География пәнінен

Пәнінен бөлім бойынша және тоқсан бойынша жиынтық бағалауға арналған

әдістемелік ұсыныстар

10-сынып

Павлодар, 2020 жыл

1
 Құрастырылған: География пәнінің мұғалімі

Танкибаева Мендыкыз Алшынбаевна Павлодар қаласының №37 ЖОББМ

Әдістемелік ұсыныстар мұғалімге 10-сынып білім алушыларына «География»

пәні бойынша жиынтық бағалауды жоспарлау, ұйымдастыру және өткізуге көмек
құралы ретінде құрастырылған. Жиынтық бағалауға арналған әдістемелік
ұсыныстар «География» пәні бойынша жалпы орта білім беру деңгейінің
жаратылыстану- математикалық бағыттағы 10-11-сыныптарына арналған
жаңартылған мазмұндағы оқу бағдарламасы негізінде
дайындалған.
Бөлім бойынша жиынтық бағалаудың тапсырмалары мұғалімге оқушылардың
тоқсан бойынша жоспарланған оқу мақсаттарына жету деңгейін анықтауға
мүмкіндік береді. Әдістемелік ұсыныстарда бөлім бойынша жиынтық бағалауды
өткізуге арналған бағалау критерийлері мен дескрипторлары бар тапсырмалар
ұсынылған. Сондай-ақ, жинақта оқушылардың оқу жетістіктерінің мүмкін
деңгейлері (рубрикалар) сипатталған. Дескрипторлары мен балдары бар
тапсырмалар ұсыныс түрінде берілген.
Әдістемелік ұсыныстар жалпы орта сынып мұғалімдеріне, мектеп
әкімшілігіне, білім беру бөлімінің әдіскерлеріне, критериалды бағалау бойынша
мектеп, өңірлік үйлестірушілеріне және басқа да мүдделі тұлғаларға арналған.

Әдістемелік ұсыныстарды дайындау барысында ресми интернет-сайттағы

қолжетімді ресурстар (суреттер, фотосуреттер, мәтіндер) қолданылды.

2
 МАЗМҰНЫ

1-ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ ТАПСЫРМАЛАРЫ......................4

«Географиялық зерттеулер әдістері» бөлімі бойынша жиынтық бағалау..............4-94
«Картография және геоинформатика» бөлімі бойынша жиынтық бағалау..........10-13
«Табиғатты пайдалану және геоэкология» бөлімі бойынша жиынтық бағалау. .14-19
1-тоқсандық жиынтық бағалау...................................................................20-29
2-ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ ТАПСЫРМАЛАРЫ
«Табиғатты пайдалану және геоэкология» бөлімі бойынша жиынтық бағалау30-34
2-тоқсандық жиынтық бағалау ..................................................35-43
3-ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ ТАПСЫРМАЛАРЫ...................
«Геоэкономика» бөлімі бойынша жиынтық бағалау..............................................44-50
«Геосаясат» бөлімі бойынша жиынтық бағалау......................................................51-51
3-тоқсандық жиынтық бағалау ........................................................56-65
4-ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ ТАПСЫРМАЛАРЫ
«Елтану» бөлімі бойынша жиынтық бағалау..........................................................66-73
«Адамзаттың ғаламдық проблемалары» бөлімі бойынша жиынтық бағалау
74-78
4-тоқсандық жиынытық бағалау ...........................................................79-90

3
 1-ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ ТАПСЫРМАЛАРЫ
«Географиялық зерттеулер әдістері» бөлімі бойынша жиынтық бағалау
Тақырып Зерттеу әдістерінің түрлері
Оқу мақсаты 10.1.1.1 Зерттеу тақырыбына сәйкес географиялық
мониторинг әдістерін қолдану
10.1.1.2 Зерттеу тақырыбына сәйкес салыстыру әдістерін
қолдану
10.1.1.3 Зерттеу тақырыбына сәйкес сандық әдістерді
қолдану
Бағалау критерийі Білім алушы
• Географиялық мониторинг әдісі арқылы
ақпаратты талдайды
• Зерттеу тақырыбына сәйкес салыстыру әдісін
қолданады
• Сандық әдістерді қолдану арқылы ақпаратты
талдайды
Ойлау дағдыларының Қолдану деңгейлері
Жоғары деңгей дағдылары
Орындау уақыты 25 минут
Тапсырма
1. КартадаҚазақстанның жер қорының облыс бойынша ерекше табиғи
қорғалатын аймақтары үлесі берілген (2011 жыл 1 қазан %)

a. Картадағы деректерді пайдаланып, еліміздегі ерекше қорғалатын табиғи

аумақтардың деңгейіне қарай толтырыңыз. Әр деңгейге 1 облыстан жазыңыз.

Жоғары деңгей Орта деңгей төмен деңгей

4
b.Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды ұйымдастырудың екі негізгі себебін
атаңыз.

2. Дүниежүзі елдерінің халық тығыздығы картасы берілген.

a. Әлемдегі елдерді халық тығыздығына қарай үш топқа жіктеп, картадан бір

мысал келтіріңіз.

b. Берілген карта мен атлас картаны пайдаланып,елдердің халықтың орналасуы

тығыздығы бойынша екі елді мысалға алып салыстырмалы талдау жасаңыз.
Жауабыңызды «+» белгісімен белгілеңіз.
1000-1500 адам көрсеткіштер 5-25 адам
Туу көрсеткіші жоғары
Қлиматы қолайлы
Өмір сүру деңгейі жоғары
Экономикасы дамыған

3.Қазақстандағы халықтың жас-жыныс пирамидасы көрсетілген. (%)

Пирамидадағы ерлер мен әйелдердің жас-жыныскөрсеткіштерін талдаңыз.

5
a. Ең төменгі көрсеткіш пен ең жоғарғы көрсеткіш арасындағы пайыздық үлесті
анықтаңыз(ерлер мен әйелдер).

b. Ең төменгі және ең жоғары көрсеткіш көрсеткен жылдардадың себебін сипаттаңыз

(ерлер мен әйелдер).

6
Бағалау критерийі Тапсырма Дескриптор Балл
№ Білім алушы
Географиялық 1 Ерекше қорғалатын табиғи 1
мониторинг әдісі аймақтың жоғары деңгейі облысын
арқылы ақпаратты анықтайды;
талдайды Ерекше қорғалатын табиғи 1
аймақтың орта деңгейі облысын
анықтайды;
Ерекше қорғалатын табиғи 1
аймақтың төмен деңгейі облысын
анықтайды;
Ерекше қорғалатын табиғи 1
аймақтың ұйымдастырудың 1-ші
себепті атайды;
Ерекше қорғалатын табиғи 1
аймақтың ұйымдастырудың 2-ші
себепті атайды;
Зерттеу 2 Халықтың тығыз орналасуына 1
тақырыбына сәйкес қарай 1-топқа жіктейді;
салыстыру картадан бір мысал келтіреді; 1
әдісін қолданады Халықтың тығыз орналасуына қарай 1
2-топқа жіктейді;
картадан бір мысал келтіреді; 1
Халықтың тығыз орналасуына қарай 1
3-топқа жіктейді;
картадан бір мысал келтіреді; 1
Туу көрсеткіші жоғары мемлекет- 1
терді анықтайды;
Климаты қолайлы елдерді 1
анықтайды;
Өмір сүру деңгейі жоғары елдерді 1
анықтайды;
Экономикасы дамыған елдерді 1
көрсетеді;
Сандық әдістерді 3 ең төменгі көрсеткіш пен ең 1
қолдану арқылы жоғарғы көрсеткіш арасындағы
ақпаратты талдайды пайыздық
көрсеткішті анықтайды;
ең төменгі көрсеткіш көрсеткен 1
жылдардағы ықтимал себебін
сипаттайды ;
ең жоғары көрсеткіш көрсеткен 1
жылдардағы ықтимал себебін
7
 сипаттайды ;
Жалпы балл: 18

8
 «Географиялық зерттеулер әдістері» бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-
аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика Білім
алушының аты-жөні
___________________________________________
Бағалау Оқу жетістіктерінің деңгейі
критерийі
Төмен Орта Жоғары
Географиялық мониторинг әдісі Ерекше қорғалатын аймақтардың Ақпаратты пайдаланып,
арқылы ақпаратты талдағанда облыстарда орналасу деңгейін еліміздегі ерекше қорғалатын
Географиялық қиналады анықтаудақателіктер жібереді аймақтардың облыстарды
мониторинг әдісі
арқылы ақпаратты орналасуын және
талдайды ұйымдастырудың себебін
жіктеп жазады

Зерттеу тақырыбына сәйкес Әлемдегі елдерді халық Даму деңгейі бойынша елдерді
салыстыру әдісін қолдануда тығыздығына қарай жіктегенде, жіктеп, мысал келтіреді
Зерттеу қиналады мысалдар келтіргенде, екі
тақырыбына мемлекетті салыстырғанда
сәйкес салыстыру қателіктер жібереді
әдісін қолданады

9
 Сандық әдістерді қолдану арқылы Пайыздық көрсеткішті Сандық әдістерді қолдану
ақпаратты талдауда қиналады анықтағанда, жас-жыныстық арқылы ақпаратты дұрыс
пирамидасының ең төменгі талдайды
Сандық әдістерді
көрсеткішпен ең жоғарғы
қолдану арқылы
көрсеткіштер арасындағы
ақпаратты
айырмашылықты пайыз түрінде
талдайды
көрсеткенде, себебін анықтағанда
қателіктер жібереді

10
1-ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ ТАПСЫРМАЛАРЫ
«Картография және геоинформатика» бөлімі бойынша жиынтық
бағалау
Тақырып Заманауи картографиялық әдістер. Географиялық
деректер базасы. Географиялық деректерді
визуализациялау
Оқу мақсаты 10.2.1.1 Тақырыпқа сәйкес картографиялық зерттеулер
әдістерін қолдану
10.2.2.3 АКТ графикалық редакторларының қолданысымен
тақырыптық картасызбаларды жасау
Бағалау критерийі Білім алушы
• Картографиялық әдісті қолданып,
ақпаратты зерттейді
• Ақпартты қолданып, картасызба жасайды
Ойлау деңгейлері Қолдану
Жоғарғы деңгей дағдылары
Орындау уақыты 20 минут
Тапсырма
1.Атласты қолданып, Қазақстанда орналасқан Тянь-Шань тауының жер
бедерін зерттеңіз.

a. Қазақстанда орналасқан жоталарын анықтаңыз.

b. Ең төмен және ең биік нүктесін анықтап, айырмасын жазыңыз.
c.Қазақстанда орналасқан жоталардың шыңдарының биік нүктесін
анықтап, биіктігін жазыңыз.
d. Жер қыртысының құрылымы картасын қолданып, таудың қандай
қатпарлыққа сәйкес келетінін анықтаңыз

2. Диаграммадағы деректерді қолданып, Қазақстанның халықының

урбандалу деңгейіне картасызбасын жасаңыз.

