SWOT-анализ — метод стратегического планирования, заключающийся в выявлении

факторов внутренней и внешней среды организации и разделении их на четыре

категории: Strengths (сильные стороны), Weaknesses (слабые стороны), Opportunities
(возможности) и Threats (угрозы).[1]
Сильные (S) и слабые (W) стороны являются факторами внутренней среды объекта анализа,
(то есть тем, на что сам объект способен повлиять); возможности (O) и угрозы (T) являются
факторами внешней среды (то есть тем, что может повлиять на объект извне и при этом не
контролируется объектом)[1]. Например, предприятие управляет собственным торговым
ассортиментом — это фактор внутренней среды, но законы о торговле не подконтрольны
предприятию — это фактор внешней среды.
Объектом SWOT-анализа может быть не только организация, но и другие социально-
экономические объекты: отрасли экономики, города, государственно-общественные
институты, научная сфера, политические партии, некоммерческие организации (НКО),
отдельные специалисты, персоны и т. д.[1]
Содержание
[убрать]
 1 Визуальное представление
 2 История
 3 Применение
 4 См. также
 5 Примечания
 6 Литература
 7 Ссылки
Визуальное представление[править | править исходный текст]
Аббревиатура SWOT может быть представлена визуально в виде таблицы:
Положительное влияние Отрицательное влияние
Strengths (свойства проекта или
Внутренняя Weaknesses (свойства,
коллектива, дающие преимущества перед
среда ослабляющие проект)
другими в отрасли)
Opportunities (внешние вероятные Threats (внешние вероятные
Внешняя
факторы, дающие дополнительные факторы, которые могут осложнить
среда
возможности по достижению цели) достижение цели)
История[править | править исходный текст]
В этой статье не хватает ссылок на источники информации.
Информация должна быть проверяема, иначе она может быть поставлена под
сомнение и удалена.
Вы можете отредактировать эту статью, добавив ссылки на авторитетные
источники.
Эта отметка установлена 15 февраля 2014.
Акроним SWOT был впервые введён в 1963 году в Гарварде на конференции по проблемам
бизнес-политики профессором Кеннетом Эндрюсом (англ. Kenneth Andrews).
В 1965 году четыре профессора Гарвардского университета — Леранед (англ. Leraned),
Кристенсен (англ. Christensen), Эндрюс (англ. Andrews) и Гут (англ. Guth) — предложили
технологию использования SWOT-модели для разработки стратегии поведения фирмы. Была
предложена схема LCAG (по начальным буквам фамилий авторов), которая основана на
последовательности шагов, приводящих к выбору стратегии.
Применение[править | править исходный текст]
Задача SWOT-анализа — дать структурированное описание ситуации, относительно которой
нужно принять какое-либо решение. Выводы, сделанные на его основе, носят описательный
характер без рекомендаций и расстановки приоритетов[2].
Для более полной отдачи от метода используется также построение вариантов действий,
основанных на пересечении полей. Для этого последовательно рассматривают различные
сочетания факторов внешней среды и внутренних свойств компании. Рассматриваются все
возможные парные комбинации и выделяются те, что должны быть учтены при разработке
стратегии[3].
 Поле СИВ показывает, какие сильные стороны необходимо использовать, чтобы получить
отдачу от возможностей во внешней среде.
 Поле СЛВ показывает, за счет каких возможностей внешней среды организация сможет
преодолеть имеющиеся слабости.
 Поле СИУ показывает, какие силы необходимо использовать организации для устранения
угроз.
 Поле СЛУ показывает, от каких слабостей необходимо избавиться, чтобы попытаться
предотвратить нависшую угрозу.
Возможности Угрозы
Сильные
СИВ СИУ
стороны
Слабые стороны СЛВ СЛУ
Поскольку SWOT-анализ в общем виде не содержит экономических категорий, его можно
применять к любым организациям, отдельным людям и странам для построения стратегий в
самых различных областях деятельности.
См. также[править | править исходный текст]
 PEST-анализ
 SNW-анализ
 Анализ пяти сил Портера
 Аналитическая записка
 Резюме для руководства
 GAP-анализ
SWOT - анализ ключевых показателей деятельности компании, помогающий разработать
маркетинговую стратегию.
Strengts (силы) , Weaknesses (слабости) , Opportunities (благоприятные возможности) и Тhreats
(угрозы) . Внутренние факторы отражаются в основном в S и W, а внешние – в О и Т.

SWOT-анализ (strengths, weaknesses, opportunities, threats) – анализ сильных и

слабых сторон, возможностей и угроз является одним из важнейших этапов
маркетингового плана. SWOT-анализ проводят как для деятельности фирмы в целом,
так и для определенных продуктов, сегментов рынка, географических территорий. В
первом случае анализ выходит достаточно общим и содержащим не так много полезной
информации, а во втором дает менеджеру серьезную пищу для размышлений.

Методика проведения SWOT-анализа очень проста, благодаря чему менеджер может

сосредоточиться на фактах, не тратя свое время на какие-то функциональные вопросы.
Сам анализ состоит из двух частей. Возможности и угрозы представляют собой анализ
внешней среды: всех факторов, которые могут повлиять на компанию, но не зависят от
нее. Сильные и слабые стороны – это внутренний анализ компании/продукта. По
мнению профессора Филиппа Котлера, хороший менеджер должен при составлении
SWOT-анализа указать, как минимум 5 глобальных внешних угроз и возможностей,
которые способны как развить, так и погубить бизнес. Такие возможности есть всегда,
важно их найти.
 Обычно, SWOT-анализ начинают с выявления сильных и слабых сторон. Тут важно
учесть, что при их определении следует руководствоваться мнением потребителей, а не
сотрудников компании. Именно клиенты знают ваши сильные и слабые стороны лучше
всех. Вот некоторый перечень, часто встречающихся в анализе сильных и слабых
сторон факторов:
1) Репутация компании
2) Качество продукта
3) Качество обслуживания
4) Доля рынка
5) Цена
6) Логистика
7) Эффективность продвижения
8) Качество работы торговых агентов
9) Географический охват
10) Внедрение нововведений
11) Издержки
12) Фин. Устойчивость
13) Работники
14) Техническое оснащение
15) Способность укладываться в сроки
16) Гибкость, быстрая реакция на события
17) Ассортимент
18) Опыт
19) Ресурсы
20) Знание покупателей
Анализ сильных и слабых сторон – это не дело одного дня. Для того, чтобы собрать
все необходимые сведения понадобится время. Важно, чтобы данные были реальными
фактами, а не чьими-то догадками. К тому же очень плохо, когда обязанность на
создание SWOT-анализа лежит на одном человеке. Получается немного однобокое
видение. Сам анализ может проводиться по-разному. Может быть, менеджер будет
четко распределять данные, например «Работники» - это сильная сторона компании, а
«Ассортимент» - слабая. А может анализ будет более сложным, но подробным.
Например, каждый фактор будет представлен по критериям:
Исполнение: главное достоинство, малое достоинство, нейтральное, малый
недостаток, главный недостаток.
Значение: большое, среднее, несущественное.
Возможности и угрозы. Это все элементы внешней среды, которые никак не зависят
о компании. При их анализе важно понимать, что данные должны быть четкими,
проверенными. Иначе весь анализ может потерять смысл. К внешним возможностям и
угрозам относятся:
1) Экономическая ситуация в стране и мире
2) Демографическая ситуация
3) Политическая
4) Общественные движения
5) Технический прогресс
6) Анализ конкурентов
 7) Законодательства
8) Культурные факторы
9) Социальные вопросы
Обычно SWOT-анализ оформляют в виде таблицы. После его проведения
необходимо разработать план по устранению слабых сторон и действия компании на
случай возникновения угроз. Также следует продумать, как наиболее эффективно
можно использовать возможности и сильные стороны.

Жарнама, реклама (франц. reclame, лат. reclamo — жар саламын) —

тауарлардың, қызмет көрсетудің тұтынушылық қасиеті туралы ақпарат беру және
оған деген сұранысты көбейту мақсатында таратылатын хабарлама; белгілі бір
адамдар, ұйымдар, әдебиет пен өнер шығармалары туралы хабар таратып,
оларды әйгілеу. Жарнама көпшілік ақпарат құралдары (теледидар, радио,
газет, Интернет, проспектілер, плакаттар, т.б.) арқылы жүзеге
асырылатын коммуникацияның ақылы түрі болып табылады. Кез келген
Жарнама хабарламалық, болмаса назар аудартушылық сипатымен ерекшеленді.
Жарнаманың түрлері көп: сату орнындағы Жарнама,институционалдық (жақсы
пікір қалыптастыру мақсатындағы) Жарнама, хабарламалық Жарнама, сауда
және көлік жүйесіндегі Жарнама, көше Жарнамасы (плакат, афиша), ауызша
Жарнама, баспалық Жарнама т.б. Жарнаманың қарапайым түрлері б.з.б. пайда
болды. Ежелгі Грекия мен Ежелгі Римде Жарнама хабарландыруларын ағаш
тақтайларға жазып, халық көп жиналатын алаңдарда айғайлап жар салатын
болған. Баспаға басылған Жарнамалар Англия мен Францияда17 ғ-да пайда
болды. Жарнама қазақ халқына да ежелден белгілі. Оның ауызша үлгілері
фольклорлық әдебиетте “жарлық шашу”, “жар салу” ұғымдарымен берілген.
Жарнама үлгілері “Қобыланды батыр”, “Мұңлық-Зарлық” және “Оғызнама”
жырларында бар. 19 ғ-дың аяғында “Түркістан уалаяты”, “Дала уалаяты”
газеттерінде саяси-экон. мәселелерге байланысты, оқу-ағарту, әдебиет және
өнер-білім бойынша Жарнамалар берілген. 20 ғ-да Жарнаманың мақсаты мен
мазмұны кеңейіп, икемділігі артты, Жарнама тілінің ішкі құрылымы сараланды.
