, . 9.

()
Egressus vero venit primo ad Bulgaros, quos divina
cooperatrice gratia sua praedicatione convertid ad fidem.
, V

.1 ,
, .
. . : ,
,
2 () ,
,
.3
, ,
, . . . ,
: , , ,
(. .), , .; . . 4
. . :
,
, ,
, .
: ,
, 885 .
, . 5

,
, , . . : ,
, , , , ,
. .
, ,

. . : - , , , 1995, .
719-722.
2
, , , ?
3
. . ,
, (10), 1961, 2, . 17; . (Horlek K. K
otzce lexiklnch bohemism v staroslovnskch pamtkch. Slovansk studie, Vajsv sbornk,
Praha.1948, s. 118-119).
4
. . ..., . 21.
5
. . . :
, , 1965, . 199.
29

. . ...

,
.... 6
. . ,
. 7
. . , . . : , ,

.
.
,
, . .

,
,

.

, . . 8
, ( )
. . . 9
. .
: , ,
() () , , . , ,
-
. . 10

. 11
. .

. , , p
, . . ,
6

. . ,
, 1930, . 14-15; : A. C.
..., . 200.
7
. . ..., . 200-201.
8
. . ..., . 200; .: A. Dostl, Slovansk peklad byzantsk kroniky
Georgia Hamartola. Slavia, (32), 1963, 3, . 375-384. . . ,
,
.; .: . . - .
: . V . 1968.
, , 1968, . 320.
9
. .
, . 43, 1900, 1-2, . 150-217.
10
. . . . : Mare F. V. esk redakce
crkven slovantiny v svtle Besd ehor Velikho (Dvojeslova). Slavia, (32), 1963, 3, s. 416-451.
11
. . ..., . 199; . ,
, Mare F. V. esk redakce, s. 419.
30

 , . 9.

.12
, ,
. . . 13 ,

, . . . ,
, :
,

. 14
:
,
, ,

. . .
. . ,
,
, , -. 15 . .
, :
, ,
,

. 16
. . ,
. 17 -,
, ; -,
,
,
- ; -, ,
,
, . .

,
.
12

. . , ,
1966, . 98.
13
. . ..., . 60, 62, 64-65.
14
. . .
Slavia, (34), 1965, 2, . 263-272, 271.
15
. . , 271-272; . : Mare F. V. . Slavia, (25),
1956, 2, 258-259; . H.
, (31), 1999, 105-115.
16
. . ..., . 272.
17
. . ..., . 296.
31

. . ...

,
. 18
,
,
: , , , p, .
,
. , ,
17: , ,
, , , ,
p , , , p
, , , , ,
, , , , (
) , , , , , p ,
, .19 , .
, y , , .

, () ,
(), ().20 , , .
:
,
; 21 ,
866-869 .22 . . , ,

18

. . ..., . 263.
Hunov J. Lexika starch slovanskch rukopisov, SAV, Bratislava 1998, s. 76-98.
20
: . .
: - , . , , 1985, . 80-82; .
. : - , . , , 1985, . 711-717;
. . : - , . , , 1995, . 825-833.
21
Schmid H. La legislazione bizantina e la pratica guidiziaria occidentale nel piu antico codice slavo. In:
Atti del Congresso internazionale di diritto romano e di storia del diritto, Verona. 27-29.IX.1948, Milano,
1953, . 395-403; Vaica J. Origine Curillo-Mthodienne du plus ancien code slave dit Zakon sudnyi
ljudem. Byzantinoslavica, 12, s. 154-174; Vaica J. Metodjv peklad nomokanonu. Slsavia, (24),
1955, 1, s. 9-41; Vaica J. Anonymn homilie rukopisu Clozova po strnce prvn. Slavia, (25), 1956, 2, s.
221-233; Vaica J. Jazykov povaha Zakona sudnho ljudem. Slavia, (27), 1958, 4, s. 521-537; Vaica J.
K otzce pvodu Zakona sudnho ljudem. Slavia, (30), 1961, 1, s. 1-19; Vaica J. Zakon soudnyi
ljudm=Soudn zkonk pro lid. In: Magnae Moraviae Fontes Historici, D. 4, Brno 1971, s. 147-198.
22
. .
, , . 49, 1957, , 1958, . 1-60; .
.
, , . 55, 1964, , 1964, . 27-83; .
y . - - , , . 1959.
19

32

 , . 9.

