Академический Документы
Профессиональный Документы
Культура Документы
53
Шякил 3.1. Насос вя компрессор стансийасында истифадя
олунан
свай юзцлляр.
а- дямир-бетон свайлар; б-полад свайлар;
1 - цстлцк вя йа сал; 2-свай; 3-свай башлыьы
54
Нефтин вя газын нягли тяърцбясиндя цч типдян олан
юзцллярдян истифадя олунур: бцтюв-тюкмя (монолит)
юзцлляр; чярсивя юзцлляр; свай юзцлляр. Юзцллярин
типинин сечилмяси бир чох амиллярдян асıлыдыр. Бу
амилляр ясасян ашьдакылардыр: вуруъу агрегатын йер
сятщиндян щцн-дцрлцйц; агрегатын типи; йералты суларын
сявиййяси; сöхурларын мющк-млийи; стансийанын
тикиляъяйи шяраит (дяниз, гуру, батаглыг вя с.).
Бцтюв-тюкмя юзцлляр. Паралелeпипед, kəsik pramida
вя силиндир формасына йахын формайа малик , метал
чубугларла мюкямляндирил-миш вя бетондан tökmə цсулу
иля щазырланmыш юзцлляря дейiлир (шякил 3.2). Бу
юзцллярин хариъи görünüşü və юлчцляри вуруъу агрегатын
оту-раъаг юлчцляриня уйьун эютцрцлцр.
Бцтюв-тюкмя юзцллярdən ясасян насос вя компрессор
агре-гатлары цчцн истифадя олунур. Чцнки бу тип юзцлляр
динамики гцввя-лярин тясириндян йаранан ряqсляри даща
йахшы сюндцрмяк габилиййятиня маликдирляр вя йер
сятщиндян чохда щцндцр олмурлар.
Бцтюв-тюкмя юзцлляр бцтюв бир кцтля щалында
тикинти йериндя вя бязи щалларда ися айры-айры
блоклардан йыьыб щазырлайырлар. Онларын щазырланмасы
чох ямяк вя мцяййян гядяр торпаг ишляринин апарма-сыны
тяляб едир.
Она эюрядя бетон сярфи вя щазырланма мцддяти артыр.
Бу эюс-тяриъиляр бцтюв-тюкмя юзцллярин истифадясини
мцййян гядяр мящдудлашдырыр.
55
Шякил 3.2. Bötv-tökmə özüllərin konstruksiyası.
а-бцтюв тюкмя юзцлляр; б-йыьма бцтюв-тюкмя юзцлляр;
1-бцтюв тюкцлмцш щисся; 2-блоклар.
57
Şəkil 3.3. Чярчивя типли юзцл.
1-Dabansalı; 2- blok; 3- dayaqlar; 4-çərçıvə; 5-daban salı;
6–газтурбин гурьусу; 7–газ вуруъусу
(mərkəzdənqaçma kompressoru)
58
Шякил 3.4. Нефт вя газ вуруъу агрегатларı цчцн тятбиг
олунан свай типли юзцлляр.
а-йерсятщиня бярабяр сявиййядя йерляшян нефт вурма
агрегатлары
цчцн свай типли юзцлляр. б-йер сятщиндян щцндцрдя
йерляшян газтур
бин интигаллы газвуруъуları цчцн свай типли юзцлляр. 1-
полад чярчи-
вя; 2-свай; 3- aqreqat üçün дабан; 4-дайаг; 5-свай башлыьы.
59
тип свайлардан истифадя олунур: газылыб бастырылан
свайлар вя йеря вурулан свайлар (шякил-3.4 b).
Щяр ики типдян олан свайларын баш щиссясиндя хцсуси
полад баш-лыглар бяркидилир вя бу башлыгларын цстцндя
вуруъу агрегатлары отур-тмаг цчцн полад прокатлардан
дцзялдилмиш хцсуси чярчивя отурду-лур. Сыфыр
сявиййясиндя гурашдырылан агрегатларда олдуьу кими,
ейни гайдада гурашдырма ишляри апапрылыр .
