар бир кишига эмас, муз^им кишига нисбатан
ишлатилади. Мен з^ и ^ а т а н з^ам араб алифбосидаги бирги-
на з^арф «син» - «инсон» маъносини беришини билмас эдим,
шу боис бу ^акда устозимга айтим.
«Назарий жиз^атдан сен з^а^сан. Тугри таъкидладинг, -
дея мени маъ^уллади устоз, - «син» з^арфи бошка з^арфлар
сингари бир товуш, у ало^ида з^олда маъно моз^иятига эга
эмас. Биро^ бу з^арф «Сирра» маъносинии беради. Курдинг-
ми, Аллоз^ уз Расулини шу ^адар севадики, унга «Эй Рай-
з^он!» деб мурожаат ^илм о^а».
Мен уша кезлари араб тилини у цадар мукаммал билмас
эдим. Шунинг учун з^ам устоз «Ёсин» сурасининг з^ар бир
сузидан англашиладиган маънолар усгида узо^ тухталмади,
фа^ат оятларнинг ^ис^ача мазмунини таништириб утди.
Шундай ^илиб устоз менга «Ёсин» сурасини бир марта
у^иб курсатиб бергач, мен узимдаги нусхани олиб уни так
рорлашга киришдим. Бир неча маротаба такрорлаганим-
дан сунг уни батамом ёд олдим.
Уша кезлари менинг кун тартибим ^уйидагича эди. Эр-
талабги нонуштадан сунг мактабга, тушгача таз^сил олгач,
шайх Шамсиддин ортидан пешин намозига сафда туриб,
ибодат амалини бажариб булгач чулга чициб кетар эдим.
Отам Тургай з^амиша бир гапни такрорлар эди: яъни биз
з^арбий санъат билан шузфат ^озонган аждодларнинг авло-
ди эканмиз, шунинг учун з^ам болаликдан з^арб санъатини
урганишга бурчли эканман. Мана шундай даъватлар таъси-
ридами ёки цонимда борлиги учунми илм олишга ^анчалик
иштиё^манд булсам, з^арб ишига булган цизи^ишим з^ам ун-
дан кам эмасди. Кешга ёндош минта^аларда жуда катта яй-
ловлар булиб, унда йил^и уюрлари, ёввойи хачирлар туда-
си утлаб юрар эди. Ш уларнинг сафида отамга тегишли
булган, унча катта булмаган уюр з^ам бор эди.
Мен дарсдан кейин от минишни урганиш иштиёцида шу
ерга келардим. Аввалига катта ёшдаги бирор киши минил-
маган, ярим ёввойи бу отларни буйсундириш йулларини
менга ургатиб борди. Мен шу ишга оид барча ^оидаларни
бекаму куст узлаштира бордим. Кейинчалик бу борада анча-
йин малакага эга булдим. Ярим ёввойи отнинг з^еч ^ачон
олдидан ёндошмаслик лозим, чунки тишлаши мумкин. Ор-
тидан я^инлашсанг - тепади. Унга унг ёки чап томондан
ёндошиб мингач, унг ёки чап цул билан ёлидан маркам тут-
санг, у типирчилайди, депсинади, иргашлайди, устидаги
кишини ерга уло^тирмо^чи булади ва охир-о^ибат з^аракат-
лари зое кетгач, буйсунишдан узга чораси йу1$лигини з^ис
^илади - тинчийди.
^ а р гал ёввойи отни минмоцчи булганимда мана шун
дай ^аршиликларга дуч келар эдим. Уни мардонавор енгач
эса, сакраб отга минар эдим-да, бир оз чоптирардим. У маъ-
лум бир масофага боргач яна тухтаб, энг сунгги тихирли-
гини намойиш этарди. Икки оёгани баланд кутариб осмон-
га сакрар, ор^а о ё^ ар и билан депсиниб чавондозни ерга
цулатиш пайида буларди, охир-о^ибат унинг ужарлиги бар
дам топиб, так^дирга тан берарди.
Яйловда фа^ат отда сайр ^илиш билангина кифояланмас
эдим. Мен от устида туриб ^иличбозлик ^илиш, у^ отиш ва
узимни мудофаа ^илиш маз^оратимни устириш учун шугул-
ланардим. Бунда албатта мана шу санъатнинг з^адисини ол-
ган устозим менга кумаклашар эди. От устида чопиб кета
туриб уц узардим, аммо отган у^им нишонга етиб бормас,
к;илич сирмашим з^ам кутилган натижани бермасди. Шунда
устозим мени овутиб: «Сен з^али ёшсан, мушакларинг ба^ув-
ват эмас. ?^али усиб улгаясан, тананг кучга тулади - ушанда
у^ни бехато узо^ масофага отадиган буласан», - дерди.
Уша куни з^ам яйловда ва^тни худди шу зайл утказдим.
Куннинг иккинчи ярмида ^ош ^орайгунга ^адар от миниб
цилич уйнатиш, узиш, найза отиш маннутри билан маш-
гул булдим. Уйга ^айтгач ов^атланиб, хуфтон намозини
адо этгач ухлашга ётдим.