Аймақ Тұрғындардың Қала тұрғын- Ауылтұрғын-

саны, адам дары, адам дары,адам
Қазақстан 18 157 337 10 423 569 7 733 768
Республикасы
Ақмола облысы 738 942 348 685 390 257
Ақтөбе облысы 857 711 545 312 312 399
Алматы облысы 2 017 277 464 453 1 552 824
Атырау облысы 620 684 296 902 323 782
11
Батыс Қазақстан 646 927 333 263 313 664
облысы
Жамбыл облысы 1 117 220 443 896 673 324
Қарағанды 1 380 538 1 099 146 281 392
облысы
Қостанай 875 616 472 807 402 809
облысы
Қызылорда 783 156 346 193 436 963
облысы
Маңғыстау 660 317 269 243 391 074
облысы
Түркістан 2 929 196 1 341 014 1 588 182
облысы
және Шымкент
қ.
Павлодар 754 854 533 477 221 377
облысы
Солтүстік 558 584 250 850 307 734
Қазақстан
облысы
Шығыс 1 383 745 845 758 537 987
Қазақстан
облысы

12
13
 Тапсырма Дескриптор Балл
Бағалау критерийі № Білім алушы
Картографиялық ақпаратт
әдісті Тянь-шань тауының 1
қолданып, зерттейді
ы Қазақстандағы жоталарын
анықтайды;
ең төмен нүктесі 1
анықтайды;
ең биік нүктесі анықтайды; 1
Тянь-шань тауының ең төмен 1
және ең биік жерінің
айырмасын анықтайды;
1-ші тау шыңының биік 1
нүктесін анықтайды;
1 1-ші жотасының биік нүктесін 1
анықтайды;
2-ші жотасының биік нүктесін 1
анықтайды;
3-ші жотасының биік нүктесін 1
анықтайды;
4-ші жотасының биік нүктесін 1
анықтайды;
5-ші жотасының биік нүктесін 1
анықтайды;
таулардың қандай қатпарлыққа 1
сәйкес келетінін анықтайды;
Ақпартты қолданып, Халықтың урбандалу деңгейі 1
картасызбалар жасайды картасызбасын сызады
Ақпаратты шартты 1
белгілермен көрсетеді;
Урбандалу ең жоғары 1
2
аудандарды анықтайды;
Урбандалу ең төмен 1
аудандарды анықтайды;
Урбандалу жоғары болуының 1
себебін түсіндіреді.
Жалпы балл 16

14
 «Картография және геоинформатика»бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың
нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрикаОқушының аты-жөні
___________________________________________
Бағалау Оқу жетістіктерінің деңгейі
критерийі Төмен Орта Жоғары
Картографиялық Картографиялық әдісті Тянь-Шань тауының ең төмен және Картографиялық әдісті
әдісті қолданып, қолданып, ақпаратты зерттеуде ең биік нүктесін анықтауда, ең қолданып, ақпаратты зерттейді
ақпаратты қиналады төмен және ең биік жерінің
зерттейді айырмасын анықтағанда,
жоталарын және биік нүктелерін
анықтауда анықтауда қателіктер
жібереді

Ақпартты Мәтіндегі деректерді Картасызба сызуда, ақпаратты Ақпартты қолданып,

қолданып, пайдаланып, шартты белгілермен көрсеткенде, картасызбалар жасайды
картасызбалар Қазақстанның халық Қазақстанның урбандалу ең
жасайды тығыздығының картасызбасын жоғары және ең төмен аудандарды
жасауда қиналады анықтауда, урбандалудың жоғары
болу себебін түсіндіргенде
қателіктер жібереді

15
 1-ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ ТАПСЫРМАЛАРЫ
«Табиғатты пайдалану және геоэкология» бөлімі бойынша жиынтық
бағалау
Тақырып Табиғатты пайдалану түрлері. Табиғатты пайдалану
түрлерінің қоршаған ортаға әсерін бағалау.
Экологиялық таза өндірістерді жобалау.
Оқу мақсаты 10.3.1.1 табиғатты пайдаланудың қажеттілігін түсіндіріп,
түрлерін (шаруашылық тұрғысынан) анықтау,
графикалық түрде ұсыну
10.3.1.2 табиғатты пайдалану түрлерінің қоршаған ортаға
тигізетін әсерін анықтап, баға беру (жергілікті /
аймақтық компоненттің негізінде)
10.3.1.6 экологиялық таза өндірістік жобаларды ұсыну
(жергілікті аймақтық компоненттің негізінде)

Бағалау критерийі Білім алушы

• Табиғатты пайдалану қажеттілігін анықтайды,
графика түрінде ұсынады.
• Жерді мөлшерден тыс игеруге байланысты
туындайтын экологиялық проблемаларға баға беріңіз.
• Баламалы-электр энергиясын өндіруге көшу
себебін түсіндіре отырып, тиімділігін
тұжырымдайды.

Ойлаудағдыларының Қолдану
деңгейі Жоғары деңгей дағдылары
Орындау уақыты 20 минут
Тапсырмалар
1. Орман ресурстарының пайдаланудың қажеттілігін анықтаңыз тиімді және
тиімсіз пайдалануын график түрінде көрсетіңіз.

16
2. Тың жерлерді игерудің қоршаған ортағаға тигізетін әсерін талдаңыз.

а) экологиялық-
b) әлеуметтік-
c) шешу жолдары-
d) дүниежүзі аймақтарының орман ресурстарымен қамтамасыз етілуін
график түрінде көрсетіңіз.
№ Аймақтар Қамтамасыз етілуі(га/адам)
1 Еуропа 0,3
2 Азия 0,2
3 Африка 1,3
4 Солтүстік Америка 2,5
5 Латын Америкасы 2,2
6 Аустралия 6,4
7 ТМД 3,0

17
3. Баламалы-электр энергиясын сипатайды

а) Өндірісті орналастыру жерін анықтаңыз.

b) Шығаратын өнімін анықтаңыз.
c) Экономикалық пайдасын бағалаңыз.
d) өндірістік және тұрмыстық қалдықтардың жылдық пайызын есептеп
шығарыңыз.
е)
қала жылдық тәулік пайызы
Нұр-Сұлтан 760 мың тонна 2082 кг 26%
Алматы 1300 мың тонна
Шымкент 225,4 мың тонна
Павлодар 640 мың тонна
барлығы 2925,4 мың тонна

18
f) Кестедегі мәліметті диаграмма түрінде көрсетіңіз.

g) Қорытындылаңыз

19
Бағалау критерийі Тапсырма Дескриптор Балл
№ Білім алушы
Табиғатты пайдалану 1 Орман ресурстарының 1
қажеттілігін анықтайды, пайдаланудың қажеттілігін
графика түрінде анықтайды
ұсынады. тиімді және тиімсіз пайдалануын 1
график түрінде көрсетеді
Жерді мөлшерден тыс 2 экологиялық мәселені анықтайды 1
игеруге байланысты
туындайтын экологиялық
әлеуметтік мәселені анықтайды; 1
проблемаларға баға
береді. шешу жолдарын ұсынады 1

График түрінде көрсетеді 1

Баламалы-электр 3 Өндірісті орналастыру жерін 1

энергиясы сиапттайды. анықтайды
Шығаратын өнімін анықтайды 1

Экономикалық пайдасын 1
дәлелдейді
Өндірістік және тұрмыстық 1
қалдықтардың жылдық пайызын
есептеп шығарады
Кестедегі мәліметті диаграмма 1
түрінде көрсетеді
Жалпы балл: 11

20
«Табиғатты пайдалану және геоэкология» бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне
қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика
Оқушының аты-жөні ___________________________________________
Бағалау критерийі Оқу жетістігінің деңгейі
Төмен Орта Жоғары
Табиғатты Табиғатты пайдаланудың түрлерін Табиғатты пайдаланудың Табиғатты пайдаланудың
пайдаланудың сипаттап, графикалық түрде түрлері сызбасын толтыруда, түрлерін сипаттап, графикалық
түрлерін сипаттап, кӛрсетуде қиналады орман ресурстарын түрде көрсетеді
графикалық түрде пайдалануды графикалық
көрсетеді түрде сызуда, табиғатты
тиімді пайдаланудың
қажеттілігін түсіндіруде
қателіктер жібереді

Табиғатты Табиғатты пайдалану түрлерінің Тың жерлерді игеру Табиғатты пайдалану түрлерінің
пайдалану қоршаған ортаға тигізетін кері туындайтын әлеуметтік, қоршаған ортаға тигізетін кері
түрлерінің әсерін азайтудың жолдарын экологиялық, саяси мәселені әсерін азайтудың жолдарын
қоршаған ортаға ұсынғанда қиналады анықтауда, мәселелерді ұсынады
тигізетін кері азайтудың жолын ұсынуда
әсерін азайтудың
қателіктер жібереді
жолдарын
ұсынады

21
Экологиялық таза Экологиялық таза өндірістік Өндірісті орналастыратын Экологиялық таза өндірістік
өндірістік жобаларды көрсетіп, талдауда жерді анықтауда, тигізетін жобаларды көрсетіп, талдайды
жобаларды қиналады пайдасын анықтауда,
кӛрсетіп, талдайды өндірістік және тұрмыстық
қалдықтардың пайыздық
үлесін шығаруда, диаграмма
сызуда қателіктер жібереді

22
 Тапсырма үлгілері және балл қою кестеcі «География» пәнінен
1-тоқсанға арналған жиынтық бағалаудың тапсырмалары

1. Кестедегі мәліметтерді талдаңыз

қала жылдық тәулік пайызы

1300 мың тонна

Лондон
Берлин 225 мың тонна
Мәскеу 1900 мың тонна
Нұр-Сұлтан 760 мың тонна
барлығы 4185 мың тонна

[2]
b) Кестедегі мәліметті диаграмма түрінде көрсетіңіз

[1]
c) Қорытындылаңыз

[1]

2. Аэрофотодан гидронимді анықтап, атауын жазыңыз.

1-сурет ______________ [1] 2-сурет _______________ [1]

23
 3. Экономикалық деңгейіне қарай топтастырыңыз

а) Қытай, АҚШ, Канада, Германия, Жапония, Үндістан, Бразилия, Қазақстан.

[1]

b) Кестеде берілген мемлекеттерге салыстырмалы талдау жасаңыз(+,- қою

арқылы көрсетеді)

[1]

Жапония экономикасы Үндістан

Табиғи өсімі
ЖІӨ
Өмір сүру деңгейі
шаруашылығы

4. Дүниежүзі халық тығыздығы картасын талдаңыз

a) Халық тығыз орналасу себебін анықтаңыз ---------

[2]
b) Халық сирек орналасу себебін анықтаңыз -------

[2]
5. Суретте берілген табиғи ресурстың өңделу жолын сипаттаңыз
24
 [1]

b) Осы табиғи ресурсы өндірілетін жетекші мемлекеттерді кескін картада

белгілеңіз

[2]
c) Мұнайды игеруге байланысты туындап жатқан экологиялық проблемаларды
сипаттаңыз

[2]

6. Баламалы энергия көздерін анықтаңыз

25
а) Суреттегі энергия өндіру әдісін анықтап, сипаттаңыз

[2]

b) Жергілікті жердегі баламалы энергияның түріне мысал келтіріңіз

[1]
с) Қоршаған ортаға баламалы энергияның маңыздылығына баға беріңіз

[2]
7. Орман ресурстарының пайдаланудың қажеттілігін анықтаңыз, орман
ресурстарын пайдалануға байланысты жабындысының кему қарқынын
талдаңыз және қорғау жолын ұсыныңыз

a) Орман жабындысының 2005 және 2018 жылдардағы өзгерісін

анықтаңыз

[2]
26
 b) Орман жабындысының қажеттілігіне мысалдар келтіріңіз

[2]
c) Орман жабындысының қорғау жолдарын ұсыныңыз

[2]

8. Кестеде берілген ақпаратты «Microsoft Excel» бағдарламасында өңдеп,

жинақтаңыз
1 2 3 4 5 6
мемлекеттер астанасы халқының ауданы км2 халық
саны тығыздығы
км 2/ адам
саны
1 Ресей 146 780 17 125 191 км²
млн адам
2 Қазақстан 18 592 2 724 900 км²
млн адам
3 Өзбекстан 33 254 мл 448 978 км²
н адам
4 Қырғыстан 6 389 млн 199 951 км²
адам
5 Түркменстан 5 850 млн 491 200 км²
адам
6 Тәжікстан 9 126 млн 1410 км²
адам

a) Мемлекеттердің астанасын жазыңыз

[1]
b) Халық саны бойынша мемлекеттерді өсу ретімен орналастырыңыз

[1]
c) Халқының тығыздығын есептеңіз

[1]

27
 1–тоқсан бойынша жиынтық бағалау тапсырмаларының сипаттамасы
Ойлау Тапсыр Тапсырма Тапсырма Орындалу Балл Бөлімге
дағдыларының ма №* түрі* уақыты, * берілетін
Бөлім/ Тексерілетін мақсат
деңгейі саны* мин* балл
саны
10.1.1.1 Зерттеу Қолдану 1 4 ТЖ 6 4 8
тақырыбына сәйкес
географиялық
мониторинг әдістерін
қолдану
Жалпы 10.1.1.2 Зерттеу 1 3 ТЖ 5 2
географиялық тақырыбына сәйкес
Қолдану
әдістер салыстыру әдістерін
қолдану
10.1.1.3 Зерттеу Қолдану
тақырыбына сәйкес
1 1 ҚЖ 2 2
сандық әдістерді
қолдану
Картография және 10.2.1.1 Тақырыпқа 2 ҚЖ 2 2 5
геоинформатика сәйкес
картографиялық Қолдану 1
зерттеулер әдістерін
қолдану
10.2.2.1 Microsoft Қолдану 1 8 ТЖ 5 3
Excel
бағдарламасының
қолданысымен

28
 тақырыпқа сәйкес
географиялық
деректер базасын
құрастыру
10.3.1.1 Табиғатты Жоғары деңгей 1 7 6
пайдаланудың дағдылары
қажеттілігін
түсіндіріп, түрлерін
(шаруашылық ҚЖ 8
тұрғысынан) анықтау,
графикалық түрде
ұсыну
10.3.1.2 Табиғатты Жоғары деңгей 1 5 6
пайдалану түрлерінің дағдылары
қоршаған ортаға
Табиғатты тигізетін әсерін
17
пайдалану анықтап, баға беру ТЖ 7
(жергілікті /
аймақтық
компоненттің
негізінде)
10.3.1.6 Экологиялық Жоғары деңгей 1 6 ТЖ 5 5
таза өндірістік дағдылары
жобаларды
ұсыну(жергілікті /
аймақтық
компоненттің
негізінде)

29
Барлығы 8 40 30 30
Ескерту: * - өзгеріс енгізуге болатын бөлімдер

30
 Балл қою кестесі
№ Жауап Балл Қосымша
ақпарат
1 3,156 32%
0,161 5,03% 1
5,120 45%
2,108 5,5%
Диаграмма түрінде көрсетеді. 1
Қорытынды жазады.
2 Балқаш көлі 1
Каспий теңізі 1
3 Дамыған елдер:
АҚШ, Канада, Германия, Жапония 1
Дамушы елдер:
Қытай, Үндістан, Бразилия, Қазақстан.