. . . :

, ,
... ,
,
,
...
,
, . . ,
. .24
, 15 () ,
, , ,
. ()
( -V ., 230, ,
. . ; V ., ),
( ) V (
., 227, , ). 25
,
. . ,26
. , -
, -
, -
() ,
.27 , , ,
, , -
-
.
,
.
. . .
23

23

. ...; .
( ), 866/Responsa Nicolai papae I ad consulta
Bulgarorum, anno 866, 1922; , , 1998.
24
. . . :
. , . . . , . . , ,
1961, . 24-25.
25
. ..., . 828.
26
. . -
. , 1 (9), 2005, . 116-162.
27
. . y .
, , , 2004, . 68.
33

. . ...

HH : 28 (1) H y
. (. ) .
. y (. 4); 29 (2)
. p (. D,
) y (. y) wy.
w (. 30). 30
. . 31
, (1) ( V, 21)
,
. , ,
, : (3)
223-24 (. ). 32 ,
, (! .
).33 . . :
(4) y ||
p p \ < { B.34
, ,
,
. 35
.
.36
.
; ,
-; . . -- , , - , -- , --

28
. . . (Zakon soudnyi ljudm);
. . . . ( .
), 1280 .
.
29
. ..., . 36.
30
. ..., . 40.
31
. . ..., . 122.
32
Dostl A. Clozianus. Staroslovnsk hlaholsk sbornk Trdentsk a Innsbruck. K vydn
pipravil Antonn Dostl, SAV, Praha 1959, s. 54.
33
( - ), . . . , . ,
. , , , 1994, . 83.
34
. . ..., . 122.
35
. . ..., . 122.
36
. , -V, , 1895-1908, . , . 37; .,
. . . . (-), , 1951,
. 134; , -, / . , , 1977-2004, . , . 544.

34

 , . 9.

. -- . 38 , .
. .
, : ,
, , . -
- ( -) , ,
: , ,
, , , , .
,
,
, .
(B) ,
,
.
. . ,
(1) .
, 39 . (2).40
(1)
, , ,
;
.
(2): p ( D,
) .
, w ,
, (2) . . . .
, .
-
( ) ,
. (1) (2)
, ..
(..) (1) (. .) (2).
(1) , ,
, .41
, ,
. (2)
, , , ,
37

37

., . . , . , . 122, 129, 131.

, . , . 471.
39
Vaica J. Origine..., . 162, . 35.
40
. y ..., . 155, 227, 586 ( ).
41
. , . 72, . 5.
38

35

. . ...

,42 ,
. , (2)
- ;
.
,
, ,

, -- (--). 43
. . ,
. . .
. . : , -.
,
.
. . ,
44 : (5) p
. y y
(. 19:3) (. 30). 45 V . .
. . .
. : (6) y
y y . y . .
2b7-8 (. ). 46 . . .
. V , .
V,
, *vert-/vort- , .. vrm ,
, ; , ( ); *; 47
.
.
. . 48 ,
, . . -, --, --, --, --, --, --, --;

42

. , . . . ,
. . , , 1961, . 102, . 34.
43
, , 1991, . 132.
44
. . ..., . 122.
45
. , . 40.
46
Dostl A. Clozianus..., . 55.
47
. . ..., . 122.
48
. . - V-V . (
. : .
. , , , 1988, . 384.
36

 , . 9.

, . , -. -,
, ( , . .)
. 50

. , ,
, 15 ,

, ,
,
.
-, :
. V.
,
(. 5:4) , (. 9:26). 51 .
, (19:3)
. @ @ A r. 52
y y
.
. : Zda lze propoutti
svou enu v ktermkoli ase (v stsl. pesn: v kad dob). 53
,

, ,
V.
(), . 54
HH , . . .
: (7) y ,
p r S B
. 55 .
. ,
49

49
. . / V/V .
, , 1996, . 155, 200-201.
50
. . ..., . 122.
51
, . 125.
52
Dostl A. Clozianus..., . 136, . 8; ,
.
53
Dostl A. Clozianus..., . 137.
54
. , . 84, . 19.
55
. . ..., . 122; . : . .
, . . , -, -, 18931912, , . 91.

37

. . ...

