ИТТИФОЌИ КОМПОЗИТОРОНИ

ЉУМЊУРИИ ТОЉИКИСТОН

КОМПОЗИТОРОН
ВА
МУСИЌИШИНОСОНИ
ТОЉИКИСТОН

Душанбе 2011
ББК 72.3+85.313(2 тољик)+85.31
К – 65

Мураттибон:
ФАРОЃАТ АЗИЗЇ, доктори илмњои санъатшиносї, Арбоби њунари маълумотномаи Иттифоќи композиторони Тољикистон ба забони
Љумњурии Тољикистон
ЌУДРАТУЛЛО ЊИКМАТОВ, Арбоби њунари Љумњурии Тољикистон
НАИМ ЊАКИМОВ, номзади илмњои санъатшиносї
Тањти тањрири умумии
Ф. АЗИЗЇ, Ќ. ЊИКМАТОВ
Композиторон ва мусиќишиносони Тољикистон: Маълумотнома.
Душанбе, 2011, 288 с.
Бори нахуст маълумотномаи «Композиторон ва мусиќишиносони
Тољикистон» ба забони тољикї манзур мешавад. Дар он иттилооти мух-
тасар оид ба њаёт ва фаъолияти эљодиву илмии аъзои Иттифоќи компо-
зиторон оварда шудааст.
Китоб барои хонандагон, донишљўён ва мухлисони мусиќии тољик
пешкаш мегардад.
Китоб бо кўмаки Ољонсии Швейсария оид ба
рушд ва њамкорї дар Тољикистон чоп шудааст.
ISBN 978-99947-748-3-8
ПЕШГУФТОР
Соли 2010 нахустин бор дар давраи соњибистиќлолии Тољикистон
русї (ниг.: Композиторы и музыковеды Таджикистана: Справоч-
ник, Душанбе, 2010, 312 с.) аз чоп баромад. Њайати мураттибон
кўшиданд, ки дар он њамаи навигарињову дигаргунињои солњои
охири 80-ум – 2010-и марбут ба њаёт ва фаъолияти эљодии компози-
торону мусиќишиносони тољик дарљ гарданд. Ин њадаф бо сабаби
дигаргунињои сиёсї, љамъиятї-иќтисодї хеле мубрам гардида буд.
Бо пош хўрдани собиќ давлати бузурги Иттифоќи Советї, иттифоќи
ягонаи композиторон низ аз байн рафт. Бо мурури замон баъзе ком-
позиторон фавтиданд ва иддаи дигаре љумњуриро тарк намуданд.
Дар чунин вазъ Иттифоќи композиторони Тољикистон, ки дар
ибтидои давраи Истиќлол нисбатан хеле камшумор ва заиф шуда
буд, аз сари нав ќомат афрохт. Ба шарофати соњибистиќлолии
Ватан, њисси ватанпарварию њуввияти миллии композиторон ва
мусиќишиносони эљодкор боло рафта тадриљан сафи аъзои Иттифоќ
пурратар гардида, потенсиали эљодии ин ташкилот барќарор шуда
истодааст. Аъзои Иттифоќ аз њисоби композиторони навшогирд,
оњангсозони суннатї мукаммал мешавад. Имрўз Иттифоќ симои
нав пайдо кардааст. Њарчанд масоили њалталаби Иттифоќи ком-
позиторон имрўз хеле бисёр бошанд њам, ба вуљуди ин њоло дар он
китобхонаи мураттабшуда, мањфили мусиќишиносї, мањфилњои
композиторони љавон, мунтазам чоп кардани маљмўањо доир ба
эљодиёти композиторони тољик, барќарор ва устуворгардонии
робитањо бо њамкасбони тољики бурунмарзї ва композиторони
хориљї ва ѓ. аз љумлаи хадамоти пешрафта мањсуб меёбанд.
Њамаи он шахсоне, ки имрўз дар њайати Иттифоќ њастанд, бо
мањбубияти том дар адои вазифаи муќаддаси худ – хизмат ба Вата-
ни азиз буда, мусиќии касбии композитории тољикро содиќона ва
сарбаландона рушду ривољ медињанд.
Жанри китоби мазкур, њарчанд «маълумотнома» муайян бо-
шад њам, он дар баробари маводи иттилоотї, тањлили самту
хусусиятњои мусиќии композиториро низ дар бар мегирад.

3
 ХАЙРУЛЛО АБДУЛЛОЕВ
Абдуллоев Хайрулло (1930 – 2008) – ком-
позитор, Ходими хизматнишондодаи санъа-
ти Тољикистон, дорандаи љоизаи давлатии
ба номи Абуабдуллоњ Рўдакї. Дар ноњияи
Балљувони собиќ вилояти Кўлоб чашм ба ола-
ми њастї кушодааст. Падараш, ки худ санъат-
кор – оркестранти театри мусиќавї-драмавї
буд, мунтазам фарзандашро њангоми машќњои
касбї ва сафарњои њунарї њамроњ меги-
рифт, ки ин раѓбати Хайруллои наврасро ба
мусиќї афзун менамуд. Зимни сафарњо бо гурўњи театрї ба шањру
ноњияњои гуногун, ў бо санъаткорони мањаллию њофизони мардумї
ва мавзўю образњои мусиќии суннатии тољик шинос мешуд.
Дар синни сездањсолагї Хайрулло рубобнавозиро ёд гирифта
дар дастаи театрї иштирок мекард. Дар њамкорї бо солистони
театри мазкур ў нозукињои касб ва анъанањои сурудњои миллиро
омўхт. Ин шиносоии айёми наврасї дар ташаккули эљодии муал-
лифи минбаъдаи суруду романсњо таъсири амиќе расонд.
Дар Омўзишгоњи мусиќии шањри Душанбе, ки тањсили аввалин-
ро њамчун ѓиљљакнавоз оѓоз намуда буд, оњангсоз А.С. Ленский
шавќи табиию истеъдоди азалии Хайруллоро дарк намуда, ба ў
таваљљўњи махсус зоњир намуд. Тањти роњбарии ин устод X. Аб-
дуллоев нахустин таљрибањои хешро дар таълифи оњангњои жанри
суруд ба даст овард. Хайруллои љавон бештар ба осори классико-
ни адабиёти форсу тољик таваљљўњ дошт ва дарк намуд, ки мањз ин
осор барои мусиќї офарида шудааст.
Соли 1952 X. Абдуллоев донишљўи факултаи назариявї-
оњангсозии Консерваторияи давлатии шањри Москва шуд. Усто-
ди ў оњангсози шинохта А.Н. Александров (устоди аввалинаш
А.Н. Пахмутова буд) ба назми классикии форсу тољик бањои ба-
ланд дода, имкониятњои васеи тафсири онро дарљ карда буд. Ин
омил бори дигар майлу раѓбати X. Абдуллоевро ба суруд ва аса-
ри хурди лирикии романс ќавитар намуд, њарчанд дар раванди
таълим ў жанрњои камеравї-инструменталї ва симфониро низ бо
муваффаќият аз худ мекард.
4 5
Дар охири солњои 50-ум дар репертуари яккахонони машњури
мусиќї-театрии тољик асарњои вокалии ў мавќеи хоса пайдо наму-
да буданд. Номи X. Абдуллоев аллакай вирди забонњо гашта, дар
эълонњои консертии филармония, барномањои консертии радио ва
дигар воситањои ахбори омма садо медод, ки ин ба нуфузу эътибо-
ри минбаъдааш мусоидат менамуд.
Аз осоре, ки X. Абдуллоев дар жанри суруд таълиф намудааст,
сурудњои лирикиву романсњо ба шеърњои Њофизу Љомї, сурудњои
лирикї ба матни А.Лоњутї, сурудњо дар мавзўи љанг, ба монанди
«Суруди сулњ» ба матни М. Миршакар, романси «Ба ёдбуди шоири
халќї Њ. Юсуфї» ба матни Л. Шералї, «Суруди Ѓалаба» ба матни
А.Ќањњорї хеле машњуранд. Њамаи суруду романсњои X. Абдулло-
ев, ки дар марњалањои гуногуни фаъолияти эљодї таълиф шудаанд,
як хусусияти умумї – садоќати ўро ба суннатњои сурудхонии халќи
тољик таљассум менамоянд.
Њамзамон, оњангсоз бо як мањорати хоса њар як нозукии соњаро
омўхта, ин анъанањоро бо унсурњои замонавї рушду равнаќ
медињад. Хусусияти фарќкунандаи мусиќии ў аз манбаи лирикї
вобаста аст – он ѓайриодї буда, дар баробари он њам дилписанду
љозибадор ва њам пурмаънист.
Аз ќадамњои нахустини роњи эљодї X. Абдуллоев ба мусиќии
камеравї-инструменталї таваљљўњ дошт. Ба ѓайр аз миниатюрањои
фортепианої ва силсилаи прелюдияњо, вай солњои 50-ум инчунин
Сюита барои скрипка ва фортепиано (1955), Трио барои скрипка,
виолончел ва фортепиано (1956) ва як ќатор асарњои мусиќиро дар
ин жанр таълиф намуд.
Оњангсоз дар эљод намудани мусиќї барои хор низ мањорати
хубе дошт. Нахустин асарњои барои хор эљодкардаи ў чањор хори
a’capella ба матни А. Љомї ва М. Турсунзода буда, дар соли 1975
эљод шудаанд. Аз њамаи асари мўътабаре, ки X. Абдуллоев дар ин
жанр офаридааст, кантата барои яккахонњо, оркестр барои хор
ва симфонияи «Садои Осиё» аз рўи достони М. Турсунзода мебо-
шанд, ки арзиши баланди ѓоявию бадеиро доро мебошанд. Мањз
ин кантата минбаъд байни сурудњою мусиќии камеравї ва асарњои
симфониявии эљодиёти X. Абдуллоев пули махсусе шуд.
Аввалин асари бузурги ў дар жанри симфония – Консерт барои
скрипка ва оркестр (1958) ба њисоб меравад. Асосан, ќисмати дую-
ми асар, ки самимона љаззобияти савту наво ва нафосати тобишњои
оркестрро тараннум менамояд, басо мароќангез аст. Баъдтар дар
ин самт пай дар пай асарњои Симфониетта (1963), Се раќси симфонї
(1965), достони симфонии «Ленин» барои хор ва оркестр ба шеъри
М.Турсунзода (1969), Достон барои оркестри симфониявї (1970)
таълиф шуданд.
Дар партитурањои симфониявї Хайрулло Абдуллоев воситањои
таъсирбахшу маънодори оркестрро интихоб менамуд. Агар парти-
тураи композиторро ба наќќошї шабоњат дињем, метавон гуфт, ки
ў бо акварел кор карда, рангњои камнури оркестрї, рангњои латифу
нафис ва муќоисаи тобиши онњоро меписандид, достонњои вокалї-
симфонии «Нолаи Тањмина» ва «Ахгари инќилоб» низ аз зумраи
чунин асарњоанд.
Дар таълифи жанри симфония чун дар эљоди сурудњояш,
оњангсоз ба мусиќии суннатии халќї такя мекунад. Дарку
фањмиши амиќи мусиќии мардумї ба ў имкон додааст, ки асарњои
дилнишине барои оркестри асбобњои мусиќї эљод кунад. Ба ѓайр
аз як ќатор асарњои хурдњаљм, X. Абдуллоев Фантазия барои ру-
боб бо оркестр, сюита, сурудњо ва романсњо барои овоз бо ор-
кестр навиштааст.
Оњангсоз бо театр низ њамкории фаъол дошт. Ба ќалами ў
мусиќї барои чандин намоишномањои Театри академї-драмавии
ба номи А. Лоњутї ва Театри мусиќї-мазњакавии ба номи А.С.
Пушкин (њоло ба номи Камоли Хуљандї) ва ѓайра тааллуќ до-
рад. Дар ин радиф мусиќии намоишномањои «Рустам ва Сўњроб»,
«Ќишлоќи тиллої», «Офарин, Шерак!», «Дохунда» назаррасу хо-
тирмон буданд.
Жанрњои нави мусиќии муосири тољикї тарѓиби љиддиву
оммафањмиро талаб мекарданд. Аз ин рў пањлуи дигари фаъолия-
ти эљодии ўро маќолањо бахшида ба эљодиёти оњангсозони тољик,
тарѓиби мусиќии онњо дар нашрияњову телевизиони љумњуриявї
ташкил медињанд. Ў яке аз ташаббускорони фестивали телевизио-
нии «Бўстон» буд.
Дар солњои охир оњангсоз асарњои дархўри њозиразамонро
дар мавзўи сулњ ва дўстии байналмилалї таълиф намудааст. Дар
миќёси љумњурї сурудњои «Москва – Кобул», «Инќилоби Савр»,
6 7
«Сайёраи моро њифз намоед», достони вокалї-симфонии «Роњи хи-
рад» шўњрати зиёд пайдо карданд.
Аз соли 1962 X. Абдуллоев узви Иттињоди оњангсозон буд.
Ў чандин дафъа ба узвияти Раёсати Иттифоќи композиторони
Тољикистон ва солњои 2004–2008 ба њайси љонишини раиси он
фаъолият кардааст. Бо Грамотаи фахрї ва Ифтихорномаи Раёса-
ти Шўрои Олии РСС Тољикистон (1945, 1977) сарфароз шудааст.
Соли 2004 ба љоизаи давлатии ба номи Абуабдуллоњи Рўдакї сазо-
вор гардидааст.
Асарњои мунтахаб
1955 – Трио барои скрипка, виолончел ва ф-но.
1956 – Кантатаи «Садои Осиё», шеъри. М. Турсунзода.
1957 – Консерт барои скрипка ва оркестри симфонї.
1962 – Симфониетта.
1966 – «Достони Ленин», шеъри М. Турсунзода, барои хор, як-
кахон ва оркестри симфонї.
1976 – Достони вокалї-симфонии «Ахгари инќилоб», шеъри
С. Айнї.
1978 – Достони «Нолаи Тањмина» барои хор, яккахон ва оркестри
симфонї.
1980 – Достони симфонї.
1983 – Сурудњо дар васфи сулњ ва дўстї: «Москва – Кобул»,
шеъри Б. Шафсї, «Сайёраи моро њифз намоед», шеъри М. Боќї ва
дигарон.
1984 – Сюитаи раќсии «Лола», шеъри халќ.
1985 – Достони вокалї-симфонї «Роњи хирад», шеъри Њ. Ѓоиб.
Асарњои баъди соли 2004 эљодшуда
Оратория барои хори бачагона, яккахон ва оркестри симфонї,
шеъри Н. Баќозода.
«Ќиссаи уштур», шеъри М. Њайдаршо, ба ифтитоњи туннели Ан-
зоб бахшида шудааст.
«Суруди Душанбе», шеъри А. Ќодирї.
 «Наврўзи Душанбе», барои хори бачагона.
«Эй, ёр куљо рафтї», шеъри Љ. Румї.
«Тољик њама љову Тољикистон – яктост», шеъри Гулназар, ба-
рои яккахон ва оркестри созњои халќї.
«Дидам Ватанам», шеъри Н. Баќозода.
«Дўстии тољикону Хитой», шеъри А. Ќодирї.
«Сюитаи раќсї», сюита барои ансамбли «Лола».
«Ушшоќи Анзоб», шеъри С. Айюбї.
«Љои Душанбе», сюита, шеъри А. Мањзун.
«Њирот», достон барои оркестри созњои халќї.
ВОРИС АБДУРАЊМОНОВ
Абдурањмонов Ворис – оњангсоз, лауреа-
ти мукофоти ба номи Камоли Хуљандї (2000).
Соли 1958 дар шањри Хуљанд таваллуд шуда-
аст. Ў соли 1977 Омўзишгоњи мусиќии ба номи
Содирхон Њофизро ба итмом расонда, соли
1983 шўъбаи асбобњои халќии Консервато-
рияи ба номи Мухтор Ашрафии шањри Тош-
кандро хатм намудааст. Асосњои оњангсозиро
Ворис Абдурањмонов нахустин маротиба аз
оњангсозони шинохтаи тољик О.Назаров,
Б.Пиговатов ва А.Одинаев омўхта, њамзамон бо дастури ин усто-
дон ба љодаи оњангсозї ќадами љиддї гузошт. Аз соли 1995 узви
Иттифоќи композиторони Тољикистон мебошад.
Фаъолияти В. Абдурањмонов бештар ба омўзгорї бахшида
шуда, дар Омўзишгоњи мусиќии ба номи Содирхон Њофиз (њозир
– Коллељи мусиќии ба номи Содирхон Њофиз) ба њайси омўзгор,
муовини директор ва аз соли 2009 то имрўз – директор љараён ёф-
тааст.
Дар раванди фаъолияти эљодиву омўзгорї Ворис Абдурањмонов
худро чун донандаи пурмањорати касбї нишон дода, барои дар
вилояти Суѓд ва шањри Душанбе дар сатњи баланд гузаронидани
озмунњои «Андалеб», «Мо толиби сулњем» ва ѓ. њамчун оњангсоз
њиссаи сазовор дорад.
8 9
Доираи эљодии оњангсоз Ворис Абдурањмоновро офаридањои
дилчаспи мусиќї барои оркестри асбобњои халќї, сурудњо, мусиќии
гурўњї, асарњои асбобњои камеравї, мусиќї ба намоишномањои
сањнавї ва амсоли ин ташкил медињанд.
Асарњои мунтахаб
Асарњо барои оркестри созњои халќї:
1988 – «Парасту», пйеса.
1999 – «Валси гулњо», пйеса.
2004 – «Шодиёна», сюитаи вокалї-раќсї.
Асарњо барои созњои халќї:
1985 – «Романс», барои виолончел ва оркестри созњои халќї.
1989 – «Суруд ва раќс» барои рубоб ва ф-но.
2010 – «Рўшон», пйеса барои рубоб ва ф-но.
Сурудњо:
2002 – «Дарё», шеъри Лоиќ Шералї.
2003 – «Алла», шеъри Гулнора.
2005 – «Хуљандам», шеъри У.Хол.
2006 – «Фароѓат», шеъри М.Одегова.
Асарњо барои хор:
1989 – «Борон», шеъри Лоиќ Шералї, барои хори a’capella.
2003 – «Љашни фирўз», шеъри Н. Назирї, барои яккахон ва хор.
2009 – «Вањдат», шеъри Мањваш, барои яккахон ва хор.
2010 – «Шодиёна», шеъри Мањваш, кантата барои яккахон, хор
ва оркестр.
Асарњои созї-камеравї:
2002 – «Навои кўњсор», пйеса барои 2 ф-но.
2006 – «Романс», барои виолончел ва фортепиано.
2008 – «Савти Бухоро», пйеса барои 2 фортепиано.
2009 – «Регистон», пйеса барои фортепиано.
 АБДУВАЛЇ АБДУРАШИДОВ
Абдурашидов Абдувалї Абдумаљидович
– навозанда (танбўр, сато, рубоб), номзади
илмњои санъатшиносї (1992), Њунарманди
халќии Тољикистон (2001).
Соли 1981 А.Абдурашидов шўъбаи
Мусиќии Шарќи Консерваторияи давлатии
Тошканд ба номи М. Ашрафиро бо ихтисо-
си рубоб хатм намудааст. Солњои 1981-1987
омўзгори кафедраи Мусиќии Шарќ ва солњои
1987–1992 дар кафедраи мусиќии анъанавии
Донишкадаи давлатии санъати Тољикистон ба номи М. Турсун-
зода кор кардааст. Дар Консерваторияи давлатии Озарбойљон ба
номи У. Гаљибеков (1985) савияи касбиашро такмил додааст.
А. Абдурашидов лауреати озмунњои Шашмаќом (Душанбе, 1989;
Тошканд, 1991) буда, фаъолияти навозандагиашро пайваста инки-
шоф медињад. Соли 1991 рисолаи номзадиро дар мавзўи «Танбўр ва
истифодаи он дар омўзиши системаи Шашмаќом» бомуваффаќият
дифоъ намуд. Солњои 1993 – 1995 ба њайси ноиби президенти Ака-
демияи мусиќии Љумњурии Тољикистон (Хуљанд), 1996 – 2002 – му-
дири шўъбаи санъати Пажўњишгоњи илмию тањќиќотии фарњанг
ва иттилооти Вазорати фарњанги Љумњурии Тољикистон кор карда,
дар љараёни фаъолият мањорати касбиашро дар Донишгоњи Мил-
лии Тењрон (1999) такмил медињад.
Солњои 2002 – 2004 – роњбари бадеии Ансамбли давлатии
шашмаќомсароёни ба номи Фазлиддин Шањобови Кумитаи дав-
латии телевизион ва радиошунавонии назди Њукумати Љумњурии
Тољикистон, айни замон њамчун дотсенти кафедраи навозандагии
суннатии Консерваторияи миллии Тољикистон ба номи Т. Сатто-
ров фаъолият дорад.
Њамаи фаъолияти илмї, эљодї ва омўзгории Абдувалї Абдура-
шидов ба омўзиш ва тањлилу тањќиќи санъати классикии Шашмаќом
марбут аст. Ў муассис ва директори Академияи маќом (2002) мебо-
шад. Дар њалли бисёр масъалањои мураккаб оид ба нигањдориву
рушди минбаъдаи ин мероси гаронбањои миллати тољик, аз љумла
эњёву нумўи санъати Шашмаќом сањми арзанда дорад.
10
Солњои 2002–2011 Абдувалї Абдурашидов бо дастаи шогирдони
худ аз Академияи маќом дар бештари љашнворањои байналмилалї,
аз љумла давлатњои Хитой, Германия, Франсия, Белгия, Норвегия,
Шветсия, Англия, Италия, Испания, ИМА, Юнон, Њиндустон, Эрон,
Покистон, Сурия, Марокаш ва чандин кишварњои дигар санъати
Шашмаќоми тољикро сарбаландона муаррифї ва тарѓиб намуда, са-
зовори љоизањову дипломњои сатњи байналхалќї гардидааст.
Барои хизматњои арзандааш дар рушди санъати мусиќии классикї
ўро Президенти кишвар бо унвони Њунарманди халќии Тољикистон
(2001) сарфароз гардонд. А. Абдурашидов инчунин бо Ордени ко-
мандор дар љодаи риторика ва санъат (Франсия, 2005) ва ордени
«Дўстї» (2005) ќадрдонї шудааст.
Абдувалї Абдурашидов мураттиб ва яке аз муаллифони
маљмўаи «Фурўѓи мењр» (шеъру суруд барои кўдакон) (2004), муал-
лифи асари «Омўзиши авзони шеър ва мусиќї» («Арўз ва мусиќї»)
(нашри якум – 2001, нашри дуюм – 2002) ва як ќатор маќолањои
илмї, аз зумраи «Танбўр ва вазифаи он дар омўзиши асосњои
Шашмаќом», «Уд ва танбўр – нигоњдорандаи ду системаи маќом»,
«Шашмаќом, асри XXI: инкишофи санъати мусиќии классикї дар
замони њозира», «Ташаккули авзони рубої дар матни адвори зар-
бии мусиќї» мебошад. Ў яке аз чањор муаллифи нахустнашрияи
«Энсиклопедияи Шашмаќом» (1999) аст.
ФАРОЃАТ АЗИЗЇ
Азизї Фароѓат Абдуќањњорзода –
мусиќишинос, доктори илмњои санъатшиносї
(2010), доктори Академияи илмии байналмила-
лии Antique World (2007), лауреати Љоизаи Ака-
демияи илмии байналмилалии Antique World
(2007), лауреати Љоизаи байналмилалии ECО
Awards (2010), Арбоби њунари Тољикистон.
Соли 1981 факултаи таърихї-назариявии
Консерваторияи давлатии шањри Тошкан-
ди ба номи Мухтор Ашрафиро бо тахассу-
си мусиќишиносї (синфи профессор Ф.М.
11
Кароматов) ба итмом расонда, дар мавзўи «Робитањои таърихии
суннатњои мусиќии њинду тољик» (Тошканд, 1989) тањти роњбарии
профессор Кароматов Ф.М. рисолаи номзадї њимоя мекунад. Соли
2003 дар шаш Донишгоњи ИМА, соли 2004 дар мактабњои суннатию
классикии Њиндустон доир ба этнографияи мусиќї ва методикањои
суннатї тањќиќоти илмї анљом дода коромўзї њам кардааст. Солњои
2006 – 2009 дар Консерватория (академия)-и давлатии ш. Новоси-
бирски ба номи М.И. Глинка ба њайси докторант тањсил намуда, пас
аз хатми он с. 2009 дар њамон муассиса кори доктории худро рољеъ
ба «Маќом ва Фалак њамчун падидањои касбии эљодиёти мусиќии
суннатии тољикон» бомуваффаќият дифоъ намудааст.
Фаъолияти кории Ф. Азизї дар Донишкадаи давлатии санъати
Тољикистон ба номи Мирзо Турсунзода ба њайси омўзгор (1982–
1987) – мудири кафедраи мусиќии Шарќ оѓоз гардида, солњои
1987 то 1997 дар кафедраи таърих ва назарияи мусиќии Шарќ
(1991–1997 – мудир) ифои вазифа намудааст. Фаъолияти минбаъ-
даи Фароѓат Азизї дар вазифаи ходими калони илмии Академияи
илмњои Тољикистон (1998–2003) идома ёфта, бо таъсис гардидани
Консерваторияи миллии Тољикистон (2003) ў њамоно ба маќоми
ноиби ректор оид ба корњои илмї ва робитањои байналмилалии он
пазируфта шуд. Аз моњи феврали соли 2006 Фароѓат Азизї вазифаи
муовини Вазири фарњанги Тољикистонро ба дўш дошта, њамзамон
профессори кафедраи таърих ва назарияи мусиќии Консерватори-
яи миллии Тољикистони ба номи Т. Сатторов мебошад.
Доираи фаъолияти илмии Ф. Азизї хеле васеъ буда, таърих
ва назарияи Шашмаќому Фалак, системањои таълимоти мусиќї,
рисолањои мусиќї, равобити мусиќии њинду тољик (хусусан,
эљодиёти Амир Хусрави Дењлавї), банотагирии мусиќии суннатї,
эљодиёти композиторон, маќолањои энсиклопедиро фаро мегирад.
Зимни фаъолияти омўзгорї (аз соли 1981 то ин ваќт) дасту-
ри таълимии «Асосњои назарияи мусиќї» (Љ.1, Душанбе, 2011),
барномањои таълимї доир ба «Асосњои маќом» ва «Солфељиои
этнографї» (Душанбе, 2008) таълиф намуда, тањти роњбарии илми
ў дањњо корњои дипломї ва рисолаи номзадї (Каримов С.С.) анљом
ёфтаанд. Ф. Азизї яке аз муалифони маљмўаи таълимии «Таъри-
хи мусиќии Осиёи Миёна ва Ќазоќистон» (Москва,1995) барои
консерваторияњо мебошад.
12
Ф. Азизї ба этнография раѓбати зиёд зоњир намуда, тањти
роњбарии ў ќариб 20 экспедитсия (аз он 5-то байналмилалї), ки
сар то сари манотиќи Тољикистон: вилояти Суѓд, (Исфара, Ис-
таравшан, Панљакент, Мастчоњи Кўњї, Хуљанд); вилояти Хат-
лон (Балљувон, Восеъ, Данѓара, Кўлоб, Сари Хосор, Њамадонї,
Шўрообод), вилояти Мухтори Кўњистони Бадахшон (Бартанг,
Барсем, Бидухт, Роштќалъа, Рўшон, Сипонљ, Хоруѓ, Ванљ, Дарвоз,
Мурѓоб)-ро дар бар гирифтаанд, сурат гирифтаанд.
Беш аз 19 сол (1992-2011) ў ба омўзиши бойгонии композитор,
танбўрии нодир, мусиќишинос, донандаи бењамтои Шашмаќом Фаз-
лиддин Шањобов машѓул аст. Дар натиљаи ин фаъолият нахустин
маљмўаи маќолањо бахшида ба хадамоти ин арбоби барљаста бо номи
«Шињоби мусиќї» (Душанбе, 2006) ва рисолаи мусиќии Фазлиддин
Шањобов «Баёзи Шашмаќом» бо шарњу эзоњоти илмии Ф. Азизї
соли 2007, яъне баъд аз 34 соли вафоти муаллиф, рўи чопро дид. Бо
саъю кўшиши мусиќишинос Ф. Азизї ба муносибати 100-солагии
Ф. Шањобов, соли 2011, сељилдаи Ф. Шањобов зери унвони «Осор ва
пажўњиш» аз чоп баромад.
Ф. Азизї муаллифи бисёр лоињањое аст, ки дорои ањамияти
муњими давлатианд; аз ќабили «Шашмаќом – шоњасари мусиќии
классикии љањонї» (ЮНЕСКО, 2005-2007), «Бойгонии сав-
тии Тољикистон: Фонди фолклории ба номи Р. Амонов. Тар-
мими техникї ва фарњангї» (Фонди Кристенсен, ИМА 2006-
2008), «Дарсњои мањоратии Фалак дар Консерваторияи миллии
Тољикистон» (Фонди Сорос, 2005), «Клавирњои операњои тољик»
(2009), «Нахустфестивали наътхонї дар Тољикистон» (Душан-
бе, 2009), «Фалак – суннатњои иљроии он» (Кўлоб, 2006), «Фалак:
масъалањои таърихї ва назариявї» (Душанбе, 2009), , «Шашмаќом:
таърих, назария ва таълимоти муосир» (Душанбе, 2011) ва ѓайрањо,
ки аз љониби Њукумати Тољикистон пуштибонї ёфтаанд. Азизї
Ф.А. яке аз муаллифони лоињаи Барномањои давлатии доир ба
тарбияи мутахассисон дар соњаи фарњанг ва санъат (2006), рушди
фарњанг (2007), рушди њунарњои бадеї (2008) ва рушди мусиќии
касбї (2010) мебошад.
Ф. Азизї бо маърўзањои илмиву лоињањои эљодї ба Шотландия
(2000), Венгрия (2002), ИМА (2003), Њиндустон (2004, 2010), Эрон
(2007), Франсия (2008, 2010), Њолланд ва Белгия (2009), Кореяи
13
Љанубї (2009, 2010) ва як ќатор мамолики муштаракул манофеъ са-
фар кардааст.
Таълифоти илмии ў аз ду монография, рисола, маљмўъањои ба-
нотагирифташуда, дастуру барномањои таълимї, маќолањои илмї
иборат аст. Ф. Азизї яке аз чањор муаллифи нахустнашрияи «Эн-
сиклопедияи Шашмаќом» (2009) мебошад.
Соли 2004 Ф. Азизї бо ордени «Шараф», дараљаи II Љумњурии
Тољикистон мукофотонида шудааст. Дорандаи мукофоти Акаде-
мияи байналмилалии илмии Antique World (2007), Дипломи «Оли-
ми пурмањсултарини сол» (2009) мебошад. Соли 2010 бо Љоизаи
баландмаќоми байналмилалии созмони њамкорињои иќдисодї
(Economic Cooperation Organization) – ECО Awards мушарраф
гардида, соли 2011 - соњиби унвони фахрии «Арбоби њунари
Тољикистон» гардидааст.
Асарњои мунтахаб
1. Институт устод-шогирд и его роль в традиционной профес-
сиональной музыке стран мусульманского Востока. // маљ. Музы-
коведение, №5, Москва, 2008, С. 55–61.
2. К вопросу об исторической взаимосвязи музыкальных тради-
ций Индии и Таджикистана в древности. // Борбад, эпоха и тради-
ции культуры. Сб. ст., Душанбе, 1989, С. 153–157.
3. К истории развития жанра тарона в системе макомата. // Про-
блемы музыкальной науки. Российский научный специализирован-
ный журнал, 2008, №2(3), С. 150–156.
4. Когда создаётся песня … // Фозил Солиев. Маљм. маќ., Ду-
шанбе, 2004, С. 102–108.
5. Маком и фалак как явления профессионального традицион-
ного музыкального творчества таджиков (Монография), Душанбе,
«Адиб», 2009.
6. Назаре ба эљодиёти Х. Абдуллоев // Мављи оњанг. Маљ.
маќолот бахшида ба фаъолияти эљодии композитор Х. Абдуллоев.
Душанбе, 2000, С. 23–27.
7. Структурные и ладовые особенности ведущего жанра тради-
ционной музыки горных таджиков – фалаки кулоби. // маљ. Про-
блемы музыкальной науки. Российский научный специализирован-
ный журнал. 2009, №1(4), С. 112–117.
14
8. Фазлиддин Шањобов ва проблемањои маќомшиносии муо-
сири тољик // Шињоби мусиќї. Душанбе, Нашри якум, 2006; Наш-
ри дуюм // Фазлиддин Шањобов. Осор ва пажўњиш, Љ.2, Шињоби
мусиќї. Душанбе, ЭМТ, 2011, С. 137 – 170.
9. Фалак – основа профессионального музыкального творче-
ства горных таджиков. // маљ. Музыковедение. Москва, 2009, №2,
С. 33–40.
10. Шашмаком и рага. Краткий компаративистский анализ
(Монография). Душанбе,1999, 166 с.
11. Falak: Spiritual Songs of the Mountain Tajiks. / Music of
Central Asia: An Introduction. Edited by Theodore Levin and Elmira
Kochumkulova. Bishkek: University of Central Asia, 2011 (pilot
edition), pp. 240-252.
12. Фазлиддин Шањобов. Баёзи Шашмаќом. Рисолаи илмї. Му-
раттиб ва муаллифи тавзењоти илмї Фароѓат Азизї. Нашри аввал,
Душанбе, ЭМТ, 2008, 288 с.; Нашри дуюм // Фазлиддин Шањобов.
Осор ва пажўњиш, Љ.1, Баёзи Шашмаќом, 2011, 288 с.
13. Вклад Абуабдуллоха Рудаки в историческое развитие тра-
диционной таджикской музыки // Ираннаме. Алматы, 2010, №1(9),
С. 132 –141.
14. Усуль и тала: о специфике и функциях . // Борбад – 1400. Сб.
ст. Душанбе,1990, С. 56-63.
15. Оњанги кўњистони тољик. Маљ. банотагирифтаи оњангњои
халќї. Дар њаммуалифї бо Кароматов Ф.М., Љ.1, Душанбе, 2002,
71 с.
16. Феномен Шашмакома в начале XXI века. // Очерки истории и
теории культуры таджикского народа. Душанбе, 2006, С. 437 – 451.
17. Традиционная профессиональная музыка Таджикистана:
приоритеты, проблемы и решения (годы Независимости) // Очерки
истории и теории культуры таджикского народа. Душанбе, 2010,
С. 481–509.
18. К проблеме профессионализма в фалаке. // Фалак ва
масъалањои таърихї-назариявии мусиќии тољик. Маљмўаи маќолот.
Душанбе, «Адиб», 2009, С. 7–24.
15
 ГЕННАДИЙ АЛЕКСАНДРОВ
Александров Геннадий Сергеевич – компо-
зитор. Соли 1937 дар шањри Душанбе ба дунё
омадааст. Ў дар давраи наврасї, баъд аз хатми
мактаби миёна, нахуст дар техникуми гидротех-
никии шањри Душанбе идомаи тањсил намуда,
ихтисоси ирригатор-сохтмончиро соњиб шуда-
аст. Вале пас аз адои хизмат дар сафи Ќуввањои
Мусаллањ давоми фаъолияти эљодиашро сидќан
ба мусиќї бахшидааст.
Соли 1961 Геннадий Александров омўзиш-
гоњи мусиќии шањри Самарќандро бо бањои аъло хатм кард.
Њангоми тањсил дар омўзишгоњ профессорони Консерваторияи
давлатии шањри Тошканд М. Ашрафї ва Б. А. Зейдман аз доираи
эљоду фаъолияти донишљў бохабар гардида, ўро барои идомаи
тањсил ба консерватория даъват намуданд. Пас аз панљ соли тањсил
тањти роњбарии яке аз композиторони варзида Б.Ф. Гиенко ў ба
эљоди асарњои мусиќї дил баст.
Соли 1967 аввалин асари мусиќии калонњаљм – Сюита барои ор-
кестри асбобњои халќиро (дар чор ќисм) эљод намуд.
Ба њамин минвол аз соли 1967 то соли 1970 Г.С. Александров се
асари калонњаљми бисёрќисмаи симфонї офарида, мањорати касби-
ашро ба пуррагї сайќал дод. Махсусан симфонияи бисёрќисмаи ў
тањти унвони «Письмо в тридцатый век» шањодати он аст, ки ком-
позитор тавонистааст бо мањорати хоса алоќаи байни симфония ва
шеърро бевосита нишон дињад ва дараљаи ин самти санъатро бар-
дошта, завќи шунавандаро бедор созад.
Сониян, ў бо майлу раѓбати беандоза барои эљоди асарњои
мусиќии сањнавї њаракат мекунад. Соли 1969 ў балети кўдаконаро
тањти унвони «Оњуи тиллої» иншо намуд, ки он дар асоси афсонаи
њиндї падид омад. Худи њамон сол ин асар дар Театри академии
опера ва балети ба номи С. Айнї рўи сањна омада, аз тарафи тамо-
шобинони сершумор хеле самимона пазируфта шуд.
Дигар асари калонњаљми сањнавии Геннадий Александров опе-
реттаи «Оби њаёт», (либреттои М. Назаров) мебошад. Ин асар низ
диќќати њунармандони њамон театрро зуд ба худ љалб намуда, соли
16
1974 рўи сањна оварда шуд. Ќањрамонњои ин асари сањнавї љавонон
буда, оњангњои марѓуб ва шеъру раќсњои дилнишин њамоно ба
ќалби тамошобинони сершумор љой гирифтанд.
Ќањрамонњои арсаи мењнат дар асарњои Г. Александров мавќеи
асосиро ишѓол менамоянд. Ў ба чањордањ шеъри М. Фофанова, ки
мазмунан ба бунёдгарони НОБ-и Норак, алалхусус васфи мењнати
шабонарўзии коргарон-созандагони ин нерўгоњ бахшида мешавад,
оњангњои хеле муносиб меофарад.
Асоси офаридањои Г.С. Александров дар соњаи мусиќї бо њаёти
ў, бо саргузашњо аз њаёт, бо далелњои рўзгори вай алоќаи зич до-
ранд. Масалан, хеле хуб омўхтани њаёти сарбозї, ифтихормандї,
њиссиёт ва тафаккури сарбози шўравї ба композитор имкон до-
данд, ки ў ба силсилаи шеърњои ба ин мавзўъ бахшидаи шоирон,
аз љумла, силсилаи шеърњои «Мо толиби сулњем» ва «Рўзи Ѓалаба»
оњангњои марѓубу дилписанд эљод намояд. Ин асарњои оњангсоз ба
љашни 30-солагии Ѓалаба дар Љанги Бузурги Ватанї бахшида шу-
дааст ва то кунун ба шунавандагони серталаб ѓизои маънавии бой
медињанд.
Соли 1975 Г.С. Александров достони симфонии «Эњёи замин»-
ро ба итмом расонд. Ин асар ба рўзгори онњое бахшида шудааст,
ки њаёташонро бањри ободии биёбонњои ташналаб сарф кардаанд.
Оњанги дилчасп, љобаљогузории даќиќ, забони фањмои гармонї
ва амсоли инњо мењвари асосии асарро дар бар гирифтаанд. Дар
эљодиёти композитор симфонияи мазкур мавќеи намоёнро ишѓол
менамояд.
Фаъолияти композитор Г. Александров дар эљоди мусиќии кино
низ назаррас мебошад. Аз љумла, мусиќии ў ба филми «Як њаёт кам
аст», коргардон Б. Кимёгаров («Тољикфилм», 1974) ба равиши дра-
матургияи филм хеле мусоидат мекунад.
Байни асарњои симфонии Г. С. Александров симфонияи «Сањи-
фањои Љанги Бузурги Ватанї» (1985) мавќеи намоён дорад. Сим-
фония аз се ќисм иборат аст: ќисми 1 – «Хомўшии таркида», ќисми
дуюм – «Ѓусса» ва ќисми сеюм – «Рўзи Ѓалаба». Дар ќисми охири-
ни симфония иќтибос аз суруди машњури З. Шањидї «Рўзи зафар»
хеле бамаврид истифода шудааст.
Мусиќии Г.С. Александров дар байни шунавандагону бинанда-
гони имрўза низ њаводорони зиёд дорад.
17
 Асарњои мунтахаб МИРАТУЛЛО АТОЕВ

Асарњои сањнавї: Атоев Миратулло (1938 – 1994) – компо-

1969 – «Оњуи тиллої», балет.
1974 – «Оби њаёт», оперетта-мюзикл, либреттои М. Назаров.
Асарњои симфонї:
1967 – Симфонияи №1
1968 – Симфонияи №2
1970 – Симфонияи №3 «Нома ба асри сиюм»
1972 – Сюитаи симфонї
1975 – «Эњёи замин», достони симфонї
1975 – Сюитаи бачагона
1978 – Сюитаи симфонї
1979 – Сюитаи симфонї
1984-1985. Симфонияи №4 «Сањифањои Љанги Бузурги Ватанї».
Асарњо барои оркестри созњои халќї:
Консерт барои рубоб, силсилањои вокалї, пйесањо.
Мусиќї барои намоишномањои театрї:
Театри давлатии драмавии русї ба номи В. Маяковский: «Трех-
грошовая опера», «Стеклянный зверинец», «Малыш и Карлсон».
Театри мусиќї-мазњакавии ба номи А. Пушкин (айни њол теа-
три вилоятии мусиќї-мазњакавии ба номи К. Хуљандї): «Мещанин
во дворянстве», «Маленькие трагедии».
Театри шањри Днепропетровск ба номи М.Горкий: «Сын рыбака».
Театри давлатии љавонони ба номи М. Воњидов: «Много шума
из ничего».
Театри љумњуриявии лўхтак: «Мудрец и добрый молодец» ва
ѓайра.
Мусиќї барои кино:
«Як њаёт кам аст»
«Гаравгон»
«Боз як шаби Шањрзода»
«Љўра-шикорчї аз Мин-Архар» ва ѓ.
зитор, Ходими хизматнишондодаи санъа-
ти Тољикистон. Дар ќишлоќи Оќсуи ноњияи
Данѓараи вилояти Хатлон ба дунё омада,
аз падару модар бармањал мањрум гардида,
дар хонаи бачагон ба воя расидааст. Муал-
лимону мураббиёнро ў бо мењнатдўстиаш
мафтун намуда буд. Ў дорои мусиќифањмии
ѓайримуќаррарие буд ва ин омили ба шањри
Душанбе, ба хонаи бачагони лаёќатманд овар-
дани ў гардид. Дар ин љо ў бо майли самимии бачагона ва саъю
кўшиши устуворона ба навохтани созњои мусиќї сар мекунад.
Муњаббат нисбат ба мусиќї таќдири М.Атоевро муайян месо-
зад, вай тањсилро дар шўъбаи созњои халќии Омўзишгоњи мусиќии
Душанбе (синфи рубоб) идома дода, пас аз хатми он ба Консер-
ваторияи давлатии Тошканд дохил мешавад. Устодони консер-
ватория ба лаёќати ў таваљљўњ намуда, ба ў ќотеъона маслињат
медињанд, ки композитсияро омўзад. Композитсияро М. Атоев аз
яке аз чењрањои барљаста, профессор Г.А. Мушел меомўзад. Дар
солњои хониш вай асарњои Консерт барои скрипка, Соната барои
фортепиано, Сюита барои оркестри торї, якчанд пйесањо барои
созњои гуногун, романсњо ва сурудњо менависад.
Кассетаи лентаи магнитофон – ин буд баѓоче, ки Миратулло
Атоеви 26-сола пас аз хатми Консерваторияи давлатии Тошканд
ба номи М. Ашрафї ба хона овард. Дар лента Консерти ў барои
фортепиано бо оркестр (1965) дар иљрои оркестри симфонии Фи-
лармонияи Тошканд – кори дипломии ў сабт гардида буд. Дар ин
асари калонњаљм он хусусиятњое, ки минбаъд барои услуби эљодии
ў хоса гардиданд: лирикаи диловарона, ботамкин, вусъати табиии
шакл, тавсифи барљастаи симоњои мусиќї, саъй ба сўи содагї, ни-
гориши демократии андешаи бадеї њувайдо гардиданд.
Баъдтар, соли 1966, композитори љавон дуюмин асари калони
худ – симфонияи «Мубориза»-ро менависад. Ин асари барномавї
воќеањои солњои аввали Инќилобро (Инќилоби Октябр, 1917)
дар Тољикистон инъикос менамояд. Бори аввал ин асарро ањли

18 19
мусиќї дар иљрои Оркестри калони симфонии радио ва телеви-
зиони умумииттифоќї шуниданд. Дар ављу хурўши симфония,
ќавииродагии худи муаллиф зоњир мегардад.
Консерт барои фортепиано бо оркестр ва симфонияи «Мубори-
за» гувоњи он буд, ки ў ба њаёти мустаќилонаи эљодии композиторї
ќадам нињодааст.
Соли 1968 М. Атоев Консерти сеќисмаро барои скрипка бо ор-
кестр эљод мекунад. Бахусус ќисми дуюми Консерт хуб аст. Оњанги
он, аз чумла, бахши скрипкаи якка, бо тароват ва зебогиаш мафтун
мекунад. Ќисми дуюм ва хотимаи Консерт, ки дар рўњияи мусиќии
халќии тољикї навишта шудааст, комёбии бузурги асарро таъмин
намуд.
Сюитаи ў «Гурба ва муш» бар матни классикии Убайди Зоконї
барои оркестри калони симфонї ва ровї (1970) аз нигоњи мундариља
хеле таъсирбахш ва асари муфиде барои сомеони хурдсол мебошад,
ки муаллиф ба онњо аз тањти дил хушбахтї ва хушнудї таманно до-
рад. Минбаъд ин мусиќї дар намоишномаи њамноми Театри давла-
тии љавонони Тољикистон ба номи М.Воњидов садо дод. Мусиќии
сюита баѓоят фасењ аст. Њодисањои драмавї – бархўрди мушон бо
гурба, маросими ќатл ва љазои золим – манзарањо то њаде бова-
рибахшанд, ки бачањо онро ба њаяљони зиёд эњсос мекунанд. Ин
асар сањми бузурги муаллиф дар адабиёти мусиќии бачагона аст.
М.Атоевро солњои минбаъда низ мавзўи бачагона љалб менамо-
яд. Мусиќии ў ба сомеони хурдсол ва иљрокунандагон бо таровату
содагї ва хушоњангї хуш меояд. Композитор диапазони овозњои
бачагонро нозук эњсос мекунад ва бо ќаноатмандї бо хорњои ба-
чагона кор мекунад. Асарњои ў ба монанди кантатањо «Дар оѓўши
Ватан» (шеъри М.Фарњат), «Мо кўдакони хушбахтем» (шеърњои
М.Миршакар ва Г.Сулаймонова), инчунин бисёр сурудњои бачаго-
наи ў дар репертуари бисёр дастањои хорсароии бачагонаи љумњурї
маќоми хеле устуворро соњиб гаштанд. Дар ин асарњо мавзўи ба-
чагии саодатманди кўдакони тољик њамчун вањдати амиќ ва ногу-
састании Ватан ва шањрванд эњсос мешавад. Офариниши балет-
афсонаи М.Атоев «Камони сењрнок» барои бачањо воќеаи муњиме
шуд дар инкишофи мусиќии бачагона.
Эљодиёти симфонии М.Атоевро ёдовар шуда, достони симфонии
«Ба хотири ќањрамонони Сталинград»-ро њамчун зуњуроти њиссиёти
20
баланди шањрвандї номбар накарда намешавад. Ин достони аз
нигоњи симоњои мусиќї диловарона дар љараёни ташаккули шакли
асар сомеонро ба лањзаи барљастаи лирикї меоварад ва он хотироти
парешонест, аз хаёлоти сарбози маљрўњ. Ќиёси пайњамии рангоран-
ги симоњои диловарию лирикї ба равиши мусиќии асар тобиши зе-
боии хосаву таъсирнок мебахшад.
Соли 1976 М. Атоев Симфонияи дуюми худро менависад, ки дар
он бори навбатї ѓановати тавоноии оркестриро намоиш медињад.
Чунин хусусиятро ба увертюраи «Тўёна» барои оркестри симфонї
(1984) низ метавон нисбат дод. Ба жанри вокалї-симфонї рў оварда,
композитор дар достони «Китоби об» (шеъри А.Файзулло) манза-
раи мењнати бунёдкоронаи халќро равшан ва хотирмон тасвир на-
муда, саъйи њамешагии онро ба сўи ояндаи дурахшон меситояд.
Дар фаъолияти ў муњаббати бењамтои композитор ба ду соз ба
хубї зоњир мегардад – яке рубоб, ки ба он вай солњои љавониашро
бахшидааст ва фортепиано, ки бо тобишњои мутантани садоњояш
ўро љалб менамояд. Ин дилбастагї бахусус дар ду силсилаи калони
мусиќї таљассум гаштааст.
Чор пйесаи консертї барои рубоб ва оркестр (1967) дар байни
асарњо барои оркестри созњои халќии тољикї навиштаи композитор
мавќеи марказиро ишѓол менамояд. Асарњое, ки М.А.Атоев барои
ин оркестр эљод намудааст, аз љумла «Скерцо», «Хотирањои дил»,
«Раќс» аз дониши олии композитор оид ба хусусиятњо ва васоити
ифодаи созњои халќї ва истифодаи онњо, ки ў дар партитурањояш
инъикос ёфтааст, шањодат медињанд.
Имкониятњои фортепианоро вай ба ѓайр аз Консерти фортепианої,
инчунин дар якчанд пйесањо, ки дар байни онњо, асарњое барои пиа-
нинонавозони наврас низ њастанд, нишон додааст.
Њар як асари вокалии ў таъйиноти аниќ дорад. Мањз њамин чиз
боиси комёбии сурудњои ў – «Духтари ќањрамон», «Суруди ком-
сомол», «Субњи Вахш», «Эњсоси дил» ва «Суруди чашма» (шеъри
М.Турсунзода) гардидааст. Сурудњои М.Атоев ўро њамчун компо-
зитори дорои истеъдоди бойи оњангсозї муаррифї менамоянд.
Композитор М.Атоев бо бисёр коллективњои театрї фаъоло-
на њамкорї менамуд. Услуби талќину баёни композитор дорои
тобишњои миллї ва демократї буда, комёбї ва эътирофи шунаван-
дагонро сазовор менамояд.
21
 Дар Анљумани VII Иттифоќи композиторони љумњурї (дека-
бри, 1986) М.Атоев муовини Раиси Иттифоќи композиторони
Тољикистон интихоб гардид.
Ба репертуари таълимї-педагогї низ теъдоди зиёди пйесањои
композитор барои созњои гуногун ворид гаштаанд. Ва ин тасодуфї
нест. М.Атоев ваќт ва нерўи зиёди худро ба тарбияи кадрњо бахши-
дааст. Композитор махсусан кори фаъолонаи мусиќї-педагогиро
дар зинаи ибтидої ва миёнаи тањсилоти мусиќї ба роњ мондааст.
Ў солњои 1974 – 1981 ба њайси директори мактаби миёнаи мах-
суси мусиќавии љумњуриявї (њоло ба номи З. Шањидї) фаъолият
намуда, системаи ин мактабро аз лињози раванди таълиму тарбия
хеле мукаммал гардондааст. Миратулло Атоев дар рушди педаго-
гикаи мусиќии Тољикистон сањми калон гузоштааст. Њамин асоси
мўътамад гардид, ки баъдтар (соли 2007) номи ў ба яке аз мактабњои
мусиќии асосии љумњурї – Мактаб-интернати миёнаи махсуси
мусиќии љумњуриявї, мактабе, ки барои Тољикистон кадрњои зиёд
– омўзгорон, олимон, докторону номзадњои илм, мусиќишиносон,
барандагони љоизањои озмунњои байналмилалиро тарбия наму-
дааст, мактабе, ки асосгузору директори шўњратманди он солњои
1964 – 1989 Иониди Дмитрий Иванович буд ва худи М. Атоев низ
дар ин мактаб солњо кор мекард, гузошта шуд.
Эљодиёти М.Атоев дар худ бењтарин хусусиятњои мусиќии муо-
сири Тољикистон – њисси шањрвандї, садоќат ба суннатњои халќї
ва касбиятро таљассум менамояд.
Асарњои мунтахаб
Асарњои сањнавї:
1983-1984 – «Камони сењрнок». Балет. Либреттои С. Азаматова.
Асарњои симфонї:
1966 – «Мубориза». Симфония.
1967 – Симфонияи №2.
1970 – «Гурба ва муш». Сюита бар матни У. Зоконї, барои орке-
стри калони симфонї ва ровї.
1984 – «Тўёна». Увертюра барои оркестри симфонї.
22
Асарњои вокалї-симфонї:
1974 – «Дар оѓўши Ватан». Кантата барои яккахон, хори бача-
гона ва оркестри симфонї, шеъри М. Фарњат.
1977 – «Кишвари азиз». Кантата барои яккахон, хор ва оркестр,
шеъри Б.Фаррух.
1980 – «Мо бачагони хушбахтем». Кантата барои яккахонњо,
хори бачагона ва оркестр, шеъри М.Миршакар ва Г. Сулаймонова.
1982 – «Китоби об». Достони вокалї-симфонї барои яккахон,
хор ва оркестр, шеъри А. Файзулло.
Асарњо барои оркестри созњои халќї.
Суруду романсњо.
Пйесањои созї.
Мусиќї ба намоишномањои театрї.
МУХТОР АШРАФЇ
(узви ифтихории ИК Тољикистон, баъди вафот)
Мухтор Ашрафї – композитор, дирижёр, хо-
дими намоёни љамъиятї, Њунарманди халќии
Ўзбекистон (1940), Артисти Халќии СССР
(1951), Ходими хизматнишондодаи санъати
РСС Тољикистон (1972), дорандаи љоизањои
давлатии СССР (1943, 1951), профессор (1953),
дорандаи Љоизаи давлатии Ўзбекистон ба номи
Њамза (1970), дорандаи Љоизаи байналмилалии
ба номи Љавоњирлал Неру (1972), ба номи Ка-
мол Абдул Носир (1973) соли 1912 дар шањри
Бухоро таваллуд шудааст.
Мухтор Ашрафї тањсилоти санъати мусиќии хешро дар Макта-
би мусиќии Шарќи Бухоро назди дуторнавози маъруф Тоњирљон
Давлатзода оѓоз намудааст. Дар он солњо дар ин муассисаи таълимї
навозандагони маъруфи тољик Бобо Љалол Носиров, Бобо Ѓиёс
Абдуѓанї, Домулло Њалим Ибодов, Абдуќодир Исмоилов ва дига-
рон фаъолият доштанд. Пас аз хатми мактаб соли 1928 ба Институ-
ти мусиќї ва хореография (шањри Самарќанд) дохил мешавад. Дар
23
ин љо тањти роњбарии Н.Н. Миронов таълим мегирад. Дар Инсти-
тут М.Ашрафї аввалин асарњои мусиќии худро эљод намуда, санъ-
ати дирижёрї ва оркестрро меомўзад. Нахустин асари М. Ашрафї
марши «Садраш» барои оркестри симфонї (1930) буд. Соли 1930
баъди итмоми Институти мусиќї ва хореография М.Ашрафї
њамчун аспиранти институти мазкур мемонад. Бояд зикр намуд,
ки дар институт композиторон-навозандагони машњури тољик, аз
љумла М.Бурњонов, Д.Зокиров, Ш.Рамазонов, М.Аминзода, Расул
Ќодирї ва бисёр дигарон тањсил намудаанд.
Соли 1930 М.Ашрафї дар олимпиадаи умумииттифоќии те-
атр ва санъати халќњои СССР, моњи феврали соли 1931 дар Слё-
ти якуми умумитољикии сарояндагон, навозандагон ва раќќосон
дар шањри Сталинобод иштирок мекунад. Аъзои комиссияи ба-
деии якумин слёти умумитољикї адибон А.Лоњутї ва Н.Бектош,
мусиќишинос Н.Миронов, Алї Ардобус, композитор Л. Книппер,
балетмейстер И.Моисеев буданд. Дар слёт навозандагон, сароян-
дагон ва раќќосони маъруфи тољик Пўлот Ањмадзода, Исмат Са-
идзода, донишманди санъати Шашмаќом Домулло Њалим Ибодов,
сарояндагон Шариф Љўраев, Иброњим Хўљаев, Ќумрї Рањимзода
ва бисёр дигарон буданд.
Пас аз анљоми Слёт М.Ашрафї бо гурўњи навозандагони
Тољикистон дар сафари њунарии шањри Ленинград иштирок меку-
над.
Соли 1934 М.Ашрафї ба студияи операвии назди Консервато-
рияи давлатии Москва (синфи Б.Шехтер ва С.Василенко) дохил
мешавад.
Соли 1948 М.Ашрафї ба таври экстернат шўъбаи дирижёрии
операвї-симфонии Консерваторияи давлатии Ленинградро хатм
мекунад.
М.Ашрафї асосгузор ва роњбари бадеии Театри опера ва балети
шањри Самарќанд буд. Вай тибќи ќарори бюрои КМ Ўзбекистон
барои ташкил намудани театр махсус ба шањри Самарќанд фири-
стода шуда буд.
Соли 1971 М.Ашрафї ректори Консерваторияи давлатии Тош-
канд таъйин гардида, њамчун сардирижёри Театри калони давла-
тии академии РСС Ўзбекистон ба номи Алишер Навої корро идо-
24
ма медињад. Мухтор Ашрафї дар тайёрнамої ва тарбияи кадрњои
мусиќии љумњурињои Ўзбекистон ва Тољикистон, баргузории
озмунњои мусиќинавозон, конференсияњои илмї-назариявї оид ба
проблемањои гуногуни рушди фарњанги мусиќии халќњои Осиёи
Миёна ва Ќазоќистон наќши бузург бозидааст.
Њанўз солњои 30-юм аввалин шуда, операи «Тўлќун»-ро аз
рўи либреттои А.Фитрат менависад, вале опера нотамом боќї
монд. Соли 1938 М.Ашрафї якљоя бо С.Василенко нахустин опе-
раи ўзбекии «Бўрон»-ро (либреттои К.Яшин) менависад ва соли
1941 нахустнамоиши операи дигари ў бо њамроњии С.Василенко
навишта шуд. Опера ба сохтмончиёни Канали Калони Фарѓона
(либреттои К.Яшин ва М.Рањмон) бахшида шуда буд. Соли 1951
М.Ашрафї корро оид ба операи «Бањром ва Дилором» аз рўи аса-
ри Навої оѓоз мекунад, ки он соли 1958 бори нахуст намоиш дода
шуд. Соли 1961 М.Ашрафї оид ба операи «Дили шоир» аз рўи ли-
бреттои И.Султонов кор мекунад, ки он соли 1962 дар сањнаи Теа-
три ба номи А.Навої бомуваффаќият намоиш дода мешавад.
М.Ашрафї аввалин балети худ «Тумори ишќ» (1969)-ро ба
ёдбуди Љавоњирлал Неру мебахшад. Њанўз соли 1955 бо даъва-
ти Љавоњирлал Неру М.Ашрафї бо њамроњии њайати ходимони
фарњангу њунар ба Њиндустон сафар мекунад. Дар натиљаи ин са-
фар китоби «Рўзномаи њиндї» эљод мегардад.
Асари дигари ў ба Ќањрамони халќи тољик Темурмалик бахшида
шудааст. Соли 1972 дар Театри академии опера ва балети ба номи
С.Айнї нахустнамоиши балети «Темур Малик» (варианти дуюми
он зери унвони «Ишќ ва шамшер» соли 1974) баргузор гардид.
Дар эљодиёти М.Ашрафї мавќеи калонро мусиќии симфонї
ишѓол менамояд. Вай муаллифи ду симфония, њафт сюитаи
симфонї, маршњо барои оркестри симфонї мебошад. Солњои Љанги
Бузурги Ватанї композитор симфонияи якуми худ «Ќањрамонона»-
ро менависад, ки он дар Дањаи мусиќии љумњурињои Осиёи Миёна
ва Ќазоќистон (1942) иљро мегардад. Моњи январи соли 1943 ба-
рои симфонияи якум ба Љоизаи давлатии СССР мушарраф гардид.
Соли 1943 ў симфонияи дуюм «Ањсант ба ѓолибон»-ро ба анљом ме-
расонад. Дар байни асарњои ў достони симфонии «Темур Малик»
ба ёдбуди устод С.Айнї бахшида шудааст.
25
 Композитор ба жанри вокалї-симфонї таваљљўњи хоса зоњир на-
мудааст. Аз байни аввалин асарњои ба ин жанр бахшидааш достони
вокалї-симфонии «Се пањлавон» (1936) аз рўи асари Шота Руставе-
ли «Пањлавони пўсти палангпўш» дар њаммуаллифї бо Н.Миронов,
достон барои хор ва оркестри симфонї «Сарлашкари бузург» дар
њаммуаллифї бо А.Козловский, кантатаи «Суруди бахт», ки барои
офаридани он М.Ашрафї бо Љоизаи давлатии СССР мушарраф гар-
дида буд, мебошанд. Соли 1975 композитор ба адабиёти классикї рў
меорад ва ораторияи эпикии «Гуфтор дар васфи Рустам»-ро аз рўи
асари «Шоњнома»-и Фирдавсї эљод мекунад.
Самти дурахшони эљодиёти мусиќии композитор эљоди су-
руд аст. Суруду романсњои машњури композитор, бахусус
сурудњои «Эй санами Шарќ» (шеъри А.Лоњутї), «Хуш омадед»
(шеъри Ѓ.Ѓулом), «Љон мебарад» (шеъри М.Ансорї), «Дилам
хоњад бањори зиндагиро» (шеъри М.Турсунзода), «Сањар булбул
њикоят…» (шеъри Х.Шералї), «Ѓами ту дорам» (шеъри Њофизи
Шерозї), «Суруди арўсї» (шеъри М.Турсунзода) ва дигарон
маќоми арзандаи хешро дар репертуари сарояндагони Осиёи Ми-
ёна пайдо кардаанд.
Композитор ба такмили сурудњои машњури халќии тољикї
диќќати муњим додааст. Њанўз дар ибтидои фаъолияти хеш
М.Ашрафї сурудњои машњури зерин, ба монанди «Гулъизорам» ба-
рои триои вокалї бо фортепиано ва њамроњии оркестри симфонї,
«Ќўшчинор» барои овоз бо фортепиано ва њамроњии оркестри
симфонї, «Ироќи Бухоро» барои овоз бо фортепиано ва њамроњии
оркестри симфонї, «Мо сар нињодем» барои овоз бо оркестри
созњои халќї ва дигаронро такмил додааст.
Мухтор Ашрафї муаллифи мусиќии бисёр намоишномањои
мусиќї-драмавии театрї буда, дар кино низ бомуваффаќият кор
кардааст.
Вай ба филмњои гуногун мусиќї офаридааст: «Насриддин
дар Бухоро» дар њамкорї бо композитор Б.Архипов (коргар-
дон Я.Протазанов, 1944), «Хоњарон Рањмоновањо» (коргардон
К.Ёрматов, 1954), «Наташа-хонум» (коргардон Л.Файзиев, 1965),
«Асрори Кониюта» (коргардон Х.Файзиев, 1966) ва «Семурѓ»
(коргардон Х.Файзиев, 1971), ба филми дусериягии «Тулўъ дар
Ганга» (коргардон Л.Файзиев, муаллифи сенария М.Турсунзода,
26
1975). М.Ашрафї дар ташаккули самтњои гуногуни санъати
кино дар кишварњои Осиёи Марказї наќши муњим бозидааст, ки
шањодати равшани он якумин филм-операи «Дилором» (коргардон
А.Њамроев, 1967), нахустин филм-балети «Ривояти (ќиссаи) Ќалъаи
Кўњна» (коргардон Л.Файзиев, 1970) мебошанд.
Композитор, дирижёр ва ходими мусиќї Мухтор Ашрафї бо
ордени «Нишони Фахрї» (1937), ду ордени Ленин (1951, 1972),
ду ордени Байраќи Сурхи Мењнат (1940, 1958), ордени Ситораи
Гарибалдї (Италия, 1954), ордени Анвар Содот (ЉМА, 1973), инчу-
нин љоизањои байналмилалї Љоизаи байналмиалалии Љавоњирлал
Неру (1972) ва ба номи Камол Абдул Носир (1973) сарфароз гарди-
дааст.
Асарњои мунтахаб
Асарњои сањнавї:
1934 – «Тулќўн», операи нотамом, либреттои А. Фитрат.
1939 – «Бўран», опера (дар њаммуаллифї бо С. Василенко), ли-
бреттои К. Яшин.
1941 – «Канали бузург», опера (дар њаммуаллифї бо
С.Василенко), либреттои К. Яшин ва М. Рањмонов, тањрири 2
(1947), тањрири 3 (1953).
1947 – «Водии бахт», опера (дар њаммуаллифї бо С. Василенко),
либреттои М. Рахмонов.
1962 – «Дили шоир», опера, либреттои И. Султонов.
1969 – «Тўмори ишќ», балет, либреттои М. Ашрафї ва Г. Гело-
вани, ба хотираи Љавоњирлал Неру.
1974 – «Ишќ ва шамшер» (Темур Малик), балет. Либреттои М.
Ашрафї и Г. Геловани.
Асарњои вокалї-симфонї:
1936 – «Се пањлавон». Достони вокалї-симфонї аз рўи асари
Шота Руставели. Дар њаммуаллифї бо Н.Миронов.
1942 – «Лашкаркаши кабир». Достон барои хор ва оркестри
симфонї, дар њаммуаллифї бо А. Козловский, , шеъри Ѓ. Ѓулом.
1975 – «Достони Рустам», ораторияи эпикї аз рўи «Шоњнома»-
и Фирдавсї, шеърњои А. Фирдавсї ва Л. Шералї.
27
 Асарњои симфонї:
1930 – «Садраш», марш барои оркестри симфонї, дар
њаммуаллифї бо Т. Содиќов ва Ш. Рамазонов.
1942 – Симфонияи №1 «Ќањрамонї».
1944 – Симфонияи №2 «Шаъну шараф ба ѓолибон».
1952 – Сюитаи раќсии тољикї.
Сюитањои симфонї №1 (1937), №2 (1942), №3 (1949), №4 (1952),
№5 (1954), №6 (1962), №7 (1962)
1963 – «Темур Малик», достон-рапсодияи симфонї, бахшида ба
хотираи устод Садриддин Айнї.
Асарњои созї-камеравї:
1934 – «Суруд бе матн», барои фортепиано.
1938 – Албоми пйесањо, барои скрипка ва фортепиано.
1975 – «Андешањо», пйеса барои виолончел ва фортепиано.
Асарњо барои оркестри нафасї.
Асарњои хорї, суруду романсњо ва ва такмили сурудњои халќї.
Мусиќї ба намоишномањои театрї.
Мусиќї барои кино.
ШўЊРАТ АШўРОВ
Ашўров Шўњрат Бердиевич – композитор.
18 июни соли 1962 дар ноњияи Москва
(њозира – Њамадонї)-и Љумњурии Тољикистон
таваллуд шудааст.
Соли 1984 факултаи маданї-маърифатии
Донишкадаи давлатии санъати Тољикистон ба
номи Мирзо Турсунзодаро бо бањои аъло хатм
намудааст. Дар давраи тањсил ба санъати на-
виштани асарњои мусиќї мароќи калон зоњир
намуда, ба таври факултативї дар синфи ком-
позитсия аз А.Сабзанов ва Д.Дўстмуњаммадов таълим мегирад.
Баъди хатми Донишкада барои коромўзї ба Омўзишгоњи мусиќии
назди Консерваторияи давлатии Москва ба номи П.И.Чайковский
(1984-1986) ба синфи К.К. Баташов дохил мегардад.
28
Дар Омўзишгоњ доираи васеи жанрњо композитори љавонро
шавќманд гардонданд. Дар байни асарњои ин давра – асарњои
хори а’capella «Боѓи мо» ба шеъри М.Турсунзода (дар тарљумаи
В.Виноградова) ва «Прощальный вальс» ба шеъри Л.Пятаков,
асарњои камеравї барои фортепиано, скрипка офаридаи ў љолиб
буданд.
Аз соли 1989 тањсил дар факултаи дирижёрии хори Акаде-
мияи мусиќии Россия ба номи Гнесинњо, баъди хатми он Шўњрат
Ашўров ба шўъбаи назариявї-композитории њамин мактаби олї
(1993) ба синфи профессор Н.И. Пейко, сипас – В.В. Пянков дохил
мешавад.
Њангоми тањсил дар Академия сабки инфиродии ў ташаккул
меёбад. Шањодати љустуљўњои фаъолонаи эљодии композитор дар
жанри камеравї эљоди Квинтети фортепианої (1990) ва Соната ба-
рои гобой ва фортепиано (1991) гардид.
Солњои 90-ум асарњои нисбатан бењтари Ш.Ашўров, аз љумла
Квартети фортепианої (1992) ва 4 романс ба рубоиёти Хайём
(дар тарљумаи В.Соколов) офарида шудаанд. Дар њамин солњо
Ш.Ашўров инчунин сурудњои халќиро барои овоз ва фортепиано
такмил дода, якчанд сурудњои хубро эљод кардааст.
Талош бањри инъикоси рўњияи халќ композиторро ба эљоди сю-
итаи чорќисма љалб кард (иљрои аввал – 7 октябри соли 1997 дар
толори консертии ба номи П.И.Чайковский).
Дарстоварди бузурги Ш.Ашўров дар солњои 90-ум – эљоди Кон-
серт барои виолончел ва оркестри калони симфонї буд. Хушоњангї,
гуногунлањнї, ѓановати тобишњо, ивазшавии ин тобишњо дар ин
асар ба ављи камолот расонда шудаанд.
Соли 1998 Шўњрат Ашўров барои «Раќси шарќї» барои думбра
ва созњои халќии русї ба унвони фахрии дорандаи љоизаи фести-
вали байналмилалии «Мир друзей Москвы» мушарраф гардид. Ин
асар тамошобинонро бо синтези Шарќ ва Ѓарб љалб намуд, ки дар
он оњанги тољикиро ба тарзи романси русї оркестри созњои халќї
тањри роњбарии Њунарманди Халќии Россия профессор Н.Н. Кали-
нин иљро намуд.
Ш.Ашўров дар баробари навиштан ба фаъолияти омўзгорї низ
бомуваффаќият машѓул мегардад. Масалан, солњои 1992-1995 вай
дар кафедраи дирижёрии хор дар Донишкадаи давлатии маданияти
29
шањри Москва (њоло МГУКИ) ва соли 1996 хониши партитурањои
симфонии Коллељи мусиќии ба номи Алфред Шнитке таълим
медињад.
Композитор Ш.Ашўров дорои ќобилияти хуби ташкилотчигї
мебошад. Ин махсусан дар солњои 1998-2006, њангоме ки вай ба
њайси директори Оркестри давлатии симфонии Москваи назди
Њукумати Москва фаъолият менамуд, зоњир гардид.
Дар ин давра Шўњрат Ашўров аввалин маротиба ба жанри
мусиќї барои театр рў меоварад. ў дар њамкорї бо Театри љавонони
Перм мусиќї ба пйесаи В.Каустанас «Мираж»-ро менависад.
Соли 2006 Шўњрат Ашўров ба Ватан – Тољикистон бармегар-
дад. Баъди бозгашт вай ба узвияти Иттифоќи композиторони
Тољикистон ќабул гардид. Аз соли 2009 то њоло (2011) муовини ав-
вали раиси Иттифоќи композиторон аст.
Композитори ташаббускору боѓайрат Шўњрат Ашўров айни за-
мон (2011) дар таълимгоњњои мусиќии миёна ва олї ба омўзгорї
машѓул аст. Пас аз хомўшии тўлонии эљодиёти композиторони на-
врас дар Тољикистон дар байни бачагону наврасон, пайи њам соли
2010-11 консертони шогирдон – мактаббачагон баргузор мегардад.
Ташаббускори консертњо ва омўзгори аксарияти онњо Шўњрат
Ашўров мебошад.
Эљодиёти нависандагии ў низ бомуваффаќият идома меёбад.
Ўро кайњо боз эљодиёти Љалолиддини Балхї љалб намудааст. Аз
ин рў вай бо рўњбаландї барои эљоди мусиќї ба филми Нурулло
Собир «Давлати Љалоли ишќ» (2008) шурўъ менамояд.
Эљодиёти камеравї-созии композитор пайдарњам бо асарњои
нав мукаммал мегардад. Ин Фантазия барои фортепиано ва ор-
кестри камеравї (2008), Элегия барои виолончел ва фортепиано
(2009), Пйесаи консертї барои рубоб ва фортепиано (2010) мебо-
шанд. Њамзамон ў Кантатаи «Эй Ватан» ба шеъри Н.Яздон (2010)
барои сароянда, хор ва оркестри симфониро менависад.
Асарњои мунтахаб
Асарњои барои хор:
1981 – «Суруди сулњ», шеъри М. Турсунзода.
1982 – «Садои кўњсор», шеъри Лоиќ Шералї.
30
1983 – «Гул кун, ба боѓи мо, Ватан!», шеъри М. Турсунзода.
1984 – «Боѓи мо», шеъри М. Турсунзода.
1985 – «Шеъри Наврўзї», шеъри М. Турсунзода.
2010 – Кантатаи «Эй, Ватан!», шеъри Н. Яздон, барои яккахон,
хор ва оркестри симфонї.
Асарњои камеравї:
1981 – Пйеса барои рубоб ва фортепиано.
1983 – 8 пйеса барои фортепиано.
1986 – Се пйеса барои квартети торї.
1989 – Квартети торї.
1990 – Квинтети фортепианї (фортепиано, флейта, скрипка, алт
ва виолончел).
1991 – Соната барои гобой ва фортепиано.
1992 – Соната барои скрипка ва фортепиано.
1993 – Квартети фортепианї (фортепиано, скрипка, алт ва вио-
лончел).
2008 – Фантазия барои фортепиано ва оркестри камеравї.
2009 – Элегия барои виолончел ва фортепиано.
2010 – Пйесаи консертї барои рубоб ва фортепиано.
Сурудњо:
1994 – Чор романс ба рубоиёти Умари Хайём.
1995 – «Тољикистони ман», шеъри М.Киселёва.
Асарњои симфонї:
1996 – «Увертюра» барои оркестри бузурги симфонї.
1997 – «Симбад». Сюита барои оркестри симфонї.
1998 – «Консерт–Ривоят», барои виолончел ва оркестри
симфонї..
Мусиќї барои театр ва кино
2008 – «Давлати Љалоли ишќ». Тољикфилм. Режиссёр Нурулло
Собир.
2002 – «Мираж». Пйеса В. Каустнас. Режиссёр Андрей Салей.
31
 СЕРГЕЙ БАЛАСАНЯН
Композитор Баласанян Сергей Артёмевич
(1902 – 1982) – композитор, Артисти Халќии РСС
Тољикистон (1957), нахустин раиси Иттифоќи
композиторони Тољикистон, Ходими хизматни-
шондодаи санъат (1963) ва Њунарманди Халќии
РСФСР (1978), бо Љоизаи давлатии СССР (1949),
љоизаи ба номи Љавоњирлал Неру (1969) сарфа-
роз гардонда шудааст.
Номи С.Баласанян аз таърихи инкишофи
мусиќии касбии Тољикистон људонашаванда
аст. Соли 1935 вай тањсилоти композитории худро дар Консер-
ваторияи давлатии Москва ба номи П.И.Чайковский (синфи
Д.Б.Кабалевский) ба итмом мерасонад. Моњи октябри соли 1936
бо дархости Раёсати оид ба корњои санъати Тољикистон ба Стали-
нобод (Душанбе) меояд.
Аз њамин давра фаъолияти пурављи эљодии композитор оѓоз ме-
ёбад. Соли 1939 С.Баласанян бо њамроњии композитори москвагї
С.Урбах, ки барои кор ба љумњурї ташриф оварда буд, А.Ленский
ва гурўњи композиторони љавони тољик ташкилоти љумњуриявии
композиторон – Иттифоќи композиторони Тољикистонро таъ-
сис медињанд. Аз лањзаи таъсисёбии Иттифоќи композиторони
Тољикистон то давраи бозгашт ба Москва (1943) С.А. Баласанян
ба ин коллективи эљодї роњбарї менамояд.
Соли 1939 композитор якумин операи тољик «Шўриши Восеъ»-
ро (либреттои А.Дењотї ва М.Турсунзода) офаридааст. Асоси сю-
жет – воќеањои таърихии марбут ба шўриши камбаѓалони охири
асри ХIХ дар бекигарии Балљувон бо сарварии Восеъ.
Дар мусиќї композитор бисёр оњангњои асили халќиро истифо-
да бурдааст, ки ба он хусусият ва тобиши миллї бахшидаанд. Асари
дигари С.Баласанян, ки бо њамроњии Ш.Бобокалонов эљод намуда-
аст, операи ќањрамонї-фантастикии «Коваи оњангар» (либреттои
А.Лоњутї аз рўи яке аз достонњои «Шоњнома»-и Фирдавсї) мебошад.
Баъди бозгашт, соли 1943, ба Москва, С.Баласанян равобити
эљодиро бо Тољикистон ќатъ накардааст. Операи сеюми ў «Бахтиёр
ва Ниссо», ки соли 1954 навишта шудааст (либреттои С. Ценин) ба
32
солњои аввали барќароршавии њокимияти шўравї дар Тољикистон
бахшида шудааст. Шўњрати бузургро ба композитор мусиќии бале-
ти «Лайлї ва Маљнун» (соли 1947, тањрири 2-юм – 1956, либреттои
С. Ценин) овард. Балет тибќи ривояти дар мамолики Шарќ хеле
маъмули халќї навишта шудааст. Вай аз ишќи фољиабори Лайлї
ва Маљнун, ки номашон рамзи ишќи пойдор гардидааст ва маргро
афзалтар аз фироќ мењисобанд, ќисса мекунад.
Њиссиёти баланди ќањрамонон, бархўрди њавасњои шадид,
анљоми фољиавии муноќиша – њама барои вусъати симфонї зами-
наи бењтаринро фароњам сохт. Дар мусиќии балет амалиёти зиёд,
лирикаи нафис ва самимияти бузург аст. Барои балети «Лайлї ва
Маљнун» С.Баласанян соли 1949 бо Љоизаи давлатии СССР му-
шарраф гардид.
Дар баробари асарњои калон барои театрњои мусиќї дар ин солњо
С.Баласанян бо истифода аз фолклори мусиќии тољикї, афѓонї,
арманї як ќатор асарњои симфонї эљод мекунад. Аз он љумла сюитаи
симфонии «Помир» (1944), «Таджикская сюита» (1948), «Семь ар-
мянских песен» (1955), «Афганская сюита» (1956). Дар ин асарњои аз
нигоњи забони мусиќї барљаста ва аз нигоњи шакл суфта, мањорати
олиљаноби оркестрии композитор њувайдо гардидааст. Ба «зебу
зиннат»-и аълои оркестрї ва мазмуну мантиќи симоњои асарњои вай
њамеша рушди фаъоли симфонї мусоидат мекунад.
С.Баласанян њамчун муаллифи миниатюра – романсњои нафиси
лирикї, такмили сурудњои халќї, асарњои камеравї-созї маъруф аст.
Асарњои солњои 60-ум ба омўзиши фолклор ва фарњанги мусиќии
Њиндустон, Индонезия, Африка ва Америкаи Лотинї алоќаманд
аст. Дар байни ин асарњо – «Острова Индонезии», 8 манзараи
Р.Такур барои оркестри симфонї ва диг.
Дар њамин равия соли 1961 С.Баласанян балети «Шакунтала»-ро
аз рўи драмаи Калидаса (асри V) ба итмом мерасонад. Мазмунан
балет аз лањзањои пурмуноќиша ва хушобуранг саршор аст. Бино
бар ин, композитор боигарии садої ва зарбии мусиќии њиндиро
хеле хуб истифода мебарад. Соли 1970 барои балети «Шакунтала»
С.Баласанян сазовори љоизаи ба номи Љ.Неру гардид.
Солњои 70-ум композитор дар жанрњои мусиќии симфонї,
вокалї-созї ва хор бештар меофарад. Дар байни асарњои ин дав-
ра достони вокалї-созии «Аметист» ба шеърњои Э.Межелайтис ва
33
Р.Такур барљаста аст. Дар матни ин асари њаштќисма ду пањлу –
дунёи фалсафии мутафаккири њинд Робиндронат Такур ва назми
Э. Межелайтис тасвир ёфтаанд. Њар як ќисми силсилаи вокалї бо
эпиграфе аз китоби дубайтињои Р.Такур оѓоз меёбад. Онњо анде-
ша, шавќи адабї ва маънавиро меангезанд. Нафосат, мулоњизањои
латиф, ављи драмавї ва муболиѓаи тундомез – чунин аст вусъати
кайфияти таъсирбахши асар.
С.А.Баласанян, профессори Консерваторияи давлатии Москва
ба номи П.И.Чайковский, дар тарбияи кадрњои композиторї ба-
рои Тољикистон сањми калон гузоштааст.
С.А.Баласанян аз соли 1960 узви Раёсати ташкилоти компо-
зиторони Москва интихоб мегардад. Соли 1961 дар Анљумани I
Иттифоќи композиторони РСФСР вай ба њайати Раёсат, аз соли
1963 то 1979 котиби Раёсат ва тўли чандин сол њамчун Раиси комис-
сияи операвии Иттифоќи композиторони СССР фаъолият кардааст.
Асарњои мунтахаб
Асарњои сањнавї:
1939 – «Шўриши Восеъ», опера, либреттои А. Дењотї ва М. Тур-
сунзода.
1941 – «Коваи оњангар», дар њаммуаллифї бо Шариф Бобокало-
нов. Опера аз рўи шоњасари А. Фирдавсї «Шоњнома». Либреттои
А. Лоњутї
1947 – «Лайлї ва Маљнун», балет. Либреттои С. Ценин.
1954 – «Бахтиёр ва Нисо», опера. Либреттои С. Ценин.
1961 – «Шакунтала», балет. Либреттои Б. Зданевич аз рўи дра-
маи Калидаса.
Асарњои симфонї, вокалї-симфонї, хорї:
1944 – «Помир», достони симфонї.
1948 – «Сюитаи тољикї», барии оркестри симфонї.
1955 – «Њафт суруди арманї», сюитаи симфонї.
1956 – «Сюитаи афѓонї» барои оркестри симфонї.
1957 – «Нўњ суруди Комитас» барои овоз ва оркестри симфонї.
1959 – 1961 – «Љазирањои Индонезия»,6 манзараи симфонї.
1963 – «Рапсодия дар мавзўи сурудњои Р. Такур», барои оркестри
симфонї.
34
– «Шаш суруди Р. Такур» барои овоз ва оркестри симфонї.
– «Чањор суруди Африка».
– «Ду суруди Америкаи Лотинї».
1977 – «Аметист», достони вокалї-созї, шеърњои Р. Такур ва Э.
Межелайтис.
– Симфонияи камеравї №1.
1978 – Симфонияи камеравї №2.
– Се пйеса барои оркестри торї.
– Симфония барои хори a’capella.
МАЉНУН БАРОТОВ
Баротов Маљнун Набиљонович (1941-
1999) – навозанда (рубоб), оњангсози суннатї,
Њунарпешаи шоистаи Љумњурии Тољикистон
(1991), омўзгор.
Хатмкунандаи Омўзишгоњи мусиќии Лени-
нобод (1963), Консерваторияи давлатии Тош-
канд ба номи М.Ашрафї (1971).
Баротов М.Н. фаъолияти мењнатиро ба
њайси муаллими Омўзишгоњи мусиќии шањри
Ленинобод (1971) оѓоз намуда, сипас вазифањои
муаллими кафедраи созњои халќї ва мусиќии анъанавии Дониш-
кадаи давлатии санъати Тољикистон ба номи Мирзо Турсунзода
(1977), њунарпешаи Оркестри созњои халќии Кумитаи телевизион ва
радио (1980-1982), роњбари бадеии ансамбли вокалї-хореографии
«Чаман»-и Филармонияи давлатии Тољикистон (1982-1991), мудири
кафедраи иљрокунандагии анъанавии Донишгоњи давлатии Хуљанд
ба номи Б.Ѓафуровро ба ўњда дошт.
Дар эљодиёти ў мавќеи махсусро асарњо барои рубоб ишѓол ме-
намоянд: Консерти №1, Консертино, Фантазияи «Шодиёна», «Гу-
лафшон», «Нурафшон», «Гулдаста», «Гулшан», «Сарвиноз» ва би-
сёр дигарон бо назардошти имкониятњои сози мазкур эљод шудаанд.
Дастури таълимии ў «Школа игры на бадахшанском рубабе» дар
тарбияи насли навраси навозандагон наќши арзанда дорад. Сабтњои
навозандагии М. Баротов дар хазинаи радиои љумњурї мањфузанд.
35
 Њамчун роњбари бадеии ансамбли бонувони рубобнавози Фи- Сурудњо:
лармонияи давлатии Тољикистон М.Баротов мусиќии муосири «Ватан», шеъри Р.Љалил.
тољикро дар бисёр кишварњои љањон ба таври шоиста муаррифї «Партияи ѓамхорам», шеъри Б.Фаррух.
намудааст, аз љумла баъди фољиаи Чернобил дар ќатори аввалинњо «Суруди дўстї», шеъри С.Султон.
дар назди зарардидагон баромад намуд. «Чаманистон», шеъри М.Турсунзода.
«Тори ишќ», шеъри Т.Пўлодї.
Асарњои мунтахаб «Ай дилбар», шеъри Б.Фаррух.
«Шукрона», шеъри Х.Вализода, М.Њайдаршо.
Асарњо барои рубоб ва фортепиано: «Маро надида меравї», шеъри С.Собир.
Консертино «Эй санам», шеъри Саъдии Шерозї.
Консерт «Ман ошиќи туям», шеъри Б.Фаррух.
«Раќси туркманї». «Таманнои дил», шеъри Б.Фаррух.
«Дилором». «Ба дилбар», шеъри Р.Љалил.
«Тўёна». «Биё, дилбари ман», шеъри С.Султон.
«Гулрух». «Бо табассум», шеъри Б.Фаррух.
«Зарафшон». «Сарнома», шеъри Б.Собир.
«Нурафшон». «Марњабо бањор», шеъри Р.Љалил.
«Шодиёна», фантазия. «Зарафшон», шеъри Б.Рањимзода.
«Љавонї», фантазия. «Ба пахтакори Ватан», шеъри Р.Љалил.
«Гулдаста». «Сухан аз бахт меронам», шеъри Б.Фаррух.
«Навои Хуљанд». «Хуљанди азизам», шеъри С.Султон.
«Дилрабо». «Мењри модар», шеъри О.Аминзода.
«Дилнавоз». «Дорад гузар», шеъри Љ.Каримзода.
«Навои булбул». «Ману туву моњ», шеъри Б.Собир.
«Гули суман». «Дарё туї», шеъри Б.Собир.
«Мањваш».
«Соќинома». Асарњои хорї:
«Наргис». «Тољикистони ман». Сюитаи вокалї-раќсї, шеъри Б.Фаррух, .
«Навои дўстї». «Љовидон бош», шеъри Р.Љалил.
«Гули чаман». «Ватани азиз», шеъри М.Њайдаршо.
«Сарахбори кўњистон». «Нури Норак», шеъри Б.Фаррух.
«Навои кўњистон».
«Духтари шўхи Дарвоз». Мусиќї ба намоишномањои театрї:
«Навои дил». 1971 – «Њаёти талх», мусиќї ба драмаи Њамза Њакимзода
«Биё». Ниёзї.
«Алла». 1972 – «Бодї», мусиќї ба драмаи Назар Гелдиев.
«Навои рубоб».