Жапония экономикасы Үндістан

- Табиғи өсімі + 1
+ ЖІӨ -
+ Өмір сүру -
деңгейі
+ шаруашылығы -
4 а.Климаты қолайлы, экономикасы жоғары 2
b. климаты қолайсыз, экономикасы төмен 2
5 1. Мұнай құбыр арқылы өндіріледі, 1
Мұнай өңдеу зауыттарында дайын өнім
шығарады, қалдықтан пластмаса бұйымдары 1
шығарылады. 1
2. Сауд Арабиясы, Кувейт, АҚШ, Катар,
Венесуелла, Ливия. 1
3. Мұхит суының ластану, мұхит
тіршілігінің түрлілігінің азаюы.
Орман ресурстарын кесуге арналған заңдар 1
қабылдау, халықаралық келіссөздер жүргізу 1
6 a. Жел энергиясын қолдану 1

b.Смарт күн панельдері, қайқы желқалақ. 1

Солтүстік қалаларда күн энергиясы
31
 генераторларын қондыру
Каспий теңізінің жағалауы – қайқы желқалақ 1
жобасы үшін ең тиімді аймақ. Қазақстан
Каспийден өндірген электр көзін көрші
облыстарға осы арқылы тарата алады.
Осылай Ресейден импортталатын электр 1
энергиясының мөлшерін азайтамыз.
Болашақта импорттау дегенді мүлдем жою
жағын қарастыруға болады
2005 жылдарға қарағанда 1
2018 жылы орман 1
ресурстарының азаюда.
Тропосферамен өзара
белсенді әрекетте болады да, 1
7 оттегімен мен көміртектің 1
алмасу деңгейін анықтайды.
Орман қорын күзету,қорғау, 1
пайдалану. Орманды 1
молықтыру мен орман
саласын арттыру.
1.Мәскеу, Нұр-Сұлтан, Ташкент, Душанбе, 1
Бишкек, Ашхабат.
8 2.Ресей, Өзбекстан, Қазақстан, Тәжікстан, 1
Қырғыстан, Түркменстан. 1
Тығыздығын есептейді.
Жалпы балл 30

32
 2-ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ ТАПСЫРМАЛАРЫ
«Табиғатты пайдалану және геоэкология» бөлімі бойынша жиынтық
бағалау
Тақырып Геоэкологиялық зерттеулер негіздері
Оқу мақсаты 10.3.2.7 ғаламдық экологиялық проблемалардың пайда
болу механизмін түсіндіру
10.3.2.9 ғаламдық экологиялық проблемаларды шешудегі
әлемдік тәжірибені зерттеу
10.3.2.10 экологиялық проблемаларды шешудегі
инновациялық технологиялардың рөлін анықтау
Бағалау критерийі Білім алушы
- Жылыжай эффектісінің пайда болу нобайын ұсынады;
- Оңтүстік Корея мен Қытай елдерінің тәжірибелерін
салыстырады.
- «Жасыл» экономиканың Қазақстандағы ауаның ластану
проблемасын шешудегі рөлін айқындайды.

Ойлау қолдану
дағдыларының жоғары деңгей дағдылары
деңгейі
Орындау уақыты 20 минут

Тапсырма
1. Жылыжай эффектісінің пайда болу нобайын, салдарын және
проблеманы азайту жолдарын ұсыныңыз
a) Жылыжай эффектісінің пайда болу нобайын жасаңыз

b)Салдарын анықтаңыз
_______________________________________________________________
________________________________________________________________
__________

33
c) Аталған ғаламдық экологиялық проблеманың азайту жолдарын
дәйектеңіз
________________________________________________________________
________________________________________________________________
___________________
2. Мәтінді оқып, Оңтүстік Корея мен Қытайдың «жасыл» экономиканы
дамыту тәжірибесін зерттеңіз

«Жасыл экономиканы» дамытудың шетелдік тәжірибесі

Бүгінгі таңда әлемде экологияға қатысты көптеген проблема бар. Күн
сайын табиғи ресурстар азайып, қоршаған орта бүлінуде. Сондықтан да
адамзат үшін жасыл экономикаға көшу міндетті болып отыр.
Экологиялық таза экономиканы ынталандыруға Оңтүстік Корея үлгі
болды, ол ұлттық стратегия ретінде «жасыл өсімдік» таңдаған бірден-бір
мемлекет және ұлттық стратегия ретінде «жасыл өсімдік» концепциясын
жүзеге асыруды жариялаған бірінші ел болып табылады. Бұл стратегия
шеңберінде үш элементке ерекше көңіл бөлінеді: өнеркәсіпке,
энергетикаға және инвестицияға. Стратегия энергиялық ресурстар мен өзге
де ресурстардың барынша аз қолданылуы кезінде өндірілетін
экономикалық қызмет масштабтарын сақтауды; барлық қолданылған
энергия мен ресурстар түрлерінің қоршаған ортаға ең төменгі қысым
деңгейіне жинақтауды және табиғатты қорғау қызметі мен экономикалық
өсімнің қозғалыс күшіне инвестиция тарту үшін шаралар қолдануды
көздейді.
Қытайда жалпы ішкі өнімнің (ЖІӨ) 3% жел және күн энергетикасын
дамытуға, энергияны үнемдеуге жұмсауда шешімін тапты. «Жасыл даму»
бөлімі Қытайдың 12-ші бесжылдық жоспарында (2011-2015 жж.) елдің
неғұрлым «жасыл» экономикаға алға басу бағытын өте нақты көрсетеді.
Бұл жоспар салалық және субұлттық деңгейдегі саясаттың мақсаты мен
бағдарын белгілейтін ұлттық стратегиялық жол картасы болып табылады.
Жасыл даму мынандай алты стратегиялық бағытты көздейді: климатты
өзгерту, ресурстарды үнемдеу және оларды басқару, экономикадағы
ауыспалы айналым, қоршаған ортаны қорғау, экожүйені қалпына келтіру
және қорғау, су ресурстарын қорғау және табиғи апаттардың алдын алу.
Бұл бағыттармен бірнеше жаңа міндеттемелік мақсаттар байланысты,
мысалы, 11ші бесжылдық жоспардан сақталған мақсатқа қоса 2015 жылға
жалпы ішкі өнім бірлігіне 17% көміртек шығындыларын қысқарту
қажеттілігі, 2015 жылға ауаға азот шығындылары мен оның тотықтарын
10% қысқарту қажеттігі.
https://articlekz.com/kk/article/16552
a) «Жасыл» экономиканың мәнін
анықтаңыз_______________________________________________________
________________________________________________________________
____________________

34
b) Оңтүстік Корея мен Қытайдың «жасыл» экономиканы дамыту
тәжірибесіне салыстырмалы талдау жасаңыз.
Оңтүстік Корея Ұқсастықтары Қытай тәжірибесінің
тәжірибесінің ерекшеліктері
ерекшеліктері

3. «Қазақстандағы ауаның ластану проблемасын шешу жолдарында

«жасыл» экономиканың рөліне SWOT-талдау арқылы баға беріңіз
Күшті жақтары Әлсіз жақтары
1. 1.
Мүмкіндіктері Қауіп-қатерлері
1. 1.

35
Бағалау критерийі Тапсырма Дескриптор Балл
№
Жылыжай химиялық элемент 1
эффектісінің пайда 1 молекуласын белгілейді
болу нобайын
ұсынады тура радиацияны анықтайды 1
шағылысқан радиацианы 1
анықтайды
радиацианың кері қайтуын 1
анықтайды
жылыжай эффектісінің 1
салдарын сипаттайды
жылыжай эфектісінің азайту 1
жолдарын дәйектейді
Оңтүстік Корея жасыл экономиканың мәнін 1
мен Қытай 2 түсіндіреді
елдерінің Оңтүстік Кореяның 1
тәжірибелерін тәжірибесінің ерекшеліктерін
салыстырады. айқындайды
Қытайдың тәжірибесінің 1
ерекшеліктерін айқындайды
2 ел тәжірибесінің 1
ұқсастықтарын анықтайды
«Жасыл» күшті жақтарына бір дәлел 1
экономиканың 3 келтіреді
Қазақстандағы
ауаның ластану мүмкіндіктеріне бір дәлел 1
проблемасын келтіреді
шешудегі рөлін әлсіз жақтарына бір дәлел 1
айқындайды келтіреді
қауіп-қатерлеріне бір дәлел 1
келтіреді
Барлығы 14

36
 «Табиғатты пайдалану және геоэкология» бөлімі бойынша жиынтық
бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика
Оқушының аты-жөні ___________________________________________
Бағалау критерийі Оқу жетістіктерінің деңгейі
Төмен Орта Жоғары
Жылыжай эффектісінің Жылыжай эффектісінің Жылыжай эффектісінің Жылыжай эффектісінің
пайда болу нобайын пайда болу нобайын пайда болу нобайын нобайын толық ұсынады,
ұсынады толықтыруда, салдарын ұсынуда, салдарын салдарын анықтайды,
анықтауда қиналады анықтауда, жылыжай жылыжай эффектісін азайту
эффектісін азайту жолдарын жолдарын дәйектейді
дәйектеуде қателіктер
жібереді

Оңтүстік Корея мен Оңтүстік Корея мен Оңтүстік Корея мен Оңтүстік Корея мен
Қытай елдерінің Қытайдың Қытайдың тәжірибелерінің Қытайдың тәжірибелерінің
тәжірибелерін тәжірибелерінің ерекшеліктерін анықтайды, ерекшеліктерін анықтайды,
салыстырады. ерекшеліктерін анықтауда толық салыстыра алмайды салыстырады, салыстырмал
қиналады талдау жасайды, жасыл
экономиканың мәнін
анықтайды

«Жасыл» кономиканың «Жасыл» экономиканың «Жасыл» экономиканың «Жасыл» экономиканың

Қазақстандағы ауаның рөліне SWOT-талдау рөліне SWOT-талдау рөліне SWOT-талдау арқылы
ластану проблемасын арқылы баға беруде арқылы баға беруде баға береді
шешудегі рөлін қиналады қателіктер жібереді
айқындайды

37
 «География» пәнінен 2 -тоқсанға арналған жиынтық бағалаудың
тапсырмалары
10-сынып

1.Геоэкологиялық жоспарлаудың кезеңдерінің реттілігін орнатыңыз.

