Maanuwaalii Iyyaafannoo Walitti Fufaa Daree Keessaa

Kitaab harkee Iyyaafannoo

Walitti Fufaa Daree
Keessaa

Barsiisota Afaan Oromoo Kutaa 1ffaafi 2ffaa

Barsiisaniif Kan Qophaa’e
Bitootessa, 2010
Adaamaa
 Qopheessitoonni:

Abarraa Taammanaa-------------------------- KBB Naqamtee

Assaggid Isheetuu ----------------------------- KBB Fiichee
Xahaa Abdallaa -------------------------------- KBB Ciroo
Qalamuwaa Urgee ----------------------------- KBB Asallaa

Gulaaltoonni:

Waaqtolaa Gannatii ------------------------KBB Mattuu

Yaneenash Saamu’eel --------------------KBB Naqamtee
Maanuwaalii Iyyaafannoo Walitti Fufaa Daree Keessaa

1. Seensa��������������������������������������������������������������������������������������������������������1
1.1 Kaayyoo Kitaab harkeen kanaa: �����������������������������������������������������������������������������1
1.2 Akkaataa Itti Fayyadama Kitaab harkee�����������������������������������������������������������������1
2. Jechoota Bu’uuraa Iyyaafannoo Walitti Fufaa Daree Keessaa
Ilaallatan �������������������������������������������������������������������������������������������������2
3. Fakkeenya Karoora Barannoo Kutaa 1ffaa IWFDK hammate���������������3
3.1 Karoora Barannoo ��������������������������������������������������������������������������������������3
3.2 Qajeelfama Barsiisaaf/tuuf�������������������������������������������������������������������������5
3.3 Iyyaafannoo��������������������������������������������������������������������������������������������������6
3.4 Yaad-deebii ��������������������������������������������������������������������������������������������������6
3.5 Tarkaanfii sirreeffamaa��������������������������������������������������������������������������������6
4. Fakkeenya Karoora Barannoo Kutaa 2ffaa IWFDK hammate���������������7
4.1 Karoora Barannoo ��������������������������������������������������������������������������������������7
4.2 Qajeelfama Barsiisaa/tuuf : barsiisaa/tuu, barattoonni ga’umsa
barbaadamu akka horataniif gargaaruu irratti xiyyeeffachuu qabda�������9
4.3 Iyyaafannoo �������������������������������������������������������������������������������������������������9
4.4 Yaad deebii ��������������������������������������������������������������������������������������������������9
4.5 Tarkaanfii sirreeffamaa������������������������������������������������������������������������������10
5. Fakkeenya Karoora Barannoo IWFDK hammate���������������������������������11
5.1 Karoora Barannoo ������������������������������������������������������������������������������������11
5.2 Qajeelfama Barsiisaa/tuuf : barsiisaa/tuu, barattoonni ga’umsa
barbaadamu akka horataniif gargaaruu irratti xiyyeeffachuu qabda�����13
5.3 Iyyaafannoo ����������������������������������������������������������������������������������������������14
5.4 Yaad-deebii ������������������������������������������������������������������������������������������������14
5.5 Tarkaanfii sirreeffamaa �����������������������������������������������������������������������������15
6. Fakkeenya gaaffilee garaagaraa IWFDK GBYXGQ walqabatan���������17
7. Meeshaalee IWFDK Ittiin Galmeeffaman���������������������������������������������17
8. Rubriikii Afaan Oromoo Dandeettii Barreessuuf Qophaa’e�����������������18
9. Gabatee Fakkeenyota GBYXGQfi Gaaffilee IWFDKn Walqabatan
Agarsiisu��������������������������������������������������������������������������������������������������19
 Maanuwaalii Iyyaafannoo Walitti Fufaa Daree Keessaa

1. Seensa
Iyyaafannoo jechuun adeemsa odeeffannoo walitti qabuu akkasumas odeeffannoo
fudhatamerratti hundaa’uun murtii kennuudha. Manneen barnootaa keessatti,
iyyaafannoon tooftaalee adda addaa fayyadamuun odeeffannoo sassaabuudha.
Iyyaafannoon barattootaa tooftaa yookaan karaa barattoonni waan beekan, hubataniifi
gochuu danda’an ittiin adda baasuuf gargaarudha. Barattoota iyyaafachuuf tooftaaleen
tajaajilan hedduun nijiru; Kitaabharkeen kun iyyaafannoo daree barnootaa keessaatti
barsiisonni barannoo guyyaa guyyaa keessatti adeemsisan irratti kan xiyyeeffatedha.
Kitaabharkeen kun barsiisaan/tuun daree isaa/ishee keessatti iyyaafannoo walitti
fufaa daree keessaa haalaan akka itti fayyadamu/tu taasiisa.