Нарықтық экономиканың қанат жаюына орай Қазақстанда жарнамалық қызмет
түрлері сан алуан болып дамуда. Жарнама стратегиясымен айналысатын
Жарнама компаниялары пайда болды. Жарнаманың бір түрі — афиша
(affіcher — хабарландыру, іліп қою). Театр афишалары — спектакльдер және
басқа да көңіл көтеретін шаралар туралы хабарландырулар. Афишалар
театрдың алдына, көшелерге, алаңдарға және басқа да көпшілік жүретін
[1]
орындарға ілінеді.

Жарнама - тауарларға сұранымды қалыптастырып, ұлғайту мақсатында

олардың қасиеттері мен көрсетілетін қызметтер туралы ақпаратты тиімді бағытта
тарату.[2]
Жарнама
Жарнама дегеніміз белгілі тапсырыс берген демеушінің
АҚШ Маркетинг Ассоциациясының анықтамасы жарнама дегеніміз
Жарнама ерекшеліктері:
қоғамдық сипаттама алады;
үгіттеуге қаражат қабілеттілігі бар сатушы жарнама
мәнерлік - түс, дыбыс, шрифт арқылы
иесіз жарнама монолог ретінде ғана жасалады.
1.1. Жарнаманың атқаратын қызметтері
Рыноктағы жарнама бернесі:
экономикалық бернесі – сұранысты қалыптастыру, өтімді
ақпараттық бернесі - тұтынушыларды өндірушілер және
коммуникациялық бернесі - маркетинг зерттеулері кезінде
бақылау бернесі - рыноктағы өнімдердің
түзетім бернесі - өткізу саясатын және
сұранысты басқару бернесі - нақты тұтынушылар
1.2. Жарнама түрлері
Жарнаманың жоғарыдағы айтылған көптеген бернесі әмбебап
1-кесте. Жарнама түрлерінің негізгі белгілері
Жарнама түрлерін айыру белгілері Жарнама түрлері
12
Жарнаманы жеткізу әдіс-теріне қарай "Қатаң"
Мияткер түріне қарай Өндірушінің атынан
Тұтынушыға әсер ету әдісіне қарай
Мақсатты аудиторияның
түріне қарай Бизнес саласына арналған
Коммуника-ция стратегия-сына қарай Тандамалы жарнама
Компания мақсатына қарай Ақпараттық жарнама
Жарнама затына қарай Тауар жарнамасы –
Фирма (фирма беделі) жарнамасы – кәсіпорынның
Тигізетін әсеріне қарай Тікелей жарнама –
Жанама жарнама – көпшілікке арналған жарнама.
Әсер ету жолына қарай Көз жарнамасы
Акустикалық жарнама (радиожарнама).
Иіс сезу қабілетіне әсер ететін жарнама
1.3. Жарнама әрекетін жүргізудегі негізгі сатылары
Маркетинг жүйесіндегі жарнама қызметі біркатар сатыларға
1-сурет. Жарнама қызметін жүргізудегі негізгі
Жарнама мақсаттары кәсіпорын қабылдаған жалпы маркетинг
1) тауарды өткізу саласына байланысты
2) коммуникация саласына байланысты мақсаттар
Жарнама мақсаты негізінде жарнамалық жариялау шешімдерін
Жарнамалық жариялауды дайындаған кезде мына мәселелерді
1) жарнамалық жариялаудың құрылымын;
2) жарнамалық жариялаудың түрін;
3) жарнамалық жариялаудың бет-бейнесін. Жарнамалық
Жарнамалық жариялаудың түрі тауарды тұтынушыға көрсету
Жарнамалық жариялаудың бет-бейнесі көзделген ойды тұтынушыға
ресми іскерлік;
ғылыми түрде кәсібилік;
жариялымдық;
әдеби тілмен сөйлеу;
дөрекі тілмен сөйлеу.
Жарнамалық жариялауды дайындаумен бірге жар құралдарын
Жарнама тарату құралдары анықталғаннан кейін қажет
Жарнама қаржы көлемі анықталғанда келесі факторлар
болжаған өткізу рыногының көлемі мен мөлшері;
кәсіпорын маркетинг кешеніндегі жарнаманың ролі;
тауардың өмір кезеңдері;
бәсекелестердің жарнама шығындары;
өзінің қаржы мүмкіндіктері.
Жарнама қаржысы коммуникация кешенінің жалпы шығындары
Дәрежелі жарнама көптеген шығындарды талап етеді.
жарнаманың пайдалылығы туралы ақпарат береді;
әрбір жарнама тарату қүралдарының нәтижелілігін көрсетеді;
әлеуетті тұтынушыларға жарнаманың оңтайлы әсер ету
Жарнама науқаны мен құралдарының тиімділігін нақты
Жарнаманың психологиялық әсер ету тиімділігі әлуетті
1.4. Жарнаманы тарату құралдары
Қазіргі кезде жарнама тарату қүралдарының көптеген
Жарнама түрлері және оны тарату құралдары
Жарнама түрлері Жарнаманы тарату құралдары
12
Тікелей жарнама а) пошта хаттары,
б) пошта арқылы видеокассеталар, видео-дисктер
Баспа жарнамасы а) анықтамалар,
б) пресс-релиз, баспасөз хабарламасы
в) буклет
г) анықтама
Баспасоз жарнамасы а) газеталар
б) журналдар
Хабар жарнамасы а) радиожарнама
б) тележарнама
Сыртқы жарнама а) үлкен габариттік
б) газжарығы құрылымдар
в) роллер г) мультивизио плакаты д)
Экран жарнамасы а) кино және
б) слайд-фильмдер
Транспорт жарнамасы а) транспорт сыртындағы
б) транспорт салонындағы плакаттгю және хабарландырулар
Сату орнын-дарындағы жарнама а) витрина
б) тауар қорабы
в) зат таңбасы
г) назар аударуға арналған жазулар, таңбалар
Жарнаманың баска түрлері а) көрме
б) компьютер жарнамаеы
в) кәдесый
г) купон, лотерея
2. Арнайы сату әдісі
Арнайы сату әдісі сатушы мен сатып
Арнайы сату әдісінің ерекшеліктеріне мыналар жатады:
сатушы мен сатып алушы тауарға байланысты
қарым-қатынас содан кейін тұрақты қалыптасуы
кездесу нәтижесі өз әсерін беріп тауар
Әдістің бірінші кезеңінде әлуетті сатып
Әлуетті еагып алушыны саудаға алдын ала
Стандартты сату стратегиясы барлық әлуетті
Икемді сату стратегиясы әрбір сатып алушы
Арнайы сату үдерісінің ең маңызды кезеңі
сатып алушылардың назарын тауарға әсерлі аударуды;
сатып алушыны тауарды сатып алуға ынталылықпен
сатып алушыны көзделген әрекеттерге итермелеуді.
Сауда кедергілерді жою кезеңі де арнайы
Логикалық кедергілердің пайда болу себептері тауардың
Тұтынушы сатушымен қарым-қатынасы одан әрі тұрақты
Сайып келгенде, арнайы сату әдісі коммуникация
3. Тауар өтімін ынталандыру
Тауарды сатуда өтімді ынталандыру үшін қысқа
1) рынокқа ұқсас тұтыну қасиеттерімен бәсекелес
2) рынокқа жаңа тауарды
3) тауар "кұлдырау" өмір кезеңіне
4) төмендеген сұранысты жандандыру үшін;
5) ұсынған тауарларға тұтынушылардың ақпараттығын
Өтімді ынталандырудың төмендегі ерекшеліктері орын алуы
тауарға деген тартымдылықты күшейту - ол
сатып алуға шақыруларды көбейту - ол
сатып алуға тұтынушыларды талаптандыру - ол
Өтімді ынталандырудың үш жолы бар:
Сауда саласында (делдалдарды) ынталандыру. Бұл жол
өткізумен айналысатын фирма жұмысшыларын ынталандыру. Жұмыс
Тікелей тұтынушыларды ынталандыру. Мұнда тұтынушыларға баға
4. Қоғаммен байланыстар
Қоғаммен байланыстар (паблик рилейшнз) дегеніміз -
Бұл қызмет аясындағы барлық күш-жігердің басты
1) ішкі саясатты жүзеге асыру:
2) сыртқы саясатты жүзеге асыру:
3) фирма беделін көтеру: фирманың
Коммуникация жүйесіндегі басқа құрамына қарағанда қоғаммен
түсінігі жоғары - жарнамаға қарағанда ресми
түтынушылар кеңінен қамтылады - сатушыларға, жарнамаға
көзге тартымды да жағымды келеді. Қоғаммен
бұқаралық ақпарат құралдарындағы редакция материалдары;
көрмелердің беделді бөлімдері;
кино және видеофильмдер;
басылым туындылары;
фирма өкілдтерінің маңызды және әйгілі қоғамдық
тауармен ресми таныстыру, конференцияларға, семинарларға фирма
спорт жарыстары, қоғамдық оқиғалары, музыка концерттері,
Бұл шаралардың кеңінен қолдануы
1) фирма рынокқа жаңа тауар
2) бәсекелестер жағынан қарсы әрекеттер
3) фирманың беделі төмендесе,
4) дағдарыс жағдайға ұрынса: өнімнің
5) бірлесіп істейтін фирмалардың жұмысшыларымен және
5. Коммуникация стратегиясы
Коммуникация стратегиясын белгілеу үдерісі бірнеше сатыдан
2-сурет. Коммуникация стратегиясын белгілеу үдерісі
Коммуникация стратегиясының жалпы мақсаты сұранысты ынталандыру,
1. Тауарды немесе қызметті тез
2. Фирма не тауар
Осы мақсаттарға сәйкес шешілетін мәселелер белгіленеді.
