KABANATA 2

DISPENSASYON NG PANITIKANG FILIPINO

LAYUNIN:

1. Nakapagbubukas ng isipan sa kalagayan ng panitikan ng bansa

2. Naiisa-isa ang mga pagbabagong naganap sa bawat panahon ng panitikan

3. Naipakikita ang impluwensya sa kultura, politika at pag-unlad ng kasipan ng mga

Pilipino

4. Nakapagsusuri ng mga akdang nakilala sa bawat panahon.

5. Nakapagbabasa ng mga piling katha ng bawat awtor nanagdulot ng pagbabago

para sa panitikang Filipino

6. Nakikita ang halaga ng bawat panahon ng panitikan sa lente ng maka-Pilipinong

pananaw

7. Nakabubuo ng artikulo/papel hinggil sa kinabukasan ng panitkan ng bansa.

PANIMULA

Hindi maitatawa na may malaking aral na makikita sa pagbalangkas ng Panitikan

ng bansa sa bawat panahon. Dahil sa sinasabing ang panitikan ay salamin ng lipunan,
maaari nating masalamin o makita ang kalagayan ng bansa batay sa panahong umiiral
ang panitikan.

Ang ating mga ninuno ay may sariling panitikan bago pa man dumating sina
Magallanes sa Pilipinas. Nagtataglay ang panitikang ito ng kasaysayan ng ating lahi –
mga kuwentong bayan, alamat, epiko, kantahing bayan, karunungang-bayan: salawikan,
kasabihan, bugtong, palaisipan, at iba pa.
 Ang panitikang Pilipino ay katulad din ng panitikan ng alinmang bansa sa daigdig
na sumasaklaw sa pasalita o pasulat na nagpapahayag ng mga damdaming ukol sa mga
gawi at kaugaliang panlipunan, paraan ng pamumuhay, kaisipang pampulitika, at mga
kapaniwalaang panrelihiyon, ang kanilang mga adhikain, ang kanilang mga pangarap–
mula pa sa bukangliwayway ng kanilang mga kabihasnan hanggang sa kasalukuyan.

DISPENSASYON NG MGA KATUTUBO

Hindi matatawaran ang kahusayan at kagalingan ng mga katutubong Pilipino

sapagkat hanggang sa kasalukuyan ay umiiral ang kanilang mga angking akdang
nagiging mayaman na hanguan ng kaalaman ng mga mamamayan sa kasalukuyang
lipunan.

Bagama’t Karaniwang mga pasalin-dila gaya ng mga bulong, tugmang-bayan,

bugtong, epiko, salawikain at awiting-bayan na anyong patula; samantalang ang mga
kwentong-bayan, alamat at mito na anyong tuluyan. May mga katutubong sayaw at ritwal
ng babaylan bilang pinakaunang anyo ng dula sa bansa.

Masasabing ang mga panitikan sa dispensasyong ito ay pasalin-dila. May mga

panitikan ring nasulat sa mga piraso ng kawayan, matitibay na kahoy at makikinis na
bato. Ngunit iilan na lamang ang mga natagpuan ng mga arkeologo (archeologists)
sapagkat batay sa kasaysayan, pinasunog at pinasira ito ng mga prayle nang dumating
sila sa bansa sa paniniwalang ang mga ito ay gawa ng demonyo.

Mababakas sa mga panitikan sa dispensasyong ito ang kalayaang makapag-isip,

makapamuhay, kabayanihan, katapangan, maging karangyaan o kaginhawaan sa buhay
ng mga ninuno. Ang mga ito marahil ang posibleng dahilan kung bakit maraming
nahumaling na mga bayan at pinagsamantalahang sakupin ang Pilipinas.
DISPENSASYON NG MGA MANANAKOP NA KASTILA

Sinasamsam ng mga dayuhang kastila ang yaman ng bayang Pilipinas nang sila’y
nakapamuno sa bansa. Upang magtagal ang pamumuno, pinilit nilang burahin sa
kaisipan ng mga Pilipino ang kanilang pinanggalingan sa pamamagitan ng pagsunog at
pagwasak sa mga akdang panitikan na kanilang pinaniniwalaan at ikintal sa kanilang
kaisipan na ang mga ito ay pumapanig sa diyablo.

Nilunod ng mga panitikang may paksang pananampalataya at kabutihang-asal

panahong ito. Samantalang nang huling bahagi naman ay ang pagmulat ng mga Pilipino
na naghatid sa paglalathala ng mga panitikang panrebolusyon.

Ilan sa mga naging instrumento ng mga kastila sa pagpapalaganap ng kanilang

pananapalataya ay ang dulang senakulo, santa cruzan at tibag; mga tulang gaya ng mga
pasyong inaawit. Itinanim sa kaisipan ng mga Pilipino ang konseptong maharlika o
dugong bughaw sa pamamagitan ng mga akdang awit na ang mga pangunahing tauhan
ay mga hari, reyna, prinsipe at prinsesa – na nasa awit na Florante at Laura ni Balagtas
at mga dulang duplo at karagatan.

