Заболевания

Бұл нұсқаунаманы тәрбие беріп, медицинаға
қызықтырып, қиын кезде қолдау берген әкеме

арнаймын.
CARPE
DIEM
Алғы сөз
Сәлем, Ақ халатты абзал жан!
Мен 30 жылдан асқан тәжірибелі дәрігер Айтеков

Докторбай Даулетбайұлы.
Бұл нұсқаунаманы, мен өзімнің тәжірибемнен, негізгі
жинаған конспекттерімнен құрастырдым.
Нұсқаунаманы, біз ұлым дәрігер Қуанышбекпен бірге
жаздық.
Бұл нұсқаунама, саған медицинада қиын кездерде
жаныңнан табылатын көмекші құрал болатынына
сенімдімін. Нұсқаунаманың ішіндегі біліммен медицина
аяқталмайды, менің 30 жылдан асқан еңбегім медицина
мухитында бір тамшы ғана су болары анық. Бұл
ақпараттар саған одан әрі ізденіп , мотивацияңды
арттыратынына сенімдімін
Медицинаң Қуанышты болсын!
Более 30 лет своей жизни он отдал работе по спасению жизней.
Докторбай Даулетбаевич родился 7 сентября 1968 года , после окончания

школы, в 1985 году, поступил в Самарканский государственный медицинский
университет, который успешно закончил в 1991 году по специальности
«Лечебное дело».
Интернатуру по специализации «офтальмология» прошел в Республиканской

больнице г.Ташкент. Одним из ярких этапов его медицинской карьеры стала
служба в военном госпитале врачом медицинской службы. В 2004 году ушел в
отставку в звании майора медслужбы.
Переехал в г.Алматы, Казахстан. Работал врачом кардиологической бригады на

станции скорой медицинской помощи г.Алматы и по совместительству
преподавателем кафедры скорой и неотложной медицинской помощи при
университете им С.Д. Асфендиярова.
Позже, после того как открылось Алматинское представительство

Республиканского центра санитарной авиации (ныне Национальный
координационный центр экстренной медицины, перешел работать в сферу
медавиации врачом мобильной бригады.
Коллегам он запомнился, как грамотный специалист, обладающий

необходимыми знаниями. Всегда был готов прийти на помощь в трудной
ситуации, помочь в решении сложных проблем, был внимателен к пациентам и
коллегам по работе.
Коллектив Национального координационного центра экстренной медицины

выражает глубокие соболезнования родным и близким по поводу внезапной
кончины Докторбая Айтекова. Мы потеряли ценного специалиста, коллегу,
профессионала своего дела. Прощай, дорогой Докторбай Даулетбаевич.
Спасибо за выполненный врачебный долг…
РГП на ПХВ "НКЦЭМ" МЗ РК Представительство г.Алматы

Мазмұны
Анатомия
Тыныс алу жүйесі 11
Нерв жүйесі 15
Ас қорыту жүйесі 21
Жүрек қан тамыр және қан жасау жүйесі 27
Несеп жыныс жүйесі 33
Эндокриндік жүйес 36
Остеология 45
Патофизиология
Ауру 59
Этиология 60
Сусыздану 61
Гипогидратация 62
Гипергидратация 63
Ісіну 64
Көмірсу алмасу патофизиологиясы 65
Гипергликемия 66
Гипогликемия 67
Қант диабеті 68
Лихорадка 70
Гипертермия 71
Қабыну 72
Аурулар
Пневмония 75
Туберкулез 77
Өкпенің созылмалы обструктивті ауруы 80
Өкпе демікпесі 81
Жедел респираторлық дистресс синдромы 83
Инсульт 84
Менингит 87
Паркинсон ауруы 88
Эпилепсия 90
Альцгеймер 91
Склероз 92
Ойық жара ауруы 93
ГЭРБ 95
Бауыр циррозы 97
Панкреатит 98
Крон ауруы 100
Артериялық гипертензия 102
Стенокардия 105
Жұқпалы эндокардит 106
Вольф- Паркинсон- Уайт синдромы 107
Морганни-Адамс-Стокс синдромы 108
ТЭЛА 109
Жүректің туа біткен ақаулары 110
Тетрадо Фало/ Пентада Фалло 111
ТАДЛВ 112
Нефриттік/ Нефротикалық синдромдар 113
Гломерулонефрит 114
Пиелонефрит 115
Уролитиаз 116
Бүйрек поликистозы 117
Варикоцеле/ Гидроцеле 118
Қант диабеті 119
Иценко Кушинг 121
Етеккірдің бұзылуы 122
Гипертиреоз/ Гипотиреоз 123
Анемия 124
Жүйелі қызыл жегі 125
Склеродермия 127
Артрит/ Артроз 129
Сынық түрлері 131
Шок 132
Кома 133
Глазго шкаласы 134
Зертханалық зерттеулер
Жалпы қан анализі 137
Биохимиялық анализ 138
Жалпы зәр анализі 148
Жұлын сұйықтығы 149
Аспаптық зерттеулер
ЭКГ 153
Рентген 155
Фармакология
Дәрілер формасы 160
Фармакокинетика
161
Фармакодинамика 163
Рецепт жазу 165
Кристаллоидтар 167
Коллоидтар 168
Препараттар классификациясы 169
Алғашқы көмек
Анафилактикалық шок 176
Жедел коронарлы синдром 178
Жүрек тоқтау кезіндегі шұғыл көмек 180
Жарақаттар кезінде шұғыл көмек 182
Акушерия және гинекология
Жүктілік және босану 184
Леопольд - Левицкий әдісі 185
Гипертензиялық жағдайлар 186
Гравидограмма 187
Іш шеңберін және жатыр түбінің тұру биіктігін өлшеу 188
Сыртқы жамбас өлшемдері 189
Жатырдан тыс жүктілік 190
Менопауза
191
Хирургия
Біріншілік хирургиялық өңдеу 193
Екіншілік хирургиялық өңдеу 194
Жедел аппендицит 195
Холецистит 197
Перитонит 198
Жедел ішек өтімсіздігі 199
Педиатрия
Апгар шкаласы 201
Профилактикалық екпе күнтүзбесі 202
Денсаулық топтары 203
Желшешек 204
Қызамық 205
Қызылша 206
Жәншәу 207
Паротит 208
Анатомия
АНАТОМИЯ
ТЫНЫС АЛУ ЖҮЙЕСІ, systema respiratorium
Тыныс алу жолдары: Мұрын

Мұрынға сыртқы мұрын және
Жоғарғы тыныс Төменгі тыныс мұрын қуысы жатады.
алу жолдары алу жолдары Сыртқы мұрынның, nasus
externus (грекше – rhis,
rhinos)
мұрын, көмей, кеңірдек,
жоғарыда орналасқан
жұтқыншақтың басты бронхтар
бөлігі - түбірін, radix
мұрындық және және өкпенің
nasi,
ауыздық ішіндегі бронх
ортаңғы бөлігі – қырын,
бөліктері тармақтары
dorsum nasi, және
төменгі - ұшын, apex
nasi, ажыратады.
Көмей
Мұрын қуысы, cavitas
Көмей, larynx, мойынның алдыңғы
nasi, хаондар, choanae,
аймағында IV,V,VI мойын
арқылы жұтқыншақтың
омыртқаларының деңгейінде орналасқан,
мұрындық бөлігімен, ал
еркектерде жақсы жетілген көмей
танаулар арқылы сыртқы
шодырын, prominentia laryngea, түзеді.
ортамен қатынасатын қуыс
Көмей қуысы, cavitas laryngis:
жоғарғы - кеңейген, ортаңғы - тар және
төменгі - кеңейген, үш бөлімнен тұрады,
Көмейдің тамырлары мен нервтері.
аа. laryngeae sup. et inf. (aa. thyroideae
sup. et inf.) қанмен қамтамасыздандырады.
Веналық қан, артериялармен аттас
cavitas nasi веналар арқылы шығады.
Лимфа тамырлары, көмей алдындағы
және мойынның латеральды терең лимфа
түйіндеріне құяды.
Нервтентуі:
кезбе нервтен бастау алатын көмейлік
жоғарғы нерв көмейдің шырышты
cavitas oris қабығының дауыстық саңылаудан жоғарғы
бөлігін және жүзік-қалқанша бұлшықетін
нервтендіреді.
11
АНАТОМИЯ
Кеңірдек, trachea
Көмейдің жалғасы, VІ-мойын
омыртқасының төменгі жиегі
деңгейінен басталып, V-кеуде
омыртқасының жоғарғы жиегі
деңгейінде, оң және сол басты
бронхтарға бөлінеді.
Кеңірдектің басты бронхтарға
бөлінетін жері, кеңірдек
айырығы ,bifurcatio tracheae,
деп аталады. Кеңірдектің
ұзындығы 8 – 13 см., диаметрі
орта есеппен 1,5 – 1,8см.
Кеңірдектің
мойындық, pars cervicalis,
кеуделік, pars thoracica,
бөліктерін ажыратады.
Басты бронхтар
Оң басты бронх сол басты бронхқа

қарағанда қысқалау және кеңдеу
болады да, тіктеу орналасады,
сондықтан кеңірдектің тікелей
жалғасы сияқты болып көрінеді.
Оң басты бронхқа бөгде заттар жиірек

түседі. Оң басты бронхтың орташа
ұзындығы 3 см., сол басты бронхтікі 4
– 5 см.
Басты бронхтардың қабырғаларының
2/3 бөлігі шеміршектік жартылай
сақиналардан түзілсе, ал артқы 1/3
бөлігі жарғақты қабырғадан тұрады.
12
АНАТОМИЯ
Өкпе, pulmo, кеуде қуысында орналасып, бір-бірінен көкірекаралық

ағзаларымен бөлінген, жұп ағза. Өкпенің әрқайсысы жеке өкпеқапта
орналасады. Оның:
төменгі - негізі, basis pulmonis,
жоғарғы - ұшы,apex pulmonis,
деп аталатын екі бөлігі ажыратылады.
Өкпе алдыңғы, бүйір және артқы жақтарында кеуде торының
қабырғасымен,төменгі жағында көкетпен жанасып тұрады.
Үш: қабырғалық, facies costalis, көкеттік, facies diaphragmatica, және
медиалды, facies medialis, беттерін ажыратады
Оң өкпе үш:
жоғарғы үлес, lobus superior,
ортаңғы үлес, lobus medius, және
төменгі үлестен, lobus inferior
Сол өкпе екі:

жоғарғы , lobus superior, және
төменгі үлестен, lobus inferior,
тұрады.
Медиалды беттің ортасынан

жоғарылау сопақ пішінді ойыс
өкпе қақпасы, hilum pulmonis,
орналасқан. Ол арқылы өкпеге
басты бронх, өкпе артериясы,
нервтер кірсе, өкпе веналары
мен лимфа тамырлары шығады.
Аталған құрылымдардың
жиынтығы өкпе түбірін, radix
pulmonis, құрайды.
13
АНАТОМИЯ
Өкпенің тінін және брохтарды артериялық қанмен, кеуделік қолқаның бронхтық

тармақтары қамтамасыз етеді. Веналық қан, бронхтық веналар арқылы шығады да, сыңар
және жартылай сыңар веналарға құйылады.
Өкпеде кеуделік қолқаның бронхтық тармақтары мен өкпе артериясының

тармақтары анастомоз түзеді. Бұл жерде қан, үлкен қан айналым шеңберінен тікелей
кіші қан айналым шеңберіне өтеді. Осындай жағдай, тамырлар жүйесінде басқа жерде
кездеспейді.
Лимфа ағыны бронх-өкпелік, кеңірдек-бронхтық жоғарғы және төменгі лимфа

түйіндеріне құяды.
Нервтенуі: кезбе нервтен кететін бронхтық тармақтар, олардың құрамында

парасимпатикалық талшықтар өтеді. Симпатикалық сабаудың кеуделік бөлігінің өкпелік
нервтері, кезбе нервпен бірге өкпе өрімін түзеді.
14
АНАТОМИЯ
НЕРВ ЖҮЙЕСІ, systema nervosum
Нерв жүйесі
Орталық Шеткі
Ми Жұлын 12 жұп ми
31 жұп жұлын
нервтері мен
өрімдері, түйіндер,
нерв ұштары
Организмдегі қызметтеріне байланысты жүйке жүйесін үш бөлімге

бөледі:
сомалық (денелік)
парасимпатикалық (ішкі мүшелік)
симпатикалық (тамырлық).
Жүйке жүйесінің сомалық бөлімі - дене, яғни тірек-қимыл аппараты және тері
жабыны мүшелерінің,
парасимпатикалық бөлімі — ішкі мүшелер мен бездердің,
симпатикалық бөлімі — тамырлар жүйесі мүшелерінің қызметтерін реттейді.
Парасимпатикалық және симпатикалық бөлімдерді біріктіріп, жүйке жүйесінің

вегетативтік бөлімі деп атайды.
15
АНАТОМИЯ
Аралық ми (Diencephalon) Артқы ми (metencephalon)

Жоғарыдан - соңғы ми Артқы миға - мишық пен ми көпірі
Төменнен, артынан - ортаңғы мимен жатады. Ми көпірі өткізгіштік және
шекараласады рефлекторлық қызметтер
Көру төмпешіктері(гипоталамус) мен атқарады.Мишықтың негізгі
төмпешікасты аймақтан тұрады. қызметі- денені қозғалтып,
Аралық мида да бір ми қарыншасы қимылға келтіру,тепе теңдік алма
бар. Көру, дәм сезу, есту және т. б. кезектік қызметтерді ,яғни
рецепторлардан келетін қозу аралық үйлесімділікті рефлекс жолымен
ми арқылы алдыңғы мидың үлкен ми басқару.
сыңарларының қыртысына өтеді.
Сопақша ми (myelencephalon) Ортаңғы ми (mesencephalon)-

Сопақша ми - жұлынның жоғарғы артқы ми мен аралық мидың
шетінің жалғасы арасында орналасқан. Ол алдыңғы
Сопақша ми арқылы жүзеге асатын ми мен артқы миды бір-бірімен
рефлекстер: 1) қорғану (жөтелу, құсу, жалғастырып тұрады. Мидың бұл
түшкіру, жас болу, көзді жыпылықтату); бөлімі арқылы жоғары және төмен
2) тамақ (ему, жұту, сөл бөлу, асқорыту қарай өткізгіш жүйке жолдары
бездері); 3) жүрек пен қантамырлар өтеді. Теріде пигменттің бояутектің
жұмысын реттеу; 4) өздігінен жұмыс түзілуін реттейді. Кенеттен шыққан
істейтін тынысалу орталығы өкпе дыбыс, жарық тітіркендіргіштерін
жұмысын жақсартады; 5) есту тез бағдарлауды реттейді.
ақпараттарын басқарады.
16
АНАТОМИЯ
🔵Өткізгіш жолдар— жұлын мен мидың ақ затында орналасқан нервтік будалар

жуйесі.
Рефлекс доғасы
1)қарапайым
2)күрделі
🔵 Жұлын мен мидағы өткізгіштік жолдар:
1) Ассоциативтік ( бас миының бір бөлігінде орналасқан орталықтарды
«ядроларды» байланыстырады)
2) Комиссуралдық ( бас миының оң жақ және сол жақ бөліктеріндегі
орталықтарды қосады)
3) Проекциялық (жоғарылаган (афферентті) ж/е төмендеген (эфферентті)
жолдардан тұрады)
🟦Жоғарылаған проекциялық жолдар

(жұлын ядроларын ми сабауының ядроларымен және ми қыртысың
орталықтарымен байланыстырады)
➡️
экстероцепторлық
➡️
проприоцепторлық
➡️
интероцепторылқ
🟦 Төмендеген проекциялық жолдар —(ми қыртысының орталықтарын, ми
сабауының және жұлынның ядроларымен қосады)
➡️
Пирамидалық жол
Организмнің сыртқы және ішкі ортадан келетін ақпараттарға саналы жауапты
қамтамасыз етеді.
➡️
Экстрапирамидалық жол
Бұлшық еттердің тонусын және олардың санаға бағынбайтын жиырылу
реттілігін, автоматты қимылын қамтамасыз етеді.
17
АНАТОМИЯ
🔵Пирамидалық жол 3 түрлі жолдан тұрады
1️⃣Қыртыстық ядролық (tractus corticonuclearis) мойыннан жоғарғы ерікті
қимылды жүзеге асырады.
Орталық алдындағы қатпардың төменгі 3 /1 бөлігінен басталып➡️ төмен жүреді
де, ішкі қапшықтың capsula interna иіні арқылы өтеді. Одан кейін ортаңғы
мидың аяқшасы, көпір және сопақша мидың алдыңғы вентральды бөліктері
арқылы төмен түседі. Ортаңғы мида, көпірде, сопақша мида оның
талшықтарының бір бөлігі қарсы жаққа өтіп, бас сүйек нервтерінің
қозғалтқыш ядроларында аяқталады.
Ортаңғы мида 3ші, 4ші жұп нерв.
Көпірде 5, 6 ,7 ші жұп нервтерінің
Сопақшада 9,10,11 жұп нервтерінің қозғалтқыш ядроларында аяқталады.
🟡 Аталған қозғалтқыш ядродан шығатын нервтер бастың және мойынның
бұлшықеттеріне барады.
2️⃣ Қыртыстық жұлындық алдыңғы және 3️⃣латералді жол (tractus corticospinalis

anterior et laterais) мойыннан төмен (қол, аяқ) бұлшықеттерінің ерікті
қимылдарын жүзеге асырады.
🟡 Орталық алдыңғы қыртыстың 3/2 бөлігінен басталып, төмен жүреді де, ішкі
қапшықтың артқы аяқшасының алдыңғы бөлігі арқылы өтеді. Одан кейін
ортаңғы мидың аяқшасы, көпірдің, сопақша мидың алдыңғы вентральды
бөліктері арқылы төмен түседі. Сопақша ми арқылы өткен кезде олар
пирамидаларды түзеді. Сопақша мидың жұлынмен шекаралас бөлігінде
пирамидалық жолдың бір бөлігі қарсы жаққа өтіп пирамида қиылысын
құрайды.
🟡 Қарсы жаққа өткен бөлігі жұлынның бүйір жіпшесі арқылы төмен түседі де
қыртыс —жұлындық латералді жол.
Ал жұлынның алдыңғы жіпшесімен тік түсетін бөлігі қыртыс жұлындық
алдыңғы жол деп аталады.
Алдыңғы мидың қозғалтқыш нейрондарында аяқталады
🔵Экстрапирамидалық жүйе— бас ми ядроларының және пирамидадан тыс

өткізгіш жолдарының қозғалыс координациясын, бұлшықет тонусын реттеу,
қалыпты ұстау, эмоциялық қозғалысты ұйымдастыру.
Экстрапирамидалық жүйе ол қызыл ядро, жоғарғы соққылар четверохолмия,
формация, вестибулярлық ядро, оның ішінде ми діңінің нейрондардың
кластерерді, тұрады.
18
АНАТОМИЯ
Монро саңылауы Бүйір қарыншалар
Алдыңғы мүйіз
III қарынша
Ми
сыңарлары
Төменгі мүйіз
Сильвиев су өзегі
Мишық
Люшка саңылауы IV қарынша
Жұлынның оррталық каналы
ЛИКВОРЛЫҚ ЖОЛДАР
Бүйір қарыншалар
Монро саңылауы
III қарынша
Сильвиев су өзегі
IV қарынша
Люшка және Мажанди
Субарахноидальді кеңістік Жұлынның орталық каналы
Мидың қатты қабығының

синустары
19
АНАТОМИЯ
Бассүйек нервтері, nn.сranialis (encephalici) 12 жұп:
I-nn.olfaсtorii
II-n.opticus
III-n.oculomotoros
IV-n.trochlearis
V-n.trigeminus
VI-n.abducens
VII-n.facialis
VIII-n.vestibulocochlearis
IX-n.glossopharyngeus
X-n.vagus
XI-n.accessorius
XII-n.hypoglossus
20
АНАТОМИЯ
АС ҚОРЫТУ ЖҮЙЕСІ, systema digestorium
Ас қорыту жүйесіне: Меншікті ауыз қуысы,

ауыз қуысы cavitas oris propria
жұтқыншақ сыртқы қабырғаcын
өңеш тістік доғалар мен
асқазан қызылиектердің тілдік
аш ішек (он екі елі ішек, беттері,
ащы ішек, мықын ішек) жоғарғы қабырғасын
тоқ ішек (соқыр ішек таңдай,
жоғарылаған көлденең төменгі , тіласты үстілік
төмендеген және бұлшықеттер түзеді.
сигматәрізді ішек )
тік ішек
ірі бездер бауыр мен ұйқы
Таңдай, рalatum
безі жатады
қатты таңдай және
жұмсақ таңдайдан
тұрады
Ауыз қуысы, cavitas

oris:
ауыз кіреберісінен
меншікті ауыз
Ауыз кіреберісі,
vestibulum oris
алдынан
еріндер мен ұрттар
артынан
қызыл иек пен тістер
шектеген
21
АНАТОМИЯ
Тіл бұлшықеттері көлденең жолақты бұлшықеттерден тұрады.
Тілдің Тілдің меншікті бұлшықеттері:

алдыңғы бөлігі - ұшы, apex linguae 1. Тілдің көлденең бұлшықеті,
артқы бөлігі - түбірі m.transversus linguae
radix linguae тілдің көлденең өлшемін азайтып,
арасында - денесі, corpus linguae арқашығын көтереді, бұл кезде тіл
орналасқан. ұзарады.
2. Тілдің вертикалды бұлшықеті ,

Тілдің қаңқалық бұлшықеттері:
m.verticalis linguae
1. Тіласты-тіл бұлшықеті, m.hyoglossus тілді жалпайтады
Тілді артқа және төмен тартады
3. Жоғарғы бойлық бұлшықет,
2. Біз - тіл бұлшықеті, styloglossus m.longitudinalis superior
тілді артқа және жоғары тартады тілді қысқартады және оның ұшын
көтереді.
3. Иек-тіл бұлшықеті, m.geniglossus
тілді төмен және алға тартады. 4. Төменгі бойлық бұлшықет,
m.longitudinalis interior
тілді қысқартады және оның ұшын
төмен түсіреді.
22
АНАТОМИЯ
Ауыз бездері, glandulae oris
Кіші сілекей бездері, glandulae salivariae Үлкен сілекей

minores, ауыз қуысының шырышты қабығы бездеріне, glandula
мен шырышасты негізінде орналасады. salivaris majores,
Олар орналасқан аймақтарына сәйкес: шықшыт,
ұрт бездері, glandulae buccales, төменгі
ерін бездері, glandulae labiales, жақсүйекасты,
таңдай бездері, glandulae palatinae, тіласты бездері
тіл бездері, glandulae linguales, жатады
үлкен азулық бездер, glandulae molares,
деп аталады.
Шықшыт безі, glandula

parotidea,
Ең ірі сілекей безі, сірлі сөл
бөліп шығаратын күрделі
көпіршікті (альвеолалық) без.
Тері астында, төменгі
жақсүйек тармағының сыртқы
бетінде орналасқан.
Төменгі жақсүйекасты безі,

glandula submandilaris Тіласты безі, glandulae
төменгі жақсүйекасты sublingualis,
үшбұрышында орналасқан, сірлі сөл бөліп шығаратын,
күрделі көпіршікті - түтікті без. көпіршікті - түтікті без.
23
АНАТОМИЯ
Жұтқыншақ, pharynx Өңеш, оesophagus
Жұтқыншақ, pharynx, ауыз және Жұтқыншақ пен асқазанның
мұрын қуыстарын өңеш және аралығында орналасатын,
көмеймен қосады. алдыңғы қабырғасы
Жұтқыншақтың ұзындығы 13см - артқысымен қабысып тұратын
15см., VІ - VІІ мойын омыртқалары түтік (ұзындығы 30 см-ге дейін)
деңгейінде жұтқыншақ өңешке
жалғасады. Басталады: VІ - VІІ мойын
омыртқалары деңгейінде
Жұтқыншақ үш бөлікке бөлінеді Аяқталады: асқазанға Х – ХІ
кеуде омыртқалары деңгейінде
ашылады
Мұрындық Ауыздық Көмейлік Өңештің үш бөлігін

бөлік бөлік pars бөлік pars ажыратады:
pars nasalis oralis laryngea 1. Мойындық бөлігі, pars
pharуngis pharуngis pharуngi cervicalis
2. Кеуделік бөлігі, pars
thoracica
3. Іштік бөлігі, pars
abdominalis
Үш анатомиялық
тарылулары бар:
1. жұтқыншақтық
тарылуы (жұтқыншақтың
өңешке өтетін жерінде
орналасады)
2. бронхттық тарылуы
(сол басты бронхпен
қиылысатын жерінде
орналасады)
3. көкеттік тарылуы -
өңештің көкет арқылы
өтетін жерінде
орналасады
24
АНАТОМИЯ
Іш-abdomen
I- epigastrium
1 - regio epigastrica;
2 - regio hypochondriaca sinistra;
9 - regio hypochondriaca dextra;
II - mesogastrium
3 - regio umbilicalis;
4 - regio lateralis sinistra;
8 - regio lateralis dextra;
III - hypogastrium
6 - regio pubica;
5 - regio inguinalis sinistra;
7 - regio inguinalis dextra.
Асқазан,ventriculus
Өңеш пен он екі елі ішектің аралығында орналасқан ас қорыту жүйесінің қап
тәрізді кеңейген бөлігі.
жүректік (кардиалық) бөлігі, pars

cardiaca
түбі ( күмбезі ), fundus( fornix)
ventriculi
денесі, corpus ventriculi
пилориялық бөлігі, pars pуlorica
алдыңғы қабырғасы, paries anterior
артқы қабырғасы, paries posterior
үлкен иіні, curvatura ventriculi major
кіші иіні curvatura ventriculi minor
Асқазан қабырғасының құрылымы.
шырышты қабық, tunica mucosa
шырышасты негізі, tela submucosa
бұлшықеттік қабық, tunica muscularis
сірліасты негіз tela subserosa
сірлі қабық, tunica serosa,
25
АНАТОМИЯ
26
АНАТОМИЯ
Жүрек қан тамыр жүйесі, Cardiovascular system
Жүрек (соr) – ырғақты жиырылып босаңсуы нәтижесінде қанды венадан тартып

алып, артерия қан тамырына айдайды. Жүрек кеуде қуысының сол жағындағы
алдыңғы, төменгі көкірек аралықта орналасқан.
Оң жақ жүрекше Cол жақ жүрекше

(artium dextrum) (artium sinister)
Жоғарғы қуыс Төрт өкпе венасы
вена құяды. Бұл веналар
Төменгі қуыс вена арқылы жүрекке
Венозды синус артерия қаны
құяды құйылады.
Оң қарынша
(ventriculus
dexter) Сол қарынша
Оң жақ (ventriculus
жүрекшеден sinister)
венозды қанды Сол жақ
алады, өкпе қарыншадан
сабауына артериалды қанды
айдайды алады, қолқаға
айдайды
27
Қан айналым шеңберлері
Кіші қан айналым шеңбері

Үлкен қан айналым шеңбері
Өкпе капиллярлары мен Үлкен қанайналым шеңбері

альвеолярлы қан арасындағы организмнің барлық мүшелер
газ алмасуы жүйелеріндегі зат және газ алмасу
процестерін қамтамасыз етеді.
Оң жақ Сол жақ
Артериалды қан
қарынша қарынша
Венозды қан
Өкпе сабауы Қолқа
Оң және сол өкпе

артериясы
Мүшелер мен тіндер:
Капиллярлы тор: Газ алмасу
өкпе капиллярлары мен
альвеолярлы қан
арасындағы газ алмасуы
Венозды қан
Артериалды қан
Өкпелік Жоғарғы және

вена төменгі қуыс вена
Сол жақ Оң жақ жүрекше

жүрекше
28
АНАТОМИЯ
Жүректің қақпақшалары
Трикуспидальді қақпақша / Үш жармалы қақпақша:
оң жүрекше мен оң қарыншаның ортасында орналасқан қақпақша

үш жарты ай тәрізді біріктірілген тінді пластиналар
оң қарыншаның систоласы кезінде қанның оң жүрекшеге қанның қайта
құйылуын болдырмайды.
Митральді қақпақша / Екі жармалы қақпақша:
сол жүрекше мен сол қарыншаның екі жармалы қақпашасы

екі жарты ай тәрізді біріктірілген пластиналар
сол қарыншаның систоласы кезінде қанның сол жүрекшеге қайта құйылуын
болдырмайды.
Аорталы қақпақша
Valva aortae
сол қарынша мен аортаның шекарасында орналасады

аортадан қанның сол қарыншаға қайта құйылуын болдырмайды
Өкпе өзегінің қақпашасы
Valva trunci pulmonalis
өкпе артериясының оң жақ қарыншадан шығатын жерінде орналасқан

қанның бір бағытта қан құйылуын қамтамасыз ететін үш жармасы болады
29
АНАТОМИЯ
Жүректің өткізгіштік жүйесі

Жүректің өткізгіш жүйесі (systema condusene cardiacum) –жүректің қысқа
жасушаларында импульсті өткізетін және қалыптастыратын бұлшықет
жасушалары.
Синоатриалды Атриовентрикулярлы
(синусты-жүрекшелі түйін) (жүрекшелі-қарыншалы)
Синоатриалды түйін Атриовентрикулярлық

(Кис- Флак түйіні) түйін (Ашофф-Тавар)
Үш түйінаралық жолмен Гис шоғы. Қарыншааралық
(синоатриалды түйіннің перденің жоғарғы бөлігі мен
атриовентрикулярлымен атриовентрикулярлық
байланысы) түйіннен келеді. Одан кейін
Жүрекшеаралық түйін екі аяққа — оң және сол
(синоатриалды түйіннің сол жақ аяққа бөлінеді
жүрекшемен байланысы) Пуркинье талшығы
2. Атриовентрикулярлы
жоғарғы қуыс вена түйін
сол жақ жүрекше
1. Синоатриалды
түйін өкпелік веналар
3. Гис шоғы
оң жақ жүрекше сол жақ қарынша
оң жақ қарынша 4. Гис аяқшалары
төменгі қуыс вена
5. Пуркинье талшықтары
30
АНАТОМИЯ
Қан жасау жүйесі
Қан дегеніміз - ағзаның сұйық дәнекер тіні арқылы қалыптасқан ішкі ортасы.
Ағзада болатын қанның мөлшері

адамның дене салмағына
байланысты 4,5–5 л
Қан-сүйектің қызыл
кемігінде өндіріледі.
ҚАННЫҢ АҒЗАДАҒЫ ФУНКЦИЯЛАРЫ
Тасымалдаушы — қанды айналдыру;

Қорғаныс — бөтен антигендерден жасушалық және гуморалдық қорғанысты
қамтамасыз ету;
Гомеостатикалық — гемеостазды (ағзадағы ішкі ортаның тұрақтығы) –
қышқылды-негізгі тепе-теңдікті, су-электролиттік балансты реттеу;
Термореттегіш — дене температурасын реттейді;
Қанның құрамы
плазма (55%) қан жасушалары (45%)
85-90 % су құрайды эритроциттер

7-8% нәруыз (белок;) лейкоциттер
0,12% глюкоза; тромбоциттер
0,7–0,8% май;
0,9% тұз болады
Эритроциттер - қанның қызыл түйіршіктері

ерлерде – 4,4-5 л
әйелдерде – 3,8-4,5 л
Тромбоциттер - қан пластиналары
ерлерде – 17-0-320 л
әйелдерде -180-320 л
Лейкоциттер - ақ түсті қан жасушалары

ерлерде – 4-9 л
әйелдерде – 4–9 л
31
Эритропоэз - эритроциттерді синтездейтін процесс.
Эритроциттердің өмір сүру ұзақтығы шамамен 120 күн.