Мақсатты аудиторияның сипатына байланысты фирма төмендегі
Өзіне тарту стратегиясында фирманың барлық коммуникациялық
а) өзіне тарту стратегиясы
б) сатып алуға итермелеу стратегиясы
← түпкі тұтынушылар сұранысының әсері
→ тауарды итермелеп өткізу бағыты
3-сурет. Коммуникация стратегиялары
Коммуникацияның жалғыз ғана бір элементі өте
Қаржы бюджетін белгілеу кезде коммуникацияның әрбір
болжам бойынша болатын шығындар әдісі;
пайыз негізіндегі әдісі;
максималды шығындар негізіндегі әдісі;
бәсекелестер шығынымен салыстыру әдісі;
фирманың мақсатына және шешілетін мәселелеріне байланысты
Коммуникация стратегиясының нәтижесін талдап, фирма оның
ҚОРЫТЫНДЫ.
Сонымен бұл рефератты қорыта келе, мынадай
Өткізуді ынталандыру – қысқа мерзімде тауарды
Өткізуді ынталандыру шаралары келесі жағдайларда қолданылады:
нарықта ұқсас тұтыну қасиеттерімен бәсекелес тауарлар
нарыққа жаңа тауарды ұсынғанда;
тауар өміршеңдігі құлдырағанда;
төмендеген сұранысты жандандыруға.
ұсынылған тауарларға тұтынушының ақпараттығын күшейту үшін;
Өткізуді ынталандыру шаралары келесі ерекшеліктермен сипатталады:
тауарға деген тартымдылықты күшейту (лоторея, купондар
сатып алуға шақыруларды көбейту (шақырулар әдісі);
сатып алуға тұтынушыларды талаптандыру (жеңілдіктер, кепілдеме
Өткізуді ынталандыру тәсілдері:
делдалдарды ынталандыру – баға жеңілдіктері, жарнаманы
өткізумен айналысатын фирма жұмысшыларын ынталандыру –
тікелей тұтынушыларды ынталандыру – баға жеңілдіктері,

Жарнама түсінігі
Жарнама дегеніміз не? Бұл сұраққа жарнама агенттері әр түрлі жауаптар
береді.
Қазіргі жарнама «әкесі» аталған Альберт Ласкер оған мынандай
түсініктеме береді. «Жарнама – бұл баспа түріндегі сауда». Осындай
анықтама радио мен телевидение пайда болмай тұрып берілді. Бұл
кездерде жарнаманың ауқымы мен сапасы бүгінгімен жер мен көктей
айырмашылығы бар еді. Жарнама жайлы әртүрлі анықтамалар бар. Ол
қатынас өтім ұйымдастыру, эканомикалық және әлеуметтік процесстер –
қоғаммен байланыс жасаудың бірден-бір көзі болып анықталуы мүмкін.
Сонымен, жарнама – бұл ақпарат беру, әдетте төленетін және сенім
пікірін тудыратын құрал. Ол көбіне өнім мен жарнама таратушының ойын
іске асырумен айналысады.
Жарнама түрлі топтағы адамдарға көзделіп жасалған, яғни барлығын
хабармен қамтуды мақсат етеді. Түрлі топтағыларға: рок-музыканы
ұнататын жасөспірімдер мен классикалық, баяу әндерді таңдайтын қарт
адамдар. Бұл кезде жарнама осындай топтағыларға арнайы жасалған
қимыл болып саналады.
Қызмет атқарудың басым бөлімі – жарнама, мазмұны мен мақсаты
жағынан сендіру, өзіне идея, тауар, қызмет көрсетуге жаңа
пайдаланушыларды қаратуды нысан етеді. Алайда, белгілі жарнама
таратушылар, мысалға құқық және заң жұмыстарын шешіп беру
мақсатында жасалған хабарлама тек ақпарат беру орнында жүреді және
ол ешқандай сендіру мақсатын көздемейді.
Материалдық тауарды жарнамалаудан қатар банк қызметтері, сұлулық
салондары, машина сатумен айналысатын дүкендермен жарнамалық
байланыс жүргізу өте маңызды. Барлық өсу дәрежесінде жарнама ой
насихат шеңберінде қолданылады: эканомикалық, политикалық,
экологиялық, діни және әлеуметтік.
Хабарландыру жарнама болу үшін, жарнама беруші өзін таныстыру шарт.
Әрине, жарнама беруші өзінің атын аталғанын қалайды. Ондай жағдай
болмағанда жарнаманың мән-мағынасы болмағанмен тең. Дәстүрлі БАҚ-
тың (телевидение, радио, газет, журнал, маңдайшалар) – дан басқа
жарнаманы тарату: пошта, метро, трамвай, адамдар көп жүретін
жерлерде кездеседі. Және де бұл жарнамалаудың тиімді түрінің бірі.
Жарнама барлық жерде қолданылады. Онымен ұйым «бейнесін»
қалыптастыру үшін қолданылады (абыройлы жарнама), маркалы тауарды
ерекшелендіру мақсатында (марка жарнамасы), сату жайлы ақпарат
тарату, қызмет көрсету (рубрикалық жарнама) төмен бағамен сату
жайлы хабарландыру (төмен баға жарнамалары).
Таралу масштабына қарай: глобальді (бүкіл әлемдік), мульти – ұлттық,
бүкіл ұлттық, аймақтық, қалалық, жергілікті.
Сезім мүшелеріне қарай сұрыпталу: визуальді, есту (ауызша), иіс сезу,
дәм сезу, түйсік сезу және т.б.
Жарнама жасалу жолына қарай: өзіңдік немесе «үй жайындағы» реклама
берушінің өзі жасаған; жарнама агентімен дайындалған: дайын (ескі
жарнама рөліктерінің ойналуы).
Жарнама құралдарын 5 үлкен топқа бөлуге болады: баспасөз,
телевидение, радио, жарнама, кино.
Жарнама тағы да көркемділік безендіру жағынан: қара – ақ, біртүсті, екі
түсті, түрлі – түсті, мәтінді, суретті, фото, пайдаланылған және де затты
жарнамалар: брелок, оттық, қалам, кәдесый, т.б. Сонымен қатар «тірі»
жарнамалар да бар. Бұған модельдердің дүкендерде жүріп, атақты
фирма киім үлгілерін көрсету жатады.
Жарнаманың негізгі функциялары:
-эканомикалық (утилитарлы) – бұл сауда көлемін көбейтіп, кірісті
арттыру.
-ақпараттық шығарушылар – бұл белгілі бір тауарлар жайлы толық
ақпарат беру.
-маркетингтік (коммерциялық) – тауардың сауда нарығында жылжуына
себеп болады.
-қатынасты (идеологиялық) – бұқараға назар аудартады.
-тәрбиелі (ұйымдастырулы) – жарнаманың бұқара санасына әсер етуі.
-мәдениетті – эстетикалық қанағаттанушылықты толықтырады.
Жарнама мақсаты:
-сауда нарығын кеңейту
-бұқараға тауар жайлы хабарлау
-фирманың атағын, тауар белгісін қалыптастыру және ұйымдастыру
-тауардың пайдалылығы мен артықшылығын хабарлау
-қарсыластарға тойтарыс бере алу.
Сонымен, жарнама – бұл ой, және де оны пайдаланушыға жеткізе білу
шарт.

Тұтынушыға жарнама әр түрлі құралдар арқылы жетеді. Жарнама түрлерін былайша

жіктеуге болады:
1. Мақсатгық белгіленуіне қарай:
ü тауарлар мен қызметтер жарнамасы;
ü идея – ойлар жарнамасы;
ü пайда алу үшін бағытталған коммерциялық жарнама;
ü пайда алуды қөздемейтін коммерциялық емес жарнама (қайырымдылық қоры, діни және
саяси ұйымдардын жарнамасы).
2. Мақсатты бойынша сәйкес жарнама типггері.
1) Марка жарнамасы тұтынушыдардың тауар маркасы туралы хабардар болуына және
фирманың нарықтағы үлесін арттыруға бағытталған. Оның мақсаты — бәсекелес
марканың сатып алушыларын үйіру арқылы таңдамалы сұранысты ынталандыру.
2) Тауар жарнамасының мақсаты — жалпы тауар категориясына алғашқы сұранысты
ынталандыру. Мұндай жарнама салалық еткізуді өсіруге бағытталған болса, марка
жарнамасы осы өткізу көлемінен өзі үлесін бөліп алуға арналған.
3) Корпорация немесе компания жарнамасы олардың бейнесін жасауға бағытталған.
4) Бірлескен жарнамада өндіруші белшек саудагерлердің тауарды жарнамалауға кеткен
шығындарының орнын толтырады.
Имидж жарнаманың негізгі мақсаты — адамдар санасында тауардың немесе фирманың
жағымды бейнесін жасау.
Ынталандырушы жарнаманың мақсаты – тауарлар мен қызметтердің өткізілуін
ынталандыру.
3. Практикалық мақсаттар үшін ең ыңғайлысы — өткізу арналары арқылы жарнаманы
жіктеу.
Баспа жарнамасы – ол тек көріп, қабылдауға арналған жарнамалық-каталогтық
басылымдар (каталог, проспект, буклет, плакат, листовкалар) және жарнамалық –
сыйлықтық басылымдар (үстелге қоятын және қабырғаға ілінетін фирмалық күнтізбелер,
іс күнделіктері, жазу кітапшалары, қалта күнтізбелері, т.б. жатады).Баспа жарнамасының
мақсаты — болашақ сатып алушыларды жарнамаланған фирма тауарларымен толық
таныстыру.
Баспасөздегі жарнама. Бұл — хабарландыру және шолу-жарнама жарияланымдары
сипатында баспасөзде жарияланған әр түрлі жарнамалық материалдар (мақалалар,
репортаж, шолу т.б,) Басылымның маңыздылығы оның кезеңділігіне, жарнаманың осы
басылымдағы алған орнына және көлеміне байланысты болады.