Сыфыр сявиййясиндян чох йцксяк щцндцрлцйя малик
олан юзцлля-рин башлыглары хцсуси гурuлуша маликдир,
ГТК-10 газ вуруъуларынын юзцлляри бу тип юзцллярдяндир
вя онун щцндцрлцйц 4,5 м-я гядяр ол-ур. Бу тип юзцллярин
свайларынын башына хцсуси полад башлыглар эей-дирилир.
Бу башлыгларын цстцндя ися 530 мм диаметрли вя
диварынын галынлыьы 12 мм олан борудан дайаглар
йерляшдирилир. Полад дайаг-ларын цстцндя хцсуси цфцги
башлыглыр гойулур ки, онларында цзяриндя агрегат
отурдулур.
Свай типли юзцлляр башга типдян олан юзцлляря
нисбятян даща йцксяк техники вя игтисади эюстяриъиляря
маликдир вя бу цстцнлцкляр ашаьдакылардыр:
1. Свай типли юзцллярин тятбиги торпаг ишлярини
тамамыиля арадан
эютцрмяйя имкан верир.
2. Бетон сярфи чох азалыр .
3. Ямяк сярфи бцтюв-тюкмя вя чярчивя типли юзцлляря
нисбятян
30% -я гядяр азалыр.
4. Юзцлцн щазырланмасы нисбятян гыса мцддятя баша
чатыр.
60
Щал-щазырда тикилян бина вя башга гурьуларын
яксяриййяти свай юзцллярин цзяриндя tikilir. Эеоложи
просеслярин (щарст ямяля эялмяси, торпаг сцрцшмяси, йер
тярпянмяси вя с.) тясириня мяруз гала биляъяйи ещтимал
олунан яразилярдя свай юзцллярин лайищяляндирилмяси
заманы ялавя тялябляр дя, нязяря алынмалыдыр.
Тябии вя сцни ясаслар олдугда, свай юзцллярин
гурлушуну, сва-йын типини, свай юзцлцн юзцнцн формасыны
(топа свайлардан юзцл, svayların золагвари дцзцлмяси иля
юзцл) вя мювъуд щягиги шяраити ня-зяря алмаг лазымдыр.
Layihяdя hесабат ишлярини апармг цчцн мц-щяндиси
эеoлоэийа, щидроэеoлоэияйа вя башга мцщяндиси ахтарыш
иш-ляринин нятиъялярини ясас эютцрмяк лазымдыр.
Мцщяндис ахтарыш ишля-риндян алынмыш мялуматлар там
олмадыгда, чатышмайан мялумат-лары ялдя етмяк цчцn
ялавя мцщяндиси ахтарыш ишлярини апармаг ла-зымдыр.
Башга лайищя ишляриндя олдуьу кимин, свай
юзцллярин, лайищя-ляндирилмяси заманы layыhя бир нечя
вариантда тяртиб едилир, бунларын щяр бири цчцн
айрылыгда техники-игтисади эюстяриъиляр hesablanыr вя бу
лайищялярин арасындан ян сямярялиси сечилир. Свай
юзцляр цчцн лайи-щяни тяртиб етдикдя, муасир тикинти–
гурашдырма технoлогийасынын имканларыны вя йерли
иншаaт материалларындан истифадя олунмасыны ня-зяря
алмаг лазымдырр . Лайищяnin tяrtibi заманы тябии шяраитдя
апары-лмыш тядгигат вя юлчц ишляринин нятиъяляри ясас
эютцрцлмялидир .
Свайларын нювляри: Билдийимиз кими свайлар йеря
басдырылырлар вя свайын торпага басдырылмасы еля
олмалыдыр ки, о эяляъяк истисмар дюврцндя отурмасын,
йяни етибарлы олсун.