36 37
 РАВШАН БАРОТОВ
Баротов Равшан Маљнунонович – компози-
тор.
13 июли соли 1972 дар шањри Ленинобод та-
валлуд шудааст.
Хатмкунандаи шўъбаи назариявии Омўзиш-
гоњи мусиќии ба номи А.Бобоќулов (1987) ва
Донишкадаи давлатии санъати Тољикистон ба
номи М.Турсунзода (1996) бо тахассуси компо-
зитсия, синфи профессор Талаб Сатторов.
Аз соли 2003 узви Иттифоќи композиторони Тољикистон.
Фаъолияти мењнатии Баротов Равшан соли 1997 дар Коллељи
санъати ба номи Содирхон Њофиз оѓоз мегардад. Солњои 2007
– 2008 ба њайси директори Оркестри камеравии назди Раёсати
фарњанги вилояти Суѓд кор мекунад.
Аз соли 2009 роњбари Маркази «Art-music»-и Маркази санъат ва
барномањои таълимии «Суѓд» ва роњбари мусиќии оркестри Кохи
Рўдакии шањри Хуљанд кор кардааст.
Асарњои мунтахаб
Асарњои симфонї:
1996 – «Устод». Достони симфонї ба Т.Сатторов бахшида шу-
дааст.
2002 – Консерт барои фортепиано бо оркестр.
Асарњои камеравї, вокалї ва хорї:
1997 – Квартети торї.
1997 – Вариатсияњо барои скрипка ва фортепиано.
1999 – «Раќси суѓдї», пйеса барои оркестри созњои халќї.
2000 – «Навои шарќї», пйеса барои оркестри камеравї.
2002 – «Ѓазалњо». Силсилаи вокалї барои овоз ва оркестри
камеравї, шеърњои Саид Њафиз.
2002 – «Љашни Истиќлол» барои хор ва оркестри торї, шеъри
Н.Шариф.
38
Мусиќї ба намоишномањои театрї:
2001 – «Мањастї», пйесаи Озарахш.
2003 – «Як љону ду љањон», пйесаи Эжен Ионеску, аз рўи асарњои
Љ.Румї.
Асарњо барои фортепиано:
1998 – Соната барои фортепиано.
1999 – 2 пйеса барои фортепиано.
2001 – Прелюдия ва фуга F-dur.
2002 – Консерт. Барои ду роял.
Сурудњо:
2002 – «Душанбе», шеъри Лоик.
2004 – «Тољикистон», шеъри Озарахш.
2005 – «Муњаббат», шеъри Н.Шариф.
2006 – «Тољикистон», шеъри Н.Ќосим.
МУСТАФО БАФОЕВ
Бафоев Мустафо – композитор.
10 ноябри соли 1946 дар ноњияи Когони
вилояти Бухоро таваллуд шудааст.
Соли 1964 синфи ѓиљљаки Консерваторияи
давлатии Тошканд ба номи М.Ашрафї, соли
1977-ум синфи композитсияи донишгоњи ном-
бурда ва соли 1979 тањти роњбарии профес-
сор Б.Ф. Гиенко ассистентура-коромўзиро
ба итмом мерасонад. Аз соли 1969 дар кафе-
драи мусиќї ва суруди Институти педагогии
Бухоро ба сифати муаллим, аз соли 1977 – муаллими фанњои на-
зариявии Омўзишгоњи мусиќии Бухоро, солњои 1979-1980 дар ка-
федраи созњои халќии ўзбекии Консерваторияи давлатии Тошканд
ба номи М.Ашрафї дирижёриро таълим дода, њамзамон ба њайси
дирижёр, аз соли 1986 сардирижёр ва роњбари бадеии оркестри
созњои халќии ўзбекии ба номи Д.Зокирови назди телевизион ва
радиои Ўзбекистон фаъолият менамояд.
39
 М.Бафоев – ходими хизматнишондодаи санъати Ўзбекистон
(1995), дорандаи Љоизаи давлатии ба номи А.Ќодирї (1997) мебо-
шад. Ў бо медали «Барои мењнати шоён» (1986) мушарраф гарди-
дааст. Соли 2011 М. Бафоев барои Театри давлатии академии опе-
ра ва балети ба номи С. Айнї (Тољикистон) операи «Шайхурраис
Сино»-ро (либреттои К. Олимов аз рўи драмаи њамноми М. Фарњат
ва М. Бењбудї) эљод намуд.
Асарњои мунтахаб
Асарњои симфонї:
1978 – «Маќоми симфонї» барои тенор ва оркестр ба шеъри
Њофиз.
1979 – Консерт-ривоят барои труба ва оркестр.
1979 – 5 рубої барои баритон ва оркестри камеравї, шеъри
Навої.
1980 – Симфонияи «Ѓазал» барои сароянда, хори мардона,
созњои торї ва зарбї ба шеъри А.Навої, Б.Машраб ва З.Фурќат.
1984 – Симфонияи №2 «Ёдбуди Ибни Сино» барои оркестри
торї.
1987 – Симфонияи №3 бахшида ба 100-солагии Њамза.
1991 – Симфонияи №4 «Мовароуннањр».
1991 – Симфонияи №5 «Њолоти Алишер Навої», шеъри
А.Навої.
1991 – Чор деворнигора барои оркестр.
1990 – Достони «Деворнигорањои Суѓд».
1999 – 9 рубої барои тенор ва оркестри камеравї, шеъри
А.Ансорї.
Асарњои вокалї-симфонї:
1977 – «Бухоронома». Шеъри О.Халил.
1983 – «Суруд дар бораи Тошканд» барои ровї, хор ва оркестр
ба шеъри Љ.Камол.
1987 – «Ашкони Рухшона» барои хори занона, сарояндагон,
ровї, созњои торї, фортепиано, шеъри Њ.Олимљон.
1995 – «Њаљнома», шеъри А.Орипов.
1995 – «Зафарнома», шеъри З.Обидов.
40
1995 – «Расму ойини зардуштиён». Оратория-балет барои саро-
яндагон, хор ва оркестр.
Асарњои камеравї-созї:
1972 – Сонатина барои фортепиано.
1973 – Квартети торї.
1974 – Достон барои скрипка ва фортепиано.
Асарњо барои хори a’capella:
1980 – «Деворнигора». Достон барои сароянда ва хор ба шеъри
Абўалї Ибни Сино.
1986 – «Бањория». Сюита барои сарояндагон, хор, гобой ва
созњои зарбї, шеъри халќї.
Беш аз 200 суруд ва романсњо.
Асарњои театрї-сањнавї ва телевизионї:
1987 – «Умари Хайём». Опера.
1995 – «Роњи бузурги абрешим». Шоу-балет.
1997 – «Бухорои Шариф». Телеопера.
2011 – «Шайхурраис Сино». Опера.
Драмањои мусиќї:
1987 – «Раља», Р.Такур.
1989 – «Прометей», М.Матсинкявичус ва диг.
ФИРЎЗ БАЊОР
Њаёти эљодии композитор Фирўз Бањор
хеле босуръат ва хушбахтона оѓоз ёфт. Аз
ибтидои роњи эљодї, аз нахустиљрои достони
симфонии «Мароќанд» (Москва,1970; Лондон,
1973) номи ў дар мусиќї устувор гардид.
Бо иќтибосе аз суруди тољикї ва
имкониятњои оркестри симфонї композитор
манзарањои дурахшони идонаи Самарќанди
куњани офтобиро бо издињоми рангорангу
серѓавѓояш тасвир карда тавонистааст. Шояд
41
њамин сабаби асосии таассуроти љозибанокест, ки ба сомеон ме-
расонад.
Фирўз Хољиевич Бањор (Ањмедов) соли 1942 дар шањри Ду-
шанбе дар оилаи сарояндагони опера (падар – Њољї Ањмедов,
Њунарманди халќии Тољикистон, модар – Мулук Бањор, сарояндаи
машњури опера) таваллуд шудааст. Бачагии ў бо таассуроти мусиќї
саршор буд. Ба ояндааш шубњае набуд – вай аз хурдсолї фортепиа-
норо хуб менавохт.
Дар омўзишгоњи мусиќии Душанбе љавон мањз дар синфи фор-
тепиано таълим гирифта, баъд мањорати иљрокунандагиро дар Ин-
ститути мусиќї-педагогии ба номи Гнесинњо (ш. Москва) идома
медињад.
Вале њанўз дар Омўзишгоњ вай раѓбати худро байни фортепиано
ва композитсия таќсим намуда, зимнан аз омўзгор Ю.Тер-Осипов
дастгирї меёфт. Дар Институти ба номи Гнесинњо донишљў барои
иншои мусиќї ваќт низ људо менамуд. Достони симфоние, ки он
солњо (1967) вай эљод намуда буд, бо дипломи дараљаи 3-уми лауре-
ати Озмуни умумииттифоќии композиторони љавон ќадр карда ме-
шавад. Ин ояндаи ўро муайян намуд. Соли 1971 вай шўъбаи компо-
зитории Консерваторияи давлатии Тошканд ба номи М.Ашрафиро
хатм мекунад.
Дониши хуби фортепиано зоеъ нарафт. Он дар майлу раѓбатњои
жанрии муаллифи љавон, аз љумла шавќи ў нисбат ба жанрњои
камеравї зоњир гардид: Сонатаи сеќисма барои фортепиано (1966),
Соната барои скрипка ва виолончел (1968), Соната барои скрипка
ва фортепиано (1970), Силсилаасар иборат аз шаш миниатюра ба-
рои фортепиано, Се рубої ба шеъри А.Лоњутї барои овоз ва фор-
тепиано. Асарњои камеравї-созии Ф.Бањор бо тобишњои мелоси
тољик бой гардонида шудаанд. Он њам дар равиши оњанг ва њам
зарб тавассути васоити зебоии муосир зуњур меёбад. Ин арзиши
хосаи мусиќии Ф.Бањор аст.
Дилбастагии амиќи худро нисбат ба мусиќии камеравї нигоњ
дошта, композитор баъд аз «Мароќанд» њарчї бештар ба жанрњои
симфонї рў меоварад. Соли 1972 (тањрири дуюм – 1984) вай симфо-
нияи №1 барои оркестри бузурги симфониро менависад. Ин асари
бузург ва аз нигоњи шакл мураккаб дар њаёти эљодии композитор
марњилавї мебошад. Асоси онро образњои мусиќии Шашмаќом
42
ташкил додаанд. Гарчанде муаллиф «дар ягон љой аз ин асар ягон
иќтибосеро истифода набурдааст» (Э.Гейзер), вале ќабл аз њама
маќомњои «Бузрук» ва «Ироќ» эњсос мешаванд. Гўё доираи симоњои
гузаштаи боазамати мусиќии классикии тољик дар тањаввули муо-
сири симфонї мебошад.
Симфонияи №2 барои оркестри созї – ќиссаест аз љараёни му-
раккаби њастии инсон, аз нозуктарин ва амиќтарин пањлўњои ола-
ми ботинии инсони имрўза.
Балети якпардагии «Дувалронии соњибљамол» баъди мутолиаи
достони Амир Хусрави Дењлавї «Дувалронї ва Хизрхон» навиш-
та шудааст. Повести равшану беѓубори мусиќї дар бораи ошиќон
миниатюрањои нафис, назокати санъати тасвирии шарќиро ба хо-
тир меоварад.
Ф.Бањор дар жанрњои оммавї низ кор мекунад. Вай сурудњои
сершумор, мусиќї ба намоишномањои драмавї ва кинофилмњо на-
виштааст.
Соли 1977 Ф.Бањор сазовори Љоизаи Комсомоли Ленинии
Тољикистон мегардад. Њамон сол Иттифоќи композиторони СССР
(аз соли 1971 узви ин Иттифоќ шуда буд) ўро бо љоизаи дуюм му-
кофотонид.
Солњои 1986-1996 консертњои Ф.Бањор дар хориља тез-тез баргузор
мегарданд: консерти муаллифї дар Англия, иштирок дар консертњои
композиторони шўравї дар Италия, ду консерти муаллифї дар Мо-
сква, яктої дар Киев ва Новосибирск, консертњо дар Душанбе. Соли
1982 дар Тбилиси Симфонияи тории №2 (дирижер З. Хараджанян)
ва соли 1983 – Симфонияи чорум «Бузург» дар Тошканд (дирижёр З.
Њаќназаров). Соли 1986 Ф.Бањор муовини раиси комиссияи тафти-
шоти Иттифоќи композиторони СССР интихоб гардид.
Соли 1987 Ф.Бањор бо Ифтихорномаи вазорати маорифи РСС
Латвия, 1988 – бо диплом барои њамкорї дар баргузории Фести-
вали III байналмилалии мусиќї дар СССР (Ленинград, 1988), соли
1990 бо Ќарори Президиуми Шўрои Олии РСС Тољикистон ба-
рои хизматњо дар рушди санъати мусиќї Ахмедов (Бањор) Фирўз
Хољиевич бо унвони «Ходими хизматнишондодаи санъати РСС
Тољикистон» сазовор гардонида шуд; соли 1993 барои опера-
балети «Маќоми ишќ» ба ў дипломи Фестивали санъати театрї дар
Тољикистон «Парасту» супорида мешавад.
43
 Соли 1996 Ф.Бањор ба Германия ба шањри Берлин мекўчад.
Марњилаи нави њаёти эљодии композитор оѓоз меёбад. Њанўз соли
1997 композитор дар Берлин якумин консерти муаллифиро намоиш
медињад. Аз соли 1998 то 2009 дар Берлин, Гамбург, Бремен ва дигар
шањрњои Германия (бо иштироки њофизаи америкї Доротеи Файн
ва сарояндаи эронї Гитти Хусравї) 29 консерт аз асарњои Ф.Бањор
баргузор гардиданд.
Соли 2001 дар Фестивали филмњои Европаи Шарќї дар шањри
Коттбус консерти асарњои ў доир мегардад. Аз соли 2001 то 2006
Ф.Бањор раиси љамъияти Германия-Тољикистон интихоб гарди-
да, ба тарѓиби мусиќии тољик дар хориља таъсири бузург мерасо-
над. Соли 2004 дар Лондон дар доираи Фестивали байналмилалии
мусиќии муосир бо иштироки њофиза Доротеи Файн консерти му-
аллифии композитор доир гардид. Соли 2005 бо кор оид ба фил-
ми мустанади «Gelobtes land – gehasstes land» вобаста буд. Аз соли
1997 то 2007 Ф.Бањор бо њамроњии мусиќишинос Э.Гейзер дар Бер-
лин клуби мусиќии «Волшебная флейта»-ро ташкил мекунанд.
Солњои 2007-2008 барои композитор Ф.Бањор марњилаи нави
љустуљўњои эљодии гардиданд: майи соли 2007 Ф.Бањор дар Сим-
позиуми байналмилалии «Румї – Гёте: муколамаи фарњангњо»
(Тољикистон) бо гузориши «Гёте дар мусиќї» иштирок мекунад;
моњи ноябр дар Фестивали байналмилалии мусиќии муосир «Мо-
сковская осень» Соната барои фортепиано аз љониби дорандаи
љоизаи озмунњои байналмилалї Э.Теплухин садо медињад; соли
2008 дар Фестивали «Кинои тољик дар Франсия», муаррифии фил-
ми «Семейные тайны»-и коргардон В.Ањадов бо мусиќии Ф.Бањор
баргузор мегардад.
65-солагии композитор дар зодгоњаш шањри Душанбе хеле
пурмўњтаво бо якчанд консерту мулоќотњо барпо гардид. Иш-
тирокчиён дар њама љо ўро гарму љўшон истиќбол менамуданд.
Њукумати Љумњурии Тољикистон Фирўз Бањорро бо мукофоти
давлатї Ордени «Дўстї» сарфароз гардонид.
Моњи марти соли 2008 барои дастовардњои эљодї дар соли 2007
маросими мукофотонии ў бо љоизаи Иттифоќи композиторони
Россия ба номи Шостакович доир гардид. Нињоят моњи апрели
соли 2008 – Љоизаи якуми Озмуни байналмилалии композиторон
ба номи С.Прокофйев дар Санкт-Петербург ба асари ў 24 прелю-
дия ва фуга барои фортепиано насиб гардид.
44
Асарњои мунтахаб
Асарњо барои театри мусиќї:
1986 – «Дувалронии соњибљамол». Балет иборат аз як бахш, пас
аз мутолиаи достони Амир Хурсави Дењлавї «Дувалронї ва Хизр-
хон». Либреттои Ф.Бањор. Ор. 21а.
1989 – «Маќоми ишќ». Балет дар 2 бахш. Либреттои Ф.Бањор.
матнњои Рўдакї, Њофиз, Љомї, Хайём, Камоли Хуљандї, Њаким
Саної, Мулло Бурњони Бисмиллоњ. Ор. 30. Нахустнамоиш соли
1989 дар Самарќанд.
1991 – «Рубоиёт». Балет. Ор. 32.
1993-1998 – «Умари Хайём». Опера. Ор. 42.
Асарњои оркестрї ва консертї:
1969 – «Памяти неизвестного солдата». Поэма для оркестра.
Ор. 7. М., Музыка, 1969.
1970 – «Мараканда». Поэма для оркестра. Ор. 8. Вып 1, М., «Сов.
композитор», 1972, Вып 2, М., «Сов. композитор», 1990, дар беш аз
20 мамлакат иљро карда шудааст (1971 – тањрири 2-юм).
1976 – Симфонияи №2 барои оркестри торї. Ор. 13.
1976 – «Токката» барои ду фортепиано ва оркестр. 1981. ор. 14а.
1980 – «Ниссо». Сюита барои оркестр. Ор. 18. Соли 1984 дар Ду-
шанбе якум бор иљро шудааст.
1980 – Симфония №3 в 2-х частях. Новая ред., 1984. Ор. 20.
М., «Сов. композитор», 1990.
1980 – «Дувалронии соњибљамол». Сюита барои оркестр. Ор. 21.
1981 – Симфония №4 «Бузург» для большого симф. оркестра.
Ор. 22. М., «Сов. композитор», 1984.
1981 – «Маќоми Наво». Сюита барои оркестр. Ор. 23.
1982 – «Рапсодия». Консерт (бачагона) барои фортепиано бо ор-
кестр. Тањрири нав соли 1990. ор. 25.
1983 – Увертюра барои оркестр. Ор. 26.
1984 – Симфония №1 для большого симфонического оркестра.
Ор. 12, М., «Сов. композитор», 1988. Якум бор дар Москва (1992)
иљро шуд.
1985 – «Ду суруди тољикї» барои оркестри торї. Ор. 28.
1988 – «Ироќ». Сюита барои оркестр. Ор. 29.
45
 1990 – «Ќасида» барои сетор ва оркестр. Ор. 31.
1991 – «Каприччио» барои скрипка ва оркестри камеравї. Ор. 32а.
1991 – «Чарх». Увертюра барои оркестри торї. Ор. 3.
1991 – «Рага» барои виолончел ва оркестр. Ор. 34а.
1992 – «Прелюдия ва Lento» барои оркестри камеравї. Ор. 35.
Кантатањо ва дигар асарњо барои хор:
1968 – «Четыре желтые баллады». Кантата барои хори a’capella.
Шеъри Ф.Гарсиа Лорка. Ор. 6.
1973 – «Зери парчами ту». Кантата барои сопрано, хор ва ор-
кестр. Шеъри М.Рањимї. ор. 11. Соли 1979 дар Душанбе иљро гар-
дидааст.
1977 – «Октябр». Кантата барои сопрано, тенор, хор ва оркестр,
шеъри М.Миршакар. Ор. 15. Нахустин иљроиш соли 1979 дар Мо-
сква: Партитура, М., «Сов. композитор», 1980; Клавир, М., Музы-
ка, 1986.
1983 – «Марши њуррият». Хор для баритона, хора и оркестра.
Ст. С.Айнї. Ор. 27, М., «Сов. композитор», 1980.
1995 – «Булбули субњ». Барои сароянда, хор ва оркестр. Шеъри
Ориф. Ор. 37.
2001 – «Das Licht». Барои хори омехта ва арѓунун. Ба матнњои
Тавроту Инљил.
Мусиќии камеравї:
1967 – «Памирские песни». 5 суруд барои овоз ва фортепиано:
1. «Ту аз куљої, парї?», шеъри Зуњурї.
2. «Ку ту?», шеъри халќї.
3. «Чашмони шањлои ту», шеъри халќї.
4. «Људої», шеъри Х.Балхї.
5. «Дили беќарор…», шеъри А.Лоњутї. Ор. 2, М., «Сов. компо-
зитор», 1971.
1967 – Дуэтњо барои ду скрипка. Ор. 3.
1967 – «Се рубої». Барои тенор ва фортепиано. Шеъри А.Лоњутї.
Ор. 4.
1968 – Соната барои скрипка ва виолончел. Дар 3 ќисм. Ор. 5.
1969 – Соната для скрипки и фортепиано. Ор. 9, М., «Сов. ком-
позитор», 1980.
46
1978 – Њафт пйеса барои скрипка бо оркестр. Ор. 24.
«Свеча». Се миниатюра барои овоз, виолончел, 5 гонг ва
зангўла. Шеъри Хайём. Ор. 32.
1979 – «Дивертисмент» для духового квинтета. В 5-ти частях.
Ор. 16. М., Музыка, 1984.
1980 – Чор баллада барои овоз ва фортепиано. Шеъри
Г.Поженян.
1991 – «Рага» барои виолончел ва фортепиано. Ор. 34.
1995 – «Сарабанда». Барои скрипкаи якка. Ор. 37.
1998 – «Сарахбор ва фуга» барои арѓунун.
Мусиќї барои фортепиано:
1965 – «Манзарањои кўдакона». 5 миниатюра: Тарона. Раќси
курдї. Най. Марш. Раќси тољикї. Ор. 17а.
1965 – Сонатина Es-dur. Ор. 17b.
1966 – Прелюдия G-dur. Ор. 17с.
1966 – Соната для фортепиано в 3-х частях. Ор. 1, М., «Сов. ком-
позитор», 1974.
1972 – Шаш пйеса. Ор. 10.
1976 – «Токката» барои ду фортепиано. Ор. 14.
1979 – «Альбом для Зухры». 18 пьес. Ор. 17d. М., «Сов. компо-
зитор», 1982.
1979 – Прелюдия ва фуга E-dur. Ор. 17е.
1980 – «Сюитаи њиндї» барои ду фортепиано. Ор. 19.
1985-1997 – «Расмњои рўи абрешим». 24 прелюдия ва фуга. Ор. 38.
1986, 1995 – «Мароќанд». Достон барои фортепиано. Ор. 32d.
1991 – Каприччио. Ор. 32а.
1994 – «Маќоми Ироќ». Ор. 29а.
Асарњо бе нишондоди opus:
1963 – «Раќси помирии №1» барои фортепиано.
1963 – «Раќси помирии №2» барои оркестри эстрадї.
1971 – «Дили ман» барои хори бачагона. Шеъри А.Лоњутї.
1971 – «Алла» барои овоз ва оркестри эстрадї. Шеъри А.Лоњутї.
1974 – Такмил барои рубоб ва фортепиано.
1980 – «Ибн Сино». Симфония барои оркестр. Дар 4 ќисм.
1984 – «Этюдњои хореографї». Барои оркестр.
47
 1985 – «Чор суруди бачагона». Барои овоз, хори бачагона ва ор-
кестри эстрадї.
Аз соли 1971 то имрўз (2011) – сурудњо ва балладањо (беш аз 50).
2001 – Такмил барои фортепиано.
Мусиќї ба намоишномањо:
1968 – «Дуэл». Коргардон Х.Майбалиев.
1968 – «Гуфтугў бо худ». Муаллиф, коргардон ва иљрокунанда
Мањмуд Воњидов.
1972 – «Хонадони Бернарда Алба» аз рўи асари Гарсиа Лорка.
1975 – «Фарёди ишќ». Коргардон Х.Майбалиев.
1990 – «Муфаттиш». Коргардон Х.Майбалиев.
1994 – «Сид». Коргардон Х.Майбалиев.
Мусиќї ба кинофилмњо:
1974 – «Требуется тигр». Коргардон Батур Арабов (дар
њаммуаллифї бо Б.Рычков).
1975 – «Вохўрињои кўтоњ дар љанги мудњиш». Коргардон
А.Рањимов (бо Т.Шањидї).
1977 – «Бигў, ки дўстам медорї». Коргардон Маќсуд Ибрагим-
беков.
1982 – «Имрўз ва њамеша». Коргардон Маргарита Ќосимова.
1983 – «На перевале не стрелять». Коргардон Муќаддас
Мањмудов.
1983 – «Асрори як оила». Коргардон Валерий Ањадов.
1984 – «Позывные: «Вершина». Коргардон Юсуф Азизбеков.
1985 – «Чашмаи гўё». Коргардон Маргарита Ќосимова.
1986 – «Дарвиши ланг». Коргардонњо Валерий Ањадов, Йожер
Киш.
1989 – «Куда ведет след динозавра». Коргардон Маргарита
Ќосимова.
1991 – «Марди мутааллиќ ба ду зан». Коргардон Маргарита
Ќосимова.
Мусиќї ба панљ филмњои телевизионї:
1975 – «Оилаи ѓаюровњо». Коргардон В.Ањадов.
1979 – «Субњи љавонии мо» («Ниссо»). Коргардон Д. Худоназа-
ров ва диг.
48
ШАРИФ БЕДАКОВ
Бедаков Шариф Камолович – навозанда,
оњангсози суннатї. Хатмкардаи (1973) мактаб-
интернати махсуси мусиќии љумњуриявї (њоло
ба номи М.Атоев) ва Донишкадаи давлатии
санъати Тољикистон ба номи Мирзо Турсун-
зода (1978, ѓиљљакнавоз бо тахассуси дирижё-
ри оркестри созњои халќї) њанўз дар мактаб
ба навиштани мусиќї раѓбат пайдо мекунад,
вале композитсияро ба таври љиддї дар до-
нишкада дар назди профессор Абдуфаттоњ
Одинаев меомўзад.
Фаъолияти мењнатиро овони донишљўї, соли 1976 њамчун
омўзгор дар Омўзишгоњи мусиќии Душанбе (њоло ба номи
А.Бобоќулов) ва аз соли 1978 – навозандаи оркестри созњои халќии
Кумитаи давлатии телевизион ва радио оѓоз намудааст. Баъдтар
(1978-1980) дар сафи Армияи Шўравї хизмат кардааст. Марњилаи
дигар ба шањри азизи ў – Кўлоби бостонї алоќаманд буд. Аз соли
1980 то 1988 – омўзгор ва мудири ќисми таълимии мактаби бачаго-
наи мусиќии №1, солњои 1988-2004 сардирижёри театри вилоятии
мазњакаи мусиќии ба номи С.Вализодаи Кўлоб. Њангоми кор дар
театр вай ќувва ва нерўи зиёдро ба эљоди мусиќї барои театр сарф
мекунад.
Барои панљ намоишномаи театри вилоятї, аз љумла «Мири Ка-
бир» (аз рўи пйесаи Мањзун), «Саргузаштњои Мавлоно Шариф»
(пйесаи Айюбї), «Бобои Барфї, биё» (аз рўи сюжети Мањзун)
мусиќї эљод мекунад. Мусиќие, ки барои намоишномаи «Навњаи
Тањмина» бо савти «Шоњнома»-и Фирдавсї, соли 1995 барои
театр-студияи «Авесто»-и шањри Кўлоб эљод гардида буд, сазово-
ри мукофоти якуми Фестивал-озмуни љумњуриявии театрњои касбї
«Парасту» гардид. Њакамон, ки дар њайати он раиси Иттифоќи
композиторони Тољикистон Д.Дўстмуњаммадов буд, баланд арзёбї
намуд. Вай Шариф Камоловичро ќотеона тавсия намуд, ки ба таш-
килоти эљодии композиторон шомил гардад.
Дар давраи фаъолияти ў дар Кўлоб истеъдоди Шариф Беда-
ков њамчун композитори сурудсаро ба таври хоса зоњир гардид.
49
Сурудњои ў ба таври доимї ба репертуари њофизони мањаллї во- Айни замон Шариф Бедаков дар назди ансамбли «Лола»
рид гардида, дар байни мухлисони суруди тољикї мањбубият пайдо ансамблњои баландихтисоси навозандагони касбиро таъсис дода-
намуда, хеле машњур гардиданд. аст. Ин ансамбли таљрибавї бо иљроиши тоза, санъати устодонаи
Сурудњояш хеле хушоњанг, аз нигоњи овозу оњанг ба мусиќии иљрокунандагї фарќ намуда, ќодир аст, ки техникаи мумтозонаро
халќї наздик ва дорои асоси метроритмикї будани онњо шањодат бо нозуктарин тобишњои лирикаи хушнаво намоиш дињад.
медињад, ки композитор ѓановати мусиќии тољикиро ба таври
амиќ дарк намудааст. Ин ба ў имкон медињад, ки зарбњои мурак- Асарњои мунтахаб
каби тољикиро ба таври худ шарњ дињад, оњангњои зеботарин эљод
кунад, композитсияњои мураккаби асарњои мусиќиро офарида, Мусиќї ба намоишномањои театрї:
њамзамон таносуби мантиќии онњоро нигоњ дорад. Барои забони «Мири Кабир», аз рўи пйесаи Мањзун.
мусиќии композитор Шариф Бедаков хушоњангии аљиб, форамии «Саргузаштњои Мавлоно Шариф», пйесаи С.Айюбї.
лирикї хос аст. «Бобои Барфї, биё», пйесаи Мањзун.
Соли 2005 Ш.Бедаков ба сифати роњбари мусиќии Ан- «Навњаи Тањмина», аз рўи «Шоњнома»-и Фирдавсї.
самбли давлатии хизматнишондодаи раќсии «Лола» ба номи
Ѓ.Валаматзода даъват карда мешавад, ки дар он то имрўз фаъо- Асарњо барои оркестри созњои халќї:
лият менамояд. «Нафаси бањор».
Дар љараёни кор бо ин ансамбл вай бисёр асарњои жанри раќсї «Дуторї».
эљод мекунад, ки аз љумла «Парвози орзу», «Масти бањор», «Но- «Шикаста».
занин», сюитаи панљќисмаи «Лола», сюитаи «Хатлон» иборат аз 6 «Парвози орзу».
ќисм, сюитаи сеќисмаи «Чорзарб», инчунин сюита барои бачањо – «Масти бањор».
«Шабпарак» (дар 2 ќисм), «Бозї-бозї» (дар 3 ќисм), «Дабистон» «Нозанин».
(дар 2 ќисм), якчанд силсилаасарњои 5-7 ќисма, беш аз 10 сюитањои «Лола», сюитаи панљќисмаи раќсї.
2-3 ќисма ва ѓайра. «Хатлон», сюита иборат аз 6 ќисм.
Вале жанри асосии эљодиёти ў суруд аст. Онњо беш аз 220-то ме- «Дўстї», сюита.
бошанд, ки нисбатан маъмул «Кўлоби ман» (шеъри С.Вализода), «Чорзарб», сюитаи сеќисма.
«Бе Тољикистон нест – нест» (шеъри Ю.Ањмадзода), «Чархофа- «Шабпарак», сюита барои бачањо, иборат аз 2 ќисм.
лако» (шеъри халќ), «Мўи дарозат канї?» (шеъри Зариф Ибод), «Бозї-бозї», сюита барои бачањо дар 3 ќисм.
«Лаби гармат» (шеъри Х.Вализода), «Зор бимирам» (шеъри «Дабистон», сюита барои бачањо, иборат аз 2 ќисм.
Х.Рањмонї), «Тољикистон» (шеъри К.Суфиё), «Куљо будї?» (шеъ-
ри С.Султон), «Мо масти љамоли ў», «Сайќал» ва «Ё њар ду» (ба Сурудњои мунтахаб:
шеърњои Н.Шуѓнонї), «Тољикистон» (шеъри Н.Барот), «Ё раб!» «Кўлоби ман», шеъри С.Вализода.
(шеъри Н.Аваз), «Савганд» (шеъри А.Давлатшоњ), «Ватан бо ман» «Бе Тољикистон нест – нест», шеъри Ю.Ањмадзода.
(шеъри М.Шариф), «Тољикистон» (шеъри Мањваш) ва бисёр дига- «Чархо фалако», шеъри халќї.
рон мебошанд. Композитор Ш.Бедаков бо бисёр њофизони номї, «Мўи дарозат канї?», шеъри Зарифи Ибод.
аз љумла Сурайё Ќосимова, Парда Ќосимов, Шабнами Сурайё, «Лаби гармат», шеъри Х.Вализода.
Парвина Шукруллоева, Мастона Эргашева, К.Љўраев, З.Нуров, «Зор бимирам», шеъри Х.Рањмонї.
М.Рустам ва бисёр дигарон њамкорї менамояд. «Тољикистон», шеъри К.Суфиё.

