Вы находитесь на странице: 1из 139

Хуэ́йзў йү̀ ян

Э̄рхо
̌ үанму гѝ бо̌нцуди җёщ
Гѝ җёй ̌ үәфа́
А. Ю. Сварова, Э. Рехорн

Хуэй́зў йү̀ ян
2
̌ үанму гѝ бо̌нцуди
Гѝ җёй
̌ үәфа́
җёщ

Бишкек 2005

2
Хуа̄тур
На̄н Паоло Фрейреди сы̀ йү̄нхади җё̌ йү̀ янди лўф
̄ у

Лю̌ шы җѝ ня́ншон Паоло Фрейре зэ̄ Бразилия гѝ бу̌ шы̌ зы̄ ди
жы́ нму җёл ̌ и Португалия хуа̄ди ня̄нфа дэ̄ щѐфа. Зӯ җы̄ гә сы̌ ху̀р
̄ у: бу̌ җё̌ ня̄н зы̄ , ё̄ йи̌ ха ня̄н
та̀ сы̌ лёнли йи̌ гә щи̌ н лўф
хуа̄җе̌җерни.
̌ үәфа́ди җўз̄ оҗяму ба̌ хуэй́зў йү̀ янди йи̌ н
Чы́ нзуәли җы̄ гә җёщ
я́нҗюли. Йӣхӯ ба̌ Паоло Фрейре җёф ̌ ади ён̄ зы ля́н хуэй́зў йү̀ ян
̄ у
хуа̄җе̌җерди җя̌щя̄ сы̀ йү̄нли. Че̄чў җы̄ гә щи̌ н лўф
́
хуэйзўжы́ нму ба̌ фӯму йү̀ янди щѐфа дэ̄ ня̄нфа щи̌ щүәчи
куэ̀дихы̀ н.
Пә̄щёди цэ́лё
1. Җёй ̌ үан ё̄ гѝ щүә́сынму зо̄җы бу̌лүн за̀мугә чи́нкуо̄нни1, җё̌
ва́му бә̌ за̀нҗӣнли, бә̌ хэ̄па̄ли. Зэ̄сы ва́му за̀нҗӣн, хэ̄па̄, та̀му
хо̀ хо́р бу̌ ня̄н фу̌. Ва́му ба̌ са̄ фә̌будуй̄ди сы̌ ху̀р, ба̌ та̀му бә̌
ма̄ли, бә̌ шо̌н щи̌ нли. Ва́му цэ́ до̄ щүә́тонни, йи̌ нцысы та̀му
ха́н җы̌ будо щи̌ щүәди цэ́лё. Җёй ̌ үан ё̄ гѝ та̀му бо̌нмонни. Ба̌
ва́му йи̌ навар ё̄ куа̌ни. Җёй ̌ үан йүә́ ба̌ ва́му куа̌, ва́му йүә̌
щүә́ди хо̀ .
Җёк̌ уә̀ ту́шон ны́ н зў̄ йи̌ гә фа̀шур. (За́ён ̄ ди йи̌ җя̀ н лѝбян
нѝму ка̄н пи̌ пин сы̌ щё̀нди фо́нфа .) 2

2. Җёй ̌ үан ё̄ гѝ щүә́сынму пә̄щёни, вӣ са̄ та̀му ё̄ зы̀ то̄зыни (ка̄н
„сы̀ йү̄нди цэ́лё“): Мый̀ йи̌ гә щүә́сын ны́ н ба̌ гә̌җя хуа̄хади
хуа̀р, щѐхади зуә̌зо хуә́ з. д. зэ̄ гә̌җяди зы̀ то̄зы лѝту гә́ха. Ба̌
җы̄ гә зы̀ то̄зы да̌нлин жы́ н бу̌ җу̀н ка̄н. Җы̄ гә зы̀ то̄зы зэ̄ җё̀н-
тонни шы̄ нхадини. Җёй ̌ ү̀ ня́нйиршон ва́му ба̌ гә̌җяди
зы̀ то̄зы на́хуэй́чини.

1
чи́нкуо̄н: обстоятельство
2
җо̄чў пи̌ пин сы̌ щё̀нди фо́нфа: критическое мышление
3
3. Мый̀ йи̌ гә җёк̌ уә̀ шон ю̀ йи̌ җү хуа̄ни. Мый̀ йи̌ гә җёк̌ уә̀ ю̀ йи̌ гә
̄ зыни.
ён
4. Щи̌ щүә фӯму йү̀ янди сы̌ ху̀р, до̄ ва́мушон дѝн ёҗ ̄ ѝндисы, җё̌
та̀му йи̌ ха ня̄н хуа̄җе̌җер. Җёй̌ үан бу̌ ти́фә „зы̄ “ди сы̄ чин. Зэ̄
̌ ̌
ву̌рус йү̀ янди җёкуә̀ шон җёйүан ны́ н сы̀ йү̄н ня̄н зы̄ ди лўф ̄ у.

Ту́хо дэ̄ э̄рходи җӣхуа


Ту́ходи во̄нщёнсы: Ба̌ фӯму йү̀ ян ё̄ фа̌җо̀ нни. Щуә́сынму мә̌
ня̄нди, мә̌ щѐди, та̀му гуо́н фә̌дини, фа̀дини, хуа̄дини. Зӯ да̌
җы̄ муҗя ва́му ля́н щи̌ н хуа̄ жы̄ ншыдини.
Э̄рхо ва́му щи̌ щүәди ня̄н дэ̄ щѐ хуэй́зў йү̀ янди хуа̄җе̌җердини.

Җёк̌ уә̀ди ё̄нзы


Во̄нщён:
1. Җё̌ ва́му хуэй̄ ня̄н дэ̄ щѐ җёк̌ уә̀ хуа̄ди җя̌щя̄
2. Җё̌ щүә́сынму гә̌җя сы̌ лён дэ̄ ба̄н ю̀ ди вы̄ нти
3. Җё̌ ва́му ба̌ ти́ муди сы̄ чин сы̌ лён, фә̌
Сы̀ йү̄нди цэ́лё:
Җёй ̌ үанди: Зы̀ җо̌нзы
Щүә́сынмуди: мый́ га̀нгар, бы̀ нбынзы, гэ̌ран, альбомди зы̀ , мый̀
йи̌ гә щүә́сынди зы̀ то̄зы

Җё̀нтонниди хуә́
Чу́нфә ли́нйир җёк̌ уә̀ди цэ́лё дэ̄ ца́кан җя̌ниди хуә́. Ва́му ба̌
щѐхади щё̀фә ня̄ндини. (~5 фы̌ н3)

3
фы̌ н: минута

4
I. Чѝнҗё4̄ (~10 фы̌ н)
Җёй ̌ үан ба̌ ва́му ля́н җёк̌ уә̀ ди хуа̄ жы̄ ншыдини. Та̀ ба̌ щён ̄ пя̀ р
зы̀ дини зэ̄мусы гѝ вы̄ нтидини. Ва́му ка̄н щён ̄ пя̀ рди сы̌ ху̀р ба̌
сы̌ лёнхади йи̌ җя̀ н бё̀фәдини. Җёй ̌ үан дуә̌йибанзы сы̌ ху̀р гуо́н
̄
ти̌ ндини. Ба̌ ва́муди йи̌ җя̀ н ѐ ё ти̌ нни! Җёй ̌ үан бу̌ ны́ н фә̌:
„Нѝди йи̌ җя̀н бу̌дый̄чы́ н, мә̌ дуй̄ди!“ Җы̄ гә сы̌ ху̀ рди во̄нщёнсы,
җё̌ ва́му ду̌ йи̌ дани ла̄мә̄ни, ба̌ гә̌җяди йи̌ җя̀ н су̌нсун-дундунди
бё̀фәни зэ̄мусы җё̌ та̀му ба̌ нэ̄ йи̌ җү̄ хуа̄ди йӣ сы̄ җы̌ до хо̀ дэ̄ ны́ н
җүә̌лэ.
̌ үан ба̌ дѝ э̄р җе́ да̌турни.
Ва́му зэ̄ чѝ щи̌ нли, җёй

II. Сы̌ лёнди сы̌ ху̀р (~12 фы̌ н)


1. Ва́му ба̌ җёк̌ уә̀ ди хуа̄ ти̌ нҗя̀ н зэ̄ чѝ щи̌ нли, җёй
̌ үан ба̌ ту́
йи̌ гә зы̀ җо̌нзы зы̀ дини.
Җёй ̌ үан щя̌н ба̌ хуа̄ ня̄ндини. Йӣ хӯ та̀ ля́н ва́му йи̌ дани
ня̄ндини. Зы̌ хӯ мый̀ йи̌ гә ва́ва ня̄ндини. Ва́му ба̌ җы̄ йи̌ җү̄
хуа̄ во̌н бы̀ нбынзышон щѐдини. Җёй ̌ үан ё̄ ба̌ мый̀ йи̌ гә
щүә́сын щѐхади хуа̄ ца̌ка̀нни, җё̌ йи̌ чѐ ва́му ба̌ җёк̌ уә̀ ди хуа̄
во̌н дуй̄ни щѐни.
Җёй ̌ үан вы̄ ндини: Җы̄ йи̌ җү хуа̄ ю̀ дуә̌шо̀ хуа̄җе̌җерни?
(Ны́ н ба̌ хуа̄җе̌җерди я̀нщи зў.̄ Ба̌ шу̀ гә̌до ха̄базы дѝха.
Ха̄базы ба̌ шу̀ нэ̌ җѝха, зӯсы җѝгә хуа̄җе̌җер.)
2. Җёй̌ үан ба̌ дѝ э̄ргә зы̀ җо̌нзы зы̀ дини, ля́н ва́му йи̌ дани
ня̄ндини.
3. Җёй̌ үан фә̌дини: „Ту́ йи̌ гә хуа̄җе̌җерсы „...“. „...“ хуа̄җе̌җер ю̀
җы̄ мугә хуа̄җе̌җерди җя̌щяни.“
Җёй ̌ үан ба̌ дѝ са̌нгә зы̀ җо̌нзы зы̀ дини. Та̀ ня̄ндини. Йӣ хӯ
ва́му чу́нфәдини.

4
чѝнҗё:̄ вызов
5
4. Җёй̌ үан фә̌дини: „Дѝ э̄ргә хуа̄җе̌җерсы „...“. „...“хуа̄җе̌җер ю̀
җы̄ мугә хуа̄җе̌җерди җя̌щяни.“
̌ үан гѝ ва́му пә̄щёдини.
̄ у, җёй
Зэ̄ ю̀ щи̌ н зы̄ бу́ли лўф
5. Ли́ нйирни җёй ̌ үан ба̌ ли́нйирди зы̀ җо̌нзы зы̀ дини. Та̀ ля́н
ва́му йи̌ дани ня̄ндини. Щя̌н ё̄ ня̄н мый̀ йи̌ хо̄нзыни, йӣ хӯ ё̄
ня̄н мый̀ йи̌ бэ̄зыни5. Ва́му щя̌н ду̌ йи̌ дани фә̌дини, йӣхӯ
җёй ̌ үан вы̄ н мый̀ йи̌ гә щүә́сындини. Щүә́сынму ня̄нди
сы̌ ху̀р җёй̌ үанму ё̄ лю́ шы́ нни, җё̌ ва́му йи̌ ха ня̄н хуа̄җе̌җер,
бә̌ җё̌ ня̄н луә̌му йи̌ гә зы̄ ли.
Ва́му зэ̄ ба̌ йи̌ чѐ хуа̄җе̌җер ня̄нди хо̀ , та̀му ба̌ йи̌ чѐ хуа̄җе̌җер
во̌н бы̀ нбынзышон щѐдини. Җёй ̌ үан ё̄ ба̌ мый̀ йи̌ гә щүә́сын
щѐхади хуа̄ ца̌ка̀нни, җё̌ йи̌ чѐ ва́му ба̌ җы̄ йи̌ гә хуа̄җе̌җер
во̌н дуй̄ни щѐни.
Йӣ хӯ ва́му че̄чў җы̄ ще хуа̄җе̌җер дуй̄ хуа̄дини.
̌ үан во̌н ба̀нзышон щѐдини.
Ва́му фә̌дини, җёй
Ны́ н ба̌ ва́му фы̌ н лё̀н – са̌н ба̀зы. Мый̀ йи̌ ба̀зы зэ̄ йи̌ гә
ба̀нзышон да̌нлин щѐдини. На̌гә ба̀зы щѐди хуа̄ дуә̌, та̀ зӯ
йи́ ншонли.
Ще́хуанди сы̌ ху̀р6 (2 – 3 фы̌ н)

III. Сы̌ лён дэ̄ сы̀ йү̄н щи̌ н цэ́лёди сы̌ ху̀р7 (~12 фы̌ н)
Дѝ са̌н җе́шон ва́му ё̄ ба̌ щи̌ щүәди хуа̄җе̌җер сы̀ йү̄нни.
1. Ва́му че̄чў зо̀ җуәди хуа̄ дуй̄ дуа̀рдини. Та̀му ѐ ны́ н ба̌
да̌нлин хуа̄җе̌җер сы̀ йү̄н.
Ва́му щя̌н ба̌ дуа̀р во̌н бы̀ нбынзышон щѐдини. Йи̌ гә гѝ йи̌ гә
ны́ н гѝ бо̌нцу. (Лё̀нгә щүә́сынму ны́ н йи̌ дани зўх̄ уә́.) Йӣхӯ

5
йи̌ бэ̄зы: графа
6
Ще́хуанди сы̌ ху̀ р: физминутка
7
Сы̌ лён дэ̄ сы̀ йү̄н щи̌ н цэ́лёди сы̌ ху̀ р: размышление
6
̌ үан вы̄ ндини, сый́ щё̀н ба̌ зы̄ җи зуә̌зохади
гуә̄ли 5 фы̌ н, җёй
дуа̀р да̄шын ня̄нни. Да̌нлинди ва́му ба̌ ня̄нди щүә́сын
ти̌ ндини. Ня̄нлиди йӣхӯ, щүә́сын ба̌ җы̄ гә дуа̀р во̌н
ба̀нзышон щѐдини. Җёй ̌ үан ба̌ цуә̌ву ля́н ва́му йи̌ дани
ца́кандини. (Бә̌ во̄ндёли, ба̌ ва́му ё̄ куа̌дищерни.)
2. Ва́му ба̌ гэ̌ран на́шон, ба̌ җёк̌ уә̀ ди хуа̄ лѝ бян хуа̄ хуа̀рдини
бу́ли щѐдини бу́ли фа̀ щѝ дини.
Гуә̄ли 10 фы̌ н, щүә́сынму ба̌ гә̌җя щѐхади хуә́ ны́ н зы̀ бу́ли
ны́ н ня̄н.
Мый̀ йи̌ гә щүә́сын ны́ н ба̌ та̀ди зуә̌пин зэ̄ зы̀ җиди зы̀ то̄зы
лѝту гә́ха.
Җёк̌ уә̀ди зу̀нҗе́:
• Фә̌ли җёк̌ уә̀ ди хуа̄ли.
• Ня̄нли, щѐли җёк̌ уә̀ хуа̄ди җя̌щя̄ли.
• Ля́н җёк̌ уә̀ хуа̄ зуә̌зо щи̌ н хуа̄ дэ̄ дуа̀рли.
• Хуа̄ли хуа̀рли.
• Ня̄нли щѐхади дуа̀рли.
• Дуй̄ли хуа̄ли.
Җя̄гуан:
Ба̌ ва́му куа̌йихар, гѝ ва́му ба̌ җя̄гуан да̌шон.

Җя̌ниди хуә́
1. Чу́нфә җёк̌ уә̀шон щѐхади цэ́лё.
2. Щѐ са̌н - сы̄ гә дуа̀рни бу́ли зуә̌зо йи̌ гә щё̀фә.
Җы̄ гә цэ́лёсы гѝ җёй̌ үанму гѝ бо̌нцуди бѝлү̄н. Кә̌сы мый̀ йи̌ гә
̌
җёйүан ны́ н ба̌ гә̌җяди йѝҗя̄н сы̀ йү̄н.

7
Хуэй́зў йү̀ ян җёк̌ уә̀ди җӣхуа
Ту́ йи̌ ба̀зы:
1. ма̌ма – мама
ма́ мэ́ мый́ мә́ мо́ му́
(ма́шы́ нзы, мэ́ чү́, мый́та̄н, мә́ до̌зы, мо́вазы, сы̌ му)
Ба̌ „ә” зы̄ ё̄ пә̄щёни.
Ба̌ „мый“ хуа̄җе̌җер ё̄ пә̄щёни: щѐди „мый“, фә̌ди [ми].

2. ха̄базы – подбородок
ха̌ хэ́ хи̌ хә̌ хо́ ху̌
ба̌ бэ̄ бый́ бә̌ бо̌ бу̌
за̌ зэ̌ зый ́ зы́ зо̌ зу̀
(ха̌ ня̀ нҗин, чуа̌н хэ́, хи̌ дӯндун, хә̌ ца́, ва́ва хо́дини, нѝ бә̌ ху̌
ба̌гә, щи̌ фур бэ̄дини, бый́ я́нсый, бә̌ вѝ хўзы, бо̌бозы, бу̌ чӣ
за̌хуар, зэ̌ хуа́р, зый́ хуа́р, зы́ ба̀нтынзы, зо̌ мә́мә, зу̀ на́ни чӣни)
Хуа̄ ту́ни ба̌ „зы” фә̌ди [дзы], зо̀ хуа̄йѝ р фә̌ди [зы], чўг̌ уә̄ йү́зы
(йү́ди да̄н); хуа̌зы̀ (чён́ шон бя̌ди зы̀ ), зы̄ (бѝлү̄н: ва̀нзы, нӣнзы),
шу̀зы̄ ; шы̌ зы (хуэй̄ ня̄н хуэй̄ щѐ), шы̌ зыкуә.
̄ у.
Чу́нфә „ә” зы дэ̄ „-ый” хуа̌җе̌җерди лўф

3. сэ̀сэзы – сито
са̌ сэ̌ сый̌ сы̌ со̌ сӯ
за̌ зэ̌ зый́ зы̌ зо̌ зу̀
(са̌ шы́ ту, бә̌ сэ̌ли, я́нсый, сы̌ щя̄н, йи̌ шон со̌дини, сӯсу̀рди
за̌хуар, зэ̌ хуа́р, зый́ хуа́р, зы̌ ба̀нтынзы, зо̌ мә́мә, зу̀ на̌ни чӣни)
̄ у.
Чу́нфә „зы” хуа̌җе̌җерди лўф

8
4. по̀ чә – повозка
па̌ пэ́ пый̌ пә̌ по̌ пу̌
чы̌ чә̌ чо́ чу̌
̌
(бӯ не̌дёли, фа̀ пэ́, пый шу̀, пә̌ фѝ , дӣ по̌порди, пу̌ ву̌зы
чы̌ фа̄н, чә̌чәзы, дӣ чо́дини, чу̌ щя̄н)

5. цэ̄фу – овощи
ца̌ цэ̌ цый̌ цы̌ цо̌ цу̌
фа̌ фэ̌ фи̌ фә̌ фу̌
(ца̌ тў̀, до̌н цэ̌, цый̌дё, я́ цы̌ , цо̌ дӣ , цу̌чѐлэ́
фа̌ фо́нзы, фэ̌ ду̌нщи, чё̀чёр фи̌ дини, фә̌ хуа̄, ня̄н фу̌)

6. тэ́нэ̄ – уважать
та̌ тэ́ то̌ ту̌
на́ нэ̌ но́ ну̌
(та̌ туй̌ён, тэ́ ту́, то̌ э̀ргуазы, ту̌ то́н
́ , но́ го̀ зы, да̌ ну̌гуа̄нзы)
на́ чя́н, нэ̌ чён

7. ву̌ку̀ – вкусно
ва̌ вэ̌ ви́ вә̌ ву̌
ка̀ кэ̌ ки̌ кә̌ ко̌ ку̌
̄ ̀
(ва̌ җё, вэ̌ бә́зы, җу̌ви, чёчёрди вә̌, ву̌ да̄щүә́
ка̀ ңә̌суә, кэ̌ мы́ н, дэ̄ ки̌ , җе̌җе-кәкә, ко̌ мы́ н, ку̌ җи̌ бый)

8. жә̌шы – солнечное затмение


жы̀ жә̌ жо́ жу́
шы̌ шә̌ шо̌ шу̌
(„ж“ зы̄ , жә̌ чы̌ ди, нѝ ба̌ та̀ бә̌ жо́, жу́ зы̀
шы̌ йи̌ шон, шә̌ цэ̄, шо̌ ца́, шу̌ җуо̌нҗя)

9
9. җуа̌чў – схватить
җуа̌ Җуэ̀ җуй̌ җуә̌ җў̌
чуа̌ чуэ̌ чуй̌ чуә̌ чў̌
(җуа̌ то́н, җуэ̀ди зу̀ дини, җуй̌ по́нжын, ба̌ зый́ дэ́чули, зо̌н җў̌
чуа̌ла пу́то, хуэй́вәни чуэ̌дини, во̌н лён ́ ни чуй̌, җы̌ н чуә̌ди, чў̌
мы́ н)
Ба̌ „җ” зы̄ ди ня̄нфа дэ̄ щѐфа ё̄ пә̄щёни.
Ба̌ „җу-” дэ̄ „чу-“ хуа̄җе̌җер ё̄ пә̄щёни: фә̌ди [тф-] дэ̄ [дв-], щѐди
[чу-], [чў], [җу-] дэ̄ [җў].

10. гә̌да – шишка


га́ гэ̌ ги̌ гә̌ го̌ гу̌
да̌ Дэ́ дый ̌ до̌ ду̌
(га́ ва́ва, зу̀ гэ̌шон, ги̌ кэ̌, гә̌кэ̌, го̌ са̌н, фѝ гу̌
да̌ йи̌ шон, дэ́ хўт̌ ер, дый̌ җӣ, че̌до, йи̌ чѐди)
Чу́нфә „җ“ зы̄ ди щѐфа дэ̄ „җу-“ дэ̄ „чу-“ хуа̄җе̌җерди ня̄нфа.

11. ло̀ җә́ –старец, старик


ла̌ Лэ́ лый̌ ло̌ лу́
җа̀ җы̌ җә̌ җо̌ җу̌
(ла̌ ню́ , лэ́ ки̌ , лый̌ пи́дэ̄зы, ло̌ жӯ, лу́зы
җа̀дё, җы̌ до, җә̌чў, жо̌ жы́ н, бә̌ жу̌)

ңә́ – гусь
ңә́
Ба̌ „ң“ зы̄ ё̄ пә̄щёни.

12. Ца́канди хуә́

10
Дѝ э̀р ба̀зы:
13. лёд̄ ё – выбросить
ле̄ лӣ лё̄ лю̄
де̄ дӣ дё ̄ дю̌
̄
(ле̄ди йүа̄нйүа́рди, лӣщин, лёха, лю̄ шон ха̄ли
̄ ү́ло́н, дю̌ дё)
де̄ бӣ вә, ли́ дӣ , дёй
Чу́нфә „ң“ зы̄ ди ня̄нфа дэ̄ щѐфа.

