Суратҳ

одаркартография

Дарчо рьякиякумис оличорйус улиазаэ рофотос уратгирйбакор

даромад.Ис тифодаиаэ ронавтикабароимақс адҳ оих аритасозӣ
аллакайдаро х ириасри19боидеяиакс бардорӣвакашиданирелеф
азпуфакҳ ооғо зёфт.Рус иязодгоҳиаэронавтикамебошад.Ханузс оли
1731зодаишах риНерех таКрякутныйбопуфаке,ких удашс охтабуд,
баболобаро мад.Инфакт,кидарх роникаикадимкайдкарда
мешавад,чуниндаъво рорадмекунад,киих тироъкоронибаллон
французх обаро даронМонгольфьербошанд.Парвоз иКрякутс кийба
Рязаньбештаразнимас рпешазпарвоз ибародаронМонгольфьерх о
баамало мад.Со ли1881муҳ андис ирусА. Ф.
Можайс кийаввалинбор
дартаърихҳ авопаймоих тироъкард.Их тироисамолётдарназ ди
инсониятперс пективахоикалонкушод.

Дарс оли1886аввалинаксҳородарРусияазбаллониҳ
авоигармA.M.
Kovankoгирифтабуд.Дарс оли1910аввалинакс
ҳоиинминтақааз
ҳавопаймоипарвозкунандагирифташуданд.

Инженеро нвао лимо нирусвабаъдазонс оветйназ арияваамалияи

аз аэ рофото суратгириро кор карда баромаданд, аппаратх ои
аэрофотоаппаратйва аппаратх оикоркардитас вирхотартибдода,
техникаи ба дас т овардани х аритахои топографиро дар ас оси
суратхои аэрофото-ратй кор карда баромаданд.Барои инкишофи
аэрофотосурат,мах сусан,ас арх оиФ. А.
ДробышевваМ. Д.Коншин,ки
бароикоркардис уратх оиаэ рос уратхобароиазонх отартибдодани
харитаитопо графйас бо бхоих елес амарабахшофариданд,ах амияти
калон до штанд. Ин ас бобх ои фотограмметрй якчоя бо
аэрофотоаппаратх ои пешкадам ва объектх ои аълос ифат, ки дар
офариданио нх оМ. М.Рус иновбис ьёрвапурс амармех наткардаас т,
дар истехсолотикино намоишдих иимовас еъ чорйнамуданиус ули
пешкадам—аэ рофото -фониротаъминнамуданд.

Суратгирйазаэ рофото кимконмедих ад,кихаритаитопографии

майдонх оивасеъзудбадас тояд.Худиноми«аэ рофотос
урат»асос
ан
мохиятиинус улрокушодамедих ад.Аксбардорииҳ авоӣмаънои
гирифтанитас вириминтақаазҳ авопаймоас т.Азсамолётбасурат
гирифтандушво рнес т,валеазс амолётбас уратгирифтанияк
минтакаикамубешах амиятнокваазинс уратхогирифтанихаритаи
топографйпроцесс
ихелемураккаббуда,азмикдориз
иёдиамалиёти
хелегуногуниборатаст.

Азаэрофотос
урат,дурусттарашяккаторчунинсуратходарбис
ьёр
дастгох
хокоркардамешавандвапешазбах аритатабдилдодани
онх
оо дамониихтис
осхоигуногункормекунанд.

Суратиҳавоӣҳ
амаиунс урҳ
оирелефромегирад,киобъективҳ
ои
фотографӣметавонандтасвиркунандвакоғазифотографӣинтиқол
диҳанд.

Боякмаҳ оратимуайяншумометавонедмаҳалҳоиаҳолинишинродар
аксиҳавоӣдақиқмуайянкунед,минтақаҳоиҷангалроаз
боқимондаирастаниҳоҷудокунед,дарёҳ
оропайгирӣкунед,роҳҳ
оро
равшанбубинедвағайра.

Мутахасс
исоне,кибомуайянкарданиунс урҳ
оиалоҳидадараксҳ
оё
баистилоҳрамзкушоӣмашғуланд,ҷангалиоддироазҷангалҳ
ои
камёфтёпас т,марғз
орроаззаминҳоикорамвағайрабатаври
дақиқфарқмекунанд.