50 51
 «Куљо будї?», шеъри С.Султон.
«Мо масти љамоли ў», «Сайќал», «Ё њар ду», шеърњои
Н.Шуѓнонї.
«Ё раб!», шеъри Н.Аваз.
«Савганд», шеъри А.Давлатшоњ.
«Ватан бо ман», шеъри М.Шариф.
«Тољикистон», шеъри Мањваш ва диг.
САИДЌУЛ БИЛОЛОВ
Билолов Саидќул Розиќович – сароянда,
оњангсози суннатї.
5 октябри соли 1953 дар ноњияи Данѓара
таваллуд шудааст.
Соли 1963 ба Мактаб-интернати миёнаи
мусиќї хореографии љумњуриявї (имрўз ба
номи М. Атоев) дохил гардида, соли 1971
онро бомуваффаќият хатм менамояд ва
солњои 1971-1976 дар факултаи созњои халќии
(рубоб) Донишкадаи давлатии санъати
Тољикистон ба номи Мирзо Турсунзода тањсил кардааст.
Аз соли 1982 то имрўз Саидќул Билолов дар Кумитаи телевизи-
он ва радиои назди Њукумати Љумњурии Тољикистон ба њайси са-
роянда, роњбари бадеии ансамбли «Дарё», директори маъмурияти
љалби дастањои њунарї кор мекунад.
Солњои 2000-2005 вакили Маљлиси намояндагони Маљлиси
Олии Љумњурии Тољикистон – муовини раиси Кумитаи илм, мао-
риф, фарњанг ва кор бо љавонони Маљлиси намояндагони Маљлиси
Олии Љумњурии Тољикистон буд.
Беш аз 300 суруду тарона, бадења, сюитањои созї-овозии ў дар
хазинаи радио мањфузанд.
Санъати тољикро дар Австрия (1979), Испания (1984), Руминия
(1986), Белгия (1994), Германия (1997, 2000), Туркия (2000), Франсия
(2005), Хитой (2006), Россия, Ќазоќистон, Ќирѓизистон, Озарбойљон
(2007), Ќатар, ИМА (2008), Њиндустон (2008) муаррифї намудааст.
Бо унвонњои фахрии Арбоби њунари Тољикистон (1994),
52
Њунарманди халќии Тољикистон (1999), Љоизаи давлатии ба номи
А.Рўдакї (2002), Ордени «Дўстї» (2005) сарфароз гардонда шуда-
аст.
Сабти нотавии сурудњои С.Билолов дар китобњои «Дарёи су-
руд» (2002, 2007) ва «Дилнома» (2011) нашр шудаанд.
Асарњои мунтахаб
Сурудњо ва сюитањо:
1980 – «Ватан», шеъри Љамолиддин Каримзода.
1980 – «Хайр, то рўзи дигар», шеъри Гулрухсор Сафиева, бо ор-
кестри созњои халќї.
1982 – «Зиндагї дарёст», шеъри Лоиќ Шералї.
1982 – «Бибор, эй барф», шеъри Камол Насрулло.
1983 – «Бўса ба дунё задам», шеъри Бозор Собир.
1986 – «Шукуфаи андўњ», шеъри Фурўѓи Фаррухзод.
1987 – «Эй сорбон, оњиста рон!», шеъри Саъдии Шерозї.
1987 – «Синафигор», шеъри Абдурањмони Љомї.
1987 – «Дилхунук», шеъри Бозор Собир.
1990 – «Бинол, эй най», шеъри Шањриёр.
1990 – «Дилнома», шеъри Абулќосим Лоњутї.
1990 – «Хами абрў», шеъри Њофизи Шерозї.
1990 – «Кўњи лолагардан», шеъри Бозор Собир.
1990 – Сюитаи наврўзї – 3 ќисм, шеъри Низом Ќосим.
1993 – «Суруди садоќат», шеъри Кароматулло Олимов.
1993 – «Тољикистон – љону љонон», шеъри Назри Яздон.
1993 – «Сайќали дунё», шеъри Низом Ќосим.
1993 – «Офтобо», шеъри Љалолиддини Балхї.
1993 – «Дар дили ман монд», шеъри Бозор Собир.
1994 – «Чанори садсола», шеъри Бозор Собир
1994 – «Азизи рањдур», шеъри Љамоллидин Каримзода
1994 – «Шањри умед», шеъри Низом Ќосим.
1995 – «Хоки Ватан», шеъри Муњаммад Ѓоиб.
1997 – «Хумор», шеъри Лоиќ Шералї.
1997 – «Таронаи вањдат», шеъри Низом Ќосим.
1997 – «Тирамоњ», шеъри Бозор Собир.
1998 – «Ишќи ту», шеъри Нодири Нодирпур.
2001 – «Рўди ман», шеъри Мирзо Турсунзода.
2002 – «Њоло чаро?», шеъри Шањриёр, бо оркестри эстрадї.
53
 2003 – «Даъват», шеъри Љалолиддини Балхї.
2004 – «Дарахти дўстї», шеъри Хоља Њофиз.
2004 – «Тољикистон», шеъри Бозор Собир, бо оркестри эстрадї.
2005 – «Минбару тахти ман», барои оркестри эстрадї.
2005 – «Ѓамхори њам бошем», шеъри Файзи Кошонї.
2005 – «Нози чаман». Сюита аз 3 ќисм. Бар ашъори Њољї
Њусайнї ва Салими Хатлонї.
2006 – «Давлати поянда». Сюита иборат аз 4 ќисм. Шеърњои
Саъдї ва Љалолиддини Балхї.
2006 – «Ориёно», шеъри Назри Яздон, барои оркестри симфонї
ва хор.
2006 – «Тољикистон», шеъри Н.Ќосим, бо оркестри симфонї.
2006 – «Шукўњи тољикон», шеъри Камол Насрулло, барои орке-
стри симфонї ва хор.
2007 – «Асрори ишќ». Сюита аз 4 ќисм. Шеърњои Љалолиддини
Румї.
2007 – «Сурхии рўятро бидењ», шеъри Бозор Собир, барои орке-
стри симфонї ва хор.
2007 – «Олучаи латтадор», шеъри Бозор Собир.
2008 – «Аз хуни Сиёвушем», шеъри Бозор Собир.
2008 – «Арсаи њунар», шеъри Сафармуњаммади Айюбї.
2008 – «Дидори Ватан», шеъри Бозор Собир.
2008 – «Шод зї», шеъри Абўабдулло Рўдакї.
2008 – «Забони модарї», шеъри Бозор Собир.
2008 – «Марсияи модар», шеъри Лоиќ Шералї.
2008 – «Танго», шеъри Гулрухсор.
2008 – «Бе ту», шеъри Лоиќ Шералї, бо оркестри эстрадї.
2009 – «Љои ту холист», шеъри Бозор Собир.
2009 – «Мурѓи њаќ», шеъри Гулрухсор.
2009 – «Ватан», шеъри Љамолиддин Каримзода, бо оркестри
эстрадї.
2009 – «Найнома», шеъри Бозор Собир.
2009 – «Дањ соли ѓурбат».
2011 – «Бањор омад», шеъри Љалолиддини Балхї.
2011 – «Таронаи Вањдат», шеъри Бозор Собир.
54
ШАРИФ БОБОКАЛОНОВ
Ходими хизматнишондодаи санъати Тољи-
кистон Бобокалонов Шариф (1910-1999) дар
Самарќанд таваллуд шудааст, яке аз композито-
ронест, ки дар саргоњи фарњанги мусиќии муоси-
ри халќи тољик ќарор дорад.
Ш. Бобокалонов фаъолияти эљодии худ-
ро њамчун композитор ва њамчун навозандаи
суннатї оѓоз намудааст. Минбаъд, њатто њангоме,
ки композитори шинохта гардид, вай тамоми умр
робитаи ќавии худро бо ансамблњои навозандагии суннатї нигоњ
медорад. Ин ба тамоми эљодиёти ў таъсири хеле хуб расонида, фар-
дияти бадеии ўро хусусияти бењамто бахшид.
Њамчун навозанда Ш.Бобокалонов ибтидои солњои 30-ум дар
Институти мусиќї-этнографии Самарќанд таълим мекунад. Соли
1934 ба Тољикистон, ба гурўњи мусиќии театри драмавї даъват ме-
гардад. Нињоят, композитор тањсилоти касбиро дар шўъба миллии
Консерваторияи Москва (1946-1949) ба итмом мерасонад.
Соли 1939 вай яке аз созмондињандагони оркестри созњои халќї,
ки он минбаъд коллективи асосии мусиќии љумњурї гардид, ба шу-
мор меравад. Он солњои ташкил намудани оркестр кори сањл на-
буд: мафњуми нав, репертуари начандон калон. Ш.Бобокалонов бо
њамроњии дигар композиторони љавон барои коллективи мазкур
мусиќї менависад. Бо муваффаќият ва сидќан кор мекунад. Якчанд
асарњои ў дар њамин давра ба монанди «Марши зафар» то њанўз дар
репертуари оркестрњо хеле маъмул аст. Њамзамон Ш.Бобокалонов
дар ташкили ансамбли рубобчизанони Филармонияи давлатии
Тољикистон низ ширкат меварзад.
Охири солњои 30-юм ба таќдири эљодии Ш.Бобокалонов, С.А.
Баласанян, А.С. Ленский, С.Ю. Урбах, ки донишу таљрибаи худро
саховатмандона ба ў дода буданд, таъсири бузург расониданд.
Эљоди суруди Ш.Бобокалонов «Конститутсияи мо» барои саро-
яндагон, хор ва оркестри созњои халќї ба њамин давра мансуб аст,
ки он бар матни муаллифон бо сарварии С.Айнї навишта шуда,
нидои композиторон ба эълони Конститутсияи СССР буд. Ин яку-
мин асари хорї дар мусиќии муосири тољик аст. Дар ин асар муал-
лиф оњангњои халќиро бо мусиќии бисёровоза хеле хуб пайваста-
55
аст. Таљрибаи Ш.Бобокалоновро минбаъд композиторони тољик
барои эљоди мусиќии хорї ба таври васеъ истифода бурданд.
Хори «Конститутсияи мо» дар барномаи мусиќии Дањаи адабиёт
ва санъати тољик дар Москва (1941) бомуваффаќият иљро карда шуд.
Дар њамин Дања инчунин операи «Коваи оњангар», ки С.А.Баласанян
бо њамроњии Ш.Бобокалонов ба либреттои А.Лоњутї навишта бу-
данд, иљро гардид. Асоси мундариљаи адабии операро яке аз бењтарин
достонњои «Шоњнома»-и шоири бузурги форсу тољик А.Фирдавсї
ташкил медињад. Дар опера ќањрамони шўњратманд Кова њамчун
зидди зулму истибдод, њамчун њомии адолат ва гуманизм баромад на-
мудааст. Дар санъати муосири тољик ин аввалин мурољиат ба мероси
Фирдавсии абадзинда буд, ки баъд аз он боз чандин асарњои дигар дар
театр ва кино бо савти «Шоњнома» эљод гардиданд. Њамкории эљодии
њар ду муаллиф барояшон хеле манфиатнок буд. С.А. Баласанян ба
њамкасби худ ќонунњои шаклњои мусиќї ва гармонияро ифшо намуд,
Ш.Н.Бобокалонов бошад ўро ба олами пурѓановату беохири мелоси
тољик ворид намуд. Ш.Бобокалонов муаллифи як ќатор номерањои
вокалї ва раќсии опера ба шумор меравад, ки онњо ба моњияти балан-
ди бадеии опера мусоидат намуданд.
Соли 1940 Ш.Бобокалонов дар таъсисдињии Иттифоќи компо-
зиторони Тољикистон иштирок мекунад. Аз рўзи таъсисёбии ин
ташкилот вай аъзои он буд.
Солњои Љанги Бузурги Ватанї истеъдоди сурудофарии ин компо-
зитор бараъло зоњир мегардад, ки он дар њайати бригадаи консертї
дар назди сарбозони шўравї дар Эрон, инчунин муњофизони Ле-
нинград (Санкт-Петербург) баромад мекунад. Сурудњои даврони
љангии ў «Ба љанг», «Шамшери бурро» ва дигарон хеле машњур
гардида буданд.
Минбаъд эљодиёти композитор дар њамбастагии зич бо фаъо-
лияти ансамбли тарона ва раќс ва ансамбли маъруфи рубобчиза-
нон љараён мегирад. Тўли солњои зиёд вай роњбари бадеии ансамб-
ли мазкур буд. Њангоми таљлили 100-солагии В.И.Ленин (1970)
дар иљрои бонувони рубобнавоз 2 хори Ш.Бобокалонов «Ша-
раф ба партия» ба шеъри Х.Назирї ва «Бањори Ватан» ба шеъри
Њ.Ќурбонова бо муваффаќияти калон садо доданд.
Дар жанри мусиќии вокалї ў асарњои зерини хотирмон ба монанди
«Ќањрамон омад» ва «Оњанги тор»-ро эљод мекунад, ки бо мањорати
баланди касбї фарќ мекунанд. Хори вай «Халќи мо» чандин солњо
56
дар барномањои консертї хеле устувор аст. Дуэтњои мазњакавии
Ш.Бобокалонов лапар баромади ансамблњоро зеб медоданд. Дар хо-
реография раќси ў «Гул» аз љониби иљрокунандагон ва тамошобинон
эътироф гардида буд. Дар байни мусиќии созии Ш.Бобокалонов пйе-
саи ў барои виолончел ва фортепиано барљаста аст.
Вай дар њаммуаллифї бо композитор М.Цветаев намоишномаи
мусиќии «Сайд»-ро эљод кард, ки ба комёбии бузург ноил гардид.
Дар синни камолот Ш.Бобокалонов (дар њаммуаллифї бо
М.Муравин) маљмўаи сурудњоро барои бачањо эљод мекунад, ки ба
таври васеъ дар тарбияи мактаббачагон ва бачагони синни томак-
табии љумњурї истифода бурда мешавад.
Композитор дар мусиќии хеш суннатњои бењтарини сурудии
халќи тољикро ривољ додааст. Ин хусусияти асосии сабки эљодии ў
мебошад. Дар тамоми фаъолияти худ вай серталабии зиёд ва прин-
сипнокиро љонибдорї намудааст.
Фаъолияти мусиќї ва љамъиятии Ш.Бобокалонов сазовори
бањои баланд гардидааст. Вай бо се ордени «Нишони Фахрї»,
медалњо, инчунин Ифтихорномањои фахрии Президиуми Шўрои
Олии РСС Тољикистон ќадр карда шудааст.
Асарњои мунтахаб
Асарњои сањнавї:
«Коваи оњангар», опера (дар њаммуаллифї бо С.Баласанян).
Асарњои хорї бо оркестри созњои халќї:
«Конститутсияи мо» бар матни С.Айнї ва диг.
«Ба ёди Ленин», шеъри М.Фарњат.
«Њусни ту», шеъри М.Турсунзода.
«Дар кишвари мо», шеъри Бобо Њољї.
«Кишвари мо», шеъри Саидов.
«Оташи пинњони дил», шеъри Ф.Ансорї.
«Оњанрабо», шеъри М. Турсунзода.
«Ба љанг», шеъри М.Турсунзода.
«Дар чаман», шеъри Сайидо.
«Шараф ба партия», шеъри Х.Назирї.
«Бањори Ватан», шеъри Њ.Ќурбонова.
«Халќи мо», шеъри Искандаров.
«Бањори умр», шеъри Алї Бобољон.
57
«Духтараки ќирѓиз», шеъри М.Миршакар.
«Бодоми шукуфта», шеъри М.Фарњат.
«Таронаи чинакчї», шеъри М.Аминзода.
«Духтари њамсоя», шеъри М.Рањимї.
Асарњо барои оркестри созњои халќї:
Валси лирикї.
Раќси «Сўзанї».
«Марши Зафар».
Асарњои вокалї-созии камеравї:
«Ќањрамон омад», шеъри А.Ќањњорї.
«Шамоли боло», шеъри М.Аминзода.
«Оњанги тор», шеъри П.Сулаймонї.
«Шамшери бурро», шеъри М.Аминзода.
Асарњои камеравї-созї:
Пйеса барои виолончел ва фортепиано.
Пьеса барои гобой ва фортепиано.
«Ватан», пйеса барои ќўшнай ва фортепиано.
Мусиќї барои театр:
«Сайл», намоишномаи мусиќї (дар њаммуаллифї бо М.Цветаев).
ЭРНА ГЕЙЗЕР
Гейзер Эрна Робертовна – мусиќишинос,
номзади илми санъатшиносї.
Соли 1962 Омўзишгоњи мусиќии Ленинобод
ба номи Содирхон Њофиз (фортепиано), соли
1960 Донишкадаи давлатии омўзгории ба номи
С.М. Кирови Ленинобод (факултаи забон ва
адабиёти рус), сипас шўъбаи фортепианои До-
нишкадаи давлатии санъати Тољикистон ба
номи Мирзо Турсунзодаро (1974) хатм мекунад.
Аз соли 1977 то 1980 – аспиранти Институти таъ-
рихи ба номи А.Дониши АИ РСС Тољикистон.
58
Њамчун мусиќишинос Э.Гейзер дар матбуоти љумњуриявї ва
умумииттифоќї, дар конференсияњои мусиќишиносї (аз љумла,
Самарќанд, 1983; «Обзор таджикских песен и романсов» // Садои
Шарќ. 1982, №7; «Обзор таджикской музыки» // Садои Шарќ. 1983,
№7; «Обогащая национальные традиции» // Сов. музыка. 1983, №8;
«Истоки интересных встреч» // Садои Шарќ. 1984, №11) бо гузо-
ришу тањлилот рољеъ ба эљодиёти композиторони муосири тољик,
баромад мекунад. Маќолањояш хусусияти тањќиќот – хулосањо,
тањлили ин ё он ќишри мусиќии тољикро доранд. Аз соли 1985 узви
Иттифоќи композиторони СССР мебошад.
Э.Гейзер дар мавзўи «Миллият ва байналмиллиятї дар мусиќии
созии композиторони тољик» (1984) рисолаи номзадиро дифоъ ме-
кунад.
Соли 1992 Э.Гейзер монографияеро дар мавзўи «Бадењагўї дар
мусиќии тољик» тањия намуда барои муњокима ба шўъбаи таъ-
рихи санъати Институти таърих, археология ва этнографияи ба
номи А.Дониш пешнињод менамояд. Он тасдиќ ва ба чоп тавсия
мегардад. Бо Энсиклопедияи Миллии Тољик (20 маќола дар Эн-
сиклопедияи адабиёт ва фарњанги тољик. Дар 3 љилд, Душанбе,
1988 – 2004.) њамкорї менамояд; дар ташаккули китобњои дарсї
барои таълимгоњњои мусиќї (Камерно-инструментальная музыка
таджикских композиторов в 60-70-е гг. // История музыки народов
СССР, Москва, Т. 6; О музыкальной жизни Таджикистана // Исто-
рия музыки народов СССР, VII т. Вып. 3, М., 1997, С.37-67) ишти-
рок мекунад.
Соли 1996 ба Љумњурии Федеративии Германия, ба Берлин
мекўчад. Дар байни солњои 1997 то 2008 дар нашрияњои гуногуни
немисї оид ба намоишномањои мусиќї, симои ходимони санъат ва
дастањои мусиќї якчанд таќризњоро чоп мекунад: «Забытая мело-
дия» (очерк оид ба њаёт ва фаъолияти Мулук Бањор). Берлин, 2007;
Музыкальный театр Курта Вайля (бахшида ба 100-солагии зодрўз)
// Neue Zeiten. Berlin. – 2000. – August ва ѓайра.
Аз соли 1997 то 2007 – фаъолияти муштарак бо композитор
Ф.Бањор оид ба ташкил ва пешбурди машѓулиятњо дар клуби «Вол-
шебная флейта», аз соли 2001 бо «Љамъияти Германия-Тољикистон»
њамкорї менамояд; дар Симпозиуми байналмилалии «Румї – Гёте:
муколамаи фарњангњо» (Хуљанд, 16-18 майи соли 2007), дар мавзўи
59
«Рољеъ ба иртибот миёни фарњангњои мусиќии шарќї ва европої»
(Нури маърифат. 2007, С.201-205.) баромад кардааст. Соли 2005
ў бо маърўзаи «Duschanbe: Gestern und Heute» дар шабнишинии
«Љамъияти Германї-Тољикї» бахшида ба 80-солагии Душанбе ба-
ромад намудааст.
Асарњои мунтахаб
1. Инструментальная музыка композиторов Таджикистана (тра-
диции и современность): Монография. Душанбе, «Дониш», 1987.
2. И песня, и симфония. // Муз. жизнь. 1982, №8.
3. Освоение макомной традиции в творчестве таджикских ком-
позиторов. // Известия АН Таджикской ССР. 1983, №7.
4. О национальном и интернациональном в таджикской музыке.
// Известия АН Таджикской ССР. 1986, №1.
5. Родник незамутненной лирики; О двух камерных сочинениях
Шодмона Пулоди. // Љилои мењр. Душанбе, 2003, С.18-27; 61-66.
ДАВЛАТОВ МАЊМАДЌУЛ
Мањмадќул Давлатов – композитор, ди-
рижёр, профессори Консерваторияи миллии
Тољикистон (2009), узви Иттифоќи компози-
торони Тољикистон (2011).
Соли 1980 Донишкадаи давлатии санъа-
ти Тољикистон ба номи М.Турсунзодаро бо
ихтисоси рубоб-бас (дутор-бас) ва дирижёри
оркестри созњои халќї (1980) ва бо ихтисоси
дирижёри опера ва оркестри симфонї (1997)
хатм намуда, дар кафедрањои созњои халќї ва
композиторї, партитурахонї ва созбандї ба њайси омўзгор (1979
– 2003), дар Театри академии опера ва балети ба номи С Айнї ба
њайси дирижёр (1997 – 2008) кор кардааст. Ў дар барќарор ва ба
сањна гузоштани операњои «Найрангњои Майсара»-и С.Юдаков,
«Служанка-госпожа»-и Перголези, «Рустам ва Сўњроб»-и
Т.Сатторов, «Алеко»-и С.Рахманинов, «Бременские музыканты»-и
60
Г.Гладков, «Бузаки љингилапо»-и А.Одинаев, «Комде ва Мадан»-и
3.Шањидї, «Ќишлоќи тиллої», «Биё барфибобо, биё соли нав»-и
Д.Дўстмуњаммадов, «Карлик нос»-и Т.Шањидї, «Рўдакї»-и
Ш.Сайфиддинов, балети И. Штраус «Большой вальс» ва ѓайрањо
сањми назаррасе ба анљом расондааст.
М. Давлатов аз композиторони маъруфи тољик, профессорон
А.Одинаев, Т.Сатторов ва дар овони љавонї аз Саид Њамроев
нозукињои дарси партитурахонї, созбандї ва композиториро аз
бар намуда, донандаи хуби њайатњои гуногуни оркестри симфонї
мебошад. Аз эљодиёти композиторони тољик, рус ва љањонї барои
оркестри симфонї бештар аз 100 асари гуногунжанрро созбандї
(инструментовка ва аранжировка) кардааст.
Соли 1986 дар Консерваторияи давлатии ш. Тошканд, соли 1988
дар Донишкадаи мусиќї-омўзгории ба номи Гнесинњои (њоло Ака-
демияи мусиќї) шањри Москва ва соли 2004 дар Консерваторияи
миллии Ќирѓизистон такмили ихтисос кардааст.
Дар лоињаи «Клавирњои операњои тољик» (муаллиф Ф. Азизї),
ки аз тарафи Њукумати Љумњурии Тољикистон муњимияти он
љонибдорї шудааст, Мањмадќул Давлатов вазифаи муњаррири
масъулро ба ўњда дорад. Донишу малакаи касбї ба ў имконият
медињад, ки тамоми корњои точопиро дар сатњи баланд иљро на-
мояд. Тибќи ин лоињаи давлатї то имрўз нахустоперањои тољик
«Шўриши Восеъ»(2009) ва «Коваи оњангар»-и С. Баласанян (2009),
«Шерак»-и Саид Њамроев (2009), «Рустам ва Сўњроб»-и Талаб Сат-
торов (2009) ва «Парасту»-и Фаттоњ Одинаев (2010) нахустин бор
нашр шуданд.
Аз соли 2003, яъне аз аввали таъсисёбии Консерваторияи мил-
лии Тољикистон (њоло ба номи Т.Сатторов) то њол (2011) вазифаи
муовини ректор оид ба корњои таълимиро ба ўњда дорад.
Барои хизматњои шоёнаш Мањмадќул Давлатов соли 2009 бо
«Медали хизмати шоиста» сарфароз гардидааст.
Асарњо
1979 – «Обшорињои бањор». Фантазия барои оркестри созњои
халќї.
1979 – «Эй хумори бўса ...», барои сопрано ва фортепиано.
1990 – «Фантазия», барои виолончел ва оркестри камеравї.
2000 – «Ѓами дил», барои скрипка ва фортепиано.
61
 2000 – «Пйесањо», барои квартети торї.
2001 – «Мужда», барои скрипка ва фортепиано.
2001 – «Раќс», барои рубоб ва фортепиано.
2002 – «Ду раќс», барои кларнет ва фортепиано.
2002 – «Ноз», барои скрипка ва фортепиано.
2003 – «Рози дил», барои скрипка ва фортепиано.
2005 – «Дили чок». Фантазия барои рубоби бас ва фортепиано
2008 – «Раќс», барои оркестри симфонї.
2008 – «Валс», барои оркестри симфонї.
2009 – «Раќс», барои фортепиано.
2009 – «Мењр», суруд барои квартети торї.
2010 – «Ду тасниф», барои фортепиано.
2010 – Ду пйеса барои труба ва фортепиано.
2011 – «Суруди Вањдат» (њаммуаллиф М. Достиев) барои овоз,
хор ва оркестри симфонї.
2011 – Консерт барои скрипка ва оркестри камеравї
ДАМИР ДЎСТМУЊАММАДОВ
Дўстмуњаммадов Дамир Воњидович (1941 –
2003) – композитор, Ходими хизматнишондо-
даи санъати ЉТ (1988), дорандаи Љоизаи дав-
латии ба номи А.Рўдакї (2000).
Њанўз дар синфи 4-ум ба њайси рубобнавоз
дар Ќирѓизистон дар слёти пионерон иштирок
намудааст. Соли 1959, пас аз итмоми мактаби
миёна бо медали тилло, Д.Дўстмуњаммадов
бо тавсияи М.Цветаев ва Ю.Тер-Осипов ба
шўъбаи назариявї-композитории Омўзишгоњи
мусиќии Душанбе дохил мегардад.
Дар омўзишгоњ Д.Дўстмуњаммадов тањсилро дар синфи
Я.Сабзанов, аз курси дуюм – назди Ю.Тер-Осипов оѓоз менамояд.
Дере нагузашта Д.Дўстмуњаммадов нахустин сурудњо – «Кабўтари
сафеди ман» ба шеъри А.Шукўњї (Лайло Шарипова иљро намуд),
«Мављи гул» ба шеъри М.Бахтї (Ањмад Бобоќулов иљро кард) ва
«Хаёли ширин» ба шеъри М.Бахтї (Шоиста Муллољонова сароид)
навишт ва онњо зуд машњур гардиданд.
62
Њамчун кори дипломї ў достони симфонии «Тољикистон»-ро
пешнињод кард. Дипломи аъло, баъди хатми Омўзишгоњ барои
Д.Дўстмуњаммадов дарњои Консерваторияи давлатии Москва ба
номи П.И.Чайковскийро боз намуд. Дар он љо, солњои 1965 – 1970,
дар шўъбаи композиторї дар синфи Вл.Г.Фере таълим мегирад. Аз
байни асарњое, ки овони тањсил дар Москва эљод шудаанд, метавон
Квартети торї, Триои полифонї, Консерт барои виолончел ва орке-
стри симфониро номбар кард. Симфонияи дуюм, ки оркестри сим-
фонии консерватория тањти роњбарии Вл.Федосеев иљро намуд ва
операи «Лаънаткардаи халќ», ки дар клавир пианинонавоз Лариса
Астрахансева иљро карда буд, асарњои дипломї гардиданд.
Пас аз хатми тањсил дар Консерватория марњилаи фаъол ва
самараноки њаёти эљодии Д.Дўстмуњаммадов оѓоз меёбад. Вай
дар факултети санъати Донишкадаи омўзгории Тољикистон,
муњаррири њайати тањририяи Вазорати фарњанги љумњурї (1971
– 1973), директори омўзишгоњи мусиќии Душанбе (1978 – 1976,
1985-1986), директори Театри опера ва балет (1976 – 1980), роњбари
бадеии Филармонияи давлатї (1980 – 1985), сардори раёсати санъ-
ати Вазорати фарњанг (1986), раиси Иттифоќи композиторони
Тољикистон (1986 – 1998) кор мекунад. Вай дорандаи љоизаи Озму-
ни дуюми умумииттифоќии композиторони љавони СССР (1969),
љоизаи Комсомоли Ленинии Тољикистон (1970), узви Иттифоќи
композиторон (1970) мешавад.
Чун устод композиторони маъруф Т.Сатторов ва Ќ.Њикматовро
таълим додааст. Сањифаи нисбатан дурахшони фаъолияти эљодї,
ташкилї-љамъиятии ў бо кор дар Иттифоќи композиторони
Тољикистон алоќаманд аст.
Охири солњои 80-ум ва ибтидои солњои 90-ум бањри фаъолгар-
донии Иттифоќ дар тамоми самтњо мењнат кардан лозим омад.
Ин ќабл аз њама эљодиёт, баргузории чорабинињои байналмилалї,
умумииттифоќї, љумњуриявї. Инњо симпозиумњо, пленумњо,
фестивалњои гуногун, озмунњо.
Ў ба Иттифоќи композиторон дар душвортарин солњои мухоли-
фати шањрвандї дар мамлакат роњбарї намуд. Њатто дар њамин дав-
раи душвор Д.Дўстмуњаммадов ягон аъзои иттифоќро аз мадди назар
дур намонд. Доимо ба онњо кўмаки башардўстона расонида, нисбати
њамбастагии Иттифоќи композиторон ѓамхорї зоњир менамуд.
63
 Дар эљодиёти ў операи «Лаънаткардаи халќ», либреттои
М.Фарњат (1973), «Ќишлоќи тиллої», либреттои М.Миршакар ва
Н.Исломов (1981), «Сарбози халќ», либреттои С.Улуѓзода (1984),
якумин операи бачагонаи тољик «Хонаи Заргушбибї», якумин
кантатаи бачагона «Мактаби азиз» (шеъри Н.Баќозода) дохил
мешавад. Д.Дўстмуњаммадов инчунин дуюмин операи бачаго-
на «Биё, Барфї Бобо», либреттои Н.Баќозода (1999), опереттаи
«Дугонањо» (1993), достони вокалї-симфонии «Модар – Замин»,
шеъри Ф.Ансорї (1974), «Гуларўсак», сюитаи а’capella (1987),
«Сюитаи тўёна», шеъри халќї, иборат аз 3 ќисм барои сароянда ва
хори а’capella, «Суруди анљумани тољикон» (1996), Гимн барои хор
ва оркестри симфонї ба шеъри Гулназар эљод мекунад.
Дар байни асарњои симфонии Д.Дўстмуњаммадов Симфони-
яи дуюм барои оркестри торї ва литавр (1968), достони симфо-
нии «Бадахшон» (1988), увертюраи идонаи «Дўстї» (1976) мавќеи
муњимро ишѓол менамоянд.
Консерти ў барои ѓиљљак ва оркестри камеравї (1988) аввалин
таљрибаи ин љода дар мусиќии тољик ба шумор меравад. Ѓиљљак
сози махсус аст. дар ин љо љустуљўи пайвасти имкониятњои техни-
кии ин сози бењтарини халќии тољикї ва оркестри камеравї ба на-
зар мерасад. Дар ин самт инчунин аввалин маротиба Консерт ба-
рои рубоб ва оркестри симфонї (1989) эљод гардид.
Номи ин инсони аљиб, композитори боистеъдод, ки барои
мусиќии тољик ин ќадар корњои бузургро анљом додааст, абадан
дар ќалби мардуми мо боќї хоњад монд.
Асарњои мунтахаб
Асарњо барои театри мусиќї:
1971 – «Модар нигарон буд». Драмаи мусиќї. Пйесаи Ф.Ансорї.
1973 – «Лаънаткардаи халќ». Опера. Либреттои М.Фарњат аз
рўи повести њамноми Т.Усмон.
1978 – «Хонаи Заргўшбибї». Операи бачагона. Либреттои
Н.Баќозода.
1979 – «Суруди Бахтиёр». Драмаи мусиќї. Пйесаи Н.Исломов.
1980 – «Суруди нотамом». Драмаи мусиќї.
1981 – «Ќишлоќи тиллої». Опера. Либреттои М.Миршакар,
Н.Исломов.
64
1982 – «Вохўрї». Опера. Либреттои М.Фарњат, Т.Валаматзода,
М.Бењбудї.
1984 – «Сарбозони халќ». Опера. Либреттои С.Улуѓзода.
1985 – «Гули сиёњ». Драмаи мусиќї.
1993 – «Дугонањо». Оперетта. Либреттои А.Сидќї.
1999 – «Биё, Барфї Бобо». Опера барои бачањо. Либреттои
Н.Баќозода.
Асарњои вокалї-симфонї ва хорї:
1967 – «Модар». Достони вокалї-симфонї, шеъри Э.Мирзо,
А.Шукўњї, Г.Сулаймонова.
1968 – «Абадзинда». Достони вокалї-симфонї, шеъри
М.Фарњат.
1974 – «Модар-Замин». Достони вокалї-симфонї. Шеъри
Ф.Ансорї.
1981 – «Иди Наврўз». Сюита иборат аз 4 ќисм барои хори
a’capella, шеъри А.Бобољон.
1982 – «Бахт». Кантата, шеъри Гулназар.
1986 – «Њафтранг». Сюитаи идона барои сароянда, хор ва созњои
халќї. Шеъри Лоиќ Шералї.
1987 – «Гуларўсон» - сюитаи тўёна иборат аз 3 ќисм барои саро-
яндагон ва хори a’capella, шеъри халќ.
1987 – «Ленин њамеша зинда аст». кантата. Шеъри М.Турсунзода,
М.Миршакар.
1987 – «Бахт ва шараф». Кантата. Шеъри А.Сидќї.
1987 – «Дуруд аз Зарафшон». Хор. Шеъри С.Султон.
1989 – «Мактаби мањбуб». Кантата. Шеъри Н.Баќозода.
1994 – «Нишони Оли Сомон», барои хор. Шеъри Гулназар.
1994 – «Фарзанди ин миллат манам», барои хор. Шеъри Лоиќ.
1994 – «Чу Фирдавсї биистед», барои хор. Шеъри Лоиќ.
1996 – «Суруди Анљумани тољикони љањон» (гимн). Барои хор
ва оркестри симфонї. Шеъри Гулназар.
1999 – «Чароѓи Сомон». Хор. Шеъри Лоиќ.
1999 – «Бародарї». Асари хорї. Шеъри Лоиќ.
2000 – «Ахтарон». Сюита. Шеъри С.Айюбї.
2001 – «Љашни истиќлол». Шеъри Гулназар.
65
 Асарњои симфонї:
1965 – «Манзарањои Тољикистон» – сюита.
1967 – Симфонияи №1. «Бедоршавии Шарќ».
1968 – Симфонияи №2. Барои оркестри торї ва литавра, иборат
аз 3 ќисм.
1974 – «Дўстї». Сюитаи хореографї барои оркестри симфонї.
1975 – «Хоњарон». Сюитаи хореографї барои оркестри
симфонї.
1976 – «Дўстї». Сарахбори идона.
1987 – «Увертюра», бахшида ба 100-солагии А.Лоњутї.
1988 – «Бадахшон». Достони хореографї барои оркестри
симфонї.
Асарњои камеравї-созї:
1966 – Квартети торї иборат аз чор ќисм.
1967 – Консерт барои скрипка ва оркестри симфонї.
1967 – Консерт барои виолончел ва оркестри симфонї.
1969 – Триои полифонї дар ду ќисм.
1970 – Се миниатюраи полифонї барои овоз ва фортепиано ба
шеъри У.Хайём.
1988 – Консерт барои ѓиљљак ва оркестри камеравї.
1989 – Консерт барои рубоб ва оркестри симфонї.
1990 – «Встреча с музыкой». Силсилаи пйесањои бачагона барои
ѓиљљак ва фортепиано.
1990 – Достон барои труба ва фортепиано.
1989 – Квартет барои созњои халќї.
2001 – «Чарх». Пйесаи консертї барои оркестри камеравї,
созњои зарбї ва фортепиано.
Сурудњо:
«Мављигул», шеъри М.Бахтї.
«Хаёли ширин», шеъри М.Бахтї.
«Кабўтари сафеди ман», шеъри А.Шукўњї.
«Нигоњ накун», шеъри А.Шукўњї.
«Гулноз», шеъри С.Султон.
«Кишвари нур», шеъри С.Султон.
«Тўёна», шеъри С.Султон.
«Душанбе», шеъри М.Бахтї.
«Душанбе», шеъри Е.Ѓоибзода.
66
«Жду товарищ, приезжай», шеъри В.Супина.
«Рабочая эстафета», шеъри В.Пучков.
«Всегда вперед», шеъри М.Фофанова.
«Ба ёди дидор», шеъри Б.Рањимзода.
«Оњанги тор», шеъри Гулрухсор.
«Комсомол», шеъри Гулрухсор.
«Љавонї», шеъри Њ.Юсуфї.
«Билети комсомол», шеъри М.Њакимова.
«Гули нишон», шеъри Б.Фаррух.
«Духтарони шањри мо», шеъри М.Фарњат.
«Хоњарони бахтиёр», шеъри Ф.Ансорї.
«Бўи бањор», шеъри К.Насрулло.
Сурудњои бачагона:
1988 – «Лаклак». Силсилаи сурудњои бачагона ба шеъри
А.Бобољон:
1. Соч, 2. Доснул, 3. Бедона, 4. Лаклак, 5. Кабки дарї, 6. Думпа-
раст, 7. Чаковак.
«Хоби хуш, хурдтаракон», шеъри К.Сафиева.
«Алифбо», шеъри Н.Баќозода.
«Зарринкалид», шеъри Н.Баќозода.
«Духтури китоб», шеъри Н.Баќозода.
«Зодаи ќањрамон», шеъри Н.Баќозода.
«Машъал», шеъри Н.Боњирї.
«Суманак», шеъри А.Бобољон.
АМНУН ЁДГОРОВ
Ёдгоров Амнун – композитор. Соли 1939 дар
шањри Душанбе таваллуд шуда аст. Соли 1959
синфи ѓиљљаки Омўзишгоњи мусиќии Душан-
беро хатм намуда, ба Консерваторияи Тош-
канд дохил мешавад. Дар ин љо ў машѓулиятро
дар синфи ѓиљљак идома дода, бештар ба ком-
позитсия таваљљўњ зоњир мекунад. Сипас дар
синфи А. Малахов ва профессор Б. Зейдман ба
омўзиши композитсия љиддї машѓул мешавад.
Кори дипломии ў дар Консерватория (1966)
67
симфонияи «Тољикистон» буд. Шакли он суннатї буда, вале ба му-
аллиф муяссар гардид, ки ба он бисёр тозакорињо ва равишњои хос-
ро ворид созад. Ин асар бо тобишњои барљастаи мавзуният, забони
хушоњанг ва оркестровкаи аљиб фарќ мекунад.
Соли 1970 А.Ёдгоров ба узвияти Иттифоќи композиторони
СССР пазируфта мешавад.
То ин ваќт ў шумораи зиёди асарњои мусиќиро эљод мекунад:
достони симфонии якќисмаи «Ёдбуди В.И.Ленин», Кантатаи
панљќисма барои сарояндагон, хор ва оркестр «Тулўи офтоб» ба
шеъри Ф.Ансорї, достони вокалї-симфонї барои бас ва оркестр
«Амвољи бародарї» дар заминаи порчае аз достони М.Ќаноат
«Мављњои Днепр» бахшида ба ќањрамонии мардуми шўравї дар
Љанги Бузурги Ватанї, ораторияи «Говорит Хатынь» барои са-
роянда, хор ва оркестр ба шеъри Љ.Файзулло, кантатаи «Комсо-
мол» (шеъри А.Сидќї) ва достони вокалї-симфонии «Гули бодом»
(шеъри М.Ќаноат), ки онњо ифодагари дастоварди бузурги эљодии
ў мањсуб меёбад.
Композитор ба жанрњои сањнавї низ таваљљўњ зоњир мена-
мояд. Ба ќалами ў операи мазњакавии «Сафари айёр» ба либрет-
тои М.Фарњат, драмаи мусиќии «Лолаи сафед» ба либреттои
М.Њакимова ва мусиќї ба як ќатор намоишномањои драмавї
тааллуќ доранд.
Вале жанри дўстдоштаи кимпозитор њамон мусиќии вокалї мебо-
шад. Дар ин љода фардияти эљодии ў бараъло ва мукаммалтар зоњир
мегардад. Дар байни асарњои ин сабк силсилаи романсњои «Ќалби
шоир» ба матни А.Лоњутиро метавон номбар кард. Романсњои аз
лињози хусусияти мусиќї гуногун туфайли ривољи ботадриљи симои
ягонаи мусиќї ба як воњиди мукаммали дорои мавзўи ягонаи лирикї
ва хушоњангї муттањид гардонида шудаанд. Ин силсила дар Фонди
радиои умумииттифоќї њамчун романс-достони «Илтимоси дил»
сабт гардидааст. Дар тамоми асарњои вокалии композитор сароѓози
лирикї ќотеона садо медињад. Ба ќалами А.Ёдгоров бисёр сурудњо,
аз љумла, «Суруди Норак» (шеъри Г.Сафиева) «Оинаи бахт» (шеъри
Ф.Ансорї), «Ба ќалбам сар мон» (шеъри А.Сидќї), «Корвони гулњо»
(шеъри Бобо Њољї) ва дигарон тааллуќ доранд. Ў дар самти тарбияи
зебописандии кўдакон корњои зиёдро анљом дода, пайваста барои
мукаммал гардонии репертуари сарояндагї ва мусиќї-омўзгории
кўдакон талош меварзад.
68
Композитор дорандаи љоизаи Озмуни љумњуриявии сурудњои ба-
чагона (1979) мебошад. Беш аз 40 номгўй асарњои ў дар нашриётњои
гуногуни шањрњои Москва, Киев, Душанбе чоп шудаанд.
Асарњои созии А.Ёдгоров низ дарки лирикии воќеиятро инъи-
кос менамоянд, ки дар байни онњо Консертино барои фортепиано
ва оркестри симфонї бештар машњур ва маъмул гардидааст. Ба
дўстдорони мусиќї инчунин Сонатаи ў барои алт ва фортепиано,
Квартети созї, Вариатсия барои фортепиано, силсилаи асарњои во-
калии бачагона маълуманд.
Мусиќии А.Ёдгоров бо истифодаи моњиронаи воситањои
вокалї ва созї, талошњои эљодї дар таљассуми хусусиятњои миллї,
гуногунрангї ва фасоњати оњанг фарќ мекунад.
А. Ёдгоров њанўз дар овони донишљўї ба фаъолияти омўзгорї
мароќ зоњир менамояд. Дар баробари тањсил ў дар Донишка-
даи омўзгории Тошканд ба таълими фанњои мусиќї-назариявї
машѓул мешавад. Тўли солњои 1966 то 1972 ў дар Омўзишгоњи
мусиќии Душанбе ва аз соли 1972 дар Донишкадаи давлатии
санъати Тољикистон ба номи М.Турсунзода дарс медињад. Соли
1984 А.Ёдгоров маљмўаи «Фугањои композиторони тољик»-ро
ба анљом мерасонад. Аљиб аст, ки тањияи фаъолонаи маљмўа би-
сёр муаллифонро ба эљоди асарњои нави полифонї водор намуд.
Тањияи барномаи курси «Хониши партитурањои симфонї» барои
мусиќишиносон ва «Созшиносї оид ба оркестри созњои халќии
тољик» барои донишљўёни макотиби мусиќї ба анљом расидааст.
А. Ёдгоров аз соли 1992 инљониб дар Исроил истиќомат мекунад.
Асарњои мунтахаб
Асарњои мусиќї-сањнавї:
1983 – «Сафари айёр», операи мазњакавї, либреттои М.Фарњат.
Асарњои симфонї:
1966 – «Тољикистон», симфония.
1970 – «Ба хотираи Ленин», достон- симфония.
1972 – Консертино барои фортепиано бо оркестр.
Асарњои вокалї-симфонї ва кантатї-ораториявї:
1967 – «Гули офтоб», шеъри Ф.Ансорї, кантата дар 5 ќисм ба-
рои сарояндагон, кор ва оркестр.
69
 1976 – «Комсомол», шеъри А.Сидќї, кантата дар 3 ќисм барои
хори омехта ва оркестр.
1977 – «Мављњои бародарї», шеъри М.Ќаноат, достони вокалї-
симфонї барои бас ва оркестр.
1979 – «Гули бодом», шеъри М.Ќаноат, достони вокалї-симфонї
барои бас ва оркестр.
Асарњои камеравї:
1963 – Соната барои алт ва фортепиано.
1965 – Квартети торї дар 4 ќисм.
1974 – Вариация для фортепиано // Сонатины, вариации. Вып. 5
/ Редактор Габриэлов. М., «Сов. композитор», 1984.
1962 – Силсилаи вокалї барои овоз бо њамроњии флейта ва фор-
тепиано, шеърњо и Ф.Ансорї.
1974 – Вокальный цикл на рубаи А.Лахути для высокого голоса
и фортепиано. М., «Сов. композитор», 1985.
1982 – «Роња», шеърњои М.Њакимова, силсилаи вокалї барои
бачањо. – Душанбе, «Ирфон», 1985.
1984 – «Эй дил, ту офтобї», рубоиёти А.Рудакї, силсилаи
вокалї.
Мусиќї ба намоишномањои театрї:
«Авлоди шайтон», пйесаи Г.Мухторов.
«Зафар», пйесаи М.Њакимова.
ЗАЙНИДДИН ЗУЛФИЌОРОВ
Зулфиќоров Зайниддин – комопзитор. Соли
1941 дар дењаи Ворухи ноњияи Исфара дар ои-
лаи омўзгор таваллуд шудааст. Мактаби ба-
чагонаи мусиќиро дар синфи валторна хатм
намуда, сипас, солњои 1955-1959, композит-
сияро дар синфи Я.Сабзанов дар Омўзишгоњи
мусиќии Душанбе меомўзад.
Эљодиёти худро аз пйесањо барои созњои
гуногун, сурудњо, вариатсияњо ва такми-
ли оњангњои халќї, пйесањо барои оркестри
эстрадї оѓоз намудааст. Асарњои ў «Марши пионерон» барои фор-
70
тепиано, «Суруди бе матн» барои скрипка ва фортепиано, «Суруди
рашк» ва дигарон аз љониби њамсолонаш дар омўзишгоњи мусиќї
ва консертњои эстрадї иљро мегардид. Соли 1958 суруди вай «Дар
ваќти сафар» дар радиои тољик сабт гардида, то имрўз дар мављ
садо медињад. Дар ин суруди эстрадї муаллиф оњангњои халќии
раќсиро моњирона истифода бурдааст.
Дар омўзишгоњ З.Зулфиќоров инчунин ба жанри хор рў меова-
рад. Омўзишгоњро бо дипломи аъло ба итмом расонида, ба Консер-
ваторияи давлатии Москва ба номи П.И.Чайковский фиристонида
шуда, композитсияро дар синфњои профессорон Ю.Шапорин ва
С.Баласанян меомўзад. Бо сабаби беморї тањсил дар Консервато-
рия ќатъ мегардад. Баъдтар З.Зулфиќоров шўъбаи мусиќишиносии
Донишкадаи давлатии санъати Тољикистон ба номи Мирзо Тур-
сунзодаро хатм мекунад. Дар вазифањои сармуњаррири редаксияи
сабти овоз, дирижери оркестри созњои халќии Кумитаи телевизи-
он ва радиои Тољикистон, роњбари бадеии ансамбли рубобчиза-
нони Филармонияи давлатии Тољикистон, роњбари мусиќии Теа-
три давлатии љавонон ба номи М.Воњидов (1978 – 1980), роњбари
бадеии ансамбли «Суѓдиён» (1980 – 1990) кор кардааст. Минбаъд
ўро бештар фаъолияти омўзгорї љалб менамояд. Соли 1984 вай ба
Иттифоќи композиторони СССР ќабул гардид.
З.Зулфиќоров худро дар бисёр жанрњои мусиќї зоњир намуда,
дар тўли тамоми фаъолияти композиторї ба демократитарини
онњо – суруд содиќ монд. Фаъолияти сурудии ў васеъ ва гуногун-
ранг буда, бо асилият, ѓановати оњанг ва тобишњои барљастаи
миллї фарќ мекунад. Онњо шунавандаро бо дилнишинї, кўшиши
тавассути мусиќї ифода намудани дарки муаллифии олами атроф
мафтун месозанд. Композитор дар се озмуни љумњуриявии сурудњо
соњиби мукофот гардидааст.
Вай бештар ба мавзўъњои гражданї ва ватандўстї таваљљўњи
бештар зоњир намуда, ба онњо рўњбаландї ва мутантанї ворид ме-
созад (сурудњои «Тољикистон», шеъри Б.Рањимзода, «Бањори Но-
рак», шеъри Ш.Нодир, «Милитсияи тољик», шеъри Ш.Мастон,
«Эй, љон», шеъри М.Фофанова, «Хурўсак», шеъри К.Муњаммадї,
«Шањри ман», шеъри А.Шукўњї.
Бахусус сурудњои лирикии З.Зулфиќоров «Гули сурх», шеъ-
ри С.Айнї, «Садоќат», шеъри Б.Рањимзода, «Эй љон», шеъ-
71
ри М.Фофанова, «Аё духтар», шеъри М.Рањимї ва романсњои
ў бар ашъори Њилолї, Љомї, Њофиз, Хайём, Рўдакї ва дига-
рон љозибанок ва сидќан садо медињанд. Дар љумњурї пйесањои
З.Зулфиќоров барои оркестри эстрадї, ки аксаран дар сањнањои
консертї ва мављ садо медињанд, машњуранд. Аз байни онњо ме-
тавон «Бадахшон», «Садои кўњсор» ва асарњои барои бачањо, ин-
чунин асарњои репертуари таълимї-педагогї, ки ба барномаи ма-
котиб ва омўзишгоњњои мусиќии Тољикистон ворид гардидаанд,
мавќеи хоса доранд. Аз байни онњо «Скерцо» барои фортепиано бо
забони фањмову содда навишта шудааст, «Алла»-и фораму лирикї
барои фортепиано, барљастаанд. Сонатинаи ў барои скрипка ва
ѓиљљак, намоишномаи бачагонаи «Лола», ќи њамроњ бо драматург
С.Саидмуродов эљод шудааст, барои бачагон хуб ошно мебошанд.
Сомеони хурдсол сурудњои «Поездча», «Табрики бобои барфї»,
силсилаи вокалии ба шеъри А.Сидќи «Рўи гула об шўяд», «Зочаи
ман», «Аспи сафед», «Москваи мо», «Алифбо»-ро нињоят дўст ме-
доранд ва бо камоли майл иљро мекунанд. Вай се маљмўаи сурудњо
барои боѓчањои бачагонро эљод намудааст.
Композитор З.Зулфиќоров мекўшад, ки ба тамоми рўйдодњои
муњими њаёти љумњурї ва мардум њамовоз бошад: Кантата сеќисмаи
«Роњи озодї» барои яккахонон, хор ва фортепиано ба шеъри
Рўдакї, М.Иќбол ва Гулназар, хори «Ба В.И.Ленин» ба шеъри
А.Ќодирї, хори «Даври мо» ба шеъри М.Фарњат, хори «Партияи
бозафар» ба шеъри Б.Рањимзода, «Элегия» барои ансамбли скрип-
канавозон, достони «Модар» барои овоз ва фортепиано ба шеъри
Ќ.Киром, суруди «Фестивал» ба шеъри С.Маъмур дар ин љода эљод
мешаванд. З.Зулфиќоров муллифи зиёда аз 400 асар дар жанрњои
гуногуни мусиќї мебошад.
Дар эљодиёти мусиќии хеш З.Зулфиќоров пайрави суннатњои
мусиќии тољик, санъати композиторони насли калонсоли тољик
мебошад.
Асарњои мунтахаб
Хору кантатањо:
Кантатаи «Роњи озодї» иборат аз 3 ќисм, барои сарояндагон,
хор ва фортепиано ба шеърњои А.Рўдакї, М.Иќбол ва Гулназар.
1970 – «Ба В.И.Ленин», шеъри А.Ќодирї//Созу навои Бўстон.
1972 – «Даври мо», шеъри М.Фарњат.
72
1974 – «Партияи бозафар», шеъри Б.Рањимзода.
1977 – «Модар-Ватан», сюитаи хорї иборат аз 3 ќисм.
Хорњои a’capella:
1956 – «Эй кишвари мањбуби ман», шеъри А.Шукўњї.
1974 – «Духтари Њиротї». Такмили сурудњои халќї.
Силсилањои вокалї:
1963 – «Чор тасвир» ба шеърњои Рўдакї, Хайём, Камол, Мастон,
барои тенор бо фортепиано.
Асарњои камеравї-созї:
1956 – «Песня без слов». Пйеса барои ѓиљљак// Произведения
композиторов Таджикистана для гиджака и фортепиано. Душанбе,
«Ирфон».
1959 – Триои љавонї барои скрипка, виолончел ва фортепиано.
1965 – Сонатина барои скрипка ва фортепиано. Душанбе, «Ир-
фон».
1979 – «Бадахшон». Пйеса барои рубоб ва фортепиано // Дарси
рубоб. Душанбе, «Ирфон», 1983.
1985 – «Элегия», бахшида ба аскари номаълум, барои ансамбли
скрипканавозон ва фортепиано.
Асарњо барои фортепиано:
1967 – «Скерцо», «Колыбельная» // Детские пьесы композиторов
Таджикистана для фортепиано. М., «Сов. композитор», 1975.
1959 – Прелюдия // Фортепианные произведения композиторов
Таджикистана. Душанбе, «Ирфон», 1972.
1977 – «Найрез». Фантазия дар мавзўи халќї тољикї.
Мусиќї барои театр:
1960 – «Лола». Намоишномаи бачагонаи мусиќї. Либреттои
С.Саидмуродов.
1982 – «Пайрањаи зиндагї». Пйесаи А.Сидќї.
Сурудњо, романсњо ва манзумањо.
73
 ЉАМШЕД ИСМОИЛОВ
Исмоилов Љамшед Ќосимович – сароян-
да, оњангсози суннатї, Њунарпешаи шоистаи
Љумњурии Тољикистон (1989), 30 августи
соли 1956 дар ноњияи Ховалинг таваллуд
шудааст.
Соли 1973 мактаби миёнаи №5 шањри
Кўлобро бомуваффаќият хатм менамо-
яд. Њанўз айёми тањсил дар мактаб ба
сарояндагї майлу раѓбати зиёд зоњир мена-
мояд.
Љ.Исмоилов соли 1977 Донишкадаи дав-
латии санъати Тољикистон ба номи Мирзо Турсунзодаро бо их-
тисоси роњбари оркестри дастањои худфаъолиятї хатм намуда,
солњои 1977 – 1979 ба њайси инструктори Кумитаи комсомоли
шањри Душанбе, артисти дараљаи 2-юми Театри давлатии акаде-
мии драмавии ба номи А.Лоњутї (1980 – 1981), солист-вокалисти
дараљаи 2-юми ансамбли давлатии «Зебо»-и кумитаи телевизион
ва радиои назди Њукумати Љумњурии Тољикистон (1981 – 1993),
директори дастањои њунарии њамин кумита (1993 – 1994), муовини
Вазири фарњанг ва иттилооти Љумњурии Тољикистон (1994 – 2001),
мушовири директори генералї, сармуњаррири шўъбаи ЉСШК
«Матбуот» (2001 – 2004), директори Иттињодияи давлатии гурўњњои
эљодию консертии Вазорати фарњанги Љумњурии Тољикистон (2004
– 2006), директори генералии Муассисаи давлатии Иттињодияи дав-
латии гурўњњои эљодию консертии Вазорати фарњанги Љумњурии
Тољикистон (аз соли 2007 то имрўз) кор кардааст.
Љ.Исмоилов њамчун њунарманди касбї ба равияи суннатї
тааллуќ дорад. Дар эљодиёти ў жанри суруд маќоми асосиро пайдо
кардааст. Сурудњои ин оњангсоз ба яке аз самтњои асосии фарњанги
сурудии суннатї – ѓазалсарої мансубанд. Ин равияро ў дар њамкорї
бо шоирони муосир ташаккул медињад. Мазмунан эљодиёти ў ба та-
раннуми васфи Ватан, манзарањои зебои он, ифтихори ватандорї,
хештаншиносї, муњаббати поку самимї, хислатњои наљиби инсонї,
ростќавлию мардонагї, дўстиву вафодорї, мењнати софдилона бар
нафъи кишвари азиз – Тољикистон бахшида шудааст.
74
Љ.Исмоилов туфайли сафарњои њунарии хеш ба кишварњои Тур-
кия, Германия, Кипр, Ироќ, Эрон, Њиндустон, Афѓонистон ва дигар
мамлакатњо бо савту таронањои дилнишин, сабки хосаи мусиќї ола-
ми беканори санъати воломаќоми тољикро муаррифї намудааст.
Асарњо
Сурудњо:
1980 – «Набудам интизори ту», шеъри Гулрухсор.
1980 – «Биё, биё, дилбарљон», шеъри халќї.
1981 – «Шукрона», С.Айюбї.
1982 – «Бо ќаду нињолу руъё», шеъри У.Шарифзода.
1983 – «Саргузаштам туї», шеъри Н.Ќосим.
1983 – «Гиряму гирям», шеъри Њ.Ѓоиб.
1984 – «Ватан», шеъри Гулрухсор.
1985 – «Шукрона бояд кард», шеъри С.Айюбї.
1985 – «Фасли бањор омада», шеъри халќ.
1995 – «Биё, бародар шавем», шеъри Хайрандеш.
1995 – «Хоки Ватан», шеъри З.Рањмон, С.Айюбї.
1997 – «Ошиќона», шеъри А.Хуросонї.
1998 – «Номањоят», шеъри Лоиќ.
1998 – «Модар», шеъри Озарахш.
1999 – «Вањдат», шеъри А.Хуросонї.
2003 – «Навња – ошиќона», шеъри А.Хуросонї.
2003 – «Марсияи Хуршед», шеъри Н.Ќосим.
2005 – «Ёди ту монд», шеъри Лоиќ.
2006 – «Дар дафтари дили ман», шеъри М.Ѓоиб.
2007 – «Модар», шеъри М. Ѓоиб.
2011 – «Љони бобо», шеъри Н.Ориф.
2011 – «Дилобод», шеъри Њољї Амируллоњи Муштоќ.
2011 – «Ватандорї», шеъри Хайрандеш.
Дуэтњо/Лапарњо:
1985 – «Чашми туро садќа шавам», шеъри Лоиќ.
1999 – «Дар дасти ту», шеъри Н.Ќосим.
75
 АЪЗАМ КАМОЛОВ
Камолов Аъзам (1912-1971) – композитор,
дирижёри аввалини тољик.
Дар Самарќанд дар оилаи дењќон тавал-
луд шудааст. Аз кўдакї бо шавќ ба навози-
ши созњои гуногуни мусиќї машѓул мешавад.
Дар дастањои худфаъолиятї менавохт, си-
пас соли 1929 ба сифати навозанда ба театри
касбї ќабул карда мешавад. Њамчун дири-
жёр дар Тошканд ва Самарќанд кор карда, бо
њунармандони маъруф, њофиза Њалима Носи-
рова ва раќќоса Тамара-хонум бомуваффаќият
њамкорї дошт. Аз соли 1932 то 1936 А.Камолов дар вазифаи ди-
рижёри оркестри Театри яњудиёни Самарќанд кор карда ба би-
сёр гўшањои Ўзбекистон ва хориљи он сафарњои њунарї кардааст.
Санъати ин театр дар байни тамошобинон муваффаќиятро соњиб
буд ва А.Камолов дар он мактаби хуби касбиро гузашт. Соли
1936 вай ба Тољикистон даъват шуда, дирижёри Театри академии
драмаи ба номи А.Лоњутї мегардад. То соли 1937 репертуари те-
атр бо пйесањои мусиќї-драмавии муаллифони мањаллї («Тухми
муњаббат»-и Љ.Икромї, «Дохунда»-и Саидмуродов, «Бегим кї
буд?»-и Усмонов ва диг.) А.Камолов монтажи мусиќї карда, ба ор-
кестри театр дирижёрї мекард. Театр тадриљан ба намоишномањои
бисёрќисмаи драмањои мусиќї, ба монанди «Њалима»-и Зафарї,
«Гулнора» ва «Восеъ»-и Ѓ.Абдулло мегузарад. Оркестри дар ибти-
до аз нигоњи њайат хеле кам бо кўмаки А.С.Ленский, ки он ваќт дар
Тољикистон фаъолият дошт, васеъ гардида, соњиби саводи нотавї
гардид. А.Камолов низ зуд бањраманд гардид. Вай нахустин тољике
буд, ки паси дастгоњи дирижёрї истода ин касбро ба ўњда гирифт.
Гарчанде ў он ваќт ягон муассисаи махсуси дирижёриро хатм на-
карда буд, «дастони тиллої»-и дирижёрии ў, дониши нафиси
мусиќии суннатии классикї, истифодаи мумтозонаи бисёр созњои
мусиќї ва истеъдоди бузурги навозандагї ба ў имкон доданд, ки
дар ин љода ба дастовардњои бењтарин ноил гардад.
Барои иштирок дар Дањаи адабиёт ва санъати Тољикистон дар
Москва соли 1941 А.Камолов ба унвони Њунарманди Халќии РСС
Тољикистон сазовор ва бо ордени Ленин мукофотонида мешавад.
76
Дар солњои баъдина хизматњои ў бо се медал ва Ордени Байраќи
Сурхи Мењнат ќадрдонї мегардад.
А.Камолов соли 1939 ба квартети таъсисдодаи худ аз њисоби
њунармандони оркестри симфонї роњбарї намуда, ба асарњои ка-
лони симфонї, балетњо бомуваффаќият дирижёрї мекунад. Соли
1942 бо бригадаи фронтии њунармандон ба Эрон сафар мекунад.
Пас аз бозгашт А.Камолов дар Театри опера ва балети ба номи
С.Айнї ба њайси дирижёр фаъолият намуда, сипас ба оркестри Ра-
ёсати радиоинформатсия мегузарад. Солњои 1946-1947 А.Камолов
дар студияи миллии назди Консерваторияи давлатии Москва ба
номи П.И.Чайковский тањсил мекунад. Аз соли 1955 А.Камолов ба
оркестри симфонии филармония ва аз соли 1957 бо ташаббуси вай
оркестри созњои халќии Кумитаи телевизион ва радиои Тољикистон
таъсис ёфт, ки солњои тўлонї вай дирижёри он буд. Соли 1957
бори дигар Дањаи санъати тољик дар Москва доир гардид. Тањти
роњбарии А.Камолов оркестри мазкур давраи ташаккулёбиро паси
сар намуда, ба ављи камолоти худ расид. Тањти роњбарии Аъзам
Камолов оркестр бисёр сафарњои њунарї намуда, чандин мароти-
ба дар хориља буд. Бењтарин сабтњои ганљинаи радиои тољик, ки
бо иштироки оркестри созњои халќї анљом дода шудаанд, мањз ди-
рижёр А.Камолов тањия ва ташкил кардааст. Вай ба ин коллектив
мењнату нерўи зиёдро бахшида, ба сатњи баланди иљрокунандагї
ноил гардида, ба фаъолияти он унсурњои эљодиро ворид сохтааст.
Фаъолияти дирижёрии Аъзам Камолов дар санъати мусиќии мил-
лии љумњурї наќши хеле бузург ва амиќ гузоштааст. Ба ин љабња
фаъолияти композитории ў низ зич алоќаманд буд.
А.Камолов муаллифи бисёр асарњои дар љумњурї хеле машњур ме-
бошад. Хорњои ў «Пахта-пахта», «Пахтачиндухтар», «Мамлакати мо»,
«Љавонам» ва бисёр дигарон бо танинандозии васеъ ва демократияти
воќеї фарќ мекунанд. Асарњои ў барои оркестри созњои халќї ба мо-
нанди «Марш красноармейцев», сюитаи «Тољикистон», раќси «Духта-
ри тољик», оњангњои «Ќаротегинї», «Зарбдорон» ва «Дилафрўз» маъ-
руфияти арзандаро соњибанд. Инчунин бисёр сурудњои А.Камоловро
ба монанди «Бар сари болин» ба шеъри Њофиз, «Дилдор» ба шеъри
Саъдї, «Мактуб» ба шеъри А.Дењотї, «Салом» ба шеъри Ансорї,
«Мактуб аз фронт» ба шеъри М.Турсунзода, «Ќањрамон духтар»
ба шеъри Аминзода ва боз бисёр дигаронро метавон номбар кард.
Дар байни асарњои театрии ў тамошобинон мусиќиро ба драмањои
77
«Муаллими ишќ»-и М.Миршакар ва «Саодат»-и С.Саидмуродов ва
М.Рабиевро хуб дар ёд доранд.
Ѓайр аз ин, бешубња истеъдоди навозандагии А.Камоловро, ки
овони љавонї мактаби хуби навозиши дутор ва найро аз устодо-
ни маъруф Њољї Абдулазиз ва Абдуќодир Найчї омўхта буд, ќайд
кардан љоиз аст.
Навозиши Аъзам Камоловро дар сози халќии най тамоми соме-
они ў мумтозона ва бузургтарин арзёбї кардаанд. Ба кадом коре,
ки ин инсони мењнатдўсту боистеъдод машѓул гардад, он њамеша
бо нерўи адонашаванда ва дурахши эљодї ва мањорати бо њамин
шўъла афрўхтани атрофиён фарќ дошт.
Асарњои мунтахаб
Асарњои хорї дар навозиши оркестри созњои халќї:
1931 – «Пахта-пахта», шеъри Акрамов.
1936 – «Мамлакати мо».
1942 – «Ќиличи ман», шеъри С.Айнї.
1942 – «Комсомол», шеъри Аминзода.
1951 – «Пахтачин духтар», шеъри Ф.Ансорї.
1951 – «Сталини муаззам», шеъри Ф.Ансорї.
1951 – «Љавонам», шеъри Ф.Ансорї.
Асарњо барои оркестри созњои халќї:
1931 – «Раќси духтарони пахтачин».
1932 – «Марши сарбозони Армияи Сурх».
1933 – «Марши пролетарњо».
1937 – «Марши пионерон».
1937 – Пйесаи «Ќаротегинї».
1938 – Сюитаи «Тољикистон».
1938 – Пйесаи «Зарбдорон».
1939 – «Раќси духтари тољик».
1950 – «Раќси Раъно».
1951 – Пйесаи «Дилафрўз».
1951 – Пйесаи сеќисма барои оркестри созњои халќї.
Сурудњо, пйесахо барои фортепиано, ѓиљљак, най, рожок бо фор-
тепиано, мусиќї ба намоишномањо.
78
ФАЙЗУЛЛО КАРОМАТОВ
Кароматов Файзулло Музаффарович –
(14 декабри 1925, Бухоро), мусиќишинос,
Арбоби илми Ўзбекистон, доктори илмњои
санъатшиносї (1971), профессор (1973).
Доираи мавзўи илмиаш – мусиќии сунна-
тии тољикї ва ўзбекї.
Соли 1941 ба Консерваторияи давлатии
Тошканд ба синфи Бертйе (скрипка) дохил
мешавад. Соли 1944 Институти педагогии
Тошканд (факултаи филология)-ро, 1950-ум
Консерваторияи давлатии Тошкандро синфи
назарияи мусиќї, профессор Ю.Н.Тюлин хатм намуд. Солњои 1951-
1954 – аспиранти Консерваторияи Москва, роњбари илмї – профессор
В.М.Беляев. аспирантураро ба итмом мерасонад.
Фаъолияти кориро соли 1941 дар Театри мусиќї-драмавии Бухо-
ро ба њайси скрипканавоз оѓоз намуда, солњои 1943 – 1949 – скрип-
канавози оркестри симфонии Филармония ва радиои Ўзбекистон,
1949 – ходими илмї, 1955-1994 – мудири шўъбаи мусиќї, њамзамон
1957 – 1964 директори Институти санъатшиносии ба номи Њамза
(Тошканд), 2000 мудири фонди мусиќии њамин институт фаъолият
менамояд. Њамзамон солњои 1955-1960 – муаллими кафедраи таъ-
рихи мусиќї, 1972 мудири кафедраи мусиќии Шарќи Консервато-
рияи давлатии Тошканд ба номи М.Ашрафї, аз соли 1973 профес-
сор. Кароматов Ф.М. асосгузори нахустин кафедраи мусиќии Шарќ
дар миќёси собиќ Иттифоќи Шўравї мебошад. Тавассути ин воњиди
нави сохтори мактабњои олии мусиќї назари бузурге ба сўи мусиќии
суннатї ба вуљуд омад – нахустин бор дар таърихи системаи таъли-
мии шўравї омўзиши мусиќии классикии Шашмаќом ба сатњи ба-
ландтарини таълимот ворид гашт. Дар муддати кўтоњ ин кафедра як
ќатор мутахассисонеро барои љумњурињои дигари Осиёи Марказї ва
хориљи кишвар тарбия намуд. Аз Тољикистон дар ин кафедра А. Ни-
зомов, Ф. Азизї бо тахассуси мусиќишиносї ва А. Абдурашидов бо
тахассуси навозандагї (рубоб) тањсил намудаанд.
Тањти роњбарии илмии Ф.М. Кароматов шогирдон аз
Ўзбекистон, Тољикистон, Озарбойљон, Туркманистон, ќазоќистон,
79
Россия, Судан, Иордания, Бошќирдистон тарбия ёфтаанд. Аспи-
рантон аз Германия, ИМА, Чехия ва Полша коромўзї кардаанд.
Сањми Ф.М. Кароматов дар тарбияи кадрњо барои Тољикистон
хеле бузург аст: А. Раљабов (рисолаи номзадї,1982), А. Низомов
(кори дипломї (1976), рисолаи номзадї(1990) ва докторї (1998);
Ф. Азизї (кори дипломї, (1981), рисолаи номзадї (1989); А. Аб-
дурашидов (рисолаи номзадї, 1991), яке аз роњбарони илмии Б.
Ќобилова (рисолаи номзадї, 2005).
Ф.Кароматов яке аз созмондињандагони симпозиум ва фестивалњои
байналмилалии мусиќишиносї ба монанди «Минбари мусиќии
кишварњои Осиё» (1973, 1976), симпозиумњои мусиќишиносии
Самарќанд (1978, 1983, 1987), аъзои чандин ташкилотњои мусиќии
ЮНЕСКО мебошад. Ў иштирокчии шумораи зиёди конференсияњо
ва симпозиумњои байналхалќї мебошад. Ба ќалами ў теъдоди зиёди
осори илмї, маърифатї, маќолањо, маърўзањо, тавсифњо, барномањои
телевизионї ва радио тааллуќ доранд.
Ф.М. Кароматов мураттиб ва муњаррири якчанд нашрияњои илмї
буда, тањти роњбарии ў дар Ўзбекистон, Ќазоќистон, Ќирѓизистон,
Тољикистон ва Туркманистон, солњои 1955 – 1991 экспедитсияњои
мусиќї-фолклорї ва сабтњои мусиќии мардумї анљом дода шудаанд.
Яке аз экспедитсияњои пурмањсули Ф.М. Кароматов (бо њамроњии
Н. Њ. Нурљонов) ба Помир солњои 1968, 1969, 1970, 1971 баргузор
гардид. то соли 1983 идома ёфт. Дар натиља китоби бисёрљилдаи
«Музыкальное искусство Памира» (нашри аввал: љ.1.М., 1978; љ.2,
М.,1986; нашри 2 бо иловаи љ. 3 – 2011) чоп шуда истодааст.
Бо курси лексияњо дар бораи мусиќии суннатии тољик ва ўзбек
дар Университети Варшава, институти мусиќишиносии Краков
(Полша, 1976), университети ба номи Гумболди Берлин, мактаби
олии мусиќии Веймар ба номи Лист (Германия, 1977), Универси-
тети Љермук (Иордания, Ирбид, 1990) баромад кардааст.
Асарњои ў дар ИМА, Германия, Полша, Руминия, Љопон, Тур-
кия, Булѓория ва чандин кишварњои олам ба табъ расидаанд. Зери
роњбарии ў 30 нафар рисолањои номзадї ва 9 нафар рисолањои
доктории илмњои санъатшиносиро дифоъ намудаанд.
Ф. Кароматов – Ходими хизматнишондодаи илми Ўзбекистон
(1981) буда, бо ордени «Барои мењнати шоён» (1999) сарфароз
гардидааст.
80
Асарњои мунтахаб
1. Хамза Хакимзаде. Ниязи и узбекская музыка. Монография.
Ташкент, 1959.
2. Узбекская домбровая музыка. Монография. Ташкент, 1962.
3. О локальных стилях узбекской народной музыки. / Музыка
народов Азии и Африки, кн.1. Москва, 1964.
4. Узбекская инструментальная музыка. Наследие. Моногра-
фия. – Ташкент, 1972.
5. Музыкальное искусство Памира. Сб. нотных расшифровок
по материалам совместных экспедиций с Н. Нурджановым. (В со-
авторстве) Книга 1. Первое изд., Москва, 1978; второе изд., Биш-
кек, 2011. Книга 2. Москва, 1986; 2-ое изд., Бишкек 2011; Книга 3,
Бишкек, 2011.
6. «История музыки в изображениях». Средняя Азия. (на нем.
яз.). Совместно с Т.Вызго, В.Мешкерис. Лейпциг, 1988 То же (на
япон.яз.), Токио, 1990.
7. Предисловие. Послесловие (в соавт. С И.Раджабовым). //
Шашмаком. Т. 1. Ташкент, 1966.
8. Сурудњои Помир. // Сурудњои халќии тољикї. Т. 3. Душанбе,
1974.
9. К проблеме развития музыкального инструментария наро-
дов Востока. // музыкальная трибуна Азии. Москва, 1975.
10. Основные задачи изучения макомов и мугамов в республи-
ках Востока. // Макомы, мугамы и современное композиторское
творчество. Ташкент, 1978.
11. Макомат в условиях современности. // Профессиональная
музыка устной традиции народов Ближнего, Среднего Востока и
современность. Ташкент, 1981.
12. Музыка стран Азии и Африки в системе музыкального об-
разования. // Из опыта работы кафедры восточной музыки Таш-
кентской консерватории ми. М.Ашрафи по подготовке музыкове-
дов//Актуальные проблемы изучения музыкальных культур стран
Азии и Африки. Ташкент, 1983.
13. Макам и маком (соавт. Ю.Эльснер). // Музыка народов
Азии и Африки, вып. 4. Москва, 1984.
14. Кафедра восточной музыки. // 50 лет Ташкентской государ-
ственной консерватории им. М.Ашрафи. Ташкент, 1986.
81
 15. Исполнительские традиции народов Ближнего, Среднего
Востока в условиях современности // Традиции музыкальных куль-
тур народов Ближнего и Среднего Востока и современность. Мо-
сква, 1987.
16. Черты профессионального исполнительства на Ближнем
и Среднем Востоке. // Культура народов Востока.. музыкальное,
театральное искусство и фольклор. Ташкент, 1992.
17. Музыкальное наследие народов Средней Азии и Казахстана
(в соавт. с Б.Ерзаковичем, А.Пантелирейз, Н.Абубакировой). Хам-
за Хакимзаде Ниязи. // Истории музыки Средней Азии и Казахста-
на. Москва, 1995.
18. Конференция по народной музыке. Сов. музыка. 1960,
№12.
19. К развитию национальных музыкальных культур. Сов. му-
зыка. 1975, №8.
20. Нужна четкая позиция (соавт. С.Баласанян, В.Виноградов).
Сов. музыка. 1981, №12.
21. Исполнительские традиции народов Ближнего и Среднего
Востока в условиях современности. Сов. музыка. 1984, №3.
БАЊРИНИСО ЌОБИЛОВА
Ќобилова Бањринисо Тўйчиевна –
мусиќишинос, номзади илми таърих (2005).
Маълумоти миёнаи мусиќиро дар мак-
таби миёнаи махсуси мусиќии љумњуриявї
(њоло ба номи З.Шањидї) гирифтааст. Соли
1978 ба факултаи назариявї-композитории
Консерваторияи давлатии Москва ба номи
П.И.Чайковский дохил мешавад. Консерва-
торияро дар синфи профессор Т.Ф. Мюллер
бомуваффаќият хатм намуда, соли 1983 барои
фаъолияти омўзгорї ба кафедраи назарияи мусиќии Донишкадаи
давлатии санъати Тољикистон ба номи Мирзо Турсунзода меояд.
Солњои 1986-1991 тањсил дар аспирантураи Институти таъ-
рих, археологияи ва этнографияи ба номи А.Дониши Академияи
82
илмњои Љумњурии Тољикистон. Аз соли 1991 дар Институти мазкур
кор мекунад. Айни замон – ходими калони илмии шўъбаи таърихи
фарњанг ва санъат мебошад.
Аз соли 2003 – узви Иттифоќи композиторони Тољикистон.
Љанбаи раѓбати илмии Б.Ќобилова асосан ба эљодиёти компо-
зиторони Тољикистон алоќаманд аст. Вале ў инчунин шумораи
зиёди тафсири нотавии мусиќии мардумии тољикиро, аз љумла дар
маљмўаи «Гулчине аз гулзори Фалак» (2004), «Мавригї» (2008),
«Санъати мусиќии Помир» (љилди 3, 2010) ба анљом расондааст.
Б. Ќобилова яке аз муаллифони маљмўаи маќолањо «Мусиќии
тољик» (2003) мебошад, ки дар он кўшиш карда шудааст, ки оид ба
мусиќии тољик, жанрњои он, намудњо, самтњои он маълумот љамъ
оварда шавад.
Б. Ќобилова чандин маротиба бо маърўзањои илмї дар
конференсияњо ва симпозиумњои љумњуриявї ва байналмилалї дар
Тошканд (1991, 2003), Душанбе (1999, 2004), Бишкек (2009) баро-
мад кардааст.
Б.Ќобилова соли 2005 тањти роњбарии ва профессор Ф.М. Каро-
матов ва академик Р.Масов дар мавзўи «Таърихи ташаккул ва рушди
санъати композиторї дар Тољикистон» рисолаи номзадиро дифоъ на-
мудааст. Баъдтар дар заминаи тањќиќоти мазкур монографияи «Таъ-
рихи эљодиёти композиторї дар Тољикистон» ба табъ расид.
Дар эљодиёти Б.Ќобилова маќолањо дар рўзномањо ва маљаллањо
мавќеи калонро ишѓол мекунанд.
Асарњои мунтахаб
1. История композиторского творчества в Таджикистане. Моно-
графия. Душанбе, 2008.
2. Мавриги. Сборник нотных расшифровок. / В соавторстве.
Душанбе, 2008.
3. Музыкальное искусство Памира. Сборник нотных расшиф-
ровок. Книга 3-я. / В соавторстве. Бишкек, 2010.
4. Традиционная музыка в симфонических произведениях ком-
позиторов Таджикистана. // Таджикская музыкальная культура на-
чала 21 века: приоритеты развития. Душанбе, 1999, С.76-82.
5. Таджикская народная музыка в произведениях композито-
ров. // Очерки по истории и теории культуры таджикского наро-
да. Душанбе, 1999, С.228-244.
83
 БЕАТРИСА ЌОДИРОВА
Ќодирова Беатриса Исматовна – мусиќи-
шинос, филолог, аъзои Иттифоќи композито-
рони Тољикистон.
Соли 1959 Ќодирова Беатриса Исматовна
факултаи филологияи Донишгоњи Самарќанд
ва соли 1968 факултаи таърих ва назарияи
Консерваторияи давлатии Тошканд ба номи
М.Ашрафиро хатм кардааст.
Соли 1968 Ќодирова Б.И. ба Душанбе ома-
да, ба њаёти мусиќии љумњурї фаъолона ворид
мегардад.
Ба њайси лектори Филармонияи давлатии Тољикистон, солњои
1994 – 1997 – мудири кафедраи таърих ва назарияи мусиќии До-
нишкадаи давлатии санъати Тољикистон ба номи Мирзо Турсунзо-
да фаъолият намуда дањњо мутахассис – мусиќишиносонро ба воя
расонидааст, ки аз байни онњо ду нафар – Дрожжина М.Н. ва Ту-
ровец Н.Р. баъдтар рисолањои докториро њимоя намуда, њоло дар
макотиби олии мусиќии Россия бомуваффаќият кор мекунанд.
Дар байни шогирдони Б.И. Ќодирова Ходимони хизматнишон-
додаи санъат, Њунармандони халќї, Њофизони халќии љумњурї
Давлатманд Холов, Файзалї Њасанов, актёрон Салим Муќимов,
Мирзоватан Миров, Исо Абдурашидов ва дигарон мебошанд.
Тўли дањсолањо фаъолияти Ќодирова Б.И. бо Иттифоќи компози-
торони Тољикистон пайванди ќавї дошт. Аз соли 1968 ў пайваста дар
љаласањои он ширкат меварзид, дар кори анљуманњо ва Пленумњои он
иштирок менамуд, дар анљумани VI композиторони СССР, пленумњои
мусиќишиносї дар Москва, соли 1987 дар пленуми идонаи Иттифоќи
композиторони СССР дар шањри Кемерово иштирок кардааст.
Њамчун мутахассис оид ба мусиќии раёсати санъат Б.И. Ќодирова
ќариб дањ сол ба Шўрои мусиќии Вазорати фарњанги Тољикистон
роњбарї намудааст. Бо ташаббуси ў дар Тољикистон аввалин маро-
тиба озмунњои мусиќї, аз љумла якумин Озмуни љумњуриявии саро-
яндагони мусиќии суннатии тољик (1992) баргузор гардидаанд.
Б.И. Ќодирова моњи майи соли 1991 дар ташкил ва баргузории
аввалин Озмуни байналмилалии њунарпешагони балети ба номи
М.Собирова дар шањри Душанбе фаъолона ширкат варзидааст. Ў
котиби масъули њайати њакамоти озмуни мазкур буд.
84
Аз соли 1969 Б.И. Ќодирова барои радиои тољик њам оид ба фа-
ъолияти композиторони алоњида ва њам доир ба шаклу жанрњои
фарњанги мусиќии тољик маќолањо навишта, аксарон худаш онњоро
ќироат менамуд.
Солњои 1971 – 1974 Б.Ќодирова ба аспирантураи Институти
таърих ва этнографияи ба номи А.Дониши АИ Тољикистон бо
тахассус дар Консерваторияи Ленинград ба номи Н.А.Римский-
Корсаков тањсил намудааст.
Тўли солњои фаъолият дар Тољикистон Б.И. Ќодирова оид ба
эљодиёти композиторони тољик дањњо маќолањои илмї, таќризњо,
мулоњизањо навиштааст, аз љумла очеркњои монографии «Бала-
санян ва фарњанги мусиќии тољик», «Маэстрои мусиќии тољик»,
«Љанги Бузурги Ватанї ва фарњанги мусиќии тољик», маќолањои
«Фарњанги мусиќии тољик ва тиљорат», «Операи тољик ва замони
муосир» ва диг.
Аз соли 1993 дар нафаќа буда, Б. Ќодирова фаъолиятро
дар Донишкадаи давлатии санъати Тољикистон ба номи Мир-
зо Турсунзода, Пажўњишгоњи фарњанг ва иттилооти Вазорати
фарњанги Тољикистон, мактаби бачагонаи мусиќии №1 ба номи
П.И.Чайковский идома дода, дар форумњои гуногун, аз љумла кон-
ференсия бахшида ба 90-солагии Ѓ.Валаматзода (2008), конферен-
сияи илмї-амалї бахшида ба 1150-солагии Абўабдуллоњ Рўдакї
(Душанбе, 2008) бо маърўзањо баромад намудааст.
Дар ќатори дигар омўзгорон – таъсисдињандагони Донишкадаи
давлатии санъати Тољикистон ба номи Мирзо Турсунзода номи
Ќодирова Беатриса Исматовна дар Китоби фахрии Донишкада
сабт гардидааст.
Вай бо нишони «Аълочии фарњанги Љумњурии Тољикистон»
сарфароз гардидааст.
Асарњои мунтахаб
1. Баласанян и таджикская музыкальная культура. Монографи-
ческий очерк. Душанбе, «Прогресс», 2009, 48 с.
2. Маэстро таджикской музыки. // Народная культура, состояние,
проблемы и перспективы. Сб. ст. Душанбе, «Эчод», 2005, 33 с.
3. Музыкальное искусство Таджикистана и рынок. // Паёмномаи
фарњанг. Душанбе, 2007, №1, С. 46–57.
85
 4. «Восстание Восе» – первая таджикская опера. // Из истории
народных движений в Средней Азии. Сб. ст. Душанбе, «Дониш»,
1988, С.125–134.
5. Великая Отечественная война и музыкальная культура Тад-
жикистана. Душанбе, «Адиб», 2010, 47 c.
ШЕРАЛЇ ЌОСИМОВ
Ќосимов Шералї Файзалиевич – компози-
тор. Соли 1975 Омўзишгоњи мусиќии Душан-
бе ва 1980 – Донишкадаи давлатии санъати
Тољикистон ба номи Мирзо Турсунзодаро хатм
кардааст. Аз соли 2010 аъзои Иттифоќи компо-
зиторони Тољикистон аст.
Фаъолияти мењнатии худро њамчун муалли-
ми мактаби мусиќии №1 шањри Ќўрѓонтеппа
оѓоз намудааст. Ба њайси омўзгор фаъолият на-
муда ба эљодиёти композиторї таваљљўњи зиёд
зоњир менамояд.
Аз соли 1990 то имрўз директори мактаби мазкур аст. Ба-
рои сањми бузург дар тарбияи кадрњои касбии соњаи мусиќї
соли 2003 Ш.Ќосимов бо нишони «Аълочии фарњанги Љумњурии
Тољикистон» сарфароз гардидааст.
Њамчун композитор Шералї Ќосимов ба мусиќии театр ва жан-
ри кантатавї-ораториявї бартарият медињад. Агарчи ў жанрњои
камеравї-созї ва вокалї низ сарфи назар накардааст.
Дар баробари фаъолияти омўзгорї Шералї Ќосимов дар
чорабинињои љумњуриявї фаъолона ширкат меварзад. Вай яке
аз муаллифон ва роњбари мусиќии намоиши театрикунонида-
шуда, бахшида ба 2700-солагии шањри Кўлоби бостонї, љашни
10-солагиии Рўзи Вањдаи миллї (2007), 11-солагии Рўзи Вањдати
миллї (2008), Наврўз дар Данѓара (2010) ва ѓайра мебошад.
Барои хизматњои бузург дар назди Ватан Шералї Ќосимов соли
2004 бо Ифтихорномаи фахрии Њукумати Љумњурии Тољикистон
мушарраф гардидааст.
Яке аз самтњои фаъоли эљодиёти ў кор бо театр мебошад. Вай
барои намоишномањои театри вилоятї «Ёд бод, он рўзгорон, ёд
бод!» бахшида ба 90-солагии академик Б.Ѓафуров (1998), инчунин
«Давлати Сомониён»-и Файзи Сафар (1999), «Худсўзї»-и Љумъа
86
Ќуддус (2003), «Мазњака»-и А.Абдуллоев (2005), «Лаку Пак»-и
И.Усмон ва А.Ќодиров (2009) ва диг. мусиќї офаридааст.
Айни замон Шералї Ќосимов саршор аз наќшањои эљодї аст.
Шубњае нест, ки мењнатдўстї ва мењри беандозаи ў нисбат ба Ва-
тани хеш борњои дигар дар асарњои мусиќии композитор ба таври
арзанда таљассум меёбанд.
Асарњои мунтахаб
1998 – «Ёд бод он рўзгорон, ёд бод!». Мусиќї ба намоишнома.
Ба 90-солагии академик Б.Ѓафуров бахшида шудааст.
1999 – «Давлати Сомониён», мусиќї ба намоишномаи Файзи
Сафар.
2000 – «Бойи золим ва хурўси доно». Мусиќї ба намоишномаи
Шодї Солењ.
2003 – «Худсўзї». Мусиќї ба намоишномаи Љумъа Ќуддус.
2005 – «Мазњака». Мусиќї ба намоишномаи А.Абдуллоев.
2009 – «Лаку Пак». Мусиќї ба намоишномаи И.Усмон ва
А.Ќодиров.
2008 – «Офтоби Вањдат», ќасида барои хор ва оркестри
симфонї.
2010 – «Муборак аст!». Кантата барои сароянда, хор ва орке-
стри симфонї.
ЌУРБОН ЌУРБОНОВ
Ќурбонов (Ќурбониён) Ќурбон – навозан-
да (дутор), оњангсози суннатї. Соли 1952 дар
ноњияи Данѓара таваллуд шудааст. Њунарпешаи
шоистаи Тољикистон (2002), аз соли 2003 аъзои
Иттифоќи композиторони Тољикистон.
Синфи дутори Омўзишгоњи мусиќии Ду-
шанбе (1975), Консерваторияи давлатии Тош-
канд ба номи М.Ашрафї, синфи профессор
Б.Рањимљонов (дутор), А.Левиев (дирижёрї),
ба тарзи факултативї – композитсияро назди
С.Бобоев ва Б.Гиенко (1982) хатм намудааст.
Солњои 1982-2009 Ќ.Ќурбонов дар Омўзишгоњи мусиќии Душан-
бе, Донишкадаи давлатии санъати Тољикистон ба номи Мирзо Тур-
87
сунзода, Консерваторияи миллии Точикистон ба номи Т.Сатторов
ба њайси омўзгор фаъолият менамояд. Айни замон вай профессори
кафедраи иљрокунандагии анъанавии Консерватория аст.
Дар хазинаи эљодии Ќ.Ќурбонов беш аз 50 асар, аз байни онњо
«Раќс бо думбра» (2000), «Рози дутор» (сюита иборат аз 4 ќисм,
2002), барои ансамбли дуторчизанон; «Навои думбра» (2003) барои
думбра ва фортепиано; «Роѓї» (силсила дар 3 ќисм, 2004) барои
думбра; «Савти фалак» (силсила дар 7 ќисм, 2009), инчунин 40 так-
мили оњангњои халќї, беш аз 100 тафсири нотавии суруду оњангњои
халќї мебошад.
Дар самти фаъолияти илмї-методї Ќ.Ќурбонов маљмўа ва
барномањои зеринро тањия ва чоп намудааст: «Навои дутор» (дар
њаммуалифї бо Д.Ёров, 1980), «Савти дутор» (1993), «Савти фалак»
(2000), «Рози дутор» (2003), Барнома барои дутор (2000), Барнома
барои фалаксароён (2005).
Ќ.Ќурбонов дар форумњои љумњуриявї, байналмилалї бо
маърўзањо низ иштирок менамояд. Тезисњои зеринро чоп намуда-
аст: «Фалак – жанри мусиќии суннатии тољикони кўњистон» (Ду-
шанбе, 1992), «Хусусиятњои думбраи тољикї ва ўзбекї» (Алма-Ато,
1994), «Наът – жанри мусиќии тољикон» (Душанбе, 1994), Эпоси
«Гурўѓлї» (Душанбе, 1999), «Наќш ва хусусиятњои дутор (думбра)
дар иљроиши фалак» (Душанбе, 2004). Ќ.Ќурбонов китоби «Фалак
ва низоми пардањои он»-ро чоп кард, ки он боиси танќиди шадиди
мутахассисони илми мусиќї ќарор гирифт.
АЛИШЕР ЛАТИФЗОДА
Композитор Латифзода Алишер моњи июни
соли 1962 дар шањри Душанбе таваллуд шуда-
аст.
Соли 1980 мактаби миёнаи махсуси мусиќии
љумњуриявиро дар синфи скрипка ва композит-
сия хатм намуда, њамон сол ба Консерваторияи
давлатии Москва ба номи П.И.Чайковский ба
синфи профессор А.И Пирумов (композитсия,
полифония) дохил мешавад. Баъди хатми Кон-
серватория соли 1985 А.Латифзода ба Иттифоќи
композиторони СССР ќабул карда шуд. Вай дипломанти Озму-
88
ни умумииттифоќии композиторон (1983) аст. Солњои тањсил вай
дар жанрњои гуногун якчанд асарњо, аз љумла: Сюита барои квар-
тети торї, силсилаи миниатюрањо барои квинтети созњои нафасии
чўбин, Соната барои труба ва фортепиано, Достон барои оркестри
торї, «Албоми бачагона» барои фортепиано, кантатаи «Мо зери
ситорањои хушбахт таваллуд шудаем» бар ашъори шоирони тољик
ва ѓайра. Ба сифати кори дипломї Консерти сеќисма барои скрипка
бо оркестр пешнињод карда шуд. Пас аз бозгашт ба Тољикистон А.
Латифзода ду асари калон – Симфония барои оркестри торї (дар 4
ќисм) ва мусиќии консертї барои 2 фортепианоро менависад.
Аз соли 1993 то 2003 вай дар шањри Тошканд кор ва зиндагї кар-
дааст. Бо даъвати роњбарияти Консерваторияи миллии Ќазоќистон
ба номи Ќурмангазї (сентябри соли 2003 – апрели соли 2004) дар
кафедраи композитсия ва дирижёрии оркестр фаъолият бурдааст.
Композитор А.Латифзода њамеша фаъолона бо навозандагон,
дирижёрон, дастањои мусиќии кишварњои гуногун њамкорї мена-
мояд. Дар жанру сабкњои мухталиф мусиќї эљод мекунад. Асарњо
сабки синтезї «Восток-Запад-Jazz и Классика» эљод менамояд.
Мавќеи махсусро дар эљодиёти композитор масъалаи ба њам на-
здик гардонидани пайравони мазњабњои гуногун («Трио «Крест и
Полумесяц», достони «Апокалипсис», «Толеранс», «Небесный го-
лос») гирифтааст.
Алишер Латифзода узви ASCAP (American Society of Commposers,
Authors and Publishers) Ассотсиатсияи миллии композиторони
ИМА; аъзои Иттифоќи композиторони Россия ва Ўзбекистон ме-
бошад. Соли 2006 Хонаи нашрияи силсилавии «Marguis – Who is
Who» (ИМА) ному насаби А.Латифзодаро ба фасли 1-уми нашри
китоби «Who is Who in Asia» ворид намуд. Соли 2007 дар фасли
66-уми нашриёти китоби «Who is Who America» низ ному насаби
композитор шомил гардидааст.
Аз соли 2006 инљониб Алишер Латифзода дар ИМА истиќомат
мекунад. Соли 2011 ў иштирокчии Фестивали байналмилалии
«Бањористон» (Душанбе) буд.
Асарњои мунтахаб
Жанри симфонї:
2002 – «Толеранс» барои оркестри симфонї ва лентаи магнитї.
2000 – «Perceptio» барои скрипка ва оркестри симфонї.
89
 1999 – Солномаи мусиќии эпоси бузурги «Манас» барои форте-
пиано, ровї, лентаи магнитї, созњои фолклорї, зарбї, торї (ибо-
рат аз 6 ќисм).
1998 – «Алвидоъ» – гулдастаи ёдбуди А.Шнитке барои скрипка,
виолончел ва оркестри симфонї.
1991 – «Звукоритмия» барои оркестри симфонї.
1991 – «Миниатюрањои шарќї». Консерти №2 барои фортепиа-
но ва оркестри симфонї.
1989 – «Liber Scriptus», консерт барои созњои торї ва фортепиано.
1989 – Консерти №1 барои фортепиано ва оркестр.
1988 – Консерти «Наво» барои алт ва оркестри симфонї.
1988 – Достони симфонї.
1987 – Увертюраи идона.
1987 (1982) – «Тоњир ва Зўњро», достон барои оркестри
камеравї.
1985 – Симфония барои оркестри торї иборат аз 4 ќисм.
1985 (1992) – Консерт барои скрипка бо оркестр иборат аз 3 ќисм.
Мусиќии эстрадї-симфонї:
2000 – «Маленький вальс для Великой персоны».
1999 – «Музыкальное приношение Феликсу Кулову» барои ор-
кестри эстрадї-симфонї.
1989 (1987) – «Бањориёт» барои оркестри калони симфонї.
1988 – «Баланс Гармонии и Согласия» барои оркестри эстрадї-
симфонї.
1988 – «Американец в Ташкенте» - регтайм барои Биг-бэнд, ор-
кестри камеравї ва оркестри симфонї.
1988 – «Vivat, France!» мусиќии дўстї – барои фортепиано ва ор-
кестри эстрадї-симфонї.
1996 – «Сабрие» барои саксофон, сопрано ва ансамбли созї.
1995 – Романс аброи сопрано ва оркестри симфонї. 8 суруд ба-
рои оркестри эстрадї-симфонї.
Мусиќии камеравї-созї:
2003 – «Китоби Дарвеш». Иборат аз 6 ќисм барои созњои на-
фасии халќї, саксофон (сопрано, тенор), роял, синтезатор, гитара
(акустикї, барќї), наќора, скрипка, виолончел ва лентаи магнитї.
90
2003 – «Токката 85» барои ду фортепиано ва оркестри
камеравї.
2002 – «Толеранс» барои дирижёр, навозандагон, лентаи
магнитї… ва барои њама.
2002 – «Mixing-и суѓдї» барои квартети торї ва ансамбли созњои
халќї.
2002 – «Ал Зикр 2002» барои фортепиано, созњои торї ва зарбї.
1995 – «На…шествие» – дивертисмент барои оркестри
камеравї.
1991 – «Апокалипсис» – достон барои 7 наќорачї ва лентаи маг-
нитофон.
1990 – «Чорзарб» барои фортепиано, созњои зарбї, оркестри
камеравї.
1987 – «Эскизи шарќї» барои саксофон (in ES) ва оркестри
камеравї.
Жанри камеравї:
2005 – Спектор «Њама дар ду» – барои ду мултинаќорачї ва лен-
таи магнитї.
2004 – «Quasi poco a poco» барои скрипка, виолончел, кларнет,
маримба, гитара ва фортепиано.
2002 – «Фалак – abegg» для «Abegg», трио барои скрипка, вио-
лончел ва фортепиано.
2002 – «Усулнома» – барои наќорачї (маримба, наќораи хурд,
вибрафон) ва фортепиано.
2002 – «Наќшу нигорњои форсї-тољикї» барои квартети торї ва
созњои халќї иборат аз 4 ќисм.
2002 – «Найоњанг» барои флейта ва фортепиано.
2001 – «Наќшњои мисин» барои валторна, 4 труба, 4 тромбон ва
туба.
2002 – «Greeting … Great… Granheim», секстет иборат аз 2 ќисм
барои флейта, гобой, ду гитара, скрипка ва виолончел.
1998 – «Љазз» валс барои скрипка, виолончел ва фортепиано.
Мусиќї барои фортепиано:
2002 – «Всплески», силсилаи пйесањо.
2001 – «Зимчуруд».
91
 2000 – «Деворнигорањои Панљакенти ќадим», силсилаи пйесањо.
1988 – Калейдоскопи мусиќї барои фортепиано ва созњои гуногун.
1985 – Албоми бачагона (24 пйеса).
Жанри вокалї-хорї:
2002 – «Албоми немисї», 4 хори a’capella (такмили оњангњои
немисї бар ашъори шоирони немис).
2002 – «Дар мављи замон», барои хори омехта ва созњои зарбї.
2002 – «Наќшу нигорњои зарбї» барои хори омехта ва созњои
халќї.
1990 (1985) – Кантата барои хори бачагона ва оркестри симфонї,
иборат аз 7 ќисм.
1983 – Чор суруд барои хори занона ва фортепиано.
Ќариб 80 суруд ва такмили оњангњои халќии тољикї, озарї,
афѓонї, яњудї, ќазоќї, ќриму тоторї, ќирѓизї, кореягї, немисї,
норвегї, русї, туркманї ва ўзбекї.
Мусиќї барои театр ва кино:
2003 – Институти Гёте (Германия), Ўзбекистон. Мусиќї ба
намоишномањои Лессинг «Натан мудрый», коргардон А.Хољакулї.
Театри драмавии ўзбекї. Тошканд.
2000 – Италия – Ўзбекистон (мусиќї ба пйесањои Л.Пиранделло
«Горные великаны»). Коргардон С.М. Салвато (Италия). Театри
драмавии русии ба номи М.Горкий, Тошканд.
1999 – Тољикистон – Ўзбекистон – Ќазоќистон – Ќирѓизистон
(мусиќї ба пйесаи А.Полеску «Солнечный луч». Коргардон
Б.Парманов (Ўзбекистон/Ќазоќистон). Театри давлатии драмавии
Бишкек.
1999 – Мусиќї ба пйесаи Н.Туляхољаев «Люди и птицы» (њамчун
бењтарин намоишномаи соли 1999 эътироф шудааст). Коргардон
Б.Парманов. Театри давлатии лўхаки шањри Тошканд.
1998 – Ўзбекистон – Тољикистон – Туркманистон (мусиќи ба
пйесаи Т.Зулфиќоров «Айвовые сны»). Коргардон А.Хољаќулї
(Ўзбекистон/Туркманистон) Театри драмаии русии ба номи
М.Горкий, Тошканд.
92
АЛЕКСАНДР ЛЕНСКИЙ
Ленский Александр Степанович (1910 –
1978) – композитор, дирижёр, Ходими хизмат-
нишондодаи санъати Тољикистон (1945) дар
дењаи Нечаевкаи уезди Сарански губернияи
Пензаи Россия дар оилаи муаллими дењотї та-
валлуд шудааст. Айёми бачагию наврасї, ки
асосан дар шароти дењот (Донбасс) паси сар
гардид, барои камолоту ривољи ќобилиятњои
мусиќї ва мењру муњаббат нисбати мусиќї ба
ќадри зарурї мусоидат накард. Сурудњои бисё-
ровозаи дилнишини казакњои украинро, ки он даврањо њамеша дар
дењот шабонгоњ сароида мешуданд, Ленский тамоми умр дар хотир
нигоњ дошт. Иштироки тўлонї дар хори калисо, хори а’капелла,
ба ташаккули ќобилияти мусиќии ў таъсир расонид. Доимї набо-
шад њам, аммо вай њамроњи омўзгор машќ мекард. Аввалин ма-
ротиба дар Таганрог, дар 15-16-солагї, вай оркестри симфониро
шунида, ќотеъона азм намуд, ки мусиќиро касб интихоб мекунад.
Соли 1928 А.Ленский ба Техникуми мусиќии Ростов ба ихтисосњои
композиторї ва дирижёри хор, соли 1932 ба Консерваторияи дав-
латии Москва ба синфи профессор Г.И. Литинский (композитсия)
ва ба синфи профессор Г.А. Дмитриевский (дирижёри хор) дохил
мешавад. Кори дипломии ў операи «Овод» интихоб мегардад.
Пас аз хатми консерватория, дар синни 27-солагї А.Ленский ба
муддати тўлонї ба Тољикистон омад, то ин ки дар бунёду ташак-
кули санъати мусиќии касбии њозиразамон дар љумњурии љавон
бевосита ва фаъолона иштирок намояд. Инњо солњои пурављу хо-
тирмон, мењнати пуршиддати созанда ќариб дар тамоми љабњањои
санъати мусиќии љумњурї буданд. А.Ленский фолклори тољикро
њарисона меомўхт: «Њанўз зимни аввалин шиносої бо мусиќии
миллии љумњурї, ман аз асилият, ѓановат ва таносуби бузурги он
дар њайрат мемондам».
Арсаи фаъолияти А.Ленский фаррох аст. Њангоми кор ба њайси
мудири ќисми мусиќї, дирижёр ва композитори театри ба номи
А.Лоњутї, вай бисёр намоишномањоро ороиши мусиќї дод. Соли
1938 дар арафаи таъсисёбии Филармонияи тољик ў оркестри мил-
93
лии созњои халќиро ташкил намуда, роњбари бадеии он мегардад.
Оркестр ифтихори А.Ленский буд. Вай асарњои жанрњои гуногунро
иљро мекард, барои ў асарњои мураккаби классикї дастрас буданд.
Њангоми омодагї ба Дањаи санъати тољик дар Москва солњои
1934 – 1940 А.Ленский нахустбалети тољик – балети «Ду гул»-ро
эљод мекунад, ки он бомуваффаќият манзури тамошобинони Мо-
сква гардонида шуд. Барои ин балет муаллиф бо ордени «Нишо-
ни фахрї» мукофотонида шуд. Нисбати принсипњои фаъолияти
худ оид ба эљоди асар ў ќайд намуда буд, ки «Барои эљоди балет
ман баъзан оњангњои халќро пурра интихоб намуда онро танњо
гармонизатсия ва оркестровка кардам. Дар дигар њолатњо ман
оњанги раќсии халќиро бо роњи васеъ намудан вусъат дода, зимни
он шаклњои мусиќии тољикро ќотеъона риоя мекардам. Принсипи
сеюм, ин буд, ки дар ин оњангњои раќсии халќї ман ягон тобиши
овозиро бањри вусъати мустаќилонаи симфонї бо истифода аз ва-
соити техникаи мусиќинависии европої мегирифтам».
Соли 1946 вай дар созмондињии лекторийи мусиќии Филармо-
ния сањми калон гузоштааст. Ѓайр аз ин, пеш аз оѓози Љанги Бу-
зурги Ватанї А.Ленский дар ташкили Иттифоќи композиторони
љумњурї бевосита иштирок намуда, баъдтар, солњои 1948 – 1955,
онро роњбарї менамояд
А.Ленский дар тарбияи кадрњои миллии мусиќї ва композиторї
наќши бузург бозидааст. Дар Омўзишгоњи мусиќии Сталинобод
(Душанбе) ў дар синфи композитсия ва бисёр дигар фанњоро таъ-
лим медод. Њамчун омўзгор аз ўњдаи тавассути эљодиёт шавќманду
њавасманд гардонидан баромада, дар шогирдон њисси кунљковї
ва мењнатдўстиро бедор карда метавонист. Новобаста аз сахтгирї
ва серталабї А.Ленский бо шогирдон бо шавќу фидокорї машѓул
шуда, ваќту нерўи худро дареѓ намедошт. Дар байни шогирдо-
ни ў чунин композитори барљаста, ба монанди Ш.Сайфиддинов,
Я.Сабзанов, Х.Абдуллоев, Љ.Охунов ва бисёр дигарон буданд.
Њамчун аъзои Шўроњои бадеии Раёсат оид ба корњои радио-
информатсия ва кинонамоишдињї ва Филармонияи давлатї
А.Ленский корњои зиёди љамъиятиро иљро мекард. Фаъолия-
ти шиддатноки омўзгорї, љамъиятї, дирижёриро ў бо мењнати
композиторї бомуваффаќият пайваста, паси њам асарњои калон
меофарид. Операњо, балетњо, симфонияњо, асарњои камеравї-
94
созї ва хории ў њамеша репертуари ташкилотњои иљрокунандаи
љумњуриро мукаммал мегардониданд. Эљодиёти А.Ленский дорои
хусусияти баланди касбї, ифодаи илњомбахши маводи мусиќї, му-
носибати дилсўзона ва боэњтиётона нисбати ганљинањои санъати
мусиќии халќї мебошад. Соли 1945 А.Ленский бо унвони Ходими
хизматнишондодаи санъати РСС Тољикистон мушарраф гардид.
Соли 1955 А.Ленский ба Москва меояд ва новобаста аз беморї
минбаъд низ, дар давраи москвагии њаёти хеш, аз нав ба мавзўи
тољикї баргашта, бо шавќ эљод мекунад. Масалан, барои Дањаи
санъати тољик дар Москва соли 1957 вай операи «Хосият»-ро на-
вишта, тањрири дуюми балети «Дилбар»-ро ба анљом мерасонад.
Ин асар бо Ордени Байраќи сурхи Мењнат ќадрдонї гардид.
Композитор асарњои хорї, кантатавї-ораторї, камеравї эљод
намуда, бо коллективњои иљрокунандагии Москва њамкории зич
пайдо мекунад. Дар Москва А.Ленский ба сексияи хори назди
Иттифоќи композиторон роњбарї намуда, аъзои Шўроњои гуногу-
ни бадеї мешавад. Тамоми фаъолияти ў бо дуюмин ордени «Нишо-
ни фахрї», медалњои «Барои Ѓалаба бар Германия», «20-солагии
Ѓалаба», «Барои мењнати шоён» - ба ифтихори 100-солагии рўзи
таваллуди В.И.Ленин», «30-солагии Ѓалаба», «Ветерани мењнат»,
Ифтихорномањои фахрї ќадрдонї шудааст.
А.Ленский ба таври устувор ба таърихи ташаккулёбии фарњанги
мусиќии Тољикистон ворид гардидааст. Вай ватандўсти оташинмиљози
љумњурї буд, ки асарњо ва як зумра шогирдони боистеъдодро меросї
боќї гузоштааст. Бо назардошти хизматњои бузурги композитор,
Ходими хизматнишондодаи санъати РСС Тољикистон дар рушди
санъати мусиќии чумњурї ва бо маќсади абадї гардонидани хотираи
ў бо ќарори Шўрои Вазирони РСС Тољикистон (№225 аз 23 июни
соли 1980) мактаби бачагонаи мусиќии №3 шањри Душанбе ба номи
А.С.Ленский гузошта шудааст.
Асарњои мунтахаб
Асарњои сањнавї:
1941 – Балети «Ду гул».
1944 – Операи «Тоњир ва Зўњро», либреттои М.Турсунзода.
1945 – Балети «Дилбар», либреттои М.Турсунзода.
95
 1946 – Операи «Арўс», либреттои М.Турсунзода.
1964 – Операи «Хосият», либреттои Љ.Суњайлї.
Асарњои симфонї:
1937 – 1938 – «Сюитаи тољикї» барои оркестри симфонї иборат
аз 3 ќисм.
1942 – Сюитаи «Дўстии халќњо» дар 4 ќисм.
1947 – Симфонияи №1 иборат аз 3 ќисм.
1948 – Симфонияи №2 иборат аз 4 ќисм.
1952 – Сюитаи симфонии «Сталинобод» дар 4 ќисм.
1953 – «Каприччиои тољикї» барои оркестри симфонї.
1962 – Консерт барои виолончел бо оркестр.
1970 – «Тољикистон» достон барои оркестри нафасї.
Асарњо барои оркестри созњои халќї:
1939 – Силсилаи такмили оњангњои халќии тољикї.
1946 – Такмили 24 суруди халќии тољикї.
1949 – Сюитаи «Дўстии халќњо».
1950 – «Рапсодияи тољикї» ва «Сюитаи пионерї».
1953 – «Фантазия».
1964 – «Наќшњои тољикї».
1970 – Консерт барои виолончел ва оркестри созњои халќї.
Асарњои вокалї:
1940 – Такмили 20 суруди халќї барои хор.
1940 – «Кантата ба васфи Сталинобод», ба шеъри А.Лоњутї.
1945 – Кантатаи «Ѓалаба», ба шеъри М.Миршакар.
1948 – Кантатаи «Шараф ба партия», ба шеъри М.Турсунзода
(дар њаммуаллифї бо Ш.Соњибов).
1952 – Кантатаи «Слава Родине мира», ба шеъри М.Фофанова.
1956 – Силсилаи романсњо бар ашъори шоирони классикии
тољик.
1961 – Силсилаи хорњои бачагона.
1959 – 1975 – Сурудњо, романсњо, хорњои a’capella.
Асарњои камеравї:
1951 – Фугањо барои фортепиано.
96
1962 – Прелюдияњо.
1940 – 1978 – Пйесањои созї.
Мусиќї ба намоишномањои театрї ва филмњо:
1937 – 1940 – ба 7 намоишномаи театри ба номи А.Лоњутї.
1949 – Кинофилми «Айнї».
1954 – Намоишномаи «Дар мењмонии Бобои барфї», либреттои
Н.Буркевич.
1960 – Намоишномаи лўхтак «Достони Рустам».
Асарњои чопї:
1939 – Ду маљмўаи фолклорї дар Сталинобод чоп шудаанд.
1956 – «Музыкальная культура Таджикистана», брошюра
(љузва).
1970 – 1978 – «Искусство хоровой аранжировки». Китоби дарсї.
Москва.
ЕВГЕНИЙ ЛОБЕНКО
Лобенко Евгений Данилович (Россия, Вяз-
ма, соли 1939 таваллуд шудааст), ба даргоњи
мактаби мусиќї дар синни 22-солагї, њангоме,
ки аллакай соњиби дипломи рентгенотехник
буд, ќадам нињодааст. Аввалин тасаввуроти
мусиќиро вай дар хори бачагонаи хонаи пио-
нерон пайдо намуда, сипас саводи нотавиро
мустаќилона аз худ менамояд.
Лобенко Е.Д. дар Омўзишгоњи мусиќии Ду-
шанбе тањти роњбарии Ю.Тер-Осипов компо-
зитсияро омўхта, минбаъд тањсилотро дар Консерваторияи давла-
тии Тошканд (синфи профессор Б.И.Зейдман) идома медињад.
Солњои донишљўї сабки композитории ў ташаккул меёбад. Дар
ин давра вай ба ѓайр аз прелюдияњову пйесањо барои фотепиано
ва романсњо, асарњои калонњаљм низ эљод мекунад: Вариатсия ба-
рои фортепиано, Соната, Квартети тории чорќисма. Дар Достон
барои оркестри калони симфонї, бахшида ба 100-солагии В.И. Ле-
97
нин (кори дипломї) композитори љавон камолоти афкори бадеї ва
техникаи хуби оркестровкаро нишон медињад.
Композитор нисбат ба мусиќии вокалї дилбастагии хоса зоњир
менамояд. Дар байни асарњои њамин жанри ў романсњо ба шеърњои
Лермонтов ва Майков нисбатан таъсирбахшанд.
Якумин асари нисбатан калоне, ки Е.Лобенко баъди Консерва-
тория навиштааст – Консерт барои алт ва оркестри симфонї аст.
Консерт аз се ќисм иборат аст. Ќисми якум – мусиќии лирикии
ботамкин, ки бо бартарияти усулњои полифонї навишта шудааст.
Ќисми дуюм дорои хусусияти импровзатсия аст. Дар он партияи
алт мавќеи асосї дорад, ки он мазмуни асосї – гуфтори лирикии
муаллифро озодона ифода мекунад. Ќисми хотимавии он бо суръ-
ати баланд љараён ёфта, дар шакли нисбатан анъанавї, ки хоси
асарњои силсилавї аст, навишта шудааст. Дар Консерт барои алт
ва оркестр хусусиятњои фардии эљодиёти ба таври хоса бараъло на-
мудор мегарданд. Мусиќии Е.Лобенко лирикї аст, вале ин лири-
каи ботамкин ва баъзан љиддї аст. Забони мусиќии ў њозиразамон
аст, усулњои полифонї ба таври амиќ табиї мебошанд.
Соли 1972 Е.Лобенко ба аъзогии Иттифоќи композиторони
СССР ќабул карда мешавад. Дар тўли чандин солњои минбаъда
вай атрофи Оратория барои бас, хори омехта ва оркестри калони
симфонї ба матни достони Вл.Маяковский «Владимир Илич Ле-
нин» (1975) кор мекунад. Шўњрати баланди граждании достони
Вл.Маяковский, маъруфияти васеи он ба муаллифи мусиќї масъ-
улияти зиёдро вогузор намуд. Партитураи ин асари бошукўњ им-
кон медињад, ки њамчун сањми назаррас дар Ленинномаи мусиќї
ораторияи ин асарро арзёбї намоем. Мундариљаи ин асари калони
мусиќї дар якчанд ќисм љараён мегирад. Ќисми якум «Время, на-
чинаю про Ленина рассказ» – муќаддима ба мавзўъ. Ќисми дуюм
њаводиси солњои тооктябриро дар бар мегирад. Ќисми дигар ба
гвардияи ленинии коммунистон бахшида шудааст. Ављи аълои
вусъати он дар ќисми чорум – рољеъ ба Октябри Кабир – штур-
ми Ќасри Зимистона анљом меёбад. Дар ќисми панљум оњангњои
ѓамангез тадриљан ривољ ёфта шањомати асосгузори Ватани сотси-
алистиро таъкид менамояд. Дар хотимаи оратория «Партия – это
миллионов плечи» – тантанаи ѓояњои ленинизм, гимни њизби ком-
мунистиии ленинї садо медињад.
Дар баробари кор атрофи оратория композитор якчанд асарњои
мусиќии созї ва вокалї, аз љумла силсилаи пйесањои бачагона ба-
98
рои фортепиано, романсњо бар ашъори шоирони классик ва муоси-
ри шўравиро эљод мекунад.
Дар байни асарњои дигари Е.Лобенко силсилаи вокалии «Эхо во-
йны», иборат аз чор романс ба шеъри Е.Винокуров ва К.Ваншенкин
– «Солдаты», «Сон», «Эпитафия», «Победа» барљастаанд. Мусиќии
романсњо таъсирбахш ва бо руњияи баланди гражданї саршор
аст. Симоњои мусиќии силсила бо латофати њиссиёт ва тамкини
мардонагї фарќ мекунанд.
Дар эљодиёти Е.Лобенко мавзўи гражданї, бахусус мавзўи љанг
ва муборизаи диловаронаи халќи шўравї бо фашизм мавќеи асоси-
ро ишѓол мекунад. Вай якчанд асарњо ба шеъри шоирони шўравї,
суруду манзумањо бахшида ба корнамоии сарбозони шўравї на-
виштааст.
Асарњое, ки Е.Лобенко барои сомеону иљрокунандагони хурд-
сол – кантатањо ва сурудњои бачагона, навиштааст, низ љолибанд.
Забони мусиќии онњо барои бачањо шавќовар ва фањмо аст, он бо
маводи назмї хуб омезиш меёбад.
Композитор фаъолияти эљодиро бо кори омўзгорї пайваста, ба-
рои тарбияи насли наврас ваќти зиёдро сарф намудааст. Е.Лобенко
ба сифати муаллими фанњои мусиќї-назариявии Мактаб-интернати
мусиќии хореографии љумњуриявї (њоло ба номи М. Атоев),
Омўзишгоњи педагогии Душанбе, Мактаби мусиќии №1 Душанбе
ба номи П.И.Чайковский кор кардааст.
Айни замон дар шањри Вязмаи Россия истиќомат мекунад.
Асарњои мунтахаб
1970 – Достони симфонї бахшида ба 100-солагии В.И.Ленин.
1972 – Консерт барои алт ва оркестри камеравї.
1975 – Ораторияи «Владимир Илич Ленин» аз рўи асари њамноми
В.Маяковский.
1976 – силсилаи романсњо «Эхо войны» бар ашъори шоирони
шўравї.
1978 – Кантатаи «В пионерском лагере» ба шеъри А.Барто ва
М.Сергеев.
1982 – Квартети торї.
Балладањо, сурудњо, романсњо, пйесањои созї.
99
 ЮНИС МАМЕДОВ
Мамедов Юнис Гусейнович (1944 – 1995)
– композитор, дорои сабки нодир ва табиї.
Муњимияти мавзўъ, ѓоя, нотакрории шакл,
тозагии васоити баён – тамоми ин унсурњои
санъати муосир дар асарњои Юнис Мамедов
ба назар мерасанд, вале фардияти ўро муайян
намесозанд. Муњимтарин чизе, ки моњияти ти-
нати эљодии композиторро инъикос менамо-
яд – ин дарки њассоси равонии воќеият, саъйи
инъикоси тамоюлњои амиќи он мебошад.
Ю. Мамедов дар шањри Ашќобод таваллуд шудааст. Ќобилияти
баланди мусиќї ва майлу хоњиши зиёд бањри њаёти худро ба санъ-
ат бахшидан композитори ояндаро ба Омўзишгоњи мусиќии
Ашќобод, сипас ба Консерваторияи давлатии Тошканд овард.
Солњои тањсил дар Консерватория (композитсия – Б.Гиенко, поли-
фония – Б.Зейдман) мактаби мањорату ќобилият гардиданд.
Серталабї нисбат ба эљодиёти худ, умќияти равонї, ихтироъко-
рии техникї – инњо сифатњое мебошанд, ки солњои тањсил дар ком-
позитор ташаккул ёфтаанд.
То хатми консерватория Ю. Мамедов муаллифи асарњои Сюи-
та барои квартети торї, Достон барои фортепиано, Увертюраи
симфонї, Соната барои фортепиано, ду хори a’capella, Cимфонияи
№1 барои созњои торї ва зарбї, Триптихи драмавї ба шеъри
Гарсиа Лорка мебошад. Асарњои мазкур нишондоди кўшишњои
гуногунљабњаи композитор мебошад. Дар онњо тамоюлњои хоси
сабкї, ки дар оянда эљодиёти ўро муайян намуданд, ба монанди
кўшиши инъикоси дунёи мураккабу пурталотуми њамасрони мо,
саршории иќтибосњои фолклорї дар асарњо, майл ба сўи жанри
созї, ташаккул ёфтаанд.
Симфонияи якум (1970) равиши образноки тафаккури миллиро
бо принсипњои шаклсозии европої хеле хуб омезиш додааст. Њар
се ќисми симфония – ин се занљираки љараёни ташаккули симои
мусиќии ягона мебошанд. Маќсади асар аз рўњияи амиќи фалсафии
ќисми якум тавлид ёфта, тавассути хусусияти жанрї-раќсии ќисми
дуюм бо тантанаи ќисми хотимавї анљом меёбад. Ин равиши яго-
100
нагии симфонї, вусъати шаклњои тамоми силсила, мукаммалгар-
донии асарро муайян месозад.
Соли 1971 Ю.Мамедов ба узвияти Иттифоќи композиторони
СССР пазируфта мешавад. Баъд аз Симфонияи дуюм, ки њангоми
хатми Консерватория (1971) ба сифати кори дипломї пешнињод
гардида буд, Квартети якуми торї (1973), Раќси лирикї барои
оркестри созњои халќї, Квартети дуюми торї, Симфонияи сеюм,
Квартети сеюми торї, Консерт барои скрипка бо оркестр, Симфо-
нияи чорум эљод мегарданд. Хусусияти муттањидсозандаи њамин
марњилаи эљодиёти Ю.Мамедов ин халќияти тафаккур аст. Ин
дар бартарияти тематизми образнокии ду мавзўофарии асосї –
оњангњои хуши латиф (кантиленї), вусъати импровизатсионї ва
раќсияти зарб зоњир мегардад.
Асарњои камеравї-вокалии Ю.Мамедов ба монанди роман-
си «Ситора», «Триптихи драмавї» ба шеъри Гарсиа Лорка, сил-
силаи вокалии «Хотираи Ќањрамони Иттињоди Шўравї Тўйчї
Эрљигитов», рубої ба шеъри Умари Хайём – натиљаи илњоми са-
мимии лирикии композитор аст, ки дар он инсондўстї ва њиссиёти
амиќи инсонї зоњир гардидаанд.
Роњи эљодї барои офаридани симои њамасрон, татбиќи
андешањои худ оид ба муњити атроф тавассути омўзиши таљрибаи
классикаи русї даврони шўравї оѓоз меёбад. Воќеиятро
Ю.Мамедов њамчун эљодкор-равоншинос дарк менамояд. Вай саъй
мекунад, ки драматизми изтироби инсониро инъикос намояд ва
њамвора њамчун гражданин баромад мекунад.
Силсилаи вокалии «Хотираи Ќањрамони Иттињоди Шўравї
Тўйчї Эрљигитов», ки муаллиф оид ба љанговар – ќањрамони
халќї, ки љасорати Александр Матросовро такрор намудааст, гар-
му љўшон њикоят карда, оламу андешаи одами замони навро инъи-
кос менамояд.
Кори фаъолонаи эљодиро Ю.Мамедов бо фаъолияти омўзгорї
дар Донишкадаи давлатии санъати Тољикистон ба номи Мирзо
Турсунзода, ки он љо чандин сол аз фанњои мусиќї-назариявї таъ-
лим додааст, пайваста буд.
Аз охирин асарњои ў Соната барои виолончел ва асар барои
арѓунунро метавон номбар намуд, ки дар онњо тарзи муосири баён
бо принсипњои иљрокунандагии бадоњатани миллї хеле асил оме-
зиш ёфтаанд.
101
 Асарњои Ю.Мамедов дар Булѓория ва Чехословакия иљро шу-
даанд. Симфонияи якум, Соната барои фотепиано, «Триптихи
драмавї»-ро ба шеъри Гарсиа Лорка ширкати «Мелодия» сабт на-
мудааст.
Асарњои мунтахаб
1984 – 1985 – Балет-триптих «Поэма гор» бахшида ба 60-солагии
Партияи Коммунистии Тољикистон ва 40-солагии Ѓалаба дар
Љанги Бузурги Ватанї. Либреттои М.Бурњонов.
Асарњо барои оркестри симфонї:
1968 – «Коммунист», достон барои оркестри симфонї ва ровї
(шеъри В.Тсибин).
1969 – 1970 – Симфония №1 для струнных и ударных в 3-х ча-
стях. М., «Сов. композитор», 1977.
1971 – Симфония №2 для большого симфонического оркестра.
М., «Сов. композитор», 1985.
1978 – Консерт барои скрипка ва оркестр.
1979 – 1980 – Симфонияи №3 барои оркестри калони симфонї.
1980 – Достон барои оркестри калони симфонї, бахшида ба
анљумани ХIХ Партияи Коммунистии Тољикистон.
1982 – Симфонияи №4 барои оркестри камеравї.
1982 – Достон барои оркестри созњои халќї.
1987 – «Симфония-метаморфоза» барои сопрано, бас ва орке-
стри симфонї, шеъри Г.Сафиева.
Асарњои камеравї:
1971 – Соната барои фортепиано. Душанбе, «Ирфон», 1983.
1972 – «Драматический триптих» на стихи Гарсиа Лорки. М.,
«Сов. композитор», 1977.
1973 – Струнный квартет №1. М., «Сов. композитор», 1985.
1973 – Силсилаи вокалии «Ба хотираи Ќањрамони Иттифоќи
Советї Тўйчї Эрљигитов» ба шеъри Ќањњорї. Дастнавис.
1974 – Три хора a’capella. М., «Сов. композитор», 1984.
1975 – Вокализ-диалог для голоса, арфы и виолончели. М., «Сов.
композитор», 1980.
1977 – Анданте и аллегро. Для ансамбля скрипачей. М., «Сов.
композитор», 1982.
102
1977 – Сонатина барои фортепиано.
1979 – Квартети тории №3.
1982 – Достон барои арѓунун «Дар сабки халќї». Дастнавис.
1983 – Соната для виолончели. М., «Сов. композитор», 1985.
1983 – «Рубоиёти Умари Хайём». Силсилаи вокалї барои овоз
ва арѓунун. Дастнавис.
Сурудњо ва романсњо.
ПАЙРАВ МАРОДАСЕЙНОВ
Мародасейнов Пайрав – композитор. Соли
таваллуд 1961, аз соли 2003 узви Иттифоќи ком-
позиторони Тољикистон.
Соли 1986 шўъбаи назариявии Омўзишгоњи
мусиќии Душанберо хатм намудааст. Соли 2001
тањсилро дар шўъбаи композитории Донишка-
даи давлатии санъати Тољикистон ба номи Мир-
зо Турсунзода дар синфи профессор Т.Сатторов
ба итмом мерасонад.
Айни замон дар Коллељи санъати ш. Душанбе ба номи
А.Бобоќулов ба кори фаъолонаи омўзгорї машѓул аст.
Асарњо
Сонатина барои скрипка ва фортепиано.
Романси «Дил», шеъри А.Љомї.
Ду пйеса барои фортепиано.
Трио барои созњои нафасї иборат аз 3 ќисм.
Вариатсияњо барои скрипка ва фортепиано.
Квартети торї.
Раќсњои симфонї.
Такмили суруд ва оњангњои халќї:
«Эй, парї».
«Як даста гул».
«Берун биё» ва диг.
103
 ЗАРРИНА МИРШАКАР
Миршакар Заррина Мирсаидовна – ком-
позитор, Ходими хизматнишондодаи санъати
Тољикистон (2000), дотсент (1994). 19 марти соли
1947 дар оилаи Шоири халќї Мирсаид Мирша-
кар таваллуд шуда, дар олами назм ва сурудњои
тољик ба воя расидааст. Дар мактаби мусиќї –
аввал дар синфи фортепиано, сипас дар синфи
эљодиёти бачагонаи Ю.Г. Тер-Осипов тањсил
кардааст.
Солњои љавонии ў ба давраи рушди пурављи фарњанги мусиќии
љумњурї рост омад. Яке аз марказњои мусиќї – Омўзишгоњи
мусиќии Душанбе, ба яке аз марказњои њаёти мусиќї табдил
меёбад. Дар омўзишгоњ З.Миршакар дар синфи композитсияи
Ю.Тер-Осипов тањсил менамояд. Муаллими фанњои назариявї ва
фортепианои махсус композитор М.Цветаев буд. Баъдтар, дар кон-
серваторияи Москва вай дар синфи композитори варзида, профес-
сор С.А. Баласанян, ки дар саргањи мусиќии муосири касбии тољик
ќарор дошт, таълим мегирад. Баъди хатми консерватория аз Э.А.
Хагагортян машварат мегирад.
Тўли солњои тањсил З.Миршакар дар мусиќї ќотеъона мавзўи
худро љустуљў намудааст. Ўро манзарањои макони авлодии худ –
Помир ба њаяљон меовард. Давраи таътил вай њафтањои дароз ба
Помир рафта, мекўшид, ки љавњари сурудњои халќиро дарк намо-
яд, мусиќии фолклории помириро сабт менамояд. Инак, нињоят
њамон лањзаи гуворо фаро расид ва дар толори Консерваторияи
давлатии Москва яке аз оркестрњои пойтахт нахустин асари кало-
ни ўро иљро намуд. Ин асари силсилавї барои оркестри симфонї
«Ду манзараи помирї» (1974) кори дипломии З.Миршакар буд.
Њар ду ќисми он («Сароиш» и «Раќс») бо хусусиятњои миллї оро
ёфтаанд. Асоси забони мавзуни асарро, ки дар он муаллиф аз ис-
тифодаи ошкоронаи фолклор моњирона сарфи назар намудааст,
ин лањнњои помирї, метроритмикаи халќї мебошад. Асар дар
мутобиќати том бо унвони худ ба тавассути симоњои барљастаи
мусиќї манзарањои њаяљонбахши њаёти кўњистонро тасвир на-
мудааст. Эњсосоти самимї, ифодаи табиии мусиќї, забони асили
104
оњангњои халќї, озод ва мавзун будани вусъати тобиши садоњо –
чунин аст хусусияти хоси мусиќии композитор, ки дар «Ду манза-
раи помирї» хеле боварибахш баромада буд.
Аз асарњои аввалини З.Миршакар – Прелюдияњои фортепианої
– мусиќии сабки лирикї, гўё сањифањо аз рўзномаи шахсии ў хеле
мароќангезанд. Сурудњои халќии помирї бо истеъдоди баланд так-
мил дода шудаанд.
Триои фортепианої (скрипка, виолончел, фортепиано) аввалин
таљрибаи ў дар мусиќии камеравї-созї (1965) гардид. Сипас дар
жанри камеравї Квартети созии чорќисма ва силсилаи пйесањо ба-
рои скрипка ва фортепиано (1972) эљод гардиданд. Бо асари «Ду
њаккокї» барои оркестри созї (1967) эљодиёти симфонии ў оѓоз
меёбад, ки минбаъд дар Симфониетта барои оркестри созї (1974 –
1975) бо шавќ идома ёфтааст.
Дар жанри мусиќии хорї такмили сурудњои помирї барои хор
a’capella љолиб мебошанд, аз љумла ду такмил барои хори занона
«Парии хушнуд» ва «То кай?», Кантата барои хори бачагона ва ор-
кестри камеравї ба шеъри М.Миршакар иборат аз панљ ќисм: «Киш-
тичаи ман», «Шукуфон бош, лола», «Оби болаззат», «Алла» ва диг.
бо воридшавии нозукона ба дунёи маънавии кўдак фарќ мекунанд.
Аз «Се деворнигораи помирї» барои скрипка ва фортепиано
(1977) насими шањомати салобатноки кишвари кўњсор мевазад.
Дар ибтидои соли 1990-ум З. Миршакар консертинои «Respiro»-
ро барои скрипка, литаврањо ва оркестри торї менависад. Ин асар-
ро композитор ба дўсти деринаи худ, хонуми скрипканавоз Рада-
на Вданешевич, бахшидааст. Манзарањои табиати зебо ва ќадиму
одии Помир дар достони симфонии «Рангњои Помири офтобї»,
ки соли 1982 навишта шудааст, (нахустин иљроиш Таллин, 1983)
таљассум ёфтааст. Силсилаи миниатюрањои латифи фортепиании
«24 байти мусиќї», бахшида ба ёдбуди Э.А. Хагагортян ба таври
устувор ба репертуари пианинонавозон ва системаи таълимоти
мусиќї ворид гардид.
Заррина Миршакар композитори дорои истеъдоди барљаста
ва хос аст. Мусиќии ў маъруфияти арзандаро соњиб аст. Асарњои
З.Миршакар доимо дар эфир садо медињанд, аз љониби яккаву
дастањои мусиќї иљро карда мешаванд.
З.Миршакар аз соли 1981 чандин маротиба узви раёсати
Иттифоќи композиторони Тољикистон, соли 1985 аъзои комиссияи
105
тафтишотии Иттифоќи композиторони СССР интихоб гардидааст.
Соли 1985 вай дорандаи Љоизаи комсомоли ленинии Тољикистон
мегардад.
З.Миршакар то соли 2003 дар Донишкадаи давлатии санъати
Тољикистон ба номи Мирзо Турсунзода ва аз соли 2003 дар Кон-
серваторияи миллии Тољикистон ба номи Т.Сатторов (2003 – 2008
– мудири кафедраи композитсия) ба кори фаъолонаи омўзгорї
машѓул аст.
Дар фестивалњои байналмилалии мусиќї дар Словакия (1977),
Прага (1980), дар нахустин вохўрии композиторони љавони ма-
молики сотсиалистї композиторони љавони ИМА ва СССР
(Прага,1986) ширкат варзидааст.
Асарњои ў дар бисёр мамолики дунё, аз љумла Россия,
Ўзбекистон, Ќазоќистон, Руминия, Венгрия, Франсия, Италия,
Германия, Югославия, Чехословакия, ИМА, Исроил, Швейтсария
иљро карда шудаанд.
Асарњои мунтахаб
Асарњои симфонї:
1974 – «Ду манзараи помирї».
1974 – 1975 – Симфониетта для струнного оркестра. М., «Сов.
композитор».
1982 – «Рангњои Помири офтобї», достон барои оркестри
симфонї.
1991 – «Respiro» барои скрипка, оркестри камеравї ва
литаврањо.
1993 – 1996 – Симфония №1 барои оркестри торї.
Асарњои вокалї-симфонї:
1975 – Кантата барои хори бачагона ва оркестри камеравї ба
шеъри М.Миршакар. дастнавис.
Асарњои камеравї:
1973 – Квартети торї. Дастнавис.
1977 – «Три памирские фрески» для скрипки и фортепиано. М.,
Музыка, 1979.
106
1977 – Пйесаи консертї барои ансамбли скрипканавозон ва фор-
тепиано.
1979 – Силсилаи сурудњои бачагона ба шеърњои М.Миршакар.
1981 – Соната-поэма для кларнета соло. М., «Сов. композитор»,
1985.
1982, 1984, 2001 – Пйесањои консертї барои ансамбли скрипка-
навозон ва фортепиано.
1983 – 24 байти мусиќї (ба ёдбуди Э.Хагагортян) барои форте-
пиано.
1987 – Соната барои гобойи якка. Фармоиши ИМА.
1992 – Романс-достон барои 3 флейта.
1997 – 2006 – Силсилаи пйесањои фортепианї, бахшида ба
дўстону пайвандон (наздикон).
2006 – Ду романс барои овоз ва фортепиано ба шеъри Зулфия
Миршакар.
2008 – Элегия барои скрипкаи соло (бахшида ба Н.Ањадова).
Мусиќї ба филмњои мустанад:
«Наш Боки» (1974).
«БАМ» (1988), киностудияи «Тољикфилм».
«Талоќ», филми кўтоњметраж (Москва, 2007).
МИХАИЛ МУРАВИН
Муравин Михаил Саломонович (1912 –
1975) – композитор, навозанда (фортепиано).
Дар Смоленск (Россия) таваллуд шудааст. Ба
мусиќї аз овони бачагї машѓул мешавад. Соли
1924 ба Консерваторияи давлатии Москва, ба
гурўњи бачагони лаёќатманд ќабул мегардад.
Соли 1931 консерваторияро бо тахассуси фор-
тепиано, синфи профессор А.П.Островская
хатм мекунад. Соли 1932 ба консерваторияи Ле-
нинград, ба синфи профессор Н.П.Голубовская
дохил мешавад. Пас аз хатми консерватория дар аспирантура ме-
монад, вале бо сабаби оѓози Љанги Бузурги Ватанї соли 1941 ба
Душанбе муњољир мешавад.
107
 Роњи эљодиро баробари ба Душанбе омадан соли 1941, бо эљоди
мусиќї ба намоишномањои драмавї оѓоз мекунад. Инчунин ба
жанри такмили мусиќии халќї хеле фаъолона шурўъ мекунад.
Мусиќии халќии тољикиро хеле моњирона барои фортепиано так-
мил медињад. Њамин ибтидои фаъол ба ў имконият медињад, ки дар
муддати кўтоњ ба бисёр намоишномањо мусиќї офарад, ќариб 120
пйесањои фортепианоии бачагона, пйесањо барои скрипка, виолон-
чел, ѓиљљак, пйесањо барои оркестри созњои халќї эљод карда, шу-
мораи зиёди сурудњои халќиро такмил дињад.
Дар байни сомеон то њанўз «Сюитаи колхозї» барои оркестри
созњои халќї (1949) комёбии калонро соњиб аст. Соли 1943 М.С.
Муравин узви Иттифоќи композиторон мегардад.
Нерўи зиёди хешро ба фаъолияти педагогї дар Омўзишгоњи
мусиќии Душанбе ва мактабњои мусиќии шањри Душанбе бах-
шидааст. Дар натиља бисёр шогирдони ў – пианинонавозон
консерваторияњоро хатм намуданд.
Соли 1957 вай Рапсодияро барои оркестри симфонї дар
мавзўъњои халќии тољикї менависад. Дар њаммуалифї бо
Ш.Бобокалонов якчанд маљмўаи сурудњо барои бачагони синни
мактабї ва томактабї менависад.
Дар эљодиёти композитории ў асарњои фортепианї мавќеи хо-
саро ишѓол мекунанд. Равияи педагогии онњо, ќаринї бо фолклор,
тамоюлњои воќеї бо табъи латиф ва нигориши нозуки баёноти сирф
фортепианої омезиш ёфтаанд. Бисёр пйесањо бо оњангњои барљастаи
хотирмон аз нигоњи мавзуният бо зарбњои нисбатан маъмули
мусиќии халќии тољик алоќаманд мебошанд. Њамчун асос компози-
тор оњанги халќиро интихоб намуда, манзараи савтиро меофарад,
ки љанбаи образии сарчашмаро дар пйесањои «Гунљишкак», «Бедо-
наи нозанин», «Корвон», «Суруди чўпон» ва дигарон васеъ менамо-
яд. Дар бисёр асарњо бо истифода аз васоити фортепианї, масалан
пйесањои «Гул», «Най» ба лањни дойра, чанг, дутор, най ва ѓайра
моњирона таќлид намуда, симоњои овозии созњои халќиро эљод ме-
кунад. Бисёр шаклњои тањияи М.Муравин дар амалияи эљодиёти
фортепиании композиторони тољик ќабул гардидаанд. Фаъолия-
ти М.Муравин-пианинонавоз шањодати дарки њассоси тобишњои
миллї њамљоя бо риояи фразировкаву унсурњои классикї мебошад.
Композитор асарњои худ ва дигаронро менавохт. Бо ин фаъолият ў
108
дар фарњанги тољик њам санъати мусиќии касбї ва њам санъати на-
возандагиро њамљоя тарѓиб менамояд.
Бисёр шогирдону њамкорони М.Муравин дастгирињои пайва-
стаи ў, маслињатњои эљодии вайро оид ба масъалањои оркестровка,
тобишњои фортепианї ва сароишї, инчунин дигар васоити таъсир-
бахш дар ёд доранд. Вай дилбастагї, даќиќона, то њадди нозуки
камолот расондани асари мусиќиро ба дигарон интиќол дода ме-
тавонист.
М.Муравин барои рушди санъати мусиќї дар љумњурї ќувва ва
нерўи зиёди эљодиро сарф намуда, ба фарњанги Тољикистон сањми
муњиму босазо гузошта тавонистааст.
АМИРБЕК МУСОЕВ
Мусоев Амирбек – композитор, навозанда
(ѓиљљак), Ходими хизматнишондодаи санъати
Тољикистон (2008).
Аз соли 1976 то 1980 дар Омўзишгоњи
мусиќии Душанбе дар синфи ѓиљљак тањсил
намуда, соли 1980 ба шўъбаи созњои халќии
Донишкадаи давлатии санъати Тољикистон
ба номи Мирзо Турсунзода дохил мешавад.
Дар ин љо ба таври факултативї аз профессор
Ш.Сайфиддинов композитсияро меомўзад.
Тањсилоти композиториро дар синфи Т.Шањидї дар Консервато-
рияи миллии Тољикистон ба номи Т.Сатторов идома медињад.
Аз соли 1986 то соли 1993 ба њайси навозанда (ва муддате –
дирижёр)-и оркестри созњои халќии назди Кумитаи телевизион
ва радио, 1993 – 1997 – сармуњаррири барномањои мусиќии радио
ва телевизиони љумњурї кор мекунад. Апрели соли 1990 – аъзо,
солњои 1998 – 2003 – котиби масъули Иттифоќи композиторони
Тољикистон интихоб мегардад. Солњои 2003 – 2010 – омўзгори
факултаи мусиќии тољики Консерваторияи миллии Тољикистон
ба номи Т.Сатторов (як муддат – декан), аз соли 2010 то кунун –
роњбари мусиќии Филармонияи давлатии Тољикистон ба номи
А.Љўраев мебошад.
109
 Эљодиёти А.Мусоев аз сурудњо, асарњо барои оркестри
камеравї, симфонї ва оркестри созњои халќї иборат аст. Соли
1995 вай ба унвони Лауреати Кумитаи љавонони Тољикистон му-
шарраф гардида, соли 1998 бо медали «Хизмати шоиста», дипломи
Озмуни байналмилалии мусиќии эстрадї «Азия Даусы» (Алмаато,
1994, 1996, 1998), «Бобулистон» (Ироќ, 1997), соли 2005 – дорандаи
Љоизаи Борбади Иттифоќи композиторони Тољикистон сарфароз
мегардад.
Асарњо
1985 – «Увертюра» барои оркестри калони симфонї.
1984 – Квартети торї.
1987 – «Попуррї» ба сурудњои халќї барои овоз ва оркестри
созњои халќї.
1987 – «Хотирот», достон барои рубоб ва оркестри халќї, бах-
шида ба 100-солагии У. Хољибеков.
1988 – Рапсодия барои оркестри торї ва зарбї.
1991 – Консерт барои ѓиљљак ва оркестри созњои халќї.
1997 – «Аз бињишт то дўзах» достон-маќом барои овоз, уд,
ќонун, рубоби бас ва оркестр, шеъри Н.Нодирпур.
1998 – «Соќиномаи Зафар» барои тор ва оркестри камеравї.
1998 – «Суруши дил», достон барои тор, уд, ќонун, литавр ва
оркестри камеравї.
2002 – «Хами абрў», шеъри Њофиз, барои овоз ва оркестри
камеравї.
2002 – «Маќом-достон» барои скрипка ва оркестри камеравї.
2002 – «Лолаи ту», силсилаи сурудњо ба рубоиёти М.Иќбол.
2002 – Силсилаи сурудњо ба шеърњои М.Ѓоиб, Н.Ќосим, Фарзо-
на, Махзум.
2004 – Консерти №1 барои скрипка ва оркестри камеравї.
2006 – «Ѓазали Ватан», достон барои рубоб ва оркестри созњои
халќї.
2007 – «Вањдат», кантата, шеъри М.Ѓоиб.
2007 – «Модар-Ватан». Достон барои овоз, хор ва оркестри
симфонї, шеъри Ф.Ашўр.
2008 – «Афсонаи љангалї». Операи бачагона. Либреттои
С.Умар.
110
Мусиќї ба намоишномањои театрї:
1997 – «Драмаи миллат», С.Айюбї.
1998 – «Одна судьба, одна звезда», С.Њољиев.
1999 – «Манижа ва шоњи харкалла», Р. Бењдин.
2000 – «Искандари Зулќарнайн ва Спитамен», А.Баротов.
2006 – «Парвози Шоњин», Р.Њодизода ва А.Њамдам.
Мусиќї ба филмњои телевизионї:
«Афсонаи зиндагї». Коргардон Р.Пиров.
ЛАРИСА НАЗАРОВА
Назарова Лариса Александровна –
мусиќишинос, номзади илми санъатшиносї
(1984), узви Иттифоќи композиторон (1980),
досенти Консерватория миллии Тољикистон.
Соли 1962 баъди хатми шўъбаи назариявии
Омўзишгоњи мусиќии Душанбе (дар синфи
омўзгорон Л.Шахназарова, М.Цветаев, Ю.Тер-
Осипов) соли 1966 Л.Назарова ба шўъбаи
мусиќишиносии Институти мусиќї-педагогии
ба номи Гнесинњо дар Москва (њоло Акаде-
мияи мусиќии ба номи Гнесинњои Россия) дохил шуда, онро дар
синфи профессор Б.В. Левик, ки ба ташаккули шахсияти эљодии
мусиќишиноси љавон таъсири бузург расонидааст, ба итмом мера-
сонад. Кори дипломї «Тематизм дар драмаи мусиќии «Тристан ва
Изолда»-и Р.Вагнер.
Пас аз хатми донишкада соли 1971 Л.Назарова барои фаъолият
ба кафедраи назарияи мусиќии факултаи мусиќии Институти педа-
гогии ба номи Т.Г.Шевченкои Тољикистон (њоло Донишкадаи дав-
латии санъати Тољикистон ба номи М.Турсунзода) фиристода ме-
шавад. Аз соли 2003 то имрўз Л.Назарова дотсент (аз соли 1986)-и
кафедраи таърих ва назарияи мусиќии Консерваторияи миллии
Тољикистон ба номи Т.Сатторов мебошад.
Соли 1973 Л.Назарова ба аспирантураи назди Институти таъ-
рихи ба номи А.Дониш АИ РСС Тољикистон дохил мешавад.
111
Роњбарони ў Б.В. Левик ва Н.С. Янов-Яновская буданд. Соли
1984 дар мавзўи «Мусиќии симфонии тољик» дар Институти илмї-
тањќиќотии санъатшиносии ш. Москва њимоя мекунад.
Дар баробари фаъолияти омўзгорї Л.Назарова ба кори илмї
таваљљўњ зоњир менамояд. Дарки амиќи моњияти ташаккул ва руш-
ди шаклу жанрњои нави эљодиёти касбии мусиќї дар мусиќии ком-
позитории тољик ба ў хос аст. Дар маркази диќќати тањќиќотї –
мусиќии симфонии тољик аст. Маќолаи «На пути к симфонизму»
(маљ. «Помир», 1976, №12) ба такмили Симфония барои созњои
торї ва литавра Д.Дўстмуњаммадов равона карда шудааст. Дар
он муаллиф ба проблемањои сабки миллї, таносуби заминањои
фолклорї ва техникаи композиторї дар асар диќќати калон дода-
аст.
Њамин проблема минбаъд њангоми омўзиши соњаи дигари
эљодиёти симфонї – сюитањо, дар маќолаи «Динамика эволюции
жанра» (маљ. «Советская музыка», 1979, №2) тањќиќ гардидааст.
Натиљаи фаъолияти мусиќишинос монографияи «Таджик-
ская симфоническая музыка» (1986) гардид. Он раванди омўзиши
жанрњои гуногун, (аз сюита – ба симфония) аз давраи тавли-
ди мусиќии симфонї дар Тољикистон то сеяки охирини солњои
70-умро дар бар мегирад. Муаллиф бо тањлилњои доманадори
назариявї ба таври боварибахш собит менамояд, ки роњи мусиќии
симфонии тољикро ду омили бо њам алоќаманд: дарки ботадриљи
ќонуниятњои афкори симфонии европої ва муносибати њарчи беш-
тар фаъолгардандаи миллї ташаккул додааст. Монография бо
шавќ ва забони хуби адабї навишта шудааст.
Л. Назарова – яке аз муаллифи ќисми мусиќии Тољикистон дар
бисёрљилдаи «История музыки народов СССР» (Москва, 1988. Т.6.)
мебошад. Ба љилди VI гузоришњои ў «Музыкальная жизнь Таджи-
кистана» ва «Симфоническая музыка» ворид гардидаанд. Њамин
гузоришњо ба љилди 4-уми «Солномаи мусиќии Тољикистон» низ
ворид гардидаанд. Инчунин, Л. Назарова ба њайати тањририяи
«Таърихи мусиќии халќњои Осиёи Миёна ва Ќазоќистон» (Москва,
1995, љ. 1) шомил гардид.
Л. Назарова дар пленуму симпозиуму конференсияњои байналми-
лалї дар Бишкек, Тошканд, Самарќанд, Москва, Минск, Душанбе,
Боку баромад намудааст.
112
Фаъолияти мусиќишиносии Л. Назарова гуногун аст, вале бартарї
ба тарѓиби эљодиёти композиторон дода мешавад (ниг. «Музыкант
своего времени» дар «Љилои мењр», маљ. маќолањо бахшида ба 60-
солагии композитор Шодмон Пўлодї. (Душанбе, 2003), «Таджик-
ская рапсодия Фозила Солиева: истоки симфонизма» дар «Фозил Со-
лиев». Маљ. маќолањо. (Душанбе, 2004) ва ѓайра). Вай пайваста дар
сањифањои рўзнома ва маљаллањо бо очеркњо оид ба композиторон,
таќризњо ба консертњо ва намоишномањо баромад мекунад.
Л. Назарова нисбати тарѓиби эљодиёти композиторони тољик
дар дохили кишвар (Ниг. ба «В поисках времени: взгляд живой му-
зыки», маљ. «Помир», №1-3, 2011) ва хориља (ниг.: «Музыкальная
культура: скрепка общества или изгой?», «Музыкальная академия»,
2002, №2; «Жизнь традиций в современности. Между Востоком и
Западом», «Музыкальная академия», 2006, №1 ва диг.) ташаббуси
зиёд нишон медињад.
Вай як ќатор маќолањои энсиклопедиро оид ба мусиќии симфо-
нии тољик ва эљодиёти композиторони тољик, аз љумла дар «The
Grove Dictionary of Musicians» (2003) ва «Большая Российская Эн-
циклопедия» (маќолањои чопшуда ва ба шакли дастхат) навишта-
аст.
Соли 2009 маќолањои дар солњои 1976-2009 чопшудаи худро дар
як китоб зери унвони «Фарњанги мусиќии Тољикистон асри ХХ –
ибтидои асри XXI (тамоюлњо, проблемањо)» такроран ба табъ ра-
сонид. Нашри њамаи маќолањои мусиќишинос дар шакли як китоб
истифодаи онро барои донишљўён ва муњаќќиќон басо муфид ме-
гардонад.
Бо ордени «Дўстї» (2001), нишони «Аълочии маориф» (2007)
сарфароз гардидааст.
Асарњои мунтахаб
1. Таджикская симфоническая музыка. (Монография). Душанбе,
1986.
2. Основные тенденции развития современной таджикской му-
зыки (на примере симфонического жанра). // Актуальные пробле-
мы изучения музыкальных культур стран Азии и Африки: Маљ.
маќолањо. Тошкент, 1983.
113
 3. К вопросу взаимодействия традиционной музыки и компози-
торского творчества (на примере симфонической музыки). // Тра-
диции музыкальных культур народов Ближнего, Среднего Востока
и современность. М., 1987.
4. Россия в культурном пространстве Таджикистана. // Пробле-
мы регионального славяноведения. Душанбе, РТСУ, 2009.
5. Музыкальная культура Таджикистана ХХ – начала ХХI сто-
летий (тенденции, проблемы): Сб. авторских статей прошлых лет.
Душанбе, 2009.
ОДИЛЉОН НАЗАРОВ
Назаров Одилљон (1929 – 2003) – компо-
зитор, дирижёр, Њунарпешаи халќии РСС
Тољикистон (1960), узви Иттифоќи композито-
рони Тољикистон (1977).
Тамоми фаъолият композитории О.Назаров
ва комёбињои эљодиёти мусиќии ў ба Теа-
три давлатии мазњакаи мусиќии ба номи
К.Хуљандї сахт алоќаманд аст. Тўли солњои
зиёд О.Назаров роњбари доимии ин коллективи
эљодї – директор, роњбари бадеї ва сардири-
жёр буд. Тањти роњбарии ў театр нињоят ба маъруфияти бузург ноил
гардид. Намоишномањо бо мусиќии О.Назаровро метавон шинос-
номаи театр номид. Намоишномањо, аз ќабили «Рашк», «Садоќат»,
«Шањло», «Ѓуломи сиёњ», «Интихоби домод» ва боз бисёри дигар
синтези сарчашмањои драмавї ва мусиќї мебошанд.
Чун ќоида, амалиёт бо мусиќї зич алоќаманд аст, илова бар ин
мусиќї дар вусъати дуљонибаи драматургияи асар наќши хеле фаъол-
ро мебозад. Забони мусиќї ба асоси сарчашмањои халќї буда, истеъ-
доди хушнавоии композитор О.Назаров љолиб аст.
Фаъолияти дирижёрї ва композиторї бо њам зич алоќаманд ме-
бошанд. Вай барои оркестри созњои халќї асарњои зиёд эљод кар-
дааст, ки онњо ба репертуари коллективњои навозандагон ворид
гардидаанд: «Ленинободи ман», «Сайри лола», «Дил бурдї», инчу-
нин валсњои лирикї.
114
Барои дўстдорони санъати мусиќї О.Назаров њамчун бењтарин
композитори суруд маъмул аст. О.Назаров на танњо аз сирру асрори
жанри суруд огоњ аст, балки бисёр ваќт тобишњо ва шаклњои навро
дарёфта, мавзўњои муосирро бо суннатњои ѓановатманди мусиќии
миллии халќи тољик бомуваффаќият мепайвандад. Сурудњои «Ле-
нинобод», «Ба раќќоса», «Ту љони ман», «Гул дар боѓ», «Субњи
шањри азизам» ва бисёр дигаронро иљрокунандагони машњури
љумњурї бо ќаноатмандї ба репертуари худ ворид месозанд.
Ба ќалами композитор О.Назаров сюитаи вокалї-хореографии
«Муборак, иди мушаррафат» ба шеъри Н.Шариф, инчунин хорњои
«Ба партия» ва «Ба партияи Ленин» ба шеъри Н.Шариф, «Тўй му-
борак» ба шеъри А.Бобољон ва дигарон тааллуќ доранд.
Композитор О.Назаров дар њаёти љамъиятї ва мусиќии љумњурї
фаъолона ширкат варзидааст.Тамоми нерўи эљодї ва ќувваи бо-
тинии хешро вай ба кори пуршараф – рушди фарњанги муосири
мусиќии касбии тољик бахшидааст. Ў бо медали «Барои мењнати
шоён» (1970) ва панљ Ифтихорномаи фахрии Президиуми Шўрои
Олии РСС Тољикистон (1960, 1967, 1974, 1979, 1985) сарфароз гар-
донида шудааст.
Асарњои мунтахаб
Сюитањо ва хорњо:
«Муборак иди мушаррафат» – сюитаи вокалї-хореографї, ба
шеъри Н.Шариф.
«Ба партия», хор ба шеъри Н.Шариф.
«Ассалом ба Ленинобод», хор ба шеъри Н.Шариф.
«Тўй муборак», хор ба шеъри А.Бобољон.
«Ба партияи Ленин», хор ба шеъри Н.Шариф.
Асарњо барои оркестри созњои халќї:
Валси №5.
Валси №6.
Валси №7.
«Ленинободи ман».
«Ленинабадская полька».
«Фасли бањор».
«Сайри лола».
115
 Сурудњо: кори дипломї Х.Ниёзї «Каприччиои тољикї»-ро дар се ќисм барои
«Ба раќќоса», шеъри О.Аминзода. оркестри калони симфонї пешнињод намуд. Ќисми мобайнии асар-
«Ту љони ман», шеъри А.Шукўњї. ро оркестри камеравї, аз њайати асосї људо шуда, иљро мекунад. Та-
«Ленинобод», шеъри С.Љило. носубияти хатњои овозњои хушнавои инфиродигардида тадриљан ба
«Диламро дењ», шеъри А.Шукўњї. омезиши полифонии гурўњњои калони оркестрї табдил меёбад. Ко-
«Дилбурдї», шеъри А.Бањорї. даи умедбахши маршмонанд бо унсурњои оњангњои њар се ќисм асар-
«Гул дар боѓ», шеъри халќї. ро хотима медињад. Партитура аз он шањодат медињад, ки муаллиф
«Субњи шањри азизам», шеъри Ф.Ансорї. хусусияти оркестр ва имконияти созњоро хуб медонад.
«Ба партия», шеъри С.Љило. Дар эљодиёташ њам услуби навишти навин ва њам суннатии ком-
позиториро бидуни додани афзалият ба ягонтои он ба хубї исти-
фода мебарад. Муаллифи беш аз 80 асар барои оркестри симфонии
Намоишномањои мусиќї:
Калон ва камеравї, оркестри созњои халќии тољикї, хор, арѓунун,
«Кўчабоѓи ошиќон», А.Шукўњї.
пйесањои созї, суруду романсњо, такмилу коркардњо, мусиќї барои
«Интихоби домод», Х.Содиќ.
кино – филми бадеии «Чашмаи модар».
«Ѓуломи сиёњ», И.Иконникова. Бо вуљуди он, ки асарњои Х. Ниёзї бо унсурњои мусиќии халќї зич
«Садоќат», С.Сафаров. алоќаманданд, ў ягон бор иќтибосе аз мусиќии халќї намеоварад.
«Иродаи зан», А. Сидќї. Композитор чунин мешуморад, ки мусиќии халќї мутлаќан моли
«Шањло», А.Шукўњї. муаллифест, аз љумла муаллифи номаълум. Табиатан композитор-
«Калиди бахт», С.Љило. лирик, Хуршед Ниёзї, дар прелюдияњои фортепианої (дафтарњои
1 ва 2), асарњои арѓунунї, романсњо, ба гуфти худ кўшидааст, ки
услуби импрессионистии тољик – «назми зери чодар»-ро ташак-
ХУРШЕД НИЁЗЇ (НИЁЗОВ) кул дињад. Ў дар ќатори аввалин композиторони Осиёи Марказї
– муаллифони мусиќии арѓунунї аст. Дар асоси лирикї-фалсафии
Ниёзї (Ниёзов) Хуршед Истампур – компо- шарќї ў асарњои «Тасниф», «Гардун» ва «Љашн»-ро барои арѓунун
зитор, хатмкунандаи (1979) Мактаби миёнаи офаридааст. Њамаи ин асарњои арѓунунї дар Москва, Бишкек, Киев
махсуси мусиќии љумњуриявї (имрўз ба номи ва дигар љойњо ба муваффаќияти бузург ноил гаштанд. Фирмаи
З. Шањидї), Консерваторияи давлатии Москва «Мелодия» (Россия, 1990) «Тасниф»-ро дар иљрои арѓунуннавози
ба номи П. Чайковский (1984), ассистентура- моњири тољик Дилбар Валаматзода сабт кардааст.
Мусиќии Х. Ниёзї бар филми бадеии «Чашмаи модар» (тањиягар
коромўзии њамин Консерватория (1988).
Абдулњай Зокиров) соли 2008 дар Фестивали байналмилалии «Ди-
Композитсияро њанўз дар мактаби миёна
дор» њамчун мусиќии мувофиќи мазмун ва таъсирбахш ќайд карда
дар синфи композитори намоёни тољик Ми-
шуд.
ратулло Атоев ва дар давраи донишљўї ва Композитор Хуршед Ниёзї муаллифи маќолањоест, ки ањамияти
аспирантї – дар консерваторияи Москва аз илмї-педагогї ва тањлилї доранд.
композитор-омўзгори пуртаљриба М.И. Чулаки омўхта аст. Аз соли 2003 то 2009 вай дар вазифаи мудири шўъбаи илм ва
Аз асарњои овони донишљўї «Ария» барои виолончел ва фортепи- муассисањои таълимии Вазорати фарњанги Тољикистон кор карда-
ано, «Трио» барои фортепиано, скрипка ва виолончел, ду силсилаи аст.
«Сарахбор ва токатта» барои фортепиано, сурудњо ва романсњоро Айни замон (2011) ба фаъолияти омўзгорї ва тањќиќотї машѓул
бар ашъори шоирони тољик номбар кардан мумкин аст. Ба сифати аст.