̀ ̄ – изящный, ловкий
14. чёмё
чя̌ че̌ чи̌ чё̌ чю̌
ме̌ ми̌ мё ́
̌ р́ ди, чю̌ тян
(чя̌ тэ̄сыбӣхар, че̌ гуа̌, чи̌ ца́, чёчё
ме̌дё, фы̌ нми, мём ̌ ёр)

15. җя̌щя̄ – семья


җя̌ җе̌ җи̌ җё̌ җю̌
щя́ ще̌ щи̌ щё̌ щю̌
(җя̌щя̄, җе̌ лѝ щин, гу̌нҗѝ, җо̄нзы, җю̌ гуә̀ зы
щя́чў, ще̌мый, щи̌ бонгә, щё̌ би̌ н, щю̌ ля̀р)
Чу́нфә „җ” зы̄ ди щѐ дэ ня̄нфа.

16. ни́ пи́ – штукатурка


ня̄ не̌ ни́ нё̀ ню́
пя̌ пе̌ пи̌ пё ̌
̀
(ня̄сы, не̌ бя̀ ншы, ни́пи́ , нёҗо̄н, ню́ вар
̌ ёр)
пя̌ди, пе̌дё, пи̌ цэ̌хуә̀ , пёп

11
17. бё̀ – часы
бя̌ бе̌ бӣ бё̌

те̌ ти̌ тё̌


я́ е̌ йи̌ ё̌ ю́
(бя̌шы̌ , бе̌гэ̄, бӣчў, йү́ бёд̌ ини
те̌езы, ти̌ да̄нзы, йи̌ тё ню́
я́ца, е̌ха, йи̌ гә, ё̌ ма̌шнэ, чи̌ н-ю́ )

Дѝ са̌н ба̀зы:


18. луә̌туә – верблюд
луй́ луә̌ лў̌
туй̌ туә̌ тў ́
(щё̀н луй́, чё̀чёр луә̌хали, лўв̌ а̀зы
туй̌дё, туә̌ йи̌ шон, тў ́ са̄дини)
Ба̌ „луй“/„дуй“ хуа̄җе̌җер ё̄ пә̄щёни: щѐди „луй“/„дуй“, фә̌ди
[луи]/[дуи].
Чу́нфә „ў” зы̄ ди лўфу.

19. гуә̌куй̀ – хлеб


гуа̌ гуэ̌ гуй̌ гуә̌ гў̀
куа̌ куэ̀ куй̌ куә̀ кў̌
(щи̌ гуа̀, гуэ̌ фо́н, гуй̌җя, гуә̌ту, гў̀дэ̄
куа̌җязы, йи̌ куэ̀р, куй̌ жы́ н, ля́н тёз̌ ы куә̀ , кўш
̌ ы̀ р)
̄ у.
Чу́нфә „-уй“ хуа̄җе̌җерди лўф

12
̌ ў̀ – непонятливый, глупый
20. хўд
хуа̌ хуэ̄ хуэй́ хуә̌ хў̌
дуй̌ дуә̄ дў ́
(хуа̌ чя́н, хуэ̄дё, хуэй́зў, хуә̌ мя̄н, хўд
̌ ў̀
йи̌ дуй̌ цо̀ , дуә̄дё, дўй
́ үә )
8

Ба̌ „хуэй́“ хуа̄җе̌җер ё̄ пә̄щёни: ще̄ди „хуэй́“, фә̌ди [хуи].

21. зў̄ цў̄ – готовить уксус


зуй̄ зуә̌ зў̌
цуй̌ цуә̌ цў̌
(бу̌сы вә̀ди зуй̄, зуә̌зо, зў̌ фо́н
цуй̌йихар, цуә̌ шу̀, цў̌ бу̀)
Ба̌ „хуэй́“ хуа̄җе̌җер ё̄ чу́нфәни.

22. суй̄ нў ́ – маленький раб


суй́ суә̌ сў̌
нуә́ нў ́
(суй́шон, суә̌ то́н, сўх̌ али
нуә́ җуә̌зы, до̌нли нўл́ и)

23. Ца́канди хуә́

8 ́ үә: ядовитое вещество, отрава


дўй

13
Дѝ сы̄ ба̀зы:
24. җү̌лү – козёл
җүә̌ җү̌
лүә̀ лү́
(җүә̌җо̀ нзы, җү̌сы̀
лүә̀ли йи̌ до̌зы, лү́вазы)
Ба̌ „ү” зы̄ ё̄ пә̄щёни.

25. нү̀ щү – жених


щүә́ щү̀
нү̀

йүә̌ йү́
чүә́ чү̌
(щи̌ щүә, щү̀ ги
нү̀ жын)
йүә̌лён, дё̄ йү́
чүә́зы, чү̌язы)
Чу́нфә „ү” зы̄ ди щѐфа дэ̄ ня̄нфа.

Дѝ ву̀ ба̀зы:


26. бо̌нмон – помогать
ба̌н бы̌ н бо̌н
ма́н мы́ н мо́н
(ба̌нзы, бы̌ н да̄нзы, бо̌нмон
ма́нхун, да̄мы́ н, мо́н жы́ н)
Ё̄ пә̄щёни: щѐди „бан”, фә̌ди [бэ̃], щѐди „бын“ фә̌ди [бың], щѐди
„бон“ фә̌ди [бõ].

14
27. са̌нчо̀ н – горная местность
са̌н сы̌ н со̌н
ча́н чы́ н чо́н
(го̌ са̌н, сы̌ н жӯ, бо̄ со̌н
ча́н , да̄ чы́ н, чо́н хо̄нзы)
̄ у.
Чу́нфә „-ан” „-ын” „-он” хуа̄җе̌җерди лўф

28. по́нжын – чужой человек


па́н пы́ н по́н
жа́н жы́ н жо́н
(во̌н фӯшон па́н, пы́ нпынзы, по́нжын
жа́нсымар, ло̀ жы́ н, жо́нжорди)

29. ка̄ншон – понравиться


ка̌н кы̌ н ко̌н
ша̌н шы̌ н шо̌н
(ка̌н фо́нзы, кы̌ нзы, ко̌н бӣн
шу̀ ша̌н, шы̌ нчи, шу̀шонди шо̌н)

30. вы́ нҗо̄н – статья


ва́н вы́ н во́н
җа̌н җы́ н җо̌н
(ва́нли, вы́ н вӣдо, хуо́нво́н
җа̌н фу̌, куа̌н җы̌ н, җо̌нкэ̌)

31. фы̌ нчуан – самолёт


фа̌н фы̌ н фо̌н
чуа̌н чу̌н чуо̌н
(фа̌ндё, гуа̌ фы̌ н, фо̌н са̌дёли
чуа̌н йи̌ шон, чу̌нтян, чуо̌нтэ)

15
32. цо́н то́н – прятать конфеты
ца̌н цы̌ н цо̌н
та̌н ты̌ н то̌н
(ца̌нчў, цы̌ нчѐлэ́, цо̌нфон
та̌ндо, ты̌ н фо́нзы, суа̌нто̀ н)

33. ха́н на́н – ещё тяжелее, труднее


ха́н хы́ н хо́н
на́н ны́ н но̌н
(ха́н йи̌ гә, хы́ ндо зуй̀ни, хо́нсы̄ 9
на́нчўр, ны́ нчы́ н, зо̌нди)

34. ла̄ндан - нерадивый


ла́н лы́ н ло́н
да̌н ды̌ н до̌н
(ла́н я́нсый, лы́ нгон, ло́нва́р
да̌нчў, дя̀ нды̌ н, до̌нби́ н)

35. го̄н – радуга; за̀н – копить; җӯн – сеять


га̌н гы̌ н го̌н
за̌н зы̌ н зо̌н
җуа̌н җу̌н җуо̌н
(га̌нфа̄н, гы̌ нзы, го̌нте
за̌нкэ̌ , зы̌ нкэ̌, зо̌н йи̌ шон
җуа̌нту, ко̌ җу̌н, җуо̌ншон)

36. Ца́канди хуә́

9
хо́нсы̄ : дело, работа, бизнес, занятие, деятельность
16
Дѝ лю̌ ба̀зы:
37. бӣнщӣн – привычка
бя̌н би̌ н ̌
бён
щя̌н щи̌ н щён ̌
(бя̌н ту́фа, би̌ ндёз̄ ы, бён
̌ кѝ
во̌нчян щя̌н, бо̄нгәр щи̌ н, щён ̌ дихын)

38. лѝн ё̀нлян – получать пенсию


я́н йи́ н ён́
ля́н ли́н лён ́
(я́нмя̄нзы, йи́ ншон, ён́ гор
ля́ншон, ли́ндихын, лён ́ лёрди)

39. мя̄нчян – перед (лицом)


мя́н ми́н
чя́н чи́н ́
чён
(мя́нмя́рди, ми́ нми́рди
́ ту́)
ю̀ чя́нжы́ н, чи́нҗин, чён

40. пи́ндинзы – плоская крыша


пя̌н пи́ н
дя̌н ди̌ н
(пя̌н ту́, хуа́рпи́ н
дя̌ндини, ми̌ фыр ди̌ ндини)

41. ти̌ нҗя̀ н – услышать


тя̌н ти̌ н
җя̌н җи̌ н ̌
җён
(ла́н тя̌н, ти̌ нҗя̀н
җя̌ншон, җи̌ нзы, җён ̌ хә)

17
̌ нён – тётя
42. нён
ня́н ни́н ́
нён
(йи̌ нян, ни́н гуа̄нгуанзы цэ̄, хӯнён)

Дѝ чи̌ ба̀зы:


43. ху́н цу̌н – красный лук
хуа́н ху́н хуо́н
цуа̌н цу̌н
(хуа́нги, ху́н я́нсый, хуо́н я́нсый
цуа̌н ма̌шнэ̄, ху́н цу̌н)

44. луа̄нду̌ндун – беспорядок


луа̄н лу̀н
дуа̌н ду̀н
(луа̄нду̌ндун, лу̀ нлур
дуа̌нги, ду̀ нлимэ?)

45. зу̀нтун – президент


зуа̌н зу̌н
туа̌н ту̌н
(зуа̌ншон, зу̌н ку̀хан
туа̌нйүар10, ту̌нсы̀ )

46. нӯн суа̄н – молодой чеснок


нӯн
суа̄н сӯн
(нӯнну̀рди, нӯн суа̄н, сӯнги)

10
туа̌нйүар: вокруг

18
47. ку̌н гуа̄нзы – пустая банка
куа̌н ку̌н куо̌н
гуа̌н гу̌н гуо̌н
(куа̌н щи̌ н, ку̌нҗу̀ н, куо̌нкуонзы
гуа̌ндё, гу̌нжын, гуо̌нлён ̄ )

Дѝ ба̌ ба̀зы:


48. җү̄н чүа́н – красивый родник
җүа̄н җү̌н
Чүа́н чү́н
(ню́ җүа̄н, җү̌нжын
җү̄н чүа́н, йи̌ чүн ню́ )

49. щү́н – медведь


щүа̄н щү́н

лүа̄н лү́н
йүа̄н йү́н
(щүа̄н зў,̄ бый́ щү́н
гу̀ лүа̄ндини, лү́нха
йүа̄нзы, йү́нцэ)

Дѝ җю̀ ба̀зы: „р“


50. җи́р – курочка
җи̌ + р = җи́р

51. суй̄сур – бахрома


суй̄ + р = су̀р й

19
52. ля̀ нляр – личико
ля̀ н + р = ля̀ р н

53. Чу́нфә: Хуэй́зў йү̀ ян хуа̄җе̌җерди җя̌щя̄

54. Ти̌ нщѐ

20
Ту́ йи̌ гә җёк̌ уә̀: ма̌ма
Во̄нщён:
1. Җё̌ ва́му хуэй̄ ня̄н дэ̄ щѐ „ма”ди җя̌щя̄:
ма́ мэ́ мый́ мә́ мо́ му́
2. Җё̌ ва́му ба̌ „-ый“ хуа̄җе̌җерди лўф ̄ у җы̌ до
3. Җё̌ ва́му сы̌ лён та̀му ля́н ма̌мади лэ́вон
Цэ́лё: хуа̀р, зы̀ җо̌нзы, бы̀ нбыр, гэ̌ран

Җё̀нтонниди хуә́
I. Чѝнҗё̄ (~15 фы̌ н)
Җёй ̌ үан ба̌ ва́му ля́н „ма̌ма“ хуа̄ жы̄ ншыдини.
̄
Та̀ ба̌ „ма̌ма“ди щёнпя̀ р зы̀ дини зэ̄мусы гѝ
вы̄ нтидини:
1. Җы̄ сы сый́? Хуэй́да: Җы̄ сы ма̌ма ля́н ва́ва.
2. Ма̌масы сый́? (Мый̀ йи̌ гә ва́ва фә̌ зы̄ җиди
йѝҗя̄ндини11.)
3. Ва́му, нѝму ба̌ ма̌ма нэ̄бу̌нэ̄? Вӣ са̄ нэ̄дини?
За̄муҗя нэ̄дини? (Фа̀ щѝ бу́ли фә̌)12
4. Нѝди ма̌ма за̄мугә? Җѝ суй̄? Җү̄нбу̌җү̄н? (Ба̌ мый̀ йи̌ гә
щүә́сын ё̄ вы̄ нни.)
̌ үан ба̌ дѝ э̄р җе́ да̌турни.
Ва́му зэ̄ чѝ щи̌ нли, җёй

11
йи̌ җя̄н: мнение, идея
12
Гѝ бо̌нцуди хуа̄:
чи̌ нжәди, щи̌ ха̀нди: ласковый
вынвырди, вынцунди, чинжә: нежный
чи̌ нжә ма̌ма: нежная мать
бу̌ чу́нфуди: неповторимая
җү̄нмый̀: красивая
21
II. Сы̌ лёнди сы̌ ху̀р (~12 фы̌ н)
̌ үан ба̌ ту́
1. Ва́му зэ̄ ти̌ нҗя̀н „ма̌ма“ди хуа̄ җүә̌муди са̄, җёй
йи̌ гә зы̀ җо̌нзы зы̀ дини: ма̌ма
Җёй ̌ үан щя̌н ба̌ хуа̄ ня̄ндини. Йӣ хӯ та̀ ля́н ва́му йи̌ дани
ня̄ндини. Зы̌ хӯ мый̀ йи̌ гә ва́ва ня̄ндини. Ва́му ба̌ җы̄ йи̌ җү̄
хуа̄ во̌н бы̀ нбынзышон щѐдини. Җёй ̌ үан ё̄ ба̌ мый̀ йи̌ гә
̌
щүә́сын щѐхади хуа̄ ца̌ка̀нни, җё йи̌ чѐ ва́му ба̌ җы̄ йи̌ җү̄ хуа̄
во̌н дуй̄ни щѐни.
Җёй̌ үан вы̄ ндини: „Ма̌ма“ди хуа̄ ю̀ дуә̌шо̀ хуа̄җе̌җерни?
Хуэй́да: Лё̀нгә. (Ны́ н ба̌ хуа̄җе̌җерди я̀нщи зў.̄ )
̌ үан ба дѝ э̄ргә зы̀ җо̌нзы зы̀ дини: ма̌-ма
2. Җёй
̌ үан ля́н ва́му йи̌ дани ня̄ндини.
Җёй
3. Җёй ̌ үан пә̄щёдини: мый̀ йи̌ гә хуа̄җе̌җер ю̀ гә̌җяди җя̌щя̄ни.
„Ма“хуа̄җе̌җерди җя̌щя̄сы җы̄ мугә: (зы̀ дѝ са̌нгә
зы̀ җо̌нзыдини)
ма́ мэ́ мый́ мә́ мо́ му́
(ма́шы́ нзы, мэ́ чү́, мый́та̄н, мә́ до̌зы, мо́вазы, сы̌ му)
(Ё̄ җӣхани: ня̄н мә, бу̌сы мәр!)
Ба̌ „ә” зы̄ ди щѐфа дэ̄ ня̄нфу ё̄ пә̄щёни.
Ба̌ „мый́“ хуа̄җе̌җер ё̄ пә̄щёни: щѐди „мый“, фә̌ди [ми].
Җёй̌ үан ба̌ җя̌щя̄ ня̄нди йи̌ бя̄н, щүә́сынму ду̌ йи̌ данни
да̄шын чу́нфәдини.
Җёй ̌ үан пә̄щёдини: „За́му йү̀ янди зы̄ му ля́н ву̌рус зы̄ му
̄ . Кә̌сы хуэй́зў йү̀ ян лѝту чўѓ уә̄ 33гә ву̌рус зы̄ ха́н
йи̌ му̀ р-йи̌ ён
ю̀ 5гә зы̄ ни: ә, җ, ң, ў, ү. Җи́р за́му ля́н „ә“зы̄ жы̄ ншыни. Та̀
җы̄ муҗя щѐдини, җы̄ муҗя фә̌дини: мә.“
Ва́му ба̌ йи̌ чѐ хуа̄җе̌җер во̌н бы̀ нбынзышон щѐдини. Җёй ̌ үан
ё̄ ба̌ мый̀ йи̌ гә щүә́сын щѐхади хуа̄ ца̌ка̀нни, җё̌ йи̌ чѐ ва́му ба̌
җы̄ йи̌ гә хуа̄җе̌җер во̌н дуй̄ни щѐни.
22
Йӣ хӯ ва́му че̄чў җы̄ лю̌ җү̄ хуа̄җе̌җер зуә̌зо да̌нлин хуа̄дини.
Бѝлү̄н: ма̌ма, мә́мә, мэ̀мэ, мый̄мый, мый̌, мый́, мый̀, мэ̄, мэ̀,
ма́, ма̀, ма̄, ма̀мо́, мә̌, мә́, мә̀ , мә̄, мо́, мо̀ , мо̄, му́, му̀ , мӯ, мэ̀
мый́, мэ̄ мо́, мый̀ ма̀13, з. д.
̌ үан во̌н ба̀нзышон
Дѝ э̄рхо дэ̄ дѝ са̌нходи ва́му фә̌дини, җёй
щѐдини.
Да̄ ва́му гә̌җя во̌н ба̀нзышон щѐдини. Ны́ н ба̌ ва́му фы̌ н лё̀н –
са̌н ба̀зы. Мый̀ йи̌ ба̀зы зэ̄ йи̌ гә ба̀нзышон да̌нлин щѐдини.
На̌гә ба̀зы щѐди хуа̄ дуә̌, та̀ зӯ йи́ ншонли.
Ще́хуан

III. Сы̌ лён дэ̄ сы̀ йү̄н щи̌ н цэ́лёди сы̌ ху̀р (~12 фы̌ н)
Дѝ са̌н җе́шон ва́му ё̄ ба̌ щи̌ щүәди хуа̄җе̌җер сы̀ йү̄нни.
1. Ва́му че̄чў зо̀ җуәди хуа̄ зуә̌зо дуа̀рдини.
Бѝлү̄н:
ма̌ма зэ̄ пӯзыни мэ̀ мә́мәчили.
Җя̌ни ю̀ да̄ ма̀ни.
Вә̀ мый̄мыйди ту́ йи̌ җү хуа̄ зӯсы „ма̌ма”. з. д.
Ва́му щя̌н ба̌ дуа̀р во̌н бы̀ нбынзышон щѐдини. Йи̌ гә гѝ йи̌ гә
ны́ н гѝ бо̌нцу. (Лё̀нгә щүә́сын ны́ н йи̌ дани зўх̄ уә́.) Йӣхӯ
гуә̄ли 5 фы̌ н, җёй ̌ үан вы̄ ндини, сый́ щё̀н ба̌ зы̄ җи зуә̌зохади
дуа̀р да̄шын ня̄нни. Да̌нлинди ва́му ба̌ ня̄нди щүә́сын
ти̌ ндини. Ня̄нлиди йӣхӯ, щүә́сын ба̌ җы̄ гә дуа̀р во̌н
ба̀нзышон щѐдини. Җёй ̌ үан ба̌ цуә̌ву ля́н ва́му йи̌ дани
ца́кандини. (Бә̌ во̄ндёли, ба̌ ва́му ё̄ куа̌дищерни.)
2. Ва́му ба̌ гэ̌ран на́шон, ба̌ гә̌җяди ма̌ма хуа̄дини (э̄рхо̀ дэ̄
са̌нхо̀ ди ва́му).

13
мый̀ ма̀: большая лошадь
23
Гуә̄ли 10 фы̌ н, щүә́сынму ба̌ гә̌җя щѐхади хуә́ ны́ н зы̀ бу́ли
ны́ н ня̄н.
Җёк̌ уә̀ди зу̀нҗе́:
• Фә̌ли „ма̌ма“ лѝбянди хуа̄ли.
• Щѐли „ма̌ма“ лѝбянди җя̌щя̄ дэ̄ дуа̀рли.
• Ти̌ нли щүә́сынди ма̌ма лѝбянди хуа̄ли.
• Хуа̄ли хуа̀рли.
• Ня̄нли щѐха ма̌ма лѝбянди щё̀фәли.
• Дуй̄ли „ма̌ма“ лѝбянди хуа̄ли.
Җя̄гуан:
Ба̌ ва́му куа̌ли, гѝ ва́му ба̌ җя̄гуан да̌шон.

Җя̌ниди хуә́
1. Чу́нфә җёк̌ уә̀шон щѐхади цэ́лё.
2. Ва́му ё̄ щѐ са̌нгә - сы̄ гә дуа̀рни.

