Obligacii Mak

МАРИЈА ГРОЗДАНОВСКА
ИВАН ЕФРЕМОВСКИ
ОБЛИГАЦИИ
Скопје, 2022
ОБЛИГАЦИИ
Автори:
д-р Марија Гроздановска
д-р Иван Ефремовски

Рецензенти:
д-р Васко Стамески
Ганимете Речи Бислими
Зоран Ѓуровиќ
Илустратор:
д-р Марија Гроздановска
Лектор:
Лилјана Јовановска
Тираж:
Со одлука за одобрување на учебникот по предметот ОБЛИГАЦИИ,

трета година, економско-правна и трговска струка, профил -
правен техничар, бр. 26-1565/1 од 01.06.2023 година донесена од
Националната комисија за учебници.
CIP - Каталогизација во публикација

Национална и универзитетска библиотека „Св. Климент Охридски“, Скопје
iv
М. ГРОЗДАНОВСКА | И. ЕФРЕМОВСКИ | ОБЛИГАЦИИ

М. ГРОЗДАНОВСКА | И. ЕФРЕМОВСКИ
Содржина
СОДРЖИНА
СОДРЖИНА �� v
ВОВЕД �� ix
МОДУЛАРНА ЕДИНИЦА 1
ОПШТИ УЧЕЊА ЗА
ОБЛИГАЦИИТЕ �� 2
ПОГЛАВЈЕ I —
ПОИМ, ИЗВОРИ И НАЧЕЛА НА
ОБЛИГАЦИОНОТО ПРАВО �� 3
1. Поим за облигационо право �� 4
2. Извори на облигационо право �� 6
3. Начела на облигационото право ��10
3.1. Начело на слободно уредување на облигационите односи ��10
3.2. Начело на еднаквост и рамноправност ��11
3.3. Начело на еквивалентност ��11
3.4. Начело на забрана на злоупотреба на правото ��12
3.5. Начело на совесност и чесност ��12
3.6. Начело на справедливост ��13
3.7. Останати начела од Законот за облигационите односи ��13
ПОГЛАВЈЕ II —
ПОИМ, КАРАКТЕРИСТИКИ И
ВИДОВИ ОБЛИГАЦИИ ��17
1. Поим за облигација и облигационо-правен однос ��18
2. Карактеристики на облигацијата ��20
3. Видови облигации ��22
v
ЗА УЧЕНИЦИ ОД 3 ГОДИНА
ОБЛИГАЦИИ
ПОГЛАВЈЕ III —
НАСТАНУВАЊЕ И ПРОМЕНИ НА
ОБЛИГАЦИИТЕ ��29
Содржина
1. Настанување на облигацијата ��30

2. Страни на облигацијата ��32
3. Содржина на облигацијата ��34
4. Дејство на облигацијата ��36
5. Промена на облигацијата ��38
5.1. Промена на страните ��38
5.2. Промена во содржината ��39
5.3. Промена на објектот (предметот) на облигацијата ��40
ПОГЛАВЈЕ IV —
ПРЕСТАНОК НА
ОБЛИГАЦИИТЕ ��45
1. Престанок на облигацијата ��46
1.1. Престанок на облигацијата со исполнување ��47
1.2. Престанок на облигацијата со пребивање ��47
1.3. Престанок на облигацијата со отпуштање на долг ��49
1.4. Престанок на облигацијата со новација ��50
1.5. Престанок на облигацијата со соединување (конфузија) ��51
1.6. Невозможност за исполнување на облигација ��52
1.7. Истек на време и отказ ��52
ДОГОВОРИ КАКО ПОСЕБЕН ВИД
ОБЛИГАЦИОНИ ОДНОСИ �� 58
ПОГЛАВЈЕ V —
ОБЛИГАЦИОНИ
ДОГОВОРИ ��59
1. Поим за договор ��60
2. Видови договори ��62
3. Настанување на договорите ��68
3.1. Договорни страни ��68
3.2. Согласност на волјите ��69
vi

3.3. Предмет на договорот ��70

3.4. Кауза ��70
Содржина
4. Општо за начини на престанок на договорите ��72
5. Неважност на договорите ��75
6. Раскинување на договорите ��78
ПОГЛАВЈЕ VI —
КЛАСИФИКАЦИЈА НА
ПОСЕБНИТЕ ВИДОВИ ДОГОВОРИ ��83
1. Поим и класификација на посебни видови договори ��84
2. Договори за пренесување на правото на сопственост ��85
2.1. Договор за продажба ��85
2.2. Договор за размена ��89
2.3. Договор за заем ��90
2.4. Договор за дар ��92
3. Договори за користење и чување туѓа ствар ��94
3.1. Договор за закуп ��94
3.2. Договор за послуга ��96
3.3. Договор за остава (депозит) ��97
4. Договори за вршење услуги ��99
4.1. Договор за дело ��99
4.2. Договор за налог ��100
5. Договори за здружување труд и средства ��102
5.1. Договор за ортаклак ��102
5.2. Договор за доживотна издршка ��103
6. Договори за зајакнување на побарувањата ��106
6.1. Договор за залог ��106
6.2. Договор за гаранција ��107
6.3. Капар ��108
6.4. Пишманлак ��109
6.5. Капар како пишманлак ��109
6.6. Договорна казна ��109
vii
ОБЛИГАЦИИ
ОБЛИГАЦИОНИ ОДНОСИ СО
ПРИЧИНУВАЊЕ ШТЕТА ��116
Содржина
ПОГЛАВЈЕ VII —
НАСТАНУВАЊЕ НА ОБЛИГАЦИОНИТЕ
ОДНОСИ СО ПРИЧИНУВАЊЕ ШТЕТА ��117
1. Поим за облигациони односи со причинување штета ��118
2. Страни на облигационите односи со причинување штета ��120
3. Општи услови за настанување облигациони односи со
причинување штета ��122
ПОГЛАВЈЕ VIII —
ВИДОВИ ОДГОВОРНОСТ ЗА ПРИЧИНЕТА ШТЕТА И
НАДОМЕСТУВАЊЕ ШТЕТА ��129
1. Посебни услови за одговорност и видови одговорност за штета ��130
1.1. Субјективна одговорност ��130
1.2. Објективна одговорност ��133
1.3. Договорна одговорност ��134
1.4. Одговорност за друг ��134
1.5. Одговорност на правно лице и работодавач ��135
1.6. Посебни случаи на одговорност за причинета штета ��136
1.7. Надоместување на штета ��137
ПОГЛАВЈЕ IX —
ОСТАНАТИ ОБЛИГАЦИОНИ
ОДНОСИ ��145
1. Стекнување без основ ��146
2. Работоводство без налог ��147
3. Еднострани изјави на волја ��149
КОРИСТЕНА ЛИТЕРАТУРА ��153

РЕГИСТАР НА ПОИМИ ��157
viii

ВОВЕД
ВОВЕД
Учебникот „Облигации“ е избработен врз основа на наставната програма по предме-
тот Облигации за трета година образование од економско-правна и трговска струка (сек-
тор: економија, право и трговија) за образовниот профил/квалификација правен техничар
за учениците во средното стручно образование со четиригодишно траење.
Основна цел на овој учебник е учениците да се стекнат со знаења за облигациите.
Покрај тоа цели на учебникот се и учениците: да стекнат вештини за преговарање, склучу-
вање и реализирање на договорите; да научат да разликуваат различни видови договори;
да ги објаснуваат и применуваат елементите и содржината на договорите; да ги опишуваат
промените на облигациите; да знаат да ги објаснат облигационите односи кои настануваат
со причинување на штета; да развијат работни навики, вештини за тимска работа и лична
одговорност, а исто така и да создадат свест за доживотно учење со цел професионален
и кариерен развој.
Овој учебник е систематизиран во три модуларни единици.
Првата модуларна единица има наслов „Општи учења за облигациите.“ Во оваа мо-
дуларна единица учениците ќе ги научат клучните поими кои им се неопходни за совладу-
вање на понатамошните лекции. Тоа се поимите: облигации, еднаквост и рамноправност,
еквивалентност, совесност и чесност, справедливост, должник, доверител, побарување,
долг итн.
Втората модуларна единица носи наслов „Договори како посебен вид облигациони од-
носи“ и ги обработува поимот на договор, видовите договори, нивното настанување и прес-
танок, неважноста и раскинувањето на договорите, како и поимот и класификацијата на
посебните видови договори, како што се: договорот за продажба, размена, дар, заем, за-
куп, послуга, депозит, дело, налог, ортаклак, доживотна издршка, залог, гаранција, капар,
капар како пишманлак и договорна казна.
Третата модуларна единица со наслов „Облигациони односи со причинување штета“,
ги разработува облигационите односи кои настануваат со причинување штета, преку нив-
но дефинирање, определување на општите услови за настанување облигационите односи
со причинување штета, како и посебните услови за одговорност и видовите одговорност
за штета. Дел од оваа модуларна единица се и останатите облигациони односи, односно
стекнувањето без основ, работоводството без налог и едностраните изјави на волја.
Учебникот е заснован на позитивното право, односно на важечките правни акти, пред
сè Законот за облигациони односи. Почнувајќи од првите учебници за облигационо право
на македонски јазик кои на суштински начин ги доловуваат класичните институти на об-
лигационото право, своја примена при пишувањето на учебникот најдоа и најновите со-
времени учебници. Користејќи најмодерна литература, преку јасните дефиниции, логич-
ното изнесување на суштината на посебните институти, правилниот македонски јазик и
прецизната правна терминологија, овој учебник претставува извор на знаење и наставно
средство што ќе се користи за постигање на воспитно-образовните цели во наставата
ix
и учењето.
ОБЛИГАЦИИ
За кој е наменет овој учебник? Овој учебник првенствено е наменет за учениците од

економско-правната и трговската струка во средното стручно образование. Учебникот
може да им послужи и да им биде подеднакво интересен и корисен на оние кои имаат
ВОВЕД
правничко образование, но и на тие кои бараат одговори на одредени прашања од се-

којдневниот живот.
Зошто се важни облигациите и зошто треба да се изучуваат? Затоа што тие се соста-
вен дел од нашиот живот и основни познавања од областа на облигациите треба да имаат
сите луѓе. Секој од нас на дневна основа стапува во голем број облигации без да биде све-
сен за тоа и да им посветува големо внимание. Наутро купуваме доручек, потоа користиме
јавен превоз, купуваме нова облека, одиме на фризер, козметичар, закупуваме или издава-
ме простор, одиме на годишен одмор, носиме облека на хемиско чистење, купуваме мебел
по порачка...
Учебникот има за цел преку теоретска анализа, компарирање, давање примери, на-
ведување на случаи од судската практика, издвојување на интересни факти и податоци,
шематски прикази кои ја илустрираат теоретски обработената материја, издвојување на
важните делови од лекциите кои треба да се запомнат, прашања за повторување, задачи за
практична примена и слично, соодветно да одговори на интелектуалните, емоционалните,
социјалните и другите индивидуални карактеристики на учениците кои го изучуваат овој
предмет.
„Непознавањето на правото му штети првенствено на оној

кој не го познава.“ (Ignorantia iuris nocet)
Од авторите:
д-р Марија Гроздановска,
д-р Иван Ефремовски
x

МОДУЛАРНА ЕДИНИЦА 1 ОПШТИ УЧЕЊА ЗА ОБЛИГАЦИИТЕ

1
МОДУЛАРНА
ЕДИНИЦА
МОДУЛАРНА ЕДИНИЦА 1 МОДУЛАРНА ЕДИНИЦА 1 ОПШТИ УЧЕЊА ЗА ОБЛИГАЦИИТЕ
ОПШТИ УЧЕЊА ЗА
ОБЛИГАЦИИТЕ
РЕЗУЛТАТИ ОД УЧЕЊЕТО
Ученикот/ученичката ќе биде способен/а да:
» Го дефинира поимот облигационо право,

» Го разликува објективното од субјективното облигационо право,
» Ги разграничува материјалните од формалните извори на облигационото
право,
» Ги идентификува начелата на облигационото право,
» Дефинира облигација и облигационо-правен однос,
» Ги објаснува карактеристиките на облигацијата,
» Разликува видови облигации според начинот на заштита, степенот на уреде-
ност и правните факти,
» Ги идентификува видовите облигации според страните,
» Го објаснува предметот и содржината на облигациите,
» Го опише настанувањето на облигациите,
» Ги идентификува страните на облигациите,
» Ги образложи промените на облигациите,
» Ја објасни содржината и дејството на облигациите,
» Ги објасни промените на облигациите,
» Опишува начини на престанок на облигациите и
» Развива работни навики, вештини за тимска работа и лична одговорност.
2

ПОГЛАВЈЕ I — ПОИМ, ИЗВОРИ И НАЧЕЛА НА ОБЛИГАЦИОНОТО ПРАВО

ПОГЛАВЈЕ I —
ПОИМ, ИЗВОРИ И НАЧЕЛА НА
ОБЛИГАЦИОНОТО ПРАВО
Содржина
1. Поим за облигационо право

2. Извори на облигационо право
3. Начела на облигационото право
3.1. Начело на слободно уредување на облигационите односи
3.2. Начело на еднаквост и рамноправност
3.3. Начело на еквивалентност
3.4. Начело на забрана на злоупотреба на правото
3.5. Начело на совесност и чесност
3.6. Начело на справедливост
3.7. Останати начела од Законот за облигационите односи
Кога ќе го завршите ова поглавје, ќе треба да знаете да:
» Го дефинирате поимот облигационо право,

» Го разликувате објективното од субјективното облигационо право,
» Ги разграничувате материјалните од формалните извори на облигационото право,
» Го објасните начелото на слободно уредување на облигационите односи,
» Го разликувате начелото на еднаквост и рамноправност од начелото на еквива-
лентност,
» Го идентификувате значењето на начелото на забрана за злоупотреба на правото
и
» Ја опишувате употребата на начелото на совесност и чесност и начелото на спра-
ведливост.
3
1. Поим за облигационо право
Поимот облигационо право потекнува од латинскиот збор „obligare“ што значи врзу-
ва, односно обврзува. При определување на поимот на облигационото право обично се

употребува поимот „obligatio“, кој е од латинско потекло и означува обврска или долг.
Поимот право пак, има словенско потекло и како генерички поим го означува правото воо-
пшто како општествена појава, односно како нормативен систем за уредување на општест-
вените односи во една држава. Оттука, облигационото право претставува посебен дел од
граѓанското право или приватното право кој ги регулира облигациите.
Како и другите видови право и облигационото право може да биде разгледувано од
повеќе аспекти и тоа:
» облигационото право како објективно право,
» облигационото право како субјективно право и
» облигационото право како правна наука.
Шематски приказ бр. 1 Облигационо право
Облигационото право како објективно право е збир правни норми со кои се регули-
раат општествено-економските односи од доменот на прометот на стоки и вршењето на
стоковните услуги. Објективното облигационо право го регулира делот од стоковно-па-
ричните односи сфатени како економска категорија, односно го уредува преминувањето
на добрата, стоките и услугите од имотот на едно во имотот на друго лице. Облигационото
право гледано преку стоковно-паричните односи како негова основа претставува регула-
тор на економскиот промет, кој правно регулиран од економски се претвора во правен
промет.
Облигационото право како збир правни норми со кои се регулираат облигациони-
те односи се карактеризира со тоа што регулирањето се врши со посебен метод, а тоа е
граѓанско-правен метод познат и како метод на координација. Карактеристики на методот
на координација се: еднаквост на страните, слобода на диспозиција, преносливост (про-
метливост) на субјективните имотни права и обврски и имотна санкција1.
4
1 Галев, Г, Дабовиќ Анастасовска, Ј. Облигационо право, Скопје, 2021, стр. 24

Облигационото право како субјективно право, за разлика од објективното не ги регу-

лира облигационите односи, туку произлегува од нив. Тоа настанува во моментот на наста-
нување на облигациониот однос помеѓу неговиот носител и другата страна на тој однос.

На пример: кога лицето А со некое свое дејствие му причини штета на лицето Б, меѓу нив
настанува облигационен однос со причинување штета. Лицето Б во конкретниот случај се
јавува како оштетен, односно е доверител, а лицето А е штетникот кој е всушност должник.
Оштетениот како доверител е носител на правото од овој облигационен однос, а штет-
никот како должник е носителот на обврската. Правото и обврската ја прават содржина-
та на облигациониот однос. Содржината на секој облигационен однос се состои од два
дела: право и обврска. Оттука, субјективното облигационо право е дел од содржината на
облигациониот однос. Субјективното облигационо право е правно заштитена можност на
доверителот да бара од должникот да ја исполни својата обврска, да даде, да стори, да не
стори или да трпи она што е предмет на облигациониот однос. Во суштина субјективното
облигационо право својата сила ја црпи од објективното облигационо право.
Облигационото право како правна наука (теорија) е дел од граѓанското право кое го
проучува објективното облигационо право, со посебен акцент на облигационите односи,
на субјективното облигационо право и правната практика која настанува преку примената
на објективното облигационо право. Науката за облигационото право, како и самото об-
лигационо право претставува дел од граѓанско-правната наука која се занимава со граѓан-
ско-правните феномени. Облигационо-правната наука своето рано детство го имала во
римското право, а посебно значајни имиња кои уште во тоа време се занимавале со изучу-
вање на граѓанско-правните феномени биле Гај, Улпијан, Цицерон и др.
Значењето на облигационото право е големо. Тоа постои во секое класно општество
во коешто постои стоковно стопанство, односно стоковно-паричен промет. Општествени-
те односи кои се предмет на регулирање на облигационото право се јавуваат не само во
оние области од општествениот живот кои се опфатени со гранките на граѓанското право,
туку речиси во сите останати делови на правниот систем. Не постои област од имотното
право во која правилата на облигационото право не наоѓаат своја примена, исто како што
овие правила наоѓаат своја примена и во области од јавното право (управното, трудовото
и сл.). Нормите на облигационото право ги заштитуваат сите правни добра, материјалните
и нематеријалните.
ЗАПОМНИ
Поимот облигационо право потекнува од латинскиот збор „obligare“ што значи вр-
зува, односно обврзува. Поимот право го означува нормативниот систем за уредување
на општествените односи во една држава. Облигационото право претставува посебен
дел од граѓанското право или приватното право.
Како и другите видови право и облигационото право може да биде разгледувано
како: објективно право, субјективно право и правна наука.
5
2. Извори на облигационо право
Изворите на облигационото право, како и изворите на кое било друго право може да
се поделат на:
» материјални и
» формални извори.
Материјалните извори на облигационото право се општествено-економските односи
во рамките на стоковно-паричното стопанство и тоа оној дел од овие односи кој наспроти
сопственоста како нивна статика се јавува како промет на стоки и услуги, односно нивна
динамика. Правната уреденост на стоковно-паричните односи во делот на нивната дина-
мика, односно прометот, заедно со нивната статика, односно сопственоста се врши со
помош на правни норми. Збирот норми со кои се уредуваат облигационите односи, ги со-
чинуваат формалните извори на облигационото право.
Формалните извори на облигационото право ги сочинуваат повеќе видови домашни
правни акти донесени од надлежни државни органи или други субјекти, одредени прави-
ла од неорганизирани или организирани помали или поголеми општествени заедници, до
ниво на целото општество како посебна заедница, стандардите како посебен вид правила
на општествената заедница – државата и одредени акти од меѓународен карактер. Сите
овие формални извори на облигационото право се среќаваат во пишана форма и имаат
познат подготвувач. Во продолжение поединечно се разработени формалните извори на
облигационото право.
Уставот е формален извор на облигационото право. Тој претставува темелен и најзна-
чаен правен акт врз чија основа почива целокупниот правен систем во една држава. Уста-
вот како извор на облигационото право на начелно ниво уредува одредени прашања кои
директно или индиректно се однесуваат на облигационите односи. Членот 8 од Уставот
на Република Северна Македонија, кој ги уредува темелните вредности на уставниот по-
редок: правната заштита на сопственоста и слободата на пазарот и претприемништвото,
ги уредува статиката (сопственоста) и динамиката на облигационото право (правниот про-
мет – договорите). Членот 30 од Уставот го гарантира правото на сопственост и правото на
наследување и определува дека никому не можат да му бидат одземени или ограничени
сопственоста и правата кои произлегуваат од неа, освен кога се работи за јавен интерес
утврден со закон. Доколку со закон е извршена експропријација, на сопственикот му се
гарантира праведен надомест кој не може да биде понизок од пазарната вредност. По-
натаму член 55 од Уставот определува дека се гарантира слободата на пазарот и прет-
приемништвото, се обезбедува еднаква правна положба на сите субјекти на пазарот и се
преземаат мерки против монополската положба и монополското однесување. Членот 118
од Уставот содржи одредба според која сите меѓународни договори кои се ратификувани
во согласност со Уставот, се дел од внатрешниот правен поредок и не може да се менуваат
со закон. Оттука и меѓународните договори од доменот на облигациите се изедначуваат со
националното право и стануваат дел од формалните извори на правото.
Законот како формален извор на облигационото право во потесна смисла е Законот
за облигациони односи, но покрај него постојат и други закони кои целосно или делумно
уредуваат одредени прашања од областа на облигациите. Законот за облигациони односи
6

е најзначаен законодавно-правен акт од областа на облигационите односи односи2. Ка-

рактеристики (белези) на овој закон се: системски карактер, единство во уредувањето на
прометните односи, диспозитивен карактер и вклученост на правилата на неорганизира-

ните и организираните општествени заедници.
Системскиот карактер на Законот за облигациони односи значи дека овој закон е општ
закон кој ги пополнува правните празнини во однос на сите други закони коишто уредуваат
одредени прашања од доменот на облигационите односи или облигационото право.
Единството во уредувањето на прометните односи, произлегува од тоа што неговите
одредби кои се однесуваат на договорите, се применуваат врз сите видови договори, ос-
вен ако за трговските договори не е определено поинаку.
Диспозитивниот карактер значи дека одредбите од овој закон се применуваат само
ако учесниците во облигационите односи својот однос не го уредат поинаку. Законот за
облигациони односи предвидува можност учесниците во облигациониот однос сами да
бидат креатори на правните норми со кои го уредуваат својот однос.
Вклученоста на правилата на неорганизираните и организираните општествени за-
едници како белег на Законот за облигациони односи значи дека овој закон ги вклучува
и обичајните правила, деловните обичаи, деловните обичаи во угостителството, добрите
обичаи, трговските обичаи, месните обичаи, вообичаениот начин, вообичаено итн. сфате-
ни како морални правила.
Други закони кои покрај Законот за облигациони односи регулираат прашања од до-
менот на облигационото право се: Законот за сопственост и други стварни права, Законот
за домување, Законот за земјоделско земјиште, Законот за градежно земјиште, Законот
за концесии, Законот за индустриска сопственост, Законот за авторско право и сродните
права, Законот за заштита на потрошувачите, Законот за задолжително осигурување во со-
обраќајот, Законот за договорен залог, Законот за семејство, Законот за работни односи,
Законот за трговските друштва, Законот за заштита на конкуренцијата, Законот против не-
лојалната конкуренција, Законот за јавните претпријатија итн. Во некои случаи одредбите
од овие закони во доволна мерка уредуваат некое правно прашање, но во други случаи
ваквата уреденост не е доволна и тогаш се применува Законот за облигациони односи
како општ закон.
Покрај законските извори, заедно со нив се јавуваат и подзаконските акти како изво-
ри на облигационото право. Најчесто тоа се уредбите, правилниците, упатствата и др.
Извори на облигационото право во услови на пандемија и вонредна состојба во наша-
та држава беа и Уредбата со законска сила за начинот на промена на договорните страни
на кредитни изложености кај банките и штедилниците (Сл. весник на РСМ бр. 80/2020)3 и
Уредбата со законска сила за примена на Законот за облигациони односи за време на во-
нредна состојба (Сл. Весник на РСМ бр. 44/2020)4.
2 Законот за облигационите односи е донесен во 2001 година и од тогаш е менуван и дополну-

ван повеќе пати. Основниот текст на законот и неговите измени и дополнувања се објавени во след-
ните броеви на Службен весник на Република Северна Македонија: 18/01, 78/01, 04/02, 59/02, 05/03,
84/08, 81/09, 161/09, 23/13, 123/13 и 215/21.
3 https://vlada.mk/sites/default/files/dokumenti/sednica_28_25.03.2020_uredba_so_zakonska_
sila_za_nachinot_na_promena_na_dogovorni_uslovi_na_kreditni_izlozhenosti_kaj_bankite_i_
shtedilnicite.pdf
4 https://www.pravda.gov.mk/upload/Documents/%D0%A3%D1%80%D0%B5%D0%B4%D0%B1%
D0%B0%20%D0%97%D0%9E%D0%9E%20%D0%B0%D0%BF%D1%80%D0%B8%D0%BB%202020.pdf
7
Правилата на општествената задница (стандарди) се посебен вид правни норми чија

содржина не е до крај определена од законодавецот и тие не се применливи сами по себе.
За да се применуваат, потребно е во секој конкретен случај надлежниот орган да ја утврди
нивната содржина. Пример за вакви стандарди е одредбата од член 5 од Законот за обли-

гациони односи, според која при остварувањето на правата и обврските во облигационите
односи учесниците се должни да се придржуваат до начелото на совесност и чесност.
Бланкетната природа на оваа норма е во делот на совесноста и чесноста.5 Во секој конкре-
тен случај ќе треба поединечно да се утврдува совесноста и чесноста на субјектите.
Покрај овие, како извори на облигационото право можат да се јават и обичајот и мо-
ралот, кои се непишани и вонинституционално креирани извори.
Обичајот е непишано правило на однесување кое настанало низ долготрајно повто-
рување на одредено однесување прифатено од припадниците на одредена општествена
заедница. Обичајните правила може да бидат извори на облигационото право дури откако
изречно или молкумно ќе бидат прифатени од страна на државата и од обичајни прави-
ла ќе бидат трансформирани во обичајно право. Во облигационите односи обичаите се
применуваат кога нивната примена е договорена или со закон предвидена.6 Хиерархиски,
обичајното право како извор на облигационото право доаѓа по императивните и диспо-
зитивните норми. Обичајното право има супсидијарен карактер и се применува само ако
односот или негов дел не е уреден со императивни и диспозитивни норми. По исклучок, во
одредени случаи обичајните правила може да се сретнат и во пишана форма и тогаш хи-
ерархиски доаѓаат пред диспозитивните правни норми. Писмената форма на обичајното
право е присутна кај узансите, кои се кодифицирани обичаи собрани во посебен зборник.
Узансите претставуваат систематизирани трговски обичаи издадени и објавени од страна
на овластени лица, обично стопанските комори.
Покрај обичајот, како извор на облигационото право се појавува и моралот. Моралот
претставува облик на општествена свест што опфаќа еден поврзан систем на ставови, ми-
слења и верувања за она што е добро или лошо во општеството и човекот.7
Меѓународните договори како извори на правото можат да бидат од билатерална или
мултилатерална природа. Тоа се сите видови конвенции, договори и спогодби кои наша-
та држава ги има ратификувано или како такви ги прифатила од поранешната федерал-
на држава Југославија. Позначајни меѓународни извори на облигационото право се: Кон-
венцијата за еднообразниот закон за склучување на договорот за продажба на телесни
подвижни предмети и Конвенцијата за еднообразниот закон за продажба на подвижни
предмети, познати како Хашки конвенции; Виенската конвенција на ООН за договорите
за меѓународна продажба на стоки од 1980 година, Римската конвенција за применливо
право за договорни обврски од 1980 година и др.
Своја примена како извори на облигационото право може да имаат и судската практи-
ка и правната наука кои всушност, се неформални извори на правото.
Судската практика е спореден извор на облигационото право кој се применува само
кога постои потреба од пополнување на правна празнина, па преку судските одлуки се
создаваат правила на однесување. Како извор на правото може да се применуваат само
5 Галев, Г. Дабовиќ-Анастасовска, Ј. Облигационо право, Скопје, 2012, стр. 3.

6 Член 15 од Законот за облигационите односи, Сл. весник на РМ бр. 18/01, 78/01, 04/02, 59/02,
05/03, 84/08, 81/09, 161/09, 23/13, 123/13 и 215/21.
8
7 Чокревски, Т. Социологија на правото, Скопје, 1996, стр. 248.

одлуките на повисоките судови и во овие случаи станува збор за судски преседан. Кај нас
ваква примена имаат пресудите на Врховниот суд кој како највисок суд во државата го
обезбедува единството во примената на законите од страна на судовите.

Правната наука (доктрина) иако не е формален извор на правото, има големо влијание
врз законодавството и судската практика. Таа ги опфаќа сфаќањата, мислењата и ставови-
те на правните писатели образложени со примена на одреден научен метод. Преку своите
дела (монографии, статии, учебници и сл.) правната наука влијае врз законодавецот и на
индиректен начин може да биде извор на облигационото право.
Шематски приказ бр. 2 Извори на облигационото право
ЗАПОМНИ
Изворите на облигационото право може да се поделат на: материјални и формални

извори.
Материјалните извори на облигационото право се општествено-економските од-
носи во рамките на стоковно-паричното стопанство и тоа оној дел од овие односи кој
наспроти сопственоста како нивна статика, се јавува како промет на стоки и услуги,
односно нивна динамика.
Формалните извори на облигационото право ги опфаќаат нормите со кои се уреду-
ваат облигационите односи.
9
3. Начела на облигационото право
Начелата на облигационото право претставуваат правна и филозофска основа врз

која се изградени неговите правила и институти. Со помош на начелата на облигационото

право се овозможува полесно сфаќање на смислата и значењето на правните решенија
содржани во Законот за облигациони односи. Преку начелата може да се идентификува
главната замисла на законот, односно тие претставуваат рамка и насока при засновањето
и извршувањето на меѓусебните права и обврски. Сите учесници во облигациите се должни
при засновањето и извршувањето на обврските да постапуваат во согласност со барањата
кои произлегуваат од начелата на облигационото право.
Основни начела на облигационото право се:
» слобода на уредување на облигационите односи,
» еднаквост и рамноправност,
» еквивалентност,
» забрана за злоупотреба на правото,
» совесност и чесност,
» справедливост и др.
Шематски приказ бр. 3 Начела на облигационото право
3.1. Начело на слободно уредување на облигационите односи

Член 3 од Законот за облигациони односи го уредува начелото на слободно уреду-
вање на облигационите односи. Според овој член, учесниците во прометот слободно ги
уредуваат облигационите односи во согласност со Уставот, законите и добрите обичаи.8
Учесниците во прометот слободно ја определуваат формата и содржината на облига-
ционите односи во кои влегуваат, но исто така одлучуваат и дали воопшто ќе влезат во
10
05/03, 84/08, 81/09, 161/09, 23/13, 123/13 и 215/21.

одреден облигационен однос, со кој ќе влезат во тој однос, од кога тој однос ќе произве-
дува правно дејство, каква ќе биде неговата содржина, предметот, времето на траење итн.
Како резултат на ова произлегува диспозитивниот карактер на најголем број одредби од

Законот за облигациони односи.
Член 14 од Законот за облигациони односи определува дека учесниците можат обли-
гациониот однос да го уредат поинаку отколку што е определено со законот, освен ако од
Законот за облигациони односи или друг закон не произлегува нешто друго. Во овој член
е инаугурирана правна основа според која учесниците во прометот можат слободно да ги
уредуваат своите односи и е определена правната рамка во која се остварува ова наче-
ло, односно од учесниците во прометот се бара слободното уредување на облигационите
односи да го усогласат со Уставот, законите и добрите обичаи. На овој начин начелото на
слободно уредување на облигационите односи има релативно, но не апсолутно дејство.
Доколку не се почитувани границите во чии рамки учесниците можат слободно да го уре-
дат својот однос, во зависност од степенот на повредата на границите, облигациониот
однос станува целосно или делумно ништовен.
3.2. Начело на еднаквост и рамноправност

Начелото на еднаквост и рамноправност значи дека помеѓу учесниците на облига-
циониот однос нема надреденост и подреденост. Учесниците во облигациониот однос се
рамноправни.9 Начелото на рамноправност на учесниците во облигациониот однос е пра-
вило без исклучок. Никоја од страните при настанувањето на облигациониот однос нема
можност да го диктира обемот и содржината на тој однос. Истото ова се однесува и на
фазата на извршување на односот. Исполнувањето се состои од извршување на она што ја
сочинува содржината на обврската, па ниту должникот може да ја исполни со нешто дру-
го, ниту доверителот може да бара нешто друго.10 Ако предмет на облигациониот однос
е должникот да предаде точно определен предмет, тој е должен да го предаде токму тој
предмет, а доверителот од друга стана има право да бара да му биде предаден само тој
предмет. Кое било постапување надвор од претходно наведеното, претставува повреда на
облигациониот однос.
3.3. Начело на еквивалентност

Начелото на еквивалентност (начело на еднаква вредност на давањето) како и прет-
ходното начело е условено и произлегува од стоковно-паричните односи како основни
односи на пазарното стопанство. Ова начело овозможува двете страни од односот вред-
носно да ја воспостават истата состојба што ја имале претходно. На пример, еден предмет
вредносно изразен е еднаков на 1.000 денари, а кога тој предмет ќе се стави во промет за
да се воспостави вредносна рамнотежа во имотот на продавачот, тој за овој предмет од
другата страна на односот треба да добие 1.000 денари. Страните на односот гледани низ
призмата на вредностите кои ги разменуваат, стануваат еднакви и рамноправни. Продава-
чот го губи правото врз предметот што го продава, а низ размената како парична вредност
добива вредност којашто е еднаква со вредноста на неговиот предмет. Купувачот ја надо-
05/03, 84/08, 81/09, 161/09, 23/13, 123/13 и 215/21.
10 Член 296 од Законот за облигационите односи, Сл. весник на РМ бр. 18/01, 78/01, 04/02,
11
59/02, 05/03, 84/08, 81/09, 161/09, 23/13, 123/13 и 215/21.
местува вредноста којашто ја исплатил со добивање право на сопственост врз предметот.

Крајниот резултат е тоа што и двете страни од односот вредносно ја воспоставуваат истата
состојба што ја имале пред размената.
3.4. Начело на забрана на злоупотреба на правото

Начелото на забрана на злоупотреба на правото значи забрането вршење на право
од облигациони односи спротивно на целта поради која тоа е со закон установено или
признаено.
За постоење на наведената злоупотреба е без значење субјективниот однос на носи-
телот на тоа право во однос на вршењето на правото спротивно на целта заради која тоа
е установено или признаено. Тоа значи дека е без значење околноста дали носителот тоа
свое право го врши на наведениот начин намерно или од невнимание или таква намера,
односно невнимание не постојат.
Вршењето на правото значи дека неговиот носител се однесува на начин кој одговара
на содржината на тоа право. При остварувањето на содржината на правото, неговиот но-
сител е должен да ги почитува субјективните права на други лица и затоа неговото право
се смета дека е ограничено со одредени позитивно-правни граници. Кога правото се врши
покрај определените граници и спротивно на неговото постоење, доаѓа до злоупотреба на
правото.
ДОЗНАЈ ПОВЕЌЕ
Злоупотребата на правото настанала во Франција, кога судот во Колмар во 1855 го-

дина донел одлука во спор во кој било утврдено дека постои злоупотреба на правото. Во
конкретниот случај сопственикот на недвижност подигнал лажен оџак кој немал отвор
за чад, само за да му ја одземе светлината на својот сосед.
3.5. Начело на совесност и чесност

Начелото на совесност и чесност е едно од фундаменталните начела врз кои почи-
ва облигационото право.11 Ова начело доаѓало до полн израз во класичното римско пра-
во, посебно заради тоа што римската држава се карактеризирала со релативно развиено
стоковно-парично стопанство кое барало ослободување на договорите од старата строга
религиозна форма и нејзино заменување со помалку формален начин за склучување на до-
говорите. Начелото на совесност има потекло од поимот „bona fides“ кој означува верност,
одржување на дадениот збор.
Во засновувањето на облигационите односи и остварувањето на правата и обврски-
те од тие односи учесниците се должни да се придржуваат кон начелото на совесност и
чесност.12 Начелото на совесност и чесност е тесно поврзано со односот помеѓу правото
и моралот, како и со неможноста со прописи до крај да бидат регулирани определени об-
лигациони односи. Учесникот во облигациониот однос постапува совесно и чесно кога со
своите постапки нема намера да стори нешто што е неморално или противправно.

12
05/03, 84/08, 81/09, 161/09, 23/13, 123/13 и 215/21.

3.6. Начело на справедливост

Начелото на справедливост претставува метод за коригирање на законските грешки,
односно метод за толкување на правото. Според античкиот мислител Аристотел, сушти-

ната на справедливоста е во тоа да го исправи законот таму каде што тој поради својата
воопштеност е нецелосен. Присуството на справедливоста во правото низ целата историја
е неспорно.
Начелото на справедливост се применува во случаите точно определени со закон,
како што се одделни случаи поврзани со одговорноста за штета, општите услови на дого-
ворот, раскинувањето на договорот поради променети околности и слично. 13
3.7. Останати начела од Законот за облигационите односи

Начелото за забрана на предизвикување на штета значи никому да не му се прави ште-
та (neminem laedere). Секој е должен да се воздржи од постапки со кои може на друг да му
предизвика штета.14
Покрај основите начела, во Законот за облигациони односи се предвидени и други на-
чела во насока на остварување на функцијата на облигационото право, односно ефикасен
и непречен промет на стоки и услуги. Во овие начела може да се наведат:
» начелото на заштита на потрошувачите,
» начелото на забрана на создавање и искористување на монополската положба и
» начелото на решавање на споровите на мирен начин.
ЗАПОМНИ

13 Член 10-а од Законот за облигационите односи, Сл. весник на РМ бр. 18/01, 78/01, 04/02,
59/02, 05/03, 84/08, 81/09, 161/09, 23/13, 123/13 и 215/21.
13
05/03, 84/08, 81/09, 161/09, 23/13, 123/13 и 215/21.
РЕЗИМЕ
Облигационото право претставува посебен дел од граѓанското право или приватно-

то право. Поимот облигационо право потекнува од латинскиот збор „obligare“ што значи
врзува, односно обврзува. Поимот право го означува правото воопшто како општествена
појава, односно како нормативен систем за уредување на општествените односи во една
држава.
Поимот облигационо право се користи за означување на:
» објективно облигационо право,
» субјективно облигационо право и
» облигационо право како правна наука.
Облигационото право како објективно право е збир правни норми со кои се регули-
раат општествено-економските односи од доменот на прометот на стоки и вршењето на
стоковните услуги.
Субјективното облигационо право е правно заштитена можност на доверителот да
бара од должникот да ја исполни својата обврска, да даде, стори, не стори или да трпи
она што е предмет на облигациониот однос. Во суштина субјективното облигационо право
својата сила ја црпи од објективното облигационо право.
Облигационото право како правна наука (теорија) го проучува објективното облига-
ционо право, со посебен акцент на облигационите односи, на субјективното облигационо
право и правната практика која настанува преку примената на објективното облигационо
право.
Изворите на облигационото право може да се поделат на:
» материјални и
» формални извори.
Материјалните извори на облигационото право се општествено-економските односи
во рамките на стоковно-паричното стопанство и тоа оној дел од овие односи кој наспроти
сопственоста како нивна статика се јавува како промет на стоки и услуги, односно нивна
динамика.
Формални извори на облигационото право се:
» пишани извори (Устав, Закон за облигациони односи, други закони, подзаконски
акти, стандарди како бланкетни норми, општи услови како автономни правила) и
» непишани извори (обичај и морал).
14

ПРАШАЊА И ЗАДАЧИ ЗА ПРАКТИЧНА ПРИМЕНА

1) Објасни го потеклото на поимот облигационо право.
2) Како се дефинира објективното облигационо право?
3) Како се дефинира субјективното облигационо право?
4) Објасни ја разликата помеѓу објективното и субјективното облигационо право.
5) Што проучува облигационото право како правна наука (теорија)?
6) Објасни го значењето на облигационото право.
7) Како се делат изворите на облигационото право?
8) Што се материјални извори на облигационото право?
9) Што се формални извори на облигационото право?
10) Кој е најзначајниот законодавно-правен акт од областа на облигационите односи?
11) Кои се основни начела на облигационото право?
12) Објасни го начелото на слободно уредување на облигационите односи.
13) Објасни ја разликата помеѓу начелото на еднаквост и рамноправност и начелото
на еквивалентност.
14) Објасни го начелото на совесност и чесност.
15) Објасни го начелото на забрана за злоупотреба на правото.
16) Објасни го начелото на справедливост.
15
Клучни поими
» Облигации,
» Еднаквост и рамноправност,
» Еквивалентност,
» Совесност и чесност и
» Справедливост.
16

ПОГЛАВЈЕ II — ПОИМ, КАРАКТЕРИСТИКИ И ВИДОВИ ОБЛИГАЦИИ

ПОГЛАВЈЕ II —
ПОИМ, КАРАКТЕРИСТИКИ И
ВИДОВИ ОБЛИГАЦИИ
Содржина
1. Поим за облигација и облигационо-правен однос

2. Карактеристики на облигацијата
3. Видови облигации
» Ја дефинирате облигацијата и облигационо-правниот однос,

» Ги објасните карактеристиките на облигацијата,
» Разликувате видови облигации според начинот на заштита, степенот на уре-
деност и правните факти,
» Ги идентификувате видовите облигации според страните и
» Го објасните предметот и содржината на облигациите.
17
1. Поим за облигација и облигационо-правен однос
Правниот поим облигација и самиот поим на облигационото право своето потекло го

имаат во римското право. Терминот облигација (obligatio) значи обврска и е изведен од ла-
тинскиот збор, глагол (ob)ligare, што во буквален превод значи „врзи со јаже“. Во древното
римско право должникот за својот долг одговарал не само материјално, туку и физички (со
својата личност). Во тоа време заради неисполнување на долгот должникот можел да биде
притворен, земен во должничко ропство, продаден или убиен. Во тоа време не се правело
разлика помеѓу граѓанска и кривична одговорност. Подоцна во класичното и посткласич-
ното римско право персоналната егзекуција била заменета со имотна. Самата облигација
добила имотен карактер и претставувала правна врска помеѓу две или повеќе лица од кои
едната страна има право да бара, а другата страна има обврска тоа што се бара да го даде,
да го стори или да не го стори или нешто да трпи (dare, facere, nonfacere i pati).15
Поимот облигација бил дефиниран уште во Јустинијановиот кодекс, според кој „Обли-
гацијата е правна врска што нѐ присилува да сториме нешто за некого според прописите
на правото на сопствената држава.“ 16
Облигацијата е правен однос (правна врска) помеѓу најмалку две лица, од кои за едно-
то настанува субјективно право (доверител), а за другото субјективна обврска (должник)
која за свој предмет има соодветно дејствие, во вид на давање, сторување, несторување
или трпење со чие исполнување се овозможува остварување на ова право.
Шематски приказ бр. 4 Облигација
Општествено-економските односи кои настануваат во процесот на промет на произ-

води и услуги, што ги регулира облигационото право се појавуваат и како облигациони
односи.
18

16 Чавдар, К. Облигационо право, Скопје, 2011, стр. 12.