1.1 Kaayyoo Kitaab harkeen kanaa:

Kaayyoon Kitaab harkeen kanaa:

99 Barsiisonni IWFDK akka hojiirra oolchaniif gargaara.

99 Fakkeenya gaaffilee GBYXGQ irratti hundaa’uun qophaa’an dhiyeessuu

99 Fakkeenya karoora barnootaa GBYXGQ irratti hundaa’uun qophaa’an

dhiyeessuu

99 Meeshaalee deeggarsa barnootaa IWFDK hojiirra oolchuuf gargaaran akka itti

fayyadaman gochuu

99 Cheekliistii IWFDK ittiin galmaa’u dhiyeessuu

99 Tarkaanfilee fudhataman irratti bu’uureeffachuun gargaarsaafi cimsa laachuu

1.2 Akkaataa Itti Fayyadama Kitaab harkee

Barsiisaan/tuun daree barsiisu/tu hunda keessatti Kitaab harkee kana akka meeshaa
dabalataatti fayyadamuutu irraa eegama. Kan inni/isheen itti fayyadamus/tus:
99 Yeroo karoora qopheessuu/tu akka MDB tti itti fayyadama/ti.
99 Baruufi barsiisuu haala salphaa ta’een raawwachuuf akka moodelaatti itti
fayyadama/ti.
99 Karoora ifaafi safaramuu danda’u qopheessuuf
99 Mala baruu barsiisuufi MDB ittiin filachuuf
99 IWFDK GBYXGQ fi yaad-deebii waliin walqabsiisuun itti fayyadamu
99 Yeroo yaad-deebii kennu/tuufi tarkaanfii sirreeffamaa fudhachuuf itti
fayyadama/ti

1
Maanuwaalii Iyyaafannoo Walitti Fufaa Daree Keessaa

2. Jechoota Bu’uuraa Iyyaafannoo Walitti Fufaa Daree Keessaa

Ilaallatan
A. Iyyaafannoo Walitti fufaan daree barnootaa maali?
Iyyaafannoon walitti fufaa jechuun daree barnootaa keessatti hojiilee adeemsa baruu
barsiisuu, barsiisaafi barataadhaan raawwatamaniifi baruufi barsiisuu madaaluuf
oolanidha. Iyyaafannoo walitti fufaan daree barnootaas ga’umsa yoo xiqqaate bira
gahuu qabaniin odeeffannoo argamu, yaad deebiifi tarkaanfii fudhatamuu qabuun
kan walsimatu ta’uu qaba. Bu’aan iyyaafannoo walitti fufaa daree barnootaan argames
haala baruu barsiisuu fooyyessuuf ykn sirreeffama kennuuf gargaara.
B. Ga’umsi Maali?
Ga’umsa jechuun, tuuta beekumsaa, ogummaafi ilaalcha walsimachiisanii gocha ta’e
tokko qixa eegamuun akka gaariitti raawwachuu kan nama dandeessisu jechuudha.
Akkaataa sirna barnoota Itoophiyaatti GBYXGQ n beekumsa barattoonni yoo
xiqqaate bira gahuu qabanidha.
C. Tooftaalee Iyyaafannoo walitti fufaa daree barnootaa
Tooftaaleen iyyaafannoo walitti fufaa daree barnootaa amala gosa barnootaatiifi
qabiyyee bu’ureeffachuun dhiyaatan gosoota hedduutu jiru. Isaanis: hojii daree,
daawwanaa, hojii manaa, battallee, gahee taphachuu fi kkf ta’uu danda’u.
D. Galmeessuu
Galmeessuun tooftaalee adda addaa gargaaramuun odeeffannoo waa’ee barachuu
barattootaa funaanuudha. Kaayyoon isaas gargaarsa barattootaaf taasisuudha. Fkn.
poortifooliyoo ykn ruubirikiifi kkf meeshaa ykn tooftaa galmee barnootaa walitti
qabuuf ooludha.
E. Yaad deebii
Adeemsa jijjiirama ykn danqaa adda baasuuti. Barsiisonni yeroo barattoonni
dogoggoran yaadannoo qabataa adeemu. Adeemsichis yaadannoo barsiisonni
qabatan irratti hundaa’uun dogoggora uumame sirreessuuf gargaaruu kan
hammatudha. Yaad deebiin beekumsa/ilaalcha cimsuuf barbaachisaadha.
F. Tarkaanfii Sirreeffamaa
Hojii dogoggora sirreessuuf qabatamaan raawwatamudha. Sirreeffamni
tarkaanfii barattoota sarara sirriirratti fiduuf barsiisaa/tuun sadarkaa sadarkaan
raawwatamudha.
G. Karoora Barannoo
Barreeffama gocha baruu barsiisuu daree barnootaa agarsiisudha. Karoorri kunis
kan hammatu, kaayyoo barnootaa, hojii barsiisaa/tuufi barattootaa, mala barsiisuu,
tarkaanfii iyyaafannoofi kkf dha.
2
 Maanuwaalii Iyyaafannoo Walitti Fufaa Daree Keessaa

3. Fakkeenya Karoora Barannoo Kutaa 1ffaa IWFDK hammate

3.1 Karoora Barannoo
Karoorri asii gadii akka fakkeenyaatti dhiyaateera
Kutaa 1ffaa
Mata duree Guddaa: Dhaggeeffachuufi Dubbachuu
Mataduree xiqqaa: Nagaa wal Gaafachuu
Ga’umsa: Akkaata nagaa ittiin walgaafatan agarsiisuun ibsu.
Kaayyoon barnootaa: Dhuma barannoo kanaatti barattoonni: Akkaataa nagaa ittiin walgaafatan ni himu.