24
Дѝ э̄ргә җёк̌ уә̀: ха̄базы - подбородок
Во̄нщён:
1. Җё̌ ва́му хуэй̄ ня̄н дэ̄ щѐ „ха̄базы”ди җя̌щя̄:
ха̌ хэ́ хи̌ хә̌ хо́ ху̌
ба̌ бэ̄ бый́ бә̌ бо̌ бу̌
за̌ зэ̌ зый́ зы́ зо̌ зу̀
2. Җё̌ ва́му ба̌ за́ёр ха̄базыди ён
̄ зы ны́ н пә̄щё.
3. Җё̌ ва́му ба̌ „зы” хуа̄җе̌җерди ня̄н дэ̄ щѐфу җы̌ до.
Цэ́лё: хуа̀р, зы̀ җо̌нзы, бы̀ нбыр, гэран
Чу́нфә ли́нйирди җёк̌ уә̀ди цэ́лё дэ̄ ца́кан җя̌ниди хуә́. (~5 фы̌ н)

Җё̀нтонниди хуә́
I. Чѝнҗё̄ (~10 фы̌ н)
Җёй̌ үан ба̌ ва́му ля́н „ха̄базы” хуа̄ жы̄ ншыдини. Та̀ ба̌ „ха̄ба-
̄
зы”ди щёнпя̀ р зы̀ дини зэ̄мусы гѝ вы̄ нтидини:
• Җы̄ сы са̄? Ва́ва ба̌ са̄ зы̀ дини? Хуэй́да:
Җы̄ сы ха̄базы.
• Нѝ ю̀ ха̄базымэ?
• Ва́му, нѝмуди ха̄базы за̄мугә? Бѝлү̄н:
Йүа́нди, җя̌нди, куа̌нди, зый̌ди, да̄ди,
суй̄ди. Мый̀ йи̌ гә щүә́сын ба̌ гә̌җяди ха̄базы
хуа̄дини. Йӣ хӯ та̀му фә̌дини, гә̌җяди ха̄базы за̄мугә.
̌ үан ба̌ дѝ э̄р җе́ да̌турдини.
Ва́му зэ̄ чѝ щи̌ нли, җёй

II. Сы̌ лёнди сы̌ ху̀р (~12 фы̌ н)


̌ үан ба̌ ту́
1. Ва́му зэ̄ ти̌ нҗя̀н „ха̄базы“ди хуа̄ җүә̌муди са̄, җёй
йи̌ гә зы̀ җо̌нзы зы̀ дини: ха̄базы

25
Җёй̌ үан щя̌н ба̌ хуа̄ ня̄ндини. Йӣ хӯ та̀ ля́н ва́му йи̌ дани
ня̄ндини. Зы̌ хӯ мый̀ йи̌ гә ва́ва ня̄ндини. Ва́му ба̌ җы̄ йи̌ җү̄
хуа̄ во̌н бы̀ нбынзышон щѐдини. Җёй ̌ үан ё̄ ба̌ мый̀ йи̌ гә
щүә́сын щѐхади хуа̄ ца̌ка̀нни, җё̌ йи̌ чѐ ва́му ба̌ „ха̄базы“ди
хуа̄ во̌н дуй̄ни щѐни.
Җёй̌ үан вы̄ ндини: „Ха̄базы“ди хуа̄ ю̀ дуә̌шо̀ хуа̄җе̌җерни?
Хуэй́да: Са̌нгә. (Ны́ н ба̌ хуа̄җе̌җерди я̀нщи зў.̄ )
2. Җёй̌ үан ба дѝ э̄ргә зы̀ җо̌нзы зы̀ дини: ха̄-ба-зы
̌ үан ля́н ва́му йи̌ дани ня̄ндини.
Җёй
3. Җёй̌ үан фә̌дини: „Ту́ йи̌ гә хуа̄җе̌җерсы „ха“. „Ха“ ю̀ җы̄ мугә
хуа̄җе̌җерни:“
ха̌ хэ́ хи̌ хә̌ хо́ ху̌
(ха̌ ня̀ нҗин, чуа̌н хэ́, хи̌ дӯндун, хә̌ ца́, ва́ва хо́дини, нѝ бә̌ ху̌)
Җёй ̌ үан ба̌ дѝ са̌нгә зы̀ җо̌нзы зы̀ дини. Та̀ ня̄ндини. Йӣ хӯ
ва́му чу́нфәдини.
4. Җёй̌ үан фә̌дини: „Дѝ э̄ргә хуа̄җе̌җерсы „ба“. „Ба“ ю̀ җы̄ мугә
хуа̄җе̌җерди җя̌щя̄ни:“
ба̌ бэ̄ бый́ бә̌ бо̌ бу̌
(ба̌гә, щи̌ фур бэ̄дини, бый́ я́нсый, бә̌ вѝ хўзы, бо̌бозы, бу̌ чӣ )
Җёй ̌ үан ба̌ дѝ сы̄ гә зы̀ җо̌нзы зы̀ дини. Та̀ ня̄ндини. Йӣ хӯ
ва́му чу́нфәдини.
̌ үан ба̌ „ә” зы дэ̄ „-ый” хуа̌җе̌җерди лўф
Җёй ̄ у чу́нфәдини.

5. Җёй̌ үан фә̌дини: „Дѝ са̌нгә хуа̄җе̌җерсы „зы“. „Зы“ ю̀


җы̄ мугә хуа̄җе̌җерни:“
за̌ зэ̌ зый́ зы́ зо̌ зу̀
(за̌хуар, зэ̌ хуа́р, зый́ хуа́р, зы́ ба̀нтынзы, зо̌ мә́мә, зу̀ на́ни
чӣни)

26
Җёй ̌ үан ба̌ дѝ ву̀гә зы̀ җо̌нзы зы̀ дини. Та̀ ня̄ндини. Йӣ хӯ
ва́му чу́нфәдини.
Җёй̌ үан пә̄щёдини: „Ба̌ хуа̄ ту́ниди ‚зы’ хуа̄җе̌җер йи̌ навар
ня̄нди [дзы], бѝлү̄н: „зуә̌зо“. Кә̌сы хуа̄ди йѝршон ня̄нди [зы].
Бѝлү̄н: ха̄базы, за̌зазы, мә́мәза̌зы.
Чўг̄ уә̄ җы̄ ще хуа̄:
йү́зы (йү́ди да̄н)
́ шон бя̌ди зы̀ )
хуа̌зы̀ (чён
зы̄ (бѝлү̄н: ва̀нзы, нӣнзы)
шу̀зы̄
шы̌ зы (хуэй̄ ня̄н хуэй̄ щѐ)
шы̌ зыкуә
Нѝму ба̌ җы̄ ще хуа̄ җӣха!”
̌ үан ба̌ дѝ лю̌ гә зы̀ җо̌нзы зы̀ дини.
6. Ли́ нйиршон җёй
ха̌ хэ́ хи̌ хә̌ хо́ ху̌
ба̌ бэ̄ бый́ бә̌ бо̌ бу̌
за̌ зэ̌ зый ́ зы́ зо̌ зу̀
(ха̌ ня̀ нҗин, чуа̌н хэ́, хи̌ дӯндун, хә̌ ца́, ва́ва хо́дини, нѝ бә̌ ху̌
ба̌гә, щи̌ фур бэ̄дини, бый́ я́нсый, бә̌ вѝ хўзы, бо̌бозы, бу̌ чӣ
за̌хуар, зэ̌ хуа́р, зый́ хуа́р, зы́ ба̀нтынзы, зо̌ мә́мә, зу̀ на́ни
чӣни)
Җёй ̌ үан ля́н ва́му йи̌ дани ня̄ндини. Щя̌н ё̄ ба̌ мый̀ йи̌ хо̄нзы
ня̄нни, йӣ хӯ ё̄ ня̄н мый̀ йи̌ бэ̄зыни. Ва́му щя̌н ду̌ йи̌ дани
фә̌дини, йӣхӯ җёй ̌ үан вы̄ н мый̀ йи̌ гә щүә́сындини. Ва́му зэ̄
ба̌ йи̌ чѐ хуа̄җе̌җер ня̄нди хо̀ , та̀му ба̌ йи̌ чѐ хуа̄җе̌җер во̌н
бы̀ нбынзышон щѐдини. Җёй ̌ үан ё̄ ба̌ мый̀ йи̌ гә щүә́сын
̌
щѐхади хуа̄ ца̌ка̀нни, җё йи̌ чѐ ва́му ба̌ җы̄ йи̌ гә хуа̄җе̌җер
во̌н дуй̄ни щѐни.
Йӣ хӯ ва́му че̄чў җы̄ ще хуа̄җе̌җер зуә̌зо да̌нлин хуа̄дини.

27
Бѝлү̄н: ха̌ба, ха̌зы14, хи̌ хи, хо̌зы15, ху́зы16, ба̌ба̀, ба̌за, ба̀зы,
ба̄зы, бэ̀зы, бә́зы, бә̀зы, бә̄хә/бо̄хә/бо̄хо17, бо̌бозы, бо̌бӯ,
бо̀ бый, бо̌зы, бо̄зы, за̌зазы, хэ̀зы, зы̌ хӯ, ха̌, ха̄, хэ̌, хэ́, хэ̀ , хэ̄, хи̌ ,
хә̌, хә́, хә̀, хә̄, хо̌, хо́, хо̀ , хо̄, ху̌, ху́, ху̀, хӯ, ба̌, ба́, ба̀, ба̄, бэ̌, бэ̀,
бэ̄, бый̌, бый́, бый̀, бый̄, бә̌, бә̀, бо̌, бо́, бо̀ , бо̄, бу̌, бу̀, бӯ, за̌, за́,
за̀, за̄, зэ̌, зэ̀ , зэ̄, зый̌, зый́, зы̌ , зы̀ , зы̄ , зо̌, зо̀ , зо̌, зу̀, зӯ, з. д.
̌ үан во̌н ба̀нзышон
Дѝ э̄рхо дэ̄ дѝ са̌нходи ва́му фә̌дини, җёй
щѐдини.
Да̄ ва́му гә̌җя во̌н ба̀нзышон щѐдини. Ны́ н ба̌ ва́му фы̌ н лё̀н –
са̌н ба̀зы. Мый̀ йи̌ гә ба̀зы зэ̄ йи̌ гә ба̀нзышон да̌нлин щѐдини.
На̌гә ба̀зы щѐди хуа̄ дуә̌, та̀ зӯ йи́ нsшонли.
Ще́хуан

III. Сы̌ лён дэ̄ сы̀ йү̄н щи̌ н цэ́лёди сы̌ ху̀р (~12 фы̌ н)
Дѝ са̌н җе́шон ва́му ё̄ ба̌ щи̌ щүәди хуа̄җе̌җер сы̀ йү̄нни.
1. Ва́му че̄чў зо̀ җуәди хуа̄ дуй̄ дуа̀рдини. Та̀му ны́ н ба̌ да̌нлин
хуа̄җе̌җер ѐ сы̀ йү̄н.
Бѝлү̄н:
Вә̀ди ха̄базысы дѝн җү̄нди.
з. д.
Ва́му щя̌н ба̌ дуа̀р во̌н бы̀ нбынзышон щѐдини. Йи̌ гә гѝ йи̌ гә
ны́ н гѝ бо̌нцу. (Лё̀нгә щүә́сын ны́ н йи̌ дани зўх̄ уә́.) Йӣхӯ
гуә̄ли 5 фы̌ н, җёй ̌ үан вы̄ ндини, сый́ щё̀н ба̌ зы̄ җи зуә̌зохади
дуа̀р да̄шын ня̄нни. Да̌нлинди ва́му ба̌ ня̄нди щүә́сын
ти̌ ндини. Ня̄нлиди йӣхӯ, щүә́сын ба̌ җы̄ гә дуа̀р во̌н

14
ха̌зы: слепой
15
хо̌зы: сорная трава, курай
16
ху́зы: богомол
17
бә̄хә/бо̄хә/бо̄хо: мята
28
ба̀нзышон щѐдини. Җёй ̌ үан ба̌ цуә̌ву ля́н ва́му йи̌ дани
ца́кандини. (Бә̌ во̄ндёли, ба̌ ва́му ё̄ куа̀дищерни.)
2. Ва́му ба̌ гэ̌ран на́шон, ба̌ гә̌җяди ха̄базы хуа̄дини.
Гуә̄ли 10 фы̌ н, щүә́сынму ба̌ гә̌җя щѐхади хуә́ ны́ н зы̀ бу́ли
ны́ н ня̄н.
Җёк̌ уә̀ди зу̀нҗе́:
• Фә̌ли „ха̄базы“ лѝбянди хуа̄ли.
• Щѐли „ха̄базы“ лѝбянди җя̌щя̄ дэ̄ дуа̀рли.
• Ти̌ нли „ха̄базы“ лѝбянди хуа̄ли.
• Дуйли „ха̄базы“ лѝбянди хуа̄ли.
Җя̄гуан:
Ба̌ ва́му ё̄ куа̌ни, гѝ ва́му ба̌ җя̄гуан да̌шон.

Җя̌ниди хуә́
1. Чу́нфә җёк̌ уә̀шон щѐхади цэ́лё.
Ва́му ля́н „ха̄базы” ти́му ё̄ щѐ йи̌ гә зуә̌зо щё̀фәни.

29
Дѝ са̌нгә җёк̌ уә̀: сэ̀сэзы – сито
Во̄нщён:
1. Җё̌ ва́му хуэй ня̄н дэ̄ щѐ „сэ̀сэзы”ди җя̌щя̄:
са̌ сэ̌ сый̌ сы̌ со̌ сӯ
за̌ зэ̌ зый́ зы̌ зо̌ зу̌
2. Җё̌ ва́му ба̌ за́ёрди сэ̀сэзыди ён
̄ зы ны́ н пә̄щё
3. Фа̌җо̀ н йү̀ янди хуә́
Цэ́лё: хуа̀р, зы̀ җо̌нзы, бы̀ нбыр, гэран
Чу́нфә ли́нйир җёк̌ уә̀ди цэ́лё. Ва́му ба̌ щѐхади щё̀фә ня̄ндини.
(~5 фы̌ н)
Җё̀нтонниди хуә́
I. Чѝнҗё̄ (~10 фы̌ н)
Җёй̌ үан ба̌ ва́му ля́н „сэ̀сэзы” хуа̄ жы̄ ншыдини. Та̀ ба̌ „сэ̀сэ-
зы”ди щён ̄ пя̀р зы̀ дини зэ̄мусы гѝ вы̄ нтидини.
1. Ва́му, нѝму гѝ вә̀ фә̌йихар: сэ̀сэзысы са̄?
2. За́му ля́н сэ̀сэзы зў̄ са̄дини?
3. Сэ̀сэзы гѝ за́му гѝ са̄ бо̌нцудини?
4. Сэ̀сэзы ю̀ җѝ ён̄ зыни? Нѝму гѝ вә̀
̄ сэ̀сэзыди ён
ха̌зыр ба̌ за́ён ̄ зы
хуа̄йихар. (Ва́му хуа̄дини.)
5. Нѝму ба̌ сэ̀сэзы сы̀ йү̄нгуәма?
6. Нѝму ту́ йи̌ бян ля́н сэ̀сэзы за̄муҗя
̄ и хуә́ли?
зўл

II. Сы̌ лёнди сы̌ ху̀р (~12 фы̌ н)


̌ үан ба̌ ту́
1. Ва́му зэ̄ ти̌ нҗя̀н „сэ̀сэзы”ди хуа̄ җүә̌муди са̄, җёй
йи̌ гә зы̀ җо̌нзы зы̀ дини: сэ̀сэзы

30
Җёй ̌ үан щя̌н ба̌ хуа̄ ня̄ндини. Зы̌ хӯ мый̀ йи̌ гә ва́ва ня̄ндини.
Ва́му ба̌ җы̄ ще хуа̄җе̌җер во̌н бы̀ нбынзышон щѐдини.
Җёй ̌ үан ё̄ ба̌ мый̀ йи̌ гә щүә́сын щѐхади хуа̄ ца́канни, җё̌
йи̌ чѐ ва́му ба̌ җы̄ ще хуа̄җе̌җер во̌н дуй̄ни щѐни.
̌ үан вы̄ ндини: „сэ̀сэзы”ди хуа̄ ю̀ дуә̌шо̀ хуа̄җе̌җерни?
Җёй
2. Җёй ̌ үан ба̌ дѝ э̄ргә зы̀ җо̌нзы зы̀ дини: сэ-сэ-зы
̌
Җёйүан ля́н ва́му йи̌ дани ня̄ндини.
Җёй̌ үан фә̌дини: „Ту́ йи̌ гә хуа̄җе̌җер „сэ” ю̀ җы̄ мугә
хуа̄җе̌җерди җя̌щя̄ни.
̌ үан ба̌ дѝ са̌нгә зы̀ җо̌нзы зы̀ дини:
3. Җёй
са̌ сэ̌ сый̌ сы̌ со̌ сӯ
(са̌ шы́ ту, бә̌ сэ̌ли, я́нсый, сы̌ щя̄н, йи̌ шон со̌дини, сӯсу̀рди)
̌ үан ба̌ „зы” хуа̌җе̌җерди лўф
Җёй ̄ у чу́нфәдини.
4. Җёй ̌ үан ба̌ дѝ са̌нгә зы̀ җо̌нзы зы̀ дини. Та̀ ня̄ндини. Йи̌ хӯ
ва́му чу́нфәдини.
за̌ зэ̌ зый́ зы̌ зо̌ зу̌
́
(за̌хуар, зэ̌ хуа́р, зый хуа́р, зы̌ ба̀нтынзы, зо̌ мә́мә, зу̀ на̌ни
чӣни)
Чу́нфә „зы” хуа̄җе̌җер.
̌ үан ба̌ җы̄ гә зы̀ җо̌нзы зы̀ дини:
5. Ли́ нйиршон җёй
са̌ сэ̌ сый̌ сы̌ со̌ сӯ
за̌ зэ̌ зый́ зы̌ зо̌ зу̀
Җёй ̌ үан ля́н ва́му йи̌ дани ня̄ндини. Щя̌н ё̄ ба̌ мый̀ йи̌ хо̄нзы
ня̄нни, йӣ хӯ ё̄ ня̄н мый̀ йи̌ бэ̄зыни. Ва́му щя̌н ду̌ йи̌ дани фә̌-
дини, йӣхӯ җёй ̌ үан вы̄ н мый̀ йи̌ гә щүә́сындини. Ва́му зэ̄ ба̌
йи̌ чѐ хуа̄җе̌җер ня̄нди хо̀ , йӣ хӯ ба̌ та̀му во̌н бы̀ нбынзышон
щѐдини. Җёй ̌ үан ё̄ ба̌ мый̀ йи̌ гә щүә́сын щѐхади хуа̄ ца́кан-
ни, җё̌ йи̌ чѐ ва́му ба̌ җы̄ йи̌ гә хуа̄җе̌җер во̌н дуй̄ни щѐни.

31
Йӣ хӯ ва́му ля́н җы̄ ще хуа̄җе̌җер зуә̌зо да̌нлин хуа̄дини.
Бѝлү̄н: са̌, са́, са̀, са̄, са̌зы, са̀зы, са̀сазы, сэ̀сэзы, за̌зазы, сый̌зы,
со̌, со́, со̀ , со̌зы, со̀ зы, со̄зы, сый̌, сый́?, сы̌ , сы̀ , сы̄ , сы̄ зы, зый́,
зы̀ зызы, со̌созы, су̌, су̀, сӯ, сэ̌, сэ̀, сэ̄, сэ̀зы з. д.
Ще́хуан

III. Сы̌ лён дэ̄ сы̀ йү̄н щи̌ н цэ́лёди сы̌ ху̀р (~12 фы̌ н)
Дѝ са̌н җе́шон ва́му ё̄ ба̌ щи̌ шүәхади сы̀ йү̄нни. Ва́му че̄чў
зо̀ җуәди хуа̄ дуй̄ дуа̀рдини. Та̀му ны́ н ба̌ да̌нлин хуа̄ ѐ сы̀ йү̄н.
Бѝлү̄н:
Вә̀му җя̌ни ю̀ да̄ сэ̀сэзыни.
Вә̀ ля́н вә̀ ди щү̌нди шы̌ ли хо̌шо̀ со̌созы. з. д.
Ва́му щя̌н ба̌ дуа̀р во̌н бы̀ нбынзышон щѐдини, йи̌ гә гѝ йи̌ гә ны́ н
гѝ бо̌нцу. (Лё̀нгә щүә́сын ны́ н йи̌ дани зўх̄ уә́). Йӣхӯ гуә̄ли 5 фы̌ н,
җёй ̌ үан вы̄ ндини: „Сый́ щё̀н ба̌ зы̄ җи зуә̌зохади дуа̀р да̄шын
ня̄нни?” Да̌нлинди ва́му ба̌ ня̄нди щүә́сын ти̌ ндини. Ня̄нлиди
йӣхӯ, щүә́сын ба̌ җы̄ гә дуа̀р во̌н ба̀нзышон щѐдини. Җёй ̌ үан ба̌
цуә̄вӯ ля́н ва́му йи̌ дани ца́кандини. (Бә̌ во̄ндёли, ба̌ ва́му ё̄ куа̌-
дищерни.)
Гуә̄ли 10 фы̌ н, щүә́сынму ба̌ гә̌җя щѐхади хуә́ ны́ н зы̀ бу́ли ня̄н.
Җёк̌ уә̀ди зу̀нҗе́:
• Фә̌ли „сэ̀сэзы“ лѝбянди хуа̄ли.
• Щѐли „сэ̀сэзы“ лѝбянди җя̌щя̄ дэ̄ дуа̀рли.
• Ти̌ нли „сэ̀сэзы“ лѝбянди хуа̄ли.
• Дуй̄ли дуа̀рли.
• Щѐли щё̀фәли.
• Ня̄нли ва́му щѐхади щё̀фәли.
Җя̄гуан:
Ба̌ ва́му куа̌йихар, гѝ ва́му ба̌ җя̄гуан да̌шон.

32
Җя̌ниди хуә́
• Чу́нфә җёк̌ уә̀шон щѐхади цэ́лё.
• Сый́ ба̌ зуә̌зо хуә́ мә̌ щѐшон, җя̌ни щѐшон.

33
Дѝ сы̄ гә җёк̌ уә̀: по̀ чә - повозка
Во̄нщён:
1. Җё̌ ва́му хуэй̄ ня̄н дэ̄ щѐ „по̀ ” дэ „чә̌” ди җя̌щя̄:
па̌ пэ́ пый̌ пә̌ по̌ пу̌
чы̌ чә̌ чо́ чу̌
2. Җё̌ гѝ ва́му ба̌ „по̀ чә“ хуа̄ пә̄щё
3. Фа̌җо̀ н йү̀ янди хуә́

Җё̀нтонниди хуә́
1. Ца́кан җя̌ниди хуә́
2. Хуа̄дя̀ н хуә́ (мә́мә, ма̌ма, ха̄базы, зы̄ зызы, зый̌, зый́, зу,̀ сэс̀ э-
зы, со̌созы, сы̄ зы, со̌зы.)
I. Чѝнҗё̄
1. По̀ чә - җы̄ сы са̄?
2. На̌тар ю̀ по̀ чәни?
3. За́му гуй̌ни ю̀ по̀ чәмэ?
4. Нѝму зэ̄ на̌тар җя̄нли по̀ чәли?
5. На̌гә гуй̌ни ю̀ по̀ чәни ? (Җу̌нгуй,
Индия)

II. Сы̌ лёнди сы̌ ху̀р


1. Зы̀ ту́ йи̌ гә зы̀ җо̌нзы: по̀ чә
2. Зы̀ дѝ э̄ргә зы̀ җо̌нзы: по̀ -чә
3. Зы̀ дѝ са̌нгә зы̀ җо̌нзы:
па̌ пэ́ пый̌ пә̌ по̌ пу̌
̌
(бӯ не̌дёли, фа̀ пэ́, пый шу̀, пә̌ фѝ , дӣ по̌порди, пу̌ ву̌зы)
Чу́нфә „ә” зы̄ .

34
4. Зы̀ дѝ сы̄ гә зы̀ җо̌нзы:
чы̌ чә̌ чо́ чу̌
(чы̌ фа̄н, чә̌чәзы, дӣ чо́дини, чу̌ щя̄н)
5. Зы̀ дѝ ву̀гә зы̀ җо̌нзы:ы
па̌ пэ́ пый̌ пә̌ по̌ пу̌
чы̌ чә̌ чо́ чу̌
Ба̌ җы̄ ще хуа̄җе̌җер ня̄нли, щѐдо бы̀ нбынзышон. Йӣхӯ ва́му ля́н
хуа̄җе̌җер зуә̌зо да̌нлин хуа̄дини.
Бѝлү̄н: па̌, па́, па̄, пый̌, пый́, пый̄, пә̌, пә̄, пә́пә, по̌, по́, по̀ , по̄, пэ́,
пэ̄, пэ́пэ, пу̌, пу̀, пӯ, чы̌ , чә̌, по̀ чә, чо̌, чо́, чо̄, чу̌, чу̌, чу́ з.д
Ще́хуан

III. Сы̌ лён дэ̄ сы̀ йү̄н щи̌ н цэ́лёди сы̌ ху̀р
Ва́му че̄чў зо̀ җуәди хуа̄ дуй̄ дуа̀рдини.
Бѝлү̄н: Вә̀ди га̌ мый̄мый па́кэли.
Вә̀ җи́ ргә зуә̄ли по̀ чәли. з. д.
Җёк̌ уә̀ди зу̀нҗе́: За́му зэ̄ җёк̌ уә̀шон зўл
̄ и са̄ли?
Җя̄гуан: Ба̌ ва́му куа̌йихар, гѝ ва́му ба̌ җя̄гуан да̌шон.