116 117
 Асарњои мунтахаб
Асарњо барои оркестри бузурги симфонї:
1984 – «Каприччиои тољикї». Партитура.
1987 – «Базму сурур». Увертюра аз рўи «Шоњнома»-и Абулќосим
Фирдавсї. Партитура.
1991 – «Валси хаёлї». Клавир.
Романсњо:
1979 – «Ман барои ту ба дунё омадам», шеъри Гулрухсор.
1984 – «Пайванди равшан», шеъри Жола, Клавир, такмил барои
овози баритон ва арѓунун.
1985 – «Љавонї», шеъри Мирзо Боќї.
1988 – «Дилу дида», шеъри Бозор Собир.
1987 – «Ману туву моњ», шеъри Бозор Собир.
1988 – «Фаромўш кардам», шеъри Жола, 1988.
Сурудњо:
1983 – «Ёди ошно», шеъри Гурухсор.
1985 – «Эй, гул», ш. Мирзо Боќї. Клавир ва партитура барои
оркестри созњои миллї.
1985 – «Интизорат, модари љон», шеъри Убайдуллои Ширин,
1985. Клавир ва партитура барои оркестри созњои миллї.
1987 – «Халќи бузургвор», барои хори омехта, шеъри Б. Собир.
1987 – «Чашми кабуди суѓдї», шеъри Бозор Собир.
1989 – «Мезебад», шеъри Мўъмин Ќаноат.
1989 – «Расми нотамом», шеъри Мўъмин Ќаноат.
1989 – «Чашмаи сабоњї», шеъри Мўъмин Ќаноат.
1989 – «Эй,обшор», шеъри Мўъмин Ќаноат.
1989 – «Бузургї ва хоксорї», шеъри Мўъмин Ќаноат.
1989 – «Об мехўрад», шеъри Мўъмин Ќаноат.
1989 – «Мењри ту», барои хори омехта, шеъри Мўъмин Ќаноат.
2002 – «Суруди Модар-Ватан», барои хор, яккахон ва оркестри
симфонї, ш. Холзода Њ. Клавир. Партитура барои оркестри бузур-
ги симфонї, соли 2002 аз тарафи роњбари оркестр Мањмадќул Дав-
латов тањия карда шуд.
118
2002 – «Љањони кўдакон», суруд барои хори бачагона ва ф-но,
шеъри Њ. Холзода.
1994 – «Суруди сарбоз», барои хори сарбозон ва оркестр (кла-
вир), шеъри Низом Ќосим.
1993 – «Панљарањо бастаанд», шеъри Симин Бењбањонї.
1991 – «Њар љо, ки рухи хуррам», шеъри А. Воситзода.
1991 – «Њусни ту», шеъри А. Воситзода.
1991 – «Сиришти одамї», шеъри А. Воситзода.
1991 – «Интизор», шеъри А. Воситзода.
1991 – «Мурод», шеъри А. Воситзода.
1991 – «Зиндагї». шеъри А. Воситзода.
1991 – «Дили ман», шеъри А. Воситзода.
1991 – «Аѓёр», шеъри А. Воситзода.
Мусиќии созї:
1979 – Ария барои виолончел ва фортепиано.
1979 – Се сарахбор барои ф-но (дафтари №1).
1980 – «Токката» барои фортепиано.
1980 – «Хотира», пйеса барои кларнет ва фортепиано.
1980 – «Муќаддимот» – 4 сарахбор барои ф-но (дафтари №2)
1981 – Трио барои скрипка, виолончел ва фортепиано.
1983 – Квартети зењї, иборат аз 3 ќисм
1986 – «Тасниф» – достони дуќисма барои арѓанун.
1987 – «Марши тољикї», дар 2 вариант: барои ф-но; барои орке-
стри бузурги симфонї (клавир ва партитура).
1988 – «Гардун», достони якќисма барои арѓунун
1989 – «Суруд дар васфи Митра», пйеса барои флейта ва ф-но
Такмил ва коркардњо:
1991 – Миниатўр барои Нигор, оњанги Имомназар Соњибназаров
дар такмили Х. Ниёзї барои рубоб ва ф-но .
1986 – «Дай руку, товарищ далёкий», мусиќии С. Катс, такмил
барои овоз ва оркестри бузурги симфонї.
Мусиќї ба кинофилм:
2008 – Чашмаи модар. Коргардон Абдулњай Зокиров. Душанбе.
119
 АСЛИДДИН НИЗОМОВ
Низомов Аслиддин – мусиќишинос, докто-
ри илми санъатшиносї, ректори Донишкадаи
давлатии санъати Тољикистон ба номи Мирзо
Турсунзода (аз соли 2007).
Шўъбаи созњои халќии Омўзишгоњи
мусиќии Ленинобод (1971), шўъбаи мусиќии
Шарќи Консерваторияи давлатии Тош-
канд ба номи М.Ашрафї, синфи профессор
Ф.М.Кароматов (1976) хатм намудааст. Ри-
солаи номзадиро дар мавзўи «Шашмаќом ва
анъанањои назми классикии тољикї-форсї» (Тошканд, 1990) ва
рисолаи докториро дар мавзўи «Суфизм дар ќаринаи фарњанги
мусиќии халќњои Осиёи Миёна» (Тошканд, 1998) дифоъ намуда-
аст.
Баъди хатми Консерватория ба сифати ходими илмии Институ-
ти таърихи АИ РСС Тољикистон кор карда, бо таъсиси кафедраи
мусиќии Шарќ дар Донишкадаи давлатии санъати Тољикистон
(1979) нахустин мудири он (то соли 1982) таъйин мегардад.
Аз соли 1982 то 2007 вай дар вазифањои сардори раёсати оид ба
корњои санъати Вазорати фарњанги Тољикистон, директори Театри
академии опера ва балети ба номи С.Айнї, ходими калони илмии
АИ ЉТ, корманди масъули шўъбаи идеологии КМ ПК Тољикистон,
сардори раёсати илм ва муассисањои таълимии Вазорати фарњанг,
раиси Иттифоќи композиторони Тољикистон, мудири шўъбаи
фарњанги Дастгоњи иљроияи Президенти Љумњурии Тољикистон
кор кардааст.
Аз феврали соли 2007 ин љониб (2011) вай вазифаи ректори До-
нишкадаи давлатии санъати Тољикистон ба номи Мирзо Турсунзо-
да адо карда истодааст.
А.Низомов њанўз солњои нимаи дуюми 70-ум – нимаи аввали 80-
ум худро дар соњаи танќиди мусиќї ва этномусиќишиносї зуњур
намуд (ниг.: Ибн Сино и его музыкально-теоретические сочинения
// Абуалї Ибн Сино и его эпоха. Душанбе, «Дониш», 1980, С. 181-
191; Наука о музыке в творчестве Ибн Сино // Торжество разума.
Душанбе, «Дониш», 1989; Хўшаи сербор (оид ба эљодиёти Њољї
Абдулазиз Расулов) // Садои Шарќ, 1984, №8 (дар њаммуаллифї бо
А.Рабиев, О.Латифї).
120
Аслиддин Низомов дар маќолањои сершумори танќидї дар
сањифаи рўзномаву маљаллањои љумњуриявї проблемањои рушди
фарњанги мусиќии миллї ва ташаккули жанрњову равияњои муоси-
ри мусиќиро ба таври васеъ инъикос намудааст.
Тўли солњои 1979 – 1982 бо маќсади омўзиши мусиќии суннатии
тољикон дар як ќатор ноњияњои кўњистони тољик, аз љумла водии
Ќаротегин (Рашти њозира), водии Зарафшон ва Бухорову Хораз-
ми Ўзбекистон экспедитсияњои этнографї гузаронидааст. Маво-
ди нодири љамъоварда барои навиштани ду монографияи илмї,
рисолањои номзадї ва докторї асос гардиданд.
А.Низомов муаллифи силсилаи маќолањо оид ба эљодиёти
композиторони тољик (ниг.: Фарзанди содиќ ва эљодкори хок-
сор (оид ба эљодиёти Аъзам Солиев) // Аъзам Солиев. Душан-
бе, 2003, С. 10-18; Масъалањои назарияи мусиќї дар осори устод
Фазлиддин Шањобов // Шињоби мусиќї. Бахшида ба њаёт ва
эљодиёти Ф.Шањобов. Душанбе, 2006; Тањмина нола мекард…
// Мављи оњанг. Бахшида ба њаёт ва эљодиёти оњангсози маъ-
руф Хайрулло Абдуллоев. Душанбе, 2000, С. 16-22; Мавригї //
Мењрномаи Фаттоњ Одина. Душанбе, 1998, С. 69-74; Она осталась
вершиной (Андешањо оид ба 20-солагии нахустнамоиши операи
Д.Дўстмуњаммадов «Ќишлоќи тиллої») // Дамир Дўстмуњаммадов.
Душанбе, 2001, С. 24-32 ва ѓ.) ва њаёти мусиќии љумњурї (ниг.: Яр-
кое начало (оид ба эљодиёти Н.Њамробоев) // Музыкальная жизнь.
1982, №8 ва ѓ.) мебошад. Соли 1980 вай ба узвияти Иттифоќи ком-
позиторони СССР ќабул гардида, соли 1981 аъзои Бюро оид ба
танќиди мусиќии ташкилоти мазкур интихоб мегардад.
Доираи тањќиќотии вай ба таърих ва назарияи мусиќии класси-
кии тољикон ва дигар халќњои Осиёи Миёна, як ќатор мамолики
Шарќ – Афѓонистон, Эрон, Марокаш, Алљазоир (ниг.: Нубы стран
Магриба и черты их общности с Шашмакомом//Профессиональ-
ная музыка устной традиции народов Ближнего, Среднего Востока
и современность. Ташкент, 1981 ва ѓ.) вобаста аст. Муаллифи як
ќатор маќолањои илмї ва монографияњои «Таърих ва назарияи
Шашмаќом» (ки соли 2003 ба забони русї, соли 2006 ба забонњои
тољикї ва англисї чоп шудааст) ва «Суфизм дар ќаринаи фарњанги
мусиќии халќњои Осиёи Миёна» (2000), мусаннифи теъдоди зиёди
маќолањои энсиклопедї мебошад. А.Низомов инчунин муаллифи
сурудњои «Ушшоќи Душанбе» (шеъри Лоиќ) ва романси «Муждаи
ёр» (ѓазали Њофиз) мебошад.
121
 Бо маърўзањо дар анљуманњои байналмилалии илмї бахшида
ба проблемањои умумии фарњанг ва мусиќї дар Самарќанд (1978,
1983 ва ѓ.) Душанбе (1980 ва ѓайра), Пхенян (1983), Сидней (1996),
Берлин (1994), Алмаато (1994), Боку (2001), Тењрон (2003), Москва
(2005) баромад кардааст. Маќола ва баромадњои ў дар Германия,
Љопон, Эрон ва Корея чоп шудаанд.
Дар њайати намояндагони Тољикистон ба Германия (1983),
Љумњурии Халќї-Демократии Корея (1983), Хитой (2006),
Ўзбекистон (1998), Франсия (2005), Россия (2005) сафар кардааст.
Соли 1994 якљоя бо рўзноманигори тољик Муњиддин Олимпур бо
фармоиши Ширкати (корпоратсияи) британии «Би-Би-Си» оид ба
мусиќии классикии тољик силсилаи аудиопортретњоро (иборат аз
12 ќисм) таълиф менамояд мекунад.
А.Низомов бо устодони маъруфи мусиќї, ба монанди Гулчењра
Содиќова, Давлатманд Холов, Абдулло Назриев, Мирзоќурбон
Солиев, Абдурањим Шерматов, Мамадато Таваллоев, Гурминљ
Завќибеков, Абдусалом Рањимов ва дигарон њамкорї намудааст.
Соли 2004 бо дастгирии Идораи Швейтсария оид ба њамкорї
А.Низомов Фестивали «Устод-шогирд»-ро дар шањри Кўлоб доир
намуд, ки дар он устодони маъруф бо њамроњии шогидонашон иш-
тирок карданд.
Соли 1994 њамчун муаллифи сенария ва коргардон дар тањияи
филми мустанади «Савти Аторуд» оид ба эљодиёти њунарпеша ва
навозандаи маъруф Гурминљ Завќибеков ширкат варзидааст.
Тањти тањрири А.Низомов дар доираи татбиќи лоињаи ЮНЕСКО
соли 2007 «Маќоми Рост» аз чоп баромад (Душанбе, «Эљод», 2007).
Ин нашри маќоми Рост боиси бањсу мунозирањо дар рўзномањои
љумњуриявї (ниг. ба рўзномаи «Минбари халќ», 4 июни соли 2007
ва ѓайра) гардид.
Соли 2010 А. Низомов маќолањои солњои гузашта чопшудаи ху-
дро дар шакли як китоб зери унвони «Умре бо мусиќї» (Душан-
бе, 2011) бори дуюм чоп намуд. Ин шакли чопи маќолањо барои
донишљўён ва муњаќќиќон басо муфид аст.
Асарњои мунтахаб
1. Суфизм в контексте музыкальной культуры народов Цен-
тральной Азии. (Монография). Душанбе, «Ирфон», 2000, 307 с. (ре-
зюме ба забони англисї).
122
2. История и теория Шашмакома (Монография). Душанбе, 2003.
Дар тарљумаи тољикї: Таърих ва назарияи Шашмаќом. Душанбе,
2006.
3. Традиционная музыка. // Таджикская музыка (гурўњи муалли-
фон): Маљмўа. Душанбе, 2003.
4. Музыка как способ постижения бытия. // Баррасињои
фарњангї. Душанбе, 2000, С. 15-35.
5. Развитие традиционных жанров в музыкальной культуре
среднеазиатских республик СССР (на примере Тадж. ССР)//Мате-
риалы международного симпозиума ЮНЕСКО. VI Трибуна Азии.
Пхенян, 1984. (ба забонњои кореягї ва англисї).
6. The poetic arus sistem and the Formal principles in the makams.//
Regional magam – traditione in Geschihte und Gegenwort. Teil. // Бер-
лин, 1992, С. 233-248.
7. Das kulturella leuen Tadzikistans// Osteuropa Into. 1995, №5/
июн, С.15-16.
8. Tajassom-e Aqa’ide tasgvvot dar musiqi-e mardumora-e
Keshvarha-e Osiya-e Markazi//Proceedings Second International
Iranian Studies Conference “From Avesta to Shahname”. – The
University of Sydney, NSW, Australia, 1988, Felruary, С. 1-4.
9. About the use of the term “Khana” in Tajik music//Persian:
Language of sciense. Душанбе, 1994, С. 2.
10. Outlook aspects of makamat art sufism’s view of theory of samo’//
Shashmakom: tradition and present” (Materials of the International
Scientific conference, 27-29 August 2005, Samarqand), Тошкент, 2005,
С. 103-109.
ФАРЊОД НИЗОМОВ
Низомов Фарњод – мусиќишинос, Корманди
шоистаи маданияти Тољикистон (2008), бо меда-
ли «Хизмати шоиста» (1998), аз соли 1991 узви
Иттифоќи композиторони Тољикистон соли 1948
таваллуд шудааст.
Дар шўъбаи назариявї-композитории Омў-
зишгоњи мусиќии Душанбе дарси композитсияро
назди М. Цветаев, Г.Александров ва М.Атоев
меомўзад. Баъди хатми ин таълимгоњ (1968),
123
тањсилро дар Донишкадаи давлатии санъати Тољикистон ба номи
Мирзо Турсунзода аз рўи ихтисоси мусиќишиносї (ѓоибона) идо-
ма дода, донишкадаро соли 1980 ба итмом мерасонад.
Аз соли 1968 дар мактаби бачагонаи мусиќї, аз соли 1986 то
1996 мудири шўъбаи фарњанги комиљроияи шањри Панљакент, аз
соли 1996 то имрўз ба њайси директори осорхонаи љумњуриявии
таърихї-кишваршиносии ба номи А.Рўдакї кор мекунад.
Ф.Низомов асарњо барои фортепиано, труба, виолончел, скрип-
ка, флейта, сюита барои оркестри созї навиштааст. Дар њамкорї
(њаммуалифї) бо М.Атоев ду сюитаи хореографии «Ќиссаи
њафткўли Шинг» ва «Дурдонањои Панљакент»-ро навиштааст.
Раѓбатњои мусиќишиносии Ф.Низомов ба тањќиќи фолклори ма-
росимии водии Зарафшон, тољикони Самарќанду Ќашќадарё раво-
на карда шудааст, ки хусусиятњои худро дар асарњои «Свадебные
песни таджиков», «Свадебный фольклор и творчество таджикских
композиторов» таљассум намудаанд.
ЗОКИР НИШОНОВ
Нишонов Зокир Бањромович – композитор.
Соли 1942 таваллуд шудааст. Њанўз аз овони
мактабї ба навохтани созњои гуногун мароќ зоњир
намуда, дар ансамблњои мактабї њунарнамої меку-
над. Садоќатро нисбати мусиќии созии эстрадї вай
инчунин њангоми тањсил дар Омўзишгоњи мусиќии
Душанбе ва фаъолият ба њайси њунарпешаи Театри
драмавии ба номи А.Лоњутї нигоњ дошт. Минбаъд
њамин равия майлу раѓбатњои композитории ўро
муайян намуд. Ба њайси навозандаи ансамбли эстрадии «Гулшан»-и
Кумитаи телевизион ва радио кор карда, дар Донишкадаи давлатии
санъати Тољикистон ба номи Мирзо Турсунзода тањсил намуда (соли
1976 хатм намуд), сониян ба ансамбли «Орзу»-и Тољикгосконсерт
роњбарї карда, З.Нишонов њамеша барои њайатњои вокалї-созии
эстрадї композитсияњои нави мусиќї эљод менамуд. Бо назардошти
маъруфияти хеле зиёди ин жанр дар байни љавонон, онро дар замо-
ни мо метавон њамчун як василаи самарабахштарини тарбияи зебо-
124
писандии насли наврас эътироф намуд. Фарњанги мусиќии эстрадї
ба ташаккул ва интихоби завќи хуб ва идроки зебописандии љавонон
мусоидат мекунад. Композитори муосир метавонад васоити таъсир-
бахш ва техникаро моњирона истифода бурда, ба сўи маводи баланд-
мазмуни бадеї ва ѓоявї саъй намояд. Асари мусиќиро ба рўњияи за-
мона мутобиќ гардонда, бартариятњои мусиќиро ба забони муосир
талќин кунад. Эљодиёти эстрадии З.Нишонов њамеша амиќан миллї
боќї монда, аз бисёр љињат комёбии онро муайян месозад. Амалан ў
дар љумњурї аввалин шахсест, ки жанри мусиќии эстрадиро дар асоси
мероси халќии тољикї кор кардааст. Радиои љумњурї бисёр пйесањои
созии ўро барои оркестри эстрадї сабт намудааст.
Њангоми тањсил дар шўъбаи мусиќишиносии Донишкадаи дав-
латии санъати Тољикистон ба номи Мирзо Турсунзода З.Нишонов
бо шавќи зиёд композитсияро аз омўзгор Г.Александров меомўзад.
Ин солњо вай асарњо дар жанри симфонї, камеравї-созї, барои ор-
кестри созњои халќї эљод мекунад. Њамин тавр асари барљаставу
пурњарорати Достони симфонї, Сюита барои оркестри симфонї,
Консерт барои флейта бо оркестр, Увертюра ва Сюитаи раќсї ба-
рои оркестри созњои халќї, Соната барои виолончел ва фортепиа-
но, якчанд пйесањо барои созњои гуногун ва бисёр асарњои дигар
офарида шуданд.
Соли 1982 З.Нишонов узви Иттифоќи композиторон пазируф-
та мешавад. Њангоми фаъолият ба сифати директори мактаби
мусиќии №3-и ба номи А.Ленскийи шањри Душанбе вай пайваста
дар фаъолияти эљоди Иттифоќ ширкати фаъолона варзида, барои
намоишномањои театрї ва кинофилмњо мусиќї эљод мекунад. Соли
1994 вай љоизаи Озмуни асарњои мусиќї барои оркестри Вазорати му-
дофиаи Љумњурии Тољикистонро соњиб мегардад. Барои ин оркестр
вай 8 марш навиштааст. Аз соли 1993 то 2005 ба сифати дирижёри
њарбї, солњои 2005 – 2009 роњбари бадеї ва дирижёри оркестри созњои
халќии Филармонияи давлатии Тољикистон кор мекунад. Барои орке-
стри номбурда Увертюра, Ду токката, пйесањо, такмилњои сурудњои
халќиро барои сарояндагони оркестр эљод мекунад. Аз соли 2009 ба
њайси мушовири ансамбли эстрадии «Гулшан» кор мекунад.
Дар бойгонии композитор мусиќї ба намоишномањои Теат-
ри мазњакаи мусиќии ба номи А.С.Пушкини Ленинобод (њоло
К.Хуљандї), аз љумла «Лўлї», «Фаввораи Боѓчасарой», «Рамаяна»,
125
«Маугли», ба водевили Н.Исломов «Неожиданная невеста», ки Те-
атри давлатии драмавии русии ба номи Вл.Маяковский ба сањна
гузошта буд, ба намоишномањои Театри драмавии Ќўрѓонтеппа
«Шоњи лучак» ва диг. мањфузанд.
Инчунин барои њашт филми мустанад ва мултипликатсио-
нии «Тољикфилм» мусиќї эљод кардааст. Умуман, композитор
З.Нишонов имрўз њам чун пештара нисбат ба жанри эстрадї
таваљљўњи бештар дорад.
Вай сурудњое менависад, ки туфайли шакли муосири хеш,
оњангњои барљаста, њиссиёти самимї, муњимияти мавзўъ ба зудї
иљрокунандагону мухлисони худро дар байни дўстдорони эстрада
пайдо мекунанд. Аз сурудњои ў метавон, «Хуш бош» ва «Гуворо бод
айшат» ба шеъри Д.Каримзода, «Забони модарї» ва «Тољикистон»
ба шеъри Н.Саидї ва бисёр дигаронро номбар намуд. Корњо дар
жанрњои пйесањои оркестрї, композитсияњои вокалї-созї идо-
ма доранд. Њоло композитор корњои зиёди ташкилиро ба хотири
њифзу рушди оркестрњо анљом дода, ба Ватани хеш ба таври арзан-
да хизматкарда истодааст.
Яке аз офаридањои тозаи ў – оркестри эстрадї-нафасии Коллељи
санъати ба номи А.Бобоќулови Душанбе мебошад. Композитор
дар айни камолот аст ва бидуни шак асарњои гуногунжанри Зокир
Нишонов ба сањнаву репертуари таълимиро пурра мегардонанд.
Асарњои мунтахаб
1975 – Соната барои виолончел ва фортепиано.
1976 – Сюитаи раќсї барои оркестри созњои халќї.
1977 – Увертюра барои оркестри созњои халќї.
1980 – Достони симфонї.
1981 – Консерт барои флейта бо оркестр.
1986 – Сюита барои оркестри симфонї.
Силсилаи пйесањо барои созњои гуногун.
Мусиќї ба намоишномањои театрї:
«Лўлї», «Рамаяна», «Маугли», «Фаввораи Боѓчасарой», «Арўси
ногањонї», «Шоњи лучак» ва диг.
Сурудњо ва пйесањо барои ансамблњои эстрадї.
126
ЉЎРАХОН ОБИДПУР (ОБИДОВ)
Обидпур (Обидов) Љўрахон – навозанда (ру-
боб), оњангсози суннатї, Ходими хизматнишон-
додаи санъати Тољикистон (1991), профессор
(2001), ѓолиби Озмуни «Муаллими бењтарини
сол-1999», аз соли 1998 узви Иттифоќи компо-
зиторони Тољикистон мебошад.
Соли 1949 дар дењаи Бедаки ноњияи
Мўъминободи вилояти Хатлон таваллуд шуда-
аст. Соли 1960 Омўзишгоњи мусиќии Душанбе
(њоло Коллељи санъати ба номи А.Бобоќулов)-
ро хатм намудааст. Соли 1965 факултаи созњои халќии Консерва-
торияи давлатии Тошканд ба номи М.Ашрафиро бо ихтисоси ру-
боб ва дирижёри оркестри созњои халќї ба итмом расондааст. Дар
вазифањои муовини сардори раёсати кадрњо ва муассисањои таълимї,
муовини сардори раёсати санъати Вазорати маданияти Тољикистон
(1965 – 1969), дирижёри оркестри созњои халќии Кумитаи давлатии
телевизион ва радио (1969 – 1970), директори Омўзишгоњи мусиќии
Душанбе (1970 – 1972), мудири кафедраи созњои халќии Донишка-
даи давлатии санъати Тољикистон ба номи Мирзо Турсунзода (1989
– 1995, 2000 – 2005) кор кардааст. Солњои 2003 – 2005 – профессори
Консерваторияи миллии Тољикистон ба номи Т.Сатторов.
Дар соњаи композиторї Љ.Обидпур њамчун оњангсоз ва сароян-
да амал намудааст. Ба ќалами ў беш аз 100 суруд, 2 сюита ба шеъ-
ри С.Хатлонї, 2 фантазия (якљоя бо К.Тушинок) зиёда аз 50 суруд
барои хори бачагона, аз љумла «Тољикистон», «Ватан» ба шеъри
Њ.Ќурбонова, «Хобам наомад», «Ишќ» ба шеъри Лоик, «Сарви-
ноз», «Бути тољик» ба шеъри А.Ќодирї, «Мапўшон рўйро» ба шеъри
С.Фарѓонї, «Ташна» шеъри Х.Файзулло, хор барои бачањо «Паёми
мо» ба шеъри Гулназар, «Нури октябр» ва дигарон тааллуќ доранд.
Љ.Обидпур ба педагогикаи мусиќии Тољикистон сањми бузург
гузоштааст. Вай ќариб 20 дастури таълимї, китоб, барномањо, аз
љумла: «Дарси рубоб» (1969, 1982), «Чаманоро» (1986), «Савтњои
Борбадї» (1990), «Этюдњои хушоњанг» (1996), «Гулбонги рубоб»
(2000), сурудњо барои хори бачагона «Ману тарона» (2005) коркард
намуда, рўи чоп овардааст, ки аз онњо тамоми мактабњои мусиќии
љумњурї истифода мебаранд.
127
 АБДУФАТТОЊ ОДИНАЕВ
Одинаев Абдуфаттоњ (1938 – 2010) – ком-
позитор, Ходими хизматнишондодаи санъати
Тољикистон (1988), дорандаи Љоизаи давлатии
ба номи А.Рўдакї (1997), профессор (1991), до-
рандаи Љоизаи ба номи А.Александров (1983).
А.Одинаев дар Кангурт – мавзеи дорои
суннатњои бойи мусиќї таваллуд шудааст.
Ќобилияти мусиќиашро барваќт зоњир намуд.
Садои най ва дутор, суруди њофизони халќї аба-
дан дар хотири ў наќш гузоштанд. Дар таќдири
бачаи 11-сола вохўрї бо њофизи маъруфи халќї Шариф Љўраев
наќши њалкунанда бозид. Вай кўдаки боистеъдодро зуд шинохта ўро
ба Душанбе ба мактаб-интернати љумњуриявии бачагонаи лаёќатманд
меоварад. Дар ин љо А.Одинаев ба ѓайр аз машѓулият бо скрипка, ав-
валин дарсњои композитсияро аз А.С.Ленский меомўзад. Аз соли 1957
вай дар шўъбаи композитории Консерваторияи давлатии Москва ба
номи П.И.Чайковский дар синфи профессор А.Н.Александров тањсил
менамояд. Дар ин љо ў пайдарњам ба навиштани аввалин асарњои
мусиќии худ – аз хурдтарин пйесањои фортепианї ва сурудњои бачаго-
на, А.Одинаеви табиатан хеле боистеъдод, ба зудї ва бомуваффаќият
ба эљоди асарњои бузург – «Увертюраи љавонї» барои оркестр, Кан-
татаи якќисма ва нињоят, симфонияњо, шурўъ мекунад.
Аслан Абдуфаттоњ Одинаев якумин композитори тољик аст,
ки ба жанри симфония рў овардааст. Тафаккури симфонии му-
аллиф дар њалли ба худ хоси мавзўї – нигоњдошти хусусиятњои
миллї дар омезиши якљоя бо заминаи полифонї равшан падидор
гардид. Њамзамон таѓйироти амиќи оњангњои халќї симои миллї
ва љозибаи хоси онњоро гум намекунад. Соли 1962 А.Одинаев ба
узвияти Иттифоќи композиторони СССР ќабул гардида, соли 1966
аспирантураи Институти давлатии мусиќї-педагогии Гнесинњоро
хатм менамояд. Дар он љо вай тањти роњбарии Н.И.Пейко операи
«Парасту»-ро аз рўи достони Жола Бадеъ менависад. Соли 1970 дар
Театри академии опера ва балети ба номи С.Айнї ба сањна гузошта
шуд. Њамзамон корро дар самти мусиќии симфонї идома медињад.
Достонњои симфонии «Ленин дар Помир» ва «Њисори ман»
128
асарњое, ки бо сарчашмањои сурудњои халќии тољикї алоќамандии
зич доранд, дар барномањои консертї бомуваффаќият иљро карда
мешаванд.
Эљодиёти А.Одинаев хеле гуногунжанр аст. Киномусиќии
ў воќеан бењтарин сањифањои жанри мазкур ба њисоб меравад.
Њамчун муаллифи мусиќии синамо А.Одинаев бо истифодаи ба-
мавриди оњангњои халќї, офаридани образњои хоси барљаста фарќ
мекунад. Дар маъруфият пайдо намудани филмњои киностудияи
«Тољикфилм» «Хиёнат», «Фошкунї», «Вохўрї дар дараи марг» ва
диг. мусиќии ў сањми арзандаи худро гузоштааст.
Дар эљодиёти композитор мавзўи гражданї мавќеи калонро
ишѓол менамояд. Соли 1983 А.Одинаев барои инъикоси мавзўњои
њарбї-ватандўстї бо мукофоти умумииттифоќї сазовор гардида-
аст. Барои достони вокалї-симфонї «Не отправляйте отца на вой-
ну» ба шеъри Ш.Њайрат вай бо медали ба номи А.В.Александров
мукофотонида мешавад.
А.Одинаев ба жанри сюита таваљљўњи хоса зоњир менамояд.
Асарњои вокалї-симфонии ў «Чорзарб», «Ман доѓ», вокалї-раќсии
«Азизам омад», «Суруди кўњсор», «Гулѓунчаи бањор», «Хуш набо-
шад» бо истифодаи фаровони оњангњои мусиќии фолклорї фарќ
мекунад. Суруду романсњои ў хеле машњуранд. Жанрњои мазкур
дар эљодиёти ў мавќеи муњимро ишѓол менамоянд. Бо самимия-
ти хосаи худ онњо ба зудї шунавандаро мафтун сохта, сомеони
доимии худро пайдо мекунанд. Номбар намудани чанде аз онњо –
«Ситора», «Дарё», «Шодиёна», ки дар њама љо суруда мешаванд,
онњоро дар кишвар њама медонанд ва дўст медоранд, љоиз аст. Вай
беш аз 150 суруд эљод кардааст.
Композитор асарњои зиёди созии дорои хусусияти консертї барои
созњои гуногуни якка бо њамроњии фортепиано, оркестрњои халќї ва
симфониро эљод кардааст. Ў барои театр низ хеле зиёд навиштааст.
Бо дарки муњимияти драмаи мусиќї барои ташаккули жанри опера
дар Тољикистон, А.Одинаев дар њамин жанр асарњо эљод мекунад.
Операњояш, ки барои бачагон дилписандад, олиљаноб мебошанд.
Композитор таваљљўњи бачагонро ќабл аз њама бо самимияти хеш,
ки умуман хоси эљодиёти А.Одинаев аст, љалб менамояд.
А. Одинаев дар тўли тамоми умри хеш дар дилаш мењри
пурњаяљонро нисбат ба созњои миллї њифз намуда, барои ѓанї гар-
донидани репертуари онњо корњои зиёдеро ба сомон расондааст.
129
Махсусан дутор ва ѓиљљак вайро љалб намудаанд. Бењуда нест, ки
«Фалак» барои дутор ва оркестри симфонї дар такмили А.Одинаев
яке аз асарњои машњуртарини мусиќии тољик гардид.
А.Одинаев ба њайси роњбари бадеии Филармонияи давлатии
Тољикистон (аз соли 1971), мудири кафедраи композитсия ва хо-
ниши партитураи Донишкадаи давлатии санъати Тољикистон ба
номи Мирзо Турсунзода (1992-2002) кор кардааст.
Бо таъсисёбии Консерваторияи миллии Тољикистон профессори
фахрии ин мактаби олї интихоб гардид. Њамчун аъзои Шўрои ил-
мии Консерватория вай дар њаёти он фаъолона ширкат варзидааст.
Мусиќии А.Одинаев имрўз дар Тољикистон хеле машњур аст.
Он њама љо – сањнањои консертї ва дар мављи радио ва телевизион,
иљрои коллективњои худфаъолиятии бадеї, толибилмони макоти-
би мусиќї садо медињад.
Композитор А. Одинаев, табиатан эљодкор буд ва нисбат ба
сарояндаву навозанда таваљљўњи хоса зоњир менамуд. Аз ин рў,
асарњои зиёде барои њунармандони дилписандаш навиштааст. Ў
мекўшид, то ки бо овозу услуби сароишу навозиши онњо сурудро
мутобиќ гардонад. Сарояндагон Ањмад Зоњир, Нигина Рауфо-
ва, Мастона Эргашева, Нуќра Рањматова, Майсара Дилдорова,
Мањбуба Боњирова, Зоњир Њувайдо, Сурайё Ќосимова, Тољиддин
Муњидинов аз зумраи чунин њамкасбон-дўстони ў буданд. Дар ин
асос њамкории самимии эљодї байни композитори маъруф ва са-
рояндагони машњур ташаккул меёфт, кас аз мањфилороии чунин
робитањои дўстиву эљодї њаловати баланди маънавї мегирифт.
Мањз њамин тавр њамкорињо санъати волои мусиќии касбиро рушд
медињанд, њаёти фарњангии шањру кишварро рангоранг месозанд
ва љомеаро ба сўи маънавиёт рањнамої менамоянд. Мањз њамин
кўшишотро Абдуфаттоњ Одинаев дар њаёти худ доимо пайѓирї
менамуд. Мутаассифона, на њамаи орзуњову ниятњои неки ин
эљодкори дорои лаёќати ѓайримуќаррарї дар амал татбиќ шуданд.
Асарњои мунтахаб
Операњо:
1966 – «Парасту». Либреттои Жола Бадеъ.
1985 – «Бузаки љингилапо». Либреттои Н.Баќозода.
130
Драмањои мусиќї:
1975 – (тањрири дуюм –1979) «Булбулакон месароянд», мазњакаи
мусиќї.
1980 – «Дастони саховатманд», драмаи мусиќї.
1981 – «Хусрав ва Ширин», драмаи мусиќї.
Асарњои симфонї:
1964 – Симфония.
1967 – Достони симфонии «Ленин дар Помир».
1968 – «Молодёжная увертюра» для симфонического оркестра. –
М., «Сов. композитор», 1968.
1973 – «Фалак», пйесаи консертї барои дутор ва оркестри
симфонї
1981 – Достони симфонии «Њисори ман».
1985 – Скерцо «Бодбарак» барои оркестр.
1993 – Достони симфонии «Мавригї».
Асарњои вокалї-симфонї:
1964 – «Хонаи умед» барои овоз ва оркестр, шеъри
Б.Рањимзода.
1965 – Кантатаи «Муњаббат ба Ленин», шеъри Б.Рањимзода ва
Ѓ.Мирзо.
1970 – «Ифтихори мо» барои овоз ва оркестр, шеъри Ф.Ансорї.
1972 – «Чор зарб». Сюитаи вокалї-хореографї.
1977 – «Ман доѓ». Сюитаи вокалї-хореографї.
1982 – «Падарамро ба љанг набаред», шеъри Ш.Њайрат. Досто-
ни вокалї-симфонї.
1987 – «Бародарам», достон барои сароянда, хор ва оркестри
симфонї, шеъри М.Ќаноат.
1991 – Кантатаи «Ањура Маздо» барои сарояндагон, хор ва ор-
кестр, шеърњои Фаррух, Даќиќї, Абусаиди Абулхайр, Фирдавсї.
1992 – «Мо тољиконем» барои хор ва оркестр, шеъри Лоиќ.
1993 – «Дирафши ориён» барои хор ва оркестри симфонї, шеъ-
ри Лоиќ.
1994 – «Тољикистонам» барои хор ва оркестр, шеъри Љумъа
Ѓулом.
1995 – «Ќасам» барои хор ва оркестр, шеъри С.Айюбї.
131
 1995 – «Таронаи Ватан» барои хор ва оркестр, шеъри Салими
Хатлонї.
2006 – Кантатаи «Ќасидаи об» барои яккахон, хор ва оркестри
симфонї
Асарњои камеравї:
1971 – Скерцо барои фортепиано // Асарњои фортепиании ком-
позиторони Тољикистон. – Душанбе: Ирфон, 1971.
1971 – Прелюдия для фортепиано // Детские пьесы композито-
ров Таджикистана. – М., «Сов. композитор», 1977.
1974 – «Фалак», пйесаи консертї барои рубоб ва фортепиано.
1974 – «Насими кўњсор» барои рубоб ва оркестри эстрадї
1975 – Соната барои виолончел ва фортепиано.
1984 – «Се сарахбор» барои ѓиљљак ва фортепиано.
1991 – Сюита барои рубоб ва фортепиано.
1992 – Сюита барои флейта, гобой, фагот ва оркестри камеравї.
1993 – Консерт барои фагот ва оркестри камеравї.
1995 – «Маќоми Ироќи Дарвоз» барои оркестри камеравї.
Асарњо барои оркестри созњои халќї:
1975 – «Суруди кўњсор», сюитаи вокалї-хореографї.
1977 – «Ёр омад», сюитаи вокалї-хореографї.
1980 – «Гулдастаи бањорї», сюитаи раќсї.
1982 – «Њалќаи гесў». Романс ба шеъри Пайрав.
1983 – «Гулдастаи бањорї». Сюита иборат аз 4 ќисм.
1985 – «Ошиќаме», шеъри Лоиќ.
1986 – «Садбарги сафед» барои гурўњи сарояндагон ва оркестр,
шеъри С.Маъмур.
1988 – «Зевари борон», шеъри И. Њусайнї.
1991 – «Ошиќ шудам, эй дил», шеъри Лоиќ.
Асарњои барои оркестри эстрадї:
1967 – «Ман ёри туям», шеъри халќї.
1972 – «Љўяндагонем», шеъри С.Султон.
1974 – «Фасли бањор», шеъри А.Ќодирї.
1974 – «Бањори дўстї», шеъри Ф.Ансорї.
1975 – «Ошиќ шудам, эй дил», шеъри Лоиќ.
132
1976 – «Бањор», шеъри Б.Рањимзода.
1980 – «Дарё», шеъри Лоиќ.
1982 – «Бўса ба дарё задам», шеъри Б.Собир.
1983 – «Бе ту», шеъри Гулрухсор.
1984 – «Маъвои Роѓун», шеъри Б.Собир.
1986 – «Тиллои сафед», сюитаи вокалї-раќсї.
Мусиќї ба кинофилмњо:
«Хиёнат», «Хоњиши дил», «Ќасос», «Хати парвоз», «Салом,
шахси мењрубон», «Сандуќ барои арўс», «Вохўрї дар дараи марг».
ЉЎРАБОЙ ОХУНОВ
Охунов Љўрабой – композитор, Ходими
хизматнишондодаи санъат, узви Иттифоќи
композиторони Тољикистон (1963), 13 августи
соли 1932 дар ноњияи Конибодоми вилояти
Суѓд дар оилаи дењќон таваллуд шудааст. Дар
кўдакї ятим монда дар хонаи бачагон тарбия
ёфтааст. Муњаббат нисбат ба мусиќї ўро ба
мактаби мусиќии шањри Хуљанд меоварад.
Пас аз итмоми мактаб ба Омўзишгоњи
мусиќии шањри Душанбе дохил мешавад.
Омўзишгоњро бо ихтисоси композитсия дар синфи омўзгор
А.Ленский хатм менамояд. Соли 1949 барои идомаи омўзиши
асосњои композитсия ба шўъбаи миллии Консерваторияи Москва
дохил шуда, баъди хатми он, дар њамон љо ба факултаи назариявї-
композиторї дохил мешавад. Соли 1959, пас аз хатми Консервато-
рияи Москва Љўрабой Охунов дар Тољикистон њайати тањририяи
мусиќии телевизионро роњбарї намуда, сипас ба сифати директор
ва омўзгори мактабњои мусиќии №2 ва №3, инчунин директори
Омўзишгоњи мусиќии Душанбе, омўзгори Донишкадаи давлатии
санъати Тољикистон ба номи Мирзо Турсунзода, дирижёри ор-
кестри созњои халќии Кумитаи телевизион ва радио, муњаррири
нашриётњои «Ирфон», «Маориф», «Адиб» кор кардааст.
133
 Истеъдоди композитор махсусан дар жанри кантатаву оратория
ба таври возењ њувайдо гардидааст. Ба ќалами ў кантатањои «Ба
партияи мо» ба шеъри Б.Рањимзода, «Шараф ба партия» шеъри
А.Сидќї ва «Ба Ленини бузург» шеъри Ќ.Киром мансубанд. Дар
байни асарњои композитор онњо мавќеи марказиро ишѓол меку-
нанд. Пайравии ќотеъона ба анъанањои халќии суруд, ки Љ.Охунов
дар эљодиёти худ ривољ додааст, маъруфияти васеи ин кантатањоро
таъмин намудааст. Кантатаи «Шараф ба Партия» дар барномањои
гуногуни чорабинињои бузурги мусиќї-тарѓиботї дар Москва,
Вилнюс, Свердловск, Новосибирск, Тошканд, Ленинобод (Хуљанд),
Душанбе ва дигар шањрњо бомуваффаќият иљро карда шудааст.
Ба ќалами композитор инчунин якчанд асарњо симфонї, ки аз
байни онњо метавон Сюитаи симфонии иборат аз 4 ќисм, Симфо-
ниетта иборат аз 3 ќисм ва дигаронро номбар кард, тааллуќ до-
ранд. Композитор мусиќии халќиро омўхта, бо истифода аз он
кўшидааст, ки асарњои калонњаљмро эљод кунад. Масалан, Квар-
тети тории сеќисма дар заминаи оњангњои халќї эљод шудааст. Ин
услубро композитор њангоми эљоди силсилаи Вариатсияњо барои
фортепиано истифода бурдааст. Дар Вариатсияњо вай њамчун асос
оњанги халќии «Духтари Њирот»-ро истифода мебарад. Компози-
тор оњангњои халќиро барои овоз ва фортепиано такмил медињад.
Аз љумла, оњанги «Соќиномаи Рок» барои квартети овозњои мар-
дона мумтозона такмил ёфтааст.
Љ.Охунов дар бунёди репертуари мусиќии муосири тољик сањм
гузоштааст. Сурудњои ў «Тољикистон ман», шеъри М.Фарњат,
«Туро дар ёд дорам» ба шеъри К.Остон, «Таронаи озодї», «Ёри
вафодор» ба шеъри Б.Рањимзода ва дигарон маъмул мебошанд.
Дар байни мардум дуэтњо – лапарњо, ки љавону духтар ба навбат
порчањои шўхиомезро иљро мекунанд, пањн гардиданд. Дар пай-
равии њамин анъана Љ.Охунов якчанд лапарњоро, аз љумла «Он и
Она» ба шеъри С.Вализода ва «Тўйи пурѓавѓо» ба шеъри М.Азимї
навиштааст, ки зуд-зуд дар љашнњои халќї сароида мешаванд.
Шавќи беандоза ба мусиќии фолклорї боиси муносибатњои на-
здикии бисёрсолаи композитор бо истеъдодњои мардумї гардид.
Барои дўстдорони сурудњои халќї вай чандин асарњо эљод карда-
аст. Композитор чандин маротиба дар њайати њакамони (жюри)
Озмунњои эљодиёти мардумї ширкат варзидааст.
134
Љ.Охунов худро дар мусиќии созї низ бо шавќу завќ зоњир на-
мудааст. Дар ин жанр ў пйесањои зерин, ба монанди «Андеша» ва
«Алла» барои виолончел ва фортепиано, «Ду раќс» барои рубоб
ва фортепиано, «Раќси љавонї» барои ѓиљљак ва фортепиано ва як-
чандтои дигарро эљод намудааст. Дар байни асарњои барои орке-
стри созњои халќии тољикї ду Марш ва Увертюраи ў барљастаанд.
Композитор ваќти зиёдро ба фаъолияти омўзгорї сарф менамо-
яд. Вай ба ривољу равнаќи шабакаи мактабњои бачагонаи мусиќї
дар ноњияњои љумњурї сањми калон гузоштааст. Барои ин мактабњо
композитор бисёр асарњои реперетуари таълимї навиштааст.
Барои тарбияи завќи хуби мусиќии бачагон бисёр сурудњои
ў бар ашъори шоирони тољик – «Сохтмончї мешавам», «Суру-
ди хушнудї», «Мо ба пеш меравем» ва дигарон хизмат мекунанд.
Фаъолияти Љ.Охунов њамчун муњаррири пешбар дар нашриётњои
гуногун ањамияти калон дошт. Тўли мењнати бисёрсолаи самара-
нок Љ.Охунов беш аз 100 нашрияњои гуногуни нотањо, китобњо,
дастурњо, барномањоро чоп намудааст, ки фарогири пањлўњои
мухталифи раванди таълим дар мактабњо, омўзишгоњњо, мако-
тиби олї мебошанд. Дар байни онњо «Сурудњои халќии тољик»,
«Сурудњои композиторони тољик», китобњои дарсии «Солфед-
жио» ва «Диктантњои мусиќї», якчанд маљмўаи сурудњои ба-
чагона, «Сурудњои Љўрабек Муродов», «Порчањо аз операи
Ш.Сайфиддинов «Айнї»», «Гимнњои давлатии СССР ва РСС
Тољикистон», «Сурудњои Бўстон» ва боз бисёр дигарон мебошанд.
Китоби «Айнї ва мусиќї» дар намоишгоњи китоби љумњурињои
Осиёи Миёна ва Ќазоќистон бо диплом мушарраф гардида буд.
Асарњои мунтахаб
Асарњои симфонї:
1952 – Сюита иборат аз 4 ќисм.
1961 – Скерцо.
Асарњои вокалї-симфонї:
1953 – Кантатаи «Ба партияи диловар» барои гурўњи сароянда-
гон ва хори омехта дар 4 ќисм. Шеъри А.Сидќї.
1974 – Суруд-кантата «Ба Ленини муаззам» барои сарояндагон
ва хори омехта. Шеъри Ќ.Киром, Душанбе, «Ирфон», 1980, 1983.
135
 Асарњо барои оркестри созњои халќї:
1953 – «Марш». Душанбе, «Ирфон», 1976.
1958 – «Увертюра».
1964 – «Марш юных космонавтов» для оркестра баянистов. М.,
Музыка, 1969. Душанбе, «Ирфон», 1976.
Асарњои камеравї-созї:
1950 – «Мелодия» барои скрипка ва фортепиано. Душанбе, «Ир-
фон», 1985.
1950 – «Танец юношей» для фортепиано. Душанбе, «Ирфон»,
1972, 1984.
1951 – «Раздумье» для виолончели и фортепиано. М., Музыка,
1972.
1952 – «Танец» для рубоба и фортепиано. Душанбе, «Ирфон»,
1972.
1953 – «Тема с вариатсиями» барои фортепиано. Дастнавис.
1956 – Квартети торї дар 3 ќисм.
1963 – «Валс» барои 2 фортепиано. М., Музыка, 1970.
1980 – «Скерцо» барои чанг ва фортепиано. Душанбе, «Ирфон»,
1985
Асарњои вокалї:
1952 – «Весна мира», стихи А.Каххори. М., Музгиз, 1954.
1955 – «Табассум», стихи М.Бадриддинова. М., Музгиз, 1957,
Киев: Музична Украина, 1972, Душанбе, «Ирфон», 1976.
1955 – «Горный кишлак», стихи М.Турсунзода. М., Музгиз,
1957.
1956 – «Партияи рањнамо», шеъри Б.Рањимзода. Душанбе, «Ир-
фон», 1967. Тошкент, Ўќитувчи, 1973, М., 1974, Душанбе, «Ирфон»,
1980.
1958 – «Ленинчиёни љавон», шеъри Б.Рањимзода. Душанбе, «Ир-
фон», 1977.
1960 – «Дар ёди ту», шеъри К.Остон, Киев: Музична Украина,
1972, Душанбе, «Ирфон», 1975.
1960 – «Бањри нурафзо», шеъри М.Фарњат. Душанбе, «Ирфон»,
1975.
1962 – «Дилњои пурњарорат», шеъри А.Бањорї. Душанбе, «Ир-
фон», 1975.
136
1963 – «Суруди мењнат», хори a’capella, шеъри Б.Рањимзода. Ду-
шанбе, «Ирфон», 1980.
1967 – «Вечно живой Ленин» // Дар њаммуаллифї, шеъри
М.Рањимї. Душанбе, «Ирфон», 1980.
1971 – «Таронаи озодї», шеъри Б.Рањимзода. Душанбе, «Ир-
фон», 1983.
1972 – «Соќиномаи Рок», квартети вокалї дар мавзўњои халќї,
шеъри Мирзо Азими Сомї. Душанбе, «Ирфон», 1980.
1973 – «Мой Таджикистан», стихи М.Фархата. М., Музыка,
1977, Душанбе, «Ирфон», 1980.
2000-2006 – беш аз 30 суруд барои бачањо бар ашъори шоирони
тољик.
БОРИС ПИГОВАТ
Композитор Пиговат Борис Зеликович соли
1953 дар шањри Душанбе таваллуд шудааст.
Пас аз хатми синфи скрипкаи мактаби мусиќї
соли 1969 ба шўъбаи таърихи назариявї-
композитории Омўзишгоњи давлатии ба номи
Гнесинњо (Москва) дохил шуда, дар назди
дотсентони Консеваторияи давлатии Москва
ба номи П.И. Чайковский В.Н.Холопова,
Б.А.Алексеев, дотсенти Институти давлатии
мусиќї-педагогии ба номи Гнесинњо А.Г.Чугаев
таълим мегирад. Дар синфи композитсия яке аз омўзгорони хеле
пуртаљриба, дотсенти Институти давлатии мусиќї-педагогии ба
номи Гнесинњо О.К.Эйгас таълим медод.
Дар байни асарњое, ки дар Омўзишгоњ эљод шудаанд Сюи-
та барои фортепиано «Маленький принц» аз рўи сюитаи Антуан
Сент-Экзюпери (1972) ва Соната-баллада барои фортепиано (1973)
барљастаанд. Аллакай дар њамин асарњо хусусиятњое зоњир мегар-
данд, ки минбаъд барои сабки эљодии композитори љавон хос ме-
шаванд: майл ба тавсифњои њаяљонбахши образнокї, љараёни таъ-
сирбахши оњанг, услуби сањењи љараёни мусиќї.
137
 Баъди бо бањои аъло хатм намудани Омўзишгоњ Борис Пиговат
ба Институти давлатии мусиќї-педагогии Гнесинњо дохил шуда аз
композитсия дар синфи профессор Н.И.Пейко таълим мегирад.
Асарњои асосии ин давра – Квартети торї, Триои фортепианї,
6 дуэт барои скрипка ва виолончел, Консерт-достон барои сак-
софон бо оркестр, Сюитаи балет, силсилањои вокалї мебошанд.
Кори дипломї Достони симфонї буд (1978). Аввалин комёбиро
ба композитор Кантатаи «Хатынь» ба шеъри С.Наровчатов барои
сопрано, хор, фортепиано ва созњои зарбї овард. Асаре ки баъди
ташрифи маљмааи ёдгории «Хатынь» дар Белоруссия эљод гардид,
таваљљўњи сомеонро бо амиќияти ошкорнамои мавзўи њузнангез ва
ќувваи таъсирбахшї љалб намуд.
Соли 1975 ин асар дар Озмуни умумииттифоќии донишљўёну
аспирантони факултањои композитории макотиби олии мусиќии
мамлакат бахшида ба 30-солагии Ѓалаба дар Љанги Бузурги Ватанї
бо Љоизаи 1-ум ќадрдонї гардид. Баъди бо бањои аъло хатм наму-
дани Институти давлатии мусиќї-педагогии Гнесинњо, соли 1978
Б.Пиговат барои фаъолият ба Тољикистон меояд. Якчанд солро ба
фаъолияти омўзгорї бахшида, моњи марти соли 1984 ба сифати ди-
рижёри дуюми оркестри созњои халќии Кумитаи телевизион ва ра-
диои Тољикистон даъват карда мешавад, ки дар он љо худро њамчун
тарѓибгари фаъоли эљодиёти композиторони тољик нишон медињад.
Соли 1980 вай ба Иттифоќи композиторон ќабул гардида, соли
1983 ба аспирантураи ѓоибонаи Институти давлатии мусиќї-
педагогии Гнесинњо (роњбар – профессор Н.И.Пейко) дохил меша-
вад.
Композитор дар эљодиёти хеш ба мусиќии симфонї ва камеравї-
созї диќќати махсус медињад. Дар ин давра ў ду соната, ду консерт,
достони симфонии «Хотира», Симфониетта, симфонияи «Ёдгорї»-
ро менависад.
Консерт-симфония барои фортепиано бо оркестр, ки нахустна-
моиши он соли 1982 дар рўзњои Пленуми ташкилоти љумњуриявии
композиторон доир гардид, чандин маротиба бомуваффаќият ноил
гашт. Асари пурмазмуни 4-ќисма саршор аз таззодњои драмавї,
ќабл аз њама бо њарорату самимияти муаллиф њаяљонбахш аст.
Асоси мавзўии асар сабтест, ки композитор овони донишљўї дар
экспедитсияи фолклории шимоли Россия љамъоварї намуда буд.
138
Онњо на танњо равиши оњангњои асар, балки равиши образноки
асарро муайян намудаанд.
Мавќеи калонро дар эљодиёти композитор мавзўи Љанги Бу-
зурги Ватанї ишѓол мекунад, ки ба он асарњои зерин ба монан-
ди кантатаи «Хатынь», достони симфонии «Хотира», симфонияи
«Ёдгорї», инчунин балладаи дар њамкорї бо њофиз Парда Ќосимов
эљоднамудаи ў «Мављи бародарї» ба шеъри М.Ќаноат барои овоз
ва оркестри созњои халќии тољикї дохил мешаванд.
Композитор ба такмили оњангњои халќї ва классикї таваљљўњи
зиёд зоњир намудааст. Чандин маротиба бо радио ва телевизиони
љумњуриявї оњангњои «Тўёна» ва «Гулизорам», ки бо њассосияти
хоса нисбат ба маводи мусиќии миллї такмил ёфтаанд, садо дода-
анд, сюитаи хореографии «Базморо», ки ба оњангњо аз Шашмаќом
асос ёфтааст, ба барномаи консерти идона бахшида ба 60-солагии
таъсисёбии Љумњурии Тољикистон ворид гардид.
Асарњои Б.Пиговат њам барои иљрокунандагон ва њам барои
шунавандагон шавќоваранд. Онњо бо љиддияти матлаб, мањорат,
мавзўи баланди гражданї ва нерўї љозибаноки таъсирбахш љалб
менамоянд.
Дар Анљумани VIII Иттифоќи композиторони љумњурї, моњи
декабри соли 1986 Б.Пиговат раиси комиссияи тафтишотии
Иттифоќи композиторони Тољикистон интихоб гардид. Аз соли
1990 инљониб дар давлати Исроил истиќомат мекунад.
Асарњои мунтахаб
Асарњои симфонї:
1977 – Консерт барои саксофон бо оркестр. Дастнавис.
1977 – Сюитаи балетї. Дастнавис.
1978 – Достони симфонї. Дастнавис.
1980-1981 – Консерт-симфония барои фортепиано бо оркестр.
Дастнавис.
1982 – Консерт-рапсодия дар мавзўъњои помирї барои скрипка
бо оркестр. Дастнавис.
1983 – Достони симфонии «Хотира». Дастнавис.
1984 – Симфониетта барои оркестри камеравї. Дастнавис.
1984-1985 – Симфонияи «Ёдбудї». Дастнавис.
139
 Асарњои вокалї-симфонї:
1985-1986 – «Заминро наљот дињем», оратория ба ашъори шои-
рони шўравї барои ровї, овозхон, хор ва оркестр. Дастнавис.
Асарњои хорї ва вокалї:
1973 – Силсилаи вокалии «љанг», шеъри Р.Олдингтон.
1974 – Силсилаи вокалии «Заклинание» ба ашъори шоирони
русзабони шўравї.
1975 – Кантатаи «Хатынь» ба шеъри С. Наровчатов барои со-
прано, хори омехта, фортепиано ва созњои зарбї.
1977 – Се романс ба шеъри А.Блок. Дастнавис.
1978 – «Диптих» ба шеъри В.Маяковский ва М.Булгаков.
1985 – «Мављи бародарї», баллада барои овоз ва оркестри созњои
халќї ба шеъри М.Ќаноат (дар њаммуаллифї бо П.Ќосимов).
Асарњои камеравї-созї:
1972 – «Маленький принц», сюита для фортепиано //Советские
композиторы детям. Прага, Супра-фон, 1985.
1973 – Соната-баллада для фортепиано //Фортепианные произ-
ведения советских композиторов. М., Музыка, 1981, №4.
1974 – 6 дуэт барои скрипка ва виолончел. Дастнавис.
1975 – Квартети торї. Дастнавис.
1976 – Трио барои скрипка, виолончел ва фортепиано. Дастна-
вис.
1979 – Соната барои скрипка ва фортепиано. Дастнавис.
1980 – Соната барои арѓунун. Дастнавис.
1983 – Две пьесы для фортепиано // Фортепианная музыка для
детей и юношества. Пьесы современных композиторов. М., Музы-
ка, 1984, №4.
1984 – «Зарисовки», 5 пйеса барои кларнет ва фортепиано. Даст-
навис.
Асарњо барои оркестри созњои халќї:
1985 – «Мусиќии ѓамангез» ба ёдбуди С.С.Њамроев. Барои орке-
стри созњои халќї.
Такмил барои оркестри созњои халќї:
1984 – «Гулизорам» (ба оњанги Х.Абдулазиз). Дастнавис.
140
«Базморо», сюитаи хореографї дар оњангњои «Шашмаќом».
«Синахурўш» аз маќоми «Бузрук». Дастнавис.
«Бебокча» аз маќоми «Бузрук». Дастнавис.
ЊАСАН ПИРОВ
Пиров Њасан – навозанда (ѓиљљак), дири-
жёри оркестри созњои миллї, оњангсоз. Соли
1951 дар ноњияи Вањдат ба дунё омадааст.
Соли 1969 Омўзишгоњи мусиќии Душанберо
бо ихтисоси ѓиљљак (синфи Х.Муборакшоев)
ба итмом расонда, соли 1974 Донишкадаи
давлатии санъати Тољикистонро (бо ихтисоси
гиљљак – омўзгор А.Тошматов ва дирижёрї –
омўзгор Игор Ковалёв) бомуваффаќият хатм
намудааст.
Аз соли 1974 то 2004 дар Омўзишгоњи мусиќии Душанбе, (њоло –
Коллељи санъати ба номи А.Бобоќулов) ба њайси омўзгор, солњои
1998 то 2005 – роњбари бадеї ва сардирижёри Оркестри созњои
миллии Филармонияи давлатии Тољикистон, аз соли 2006 ин
љониб – декани факултаи мусиќии тољики Консерваторияи миллии
Тољикистон ба номи Т.Сатторов мебошад. Соли 1999 бо унвони
фахрии «Корманди шоистаи Тољикистон» сарфароз гардидааст.
Зиёда аз 60 суруду оњангњо эљод намудааст. Соли 2003 аввалин
маљмўаи оњангњо барои созњои миллї бо њамовозии фортепиано
бо номи «Сўзи дил». Соли 2004 китоби дуюмин бо номи «Лањзаи
илњом» барои фортепиано аз чоп баромад.
Устодаш дар љодаи оњангсозї Арбоби њунари Тољикистон Зо-
кир Нишонов мебошад. Суруди «Тољикистон», шеъри Њабибулло
Нозирї дар иљрои Њунарпешаи халќии Тољикистон Сурайё
Ќосимова (2001), суруди «Тољикистони азизам» (шеъри Њамдам
Љўра) ва «Эй Ватан» (шеъри К. Олимов) дар иљрои Њунарпешаи
халќии Тољикистон Акбар Мирраљабов ва суруди «Ободу шуку-
фон» дар иљрои Њунарпешаи халќии Тољикистон Парда Ќосимов
дар чорабинињои саињи љумњуриявї садо додаанд.
141
Асарњо 2002 – «Эй Ватан», суруд ба шеъри Кароматулло Олимов.
2003 – «Асрори Душанбе», суруд ба шеъри Бозор Собир.
Пйесањо барои созњои миллї бо њамовозии фортепиано: 2004 – «Ободу шукуфон», суруд ба шеъри Сайќал.
1993 – «Бањори умед». 2004 – «Мањбубаи боронї», суруд ба шеъри Њ.Рањмонї.
1993 – «Сўзи дил». 2004 – «Ман тифлаки озодам», суруд ба шеъри Њасан Пиров.
1994 – Ёди љавонї». 2005 – «Фантазия», навозиш барои оркестр.
1995 – «Раќс». 2005 – «Дунё», суруд ба шеъри М.Мањмадавлї.
1997 – «Завќам меояд». 2005 – «Наврўзї», суруд ба шеъри А.Афѓонї.
1998 – «Валс». 2010 – «Тољикистони ман», суруд ба шеъри Бобо Њољї.
2000 – «Ашкреза». 2011 – «Љашн муборак», суруд ба шеъри Њасан Пиров.
2001 – «Нури Вањдат».
2006 – «Насими Ватан». Беш аз 15 суруд барои хурдсолон.
2007 – «Кўњистонї».
2008 – «Навои консертї».
2009 – «Тантанаи Роѓун». ШОДМОН ПЎЛОДЇ
Пйесањо барои фортепиано: Композитор Пўлодї Шодмон Тиллобекзода
2001 – «Суруди бе матн». (1943 – 1995) дар шањри Хоруѓ дар оилаи шои-
2001 – «Навои кўњистон». ри маъруфи тољик Тилло Пўлодї таваллуд шу-
2002 – «Орзу». дааст. Ба хонадони онњо ќадршиносони назму
2003 – «Раќс». мусиќї зуд-зуд меомаданд. Муњити њунарии
2004 – «Наврўзї». хонавода аз бисёр љињат шавќу завќи компози-
2006 – «Хаёли ширин». тори ояндаро муайян намуд.
2006 – «Валс». Дар синни дувоздањсолагї вай толибилми
2009 – «Хаёлот». мактаби мусиќї гардида, дар синфи созњои
нафасї таълим мегирад. Пас аз панљ сол
Асарњо барои оркестри созњои миллї: вай аллакай донишљўи Омўзишгоњи мусиќии Душанбе. Авва-
1998 – «Тољикистони азизам», суруд ба шеъри Њ.Љўра. лин асарњои мусиќии ў ба њамин давра тааллуќ доранд. Ў компо-
1998 – «Фаромўшам накун», суруд ба шеър аз халќ. зитор Ш.С.Сайфиддиновро бо таљрибањои худ ошно месозад. Ў
1999 – «Ман бандаи озодам», суруд ба шеъри Х.Бухорої. љавонро хеле самимона дастгирї намуда, вайро даъват мекунад,
1999 – «Тири ѓамат», суруд ба шеъри Х.Бухорої. то дар машѓулиятњои синфи композитсия, ки таълими онро дар
1999 – «Дарахти дўстї», суруд ба шеъри Њофиз. омўзишгоњ ба ўњда дошт ба таври факултативї иштирок намояд.
2000 – «Ниёзи ман», суруд ба шеъри М.Иќбол. Пас аз итмоми хизмат дар Армияи Шўравї Ш.Пўлодї тањсилро
2000 – «Орзуи нигоње», суруд ба шеъри М.Иќбол. дар Омўзишгоњ, вале дар шўъбаи назариявї-композиторї идома
2000 – «Интизорї», суруд ба шеър аз халќ. медињад. Дар ташаккули эљодии композитори љавон муошират бо
2001 – «Тољикистонам», суруд ба шеъри Њабибулло Нозирї. омўзгори хеле хуб, композитор Ю.Г. Тер-Осипов, ки як насли томи
2001 – «Дўст медорам», суруд ба шеъри Н.Давлатзода. муаллифони љавонро ба воя расонидааст, наќши калон бозидааст.