Демек, ағзадағы үздіксіз эритроциттерді синтездеу
қажет.
Лимфопоэз - В лимфоциттері, Т лимфоциттері кіретін лимфоцитарлы қатардың

пайда болу және жетілу процесі.
В лимфоциттері - сүйек кемігінде түзіліп жетіледі, бірақ екінші лимфоидты органдарда активтенеді.
Т лимфоциттер-сүйек кемігінде түзіліп, тимуста жетіліп, екінші лимфоидты органдарда активтенеді.
32
АНАТОМИЯ
Несеп – жыныс аппараты, appararatus urogenitalis
Несеп – жыныс аппараты, appararatus urogenitalis, несеп және жыныс

ағзаларынан құралады.
Несеп ағзаларына, organa urinaria,

1) несеп өндіретін - бүйрек;
2) несеп жиналатын
несеп қуық;
3) несепті шығаратын - бүйрек
тостағаншалары, бүйрек түбегі,
несепағар,
несеп шығаратын өзек(үрпі) жатады
Бүйрек, ren
Несеп түзуші және шығарушы, жұп ағза.
Бүйректің
Бүйрек ұлпасының
алдыңғы бетін, facies anterior
беткей бөлігінде -
артқы бетін, facies posterior
қыртысты зат, cortex
екі жиегін
renalis,
медиалды, margo medialis
ішкі бөлігінде
латералды жиегін, margo lateralis
милы зат, medulla
екі шетін
renalis,ажыратылады.
жоғарғы шетін, extremitas superior және
төменгі шетін, extremitas inferior ажыратады.
33
АНАТОМИЯ
34
АНАТОМИЯ
35
АНАТОМИЯ
Эндокриндік жүйе, Systema endocrinicum
Эндокриндік жүйе - бұл гормондардың көмегімен адамның ішкі

механизмдерінің жұмысын реттейтін күрделі кешен.
Функциялары:
Гуморальды реттеу
Гомеостаз
Ағзаның жыныстық дифференциациясын, өсуін, дамуын реттеу,

репродуктивті функция
Адамның эмоционалды реакциясы және психикалық қызметі
Зат алмасу және энергия
Ішкі сөлініс (секреция) бездері:
Гипофиз
Эпифиз
Қалқанша безі
Қалқанша маңы бездері
Айырша без
Бүйрекүсті безі
Ұйқы безі
Жыныс бездері
36
АНАТОМИЯ
Гипофиз
Аралық ми
Үлкен ми сыңарлары
Көру қиылысы
Артқы үлесі Алдыңғы үлесі
Гипофиз
Топография:
- Голотопия: Бас аймағында, мидың төменгі бетінде орналасқан;
- Синтопия: Жоғарғы жағынан ертоқым диафрагмасымен (diaphragma sellae)

қапталған, диафрагма центрінде тесік бар (тесік арқылы сұр төмпемен жалғап
тұратын құйғыш (infundibulum) өтеді);
- Скелетотопия: Сына тәрізді сүйектің түрік ертоқымы шұңқырында (fossa

hypophysialis sellae turcicae ossis sphenoidalis) орналасқан.
Екі құрылымдық бөліктен тұрады:

алдыңғы үлесін (lobus anterior) түзетін– аденогипофиз
артқы үлесін (lobus posterior) түзетін – нейрогипофиз.
37
АНАТОМИЯ
Гипофиз
Аденогипофиз: Хромофильді және хромофобты эндокриноциттерден құралған
трабекуладан тұрады.
Хромофильді эндокриноцит ацидофилді (соматропоцит, лактотропоцит) және

базофильді (тиретропоцит, кортикотропоцит, гонадотропоцит)
эндокриноциттерден тұрады.
Соматропоцит – бүкіл тіндер мен мүшелер өсуін ынталандыратын СТГ бөледі;
Лактотропоцит – сүт бездеріндегі сүттің түзілуі мен сары денеден прогестерон

түзілуін реттейтін лактотропты гормон/пролактин бөледі;
Тиретропоцит – тиреотропты гормон (ТТГ) бөледі;
Кортикотропоцит – бүйрек үсті безінің қыртысты/милық бөлімдеріне

адренокортикотропты гормон бөледі;
Гонадотропоцит – жыныстық дамуды ынталандыратын фоллекула

стимулдаушы гормон (ФСГ) және жыныс гормондарының түзілуін реттейтін
лютеинді гормон (ЛГ).
Аралық бөлік меланоцит стимулдаушы гормон (МСГ) және липотропты гормон

(ЛПГ) бөледі.
Нейрогипофиз: Гормон бөлуге қабілетті жасушалары жоқ, ал нейрогипофизде

кездесетін гормондар гипоталамустың супраоптикалық және
паравентрикулярлық ядросынан түзіледі. Супраоптикалық ядродан вазопрессин
(антидиуретик гормон, АДГ) гормоны; Паравентрикулярлық ядродан окситоцин
гормоны түзіледі.
38
АНАТОМИЯ
Ортаңғы мидың төбесінің жоғарғы төбесін бір-бірінен бөліп тұратын терең емес
жүлге орналасқан сопақша пішінді мүше болып табылады. Эпифиз аралық
мидың эпиталамусында орналасады.
Сыртқы құрылысы:
Corpus pineale түрі бойынша, қызыл - сұр түсті. Беті тегіс. Бездің орташа өлшемі:
ұзындығы 8-10 мм, ені - 6 мм; салмағы - 0,2 гр. Дәнекер-тінді капсуламен
жабылған.
39
АНАТОМИЯ
Қалқанша безі
Жоғарғы
қалқанша
артерия және
вена
Жалпы ұйқы
артериясы
Ортаңғы
қалқанша
артериясы
Қалқанша без бір-бірімен мойыншық арқылы байланысқан екі бөліктен тұрады,

кеңірдектің алдында көмейдің сақина тәрізді және қалқанша шеміршектерінің
деңгейінде орналасады, ал төменгі полюсі 5-6 кеңірдек шеміршегіне дейін
жетеді. Эндокринді жүйенің ең үлкен безі болып табылады.
Салмағы 15-35 г.
Ересек адамдарда қалқанша безінің бүйір бөліктерінің ұзындығы 5-8см, ені 2-
4см.
Қалқанша бездің гормондары – тироксин (тетрайодтиронин – Т4),

трийодтирониннің (Т3) құрамында 3 және 4 атом йод бар.
40
АНАТОМИЯ
Ұйқы безі
Бета клеткалар
Альфа клеткалаар
Лангергеанс аралшықтары
Ұйқы безі сыртқы және ішкі секреторлық қызмет атқаратын аралас без болып
саналады және асқорыту ғана емес, зат алмасуға да әсер етеді.
Бета клеткалар- инсулин

Альфа клеткалар- глюкагон
D клеткалар- самотостатин
Инсулин гормоны қандағы глюкозаны жасушаға кіргізіп беруге жағдай

жасайды.Инсулин жетіспей қалуы немесе рецепторлар инсулинді қабылдамай
қалуынан қантты диабет ауруы туындайды
41
АНАТОМИЯ
Қан тамырлары
Бүйрек үсті безі
Бүйрек
Милық
Қыртыстық
- Голотопия: Бүйрек үсті бездері құрсақ қуысында, артқы беті белдік

диафрагмаға жақын орналасқан;
- Синтопия: Сол және оң бүйрек үсті бездерінің алдыңғы бетінің синтопиясы
әртүрлі. Борпылдақ майлы тін бүйрек үсті бездерін бүйрекпен байланыстырады;
Екеуі де
– Төменгі жағынан бүйректің жоғарғы полюсымен, Артқы жағынан
диафрагманың белдік бөлімімен;
Сол жақ без – Алдынан асқазанның кардиальды бөлігі және ұйқы безі құйрығы
және сөл қапшығымен, медиальды жағынан аортамен жанасқан;
Оң жақ без – Алдынан бауыр және он екі елі ішекпен, медиальды жағынан
төменгі қуыс венамен жанасқан.
- Скелетотопия: Бүйрек үсті безі 11-12 кеуде омыртқасының деңгейінде
орналасқан, оң жақ сол жақтан төмен.
42
АНАТОМИЯ
Сыртқы құрылысы:
Бүйрек үсті безі – бұл сарғыш-қоңыр түсті, жұмсақ консистенциялы,
ретроперитонеальді кеңістікте, бүйректің жоғарғы жағында орналасқан жұп
орган. Оң және сол жақ бүйрек үсті бездері пішіні бойынша ерекшеленеді.
Ұзындығы 5 см, ені 3-4 см, салмағы 10-20 г. Сыртынан бүйрек үсті безі жұқа
дәнекер тінінің капсуласымен жабылады.
Ішкі құрылысы:
Бүйрекүсті безі 2 қабаттан тұрады: қыртысты және милық.
Қыртысты қабат 3 бөліктен тұрады, олар – шумақты, шоғырлы, торлы.
Шумақты аймақта минералокартикоидтар (альдостерон) түзіледі.

Қызметі: ағзадағы минерал алмасу процессіне әсер етед;
Шоғырлы аймақта глюкокортикоидтар (картизол, картизон) түзіледі. Қызметі:

көмірсу алмасуын реттейді; Қабынуды, фагоцитозды, коллаген түзілуі мен
склероздалу (зақымдалған мүшелердің дәнекер тінімен толтырылуы) процессін,
иммуногенезді баяулатады;
Торлы аймақта жыныс гормондары (андроген, эстроген, прогестерон) түзіледі.
Милық қабаттан адреналин және норадреналин гормондары түзіледі.
43
АНАТОМИЯ
Жыныс бездері
Аналық жыныс безі (ovarium)

Аталық жыныс безі (testis)
- Голотопия: Кіші жамбас астауы
- Голотопия: Аталық бездер ұмада қуысында аналық без шұңқырында
(scrotum) орналасқан; орналасқан;
- Синтопия: Атабездің артқы - Синтопия: Медиальды жағынан

жиегіне шәует шылбыры мен жатырмен, латеральды жағынан
атабез қосалқысы жанасады; жатыр түтігінің ампуласымен,
жоғарыдан жатыр түтігімен,
алдынан жатырдың жуан
байламымен шектелген;
- Скелетотопия: Бірінші және

екінші сегізкөз сүйегінің
деңгейінде.
44
АНАТОМИЯ
ОСТЕОЛОГИЯ
Сүйек, os, ossis, тірі организмнің мүшесі ретінде бірнеше тіндерден тұрады,
олардың ең бастысы суйек тіні.
Сүйектердің жіктелуі
Жілік сүйектер
олар жілік - майлы қуысы бар түтік түзетін кеуекті және тығыз заттан тұрады;
барлық үш функцияны атқарады (тірек, қорганыш, қозғалыс).
Ұзын жілік сүйектер (тоқпан жілік және кәрі жілік, ортан жілік жене асықты
жілік) қысқа жіліктер (білезік, тілерсек, саусақ, бақай сүйектері)
Кемік сүйектер
Негізінен тығыз заттың жұқа қабатымен жабылған кемік заттан құралған.
Олардын ішінде ұзын кемік сүйектер (қабырға, төс) мен қыска кемік
сүйектерді (омыртқа, білезік, тілерсек суйектері) ажыратады.
Жалпақ сүйектер
бассүйектің жалпақ сүйектері (мандай және шеке сүйектері) негізінен
қорғаныш кызметін аткарады.
иық, жамбас белдеулерінің жалпақ сүйектері (жауырын, жамбас сүйектері)
тірек және қорғаныш қызметін атқарады, негізінен кемікті заттан құралған;
шеміршекті тіннен дамиды.
Аралас сүйектер
бассүйек негізін құрайтын суйектері, бұғана
Химиялық құрамы:
Бейорганикалық заттар
(Са тұздары)
беріктік қасиет
Органикалық заттар қаттылық қасиет

(оссеин, оссеомукоид)
45
АНАТОМИЯ
46
АНАТОМИЯ
47
Сегізкқөз Мойын
Бел омыртқалары Кеуде омыртқалары
Құйымшақ омыртқалары
48
АНАТОМИЯ
АНАТОМИЯ
Бұғана
Жауырын
Төс
Төс сабы
Денесі
Семсершесі
Қабырға
49
АНАТОМИЯ
50
АНАТОМИЯ
51
АНАТОМИЯ
52
АНАТОМИЯ
53
АНАТОМИЯ
54
АНАТОМИЯ
55
АНАТОМИЯ
56
АНАТОМИЯ
57
АУРУ
Ауру - ағзаның жаңа патологиялық жағдайы
КЛАССИФИКАЦИЯ
Себебі бойынша:
АУРУ
ТУА ПАЙДА БОЛҒАН ЖҮРЕ ПАЙДА БОЛҒАН
Жұқпалы
Жатырішілік
Тұқым Жұқпалы емес
дамудың
қуалайтын
ауытқуы
Гендік Хромосомалық
Даму механизмі бойынша:
АУРУ
Генетикалық Метаболизм
Қабыну Ісік
Аллергия
59
ЭТИОЛОГИЯ
Этиология ( грекше aitia – себеп, logos-ілім) - аурулардың себептер
туралы ілімі.
ЭКЗОГЕНДІ ЭНДОГЕНДІ
Биологиялық (микроорганизмдер,АУРУ
вирустар, паразиттер, вакциналар,
саңырауқұлақтар және т. б)
Химиялық (улы қосылыстар мен Тұқым қуалайтын ерекшеліктер;

газдар, ауыр металдар,
пестицидтер, герби цидтер, Метаболизм бұзылыстары;
дәрілік препараттар Нейроэндокриндік реттеудің
бұзылыстары;
Физикалық (шу, барометрлік Жұқпалы
қысым, электр тоғы, жоғары және Иммундық жүйенің бұзылыстары;
төмен температура және т. б.);
Органдар мен тіндердің
Механикалық (жарақат, қысылу, сезімталдығы мен қозғыштығының
созылу, соққы және т.б.); туа біткен және жүре пайда болған
өзгерістері.
Әлеуметтік (психикалық,
эмоциялық стресс, аштық,
қоршаған орта ластануы,
ятрогения және т. б.).
Аллергия
60
СУСЫЗДАНУ
СЕБЕБІ:
Судың жеткіліксіз түсуі: Судың артық шығарылу:

АУРУ
Су және тұздар
Су
ағзадағы
патологиялық
экстремалды процестер: құсу
гипервентиляция
жағдайлар өңештің диарея
полиурия (қантты
тарылуы полиурия
Жұқпалы емес диабет)
кома қан жоғалту
гиперсаливация
кең күйік,
СУСЫЗДАНУ ТҮРЛЕРІ:
Гиперосмолярлы Гипоосмолярлы
Изосмолярлы
(гипертоникалық) (гипотоникалық)
(изотоникалық)
Судың басым жоғалуы Басым электролиттердің
Су мен
қант диабеті жоғалуы
электролиттердің
балалардағы диарея
эквивалентті жоғалуы -
гипервентиляция құсу
жедел қан жоғалту
гиперсаливация шамадан тыс терлеу
Аллергия
61
ГИПОГИДРАТАЦИЯ
Гиперосмоляльді гипогидратациия патогенезі
Судың басым жоғалуы

АУРУ
Гиповолемия Р осм. жасушадан тыс

ОЦК, АД секторда
Қанның тұтқырлығы
судың жасушалардан
микроциркуляцияның жасушадан тыс сектор
бұзылуы жылжуы
бүйрек ишемиясы жасушалардың сусыздануы
фильтрация шөлдеу
олигурия гипоксия
метаболикалық
аутоинтоксикация ацидоз
ОЖЖ ФУНКЦИЯСЫНЫҢ БҰЗЫЛУЫ

сананың бұзылуы, галлюцинация, кома
Гиперосмоляльді гипогидратациия патогенезі

Электролиттердің басым жоғалуы
Р осм. жасушадан тыс

ОЦК, АД
секторда
Қанның тұтқырлығы
судың жасушадан тыс
микроциркуляцияның
сектордан жасушаға
бұзылуы
жылжуы
бүйрек ишемиясы
гипоксия жасушаішілік ісіну
Аллергия
фильтрация
метаболикалық бас сүйек қысымы
ацидоз аутоинтоксикация жоғарылауы
ОЖЖ ФУНКЦИЯСЫНЫҢ БҰЗЫЛУЫ

сананың бұзылуы, галлюцинация, кома
62
ГИПЕРГИДРАТАЦИЯ
ГИПЕРГИДРАТАЦИЯ ТҮРЛЕРІ
Гиперосмолярлы Изоосмолярлы Гиперосмолярлы

- теңіз суын ішу; - физиологиялық сумен интоксикация
- гипертониялық ерітіндіні енгізу
ерітінді енгізу - ісіну
ГИПЕРГИДРАТАЦИЯ ФОРМАЛАРЫ
Шемен Ісіну Сумен интоксикация
- жүректік
- бүйректік
- бауырлық
- қабыну
- аллергиялық
- токсикалық
Шемен деп ағза қуыстарында сұйықтықтың жиналуын айтады.
Іш қуысына сұйықтық жиналуы-ascites

Плевра қуысына сұйықтық жиналуы-hydrothorax
Ми қарыншаларына сұйықтық жиналуы-hydrocephalus
Перикардқа сұйықтық жиналуы-hydropericardium
Аллергия
63
ІСІНУ
Ісіну түрлері Ісінудің патогенетикалық факторлары
Жүректік ісінуі
Гемодинамикалық және эндокриндік
АУРУ
Нейро-эндокриндік және қан тамыр

Бүйрек ісіну
(капиллярлардың жүйелік зақымдануы)
Нефритикалық
факторлар онкотикалық (протеинурия ➡️
гипопротеинемия) және нейроэндокриндік
Нефротикалық
⬇️
( ОЦК ➡️⬆️
альдостерон) факторлар
Жұқпалы
онкотикалық фактор (ақуыз синтезінің
Бауырлық ісіну бұзылуы) және нейро-эндокриндік фактор
(альдостерон инактивациясының бұзылуы)
Кахектикалық (аштық) ісіну: онкотикалық фактор
гемодинамикалық, қан тамырлық, тіндік

Қабынулық
факторлар
Аллергиялық ісіну қан тамырлық фактор
Аллергия
64
КӨМІРСУ АЛМАСУ ПАТОФИЗИОЛОГИЯСЫ
Асқазан ішек жолындағы көмірсулардың қорытылуы мен сіңуінің

бұзылуы
СЕБЕПТЕРІ:
1. Ішектің шырышты қабығының зақымдануы

2. Амилолитикалық ферменттердің (амилазалар, мальтазалар, сахаразалар,
лактазалар) тұқым қуалайтын және жүре пайда болған тапшылығы
3. Ішек қабырғасындағы глюкозаның фосфорлануының бұзылуы
АУРУ
( гексокиназа белсенділігі төмендеуі, флоридзин, моноиодацетатпен улану
кезінде)
Жұқпалы
Гипогликемия, дене салмағының төмендеуі

Осмостық диарея (ішектегі ыдырамаған көмірсулар бактериялармен
метаболизденеді)
Гликоген синтезі мен ыдырауының бұзылуы
1. Гликогенолиздің жоғарылауы, гликоген синтезінің төмендеуі

1) Гипоксия
2) ОЖЖ және симпатикалық жүйке жүйесінің қозуы
3) Стресс
4) Контринсулярлық гормондардың секрециясының жоғарылауы
5) Бауыр жасушаларының зақымдануы
2. Гликоген синтезінің жоғарылауы
Аллергия
65
ГИПЕРГЛИКЕМИЯ
Гипергликемия- қандағы глюкозаның жоғарылауы (норма 3,3 - 5,6 ммоль/л)
Түрлері Сипаттама
Тамақтанғаннан кейін 0,5 -1 сағаттан кейін

дамиды. Екі сағаттан кейін қалыпты
АУРУ
жағдайға оралады. Патогенез: Ішектегі
Алиментарлы
➡️
глюкозаның сіңуі қандағы глюкоза
жоғарылауы инсулин ➡️
секрециясы ⬆️➡️
нормогликемия
ОЖЖ және симпатикалық жүйке жүйесінің

Эмоционалды (нейрогендік) ⬆️
қозуы адреналин гликогенолиз ➡️
⬆️➡️гипергликемия
Жұқпалы
1. Инсулин дефициті
а) инсулинге тәуелді тіндердің жасуша
мембраналары арқылы глюкозаның өтуі ⬇️
б) гексокиназа және глюкокиназа
белсенділігі ⬇️➡️
глюкозаның
фосфорлануының
➡️
бұзылуы жасушалардың глюкозаны
утилизациялауының бұзылуы
в) гликогенсинтетаза белсенділігі ⬇️
➡️ гликогеногенез ⬇️
Гормоналды г) глюкозаның майға өтуін тежелуі
г) глюконеогенез активациясы
2. Контринсулярлы гормондардың
гиперпродукциясы (адреналин, глюкагон,
АКТГ және кортизол, ТТГ и тироксин,
трииодтиронин, СТГ)
гликогенолиздің және/немесе
глюконеогенездің активациясы (ақуыздар
Аллергия
мен майлардан глюкозадан пайда болуы)
66
ГИПОГЛИКЕМИЯ
Жедел Созылмалы
Себептері:
Ішекте глюкозаның сіңуінің бұзылуы,
Себептері: аштық
Бұлшықетке ауыр күш (марафонда
АУРУ Инсулинома
жүгіру) Контринсулярлық гормондардың
Инсулинді артық салу жетіспеушілігі (бүйрек үсті безінің
жеткіліксіздігі, гипотиреоз, гипофиз
жеткіліксіздігі)
Гипогликемиялық команың патогенезі Жұқпалы
Глюкозаның нейрондарға өтуі субстратты гипоксия АТФ түзілуінің

бұзылысы нейрондардың зақымдануы кома
Глюкозурия зәрде глюкозаның болуы
Бүйректік Бүйректік емес

Бүйрек түтікшелерінде қандағы глюкоза деңгейі
глюкозаның 9 ммоль/л асады
реабсорбциясының бұзылуы:
бүйрек түтікшелерінің
зақымдануы
глюкозаның
реабилитациясына
қажетті ферменттер
белсенділігінің төмендеуі Аллергия
67
ҚАНТ ДИАБЕТІ
Қант диабеті- зат алмасудың бұзылысын тудыратын, ағзадағы

инсулиннің абсолютті және/немесе салыстырмалы жеткіліксіздігі
Инсулин жеткіліксіздігі
Панкреатиттік (абсолютті), Панкреаттік емес

Лангерганс аралдардың бета (салыстырмалы),
жасушаларының зақымдануымен. Инсулин өндіріледі бірақ әрекет
Инсулинге тәуелді қант диабетінің етпейді.
негізі – I тип Инсулинге тәуелді емес қант
диабетінің негізі – II тип
Жұқпалы
Инсулинге тәуелді қант диабетінің патогенезі
Тұқым қуалайтын бейімділік (HLA гендік жүйесімен байланыс) 80% жағдайда

HLA-DR-3, HLA-DR-4 бар адамдарда инсулинге тәуелді қант диабетінің дамиды
патогендік факторлар:
Қалыпты және / немесе вирустар (паротит, қызылша,
зақымдалған бета жасушалардың қызамық, коксаки В)
иммундық зақымдану химиялық факторлар (аллоксан,
тұздар ауыр металдар және т б)
Бета жасушаларының бұзылуы
Инсулин синтезі мен

секрециясының бұзылуы (абсолютті
инсулин жеткіліксіздігі)
Диабет
68
Инсулинге тәуелді емес қант диабетінің этиология және патогенезі:
Тұқым қуалайтын бейімділіктің жоғары дәрежесі.

HLA гендерімен байланысты емес. Кейбір жағдайларда ол аутосомды-
доминантты түрде тұқым қуалайды, басқа жағдайларда генетикалық реттеу
ақаулары, көбінесе семіздікпен бірге жүреді
Панкреатиттік емес (салыстырмалы)

инсулин жеткіліксіздігі
Диабеттік синдром: Жұқпалы
Гипергликемия
Глюкозурия
Полируия
Гиперосмолярлы гипогидратация
Полидипсия
Полифагия
69
ЛИХОРАДКА
ЛИХОРАДКА (FEBRIS, PYREXIA) пирогенді заттардың әсерінен ағзаның

гипоталамустағы температураның реттелу орталығының бұзылысынан
болатын температураның көтерілуі
Түрлері
Инфекционды Инфекционды емес

бактериялар, вирустар, Себептері: асептикалық қабыну, күйіктер,
саңырауқұлақтар, жарақаттар, қан кетулер инфаркт,
гельминттер аллергиялық реакциялар, ісіктер
Экзопирогендер Тіндердің біріншілік және екіншілік

альтерация өнімдері
Жұқпалы
Мононуклералы фагоциттер,
гранулоциттердің активациясы
Эндопирогендердің синтезі: интерлейкиндер (ИЛ-1, ИЛ-6, ИЛ-8), ісік

некрозы факторы
Гипоталамустың ыстыққа сезімтал нейрондарында цАМФ
суыққа сезгіш нейрондардың сезімталдығы

жылу сезгіш нейрондардың сезімталдығы
Температуралық гомеостаздың орнату нүктесінің жоғары деңгейге

ауысуы
жылу беру жылу өндіру

-перифериялық -жиырылатын термогенез
тамырлардың тарылуы -жиырылмайтын
тер шығу термогенез
70
ГИПЕРТЕРМИЯ
Жылу реттеудің бұзылуы нәтижесінде дене температурасының

жоғарылауы
Себептері:
Қоршаған ортаның жоғары температурасына ұзақ әсер етуі
Терморегуляция орталығының зақымдануы (ми жарақаттары,
гипоксия)
Жылу беру механизмдерінің зақымдануы
71
ҚАБЫНУ – PHLOGOSIS, INFLAMMATIO
Ағзаның жергілікті зақымдануға реакциясы.