Җя̌ниди хуә́
̄
1. Ба̌ җы̄ ще хуа̄җе̌җер быйхуэй ̄.
2. Ля́н җы̄ ще хуа̄җе̌җер сы̌ му 5 дуа̀р.
3. Чу́нфә җёк̌ уә̀шон щѐхади цэ́лё.

35
Дѝ ву̀гә җёк̌ уә̀: цэ̄фу – овощи
Во̄нщён:
1. Җё̌ ва́му хуэй̄ ня̄н дэ̄ щѐ „цэ” дэ̄ „фу”ди җя̌щя̄:
ца̌ цэ̌ цый̌ цы̌ цо̌ цу̌
фа̌ фэ̌ фи̌ фә̌ фу̌
2. Җё̌ ва́му ба̌ җы̄ йи̌ җү̄ хуа̄ ду̀ н
Цэ́лё: хуа̀р, зы̀ җо̌нзы, бы̀ нбыр, гэ̌ран, цэ̀хуар.
Ба̌ цэ̀хуар щѐдо ба̀нзышон гуа̌нчў. (Ка̄н дѝ 36-37 мя̄нзы.)

Җё̀нтонниди хуә́
I. Чѝнҗё̄ (~15 фы̌ н)
1. Җи́ргәди тя̌нчи за̄мугә?
2. Җы̄ хурсы са̄ жы̌ зы? На̌ йи̌ гә йүә̌?
На̌ йи̌ тя̀ н?
3. Чю̌ тянни за́му зў̄ са̄дини? Хуэй́да:
Шу̌ җуо̌нҗядини, шу̌ цэ̄фудини.
4. Нѝму җы̌ до са̄ цэ̄фуни?
5. Нѝ дѝн нэ̄ди цэ̄фусы са̄? (Җёй ̌ үан
ба̌ мый̀ йи̌ гә щүә́сын вы̄ ндини.)
6. Щүә́сын ба̌ за́ёнди цэ̄фу хуа̄дини.

II. Сы̌ лёнди сы̌ ху̀р (~15 фы̌ н)


1. Зы̀ ту́ йи̌ гә зы̀ җо̌нзы: цэ̄фу
2. Зы̀ дѝ э̄ргә зы̀ җо̌нзы: цэ̄-фу
3. Зы̀ дѝ са̌нгә зы̀ җо̌нзы:
ца̌ цэ̌ цый̌ цы̌ цо̌ цу̌
̀ ̌
(ца̌ тў, до̌н цэ̌, цыйдё, я́ цы̌ , цо̌ дӣ , цу̌чѐлэ́)

36
4. Зы̀ дѝ сы̄ гә зы̀ җо̌нзы:
фа̌ фэ̌ фи̌ фә̌ фу̌
(фа̌ фо́нзы, фэ̌ ду̌нщи, чё̀чёр фи̌ дини, фә̌ хуа̄, ня̄н фу̌)
5. Зы̀ дѝ ву̀гә зы̀ җо̌нзы:
ца̌ цэ̌ цый̌ цы̌ цо̌ цу̌
фа̌ фэ̌ фи̌ фә̌ фу̌
Йӣ хӯ ва́му ля́н җы̄ ще хуа̄җе̌җер зуә̌зо да̌нлин хуа̄дини.
Бѝлү̄н: фѝ цо̀ , ца̌, ца́, ца̀, ца̄, цэ̌, цэ́, цэ̀, цэ̄, цый̌, цы̌ , цы́ , цы̀ , цы̄ , цо̌,
цо́, цо̀ , цо̄, цу̌, цу́, цу̀, цӯ, фа̌, фа́, фа̀, фэ̌, фэ̀, фә̌, фә́, фи̌ , фи́ , фѝ, фӣ,
фу̌, фу́, фу̀ , фӯ, ца̌фу, цы̌ цо̀ 18, фѝ цы̄ , фу́фи, …
Ще́хуан

III. Сы̌ лён дэ̄ сы̀ йү̄н щи̌ н цэ́лёди сы̌ ху̀р (~15 фы̌ н)
Җёй ̌ үан ба̌ ба̀нзы кэ̌кэ̌, ба̌ цэ̀хуар зы̀ дини. Сый́ ба̌ цэ̀хуарди хуа̄
зо̀ җуәли, ба̌ та̀ зэ̄ ба̀нзышон хо̄дини.

Җя̌ниди хуә́
Җё̌ щүә́сынму сы̌ му лё̀н – са̌нгә цэ̄фуди цэ̀хуар, щѐдо
бы̀ нбынзышон, ба̌ хуэй́да хуа̄шон.

18
цы̌ цо̀ : куколка, майский жук
37
Цэ̄фу
Х А Ч Б Л Ё Җ С Л

У Я Е Ю А Н Ә Ы Я

О В З Г З Й Ш З Н

Н Щ Ы И Ы Ү Ц Ы Х

Л Ю Л У Ә Б У Д У

У Ф И Л У З Н П А

Ә Х У О Н Г У А Б

Б Ф И Л У Ә Б У Ы

У Т Х У Н Ш О А Й

хуо́нлуә́бу цу̌н
лю̌ луәбу ля́нхуабый́
фѝлуә́бу сы̄ зы
че́зы хуо́нгуа
ла̌зы ́ йү̄
ён
ху́ншо́

38
Х А Ч Б Л Ё Җ С Л

У Я Е Ю А Н Ә Ы Я

О В З Г З Й Ш З Н

Н Щ Ы И Ы Ү Ц Ы Х
Л Ю Л У Ә Б У Д У

У Ф И Л У З Н П А

Ә Х У О Н Г У А Б

Б Ф И Л У Ә Б У Ы

У Т Х У Н Ш О А Й

39
Дѝ лю̌ гә җёк̌ уә̀: тэ́нэ̄ – уважать
Во̄нщён:
1. Җё̌ ва́му хуэй̄ ня̄н дэ̄ щѐ „тэ́” дэ̄ „нэ̄”ди җя̌щя̄:
та̌ тэ́ то̌ ту̌
на́ нэ̌ но́ ну̌
2. Җё̌ ва́му ба̌ да̄жы́ н дэ̄ ло̀ жын тэ́нэ̄
Цэ́лё: хуа̀р, зы̀ җо̌нзы, бы̀ нбыр, гэ̌ран

Җё̀нтонниди хуә́
1. Ца́кан җя̌ниди хуә́
2. Чу́нфәди сы̌ ху̀р ва́му ба̌ җя̌ни щѐхади цэ̀хуар ня̄ндини.
Да̌нлинди ва́му цэ̀дини.
3. Хуа̄дя̀ н хуә́

I. Чѝнҗё̄ (~15 фы̌ н)


1. Тэ́нэ̄ җы̄ сы са̄ хуа̄?
2. Нѝму ба̌ сый́ тэ́нэ̄дини?
3. За̄муҗя тэ́нэ̄дини? Нѝму зы̀ йихар.
4. Нѝму ха́н җы̌ до са̄ тэ́нэ̄ди хуа̄ни? Бѝлү̄н: „дуә̌ще̄ли”, „чѝн”,
„-йихар”, „са̀”, җо̌вонхуа̄.
̄ он? (Тэ́нэ̄ди ён
5. Нѝму вы̄ н ма̌ма ба̌ гуә̀ зы ёш ̄ зы!) Нѝму фа̀
йи̌ гә щѝ.

II. Сы̌ лёнди сы̌ ху̀р (~15 фы̌ н)


1. Зы̀ ту́ йи̌ гә зы̀ җо̌нзы: тэ́нэ̄
2. Зы̀ дѝ э̄ргә зы̀ җо̌нзы: тэ́-нэ̄. Җѝгә хуа̄җе̌җер?
3. Зы̀ дѝ са̌нгә зы̀ җо̌нзы:
та̌ тэ́ то̌ ту̌
̌
(та̌ туйён, тэ́ ту́, то̌ э̀ргуазы, ту̌ то́н)

40
4. Зы̀ дѝ сы̄ гә зы̀ җо̌нзы:
на́ нэ̌ но́ ну̌
́ , но́ го̀ зы, да̌ ну̌гуа̄нзы)
(на́ чя́н, нэ̌ чён
5. Зы̀ дѝ ву̀гә зы̀ җо̌нзы
та̌ тэ́ то̌ ту̌
на́ нэ̌ но́ ну̌
Ба̌ җы̄ ще хуа̄җе̌җер ня̄нли, щѐдо бы̀ нбынзышон. Йӣхӯ ва́му ля́н
хуа̄җе̌җер зуә̌зо да̌нлин хуа̄дини.
Бѝлү̄н: та̀, то̌, ту́, ту̌, на́, нэ̄, но́, но̄, нӯ, тэ́нэ̄, та̀ нэ̄, з. д.
Ще́хуан

III. Сы̌ лён дэ̄ сы̀ йү̄н щи̌ н цэ́лёди сы̌ ху̀р (~15 фы̌ н)
Ва́му че̄чў зо̀ җуәди хуа̄ дуй̄ дуа̀рдини. Бѝлү̄н:
Та̀ нэ̄ вә̀ни.
Вә̀ да̌да ба̌ вә̀ ма̌ тэ́нэ̄дихы̀ н.
Вә̀ нэ̀нэ ба̌ вә̀ нэ̄дихы̀ н. з. д.
Җёк̌ уә̀ди зу̀нҗе́: За́му зэ̄ җёк̌ уә̀шон зўл
̄ и са̄ли?
Җя̄гуан: Ба̌ ва́му куа̌йихар, гѝ ва́му ба̌ җя̄гуан да̌шон.

Җя̌ниди хуә́
1. Щѐ 3 – 4гә дуа̀р бу́ли щѐ йи̌ гә суй̄ щё̀фә.
2. Чу́нфә җёк̌ уә̀шон щѐхади цэ́лё.

41
Дѝ чи̌ гә җёк̌ уә̀: ву̌ку̀ – вкусно
Во̄нщён:
1. Җё̌ ва́му хуэй̄ ня̄н дэ̄ щѐ „ву̌ку̀” ди җя̌щя̄:
ва̌ вэ̌ ви́ вә̌ ву̌
ка̀ кэ̌ ки̌ кә̌ ко̌ ку̌
2. Җё̌ ва́му ба̌ ву̌ку̀ ди хуа̄ җы̌ до ми́нбый, җы̌ до хо̀
3. Чу́нфә ли́нйир җёк̌ уә̀ди цэ́лё

Җё̀нтонниди хуә́
1. Ца́кан җя̌ниди хуә́. Ва́му ба̌ щѐхади щё̀фә ня̄ндини.
2. Хуа̄дя̀ н хуә́: Ма̌ма, ха̄базы, сэ̀сэзы, по̀ чә, цэ̄фу, тэ́нэ̄. Ба̌ җы̄ ще
хуа̄ пә̄щёйихар.
I. Чѝнҗё̄
1. Җё̌ ва́му гѝ за́му ба̌ „ву̌ку̀ди” хуа̄ пә̄щё-
йихар: Җы̄ сы са̄ хуа̄?
2. Нѝму ба̌ җы̄ йи̌ җү хуа̄ за̀муҗя ду̀ ндини?
(Ва́му гѝ хуэй́дадини.)
3. Нѝму гѝ вә̀му зы̀ йихар?
II. Сы̌ лёнди сы̌ ху̀р.
1. Зы̀ ту́ йи̌ гә зы̀ җо̌нзы: ву̌ку̀
2. Зы̀ дѝ эр̄гә зы̀ җо̌нзы: ву̌-ку̀
3. Зы̀ дѝ са̌нгә зы̀ җо̌нзы:
ва̌ вэ̌ ви́ вә̌ ву̌
(ва̌ җё,̄ вэ̌ бә́зы, җу̌ви, чё̀чёрди вә̌, ву̌ да̄щүә́)
4. Зы̀ дѝ сы̄ гә зы̀ җо̌нзы:
ка̀ кэ̌ ки̌ кә̌ ко̌ ку̌
(ка̀ ңә̌суә, кэ̌ мы́ н, дэ̄ ки̌ , җе̌җе-кәкә, ко̌ мы́ н, ку̌ җи̌ бый)
5. Зы̀ дѝ ву̀гә зы̀ җо̌нзы:
42
ва̌ вэ̌ ви́ вә̌ ву̌
ка̀ кэ̌ ки̌ кә̌ ко̌ ку̌
Ба̌ җы̄ ще хуа̄җе̌җер ня̄нли, щѐдо бы̀ нбынзышон. Йӣхӯ ва́му ля́н
хуа̄җе̌җер зуә̌зо да̌нлин хуа̄дини.
Бѝлү̄н: ву̌ку̀, ва̌кэ, ва̌, ва́, ва̀, ва̄, ва́ва, ва̌ву̀, вэ̌, вэ̀, вэ̄, ви́, вѝ, вӣ, вә̌,
вә̀, вә̄, ву̌, ву̀, вӯ, ка̀, кә̌, кә́, кә̀, кә̄, ки̌ , ко̌, ко̀ , ко̄, ку̌, ку́, ку̀, кӯ,
ку̀ви.
Ще́хуан

III. Сы̌ лён дэ̄ сы̀ йү̄н щи̌ н цэ́лёди сы̌ ху̀р
Ва́му че̄чў зо̀ җуәди хуа̄ дуй̄ дуа̀рдини.
Бѝлү̄н: Вә̀ е́ фә̌ди: „Вә̀ җи́ргә чы̌ ли ву̌ку̀ди чы̌ дили.”
Вә̀ ма̌ җи́ргә йи́ нли ки̌ ли. з. д.
Җёк̌ уә̀ди зу̀нҗе́: За́му зэ̄ җёк̌ уә̀шон зўл
̄ и са̄ли?
Җя̄гуан: Ба̌ ва́му куа̌йихар, гѝ ва́му ба̌ җя̄гуан да̌шон.

Җя̌ниди хуә́
1. Ба̌ җы̄ ще хуа̄җе̌җер бый̄хуэй̄.
2. Щѐ йи̌ гә зуә̌зо хуә́.
3. Чу́нфә җёк̌ уә̀шон щѐхади цэ́лё.

43
Дѝ ба̌гә җёк̌ уә̀: жә̌шы – солнечное затмение
Во̄нщён:
1. Җё̌ ва́му хуэй̄ ня̄н дэ̄ щѐ „жә̌” дэ̄ ”шы́ ”ди җя̌щя̄:
жы̀ жә̌ жо́ жу́
шы̌ шә̌ шо̌ шу̌
2. Җё̌ ва́му ба̌ „жә̌шы”̄ хуа̄ ду̀ н
3. Фа̌җо̀ н йү̀ янди хуә́

Җё̀нтонниди хуә́
1. Ца́кан җя̌ниди хуә́. Ва́му ба̌ щѐхади щё̀фә ня̄ндини.
2. Чу́нфә гуә̄хади цэ́лё

I. Чѝнҗё̄
1. Жә̌шы җы̄ сы са̄? Сый́ гѝ за́му ны́ н ба̌
„жә̌шы” хуа̄ пә̄щё?
2. Ва́му ба̌ җы̄ йи̌ җү хуа̄ зэ̄ бу̌ җы̌ доли, ё̄
да̌ җы̄ му пә̄щёни. Нѝ җя̀ н са̌нгә ва́му:
йи̌ гә да̄ди (= жә̌ту), йи̌ гә суй̄ди
(= йүә̌лён) дэ̄ йигә бу̌ да̄ди бу̌ суй̄ди (=
дӣ мя̄н), җё̌ та̀му чўл̌ э. Нѝ ба̌ суй̄ ва́ва
гә́до жә̌ту дэ̄ дӣ мя̄н до́нҗу̌нҗя̄ни. Нѝ гѝ ва́му зы̀ йихар, за̀му
йүә̌лён ба̌ жә̌туди лён ̄ дў̀дини. Дӣ мя̄ншон ю̀ йүә̌лёнди
йѝнйинзыни.

II. Сы̌ лёнди сы̌ ху̀р


1. Зы̀ ту́ йи̌ гә зы̀ җо̌нзы: жә̌шы
2. Зы̀ дѝ э̄ргә зы̀ җо̌нзы: жә̌-шы
3. Зы̀ дѝ са̌нгә зы̀ җо̌нзы:
жы̀ жә̌ жо́ жу́
(„ж“ зы̄ , жә̌ чы̌ ди, нѝ ба̌ та̀ бә̌ жо́, жу́ зы̀ )
44
4. Зы̀ дѝ сы̄ гә зы̀ җо̌нзы:
шы̌ шә̌ шо̌ шу̌
(шы̌ йи̌ шон, шә̌ цэ̄, шо̌ ца́, шу̌ җуо̌нҗя)
5. Зы̀ дѝ ву̀гә зы̀ җо̌нзы:
жы̀ жә̌ жо́ жу́
шы̌ шә̌ шо̌ шу̌
Ба̌ җы̄ ще хуа̄җе̌җер ня̄нли, щѐдо бы̀ нбынзышон. Йӣхӯ ва́му
ля́н хуа̄җе̌җер зуә̌зо да̌нлин хуа̄дини.
Бѝлү̄н: жә̌шы, жы̀ , жә̌, жә̌, жә̀, жо́, жо̀ , жо̄, жу́, жу̀, жӯ, жо̀ шу̀,
жә̌ шу̀, шо̌ жӯ, шы̌ , шы́ , шы̄ , шә̌, шә́, шә̀, шә̄, шо̌, шу̌, шу̀, шӯ з.д.
Ще́хуан.

III. Сы̌ лён дэ̄ сы̀ йү̄н щи̌ н цэ́лёди сы̌ ху̀р
Ва́му че̄чў зо̀ җуәди хуа̄ дуй̄ дуа̀рдини.
Бѝлү̄н:
1. Вә̀ ма̌ди шу̀ дуә̌му мя́н.
2. Зуә́ргә вә̀ ка̄нли жә̌шыли. з. д.
Җёк̌ уә̀ди зу̀нҗе́: За́му зэ̄ җёк̌ уә̀шон зўл
̄ и са̄ли?
Җя̄гуан. Гѝ ва́му ба̌ җя̄гуан да̌шон.

Җя̌ниди хуә́
̄
1. Ба̌ җы̄ ще хуа̄җе̌җер быйхуэй̄.
2. Җя̌ни ба̌ жә̌шы хуа̄шон (жә̌ту, дӣ мя̄н дэ̄ йүә̌лён).
3. Чу́нфә җёк̌ уә̀шон щѐхади цэ́лё.
Дѝ җю̀ гә җёк̌ уә̀: җуа̌чў – схватить
Во̄нщён:
1. Җё̌ ва́му хуэй̄ ня̄н дэ̄ щѐ „җуа̌” дэ̄ „чў”̌ ди җя̌щя̄:

45
җуа̌ җуэ̀ җуй̌ җуә̌ җў ́
чуа̌ чуэ̌ чуй̌ чуә̌ чў̌
2. Җё̌ ва́му ба̌ ба̄йѝ рди „җ“ зы̄ хуэй́ щѐ дэ̄ ня̄н
3. Җё̌ ва́му ба̌ „җу-”/„җў“ дэ̄ „чу-”/„чў“ хуа̄җе̌җерди щѐфа дэ̄
ня̄нфа ду̀н

Җё̀нтонниди хуә́
1. Ца́кан җя̌ниди хуә́
2. Чу́нфә гуә̄хади цэ́лё

I. Чѝнҗё̄
1. „Җуа̌чў” хуа̄ди йӣ сы̄ сы са̄?
2. Нѝму ба̌ са̄ ны́ н җуа̌чў?
3. Ха́н ба̌ са̄ ны́ н җуа̌чў?
4. Ба̌ нѝ җуа̌чўди сы̌ ху̀р, нѝ җүә̌муди са̄?

II. Сы̌ лёнди сы̌ ху̀р


1. Зы̀ ту́ йи̌ гә зы̀ җо̌нзы: җуа̌чў
2. Зы̀ дѝ э̄ргә зы̀ җо̌нзы: җуа̌-чў
3. Зы̀ дѝ са̌нгә зы̀ җо̌нзы:
җуа̌ җуэ̀ җуй̌ җуә̌ җў̌
(җуа̌ то́н, җуэ̀ди зу̀ дини, җуй̌ по́нжын, ба̌ зый́ дэ́чули, зо̌н
җў)̌
Җёй ̌ үан пә̄щёдини: Ба̌ „җ“ зы̄ за̄муҗя ё̄ щѐ дэ̄ ня̄нни.
Ба̌ „җу-”/„җў“ йи̌ н ё̄ пә̄щёни: щѐди „җу-” бу́ли „җў“, кә̌сы
фә̌ди [дв-].
4. Зы̀ дѝ сы̄ гә зы̀ җо̌нзы:
чуа̌ чуэ̌ чуй̌ чуә̌ чў̌

46
́ ни чуй̌, җы̌ н чуә̌ди,
(чуа̌ла пу́то, хуэй́вәни чуэ̌дини, во̌н лён
чў̌ мы́ н)
Ба̌ „чу-”/„чў“ йи̌ н ё̄ пә̄щёни: щѐди „чу-“ бу́ли „чў“, кә̌сы
фә̌ди [тф-].
5. Зы̀ дѝ ву̀гә зы̀ җо̌нзы:
җуа̌ җуэ̀ җуй̌ җуә̌ җў ́
чуа̌ чуэ̌ чуй̌ чуә̌ чў̌
Ба̌ җы̄ ще хуа̄җе̌җер ня̄нли, щѐдо бы̀ нбынзышон. Йӣхӯ ва́му ля́н
хуа̄җе̌җер зуә̌зо да̌нлин хуа̄дини.
Бѝлү̄н: җуа̌, җуэ̀ , җуй̌, җуй̄, җуә̌, җуә́, җў,̌ җў,́ җў̀, җў,̄ җўҗ
̌ ў, чуа̌,
̌ ́
чуа̀, чуа̄, чуэ̌, чуэ̀, чуй, чуй, чуә̌.
Ще́хуан

III. Сы̌ лён дэ̄ сы̀ йү̄н щи̌ н цэ́лёди сы̌ ху̀р
Ва́му че̄чў зо̀ җуәди хуа̄ дуй̄ дуа̀рдини.
Бѝлү̄н:
̌ ўни.
1. Вә̀ хэ̄па̄ җўҗ
2. Ңә̄лойин ба̌ җи̌ вазы җуа̌чўли. з. д.
Җёк̌ уә̀ди зу̀нҗе́: За́му зэ̄ җёк̌ уә̀шон зўл
̄ и са̄ли?
Җя̄гуан: Гѝ ва́му ба̌ җя̄гуан да̌шон.

Җя̌ниди хуә́
̄
1. Ба̌ җы̄ ще хуа̄җе̌җер быйхуэй ̄.
̄
2. Ля́н шы̄ нхади хуа̄ дуй дуа̄р.
3. Чу́нфә җёк̌ уә̀шон щѐхади цэ́лё.