Эртаси куни мадрасада устозим мендан, «Ёсин» сураси
ни айтиб беришимни суради. Ёдимда эди, бошдан-оё^ ёддан
у^иб бердим. Устозим яна мени олцишлаб, уч карра офа-
рин айтди.
Шайх Шамсиддин цул остида та^сил ола бошлаганим-
нинг учинчи йили мен 1^уръонни батамом ёд олган эдим.
Устозим шу муносабат билан ша^арнинг илмли кишилари-
ни анжуманга чацирди. Турган гапки бу йигинга отам ^ам
таклиф ^илинган эди. Ча^ирилган барча ме^монлар тупла-
ниб булгач, шайх уларга юзланиб: «Узингиз амин булинг ва
синаб куринг-чи, Темур 1^уръонни ^а^и^атдан ^ам узлаш-
тирдимикин?» - деди. Иштирокчилардан учта олим киши
1^уръони каримдан учта суранинг номини айтиб, уни ^иро-
ат цилишимни сурашди. Баланд овозда оятларни ^ироат
цилдим. Барча ^ойил цолди. Олцишлашди ва мана шу йи-
гинда, барча бир овоздан менга «^офиз» (1^уръонни ёддан
у^увчи) унвонини беришди.
Анжуман тугаб, йигилганлар тар^агач Шайх Шамсид
дин отамни ^узурига чорлаб, хайр-маъзур ^илди: «Мен ни-
маики билсам углингизга ургатдим. Бундан буён энди уни
бошца бир устоз та^силига беринг, токи у фарзандингизга
дунёвий ва диний билимларни яна-да чу^урро^ ургатиш ба-
робарида, ^аётнинг сир-асрорларини ^ам ургатсин», - деди.
Отам Шайх Шамсиддин мактабини муваффа^иятли якун-
лаганим муносабати билан, унга бир от ва хачир совга
1$илди. Бир неча кун утиб, мени Абдулла К^утб та^сил бера-
ётган мадрасага олиб бориб ^уйди. Айтишим жоиз, Абдул
ла 1^утб илмда беназир, юриш-туришда бе^иёс салобатли
киши эди. Ш а^арнинг казо-казолари уз фарзандларини
унинг сабогига беришарди. Уша кезлари мен тез улгайиб,
жисмонан такомилга эришиб бормо^да эдим. Ёшим ун
туртга тулиб, таищи куринишим биб-бинойи, хушбичим йи-
гитча булиб кузга ташлана бошлагандим.
Ёшим ун олтига тулди. Жанг санъатини шунчалар узлаш-
тирдимки, тенгдошларимдан бирортаси ^ам кураш, уц отиш
мусоба^аларида менга тенглаша олмасди. Мушакларим шу
1$адар кучга тулган эдики, агар осмонга ^арата у^ узсам, у
булутлар орасида куринмай кетар, орадан анча ва^т утиб
^айтиб тушар эди. Огир вазнли куплаб курашчилардан ка
мина эпчиллигим билан ажралиб турардим. Мен з^ар бора-
да боищалардан устун булишга, улар бажариши мушкул
булган машцларни бажаришга з^аракат ^илар эдим. Шун
дай мапщлардан бири - учта отни ёнма-ён чоптириб бири-
дан иккинчисига сакраб минишни маши; ^илардим.
Отларимиз яйловда утлаб юрган кезлари уларни та^а-
лаш зарурати йу^ эди. Миниш ёки юк ташиш ма^садида
ша^арга олиб келинганидан сунг, шунга э^тиёж тутпарди.
Мен бу ишни бировнинг ёрдамисиз танз^о узим бажара олар-
дим: отнинг туёгини о ё^ ар и м орасидан утказиб, бир ^улим
билан тутиб турардим-да, бонщаси билан тарани урнашти-
риб михлар эдим. ^олбуки шу борада тажрибаси бор ки-
шилардан сурасангиз, мен айтаётган юмуш осон эмаслиги-
ни ва буни з^ар цандай киши з^ам бажара олмаслигини айти-
шади.
Менинг севимли машгулотларимдан яиа бири, катта тез-
лик билан югуриб бораётган отнинг эгаридан тутиб гоз^ у-
гоз^ бу томонига сакраб оёгимни ерга тегизар-тегизмас яна
эгарга унгланиб олишдан иборат эди. Бу машгулот кейин-
чалик жангларда ёвнинг у ^ а р и г а чап бериш учун ас^отди.
Тугри, бундай ч о та р и отим з^алок булар, аммо узим омон
ва бешикаст колар эдим.