1.Йеря басдырылмасына эюря свай юзцлляр ашаьдакы
кимин олур-лар :
61
1.1.Йери газымадан вя йа бир гядяр газараг йеря
мяъбури ву-рулан свайлар. Bу типдян олан свайлар йеря
вурулдугдан сонра яла-вя олараг йанлары бетонла
долдурулмур.
1.2. Кюйнякли дямир-бетон свайлар. Bу тип свайлар
титряйиъи- вурма машынлары иля йеря вурулурлар. Бязян
яввялcя полад юртцк йеря вурулур, сонра ися дахилиндяки
торпаг чıхарылыб кянара атылыр, бошлуг ися бетонла
долдурулур .
1.3. Газылыб басдырылан дямир бетон свайлар. Bу тип
свайлар яввялъядян торпагда сыхылмагла дцзялдилмиш
гуйуйа дямир чубуг-лар гоймагла дцзялдилян свайлардыр.
Bязяндя дцзялдилмиш гуйуда щaзыр дямир-бетон
елементляр йерляшдирилир.
1.4. Йивли свайлар. Bу тип свайлар поладдан щазырланыр
вя буру-лараг йеря басдырылыр.
2. Свайлар торпагла билявастя ялягядя олмагла бярабяр,
цзяри-ня дцшян гцввяни там йан сятщдя йаранан сцртцнмя
иля, вя йахуд-да ашаьы дайаг сащясиндян йеря ютцрцр.
2.1. Дайаг типли свайлар.
2.2. Асылы свайлар.
Дайаг типли свайлардан гайа дашлар вя аз сыхылан
сухурлар цзяриндя тикинти-гурашдырма ишлярини
апардыгда истифадя олунур.
3. Нарын вя сяпялянян торпаг шяраитиндя вя
батаглыгларда яса-сян вурулараг йеря басдырылан
свайлардан истифадя олунур. Торпаqа вурулараг
басдырылмыш сайлар йан тяряфдян ону сыхан сухурларын
тя-сириндян йаранан сцртцнмя вя дабан щиссясинин
отурмасы щесабына йаранан гцввялярин тясириндян юз
цзяриня дцшян йцкц сахлайыр вя ашаьйа отурмур. Аз
сыхылан сухурлар (торпаг) дедикдя, сыхылма модулу. Е
>50000 кПа-дан чох олан сухурлар нязядя тутулур 0,8 м2 вя
даща бюйук ен кясик сащясиня малик бцтюв свайлар вя
62
дахили бошлуьу 1 м2-дан бюйцк олан свайлар ашаьıдакы
груплара айрылыр:
3.1.Истифадя олунан полад арматурларын нювцня эюря
эярэин-ликсиз чубугларла узунуна вя ениня
эцъляндирилмиш.
3.2. Ен кясийинин формасына эюря:
3.2.1. квадрат;
3.2.2. дцзбуъаглы;
3.2.3. ики таврлı;
3.2.4. даиряви дахили бош;
3.2.5. хариъдян квадрвт, дахилдян ися даиряви бош;
3.2.6. хариъдян вя дахилдян квадрат бош.
3.3. Узунуна формасына эюря:
3.3.1. призмавари;
3.3.2. силиндирвари;
3.3.3. конусвари.
4. Qурашдырылма хцсусиййятляриня эюря:
4.1. бцтюв свайлар;
4.2. айры –айры щиссялярдян йыьылан свайлар .
5. Oтураъаьынын гурuлушундан аслы олараг:
5.1. ити уълу свайлар;
5.2. йасtы уълу свайлар.
Дахили бош олан свайларын ашаьы уъу бязян тыхаълы
вя йахуд ты-хаъсыз олурлар.Дахили бош свайларын
дахилиндян семент мящлулу вур-магла свай архасы щялгяви
фяза сементлянир вя беляликля сваyын йан сятщин сухурла
ялагясини артырыр.