Meeshaalee
Gochaalee Gocha barsiisotaa Yeroo Gocha barattootaa MDB Iyyaafannoo IWFDK ittiin
galmeeffamu
Yeroo ganama
walargan Gonama yeroo
akkaataa nagaa walargitan akkamitti
ittiwalgaafatan nagaa walgaafatu?
gaafachuu
Mata duree Gaaffii afaanii
Mata duree gaafachuu
Gocha 1: Seensa haaraa “Nagaa waa’ee “nagaa
5’ walgaafachuu”
Walgaafachuu” Fkn. Keessummaan
wajjin walbaru.
beeksisuu yeroo mana keessan
dhufu jalqaba maal
Kaayyoo barnootaa jedha?
beeksisuu
Akkaataa barsiisaa
isaaniirraa
Akkaataa nagaa itti Fakkii Yeroo barattoonni
barataniin
Gocha 2 walgaafatan ibsuun namoota lama lamaan Daawwannaa
daree keessatti
Dhiyeessuu irra deddeebiin 20’ nagaa nagaa walgaafatan (Ruubriikii)
lamalamaan nagaa
shaakalchiisuu walgaafatan daawwachuu.
walgaafachuu
shaakalu
3
Maanuwaalii Iyyaafannoo Walitti Fufaa Daree Keessaa

Akkaataa nagaa Barattoonni Fakkii Namoonni ganama

Gochaa 3 itti walgaafatan marti irratti namoota yeroo walargan
Ruubrikii
Cimsuufi goolabuu irra deebi’uun 15’ hirmaachuun nagaa maal jechuun nagaa
shaakalchiisuu shaakaluu walgaafatanii walgaafatu?
Yaada: Fkn. Karoorri kun karoora waggaa wajjin kan wal hinsimneef, wayitiin barnootaa sababa garaagaraatiif waan gubateef.

Meeshaalee baruu barsiisuu: Kitaaba barattootaa, qajeelcha barsiisotaa, silabasii, kitaab harkee kkf

Gargaarsa Barattootaa: barattoota suuta barataniif, giddu-galeessaaf, ciccimoof, fedhii addaaf, akkaataa barachuu garaagaraa
qabaniifi kkf.
- Yeroo garee cimdii ijaarru barattoota suuteefi giddu-galeessa/ciccimoo walkeessa ijaaruu.
- Barattoota rakkoo dhageettiifi argaa qaban fuuldura teessisuu
- Shaakala dabalataa kennuu: fkn.
A. Barattoota suuteef barattoonni lama yeroo nagaa walgaafatan akka dhaggeeffatan gochuu
B. Barattoota ciccimoof, barattoonni waaree booda yeroo wal argan akkaataa itti nagaa akka wal gaafatan shaakaluun haa
agarsiisan.
Yaadaafi mallattoo I/G/ Muummee_______________________________________________________________________
Madaallii barannoo _____________________________________________________________________________________

4
 Maanuwaalii Iyyaafannoo Walitti Fufaa Daree Keessaa

3.2 Qajeelfama Barsiisaaf/tuuf

Barsiisaa/tuun, barattoonni ga’umsa barbaadamu akka horataniif gargaaruu

irratti xiyyeeffachuu qabda
Hojiilee Daree Keessatti Raawwataman
Ga’umsa: (Xiyyeeffaannoo-dhaggeeffachuufi dubbachuu) Akkaataa nagaa ittiin
walgaafatan ni shaakalu; maqaafi kutaa isaanii walitti himu.
Gocha: Yeroo jalqabaatiif nagaa walgaafachuu 
Mala baruufi barsiisuu: Gahee taphachuu

Haala barsiisaa/tuun ittiin barannoo dhiyeessu/tu

Fakkii namoota nagaa walgaafatanii barattootatti agarsiisi!

Barattoonni waan fakkiirraa hubatan akka ibsan taasisi

• Jechoota nagaa ittiin gaafatamu itti himi. Fkn. Akkam bulte?

• Barattoonni cimdii akka uuman taasisi

• Tokkoon tokkoon cimdii dabareen nagaa akka walgaafatan taasisi.

• Yeroo barattoonni nagaa walgaafatan daree keessa deemuun akkaataa isaan

itti waldubbisan hordofi.

• Barattoonni akka maqaafi daree isaanii walitti himuun shaakalan gaafadhu.

• Sekoondii 30 keessatti hiriyaa biraa wajjiin akka wal baran shaakalchiisi.

5
Maanuwaalii Iyyaafannoo Walitti Fufaa Daree Keessaa

3.3 Iyyaafannoo

• Yeroo gahee taphatan daawwachuu 

• Haala dubbii, seerlugaafi iftoomina yaadaa ilaaluu

• Bakka/waan isaanitti ulfaate adda baafachuun galmeeffadhu.

3.4 Yaad-deebii

• Jajjabeessuun jalqabi. Fkn . Haalli ati itti dubbatte bareedaadha.

• Dogoggora waliigalaa agarsiisi. Fkn. Haalli itti dubbatte gaariidha, garuu

xiqqoo ishee ni ariifatta.

• Dogoggora xixiqqoo bira hindarbiin. (Fakkeenyaaf, yeroo duraaf yeroo

walargan: maqaan kee eenyu, dareen kee maali? Hinjedhamo

• Yaad deebii sirreeffamaa kenniif. Fkn. Yeroo jalqabaatiif gaafa wal argitan
dursa nagaa wal gaafadhaa malee, maqaan kee eenyu hinjedhinaa.