Альтерация, экссудация, пролиферацияны қамтитын типтік
патологиялық процесс
Қабынудың этиологиясы:
Экзогенді Эндогенді
Биологиялық Қан кету

Механикалық, Тіндердің ыдырау
Физикалық, өнімдері
Химиялық, Бүйрек, бауыр
Әлеуметтік функциялары
бұзылған жағдайда
пайда болатын
Жұқпалы
уытты метаболиттер
Иммундық
реакциялар
Бос радикалдар
ҚАБЫНУДЫҢ КОМПОНЕНТТЕРІ
1. Альтерация 2. Экссудация 3. Пролиферация
Қабыну кезіндегі қан тамырлық өзгерістер
Ишемия
Артериялық гиперемия
Венозды гиперемия
Стаз
72
ҚАБЫНУ
Жедел қабынудың жергілікті белгілері және олардың патогенезі

(ЦЕЛЬСА ГАЛЕНА)
ҚЫЗАРУ (RUBOR) артериялық гиперемияның дамуы
ІСІНУ (TUMOR) экссудация және инфильтрат
жылы артериялық қанның көп келуінен

ЫСТЫҚ (CАLOR)
және зат алмасу қарқынының артуынан
нерв аяқшаларының, К+, Н+ иондарымен,

брадикининмен тітіркенуі; экссудатпен
АУЫРУ (DOLOR)
механикалық қысылуы
Жұқпалы
ауыру сезімі, ісіну, жасушалар зақымдануы

Ағза қызметінің бұзылуы (FUNCTIO)
салдарынан
Қабынудың жалпы белгілері
Қызба, ұйқышылдық, тәбеттің болмауы, бұлшықеттердің ауыруы – миалгия,

буындардың ауыруы-артралгия, бауырда «жауаптың жедел кезеңі»
нәруыздарының түзілуі (С – реактивті нәруыз, сарысулық амилоид А,
фибриноген, церуллоплазмин, гаптоглобин, антиферменттер —
антитрипсин), ядролық солға жылжыған нейтрофилді лейкоцитоз,
иммундық жүйе жасушаларының әсерленуі – цитокиндер – интерлейкиндер
(ИЛ-1, ИЛ-6); ӨТЖФ әсерлерінің нәтижесі
73
Аурулар
ПНЕВМОНИЯ
Өкпе тінінің , альвеоланың қабынуынан болатын өкпенің
жұқпалы ауруы
Этиология Патогенез
🔴пневмококктар (30-40%) 3 негізгі механизмі бар:
🔴микоплазма (20 % дейін) 🔴 Секреция аспирациясы
🔴вирустар (10 %) 🔴 Ингаляциялық
🔴 Басқа органдардан
инфекцияның гематогенді
Клиникалық көрініс немесе контактілі таралуы
жедел жөтелмен бірге
лихорадка
Диагностика
ентігу
қақырық бөлу Инструментальді:
тыныс алу немесе жөтелу Рентгенография (алтын
кезінде кеудедегі ауырсыну стандарт)
әлсіздік КТ зерттеуі
шаршау Пульсоксиметрия
терлеу Лабораторлы:
Объективті тексеру: ЖҚА ( лейкоцитоз )
дауыстық дірілдің күшеюі; СРБ жоғарылауы
өкпенің зақымдалған БХА ауырлық дәрежесін,
аймағының үстіндегі асқынулардың болуын
перкуссиялық дыбыстың нақтылау үшін
қысқаруы ;
кішкентай көпіршікті сырыл
немесе крепитация.
Емі
Антибиотикотерапия
Асқынулары: Парацетамол және
плевра эмпиемасы; антипиретикалық дәрі
өкпе тінінің бұзылуы немесе анальгетиктер ретінде
абсцессі; (плевритке байланысты
бронхобструктивті синдром; ауырсыну синдромында).
екіншілік бактериемия, сепсис, Оксигенотерапия
перикардит, миокардит; Витаминотерапия
жедел респираторлық дистресс Инфузиялық терапия
синдромы;
жедел тыныс жетіспеушілігі I, II,
III дәрежелі
75
Пневмония
Пневмония
Пневмония Пневмония
Ауру аты саңырауқұлақт
бактериалды вирустық
ан
Ентігу , жөтел , Ентігу , жөтел , Ентігу , жөтел ,

Шағымдары
лихорадка лихорадка лихорадка
Интенсивтілігі Әр түрлі көрініс

Жалпы жағдайы Өте ауыр
артады бере алады
Басында құрғақ ,
Ауру дамыған
Жөтел Құрғақ Құрғақ
сайын ірің аралас
ылғалды
Полисегмент
Локализация Бөліктік Полисегменттік
тік
Крепитация ,
Аускультация көпіршікті Крепитация Крепитация
майда сырыл
Лейкоцитоз,
Лейкоцитоз, лимфоцитопе лейкоциттер
Анализ солға жылжу, ния, СРБ норма басында норма
СРБ артады немесе төменде СРБ арту
уі
майда бір
Локальды , Диффузды жай-
Рентген немесе өте көп
қараю ылмалы қараюы
қараю
Саңырауқұлақ
Бак посев Қақырық ++++ Бактерия жоқ
+++++
76
ТУБЕРКУЛЕЗ
Созылмалы прогрессивті микобактериялық инфекция,
көбінесе бастапқы инфекциядан кейін асимптоматикалық
жасырын кезеңмен көрінеді.
Патогенез
Қоздырғыш тыныс жолдары, шырышты қабықшалар және терідегі
жаралар арқылы енеді.
Бірінші ошағы — өкпе немесе ішек жолдарының лимфа бездері. Осы
жерде гранулематозды қабыну пайда болады, туберкула деген
төмпешік пайда болады. Төмпешік эпителоидты, лимфоидты,
плазматикалық жазушалардан, макрофагтардан, алып көп ядролы
Лангханс жазушалырынан тұрады және ортасында некроз байқалады.
Осы гранулеманы — Гон ошағы деп атайды. Гранулема, лимфоангит,
лимфоаденит бұл біріншілік туберкулезды ошақ пневмонияға әкеледі.
Осы ошақтан қоздырғыш гематогенді және лимфогенді жолмен басқа
мүшелерге тарайды. Егер иммунитет жоғары болса - гранулема
дәнекер капсуласына оралады, осы ошақта туберкулез таяқшасы
анабиозға ұшырайды, сақталады. Алиментарлы жолмен жұққанда
туберкулез таяқшасы ішек лимфа бездерін зақымдайды.
Клиникалық көрініс Диагностика

➖2 аптадан астам жөтел 🔹жалпы қан анализі-нормада немесе
(басында құрғақ ); төмендеуі: анемия, лейкоцитоз,
➖дене температурасының моноцитоз, лейкопения,
жоғарылауы; 🔹 қақырық, зәрдің бактериоскопиясы:
➖тәбеттің төмендеуі; КУБ анықталды (1+, 2+,3+); биологиялық
➖түнгі терлеу; материалдан ДНҚ секрециясы ДНҚ
➖салмақ жоғалту; фрагменттерінің МБТ болуын және
➖тез шаршау; рифампицинге сезімталдығын
➖жалпы әлсіздік; анықтайды;
➖қақырықтағы қан; 🔹 патологиялық материалды, бронхтан
➖ентігу. туберкулез микобактериясына
шайындыларды бактериологиялық
зерттеу– МБТ анықталды;
Инструменталды зерттеу:
Кеуде қуысының рентгенографиясы
(2 проекция да)
77
ТУБЕРКУЛЕЗ / ПНЕВМОНИЯ
Пневмония бактериал
Ауру аты Туберкулез
ды
Жөтел + +
Ентігу + +
Түнгі терлеу / салмақ

+ +/-
жоғалту
Жөтел , интоксикация бе Жөтел , интоксикация

Ортақ симптомдар
лгілері белгілері
Өкпе лимфатикалық түй

Локализация Өкпе
індер , кез келген ағза
Инфильтрация , туберку
Рентген Инфильтрация
лома, каверна
Манту Оң Теріс
Mycobacterium tuberculos Mycobacterium tubercul

Бак посев
is-ке оң osis-ке теріс
78
ТУБЕРКУЛЕЗ / ПНЕВМОНИЯ
Ауру аты Туберкулез Пневмония бактериалды
Жөтел + +
Ентігу + +
Түнгі терлеу / салмақ

+ +/-
жоғалту
Жөтел , интоксикация бе Жөтел , интоксикация

Ортақ симптомдар
лгілері белгілері
Өкпе лимфатикалық түй

Локализация Өкпе
індер , кез келген ағза
Инфильтрация , туберку
Рентген Инфильтрация
лома, каверна
Манту Оң теріс
Mycobacterium tuberculos Mycobacterium tuberculosis-

Бак посев
is-ке оң ке теріс
79
Өкпенің созылмалы обструктивті ауруы, ӨСОА
Созылмалы қабынбалы ауру және тыныс жолдарының дистальды
бөліктерін, өкпе паренхимасын зақымдайтын және эмфизема
туындауымен жүретін ауруы
Ауа ағысының шектелуі мен бронхиальды обструкциямен жүреді

Созылмалы жөтел (3 айдан Жалпы қан анализі:
астам); Нейтрофильді лейкоцитоз
Созылмалы қақырық шығару; болуы мүмкін, өршу кезінде
Ентігу; СОЭ жоғарылауы.
Анамнез, қауіп факторлары Қақырықты жалпы талдау
микроскопиялық тұрғыдан
лейкоциттер санының
жоғарылауын, эпителий
анықталады
Патогенез
Қақырықты цитологиялық
ӨСОА негізгі патогенетикалық зерттеу - қабыну процесінің
факторлары : сипаты, оның ауырлығы атипті
жергілікті бронхопульмональді жасушаларды анықтауға
қорғаныс жүйесі қызметінің мүмкіндік береді
Қақырықты флораға және
бұзылысы
антибиотиктерге
бронхтардың шырышты
сезімталдыққа зерттеу
қабатының құрылымының
микроорганизмдерді анықтау,
өзгеруі
антибиотикалық терапияны
цитокиндер мен қабыну
таңдау үшін
медиаторларының бөлінуі
СРБ
Инструментальді диагностика
Емі
Спирометрия
Бронходилататорлар; Пульсоксиметрия
β2-агонистер ( сальбутамол ) ЭКГ: оң жақ жүрек
Қабынуға қарсы гипертрофиясының белгілері,
(глюкокортикостероидтар, өкпе гипертензиясы көрінісі
фосфодиэстераза-4
ингибиторлары, бактерияға
қарсы, муколитиктер /
антиоксиданттар);
Антихолинергиялық препараттар
80
БРОНХ ДЕМІКПЕСІ
Бұл тыныс алу жолдарының созылмалы қабынуымен, ысқырықты
сырылдар, ентігу және жөтел сияқты тыныс алу белгілерінің
болуымен сипатталатын гетерогенді ауру
сырылдар, ентігу, жөтел,
Жалпы қан анализі:
кеуде қуысының қысылуы;
эозинофилдер санының
симптомдар көбінесе түнде
жоғарылауы;
немесе таңертең күшейеді;
Қақырықты жалпы талдау:
симптомдар вирустық
эозинофилдердің көбеюі
инфекциялардан (суық
(әрдайым емес);
тию), жаттығулардан,
Аллергодиагностика: жалпы
аллергендердің әсерінен,
IgE деңгейінің жоғарылауы,
ауа-райының өзгеруінен,
қанда әртүрлі
түтін немесе қатты иістер
аллергендерге (тозаң,
сияқты
тұрмыстық, эпидермальды,
тітіркендіргіштерден
инфекциялық,
туындайды.
инсектикалық, тамақ, дәрі –
дәрмек, кәсіптік және т. б.)
тән IgE анықтау
Ұстамаларды басу Эозинофильді катиондық
ингаляциялық тез әсердегі В2- ақуыз , триптаза,
агонистер (сальбутамол, сенсибилизацияланған
фенотерол); лимфоциттерді,
әсері тез басталатын ұзақ əсердегі базофилдерді анықтау –
В2-агонистер (сальметерол, аллергиялық процестің
формотерол); болуын растаудың қосымша
ингаляциялық холинолитиктер әдістері.
(ипратропий бромиді);
жүйелі ГКС (преднизолон). Инструменталді:
81
АСТМА / ХОБЛ (ӨСОА)
Ауру аты Астма ХОБЛ ( ӨСОА )
40 жастан асқан адамдарда

Жасы Жас таңдамайды
жиі кездеседі
Темекі және бронхтарға

ұзақ жылдық агрессивті
Темекі -
фактордың әсерінен
болады
көбінесе жүре пайда

Генетика Аллергия, астма
болады
Тұрақты ентігу, жөтел,

Ұстамалы ентігу, сыр
Шағымдары қартайған сайын
ылдар , жөтел
нашарлау
Норма немесе Гипервентиляция,

Рентген
гипервентиляция диафрагманың төмендеуі
Қайтымды обструкция Қайтымсыз обструкция ОФ

, ОФВ1 төмен В1 төмен
Бронходилитация 15 % көп 15 % дейін
Иммунологиялық Қышқылды сілтілі

Қосымша зерттеу
анализдер үйлесімділік анализі
82
Жедел респираторлық дистресс синдромы
Жедел респираторлық дистресс синдромы-бұл адамның

кенеттен тыныс алуында қиындықтар туындайтын жағдай.
Себептер:
Тікелей
- Аспирациялық пневмония
1. Гипоксемия(PaO2 / FiO2 < 200
- Пневмония (бактериалді,
шркв >10 см Н2О).
вирусты, пневмоцистті)
2. Кеуденің жалпы шолу
рентгенографиясы екі жақты
Тікелей емес
инфильтраттардың болуын
- Сепсис
анықтайды.
- Шок, ауыр политравма
3. 72 сағат ішінде дамиды.
- Гематрансфузия
Лабораторлы диагностика:
Клиникалық көрініс 1.Кщс. Ордс-тің алғашқы
диспноэ, кезеңдерінде гипокапния бар.
құрғақ жөтел, РаСО2 жоғарылайды және
цианоз, алкалоз ацидозға жол береді.
тахипноэ, 2. Жалпы қан анализі:
тахикардия, - лейкоцитоз немесе
көмекші бұлшықеттердің лейкопения;
тыныс алуға қатысуы, - анемия;
диффузды крепитация, - жиі-жүйелі қабыну
қатты және кейде реакциясын немесе
бронхиалды "амфориялық" эндотелийдің зақымдануын
тыныс алу, көрсететін тромбоцитопения.
сананың бұзылуы. 3. Биохимия:
бауыр, бүйрек функциясының
жеткіліксіздігін (цитолитиз,
Емі
холестаз) (креатининнің,
Емдеудің бірінші принципі- ОРДС мочевинаның жоғарылауы)
дамуына әкелген ауруды
диагностикалау және емдеу
ОРДС фармакологиялық
терапиясы
1. Ингаляциялық азот оксиді.
2. Простациклин аэрозолының
ингаляциясы.
3. Сурфактант
4. ГКС
5. Антиоксиданттар 83
ИНСУЛЬТ
Инсульт-цереброваскулярлық патологияға байланысты
ошақты (моторлы, сөйлеу, сезімтал, қозғалыс, көру ) және/
немесе жалпы милы (сананың өзгеруі, бас ауруы, құсу)
неврологиялық симптомдардың кенеттен (бірнеше минут,
сағат ішінде) пайда болуымен сипатталатын ми қан
айналымының жедел бұзылуы.
Ми қанайналымының өткінші
бұзылыстары
🔴Ишемиялық инсульт-бас
немесе мойын
Ошақты неврологиялық
артерияларының бітелуі
симптомдардың кенеттен пайда
нәтижесінде дамитын
болады, бірнеше минутқа
ошақты және/немесе жалпы
созылады, функциялардың толық
ми бұзылыстарымен ми
қалпына келуімен аяқталады.
тінінің өлімі.
- Өтпелі ишемиялық шабуылдар

(ТИА) - ишемиялық учаскенің
🔴Геморрагиялық инсульт –
ми мен жұлынның
инфарктісінің дамуына әкелмейді
жарақатсыз қан кетуі.
- Жедел гипертониялық
энцефалопатия
- "Шағын инсульт" (қайтымды
неврологиялық тапшылық)
Клиникалық көрініс:
📍Ошақты неврологиялық симптомдар:
- моторлы (геми-моно және парапарез);
- сөйлеу (сенсорлық, моторлы афазия, дизартрия);
- сезімталдық (гемигипалгезия және т. б.);
- кординаторлы (вестибулярлық, атаксия, астазия, абазия және т. б.);
- көру (гемианопсия, амавроз, фотопсия және т. б.);
- кортикальды функциялардың бұзылуы (астереогноз, апраксия
және).
📍 Жалпы милық симптомдар:
бас ауруы;
жүрек айну/құсу;
бас айналу;
терлеудің жоғарылауы;
сананың бұзылуы.
84
ИНСУЛЬТ
Диагностика:
ишемиялық инсульт геморрагиялық инсульт
КТ, МРТ-(инфаркт аймағының
болуы, қан кету, бас сүйек
қуысында көлемдік процесс
және т. б.);
🔹Люмбальді пункция
(инфекциялық процеске немесе
теріс КТ деректерімен
геморрагиялық инсультке күдік
болған кезде орындалады);
🔹электроэнцефалография-егер
құрысулық белсенділікке күдік
болса
🔹Бас ішілік қысымды өлшеу

(жоғары);
🔹Церебральды ангиография,
бастың ультрадыбыстық
зерттеуі: бастың
тамырларының окклюзиясы
немесе стенозы;
🔹Көз түбі: артериялық

тамырлардың патологиясы
85
ИНСУЛЬТ
Ауру Ишемиялық инсульт Геморрагиялық

инсульт
Артериальды окклюзия
Себебі Тамырдың жарылуы
(тромб или эмбол)
Дененің бір жартысында

біртіндеп басталу,
күш жоғалту немесе Кенеттен басталу,
паралич, сөйлеудің қатты бас ауруы, құсу,
Симптом
бұзылуы, көру қабілетінің құрысулар, сананың
төмендеуі немесе бұзылуы
сезімталдықтың төмендеуі
Қан құйылу Жоқ Бар
Мидың компьютерлік
КТ, МРТ, ми жұлын
томографиясы (КТ), магнитті-
сұйықтық пункциясы,
резонанстық томография
ангиография,
Диагностика (МРТ),
тромбоцитопения
электроэнцефалограмма
немесе коагулопатияға
(ЭЭГ), тромбоз қаупін бағалау
қан анализі
үшін қан анализі
Тромболитикалық терапия
(инсульт басталғаннан бері
4,5 сағаттан аспаған Хирургиялық араласу
жағдайда), (қан кету жағдайында),
Емі:
антикоагулянттар, қан қысымын бақылау,
антиагреганттар, оңалту оңалту
(реабилитация )
86
МЕНИНГИТ
Менингит –ми мен жұлынның жұмсақ қабықтарының

қабынуы.
🔴Инфекция көзі: ауру адам

🔴Жұғу механизмі: ауа тамшы арқылы
Классификация: Клиникалық көрініс:
Этиология бойынша: 2-10 күн аралығында
🔹 бактериялық (менингококк, инкубациялық кезең.
пневмококк, стафилококк, Менингиттің белгілері–
туберкулез және т. б.), 🔹 бас ауыруы
🔹 вирустық (Коксаки және ECO 🔹 лоқсып құсу
энтеровирустарынан туындаған 🔹 дене қызуы көтеріледі
жедел лимфоцитарлық 🔹 ауру денесінде қызғылт
хориоменингит, паротит және т. түсті бөртпе пайда болады.
б.), 🔹 шүйде бұлшықетінің
🔹 саңырауқұлақ (кандидоз, тартылуы( регидность)
криптококкоз және т. б.), 🔹 Керниг, Брудзинский,
протозой (токсоплазмоз, безгек Бехтерева, Лессажа
кезінде) және басқа менингиттер. симптомдары, жарықтан
қорқу, гиперестезия дамиды.
Диагностика 🔹 Науқас көбіне бір қырынан,
🔹Люмбальді пункция (қысым аяқ-қолдарын жинап жатады
жоғарылайды, түсі: серозды
менингитте- түссіз, іріңді-
лайлы. Серозды-лимфоциттер,
ірінді-нейтрофильдер кебейеді, қант Емі:
темендейді) 🔹
Этиотропты
🔹 ЖҚА (лейкоцитоз (антибиотикотерапия)
🔹
Патогенетикалық
нейтрофилдердің ығысуымен, соэ
жоғрылайды) 🔹
Симптоматикалық
🔹 Мұрын - жұтқыншақтан 🔹
Дезинтоксикалық терапия
жұғынды алу.
Асқынуы:
🔹Инфекция—токсикалық шок
🔹Двс синдром
🔹Бас миының ісінуі және қабынуы
87
ПАРКИНСОН АУРУЫ
Паркионсон ауруы қимыл қозғалыстың баяулауымен, бұлшықет
ригидтілігімен және тыныштықтағы тремормен көрінетін жүйке жүйенің
дегенеративті ауруы.
Паркинсон ауруы – созылмалы ауру, оның нәтижесінде мидың
нейрондары бұзылады және өледі.
Этиология Клиникалық көрініс

⚪Тұқым қуалаушылық
⚪Жүйке жүйенің жедел және Триада:
1️⃣олиго-, барикинезия,
созылмалы инфекциясынан
2️⃣бұлшықет ригидтілігі,
кейін пайда болуы мүмкін
(мысалы кенелік немесе басқа
3️⃣тремор.
Науқаста өзіндік бүгілген поза пайда
энцефалиттер)
⚪ Ми қанайналымының жедел
болады: басы және денесі алға қарай
еңкейген, қолдары шынтақ, кәріжілік-
және созылмалы
білезік және фалангалық буындарда
бұзылыстары.
⚪ Жүйке жүйесінің травмасы
бүгілген. Сөйлеуі ақырын, монотонды,
модуляциясыз, сөздің соңында
немесе ісіктері (обыр).
⚪ Кейбір дәрілерді ұзақ
ақырындап өшіп қалады (затухание).
Жүру кезінде қолды қалыпты сілтеп
тоқтатпай қабылдаудан пайда
жүру қасиеті жоқ (ахейрокинез).
болуы мүмкін
Паркинсон ауруының ағымы
прогрессеуші болып келеді.
Патогенез
Патогенетикалық тізбек экстрапиримидті жүйедегі дофамин
алмасудың бұзылуынан болады.
Дофамин қозғалыс актілеріне көмекші және медиаторлы
функцияны атқарады, оның негізгі түзілетін орны қара субстанция
(Substantia nigra). Қара субстанция қызметі бұзылған кезде, бас ми
қыртысындағы экстрапирамидалық жүйенің және corpus striatum
жіберген сигналдарды жұлынның алдыңғы мүйізіне жетпейді. Сол
уақытта жұлын алдыңғы мүйізіне бозғылт дене (pallidum) және қара
субстанцияның ингибирлеуші импульстері келіп тұрады. Адам
еріксіз қимылдарды жасап кетеді.
Нәтижесінде жұлындағы альфа және гамма мотонейрондар
циркуляциясы белсеніп, альфа белсенділігі басым бола бастайды.
Бұл экстрапирамидалық ригиттілікті тудырады.
88
ПАРКИНСОН АУРУЫ
Емі:
Паркинсон ауруының
бастапқы кездерінде
✅ дофаминдік рецептор
агонистері
✅ В селективті ингибиторлары
✅ антихолинэстераздық
препараттар
✅ айқын клиникалық көрінісі
бар кезінде леводопа
қолданылады
89
ЭПИЛЕПСИЯ
Эпилепсия- бұл әр түрлі этиологиядағы тұрақты церебральды
бұзылыс, эпилепсиялық шабуылдардың даму ықтималдығы
жоғары және онымен байланысты нейробиологиялық, когнитивті,
психологиялық және әлеуметтік салдарлар байқалады
Эпилепсиялық статус- 30 минуттан астам уақытқа созылатын
сананы қалпына келтіру кезеңдерінсіз эпилепсиялық
ұстамалардың қайталанған эпизодтарының болуы
Клиникалық көрініс: Диагностика:

1.Эпилепсиялық ұстамалар, 1.Ұстамалар мен белгілерді
олар түріне қарай өзгеруі сипаттайтын физикалық
мүмкін және тексеру.
жалпыланған ұстамалар 2.Мидың электрлік белсенділігін
немесе фокальды (ішінара) жазуға және эпилепсиялық
ұстамалар түрінде көрінеді. разрядтарды анықтауға
2.Сананың жоғалуы, аяқ- арналған
қолдардың еріксіз тартылуы, Электроэнцефалограмма
мінез-құлықтың (ЭЭГ).
немесе қабылдаудың өзгеруі 3.Құрылымдық ауытқуларды
сияқты ілеспе белгілер. немесе эпилепсияның басқа
3.Ұстамадан кейін сананы ықтимал себептерін анықтау
қалпына келтіру шаршау, үшін мидың магнитті-
шатасу немесе бас резонанстық томографиясы
ауруы сезімімен бірге жүреді. (МРТ) немесе компьютерлік
томографиясы (КТ).
Емі:
1.Ұстамалардың жиілігі мен қарқындылығын
төмендету үшін эпилепсияға қарсы
препараттарды қолдану.
2.Эпилепсияның түрін, ұстаманың жиілігін және
науқастың ерекшеліктерін ескеретін жеке емдеу
жоспарын жасау.
3.Эпилепсия дәрі-дәрмекпен бақыланбайтын
және мидағы белгілі бір құрылымдық ауытқулар
болған жағдайларда хирургиялық араласуды
қарастыруға болады.
90
АЛЬЦГЕЙМЕР
Бұл мидың біртіндеп дегенерациясымен сипатталатын, есте
сақтау қабілетінің нашарлауына, когнитивті бұзылуларға және
мінез-құлықтың өзгеруіне әкелетін прогрессивті неврологиялық
ауру.
Жадтың біртіндеп нашарлауы, әсіресе жаңа ақпаратқа қатысты.
Тіл мен коммуникациядағы қиындықтар.
Абстрактілі ойлау және жоспарлау қабілетінің төмендеуі.
Кеңістік пен уақыттағы бағдардың жоғалуы.
Көңіл-күйдің, мінез-құлықтың және тұлғаның өзгеруі.
Күнделікті міндеттерде тәуелсіздіктің біртіндеп жоғалуы.
СКЛЕРОЗ
Бұл жүйке жасушалары арасында сигнал берудің бұзылуына
әкелетін мидағы тыртықтардың пайда болуымен сипатталатын
созылмалы ауру.
Қозғалыстарды үйлестіру және тепе-теңдік ұстай алмауы.
Бұлшықеттердің әлсіреуі және күштің төмендеуі.
Дененің белгілі бір аймақтарында сезімталдықтың жоғалуы және
ұйқышылдық.
Көру проблемалары
Шаршау және энергияның төмендеуі.
Есте сақтау қиындықтары сияқты когнитивті мәселелер.
Екі ауруға да физикалық тексеру, тарих және МРТ немесе
психологиялық тесттер сияқты қосымша зерттеулер арқылы диагноз
қоюға болады.
91
СКЛЕРОЗ/ АЛЬЦГЕЙМЕР
Ауру
Склероз Альцгеймер
Амилоидты
таяқшалардың
Патанатомия Мидағы тыртықтар
жиналуы
Есте сақтау қабілетінің

нашарлауы, тіл мен
Қимылдаудағы проблемалар қарым-қатынас
бұлшықет әлсіздігі, көру проблемалары, көңіл-
Симптом
проблемаларыі күй мен мінез-
құлықтың
өзгеруі
Көбінесе 65 жастан
Кез келген жаста басталуы
Басталу жасы кейін басталады
мүмкін
Прогрессиясы Прогрессивті сипат Ақырын басталады
92
ОЙЫҚ ЖАРА АУРУЫ
Асқыну кезеңінде асқазан мен ұлтабардың сілемейлі
қабығында ақаулар (ойық жаралар) жетекші сипатты белгісі
болып табылатын қайталанытын созылмалы ауру.
Этиология: Лабораторлы:
Helicobacter pylori ЖҚА –анемия болуы мүмкін
(нақты немесе жасырын
жаралық қан кетуде),
Клиникалық көрінісі: лейкоцитоз және СОЭ артуы
🔹️Ауырсыну Н.pylori инфекциясын
➡️тағам қабылдаған соң бірден сол диагностикалау
жақ эпигастрий аймағында дамиды, нәжістегі жасырын қанды
анықтау – оң реакция
➡️кардиальды жарада ауырсыну 40-60 гастродуоденальды қан кетуді
минуттан соң эпигастрий мен іштің ақ көрсетеді.
сызығында орналасады,
Инструменталды:
➡️пилорикалық бөлімінің жарасында Эзофагогастродуоденоскопия –
– 2 сағаттан кейін, «он екі елі ішек жаралық ақауды растайды, оның
жарасында «аштық» ауырсыну таралуын, тереңдігін, өлшемін,
болады.Ауру себебінің сипаты мен түбінің жағдайы мен жараны
ерекшелігі әртүрлі: ашып, бүріп, шеттерін анықтайды (міндетті
ұстамалы, кесіп ауырсынады. биопсиямен және гистологиялық
зерттеумен қауіпті сипатын
🔹️Құсу – ойық-жара ауруының екінші анықтау үшін асқазандағы
классикалық симптомы. Құсу жараның таралуы және Н.pylori
жеңілдік алып келеді анықталады);
🔹️Қыжылдау –төс артының күйдіріп