Радиожарнама. Негізгі түрлері — радиохабарландырулар, радиожурналдар,
радиорепортаждар, радиороликтер.
Тележарнама. Ең танымал түрлері: телеролик, телехабарландыру, жарнамалық
бағдарламалар, бағдарлама арасындағы телезаставкалар.
Аудиовизуалды жарнама. Бұл — жарнамалық роликтер, жарнамалық-техникалық
фильмдер, жарнамалық – беделді фильмдер, бейне фильмдер және слайдтар.
Сыртқы жарнама. Бұл — көру сезімі арқылы қабылданатын жарнама. Негізінен бұл
жарнама тұтыну тауарлары үшін қолданылады. Қалың көпшілікке арналған. Оның түрлері:
жарнамалық тақталар, афишалар, транспаранттар, түрлі – түсті жазбалар, электронды
табло, экрандар, дүкендер сөресі, фирмалық жазулар.
Көліктегі жарнама. Бұл — автобус, троллейбус және тағы басқа көлік түріне
орналастырылатын жарнамалық мәліметтер, хабарландырулар.
Тікелей пошталық жарнама — жарнамалық хабарларды тұтынушы мекен – жайына
жарнама хаттар немесе хабарландыру – ақпараттық материалдардың басылымдары
ретінде жіберу.
Жарнама сувенирлері — фирма қызметін таныту үшін қолданылатын фирмалық
сувенирлер, сериялық сувенирлік заттар, сыйлықтар, фирмалық орамалар.
Компьютерлендірілген жарнама. Жарнаманың бұл түрі шетелде жақсы дамыған. Ол
компьютерлендірілген ақпарат және кабельді теледидар арқылы жүргізілетін жарнама
(бейне – теле каталогтар бойынша сауда).
Интернет арқылы жарнама. Өзінің жеделдігіне, қайталануына және таратылуының
ауқымдылығына байланысты баспасөздегі жарнаманың ең тиімді құралы болып
табылады.
Жалпылама сұраныстағы тауарлар мен қызметгер үшін радио және тележарнама тиімді
болып табылады.
Тележарнама — жарнаманың ең қымбат түрі және онын бағасы әр кезде өсіп отырады.
Жарнама тәсілінің ең қарапайым түрі — жарнама хабарларын поштамен тарату.
Газет пен журналдағы жарнаманың құны оның беттеріндегі қолданылған ауданының әрбір
шаршы сантиметрінің бағасымен есептелінеді. Зерттеулердің нәтижесі көрсеткендей,
газеттер мен журналдардың беттеріндегі оң жақтағы жоғарғы бөлігіне көбірек көңіл
аударылады.
Ұлттық компаниялардың тауарды нарыққа жылжыту саясатының қаржылық мүмкіндіктері
мен маркетингтік мақсаттарға қатысты өзіндік ерекшеліктері бар.
Қазақстандық компаниялардың коммуникация түрлері бойынша шығындарының
құрылымы
Коммуникацияға кеткен шығындардың Жалпы көлемге шаққандағы
барлық жиынтыққа шаққандағы үлесі, жарнамаға кететін шығындар, %
%*
Компаниялар Жарнама Әткізуді . PR Көрмелер Теледидар Баспасө Сырткы Радио
ынталаныдыр және з жарнама
у тағы
басқалар
«Алматы шайы» 77 14 5 4 58 2 27 13
«Рахат», 82 - - 18 74 12 - 13
«Беккер және К°» 55 5• 10 30 5 19 - 76
«Бахус» 51 30 9 10 94 5 - 1
*Компанияның 2002 ж. мәліметтсрі бойынша
** «Gallup Media Asia» компаниясының 2002 ж. прайс-парақтары бойынша
Кестеде қазақстандық компаниялардың коммуникация түрлеріне жұмсалган
шығындарының көп бөлігі — жарнамаға, ал жарнамалық бюджетте — теледидарға
кететіні көрсетілген.
Жарнама құралдарын таңдау процесі мынадай бірнеше кезеңдерден түрады: жарнама
қүралдарын қамту ауқымын анықтау; жарнаманың қайталану жиілігі және әсер ету күщі
туралы шешім қабылдау; оны тарату құралдарын таңдау; жарнама жеткізушілерін таңдау;
құралдарды қолдану графигі туралы шешім қабылдау.
Қамту ауқымы - берілген уақыт аралығында жарнама науқанымен таныстыратын
мақсатты аудиториядағы адамдардың белгілі бір пайызы. Қайталану жиілігі — мақсатты
аудиторияның өкіліне арналған хабарландыру әсерінің қайталану саны. Жарнаманың
әсерін жиынтық бағалау балын (ЖББ) анықтау арқылы өлшеуге болады. Мысалы, «Лиза»
журналы мақсатты топтың 30 пайызын қамтиды деп ұйғарайық, ал косметикалық
компания бір жыл ішінде осы журналға 8 хабарландыру беруді жоспарласа, оның 50%-на
оқушылар көңіл аударса, жиынтық бағалау балы (30 /қамту/ х 4 /жиілік/) 120 балға тең
болады.
ЖББ-ны басқа журналдармен салыстыру негізінде олардың ішіндегі ең тиімдісін, яғни
шығындары азын және көп мақсатты топты қамтамасыз ететінін таңдап алу керек.
Жарнаманың әсер ету күші — жарнаманың тұтынушыға әсер ету дәрежесі.
Жарнама маманы жарнама құралының ең тиімдісін таңдап алуы қажет. Жарнама
құралдарын таңдауға әсер ететін негізгі факторлар: аудитория көлемі мен құрамы,
мақсатты аудиторияның жарнама құралына көзқарасы, тауар мен үндеу түрі және
жарнама бағасы.
Аудитория өлшемі мынадай жолдармен анықталады:
а) БАҚ бойынша қамтылатын адамдар саны;
ә) жарнама құралдары мен тұтынущылардың байланыс саны;
б) тиімді аудитория — жарнама құралдарымен байланыста болған әлуетті клиенттердің
саны. Егер мақсатты аудитория жасөспірімдер болса, онда теледидар мен радио тиімді
жарнама құралы болуы мүмкін. Сән киімдерді журнал беттерінде, ал теледидарларды
теледидар арқылы жарнамалау тиімді деп есептеледі. Егер хабардың көп бөлігі
техникалық ақпараттан тұратын болса, онда жарнаманы арнайы басылымдарда немесе
Интернетте орналастыру керек. Жарнама бағасын анықтау үшін әр түрлі БАҚ-тағы
жарнама бағаларын салыстыру қажет.
Жарнама бағасы Б» (мың адамға) мына жолмен есептеледі:
мұндағы: Шж — жарнамаға кеткен жалпы шығындар; А -басылым тиражы немесе бақылау
аудиториясы, мың адам.
«Крестьянка» журналында жарияланған әр түрлі хабарландырудың бір беті 5 мың $
болса, ал оны оқушыларының саны 500000 мың адамнан тұрса, онда мың адамға
шаққандағы жарналық бағасы 10$ болады.
Жарнама бағасын есептеген кезде пайдасыз аудиторияны есепке алу керек, ол —
фирманың мақсатты нарығына жатпайтын аудитория.
Республикалық радио мен теледидарда жарнама бағасын есептеуде секундтар
қолданылады. Теледидардағы жарнама бағасы жыл мезгіліне, бағдарлама уақытына,
хабардың әйгілігіне қарай ауытқиды. Теледидар жарнамасы үшін ең тиімді уақыт —
көрсетілетін хабардың басы мең ортасы болып табылады. Сондықтан жарнама берушілер
оны көрсетілген уақыт аралығында орналастыруға үмтылады.
«ОРТ Евразия», «КТК», «Рахат», «31 канал» телеарналары сұранысты қанағаттандыру
мақсатында көңіл көтеретін және ақпараттық бағдарламаларды жиі көрсету арқылы
көрермендердің ықыласына бөленуде. Бірақ «ОРТ Евразия» арнасына тек қана ірі
фирмалар жарнама бере алады. Өйткені 1 минуттық роликтің құны 1000-нан 35000-ға $
дейін Жетеді. АҚШ-та 1 минуттық телероликтің құны 250 мың $-ға дейін жетеді. «КТК»
арнасындағы 1 минуттық роликтің құны -500-ден 950 доллар, «Хабар» арнасында — 1300-
ден 3120 доллар, «Рахат» арнасында — 540-ден 1100 доллар, «Қазақстан-1» арнасында
— 250-ден 750 долларға дейінгі аралықта белгіленген.
Ең жақсы уақытта эфирге шығатын багдарламалар («Большая стирка», «Поле чудес»)
халыққа әйгілі болды.
Республикадағы үздік радиоарналар — «Радио 31», «Шахар», «Европа плюс», «Караван»,
«НС», «Сити-радио», «Қазақстан-1». Олардың ішіндегі алға шыққандары — «НС», «Радио
31», «Европа плюс» радиоларының жарнамалық уақыты 230 долларға дейін жететін.
Жарнама жеткізупгілері — бұл жарнаманың әр түрін тарататын нақты құралдар. Бұл —
нақты журналдар, телешоу және радиобағдарламалар. Теледидарда жарнама
орналастыруға болатын көптеген арналар мен бағдарламалар бар. Ыңғайлы уақытта
жарыққа шығатын багдарламалар арнайы сұранысқа ие және бағасы өте жоғары болады.
Жарнаманы басылымда орналастырғанда оның тиражына, жарнама орнының бағасына,
басылым жиілігіне, беделіне (престиж), мақсатты аудиториясына, басылым сапасына аса
көніл аудару керек. Мысалы, егер ақпарат бизнесмендерге арналған болса, онда
экономикалық басылымдарды қолдану қажет. Егер «Маркетинг товаров и услуг»
журналының толық бір бетіне орналасқан төрт түсті жарнама бағасы 70000 теңге, ал
тираж көлемі 10000 болса, онда мың адамды қамту бағасы 70000 теңге тұрады.