• Yeroo dogoggora argitu battaluma barataan sun fixeen osoo hintursiin sirreessif.
Fkn. Gaafa dursa walargitu, “Dareen kee maali?” jettee gaafachuurraa nagaa
gaafachuu dursi.

• Fakkeenya gaarii barattootatti agarsiisi. Fkn. Ofii keetiif barataa/ttuu tokko

waliin akkaataa nagaa walgaafatan ittatti sirriitti shaakaluun agarsiisi.

3.5 Tarkaanfii sirreeffamaa

• Barattoota jajjabeessuu Fkn. Baay’ee bareedaadha; jabaadhu!

• Qabxii dogoggorame san irratti xiyyeeffadhu. Fkn. Yeroo jalqabaatiif gaafa wal
argitan dursa nagaa wal gaafadhaa malee, maqaan kee eenyu hinjedhiin.

• Tarkaanfii sirreeffamaa gaafa fudhattu duraa duubaan kaa’i. Fkn. Haalli itti
gahee taphattan gaariidha, garuu xiqqoo ishee niariifattan; kanaafuu, akka
barattoonni sirriitti dhaggeeffataniif suuta dubbadhaa.

• Tarkaanfii sirreeffamaa ati fudhatte irra deebi’anii yeroo shaakalan of sirreessuu

isaanii mirkaneeffadhu; barattoonni moodeela dhiyaate hordofuu isaanii adda
baafadhu. Fkn. Irra deebi’anii akka shaakalan gochuu

6
 Maanuwaalii Iyyaafannoo Walitti Fufaa Daree Keessaa

4. Fakkeenya Karoora Barannoo Kutaa 2ffaa IWFDK hammate

4.1 Karoora Barannoo
Karoorri asii gadii akka fakkeenyaatti dhiyaateera
Kutaa 2ffaa
Mata duree Guddaa: Barreessuu
Mata duree xiqqaa:Tuqaafi mallattoo gaaffi
Ga’umsa: Sirna tuqaalee hima keessa galchanii barreessuu(tuqaafi gaaffii)
Kaayyoon barnootaa: Dhuma barannoo kanaatti barattoonni:
• Mallatto MTuqaafi mallattoo gaaffi hima keessa galchanii barreessu.

Meeshaalee
Gochaalee Gocha barsiisotaa Yeroo Gocha barattootaa MDB Iyyaafannoo IWFDK ittiin
galmeeffamu
Barnoota yeroo darbee akka Jecha “alangaa” Jecha “alangaa
walyaadachiisan gochuu. jedhu irraa jechoota jedhu irraa
Gocha 1: Fkn. jecha “alangaa” jedhu 5’ adda addaa baasuun jechoota maal
seensa irraa jechoota lama baasanii barreessuu maal jedhan
akka wal yaadachiisan uumuun
gochuu. danda’amaa?

Mata duree haaraa “Tuqaafi

mallattoo gaaffi” beeksisuu,
kaayyoo barnootaa
barattootattl himuu.

7
 Akkaataa fayyadamiinsa 20’ Waan baratan Kaardii Hojii daree -Daawwannaa
sirna tuqaalee bu’uureeffachuun Libsuu kennuu; -Rubriikii
Gocha 2 shaakalchisuu, himoota keessatti sirna himoota asii
Dhiyeessuu tuqaalee galchuun gadii sirna
Himoota mallattoo tuqaalee
shaakaluu tuqaaleen
malee barreessuun bakka
xumuri.
barbaachisutti akka galchan
gochuu./taasisuu Fkn. Yoom
dhufta
Abdiin dhufe
Himoota sirnatuqaalee Hojii daree Ruubrikii
hinqabne keessatti sirna
Gochaa 3 tuqaalee akka galchan 15’ Barattoonni martii Kaardii -Mallattoo
taasisuu; Sirna tuqaalee dhuunfaadhaan irratti Libsuu gaaffiifi tuqaatti
Cimsuufi hirmaachuun shakalu fayyadamuun
goolabuu kanneen fayyadamuun
himoota akka barreessan himoota lama
taasisuu barreessi.

Yaadaa: Fkn. Karoorri kun karoora waggaa wajjin kan wal hinsimneef wayitiin barnootaa sababa garaagaraatiif waan gubateef.
Meeshaalee baruu barsiisuu: siilabasii, kitaaba barattootaa, qajeelcha barsiisotaa, kitaabharkee IWFDK
Gargaarsa Barattootaa: barattoota suuta barataniif, giddu-galeessaaf, ciccimoof, fedhii addaaf, akkaataa barachuu garaagaraa
qabaniifi kkf.
- Barattoota rakkoo dhageettiifi argaa qaban fuuldura teessisuu, yoo jiraatan.
- Shaakala dabalataa kennuu: fkn.