Тафсиритопографииакс ҳоиҳавоӣинтахминионнес т,кидаронҳ о

кадомобъектҳотас виршудаанд.Чунинх ус
усиятҳоро,киҳ амешадар
ҳамасуратҳоиаэ рофотоатрӣбаякобъектирелефӣмувофиқат
мекунанд,одатанмус тақимномидамешаванд.Инҳ оаксарвақт
андоза,шаклваоҳ анг родарбармегиранд( равшанӣ) .Баѓайраз
аломатњоимус таќиминчуниналоматњоибаис тилоњбавос итаи
тафсиритопографїмављуданд.Баинҳ оаксарвақтонҳ оедохил
мешаванд,ких удашо нобъектромуайянкарданаметавонанд,аммо
дарякҷоягӣбодиг аронимконмедиҳ анд,киинх еледақиқанҷом
додашавад.

Мас алан,сохторҳоигуногундараксҳ оиҳавоӣҳ амчунрос ткунҷаҳои

хелеравшантас виршудаанд,кибаъз андарякёдутарафх еле
сояафкананд.Бино хонатанх охангомияккаютанх оистода,балки
ханг омиташкилкарданикучах одармах алх оиах олинишинниз
равшаннамо ёнмешаванд.Суратиаэ рофотос икйинчунинимкон
медих ад,кидарбо раибаландиинис биииншоотазс ояе,кионх о
медиханд,тасаввуротпайдокунед.Станциях
о,канорх
о,депох
ова
гайраророхх
о,гузаргоххо,даврах
оигардишвагайранагзфах мида
мегиранд.

Шаклиас осиисарпӯширастанӣботональиитас вир,сояҳ

ои
растаниҳоичӯбӣвабаъз ех ус
усиятҳоидигаркушодамешавад.
Умуман,кайдкарданлоз имас т,кидешифркуниисарпушихоку
набототназ арбарах -шифкарданирох хоиалока,масалан,хеле
мураккабтарас т.Бароиосонкарданиинраванд,намунаҳ оимахсус
интихобшудаватафтишшуда-с тандартҳо-аксарвақтис тифода
мешаванд.

Маълуммешавад,киаг аршумоазнуқтаҳ оигуногуниакс бардорӣду

акс иякминтақарог иред,пасбоистифодааздас тгоҳимах сусиоптикӣ
-с терео с
копинс уратҳ ороазназ аргузарониданмумкинас т,кидар
ҷойҳ ое,киинакс ҳобаҳ аммепайванданд,тас вирис тереоскопӣ,яъне
фаз оиибадас то варданмумкинас т.майдониакс бардорӣё,чунонки
мег ӯянд,мо делис терео с
копиион.Олимонис оветйбоёриимодели
стереос копйусулхоимуайянкарданииз офахорокоркардабаромада,
тачх изотимах сус
ео фариданд,киингунамуайянкарданроимкон
медих ад.

Стереофотограмметрӣ,кимаҷмӯиамалҳ оигуногунроифодамекунад,
азаэ рофотосуратгирӣазбаис тилоҳконденс атсияинақшава
асосноккуниибаландӣтоҳ исобкарданибаландӣвабаландӣва
кашиданирель ефбос тереоскоп,имконмедиҳ ад,кихаритаи
топографӣазякгурӯҳ итасвирҳ обадас товардашавад.Иннамуди
тадќиќо тстереотопографїномидамешавад.

Хаминтавр,аэ ро
суратгирйдарайниз амойимконмедих ад,ки
харитаитопо графиианикбадас товардашавадвадарайниз амон
корхоиз аминиигео дезйватопографйкамкардашавад,киинтанх о
бомуайянкарданикоо рдинатахоишумораикамипунктх оиназ орат
вабаландиио нхомахдудмешавад.Харитае,кидарас ос иаэрофотосу
-ратх отартибдо дашудаас т,азчихатидакикиих аритае,кибо
истифодаазтадкико тхоизаминйс ох
ташудаас т,бартарйдорадва
нисбатбах аритаио х
иринбартариибах снашавандадорад,кибаон
хусусиятхоисубъективииичрокунандах елекамтаъс ирмерас онад.Аз
инру,дармамлакатимоазаэ росуратгирйвоситаиас осиис охтани
харитаитопографйбуда,х
амаиус
улх
оидигаррокарибпурраиваз
мекунад.