Облигационите односи може да се дефинираат според дуалистичка и монистичка

концепција.
Според дуалистичката концепција во рамките на облигацијата се наоѓаат два вида

односи. Првиот се состои во тоа должникот да го изврши должничкото дејствие, а дове-
рителот да го прими вака извршеното дејствие. Вториот однос се состои во должничката
одговорност, која би дошла до израз само ако изостане реализирањето на содржината од
првиот однос. Во ваков случај должникот присилно (судски) ќе биде обврзан да ја изврши
својата обврска и најчесто ќе одговара за надомест на штетата што доверителот ја претр-
пел заради неисполнување на обврската. Според дуалистичката концепција, облигацијата
е правна врска во чија суштина се вградени долгот и одговорноста како два посебни еле-
мента или односи кои истовремено се препознаваат во нејзиниот поим.
Спротивно на ова, според монистичката концепција пак, се смета дека во облигација-
та има само еден единствен однос. Според монистите, од тој однос за доверителот произ-
легува само право да бара од должникот нешто да му даде, да му стори, да се воздржи од
одредено сторување во негова полза, а должникот е должен тоа да го стори. Одговорноста
се смета за нешто надвор од облигацијата, а не за нејзин составен дел.
Според класичната дефиниција за облигациониот однос, овој однос може да се
определи како граѓанско-правен однос кој настанува помеѓу точно определени лица,
како негови страни, од кои едната страна е доверител и за неа произлегува облигационо
субјективно право од другата страна која е должник да бара да изврши определено или
определиво дејствие (престација), а за должникот настанува обврска да го изврши тоа
дејствие.
Типичен пример за облигационен однос во неговата наједноставна форма е догово-
рот за дар. Дародавачот има обврска да го предаде дарот, а даропримачот има право да
бара дарот да му биде предаден.
ЗАПОМНИ
Облигација е правен однос (правна врска) помеѓу најмалку две лица, од кои за едно-
то настанува субјективно право, а за другото субјективна обврска која за свој предмет
има соодветно дејствие, во вид на давање, сторување, несторување или трпење со чие
исполнување се овозможува остварување на ова право. 19
2. Карактеристики на облигацијата
Карактеристиките на облигациите ни помагаат да направиме јасна разлика помеѓу нив

од една страна и останатите два вида граѓанско-правни односи: стварно-правните и на-

следно-правните односи, но и да се определат нивната улога, место и значење во правниот
систем и во системот на граѓанското право.
Како најзначајни карактеристики на облигационите односи се издвојуваат:
» облигациониот однос е правен однос,
» облигациониот однос настанува меѓу точно определени лица, како страни,
» облигациониот однос има релативен карактер,
» облигациониот однос за свој објект има одредено дејствие и
» облигациониот однос има имотен карактер.
Шематски приказ бр. 5 Карактеристики на облигацијата
Уште од римското право облигациониот однос бил правно заштитен однос. Тој не е
оставен само на волјата на страните, туку е проследен со имотна санкција. Во случај кога
должникот не ја исполни својата обврска или задоцни со нејзиното исполнување, дове-
рителот има право да бара намирување на своето побарување по судски пат. Формал-
но-правно доверителот тоа го прави со поднесување на тужба. Ако барањето во тужбата
е основано, доаѓа до донесување судска одлука со која покрај должноста за исполнување
на долгот, должникот станува одговорен во однос на доверителот. Доколку пресудата не
биде доброволно извршена, таа присилно ќе се изврши.
Облигациониот однос секогаш настанува помеѓу точно определени лица, кои можат
да бидат физички или правни лица. Пример е договор за продажба кој го склучуваат две
лица, лицето А и лицето Б, кои можат да бидат физички лица, правни лица или едното да
биде физичко, а другото да биде правно лице. Но, овие лица мора да постојат и да бидат
определени во моментот на настанување на облигациониот однос. На пример, лицето А
20
сака да ја продаде својата куќа, а притоа без да го определи лицето Б не може да дојде

до настанување на облигација, односно склучување на договор за продажба, затоа што

недостасува определеност на една од договорните страни. Друг пример се однесува на
облигационен однос од лична природа, кога лицето А кое е сликар, склучило договор за

дело со лицето Б на кое требало да му изработи портрет. Едното од овие лица престанало
да постои што довело до престанување и на самиот облигационен однос. Правата и обвр-
ските од облигациониот однос од лична природа се неделиви од самата личност, па така
секогаш кога тој однос ќе остане без едно или без двете лица, ќе престане да постои.
Облигациониот однос има релативен карактер што значи дека тој е граѓанско-правен
однос што создава права и обврски само за страните помеѓу кои настанал. Овој однос
произведува дејство inter partes. Облигациониот однос има точно определени лица како
негови страни и тие лица имаат точно определен статус, страна на доверител и страна
на должник. Доверителот може да бара реализирање на своето право од должникот, кој
единствено само нему му е должен да му ја исполни својата обврска. Сите други субјекти
во правото се надвор од овој однос. Облигационите односи создаваат права и обврски
само за страните помеѓу кои настанале.
За настанување на еден облигационен однос потребни се три претпоставки и тоа:
постоење на негови страни, постоење на негов објект (предмет) и постоење на одреден
облигационен правен факт. Облигационите односи за свој објект го имаат човековото
дејствие. Во правната теорија и практика под овој поим се подразбира одредено давање
(dare), сторување (facere), несторување (nonfacere) и трпење (pati) што должникот треба да
ги направи во однос на својот доверител од облигациониот однос. Освен терминот чове-
ково дејствие за означување на објектот на облигационите односи се користи и терминот
престација (prestare). Ваквите дејствија на облигационите односи може да се поделат на
активни: давањето (пр., предавање на предметот на продажба) и сторувањето (пр., изра-
ботка на портрет) и пасивни: несторувањето (пр., воздржување да се вежба клавир во вре-
мето за одмор) и трпењето (пр., соседот да постави антена на вашиот покрив).
Облигациониот однос во делот на неговото извршување е покриен со правна санк-
ција. Секогаш кога должникот нема доброволно да ја исполни својата обврска, доверите-
лот може да ја користи правната можност своето право да го оствари по присилен пат. Тој
тоа го прави со поведување на судски спор со кој бара од судот да го задолжи должникот
во одреден рок да ја изврши својата обврска, во спротивно извршувањето ќе го спроведе
овластен извршител во посебна постапка. Спроведувањето на извршувањето се сведува на
присилна пленидба на дел од имотот на должникот од кој се намирува доверителот. Отту-
ка произлегува дека санкционирањето на должникот е од имотен карактер.
ЗАПОМНИ
Карактеристики на облигациониот однос се:

21
3. Видови облигации
Во правната теорија и практиката е прифатена поделбата на облигациите на повеќе

видови. Но, ниту во теоријата, ниту во практиката не постои унифициран начин на класи-
фицирање на облигационите односи по видови, како што не постои и единствена терми-
нологија според која се врши класифицирање и распоредување на односите по видови.
Заради тоа и во правната доктрина се среќаваат различни пристапи при групирањето на
облигациите.
Поделбата на облигациите по видови има свое значење од теоретски и од практичен
аспект. Од теоретско гледиште значењето на поделбата на облигациите по видови се од-
разува во тоа што овозможува подобро сфаќање на нивните специфичности, што потоа
помага за нивна подобра уредност. Имајќи го предвид фактот дека облигациите се мно-
губројни и се честа појава во нашиот живот, нивното групирање по видови, од практичен
аспект доведува до подобро согледување на нивните специфичности и врз таа основа,
придонесува за подобро уредување и заштитување на нашите права и обврски.
Облигациите може да се класифицираат на повеќе видови според следните критери-
уми:
» начинот на заштита;
» степенот на правна уреденост;
» правните факти (изворите на облигациите);
» страните;
» видот на дејствието (објектот) и
» содржината.
Според начинот на нивната заштита облигациите се делат на:
» правно заштитени облигации или цивилни облигации (obligationes civiles) и
» натурални облигации (obligationes naturales) или природни или морални облига-
ции.
Правно заштитените облигации се проследени со присилна судска заштита. Еле-
ментот на присилност е белег по кој овие односи ги разликуваме од останатите видови
општествени односи. Во времето на старото римско право секоја облигација била правно
санкционирана, односно облигацијата и тужбата оделе заедно. Таму каде што постоела
облигација, постоела и тужба за нејзина заштита. Спротивно од ова натуралните облига-
ции се оние кои се без правна заштита и од кои произлегла идејата за природните права.
Натуралните облигации не се правно санкционирани и до нивно исполнување може да
дојде исклучиво по вонсудски пат.
Според степенот на нивната правна уреденост облигациите се делат на:
» именувани облигации и
» неименувани облигации.
Именуваните облигации се оние што се правно уредени од страна на законодавецот
кој го определува нивното именување (договор за дар, договор за продажба, договор за
заем, договор за послуга и др.). Покрај именуваните облигации во секојдневниот живот
постојат и релативно голем број облигации кои не се правно уредени. Останувајќи правно
неуредени овие облигации практично продолжуваат да постојат, без да бидат формално
22

поединечно именувани. Наспроти именуваните облигации, овие облигации ги викаме не-

именувани облигации. Своевремено неименувани облигации биле договорот за лизинг и
договорот за лиценца, за кои законодавецот подоцна пропишал посебни норми со кои ја

уредил нивната содржина и им дал посебни имиња.
Според правните факти (изворите на облигациите), облигациите се делат на:
» облигации кои настануваат со согласност на волјите,
» облигации кои настануваат со причинување штета;
» стекнување без основ;
» работоводство без налог и
» еднострана изјава на волја.
Правните факти се оние од субјективното право признати околности од реалниот жи-
вот кои го овозможуваат настанувањето, промените и престанокот на правните односи. Во
овој контекст од значење се само оние правни факти што се појавуваат како облигацио-
но-правни факти кои се нарекуваат и извори на облигациите.
Извори на облигациите се: согласноста на волјите, причинувањето на штета; стекну-
вањето без основ; работоводството без налог и едностраната изјава на волја. Врз основа
на овие извори е направена и погоре наведената поделба на облигациите според правни-
те факти.
Согласноста на волјите како правен факт доведува до настанување на договорите
како облигациони односи (договор за продажба, договор за размена, договор за дар, до-
говор за дело и др.).
Причинувањето на штета како правен факт доведува до настанување на облигации со
причинување на штета (облигации помеѓу штетникот и оштетениот).
Стекнувањето без основ како правен факт доведува до настанување на облигации со
стекнување без правен основ (пример, плаќање на недолгувано).
Работоводство без налог како правен факт доведува до настанување на облигации за
неповикано вршење на туѓи работи (вршење на одредена работа не за себе, туку за друг,
без тој да даде овластување, пример: избувнал пожар во стан во кој немало никој, пожарот
го гасне сосед без да има овластување од сопственикот на станот).
Еднострана изјава на волја како правен факт доведува до настанување на еднострани
облигации (ветување награда, хартии од вредност).
Според нивните страни, облигациите се делат на:
» облигации со прости и сложени страни;
» двострани и повеќестрани облигации и
» лични и нелични облигации.
Облигации со прости страни се оние кај кои секоја од страните се состои од по едно
лице. Пример, договор за продажба на автомобил во кој и на страната на продавачот и на
страната на купувачот има по едно физичко или правно лице. Облигации со сложени стра-
ни се оние кај кои и двете страни се состојат од повеќе лица. Пример, договор за продаж-
ба на автомобил каде и на страната на продавачот и на страната на купувачот постојат по
две лица кои се јавуваат како сложени страни. Сложеноста на страните може да биде по-
ради сосопственост, неделивост на предметот, пропишаност со закон или да произлегува
од волјата на страните. Освен прости и сложени облигациите може да бидат и мешовити,
23
кога една страна е составена од едно лице, а другата од две или повеќе лица.
Двострани облигации се оние кои имаат само две страни и тие се најчестите облига-
ции во практиката. Пример за двострана облигација е секој облигационен однос кој е сос-
тавен од две страни, како купувачот и продавачот кај договорот за продажба. Повеќестра-
ни облигации се оние кои имаат најмалку три страни. Пример за повеќестрана облигација
е договорот за ортаклак (заедница), со кој три или повеќе лица го здружуваат својот труд и
дел од својот имот за да остварат имотна корист која ќе ја поделат меѓу себе.
Лични облигации се оние облигации од кои произлегуваат лични права и обврски за
нивните страни. Обврската која произлегува од овие облигации е тесно поврзана со лич-
носта на должникот, а правото кое произлегува од личната облигација исто така може да
го оствари само доверителот лично. Карактеристичен пример е договорот за дело со кој
одреден уметник се обврзува да изработи портрет. Нелични се оние облигации кои не
се нераскинливо поврзани со нивните страни. Правата и обврските што произлегуваат од
овие облигации се од имотна природа и може да се пренесуваат.
Според видот на дејствието (објектот) облигациите се делат на:
» активни и пасивни облигации;
» деливи и неделиви облигации;
» парични и непарични облигации;
» алтернативни, факултативни и кумулативни облигации и
» индивидуализирани и генерички облигации.
Активни се облигациите чиј предмет се состои во некоја активност, односно давање
или сторување. Наспроти активни, пасивни се оние облигации чијшто предмет е некоја
пасивност, односно некое несторување или трпење.
Деливи облигации се оние кај кои предметот на облигацијата е делив и нивното ис-
полнување може да се врши во делови. Кај неделивите облигации предметот на облига-
цијата е неделив и кај нив не постои можност за исполнување во делови.
Парични облигации се облигациите чиј предмет се состои во давање на одредена
сума пари, а непарични облигации се оние чиј предмет се состои во некое друго давање
или во друг вид дејствие.
Алтернативните облигации нудат најмалку два предмета од кои може да се избира во
времето на исполнувањето на облигацијата. Пример, да се продаде 10 килограми праски
или 10 килограми кајсии. Факултативните облигации се оние облигации кај кои по волја
на едната страна наместо дејствието што е предмет на тие односи, може да дојде до друго
дејствие. Кумулативни облигации се оние кај кои има два или повеќе различни предмети
што должникот треба да му ги предаде сите или на друг начин да ја изврши својата обвр-
ска.
Индивидуализирани облигации се оние кај кои е точно определен предметот на обли-
гацијата. Генерички облигации се оние кои за свој предмет имаат предмети чиј идентитет
не е точно определен. Пример за индивидуализирана облигација е договор за продажба
на автомобил со точно определена марка, модел, боја и сл. Пример за генеричка обли-
гација е предавање на каков било автомобил, без конкретно да се определува неговата
марка, модел, боја итн.
24

Според нивната содржина облигациите се делат на:

» еднострано и двострано обврзувачки облигации;
» едноставни и сложени облигации;

» моментални, трајни и последователни облигации.
Еднострано обврзувачки се облигациите кои создаваат најмалку една обврска за
едната страна и најмалку едно право за другата страна. Пример е договор за дар, во кој
едната страна е носител само на субјективно право – даропримач, а другата е носител на
субјективна обврска – дародавач. Двострано обврзувачките облигации истовремено соз-
даваат права и обврски за двете договорни страни. Пример е договорот за продажба, од
кој за купувачот произлегува обврска да ја плати цената и право да го бара предметот на
продажба, а за продавачот произлегува обврска да го предаде предметот и право да ја
бара цената од купувачот.
Едноставните облигации се оние облигации што содржат права и обврски кои произ-
легуваат само од еден единствен однос. Сложените облигации, содржат права и обврски
кои произлегуваат од повеќе разнородни облигации кои се обединети во еден сложен
однос.
Моменталните облигации се оние облигации чија содржина се остварува моментал-
но со нивното настанување. Пример, предавање на индивидуално определен предмет, кај
договорот за продажба. Трајни се облигациите кај кои содржината се остварува во подолг
временски период. Пример, давање во закуп на одредена недвижност. А, кај последова-
телните облигации пак, содржината се остварува постапно во точно определени времен-
ски интервали. Пример, плаќање на закупнина.
25
ПОГЛАВЈЕ II — ПОИМ, КАРАКТЕРИСТИКИ И ВИДОВИ ОБЛИГАЦИИ МОДУЛАРНА ЕДИНИЦА 1 ОПШТИ УЧЕЊА ЗА ОБЛИГАЦИИТЕ
Шематски приказ бр. 6 Видови облигации
ЗАПОМНИ
Облигациите може да се класифицираат на повеќе видови според следните кри-

териуми:
» начинот на нивната заштита;
» степенот на нивната правна уреденост;
» нивните страни;
» нивната содржина.
26

РЕЗИМЕ

Облигацијата е правен однос (правна врска) помеѓу најмалку две лица, од кои за едно-
то настанува субјективно право, а за другото субјективна обврска која за свој предмет има
соодветно дејствие, во вид на давање, сторување, несторување или трпење со чие испол-
нување се овозможува остварување на ова право.
Најзначајни карактеристики на облигационите односи се:
Облигациите може да се класифицираат на повеќе видови според следните критери-
уми:
» начинот на нивната заштита;
» степенот на нивната правна уреденост;
» нивните страни;
» нивната содржина.
Според начинот на нивната заштита облигациите се делат на:
» правно заштитени облигации или цивилни облигации (obligationes civiles) и
» натурални облигации (obligationes naturales) или природни или морални облигации.
Според степенот на нивната правна уреденост облигациите се делат на:
» именувани облигации и
» неименувани облигации.
Според правните факти (изворите на облигациите) облигациите се делат на:
» облигации кои настануваат со согласност на волјите,
» облигации кои настануваат со причинување штета;
» стекнување без основ;
» работоводство без налог и
» еднострана изјава на волја.
Според нивните страни облигациите се делат на:
» облигации со прости и сложени страни;
» двострани и повеќестрани облигации и
» лични и нелични облигации.
Според видот на дејствието (објектот) облигациите се делат на:
» активни и пасивни облигации;
» деливи и неделиви облигации;
» парични и непарични облигации;
» алтернативни, факултативни и кумулативни облигации и
27
» индивидуализирани и генерички облигации.

Според нивната содржина облигациите се делат на:
» еднострано и двострано обврзувачки облигации;
» едноставни и сложени облигации и

» моментални, трајни и последователни облигации.
1) Дефинирај ја облигацијата.
2) Дефинирај ја облигацијата според дуалистичката концепција.
3) Дефинирај ја облигацијата според монистичката концепција.
4) Кои се најзначајни карактеристики на облигациите?
5) Објасни го релативниот карактер на облигационите односи.
6) Што може да биде објект (предмет) на една облигација?
7) Кои видови облигации постојат според начинот на нивната заштита?
8) Како се класифицирани облигациите според степенот на нивната правна уреде-
ност?
9) Кои видови облигации постојат според нивните страни?
10) Како се класифицирани облигациите според нивната содржина?
11) Кoи видови облигации постојат според видот на дејствието (објектот)?
12) Како се класифицирани облигациите според правните факти?
» Облигација и
» Облигационо-правен однос.
28

ПОГЛАВЈЕ III — НАСТАНУВАЊЕ И ПРОМЕНИ НА ОБЛИГАЦИИТЕ

ПОГЛАВЈЕ III —
НАСТАНУВАЊЕ И ПРОМЕНИ НА
Содржина
1. Настанување на облигацијата
2. Страни на облигацијата
3. Содржина на облигацијата
4. Дејство на облигацијата
5. Промена на облигацијата
5.1. Промена на страните
5.2. Промена во содржината
5.3. Промена на објектот (предметот) на облигацијата
» Го опишете настанувањето на облигацијата,

» Ги идентификувате страните на облигацијата,
» Ја објасните содржината и дејството на облигациите,
» Ги образложите промените на облигациите,
» Ја разграничите цесијата од преземањето долг,
» Идентификувате отстапување на договорот, пристапување кон долг и презе-
мање на исполнување и
» Ја објасните промената во содржината и објектот на облигацијата.
29
1. Настанување на облигацијата
За настанување на една облигација потребно е да бидат исполнети три услова и тоа:

» постоење на страни на облигацијата,

» постоење на предмет на облигацијата и
» постоење на облигационен факт (извор на облигациите).
Страни на облигацијата може да бидат физички и правни лица. Страните на облига-
ционите односи уште од римското право, па до денес ги носат истите називи:
» должник кој е носител на обврската или пасивен субјект и
» доверител кој е носител на правото или активен субјект.
Предмет на облигацијата е човеково дејствие кое се состои од одредено давање
ги направи во однос на својот доверител од облигациониот однос.
Давање (dare) е дејствие со кое должникот му дава нешто на доверителот, во областа
на прометот на стоки и услуги. Пример, продавачот на купувачот му го предава учебникот
кој е предмет на договорот за продажба, а купувачот му ја предава цената.
Сторување (facere) е одредено човеково дејствие кое може да биде правно или физич-
ко. Пример, превозот на предмети или работењето кај договорот за дело.
Несторување (nonfacere) претставува воздржување од тоа нешто да се стори. Пример,
сопственикот се воздржува од изградба на ѕид со определена височина за да не му прави
сенка на својот сосед.
Трпење (pati) е однесување на должникот кое се состои во тоа должникот да не спре-
чува некој друг при вршењето на своето дејствие, кое вршење должникот ќе можел да го
спречи ако не се обврзел со облигацијата. Пример, сопственикот на земјиште се обврзал
да му дозволи на својот сосед да преминува преку неговото земјиште.
Предметот на облигацијата треба да биде допуштен, возможен, одреден или одред-
лив. Допуштен е оној предмет кој не е забранет со Устав, закон или друг правен акт. Пред-
метот на облигацијата е возможен ако должникот може да го изврши. Одреден предмет
на облигацијата е оној за кој точно се знае во што се состои дејствието на обврската, а
одредлив е предметот кој е генерички или алтернативен. Доколку предметот на облига-
цијата не допуштен, возможен, одреден или одредлив, тогаш се смета дека облигацијата е
ништовна.
Облигационо правни факти или извори на облигацијата се околностите кои се реално
настанати во животот и се признати од објективното право, па го овозможуваат настану-
вањето на облигациите.
30


Шематски приказ бр. 7 Содржина на облигацијата
Шематски приказ бр. 8 Побарување и долг
ЗАПОМНИ
За настанување на облигацијата потребно е да бидат исполнети следните услови:

» постоење на страни на облигацијата,
» постоење на предмет на облигацијата и
» постоење на облигационен факт (извор на облигациите).
31
2. Страни на облигацијата
Страни на облигацијата може да бидат физички и правни лица, кои ја имаат потреб-
ната способност да бидат носители на правата и обврските што ја сочинуваат содржина-

та на облигациите. Во согласност со Законот за облигациони односи страните на облига-
цијата се нарекуваат учесници во облигационите односи.17
Страни на облигацијата се:
» должникот – носител на обврската и
» доверителот – носител на правото.
Правниот однос не може да постои без постоење на човекот. Човекот, физичкото лице
е субјект на правото со своите атрибути: правна, деловна и деликтна способност.
Својството на субјект во правото физичкото лице го стекнува во моментот на раѓање,
односно со стекнување на правната способност. Правната способност е способност на
човекот да биде носител на права и обврски. Таа се стекнува по закон со самото раѓање,
а престанува со смрт на физичкото лице, со докажување на смрт и со прогласување на
лицето за умрено.
Деловната способност е способност на човекот како субјект на правото да може сам,
свесно и со своја волја да постапува според пропишаните норми и да ги остварува своите
права како и да ги извршува своите обврски. За разлика од правната способност која на-
челно како услов за нејзино стекнување бара човекот да се роди, за стекнување со деловна
способност човекот треба да исполнува определено психичко ниво на развој на неговата
личност како би можел со своја сопствена свест да го сфати значењето на правата и обвр-
ските што ги врши, како и да го насочи своето однесување во извршувањето на тие права
и обврски. Начелно, тука се работи за исполнување биолошки критериум кој зависи од
исполнување соодветна возраст на години. Секој правен систем посебно со закон ги опре-
делува условите за стекнување на деловна способност на физичките лица.
Според правото на Република Северна Македонија, деловната способност физичките
лица ја стекнуваат со полнолетството, односно со навршени 18 години возраст. Од ова
правило постојат позитивни и негативни исклучоци.
Позитивните исклучоци се:
» малолетник со навршени 16 години, а ненавршени 18 години доколку со одобрение
на судот склучи брак, се смета за целосно деловно способно лице;
» малолетник со навршени 15 години, а ненавршени 18 години штом заснова работен
однос, се стекнува со определени права и обврски (да располага со платата и имо-
тот што го стекнал);
» малолетник со наполнети 15 години може да состави тестамент итн.
Лицата на возраст до 14 години и полнолетните лица чија деловна способност е одзе-
мена, се без деловна способност и како такви немаат право да влегуваат во облигациони
односи. Но, понекогаш и овие лица може да склучуваат одредени договори, т.н. секојднев-
ни договори, како што се купување на леб, млеко, чоколадо, весник, школски прибор, ра-
нец итн.
17 Член 2 од Закон за облигационите односи, Сл. весник на РМ бр. 18/01, 78/01, 04/02, 59/02,
32
05/03, 84/08, 81/09, 161/09, 23/13, 123/13 и 215/21.

Деликтна способност е способност на субјектот на правото да сноси одговорност за

причинета штета. Таа значи дека физичкото лице како сторител на штетата има доволно
развиена свест и волја да го сфати значењето и последиците од своето штетно дејствие и

за нив да одговара. Во оваа одговорност староста на сторителот е поделена така што деца
до 14-годишна возраст не се одговорни за предизвиканата штета. По исклучок, одговорни
можат да бидат лицата на возраст од 7 до 14 години, ако во моментот на преземањето на
штетното дејствие имале доволно развиено свест и волја. Одговорни за предизвиканата
штета се лицата над 14 години, освен ако поради заостанат душевен развој или душевна
болест деловната способност им е одземена.
Правното лице е збир, колективитет на физички лица кои се здружиле со својот имот
за остварување на некоја со закон или друг пропис дозволена заедничка цел (економска,
спортска, културна, општествена итн.), на кое законот уште со неговата регистрација му
признава правна, деловна и деликтна способност преку кои добива правен субјективитет.
Својството на субјект во правото правното лице го стекнува со неговото основање и за-
пишување во регистарот во кој се запишуваат правните лица, а го губи со престанокот на
неговото постоење (со одлука на членовите; присилно – со одлука на надлежен орган и по
спроведена постапка). Правното лице се стекнува со правна способност во моментот на
неговото настанување, кога се стекнува и со деловна и деликтна способност.
Шематски приказ бр. 9 Страни на облигацијата
ЗАПОМНИ
Страни на облигацијата може да бидат физички и правни лица, кои ја имаат по-
требната способност да бидат носители на правата и обврските што ја сочинуваат
содржината на облигациите.
33
3. Содржина на облигацијата
За настанување на една облигација неопходно е да постојат страни, предмет и обли-

гационо-правни факти.
Страните на облигацијата може да бидат физички и правни лица, кои се јавуваат како
носители на правата и обврските што произлегувааат од неа.
Предмет на облигацијата е човеково дејствие кое се состои од одредено давање
ги направи во однос на својот доверител од облигациониот однос.
Облигационо-правни факти или извори на облигацијата се околностите кои се реал-
но настанати во животот и се признати од објективното право, па го овозможуваат наста-
нувањето на облигациите.
Склопот од елементите на облигацијата создава права и обврски кои ја сочинуваат
содржината на облигацијата. Тие права и обврски се корелативни, па поради тоа нема
право без обврска и нема обврска без право.
Содржината на облигацијата ја сочинуваат облигационите субјективни права и об-
врски, односно правата и обврските од облигациониот однос.
Шематски приказ бр. 10 Содржина на облигацијата
За поедноставно разбирање на суштината на облигациите во продолжение се разгле-

дани облигациите низ призмата на монистичката и дуалистичката концепција.
Монистичката концепција за облигационите односи утврдува дека облигационите
субјективни права се правно заштитени овластувања на доверителот врз основа на кои
тој од својот должник може да бара да му даде, да му стори, да не го стори или да го
трпи она што е предмет на неговата обврска, односно на облигацијата. Спротивно пак,
облигационите субјективни обврски за должникот значат обврска да го даде, да стори,
да не стори или да го трпи она што е предмет на овластување на доверителот, односно на
облигацијата. При секое вонсудско остварување на облигацијата доаѓа до остварување
на правата и обврските од облигациниот однос и тој како таков престанува да постои.
Но, во случај кога изостане вонсудското реализирање, на доверителот на располагање му
стои судското реализирање на облигацијата, односно можноста да бара заштита од су-
дот како надлежен државен орган. Ова овластување на доверителот не е дел од неговото
субјективно право, туку произлегува од законот, односно тоа не доаѓа од облигацијата,
34

туку доаѓа однадвор. Доверителот наместо со тужба пред надлежен суд, во некои случаи
својата заштита може да ја бара преку поднесување на соодветен приговор. Без разлика
дали доверителот ќе поднесе тужба или приговор, ваквата негова активност за последица

ја има одговорноста на должникот, во смисла на поднесување на неповолните правни по-
следици затоа што не ја извршил својата обврска. Оваа одговорност на должникот не е дел
од неговата обврска, туку е последица која доаѓа однадвор, исто како што овластувањето
на доверителот не доаѓа од облигацијата, туку потекнува од законот.
Дуалистичката концепција поаѓа од тоа дека во рамките на облигацијата се наоѓаат
два вида односи. Првиот се состои во тоа должникот да го изврши должничкото дејствие
на кое се обврзал, а доверителот да го прими тоа дејствие. Содржината на овој однос ја
сочинуваат должноста на должникот да го изврши дејствието кое е должен да го изврши
и овластувањето на доверителот да бара извршување на тоа дејствие. Ако се реализира
содржината на овој однос, вториот однос останува без своја реализација. Но, ако првиот
однос останал без резултат, доаѓа до активирање на содржината на вториот однос. Втори-
от однос се состои во должничката одговорност, која би дошла до израз само ако изостане
реализирањето на содржината од првиот однос. Во вториот однос доверителот го користи
своето право на тужба или приговор, по што должникот повеќе не е само должен, туку и
одговорен за својата обврска.
ЗАПОМНИ
Содржината на облигацијата ја сочинуваат облигационите субјективни права и об-

врски, односно правата и обврските од облигациониот однос.
35
4. Дејство на облигацијата
Облигација е однос во кој учесниците еден кон друг треба да се однесуваат на од-
реден начин. Кога се зборува за дејството на облигациите, тоа значи дека се зборува за
однесувањето на должникот кон доверителот и обратно. Во облигацијата на страната на
должникот се наоѓаат обврските, а на страната на доверителот – правата. Оттаму дејството
на облигациите се однесува на обврските на должникот и правата на доверителот.
Облигациите произведуваат правно дејство помеѓу страните на тие односи. Дејство-
то на облигациите се однесува на содржината на облигациониот однос, односно на кому
му припаѓаат правата и обврските од тој однос. Општо правило за дејството на облига-
циите е дека доверителот е овластен да бара од должникот исполнување на обврската, а
должникот е должен неа да ја исполни.
Облигациите имаат релативен карактер и произведуваат дејство inter partes, односно
произведуваат права и обврски само за договорните страни. Правата како еден сегмент
од нивната содржина им припаѓаат на доверителите, а обврските на должниците. Довери-
телот има право да бара од должникот исполнување на обврската, а должникот е должен
да ја исполни својата обврска. Исполнувањето се состои од извршување на она што ја
сочинува содржината на обврската и ниту должникот може да ја исполни со нешто друго,
ниту доверителот може да бара нешто друго. Пример за дејство на облигација може да
биде договор за продажба на учебникот по облигационо право, од точно определен автор
кој е издаден во точно определена година. Обврска на продавачот е да го предаде точно
определениот учебник по облигационо право од договорениот автор и од конкретното
издание. Секое друго постапување од негова страна е неправилно. Со исполнување на
обврската на определен начин, во определено време и место доаѓа и до исполнување на
правата на доверителите. Со ова целта на облигацијата е исполнета и со овој чин таа прес-
танува да постои.
Дејството на облигациите настанува врз основа на закон. Тоа е Законот за облига-
ционите односи кој дозволува страните во една облигација да можат да ги модифицира-
ат дејствата кои тој претходно ги утврдил. Во случај на неисполнување или неправилно
исполнување на нивната содржина, дејството на облигациите се состои и во промени на
нивната содржина, до која доаѓа поради тоа што неисполнувањето или неправилното ис-
полнување доведуваат и до соодветна одговорност за причинета штета.
Во случај кога должникот од одредена облигација не води сметка за правата на својот
доверител и со тоа му го отежнува или загрозува нивното реализирање, доверителот може
да се меша во облигациите што неговиот должник ги има со некој трет или во некои од не-
говите дејствија што самиот ги презема. Ова право се нарекува право на доверителот да ги
побива должниковите правни дејствија.18 Ваквото право е всушност право на доверителот
да ги побива должниковите правни дејствија, со поднесување на тужба или приговор. Цел-
та на ваквото дејствие е да се стави вон сила правното дејствие кое го презел должникот.
Губењето на правната сила на дејствието овозможува пренесената вредност од должникот
на трето лице повторно да се врати во имотот на должникот со што се овозможува полес-
18 Во римското право постоела Паулијанска тужба, која значела побивање преку кое доверите-
лот со цел да ги намири своите побарувања, односно да ги отстрани последиците од однесувањето
на должникот, се намирувал од вредности кои повеќе не му припаѓаат на должникот, туку на трети
36
лица.

но реализирање на побарувањето кое го има доверителот. Пример е кога доверителот ќе

подесе тужба со која го побива договорот за продажба на недвижност кој го склучил не-
говиот должник. Во ситуација кога судот ќе оцени дека должникот нема друг имот од кој

доверителот ќе може да го намири своето побарување, ќе го стави вон сила договорот за
продажба на недвижност на должникот и со тоа ќе овозможи недвижноста да се врати во
имотот на должникот. Потоа доверителот може да бара да се продаде недвижноста и од
парите да го намири своето побарување.
Правото на задржување (ius retentionis) му дава можност на доверителот во свои раце
да задржи одредени предмети на својот должник во случај ако должникот задоцни со ис-
полнувањето на обврската. За да може да се примени правото на задржување кое уште се
нарекува и право на ретенција, потребно е должникот да задоцнил, да станал инсолвен-
тен19 и доверителот во свое владение да има некој должников предмет. Доверителот не
може да го задржи секој должников предмет. Така тој нема право да го задржи предметот
кој излегол од поседот на должникот против негова волја, со сила, со измама или предме-
тот кој должникот му го дал на чување или послуга на доверителот. Правото на ретенција
претставува зајакнување на основното право кое доверителот го има кон својот должник.
Со ова право доверителот прави притисок врз должникот да ја изврши својата обврска. Во
случај должникот да не ја исполни својата обврска доверителот има право да се намири од
вредноста на задржаниот предмет.
Судската цесија претставува промена во страната на доверителот. Кога должникот не
ја изврши својата обврска, најчесто доверителот поведува судски спор со цел да издејству-
ва намирување на обврската. Но, и по донесена позитивна судска пресуда доверителот
може да остане ненамирен кога ќе се утврди дека должникот нема имот од кој доверителот
би можел да го наплати своето побарување. Во оваа ситуација на доверителот му преос-
танува да провери дали неговиот должник има некое побарување од трето лице. Доколку
должникот има побарување кон трето лице, доверителот од првиот однос кој не можел да
го намири своето побарување ни по судски пат, може во извршна постапка да побара од
надлежниот извршител пренос (цедирање) на должниковото побарување што тој го има
спрема третото лице како свој должник. Кога извршителот ќе го прифати ова барање, до-
верителот доаѓа на местото на својот должник кој е доверител во однос на третото лице
како негов должник. Должникот, како доверител во вториот однос престанува да биде тоа
и на негово место доаѓа неговиот доверител од првиот однос. Третото лице како должник
од вториот однос останува непроменето. Овој однос произведува права и обврски помеѓу
новиот доверител и третото лице како стар должник од тој однос. Стариот доверител со
извршената замена престанува да постои. Промената на страната на доверителот во вто-
риот облигационен однос на неговиот доверител му овозможува она што не можеше да го
оствари од својот должник да го оствари од трето лице како должников должник, односно
во вториот облигационен однос негов должник.
ЗАПОМНИ
Облигациите имаат релативен карактер и произведуваат дејство inter partes, од-

носно произведуваат права и обврски само за договорните страни. Но, во случај на
неисполнување или неправилно исполнување на нивната содржина, дејството на обли-
гациите се состои и во промени на нивната содржина.
37
19 Инсолвентен – неспособен да плати, платежно неспособен да одговори на обврските.
5. Промена на облигацијата
Облигациите настануваат меѓу точно определни лица кои се појавуваат како точно
определени страни, за свој предмет имаат определено или барем определиво дејствие
и имаат определена содржина. Од ова произлегува дека од настанувањето до престану-
вањето на облигациите тие треба да останат исти. Но, различни ситуации и околности до-
ведуваат до промена во облигациите. Во современото право е предвидена можност еднаш
настанатата облигација да се промени.
Ваквите промени може да се однесуваат на:
» страните,
» содржината и
» предметот (објектот) на облигацијата.
Овие промени може да бидат поединечни, на пример, во една облигација да се про-
менат само страните или само предметот. Но, не е исклучена и можноста истовремено
да настанат сите три промени, односно промена на страните, содржината и објектот на
облигацијата. Ваквите промени во облигациите немаат дејство врз нивната полноважност,
односно по промената облигацијата останува да постои и да произведува правно дејство.
5.1. Промена на страните

До промена на страните може да дојде само кај неличните облигации по нивното на-
станување, а пред нивното престанување.
Промената на страните на една облигација може да биде: промена на страната на
доверителот и промена на страната на должникот. Промената на страната на доверителот
е позната уште како цесија. Додека промената на страната на должникот во правната тео-
рија е позната како преземање долг.
Цесијата доведува до промена на страната на доверителот кај еднострано обврзу-
вачките облигации на тој начин што побарувањето преминува од едно врз друго лице.
Цесијата е пренос на побарувањето (правото) на доверителот од облигациониот однос на
некое трето лице. Поранешниот доверител се вика цедент, а новиот доверител кој доаѓа
на местото на стариот доверител се вика цесионар. Должникот останува непроменет, а се
нарекува цесус. До цесија може да дојде на три начини: врз основа на договор, закон и
судска одлука. Па според тоа, цесијата може да биде договорна, законска и судска цесија.
Преземањето долг доведува до промени во страната на должникот на еднострано
обврзувачките облигации на тој начин што обврската преминува од едно на друго лице.
Преземањето долг како промена во страните на облигацијата настанува така што постојни-
от долг од една облигација од дотогашниот должник преминува на некое трето лице кое во
односот се јавува како нов должник, односно нова страна на тој однос. Ваквата промена
на страната на должникот може да настане на два начина и тоа: врз основа на закон и врз
основа на договор. Според начиниот на промената на страната на должникот, преземање-
то на долгот може да биде законско преземање долг и договорно преземање долг.
Пристапување кон долг е договор со кој трето лице се обврзало на доверителот дека
ќе ја изврши должниковата обврска што должникот ја има спрема него. Со пристапување
кон долг должниковата обврска не престанува, туку третото лице влегува во обврска по-
38

крај должникот. Страната на должникот при отстапување на долг од проста станува сло-
жена. Доверителот може да избира од кој ќе бара намирување на своето побарување, од
должникот, од третото лице или од двајцата. Пристапувањето кон долг може да биде до-

говорно и законско.
Преземање на исполнување настанува врз основа на посебен облигационен договор,
кој доведува до извесни усложнувања во страната на должникот. До преземање на испол-
нување доаѓа врз основа на договор помеѓу должникот и трето лице. Третото лице ниту го
презема долгот, ниту пристапува кон него, туку само се обврзува спрема должникот дека
ќе ја исполни неговата обврска која тој ја има спрема својот доверител.
Отстапување (пренос) на договорот претставува истовремена цесија и преземање
долг, кој доведува до целосна промена во страната на даден двострано обврзувачки од-
нос. Отстапување на договорот е можно само кај двострано обврзувачките договори, од-
носно оние кај кои истовремено настануваат најмалку по едно право и една обврска за
двете договорни страни.
5.2. Промена во содржината