142 143
 Дар ќатори аввалин дастовардњои композитор метавон Прелю-
дияи e-moll барои фортепиано (1967) ва Ноктюрн ва Фугато барои
оркестри торї (1967), асаре ки нахустин бор њамон соли 1967 орке-
стри симфонии Филармонияи Ленинград тањти роњбарии А.Янсонс
дар Душанбе иљро карда буд, номбар намуд.
Соли 1970 Ш.Пўлодї ба Консерваторияи давлатии Москва ба
номи П.И. Чайковский дохил шуда, дар синфи дорандаи Љоизаи
Ленин, профессор Т.Н.Хренников, ки дар ташаккули симои эљодии
Ш.Пўлодї наќши калон бозидааст, тањсил менамояд.
Соли 1970 композитор кантатаи «Ба васфи Ленин» барои ровї,
хори омехта ва оркестри симфониро (матни Т.Пўлодї) менависад.
Ин якумин асари калонњаљми ў мањсуб меёбад. Кантатаи њафтќисма
аз ду фасл иборат аст. Фасли якум аз «Пролог», «Первая песня о
Ленине», «Монолог-речитатив» ва «Вторая песня о Ленине» иборат
аст. Онњо дар маљмўъ экспозитсияи кантатаро ташкил медињанд,
ки рољеъ ба доњї наќл мекунад. Махсусан «Вторая песня о Ленине»
хеле дилнишин аст.
Фасли дуюми кантата, ки аз «Ритмо-остинато», «Праздник» ва
«Эпилог» иборат аст, аз нигоњи хусусияти хеш муассиртар аст. Дар
он рољеъ ба шањомати тањаввулоти иљтимої, њаёти нав дар диёри
куњанбунёди тољикон наќл карда мешавад. Кантатаи «О Ленине»
аввалин маротиба соли 1977 дар Пленуми IV раёсати Иттифоќи
композиторон дар Москва, бахшида ба эљодиёти љавонон, дар ор-
кестри калони симфонї ва хори калони академии телевизион ва
радиои марказї зери роњбарии В.Федосеев садо дода буд.
Дуюмин осори калонњаљми Ш.Пўлодї достони симфо-
нии «Деворнигорањои Панљакенти ќадим» гардид. Асари шак-
лан хеле мухтасар, нињоят аљиб оркестронидашуда, ин достон
зуњуроти барљастаи симфонизми муосири тољик гардид. Досто-
ни «Деворнигорањои Панљакенти ќадим» дар Фестивал-намоиши
умумииттифоќии эљодиёти композиторони љавон сазовори дипло-
ми дараљаи 1 гардид.
Мавзўи дорои ањамияти калони гражданиро, ки дар кантатаи
«О Ленине» садо дода буд, композитор дар достони симфонии
«Ба афрўхтагони шўълаи инќилоб» (1974) бахшида ба таљлили
50-солагии таъсисёбии Тољикистон ва Њизби Коммунистии
Тољикистон идома медињад. Њангоми иљро дар барномаи консер-
144
тии анљумани шашуми композиторони Тољикистон он аз љониби
ањли мусиќї самимона истиќбол гардид.
Гарчанде Ш.Пўлодї дар эљодиёти худ ба жанрњои гуногун рў
овардааст, аммо солњои охир ў ба мусиќии камеравї таваљљўњи зиёд
дошт. Дар ин самт композитор бештар услубњои овозию сабкиро
љустуљў менамояд, дар назди худ вазифа ва проблемањои эљодї
гузошта, онњоро њал мекунад. Вай бештар мусиќии фортепианї
њам барои иљроиши консертї, њам барои истифода дар амалияи
омўзгорї, менависад. Ин ќабл аз њама прелюдияњо барои форте-
пиано, Токката, «Сюитаи хурдакак», «Соната барои духтарам дар
соли кўдак», «Бассо-остинато», силсилањои гуногун барои бачањо
мебошанд. Иловаи хуб барои репертуари консертии композитор
Соната барои труба ва фортепиано (1971) гардид, ки дар доираи
Пленуми љавонон дар Москва иљро шуд. Дар ин асар усулу васоити
нињоят ѓайриоддї истифода шудаанд, ки аз иљрокунанда мањорати
баланди касбиро таќозо мекунанд.
Марњалаи муњим дар тањаввули эљодии композитор Квартети
якуми торї (1981) гардид. Муаллиф дар ин асар бештар ба љараёни
инкишофи сабки полифонии оњангу зарб диќќат додааст. Мусиќии
хурсандибахшу мавзуни ќисми якуми квартет, бо аккордњои ќатъї
ва диловаронаи ќисми дуюм гўё эрод гирифта мешавад, вале ноа-
ён пайдо шудани оњангњои оддиву самимонаи халќї мавзунияти
маъної ва драматургиро муњайё месозад ва образњои пешинаи мав-
зунро барќарор менамояд. Квартет дар Анљумани VII Иттифоќи
композиторон бомуваффаќият иљро гардид.
Дар ду асари баъдина – Квартети №2 ва Соната барои скрип-
каи соло – муаллиф мекўшад, ки эњсосоти хешро нисбати сабки
бадењанавозии халќї пешнињод гардонад. Мусиќї аз унсурњои
хоси навозандагии мардумї бой аст.
Баъзан, бахусус дар соната барои скрипкаи соло, тасаввуроте
њосил мешавад, ки сози халќї импровизатсияро иљро мекунад. Ин
асарњо аз мањорати такмилёфтаи композиторї шањодат медињанд.
Љустуљўи васоити нави таъсирбахшро композитор дар ду соната
барои виолончели соло (1983, 1984) идома додааст. Композитори
боистеъдод Шодмон Пўлодї жанрњои нисбатан маъмул ва демо-
кратии суруд, мусиќии эстрадї, мусиќї барои театр ва киноро низ
сарфи назар накардааст. Ў ин жанрњоро дар тўли тамоми эљодиёти
145
худ бо фаъолияти консертї ва тарѓиботї њамеша бомуваффаќият
мепайвандад. Хатсайри сафарњо, вохўрињо, консертњо гуногун
аст: Шарќи Дур, БАМ (Роњи оњани Байкалу Амур), Прибалтика,
Белоруссия, Ќрим ва ѓайра. Ш.Пўлодї дар назди мењнаткашони
Тољикистон бисёр баромад кардааст.
Дар натиљаи боздид аз сохтмонњои азими љумњурї сурудњои «Здесь
будет Рогунская ГЭС» ва «Байпазинская ГЭС» эљод гардиданд.
Ш.Пўлодї чандин бор ташкилоти композитории љумњуриявиро дар
хориља намояндагї намудааст. Бо мусиќии ў сомеон дар Афѓонистон,
Булѓория, Полша, Руминия ва дигар кишварњо шиносанд.
Љузъи муњими њаёт ва фаъолияти композитор Шодмон Тилло-
бекзода Пўлодї кори љамъиятї ва тарѓиботї буд. Тўли якчанд сол
Ш.Пўлодї раиси Шўрои бадеии комиљроияи шањри Душанбе, аъ-
зои Президиуми Љамъияти Дўстии Шўравї – Германия, директори
Омўзишгоњи мусиќии Душанбе буд.
Ш.Пўлодї Раиси раёсати шўъбаи тољикистонии Музфон-
ди СССР, котиби масъули раёсати Иттифоќи композиторони
Тољикистон ва директори Хонаи байнииттифоќии эљодиёти худ-
фаъолиятии Иттифоќњои касабаи Тољикистон буд. Мусиќии
Ш.Пўлодї дар фазои консерти эстрадї садо медињад, ўро на танњо
дар кишвари мо, балки дар хориља низ мешиносанд. Асарњои ў бо
сабки хосаи эљодї, кўшиши синтези суннатњои бадеии мусиќии
ќадимаи тољик ва афкори муосири мусиќї фарќ мекунанд.
Аз соли 1987 то соли 1988 Ш.Пўлодї ба њайси мушовири
фарњангї ва муаллими Литсейи Кобул дар Љумњурии Афѓонистон
буд. Дар ин давра ў асари устод Ф.М. Нянгалай «100 оњанги
халќи афѓон»-ро ба чоп омода менамояд. Соли 1988 Президиу-
ми Љумњурии Афѓонистон ўро бо медали «10-солагии Инќилоби
Савр» сарфароз гардонид. Соли 1990 дар якумин фестивали бай-
налмилалии мусиќии арѓунун дар Москва иштирок менамояд, ки
дар он асари ў симфонияи «Борбад» барои арѓунун иљро гардид.
Њамон сол вай аъзои ташкилоти композитории Москва гардида, аз
љониби М.С. Горбачёв бо медали «Барои мењнати шоён» сарфароз
гардонида мешавад. Солњои 1990-1992 дар ассистентура-коромўзии
Консерваторияи давлатии Москва ба номи П.И. Чайковский
тањсил намуда, кори илмиро дар мавзўи «Робитањои мусиќии
эрониён-афѓонон-тољикон» оѓоз менамояд. Моњи майи соли 1991
146
дар Фестивали байналмилалии мусиќї дар Германия иштирок ме-
намояд. Консерти муаллифии ў дар Толори хурди Консерватори-
яи Москва ба номи П.И. Чайковский (июли соли 1993) дар њаёти
эљодии Ш.Пўлодї воќеи муњим гардид.
Њисси гражданї, эњсоси баланди ватандўстї, садоќат ба
сарчашмањои эљодиёти мусиќии халќї – чунинанд хусусиятњои
хоси симои эљодии композитор Ш. Пўлодї.
Асарњои мунтахаб
Асарњои симфонї:
1966 – Ноктюрн и Фугато барои оркестри торї.
1972 – «Деворнигорањои Панљакенти ќадим», достони симфонї.
1973 – «Ба афрўхтагони шўълаи инќилоб», достони симфонї.
1974 – Сюитаи балетї.
1981 – «Мирзо Турсунзода барои кўдакони рўи замин», сюитаи
хореографї.
1982 – 3 марш барои оркестри нафасї.
1984 – Симфониеттаи полифонї барои оркестри торї.
Асарњои хорї ва вокалї-симфонї:
1969 – 2 тасвири хорї барои хори калони a’capella.
1970 – «Кантата о Ленине», стихи Т.Пулоди. – М., «Сов. компо-
зитор», 1975.
1971 – 2 суруди лирикї барои хори a’capella. – Душанбе: Ирфон,
1983.
1972 – «Триптихи шуѓнонї» барои хор.
1984 – «Туї Ватан», оратория ба шеъри Т.Пўлодї.
1985 – «Дар ќалбу хотираи мо – зиндаед», шеъри Т.Пўлодї ва
Љ.Каримзода. кантата ба 40-солагии Ѓалаба бахшида шудааст.
Асарњои камеравї-созї:
1966 – 9 пйеса барои фортепиано.
1967 – Прелюдия барои фортепиано.
1968 – Токката барои фортепиано.
1970 – 5 пйеса барои фортепиано.
1971 – Соната барои труба ва фортепиано.
147
 1978 – Силсилаи пйесањои фортепианї.
1979 – «Соната барои духтарам дар соли кўдак».
1979 – «Наќшњои помирї» барои фортепиано.
1981 – 5 пйесаи фортепианї дар асоси оњангњои халќї.
1981 – Квартети тории №1.
1982 – Струнный квартет №2. М., «Сов. композитор», 1986.
1983 – Соната барои скрипкаи якка.
1983 – Сонатаи №1 барои виолончели якка.
1984 – Сонатаи №2 барои виолончели якка.
1984 – Соната барои кларнет ва фортепиано.
1986 – Квартети тории №3.
1990 – «Борбад», симфония барои арѓунун.
Мусиќї ба намоишномањои театрї ва кино:
1978 – «Прииск за перевалом», филми мустанад.
1979 – «Водии Алфей», филми мустанад.
1980 – «Аспњо дар моњтобшаб», филми бадеии телевизионї.
1980 – «РСС Тољикистон-80», филми мустанад.
1980 – «Табиби бузург», мусиќї ба намоишнома.
1981 – «Писари Ватан», мусиќї ба намоишнома.
1981 – «Обгоняя время», мусиќї ба филми мустанад.
1968-1984 – Сурудњо, романсњо, балладањо бар ашъори
М.Ю.Лермонтов, М.Турсунзода, Т.Пўлодї, С.Ѓоибзода, Гулрух-
сор, А.Њакимова, Љ.Каримзода, Р.Олимов, В.Пучков, Е.Давидов,
О.Муталенко.
НАСИМ ПЎЛОТОВ
Пўлотов Насим (1913 – 1998) аз зумраи ком-
позиторонест, ки дар саргањи фарњанги мусиќии
муосири Тољикистон ќарор доштанд.
Вай дар Самарќанд таваллуд шудааст, ки
он љо солњои 20-ум ва ибтидои солњои 30-ум
ривољу равнаќи самтњои нави санъати мусиќии
касбї хеле фаъол буд. Дар оркестрњои театрии
Ўзбекистон каме таљриба андўхта, аз соли 1934
навозанда, сипас дирижёри оркестри театри он
ваќт љавони шањри Душанбе – оянда Театри
148
давлатии академии драмавии ба номи А.Лоњутї мегардад. Бисёр
композиторони насли калонсол роњи эљодии худро аз њамин љо
оѓоз кардаанд. Дар муошират бо онњо Н.Пўлотов низ аз соли 1936
ба навиштани мусиќї оѓоз менамояд.
Соли 1940 вай дар бунёди Иттифоќи композиторони Тољикистон
ширкат варзида, аз рўзи таъсисёбии он узви ин созмони эљодї ме-
гардад .
Охири солњои 40-ум Н.Пўлотов тањсилро дар студияи миллии
Консерваторияи Москва ба итмом мерасонад. Аз њамин давра
майлу раѓбатро ба эљодиёт нигоњ дошта, ба раванди сохтмони ма-
дании љумњурї фаъолона ворид мегардад.
Малакањои дар Консеватория андўхтааш имкон доданд, ки вай
ба хори кумитаи радиои љумњурї роњбарї намояд. Зери роњбарии
ў ин коллективи эљодї тарѓиботи фаъолонаи хорсароиро оѓоз на-
муд. Вобаста ба ин бисёр композиторон ба жанри хор рў оварданд.
Н.Пўлотов низ барои хор бисёр навиштааст. Дар байни асарњои ин
жанр махсусан хорњои «Хуш омадї», «Маќсади мо», «Акрамљон»
ва дигарон ба комёбї ноил гардидаанд. Онњо шунавандаро бо
возењияти шакл, тобишњои хушсифати хорї љалб менамоянд.
Минбаъд корро дар вазифањои масъули Вазорати фарњанги
љумњурї, сарварии Омўзишгоњи мусиќии Душанбе идома дода, вай
њамоно ба ривољу равнаќ ва тарѓиби мусиќї таваљљўњи зиёд зоњир
менамояд.
Дар Анљумани II композиторони Тољикистон (1956) ў муови-
ни раиси раёсат интихоб гардида, барои тањкими ин ташкилоти
эљодї, баланд бардоштани обрўю нуфузи он дар њаёти фарњангии
љумњурї нерўи зиёдро сарф менамояд.
Дар эљодиёти ў шавќу њавас нисбат ба мусиќии вокалї ба таври
возењ ифода гардидааст. Вай истеъдоди хешро бештар дар жанрњои
суруд ва романс зоњир намудааст. Романсњои Н.Пўлотов ба монан-
ди «Санам», «Оинарў» маъруфияти васеъ пайдо кардаанд, ки дар
онњо хусусиятњои хоси услуби композитор таљассум гардидаанд.
Оњангњои ў лирикї ва самимианд. Тарњи мутаносибии мусиќї оддї
ва табиист. Иртиботи муаллиф бо суннатњои сурудии халќї асарњои
ўро барои доираи васеи шунавандагон наздик мегардонад.
Вай њамеша садоќатро бо театр, ки ќадамњои нахустинаш дар
эљодиёт бо он алоќаманд буд, нигоњ медорад. Композитор ба-
рои бисёр намоишномањои Театри академии драмавии ба номи
А.Лоњутии Тољикистон мусиќї навиштааст.
149
 Фаъолияти эљодї ва љамъиятии Н.Пўлотов бо Ордени «Нишо- пайдо кард, ки таи чандин солњо аз ин устод ва донандаи санъа-
ни Фахрї» (1975) ќадр карда шудааст. ти Фалак ва ѓазалсарої бисёр чизњоро омўзад. Дар натиља, дони-
шу малакаи бузургеро дар љињати банду басти оњангу зарб, эљоди
Асарњои мунтахаб асарњои жанрњои суннатї пайдо намудааст. Соли 1982 Донишка-
даи давлатии санъати Тољикистон ба номи М.Турсунзодаро хатм
Кантата бахшида ба 110-солагии Абуабдулло Рўдакї. намудааст. Композитсияро ба тарзи факултативї аз А.Одинаев
Сюитаи раќсї барои оркестри симфонї. омўхтааст.
Марш барои оркестри созњои миллї. Аз соли 1961 дар дастаи мусиќї ва дертар – Театри халќии ба
номи Одина Њошимови ноњияи Њамадонии вилояти Хатлон аввал
Асарњои хорї ба шеъри адибони тољик:
«Хуш омадї» ба њайси навозанда ва баъд ба њайси роњбари мусиќї фаъолият ме-
«Маќсади мо» барад.
«Акрамљон» Доираи эљодиёти оњангсоз Абдусалом Рањимов – жанрњои
«Муњаббат». мусиќии суннатї ва эљоди мусиќї барои намоишномањои театрї,
оркестри созњои халќї мебошад.
Мусиќї ба намоишномањо:
«Дили модар» Асарњои мунтахаб
«Ба љанг»
«Хонаи Нодира» Мусиќї ба намоишномањои театрї:
«Суруди кўњсор» 1966 – «Порча аз њаёт», пйесаи С.Сафаров.
«Дараи дарёи кабуд» 1969 – «Арвоњ», пйесаи С.Ѓанї.
«Садаф» 1978 – «Дил дили Зайнаб», пйесаи Ш.Ќиёмов.
«Буд-набуд» ва диг.
Мусиќї барои оркестр ва ансамбли созњои халќї:
Сурудњо, романсњо ва такмили оњангњои халќї. 1978 – «Сайри љавонї».
1980 – «Рози дил».
1982 – «Нидои Хатлон».
АБДУСАЛОМ РАЊИМОВ 1988 – «Иди мењнат».
Рањимов Абдусалом – оњангсози суннатї, на-
Сурудњо:
возандаи моњир (ѓиљљак), Њунарпешаи шоистаи
1965 – «Гар бар дилам», шеъри Њољї Њусайни Кангуртї.
Тољикистон, узви Иттифоќи композиторони
1974 – «Чаманро дўст медорам», шеъри С.Маъмур.
Тољикистон (2004).
1995 – «Тољикистон зинда бош», шеъри С.Айюбї.
Соли 1944 таваллуд ёфтааст. Аз овони
љавонї бо устоди бузурги Фалак – Одина 1995 – «Рубоиёт», шеъри халќї.
Њошим њамкорї намуда, дар мактаби ў ба 1990 – «Оњиста-оњиста», шеъри Соњиб.
воя расидааст. Дертар њамчун ѓиљљакнавози 1999 – «Тољикистон», шеъри С.Маъмур ва диг.
Одина Њошим интихоб гардид. Вай имконият