Басылымның әр түрлі беттеріндег» жарнама бағасы елеулі түрде өзгереді, мұны да
ескерген жөн.
Жарнаманың әсер ету күші аудиторияның құрамына және басылым сапасына тікелей
байланысты. Мысалы, косметикалық бұйымдарды арнайы журналдарда жарнамалау
керек. Жарнаманың әсер әсер ету күші мен құнына ықпал ететін факторлар арасынан жол
таба білуі керек.
БАҚ-та қолданатьш график жөніндегі шешімдер. Ол үш түрде болады. Біріншісі —
жарнаманы жыл бойы қалай тарату керектігін анықтау. Жарнаманы жыл бойы немесе
маусым бойынша беріп отыруға болады. Екіншісі — жарнаманы таратудың жиілігін
таңдау. Үшіншіден — белгілі бір кезенде жарнаманы әркелкі тарату. Мысалы, жарнаманы
бір жылда бір рет беруге болады немесе бірнеше рет екпіндетіп — жариялауға болады.
Жарнама, реклама (франц. reclame, лат. reclamo — жар саламын) — тауарлардың,
қызмет көрсетудің тұтынушылық қасиеті туралы ақпарат беру және оған деген сұранысты
көбейту мақсатында таратылатын хабарлама; белгілі бір адамдар, ұйымдар, әдебиет пен
өнер шығармалары туралы хабар таратып, оларды әйгілеу. Жарнама көпшілік ақпарат
құралдары (теледидар, радио, газет, Интернет, проспектілер, плакаттар, т.б.) арқылы
жүзеге асырылатын коммуникацияның ақылы түрі болып табылады. Кез келген Жарнама
хабарламалық, болмаса назар аудартушылық сипатымен ерекшеленді. Жарнаманың
түрлері көп: сату орнындағы Жарнама, институционалдық (жақсы пікір қалыптастыру
мақсатындағы) Жарнама, хабарламалық Жарнама, сауда және көлік жүйесіндегі
Жарнама, көше Жарнамасы (плакат, афиша), ауызша Жарнама, баспалық Жарнама т.б.
Жарнаманың қарапайым түрлері б.з.б. пайда болды. Ежелгі Грекия мен Ежелгі Римде
Жарнама хабарландыруларын ағаш тақтайларға жазып, халық көп жиналатын алаңдарда
айғайлап жар салатын болған. Баспаға басылған Жарнамалар Англия мен Францияда 17
ғ-да пайда болды. Жарнама қазақ халқына да ежелден белгілі. Оның ауызша үлгілері
фольклорлық әдебиетте “жарлық шашу”, “жар салу” ұғымдарымен берілген. Жарнама
үлгілері “Қобыланды батыр”, “Мұңлық-Зарлық” және “Оғызнама” жырларында бар. 19 ғ-
дың аяғында “Түркістан уалаяты”, “Дала уалаяты” газеттерінде саяси-экон. мәселелерге
байланысты, оқу-ағарту, әдебиет және өнер-білім бойынша Жарнамалар берілген. 20 ғ-да
Жарнаманың мақсаты мен мазмұны кеңейіп, икемділігі артты, Жарнама тілінің ішкі
құрылымы сараланды. Нарықтық экономиканың қанат жаюына орай Қазақстанда
жарнамалық қызмет түрлері сан алуан болып дамуда. Жарнама стратегиясымен
айналысатын Жарнама компаниялары пайда болды. Жарнаманың бір түрі — афиша
(affіcher — хабарландыру, іліп қою). Театр афишалары — спектакльдер және басқа да
көңіл көтеретін шаралар туралы хабарландырулар. Афишалар театрдың алдына,
көшелерге, алаңдарға және басқа да көпшілік жүретін орындарға ілінеді.
Жарнама – тауарларға сұранымды қалыптастырып, ұлғайту мақсатында олардың
қасиеттері мен көрсетілетін қызметтер туралы ақпаратты тиімді бағытта тарату.
Бастапқыда паблик рилейшнз ұғымы ұйым мен жұртшылықтың арасындағы қарым-
қатынастың ерекше түрі, жұртшылықпен өзара пайдалы әрі тиімді қарым-қатынас орнату,
халықтың, сондай-ақ, т.б. қоғамдық ұйымдар тарапынан өзіне жағымды көзқарас
қалыптастыру мақсатында ұйым жүзеге асыратын басқару түрі (немесе функциясы)
ретінде қолданылды. Паблик рилейшнз еркін баспасөз бен ақпарат еркіндігіне
негізделетін инновац. басқару жүйесі ретінде түрлі кең көлемді жобаларды ақпаратпен
қамтамасыз етеді. Оның мақсаты – ортақ көзқарастар мен мүдделерді анықтау және
сенімділік ауанын қалыптастыруға негізделген өзара түсіністікке қол жеткізу үшін екі жақты
қарым-қатынаc орнату. Паблик рилейшнз бағдарламасының негізгі міндеттері: адамдар
арасындағы қарым-қатынас жолдарын жақсарту, екі жақты ақпарат ағымы мен түсіністікті
қалыптастыру әдістерін әзірлеу, ұйымның басшылығын қоғамдық пікір турасында
ақпаратпен қамтамасыз ету, жұртшылықтың мүддесіне қарай басшылықтың қызметін
қамтамасыз ету; бұқаралық ақпарат құралдарымен жұмыс жасау, ұйымның имиджін
нығайту, т.б. Паблик рилейшнз өзінің міндетін атқару барысында шын ақпаратқа
негізделеді, адамдарға белгілі бір көзқарасты ұстану, қайсыбір пікірлер мен идеяларды
қабылдауды (теріске шығаруды) ұсынады, міндетті түрде екі жақты байланыс тетіктерін
жолға қоюды ұйғарады. Дамыған елдердің көбісінде Паблик рилейшнз кез келген
ұйымның қоршаған әлеум. ортасымен қарым-қатынас тетігінің ажырамас бөлігіне
айналған.[2] Пиар-технологиялар,PR-технологиялар — [ағылш. PR, public relation -
жұртшылықпен (қоғаммен) байланыс] — хьютек-технологиялардың бір бағыты. PR деп
ұйым мен қоғамның арасындағы өзара түсіністік пен өзара байланысты орнатып,
тұрақтылығын сақтап отыруға, қоғамдық пікірді зерттеуге, оның даму ерекшеліктерін
болжап, оған ілтипатпен жауап қайыруға, басшылыққа уақыт талабына сай болуға және
ұйымның, оның қызметінің, даму бағытының жағымды бейнесін қалыптастыруға
бағытталған басқарудың ерекше қызметі түсініледі. XX ғ. ортасынан PR-технологиялар
әртүрлі салаларда — саяси кампанияларды жүргізуден өз халқының арасында, қала берді
халықаралық деңгейде мемлекеттің имиджін қалыптастырып, көтеруге дейінгі аралықта
қолданыла бастады. Экономиканың жаһандануы жағдайында елдің жағымды имиджін
қалыптастыру экономикалық әріптестік пен экономикалық жағдайдың жақсаруына тікелей
әсер етеді, өйткені, мемлекетке және оның агенттеріне сенімнің артуына және
халықаралық қарыз-несие саласында елеулі жеңілдіктер алуға септігін тигізеді. Сонымен
қатар, PR-технологиялар әртүрлі елдермен өз құндылықтар жүйесі мен әлемдік
қауымдастық саласында ықпалын (мәдени және экономикалық) арттыруда белсенді түрде
қолданыла бастады. PR-кампанияны жүргізудің стратегиясында RACE: R (research) жүйесі
қолданылады — міндетті қою және талдау; A (action) — жалпы бағдарламаны және
тұжырымдаманы жасау; С (communication) — алға қойылған мақсаттарға жету жолында
коммуникативті байланыстар орнату; Е (evolution) — кері байланысты қамтамасыз ету,
нәтижелерді қорытындылау және түзетулер енгізу. PR-технологиялардың түрлері.
Ғаламдық PR-кампаниялар жүргізу үшін сын тезінен өткен дәстүрлі PR-технологиялар
қолданылады: үгіт-насихат; промоушн (promotion) — талап етілген бағытта қоғамдық пікір
қалыптастыру; паблисити (publicity) — сәйкес БАҚ-да жағымды ақпараттың пайда
болуына жағдай жасау, жүртшылықты хабарландыру (public information), медиарилейшн
(media relation) — саяси іс-әрекетті ақпараттық сүйемелдеу; басын айналдыру
(brainwashing) — әсер етудің қарқынды түрлері; сыбыс тарату. Дағдарысты технологиялар
— кейін шегінер жолды алдын ала ойластырып қойып, дағдарысты жағдайды әдейі ойдан
шығару. Әсіресе, дәстүрлі мәдениеттегі елдерде тиімді. Дағдарыс нәтижесінде және
ақпаратты қарқынды әрі жеделдетілген тәртіпте жүргізу барысында күйзелісті жағдай
туады. Көптеген көзқарастар мен құндылықтар қайта қаралады, сананың қозғалмалылығы
артады, дәстүрлі құндылықтарға сүйену жоғалады, нәтижесінде жаңа құндылықтар
жүйесін енгізу оңайға түседі. Символдық перфоманстарды қалыптастыру — ғаламдық
ауқымда ұйымдастырылатын (мысалы, жаһандануға қарсылар, жасылдар және т.б.)