Реттілікті 1-ден 3-ке дейінгі сандармен көрсетіп белгілеңіз
a) Әр түрлі табиғат ресурстарын пайдаланудың динамикасын талдау
b)Табиғат ресурстарына экономикалық баға беру
c) Белгілі бір аумақтағы табиғатты пайдалануды бағалау
[3]
2. Геоэкологияның зерттеу бағыттарын кластер түрінде көрсетіңіз
Геоэкологияның бағыттары

[3]
3. Картаны пайдаланып, тұщы су жетіспеушілігі бойынша елдерді топтарға
жіктеңіз

Қауіпсіз тұщы су қорына халықтың 1-25% қол жетімсіз 3 елді анықтаңыз

__________________________________________________________________
_____ [1]
Қауіпсіз тұщы су қорына халықтың 26-50% қол жетімсіз 3 елді анықтаңыз
__________________________________________________________________
_____
[1]

38
Қауіпсіз тұщы су қорына халықтың 51-75% қол жетімсіз 3 елді анықтаңыз
__________________________________________________________________
_____ _[1]
Қауіпсіз тұщы су қорына халықтың 76-100% қол жетімсіз 3 елді
анықтаңыз_________________________________________________________
____ [1]
4. Мәтінмен танысып, антропогенді факторларды топтастырып, графикалық
түрде ұсыныңыз
[3]
Табиғи факторлармен салыстырғанда антропогендік факторлар
биосфераның жагдайын аз уакыттың ішінде өзгерте алады.
Адамдардың шаруашылық қызметі қазіргі кезде биосфераны
ластаушылардың негізгі көзі болып отыр. Табиғи ортаға күн сайын, сағат
сайын өнеркәсіптің газ тәріздес, сұйық және қатты қалдықтары түсіп
отырады.
Осы қалдықтардағы әр түрлі химиялық заттар ауаға, суға,
топыраққа түсіп, бір трофикалық тізбектен екіншісіне өте отырып,
соңынан адам организміне келіп түседі.
Бүкіл жер шарында осы ластаушы заттардың түспеген жер жоқ деп
айтуға болады. Өнеркәсібі дамыған елдерде ауаны ластаушы улы заттың
бірі күкірттің қос тотығы, фторлы сутек. Цемент зауыттарынан шыққан
цемент шаңдары топырақта калий, калъций, магний элементтерінің
көбеюіне себеп болады. Құрамында мырыш пен қорғасын бар металлургия
зауытының қалдықтары да өте улы әсер етеді. Радиациялық ластанудың
басқа ластанудан көп айырмашылығы бар. Қысқа толқынды
электромагниттік сәуле шығару мен зарядталған бөліктерді бөліп
шығаратын тұрақсыз химиялық элементтердің ядросы — радиоактивті
нуклидтер. Радиациялық ластанудың негізгі кездері – альфа, гамма және
бэта сияқты радиоактивті сәулелер. Табиғи ортада химиялық және
радиациялық ластанулардан басқа адамда әр түрлі ауру туғызатын
биологиялық ластаушылар да кездеседі. Биологиялық ластаушыларға ауру
туғызатын микроорганизмдер, вирустар, құрттар, қарапайымдар жатады.
Олар ауада, суда, топырақта, тірі организмдердің және адамның
организмінде кездеседі.

39
 a) Антропогенді факторлардың түрлерін анықтап, мысалдар келтіріңіз
Антропогенді
фактор түрлері
Мысалдар

b) Сіздің ойыңызша, Қазақстан Республикасы бойынша аталған

антропогенді фактордың түрлерімен ластанудың мөлшерін
(көпшілігі, орташа, аз) анықтаңыз.

5. Орман алқаптарының азаюы проблемасының себеп-салдарын,

аймақтарын анықтаңыз.
a) Орман алқаптарының жойылуына әсер ететін 2 себепті айқындаңыз
__________________________________________________

[2]
b) Орман алқаптарының азаюының қоршаған ортаға тигізетін кері әсері
_____________________________________________________________

[1]

c) Орман алқаптары қысқарған аймақтарға мысал келтіріңіз

_______________
[1]
6. Мәтінмен танысып, кестені толтырыңыз
[5]
Атмосфераның ластануын зерттегенде 16 астам ластаушы
қосындылары анықталады, оның ішінде шаң-тозаң, күкірт диоксиді,
сульфаттар, көміртек оксиді, азот диоксиді, фторлы сутегі, күкіртсутек,
ауыр металдар, т.б.
Ауаның ластану деңгейі қауіптілігі сыныбын ескере отырып
нормаланған бес ластаушы заттар бойынша кешенді атмосфераның
ластану индесі (АЛИ) көрсеткішімен бағаланады.
Егер АЛИ 0-4 болса, онда атмосфераның ластану деңгейі төмен, 5-6
болса, жоғарылау, 7-13 болса, жоғары,  14 болса, өте жоғары.
Бес ластаушы заттар бойынша жылы Қазақстан қалаларындағы
атмосфера ауасының деңгейі
40
 Негізгі Атмосфераның
қала АЛИ 5
ластаушылар ластану деңгейі
Алматы 15,2
Шымкент 11,8
Ақтөбе 10,1
Өскемен 8,7
Семей 4,8
7.Картаны қолданып, тапсырмаларды орындаңыз.
a)«Қазақстанның геоэкологиялық аудандастырылуы» картасындағы
шартты белгісі бойынша экологиялық шиеленіс деңгейін
анықтаңыз

[1
]

b) Кіретін аймақтарын анықтаңыз

[1]
c) Геожүйенің пайыз есебімен бұзылуын анықтаңыз

[1]
d) Табиғи ортадағы экологиялық шиеленістің критерийлерін анықтаңыз

[1]
e) Экологиялық шиеленіс деңгейі болашақта қалай өзгеруі мүмкін
екендігін болжаңыз

41
 [1]
8. Табиғатқа әсер ететін антропогендік факторларды азайту жолдарын
ұсыныңыз

[
3]
Ауыл шаруашылығы
Ауыл шаруашылығына
әсер ететін антропогендік
факторларды анықтаңыз
Антропогендік
факторларды азайтудың 2
жолын ұсыныңыз

42
 2-тоқсан бойынша жиынтық бағалау тапсырмаларының сипаттамасы
Орындалу Бөлімге
Ойлау Тап
Тапсырма Тапсыр уақыты, Балл берілетін
Бөлім Тексерілетін мақсат дағдыларының сырма
саны* ма № * мин* * балл
деңгейі түрі*
саны
10.3.2.1 Геоэкологиялық 30
зерттеулердің мәнін,
Қолдану 1 2 ҚЖ 6 3
мазмұнын, бағыттарын
графикалық түрде ұсыну
10.3.2.2 Геоэкологияның Білу және түсіну 1 1 ҚЖ 3 3
негізгі
категорияларын түсіндіру
10.3.2.3 Геосфералардың Жоғары деңгей 1 6 ТЖ 6 5
ластану деңгейін анықтап, дағдылары
Табиғатты себеп-салдарын
пайдалану жәнезерттеу
геоэкология 10.3.2.4 Дүниежүзі аумағын Қолдану 1 3 4 4
ластану және табиғи
ҚЖ
ортаның бұзылу деңгейі
бойынша аудандастыру
10.3.2.5 Табиғатқа әсер Жоғары деңгей 1 4 5 4
ететін антропогендік дағдылары
факторларды топтастыру ҚЖ
және графикалық түрде
ұсыну
10.3.2.6 Табиғатқа әсер Жоғары деңгей 1 8 ТЖ 6 3

43
 ететін антропогендік дағдылары
факторлардың азайту
жолдарын ұсыну
10.3.2.7 Ғаламдық 1 5 ТЖ 5 4
экологиялық
Қолдану
проблемалардың пайда болу
механизмін түсіндіру
10.3.2.11 Қазақстан Жоғары деңгей 1 7 ТЖ 5 4
аумағын дағдылары
экологиялық тұрғыдан
аудандастыру
Барлығы 8 40 30 30
Ескерту: * - өзгеріс енгізуге болатын
бөлімдер

44
 Балл қою кестесі

№ Жауап Балл Қосымша ақпарат

1 1) Табиғат ресурстарына 1
экономикалық баға беру
2) Белгілі бір аумақтағы табиғатты 1
пайдалануды бағалау
3) Әр түрлі табиғат ресурстарын 1
пайдаланудың динамикасын талдау

2 Геоэкологияның 3 зерттеу бағытын 3

кластер түрінде көрсетеді
3 Қауіпсіз тұщы су қорына халықтың 1
1-25% қол жетімсіз 3 елді анықтайды
Қауіпсіз тұщы су қорына халықтың 1
26-50% қол жетімсіз 3 елді анықтайды
Қауіпсіз тұщы су қорына халықтың 1
51-75% қол жетімсіз 3 елді анықтайды
Қауіпсіз тұщы су қорына халықтың 1
76-100% қол жетімсіз 3 елді
анықтайды
4 Антропогенді факторлардың 3 түрін 1
анықтайды
Әр түріне мысалдар келтіреді 1
Ластану мөлшері көп – радиациялық 1
Орташа – физикалық
Аз - химиялық
5 a) апатты өрттер, қышқыл жаңбырлар, 2 Басқа да дұрыс
құрғақшылық, апат ыстықтар, жауаптар
ағаштарды есепсіз кесу т.б. қабылданады
b) түр құрамы жұтаңданады, орман
алқаптарының күрт азаюы, су 1
режимінің өзгеруі, топырақтың
құнарлы қабатының тез шайылуы
c) Орман алқаптары қысқарған 1
аймақтарға мысалдар келтіреді
6 Алматы – автотранспорт, энергетика; 1 Егер оқушы
өте жоғары зауыттарды
Шымкент – түсті металллургия, 1 нақтылап жазса,
химия, мұнай өңдеу; жоғары қабылданады
Ақтөбе – қара металлургия, химия; 1
жоғары 1
Өскемен – Түсті металлургия,
энергетика; жоғары 1
45
 Семей - энергетика, құрылыс
материалдары; төмен
7 a) апатты деңгей 1
b) Арал теңізі, Семей ядролық 1
полигоны 1
c) 81-100 1
d) табиғат компоненттері түбегейлі,
қайтымсыз өзгерген 1
e) болашақта қалай өзгеруі мүмкін
екендігіне болжам жасайды
8 минералды тыңайтқыштар себу, жер 1 Басқа да дұрыс
жырту, батпақтарды құрғату, мал жауаптар
жайылымы т.б. 2 қабылданады
антропогенді факторды азайтудың 2
жолын ұсынады
Жалпы балл 30

3-ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ ТАПСЫРМАЛАРЫ

«Геоэкономика» бөлімі бойынша жиынтық бағалау

Тақырып Геоэкономиканың зерттеу пәні мен өзектілігі.

46
 Дүниежүзілік шаруашылықтың аумақтық модельдері.
Дүниежүзі елдерінің экономикалық даму көрсеткіштері

Оқу мақсаты 10.4.1.1 Геоэкономика бағытының мақсаты мен

міндеттерін түсіндіру
10.4.1.9 Дүниежүзі шаруашылығының аумақтық
модельдерін талдау
10.4.1.10 Дүниежүзі елдерінің экономикалық даму
көрсеткіштерін салыстыру (қазақстандық
компонентті
қосымша қамту негізінде)

Бағалау Білім алушы

критерийі  Геоэкономика ғылым саласының зерттеу
мәселелерін анықтаңыз
 Экономикалық кеңістіктегі елдердің
шаруашылығын Валлерстайн моделі бойынша
талдайды
 Рангтер әдісі арқылы дүниежүзі елдерін
экономикалық даму көрсеткіштері бойынша
топтастырып, Қазақстанның геоэкономикалық
кеңістіктегі орнын анықтайды

Орындау 20 минут
уақыты

Тапсырма

1. Геоэкономика бағытының мақсаты мен міндеттерін

a) Елдерді танып білу үшін экономикалық көрсеткіштрді
сипаттаңыз
________________________________________________________________
________________________________________________________________
____________________________
b) Геоэкономиканың міндеттерін жүзеге асыру жолдары
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
__________________________________________

2 . Дүниежүзілік шаруашылықтың дамуына қарай соңғы жылдары

«Орталық-жартылай периферия-периферия» моделі орын алады.

47
 a. Валлерстайнның экономикалық кеңістік моделі елдерді қандай
негізгі көрсеткіш бойынша бөлгенін анықтаңыз.

1. Елдердің көлемі бойынша

2. Елдердің экономикалық даму деңгейі мен шаруашылықтың түріне
қарай
3. Халықтың саны бойынша

b. Экономикалық даму ерекшеліктеріне қарай елдерінің даму

типологиясын сәйкестендіріңіз

Экономикалық кеңістік Шаруашлықтың түрі

моделінің елдері

Периферия А Өндірістік емес салалар, қызмет

көрсету саласы экономиканың негізгі
бөлігін құрайды
Жартылай периферия В Өнеркәсіп жоғары дамыған
Орталық С Аграрлық сектор басым елдер

c. Төмендегі елдерді экономикалық кеңістіктегі моделдері бойынша

дұрыс топтастырыңыз: Жапония, Нигерия, АҚШ, Үндістан,
Франция, Сомали

Орталық елдер .......................................................