. 56
,
,
, .
, (
) . 57 . .
, 58 .
.
, ,
, .
( -), ( -). 59
();
, , ,
. . , . .
. ,
:
, . 60 ,
, , ,
, . 61 ,

.
. .
- . 62 .
-- wid
, .
, y - . 63
1 .
y.
: (8) y y. y
56

(-V .), -V, , , 1988-1991, V,

, 2002, V, , , 2000; . , . 33.
57
. . ..., . 123.
58
, -V, / . , 1971-2002, . , . 405.
59
. . - , , , 1966, . 125.
60
, , . 286.
61
, . , . 302; .
, , . 1958, . 27-28.
62
Nahtigal R. Starocerkevneoslovanske tudije. Razprave Znanstvenega Drutva v Ljubljani 15,
Filoloko-lingvistini odsek 3, Ljubljana. 1936, s. 7; . : Van Vijk N., . :
Nahtigal R. Starocerkevnoslovanske tudije, Rozprave Znanstvenega Drutva v Ljubljani 15,
Filoloko-lingvistini odsek 3, Ljubljana 1936. Slavia, (15), 1937-1938, 3, s. 231-232.
63
Slovnk jazyka staroslovnskho. SAV, 1-50, Praha 1958-1995, 7, s. 350;
, s. 158.
38

 , . 9.
64

; (9) " U yy (. yy) ... ""

U ... y y (. y)... ""
. . O. " U
U (. 4). 65
(8) . : y
66
. , y y.67
. . ,
. . y, ;
..: y... , . ,
. (9) ,
(. , 254 ,
V V .) : ... w
.68 . : -
, y , wp y .69 . .
.70 .
, - , .
y yy,71
. , ,
. , ,
. ,

, (,
) . ,

. .72 . .
. .73 . .

64

- ., . . . . , . . , . . ,
. . . , , 1971, 1069-11, . 194.
65
. , . 36.
66
Vaica J. Origine..., . 163.
67
- ., . 700, 2.
68
. , . 166.
69
Vaica J. Origine..., s. 164.
70
. . ..., . 123, : . . , . 90.
71
. , . 155, 227.
72
. . . ,
(46), 1996, 5, . 35.
73
. , -V, , 1986-1987,
. , . 354.
39

. . ...

- usandum ,74 .
.75
, . .76
; . (da
je bil stari izraz za communio izven Moravske I Panonije nepoznan77 )
. ,

,

, ,
.
.
. . . ,
, . 78 : (10)
wT p y. .
. . w p
. y p (. 3). 79
(. 48),
(. 71).
. 80 . .
,
. 81 ,
,
.
, . 82
,
. 83 . 84
74
Mare F. V. Das alkirchenslavische vsd communio, eucharistia, Das Romanische in den
Ostalpen (= Sitzungsberichte der sterreichischen Akademie der Wissenscheften, Phil.-hist. Klasse
442 hrsg. von D. Messner), Wien 1984, s. 125-131.
75
Schaeken J. Nochmals: aksl. vsd, vsdn. Die Welt der Slaven, 33/1, 1988, s. 87-101.
76
Machek V. Etymologick slovnk jazyka eskho, SAV, Praha 1968.
77
Nahtigal R. Starocerkevneslavnske tudie..., s. 7.
78
. . ..., . 123.
79
. , . 36.
80
. . , . , . 1390.
81
. . : .-. *, .-.
. Russian Linguistics, 28, 1, . 109-123.
82
, . , . 494-495; .
, . 1-30, , , 1974 2003, 13, . 196-198.
83
. . , . , . 1390, , . V, . 352.
84
. , , 261, , , 494,
, 13, . 197.

40

 , . 9.

,

. 85
. . . 86
: (11)
y (), 87
. . . ,

. ,
. . (Russian Linguistics, 2004),
. (1989)
,
. :
kmetja
, . ,
, . 88
,
-itj -.
. , .
.
,
. 89
,
, .
, .
, : (12) H yy .
y y w y y .
y y y (. 7). 90 ,
. . SJS, : [ T
C p . 91
- compatre(m) < compater. 92
85

, .: .
. , , 2005.
86
. .
( ). , 3 (21), 2005, .
87
. . , . , . 1390.
88
, . , . 352.
89
. , . 209-210.
90
. , . 37.
91
. . ..., . 123; Slovnk jazyka staroslovnskho, s. 16, 98.
92
Skok P. Etimologijski rjenik hrvatskoga ili srpskoga jezika, I-IV, JAZU, Zagreb 1971-1974, , s. 232.
41

. . ...

: ,
,
. 93

. 94 e
-
. 95 . ,
, .
,
, : Si ergo inter eos non contrahitur
matrimonium, quos adoptio lungit, quanto potius a carnali oportet inter se
contubernio cessare, quos per caeleste sacramentum regeneratio sancti Spiritus
vincit? , , ,
,
, .
?, , 30-33. 96

- ;
;
. ,
,
.
. : (13)
y; 97 (14) ...; 98 (15) y; 99
(16) . 100
. . ,
. 101
,

93

. . ..., . 123-124.
: - .
(- ) ( ).
.
95
- . ( ).
96
. , . 10, 11.
97
- ., 106, 8-9, . 194.
98
- ., 106, 23, . 194.
99
- ., 107, 17-18, . 195.
100
- ., 107, 15, . 196.
101
. . ..., . 124 : Schmid H. F. Die
Nomokanonbersetzung des Methodius, Berlin 1992; - .
,
, , 2000.
94

42

 , . 9.