A. Barattoota suuteef himoota garagaraa sirna tuqaalee gaaffiifi tuqaa of keessaa qaban barreessuun akka shaakalan gochuu
B. Barattoonni ciccimoon barattoota suuta baratan akka gargaaran gochuu
Yaadaafi mallattoo I/G/ Muummee_____________________________
Madaallii barannoo _____________________________________________________________________________________
 Maanuwaalii Iyyaafannoo Walitti Fufaa Daree Keessaa

4.2 Qajeelfama Barsiisaa/tuuf : barsiisaa/tuu, barattoonni ga’umsa barbaadamu

akka horataniif gargaaruu irratti xiyyeeffachuu qabda.
Wantoota Daree Keessatti Hojjetaman

Ga’umsa:(Xiyyeeffaannoo-barreessuu ) Sirna tuqaalee hima keessa galchani

barreessuu; Fkn. Caalaan mana barumsaa deeme.
Gocha: Himoota keessatti sirna tuqaalee galchuu 
Mala baruufi barsiisuu: od-ibsa

Haala barsiisaan ittiin barannoo dhiyeessu

• Kaardii libsuu tuqaafi mallattoo gaaffii qabu agarsiisi!
• Barattoonni waan kaardii libsuurraa ilaalan akka himan taasiisi.
• Sirna tuqaalee himoota keessatti galchuun itti agarsiisi. Fkn.

Yoom dhufta
• Barattoonni cimdiin akka taa’an taasisi. Dureen naamusa gaarii qabdi.
• Tokkoon tokkoon cimdiitiif himoota sirna tuqaalee bakka malee gale
qaban kenniif. Fkn Abdiin deeme?
• Himoota mallattoo gaaffiifi tuqaa of keessaa qaban akka barreessan
taasisi.

• Yeroo barattoonni himoota dogoggora sirna tuqaalee qaban sirreessan irra

deemuun hordofi.

4.3 Iyyaafannoo
• Yeroo shaakalan daawwachuu 
• Himoota sirriitti barreessuufi mallattoo gaaffiifi tuqaatti fayyadamuu
isaanii ilaaluu
• Bakka isaanitti ulfaate adda baafachuun galmeeffadhu.

4.4 Yaad deebii

• Jajjabeessuun jalqabi. Fkn . Haalli ati itti hojjatte bareedaadha.
• Dogoggora waliigalaa agarsiisi. Fkn. Haalli itti hojjatte gaariidha, garuu
barreeffamni kee ergaa barbaadamu sirriitti akka dabarsuuf sirna tuqaalee
bakka barbaachisuutti galchi. Fkn. Yoom dhufta? (Maal barbaadde)
• Dogoggora xixiqqoo bira hindarbiin. (Fakkeenyaaf, Himni “Sinboon
ganamaan, kaate.” jedhu keessatti mallattoon qoodduu hinbarbaachisu.

9
Maanuwaalii Iyyaafannoo Walitti Fufaa Daree Keessaa

• Yaad deebii sirreeffamaa kenniif. Fkn. Himni “Sinboon ganamaan kaate.”

jedhu mallattoo tuqaatiin xumurama.
• Fakkeenya gaarii barattootatti agarsiisi. Fkn. Gaaddisaan bishaan dhuge.

4.5 Tarkaanfii sirreeffamaa

• Barattoota jajjabeessuu Fkn. Baay’ee bareedaadha; jabaadhu!

• Tarkaanfii sirreeffamaa gaafa fudhattu dura duubaan kaa’i. Fkn. Yeroo barattoota
sirreessitu akkas jechuun eegali. “Haalli itti shaakalte gaariidha, garuu sirna
tuqaalee seeraan hinfayyadamne; kanaafuu, sirna tuqaalee bakka barbaachisu
galchuun barreessi. Dhuma hima ‘yoom dhufte?’ jedhu keessattimallattoo
gaaffii galchi.

• Tarkaanfii sirreeffamaa ati fudhatte irra deebi’anii yeroo shaakalan of sirreessuu

isaanii mirkaneeffadhu; barattoonni fakkeenya dhiyaate hordofuu isaanii adda
baafadhu; Fkn. Irra deebi’anii akka shaakalan gochudha.

10
 Maanuwaalii Iyyaafannoo Walitti Fufaa Daree Keessaa

5. Fakkeenya Karoora Barannoo IWFDK hammate

5.1 Karoora Barannoo
Karoorri asii gadii akka fakkeenyaatti dhiyaateera
Kutaa 1ffaa
Mata duree Guddaa: Barreessuu
Mataduree xiqqaa: Qubee xiqqaafi guddaa addaan baasuu (B fi C)
• Ga’umsa: Qubee xixiqqaafi gurguddaa addaan baasanii barreessuu
Kaayyon barnootaa: Dhuma barannoo kanaatti barattoonni:
• Qubeewwan xixiqqaafi gurguddaa (B fi C) addaan baasanii barreessu.

Meeshaalee IWFDK
Gochaalee Gocha barsiisaa Yeroo Gocha barataa MDB Iyyaafannoo
ittiin galmeeffamu

Gocha 1: Barnoota yeroo 5’ Barnoota yeroo Gaaffii afaanii

darbee waa’ee “qubee darbee waa’ee gaafachuu
Seensa
guddaafi xiqqaa” (A,a) “qubee guddaafi
Fkn. Qubee
akka walyaadachiisan xiqqaa” (A,a)
guddaan isa
gochuu, walyaadachiisuu
kami? Kaardii
mata-duree haaraa
Mata duree haaraa libsuu irraa
“Qubeewwan
“Qubeewwan xixiqqaafi agarsiisi (A,a).
xixiqqaafi
gurguddaa” (B, b, C, c)
gurguddaa” (B,
addaan baasuun kaardii
b, C, c) waliin
libsuun beeksiisuu.
walbaru.
11
Maanuwaalii Iyyaafannoo Walitti Fufaa Daree Keessaa