47
Дѝ 10 җёк̌ уә̀: гә̌да – шишка
Во̄нщён:
1. Җё̌ ва́му хуэй̄ ня̄н дэ̄ щѐ „гә̌” дэ̄ „да̌”ди җя̌щя̄:
га́ гэ̌ гй̌ гә̌ го̌ гу̌
да̌ дэ́ дый̌ до̌ ду̌
2. Җё̌ ва́му ба̌ „гә̌да”ди хуа̄ ду̀ н
3. Фа̌җо̀ н йү̀ янди хуә́

Җё̀нтонниди хуә́
1. Ца́кан җя̌ниди хуә́
2. Чу́нфә „җ“ зы̄ ди щѐфа дэ̄ „җу-“ дэ̄ „чу-“ хуа̄җе̌җерди ня̄нфа.

I. Чѝнҗё̄
1. „Гә̌да“ хуа̄ди йӣ сы̄ сы са̄?
2. Ю̀ са̄ гә̌дани?
3. Са̄ ю̀ гә̌дани?
4. Вӣ са̄ ю̀ гә̌дани?
5. На̌тар ю̀ гә̌дани?
6. Ля́н са̄ ны́ н зў̄ гә̌да?

II. Сы̌ лёнди сы̌ ху̀р


1. Зы̀ ту́ йи̌ гә зы̀ җо̌нзы: гә̌да
2. Зы̀ дѝ э̄ргә зы̀ җо̌нзы: гә̌-да
3. Зы̀ дѝ са̌нгә зы̀ җо̌нзы:
га́ гэ̌ гй̌ гә̌ го̌ гу̌
(га́ ва́ва, зу̀ гэ̌шон, ги̌ кэ̌, гә̌кэ̌, го̌ са̌н, фѝ гу̌)
4. Зы̀ дѝ сы̄ гә зы̀ җо̌нзы:
да̌ дэ́ дый̌ до̌ ду̌
(да̌ йи̌ шон, дэ́ хўт̌ ер, дый̌ җӣ, че̌до, йи̌ чѐ ди)

48
5. Зы̀ дѝ ву̀гә зы̀ җо̌нзы:
га́ гэ̌ гй̌ гә̌ го̌ гу̌
да̌ дэ́ дый̌ до̌ ду̌
Ба̌ җы̄ ще хуа̄җе̌җер ня̄нли, щѐдо бы̀ нбынзышон. Йӣхӯ ва́му ля́н
хуа̄җе̌җер зуә̌зо да̌нлин хуа̄дини.
Бѝлү̄н: да̌, да̀, да̄, да́да, до̌, до̀ , до̄, ду̌, ду́, ду̀, дӯ, дый̌, дэ́, дэ̀, дэ̄,
дый́до, гә́гә, га́, гэ̌, гэ̀, гэ̄, ги̌ , гѝ, гѝги, гә̌, гә́, гә̄, го̌, го̀ , го̄, го̌ди̌ ,
го̌ди, гу̌, гу̀, гӯ з. д.
Ще́хуан

III. Сы̌ лён дэ̄ сы̀ йү̄н щи̌ н цэ́лёди сы̌ ху̀р
Ва́му че̄чў зо̀ җуәди хуа̄ дуй̄ дуа̀рдини.
Бѝлү̄н:
1. Дый́до сый́ ко̌ мы́ ндини.
2. Гу̀ нё̀дини.
3. Гу̌ шы̌ ндихын. з. д.
Җёк̌ уә̀ди зу̀нҗе́: За́му зэ̄ җёк̌ уә̀шон зўл
̄ и са̄ли?
Җя̄гуан: Гѝ ва́му ба̌ җя̄гуан да̌шон.

Җя̌ниди хуә́
1. Ба̌ җы̄ ще хуа̄җе̌җер бый̄хуэй̄.
2. Нѝму хуа̄ йи̌ гә ю̀ гә̌дади ду̌нщи.
3. Чу́нфә җёк̌ уә̀шон щѐхади цэ́лё.

49
Дѝ 11 җёк̌ уә̀: ло̀ җә́ – старец, старик; ңә́ - гусь
Во̄нщён:
1. Җё̌ ва́му хуэй̄ ня̄н дэ̄ щѐ „ло̀ ”, „җә́” дэ̄ „ңә́”ди җя̌щя̄:
ла̌ лэ́ лый̌ ло̌ лу́
җа̄ җы̌ җә̌ җо̌ җу̌

ңә́
2. Җё̌ ва́му ба̌ ба̄йѝ рди „ң“ зы̄ хуэй́ щѐ дэ̄ ня̄н
3. Фа̌җо̀ н йү̀ янди хуә́

Җё̀нтонниди хуә́
1. Ца́кан җя̌ниди хуә́
2. Чу́нфә гуә̄хади цэ́лё

I. Чѝнҗё̄
1. Ңә́сы са̄?
2. За̀муҗя ба̌ ңә́ дэ̄ я̌зы
фы̌ нщёкэ̌ни?
3. Ңә́ за̀муҗя җёхуа́̄ ндини?
4. Ло̀ җә́сы сый? ́
5. Нѝму ба̌ ло̀ җә́ди хуа̄ ти̌ ндинимэ?
6. Ба̌ ло̀ җә́ за̀муҗя ё̄ тэ́нэ̄ни?

II. Сы̌ лёнди сы̌ ху̀р


1. Зы̀ ту́ йи̌ гә зы̀ җо̌нзы: ло̀ җә́
2. Зы̀ дѝ э̄ргә зы̀ җо̌нзы: ло̀ -җә́
3. Зы̀ дѝ са̌нгә зы̀ җо̌нзы:
ла̌ лэ́ лый̌ ло̌ лу́
̌
(ла̌ ню́ , лэ́ ки̌ , лый пи́дэ̄зы, ло̌ жӯ, лу́зы)

50
4. Зы̀ дѝ сы̄ гә зы̀ җо̌нзы:
җа̀ җы̌ җә̌ җо̌ җу̌
(җа̀дё, җы̌ до, җә̌чў, жо̌ жы́ н, бә̌ жу̌)
5. Зы̀ дѝ ву̀гә зы̀ җо̌нзы: ңә́
6. Зы̀ дѝ лю̌ гә зы̀ җо̌нзы:
ңә́
̌ үан гѝ ва́му ба̌ „ң” зы̄ пә̄щёдини. Хуэй́зў йү̀ ян лѝту ю̀
Җёй
җӣҗү хуа̄ни: „ңә́”, „ңә̄лойин”, „ңә́мо́” дэ̄ „ңә̌суә” з. д. хуа̄ни.
7. Зы̀ дѝ чи̌ гә зы̀ җо̌нзы:
җа̄ җы̌ җә̌ җо̌ җу̌
ла̌ лэ́ лый̌ ло̌ лу́
ңә́
Ба̌ җы̄ ще хуа̄җе̌җер ня̄нли, щѐдо бы̀ нбынзышон. Йӣхӯ ва́му ля́н
хуа̄җе̌җер зуә̌зо да̌нлин хуа̄дини.
Бѝлү̄н: җа̄, җы̌ , җы́ , җы̄ , җә̌, җә̀ , җо̌, җо̄, җу̌, җу̀, җӯ, ңә́, ла̌, ла̄, лэ́,
лэ̄, лый̌, ло̌, ло́, ло̀ , ло̄, лу́, лу̀, лӯ з. д.
„Ңә́”ди хуа̄сы җы̄ мугә: ңә́, ңә̄лойин, ңә́мо́, ңә̌суә з. д.
Ще́хуан

III. Сы̌ лён дэ̄ сы̀ йү̄н щи̌ н цэ́лёди сы̌ ху̀р
Ва́му че̄чў зо̀ җуәди хуа̄ дуй̄ дуа̀рдини.
Бѝлү̄н:
1. Ба̌ ло̀ җә́ди хуа̄ ё̄ ти̌ нни.
2. Ңә́мо́ җы̀ нту ва̀ндихын. з. д.
Җёк̌ уә̀ди зу̀нҗе́: За́му зэ̄ җёк̌ уә̀шон зўл
̄ и са̄ли?
Җя̄гуан: Гѝ ва́му ба̌ җя̄гуан да̌шон.

51
Җя̌ниди хуә́
̄
1. Ба̌ җы̄ ще хуа̄җе̌җер быйхуэй̄.
2. Ба̌ ңә́ хуа̄шон.
3. Чу́нфә җёк̌ уә̀шон щѐхади цэ́лё.

52
Дѝ 12 җёк̌ уә̀: ца́канди хуә́
Зэ̄ ба̀нзышон ба̌ на́н хуа̄ щѐшон:
жо̄нди
җуә̌зышон
ля́н
зуә̄
хуэй́чили
җя̌ниди
щи̌ фур
щён ̌ ли
мы̀ нмы́ нди
̄ нтуәли
җёхуа́
хи̌ дёли
ды̌ ндынзы
чуа̌ншон
Вә̀ нэ̀ лэ́ли. Вә̀ ма̌ ба̌ нэ̀ нэ жо̄нди, җё̌ хә̌ли ца́ли. Вә̀ нэ̀ нэди
ха̄базы зый́зырди. Ца́ хә̌ба, нэ̀нэ ля́н вә̀ мый̄мый на́ди га̌ сэ̀сэзы
сэ̀ са̌зычѝ ли. Ля́н мый̄мый фа̀гӯ, та̀ зуә̄ди по̀ чә хуэй́чили.
Җя̌ниди щи̌ фур гѝ пә́пә цо̀ ли за́ёрди цэ̄фули. Щи̌ фур ба̌ цэ̄ цо̀
щён ̌ ли, пә́пә чы̌ ву̌ку̀ли. Мы̀ нмы́ нди хи̌ дёли. Ңә́ җёхуа́
̄ нтуәли.
Вә̀ нэ̀ фәди: "Эё ̄
̀ , жә̌шыли!”

53
Дѝ 13 җёк̌ уә̀: лёд̄ ё –выбросить
Во̄нщён:
1. Җё̌ ва́му хуэй̄ ня̄н дэ̄ щѐ „лё“̄ дэ̄ „дё“̄ ди җя̌щя̄:
ле̄ лӣ лё̄ лю̄
де̄ дӣ дё̄ дю̌
2. Җё̌ ва́му ба̌ җы̄ йи̌ җү хуа̄ ду̀ н
3. Фа̌җо̀ н йү̀ янди хуә́

Җё̀нтонниди хуә́
1. Ца́кан җя̌ниди хуә́
2. Чу́нфә „ң“ зы̄ ди ня̄нфа дэ̄ щѐфа.

I. Чѝнҗё̄
1. Нѝму ба̌ „лёд̄ ё“ хуа̄ за̀муҗя ду̀ндини? Нѝму гѝ вә̀ пә̄щёйхар.
2. Нѝму ба̌ са̄ лёд ̄ ини?
3. ̄
Ба̌ са̄ ны́ н лё?
3. Ба̌ мә́мә лёд̄ ёдимэ̄?
4. За̀хуэй̄ ба̌ мә́мә лёб̄ учы́ н?
5. Ма̌ма ба̌ нѝ муди ду̌нщи лёг̄ уәлимэ́? Вӣ са̄
лёд̄ ёли?

II. Сы̌ лёнди сы̌ ху̀р


1. Зы̀ ту́ йи̌ гә зы̀ җо̌нзы: лёд̄ ё
2. Зы̀ дѝ э̄ргә зы̀ җо̌нзы: лё-̄ дё
3. Зы̀ дѝ са̌нгә зы̀ җо̌нзы:
ле̄ лӣ лё̄ лю̌
̄
(ле̄ди йүа̄нйүа́рди, лӣщин, лёха, лю̄ шон ха̄ли)
Җёй ̌ үан пә̄щёдини: Хуэй́зў йү̀ ян лѝту зэ̄ „ё“ зы̄ го̌ту̀ йи̌ навар
ё̄ щѐ лё̀нгә дя̀ндярни.

54
4. Зы̀ дѝ сы̄ гә зы̀ җо̌нзы:
де̄ дӣ дё̄ дю̌
̄ ү́ло́н, дю̌ дё)
(де̄ бӣвә, ли́ дӣ, дёй
5. Зы̀ дѝ ву̀гә зы̀ җо̌нзы:
ле̄ лӣ лё̄ лю̌
де̄ дӣ дё̄ дю̄
Ба̌ җы̄ ще хуа̄җе̌җер ня̄нли, щѐдо бы̀ нбынзышон. Йӣхӯ ва́му ля́н
хуа̄җе̌җер зуә̌зо да̌нлин хуа̄дини.
Бѝлү̄н: лёд̄ ё, де̌, де́, дѐ, де̌дё, ди̌ , ди́, дѝ, дӣ, дё,̌ дё̀, дё,̄ дю̌ , лѐ, ле̄,
ли̌ , ли́, лѝ, лӣ, ли́дӣ ди, ли́ли, лё,́ лё̀, лё,̄ лё̀дё, лю́ , лю̀ , лю̄ , лю́ ли,
лю̌ дё, ле́дё, дю̌ , дю̌ де, дю̌ дё з.д.
Ще́хуан

III. Сы̌ лён дэ̄ сы̀ йү̄н щи̌ н цэ́лёди сы̌ ху̀р
Ва́му че̄чў зо̀ җуәди хуа̄ дуй̄ дуа̀рдини.
Бѝлү̄н: Вә̀ да́ зуә́ргә ба̌ дӣ ли́ дёли.
Җёк̌ уә̀ди зу̀нҗе́: За́му зэ̄ җёк̌ уә̀шон зўл
̄ и са̄ли?
Җя̄гуан

Җя̌ниди хуә́
Нѝму гѝ бы̀ нбыршон ба̌ җы̄ ще вы̄ нтиди хуэй́да щѐшон:
1. Ба̌ са̄ ду̌нщи лёб̄ учын?
2. Вӣ са̄ бу̌дый̀ лё?̄
3. Зэ̄ лёд̄ ё, нѝму зў̄ са̄ни?
4. Зэ̄ на̌тар ны́ н лё̄ ңә̌суә?
5. Ңә̌суә зэ̄ дуә̌ли, нѝму зў̄ са̄ни?

55
Дѝ 14 җёк̌ уә̀: чёмё
̀ ̄ – изящный, ловкий

Во̄нщён:
1. Җё̌ ва́му хуэй̄ ня̄н дэ̄ щѐ „чё̀“ дэ̄ „мё“̄ ди җя̌щя̄:
чя̌ че̌ чи̌ чё̌ чю̌
ме̌ ми̌ мё ́
2. Җё̀ ̌ ва́му ба̌ җы̄ йи̌ җү хуа̄ ду̀ н
3. Фа̌җо̀ н йү̀ янди хуә́

Җё̀нтонниди хуә́
1. Ца́кан җя̌ниди хуә́. Шо̌нлён ңә̌суә лѝбянди вы̄ нти
2. Чу́нфә гуә̄хади цэ́лё

I. Чѝнҗё̄
1. Нѝму ба̌ „чёмё ̀ “̄ хуа̄ за̀муҗя ду̀ндини?
2. За́му ба̌ са̄ җёд̄ и чёмё
̀ ̄ ду̌нщи?
3. Са̄ ду̌нщи чёмё ̀ ?̄
4. Нѝму ба̌ чёмё ̀ ̄ ду̌нщи нэ̄бу̌нэ̄?

II. Сы̌ лёнди сы̌ ху̀р


1. Зы̀ ту́ йи̌ гә зы̀ җо̌нзы: чёмё ̀ ̄
2. Зы̀ дѝ э̄ргә зы̀ җо̌нзы: чё-мё̄
̀
3. Зы̀ дѝ са̌нгә зы̀ җо̌нзы:
чя̌ че̌ чи̌ чё̌ чю̌
̌ ́
(чя̌ тэ̄сыбӣхар, че̌ гуа̌, чи̌ ца́, чёчёрди, чю̌ тян)
4. Зы̀ дѝ сы̄ гә зы̀ җо̌нзы:
ме̌ ми̌ мё ́
̌ ёр)
(ме̌дё, фы̌ нми, мём

56
5. Зы̀ дѝ ву̀гә зы̀ җо̌нзы:
чя̌ че̌ чи̌ чё̌ чю̌
ме̌ ми̌ мё ́
Ба̌ җы̄ ще хуа̄җе̌җер ня̄нли, щѐдо бы̀ нбынзышон. Йӣхӯ ва́му ля́н
хуа̄җе̌җер зуә̌зо да̌нлин хуа̄дини.
Бѝлү̄н: чя̌, чӣ, чё,́ чё̀, чё,̄ чи̌ , чи́, чѝ, чӣ, мё,́ чё̀мё, мёч̄ ё, ме̌, ме̄, че̌,
чѐ, ми̌ , ми́ , мѝ, мӣ, мё.̄ з. д.
Ще́хуан

III. Сы̌ лён дэ̄ сы̀ йү̄н щи̌ н цэ́лёди сы̌ ху̀р
Ва́му че̄чў зо̀ җуәди хуа̄ дуй̄ дуа̀рдини.
̀ .̄ з. д.
Бѝлү̄н: Та̀ дуә̌ чёмё
Җёк̌ уә̀ди зу̀нҗе́
Җя̄гуан

Җя̌ниди хуә́
1. Ба̌ җы̄ ще хуа̄җе̌җер бый̄хуэй̄.
2. Җё̌ ва́му ба̌ чёмё
̀ ̄ ду̌нщи хуа̄шон.
3. Чу́нфә җёк̌ уә̀шон щѐхади цэ́лё.

57
Дѝ 15 җёк̌ уә̀: җя̌щя̄ – семья
Во̄нщён:
1. Җё̌ ва́му хуэй̄ ня̄н дэ̄ щѐ „җя̌“ дэ̄ „щя̄“ди җя̌щя̄:
җя̌ җе̌ җи̌ җё̌ җю̌
щя́ ще̌ щи̌ щё̌ щю̌
2. Җё̌ ва́му ба̌ „җ“зы чу́нфә
3. Фа̌җо̀ н йү̀ янди хуә́

Җё̀нтонниди хуә́
1. Ца́кан җя̌ниди хуә́.
̀ ,̄ сэ̀сэзы, по̀ чә.
2. Хуа̄дя̀ н хуә́: Җо̄ги, ңә́, чёмё

I. Чѝнҗё̄
1. Җя̌щя̄ җы̄ сы са̄ хуа̄? Ва̀му зэ̄ гѝ бушо̄н хуэй́дали, нѝму ба̌ хуа̄
гѝ зы̀ ги.
2. Нѝмуди җя̌щя̄ни ю̀ җѝгә жы́ нни?
3. Нѝму ю̀ җѝгә ва́вани?
4. Нѝму ля́н җя̌щя̄ зў̄ са̄дини?
5. Нѝму ба̌ зы̄ җӣди җя̌щя̄ нэ̄бу̌нэ̄?

II. Сы̌ лёнди сы̌ ху̀р


1. Зы̀ ту́ йи̌ гә зы̀ җо̌нзы: җя̌щя̄
2. Зы̀ дѝ э̄ргә зы̀ җо̌нзы: җя̌-щя̄
3. Зы̀ дѝ са̌нгә зы̀ җо̌нзы:
җя̌ җе̌ җи̌ җё̌ җю̌
(җя̌щя̄, җе̌ лѝ щин, гу̌нҗѝ, җо̄нзы, җю̌ гуә̀ зы)
Чу́нфә „җ” зы̄ ди щѐфа дэ ня̄нфа.
4. Зы̀ дѝ сы̄ гә зы̀ җо̌нзы:
щя́ ще̌ щи̌ щё̌ щю̌
58
(щя́чў, ще̌мый, щи̌ бонгә, щё̌ би̌ н, щю̌ ля̀р)
5. Зы̀ дѝ ву̀гә зы̀ җо̌нзы:
җя̌ җе̌ җи̌ җё̌ җю̌
щя́ ще̌ щи̌ щё̌ щю̌
Ба̌ җы̄ ще хуа̄җе̌җер ня̄нли, щѐдо бы̀ нбынзышон. Йӣхӯ ва́му ля́н
хуа̄җе̌җер зуә̌зо да̌нлин хуа̄дини.
Бѝлү̄н: җе́җе, җѐҗе, җе̄җе, җю̄ җю, җи̌ җи, җёҗ ̌ е, җя̌, җя̀ , җя̄, җе̌,
җе́, җе̄, җи̌ , җи́, җѝ, җӣ, җё,̌ җё̀, җё,̄ җю̌ , җю́ , җю̀ , җю̄ , щя́, щя̄, ще̌,
ще̌, щѐ, ще̄, щѐҗя, щё,̌ щё,́ щё̀, щё,̄ щи̌ , щи́, щѝ, щӣ, щю̌ , щю́ , щю̀ ,
щю̄ з. д.
Ще́хуан

III. Сы̌ лён дэ̄ сы̀ йү̄н щи̌ н цэ́лёди сы̌ ху̀р
Ва́му че̄чў зо̀ җуәди хуа̄ дуй̄ дуа̀рдини.
Бѝлү̄н:
1. Вә̀ ля́н вә̀ муди җя̌щя̄ зэ̄ са̌нни ло̄нчили.
2. Исхар җю̄ җю гѝ вә̀ да́ ба̌ ма̌шнэ̄ шы́ дуәшонли. з. д.
Җёк̌ уә̀ди зу̀нҗе́
Җя̄гуан

Җя̌ниди хуә́
Щѐ йи̌ гә зуә̌зо хуә́.

59
Дѝ 16 җёк̌ уә̀: ни́пи – штукатурка
Во̄нщён:
1. Җё̌ ва́му хуэй̄ ня̄н дэ̄ щѐ „ни́“ дэ̄ „пи̌ “ди җя̌щя̄:
ня̄ не̌ ни́ нё̀ ню́
пя̌ пе̌ пи̌ пё̌
2. Җё̌ ва́му ба̌ „ни́пи“ хуа̄ ду̀н
3. Фа̌җо̀ н йү̀ янди хуә́

Җё̀нтонниди хуә́
1. Ца́кан җя̌ниди хуә́. Ва́му ба̌ зуә̌зо хуә́ ня̄ндини.
̀ ,̄ җя̌щя̄.
2. Хуа̄дя̀ н хуә́: җо̄ги, по̀ чә, жә̌шы, чёмё

I. Чѝнҗё̄
1. Ни́ пи – нѝму ба̌ җы̄ йи̌ җү хуа̄ ти̌ нгуәлимэ?
2. Ни́ пи җы̄ сы са̄?
3. На̌тар ю̀ ни́пини?
4. Нѝму җя̄нгуәлимэ, нѝму да́да за̀муҗя
ца̀нли ни́пили?
5. Нѝму гѝ та̀ бо̌нмонлимэ́? На́нбу̌на́н?
6. Нѝму нэ̄ ца̀н ни́пима? Хо̀ ца̀нма?
7. Нѝму за̀муҗя ца̀н ни́пидини?

