Вы находитесь на странице: 1из 4

5 – Маруза: КОН ЛАХИМЛАРИ.

Фойдали казилмалардан турли максадларда фойдаланиш факат улар массивдан


ажратиб олиниб ер юзига чикариб берилгандан сунггина амалга оширилиши мумкин.
Фойдали казилмаларни казишга тайёрлаш, массивдан ажратиб олиш, ташиш, ер
юзига чикариш ва бошка жараёнлар билан боглик булган ишлар мажмуи – кон
ишлари дейилади.
Ер кобигида кон ишларини олиб бориш натижасида фойдали казилма танаси ва
кон жинслари орасида сунъий бушликлар хосил булади. Бу бушликлар кон
лахимлари деб юритилади.
Кон лахимлари бажарадиган вазифаларига кура разведка ва кон казиш
(эксплуатацион) лахимларга ажратилади.
Конларни казиб чикариш 3 та боскичдан ташкил топади: конни очиш, шахта
майдонини казишга тайёрлаш ва бевосита фойдали казилмани казиб олиш. Шунга
кура эксплуатацион кон лахимлари хам учга, яъни капитал (кон очувчи), кон
тайёрлов (захирани бир кисмини казишга тайёрловчи) ва казиш (фойдали казилмани
бевосита казиб олишга тегишли)) лахимларга булинади.
Утилган жойга нисбатан кон лахимлари очик ва ер ости кон лахимларига
ажралади. Очик кон лахимлари ер юзида, ер ости лахимлари эса - кон жинслари
орасида барпо этилади.
Ер кобигида жойлашиши буйича кон лахимлари вертикал, горизонтал ва кия
булиши мумкин. Улар бевосита ер юзи билан туташган ва туташмаган булиши
мумкин. (1- расм)

Расм -1:
Кон лахмлари: 1-штольня; 2-вертикал ствол; 3-кия ствол; 4-гезенк; 5-шурф; 6-кия
шурф; 7-квергшлаг; 8-штрек; 9-майдон штреги; 10-просек; 11-йулак; 12-бремсберг;
13-одам юрадиган йулак; 14-уклон; 15-казиш кавжойи.
Вертикал кон лахимлари.
Вертикал кон лахимлари стволлар, гезенклар, шурфлар, кур стволлар, руда
туширгичлардан ташкил топган булиб, уларнинг айримлари ер юзи билан бевосита
туташган ва айримлари туташмаган булади.
Вертикал ствол – бевосита ер юзи билан туташадиган ва конни очиш учун
утиладиган кон лахими.
Стволлар бош ва ёрдамчи булиши мумкин. Бош ствол, шахтадан (рудникдан)
казиб олинган фойдали казилмани ер юзига чикариб беришда хизмат килади.
Ёрдамчи ствол эса одамлар, материалларни, ускуналарни шахтага тушириш ва ер
юзига кутариш, шахтани шамоллатиш каби ишларни бажаришга хизмат килади.
Стволнинг ер юзи билан туташган жойини ствол огзи ва унинг ствол атроф
иншоотлари горизонтидан пастдаги кисмини зумф дейилади.
Вертикал стволлар айлана, тугритуртбурчак ёки эллипсимон кундаланг кесим
юзали булиши мумкин.
Кур ствол – ер юзи билан бевосита туташмайдиган, юкларни пастки
горизонтдан юкори горизонтга кутариш машиналари ёрдамида чикариб беришга
хизмат киладиган вертикал кон лахими. Кур стволлар бош ствол оркали очилган
сунгги горизонтдан пастда жойлашган фойдали казилмани очиш учун барпо этилади.
Гезенк – бевосита ер юзи билан туташмайдиган, фойдали казилма ва бошка
юкларни уз огирлик кучи таъсирида юкоридан пастга туширишга хизмат киладиган
вертикал кон лахими.
Шурф – ер юзи билан бевосита туташадиган, унча чукур булмаган ва кичик
кундаланг кесим юзага эга булган вертикал кон лахими. Шурфлар конларни разведка
килиш, шахта ва рудникларни шамоллатиш, материалларни шахта ичига тушириш
каби ишларни амалга оширишга хизмат килади.
Руда туширгич – ер юзи билан бевосита туташмайдиган ёки туташадиган,
кичик кундаланг кесим юзасига эга булган ва юкори горизонтдан пастки горизонтга
казиб олинган рудани уз огирлик кучи таъсирида туширишга хизмат киладиган
вертикал кон лахими (айрим холларда кия булиши хам мумкин). Агар фойдали
казилма кони факат ер ости усулида казиб олинадиган булса, рудатуширгич ер юзи
билан туташмайди. Коннинг юкори кисми очик усулда, пастки горизонтлари ер ости
усулида казиб олинадиган холларда рудатуширгич ер юзи билан очик кон лахимлари
оркали туташади.
Горизонтал кон лахимлари.

