1. Suvurma sistemləri.

Кянар суларла ящатя олунмуш нефт йатаглары даща эениш йайылмышдыр. Щал-щазырда бу
йатагларда бюйцк ишлянмя тяърцбяси топланмышдыр. Топланмыш тяърцбя ишлянмя
системляринин тякмилляшдирилмясиня ящямиййятли дяряъядя имкан вермишдир.

Нефт йатагларынын ишлянмясинин ясас характерик хцсусиййятляри лай цзря су ъябщясинин

планлы йердяйишмясиндян ибарятдир. Беляликля, бу йатаглардан нефт ещтийатынын щасил едилмяси
тядриъян периферийадан башланыр. Бу заман щярякят едян су ардыъыл олараг гуйуларда
тязащцр едир. Биринъи нювбядя башланьыъ нефт контуруна йахын йерляшян гуйулар сулашыр.
Сонра ися нефтли сащянин дахилиндя йерляшян гуйуларын сулашмасы баш верир. Су ъябщясинин
йердяйишмясинин гейд едилян характерик хцсусиййятляри, щям су басгысы, щям дя еластик су
басгысы режимляриндя мцшащидя олунур. Просесдя щеч бир принсипиал фярг йохдур, беля ки, щяр
ики щалда суларын щярякяти кянар суларын басгысынын тясири алтында бас верир. Лакин яэяр бу
шяраитлярдя бцтцн сянайе ящямиййятли нефт ещтийатынын чыхарылмасы су басгысы режиминин тябии
шяраитиндя сямяряли сайыларса, онда еластик су басгысы режими шяраитинляриндя сянайе
ящямиййятли нефт ещтийатынын щасил едилмяси надир щалларда сямяряли олур.

Еластик су басгысы режиминдя ишлянмянин ясас чатышмазлыьы чох да йцксяк олмайан ъари
нефт щасилатынын алынмасыдыр; бу режими ахыра гядяр баша чатдырмаг цчцн ъари нефт щасилатынын
сахланмасынын тямин едилмяси лазымдыр.

Кянар суларла ящатя олунмуш нефт йатагларынын ишлянмясинин сямярясини артырмаг цчцн
эениш тятбиг едилян лайа ялавя енержинин верилмяси цсулунун мащиййяти белядир: мящсулдар
лайа газылан хцсуси вуруъу гуйу васитясиля лайа су вурулур. Вуруъу гуйу нефтлилик
контурунун узунлуьу бойунъа лайын сулашмыш щиссясиндя газылдыьы щалда ишлянмя
системиня контурархасы сулашма дейилир, анъаг вуруъу гуйу билаваситя нефт йатаьы
сащясиндя йерляшдирилирся, систем контурдахили сулашма адланыр. Кянар суларла ящатя олунан
нефт йатагларынын ишлянмяси ашаьыдакы цч системлярдян бири васитясиля щяйата кечирилир:

1.Кянар суларын тябии басгысынын тясири алтында;

2.Контурархасы су вурма йолу иля;

3.Контурдахилиы су вурма йолу иля.

Дабан сулары иля ящатя олунмуш бцтцн сащя бойунъа лай вя ири нефт йатаглары ясасян,
дабан суларынын тябии басгысы шяраитляриндя ишлянир. Лайын асаьы сулу щиссясиндя сувурма
йолу иля лайа ялавя енержинин верилмяси тяклифи вардыр. Лакин бу цсул тяърцбядя эениш
йайылмамышдыр. Мящдуд лай енержиси олан нефт йатаглары ясасян тцкянмя режимляриндя, йяни
щялл олмуш газ вя гравитасийа режимlяри шяраитляриндя вя анъаг надир щалларда эеоложи шяраит
газ папаьынын формалашмасына имкан вердикдя газ басгысы режиминдя ишлянир. Кечириъилийин
йахшы вя нефтин юзлцлцйцнцн ашаьы олмасы шяраитиндя щям контурархасы, щям дя
контурдахили сувурма системлярини тятбиг етмяк олар. Кечириъилийин аз вя нефтин юзлцлцйцнцн
йцксяк олмасы щалында (тязйиг вуруъу гуйулардан бюйцк мясафяйя вериля билмядикдя) лайа
ялавя енержи верилмясинин йалныз бир системи-сащя сулашдырмасы вя йа сечмя су вурмасы
галыр.
 Щялл олмуш газ режиминдя нефт йатагларынын ишлянмясиндя истисмар гуйуларынын ардыъыл
газылмасы вя онларын сыхлашмасы мясяляляри хцсуси ящямиййятя маликдир. Щялл олмуш газ
режиминдя нефт йатагларынын ишлянмяси цчцн бир нечя систем тяклиф едилмишдир: сыхлашдырылмыш
вя мцхтялиф шякилли сцрцнян системляр. Кянар суларын тябии басгысындан истифадя едилян нефт
йатагларынын ишлянмясиндя истисмар гуйулары нефт йатаьында еля йерляшдирилир ки, бу заман
щярякят едян кянар суларын ъябщясиня гаршы истисмар гуйулары ъябщяси дурур. Бу мягсядля
гуйулар су контуруна паралел ъярэялярля йерляшдирилир (шяк. ).