Мошо хидионем,кио дамфаз ойназдикиЗаминрочйтавртадричан

азхудкардаис тодаастваавтоматх оиазЗаминфиристодашудачи
таврдиг арсайёрахоис истемаиОфтобробомуваффакиятомухта
истодаанд.Хамро хонис унъие,киодамонофаридаандвабакоинот
баровардашудаанд,с уратх оиазбаландиибаландгирифташудаи
сайёраимо робаЗаминмефирис танд.

Хаминтавр,имруздарбораигеодез ияикайхонй,ёчунонкионро
геодез
ияиспутникйнизменоманд,с уханронданмумкинас т.Мо
шохидибавучудо маданисекцияинавикартографиямебошем,ки
онрокартографияикайхонйномиданмодамебуд.

Аллакайимрўз њотасвирњоиазкайњонгирифташудабароиворид
намуданитаѓ йиротдармазмунихаритањоистифодамешаванд,ки
воситаизудтаринимуайянкарданииндигаргунињомебошанд.
Тараккиётиминбаъдаикартографияикайхонйбанатичах
оибозхам
калонтаровардамерас онад.

Аҳамиятвабартариитас вирҳоиЗаминазкайҳ оннис батбасуратҳои

муқаррарииаэ рофотоинкорнопаз ирас т.Пешазх ама,намоёнбудани
онхо—тас вирхоиазбаландиис адх овах аз
орх окилометримкон
медихад,ких амтасвирхоиазаэ рофотос уратгирйвах амтасвири
минтакаибамас офаис адх овах аз орхокилометртулкашидашудаба
дастовардашаванд.Иловабарин,онҳ одороих осиятҳоиумумисозии
спектралӣвафаз оӣмебошанд,яънеҷудокуниидуюмдараҷа,
тасодуфӣватаъкидкарданичиз иас осӣ,асосӣ.Суратгирихоикайхонй
имконмедих ад,кидарфос илаимукаррарйтас вирхогирифташаванд,
кииндарнавбатих удбароиомух танидинамикаих арякпроцессимко
-ниятмедих ад.
Имкониятигирифтанис уратх оис путникйбоисипайдошуданияккатор
харитахоинавитематикй—х аритах оичунинх одисахогардид,ки
характеристика-хоисершуморионх оробоус улхоидигаргирифтан
амаланимко ннопазирас т.Хаминтавр,аввалинбордартаърих иилм
харитахоиумумичах онииабрх овашароитиях хотартибдодашуданд.
Суратхоиспутникйханг омиомух танидинамикаипроцес с х
ои
атмосфера—цикло нхоитропикйватундбодх озаруранд.Бароиин
максадхоакс бардорйазс путникх оицеостационймах сусан
самарабахшас т—радифимас нуъх одарболоиякнуктаис атх
иЗамин
«бехаракат»парвозмекунанд,ёаниктараш,х амрохиз аминбояк
суръатикунчйх аракатмекунанд.

Суратх оис путникйбагеологх омаълумотипринципаннавдоданд.

Онхоим-кониятдоданд,кичукуритадкикотз иёдкарда,типинави
асарх оикарто графй—х аритах ои«космофотогеологй»бавучудоянд.
Мух имтаринбартариис уратх оиспутникйдаронас т,кидаронх о
хусусиятх оинавис охтитерриториях оеро,кидарс уратх оимукаррарии
аэро фо тоноаёнанд,нишондих анд.Маҳ зфилтркуниидеталҳ оихурд
аст,кибо иситашкилифаз оиипорчаҳ оихаробшудаиформацияҳ ои
бузургиг еоло гӣбаякбутунмегардад.Танаффус иятҳ оихатӣ,ки
хатҳ оно мидамешаванд,кидаракс ҳоравшаннамоёнанд,наҳ ама
вақтҳ анг омитадқиқотимус тақимис аҳроӣошкоркардамешаванд.
Харитах оих аттйдарчус тучуичукуриканданих оифоиданокёрии
калонмерас онанд.Бох аминрохдармачроимиёнаиВилюяиншоотх ои
геолог иипешно маълумкашфкардашуданд.