Lubhang kakaunti lamang ang nakasusulat sa panahong ito sapagkat bukod sa

napakamahal ng pag-iimprenta, tanging wikang Kastila lamang ang gamit sa pagsulat.
Kaunti lamang ang nakasusulat sa Kastila dahil sa pagpipigil, sa nadaramang takot at
pagiging madamot ng mga Kastila. Nalimbag ang pinakaunang aklat sa bansa; ang
Doctrina Christiana noong 1553 na kinapapalooban ng mga gawi at kilos kristiyanismo.

Bukod sa mga pagtuturo ng kristiyanismo, maging ang mga gawi at dapat na ikilos
ng mga Pilipino ay inilarawan din sa Urbana at Felisa. Sinusugan pa ng pagpapatibay
ng mga patakaran sa pamamagitan ng paglalathala ng mga peryodiko ng mga kastila.

Hindi naglaon, maraming Pilipino ang nagising mula sa pagkakaalipin sa mga

dayuhan kung kaya’t lumabas ang mga panitikang panrebolusyon. Karamihan sa mga
panitikang nalikha ay may diwang rebolusyonaryo at nagbukas sa kamalayang Pilipino
sa di-makataong pagtrato sa kanila ng mga Kastila at nag-uudyok na kalabanin ang
pamahalaan.
Dahil sa nakasusulasok na kalagayan ng mga Pilipino, Nagsisulat ang mga
Propagandista sa panahong iyon ng mga panitikang nagrerebolusyon. Nalathala sa
pahayagang La Solidaridad noong Pebrero 19, 1889 ang kanilang mga akda na
naglalayong“matamo ang pagbabagong kailangan ng bansang bilang tugon sa
kalagayang panlipunan at pangekonomiya, at maisiwalat ang malubhang kalagayan ng
bansa sa ilalim ng pamamalakad ng mga Kastila at upang pairalin ang kalayaan at
demokrasya.”

Nauso ang pagkakaroon ng mga sagisag-panulat noong panahong ito bilang

pagtatago sa tunay na pagkatao dahil sa paghihigpit ng pamahalaan at nagbabadya ng
kamatayan sa sinomang mapatutunayang sumulat laban sa pamahalaan. Maraming
buhay ang naibuwis nang dahil sa panitikan noong panahong ito. Isa sa mga naging
patunay ay ang eksekusyon ni Dr. Jose Rizal.

DISPENSASYON NG MGA MANANAKOP NA AMERIKANO

Sukang-suka na ang mga Pilipino sa pamumuno ng mga Kastila at pursigidong

mapatalsik ang mga ito kung kaya’t nagmistulang mga bayani ang mga Amerikano na
siyang sumagip sa mga Pilipino at nagpabagsak sa Espanya noong 1898.
Binigyan ng bagong bihis ang paraan ng pananakop sa panahong ito. ng dati-rating
ipinagkakait na edukasyon ang naging instrumento ng mga Amerikano upang paamuhin
ang mga Pilipino at tuluyang mahulog sa bitag bagong berdugo. Nakaramdam ng
pagkalinga ang mga Pilipino at nagmistulang big brother ang mga mananakop dahil sa
pagpapahintulot at pagtuturo sa mga ito ng mga kaalamang kinasasabikan ng
sambayanang Pilipino sa pamamagitan ng mga gurong Thomasites.

Isinilang sa panahong ito ang mga maraming manunulat na Pilipino na nagsisulat

hindi lamang sa Wikang Tagalog kundi maging sa Wikang Ingles. Ilan sa mga
nagsiusbong na manunulat ay sina Cecilio Apostol, Claro M. Recto, Lope K. Santos, Jose
Corazon de Jesus, Jose dela Cruz, Severino Reyes, Zoilo Galang at marami pang iba.

Sa panahong ito tumingkad ang mga dula. Nang mga panahong nagnanais na ng
paglaya ng mga Pilipino sa mga Amerikano ay nag-usbungan ang mga dulang umuusig
sa kalapastangan ng mga mananakop. Ilan sa mga ito ay ang ‘Tanikalang Ginto’ ni Juan
K. Abad, ‘Kahapon,
Ngayon at Bukas’ ni Aurelio Tolentino at ang ‘Hindi Ako Patay’ na hindi nakilala ang
mgay akda.

DISPENSASYON NG MGA MANANAKOP NA HAPON

Bagama’t napakasama ng dating ng mga Hapon dahil sa naging marahas ang

pagbugso ng kanilang pananakop, hindi maikakaila na itinuturing itong gintong panahon
ng Panitikan ng Pilipinas sapagkat nabigyang laya ang mga Pilipino na gumamit ng
sariling wika sa pagsulat at ipinagbawal ang paggamit ng wikang Ingles sapagkat ayaw
ng mga Hapon na mabahiran ng ideyang makakanluran ang mga akdang nililikha bagkus
ay hinikayat ang paggamit ng katutubong wika at karaniwang naisasanib sa mga akda
ang kultura, kaugalian at paniniwalang Pilipino.