Шяк. . Кянар суларын тябии басгысындан истифадя етмякля ишлянмя системи.

Ишлянмя тяърцбяси вя щидродинамик щесабатларын эюстярдийи кими, щятта даща ялверишли

шяраитлярдя сямяряли истисмарда ейни вахтда дюрдян чох гуйу ъярэяляри йерляшдириля билмяз,
щям дя даща йцксяк нефт щасилатыны тямин етмяк цчцн истисмар гуйуларыны адятян шагул
цзря лайын там нефтля доймасы щцдудларында йерляшдирмяк лазымдыр. Гуйуларынын ъярэяси
дюрддян чох олан нефт йатагларында гуйуларын хариъи ъярэяляри сулашдыгъа, онларын
истисмардан чыхарылмасы, явязиндя ися йени дахили ъярэялярин ися салынмасы тяклиф олунур.
Лакин дахили ъярэялярин газылмасынын лянэ эетмяси иля ялагядар олараг ещтийатлардан нефтин
щасил едилмя темпи асаьы дцшур; щал-щазырда беля йатагларда ишлянмянин контурдахили су
вурулмасынын даща интенсив системляри тятбиг едилир. Еластик су басгысы режиминдя ишлянмя
просеси даща да мцряккябдир.

Еластик су басгысы режиминин нязяриййясиня эюря щасил едилян майенин (Г)

дяйишмясиндян вя истисмар мцддятиндян (т) асылы олараг лайда тязйигин дяйишмясини (  П)
ашаьыдакы тяхмини тянликля ифадя етмяк олар:

Qμ 2,25 т
ΔΡ = R q . ln
4ππK R г2

Бурада  П-Пк гидаланма контуру иля ишлянян сащядяки тязйигляр арасында тязйиг
дцшэцсц йяни,  П=Пк-П, кгг/см2;Г-лайдан чыхарылан майенин ъари щасилаты см3/сан. иля; К-
кечириъилик ямсалы сПз иля; Щ-лайын пйезокечириъилик ямсалы, см2/сан. иля; т-истисмарын
яввялиндян кечмиш вахт, санийя иля; Рг.-ишлянян сащянин радиусу, даща доьрусу истисмар
гуйусу йерляшдирилмиш сащяляр олуб, см-ля юлчцлцр.
5.Yataqlara fiziki-kimyəvi üsullarla təsir.
Laylara fiziki-kimyəvi təsir üsulları. Layların neftverimini artıran fiziki-kimyəvi təsir
üsullarına səthi aktiv maddələr (SAM), qələvi, polimer, miselyar məhlullar, köpük və onların
kombinasiyaları ilə təsirlər aiddir.
Səthi aktiv maddələrlə (SAM) təsir üsulu. Neftçıxarma prosesində laya vurulan suya
səthi aktiv maddələrin əlavə edilməsi neft-su sərhəddində səthi gərilməni azaldır. Nəticədə su
neftli məsamələrə hopur, neftin lay şəraitində hərəkəti aktivləşir və sıxışdırmanın yaxşılaşması
üçün əlverişli şərait yaranır.
Neft sənayesində səthi aktiv maddələrdən geniş tətbiq ediləni ionlaşmamış OPE-10-dur.
Üsul layların su ilə doyumluluğu 15%-dən çox olmamaq şərti ilə neftin özlülüyü 3-5 mPas,
keçiricilik 0,3-0,4 mkm2, lay temperaturu 700C şəraitində tətbiq olunur. Bu halda layların
neftvermə əmsalının 2-3% artırılması təmin olunur.
Qələvilərlə təsir üsulu. Naften turşusu çoxluq təşkil edən neftlərin zəif qələvi lay suları
ilə sıxışdırılması nəticəsində neftvermə əmsalı adi suvurmadan 10-15% artıq olur. Lay şəraitində
nefti qələvi məhlullarla sıxışdırdıqda süxur səthində nazik dispersli emusiya əmələ gəlir və çətin
həll olan çöküntülərdə sıxışdırıcı dalğa yaranır. Qələvi məhlulunun təsiri keçiriciliyə görə qeyri-
bircinsli laylarda suvurma ilə əhatəni artırır.
Üsulun tətbiqindən qum və karbonat tipli kollektorlu yataqlarda neftin özlülüyü 100 mPas
qədər, neftlə doyumluluq 50%-dən çox, kollektor süxurların keçiriciliyi 0,1 mkm2-dan böyük,
neftin sıxlığı 850-980 kq/m3, lay temperaturu 1000C-yə qədər və s. olduqda daha yüksək səmərə
alınır. Əlverişsiz amillərdən çatlılıq, gillilik və suların yüksək minerallaşması hesab olunur.
Müəyyən olunmuşdur ki, laylara qələvi məhlullarının vurulması nəticəsində onların son neftvermə
əmsalını 5-10% artırmaq mümkün olur.
Polimerlə təsir üsulu. Sıxışdırıcı mühitdə əlverişli şərait yaratmaq və layların neftverimini
artırmaq üçün müxtəlif sxemlər mövcuddur. Bunlardan biri sıxışdırıcı agentin özlülüyünü
artırmaqdır. Bundan ötrü sıxışdırıcı agentə yüksək molekullu birləşmələr – polimerlər qarışdırmaq
lazımdır.
Müəyyən olunlmuşdur ki, suya polimerlərin qarışdırılması nəticəsində lay şəraitində neftin
sıxışdırılması yaxşılaşaraq, neftvermə əmsalı orta hesabla 7-10% artır. Neftin polimerlərin sulu
məhlulu ilə sıxışdırılmasının üstun cəhətlərindən biri də odur ki, layın qeyri-bircinsliliyi artdıqca
prosesin səmərəliliyi artır. Bu isə polimer məhlulunun qeyri-bircinsli məsaməli mühitdə reoloji
xassəyə malik olması ilə izah edilir.
 Neft sənayesində əsasən suda həll olan polimerlər tətbiq olunur. Bu tip polimerlərdən biri
də poliakrilamiddir (PAA).
Üsulun tətbiqi qum və karbonat tipli kollektorlu yataqlarda neftin özlülüyü 10 mPas-dən
100 mPas-yə qədər, neftlə doyumluluq 50%-dən çox, kollektor süxurların keçiriciliyi 0,1 mkm2-
dan böyük, lay temperaturu 900C-yə qədər, zəif gillilik (8-10%-ə qədər) və s. olduqda daha yüksək
səmərə alınır. Əlverişsiz amillər süxurların çatlılığı, gilliliyi və suların cod olması hesab olunur.
Müəyyən olunmuşdur ki, laylara polimer məhlullarının vurulması nəticəsində onların son
neftvermə əmsalını 7-10% artırmaq mümkündür.
Miselyar məhlulla təsir üsulu. Miselyar məhlullar bir maye fazasının hissəciklərinin
başqa mayenin fazasının hissəciklərində paylanmasına deyilir. Bunlardan biri su, digəri isə
karbohidrogen ola bilər. İki tip mikroemusiya mövcuddur: karbohidrogen – suda və
karbohidrogen-karbohidrogendə.
Miselyar məhlulların tətbiqi neft yataqlarının işlənməsinin ilk mərhələsində olduğu kimi
son mərhələsində də yaxşı səmərə verir.
Üsulun tətbiqindən qumlu kollektorlarda layın qalınlığı 25 m-ə qədər, neftin özlülüyü 15
mPas-dən kiçik, neftlə doyumluluq 25%-dən çox, süxurların keçiriciliyi 0,1 mkm2-dan böyük, lay
temperaturu 70-900C olduqda yüksək səmərə alınır. Əlverişsiz faktorlara kollektorların çatlılığı,
suların cod olması və s. aiddir. Miselyar məhlulların yataqlarda tətbiq edilməsi nəticəsində onların
son neftvermə əmsalını 8-15% qədər artırmaq olar.