Промената на содржината на облигацијата значи дека доаѓа до зголемување или на-
малување на правата и обврските кои настануваат помеѓу страните на облигацијата. На-
челно, правата и обврските штом еднаш ќе настанат, постојат како такви цело време доде-
ка постои облигацијата. Но, со тек на време под различни околности овие права и обврски
може да се променат или пак, да дојде до настанување на одредени споредни права и
обврски. Ваквите промени не смеат да доведат до промена на идентитетот на правниот
однос. Ако до тоа дојде, тогаш тоа не е промена на содржината на облигацијата, туку тоа
е замена на еден однос со друг што се нарекува новација.
До промена на содржината на облигациите може да дојде на следните начини:
» поради повреда од страните на облигацијата,
» согласност на страните,
» согласност на една од страните,
» врз основа на закон,
» врз основа на судска одлука или
» со стечај.
Повредата на страните на облигацијата може да биде од страната на должникот или
од страната на доверителот. Повредата од страна на должникот значи дека должникот без
оправдани причини не ја исполнил или неправилно ја исполнил својата обврска. Оправ-
дани причини можат да бидат: елементарна непогода, земјотрес, војна и др. Повредата
од страна на доверителот значи дека тој без оправдана причина го одбил примањето на
уредното исполнување на обврската од страна на должникот.
Согласност на страните доведува до промена на содржината на облигацијата како ре-
зултат на начелото на слободно уредување на облигационите односи. Страните на облига-
циониот однос врз основа на ова начело можат во секое време да ја променат претходно
утврдената содржина на даден облигационен однос.
Согласност на една од страните или едностраната согласност може да доведе до про-
мена на содржината на облигациите во случај на постоење на променети околности кои ја
отежнуваат првната положба на едната страна.
39
До промена на содржината на облигацијата врз основа на закон доаѓа кога самиот

закон предвидува промена на содржината на облигацијата. Пример, кога должникот доцни
со плаќање на парична обврска покрај исплаќањето на главниот долг, тој треба да плати
и камата.
Врз основа на судска одлука исто така може да дојде до промена на содржината на
облигацијата. Пример, при постоење на лихварски договор по барање на оштетената стра-
на судот го прогласува тој договор за ништовен. Но, овој договор може и да остане во сила,
ако оштетениот побара намалување на неговата обврска за справедлив износ. Доколку
ова е можно, судот ќе донесе одлука со која тоа ќе го дозволи и на тој начин судот со своја-
та одлука ја менува содржината на договорот.
Промена на содржината на облигацијата со стечај се среќава во случај кога правно
лице паднало под стечај, па целиот негов имот влегува во стечајната маса од која се на-
мируваат неговите доверители. Но, ваквиот имот не е доволен за да се намират сите дове-
рители, затоа што стечајната маса е помала од целокупното побарување на доверителите.
Ова доведува до промена на содржината на облигациите.
5.3. Промена на објектот (предметот) на облигацијата

Што се однесува до промената на предметот на облигацијата, за неа важи сè што беше
кажано во делот за промена на содржината на облигациите. Ова е така затоа што, секоја
промена на содржината на една облигација доведува до промена и на предметот на таа
облигација, кој истовремено е и предмет на обврската, односно на правото сфатени како
содржина на облигацијата.
ЗАПОМНИ
Промените на облигацијата може да се однесуваат на страните, содржината и

предметот (објектот) на облигацијата.
40

РЕЗИМЕ

За настанување на една облигација потребно е да постојат три услова и тоа:
» страни на облигацијата,
» предмет на облигацијата и
» облигационен факт (извор на облигациите).
Страните на облигацијата се нарекуваат учесници во облигационите односи. Тие уште
од римското право, па до денес ги носат истите називи:
» должник кој е носител на обврската или пасивен субјект и
» доверител кој е носител на правото или активен субјект.
Страни на облигацијата може да бидат физички и правни лица кои имаат: правна,
деловна и деликтна способност. Правната способност е способност да се биде носител
на права и обврски. Деловната способност е способност на човекот како субјект на пра-
вото да може сам, свесно и со своја волја да постапува според пропишаните норми и да
ги остварува своите права, како и да ги извршува своите обврски. Деликтна способност е
способност на субјектот на правото да сноси одговорност за причинета штета.
Предмет на облигацијата е човеково дејствие кое се состои од одредено давање (dare),
сторување (facere), несторување (nonfacere) и трпење (pati) што должникот треба да го на-
прави во однос на својот доверител од облигациониот однос. Предметот на облигацијата
треба да биде допуштен, возможен, одреден или одредлив. Доколку предметот на облига-
цијата не е допуштен, возможен, одреден или одредлив, тогаш се смета дека облигацијата
е ништовна.
Облигационо-правни факти или извори на облигацијата се околностите кои се реално
настанати во животот и се признати од објективното право, па го овозможуваат настану-
вањето на облигациите.
Содржината на облигацијата ја сочинуваат облигационите субјективни права и обвр-
ски, односно правата и обврските од облигациониот однос.
Дејството на облигациите се однесува на содржината на облигациониот однос, однос-
но на кому му припаѓаат правата и обврските од тој однос. Облигациите имаат релативен
карактер и произведуваат дејство inter partes, односно произведуваат права и обврски
само за договорните страни. Но, во случај на неисполнување или неправилно исполну-
вање на нивната содржина, дејството на облигациите се состои и во промени на нивната
содржина, до која доаѓа поради тоа што неисполнувањето или неправилното исполнување
доведуваат и до соодветна одговорност за причинета штета.
Право на доверителот да ги побива должниковите правни дејствија е право на довери-
телот да се меша во облигациите што неговиот должник ги има со некој трет или во некои
од неговите дејствија што самиот ги презема, кога должникот од одредена облигација не
води сметка за правата на својот доверител и со тоа му го отежнува или загрозува нивното
реализирање.
Правото на задржување (ius retentionis) е право на доверителот во свои раце да задр-
жи одредени предмети на својот должник во случај ако должникот задоцни со исполну-
вањето на обврската.
41
Промената на страните на една облигација може да биде: промена на страната на до-

верителот и промена на страната на должникот. Промената на страната на доверителот се
вика цесија. Додека промената на страната на должникот се вика преземање долг.
Цесијата е пренос на побарувањето (правото) на доверителот од облигациониот од-

нос на некое трето лице. Поранешниот доверител се вика цедент, а новиот доверител кој
доаѓа на местото на стариот доверител се вика цесионар. Должникот кој останува непро-
менет, се нарекува цесус.
Преземањето долг како промена во страните на облигацијата настанува така што по-
стојниот долг од една облигација од дотогашниот должник преминува на некое трето лице
кое во односот се јавува како нов должник, односно нова страна на тој однос.
Пристапување кон долг е договор со кој трето лице се обврзува на доверителот дека
тоа ќе ја изврши должниковата обврска (долгот) што овој (должникот) ја има спрема него
(доверителот).
Преземање на исполнување настанува врз основа на договор помеѓу должникот и тре-
то лице, кој доведува до извесни усложнувања во страната на должникот.
Отстапување (пренос) на договорот претставува истовремена цесија и преземање долг,
кој доведува до целосна промена во страната на даден двострано обврзувачки однос.
Промената на содржината на облигацијата значи дека доаѓа до зголемување или на-
малување на правата и обврските кои настануваат помеѓу страните на облигацијата.
До промена на содржината на облигациите може да дојде на следните начини:
» поради повреда од страните на облигацијата,
» согласност на страните,
» согласност на една од страните,
» врз основа на закон,
» врз основа на судска одлука или
» со стечај.
42


1) Што е потребно за настанување на една облигација?
2) Кој може да биде страна во една облигација?
3) Кои видови способности ги поседуваат физичките и правните лица?
4) Како се викаат страните на една облигација?
5) Што е предмет на облигација?
6) Што се облигационо-правни факти?
7) Што ја сочинува содржината на облигацијата?
8) Објасни го побивањето на должниковите правни дејствија.
9) Објасни го правото на задржување.
10) Објасни ја судската цесија.
11) На што може да се однесуваат промените во една облигација?
12) Што е цесија?
13) Што е преземање долг?
14) Што е пристапување кон долг?
15) Што е преземање на исполнување?
16) Што е отстапување (пренос) на договорот?
17) На кои начини може да дојде до промена на содржината на облигациите?
43
» Должник,
» Доверител,
» Побарување,
» Долг,
» Цесија и
» Преземање долг.
44

ПОГЛАВЈЕ IV — ПРЕСТАНОК НА ОБЛИГАЦИИТЕ

ПОГЛАВЈЕ IV —
ПРЕСТАНОК НА
Содржина
1. Престанок на облигацијата
1.1. Престанок на облигацијата со исполнување
1.2. Престанок на облигацијата со пребивање
1.3. Престанок на облигацијата со отпуштање на долг
1.4. Престанок на облигацијата со новација
1.5. Престанок на облигацијата со соединување (конфузија)
1.6. Невозможност за исполнување на облигација
1.7. Истек на време и отказ
» Ги опишете начините на престанок на облигациите,

» Го објасните престанокот на облигација со исполнување,
» Идентификувате пребивање на облигација,
» Ги опишете видовите и дејството на отпуштање на долг,
» Ги дефинирате условите и дејството на новација,
» Ги елаборирате условите и дејството на конфузија,
» Ја објасните невозможноста за исполнување на облигација и
» Го опишете престанокот на облигација со истек на време и отказ.
45
1. Престанок на облигацијата
Облигацијата е однос помеѓу две или повеќе лица кој не е од траен карактер. Тој ќе
престане кога ќе произведе одредено правно дејство.

Облигациите не се цел сама за себе, туку со нивното извршување се остваруваат це-
лите поради кои тие настанале. Остварувањето на целите на облигациите се постигнува
преку прометот на субјективните права и обврски помеѓу субјектите меѓу кои настанала
облигацијата.
Облигациите може да престанат на еден од овие начини:
» исполнување,
» пребивање,
» отпуштање на долг,
» новација,
» соединување (конфузија),
» невозможност за исполнување,
» истек на време и отказ и други.
Шематски приказ бр. 11 Начини на престанок на облигацијата

46

1.1. Престанок на облигацијата со исполнување

Исполнувањето на облигацијата (solutio) значи исполнување на обврската од страна
на должникот и остварување на правото на доверителот. Основен начин за престанок на

облигацијата е остварување на нејзината содржина. Доколку се работи за двострано обвр-
зувачки однос, тогаш исполнувањето претставува истовремено исполнување на правата и
обврските од тој однос. Субјекти на исполнувањето на облигацијата се должникот и дове-
рителот. Должникот е страната која го врши исполнувањето на обврската, а доверителот
е страната на која му се врши тоа исполнување. Но, покрај нив како субјекти на испол-
нувањето може да се јават и други лица, на пример, нивните застапници или трети лица.
Предметот на исполнувањето е дејствието кое е предмет на обврската. Исполнувањето на
предметот треба да биде правилно и реално. Должникот треба да го даде предметот што
го должи, а доверителот има право да го врати предметот ако не му е даден оној предмет
кој е предмет на договорот.
На пример, продажбата на учебник по облигационо право како облигационен однос
се исполнува кога продавачот како негов сопственик ќе го предаде предметот на купува-
чот за што тој ќе му ја исплати цената. Со плаќањето на цената продавачот се стекнал со
сопственост врз парите кои по својата вредност се еднакви на цената за која бил продаден
учебникот. Купувачот исто така ја остварил својата цел, односно го добил учебникот по об-
лигационо право. Со остварувањето на овие цели се остварила целта на договорот за про-
дажба на учебникот по облигационо право и тој облигационен однос престанал да постои.
ЗАПОМНИ
Исполнувањето на облигацијата (solutio) како основен начин за престанок на обли-

гацијата претставува исполнување на обврската од страна на должникот и остварување
на правото на доверителот.
1.2. Престанок на облигацијата со пребивање

Должникот може да го пребие побарувањето што го има спрема својот доверител со
она што овој го побарува од него, ако двете побарувања гласат на пари или други замен-
ливи предмети од ист род и ист квалитет и ако двете се стасани.20
Пребивање или компензација (compensatio) како начин на престанок на облигацијата
е можен само при постоење на две еднородни облигации помеѓу исти страни и исполне-
тост на другите услови во согласност со кои е можна компензацијата.
Во овие услови спаѓаат:
» заемност,
» истородност,
» стасаност и
» правност на побарувањата.
Заемност на побарувањата постои кога во најмалку две облигации кои веќе постојат
меѓу истите страни, страните имаат различна позиција. Во едната облигација, едната од
47
59/02, 05/03, 84/08, 81/09, 161/09, 23/13, 123/13 и 215/21.
страните е доверител, пример, заемодавец и има право од другата страна, заемопримачот

да бара да му го врати заемот. Во другата облигација страната која претходно беше долж-
ник, сега е доверител, продавач и има право да му биде платена цената на предметот кој
го продава.
Истородноста на побарувањата значи дека тие имаат ист предмет, најчесто пари или
некои други заменливи предмети од ист род и квалитет. Кога се работи за пари како пред-
мет на исполнувањето, потребно е тие и во двата односи во кои се пребиваат, да бидат со
иста валута (пример, денари, евра, долари). Но, ако парите се во различна валута, потребно
е тие да се конвертираат во ист вид валута (пример, доларите да се конвертираат во дена-
ри).
Стасаноста на побарувањето настанува во моментот на неговото остварување.
Правноста на побарувањата значи дека тие се утужливи, односно не се застарени.
Компензацијата е меѓусебно пресметување, израмнување на правата и обврските кои
произлегуваат од заемните еднородни односи. Таа исто како и исполнувањето доведува
до престанок на облигациите. Но, кај исполнувањето доаѓа до престанок на една облига-
ција, а кај компензацијата доаѓа до престанок на најмалку две облигации или до целосно
престанување на една и делумно престанување на другата облигација.
Пребивањето може да биде целосно или делумно. Целосно пребивање е кога побару-
вањата од двете облигации се еднакви по својот износ, тогаш тие престануваат. Делумно
пребивање е кога побарувањата се различни. Во овој случај престанува облигацијата со
помал износ на долгот, а за поголемата облигација доаѓа до делумно престанување до
нивото, односно износот на обврската на првата облигација, а во однос на делот на об-
врската, односно правата кои останале непребиени, доаѓа го промена во содржината на
На пример, лицето А му должи на лицето Б 1.000 денари на име неплатена цена од
договор за продажба, а лицето Б му должи на лицето А 1.000 денари за неплатена закуп-
нина од договор за закуп. Доколку се исполнети предвидените услови, наместо лицето А
да му плати на лицето Б 1.000 денари за цената на предметот од договорот за продажба,
а лицето Б да му плати 1.000 денари на лицето А за закупнина, се врши пребивање или
компензација. Компензацијата доведува до тоа да се смета дека лицето А и лицето Б ги из-
вршиле своите обврски и со тоа престанале двете облигации чија содржина ја сочинувале
тие обврски.
Доколку обврската на лицето Б изнесувала 500 денари, а не 1.000 денари, компенза-
цијата ќе довела до тоа да престане облигацијата во чија содржина влегува обврската на
лицето Б и да се промени содржината на облигацијата во чија содржина влегува обврската
на лицето А, во смисла што таа обврска ќе се намали од 1.000 на 500 денари.
Постојат повеќе видови пребивања и тоа: двострано, еднострано, судско и законско
пребивање.
Двострано или договорно пребивање е она до кое доаѓа со согласност на волјите на
страните на облигациите чии права и обврски од тие облигации престануваат со преби-
вањето.
Еднострано пребивање е она до кое доаѓа со изјава на волја на едната од страните на
48

Судско пребивање е она пребивање кое настанува врз основа на судска одлука.
Законско пребивање е она кое настанува во моментот на исполнување на условите за
пребивање на побарувањата.

ЗАПОМНИ
Пребивање или компензација (compensatio) како начин на престанок на облига-

цијата претставува меѓусебно пресметување, израмнување на правата и обврските кои
произлегуваат од заемните еднородни односи.
1.3. Престанок на облигацијата со отпуштање на долг

Обврската престанува кога доверителот ќе му изјави на должникот дека нема да бара
нејзино исполнување и кога должникот ќе се согласи со тоа.21
Отпуштањето на долгот е согласност на волјите на должникот и доверителот од некоја
облигација, која доведува до престанок на таа облигација, затоа што доверителот се одре-
кол од своето право да бара исполнување на долгот од страна на должникот, а должникот
го прифатил тоа одрекување.
Отпуштање на долг или опростување на долг е начин на престанок на облигацијата
при кој доаѓа до заемна согласност на доверителот кој го врши отпуштањето и должникот
на кој му се врши тоа отпуштање. Опростувањето на долг е договор, кој е неформален и
апстрактен.
Постојат повеќе видови отпуштања на долг и тоа: целосно, делумно и општо отпуштање
на долг.
Целосното отпуштање на долг е она при кое доверителот на должникот ќе му ги прос-
ти главниот долг и сите споредни долгови (камати, надомест на штета и сл.). Целосното
отпуштање на долгот доведува до престанок на облигацијата.
Делумното отпуштање на долг е она при кое доверителот простил само одреден дел
од главниот долг или само споредниот долг. Делумното отпуштање на долгот доведува до
промена на предметот на облигацијата, во смисла што тој се намалува за опростениот дел
на долгот.
Општото отпуштање на долгот е она кога доверителот на должникот му ги простува
сите главни и споредни долгови кои произлегуваат од повеќе облигации (пример, од дого-
вор за продажба, од договор за заем, од договор за закуп итн.).
Од отпуштање на долгот треба да се разликува едностраната изјава на доверителот со
која тој му го опростува долгот на должникот, кога ваквото опростување не е прифатено
од страна на должникот. Оваа еднострана изјава на волја на доверителот не доведува до
престанок на облигацијата, затоа што должникот и по давањето на таа изјава, може да го
плати долгот на доверителот.
49
59/02, 05/03, 84/08, 81/09, 161/09, 23/13, 123/13 и 215/21.
ЗАПОМНИ
Отпуштањето на долгот како начин на престанок на облигацијата претставува со-

гласност на волјите на должникот и доверителот од некоја облигација, која доведува
до престанок на таа облигација, затоа што доверителот се одрекол од своето право да

бара исполнување на долгот од страна на должникот, а должникот го прифатил тоа
одрекување.
1.4. Престанок на облигацијата со новација

Обврската престанува ако доверителот и должникот се согласат постојната обврска
да ја заменат со нова и ако новата обврска има различен предмет или различна правна
основа. 22
Новација претставува замена на една облигација со друга, во согласност со страните
на тие облигации. Ваквата замена доведува во престанок на старата облигација, а не нејзи-
но место доаѓа новата облигација. Со престанувањето на старата облигација престануваат
и нејзините права и обврски.
За да настане новација, треба да бидат исполнети следните услови:
» полноважност на старата облигација,
» полноважност на новата облигација,
» постоење на битна разлика во предметот или основот на старата и новата облига-
ција и
» постоење на волја за новација кај страните.
Полноважноста на старата облигација како услов за новација, значи дека старата об-
лигација во моментот на новација треба сè уште да постои. Старата облигација не е полно-
важна ако престанала или е ништовна.
Полноважноста на новата облигација значи дека и новата облигација исто како стара-
та не треба да биде ништовна.
Постоењето на битна разлика во предметот или основот на облигациите кои се заме-
нуваат, е еден од условите за новација. Разлика во предметот постои кога предметот на
постојната облигација, на пример, телефон се заменува со сосема нов предмет, на пример,
компјутер. Разлика во основот на облигациите постои кога, на пример, штетникот му должи
на оштетниот 1.000 евра надомест на штета, но тие може да се договорат наместо плаќање
на износот на име надомест на штета, тој износ да се смета како износ на пари дадени на
заем со одредена камата. Во овој случај постојната облигација настаната со причинување
на штета, се смета за престаната и заменета со договорот за заем како нова облигација.
Новацијата како своевиден договор претставува согласност на волјите една облига-
ција да се замени со друга. Според тоа основно дејство на новацијата е престанокот на
една облигација и создавањето на нова облигација.
На пример, склучен е договор за продажба. Продавачот му го предал предметот на
купувачот, но тој сѐ уште не ја платил цената. Тоа значи дека договорот за продажба уште
постои. Ако купувачот и продавачот се согласат купувачот да не му ја плати цената, туку да
се смета дека продавачот му дал заем на купувачот во толкав износ колку што е цената, со
50
2 % камата годишно во рок од 2 години, тогаш ваквата согласност доведува до новација.

59/02, 05/03, 84/08, 81/09, 161/09, 23/13, 123/13 и 215/21.
Во оваа ситуација престанал договорот за продажба, а на негово место настанал договор

за заем.

ЗАПОМНИ
Новација претставува замена на една облигација со друга, во согласност со стра-

ните на тие облигации. Ваквата замена доведува во престанок на старата облигација, а
на нејзино место доаѓа новата облигација. Со престанувањето на старата облигација,
престануваат и нејзините права и обврски.
1.5. Престанок на облигацијата со соединување (конфузија)

Обврската престанува со соединување кога едно исто лице ќе стане и доверител и
должник.23
Соединување или конфузија (confusio) претставува соединување на правата и обвр-
ските кои произлегуваат од ист однос во личноста на една од страните на тој однос (долж-
никот или доверителот). Ова доведува до ситуација во која едно лице на себе си должи и
од себе има побарување. Затоа правата и обврските кои претходно постоеле престануваат
да постојат, а со тоа престанува и облигацијата од која тие произлегле. Соединувањето
може да настане и кај правните и кај физичките лица.
Основен услов за да настане соединување е правата и обврските од одредена об-
лигација да се соединат во една од страните. Причините за ваквото соединување може
да бидат различни, како, на пример, тоа може да биде некој природен настан – смрт или
цивилен настан – прогласување на одредено лице за умрено. До соединување може да
дојде врз основа на договор и врз основа на закон. Без разлика на причините кои довеле
до соединување, дејството на соединувањето секогаш има иста последица. Тоа е преста-
нок на правата и обврските кои се соединиле во личноста на една од страните, а со тоа и
престанок на таа облигација.
Пример, таткото должи на својата ќерка 10.000 денари, но тој починува. Во личноста
на ќерката како негов наследник на имотот, но и на долгот се соединуваат наследството и
долгот, па така ќерката нема да си должи сама на себе 10.000 денари.
Видови соединување кои ги среќаваме се: универзална сукцесија и сингуларна су-
кцесија. Универзална сукцесија има кога доверителот го наследува својот должник или
обратно.
Сингуларна сукцесија е кога доверителот од еден однос своето право од тој однос со
договор го пренесува врз својот должник.
ЗАПОМНИ
Соединување или конфузија (confusio) претставува начин на престанокот на обли-

гацијата при кој доаѓа до соединување на правата и обврските кои произлегуваат од
ист однос во личноста на една од страните на тој однос (должникот или доверителот).
Ова доведува до ситуација во која едно лице на себе си должи и од себе има побару-
вање.
51
59/02, 05/03, 84/08, 81/09, 161/09, 23/13, 123/13 и 215/21.
1.6. Невозможност за исполнување на облигација

Обврската престанува кога нејзиното исполнување ќе стане невозможно поради окол-
ности за кои должникот не одговара.24
Невозможност за исполнување е околност која доведува до тоа обврската од облига-

цијата да не може да биде извршена, а со тоа и облигацијата да не може да биде испол-
нета. Околностите кои може да доведат до невозможност за исполнување, се оние за чие
настанување не постои одговорност на должникот.
Невозможноста за исполнување може да биде предизвикана од субјективни и објек-
тивни околности. Според тоа и невозможноста може да биде објективна и субјективна.
Невозможноста е објективна кога исполнувањето станало невозможно како резултат
на некоја објективна околност. Објективни околности се оние кои должникот не можел да
ги спречи, отстрани или избегне. Најчесто овие околности се јавуваат како физички или
правни пречки.
Физичките пречки може да се манифестираат како земјотрес, поплава, пожар и сл. Но,
покрај тоа физичка пречка може да биде и човеково дејствие.
Правните пречки се оние кои се наложени од правниот систем, пример, експроприја-
ција на земјиште.
Објективната невозможност постои во случај кога обврската не може да ја исполни
никој, а не само конкретниот должник. Додека пак, субјективната невозможност постои
кога конкретниот должник не може да ја исполни обврската што некое друго лице ако е на
негово место, би можело да ја исполни.
Основна последица на невозможноста за исполнување е престанок на обврската чие
извршување станало невозможно, а со тоа и правото кое произлегло од неа. Ваквото прес-
танување на обврската доведува до престанок на облигацијата.
ЗАПОМНИ
Невозможност за исполнување како начин на престанок на облигацијата прет-

ставува околност која доведува до тоа обврската од облигацијата да не може да биде
извршена, а со тоа и облигацијата да не може да биде исполнета. Околностите кои
може да доведат до невозможност за исполнување, се оние за чие настанување не по-
стои одговорност на должникот.
1.7. Истек на време и отказ

Истек на време како начин на престанок на облигациите се јавува само кај трајните
облигации кои се засновани на определено време. Со истекот не времето на траење доаѓа
до престанок на облигацијата. Од ова правило има исклучок, а тоа е дека со закон или со
договор може да биде предвидено дека облигацијата ќе продолжи да постои и по истекот
на нејзиното време (рок). Пример е договор за закуп кој е склучен на време од една година.
Доколку ниту една од договорните страни не го откаже договорот за закуп три месеци пред
52
59/02, 05/03, 84/08, 81/09, 161/09, 23/13, 123/13 и 215/21.

истекот на договорениот рок, договорот ќе продолжи да важи на неопределено време.

Отказот е начин на престанок на трајните облигации со неопределено време на
траење. Отказот претставува еднострано правно дело кое во својата суштина е неформал-

на изјава на волја која едната страна ја упатува до другата страна на облигацијата со што
ѝ дава до знаење дека по истекот на рокот облигацијата престанува. Отказот може да биде
даден во секое време, само не во невреме.
За отказот да доведе до престанок на облигацијата, треба да бидат исполнети след-
ните услови:
» отказот да биде доставен до другата страна и
» да истече рокот определен во отказот со кој се бара престанување на облигацијата.
Други начини на кои може да престанат облигациите се: смрт, застареност и сл.
Смртта на една од страните на облигацијата како објективна околност настаната за
време на постоење на облигацијата по правило не доведува до престанок на облигацијата,
туку до промена на нејзината страна. Но, ова е случај само кај имотните облигации. За раз-
лика од ова, ваквата промена не е можна кај личните облигации, кај кои смртта на една од
страните доведува до престанок на облигацијата. Смртта на должникот или доверителот
доведува до престанок на облигацијата само ако таа настанала како резултат на личните
особини на некоја од страните. Смртта е начин на престанок на личните облигации (intuitu
personae), односно на облигациите кои настанале со оглед на личноста. Пример, ако едно
лице бара да му се наслика портрет, но тоа лице умре пред портретот да биде насликан,
не постои можност уметникот да наслика портрет на лице кое е умрено.
Застареноста како начин на престанок на облигациите значи дека доверителот по-
долго време не барал од должникот извршување на обврската. Таа доведува до загуба на
правото на правна заштита поради протек на законски утврденото време. Со настапување
на застареноста се губи само правото на принудно остварување на побарувањето, но не и
самото побарување.
Роковите на застареност во секоја организирана општествена заедница се уредени со
правен пропис. Тоа кај нас е Законот за облигациони односи кој ја утврдува временската
рамка во која може да се бара реализирање на правото на извршување на обврската од
облигацијата. Со застареност престанува правото да се бара присилно исполнување на
обврската.25 Законот предвидува општ рок и повеќе посебни рокови на застареност.
Општиот рок на застареноста изнесува пет години, ако со закон не е определен некој
друг рок на застареност.26
Меѓусебните побарувања на договорните страни од договорите во прометот на стоки
и услуги, како и побарувањата на надомест за издатоци направени во врска со тие догово-
ри, застаруваат за три години. Исто така и побарувањето на закупнина, било да е опреде-
лено да се плаќа повремено, било во еден вкупен износ, застарува за три години.27
Побарувањето на надомест на причинета штета застарува за три години од кога ош-
тетеникот дознал за штетата и за лицето кое ја сторило штетата. Во секој случај ова поба-
59/02, 05/03, 84/08, 81/09, 161/09, 23/13, 123/13 и 215/21.
59/02, 05/03, 84/08, 81/09, 161/09, 23/13, 123/13 и 215/21.
27 Член 363 и 364 од Законот за облигационите односи, Сл. весник на РМ бр. 18/01, 78/01, 04/02,
53
59/02, 05/03, 84/08, 81/09, 161/09, 23/13, 123/13 и 215/21.
рување застарува за пет години од кога настанала штетата. Побарувањето на надомест

на штета настаната со повреда на договорна обврска застарува за времето определено
за застареност на таа обврска. Кога штетата е причинета со кривично дело, а за кривично
гонење е предвиден подолг рок на застареност, барањето за надомест на штета спрема

одговорното лице застарува кога ќе измине времето определено за застареност на кри-
вичното гонење.28
За една година застаруваат:
1) побарувањето на надомест за испорачана електрична и топлотна енергија, гас,
вода, оџачарски услуги, одржување на чистота, кога испораката, односно услугата е извр-
шена за потребите на домаќинството;
2) побарувањето на радиостаница и радио-телевизиска станица за употреба на ради-
оприемник и телевизиски приемник;
3) побарувањето на пошта, телеграф и телефон за употреба на телефон и на поштен-
ски преградоци, како и другите нивни побарувања што се наплатуваат во тримесечни или
во пократки рокови и
4) побарувањето на претплата на повремена публикација, сметајќи од истекот на вре-
мето за кое е нарачана публикацијата.
Застарувањето тече иако се продолжени испораките или услугите.29
Сите побарувања што се утврдени со правосилна судска одлука или со одлука на друг
надлежен орган, или со порамнување пред суд или пред друг надлежен орган, застаруваат
за десет години, па и оние за кои законот инаку предвидува пократок рок на застареност.
ЗАПОМНИ
Истек на време како начин на престанок на облигацијата се јавува само кај трајни-
те облигации кои се засновани на определено време. Со истекот на времето на траење
доаѓа до престанок на облигацијата.
Отказот како начин на престанок на трајните облигации со неопределено време
на траење претставува еднострано правно дело кое во својата суштина е неформална
изјава на волја која едната страна ја упатува до другата страна на облигацијата со што
ѝ дава до знаење дека по истекот на рокот, облигацијата престанува.
Смртта на една од страните на облигацијата како објективна околност настаната
за време на постоење на облигацијата по правило не доведува до престанок на имотна-
та облигација, туку до промена на нејзината страна. За разлика од ова ваквата промена
не е можна кај личните облигации, кај кои смртта на една од страните доведува до
престанок на облигацијата.
Застареноста како начин на престанок на облигациите доведува до загуба на пра-
вото на правна заштита поради протек на законски утврденото време.
59/02, 05/03, 84/08, 81/09, 161/09, 23/13, 123/13 и 215/21.
54
59/02, 05/03, 84/08, 81/09, 161/09, 23/13, 123/13 и 215/21.

РЕЗИМЕ

Основи начини на кои облигациите може да престанат се:
» исполнување,
» пребивање,
» отпуштање на долг,
» новација,
» соединување (конфузија),
» невозможност за исполнување,
» истек на време и отказ и други.
Исполнувањето на облигацијата е исполнување на обврската од страна на должникот
и остварување на правото на доверителот.
Пребивање или компензација е престанок на облигацијата до кој може да дојде само
при постоење на две еднородни облигации помеѓу исти страни и исполнетост на другите
услови во согласност со кои е можна компензацијата (заемност, истородност, стасаност и
правност на побарувањата).
Отпуштање на долг (опростување на долг) е начин на престанок на облигацијата при
кој доаѓа до заемна согласност на доверителот кој го врши отпуштањето и должникот на
кој му се врши тоа отпуштање.
Новација е замена на една облигација со друга, во согласност со страните на тие об-
лигации. За да настане новација треба да бидат исполнети следните услови: полноважност
на старата облигација, полноважност на новата облигација, постоење на битна разлика во
предметот или основот на старата и новата облигација и постоење на волја за новација кај
страните.
Соединување (конфузија) е соединување на правата и обврските кои произлегуваат
од ист однос во личноста на една од страните на тој однос (должникот или доверителот).
Невозможност за исполнување е околност која доведува до тоа обврската од облига-
цијата да не може да биде извршена, а со тоа и облигацијата да не може да биде испол-
нета.
Истек на време како начин на престанок на облигациите се јавува само кај трајните
облигации. Со истекот на времето на траење доаѓа до престанок на облигацијата.
Отказот е начин на престанок на трајните облигации со неопределено време на
траење. Отказот претставува еднострано правно дело кое во својата суштина е неформал-
на изјава на волја која едната страна ја упатува до другата страна на облигацијата.
Смртта е начин на престанок на личните облигации, односно на облигациите кои на-
станале со оглед на личноста. Смртта на една од страните на облигацијата не доведува до
престанок на имотните облигации, туку доведува до промена на страната.
Застареноста како начин на престанок на облигациите значи дека доверителот по-
долго време не барал од должникот извршување на обврската. Со настапување на заста-
реноста се губи само правото на принудно остварување на побарувањето, но не и самото
побарување.
55

1) На кои начини може да престанат облигациите?
2) Објасни го престанокот на облигацијата со исполнување.
3) Објасни го престанокот на облигацијата со пребивање.
4) Опиши ги видовите и дејството на отпуштањето на долг.
5) Дефинирај ги условите и дејството на новацијата.
6) Објасни ги условите и дејството на соединувањето (конфузијата).
7) Објасни ја невозможноста за исполнување на облигациите.
8) Опиши го престанокот на облигацијата со истек на време и отказ и со смрт на една
од страните.
9) Објасни ја застареноста како начин за престанок на облигациите.
10) Јасна отишла кај својата шивачка Марта и побарала да ѝ сошие фустан. Шивачка-
та се согласила и ѝ побарала 400 денари. Јасна ѝ предложила на Марта наместо
да ѝ даде пари да се компензираат со 400 денари што шивачката ѝ ги должела од
претходно по основ на договор за продажба на 10 килограми круши, што ѝ ги про-
дала Јасна претходно, а Марта не ги платила. Марта се согласила со овој предлог.
За кој начин на престанок на облигацијата се работи во овој случај?
» Пребивање,
» Компензација,
» Отпуштање на долг,
» Новација и
» Конфузија.
56

1 ДОГОВОРИ КАКО ПОСЕБЕН
ОПШТИ
ВИДУЧЕЊА
ЗА ОБЛИГАЦИИТЕ
ОДНОСИ

2
МОДУЛАРНА
ЕДИНИЦА
57
МОДУЛАРНА ЕДИНИЦА 2 МОДУЛАРНА ЕДИНИЦА 2
ОПШТИ
ВИДУЧЕЊА
ОДНОСИ
ДОГОВОРИ КАКО ПОСЕБЕН ВИД
ОБЛИГАЦИОНИ ОДНОСИ
» Го дефинира поимот за облигационо-правен договор,

» Разликува еднострано од двострано обврзувачки договори,
» Ги објасни комутативните, алеаторните, личните и неличните договори,
» Ги елаборира карактеристиките на каузалните, апстрактните, формалните,
неформалните, даровните и товарните договори,
» Ги споредува главниот и споредниот договор,
» Ги идентификува елементите за настанување на договорите,
» Ги објасни начините за престанок на договорите,
» Го образложи спогодбеното и едностраното раскинување на договорите,
» Ги класифицира посебните видови договори,
» Го идентификува договорот за продажба,
» Опише склучување на договор за размена, заем и дар,
» Разграничува договор за закуп, послуга и депозит,
» Ги спореди договорот за дело и договорот за налог,
» Го објасни настанувањето на договорот за ортаклак и договорот за доживот-
на издршка,
» Разликува договор за залог, гаранција и договорна казна,
» Го објасни капарот, пишманлакот и капарот како пишманлак и
» Развива свест за доживотно учење.
58

ОПШТИ
ВИДУЧЕЊА
ОДНОСИ
ПОГЛАВЈЕ V — ОБЛИГАЦИОНИ ДОГОВОРИ

ПОГЛАВЈЕ V —
ДОГОВОРИ
Содржина
1. Поим за договор
2. Видови договори
3. Настанување на договорите
3.1. Договорни страни
3.2. Согласност на волјите
3.3. Предмет на договорот
3.4. Кауза
4. Општо за начини на престанок на договорите
5. Неважност на договорите
6. Раскинување на договорите
» Го дефинирате поимот облигационо-правен договор,

» Разликувате еднострано од двострано обврзувачки договори,
» Ги објасните комутативните, алеаторните, личните и неличните договори,
» Ги елаборирате карактеристиките на каузалните, апстрактните, формални-
те, неформалните, даровните и товарните договори,
» Го споредите главниот и споредниот договор,
» Ги идентификувате елементите за настанување на договорите,
» Ги објасните начините за престанок на договорите,
» Елаборирате спогодбено и еднострано раскинување на договорите.
59
ОПШТИ
ВИДУЧЕЊА
ОДНОСИ
1. Поим за договор
Договорот претставува облигационен однос кој настанува со согласност на волјите на

неговите страни за определен предмет.
Во римското право постоеле повеќе изрази за означување на договорите, како на

пример: контракт (contractus), пакт (pactum), конвенција (conventid).
Според правните факти кои ги раѓаат облигациите, договорот е посебен вид облига-
ционен однос. Во правната терминологија со поимот договор се означува, правен факт,
правен однос и правен документ.30
Како правен факт договорот е израз на моќта на човекот кој со својот збор се обвр-
зува спрема некој друг да ја одреди формата на своето однесување. Овој правен факт го
раѓа договорот како посебен вид облигационен однос.
Договорот се јавува и како правен документ, односно подлога врз која е фиксирана
согласноста на волјите на договорните страни.
Исто така, договорот е правно дело. Но, поимот правно дело е поширок од поимот до-
говор, па затоа сите правни дела не се договори, туку договори се само оние правни дела
кои содржат изјава на волја на две различни страни.
Договорот е двострано правно дело, кој претставува согласност на волја на две стра-
ни. Но, секоја согласност на волја на две страни не претставува договор. Пример, соглас-
ност претставува изјавената волја на неколку другари вечер да одат на кино, но нивната
согласност не е договор, затоа што со неа не се заснова правен однос.
Договор во смисла на облигационото право е согласност на волји со која настанува,
се менува или престанува еден облигационен однос.
Договорите имаат три основни карактеристики:
» волев карактер,
» постигнување на три различни правни дејства и
» метод на координација.
Волевиот карактер на договорите овозможува тие да настануваат само со соглас-
ност на нивните страни.
Правните дејства кои може да ги предизвика договорот се:
» настанување на облигација,
» промена на постоечка облигација и
» престанок на облигација.
Методот на координација како метод за регулирање на облигационите односи овоз-
можува страните сами да одлучуваат дали ќе склучат договор, со кој, што ќе биде предмет
на договорот, каква ќе биде неговата содржина и сл. Ниту една страна не може да ја на-
метне својата волја врз другата страна. Со договорот треба да се постигне еднаквост на
давањата и прометливост на правата.
60

ОПШТИ
ВИДУЧЕЊА
ОДНОСИ
Договорите претставуваат најзначаен и најважен извор на облигациите. Значење-

то на договорите е огромно и во современото општество не може да се замисли животот
без договорот како правен институт. Во општество во кое постои стоковно производство

и стоковно-парични односи, договорите се неопходни правни инструменти за нормално
одвивање на прометот. Со договорите се прибавуваат средства за производство, односно
средства за работа. Преку договорите производителите ги пласираат своите производи
на пазарот. Преку договорите луѓето прибавуваат одредени права и преземаат одредени
обврски кои се поврзани со задоволувањето на нивните секојдневни потреби.
Со договор се заснова брак, работен однос, договорот може да биде основа за насле-
дување, дозвола за користење на интелектуални права итн. Договорите се составен дел на
нашиот живот, па колку и да не им посветуваме внимание и да не ги анализираме, тие се
присутни во нашето секојдневие. Нашиот појадок е составен од продукти купени со дого-
вор за продажба, нашето доаѓање на часови е поврзано со договор за градски превоз, так-
си или позајмување туѓо возило, полнењето гориво исто така е договор, како што договор
е и изнајмувањето на книги од библиотека, поврзувањето со интернет и др.
Договорот е креативен волев акт на субјектите во облигациониот однос и по тоа се
разликува од другите правно релеванти факти кои со своето постоење создаваат облига-
ции.
Договорното право во Република Северна Македонија е уредено со Законот за об-
лигациони односи, во кој се регулирани општите прашања за договорите во согласност со
начелото на единство во регулирањето на облигационите односи и најзначајните посебни
договори.
ЗАПОМНИ
Договорот е облигационен однос кој настанува со согласност на волјите на него-

вите страни.
61
ОПШТИ
ВИДУЧЕЊА
ОДНОСИ
2. Видови договори
Договорите се најбројните, најразновидните и најзначајните облигациони односи. До-

говорот претставува согласност на волја со кој настанува, се менува или престанува еден
облигационен однос. Вака дефинираните договори според различни критериуми можат
да се поделат на повеќе видови.
Една од основните поделби на договорите е поделбата на:
» еднострано обврзувачки и
» двострано обврзувачки договори.
Шематски приказ бр. 12 Еднострано и двострано обврзувачки договори
Ваквата поделба на договорите има практично и теоретско значење.