ауру сезімі 70-80% науқастарда
Емі
кездеседі. Ол гиперсекреция мен
3 компонентті схема:
асқазан сөлі қышқылдарының
ИПП+амоксициллин+фторхинолон
жоғарылағанын білдіреді.
квадротерапия висмутасыз:
🔹️Кекіру ИПП+амоксициллин+кларитроми
цин +нитроимидазол;
🔹️Менделя оң симптомы квадротерапия висмутпен:

ИПП+амоксициллин+кларитроми
(эпигастрияда перкуторлы
цин +висмута трикалиядицитрат.
ауырсынулар таралуы).
93
АСҚАЗАН/ ОН ЕКІ ІШЕК АУРУЫ
Ауру
Асқазан ойық жарасы Он екі елі ішек жарасы
Асқазан
Орналасуы Он екі елі ішек
H. pylori инфекциясы, НПВС, Инфекция H. pylori,

Этиология
темекі шегу, алкоголь НПВС
Эпигастрий аймағы (іштің

Эпигастрий аймағы
Ауыруы жоғарғы бөлігі)
(іштің жоғарғы бөлігі)
Түнде немесе
Тамақтанғаннан кейін
тамақтанғаннан кейін
ауырсыну, әдетте 1-3
Ауыру сипаты бірнеше сағаттан кейін
сағаттан кейін / Түнгі
пайда болатын немесе
ауырсынулар
күшейетін аштық ауруы
94
ГЭРБ
Гастроэзофагальды рефлюксты ауру– өңештің дистальды
қабынбалы өзгерістерінің дамуына әкелетін асқазан немесе
дуоденальды құрамының өңешке тез немесе тұрақты
қайталанатын лақтыруымен сипатталатын және
гастроэзофагальды аймақ мүшелерінің моторлық-эвакуаторлық
функцияларының бұзылуымен созылмалы қайталанатын ауру.
Клиникалық көрініс
қыжыл;
тамақтан кейін қышқылмен
🔹 ЭФГДС: үңірею немесе
кардияның толық бірікпеуі,
кекіру;
шырышты қабықтың
тамақты құсу (регургитация);
транскардиалды
әлсіз немесе күшті (тарылуда)
миграциясы,
дамуда дисфагия және
гастроэзофагеалды рефлюкс,
одинофагия (жұтуда ауырсыну)
рефлюкс- эзофагит,
төс сүйектегі ауырсынулар (тамақ
эпителий эктопиясы
қабылдау, дене жағдайы және
ошақтарының болуы –Баррет
оларды антацидтерді
өңеші
қабылдаумен тоқтатумен).
Емі:
🔹Биопсиямен ЭФГДС:
🔹 Антисекреторлық (Н2 гистаминді
гистологиялық препаратта –
асқазандық тип бойынша
рецепторларының блокаторлары
эпителий метаплазиялары
және протонды помпа
белгілері
ингибаторлары).
🔹Прокинетиктермен терапияның 🔹Барийді пайдаланумен

рентгенологиялық әдісі
мақсаты – төменгі өңеш сфинктерінің
тонусының көтеру, асқазанды босату
стимуляциясы
🔹Өңештің рН - метриясы
95
ГАСТРИТ/ ОЙЫҚ ЖАРА/ ГЭРБ
Ауру
Гастрит Ойық жара ГЭРБ
Шырышты
H. pylori
тітіркендіргіштер
инфекциясы,
(H. pylori
НПВС қолдану Сфинктердің
инфекциясы,
Этиология (стероидты полиэтиология
қабынуға қарсы
емес қабынуға лық босаңсуы
препараттар,теме
қарсы
кі шегу, алкоголь
препараттар)
және т. б.)
Ащы немесе
Эпигастрий
Эпигастрий қышқыл
аймағындағы
аймағындағы қыжыл, төс
ауырсыну,
ауырсыну, сүйегінің
асқазанның толып
аштық, жүрек артындағы
Симптомы кету сезімі, жүрек
айну, құсу, ауырсыну,
айну, қыжыл,
тамақтанғаннан тамақтың
тәбеттің
кейін күйдіргі тұрып қалу
төмендеуі
сезімі сезімі, жиі
кекіру
ФГДС, H. pylori
үшін Биопсиямен Эндоскопия,
зертханалық қан Эндоскопия, H. эзофагогастрод
Диагностика анализі, pylori-ге уоденоскопия
биопсиямен зертханалық (EGDS), РН-
эндоскопия қан анализі метрия
96
БАУЫР ЦИРРОЗЫ
Бауыр циррозы-бауыр құрылымының бұзылуымен және
регенерация түйіндерінің пайда болуымен сипатталатын
прогрессивті бауыр фиброзының соңғы сатысы
Этиология: Клиникалық көрінісі:

созылмалы вирусты гепатиттер. 🔹 Алғашқы белгілері:
созылмалы алкоголизм. тәбеттің төмендеуі;
аутоиммундық гепатит. астениялық синдром; оң жақ
Коновалов-Вильсон ауруы, қабырға астының
бауыр гликогенозы, Гоше ауырсынуы; диспепсияның
ауруы, гемохроматоз. белгілері
гепатотропты әсер ететін улар 🔹 Гепатомегалия
мен дәрмектер. 🔹 Спленомегалия
бауыр ішілік және бауырдан тыс 🔹 Дене қызуының шамалы
өт жолдарының аурулары. көтерілуі. Бұл белгі некроз
бауырда веналық қанның ұзақ бен қабыну процесінің
іркілісі. күшеюін көрсетеді.
🔹 Сарғаю.
🔹 Холестаз белгілері:
сарғаюмен бірге терінің
қышынуы, ксантомалар, тері
ЖҚА: тромбоцитопения, гемоглобин
пигментациясы
төмендеуі, кейбір жағдайларда
айқын иммундық цитопения кезінде-
🔹 Тері мен шырышты
қабаттары, тері өсіндері
барлық үш қан өскіндерінің
өзгерістері: пальмарлық
төмендеуі, СОЭ жоғарылауы,
эритема; тырнақтардың
лимфоцитопения;
ағаруы немесе ақ дақтардың
БХА: Биллирубин, холестерин
болуы; саусақ ұштарының
деңгейінің және ЩФ активтілігің
дабыл таяқшалары
жоғарлауы (холестаз синдромы).
тәрізденуі
АсАТ/АлАТ, ЛДГ деңгейінің көтерілуі –
цитолиз синдромы нәтижесінде.
🔹 Жүрек-қантамыр
🔹 УЗИ
жүйесінің өзгерістері:
🔹 Терілік бауырлық холангиография:
гиперкинетикалық синдром;
обструкциясын анықтауға болады. Емі
🔹 Биопсия. Негізгі ауруды емдеу, өмір
🔹 Эзофагогастродуоденоскопия. салтын өзгерту (алкогольден
Портальды гипертензияның қосымша бас тарту, дұрыс тамақтану),
дәлелі — өңеш веналарының симптоматикалық емдеу,
варикозды кеңеюін анықтау. бауыр трансплантациясы
97
ПАНКРЕАТИТ
Ұйқы безінің қабынуы
Клиникалық көрінісі: Диагностика:

ауырсыну; 🔹 Жедел панкреатиттің
құсу; зертханалық белгісі
метеоризм (Мондор триадасы); гиперферментемия болып
субфебрильді температурасы; табылады (әдетте қанда
бет пен аяқ-қолдың цианозы. амилаза және зәр
диастазасы зерттеледі).
🔹Узи: ұйқы безінің көлемінің

ұлғаюымен, айналасындағы
Емі: тіндердің
🔹 Базисті терапия : инфильтрациясымен, бездің
Анальгетиктермен, айналасындағы
Спазмолитиктермен сұйықтықтың болуымен
Инфузиялық терапия сипатталады.
Ерте антисекреторлық және
антиферменттік терапия
🔹Арнайы ем:
1. Антисекреторлы терапия-
таңдаулы препарат октреотид
2. Реологиялық белсенді
препараттармен инфузионды
терапия (декстрандар).
3. Плазма жоғалуын өтеу
4. Анальгетиктер
5. Антибактериалды терапия
98
ПАНКРЕАТИТ
Ауру Созылмалы
Жедел панкреатит
панкреатит
Әдетте алкогольді ұзақ

Көбінесе ұйқы безінің
уақыт қолданумен,
бітелуінен (мысалы, өт
созылмалы қабыну
жолындағы тастар),
процесімен,
Этиология алкогольді теріс
генетикалық
пайдаланудан,
факторлармен немесе
жарақаттан немесе
метаболикалық
инфекциядан туындайды.
бұзылулармен
байланысты.
Ауырсыну;
Іштің жоғарғы
құсу;
бөлігіндегі белдемелі
метеоризм (Мондора
және арқадағы
триадасы); төмен
созылмалы немесе
дәрежелі дене
Симпотмы мерзімді ауырсыну,
температурасы;
әдетте жедел
бет пен аяқ-қолдың
панкреатитке
цианозы.
қарағанда аз
қарқынды.
99
КРОН АУРУЫ
Асқорыту жолының әртүрлі бөліктерінің сегментарлы
зақымдануымен жүретін және зақымдану процесі
гранулемалық қабынумен сипатталатын созылмалы
рецидивті ауру.

Зертханалық тексерулер:
Триада; ЭТЖ жоғарылауы, лейкоцитоз,
➡️диарея (кабінесе қансыз, тромбоцитоз, анемия,
ойық жаралы гипопротеинемия,
колиттен айырмашылығы); гипоальбуминемия, альфа-2-
➡️іш ауруы; глобулиндердің жоғарылауы,
➡️салмақ жоғалту;; ретикулоцитоз.
Емі: Аспаптық тексерулер:

Емдеуде 5-аминосалицил Эндоскопиялык әдістер
қышқылының, колоноскопия,
глюкокортикоидтардың және ректороманоскопия
цитостатиктердің тиімділігі Гистология
дәлелденді. УЗИ
лестаз синдромы). АсАТ/
АлАТ, ЛДГ деңгейінің
көтерілуі – цитолиз
синдромы нәтижесінде.
УЗИ
Терілік бауырлық
холангиография:
обструкциясын анықтауға
болады.
Биопсия.
Эзофагогастродуоденоскоп
ия. Портальды
гипертензияның қосымша
дәлелі — өңеш
веналарының варикозды
кеңеюін анықтау.
100
КРОН АУРУЫ / ЖАРАЛЫ КОЛИТ
Ауру
Крон ауруы Жаралы колит
Ол ас қорыту жүйесінің
кез-келген бөлігіне әсер Тоқ ішекке әсер етеді (тоқ
Орналасуы етуі мүмкін, бірақ көбінесе ішек және/ немесе тік
терминалды аш шек пен ішек).
тоқ ішек аймағында.
Сегменттік зақымданудың
пайда болуы мүмкін-
Әдетте," континуальды "
ішектің кейбір бөліктеріне
зақымдану - бұл тік
Жайылуы ғана әсер етеді, сонымен
ішектен тоқ ішекке
қатар қабырғаның бүкіл
прогрессия.
қалыңдығына таралуы
мүмкін.
Қабыну ішек Қабыну ішек

қабырғасының барлық қабырғасының
Қабыну типі қабаттарына әсер етуі шырышты және шырыш
мүмкін (трансмуральды асты қабаттарымен
қабыну). шектеледі.
Іштің ауыруы, диарея,

Қанды диарея, іштің
салмақ жоғалту, шаршау/
Симптом ауыруы, жиі нәжіс,
қан аралас нәжіс болуы
салмақ жоғалту, шаршау.
мүмкін
Биопсиямен
Биопсиямен
Колоноскопия,
Колоноскопия, рентген,
компьютерлік томография
Диагностика қабыну процесін
(КТ), рентген, қабыну
анықтауға арналған қан
процесін анықтауға
анализі.
арналған қан анализі.
101
АРТЕРИЯЛЫҚ ГИПЕРТЕНЗИЯ
Артериялық гипертензия (гипертония) - қан қысымының үнемі
жоғарылауымен сипатталатын созылмалы медициналық жағдай.
Этиология
1.Генетикалық бейімділік;
Артериялық гипертензия ерте
2.Теңгерімсіз тамақтану
сатысында асимптоматикалық
(тұзды, қаныққан майды көп
болуы мүмкін, сондықтан оны жиі
тұтыну, жемістер мен
"үнсіз өлтіруші"деп атайды.
көкөністерді аз тұтыну);
Алайда, қан қысымының ұзақ
3.Отырықшы өмір салты және
және жеткіліксіз бақыланатын
физикалық белсенділіктің
жоғарылауымен келесі белгілер
болмауы;
пайда болуы мүмкін:
4.Артық салмақ және семіздік;
1.Бас ауруы;
5.Стресс және
2.Бас айналу;
психоэмоционалды
3.Қысқа мерзімді көру
факторлар;
бұзылыстары;
6.Алкогольді тұтыну және
4. Ентігу;
темекі шегу;
5. Шаршау;
7.Кейбір созылмалы аурулар
6.Терлеудің жоғарылауы;.
(мысалы, созылмалы бүйрек
жеткіліксіздігі, эндокриндік
бұзылулар).
Емі
ИАПФ (Каптоприл, эналаприл,
Артериялық гипертензия фозиноприл, лизиноприл,
диагнозы қан қысымын өлшеу периндоприл, рамиприл)
және оның мәндерін бағалау АРА II (Азилсартан,
негізінде белгіленеді. кандесартан, эпросартан,
лозартан, телмисартан,
валсартан)
Тиазидті диуретиктер
(хлорталидон,
гидрохлортиазид, индапамид)
ККБ (Амлодипин, никардипин,
нифедипин)
β-АБ (Бисопролол, метопролол)
102
Ауру Эссенциальды Екіншілік Гестациялық

гипертония гипертония гипертония
Басқа аурудан Жүкті

Белгілі себепсіз
туындаған әйелдердегі
Сипаты үнемі жоғары қан
жоғары қан жоғары қан
қысымы
қысымы қысымы
Генетикалық
Бүйрек
бейімділік, дұрыс
аурулары, Жүктілікке
тамақтанбау,
эндокриндік байланысты
Этиология физикалық
бұзылулар, түсініксіз
белсенділік, стресс
дәрі-дәрмектер себептер
және басқа
және т. б.
факторлар
Бүйрек ауруы
немесе
Бас ауруы, бас эндокриндік Жоғары қан
айналу, шаршау, жүйенің қысымы,
Симптом
ентігу, көру өзгеруі сияқты протеинурия,
қабілетінің өзгеруі негізгі аурумен ісіну және т. б.
байланысты
белгілер
Гипертензияны
ң басқа түрлерін
Жоғары қысымның 2 Гипертензияны
алып тастау, қан
Дифф. шілік себептерін тудыратын
қысымын және
диагностика жою, қан қысымын негізгі ауруды
науқастың
қайта өлшеу анықтау
жағдайын
бақылау
103
Артериялық гипертензия асқынулары
Жүрек: Сол жақ қарынша гипертрофиясы және диастолалық дисфункциясы

Бас миының тамырлық зақымдануы: Транзиторлық ишемиялық
шабуылдар, Инсульт
Бүйрек: Бүйрек жетіспеушілігі
Көз түбі: гипертониялық ангиоретинопатия
Ірі артериялар: атеросклероз
104
СТЕНОКАРДИЯ
Ауру Тұрақсыз
Тұрақты Стенокардия
Стенокардия
Тыныштық немесе
нитроглицерин қабылдау
Жүктемеге
арқылы жойылатын жаттығу
Сипаты байланыссыз
немесе стресс кезінде
жүректегі ауырсыну
кеудедегі ауырсынудың
көрінісі
Атеросклеротикалық
бляшканың жарылуы
Атеросклеротикалық қан
және қанмен
ағымының бұзылуына
Этиология қамтамасыз етудің
байланысты коронарлық
ішінара немесе толық
артериялардың тарылуы
тоқтауына әкелетін
тромб пайда болуы
Кеудедегі
ауырсынудың
жоғарылауы немесе
Кеудедегі ауырсыну жаңа пайда болуы,
(стенокардия), кеудедегі тұрақты
Симптомы қысым немесе тығыздық стенокардияға
сезімі, ентігу, жаттығу қарағанда жиі және
кезінде шаршау қарқынды, мойын,
жақ немесе қолдың
ауырсынуының
ықтимал сәулеленуі
Жаттығу кезінде Симптомдарды

стенокардияның болуын бағалау, ЭКГ, қан
Дифф. диагностика
тексеру, ЭКГ, жүктеме анализі (тропонин),
сынақтары, коронарография коронарография
105
ЖҰҚПАЛЫ ЭНДОКАРДИТ
Жұқпалы эндокардит— бұл қақпақшаларда немесе қақпақасты
құрылымдарында вегетациялардың құрылуымен, олардың
деструкциясымен, қақпақша қызметінің бұзылуымен және
жеткіліксіздігінің қалыптасуымен болатын эндокардтың жұқпалы
полипозды-ойық жаралы қабынуы.
Этиология
Стафилококктар
Стрептококктар
Энтерококктар
қоздырушылары
Патогенез
Эндокардит кезінде сау клапанда, жүректің туа біткен
кемістіктері кезіндегі клапанда зақымдауы мүмкін.
Клапанның эндокарды зақымданғанда оның матриксы
ашылып, ол жерге тромбоциттер жабысып
Инфекционный емес эндокардит дамиды.
Егерде осыған қоса қанға инфекция түссе, зақымданған
жерге орналасып, көбейеді. Жоғарысынан фибрин,
тромбоцит жинақталады микробты қабат пайда
болады. Осы жоғарғы қабат микробтарды иммунды
клеткалардан қорғап тұрады, сондықтан емдеу қиынға
соғады.
Клиникалық көрініс: Диагностика: Емі:

Лихорадка Қанның жалпы 1. Бактерияға қарсы
Тершеңдік клиникалық және препараттармен
Әлсіздік биохимиялық тиімді
Аяқтың ісінуі талдауы эрадикационды
Демікпе бактериялогиялық терапия.
Тері жабындыларының зерттеу 2. Симптоматикалық
бозарыңқылығы Рro – BNP деңгейіне және
Петехиальды бөртпелер қанды талдау: патогенетикалық
болуы мүмкін көрсеткіштің терапия.
Экг
ЭХОкардиография
Кеуде қуысы
рентгенографиясы.
106
Вольф—Паркинсон—Уайт синдромы
Алғаш рет бұлм симптомды 1930 жылы Луис Вольф, Джон

Паркинсон және Пол Дадли Уайт сипаттаған.
Патогенез:
Клиника
Қарыншалардың алдын ала қозуы Жүрек соғуы
бұл қосымша жол арқылы АВ түйінін Ентігу
айналып өтетін импульстарға Әлсіздік
байланысты олардың ерте Бас айналуы
белсендіруін білдіреді. Естен тану
Wpw синдромы кезінде,
қарыншалардың уақыттан тыс
қозуы, қосымша Кент шоғырның
болуымен түсіндіреді. ⚪Экг
Бұл кезде синус түінінен импульс
⚪Суточное мониторирование
Экг
қалыпты жолмен де, жылдам
қосымша жолмен де жүреді.
⚪Эндо—ЭФИ
Бұл әкеледі: Экг белгілері:
Қарыншалардың мерзімінен тез 🔴 Pq<0,12 c
жиырылуына
Қарыншалық фибрилляцияға
🔴 QRS кеңеюі, дельта
толқыны
Тахикардияға алып келеді
🔴ST сегменті мен Т
Емі: тісшемінің дискорттануы,
QRS кешенінің негізгі
Антиаритмиялық терапия
толқынына қарама-қарсы
РЧА (радиочастотная катетерная
бағытқа ие
абляция)
107
Морганни-Адамс-Стокс синдромы
Морганни-Адамс-Стокс синдромын алғаш рет 1761 жылы

итальяндық анатом және дәрігер Д.Моргогни сипаттаған. 1791-
1878 жылдар аралығында ауруды ирландиялық кардиологтар
Р.Адамс пен В.Стокс зерттеді.
Жүрек лақтыруының кенет төмендеуіне байланысты мидың

гипоксиясынан туындайтын тыныс алу бұзылыстарымен және
құрысулармен бірге жүретін естен тану ұстамасы.
Этиология және Клиника

патогенез:
Науқас бозарып кетеді,
Синдромның себептері аритмия
кенеттен бас айналуы, жалпы
және өткізгіштіктің бұзылуы болып
әлсіздік сезінеді, суық тер,
табылады:
▶️ толық емес және толық
есін жоғалтады (10 секундтан
астам қарыншалық
атриовентрикулярлық (АВ) блокада
асистолияның салдарынан),
(II кезең, II тип және III кезең);
▶️ қарыншалық тахикардия;
құрысулар.
▶️ жүрекшелердің фибрилляциясы.
Шұғыл көмек
Диагностика Морганни-Адамс-Стокс
⚪Экг ( үлкен теріс Т тісшесі, әдетте V2 синдромы кезіндегі шұғыл
—V4 отведенияларында жақсы көмек көлемі жүректің
көрінеді, Ав диссоциациясы, оң жақ тоқтағанда көрсетілетін
Гис аяқшаларының блокадасы болуы көмекке сай келеді
мүмкін)
⚪ Холтер мониторинг 💊Емі
Имплантация—
электрокардиостимулятор
108
ТЭЛА
Өкпе артериясының тромбоэмболиясы — бұл тромб
түйіндерімен өкпе артериясының бір бағамы немесе
тармақтарының бітеліп қалуы. Өкпе артериясының
тромбоэмболиясы терең жатқан венаның өте қауіпті
асқынуы.
Клиника (ЖИА ұқсас)

Жедел ентігу
Кеуде қуысының ауырсынуымен
жүретін ентікпе
Тахипноэ
Тахикардия
Жөтел, қан түкіру
Цианоз
Мойын веналарының
пульсациясы мен ісінуі;
Шұғыл көмек: ⚪ЖҚА ( антикоагулянтты
🔴Шұғыл госпитализация терапия таңдау үшін)
🔴Антикоагулянтты терапия ⚪D димер
(гепарин, варфарин немесе ⚪Қанның газдық құрамы
ацетилсалицил қышқылы) ⚪Экг
🔴 Тромболитикалық - P-pulmonale (оң жақ
терапия(стрептокиназа, жүрекшенің жүктемесі);
алтеплаза(актилизе) - Жүрекшенің электрлік осінің
🔴 Ауыру синдромы—анальгетиктер оңға айналымы ( Мак-Джина-
🔴 Бронхоспазм дамығанда: β2- Уайт синдромы
адреномиметиктерді ингаляция - I стандартты əкетудегі терең S
арқылы тісшесі,
🔴 Гипокия коррекциясы- III əкетудегі Q тісшесі мен Т
оксигенотерапия тісшесінің теріс болуы);
🔴 Сатурация мен гемодинамиканың ⚪ Рентгенография грудной
көрсеткіштерін міндетті тұрақты клетки
бақылау! ⚪ ЭХОкардиография
⚪ УДЗ төменжатқан
магистралды веналардың
⚪ КТ—ангиопульмонография
109
Жүректің туа пайда болған ақаулары
Жүректің туа
пайда болған
Сипаттамасы
ақаулары
Атриовентрику- Жүрекшелер мен жүрек қарыншалары арасындағы дұрыс

лярлы дефект емес байланыс болады
Жүректің төрт ақауларының комбосы : қарыншалық

Тетрада Фалло аралық перде ақау, өкпе артериясының стенозы, оң
қарыншалық гипертрофия және аорта декстропозициясы
Ашық Боталлов Туылғаннан кейін жүрек артерияларын байланыстыратын

түтігі түтіктің дұрыс жабылмауы
Қарынша аралық Жүректің сол және оң қарыншалары арасындағы перденің

перденің дефекті ашық болуы
Жүрекше аралық Жүректің сол және оң жүрекшелері арасындағы перденің

дефектің пердесі ашық болуы
Сол жақ қарыншадан қан ағынын қиындататын қолқа

Аортальді стеноз
қақпағының тарылуы
Сол жақ қарынша Сол жақ қарыншаның және оның құрылымдық

гипопластикасы компоненттерінің жеткіліксіз дамуы
110
ТЕТРАДО ФАЛО / ПЕНТАДА ФАЛО
Тетрадо Фало Фало пентадасы:

📍Өкпе сабауының стенозы жүрекше аралық
📍Қарынша аралық перденің перденің
дефектісі дефектісі немес
📍Қолқаның декстропозициясы ашық артериалық
📍Оң жақ қарынша түтүктің болуы.
гипертрофиясы
Клиника
Өкпе сабауының тарылуы веналық
Клиникалық көрінсі
қанның оң қарыншадан кіші қан
ақаудың санына, көлеміне
айналым шеңберіне кері
және өкпе
ұмтылуының орнына қан қарынша
артериясындағы қысымға
аралық дефектіден өтіп, сол
байланысты.
қарыншалағы артериялық қанмен
Жылағанда көгереді, терісі
араласып, дефектінің үстінде
мрамор тәрізді
орналасқан қолқа қуысына өтеді.
шұбарланады.
Веноздық қанның қолқаға түсуі
Гипоксиялық ұстамалар
цианоз бен тіндік гипоксияға алып
немесе ентікпе көгермелі
келеді.
ұстамалар
Диагностика Дене бітімінің дамуы артта
қалады
🔵Экг:
Электрлік ось оң жаққа ығысуы
Оң жақ карынша гипертрофиясы
Гис шоғыры аяқтарының блокадасы
💊Емі
🔵 Эхокг
Хирургиялық жолмен
🔵 Рентген:
операция жасау
Өкпенің тамыр өрнегі күшейеді
Сол жақ контурдағы 2ші доғаның
томпаюы, 4ші доғаның ұзаруы
Аортаның өрлеме бөлімінің кеңеюі
111
ТАДЛВ
Тадлв (Тотальный аномальный дренаж легочных вен)
Әдетте оттегіге қаныққан қан өкпелік веналар арқылы
өкпенден сол жақ жүрекшеге қосылады.
Тотальды аномальды дренаж легочных вен кезінде
өкпелік веналар сол жақ жүрекше орнына, оң жақ
жүрекшеге қосылған.
Кейін қан жүрекше аралық перде дефектісі арқылы оң
жақ жүрекшеден сол жақ жүрекшеге өтеді.
Оң жақ жүрекшеге қосымша келген қан, жүрекшенің
шамадан тыс жүктемесіне және үлкеюіне алып келеді.