Чавандозликдан таш^ари сувда сузиш борасида з^ам ма
йорат касб этган эдим. Ж ай^ун дарёси М овароунназф
буйлаб о^иб утади. Ба^ор кезлари у тулиб-тошади, узанига
сдомай »¡олади. Бир со^илдан иккинчисига сузиб утиш огир-
лашади, з^атто о^им хавфли туе олади. Мен мана шундай
вазиятда з^ам ^арама-^арши соз^илга сузиб утардим. Бунинг
учун эса сувга тушишим билан узимни о^им ихтиёрига топ-
ширар эдим. У мени о^им буйлаб олиб кетаркан, аста-се-
кин нариги соз^илга яцинлашиш з^аракатида булар эдим: бу
з^ол токи соз^илга етмагунимча давом этарди. Турган гапки
дарёни тугри кесиб утсам, шубз^асиз гар^ булишим тайин
эди. Шунинг учун з^ам бу уринда а!$л ва тадбир ^уллаш ма^-
садга мувофик^дир. Менинг яна бир машгулотим ёввойи от-
ларни ушлаш эди. Уюр оралаб танланган отнинг буйнига
ар^он солиш осон иш эмас. Мабодо уни чучитиб юборсанг,
бутун уюр безовталаниб цочишга тушади. Бу эса айнан тан
ланган отни зувиб ушлашни цийинлаштиради. Шунинг учун
^ам аксар ^олларда бу ишга бир кун сарф булади. Мен учун
эса сано^ли да^и^аларгина кифоя эди. Мен ^еч ^ачон уш-
ламоцчи булган тулпоримга тугридан-тугри я^инлашмас-
дим, чунки у менинг режамни пай^амаслиги лозим. Шунинг
учун ^ам худди бош^а бир отга каманд ташламо^чи булган-
дек курсатардим узимни: от ^еч нарсадан ^адиксирамай
^уйгач эса унинг буйнига арцон ташлаб, уюрдан олиб чи-
1^ар эдим.
Хуллас, ун олти ёшимда мен барча илмларни узлаштир-
гандим.
Роппа-роса ун олтига тулган куним отам мени аждодла-
римиз мозорига олиб борди ва ^абристонга туташ масжид
биносини курсатиб деди: «Мана шу мозорда ётган барча
аждодларимиз исломга эъти^од ^уйган кишилар булишган.
Сен ^ам шу динга цойим булгин ва ёдингда тут: дунёдаги
динлар ичида Алло^нинг расули Мухаммад мустафо (с.а.в.)
олиб келган диндан афзали йуц. Зеро, баъзи динларда дунё-
вий масалаларга катта эътибор ^аратилгани ^олда, охират
масалаларига кам урин берилган. Айрим динларда эса бу-
нинг акси. Ислом динида эса ^ар икки масалага баробар
^аралади. Хо^лардимки, ^еч ^ачон исломдан чалгима, ула-
моларга доимо ^урматда бул. Олимлар су^батида булиб, дин
ва дунёвий масаларда сухбатлашишни одат к;ил. Имконинг
етса масжид ва мадрасалар ^ур, уларни жи^озла - мулкинг-
дан бир кисмини, бисотингнинг бир улушини уларга ^адя
1^ил!
Углим, эсингда тут: куз олдингда жилва ^илиб турган бу
дунё худди олтин жомга ухшайди. Биро^ унинг ичи за^ар-
ли илон ва чаёнлар билан тула. Бу жомдан илонларнинг ча-
^иши-ю, чаёнларнинг ниш санчишидан бош^а нарса кутиб
булмайди. Унга кунгил берма! Фа^ат ортидан эзгу амал-
лар, хайрли ишларни ^олдирган инсонларга мартов бор,
мангуликка дахлдор булади улар».
Уша куни отамга Му^аммаднинг (с.а.в.) динида цойим
туришликка ва умр буйи яхши, эзгу амаллар билан ^аётим-
ни зийнатлашга - имконим булса масжидлар цуришга, оли-
му уламоларни ^адрлашга суз бердим.
Шундан сунг отам менинг бошимни икки цилмоцчи эка
нини билдириб: «Углим, ёшинг ун олтида булса ^ам йигир-
ма ёшли йигитга ухшайсан. Буйинг баланд, елкаларинг кенг,
билакларинг ба^уват - сирасини айтганда уйланиш ва^тинг
етди, зеро, авлодимиз давом этиши керак», - деди. Унга жа-
вобан ^али уйланмоцчи эмаслигимни билдирдим.
- Нега? Шундай баркамол йигит намотки уйланишни
истамаса - бунинг жиддий сабаби булиши керак-ку! - деб
1$изи1$ди отам.
- Мен ^озир чавандозлик, тирандозлик, ^иличбозлик
маютулотлари билан шунчалик бандманки бош^а ишларга,
алалхусус уйланишга ^ам орти^ча вахтам йу^, - дедим.
- Сен айтган машгулотлар баркамол инсон булмогинг
учун му^им - буни тан оламан, - деди отам, - аммо шунинг
баробарида уйланиш ^ам зарар ^илмайди, ^олаверса уйлан-
санг, фарзандинг ёш ва ба^увват отадан тугалса муста^кам
булади.
Отамдан илтимос ^илиб, шу масалани бир-икки йил
тухтатиб туришларини сурадим. Чунки уйланиш йигитнинг
кучини кесиб, уни заиф ^илиб ^уяди, деб ^исоблар эдим.
Биро^ кейинчалик Султония ша^рининг насроний еписко-
пи билан цилган су^батим асносида билдимки, уз ва^тида
уйланиш йигитнинг жисмоний цувватини камайтирмас
экан.*
УЧИНЧИБОБ