4. Газылмыш гуйуну бетонла долдурмагла дцзялдилян
свайлар:
4.1.Свай дцзялтмяк цчцн хцсуси щазырланмыш
борулардан истифадя етмякля тикилян свай юзцлляр. Бу
юзцлляри билaвастя тикинти йерин-дя щазырлайырлар. Свай
дцзялтмяк цчцн олан хцсуси борунун ашаьы щиссяси тыхаъла
63
баьланыр. Свайын тикилмяси гуртардыгдан сонра тыхаъ
галыр, борулар ися чыхарылыр.
4.2. Титрямя – гялиблямя цсулу иля дцзялдилян свай
юзцлляр. Бунун цчцн хцсуси гуйу газылыр, сонрадан онун
дахилилиндя метал ар-матурлар йерляшдирилир вя сементля
долдурулур. Бу щалда газылмыш гуйу санкы гялиб ролуну
ойнайыр.
5. Газıма йолу иля дцзялдилян свайлар.
5.1. Нарын гумларда вя йумшаг эиллярдя гуйу газылыб-
вурулан свайлар. Бу свайлары дцзялтмяк цчцн гуйунун
йералты сулары олма-йан щиссяси ачыг, йералты сулары олн
щиссясинин дивары ися эилли мящлу-лла мющ-
кямляндирилир. Бязян гуйу дивары свай дцзялдилмяси
заманы хцсуси боруларла мющкямляндирилир вя бу борулар
иш гуртардыгдан сонра чыхарылыр.
5.2. Газылыб-вурулан дахили бош, даиряви енкясикли
свайлар.
5.3. Газылыб-вурулан вя алты чынгылла долдурулан
свайлар. Bу тип свайлары дцзялтмяк цчцн газылмыш гуйунун
диби чынгылла долдурулур вя бундан сонра свай дцзялдилир.
5.4. Газылыб-вурулан кауфлет вя йа дабанлы свайлар. Bу
типдян олан свайлары дцзялтмяк цчцн яввялъя гуйу газылыр,
сонра гуйунун дiбиндя партлайыш апарылмагла
эенишляндирилир вя алынмыш бошлуг бе-тонла долдурулур.
Алынмыш свай юзцл тярсиня чеврилмитш кюbяляк for-
masыnda olur.
Яэяр газылмыш гуйуйа эцълц су эялярся (200 м3/эцндян
чох), торпаг нарын гумлардан вя эиллярдян тяшкил олунарса
вя торпаг сц-рцшмяси ещтималы эюзлянирся, онда свай
юзцлляри dцzцldцkdяn сонра гуйуйа салынмыш горуйуъу
борулар гуйуда сахланылыр.
Дямир бетон свайларын щазырланмасы цчцн аьыр
бетон гарышыьы-ндан истифадя олунур. Торпаьа вурмагла
отурдулан вя узунуна ис-тигамятдя эярэинликсиз метал
64
чубугларла мющкямляндирилмиш свай-лары щазырламаг
цчцн ян азы В-15 маркалы бетондан истифадя олунур.
Торпаьа вурулмагла отурдулан вя узунуна истигамятдя
эяр-эинликли метал чубугларла мющкямляндириlмиш
свайлар цчцн ян аша-ьысы В-22,5 маркалы бетондан истифадя
едилир. Узунлуьу 3,5 м – дян аз олмайан газылыб басдырылан
свайлар цчцн маркасы В-7,5 –дян аз олмайан аьыр бетонлар
там тяляби юдяйир.
Насос компрессор стансийаларыны дами-дон
торпагларда тик-дикдя бетонун маркассы еля олмалыдырки о
шахтайа гаршы давамлы вя су кечирмя габлиййяти минимум
олсун. Бу бетонлар шяраитдян аслы олаrаг ГОСТ-19804.0-78
вя СНиП 2.03.01-84-дян сечилир.