Двострано обврзувачките договори се оние во кои за двете договорни страни се соз-
даваат права и обврски. Пример за двострано обврзувачки договори се: договорот за про-
дажба, договорот за дело, договорот за закуп, договорот за доживотна издршка и др. Со
сите овие договори настануваат заемни права и обврски. Секоја од договорните страни е
должник и доверител. Двострано обврзувачките договори уште се нарекуваат и билатерал-
ни или синалгматични договори.31
Еднострано обврзувачките договори се договорите кои создаваат една или повеќе
обврски за едната страна, а за другата страна создаваат едно или повеќе права. Пример
за еднострано обврзувачки договори се: договор за дар, договор за гаранција, договор за
послуга и др. Во овие договори едната страна е само должник, а другата е само доверител.
Друга поделба на договорите е поделбата на:
» главни договори и
» споредни договори.
Шематски приказ бр. 13 Главни и споредни договори
31 Поимот синалгматични договори потекнува од грчкиот збор synallagma што значи размена,
а во контекст на договорите може да се сфати како договори кај кои за двете страни настануваат
62
обврски.

ОПШТИ
ВИДУЧЕЊА
ОДНОСИ
Главниот (самостојниот) договор е спогодба која произведува правно дејство незави-

сно од кој било друг договор.
Споредниот (акцесорен) договор е оној договор кој е зависен од главниот договор во

поглед на настанувањето, траењето и престанокот. Гаранцијата како спореден договор е
поврзана со главниот договор и не може да настане сè додека не настане обврската на
главниот должник.
Според критериумот дали се законски посебно уредени договорите, може да се поде-
лат на:
» именувани договори и
» неименувани договори.
Шематски приказ бр. 14 Именувани и неименувани договори
Именувани договори се оние кои законот посебно ги регулирал и им дал посебно име.
Пример за вакви договори се: договорот за продажба, договор за дар, договор за дело,
договор за заем, договор за закуп и др.
Неименувани договори се договорите кои не се посебно уредени со закон како што
се именуваните договори. Неименуваните договори се оние без име, кои често се нареку-
ваат договори од сопствен вид, односно sui generis договори. За разлика од именуваните
договори чиjшто број е точно определен во законот, неименуваните договори не може
таксативно да се набројат. Пример за ваков неименуван договор кај нас беше лизингот, кој
веќе со донесувањето на Законот за лизинг стана именуван договор.
Според тоа дали од содржината на договорот се гледа неговата кауза (причина), дого-
ворите може да се поделат на:
» каузални договори и
» апстрактни договори.
Шематски приказ бр. 15 Каузални и апстрактни договори

63
ОПШТИ
ВИДУЧЕЊА
ОДНОСИ
Каузални договори се оние договори од чија содржина јасно се гледа правниот основ,
односно каузата (причината, целта) за склучување на договорот.
Апстрактни договори се оние кои имаат кауза, но таа не е видлива. Пример за апстрак-
тен договор е меничниот договор. Лицето А склучило договор за продажба со лицето Б,

при што купувачот наместо да ја плати цената на продавачот, му издава меница со еднаква
вредност со цената на договорот. Во договорот за продажба кој е каузален, видлива е кау-
зата, но во меничниот однос не се забележува причината поради која е издадена меницaта.
Следната поделба на договорите е поделбата на:
» формуларни договори,
» атхезиони договори и
» општи услови на договорот.
Шематски приказ бр. 16 Формуларни, атхезиони договори и општи услови на догово-

рот
Формуларен договор претставува збир од писмени клаузули од една од страните што

претставуваат содржина на договорот кој ќе биде склучен во иднина. Формуларот не ги
содржи битните елементи на договорот, туку тие поединечно се внесуваат во однапред
предвидени празни места.
Атхезионен договор е оној кај кој не е дадена можност за спогодување. Тоа е одна-
пред составен договор, за кој страната која не учествувала во составувањето, може само
да ја прифати или одбие понудата, а нема право да ја измени.
Општите услови на договорот се однапред утврдени клаузули од едната страна кои
можат да бидат содржани во формулираниот договор или да бидат надвор од него.
Во продолжение се елаборирани уште неколку одделни видови договори.
Според начиниот на склучување, договорите може да се поделат на:
» консензуални и
» реални договори.
64
Шематски приказ бр. 17 Консензуални и реални договори

ОПШТИ
ВИДУЧЕЊА
ОДНОСИ
Консензуални договори се оние кои се склучени во оној момент во кој договорните

страни постигнале согласност за елементите на тие договори. За настанување на консен-
зуалните договори потребна е само согласност на волјите (solo consensus). Пример е до-

говор за продажба кој е склучен во моментот кога е постигната согласност на волјите на
продавачот и купувачот за елементите на договорот (предметот и цената).
Реални договори се оние за кои покрај согласноста на волјите на договорните страни
потребно е и предавање на предметот. Пример е договорот за дар на подвижен предмет,
кај кој е постигната согласност на волјите на неговите страни во усна форма, по што сле-
дува предавањето на предметот.
Подвижни предмети се оние кои во целост можат да се движат или поместуваат од

едно на друго место, а притоа да не се оштети нивната суштина (векна леб, телевизор,
возило). Недвижни предмети се оние кои не можат да се движат или поместуваат од
едно на друго место, без притоа да не се оштети нивната суштина (земјоделско земјиште,
шуми, пасишта, згради итн.).
Правото дефинира и „недвижни предмети по својата намена“ кои всушност се под-
вижни предмети по своите физички карактеристики, но се припадоци на некој недвижен
предмет и заради остварување на неговата функција ја делат неговата правна „судбина“
(плугови на земјоделска машина; земјоделските алатки кон земјата; лифтовите и громо-
браните на зградата; авионите, бродовите, железничките вагони – заради статусот на
припадност по регистрација).
Според тоа дали при склучувањето на договорот е одредена положбата на страните,

односно дали страните ги знаат своите права и обврски во моментот на склучување на до-
говорот, договорите се поделени на:
» комутативни и
» алеаторни договори.
Шематски приказ бр. 18 Комутативни и алеаторни договори
Комутативни договори се оние договори чија содржина (правата и обврските на дого-

ворните страни) е однапред точно позната.32 Пример, договор за залог.
Алеаторни договори се оние договори чија содржина не е однапред точно позната,
туку таа зависи од некоја идна неизвесна околност.33 Пример за алеаторен договор е до-
32 Поимот комутативен потекнува од латинскиот збор commutatio кој означува промена, заме-
на.
65
33 Поимот алеаторен потекнува од латинснкиот збор alea кој означува коцка, игра на среќа,
ОПШТИ
ВИДУЧЕЊА
ОДНОСИ
говорот за доживотна издршка. Друг пример за алеаторен договор е оној кога едно лице
ја купува по фиксна цена платена однапред содржината на една рибарска мрежа од друго
лице кое треба да улови риби од морето, без да знае дали риболовот ќе биде успешен или
нема да биде успешен.

Според тоа дали за користа која се добива од договорот се плаќа надоместок или не,
договорите се поделени на:
» товарни и
» доброчини договори.
Шематски приказ бр. 19 Товарни и доброчини договори
Товарни (онерозни) договори се оние договори кај кои за правото што од нив про-
излегува, доверителот треба да даде соодветно надоместување. Овие договори уште се
нарекуваат и наплатни договори. Пример, кај договорот за продажба, за добиениот пред-
мет купувачот му ја плаќа договорената цена на продавачот, а продавачот му го предава
предметот.
Доброчини (лукративни) договори се оние договори кај кои за правото што од нив
произлегува доверителот не треба да даде никаков надоместок. Овие договори уште се
нарекуваат и бесплатни договори. Пример, кај договорот за дар, даропримачот не дава
надоместок за добиениот дар.
Според формата во која се склучуваат, договорите може да се поделат на:
» формални и
» неформални договори.
Шематски приказ бр. 20 Формални и неформални договори
Формални договори се оние кои се склучуваат во однапред определена форма. Фор-

мата била еден од најважните елементи, бидејќи особено старото римско право стоело
на гледиштето – forma dat esse rei, односно формата ја сочинува содржината на стварта.34
ризик, па овие договори уште се познати и како коцкарски договори.
66
34 Пухан, И. Поленак Акимовска, М. Римско право, Скопје, 1996, стр. 246.

ОПШТИ
ВИДУЧЕЊА
ОДНОСИ
Кога формата за одреден договор ја бара законот, станува збор за законска форма. Ако
формата е избрана од страните, се нарекува договорна форма. Кога формата е законски
или договорно определена таа е услов за полноважност на договорот и затоа таквите до-

говори претставуваат формални договори. Пр. Договор за отстапување на имот за време
на живот.
Во сите други случаи страните слободно ја избираат формата во која ќе го склучат
договорот, па затоа ваквиот договор во поглед на формата во која се склучува претставува
неформален договор. Пр. Договор за послуга.
Според тоа дали договорот е тесно поврзан со личноста на договорните страни, дого-
ворите може да бидат:
» лични и
» нелични договори.
Шематски приказ бр. 21 Лични и нелични договори
Личен договор е оној кој е тесно поврзан со личноста на страните кои го склучиле, од-
носно кај личниот договор постои непреносливост на правата и обврските на други лица.
Пр. Договор за дело со кој познат уметник треба да изработи портрет.
Неличен договор е оној кој не е нераскинливо поврзан со неговите страни. Правата
и обврските од овие договори се од имотна природа и како такви може да се пренесуваат.
ЗАПОМНИ
Според различни критериуми договорите може да се поделат на повеќе видови и

тоа:
» еднострано обврзувачки и двострано обврзувачки договори;
» главни и споредни договори;
» именувани и неименувани договори;
» каузални и апстрактни договори;
» формуларни договори, атхезиони договори и општи услови на договорот;
» консензуални и реални договори;
» комутативни и алеаторни договори;
» товарни и доброчини договори;
» формални и неформални договори;
» лични и нелични договори итн.
67
ОПШТИ
ВИДУЧЕЊА
ОДНОСИ
3. Настанување на договорите
Договорот настанува со согласност на волјите на договорните страни. Процесот на

усогласување на волјите на договорните страни се вика склучување (заклучување) на дого-

ворот. Договорот е склучен кога договорните страни се спогодиле за суштествените сос-
тојки на договорот.35
Времето на склучување на договорот е суштински елемент од неколку аспекти. Да-
тумот на склучување на договорот овозможува да се утврди законот што се применува на
конкретниот договор и го определува моментот од кога страните се обврзани со догово-
рот. Договорот е склучен оној момент кога понудувачот ќе прими изјава од понудениот
дека ја прифаќа понудата. Покрај времето на склучување, свое значење има и местото на
склучување на договорот. Се смета дека договорот е склучен во местото во кое понудува-
чот имал свое седиште, односно живеалиште во моментот кога ја направил понудата.
За настанување на договорот потребно е да бидат исполнети општи услови кои се
однесуваат на:
» согласноста на волјите,
» деловната способност на страните,
» предметот на договорот и
» каузата на договорот.
Шематски приказ бр. 22 Општи услови за склучување на договор
3.1. Договорни страни

Основна претпоставка за настанување на договор е да постојат најмалку две страни.
Исто како и кај облигационите односи, страните на договорот можат да бидат физички
и правни лица. Физичките и правните лица можат да бидат договорни страни во рамките
на своите правни способности. Правната способност е способноста на секое физичко и
68
05/03, 84/08, 81/09, 161/09, 23/13, 123/13 и 215/21.

ОПШТИ
ВИДУЧЕЊА
ОДНОСИ
правно лице да биде носител на права и обврски. За физичко лице да биде страна на
еден договор потребно е да има деловна способност. Деловната способност претставува
способност на лицето самостојно да изјави правно релевантна волја. Физичките лица во

нашата држава се стекнуваат со целосна деловна способност со навршување на 18 годи-
ни, доколку не постојат пречки во психофизичкиот развој. Со целосна деловна способност
се стекнуваат и лицата над 16 години доколку од судот добијат дозвола за склучување
брак. Делумна деловна способност имаат лицата над 14 години и полнолетниците кои од
одредени причини располгаат со ограничена деловна способност. Лицата со навршени
15 години можат да работат и да стекнуваат сопствен приход и врз таа основа можат да
располагаат со сопствената заработувачка и да склучуваат договори како да се деловно
способни во однос на тоа што самите го заработиле.
Правните лица настануваат со акт за основање и својството на правно лице го доби-
ваат по запишувањето во соодветен регистар. Тие имаат правна и деловна способност.
Правната способност на правните лица значи способност тие да бидат носители на права
и обврски. Деловната способност е способноста на правните лица со сопствени дејствија
да преземаат правни дела со кои ќе произведуваат правни дејствија. Правните лица во
правниот промет стапуваат преку своите застапници. Правните лица можат да склучуваат
договори во рамките на својата правна способност, која во себе ја вклучува и деловната
способност. Доколку склучат договори надвор од таа правна способност, тие договори
немаат правно дејство, односно стануваат ништовни.
3.2. Согласност на волјите

Основниот фактор за склучување на договорот е договорената волја.
Волјата за склучување на договор може да се изјави со зборови, вообичаени знаци или
друго однесување од кое со сигурност може да се заклучи за нејзиното постоење, содр-
жина и идентитетот на давачот на изјавата. Волјата за склучување на договор може да се
изјави и со помош на различни комуникациски средства (телефон, факс, интернет-врска и
други).
Договорите често се склучуваат по пат на преговори или склучување на претходен до-
говор. Преговорите се најраната фаза од повеќето фази низ кои се поминува при склучу-
вањето на договорите. Тие претходат на понудата и нејзиното прифаќање, а може да му
претходат и на преддоговорот. Во практиката преговорите најчесто се користат како под-
готвителна фаза на сложениот договор кој страните сакаат да го склучат. Најчесто се оче-
кува кога преговорите успешно ќе завршат, да дојде до склучување на договорот за кој се
воделе преговорите. Во текот на преговорите преговарачките страни се должни сериозно
да се однесуваат, да се воздржуваат од измама, да известуваат за сите релевантни окол-
ности, да даваат совети и да преземаат мерки на заштита со кои ќе создадат услови што
ќе оневозможат оштетување на имотот и другите добра на која било од страните. Пред-
договорот е договор со кој страните преземаат обврска подоцна да склучат друг главен
договор за кој во преддоговорот ги утврдиле битните елементи.
69
ОПШТИ
ВИДУЧЕЊА
ОДНОСИ
3.3. Предмет на договорот

Предметот на договорот исто како и кај облигациите претставува одредено човечко
дејствие кое зависно од договорот кој се склучува, може да се состои од одредено давање
(dare), сторување (facere), несторување (nonfacere) и трпење (pati).36

Предметот на договорот е она што треба да се даде, да се стори, да не се стори или
да се трпи. Тој ни кажува што се дава, се сторува, не се сторува или се трпи. Предметот е
она давање, сторување, несторување или трпење кое се јавува како обврска на должникот,
односно право на доверителот. Предметот на договорот одговара на прашањето што се
долгува, односно побарува.
За едно дејствие да биде предмет на договорот, потребно е тоа дејствие да биде:
» дозволено,
» возможно,
» определено или барем определиво.
Дозволен предмет е оној кој не е забранет со закон. На пример, тоа се предметите
наменети за широка потрошувачка. За разлика од нив предметите кои се јавни добра или
добра во општа употреба (плоштади, национални паркови и сл.) се надвор од правниот
промет. Недозволен предмет е трговијата со човечки органи, на пример, која иако е физич-
ки возможна, е спротивна на законот.
Предметот на договорот е возможен кога дејствието може да биде извршено, во спро-
тивно кога дејствието не може да бие извршено, предметот е невозможен. Невозможно
дејствие на човекот е она дејствие кое во моментот на неговата оценка е невозможно да го
изврши кој било човек (пример: да изврши организирано туристичко патување на планета-
та Сатурн; да наплати царина на Марсовец; да изврши осигурување на имотот на планетата
Венера итн.).
Предметот на договорот е определен кога тој се состои во предавање на точно оп-
ределен предмет или извршување на точно определено дејствие. Предметот е определив
кога во моментот на настанување на договорот, се определени само неговите елементи, врз
чија основа може точно да се определи предметот во моментот на неговото извршување.
Пример за определен предмет е кога при продажба продавачот се обврзал на купувачот
да му ја продаде својата куќа која се наоѓа на точно определена улица, број, влез, катност
и големина. Пример за определив предмет е договорот за изградба на куќа на определена
локација, со определување на катноста, распоредот, бројот на просториите и сл.
Кога предметот на обврската е невозможен, недозволен, неопределен или неопреде-
лив, договорот е ништовен.37
3.4. Кауза
Во нашата правна терминологија се употребува поимот основ на договорот или кауза
на договорот, кој како термин потекнува од римското право. Синоними на овој поим се и
поимите: правен основ и причина.
Каузата (основот) на договорот е еден од општите услови за негово настанување. Како
што нема договор без предмет, така не може да постои ни договор без основ. Секоја до-
70
05/03, 84/08, 81/09, 161/09, 23/13, 123/13 и 215/21.

ОПШТИ
ВИДУЧЕЊА
ОДНОСИ
говорна обврска мора да има дозволен основ. Основот е дозволен ако е во согласност со
Уставот, законите и добрите обичаи.38
За разлика од предметот кој ни кажува што е тоа што се прави, каузата ни кажува

зошто тоа се прави. Таа се сведува на непосредната причина, односно целта заради која
страните го склучиле договорот.
Каузата (основот) е правна цел која страните на договорот ја остваруваат преку ре-
ализирањето на неговата содржина. Таа претставува битен елемент на договорот и е по-
требна за негово полноважно настанување.
ЗАПОМНИ
Договорот настанува со согласност на волјите на договорните страни. Процесот

на усогласување на волјите на договорните страни се вика склучување (заклучување) на
договорот. Договорот е склучен кога договорните страни се спогодиле за суштествени-
те состојки на договорот.
» согласноста на волјите,
» деловната способност на страните,
» предметот на договорот и
» каузата на договорот.
71
05/03, 84/08, 81/09, 161/09, 23/13, 123/13 и 215/21.
ОПШТИ
ВИДУЧЕЊА
ОДНОСИ
4. Општо за начини на престанок на договорите
Со договорите не се создаваат односи кои ќе траат вечно, туку односи кои ќе настанат,
ќе произведат одредени дејства и ќе престанат. Со престанувањето на договорот преста-

нуваат и правата и обврските за договорните страни.
Договорите престануваат на истите начини на кои престануваат облигациите воопшто,
па затоа сè што беше претходно објаснето за престанок на облигациите, важи и за преста-
нок на договорите. Но, договорите престануваат и со нивно раскинување.
Договорите може да престанат на повеќе начини како што се:
» спогодбено раскинување,
» еднострано раскинување,
» поништување на договорот,
» престанок на договорот поради смрт на една од договорните страни и
» престанок на договорот поради случајно пропаѓање на предметот.
Шематски приказ бр. 23 Начини на престанок на договорот
Спогодбеното раскинување на договорите претставува согласна изјава на договор-

ните страни дека склучениот договор помеѓу нив повеќе не постои. Како што договорите
настануваат со согласност на волјите на договорните страни, со нивна согласност догово-
рите може и да престанат. По правило секој договор би можел да биде раскинат на овој
начин.
Раскинување на договорот поради неизвршување е начин на престанок на договорите
кој датира од поново време. Во старото право прокламирано било начелото според кое
договорите се закон за страните (Pacta sunt servanda). Ова значело дека еднаш склучен
договор, ги обврзувал страните и не можел да се раскине. Подоцна била воведена од-
72
редба која дозволувала еднострано раскинување на договорот заради неисполнување на

ОПШТИ
ВИДУЧЕЊА
ОДНОСИ
обврската од другата страна.

Договорите можат да престанат и со поништување. Тоа се оние случаи кога склу-
чениот договор има недостатоци кои постоеле уште во времето на неговото склучување.

Ваквите недостатоци можат да бидат од различна природа. Едни се недостатоците со кои
се повредува општеството како целина, а други се оние со кои се повредуваат интересите
на договорната страна. Со оглед на различните недостатоци поради кои договорите може
да се поништат, се разликуваат:
» апсолутно ништовни договори и
» релативно ништовни договори.
Апсолутно ништовните договори уште се нарекуваат и ништовни договори, а тоа се
оние договори кои содржат повреда на императивните прописи и правилата на моралот.
Пример се договорите кои имаат предмет кој е забранет со закон, односно конкретен при-
мер е договор за продажба на човечки органи. Овие договори содржат неотстранлив не-
достаток кој оневозможува тој договор да произведува правно дејство. Ваквите договори
не важат уште од самиот почеток и не може подоцна да станат полноважни.
Релативно ништовните договори уште се нарекуваат и рушливи договори, а тоа се до-
говорите што содржат недостатоци кои претставуваат повреда на поединечните интереси,
односно интересите на една од договорните страни. Најчесто овие недостатоци се наоѓа-
ат во изјавата на волја на едната договорна страна, односно се манифестираат како маани
во волјата (измама, заблуда, закана). Рушливи договори се и оние кои се склучени од лица
со ограничена деловна способност. Исто така рушливи се и договорите кај кои дошло
до прекумерно оштетување на една од договорните страни. Причината за поништувањето
на овие договори лежи во заштитата на интересот на поединецот кој би бил оштетен со
склучувањето на таквиот договор. Овие договори не содржат неотстранлив недостаток,
туку недостаток кој може да се отстрани, по што договорот би можел да важи, односно
да се конвалидира. Поништување на овие договори може да бара само страната чиишто
интереси биле оштетени од склучувањето на рушливиот договор.
Престанок на договорите поради смрт на една од договорните страни не е општ начин
на престанок на договорите, бидејќи по смртта на една од договорните страни, дејствата
од договорот се пренесуваат на наследниците на страната кај која настапила смрт. На-
следниците на договорната страна ги преземаат правата и обврските кои произлегле од
договорот за нивниот претходник. Но, и од ова правило има исклучок. Одредени договори
престануваат со смрт на договорната страна. Тоа се intuitu personae, односно договорите
во кои важна улога има личната доверба на договорните страни, нивната личност, особи-
ните на личноста и сл. Пример за вакви договори се: договор за дело, договорот за орта-
клак и сл.
Престанок на договорот поради случајно пропаѓање на предметот е начин на преста-
нок на договорот до кој доаѓа кога под дејство на виша сила по склучувањето на договорот
доаѓа до пропаѓање на неговиот предмет. Ваквиот начин на престанок на договорите на-
станува само кај двострано обврзувачките договори. Еден двострано обврзувачки договор
ќе престане заради пропаѓање на предметот ако се исполнети следните услови:
» предметот на договорот да бил индивидуално определен и
» предметот да пропаднал под дејство на виша сила.39
73
39 Виша сила е настан кој е независен од волјата на должникот и тој не можел да го спречи.
ОПШТИ
ВИДУЧЕЊА
ОДНОСИ
Ако предметот пропаднал како резултат на дејствие на должникот, а не на виша сила,

договорот не престанува да постои.
ЗАПОМНИ
Договорите може да престанат на повеќе начини како што се:

» еднострано раскинување,
» поништување на договорот,
» престанок на договорот поради смрт на една од договорните страни,
74

ОПШТИ
ВИДУЧЕЊА
ОДНОСИ
5. Неважност на договорите
За настанување на еден договор потребна е согласност на страните за битните еле-

менти на договорот. Покрај согласноста на волјите за настанување на договорот потребно
е постоење на деловно способни страни, подобен предмет и подобна кауза на договорот.
Овие услови претставуваат општи услови за настанување на договорите.
Покрај општите, за настанување на договорите понекогаш е потребно и постоење на
посебни услови, како, на пример, форма на договорот, услов или рок.
Доколку не се испочитувани некои од општите или посебните услови за настанување
на договорот, доаѓа до негова неважност. Неважноста на договорот се поистоветува со
постоењето на „вродени маани.“40
Договорот е неважен ако не постои некој од претходно наведените општи или посеб-
ни услови потребни за негово настанување.
Неважноста на договорот претставува граѓанско-правна санкција за договорите кои
имаат определени недостатоци, односно не се склучени во согласност со законот.
Неважноста на договорите има два облици:
» ништовност и
» рушливост.
Овие облици на неважност на договорите поаѓаат од интензитетот на недостатоците
во настанувањето на договорната облигација. Ништовните договори се нарекуваат и апсо-
лутно ништовни, а рушливите се нарекуваат релативно ништовни.
Ништовните договори се договорите кои се спротивни на законските или моралните
норми. Ништовен е секој договор кој е спротивен со Уставот, законите и добрите обичаи.
Кога предметот на обврската е невозможен, недозволен, неопределен или неопределив,
договорот е ништовен.41 Ништовноста на договорот произлегува од колизијата на него-
вите елементи со јавниот поредок. Ваквите договори не произведуваат правно дејство и
не може да се конвалидираат, со некои исклучоци.42 Договорот кој не е во согласност со
Уставот, законите и добрите обичаи е ништовен, ако целта на повреденото правило не упа-
тува на некоја друга санкција или ако со законот во определениот случај не е предвидено
нешто друго.43
Ништовноста е општа правна санкција за договорите кои не исполнуваат некои од ос-
новните услови за настанување на договорот, односно ако тие услови се неприфатливи од
аспект на јавниот поредок. Таа може да се однесува на целиот договор или на негов дел,
позната како делумна ништовност. Ништовниот договор не произведува никакво правно
дејство.
На ништовност на договорот може да се повикува секоја од договорните страни и
трето лице кое има правен интерес од утврдувањето на ништовност. Трети лица кои имаат
правен интерес од утврдување на ништовност на договорот се оние кои по огласувањето
40 Галев, Г. Дабовиќ-Анастасовска, Ј. Облигационо право, Скопје, 2021, стр. 388

05/03, 84/08, 81/09, 161/09, 23/13, 123/13 и 215/21.
42 Quod nullum est, nullum producit effectum – Она што е ништовно, не произведува никакви
последици.
75
05/03, 84/08, 81/09, 161/09, 23/13, 123/13 и 215/21.
ОПШТИ
ВИДУЧЕЊА
ОДНОСИ
на договорот за ништовен ќе се најдат во поповолна позиција. На ништовноста судот вни-

мава и по службена должност.
Рушливите договори, за разлика од ништовните, настануваат, постојат и предизвику-
ваат правно дејство како и секој друг договор. Договорот е рушлив кога го склучило огра-
ничено деловно способно лице, кога при неговото склучување имало маани во поглед на
волјата на страните, како и кога е тоа определено со закон или со друг пропис.44
Причини за рушливост можат да бидат:
» маани во волјата (измама, заблуда, закана),
» ограничена деловна способност,
» прекумерно оштетување и др.
Мааните во поглед на волјата кои доведуваат до рушливост на договорите може да се
манифестираат како:
» измама,
» заблуда и
» закана.
Измама или dolus се состои во предизвикување погрешна претстава кај содоговарачот
со намера тој да биде наведен да склучи некој договор што бил штетен за него.45 Заблуда
или error е погрешна претстава за некој факт од важност за склучување на правната рабо-
та.46 Закана (принуда) или vis претставува противправно дејствие врз телото на содогова-
рачот со цел тој физички да биде принуден да склучи договор што инаку не би го склучил.47
Ограничената деловна способност доведува до рушливост на договорот кој го склу-
чила страна која има помалку од 18 години, освен доколку врз основа на еманципација
(склучување на брак) се стекнала со целосна деловна способност пред да наполни 18
години. Ограничено деловно способни лица се и оние на кои во посебна постапка им е
ограничена деловната способност. Сите договори склучени од овие лица, без дозвола или
одобрение од нивниот законски застапник се рушливи.
Прекумерно оштетување е очигледен несразмер помеѓу обврските на договорните
страни во двостран договор. За прекумерното оштетување да биде причина за рушливост
на еден договор, потребно е оштетената страна во моментот на склучување на договорот
да не знаела ниту морала да знае за вистинската вредност.
Причините за рушливост се однесуваат само на договорните страни, па затоа на нив
е оставено дали ќе бараат договорот да се поништи. Поништувањето на договорот има
59/02, 05/03, 84/08, 81/09, 161/09, 23/13, 123/13 и 215/21.
45 Измама
Класичен пример за измама дал Цицерон според кој, едно лице имало вила на море и сакало да
ја продаде на друго лице кое сметало дека таму има можност да се занимава со риболов. На денот
на посета на вилата продавачот организирал флота од чамци да плови по морето, со што симулирал
дека таму има услови за риболов, по што ја продал својата вила за висока цена.
46 Заблуда
Најчесто кога една страна е во заблуда при склучувањето на договорот, таа од другата страна
добива нешто кое ги нема квалитетите кои таа ги очекувала, на пр., купувачот купува уметничка слика
за која верува дека е автентична, но таа всушност е копија.
47 Закана
Заканата претставува ставање во изглед дека ќе настапат одредени штетни последици кон ли-
цето кон кое е насочена заканата, за неговиот имот, за трето лице или имотот на некое трето лице.
При постоење на закана, согласноста е принудена, односно таа не е дадена слободно.
76

ОПШТИ
ВИДУЧЕЊА
ОДНОСИ
дејство од моментот на настанувањето, односно поништувањето на договорот дејствува ex

tunc, а не ex nunc – од моментот на неговото поништување. Правните последици од рушли-
воста по правило се исти како кај ништовноста. Поништувањето дејствува ретроактивно и

ќе се смета како договорот воопшто да не настанал.
Шематски приказ бр. 24 Ништовни и рушливи договори
Непостоечки договор е оној договор кој не исполнува некој услов или повеќе услови
за негово настанување. Договорот кој не исполнува некој од условите за негово настану-
вање воопшто не е договор. Непостоењето на деловно способни страни, согласност на
волјите, предмет, кауза и законска или договорна форма доведува до ненастанување, од-
носно непостоење на договорот.
ЗАПОМНИ
Неважноста на договорите има два облици: ништовност и рушливост.

Ништовни договори се договорите кои се спротивни на законските или моралните
норми.
Рушливите договори, за разлика од ништовните настануваат, постојат и предизви-
куваат правно дејство како и секој друг договор.
77
ОПШТИ
ВИДУЧЕЊА
ОДНОСИ
6. Раскинување на договорите
Раскинувањето како начин на престанок на договорите може да биде:

» еднострано раскинување и
» раскинување по сила на закон.
Спогодбеното раскинување е начин на раскинување на договорот до кој доаѓа со за-
емна согласност на неговите страни. Како што договорот настанува со заемна согласност
на договорните страни, исто така може да биде раскинат со нивна заемна согласност. За
да се раскине договорот, потребно е да не бил извршен или да бил делумно извршен. Фор-
мата во која спогодбено се раскинуваат договорите не е определена, од што произлегува
дека и формалните договори може неформално да се раскинат.
Едностраното раскинување на договорот е можност едната страна да го раскине до-
говорот, затоа што трпи одредени последици од неговото неисполнување. Во принцип
важи максимата дека страните треба да го извршат договорот така како што се договориле
(pacta sunt servanda). Водејќи сметка за начелото на совесност и чесност, страните тре-
ба да постапуваат онака како што се договориле. Доколку постапуваат спротивно, вршат
повреда на своите договорни обврски, па една од можностите кои ги има страната која
трпи одредени последици од неисполнувањето на договорот е можноста еднострано да го
раскине. За договорот да се раскине поради неисполнување потребно е едната страна да
била верна на договорот, а другата страна да не ја исполнила својата обврска.
Во споредбеното право постојат два система за раскинување на договорот поради
неисполнување, а тоа се:
» системот на судско раскинување и
» системот на вонсудско раскинување.
Судското раскинување е она раскинување на договорот кое го утврдува судот со пре-
суда. Ваквата пресуда има конститутивна природа.
Вонсудското раскинување е она раскинување на договорот кога има еднострана изја-
ва на волја упатена до должникот. Раскинувањето настанува во моментот кога должникот
ја примил изјавата за раскинување на договорот поради неисполнување. Изјавата на дове-
рителот е конститутивен чин за раскинување на договорот.
Кога исполнувањето на обврската во определениот рок е суштествен елемент на до-
говорот, а должникот не ја исполни својата обврска во рокот, договорот се раскинува по
сила на закон.
Со раскинувањето на договорот договорните страни се ослободуваат од своите об-
врски, освен од обврските за надомест на евентуална штета. Раскинувањето на договорот
78
има ретроактивно дејство.

ОПШТИ
ВИДУЧЕЊА
ОДНОСИ
ЗАПОМНИ
Раскинувањето како начин на престанок на договорите може да биде:

» еднострано раскинување и
» раскинување по сила на закон.
79
ОПШТИ
ВИДУЧЕЊА
ОДНОСИ
РЕЗИМЕ
Договор во смисла на облигационото право е согласност на волји со која настанува, се

менува или престанува еден облигационен однос.
Договорите имаат три карактеристични белези по кои се разликуваат од другите
облигациони односи. Тие се:
» волев карактер,
» постигнување на три различни правни дејства и
» метод на координација.
Договорите може да се поделат на повеќе видови според различни критериуми и тоа:
» еднострано обврзувачки и двострано обврзувачки договори;
» главни и споредни договори;
» именувани и неименувани договори;
» каузални и апстрактни договори;
» формуларни, атхезиони договори и општи услови на договорот;
» консензуални и реални договори;
» алеаторни и комутативни договори;
» товарни и доброчини договори;
» формални и неформални договори;
» лични и нелични договори итн.
» согласноста на волјите – основна претпоставка за настанување на договор,
» деловната способност на страните – физички или правни лица,
» предметот на договорот – нешто што треба да се даде, да се стори, да не се стори
или да се трпи и
» каузата на договорот – правната цел која страните на договорот ја остваруваат пре-
ку реализирањето на неговата содржина.
Освен општите услови за настанување на договорите понекогаш е потребно да по-
стојат посебни услови, како, на пример, форма на договорот, услов или рок.
Доколку не се испочитувани некои од општите или посебните услови за настанување
на договорот, доаѓа до негова неважност, која може да има два облици:
» ништовност и
» рушливост.
Ништовен е секој договор кој е спротивен со Уставот, законите и добрите обичаи.
Рушливите договори, за разлика од ништовните настануваат, постојат и предизвикуваат
правно дејство како и секој друг договор. Причини за рушливост можат да бидат: маани
во волјата (измама, заблуда, закана), ограничена деловна способност, прекумерно оштету-
вање и др.
Раскинувањето како начин на престанок на договорите може да биде: спогодбено
раскинување, еднострано раскинување и раскинување по сила на закон.
80

ОПШТИ
ВИДУЧЕЊА
ОДНОСИ

1) Дефинирај го облигационо-правниот договор.
2) Објасни го значењето на договорите во современото општество.
3) Која е разликата помеѓу еднострано обврзувачките и двострано oбврзувачките до-
говори?
4) Спореди ги главниот и споредниот договор.
5) Објасни ја поделбата на именувани и неименувани договори.
6) Која е разликата помеѓу каузалните и апстрактните договори?
7) Објасни ја поделбата на формуларни договори, атхезиони договори и општи усло-
ви на договорот.
8) Кои договори се консензуални, а кои реални договори?
9) Објасни ги алеаторните и комутативните договори.

10) Која е разликата помеѓу товарните и доброчините договори?
11) Кои договори ги викаме формални, а кои неформални договори?
12) Објасни ја поделбата на лични и нелични договори.
13) Кои општи услови треба да се исполнети за настанување на еден договор?
14) Кој може да биде страна на еден облигационо-правен договор и каква способност
треба да има?
15) Објасни ја согласноста на волјите како основен фактор за настанување на догово-
рите.
16) Објасни го предметот на договорот.
17) Посочи пример за невозможен, недозволен и неопределен предмет на договор.
18) Објасни ја каузата (причината) на договорот.
19) Во кои облици се јавува неважноста на договорите?
20) Кои договори се ништовни, а кои рушливи?
21) Објасни го спогодбеното и едностраното раскинување на договорите.
22) Што мислиш дали договорите се важни за секој поединец?

81
ОПШТИ
ВИДУЧЕЊА
ОДНОСИ
» Договор,
» Договорни страни,
» Кауза,
» Неважност и
» Рушливост.
82

ОПШТИ
ВИДУЧЕЊА
ОДНОСИ
ПОГЛАВЈЕ VI — КЛАСИФИКАЦИЈА НА ПОСЕБНИТЕ ВИДОВИ ДОГОВОРИ

ПОГЛАВЈЕ VI —
КЛАСИФИКАЦИЈА НА ПОСЕБНИТЕ
ВИДОВИ ДОГОВОРИ
Содржина
1. Поим и класификација на посебни видови договори

2. Договори за пренесување на правото на сопственост
3. Договори за користење и чување туѓа ствар
4. Договори за вршење услуги
5. Договори за здружување труд и средства
6. Договори за зајакнување на побарувањата

» Ги класифицирате посебните видови договори,

» Го идентификувате договорот за продажба,
» Го опишете склучувањето на договор за размена, заем и дар,
» Разграничите договор за закуп, послуга и депозит,
» Го споредите договорот за дело и договорот за налог,
» Го објасните настанувањето на договорот за ортаклак и договорот за дожи-
вотна издршка,
» Разликувате договор за залог, гаранција и договорна казна,
» Објасните капар, пишманлак и капар како пишманлак.
83
ОПШТИ
ВИДУЧЕЊА
ОДНОСИ
1. Поим и класификација на посебни видови договори
Договорите се посебни облигациони односи кои настануваат со согласност на волјите

ПОГЛАВЈЕ VI — КЛАСИФИКАЦИЈА
на две или повеќе лица кои се јавуваат како нивни страни.