Ентігу 🔴ЭКГ (электрлік ось оң
Цианоз жаққа ығысуы, оң жақ
Тез шаршау журекше гипертрофиясы)
Кейбір нәрестедерде бұл 🔴 Эхокг (оң жақ
симптомдар болмауы мүмкін жүрекшенің және өкпе
артериясының кеңеюі
Жане өкпе веналарының
сол жак жүрекшеге түсуін
көре алмау ТАДЛВға күдік
болады)
🔴 Кеуде торының
рентгенографиясы
🔴 Жүрек МРТ—сы
🔴 Кт ангиография
Емі
Хирургиялық операция
112
СИНДРОМДАР
НЕФРИТТІК СИНДРОМ НЕФРОТИКАЛЫҚ СИНДРОМ
Макроскопиялык Курамында көп мелшерлі

гематурия, (тәулігіне 3,5г көп)
Олигурия протеинурия
Бүйрек функциясының Гипоальбуминемия
жіті жеткіліксіздігінің Гипопротеинемия
кенеттен пайда болуымен Гиперлипедимия
мінезделетін, Липидурия
гломерулярлы Жалпы ісіну
фильтрацияның кенет
төмендеуімен,
сұйыктықтық іркілуі және
ісінулер мен
гипертензияның, пайда
болуымен шартталған
синдром. ПАТОГЕНЕЗ
Протеинурия тәулігіне 3 г
аз Нефротикалык синдром
зақымданған шумақ
ПАТОГЕНЕЗ фильтірінен белоктың, аса көп
мөлшерде жоғалтуынан
Шумақ зақымдануы дамиды.
- фильтрация Жойылған белоктың орнын
темендеуі- гематурия, бауыр толтырып үлгермейді,
протеинурия, азотемия, сондықтан қандағы белоктың
олигоанурия- су мен туз мөлшері азаяды
жиналуы- ісіну, Нефротикалык синдромға тән
артериялык гипертензия ісіну гипопротеиемиянын,
салдарынан болады
113
ГЛОМЕРУЛОНЕФРИТ
Стрептококкты инфекциядан 10-14 күннен кейін дамитын,
бүйрек шумақшаларының диффузды зақымдануымен жүретін
иммунды кешенді ауру

Триада:
▶️зәрдің түсінің өзгеруінен
Зертханалық зерттеулер:
▶️
▶️
ісінудің пайда болуынан
▶️
гематурия
▶️
қан қысымының
протеинурия-тәулігіне 1-3 г
дейін және тәулігіне 3 г артық
жоғарылауынан
▶️ ЭТЖ 20-30 мм/сағ дейін артуы,
антистрептококкты АТ титрін
арттыру
Емі ▶️ СКФ төмендеуі, қандағы
1. Бүйректегі креатинин концентрациясының
микроциркуляцияны жақсарту жоғарылауы (азотемия).
үшін антиагреганттар ▶️Қабынудың спецификалық
қолданылады емес көрсеткіштері: СPБ
2. ИАПФ гипертензияға қарсы фибриноген концентрациясы
және нефропротективті мақсатта жоғарылайды, жалпы ақуыз,
қолданылады - фозиноприл , альбуминдер азаяды;
эналаприл, рамиприл; кальций ▶️ жеңіл анемия мүмкін
каналдарының блокаторы – (гидремияға байланысты).
амлодипин
3. Ісіну мен гипергидратациямен Аспаптық зерттеулер:
және онымен байланысты ▶️Бүйректің ультрадыбыстық
асқынулармен күресу үшін зерттеуі: контурлар тегіс,
диуретиктер тағайындалады – өлшемдері өзгермеген немесе
фуросемид ампулада 2 мл-ден 10 ұлғайтылмаған, эхогенділігі
мг/мл инъекцияға арналған төмендейді.
ерітінді, 2-3 мг / кг
4. Бактерияға қарсы емдеу ▶️АГ бар наукастарда ЭКГ сол
инфекция ошағы болған кезде жақ қарыншаның шамадан тыс
жүргізіледі жүктелуін анықтайды.
▶️Көрсеткіштер бойынша бүйрек

биопсиясы.
114
ПИЕЛОНЕФРИТ
Пиелонефрит — бүйрек түбегінің, тостақшасының,
паренхимасының қабыну ауруы, түрлі бактериялардан
туындайды, көбінесе, ішек таяқшасынан.

Зәрдегі өзгерістер: бұлыңғыр Зертханалық зерттеулер:
немесе сәл қызыл реңкті, лейкоцитоз, ЭТЖ
алыстан өткір және сасық иісі жоғарылауы, бактериурия,
болуы мүмкін; лейкоцитурия,
Буында және/немесе белде протеинурия.
сыздайтын, кейде жедел
ауырсыну, көбінесе, шапқа Аспаптық зерттеулер:
береді. Науқастар алға 1. Бүйректің
еңкейгенде ауырсынудың ультрадыбыстық зерттеуі:
күшеюін байқайды; пиелонефрит белгілері
Ұдайы жүрек айнуы, құсумен 2. Көктамырішілік
ұстамасымен; урография-бүйрек қызметі
Температураның күрт төмендейді, әртүрлі
көтерілуі, қалтырау; дәрежедегі деструктивті
Біртіндеп күшейетін бас өзгерістері бар
ауыруы; пиелонефрит белгілері.
Тәбеттің төмендеуі, жалпы 3. Цистография - қуықтың
әлсіздік. контуры біркелкі, айқын,
цистит белгілері немесе
Емі белгілері жоқ.
4. Цистоскопия-әртүрлі
1. Антибактериалды терапия
формадағы созылмалы
этиологияны ескере отырып
циститтің белгілері.
(цефалоспориндер,
аминогликозидтер, уросептиктер)
симптоматикалық және жалпы
күшейтетін терапия.
2. Артериялық гипертензия болған
кезде АПФ ингибиторлары.
Алдын алу шаралары:
- диетаны ұстану;
-инфекция ошақтарын санация
жасау.
115
УРОЛИТИАЗ
Ауру аты Уролитиаз ( зәр шығару жолдарының тас ауруы)
бүйрек, несепағар, қуық және уретра сияқты зәр шығару

Сипаты
жолдарында тастардың пайда болуы.
Зәрдегі тастардың пайда болуына әртүрлі факторлар,

соның ішінде зәрдегі белгілі
Этиология бір заттардың концентрациясы, генетикалық бейімділік,
диета және т.б. себеп
болуы мүмкін.
Белдегі немесе іштің төменгі бөлігіндегі өткір және шаншу

ұстама тәрізді ауырсыну
Симптомы
сезімі. Жиі және ауырсынып зәр шығару, гематурия , жүрек
айну және құсу.
Бүйрек пен зәр шығару жолдарының ультрадыбыстық

Диагностика зерттеуі, рентгенография, КТ
сканерлеу, зәр мен қан анализі.
Тастың мөлшері мен орналасуына байланысты өзгереді,

Ем диетаны өзгерту, көп су ішу, хирургиялық араласу арқылы
тасты алып тастау көрсетіледі
116
БҮЙРЕК ПОЛИКИСТОЗЫ
Бүйректе көптеген кисталардың пайда болуымен

Сипаты
сипатталатын генетикалық ауру
Бүйректің дамуына байланысты гендердегі генетикалық

Этиология
мутациялар (PKD1 немесе PKD2)
Белдің ауырсынуы , жоғары қан қысымы, жиі зәр шығару,

Симптомы
зәрдегі қан
Диагностика Ультрадыбыстық зерттеу
Бүйрек кистасы ауруларының басқа түрлерінен, бүйрек

Диф диагностика
қатерлі ісігінен
Ем Хирургиялық ем
117
ВАРИКОЦЕЛЕ/ ГИДРОЦЕЛЕ
Ауру
Варикоцеле Гидроцеле
Аталық бездің
айналасында киста
Аталық жыныс безінің веналық
немесе
тамырларының кеңеюі Аталық
Сипаты фистула пайда болуына
жыныс безінің веналық
тамырларының кеңеюі
сұйықтықтың жиналуы.
Дренаждың немесе
Венаның клапандық қызметі
сұйықтықтың қалыпты
Этиология бұзылысы/ артқы қанның қайтуы
түзілуінің бұзылуы.
Ұмада ауырлық немесе Ұманың мөлшерінің

ыңғайсыздық ұлғаюы, ауырлық сезімі,
сезімі, көрінетін кеңейген ішінде көрінетін мөлдір
Симптомы
тамырлар, немесе бұлыңғыр
асқынса ауырсыну симптомы. сұйықтық.
Клиникалық тексеру,
ультрадыбыстық
Клиникалық тексеру, Ұманы
Диагностика зерттеу, аспирациялық
пальпация
пункция.
118
Ауру аты ҚД 1 ҚД 2
Инсулин өндірісінің
жеткіліксіздігі немесе
Ұйқы безі жасушаларының
инсулинге
Патогенез аутоиммунды
сезімталдықтың
бұзылуы
төмендеуі
Көбінесе балалық немесе Көбінесе ересек және егде

Жасы
жас кезінде жаста
Қалыпты, жоғары немесе

Инсулин теңгейі Төмен немесе жоқ
төмен болуы мүмкін
Инсулин функциясының
В жасушаларының немесе жасушаға
Механизм
аутоиммунды зақымдануы төзімділіктің бұзылуы
Диета, физикалық
белсенділік,гипогликеми
ялық препараттар,
Емі Инсулин терапиясы
кейбір жағдайларда
инсулин
Семіздікпен, физикалық
белсенділікпен,
Көбінесе басқа
гипертониямен,
Спирометрия аутоиммунды аурулармен
дислипидемиямен
бірге жүреді
119
ҚАНТ ДИАБЕТІНІҢ АСҚЫНУЛАРЫ
МАКРОАНГИОПАТИЯЛАР
тамырлардың атеросклеротикалық зақымдануы
гиперлипидемия, тығыздығы өте төмен липопротеидтер, тығыздығы

төмен липопротеидтер деңгейі жоғарылауы, жоғары тығыздықтағы
липопротеидтер жоғарылауы
Тромбоциттердің адгезиясының жоғарылауы
Гипертензия
миокард инфарктісі инсульт гангрена
МИКРОАНГИОПАТИЯЛАР
нефропатия нейропатия ретинопатия ангиопатия
120
ИЦЕНКО-КУШИНГ
Иценко-Кушинг ауруы - бүйрек үсті безінің қыртысы
гормондарының өндірісінің жоғарылауы нәтижесінде
дамитын ауыр ауру, ол гипофиздің гиперпластикалық
немесе ісгінен, АКТГ шамадан тыс секрециясымен
жүреді
Клиника
🟢күлгін-қызыл «ай тәрізді» бет, 🟢таңертен жане кешке қан
🟢орталық семіздік,
🟢терінің жұқаруы жане плазмасындағы кортизол мен
АКТГ денгейін анықтау,
капиллярлардың нәзіктігі, жеңіл
және жиі өздігінен көгеруге әкеледі
🟢 зәрден кортизолдың
🟢 майдың дұрыс жане біркелкі емес

тәуліктік шығарылуын
анықтау,
шөгуіне байланысты омыртқаның
қайтымсыз деформациясы пайда
🟢 қандағы калий, натрий
денгейін анықтау,
болады
🟢 жамбаста, білектерде, іште ашық
🟢 Іш қуысының
ультрадыбыстық зерттеуі,
қызыл немесе тіпті күлгін созылу
🟢 КТ сканерлеу
белгілерін, супраклавикулярлы
майлы жастықшаларды және
🟢 Гипофиз МРТсі
перифериялык ісінулерді көруге

болады
🟢 көбінесе суйек тінінің бұзылуы
байқалады, сынықтарға бейімділік
бар.
Кортизолдың жоғары концентрациясы минералокортикоидты

әсер көрсетеді:
-натрийдің реабсорбциясын және калийдің шығарылуын арттырады,
адренорецептарлардың сезімталдығы өзгеруі артериялық
гипертензияның дамуына алып келеді
121
ЕТЕККІРДІҢ БҰЗЫЛУЫ
Ауру аты Біріншілік аменорея Екіншілік аменорея
Бұрын қалыпты етеккір

16 жасқа дейін етеккірдің болған әйелдерде
Сипаты
болмауы етеккірдің болмауы 3
айдан асуы
Жүктілік, гормоналды
бұзылулар,
физиологиялық
Генетикалық факторлар,
өзгерістер (мысалы,
дамуы ақаулары ,
Себебі лактация), физикалық
хромосомалық ауытқулар
немесе эмоционалдық
және т. б.
стресс, репродуктивті
жүйенің ауытқулары
және т. б.
Алдыңғы қалыпты
Жыныстық жетілу жасына циклдардан кейін
жеткеннен кейін етеккірдің етеккірдің тоқтауы,
Симптом
болмауы, жыныстық даму етеккір циклінің өзгеруі
белгілерінің болмауы немесе оларды
толығымен тоқтауы
Физикалық тексеру, Медициналық тексеру,

гормоналды бұзылуларды гормоналды анализдерді
тексеру, генетикалық талдау, репродуктивті
зерттеулер, репродуктивті жүйені ультрадыбыстық
жүйенің ультрадыбыстық зерттеу, рентгенография
зерттеуі және т. б.
Емдеу гормоналды
Себепке байланысты: бұзылуларды түзету,
гормондық терапия, ауруларды емдеу, өмір
Емі
хирургия, психотерапия салтын өзгерту және
және т. б. негізгі ауруды емдеу
122
ГИПЕРТИРЕОЗ/ ГИПОТИРЕОЗ
ТТГ артуы Т3 Т4 төмендеуі - Гипотиреоз
ТТГ төмендеп , Т3 Т4 артуы - Гипертиреоз
Ауру аты Гипертиреоз Гипотиреоз
Қалқанша безінің
қызметі
Сипаты функциясының
төмендеуі
Шаршау, ұйқышылдық,
летаргия, салмақ қосу,
Ашуланшақтық, шамадан
жүрек соғу жиілігі
Симптомдар тыс терлеу, жүрек соғысы,
мен қан қысымының
салмақ жоғалту, диарея
төмендеуі, іш қату
Қалқанша безінің гормонын өлшеу, қалқанша безінің

ультрадыбыстық зерттеуі, радиоизотопты сканерлеу
гормонына қарсы
препараттар,
Емі гормонын орнын
радиоабляция, қалқанша
терапиясы
безді хирургиялық алып
тастау
123
АНЕМИЯ
Тері және шырышты
қабаттардың бозаруы
Гемоглобин деңгейі төмен
Әлсіздік және тез
Сарысулық темір деңгейі
шаршағыштық
Темір тапшылық төмен
Бас айналу жүрек
анемия Сарысулық ферритин
соғысын сезу
деңгейі төмен
Науқас тоңғыш келеді
Сарғыштану
Лимфа түйіндері ,
Жалпы биллирубин
Гемолиздік анемия көкбауыр және
деңгейінің артуы
бауырдың ұлғаюы
Ретикулоцит деңгейі артады
Іштегі ауырсыну сезімі
Қол аяқтың қақсап , Гемоглобин деңгейі төмен

ұйып қалуы Витамин B12 деңгейі төмен
В12-дефицитті Бұлшық ет әлсіздігі , Метилмалон және
анемия координация бұзылысы гомоцистеин деңгейі
Шаршағыштық жоғары
Қозғыш келеді
Шырышты қабат және

Фолий терінің бозаруы Гемоглобин деңгейі төмен
тапшылықты Тілі ашық қызғылт түсті Фолий қышқылының
анемия Шаршағыштық және деңгейі төмен
әлсіздік
Қан кету , петехия және

гемморагия
Тромбоцит деңгейі төмен
Геморрагиялық Әлсіздік
Ретикулоцит деңгейі
анемия Бас айналу
компенсаторлық артады
124
ЖҮЙЕЛІ ҚЫЗЫЛ ЖЕГІ
Жүйелі қызыл жегі– аутоиммунды және иммунокомплексті қабынумен
жүретін созылмалы полисиндромды ауру. Ауру ремиссия және өршу
кезеңдерімен сипатталады
Этиология
Ауру нақты себебі анық емес. Пайда болу тұжырымдары:
Вирустар
Ұзақ инсоляция, радиация, психикалық немесе физикалық
травмалар
Кейбір дәрілер – антибиотиктер, сульфаниламидтер, тырысу мен
гипертензияға қарсы препараттар, вакцина және гамма-
глобулиндер
баланың жасөспірім кезіндегі гормоналдық және иммундық
өзгерістер
факторлар
Аномальді Қабыну Зақымдану
иммунды
жауап
ПАТОГЕНЕЗ
Антиденелер бөлінуі
Қоршаған
ортаның Иммундын
факторлар
әсері дық жауап
басқаруы Бөртпе
бұзылысы Бүйрек
Нефрит
жеткіліксіздігі
Артрит
Атеросклероз
Лейкопения
Өкпе, жүрек және
ОЖЖ
Иммундық комплекстердің басқа мүшелердің
зақымдануы
пайды болуы зақымдануы
Кардит
Тромбоз т.б
Беттегі “көбелек” тәріздес эритема
Терідегі әр-түрлі өзгерістер (Эритематозды-кератозды дақтар)
Фотосенсибилизация – күн сәулесінен болған терінің
патологиялық қызарулары
Ауыздағы, мұрын ішіндегі ойық жаралар. Ауырсынусыз жаралар,
кейде мұрын-жұтқыншақта болуы
Артрит эрозиясыз – шеткі 1-2 буынның қабыну. Эрозиялық емес 2
не одан көп перифериялық буындар, ауырсынумен, ісінумен
көрінеді
Серозит, плеврит немесе кардит. Плеврит: плевралдік
ауырсынулар, плевра үйкеліс шуы не плеврада сұйық жиналуы;
перикардит ЭХО КГ.
Тырысулар
Психоз
125
ЖҮЙЕЛІ ҚЫЗЫЛ ЖЕГІ
Зертханалық Аспаптық зерттеулер

зерттеулер
ЖҚА: гемолитикалық ОГК рентгенографиясы
анемия, лейкопения, немесе флюорография;
тромбоцитопения ЭКГ;
ЖЗА: протеинурия, Эхокардиография
цилиндрурия, гематурия ОБП УДЗ
Иммунологиялық өзгерістер бүйрек УДЗ
Анти-ДНК тесті оң Денситометрия
Анти-ДНК: нативті ДНК
антиденелер титрі
жоғарлауы;
Анти-Sm: антиядролық Sm-
Ar; антифосфолипидті АД,
сарысулық IgG, IgМ артуы,
кардиолипинге антиденелер
артуы;
Антинуклеарлық
антиденелер(АНА)
СКФ есептеу
Емі:
1.Жалпы ұсыныстар: психоэмоционалдық стрестерді, инсоляция,
қосымша инфекцияларды белсенді емдеу, тамақта май және
полиқанықпаған май қышқылдарын, кальций мен Д витаминін
қолдану
2. Дәрілік терапия:
Қабынуға қарсы стеридты емес препараттар
Аминохинолинді препараттар
Глюкокортикоидтар
Цитостатикалық препараттар
3. Экстракорпоралды әдістер:
плазмаферез, лимфаферез, иммуносорбция
126
СКЛЕРОДЕРМИЯ
СИНДРОМ
Жүйелі склеродермия – терінің, қан тамырларының және ішкі ағзалардың

тіндерінің зақымдалуымен сипатталатын дәнекер тін ауруы.
CREST – синдром шектелген склеродермия көріністерінің кешені.
CREST — склеродермияның бес көрінісінің бірінші әріптерінен құралған
c
аббревиатура
Кальциноз (Calcinosis): тері астындағы кальций

тұздарының жиналуы;
R
Рейно синдромы (Raynaud's
phenonemon): ұсақ қан тамырларының,
ең алдымен аяқтар мен қолдардағы қан
айналымына әсер етеді. Шабуылдың
басында терінің ағаруы болады. Бұл фаза
цианоз фазасымен ауыстырылады.
Шабуылдың соңында қызару жылу
сезімімен, ауырсынумен пайда болады;
E
Өңештің дисфункциясы (Esophageal dysfunction): өңештің
төменгі үштен бір бөлігінің қозғалтқыш функциясының
бұзылуы, науқастарда кекіру, жұтынудың бұзылуы
байқалады;
S
Склеродактилия (Sclerodactyly): саусақтар
жіңішке және шектеулі қозғалуы, тырнақтары
үлкен және терминалдық фалангтары
қалыңдаған және оларды жұдырықпен түйістіру
қиын;
Т
Телеангиэктазия (Telangiectasia): бетте, дененің жоғарғы жартысында
және басқа аймақтарда жұлдызшаға ұқсайтын капиллярлар мен терінің
ұсақ тамырларының кеңеюі.
127
ЖҮЙЕЛІ ҚЫЗЫЛ ЖЕГІ/ РЕВМАТОИДЫ АРТРИТ
Ауру аты Жүйелі қызыл жегі Ревматоидный артрит
Буындарда қабыну Таңғы қырысу және

Ісіну ауырсыну Тізенің ісінуі
Буындық синдром Симметриялы түрде Буындардың
қабына бермейді симметриялық қабынуы
Бетте көбелек тәрізді Әлсіздік

бөрітпе Температура әлсіз
Жалпы симптомдар Бүйрек зақымдалуы көтеріледі
Лейкоцитопения Тәбеттің төмендеуі
Ревматоидного фактора
Антинуклеарды
және циклдық
антидененің артуы (АНА)
цитруллинирды пептид
СРБ артады
(АЦЦП)
Диагностика Иммуноглобулин
СРБ артады
деңгейінің артуы
ЭТЖ арту
Анемия жеңіл дәрежеде
НПВС
Цитостатикалық
Глюкокортикостероиды препарат ( Метотрексат )
Емі Цитотоксикалық препарат Биологиялық препарат
Иммунодепрессанттар (адализумаб,
ритуксимаб)
128
АРТРИТ/ АРТРОЗ
Ауру аты Артрит Артроз
Шеміршек тінінің
үдемелі бұзылуымен
Буын қабығының
және буын
қабынуымен және буын
құрылымының
Сипаттама тіндерінің зақымдалуымен
өзгеруімен
сипатталатын буындардың
сипатталатын
қабыну ауруы
дегенеративті буын
ауруы
Қартаю, буындардағы Аутоиммундық ауру ,

артық жүктеме, инфекциялық немесе
Этиология
жарақаттар, тұқым қабыну процестері, тұқым
қуалаушылық қуалаушылық
Буындардағы ауырсыну, Ауырсыну, ісіну, қызару,

қаттылық, қозғалыстың буындардағы
Симптомдары шектелуі, буындардың температураның
сықырлау, буындардың жоғарылауы, қозғалыстың
деформациясы шектелуі, жалпы әлсіздік
Физикалық тексеру,
Медициналық тексеру,
анамнез, қан анализі
анамнез, буын
(қабыну маркерлерінің
рентгенографиясы,
Диагностика деңгейін бақылау ), буын
магнитті-резонанстық
рентгенографиясы, МРТ
томография (МРТ), буын
немесе буынның
сұйықтығын талдау
ультрадыбыстық зерттеуі
Физиотерапия,
бұлшықеттерді күшейту
Негізгі қабыну процесін
жаттығулары, қабынуға
емдеу (қабынуға қарсы дәрі-
қарсы және
дәрмектер), физиотерапия,
Емі ауырсынуды басатын
оңалту шаралары,
дәрілерді қолдану,
иммундық жүйенің
хондропротекторлар
депресанттарын тағайындау
ауыр жағдайларда
хирургиялық араласу
129
ОСТЕОАРТРОЗ/ РЕВМАТОИДТЫ АРТРИТ
Остеоартроз
Ауру аты Ревматоидты артрит
Шеміршек тінінің
біртіндеп бұзылуымен
және буындардың Буындар мен дәнекер
Сипаттама деформациясымен тіндердің созылмалы
сипатталатын жүйелік қабыну ауруы
дегенеративті буын
ауруы
Қартаю, буындардың Аутоиммундық бұзылулар,

тозуы, жарақаттар, генетикалық бейімділік,
Этиология буындарға шамадан тыс қоршаған орта, вирустық
жүктеме, тұқым немесе бактериялық
қуалаушылық инфекциялар
Қозғалыс кезінде
буындардың ауыруы,
Ауырсыну, ісіну, қызару,
қаттылық, қозғалыстың
таңертеңгі буынның
шектелуі, буындардың
қырысуы , жалпы әлсіздік
Симптомдары сықырлауы,
30 минуттан көп қырысу ,
буындардың
демалғанда қоймайды
деформациясы буын
ауруы демалған соң
қояды
Физикалық тексеру,
анамнез, қан анализі
анамнез, буын
(ревматоидты фактор мен
рентгенографиясы,
циклдік цитрулинирленген
магнитті-резонанстық
Диагностика пептидке антиденелер үшін
томография (МРТ), буын
АЦЦП ), буын
сұйықтығын талдау
рентгенографиясы, МРТ
немесе ультрадыбыстық
зерттеу
130
СЫНЫҚ ТҮРЛЕРІ
Сынық түрлері Сипаттамасы Ерекшелігі
Көлденең бағыт жасап Көбінесе сүйекке тікелей

Көлденең
сынған сүйек линиясы соққы кезінде пайда болады
Біркелкі емес кедір созылу кезінде пайда болуы

Кедір бұдырлы
бұдырлы формада мүмкін
Вертикальды линия Аяқ-қолға құлауынан

Вертикальды
құрайды туындауы мүмкін
Спираль тәрізді линия Айналмалы қозғалыстан

Спираль тәрізді
құрайды туындауы
Сынған фрагменттер бір Ауыр соққыдан туындауы

Жылжымалы
бірінен ажыраған мүмкін
Сүйек дененің ішінде қалады

Жабық Тері зақымдалмаған
және сыртқа көрінбейді
Ашық Тері зақымдалған Сүйек сыртқа шығады, бұл
131
ШОК
Айналымдағы қан көлемінің азаюына

Гиповолемиялық
байланысты тіндердегі перфузияның
шок жетіспеушілінен болады
Ағзалар мен тіндерді қанмен

Кардиогенді қамтамасыз етудің бұзылу белгілері
шок бар артериялық қысымның күрт
төмендеуі
Анафилактикалық Дәрілік заттарды қолданғанда, улы

шок жәндіктердің шағуынан кездеседі
Бактериялық инфекция, қан

Септикалық тамырлары жүйесіне енуінен, қан
шок айналымының бұзылуы
Нейрогендік шок – ағзадағы қан

Нейрогенді айналымының бұзылуынан
туындаған өмірге қауіп төндіретін
шок
жағдай. Омыртқаның жарақаты
әсерінен болуы мүмкін.
132
КОМА
Кома – бұл сыртқы тітіркендіргіштерге реакциялары болмайтын

ессіз жағдай. ОЖЖ-ң координациялық қызметінің бұзылысымен,
тұтас ағза деңгейінде өздігінен реттелуге және гомеостазды ұстап
тұруға мүмкіншілігін жоғалтқан жеке жүйелердің автономды қызмет
етуімен сипатталатын ОЖЖ-ң жеткіліксіздік жағдайы; естің тануымен,
қозғалыс, сезімтал және соматикалық, оның ішінде өмірлік маңызды
қызметтердің бұзылысымен көрінеді.
Этиология: команың пайда болу себебіне байланысты біріншілік,

екіншілік кома түрлерін ажыратыды.
Біріншілік: бас ми жарақаты (соққы алу, бас ішілік гематома)

цереброваскулярлы аурулар(ми ішілік, субарахноидальды қан
құйылу, ми инфаркті), ОЖЖ инфекциялары (менингит,энцефалит),
ісіктер
Екіншілік: метаболикалық бұзылыс(гипогликемиялық диабеттік

кетоацидоз, кетоздық емес гипергликемиялық жағдай, уремия,
бауыр жетіспеушілігі) гипоксия(өкпе аурулары,анемия,шок,Моргани-
Адамс-Стокс синдромы,миокард инфаркті).
Сыртқы әсер: уланулар(алкогольмен,этиленгликольмен,иісті газбен,
дәрілік заттармен).
Кома түрлері:
1. Уремиялық кома
2. Бауырлық кома
3. Гипергликемиялық кома
4. Гипогликемиялық кома
5. Алкогольдік кома
6. Апоплексиялық кома
7. Эпилепсия кома
133
ГЛАЗГО ШКАЛАСЫ
Белгі Реакция Балл
Өз бетімен
4
Бұйрық бойынша
3
Көзін ашуы
Ауырсынуға
2
Ашпайды
1
Айтқанды орындайды 6
Ауырсынуға жауап ретінде орнын көрсетеді
5
Ауырсынуға жауап ретінде тартып қалу 4

Қозғалыс
Ауырсынуға жауап ретінде бүгілу
реакциясы 3
Ауырсынуға жауап ретінде жазылу
2
Қозғалмайды
Бағдарлы, қалыпты сөйлеседі 5
Бағдарсыз 4
Сөз айта алады 3

Сөйлеу
реакциясы
Дыбыс шығарады 2
Дыбыс шығармайды 1
134
ГЛАЗГО ШКАЛАСЫ
Алынған нәтижелер интерпретациясы
15 балл — санасы анық

14 балл — сананың әлсіз бұлыңғырлануы
13 балл— сананың орташа бұлыңғырлануы
11-12 балл — сананың ауыр бұлыңғырлануы
8-10 балл — сопор
6-7 балл — орташа кома
4-5 балл — ауыр кома
3 балл — өте ауыр кома, ми өлімі
Команың сатылары:
1 саты (жеңіл түрі) бұл кезде естің болмауы, жарық пен дауысқа
реакциясы жоқ, бірақ ауырсыну мен нашатырьға реакция бар.
Көздің фотореакциясы әлсіз, бұлшық ет тонусы бұзылған, жұтынуы
қиын,еріксіз қимылдар байқалады.
2 саты (орташа саты) бұл кезде де сананың бұлыңғырт болады,

сіңір рефлекстері күрт төмендеген, көз фоторецепторы әлсіреген,
жамбас ағзалардың қызметі бұзылған, патологиялық дем алу
байқалады.
3 саты (атониялық кома) сананың толықтай жоғалуы,

рефлекстердің мүлдем болмауы, патологиялық дем алу болады.
4 саты (асқынған кома) өздігінен дем алу бұзылған, бас миының

биоэлектрлік белсенділігі бұзылғанына байланысты жүрек қантамыр
қызметі де бұзылған.
135
Зертханалық
Жалпы қан анализі
Эритроцит (× 10х12/л) RBC

Гемоглобин (г/л) HGB
әйелдерде- 3,6-4,6
әйелдерде 122-138
ерлерде- 4,1-5,2
ерлерде 128-150
Түстік көрсеткіш Гематокрит (% ) HCT

0,8-1,2 әйелдерде 35-44
ерлерде 40-50
Ретикулоцит (%) RET Лейкоцит (× 10х9/л) WBC

0,4-1,3 4-10
ЭТЖ (мм/ч) ESR

әйелдерде 2-8
Көрсеткіш × 10х9/л ерлерде 2-16
сегменттәріз
2,1-5,4
Нейтро ді
фил таяқшаядро
0,4-0,3
лы
Базофил до 0,063
Эозинофил 0,02-0,3
Лимфоцит 1,1-3,1
137
Биохимиялық анализ
Глюкоза- норма-3,3-5,6 ммоль/л
Гипогликемия
Физиологиялык:
Балансты емес диета
Менструация
Ауыр физикалық жүктеме
Taғам жеткілісдігі
Патологиялык:
Ұйқы безінін аурулары (гиперплазия, аденома)
Эндокриндік жуйенің аурулар
Бауыр аурулары ( гепатит, цирроз)
Шамадан тыс гипогликемиялық, терапия
Ісік ,обыр
Гипергликемия
Балансты емес диета
Менструация
Ауыр физикалық жүктеме
Taғам жеткілісдігі
Ұйкы безінің аурулары (гиперплазия, аденома)
Эндокриндік жүйенің аурулары
Бауыр аурулары ( гепатит, цирроз)
Шамадан тыс гипогликемиялык, терапия
Ісік ,обыр
138
Гликозированный гемоглобин НА1С
Гемоглобин + Глюкоза = НЬА1СНормада 4,27-6.07%.