65
Şəkil 3.5. Daxili boru kəmərləri üçün estakadalar.
a-bir mərtəbəli; b- iki mərtəbəli; 1-boru kəməri;
2-eninə tir; 3-uzununa tir; 4-dayaq; 5-özül; 6-konsol.
68
Чяni daь yrmacыnda tikdikdя чяnaltы sahяnin цfцqi hamar-
lanmasыndan aslы olaraq, sahя bytюb eyni hцndцrlцkdя
hamarlanыr (3.8a) vя ya чяnaltы sahя pillяli (3.8b) olur.
Яsas qaya, yarыmqaya, iri parчalы qumlardan tяшkil
olunmuш qumlu, gilli, zяyif mюhkяmlikli sцxurlardan dцzяldilя
bilяr. Zяyif, mюhkя-mlikli sцxurlarыn цstцndя чяnlяri tikdikdя,
yяni yцkdaшыma qabliyyяti 0,02 kN/m2-dan kiçik sыxыlma
hяddinяmalik yerlяrdя torpaьы 6 m dяrinliyя qяdяr qazыb
bяrkitmяk lazыmdыr (шяkil 3.7) S чцxurlarыn tipi inшaat
normalarыna яsasяn tяyin olunur. Qara torpaq zonalarda torpaq
яsas цzяrindя 3000 m3 vя daha kiчik hяcmili чяmlяri
quraшdыrmaq olar.
Чяnalti korroziyadan tяcrid edici tяbяqя яsas quraшdыrыlan
za-man hazыrlanыr. Birlяшdirici material kimin bitumdan istifadя
olu-nur.
69
Şəkil 3.9. Şaqulu silindirvari çənlər üçün svay özül.
1-svayları bırləşdırıci başlıq; 2-svaylar; 3-qum yasdıq;
4- beton altliq
Suallar:
1.Vurucu aqreqatlarыn юzцllяrini binalarцn юzцllяrindяn
фяrqlяndi-
rяn nяdir?
2.Bцtöv-tökmя юzцllяrdяn nя zaman istifadя olunur?
3. Юzцllяrя tяsir edяn dinamiki qцvvяlяrin yaranmasinыn яsas
sяbяbi nяdir?
4. Hansы amillяrdяn aslы olaraq özüllяrin tipi seçilir?
5. Bцtöv-tökmя özüllяr hansы özülllяrя deylir?
6. Bцtöv-tökmя özüllяrin mяnfi cяhяtlяri hansыlardыr?
7. Bцtöv-tökmя юzцllяrin юlçцlяri necя seçilir?
8. Svay tipli юzцllяrin цstцnlцklяri hansяlardяr?
9. Yerяbasdяrяlmasяna цörя hansы tip sbaylardan istifadя
olunur?
10. Цstdяn tяsir edяn qцvvяni torpaqa юtцrmяsinя görя hansы
tip
70
sвaylar mövcuddur?
11. Dyaq tipli sbaylardan hansы шяaitlяrdя istifadя olunur?
12. Stansiya- daxili boru kяmяrlяrinin юzцllяri hansы materiallar-
dan hazыrlanыr.
13. Dяniz vя bataqliq шяraitindя hansы tip юzцllяrdяn istifadя ol-
у-
nur?
14. Çяnin altыndakыqum tяbяqяsinin mailliyi nя qяdяr
olmalыdыr?
15. Mailliyin ictiqamяti vя qiymяti necя olmalыdыr?
16. Maye tutumu 10x103 m3-dan bюyцk olan çяnlяr цчцn hansы
юzцllяr tikilmяlidir?
17. Çяnllяrin tikintisindя svay tipli özüllяrdяn istifadя
оlunmaыnda
mяqsяd hяdir?
18. Torpaq яsaslar цzяrindя hansы hяcmя qяdяr çяnlяri
quraшdыr-
мaq olar?
71