Определувањето на поимот на поединечните договори значи дефинирање на даде-
ниот договор кое може да биде законско (законска дефиниција) и научно (научна дефи-
ниција). Овие два вида дефиниции може да се поклопуваат, но може да имаат и одредени
разлики. Секогаш за еден договор законската дефиниција е само една, а научни може да
бидат повеќе дефиниции.
Постојат повеќе видови посебни договори, кои се класифицираат според нивните
битни (суштествени) елементи. Секој договор може да се појави во неговиот основен вид
или во некој модифициран вид.
НА ПОСЕБНИТЕ
Основниот вид на еден договор е оној кој ги содржи само суштествените (битните)
ПОСЕБНИТЕ ВИДОВИ ДОГОВОРИ
елементи со оглед на неговата природа. Пример за основен договор е договорот за про-

дажба кој содржи само предавање на предметот и плаќање на цената. Но, договорот за
продажба во кој страните договориле предметот да се предаде веднаш, а цената да се
плати подоцна, е модифициран вид договор, кој содржи освен суштествени елементи и
елементи кои зависат од волјата на страните.
Основна класификација на договорите е онаа според нивното дејство, врз основа на
која тие се поделени на неколку големи групи:
» Договори кои се правна основа за пренесување на правото на сопственост (договор
за продажба, договор за размена, договор за заем и договор за дар);
» Договори кои се правна основа за користење и чување туѓа ствар (договор за закуп,
договор за послуга, договор за депозит);
» Договори кои се правна основа за вршење услуги (договор за дело и договор за на-
лог);
» Договори за здружување на труд и средства (договор за ортаклак и договор за до-
животна издршка) и
» Договори кои се правна основа за зајакнување на побарувањата (договор за залог,
договор за гаранција, банкарска гаранција, договор за капар, договор за пишман-
лак, договор за капар како пишманлак, договор за договорна казна).
ЗАПОМНИ
Определувањето на поимот на поединечните договори значи дефинирање на да-

дениот договор кое може да биде законско (законска дефиниција) и научно (научна
дефиниција).
84

ОПШТИ
ВИДУЧЕЊА
ОДНОСИ
2. Договори за пренесување на правото на сопственост

Шематски приказ бр. 25 Договори за пренесување на правото на сопственост
2.1. Договор за продажба

Договорот за продажба во согласност со Законот за облигациони односи е дефи-
ниран како договор со кој продавачот се обврзува предметот што го продава, да му го
предаде на купувачот така што купувачот да стекне право на сопственост, а купувачот се
обврзува на продавачот да му ја плати цената.
Договорот за продажба е двострано обврзувачки, товарен, комутативен, неформа-
лен, каузален и еквивалентен договор. Како двострано обврзувачки договор, договорот
за продажба создава права и обврски за продавачот и купувачот. Договорот за продажба
е товарен затоа што секоја страна за она што го дава, од другата страна добива соодвет-
на противвредност. Комутативноста на договорот за продажба овозможува страните да
ги знаат своите права и обврски уште во моментот на неговото склучување. Овој договор
може да биде склучен писмено, усно, пред сведоци, без сведоци, пред суд и има еднаква
важност без разлика на формата во која е склучен. Неформалноста како карактеристика
значи дека овој договор може да биде склучен во која било форма, освен во случаите кога
формата е пропишана со закон или е договорена, кога договорот станува формален. До-
говорот за продажба на недвижни предмети мора да биде склучен во писмена форма.48
Потписите на договорните страни кај договорот за продажба на недвижности се заверува-
ат кај нотар. Каузалноста на договорот за продажба значи дека од него е видлива каузата
на договорот, односно каузата на купувачот е да прибави сопственост врз предметот, а
на продавачот да прибави сопственост врз цената. Еквивалентноста значи дека правата и
обврските кои произлегуваат од овој договор, се еднакви или барем приближно еднакви
за договорните страни.
85
59/02, 05/03, 84/08, 81/09, 161/09, 23/13, 123/13 и 215/21.
ОПШТИ
ВИДУЧЕЊА
ОДНОСИ
Страни на договорот за продажба се:

» продавачот и
» купувачот.
Продавач е страната која продава одреден предмет што го има во сопственост, до-
дека пак, купувач е страната која сака да прибави право на сопственост врз тој предмет
и ја плаќа неговата цена на продавачот. Кога се разменува предмет за пари или пари за
предмет, за оној кој го дава предметот, таа размена се јавува како продавање, а за оној што
ги дава парите – како купување. Купувањето и продавањето претставуваат дијалектичко

единство, тие не можат да постојат едно без друго.
Битни (суштествени) елементи на договорот за продажба се:
» предметот и
» цената.
Без овие елементи тој договор не може да постои, односно битните елементи се оние
елементи заради кои договорот се склучува.
Предметот на договорот за продажба мора да биде во промет, па ништовен е дого-
ворот за продажба на предмет кој е надвор од прометот.49 За продажбата на предмети
чијшто промет е ограничен, важат посебни прописи. Продажбата може да се однесува и
на иден предмет. Предметот мора да биде одреден, можен и дозволен.
Предмети во слободен промет се оние кои слободно може де се продаваат и купува-

ат (облека, прехранбени производи, стан, алати, машини) и тоа вo голем број предмети.
Предмети надвор од промет се оние кои се наменети да ѝ служат на општествената
заедница и не можат да бидат предмет на промет (природни добра, реки, плоштади,
патишта).
Предмети во ограничен промет се оние со кои е дозволен промет под пропишани
услови со закон или друг пропис (лекови, опојни супстанции, оружје).
Под цена се подразбира паричен надомест што купувачот го дава на продавачот за

отстапениот предмет. Таа треба да биде сериозна, правична и определена.
Содржината на договорот за продажба ја сочинуваат три групи права и обврски:
» предавање на предметот,
» гарантирање за својствата на предметот и
» плаќање на цената.50
Продавачот е должен да му го предаде предметот на купувачот во времето и местото
предвидено со договорот. Продавачот ја извршил обврската за предавање на купувачот,
откако ќе му го врачи предметот на купувачот или ќе му предаде исправа со која предметот
може да се преземе.
Продавачот гарантира дека предметот кој го продава, ги има потребните материјални
и правни својства и правилно функционира.
59/02, 05/03, 84/08, 81/09, 161/09, 23/13, 123/13 и 215/21.
86

ОПШТИ
ВИДУЧЕЊА
ОДНОСИ
Продавачот одговара за материјалните недостатоци на предметот што тој ги имал во

моментот на преминувањето на ризикот врз купувачот, без оглед дали тоа му било познато.
Продавачот одговара и за оние материјални недостатоци што ќе се појават по премину-

вањето на ризикот врз купувачот ако се последица од причина што постоела пред тоа.
Незначителниот материјален недостаток не се зема предвид.
Недостаток постои:
» Ако предметот ги нема потребните својства за негова редовна употреба или за про-
мет;
» Ако предметот ги нема потребните својства за особената употреба за која го на-
бавува купувачот, а која му била позната на продавачот или морала да му биде по-
зната;
» Ако предметот ги нема својствата и одликите што се изречно или премолчно догово-
рени, односно пропишани и
» Кога продавачот предал предмет кој не е соодветен на мострата или на моделот
освен ако мострата или моделот се покажани само заради известување.
Купувачот е должен примениот предмет на вообичаен начин да го прегледа или да
го даде на преглед, штом тоа според редовниот тек на работите е можно и за видливите
недостатоци да го извести продавачот во рок од осум дена, инаку го губи правото што му
припаѓа врз таа основа.
За остварување на целта на договорот потребно е покрај материјалните својства,
предметот кој се продава и исправно да функционира. До одговорност за неисправно
функционирање доаѓа само во случаите кога предмет на продажба е техничка стока. Кога
продавачот му предал на купувачот гарантен лист со кој производителот го гарантира ис-
правното функционирање на предметот во текот на определено време, сметајќи од него-
вото предавање на купувачот, купувачот може, ако предметот не функционира исправно,
да бара како од продавачот, така и од производителот да го поправи предметот во разумен
рок, кој не може да биде подолг од 45 дена или ако тоа не го стори, наместо него да му
предаде предмет кој функционира исправно. Со овие правила не се засега во правилата
за одговорноста на продавачот за недостатоци на предметот.
Во гаранцијата мора да бидат наведени гарантниот рок и територијата за кои гаран-
цијата важи, како и името, односно називот на лицето кое ја издало гаранцијата. Траењето
на гарантниот рок страните го определуваат спогодбено, но овој рок не може да биде
пократок од една година. Ништовна е одредбата на договорот со која се определува га-
рантен рок пократок од една година.
Купувачот може поради неисправното функционирање да бара од продавачот, однос-
но од производителот или лицето определено од нивна страна, поправка или замена на
предметот во текот на гарантниот рок, без оглед на тоа кога се појавил недостатокот во
функционирањето. Во случај на помала поправка, гарантниот рок се продолжува онолку
колку што купувачот бил лишен од употребата на предметот. Меѓутоа, кога поради неис-
правното функционирање е извршена замена на предметот или негова суштествена по-
правка, гарантниот рок почнува повторно да тече од замената, односно од враќањето на
поправениот предмет. Ако е заменет или суштествено поправен само некој дел од предме-
тот, гарантниот рок почнува повторно да тече само за тој дел.
Ако продавачот во разумен рок, кој не може да биде подолг од 45 дена, не изврши по-
87
ОПШТИ
ВИДУЧЕЊА
ОДНОСИ
правка или замена на предметот, купувачот може да го раскине договорот или да ја намали
цената и да бара надомест на штетата. Продавачот, односно производителот е должен на
своја сметка да го пренесе предметот до местото каде што треба да се поправи, однос-
но да се замени, како и поправениот, односно заменетиот предмет да му го врати назад

на купувачот. За тоа време продавачот, односно производителот го поднесува ризикот за
пропаѓање или оштетување на предметот.
Купувачот го склучува договорот за продажба за врз основа на него да прибави
соодветно право врз предметот на тој договор. Правото на сопственост врз предметот ку-
пувачот треба да го прибави во негов полн обем, а тоа значи без оптоварување, доколку
поинаку не е договорено. Ако продавачот му продал на купувачот целосно или делумно туѓ
предмет или ако му продал предмет врз кој постои некое оптоварување, тогаш купувачот
не може да го прибави правото на сопственост.51 Во тој случај се вели дека предметот на
договорот за продажба има соодветен правен недостаток, што под одредени услови може
да доведе до одговорност на продавачот за таквиот недостаток. Постоењето на соодветен

правен недостаток може да доведе до евикција. Евикцијата е правен акт на трето лице со
кое тоа врз основа на некое свое појако право што постоело во моментот на склучување на
договорот го исклучува или го ограничува правото на сопственост на купувачот, што овој
верувал дека го прибавил целосно и без ограничување врз основа на договорот за продаж-
ба.
Продавачот одговара ако врз продадениот предмет постои некое право на трет што го
исклучува, намалува или ограничува правото на купувачот, а за чие постоење купувачот не
бил известен, ниту се согласил да го земе предметот оптоварен со тоа право. Продавачот
на некое друго право гарантира дека тоа постои и дека нема правни пречки за неговото
остварување.
Договорот за продажба престанува на вообичаените начини на кои престануваат до-
говорите, со специфичност кога овој договор еднострано се раскинува и се создава обвр-
ска за надомест на штета која ја трпи другата страна.
ЗАПОМНИ
Договорот за продажба е дефиниран како договор со кој продавачот се обврзува

предметот што го продава, да му го предаде на купувачот така што купувачот да стекне
право на сопственост, а купувачот се обврзува на продавачот да му ја плати цената.
51 „Nemo plus iuris ad/in alium transfere potest quam ipse habet“ (Sec. Paulus – D. 50, 17, 120) –
88
никој на друг не може да му пренесе повеќе права од оние што самиот тој ги има.

ОПШТИ
ВИДУЧЕЊА
ОДНОСИ
2.2. Договор за размена

Со договорот за размена секој договарач се обврзува спрема својот содоговарач да
му го предаде предметот што се разменува така што тој да стекне право на сопственост
врз предметот.52 Друг термин со кој се означува договорот за размена е трампа. Овој до-
говор е еден од најстарите договори во историјата на правото.
Договорот за размена е консензуален, двострано обврзувачки, комутативен и това-
рен договор. Договорот за размена е консензуален договор, затоа што настанува со сама-
та согласност на страните за предметите што ги разменуваат. Овој договор е двострано
обврзувачки, затоа што од него непосредно произлегуваат права и обврски за двете дого-
ворни страни. Договорот за размена е комутативен договор, секоја страна знае што дава,
односно што прима со неговото склучување. Договорот за размена е товарен договор,
затоа што за правото што од него произлегува секој од договарачите треба да даде соод-
ветно надоместување. Овој договор е еквивалентен, а тоа значи дека правата и обврските
кои произлегуваат од него се еднакви или барем приближно еднакви за договорните стра-
ни. Во договорот за размена вредноста на разменетите предмети треба да биде еднаква
или барем приближно еквивалентна. Доколку на едната страна се наоѓа предмет и пари
како дополнување на вредноста на предметот што се разменува, во тој случај се работи за
договор за размена, ако вредноста на парите е помала од вредноста на предметот што се
разменува. Доколку пак, вредноста на парите е поголема, се работи за договор за продаж-
ба.
Договорот за размена во современото општество веќе го нема значењето што некогаш
го имал, па затоа за овој договор се вели дека денес е една повеќе историска категорија.
Страни на договорот за размена можат да бидат физички и правни лица. За страните
на договорот за размена важи сè она што беше претходно објаснето за страните на дого-
ворот за продажба.
Предмет на размена можат да бидат предмети и преносливи права. Правата и обвр-
ските за договорните страни кај договорот за размена се соодветни со правата и обврски-
те на продавачот кај договорот за продажба.
Договорот за размена според елементите, содржината и дејството е многу сличен со
договорот за продажба. Суштинската разликата помеѓу договорот за продажба и догово-
рот за размена е тоа што кај продажбата се разменува предмет за цена, а кај договорот за
размена има размена на предмет за предмет.
Договорот за размена престанува со: исполнување, раскинување, како и на другите
начини на кои можат да престанат договорите воопшто.
89
59/02, 05/03, 84/08, 81/09, 161/09, 23/13, 123/13 и 215/21.
ОПШТИ
ВИДУЧЕЊА
ОДНОСИ
ЗАПОМНИ
Договорот за размена е договор со кој секој договарач се обврзува спрема својот

содоговарач да му го предаде предметот што се разменува така што тој да стекне право
на сопственост врз него.
2.3. Договор за заем

Со договорот за заем се обврзува заемодавецот да му предаде на заемопримачот оп-

ределен износ пари или определено количество други заменливи предмети, а заемопри-
мачот се обврзува да му го врати по извесно време истиот износ пари, односно истото
количество предмети од ист вид и квалитет.53
Договорот за заем е двострано обврзувачки договор, затоа што за двете страни се
создаваат права и обврски. Овој договор е доброчин во случај кога заемопримачот го

враќа само предметот. Договорот за заем е товарен во случај кога заемопримачот освен
враќањето на предметот должи и камата. Овој договор е консензуален, настанува во мо-
ментот кога договорните страни постигнале согласност за неговите елементи. Заемот е
каузален, целта на договорот е позната. Договорот за заем е најчесто неформален, но по-
некогаш може да биде формален. Пример, неформален договор за заем е договорот кога
станува збор за заем на одреден предмет, но формален договор е договорот за заем на
пари кога давател на заемот е банка. Овој договор е комутативен, затоа што кај него точно
се познати престациите на двете страни, а со тоа и нивните права и обврски.
Договорот за заем е еден од мошне значајните посебни облигациони договори. Тој
е ефикасен правен инструмент за уредување на кредитните односи без кои тешко може да
се одвива пазарното стопанство, во кое потреба од кредит имаат како производителите,
така и носителите на прометот, а исто така и потрошувачите. Договорот за заем е една од
најстарите правни работи, познати во историјата на граѓанското право и по својата сушти-
на претставува еден од најтипичните, најизразитите установи на целото облигационо пра-
во.
Страни на договорот за заем се:
» заемодавецот и
» заемопримачот.
Заемодавецот е онаа страна од договорот што на заемопримачот му дава определен
износ пари или други заменливи предмети кои се предмет на договорот. Заемопримачот
пак, е страната која има обврска на заемодавецот да му го врати тој износ на пари или тие
предмети по истекот на рокот на договорот.
Битни (суштествени) елементи на договорот за заем се:
» предавање на предметот и
» плаќање на каматата.
Предмет на договорот за заем можат да бидат предмети кои се подвижни, заменливи
или потрошни и се во правен промет. Најчесто предмет на договорот за заем се парите
како предмети. Камата е разликата којашто се јавува помеѓу количината на парите или
предметите што заемопримачот ги враќа и оние што ги зел на заем. Каматата е цената на
90
59/02, 05/03, 84/08, 81/09, 161/09, 23/13, 123/13 и 215/21.

ОПШТИ
ВИДУЧЕЊА
ОДНОСИ
заемот, односно своевидно надоместување кое заемопримачот покрај враќањето на глав-

ницата му ја дава на заемодавецот.

Заменливи предмети се оние кај кои при исполнувањето на обврската еден предмет
може да биде заменет со друг со исти особини (својства), намена и вредност.
Потрошните предмети по својата природа се заменливи предмети, а индивидуално
определените предмети исто така се заменливи, освен во случај кога се работи за уни-
кати.
Незаменливи предмети се оние кои се создаваат во еден примерок (уметничка сли-
ка).
Потрошни предмети се оние кои се трошат со една употреба, (пијалаци, храна, суро-
вини, намирници) или со една употреба ќе се отуѓат (пари и сл.).
Непотрошни предмети се всушност потрошни предмети кои не се истрошуваат со
нивната прва употреба, чија употреба трае подолго (куќа, покуќнина, автомобил).
Во зависност од намената еден предмет во еден случај може да биде потрошен, а
во друг непотрошен. Пример: домашните животни можат да бидат непотрошен предмет
ако служат за превоз, за обработка на земјиштето и сл., а потрошен предмет ако се упо-
требуваат за исхрана. Или едно дрво може да биде вградено во мебел и да е непотро-
шен предмет или дрвото да биде употребено за огрев како потрошен предмет.
Содржината на договорот за заем ја сочинуваат правата и обврските на договорните

страни. Заемодавецот е должен да ги предаде определените предмети во договореното
време, а ако тоа не е определено, тогаш кога тоа ќе го побара заемопримачот. Заемопри-
мачот има обврска во договорениот рок да го врати истото количество пари или заменливи
предмети од ист вид и квалитет.
Договорот за заем престанува на истите начини на кои престануваат и другите дого-
вори, но тука се среќаваат уште два специфични начини на престанок.
Заемопримачот може да се откаже од договорот уште пред заемодавецот да му ги
предаде определените предмети и одговара за штетата која поради тоа ќе настане.
Во некои случаи во договорот за заем се определува целта заради која се дава зае-
мот. На пример, лицето А на заем му дава на лицето Б определена сума пари која лицето Б
треба да ја искористи за започнување бизнис. Ако лицето Б не го искористи заемот за таа
намена, туку парите ги искористи за луксузно патување, заемодавецот може да го раскине
наменскиот договор за заем. Друг пример за наменски договор за заем се наменските кре-
дити, на пример, станбен кредит.
ЗАПОМНИ
Со договорот за заем се обврзува заемодавецот да му предаде на заемопримачот

определен износ пари или определено количество други заменливи предмети, а зае-
мопримачот се обврзува да му го врати по извесно време истиот износ пари, односно
истото количество предмети од ист вид и квалитет.
91
ОПШТИ
ВИДУЧЕЊА
ОДНОСИ
2.4. Договор за дар

Со договорот за дар дарувачот се обврзува да му пренесе или предаде на даро-
примачот во сопственост определен предмет или му отстапува некое право или му от-
пушта долг или му презема долг без надомест.54

Договорот за дар е консензуален договор, затоа што е склучен во моментот кога да-
рувачот и даруваниот постигнале согласност за подарувањето на предметот. Договорот за
дар е еднострано обврзувачки договор, на страната на дарувачот стои обврската нешто

да даде или да стори, за што не постои противчинидба на страната на даруваниот. По пра-
вило договорот за дар е формален и има писмена форма. Договорот за дар е доброчин,
даруваниот го добива предметот без надомест. Договорот за дар е каузален. Неговата
кауза се состои во тоа што неговиот предмет преминува во сопственост на даропримачот.
Договорот за дар е правен инструмент за изразување на внимание на дародавачот кон

даропримачот (за роденден, стапување во брак, матурирање, дипломирање и сл.).

Страни на договорот за дар се:
» дародавач и
» даропримач.
Дародавач може да биде само лице коешто има целосна деловна способност, а во
одредени услови и лице со ограничена деловна способност. Даропримач може да биде
секое лице кое има правна способност, а ако дарот го прими лице кое нема деловна спо-
собност, неговиот законски застапник во рок од 30 дена може да даде изјава на дарувачот
дека го одобрува дарот.
Битни (суштествени) елементи на договорот за дар се:
» предметот што се подарува и
» волјата тој предмет да биде подарен (animus donandi).
Предмет на договорот за дар може да биде предмет што е во правен промет кој е во
сопственост на дародавачот. Волјата предметот да биде подарен е елементот што го раз-
ликува договорот за дар од другите договори, затоа што кај дарот предметот се предава
без надоместок.
Содржината на договорот за дар ја сочинуваат правата и обврските на договорните
страни. Даруваниот има право да бара предавање на предметот, а дарувачот има обврска
тоа да го направи.
Договорот за дар за разлика од другите договори може да престане и на еден специ-
фичен и различен начин. Тоа е отповикување на дарот до кое доаѓа кога договорот е ис-
полнет, а може да го стори дарувачот. Дарувачот ова може да го направи кога даруваниот
ќе покаже крајна неблагодарност кон него или некое нему блиско лице. Покрај дарувачот
ова право го имаат и неговите наследници. Тоа престанува со истекот на една година од
денот кога дарувачот дознал за неблагодарноста, а најдоцна по истекот на пет години од
покажаната неблагодарност. Доколку дојде до отповикување на договорот за дар поради
неблагодарност, даропримачот е должен да врати сè што примил на име дар.
Покрај тоа, дарувачот кој нема доволно средства за живот или за издржување на лица-
та кои по закон е должен да ги издржува, може да го раскине договорот, а ако предметот
92
59/02, 05/03, 84/08, 81/09, 161/09, 23/13, 123/13 и 215/21.

ОПШТИ
ВИДУЧЕЊА
ОДНОСИ
веќе го предал на даропримачот, може дарот да го отповика и да бара даропримачот да му

го врати она што од примениот дар сè уште се наоѓа во имотот на даропримачот.
Вообичаените, пригодните дарови, наградните дарови и даровите од благодарност не

можат да се отповикаат.
ЗАПОМНИ
Договорот за дар е договор со кој дарувачот се обврзува да му пренесе или преда-

де на даропримачот во сопственост определен предмет или да му отстапи некое право
или да му отпушти долг или да му преземе долг без надомест.
93
ОПШТИ
ВИДУЧЕЊА
ОДНОСИ
3. Договори за користење и чување туѓа ствар

Шематски приказ бр. 26 Договори за користење и чување туѓа ствар
3.1. Договор за закуп
Со договорот за закуп се обврзува закуподавецот да му предаде определен предмет

на закупецот на употреба, а овој се обврзува да му плаќа определена закупнина.55 Упо-
требата го опфаќа и користењето на предметот ако поинаку не е договорено или вооби-
чаено.
Договорот за закуп е консензуален договор, склучен во моментот на постигнување со-
гласност на волјите на закуподавецот и закупецот. Договорот за закуп е комутативен дого-
говор, затоа што правата и обврските на договорните страни се познати уште во моментот
на неговото склучување. Тој е двострано обврзувачки, затоа што од него произлегуваат
права и обврски за двете страни. Договорот за закуп е товарен договор, бидејќи закупе-
цот плаќа закупнина за употребата на предметот даден во закуп. По правило договорот
за закуп е неформален договор, но може да се сретне и како формален, на пример, закуп
на недвижност. Договорот за закуп е каузален, од самиот договор јасно е видлива целта
поради која тој се склучува.
Договорот за закуп има големо правно и економско значење, затоа што овој договор
создава правна можност оној кој нема одреден предмет, а има потреба од него да може
да го добие и непосредно да го користи за соодветен надоместок. Закупот во модерното
94
59/02, 05/03, 84/08, 81/09, 161/09, 23/13, 123/13 и 215/21.

ОПШТИ
ВИДУЧЕЊА
ОДНОСИ
време не е помалку важен од продажбата.56 Закупот на станбен простор е од големо еко-

номско и социјално значење, затоа што секој не може да си дозволи да поседува сопствен
дом.

Страни на договорот за закуп се:
» закуподавецот и
» закупецот.
Закуподавецот е страната која предава одреден предмет на користење на закупецот
кој за користењето на предметот има обврска да плаќа закупнина.
Битни (суштествени) елементи на договорот за закуп се:
» предавањето на предметот и
» плаќањето на закупнина.
Предмет на договорот за закуп може да биде непотрошен предмет кој е индивидуал-
но определен. Закупнината е надоместокот што закупецот му го дава на закуподавецот за
употребата на предметот. Таа обично се дава во пари, но можно е да се договори нејзино
давање и во други предмети.
Индивидуално одределени предмети се оние кои во својот род се единствени (Мона

Лиза од Да Винчи, определена марка на ТВ-приемник, патнички автомобил марка НН,
итн.).
По род определени предмети се оние коишто во правниот промет се означуваат со
вид, количина и квалитет (жито, цемент, кошули, вино итн.).
Секој по род определен предмет може да се трансформира во индивидуално оп-
ределен предмет (да се индивидуализира) доколку се издвои од предметите на својот
род и посебно се обележи (пример, вино од бербата 1995 година; кошула со иницијали,
брашно тип 400).
Од содржината на договорот за закуп за страните произлегуваат права и обврски

во врска со предавањето на предметот, неговото одржување, гарантирањето на неговите
својства, неговото користење, плаќањето закупнина и враќањето на предметот. Закупецот
е должен предметот да го употребува како добар стопанственик, односно добар домаќин,
само онака како што е определено со договорот или со намената на предметот. Целта на
закуподавецот е да се стекне со добивка од давањето на предметот во закуп. Закупецот е
должен да го чува закупениот предмет и по престанокот на закупот да го врати неоштетен
во местото во кое бил предаден.
Договорот за закуп престанува по истекот на рокот за кој бил склучен. Доколку по
истекот на овој рок закупецот продолжил да го користи предметот, а закуподавецот не се
спротивставил на тоа се смета дека е склучен нов договор за закуп на неопределено време
под исти услови.
56 Цимерман, Р. Облигационо право Римски основи на граѓанската традиција, Скопје, 2009, стр.
95
342.
ОПШТИ
ВИДУЧЕЊА
ОДНОСИ
ЗАПОМНИ
Договорот за закуп е договор со кој закуподавецот се обврзува да му предаде оп-

ределен предмет на употреба на закупецот, за што тој се обврзува да му плаќа опреде-
лена закупнина.
3.2. Договор за послуга

Со договорот за послуга се обврзува послугодавачот да му предаде определен пред-

мет на користење без надомест на послугопримачот на определено или неопределено
време, а послугопримачот се обврзува тој предмет да му го врати по истекот на тоа вре-
ме.57
Послуга е привремено отстапување на одреден непотрошен предмет на друго лице
без надоместување.
Договорот за послуга е консензуален договор, затоа што е склучен во моментот кога

страните постигнале согласност за суштествените состојки на договорот. Тој е двострано
обврзувачки, затоа што создава права и обврски за двете страни. Договорот за послуга е
комутативен со оглед на тоа дека правата и обврските се однапред познати. Тој е добро-
чин. Бесплатното давање на предметот на користење е каузата на договорот која е јасно
видлива, па затоа овој договор е каузален. Договорот за послуга е неформален и може да
се склучи во која било форма.
Договорот за послуга, како и договорот за закуп создава правна можност да се ко-
ристи туѓ предмет. Но, за разлика од договорот за закуп, тоа користење туѓ предмет кај
договорот за послуга е без надоместување.
Страни на договорот за послуга се:
» послугодавачот и
» послугопримачот.
Послугодавачот е страната која на послугопримачот му предава одреден предмет на
користење без надоместок, а послугопримачот е страната која има право да го користи тој
предмет на определено или неопределено време без за тоа да плаќа надоместок.
Битни (суштествени) елементи на договорот за послуга се:
» давањето на предметот и
» постоењето на волја тој предмет да биде даден на користење без надомест.
Предавањето на предметот е обврска на послугодавачот, а право на послугопримачот
да бара предметот да биде предаден. Предметот што се дава на послуга е индивидуално
определен непотрошен предмет. Послугопримачот е должен предметот да го чува и да го
користи со внимание на добар домаќин, добар стопанственик или добар стручњак. Послу-
гопримачот е должен предметот да го врати на послугодавачот во состојбата во која го
примил.
Од договорот за послуга произлегуваат права и обврски за договорните страни во вр-
ска со предавањето, чувањето, користењето и враќањето на предметот, што ја сочинуваат
содржината на овој договор.
Договорот за послуга склучен на определено време престанува со истекот на тоа
96
59/02, 05/03, 84/08, 81/09, 161/09, 23/13, 123/13 и 215/21.

ОПШТИ
ВИДУЧЕЊА
ОДНОСИ
време. Ако договорот за послуга е склучен на неопределено време тој престанува кога
послугопримачот ќе го искористи предметот според договорот или со протек на времето
во кое предметот може да биде искористен.

ЗАПОМНИ
Договорот за послуга е договор со кој послугодавачот се обврзува да му предаде

определен предмет на користење без надомест на послугопримачот на определено
или неопределено време, а послугопримачот се обврзува тој предмет да му го врати по
истекот на тоа време.
3.3. Договор за остава (депозит)
Договор за остава (депозит) е договорот со кој примачот на депозит се обврзува да го

прими предметот од давачот на депозитот, да го чува и да го врати кога давачот на депо-
зитот ќе го побара тоа.
Договорот за депозит е консензуален договор, настанува во моментот кога прима-
чот и давачот на депозит постигнале согласност за неговите суштествени елементи. Тој е
двострано обврзувачки, создава права и обврски за двете страни. Тој е мешовит договор,
со оглед на неговата доброчиност и товарност. Доброчин е по правило, а по исклучок е
товарен. Договорот за депозит е комутативен, затоа што правата и обврските за страните
се определени и познати. Неговата цел е јасно видлива и затоа може да се каже дека до-
говорот за депозит е каузален. Тој може да биде склучен во која било форма и затоа спаѓа
во групата на неформални договори.
Договорот за остава (депозит) овозможува правно уредување на чувањето на пред-
мети тогаш кога тоа не можат сами да го вршат лицата на кои им припаѓаат предметите или
кога тие ќе најдат дека за нив е поцелесообразно чувањето на нивните предмети да му го
доверат на примачот на депозитот.
Страни на договорот за депозит се:
» давачот на депозит и
» примачот на депозит.
Давачот на депозит е страна која дава одреден свој подвижен предмет на чување на
примачот на депозит кој е должен да го чува предметот на депозитот и да му го врати на
давачот на депозит кога тој тоа ќе го побара.
Битни (суштествени) елементи на договорот за депозит се:
» предавање на депонираниот предмет и
» плаќање на надомест за негово чување, ако тоа е определено со закон или договор.
97
ОПШТИ
ВИДУЧЕЊА
ОДНОСИ
Предмет на депозит можат да бидат само подвижни предмети.58 Овие предмети не се

пренесуваат конечно и трајно, туку само привремено со обврска за нивно враќање.
Примачот на депозит има обврска да го прими предметот што му се доверува на чу-
вање. Потоа, примачот на депозит има обврска за чување на предметот како да е негов
предмет, а ако во договорот е предвиден надоместок, тогаш тој е должен да го чува како
добар стопанственик, односно како добар домаќин. Тој нема право да го употребува пред-
метот кој му е даден на чување. Примачот има обврска да го врати предметот штом тоа го
побара давачот на депозитот и тоа заедно со сите плодови и други користи.

Содржината на договорот за депозит ја сочинуваат правата и обврските на договор-
ните страни кои се однесуваат на предавањето, чувањето и враќањето на депонираниот
предмет, но и плаќањето надомест за чувањето на предметот.
Договорот за депозит престанува со истекот на времето за кое бил склучен, ако бил
склучен за определено време. Овој договор може да престане и со еднострано откажу-

вање и пред протекот на договореното време. И може да престане на сите други начини на
кои престануваат договорите воопшто.
ЗАПОМНИ
Договор за остава (депозит) е договор со кој примачот на депозитот се обврзува да

го прими предметот од давачот на депозитот, да го чува и да го врати кога давачот на
депозитот ќе го побара тоа.
98
59/02, 05/03, 84/08, 81/09, 161/09, 23/13, 123/13 и 215/21.

ОПШТИ
ВИДУЧЕЊА
ОДНОСИ
4. Договори за вршење услуги

Шематски приказ бр. 27 Договори за вршење услуги
4.1. Договор за дело
Со договор за дело вршителот на работата (претприемач, изведувач на работи) се об-

врзува да изврши определена работа, како што е изработка или поправка на некој пред-
мет или извршување на некоја физичка или интелектуална работа и слично, а нарачува-
чот се обврзува за тоа да му плати надомест.59
Карактеристики на договорот за дело се: консензуалност, двостраност, еквивалент-
ност, комутативност, каузалност, неформалност и товарност. Договорот за дело е консен-
зуален, затоа што настанува во моментот кога страните постигнале согласност на волјите
за негово склучување. Тој е двострано обврзувачки, затоа што од него произлегуваат права
и обврски за двете договорни страни, кои се и приближно еднакви, па затоа е и еквивален-
тен. Договорот за дело е комутативен, затоа што правата и обврските за неговите страни
се однапред определени и познати. Тој е каузален, затоа што порачувачот го склучува за
да му биде извршена некоја работа, а вршителот за да добие надомест за извршената ра-
бота. Договорот за дело е неформален затоа што согласноста на волјите на договорните
страни може да биде постигната во која било форма. Тој е товарен договор, затоа што за
извршената работа се дава надомест во пари.
Договорот за дело е мошне чест и секојдневен договор врз основа на кој се вршат
многу работи за соодветен паричен надоместок (потстрижување, шиење облека, различни
поправки и сл.)
99
59/02, 05/03, 84/08, 81/09, 161/09, 23/13, 123/13 и 215/21.
ОПШТИ
ВИДУЧЕЊА
ОДНОСИ
Страни на договорот за дело се:

» нарачувачот и
» вршителот на работата.
Нарачувачот на работата е оној кој има некоја работа од физичка, интелектуална,

уметничка или друга природа која треба да биде извршена. Вршителот на работата е оној
кој ќе ја изврши таа работа за соодветен надоместок.
Битни (суштествени) елементи на договорот за дело се:
» извршување на работата и
» плаќање на надоместокот.
Предмет на договорот за дело е дејствие насочено кон изработка или поправка на
некој предмет или кон извршување на друга работа. Работата која е предмет на овој дого-
вор, може да биде од интелектуална природа (изработка на проект), од физичка природа
(потстрижување), од уметничка природа (изработка на портрет) или од друга соодветна

природа. Предмет на овој договор може да биде само со закон дозволен, возможен и че-
сен труд, односно работа.
Содржината на договорот за дело ја сочинуваат правата и обврските на договорните
страни во врска со: извршувањето на работата, предавањето на изработениот предмет, га-
рантирањето за својствата на извршената работа и плаќањето надомест. Од договорот за
дело произлегува право за вршителот на работата да бара, а за нарачателот обврска да ја
исплати наградата, односно надоместокот за извршената работа. Надоместокот може да
биде определен со тарифа или со некој друг акт.
Договорот за дело престанува на истите начини како и другите договори. Престану-
вањето на договорот за дело со еднострано раскинување има некои особености. Кога ро-
кот за извршување на работата е суштествена состојка на договорот, а вршителот е во
толкаво задоцнување со започнувањето или завршувањето на работата, што е очигледно
дека нема да ја заврши во рокот, нарачувачот може да го раскине договорот и да побара
надомест на штета.
ЗАПОМНИ
Договорот за дело е договор со кој вршителот на работата се обврзува да изврши

определена работа за нарачателот, а нарачателот се обврзува за тоа да му плати надо-
мест на вршителот на работата.
4.2. Договор за налог

Со договорот за налог се обврзува налогопримачот спрема налогодавецот за негова
сметка да преземе определени правни работи.60
Договорот за налог е консензуален договор, затоа што се склучува во моментот кога
страните ќе постигнат согласност на волјите за неговите суштествени елементи. Во практи-
ката, договорот за налог може да биде формален, но исто така и неформален. Договорот
за налог може да биде товарен и доброчин, зависно од тоа дали е предвиден надомест.
100
59/02, 05/03, 84/08, 81/09, 161/09, 23/13, 123/13 и 215/21.

ОПШТИ
ВИДУЧЕЊА
ОДНОСИ
Од постоењето обврска за плаќање надомест зависи и дали договорот за налог ќе биде

еднострано обврзувачки или двострано обврзувачки. Договорот за налог е комутативен,
затоа што неговата содржина е позната во моментот на настанувањето. Овој договор е ка-

узален, затоа што е видлива причината за неговото склучување.
Договорот за налог има големо значење во современото општество. Овој договор е
чест основ за застапување, и тоа договорно застапување.
Страни на договорот за налог се:
» налогодавецот и
» налогопримачот.
Налогодавецот е страната која го овластува налогопримачот да изврши некоја правна
работа во име и за сметка на налогодавецот. Налогопримачот е страната на договорот за
налог која е должна лично да го изврши налогот што му го дал налогодавецот.
Битни (суштествени) елементи на договорот за налог се:
» преземањето на правната работа за која налогопримачот е овластен,
» плаќањето на надомест на налогопримачот за преземеното дело, ако договорот за
налог е товарен.
Предмет на договорот за налог е соодветна правна работа, што налогопримачот тре-
ба да ја преземе (да ја изврши) во име и за сметка на налогодавецот. Наградата кај догово-
рот за налог е правило, а нејзината висина спогодбено ја уредуваат договорните страни.
Содржината на договорот за налог произлегува од правата и обврските на договорни-
те страни во врска со: извршување на налогот, отчетување за извршувањето на налогот и
плаќање на надомест за извршената работа.
Престанувањето на договорот за налог може да биде на начините на кои престануваат
и другите договори, но постојат и специфични начини за негово престанување. До преста-
нок на договорот за налог може да дојде ако се откаже налогодавецот или налогоприма-
чот, ако настапи смрт кај налогопримачот, а ако настапи смрт на налогодавецот, договорот
за налог ќе престане само ако така е договорено или ако налогопримачот го примил нало-
гот со оглед на своите лични односи со налогодавецот.
ЗАПОМНИ
Договор за налог е договор со кој налогопримачот се обврзува спрема налогодаве-

цот за негова сметка да преземе определени правни работи.
101
ОПШТИ
ВИДУЧЕЊА
ОДНОСИ
5. Договори за здружување труд и средства

Шематски приказ бр. 28 Договори за здружување труд и средства
5.1. Договор за ортаклак
Договорот за ортаклак е таков договор со кој две или повеќе лица – ортаци заемно се
обврзуваат да го здружат својот имот и труд или дел од имотот и трудот, заради заеднич-
ко остварување на имотна корист и поделба на таа корист (во вид на добивка).
Договорот за ортаклак е консензуален, затоа што се склучува во моментот кога ор-
таците ќе постигнат согласност на волјите за неговите битни елементи. Овој договор е
формален, затоа што мора да биде склучен во писмена форма. Договорот за отаклак е
товарен, затоа што за остварување на имотна корист претходно се вложуваат труд и сред-
ства. Тој е еквивалентен, затоа што вложениот труд и средства се приближно еднакви со
добиената имотна корист. Ортаклакот е каузален, затоа што неговата цел е видлива, а тоа
е остварување на имотна корист.
Договорот за ортаклак има две специфични карактеристики кои ги немаат другите
договори. Овој договор не е договор на две или повеќе договорни страни кои помеѓу себе
се јавуваат како доверители и должници, туку договор помеѓу ортаци врз основа на кој тие
здружуваат имот и труд заради остварување на определена имотна корист и поделба на
таа корист. Ортаклакот создава два вида односи: односи меѓу ортаците и односи со кои
ортаците како целина стапуваат во облигациони односи со другите лица.
Договорот за ортаклак може да го склучат како физички, така и правни лица. Со него-
во склучување не настанува правно лице. Значењето на договорот за ортаклак е во тоа што
преку него ортаците со здружувањето на нивниот труд и имот полесно можат да остварат
одредена имотна корист и да ја разделат помеѓу себе, од колку секој од нив тоа посебно
да го прави.
102

ОПШТИ
ВИДУЧЕЊА
ОДНОСИ
Битни (суштествени) елементи на договорот за ортаклак се:

» здружувањето на трудот и имотот и
» поделбата на остварената добивка.

Содржината на овој договор ја сочинуваат меѓусебните односи помеѓу ортаците. Имо-
тот на ортаклакот го сочинуваат влоговите на ортаците и имотот стекнат со работење на
ортаклакот.61 Секој ортак е должен да внесе ортачки влог кој се состои од: предмети, пари,
права и труд.
Добивка е оној дел од имотот на ортаклакот кој ќе остане по одбивањето на вредноста
на ортачките влогови (главнината), заедничките долгови и трошоците. Загуба настанува
кога вредноста на имотот ќе падне под вредноста на ортачките влогови (главнината).
Ортаклакот може да биде склучен на одредено или на неопределено време на
траење.62
Престанок на ортаклакот следува по истекот на времето за кое било договорено него-
во траење. Тој може да престане и кога ќе биде исполнета целта заради која бил основан.
Ортаклакот престанува и со оставка или отповикување на работоводителот на ортаклакот,
ако ортаците не можат да именуваат друг работоводител. Тој престанува и со смрт на еден
од ортаците – физичко лице или престанокот на ортакот – правно лице. Ортаклакот прес-
танува и со стечај на еден од ортаците – правно лице. Исто така престанува и ако некој од
ортаците биде лишен од деловна способност. Други начини на престанок на ортаклакот
се: спогодба на ортаците, пропаѓање на имотот на ортаклакот, раскинување на договорот
и исклучување на ортак со судска пресуда.
ЗАПОМНИ
Договорот за ортаклак е договор со кој две или повеќе лица – ортаци заемно се об-
врзуваат да го здружат својот имот и труд или дел од имотот и трудот, заради заедничко
остварување на имотна корист и поделба на таа корист (во вид на добивка).
5.2. Договор за доживотна издршка

Договорот за доживотна издршка е договор со кој давателот на издршката се обвр-
зува доживотно да го издржува примателот на издршката или некое трето лице, а прима-
телот на издршката во надомест му го остава целиот свој имот или негов дел, чие преда-
вање е одложено сè до неговата смрт.63
Договорот за доживотна издршка е консензуален договор, затоа што настанува во
моментот кога страните ќе постигнат согласност на волјите за неговите елементи. Овој
договор е строго формален, се склучува исклучиво во писмена форма и се заверува од
надлежен суд или нотар. Договорот за доживотна издршка е алеаторен, а тоа значи дека
неговата содржина однапред не е позната, туку зависи од смртта на примателот на из-
дршката. Тој е двострано обврзувачки договор, којшто создава права и обврски за двете
59/02, 05/03, 84/08, 81/09, 161/09, 23/13, 123/13 и 215/21.
59/02, 05/03, 84/08, 81/09, 161/09, 23/13, 123/13 и 215/21.
103
59/02, 05/03, 84/08, 81/09, 161/09, 23/13, 123/13 и 215/21.
ОПШТИ
ВИДУЧЕЊА
ОДНОСИ
договорни страни. Овој договор е товарен, затоа што за правото што од него произлегува,
секоја од страните треба да даде соодветно надоместување на другата страна. Договорот
за доживотна издршка е каузален, затоа што неговата цел е видлива. Целта на едната стра-
на е да добива издршка до крајот на својот живот, а целта на другата страна е да ги добие

предметите предвидени во договорот. Со оглед на неговото дејство, договорот за дожи-
вотна издршка е мешовит, затоа што од една страна тој е основа за прибавување право на
сопственост, а од друга страна е основа за вршење на туѓи работи.
Значењето на договорот за доживотна издршка е во тоа што тој претставува правен

инструмент со кој едната страна што има имот, а нема можност да го обработува или ко-
ристи на друг начин, заради обезбедување средства за егзистенција се обврзува тој имот
да ѝ го отстапи на другата страна за издршката која таа ќе ѝ ја дава до крајот на нејзиниот
живот. Тоа значи дека овој договор е правен инструмент кој овозможува примателот на
издршката сам социјално да се обезбеди и да не падне на товар на друг, а особено не на

товар на државата.
Страни на договорот за доживотна издршка се:
» давателот на издршката и
» примателот на издршката.
Примател на издршката може да биде секое физичко лице. Најчесто тоа е старо и из-
немоштено лице кое има имот, но не е во состојба самото да се грижи за себе. Примател
на издршката може да биде лице кое е во брак со давателот на издршката.
Давател на издршката може да биде секое деловно способно физичко лице и секое
правно лице, ако давањето на издршката не е спротивно на неговиот статут, односно пра-
вилата според кои работи. Социјалните установи може да се јават како правни лица на
страната на давателот на издршката.
Предмет на договорот за доживотна издршка се сите недвижни предмети или дел од
тие предмети што му припаѓале на примателот на издршката во моментот на склучување
на договорот. Но, предмет на овој договор можат да бидат и подвижни предмети кои се
изречно наведени во договорот.
Издршката која давателот му ја дава на примателот, може да се дава на повеќе начини:
во пари, во натура, со примање на примателот на издршката во своето домаќинство и на тој
начин обезбедување на дом, храна, облека и подмирување на сите други негови потреби.
Битни (суштествени) елементи на договорот за доживотна издршка се:
» оставањето на имотот или на негов дел одложено до смртта на примателот на из-
дршката и
» давањето на издршката.
Содржината на договорот ја сочинуваат правата и обврските што од него произлегу-
ваат за договорните страни поврзани со издршката и добивањето на имотот или негов дел.
Давателот на издршката е должен неа да ја обезбедува до крајот на животот на примате-
лот на издршката на начин на кој тоа е договорено.
Договорот за доживотна издршка престанува со смртта на примателот на издршката.
Доколку настапи смрт на давателот на издршката, доаѓа до пренос на договорот на на-
следниците на давателот, ако тие за тоа се согласуваат. Овој договор може да престане со
спогодба помеѓу страните или со еднострано раскинување.
104

ОПШТИ
ВИДУЧЕЊА
ОДНОСИ
ЗАПОМНИ
Договорот за доживотна издршка е договор со кој давателот на издршката се об-

врзува доживотно да го издржува примателот на издршката или некое трето лице, а

примателот на издршката во надомест му го остава целиот свој имот или негов дел, чие
предавање е одложено сè до неговата смрт.
105
ОПШТИ
ВИДУЧЕЊА
ОДНОСИ
6. Договори за зајакнување на побарувањата

Шематски приказ бр. 29 Договори за зајакнување на побарувањата
6.1. Договор за залог

Договорот за залог е договор со кој залогодавецот се обврзува да му предаде на за-
логопримачот некој свој подвижен предмет да го чува и по престанокот на неговото по-
барување да му го врати неоштетен на залогодавецот, со право залогопримачот да може
од вредноста на тој предмет да го наплати своето побарување пред другите доверители
ако неговото побарување не му биде исплатено во рокот на стасаноста.
Договорот за залог е правна основа за стекнување на заложно право како стварно
право и се јавува како спореден договор на некој друг договор, а тоа е најчесто договорот
за заем или кредит. Во својата суштина заложното право е право на доверителот своето
побарување да го наплати од вредноста на заложениот предмет, ако тоа не му биде испла-
тено по неговата стасаност, без оглед во чии раце се наоѓа заложениот предмет.
Залогот е добро познат во сите модерни и древни правни системи.64
Со оглед на тоа дали предмет на залогот е подвижен или недвижен предмет, тој се
појавува како рачен залог и хипотека. Со оглед на начинот на настанување, пак, тој се
појавува како законски, судски или договорен залог.
Договорот за залог е дефиниран со Законот за договорен залог.65 Според овој закон,
64 Цимерман, Р. Облигационо право Римски основи на граѓанската традиција, Скопје, 2009, стр.
114.
65 Овој закон е објавен во Службен весник на Република Македонија број 5/2003. Измени и до-
полнувања на законот се објавени во Службен весник на Република Македонија број 4 од 17.01.2005
106
година, број 87 од 12.07.2007 година, број 51 од 13.04.2011 година и број 74 од 13.06.2012 година.