Жартылай периферия елдері .......................................................
Периферия елдері .......................................................

48
 d. Жоғарыда берілген елдерді кескін картаға шартты белгілер арқылы
көрсетіңіз:

Орталық елдер
Жартылай периферия елдері
Периферия елдері

e. Елдердің шаруашылық моделінің өзгеруін сипаттаңыз

________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
___________

3. Дүниежүзі елдерін экономикалық даму көрсеткіштері бойынша

топтастырып, Қазақстанның геоэкономикалық кеңістіктегі орнын
анықтаңыз
a) Рангтер әдісі арқылы дүние жүзі елдерді ЖІӨ бойынша 3 топқа
ажыратыңыз

Елдер ЖІӨ
көрсеткіші ($)
Швеция 524
Аустралия 1253
Қазақстан 477
Румыния 484
Корея Республикасы 2125
Германия 4176
Кения 163
Мали 41,2
49
 Жоғары елдер Орташа елдер Төмен елдер
............................................. ............................... ......................................

b) Инфографика түрінде Қазақстанның әлемдегі орнын анықтаңыз

ЖІӨ c) Қаз
мөлшері ақст
анн
ың

елдер
ЖІӨ құрылымын талдаңыз
ЖІӨ құрылымы
30
11% %
өнеркәсіп
ауыл
шаруашылығы
қызмет көрсету
басқа салалар

54 5
% %

________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________

50
 Бағалау критерийі Тап Дескриптор Балл

сыр Білім алушы

ма

Геоэкономика ғылым 1 экономикалық көрсеткішті 1

саласының зерттеу анықтайды
мәселелерін
геоэкономиканың міндеттерін 1
анықтаңыз
жүзеге асыру жолдарын
ұсынады

Экономикалық 2 Валлерстайнның 1
кеңістіктегі елдердің экономикалық кеңістік
шаруашылығын моделінің негізгі бөлу
Валлерстайн моделі көрсеткішін анықтайды
бойынша талдайды
экономикалық даму 1
ерекшеліктеріне қарай
периферия елдерін типология
бойынша сәйкестендіреді

экономикалық даму 1
ерекшеліктеріне қарай
жартылай периферия елдерін
типология бойынша
сәйкестендіреді

экономикалық даму 1
ерекшеліктеріне қарай
орталық елдерін типология
бойынша сәйкестендіреді

елдерді экономикалық 1
кеңістіктегі моделдері
бойынша дұрыс топтастырады

кескін картаға шартты 1

белгілер арқылы елдерді
51
 дұрыс көрсетеді

елдердің шаруашылық 1
моделінің өзгеруін сипаттайды

Рангтер әдісі арқылы 3 рангтер әдісі арқылы дүние 1

дүниежүзі елдерін жүзі елдерін ЖІӨ бойынша
экономикалық даму жоғары елдере топтастырады
көрсеткіштері
рангтер әдісі арқылы дүние 1
бойынша
жүзі елдерін ЖІӨ бойынша
топтастырып,
орташа елдерді топтастырады
Қазақстанның
геоэкономикалық рангтер әдісі арқылы дүние 1
кеңістіктегі орнын жүзі елдерін ЖІӨ бойынша
анықтайды төмен елдере топтастырады

график түрінде Қазақстанның 1

ЖІӨ мөлшері жөнінен
әлемдегі орнын көрсетеді

Қазақстанның ЖІӨ 1
құрылымын талдайды

Жалпы балл 14

52
 «Геоэкономика» бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға
арналған рубрика Білім алушының аты-жөні ___________________________________________
Бағалау критерийі Оқу жетістіктерінің деңгейі
Төмен Орта Жоғары
Геоэкономика ғылым Геоэкономика бағытының Геоэкономика міндеттерін Геоэкономика бағытының
саласының зерттеу мақсаты сипаттағанда жүзеге асыру жолдарын ұсынуда мақсаты мен міндеттерін
мәселелерін анықтайды. қиналады қателіктер жібереді сипаттайды

Экономикалық Экономикалық кеңістік "Периферия", жартылай Дүниежүзі шаруашылығының

кеңістіктегі елдердің елдерін моделін талдауда переферия жйне орталық аумақтық моделін талдайды
шаруашылығын қиналады елдерін анықтағанда, елдің
Валлерстайн моделі шаруашылық саласын
сипаттауда, атаған елдің
бойынша талдайды.
шаруашылық саласының даму
себептерін анықтағанда, аталған
елдерде шаруашылық моделі
өзгеру, өзгермеуіне өз ойын
білдіргенде қателіктер жібереді

Рангтер әдісі арқылы Дүниежүзі елдерінің Рангтер әдісі арқылы дүниежүзі Рангтер әдісі арқылы дүниежүзі
дүниежүзі елдерін экономикалық даму елдерін экономикалық даму елдерін экономикалық даму
экономикалық даму көрсеткіштеріне баға бойынша топтастыруда бойынша топтастыруда
көрсеткіштері бойынша беруде қиналады жоғары,орташа және төмен жоғары,орташа және төмен
53
топтастырып, Қазақстан- көрсеткіштері бойынша талдауда, көрсеткіштері бойынша ,
ның геоэкономикалық Қазақстанның геоэкономикалық Қазақстанның геоэкономикалық
кеңістіктегі орнын кеңістіктегі орнын анықтауда кеңістіктегі алатын орнын
анықтайды қателіктер жібереді. сипаттайды.

54
3-ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ ТАПСЫРМАЛАРЫ
«Геосаясат» бөлімі бойынша жиынтық бағалау

Тақырып Геосаясаттың өзектілігі. Мемлекеттік шекара

Оқу мақсаты 10.5.1.2 геосаясаттың негізгі категорияларын түсіндіру

10.5.1.5 дүниежүзінің геосаяси кеңістігін талдау
10.5.1.7 мемлекеттік аумақтың морфологиялық
ерекшеліктерін талдау

Бағалау Білім алушы

критерийі • Геосаясаттың зерттеу пәнін және
категорияларын сипаттайды
• Тұрақсыз шеңберде орналасқан мемлекеттерді
анықтайды, қарулы қақтығыстардың пайда болу
себептерін талдап, шешу жолдарын ұсынады.
• Берілген мемлекеттердің аумағын
морфологиялық ерекшеліктері бойынша
ажыратады.
Ойлау деңгейлері Қолдану
Жоғарғы деңгей дағдылары
Орындау уақыты 25 минут
Тапсырма
1. Геосаясатты төмендегі сұрақтар негізінде сипаттаңыз.
а. Геосаясатқа анықтама беріңіз.

b. Геосаясаттың негізгі категорияларын сипаттаңыз.

Геосаясаттың негізгі категориялары

2. Төмендегі картада 1990 жылдардан бастап қазіргі уақытқа дейін

келе жатқан қарулы қақтығыстар аймағы берілген. Бұл аймақ
«тұрақсыздық шеңбері» атымен белгілі. Картаны пайдалана отырып,
тапсырмаларды орындаңыз.

55
 a. «Тұрақсыздық шеңберін» қамтитын негізгі мемлекеттерді атаңыз.
b. «Тұрақсыздық шеңберіндегі» қарулы қақтығыстардың пайда
болуының екі себебін анықтаңыз.
c. Оның екі шешу жолын ұсыныңыз.

3. Тақырыптық карталарды қолданып, елдерді аумағының

морфологиялық ерекшеліктері бойынша жіктеңіз.
Ватикан, Бразилия, Аргентина, Канада, Алжир, Индонезия, Филиппин,
Үндістан, Сауд Арабаиясы, Италия, Оман, Кувейт, Бахрейн, Греция,
Испания, ОАЭ, Жапония, Андорра, Швейцария, Венгрия, Парагвай,
Боливия, Монғолия ,Қазақстан, Чили

Созыңқы ел Біртұтас ел Шашыраңқы ел Құрамында анклавы бар

ел

56
Бағалау критерийі Тапсырма Дескриптор Балл
№ Білім алушы
Геосаясаттың зерттеу геосаясаттың анықтамасын 1
пәні мен жазады;
1
категорияларын геосаясаттың 1
сипаттайды катергорияларын сипаттайды;
Тұрақсыз шеңберде ор- тұрақсыз шеңберде 1
наласқан мемлекеттер- орналасқан мемлекеттерді
ді анықтайды, қарулы анықтайды;
қақтығыстардың пайда 2 қарулы қақтығыстардың 1
болу себептерін пайда болу себептерін
талдап, шешу анықтайды;
жолдарын ұсынады. шешу жолдарын ұсынады; 1
Созыңқы елді анықтайды; 1
Тақырыптық карта-
ларды қолданып, ел- Біртұтас елді анықтайды; 1
дерді аумағының
3
морфологиялық ерек- Шашыраңқы елді анықтайды; 1
шеліктері бойынша
жіктеңіз. Құрамында анклавы бар елді 1
анықтайды;
Жалпы балл 9

57
 «Геосаясат» бөлімібойыншажиынтықбағалаудыңнәтижесінеқатыстыата-аналарғаақпаратұсынуғаарналғанрубрика

Оқушыныңаты-жөні ___________________________________________

Бағалау критерийі Оқу жетістіктерінің деңгейі

Төмен орташа жоғары
Геосаясаттың зерттеу Геосаясаттың зерттеу пәні мен Геосаясаттың зерттеу Геосаясаттың зерттеу пәні
пәні мен категорияларын сипаттауда пәні мен категорияларын мен категорияларын
категорияларын қиналады. сипаттауда қателіктер сипаттайды.
сипаттайды жібереді.
Тұрақсыз шеңберде ор- Тұрақсыз шеңберде ор- Тұрақсыз шеңберде ор- Тұрақсыз шеңберде ор-
наласқан мемлекеттер- наласқан мемлекеттер-ді наласқан мемлекеттер-ді наласқан мемлекеттер-ді
ді анықтайды, қарулы анықтауда қиналады. анықтайды, қарулы анықтайды, қарулы
қақтығыстардың пайда қақтығыстардың пайда қақтығыстардың пайда
болу себептерін талдап, болу себептерін талдауда болу себептерін талдайды
шешу жолдарын қателіктер жібереді. және шешеу жолдарын
ұсынады. ұсынады.
Тақырыптық карта- Елдерді аумағының Тақырыптық карталарды Тақырыптық карталарды
ларды қолданып, ел- морфологиялық ерек- қолданып, елдерді қолданып, елдерді
дерді аумағының шеліктері бойынша жіктеуде аумағының аумағының
морфологиялық ерек- қиналады. морфологиялық ерек- морфологиялық ерек-
шеліктері бойынша шеліктері бойынша шеліктері бойынша
жіктеңіз жіктеуде қателіктер жіктейді.
жібереді

58
 «География» пәнінен 3-тоқсанға арналған жиынтық бағалаудың
тапсырмалары

1. Геоэкономиканың мақсаты мен міндетін түсіндіріңіз.