3 ай бойы гликемиянын қандағы көрсеткіші. Бұл көрсеткіш арқылы
диабет калай жүріп жатқанын анықтай аламыз
Глюкоза толеранттық тест немесе

глюкозаоральді тест
Глюкоза толеранттыққа тест былайша өткізіледі:

Науқастан аш қарынға қан алады;
Одан соң 300 мл суда ерітілген 75 г глюкозаны ішуге береді
глюкозаның ерітіндісін 3-5 минут ішінде ішу керек;
Талдауға қан сынамасы 30, 60, 90 жане 120 минуттан соң алынады
(карапайым кестеде -2 сағаттан кейін). Бұл тест инсулин қаншалықты
глюкозаны игере алатынын , диабет бар жоғын анықтайды.
Жүктемеден кейін 6,1 - 7,8 ммоль/л денгей ашқарынға глюкозаның
бұзылысы
Жүктемеден кейін 7,8-11,1 ммоль/л глюкозаның толеранттылық
бұзылысы ( предиабет)
11,1 ммоль / л ден жоғары болса, диабет деп диагнозы қойылады
139
Жалпы ақуыз (общий белок) - норма- 60-80г/л
Гипопротеинемия
Алиментарлық фактор
Жүктілік кезінде
Созылмалы қан кету,күйік
Панкреатит
Бауыр аурулары
Буйрек аурулары
Журек жеткіліксіздігі
Гиперпротеинемия
Дегидратация
Жіті жане созылмалы инфекцияларды
Сырттан шамадан тыс ақуыз енгізгенде ( альбумин)
Онкология
АЛТ- норма 7-45 ХБ/л
Алт жоғарылауы:
Вирусты инфекциялар (жедел және созылмалы гепатиттер)

Препараттардың әсері
Цирроз
140
ACT-норма- 10-41ХБ/л
Аст жоғарылауы:
Гепатит
Цирроз
Миокард инфарктісі
Дюшен миодистрофиясы
Алкоголизм
Де Ритис коэфиценті (инфарктті бауыр

зақымдануынан айыру үшін)
Аст/Алт ара-қатынасы-нормада 1,3.
1,3 тен жорары болуы- миокард инфарктісі

1,3 тен темен- бауыр ауруы
Билирубин - норма- 8-20 мкМ/л
Гипербилирубинемия
Гепатит
Цирроз
Бауырдың токсикалық зақымдануы
Өттің, өт жолдарының қабынуы
Сарғыштану
Гипобилирубинемия
Анемия
Препараттардың жанама acepi
141
Тікелей билирубин-норма-7мкМ/л
Тікелей емес билирубин-норма- 13мкМ/л
Тікелей билирубин артса - бауыр астылық сарғыштану
Тікелей емес билирубин артса бауыр үстілік
Тікелей де, Тікелей емес те артса -бауырлық,сарғыштану
Креатинин- 44-150 мкМ/л
Жоғарылайды:
Бүйрек жеткіліксіздігі
Краш синдром
Бұлшықет патологияларын керсетеді
Несеп қышқылы-норма-0,18-0,48 мМ/л
Гиперурекемия:
Подагра
Лейкоз
Ашығу
Арақ ішу
Гипоурекемия:
Фанкони синдромы
Ходжкин ауруы
ГКС, аллапуринол препараттарының жанама әсері
142
Мочевина-норма-2,9-8,9 ммоль/л
18,3 тен жогары болуы уремия:
Физиологиялық- балансты емес диета, су жоғалту

Патологиялық- бүйрек аурулары, қант диабеті, шок, перитонит,
журек жеткіліксіздігі , миокард инфарктісі
Төмендеуі
Физиологиялык- интенсивті физикалык жұмыс, жүктілік, бала емізу

Патологиялык- Целиакия, бауыр некроз, циррозы
Холестерин- норма- 2,8-5,2 ммоль/л
Гиперхолестеринемия
Ағзаға тамақпен көп түсуі, атеросклероз

ТТЛП артса ( атеросклероз белгісі )
Диабет, семіздік
Гипохолестеринемия
Гипертиреоз
Анемия
Сепсис
Бауыр ауруы
Мальабсорбция
143
Амилаза- 28-100 Ед/л
Гиперамилаземия
Панкреатит
Ұйкы безі
Ісік
Алкогольді интоксикация
Жатырдан тыс жүктілік
Төмендеуі
Жедел панкреатит ұстамасы кезінде

Панкреонекроз
Муковисцидоз
Гиперхолестеринемия
Сітілі фосфатаза- 30-90Ед/л
Жоғарылайды
Обтурациялық сарғаю
Сүйек ісіктері
Рахит
Амилоидоз
Төмендеуі
Анемия
Цинк, магний,витамин С жеткіліксіздігі.
144
СРБ - норма - 0-5мг/л
Жедел қабынуды көрсетеді

Иммунитетті активтейтін белок
ИЛ-1 бауырда жедел қабыну болғанда барып активтейді
Электролиттер
К 3,3-5,5 (буйрек аурулары)

Mg 0,7-0,99мкмоль/л
Са 2,25-3 Мкмоль/Л
Na 136-145мкмоль/л (артса гипертония)
CI 98-107мкмоль/л (гипертония)
145
Альбуминдер 35-55 г/л (55-60%)
Глобулиндер 20-35 г/л
Альфа-1-глобулиндер 0-5%
Альфа-2-глобулиндер 5-10%
Бета-глобулиндер 10-15%
Гамма-глобулиндер 15-20%
Альфа-1-антитрипсин 2-5 г/л
Церулоплазмин 1,7-2,9 мкМ/л
Гаптоглобин 0,1-0,35 г/л
1,5-3,5 г/л (ер адамдарда

Альфа-2-макроглобулин
1,75-4,2 г/л (әйелдерде))
Трансферрин 23-45мкМ/л
Фибриноген 2-6 г/л
146
Ферменттер
Альфа-амилаза 25-220 ХБ/л
Қан сары суының липазасы 0-190 ХБ/л
Қан сары суының

1,0-7,5 ХБ/л
альдолазасы
39-92 ХБ/л (30 жасқа дейін)

Жалпы сілтілі фосфатаза
39-117 ХБ/л (30 жастан кейін)
Қышқыл фосфатаза 0 – 6,5 ХБ/л
0,53 ХБ/л дейін (ер адамдарда)

Бета-глюкуронидаза
0,39 ХБ/л дейін (әйелдерде)
52-200 ХБ/л (ер адамдарда)

Жалпы КФК
35-165 ХБ/л (әйелдерде)
ГГТ(гамма- 10,4-33,8 ХБ/л (ер адамдарда)

глутамилтранспептидаза) 8,8-22,0 ХБ/л (әйелдерде)
Жалпы ЛДГ 240-480 ХБ/л
ЛДГ1,3/ЛДГ4,5 60/40
147
Жалпы зәр анализі
Химиялық қасиеті
Физикалық белгілері
белок - жоқ
түсі - сары - сарғыш
глюкоза - жоқ
тығыздығы - 1010-1025
кетон - жоқ
жоғарылауы - ГИПЕРСТЕНУРИЯ
ph - 4 . 5 - 8 . 0
төмендеуі - ГИПОСТЕНУРИЯ
диабет ,ацидоз кезінде қышқыл
метаболизмдік алколоз кезінде сілті
болады
Микроскопия
эритроцит - 2 - 3 көру алаңында
Гематурия - зәрде қанның болуы
лейкоцит - 1-5 көру алаңында
Микрогематурия зәрдің түсі
бактерия - жоқ циллиндр - жоқ
өзгермейді микроскоппен
шырыш - азды көпті икроскопия
көрінеді
Макрогематурия зәр қызыл түске
боялады
Белок
30 -300 мг - микроальбуминурия
төмен протеинурия 1 г
орташа 1-3 г
Нечипоренко анализі массивті 3 г жоғары
Лейкоцитурия 0-5 дейін

Лейкоцит 0 – 2000 клет./мл кездеседі.
Лейкоцит зәрде көбейсе - қабыну
Эритроцит 0 – 1000 клет./мл белгісі
Цилиндрурия - қабыну
Цилиндр 0 – 20 ед/мл
Бактериурия- бактериялық
қабыну
148
Жұлын сұйықтығы (ликвор)
Ми қарыншаларының тамырлы өрімінде түзіледі.
Ми қарыншалары мен субарахноидальді кеңістікті толтырып тұратын
сұйықтық.
Негізгі қызметтері:
-Қорғаныш қызметі-Миды қоректендіреді (ми тіндеріндегі
осматикалық қысымды бір деңгейде ұстап, алмасуды қалыпқа
келтіру ақылы)
-Тазарту Люмбальді пункция III және IV бел омыртқалары
арасында жасалады.
Цереброспинальды сұйықтық қан сарысуымен химиялық

құрамы ұқсас болып келеді:
89-90%-су,
10-15% құрғақ зат.
Цереброспинальды сұйықтықтағы органикалық заттар:

ақуыздар, аминқышқылдары, көмірсулар, гликопротеидтер
және липопротеид.
Органикалық емес: фосфор және микроэлементтер.
Нормада ликвордың Геморрагиялық инсульт,

көрсеткіші: жабық БМЖ кезінде:
Түсі: түссіз, мөлдір Түсі: Алғашқы 24сағ мөлдір,
Қысымы: науқас бір кейін ксантохромды
бүйірімен жатқанда 100- Қант: қалыпты
150 мм.сынап бағ. Белок: 5-21г/л
отырғанда- 250-300 мм. су Эритррциттер 1*10*12/л—
бағ 3*10*12/л
Клеткалардың саны 1 мкл:
0-5 (1 нейтрофилдан көп
емес, қалғандары
лимфоциттар) Белок: 0,2- Іріңді менингит кезінде:
0,45г/л Түсі: лайлы
Қант: 2,8-3 Қант: төменБелок: 1-3 г/л
,9 ммоль/л (0,5-0,8г/л) Нейтрофильді
Хлориды: 120-130 ммоль/л граулоциттер: 1000*10*6/л
(7.0-7.5 г/л) —5000*10*6/л
149
Онкомаркерлер
Ми
NSE, S100 ақуыз Қалқанша безі
Кальцитонин,
Мұрын-жұтқыншақ,
тиреоглобулин, РЭА
құлақ
SCC, РЭА Өңеш
SCC, РЭА
Өкпе
NSE, Cyfra 21-1, SCC, РЭА Сүт безі
СА 15-3, РЭА
Бауыр
АФП, СА 19-9 Асқазан
Ұйқы безі СА-72-4, РЭА5 СА-19-9
СА 19-9, СА 242, РЭА Бүйрек үсті безі
(феохромоцитома)
Тоқ ішек Катехоламиндер (адреналин,
норадреналин, дофамин)
РЭА, СА 242, СА 19-9, Tumor
S100 ақуыз
M2-РК, жасырын қан (нәжіс)
Бүйрек
Миелома Tumor M2-РК
В 2 микроглобулин, Аналық без
иммуноглобулиндер CA 125, HE-4, CA-72-4, РЭА
(JgG, IgM, IgA. IgE))
Жатыр (эндометрий)
Қуықасты безі CA 125
Пса Жатыр мойны
SCC, РЭА
Аталық без
АФП, ХГЧ Тері (меланома)
S100 ақуыз
Қуық
UBC, Cyfra -21-1
Лимфа жүйесі
В-2- микроглобулин,
ферритин
150
Витаминдер
жоғары
Витаминдер тәуліктік нормасы
терапевттік доза
Витамин Д (ретинол) МЕ 3 300-5000 10000-100000
Витамин В1 (тиамин) мг 1,1-2,4 25-50
Витамин В2 (рибофлавин) мг 1,2-3,0 10-50
Витамин В3 (витамин РР) мг 13-25 100-500
Витамин В6 (пиридоксин) мг 1,5--2,8 20-80
Витамин В12 (цианокобаламин) мкг 2,0-3,0 100-300
Витамин С мг 50-100 1000-5000
Витамин Д МЕ 100-500 до 3000
Витамин Е (токоферол) МЕ 30-40 60-600
Витамин К мкг 45-200 800
Фолиевая кислота (В9) 180-400 800-1000мг
151
Аспаптық
ЭКГ
Р тісшесі жүрекшелердің жұмысы

QRS комплексі қарыншалардың жұмысы
Т тісшесі қалпына келу
Р тісшесі- 0.07-0.10сек ұзақтығы

PQ интервалы ұзақтығы- 0, 12-0,20сек
ORS кешенінін ұзақтығы - 0.06-
0.10сек
Т тісшесінін ұзақтығы 0. 16-0.20сек
ОТ интервалынын ұзақтығы 0.16-0.20сек
оң қолға ЧСС өлшеу формуласы:

егер жылдамдык 25 мм/с
сол қолға болса:
R-R арасын
сол аяққа санаймыз 4 клетка болса
300:4= 75
оң аяққа егер жылдамдык 50мм/с
болса: 600:4- 150
V1 4ші кабырғааралык төстің, он, жақ жиек бөлігімен
V2 4 ші кабырғаралық төстін сол жак жиек бөлігі
V3-- V3-V4 арасына
V4- - 5 ші кабырғааралық сол жақ

бұғана орта сызығы бойынша
V5- V4 сиякты горизонтальді

денгейде солжақ колтық алды сызығы бойымен
V6-- сол жак ортаңғы колтық асты

сызық бойымен V4, V5 деңгейінде
153
ЭОС анықтау
ЭОС солға ығысуы
ЭОС оңға ығысуы
154
Рентген интерпретация
кеңірдек
бұғ ана
ана бұғ
жоғарғы қуыс көктамыр аорта доғасы
өкпе
сол жақ жүрекше
қақпасы
оң жақ
жүрекше
оң жақ сол жақ қарынша
қарынша
көкеттің сол
жақ күмбезі
көкеттің оң
жақ күмбезі
асқазанның газ көпіршігі
155
Интерстициальді пневмония
Тура проекция Бүйір проекция
Бөліктік пневмония

156
Пневмония
Пневмония – өкпе тінінің қабынуы – әртүрлі микроорганизмдердің әсерінен
болуы мүмкін.
Бактериялық қабыну кезінде өкпенің шектеулі оқшауланған аймағына әсер
етеді - сегменттік немесе бөліктік - немесе бронхтар арқылы таралуына сәйкес
келетін бірнеше бөлек ірі ошақтар пайда болады.
Тиісінше, мұндай пневмония бөліктік немесе бронхопневмония деп аталады,
оның қоздырғыштары бактериялар: S. pneumoniae, N.Influenza, St. Aureus,
Legionella, Klebsiella.
Бактериялар өкпенің белгілі бір аймағына енгеннен кейін дене қабыну

реакциясымен әрекет етеді - қан ағымы, тамырлардың өткізгіштігі,
нейтрофилдердің миграциясы артады. Экссудат пайда болады - қабыну
ақуыздары мен нейтрофилдері бар қан плазмасы - альвеолаларды толтырады.
Бұл сұйықтық және рентгенде қараю болып көрінеді, сонымен қатар
патологияның физикалды көріністерін түсіндіреді: сұйықтық дыбысты жақсы
өткізеді, сәйкес өкпе дыбыстары күшейеді; ауа сұйықтық арқылы өтеді -
ылғалды сырылдар пайда болады.
Бөліктік пневмония айқын өтеді. Қабыну ошағы үлкен болғандықтан, жүйелі

интоксикация температураның жоғарылауымен және басқа белгілермен (бас
ауруы, қалтырау және т.б.) байқалады.
Жергілікті белгілерге -жөтел, қақырық бөлінуімен, ентігу (қабыну аймағында
альвеолаларда экссудат бар - бұл қанға оттегінің диффузиясын бұзады,
гипоксия пайда болады) және кеудедегі ауырсыну. Дұрыс диагноз қою үшін екі
проекцияда рентгенді түсіру керек, өйткені анатомиялық жағынан өкпенің
бөліктері алдыңғы артқы проекцияда бір-бірінің үстіне қабатталған.
Бүйірлік проекция бөліктердің қабынуын ажыратуға көмектеседі.
қатысу үлестері.
157
Плевраға сұйықтық жиналуы
Эмфизема
158
Фармакология
Дәрілер формасы
Қатты Сұйық Жұмсақ
Қатты Сұйық Жұмсақ
Порошок - pulveris
(pulvis)
Ерітінді - solutionis
Таблетка - tabulettae
Настойка - tincturae
(tab,tabuletta) Ma - unguenta,
Микстура - mixturae
Драже -dragee unguentum
Суспензия - suspensiones
Гранула - granula, Паста - pastae
Эмульсия - emulsio
granulum
Сироп - sirupi
Капсула - capsulae
capsula
160
ФАРМАКОКИНЕТИКА
Дәрілік заттардың сіңірілуі, таралуы, байланысуы, биотрансформациясы мен

ағзадан шығарылуы үрдістерін зерттейтін фармакология бөлімі
Енгізу жолдары
Сұйық
Энтеральды жол Парентеральды жол
Пероральды (ауыз арқылы) тері астына

Сублингвальді (тіл астына) бұлшық етке
Буккальді ( ұртқа, қызыл көк және күре тамырға
иекке ) жүрекке
Интрадуоденальды (он екі көкірекішілік (интрастернальді)
елі ішекке зонд арқылы) буынға
Ректальды ( тік ішек арқылы) құрсаққа
сүйекке
ми қабының астына
жүрекішілік
жатырішілік т.б
Дәрілік заттардың Дәрілік заттардың ағзадан шығарылуы

сіңірілуі
1. Элиминация константасы(K el) – ДЗ ағзадан
Сіңірілу дегеніміз — бұл жойылу жылдамдығы.
дәрілік заттың енгізілген 2. Жартылай шығару кезеңі(T1/2) – ДЗ қан
жерінен қанға түсуі. плазмасындағы концентрациясы 1/2
Сіңірілудің механизмдері: төмендеуге кеткен уақыт(T1/2= 50%
пассивті диффузия — шығарылады, екі – 75%, үш – 90%).
липофильді (липидтерде 3.ДЗ жалпы клиренсі(Clt) – бірлік уақыт ішінде
еритін) дәрілік заттарға бауыр, бүйрек және т.б. ағзалар көмегімен қан
тән; пдазмасының ДЗ тазарған көлемі
фильтрация — 1. Бүйректік клиренс(Clr) – ДЗ зәрмен
гидрофильді дәрілік шығарылуы.
заттарға (суда еритін) 2. Бүйректен тыс клиренс(Cl er) – ДЗ бүйректен
тән; тыс жолмен шығарылуы(өт арқылы және
Белсенді тасымал т.б.).
Пиноцитоз 3. Экскреция жылдамдығының константасы (K
ex) – ДЗ зәрмен, нәжіспен, сөлмен бірге
шығарылу жылдамдығы.
161
БИОТРАНСФОРМАЦИЯ
Биотрансформация дегеніміз (басқа затқа айналу немесе метаболизм) дәрі-

дәрмектердің анағұрлым қарапайым, иондалған, полярлы және суда еритін
құрылымға ауысатын, ағзадан жеңіл шығарылатын физико-химиялық және
биохимиялық өзгеріс жиынтығы.
Дәрілердің көпшілігі липофильді болып табылады, олардың

абсорбациясы негізінен эритроциттердің мембраналары арқылы пассивті
диффузия арқылы жүреді.
Липофильді препараттарды элиминациясы олардың гидрофильділігін
арттырғаннан кейін ғана мүмкін болады
Дәрілер сіңірілгеннен кейін қан ақуыздарымен байланысады, сондықтан
несеппен бірден шығарыла алмайды
Дәрілер метаболизмнің негізгі мүшесі – бауыр
Дәрілік заттың биотрансформациясы (метаболизімі) екі

жолмен жүреді:
Синтетикалық емес реакцияларға:

микросомальды — эндоплазматикалық ретикулум ферменттері арқылы
катализацияланатын реакциялар;
микросомальды емес — арқылы катализацияланатын реакциялар. Синтетикалық
емес реакцияларға тотығу, қалпына келу реакциялары және гидролиз жатады.
Синтетикалық реакциялардың негізінде дәрілік заттар эндогенді

субстраттармен немесе кейбір химиялық топтармен (глюкоурон қышқылы,
сульфаттар, глицин, глутатион, метильды топтар т.б.) конъюгациясы жатады.
Конъюгацияға көптеген ферменттер (мысалы: глукоуронилтрансфераза,
метилтрансфераза, сульфотрансферазалар) қатысады.
162
ФАРМАКОДИНАМИКА
Фармакодинамикалық фазада зерттеледі:

1) әсер ету механизмі
2) фармакологиялық ықпалдары
3) дәрі-дәрмектердің әсер ету орыны мен әсер ету түрлері.
Сұйық
Фармакологиялық әсер бірнеше түрге ие болуы мүмкін:
Бастапқы әсер: бұл препарат үшін күтілетін әсерлер.

Плацебо әсері: Бұл препаратпен байланысты емес әсерлер.
Жанама әсері: олар препараттың қажетті көріністерінен пайда болатын
әсерлер (алғашқы әсер)
Уытты әсер: бұл препараттың ұсынылған дозасынан асып кететін әсерлер.
Өлім әсері: олар науқастың өліміне әкелуі мүмкін препарат шығаратын
биологиялық көріністер.
Рецепторлар деп – дәрі-дәрмектер әрекеттесетін макромолекулалар

қосылысының (нысана) белсенді топтарын айтады.
Рецепторлардың түрлері:
І рецептор түріне - тікелей ионды түтікшелер қызметін түйіндес, оларға
жататындар – Н (никотин) -холинорецепторлар, ГАМҚ (гамма-аминомай
қышқылы), глутамин рецепторлары жатады.
II рецептор түрі – эффектормен түйіндес «G (гуанозин)- ақуыз (екінші
өткізгіштер) жүйесі арқылы. Бұндай рецепторлар гормондарда, медиаторларда
М (мускарин) –холинорецепторларда, адренорецепторларда болады.
III рецепторлар түрі – тікелей эффекторлық ферменттер қызметін бақылайды
(олар тирозинкиназамен байланысты).
163
ФАРМАКОДИНАМИКА
IV рецепторлар түрі – ДНҚ-ның транскрипциясын немесе ядролық ақуызды

(жауша ішілік рецепторлар) бақылайды. Бұндай рецепторлармен стероидтық
және тиреоидық гормондар әрекеттеседі.
Негізгі рецепторлар және олардың түр бөлімдері.
1. α және β – адренорецепторлар (α1 және α2; β1 , β2 , β3)
2. М және Н-холинорецепторлар (М1, М2, М3, М4; Н – бұлшық еттік, нейрондық)
3. Н – холинорецепторлар – бұлшық ет және нейроналды түрдегі
4. ГАМҚ – рецепторлар (GABAA, GABAB, GABAC)
5. Дофаминдік рецептор (D1, D2, D3, D4, D5)

.
6. Серотонинді рецепторлар (5-НТ1, 5-НТ2, 5-НТ3, 5-НТ4, 5-НТ5 т.б.)
7. Пуринді рецепторлар (Р1, Р2, сонымен қатар 4 топтамадағы А1 А4).
8. Гистаминдік рецепторлар (Н1, Н2, Н3, Н4)
9. Ангиотензиндік рецепторлар (АТ1, АТ2)
10. Опиоидық рецепрторлар (μ, δ, κ) т.б.
164
Рецепт жазу
Рецепт құрылымы
1. Inscriptio I-емдеу мекемесінің аталымы (мөрі) және коды.
2. Inscriptio II –рецепт жазудың мерзімі (күні,айы,жылы).
3. Nomen aegroti- науқастың аты-жөні.
4. Nomen medici- дәрігердің аты-жөні.
5. Invocatio- дәрігердің Recipe (ал) сөзімен дәріханаға жолдаған жазбаша
ұйғарымы.
6. Designatio materiarum- рецептуралық жазылым, дәрі дәрмектің аты, берілу
саны. Бұл рецептің негізгілігі және латын тілінде жазылады.
7. Subscriptio-дәрілік пішіндердің атауы (май,ұнтақ және т.б.) немесе
фармацевтке басқа тапсырманың берілуі.
8. Signatura- белгілеу, яғни ауруға түсінікті тілде дәріні қалай қабылдау туралы
нұсқау.
9. Nomen medici-дәрігердің мөрмен куәландырылған қолы.
Негізгі рецептуралық қысқартулар

Ana (aa) - бірдей
Acidum(aa,acid) -қышқыл
Ampulla(amp) - ампула
Aqua(ag) - cy
Aqua distillate (Aq.destill) - дистилденген су
Buturum(but) - май
Compositus(comp,cps) -күрделі
Dasigna.detur(D.S) - осылай берілсін
Da tales doses(D.t.D) - мынадай дозада бер
Dilitus(dil.) - араластырылған
Divide in partes aequales(Div inp.aeg) - бірдей бөлікке бөлу
Extractum(Extr) -экстракт
Gutta,guttae (Gtt) - тамшы, тамшылар
Infusum(inf) -тұнба
In ampullis(in ampull) -ампулада
In tabulettis(in tab) -таблеткада
Linimentum(lin) - сұйык май
Ligor(lig) - сұйык
165
ЕРІТІНДІЛЕР электролиттердің
құрамына байланысты
ИЗОТОНИЯЛЫҚ ЕРІТІНДІЛЕР
Na Cl Глюкоза
0, 9 % 5%
ГИПОТОНИЯЛЫҚ ЕРІТІНДІЛЕР
Дисоль Ацесоль
ГИПЕРТОНИЯЛЫҚ ЕРІТІНДІЛЕР
4,2 жән 8, 4
4% 10 % Na
Ca Cl Na Cl гидрокорб
анат
166
КРИСТАЛЛОИДТАР
NaCI
Тұзды ерітінділер органикалық Рингер ерітіндісі
анионсыз Рингер-Локк ерітіндісі,
Трисоль Жұмсақ
Лактат
Лактосол
Тұзды ерітінділер органикалық Дисоль
аниондар бар Ацесоль
Хлосоль
Квартсоль
Көмірсулар Глюкоза ерітіндісі
Маннитол
Көп атомды спирт негзіндегі
Сорбитол
Лактосил
Трисамин
Амин тобы бар заттар
Трометамол
Гидролизат казеин
Аминқышқылдар
Аминол
167
КОЛЛОИДТАР
Гемодез
Поливинилпирролидон Гемодез Н
негізіндегі препараттар Неогемодез Жұмсақ
Перистон-Н
Полиглюкин
орташа
Неорондекс
молекулярлы
Макродекс
Реополиглюки
темен
Реомакродекс
Декстрандар: молекулярлы
Ломодекс
декстран
Антеглюкин
негізіндегі
Декстран-1000
баска
Гаптен-декстран
тетракрахмал (Волютенз, Волювен,

Волекам);
Гидроксиэтилкрахмал
пентакрахмал (Гекодез, Рефортан,
(ГЭК) негізіндегі
Рефортан Плюс, Хаэс-Стерил);
Хетакрахмал (Плазмастерил, Стабизол,
Гемохез).
желатин препараттары(Желатиноль,
Геможель, Плазможель );
Ақуызды препараттар: нативті акуыздар (Протеин, Альбумин);
гемоглобин негізіндегі препараттар
(Эригем, Геленпол).
168
НАРКОЗҒА АРНАЛҒАН ЗАТТАР
ИНГАЛЯЦИЯЛЫҚ
ИНГАЛЯЦИЯЛЫҚ ЕМЕС НАРКОЗҒА АРНАЛҒАН
НАРКОЗҒА
ЗАТТАР
АРНАЛҒАН ЗАТТАР
әсері қысқа (наркозды көк тамырга енгізгенде