Тасвирҳоазкайҳ онҳ олодарпиряхшинос ӣбатавриинтенс ивӣ

истифодамешавандваонҳ омаводиас осӣмебошанд.Дарамалх амаи
пионероникайх он,хусусаништироккунандагонипарвоз хоидуру
дароз икайхонймас ъалахоигуногуних аритасозиитематикиро
бомуваффакиятх алмекунанд.Дармамлакатимобешазнис фи
майдониз аминрочанг алишголмекунад.Маълумотдарбораи
хусусиятҳоизиёдиинфондиҷангалх елез иёдаствабоядмунтаз ам
навкардашавад.Хачмиаз имимаълумотиоперативй,мукаммалва
дарайниз амонмуфас с
алробеёриикайх оннавардонвас уратгирихои
кайхонйтас аввуркарданмумкиннес т.Амалияаллакайис бот
кардаас т,кихаритас о
зиикайх ониичангалзвеноизарурииомуз ишва
идоракунииз ахирахоио нхомебошад.Харитаимунтаз амифазой
тагйироте,кидарчанг албаамалмеоянд,бароипешгирйва
локализацияитаъс ириз арароварвах аллипроблемахоихифзимухити
зистахамиятикало ндорад.Танх обоёриитехникамкайх онйдар
бораихолатис анитариичангалх омаълумотгирифтанмумкинас тва
боёриитадцицотих аррузаирадифи«Метеор»дарбораиваз ъияти
сухтордарчанг алмаълумотх огирифтанмумкинас т.

Харитасозиидоимииҳ о
латимуҳ итиз
истдарасосикайҳонимрӯз
ҳамчун"мо ниторинг"номидамешавад.Доираивоситаюус улх
ои
хариташиносторафтвас еъмешавад:азбаландихоикайхонйтокаъри
зериобй,валедарх амачо—дарпанелиидораитопографикайх онй—
сайёрисайёра,дартео долитиоддйодамихаритатартибмедихад.

БАРНОМАИGOOGLEEARTH

GoogleEar thякбарно маимах сусбароидиданис айёраазтариқи

моҳвораас т,кидароншумометавонедҳ арнуқтадарҷаҳ онро
бубинед,азқабилиназ арбах онаихудазкайҳ онёдиданикишварҳои
гуногунвашинос оӣбокӯчавубиноҳ оионҳ обидунирафтанбаонҳ о.
Барно маих елемаъмулдарбораиҶаҳ оне,кидаронмиллионҳ о
одамо но нроистифодакардаандваонх елефарогирас т,барномаяк
қаторас бобҳовах ус
ус иятҳоробароиназ ораткарданитамоми
манзараазбо лопешниҳ одмекунад,кидароншумометавонед
қисмҳо ромувофиқих оҳишатонкамвакалонкунед.

Боинбарномаибеназ ир,шумометавонедх
усусиятиҷустуҷӯробарои
дастрасӣбасуроғаҳ
оис тифодабаредваҷойҳоиназдикроазназ ар
гуз
аро нед,

GoogleEar t
h20222023тавс ифидақиқиҷойҳ оварельефробатаври
аҷоибис еченакапешкашмекунад.Тавас с
утииншумометавонед
ҷойҳовах онаҳ ороравшанбубинед.Башумотанҳ олозимаст,ки
барно мароз еркашӣкунедваонродардас тгоҳих
уднас бкунедва
Ҷойҳоеро,кишумодиданмех оҳ
ед,ҷус туҷӯкунедваондартӯли
камтаразс онияҳотавассутимоҳ вораҳотамомиҷаҳонроҷустуҷӯ
мекунадваинякеазбеҳ таринҳ оест,киGoogl
eпешниҳодкарда
GoogleEarthтасвирҳ
оигуногунимоҳвораиисатҳиЗаминронамоиш
дод,кибако рбаронимконмедиҳад,кичизҳоеро,бамислишаҳрҳова
хонаҳоро,киамудӣбапоёнёбакунҷичашмипарранданигоҳдоранд,
бубинанд.Дараҷаиназдикиитасвираксарвақтаздараҷаиаҳ амият
вамаъруфият,валедаракс ариЗамин( баистисноибаъзеҶаз
ираҳо)
боназ дикиито15метрфарогирифташудаанд.