Мақсаты
________________________________________________________________
___ [1]
Міндеті
________________________________________________________________
___
[1]

2. Негізгі геосаяси объектілер мен субъектілерді анықтаңыз

a) Анклав сөзіне сипаттама беріңіз
_________________________________________________________
_________
[1]
b) АҚШ 2 анклав аймағын кескін картаға белгілеңіз

[1]

3. Экономикалық даму секторы бойынша шаруашылық түрлерін

сәйкестендіріңіз
[3]

Индустриаландыруға А Қызмет көрсету саласы

дейін елдер
Индустриаландыру В Ауыл шаруашылығы
елдері
Постиндустриялық С Өнеркәсіп
елдер

59
4. Ақпаратты қолданып, тапсырманы тұжырымдаңыз

Жапония электроника саласында жоғары дамыған. Жапония

өнеркәсптің роботтарды шығару мен пайдалануда лидер болды.
Жапондықклассификация роботтың дәрежесі мен күрделігі бойынша
алты типін бөледі, ал сол болса басқа елдер күрделіліктің 3 түрін
ғана қамтитың роботтардың тар классификациясын пайдаланды.
1985 ж. Жапонияда 130 мың роботтар мен манипуляторлар
қондырылды.

a.Мәтіндегі жаңа шаруашылық саласының орналасуына әсер етуші

факторды анықтаңыз____________________________

[1]
b.Аталған шаруашылық түрі Қазақстанда төмен дәрежеде дамыған,
себебін анықтаңыз
___________________________________________________________
___________________________________________________________
______________________
[1]

5. Мемлекеттік шекаралардың функциясын, түрлерін, анықтау және

белгілеу шараларын, динамикасын талдаңыз

a. Демаркация мен делимитацияның айырмашылығын сипаттаңыз

_________________________________________________________
_________________________________________________________
____________________
[1]
b. Көптеген елдерді мемлекеттік шекаралардың қалыптасуы табиғи
шекаралар арқылы өтеді. Африка құрлығында жасанды
(геометриялық) шегаралар басым. Қазіргі кезде оның салдарын
сипаттаңыз_______________________________________________
_________________________________________________________
_____________________
[1]

c. Төмендегі мемлекеттік шегаралардың өзгеру динамикасын

анықтаңыз [2]

цессия/ адьюдикция/ аккреция

1968 ж Качское Ранно даулы ауданының

60
 90%-ы Үндістанға, 10%-ы Пәкістанға өтті
1867 ж АҚШ Алясканы Ресейден сатып алды
Нидерланд, Сингапур, Парсы шығанағы
мемлекеттерінде жағалық бөлік кеңейтіліп
келеді

6. Картадаға ақпаратты қолданып, дүниежүзі шаруашылығының

аумақтық модельдерін талдаңыз

a. Картадан ядролық мемлекеттерді анықтаңыз

_________________________________________________________
_________

[1]
b. Азиядағы жалғыз ядролық елді
атаңыз_________________________________
[1]
c. Картада көрсетілген ядролық елдердің негізгі шаруашылық түрі
__________

[1]
d. Картада көрсетілген жартылай периферия елдерінің негізгі
шаруашылық түрі
_________________________________________________________
_________
[1]

e. Картадағы Африка елдерінің басым бөлігі перифериялық аймақта

болуының екі себебін
атаңыз.__________________________________________________

61
 _________________________________________________________
_____________________
[2]

7. Дүниежүзі елдерін экономикалық даму деңгейі бойынша жіктеңіз

a) Мемлекеттердің экономикалық даму деңгейі бойынша
топтастырыңыз.
[2]
Нидерланд, Норвегия, Франция, Италия, Испания, Жапония

«Үлкен ................................................................................................
жетілік»
елдері
Дамушы .................................................................................................
елдер

b) Төмендегі дамушы елдерді дұрыс орналастырыңыз

[
6
]
Жетекші дамушы елдер Сомали, Чад, Танзания

Жаңа индустриялық елдер Мальта, Кипр, Панама

Мұнай экспорттаушы елдер Тайланд, Малайзия

Плантациялық шаруашылық Кувейт, Сауд Арабиясы, БАӘ

елдері

«Жалға пәтер беруші елдер» Қытай, Үндістан

Даму деңгейі төмен Шри-Ланка, Коста-Рика,

Гватемала

8. Қазақстанның геосаяси жағдайына баға беріңіз.

[3]

Құрлықішілік Екі алып Қазақстанның

жағдайы (ашық мемлекеттердің шекаралас
теңізге шығу аралығында аймақтарын жақын
жолының болмауы) орналасуы (ҚХР орналасқан «ыстық
мен РФ) нүкте аймағының
болуы»
62
.................................. .................................. ..................................
. . .
.................................. .................................. ..................................
.. .. ..
.................................. .................................. ..................................
... ... ...
.................................. .................................. ..................................
... ... ...

63
 3–тоқсан бойынша жиынтық бағалау тапсырмаларының сипаттамасы
Бөлім Тексерілетін мақсат Ойлау Тапсыр Тапсыр Тапсыр Орында Балл * Бөлімге
дағдылар ма ма № * ма лу балл
ының саны* түрі* уақыты, саны
деңгейі мин*

Геоэконом 10.4.1.1 Білу және 1 1 2 2

ика Геоэкономика бағытының мақсаты түсіну
негіздері мен міндеттерін түсіндіру
10.4.1.6 Дүниежүзілік Жоғары 1 4 4 2
шаруашылықтың заманауи деңгей
салаларын орналастыру факторларын дағдылар
талдау ы

10.4.1.8 Дүниежүзі елдерін Қолдану 1 3 4 3

шаруашылық құрылымы бойынша 21
жіктеу

10.4.1.9 Дүниежүзі Жоғары 1 6 8 6

шаруашылығының аумақтық деңгей
модельдерін талдау дағдылар
ы

10.4.1.11 Дүниежүзі елдерін Қолдану 1 7 10 8

экономикалық даму деңгейі бойынша
жіктеу

64
Геосаясат 10.5.1.3 Негізгі геосаяси объектілер Қолдану 1 2 2 2
негіздері мен субъектілерді анықтау
10.5.1.6 Геосаясаттағы Жоғары 1 8 3 3
физикалықгеографиялық, деңгей
экономикалық, әлеуметтік, дағдылар
демографиялық, саяси, әскери, ы 9
технологиялық факторларға баға
беру

10.5.1.10 Мемлекеттік шекаралардың Жоғары 1 5 7 4

функциясын, түрлерін, анықтау және деңгей
белгілеу шараларын, динамикасын дағдылар
талдау ы

Барлығы 8 40 30 30

65
 Балл қою кестесі

Тапсыр Жауап балл Қосымш

ма а
№ ақпарат

1 Геоэкономика мақсаты- біртұтас жүйе ретіндегі 2 Басқа да

ғаламдық экономикалық кеңістіктегі үдерістер мен дұрыс
құбылыстарды, даму тенденцияларын талдап, жауаптар
болжамдар жасау қабылдан
ады.
2 Гавай аралдары 1
Аляска 1

3 Индустриаланд А Ауыл шаруашылығы 1

ыруға дейін
елдер 1
Индустриаланд В Өнеркәсіп
ыру елдері 1
Постиндустриял С Қызмет көрсету саласы
ық елдер

4 а. Ғылыми фактор 1
b. Қазақстанда Жапония тәрізді роботтарды шығару 1
саласы жоғары деңгейде дамымаған, себебі
Қазақстанда ҒТР жетістіктері төмен
5 а. Шекараны демаркациялау(лат. demarkatio – 1
межелеу) – арнайы шекаралық таңбалармен белгілеу
арқылы жер аумағына мемлекеттік шекараны
жүргізу.
Шекараны делимитациялау(лат. delimitatio –
белгілеу) – келіссөздер арқылы мемлекеттер
арасында шекара сызықтарының жалпы (ортақ)
бағытын анықтау. 1

b.Африкадағы отарлау кезеңінен сақталып қалған

жасанды шекаралар қазірі таңда құрлықтағы елдер
арасындағы ұлт-араздығына, ұлт арасындағы
этностық соғыстарға әкеледі.
2
1968 ж Качское Ранно даулы адьюдикция/
ауданының 90%-ы
Үндістанға, 10%-ы Пәкістанға
66
 өтті
1867 ж АҚШ Алясканы цессия
Ресейден сатып алды
Нидерланд, Сингапур, Парсы аккреция
шығанағы мемлекеттерінде
жағалық бөлік кеңейтіліп
келеді

6
a. АҚШ, Канада, Еуропа елдері, Аустралия 1
b. Жапония 1
c. Қызмет көрсету саласы 1
d. Ауыл шаруашылығы (аграрлық сектор) 1
e. 1- Отарлау саясатының ықпалы зор болды, 2
ХХ ғасырдың басында Африка құрлығының Басқа да
90 отарланған дұрыс
2- Бұл елдерде ауыл шаруашылығының жауаптар
үлесі жоғары, ел экономикасының қабылдан
өндіруші және аграрлық салаға негізделуі ады.

7 a. «Үлкен Жетілік» Италия, Жапония, Франция 1

Дамушы елдер: Нидерланд, Испания, 1
Норвегия

b. 1
Жетекші дамушы Қытай, Үндістан 1
елдер 1
1
Жаңа индустриялық Тайланд, Малайзия 1
елдер 1

Мұнай экспорттаушы Кувейт, Сауд

елдер Арабиясы, БАӘ

Плантациялық Шри-Ланка, Коста-

шаруашылық елдері Рика, Гватемала

«Жалға пәтер беруші Мальта, Кипр,

елдер» Панама

Даму деңгейі төмен Сомали, Чад,

67
 Танзания

8 Құрлықішілік жағдайы (ашық теңізге шығу 1 Басқа да

жолының болмауы) – көршілес мемлекеттерге дұрыс
тәуелді етеді. Осы тәуелділікті азайты жауаптар
мақсатындағ әлемдік нарыққа шығатын көлік қабылдан
«коридорларын» жасауға қатысуда. Олар ады.
барлық бағыттар бойынша-Ресей, Қытай,
Орталық, Оңтүстік Батыс (Иран, Түркия) және
Оңтүстік Азия арқылы жүргізіледі.
1
Екі алып мемлекеттердің аралығында
орналасуы (ҚХР мен РФ) – Қазақстан және
РФ, ҚХР сияқты елдермен бірге ШЫҰ на
мүше. Бұл қадамның ел қауіпсіздігі мен
тәуелсіздігі үшін маңызы зор
1
Қазақстанның шекаралас аймақтарын жақын
орналасқан «ыстық нүкте аймағының болуы»-
олардың ішіндегі ең қауіптісі- Ауғаныстан
(халықаралық террор, есірткі саудасы),
Қырғызстан мен Тәжікстан (ішкі қақтығыстар),
Өзбекстандағы (террор мен экстремистік
сипат)

Жалпы 30

4 ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ ТАПСЫРМАЛАРЫ

«Елтану» бөлімі бойынша жиынтық бағалау
68
Тақырып Кешенді географиялық аудандастыру.
Салыстырмалы елтану
Оқу мақсаты 10.6.1.1 дүниежүзінің түрлі белгілер бойынша
физикалық географиялық, тарихи-мәдени, саяси-
географиялық, геосаяси аудандарға бөлінуін
түсіндіру
10.6.2.2 дүниежүзі елдерін салыстыруда
қолданылатын көрсеткіштердің бірін есептеу әдісін
түсіндіру (таңдау бойынша: ЖІӨ, ЖҰӨ, оның
ішінде жан басына шаққанда, СҚП – сатып алу
қабілетінің паритеті, гендерлік тепе-теңдік және
т.с.с.)
10.6.2.3 көрсеткіштердің бірі бойынша графикалық
түрде дүниежүзі елдерінің рейтингін
көрсету(таңдау бойынша)
10.6.2.6 елдің рейтингте орналасқан орына әсер
ететін географиялық, әлеуметтік, экономикалық
және саяси факторларды анықтау (таңдау бойынша
рейтингтің басында, ортасында және соңында
орналасқан үш елдің мысалында)
Бағалау критерийі Білім алушы
 Дүниежүзінің тарихи-географиялық
аудандарға бөлінуін сипаттайды;
 Дүниежүзі елдерін ЖІӨ жан басына
шаққандағы мөлшерін есептейді;
 Дүниежүзі елдерінің жан басына шаққандағы
ЖІӨ мөлшерін графикалық түрде көрсетеді;
 АДИ әсер ететін факторларын талдайды
Ойлау деңгейлері Қолдану
Жоғарғы деңгей дағдылары
Орындау уақыты 20 минут

Тапсырма
1.Дүниежүзінің тарихи-географиялық аудандар картасын талдаңыз

а. Дүниежүзінің тарихи-географиялық аудандарының макроаймақтарының

құрамын анықтаңыз

№ Макроаймақтар Мезоаймақтар
1 Еуропа
2 Азия
3 Америка
69
4 Африка
5 Аустралия және Мұхиттық аралдар

b. Таңдау бойынша бір макроаймаққа сипаттама беріңіз

________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________

2. Берліген мәліметтерді пайдаланып елдердің жан басына шаққандағы

ЖІӨ мөлшерін есептеңіз

Елдер Халық саны, млн ЖІӨ (сатып алу Жан басына

адам қабілетіне шаққандағы
сәйкес) жалпы мөлшері, %
көлемі, млрд
доллар
Қытай 1393,8 23208
АҚШ 328 19485
Үндістан 1371,3 9474
Жапония 126,5 5443
Қазақстан 18,4 479