Фторотан әсерінің үзактығы 15 мин дейін) – пропанидид,
Десфлуран пропофол, кетамин;
Энфлуран әсерінің ұзақтығы орташа – (наркоздың
Изофлуран ұзактығы 20-30 мин) - натрий тиопснталы,
Севофлуран гексенал;
Ксенон әсері ұзақ – (наркоздың ұзақтығы 60 мин және
жоғары) – натрий оксибутираты
Диазепам
Бензодиазепиндер Лоразепам
Альпразолам
Седативті
Фенобарбитал
Барбитураттар
Тиопентал
Серотонинді кері
қармайтын Флуоксетин
Анксиолитиктер
селективті Сертралин
тежегіштер
Амитриптилин
Трициклді
Кломипрамин
антидепрессанттар
Имипрамин
Антидепрессанттар
Венлафаксин
Басқа Дулоксетин
антидепрессанттар Изокарбоксазид
Селегилин
169
Тизанидин
Орталықтық әсері бар миорелаксант
Баклофен
Жұмсақ
Опиоидты Морфин
агноисттер Оксикодон
Наркотикалық
анальгетиктер
Опиоидты Налоксон,
антагонисттер Налтрексон
Типті
Хлорпромазин,
антипсихотиктер
Галоперидол
(Нейролептиктер)
Антипсихотикалық
заттар
Атипті Рисперидон,
антипсихотиктер Квитиапин
Амфетамин,
Амфетаминдер
Метилфенидат
Психостимуляторлар
Кофеин Кофе
Допаминэргиялық Леводопа,
препараттар Прокарбазин
Паркинсонға қарсы
Антихолинергиялық Изофлуран,
препараттар Дезфлуран
170
α,β-
адреналин,
адреномим
эфедрин
теиктер
β-
изадрин
Адреномимети адреномим
орципреналин
ктер теиктер
селективті
салбутамол,
β-
беротек,
адреномим
тербуталин
теиктер
Бронходилата
торлар
атропин
ипратропий
М- холинотежегіштер
бромиді
травентол
теофиллин
эуфиллин
Спазмолитиктер
кофеин
интал
Мебраностабилизаторлар: кетотифен
Флутиказон,
Ингаляционды
Бекклометазон,
глюкокортикостероидтар
Глюкокортико Будесонид
стер
оидтар
Жүйелі Преднизолон,
глюкокортикостероидтар Дексаметазон
171
Наркоти глауцин
калық гидрохлориды
әсері глаувент
жоқ тусупрекс
Орталық
механизмы
Жөтелге бар
кодеин
қарсы Наркоти
эстоцин
препараттар калық
дионин
әсері бар
морфин
Бромгексин
Шеткі механизмы бар
Амброксол
рефлек мукалтин, натрий

торлы бензоаты,
әсері бар терпингидрат
Қақырықты
бронхтаррдан
айдайтын
натрий иодиды
Қақырық заттар резорб
калий йодиды
түсіргіш тивті
аммоний
дәрілер әсері бар
хлориды
Муколитиктер (қақырықты ацетилцистеин,

сұйықтандып, шығаруын бромгексин,
жеңілдететін дәрілер) ласольван
172
Кардиосе
Метопролол
лективті:
В-
адреноблокаторлар
Селективті
Пропранолол
емес:
Дигидропир
Нифедипин
идон
Амлодипин
туындысы
Фенилалкил
амин Верапамил
туындысы
Кальций каналының
блокаторлары
Бензотиазеп
Дилтиазем
ин туындысы
Гипотензивті
Дифенилпип
еразин Циннариззин
туындысы
Ангиотензин II рецепторларынын Валсартан

антагонистері Лозартан
Каптоприл
АПФ ингибторлары
Лизиноприл
Ілмекті Фуросемид
диуретиктер Торасемид
Тиазидтер Индапамид
Диуретиктер
Калий
жинақтаушы Верошпирон
диуретиктер
173
Аспирин
Курантил
Антиагрегант
ТромбоАСС
тар
Кардиомагнил
Тромб агрегациясына әсер
Плавикс
ететін препараттар
Дицинон
Агреганттар
(Этамзилат)
Гепарин,
тікелей әсер
Фраксипарин,
ететін дәрілер
Клексан
Антико
агулянт
тар
Қанның ұюына тікелей емес Неодикумарин,

әсер ететін әсер ететін Варфарин,
препараттар дәрілер Эскузан
Викасол (Вит К),

Кальций хлорид
Коагулянттар ерітіндісі
(CaCl2)-10%-10мл
Кальций глюканат
Стрептокиназа,
Фибринолитикалық
Урекиназа,
Алтеплаза,
Фибринолизге
әсер ететін
Аминокапрон
Антифибринолитикалық
қышқылы 5%-100мл,
Контрикал
174
Алғашқы көмек
АНАФИЛАКТИКАЛЫҚ ШОК
Триггерлік Дәрілік заттың енгізілуін тоқтату, (мысалы,

препараты қабылдауды тоқтату. жәндік бізгегін алып тастау жэне т.б.).
ABCD жуйесі Медикамент енгізілген немесе шаққан
бойынша науқастың жерден жоғары бұрау орнату
жағдайын бағалау Өмірлік маңызды функцияларды бақылау
Тамырішілік жолды
Перифериялық тамырдың катетеризациясы.
қамтамасыз ету
0,1% эпинефрин (0,5мл), бірақ 1,0мл-ден

артық емес, емінің тиімсіз болған жағадайда
Тамыртарылтқыш эпинефринді сол дозада анафилаксия
терапияны өткізу симптомдарынын азаюына дейін қайтадан
енгізу. (АК, ЖЖЖ жоне артық мөлшерленуді
бақылаумен).
Жоғары ағынмен 02 инсуфляциясын орындау

Науқасты оттегімен (егер 02 жоғары ағынын камтамасыз ету
қамтамасыз ету мумкін болмаса - Амбу қапшығы, трахеялық
интубация.,коникотомия)
Аталғандардың бірін:
норэпинефрин - 2-4 мг (1-2 мл 0,2% ерітіндісі),
500 мл 5% глюкоза ертіндісінде немесе 0,9%
натрий хлориді ерітіндісінде суйылтып, АҚ
АҚ жоғарылату турақтануына дейін 0,1-0,5 мкг/кг инфузия
мақсатымен жылдамдығымен енгізу.
прессорлы допамин (т/і тамшылатып) - 400 мг, 500 мл
аминдерді енгізу 0,9% натрий хлориді ерітіндісінде немесе 5%
глюкозы ерітіндісінде ерітіп,
8-10 мкг/кг/мин енгізу жылдамдығымен,
систолалык кысым 90 мм .сын.б.б. артық
болатындай етіп, дозаны титрлеп енгізу :
176
АНАФИЛАКТИКАЛЫҚ ШОК
Аталғандардың бірін:
(гиповолемияны
жою мақсатымен)
Инфузиялык (коллоидты, кристаллоидты
терапияны өткізу ерітінділер):
Декстран, орташа молекулярлы
салмағы 35000-45000
Дальтон 10 мл/кг
Гормоналды Гидрокортизон (б/і немесе баяу к/і) 200

терапияны өткізу мг
Жан сақтау және қарқынды терапия

Науқастың жолын анықтау
бөлімшесіне апарып жатқызу
177
ЖЕДЕЛ КОРОНАРЛЫ СИНДРОМ
Науқаспен байланыс Науқаспен танысу және өзін таныстыру.

құру. Науқасты вербальды емес қолдау
Науқас шағымдарын сұрастыру:

Қай жер ауырады? (төс арты, кеуде торының
сол жақ жартысы).
Таралуы (солға және жоғарыға);
Қалай ауырады? (ауырсыну сипаты: күйдіріп,
қысып жане т.б.);
Науқастың шағымдарын
Ауырсыну немен шақырылады?
cұpay:
(физикалык жуктемемен, куйзеліспен);
Ауырсынудың
Қанша уақыт жалғасады және бұрын осыған
орналасуын, сипатын,
ұқсас жағдайлар болды ма? (минутпен);
таралуын, себебін,
немен басылады?
ұзактығын.
(тыныштықта немесе 2-3 нитроглицерин
Ауырсынудың басылу
таблеткасын қабылдағаннан
ұзактығын нақтылау.
басылады, бірақ толық жойылмайды).
Қосымша шағымдар.
Ауырсыну немен жүреді, тағы қандай
симптомдар мазалайды? (салқын жабысқақ
тер, өлім қорқынышы, aya жетіспеу
сезімі, кейде журек соғу және т.б.)
Ентікпенің, әлсіздіктің, ұйқысыздықтың,
ұйқыбұзылысының және т.б. болуы.
Ауру қашан және қалай басталды, немен

емделді, ауруханада жатқан ба және т.б.
Өмір анамнезін нақтылау:
Ауру анамнезін, өмір Басқа созылмалы аурулары;
анамнезін нақтылау Зиянды әдеттері;
Аллергиялық анамнез;
Туқымқуалаушылық;
Жұмыс сипаты.
Науқастан өздігінен нитроглицеринді

қабылдады ма және соңғы нитроглицерин
қабылдау уақытын нақтылау.
Жедел ауырсыну
Нитроглицерин (таблетканы шайнау) немесе
синдромын басу.
изокет-спрейді әр 10-15 минут сайын АҚ
бақлаумен беру, 5 минут ішінде тиімділігін
бағалау.
178
ЖЕДЕЛ КОРОНАРЛЫ СИНДРОМ
Өлшеуді жүргізу кезінде сөйлеу

ұсынылмайды, себебі ол АҚ ға әсер етуі
Наукастын физикалық мүмкін. Қысымды екі қолда өлшеу керек.
зерттеуін жургізу: Пульсты өлшеу, оның жилігін, толуын
АК, пульсты өлшеу, жүрек және бағалау.
өкпе аускультациясын орындау. Жүрек жане өкпе аускультациясын орындау,
сырылдардың, шулардың, қосымша
тондардың болуын/болмауын анықтау.
Науқасқа алдын ала диагноз кою: Жедел

коронарлы синдром.
Жедел жәрдем бригадасын шұғыл
Алдын ала дигнозды
жағдайларда ақпаратты беру алгоритмі
қою және кейінгі
бойынша шақыру - науқастың аты-жөні,
тактиканы анықтау.
жасы, ауырсынудың орналасуы, негіздеумен
алдын ала диагноз, орындалған іс-шаралар
және олардын тиіділігі.
ЭКГ
Аспаптық және Тропонинге экспресс-тест жүргізу.
зертханалық зерттеулер Қорытынды диагноз кою, мысалы: ST
орындау. сегментінін көтерілуінсіз жедел коронарлы
синдром
Таза ауамен қамтамасыз ету.

Келесі дәрілік заттарды тағайындау:
Жедел короналы
Егер карсы көрсетілімдер болмаса В-
синдромды басу іс-
блокатор, (айқын гипотензия, брадикардия,
шараларын бастау
ЭКГ-да өткізгіштігін бұзылыстары).
Метопролол 50 мг ішке.
Аспирин 150-300 мг дозада шайнау, сумен

Антиагрегантты
ішу;
терапияны тағайындау.
Клопидогрел 300 мг дозада
179
ЖҮРЕК ТОҚТАУЫ КЕЗІНДЕГІ ШҰҒЫЛ КӨМЕК
Иығынан қағып, науқасты шақыру, жедел

Жағдайды бағалау: есін анықтау,
жәрдем бригадасын шақыру немесе шақыруды
көмек шақыру
сұрау
Пульс және тынысты бағалау:

Пульсацияны ұйқы Ұйқы артериясын тауып, пульсацияны анықтау,
артериясында анықтау, кеуде торы козғалысының болуын көзбен
тыныстың болуын бакылау
анықтау
Жүрек-өкпелік реанимацияны орындау
Зақымданушының мойнын және кеудесін киімнен

босату
Қолдарды төстің төменгі жартысына орналастыру;

Тірек нүктесі жұмыс қолының тенары және гипотенары болып табылады. Сол колдың негізі
оң қолдың арқасына тіреледі
Күшті қатаң тігінен қолдану, қолдар шынтақ

буындарында бүгілген;
Алақандарды төстен алмай, компрессия
терендігі - 5-6 см
Кеуде Компрессия жиілігі - 30 (минутына кемінде 100);
компрессиясын орындау Кысу арасындағы аралықтар минимальді болу
кажет;
Кеуде торы әр қысымнан кейін толык жазылуы
тиіс;
180
ЖҮРЕК ТОҚТАУЫ КЕЗІНДЕГІ ШҰҒЫЛ КӨМЕК
Науқастың басын өзіне қарату, ауыз куысынын

санациясын дәкемен оралған саусақпен
Ауыз қуысын қарау орындау.
Санация бір айналдыру қимылымен
орындалады.
Бір қолды зақымданушының маңдай- төбе

Сафардын үштік тасілін орындау:
аймағына қою және басты артқа шалқайту,
басты шалқату,
бір мезгілде екінші қолмен иекті көтеріп.
төменгі жақты алға
төменгі жақты алға шыгарып, науқастың аузын
шығару, науқас аузын ашу
ашу.
Өкпенің жасанды желдетілуін орындау
Бір қолды науқастың басынан алмай, екінші

қолмен дәкелі майлықты аузына қойып.
науқастың мұрнын қысу, кеуде торы
Науқастың мұрнын
көтерілетіндей етіп үрлеуді орындау, екінші
(аузын) жабу, тыныс жолдарына
үрлеу кеуде торынын көрінетін экскурсиясын
урлеу жургізу
бақылағаннан соң орындалады
Компрессия және үрлеудің қатынасы - 30:2
Жүрек-өкпе реанимациясынын 1 2 минут ішінде ЖӨР-дін бір кезеңін - ЖӨР-дін 5

кезеңін орындау циклін орындау
ЖӨР тиімділігін Ұйқы артериясында пульсацияның болуын

анықтау анықтау
181
ЖАРАҚАТТАР КЕЗІНДЕ ШҰҒЫЛ КӨМЕК
Өзіне және зақымданушыға қауіп төнбеуіне

Қауіпсіздікті қамтамасыз ету
көз жеткізу
Қолды өңдеу, қолғаптарды кию

Ауырсынуды басу мақсатымен Sol. Tramadoli 50 mg - 1 ml бұлшықетке енгізу
Шина орнатпас бұрын зақымданған аяққа орта физиологиялық қалып беру, егер ол мүмкін
болмаса- аяқ аз зақымдалатын қалыпты беру. Ол үшін аяқты жамбас сан және тізе
буындарында бүгу, аяқ ұшы сираққа қатысты 90 бұрышта орналастыру қажет.
Шина орнатпас бұрын оны сау аяқ өлшеміне әкелу қажет. Егер сан сынса – шинаны тобық, тізе
және жамбас-сан буындарында үлгілейді. Дененің зақымдалған бөлігінің қалпын бұзбау үшін
шина әкелуін сау аяқта жүргізу қажет.
Шинаның қысқа табақшасын аяқтың ішкі жағы бойынша үлгілеу қажет, оның ұзындығы шап
қатпарынан басталып, аяқтан 10-15 см ұзын болуы қажет.
Шинаның артқы табақшасын аяқ ұшынан санның артқы бетімен жоғарғы үштігіне дейін
үлгілеу қажет.
Қолтықасты шұңқырға және шатаралық аймаққа мақта- және шатаралық аймаққа

дәкелі білікшелерді орнату қажет.
Сүйекті шығыңқы жерлерге (тобықтар, тізе буыны, мықын сүйегінің қанаты, ортан жіліктің
үлкен айдаршығы) қысылу және некроз дамуын алдын алу үшін мақтадан төсеніштер орнату
қажет.
Шинаны шеткеріден тығыз дәкемен келесі қабат алдыңғы қабаттың үштен бірін немесе
жартылай жабатындай етіп бекіту. Шина орауын жүргізу.
182
Акушерия және
гинекология
ЖҮКТІЛІК ЖӘНЕ БОСАНУ
Босанудың бірінші кезеңі

босанудың басталуымен басталады.
Жатыр мойны толығымен ашылғанша
жалғасады. Бұл кеңею екі кезеңге
бөлінеді:
Жасырын фаза.
Жатыр мойны 0-ден 4 сантиметрге
дейін (см) кеңейген.
(бластоциста) Белсенді кезең.
1- ші триместр
6 күн Жатыр мойны 4-10 см кеңейген.
(1-13 апта)
Жатыр өсіп, аш
ішекті қыса
бастайды. Сүт
бездері аздап
үлкейеді
Босанудың екінші кезеңі толық

кеңеюден басталып, туғанға дейін
жалғасады. Бұл кезең де екі кезеңнен
тұрады:
Пассивті фаза. Баланың басы
қынап арқылы төмен қарай
жылжиды.
Белсенді кезең. Анасы жатырдың
жиырылуымен уақытында іш
бұлшықеттерін итеру немесе
қысқарту қажеттілігін сезінеді.
2- ші триместр 3- ші триместр Босанудың үшінші кезеңі туғаннан

(14-27 апта) (28-40 апта) кейін басталып, босанғаннан кейінгі
Жатырдың өсуі және аш Бұл кезеңде жатыр босанумен аяқталады (плацента мен
ішекке жоғары қуыққа төмен қарай мембраналар).
бағытталған қысым қысым жасайды, ал
жалғасады, бұл жоғарғы бағытта ол тек
отырудың аш ішекті ғана емес,
ыңғайсыздығына және сонымен қатар
жиі зәр шығаруға асқазанды, бауырды
әкеледі. және өкпені де қысады. 184
Леопольд-Левицкий бойынша сыртқы
акушерлік зерттеу жүргізу
Екі қолдың алақанын жатыр түбі аймағына орналастырылады,

саусақ ұштары бір-біріне бағытталған, бірақ жанаспайды. Жатыр
Бірінші әдіс арқылы
түбінің биіктігін семсер тәрізді өсіндіге немесе кіндікке
жатыр түбінің
катынасы бойынша анықталады. Жатыр түбінде орналасқан
биіктігін анықтаймыз
ұрықтың бөлігін анықтаймыз. (Жамбас бөлігі келсе- жұмсақ,
баллатирленбейді. Ал басы келсе- тығыз, баллатирленеді)
Қолды жатыр түбінен жатыр бүйіріне ауыстырамыз. Оң жане

сол қолды кезектестіріп, жатырдың бүйір бөліктерінің
пальпациясын жургіземіз. Сол қолды
Екінші әдіспен
қозғалыссыз қалдырып, жатырды фиксациялап, оң
орналасуын,
қолды жоғары және төмен қозғалтып, ұрықтың
позициясын және
орналасуын анықтаймыз (егер ұрыктың арқасы болса-
ұрық түрін
тегіс болады.) Оң қолмен жатырды бірнеше рет басып, сол
анықтаймыз
қолмен ұрық бөліктерін анықтаймыз (ал бұдырлау болған майда
ағзалар орналасқан бөлігі). Қорытынды жасаймыз(позиция-
біріншілік, екіншілік; позиция түрі-алдынғы, артқы)
Жүкті әйелдің оң жағынан бетпе-бет тұрып, оң қолды шаттың

жоғарғы жағына қойса, бас бармақты бір жағына, төрт саусақты
Үшінші әдіспен
екінші жағына орналастырады. Баяу қимыл жасай отырып,
ұрықтың келген
сол жерде нәрестенін қай бөлігі
бөлігін анықтаймыз
орналасқанын анықтайды. Тығыз, қозғалмалы болса, ол
нәрестенін басы.
Дарігер жүкті әйелдің он жағынан, аяғына қарап тұрады.

Төртінші әдіспен
Ол үшін екі алақанды жатырдың төменгі бөлігіне қойып, қолдың
ұрықтың келген
екі ұшын шатқа (симфизге) тірейді.
бөлігінін кіші жамбас
Саусақтар ұшын жамбас қуысына қарай
кіреберісіне
тереңдете отырып, сол жерге орналасқан
қатынасын
нәресте бөлігін анықтаумен бірге, оның кіші жамбас қуысына
анықтаймыз
қатысын да біледі.
Бірінші әдіс Екінші әдіс Үшінші әдіс Төртінші әдіс

185
ЖҮКТІЛЕК КЕЗІНДЕГІ ГИПЕРТЕНЗИЯЛЫҚ
ЖАҒДАЙЛАР
Созылмалы артериялық жүктілікке дейін болған немесе жүктіліктің 20-ші

гипертензия аптасына дейін анықталған гипертензия
Гестациялық гипертензия жүктіліктің 20-ші аптасынан кейін пайда болады
бұл полисистемалық синдром, жүктіліктің 20-шы

аптасынан кейін дамитын және протеинуриямен
және/немесе органның дисфункциясымен бірге
жүреді, соның ішінде:
бүйректің жедел зақымдануы (креатинин ≥90
мкмоль / л; 1 мг / дл);
бауырдың зақымдануы (трансаминаза
деңгейінің жоғарылауы, мысалы,
аланинаминотрансфераза немесе
Преэклампсия аспартатаминотрансфераза> 40 ХБ / л)
неврологиялық асқынулар (мысалы,
эклампсия, психикалық жағдайдың өзгеруі,
соқырлық, инсульт, клонус, қатты бас
ауыруы);
гематологиялық асқынулар
(тромбоцитопения-тромбоциттер саны
<150000 / мкл);
жатыр-плацентарлы дисфункция (мысалы,
ұрықтың өсуінің тежелуі)
басқа себептермен түсіндіруге болмайтын

Эклампсия құрысулар пайда болған жағдайда диагноз
қойылады.
186
ГРАВИДОГРАММА
Гравидограмма – жүктіліктің ағымының ауытқулары мен ұрықтың ақауларын

уақытылы анықтау үшін, міндетті клиникалық және зертханалық зерттеулердің
нәтижелері белгілеп отыруда өте қолайлы кесте болып табылады.
Гравидограмманы қалай толтыру керек?
Графикте жүктілік мерзіміне сәйкес (көлденең осьте) ДМ биіктігі
сантиметрмен (тік осьте) белгіленеді. Алынған мәліметтер негізінде жүктілік
кезіндегі ЖТБ өзгеру кестесі құрылады.
Жатыр түбінің биіктігін өлшеу жүктіліктің 25-26 аптасынан бастап, бірақ әр
екі аптадан артық емес, босанғанға дейінгі дәрігерге барған сайын
жүргізіледі.
Өлшеу пальпация арқылы анықталған жатырдың түбінен симфиздің
жоғарғы жиегіне дейін сантиметрлік таспамен жүргізілуі керек. Бұл жағдайда
өлшеуді іштің ортаңғы сызығы бойымен жүргізудің қажеті жоқ; егер
жатырдың түбі бүйірге бұрылса, сантиметрлік таспаның басы жатыр түбінің
ең алыс бөлігіне қолданылуы керек.
Жүктіліктің 20 аптасынан бастап жатырдың түбінің биіктігі әр келген сайын

өлшенуі керек.
Жатыр түбінің биіктігі (см)
Жүктілік аптасы
187
Іш шеңберін (ІШ) және жатыр түбінің тұру
биіктігін (ЖТТБ) өлшеу.
Мақсаты-іш шеңберін және жатыр түбінің тұру биіктігін өлшеу және анықтау.
Іс-әрекет алгоритмі:
1. Өзіңізді таныстырыңыз, әйелге қазіргі зерттеудің қажеттілігін және мақсатын
түсіндіріңіз, оның ризашылығын алыңыз.
2. Қолдарыңызды гигиеналық деңгейде жуыңыз.
3. Қолдарыңызға бір рет киетін стерилді резеңке қолғаптарды киіңіз.
4. Әйелге тақтай төсекке, арқасымен, жеке жаялыққа аяқтарын созып және ішін
ашып жатуын сұраңыз.
5. Бетпен қарап, әйелдің оң жағына отырыңыз.
6. Сантиметрлік таспаны немесе жамбасөлшегіштің түймешігін спиртке
малынған шарикпен сүртіңіз.
7. Іштің шеңберін өлшеуге кірісіңіз, ол үшін сантиметрлік таспаны әйелдің
арқасы арқылы іштің шеңберін (ІШ) өлшеңіз: алдында-кіндік деңгейінде,
артында-бел аймағының орта деңгейінде (жүктіліктің соңында ол 90-100 см-ге
тең).
8. Жатыр түбінің тұру биіктігінің (ЖТТБ) өлшеңіз- сол қолдың үлкен саусағымен
сантиметрлік таспаның басын қасаға буынының жоғарғы шетіне қысыңыз, оң
қолдың қырымен сантиметрлік таспаны жатырдың түбіне дейін тартыңыз
(қалыптыда 32-34 см).
10. Өлшеудің нәтижелерін құжаттарға жазып қалдырыңыз.
188
СЫРТҚЫ ЖАМБАС ӨЛШЕМДЕРІ
1. Әйелге іс шараның барысын түсіндіріңіз.