150 151
 АСКАРАЛЇ РАЉАБОВ
Раљабов Аскаралї – муаррихи фарњанги
мусиќї, раиси Маркази илмии фарњанги
мусиќии халќњои Шарќ (Борбад) аз соли
1991, доктори илми таърих (1994), профес-
сор (1999), Ходими хизматнишондодаи санъ-
ати Тољикистон (1991), дорандаи Љоизаи
Иттифоќи композиторони Тољикистон ба номи
Борбад (1992), узви Иттифоќи композиторо-
ни Тољикистон (1991), узви Шўрои љамъиятии
Љумњурии Тољикистон (1993).
Раљабов А. ташаббускор ва созмондињандаи чандин форумњо,
симпозиумњо ва конференсияњои байналмилалї оид ба таъриху
фарњанги халќи тољик мебошад. Аз љумла, 1400-солагии Борбад
(1990), 1000-солагии эљоди «Шоњнома»-и Фирдавсї (1994), 1100-
солагии давлати Сомониён (1999), 545-солагии К.Бењзод ва 2700-
солагии Авесто (2002), 3000-солагии тамаддуни зардуштї ва ориёї
(2003, 2006). Дар соњаи фарњанги мусиќии касбї майлу раѓбатњои
илмии А.Раљабов ба тањќиќи масъалањои таърихи ќадим, асрњои
миёна, инчунин таърихи даврони нав алоќаманданд. Раљабов А.
дар омўзиши масъалањои фарњанги мусиќии даврони Сосониён
(224-651), Сомониён (819-1005), рушди мусиќии тољик дар асрњои
ХIV-ХVIII сањми бузурги илмї гузоштааст.
Самти муњими фаъолияти илмии Раљабов А. тањќиќи эљодиёти ком-
позиторони тољик дар самти проблемањои омўзиши мероси мусиќї ва
ирсияти суннатњои иљрокунандагї дар замони муосир мебошад. Дар
маќолањои гуногуни олим эљодиёти композитории Ш.Соњибов,
А.Солиев, Д.Дўстмуњаммадов, А.Њамдамов, З.Шањидї инъикос
гардидааст.
Раљабов А. дар бисёр симпозиумњои байналмилалї дар Париж,
Брюссел, Амстердам, Стокголм, Гамбург, Тењрон, инчунин дар
марказњои фарњанг ва санъати собиќ СССР ва кишварњои узви
ИДМ (Москва, Санкт-Петербург, Самарќанд, Ереван, Боку, Тош-
канд, Бишкек ва диг.) бо маърўзањо баромад намудааст.
Раљабов А. муаллифи 15 монография, маќолањои зиёд оид ба таъ-
рихи фарњанги мусиќии тољикон ва халќњои эронї мебошад. Дар
нашри мазкур монографияњоеро, ки бевосита ба омўзиши мероси
мусиќии классикии тољикон алоќаманд мебошанд, зикр менамоем.
152
Айни њол (аз соли 1999) ў мудири шўъбаи таърихи фарњанг ва
санъати Институти таърих, археология ва этнографияи ба номи
А.Дониши АИ ЉТ мебошад. Соли 1999 бо ордени «Шараф» сарфа-
роз гардидааст.
Асарњои мунтахаб
Монографияњо:
1. Мусиќї дар тамуддуни Сомониён. Душанбе, «Ирфон», 2000.
2. Аз нур то ситои Акашариф Љўра. Душанбе, «Ирфон», 2000.
3. Борбад ва замони ў. Душанбе, «Аржанг», 2004 (бо њуруфоти
форсї ва хулосаи англисї).
4. Традиции классической музыкальной культуры эпохи Сама-
нидов. Душанбе, «Контраст», 2005 (хулосаи муфассал ба забони
англисї).
5. Мусиќии тољикон ва анъанањои таърихии он дар садањои
ХIV-ХVII. Душанбе, «Контраст», 2007 (хулосаи муфассал ба забо-
ни англисї).
6. Суннат ва навоварї дар тамаддуни мусиќии замони Рўдакї.
Душанбе, «Контраст», 2008 (хулосаи муфассал ба забони англисї).
7. Борбад: Эпоха, традиции и новаторство. Душанбе, «Дониш»,
2010 (хулосаи муфассал ба забони англисї).
8. Эљод ва иљрои мусиќї дар садањои IV-VII. Душанбе, «Кон-
траст», 2011 (хулосаи муфассал ба забони англисї).
ИВАН РОГАЛСКИЙ
Рогалский Иван Иосифович (1894 – 1946)
– Ходими хизматнишондодаи санъати РСС
Тољикистон (1946). Дар шањри Одесса таваллуд
шуда, тањсилоти мусиќиро дар Консерваторияи
Одесса (1914) дар синфи профессор Малишев-
ский аз рўи тахассуси композитсия гирифтааст.
Фаъолияти эљодии худро ў њамчун компо-
зитори театр дар Театри Револютсияи Одес-
са оѓоз менамояд. Дар он солњо репертуари
драмавии театри љавони шўравї хеле хурд
153
буд. Дар чунин шароит амиќсозии мазмуни ѓоявии намоишнома
аз бисёр љињат ба коллективи басањнагузорандагон, бахусус оро-
ишгари мусиќї вобаста буд. Аз рўзњои аввали фаъолият компо-
зитори љавон наќши мусиќиро дар намоишнома њамчун унсури
муњимтарини татбиќи матлаби коргардон таъкид менамояд.
Дар бист соли аввали кор дар театр И.Рогалский ба панљоњ
намоишнома – аз нахустин пйесањои драматургони шўравї то
асарњои репертуари классикаи љањонї мусиќї эљод намудааст.
Вай он ваќт нерўи хешро дар бисёр замимањои гуногунжанри
мусиќии театрї санљидааст, ки ин дар оянда мактаби хубе шуд ба-
рои мусиќии симфонї, вокалї ва хореографии ў.
Ибтидои солњои 40-ум вай ба ќисми мусиќии театри навтаъ-
сиси мусиќї-драмавии ба номи А.Рўдакии шањри Хоруѓ роњбарї
менамояд. Ў дар ташаккули симои эљодии якумин коллективи
сањнавї дар Помири шўравї сањми бузург гузоштааст. Дар ин
давра дар Тољикистон Иттифоќи композиторон таъсис меёбад
ва И.Рогальский ба он шомил мегардад. Дар Хоруѓ вай њамчун
тарѓибгари мусиќии муосири касбї баромад мекунад.
Дар муоширати ќарин бо мардум композитор фолклори мусиќии
Помирро меомўзад, ки он ба зудї дар эљодиёти вай таљассум меё-
бад. Дигаргунињои иљтимоии њокимияти шўравиро дар Помир
вай дар драмаи мусиќии «Ќишлоќи тиллої», ки аз рўи достони
њамноми М.Миршакар навишта шудааст, инъикос намудааст.
Ин асар яке аз аввалин кўшишњои рў овардани композиторон ба
эљодиёти адибони љумњурї мебошад. Истифодаи бомањорати фол-
клори мусиќии кўњистон ба драмаи «Ќишлоќи тиллої» комёбии
арзандаро насиб гардонид. Дар Дањаи санъати Помир дар Душан-
бе (1946) намоишнома аз љониби ањли љомеа хуш пазируфта шуд.
Ѓановати хусусиятњои хоси мусиќии кўњистонро минбаъд вай дар
бисёр асарњояш ривољ медињад. Масалан, њамин гуна, силсилаи
симфонии ў «Рапсодияи помирї» ва «Наќшунигорњои помирї» ме-
бошанд, ки дар барномањои консертї хеле маъмул гардиданд.
Ба њаёти мусиќї дигар асарњои ў низ ворид гардидаанд. Ин кан-
татаи «Ленини мо», «Рапсодияи тољикї», «Раќсњои симфонї» ва
ба њамин монанд асари «Сюитаи раќсї» мебошанд. Аз таљрибањои
мусиќии камеравї «Трио»-и сеќисмаи фортепианї бештар
шавќангез аст. истеъдоди композитор дар мусиќии камеравї ба
154
таври барљаста зоњир мегардад. Ба ќалами ў се силсилаи романсњо
бар ашъори классикони назми тољикї-форсї Рўдакї,Љомї ва
Саъдї мансуб аст.
Аз мусиќии театрї, ки вай ба он муддати тўлонї мароќ дошт,
асари ў ба намоишномаи «Ромео ва Љулйетта»-и Шекспир, ки дар
Театри академї драмавии ба номи А.Лоњутии Тољикистон ба сањна
гузошта шуд, барљаста аст.
И.Рогалский солњои зиёд дар Хонаи эљодиёти халќи
республикавї ба њайси ходими калони илмї фаъолият наму-
дааст. Вай барои омўзиш ва тарѓиби фолклори мусиќии тољик
нерўи зиёд сарф намудааст. Ў корњои зиёдеро оид ба сабт ва таф-
сири намунањои фолклори суруду мусиќї, тањия ва нашри якчанд
китобњо оид ба эљодиёти халќии тољикро анљом додааст. Вай яке
аз мураттибони маљмўаи сељилдаи «Сурудњои халќии тољикї» ме-
бошад.
Вай ба њайси мушовири мусиќї дар тањия ва чопи ёдгории бу-
зурги мусиќии классикї «Шашмаќом» ширкат варзидааст.
И.Рогалский яке аз созмондињандагони фаъолияти мусиќї-
ноширї дар љумњурї мебошад. Фаъолияти эљодї ва мусиќї-
маърифатии И.Рогалский бо ду Ифтихорномаи фахрии Президиу-
ми Шўрои Олии РСС Тољикистон ќадр карда шудааст. Соли 1946
ў ба унвони Ходими хизматнишондодаи санъати РСС Тољикистон
сазовор гардид.
Асарњои мунтахаб
Мусиќї барои театр:
1944 – «Ќишлоќи тиллої». Аз рўи асари М.Миршакар. Драмаи
мусиќї.
Мусиќї ба намоишномаи «Ромео ва Љулйетта»-и У.Шекспир.
Дар Театри давлатии академї драмавии ба номи А.Лоњутї
сањнагузорї шудааст.
Асарњои симфонї:
Сюитаи раќсї.
«Рапсодияи помирї». Силсилаи симфонї.
«Наќшу нигорњои помирї». Силсилаи симфонї.
155
 Рапсодияи тољикї.
Раќсњои симфонї.
Асарњои хорї:
«Ленини мо». Кантата.
Мусиќии камеравї:
Триои фортепианї. Иборат аз 3 ќисм.
Силсилаи романсњо бар ашъори Рўдакї.
Силсилаи романсњо бар ашъори Љомї.
Силсилаи романсњо бар ашъори Саъдї.
ЉАМИЛА РУСТАМОВА (САЙФИДДИНОВА)
Рустамова Љамила Шарофиддиновна, соли
1964 таваллуд шудааст, аз соли 2002 узви
Иттифоќи композиторони Тољикистон.
Соли 1982 синфи фортепианои мактаби
миёнаи махсуси мусиќии љумњуриявиро (њоло
ба номи З.Шањидї) хатм намудааст. Соли
1987 тањсилро дар шўъбаи фортепианои мах-
суси (синфи дотсент А.Квернадзе) Донишка-
даи давлатии санъати Тољикистон ба номи
М.Турсунзода ба итмом расонид. Њамзамон
дар Донишкадаи санъат ба тарзи факультативї дар синфи профес-
сор Я.Сабзанов асосњои композитсияро меомўзад. Соли 1981 оѓози
фаъолияти омўзгории Љ.Рустамова (мактабњои бачагонаи мусиќии
шањри Душанбе) мебошад. Ниятњои эљодии Љ.Рустамова аслан дар
сурудњо ва мусиќии камеравї-созї амалї мегарданд. Бахшида ба
љашни 80-солагии шањри Душанбе суруди «Таронаи Душанбе»,
Трио барои флейта фортепиано ва скрипка эљод ва иљро гарди-
данд. Ба 70-солагии мактаби бачагонаи мусиќии №1 суруди «Эй
Ватан» ба шеъри М.Миршакар бахшида шуд.
Дар рўзњои Пленуми Иттифоќи композиторони Тољикистон
ва шаби эљодии Ш.Сайфиддинов (2002) Дуэти сеќисма барои ду
фортепиано («Сўзи дил», «Сањнаи идона», «Раќс») иљро карда
156
шуд. Дар рўзњои Анљумани композиторони Тољикистон (2007)
Экспромт-фантазия барои ф-но садо дод. Инчунин «Прелюдия»,
«Токкатина», «Навождение» ва силсилаи пйесањо барои пианино-
вазони навшогирд навишта шуданд. Айни замон Љ.Рустамова ба-
рои эљоди балети бачагона кор мекунад, барои он аллакай шаш
номерањои раќсї навишта шуда, дар маљмўаи «Савти истиќлол»,
ки ба истиќболи 15-солагии истиќлолияти Тољикистон чоп гардида
буд, якчанд сурудњои ў дохил шудаанд. Љ.Рустамова яке аз мурат-
тибони маљмўаи маќолањо, бахшида ба эљодиёт ва 80-солагии ком-
позитори маъруфи тољик Шарофиддин Сайфиддинов мебошад.
Асарњо
Сурудњо:
1993 – «Тољи сари мо – модар», шеъри С.Султон.
1993 – «Куљо рафтї офтобак?», шеъри Н.Розиќ.
1993 – «Эй Ватан», шеъри М.Миршакар.
1998 – «Эй мактаби мо», шеъри Н.Баќозода.
1999 – «Лола», шеъри Н.Розиќ.
2002 – «Ман духтари дадоям», шеъри Н.Баќозода.
2002 – «Дастёр», шеъри Н.Розиќ.
2004 – «Сомониёнем», шеъри Т.Озарахш.
2004 – «Мой Душанбе», шеъри А.Рязанова-Вишницкая.
2005 – «Бо њам шавем», шеъри Љ.Њошимї.
2005 – «Зебо Ватани мо», шеъри М.Камол.
2005 – «Алла», шеъри Н.Бобокалонова.
Асарњои созї:
2002 – «Сўзи дил», «Сањнаи идона», «Раќс», дуэти сеќисма барои
ду фортепиано.
2005 – Трио барои флейта, фортепиано ва скрипка.
2005 – Ноктюрн барои флейта, фортепиано ва ду скрипка.
2007 – Прелюдия барои фортепиано.
2007 – Токкатина барои фортепиано.
2007 – «Навождение», пйеса барои фортепиано.
2007 – Экспромт-фантазия барои фортепиано.
157
 ЯХИЭЛ САБЗАНОВ
Сабзанов Яхиэл Рафаилович – композитор,
ходими мусиќї-љамъиятї, омўзгор, Њунарманди
халќии Тољикистон (1989), Ходими хизмат-
нишондодаи санъати Тољикистон (1974), про-
фессор (1988), узви иттифоќи композиторони
СССР (1956), узви Ассотсиатсияи композито-
рони Америка (ASCAP, 1998), дорандаи љоиза
ва дипломанти озмунњои умумииттифоќї ва
љумњуриявии композиторон.
Яхиэл Сабзанов 20 феврали соли 1929 дар
шањри Душанбе таваллуд шудааст.
Соли 1949 вай дар муддати 3 сол Омўзишгоњи мусиќии Душанбе-
ро дар синфи ѓиљљак назди омўзгорон Р.Шоњмуров ва С.Френкел ва
композитсияро назди А.С. Ленский бо бањои аъло хатм мекунад.
Маълумоти олиро ў дар шўъбаи назариявї-композитории Кон-
серваторияи Тошканд (соли 1955, синфи профессор Г.А. Мушел)
соњиб гардидааст. Нахустин дастоварди бузургро барояш Консерт
барои фортепиано бо оркестр, ки дар ибтидои роњи эљодиаш на-
вишта буд, овардааст. Барои аввалин вохўрињои худ бо тамошоби-
нон вай асарњои шаклан мураккабро интихоб намуда, ба ин васи-
ла љиддияти њадафњои ояндаи худро собит намуд. Муваффаќияти
асари мазкур тасодуфї набуд. Он дар давоми солњои мењнати
пурмашаќќат, њангоме, ки асарњои зерин, ба монанди «Достони
лирикии помирї» барои оркестри симфонї, Квартети торї, Канта-
та ва дигар асарњо эљод гардиданд, омода гардидааст. Пас аз се сол
композитор бо асари дигари калони худ – достони симфонии «Ба
хотираи Рудакї» баромад мекунад. Ин асари њаяљонбахши мусиќї
шањомати «падари шоирон»-и Шарќро, ки бо нубуѓи хеш ба
таќдири фољиаангез пирўз мегардад, таљассум намудааст. Образно-
кии нињоятдараља намоён забони пурмазмуну хушоњанг, возењияти
шакл – ана њамин сомеони достонро љалб намуда, солњои зиёд пай-
васта ин асар ба барномањои консертї ворид карда мешавад. Соли
1962 ин асар бо дипломи дараљаи II Озмуни умумииттифоќии ком-
позиторони љавон сазовор гардидааст. Я.Р.Сабзанов дар жанри су-
руд бо шавќ кор мекунад.
158
Бо шарофати истеъдоди оњангофарии композитор сурудњо ва
романсњои ў ба зудї машњур мегарданд. Асарњои зерин, ба монан-
ди «Ба дилбар» шеъри М.Турсунзода, «Ширинзабонам» ба шеъри
Ф.Исњоќї, «Суруди мо» ба шеъри Ф.Ансорї, «Аз ќадат гардам»
ба шеъри М.Фарњат, «Шањри азиз» ба шеъри Ф.Ансорї, «Норак
муборак» ба шеъри Б.Рањимзода, «Тўёна» ба шеъри А.Сидќї,
«Дугонаљон» ба шеъри А.Бањорї, «Зебоии њаёт» шеъри Ф.Ансорї,
«То ба кай?» ба шеъри М.Турсунзода, «Шифои љон» ба шеъри
А.Лоњутї ва бисёр дигар асарњо шўњрати баланд пайдо карданд.
Вай дар асарњои хеш хушбахтии мењнати озодона, Ватани гул-гул
шукуфони мо, зебогии њиссиёти инсониро тараннум намудааст.
Публистистикаи эљодиёти Я.Сабзанов дар офаридани як ќатор
асарњои жанри кантатї-ораториалї зоњир гардид. Њиссиёти балан-
ди граждании њамасрони мо дар кантатањои «Мењри партия» ба
шеъри Ф.Ансорї (1956), «Салом ба партия» бар ашъори шоирони
тољик (1959), «Ба партия» шеъри Б.Рањимзода (1975), «Коммунист»
ба шеъри Лоик (1980) ва дигарон таљассум ёфтаанд.
Мењнати фидокоронаи сохтмончиёни НОБ-и Норак – мавзўи ора-
торияи (асари калони, калонњаљми) «Оташакони Норак» барои саро-
яндагон, хор ва оркестри симфонї (шеъри А.Бањорї, 1970) мебошад.
Њиссиёти дўстию бародарии халќњои Ватани мо дар кантатаи «Мо
узви як хонадонем» (шеъри Б.Рањимзода, 1972) таљассум ёфтааст. Ба
ќањрамониву шуљоати љавонони шўравї кантатаи «Комсомоли ди-
ловари тољик» (шеъри М.Миршакар, 1975) бахшида шудааст.
Табиист, ки композиторе, ки аз бисёр нозукињои санъати
симфонї, жанрњои кантатавї-ораторї огањии хуб дорад, ба асарњои
калони мусиќї-сањнавї рў меоварад. Операи ў «Бозгашт» соли 1967
дар Театри давлатї академии опера ва балети ба номи С.Айнии
Тољикистон ба сањна гузошта шуд. Ба муаллифи мусиќї якљоя бо
шоир А.Шукўњї муяссар гардид, ки дар њамкории эљодї драма-
тургияи боварибахшро тањия намоянд, ки он њамчун маводи хуби
асари операвї истифода бурда шавад. Проблемањои калони ахлоќї
(маънавї), сањењияти муноќиша, сужети серамалиёт – њама шавќро
ангеза мебахшанд, ки туфайли он тамошобин ба љараёни амалиёти
намоишномаи мусиќї наззора мекунад. Мусиќии опера шунаванда-
ро мафтун месозад. Тавре, ки муќарризон ќайд намуданд, компози-
тор хусусияти хоси оњанги сурудњои халќиро бо бењтарин суннатњои
159
санъати операвии шўравї пайваста тавонистааст. Я.Сабзанов аз та-
моми гуногунжанрии опера – суруди якка (ария), речитатив (мад ка-
шида сароидан), хор ва ѓайра моњирона истифода мебарад. Арияњои
Содиќ ва Малоњат, хори сарбозони шўравї ќабл аз муњорибаи
шадид таассуроти амиќ мебахшанд. Оркестр наќши фаъол дорад.
Сурудњои яккаи ин опера аксаран дар барномањои консертї иљро
карда мешаванд. Соли 1968 асари мазкур дар сањнаи Театри Кало-
ни опера ва балети ба номи А.Навоии Ўзбекистон дар Тошканд дар
тарљумаи Р.Бобољон ба забони ўзбекї намоиш дода шуд. Њамон
сол опера ба љоизаи Озмуни умумииттифоќии композиторон са-
зовор гардид. Тањрири нави «Бозгашт»-ро муаллиф соли 1985 бах-
шида ба 40-солагии Ѓалабаи бузурги халќи шўравї дар Љанги Бу-
зурги Ватанї анљом дод. Дебочаи нав – «Гусел ба фронт» ва якчанд
номерањои нав низ навишта шудаанд.
Я.Сабзанов муфассири завќманди мусиќии классикии тољик
«Шашмаќом» аст. Достони симфонии ў «Маќом» (1974) барнома
надорад. Аммо мўњтавои мусиќї, муќоисаи лањзањои зиндадило-
на бо андешањои неки лирикї дар таваљљўњи ботинии шунаванда
манзарањои њаёти мардумро тавлид месозанд. Мусиќии достон бо
самимияти худ мутаассир месозад. Ин асар бори дигар самарано-
кии синтези шаклњои классикї ва васоити муосири таъсирбахши
мусиќии тољикро собит намуд.
Композитор барои оркестри созњои халќї як ќатор асарњо
эљод намудааст. Вай инчунин шумораи зиёди сурудњои халќиро
бомањорат такмил додааст.
Дар эљодиёти Я.Сабзанов мавќеи калонро мусиќии театрї
ишѓол менамояд. Вай бо Театри давлатии академии драмавии
ба номи А.Лоњутї, бо театрњои Ленинобод (њоло Театри вилоя-
тии мусиќї-мазњакавии ба номи К.Хуљандї), Кўлоб (њоло Театри
мусиќї-мазњакавии ба номи С. Вализода) ва Хоруѓ (њоло Театри
мусиќї-драмавии ба номи М. Назарови ВМКБ) бомуваффаќият
њамкорї менамояд.
Дар асарњои ин композитор, ки дар жанрњои гуногун эљод шуда-
анд, ба таври возеъ бартарияти манбаи хушоњангї ба назар мерасад.
Ин хусусияти асосии симои эљодии ў мебошад. Забони хушоњанги
Я.Сабзанов бо кайфияти баланду пурмазмун ва самимияти табиї
фарќ мекунад. Якљоя бо ѓоянокии амиќи мазмун ин мусиќии ўро ба-
рои доираи васеи шунавандагон фањмо мегардонад.
160
Њамин хусусиятњоро мо дар эљодиёти вокалї-симфонии ком-
позитор низ дучор меоем. Чандин маротиба ва њамеша дар
чорабинињои тантанавї дар љумњурї ва берун аз он достони
вокалї-симфонии Я.Сабзанов «Турнањо» ба шеъри Ф.Исњоќї ва
«Асри ман» ба шеъри М.Турсунзода бомуваффаќият иљро кар-
да шудаанд. Таъсирнокї ва азамати ин асарњо таваљљўњи бисёр
њунармандони маъруфро ба худ љалб менамояд.
Боз як самти муњими майлу раѓбати гуногунпањлуи эљодии ин муал-
лифро ёдовар нашудан номумкин аст. Ин љо мусиќии барљаставу таъ-
сирбахш, оддии ў барои бачагон дар назар аст. Я.Сабзанов маљмўаи
сурудњои хори бачагона барои синни мактабї ва томактабиро эљод
кардааст. Асарњои ў ба барномањои таълимии мактабњо, омўзишгоњњо
ва донишкадањои мусиќї ворид карда шудаанд. «Детский альбом»-и
ў барои фортепиано маъруфияти васеъ пайдо кардааст.
Асарњои Я.Сабзанов дар толорњои консертии Москва ва дигар
марказњои мусиќии собиќ СССР, инчунин дигар кишварњо садо
додаанд. Бисёре аз онњо чоп гардидаанд. Композитор фаъолия-
ти эљодии худро бо кори фаъолона ва бисёрсолаи мусиќї-омўзгорї
бомуваффаќият пайваста, тарѓиби фарњанги мусиќї ва тарбияи зебо-
парастиро ќарзи фахрии худ мењисобид. Вай солњои зиёд мудири ка-
федраи композитсия, инструментовка ва хониши партитураи Дониш-
кадаи давлатии санъати Тољикистон ба номи М.Турсунзода буд.
Я.Сабзанов чандин маротиба узви Раёсати Иттифоќи компо-
зиторони Тољикистон, ду маротиба котиби масъули ин ташкилот
интихоб гардидааст. Вай муаллифи дастурњои таълимї, китоби
«Жизнь в музыке. Воспоминания» дар ду тањрир (1999 ва 2006) ва
як ќатор маќолањо дар матбуоти даврї оид ба фарњанги мусиќии
тољикон мебошад.
Я.Сабзанов аз соли 1992 дар шањри Ню-Йорк (ИМА) истиќомат
мекунад.
Асарњои мунтахаб
Асарњои мусиќї-сањнавї:
1967 – «Бозгашт», опера, либретто А.Шукўњї. (барои
Ўзбекистон – матни ўзбекии Р.Бобољон, барои Россия – матни ру-
сии А.Бердников). – М.: Музыка, 1978.
161
 Асарњои симфонї:
1954 – Достони лирикии помирї.
1955 – Консерт барои фортепиано бо оркестр. Душанбе, «Ир-
фон», 1986.
1958 – «Памяти Рудаки», симфоническая поэма. М., «Сов. ком-
позитор», 1962.
1961 – Симфоническая танцевальная сюита. М., «Сов. компози-
тор», 1967.
1974 – «Маќом», достони симфонї.
1979 – Сюитаи раќсї №2.
Асарњои вокалї-симфонї:
1974 – «Савганд», сюитаи вокалї-раќсї дар 3 ќисм барои хори
бачагона ва оркестри симфонї.
1976 – «Турнањо», слова Ф.Исхаки, поэма для голоса и оркестра.
М., Музыка, 1977.
1982 – «Асри ман», шеъри М.Турсунзода, достони вокалї-
симфонї барои баритон ва оркестр.
Асарњои кантата-ораторї:
1956 – «Мењри партия», слова Ф.Ансорї, кантата. М., Музыка,
1978.
1958 – «Рўдакї», кантата дар 5 ќисм, шеърњои Абуабдуллоњи
Рўдакї ва Абдурањмони Љомї (дар њаммуаллифї бо Ф.Солиев).
1959 – «Салом ба партия», шеъри М.Турсунзода, кантата.
1970 – «Огни Нурека», стихи А.Бахори, оратория в 7-ми частях.
– М., «Сов. композитор», 1978.
1973 – «Мо узви як хонадонем», шеъри Б.Рањимзода, кантата.
1975 – «Ба партия», шеъри Б.Рањимзода, кантата.
1978 – «Комсомоли ленинї», шеъри М.Миршакар, кантата ибо-
рат аз 3 ќисм.
1980 – «Коммунист», шеъри Лоик, кантата.
1982 – «Љашни фирўзї» ба шеъри А.Сидќї, кантата.
1984 – «Бахти рангин» ба шеъри Лоик, кантата.
1986 – «Мо ба кори Ленину партия содиќем», шеъри Ф.Исњоќї,
Б.Фаррух, кантата.
1987 – «Духтари Октябр», шеъри А.Лоњутї, кантата.
162
Асарњо барои оркестри созњои халќї:
1962 – Раќс.
1963 – Сюита иборат аз 4 ќисм.
1973 – Марш.
1974 – Фантазия барои чанг бо оркестр (оњангњои Улмасов).
1973 – Сюита иборат аз 3 ќисм.
Асарњои камеравї-созї:
1948 – Ду раќс барои ѓиљљак. Душанбе, «Ирфон», 1963.
1952 – Суруд-достон барои виолончел ва фортепиано.
1953 – Квартети торї.
1978 – «Помирї лирикї», пйеса барои ансамбли скрипканаво-
зон.
1983 – «Сюитаи тољикї», барои дутор ва фортепиано.
1983 – Албоми бачагона барои фортепиано.
Мусиќї ба намоишномањои театрї:
«Саодат», пйесаи С.Саидмуродов ва Л.Рабиев.
«Дохунда», пйесаи Љ.Икромї.
«Тўфон», пйесаи Ѓ.Абдулло ва Ш.Ќиёмов.
«Рўдакї», пйесаи С.Улуѓзода (дар њаммуаллифї бо
Ш.Соњибов).
«Темурмалик», пйесаи С.Улуѓзода.
«Барои Ватан», пйесаи С.Сафаров.
«Лањзаи љовид», пйесаи М.Бахтї.
«Именем революции», пйесаи М.Шатров.
Мусиќї ба мазњакањои мусиќї:
1956 – «Чинори гўё», пйесаи Б.Рањимзода.
1957 – «Имтињон», пйесаи Ф.Ансорї
1964 – «Иљоранишин», пйесаи Ф.Ансорї.
1968 – «Арўси гулбўй, домоди хушрўй», пйесаи А.Сидќї.
1973 – «Шањло», пйесаи А.Шукўњї ва њ.Аскар, дар њаммуаллифї
бо О.Назаров.
1983 – «Баъди имтињон», пйесаи Ф.Ансорї.
163
 ЊАФИЗ САИДОВ
Саидов Њафиз (1968 – 2010) аз соли 2004 –
узви Иттифоќи композиторони Тољикистон.
Соли 1986 ў мактаби миёнаи махсуси
мусиќии љумњуриявии ба номи З.Шањидиро
дар синфи скрипка назди Р.Сангинов хатм ме-
намояд. Соли 1993 тањсилро дар шўъбаи орке-
стрии (скрипка) Донишкадаи давлатии санъа-
ти Тољикистон ба номи М.Турсунзода (синфи
С.Ќашќарова) ба итмом мерасонад.
Самти асосии эљодиёт – суруд, мусиќии
эстрадї. Роњбари мусиќии ансамбли эстрадии «Гулшан» (1993),
ансамбли эстрадии «Сипар» (2000). Вай беш аз 50 суруди эстрадї
эљод намудааст, ки онњо дар репертуари устодони санъати мусиќии
эстрадии тољик маќоми арзанда доранд. Ў тавонист дар мусиќии
эстрадии тољик маќоми арзандаи бадењанавозии касбиро ворид со-
зад. Мусиќии ў хеле дилнишин, лирикї ва њамзамон хеле муосир
аст. Ин нишондоди он аст, ки он мусиќии њамаи наслњо хоњад шуд.
Композитори љавони боистеъдод пур аз наќшањои эљодї буд.
Вале бо андўњи њамагон вай 25 августи соли 2010 ногањон аз олам
даргузашт.
Хотираи неки ин композитори шоиста абадан дар ќалби мухли-
сони мусиќии муосири тољик боќї хоњад монд.
Асарњои мунтахаб
2002 – «Милитсия», суруди мутантан, шеъри Азиза.
2002 – «Тољикистон тўй дорад».
2005 – «Тољикистон».
2005 – «Душанбе».
2006 – «Салом алейкум».
2006 – «Љавонї» ва диг.
Мусиќї ба филмњо:
2005 – «Гирдоб».
2006 – «Шоњин».
164
2007 – «Нишони зиндагї».
2007 – «Дар орзуи падар».
2007 – «Умеди охирин».
2008 – «Пуштаки хандаќпеч».
ШАРОФИДДИН САЙФИДДИНОВ
Сайфиддинов Шарофиддин Сангино-
вич – композитор, Њунарманди халќии
Тољикистон, дорандаи Љоизаи давлатии ба
номи Абуабдуллоњи Рўдакї, профессор.
Соли 1929 таваллуд шудааст. Роњи худро
дар мусиќї њамчун скрипканавоз оѓоз на-
муда, дере нагузашта ба композитсия майл
пайдо мекунад. Баъди хатми Омўзишгоњи
мусиќии Душанбе, дар шўъбаи миллии Кон-
серваторияи Москва композитсияро дар
синфи профессор В.Г. Фере меомўзад. Соли
1962, ў Консерваторияи давлатии Тошканд ба номи М.Ашрафиро
(синфи Б.Зейдман) хатм мекунад. Солњои тањсил барои ў давраи
љустуљўњои самарбахши сабки эљодии худ мањсуб меёбанд. Њанўз
дар давраи донишљўї вай Квартети торї (1951) ва кантатаи «Шу-
куфон бош, Тољикистон!» (1953) – асари калонњаљми вокалї-
симфониро эљод мекунад. Кантата аввалин маротиба соли 1955
дар Москва дар Пленуми VIII Раёсати Иттифоќи композиторо-
ни СССР, сипас соли 1957, дар Дањаи адабиёт ва санъати тољик
дар Москва садо дод. Кантата инчунин дар Толори калони
Консерваторияи давлатии Москва бо оркестр тањти роњбарии
Г.Рождественский бомуваффаќият иљро гардид.
Бо эљоди операи «Пўлод ва Гулрў» (1951) ў аввалин композито-
ри тољике гардид, ки ба чунин жанри мураккаби мусиќї-сањнавї
мурољиат намудааст. Сюжети опера (либреттои С.Северсев, матни
тољикии Ф.Ансорї) аз романи њамноми Рањим Љалил бармеояд.
Дар ин асар тайёрии хуби касбї, густурдагии тафаккури бадеї, до-
ниши амиќи ќонунњои драматургияи мусиќии композитор зоњир
гардиданд.
Опера дар Театри давлатии академии опера ва балети ба номи
С.Айнї ба сањна гузошта шуд. Бањори соли 1957 он дар доираи
165
барномаи Дањаи адабиёт ва санъати тољик дар Москва дар Теа-
три калон намоиш дода шуд. Намоишнома дар байни москвагињо
ва мењмонони пойтахт ба комёбї ноил гардид, ки дар ин бора
андешањои сершумор дар сањифањои матбуот шањодат медињанд.
Барои операи «Пўлод ва Гулрў» композитор ба мукофоти олї –
Ордени Байраќи Сурхи Мењнат сарфароз гардид. Бисёр порчањои
опера мунтазам дар барномањои консертї иљро карда мешаванд.
Баъдтар (1962), Ш.С. Сайфиддинов достони симфонии барнома-
вии «Ќишлоќи тиллої»-ро аз рўи достони њамноми М.Миршакар
меофарад. Достон аз нигоњи забони оњанг ва тобишњои оркестрї
барљаста буда, дар консертњои симфонї њамеша бомуваффаќият
иљро карда мешавад.
Ш.С.Сайфиддинов аз зумраи он композиторони тољик аст, ки
ба кинематография рў овардааст. Мусиќї ба филми машњури «Зум-
рад» («Тољикфилм») ба комёбии ин асари синамо мусоидат намуд.
Дар эљодиёти композитор мусиќии вокалї-симфонї низ маќоми
калон дорад: «Осторожно, Сталинград!» (шеъри В.Урин) ва суруди
«Суруди дил» (шеъри А.Рўдакї) дар ин љода барљастаанд. Барои
эљоди сурудњои «Республикаи ман», «Ќасида ба партия» ва достони
вокалї-симфонии «Осторожно, Сталинград!» Ш.С.Сайфиддинов
бо Љоизаи давлатии ба номи Абуабдуллоњи Рўдакї (1970) сарфа-
роз гардид.
Солњои 70-ум Ш.С.Сайфиддинов боз ба жанри опера бармегар-
дад ва минбаъд он барои вай афзалият пайдо мекунад.
Соли 1975 композитор корњои марбут ба операи «Рўдакї» (ли-
бреттои С.Север сев ва С.Улуѓзода)-ро анљом медињад. Дар маркази
ин асар симои падари шоирони Шарќ – Рўдакии абадзинда таљассум
ёфтааст. Ин асар, ки тўли солњои зиёд эљод гардид, тањаввулоти
аќидањои композиторро нисбат ба васоити таъсирбахши мусиќї,
андешањои ўро оид ба таъиноти санъат инъикос намудааст.
Опера пур аз њаводиси пуршиддати драмавї бо мазмуни таъ-
сирбахшу баъзан дилчаспи мусиќї саршор аст. Мусиќии опера аз
нигоњи тарњу хусусият халќї аст. (Дар ин бора ниг.:Андреева Е.
«Советская музыка», №11, 1976).
Дар опера номерањои васеи вокалї, арияњо, ансамблњо бисёранд.
Суруди Рўдакї бо хор бар васфи Бухорост ва њаљман хеле бузург
аст. Он таассуроти амиќ мебахшад. Партияи Нигина дилписанду
166
таъсирбахш аст. Мусиќии фољиаангезе, ки дар сањнаи нобино гар-
дидани Рўдакї садо медињад, бо хори барљастаи хотимавии опера,
ки аз абадияти шоири бузург њикоят мекунад, анљом меёбад.
Дар њаёти эљодии Ш.С.Сайфиддинов се сол аз соли 1976 то соли
1978 муњим гардиданд. Соли 1976 дар Театри давлатии академии
опера ва балети ба номи С.Айнї нахустнамоиши операи «Рўдакї»
бомуваффаќият баргузор гардид, соли 1977 театри мазкур тањияи зе-
бои операи аз нав барќароршудаи «Пўлод ва Гулрў»-ро намоиш дод
ва соли 1978 асари нави Ш.Сайфиддинов – операи «Айнї»-ро, ки ком-
позитор ба 100-солагии зодрўзи асосгузори адабиёти муосири тољик
бахшида буд, ба њукми дўстдорони мусиќї ва мутахассисон пешнињод
гардонид. Мусиќии опера ва ѓановати хушоњангї, барљастагї,
симоњои хоси миллї, драматургияи муназзам, ки њама яксон – њам
сањнањои хоси жанрї, њам манзарањои нозуки лирикї, њам сањифањои
ќањрамонї, ки аз таърихи халќ њикоят мекунанд, боварибахшанд. На-
хустнамоиши опера бо комёбии бузург баргузор гардида, пас аз чан-
де намоишномаи мазкур ба барномаи сафарњои њунарии театр ворид
гардида, дар пойтахти Украина шањри Киев фарњанги мусиќии муо-
сири љумњуриро ба таври шоиста муаррифї намуд.
Эљодиёти Ш. Сайфиддинов бисёржанра аст. Композитор нисбат
ба мусиќї барои театр таваљљўњи зиёд зоњир менамояд. Вай якчанд
драма ва мазњакањои мусиќї эљод кардааст, ки то имрўз театрњои
љумњурї намоиш дода мешаванд.
Композитор дар жанри кантата ва оратория низ фаъолона
кор мекунад. Дар ин самт кантатањои «Бо роњи Ленин» (шеъри
Б.Рањимзода, 1964), «Зодаи Октябр» (шеъри М.Ќаноат, 1984), «Ва-
тани худро шўњратёр менамоем» (шеъри О.Аминзода, 1985), «Дили
Душанбе» (шеъри Мавзун)-ро номбар кардан мумкин аст, ки њар
як дорои оњангњои ватандўстї ва гражданї мебошанд.
Мусиќии Ш.С.Сайфиддинов, ки дар жанрњои камеравї-созї,
мусиќї барои бачагону наврасон эљод шудаанд, ба таври васеъ
машњур гардидаанд. Композитор дар эљоди сурудњо ва романсњо,
пьесањои бачагона барои фортепиано, сурудњо барои бачагон ва ди-
гар асарњои њаљман хурд самарабахш фаъолият менамояд. Дар бай-
ни сурудњои Ш.С.Сайфиддинов суруди «Республикаи ман» бахшида
ба 40-солагии РСС Тољикистон шўњрати хоса пайдо намуд. Тавре ки
шоири машњури тољик М.Турсунзода ќайд намудааст: «Дар байни
167
тамоми сурудњое, ки љумњурии мо ва пойтахти он шањри Душанберо
васф менамоянд, аз суруди «Республикаи ман», ки ба Шарофиддин
Сайфиддинов шўњрату маъруфият овардааст, бењтару љаззобтар ва
зеботар нест». (Турсунзода М. Лауреаты 1970 г.// Коммунист Тад-
жикистана, 22 апреля 1970). Ин суруд аллакай беш аз чил сол садо
медињад ва њанўз њам сомеонро ба њаяљон меоварад. Маъруфияти ин
суруд то њадде баланд аст, ки он њамчун ороиши мусиќии Шабакаи
аввали телевизиони љумњурї истифода бурда мешавад.
Пйесањои фортепиании Ш.С.Сайфиддинов дар репертуа-
ри таълимї-педагогии муассисањои таълимии мусиќии љумњурї
маќоми устувор ишѓол намудаанд. Сурудњои бачагона, ки дар
маљмўањои муаллифии «Здравствуйте, дети», «Песни Таджикиста-
на», «Родники» ва дигарон чоп шудаанд, дар коллективњои хории
бачагонаи мактабњо иљро карда мешаванд.
Асарњои композитор дар байни шунавандагон маъруфият ва
эътибори бузургро соњибанд. Мусиќии симфонї, вокалї-симфонї,
камеравї-созии Ш.С.Сайфиддинов мунтазам дар барномањои
анљуманњо, пленумњои умумииттифоќї, фестивалњои Иттифоќи
композиторон садо додааст.
Фаъолияти мусиќї-тарѓиботї ва љамъиятии композитор
Ш.С.Сайфиддинов ба проблемањои ривољу равнаќ ва тарѓиби санъати
мусиќї пайваста дар сањифањои рўзномаву маљаллањо баромад наму-
да, дар форумњо ва конференсияњои байналмилалї, умумииттифоќї,
љумњуриявї бо маърўзаву гузоришњо ширкат варзидааст. Якчанд
баромадњои ў дар пленумњои умумииттифоќии Раёсати Иттифоќи
композиторони СССР, анљуману пленумњои Иттифоќи композиторо-
ни Тољикистон оид ба мавзўъњои гражданї, ватандўстї дар эљодиёти
композиторони шўравї, ба жанрњои алоњидаи мусиќии муосири кас-
бии Тољикистон, наќши мусиќї дар ташаккули фарњанги зебоиписан-
дии мактаббачагон ва ѓайра бахшида шудаанд.
Соли 1982 Ш.С.Сайфиддинов дар котиботи муштараки Иттифоќи
композиторони СССР ва Муѓулистон, ки дар шањри Улан-Батор
баргузор гардида буд, бо маърўза оид ба рушди фарњанги мусиќии
муосири тољик ва проблемањои он баромад намуд.
Аз соли 1950 узви Иттифоќи композиторон, Ш.С.Сайфиддинов аз
соли 1962 то 1986 ташкилоти љумњуриявии композиторонро роњбарї
намудааст. Бањри мукаммалгардонии он бо љавонони боистеъдоду
168
эљодкор вай нерўи зиёд сарф ва таваљљўњи хоса зоњир намудааст.
Тўли ин солњо тайёрии кадрњои композиторї дар љумњурї хеле хуб
ба роњ монда шуда буд. Аз ин рў њайати аъзои Иттифоќи композито-
рон ќариб се маротиба, асосан аз њисоби љавонон афзуд.
Њамчун профессори кафедраи инструментовка ва хониши пар-
титураи Донишкадаи давлатии санъати Тољикистон ба номи
М.Турсунзода Ш.С.Сайфиддинов кори эљодї ва љамъиятиро бо
фаъолияти омўзгорї мепайвандад.
Барои дастовардњо дар соњаи санъати мусиќї ва фаъолияти пурса-
мар Шарофиддин Сайфиддинов бо ордену медалњо сарфароз гарди-
дааст: «Байраќи Сурхи Мењнат», «Нишони Фахрї», «Барои мењанти
шоён», «Барои мењнати диловарона», бо унвони фахрии Ходими хиз-
матнишондодаи санъати Тољикистон мушарраф гардидааст. Соли
2001 вай дорандаи Љоизаи ба номи Камоли Хуљандї мегардад.
Дар солњои истиќлолияти давлатии Тољикистон Ш.С.Сайфиддинов
фаъолияти самарбахши эљодї ва омўзгории худро идома медињад.
Аз соли 1998 то соли 2005 вай дар шањри Хуљанд дар Академияи
мусиќии Љумњурии Тољикистон, факултаи санъати Донишгоњи давла-
тии Хуљанд ба номи Б.Ѓафуров, Коллељи санъати ба номи Содирхон
Њофиз аз фанњои мусиќї-назариявї ва композитсия дарс медињад.
Соли 2006-ум вай ба Душанбе бармегардад. Дар ин давра ў диќќати
асосиро ба жанрњои вокалї медињад. Инњо кантата барои сароянда,
хор ва оркестр «Сомониёнем» (шеъри Н.Ниёзї), «Ба Тољикистон»
(2006), «Бо роњи ишќ» (2007), «Ќасидаи Ватан» барои сарояндагон ва
оркестри симфонї (шеъри Озарахш, 2008) мебошанд.
Асарњои мунтахаб
Операњо:
1956-1957 – «Пўлод ва Гулрў». Либреттои С.Северсев, матни
тољикии Ф.Ансорї.
1970-1975 – «Рўдакї», либреттои С.Северсев ва С.Улуѓзода.
1977-1978 – «Айнї», либреттои Н.Исломов ва Б.Рањимзода
Асарњои вокалї-симфонї:
1953 – «Цвети, Таджикистан!», кантата для сопрано, баритона,
смешанного хора и симфонического оркестра на стихи В.Г.Фере.
М., Музгиз, 1959 (клавир).
169
 1962 – Три вокально-симфонических поэм для голоса и симфо-
нического оркестра. М., «Сов. композитор», 1974 (клавир).
1964 – «Бо роњи Ленин», кантата ба шеъри Б.Рањимзода, парти-
тура. Дастнавис.
1980 – «Ављи зуњал», шеъри Абуалї ибни Сино, достони вокалї-
симфонї. Дастнавис.
1982 – «Зери парчами Ленин», кантата ба шеъри А.Сидќї, пар-
титура. Дастнавис.
1984 – «Зодаи Октябр», кантата ба шеъри М.Ќаноат, партитура.
Дастнавис.
1985 – «Ватанамонро шарафманд мегардонем», кантата ба шеъ-
ри О.Аминзода, партитура. Дастнавис.
1999 – «Сомониёнем», шеъри Н.Ниёзї, кантата барои сароянда,
хор ва оркестр. Дастнавис.
2007 – «Бо роњи ишќ», шеъри Озарахш. Кантата барои сароян-
да, хор ва оркестр. Дастнавис.
2007 – «Дили Душанбе», шеъри Мавзун, барои сароянда, хор ва
оркестри симфонї. Бахшида ба 80-солагии шањри Душанбе. Даст-
навис.
2008 – «Ќасидаи Ватан», шеъри Озарахш, барои сароянда ва ор-
кестри симфонї. Дастнавис.
Асарњои симфонї:
1961 – «Зумрад», сюита для большого симфонического оркестра
в 5-ти частях. Партитура. М., «Сов. композитор», 1970.
1962 – «Золотой кишлак», симфоническая поэма. Партитура.
М., Музыка, 1965.
1968 – «Рапсодияи драмавї» барои оркестри калони симфонї.
Партитура. Дастнавис.
1972 – «Бахту саодат омад», сюитаи хореографї дар 4 ќисм, пар-
титура. Дастнавис.
Асарњои камеравї-созї:
1951 – Квартети торї. Партитура. Дастнавис.
1957 – «Элегия», барои скрипка, виолончел ва фортепиано. Ду-
шанбе, Нашриёти давлатии Тољикистон, 1963.
1959 – «Сурудњои кўњсор», фантазия барои най ва фортепиано.
Душанбе, Нашриёти давлатии Тољикистон, 1963.
170
1970 – «Детский альбом» для фортепиано. М., «Сов. компози-
тор», 1972.
1975 – Токката для фортепиано // Фортепианные произведения
советских композиторов. М., «Сов. композитор», 1982.
1982 – Девять фуг для фортепиано //Фуги таджикских комопози-
торов. – Душанбе, 1984.
1983 – «Намоиш ва романс» барои ансамбли скрипканавозон.
Дастнавис.
1984 – «Наврўз» барои ансамбли скрипканавозон. Дастнавис.
Мусиќї ба намоишномањои театрї:
1963 – «Ду ишќу ду зебої».
1965 – «Зафар ва Заррина».
1972 – «Ишќи маъмурин».
1979 – «Дили шоир».
1984 – «Сарнавишти ишќ».
ТАЛАБХЎЉА САТТОРОВ
Сатторов Талабхўља (1953 – 2007) – ком-
позитор, Ходими хизматнишондодаи санъ-
ат, дорандаи Љоизаи давлатии ба номи
Абуабдуллоњи Рўдакї, профессори Консерва-
тория миллии Тољикистон, профессори фахрии
Консерваторияи миллии Ќирѓизистон, Раиси
Иттифоќи композиторони Тољикистон (1998 –
2001), якумин ректори Консерваторияи миллии
Тољикистон (2003 – 2007).
Вай дар дењаи Гулзори ноњияи Ховалин-
ги вилояти Кўлоб таваллуд шуда, нахустин таассуроти мусиќиро
дар тўю љашнворањо аз суруди сарояндагони мардумї пайдо на-
мудааст. Ќобилияти фавќулодда аз овони бачагї ба ў имкон дод,
ки вай навохтани созњои халќии ѓиљљак ва рубоб, сипас гармони
тулагиро мустаќилона ёд гирад. Т. Сатторов бо шавќи тамом дар
мањфилњои мактабї ширкат меварзид. Истеъдоди гуногунпањлў
дар љавонї, иштиёќи бузург нисбат ба расмкашї, гаљкорї, коркар-
171
ди санг ўро соли 1970 ба шўъбаи меъмории Институти политехни-
кии Тољикистон овард. Баъди се соли тањсил, бинобар бад шудани
ќобилияти биної вай ноилољ тањсилро ќатъ менамояд.
Аз соли 1971 то соли 1973 вай дар Театри мусиќї-драмавии ба
номи С.Вализодаи Кўлоб ба њайси навозанда кор мекунад. Ба ѓайр
аз навохтани рубоб ва тор дар ин љо Т.Сатторов аввалин кўшишњои
эљодиро дар офаридани мусиќии асил анљом медињад. Ин таљрибањо
аз назар ноаён намонданд. Композитор Д.Дўстмуњаммадов, ки
барои ќабули спектакл аз Душанбе омада буд, ўро ба тањсил, ба
Омўзишгоњи мусиќии Душанбе тавсия медињад. Ин таќдири оян-
даи навозандаи љавонро муайян месозад.
Соли 1973 вай ба шўъбаи вокалии (бинобар мављуд набудани
тайёрии махсуси мусиќї) Омўзишгоњи мусиќии Душанбе дохил
шуда, пас аз як сол ба шўъбаи назариявї мегузарад. Аз рўзњои
аввалин дар омўзишгоњ тањти роњбарии Д.Дўстмуњаммадов ба
омўзиши композитсия сар мекунад. Устодон кўшишоти ўро њамчун
ќадамњои устувор дар аз худ кардани мусиќии касбї бањогузорї
мекунанд: ў аллакай асарњои созї, суруду романсњо эљод меку-
над. Аввалин асари бузург – «Достон» барои оркестри симфониро
Т.Сатторов дар соли охири тањсили омўзишгоњ њангоми таълими
композитсия дар синфи Аъзам Солиев эљод кардааст.
Омўзишгоњро бо бањои аъло хатм намуда, вай бо ќувваи худ (бе
роњхати Вазорати фарњанг) ба Консерваторияи давлатии Москва
ба синфи профессор С.Баласанян дохил мешавад. Аз курси сеюм
тањсилро дар синфи профессор М.Чулаки идома медињад. Талаб
Сатторов дар солњои тањсил комёбињои зиёде ба даст меоварад,
ќабл аз њама, савияи баланди касбият, асарњои хуби баландсатњ
дар жанрњои камеравї-созї, вокалї ва симфонї, аз љумла Квар-
тети торї, силсилаи вокалии «Ѓазалњо» бар ашъори Њофиз ва
Сайидо, Пассакалия ва токката барои оркестри симфонї, Сона-
та барои скрипка ва фортепиано, «Достони рангњо» барои орке-
стри симфонї, миниатюрањои фортепианї, романсњо, коркардњои
оњангњои халќї ва ѓайрањо.
Т.Сатторов соли 1983 Консерваторияи Москваро бо бањои аъло
хатм намуда, ба њайси муњаррири мусиќии Раёсати санъати Вазо-
рати фарњанги Тољикистон ба кор шурўъ мекунад. Дар ин давра
ўро ба узвияти Иттифоќи композиторони СССР ќабул менамоянд.
172
Асарњои муаллифи љавон дар пленумњои раёсати Иттифоќи ком-
позиторони СССР бомуваффаќият иљро карда мешаванд. Асарњои
ў, ба монанди Симфонияи якќисма, Сюита барои ду фортепиано
бо оркестр, Консерт барои оркестри торї, фортепиано ва созњои
зарбї, якчанд хор, сурудњо ва бисёр дигарњо дар барномањои
консертњои љумњуриявї садо дода ба комёбињо ноил мегарданд.
Симфонияи якуми Т.Сатторов сазовори љоизаи дуюми Озму-
ни умумииттифоќии донишљўён-композиторон ва аспирантони
донишкадањои олии мусиќии мамлакат бахшида ба 40-солагии
Ѓалабаи халќи шўравї дар Љанги Бузурги Ватанї гардид.
Солњои 1984-1986 дар ассистентура-коромўзии Консерваторяии
давлатии Москва ба номи П.И.Чайковский тањсил мекунад. Соли
1985 Т.Сатторов дар Фестивали XII-уми умумиљањонии љавонон ва
донишљўён иштирок намуд, ки дар он Сонатаи ў барои скрипка ва
фортепиано бомуваффаќият иљро гардид. Композитор бо дипломи
Фестивал сарфароз гардонида шуд.
Аз соли 1990 то 2007 Т.Сатторов роњбари муассисањои гуногу-
ни давлатии соњаи фарњангу њунар буд: роњбари бадеии Филар-
монияи давлатии Тољикистон, Раиси Иттифоќи композиторони
Тољикистон, ректори Донишкадаи давлатии санъати Тољикистон
ба номи М.Турсунзода. Соли 2003 орзуи ў ва бисёр устодони санъ-
ати мусиќї љомаи амал пўшид – Њукумати Љумњурии Тољикистон
пешнињодро оид ба таъсиси Консерватория дастгирї намуд. Ба-
рои расидан ба ин маќсад Т.Сатторов корњои зиёдеро анљом до-
дааст. Аз ин рў мањз ў якўмин ректори Консерваторияи миллии
Тољикистон таъин гардид. Бисёр орзуву умедњо ва наќшањои ў бо
консерватория алоќаманд буданд. Ў ба моњияти мушкилоти тар-
бияи кадрњо дар соњаи мусиќии касбї ба хубї дарк мекард ва пай-
васта фаъолияти маќсаднок мебарад. Њамзамон барои эљодиёт низ
ваќти зиёдро масраф менамояд.
Дар таърихи њар як кишвар, давлат марњилањои таќдирсозе
њастанд, ки масъалањои муњими ояндаи он мавриди баррасї
ќарор гирифта, озмоише, ки мамлакат ва халќи онро интизор аст,
нерўњои тозаи эљодиро ба њаёт ворид месозанд. Мањз њамин гуна
марњиларо дар ибтидои асри ХХI Тољикистон аз сар гузаронида
истодааст. Њаёти нав тавлид ва ташаккул меёбад, талошу орзуњо бо
дарки амиќи таъриху мероси фарњангии хеш устувор, љустуљўи фа-
173
ъолонаи заминањои маънавии умед ба оянда ва нерў бањри татбиќи
самтњои тањкиму рушд ва шукуфоии Ватани азиз – Тољикистон,
љараён дорад.
Њамшарик будан бо таќдири Ватани хеш, дарки аниќи
муњимияти лањзаи таърихї хислати муњими љањонфањмии компо-
зитор Т.Сатторов мегардад. Мусиќии ў муњаббати самимї нис-
бат ба Ватан, мавќеи масъулиятноки шањрвандї, майли тамом
барои истифодаи таљрибаи бойи касбию инсонї бањри ободии
Тољикистонро тањвил медињад, ки дар он тамоми эњсосоти амиќи
дилбастагии шахсияти эљодкор нисбати муњити атроф мављуд аст
– кашфиётњои бењтарини бадеї ва талафоти аламангези инсонї,
шодию андўњ, дарки аниќи бо чї бояд муќовимат намуд ва ба сўйи
пеш њаракат кард, самтњои нави њаётро кашфу бунёд кард, умед ба
ояндаи дурхашони Тољикистонро ташаккул дод, таърихи пурша-
рафу бостонии онро тараннум намуд, љањду талош ва орзую омоли
бузурги бењтарин ќањрамонону фарзандони онро дар шакли бадеї
таљассум сохт, то ин ки наслњои имрўзу ояндаи Тољикистон бо не-
рую ќудрати маънавию созандагї, майлу раѓбати бунёдкориву
ободонии кишвари мањбуб фарогир бошанд.
Њамаи ин љањонфањмии эљодии мусиќии Талабхўља Сатторовро
ташкил медињад. Он аз нигоњи шакл, намуд, жанр, симои бадеї гу-
ногун аст. Дар он њам љанбаи нозуки лирикї-равонї ва њам таран-
нуми мутантани набзи њаёти бунёдкоронаи Тољикистони имрўза
аст. Асарњои ў бо нерў, хушбинї – умеду боварї ба оянда, наб-
зи фаъолу созандагї саршор буда, инъикоси равшани марњилаи
сарнавиштсози таърихи Тољикистон, марњилае, ки бояд нерўњои
маънавї, бадеї ва зењнии миллатро бањри бунёди Тољикистони наву
шукуфон сарљамъу муттањид созад. Мавзўи Ватан дар эљодиёти
Т.Сатторов мавзўи асосї аст. Зиёда аз ин, он љанбаи ботинї, доимї
ва фаъолона рушдёбандаи эљодиёти ў мебошад. Вай идеяи асосии
чандин асарњои солњои 80-90-уми асри XX буд: Симфонияи №1 ба-
рои оркестри калони симфонї (1984), Консерт барои фортепиано,
созњои торї, арфа ва зарбї (1986), оратория – балет «Далекие голо-
са» (1988), Соната барои фортепиано (1990), суруд барои сароянда,
хор ва оркестр «Љон Тољикистон») (1996), кантата барои сароянда,
хор ва оркестри симфонї «Бўи љўи Мўлиён» (1998), суруд барои са-
роянда ва хори омехта «Нолаи кўњистон» (1998), операи «Рустам
174
ва Сўњроб» (1999), Прелюдияи мутантан барои оркестри симфонї
«Оњанги ифтихорї» (1999), манзараи симфонии «Эњё» (1999), Бал-
лада барои квартети торї «Андўњ» (2000), суруд барои хор бо ор-
кестр «Тољикистони мо» (2001) ва диг. мебошад.
Яке аз охирин асарњои бевосита ба инъикоси мавзўи Ва-
тан алоќаманд, силсилаи осори вокалии «Таронаи Ватан» гар-
дид. Силсилаи мазкур аз 6 асари зерин иборат аст: сурудњо ва
кантатањо барои сарояндагон, хор ва оркестри симфонї. Њар ка-
доме аз ин асарњо барои дороии гражданї, ватанпарастї, руњияи
хушбинї, фарогирии нерую иродаи бунёдкорона бањри вањдати
халќ, муттањидсозии љањду талошњо бањри иљрои вазоифи гуногу-
ни љомеа љињати тањкиму рушди давлатдории тољикон дар замони
муосир бањои баланди љомеа, давлату сомеонро сазовор гардида-
аст. Далели ин гуфтањо иљрои чандинбораи силсилаи мазкур дар
љашнворањову консертњои сершумор мебошад, ки ин шањодати
замонавї будани он, муњимияти ѓоя ва мазмуни бадеиест, ки асар
ба сомеон мерасонад. Махсус зикр менамоем, ки аслан дар њар як
чорабинии бузурги сатњи миллї ин асарњо на танњо ба барномањои
консертї ворид мегарданд, балки дар хотимаи чорабинии калони
мушаххас иљро гардида, њамин тариќ идеяи асосии ин анљуманњоро
таљассум менамоянд.
Якумин асари ин силсила – суруди «Таронаи Ватан», ки тамоми
силсилаи вокалї њамин тавр номгузорї шудааст, ба шеъри Салими
Хатлонї барои сароянда, хор ва оркестри симфонї навишта шуда-
аст. Ин асар дар Тољикистон нињоят машњур аст. Аз љумла он дар
ќисми хотимавии консерт бахшида ба 1-умин солгарди Конститут-
сияи (Сарќонуни) Тољикистон (5 ноябри соли 2004) иљро гардида
буд. Асари дуюми силсила – суруди «Мо олами мењрем» ба шеъри
Муњаммад Ѓоиб барои хор ва оркестри симфонї аст. Ин асар соли
2004 дар давраи анљоми ТВ марафони љумњуриявї «Мусиќї алайњи
терроризм» иљро карда шуда буд. Сеюмин асари силсила – суру-
ди «Љавонї» ба шеъри Гулназар барои сарояндагон, хор ва орке-
стри эстрадї-симфонї. Суруд дар хотимаи вохўрии Президенти
Тољикистон Эмомалї Рањмон соли 2005 иљро гардида буд. Асари чо-
руми силсила – кантатаи «Љањони тољикон» ба шеъри Низом Ќосим
барои гурўњи сарояндагон, хор ва оркестри симфонї. Асар дар бар-
номаи консертї бахшида ба ифтихори Рўзњои фарњанги Љумњурии
175
Тољикистон дар Федератсияи Россия 6 октябри соли 2005 иљро карда
шуда буд. Асари панљўм – кантатаи «Самои бахт» ба шеъри Салими
Хатлонї барои хор ва оркестри симфонї. Асари шашўм – кантатаи
«Давлати поянда» ба шеъри Низом Ќосим барои сарояндагон, хор
ва оркестри симфонї. Асар дар консерти хотимавї бахшида ба Рўзи
Вањдати миллї 27 июни соли 2005 иљро гардида буд.
Доираи асосии ѓояњо ва симоњои бадеии силсилаи «Таронаи Ва-
тан» ба тараннуми кишвари азиз – Тољикистон, таъкиди ирсияти
мероси Исмоили Сомонї – асосгузори аввалин давлати мутамар-
кази тољикон алоќаманд аст. Ин ѓояњо, симоњо бањри муттањид
намудани саъю талоши тамоми аъзои љомеа дар роњи бунёди
давлати наву мустаќил, соњибихтиёр, гул-гул шукуфон, барои аз
љониби љавонони имрўза омўхтани мероси пурѓановати таъри-
хию фарњангии тољикон, дар љомеа пањн ва пойдор гардидани
ѓояњои масъулияти баланди шањрвандї дар назди Ватани хеш –
Тољикистон равона карда шудаанд.
Асарњои Т.Сатторов дар бисёр кишварњои ИДМ, Полша, Руми-
ния, Венгрия, Булѓория, Югославия, Финляндия, Германия, Эсто-
ния, Хитой ва диг. иљро карда мешаванд. Мутаассифона, компо-
зитори боистеъдод ин љањонро хеле бармањал падруд гуфт. Вай 10
апрели соли 2007 аз олам чашм пўшид.
Т.Сатторов муаллифи «Навои ифтихор» – сарахбори мутанта-
нест, ки соњибихтиёрии Тољикистон, сиёсати сулњдўстонаи он, сар-
вари давлатеро, ки ба Ватани хеш – Тољикистон сулњ овардааст,
таљассум намудааст. Асари дорои оњанги зебо, ки бо садоќату ше-
ваи љасуронаи муаллиф – композитори бузург мафтун месозад.
Т.Сатторов дар ёди халќи худ мањз њамин тавр – бо садоќат ва
љасорат, барои аз тањти дил дўст доштани халќ ва Ватани худ боќї
хоњад монд.
Асарњои мунтахаб
Асарњои сањнавї:
1988 – «Фарёди дурињо», оратория-балет, либреттои Т.Сатторов,
шеъри халќ, М.Ќаноат ва А.Муродї.
1999 – «Рустам ва Сўњроб», опера иборат аз 3 парда, 9 намоиш
бо эпилог, либреттои Н.Ќосим.
176
Асарњои симфонї:
1984 – Симфонияи №1 барои оркестри калони симфонї.
1984 – «Рапсодия», барои 2 фортепиано ва оркестри симфонї.
1987 – «Рапсодияи шодиёна», барои оркестри симфонї.
1987 – «Идона», барои 2 фортепиано бо оркестр.
1988 – «Пассакалия ва токката», барои оркестри симфонї.
1995 – «Бонги зафар», увертюра барои оркестри симфонї.
1999 – «Навои ифтихор», прелюдияи тантанавї барои оркестри
симфонї.
1999 – «Заминларза», барои оркестри симфонї.
1999 – «Эњё», барои оркестри симфонї.
Асарњои камеравї-созї:
1981 – Квартети торї №1.
1981 – «Ѓазалњо», силсилаи вокалї барои баритон ва ансамбли
камеравї, бар ашъори Њофиз ва Сайидо.
1982 – Ду прелюдия барои фортепиано.
1983 – Соната барои скрипка ва фортепиано.
1985 – Прелюдия ва соната.
1985 – Квартети торї №2.
1986 – Консерт барои фортепиано, оркестри торї, арфа ва
созњои зарбї.
1988 – «Савти Наврўзї», пйесаи консертї барои ансамбли
скрипканавозон ва фортепиано.
1988 – Се пйеса барои гобой ва фортепиано: «Маљнунбед»,
«Алла», «Њаљвия».
1989 – «Навои шомгоњї», «Тарабобод», пйесањои консертї ба-
рои рубоби бас ва фортепиано.
1990 – «Базморо», сюита барои оркестри камеравї.
1990 – Соната барои фортепиано.
1990 – «Ошкоро» – композитсия барои синтезатор ва виолон-
чел.
1991 – Консерт барои рубоби бас ва оркестри камеравї.
1991 – Панљ прелюдия барои фортепиано.
1993 – «Достони рўъёњо» (Фантазия) барои скрипка (ѓиљљак) ва
оркестри камеравї.
1997 – Фантазия барои ансамбли чангнавозон ва фортепиано.
177
 1998 – «Насими анбарафшон», пйеса барои ансамбли рубобна-
возон ва фортепиано.
1999 – «Раќси аскарон», пйесаи консертї барои ансамбли скрип-
канавозон ва фортепиано.
2000 – «Андўњ» – баллада барои квартети торї.
Мусиќї ба намоишномањои театрї:
1985 – «Чорсў», пйесаи Н.Табаров.
1986 – «Бемби», пйесаи Ф.Золтен.
1987 – «Зоѓ», пйесаи К.Гешти.
1987 – «Исёни Лоњутї», пйесаи А.Атобоев.
1988 – «Йигити рабудашуда», мазњакаи И.Поташева.
1989 – «Фишор», драмаи мусиќии С.Айюбї.
1990 – «Антигона», пйесаи Ж.Ануй.
1991 – «Афсонањои мўйсафед», пйесаи Н.Абдуллоев.
1994 – «Ромео ва Љулйетта», пйесаи У.Шекспир.
1996 – «Маѓлубшавии Чамбули Мастон», пйесаи С.Айюбї.
1998 – «Дар киштии ѓарќшудаистода», пйесаи Љ.Ќуддус.
2001 – «Паёми Зардушт», пйесаи Н.Табаров.
Мусиќї ба филмњо:
1990 – «Хоби воќеї», филми бадеї, коргардон С.Њаќдодов.
1992 – «Ситорањои сари танўр», филми бадеї, коргардон
С.Рањимов.
1992 – «Дав», филми мустанад, коргардон С.Њаќдодов.
Асарњои хорї, романсњо, сурудњо ва такмили сурудњои халќї:
1978 – «Оѓўши Явроз».
1978 – «Сурудам бол дорад».
1978 – «Эй рўд», шеъри Г.Сафарзода.
1982 – «Бароям гиря кун», шеъри И.Хатлонї.
1982 – «Шабњои хуршедї», шеъри И.Хатлонї.
1983 – «Таронаи Ватан», шеъри Гулрухсор.
1983 – «Шаб гузашт», шеъри Гулрухсор.
1983 – «Ишќи ман», шеъри Гулрухсор.
1984 – «Даме дарё бишав», шеъри Н.Ќосим.
1984 – «Муњаббат», шеъри Н.Ќосим.
1984 – «Љавонї», шеъри И.Хатлонї.
178
1984 – «Душанбе», шеъри Н.Ќосим.
1984 – «Ту гули шукуфтарўї», шеъри Лоиќ.
1984 – «Ситорањо», шеъри Б.Собир.
1984 – «Садбарги сафед», шеъри С.Маъмур.
1984 – «Дилбари тољик», шеъри С.Маъмур.
1985 – «Борон шавам», такмили суруди халќї барои овоз ва
фортепиано.
1985 – «Дарё, ки калон шавад», такмили суруди халќї барои
хори омехта.
1985 – «Зиндагї», шеъри У.Шарифзода.
1985 – «Комсомол», шеъри У.Шарифзода.
1986 – «Бањорон», шеъри Рафоат.
1986 – «Турнањо», шеъри К.Насрулло.
1986 – «Ба ту ман мўњтољам», шеъри Љ.Каримзода.
1986 – «Роз», дуэт, шеъри Љ.Каримзода.
1986 – «Ишќи синасўз», шеъри Лоиќ.
1987 – «Кабўтари ман», шеъри У.Раљаб.
1988 – «Шоми Душанбе», шеъри А.Муродї.
1988 – «Суроѓам кун», шеъри А.Муродї.
1988 – «Иттињод», шеъри А.Муродї.
1988 – «Ёди кўњсор», шеъри А.Муродї.
1988 – «Табассуми субњ», шеъри М.Фарњат.
1989 – «Духтарчаи дойрадаст», шеъри Н.Боир.
1989 – «Меравам», шеъри Н.Алимуњаммадова.
1990 – «Чанор», романс барои овоз ва фортепиано.
1991 – «Дар хаёл омад», шеъри А.Љомї, сюита барои яккахон,
хор ва оркестри камеравї.
1992 – «Нигоњ кун», шеъри Ф.Фаррухзод.
1992 – «Бобоям омад», шеъри Г.Сулаймонова.
1992 – «Ахтарони љовидон», шеъри Гулрухсор, суруд барои хор
ва оркестри симфонї.
1993 – «Рез борон», шеъри Б.Собир, суруд барои хори занона ва
оркестри камеравї.
1993 – «Рубоб», шеъри Љ.Файзулло. Суруд барои яккахон, хор
ва оркестри камеравї.
1993 – «О дили дил», такмили сурудњои халќии тољикї барои як-
кахон ва хори омехта.
179
 1994 – «Субњи фирўз», шеъри М.Фарњат, суруд барои хори бача-
гона ва фортепиано.
1995 – «Гули бодом», шеъри М.Ќаноат, баллада барои овоз бо
оркестр.
1995 – «Арсаи вањдат», шеъри С.Айюбї, суруд барои хор бо ор-
кестр.
1996 – «Љони мо, эй Тољикистон», шеъри Н.Ќосим, суруд барои
яккахон, хор ва оркестр.
1996 – «Љањони тољикон», шеъри Н.Ќосим, кантатаи якќисма
барои яккахон, хор ва оркестри симфонї.
1996 – «Раќси гулњо», шеъри С.Хатлонї, суруд барои яккахон,
хори занона ва оркестр.
1997 – «Њамду сано ба санъат», шеъри С.Айюбї, суруд барои
хор ва оркестри симфонї.
1998 – «Бўи љўйи Мўлиён», шеъри Рўдакї ва С.Айюбї, кантата
барои яккахон, хор ва оркестри симфонї.
1998 – «Нолањо аз ёлањо», суруд барои яккахон ва хори омехта.
1998 – «Суруди Душанбе», шеъри Лоиќ, суруд барои яккахон,
хор ва оркестр.
1998 – «Эй шањри ман», шеъри С.Хатлонї, суруд барои яккахон,
хор ва оркестр.
1999 – «Самои бахт», шеъри С.Хатлонї, кантата барои хор ва
оркестри симфонї.
2000 – «Меравї, асри куњан», шеъри Гулназар.
2000 – «Марњабо, асри навин», шеъри Гулназар.
2001 – «Љашни истиќлол», шеъри М.Ѓоиб, суруд барои хор бо
оркестр.
2001 – «Тољикистони мо», ќасидаи мутантан барои хор бо ор-
кестр.
2002 – «Азизи ман», шеъри К.Олимї, суруд барои яккахон ва
оркестр.
2005 – «Таронаи Ватан», шеърњои Муњаммад Ѓоиб, Гулназар
Келдї, Низом Ќосим, Салими Хатлонї барои сарояндагон, хор ва
оркестри симфонї.
180
МИХАИЛ ЦВЕТАЕВ
Цветаев Михаил Алексеевич (1907 – 1982) –
композитор, Ходими хизматнишондодаи санъ-
ати Тољикистон (1977), дар љабњањои гуногуни
фарњанги мусиќї пурмањсул кор кардааст.
Композитор дар Рязан (Россия) таваллуд
шуда, овони наврасї дар Техникуми якуми дав-
латии Москва (композитсия ва фортепиано) дар
синфи мусиќишинос ва пианинонавози маъруф
Б.Л. Яворский тањсил мекунад. Соли 1931 ў
Консерваторияи давлатии Москваро (синфи
композитори барљастаи шўравї Н.Я. Мясков-
ский) хатм кардааст.
Ба ташаккули диди зебопарастии М. Цветаев фаъолияти ў дар
истењсолоти донишљўён-композиторони Консерватория мусоидат
намуд. Ин ташкилот яке аз аввалин иттињодияњои эљодї буд. Сони-
ян, М. Цветаев аъзои Иттифоќи композиторони кумитаи Москва
мешавад. Мањз дар асоси он соли 1932 Иттифоќи композиторони
СССР ташкил гардид.
Солњои донишљўї М. Цветаев бо њунарпешаи маъруфи советї
В.Н. Яхонтов ошної пайдо намуда дар театри ў «Современник»
ба њайси саркоргардон, композитор ва пианинонавоз кор мекунад.
Чанд сол пас В.Н. Яхонтов дар китоби худ «Театр одного актёра»
ва Н. Кримова дар китоби «В. Н. Яхонтов» наќши М.А. Цветаевро
дар эљоди намоишномаи фалсафї-публитсистии «Љанг» ќайд наму-
да, маќоми муњими онро дар њаёти мусиќии Москва ва Ленингради
онваќта хеле бузург њисобидаанд.
Пас аз хатми Консерватория ў дар театри мусиќии Тошканд (дер-
тар – Театри академии опера ва балети ба номи А. Навої) њамчун
дирижёр ва композитор фаъолият менамояд. Дар ин љо дар њамкорї
бо К. Яшен вай драмаи мусиќии «Дўстон»-ро эљод мекунад.
Боз ба Москва баргашта ў солњои 30-ум операи «Шабњои са-
фед» (аз рўи асари Ф. Достоевский), Консерт барои фортепиано,
якчанд силсилаасарњои вокалиро бар ашъори А.Блок, С.Есенин,
В.Маяковский эљод мекунад.
Солњои Љанги Бузурги Ватанї (1941-1945) ў дар сафи Армияи
Советї хизмат намуда, сурудњои «Суруди партизанї» (ш. Н. Бра-
181
ун), кантатаи «Ќурбони шараф» барои овози хор оркестр (ш. А.
Кулешов) ва дигар асарњоро эљод мекунад.
Аз нимаи дуюми солњои 40-ум эљодиёти пурмањсулро идома
дода, ба фаъолияти мусиќї-маърифатї мароќи калон зоњир мена-
мояд. Соли 1946 ў дар ташкил намудани консерваторияи шањри
Горкий (Россия) сањмгузорї намуда, кафедраи назарияи мусиќиро
роњбарї намуда, аз композитсия њам дарс медињад.
Соли 1948 котиботи Иттифоќи композиторони СССР М. Цветаев-
ро барои кўмаки эљодї ба шањри Душанбе равон мекунад.
Шиносої бо мусиќии суннатии тољик ба зудї ба фаъолияти
љиддии мусиќї-тањќиќотї табдил меёбад. Ба ќалами М. Цветаев
маќолаи «Шашмаќом» (маљаллаи «Дружба народов», 1965) тааллуќ
дорад. Ў андешањои худро нисбат ба арзиши безаволи фолклори
мусиќии тољик дар маќолаи «О некоторых особенностях таджик-
ских народных песен» (нашрияи Академияи илмњои Тољикистон,
1975), дар монографияи «њофизи халќи тољик Шариф Љўраев»
(Москва: «Советский композитор», 1960) иброз намудааст.
Дарки фарњанги миллии тољик ба ў имкон дод, ки дар сафи аъ-
зои Иттифоќи композиторон фаъол шавад.
Вай бо композиторон Ш. Соњибов, Ф. Шањобов ва Ф. Солиев
робитањои наздики эљодии устувору дарозмуддат пайдо мекунад. Ў
дар таќдири эљодии композиторон насли дигар Д. Дўстмуњаммадов
ва С. Њамроев наќши бузург бозида, ба ташаккули композитори
љавон З. Миршакар таъсири калон расонидааст. Тањти роњбарии ў дар
Омўзишгоњи мусиќии Душанбе симои эљодии композитор Ќ. Яњёев
ташаккул меёбад. Ин самти фаъолияти М. Цветаев дар маљаллаи «Со-
ветская музыка» (1967), ба таври сазовор арзёбї гардидааст.
М. Цветаев дар эљодиёти композитории худ ба жанрњои
калонњаљм бештар рў овардааст. Жанри мусиќї-сањнавиро М.
Цветаев бо драмаи мусиќї оѓоз намуда, дар балети «Ќолини ка-
буд» (1949) идома медињад. Аз мусиќии ин балет аксаран ду сюи-
таи хореографї, валси консертии тољикї ва раќсњои алоњида дар
консертњои симфонї тез-тез иљро мегарданд. Операи бачагонаи
ў «Рўбоњи њилагар»-ро, ки соли 1960 Театри давлатии академии
опера ва балети ба номи С. Айнї ба сањна гузошта буд, соли 1974
барќарор намуд. Соли 1969 композитор ба нахустин операи худ
«Шабњои сафед» баргашта тањрири дуюми онро пешнињод кард.
182
Дар синну соли камолот эљодиёти композитор бештар дар жан-
ри симфонї зоњир мегардад. Диди ў дар ин жанр оптимистї буда,
пањлўњои гуногуни њаёти халќ ва љомеаи ба ў муосирро таљассум
мекунад. Ду ќисми симфонияи нотамоми ў (1952) њамчун достонњои
симфонии «Боѓњои гулзор» ва «Скерцо-достон» маъмул гаштанд.
Симфонияи сеюм (1970) ба хотираи В.И. Ленин навишта шудааст.
Симфонияи чањорум «Тољикистон» (1972) – тасаввуроти мусиќї дар
бораи љумњурии мањбуб аст. Мазмунан ба он симфонияи панљум –
«Дўстии халќњо» (1973) ќарин аст. Симфонияи шашуми композитор
(1976) зери таассуроти рўзномаи шахсии Таня Савичеваи леинградї
пайдо шуда, ба шањидони Љанги Бузурги Ватанї бахшида шудааст.
Дар эљодиёти вокалии ў жанри романс маќоми хосаро пайдо
кардааст. Интихоби шеър аз завќи баланд ва шеърфањмии ў ва
мањорати оњангсозї – аз дарки мукаммали имкониятњои сарояндагї
гувоњї медињанд. Солњои 50-ум М. Цветаев силсилаи романсњоро
(иборат аз 12-то) бо номи «Гулдастае болои ќабри шоир» бахши-
да ба Абуабдуллоњи Рўдакї эљод намуд. Пас аз 20 сол боз ба ин
жанр рў оварда, силсилаи романсњоро зери унвони «Бо оби фано»
аз рубоиёти Умари Хайём меофарад. Ин силсилаасар намунаи
олиљаноби талќини фалсафии ашъори шоири бузург мањсуб меша-
вад. Се романси дигари М. Цветаев (шеърњои Ю Друнина, 1975) ба
мавзўи Љанги Б узурги Ватанї бахшида шудаанд.
Омўзиши хусусиятњои мусиќии суннатии тољик ба осори ком-
позитории М.Цветаев таъсири бузург расонид. Оњангњои асарњои
ў, ба монанди «Сарахбори Наво» барои ансамбли њофизон ва ор-
кестри симфонї, сурудњои сершумор бар матнњои фолклори тољик
барои яккахон ва фортепиано, ду хори a’capella ба оњангњои сун-
натии тољик хеле ќаринанд. Дар ду сюита бар оњангњои класси-
кии тољик барои оркестри созњои халќї, М. Цветаев кўшидааст,
ки нозукињои лањнї, оњангї ва зарбии мусиќии тољикро тавассути
имкониятњои оркестр нигоњ дорад.
Солњои охири њаёт композитор М. Цветаев симфонияи њафтуми
худро бо истифодаи маводи фолклори мусиќии тољик (1980), «Увер-
тюраи табрикотї» (1981), Консерт барои фортепиано ва оркестрро
менависад.
Эљодиёти ў инчунин беш аз 40 мусиќї бар спектаклњои театрї,
мусиќї барои кинофилмњо, коркардњои мусиќии халќї, суруду
романсњои сершуморро дар бар мегирад.
183
 Бо фаъолияти љамъиятї ва омўзгории худ композитор М.Цветаев
дар фарњанги мусиќии љумњурї сањми хеле бузург гузоштааст.
Соли 1977 ў сазовори унвони фахрии Ходими хазматнишондо-
даи санъати Тољикистон гардид. Ќаблан ў бо медалњои «Ветерани
мењнат» сарфароз гардида буд.
Асарњои мунтахаб
Асарњои сањнавї:
Операи «Шабњои сафед» (аз рўи асари Ф. Достоевский, солњои
30-юм). Тањрири дуюм – 1969. Дастнавис.
Опера-афсона «Рўбоњи њилагар». Либреттои Л. Барсукова.
Дастнавис.
Балети «Ќолини сафед». Дастнавис. Аз ин балет се порча дар ки-
тоби «Оркестровые произведения советских композиторов». (№9,
Москва: «Сов. композитор») чоп шудааст.
Асарњои симфонї:
1952 – Симфонияи №1 нотамом монд.
1952 – «Боѓњои гулзор», достони симфонї. Дастнавис.
1952 – Симфонияи №2
1952 – «Скерцо-достон», достони симфонї. Дастнавис.
1970 – Симфонияи №3 (ба хотираи В.И. Ленин). Дастнавис.
1972 – Симфонияи №4 «Тољикистон», бахшида ба 50-солагии
СССР. Дастнавис.
1973 – Симфонияи №5 «Дўстии халќњо». Дастнавис.
1976 – Симфонияи №6. Дастнавис.
1980 – Симфонияи №7. Дастнавис.
1982 – «Увертюраи идона». Дастнавис.
1982 – Консерт барои фортепиано ва оркестри симфонї. Даст-
навис.
Асарњои камеравї-созї:
1937-1939 – «Северные песни», цикл детских пьес фортепиано.
Москва, «Советский композитор», 1977.
1973 – «Впечатления», цикл полифонических пьес. Москва, «Со-
ветский композитор», 1977.
184
1944 (1973) – «Героическая соната». Москва, «Советский компо-
зитор», 1977.
1982 – Соната барои флейта ва фортепиано. Дастнавис.
Асарњои вокалї:
1929 – «Цветы чужого сада», 9 вокальных миниатюр на стихи
А. Глобы. Москва, «Советский композитор», 1983.
1930-1932 – «Лесбия», 12 романс бар ашъори Катулла. Дастнавис.
1931-1932 – «Сурудњои ќирѓизї», шеърњои А. Глоба. Дастнавис.
1957-1958 – «Гулдастае болои ќабри шоир», 12 романс бар ашъ-
ори Абуабдуллоњи Рўдакї
– «4 романса на стихи Рудаки». Москва, «Советский компози-
тор», 1960.
– «2 романс бар ашъори Рўдакї». Душанбе, «Таджикгосиздат»,
1962.
– 6 романсов // «Абуабдулло Рудаки в музыке». Душанбе, «Ир-
фон», 1963
1975 – «Бо оби фано», 12 романс бар ашъори Умари Хайём.
Дастнавис.
1976 – «Последняя любовь», вокальный цикл на слова В. Сосюры,
А. Блока, Ф. Тютчева. Москва, «Советский композитор», 1983.
АЪЗАМ СОЛИЕВ
Ходими хизматнишондодаи санъати Тољи-
кистон, композитор Солиев Аъзам Фозило-
вич 19 декабри соли 1941 дар шањри Душан-
бе дар оилаи композитори маъруфи тољик,
Њунарманди халќии Љумњурии Тољикистон
Фозил Солиев таваллуд шудааст.
А.Солиев њанўз овони бачагї нисбат ба
мусиќї мароќ зоњир намуда, дар баромадњои
оркестри нафасии мактаб иштирок мекунад.
Дар Омўзишгоњи мусиќии Душанбе вай дар
шўъбаи назариявї-композиторї (синфи Ю.Г.Тер-Осипов) таълим
мегирад. Солњои наврасии ў сохтмони НОБ-и Норак оѓоз меёбад,
185
ки бо шањомати худ тасаввуротро ба њаяљон меовард. Зери таас-
суроти љавони эљодкор аз ин воќеаи бузурги њаёти халќ достони
симфонии «Норак» навишта мешавад (1963).
Дар Консерваторияи Тошканд А.Солиев тањсилро дар синфи
профессор Б.И. Зейдман идома медињад. Солњои донишљўї вай
Квартети тории №1 иборат аз 4 ќисм (1969)-ро, ки дорои як ќатор
арзишњои бадеї буд, эљод менамояд. Баъзе «академизм»-њои ногу-
зири афкори овони донишљўиро вай дар асари баъдинаи худ «Увер-
тюраи патетикї» барои оркестри симфонї, бахшида ба комсомол
бартараф менамояд. Дар ин партитура аслияти эљодиёти муаллиф
њувайдо мегардад. Увертюра дар барномаи Дањаи санъат ва адабиё-
ти тољик дар Ўзбекистон (Тошканд, 1968) иљро карда мешавад. Ин
шањодати боэътимоди эътирофи истеъдоди композитори љавон буд.
Хусусияти граждании эљодиёти композитор дар симфония-
достони «Хотираи дил» (1969) зоњир гардид. Дар он муаллиф ба
симои зан-модар мурољиат намуда, наќши бузурги ўро дар љомеаи
мо таъкид менамояд.
Дар ин асар композитор дастовардњои тозаи роњи дарёфти
мањоратро намоиш медињад. Он сомеонро бо мукаммалии эњсосот
ва симои барљастаи мусиќї љалб менамояд. Симфония-достон бо
дипломи Озмуни умумииттифоќии композиторони љавон (Москва,
1969) сазовор гардонида шудааст.
Дар достон-ораторияи мўњташами «Садои Осиё» барои ровї,
сарояндагон, хори омехта ва оркестри симфонї (1972) композитор
кўшиши самарбахше бањри васеъ намудани мавзўњои иљтимої ва
мусиќї дар эљодиёти хеш мекунад. Он бар матни достони њамноми
Ќањрамони Мењнати Сотсиалистї, Шоири Халќии Тољикистон
Мирзо Турсунзода эљод гардидааст, ки дар он шоир роњу равиши
нави рушди иљтимої-таърихии халќњои Осиё ва наќши онњоро дар
љањони муосир таљассум намудааст. Дар мусиќии касбии тољик ин
яке аз нодиртарин асарњоест, ки дар он оњангњои њиндї ва арабї
садо додаанд. Вале дар он асосан маводи хушоњанги асил бо љалби
васеи боигарињои овозї ва метроритмии мусиќии халќии тољик ис-
тифода бурда шудаанд.
Дар эљодиёти композитор мавќеи намоёнро симфонияи дуюми
ў иборат аз 3 ќисм «Солномаи Аспанзода» (1971) ишѓол менамояд.
Симфония барномаи возењ дошта, мўњтавои онро номгўи ќисмњои
он ошкор менамояд: якум – «Андешањои Аспанзода», ќисми дуюм
– «Љашни суѓдиён ва њуљуми душманон», сеюм – «Нолаи суѓдиён».
186
Мусиќии симфония аз даврони фољиабори таърихи Панчакенти
ќадими асри VIII, ки дучори њамлаи аљнабиён гардида буд, њикоят
мекунад. Новобаста аз муќовимати љасуронаи шањр, ањолии он не-
сту нобуд ва ба коми оташ кашида шуданд. Аспанзода аз ин хунрезї
тасодуфан эмин монда дар солномаи хеш оид ба фољиае, ки насиби
њамватанон гардида буд, њикоят мекунад. Симфонияро гўш карда,
мўњтавои образноки онро бараъло дарк намудан мумкин аст.
Баъд аз ин «Симфониеттаи љавонї»-и иборат аз 4 ќисм барои ор-
кестри торї, асари барои А.Солиев аз он љињат нодир аст, ки бар-
нома надорад. Он дар шакли соф классикї эљод гардида, фарњанги
баланди сабки муаллифро инъикос менамояд.
Дар силсилаи вокалї-симфонии «Дар бораи Ватан» (1977) ба
шеъри М.Фарњат ва Гулназар композитор ба мавзўњои гражданї
бармегардад.
Дар байни асарњои композитор симфонияи «Ќањромонона»
(1977) ба ёдбуди комсомолони солњои 20-ум бахшида шуда, си-
мои муборизони љавон бањри пирўзии Њокимияти Советиро дар
Тољикистон инъикос менамояд. Ќисми якум «Бедорї», дуюм –
«Мубориза», сеюм – «Љовидонї». Мусиќии симфония образнок ва
фољиавї буда, бо њиссиёти баланд саршор аст. Бо маќсади дарёфти
обуранги нав барои таљассуми њадаф муаллиф њайати ѓайриоддии
иљрокунандагони симфонияро интихоб намудааст – он барои орке-
стри торї, литавра ва фортепиано навишта шудааст.
А.Солиев зуд-зуд ба мавзўњои мубрами замон мурољиат на-
муда, муносибати хешро ба корномањои љумњурї, ба рўйдодњои
сохтмонњои азим баён менамояд. Якумин достони симфонии ў
«Норак» оѓози њамин анъанаи наљиб гардид. Соли 1981 вай досто-
ни симфонии «Эњёи Роѓун» – асари барљастаи мусиќї дар мавзўи
гражданиро эљод мекунад.
Дар байни асарњои маъмули композитор – симфонияи чорум «Ёд-
буди падар», «Деворнигорањои тољик», сюитаи хореографии «Дўстї»,
симфонияи панљўм «Ба хотираи М.Турсунзода»), манзараи симфонии
«Корвон», ду квартети торї, якчанд асарњои камеравї-созї, сурудњо
ва романсњо бар ашъори шоирони тољик ва диг. мебошанд.
Њангоми омўзгорї дар Коллељи санъати ба номи А.Бобоќулов
ва Консерваторияи миллии Тољикистон ба номи Т.Сатторов
А.Солиев эљодиёти худро бо тарбияи композиторони љавон,
мусиќишиносон ва навозандагон алоќаманд месозад. Дар бай-
187
ни шогирдони ў симоњои арзандаи мусиќии тољик – А.Баќоев,
Б.Юсупов, П.Турсунов, А.Мусоев, С. Њомидов.
Мусиќии А.Солиев, ки забонаш хеле муосир аст, ба сомеон
наздик ва фањмо аст. Он бењтарин суннатњои фарњанги мусиќии
тољикро ривољу равнаќ медињад. Композитор аз мусиќии халќї
ё классикї иќтибос намеорад, вале тамоми эљодиёти ў аз руњияи
халќї ва тобишњои миллї саршор аст.
А.Солиев тўли солњои зиёд узви Раёсати Иттифоќи композито-
рони Тољикистон, раиси бахши мусиќии камеравї-созї буд.
А.Солиев бо Грамотаи Фахрии Президиуми Шўрои Олии
Тољикистон ва унвони фахрии Ходими хизматнишондодаи санъа-
ти Љумњурии Тољикистон сарфароз гардонида шудааст.
Асарњои мунтахаб
Асарњои вокалї-симфонї:
1972 – «Овози Осиё», шеъри М.Турсунзода, оратория барои
ровї, сарояндагон, хори омехта ва оркестри симфонї.
1972 – «Сурудњо дар васфи Россия», шеъри С.Султон, барои
квартети вокалї ва оркестри симфонї.
1977 – «Дар бораи Ватан», шеъри М.Фарњат ва Гулназар, силси-
лаи вокалї-симфонї.
1977 – «Партияи рањнамо», шеъри Б.Рањимзода, кантата.
1977 – «Ба партия», шеъри С.Султон, кантата барои сароянда,
хор ва оркестри симфонї.
Асарњои симфонї:
1963 – «Норак», достони симфонї.
1963 – «Корвон», барои оркестри симфонї.
1968 – Увертюраи патетикї.
1968 – «Хотираи дил», достон-симфонияи №1.
1971 – «Солномаи Аспанзода», симфонияи драмавии №2 дар 3
ќисм.
1975 – «Симфониеттаи љавонї», дар 4 ќисм.
1977 – «Ќањрамонона», симфонияи №3, иборат аз 3 ќисм.
1980 – «Хотираи Айнї», достони симфонї.
1981 – «Деворнигорањои тољикї», достони симфонї.
1981 – «Эњъёи Роѓун», достони симфонї.
1982 – «Дўстї», сюитаи хореографї.
188
1989 – «Ёдбуди падар», симфонияи №4, иборат аз 3 ќисм.
2004 – «Марши сарбозони сулњ».
Асарњои камеравї-созї:
1967 – Сюита иборат аз 4 ќисм барои оркестри торї.
1969 – Квартети торї №1.
1979 – Достони лирикї барои скрипка ва фортепиано. Ба про-
фессор Б.И.Зейдман бахшида шудааст.
1982 – Панљ пйеса барои ќўшнай ва фортепиано.
1980 – Квартети торї №2. Ба Ф.Солиев бахшида шудааст.
1987 – Дуэти консертї барои валторна ва фортепиано.
1990 – Триои полифонї барои гобой, кларнет ва фагот.
2004 – Пйесањои созї барои дастањои бачагона.
Асарњо барои фортепиано:
1959 – Вариатсияњо барои фортепиано.
1961 – Пйесањои бачагона барои фортепиано.
1961 – Сонатина барои фортепиано, дар 3 ќисм.
2005 – Сегонаи сонатавї барои фортепиано.
2006 – Шаш пйеса барои фортепиано.
Асарњои камеравї-вокалї:
1958-2004 – Сурудњо ва романсњо бар ашъори шоирон Њилолї,
Љомї, М.Фарњат, А.Бобољон, М.Рањимї, Б.Рањимзода, Б.Фаррух,
С.Абдулло, С.Султон, А.Ќодирї, Њ.Ќурбонова, М.Сатторї,
У.Шарифзода, А.Сидќї, О.Аминзода, О.Мирак, Х.Хољаев ва диг.
2000 – «Ба рафиќи љанговарам», «Бозгашти сарбоз», «Сарбози
сулњ», шеърњои А.Ќодирї, силсилаи вокалї.
2006 – Чор романс, силсилаи вокалї аз назми классикии тољик.
Мусиќї ба намоишномањои театрї:
1974 – «Муњориба дар биёбон», пйесаи М.Миршакар.
1975 – «Абадзиндагон», пйесаи С.Сафаров.
1979 – «Малика аз Гашйян», пйесаи С.Саидмуродов.
1982 – «Шўълаи озодї», пйесаи Ѓ.Абдулло.
1984 – «Риштаи печ дар печ», пйесаи М.Холов.
1986 – «Фарёди ишќ», пйесаи Ѓ.Абдулло.
1986 – «Тўи бе домод», пйесаи Љ.Ќуддус.
1987 – «Ѓуломон», С.Айнї, намоишномаи радиої дар 3 ќисм.
2002 – «Хуршедсавор», пйесаи О.Сайфуллоев.
189
 ФОЗИЛ СОЛИЕВ
Солиев Фозил (1914 – 1976) – композитор,
Њунарманди Халќии Тољикистон – соли 1914
дар дењаи Чинози вилояти Тошканд тавал-
луд шудааст. Дар тарљумаи њоли ў тамоми
марњилањои ташаккули мактаби композито-
рии Тољикистон таљассум ёфтаанд.
Фаъолияти эљодии ў солњои сохтмони
маданї, њангоме ки роњњои минбаъдаи рушди
фарњанги мусиќї муайян гардиданд, оѓоз гар-
дидааст. Дар ин раванди пурмањсул ў фаъоло-
на ширкат варзидааст.
Соли 1931 пас аз хатми синфи ѓиљљаки Техникуми мусиќии Лени-
нобод ў ба њайси навозанда ба нахустин оркестри касбии љумњурї,
ки дар назди Театри мусиќї-драмавї – дар оянда Театри академї-
драмавии ба номи А.Лоњутї ба кор меояд. Пас аз якчанд сол
њунарманди љавон, бо њисси баланди масъулият нисбат ба таќдири
фарњанги миллї бо ќатъият паси дастгоњи дирижёрии оркестри
номбурда мешинад. Њамзамон ў њамчун яке аз созмондињандагон
баъдтар дирижёри оркестри созњои мардумии Филармония таъин
мегардад (1938).
Њарду оркестр тањти роњбарии Ф.Солиев фаъолияти васеи кон-
сертиро ба роњ монда, намунањои бењтарини мусиќии мардумї ва
мардумї-классикиро тарѓиб менамуданд. Дирижёр дар заминаи касбї
далерона фарњанги баланди иљрокунандагиро љорї менамуд.
Пас аз ду сол Ф.Солиев бо њамроњии дигар њунармандон дар
ташкил намудани Иттифоќи композиторони РСС Тољикистон
(1939), ташкилоти эљодие, ки дар рушди фарњанги мусиќии муоси-
ри љумњурї наќши бузург бозидааст ширкат меварзад.
То ин ваќт композитор њамчун муаллифи як ќатор асарњо маъ-
руф гардида буд. Дар онњо шавќу раѓбати композитори љавон
ба сароѓози хушоњангї, бахусус вокалї, зоњир мегардад. Инњо
сурудњои «Мепарварам» (шеъри А.Шукўњї), «Мењнат ва муњаббат»
(шеъри М.Аминзода), «Бихандад лола» (шеъри Рўдакї) ва дига-
рон, ки ба таври васеъ пањн гардида буданд, мебошанд. Эљодиёти
сурудии Ф.Солиев туфайли истеъдоди барљастаи оњангофарии ў,
190
ќаробати мусиќии ў ба манбањои халќї, таъсирнокии замзамањояш
маъруфият пайдо кардаанд. Солњои Љанги Бузурги Ватанї
Ф.Солиев як ќатор сурудњо аз љумла, суруди «Ќалъаи оњанин» (шеъ-
ри М.Аминзода)-ро, ки ба шањри ќањрамон – Сталинград бахшида
шуда буд, эљод мекунад. Бисёр сурудњои ў дар фронтњои Љанги Бу-
зурги Ватанї, дар он љойњое, ки Ф.Солиев дар њайати бригадањои
консертии фронтии тољик сафар намуда буд, садо додаанд.
Ў яке аз аввалин композиторони тољик аст, ки асари симфонї
эљод намудааст. Аз љумла солњои љанг вай Марши тантанавї ба-
рои оркестри симфонї, бахшида ба муњорибаи назди Сталингра-
дро менависад. Он аз љониби Оркестри давлатии симфонии РСС
Украина, ки он ваќт дар Душанбе љойгир буд, бомуваффаќият
иљро мегардад.
Ф.Солиеви нисбат ба эљодиёти хеш басо серталаб, соли 1946 ба-
рои тањсил ба шўъбаи миллии Консерваторияи давлатии Москва
дохил гардида, дониши худро оид ба композитсия такмил медињад.
Муоширати эљодї бо њунармандони маъруфи шўравї барои ком-
позитор уфуќњои нави эљодиро боз намуд. Он бар эљоди якчанд
асарњои калонњаљми симфонї, ки ба таври устувор дар репертуари
консертї љой гирифтанд, зоњир гардид. Муњимтарини онњо авва-
лин Рапсодияи тољикї, асаре, ки соли 1946 эљод шуда, то њанўз дар
толорњои консертї бомуваффаќият иљро карда мешавад, мањсуб
меёбад. Рапсодия бо мантиќи шакл, хушоњангии забон, тазоди
барљастаи манзарањо, оркестровкаи олиљаноб фарќ мекунад. Му-
аллиф дар асоси ин асар оњангњои раќсии тољикиро гузоштааст, ки
туфайли он ин асар хусусияти воќеан халќиро пайдо намуда, њатто
ба ноогоњтарин сомеон фањмо гардид.
Тамоми солњои минбаъда Ф.Солиев ваќти зиёдро ба эљоди
асарњои симфонї мебахшад. Вай Достони симфонї, Достон-
рапсодияњои симфонии №2 ва №3 ва як ќатор асарњоро меофарад.
Њамаи онњо аз нигоњи забони мусиќии худ нињоят пуртаъсиру ба
таври возењ миллї мебошанд, ки ин бешубња комёбии онњоро таъ-
мин менамояд.
Як ќатор асарњоро Ф.Солиев дар њаммуаллифї бо Я.Сабзанов,
М.Цветаев ва Ю.Тер-Осипов навиштааст.
Майли ў ба театр, ки солњои љавонии худро композитор ба он бах-
шида буд, аз бисёр љињат доираи шавќу завќи ўро дар овони камо-
191
лоти эљодї муайян намуд. Ф.Солиев барои бисёр намоишномањои
Театри академї-драмавии ба номи А.Лоњутї мусиќї эљод намуда-
аст. Мусиќии ў ба намоишномањои «Тўй», «Њаёт ва ишќ», «Орзу»
ва боз бисёрињо хеле машњур гардиданд. Њамчун композитор вай
њамроњи коргардон, рассом, њунарпешагон «баробар» дар эљоди
намоишнома ширкат меварзид. Аз ин рў, мусиќии ў дар намоиш-
нома хеле табиї ва боэътибор мебаромад. Ба хусусияти хоси ис-
теъдоди Ф.Солиев, ки барои эљоди мусиќии театрї басо муњим
аст, метавон тафаккури равшану образнокии мусиќї, истеъдоди
таљассумгарии ўро мансуб донист.
Мусиќии театрии Ф.Солиев аз доираи васоити ёрирасони
ифодаи намоишнома берун рафта, дар бисёр њолатњо ањамияти
мустаќил пайдо мекунад. Бисёр сурудњои якка, сурудњо ва дигар
порчањо аз мусиќии театрии ў дар консертњо њамчун асари асил
садо медињанд.
Ф.Солиев солњои зиёд дар наќши дирижёр баромад намудааст.
Фаъолияти композитор ба сифати роњбари ансамбли машњури
рубобчизанон, ки омўзиши амиќи мусиќии фолклорї алоќаманд
буд, аз бисёр љињат асарњои ўро бо манбањои халќї бой гардонид.
Махсусан таваљљўњ ва ваќти зиёди хешро ў ба омўзиши азхудна-
моии эљодии мусиќии Помир бахшидааст. Њамкорињои бисёрсо-
лаи эљодии ў бо Театри мусиќї-драмавии ба номи Рўдакии шањри
Хоруѓ самарабахш буданд.
Муоширати воќеии эљодї бо коллективи иљрокунандагон, бо
дўстдорони мусиќї эљодиёти композиторро пайваста бо мавзўњои
нав ѓанї гардонида, ба ў илњоми тозаи эљодї бахшиданд. Мусиќии
Ф.Солиев дорои решањои амиќи халќї мебошад ва ин баёнгари
таваљљўњи ањли мусиќї ба эљодиёти ў мебошад.
Ф.Солиев тавассути фаъолияти љамъиятии хеш дар њаёти
мусиќии љумњурї сањми бузург гузоштааст. Вай солњои зиёд узви
Раёсати Иттифоќи композиторони Тољикистон буда, ба њайати
шўроњои бадеии коллективњои иљрокунандагї шомил буд. Ком-
мунисти дорои собиќаи калони њизбї вай њангоми баррасии
проблемањои эљодї принсипнокии баланд зоњир менамуд.
Мушарраф гардидани ў бо ордену медалњои СССР, Грамотаи
фахрии Президиуми Шўрои Олии РСС Тољикистон аз эътирофи
васеи фаъолияти љамъиятї ва эљодии Ф.Солиев дарак медињад.
192
Асарњои мунтахаб
Асарњои симфонї ва асарњо барои оркестри созњои халќї:
1946 – Рапсодияи тољикии №1.
1951 – Сюитаи симфонї иборат аз 4 ќисм.
1960 – «Раќс ва пйеса» барои оркестри симфонї.
1966 – «Сюитаи пионерї» иборат аз 7 ќисм дар њаммуаллифї бо
Ю.Тер-Осипов.
1968 – Достони симфонї.
1972 – Достон-рапсодияи симфонии №2.
1974 – Достон-рапсодияи №3 барои оркестри созњои миллї.
1974 – Достон-рапсодияи №4 барои оркестри созњои миллї.
Асарњои вокалї-симфонї:
1958 – Кантата. Дар њаммуаллифї бо Я.Сабзанов. Иборат аз 5
ќисм, шеърњои Рўдакї, Љомї.
1972 – «50-солагии СССР», оратория. Дар њаммуаллифї бо
М.Цветаев.
1974 – «Мо аз боми љањонем», сюитаи вокалї-хореографї.
Мусиќї ба намоишномањои театрї:
1942 – «Майсара», пйесаи Њамза Њакимзода Ниёзї
1951 – «Духтари ноком», пйесаи Љ.Икромї.
1954 – «Ситора», пйесаи Љ.Икромї.
1955 – «Дил – дили Зайнаб», пйесаи Ш.Киромї ва А.Мороз.
1958 – «Тўй», пйесаи С.Ѓанї.
1958 – «Њаёт ва ишќ», пйесаи Ф.Ансорї.
1959 – «Худої», пйесаи Р.Такур.
1959 – «Виљдон», пйесаи С.Ѓанї ва Е.Мителман.
1960 – «Сурх ва сиёњ», пйесаи А.Зак ва И.Кузнетсов.
1960 – «Амак ва љиянњо», пйесаи Р.Бобољон.
1961 – «Љарима 30 тин», пйесаи Љ.Икромї.
1964 – «Хор дар гулистон», пйесаи Љ.Икромї.
1964 – «Њуррият», пйесаи Ѓ.Абдулло.
1966 – «Паррандаи рањнамо», пйесаи М.Волин.
1966 – «Тошбек ва Гулќурбон», пйесаи М.Миршакар.
1967 – «Дилњои сўзон», пйесаи Љ.Икромї.
193
 1969 – «Сароби хунин», пйесаи С.Азимова.
1969 – «Орзу», пйесаи М.Назаров.
1972 – «Љон додаракон», пйесаи А.Ќањњорї ва диг.
Сурудњо, романсњо, пйесаи созї ва такмили оњангњои халќї.
ПАРВИНА СОњИБОВА
Соњибова Парвина Телмановна соли 1971
дар шањри Душанбе таваллуд шудааст. Соли
1978 ба шўъбаи фортепианои мактаби миё-
наи махсуси мусиќии љумњуриявии ба номи
З.Шањидї ќабул мегардад. Пас аз хатми мак-
таб соли 1989 ба кафедраи таърих ва наза-
рияи мусиќии шарќи Донишкадаи давлатии
санъати Тољикистон ба номи М.Турсунзода
дохил мешавад. Ба сифати кори дипломї Пар-
вина мавзўи «Мероси эљодии Ш.Соњибов»-
ро пешнињод менамояд, ки он ба композитор, донишманди
Шашмаќом, Ходими хизматнишондодаи санъати Тољикистон ва
Ўзбекистон, дорандаи Љоизаи давлатии ба номи Рўдакї ва Љоизаи
Борбад, Шоњназар Соњибов бахшида шуда буд.
Пас аз хатми Донишкадаи давлатии санъати Тољикистон ба
номи М.Турсунзода, солњои 1994-2003 ў ба сифати муаллими кафе-
драи фанњои назариявї ба Коллељи санъати ба номи А.Бобоќулов,
аз соли 2003 ин љониб муаллими кафедраи таърих ва назарияи
мусиќии Консерваторияи миллї мебошад.
Аз соли 2002, узви Иттифоќи композиторони Тољикистон.
Овони донишљўї композитсияро аз З.Миршакар, Т.Сатторов ва
А.Латифзода омўхтааст.
Аввалин асарњои ў њангоми тањсил дар Донишкадаи давлатии
санъати Тољикистон ба номи М.Турсунзода навишта шудаанд.
Хусусияти хоси мусиќии ў хушоњангии амиќ, њаракати ботадриљи
љараёни оњанг мебошад. Сабки сурудњои ў хеле одї буда бо
хушоњангї фарќ мекунад.
194
Асарњо
2002 – «Таронањои кишварам», асар барои 2 фортепиано. Даст-
навис.
«Эй, Тољикистон зинда бош», шеъри Љ.Њошимї. Дастнавис.
«Оњанги њиндї», пйеса барои фортепиано. Дастнавис.
2003 – «Таронаи бањор», асар барои 2 фортепиано. Дастнавис.
«Њазломез»
Прелюдияи хурд.
«Раќс».
Прелюдияи №1.
Прелюдияи №2.
Пйесаи №1.
Пйесаи №2.
«Сайругашт».
«Оњанги шарќї».
2006 – «Грустный вальс», пьеса для фортепиано. // Пьесы тад-
жикских композиторов для фортепиано: Учеб.пособие. – Душанбе:
Деваштич, 2006.
2005 – «Душанбе», шеъри Мусо Ѓулом. Дастнавис.
«Модари мењрубони ман», шеъри Љ.Њошимї. Дастнавис.
«Обаки Варзоб», шеъри Љ.Њошимї. Дастнавис.
«Наврўз муборак», шеъри Х.Рањмонї. Дастнавис.
«Булбулакони Ватан», шеъри А.Њаким.
2006 – «Экспромт», пйеса барои фортепиано. Дастнавис.
«Соли нав», шеъри Бобо Рањмон. Дастнавис.
«Шањри Душанбе», шеъри Љ.Њошимї. Дастнавис.
2007 – «Тољикистони љавон», шеъри А.Розиќ. Дастнавис.
«Фахрам, эй диёри Тољикистон», шеъри А.Розиќ. Дастнавис.
2008 – «Элегия», пйеса барои скрипка ва фортепиано. Даст-
навис.
2009 – «Ноктюрн», пйеса барои фортепиано. Дастнавис.
2010 – «Ба ман ояд», шеъри Рўдакї. Дастнавис.
195
 ШОЊНАЗАР СОЊИБОВ
Соњибов Шоњназар (1903 – 1973) – компо-
зитор, Ходими хизматнишондодаи санъати
Тољикистон ва Ўзбекистон, дорандаи Љоизаи
давлатии Тољикистон ба номи Рўдакї, доран-
даи Љоизаи ба номи Борбад. Дар Бухоро, дар
оилаи дењќон таваллуд шудааст. Аз соли 1921
то соли 1925 дар шўъбањои вокалї ва созии
Техникуми мусиќии Бухоро тањсил намуда-
аст. Пас аз хатми Техникум то соли 1927 дар
њамон љо ба њайси омўзгор фаъолият намуда,
сипас ба Самарќанд омада, дар Институти мусиќї тањсил карда, аз
соли 1931 то соли 1933 ба сифати роњбари мусиќии театри мусиќї-
драмавї кор мекунад.
Аз соли 1933 вай дар Театри мусиќї-драмавии Бухоро ба њайси
роњбари мусиќї фаъолият менамояд. Соли 1935 Ш.Соњибов ба сту-
дияи ўзбекии назди Консерваторияи Москва ба синфи композиторї
дохил мешавад. Баъди хатми студия соли 1941 вай ба Ўзбекистон
баргашта, дар ибтидо њамчун роњбари бадеии Филармонияи давла-
тии Ўзбекистон дар Тошканд, сипас то соли 1943 – њамчун директо-
ри институти илмї-тањќиќотии мусиќї фаъолият менамояд. Солњои
1943-1948 дар Ўзбекрадио кор мекунад. Аз соли 1948 бо даъвати
роњбарияти Љумњурии Тољикистон ба Душанбе омада, дар Филар-
монияи давлатии тољик њамчун роњбари мусиќї ва бадеї ва аз соли
1950 ба њайси ходими калони илмии кабинети илмї-тањќиќотии Хо-
наи љумњуриявии эљодиёти халќ низ адои вазифа менамояд.
Шоњназар Соњибов роњи калони њаётро тай намудааст. Њамчун
композитор дар љумњурї ў бо асарњои жанри суруд ва хор машњур
аст, ки дар онњо њамеша оѓози барљастаи навои саршор аз сами-
мият, садоќат ва мустаќилият хос аст. Такнавозии фортепиании ин
асарњо бо аслият ва бомантиќии худ фарќ мекунад.
Ш.Соњибов яке аз композиторони маъруфи сурудсарои љумњурї
мањсуб меёбад. Бисёр сурудњои ў ба таври устувор ба репертуари
коллективњо ва сарояндагони касбї ворид гардидаанд. Аз байни
ин сурудњо метавон «Дар њаваси рўи ту» (шеъри Њилолї), «Шарќи
озод» (шеъри Б.Рањимзода) ва дигаронро номбар кард. Суруди ў
196
«Дар водии зарнисори колхоз» дар Пленуми VII композиторони
СССР дар Москва иљро гардида буд.
Дар баробари фаъолияти мустаќилона Ш.Соњибов дар њамкорї
бо дигар композиторон, асосан барои эљоди асарњои калонњаљм,
њамкорї менамояд. Масалан, дар њамкорї бо М.С. Муравин
мусиќї ба намоишномаи театришудаи «Суруд дар васфи сурудњо»,
бо њамроњии А.С. Ленский бошад – кантатаи «Шараф ба партияи
болшевикон», бо Ф.Шањобов ва Ю.Тер-Осипов – достони симфо-
нии «Сегоњ», бо Я.Сабзанов – мусиќї ба намоишномаи «Рўдакї»,
бо Ю.Тер-Осипов – достон барои овоз ва оркестри симфонии «Ман
аз Шарќи озод» эљод гардидаанд. Истеъдоди баланди хушнавоии
Ш.Соњибов бо як ќатор хусусиятњои хос фарќ мекунад, ки онњо
ба сурудњои ў аслияту таровати нотакрор мебахшанд. Оњангњои
Соњибов бо зиндадилии барљаста, навои шўх, соддагї, вокализм мум-
тоз фарќ мекунанд, ки ин маќбули онњоро барои иљрокунандагон ва
муваффаќияти онњоро дар назди шунавандагон таъмин менамояд.
Њамчун донишманди маъруфи мусиќии мардумї ва классикї
Ш.Соњибов якљоя бо Ф.Шањобов ва Б.Файзуллоев Шашмаќом-
ро бори нахуст ба шакли нота сабт намуд. Асрњои аср ин шоњасар
ба тарзи шифоњї маъмул буд ва сабти нотавии он бањри нигањ до-
штани матни азими Шашмаќом ба амал оварда шуда буд. Мењнати
ватандўстонаи ин се абармарди санъати миллиро ба назар гириф-
та, давлат онњоро бо Љоизаи давлатии Тољикистон ба номи Рўдакї
сарфароз гардонид.
Дар баробари фаъолияти эљодї Ш.Соњибов ба иљрокунандагї
фаъолона машѓул буд. Ў яке аз сарояндагони маъруфи Тољикистон
мањсуб меёбад. Њамчун њофиз ў њамеша мусиќии мардумї ва клас-
сикиро тарѓиб менамуд. Њамчун роњбари мусиќї ва сипас роњбари
бадеии ансамбли шашмаќомсароёни назди Кумитаи радио ва теле-
визион (баъди соли 1968) ў хеле зиёд ва пурмањсул фаъолият на-
муда, бањри тарбияи сарояндагони љавон корњои зиёдеро ба анљом
расонидааст.
Аз соли 1966 Ш.Соњибов чандин маротиба узви Раёсати
Иттифоќи композиторони Тољикистон интихоб гардид.
Соли 1944 Ш.Соњибов сазовори унвони Ходими хизматнишон-
додаи санъати РСС Ўзбекистон, сипас, аввали солњои 50-ум – Хо-
дими хизматнишондодаи санъати Тољикистон гардидааст.
197
 Вай бо орденњои «Байраќи Сурхи Мењнат», «Нишони фахрї»,
медали «Барои мењнати шоён», Грамотањои фахрии Шўрои Олии
РСС Тољикистон мушарраф гардидааст.
Ба муносибати 20-солагии Тољикистони соњибистиќлол мањз
бо супориши Президенти Љумњурї соли 2011 нашри дуюми сабти
нотавии Шашмаќом, ки устодони бузург Ф. Шањобов, Б. Файзул-
лоев ва Ш. Соњибов онро нахустин бор солњои 50-60-уми ќарни гу-
зашта сарбаландона иљро карда буданд, ба амал оварда мешавад.
Ин нишондоди зарурати омўзиши мероси бењамтои ин устодони
Шашмаќом мебошад.
Асарњои мунтахаб
Мусиќии симфонї:
«Сегоњ», достони симфонї, дар њаммуаллифї бо Ф.Шањобов ва
Ю.Тер-Осипов.
Асарњои вокалї:
«Шараф ба партияи болшевикон», кантата дар њаммуаллифї бо
А.С. Ленский.
«Ман аз Шарќи озодам», достон барои овоз ва оркестри
симфонї, дар њаммуаллифии Ю.Тер-Осипов.
Сурудњо:
«Дар њаваси рўи ту», шеъри Њилолї.
«Шарќи озод», шеъри Б.Рањимзода.
«Суруди Ватан».
«Пахтачинон месароянд».
«Дар водии зарнисори колхоз» ва ѓайра.
Мусиќї ба намоишномањои театрї:
«Суруд дар бораи сурудњо», намоишномаи театришуда, дар
њаммуаллифї бо М.С. Муравин.
«Рўдакї», мусиќї ба намоишнома, дар њаммуаллифї бо
Я.Сабзанов.
198
ЮРИЙ ТЕР-ОСИПОВ
Тер-Осипов Юрий Григорйевич (1933 –
1986) на танњо њамчун композитори мумтози
дорои истеъдоди асилу барљаста, балки ин-
чунин – омўзгори бењтарин, ки як насли томи
композиторони љавони точикро, ки айни за-
мон берун аз ќаламрави љумњурї машњуранд,
тарбия намудааст, шинохта шудааст.
Юрий Григорйевич Тер-Осипов дар шањри
Кировободи Озарбойљон дар оилаи табиб та-
валлуд шудааст. Баъди сафари волидайн ба
шањри Боку вай соли 1947 ба мактаби дањсолаи мусиќии назди
Консерваторияи Боку дохил шуда, фортепианоро аз омўзгор Брен-
нер ва композитсияро аз Б.Н.Зейдман меомўзад. Пас аз хатми мак-
таби мусиќї Ю.Тер-Осипов ба факултаи назариявї-композитории
Консерваторияи Озарбойљон, ба синфи Ќара Ќараев дохил меша-
вад. Кори дипломии вай Симфонияи 1-ум гардид.
Соли 1958 ў барои фаъолияти эљодї ва омўзгорї ба шањри Ду-
шанбе меояд.
Соли 1959 Ю. Тер-Осипов ба узвияти Иттифоќи композиторон
ќабул мегардад.
Дар байни асарњое, ки ў њангоми ба Тољикистон омадан эљод
кардааст, Симфония-достон, ду Сюитаи балетї, Манзарањои
симфонї, силсилаи пйесањо ва прелюдияњо барои фортепиано, ба-
лети «Ривояти кўњистон», ки дар Театри давлатии академии опера
ва балети ба номи С.Айнї ба сањна гузошта шуда буд, мусиќї ба
якчанд намоишномањои драмавї, кинофилмњо, сурудњои эстрадї
ва ѓайра номбар намудан љоиз аст. Инсони хеле хайрхоњ, мушфиќу
мењрубон, Юрий Григорйевич Тер-Осипов – омўзгори бењтарин
буд. Њангоми фаъолияти омўзгории хеш дар Омўзишгоњи
мусиќии Душанбе ў композиторон Д.Дўстмуњаммадов, А.Солиев,
Т.Шањидї, З.Миршакар, Ф.Бањор, Ш.Пўлодї, С.Халилов,
Е.Лобенкоро ба њаёти эљодї роњнамун сохтааст. Вай барои
љавонони лаёќатманду эљодкор ганљинаи пурѓановати мероси
мусиќии классикиро боз намуда, онњоро бо осори бузургони му-
осир ошно сохт. Мањз дар синфи Ю. Тер-Осипов онњо нахустин
199
маротиба бо асарњои Стравинский, Шостакович, Прокофев, Ќара
Ќараев, чандин композиторони муосири Европаи Ѓарбї шинос
гардиданд.
Ю.Г. Тер-Осипов бо њар роњ љањонбинии эљодии шогирдон-
ро васеъ намуда, њамзамон кўшиш менамуд, ки дар замири онњо
хислатњои истеъдоди инфиродиро ривољ дињад. Муносибати
ѓамхоронаи ў бо фардияти эљодии шогирдон аз бисёр љињат ба он
мусоидат намуд, ки солњои 70-ум як зумра композиторон ба воя ра-
сиданд. Ю.Г. Тер-Осипов ба њар як шогирд порае аз сиришти хеш-
ро гузошта, дар оянда бо бисёре аз онњо муносибати гарму дўстона
дошт.
Соли 1970 Ю. Тер-Осипов ба Москва омада, фаъолияти эљодиро
бо кор дар нашриёти «Советский композитор» якљоя месозад. Аммо
вай њамкории эљодиро бо Тољикистон хотима намедињад, ки мисо-
ли равшани он эљоди балети «Љавонї» дар њамкорї бо С.Њамроев
мебошад, ки он соли 1981 дар Театри давлатии академии опера ва
балети ба номи С.Айнї ба сањна гузошта шуд.
Асарњои Ю. Тер-Осипов, ки барои бачагон эљод гардидаанд
балетњои «Писарча ва Карлсон» ва «Винни Пух ва њама, њама,
њама…», ки нахустнамоиши онњо дар Тољикистон баргузор гар-
дид, маъруфияти бузург пайдо намуданд. Имрўз онњо дар бисёр
театрњои кишварњои ИДМ ба сањна гузошта шудаанд.
Композитор дар самти мусиќии симфонї фаъолона кор карда-
аст. Ба ќалами ў 8 симфония, консертњои созї, достонњо мансу-
банд. Дар байни асарњои охирини ў метавон ду консерти скрип-
ка (Консерт №2 ба хотираи композитори маъруфи шўравї Ќара
Ќараев бахшида шудааст) ва «Симфония-эпитафия» барои метсо-
сопрано, хори бачагона, арѓунун ва оркестр (1984)-ро номбар на-
муд. Ин асарњо дар консерти фестивалњои «Московская осень»
бомуваффаќият садо доданд.
Мусиќии Ю. Тер-Осипов бо тобишњои хушобуранги барљаста,
забони мутаносиби муосир ва мукаммалии шакл фарќ мекунад.
Њамаи ин бо оњангњои таъсирбахшу тоза, ки хоси истеъдоди эљодии
ў мебошанд, омезиш ёфтаанд. Сањми Ю. Тер-Осипов дар рушди
санъати мусиќии касбии тољик хеле бузург аст.
200
ЛОЛА ТОЛИС (ПЎЛОДОВА)
Композитор Толис (Пўлодова) Лола соли
1954 дар шањри Душанбе дар оилаи нависан-
да Пўлод Толис таваллуд шудааст. Ба дарёфти
ќобилияти эљодии композитори оянда њанўз
дар синфи композитсияи мактаби мусиќї, ки
Г.Александров ва Ш.Пўлодї дарс медоданд,
мусоидат намуданд. Соли 1974 Лола Толис
шўъбаи назариявии мактаби миёнаи махсуси
мусиќии шањри Душанберо хатм намуда, фа-
култаи назариявї-композитории Консервато-
рияи давлатии Москва ба номи П.И. Чайковский, ба синфи про-
фессор Т.Н.Хренников дохил мешавад. Солњои аввали тањсил вай
Прелюдияњо барои фортепиано, Пйесањо барои скрипка соло, Со-
ната барои фортепиано навишта, сурудњои халќии тољикиро кор-
кард намудааст. Дар курси сеюм Квартети тории сеќисмаро эљод
мекунад, ки мавзўи он бо фолклори тољик алоќаманд аст. Баъдтар
Квинтети нафасї иборат аз 4 ќисм эљод мегардад.
Кори дипломии вай – силсилаи вокалї-симфонии «Љоми Хайём»
ба рубоиёти Умари Хайём ва Лоиќ Шералї, барои баритон ва ор-
кестри симфонї – аз љониби сароянда А.Холиќов ва оркестр тањти
роњбарии дирижёр В.Дударова иљро мегардад. Кори дипломї са-
зовори бањои «аъло» гардид. Дар силсилаи вокалї-симфонї аз
мусиќии халќии тољик иќтибосњои мустаќим нест, вале барои муал-
лиф фолклори миллї љузъи људонопазири забони мусиќии ў гарди-
да, тавъам ба сабки инфиродии вай ворид гашта буд. Дар ин самт
истифодаи арфа њамчун таќлиди сози анъанавии тољикї – танбўр
ќобили таваљљўњ мебошад. Ба муаллиф њиссиёти ошкоро хос аст.
Шеърњо бо завќи баланд интихоб шуда, аз мавзўњое, ки њамеша бо-
иси њаяљони одамон буданд ва хоњанд монд – ишќ, андўњ, умед, ёди
лањзањои шодиву сурур, яъсу ноумедї ривоят мекунанд. Мукам-
малии ин силсила тавассути њадафи равшани драматургї, татбиќи
пайѓиронаи принсипи яккамавзўї, ки тамоми саропои асарро фа-
рогир аст, ба даст омадааст.
Силсилаи вокалии мазкур бо комёбии бузург дар консерти
Анљумани VI композиторони Тољикистон (1981), дар консерти
201
мусиќии композиторони тољик дар Хонаи умумииттифоќии ком-
позиторон (Москва, 1983), баъдтар дар шањрњои гуногуни СССР,
инчунин Германия иљро гардид.
Пас аз хатми Консерватория Лола Толис тањти роњбарии
Т.Н.Хренников тањсилро дар ассистентура-бозомўзї идома
медињад. Дар байни асарњое, ки дар ин давра эљод гардидаанд
Сюита барои ду фортепиано ва Достон барои оркестри симфонї
барљастаанд.
Солњои тањсил дар Консерватория – ин солњои љустуљўи роњи
худ миёни анбўњи сабку самтњо буд. Баъди хатми ассистентура-
бозомўзї соли 1982 Лола Пўлодова ба Тољикистон баргашта, дар
Донишкадаи давлатии санъати Тољикистон ба номи М.Турсунзода
фаъолияти омўзгориро оѓоз менамояд.
Аз соли 1982 ин љониб вай узви Иттифоќи композиторон мебо-
шад.
Дар эљодиёти хеш ба мусиќии вокалї афзалият додааст:
силсилањои вокалии «Шањсавор», «Ашаглон» ба ашъори шоирони
тољику форс.
Солњои 2000 – 2002 дар редаксияи мусиќии Кумитаи телевизион
ва радио, 2002 – 2004 – котиби масъули Иттифоќи композиторони
Тољикистон, 2004 то имрўз омўзгор ва аз соли 2009 – мудири кафе-
драи композитсия, инструментовка ва хониши партитураи Консерва-
торияи миллии Тољикистон ба номи Т.Сатторов шуда кор мекунад.
Л.Толис нисбат ба эљодиёти хеш хеле серталаб буда, асарњои
худро дуру дароз андеша намуда, суфта мегардонад. Лола Толис
хусусиятњои оњанг, формулањои зарбї– усулњо, шаклёбии маќомњо,
хусусияту унсурњои ганљинаи мусиќии тољик Шашмаќомро пай-
васта меомўзад. Дар асарњои силсилаи вокалї-симфонии ў «Љоми
Хайём», сюита-фантазияи «Ба васфи Њофиз» барои ду фортепиа-
но, «Маќом-вариатсия» барои скрипка ва фортепиано ин саъйњо
таљассум ёфтаанд.
Асарњои Л.Толис дар анљуманњо ва пленумњои Иттифоќи ком-
позиторони Тољикистон (1981, 1988), дар Пленуми љавонони
Иттифоќи композиторони СССР дар Нижний Новгород (1988),
дар консертњои сайёри Иттифоќи композиторон, дар шањрњои гу-
ногуни собиќ Иттињоди Шўравї, Германия, ИМА иљро карда шу-
даанд. Л.Толис дар Фестивали мусиќии љавонон дар Ереван (1989),
202
Фестивали III эљодиёти композиторони љавони љумњурињои Осиёи
Миёна ва Ќазоќистон (1990), Фестивали санъати тољик «Аржанг»
(Душанбе, 2002), Фестивали байналмилалии оркестрњои камеравї
(Душанбе, 2008) ширкат варзидааст.
Солњои 1987 – 1991 Л.Толис узви Раёсати Фонди мусиќии СССР,
1991 – 1995 – узви раёсат ва солњои 2002-2004 ба њайси котиби масъ-
ули Иттифоќи композиторони Тољикистон фаъолият намудааст.
Љањду талош бањри комилан аз худ намудани асрори мањорати
композиторї, серталабии зиёд нисбат ба худ, амиќ ва љиддї будани
њадаф – њамаи ин аз он шањодат медињад, ки Лола Толис дар рушди
фарњанги мусиќии тољик сањми арзандаи худро мегузорад.
Асарњои мунтахаб
Асарњои камеравї-созї:
1975 – Прелюдии для фортепиано//Творчество молодых. – М.:
Музыка, 1986.
1977 – Квартети торї. Дастнавис.
1980 – «Муколамањо», пйеса барои 2 фортепиано.
1988 – «Бар васфи Њофиз», сюита-фантазия барои 2 фортепиано.
1991 – «Мулоњиза», мусиќї барои оркестри камеравї.
1995 – Пассакалия барои арѓунун.
1996-1997 – Силсилаи пйесањои бачагона барои фортепиано.
1998 – Пйесањо барои скрипка ва фортепиано.
2004 – «Маќом-вариатсияњо», барои скрипка ва фортепиано.
2006 – Консерт-коллаж барои фортепиано бо оркестр.
2007 – «Сюитаи ѓазалњо» барои скрипка ва фортепиано.
2008 – Пйесаи консертї барои 2 фортепиано.
Асарњои вокалї:
1979 – «Љоми Хайём», силсилаи вокалї барои баритон ва орке-
стри калони симфонї.
1986 – «Шањсавор», шеъри З.Атої, силсилаи вокалї.
1990 – «Ашаглон», силсилаи пйесањо бо сабки халќї барои овоз
ва фортепиано.
1993 – 1994 – Сурудњо бар ашъори Хайём, Саъдї, Њилолї, Амир
Хусрави Дењлавї.
203
 1996 – «Нолаи Кова», шеъри Лоиќ Шералї, барои овоз ва квар-
тети торї.
2002 – «Нарав, ќўи сафеди ман», шеъри М.Ќаноат, романс ба-
рои баритон, скрипка ва фортепиано.
2005 – «Бипурсидам», шеъри С.Есенин дар тарљумаи Лоик, ро-
манс.
2005 – «Суруди Лоиќ», шеъри Лоик, силсилаи вокалї барои ба-
ритон ва фортепиано.
2009 – «Достони ишќ», шеъри Низомии Ганљавї, барои сопра-
но, тенор ва оркестри камеравї.
2009 – «Баъди ќироати Шоњнома», сюита барои фортепиано.
Мусиќї ба намоишномањои театрї:
1987 – «Модар омад».
ЗОЯ ТОЉИКОВА
Тољикова Зоя Михайловна – мусиќишинос,
номзади илми санъатшиносї (1977), тањсилоти
ибтидоии мусиќиро дар мактаби мусиќии №1-и
Душанбе ба номи П.И.Чайковский дар син-
фи фортепиано аз омўзгор А.В. Остроумова
гирифтааст. Сипас тањсилро дар Омўзишгоњи
мусиќии Душанбе дар назди М.С. Муравин
дар синфи фортепиано ва назди А.С Ленский
ва Л.Н. Бирнов дар синфи композитсия идома
медињад. Соли 1953 дар шўъбаи тайёрии Кон-
серваторияи давлатии Тошканд (синфи композитсияи В.А. Мейен)
таълим гирифта, пас аз як сол ба факултаи таърихї-назариявии
Консерваторияи мазкур дохил мешавад. Соли 1959 З. Тољикова
консерваторияро хатм намуда, кори дипломиро дар мавзўи «Баъ-
зе хусусиятњои сурудњои халќии тољик» (омўзгор Г.А. Балтер)
пешнињод менамояд. Минбаъд омўзиши мусиќии мардумии тољик
мавзўи асосии тамоми фаъолияти ў мегардад.
З.Тољикова солњои зиёд дар Институти таърих ба номи
А.Дониши Академияи илмњои РСС Тољикистон фаъолият наму-
204
да, ба тањќиќи масъалањои мусиќии фолклорї, љамъоварии ма-
води фолклорї машѓул мешавад. Дар экспедитсияњои фолклорї
ў бисёр ноњияњои Тољикистонро дар вилоятњои Ленинобод
(њоло Суѓд), Кўлоб (њоло Хатлон), инчунин Бухоро, вилоятњои
Ќашќадарё ва Сурхандарёи РСС Ўзбекистон тањќиќ менамояд.
Соли 1962 З.Тољикова ба узвияти Иттифоќи композиторон ќабул
мегардад.
Аз соли 1965 то соли 1968 вай дар аспирантураи Институти
театр, мусиќї ва кинематографияи Ленинград тањти роњбарии
мусиќишинос-фолклоршиноси маъруфи шўравї Ф.А. Рубсов тањсил
менамояд. Соли 1977 бо њимояи рисола дар мавзўи «Фарњанг суру-
ди тољикон (тибќи маводи экспедитсияњои санъатшиносии солњои
1958-1961-и Зарафшон)» З.Тољикова номзади илми санъатшиносї
мегардад. Нашриётњои марказї ва љумњуриявї якчанд маќолањои
З.Тољиковаро оид ба мусиќии суннатии тољик ва масъалањои санъ-
ати мусиќии муосири љумњурї чоп намуданд, ки онњо бо дониши
маводи фактологї ва мањорати арзёбии ин мавод фарќ мекунанд.
Хусусияти хоси ин навиштаљот ин шавќу њаваси зиёди эљодї нис-
бат ба санъати мусиќии мардумї ва эњтироми зиёд ба эљодиёти
композиторони тољик аст.
З.Тољикова дар як ваќт њам ба фаъолияти эљодї ва њам ба фаъо-
лияти омўзгорї машѓул шуда, бо лексияњо, маърўзањо, ахборот дар
вохўрињо бо мактаббачагон, донишљўён ва мењнаткашон баромад
мекунад. Маќолахои ў бахшида ба масъалањои мусиќии тољик мун-
тазам чоп мешаванд. З.Тољикова тавассути телевизион ва радио
баромад намуда, дар озмунњои мусиќї ширкат мервазад.
Фаъолияти илмї ва тарѓиботиро З.Тољикова бо кори омўзгорї
мепайвандад. Ў дар Омўзишгоњи мусиќии Душанбе аз фанњои сол-
феджио, гармония, тањлили шаклњои мусиќї, мусиќии тољик (њам
суннатї ва њам муосир) дарс додааст. Фаъолияти омўзгории ў дар
Донишкадаи давлатии санъати Тољикистон ба номи М.Турсунзода
идома меёбад. Ў яке муддате дар кафедраи мусиќишиносї кор ме-
кунад.
З.Тољикова чандин маротиба дар конференсияњои фолклории
умумииттифоќї, анљуманњо ва пленумњои Иттифоќи композито-
рон, инчунин чорабинињои мусиќишиносии байналмилалї: VII
симпозиуми байналмилалии мусиќии Москва (1971), Симпозиуми
205
байналмилалии мусиќии Алма-Ато, ду симпозиуми байналмила-
лии мусиќии Самарќанд (1978 ва 1983) суханронї намудааст. Ба-
хусус суханронии ў дар симпозиуми соли 1983-уми Самарќанд, ки
бо ширкати иљрокунандагони бухороии созанда ва наќшхонони
истаравшанї рангин гардида буд, басо хотирмон аст.
З.Тољикова дар тањияи се нашри китобњои «Музыкальная жизнь
Советского Таджикистана», албомњо бо ду пластинкањои пурда-
вом бо сабти мусиќии суннатии тољик, ки ширкати «Мелодия» ба
истиќболи 60-солагии РСС Тољикистон интишор намуда буд, шир-
кат варзидааст.
Айни замон дар Ню-Йорк истиќомат мекунад.
Асарњои мунтахаб
1. Свадебные песни таджиков (по материалам Зеравшанских
экспедиций) // История и современность. «Проблемы музыкальной
культуры народов Узбекистана, Туркмении и Таджикистана». М.,
1972.
2. Таджикская ССР // История музыки народов СССР. т.1 (1917
– 1932 гг.), М., 1971; т.2 (1933 – 1940 гг.). М., 1971; т.3 (1941 – 1945
гг.). М., 1972; т.5, ч. 2 (1957 – 1967). М., 1974.
3. Музыкальная культура Таджикистана // Музыкальная жизнь
Советского Таджикистана. Вып. 1. Душанбе, 1974.
4. Таджикская музыка // Музыкальная энциклопедия. т.5. М.,
1981.
5. Некоторые особенности таджикской народной музыки. Пре-
дисловие. // Сурудњои халќии тољикї. / Мураттибон: Ш.Соњибов,
И.Рогальский, Ф.Шањобов, М.Рањимї. т. 1. Душанбе, 1966.
6. К вопросу о соотношении метрики стихосложения с метро-
ритмикой напева в таджикских песнях. // Известия отделения обще-
ственных наук АН Таджикской ССР. 1968, №2 (52).
7. Песни похоронного обряда таджиков (по материалам Зераф-
шанских экспедиций) // Проблемы музыкального фольклора наро-
дов СССР. М., Л., 1971.
8. Становление таджикского музыковедения // История и совре-
менность. Проблемы музыкальной культуры народов Узбекистана,
Туркмении и Таджикистана. М., 1972.
206
9. Музыкальная жизнь Таджикистана (1969 – 1972) // Творче-
ство. М., 1976.
10. Иди мусиќии Шарќ // Занони Тољикистон. 1979, №2.
11. Изучение и сохранение традиционной таджикской музыки //
Профессиональная музыка устной традиции народов Ближнего и
Среднего Востока и современность. Ташкент, 1981.
12. Мастер таджикского бельканто // Музыкальная жизнь. 1982,
№8.
13. Таджикская музыка сегодня // Musik and Gesellschaft, 1985,
№3.
14. Нотные расшифровки // Нурджанов Н.Х., Кобилова Б.: Мав-
риги. Душанбе, 2008.
Беш аз 20 маќолањо дар нашрияњои энсиклопедї дар Москва ва
Душанбе чоп шудаанд.
БАЊРОМ ТОШЕВ
Тошев Бањром Муродалиевич – оњангсози
суннатї, навозанда – 21 декабри соли 1967 дар
ноњияи њисор таваллуд шудааст.
Соли 1986 мактаб-интернати миёнаи махсу-
си мусиќии љумњуриявї ба номи З. Шањидиро
бо тахассуси рубоб (синфи устод Мустафо Мур-
тазоев), 1993 – Институти давлатии санъати
ба номи М.Турсунзода (синфи устод Маљнун
Баротов)-ро хатм намудааст.
Аз соли 1993 навозанда ва 1994 – роњбари
мусиќии оркестри давлатии «Гулшан» шуда фаъолият мекунад. Бо
назардошти комёбињои эљодї соли 2003 роњбарии бадеии оркестри
«Гулшан»-ро ба зиммаи ў мегузоранд. То имрўз ў ин вазифаи пур-
шарафу пурмасъулро бо сари баланд иљро карда истодааст.
Оњангњои эљодкардаи Бањром Тошев дар репертуари консертии
њунармандон Зиёда Ќадамова, Саттор Розиќов, Фазила Каримова,
Љамила Муњриддинова, сарояндагони љавони боистеъдод Фурќат
ва Тоир Остоновњо мавќеи хоса пайдо кардааст. Мусиќии дилни-
шини ў дар бисёр чорабинињои фарњангии давлатї бо мувафаќќият
иљро карда мешавад.
207
 Соли 2009 бахшида ба 15-солагии Рўзи Сарќонуни Љумњурии
Тољикистон хори мактаб-интернати миёнаи махсуси мусиќии
љумњуриявї ба номи М.Атоев суруди дилнишини ўро тањти унвони
«Тољикистон» (шеъри Ш.Табарзод) хеле љолиб иљро намуд.
Касбияти баланди Б. Тошев ба ў имконият медињад, ки сатњи
жанри мусиќии эстрадиро дар љомеаи муосири Тољикистон ба
дараљаи баланд бардорад. Њамчун эљодкор дар фаъолияташ беш-
тар ба сурудњои шањрвандї рў овардааст.
Њоло Бањром Тошев дар айни камолоти эљодї мебошад. Умед
аст, ки дар ояндаи наздик бисёр суруду оњангњои дилнишину форам
ба самъи њаводорони савту навои эстрадї мерасонад.
Барои хизматњои шоён соли 2011 ба медали «Хизмати шоиста»
мушарраф гардидааст.
Асарњо
2004 – «Ќомати зебо», шеъри С.Айюбї.
2004 – «Вахдат», шеъри М.Ѓоиб.
2007 – «Шањри ман», шеъри С.Вализода, бахшида ба 2700-
солагии ш. Кўлоб.
2007 – «Горди миллї», шеъри С.Айюбї.
2009 – «Тољикистон» шеъри Норинисо.
2010 – «Тољикдухтаронем», бадења, шеъри Н.Орифї
2011 – «Кишвари ман» шеъри Орифї.
2011 – «Биё ба њам Ватан созем» шеъри Эмом-Алї Мирзоев
2011 – «Тољикистон» шеъри Н.Орифї.
АБДУРАЊМОН ТОШМАТОВ
Тошматов Абдурањмон – композитор, до-
рандаи Љоизаи ба номи Камоли Хуљандї
(1999).
Соли 1947 дар ноњияи Нов (њоло Спитамен)-и
вилояти Суѓд таваллуд шудааст. Соли 1964
синфи ѓиљљаки Омўзишгоњи мусиќии ба номи
Содирхон Њофиз (њоло Коллељи санъати ба
номи Содирхон Хофиз)-ро хатм намуда, соли
1969 тањсилотро дар Консерваторияи давлатии
Тошканд ба номи М.Ашрафї ба итмом мерасо-
208
над. Дар ин марњилаи њаётии эљодї бо бисёр композиторони тољик
њамкорї намуда соњиби таљрибаи эљодї мегардад, асосњои техникаи
композиториро меомўзад. Яке аз аввалин асарњои ў Пйеса барои
ѓиљљак ва фортепиано мебошад.
Фаъолияти мењнатии А.Тошматов дар Донишкадаи давлатии
санъати Тољикистон ба номи М.Турсунзода, дар оркестри созњои
халќии Кумитаи телевизион ва радиои Тољикистон оѓоз меёбад.
Дар ин давра А.Тошматов ќариб 30 асар барои оркестри созњои
миллї эљод мекунад, ки бисёре аз онњо сабт гардида, дар фонди
Кумитаи телевизион ва радио мањфузанд.
Соли 1974 А.Тошматов роњбари бадеии Театри мусиќии ноњияи
Нови вилояти Суѓд мегардад. Сурудњои нави ў «Сайри гул», «Нураф-
шон Тољикистон» ва дигарон эљод мегарданд. Аз соли 1975 то имрўз
фаъолияти омўзгорї ва эљодии А.Тошматов бо Коллељи санъати ба
номи Содирхон Њофиз пайваст аст, ки дар он ў аз сентябри соли 1991
то соли 1995 ба њайси муовини директор оид ба илм кор кардааст.
Соли 1990 А.Тошматов узви Иттифоќи композиторони
Тољикистон мешавад.
Самти асосии эљодиёти А.Тошматов мусиќї барои оркестри
созњои миллї, асарњо барои хор, мусиќии камеравии вокалї ва
созї, асарњо барои бачагон мебошад.
Соли 2000 бо Ордени «Дўстї» сазовор гардидааст.
Асарњои мунтахаб
Асарњо барои оркестри созњои миллї:
1987 – «Нозигул», шеъри А.Озод, барои сароянда ва оркестри
созњои халќї.
1987 – «Комсомол», шеъри Н.Ниёзї.
1987 – «Ливои Октябр», шеъри Н.Шариф.
1987 – «Муаллим», шеъри Б.Рањимзода.
1988 – «Шањри ман», шеъри А.Озод, барои сароянда ва орке-
стри созњои халќї.
1990 – «Марњабо», пйесаи консертї.
1990 – «Валс».
1991 – «Тўёна», увертюра.
1991 – «Завќи дил», увертюра.
1992 – Сюита иборат аз 3 ќисм.
1991 – «Мављи Сир», барои рубоб ва оркестри созњои халќї.
209
1992 – «Нолаи най», барои най ва оркестри созњои халќї.
2008 – «Достони шарќї».
Мусиќї барои хор:
«Мењри модар», шеъри С.Љило.
«Сулњ», шеъри Н.Саид.
«Ворисони номдор», шеъри Н.Ниёзї.
«Чакомаи Истиќлол», шеъри У.Хол.
«Донишгоњи мо», шеъри Фарзона.
«Тољикбачањо», шеъри С.Њакимзода, барои хори a’capella.
«Гули бодом», шеъри Ш.Ќиёмов барои хори a’capella.
«Ялї-ялї», шеъри халќї, барои хори a’capella.
«Дарё», шеъри Лоик барои хори a’capella.
«Тољи давлат», шеъри Н.Ниёзї.
«Спитамен», шеъри Н.Ниёзї.
«Муќаддаси Кўлоб», шеъри Муродї.
«Иди мусиќї», шеъри Н.Ниёзї барои сароянда ва хор.
«Сулњ», шеъри Н.Саид, барои сароянда ва хор.
«Агар њастед», шеъри Н.Назрї.
Асарњои созї:
1986 – «Экспромт» барои фортепиано.
1986 – «Наво», квартети торї.
1986 – Соната барои фортепиано.
1988 – «Таронањои Хуљанд», достон барои 2 фортепиано.
Сурудњо:
«Дар куљої?», шеъри О.Аминзода.
«Пазмонї», шеъри Лоик.
«Тољи сари модар», шеъри С.Султон.
«Ту бовар мекунї ё не?», шеъри М.Рањимї.
«Дила дењ ба ёраке», шеъри Н.Ниёзї.
«Шањри ман», шеъри О.Аминзода.
«Паймони ошиќ», шеъри С.Маъмур.
«Ёр, биё», шеъри Н.Ниёзї.
«Марав», шеъри Њ.Ќурбонова.
«Ишќи нав», шеъри Лоик.
«Мулоќот», шеъри А.Озод.
«Бањор омад», шеъри М.Турсунзода.
«Намедонам», шеъри М.Њакимова.
210
Мусиќї ба намоишномањои театрї:
«Камоли Хуљандї», пйесаи А.Сидќї.
«Чинори гўё», пйесаи Ш.Ќиёмов.
«Толмаси доно», пйесаи А.Абдуѓаниев.
«Њазрати Хизр», пйесаи С.Љило.
«Гулњо намемиранд», пйесаи Озарахш.
ПАРВИЗ ТУРОБЇ
Композитор Туробї Парвиз соли 1963 тавал-
луд шуда, соли 1981 мактаби миёнаи махсуси
мусиќии љумњуриявии ба номи З.Шањидї, соли
1986 Институти мусиќї-педагогии Гнесинњо
(њоло Академияи мусиќии Гнесинњо)-ро дар
синфи профессор А.Ларин хатм намудааст. Аз
соли 1988 аъзои Иттифоќи композиторон аст.
Асарњои симфонї ва камеравии Туробї П.
дар Россия, Ќирѓизистон, Германия, ИМА иљро
карда шудаанд. Достони симфонии «Гањвораи
Сино»-ро оркестри давлатии симфонии Москва иљро карда, соли
1989 дар радиои умумииттифоќї сабт кард.
Дар хазинаи композитор Соната барои фортепиано, Соната
барои скрипка ва фортепиано, Соната барои алт ва фортепиано,
Соната барои виолончел ва фортепиано. Парвиз Туробї муаллифи
пйесањо, романсњо ва сурудњо мебошад. Композитор њоло дар ављи
камолот аст. Ў љустуљў мекунад…
Асарњои мунтахаб
Асарњои симфонї:
1986 – «Гањвораи Сино», достони симфонї.
1991 – Рапсодияи консертї барои фортепиано бо оркестр.
1993 – «Љомї», увертюра барои оркестри симфонї.
2008 – Симфонияи №1.
Асарњои камеравї-созї:
1988 – Квартети №1.
1989 – Квартети №2.
211
 1990 – Достон барои оркестри камеравї.
1992 – «Лалайик», барои оркестри торї, ба хотираи
Н.Бандишоева.
1995 – Достон барои ровї, фортепиано ва оркестри камеравї.
Соната барои фортепиано
Мусиќї ба филмњо:
«Навсозї», мусиќї ба филми бадеї, «Тољикфилм».
«Дарё дар рушноии моњтоб», мусиќї ба мултфилм
«Тољикфилм».
ПАВЕЛ ТУРСУНОВ
Композитор Турсунов Павел Зикриёе-
вич соли 1960 дар шањри Душанбе таваллуд
шудааст. Турсунов П.З. соли 1979 шўъбаи
назариявї-композитории Омўзишгоњи муси-
ќии Душанберо хатм намуда, соли 1987 ба
факултаи композитории Консерваторияи
давлатии Москва ба номи П.И.Чайковский,
ба синфи профессор Т.Н.Хренников дохил
мешавад.
Пас аз итмоми Консерватория ба Душан-
бе баргашта, аз соли 1987 то 1992 дар кино-
студияи «Тољикфилм» ба њайси муњаррири мусиќї фаъолият мена-
мояд.
Соли 1992 ба Подмосковйе (Россия) мекўчад. Дар шўъбаи
барномањои мусиќии Филармонияи давлатии академии Москва кор
мекунад. Айни замон мудири ќисми мусиќии театри «Русский камер-
ный балет «Москва» фаъолият намуда, ба кори эљодї машѓул аст.
Аз соли 1987 П.Турсунов ба Иттифоќи композиторони СССР аз
соли 1991 ба Иттифоќи кинематографистони СССР дохил мегар-
дад. Айни замон ў узви Иттифоќи композиторон ва кинематогра-
фистони Россия мебошад.
Соли 2009 ў дорандаи Љоизаи Озмуни композиторон ба номи
А.Петров дар шањри Санкт-Петербург мегардад.
Павел Турсунов муаллифи асарњои мусиќии жанрњои гуногун,
аз љумла: балетњои «Хоља Насриддин», «Синяя птица», консерт ба-
212
рои оркестри симфонї «Саёњати масхарабоз», балладаи консертї
барои труба ба оркестри симфонї «Табассуми Бењзод», консерт ба-
рои гитара ва оркестри камеравї «Њадйя ба Хайём», ноктюрн ба-
рои њайати камеравї «Дарвеш ва парранда», Консерт барои фор-
тепиано ва оркестри торї «Акси наќќош», консерт барои оркестри
торї «Штрихи к мадригалу», силсилаи вокалї ба шеъри Њофиз
«Майи љовидонї» ва дигар асарњои симфонї ва камеравї.
Хонаи ноширии «Композитор» маљмўаи П.Турсунов «Дет-
ская тетрадь»-ро барои фортепиано ва силсилаи вокалии «Майи
љовидонї» барои бас ва фортепианоро чоп намуд. Пйесањои
алоњида ба маљмўаи мусиќии композиторони муосир ворид гарди-
даанд.
Асарњои П.Турсунов њамасола дар Фестивали байналмилалии
мусиќии муосир «Московская осень» иљро карда мешаванд. Балети
«Хоља Насриддин» дар Театри «Русский камерный балет «Москва»
бомуваффаќият намоиш дода мешавад.
Павел Турсунов ба эљодиёти бадеї низ машѓул аст. Вай муал-
лифи романњои «Дуремар», «Великая лужа», повести «Светлячок
из Неберихи», њикояву шеърњо мебошад. Якчанд асарњои ў солњои
гуногун дар маљаллаи «Помир» чоп шудаанд.
Ќањрамони Мењнати Сотсиалистї, Њунарманди мардумии
СССР, дорандаи љоизањои давлатии СССР ва ба номи В.И.Ленин,
профессор Тихон Николаевич Хренников дар бораи шогирди худ
чунин навиштааст: «Павел Турсунов – композитори боистеъдод-
тарин ва баландихтисосест, ки дорои тамоми васоити муассири
мусиќї аст: оркестрро бисёр хуб идора мекунад, дорои истеъдоди
асили оњангсозї (сифате, ки дар композитор кам ба назар мерасад)
ва њиссиёти даќиќу фасењи театрї мебошад».
Соли 1992 киностудияи «Тољикфилм» П.Турсуновро барои
тањсил дар курсњои коргардони овоз ба Институти давлатии
Умумииттифоќии кинематография мефиристонад. Соли 1993, пас
аз хатми тањсил П.Турсунов барои фаъолият дар Москва мемонад.
Асарњои мунтахаб
1980 – Квартет – каприччио.
1981 – Соната барои ду роял.
213
 1981 – «Воќеањои музофотї» барои флейта, фортепиано ва кон-
трабас.
1982 – «Пантомима» барои виолончел ва фортепиано.
1987 – Консертштюк барои скрипка ва фортепиано.
1987 – «Хоља Насриддин», достони хореографї.
1988 – «Саёњати масхарабоз» барои оркестри симфонї.Тањрири
нав – соли 2008.
1993 – «В ретро-тонах», консерт барои гитара ва оркестри торї.
1994 – «Дарвеш ва парранда», ноктюрн барои 10 нафар.
1994 – «Њадя ба Хайём»), рубоии хореографї.
1995 – Трио барои скрипка, виолончел ва фортепиано.
1995 – «Дивертисменти рўи алаф» барои флейта, скрипка, вио-
лончел ва фортепиано.
1995 – «Ба форсї гуфтугў мекунем» барои ансамбли созњои
зарбї
1996 – «По талой звезде», силсилаи вокалї барои контратенор,
кларнет, виолончел ва фортепиано ба шеъри О.Чуховцев. Тањрир
барои овози занона ва фортепиано.
1996 – Скерцино барои флейта ва оркестри торї.
1998 – «Штрихи к мадригалу» барои квартети торї, соли 1999
дар Фестивали байналмилалии «Московская осень» иљро гардид.
Тањрир барои оркестри торї.
1998 – «Табассуми Бењзод», балладаи консертї барои труба бо
оркестр, соли 2007 – тањрири нав.
2000 – «Хоља Насриддин», тањрири нав (2007) дар Театри «Рус-
ский камерный балет «Москва» намоиш дода шудааст.
2008 – «Три цвета Beatles» барои оркестри камеравї.
2008 – «Протокол Аввакум», барои оркестри симфонї.
2010 – «Синяя птица», балет дар як бахш аз рўи пйесаи њамноми
М.Матерлинг.
2010 – «Прогулки в никуда», фантазия барои флейта, фагот,
фортепиано ва оркестри торї.
2002 – Триптихи вокалї ба шеъри А.Апухтин.
1994 – Пйесаи «Садбарг барои Ирина» барои ду гитара.
1996 – «Танго с Нефертити» барои кларнет, валторна ва форте-
пиано.
2001 – «Боди Туркия» барои оркестри симфонї, соли 2001-ум
дар шањри Истамбул иљро гардидааст ва диг.
214
«На Востоке», сюита. М., Музыка, 1981.
Балет маленьких кузнечиков. // Drobne skladby vludych sovetskych
autoru. – Praha: Edito supraphon, 1985.
«Вино предвечности» для баса и фортепиано на газели Хафиза.
М., Композитор, 2002.
«Детская тетрадь» для фортепиано. М., Композитор, 2004.
Мусиќї ба филмњо ва силсилафилмњои бадеї:
1986 – «Неволенка» / коргардон С.Суханов, киностудияи Сверд-
ловск.
1989 – «Пришелец» / коргардон П.Ањмадов, «Тољикфилм».
1990 – «Луковое поле» / коргардон А.Шаботаев, «Тољикфилм».
1991 – «Время желтой травы» / коргардон М.Юсупов,
«Тољикфилм».
1999 – «Афинские вечера» / коргардон П.Гладилин, РТР.
2001 – «Наследницы» / коргардон Э.Ишмухамедов, студияи
ба номи С.Бондарчук, соли 2002 ба номинатсияи «Бењтарин кори
композиторї»-и III-юмин Фестивали кинои бадеии телевизионї
«Сполохи» дар шањри Архангелск пешнињод гардида буд.
2003 – «Ангел на дорогах» / коргардон Э.Ишмухаммедов, сту-
дияи «Партнершип».
2004 – «Рецепт колдуньи» / коргардон Т.Воронецкая, Россфильм.
Филм соли 2004-ум ба Љоизаи махсуси ХV-умин Кинотаври шањри
Сочи мушарраф гардид.
2005 – «Наследницы-2» / коргардон Э.Ишмухаммедов, студияи
«Мело-филм».
2007 – «Живописная авантюра» / коргардон В.Ахадов, студияи
«Ментор-синема».
2008 – «Улетающий монах» / коргардон А.Дзюбло, студияи
«Ментор-синема».
Мусиќї ба намоишномањо:
1990 – «Духтури хушбахт» / коргардон Н.Љалолов, Театри дав-
латии љавонон ба номи М.Воњидов.
1991 – «Афсонаи бачагона» / коргардон Н.Љалолов, Театри дав-
латии љавонон ба номи М.Воњидов.
215
 КОНСТАНТИН ТУШИНОК
Композитор Тушинок Константин Кон-
стантинович дар ноњияи Данѓара соли 1953
таваллуд шудааст. Мактаб-интернати миёнаи
махсуси мусиќии љумњуриявї (њоло – ба номи
М. Атоев) ва Донишкадаи давлатии санъати
Тољикистон ба номи М.Турсунзодаро бо их-
тисоси созњои халќї (баян) хатм намудааст.
Њамзамон ба таври факултативї композитсия-
ро аз профессор Ш.Сайфиддинов омўхтааст.
Тўли солњои тањсил вай сюитаи фортепиа-
нии «Обрангњо», увертюраи «Ид» барои оркестри симфонї, квар-
тети ториро эљод намудааст. Композитор њамчун аранжировшики
баландихтисос, муаллифи сурудњои сершумор ва коркардњои би-
сёр сурудњои халќии тољик маъруф аст. Вай бо ансамбли эстрадии
«Гулшан» њамкории самарбахш дошт ва барои он шумораи зиёди
партитурањоро, аз љумла фантазияи «Нозанин», фантазия барои най
ва оркестри эстрадї бо номи «Навои кўњистон», «Парафроз»-ро ба-
рои оркестр навиштааст. Якчанд сурудњои К.Тушинок дар озмунњои
љумњуриявї сазовори љоизаи «Суруди бењтарин» гардидаанд.
Аз асарњои барљастаи ў метавон 16 пйесањо барои рубоб ва
фортепиано, Консерт барои рубоб ва оркестри симфонї, Сона-
таи фортепианї иборат аз 3 ќисм, Квинтет барои созњои нафасиро
номбар кард. Яке аз асарњои баркамоли ў достони «Данѓара» аст,
ки ба сохтмончиёни наќби Данѓара бахшида шудааст. Ин асар ба
мисли бисёр асарњои ў бо тобишњои рангин, фањмиши оњангњои
асили фолклори тољик, оркестровкаи бомањорат фарќ мекунад.
Композитор ќолабњоро ба хубї њис мекунад, тамоми «имконоти
нуњуфта»-и намунањои анъанавиро тасвир карда метавонад, дорои
истеъдоди ѓайримуќаррарии оњангсозї мебошад.
К.Тушинок бештар барои љавонон эљод мекунад. Ў бахшида ба
60-солагии ЛКСМ Тољикистон «Муќаддима-фантазия» дар мавзўи
сурудњо дар бораи комсомол барои оркестри симфонї, хор, саро-
яндагон ва балет, композитсияи вокалї-хореографии «Офтобаки
ман» (шеъри Н.Баќозода)-ро менависад. Вай бо Грамотаи фахрии
КМ ЛКСМ Тољикистон сарфароз гардонида шудааст.
216
Солњои 90-ум ба Россия мекўчад. Дар он љо низ эљодиёти ў њамчун
композитор ва аранжировшик ба ављи баланд расидааст. Дар за-
минаи нав услуби муосири композитории Константин Тушинок бо
диду талќини нав ривољу равнаќ ёфта истодааст. Ўро дар Россия ме-
шиносанд ва доираи њамкорињои композитор хеле фарох гаштааст.
Асарњои мунтахаб
Асарњои симфонї:
1975 – «Ид», увертюра.
1978 – «Зиштнамої», манзараи симфонї.
1981 – Симфония дар 3 ќисм.
1984 – Консерт-достон барои рубоб ва оркестри хурди симфонї.
1985 – Фантазия дар мавзўи сурудњо оид ба комсомол барои хор,
сарояндагон, балет, оркестрњои симфонї ва эстрадї-симфонї.
1985 – «Данѓара», достони симфонї.
1987 – «Мо ворисони гузаштаи пуршарафем», шеъри С.Арзу-
манов, достони вокалї-симфонї.
Асарњои камеравї-созї:
1978 – Квартети торї дар 3 ќисм.
1986 – Квартет барои созњои нафасии чўбин.
Асарњо барои фортепиано:
1979 – «Обрангњо», сюита дар 3 ќисм.
1984 – «Ба хотираи Љ. Гершвин», сюита дар 5 ќисм.
1985 – Соната иборат аз 3 ќисм.
1986 – Сонатина.
Асарњои вокалї:
1976 – Се романс ба шеъри И.Волгин.
1985 – Сурудњо бар ашъори И.Волгин.
Асарњои созї:
1976 – 16 пйеса барои рубоб ва фортепиано.
1980 – Экспромт барои рубоби прима ва фортепиано.
1975-1985 – такмилњо барои най, ѓиљљак, рубоб.
Асарњои эстрадї:
1981 – «Нозанин», фантазия барои оркестри эстрадї.
1982 – «Навои кўњистон», фантазия барои най ва оркестри эстрадї.
217
 1984 – «Парафроз», пйеса барои оркестри эстрадї-симфонї.
1984 – «Душанбеи чароѓон», интродуксия барои оркестри
эстрадї-симфонї.
1986 – «Танаффус», композитсияи хореографї.
1986 – «Офтобаки ман», композитсияи вокалї-хореографї.
Аранжировкаи асарњои композиторони тољик барои њайатњои
гуногуни оркестрњои эстрадї.
САМУИЛ УРБАХ
Урбах Самуил Юлйевич (1908 – 1969) – ком-
позитор. Соли 1937 Консерваторияи Москва
ба номи П.И. Чайковский, синфи композитси-
яи В.Я. Шебалинро хатм намудааст. Солњои
1937 – 1941 дар Тољикистон истиќомат наму-
дааст, аз соли 1941 – дар Свердловск, аз соли
1942 – дар шањри Москва.
Барои Тољикистон С.Урбах яке аз аввалин
композитороне мебошад, ки дар заминаи муо-
сир барои ташаккул ва рушди мусиќии касбии
тољик ширкат варзидааст. Вай дар сафи њамон
ходимони фарњанг ќарор дошт, ки солњои 1939-1940 дар љумњурї
Иттифоќи композиторонро таъсис додаанд.
Дар эљодиёти мусиќии хеш С.Урбах принсипњои анъанавии
санъати халќии тољикро бо истифодаи усулњои мактаби компози-
тории европої бомуваффаќият омезиш додааст.
Дар байни њамин гуна асарњои ў махсусан операи мазњакавии
«Бибї ва Бобо ё домоди номї» мањбубият дошт, ки он чандин ма-
ротиба дар сањнаи Театри давлати академии опера ва балет бано-
ми С. Айнї ва дигар љумњурињо намоиш дода шудааст. Ин асар яке
аз аввалин кўшишњои истифодаи жанр опера дар Тољикистон буд.
Намоишномаи мусиќї-театрии «Лола» чун иќдоми омодагї
ба ин опера буд, ки мусиќии онро С.Урбах якљоя бо С.Баласанян
навиштааст. Соли 1939 басањнагузории ин намоиш дар шањри Ду-
шанбе бомуваффаќият анљомид. Баъдтар арияи «Эй, гул»-и Фирўз
аз он дар операи «Домоди номї» вазифаи лейтмотивро адо кард.
Романси «Эй, гул» (шеъри А.Лоњутї), ки низ дар асоси ин оњанг
эљод гардида буд, шўњрати калонро соњиб шуд.
218
Дар операи мазњакавии «Домоди номї», ки дорои њаљви фаро-
вони халќист, сюжет аз њаёти колхози тољик, тараддудњои мењнатї,
љашнњои шодмонї, мубориза бо боќимондањои замони гузашта ва
симоњои барљастаи мењнаткаш наќл мекунад. Дар маводи мусиќии
ин асар намунањои асили оњангњои халќї истифода шуда, њамзамон
муаллиф ба он мусиќии хоси халќиро бомањоратона офарида-
аст. Малакаи бои ў дар биниши даќиќ ва дурусти симоњои миллї,
њангоми эљоди манзарањои тобишнок њайратангез аст. Драматур-
гияи зебо бо мусиќї мутобиќ карда шудааст. Опера бо номерањои
хорї ва арияњо хотирмон буда, таассуроти дурударози љавонию
шодкомиро боќї мегузорад.
С.Урбах инчунин балети «Анор» ва «Роњи бахту саодат», як-
чанд асарњо барои оркестри симфонї: Симфония-баллада, сюитањо,
достонњои симфонї ва ѓайра эљод намудааст. Дар ин радиф сюитаи
машњури ў «Дар хиёбонњои Душанбе» (1963), ки комилан дар асоси
маводи тољикї навишта шуда, бо хушоњангї, тарзи демократии сабт,
бахусус фасоњати нотакрори мусиќї љолиб аст, барљаста мебошад.
С.Урбах инчунин якчанд романсњо, ба монанди «Аз дўст
маранљ» ва «Ба мањбуби ман»-ро ба шеърњои А.Лоњутї офарида-
аст. Дар Озмуни III байналмилалии ба номи П.И.Чайковский во-
кализи махсуси С. Урбах, ки барои барномаи Озмун эљоднамуда
буд, садо дод. Мусиќии ў барои бисёр намоишномањои драмавї
низ хеле маъмуланд.
Композитор инчунин ба фаъолияти омўзгорї машѓул шудааст.
Ѓайр аз ин вай котиби масъули комиссияи мусиќии симфонї ва ка-
меравии созмони москвагии Иттифоќи композиторон ва муовини
Раиси Комиссияи эљодии Иттифоќи композиторони СССР инти-
хоб гардида буд.
Асарњои мунтахаб
Асарњои сањнавї:
1939 – «Лола», намоиши мусиќї-театрикунонидашуда, дар
њаммуаллифї бо С.Баласанян.
1940 – «Анор», балет.
1940 – «Роњи бахту саодат», балет.
1959 – «Бибї ва Бобо ё домоди номї», операи мазњакавї. Ли-
бреттои С.Саидмуродов ва Л.Галитский, тањрири 2-юм (1964).
1969 – «Духтарон», опера.
219
 Асарњои симфонї:
1936 – Баллада барои оркестри симфонї.
1944 – Сюитаи симфонї дар мавзўњои халќии тољикї.
1945 – Сюитаи симфонї.
1947 – Достони симфонї.
1948 – «Наќшњои тољикї».
1954 – Сюитаи симфонї дар мавзўњои тољикї.
1955 – Симфония-баллада, тањрири 2-юм – соли 1957.
1963 – «Дар хиёбонњои Душанбе», сюита.
Сурудњо, романсњо, пйесањои созї ва оркестрї, мусиќї ба
намоишномањои театрї.
ФИРЎЗ ЎЛМАСОВ
Ўлмасов Фирўз Абдушукурович
мусиќишинос, номзади илмњои санъатшиносї
(1986), досент.
Маълумоти касбии мусиќиро (бо тахассуси
фортепиано) солњои 1973 – 1978 дар Донишка-
даи давлатии санъати Тољикистон ба номи М.
Турсунзода гирифтааст. Дар кафедрањои фор-
тепианои махсус ва ансамбли камеравї (1978
– 1979; 1981 – 1982) кор кардааст. Солњои 1982
– 1985 дар аспирантураи Институти таърих,
археология ва этнографияи ба номи А.Дониши
АИ Љумњурии Тољикистон тањсил намуда, солњои 1985 – 1993
боз њамчун омўзгори институти санъат, аз соли 1988 – дар кафе-
драи таърих ва назарияи мусиќии Шарќ, 1993 – 1996 – Академияи
мусиќї (ш. Хуљанд) ба њайси ноиби президент фаъолият мебарад.
Ўлмасов Ф. њанўз солњои аввали 90-ум дар Иттифоќи композито-
рон ба њайси раиси комиссияи мусиќишиносї ва танќиди мусиќї,
узви раёсат фаъол буд. Баъди кор дар Академияи мусиќї ва боз-
гашт ба шањри Душанбе як муддат дар соњањои гуногуни берун аз
мусиќї (1996 – 1999 – Маркази итилоотии патентии ЉТ) кор кар-
дааст. Аз соли 1999 тадриљан ба кор ба шўъбаи таърихи фарњанг
ва санъати Институти таърих, археология ва этнографияи ба номи
А.Дониши АИ Љумњурии Тољикистон љалб карда мешавад. Аз моњи
220
августи соли 2007 ин љониб (2011) – ноиби ректор оид ба корњои
илмї ва муносибатњои байналмилалии Консерваторияи миллии
Тољикистон ба номи Т.Сатторов.
Фаъолияти илмии Ўлмасов Ф. ба тањќиќи масъалањои таърих ва
назарияи мусиќии тољик, назарияи монодии Шарќ, ба ташкил ва бар-
гузории чорабинињои иљтимоии марбут ба рушди санъати мусиќии
касбии Тољикистон алоќаманд мебошад. Раѓбатњои тањќиќотии вай
асосан ба ду самти илмї равона карда шудаанд: а) назарияи моно-
дияи шарќї; б) эљодиёти композиторони тољик дар алоќамандї бо
омўзиши осори онњо.
Ўлмасов Ф. дар симпозиуму конференсияу семинарњои
байналмилалї (Душанбе, Самарќанд, Санкт-Петербург, Боку,
Тошканд, Алмаато, Бишкек, Москва) иштирок кардааст.
Ў яке аз аъзои гурўњи ташаббускорону созмондињандањои
форумњои байналмилалї бахшида ба 1400-солагии Борбад (1990),
– эљодиёти композиторони љавон (1990), «Проблемањои методологии
шарќшиносии мусиќї» (1991), «Фарњанги мусиќии тољик дар ибтидои
асри XXI: афзалиятњои рушд» (1999), «Аржанг» (2002), «Фалак» (2004),
санъати мусиќии касбии Осиёи Миёна (2007), оркестрњои камеравї
(2008), мусиќии фортепианї (2009), љаз (2009), инчунин ба њайси яке аз
муњаррир (ё мураттиб, ё муаллифи маќолае) дар маљмўањои «Страни-
цы жизни и творчества»(1990), «Таджикское искусство», «Таджикская
музыка» (2003), бахшида ба композиторон Д. Дўстмуњаммадов (2001),
А. Солиев (2003), Ф. Солиев (2004) ширкат варзидааст.
Соли 1991 бо Ифтихорномаи фахрии Љумњурии Тољикистон
сарфароз гардонида шудааст.
Асарњои мунтахаб
1. О генезисе восточной монодии. Хуљанд,1994, 55 с.
2. О сольном феномене восточной монодии. // Очерки истории
и теории культуры таджикского народа. Вып.1., Душанбе, 2001,
С.307-333.
3. Симфоническая музыка, Опера, Балет // Таджикская музыка.
Душанбе, 2003, С.176-224; 239-250.
4. О некоторых направлениях изучения и освоения Шашмакома
// Очерки истории и теории культуры таджикского народа. Вып.2.
Душанбе, 2006, С.452 – 475.
221
 5. Композиторы Таджикистана: основные направления творче-
ства // Камерная музыка: история жанра, исполнительства, интер-
претации. Материалы международной научно-практической кон-
ференции. Алматы, 2010, С. 19-25.
СУРЪАТ ХАЛИЛОВ
Халилов Суръат Муњаммадович – компози-
тор, мусиќишинос-омўзгор.
Соли 1942 дар шањри Душанбе дар ои-
лаи Њунарпешаи халќии РСС Тољикистон
Муњаммадљон Халилов таваллуд шудааст. Ин
њолат ба шавќу њаваси композитори оянда бе-
таъсир намонд.
Хеле бармањал санъати навозиши созњои
гуногуни мусиќиро аз худ намуда, С.Халилов
њанўз дар мактаб шахси дилписанди оркестри
нафасии њаваскорон буд. С.Халиловро ба ола-
ми мусиќї яке аз асосгузорони мактаби муосири композитории
Тољикистон Фозил Солиев ворид намуд.
Дар бачагї ў бо шавќу њавас ба роялнавозии Ф.Солиев наззора
менамуд. Ин шавќу њаваси тасодуфї набуд. Бо маслињати Ф.Солиев
ў ба шўъбаи назариявї-композитории Омўзишгоњи мусиќии Душан-
бе, ба синфи Ю.Тер-Осипов дохил мешавад. Бо роњнамоии омўзгори
соњибтаљриба С.Халилов ба эљодиёт завќу њавас зоњир менамояд. Си-
пас ў ба Консерваторияи Тошканд дохил шуда, дар синфи профессор
Б.И. Зейдман тањсили касбии композиториро анљом медињад (1969).
Соли 1972 С.Халилов узви Иттифоќи композиторон мегардад.
Дар эљодиёти худ ў ба мусиќии симфонї афзалият медињад.
Агарчї асарњои ў барномаи возењу равшан надоранд, вале онњо дар
худ њамеша таъсири муњитро доранд, аз ин лињоз ба шунаванда на-
здику фањмо мебошанд. «Увертюраи љавонї» дар бораи бинокоро-
ни ояндаи дурахшон мебошад, ки дорои наќшањои бузурги халќ аст.
Дар достони симфонии «Тољикистони ман» завќу мањбубият ба
кишвари азиз намоён буда, дар он муаллиф дигарбора самарано-
кии омўзиши мусиќии фолклории тољикро нишон додааст.
Консерти якќисма барои фортепиано бо оркестр ба таври бо-
варибахш нишон дод, ки композитор шаклњои мусиќии классики-
222
ро медонад ва онњоро бо тафаккури хоси эљодї ѓанї мегардонад.
Њамин доираи асарњои ўро Симфония иборат аз се ќисм, бах-
шида ба В.И. Ленин – мањсули фаъолияти чандинсолаи муаллиф
бомуваффаќият соли 1969 анљом медињад. Он аввалин маротиба
дар иљрои оркестри Филармонияи Тошканд иљро гардида, хуб
пазируфта шуд. Вале муаллифи нисбат ба худ серталаб боз ба ин
асар баргашта, партитураи тањрири дуюми Симфонияро соли 1974
анљом дод. Дар асари мазкур ў ба ягонагии васоити нави баён ва
ѓановати мусиќии мардумии тољик комёб гардидааст.
Дар номгўи асарњои камеравии С. М.Халилов Квартети то-
рии чорќисмаро метавон дар мадди аввал гузошт. Ў дар ин жанр
пйесањои фортепианї, Сонатина барои фортепиано, пйесањои ба-
чагона эљод намудааст.
Мусиќии вокалии композитор аз силсилаи романсњо бар ашъо-
ри классикони назми тољикї-форсї, инчунин сурудњо аз ашъори
шоирони муосир иборат аст.
Артистизми нозуки мусиќии вокалии ў таваљљўњи бисёр
иљрокунандагонро љалб намуд. Суруди ў «Дар васфи љавонї» (шеъ-
ри Б.Фаррух) машњур гардида, дар репертуари иљрокунандагон
устувор боќї мемонад.
Дар њаёти С.Халилов фаъолияти омўзгорї мавќеи калонро ишѓол
менамояд. Аз соли 1973 мудири кафедраи фанњои назариявї, 1985 –
декани факултаи санъати мусиќии Донишкадаи давлатии санъати
Тољикистон ба номи М. Турсунзода, 2003 – 2008 – декани факултаи
иљрокунандагї ва мудири кафедраи таърих ва назарияи мусиќии Кон-
серваторияи миллии Тољикистон ба номи Т.Сатторов кор мекунад.
Дар њамкорї бо мусиќишинос Н.Туровец дастури таълимї-
методї, хрестоматия ва барномаи таълимии фанни «Тањлили
асарњои мусиќї»-ро чоп намудааст (1986-1989). С.Халилов «Аъ-
лочии маорифи Љумњурии Тољикистон» буда, соли 2006 бо медали
«Хизмати шоиста» сарфароз гардидааст.
Асарњои мунтахаб
Асарњои симфонї ва созї:
1962 – Достон барои виолончел ва фортепиано.
1963 – «Увертюраи љавонї» барои оркестри симфонї.
1964 – Вариатсияњо барои фортепиано.
1967 – «Тољикистони ман», достони симфонї.
223
 1968 – Консерт барои фортепиано бо оркестр.
1969 – Симфония, бахшида ба В.И. Ленин (тањрири 2-юм соли
1974).
1970 – Пйесањо барои труба ва фортепиано.
1975 – Квартети торї.
Мусиќї ба намоишномањои театрї:
1986 – «Боѓбон ва мири ѓазаб», пйесаи Иван Машин (тањрири
2-юм соли 2002).
1987 – «Мољарои обфурўш», пйесаи Ш.Њаниф ва М.Шералї.
2003 – «Бегоњии шанбе», пйесаи Е.Баежиева.
ЉАСУР ХАЛИЛОВ
Халилов Љасур Суръатович – композитор,
роњбари бадеии гурўњи «Авесто».
26 январи соли 1973 дар шањри Душанбе дар
оилаи композитор Суръат Халилов таваллуд
шудааст. Хатмкунандаи мактаби миёнаи мах-
суси мусиќии љумњуриявии ба номи З.Шањидї
(труба) ва Донишкадаи давлатии санъати
Тољикистон ба номи М.Турсунзода (бо тахас-
суси труба) мебошад. Њамчун роњбари мусиќии
«Авасто» ў дорандаи љоизаи фестивалњои гу-
ногуни байналмилалї дар шањри Душанбе,
Алмаато, Бишкек мебошад. Аз соли 2008 омўзгори кафедраи эстра-
даи Консерваторияи миллии Тољикистон ба номи Т.Сатторов.
Љасур Халилов – намояндаи насли љавонтарини композиторо-
ни Тољикистон аст. Муддати чанд сол аст, ки дар синфи компо-
зитор Заррина Миршакар ба таври факултативї композитсияро
меомўзад. Ў композитори љодаи мусиќии эстрадї аст. Асарњои
вокалї ва камеравї-созии ў бо ин сабк эљод мешаванд. Дар асарњои
худ Љасур мекўшад љазро бо унсурњои мусиќии классикаи европої
ва хусусиятњои мусиќии халќии тољик омезад. Асарњои Љ. Халилов
дар консертњо, дарсњои мањоратї, фестивалњои байналмилалї, аз
љумла «Бањористон» (2008) садо додаанд. Достони симфонии ў ав-
валин маротиба соли 2008 дар иљрои Ансамбли давлатии мусиќии
классикии «Камерата Казахстана» - дирижёр П. Тарасевич ва соли
2009 – оркестри симфонии Театри давлатии академии опера ва ба-
лети ба номи С.Айнї – дирижёр Берон Меробов садо додааст.
Љасур Халилов соли 2009 узви Иттифоќи композиторони
Тољикистон интихоб гардид.
Асарњо
Асарњои фортепианї:
2007 – 2008
Прелюдияи Корвон.
«Сўзанї».
Валси «Чарх».
Балладаи «Бозии мављњо».
«Парирў».
Ноктюрн «Чаро?».
Экспромт дар сабки њиндї.
Элегия.
Хаёлот.
Асарњои дигар:
«Таърихи ишќ», достони симфонї барои оркестри камеравї.
2009 – 2010
«Лайлї ва Маљнун», дуэт барои скрипка ва фортепиано.
«Ёддоштњо», дуэт барои саксофон ва фортепиано.
Дуэт барои кларнет ва фортепиано.
«Албом барои Нисо» - 5 пйеса барои фортепиано.
ДАВЛАТМАНД ХОЛОВ
Холов Давлатманд – сарояндаи маъруф,
оњангсози суннатї, Њунарманди халќии
Тољикистон, дорандаи Љоизаи давлатии
ба номи Абуабдуллоњ Рўдакї. 26 октя-
бри соли 1950 дар дењаи Доѓистони ноњияи
Шўрообод дар оилаи њунарманди суннатии
тољик ба дунё омадааст. Соли 1958 тањсилро
аз мактаби дења оѓоз намуда, соли 1963 дар
мактаб-интернати ба номи А.Дењотии шањри
Кўлоб ва соли 1964 дар интернати давлатии
«Коммунизм»-и дењаи Сари Чашмаи ноњияи