II. Сы̌ лёнди сы̌ ху̀р


1. Зы̀ ту́ йи̌ гә зы̀ җо̌нзы: ни́пи
2. Зы̀ дѝ э̄ргә зы̀ җо̌нзы: ни́-пи̌
3. Зы̀ дѝ са̌нгә зы̀ җо̌нзы:
ня̄ не̌ ни́ нё̀ ню́
(ня̄сы, не̌ бя̀ ншы, ни́пи́ , нё̀җо̄н, ню́ вар)

60
4. Зы̀ дѝ сы̄ гә зы̀ җо̌нзы:
пя̌ пе̌ пи̌ пё̌
(пя̌ди, пе̌дё, пи̌ цэ̌хуә̀, пёз̌ ы)
5. Зы̀ дѝ ву̀гә зы̀ җо̌нзы:
ня̄ не̌ ни́ нё̀ ню́
пя̌ пе̌ пи̌ пё̌
Ба̌ җы̄ ще хуа̄җе̌җер ня̄нли, щѐдо бы̀ нбынзышон. Йӣхӯ ва́му ля́н
хуа̄җе̌җер зуә̌зо да̌нлин хуа̄дини.
Бѝлү̄н: ня̄, не̌, не́, нё̀, нё,̄ ни́пи, ню́ , ню̀ , пе̌, пѐ, пё,̌ пё,́ пё,̄ пи̌ , пи́ ,
пѝ, пя̌, пя̀ .
Ще́хуан

III. Сы̌ лён дэ̄ сы̀ йү̄н щи̌ н цэ́лёди сы̌ ху̀р
Ва́му че̄чў зо̀ җуәди хуа̄ дуй̄ дуа̀рдини.
Бѝлү̄н:
1. Вә̀ ма̌ ца̀нли ни́пили.
2. Вә̀ җѝли ню́ ди нэ̀зыли.
Җёк̌ уә̀ди зу̀нҗе́
Җя̄гуан

Җя̌ниди хуә́
Ля́н шы̄ нхади хуа̄ дуй̄ сы̄ гә дуа̀р.

61
Дѝ 17 җёк̌ уә̀: бё̀ – часы
Во̄нщён:
1. Җё̌ ва́му хуэй̄ ня̄н дэ̄ щѐ „бё̀“ди җя̌щя̄:
бя̌ бе̌ би̌ бё̌

те̌ ти̌ тё̌


я́ е̌ йи̌ ё̌ ю́
2. Җё̌ ва̀му ба̌ җы̄ гә җя̌щя̄ ду̀н
3. Фа̌җо̀ н йү̀ янди хуә́

Җё̀нтонниди хуә́
1. Ца́кан җя̌ниди хуә́
2. Чу́нфә гуә̄хади цэ́лё

I. Чѝнҗё̄
1. Бё̀сы са̄?
2. Нѝму ля́н бё̀ зў̄ са̄дини?
3. Бё̀ гѝ за́му гѝ са̄ бо̌нцудини?
4. Нѝму гѝ вә̀ хуа̄ йи̌ гә бё̀
5. Сый́ ю̀ бё̀ни? Сый́ щё̀н ё̄ бё̀ни?
6. Сый́ хуэй̄ ка̄н бё̀?
7. Фӣди сы̌ ху̀р бё̀ди ли́ндонзы зэ̄ щё̀нкэли, хо̀ бу̌хо̀ ?

II. Сы̌ лёнди сы̌ ху̀р


1. Зы̀ ту́ йи̌ гә зы̀ җо̌нзы: бё̀
2. Зы̀ дѝ э̄ргә зы̀ җо̌нзы:
бя̌ бе̌ бӣ бё̀
̌ ини)
(бя̌шы̌ , бе̌гэ̄, бӣчў, йү́ бёд

62
3. Зы̀ дѝ са̌нгә зы̀ җо̌нзы:
те̌ ти̌ тё̌
(те̌езы, ти̌ да̄нзы, йи̌ тё ню́ )
4. Зы̀ дѝ сы̄ гә зы̀ җо̌нзы:
я́ е̌ йи̌ ё̌ ю́
̌
(я́ца, е̌ха, йи̌ гә, ё ма̌шнэ, чи̌ н-ю́ )
5. Зы̀ дѝ ву̀гә зы̀ җо̌нзы:
бя̌ бе̌ би̌ бё̌

те̌ ти̌ тё̌


я́ е̌ йи̌ ё̌ ю́
Ба̌ җы̄ ще хуа̄җе̌җер ня̄нли, щѐдо бы̀ нбынзышон. Йӣхӯ ва́му ля́н
хуа̄җе̌җер зуә̌зо да̌нлин хуа̄дини.
Бѝлү̄н: бе̌, бе̄, бё,̌ бё̀, би̌ , би́ , бѝ, бӣ, бя̌, те̌, тѐ, тё,̌ тё,́ тё̀, тё,̄ ти̌ , ти́,
тѝ, тӣ, е́, ѐ, е̄, ё,̌ ё,́ ё̀, ё,̄ е̌, е́е, я̌йѝ , йи̌ , йи́ , йӣ, ю̌ , ю́ , ю̀ , ю̄ , я̌, я́, я̀, я̄ з.
д.
Ще́хуан

III. Сы̌ лён дэ̄ сы̀ йү̄н щи̌ н цэ́лёди сы̌ ху̀р
Ва́му че̄чў зо̀ җуәди хуа̄ дуй̄ дуа̀рдини.
Бѝлү̄н:
1. Нѝ ка̄н: вә̀ да́ гѝ вә̀ дуа̌нли дуә̌му җү̄ндигә бё̀!
Җёк̌ уә̀ди зу̀нҗе́
Җя̄гуан

Җя̌ниди хуә́
Щѐ йи̌ гә зуә̌зо хуә́.

63
Дѝ 18 җёк̌ уә̀: луә̌туә - верблюд
Во̄нщён:
1. Җё̌ ва́му хуэй̄ ня̄н дэ̄ щѐ „луә̌“ дэ̄ „туә́“ди җя̌щя̄:
луй́ луә̌ лў̌
туй̌ туә̌ тў ́
2. Җё̌ ва́му ба̌ „ў” зы̄ ны́ н ня̄н дэ̄ щѐ
3. Җё̌ ва́му ба̌ „луй“ хуа̄җе̌җер ду̀ н: щѐди „луй“, фә̌ди [луи].

Җё̀нтонниди хуә́
1. Ца́кан җя̌ниди хуә́. Ва́му ба̌ зуә̌зо хуә́ ня̄ндини.
2. Чу́нфә „ў” зы̄ ди лўфу.

I. Чѝнҗё̄
1. Луә̌туә җы̄ сы са̄?
2. Луә̌туә җы̄ сы ѐсынма?
3. Луә̌туә ю̀ җѝгә гә̌дани?
4. ̄ зы луә̌туәни?
Ю̀ җѝ ён
5. Луә̌туә зэ̄ на̌тар җўд̄ ини?
6. Луә̌туә гѝ жы́ н гѝ са̄ бо̌нцудини?
7. Нѝму ба̌ луә̌туә җя̄нгуәлимэ́?
8. Нѝму ба̌ луә̄туә чи́гуә̄лимэ?

II. Сы̌ лёнди сы̌ ху̀р


1. Зы̀ ту́ йи̌ гә зы̀ җо̌нзы: луә̌туә
2. Зы̀ дѝ э̄ргә зы̀ җо̌нзы: луә̌-туә́
3. Зы̀ дѝ са̌нгә зы̀ җо̌нзы:
луй́ луә̌ лў̌
̀ ́ ̀ ̌
(щён луй, чёчёр луә̌хали, лўва̀зы)
Ба̌ „луй“ хуа̄җе̌җер ё̄ пә̄щёни: щѐди „луй“, фә̌ди [луи].

64
4. Зы̀ дѝ сы̄ гә зы̀ җо̌нзы:
туй̌ туә̌ тў ́
(туй̌дё, туә̌ йи̌ шон, тў ́ са̄дини)
5. Зы̀ дѝ ву̀гә зы̀ җо̌нзы:
луй́ луә̌ лў̌
туй̌ туә̌ тў ́
Ба̌ җы̄ ще хуа̄җе̌җер ня̄нли, щѐдо бы̀ нбынзышон. Йӣхӯ ва́му ля́н
хуа̄җе̌җер зуә̌зо да̌нлин хуа̄дини.
Бѝлү̄н: луә̌туә, луй́, луй̀, луй̄, луә̌, луә́, луә̄, луә̌луй̄, лў,̌ лў,̄ туй̌,
туй̀, туй̄, туә̌, туә́, тў,̌ тў,́ тў̀, тў̄ з.д.
Ще́хуан

III. Сы̌ лён дэ̄ сы̀ йү̄н щи̌ н цэ́лёди сы̌ ху̀р
Ва́му че̄чў зо̀ җуәди хуа̄ дуй̄ дуа̀рдини.
Бѝлү̄н:
1. Зуә́ргә щё̀нли луй́ли.
2. Вә̀ чи́ли луә̌туәли. з. д.
Җёк̌ уә̀ди зу̀нҗе́
Җя̄гуан

Җя̌ниди хуә́
̄
1. Ба̌ җы̄ ще хуа̄җе̌җер быйхуэй ̄.
2. Җё̌ вә̀ му ба̌ луә̌туә хуа̄шон.
3. Чу́нфә җёк̌ уә̀шон щѐхади цэ́лё.

65
Дѝ 19 җёк̌ уә̀: гуә̌куй̀ – хлеб
Во̄нщён:
1. Җё̌ ва́му хуэй̄ щѐ дэ̄ ня̄н „гуә̌“ дэ̄ „куй̀“ди җя̌щя̄:
гуа̌ гуэ̌ гуй̌ гуә̌ гў̀
куа̌ куэ̀ куй̌ куә̀ кў̌
1. Җё̌ ва́му ба̌ җы̄ йи̌ җү хуа̄ ду̀ н
2. Фа̌җо̀ н йү̀ янди хуә́

Җё̀нтонниди хуә́
1. Ца́кан җя̌ниди хуә́.
2. Чу́нфә „-уй“ хуа̄җе̌җерди лўф ̄ у
3. Хуа̄дя̀ н хуә́. Луә̌туә, җя̌щя̄, сэ̀сэзы, ха̄базы, ма̌ма. з. д.

I. Чѝнҗё̄
1. Гуә̌куй̀ җы̄ сы са̄?
2. Нѝму гѝ вә̀ ба̌ җы̄ йи̌ җү хуа̄ во̌н
ми́нбыйни пә̄щёйихар!
3. Нѝму ба̌ гуә̌куй̀ чы̌ гуәлимэ́?
̌
Щёнбу̌ щён̌ ?
4. Нѝму лѝту сый́ хуэй̄ луә́ гуә̌куй̀ни?
5. Нѝму ба̌ гуә̌куй̀ хуа̄шон!

II. Сы̌ лёнди сы̌ ху̀р


1. Зы̀ ту́ йи̌ гә зы̀ җо̌нзы: гуә̌куй̀
2. Зы̀ дѝ э̄ргә зы̀ җо̌нзы: гуә̌-куй̀
3. Зы̀ дѝ са̌нгә зы̀ җо̌нзы:
гуа̌ гуэ̌ гуй̌ гуә̌ гў̀
(щи̌ гуа̀, гуэ̌ фо́н, гуй̌җя, гуә̌ту, гў̀дэ̄)

66
4. Зы̀ дѝ сы̄ гә зы̀ җо̌нзы:
куа̌ куэ̀ куй̌ куә̀ кў̌
(куа̌җязы, йи̌ куэ̀ р, куй̌ жы́ н, ля́н тёз̌ ы куә̀ , кўш
̌ ы̀ р)
5. Зы̀ дѝ ву̀гә зы̀ җо̌нзы:
гуа̌ гуэ̌ гуй̌ гуә̌ гў̀
куа̌ куэ̀ куй̌ куә̀ кў̌
Ба̌ җы̄ ще хуа̄җе̌җер ня̄нли, щѐдо бы̀ нбынзышон. Йӣхӯ ва́му ля́н
хуа̄җе̌җер зуә̌зо да̌нлин хуа̄дини.
Бѝлү̄н: гуа̌, гуа̀, гуа̄, гуә̌, гуә̀, гуә̄, гуй̌, гуй̄, гуэ̌, гуэ̀, гуэ̄, гў,̌ гў̀, гў,̄
кў,̌ кў̀, куа̌, куа̀, куа̄, куә̀ , куй̌, куэ̄, куэ̀, гуә̌куй̀ з. д.
Ще́хуан.

III. Сы̌ лён дэ̄ сы̀ йү̄н щи̌ н цэ́лёди сы̌ ху̀р
Ва́му че̄чў зо̀ җуәди хуа̄ дуй̄ дуа̀рдини.
Бѝлү̄н:
1. Вә̀ ма̌ гѝ вә̀ му луә̌ли да̄ гуә̌куй̀ли.
2. Вә̀му йи̌ җя̌зы зэ̄ та̌нни кў̀ли йи̌ тя̌н. з. д.
Җёк̌ уә̀ди зу̀нҗе́
Җя̄гуан
Җя̌ниди хуә́
Нѝму Ля́н шы̄ нхади хуа̄ дуй̄ сы̄ гә дуа̀р.
Нѝму зэ̄ җя̌ни щүә́ди луә̌ йи̌ гә гуә̌куй̀.

67
Дѝ 20 җёк̌ уә̀: хўд
̌ ў̀ – непонятливый, глупый
Во̄нщён:
1. Җё̌ ва́му хуэй̄ щѐ дэ̄ ня̄н „хў“̌ дэ̄ „дў̀“ди җя̌щя̄:
хуа̌ хуэ̄ хуэй́ хуә̌ хў̌
дуй̌ дуә̄ дў ́
1. Җё̌ ва́му ба̌ „хуэй́“ хуа̄җе̌җерди щѐфа дэ̄ ня̄нфа ду̀ н
2. Фа̌җо̀ н йү̀ янди хуә́

Җё̀нтонниди хуә́
1. Ца́кан җя̌ниди хуә́.
2. Чу́нфә гуә̄хади цэ́лё.

I. Чѝнҗё̄
1. Хўд ̌ ў̀ хуа̄ди йӣ сы̄ сы за̀мугә?
2. Жы́ н җѝсы хўд ̌ ў̀дини? Вӣ са̄ хўду̀
̌ дини?
̌ ̀ ̄ ̄
3. Ля́н хўдў жы́ н ё зў са̄ни? (Во̌н ми́ нбыйни
ё̄ фә̌ни.)

II. Сы̌ лёнди сы̌ ху̀р


1. Зы̀ ту́ йи̌ гә зы̀ җо̌нзы: хўд ̌ ў̀
2. Зы̀ дѝ э̄ргә зы̀ җо̌нзы: хў-̌ дў̀
3. Зы̀ дѝ са̌нгә зы̀ җо̌нзы:
хуа̌ хуэ̄ хуэй́ хуә̌ хў̌
(хуа̌ чя́н, хуэ̄дё, хуэй́зў, хуә̌ мя̄н, хўд
̌ ў̀)
Ба̌ „хуэй́” хуа̄җе̌җер ё̄ пә̄щёни: ще̄ди „хуэй́“, фә̌ди [хуи].

68
4. Зы̀ дѝ сы̄ гә зы̀ җо̌нзы:
дуй̌ дуә̄ дў ́
́ 19
(йи дуй цо̀ , дуә̄дё, дўйүә )
5. Зы̀ дѝ ву̀гә зы̀ җо̌нзы:
хуа̌ хуэ̄ хуэй́ хуә̌ хў̌
дуй̌ дуә̄ дў ́
Ба̌ җы̄ ще хуа̄җе̌җер ня̄нли ты́ ндо бы́ нбызышон. Йӣхӯ ва́му ля́н
хуа̄җе̌җер зуә̌зо да̌нлин хуа̄дини.
Бѝлү̄н: хўд ̌ ў̀, хуа̌, хуа́, хуа̄, хуэ́, хуэ̄, хуэй̌, хуэй́, хуэй̀, хуэй̄, хуә̌,
хуә́, хуә̀, хуә̄, хў,̌ хў,́ хў̀, хў,̄ дуй̌, дуй́, дуй̄, дуә̌, дуә́, дуә̀, дуә̄, дў,́
дў̀, дў̄ з. д.
Ще́хуан.

III. Сы̌ лён дэ̄ сы̀ йү̄н щи̌ н цэ́лёди сы̌ ху̀р
Ва́му че̄чў зо̀ җуәди хуа̄ дуй̄ дуа̀рдини.
Бѝлү̄н:
1. Вә̀ гѝ ля́ншу фә̌ли йи̌ гә чёч̌ ёр хуа̄.
2. Нѝ ка̄н нэ̄гә ва́ва дуә̌му хўд ̌ ў̀. з. д.
Җёк̌ уә̀ди зу̀нҗе́
Җя̄гуан
Җя̌ниди хуә́
̌ ў жы́ н ны́ н ба̌ жә̌шә пә̀щё.
Нѝму щѐйихар, за̀муҗя нѝму гѝ хўд

19 ́ үә: ядовитое вещество, отрава


дўй

69
Дѝ 21 җёк̌ уә̀: зў̄ цў̄ – готовить уксус
Во̄нщён:
1. Җё̌ ва́му хуэй̄ ня̌н дэ̄ щѐ „зў“̄ дэ̄ „цў“̄ ди җя̌щя̄:
зуй̄ зуә̌ зў̌
цуй̌ цуә̌ цў̄
2. Җё̌ ва́му җӣха, ба̌ җы̄ гә җя̌щя̄ за̀муҗя щѐни
3. Фа̌җо̀ н йү̀ янди хуә́

Җё̀нтонниди хуә́
1. Ца́кан җя̌ниди хуә́
2. Чу́нфә „хуэй́“ хуа̄җе̌җерди лўф
̄ у

I. Чѝнҗё̄
1. Зў̄ цў̄ җы̄ сы са̄?
2. Ля́н са̄ зў̄ цўд̄ ини?
3. Ю̀ җѝ ён̄ зы цўн ̄ и?
4. Цўд̄ и вӣдо за̀мугә?
5. Ля́н цў̄ зў̄ са̄дини?
6. Нѝму нэ̄ гѝ чы̌ ди лѝту тё̌ цўм ̄ а?
7. Нѝму ба̌ цўд ̄ и вӣдо нэ̄бу̌нэ̄?
8. Нѝму җя̄нгуәлимэ, цў̄ за̀муҗя зўд ̄ ини?

II. Сы̌ лёнди сы̌ ху̀р


1. Зы̀ ту́ йи̌ гә зы̀ җо̌нзы: зў̄ цў̄ җы̄ сы хуа̄ди чы̌ нпый̀.
2. Зы̀ дѝ э̄ргә зы̀ җо̌нзы:
зуй̄ зуә̌ зў̌
(бу̌сы вә̀ди зуй̄, зуә̌зо, зў̌ фо́н)
3. Зы̀ дѝ са̌нгә зы̀ җо̌нзы:
цуй̌ цуә̌ цў̄
̌ ̌
(цуййихар, цуә̌ шу̀, цў бу̀)
70
4. Зы̀ дѝ сы̄ гә зы̀ җо̌нзы:
зуй̄ зуә̌ зў̌
цуй̌ цуә̌ цў̌
Ба̌ җы̄ ще хуа̄җе̌җер ня̄нли, ты́ ндо бы̀ нбынзышон. Йӣ хӯ ва́му
ля́н хуа̄җе̌җер зуә̌зо да̌нлин хуа̄дини.
Бѝлү̄н: зў̄ цў,̄ зуй̀, зуй̄, зуә̌, зуә̀, зуә̄, зў,̌ зў̀, зў,̄ зўц
̄ уә̄, цуй̌, цуә̌, цуә́,
̌ ̄
цуә̄, цў, цў з. д.
Ще́хуан

III. Сы̌ лён дэ̄ сы̀ йү̄н щи̌ н цэ́лёди сы̌ ху̀р
Ва́му че̄чў зо̀ җуәди хуа̄ дуй̄ дуа̀рдини.
Бѝлү̄н:
̄ и цўл
1. Вә̀ ма̌ ля́н фу̌зы зўл ̄ и. з. д.
Җёк̌ уә̀ди зу̀нҗе́
Җя̄гуан

Җя̌ниди хуә́
Нѝ ба̌ нѝ ма̌ вы̄ нйихар, цў̄ за̀муҗя зўд
̄ ини. Ба̌ җы̄ гә щѐдо
бы̀ нбыршон.

71
Дѝ 22 җёк̌ уә̀: суй̄ нў́ – маленький раб
Во̄нщён:
1. Җё̌ ва́му хуэй̄ ня̄н дэ̄ щѐ „суй̄“дэ̄ „нў”́ ди җя̌щя̄:
суй́ суә̌ сў̌
нуә́ нў ́
1. Җё̌ ва́му ба̌ җы̄ йи̌ җү хуа̄ди чы̌ нпый̀ җӣха, за̀муҗя щѐдини
2. Фа̌җо̀ н йү̀ янди хуә́

Җё̀нтонниди хуә́
1. Ца́кан җя̌ниди хуә́: Щүә́сын ба̌ җя̌ни щѐхади цэ́лё ня̄ндини.
2. Чу́нфә, җё̌ ва́му ба̌ „зў”̄ дэ̄ „цў”̄ ди җя̌щя̄ фә̌йихар!

I. Чѝнҗё̄
1. Суй̄ нўс́ ы сый́?
2. Суй̄ нў ́ на̌тар ю̀ ни?
3. Нѝму җя̌ни ю̀ мэ́?
4. Нѝму зэ̄ на̌тар җя̄нли суй̄ нўл́ и?
5. Нѝму щё̀н до̌н суй̄ нўм ́ а? Вӣ са̄ нѝ му бу̌
щё̀н до̌н нў?̄

II. Сы̌ лёнди сы̌ ху̀р


1. Зы̀ ту́ йи̌ гә зы̀ җо̌нзы: суй̄ нў ́ җы̄ сы хуа̄ди чы̌ нпый̀
2. Зы̀ дѝ э̄ргә зы̀ җо̌нзы:
суй́ суә̌ сў̌
́ ̌
(суйшон, суә̌ то́н, сўхали)
3. Зы̀ дѝ са̌нгә зы̀ җо̌нзы:
нуә́ нў ́
(нуә́ җуә̌зы, до̌нли нўл́ и)
4. Зы̀ дѝ сы̄ гә зы̀ җо̌нзы:
72
суй́ суә̌ сў̌
нуә́ нў ́
Ба̌ җы̄ ще хуа̄җе̌җер ня̄нли, ты́ ндо бы̀ нбынзышон. Йӣ хӯ ва́му
ля́н хуа̄җе̌җер зуә̌зо да̌нлин хуа̄дини.
Бѝлү̄н: суй̄ нў,́ суй́, суй̀, суй̄, суә̌, суә̀, сў,̌ сў,̄ нуә́, нў,́ нў̀ з. д.
Ще́хуан

III. Сы̌ лён дэ̄ сы̀ йү̄н щи̌ н цэ́лёди сы̌ ху̀р
Ва́му че̄чў зо̀ җуәди хуа̄ дуй̄ дуа̀рдини.
Бѝлү̄н:
1. Вә̀ зэ̄ дя̀ ншы̄ шон җя̄нли суй̄ нўл́ и. з. д.
Җёк̌ уә̀ди зу̀нҗе́
Җя̄гуан

Җя̌ниди хуә́
Нѝму щѐйихар: Вӣ са̄ нѝ му мә̌щѝ н до̌н суй̄ нў?́

73
Дѝ 23 җёк̌ уә̀: ца́канди хуә́
Луә̌туә ля̀нзы
Зэ̄ ба̀нзышон ба̌ на́н хуа̄ щѐшон:
та̌ндо
чы̌ н
тя̌нҗя
дӣфоншон
жы́ н
зы̄ во̄н
җӯн
лён̌ шы
Гуә̌бый̄сы мә̌ю̀ фѝ ди да̄ та̌ндо. Гуә̄кэ гуә̌быйта̌ ̄ нли ли̌ булё
луә̌туә. Луә̌туә ба̌ са̄ ду̌ туә̌ни. Та̀ чы̌ н җѝ тя̌нҗя бу̌ хә̌ фѝ ѐ
гуә̄чини. Та̀ чы̌ ди цы̀ я́зы, суә̌суә җы̌ җызы.
Жә̌ дӣ фоншон жы́ н зы̄ во̄н луә̌туә гуә̄ жы̌ зыни. На́ луә̌туә ли́ дӣ ,
̌ шы, то̄ чә̌ни.
җӯн дӣ, шу̌ лён
За́му гуй̌ни ѐ ю̀ луә̌туәни, кә̌сы та̀му зўд̄ и хуә̌ шо̀ .
(Х. Бугазов, Б. Дўвазы: Шы̌ зыкуә, дѝ 51 м.)