3.Laya və quyudibinə süni təsir üsullarının təsnifatı

Идаря олунан факторларын тящлилиндян чыхыш етсяк, щям бцтювлцкдя лайа, щям дя щяр бир
конкрет гуйунун гуйудиби зонасына сцни тясир методларынын тяснифарыны гурмаг олар.
Фяалиййят принсипиня эюря, бцтцн сцни тясир методлары ашаьыдакы груплара бюлцнцрляр:
1.Щидрогазодинамики.
2.Физики-кимйяви.
3.Термики.
4.Комбиня едилмиш.
Лайа сцни тясир цсуллары арасында, йатаьа мцхтялиф флцидлярин вурулмасы йолу иля лай
тязйигинин гиймятинин идаря олунмасы иля баьлы ян чох йайылан цсул щидрогазодинамики
цсуллардыр. Бу эцн Русийада щасил олунан нефтин 90%-дян чоху, субасма йолу иля лай
тязйигини сахламаг (ЛТС) цсуллары кими танынан, йатаьа су вурулмасы йолу иля лай
тязйигинин тянзимлянмяси цсуллары иля баьлыдыр. Бир сыра йатагларда ЛТС газ вурулмасы иля
щяйата кечирилир.
Йатагларын ишлянмясинин тящлили эюстярир ки, яэяр лай тязйиги йцксяк дейился, ъяряйан
контуру гуйулардан кифайят гядяр узагда йерляшдирилибся йахуд дренажлама актив
дейился,нефтин чыхарылмасы темпляри кифайят гядяр ашаьы ола биляр; нефтвермя ямсалы да
ашаьы олур. Бу щалларын щамысында ЛТС -н бу вя йа диэяр системиндян истифадя зяруридир.
Беляликля, лайа сцни тясир йолу иля ещтийатларын ишлянилмяси просесинин идаря олунмасынын
ясас проблемляри сулашманын юйрянилмяси иля ялагядардыр.
Гуйунун гуйудиби зоналарына сцни тясир цсуллары ящямиййятъя даща эениш имкан
спектриня маликдирляр.
ЛТС тясир артыг гуйунун адятян гуйудиби зонанын хассяляринин писляшмясиня эятирян
тикинтиси просесиндя мящсулдар щоризонтун илкин ачылмасы мярщялясиндя щяйата кечирилир.
Гуйунун истисмары просесиндя, юз нювбясиндя ахынын инетнсивляшдирилмяси методларына
вя су ахынынын мящдудлашдырылмасы йахуд тяъриди методларына (Тямир-тяърид ишляри - ТТИ)
айрылан, гуйудиби зонасына тясир методлары эениш йайылмышдыр.
Тамамиля айдындыр ки, эятирилмиш ъядвялляр, кифайят гядяр там олмагла, практикада ЛТС-
я сцни тясирин ян чох сынанмыш методларыны ящатя едир. Онлар, щям тясир методлары цзря,
щям дя истифадя олунан материаллар цзря ялавялярин зярурятини истисна етмир, яксиня,
ещтимал едир (нязярдя тутур).
Ещтийатларын ишлянилмяси просесинин идаря едилмяси методларынын бахылмасына кечмяздян
яввял, гейд едяк ки, юз коллектор хцсусиййятляри вя зянэинляшдирян флцидляри иля
йатаглардан (нефтлядоймуш зона вя тяъщизат сащяси) вя йатагда мцяййян мигдарда,
системли шякилдя йерляшдирилмиш гуйулардан ибарят мцряккяб системдир. Бу систем
щидродинамики ъящятдян ващид системдир, бурадан беля бир нятиъя чыхыр ки, онун щяр-
щансы бир елементиндя истянилян дяйишиклик автоматик олараг бцтцн системин ишиндяки
мцвафиг дяйишиклийя эятирир, йяни верилян систем автоматик тянзимлянян системдир.