ОПШТИ
ВИДУЧЕЊА
ОДНОСИ
постојат два вида залог врз подвижни предмети и права и тоа:

» регистриран залог и
» нерегистриран залог.

Договорот за залог според своите карактеристики е: консензуален, формален,
двострано обврзувачки, комутативен и каузален договор. Овој договор е консензуален,
бидејќи е склучен во моментот на постигнување на согласност на волјите на договорните
страни. Залогот е формален договор, затоа што се склучува во писмена форма во соглас-
ност со закон. Договорот за залог е двострано обврзувачки, затоа што создава права и об-
врски за двете страни. Комутативен е затоа што неговата содржина е позната во моментот
на неговото настанување. Договорот за залог е каузален, затоа што неговата цел е јасна и
видлива.
Страни на договорот за залог се:
» залогодавецот и
» залогопримачот.
Залогодавец е страната која го дава предметот во залог. Залогопримач е страната која
го прима предметот.
Битни (суштествени) елементи на договорот за залог се:
» предавањето на предметот од залогодавецот на залогопримачот и
» враќањето на предметот по престанокот на договорот.
Содржината на договорот ја сочинуваат правата и обврските што од него произлегу-
ваат за залогодавецот и залогопримачот кои се однесуваат на предавањето на предметот,
гарантирањето за неговите својства, неговото чување, односот на залогопримачот кон за-
ложениот предмет и наплаќањето на побарувањата на залогопримачот од вредноста на
заложениот предмет.
Договорот за залог престанува на начините како и другите договори, но тој прес-
танува и на еден специфичен начин. Овој договор престанува со престанокот на побару-
вањето зајакнато за залогот.
ЗАПОМНИ

право и се јавува како спореден договор на некој друг договор, а тоа е најчесто дого-
ворот за заем или кредит.
6.2. Договор за гаранција

Со договорот за гаранција се обврзува гарантот спрема доверителот дека ќе ја испол-
ни полноважната и стасаната обврска на должникот, ако тој не го стори тоа.66
По својата суштина, гаранцијата е лична одговорност на гарантот за обврската на
должникот. Таа е лична одговорност во таа смисла што гарантот одговара за извршување-
то на обврската на должникот со целиот свој имот. По тоа гаранцијата се разликува од
залогот, кај кој залогодавецот одговара за извршувањето на обврската на должникот само
до висината на вредноста на заложениот предмет.
107
59/02, 05/03, 84/08, 81/09, 161/09, 23/13, 123/13 и 215/21.
ОПШТИ
ВИДУЧЕЊА
ОДНОСИ
Карактеристики на договорот за гаранцијата се: консензуалност, формалност, кому-

тативност, каузалност и двостраност. Овој договор е консензуален, бидејќи е склучен во
моментот на постигнување на согласност на волјите на договорните страни. Договорот за
гаранција е формален договор, затоа што се склучува во точно определена форма. Дого-
ворот за гаранција го обврзува гарантот само ако изјавата за гаранција ја направил писме-
но.67 Договорот за гаранција е двострано обврзувачки, затоа што создава права и обврски
за двете страни. Овој договор е комутативен, затоа што неговата содржина е позната во
моментот на неговото настанување. Договорот за гаранција е каузален, затоа што негова-

та цел е јасна и видлива. Покрај претходно наведените карактеристики, кај договорот за
гаранција се забележува и акцесорноста. Таа означува дека договорот за гаранција не е
самостоен, односно тој е спореден договор, затоа што зависи од постоењето на главниот
договор.
Страни на договорот за гаранција се:

» доверителот и
» гарантот.
Доверител е страната чие побарување од некој претходен облигационен однос се га-
рантира. А, гарант е страната која му гарантира на доверителот дека ќе ја исполни полно-
важната и стасана обврска на должникот, ако тој сам не го стори тоа.
Битни (суштествени) елементи на договорот за гаранција се:
» предметот на гарантирање и
» обемот на одговорноста на гарантот.
Содржината на договорот за гаранција ја сочинуваат правата и обврските кои про-
излегуваат од овој договор за неговите страни. Основно право на доверителот е да бара
исполнување на обврската.
Договорот за гаранција престанува кога ќе престане обврската која се гарантира. Ако
застари обврската која се гарантира, застарува и договорот за гаранција. Овој договор
престанува и тогаш кога од која било причина ќе престане обврската на гарантот наместо
главниот должник да ја исполни неговата обврска.
ЗАПОМНИ
Со договорот за гаранција гарантот се обврзува спрема доверителот дека ќе ја ис-

полни полноважната и стасана обврска на должникот, ако тој не го стори тоа.
6.3. Капар
Договорот за капар претставува давање определена сума пари или други заменливи
предмети од едната на другата договорна страна како знак дека е склучен договорот што
се зајакнува со капарот како средство за зајакнување на тој договор.
Ако во моментот на склучувањето на договорот едната страна ѝ дала на другата из-
весен паричен износ или извесно количество други заменливи предмети како знак дека
договорот е склучен (капар), договорот се смета склучен кога капарот е даден, ако не е
108
59/02, 05/03, 84/08, 81/09, 161/09, 23/13, 123/13 и 215/21.

ОПШТИ
ВИДУЧЕЊА
ОДНОСИ
договорено нешто друго.68

Договорот за капар е спореден договор на главниот договор. Освен тоа договорот
за капар е реален, бидејќи настанува во моментот на давање на капарот. Тој е формален,

комутативен и каузален.
Правната судбина на договорот за капар зависи од видот на исполнување на главниот
договор. Ако зајакнатиот договор целосно се исполни, капарот се враќа или се засметува
во исполнувањето на обврската. Страната која го дала капарот, не може да се откаже од
договорот, оставајќи ѝ го капарот на другата страна, ниту другата страна може тоа да го
стори со враќање на удвоен капар.
Ако зајакнатиот договор не се изврши и за тоа е одговорна страната која дала капар,
другата страна може да бара извршување на договорот и надомест на штета, а капарот да
го засмета во надоместот, да го врати капарот или да се задоволи со примениот капар.
Ако зајакнатиот договор не се изврши и за тоа е одговорна страната која го прими-
ла капарот, другата страна може да бара извршување на договорот, надомест на штета,
враќање на капарот или враќање на удвоен капар.
6.4. Пишманлак
Договорот за пишманлак е ветување дека ќе биде дадена определена сума пари или
други предмети доколку страната која тоа го ветила, одлучи еднострано да го раскине
зајакнатиот договор – да се пишмани.
Договорот за пишманлак е неформален, спореден, консензуален, комутативен и ка-
узален.
Договорот за пишманлак се разликува од капарот по тоа што кај пишманлакот не е
можно да се постави одговорност за штета причинета со раскинувањето на зајакнатиот
договор.
6.5. Капар како пишманлак

Договорот за капар како пишманлак постои тогаш кога договорните страни се согла-
силе дадениот капар да се смета како пишманлак во случај на откажување на договорот.
Овој договор е реален договор и е сличен со договорот за капар. Секоја страна може
еднострано да го раскине овој договор. Во случај да се откаже страната која го дала капа-
рот, таа го губи. А, ако се откаже страната која го примила капарот, таа го враќа во двоен
износ.
6.6. Договорна казна

Со договорот за договорна казна договарачите определуваат дека должникот ќе му
плати на доверителот определен паричен износ или ќе му прибави некоја друга мате-
ријална корист ако не ја исполни својата обврска или ако задоцни со нејзиното исполну-
вање.
Договорна казна не може да биде договорена за парични обврски.
Доколку казната е договорена за случај на неисполнување на обврската, доверителот
109
05/03, 84/08, 81/09, 161/09, 23/13, 123/13 и 215/21.
ОПШТИ
ВИДУЧЕЊА
ОДНОСИ
може да бара исполнување на обврската или договорната казна. Ако тој побарал исплата
на договорната казна, го губи правото да бара исполнување на обврската.
Доколку казната е договорена за случај должникот да задоцни со исполнувањето на
обврската, доверителот има право да бара и исполнување на обврската и договорна казна.
ЗАПОМНИ
Договорот за капар претставува давање определена сума пари или други заменли-
ви предмети од едната на другата договорна страна како знак дека е склучен договорот
што се зајакнува со капарот како средство за зајакнување на тој договор.
Договорот за пишманлак е ветување дека ќе биде дадена определена сума пари
или други предмети доколку страната која тоа го ветила одлучи еднострано да го рас-
кине зајакнатиот договор – да се пишмани.
Договорот за капар како пишманлак постои тогаш кога договорните страни се

согласиле дадениот капар да се смета како пишманлак во случај на откажување на
договорот.
Со договорот за договорна казна договарачите определуваат дека должникот ќе
му плати на доверителот определен паричен износ или ќе му прибави некоја друга ма-
теријална корист ако не ја исполни својата обврска или ако задоцни со нејзиното ис-
полнување.
110

ОПШТИ
ВИДУЧЕЊА
ОДНОСИ
РЕЗИМЕ

Основна класификација на договорите е онаа според нивното дејство, врз основа на
која тие се поделени на неколку големи групи:
» Договори кои се правна основа за пренесување на правото на сопственост (договор
за продажба, договор за размена, договор за заем и договор за дар);
» Договори кои се правна основа за користење и чување туѓа ствар (договор за закуп,
договор за послуга, договор за депозит);
» Договори кои се правна основа за вршење услуги (договор за дело и договор за на-
лог);
» Договори за здружување на труд и средства (договор за ортаклак и договор за дожи-
вотна издршка) и
» Договори кои се правна основа за зајакнување на побарувањата (договор за залог,
договор за гаранција, банкарска гаранција, договор за капар, договор за пишман-
лак, договор за капар како пишманлак, договор за договорна казна).
Договорот за продажба е дефиниран како договор со кој продавачот се обврзува
предметот што го продава, да му го предаде на купувачот така што купувачот да стекне
право на сопственост, а купувачот се обврзува на продавачот да му ја плати цената.
Договорот за размена е договор со кој секој договарач се обврзува спрема својот со-
договарач да му го предаде предметот што се разменува така што тој да стекне право на
сопственост врз него.
Договорот за заем е договор со кој заемодавецот се обврзува да му предаде на за-
емопримачот определен износ пари или определено количество други заменливи пред-
мети, а заемопримачот се обврзува да му го врати по извесно време истиот износ пари,
односно истото количество предмети од ист вид и квалитет.
Со договорот за дар дарувачот се обврзува да му пренесе или предаде на дароприма-
чот во сопственост определен предмет или да му отстапи некое право или да му отпушти
долг или да му преземе долг без надомест.
Со договорот за закуп се обврзува закуподавецот да му предаде определен предмет
на закупецот на употреба, а овој се обврзува да му плаќа определена закупнина.
Со договорот за послуга се обврзува послугодавачот да му предаде определен пред-
мет на користење без надомест на послугопримачот на определено или неопределено
време, а послугопримачот се обврзува тој предмет да му го врати по истекот на тоа време.
Договор за остава (депозит) е договорот со кој примачот на депозитот се обврзува да
го прими предметот од давачот на депозитот, да го чува и да го врати кога давачот на де-
позитот ќе го побара тоа.
Договорот за дело е договор со кој вршителот на работата се обврзува да изврши оп-
ределена работа за нарачателот, а нарачателот се обврзува за тоа да му плати надомест
на вршителот на работата.
Договор за налог е договор со кој налогопримачот се обврзува спрема налогодавецот
за негова сметка да преземе определени правни работи, а овој го овластува за тоа.
111
Договорот за ортаклак е таков договор со кој две или повеќе лица – ортаци заемно се
ОПШТИ
ВИДУЧЕЊА
ОДНОСИ
обврзуваат да го здружат својот имот и труд или дел од имотот и трудот, заради заедничко
остварување на имотна корист и поделба на таа корист (во вид на добивка).
Договорот за доживотна издршка е договор со кој давателот на издршката се обврзува
доживотно да го издржува примателот на издршката или некое трето лице, а примателот

на издршката во надомест му го остава целиот свој имот или негов дел, чие предавање е
одложено сè до неговата смрт.
право и се јавува како спореден договор на некој друг договор, а тоа е најчесто договорот
за заем или кредит.
Со договорот за гаранција гарантот се обврзува спрема доверителот дека ќе ја испол-
ни полноважната и стасана обврска на должникот, ако тој не го стори тоа.
Договорот за капар претставува давање определена сума пари или други заменливи
предмети од едната на другата договорна страна како знак дека е склучен договорот што
се зајакнува со капарот како средство за зајакнување на тој договор.

Договорот за пишманлак е ветување дека ќе биде дадена определена сума пари или
други предмети доколку страната која тоа го ветила, одлучи еднострано да го раскине
зајакнатиот договор – да се пишмани.
Договорот за капар како пишманлак постои тогаш кога договорните страни се согла-
силе дадениот капар да се смета како пишманлак во случај на откажување на договорот.
Со договорот за договорна казна договарачите определуваат дека должникот ќе му
плати на доверителот определен паричен износ или ќе му прибави некоја друга материјал-
на корист ако не ја исполни својата обврска или ако задоцни со нејзиното исполнување.
112

ОПШТИ
ВИДУЧЕЊА
ОДНОСИ

1) Објасни го договорот за продажба.
2) Дефинирај го договорот за размена.
3) Спореди ги договорот за продажба и договорот за размена и објасни по што се
разликуваат.
4) Објасни го договорот за заем.
5) Дефинирај го договорот за дар.
6) Опиши го договорот за закуп.
7) Објасни го договорот за послуга.
8) Спореди ги договорот за закуп и договорот за послуга и објасни по што се разли-
куваат.
9) Дефинирај го договорот за депозит.
10) Опиши го договорот за дело.
11) Објасни го договорот за налог.
12) Спореди ги договорот за дело и договорот за налог и објасни по што се разлику-
ваат.
13) Дефинирај го договорот за ортаклак.
14) Објасни го договорот за доживотна издршка.
15) Објасни ја разликата помеѓу договорот за залог, гаранција и договорна казна.
16) Дефинирај го договорот за капар.

17) Обидете се да составите договор за продажба.
18) Пример:
Даниел е студент во втора година на Правен факултет. Неговата братучетка Ана е тре-
та година на Правниот факултет на кој студира Даниел, па се договориле Ана да му го даде
учебникот по облигационо право на користење без надомест за тој да го подготви испитот,
а по положувањето да ѝ го врати учебникот на Ана.
» За кој вид договор се работи?
» Кои се страни на овој договор?
» Што ја сочинува содржината на овој договор?
113
ОПШТИ
ВИДУЧЕЊА
ОДНОСИ
19) Пример:
Марко е студент на медицина во Скопје, но тој живее во Велес. За да не патува секој
ден, заедно со неговата девојка Маја која му е и колешка од факултет, одлучиле да живеат
заедно во стан во Скопје во близина на факултетот. Со Зоран – сопственикот на станот, се

договориле да плаќаат кирија од 200 евра.
20) Пример:
По полагањето матура Кире решил да направи забава во неговиот стан. Неочекувано
на забавата дошле повеќе негови пријатели од планираното, па немало доволно сокови
и минерална вода. Кире побарал од соседот Стефан доколку има да му даде 5 шишиња
кока-кола и 5 шишиња минерална вода. Тој му дал, но побарал од него до среда кога ѝ е
роденден на неговата сопруга, да му ја врати истата количина на кока-кола и минерална
вода.
» Продажба,
» Закуп,
» Послуга,
» Депозит,
» Залог,
» Гаранција,
» Капар и
» Договорна казна.
114

1 ОБЛИГАЦИОНИ ОДНОСИ
ОПШТИСО
УЧЕЊА
ПРИЧИНУВАЊЕ
ШТЕТА

3
МОДУЛАРНА
ЕДИНИЦА
115
МОДУЛАРНА ЕДИНИЦА 3 МОДУЛАРНА ЕДИНИЦА 3
ОПШТИСО
УЧЕЊА
ШТЕТА
ОБЛИГАЦИОНИ ОДНОСИ СО
ПРИЧИНУВАЊЕ ШТЕТА
» Ги дефинира облигационите односи кои настануваат со причинување штета,

» Разликува штетник и оштетен како страни на облигационите односи со при-
чинување штета,
» Го објаснува штетното дејствие како општ услов за настанување на облига-
ционите односи со причинување штета,
» Идентификува штета и нејзини видови,
» Дефинира посебни услови за одговорност и видови одговорност за штета,
» Разликува субјективна од објективна одговорност,
» Објаснува договорна одговорност,
» Разликува одговорност за друг и одговорност на правно лице и работодавач,
» Идентификува посебни случаи на одговорност за причинета штета,
» Објаснува надоместување на материјална и нематеријална штета,
» Објаснува стекнување без основ,
» Опишува работоводство без налог и
» Идентификува еднострани изјави на волја.
116

ОПШТИСО
УЧЕЊА
ШТЕТА
ПОГЛАВЈЕ VII — НАСТАНУВАЊЕ НА ОБЛИГАЦИОНИТЕ ОДНОСИ СО ПРИЧИНУВАЊЕ ШТЕТА

ПОГЛАВЈЕ VII —
НАСТАНУВАЊЕ НА
ОБЛИГАЦИОНИТЕ ОДНОСИ СО
ПРИЧИНУВАЊЕ ШТЕТА
Содржина
1. Поим за облигациони односи со причинување штета

2. Страни на облигационите односи со причинување штета
3. Општи услови за настанување облигациони односи со причинување
штета
» Ги дефинирате облигационите односи кои настануваат со причинување ште-

та,
» Ги разликувате штетникот и оштетениот како страни на облигационите одно-
си со причинување штета,
» Го објасните штетното дејствие како општ услов за настанување на облига-
ционите односи со причинување штета и
» Идентификувате штета и нејзини видови.
117
ОПШТИСО
УЧЕЊА
ШТЕТА
1. Поим за облигациони односи со причинување штета
Облигационите односи не постоеле отсекогаш во форма и содржина во која ги среќа-

ваме во современото граѓанско право. Во почетоците на цивилизацијата овие односи биле

тесно поврзани со кривично-правните односи и меѓу нив не се правело разлика во поглед
на одговорноста.69 За сторен деликт се добивала иста санкција како за сторена штета.
Станува збор за познатата одговорност од тоа време или подобро речено казна, позната
како талион (око за око, заб за заб). Но, со развојот на општеството постепено дошло до
потреба од посебно издвојување на односите со причинување штета, што довело до тоа
начелото на талион да биде заменето со соодветен економски еквивалент. Одговорноста
од личноста на сторителот се префлила врз неговиот имот. Па така „непријателството мо-
жело да се претвори во пријателство, спорот да се измири, а крвта да се замени со некое
економско добро.“70 Замената на начелото на талион со одреден економски еквивалент,
значело замена на одмаздата со помирување.
На почетокот облигационото право било единствено, односно договорите како со-
гласност на волји на договорните страни биле единствен извор за настанување на облига-
циите, во кои биле опфатени и оние кои настанувале со причинување штета (монистички
систем). Подоцна развојот на стоковно-паричните односи и сè почестите случаи на причи-
нување штета, ја наложиле потребата од изградување на дуалистички нормативно-правен
систем, еден наменет за уредување на договорите, а друг за уредување на односите кои
настануваат со причинување штета. Ваквиот дуалистички систем е задржан и во совреме-
ното облигационо право.
Договорите како што беше прикажано претходно, претставуваат облигации кои наста-
нуваат со согласност на волјите на две или повеќе лица кои се јавуваат како нивни стра-
ни.
Посебен вид облигации се оние кои настануваат со причинување штета. Штетата прет-
ставува намалување на имотот на некое лице или спречување на негово зголемување, како
и повреда на личните права на друго лице предизвикано со некое штетно дејствие.
Облигациониот однос што настанува со причинување штета е таков однос, од кој за
едната страна произлегува правото да бара другата страна да ѝ ја надомести причинета-
та штета, а за другата страна произлегува обврската да ја надомести таа штета.
За да се зборува за штета од правен аспект, потребно е кумулативно да се исполнети
повеќе претпоставки, а особено:
» да постојат субјекти на штетата и тоа штетник (лице кое ја предизвикало штетата) и
оштетен (лице на кое му е предизвикана штетата и кое побарува отштета);
» да постои штетно дејствие (што значи дека штетникот мора да преземе штетно дејст-
вие);
» да постои противправност на штетното дејствие (штетното дејствие да е спротивно
на некоја правна норма) и да постои вина кај штетникот;
» да постои штета (како имотна или неимотна и оштетениот да го докаже нејзиното
постоење);
» да постои причинска врска (каузален нексус – каузалитет) меѓу штетното дејствие и
штетата.
118
70 Vuković, М. Odgovornost za štete, Zagreb, 1971, str. 11, 12.

ОПШТИСО
УЧЕЊА
ШТЕТА

Шематски приказ бр. 30 Облигационен однос со причинување штета
За настанување на облигационите односи со причинување штета како и кај дру-

гите облигациони односи неопходно е да постојат страни на тие односи. Покрај по-
стоење на штетник и оштетен, за да настане облигационен однос со причинување ште-
та помеѓу овие две страни, потребно е бидат исполнети уште неколку претпоставки.
Тоа е штетното дејствие коешто е противправно дејствие и ја предизвикува штетата, а
меѓу штетното дејствие и штетата неопходно е да постои причинска врска (каузалитет).
ЗАПОМНИ
Облигациониот однос што настанува со причинување штета е таков однос, од кој

за едната страна произлегува правото да бара другата страна да ѝ ја надомести при-
чинетата штета, а за другата страна произлегува обврската да ја надомести таа штета.
119
ОПШТИСО
УЧЕЊА
ШТЕТА
2. Страни на облигационите односи со причинување штета
За настанување на облигационите односи со причинување штета како и кај другите

правни односи, потребно е да постојат страни на тие односи.71

Страните на облигационите односи уште од римското право, па до денес ги носат ис-
тите називи:
» должник (reus credendi, reus stipulandi, creditor) кој е носител на обврската или па-
сивен субјект и
» доверител (reus debendi reus promittendi, debitor) кој е носител на правото или акти-
вен субјект.
Во облигационите односи со причинување штета должникот и доверителот добиваат
свои посебни називи, па така должникот станува штетник, а доверителот станува оштетен.
Можеме да заклучиме дека страни на облигационите односи со причинување штета
се:
» штетникот и
» оштетениот.
Штетник и оштетен во овие облигациони односи можат да бидат физички и правни
лица во согласност со одредбите на Законот за облигациони односи.
Оштетениот е субјект на кој му е нанесена штета на неговиот имот или на неговата
личност. Тој е субјектот кој има право да бара надомест на штета. Во својство на оштетен
може да се јави секое физичко лице (од раѓањето до смртта или прогласувањето за умре-
но) и секое правно лице. Оштетен може да биде и човеков зачеток (nasciturus) доколку се
роди жив и човеколик, а доколку поради причинета штета не се роди жив или се роди во
нечовеколик облик, како оштетен се јавува неговата мајка. Зачетокот бележи долга тради-
ција на правна заштита со признавање на правна способност која потекнува од римското
право. Правното лице може да се јави како оштетен од неговото основање до неговиот
престанок.
Штетник е субјектот кој ја причинил штетата, односно лицето кое е одговорно за при-
чинетата штета. Штетник може да биде секое физичко и правно лице.
Во принцип штета може да предизвика секое физичко лице. Во правото свој леги-
тимитет имаат само физичките лица што можат да бидат одговорни за причинетата штета.
Тоа значи дека секое физичко лице може да причини штета, но одговорност за штетата
можат да имаат само некои од нив.
За да може физичкото лице да се јави како штетник во правниот однос покрај прав-
ната треба да има и деликтна способност. Деликтната способност е способност на фи-
зичкото лице да може да одговара за причинетата штета. Нашето право одговорноста
на физичките лица ја има регулирано во Законот за облигационите односи. Законот како
штетници ги предвидува сите оние што ќе му причинат штета на друг, доколку тие не дока-
жат дека штетата настанала без нивна вина, од што произлегува дека секој што ќе причини
штета, може да биде штетник. Но, едно е физичкото лице да биде штетник, а сосема друго
тој да одговара за причинетата штета. Малолетник до наполнети седум години од неговиот
живот не одговара за штетата што ќе ја причини. Малолетник од наполнети седум години
120

ОПШТИСО
УЧЕЊА
ШТЕТА
до наполнети 14 години не одговара за штетата, освен ако се докаже дека при причину-
вањето на штетата бил способен за расудување. Малолетник со наполнети 14 години одго-
вара за штетата според општите правила за одговорност за штета.72 Лицата со наполнети

18 години по правило секогаш се деликтно способни. Лицата кои поради душевна болест
или заостанат умствен развој, кои поради некои други причини не се способни за расуду-
вање, не одговараат за причинетата штета. Меѓутоа, за овие лица постои одговорност на
други лица.
Како штетници можат да се јават и повеќе лица кои штетата ја причиниле заедно.
Тие лица одговараат солидарно. Со нив солидарно одговараат и подбуцнувачот (поттикну-
вачот), помагачот и оној што помогнал да не се откријат лицата што треба да одговараат за
причинетата штета. За причинетата штета солидарно одговараат и лицата коишто независ-
но дејствувале во причинувањето на штетата, ако не можат да се утврдат нивните удели во
причинувањето на штетата.
Солидарно одговорни за надомест на штета причинета од каснување од куче скитник

се општината, односно Градот Скопје и Јавното комунално претпријатие или друго прав-
но лице, на кое со договор му е доверено собирањето на кучиња скитници и нерегистри-
раните кучиња. Општините, општините во градот Скопје и градот Скопје имаат утврдена
законска надлежност да вршат собирање на кучиња скитници и нерегистрирани кучиња
и привремено да ги сместат во соодветни објекти – прифатилишта. За таа цел тие може
да основаат јавно претпријатие или вршењето на оваа дејност да го доверат на правно
лице (Правно мислење на Врховен суд на РСМ од 4.3.2016 година).
Правното лице се здобива со деликтна способност со неговото основање и запишу-

вање во соодветен регистар и е одговорно за штетата која ќе ја причини при остварување-
то на целите за кои тоа е основано. Неговата одговорност е одговорност за штета која не-
говите работници и органи во врска со вршењето на доверените работи им ја причинуваат
на некој трет. Оваа одговорност нашиот Закон за облигационите односи ја уредува како
посебен вид одговорност.
ЗАПОМНИ
Страни на облигационите односи кои настануваат со причинување штета се:

» штетник – субјектот кој ја причинил штетата, односно што е одговорен за причи-
нетата штета и
» оштетен – субјект на кој му е нанесена штета на неговиот имот или на неговата
личност.
121
59/02, 05/03, 84/08, 81/09, 161/09, 23/13, 123/13 и 215/21.
ОПШТИСО
УЧЕЊА
ШТЕТА
3. Општи услови за настанување облигациони односи со

причинување штета
За настанување на облигационите односи со причинување штета потребно е да бидат

исполнети три општи услови:
» штетно дејствие,
» причинска врска и
» штета.
Шематски приказ бр. 31 Општи услови за настанување облигационен однос со причи-

нување штета
Покрај општите услови за полноважно настанување на облигационите односи потреб-

но е да постои најмалку уште еден т.н. посебен услов кој воедно го определува видот на
одговорност.
Штетното дејствие претставува секоја активност на штетникот која се реализира со
сторување или пропуштање (несторување) или пак, со предмет или со вршење на дејност
кои претставуваат извор на зголемена опасност која ќе причини штета. Пример, такво
дејствие претставува удар на патничко возило во пешак (штета со сторување).
За штетното дејствие да претставува и правен основ за одговорност на штетникот,
треба да ги исполни условите на директност и противправност.
» Директност на штетното дејствие
За штетното дејствие да претставува правен основ за одговорност на штетникот за на-
доместување на штетата, потребно е да постои директност на дејствието. Под директност
на дејствието се подразбира дека со него може да му биде причинета штета само непо-
средно на оштетениот, а не на некое друго лице. На пример: Некој во сообраќајна незгода
122
му причинува штета на автобус на друг и поради тоа лицето Н.Н. со автобусот нема да

ОПШТИСО
УЧЕЊА
ШТЕТА
изврши превоз на група лица. Причинителот на сообраќајната незгода е одговорен само

за штетата на автобусот, а не и за штета од неисполнувањето на договорот за превоз со
автобусот.

» Противправност на штетното дејствие
Противправност на штетното дејствие значи дека тоа треба да биде забрането со
правна норма. Правната норма што забранува може да биде од која било област, во која
нормативно се уредени општествените односи како што се кривично-правната, стопан-
ско-правната, управно-правната област итн. Со противправното дејствие може да се при-
чини казнено-правен деликт (кривично дело или прекршок), граѓански деликт или истовре-
мено и казнено-правен и граѓански деликт.
Во определени случаи, некои околности ја исклучуваат противправноста како облига-
торен елемент на штетното дејствие со што го прават неподобно да биде штетно дејствие,
а со тоа и го екскулпираат штетникот од одговорност за штетата. Тие околности се: нужна
одбрана, состојба на нужда, вршење на свои права, дозволена самопомош и согласност на
оштетениот.
Нужна одбрана е онаа одбрана што е неопходно потребна за сторителот да одбие од
себе или од друг истовремен противправен напад кој на друг начин не можел да се отстра-
ни. Доколку со дејствието на самоодбрана се пречекори нужната потреба од самоодбра-
на, сторителот е должен да ја надомести причинетата штета. Значи дека во дејствието про-
тивправноста е исклучена само на нужниот дел на одбраната. Пример, при физички напад
на субјектот му е дозволено да се брани пропорционално со средствата и интензитетот
на нападот. Нужната одбрана произлегува од природното право на човекот да се брани
од противправни напади, како и правото да ги брани другите. Во таа смисла, Законот за
облигационите односи, предвидува дека тој што во нужна одбрана ќе му причини штета
на напаѓачот не е должен да ја надомести, освен во случај на пречекорување на нужната
одбрана.73
Состојба на нужда постои кога едно лице со цел да отстрани од себе или од друг исто-
времена нескривена опасност, што на друг начин не можела да се отстрани ќе му причини
штета на друг, притоа сторената штета да не е поголема од штетата што му се заканувала
(да е помала или најмногу еднаква). Пример: кршење на врата од станот на соседот на
горниот спрат за да се запре водоводната инсталација која предизвикува поплава. За таа
цел Законот за облигациони односи предвидува дека тој што во случај на дозволена са-
мопомош ќе му причини штета на лицето кое ја предизвикало потребата од самопомош, не
е должен да ја надомести.74
Вршењето на свои права ја исклучува одговорноста за причинета штета, доколку не се
работи за прекршување на забраната за злоупотреба на правото.
Дозволена самопомош е правото на секое лице да ја отстрани повредата на правото
кога непосредно се заканува опасност, ако таа заштита е неопходна и ако начинот на от-
странување на повредата на правото одговара на приликите во кои настанала опасноста.
Тој што во случај на дозволена самопомош ќе му причини штета на лицето кое ја предизви-
кало потребата од самопомош, не е должен таа штета да ја надомести.
59/02, 05/03, 84/08, 81/09, 161/09, 23/13, 123/13 и 215/21.
123
59/02, 05/03, 84/08, 81/09, 161/09, 23/13, 123/13 и 215/21.
ОПШТИСО
УЧЕЊА
ШТЕТА
Тој што на своја штета ќе му дозволи на друг преземање на некое дејствие, не може да
бара од него надомест на штетата причинета со тоа дејствие.
Штетата, односно нејзиното постоење е основниот и појдовниот основ за одговорност
на штетникот за преземеното дејствие со кое е причинета штета.

Штетата е облигационо-правна категорија која е дефинирана со Законот за облига-
ционите односи како намалување на нечиј имот (обична штета) и спречување на негово
зголемување (испуштена корист), како и повреда на личните права (нематеријална штета).
Со други зборови, последиците од некое штетно, противправно и директно дејствие се
нарекуваат штета. Штетата како правен факт претставува одредена околност која доведу-
ва до настанување, промена или престанок на облигационите односи. Штета може да се
предизвика на различни начини: со сторување, со несторување, со пропуштање, со трпење.
Според своите правни квалификации, штета значи повреда на некое субјективно пра-
во или правен интерес. Штета може да биде само онаа која правниот систем преку прав-
ните акти и правните норми ја признава како таква низ видот и степенот на заштитеноста
на субјективните права и правните интереси (субјективно право – сопственост; правен ин-
терес – убиено куче кое сопственикот мислел да го носи на изложба и да добие награда).
Штетата може да се појавува во повеќе посебни видови. Тоа се: материјална и нема-
теријална штета; обична штета и испуштена корист; сегашна и идна штета; предвидлива и
непредвидлива штета; директна и индиректна штета; конкретна и апстрактна штета; како и
позитивна и негативна штета.
Според критериумот време, штетата може да биде:
» сегашна (постоечка) штета – штетата што веќе настанала (претрпена телесна по-
вреда);
» идна штета – штетата која со сигурност ќе настане во иднина (болки од телесната
повреда при промена на атмосферски услови) и
» евентуална штета – којашто може, но не мора во иднина да настапи (евентуално
натамошно влошување на здравствената состојба од повредата).
Со оглед на начинот на настанувањето, штетата може да биде:
» директна (непосредна) штета – штетата која е директна последица на штетното

дејствие (некој ги оштетил сопирачките на автомобилот);
» индиректна (посредна) штета – штетата која е посредна последица на штетното
дејствие (од оштетените сопирачки на автомобилот дојде до сообраќајна незгода) и
» симултана штета – штетата кога со едно штетно дејствие се предизвикува штета на
повеќе оштетени субјекти, а секој субјект се смета за посебна самостојна штета (фрлање
бомба во толпа).
Според начинот на утврдувањето и докажувањето, штетата може да биде:
» конкретна штета – кога нејзиното постоење и обем можат да се утврдат со непо-

средни правно-релевантни докази (пример: штета на автомобил во сообраќајна незгода
= делови + фарбање + работна рака);
124

ОПШТИСО
УЧЕЊА
ШТЕТА
» апстрактна штета – кога нејзиното постоење се претпоставува, а нејзината висина

се утврдува според однапред постоечки критериуми или во паушален износ, во процен-
ти и сл., а не од случај до случај (пример: скршена чаша во ресторан).

Според предвидливоста за настапување на штетата, штетата може да биде:
» предвидлива штета – кога во време на преземањето на штетното дејствие, нејзи-

ното настапување било предвидено или не било предвидено, но било предвидливо (при-
мер: пука за да го убие; ја испушта водата за да поплави или пука и треба да е свесен
дека некого може да убие; ја испушта водата и треба да знае дека вода во толкави коли-
чини може да поплави);
» непредвидлива штета – со преземањето на штетното дејствие не било предвидено
или не можело да се предвиди дека ќе настапи штета (пример: му се дава шеќер да му
се подобри состојбата, а тој бил дијабетичар и уште повеќе му се влошува состојбата).
Според обемот, штетата може да биде:
» позитивна штета – обична штета која значи фактичко намалување на имотот на

оштетениот;
» негативна штета – штета која не се однесува на некое фактичко намалување на по-
стоечкиот имот на оштетениот, туку на оневозможување, според редовниот тек на рабо-
тите, на очекувано постигнување на некоја материјална корист во полза на оштетениот,
која тој би ја постигнал да не бил спречен во тоа со настанувањето на штетниот настан.
Оваа штета законот ја нарекува испуштена корист. Всушност, станува збор за идна штета
која веројатно би настанала.
Штети од радијација:
» соматска штета – штета од радиоактивно зрачење на човекот нанесена на негово-

то тело и здравје и
» генетска штета – штета од радијација која човекот ја пренесува на неговото по-
томство.
Материјална (имотна) штета е онаа штета каде со штетното дејствие се предизвикало

намалување на нечиј имот (обична штета) или се спречило негово зголемување (испуштена
корист). Пример: кршење прозор – обична штета; плодовите на пресечена јаболкница – ис-
пуштена корист.
Нематеријална штета е онаа штета којашто настанала со штетно дејствие со кое на
некој субјект со повреда на неговите лични права му е нанесена физичка или душевна
болка или страв.
Секоја појава во природата и во општеството е последица на некоја друга појава која
временски ѝ претходела и која ја нарекуваме – причина. Односот помеѓу две појави од кои
едната ја условила другата, се нарекува причинска врска или однос на каузалитет.
Причинската врска меѓу штетата и штетното дејствие (или поточно меѓу штетното
дејствие и штетата) е исто така услов за да може да се зборува за постоење на облигацио-
но-правен однос настанат со причинување на штета. Тоа е взаемен и непосреден однос
меѓу штетното дејствие и штетата, однос меѓу причината и последицата. Која е причин-
125
ската врска, каузалитетот помеѓу едно дејствие и настанатата штета е сериозно правно
ОПШТИСО
УЧЕЊА
ШТЕТА
прашање од чиј одговор зависи судбината за постоењето на штетата, а особено одговорот

за одговорноста за причинетата штета Пример: се пука во човек и тој умира – причина за
смртта може да е дејството на зрното од огнострелното оружје, но и инфаркт, мозочен
удар и сл. или повеќе причини заедно. Одговорот на таквото прашање може да го даде
само егзактната наука и практиката за секоја штета земена индивидуално и посебно. Пра-
шањето – кога постои причинска врска, е практично прашање. Ова прашање го решава
судот во секој поединечен случај кога одлучува по барање за надомест на штета.75
И покрај постоењето на штетата, не може да се зборува за одговорност за штетата сѐ
додека не се утврди причинската врска меѓу штетното дејствие и штетата.
Причинската врска може да биде:
» непосредна и
» посредна.
Причинската врска е непосредна кога штетното дејствие директно, непосредно ја
предизвикало штетата и штетата е негова непосредна, директна последица. Пример: удар
со тупаница во главата – последица е оток и хематом на лицето на човекот.
Посредна причинска врска е онаа која посредно ја предизвикала последицата. При-
мер: со удар во главата повредениот продолжил да вози, му се слошило и предизвикал
сообраќајна незгода како посредна последица.
Правно релевантна причинска врска е онаа која постои меѓу штетното дејствие кое е
подобно да ја причини штетата од една страна и самата причинета штета од друга страна.
За причинската врска да доведе до одговорност на штетникот во правна смисла, мора да
е непрекината. Доколку таа прекине, штетникот не одговара за штетата што ќе настане по
прекинот на причинската врска.
ЗАПОМНИ
За настанување на облигационите односи со причинување штета потребно е да

бидат исполнети три општи услови:
» штетно дејствие,
» причинска врска и
» штета.
75 Непостоење на причинска врска меѓу штетата и штетното дејствие

„Во случај кога не постои причинска врска помеѓу констатираните повреди кај тужителот и со-
обраќајната незгода, односно со сигурност не е утврдено дека настанатите телесни повреди се од
удар кој се случил во сообраќајна незгода за која и нема докази дека е случена, на тужителот не му
126
следува надомест на нематеријална штета“ (Пресуда на Врховниот суд на РМ, Рев. бр. 287/2007).