70
3. Берліген мәліметтерді пайдаланып елдерді жан басына шаққандағы ЖІӨ
мөлшері бойынша салыстырыңыз

а. Елдердің ЖІӨ жан басына шаққандағы мөлшері бойынша салыстырып

өсу реті бойынша графикалық түрде көрсетіңіз
%

елдер

b. Қазақстандағы ЖІӨ жан басына шаққандағы мөлшерін алдыңғы

бестіктегі елдермен салыстырып, өсу динамикасы бойынша қорытынды
жасаңыз
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
______

4. Адам әлеуетінің негізгі сипаттамасы АДИ – ді бағалаңыз

а. Берілген ақпаратты пайдаланып АДИ есептеу барысында ескерілетін

көрсеткіштерге әсер ететін факторларды талдаңыз

Адам дамуының индексі - экономикалық индикатор болып

табылады, оны түрлі елдерде өмір сүру сапасын анықтау үшін БҰҰ
пайдаланылады.
АДИ есептеу барысында 3 түрлі көрсеткіш ескеріледі:
- елдегі күтілетін өмір жасы ұзақтығының индексі;
- ел халқының сауаттылық деңгейінің индексі;
- табыс индексі.
Күтілетін өмір жасының ұзақтығы - маңызды интегралды
демографиялық көрсеткіш. Ол белгілі бір жастағы адамның келешектегі
орташа өмір сұру жасын білдіреді және өлім-жітім кестесінің қорытынды
көрсеткіші болып табылады.
Ғалымдар сауаттылықты адамның одан әрі дамуының іргетасы
ретінде қарастырады:Сол себепті ол АДИ есептеудегі басты көрсеткіштің
бірі болып табылады. Статистикада сауаттылық деп адамның күнделікті

71
өміріне қатысты қысқа, қарапайым мәтінді оқи білу, түсіну және жаза білу
қабілетін атайды.
Табыс деңгейі жан басына шаққандағы нақты табыс көлімі мен
тұтыну көліміне негізделеді. Бұл көрсеткіш бір ел ішіндегі тұрғындар
топтарының өмір деңгейін, сондай-ақ елдерді өзара салыстыруға мүмкіндік
береді.

Саяси фактор
________________________________________________________________
________________________________________________________________
____
Экономикалық фактор
________________________________________________________________
________________________________________________________________
____
Әлеуметтік фактор
________________________________________________________________
________________________________________________________________
____

b. Факторлардың ықпалы бойынша қорытынды жасаңыз

________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
______

Бағалау Тапсырма Дескриптор Балл

критерийі №
Білім алушы
Дүниежүзінің 1 1 макроаймақтың мезоаймақтарын 1
тарихи- анықтайды
географиялық 2 макроаймақтың мезоаймақтарын 1
аудандарға анықтайды
бөлінуін 3 макроаймақтың мезоаймақтарын 1
72
 сипаттайды анықтайды
4 макроаймақтың мезоаймақтарын 1
анықтайды
5 макроаймақтың мезоаймақтарын 1
анықтайды
Таңдау бойынша бір 1
макроаймаққа сипаттама береді
Дүниежүзі 2 Елдердің ЖІӨ жан басына 1
елдерін ЖІӨ жан шаққандағы мөлшерін есептеу
басына әдісін қолданады
шаққандағы 1-ші елдің ЖІӨ жан басына 1
мөлшерін шаққандағы мөлшерін есептейді
есептейді 2-ші елдің ЖІӨ жан басына 1
шаққандағы мөлшерін есептейді
3-ші елдің ЖІӨ жан басына 1
шаққандағы мөлшерін есептейді
4-ші елдің ЖІӨ жан басына 1
шаққандағы мөлшерін есептейді
5-ші елдің ЖІӨ жан басына 1
шаққандағы мөлшерін есептейді
Дүниежүзі 3 Елдерді ЖІӨ жан басына 1
елдерінің жан шаққандағы мөлшері бойынша
басына салыстырады
шаққандағы ЖІӨ Елдерді ЖІӨ жан басына 1
мөлшерін шаққандағы мөлшерінің өсу реті
графикалық бойынша графикалық түрде
түрде көрсетеді көрсетеді
Қазақстандағы ЖІӨ жан басына 1
шаққандағы мөлшерін алдыңғы
бестіктегі елдермен салыстырады
Қазақстандағы ЖІӨ жан басына 1
шаққандағы мөлшерінің өсу
динамикасы бойынша қорытынды
жасайды
АДИ әсер ететін 4 АДИ әсер ететін экономикалық 1
факторларды факторларды талдайды
талдайды АДИ әсер ететін әдеуметтік 1
факторларды талдайды
АДИ әсер ететін саяси 1
факторларды талдайды
Факторлардың ықпалы бойынша 1
қорытынды жасайды
Жалпы балл 20

73
 «Елтану» бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты
ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика
Оқушының аты-жөні __________________________________

Бағалау критерийі Оқу жетістігінің деңгейі

Төмен Орта Жоғары
Дүниежүзінің тарихи- Макроаймақтың Макроаймақтың Макроаймақтың
географиялық аудандарға мезоаймақтарын мезоаймақтарын мезоаймақтарын барлығын
бөлінуін сипаттайды анықтағанда қиналады анықтағанда/ бір анықтады/таңдау бойынша
макроаймаққа сипаттама бір макроаймаққа толық
бергенде қателіктер сипаттама берді
жіберді

Дүниежүзі елдерін ЖІӨ Елдердің ЖІӨ жан басына Елдердің ЖІӨ жан басына Елдердің ЖІӨ жан басына
жан басына шаққандағы шаққандағы мөлшерін шаққандағы мөлшерін шаққандағы мөлшерін
мөлшерін есептейді есептеуде қиналды есептеу әдісін қолдана есептеу әдісін қолданып,
алғанмен, есептеуде барлық елдердің ЖІӨ жан
қателіктер жіберді басына шаққандағы
мөлшерін дұрыс есептейді

Дүниежүзі елдерінің жан Елдерді ЖІӨ жан басына Елдерді ЖІӨ жан басына Елдерді ЖІӨ жан басына
басына шаққандағы ЖІӨ шаққандағы мөлшері шаққандағы мөлшері шаққандағы мөлшері
мөлшерін графикалық бойынша салыстырып, бойынша салыстырып, бойынша салыстырып,
түрде көрсетеді графикалық түрде графикалық түрде өсу графикалық түрде өсу
көрсетуде қиналды ретімен көрсетуде ретімен көрсетеді/
қателіктер жіберді Қазақстандағы ЖІӨ жан
басына шаққандағы
мөлшерінің өсу динамикасы
бойынша қорытынды
74
 жасайды

АДИ әсер ететін АДИ-ға әсер ететін АДИ-ға әсер ететін АДИ-ға әсер ететін
факторларды талдайды факторларды талдауда факторларды талдауда факторларды
қиналды қателіктер жіберді талдайды/Факторлардың
ықпалы бойынша
қорытынды жасайды

75
4 ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ ТАПСЫРМАЛАРЫ

«Адамзаттың ғаламдық проблемалары» бөлімі бойынша жиынтық

бағалау
Тақырып Ғаламдық проблемалардың географиялық аспектілері
Оқу мақсаты 10.7.1.1 адамзаттың дамуындағы проблемаларын топтастыру
10.7.1.2 ғаламдық проблемалардың критерийлерін анықтау
10.7.1.4 ғаламдық проблемалардың аумақтық көріністерін анықтау.
Бағалау критерийі Білім алушы
• Ғаламдық проблемалардың себептері мен салдарын топтастырады
және критерийлерін анықтайды
• Адамзаттың ашаршылық проблемаларын жіктейді
• Ғаламдық проблемалардың аумақтық таралуын анықтайды.
Ойлаудағдыларының Қолдану
деңгейі Жоғары деңгей дағдылары
Орындау уақыты 20 минут

Тапсырма
1. Ғаламдық мәселелер және оларды анықтау критерийлерін сипаттаңыз.
а. Қазіргі кездегі қалыптасқан ғаламдық мәселелер туралы анықтама
беріңіз.
b. Жергілікті және аймақтық мәселелерден ғаламдық мәселелерді
анықтау критерийлерін сипаттаңыз.
1._____________________________________________________________
2._____________________________________________________________
3._____________________________________________________________

2.Дүниежүзінің ашаршылық картасын талдаңыз.

76
a.Ашаршылық деңгейіне қарай кестені толтырыңыз
ашаршылық деңгейі (елдер)
жоғары орташа төмен

b. Ашаршылық проблемасы жоғары болу себебін түсіндіріңіз.

3.Төменде елдердің даму картасы көрсетілген. (БҰҰ-ның Даму

Бағдарламасы, 2013 жыл)

а. Экономикасы даму деңгейіне қарай ғаламдық проблемаларды

топтастырыңыз.
Өте жоғары және орташа төмен
жоғары

77
Бағалау критерийі Тапсырма Дескриптор Балл
№ Білім алушы
ғаламдық 1
проблемалардық
қалыптасуын
анықтайды;
ғаламдық проблеманы 1
Адамзаттың дамуындағы
1- критерий бойынша
проблемаларды жіктейді
1 сипаттайды;
және критерийлерін
ғаламдық проблеманы 1
анықтайды.
2- критерий бойынша
сипаттайды;
ғаламдық проблеманы 1
3- критерий бойынша
сипаттайды;
ашаршылық жоғары деңгей 1
• Адамзаттың
елдерді анықтайды;
ашаршылық орташа деңгей 1
ашаршылық
елдерді анықтайды;
проблемаларын жіктейді 2
ашаршылық төмен деңгей 1
елдереді анықтайды
ашаршылық жоғары болу 1
себебін түсіндіреді;
Өте жоғары және жоғары 1
Ғаламдық проблемалардың дамыған елдердегі
3 ғаламдық проблемаларды
топтастырады
топтастырады;
орташа дамыған елдердегі 1
ғаламдық проблемаларды
топтастырады
төмен дамыған елдердегі 1
ғаламдық проблемаларды
топтастырады
Жалпы балл 11

78
«Адамзаттың ғаламдық проблемалары» бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-
аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика
Оқушының аты жөні ___________________________________________________________________________

Бағалау критерийі Оқу жетістігінің деңгейі

Төмен Орта Жоғары
Адамзаттың дамуындағы Адамзаттың дамуындағы Адамзаттың дамуындағы Адамзаттың дамуындағы
проблемаларды жіктейді проблемаларды жіктеуде проблемаларды жіктеуде проблемаларды жіктейді
және критерийлерін қателіктер жібереді және критерийлерін және критерийлерін
анықтайды анықтауда қателіктер сипаттайды.
жібереді

Адамзаттың шаршылық Адамзаттың ашаршылық Адамзаттың ашаршылық Адамзаттың ашаршылық

проблемаларын проблемасын жіктеуде проблемаларын жіктейді, проблемаларын жіктеп,
жіктейді қиналды себебін сипаттауда ашаршылық себептерін
қателіктер жіберді сипаттайды.

Ғаламдық проблемалардың Мемлекеттердің даму Мемлекеттердің даму Мемлекеттердің даму

топтастырады деңгейіне қарай ғаламдық деңгейіне қарай ғаламдық деңгейіне қарай ғаламдық
проблемаларды проблемаларды проблемаларды
топтастыруда қиналды топтастыруда топтастыра-
қателіктер жіберді ды және сипаттайды.