2. Әйелді кушеткаға арқасымен аяғын бүгіп жатқызыңыз.
3. Кушетканың оң жағына оң жағына жүкті әйелге қарама - қарсы тұрыңыз.
4. Шкаланы жоғары қаратып, тазометрді алыңыз, бас бармақ және сұқ
саусақпен тазометр түймелерін ұстаңыз.
5. Distanciaspinarum – мықын сүйегінің алдыңғы жоғары өсінділері аралығы.
Қалыпты жағдайда 25-26 см.
6. Distanciacristarum- мықын сүйегінің ең алшақ нүктелерінің арасы. Қалыпты
жағдайда 28-29см.
7. Distanciatrochanterica – ортан жіліктің ұршық аралығы өлшемі. Қалыпты
жағдайда 30-31см.
8. Жүкті әйелден бір жақ қырымен, астыңғы аяғын бүгіп, үстіңгі аяғын созып
жатуын сұраңыз.
9. Conjugataexterna – жамбастың сыртқы тік өлшемі. Шаттың сыртқы жоғарғы
қыры мен сегізкөз үсті ойығы аралығы.. Қалыпты жағдайда 20-21см.
10. Тексеру аяқталғанын айтып , жүкті әйелден тұруын сұраңыз.
11. Алынған мәліметті медициналық құжатқа тіркеңіз.
189
ЖАТЫРДАН ТЫС ЖҮКТІЛІК
Жатырдан тыс ﴾эктопиялык﴿ жүктілік - ұрықтық ана безінің жатыр куысында

емес жерге имплантанцияланып дамуынан болады.Жатырдан тыс жүктілік
үдеген кезіндегі шағымдар:
- Етеккірдің айлық келуінің кідіруі;

- Сүт безінің үрпиюі (нагрубание);
- Жүрек айну;
- Іштің төменгі жағының;
-Ауық-ауық толғату секілді ауруы;
- Жыныс жолдарының қанаралас сұйықтың бөлінуі;
- Түрлі науқастардағы клиникалық көрінісінің ауырлығы вариацияланады;
- Жатырдан тыс жүктілік тоқтатылған кездегі шағымдар.
Жатыр түтігінің жыртылуы:

Клиника мен шағымдар жүктіліктің субьективті жəне обьективті белгілерінің
жəне тоқтатылған түтіктік жүктіліктің белгілерінен (симптом) жинақталады.
Тік ішекке радиацияланумен қатар жүректің іштің төменгі жағы ауруының өткір
ұстамасы ( денеге күш түскенде немесе үлкен дəретке отырғанда):
- Суық тердің шығуы;
- Бас айналу ;
- Қысқа уақыт естен тану;
- Жыныс жолдарынан қан аралас сұйық бөлінуі.
Негізгі диагностикалық шаралар тізімі:

- Жатыр мойнын айнаның көмегімен қарау;
- Бимануальды зерттеу
- Қанның жалпы анализі (гемоглабин, лейкоцитарлық формула, ЭТЖ);
- Зəрдегі ХГ-ні анықтау бойынша иммунды тестілік əдіс (жүктіліктің қалыпты өту
кезінде ХГ деңгейі 48 сағат сайын 66 ℅-ке ұлғайды. Дефференциальды
диагностика жүргізген кезде қан сарысуындағы ХГ деңгейін жəнеУДЗ нəтижесін
ескеру аса қажет. ХГ қан сарысуында 1000 МЕ/мл - ден жоғары болғанда, УДЗ
негізінде жатыр қуысында ұрықтық аналық бездің болмауы кезінде 100℅ жағдай
эктопикалық жүктілік екенін дəлелдейді).
- УДЗ диагностикасы;
190
МЕНОПАУЗА
Климактериялық кезең — жастық ерекшеліктерге байланысты репродуктивті

жүйенің инволютивті өзгерістерімен сипатталатын физиологиялық өмір кезеңі.
Климактерийдің клиникалық жіктелуі
Фазасы бойынша:
-етеккір алды пременопауза – етеккір ырғағының, эстроген тапшылық
симптомдары мен ФСГ деңгейінің артуы симптомдарынан басталады да, -соңғы
етеккірмен аяқталады;
-менопауза – соңғы жеке етеккір (күнін ретроспективті белгілейді, яғни нақтырақ
айтса, 12 ай етеккір болмағаннан кейін);
-перименопауза – перименопауза мен менопаузадан кейінгі 1-ші жылды
біріктіретін кезең;
-постменопауза – менопаузадан кейінгі кезең, ол кенеттен (табиғи) немесе
шақыру арқылы келуіне тәуелсіз болады, 65-69 жаста аяқталады; ерте (5 жылға
дейінгі) және кеш (5-тен 10 жылға дейін) постменопаузаны ерекшелеу керек;
Шағымдар:
-етеккір циклының қысқаруы/ етеккірдің ұзақ тоқтап
қалуы (пременопауза кезінде).
Климакс синдромының ерте пайда болуы кезінде:
-вегето-қантамырлы (вазомоторлы) бұзылулар:
(ыстықтау, қалшылдау, аса тершеңдік, бас ауруы,
артериалды гипотензия немесе гипертензия, жүректің
жиі соғуы);
-эмоционалды-вегетативті бұзылулар: ашуланшақтық,
ұйқыбастылық, әлсіздік, мазасыздық, күйзеліс,
ұмытшақтық, зейінсіздік, либидоның төмен түсуі.
-урогенитальды бұзылу – қынаптағы құрғақтық
(жыныстық акті кезінде ауырлық); несепті ұстай алмау;
-тері мен бетіндегі қосалқылардың оның үстіндегі
өсінділердің зақымдануы (құрғақтық, тырнақтың
сынғыштығы, әжімдер, шаштың құрғауы мен түсуі);
Климакс синдромының кешеуілдеп айқындалуы:
-постменопаузалы метаболиялық синдром
(атеросклероз, артериалды гипертензия,
гиперлипимедия, инсулин резистенттілік);
-невралгиялық: когнитивті қызметтің, мидың, көздің,
есту қабілеттерінің төмендеуі;
-сүйек-бұлшықеттік: остеопороз, остеоартрит
191
ХИРУРГИЯ
ХИРУРГИЯЛЫҚ ӨҢДЕУ
Жараны бастапқы хирургиялық өңдеу – бұл тіндердің сауығуын тездету,

бактерияларды жою және асқынулардың дамуын болдырмау үшін қажетті
шаралар.
БХӨ мақсаты – тіндік инфекцияның дамуына жол бермей, жарадан өлі тіндерді
алып тастау.
БХӨ кезеңдеріне мыналар жатады:

ыдыраулар,
жарақатты бағалау,
жұқтырылған тіндерді жою,
жара гемостазы, ұлпалардың тұтастығын қалпына келтіру, кесілген жерге
білте қою (қажет болса),
теріні тігу.
Дренаж тіндерді толық сауықтыру және операциядан кейінгі асқынулардың
алдын алу үшін жүзеге асырылады. Кейде бактерияға қарсы және қабынуға
қарсы препараттар қосымша тағайындалады.
193
ХИРУРГИЯЛЫҚ ӨҢДЕУ
Жарақатты БХӨ мерзімдері:

ерте хирургиялық өңдеу – жарақат алғаннан кейінгі алғашқы күн ішінде,
кейінге қалдырылған хирургиялық өңдеу – екінші күні,
кеш – екі күннен артық.
Жараға БХӨ ерте жүргізу – бұл бастапқы тігістерді салу және қажет болған
жағдайда білте салу (терең жаралар мен капиллярлық үздіксіз қан кету кезінде).
Жараға кейінге қалдырылған БХӨ мерзімі – 24-48 сағат болғандықтан, пациент
әдетте қабыну мен тіндердің ісіну белгілерін сезінеді.
Кейінге қалдырылған БХӨ жараны тазартудан, кең немесе жергілікті әсер

ететін Бактерияға қарсы препараттарды қолданумен кесуден тұрады. Біраз
уақыт бойы кесу ашық, содан кейін қабыну белгілері болмаса, ол тігіледі.
Жараға БХӨ кеш жүргізу – бұл кесу және антибиотиктерді қолдану.

Жара дәрі-дәрмектік курстан кейін тігіледі, өйткені бұл кезеңде қабыну
инфекциямен толықтырылып, іріңді асқыну қаупі артады.
Екіншілік хирургиялық өңдеу дегеніміз – біріншілік хирургиялық өңдеуден

кейін жараны тазалау мақсатында қолданылатын іс шара.
Мақсаты
Тігілген жарада тігіс алынып, ондағы іріңдіктерден тазартылады. Керек жағдайда
іріңнін жақсы шығуы үшін дренаждар қойылады. Жараның тез жазылуы үшін
жасалынады.
Кеш хирургиялық өңдеу (КХӨ) – жарада инфекцилық процесі дамығанда

орындалатын хирургиялық әрекет. Әдетте, КХӨ жарақат алғаннан кейін 48
сағаттан ұзақ уақыт өтккенде, жарада инфекцияның клиникалық белгілері
байқалғанда орындалады. Кеш хирургиялық өңдеу жараның өзегін ашуды,
өлеттенген тіндерді, бөгде заттарды алып тастауды, іріңді қалталар мен
қанталаған орындарда ашуды және ластанған жараның тазаруына жағдай
жасауды көздейді. Тіндерді кесуге болмайды, себебі инфекцияның
генерализациялану қауіптілігі бар.
194
ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТ
Жедел аппендицит - соқыр ішек құрттəрізді өсіндісінің қабынуы.
Жіктемесі: Клиникалық көрінісі

1. Аппендикулярлық инфильтрат 1. Ауру сезімі кенеттен дамып, бастапқы
2. Жедел жай аппендицит кезде құрсақүсті аймақта немесе ішке
(катаралдық). тугел жайылып, динамикада оң жақтық,
3. Жедел деструктивті аппендицит мықын аймақта шектеліп, көбінесе
(флегмоноздық, гангреноздық, тұрақты сипатта болады.
перфоративтік). 2. Лоқсу - аурудын бастапқы бірнеше
4. Асқынған аппендицит сағатында дамиды.
(перитонит, шектелген абсцесстер, 3. Құсу - көбінесе бастапқы бірнеше
аппендикулярлық инфильтрат, сағатында дамып, бірнеше рет
бауыр абсцесстері, пилефлебит кайталанады.
жəне т.б.). 4. Ауыздын құрғауы
5. Температуралык реакция - 37,5-
Негізгі диагностикалық
37,8°С.
шаралардың тізімі:
6. Лейкоцитоз - лейкоцитарлык
1. Қанның жалпы анализі.
формуланын солға жылжуымен,
2. Зəрдің жалпы анализі.
асқынулар болғанда ЭТЖ жоғарылайды.
3. Қан тобы, резус-фактор.
7. Дене қалпы - науқас оң бүйірінде
4. Микрореакция.
аяғын ішіне басып жатуға мәжбүр
болады.
Қосымша дигностикалық
шаралардың тізімі:
Іш қуысы мен кіші жамбасастын Емдеу тактикасы
УДЗ - іш қуысы, кіші
жамбасастауы, ішастардан тыс Емдеу мақсаты: жіті аппендицитпен
жатқан ағзалардың зақымдалуын барлық науқастарға аппендикулярлық
анықтау үшін. инфильтрат болмаса, ауру ұзақтығына
Қандағы қант мөлшерін анықтау - қарамастан аппендэктомия
жіті панкреатит пен қантты көрсеткілген.
диабетпен дифференциалды Аппендикулярлық инфильтрат болып,
диагностика жүргізу үшін. онда абсцесстену жəне перитонеалдық
Қан диастазасын анықтау - жіті көріністер болмаса консервативтік ем
панкреатитпен дифференциалды жүргізіледі.
диагностика жүргізу үшін.
Диагностикалық лапароскопия -
диагнозды қою үшін.
195
ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТ
1 Пальпация кезінде оң жақ мықын аймақта ауырсыну және іштің алдыңғы
қабырғасы бұлшықеттерінің кернеуі анықталады.
2 Щеткин-Блюмберг симптомы - қолды ішке басып тұрып, тез алған кезде
ауырсынудың кушеюі.
3 Ситковский симптомы - оң жақ мықын аймақта ауырсынудың науқас сол
жақ бүйірінде жатқанда кушеюі.
4 Ровзинг симптомы - оң жақ мықын аймақта ауырсынудын сол жақ мықын
аймағында пальпация жасағанда тоқ ішектің бойымен газдардын жылжуына
байланысты кушею.
5 Воскресенский симптомы - колмен кабыргалык
жиектен іштін алдыны кабыргасымен темен карай сипаганда ауру сезімінің
пайда болуы.
Щеткин-Блюмберг симптомы Ситковский симптомы
Ровзинг симптомы Воскресенский симптомы
196
ХОЛЕЦИСТИТ
Холецистит-өт қабының қабыну ауруы

эпигастрий жəне оң жақ Ортнера-Греков белгісі – оң жақ
қабырға астындағы оң қабырға тұсын алақан қырымен жайлап
иық пен жауырын соқса ауырсыну күшейе түседі.
аралығына берілетін жіті Мерфи белгісі– оң жақ қабырға тұсынан
(тұрақты) үдемелі ішті саусақпен қаттырақ басып көргенде
күшейіп, 30 минуттан науқастың терең дем ала алмайтыны
бірнеше сағатқа дейін белгілі болады.
созылатын ауырсыну; Курвуазье белгісі – пальпация
лоқсу, құсу, кекіру, жасағанда өт қабының үлкейіп
метеоризм ауырсынып тұруы.
тері мен склераның Мюсси-Георгиевский белгісі – оң жақ
сарғыштығы бұғана сүйектің үстін қолмен басқанда өт
субфебрильді дене қабы аймағы ауырсынады.
температурасы. Образцов белгісі – іштің өт қабы
орналасқан тұсын саусақпен басса,
ауырғаны байқалады.
Лабораторлық зерттеу мəліметтері:

лейкоцитоз, ЭТЖ жоғарылауы ауру
басталғаннан 2 тəуліктен кейін, өтқуық
эмпиемасы кезінде нейтрофилдік
лейкоцитоз. Жіті холециститпен
науқастарда сарысуда сілтілік фосфотаза
мөлшерінің жоғарылауы 23% жағдайда,
билирубин - 45%, АСТ - 40%, АЛТ - 13%.
Несепте сарғыштық кезінде
уробилиноген, ал сарғыштық кезінде -
билирубин анықталады.
Емі:
Перитонит белгісі жоқ науқастарға, алдымен консервативті ем
қолданамыз:
Суық басу, назогастральді зонд, спазмолитиктер, кең спектрлі
антибиотиктер, инфузиялы-дезинтоксикациялы емдер жасалады.
Хирургиялық негізгі операция холецистэктомия
197
ПЕРИТОНИТ
Перитонит — құрсақ қуысының қабырғаларын және ағзаларын

астарлаған серозды қабат болып табылатын ішастардың қабынуы.
Этиологиясындағы негізгі себебі – инфекция.
Клиникалық көрінісі:
Лабораторлық зерттеулер:
Жалпы белгілері:
ЖКА: лейкоцитоз, лейкопения,
Іштің ауырсыну сезімі;
лейкоформуланын солга жылжуы,
Лоқсу жане құсу
лимфоцитопения, септикалык анемия,
белгілері;
тромбоцитопения;
Іш бұлшықеттерінің
БХА: мочевина, креатинин, билирубин,
қатаюы;
амилаза, гипо -
Дене қызуының көтерілу;
және диспротеинемия денгейінің
Науқас мәжбүрлі күйде-
жоғарылауы;
аяқтары ішке әкелінген.
гиперлактатацидемия (ШОК);
Тіл құрғақ, терең
прокальцитонин денгейінің жоғарылауы
гиповолемиямен - "щетка
Инструменталды зерттеулер:
тәрізді",
УЗИ: Іш қуысында бос сұйыктыктын,
Қоңыр жабындымен
болуы, ішек ілмектерінің кеңеюі, маятник
жабылған.
тәрізді перистальтика,
"Гиппократтың беті"
перистальтиканың болмауы,
Сана бузылады
паренхималық
Жүйелі қабыну
органдардың зақымдану белгілері;
реакциясынын, белгілері
КТ: іш қуысында бос сұйыктықтың болуы,
байқалады: кызба,
іш қусында бос газдың болуы
тахипноэ, тахикардия.
Диагностикалык, лапароскопия:
Іштің ісіну мүмкін,
экссудаттың болуы жане сипаты
Ішпен дем алуға немесе
Диагностикалык лапароцентез (жабык
жөтелуге тырысқанда,
жаракат кезінде)
науқас ауырсынудың күрт
Диагностикалык лапаротомия
жоғарылауын байқайды.
МРТ: Іш куысында бос сұйыктыктың
Оң белглері: Щеткин-
болуы, іште бос
Блюмберг, Раздольский,
газдың болуы
Кулленкампф.
Емі:
Перитонит-шұғыл операцияның абсолютті көрсеткіші.
198
ЖЕДЕЛ ІШЕК ӨТІМСІЗДІГІ
Ішек өтімсіздігі – ішек бойымен нәжістің әртүрлі себептерімен

жүрмей қалуынан туатын ауру.
Механикалық Динамикалық
Нәжістің ішек бойымен жүрмей
қалуы кейде оның қуысы
обтурациялы странгуляциялы
тарылмай, ешқандай заттармен не
(іш қуысындағы ішек бұралуы
ісікпен бекітілмей, тек жиырылып
ағзалардың бір-бірімен (заворот), ішектің
созылу қабілетінің (перистальтика)
жабысуы, туа біткен түйінделуі
бұзылуынан болады
ақаулар, қатерлі және (узлообразование),
үра ісіктер, кездейсоқ ішектің жарық
ішек ішіне түскен тесігінде қысылып
спастикалық паралитикалық
заттар, әр түрлі ішек қалуы, ішектің бір
қуысында пайда бөлігінің екінші
болатын тастар) бөлігіне енуі
(инвагинация)
жатады.
Клиникалық көрінісі:
іш ауруы
құсу
үлкен дәреттің тоқтап, желдің шықпай қалуы
іштің кебуі
Рентгенологиялық өзгерістер.
Жедел ішек өтімсіздігінде келесі рентгенологиялық өзгерістері бар: Клоибер
табақшасы – сұйықтық деңгейі купала тәрізді оның үстінде табақшаның түбіне
ұқсас болып тұрады.
Емі:
динамикалық- консервативті ем,
механическалық - хирургиялық ем.
199
Педиатрия
АПГАР ШКАЛАСЫ
А – activity – бұлшықет тонусы мен белсенділігі;
Р – pulse – жүрек соғысы;
G – grimace response – жаңадан туылғандарға тән шартсыз рефлекстердің

болуы;
A – appearance – терісінің түсі және күйі, денесінің сыртқы көрінісі;
R – respiration – тыныс алуы және шыңғыруы.
0 балл 1 балл 2 балл
аяқ-қолы өзіне
қарай бүгілген,
барлық аяқ-қолы
бұлшықет тонусы жұдырықтанып
Бұлшықет тонусы бүгілмейді,
жоқ, аяқ-қолы алған, тыпыршып
мен белсенділігі қозғалысы өте
босаң күйде акушердің қолынан
белсенді емес
шығып кетердей
қозғалады
өте жақсы болса:

минутына 100 минутына 130-140
Жүрек соғысы соқпайды
реттен аз соғады рет соғады, әдетте:
100 реттен жоғары
Шартсыз бетінің мыжыраюы қатты шыңғырады,

ешқандай реакция
рефлекстердің (гримаса), өздігінен жөтеледі, ширақ
жоқ
болуы жыламайды қозғалады
аяқ-қолы аздап
бүкіл денесі көгеріп
көгерген түсті
(цианоз) немесе барлық жері қызғыш
Терісінің түсі және (акроцианоз).
бозарып тұрады. түсті Себеп: қан
күйі, денесінің Себеп: қан
Себеп: қан барлық жеріне жетіп
сыртқы көрінісі денесінің жүректен
денесінің көп тұр
алшақ бөліктеріне
жеріне жетпейді
жетпейді
Тыныс алуы және тыныс алуы тұрақты түрде тыныс

тыныс алмайды
шыңғыруы тұрақты емес алады, шыңғырады
201
Пневмококк
Жасы БЦЖ ВГВ ОПВ АКДС АДС АДС-М АД-М ХИБ ККП
инфекциясы
1-4 күн
2 ай
3 ай
4 ай
12-15 ай
202
18 ай
6 жас
12 жас
16 жас
профилактикалық екпе күнтүзбесі
әр 10 жыл
Қазақстан Республикасының Ұлттық
сайын
ДЕНСАУЛЫҚ ТОПТАРЫ
Сау балалар, зерттелген 2 а топша- биологиялық

жүйелерінің қалыпты және әлеуметтік
функционалды анамнезінде қауіп
көрсеткіштерімен, сирек факторы бар балалар.
ауратын (жылына 3 ретке 2 б топша – функционалды
дейін), қалыпты физикалық, ауытқулары бар,
нервті-психикалық дамумен, физикалық өзгерістер
анамнезінде ауытқулар жоқ. басталуымен, бірақ
созылмалы аурулары жоқ.
Компенсирленген формадағы Субкомпенсация сатысындағы

созылмалы аурулары бар балалар. созылмалы аурулар (жылына 3-4
Компенсация тобы- (созылмалы рет созылмалы ауру өршуі, жиі
ауруының сирек өршумен, сирек жедел аурулар жылына 4 рет және
жедел аурулар, организм одан көп, организм әр түрлі
функциясының қалыпты жүйесінің функционалды
деңгейімен). жағдайының нашарлауы);
компенсация сатысындағы созылмалы аурулармен ауыратын балалар

(патологиялық өзгерген ағзаның, басқа жүйелердің де айқын функционалды
бұзылыстары; жиі жедел аурулар, физикалық және нервті – психикалық даму
деңгейі жасына сай немесе артта қалған);
203
ЖЕЛШЕШЕК
Желшешек – бұл ағзаның орташа улануымен және тері мен шырышты

қабатта дақты-папулезді- везикулярлы бөртпелермен сипатталатын
антропонозды жедел вирусты жұқпалы ауру.
Этиологиясы.
Желшешек қоздырғышы Varicellavirus тегіне, Alphaherpesviridae
тұқымдастығына жататын ДНҚ-геномды вирус.
Патогенезі.
Инфекцияның кіру қақпалары тыныс алу жолдарының шырышты
қабықтары болып табылған. Вирус қанға өтіп, содан соң теріге түседі де,
бөртпенің пайда болуын тудырады.
Клиникалық көрінісі
бөртпе
дене, бет→ бас терісі→аяқ-қол
→
эритематозды нүкте папула →
везикула → везикуланың жарылуы
→ гипопигментация
қышу
қызба
бас ауруы
артралгия
Медикаментозды ем:
1) Жеңіл түрі – тері жəне шырышты қабықты
өңдеу (бриллиант жасылы 1% ерітіндісімен
өңдеу), сұйықтықты көп ішу.
2) Орташа ауырлықты түрі – тері жəне
шырышты қабықты өңдеу, сұйықтықты көп
ішу, дененің жоғары қызуында ( 38,5 С-ден
жоғары) парацетамол тағайындалады
3) Ацикловир аурудың ауыр түрінде
қолданылады 200-800 мг/ кг (тəуліктік доза) –
тəулікте 4 ретке бөлініп, қабылданады.
204
ҚЫЗАМЫҚ
Этиология:
Қызамық вирусы
Инкубация мерзімі
14-21 күн
Жұғу жолдары
• ауа- тамшылы
• трансплацентарлы
Клиника
• құлақ артындағы және желке лимфа
түйіндерінің ұлғаюы
→
• эритематозды бөртпе құлақ артында →
→ →
дене аяқ-қолдар алақандар
• 24 сағат ішінде бүкіл денеге таралады
• Форххаймер дақтары
• лихорадка
• конъюнктивит
• артралгия/артрит (ересектерде)
Емі:
Симптоматикалық терапия
Регидратация
Антипиретикалық препарат
Асқынулары:
Энцефалит
Науқастарда қатты бас ауыруы, халының нашарлауы, құрысу, кома,
гемипарездер байқалады.
Тромбоцитопениялық бөртпелер
205
ҚЫЗЫЛША
Этиология:
Қызылша вирусы (РНКлы вирус)
14 күн
Клиника
эритематозды бөртпе
Кызылша экзантемалары
бөртпенін сатылы
шығумен сипатталады:
1-ші куні бөртпе элементтері
бет жане мойында пайда
болады;
2-ші куні - кеудеде, колдарда, Емі:
жамбаста, Симптоматикалық терапия
3-ші куні бертпе аяк пен Регидратация
табандарды қамтиды, ал бетте Антипиретикалық препарат
ол ағара бастайды. Бөртпе
бет жане мойында, кеуденің
жоғарты тұстарында жиі Асқынулары:
орналасады. Энцефалит
лимфаденопатия Пневмония
лихорадка
жөтел
конъюнктивит
Ұсақ қызыл дақты
қызылша энантемалары
(Филатов- Коплик-
Бельский дақтары) пайда
болады, жұмсақ және
қатты таңдайдың
шырышты қабықтарына
жайыла бастайды
206
ЖӘНШӘУ (СКАРЛАТИНА)
Этиология:
А тобындағы бета гемолитикалық
стрептококк
2-4 күн
Клиника
Жәншәудің кардинальды 3 белгілері
бар
қызба
тонзиллит
бөртпе.
Ауру жедел басталады: Емі:

қалтыраумен қатар, дене қызуы Антибиотикотерапия
жоғары деңгейге көтеріледі, бас Симптоматикалық терапия
ауыруы, жүрек айну, лоқсу болады. Регидратация
Қызба 3-5 күн сақталады. 1-ші Антипиретикалық препарат
сағаттарда жедел тонзиллит дамып,
жұтыну кезінде тамақ ауырып, ауыз
жұтқыншағының шырышты
Постстрептококктық
қабықтарында айқын гиперемия
гломерулонефрит
дамиды.
Жедел ревматикалық қызба
Ауруға тілдің өзгерістері тән,

таңқурай тәрізіді түсімен
сипатталады.
Ауруға ақ дермографизм тән.
207
ПАРОТИТ
Этиология:
Паротит вирусы
16-18 күн
Клиника Постстрептококктық
Сілемей бездің ісінуінен болатын гломерулонефрит
беттің ісінуі Жедел ревматикалық қызба
Беттегі ауырсыну
Қызба, алғашқы бірнеше күнде 39- Алдын алу
40°С жетеді және 2-3 күн созылады Наукасты 9-10 күн жекелеу
Қалтырау 21 күнге дейін науқаспен
Тәбеттің болмауы қатыстырмау.
Бас ауыруы Ошақта вакцинация жасалады.
Тамақтың ауыруы Иммунопрофилактика: тірі
Самай тұсының немесе иектің ісінуі вакциналар колданылады. 12-15
айлық кезінде.
Ревакцинация 6 жаста.
Емі:
Комбинирленген вакциналар:
Симптоматикалық терапия
MMR-II, приорикс.
Регидратация
Антипиретикалық препарат
208
Пайдаланылған әдебиеттер:
www.msdmanuals.com
medelement.com
www.nlm.nih.gov
Патофизиология в схемах и таблицах. А.Н.Нурмухамбетова
meduniver.com
Анатомия человек М.Р. Сапин Адам Анатомясы Т.М. Досаев
Лобанков В.М. Хирургия язвенной болезни на рубеже ХХ1 века // Хирургия. Журнал
имени Н.И. Пирогова.- 2005.
Anastomotic ulcer after vagotomy for duodenal ulcer // M.I. Beýrouti, R. Beyrouti, N. Dhieb,
F. Gargouri //Tunis Med.- 2005
Харкевич Д.А. Фармакология : учебник. 12-е изд., испр. и доп. М. : ГЭОТАР-Медиа, 2018.
Фармакология / под ред. Р.Н. Аляутдина. 4-е изд., перераб. и доп. М. : ГЭОТАР-Медиа,
2010.
Педиатрия с детскими инфекциями / А.М. Запруднов, К.И. Григорьев. - М.: ГЭОТАР-
Медиа, 2021
www.vidal.ru
www.wolterskluwer.co

Заболевания

Загружено:

Сведения о документе

Авторское право

Доступные форматы

Поделиться этим документом

Поделиться или встроить документ

Параметры публикации

Этот документ был вам полезен?

Это неприемлемый материал?

Авторское право:

Доступные форматы

Заболевания

Загружено:

Авторское право:

Доступные форматы

Бұл нұсқаунаманы тәрбие беріп, медицинаға

қызықтырып, қиын кезде қолдау берген әкеме

Сәлем, Ақ халатты абзал жан!

Мен 30 жылдан асқан тәжірибелі дәрігер Айтеков

Докторбай Даулетбаевич родился 7 сентября 1968 года , после окончания

Интернатуру по специализации «офтальмология» прошел в Республиканской

Переехал в г.Алматы, Казахстан. Работал врачом кардиологической бригады на

Позже, после того как открылось Алматинское представительство

Коллегам он запомнился, как грамотный специалист, обладающий

Коллектив Национального координационного центра экстренной медицины

Спасибо за выполненный врачебный долг…

РГП на ПХВ "НКЦЭМ" МЗ РК Представительство г.Алматы

Тыныс алу жолдары: Мұрын

Оң басты бронх сол басты бронхқа

Оң басты бронхқа бөгде заттар жиірек

Өкпе, pulmo, кеуде қуысында орналасып, бір-бірінен көкірекаралық

Сол өкпе екі:

Медиалды беттің ортасынан

Өкпенің тінін және брохтарды артериялық қанмен, кеуделік қолқаның бронхтық

Өкпеде кеуделік қолқаның бронхтық тармақтары мен өкпе артериясының

Лимфа ағыны бронх-өкпелік, кеңірдек-бронхтық жоғарғы және төменгі лимфа

Нервтенуі: кезбе нервтен кететін бронхтық тармақтар, олардың құрамында

Организмдегі қызметтеріне байланысты жүйке жүйесін үш бөлімге

Парасимпатикалық және симпатикалық бөлімдерді біріктіріп, жүйке жүйесінің

Аралық ми (Diencephalon) Артқы ми (metencephalon)

Сопақша ми (myelencephalon) Ортаңғы ми (mesencephalon)-

🔵Өткізгіш жолдар— жұлын мен мидың ақ затында орналасқан нервтік будалар

🟦Жоғарылаған проекциялық жолдар

2️⃣ Қыртыстық жұлындық алдыңғы және 3️⃣латералді жол (tractus corticospinalis

🔵Экстрапирамидалық жүйе— бас ми ядроларының және пирамидадан тыс

Монро саңылауы Бүйір қарыншалар

Люшка саңылауы IV қарынша

Жұлынның оррталық каналы

Люшка және Мажанди

Субарахноидальді кеңістік Жұлынның орталық каналы

Мидың қатты қабығының

Бассүйек нервтері, nn.сranialis (encephalici) 12 жұп:

Ас қорыту жүйесіне: Меншікті ауыз қуысы,

Ауыз қуысы, cavitas

Тіл бұлшықеттері көлденең жолақты бұлшықеттерден тұрады.

Тілдің Тілдің меншікті бұлшықеттері:

2. Тілдің вертикалды бұлшықеті ,

Ауыз бездері, glandulae oris

Кіші сілекей бездері, glandulae salivariae Үлкен сілекей

Шықшыт безі, glandula

Төменгі жақсүйекасты безі,

Мұрындық Ауыздық Көмейлік Өңештің үш бөлігін

жүректік (кардиалық) бөлігі, pars

Жүрек (соr) – ырғақты жиырылып босаңсуы нәтижесінде қанды венадан тартып

Оң жақ жүрекше Cол жақ жүрекше

Кіші қан айналым шеңбері

Өкпе капиллярлары мен Үлкен қанайналым шеңбері

Оң жақ Сол жақ

Өкпе сабауы Қолқа

Оң және сол өкпе

Өкпелік Жоғарғы және

Сол жақ Оң жақ жүрекше

Трикуспидальді қақпақша / Үш жармалы қақпақша:

оң жүрекше мен оң қарыншаның ортасында орналасқан қақпақша

Митральді қақпақша / Екі жармалы қақпақша:

сол жүрекше мен сол қарыншаның екі жармалы қақпашасы

сол қарынша мен аортаның шекарасында орналасады

Өкпе өзегінің қақпашасы

Valva trunci pulmonalis