Мелбурн,Виктория;НамунаҳоиЛасВегас,НевадаваКембриҷ
баландтариндарназ дикииакс,15см( 6дюйм)мебошанд.Googl
e
Earthбакорбаронимко нмедиҳад,кисуроғаҳ
оикишварҳоимуайянро
ҷустуҷӯкунанд,вурудроҳамоҳангсоз
андётанҳ омушробарои
диданис айтис
тифодабаранд.

ҚисмҳоизиёдисатҳиЗаминтанҳодаршаклидученакаазтасвирҳо,
аксарвақтамудӣмавҷуданд.Тамошоииназяккунҷикунҷӣ,аз
нуқтаиназ ариидрокӣбачизҳ
ое,кибатавриуфуқӣдурандвахурд
мебинанд,аммоалбаттаонбатамошоитас вирикалонмонандаст,
кионботамошо иголограммакомиланшабеҳнест.

Ҷуғро
фия
Душанбе—марказ иАгломератсияиДушанбеваНоҳ ияҳоитобеи
ҷумҳурӣбаҳ исобмеравад.Душанбедарбаландии600мдарводии
Ҳисорҷойгирбуда,азондарёиВарз об(онрогӯё,киба2қис мтақсим
мекунад)ваКофарниҳ он(дарқисмиҶанубӣ)мегуз арандШаҳ ри
Душанбетос оли2018азчортарафбоноҳ ияиРӯдакӣҳ амсарҳ адбуд.
Пасазвас еъкуниишаҳразҳ ис
обизаминҳ оиноҳияиРӯдакӣдаршарқ—
боно ҳ
ияиВаҳ дат,даршимол—боноҳ ияиВарз об,дарғарб—бо
ноҳияиҲисор,дарҷануб—боноҳ ияиРӯдакӣҳ амс арҳадас т.Азчаҳор
ноҳияиборатас т:Сино
,Фирдавсӣ,ИсмоилиСомонӣ,Шоҳ манс ур.

ҲудудиДушанбе,боназ ардоштиз аминҳ оиҳамроҳшудаиноҳ ияи

Рӯдакӣбомас оҳ
ати7659, 25гектар,ҳ амагӣ20318, 25гектарро
ташкилдод( ноҳияиСино–6224, 39,ноҳ ияиФирдавсӣ–5447, 96,
ноҳияиШо ҳмансур–4888, 90ваноҳ ияиИсмоилиСомонӣ–3759, 00га).
Азмас оҳатимуқарраршудаишаҳ риДушанбе2091, 75га-з аминҳ ои
обӣ,145,21габоғ,12,28га-тутз ор,2,10га-боғҳ оис итрусӣ,25, 79га
-чарог оҳ,6390,85га-нуқтаҳ оиаҳ олинишин,5,7га-з аминҳ ои
ёрирасонишаҳ рвандо н,1372.0026га-буттаз орҳо,3,7га-
ботлоқзорҳо,1436,66га—кӯлударёҳ о,310,2га-гуз аргоҳҳои
зеризаминӣ,7227,51га-з аминҳ оис охтмонвакиштз ор,1235, 03га-
заминҳоидаркишо варзӣис тифоданашудамебошанд.

Аҳ
олӣ

Аҳолӣ— з
иёдааз948800нафар( 01.
10.
2020)
[7]
,дарсоли2022— 1
201800нафар,дар ҳудудиагломератс
ияиДушанбе— 1,
5миллион
нафар.