,
- . 102
-
, .
, .
, ,
, ,
. . misellus. 103 (
, , . .
.) , .
. . i ;
,
, . - . . ,
me; .
,104 .
, . missa
60- .; .
: Similiter et de codice at faciendas missas asserimus

() LXXVII; 105 id est ad ecclesias ire, orationes peragere, peccantibus
indulgere, missarum solemniis interesse .. , ,
XXXV, 9-10.106
H , ; : (17)
p \ B s.107 . .

1144 . (10:15).
*ne *radn(j),108 ,
, ,
(--, --)
, , ,
,
.109 , ,
102

. . ..., . 125.
Raeva M. The Bulgarian dialect word and some of the earliest latin borrowings in
Bulgarian. , (29), 1986, 2, . 20.
104
Slovnk jazyka staroslovnskho,18, . 245-246.
105
. , 82, . 83.
106
. , . 44, 45.
107
. . , . , . 420; . : . .
..., . 125.
108
, 24, . 222.
109
. . ..., . 125-126.
103

43

. . ...

. ,
, ,
, ,
.
, , ,
.110
p , ; :
(18) . .44 2-3.111 , ,
, , ,
;
.
, , , ,112
,
. . . ,
. nerodn
, ; .
- - ,
, , , .
- .
- ,
.
,
-- . ,
, . .
, .
, . . .
: (19) y
} B5@ B b B5\ x . 113
,
, B5\ ,
( ) .
B5\, B , .114 . .
, , ,
110

, . 374-375.
( 1073 .), . . .
, . , , , 1991, . , -, ,
1993, . , . 284; - (, 104) .
p p ( -).
112
, . V, . 145-146.
113
. . ..., . 126.
114
. . , . , . 763.
111

44

 , . 9.

, , ,
, , .
,
. , ,
,
, ,
(
Nestera, Nesterjka). . .
, , *nestera.115 ,
. ,
.116 ,
, , , , . 117
. . . . , 118
.
,
*netera, . neti, netee,119 .. ,
nestera, ,
. ,
nestera, ,
, . .
. ,
.

( ) (
). 120 ,
- V .121
, -
; ,
.122

115

, 25, . 18.
. , . , . 87.
117
. , , . 1969, . 358.
118
. . - , 1987, .
140; . . -
, , . , 1995, . 379.
119
. .
, , 1959, . 78.
120
.: Jagi V. Opisi i izvodi iz nekoliko juno-slovenskih rukopis. 1. Krmaja Ilovika godine
1262. 2. Sitna gradja za crkveno pravo. Starine (6), 1874, s. 82; - .
, . 46.
121
- . , . 46.
122
;
, .
116

45

. . ...

HH . . ,
-. , . ne, nete ,
. neter, .-. nie. 123 . .
: *ne(p)ti-jo
... . nete, netera, .-. nie,
nie, . . nta, neta (.)

- . 124

( 945 .): (20)
263, 13-14; 125 (21) y. . 126 ,
, 127 1330
. 128 11 , : (22) pp .
p 2537. 129
, ,

V .? ,
,
. ,
.
, 130
,
, , 945 .
. . . , 912
. , 945 .
,
.131 , , ,
, 945 .,
. . . ,
, 945 . .
123

. , . , . 67.
. . ..., . 128.
125
( 1073 .), . , . 719.
126
, . V, . 377; : y .
127
, . V, . 377.
128
j . , j
, , . 34, j 2002, . 90.
129
() 1330 ., . :
, . : , , . , 1999, . 271.
130
. .
131
. . . : , . .
, , , 1960, . 119-120.
124

46

 , . 9.

HH (23): y
. y . y (. 2). 132
: , , , . 133
. .
. , 134 : ,
-
( ), ..
( ..)
,
. 135
.
: (24) y
\ (. 24:13); (25) Bq (. 25:7). 136
. -
,
.
,
. (24) ,
y
, .
, , .
(), ..
, : (26)
y y . y y
. y (. .),
. . . . .
: (27)
y y, y, y y
y, y y, y y . 137
(25) ,
,
, . . . :


132

. , . 35.
. , . 69, . 11; 90.
134
Prohzka V. K historickoprvnmu vznamu csl. pritknti a jeho parafrz z ruskch pramen.
Slavia, (26), 1957, 3, s. 337-340.
135
. . ..., . 130.
136
. . ..., . 130; Prohzka V. K historickoprvnmu, s. 337.
137
. . , . , . 1481.
133

47

. . ...