бұқаралық шерулер (қолдау немесе наразылық); халық алдында мәлімдеме жасау, спорт
жарыстары. Аудиторияны жіктеу (сегменттеу) — PR-технологиялардың, әртүрлі елдер
тобына немесе халық жіктерінің діни, мәдени, білім, мүліктік, құндылықты бағдарларын
есепке ала отырып, мақсатты бағыттарын анықтау. Спин-докторинг (spin-doctoring) —
ақпаратгық кеңістікті басқару технологиясы, ақпараттық кеңістікті қайта кодтау және
ақпараттық кеңістік арқылы әлеуметтік, экономикалық, саяси және мәдени кеңістікке ену,
сондай-ақ дағдарысты жағдайда ақпаратты қайта қалпына келтіру. Ғаламдық деңгейде
әлемнің бейнесін қалыптастыруға шешуші ықпал ететін ғаламдық БАД-ты пайдалану және
дамыту. e-PR-технологияларын, яғни, интернeT-PR-технологияларын пайдалану: веб-
сайттар, антисайттар, электронды таратылымдар, жағымсыз ақпаратты Интернет арқылы
тарату, БАҚ-та аты- жөні жоқ интернет-басылымға сілтеме жасап, жалған немесе
жағымсыз ақпарат тарату және т.б.
Жарнама
Жарнама, реклама (франц. reclame, лат. reclamo — жар саламын) — тауарлардың,
қызмет көрсетудің тұтынушылық қасиеті туралы ақпарат беру және оған деген сұранысты
көбейту мақсатында таратылатын хабарлама; белгілі бір адамдар, ұйымдар, әдебиет пен
өнер шығармалары туралы хабар таратып, оларды әйгілеу. Жарнама көпшілік ақпарат
құралдары (теледидар, радио, газет, Интернет, проспектілер, плакаттар, т.б.) арқылы
жүзеге асырылатын коммуникацияның ақылы түрі болып табылады. Кез келген Жарнама
хабарламалық, болмаса назар аудартушылық сипатымен ерекшеленді. Жарнаманың
түрлері көп: сату орнындағы Жарнама, институционалдық (жақсы пікір қалыптастыру
мақсатындағы) Жарнама, хабарламалық Жарнама, сауда және көлік жүйесіндегі
Жарнама, көше Жарнамасы (плакат, афиша), ауызша Жарнама, баспалық Жарнама т.б.
Жарнаманың қарапайым түрлері б.з.б. пайда болды. Ежелгі Грекия мен Ежелгі Римде
Жарнама хабарландыруларын ағаш тақтайларға жазып, халық көп жиналатын алаңдарда
айғайлап жар салатын болған. Баспаға басылған Жарнамалар Англия мен Францияда 17
ғ-да пайда болды. Жарнама қазақ халқына да ежелден белгілі. Оның ауызша үлгілері
фольклорлық әдебиетте “жарлық шашу”, “жар салу” ұғымдарымен берілген. Жарнама
үлгілері “Қобыланды батыр”, “Мұңлық-Зарлық” және “Оғызнама” жырларында бар. 19 ғ-
дың аяғында “Түркістан уалаяты”, “Дала уалаяты” газеттерінде саяси-экон. мәселелерге
байланысты, оқу-ағарту, әдебиет және өнер-білім бойынша Жарнамалар берілген. 20 ғ-да
Жарнаманың мақсаты мен мазмұны кеңейіп, икемділігі артты, Жарнама тілінің ішкі
құрылымы сараланды. Нарықтық экономиканың қанат жаюына орай Қазақстанда
жарнамалық қызмет түрлері сан алуан болып дамуда. Жарнама стратегиясымен
айналысатын Жарнама компаниялары пайда болды. Жарнаманың бір түрі — афиша
(affіcher — хабарландыру, іліп қою). Театр афишалары — спектакльдер және басқа да
көңіл көтеретін шаралар туралы хабарландырулар. Афишалар театрдың алдына,
көшелерге, алаңдарға және басқа да көпшілік жүретін орындарға ілінеді. [1]
Жарнама — тауарларға сұранымды қалыптастырып, ұлғайту мақсатында олардың
қасиеттері мен көрсетілетін қызметтер туралы ақпаратты тиімді бағытта тарату.
Жарнама тарихынан.
Адам өнім өндіре бастағаннан бастап айырбас бастауға тура келген. Айырбасты жүзеге
асыру, демек базарға бару. Базарға бару, демек тұтынушы шақыру. Осыдан жарнама
пайда болды.
Жарнамасының түбiрлерi терең өткенi жүредi. Қазiргi жарнаманың тарихы керiсiнше
есептейдi, кем дегенде, жүз жылдықтың бiр жарымы. Бiрiншi жарнамамен күңдi сату
туралы хабарлайтын Лондон сақталған мысыр папирусы жазбаша санайды.Қытайда
холардың ғасырында баспа жарнама бар болды. Сонымен бiрге жарнамаларға
месопотамияның саудагерлерiнiң белгiсi де жатады. Ертеректе жарнамалық хабарлаулар
бойлай саудалық бекітулер, тастар, Медиолар және ойын таcында жартастарында суретiн
салды.
18 ғасырдың екiншi жартыда жарияланатын және жарнамалық хабарлау алғашқы
германдық периодты шығарулар Англиядағы 1812 жылында бiрiншi жарнамалық агенттiк
пайда болды.
Жарнама түрлері.
Мелиялық жарнама – тесттік-графикалық жарнамалық материалдарды сайт беттерінде
орналастыру. Көптеген белгілері бойынша бұқаралық ақпарат құралдарындағы (БАҚ)
жарнамаға ұқсас. Бірақ баннердің гиперсілтемесінің бар болуы жіне анимацияланған
бейненің мүмкіндігі медиялық жарнаманың әсер ету мүмкіндігін аса кеңейтеді. Әдетте,
медиялық жарнама баннерлік жарнаманың формасына ие болады.
Контексттік жарнама — тесттік-графикалық жарнамалық материалдарды тұтынушыларға
іздеу функциясын ұсынатын сайт беттерінде орналастыру. Бұл жарнама түрі іздеу
нәтижелерінің жанында орналасады, ал белгілі бір жарнаманың көрсетілуі тұтынушының
іздеу сұрауына байланысты болып келеді. Әдетте, контексттік жарнама тексттік
жарнама формасына ие болады.
Жарнаманың басқа түрлері медиялық және және контексттік жарнамалардың белгілерін
біріктіреді.
Электрондық пошта (e-mail) – тұтынушыларға өзара ақпараттармен алмасуға мүмкіндік
беретін желілік қызмет, жарнамалық хабарламалаларды жіберудегі электрондық
поштаның артықшылықтары: Электрондық пошта желіні қолданушы тұтынушылардың
барлығында бар. E-mail хабарламаның push-технологиясын білдіреді. Жеке тұтынушыға
үндеу мүмкіндігін береді. Тұтынушыға қызықты болып көрінген хат оның достарына
жіберілуі мүмкін.
e-mail көмегімен алға басу үшін мынадай әдістер қолданылады: Жазылушыларға
жіберілетін хаттар.
Интернетте әр түрлі тақырыптарға арналаған жіберілім тізімдері көп. Бұл жіберілімді
қабылдаушы тұтынушылар сол жіберілімге өздері жазылған және олар кез-келген уақытта
сол жазылымды тоқтатуға құқығы бар. Жіберілімдердің мынадай түрлері бар: Ашық
(барлық қалаушыларға) Жабық (адамдардың белгілі бір тобына) Тегін
(жобалаушылардың қалауына байланысты)(http://kazseo.com) Тегін емес
Тақырып бойынша хаттардың жіберілуі адамдардың белгілі бір тобына арналғандықтан
жіне де оның мыңдаған жазылушылары бар болғандықтан ол тиімді марктинг құралы
болып табылады. Кейбір компаниялар өздерінің ресми сайттарында тұтынушыларға
жіберілімге жазылуды ұсынады. Бұл жіберілімдер тұтынушыға сайт жаңартулары,
компания жаңалықтары жайлы ақпараттар беріп, сол сайтқа тұтынушылардың келесі рет
кіруіне жағдай жасайды.
Жаңалық жіберілімдерінде жарнама орналастыру – көптеген жіберілімдер БАҚ-ның рөлін
атқарады.
Жарнама шығындарын аналитикалық есептеуді ұйымдастыру
Жарнама беруші – жарнамаларды өндіруге, орналастыруға, әрі қарай таратуға арналған
жарнамалық ақпараттардың көзі болып табылатын заңды немесе жеке тұлға. Егер
жарнама берушінің іс-әрекеттері лицензиялануы керек болса, жарнамада оның лицензия
номері, сондай-ақ бұл лицензияны берген органның атауы көрсетілуі керек.
Міндетті сертификаттауға тиісілі тауарлардың жарнамасы «міндетті сертификатталуға
жатады» деген белгімен қоса берілуі тиіс.
Жарнама берушілердің жарнама шығындары, көрмелерге, жәрмеңкелерге қатысу, тікелей
сатып алушыларға немесе делдал ұйымдарға келісім шартқа, мәмілеге және басқа да
құжаттарға сәйкес тегін берілген және қайтаруға жатпайтын тауарлар үлгілерінің құны
«Шығындар құрамы туралы» ереженің 2 тармағына сәйкес, өнімді өткізуге байланысты
шығындарға жатады және өнімнің (жұмыс, қызмет) өзіндік құнына қосылады. Шығындар
құрамы туралы ережнің 12 тармағына сәйкес, жарнама шығындары өнімнің (жұмыс,
қызмет) өзіндік құнына жарнаманың белгілі бір адамдар т
обына (жарнама тұтынушылар) ұсынылған есептік кезеңдегі өзіндік құнына қосылады.
Жарнама тұтынушыларға, бұл жағдайда, қаперлеріне жарнама жеткізілген немесе
жеткізілуі мүмкін, нәтижесінде жарнамаға өз тараптарынан сәйкесінше жауап қайтаратын
заңды және жеке тұлғалар жатады.