Хулос
а
Компютерҳобатамо мис оҳаҳоифаъо лиятиинс о
н,азтаълими
ибтидоӣтоомӯзишитехноло г
ияҳ о
инавтарин,о мӯ зишинавъҳои
навиматерия,китоҳ ол ба инс ониятно маълу манд,во рид
шудаанд. Ис тифодаи тех нологияи ко мпютерӣ раванди
таълимро дар мактабҳ ои миёна ва о лӣ ҳам баро их уди
хонандагон,ҳамдо нишҷӯёнваҳ амбаро ико рмандо никоргар
осонмекунад.Башаро фатиг у
но гуниинармафз орватех никӣ
имрӯзтамо миимко ниятҳ оиэ ҳтимо лиитех никаико мп ютериро
истифо дабурданмумкинас т.Инбашумоимко нмедиҳ ад,ки
миқдо риз иёдииттило о троҳ анг омиишғо лифаз о иҳаддиаққал
нигоҳдо ред.Инчу нин,тех но ло гияико мпютерӣимко нмедиҳ ад,
киинмаълумо троз удко ркарднамуда,ҳ ифзкардашавад.
Дар ко рикурс иимаз ку р ис тифо даитех нолог ияико мпютерӣ
дарс оҳаих аритас озӣбаррас ӣшу даас т.Барно маҳ оиг рафикии
векторӣва рас трӣба шумоимко н медиҳ анд,ких аритаҳ ои
электро нирос озедватаҳ риркунед,андо з агирӣваҳ ис обҳои
гуногунро анҷо м диҳ ед, маълу мо тҳои рас триро ко ркард
кунед,ҳ уҷҷатҳ о иг рафикиродар шаклиэ лектро нӣва чо пӣ
омодакунедвабаз аимаълумо тҳоимушах хас рониг оҳдо ред.
Моботаърих иинкишо фиас архо их ариташино с йшино сшуда,
харитах оиэ лектро ниюракамиромуайяннаму да,мас ъалах ои
хал-шударобоис тифо даио нх оо мухтем.Дарас армарҳ илаҳ ои
эҷодиас арҳ оикарто графӣбаррас ӣшудаанд.Баро баридар
истехсоло ти карто г рафй чо рй наму дани тех ника ва
техноло гияих ис оббаро рно мг умаз мунип роцесс хоиис тех солии
офариданимах суло тикарто графйх елетаг ьирёфт.Моякеаз
барномаҳ о иг рафикиивекто рӣ-Co relDraw-роо мӯх тем.Мах з:
моимко ниятх оиас осииинбарно мароо мӯх тем,ас бобҳ оиас осии
барномароазназ ар г узаро нидем,тарз ис о
х тан ва ко р бо
қабатҳ оро о мӯх тем, тарз и с о хтани х аритаҳ ои рақамиро
омӯхтем,инчунинбаро ичо пх аритатайёрмеку нем.Ҳанг оми
омода кардани ин ко р му шкили ас ос ӣп урра набудани
таҷрибабобарно маҳ о иг рафикиивекто рӣварас трӣбуд.Бо
вуҷудиин,башаро фатифаро вониитаълимӣг уно гу надабиёт,
мантаво нис тамнатанҳ обоимко ниятҳ оиас осӣвапринс ипҳои
коримуҳ арририг рафикаивекто рииCo relDRAW шино сшавам,
балкитарз итатбиқио нҳ ородарамало мӯ зам.
 Адабиётиис
тифодашуда

Китобҳ
оиис
тифодашуда:

1.В.
С.Кус
ов«Харитаропешравонмес
озанд»,Мос
ква,«Недра»,1983,
69с.

2.Н.
Ф.Леонтьев«Карто
графияитематики»Мос
ква,1981,аз
.«Илм»,
102с.

3.А.В.
Эдель
штейн,«Чӣтаврх
аритас
охтамешавад»,М.
,«Недра»,
1978.
 Накша:

1 Суратх
одаркарто
графия

2 Барно
маиGo
ogl
eear
th

3 Чуг
рофиявамавкеичо
шгиршавиишДу
шанбе

4 Хуло
са