Akkaataa barsiisaa
Qubeewwan Bfi isaaniirraa Qubeewwan B,b
Kaardii
C xixiqqaafi barataniin fi C, xixiqqaafi
Libsuu
Gocha 2 gurguddaa addaan qubeewwan gurguddaa Daawwannaa
baasanii barreessuu 20’ Chaartii
Dhiyeessuu xixiqqaafi dabtara (Rubriikii)
shaakalchiisuu gurguddaa addaan gabatee keessanirratti
baasanii barreessuu qubeewwanii barreessaa.
B, b, C, c
shaakaluu
Qubeewwan xixiqqaafi Qubeewwan B,
Kaardii b, c,C keessaa
gurguddoo garagaraa
Gochaa 3 Barattoonni marti Libsuu qubeewwaan
barreessuun kanneen
Cimsuufi har’a baratan akka adda 15’ irratti hirmaachuun Chaartii xixiqqaa isaan Ruubrikii
goolabuu baasan shaakalchisuu shaakaluu gabatee kam akka ta’an
qubeewwanii adda baasuun
Fkn B, D, C, F, b barreessi
Yaada: Karoorri kun karoora waggaa wajjin kan wal hinsimneef wayitiin barnootaa sababa garaagaraatiif waan gubateef.
Meeshaalee baruu barsiisuu: qajeelcha barsiisaa, kitaaba barataa, kitaab harkee,..
Gargaarsa Barattootaa: barattoota suuta barataniif, giddu-galeessaaf, fedhii addaaf, akkaataa barachuu garaagaraa qabaniifi kkf.
- Barattoota rakkoo barreessuu qaban addatti gargaaruu
- Shaakala dabalataa kennuu: fkn.
A. Barattoota suuteef: qubeewwan B fi C xixiqqaafi gurguddaa barreessuun shaakalchisuu. Kaardii lisun gargaaramuu akka adda
baafatanif
B. Barattoota ciccimoof : maqaa barattoota daree keessan qubee “B” fi “C“ tiin jalqabu walitti himaa.
Yaadaafi mallattoo I/G/ Muummee_____________________________
Madaallii barannoo _____________________________________________________________________________________

12
 Maanuwaalii Iyyaafannoo Walitti Fufaa Daree Keessaa

5.2 Qajeelfama Barsiisaa/tuuf : barsiisaa/tuu, barattoonni ga’umsa

barbaadamu akka horataniif gargaaruu irratti xiyyeeffachuu
qabda.
Wantoota Daree Keessatti Hojjetaman
Ga’umsa: (Xiyyeeffaannoo-qubeewwan xixiqqaafi gurguddaa addaan baasuu )
qubeewwan xixiqqaafi gurguddaa adda baasuu shaakalchisuu; qubeewwan B, C, b,
c, xixiqqoofi gurgudoo jedhanii akka adda baasan shaakalchisuu
Gocha: Qubeewwan adda baafachuu 
Mala baruufi barsiisuu: od-ibsaafi agarsiisa, marii cimdii

Haala barsiisaan ittiin barannoo dhiyeessu

Qubeewwan gurguddoofi xixiqqoo chaartii gabatee qubeewwaniifi kaardii
libsuudhaan agarsiisi.
Chaartii Gabatee Qubeewwan Qeenxee

Kaardii Libsuu Qubeewwan Garaagaraa

B b C c
13
Maanuwaalii Iyyaafannoo Walitti Fufaa Daree Keessaa

• Barattoonni waan kaardii libsuufi chaartii gabatee qubeewwanirraa argan

deebisanii akka barreessan taasisi

• Qubeewwan B fi C gurguddoofi xixiqqoo barreessuun agarsiisi. Fkn.

• Barattoonni cimdii akka uuman taasisi B, C, b, c

• Cimdiin hundi qubeewwan xixiqqoofi gurguddoo mari’atanii akka adda

baasanii barreessan taasiisi.

• Yeroo barattoonni hojii kennameef hojjatan daree keessa deemuun akkaataa

isaan itti addda baasanii barreessan hordofi.

5.3 Iyyaafannoo
• Qubeewwan gurguddaafi xixiqqaa sirriitti adda baasanii bocuu isaanii ilaali.
• Bakka isaanitti ulfaate adda baafachuun galmeeffadhu.

5.4 Yaad-deebii
• Jajjabeessuun jalqabi. Fkn . Haalli ati qubee “B” itti barreessite bareedaadha.

• Dogoggora waliigalaa agarsiisi. Fkn. Haalli qubee B itti barreessite

gaariidha, garuu qubeewwan yeroo barreessitu sarara keessaa utuu
hinba’in barreessi.

• Dogoggora xixiqqoo bira hindarbiin. (Fkn. yeroo isaan barreessan sarara

gidduuti akka hinbaane hubachiisi.
Bb
• Yaad deebii sirrffamaa kenniif. Fkn. Qubeewwan yeroo barreessitan guddaafi
xiqqaa gargar baasuun barressaa.

• Akkuma isaan dogoggora barreessan argiteen sirreessiif. Fkn. Qubee xiqqaa

“b” yeroo barreessitu sarara qajeelaa asii gad sararuun jalqabi.
Bb
• Fakkeenya gaarii barattootatti agarsiisi. Fkn. Ofii keetiif qubeewwan xixiqqaafi
gurguddaa baay’ee gabatee gurracharratti barreessuun issanis akka shaakalan
taasiisi.