79
 4 -тоқсанға арналған жиынтық бағалаудың тапсырмалары

1. Дүниежүзінің тарихи-географиялық аудандарға бөлінуін сипаттаңыз

а. Дүниежүзінің тарихи-географиялық аудандарын сатылы аймақтар бойынша
бөліңіз
Сатылы аймақтар Мысалдар
1 Макроаймақ А Тибет
2 Мезоаймақ В Шығыс Азия
3 Аймақшалар С Еуропа
1. ________2._________ 3.__________
[1]
b. Еуропа макроаймағына сипатама беріңіз_________________________[2]

2. Дүниежүзі елдерін халық саны рейтингі бойынша сипаттаңыз

а. Дүниежүзі елдерін халық саны бойынша 1-ден -10 –ға дейін реттілікпен
орналастырыңыз:
Ресей, АҚШ, Мексика, Үндістан, Нигерия, Қытай, Пәкістан, Бангладеш,
Индонезия, Бразилия [1]

b. Кескін картада алғашқы үштік елдерін көрсетіңіз

[1]
3. Дүниежүзі аймақтарындағы Интернетті пайдаланушылар саны мен олардың
жалпы халықтағы үлесіне керсетеңіз
Аймақтар 2005 2014 2017
саны, млн үлесі, % саны, млн үлесі, % саны, млн үлесі, %
адам адам адам
Африка 15 2,1 132 14,5 213 21,8
Араб елдері 26 8,3 165 36,3 173 43,7
Азия - Тынық 345 9,3 1397 334,8 1813 43,9
мұхиты аймағы
ТМД елдері 27 10,2 163 58,2 191 67,7

80
Еуропа 279 46,3 461 73,8 501 79,6
Америка 318 35,9 567 58,1 662 65,9
Дүниежүзі 1024 15,8 2880 39,9 3578 48,0

а. Кестеде берілген мәліметтерді пайдаланып таңдау бойынша 2 аймақтағы

2005-2017 жылдар аралығында Интернет пайдаланушылар санының өзгеруі
динамикасын анықтаңыз
1 аймақ___________________________________________________________ [1]
2 аймақ___________________________________________________________ [1]

b. 2017 жылы дүниежүзі бойынша Интернет пайдаланушылар санынан

алғандағы үлесі ең жоғары және ең төмен болған аймақтарды атаңыз
Ең жоғары _____________________________________________________[1]
Ең төмен ______________________________________________________ [1]

с. Интернет пайдаланушылар үлесі ең жоғары аймақта бұл көрсеткішке әсер

ететін негізгі факторларды атаңыз___________________________________[1]

4.Дүниежүзінің физикалық географиялық аудандастырылуын талдаңыз

а.Қазақстанның территориясының физикалық - географиялық аймақтарын
анықтаңыз

[1]
b. Бір физикалық-географиялық аймаққа жоспар бойынша сипаттама беріңіз
1.Географиялық орны
2.Аймаққа сәйкес келетін геологиялық және тектоникалық құрылымы
3.Жер бедерінің сипаты, орташа биіктік көрсеткіштері
4.Климаттық жағдайы және оның басты ерекшеліктері
81
5.Топырақ – өсімдік жамылғысы және жануарлар дүниесі
6.Аймақтың шаруашылыққа қолданылу жолдары
[3]

5.Дүниежүзі елдерін салыстыруда қолданылатын ЖІӨ есептеу әдісін

түсіндіріңіз
а. Қазақстанның ЖІӨ, оның ішіндегі жан басына шаққанда көрсеткішін
есептеңіз.
ЖІӨ (сатып алу қабілетіне сәйкес) жалпы көлемі 479 млрд доллар, халық саны
18,4 млн адам (2018 ж бойынша) _______________________________[2]
b. Қазақстанның ЖІӨ көрсеткішіне әсер ететін факторларды бірін нақты
мысалдармен дәлелдеңіз
_________________________________________________________________ [2]

6. Адамзаттың дамуындағы мәселелерді топтастырып сипаттаңыз

а. Сызбаны толықтырыңыз
Адамзаттың ғаламдық мәселелері

[1]
b. Адамзаттың дамуындағы проблемалардың біріне критерий бойынша
сипаттама беріңіз
Ауқымы
Маңыздылығы
Шешімінің күрделі болуы
[1]
7.Ғаламдық проблемалардың механизмін түсіндіріңіз.
а.Дүниежүзінде орман алқаптарының қысқаруы маңызды проблемалардың бірі.
Осы проблеманың салдарын атап, 2 шешу жолын ұсыныңыз.
Салдары___________________________________________________________[2]
1 шешу жолы_____________________________________________________[1]
2 шешу жолы_____________________________________________________[1]

b. Бейбітшілікті сақтау мәселелерін шешудегі Қазақстанның басты қадамын

атап нақты мысладармен дәлелдеңіз______________[1]

8. Дамушы елдердегі ғаламдық мәселелерді талдаңыз

а.Демографиялық мәселелерге байланысты туындайтын жанама мәселелерді
айқындаңыз____________________________________[1]

82
b.Төмендегі дамушы елдерді азық-түлікпен қамтамасыз етілу деңгейі бойынша
ажыратыңыз
Азық-түлікпен қамтамасыз етілу Елдер
деңгейі бойынша топтар
1 Азық-түлік жетіспейтін, бірақ оны A Египет
сырттан сатып алу мүмкіндігі бар ел
2 Азық-түлік өндірісі жергілікті B Үндістан
сұранысты әрең қамтамасыз ететін ел
3 Азық-түлік жетіспейтін, бірақ өзін-өзі C Жапония
қамтамасыз ету үшін су және жер
ресурстарын қарқынды игеріп жатқан
ел
4 Жан басына шаққанадағы азық- D Эфиопия
түлікпен қамтамасыз етілу жағдайы
төмен ел
1. ________2._________ 3.__________ 4.__________

[1]
с. «Тұрақты даму» концепциясының елдердің даму деңгейлері арасындағы
алшақтықты азайту және кедейлік пен қайыршылықты жою тұжырымының
дамушы елдердегі ғаламдық мәселелерді шешуге ықпалын бағалаңыз
__________________________________________________________________[3]

83
 4–тоқсан бойынша жиынтық бағалау тапсырмаларының сипаттамасы

Бөлім Тексерілетін мақсат Ойлау Тапсыр- Тапсыр Тап Орын Балл Бөлімге
дағдыларының ма саны ма № * сыр- далу берілетін
деңгейі ма уақы балл саны
түрі ты,
мин
Дүниежүзі 10.6.1.1 Дүниежүзінің
аймақтары түрлі белгілер бойынша
физикалық географиялық,
Жоғары деңгей
тарихи-мәдени, саяси- 1 4 ТЖ 6 4 18
дағдылары
географиялық, геосаяси
аудандарға бөлінуін
түсіндіру
10.6.1.3 Дүниежүзінің 3
тарихигеографиялық
аймақтарын, олардың
құрамы мен
ерекшеліктерін, Қолдану 1 1 ҚЖ 4
географиялық
сипаттамасын
шығармашылық түрде
ұсыну
Елдерді 10.6.2.2 Дүниежүзі елдерін Жоғары деңгей 1 5 ТЖ 6 4
салыстыру салыстыруда дағдылары
әдістемесі қолданылатын
көрсеткіштердің бірін

84
 есептеу әдісін түсіндіру
(таңдау бойынша: ЖІӨ,
ЖҰӨ, оның ішінде жан
басына шаққанда, СҚП –
сатып алу қабілетінің
паритеті, гендерлік
тепетеңдік және т.с.с.)
10.6.2.3 Көрсеткіштердің 4 3
бірі бойынша графикалық
түрде дүниежүзі елдерінің Қолдану 1 2 ҚЖ
рейтингін кӛрсету (таңдау
бойынша)
10.6.2.6 Елдің рейтингте ТЖ 6 4
орналасқан орына әсер
ететін географиялық,
әлеуметтік, экономикалық
және саяси факторларды
Қолдану 1 3
анықтау (таңдау бойынша
рейтингтің басында,
ортасында және соңында
орналасқан үш елдің
мысалында)
Адамзаттың 10.7.1.1 Адамзаттың Қолдану 1 6 ҚЖ 3 2
ғаламдық дамуындағы 12
проблемалары проблемаларын
топтастыру

85
 10.7.1.3 Ғаламдық
проблемалардың себептері
1 7 ТЖ 4 4
мен салдарын анықтап,
топтастыру
10.7.1.4 Ғаламдық
проблемалардың аумақтық 1 8 ТЖ 7 6
көріністерін анықтау
Барлығы: 8 40 30 30

86
 Балл қою кестесі

№ Жауап Бал Қосымша

л ақпарат
1 а.1С, 2В, 3А 1
b.Еуропа макроаймағының аумағы, табиғатының 1
ерекшелігі, табиғи - ресурстық әлеуетіне, 1
халқының санына, оның ұлттық, діни құрамына
сипаттама береді
2 а. 1
Елдер Рет
і
Ресей 9
АҚШ 3
Мексика 10
Үндістан 2
Нигерия 7
Қытай 1
Пәкістан 6
Бангладе 8
ш
Индонези 4 1
я
Бразилия 5
b. Қытай, Үндістан, АҚШ-ты кескін картаға
түсіреді
3 а. Кестедегі мәліметтерді пайдаланып 2 аймақтағы
Интернет пайдаланушылар санының өсу
динамикасын анықтайды 1
Африка 15-132-213 млн адамға 1
өсті
Араб елдері 26-135-173 млн адамға
өсті
Азия - 345-1397-1813млн
Тынық адамға өсті
мұхиты
аймағы
ТМД елдері 27-163-191 млн адамға 1
өсті
Еуропа 279-461-501млн адамға 1
өсті 1
Америка 318-567-662млн адамға
өсті
87
 Дүниежүзі 1024-2880-3578 млн
адамға өсті
b. Ең жоғары үлес - Азия - Тынық мұхиты аймағы
50,6%
Ең төмен үлес – Араб елдері 4,8%
с. Азия - Тынық мұхиты аймағы 50,6% - елдердің
әлеуметтік және экономикалық дамуы,
технологиялар деңгейі және ел азаматтарының әл-
ауқаты.
4 а.Қазақстанның территориясының физикалық - 1
географиялық аймақтары – Шығыс Еуропа, Батыс
Сібір (Солтүстік Қазақ жазығы), Тұран, Сарыарқа,
Алтай, Мұғалжар, Жетісу Алатауы, Тянь-Шань,
Сауыр-Тарбағатай Таңдау
b.Шығыс Еуропа жазығы 1 бойынша
1.Қазақстанның батысында Каспий теңізі 1 бір аймаққа
жағалауында 1 сипатама
2.Ежелгі Шығыс Еуропа платформасының береді
оңтүстік-шығыс бөлігі болып табылады,
Платформа фундаменті архей мен протерозойда қа
лыптасып, кристалды қатты жыныстарынан
қалыптаскан.
3. ҚұрамынаЖалпы Сырт қыраты, Каспий маңы
ойпаты және Орал алды (Жем) үстірті енеді.
4. Климаты құрғақ, континентті
5.Топырақсор мен сортаңды болып
келеді.Өсімдіктері –жусан, бұйырғын, көкпек,
жыңғыл, құмаршық, еркекшөп, селеу, дала жусаны
6.Орман суыры, қара кузен, ит тәріздес жанат, су
тышқаны), Каспийда итбалық кездеседі
5 а. 25 891 млрд доллар 1
b.Факторларды атайды 1
Мысалдар келтіреді 1
Фактордың ЖІӨ ықпалын дәлелдейді 1
6 а. Адамзаттың ғаламдық мәселелерді 1
1.Бейбітшілікті сақтау мәселелері
2.Азық-түлік мәселелері
3.Экологиялық мәселелер
4.Энергия және шикізат мәселелері
5.Демографиялық мәселелер
6.Дүниежүзілік мұхитты игеру мәселелері 1
b. Бейбітшілікті сақтау мәселелері
Ауқымы – бүкіл адамзатты қамтиды
Маңыздылығы - адамзаттың қазіргісі мен
88
 болашағына қауіп төндіреді
Шешімінің күрделі болуы – бірігіп күш жұмсауды,
мемлекеттер мен халықтардың біріккен әрекетін
қажет етеді
7 а.Орман алқаптарының қысқаруының салдары - 1 Оқушылард
шаруашылықта пайдалануда шектеусіз кесу, орман 1 ың басқа
өрттері жауаптары
1 Ағаш өнеркәсібінде қалдықсыз технологиялар болуы
қолдану 1 мүмкін
2 Орман өрттерінің алдын – алу 1
b. Қазақстанның ядролық қарудан бас тартуы 1
8 а. Азық-түліктің жетіспеушілігі, сауатсыздық, 1
экологиялық, аурулардың өршуі 1
b.1С, 2В,.3А, 4D
с.«Тұрақты даму» концепциясының елдердің даму 1
деңгейлері арасындағы алшақтықты азайту және 1
кедейлік пен қайыршылықты жою тұжырымының 1
дамушы елдердегі ғаламдық мәселелерді шешуге
ықпалын бағалайды – табиғи мүмкіншілігіне
байланысты ауыл шаруашылығын дамытуға,
экологиялық проблемаларды шешуге, медицинаны
дамытуға қаражаттың бөлінуі
Жалпы балл 30

89