ОПШТИСО
УЧЕЊА
ШТЕТА
РЕЗИМЕ

Посебен вид облигациони односи се оние кои настануваат со причинување штета.
Штетата претставува намалување на имотот на некое лице или спречување на негово зго-
лемување, како и повреда на личните права на друго лице предизвикано со некое штетно
дејствие.
За да се зборува за штета од правен аспект, потребно е кумулативно да се исполне-
ти повеќе претпоставки, а особено:
» да постојат субјекти на штетата и тоа штетник (лице кое ја предизвикало штетата) и
оштетен (лице на кое му е предизвикана штетата и кое побарува отштета);
» да постои штетно дејствие (што значи дека штетникот мора да преземе штетно дејст-
вие);
» да постои противправност на штетното дејствие (штетното дејствие да е спротивно
на некоја правна норма) и да постои вина кај штетникот;
» да постои штета (како имотна или неимотна и оштетениот да го докаже нејзиното
постоење);
» да постои причинска врска (каузален нексус – каузалитет) меѓу штетното дејствие и
штетата.
Во облигационите односи со причинување на штета должникот и доверителот доби-
ваат свои посебни називи, па така должникот станува штетник, а доверителот станува ош-
тетен.
Штетник и оштетен во овие облигациони односи можат да бидат физички и правни
лица.
Оштетениот е субјект на кој му е нанесена штета на неговиот имот или на неговата
личност. Тој е субјектот кој има право да бара надомест на штета.
Штетник е субјектот кој ја причинил штетата, односно што е одговорен за причинета-
та штета. Физичкото лице за да може во правниот однос да се јави како штетник, покрај
правната треба да има и деликтна способност. Деликтната способност е способност на
физичкото лице да може да одговара за причинетата штета.
За настанување на облигационите односи со причинување на штета потребно е да
бидат исполнети три општи услови:
» штетно дејствие – активност на штетникот која се реализира со сторување или про-
пуштање (несторување) или пак, со предмет или со вршење на дејност кои претставу-
ваат извор на зголемена опасност која ќе причини штета;
» штета – намалување на нечиј имот (обична штета) и спречување на негово зголему-
вање (испуштена корист), како и повреда на личните права (нематеријална штета) и
» причинска врска – взаемен и непосреден однос меѓу штетното дејствие и штетата,
однос меѓу причината и последицата.
127
ОПШТИСО
УЧЕЊА
ШТЕТА

1) Кои претпоставки треба кумулативно да се исполнети за да се зборува за штета од
правен аспект?
2) Објасни ја разликата помеѓу штетникот и оштетениот како страни во облигациони-
от однос кој настанува со причинување штета.
3) Кој може да биде штетник?
4) Кој може да биде оштетен?
5) Кои општи услови е потребно да бидат исполнети за да настане облигационен
однос со причинување на штета?
6) Објасни го штетното дејствие како општ услов за настанување на облигационен
однос со причинување на штета.
7) Објасни ја причинската врска како општ услов за настанување на облигационен
однос со причинување на штета.
8) Дефинирај што се подразбира под поимот штета.
9) Кои видови штета ги познаваш?
» Штетник,
» Оштетен,
» Штетно дејствие и
» Штета.
128

ОПШТИСО
УЧЕЊА
ШТЕТА
ПОГЛАВЈЕ VIII — ВИДОВИ ОДГОВОРНОСТ ЗА ПРИЧИНЕТА ШТЕТА И НАДОМЕСТУВАЊЕ ШТЕТА

ПОГЛАВЈЕ VIII —
ВИДОВИ ОДГОВОРНОСТ
ЗА ПРИЧИНЕТА ШТЕТА И
НАДОМЕСТУВАЊЕ ШТЕТА
Содржина
1. Посебни услови за одговорност и видови одговорност за штета

1.1. Субјективна одговорност
1.2. Објективна одговорност
1.3. Договорна одговорност
1.4. Одговорност за друг
1.5. Одговорност на правно лице и работодавач
1.6. Посебни случаи на одговорност за причинета штета
1.7. Надоместување на штета
» Ги дефинирате посебните услови за одговорност и видовите одговорност за

штета,
» Ги разликувате субјективната од објективната одговорност,
» Ја објасните договорната одговорност,
» Ја разликувате одговорноста за друг и одговорноста на правното лице и ра-
ботодавачот,
» Идентификувате посебни случаи на одговорност за причинета штета и
» Го објасните надоместувањето на материјалната и нематеријалната штета.
129
ОПШТИСО
УЧЕЊА
ШТЕТА
1. Посебни услови за одговорност и видови одговорност за

штета
ПОГЛАВЈЕ VIII — ВИДОВИ ОДГОВОРНОСТЗА ПРИЧИНЕТА ШТЕТА И НАДОМЕСТУВАЊЕ ШТЕТА
За настанување на облигационите односи со причинување штета потребно е да бидат

исполнети три општи услови: штетно дејствие, причинска врска и штета. Покрај општи-
те услови за полноважно настанување на облигационите односи, потребно е да постојат
еден или повеќе посебни услови, кои не се бараат да постојат кај сите видови облигациони
односи кои настануваат со причинување штета, туку само кај некои од нив. Тргнувајќи од
тоа кој од посебните услови се бара за настанување на даден облигационен однос, тие
односи се појавуваат во повеќе видови како што се нарекуваат и посебни видови одговор-
ност за причинета штета.76
Во зависност од тоа за кој посебен услов зборуваме, во правната теорија и во нашиот
правен систем познати се посебни видови одговорност. Имено, се работи за следниве ви-
дови посебни услови и соодветно на тоа посебни видови одговорност за штета:
» вината се јавува како посебен услов кај субјективната одговорност,
» ризикот произлезен од опасен предмет или вршење опасна дејност се јавува како
посебен услов кај објективната одговорност,
» повредата на постојна обврска од даден облигационен однос се јавува како посе-
бен услов кај договорната одговорност,
» деликтната неспособност на штетникот се јавува како посебен услов за настану-
вање одговорност за друг и
» причинувањето штета на трето лице од работник или орган на правно лице се јавува
како посебен услов кај одговорност на правно лице за штета причинета на трето
лице.
Покрај наведените посебни видови одговорност, во правната теорија и законодав-
ството познати се и посебни случаи на одговорност. Се работи за одговорност за причи-
нета штета и тоа за државата, за организаторот на приредби, за штетата настаната поради
недавање на неопходна помош, за штетата причинета со несклучување на договор, за нео-
правдано запирање на услугите кои ги вршат комуналните претпријатија и сл.
ЗАПОМНИ
Посебни видови одговорност за штета се:

» субјективната одговорност, објективната одговорност, договорната одговор-
ност,одговорност за друг и одговорност на правно лице за штета причинета на трето
лице.
1.1. Субјективна одговорност

За да постои одговорност за причинета штета, треба да се исполнети претходно изне-
сените услови, а тоа се: штетата да е настаната, да постои оштетен и штетник, противправ-
но и директно штетно дејствие и каузалитет помеѓу штетно дејствие и штетата. Но, вака
дадените претпоставки кои кумулативно треба да се исполнат, не се доволни за постоење
на одговорност за причинетата штета. Покрај нив, потребно е и постоење на вина кај при-
130

ОПШТИСО
УЧЕЊА
ШТЕТА
чинитeлот на штетата.
За постоење вина на физичкото лице, потребно е постоење способност на оној кому
што таа му се припишува, да може да ги сфати своите постапки и последиците кои од нив

настапуваат. За постоење на таква способност, потребно е физичкото лице да има довол-
но развиена свест за постоење вина и волја од неговото дејствие да настапи штета како
последица на тоа дејствие.
И покрај тоа што и во законот, а и повеќето правни теоретичари вината ја ставаат како
елемент само кај субјективната одговорност, таа треба да постои и кај сите други одговор-
ности за причинета штета, иако таа кај нив не е директно изразена. На пример, кај одговор-
носта за друг вина постои врз основа на должниот надзор над штетникот; одговорноста на
родителите за децата е врз основа на вина за недоволна родителска грижа; одговорноста
на работодавачот за штетата што работникот ја предизвикал во работата или во врска со
работата се заснова врз основа на врската работодавач – работник; кај одговорноста за
штета од опасен предмет (објективна одговорност) основа е причинската врска меѓу опас-
ниот предмет и неговиот имател итн.
Субјективната одговорност за причинета штета се заснова врз вината како психички
однос помеѓу штетникот и причинетата штета.
Законот за облигационите односи не го дефинира поимот на вина како основ за одго-
ворност на штетникот за штетно дејствие и причинетата штета, туку определува дека вина
постои кога штетникот причинил штета намерно или со невнимание.
За да се определи поимот на вина, мора да се користат кривично-правната наука и
кривичното законодавство и преку нивните поими и институти да се објаснат намерата и
невниманието како услови за одговорност за причинета штета.
Услов за едно лице воопшто да биде одговорно е тоа да биде пресметливо, што значи
да е способно за вина. Вината (culpa) е психички однос на штетникот кон штетното дејст-
вие и причинетата штета. Во согласност со Кривичниот законик, одговорен е сторителот
кој е пресметлив и кој делото го сторил со умисла или од небрежност. Лицата кои поради
душевна болест или заостанат умствен развој или од кои и да е други причини не се спо-
собни за расудување, не одговараат за штетата која ќе му ја нанесат на друг. Тоа значи
дека содржина на вината е намерата (умислата) и невниманието (небрежноста). Тоа се два
степени на вина по основ на кои штетникот одговара за причинетата штета.
Штетата е причинета со намера кога штетникот бил свесен за дејствието што го презе-
ма и го сакал неговото извршување – односно сакал да настане штета или кога бил свесен
дека поради неговото дејствие (со сторување или несторување) може да настапи штетна
последица и се согласил со нејзиното настапување.
На пример, ако лицето А фрли со камен кон прозорецот на лицето Б, а притоа е свес-
но дека ќе ги скрши стаклата на прозорецот и сака тоа да го стори, кај лицето А постоела
намера да предизвика штета. Ако лицето А вози со голема брзина по патот, а лицето Б му
го попречило патот со остар предмет, иако знаело дека на тој начин може да му ги оштети
гумите и се согласило со тоа, кај лицето А постоела намера да предизвика штета.
Намерата може да биде изразена со директна или со евентуална умисла.77
77 Намера
Во казненото право намерата е позната како умисла, а во граѓанското право ја сретнуваме како
131
„намерно“, „со зла намера“ или „знаејќи“.
ОПШТИСО
УЧЕЊА
ШТЕТА
Кај директната намера штетникот свесно го презема дејствието и го сака настапу-

вањето на штетата. Пример: сака да убие, пука и убива.
Кај евентуалната намера штетникот не го сака настанувањето на штетата иако е све-
сен дека неговото дејствие може да предизвика штета и сепак, се согласува со нејзиното
настапување. Пука во темно, иако знае дека таму може да има луѓе и си вели, па добро
може и да убијам некого.
Штетата е причинета со невнимание кога штетникот бил свесен дека поради неговото
дејствие може да настапи штета, но лекомислено сметал дека ќе може да ја спречи или таа
нема да настапи или кога не бил свесен дека неговото дејствие може да предизвика штета,
иако според околностите и своите лични својства бил должен и можел да биде свесен за
таа можност.
Од тоа произлегува дека невниманието може да биде крајно и обично.
Крајно невнимание е непостапување според вниманието кое се очекува од просечен
човек.78 Пр. Во складиште за нафта да се влезе со запален факел.
Обично невнимание е она кое се бара од особено грижлив, посебно внимателен чо-
век, чија способност и внимание се натпросечни.
Учесникот во облигациониот однос е должен во извршувањето на својата обврска да
постапува со внимание кое во правниот промет се бара во соодветниот вид облигациони
односи (внимание на добар стопанственик, односно внимание на добар домаќин). Учес-
никот во облигациониот однос е должен во извршувањето на обврска од својата профе-
сионална дејност да постапува со зголемено внимание, според правилата на струката и
обичаите (внимание на добар стручњак).
Во практиката често станува збор и за невнимание на стручно лице како повисок сте-
пен на обичното невнимание. Невнимание на стручно лице е невнимание кое причинува
штета поради непостапување по правилата на струката од страна на стручното лице. При-
мер: давање на инјекција од страна на лекар без претходно да го праша пациентот дали е
алергичен на пеницилин, преврзување на рана со нечиста газа и сл.
ЗАПОМНИ
Субјективната одговорност за причинета штета се заснова врз вината како психич-

ки однос помеѓу штетникот и причинетата штета.
Услов за едно лице воопшто да биде одговорно е тоа да биде пресметливо, што
значи да е способно за вина.
Вина постои кога штетникот причинил штета намерно или со невнимание.
Намерата може да биде изразена со директна или со евентуална умисла.
Невниманието може да биде крајно или обично невнимание.
132
78 Culpa lata dolo aequiparatur – Грубото невнимание се изедначува со намерата.

ОПШТИСО
УЧЕЊА
ШТЕТА
1.2. Објективна одговорност

Објективна одговорност е одговорност за штета од предмети или дејности од кои
произлегува зголемена опасност од штета за околината, како и за штета причинета во

други случаи, кога е пропишано со закон за неа да се одговара без оглед на вината на
штетникот.
За штетата настаната во врска со предмет, подвижен или недвижен, чија положба,
употреба, својство или самото негово постоење претставуваат зголемена опасност од на-
станување штета за околината (опасен предмет) или дејноста чие вршење претставува зго-
лемена опасност од настанување штета за околината (опасна дејност) се претпоставува
дека потекнува од тој предмет, односно таа дејност, освен ако се докаже дека причината
е на страната на оштетениот или трето лице, односно настанала поради виша сила.79 Под
поимот опасни предмети можат да се определат предмети кои се опасни сами по себе (пр.,
отров, експлозив, киселини со јако дејство) и предмети кои стануваат опасни со нивната
употреба (моторни возила, возови, машини).80
За штета причинета од предмети или дејности од кои произлегува зголемена опасност
од штета за околината, се одговара без оглед на вината. За штета од опасен предмет од-
говара неговиот имател, а за штета од опасна дејност одговара лицето кое се занимава
со неа.81 Пример: возач на автомобил на кој ќе му пукне гумата и поради тоа со возилото
предизвика штета, иако пукањето на гумата не може да му се припише во вина на воза-
чот, одговара за штетата што му е нанесена на друг по основ на објективна одговорност,
бидејќи возилото во движење претставува опасност за околината. Ако пешакот одејќи по
тротоар на кој има снег наиде на место каде под снегот има мраз, се лизне и падне, а при
паѓањето го оштети излогот на некоја продавница, штетникот – лицето што паднало и го
скршило излогот, нема да одговара за причинетата штета бидејќи штетата настанала слу-
чајно и сторителот не можел да претпостави дека под снегот има мраз.
Одговорноста на штетникот за штетата причинета од предмети или дејности од кои
произлегува зголемена опасност од штета за околината без оглед дали постои негова вина
или не, претставува објективна одговорност. Причинската врска меѓу штетата и предмети-
те или дејностите, каузалитетот на зголемената опасност се основ за одговорност (мотор-
ни возила, превоз на експлозивни материи, радиоактивни материи и сл.).
ЗАПОМНИ
Објективна одговорност е одговорност за штета која е причинета од предмети или

дејности од кои произлегува зголемена опасност од штета за околината, за која се од-
говара без оглед на вината.
За штетата настаната од опасни предмети одговара имателот на таквиот предмет,
а за штетата од опасна дејност лицето што се занимава со таквата дејност.
59/02, 05/03, 84/08, 81/09, 161/09, 23/13, 123/13 и 215/21.
80 Опасен предмет
Стаклено шише наполнето со газирана минерална вода претставува опасен предмет, затоа што
се наоѓа под притисок и може да експлодира (Пресуда на Врховниот суд на РМ, Рев. бр. 418/90 од
07.06.1990 година).
133
59/02, 05/03, 84/08, 81/09, 161/09, 23/13, 123/13 и 215/21.
ОПШТИСО
УЧЕЊА
ШТЕТА
1.3. Договорна одговорност

Договорна одговорност за причинета штета е одговорност за штета која е причинета
со неисполнување или задоцнување со исполнувањето на обврската од одреден облига-
ционен однос. Овој вид одговорност се нарекува договорна одговорност затоа што нај-
често настанува со неисполнување или со задоцнување на исполнувањето на договорна
обврска.
Договорната одговорност доведува до промени на содржината во постојниот облига-
ционен однос чија обврска должникот не ја исполнил или задоцнил со нејзиното исполну-
вање.
Договорната одговорност колку и да асоцира на одговорност која е поврзана со по-
вреда на договорите како облигационо-правни односи, таа се однесува и на повредите
на останатите облигациони односи како што се: работоводство без налог, стекнување без
основ и др.
Страни на договорната одговорност можат да бидат само лицата кои веќе го имаат тоа
својство во облигациониот однос кај кој дошло до негова повреда. Страни на договорната
одговорност за причинета штета се: доверителот и должникот од облигациониот однос кај
кој дошло до неисполнување или задоцнување при исполнувањето на обврската.
Штетното дејствие кај договорната одговорност може да се појави само како неис-
полнување или задоцнување. Штетата која се надоместува кај договорната одговорност е
поврзана со вината која се јавува како посебен услов и основ врз кој се темели одговор-
носта на штетникот. По својата природа договорната одговорност претставува модифици-
ран вид на субјективната одговорност.
ЗАПОМНИ
Договорна одговорност за причинета штета е одговорност за штета која е причи-

нета со неисполнување или задоцнување со исполнувањето на обврската од одреден
облигационен однос.
1.4. Одговорност за друг

Одговорноста за штета што ја предизвикал друг е одговорност на физичко или прав-
но лице за штета што ја предизвикал друг по основ на пропуштен надзор кој бил должен
да го врши во согласност со законот, одлука на орган или врз основа на договор.
Уште во римското право биле познати случаи на одговорност за друг, па така таткото
одговарал за штетата која неговото дете ќе му ја причинело на некое друго лице. Одговор-
ност за друг постои кога едно физичко лице со свое дејствие ќе причини штета, а друго
физичко или правно лице е должно да ја надомести така причинетата штета. Кај овој вид
одговорност има отстапување од правилото дека штетата ја надоместува оној кој ја причи-
нил со некое свое дејствие.
Кај одговорноста за друг за причинета штета постојат следните видови одговорност:
» За душевно болни лица, лица со заостанат умствен развој и други лица неспособни
за расудување одговараат лицата задолжени да вршат надзор врз нив. Лицето што
134
е должно да врши надзор, може да се ослободи од одговорност ако докаже дека го

ОПШТИСО
УЧЕЊА
ШТЕТА
вршел надзорот на кој бил обврзан или дека штетата би настанала и при грижливо
вршење на надзорот.
» За децата до наполнети седум години одговараат нивните родители, без оглед на

нивната вина. Овде постои објективна одговорност без оглед на нивната вина; тие
не одговараат ако детето му било доверено на друго лице во време кога настанала
штетата и ако тоа лице е одговорно за штетата.
» За децата што наполниле седум години до 18 години одговараат родителите по
принципот на претпоставена вина, освен ако докажат дека штетата настанала без
нивна вина.
» За малолетник под надзор на старател, училиште или друга установа одговараат
старателот, училиштето, установата (освен ако докажат дека надзорот го вршеле на
начинот на кој се обврзани или дека штетата би настанала и при грижливо вршење
на надзорот.
» За малолетните лица кои не се под надзор на родителите, а причинат штета како по-
следица на лошо воспитување, лошите примери или порочни навики што им ги дале
родителите, одговараат родителите.
» За деликтно неспособно лице под надзор – по начелото на справедливост, доколку
располага со материјални средства, ќе одговара штетникот, ако штетата не може да
се надомести од лицето што било должно да го врши надзорот.
Нашето право во докажувањето на вината на штетникот го прифаќа начелото на прет-
поставена вина – тој што ќе му причини штета на друг, должен е да ја надомести доколку
не докаже дека штетата настанала без негова вина
ЗАПОМНИ
Одговорноста за штета што ја предизвикал друг, е одговорност на физичко или

правно лице за штета што ја предизвикал друг по основ на пропуштен надзор кој бил
должен да го врши во согласност со законот, одлука на орган или врз основа на дого-
вор.
1.5. Одговорност на правно лице и работодавач

За штета што работникот во работата или во врска со работата ќе му ја причини на
трето лице, одговара работодавачот кај кој работел работникот во моментот на причину-
вањето на штетата, освен ако докаже дека работникот во дадените околности постапувал
онака како што требало.82
Правното лице одговара за штетата која ќе ја причини негов работник или негов орган
при вршењето на работата или во текот на работата.
Страни во овој однос се: правното лице кое се јавува како штетник и трето лице кое е
оштетено со дејствие на работник или орган на правното лице.
Штетник е правното лице, затоа што тоа е должно да ја надомести штетата, иако фак-
тички штетата ја предизвикал работник во работата или во врска со работата кај правното
лице. Оштетен може да биде трето лице. Штетното дејствие е дејствие со кое работникот
предизвикал штета.
135
59/02, 05/03, 84/08, 81/09, 161/09, 23/13, 123/13 и 215/21.
ОПШТИСО
УЧЕЊА
ШТЕТА
ЗАПОМНИ
Правното лице одговара за штетата која ќе ја причини негов работник или негов
орган при вршењето на работата или во текот на работата.
1.6. Посебни случаи на одговорност за причинета штета

Законот за облигационите односи предвидува и посебни случаи на одговорност за
причинета штета и тоа:
» Државата одговара за причинета штета настаната од смрт, телесна повреда или
оштетување, уништување на имотот на физичко или правно лице – поради акти на
насилство или терор, јавни демонстрации и манифестации според начелото на
објективна одговорност.
» Државата, односно органите на локалната самоуправа одговараат за штета наста-
ната од некое дело на корупција сторено од државните службеници при вршење на
нивните функции.
» Државата одговара за штета направена на правни и физички лица на нејзината те-
риторија, од лица ангажирани во меѓународни воени или други организации со кои
таа склучила договор.
» Организаторот на приредби (во затворен или на отворен простор) одговара за ште-
тата настаната од смрт или телесна повреда што некој ќе ја претрпи поради вон-
редни околности што можат да настанат во такви прилики, како што е бранување на
маситe, општи нереди сл. Тука станува збор само за штета настаната од смрт или те-
лесна повреда која може да биде материјална или нематеријална. Одговорно лице
може да биде физичко или правно лице кое било организатор на спортски, музички,
културни, верски и други собирања. Оштетен може да биде гледач, учесник, изведу-
вач итн.
» За штета настаната поради недавање на неопходна помош одговара оној што без
опасност за себе нема да му даде помош на лице чиј живот или здравје се очиглед-
но загрозени, ако според околностите на случајот морал да ја предвиди таа штета.
Тоа е всушност граѓанско-правна одговорност покрај кривичната oдговорност што
е предвидена за вакви пасивни дејствија.
» За штетата причинета со несклучување на договор – одговара лицето кое според
законот е обврзано да склучи договор како граѓанско-правна санкција. Пример:
превозникот мора да прими (да склучи договор) за превоз со секое лице и предмет
што ги исполнува условите за превоз; да склучи договор за осигурување кога е во
прашање задолжително осигурување и сл.
» Правните лица што вршат комунална или друга дејност од јавен интерес – одговара-
ат за штетата ако без оправдана причина ја запрат или нередовно ја вршат својата
услуга (снабдување со вода; парно греење; електрична енергија и сл.).
ЗАПОМНИ

причинета штета и тоа за државата, за организаторот на приредби, за штетата настана-
та поради недавање неопходна помош, за штетата причинета со несклучување договор,
136
за неоправдано запирање на услугите кои ги вршат комуналните претпријатија и сл.

ОПШТИСО
УЧЕЊА
ШТЕТА
1.7. Надоместување на штета

Надоместување на штета претставува отстранување на штетните последици од оште-
теното лице кои настанале како резултат на дејствие на некое друго лице.

Основното правило за надоместување на штетата произлегува од Законот за облига-
ционите односи кое пропишува дека: тој што ќе му причини штета на друг, должен е да ја
надомести.
Под надомест на штета се подразбира отстранување на штетата, нејзин надомест или
ублажување на оние штетни последици кои настанале поради определено штетно дејст-
вие.
Надоместот на штетата следи поради фактот што со штетното дејствие и со штетата,
оштетениот е ставен во понеповолна положба која е изразена врз неговиот имот или врз
неговото физичко или психичко здравје (намалување на имотот или спречување на негово
зголемување, смрт, телесна повреда, нарушување на психичкото здравје на човекот).
Надоместот на штетата може да биде со:
» воспоставување на поранешната состојба;
» надомест во пари и
» давање, задоволување или сатисфакција.
Правниот институт надомест на штета има за цел да оствари две основни функции:
обесштетување на оштетениот и отстранување на последиците од штетата од една страна
и превентивно дејство врз сите евентуални идни штетници да се воздржуваат од причину-
вање штета.
Законот за облигационите односи предвидува два вида надомест на штета:
» надомест на материјална штета и
» надомест на нематеријална штета.
Материјалната штета може да биде намалување на имотот – обична штета (damnum
emergens) и спречено зголемување на имотот – испуштена корист (lucrum cesens). До надо-
мест на материјална штета доаѓа кога со штетно дејствие за кое се одговара, е причинета
штета на материјално добро и кога таквата штета е последица на причинување на смрт,
телесна повреда и оштетување на здравјето.
Законот за облигациони односи предвидува дека одговорното лице е должно да ја
воспостави состојбата што била пред да настане штетата. Кога воспоставувањето на по-
ранешната состојба не е можно или кога судот смета дека не е нужно тоа да го стори од-
говорното лице, судот ќе определи тоа да му исплати на оштетениот соодветна сума пари
на име надомест на штетата.
Воспоставувањето на поранешната состојба како основен вид надомест на материјал-
ната штета се состои во: воспоставување на состојба што постоела пред настапувањето
на штетата (враќање на одземениот предмет; плаќање на изгубената добивка; поправка
на оштетениот предмет; надомест на штетата со давање предмети од ист вид, количина
и квалитет итн). На кој начин ќе биде воспоставена поранешната состојба, ќе зависи од
барањето на оштетениот, видот на оштетениот предмет (потрошен, непотрошен, заменлив,
незаменлив) и сл.
Надоместот на штетата во пари се врши со еднократно давање на определен износ
137
ОПШТИСО
УЧЕЊА
ШТЕТА
на пари. Во случај на смрт, телесна повреда или оштетување на здравјето на оштетениот,

надоместот по правило се определува во форма на парична рента, доживотно или за оп-
ределено време.
По правило надоместот на материјалната штета треба да изнесува онолку колку што е

потребно материјалната ситуација на оштетениот да се доведе во онаа состојба која била
пред дејството на штетното дејствие (целосен надомест). Но, судот може, ако штетникот
штетата ја предизвикал без намера или без крајно невнимание, неговата имотна состојба
е слаба и целосната исплата на штетата би го довела до скудност или штетата ја предизви-
кал работејќи нешто во корист на оштетениот, да го задолжи одговорното лице да исплати
помал надомест (намален надомест).
Обврската за надомест на материјална штета се смета за стасана во моментот на на-
станувањето на штетата. Обемот на надоместот на материјалната штета се состои во на-
домест на обичната штета и изгубената добивка според цените што важеле во времето на
донесувањето на судската одлука, доколку со закон не е утврдено нешто друго. Под време
на донесување на судската одлука се подразбира еден пократок временски период од де-
нот на утврдување на штетата (вештачењето) до денот на донесувањето на судската одлука.
Материјалната штета може да биде и определена со закон.
Ако штетата е причинета со кривично дело сторено со умисла, судот може да опреде-
ли висина на надомест на материјална штета според вредноста на предметот што ја имал
за оштетениот – афекциона вредност (што значи поголема од пазарната во која е инкорпо-
рирана и материјалната и нематеријалната вредност).
Висината на испуштената корист се утврдува според околностите што упатуваат на
тоа дали се очекувала таква корист и во која висина. Испуштената корист му припаѓа на
оштетениот ако е таа последица на штетното дејствие и кога оштетениот имал намера так-
ва корист да оствари. Пример: оштетен автомобил за лична употреба – следува надомест
за обична штета; оштетен такси автомобил – следува надомест за обична штета и испуште-
на корист.
Законот за облигационите односи посебно ги определува надоместот на материјална
штета во случај на смрт, телесна повреда и оштетување на здравјето на човекот, како по-
себни видови материјална штета.
Материјална штета може да настане и со повреда на личните права. Дејствијата со кои
може да се причини ваквата штета, претставуваат кривични дела и тоа:
» навреда – како повреда на честа и угледот и
» клевета – како изнесување и ширење невистинити наводи.
Повредата на честа на личноста може да се стори со усна или писмена изјава или со
гест на омаловажување.
Ширењето невистинити наводи се состои во изнесување или пренесување невистини-
ти наводи за минатото, за знаењето, за способноста или нешто друго, но само ако сторите-
лот знаел или би морал да знае дека таквите наводи се невистинити.
За вака причинетата штета одговара штетникот и е должен неа да ја надомести.
Нематеријалната штета се состои во повреда на нематеријалните човекови добра
– преку нанесување физичка или душевна болка; нагрденост; повреда на угледот, честа,
слободите и правата; смрт на близок; страв и сл.
138

ОПШТИСО
УЧЕЊА
ШТЕТА
Нематеријалната штета се надоместува нематеријално (морална сатисфакција) и ма-

теријално (материјална сатисфакција) во случаите предвидени со закон.
Нематеријално надоместување на нематеријалната штета се состои во отстранување-

то на последиците што се предизвикани со нематеријална штета по пат на објавување на
пресуда, односно нејзина исправка, наредба штетникот да ја повлече изјавата со која е
сторена повредата или нешто друго со кое може да се оствари целта во отстранувањето на
последиците. Тоа е морално задоволување.
Паричното надоместување на нематеријалната штета се состои во исплата на спра-
ведлив паричен надомест, независно од надоместот на материјалната штета, како и во от-
суство на таква штета. Висината на штетата ја определува судот по спроведена постапка
(за претрпена физичка болка, за претрпена душевна болка; за претрпен страв итн.). Судот
може на барање на оштетениот да досуди надомест и за идна нематеријална штета, ако
утврди дека таа ќе трае и во иднина (пример, душевни болки поради трајна нагрденост).
Физичка болка
Судовите во Република Северна Македонија при досудувањето на нематеријална
штета за претрпена физичка болка, најчесто се потпираат врз вештачењата во кои ме-
дицинските стручњаци ги систематизираат болките како јаки, средни и слаби болки. По-
крај тоа, околности кои влијаат врз судот да досуди поголем или помал износ на надо-
мест за претрпени физички болки се: текот на лекувањето, должината, интензитетот на
болките коишто оштетениот ги трпел поради нанесената повреда, должината на траење
на имобилизацијата, дополнителната рехабилитација на оштетениот и слично.
Незначителна физичка болка во траење од два до три дена и незначителен страв
претрпен при повредувањето, не го оправдуваат досудувањето на нематеријална штета
(Пресуда на Врховниот суд на РМ, Рев. бр. 157/85 од 28.3.1985 година)
Душевна болка
Претрпените душевни болки поради намалена животна активност претставуваат ос-
нов за надоместување на паричен надомест за нематеријална штета и тие најчесто на-
стапуваат како последица на телесна повреда на оштетениот.
Судовите во Република Северна Македонија најчесто се повикуваат дека оштетени-
от трпи душевна болка поради претрпената телесна повреда тогаш кога тој не може да
живее на вообичаениот начин како што живеел пред настанувањето на повредата. Ош-
тетениот не може да се занимава со активности кои претходно во слободното време ги
практикувал, како, на пример, тенис или некој друг спорт. Во ваков случај висината на
нематеријалната штета зависи од јачината и траењето на душевната болка. Судот пред-
вид го зема степенот на инвалидитетот, јачината на инвалидитетот, временското траење
на последиците, професијата на оштетениот (балерини, глумици, менекенки, фотомо-
дели и слично) и дали оштетениот во иднина ќе има пречки во остварувањето на таа
професија, животната возраст на оштетениот и сл. Помладите лица подолго време ќе
чувствуваат душевна болка поради намалена животна активност, бидејќи по природата
на работите се очекува дека ќе имаат подолг живот.
139
ОПШТИСО
УЧЕЊА
ШТЕТА
Нагрденост
Посебен основ за надоместување на нематеријална штета е претрпената душевна
болка поради нагрденост и таа може да се определи како нарушување на дотогашниот
надворешен изглед на лицето на оштетениот, а исто така нагрденоста може да се одрази

и кон нарушување на некои телесни функции.
Овој вид надоместок судот го определува врз основа на медицинско вештачење. Ме-
дицинските стручњаци за нарушувањето на изгледот степенуваат интензитет на нагрде-
ност од средна и слаба која може да биде намалена со користење козметички средства,
но исто така и нагрденост која е со силен интензитет и која не може да биде поправена
на овој начин.
Околности кои влијаат врз висината на овој надоместок се и: измената на надво-
решниот изглед, времетраењето, местото каде што се наоѓа нагрденоста и дали таа е
изложена на очите на јавноста во секојдневното живеење. Од влијание е и оценката
дали здобиените лузни од телесните повреди предизвикуваат непријатност во комуни-
кацијата со околината, односно дали предизвикуваат одвратност на околината, чувство
на сожалување и други негативни реакции во средината во којашто оштетениот живее.
При оценката на интензитетот на нагрденоста судовите предвид ги земаат и етичките и
културните обичаи на средината во коешто повреденото лице дотогаш живеело и него-
вата возраст.
При оценка дали постои нагрденост, не се зема предвид субјективното мислење на
оштетениот, туку објективното општествено сфаќање за нагрденоста како деформитет
(Пресуда на Врховниот суд на РМ, Рев. бр. 300/85 од 6.7.1985).
Судовите признаваат поголем износ на надомест кај децата, младите особи и де-
војките, отколку кај постарите лица. Исто така и професијата има влијание врз висината
на надоместокот поради нагрденост, затоа што кај некои професии видливата нагрде-
ност може да има влијание врз натамошното занимавање со дотогашната професија по-
ради што и висината на надоместокот по овој основ е поголема.
Покрај медицинската квалификација на повредата како лесна телесна повреда, су-
дот досудил соодветен износ по основ на нематеријална штета поради нагрденост, за-
тоа што оценил дека врз висината на штетата влијание има професијата на тужителката
која е балерина (едната нога пократка за 1 см) и оваа повреда силно се одразила врз неј-
зините професионални ангажмани и нејзиното професионално напредување“ (Пресуда
на Врховниот суд на РМ, Рев. бр. 379/2010).
Страв
Определување на нематеријална штета како правичен паричен надоместок поради
предизвикан страв од телесното оштетување или со други дејствија како посебен облик
на душевно нарушување, е честа основа во судската практика. Стравот треба да биде
интензивен, а нарушувањето да има трајна природа и влијание врз идниот живот на ош-
тетениот.
За да биде досуден надомест на штета во вид на справедлив паричен надомест по-
ради претрпен страв, потребно е стравот да траел определено време или пак, да станува
збор за страв кој ќе има последици врз целокупниот живот на оштетениот.
140

ОПШТИСО
УЧЕЊА
ШТЕТА
Смрт на близок
Во случај на смрт на родителите или децата, на припадниците на семејството им
припаѓа надоместок на нематеријална штета. Притоа нашиот закон се определува за

определување на паричен надоместок за душевни болки на детето поради смртта на
родителите, исто така и на родителите поради смрт на дете.
Судската практика познава повеќе видови парична сатисфакција во случај на смрт
или тежок инвалидитет на блиска особа. Кругот на лицата кои имаат право на надомес-
ток од овој вид се: брачниот другар, децата или родителите како членови на потесното
семејство, браќата и сестрите на загинатото лице ако живееле во заедничка семејна за-
едница и вонбрачниот другар на умреното лице ако помеѓу нив постоела трајна заедни-
ца на живот.
Душевна болка поради повреда на слободата
Правото на слобода претставува едно од загарантираните уставни права, врз основа
на кое оштетениот има право на надомест на материјална и нематеријална штета пора-
ди нарушена слобода. Судската практика изобилува со бројни случаи на нематеријална
оштета заради неоправдана осуденост или неоправадано лишување од слобода. За овој
вид надомест на нематеријална штета одговорна (пасивно легитимирана) е Република
Северна Македонија.
„На тужителот му следува надомест на нематеријална штета поради претрпени ду-
шевни болки, поради повреда на угледот, честа, слободата и правото на личноста, пора-
ди неоснованото лишување од слобода, кое било со јачина од јак интензитет и за време
на престојот во притвор во времетраење од 3-три месеца и 7-седум дена, кој интензитет
се намалувал по излегувањето од притвор, а притоа соочувајќи се со презирот на око-
лината и со социјалната изолација, поради што правилно му е определен справедлив
паричен надоместок во согласност со значењето на повреденото добро и целта за која
служи овој надомест“ (Пресуда Рев. бр. 1128/07 од 5.11.2008 година на Врховниот суд на
Република Македонија).
„Право на надомест на штета поради неоправдана осуда има лице кое со правосил-
на пресуда е прогласено за виновно за сторено кривично дело, а подоцна по повод во-
нреден правен лек во новата постапка правосилно е запрена или со правосилна одлука
е ослободено од обвинение“ (Рев бр. 707/2005 од 1.11.2006 година на Врховниот суд на
Република Македонија).
ЗАПОМНИ
Под надомест на штета се подразбира отстранување на штетата, нејзин надомест

или ублажување на оние штетни последици кои настанале поради определено штетно
дејствие.
Материјалната штета може да биде намалување на имотот – обична штета (damnum
emergens) и спречено зголемување на имотот – испуштена корист (lucrum cesens).
Нематеријалната штета се состои во повреда на нематеријалните човекови добра –
преку нанесување физичка или душевна болка; нагрденост; повреда на угледот, честа,
слободите и правата; смрт на близок; страв и сл.
141
ОПШТИСО
УЧЕЊА
ШТЕТА
РЕЗИМЕ
Посебни услови кои доведуваат до посебни видови одговорност за штета се:

» вината – како посебен услов кај субјективната одговорност,
» ризикот од опасен предмет или опасна дејност – како посебен услов кај објективна-
та одговорност,
» повредата на постојна обврска од даден облигационен однос – како посебен услов
кај договорната одговорност,
» деликтната неспособност на штетникот – како посебен услов за настанување одго-
ворност за друг и
» причинувањето штета на трето лице од работник или орган на правно лице – како
посебен услов кај одговорност на правно лице за штета причинета на трето лице.
Субјективната одговорност за причинета штета се заснова врз вината како психички
однос помеѓу штетникот и причинетата штета.
Објективна одговорност е одговорност за штета која е причинета од предмети или деј-
ности од кои произлегува зголемена опасност од штета за околината, за која се одговара
без оглед на вината.
Договорната одговорност е поврзана со повреда на договорите како облигацио-
но-правни односи и повреда на останатите облигациони односи како што се: работовод-
ство без налог, стекнување без основ и др. Штетното дејствие кај договорната одговорност
може да се појави само како неисполнување или задоцнување.
Одговорноста за штета што ја предизвикал друг, е одговорност на физичко или правно
лице за штета што ја предизвикал друг по основ на пропуштен надзор кој бил должен да го
врши во согласност со законот, одлука на орган или врз основа на договор.
Правното лице одговара за штетата која ќе ја причини негов работник или негов орган
при вршењето на работата или во текот на работата.
причинета штета и тоа за државата, за организаторот на приредби, за штетата настаната
поради недавање на неопходна помош, за штетата причинета со несклучување на договор
и за неоправдано запирање на услугите кои ги вршат комуналните претпријатија.
Под надомест на штета се подразбира отстранување на штетата, нејзин надомест или
ублажување на оние штетни последици кои настанале поради определено штетно дејст-
вие.
Надоместот на штетата може да биде со:
» воспоставување на поранешната состојба;
» надомест во пари и
» давање, задоволување или сатисфакција.
Законот за облигационите односи предвидува два вида надомест на штета:
» надомест на материјална штета и
» надомест на нематеријална штета.
142

ОПШТИСО
УЧЕЊА
ШТЕТА

1. Наброј ги посебните услови за одговорност за штета и видовите одговорност за
штета.
2. Објасни ја разликата помеѓу субјективната и објективната одговорност за штета.
3. Објасни ја договорната одговорност.
4. Која е разликата помеѓу одговорноста за друг и одговорноста на правното лице и
работодавачот?
5. Кои се посебни случаи на одговорност за причинета штета?
6. Што е надомест на штета?
7. Објасни го надоместот на материјална штета.
8. Објасни го надоместот на нематеријална штета.
143
ОПШТИСО
УЧЕЊА
ШТЕТА
» Субјективна одговорност,
» Вина,
» Објективна одговорност,
» Опасна ствар и
» Одговорност за друг.
144

ОПШТИСО
УЧЕЊА
ШТЕТА
ПОГЛАВЈЕ IX — ОСТАНАТИ ОБЛИГАЦИОНИ ОДНОСИ

ПОГЛАВЈЕ IX —
ОСТАНАТИ ОБЛИГАЦИОНИ
ОДНОСИ
Содржина
1. Стекнување без основ

2. Работоводство без налог
3. Еднострани изјави на волја
» Го објасните стекнувањето без основ,

» Го опишете работоводството без налог и
» Идентификувате еднострани изјави на волја.
145
ОПШТИСО
УЧЕЊА
ШТЕТА
1. Стекнување без основ
Стекнување без основ или правно неосновано збогатување (condictio sine causa) е
облигационо-правен однос чиј извор е стекнувањето без основ. Овој облигационо-пра-

вен однос постои кога имотот на еден субјект ќе се зголеми за сметка на имотот на друг
субјект, а за тоа не постои правен основ.
За негово именување се користат повеќе изрази како што се: неосновано збогатување,
збогатување без основ, неправично збогатување, несправедливо збогатување, правно нео-
правдано збогатување, стекнување без правен основ, неосновано стекнување.83
Стекнувањето без основ не е противправно стекнување, затоа што до него дошло на
законит начин, иако недостига правен основ. Пример, некој верува дека на друг му должи
одредена сума пари и таа му ја исплаќа, иако всушност не му должи, па во случајот таа
сума пари другиот ја стекнал без правен основ, но на законит начин.
Во согласност со Законот за облигациони односи, кога дел од имотот на едно лице ќе
премине врз имотот на друго лице без правен основ, стекнувачот е должен да го врати тој
дел од имотот, ако не е можно тоа да го направи, тогаш е должен да ја надомести вреднос-
та на постигнатата корист.84 Меѓутоа правото не се спротивставува на секое неосновано
збогатување, односно секое стекнување без основ не предизвикува правни последици кои
треба да се отстранат. На пример, наоѓање туѓ предмет, зголемување на имот со таложење
речни наноси и сл. Правото се спротивставува на неоснованото збогатување кое не може
да се оправда или е спротивно на правните норми.
За полноважно настанување на стекнувањето без основ, потребно е да бидат испол-
нети три услова и тоа:
» имотот на едно лице да се зголеми, за сметка на имотот на друго лице,
» имотот на другото лице да се намали или тоа лице да се осиромаши и
» збогатувањето да настанало без правен основ, односно промената на имотот не
може да се оправда со правен основ ниту со противправно дејствие на збогатеното
лице.
Содржината на стекнувањето без основ е обврската на збогатениот да го врати (рес-
титуира) стекнатото без основ на осиромашениот.
Враќањето (реституцијата) може да биде:
» натурално – кога се враќа предметот на збогатување и
» парично – кога се враќа еквивалентен паричен надомест.
ЗАПОМНИ
Стекнување без основ како облигационо-правен однос постои кога имотот на еден
субјект ќе се зголеми за сметка на имотот на друг субјект, а за тоа не постои правен
основ.