14
 Maanuwaalii Iyyaafannoo Walitti Fufaa Daree Keessaa

5.5 Tarkaanfii sirreeffamaa

• Qabxii dogoggorame san irratti xiyyeeffadhu. Fkn. Qubee “b”fi “c” yeroo
barreessitan haala garaagaraan ta’uu isaa hubadhaa. Qubee “b”n gad harkisuun
golboon ishee gara mirgaatti itti maruun barreeffama. Qubee ‘c’n immoo
golboo gara mirgaatti maruun barreeffama.

• Tarkaanfii sirreeffamaa yeroo fudhattu duraa duubaan kaa’i. Fkn. Qubee

guddaafi xiqqaa Birriitti adda baafattaniittu bareedaadha, garuu yeroo
barreessitan sarara walakkaarratti barreessuu keessan hindagatinaa.

• Tarkaanfii sirreeffamaa ati fudhatte irra deebi’anii yeroo shaakalan of sirreessuu

isaanii mirkaneeffadhu; barattoonni barnoota isaaniif dhiyaate sirriitti
hordofuu isaanii adda baafadhu; Fkn irra deebi’anii akka shaakalan gochuu

15
Maanuwaalii Iyyaafannoo Walitti Fufaa Daree Keessaa

Unka Hordoffii Qubeewwan Ittiin Adda Baasuuf Gargaaru

Maqaa Mana Barumsaa ‑‑‑‑‑‑‑‑‑‑‑‑‑‑‑‑‑‑‑‑‑‑‑‑‑‑‑‑‑‑‑‑‑‑‑‑‑‑‑‑‑‑‑‑‑‑‑‑‑‑‑‑‑ Bara ----------------------

Maqaa Barsiisaa --------------------------------------------------------- Seemisteera-------------

Mata dure: Qubee adda Baasuu Kutaafi Daree--------------------

Qubeewwan barattooni adda hinbaasne barreessaa

Torbeewwan Barnootaa
T.L Maqaa Barataa/ttuu
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24

1
2
3
4
5
6 --

7
8
9

Unki kun kan gargaaru: qubeewwan barattoonni adda hinbaasne irratti qabachuufidha. Unki kun unka qabxii ittiin galmaa’u bakka
hinbu’u. Barsiisaanis/tunis barattoota qubee adda hinbaasne galmeeffachuun akka itti gargaaruu danda’aniif qophaa’e.

16
 Maanuwaalii Iyyaafannoo Walitti Fufaa Daree Keessaa

6. Fakkeenya gaaffilee garaagaraa IWFDK GBYXGQ walqabatan

Ga’umsa Barbaadamu Dandeettii Gaaffilee GBYXGQ Deebii

Namoonni ganama gaafa wal Akkam bulte
Akkaataa nagaa ittiin Dhaggeeffachuufi
argan maal waliin jechuun nagaa
walgaafatan agarsiisuun ibsu. dubbachuu
walgaafatu?
Fakkii fi jecha walitti firoomsuu Fakkii jecha “saree” jedhu bakka
Dubbisuu Fakkii lammaffaa irra jiru
bu’u kami?
Qubee bakka duwwaa guutanii Qubee bakka duwwaa armaan gadii
Barreessuu m ykn f ykn g fi kkf
barreessu. guutu barreessi? La_a
Jechootaaf, hiika faallaa Faallaa jecha “ Guddaa” jedhu
Barreessuu Xiqqaa
barreessu. barreessi

7. Meeshaalee IWFDK Ittiin Galmeeffaman

 Daawwannaa (cheeklistii waliigalaa)

 Rubriikii

17
Maanuwaalii Iyyaafannoo Walitti Fufaa Daree Keessaa

8. Rubriikii Afaan Oromoo Dandeettii Barreessuuf Qophaa’e

Maqaa mana barumsaa_______________________ Daree __________
Maqaa Barsiisaa ____________________________ Bara ________

Akkaataa iyyaafannoo tokkoon tokkootiin sadarkaa beekumsaa barattoonni qaban agarsiisuuf mallattoo “X” galchuun agarsiisi.
Ruubriikiin armaan gadii kun barannoo guyyaa sadiif tajaajila.
Sagaleewwan dursanii
Maqaa Walirraa fageenya jechaafi Qabxii
T.L Kor baratan sirriitti adda Sirna tuqaalee
Barattootaa jecha gidduu(Spacing) waliigalaa
baasanii ni barreessuu

walakkaa ol barreessuu (2)

keessaa walakkaa gadi yoo

kamiyyuu hinfayyadamne
hunda sirriitti barreessuu

Dogoggora sirna tuqaalee

Jechoota gidduu walirraa

Jechoota gidduu walirraa

Jechoota gidduu walirraa

Himoota hunda keessatti

fageenyi sirriin jiraachuu

fageenyi sirumaa hinjiru

keessatti sirni tuqaalee
sirna tuqaalee sirriitti
Sagaleewwan baratan

Sagaleewwan baratan

Sagaleewwan baratan

fageenyi jiru hanqina

Himoota kamiyyuu
xiqqoo uumuu (2)
fayyadamuu (3)
barreessan (1)

qaba(2)
(3)

(1)

(3)