Жарнама мен паблик рилейшнз арасында ұқсастық пен айырмашылық
Маркетинг коммуникацияларының орталық орындардан жүйенің бiрi жарнамада
орналасады. Көп анықтауларды жарнамалардан ерекшелеуге болады:
Жарнама — (Американдық маркетинг қауымдастығының анықтауы) анайы ұсыныс және
идеялар (Американдық маркетинг қауымдастығының анықтауы) қызметтерiнiң алға
басуын жайлы кез келген ақылы форма;
Жарнама — бұл тауар, марка, (қандай болса да iстер, кандидат, үкiмет) фирма пайдаға
қандай болмасын үгiтшi байланыстар тағы басқа түрлер бұқаралық ақпарат құрал iске
асатын арнайы үндеу, ақылы бiр жаққа бағыталған;
Кейбiр мамандар жарнамаларды қарауы бұл тауарлар және қызметтердiң сапасын
ауыстыруға тырысқан коммуникацияның формасын сонымен бiрге мұқтаждықтар және
тұтынушының сұрау салуларындағы идея;
Жарнама — анайы ақы төлелетiн каналдар арқылы дәрiсханасы бар коммуникация;
дәрiсхана жарнаманың таратуын құрал төлеген ұйым жолдауды көз айқын ұсынады.
СМК бас құралдарының бiрi сияқты негiзгi сызықтар, жарнаманың коммуникатив
мiнездемелерiн ерекшелеймiз. Бұл мiнездемелердiң өте маңыздысы болып келесiлер
көрiнедi: Анайы сипат.
Сатып алушыға дүкеншiден жарнамалық үндеудi бiржақты бағытталғандық.
Жарнаманың эффектiнiң өлшемiнiң позициясынан екiұштылық.
Қоғамдық сипат.
Жарнамалық хабарлауда жарнама берушi, субъект, кiмдiкi есебiне демеушiге және кiмдiкi
атынан айқын анықталған жарнама iске асады. Өзi өзiменiмен бұл жарнамалық
коммуникацияның көз есептеуге түсiнiктi ретiнде бастапқы.
Жарнама алалықсыздыққа талаптанбайды.
Насихаттауға көрнектiлiк және қабiлеттiлiк. Жарнамалық дәлелдердiң қайталауы қайта
қайта тұтынушыдағы нақтылы психологиялық әсерiнде болады және оның сатып алуына
итермелейдi.
ЖАРНАМА – ТАУАР ЖЫЛЖЫТУ ҚҰРАЛЫ, ӨТКІЗУДІ ЫНТАЛАНДЫРУ, ОНЫҢ
ТҮРЛЕРІ МЕН ҚҰРАЛДАРЫ туралы қазақша реферат
Жарнама туралы сөз жазба тарихының алғашқы құжаттарында-ақ кездеседі. Жерорта
теңізі мемлекеттері территориясындағы қазбалар кезінде археологтар әр түрлі оқиғалар
мен ұсыныстар туралы маңдайшадағы жазулар тапқан болатын. Римдіктер қабырғаларда
гладиаторлық жарыстар жайлы хабарландырулар, ал финикиндіктер өз тауарларын
көтеру мақсатында жүрген жолдарындағы жартөбелерде суреттер салып кететін. Осының
барлығы да қазіргі сыртқы жарнама мысалдары. Помпейдағы қабырғадағы жазбалардың
бірі саясат қызметкерін мадақтап, тұрғындарды оған дауыс беруге шақырады.
Ерте кездегі жарнама түрінің бірі – қалалық глашатай. Ежелгі Грециядағы “алтын ғасыр”
кезінде глашатайлар Афина көшелерінде жүріп, құлдарды, малдарды және басқа да
тауарларды сату туралы жарнамалап жүретін. Ежелгі Афина тұрғындары үшін арналған
“жарнама сөзінің” мысалы: «Қыз сұлулығын сақтау үшін әр әйел адам далаптарды тиімді
бағамен Экслиптосадан сатып алады».
Ертедегі жарнаманың тағы бір түрі – таңба. Таңбаны өз тауарларына белгі ретінде қоятын.
Қазіргі кезде сол сияқты тауарлық белгілер мен таңбалы атаулар қолданады. Жарнама
тарихындағы басты оқиға 1450 ж. Гутенбергтің баспа станоктарын ойлап табумен
байланысты. Енді жарнама берушілерге хабарламалары үшін қосымша даналарды қолдан
жасауға тура келмеді. Ағылшын тіліндегі алғашқы баспа хабарландыруы 1478 ж. шықты.
Жарнама үлкен жетістіктерге Америка Құрама Штаттарында жетті. Американдық
жарнаманың атасын Бенджамин Франклин деп атайды. Оның 1729 ж. шыққан «Газетт»
газеті отарлық Америкадағы барлық газеттер ішінде жарнамалық жарияланымның ең
үлкен таралымы мен ең үлкен көлеміне ие болды. Американың жарнаманың????
айналуына бірнеше факторлар түрткі болды. Біріншіден, американдық өнеркәсіптің
механикаландыруды өндіріске енгізуде жетекшілік етуі арқасында тауарлардың артылуы
байқалды және тұтынушыларды көп көлемде сатып алуға ынталандыру қажет болды.
Екіншіден, су жолдары торабы, тас жолдар және қарапайым жолдардың салынуы
тауарлар мен жарнама қызметтерін аудандарға жеткізуге мүмкіндік берді. Үшіншіден,
1813 ж. міндетті түрде бастауыш білім алуды енгізу сауаттылық деңгейін көтеріп, газеттер
мен журналдардың өсуіне себеп болды. Радионың, одан кейін теледидардың шығуы
жарнаманы таратудың негізгі құралдарына айналды.
Жарнама, оның мәні, функциясы, рөлі мен мағынасы
Тауарды нарыққа жылжыту жүйесіндегі маркетингтің классикалық тұжырымдамасында
жарнаманы ең бірінші орынға қояды. Ол болашақ сатып алушылардың санасы мен
назарына тауарлар мен қызметтер туралы маңызды фактілер мен мәліметтерді жеткізу
үшін көркем көрсетілген нысанда қысқа және нұсқа түрінде ұсынылады.
Жарнаманың мәні оның қоғамдағы алатын қоғамдық, экономикалық, маркетингтік және
коммуникациялық рөліне байланысты.
Жарнаманың қоғамдық рөлі оның адамдардың санасы, көзқарасы, пікірлері мен
мінез-құлқының қалыптасуына әсерін тигізуінде. Сәннің, стильдің және дизайнның
беталысын (тенденциясын) көрсету арқылы жарнама адамның эстетикалық қажеттілігіне
әсер етеді.
Жарнама сұраныс пен ұсыныс жасауға, бәсекенің пайда болуына, инвестиция үйіруге,
өткізу нарығының кеңеюі мен сайып келгенде, жалпы экономиканың және оның әр түрлі
саласының дамуына әсерін тигізеді. Бұл жарнаманыңэкономикалық рөлін ерекшелейді.
Жарнама тек өнім туралы ақпарат беріп қана қоймай, оның тұтынушы санасында әлдебір
бейне ретінде қалыптасуына әсер етеді. Осыдан жарнаманың коммуникациялық рөлін
байқауға болады.
Жарнама тауар сұранысының, өткізу көлемінің және фирма пайдасының өсуіне әсер етеді.
Бұл оның маркетингтік рөлін көрсетеді.
Бастапқыда жарнаманың даму орталығы Ұлыбритания болды, кейіннен әлемдегі
жарнама шығындарының жартысынан көбі АҚШ-қа ауысты. Халықаралық жарнама
ассоциациясының көптеген елде жүргізген зерттеулері бойынша қазіргі қоғам
экономикасы дамуындағы жарнаманың маңыздылығын Батыс Еуропа респонденттерінің
75%-ы, Азия Тынық мұхит аймағының 76%-ы, Балтық жағалауы мемлекеттерінің 71%-ы
атап өтті. Осы аталған мемлекеттер респондеттерінің 70%-ға жуығы жарнаманың
тауарлар мен қызметтер сапасын жақсартуға әсері бар екенін айтты. Әлемнің ең ірі
жарнама берушілерінің тізімінде «Procter & Gamble» компаниясы бірінші орында. Оның
жарнама шығындары 1993 жылы 3,6 млрд. доллар немесе компанияның сату көлемінің
15,5%-на жуық болды.
Жергілікті өндірушілердің көбі ақшалай қаражаттың жетіспеушілігіне байланысты
жарнама агенттіктеріне жүгінбей-ақ, жұмысты өздері істегенді қалайды. Мысалы, «Фуд
Мастер», «Беккер және К», «Рахат» тікелей БАҚ-тың жарнама бөлімдерімен тікелей өзара
әрекет жасап, жарнамаларын орналастырады. Ал «Филип Моррис», «PRG Botllers», «Қант
орталығы», «Бахус» сияқты компаниялар жарнама агенттіктерімен тікелей байланысып,
жарнамаға тапсырыс береді. Олар «Ogilvy & Mather», «Mc Cann-Erikson», «Styx/Leo
Burnett», «D’Arcy», «Initative», «Panda» ірі ағылшын саксондық-американдық
концерндерінің желілі агенттіктерімен жұмыс істеуді қалайды. Қазақстан нарығында да
жергілікті жарнама агенттіктері дамуда, олардың ішіндегі «Proba», «Pro-Metia Counsel»,
«Das-Marketing» сияқты жетекші агенттіктер клиенттерге барлық ақпараттық-
жарнамалық іс-әрекет бойынша қызмет етеді.