74
Дѝ 24 җёк̌ уә̀: җү̌лү – козёл
Во̄нщён:
1. Җё̌ ва́му хуэй̄ ня̄н, щѐ „җү̌” дэ̄ „лү̄“ди җя̌щя̄:
җүә̌ җү̌
лүә̀ лү́
2. Җё̌ ва́му ба̌ ба̄йѝ рди „ү“ зы̄ хуэй́ щѐ дэ̄ ня̄н
3. Фа̌җо̀ н йү̀ янди хуә́

Җё̀нтонниди хуә́
1. Ца́кан җя̌ниди хуә́: Вӣ са̄ нѝ мә̌ щѝ н до̌н суй̄ нў?́
2. Чу́нфә гуә̄хади цэ́лё

I. Чѝнҗё̄
1. Җү̌лү җы̄ сы са̄?
2. ̄ зы җү̌лүни?
Ю̀ җѝ ён
3. Нѝму ба̌ җү̌лүди нэ̀зы хә̌гуәлимэ́?
4. Ля́н җү̌лү нэ̀зы ха́н зў̄ са̄дини?
5. Нѝму гѝ вә̀ хуа̄ йи̌ гә җү̌лү.
6. Җү̌лүди я́нсый за̀мугә?
7. Ля́н җү̌лү мо́ зў̄ са̄дини?
8. Нѝму нэ̄ чуа́н җү̌лү мо́ җы̌ хади йи̌ шонма?
9. Нѝму ба̌ җү̌лү хэ̄па̄ бу̌ хэ̄па̄?

II. Сы̌ лёнди сы̌ ху̀р


1. Зы̀ ту́ йи̌ гә зы̀ җо̌нзы: җү̌лү
2. Зы̀ дѝ э̄ргә зы̀ җо̌нзы: җү̌-лү̄
3. Зы̀ дѝ са̌нгә зы̀ җо̌нзы:
җүә̌ җү̌
(җүә̌җо̀ нзы, җү̌сы̀ )

75
̌ үан пә̄щёдини, ба̌ „ү” зы̄ за̀муҗя ё̄ щѐ дэ̄ ня̄нни.
Җёй
4. Зы̀ дѝ сы̄ гә зы̀ җо̌нзы:
лүә̀ лү́
(лүә̀ли йи̌ до̌зы, лү́вазы)
5. Зы̀ дѝ ву̀гә зы̀ җо̌нзы:
җүә̌ җү̌
лүә̌ лү́
Ба̌ җы̄ ще хуа̄җе̌җер ня̄нли, ты́ ндо бы̀ нбынзышон. Йӣ хӯ ва́му
ля́н хуа̄җе̌җер зуә̌зо да̌нлин хуа̄дини.
Бѝлү̄н: җү̌лү, җүә̌, җүә́, җүә̀, җуә̄, җү̌, җү̄, лүә̌, лүә̀, лү́, лү̀ , лү̄ з. д.
Ще́хуан

III. Сы̌ лён дэ̄ сы̀ йү̄н щи̌ н цэ́лёди сы̌ ху̀р
Ва́му че̄чў зо̀ җуәди хуа̄ дуй̄ дуа̀рдини.
Бѝлү̄н:
1. Вә̀ дэ́ли йи̌ гә җү̌лү.
2. Вә̀ ма̌ гѝ вә̀ му гѝли җү̌лүди нэ̀зыли. з. д.
Җёк̌ уә̀ди зу̀нҗе́
Җя̄гуан

Җя̌ниди хуә́
Ля́н шы̄ нхади хуа̄ дуйщер дуа̀р.

76
Дѝ 25 җёк̌ уә̀: нү̀ щү – жених
Во̄нщён:
1. Җё̌ ва́му хуэй̄ ня̄н дэ̄ щѐ „нү̀ “, „щү̄“, „йүә̌“ дэ̄ „чүә́“ди җя̌щя̄:
щүә́ щү̀
нү̀

йүә̌ йү́
чүә̌ чү̌
2. Җё̌ ва́му җӣха, ба̌ җы̄ гә җя̌щя̄ за̀муҗя щѐдини
3. Фа̌җо̀ н йү̀ янди хуә́

Җё̀нтонниди хуә́
1. Ба̌ ца́кан хуә́ди цуә̄ву то̌лүн
2. Чу́нфә „ү” зы̄ ди щѐфа дэ̄ ня̄нфа.

I. Чѝнҗё̄
1. Нү̀ щү җы̄ сы сый́?
2. Ба̌ сый́ җёд̄ и нү̀ щү?
3. Нү̀ щү җү̄нбу̌җү̄н? Нү̀ щү за́мугә?
4. Сый́ нэ̄ до̌н нү̀ щү?

II. Сы̌ лёнди сы̌ ху̀р


1. Зы̀ ту́ йи̌ гә зы̀ җо̌нзы: нү̀ щү
2. Зы̀ дѝ э̄ргә зы̀ җо̌нзы: нү̀ -щү̄
3. Зы̀ дѝ са̌нгә зы̀ җо̌нзы:
щүә́ щү̀
(щи̌ щүә, щү̀ ги)
4. Зы̀ дѝ сы̄ гә зы̀ җо̌нзы:
нү̀
77
(нү̀ жын)
5. Зы̀ дѝ ву̀гә зы̀ җо̌нзы:
щүә́ щү̀
нү̀

йүә̌ йү́
чүә̌ чү̌
(йүә̌лён, дё̄ йү́
чүә́зы, чү̌язы)
Ба̌ җы̄ ще хуа̄җе̌җер ня̄нли, ты́ ндо бы̀ нбынзышон. Йӣ хӯ ва́му
ля́н хуа̄җе̌җер зуә̌зо да̌нлин хуа̄дини.
Бѝлү̄н: щүә̌, щүә́, щүә̄, щү̌, щү̀ , щү̄, нү̀ , нү̀ щү, йүә̌, йүә́, йү̌, йү́, йү̀ ,
йү̄, йү̀ җү̄20, чүә̌, чүә́, чүә̄, чү̌, чү́, чү̀ з. д.
Ще́хуан

III. Сы̌ лён дэ̄ сы̀ йү̄н щи̌ н цэ́лёди сы̌ ху̀р
Ва́му че̄чў зо̀ җуәди хуа̄ дуй̄ дуа̀рдини.
Бѝлү̄н:
1. Зуә́ргә вэ̄ту щя̄ли щүә̌ли.
2. Вә̀ ма̌ гѝ вә̀ мэ̀ ли щи̌ н щүә̌зыли. з. д.
Җёк̌ уә̀ди зу̀нҗе́
Җя̄гуан

Җя̌ниди хуә́
Нѝ ба̌ дѝ н җү̄нди нү̀ щү хуа̄шон.

20
йү̀ җү̄: выражение
78
Дѝ 26 җёк̌ уә̀: бо̌нмон – помогать
Во̄нщён:
1. Җё̌ ва́му хуэй̄ ня̄н дэ̄ щѐ „бо̌н“ дэ̄ „мо́н“ди җя̌щя̄:
ба̌н бы̌ н бо̌н
ма́н мы́ н мо́н
2. Җё̌ ва́му ба̌ „-ан”, „-ын” дэ̄ „-он” хуа̄җе̌җерди лўф
̄ у ду̀ н
3. Фа̌җо̀ н йү̀ янди хуә́

Җё̀нтонниди хуә́
1. Ца́кан җя̌ниди хуә́: Ни́ му ба̌ хуа̄хади нү̀ щү зы̀ йихар дэ̄
фә̌йихар.
2. Хуа̄дя̀ н хуә́: Суй̄ нў,́ нү̀ щү, җү̌лү, йү́, йүә̌. з. д.

I. Чѝнҗё̄
1. Бо̌нмон җы̄ сы са̄?
2. Нѝму гѝ ма̌ма дэ̄ да́да
бо̌нмондинимэ́?
3. Вӣ са̄ ё̄ бо̌нмонни?
4. Сый́ гѝ нѝму бо̌нмондини?
5. Нѝ нэ̄ бо̌нмон бу̌ нэ̄?

II. Сы̌ лёнди сы̌ ху̀р


1. Зы̀ ту́ йи̌ гә зы̀ җо̌нзы: бо̌нмон
2. Зы̀ дѝ э̄ргә зы̀ җо̌нзы: бо̌н-мо́н
3. Зы̀ дѝ са̌нгә зы̀ җо̌нзы:
ба̌н бы̌ н бо̌н
(ба̌нзы, бы̌ н да̄нзы, бо̌нмон)
Ё̄ пә̄щёни: щѐди „бан”, фә̌ди [бэ̃], щѐди „бын“ фә̌ди [бың],
щѐди „бон“ фә̌ди [бõ].

79
4. Зы̀ дѝ сы̄ гә зы̀ җо̌нзы:
ма́н мы́ н мо́н
(ма́нхун, да̄мы́ н, мо́н жы́ н)
5. Зы̀ дѝ ву̀гә зы̀ җо̌нзы:
ба̌н бы̌ н бо̌н
ма́н мы́ н мо́н
Ба̌ җы̄ ще хуа̄җе̌җер ня̄нли, ты́ ндо бы̀ нбынзышон. Йӣ хӯ ва́му
ля́н хуа̄җе̌җер зуә̌зо да̌нлин хуа̄дини.
Бѝлү̄н: бо̌нмон, ба̌н, ба́н21, ба̀н, ба̄н, бы̌ н, бы̀ н, бы̄ н, бо̌н, бо́н, бо̀ н,
бо̄н, бо̌нбан, ма́н, ма̀н, ма̄н, мы̌ н, мы́ н, мы̀ н, мы̄ н, мо́н, мо̀ н з. д
Ще́хуан

III. Сы̌ лён дэ̄ сы̀ йү̄н щи̌ н цэ́лёди сы̌ ху̀р
Ва́му че̄чў зо̀ җуәди хуа̄ дуй̄ дуа̀рдини.
Бѝлү̄н:
̄ ли.
1. Вә̀ гѝ вә̀ ма̌ бо̌нди, ба̌ фа̄н зўфу́
Җёк̌ уә̀ди зу̀нҗе́
Җя̄гуан

Җя̌ниди хуә́
Нѝму зэ̄ җя̌ни за̀муҗя бо̌нмонли? Ба̌ җы̄ гә щѐшон.

21
ба́н: прыщик, корь
80
Дѝ 27 җёк̌ уә̀: са̌нчо̀ н – горная местность
Во̄нщён:
1. Җё̌ ва́му хуэй̄ ня̄н дэ̄ щѐ „са̌н“ дэ̌ „чо̀ н“ди җя̌щя̄:
са̌н сы̌ н со̌н
ча́н чы́ н чо́н
2. Җё̌ ва́му җӣха, ба̌ җы̄ гә җя̌щя̄ за̀муҗя щѐдини
3. Фа̌җо̀ н йү̀ янди хуә́

Җё̀нтонниди хуә́
1. Ца́кан җя̌ниди хуә́. Ва́му ба̌ зуә̌зо хуә́ ня̄ндини.
2. Чу́нфә „-ан”, „-ын” дэ̄ „-он” хуа̄җе̌җерди лўф ̄ у

I. Чѝнҗё̄
1. Са̌нчо̀ н җы̄ сы са̄?
2. Нѝму гѝ вә̀ хуа̄йи̌ хар.
3. Нѝму зэ̄ са̌нчо̀ нни чѝгуәлимэ́?
4. Са̌нчо̀ нни җү̄нбу̌җү̄н?

II. Сы̌ лёнди сы̌ ху̀р


1. Зы̀ ту́ йи̌ гә зы̀ җо̌нзы: са̌нчо̀ н
2. Зы̀ дѝ э̄ргә зы̀ җо̌нзы: са̌н-чо̀ н
3. Зы̀ дѝ са̌нгә зы̀ җо̌нзы:
са̌н сы̌ н со̌н
(го̌ са̌н, сы̌ н жӯ, бо̄ со̌н)
4. Зы̀ дѝ сы̄ гә зы̀ җо̌нзы:
ча́н чы́ н чо́н
(ча́н , да̄ чы́ н, чо́н хо̄нзы)

81
5. Зы̀ дѝ ву̀гә зы̀ җо̌нзы:
са̌н сы̌ н со̌н
ча́н чы́ н чо́н
Ба̌ җы̄ ще хуа̄җе̌җер ня̄нли, ты́ ндо бы̀ нбынзышон. Йӣ хӯ ва́му
ля́н хуа̄җе̌җер зуә̌зо да̌нлин хуа̄дини.
Бѝлү̄н: са̌нчо̀ н, са̌н, са̀н, са̄н, сы̌ н, сы̀ н, сы̄ н, со̌н, со̀ н, со̄н, ча̌н,
ча́н, ча̀н, ча̄н, чы̌ н, чы́ н, чы̀ н, чы̄ н, чо́н, чо̀ н, чо̄н з. д.
Ще́хуан

III. Сы̌ лён дэ̄ сы̀ йү̄н щи̌ н цэ́лёди сы̌ ху̀р
Ва́му че̄чў зо̀ җуәди хуа̄ дуй̄ дуа̀рдини.
Бѝлү̄н:
1. Вә̀ а̌быйҗя зэ̄ са̌нчо̀ нни җўд̄ ини. з. д.
Җёк̌ уә̀ди зу̀нҗе́
Җя̄гуан

Җя̌ниди хуә́
Нѝму за̀муҗя зэ̄ са̌нчо̀ нни хуа̀нли? Ба̌ җыгә щѐшон.

82
Дѝ 28 җёк̌ уә̀: по́нжын – чужой человек
Во̄нщён:
1. Җё̌ ва́му хуэй̄ ня̄н дэ̄ щѐ „по́н“ дэ̄ „жы́ н“ди җя̌щя̄:
па́н пы́ н по́н
жа́н жы́ н жо́н
2. Җё̌ ва́му җӣха, ба̌ җы̄ гә җя̌щя̄ за̀муҗя щѐдини
3. Фа̌җо̀ н йү̀ янди хуә́.

Җё̀нтонниди хуә́
1. Ца́кан җя̌ниди хуә́. Ва́му ба̌ зуә̌зо хуә́ ня̄ндини.
2. Чу́нфә гуә̄хади цэ́лё.

I. Чѝнҗё̄
1. По́нжын җы̄ сы сый́?
2. Нѝмуди ли́нҗүсы по́нжынма бу̌ли
чи̌ нчин?
3. По́нжын хо̀ ма, чи̌ нчин хо̀ ?
4. За̄лӣ по́нжын бу̌ хо̀ ?
5. Ба̌ по́нжын ё̄ тэ́нэ̄нима бу̌ ё̄ тэ́нэ̄?

II. Сы̌ лёнди сы̌ ху̀р


1. Зы̀ ту́ йи̌ гә зы̀ җо̌нзы: по́нжын
2. Зы̀ дѝ э̄ргә зы̀ җо̌нзы: по́н-жы́ н
3. Зы̀ дѝ са̌нгә зы̀ җо̌нзы:
па́н пы́ н по́н
(во̌н фӯшон па́н, пы́ нпынзы, по́нжын)
4. Зы̀ дѝ сы̄ гә зы̀ җо̌нзы:
жа́н жы́ н жо́н
(жа́нсымар, ло̀ жы́ н, жо́нжорди)
83
5. Зы̀ дѝ ву̀гә зы̀ җо̌нзы:
па́н пы́ н по́н
жа́н жы́ н жо́н
Ба̌ җы̄ ще хуа̄җе̌җер ня̄нли, ты́ ндо бы̀ нбынзышон. Йӣ хӯ ва́му
ля́н хуа̄җе̌җер зуә̌зо да̌нлин хуа̄дини.
Бѝлү̄н: па́н, па̀н, па̄н, пы̌ н, пы́ н, пы̀ н, пы̄ н, по̌н, по́н, по̄н,
по́нжын, жа́н, жа̀н, жы́ н, жы̀ н, жы̄ н, жо́н, жо̀ н, жо̄н з. д
Ще́хуан

III. Сы̌ лён дэ̄ сы̀ йү̄н щи̌ н цэ́лёди сы̌ ху̀р
Ва́му че̄чў зо̀ җуәди хуа̄ дуй̄ дуа̀рдини.
Бѝлү̄н:
1. Вә̀му җя̌ни җўд̄ и хо̌шо̀ жы́ н.
Җёк̌ уә̀ди зу̀нҗе́
Җя̄гуан

Җя̌ниди хуә́
Ля́н шы̄ нхади хуа̄ дуй̄ сы̄ гә дуа̀р.

84
Дѝ 29 җёк̌ уә̀: ка̄ншон – понравиться
Во̄нщён:
1. Җё̌ ва́му хуэй̄ ня̄н дэ̄ щѐ „ка̄н“ дэ̄ „шо̄н“ди җя̌щя̄:
ка̌н кы̌ н ко̌н
ша̌н шы̌ н шо̌н
2. Җё̌ ва́му җӣха, ба̌ җы̄ гә җя̌щя̄ за̀муҗя щѐдини
3. Фа̌җо̀ н йү̀ янди хуә́

Җё̀нтонниди хуә́
1. Ца́кан җя̌ниди хуә́
2. Чу́нфә гуә̄хади цэ́лё

I. Чѝнҗё̄
1. Ка̄ншонди йӣ сы̄ сы са̄?
2. Сый́ ба̌ нѝ му ка̄ншонли?
3. Вӣ са̄ ка̄ншонли?
4. Нѝму ба̌ сый́ ка̄ншонли? Нѝму гѝ вә̀
зы̀ йихарса.

II. Сы̌ лёнди сы̌ ху̀р


1. Зы̀ ту́ йи̌ гә зы̀ җо̌нзы: ка̄ншон
2. Зы̀ дѝ э̄ргә зы̀ җо̌нзы: ка̄н-шон
3. Зы̀ дѝ са̌нгә зы̀ җо̌нзы:
ка̌н кы̌ н ко̌н
(ка̌н фо́нзы, кы̌ нзы, ко̌н бӣн)
4. Зы̀ дѝ сы̄ гә зы̀ җо̌нзы:
ша̌н шы̌ н шо̌н
(шу̀ ша̌н, шы̌ нчи, шу̀шонди шо̌н)
5. Зы̀ дѝ ву̀гә зы̀ җо̌нзы:
85
ка̌н кы̌ н ко̌н
ша̌н шы̌ н шо̌н
Ба̌ җы̄ ще хуа̄җе̌җер ня̄нли, ты́ ндо бы̀ нбынзышон. Йӣ хӯ ва́му
ля́н хуа̄җе̌җер зуә̌зо да̌нлин хуа̄дини.
Бѝлү̄н: ка̄ншон, кы̌ н шы̌ н, ко̄ншон, ка̌н, ка̀н, ка̄н, кы̌ н, кы̀ н, кы̄ н,
ко̌н, ко́н, ко̀ н, ко̄н, ша̌н, ша́н, ша̀н, ша̄н, шы̌ н, шы́ н, шы̀ н, шы̄ н,
шы̀ ншын, шо̌н, шо̀ н, шо̄н з. д.
Ще́хуан

III. Сы̌ лён дэ̄ сы̀ йү̄н щи̌ н цэ́лёди сы̌ ху̀р
Ва́му че̄чў зо̀ җуәди хуа̄ дуй̄ дуа̀рдини.
Бѝлү̄н:
1. Вә̀ ба̌ йи̌ гә са̌нзы ка̄ншонли. з. д.
Җёк̌ уә̀ди зу̀нҗе́
Җя̄гуан

Җя̌ниди хуә́
Нѝму ба̌ сый́/са̄ ка̄ншо̄нли, щѐшон.

86
Дѝ 30 җёк̌ уә̀: вы́ нҗон – статья
Во̄нщён:
1. Җё̌ ва́му хуэй̄ ня̄н дэ̄ щѐ „вы̄ н“ дэ̄ „җо̄н“ди җя̌щя̄:
ва́н вы́ н во́н
җа̌н җы̌ н җо̌н
2. Җё̌ ва́му җӣха, ба̌ җы̄ гә җя̌щя̄ за̀муҗя щѐдини
3. Фа̌җо̀ н йү̀ янди хуә́

Җё̀нтонниди хуә́
1. Ца́кан җя̌ниди хуә́. Ва́му ба̌ зуә̌зо хуә́ ня̄ндини.
2. Чу́нфә гуә̄хади цэ́лё

I. Чѝнҗё̄
1. Вы́ нҗонсы са̄?
2. Нѝму сый́ ба̌ вы́ нҗон ня̄нгуәли?
3. Нѝму ба̌ вы́ нҗон щѐгуәлимэ?
4. Ба̌ „Хуэй́мин бо̄шонди“ вы́ нҗон
нѝму ня̄ндимэ?
5. На̌гә „Хуэй́мин бо̄ди” мя̄нзы до̄
нѝмушонсы дѝн нэ̄ди?

II. Сы̌ лёнди сы̌ ху̀р


1. Зы̀ ту́ йи̌ гә зы̀ җо̌нзы: вы́ нҗон
2. Зы̀ дѝ э̄ргә зы̀ җо̌нзы: вы̄ н-җо̄н
3. Зы̀ дѝ са̌нгә зы̀ җо̌нзы:
ва́н вы́ н во́н
(ва́нли, вы́ н вӣдо, хуо́нво́н)

87
4. Зы̀ дѝ сы̄ гә зы̀ җо̌нзы:
җа̌н җы̌ н җо̌н
(җа̌н фу̌, куа̌н җы̌ н, җо̌нкэ̌)
5. Зы̀ дѝ ву̀гә зы̀ җо̌нзы:
ва́н вы́ н во́н
җа̌н җы̌ н җо̌н
Ба̌ җы̄ ще хуа̄җе̌җер ня̄нли, ты́ ндо бы̀ нбынзышон. Йӣ хӯ ва́му
ля́н хуа̄җе̌җер зуә̌зо да̌нлин хуа̄дини.
Бѝлү̄н: вы́ нҗон, ва̌н, ва́н, ва̀н, ва̄н, вы̌ н, вы́ н, вы̀ н, вы̄ н, во̌н, во́н,
во̀ н, во̄н, җа̌н, җа̀н, җа̄н, җы̌ н, җы̀ н, җы̄ н, җо̌н, җо́н, җо̀ н, җо̄н
з. д.
Ще́хуан

III. Сы̌ лён дэ̄ сы̀ йү̄н щи̌ н цэ́лёди сы̌ ху̀р
Ва́му че̄чў зо̀ җуәди хуа̄ дуй̄ дуа̀рдини.
Бѝлү̄н:
1. Вә̀ да́ гѝ бо̄шон щѐли йи̌ гә вы́ нҗон. з. д.
Җёк̌ уә̀ди зу̀нҗе́
Җя̄гуан

Җя̌ниди хуә́
Нѝму гѝ бо̄шон щѐ йи̌ гә вы́ нҗон: „Вә̀ за̀му гуә̄ли щи̌ н ня́нли?“.