Ilan sa mga babaeng manunulat na natanyag sa panahong ito ay sina Liwayway

A. Arceo at Genoveva Edroza-Matute. Siyempre, nabahiran din ng impluwensiya ng
panitikang Hapon noong panahong ito sa pamamagitan ng mga maiikling tulang ‘Haiku’
na may tatlong taludtod at 5-7-5 na pantig bawat taludtod; at ‘Tanaga’ na may apat na
taludtod at ang bilang ng pantig ay 7-7-7-7.

DISPENSASYON NG REPUBLIKA NG PILIPINAS

Unti-unting bumangon ang mga Pilipino sa tulong pa rin ng mga Amerikano. Sa

pangalawang pagkakataon ay naging tagasagip ang mga ito tungo sa hinahangad na
kalayaan. Dahil sa ipinangakong pagsasarili ng Pilipinas, hindi mahahalata ang pagiging
kolonya ng bansa sa pamamagitan ng pagkakaroon ng mga pinuno at lider ng bansa sa
katauhan ng mga Pilipino. Naging masigla ang panitikan sa panahong ito at dahil higit
na madali ang pagsulat at paglimbag ay dumaloy nang husto ang mga akdang isinulat
ng mga Pilipino. Bumuha ng mga akda at dumami ang mga manunulat. Ilan sa mga
unang manunulat sa panahong ito ay sina: Alejandro Abadilla nan naging tanyag sa
kaniyang mga sanaysay, Teodoro Agoncillo sa kaniyang mga Maikling Kuwentong
Tagalog, at pagpapatuloy ng panulat ni Genoveva Edroza-Matute. Lumaganap rin ang
panitikan mula sa iba’t ibang lalawigan.

Pinasigla pang lalo ang panitikan dahil sa pagkakaroon ng mga gawad o parangal
sa mga manunulat sa pamamagitan ng Carlos Palanca Memorial Awards for Litetature.
Dahil na rin sa panunuyot ng mga akdang higit na pumapaksa sa mga isyung panlipunan,
sinikap ng mga premyadong manunulat ang maglathala ng akda sa pamamagitan ng
sarili nilang pera upang dumaloy at sumibol ang de-kalidad na maikling kwento sa
Pilipinas sa pamamagitan ng “Mga Agos sa Disyerto” nina Efren Abueg, Dominador
Mirasol, Rogelio Ordoñez, Edgardo Reyes at Rogelio Sikat.

Nagkulay pula ang mga akdang gawa ng mga Pilipino noong panahon ng Batas
Militar. Nagusbungan ang mga makabayang manunulat at karaniwang pumapaksa sa
karalitaan, pagsasamantala ng mga nanunungkulan, panggigipit ng mga nasa
kapangyarihan at Karapatan ng bawat mamamayan. Ilan sa mga manunulat noong
panahong ito ay sina Wilfredo Virtuoso, Pedro Dandan, Jun Cruz Reyes, Efren Abueg,
Benigno Juan, Ave Perez Jacob, Domingo Landicho, Edgardo Maranan, Lilia Santiago
at marami pang iba.

Lalo pang lumawak ang panitikang Pilipino dahil sa impluwensiya at pag-usbong

ng mga radyo at telebisyon. Lumaganap rin ang mga pelikula at daigdig ng musika.
Naging pangunahing libangan ng mga Pilipino ang sinehan samantalang naging
instrumento naman sa pagbabasa at libangan ng mga Pilipino ang komiks.
 Hindi maitatatwa na dumami nang dumami ang mga manunulat at lumawak nang
lumawak ang mga paksa sa pagpasok ng Rebolusyon ng Edsa. Higit na naging malaya
at komersiyalisado ang panitikan. Mayroong mga edukasyonal gaya ng Batibot,
Sineskwela, Hiraya Manawari, Math Tinik, Epol Apple, Wansapanataym at iba pa.
Habang nahuhumaling naman sa mga dulang panradyo ang mga matatanda gaya ng
radio-drama ni Tiya Dely, Gabi ng Lagim, Matud Nila, Kapitan Pinoy, at iba pa.

Hindi na mapigilan pa ang tuluyang paglaganap ng panitikan Pilipino sa pagpasok

ng Internet. Lalong naging malaya at lahat ng uri ng talakayin ay madaling naibabahagi.
Hindi magpapahuli ang wattpad, blogging, video clipping at mga audio airing. Tuluyang
lumalaganap ang panitikan habang nagbabago nang nagbabago ang panahon maging
ang panlasa ng mga Pilipino sa pagbasa o pagtangkilik sa mga ito.