Жарнама берушілер – бұлар өндірушілер, бөлшек-көтерме саудагерлер, мемлекеттік
емес ұйымдар және т.б. Қазақстан нарығында негізгі жарнама берушілер – шетелдік
компаниялар. Мәселен, «Procter & Gamble» компаниясының 2002 жылғы жарнамалық
бюджеті 3,8 млн. доллар, «Unilever»-дікі – 2,8 млн. доллар, «LG Electronics», «Coca-Cola»
компанияларынікі – 1,9 млн. доллар болды. Отандық жаранама берушілер бюджет
бойынша шетелдік компаниялармен бәсекеге түсе алмайды. Осыған қарамастан «Қант
орталығы», «Terra Incognito» деп аталған брэндін жасап шығарған жарнама
компаниясына кеткен шығындары бойынша Қазақстанда екінші орынды иеленді.
Жарнама агенттіктері – жарнама қызметін ұсынатын делдалдар. Олардың көбі
бұқаралық ақпарат құралдарын таңдау, жарнама орнын немесе уақытын сатып алу,
жарнама науқанын шығармашылық өңдеу және жарнама жасау сияқты қызметтерді
ұсынады. Жарнама беруші оны шығаруға байланысты кейбір қызмет түрлерін өзі жасай
алады. Жарнама агенттіктерін таңдаған кезде жарнама бағасын, олардың шығармашылық
мүмкіндіктерін, қызметінің сапасын талдау керек.
Көрсетілетін қызмет көлеміне байланысты жарнама агенттіктері әмбебап және
мамандандырылған болып бөлінеді. Әмбебап жарнама агенттігі ақпарат және жарнама
қызметінің барлық аумағындағы қызметін ұсынады. Осындай агенттіктерге «Стикс»,
«Юлия», «Триумф», «Бизнес Магазин», «Алина» және басқалар жатады.
Мамандандырылған жарнама агенттігі жарнама қызметінің белгілі бір түрін ұсынады.
Оларға шығармашылық шеберханалар, жарнама уақытына ие болатын фирмалар
жатады.
Шығармашылық шеберханалар жарнаманың ерекше көркем тұжырымдамаларын жасап,
ол туралы материалдарды дайындайды, бірақ жарнаманы өткізуде, ұйымдастыруда толық
ауқымды қызметтер көрсетпейді. Мәселен, «Герона», «Гридан», «Киік» агенттіктері кең
өрісті полиграфиялық қызметтерді, визуалды жарнама жасайтын жаңа технологияларды
ұсынады. Жарнама уақытына ие болушы фирмалар алдын ала үлкен көлемде БАҚ-тан
орын сатып алады, содан кейін оны жарнама берушілерге және жарнама агенттіктеріне
сатады. Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің мәліметтері бойынша жарнама
қызметінің нарығында 788 жарнама агенттіктері тіркелген, ал оның саны Жапонияда
4000-ға жетеді.
Жарнама агенттіктердің барлық түрлері өздерінің пайдасын бұқаралық ақпарат
құралдарынан түсетін комиссиялық алым немесе көрсетілген қызметтері үшін үстеме баға
қою арқылы тауып отырады.
Жарнама құралдары – жарнама таратушылардың жиынтығы. Бес түрлі бұқаралық
ақпарат құралдары бар, оларға баспасөз, теледидар, жарнама, радио, кино жатады. Қазіргі
қоғамда жарнама туралы адамдарда әр түрлі пікірлер қалыптасқан. Жарнаманы
сынаушылар оны адам санасын улайтын, тауарға қосымша құндылық дарытып, жалған
қажеттіліктерді туғызатын айлалы әрекет деп жағымсыз жақтарын ғана көрсетеді.
Жарнама түрлері
Шарттылықтың нақты дәрежесін қолданатын қызметтердің мақсатты аудиторияға әсері
негізінде жарнаманың келесі түрлерін бөліп көрсетуге болады: ақпаратты, сендірме
(соңғысы салыстырмалы жарнама болуы мүмкін) және ескертпе
жарнама. Ақпаратты жарнама сұранысты туғызу
мақсатында тұтынушыларды тауарлар және олардың қызметтері туралы хабардар ету
үшін қолданылады. Жарнаманың бұл түрі іскерлік сипатта болады және ол адам сезімінен
гөрі, санасына бағытталған. Мұнда өз тауарын жарнамалаушы ұйымның деректемелері
хабарланады. Жарнаманың бұл түрі көбінесе өндірістік-техникалық тағайындалған
тауарды жарнамалау үшін қолданады.
Сендірме жарнама – маркаға деген тартымды талғам қалыптастыру. Өз маркаңызға
ауысуды мадақтау, тұтынушының тауардың сипаттарын ұғуын өзгерту, тұтынушыны
делдалды қабыл алуға көндіру.
Салыстырмалы жарнама – тауардың бір маркасының басқа тауар маркасымен тікелей
немесе жанама салыстыру. Өз жаңа тауарыңды алдындағы тауармен салыстыру әлдеқайда
оңай. Ал бәсекелесіңнің тауарымен салыстыру қиынырақ. Мысалы, тіс пастасы, бәсекелес
марканың атауын көрсетпей.
Ескертпе жарнама – тұтынушыларға кешікпей тауарға қажеттік туатынын ескерту.
Тауарды қай жерде сатып алатынын еске салу және тауар туралы мағлұматтылықты
жоғары деңгейде ұстау.
Ақпаратты жарнама енгізу және өсу сатыларында қолданылады. Сендірме – бәсекелестік
орнаған жағдайда,нарықты толық қамтамасыз ету сатысында. Ескертпе жарнама кемелдік
сатысында, ал салыстырмалы жарнама өсу және кемелдік сатыларында қолданылады.
Құлдырау сатысында кез келген жарнаманың тиімділігі тез арада төмендейді. Жарнама
құралдарын таңдау процесі мынадай бірнеше кезеңдерден тұрады: жарнама құралдарын
қамту ауқымын анықтау; жарнаманың қайталану жиілігі және әсер ету күші туралы шешім
қабылдау; оны тарату құралдарын таңдау; жарнама жеткізушілерін таңдау; құралдарды
қолдану графигі туралы шешім қабылдау.
Қамту ауқымы – берілген уақыт аралығында жарнама науқанымен таныстыратын
мақсатты аудиториядағы адамдардың белгілі бір пайызы. Қайталану жиілігі –
мақсатты аудиторияның өкіліне арналған хабарландыру әсерінің қайталану саны.
Жарнаманың әсерін жиынтық бағалау балын (ЖББ) анықтау арқылы өлшеуге болады.
Жарнама жеткізушілері – бұл жарнаманың әр түрін тарататын нақты құралдар. Бұл –
нақты журналдар, телешоу және радиобағдарламалар. Теледидарда жарнама
орналастыруға болатын көптеген арналар мен бағдарламалар бар. Ыңғайлы уақытта
жарыққа шығатын бағдарламалар арнайы сұранысқа ие және бағасы өте жоғары болады.
Жарнаманы басылымда орналастырғанда оның тиражына, жарнама орнының бағасына,
басылым жиілігіне, беделіне, мақсатты аудиториясына, басылым сапасына аса көңіл
аудару керек. Жарнаманың әсер ету
күші аудиторияның құрамына және басылым сапасына тікелей байланысты. Мысалы,
косметикалық бұйымдарды арнайы журналдарда жарнамалау керек. Жарнаманың әсер
ету күші мен құнына ықпал ететін факторлар арасынан жол таба білу керек.
Өткізуді ынталандыру, оның түрлері және құралдары
Өткізуді ынталандыру – тауарлар мен қызметтерді сатуды ынталандыратын
шаралардың кешені. Олар тауар орамасын, купондарды, сыйақы беру, тауар бағасын
арзандату, несие, байқаулар, таныстыру рәсімдерін өткізу, лотерея, сыйлықтар және тағы
басқаларды қолдану арқылы жүзеге асырылады. Өткізуді ынталандыру тұтынушылар іс-
қимылына әсер етеді. Мысалы: тұтынушылар әр түрлі акциялар, бір бағамен екі тауар
сатып алу, сыйлық немесе бір нәрсе ұтып алу сияқты хабарламалар естігенде.
Экономикалық әдебиеттерде оның синонимі ретінде өткізуді қолдау, сейлз промоушн
сияқты түсініктер қолданылады.
Өткізуді ынталандыруға ықпал етудің әдістері
Субъектілер Ықпалдың әдістері
Сатып алушылар Бағадан кемітпелер, көптеп сатып алушыны ынталандыру
(купондар, лотереялар, тарту-таралғылар, конкурстар), тауарды
несиеге сату,жеңілдікті ұсыным.
Табыстырушылар Бағадан кемітпелер, тауардың бір бөлігін ақысыз жеткізу,
(делдалдар) сыйлықтар, тартулар, конкурстар.
Сатушылар Сыйлықтар, конкурстар, купондар, жеңілдіктер, несие,
презентациялар, сыйақылар, тауар орамасы, тегін үлгілер,
лотереялар, ақшаны қайтару кепілдігі.
Ынталандыру науқанын бастау алдында оның жоспары құрылады. Ол жоспарда
тұжырымдамасы, ынталандыру нысаны, бюджеті, шарттары, мерзімдері, өткізілу
ұзақтығы анықталуы керек.Өткізуді ынталандырудың тұжырымдамасы өзінің сауда
қызметкерлерінің, сауда саласының және тұтынушылардың мақсаты мен бағытына
байланысты құрылады. Өткізуді ынталандыру шарттары – бұл делдалға немесе сатып
алушыға қойылатын талаптар. Мысалы, дистрибьютер тауарды сақтауы және
жарнамалауы керек. Ынталандыру шарттары орындалмаған жағдайда оның мақсаты
жүзеге аспайды.Өткізуді ынталандырудың мерзімі жиі немесе қысқа болады, кейде ол
маусым кезінде өткізіледі, сондықтан оның өткізу мерзімін дұрыс таңдау аса маңызды.
Өткізуді ынталандыруды саудагерлер өндірушілермен бірлесіп жүргізсе, оның
шығындары да бірігіп төлегендіктен азаяды.Жүргізілген ынталандыру түрінің тиімділігін
бағалау өте маңызды орын алады.