224 225
Москва (њоло Њамадонї) идома медињад. Соли 1971 ба шўъбаи
мусиќї ва суруди Донишкадаи давлатии санъати Тољикистон ба
номи Мирзо Турсунзода дохил шуда, онро бо бањои аъло хатм ме-
намояд. Сипас ба Театри мусиќї-мазњакавии ба номи Саидалї Ва-
лизода и шањри Кўлоб ба кор меояд.
Соли 1989 бо ташаббуси Д.Холов дар шањри Кўлоб ансамбли
давлатии «Фалак» таъсис ёфт.
Аз соли 2004 бо таъсис ёфтани ансамбли давлатии «Фалак»-и
Кумитаи телевизион ва радиои назди Њукумати Љумњурии
Тољикистон то имрўз ба њайси роњбари бадеии он фаъолият мена-
мояд. Давлатманд Холов, устоди Фалак, дар фаъолияти эљодї услу-
би хосаи худро ташаккул ва рушд додааст. Дар равияњои санъати
Фалак суннатњои мактаби њунарии аљдодии хешро идома медињад.
Давлатманд Холов яке аз тарѓибгарони бузурги санъати кас-
бии кўњистони тољик мањсуб мешавад. Дар симои ў кишварони
хориљ низ њунарманди асили мардуми тољикро мешиносанд. Зеро
ки санъати оњангсозї ва сарояндагии ўро эътироф кардаанд. Аз ин
рў тез-тез даъват мекунанд, то дар љашнворањову мањфилњои онњо
иштирок намояд. Дар тўли фаъолияти эљодии хеш ќариб ба 100
мамолики љањон беш аз 150 сафари њунарї намуда, сарбаландона
санъати бузурги миллиро то њол муаррифї мекунад.
Сањми Д.Холов дар рушду нумўи санъати мусиќии миллї бузург
аст. Дар давраи шўравї дар шароити хонаводагї, сипас шањриву
вилоятї ва имрўз – дар сатњи љумњуриявї тавонистааст санъати
фалакро дар шакли ѓазалхониву рубоихонї њифз намояд ва сањми
худро дар рушди он гузорад.
Маълум аст, ки санъати Фалак њам сарояндагї њасту њам
оњангсозї. Давлатманд Холов аз ибтидо ин ду љабњаро пайгирї на-
муда, дар асоси ќавоиди фалакхонї асарњои хеле пурмазмун офа-
ридааст. Ин асарњои њунарманд на танњо дар Тољикистон, балки
берун аз он, хусусан дар мамолики њамфарњангу њамзабони мо
Эрону Афѓонистон хеле баланд пазируфта шудаанд.
Хизматњои шоёни Давлатманд Холов дар ин љода бо унвонњои
баландмаќоми давлатї – Њунарманди халќии Тољикистон ва до-
рандаи Љоизаи давлатии ба номи Абуабдуллоњи Рўдакї ќадрдонї
шудаанд.
Барои сањми арзанда дар рушду такомули фарњангу њунар Д.Холов
бо Ордени «Шараф» дараљаи I, Ордени «Дўстї» ва Ордени дараљаи
олии сарояндагї ва навозандагии Франсия мушарраф гардидааст.
226
Асарњои мунтахаб
Сурудњову такмилњо:
1974 – «Дўстони санъат», шеъри М.Аминзода.
1976 – «Девона шав», шеъри Румї.
1978 – «Ба дењќон», шеъри Мењмон Бахтї.
1978 – «Ба муќобили ду чашмам», шеър ва оњанги халќї.
1978 – «Зери навои валс», шеъри Сафармуњаммад Айюбї.
1978 – «Файзи дењќон», шеъри Њаќназар Ѓоиб.
1978 – «Резаборон», шеъри Њаќназар Ѓоиб.
1978 – «Оњиста-оњиста», ѓазали Соиби Табрезї.
1978 – «Дур машав», ѓазали Румї.
1979 – «Наргиси љоду», ѓазали Њољї Њусайни Кангуртї.
1979 – «Шукри ин даврон», шеъри Хосият Вализода.
1979 – «Куртаи ту ранг-ранг», шеъри М.Ѓоиб.
1979 – «Дилам месўзад», шеъри Лоиќ Шералї.
1980 – «Ќасидаи модар», шеъри Лоиќ Шералї.
1980 – «Соќиё», ѓазали Румї.
1981 – «Гул кардаанд», шеъри Гулрухсор Сафиева.
1981 – «Гирифта», шеъри Муњаммад Ѓоиб.
1982 – «Дилам мунаввар», шеър ва оњанги халќї.
1982 – «Дилам мунаввар», шеъри Мирзо Ќодирї.
1982 – «Кўлоб хуш аст», шеър ва оњанги халќї.
1983 – «Афсўс», шеъри халќї.
1983 – «Парво макун», шеъри Лоиќ Шералї.
1984 – «Мераќсию мераќсї», шеъри Муњаммад Ѓоиб.
1984 – «Ману дарё», шеъри Лоиќ Шералї.
1984 – «Танњо манам», шеъри Лоиќ Шералї.
1985 – «Ба раќќоса», шеъри Лоиќ Шералї.
1986 – «Шањри Кўлоб», шеър ва оњанги халќї.
1987 – «Њалќаи дом аст», шеъри Бедил.
1987 – «Омадаї», ѓазали Њофиз.
1988 – «Маро ёд кунед», шеъри Лоиќ Шералї.
1989 – «Гап надорам», шеъри Муњаммад Ѓоиб.
1989 – «Кї мебарад», шеъри Соиби Табрезї.
1992 – «Худоё, худоё», ѓазали Румї.
1992 – «Эй дил», ѓазали Румї.
227
1993 – «Бўи љўи Мўлиён», ѓазали Рўдакї.
1993 – «Шоњнома», шеъри Гулрухсор Сафиева
1994 – «Ситорањо», шеъри Лоиќ Шералї.
1996 – «Зиндаам», шеъри Алимуњаммад Муродї.
1996 – «Обу тоби дўстї» шеър ва оњанги халќї.
1997 – «Чї шуд», ѓазали Њофизи Шерозї.
1997 – «Моро ёд кард», шеъри Мир Сайид Алии Њамадонї.
1997 – «Дидамат», ѓазали Румї.
1998 – «Дарёи нур», шеъри шоири Эрон Аббоси Саљодї.
1998 – «Хандида биё», шеъри халќї.
1998 – «Тољикистон», шеъри М.Бобобекова.
1998 – «Нашнидї ё шунид», шеъри Њофизи Шерозї.
1999 – «Вањдат», шеъри Давлат Сафар.
1999 – «Аз хоки баланди Тољикистон», шеъри халќї.
1999 – «Гўшвори ќафасї», шеъри Саиди Кўлобї.
1999 – «Ќади раъно», ѓазали Њилолї.
2000 – «Ба раќс о», шеъри Румї.
2000 – «Фалак», шеъри халќї.
2000 – «Тољикистони ман аст», шеъри халќї.
2001 – «Дар чаман», ѓазали Муллоёри Ванљї.
2001 – «Ба љон омад», шеъри Бадриддин Њилолї.
2002 – «Бишнав аз най», шеъри Румї.
2003 – «Ранљидаї», шеъри халќї.
2003 – «Мастони нав расиданд», ѓазали Румї.
2004 – «Миллати тољик», шеъри Маъруфшо Мазњабшоев
2004 – «Навбањор», ѓазали Њофизи Шерозї.
2004 – «Туї, туї гулзори ман», шеъри Румї
2006 – «Майи лаъл», шеъри Абуабдуллоњи Рўдакї.
2006 – «Эй ќавми ба њаљ рафта», ѓазали Румї.
2009 – «Бевафоист», шеъри шоири Эрон Аббоси Саљодї.
2009 – «Сафар ба сўи фатњу зафар», шеъри Хироибон Ќурбонова.
2010 – «Чињо мешуд», ѓазали Њољї Њусайни Кангуртї.
2010 – «Фотињаи Фалак», ѓазали Румї.
2010 – «Бадахшон», шеъри Ширин Бунёд.
228
СУЛТОНАЛЇ ХУДОЙБЕРДИЕВ
Худойбердиев Султоналї, номзади илмњои
санъатшиносї (1995), мусиќишинос-этнограф,
навозандаи созњои анъанавї (дутор), соли 1956
дар ноњияи Шањристони вилояти Суѓд тавал-
луд шудааст.
Соли 1985 ў шўъбаи «Иљрокунандагии
анъанавї»-и (дутор) Донишкадаи давлатии
санъати Тољикистон ба номи Мирзо Турсун-
зодаро хатм намудааст. Аз ибтидо ў фаъолия-
ти эљодиро бо фаъолияти омўзгорї ва илмї-
тањќиќотии вобаста ба омўзиш, њифз ва рушди мусиќии суннатии
классикии «Шашмаќом» мепайвандад.
Солњои 1985-1993 ў ба њайси муаллими кафедраи мусиќии Шарќи
Донишкадаи давлатии санъати Тољикистон ба номи Мирзо Тур-
сунзода (Душанбе), 1993-1995 мудири кафедраи санъати мусиќии
анъанавии Академияи мусиќии Љумњурии Тољикистон (Хуљанд),
1996-1998 дар вазифаи дотсенти кафедраи санъати иљрокунандагии
анъанавї, мудири кафедраи таърих ва назарияи мусиќии Шарќ ва
санъати мусиќии муосир, муовини декан оид ба корњои илмии фа-
култаи санъати Донишгоњи давлатии Хуљанд ба номи Б.Ѓафуров
кор кардааст. Аз соли 2001 директори Маркази фарњанги мусиќии
тољик «Њунар» дар шањри Хуљанд.
Соли 1989 С.Худойбердиев дорандаи Љоизаи Озмуни 1-уми
љумњуриявии иљрокунандагони мусиќии классикї гардида, бо Ди-
пломи дараљаи 1 мушарраф мегардад. Солњои 1987-1991 аспиранти
Институти таърихи АИ ЉТ. Соли 1995 корманди илмии Институ-
ти тањќиќотии Осиёи Марказии Франсия (IFEAC) назди Сафорати
Франсия дар Ўзбекистон (Тошканд).
С.Худойбердиев дар симпозиумњо ва конференсияњои байналми-
лалии илмї, аз љумла симпозиумњои байналмилалии мусиќишиносї
оид ба мусиќии касбии суннатњои шифоњии халќњои Шарќи На-
здик ва Миёна (Самарќанд, 1983, 1987), Симпозиуми байналми-
лалии «Сањми халќњои эронї дар рушди тамаддуни љањонї» (Ду-
шанбе, 1992), Конференсияи байналмилалии «Ритуал, дух, музыка»
(Институти тањќиќоти Осиёи Марказии Франсия, Тошканд, 1998),
229
Конференсияи байналмилалии «Дарки фазо ва ваќт дар фарњанги
Осиёи Марказї» (Институти тањќиќоти Осиёи Марказии Франсия,
Тошканд, 2000), конференсияи илмии байналмилалї «Проблемањои
њифзи суннатњои фарњанги мардумї» (Ўзбекистон, Бойсун, 2004),
Конференсияи илмии байналмилалї бахшида ба 550-солагии Са-
фиуддини Урмавї (Тењрон, 2005), Фестивал-симпозиуми байнал-
милалии оид ба Шашмаќом (Исфара, 2003, Душанбе, 2006, 2011),
оид ба Фалак (Душанбе, 2003, Кўлоб 2006, Душанбе 2009) ва ѓайр
иштирок намудааст.
Барои хизматњои бузург дар соњаи санъати мусиќии анъанавї
ва бунёди мактаб, эњъёи шабакаи мактабњои суннатї дар вилояти
Суѓд ў соли 2006 ба унвони доктори илми Академияи байналмила-
лии илмии «Antique World», дорандаи Љоизаи Академияи байнал-
милали илмии «Antique World» ва билохира унвони профессори
Академияи номбурда сазовор гардидааст.
Асарњои мунтахаб
1. Њофизони мумтози халќи тољик. Монография. Тошканд-
Хуљанд, 2000, 130 сањ.
2. Савти дутор: Дастури методї. Хуљанд, 2002, 110 сањ.
3. Овози бахшињо. Монография. Париж, 2007, 250 сањ.,
њаммуаллифї бо профессор Љон Дюринг.
4. Мусиќии суннатии Суѓди бостон. Брошюра. Хуљанд, 2008, 25
сањ..
5. 10 асар дар иљрои муаллиф ба компактс-диски «Мусиќии Оси-
ёи Марказї» ворид шудаанд. Сабт бо шарњи илмии профессор Љон
Дюринг». С 512356 ОСОЌА, Радиои Франсия, Париж, 1993.
6. Њафт асар дар иљрои муаллиф бо шарњи илмии профессор Љон
Дюринг дар компакст-диски «Мусиќии Осиёи Марказї» (Мусиќии
дутор). Компакт-диск №560102 ОСОЌА, Радиои Франсия, Париж,
1997.
7. Сабт дар компакт-диски силсилавии – «Мусиќии Осиёи
Марказї» (Мусиќии классикї аз маќоми «Наво» бо шарњи илмии
профессор Љон Дюринг), 8 асар бо иштироки ансамбли «Дурдона»:
Компакт-диски С 564563, ОСОЌА, Радиои Франсия, Париж, 1997.
230
НАИМ ЊАКИМОВ
Њакимов Наим Ѓаниевич – мусиќишинос,
номзади илми санъатшиносї (1987), узви
Иттифоќи композиторон (1987).
Омўзишгоњи мусиќии ба номи Содир-
хон Њофиз ва Донишкадаи давлатии санъати
Тољикистон ба номи М.Турсунзодаро бо та-
хассуси рубоб хатм намудааст (1973 – 1978).
Солњои 1978 – 1981 – муаллими кафедраи
созњои халќї (рубоб) факултаи санъати ДДСТ
ба номи М.Турсунзода, коромўзи Институти
илмї-тањќиќотии санъатшиносии Вазорати маданияти СССР (1981
– 1982) ва баъдтар – аспиранти њамин институт. Соли 1987 дар
мавзўи «Фарњанги созии халќњои эронї (давраи ќадим ва ибтидои
асрњои миёна)» рисола дифоъ намудааст. Баъди бозгашт ба Ду-
шанбе ба ду (назариявї ва амалї) таќсимкунии кафедраи мусиќии
Шарќ талош кардааст ва ба њайси мудири кафедраи таърих ва на-
зарияи мусиќии шарќи Донишкадаи давлатии санъати Тољикистон
ба номи М.Турсунзода (1987 – 1993) кор кардааст. Соли 1990 ба
муносибати баргузор намудани симпозиуми байналмилалї бахши-
да ба 1400-солагии Борбад, дар Душанбе Маркази байналмилалии
тањќиќи мусиќии мардумони Ховар (Борбад) таъсис ёфт. Аз њамин
сол Н. Ѓ. Њакимов муовини раиси ин марказ кор кардааст. Соли
1992 ба шањри Хуљанд кўчида, дар он љо ба таъсиси Академияи
мусиќии Љумњурии Тољикистон мусоидат мекунад ва солњои 1992
– 1996-ум вазифаи сарварии онро ба ўњда мегирад. Баъди табдил
додани ин Академия ба факултаи санъати Донишгоњи давлатии
Хуљанд, дар ин Донишгоњ вазифањои декани факулта (1996 – 2001),
омўзгор ва мудири кафедраро (2007 – 2009) адо мекунад. Аз соли
2009 – Раиси шўъбаи Иттифоќи композиторони вилояти Суѓд ме-
бошад. Њамзамон раиси филиали Бунёди мадад (Фонди Сорос)-ро
ба ўњда дорад.
Наим Њакимов ташаббускор ва ташкилотчии Симпозиу-
ми байналмилалї бахшида ба 1400-солагии Борбад (Душанбе,
1990), конференсияи байналмилалии «Проблемањои методологии
шарќшиносии мусиќї» (Душанбе, 1991), Фестивал-симпозиуми бай-
231
налмилалии «Шашмаќом» – эњёи анъанањои классикї дар равоби-
ти фарњангии халќњои Осиёи Марказї» (Исфара, 2003), Фестивал-
симпозиуми байналмилалии «Фалак ва анъанањои бадеии халќњои
Осиёи Марказї» (Душанбе, 2004), фестивал-симпозиуми байнал-
милалии «Мусиќии суннатии Суѓди ќадим» (Хуљанд, 2008); фести-
вали бачагонаи байналмилалии телевизионии «Донак» (Хуљанд,
2007, 2008, 2009) ва ѓ. мебошад.
Њакимов Н. дар форумњои гуногуни байналмилалї (Слова-
кия, ИМА, Юнон, Сербия, Россия, Узбекистон, Ќазоќистон,
Ќирѓизистон ва диг.) ширкат ва баромад намудааст, аз љумла,
конференсияи байналмилалии фестивал-симпозиуми байналмила-
лии «Проблемањои њифз ва рушди анъанањои мусиќии классикии
«Шашмаќом» (Душанбе, 2006), дуюмин форуми байналмилалии
Москва «Культура плюс» (Москва, 2006), Конференсияи илмї-
амалии байналмилалии «Њаммонандї ва муколамаи фарњангњо
дар давронї љањонишавї» (Бишкек, 2007), сессияи V-и Фору-
ми љамъиятии љањонии «Муколамаи тамаддунњо» (Юнон, 2007),
симпозиумњои байналмилалии Ќрим-2008 (Судак, 2008), Форуми
фарњангии Осиёи Миёна «Муколамаи байнифарњангї њамчун сањм
дар њамзистии осоишта» (Бишкек, 2008). Тўли солњои 2009 – 2010
Н.Њакимов дар њаёти гурўњи эљодии муњаќќиќон дар ќаламрави
Тољикистон экспедитсияњои илмии санъатшиносї гузаронидааст.
Фаъолияти илмии Њакимов Н.Ѓ. ба тањќиќ ва баррасии масъалањои
марбут ба созњои мусиќии халќи тољик ва таърихи мусиќии тољик
вобастааст.
Н. Њакимов бо Ифтихорномаи Љумњурии Тољикистон мушар-
раф гардидааст.
Асарњои мунтахаб
Монографияњо:
1. Фарњанги истилооти мусиќии «Шоњнома». Хуљанд, 1994, 212 с.;
Нашри дуюм бо тасњењу иловањо. Хуљанд, 2002, 190 с.
2. Музыкальная культура ранне-средневековой Уструшаны.
Худжанд, 1995, 64 с. с илл.
3. Шарофиддин Сайфиддинов: Монография. Хуљанд, 1999,
175 с.
4. Омўзишгоњи мусиќии Хуљандшањр ба номи Содирхон Њофиз.
Хуљанд, 1999, 280 с.
232
5. Музыкальная культура таджиков. Книга 1. Социофункцио-
нальные аспекты эволюции музыкальной культуры таджиков:
древнейшая, древняя и раннесредневековая история. Худжанд,
2001, 457 с.
6. Мусиќии љашни арўсии тољик. Хуљанд, 2002, 142 с.
7. Музыкальная культура таджиков: древнейшая, древняя и ран-
несредневековая история. Книга 2. История музыкального инстру-
ментария таджиков. Худжанд, 2004, 605 с. с илл.
8. «Шашмаќом» дар ќарни ХХ: анъана ва навоварї. Хуљанд, 2005,
408 с.; нашри дуюм бо тасњењу иловањо. Хуљанд, 2006, 408 с.
АМОН ЊАМДАМОВ
Фарњанги мусиќии муосири тољикро ду
манбаъ – мусиќии суннатї ва мусиќии бисё-
ровозаи касбї, ки њамдигарро ѓанї мегар-
донанд, ѓизо мебахшанд. Њамин хусусияти
хоси фарњанги мусиќї ба таври барљаста дар
эљодиёти Њунарманди халќии Тољикистон
композитор Амон Султонович Њамдамов
(1918 – 2003) бараъло таљассум ёфтааст.
А.Њамдамов дар Самарќанд таваллуд
шуда, аввалин мактаби мусиќиро дар орке-
стри созњои халќии театр гузаштааст. Олами
дилфиреби оњангњои халќї шавќи ўро нисбат ба мусиќї бедор на-
муд. Ба ташаккули завќи бадеии ў композитори маъруфи тољик,
дирижёр Аъзам Камолов, ки дар оркестри он њунарманди љавон
ѓиљљак менавохт, таъсири калон расонидааст. Вале ќарори ќатъии
мавќеи худро дар њаёт А.С.Њамдамов на дар толори консертї, бал-
ки дар фронти Сталинград, њамчун сарбоз дар муњорибаи Љанги
Бузурги Ватанї ќабул намудааст.
Њатто дар муњорибањои шадиди назди Волга садои мусиќї
хомўш нагардид. Ќабл аз муњориба дар рота бригадаи консертї
њунарнамої менамуд. Дўстони њамяроќашро, ки муњориба интизо-
рашон буд, аз мусиќї ба њаяљони сахт меомаданд. Дар ин лањзањо
зери таассуроти нерўи бузурги мусиќї ў бо ќатъият худро ба санъа-
ти композитсия мебахшад.
233
 Сипас солњои тањсилоти љиддї фаро мерасанд. Дар Омўзишгоњи
мусиќии Душанбе композиторон ва омўзгорон А.С.Ленский ва
М.С.Муравин мураббиёни ў гардиданд. А.С.Њамдамов соли 1952
Омўзишгоњро дар синфи скрипка ва композитсия хатм менамояд.
То ин давра вай як ќатор асарњоро эљод мекунад. Бисёр асарњои
даврони ибтидоии эљодиёти ў арзиши бадеии худро њифз намуда-
аст. Инњо суруди «Шоёни њаёт» дар иљрои оркестри созњои миллї,
ки дар Озмуни љумњуриявии сурудњо сазовори Љоиза гардид, сю-
итаи вокалї-симфонї барои оркестри занони рубобнавоз «Наси-
ми Вахш», суруди «Тољикистон» барои овоз ва фортепиано (ин се
асар ба шеърњои Ф.Ансорї), Пйеса барои скрипка ва фортепиано,
ва нињоят, нахустин асари ў барои оркестри симфонї – манзараи
мусиќї «Субњи колхозї» мебошанд. Ин асарњо дархости эљодии
композитори љавон гардиданд.
Чанде нагузашта, бо маќсади идомаи тањсил, А.С. Њамдамов
донишљўи шўъбаи назариявї-композитории Консерваторияи дав-
латии Москва мегардад. Вай дар назди профессор В.Г. Фере, ки
як зумраи калони композиторони тољикро тарбия намудааст, таъ-
лим мегирад. Солњои тањсил дар Консерватория (1953-1958) А.С.
Њамдамов сермањсул кор мекунад. Паси њам асарњои зерини ў ба
монанди романсњо барои овоз ва оркестри симфонї «То ба кай?»
(шеъри Рўдакї), «Дили ман» (шеъри Љ.Юсуфї), коркарди суруди
машњури халќии тољик «Хуш он замон» барои сароянда, хор ва ор-
кестри симфонї эљод мегарданд.
Солњои донишљўї А.С.Њамдамов, ки симои эљодиаш зери таъ-
сири мусиќии бењтарин композиторони шўравї ташаккул ёфтааст,
навиштанро барои оркестри симфонї идома дода, аз љумла сюитаи
«Увертюраи идона»-ро низ эљод менамояд.
Дар љавонї майлу раѓбатњои жанрии композитор муайян гар-
диданд, ки ў дар роњи эљодии хеш ба онњо содиќ монд. Ин ќабл
аз њама жанри вокалї ва мусиќї барои оркестр аст. Вай сурудњои
бисёре офаридааст, ки ба репертуари иљрокунандагон ворид гар-
дидаанд. Сурудњои ў бо лиризми табиї ва наљобати ботинї маф-
тун месозанд: «Моњтоби Рушон» (шеъри М.Фарњат), «Суруди
донишљўён» ва «Пахта расид» (шеърњои Ф.Ансорї), «Нигоњ» (шеъ-
ри Њофиз), «Роњи мо ба сўи хуршед», «Гули Ватан» ва бисёр диг.
бо њамин афзалият фарќ мекунанд. Асарњои ин жанр шунавандаро
234
бо зебоии равиши пурављи вокалї, инчунин оддї ва фањмо будани
мутаносибияти забони навозиши оркестрї мафтун менамояд.
Дар байни асарњои калонњаљми вокалї А.С. Њамдамов достони
вокалї-симфонии «Субњи Ватан» (шеъри М.Фарњат) барои овоз ва
оркестри созњои халќї ва сюитаи вокалї-хореографии «Мењнатро
шараф мегўем» (шеъри Ф.Ансорї) барои хор, балет ва оркестри
симфонї маъруф гардидаанд.
Дар эљодиёти А.С. Њамдамов мусиќї барои оркестри созњои
халќии тољик маќоми хоса дорад. Дар байни асарњои сершумор барои
ин оркестр њамчун сабки хосаи ў бештар асарњои «Сюитаи раќсї»,
«Раќси пахтакорон», Пйесаи консертї барои ѓиљљак ва оркестр, мар-
ши «Љавонї», «Солљашнї» ва «Марши пешќадамон» барљастаанд.
Саводи аъло оид ба имкониятњои оркестри созњои халќї ба муаллиф
имкон дод, ки вай соњиби мањорати олии нигоштани оркестр гардад.
Дар партитурањои ў барои њамин гуна оркестр, тобишњои нави то
ба ин давра истифоданашудаи таъсирбахши оркестрї, муќоисањои
љиддї, услубњои лањнї ва боз бисёр дигар услубњои оркестрони-
дан пайдо гардиданд. Агар аз мусиќии ў барои театр ёдовар наша-
вем, тасаввурот оид ба фаъолияти эљодии А.С.Њамдамов номукам-
мал хоњад буд. Дар намоишномањои Театри академии драмавии ба
номи А.Лоњутии Тољикистон «Иродаи зан»-и А.Сидќї, «Сарбозони
инќилоб»-и Ѓ.Абдулло, «Бой ва хизматгор»-и Њамза Њакимзода Ниёзї
ва дигарон ва намоишномањои мусиќии Театри љумњуриявии мусиќї-
мазњакавии ба номи А.С.Пушкин (њоло ба номи Камоли Њуљандї)
«Шаби интизорї» -и А.Шукўњї, «Мубориза барои њаёт»-и А.Усмонов
мусиќии ў навохта шудааст. Мусиќии театрии А.С. Њамдамов хеле
табиї ва даќиќ њамчун яке аз ќисмњои муњиму људонопазир ва таъсир-
бахш ба намоишнома ворид мегардад.
Дар синни камолот майлу раѓбати худро миёни санъати компо-
зитсия ва дирижёрї сарф менамояд.
Вай муддати тўлонї ба оркестри созњои миллии Кумитаи ТВ ва
радиои тољик роњбарї менамояд.
Ба пулти дирижёрї ўро њам таљрибаи навозандагї, минбаъд
консертмейстерии оркестр ва навохтани скрипка, инчунин дилба-
стагии муаллифї ба коллективе, ки анъанањои хеле хуби фарњанги
мусиќии тољикро њифз менамояд, овардаанд. Фаъолияти ў дар ин
љо хеле пурмањсул буд.
235
 Соли 2008 оркестри мазкур ба номи А.С.Њамдамов номида ме-
шавад.
Оркестри созњои халќї дар љумњурї маъруфияти арзандаро
соњиб аст. Ба њунари оркестр дар толорњои консертии Тошканд,
Ашќобод, Боку ва дигар шањрњои кишвар кафкўбї намудаанд. Дар
комёбињои коллективи иљрокунандагон мењнати зиёди дирижёр
сарф шудааст.
А.Њамдамов ба фаъолияти мусиќї-омўзгорї нерўи зиёде бах-
шидааст. Дар синфи созњои халќии Омўзишгоњи мусиќии Душанбе
ў як ќатор њунармандон – иљрокунандагони боистеъдодро тарбия
намудааст. Солњои охир А.Њамдамов дотсенти кафедраи компо-
зитсия, инструментовка ва хониши партитураи Донишкадаи дав-
латии санъати Тољикистон ба номи Мирзо Турсунзода буд.
Бисёр асарњои А.Њамдамов чандин маротиба дар нашриётњои
марказї ва љумњуриявї чоп гардидаанд. Шумораи зиёди онњо ба
маљмўањо ва дастурњои гуногуни мусиќї-педагогї ворид шудаанд.
Онњо дар саросари љумњурї – дар консертњои эстрадї, тавассути
телевизион ва радио, дар синфхонањои мусиќии макотиби олї,
омўзишгоњњо, мактабњо садо медињанд.
Тўли чандин солњо А.С.Њамдамов ба муовинии раиси Иттифоќи
композиторони Тољикистон интихоб гардидааст. Ба хотири
дўстони њамяроќи худ вай солњои зиёд роњбари корњои сарпарастї
ба сарбозони Армияи Шўравиро ба ўњда дошт. Композиторо-
не, ки оид ба мавзўњои њарбї-ватандўстї асар эљод менамуданд,
њамеша маслињату дастгирї меёфтанд. А.Њамдамов барои корњои
сарпарастї ба сарбозон бо нишони «Аълочии хизмати сарњадї»
сарфароз гардонида шудааст.
А.С.Њамдамов соли 1958 аъзои Иттифоќи композиторони СССР
шудааст. Ў бо бисёр мукофотњои Ватан ќадр карда шудааст. Соли
1978 ў ба унвони Њунарманди Халќии Тољикистон сазовор гарди-
да, бо ду ордени «Нишони фахрї», ду грамотаи фахрии Президиу-
ми Шўрои Олии РСС Тољикистон, медали «Барои мењнати шоён»,
медалњои љашнии иштирокчии Љанги Бузурги Ватанї, медали «Вете-
рани мењнат» мукофотонида шудааст. Собиќаи мењнатии Њунарманди
Халќии Тољикистон, композитор, дирижёр ва омўзгор А.Њамдамов
беш аз ним аср аст. Хусусияти хоси симои шахсият ва эљодии ў дар
хотираи њамкасбон дар дарки олам, тарзи нигоштани маводи мусиќї,
муносибат бо њамкорон, шогирдон ва тамошобинон буд.
236
Асарњои мунтахаб
Асарњои симфонї ва созї:
1952 – Манзарањои симфонї. Дастнавис.
1955 – «Субњи колхозї», манзараи симфонї. Дастнавис.
1958 – «Праздничная увертюра» для большого симфоническо-
го оркестра. М., «Сов. композитор», 1968. Грампластинка фирмы
«Мелодия», 1979.
1969 – «Кўњистонї», раќс барои оркестри симфонї. Дастнавис.
Асарњои камеравї-созї:
1951 – «Оњанг» барои скрипка ва фортепиано // Маљмўаи
диктантњои мусиќї. Душанбе, «Ирфон», 1975.
1957 – Вариатсияњо барои скрипка ва фортепиано. Душанбе,
«Ирфон», 1967.
1959 – «Романс» барои виолончел ва фортепиано, 1964.
1961 – «Резвушка», пьеса для фортепиано // Музыкальные дик-
танты. Душанбе, «Ирфон», 1975.
1965 – «Раќси пахтачинон» барои оркестри созњои халќї. Даст-
навис.
1975 – «Марши солљашнї» барои оркестри созњои халќї. Даст-
навис.
1976 – Сюитаи №1 барои оркестри созњои миллї.
1980 – «Раќси лирикї» барои оркестри симфонї. Дастнавис.
1981 – Консерт барои скрипка ва фортепиано.
1982 – «Экспромт» барои ѓиљљак ва фортепиано. Дастнавис.
1986 – «Ду раќс» барои оркестри созњои халќї. Дастнавис.
1989 – Пйесањои консертї барои скрипка ва фортепиано.
1995 – «Марши љашнї» барои оркестри нафасии низомї.
Асарњои вокалї:
1959 – «Вориси Ленин» шеъри Бобо Њочї. Душанбе,
Нашрдавтољ, 1960.
1959 – «Њаёти зебо», шеъри Ф.Ансорї. Душанбе, Нашрдавтољ,
1960.
1959 – «Љавониро васф мекунам», шеъри Ф.Ансорї. Душанбе,
Нашрдавтољ, 1960.
237
 1958 – «Ленинизм – љовидон аст», шеъри Љавњаризода. Душан-
бе, Нашрдавтољ, 1960.
1960 – «Молодость», слова Ф.Ансори // Мои песни. Душанбе,
1962.
– «Луна Рушана», слова М.Фархата // Мои песни. Душанбе,
1962.
– «Мое сердце», слова Дж.Юсуфи, романс // Песни и романсы
композиторов Таджикистана. Душанбе, «Ирфон», 1976.
– «Приди», слова А.Бахори, романс // Вокально-педагогический
репертуар для тенора. Душанбе, «Ирфон», 1976.
1965 – «Хлопок созрел», слова А.Бахори // Песни композиторов
Таджикистана. Душанбе, «Ирфон», 1975.
1971 – «Роза сердца», слова Х.Юсуфи // Песни композиторов
Таджикистана. М., Музыка, 1974.
1972 – «Студенческая песня», слова Ф.Ансори // Песни для голо-
са и фортепиано. М., Музыка, 1974.
– «Љоно, ба раќс ой», шеъри Аминов.
– «Љингилагесўи ман», шеъри О.Аминзода.
– «То ба кай пинњон кунам», шеъри М.Турсунзода.
1973 – «Весна в сердце», слова Бобо Ходжи // Песни композито-
ров Таджикистана. Душанбе, «Ирфон», 1975.
1974 – «Роњи мо љониби хуршед бошад», шеъри Ф.Ансорї.
– «Шараф ба иттињоди мо», шеъри Б.Рањимзода, барои овоз ва
оркестри созњои халќї.
1975 – «Цветок Родины», слова Ф.Ансори, романс // Вокально-
педагогические произведения для тенора. Душанбе, «Ирфон», 1976.
– «Душанбе – арўси бањор», шеъри Б.Рањимзода, барои овоз ва
оркестри симфонї.
– «Сулњи љањонро сарварем», шеъри А.Шукўњї, барои хор ва
ансамбли бонувони рубобнавоз.
1977 – «Њамсафи Ватан», шеъри М.Шералї, барои овоз ва фор-
тепиано.
– «Духтари њамсоя», шеъри Бобо Њољї, романс барои овоз ва
оркестри симфонї.
– «Ба ту зебандааст», шеъри А.Сидќї, барои овоз ва фортепиано.
1978 – «Наргиси шањлои ту», шеъри Бобо Њољї, барои овоз ва
фортепиано.
238
– «Нигори Вахш», шеъри Н.Назирї барои овоз ва фортепиано.
– «Фиѓон аз људої», шеъри С.Айнї, романс барои овоз ва орке-
стри симфонї.
1979 – «Сохтмончиён», шеъри Бобо Њољї, барои овоз ва форте-
пиано.
1981 – «Суруди сулњ», шеъри М.Турсунзода, барои овоз ва фор-
тепиано.
– «Хонаи мо», шеъри К.Самиев, суруди бачагона.
– «Субњи Ватан», шеъри М.Фарњат, достон.
– «Тирамоњ», шеъри А.Дењотї.
1982 – «Ханда бар лаб», шеъри М.Фарњат, барои овоз ва орке-
стри созњои халќї.
– «Сумалак», шеъри халќ, барои овоз ва фортепиано.
1984 – «Духтари бофанда», шеъри Воситзода, барои сароянда ва
оркестри созњои халќї.
1985 – «Ќудрати халќ», шеъри Бобо Њољї, барои овоз ва орке-
стри созњои халќї.
1986 – «Армияи Советї», шеъри Н.Шанбезода, барои овоз ва
фортепиано.
– «Ќањрамон», шеъри А.Дењотї, барои овоз ва фортепиано.
1987 – «Машъали амният», шеъри С.Султон, барои овоз ва фор-
тепиано.
1990 – «Ман ошиќам», шеъри Н.Боњирї, барои овоз ва форте-
пиано.
– «Варзиш», шеъри Н.Боњирї, суруди бачагона.
1994 – «Лашкари мо», шеъри Бобо Њољї, барои овоз ва форте-
пиано.
– «Даме нагузарад», шеъри А.Лоњутї, барои овоз ва оркестри
созњои халќї.
1995 – «Гули рўят», слова А.Лахути, для голоса и оркестра на-
родных инструментов // Песни и романсы композиторов Таджики-
стана. М., Музыка, 1977.
Такмилњо барои оркестри созњои халќї, барои ансамбли
бонувони рубобнавоз, силсилаи суруду романсњо, мусиќї ба
намоишномањои театрї.
239
 Мусиќї ба намоишномањои театрї:
– «Иродаи зан», пйесаи А.Сидќї.
– «Сарбозони Инќилоб», пйесаи Ѓ.Абдулло.
– «Бой ва хизматгор», пйесаи Њ.Њакимзода Ниёзї.
– «Шаби интизорї», пйесаи А.Шукўњї.
– «Мубориза барои њаёт», пйесаи А.Усмонов.
САИД ЊАМРОЕВ
Композитор Њамроев Саид Сергеевич
(1935-1984) соли 1935 дар шањраки Ѓиждувони
вилояти Бухоро таваллуд шудааст. Њанўз ово-
ни мактабї ў зуд-зуд ба клуби Комбинати
шоњибофии Душанбе ташриф меовард. Дар ин
љо оркестри нафасии клуб бо садои мураттаби
хеш ўро ба худ љалб намуд. Дере нагузашта бо
хоњиши љавон ўро ба коллектив ќабул наму-
данд ва ў сарояндаи он гардид.
Дар синни 16-солагї С.Њамроев Омўзишгоњи
мусиќии Душанбе дохил гардида, соли 1955 онро аз рўи тахассу-
си кларнет бо бањои «аъло» хатм менамояд. Солњои хизмат дар
сафи армияи Шўравї дар оркестри њарбї аввалин таљрибањои ху-
дро дар санъати композитсия анљом медињад. Пас аз анљоми хиз-
мат С.Њамроев ба шўъбаи назариявї-композитории Омўзишгоњи
мусиќї, аввал дар синфи М.Цветаев, сипас дар синфи Ю.Тер-
Осипов эљоди мусиќиро меомўзад. Баъдтар тўли 10 сол дар Орке-
стри Театри давлатии академии драмавии ба номи А.Лоњутї кор
мекунад. Ин давраро композитор њамчун «университетњои худ»
мењисобид.
Мусиќии С.Њамроев бо њаяљон ва хурўшонии худ ба шунаванда
таассуроти фаромўшнопазир мебахшад. Нахустин асари ў Консерт
барои кларнет бо оркестр буд. Њангоми эљоди ин асар муаллиф бо
композитор М.Цветаев, ки ба эљодиёти ў таъсири бузург расонида-
аст, ошної пайдо мекунад.
Ибтидои солњои 60-ум вай якчанд асарњои таъсирбахш эљод меку-
над. «Достони лирикї» барои кларнет ва фортепиано, прелюдияњои
240
фортепианї, романси «Самум» ба шеъри Рўдакї, инчунин мусиќї
ба намоишномањо ва бисёр дигар асарњои гуногунжанр эљод мегар-
данд.
Театр ба С.Њамроев дар баробари малакањои амалии мусиќї,
инчунин дониши ќонунњои сањна ва фањмиши принсипњои драма-
тургияро дод. Дар композитор андешаи эљоди асари операвї пайдо
мешавад. Ўро мавзўи таърихие, ки драматург А.Сидќї пешнињод
намуда буд, ба худ љалб мекунад. Либреттои операи оянда бо ишти-
роки бевоситаи композитор тањия гардид, ки он асосан пешакї ар-
зиши драматургии асари мазкурро муайян намуд. Сюжети операи
«Шерак» корномањои гузаштаи халќи тољикро, ки истиќлолияти
хешро аз истилогарони аљнабї муњофизат менамуд, инъикос ме-
намояд. Дар маркази њаводис – таќдири ќањрамони халќ Шерак,
ки бо ќиммати љон мардумро аз асорати аљнабиён озод намуд, љой
гирифтааст. Ў душманонро фиреб дода, бо роњи ѓалаба ба биёбони
сўзон мебарад. Истилогарон ќањрамонро ќатл мекунанд, вале ху-
дашон низ нобуд мегарданд.
Ин операи ќањрамонї ду симои баробарњуќуќ ва асосї до-
рад – Шерак ва халќ. Аз ин рў дар опера хор мавќеи асосиро до-
рост. Дар тўли тамоми намоишнома он дар љараёни вусъати
њаводиси драмавї ширкати фаъолона дорад. Амалиёт бо порчањои
калонњаљм вусъат меёбанд. Муаллиф дидаву дониста номерањои
«сунъї»-ро сарфи назар намудааст. Барои вусъати пайвастаи ама-
лиёт сањнањои барљастаи балет ањамияти муњим доранд. Забони
опера дорои хусусиятњои мўњташамї буда, њамзамон он хеле таъ-
сирнок ва аксаран лирикї мебошад. Дар мусиќии «Шерак» хусуси-
яти инфиродии истеъдоди С.Њамроев нисбатан мукаммал таљассум
гардидааст. Асар бо дасти дилпуронаи соњибкасбе эљод гардида-
аст, ки тобишњои пурѓановати оркести симфониро даќиќ истифода
бурда, дорои мањорати хорнависї, донишманди нозукињои санъа-
ти вокалї мебошад. Нахустнамоиши опера дар сањнаи Театри дав-
латии академии опера ва балети ба номи С.Айнї баргузор гардид.
Намоишномаро ањли мусиќии љумњурї бо самимият пазируфта, та-
вассути матбуот бо таќризњои зиёди мусбї арзёбї гардид.
Аз асарњое, ки баъд аз операи «Шерак» эљод шудаанд, досто-
ни вокалї-симфонии «Суруди вопасин» ба шеъри Лоик, ба фар-
занди шўњратманди халќи тољик И.Њамзаалиев, ки дар муњориба
241
бањри озодии Ватани мо њалок гардидааст, бахшида шудааст (1970,
тањрири дуюм дар соли 1974). Аз лињози савт баѓоят пуртаъсир ва
хушобуранг достони симфонии «Љавонї», ба шумор меравад, ки
бо оњанги лирикї ва шавќовар тасхиркунанда аст.
Дар роњи эљодии С.Њамроев балети «Бежан ва Манижа», ки
соли 1975 эљод шудааст, марњилаи муњим гардид. Ин асар (либрет-
тои С.Бону) дар асоси яке аз достонњои романтикии «Шоњнома»-и
безаволи Фирдавсї навишта шудааст. Мусиќии балет зебої ва
латофати њиссиёти баланд, бузургии ахлоќи инсонро талќин ме-
намояд. Аз бисёр љузъиёти жанр даст кашида, муаллиф ба рушди
босуръати асар ноил гардидааст. Вусъати ягонаи мусиќї-симфонї
арзиши асарро зиёдтар гардонидааст. Таљрибаи дигари рў овар-
дани С.Њамроев ба ин жанр – балети «Љавонї» дар њамкорї бо
Ю.Тер-Осипов мебошад, ки он соли 1981 дар Театри давлатии ака-
демии опера ва балети ба номи С.Айнї ба сањна гузошта шуд.
Композитор робитањои эљодиро бо сањнаи драмавї минбаъд
њам нигоњ медорад. Ў барои як ќатор намоишномањои Театри
мусиќї-мазњакавии ба номи А.С. Пушкин (њоло – ба номи Камоли
Хуљандї) мусиќї эљод намудааст.
Барои кинофилмњои «Духтари сеюм», «Ваќте ки осиёб боз-
монд», «Дўсти ман Сайид», «Шикори охирин» ва диг. ба масъулия-
ти баланди эљодї мусиќї офарида шудааст.
С.Њамроев чандин сол ба њайси дирижёри оркестри созњои
халќии Кумитаи телевизион ва радио кор мекунад. Хусусиятњои
ин коллективро хуб дониста ў барои он хеле асарњои љолиб, аз
љумла, Консерт, пйесањои сершумор барои созњои якка бо оркестр
менависад. Доираи жанрии эљодиёти композитор басо васеъ – аз
асарњои калонњаљми савти гражданї то сурудњои дилнишин ва
оддии бачагона мебошад. Вале муаллиф дар њама њолат миллї,
самимї ва демократї мебошад. Истеъдоди хушоњангии ў бо касби-
ят ва ѓоянокии мавзўї таќвиятёфта барои ў имкониятњои васеъро
боз намуданд. С.Њамроев ба эљоди ќасида барои хори омехта бо
оркестри симфонї ба шеъри Лоик «Мењвари дунё» шурўъ менамо-
яд. Ин корро ў ба итмом расонида натавонист. Њаёти композитори
боистеъдод нобањангом канда гардид. Аммо кори муњими њаёташ
– мусиќии ў боќї монд.
242
Асарњои мунтахаб
Асарњои сањнавї:
1969 – «Шерак», опера. Либреттои А.Сидќї.
1975 – «Бежан ва Манижа», балет. Либреттои С.Бону.
1981 – «Љавонї», балет. Њаммуаллиф Ю.Тер-Осипов. Либреттои
С. Азаматова.
Асарњои симфонї:
«Увертюраи табрикї» барои оркестри симфонї.
«Мусиќї ба хотираи Ањмади Дониш» барои оркестри симфонї.
«Манзарањои хореографї», сюита барои оркестри симфонї.
Асарњои созї:
Консерт барои кларнет бо оркестр.
Консерт барои оркестри созњои миллї.
«Достони лирикї» барои кларнет ва фортепиано.
«Фантазияи шарќї» барои оркестри созњои миллї.
«Сюитаи раќсї» барои оркестри эстрадї.
Асарњои вокалї:
1960 – «Самум», шеъри Рўдакї. Романс.
1970 – «Суруди вопасин», шеъри Лоик, достони вокалї-
симфонї.
1984 – «Мењвари дунё», шеъри Лоик, ќасида барои хори омехта
ва оркестри симфонї.
Мусиќї ба филмњо:
«Духтари сеюм», коргардон А.Тураев.
«Дўсти ман Саид»
«Шикори охирин».
Сурудњо, романсњо, пйесањои созї, асарњо барои бачањо.
243
 МАНЗУРА ЊАСАНОВА
Композитор Њасанова Манзура Муњид-
диновна соли 1955 дар шањри Душанбе дар ои-
лаи шоири маъруфи тољик Муњиддин Фарњат
таваллуд шудааст. Аввалин озмоишњои эљо-
диро тањти роњбарии Г.С.Александров анљом
медињад.
Соли 1974 Манзура ба Консерваторияи дав-
латии Москва ба номи П.И. Чайковский (син-
фи профессор Т.Н. Хренников) дохил мешавад.
Аввалин асарњои ў – пйесањо барои фортепиа-
но, асарњои камеравї-вокалї. Аллакай дар њамин асарњои ў робитаи
мустањкам бо хусусиятњои лањнї-интонатсионии фолклори тољик, ки
барои эљодиёти ў хеле хос аст, эњсос мегардад. Баъдтар ў Дуэтњо барои
скрипка ва фортепиано, барои флейта ва фортепиано, Квартети торї
№1-ро менависад. Ба сифати кори дипломї композитори љавон «Ан-
данте и токкато» барои оркестри симфонї – асари љолиб ва барљастаро
меофарад. Шакли полифонии он саршор аз образу мавзўњои мусиќии
мардумии тољик аст. Муаллиф дар ин асар љўршавии бемислу хоси
рангњои мусиќї – тембрро дарёфтааст. Бо њайати нисбатан камшумо-
ри навозандагон асар хеле хушобуранг садо медињад.
Ќисми якуми «Анданте» – ривояти лирикї аст.
Оњанг-мавзўи якум, ки манзараи кўњистонро инъикос менамояд,
бо самимияти хоси худ мафтун менамояд.
«Токката» – манзараи иди халќї аст. Ин ќисм бо зарбњои чандирї
саршор аст, ки дар лањзаи марказї – њангоми зуњури марш – симои
раќси мардона, махсусан барљаста садо медињад. Мураккабтарин тас-
вири мавзунияти зарбї дар «Токката» хеле моњирона ва бомантиќ
ороста шудааст, ки он эњсоси босуръати доимиро ба вуљуд меоварад.
Пас аз хатми Консерватория М.Њасанова тањсилро дар
ассистентура-коромўзї идома медињад. Дар ин давра Квартети
тории №2, ки бо муваффаќият дар консерти Пленуми љавонони
Иттифоќи композиторони СССР дар шањри Горкий (декабри соли
1983) иљро карда шуд. Достони симфонї барои оркестри калони
симфонї (1981-1982) эљод гардид.
Соли 1982 Манзура Њасанова узви Иттифоќи композиторони
СССР мешавад. Пас аз хатми ассистентура-коромўзї М.Њасанова ба
Душанбе баргашта, кори эљодиро бо фаъолияти љиддии омўзгорї дар
244
Донишкадаи давлатии санъати Тољикистон ба номи М.Турсунзода
мепайвандад. Самти асосии пажўњиши эљодии композитори љавон
– алоќамандии унсурњои фолклори тољик бо тамоюлњои гуногуни
услубњои муосир мебошад. Минбаъд Манзура Њасанова бештар дар
самти мусиќии вокалї кор мекунад. Ў якчанд романсњо ба ашъори
шоирони тољик, сурудњои бачагона навиштааст.
Асарњои Манзура Њасанова дар консертњои эстрадї садо
медињанд, дар фаъолияти омўзгорї мавриди истифода ќарор до-
ранд, мусиќии ў барои иљрокунандагон ва сомеон форам аст.
Асарњои мунтахаб
Асарњои симфонї:
1979 – «Анданте ва Токката», барои оркестри калони симфонї.
Дастнавис.
1982 – Достони симфонї барои оркестри калони симфонї. Даст-
навис.
Асарњои камеравї:
1978 – Квартети тории №1. Дастнавис.
1980 – Квартети тории №2. дастнавис.
1985 – Романсњо барои овоз ва фортепиано бар ашъори шоиро-
ни тољик. Дастнавис.
Пйесањои фортепианї, пйесањо барои скрипка ва фортепиано,
флейта ва фортепиано, сурудњои бачагона.
ФАЙЗАЛЇ ЊАСАНОВ
Њасанов Файзалї – сароянда, оњангсози
суннатї, Њофизи халќии Тољикистон. 19
июни соли 1948 дар ноњияи Шўроободи ви-
лояти Хатлон дар оилаи хизматчї таваллуд
ёфтааст.
Аз синфи 8-уми мактаби тањсилоти умумї
ба Омўзишгоњи мусиќии шањри Душанбе до-
хил шуда, соли 1968 онро бо ихтисоси ѓиљљак
хатм мекунад. Пас аз хатми омўзишгоњ соли
1968 ба факултаи санъати Донишкадаи
омўзгории шањри Душанбе дохил шуда, соли
245
1972 онро бо ихтисоси корњои маданї-маърифатї ва муаллими
мактаби мусиќї ба итмом мерасонад.
Соли 1972 бо роњхати Донишкада ба ноњияи Москва (њоло
Њамадонї) баргашта, ба сифати омўзгор, муовини директори мак-
таб ва њамзамон њунарманди Театри халќии ноњия кор мекунад.
Њанўз овони тањсил дар Донишкада Ф.Њасанов дар озмуну
фестивалњои байни донишкадањо дар Ўзбекистон, Ќазоќистон,
Ќирѓизистон, шањри Москва ширкат варзида, сазовори љоизаву
ифтихорномањо гардидааст.
Аввалин суруди хешро соли 1970 бахшида ба 100-солагии
В.И.Ленин тањти унвони «Суруди комсомол» эљод намудааст.
Соли 1972 суруди «Савганд»-ро эљод мекунад, ки он вирди за-
бони њамагон гардид.
Ф.Њасанов бо Театри халќии ноњия пайванди ќавии эљодї дошт
ва дар сафарњои њунарии он фаъолона ширкат меварзид.
Дар ин давра дар эљодиёти ў сурудњои лирикї дар васфи Ватан
– Тољикистон эљод мегарданд, ки онњо дар хазинаи радио ва теле-
визион мањфузанд.
Тўли солњои 1975 – 2004 ба њайси роњбари бадеии Театри халќии
ноњия, роњбари мактаби бачагонаи мусиќии ноњияи Москва (њоло
Њамадонї) фаъолият менамояд.
Ф.Њасанов њамчун фалакхони сабки роѓї маъруф аст. Дар ин
љода ў шогирди устод Одина Њошим буда, баъди устодаш дар
ѓазалхонї хеле комёб гардидааст.
Аз соли 2004 бо даъвати Кумитаи телевизион ва радиои назди
Њукумати Љумњурии Тољикистон њамчун роњбари дастаи њунарии
«Дарё» ба фаъолият шурўъ менамояд.
Айни замон Ф.Њасанов ба њайси омўзгор ва сарояндаи ансамб-
ли давлатии «Фалак» кор мекунад.
Тўли фаъолияти эљодии хеш Њасанов Ф. ба кишварњои Эрон,
Афѓонистон, Франсия, Россия, Лубнон, Сурия, Ќатар, Полша, Гер-
мания, Њиндустон, Покистон сафарњои њунарї намудааст.
Асарњо
Сурудњо:
1980 – «Тољики ман зинда бош!», шеъри Љамолиддин Карим-
зода.
1981 – «Њалќаи гесў», шеъри Пайрав Сулаймонї.
246
1985 – «Шукрона бояд кард», шеъри С. Айюбї.
1987 – «Тољикистон Ватанам», шеъри Муњаммад Ѓоиб.
1989 – «Шукронаи Ватан», шеъри Муњаммад Ѓоиб.
1993 – «Бе хоки Ватан», шеъри С. Айюбї.
1993 – «Аз парешонии љамъият нигањ дорад Худо», шеъри Олим-
хон Исматї.
1994 – «Як дилу як тан шавед», шеъри Н. Сирољї.
1995 – «Зиндагї», шеъри Лоиќ Шералї.
1996 – «Тољикистон», шеъри Муњаммад Ѓоиб.
1998 – «Ватанамро дўст медорам», шеъри Ф. Сомонї.
2001 – «Модар-Ватан», шеъри Алимуњаммад Муродї.
2003 – «Ман тољики деринаам», шеъри Комил Бекзода.
2004 – «Модар», шеъри Муњаммад Ѓоиб.
2005 – «Бањория», шеъри Њумайнї.
2007 – «Мењри беохир», шеъри Муњаммад Ѓоиб.
2008 – «Саршори мењри Ватан», шеъри Лоиќ.
2010 – «Ватандорї», шеъри Камол Насрулло.
2010 – «Адаб аст», шеъри Љалолиддин Румї.
2010 – «Сењри ишќ», ѓазали Њофиз.
2011 – «Олами њастї», шеъри Њаќназар Ѓоиб.
2011 – «Миллати тољик», бахшида ба 20-солагии Истиќлолияти
Тољикистон, шеъри Муњаммад Ѓоиб.
ЌУДРАТУЛЛО ЊИКМАТОВ
Њикматов Ќудратулло – композитор, Ходи-
ми хизматнишондодаи санъати Тољикистон,
дорандаи Љоизаи Озмуни байналмилалии
мусиќии муосир дар Германия (1991).
Соли 1955 дар ноњияи Москва (њоло
Њамадонї) вилояти Хатлони Тољикистон та-
валлуд шудааст. Соли 1971 ба Омўзишгоњи
мусиќии Душанбе дохил шуда, дар синфи
Д.Дўстмуњаммадов композитсияро меомўзад.
Тўли солњои тањсил вай барои созњои гуногун
асарњо эљод намуда, аввалин таљрибањои эљодї – асарњо барои ор-
кестри симфонї ва оркестри созњои миллиро пайдо мекунад.
247
 Соли 1975 Ќ.Њикматов ба Консерваторияи давлатии Тошканд
ба номи М.Ашрафї дохил шуда, композитсияро аз профессор
Б.Ф.Гиенко меомўзад. Тўли солњои тањсил Ќ.Њикматов якчанд
асарњои гуногунжанр, аз љумла Пйесањо барои скрипка, валторна
ва фортепиано, Квартети торї, романсњо, Прелюдия барои гобой
ва фортепиано, Сюита барои квартети торї, Соната барои скрип-
ка ва сурудњо бар ашъори адибони тољик асарњо барои оркестри
симфонї («Достони эпикї», сюитаи балет ва ѓайра), инчунин
Консерт-достон барои скрипка бо оркестрро эљод мекунад.
Соли 1980 суруди Ќ.Њикматов «Иди Ватан» ба шеъри С.Вализода
сазовори љоизаи дуюми Озмуни умумииттифоќии композиторони
љавон мегардад. Соли 1981 дар озмуни љумњуриявии Вазорати ма-
данияти РСС Ўзбекистон Балладаи ў барои оркестри торї, арфа ва
созњои зарбї низ сазовори љоиза гардид.
Пас аз хатми Консерваторияи Тошканд соли 1981 Ќ.Њикматов
ба њайси муаллим дар кафедраи композитсия, инструментовка ва
хониши партитураи Донишкадаи давлатии санъати Тољикистон
ба номи М.Турсунзода кор мекунад. Соли 1982 вай ба узвияти
Иттифоќи композиторон ќабул карда мешавад. Њамон сол ком-
позитори љавон ба ассистентура-бозомўзии Консерваторияи Тош-
канд ба синфи Т. Ќурбонов дохил мегардад. Њамзамон ў ба њайси
муаллим дар мактаб-интернати мусиќии ба номи Р.Глиэри Тош-
канд фаъолият менамояд.
Пас аз хатми ассистентура, соли 1985 Ќ.Њикматов барои идо-
маи фаъолият боз ба Донишкадаи давлатии санъати Тољикистон
ба номи М.Турсунзода бармегардад. Њангоми тањсил Ќ.Њикматов
Вариатсияњо барои оркестри торї (грампластинкаи ширкати «Ме-
лодия», 1984), Квартет барои созњои нафасии чўбї, якчанд асарњои
нави камеравиро эљод мекунад. Вай эљоди асарњои калонњаљмро
идома дода, нисбати балет, симфония, консерт барои труба бо ор-
кестр, виолончел бо оркестр ва ѓайра кор мекунад. Ин солњо компо-
зитор бо «Ўзбекфилм» њамкорињои зич пайдо мекунад. Ўро ба на-
виштани мусиќї тез-тез даъват мекунанд. Ќ. Њикматов барои филми
«Гусели арўс»-и киностудияи «Ўзбекфилм» ва якчанд кинолентањои
мустанад мусиќї эљод мекунад. Дар консертњои шањри Тошканд
«Достони лирикї» барои оркестри созњои халќї ва симфонияи №1-и
ў иљро карда мешаванд. Ќ.Њикматов дар сатњи байналмилалї њам
248
обрўю эътибор пайдо карда, ба њамоишњои байналмилалии мусиќии
муосир тез-тез даъват мешавад: Фестивали мусиќии камеравии Вар-
шава (1980) бо асари «Рондо барои флейта ва фортепиано», Фе-
стивали байналмилалии мусиќии муосири композиторони љавони
Осиёи Миёна ва Ќазоќистон (Алма-Ато, 1989) бо «Вариатсияњо» ба-
рои оркестри торї ва инчунин дар Тошканд, (1990) бо Симфонияи
№1, Фестивали байналмилалии мусиќии муосир (Санкт-Петербург,
1990) бо Квартети тории ба ёдбуди Д.Д.Шостакович, Озмуни бай-
налмилалии «Форуми композиторони муосир» (1991, Германия,
ш. Кёлн) бо асарњои «Чархи гардун» достон барои скрипка, алт ва
зарбї ва Рондо барои флейта ва фортепиано, Фестивали байнал-
милалии мусиќии муосир (1991, Будапешт) бо Трио барои скрипка,
алт ва зарбї, Озмуни байналмилалии созњои зарбї дар Швейтсария
(1996) бо «Экспромт барои созњои зарбї», Фестивали байналмила-
лии мусиќии камеравї (2005, Стокголм) бо асари «Чархи гардун»
барои флейта ва виолончел иштирок мекунад.
То соли 1992 Ќ.Њикматов дар кафедраи композитсия, инстру-
ментовка ва хониши партитураи Донишкадаи давлатии санъати
Тољикистон ба номи М.Турсунзода фаъолият намудааст. Солњои
90-ум њамчун мушовири мусиќии назди Кумитаи давлатии теле-
визион ва радиои Тољикистон кор кардааст. Соли 2001 ў сазовори
унвони фахрии Ходими хизматнишондодаи санъати Тољикистон
мегардад. Аз соли 2004 то 2005 – сармуњаррири мусиќии Куми-
таи телевизион ва радио, аз соли 2005 – роњбари бадеии ансамбли
«Дарё». Соли 2007 Ќ.Њикматов Раиси Иттифоќи композиторони
Тољикистон интихоб гардид. То имрўз дар ин вазифа кор мекунад.
Дар эљодиёти мусиќии Ќ.Њикматов муносибати ў бо муњити атроф,
проблемањое ки ўро ба њаяљон меоваранд, тавассути љустуљўњои фа-
ъолонаи эљодии васоити таъсирбахш, синтези фолклори мардумї ва
усулњои муосири касбии композиторї таљассум ёфтаанд. Сабки ў бо
заминаи амиќи миллї, барљастагї, таъсирбахшї, мављудияти техни-
каи муосири композиторї фарќ мекунад.
Мусиќии Ќ.Њикматов дар барномањои чорабинињои консертии
Иттифоќи композиторони Тољикистон, барномањои телевизион ва ра-
диои тољик, фестивалњо, чорабинињои њукуматї, озмуну фестивалњои
љумњуриявї маќоми арзанда пайдо кардаанд. Асарњои ў дар сатњи
байналмилалї низ мунтазам садо медињанд. Ба эљодиёти ў њамчун
249
эљоди муосири композиторї дар Шветсия, Германия, Полша, Рос-
сия, Ќазоќистон, Ўзбекистон, Украина, Руминия, Булѓория, Венгрия
бањои баланд додаанд. Ў дорандаи Љоизаи Озмуни байналмилалии
«Форуми композиторони муосир» (1991) дар Германия аст.
Дар роњбарии Иттифоќи композиторон новобаста ба њамаи
мушкилоти кадрї пайваста дар љустуљўи ёфтани роњњои самара-
нок бањри инкишофи мусиќии композиторї дар Тољикистон аст.
Ба тарбияи кадрњои нав таваљљўхи махсус медињад. Њамасола
консертњои композиторони љавон – донишљўён ва мактаббачагон-
ро гузаронда, стипендияи якмањаллаи Иттифоќро ба онњо месу-
порад. Дар роњбарии худ ў мекўшад шаклњои муосири роњбариро
ворид созад. Бинобар ин њамаро – композиторони ватанї ва
имрўз хориљиро сарљамъ намуда, ному эљодиёти онњоро аз сари
нав дар Тољикистон тарѓиб мекунад. Бо ин маќсад Маълумотно-
маи Иттифоќи композиторон ду бор паи њам ба забонњои русї ва
тољикї мањз дар њамин солњо (2010, 2011) аз чоп мебарояд; лекто-
рии мусиќишиносї аз сари нав (аз соли 2010) эњъё мегардад; ки-
тобхонаи Иттифоќи композиторон ба тартиб дароварда мешавад;
љои истироњати эљодї дар дараи хушманзараи Варзоб аз таъмири
капиталї бароварда мешавад ва ѓайра.
Айни замон Ќ.Њикматов дар ављи камолот, саршори нерў ва
наќшањои зиёди эљодї мебошад.
Асарњои мунтахаб
Асарњои симфонї:
1978 – Баллада барои оркестри торї ва созњои зарбї. Дастнавис.
1979 – Сонатина барои фортепиано. Дастнавис.
1979 – Фугаи сеовоза барои оркестри калони симфонї. Дастнавис.
1980 – Достони симфонии ёдбуди М.Турсунзода. Дастнавис.
1981 – Сюитаи балет барои оркестр. Дастнавис.
1983 – Вариатсияњо барои оркестри торї. Дастнавис. Пластин-
каи ширкати «Мелодия». Тошканд, 1984.
1984 – Симфонияи №1. Дастнавис.
1986 – «Љавонии Тољикистон», увертюра барои оркестри
симфонї. Дастнавис.
2004 – Симфония барои оркестри торї.
250
Асарњои камеравї-созї:
1979 – Квартети №1 барои ду скрипка, алт ва виолончел. Даст-
навис.
1979 – Романс барои валторна ва фортепиано. Дастнавис.
1980 – Сюита барои квартети торї. Дастнавис.
1980 – Квартети №2 барои ду скрипка, алт ва виолончел. Даст-
навис.
1981 – Соната барои скрипка соло. Дастнавис.
1981 – Квартет №3. – М., «Сов. композитор», 1985.
1983 – Квартет барои созњои нафасии чўбї. Дастнавис.
2009 – Соната барои фортепиано. Дастнавис.
2010 – «Амвори саодат», барои оркестри камеравї ва созњои
зарбї.
Асарњои вокалї ва кантатаву ораторї:
1999 – «Гурди Сомониён», шеъри С.Хатлонї. Кантата барои
хор, сарояндагон ва оркестри симфонї.
2001 – «Тољикистон», шеъри Ю.Ањмадзода, сюитаи вокалї-
хореографии бачагона ва кантатаи бачагона барои сароянда, хор
ва оркестр.
2001 – «Суруд ба васфи об» барои овоз ва оркестр.
2002 – «Шањри кибриё», шеъри С.Айюбї, барои сарояндагон,
хор ва оркестри симфонї.
2002 – Силсилаи сурудњо, мусиќии камеравї барои њайатњои гу-
ногуни ансамблњои камеравї.
2005 – «Љойи Душанбе», шеъри С.Айюбї, сюитаи вокалї-
хореографї барои сароянда, хор ва оркестр.
2006 – «Аѓбаи Анзоб», шеъри Мањзуни Аюбзода, сюитаи вокалї-
хореографї барои сарояндагон, хор ва оркестр.
2006 – «Тољикистон – модарам», шеъри Н.Ќосим, кантатаи ба-
чагона.
2007 – «Тољикистони мо», шеъри Ф.Ашўр, кантата барои саро-
янда, хор ва оркестри симфонї.
2008 – «Таронањои гулњо», шеъри Н.Ќосим, сюитаи вокалї-
симфонии эстрадї.
2009 – «Худо, давраи мост…», шеъри С.Айюбї, кантата барои
сароянда, хор ва оркестри симфони.
251
 2010 – «Вањдати тољикон», шеъри Хайрандеш, барои сароянда,
хор ва оркестри симфонї.
Мусиќї ба кинофилмњо:
1987 – «Салом алайкум, Гулнора Рањимовна!», коргардон
А.Ќуддусов, «Тољикфилм».
1980 – «Гусели арўс», коргардон У.Назаров, Ўзбекфилм.
2006 – «Шамсиддин Шоњин». Филми бадеии 4 сериягї.
«Тољикфилм».
2007 – «Гилемчаи сењрнок», коргардон А.Рањматќулов,
«Тољикфилм».
2008 – «Пайванди шикаста», коргардон М.Сатторова,
«Тољиктелефилм».
2010 – «Гирењ дар гулў», коргардон Н.Рањмонов, «Тољикфилм».
Мусиќї ба намоишномањои театрї:
1991 – «Барзуи Шуѓнонї», пйесаи А.Њамдамов.
1993 – «Таронаи Мањастї», пйесаи Ш.Ќиёмов.
САНГАЛЇ ЊОМИДОВ
Композитор Њомидов Сангалї соли 1958
таваллуд шудааст. Ба мусиќї дертар шуѓл вар-
зидааст. Вале бо љидду љањд тадриљан ба њадаф
наздик мешавад. Њангоми тањсил дар факул-
таи мусиќї ва суруди Донишкадаи давлатии
санъати Тољикистон ба номи М.Турсунзода
ањд намуд, ки њунарманди касбї шавад. Аз ин
рў пас аз хатми факултаи номбурда бо дипло-
ми «аъло» ба Омўзишгоњи мусиќии Душанбе
дохил шуда (1986), пас аз хатми он тањсилро
дар факултаи таърихї-назариявии Донишка-
даи давлатии санъати Тољикистон ба номи М.Турсунзода идома
медињад. Мутаассифона, ибтидои солњои 90-ум бо сабабњои аз ў
новобаста, тањсилро дар мактаби олї ќатъ менамояд.
То ин ваќт ба ў муяссар гардид, ки санъати эљоди мусиќиро ба
таври факултативї дар назди якчанд композиторон – Б.Пиговат,
М. Атоев, Я.Сабзанов омўзад. Ва њамеша вазъият ба манфиати
252
Сангалї набуд, машѓулиятњо ќатъ мегардиданд. Ў низ аз ањди хеш
рў нагардонид. Вай бо ќатъият, зина ба зина ба њадаф наздик ме-
шуд.
Шиносої бо композитори маъруфи тољик Талабхўља Сатторов
дар њаёти Сангалї Њомидов наќши баѓоят муњим бозид. Мањз ў
ба вай маслињат дод, ки њатман ба Консерватория дохил шавад.
Солњои тањсил дар Консерваторияи миллии Тољикистон (2003-
2008), Сангалї Њомидов гармония, полифония ва созшиносиро
аз Талабхўља Сатторов меомўзад. Омўзгори ў оид ба композит-
сия композитор-омўзгори пуртаљрибаву бабаракат Аъзам Солиев
буд.
Фаъолияти мењнатии худро њамчун омўзгор Сангалї Њомидов
дар мактаби мусиќї (2001) оѓоз намуд. Ин иќдом ба эљодиёти ў таъ-
сири амиќ расонид. Ў ба зудї нисбат ба репертуари таълимї мароќ
зоњир менамояд. Вай ба ин репертуар бо таваљљўњи зиёд сањми ар-
занда мегузорад.
Гарчанде ў солњои тањсил дар Консерватория асарњои калонњаљм,
ба монанди «Увертюра-фантазия» барои оркестри симфонї, сюита
барои квартети ториро эљод намудааст, вале самти асосии эљодиёти
вай мусиќии бачагона аст. Ў шумораи зиёди сурудњо барои хори
бачагона, пйесањои гуногунжанр барои созњои људогонаро офари-
дааст. Тамоми асарњои ў дар репертуари таълимї тадриљан маќоми
устувор пайдо карданд.
Сангалї Њомидов аз соли 2010 инљониб узви Иттифоќи компо-
зиторони Тољикистон мебошад. Њоло Сангалї Њомидов дар ибти-
дои роњи эљодї мебошад ва наќшањои дурбини эљодиро дорад.
Асарњо
2007 – «Увертюра-фантазия» барои оркестри симфонї.
2008 – Соната барои кларнет in B ва фортепиано.
2006 – Сюита барои квартети торї.
2003 – Пйесаи консертї барои фортепиано.
2004 – Фантазияи консертї барои фортепиано.
2004, 2007 – Ду пйеса барои чанг ва фортепиано.
2008 – Такмили суруду оњангњои халќї барои ѓиљљак ва форте-
пиано.
2009 – Марш барои оркестри нафасї.
2003-2010 – 30 суруд барои хори бачагона ва фортепиано.
253
 ЗИЁДУЛЛО ШАЊИДЇ
Шањидї Зиёдулло Муќаддасович (1914
– 1985) – композитор, Њунарманди халќии
Тољикистон, дорандаи Љоизаи давлатии ба
номи Абуабдулло Рўдакї.
Дар шањри Самарќанд таваллуд шудааст.
Ба ташаккули эљодиёти ў анъанањои мусиќии
ин шањри ќадима таъсири бузург расонидаанд.
Соли 1940-ум З. Шањидї дар студияи
эљодии назди Иттифоќи композиторон тањсил
мекунад. Дар сурудњои солњои Љанги Бузурги
Ватанї композитор руњияи бузурги халќ инъ-
икос ёфтаанд. Мањз њамин давра истеъдоди сурудофарии компо-
зитор нумўъ меёбад. Рўзи дуюми љанг З. Шањидї суруди «Ватан-
Ватан» ба шеъри А. Лоњутиро эљод мекунад, ки он њамон лањза
оммавї мегардад. Аз ин зумра сурудњои ў «Ба Њамзаалиев» (шеъри
М. Рањимї), барои ќањрамонписари тољик, «Азиз Москва» (шеъ-
ри М. Рањимї), «Суруди Ватан» (шеъри А. Ќањњорї), «Иди Зафар»
(шеъри Б. Рањимзода), ки дар Рўзи Ѓалаба навишта шудааст. Ин
сурудњои З. Шањидї дар байни халќ хеле машњур гардиданд.
Соли 1942 дар њаммуаллифї бо композитори шинохта С. Баласа-
нян мазњакаи «Розия»-ро эљод мекунад. Асар дар сањнаи имрўза Теа-
три академии опера ва балети ба номи С. Айнї ба сањна гузошта шуда,
барои театр ва тамошобинон падидаи бузурги фарњангї гардид.
Дар синни 32-солагї ў ба студияи миллии Консерваторияи дав-
латии Москва ба тањсил меравад. Пас аз бозгашт соли 1949 компо-
зитор комилан ба жанри суруд машѓул мешавад ва романси машњур
«Зи сўзи сина» (ѓазали Б. Њилолї), сурудњои «Ба ифтихори Дарвоз»
(шеъри А. Лоњутї), «Суруд дар васфи Ватан» (шеъри М. Турсунзо-
да), «Ќадањи мо» (шеъри М. Турсунзода) ва дигарро эљод мекунад,
ки њар яки он дар байни мардум ба зудї эътироф мегарданд.
Номи З. Шањидї дар њаётї театрии онваќта низ хеле маъмул
мешавад. Мусиќии ў ба намоишномањои Театри давлатии академї
драмавии ба номи А. Лоњутї – «Алишер Навої»-и И. Султонов ва
Уйѓун, «Шаби бисту њаштум»-и Љ. Икромї, «Савганди модар»-и
М. Горкий ва дигарон ба тамошобин маќбул мегардад.
254
Соли 1952 З. Шањидї боз барои мукаммалгардонии дониши кас-
бии худ ба шўъбаи миллии Консерваторияи давлатии Москва до-
хил мешавад. Устоди ў В. Фере дар њамкорї бо донишљуёни Осиёи
Миёна таљрибаи бузург дошт.
Њамин солњо таваљљўњи З. Шањидиро достони «Комде ва
Мадан»-и Бедил љалб мекунад. Ва ў навиштани драмаи мусиќиро
аз рўи ин асар барои Театри мусиќї-мазњакавии ба номи А. Пуш-
кин (њозира ба номи Камоли Њуљандї) аз рўи либреттои А. Лоњутї
сар мекунад. Аз натиљаи маќбули писандидаи тамошобинон илњом
гирифта, композитор дар фикри офаридани операи «Комде ва Ма-
дан» мешавад. Ин марњиллаи мураккаби эљодиёти композитор буд.
Операи «Комде ва Мадан» (1959) яке аз асарњои бузурги мусиќии
сањнавии З. Шањидї ба шумор меравад. Жанри операи мазкур
опера-суруд мебошад. Дар мусиќї оњанг комилан афзалият дорад,
он муайянкунанда ва тобеъкунандаи унсурњои дигари мусиќї –
гармония, обуранги оркестрї, метроритмика ва ѓайра аст. Нахуст-
намоиши опера охири соли 1960 дар Театри давлатї академии опе-
ра ва балети ба номи С.Айнї хеле бомуваффаќият гузашт. Раќсњои
опера ва арияи Мадан тез-тез дар барномањои консертї садо дода,
њаёти мустаќилонаи худро пайдо карданд. Дар жанри вокалї ком-
позитор ба зинањои нави эљодї ноил гашт. Дар ин бора опереттаи
«Духтаре аз Душанбе» (1968), романсњои «Эй, сорбон» бар ѓазали
Саъдї ва «Эй, аз гули сурх» ба шеъри Рўдакї шањодат медињанд.
Аз нимаи дуюми солњои 60-ум З. Шањидї бештар ба жанри
симфонї мароќ зоњир менамояд.
Бояд зикр намуд, ки охири солњои 60-ум –70-ум бисёр компози-
торони тољик ба Шашмаќом рў меоварданд. Новобаста аз он, ки
дар ибтидо З. Шањидї касбияти мусиќии суннатии тољик, аз љумла
Шашмаќомро эътироф накард (ниг.: Љамъбасти мубоњиса доир
ба масъалањои инкишофи мусиќии тољик (љавоб ба З. Шањидї //
Тољикистони Советї, 6 май, 1957), баъдтар ў муносибати хешро нис-
бат ба ин шоњасар таѓйир медињад ва дар љодаи маќоми симфонї
достони «Бузрук» ва «Симфонияи маќомњо»-ро меофарад. Асари
«Симфонияи маќомњо» дар съезди VI Иттифоќи композиторони
СССР ва симпозиуми байналмилалии мусиќишиносон бахшида ба
маќомот (Самарќанд, 1983) садо дод ва дорои таќризњои хеле хуб
гашт.
255
 Охири солњои 70-ум ва ибтидои солњои 80-ум марњилаи пурављи
фаъолияти эљодии композитор мебошад. Ў асарњои калонњаљми досто-
ни симфонии «Ба хотираи М. Турсунзода» (1979), операи «Ѓуломон»
аз рўи асари С. Айнї (1979), ораторияи «Дар васфи Ленин»(1981)-ро
бар шеърњои С. Айнї ва М. Турсунзода эљод мекунад.
З. Шањидї дар корњои раёсати Иттифоќи композиторон њам фа-
ъол буда, солњои 1956-1960 ба њайси раиси Иттифоќи композито-
рон кор кардааст.
Фаъолияти пурсамари З. Шањидї бо унвони «Њунарманди халќии
Тољикистон», дорандаи Љоизаи давлатии ба номи Рўдакї, бо орде-
ни «Байраќи сурхи мењнат» ва ду ордени «Нишони фахрї», Ифти-
хорномаи фахрии Шўрои Олї мушарраф гардидааст. Њоло мактаби
љумњуриявии миёнаи махсуси мусиќї ба номи ў гузошта шудааст.
Мусиќии З. Шањидї тавассути телевизион ва радио, барномањои
консертї тез-тез садо медињад ва ин бењтарин хотираи халќ нисбат
ба ин композитори маъруф аст.
Асарњои мунтахаб
Асарњои сањнавї:
1960 – «Комде и Мадан». Опера по поэме А. Бедиля. Либретто
А. Дехоти – Москва: «Советский композитор» – 1982.
1979-1980 – «Ѓуломон». Опера Либреттои И. Луковский. Даст-
навис.
Асарњои симфонї:
1952 – «Муњайяр». Коркарди оњанги классикї. Дастнавис.
1956 – Сюитаи симфонї №1. Дастнавис.
1961 – Сюитаи симфонї №2. Дастнавис.
1964 – Сюитаи симфонї №3. Дастнавис.
1967 – Достони симфонї «Соли 1917». Дастнавис.
1968 – Сюитаи симфонї №4. Дастнавис.
1968 – «Суруди кўњсорон» («Бачагона»). Дастнавис.
1975 – Сюитаи симфонї №5. Дастнавис.
1976 – Достони симфонии «Бузрук». Дастнавис.
1977 – «Симфония макомов». Москва, «Советский композитор»,
1984.
1984 – «Достони тантанавї» барои оркестри симфонї. Дастнавис.
256
Достонњои вокалї-симфонї:
1978 – Достони вокалї-симфонї барои тенор, хори занона ва
оркестри симфонї бар ашъори М. Турсунзода. Ба хотираи М. Тур-
сунзода. Дастнавис.
1980 – «Ибни Сино», достони вокалї-симфонї барои тенор, хори
занона ва оркестри симфонї бар ашъори Ибни Сино. Дастнавис.
Кантатаву ораторияњо:
1949 – «Кўдакони Октябр», кантатаи якќисма барои хори омех-
та ва оркестри симфонї, шеъри Б. Рањимзода. Дастнавис.
1949 – Кантата барои хор, шеъри М. Миршакар. Дастнавис.
1957 – «Зодагони Октябр», кантатаи якќисма барои тенор, со-
прано, хор ва фортепиано, шеъри Ф. Ансори. Дастнавис.
1964 – «Кантатаи идона» барои хори омехтаи чањоровоза, шеъ-
ри Б. Рањимзода. Дастнавис.
1974 – «Ленин – хуршеди мо», суруд-кантатаи якќисма барои те-
нор, хор ва оркестри симфонї, шеъри Ф. Ансорї. Дастнавис.
1982 – «Ба васфи Ленин», оратория барои тенор, баритон, хор
ва оркестри симфонї. Дастнавис.
Сюитањои вокалї-хореографї:
1940 – «Айёми хуш». Барои ансамбли тарона ва раќс. Шеъри
халќ. Дастнавис.
1958 – «Тўй дар пахтазор». Шеъри Ф. Ансорї. Барои ансамбли
њофизон, яккахонон ва гурўњи созњои халќї. Дастнавис.
1968 – «Бањор ва љавонї», шеърњои Б. Рањимзода ва Ф. Ансорї.
Барои ансамбли рубобчидухтарон. Дастнавис.
1968 – «Сюитаи љавонї», шеъри Б. Рањимзода. Барои гурўњи
њаваскорон. Дастнавис.
1968 – «Пахта», шеъри Б. Рањимзода. Дастнавис.
1980 – «Зани озоди Шарќ». Барои яккахон, хор ва ансамбли
созњои халќї. Дастнавис.
1981 – «Ба истиќболи бањор», шеъри М. Турсунзода. Барои ан-
самбли рубобчидухтарон. Дастнавис.
Асарњои камеравї-созї:
1944 – Се пйесаи лирикї барои скрипка ва фортепиано.
257
 1945 – Рондо барои скрипка ва фортепиано. – Душанбе: «Ир-
фон» – 1967.
1946 – «Алла» барои квартети торї. Дастнавис.
1948 – Пйесањои бачагона барои фортепиано дар асоси оњангњои
халќї. Дастнавис.
1950 – «Суруди бе матн» барои скрипка ва фортепиано.
1952 – Пйеса барои скрипка. Дастнавис.
1952 – Фуга ва вариатсияњо барои фортепиано. Дастнавис.
1953 – «Дар кўњсор», романс барои виолончел ва фортепиано.
Дастнавис.
1953 – «Раќси тољикї», «Дар кўњхои Помир», пйесањо барои
флейта ва фортепиано. Дастнавис.
1976 – Романс-достон барои скрипка ва фортепиано. Дастнавис.
1981 – Квартет барои созњои созї дар се ќисм. Дастнавис.
Мусиќї барои намоишномањои театрї:
«Розия», мазњакаи мусиќї дар њаммуалифї бо С. Баласанян. Ли-
бреттои Е. Акубљонова, Н. Зеланский. Дастнавис. (1942).
«Санавбар», драмаи Р. Љалил. Дастнавис. (1960).
«Духтаре аз Душанбе», мазњакаи мусиќї. Либреттои Ш. Ќиёмов
ва Б. Рањимзода. Дастнавис.
«Арўси панљсўма», пйесаи М. Урдубодї.
«Муаллими муњаббат», пйесаи М. Миршакар.
«Сартароши хапак», пйесаи Љ. Икромї.
«Ќасами модар», пйесаи Ф. Ансорї.
«Алишер Навої», пйесаи А. Ўйѓун ва И. Султонов.
«Шаби 28-ум», пйесаи Љ. Икромї.
«Шањри ман», пйесаи М. Миршакар.
«Достони њофиз», дар њаммуаллифї бо М. Муравин, пйесаи Ф.
Тошмуњаммадов.
Мусиќї барои кино:
«Писар бояд зан гирад» дар њаммуаллифї бо Ю. Тер-Осипов.
«Дўстам Наврўзов», дар њаммуаллифї бо А. Бобоев.
«Марги судхўр», дар њаммуаллифї бо Т. Шањидї.
«Њељ будагон» дар њаммуаллифї бо Т. Шањидї.
258
ТОЛИБ ШАЊИДЇ
Шањидї Толиб Зиёдуллоевич – компози-
тор, Њунарпешаи халќии Тољикистон, доран-
даи Љоизаи давлатии ба номи Рўдакї, Љоизаи
Озмуни байналмилалии мусиќии муосир дар
ИМА.
Соли 1946 дар шањри Душанбе таваллуд шу-
дааст.
Дар тарбияи композитори љавон ком-
позитор Ю.Г. Тер-Осипов, ки зери таъсири
ў вай ба мусиќї дилбастагї пайдо намуда,
дар Омўзишгоњи мусиќии Душанбе назди ў таълим гирифтааст,
наќши калон бозидааст. Њанўз дар њамон давра хислатњои хоси
њунарманди љавон ташаккул ёфтанд. Шањидии љавон дар байни
њамсолон бо садоќати комили хеш нисбати санъати дўстдоштааш
фарќ мекард. Аз асарњои он давра эљод намудааш силсилаи
миниатюрањои фортепианї барљастаанд. Дар онњо шукуфањои
њамон хислатњои инфиродиро, ки баъдан њамчун хусусиятњои хоси
сабки эљодї ташаккул ёфтанд, пайдо кардан мумкин аст. Ин ќабл
аз њама оѓози лирикї, самимият ва њамзамон интихоби васоити
таъсирбахши мусиќї, фањмиши њассоси лањни мусиќї мебошад.
Пас аз хатми тањсил дар Омўзишгоњи мусиќии шањри Душанбе
Толиб Шањидї донишљўи Консерваторияи давлатии Москва ба номи
П.И. Чайковский, синфи профессор А.Хачатурян мегардад. Солњои
тањсил Т.Шањидї хеле сермањсул кор мекунад. Ў дар бисёр жанрњо
асарњо офаридааст. Бешубња онњо, дар навбати худ, аз нигоњи ар-
зиши идеявї-бадеї гуногунанд. Вале њамаи ин асарњоро самимияти
матлаб ва љиддияти муносибат бањри ифодаи онњо муттањид мена-
мояд. Тамоми асарњои Т.Шањидї дорои тобишњои миллї, наќши
манбањои мардумї, ки композитор нисбаташон бо ѓамхории латиф
ва муњаббати љавонї муносибат менамояд, мебошанд.
Дар байни асарњои даврони консерватории композитори љавон
«Маќом» барои оркестри торї ва фортепиано, ки ба барномаи ор-
кестри камеравии Консерваторияи Москва дар Озмуни байналми-
лалии оркестрњои камеравии донишљўён ба номи Њ.Караян ворид
гардида буд, барљаста аст. Ин асар, ки асоси онро оњангњо ва ме-
259
троритми халќї-сурудї ташкил медињанд, ба обуранги дурахшони
оркестрї, саршор аз шавќу завќи љавонї, маводи тозаи мусиќї ва
зарофати худ хеле самимї аст. Композитор зери мафњуми «маќом»
айни њол њазли суннатии нешдореро, ки байни мардуми хеш хеле
маъмул ва дўстдошта аст, дар назар дорад.
Толиб Шањидї эљодиёти худро берун аз иштиёќи мусиќии халќи
хеш умуман тасаввур карда наметавонад. Муњтавои љустуљўњои
эљодии ў дигар аст – чї гуна онро боз њам равшантар ва боэъти-
модтар асалї созад, њамоњанги замон гардонад.
Дар радифи њамин ковишњо достони симфонии «Идона»
(1975) ќарор дорад, ки асоси онро суруди халќии «Ёр-ёр» ташкил
медињад. Дар ин асар махсусан эњсоси баланди лањнфањмии компо-
зитор, муњаббати ў нисбат ба мусиќии мардумї њувайдо аст. Дар
ин љо ў боварї нисбати истифодаи имкониятњои нафиси оркестри
симфониро пайдо карда, нишон дода тавонистани мањорати худ бо
услуби оркестриро олиљанобона намоиш медињад.
Аз нимаи дуюми солњои 70-ум композитор дар љодаи мусиќии балет
пурмањсул фаъолият менамояд. Жанри балет дар эљодиёти ў ривољу
равнаќи минбаъдаи худро њам дар самти истифодаи васоити ифодаи
миллии бадеии забони мусиќї ва њам дар љодаи интихоби мавзўњо,
сужањо, сохтори драматургия ва композитсияи намоишномањо да-
рёфт. Инњо балетњои «Спитамен» (1975), «Марги судхўр» (1978), «Хо-
тираи ќалб» (1981), «Юсуф ва Зулайхо» (1988), «Сиёвуш» (1992) ва
дигарон мебошанд. Яке аз асарњои бузург балети телевизионии «Рубо-
иёти Хайём», ки соли 1980 киностудияи «Тољикфилм» наворбардорї
намуда буд (балетмейстер-басањнагузоранда С.Азаматова, коргардон
– Е.Кимягарова-Пошкевич, иљрокунандагони наќшњои асосї: Олиња
- Ситора – М.Собирова, Умари Хайём – В.Тедеев), гардид. Хусусия-
ти ин балет – омезиши мусиќї, раќс ва назм аст. Аз нигоњи драма-
тургия намоишнома њамчун инъикоси мусиќї ва раќсї-сањнавии
андешаронињои адиб, ки бо Олињаи латиф Ситора оид ба масъалањои
гуногуни њаётї, њаёту мамот, ишќ, некию бадї, фољиа ва мазњака, ри-
солати инсон ва ѓайра муколама меронад, офарида шудааст.
Охири солњои 70-ум ва ибтидои солњои 80-ум дар эљодиёти То-
либ Шањидї мусиќии симфонї бартарї пайдо мекунад. Тўли якчанд
сол ў Симфонияи №2 «Тољикон» (1978), Симфонияи №3 «Абўалї
ибни Сино» (1983), Симфонияи №4 «Маќомот» (1984), достони сим-
260
фонии «Садо» (1984), Консерт барои фортепиано бо оркестр (1985),
Симфония-элегия ба хотираи Зиёдулло Шањидї барои оркестри
торї, арфањо ва литаврањо (1985), симфонияи камеравии «Чарх» ба-
рои оркестри торї ва ду фортепиано (1985)-ро эљод мекунад.
Дар тањаввулоти эљодии Т.Шањидї Симфонияи №2 «Тољикон»
асари марњилавї мегардад, ки онро ў пас аз мутолиаи асари
њамноми Б.Ѓафуров эљод менамояд. Дар симфония ба сифати
мавзўи андешаву мулоњизаи бадеї, халќи тољик ва таќдири таъри-
хии он намудор мегардад. Ин аз муаллиф татбиќи васеи матлаб,
ташаккул ва таносуби симоњои марбут ба мавќеъ ва љабњањои гу-
ногуни халќи тољикро таќозо намуд. Дар ин асар њамон хислатњои
сабки инфиродии композитор, ки барои тамоми фаъолияти мин-
баъдаи ў њалкунанда гардиданд, ба монанди мутобиќгардонии
табиии маводи миллї бо васоити муосири услуби композиторї
ба таври равшан зоњир гардиданд. Шиносої ба ин симфония оми-
ли таќризу мулоњизањои хеле баланди олимон ва композиторони
барљаста, аз љумла. А. Эшпай, Вл. Штепанек ва дигарон гардид.
Дар баробари балетњо ва асарњои калонњаљми симфонї ба ќалами
ў инчунин як ќатор асарњои камеравї, сурудњо тааллуќ доранд, ки
онњо репертуари оркестри эстрадии «Гулшан»-ро мукаммал, мусиќї
ба кинофилмњо ва намоишномањои театриро бой гардонидаанд.
Мусиќии Толиб Шањидї борњо дар барномањои консертии
Форумњои умумииттифоќї ва байналмилалї иљро гардида, дар радио
ва телевизион доимо садо медињад. Т.Шањидї муаллифи симфонияњо,
операњо, балетњо, консертњои созї, мусиќї ба филмњо, намоишномањои
«Эдип», «Исороти ибодатнома», «Ромео ва Љулйетта», «Сусмор»,
«Шоњ Фаридун», «Шоњ Лир», «Рўдакї» ва диг. мебошад.
Т.Шањидї шабнишинињои муаллифии хешро дар Москва (1985,
1999, 2006, 2008), Германия (Карлсруе, 2004), Алма-Ато (1996),
Тењрон (2003, 2005) баргузор намудааст. Дар барномаи шабнишинии
муаллифие, ки 31 октябри соли 2008 дар толори хурди Консервато-
рияи Москва доир гардида буд, асарњое, ки солњои охир муаллиф
эљод кардааст, ворид шудаанд. Инњо асарњои фортепиании – Сона-
таи №2 бахшида ба С.Прокофев, ду этюд-тасвир «Суфї ва Буддо»
ва «Бозї бо нард» дар иљрои пианинонавоз Екатерина Мечетина;
Adagio-и виолончелї бахшида ба хотираи устодаш Арам Хачатурян
аз љониби Њунарпешаи халќии Россия Игор Гавриш иљро гардид.
261
Дар ин шабнишинї инчунин ретро-миниатюрањои хорї, ки компози-
тор ба хотираи падараш бахшидааст, садо додаанд. Миниатюрањои
хорї аз љониби Хори консертии Консерваторияи Москва тањти
роњбарии Александр Соловёв иљро карда шуданд. Дар шабнишинї
сюитаи «Гуфтугўи паррандагон» барои се флейта дар иљрои ансамб-
ли «Сиринск», «Масалњои маънии нуњуфта» Љалолиддин Румї ба-
рои кларнет ва фортепиано, асари «Allegro барои 5» барои флейта,
там-там, кларнет, маримба ва фортепиано садо доданд. Оид ба ин
шабнишинии муаллифї суханони Њунарпешаи халќии Россия, до-
рандаи љоизањои давлатї, профессори Консерваторияи давлатии
Москва, композитор Роман Леденев чунинанд: «Мусиќии Толиб
њамеша зебост, дурахшанда аст, дар он ќалби Шарќ ва миллати
куњанбунёди тољик метапад. Њамзамон ин мусиќї фарогири хислати
тамоми инсонњои рўи замин буда, ба андешаи ман, онро новобаста
аз мансубияти тоифавї, макони зист, машѓулият барои њар як инсон
фањмову азиз мегардонад. Ин мусиќиро бояд шунид ва хеле хуб аст,
ки имрўз мо чунин имкониятро дорем».
Асарњои Т.Шањидї дар бисёр фестивалњои мусиќї дар ИМА, Гер-
мания, Россия, Англия, Франсия, Ќазоќистон, Туркия, Эрон иљро кар-
да мешаванд. Ў дорандаи мукофоти мусиќии бењтарин дар Кинофе-
стивали Белгия (2008) буда, дарсњои мањоратии ў дар Консерваторияи
давлатии Москва ба номи П.И.Чайковский, Консерваторияи миллии
Ќазоќистон ба номи Курмангазї, Донишгоњи њунарњои зебои Эрон,
Донишгоњи мусиќї ва раќси шањри Ковентрии Британияи Кабир
доир гардиданд. Нахустнамоишњои асарњои ў дар њамбастагии эљодї
бо дирижёрњо ва иљрокунандањои маъруф, ба мисли Марк Эрмлер,
Дмитрий Китаенко, Валерий Гергиев, Александр Слутский, Сергей
Скрипка, Йо Йо Ма, Сергей Кравченко, Игор Гавриш, Ноком Эрлик,
Бежан Њадам Мисоќ, ансамбли флейтањо «Сиринск», Екатерина Ме-
четина, Хибла Герзман, Игор Фёдоров, Валерий Шкарупа, ифтихори
мактаби пианинонавозии Тољикистон ва Эрон Дилбар Њакимова ва
дигарон амалї мегарданд.
Асарњои мунтахаб
Асарњои сањнавї:
1975 – «Спитамен», балет.
1978 – «Марги судхўр», балет.
262
1980 – «Рубоиёти Хайём», филм-балет.
1981 – «Хотираи дил», балет.
1987 – «Њифзкунандаи оташ», опера.
1989 – «Бинї-Котула», операи бачагона.
1989 – «Юсуф ва Зулайхо», балет.
1990 – «Халиф Лаклак», операи бачагона.
1992 – «Зани зебо ва ѓул», операи бачагона.
1992 – «Сиёвуш», балет.
1999 – «Амир Исмоил», опера.
Асарњои симфонї:
1974 – «Празднество», симфоническая поэма. Москва, «Совет-
ский композитор», 1978.
«Таджики», симфония №2. По прочтении книги Б. Гафурова.
Москва, «Советский композитор», 1988.
1975 – Консерти №1 барои фортепиано ва оркестр.
1975 – «Чарх», камерная симфония для 2 фортепиано и струнно-
го оркестра. Москва, «Советский композитор», 1990.
1982 – Сюита из балета «Смерть ростовщика». Москва, «Совет-
ский композитор», 1982.
1984 – «Садо», симфоническая поэма. Москва, «Советский ком-
позитор», 1988.
1994 – Консерт №3 для фортепиано и оркестра. Москва, «Совет-
ский композитор», 2002.
Асарњои камеравї-созї:
1981 – «Речитативы Руми», сюита для флейт и фортепиано. Мо-
сква, «Советский композитор», 1981.
1981 – Соната № 1 для фортепиано. Москва, «Советский компо-
зитор», 1981.
1981 – «Достони мусофиротї», силсилаасари вокалї барои со-
прано ва фортепиано. Шеърњои Хайём, Лоиќ ва халќ.
1985 – «Симфония-элегия» памяти З. Шахиди для струнного ор-
кестра, арфы и литавр. Москва, «Советский композитор», 1985.
1985 – «Чарх», симфонияи камеравї барои оркестри торї ва 2
фортепиано.
1991 – Соната № 2 для фортепиано. 100-летию С.Прокофьева
посвящается. Москва, «Композитор», 2006.
263
 1991 – Консерти №2 барои фортепиано ва оркестри камеравї
1993 – Консерт барои скрипка ва оркестри камеравї.
1994 – «Њофизнома», достон барои хонанда ва оркестри торї.
1996 – Сoncerto-Grosso № 1 барои оркестри торї.
1998 – «Istambul-Capriccio» барои саксафон ва оркестри торї.
1999 – «Фирдавсинома», Concerto-Grosso № 2 для камерного ор-
кестра. Москва, «Композитор», 2005.
1999 – «Хайр ба шумо» силсилаасари вокалї барои тенор ва ор-
кестри симфонї.
2000 – «Раќсї тасаввуфї», мусиќии консертї барои 15 соз.
2000 – «Раќсњои руъёї дар роњи абрешим», «Тасвирњои зери
моњтоб». Барои сопрано ва оркестри камеравї.
2001 – «Contrasts IN 55» барои скрипка ва фортепиано.
2001 – Contrasts, мусиќї барои скрипка ва фортепиано.
2002 – «Суфї ва Будда», этюд-картина барои фортепиано. Мо-
сква, «Композитор», 2006.
2003 – «Сюитаи форсї» барои оркестри торї.
2004 – «Парафраз» для фортепиано на основе мелодий оперы
«Комде ва Мадан» З. Шахиди. Москва, «Композитор», 2006.
2005 – Concerto-Grosso №3 барои скрипка, сантур ва оркестри
камеравї.
2006 – Concerto-Grosso №4 барои оркестри торї. Бахшида ба
Д.Д. Шостакович.
2006 – «Ихтилофоти замон», силсилаасари вокалї барои сопра-
но ва оркестри симфонї. Шеърњои Пол Валери ва Рёкан.
2007 – «Масалњои маънии нуњуфта» Љалолиддин Румї. Фантазия
барои кларнет ва фортепиано.
2008 – «Гуфтугўи паррандањо», сюита барои 3 флейта дар 5 ќисм.
Аз рўи достони Фаридуддин Аттор.
2008 – Adagio барои виолончели якка. Бахшида ба Арам Хача-
турян.
2008 – «Allegro бо 5» барои 3 флейта, кларнет, фортепиано, ма-
римба ва зарбї. Бахшида ба Ю. Тер-Осипов.
2008 – 4 ретро-миниатюра барои хори a’capella. Бахшида ба 95-
солагии З. Шањидї.
264
ФАЗЛИДДИН ШАЊОБОВ
Шањобов Фазлиддин Рањимович (1911 – 1974)
– композитор, мусиќишинос, сарояндаи маќом,
навозандаи беназири танбўр, Њунарпешаи
шоистаи Тољикистон (1944), Њофизи халќии
Тољикистон (1947), дорандаи Љоизаи давла-
тии ба номи Рўдакї (1972) ва Љоизаи ба номи
Борбад (1990), узви Иттифоќи композиторони
СССР (1942), раиси Иттифоќи композиторони
Тољикистон (1955-1956).
Фазлиддин Шањобов соли 1911 дар шањри
Бухоро дар оилаи мударрис ва шоири дарбо-
ри амири Бухоро донандаи маъруфи ашъори Бедил Абдурањими
Хатлонї (Аљзї) таваллуд шудааст. Падараш тањсилоти академии
писарашро наззора менамуд, мењри кўдакро нисбат ба мусиќї
Изомї – танбўрнавози маъруф, парваридааст. Нахустин дарсњои
танбўрнавозиро аз таѓоияш, сипас дар техникуми мусиќии Бу-
хоро (1925-1929) аз иљрокунандагон ва донишмандони машњури
мусиќии классикии тољик Мирзоѓиёси Танбўрї ва Бобољалоли
Носирї омўхтааст.
Пас аз хатми мактаб соли 1929 ў ба Самарќанд омада, мањорати
хешро дар назди њофизони машњури тољик Њољї Абдулазиз Ра-
сулов, Абдулќодири Найчї, Њољї Абдурањмон, Домулло Њалим
Ибодов такмил медињад. Аз соли 1930 то соли 1932 Ф.Шањобов ба
њайси навозанда дар Оркестри давлатии Театри мусиќї-драмавии
шањри Тошканд, аз соли 1932 то соли 1936 ба сифати дирижёр ва
мудири ќисми мусиќии Театри мусиќї-драмавии Бухоро фаъолият
менамояд. Дар баробари ин ў дар Техникуми мусиќии Бухоро дарс
медињад. Аввалин таљрибањои ў дар композитсия ба њамин давра
рост меоянд, ки дар байни онњо бузургтарин марши «Шараф» ба-
рои ансамбли созњои миллї мањсуб меёбад.
Соли 1936 Ф.Шањобов ба синфи омўзгор В.Л. Мухин шўъбаи
дирижёри хори Консерваторияи давлатии Москва ба номи П.И.
Чайковский дохил мешавад. Дар ин љо ў бо мусиќии рус ва Ев-
ропаи ѓарбї ошної пайдо карда, ќаламу мањорати худро дар
жанрњои барои фарњанги мусиќии тољик нав санљида дар онњо
265
суннатњои санъати мусиќии классикиро татбиќ менамояд. Маса-
лан, романсњои «Хонаи дил» ва «Ваъдаи дил», ки ў дар он айём
эљод намуда буд, шўњрати бузург пайдо карданд.
Пас аз хатми Консерватория соли 1941 Ф.Шањобов дар Театри
мусиќї-мазњакавии ба номи Муќимии Тошканд ба њайси хормей-
стер ва аз соли 1942 дар ансамбли тарона ва раќси Филармонияи
давлатии Ўзбекистон ба сифати роњбари бадеї фаъолият менамояд.
Моњи октябри соли 1942 бо даъвати расмии Раёсати санъат ба
Тољикистон меояд. Соли 1942 Ф.Шањобов ба узвияти Иттифоќи
композиторон ќабул гардида, котиби масъули раёсати Иттифоќи
композиторони Тољикистон мегардад. Аз соли 1942 то соли 1968 ў
дар вазифањои роњбари бадеии коллективњои эљодии радио ва теле-
визион, сармуњаррири барномањои мусиќии Кумитаи оид ба радио
ва телевизиони назди Шўрои Вазирони РСС Тољикистон фаъолият
менамояд.
Тўли 26 соли фаъолият дар радио ва телевизион Ф.Шањобов
барои ташаккули мактаби Шашмаќом дар Душанбе сањми хеле
бузург гузошт. Тибќи супориши Њукумати љумњурї бо пешнињоди
ќаблии Фазлиддин Шањобов ба Душанбе ду донандаи дигари
Шашмаќом, Бобоќул Файзуллоев ва Шоњназар Соњибов ба Ду-
шанбе таклиф карда мешаванд ва фаъолияти муштараки ў бо онњо
оид ба сабти нотавии мусиќии классикии Шашмаќоми тољик оѓоз
меёбад.
Бо дарки моњияти рушди мактаби классикии Шашмаќом
дар пойтахти тољикон шањри Душанбе, Ф.Шањобов фаъолия-
ти мусиќї-маърифатии хешро низ дар радио ва телевизиони
љумњурї оѓоз менамояд. Фаъолияти мусиќї-маърифатии ў дар
тарѓиби мусиќї наќши амиќ гузошт. Сенарияи барномањои муал-
лифии ў – силсилаи барномањои мавзўии радио оид ба санъати
Шашмаќом, дар бораи устодон ва созњои халќї, оид ба навозан-
дагони машњури гузашта, очеркњо рољеъ ба жанрњо ва суннатњои
мусиќї, рўйдодњои њаёти мусиќї, композитсияњои мусиќї-адабии
љолибу барљаста дар бойгонии шахсии ў (беш аз 1000 сањифа) то
имрўз боќї мондаанд.
Ф.Шањобов дар њаќиќат якумин мусиќишиноси Тољикистони
шўравї мањсуб меёбад. Ў аз худ мероси пурѓановати илмї, аз љумла
рисолае, ки арзиши он имрўз бебањост, боќї гузоштааст.
266
Аз фаъолияти гуногунпањлўи Ф.Шањобов њамин низ шањодат
медињад, ки ў аз соли 1948 то соли 1950 њамчун корманди кало-
ни илмї дар кабинети мусиќии тољики Хонаи эљодиёти халќии
љумњурї ва аз соли 1955 то соли 1956 ба њайси раиси Иттифоќи
композиторони Тољикистон кор кардааст.
Дар љабњаи композиторї Ф.Шањобовро њамчун яке аз асос-
гузорони жанри романс дар мусиќии тољик номидан мумкин
аст. Муњаббат нисбат ба назм жанрњои дўстдоштаи компози-
тории Ф.Шањобов – суруд ва романсро муайян намуданд. Ба
асарњои ў лиризми нозук, таъсирбахшї, самимияти њайратангез
ва бетакаллуфї, завќи баланду латифи бадеї хос мебошанд.
Композитор њам аз осори адибони классик (Рўдакї, Саъдї,
Њофиз, Љомї, Бедил) ва њам аз осори муосирон (Лоњутї, Рањимї,
Шукўњї, Дењотї, Турсунзода) истифода бурдааст. Яке аз аввалин
шахсонест, ки ба жанрњои барои мусиќии тољик нав мурољиат на-
мудааст. Ў асари вокалї-симфонї дар бораи Ленин, асарњо барои
хор, сурудњои халќиро барои хор коркард намудааст. Ба њам пай-
вастани дастовардњои классикии љањонї бо суннатњои мусиќии
мардумї, амиќияти равонї, самимияти ифода, риояи даќиќи
матни адабї, пайдарњамии рушди симои мусиќї, мукаммалии
драмавї – ин аст хусусиятњои хоси асарњои камеравї-вокалии
Ф.Шањобов. Дар њаммуалифї ў достони симфонии «Сегоњ»-ро
эљод намудааст, ки дар он ду навъи афкори мусиќї – маќом ва
симфонї омезиш ёфтаанд.
Суруду романсњои ў «Ёр дорам» (ѓазали Саъдї), «Интизорї»
(шеъри А.Шукўњї), «Орзу дорам» (ѓазали Ќассоб), «Дар шаби
мањтоб» (шеъри С.Аминов), «Эй суруди ман» (шеъри А.Шукўњї),
«То кай?», «Љононаи ман ин аст» (шеъри С.Айнї ва Камол),
«Камнамої» (шеъри Б.Рањимзода), «Эй зулф» (ѓазали Љомї), «Хан-
дида меояд» (шеъри М.Турсунзода) ва бисёр дигарон ба таври ва-
сеъ машњур гардиданд. Ўро яке аз офарандагони жанри нави ро-
манс дар мусиќии тољик мењисобанд.
Соли 1949 ў ансамбли њофизони маќомсароро таъсис медињад.
њамљоя бо донишмандони мусиќии мардумї ва классикї Ш.Соњибов
ва Б.Файзуллоев Ф.Шањобов корњои зиёдеро на танњо оид ба сабти
нотавии «Шашмаќом», ки нашри 5-љилдаи он ба табъ расид, бал-
ки дар самти фаъолияти омўзгорї дар тарбияи маќомхонон низ
267
анљом додааст. Ф.Шањобов инчунин дар њаммуаллифї дар тањияи
маљмўањои «Сурудњои халќии тољик» дар 3 љилд ва «Сурудњо барои
мактабњои ибтидої» ширкат варзидааст.
Ф.Шањобов бо фаъолияти дурахшони иљрокунандагии хеш
машњур гардида буд. Њамчун сароянда ва навозандаи мумтоз ў до-
рои сабки хоси эљодї, мањорати тафсир, махсусан дар навозиши
моњиронаи танбўр буда, мањорати аъло, тобишњои нозуктарин ва
илњоми њаќиќиро намоиш медод. Ў намояндаи њаќиќии мактаби
классикии Шашмаќоми тољик буд.
Ф.Шањобов бо орденњои «Нишони Фахрї», «Байраќи Сур-
хи мењнат», грамотањои фахрии Президиуми Шўрои Олии РСС
Тољикистон мушарраф гардидааст.
Номи Ф.Шањобов ба таври абадї дар сањифаи таърихи та-
шаккули мусиќии тољик сабт гардидааст. Фаъолияти пурсамари
љамъиятї, мусиќї-маърифатї, композиторї ва иљрокунандагии ў
дар фарњанги мусиќии тољик наќши амиќ гузоштааст.
Файзу баракати ин мутафаккири бузурги мусиќї баъди вафо-
таш низ наслњои нави мутахассисони Шашмаќомро ба илми ин
мусиќии классикии тољик даъват мекунад, чунин буд нуфузи чопи
рисолаи ў «Баёзи Шашмаќом» дар соли 2008. Ин асар пулест, ки
ѓояњои асосии мактаби классикии Шашмаќомро ба илми муосири
маќомшиносї маълум намуд. Фазлиддин Шањобов, ки дар тўли
њаёти худ тамоми вуљудияташро ба нигоњдории асоси тољикии мак-
таби Шашмаќом бахшида буд, бо рисолаи илмии хеш тавонист ба
муаммоњову мураккабиёти зиёди маќомшиносии муосир сањењияти
арзандаи таърихї ворид созад. Хукумати Љумњурии Тољикистон
сањми ин марди бузургро ба эътибор гирифта соли 2000-ум ба Ан-
самбли Шашмаќоми Кумитаи ТВ ва радиои љумњурї, ансамбле, ки
худи ў таъсис дода буд, номи ўро гузошт. Соли 2011 бахшида ба
100-солагии ин марди фозил Фестивал-симпозиуми байналмилалї
баргузор гардид. Ба ин муносибат сељилдаи Ф. Шањобов «Осор ва
пажўњиш» аз чоп баромад.
Ба муносибати 20-солагии Тољикистони соњибистиќлол мањз
бо супориши Президенти Љумњурї соли 2011 нашри дуюми сабти
нотавии Шашмаќом, ки устодони бузург Ф. Шањобов, Б. Файзул-
лоев ва Ш. Соњибов нахустин бор солњои 50-60-уми ќарни гузаш-
та сарбаландона иљро карда буданд, ба амал оварда мешавад. Ин
268
нишондоди зарурати омўзиш ва нигоњдошти мероси бењамтои ин
устодони Шашмаќом дар фарњанги муосир мебошад.
Асарњои мунтахаб
Асарњои вокалї-симфонї ва симфонї:
«Дил хонаи кист?», достон, шеъри Абдулќодири Бедил.
«Ба офтоби озодї», суруд-достон, шеъри М. Рањимї.
«Ёри љонона», достон, шеъри А. Лоњутї.
«Сегоњ», дар њаммуаллифї бо Ю. Тер-Осипов ва Ш. Соњибов,
достони симфонї.
Такмилњо:
«Муждаи бањор», шеър ва оханги халќ.
«Секинак», шеър ва оњанги халќ.
«Оњиста мегўем мо», оњанги халќ, шеъри Мушфиќї.
Аз намоишнома:
«Чудої нест», суруди Нигина аз спектакли Рўдакї.
Сурудњои ватанпарварї:
«Марши љавонї», шеъри Ф.Ансорї.
«Тарбияи коммунистї», шеъри М. Рањимї.
«Суруди љавонї», шеъри Дењотї.
«Суруди љавонї», шеъри М. Фарњат.
«Ширин аст», шеъри Б. Рањимзода.
«Гулшани бахт», шеъри Бобо Њољї.
«Тўи зафар», шеъри М.Миршакар.
«Суруди Ватан» .
«Мо насли хушбахтем», шеъри А. Дењотї.
«Мењри Ватан», шеъри А. Дењотї.
«Таронаи бахт», шеъри М. Миршакар.
«Бањори ватан», шеъри М. Рањимї.
«Суруди мактабиён», шеъри М. Рањимї.
«Таронаи пионерон», шеъри Ф. Ансорї.
«Салом падарљон», шеъри С. Вализода.
«Бахту саодат», шеъри А. Дењотї.
269
 «Тољикистони озод», шеъри М. Рањимї.
«Дар бораи каланд», шеъри Б. Рањимзода.
Сурудњои лирикї ва романсњо:
«Хонаи дил» («Афсонаи дил») шеъри А. Лоњутї.
«Боз бубинам», шеъри А. Лоњутї.
«Ёр дорам», ѓазали Саъдї.
«Интизорї», шеъри А. Шукўњї.
«Орзу дорам», ѓазали Ќассоб.
«Дар шаби мањтоб», шеъри С. Аминов.
«Субњи висол», ѓазали Љомї.
«Эй суруди ман», шеъри А. Шукўњї.
«Љононаи ман ин аст», мухаммаси С. Айнї бар ѓазали Камол.
«Камнамої», шеъри Б. Рањимзода.
«Эй, зулф», ѓазали Љомї.
«Лаъли хандон», ѓазали Љомї.
«Мафтуни чашмат» бар мусаддаси Амирї.
«Хандида меояд», шеъри М. Турсунзода.
«Якљоя бошам», шеъри М. Турсунзода.
«Суруди ман», шеъри М. Турсунзода.
«Машъали мењр», шеъри М. Рањимї.
«Шамъи њусн», шеъри М. Рањимї.
«Эй моњ», шеъри халќї. Партитура барои оркестри асбобњои
халќї.
«Намепурсї зи њолам», шеъри М. Фарњат.
«Эй дилбар», шеъри М. Фарњат.
«Зулф», ѓазали Љомї.
«Биё, нигорам», шеъри Њ. Назаров.
«Эй гул», шеъри Њ. Назаров.
«Боѓи мо», шеъри А. Шукўњї.
«Хуш омадї», шеъри С. Аминов.
«Зулфи ту», шеъри Рўдакї.
«Ваъдаи ёр» («Давидам»), шеъри А. Лоњутї.
«Ќурбони ту бошам», шеъри А. Лоњутї.
«Вафо ку?», шеъри А. Лоњутї.
«Уфар», шеъри Њ. Назаров.
270
СУЛАЙМОН ЮДАКОВ
(Узви фахрии Иттифоќи композиторони Тољикистон,
пас аз вафот)
Юдаков Сулаймон (Соломон) Александро-
вич (1916 – 1990) – дорандаи Љоизаи давлатии
СССР, Њунарманди халќии Ўзбекистон, соли
1916 дар шањри Ќўќанд таваллуд шудааст.
Ќобилияти мусиќии композитори оянда њанўз
дар овони кўдакї, њангоме ки у тарбиятгиран-
даи хонаи кўдакон буд, зоњир мегардад. Сипас
ў дар Москва, дар Рабфаки (факултети корга-
рии) мусиќии назди Консерваторияи ба номи
П.И. Чайковский дар синфи Н.И. Платонов,
бо тахассуси флейта тањсил менамояд. Солњои
тањсил ў нахустин опуси шогирдонаи худро «Афсонаи форсї» ба-
рои флейта бо фортепиано менависад.
Аз соли 1935 С.Юдаков – донишљўи синфи композитсияи М.Ф.
Гнесини Омўзишгоњи мусиќии назди Консерваторияи Москва.
Аз соли 1938 Сулаймон Юдаков – донишљўи Консерваторияи
Москва ба номи П.И. Чайковский, синфи композитор ва омўзгор
М.Р. Глиэр аст. Бинобар сабаби оѓози Љанги Бузурги Ватанї дар
курси сеюми тањсил, яъне соли 1941 тањсилоти касбии С.Юдаков
хотима меёбад.
Оѓози фаъолияти эљодии С.Юдаков ба давраи ташаккулёбии санъ-
ати мусиќии касбии миллї рост омад ва ў дар амалияи мусиќии Оси-
ёи Миёна яке аз шахсони бонуфузи жанрњои нав гардид. С.Юдаков
аввалин шуда ба жанрњои нав ба монанди романс, квартет, кантата
мурољиат намуда, бунёдгузори аввалин опера ва балети мазњакавї ме-
гардад. Истеъдоди композитор дар жанрњои мусиќї-сањнавї бараъло
зоњир мегардад. Операи мазњакавии «Найрангњои Майсара» (1959) ва
балети «Найрангњои Насриддин» (1977) дар таърихи санъати мусиќї-
сањнавї асарњои муњими марњилавї гардиданд. Асарњои номбурдаи
муаллиф шаклњои ягонаи чунин жанр дар театрњои мусиќии мамо-
лики Осиёи Миёна мањсуб меёбанд. Аз нигоњи хусусияти худ операи
«Найрангњои Майсара» халќї буда, ба падидаи асил табдил ёфт.
Ин операро воќеъбинона «дастоварди таърихї» номидаанд. Балети
«Найрангњои Насриддин» дар радифи опера бори дигар аз ќобилияти
беинтињои мазњакавии композитор, ки дорои санъати эљодгарии
мусиќии њаљвї шарарбор аст, гувоњї медињад.
271
 Эљодиёти комилан миллии С.Юдаков ба њаёти халќи тољик, ки
асарњои ўро хуб медонад ва бо мењр онњоро иљро мекунад, оме-
зиш ёфт. С.Юдаков шарафёб шуд, ки муаллифи Суруди миллии
РСС Тољикистон (шеъри А.Лоњутї) ва баъди соњибистиќлолии
Љумњурии Тољикистон мусиќии ў мусиќии Суруди миллии (шеъри
Гулназар) љумњурї гардад.
Мусиќии С.Юдаков ба Суруди миллии Љумњурии Тољикистон
талошњои маънавї ва орзую омоли таърихии халќи тољикро инъи-
кос намуда, руњияи халќро баланд мебардорад.
Дар эљодиёти композитор жанри кантатї-ораторї мавќеи бу-
зургро ишѓол менамояд. Мавќеи олии граждании композитор дар
асарњои бузурги мусиќии ў инъикос ёфтааст.
Дар солњои 70-ум композитор боз ба асарњои калонњаљми
вокалї-симфонї рў меоварад.
Аз гуногунжанрии осори С.Юдаков асарњое, ки ў дар жан-
ри кантата – «Песня о счастье» барои сароянда, хор ва оркестри
симфонї (1939), «Ѓалаба» (1945), «Гимн мира» (1986), «Дети мира»
(1986) эљод кардааст, гувоњї медињанд.
Рў овардани композитор ба мавзўњои сулњ, хушбахтии кўдакон
тасодуфї набуда, дар ин росто суханони ў дар мусоњибаи соли
1986-ум шањодат медињанд: «Ќалби ман њамеша бо набзи айём
якљоя метапад. Усули эљодии ман њамин тавр аст. Ман ба тантанаи
хирад итминон дорам».
Сулаймон Юдаков сабки «юдаковии» худро бунёд кард, ки он
бо покизагї ва самимияти забони мусиќї тасхир менамояд. Ў яке
аз бузургтарин композиторон – сурудсароён аст, сурудњои ў дар
рушди жанри суруд наќши бузург бозидаанд. Романси ў «Не пой,
красавица», аслан дар кишварњои Осиёи Миёна Пушкинро кашф
намуданд. Соли 1937 С.Юдакови наврас дар Озмуни романс ба-
рои романси «Не пой, красавица» ба шеъри А.С.Пушкин сазовори
љоизаи якум гардида, дар доираи ањли мусиќї маъруф мегардад.
Дар суруду романсњои композитор мо омезиши тобишњои миллї
бо унсурњои умумишарќиро мушоњида менамоем. Дар асарњои
вокалии худ композитор ба ашъори шоирони тољик ва заминаи
оњангњои тољикї басо такя намудааст.
Мусиќї ба намоишномањои мусиќї-драмавї, ба монанди «Свет-
лый путь» (1951), «Шелковое сюзане» (1951), «Дочь Ганга» аз рўи
асари Р.Такур ва дигарон саршор аз њаётдўстї ва боварї ба оянда
мебошанд.
272
Эљодиёти С.Юдаков дар кишварњои Осиёи Миёна эътибори ва-
сеъ пайдо намуд, чунки дар мусиќии ў суннатњои фарњанги мусиќии
халќњои Шарќ тавъам љамъбаст гардидаанд. Асарњои композитор
дар шањрњои Москва, Таллин, Горкий, Душанбе, Уфа, Ќоњира,
Ашќобод, София, Буэнос-Айрес, Лион, Лодзи ва дигар шањрњои
дунё иљро гардидаанд.
Сулаймон Юдаков 8 ноябри соли 1990 вафот кардааст. Сулай-
мон Юдаков дар хотири њамасрон ќабл аз њама њамчун маэстро,
офарандаи олами зебої, соњиби сењри самимият ва истеъдоди
беинтињои хушнавозї, ки барои композиторони асри ХХ хеле ка-
мёбу нодир аст, наќши амиќ гузошт.
Асарњои мунтахаб
Осори асосї:
1946 – Суруди миллии Љумњурии Тољикистон (шеъри
А.Лоњутї).
1992 – Суруди миллии Љумњурии Тољикистон (шеъри Гулназар).
Асарњои сањнавї:
1959 – «Найрангњои Майсара», операи мазњакавї.
1977 – «Найрангњои Насриддин», балети мазњакавї.
1976 – «Ѓалаба», балет-оратория ба шеъри Туроб Тўла.
Асарњои хорї ва вокалї-симфонї:
1939 – «Суруди хушбахтї», кантата барои сароянда, хор ва ор-
кестри симфонї.
1945 – «Ѓалаба», кантата.
Асарњои симфонї:
1949 – «Увертюраи мутантан».
1954 – «Достони љавонї».
1964 – «Достон-рапсодия».
Асарњои камеравї-созї:
1935 – «Афсонаи форсї» барои флейта бо фортепиано.
1944 – «Сюитаи бачагона» барои квартети торї.
1948 – «Сюита раќсї» барои ду фортепиано.
273
 Мусиќї ба намоишномањои театрї:
1951 – «Роњи сафед».
1951 – «Сўзании абрешимї».
Мусиќї ба филмњо:
1960 «Фурќат».
Сурудњо ва романсњо.
БЕНЯМИН ЮСУПОВ
Юсупов Бенямин – композитор, дирижёр,
пианинонавоз. Соли 1962 дар Тољикистон та-
валлуд шудааст. Дар Омўзишгои мусиќии Ду-
шанбе композитсия (дар синфи А.Ф.Солиев)
ва фортепианоро (синфи Д.В.Шикутанова)
омўхта, сипас дар Консерваторияи давлатии
шањри Москва ба номи П.И.Чайковский таъ-
лим гирифта баъди хатми он дар Оркестри
Филармонияи давлатии Тољикистон дар шањри Душанбе ба њайси
дирижёр кор мекунад. Ин оѓози эљодї дар шањри азизаш Душанбе
барои ў хеле самаранок ва умедбахш буд. Б.Юсупов ба зудї барои
фаъолияти пурављ ва сањми арзанда дар тарѓиби мусиќии классикї
ва муосири композиторї бо Љоизаи Иттифоќи композиторони
СССР мушарраф мегардад.
Пас аз муддате Б.Юсупов ба Исроил њиљрат мекунад. Пйесаи ў «Га-
бриэл» дар иљрои Оркестри Академияи мусиќии Байтулмуќаддас дар
маросими кушодашавии «Хонаи Габриэл» (1993) дар водии Иордан
ба комёбии бузург ноил мегардад. Њамон сол асари мазкур дар љашни
Оркестри Филармонияи Исроил иљро мегардад. Айни замон Юсу-
пов – дирижёр бо тамоми оркестрњои машњури Исроил – оркестрњои
Филармонияи Исроил, Байтулмуќаддас, симфонии Хайф, камеравии
Исроил, сарояндагони Тел-Авив ва дигарон њамкорї менамояд. Ў ду
маротиба (1999, 2008) Љоизаи Сарвазири Исроил, Љоизаи бонуфузи
Clone-и Лигаи композиторони Исроилро соњиб гардидааст. Консер-
ти ў барои скрипка дар мавсими консертии солњои 2001-2002 њамчун
бењтарин асари мусиќї дар Исроил эътироф гардида, бо Љоизаи
ACUM сарфароз гардид. Имрўз асарњои Б.Юсуповро оркестрњои
274
машњури симфонї ва камеравии Исроил, Германия, Белгия, Франсия,
Россия, ИМА ва дигар кишварњо иљро мекунанд.
Соли 2005 ў асари навоваронаи Viola Tango Rock Concerto ба-
рои скрипканавози маъруфи љањон Максим Венгеров эљод мекунад.
Тибќи шарњи муаллиф иљрокунанда на танњо скрипка менавозад,
балки ба скрипкаи электронї низ таќлид намуда, тангоро мераќсад.
Асари мазкур аз љониби доираи васеи шунавандагон мунаќќидон
њамовозии калон пайдо намуд. Пас аз муддате он дар филми муста-
нади EMI Classics оид ба њаёти Максим Венгеров «Livina the Dream»
истифода бурда мешавад. Њамин гуна комёбиро Консерти ў барои
виолончел бахшида ба Михаил Майский соњиб мегардад.
Асарњои ў то имрўз дар барномањои консертї ва фестивалњои
бонуфузи зерин: Focus Festival дар Нйю-Йорк, Juventus Festival
дар Франсия, Menton Festival, Zagreb дар Кроатия, Ludwigsburgen
Schlosstespielle, Almeida фестивал дар Лондон, дар Минбари бай-
налмилалии композиторон дар Париж, чандин фестивалњо дар
Россия ва Исроил, Фестивали байналмилалии «Бањористон» ба
номи Т.Сатторов (Душанбе, 2011) садо додаанд.
Айни замон дар Исроил истиќомат дорад. Доктори илм, ди-
ректори мусиќї ва дирижёри оркестри симфонии љавонон «Раа-
на», омўзгори Академияи мусиќии Тел-Авив мебошад. Теъдоди
асарњояш ба 70 номгўй расидааст.
Асарњои мунтахаб
1984 – «Шукрнома» барои ансамбли скрипканавозон ва форте-
пиано.
1984 – «Ширу шакар» барои овоз ва оркестри созњои халќии
тољикї. Шеъри А. Лоњутї.
1985 – «Садои кўњсор» барои квинтети созњои нафасї мисї.
1988 – «Фалак» – достони симфонї.
1990 – «Ширинљон» барои фортепиано.
1993-1994 – «Тановор» барои флейта ва оркестри камеравї.
1994 – «Нола» – консерт барои флейтањои гуногун ва оркестри
торї.
1997 – «Љонона» барои флейта, уд, басњо ва созњои зарбї.
1997 – «Сегоњ» барои флейта, уд ва созњои зарбї.
1999 – «Даштї» – Консерт барои тромбон ва ансамбли созњои
этникї.
275
 2000 – «Дашт» – Консерт барои тромбон, созњои этникї ва орке-
стри симфонї.
2000 – «Дилро бубин» барои флейта, уд, басњои дукарата ва
созњои зарбї.
2007 – «Њаќќонї» барои кларнет, скрипка, виолончел, фортепи-
ано ва тарелка.
АЛЕКСЕЙ ЯКОВЛЕВ
Композитори дорои њам симои эљодї ва
њам навозандаи моњир Алексей Фёдорович
Яковлев дар дењаи Кривополянйеи вилояти
Липетск ба дунё омадааст. Ў дар оилаи навоз-
андаи касбї ба воя расидааст. Њамчун кўдаки
баѓоят лаёќатманд ўро ба синфи фортепианои
мактаби махсуси мусиќии назди Консервато-
рияи давлатии Москва ќабул намуданд ва ў
онро соли 1943 бо бањои аъло хатм кард. Кон-
серваторияи давлатии Москваро А. Яковлев аз
рўи ду тахассус – композитсия (синфи профессор В.Я. Шебалин) ва
фортепиано (синфи профессор Г.Г. Нейгауз) хатм намудааст. Аз ин
рў ў минбаъд њам чун пианинонавоз ва њам композитор фаъолият
менамояд. Соли 1960 А. Яковлев ба узвияти Иттифоќи композито-
рон ќабул мегардад.
Солњои 60-ум ў ба фаъолияти омўзгорї машѓул мешавад. Бо та-
клифи Консерваторияи давлатии Новосибирск А. Яковлев дар он љо
композитсия ва инструментовка дарс медињад. Тадриљан таваљљўњи
асосии ўро эљодиёт љалб менамояд. Ў мањз ба мусиќии вокалї дил
мебандад. Силсилаасари вокалии А. Яковлев «Садо ва ранг» бар
ашъори шоирони шўравї яке аз асарњои намоёни ў ба шумор мера-
вад. Ин силсила иборат аз панљ романс дар васфи манзарањои зебои
табиат аст. Ин солњо ў барои якчанд спектаклњои театри драмавии
«Красный факел»-и Новосибирск мусиќї менависад.
Соли 1969 А. Яковлев ба Тољикистон омада, дар кори Иттифоќи
композиторони Тољикистон хеле фаъолона иштирок менамояд.
Њамчун навозанда низ кори пурмањсули худро дар ин љо оѓоз меку-
над. Дар эљодиёти композиториаш боз ба жанри силсилањои вокалї
рў оварда, силсилаасари романсњои хеле љолибро бар ашъори
276
М.Ю. Лермонтов (1971) – «Абракони осмонї», «Сонет», «Нигоњи
ту чун осмон медурахшад», «Ман зиндагї кардан мехоњам» мена-
висад. Силсилаасари мазкур намунаи талќини хуби дурдонањои
номбурдаи назми рус мањсуб мешавад.
Симфонияи иборат аз се ќисм навиштаи ў (1974) – мањсули ка-
молоти эљодии композитор буда, сатњи баланди касбиро доро аст.
Хори a’capella бар шеъри «Берёзаи сафед»-и С. Есенин яке аз
намунањои бењтарини ин жанр дар инкишофи суннатњои хорсаро-
ии рус аст.
Ба А. Яковлев серталабї нисбат ба асарњояш хос аст. Ў дар айё-
ми камолоти эљодиаш боз бисёр асарњояшро аз сари нав тањлил на-
муда тањрири нави онњоро пешкаш намудааст.
Дар байни асарњои солњои 70-80-ум Консерт барои фортепиано
ва оркестри симфонї мавќеъи баландро ишѓол менамояд. А. Яков-
лев њамчун пианинонавози моњир тавонистааст аз имкониятњои
сози фортепиано пурра истифода бурда, суннатњои бењтарини
мактаби пианинонавозии русро нишон дињад ва бо иќтибос аз
оњангњои помирї, мазмуни фалсафии асарро таљассум намояд. Дар
эљодиёти композитор ин асар нахустин нигоњест ба мусиќии фол-
клории тољик.
Ба пешвози 40-солагии Ѓалабаи Бузурги халќи советї дар
Љанги Бузурги Ватанї (солњои 1941 – 1945) А. Яковлев кантатаи
њафтќисмаро бо номи «Њаќ бо њаќиќати воло» бар ашъори шоиро-
ни шўравї менависад. Ин асари пурмањорати композитори барка-
мол расидааст. Бо ин кантата композитор сипоси самимонаву маъ-
зарати инсонро ба ёди тамоми шањидони љанг изњор намудааст.
Композитор А. Яковлев њатто ба романсњои худ мавзўњои
ќањрамонї-ватанпарвариро мансуб донистааст. Аз зумраи чунин
романсњо «Балладаи бод» бар шеъри С.Шипачёв, «Гармии Рос-
сия» бар шеъри А.Межиров, «Марги уќоб» бар шеъри А. Яшин,
«Кишвари хушнуди ман» бар шеъри Б.Лихачёв, «Барф». Бањор.
«Соати бурљи Спасский» бар шеъри Л. Мартинов мебошанд. Наз-
ми воломаќоми намояндагони каломи бадеи рус бо айнан чунин
оњангсозї тавъам гаштааст.
Соли 1985 ў кантатаи панљќисмаи «Њама чиз аз ишќ сар мезанад»-
ро ба шеъри Р. Рождественский эљод мекунад. Ў моњирона оњанги
ишќу муњаббатро на тавассути оњанги лирикї, балки тариќи умумия-
ти фалсафї устодона ифода намудааст, ки чунин услуб хеле љолиб аст.
Солњои охири умр композитор бештар ба жанри вокалї рў меоварад.
277
 Дар фаъолияти навозандагии худ низ композитор њаматарафа
мусиќии композиторони Тољикистонро тарѓиб намудааст. Солњои
дароз ў роњбарии бахши мусиќии њарбї-ватандўстиро ба ўњда ги-
рифта, њамчун узви раёсати Иттифоќи композиторон хеле фаъоло-
на кор мебарад.
Асарњои мунтахаб
Асарњои симфонї ва вокалї-симфонї:
1959 – Симфониетта, дар се ќисм. Дастнавис.
1960 – «Ќатли Макферсон», шеъри Р. Бёрнс, баллада барои бас
ва оркестри симфонї. Дастнавис.
1974 – Симфония. Дар се ќисм. Дастнавис.
1976 – «Триптихи сонетњо» бар ашъори Пабло Неруда. Дастна-
вис.
1980 – «Бо номи Ленин», шеъри С. Василев, кантатаи якќисма.
Дастнавис.
1981 – Консерт барои фортепиано ва оркестри симфонї. Даст-
навис.
1984 – «Њаќ бо њаќиќати воло», кантатаи њафтќисмаи барои
яккахон, хор ва оркестри симфонї бар ашъори шоирони шўравї.
Дастнавис.
1985 – «Њама чиз аз ишќ сар мезанад», шеъри Р. Рождественский.
Кантатаи панљќисма барои бас ва оркестри симфонї. Дастнавис.
Силсилаасарњои вокалї:
1966 – «Садо ва ранг», панљ романс барои тенор ва фортепиано.
Дастнавис.
1967 – «Ман зиндагї кардан мехоњам!» чањор романс бар ашъо-
ри М.Ю.Лермонтов, барои тенор ва фортепиано. Дастнавис.
1984 – «Гармии Россия», њашт романс бар ашъори шоирони
шўравї барои бас, сопрано, виолончел ва фортепиано. Дастнавис.
1987 – Се романс бар ашъори А.С.Пушкин.
Мусиќї барои театр:
1950 – 1952
– «Гулаки сурх».
– «Саги болои коњ».
– «Шикаст».
278
1964 – 1968
– «Жани нотарс».
– «Домоди зандор».
– «Шаби кўтоњтарин».
– «Ќуњои вањшї».
Асарњо дар жанрњои суруд, пйесањо барои фортепиано ва дигар
созњо.
ЌУДРАТУЛЛОЊ Яњёев
Композитор Яњёев Ќудратуллоњ соли 1946
дар шањри Душанбе таваллуд шудааст. Ханўз
дар синни 14-солагї нахустин иљроиши аса-
ри ў дар озмуни шањрии њунармандони љавон
баргузор гардид, ки он аз завќи бузурги
Кудратуллоњ ба мусиќї шањодат медод.
Сониян К. Яњёев ба Омўзишгоњи мусиќии Ду-
шанбе ба синфи М. Цветаев ва Г. Александров
дохил мешавад. Баъди хатми он ў ба шањри Мо-
сква ба Институти давлатии мусиќї-педагогии
ба номи Гнесинњо (њоло – Академияи мусиќии ба номи Гнесинњо) бо
муваффаќият имтињонњоро супорида, дар ин таълимгоњи олии мусиќї
дар синфи композитори маъруф А.И. Хачатурян тањсилашро давом
медињад. Ба њайси кори дипломї композитори љавон асари сеќисмаи
Консерт барои скрипка ва оркестри симфонї офарида онро ба устоди
худ мебахшад. Ин асар ба бањои баланд муваффаќ гашт.
Соли 1972 К. Яњёев ба аъзогии Иттифоќи композиторон ќабул
мешавад. Ин солњо ў сюитањои чањорќисмаи «Тољикистони ман»,
«Зарбњои кўњњо» бо ќисмњои «Субњи кўњистон», «Раќси чўпон»,
«Хикояи мўйсафед» ва «Ид», достони симфонии «Суруди њофиз»-
ро бахшида ба Њофизи халќии Тољикистон Шариф Љўраев ва
«Идона»-ро барои оркестри симфонї менависад.
Соли 1977 дар ноњияи Данѓара комсомол Талбак Лолаев ган-
думро аз алангаи оташ њифз намуда ќањрамонона њалок гардид.
Ин њодиса тамоми мардуми мамлакатро ба изтироб овард. Ком-
позитор Ќ. Яњёев зери чунин таассурот дар асоси балладаи шоир
Њабибулло Файзулло «Садди оташ» симфонияи якќисмаи «Хоти-
279
раи Талбак Лолаев»-ро эљод карда, онро ба ин љавонмарги љасур
бахшида аст. Соли 1981 барои ин асараш Ќ. Яњёев бо медали
умумииттифоќии ба номи А.Александров мукофотонида мешавад.
Достони симфонии «Ёддоштњо» ба 100-солагии Садриддин
Айнї бахшида мешавад. Ин асар низ яке аз муваффаќияти компо-
зитор дар жанри симфонї мањсуб мешавад. Дар он ба њайси оњанги
асосї оњанги «Гардуни Рост» аз маќоми Рост (Шашмаќом) истифо-
да бурда шудааст.
Асарњои созї-камеравии Ќ. Яњёев аз Сюитаи фортепиано барои
4 даст, Квартети тории полифонї, Квартети омехта бо истифодаи
њайати ѓайриоддї, Дуэти полифонї, Элегия барои флейта ва фор-
тепиано, «Хаёлот» ва «Обшорон» барои фортепиано ва асарњои
дигар иборат аст. Яке аз асарњои бештар муваффаќ гаштаи Ќ.
Яњёев дар жанри созї-камеравї Сонатаи сеќисма барои валторна
ва фортепиано мањсуб мешавад.
Дар эљодиёти композитор жанри суруд низ мавќеъи хосса пай-
до кардааст. Дар ин жанр ў бо ансамбли эстрадии «Гулшан», ор-
кестри созњои миллї, оркестри симфонї, њамсароён ва дигар са-
рояндагони муосири тољик њамкорї менамояд. Сурудњои «Ватан»
(шеъри Ф. Ансорї), «Суруди дењќон», «Дунёи модар» ва «Чињил
кокул» (шеъри Лоиќ), «Модарам» ва «Оќил бишав» (шеъри Гул-
рухсор), «Тољикистон» (шеъри Б. Рањимзода), «Душанбе» (шеъ-
ри А. Бохтарї), «Суруди Рўдакї» (шеъри А. Рўдакї), «Шукрона»
(шеъри Њ. Ќурбонова) ва ѓ. дар байни халќ хеле маъмул гаштаанд.
Композитор Ќ. Яњёев бо театрњои драмавї ва мусиќии Хуљанд,
Хоруѓ, Конибодом, Курѓонтеппа, Кўлоб, театри давлатии љавонони
ба номи М. Воњидов њамкорї мекунад. У дар кинои тољик низ
таљрибаи бой дорад. Ба филмњои «Камони тиллої» ва «Сурудњои
Вахш» мусиќї навиштааст.
Пањлуи дигари фаъолияти композитор омўзгорї мебошад.
Солњои гуногун ў дар Омўзишгоњи мусиќии Душанбе (имрўз –
Коллељи санъати ба номи А. Бобоќулов), Донишкадаи давлатии
санъати Тољикистон ба номи М. Турсунзода, Донишкадаи омўзгорї
(имрўз – Донишгоњи омўзгории Тољикистон ба номи С. Айнї) кор
карда, соли 1994 – досент ва соли 2006 – ба унвони профессор сазовор
гардидааст. Аз соли 2007 дар Консерваторияи миллии Тољикистон
ба номи Т. Сатторов фаъолият менамояд.
Солњои гуногун Ќ. Яњёев дар вазифањои сармуњаррири сарре-
даксияи мусиќии радио, роњбари бадеии Филармонияи давлатии
280
Тољикистон ва аз соли 1996 њамчун сармутахассиси раёсати санъа-
ти вазорати фарњанг кор мекунад.
Ќ. Яњёев барои бачагон мусиќии зиёде офаридааст. Ў муаллифи
маљмўањои бачагонаи «Кабўтарак» (1994), «Обаки ширин» (2003),
«Булбулакон сароед» (2003) мураттиби китобњои сурудњои бача-
гонаи композиторони тољик «Кишвари азизам, Тољикистон» ва
сурудњои оњангсозони Тољикистон тањти унвони «Таронаи Вањдат»
мебошад. Мањз барои мусиќии бачагонааш композитор Ќ. Яњёев
дорандаи Чоизаи давлатии ба номи А. Рўдакї (2004) гаштааст.
Композитор Ќ. Яњёев инчунин бо унвонњои баланди давлатии
Арбоби њунари Тољикистон (1991), дорандаи Љоизаи љумњуриявии
љавонон (1987), Аълочии маориф ва фарњанг (1996), ордени «Ша-
раф» (2000), Ордени «Дўстї» (2005) сарфароз гардонда шудааст.
Асарњои мунтахаб
Асарњои симфонї:
1972 – Консерт барои скрипка ва оркестри симфонї дар 3 ќисм.
Дастнавис.
1972 – «Тољикистони ман», сюитаи чањорќисма барои оркестри
симфонї.
1974 – «Зарбњои кўњњо», сюитаи чањорќисма барои оркестри
симфонї.
1977 – Достони симфонї бахшида ба Талбак Лолаев. Дастнавис.
1979 – «Суруди њофиз», достони симфонї бахшида ба Ш. Љўраев.
1981 – «Идона», сюитаи симфонї. Дастнавис.
1987 – «Ёддоштњо», достони симфонї.
2011 – Увертюраи «Тантанаи Наврўз» барои оркестри симфонї.
Асарњои камеравї:
1970 – Сонатина барои виолончел ва фортепиано. Дастнавис.
1971 – Силсилаи раќсњо барои созњои яккаи гуногун бо форте-
пиано.
1973 – Соната барои валторна ва фортепиано дар 3 ќисм. Даст-
навис.
1974 – Дуэти полифонї барои алт ва кларнет. Дастнавис.
1975 – Квартети торї дар 4 ќисм. Дастнавис.
1977 – Квартети омехта барои рубоб, кларнет, фортепиано ва
созњои зарбї.
1984 – «Мењри дил» барои флейта ва фортепиано.
1990 – «Хаёлот» ва «Обшорон» барои фортепиано.
281
 Сурудњо: РўЗњОИ ТАВАЛЛУДИ
«Ватан», шеъри М. Турсунзода. КОМПОЗИТОРОН ва мусиќишиносон
«Бањори бахт», шеъри А. Сидќї.
«Шукрона», шеъри Х. Ќурбонова. Абдуллоев Хайрулло – 01.02.1930
«Закоти чашм», ѓазали Х. Дењлавї. Абдурањмонов Ворис – 17.09.1958
Абдурашидов Абдувалї – 01.09.1959
«Занњои Тољикистон», шеъри М. Фарњат. Азизї Фароѓат – 28.02.1959
«Хайёмнома» бар рубоиёти Хайём. Александров Геннадий – 09.04.1937
«Чил кокул», шеъри Лоиќ. Атоев Миратулло – 19.10.1938
«Гулбоѓи Душанбе», шеъри С. Маъмур. Ашрафї Мухтор – 11.06.1912
«Суруди Вањдат», шеъри А. Хуросонї. Ашўров Шўњрат – 18.06.1962
«Хоби парешон», шеъри Абдурањмони Љомї. Баласанян Сергей – 26.08.1902
«Эй Ватан!», шеъри Н. Ќосим. Баротов Маљнун – 21.06.1941
Баротов Равшан – 13.07.1972
Сурудњо ва сюитањои вокалї-хореографии бачагона: Бафоев Мустафо – 10.11.1946
Бањор Фирўз – 19.11.1942
«Гулпаракњо омаданд», шеъри С. Айюбї. Бедаков Шариф – 04.05.1955
«Булбулакон сароед», шеъри С. Айюбї. Билолов Саидќул – 05.10.1953
«Машъали љовидон», шеъри М. Ќосим. Бобокалонов Шариф – 17.03.1910
«Идат муборак», шеъри М. Баќозода. Гейзер Эрна – 28.08.1942
«Кишвари тољикон», шеъри Ч. њошим. Давлатов Мањмадќул – 26.06.1955
«Тољикам ман», шеъри Х. Љумъазода Дўстмуњаммадов Дамир – 06.08.1941
«Офтоби ман», шеъри Г. Ањмадзода Ёдгоров Амнун – 01.10.1937
«Обаки ширин», шеъри Ч. њошим Зулфиќоров Зайниддин – 01.05.1941
Исмоилов Љамшед – 30.08.1956
Камолов Аъзам – 14.10.1912
Мусиќї барои кино: Кароматов Файзулло – 14.12.1925
«Камони тиллої» – филми њунарї. Ќобилова Бањринисо – 25.11.1960
«Суруди Вахш» – филми њуљљатї. Ќодирова Беатриса – 25.02.1959
Ќосимов Шералї – 10.06.1961
Мусиќї барои театр: Ќурбонов Ќурбон – 15.01.1952
«Љони ширин», театри ба номи К. Хуљандї. Латифзода Алишер – 02.06.1962
«Тоњир ва Зўњро», театри ба номи М. Назаров. Ленский Александр – 25.03.1910
«Шерон майдони муњорибаро тарк мекунанд», театри ба номи Мамедов Юнис – 01.08.1944
К. Хуљандї. Мародасейнов Пайрав – 22.04.1962
Миршакар Заррина – 19.03.1947
«Дилшод», театри љавонони ба номи М. Воњидов. Муравин Михаил – 12.10.1912
«Ханда-ханда-ханда», театри ба номи К. Хуљандї. Мусоев Амирбек – 07.01.1961
«Суруди хашм», театри ба номи Ато Муњаммадљонов. Назарова Лариса – 20.04.1946
«Арўс аз шањр», театри ба номи К. Хуљандї. Назаров Одилљон – 23.08.1929
«Ѓуруби Аљам», театри ба номи А.Лоњутї. Ниёзї (Ниёзов) Хуршед – 07.09.1961
«Бой ва камбаѓал», театри ба номи К. Хуљандї. Низомов Аслиддин – 01.03.1950
«Дили шоир», театри ба номи К. Хуљандї. Низомов Фарњод – 04.09.1948
«Зебунисо», театри ба номи А. Лоњутї. Нишонов Зокир – 27.05.1942
ва ѓайра. Обидпур (Обидов) Љўрахон – 20.03.1940