146
59/02, 05/03, 84/08, 81/09, 161/09, 23/13, 123/13 и 215/21.

ОПШТИСО
УЧЕЊА
ШТЕТА
2. Работоводство без налог
Секој од нас е господар на своите работи и заради тоа не е дозволено субјектите да

преземаат правни дејствија со кои навлегуваат во имотот на некој друг субјект, кој за тоа
не дал согласност. Но, во практиката може да се сретнат случаи на мешање во туѓи работи.
Кон вршење туѓа работа може неповикано да се пристапи само ако работата не трпи одла-
гање, па претстои штета или пропуштање на очигледна корист.85
Работоводство без налог е облигационен факт кој доведува до засновање на обли-
гационен однос помеѓу оној што неповикано ја врши туѓата работа и се јавува како рабо-
товодител без налог и оној чија работа се врши без налог и се појавува како господар на
работата.
Работоводството без налог има свое потекло во римското право каде што се нареку-
вало negotiorum gestio.86
Работоводството без налог како исклучок од правилото според кое секој сам ги врши
своите работи, претставува институт што произлегува од реалните ситуации во кои можат
да се најдат физичките и правните лица. Пример за работоводство без налог е ситуација
во која во станот на соседот избувнал пожар или во куќата на соседите пукнала цевка
додека тие се на годишен одмор. Во вакви случаи правото нуди две спротивни решенија.
Едното решение е да се преземат дејствија за да се спречи поголема несреќа или ката-
строфа, односно да се спречи настанување на штета или барем да се намали нејзиното на-
станување, што опфаќа присилно влегување во станот, оштетување на дел од покуќнината
итн. Другото решение е да се стои настрана, а со тоа секое влегување во домот на соседот
да се смета за спротивно однесување од правната заповед.
Страни на работоводството без налог се:
» вршителот на туѓата работа, работоводителот без налог и
» господарот на работата, оној чија е работата.
За постоење работоводство без налог треба да бидат исполнети два услова:
» работата да е извршена без овластување и
» работата да е туѓа.
Туѓата работа може да биде правна или физичка. Вршењето на туѓата работа создава
неколку обврски за вршителот на работата. Тој треба што е можно поскоро да го извести
господарот на работата за извршената работа. А, по завршувањето на работата, должен е
да му положи сметка на господарот. При вршењето на туѓата работа, вршителот е должен
да се раководи од вистинските или веројатните намери и потреби на господарот. Наспро-
ти ова, обврски на господарот на работата се: надоместување на трошоците на вршителот
на работата и плаќање на примерен надмест на трудот.
Во старото римско право школски пример за вршител на туѓа работа бил храбар чо-
век кој побрзал да изгасне пожар во станот на отсутниот сосед, филателистот кој купил
ретка поштенска марка за пријателот кој подолго време сакал да ја има.
147
59/02, 05/03, 84/08, 81/09, 161/09, 23/13, 123/13 и 215/21.

ОПШТИСО
УЧЕЊА
ШТЕТА
Постојат повеќе видови работоводство без налог. Според концептот на корисност, се

разликуваат два вида работоводството без налог:
» нужно работоводство без налог и
» корисно работоводство без налог.

Нужно работоводство без налог (negotiorum gestio necessaria) e она кога постои опас-
ност за личната или имотната сфера на господарот и ако не се преземе нешто, ќе настане
штета за господарот. Пример, ако покривот на зградата не биде поправен без одлагање.
Корисно работоводство без налог (negotiorum gestio utilis) е она кога преземањето
дејствија од страна на вршителот на работата оди кон тоа да му прибави корист на госпо-
дарот, кој не е во состојба тоа сам да го направи. Пример, ќе дојде до големо поскапување
на предметот што работоводителот без налог го купил за господарот на работата.
Друга поделба е поделбата на работоводството без налог на:
o невистинско работоводство без налог и
o недопуштено работоводство без налог.
Невистинско работоводство без налог е кога вршителот знаел дека работата е туѓа, а
ја вршел за да постигне корист. Додека недопуштено работоводство без налог е кога вр-
шителот ја вршел работата и покрај забраната од господарот тоа да го прави.
ЗАПОМНИ
Работоводство без налог е облигационен факт кој доведува до засновување об-

лигационен однос помеѓу оној што неповикано ја врши туѓата работа и се јавува како
работоводител без налог и оној чија работа се врши без налог и се појавува како гос-
подар на работата.
148

ОПШТИСО
УЧЕЊА
ШТЕТА
3. Еднострани изјави на волја
Во историјата и практиката се сметало дека облигационите односи настануваат само

со согласност на волја на две страни. Но, денес и во теоријата и во практиката е прифа-
тено дека под одредени услови облигационите односи може да настанат и со еднострана
изјава на волја. За едностраната изјава на волја да биде основен услов за настанување на
облигација, потребно е со таа изјава да се обврзува давателот на изјавата. Ваквите изјави
на волја се викаат самообврзувачки изјави.
Јавното ветување награда постои кога едно лице со јавен оглас ќе вети дека ќе на-
гради друго лице коешто ќе изврши определено дејствие, ќе постигне определен успех, ќе
се најде во определена ситуација или ќе исполни некој услов. Јавното ветување награда е
специфичен и интересен институт на облигационото право кој го обврзува само оној кој
го дал тоа ветување. Никој не е задолжен да ја изврши работата за која се ветува награда,
но оној кој ќе ја изврши, има право на ветената награда без разлика дали знаел за неа или
не. Право на награда има оној што прв ќе го изврши дејствието за кое е ветена награда.87
Пример за јавно ветување награда е секој оглас кој сте го виделе во дневните весници
во кој сопственикот на куче кое е изгубено, ветува награда за пронаоѓачот, повик од ваше-
то училиште да се пријавите на ораторски натпревар на кој победникот ќе добие бесплат-
на екскурзија низ Европа, награда за оној кој ќе напише најдобар роман за деца или ќе
компонира најдобра песна за фестивал, ќе предложи најдобро решение за изградба на
спортска сала итн.
Издавањето хартии од вредност е облигационо-правен однос кој создава обврска во
моментот кога издавачот на хартијата од вредност ќе му ја предаде на нејзиниот корисник.
Во овие облигации јасно се разграничува должникот – издавачот на хартијата од вредност
од доверителот – корисникот на хартијата од вредност.
Хартија од вредност е писмена исправа со која нејзиниот имател се обврзува дека ќе
му ја исполни на нејзиниот законски имател обврската којашто е запишана во исправата.88
Постојат три вида хартии од вредност:
» хартии од вредност кои гласат на доносител,
» хартии од вредност кои гласат на име и
» хартии од вредност по наредба.
ЗАПОМНИ
Едностраната изјава на волја се јавува како правен факт кај следните облигациони
односи:
» јавно ветување награда и
» издавање хартии од вредност.
59/02, 05/03, 84/08, 81/09, 161/09, 23/13, 123/13 и 215/21.
149
59/02, 05/03, 84/08, 81/09, 161/09, 23/13, 123/13 и 215/21.
ОПШТИСО
УЧЕЊА
ШТЕТА
РЕЗИМЕ
Стекнување без основ или правно неосновано збогатување постои кога имотот на еден
субјект ќе се зголеми за сметка на имотот на друг субјект, а за тоа не постои правен основ.
За полноважно настанување на стекнувањето без основ, потребно е да бидат испол-
нети три услова и тоа:
» имотот на едно лице да се зголеми, за сметка на имотот на друго лице,
» имотот на другото лице да се намали или тоа лице да се осиромаши и
» збогатувањето да настанало без правен основ, односно промената на имотот не
може да се оправда со правен основ ниту со противправно дејствие на збогатеното
лице.
Содржината на стекнувањето без основ е обврската на збогатениот да го врати (рести-
туира) стекнатото без основ на осиромашениот.
Враќањето (реституцијата) може да биде:
» натурално – кога се враќа предметот на збогатување и
» парично – кога се враќа еквивалентен паричен надомест.
Работоводството без налог како исклучок од правилото според кое секој сам ги врши
своите работи, претставува институт што произлегува од реалните ситуации во кои можат
да се најдат физичките и правните лица. Работоводство без налог е облигационен факт кој
доведува до засновување облигационен однос помеѓу оној што неповикано ја врши туѓата
работа и се јавува како работоводител без налог и оној чија работа се врши без налог и се
појавува како господар на работата.
Страни на работоводството без налог се:
» вршителот на туѓата работа, работоводителот без налог и
» господарот на работата, оној чија е работата.
Едностраната изјава на волја се јавува како правен факт кај следните облигациони
односи:
» јавно ветување награда и
» издавање хартии од вредност.
Јавното ветување награда постои кога едно лице со јавен оглас ќе вети дека ќе награ-
ди друго лице коешто ќе изврши определено дејствие, ќе постигне определен успех, ќе се
најде во определена ситуација или ќе исполни некој услов.
Издавањето хартии од вредност е облигационо-правен однос кој создава обврска во
моментот кога издавачот на хартијата од вредност ќе му ја предаде на нејзиниот корисник.
Во овие облигации јасно се разграничува должникот – издавачот на хартијата од вредност
од доверителот – корисникот на хартијата од вредност.
150

ОПШТИСО
УЧЕЊА
ШТЕТА

1) Дефинирај го стекнувањето без основ.
2) Кои услови треба да бидат исполнети за полноважно настанување на стекнување-
то без основ?
3) Какви видови реституција се разликуваат кај стекнувањето без основ?
4) Што е работоводство без налог?
5) Кои се страни на работоводството без налог?
6) Кои облигациони односи настануваат со еднострана изјава на волја?
7) Објасни го јавното ветување награда.
151
ОПШТИСО
УЧЕЊА
ШТЕТА
» Стекнување без основ,

» Работоводство без налог и
» Еднострани изјави на волја.
152

КОРИСТЕНА ЛИТЕРАТУРА
УЧЕБНИЦИ, МОНОГРАФИИ И СТАТИИ
1) Antić, O. Obligaciono parvo, Beograd, 2007.
2) Gorenc, G. Kometar Zakona o obveznim odnosima, Zagreb, 2005.

3) Gorenc, G. Trgovacko pravo – ugovori, Zagreb, 2000.
4) Milosević, Lj. Obligaciono pravo, Beograd, 1974.
5) Vuković, М. Odgovornost za štete, Zagreb, 1971.

6) Амповска, М. Оштетно право, Универзитет „Гоце Делчев“, Штип, 2016.
7) Амповска, М. Основ на граѓанско-правната одговорност за причинета штета, Штип,
2017.
8) Гавриловиќ, Н. Формата на договорите во домашното и компаративното право до-
говорното право, магистерски труд, Скопје, 2008.
9) Галев, Г. Слободата на договарањето и нејзината економска основа – стоковното
производство, Годишник на Правниот факултет, том 39, книга I – III, Скопје, 2001.
10) Галев, Г. Моралот, облигационото право и судот, Независното судство и правната
држава, Скопје, 1997.
11) Галев, Г. Ништовност на договорите, Годишник на Правниот факултет, Скопје,
1992/93.
12) Галев, Г. Општествено-економската условеност на слободата на договарањето
како еден од основните принципи на договорното облигационо право, Годишник
на Правниот факултет, том XXXIV, 1990/91.
13) Галев, Г. Потеклото на слободата на договорите, Зборник во чест на Александар
Христов, Скопје, 1996.
14) Галев, Г. Правото на Европската Унија и граѓанското право на Република Македо-
нија, Евроинтеграција на правниот, политичкиот и општествениот систем на Репу-
блика Македонија, Скопје, 2002.
15) Галев, Г. Причинската врска како општ услов за настанување на облигационите
односи со причинување на штета, Годишник на Правниот факултет во чест на То-

153
дорка Оровчанец, том 42, Скопје, 2006.
ОБЛИГАЦИИ
16) Галев, Г. Формализмот во римското и нашето договорно право, Зборник во чест на
Иво Пухан, 1996.
17) Галев, Г. Штетата како општ услов за настанување на облигационите односи со

причинување на штета, Годишник на Правниот факултет „Јустинијан Први“ во чест
на Стрезо Стрезовски, том 41, Скопје, 2006.
18) Галев, Г. Штетното дејствие како општ услов за настанување на облигационите од-
носи со причинување на штета, Годишник на Правниот факултет „Јустинијан Први“
во чест на Димитар Поп Георгиев, том 40, Скопје, 2006.
19) Галев, Г. Дабовиќ-Анастасовска, Ј., Облигационо право – практикум, книга прва,
Скопје, 2001.
20) Галев, Г. Дабовиќ-Анастасовска, Ј., Облигационо право – практикум, книга втора,
Скопје, 2001.
21) Галев, Г. Дабовиќ-Анастасовска, Ј., Облигационо право, Скопје, 2021.
24) Галев, Г. Дабовиќ-Анастасовска, Ј., Цивилни и натурални облигации, Годишник на
Правниот факултет „Јустинијан Први“ во чест на Борислав Благоев, том 43, Скопје,
2007.
25) Галев, Г. Дабовиќ-Анастасовска, Ј., Коевски, Г, Здравева, Н. Гавриловиќ Н., Развој
на облигационото право во Република Македонија (од осамостојувањето до 2008
година), Зборник радова „Тридесет година Закона о облигационим односима“ – de
lege lata и de lege ferenda, Крагујевац, 2008.
26) Галев, Г. Дабовиќ-Анастасовска, Ј., Коевски, Г, Здравева, Н. Гавриловиќ Н., Развој
на облигационото право во Република Македонија (втора новела на Законот за
облигационите односи од 2008 година), Зборник радова „Тридесет година Закона
о облигационим односима“ – de lege lata и de lege ferenda, Крагујевац, 2008.
27) Камбовски, В. Казнено право – општ дел, Скопје, 2006.
28) Каневчев, М. Кривичен законик – интегрален текст – со кратки упатства, објасну-
вање и регистар на поими, Скопје, 2007.
29) Лазаревиќ, А. Облигационо право – посебен дел, Скопје, 1960.
30) Поп Георгиев, Д. Договор за купопродажба, Скопје, 1976.
31) Поп Георгиев, Д. Облигационо право (општ дел), Скопје, 1976.
32) Поп Георгиев, Д. Облигационо право, Скопје, 1985.
33) Поп Георгиев, Д. Облигационо право, Скопје, 1990.
34) Поп Георгиев, Д. Облигационо право, посебен дел, Скопје, 1978.

154

35) Пухан, И. Поленак-Акимовска, М. Римско право, Скопје, 1996.
36) Пухан, И. Поленак-Акимовска, М. Римско право, Скопје, 2000.
37) Фабр – Мањан, М. Облигационо право 1 – Договорот и едностраната обврска,
Скопје, 2011.
38) Фабр – Мањан, М. Облигационо право 2 – Граѓанска одговорност и квази- догово-
ри, Скопје, 2011.
39) Цимерман, Р. Облигационо право Римски основи на граѓанската традиција, Скопје,
2009.
40) Чавдар, К. Облигационо право, Скопје, 2011.
41) Чокревски, Т. Социологија на правото, Скопје, 1996.
НОРМАТИВНИ АКТИ
1) Закон за договорен залог, Сл. весник на РМ бр. 5/03, 4/05, 87/07, 51/11, 74/12,
115/14, 98/15, 215/15, 61/16.
2) Закон за лизинг, Сл. весник на РМ бр.4/02, 49/03, 13/06, 88/08, 35/11, 51/11, 148/13,
145/15, 23/16 и 37/16.
3) Закон за облигационите односи, Сл. весник на РМ бр. 18/01, 78/01, 04/02, 59/02,
05/03, 84/08, 81/09, 161/09, 23/13, 123/13 и 215/21.
4) Закон за хартиите од вредност, Сл. весник на РМ бр. 95/05, 25/07, 7/08, 57/10,
135/11, 13/13, 188/13, 43/14, 15/15, 154/15, 192/15, 23/16, 83/18, 83/18, 31/20 и
288/21.
5) Уредба со законска сила за начинот на промена на договорните страни на кредит-
ни изложености кај банките и штедилниците, Сл. весник на РСМ бр. 80/2020.
6) Уредба со законска сила за примена на Законот за облигациони односи за време
на вонредна состојба, Сл. весник на РСМ бр. 44/2020.
7) Устав на Република Северна Македонија, Сл. весник на РМ бр. 52/91, 1/92, 31/98,
91/01, 84/03, 107/6.
СУДСКА ПРАКТИКА
1) Правно мислење на Врховен суд на РСМ од 04.03.2016 г.
2) Пресуда на Врховен суд на РМ, Рев. бр. 379/2010 г.

155
ОБЛИГАЦИИ
3) Пресуда на Врховен суд на РМ, Рев. бр. 1128/07 од 5.11.2008 г.
4) Пресуда на Врховен суд на РМ, Рев. бр. 287/2007 г.

9) Пресуда на Врховен суд на РМ, Рев. бр.483/83 од 24.11.1983 г.

156

РЕГИСТАР НА ПОИМИ
Алеаторен договор
Договор чија содржина не е однапред точно позната, туку таа зависи од некоја идна
неизвесна околност.
Апстрактен договор
Договор од чија содржина јасно не се гледа правната основа, односно каузата (при-
чината, целта) за склучување на договорот. Овој договор има кауза, но таа не е видлива.
Атхезионен договор
Однапред составен договор, за кој страната која не учествувала во составувањето,
може само да ја прифати или одбие понудата, а нема право да ја измени.
Вина
Психички однос на штетникот кон штетното дејствие и причинетата штета.
Виша сила
Настан кој е надворешен, природен и независен од волјата на луѓето.
Главен договор
Договор кој произведува правно дејство независно од кој било друг договор.
Двострано обврзувачки договор

Договор кои создава права и обврски за двете договорни страни.
Деликтна способност
Способност на субјектот на правото да сноси одговорност за причинета штета.
Деловна способност
Способност на човекот како субјект на правото да може сам, свесно и со своја волја
да постапува според пропишаните норми, да ги остварува своите права, како и да ги извр-
157
шува своите обврски.
ОБЛИГАЦИИ
Директност на штетното дејствие

Можност со него да му биде причинета штета само неспосредно на оштетениот, а не
на некое друго лице.
Доброчин договор
Договор кај кој за правото што од него произлегува, доверителот не треба да даде
никаков надоместок.
Доверител
Страната на облигацијата која е носител на правата.
Договор за гаранција
Договорот со кој гарантот се обврзува спрема доверителот дека ќе ја исполни полно-
важната и стасана обврска на должникот, ако тој не го стори тоа.
Договор за договорна казна

Договор со кој договарачите определуваат дека должникот ќе му плати на доверите-
лот определен паричен износ или ќе му прибави некоја друга материјална корист ако не ја
исполни својата обврска или ако задоцни со нејзиното исполнување.
Договор за капар како пишманлак

Договор со кој договорните страни се согласиле дадениот капар да се смета како
пишманлак во случај на откажување на договорот.
Договор за налог
Договор со кој налогопримачот се обврзува спрема налогодавачот за негова сметка
да преземе определени правни работи, а овој го овластува за тоа.
Договор за остава (депозит)

Договор со кој примачот на депозит се обврзува да го прими предметот од давачот на
депозитот, да го чува и да го врати кога давачот на депозитот ќе го побара тоа.
Договор за послуга
Договорот со кој послугодавачот се обврзува да му предаде определен предмет на
користење без надомест на послугопримачот на определено или неопределено време, а
послугопримачот се обврзува тој предмет да му го врати по истекот на тоа време.
Договор
158
Облигационен однос кој настанува со согласност на волјите на неговите страни за

определен предмет.

Договорна одговорност за причинета штета

Одговорност за штета која е причинета со неисполнување или задоцнување со испол-
нувањето на обврската од одреден облигационен однос.
Договорни страни
Физички и правни лица кои ја имаат потребната способност да бидат носители на
права и обврски што ја сочинуваат содржината на облигацијата.
Договор за дар
Договор со кој дарувачот се обврзува да му пренесе или предаде на даропримачот во
сопственост определен предмет или да му отстапи некое право или да му отпушти долг или
да му преземе долг без надомест.
Договор за дело
Договор со кој вршителот на работата се обврзува да изврши определна работа за
нарачателот, а нарачателот се обврзува за тоа да му плати надомест на вршителот на ра-
ботата.
Договор за доживотна издршка

Договор со кој давателот на издршката се обврзува доживотно да го издржува при-
мателот на издршката или некое трето лице, а примателот на издршката во надомест му
го остава целиот свој имот или негов дел, чие предавање е одложено сè до неговата смрт.
Договор за заем
Договор со кој заемодавецот се обврзува да му предаде на заемопримачот определен
износ пари или определено количество други заменливи предмети, а заемопримачот се
обврзува да му го врати по извесно време истиот износ пари, односно истото количество
предмети од ист вид и квалитет.
Договор за закуп
Договор со кој закуподавецот се обврзува да му предаде определен предмет на заку-
пецот на употреба, а овој се обврзува да му плаќа определена закупнина.
Договор за залог
Правна основа за стекнување на заложно право како стварно право и се јавува како
спореден договор на некој друг договор, а тоа е најчесто договорот за заем или кредит.
Договор за капар
Давање определена сума пари или други заменливи предмети од едната на другата
договорна страна како знак дека е склучен договорот што се зајакнува со капарот како
159
средство за зајакнување на тој договор.
ОБЛИГАЦИИ
Договор за ортаклак
Договор со кој две или повеќе лица – ортаци заемно се обврзуваат да го здружат својот
имот и труд или дел од имотот и трудот, заради заедничко остварување на имотна корист и
поделба на таа корист (во вид на добивка).
Договор за пишманлак
Ветување дека ќе биде дадена определена сума пари или други предмети доколку
страната која тоа го ветила, одлучи еднострано да го раскине зајакнатиот договор – да се
пишмани.
Договор за продажба
Договор со кој продавачот се обврзува предметот што го продава, да му го предаде на
купувачот, така што купувачот да стекне право на сопственост, а купувачот се обврзува на
продавачот да му ја плати цената.
Договор за размена
Договор со кој секој договарач се обврзува спрема својот содоговарач да му го пре-
даде предметот што се разменува, така што тој да стекне право на сопственост врз него.
Долг
Должност или одговорност.
Должник
Страна на облигацијата која е носител на обврските.
Еднострана изјава на волја

Облигационен факт кај јавното ветување награда и издавањето хартии од вредност.
Еднострано обврзувачки договор

Договор кој создава една или повеќе обврски за едната страна, а за другата страна
создава едно или повеќе права.
Заблуда
Погрешна претстава за некој факт од важност за склучување на правната работа.
Закана
Противправно дејствие врз телото на содоговарачот со цел тој физички да биде при-
нуден да склучи договор што инаку не би го склучил.
160

Застареност
Загуба на правото на правна заштита поради протек на законски утврденото време.
Издавањето хартии од вредност
Облигационо-правен однос кој создава обврска во моментот кога издавачот на хар-
тијата од вредност ќе му ја предаде на нејзиниот корисник.
Измама
Предизвикување погрешни претстави кај содоговарачот со намера тој да биде наве-
ден да склучи некој договор што бил штетен за него.
Именуван договор
Договор кој законот посебно го регулирал и му дал посебно име.
Инсолвентен
Неспособен да плати, платежно неспособен да одговори на обврските.
Исполнување на облигација
Исполнување на обврската од страна на должникот и остварување на правото на до-
верителот.
Истек на време
Начин на престанок на облигациите кој се јавува само кај трајните облигации и дове-
дува до престанок на облигацијата поради истек на нејзиното време (рок).
Јавно ветување награда

Облигационо правен однос кој постои кога едно лице со јавен оглас ќе вети дека ќе
награди друго лице кое што ќе изврши определено дејствие, ќе постигне определен успех,
ќе се најде во определена ситуација или ќе исполни некој услов.
Кауза
Правна цел која страните на договорот ја остваруваат преку реализирањето на него-
вата содржина.
Каузален договор
Договор од чија содржина јасно се гледа правната основа, односно каузата (причина-
та, целта) за склучување на договорот.
161
ОБЛИГАЦИИ
Каузалитет
Односот помеѓу две појави од кои едната ја условила другата, се нарекува каузалитет
или причинска врска.
Комутативен договор
Договор чија содржина (правата и обврските на договорните страни) е однапред точ-
но позната.
Консензуален договор
Договор кој е склучен во оној момент во кој договорните страни постигнале соглас-
ност за неговите елементи.
Личен договор
Договор кој е тесно поврзан со личноста на страните кои го склучиле, односно кај лич-
ниот договор постои непреносливост на правата и обврските на други лица.
Материјална (имотна) штета

Штета каде со штетното дејствие се предизвикало намалување на нечиј имот (обична
штета) или се спречило негово зголемување (испуштена корист).
Надоместување на штета
Отстранување на штетните последици од оштетното лице кои настанале како резултат
на дејствие на некое друго лцие.
Неважен додговор
Договор во кој не се испочитувани некои од општите или посебните услови за негово
настанување.
Невозможност за исполнување
Околност која доведува до тоа обврската од облигацијата да не може да биде изврше-
на, а со тоа и облигацијата да не може да биде исполнета.
Неименуван договор
Договор кој не е посебно уреден со закон како што се именуваните договори.
Неличен договор
Договор кој не е нераскинливо поврзан со неговите страни.
162

Нематеријалната штета
Штета која што настанала со штетно дејствие со кое на некој субјект му се повредени
нематеријалните човекови добра – преку нанесување физичка или душевна болка; нагрде-
ност; повреда на угледот, честа, слободите и правата; смрт на близок; страв и сл.
Нематеријално надоместување на нематеријална штета

Отстранување на последиците што се предизвикани со нематеријална штета по пат
на објавување на пресуда, односно нејзина исправка, наредба штетникот да ја повлече
изјавата со која е сторена повредата или нешто друго со кое може да се оствари целта во
отстранувањето на последиците.
Неформален договор
Договор во кој страните слободно ја избираат формата во која ќе го склучат догово-
рот.
Ништовен договор
Договор кој е спротивен на Уставот, законите и добрите обичаи.
Новација
Замена на една облигација со друга, во согласност со страните на тие облигации.
Нужна одбрана
Одбрана што е неопходно потребна за сторителот да одбие од себе или од друг исто-
времен противправен напад кој на друг начин не можел да се отстрани.
Објективна одговорност
Одговорност за штета од предмети или дејности од кои произлегува зголемена опас-
ност од штета за околината, како и за штета причинета во други случаи, кога е пропишано
со закон за неа да се одговара без оглед на вината на штетникот.
Облигација
Правен однос (правна врска) помеѓу најмалку две лица, од кои за едното настанува
субјективно право, а за другото субјективна обврска која за свој предмет има соодветно
дејствие, во вид на давање, сторување, несторување или трпење со чие исполнување се
овозможува остварување на ова право.
Облигационен однос што настанува со причинување штета

Облигационен однос од кој за едната страна произлегува правото да бара другата
страна да ѝ ја надомести причинетата штета, а за другата страна произлегува обврската
да ја надомести таа штета.
163
ОБЛИГАЦИИ
Облигационо-правни факти
Уште познати и како извори на облигацијата се околностите кои се реално настанати
во животот и се признати од објективното право, па го овозможуваат настанувањето на
облигациите.
Облигационо право
Посебен дел од граѓанското право кој ги уредува облигационите односи, односно го
уредува преминувањето на добрата, стоките и услугите од имотот на едно во имотот на
друго лице.
Одговорност за друг
Одговорноста за штета што ја предизвикал друг е одговорност на физичко или правно
лице за штета што ја предизвикал друг по основ на пропуштен надзор кој бил должен да го
врши во согласност со законот, одлука на орган или врз основа на договор.
Одговорност на правно лице и работодавач

Одговорност за штетата што работникот во работата или во врска со работата ќе му
ја причини на трето лице за што одговара работодавачот кај кој работел работникот во
моментот на причинувањето на штетата, освен ако докаже дека работникот во дадените
околности постапувал онака како што требало.
Опасен предмет
Предмет кој е опасен сам по себе (пр. отров, експлозив, киселини со јако дејство) и
предмет кој станува опасен со неговата употреба (моторни возила, возови, машини).
Општи услови на договорот

Однапред утврдени клаузули од едната страна кои можат да бидат содржани во фор-
мулираниот договор или да бидат надвор од него.
Отказ
Еднострано правно дело кое во својата суштина е неформална изјава на волја која
едната страна ја упатува до другата страна на облигацијата со што ѝ дава до знаење дека
по истекот на рокот облигацијата престанува.
Отпуштање на долг
Начин на престанок на облигацијата при кој доаѓа до заемна согласност на доверите-
лот кој го врши отпуштањето и должникот на кој му се врши тоа отпуштање.
Отстапување (пренос) на договорот

Истовремена цесија и преземање долг, кој доведува до целосна промена во страната
164
на даден двострано обврзувачки однос.

Оштетен
Субјект на кој му е нанесена штета на неговиот имот или на неговата личност.
Паричното надоместување на нематеријалната штета
Исплата на справедлив паричен надомест, независно од надоместот на материјалната
штета, како и во отсуство на таква штета.
Побарување
Барање или претенција.
Правна способност
Способност на човекот да биде носител на права и обврски.
Правно лице
Збир на физички лица кои се здружиле со својот имот за остварување на некоја со
закон или друг пропис дозволена заедничка цел.
Правото на задржување
Право на доверителот во свои раце да задржи одредени предмети на својот должник
во случај ако должникот задоцни со исполнувањето на обврската.
Пребивање или компензација

Начин на престанок на облигацијата до кој може да дојде при постоење на две едно-
родни облигации помеѓу исти страни и исполнетост на другите услови во согласност со
кои е можна компензацијата.
Предмет на договорот
Одредено човечко дејствие кое зависно од договорот што се склучува, може да се сос-
тои од одредено давање (dare), сторување (facere), несторување (nonfacere) и трпење (pati).
Предмет на облигација
Човеково дејствие кое се состои од одредено давање (dare), сторување (facere), несто-
рување (nonfacere) и трпење (pati) што должникот треба да ги направи во однос на својот
доверител од облигациониот однос.
Преземање долг
Промена на страната на должникот, односно постојниот долг од една облигација од
дотогашниот должник преминува на некое трето лице кое во односот се јавува како нов
165
должник, односно нова страна на тој однос.
ОБЛИГАЦИИ
Преземање на исполнување
Настанува врз основа на посебен облигационен договор, кој доведува до извесни ус-
ложнувања во страната на должникот.
Пристапување кон долг

Договор со кој трето лице се обврзало на доверителот дека ќе ја изврши должникова-
та обврска што должникот ја има спрема него.
Причинска врска меѓу штетата и штетното дејствие

Взаемен и непосреден однос меѓу штетното дејствие и штетата, однос меѓу причината
и последицата.
Промена на содржината на облигацијата

Зголемување или намалување на правата и обврските кои настануваат помеѓу страни-
те на облигацијата.
Противправно штетното дејствие

Дејствие кое е забрането со правна норма.
Работоводство без налог

Облигационен факт кој доведува до засновување облигационен однос помеѓу оној
што неповикано ја врши туѓата работа и се јавува како работоводител без налог и оној чија
работа се врши без налог и се појавува како господар на работата.
Реален договор
Договор за кој покрај согласноста на волјите на договорните страни, потребно е и
предавање на предметот.
Рушлив договор
Договор кој го склучило ограничено деловно способно лице, кога при неговото склучу-
вање, имало маани во поглед на волјата на страните, како и кога е тоа определено со закон
или со друг пропис.
Соеднинување (конфузија)
Соединување на правата и обврските кои произлегуваат од ист однос во личноста на
една од страните на тој однос (должникот или доверителот).
166

Состојба на нужда
Состојба во која кога едно лице со цел да отстрани од себе или од друг истовремена
нескривена опасност, што на друг начин не можела да се отстрани, ќе му причини штета
на друг, притоа сторената штета да не е поголема од штетата што му се заканувала (да е
помала или најмногу еднаква).
Спореден договор
Договор кој е зависен од главниот договор во поглед на настанувањето, траењето и
престанокот.
Стекнување без основ

Облигационо правен однос кој постои кога имотот на еден субјект ќе се зголеми за
сметка на имотот на друг субјект, а за тоа не постои правен основ.
Страни на облигација
Физички и правни лица кои ја имаат потребната способност да бидат носители на
правата и обврските што ја сочинуваат содржината на облигацијата.
Субјективна одговорност за причинета штета

Одговорност за причинета штета која се заснова врз вината како психички однос по-
меѓу штетникот и причинетата штета.
Талион
Начелото на талион значи одмазда, око за око, заб за заб.
Товарен договор
Договор кај кој за правото што од него произлегува, доверителот треба да даде соод-
ветно надоместување.
Узанси
Систематизирани трговски обичаи издадени и објавени од страна на овластени лица,
обично стопанските комори.
Физичко лице
Човекот кој се јавува како субјект на правото.
Формален договор
Договор кој се склучува во однапред определена форма.
167
ОБЛИГАЦИИ
Формуларен договор
Збир од писмени клаузули од една од страните што претставуваат содржина на дого-
ворот кој ќе биде склучен во иднина.
Цесија
Промена во страната на доверителот, односно пренос на побарувањето (правото) на
доверителот од облигациониот однос на некое трето лице.
Штета
Намалување на имотот на некое лице или спречување на негово зголемување, како и
повреда на личните права на друго лице предизвикано со некое штетно дејствие.
Штетник
Субјектот кој ја причинил штетата, односно што е одговорен за причинетата штета.
Штетно дејствие
Секоја активност на штетникот која се реализира со сторување или пропуштање (нес-
торување) или пак со предмет или со вршење на дејност кои претставуваат извор на зголе-
мена опасност која ќе причини штета.
168

Obligacii Mak

Загружено:

Сведения о документе

Оригинальное название

Авторское право

Доступные форматы

Поделиться этим документом

Поделиться или встроить документ

Параметры публикации

Этот документ был вам полезен?

Это неприемлемый материал?

Авторское право:

Доступные форматы

Obligacii Mak

Загружено:

Авторское право:

Доступные форматы

МАРИЈА ГРОЗДАНОВСКА

Со одлука за одобрување на учебникот по предметот ОБЛИГАЦИИ,

CIP - Каталогизација во публикација

М. ГРОЗДАНОВСКА | И. ЕФРЕМОВСКИ | ОБЛИГАЦИИ

1. Настанување на облигацијата ���������������������������������������������������������������������������30

М. ГРОЗДАНОВСКА | И. ЕФРЕМОВСКИ | ОБЛИГАЦИИ

3.3. Предмет на договорот ����������������������������������������������������������������������������70

М. ГРОЗДАНОВСКА | И. ЕФРЕМОВСКИ | ОБЛИГАЦИИ

За кој е наменет овој учебник? Овој учебник првенствено е наменет за учениците од

правничко образование, но и на тие кои бараат одговори на одредени прашања од се-

„Непознавањето на правото му штети првенствено на оној

М. ГРОЗДАНОВСКА | И. ЕФРЕМОВСКИ | ОБЛИГАЦИИ

Ученикот/ученичката ќе биде способен/а да:

» Го дефинира поимот облигационо право,

М. ГРОЗДАНОВСКА | И. ЕФРЕМОВСКИ | ОБЛИГАЦИИ

ПОГЛАВЈЕ I — ПОИМ, ИЗВОРИ И НАЧЕЛА НА ОБЛИГАЦИОНОТО ПРАВО

1. Поим за облигационо право 

Кога ќе го завршите ова поглавје, ќе треба да знаете да:

» Го дефинирате поимот облигационо право,

1. Поим за облигационо право

ва, односно обврзува. При определување на поимот на облигационото право обично се

Шематски приказ бр. 1 Облигационо право

1 Галев, Г, Дабовиќ Анастасовска, Ј. Облигационо право, Скопје, 2021, стр. 24

М. ГРОЗДАНОВСКА | И. ЕФРЕМОВСКИ | ОБЛИГАЦИИ

Облигационото право како субјективно право, за разлика од објективното не ги регу-

ПОГЛАВЈЕ I — ПОИМ, ИЗВОРИ И НАЧЕЛА НА ОБЛИГАЦИОНОТО ПРАВО

2. Извори на облигационо право

М. ГРОЗДАНОВСКА | И. ЕФРЕМОВСКИ | ОБЛИГАЦИИ

е најзначаен законодавно-правен акт од областа на облигационите односи односи2. Ка-

ПОГЛАВЈЕ I — ПОИМ, ИЗВОРИ И НАЧЕЛА НА ОБЛИГАЦИОНОТО ПРАВО

2 Законот за облигационите односи е донесен во 2001 година и од тогаш е менуван и дополну-

Правилата на општествената задница (стандарди) се посебен вид правни норми чија

нивната содржина. Пример за вакви стандарди е одредбата од член 5 од Законот за обли-

5 Галев, Г. Дабовиќ-Анастасовска, Ј. Облигационо право, Скопје, 2012, стр. 3.

7 Чокревски, Т. Социологија на правото, Скопје, 1996, стр. 248.

М. ГРОЗДАНОВСКА | И. ЕФРЕМОВСКИ | ОБЛИГАЦИИ

ПОГЛАВЈЕ I — ПОИМ, ИЗВОРИ И НАЧЕЛА НА ОБЛИГАЦИОНОТО ПРАВО

Шематски приказ бр. 2 Извори на облигационото право

Изворите на облигационото право може да се поделат на: материјални и формални

3. Начела на облигационото право

Начелата на облигационото право претставуваат правна и филозофска основа врз

која се изградени неговите правила и институти. Со помош на начелата на облигационото

Шематски приказ бр. 3 Начела на облигационото право

3.1. Начело на слободно уредување на облигационите односи

05/03, 84/08, 81/09, 161/09, 23/13, 123/13 и 215/21.

М. ГРОЗДАНОВСКА | И. ЕФРЕМОВСКИ | ОБЛИГАЦИИ

ПОГЛАВЈЕ I — ПОИМ, ИЗВОРИ И НАЧЕЛА НА ОБЛИГАЦИОНОТО ПРАВО

3.2. Начело на еднаквост и рамноправност

3.3. Начело на еквивалентност

59/02, 05/03, 84/08, 81/09, 161/09, 23/13, 123/13 и 215/21.

местува вредноста којашто ја исплатил со добивање право на сопственост врз предметот.

3.4. Начело на забрана на злоупотреба на правото

Злоупотребата на правото настанала во Франција, кога судот во Колмар во 1855 го-

3.5. Начело на совесност и чесност

11 Галев, Г. Дабовиќ-Анастасовска, Ј. Облигационо право, Скопје, 2021, стр. 81.

05/03, 84/08, 81/09, 161/09, 23/13, 123/13 и 215/21.

М. ГРОЗДАНОВСКА | И. ЕФРЕМОВСКИ | ОБЛИГАЦИИ

3.6. Начело на справедливост

ПОГЛАВЈЕ I — ПОИМ, ИЗВОРИ И НАЧЕЛА НА ОБЛИГАЦИОНОТО ПРАВО

3.7. Останати начела од Законот за облигационите односи

Основни начела на облигационото право се:

05/03, 84/08, 81/09, 161/09, 23/13, 123/13 и 215/21.

Облигационото право претставува посебен дел од граѓанското право или приватно-

1. Настанување на облигацијата ��30

3.3. Предмет на договорот ��70

1. Поим за облигационо право

1. Поим за облигација и облигационо-правен однос