Штолнялар, квершлаглар, штреклар, просеклар, ортлар ва тоннеллар


горизонтал кон лахимлари булиб, уларнинг баъзилари конни очувчи, баъзилари эса,
конни казишга тайёрловчи лахимлар хисобланади.
Штолня – бевосита ер юзи билан туташадиган горизонтал кон лахими. Штолня
конларни разведка килиш ёки фойдали казилма ёткизигини очиш максадида барпо
этилади.
Тоннел – хар икки томони ер юзи билан бевосита туташадиган ер ости
горизонтал кон лахими булиб, асосан, транспорт ишларини бажаришга хизмат
килади.
Квершлаг – кон ёткизиклари (катламлари) чузиклигига перпендикуляр
утказиладиган, ер юзи билан бевосита туташмайдиган горизонтал кон лахими.
Квершлаглар одатда, очувчи кон лахимлари сирасига киради ва казиб олинган
фойдали казилмаларни, материалларни, ишчиларни, ускуналарни ташиш билан бир
каторда шахтани шамоллатиш ишларига хизмат килади.
Штрек – ер юзи билан бевосита туташмайдиган горизонтал кон лахими булиб,
шахта майдонидаги фойдали казилма захирасининг бир кисмини казишга тайёрлаш
учун барпо этилади. Штреклар кон ёткизиги кия жойлашган булса, у холда факат
ёткизик (катлам) чузиклиги буйича, горизонтал жойлашган булса, исталган
йуналишда утилиши мумкин. Штреклар бажарадиган вазифаларига нисбатан бош,
оралик, ташиш, шамоллатиш, конвейер ва бошка номлар билан юритилади.
Просек – ер юзи билан бевосита туташмайдиган, штрекка параллел утиладиган
горизонтал кон лахими. Просек штрекни утиш даврида уни шамоллатиш ва кесма
ишларини бажариш максадида утилади.
Орт – калин кумир катламлари ёки руда ёткизикларининг горизонтал
калинлиги буйича утиладиган горизонтал кон лахими.
Туташтирма – бир-бирига якин жойлашган кия лахимларини узаро
туташтирувчи горизонтал кон лахими.
Горизонтал кон лахимлари кундаланг кесим юзи тугритуртбурчак,
трапециясимон, кийик бурчакли, гумбазсимон, айлана ва бошка шаклларда булиши
мумкин.
Кия кон лахимлари.

Кия кон лахимлари бевосита ер юзи билан туташиши ва туташмаслиги мумкин.


Бевосита ер юзи билан туташадиган кия конларни кия шурф, кия ствол, кия штолня
каби лахимлар ташкил килади. Бу кия лахимлар конни очувчи капитал лахимлар
булиб, конни очувчи вертикал лахимлар оркали бажариладиган барча ишларни
бажаришга хизмат килади.
Бремсберглар, уклонлар, сирпанмалар, йулаклар ва печлар ер юзи билан
бевосита туташмайдиган кия кон лахимларидир.
Бремсберг - ер юзи билан туташмайдиган кия кон лахими, механик
курилмалар ёрдамида юкори горизонтдан казиб олинган фойдали казилмани пастки
горизонтга туширишга хизмат килади.
Уклон – ер юзи билан бевосита туташмайдиган кия кон лахими. Пастки
горизонтдан казиб олинган фойдали казилмани юкори горизонтга механик ускуналар
ёрдамида чикариб беришга хизмат килади.
Сирпанма (скат) – ер юзи билан бевосита туташмайдиган кия кон лахими.
Юкори горизонтдан казиб олинган фойдали казилмани пастки горизонтга уз огирлик
кучи таъсирида туширишга хизмат килади.
Йулак – ер юзи билан бевосита туташмайдиган, бремсберг ёки уклоннинг бир
томони ёки хар икки томонидан уларга параллел утиладиган кия кон лахими.
Йулаклар одамлар юриши, материалларни ташиш, шахтани шамоллатиш ва бошка
ёрдамчи ишларни бажаришга хизмат килади.
Печ – ер юзи билан бевосита туташмайдиган кия кон лахими. Печлар, одатда
фойдали казилма катлами буйлаб, унинг калинлиги орасидан утилади. Улар одамлар
юриши, ускуна ва метариалларни ташиш ва бошка ёрдамчи ишлар учун хизмат
килади.
Кутарма (восстающий) – ер юзи билан бевосита туташмайдиган кия (айрим
холларда вертикал) кон лахими булиб, асосан руда конларини казиб олишда иш
жойларини шамоллатиш, фойдали казилма ва бошка юкларни юкоридан пастга, уз
огирлик кучи таъсирида ташишга хизмат килади.
Камера ва казиш лахимлари.

Кундаланг кесим юзасига нисбатан унча узун булмаган кон лахимлари камера
деб юритилади. Камералар, одатда, ствол атрофида барпо этилади. Шу сабабли
камералар мажмуини ствол атроф иншоатлари (кураси) дейилади. Шахта ва
рудникларда камераларга сув чикариш курилмалари, электровоз ва вагончалар
депоси, ер ости электр подстанцияси, медицина пункти каби хизмат курсатувчи
булинмалар жойлаштирилади.
Бевосита фойдали казилма ёткизигини казиб олиш учун барпо этиладиган кон
лахимлари казиш лахимлари дейилади. Казиш ишлари бошланадиган казиш
лахимларининг юзаси кавжой (забой) деб аталади. Кумир шахталарида кавжой катта
узунликка эга булса, уни лава деб юритилади.
Казиш ишларига мулжалланган бурги-кудуклар (скважиналар) ва камералар
хам казиш лахимлари хисобланади.

Вам также может понравиться