282 283
Одинаев Абдуфаттоњ – 22.07.1938
Охунов Љўрабой – 13.08.1932
Пиров Њасан – 15.03.1951
Пўлодї Шодмон – 11.06.1943
Пўлотов Насим – 10.02.1913
Рањимов Абдусалом – 14.06.1944
Раљабов Аскаралї – 16.06.1944
Рогалский Иван – 07.05.1894
Рустамова (Сайфиддинова) Љамила – 27.04.1964
Сабзанов Яхиэл – 20.02.1929
Саидов Њафиз – 18.11.1968
Сайфиддинов Шарофиддин – 24.08.1929
Сатторов Талабхўља – 12.10.1953
Цветаев Михаил – 20.06.1907
Солиев Аъзам – 19.12.1941
Солиев Фозил – 14.05.1912
Соњибова Парвина – 16.04.1971
Соњибов Шоњназар – 16.05.1903
Тер-Осипов Юрий – 04.11.1933
Толис (Пўлодова) Лола – 17.12.1954
Тољикова Зоя – 14.09.1935
Тошев Бањром – 21.12.1967
Тошматов Абдурањмон – 22.04.1947
Туробї Парвиз – 20.11.1963
Турсунов Павел – 30.01.1960
Тушинок Константин – 30.06.1953
Ўлмасов Фирўз – 02.10.1954
Халилов Суръат – 08.02.1942
Халилов Љасур – 26.01.1973
Холов Давлатманд – 26.10.1950
Худойбердиев Султоналї – 24.03.1956
Њакимов Наим – 14.01.1955
Њамдамов Амон – 05.05.1948
Њамроев Саид – 20.11.1935
Њасанова Манзура – 01.04.1955
Њасанов Файзалї – 19.06.1948
Њикматов Ќудратулло – 20.02.1955
Њомидов Сангалї – 18.01.1958
Шањидї Зиёдулло – 04.05.1914
Шањидї Толиб – 13.03.1946
Шањобов Фазлиддин – 21.03.1911
Юдаков Сулаймон – 04.04.1916
Юсупов Бенямин – 22.11.1962
Яњёев Ќудратуллоњ – 01.12.1962
284
МУНДАРИЉА
Абдуллоев Хайрулло ....................................................................... 4
Абдурањмонов Ворис ....................................................................... 8
Абдурашидов Абдувалї ................................................................ 10
Азизї Фароѓат ............................................................................... 11
Александров Геннадий ................................................................. 16
Атоев Миратулло .......................................................................... 19
Ашрафї Мухтор ............................................................................ 23
Ашўров Шўњрат ............................................................................. 28
Баласанян Сергей ........................................................................... 32
Баротов Маљнун ............................................................................. 35
Баротов Равшан ............................................................................. 38
Бафоев Мустафо ............................................................................ 39
Бањор Фирўз ................................................................................... 41
Бедаков Шариф .............................................................................. 49
Билолов Саидќул ............................................................................ 52
Бобокалонов Шариф ...................................................................... 55
Гейзер Эрна ..................................................................................... 58
Давлатов Мањмадќул ..................................................................... 60
Дўстмуњаммадов Дамир ................................................................ 62
Ёдгоров Амнун ............................................................................... 67
Зулфиќоров Зайниддин .................................................................. 70
Исмоилов Љамшед .......................................................................... 74
Камолов Аъзам ............................................................................... 76
Кароматов Файзулло ...................................................................... 79
Ќобилова Бањринисо ...................................................................... 82
Ќодирова Беатриса ......................................................................... 84
Ќосимов Шералї ............................................................................ 86
Ќурбонов Ќурбон ........................................................................... 87
Латифзода Алишер ........................................................................ 88
Ленский Александр ........................................................................ 93
Лобенко Евгений ............................................................................ 97
Мамедов Юнис .............................................................................. 100
Мародасейнов Пайрав ................................................................. 103
285
Миршакар Заррина ...................................................................... 104
Муравин Михаил .......................................................................... 107
Мусоев Амирбек ........................................................................... 109
Назарова Лариса ........................................................................... 111
Назаров Одилљон .......................................................................... 114
Ниёзї (Ниёзов) Хуршед ................................................................ 116
Низомов Аслиддин ........................................................................ 120
Низомов Фарњод ............................................................................ 123
Нишонов Зокир .............................................................................. 124
Обидпур (Обидов) Љўрахон ........................................................... 127
Одинаев Абдуфаттоњ ..................................................................... 128
Охунов Љўрабой ............................................................................ 133
Пиговат Борис ............................................................................... 137
Пиров Њасан .................................................................................. 141
Пўлодї Шодмон ............................................................................ 143
Пўлотов Насим .............................................................................. 148
Рањимов Абдусалом ...................................................................... 150
Раљабов Аскаралї ......................................................................... 152
Рогалский Иван ............................................................................. 153
Рустамова (Сайфиддинова) Љамила ............................................ 156
Сабзанов Яхиэл ............................................................................. 158
Саидов Њафиз ................................................................................ 164
Сайфиддинов Шарофиддин ......................................................... 165
Сатторов Талабхўља ..................................................................... 171
Цветаев Михаил ............................................................................ 181
Солиев Аъзам ................................................................................ 185
Солиев Фозил ................................................................................ 190
Соњибова Парвина ........................................................................ 194
Соњибов Шоњназар ....................................................................... 196
Тер-Осипов Юрий ......................................................................... 199
Толис (Пўлодова) Лола ................................................................ 201
Тољикова Зоя ................................................................................. 204
Тошев Бањром ............................................................................... 207
Тошматов Абдурањмон ................................................................. 208
Туробї Парвиз .............................................................................. 211
286
Турсунов Павел ............................................................................. 212
Тушинок Константин .................................................................... 216
Урбах Самуил ................................................................................ 218
Ўлмасов Фирўз .............................................................................. 220
Халилов Суръат ............................................................................ 222
Халилов Љасур .............................................................................. 224
Холов Давлатманд ........................................................................ 225
Худойбердиев Султоналї ............................................................. 229
Њакимов Наим ............................................................................... 231
Њамдамов Амон ............................................................................. 233
Њамроев Саид ................................................................................ 240
Њасанова Манзура ......................................................................... 244
Њасанов Файзалї ........................................................................... 245
Њикматов Ќудратулло ................................................................... 247
Њомидов Сангалї .......................................................................... 252
Шањидї Зиёдулло .......................................................................... 254
Шањидї Толиб ............................................................................... 259
Шањобов Фазлиддин ..................................................................... 265
Юдаков Сулаймон ......................................................................... 271
Юсупов Бенямин ........................................................................... 274
Яковлев Алексей ........................................................................... 276
Яњёев Ќудратуллоњ ...................................................................... 279
Рўзњои таваллуди композиторон ва мусиќишиносон .................. 283
287
 НАШРИЯИ ИТТИЛООТЇ
ба забони тољикї

КОМПОЗИТОРОН ВА МУСИЌИШИНОСОНИ
ТОЉИКИСТОН

Мураттибон:
Ф.АЗИЗЇ, Ќ. ЊИКМАТОВ, Н. ЊАКИМОВ

Тарљумаи Ф. АЗИЗЇ

Дизайни муќова: Ф. ЮНУСОВА

Тањти тањрири умумии Ф. АЗИЗЇ, Ќ. ЊИКМАТОВ
Мусањњењ: Б. РАЊМАТОВ
Муњаррири ороиши компютерї: А. СОлиев

Ба матбаа 06.08.2011 супорида шуд.

Чопаш 22.12.2011 ба имзо расид. Андозаи 84x108 1/32.
Гарнитураи Times New Roman Tj. Чопи офсетї.
Адади нашр 250 нусха.

Муассисаи нашриявии
«IMAK Ofset Bas. Yay. Tic.veSan. Ltd.Sti».
Ataturk Cad. Gol Sok. No: 1 Yenibosna - Istanbul - Turkey
Tel. +90 212 656 49 97 Fax: +90 212 656 29 26