. 138
.. .
, , ,
, . ,
. . ,
.
, :
(28) yp p
yyp 14219-22; 139 (29)
, p p ,
p , 2128-15. 140
. . ,
. ,
, .
.
, : ,
; . , , ,
, . ,
, .
H , , : (30)

( ). 141
, 107, 11, 15. 142 . .
()
: (31)
, . 143
(30) (31) .
, , ,
, 866 .
; 144 .: Iudicum pfenitentiale, quod postulatis, episcopi
nostri, quos in patriam vestram misimus, in scriptis secum utique deferent; aut
certe episcopus, qui in vobis ordinabitur hoc cum oportuerit, exhibebit
, ,
,

138

. . ..., . 131.
( 1073 .), . , . 477.
140
( 1073 .), . , . 619.
141
. . ..., . 131.
142
- ., . 195.
143
. . ..., . 131.
144
. ..., . 381.
139

48

 , . 9.

; , ,
, LXXV, 1-4. 145
. . ,

, -, ,
. (
), 146
. ,
, , - (.
() () ( ), () () ( )),
,
(stnik) .
. . , ststvo

(.. ). 147

.
(. ,
.. ..).

. ., ,

. 148
- ,
; ,
. .

. ,
. . .
,
;
e;
.
- , ,
, -
, .

, , , , , ,
145

. , . 82, 83.
, . 629.
147
. . ..., . 131.
148
. , . , . 224, , ; . V, . 226, ; . V,
. 269, .
146

49

. . ...

. -
, ,
.
.149 Corpus Methodiana
Juridica .150
, , ,
,
.
,
, .
, ,
( ) , ,
, ( ) .
. , , , ,
, (.. )
. 151

.
( , )

.
,
: p.
. . 152 ,

: -, ..
( ) .
-
.

Patrologia Graeca Patrologia Latina
, .

:
(1)
( ,
);

149

. . , . 120-121.
- . , . 16-27.
151
. . 189. ,
(33-34), 2006, . 204-205.
152
. ..., . 201.
150

50

 , . 9.

(2)
, ;
(3)
,
;
, ;
,
, ,
, 153
,
;
( ..), (1) (2)
, ;

:

. 154
(4) , ,
,
,
;

;
(5) , ,
;
;
.

. 155 .
, ,
, , , ,
. 156
,
153

.: .
. : y y , .
, , , 2005, . 119, 133 . 37.
154
. .
Palaeobulgarica/, (5), 1981, 1, . 55-62.
155
. , ,
Knigliche Hoflithographie, Hof-Buch und Steindruckerei Wilhelm Greve, Berlin 1917 (
, , ); , ,
, , 2.
156
Raeva M. The Bulgarian, p. 20.
51

. . ...

. 157
: asserentes, quod in patriam vestram multi ex diversis locis Christiani
advenerint, quivprout voluntas eorum existit, multa et varia loquuntur, id est
Graeci, Armeni, et ex ceteris loci ,
, , ,
, .. , V, 3-6; 158 De his
autem, quos in patriam vestram de diversis locis advenisse perhibetis varia et
diversa docentes, multa vobis iam scripsimus , , ,
, []
, V, 21-23. 159 866
. ,
. 160 ,
, ,
.
,
, .

TOWARDS THE LEXICAL MORAVISMS IN THE ANCIENT SLAVONIC

MANUSCRIPTS
Rostislav Stankov (Sofia)
Summary
The paper deals with kind of words which due to the almost centenary tradition
are considered to be moravian or pannonian by origin. The list of moravisms was
gradually reduced to about 15-20 words. Some scholars make a new attempt to wide the
vocabulary of moravisms. Furthermore, a new concept of moravisms was proposed.
On that unstable ground texts like Anonymous Homily in Clozianus, Zakon Sudnyj
ljudem, Vita Methodii and other were attached to Moravian period of the Slavonic
literature. The analysis proposed here reveals that most of these words are considered
moravisms erroneously. Even that small number of real moravisms cannot be
considered as a proof of Moravian origin of any Old Slavonic text.

157

V , . , , , 1981, . 216.
. , . 100, 101.
159
. , . 102, 103.
160
V , . , . 220.
158

52