(1)
Boonsaa
1
Lammii
Abdii
2
Bilisummaa
Waadaa
3
Jalqabaa
Mootummaa
4
Caalii

18
 Maanuwaalii Iyyaafannoo Walitti Fufaa Daree Keessaa

9. Gabatee Fakkeenyota GBYXGQfi Gaaffilee IWFDKn Walqabatan Agarsiisu

Dandeettiiwwan Afaanii
Wantoota Iyyaafataman Fakkeenyota gaaffilee
Iyyaafataman
Dandeettii Dubbachuufi
Dubbachuufi dhaggeeffachuu
dhaggeeffachuu
- Namni yeroo jalqabaaaf wal arge
-Akkaataa nagaan itti walgaafatamu akkamitti nagaa walgaafata?
- Duraa duuba dubbii fayyadamuu - Yeroo nagaa walgaafatan maal jedhanii
Dubbachuu
-Dabareen hirmaachuu jalqabu?

-Qindoomina yaadaa - Namni tokko yeroo dubbatu inni biroo

maal gochuu qabaa?

Dandeettiiwwan -Akkam bulte jedhamtee yeroo gaafatamtu

maal jettee deebista?

- Akkaataa nagaan itti walgaafatamu -Dubbataan jalqabaa yeroo dubbatu kan

Dhaggeeffachuu lammataa maal godha?
- Dabareen hirmaachuu
Dubbataan lammataa “Nagaa galata
Waaqayyoo” yoo siin jedhe, Atimmoo maal
jettee itti fufta?

19
Maanuwaalii Iyyaafannoo Walitti Fufaa Daree Keessaa

- Kanneen armaan gadii keessaa qubee

xiqqaan isa kami? 1. C 2. b 3.B
- Qubeewwan dhiyaatan keessaa
qubeewwan xixiqqaafi gurguddaa
Qubeewwan adda baasanii Qubee xixiqqaafi gurguddaa addaan baasanii jechuun bakka siif kennamer ratti guuti.
barreessuu barreessuu danda’uu (B, b, C,c )
Qubeewwan gurguddaa
Qubeewwan xixiqqaa

- Himni, “Yoom dhufta ” jedhu mallattoo

kamiin xumurama?
- Himoota armaan gadii sirna tuqaalee
barbaachisuun xumuri.
Sirna tuqaalee hima keessa galchani
Sirna tuqaalee barreessuu 1. Maqaan kee eenyu
2. Caalaan laaqana nyaate
3. Suuteen gabaa deemte

20
 Maanuwaalii Iyyaafannoo Walitti Fufaa Daree Keessaa

Ruubriikii fooyya’iinsa Dubbisuu barattootaa itti galmeessan

Kutaa_________ Maqaa Barsiisaa __________________ Mana Barumsaa ____________

Boq 10

Boq 12

Boq 13

Boq 14

Boq 15
Boq 11
Boq 1

Boq 4

Boq 5

Boq 6

Boq 7

Boq 8

Boq 9
Boq 2

Boq 3
T.L Maqaa batataa/tuu

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
Maanuwaalii Iyyaafannoo Walitti Fufaa Daree Keessaa

Ulaagaalee Ittin madaallaman

 Barattoonni dubbisa boqonnaa san jala jiru sirriitti dubbisanii yoo hubatan A

 Barattoonni dogoggoroota muraasaan yoo dubbisicha hubatan B

 Barattoonni dubbisicha yeroo dubbisan danqamaatii hubannoo muraasaan yoo dubbisan C

 Barattoonni dubbisa kennameef yoo dubbisuu dadhaban ammoo D

Jedhamuun guutama.
Hub. Dandeettii dubbisuu barattootaa ulaagaalee gara oliitti eeraman gargaaramuun A,B,C ykn D jechuun ruubriikii qophaa’eerratti
guuti.

22
 Maanuwaalii Iyyaafannoo Walitti Fufaa Daree Keessaa

Ruubriikii fooyya’iinsa Dhaggeeffachuu barattootaa itti galmeessan

Kutaa________________ Maqaa Barsiisaa __________________ Mana Barumsaa _____________________

Barannoo Barannoo Barannoo

Barannoo dhaggeeffachuu
dhaggeeffachuu dhaggeeffachuu
dhaggeeffachuu kamiyyuu
afaanii suuta saffisa
T.L Maqaa batataa/tuu salphaa ta’e rakkoo
dubbataman barbaadameen tokko malee
haalaan hubachuu
hubachuu dhiyaate hubachuu hubachuu
1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Maanuwaalii Iyyaafannoo Walitti Fufaa Daree Keessaa

Ulaagaalee Ittin madaallaman

 Barattoonni ibsa barannoo dhaggeeffachuu gubbaatti barreeffame yoo sirriitti galamaan ga’aan 4
 Barattoonni ibsa barannoo dhaggeeffachuu gubbaatti barreeffame dogoggora muraasaan hubatan 3
 Barattoonni ibsa barannoo dhaggeeffachuu gubbaatti barreeffame baay’ee muraasa yoo hubatan 2
 Barattoonni ibsa barannoo dhaggeeffachuu gubbaatti barreeffame sirumaayyuu hubachuu yoo dadhaban 1 jedhamuun
guutama.

Hub. Dandeettii dhaggeeffachuu barattootaa ulaagaalee gara oliitti eeraman gargaaramuun 1, 2, 3 ykn 4 jechuun ruubriikii
qophaa’eerratti guuti.