88
Дѝ 31 җёк̌ уә̀: фы̌ нчуан – самолёт
Во̄нщён
1. Җё̌ ва́му хуэй̄ ня̄н дэ̄ щѐ „фы̌ н“ дэ̄ „чуа̌н“ди җя̌щя̄.
фа̌н фы̌ н фо̌н
чуа̌н чу̌н чуо̌н
2. Җё̌ ва́му җӣха, ба̌ җы̄ гә җя̌щя̄ за̀муҗя щѐдини
3. Фа̌җо̀ н йү̀ янди хуә́.
Җё̀нтонниди хуә́
1. Ца́кан җя̌ниди хуә́. Ва́му ба̌ щѐхади вы́ нҗон ня̄ндини.
2. Хуа̄дя̀ н хуә́. Са̌нчо̀ н, по́нжын, ка̄ншон, вы́ нҗон, җуа̀н то́н.

I. Чѝнҗё̄
1. Фы̌ нчуан җы̄ сы са̄?
2. Нѝму гѝ вә̀ хуа̄ йи̌ гә фы̌ нчуан.
3. Фы̌ нчуан зу̀ динима, фи̌ дини?
4. Сый́ зуә̄гуә фы̌ нчуан?
5. Нѝму щё̀н зуә̄ фы̌ нчуан бу̌ щё̀н зуә̄?

II. Сы̌ лёнди сы̌ ху̀р


1. Зы̀ ту́ йи̌ гә зы̀ җо̌нзы: фы̌ нчуан
2. Зы̀ дѝ э̄ргә зы̀ җо̌нзы: фы̌ н-чуа̌н
3. Зы̀ дѝ са̌нгә зы̀ җо̌нзы:
фа̌н фы̌ н фо̌н
(фа̌ндё, гуа̌ фы̌ н, фо̌н са̌дёли)
4. Зы̀ дѝ сы̄ гә зы̀ җо̌нзы:
чуа̌н чу̌н чуо̌н
(чуа̌н йи̌ шон, чу̌нтян, чуо̌нтэ)

89
5. Зы̀ дѝ ву̀гә зы̀ җо̌нзы:
фа̌н фы̌ н фо̌н
чуа̌н чу̌н чуо̌н
Ба̌ җы̄ ще хуа̄җе̌җер ня̄нли, ты́ ндо бы̀ нбынзышон. Йӣ хӯ ва́му
ля́н хуа̄җе̌җер зуә̌зо да̌нлин хуа̄дини.
Бѝлү̄н: фы̌ нчуан, фо̌нфор, фа̌н, фа́н, фа̀н, фа̄н, фы̌ н, фы́ н, фы̀ н,
фы̄ н, фо̌н, фо́н, фо̀ н, фо̄н, чуа̌н, чуа́н, чуа̀н, чуа̄н, чу̌н, чу́н, чӯн,
чуо̌н, чуо́н, чуо̀ н, чуо̄н з. д.
Ще́хуан

III. Сы̌ лён дэ̄ сы̀ йү̄н щи̌ н цэ́лёди сы̌ ху̀р
Ва́му че̄чў зо̀ җуәди хуа̄ дуй̄ дуа̀рдини.
Бѝлү̄н:
1. Фы̌ нчуан фи̌ ди го̌дихын. з. д.
Җёк̌ уә̀ди зу̀нҗе́
Җя̄гуан
Җя̌ниди хуә́
Нѝму сы̌ му, за̀муҗя ту́ йи̌ бян зуә̄ фы̌ нчуанни, ба̌ җы̄ гә щѐшон.

90
Дѝ 32 җёк̌ уә̀: цо́н то́н – прятать конфеты
Во̄нщён:
1. Җё̌ ва́му хуэй̄ ня̄н дэ̄ щѐ „цо́н“ дэ̄ „то́н“ди җя̌щя̄:
ца̌н цы̌ н цо̌н
та̌н ты̌ н то̌н
2. Җё̌ ва́му җӣха, ба̌ җы̄ гә җя̌щя̄ за̀муҗя щѐдини
3. Фа̌җо̀ н йү̀ янди хуә́
Җё̀нтонниди хуә́
1. Ца́кан җя̌ниди хуә́. Ва́му ба̌ щѐхади хуә́ ня̄ндини.
2. Чу́нфә гуә̄хади цэ́лё

I. Чѝнҗё̄
1. Цо́н то́н нѝму ба̌ җы̄ йи̌ җү хуа̄ за̀муҗя
ду̀ндини?
2. Нѝму ба̌ то́н цо́ндинимэ?
3. Нѝму во̌н на̌тар цо́ндини?
4. Нѝму ля́н цо́нхади то́н зў̄ са̄дини?

II. Сы̌ лёнди сы̌ ху̀р


1. Зы̀ ту́ йи̌ гә зы̀ җо̌нзы: цо́н то́н
2. Зы̀ дѝ э̄ргә зы̀ җо̌нзы:
ца̌н цы̌ н цо̌н
(ца̌нчў, цы̌ нчѐлэ́, цо̌нфон)
3. Зы̀ дѝ са̌нгә зы̀ җо̌нзы:
та̌н ты̌ н то̌н
(та̌ндо, ты̌ н фо́нзы, суа̌нто̀ н)

91
4. Зы̀ дѝ сы̄ гә зы̀ җо̌нзы:
ца̌н цы̌ н цо̌н
та̌н ты̌ н то̌н
Ба̌ җы̄ ще хуа̄җе̌җер ня̄нли, ты́ ндо бы̀ нбынзышон. Йӣ хӯ ва́му
ля́н хуа̄җе̌җер зуә̌зо да̌нлин хуа̄дини.
Бѝлү̄н: ца̌н, ца́н, ца̀н, ца̄н, цы̌ н, цы́ н, цы̀ н, цы̄ н, цо̌н, цо́н, цо́н то́н,
та̌н, та́н, та̀н, та̄н, ты̌ н, ты́ н, ты̀ н, ты̄ н, то̌н, то́н, то̀ н, то̄н з. д.
Ще́хуан

III. Сы̌ лён дэ̄ сы̀ йү̄н щи̌ н цэ́лёди сы̌ ху̀р
Ва́му че̄чў зо̀ җуәди хуа̄ дуй̄ дуа̀рдини.
Бѝлү̄н:
1. Ло̀ ва́р ба̌ то́н цо́ндёли. з. д.
Җёк̌ уә̀ди зу̀нҗе́
Җя̄гуан
Җя̌ниди хуә́
Нѝму за̀муҗя цо́н то́ндини, зэ̄ на̌тар цо́н то́ндини, ба̌ җы̄ гә ду̌
хуа̄шон.

92
Дѝ 33 җёк̌ уә̀: ха́н на́н – ещё тяжелее, труднее
Во̄нщён:
1. Җё̌ ва́му хуэй̄ ня̄н дэ̄ щѐ „ха́н“ дэ̄ „на́н“ди җящя̄:
ха́н хы́ н хо́н
на́н ны́ н но̌н
2. Җё̌ ва́му җӣха, ба̌ җы̄ гә җя̌щя̄ за̀муҗя щѐдини
3. Фа̌җо̀ н йү̀ янди хуә́.
Җё̀нтонниди хуә́
1. Ца́кан җя̌ниди хуә́. Ва́му ба̌ хуа̄хади хуа̀р пә̄щёдини.
2. Чу́нфә гуә̄хади цэ́лё

I. Чѝнҗё̄
1. „Ха́н на́н“ – нѝму ба̌ җы̄ йи̌ җү хуа̄ за̀муҗя
ду̀ндини?
2. Нѝму ю̀ са̄ зуә̌нанни?
3. Нѝму ня̄нкэ фули на́нбу̌на́н?
4. Нѝму са̄ җёк̌ уә̀ шон ю̀ на́нни?
5. Са̄ гѝ нѝ му ха́н на́н?

II. Сы̌ лёнди сы̌ ху̀р


1. Зы̀ ту́ йи̌ гә зы̀ җо̌нзы: ха́н на́н
Җы̄ сы хуа̄ди чы̌ нпый̀
2. Зы̀ дѝ э̄ргә зы̀ җо̌нзы:
ха́н хы́ н хо́н
(ха́н йи̌ гә, хы́ ндо зуй̀ни, хо́нсы̄ 22)

22
хо́нсы̄ : дело, работа, бизнес, занятие, деятельность

93
3. Зы̀ дѝ са̌нгә зы̀ җо̌нзы:
на́н ны́ н но̌н
(на́нчўр, ны́ нчы́ н, зо̌нди)
4. Зы̀ дѝ сы̄ гә зы̀ җо̌нзы:
ха́н хы́ н хо́н
на́н ны́ н но̌н
Ба̌ җы̄ ще хуа̄җе̌җер ня̄нли, ты́ ндо бы̀ нбынзышон. Йӣ хӯ ва́му
ля́н хуа̄җе̌җер зуә̌зо да̌нлин хуа̄дини.
Бѝлү̄н: ха̌н, ха́н, ха̀н, ха̄н, хы̌ н, хы́ н, хы̀ н, хы̄ н, хы̄ нхы̄ н, хо̌н, хо́н,
хо̄н, на̌н, на́н, на̀н, на̄н, ны́ н, ны̄ н, но̌н, но̀ н, ха́н на́н з. д.
Ще́хуан

III. Сы̌ лён дэ̄ сы̀ йү̄н щи̌ н цэ́лёди сы̌ ху̀р
Ва́му че̄чў зо̀ җуәди хуа̄ дуй̄ дуа̀рдини.
Бѝлү̄н:
1. Лё̀нгәр зў̄ кэ̌ хуә́ли на́н, кә̌сы гѝ йи̌ гәр ха́н на́н.
Җёк̌ уә̀ди зу̀нҗе́
Җя̄гуан
Җя̌ниди хуә́
Нѝму ля́н шы̄ нхади хуа̄ щѐ җѝгә дуа̄р.

94
Дѝ 34 җёк̌ уә̀: ла̄ндан – безалаберный
Во̄нщён:
1. Җё̌ ва́му хуэй̄ ня̄н дэ̄ щѐ „Ла̄н“ дэ̄ „да̌н“ди җя̌щя̄:
ла́н лы̌ н ло́н
да̌н ды̌ н до̌н
2. Җё̌ ва́му җӣха, ба̌ җы̄ гә җя̌щя̄ за̀муҗя щѐдини
3. Фа̌җо̀ н йү̀ янди хуә́
Җё̀нтонниди хуә́
1. Ца́кан җя̌ниди хуә́
2. Чу́нфә гуә̄хади цэ́лё

I. Чѝнҗё̄
1. Ла̄ндан җы̄ сы са̄?
2. Ба̌ сый́ җёд̄ и ла̄ндангуй̀?
3. Ву̌рус йү̀ ян лѝту ю̀ ла̄ндан
лѝбянди са̄ сы̌ вынни?
4. Нѝму ла̄ндан бу̌ ла̄ндан?

II. Сы̌ лёнди сы̌ ху̀р


1. Зы̀ ту́ йи̌ гә зы̀ җо̌нзы: ла̄ндан
2. Зы̀ дѝ э̄ргә зы̀ җо̌нзы: ла̄н-да̌н
3. Зы̀ дѝ са̌нгә зы̀ җо̌нзы:
ла́н лы̌ н ло́н
(ла́н я́нсый, лы́ нгон, ло́нва́р)
4. Зы̀ дѝ сы̄ гә зы̀ җо̌нзы:
да̌н ды̌ н до̌н
(да̌нчў, дя̀ нды̌ н, до̌нби́н)

95
5. Зы̀ дѝ ву̀гә зы̀ җо̌нзы:
ла́н лы̌ н ло́н
да̌н ды̌ н до̌н
Ба̌ җы̄ ще хуа̄җе̌җер ня̄нли, ты́ ндо бы̀ нбынзышон. Йӣ хӯ ва́му
ля́н хуа̄җе̌җер зуә̌зо да̌нлин хуа̄дини.
Бѝлү̄н: ла̄ндан, ла́н, ла̀н, ла̄н, лы̌ н, лы̀ н, лы̄ н, ло́н, ло̀ н, ло̄н, да̌н,
да̀н, да̄н, ды̌ н, ды̀ н, ды̄ н, ды̌ н, до̀ н, до̄н, ды̀ ндон з. д.
Ще́хуан

III. Сы̌ лён дэ̄ сы̀ йү̄н щи̌ н цэ́лёди сы̌ ху̀р
Ва́му че̄чў зо̀ җуәди хуа̄ дуй̄ дуа̀рдини.
Бѝлү̄н:
̄
1. Ма̌нэ̀җя ды̌ ндынзы лёндихы̀ н.
2. Ма̌нэ̀җя ла̄нду̌ндунди.
Җёк̌ уә̀ди зу̀нҗе́
Җя̄гуан
Җя̌ниди хуә́
Ля́н шы̄ нхади хуа̄ щѐ ву̀ – лю̌ гә дуа̀р.

96
Дѝ 35 җёк̌ уә̀: го̄н – радуга; за̀н – копить; җӯн – сеять
Во̄нщён:
1. Җё̌ ва́му хуэй̄ ня̄н дэ̄ щѐ „го̄н“, „за̀н“ дэ̄ „җӯн“ди җя̌щя̄:
га̌н гы̌ н го̌н
за̌н зы̌ н зо̌н
җуа̌н җу̌н җуо̌н
2. Җё̌ ва́му җӣха, ба̌ җы̄ гә җя̌щя̄ за̀муҗя щѐдини
3. Фа̌җо̀ н йү̀ янди хуә́
Җё̀нтонниди хуә́
1. Ца́кан җя̌ниди хуә́
2. Чу́нфә гуә̄хади цэ́лё

I. Чѝнҗё̄
1. Сый́ җы̌ дони, го̄нсы са̄?
2. Го̄н җѝсы чўл ̌ эдини?
3. Го̄н ю̀ җѝ ён̄ зы я́нсыйни?
4. Нѝму җя̌ни җӯн са̄дини?
5. Нѝму за̀н са̄дини?
6. Нѝму ля́н за̀нхади чя́н щё̀н зў̄
са̄ни? (Ва́му зэ̄ фә̌, та̀му ля́н
за̀нхади чя́н фа̀ дя̀ нно̀ ни23, нѝ гѝ та̀му ё̄
̌ ди, хә̌ җю̀ ди
пә̀ щёни: Җы̄ сы ля́н фа̀ пэ̌ди, фа̀ чя́нди, чӯ бён
̄ .)
сы̄ чин йӣ ён

II. Сы̌ лёнди сы̌ ху̀р


1. Зы̀ ту́ йи̌ гә зы̀ җо̌нзы: го̄н

23
дя̀нно̀ : компьютер
97
2. Зы̀ дѝ э̄ргә зы̀ җо̌нзы:
га̌н гы̌ н го̌н
(га̌нфа̄н, гы̌ нзы, го̌нте)
3. Зы̀ дѝ са̌нгә зы̀ җо̌нзы: за̌н
4. Зы̀ дѝ сы̄ гә зы̀ җо̌нзы:
за̌н зы̌ н зо̌н
(за̌нкэ̌ , зы̌ нкэ̌, зо̌н йи̌ шон)
5. Зы̀ дѝ ву̀гә зы̀ җо̌нзы: җӯн
6. Зы̀ дѝ лю̌ гә зы̀ җо̌нзы:
җуа̌н җу̌н җуо̌н
(җуа̌нту, ко̌ җу̌н, җуо̌ншон)
7. Зы̀ дѝ ба̌гә зы̀ җо̌нзы:
га̌н гы̌ н го̌н
за̌н зы̌ н зо̌н
җуа̌н җу̌н җуо̌н
Ба̌ җы̄ ще хуа̄җе̌җер ня̄нли, ты́ ндо бы̀ нбынзышон. Ля́н җы̄ ще
хуа̄җе̌җер за́му дуй̄ хуа̄лэ.
Бѝлү̄н: га̌н, га̀н, га̄н, гы̌ н, гы̀ н, гы̄ н, го̌н, го̀ н, го̄н, за̌н, за̀н, за̄н,
зы̌ н, зы̄ н, зо̌н, зо̄н, җуа̌н, җуа̀н, җуа̄н, җу̌н, җӯн, җуо̌н, җуо̀ н,
җуо̄н, га̌нза̀нза́н з. д.
Ще́хуан

III. Сы̌ лён дэ̄ сы̀ йү̄н щи̌ н цэ́лёди сы̌ ху̀р
Ва́му то̀ лүн за̀н чя́нди сы̄ чиндини: Ю̀ за̀мугә за̀н чя́нди ён ̄ зыни?
За̀н чя́н хо̀ бу̌ хо̀ ? Ю̀ са̄ хо̀ ни, са̄ ха̄ни?
Бѝлү̄н:
1. Җи́ргә вә̀ җя̄нли го̄нли.

98
Җёк̌ уә̀ди зу̀нҗе́
Җя̄гуан
Җя̌ниди хуә́
Нѝму хуа̄ йи̌ гә го̄н.

99
Дѝ 36 җёк̌ уә̀: ца́канди хуә́
Цы̄ ви
Зэ̄ ба̀нзышон ба̌ на́н хуа̄ щѐшон:
фӯли́н
ка̄нҗя̄н
ля́н
вә̌җӣ нчи́
Вә̀му зэ̄ фӯли́ нни шы́ мо́гўчили. Ба̌ мо́гў шы́ шон во̌н хуэ́й зу̀ ни
лўш ̄ он по̀ ди йи̌ гә цы̄ ви. Цы̄ ви ка̄нҗя̄н вә̀му, йи̌ ха̄ ба̌ ту́ ля́н
җуа̀җуазы вә̌җӣ нчи́, чы́ нли йи̌ гә цы̄ да̄ндарли. Вә̀ му ба̌ җы̄ гә
цы̄ ви на́хуэ́йлэ, ку́до пы́ н дѝхали. Га̌нзо̀ вә̀ гѝ цы̄ ви гѝ
чы̌ дичили, ба̌ пы́ н җе̌кэ̌са, цы̄ ви мә̌ю̀ди. Хи̌ ли та̀ да̌ пы́ н дѝха
чўл̌ э по̀ дёли.
(„Фӯму йү̀ ян“, э̄рхо̀ – са̌нхо̀ , дѝ 24 м.)

100
Дѝ 37 җёк̌ уә̀: бӣнщӣн – привычка
Во̄нщён:
1. Җё̌ ва́му хуэй̄ ня̄н дэ̄ щѐ „бӣн“ дэ̄ „щӣн“ди җя̌щя̄:
бя̌н би̌ н ̌
бён
щя̌н щи̌ н щён ̌
2. Җё̌ ва́му җӣха, ба̌ җы̄ гә җя̌щя̄ за̀муҗя щѐдини
3. Фа̌җо̀ н йү̀ янди хуә́
Җё̀нтонниди хуә́
1. Ца́кан җя̌ниди хуә́
2. Чу́нфә гуә̄хади цэ́лё

I. Чѝнҗё̄
1. Бӣнщӣн җы̄ сы са̄?
2. Нѝму ю̀ са̄ бӣ нщӣ нныи?
3. Са̄ бӣщӣн хо̀ , са̄ ха̄?
4. За̀муҗя ны́ н ба̄ ха̄ бӣнщӣн гэ̀бян? з. д.

II. Сы̌ лёнди сы̌ ху̀р


1. Зы̀ ту́ йи̌ гә зы̀ җо̌нзы: бӣнщӣн
2. Зы̀ дѝ э̄ргә зы̀ җо̌нзы: бӣн-щӣн
3. Зы̀ дѝ са̌нгә зы̀ җо̌нзы:
бя̌н би̌ н ̌
бён
̄ ̌
(бя̌н ту́фа, би̌ ндёзы, бёнкѝ)
4. Зы̀ дѝ сы̄ гә зы̀ җо̌нзы:
щя̌н щи̌ н щён̌
̌ дихын)
(во̌нчян щя̌н, бо̄нгәр щи̌ н, щён

101
5. Зы̀ дѝ ву̀гә зы̀ җо̌нзы:
бя̌н би̌ н ̌
бён
щя̌н щи̌ н щён ̌
Ба̌ җы̄ ще хуа̄җе̌җер ня̄нли, ты́ ндо бы̀ нбынзышон. Йӣ хӯ ва́му
ля́н хуа̄җе̌җер зуә̌зо да̌нлин хуа̄дини.
̌ , щя̌н, щя́н,
Бѝлү̄н: бя̌н, бя̀ н, бя̄н, бӣнщӣн, би̌ н, би́ н, бѝн, бӣн, бён
шя̀н, щя̄н, щи̌ н, щи́н, щѝн, щӣн з. д.
Ще́хуан

III. Сы̌ лён дэ̄ сы̀ йү̄н щи̌ н цэ́лёди сы̌ ху̀р
Ва́му че̄чў зо̀ җуәди хуа̄ дуй̄ дуа̀рдини.
Бѝлү̄н:
1. Ма̌нэ̀ди бӣнщӣн җы̀ мугә: та̀ нэ̄ ня̄н фу̌. з. д.
Чы̌ я́н, йи̌ навар хә̌ җю̀ , фа̀ чя́н зэ̄мусы йи̌ навар фа̀ дя̄нно̀ - җы̄ сы
бу̌ хо̀ бӣнщӣн. Вӣ са̄ жы́ н гѝ җы̄ мугә бӣнщӣн гуа̄нва̄ндини?
За̀муҗя ны́ н ба̌ җы̄ ще бу̌ хо̀ бӣнщӣн гэ̀бян?
Җёк̌ уә̀ди зу̀нҗе́
Җя̄гуан
Җя̌ниди хуә́
Нѝму ба̌ хо̀ дэ̄ ха̌ бӣ нщӣ н щѐшон.

102
Дѝ 38 җёк̌ уә̀: лѝн ё̀нлян – получать пенсию
Во̄нщён:
1. Җё̌ ва́му хуэй̄ ня̄н дэ̄ щѐ „лѝн“ дэ̄ „ё̀н“ди җя̌щя̄:
я́н йи́ н ́
ён
ля́н ли́н лён ́
2. Җё̌ ва́му җӣха, ба̌ җы̄ гә җя̌щя̄ за̀муҗя щѐдини
3. Фа̌җо̀ н йү̀ янди хуә́
Җё̀нтонниди хуә́
1. Ца́кан җя̌ниди хуә́. Ва́му ба̌ щѐхади цэ́лё ня̄ндини дэ̄
пә̄щёдини.
2. Чу́нфә гуә̄хади цэ́лё

I. Чѝнҗё̄
1. Нѝму ба̌ „лѝн ё̀нлян“ди чы̌ нпый̀ за̀муҗя
ду̀ндини?
2. Сый́ лѝ н ё̀нляндини?
3. Вӣ са̄ лѝ ндини?
4. Нѝму җя̌ни сый́ лѝ н ё̀нляндини?
5. ̀
Нѝму нэ̀нэ, е́е лѝн ёнляндинимэ́ ?
6. Нѝму җѝсы лѝн ё̀нлянни? Нѝму суа̄нйихар.

II. Сы̌ лёнди сы̌ ху̀р


1. Зы̀ ту́ йи̌ гә зы̀ җо̌нзы: лѝн ё̀нлян – хуа̄ди чы̌ нпый̀
2. Зы̀ дѝ э̄ргә зы̀ җо̌нзы:
я́н йи́ н ́
ён
(я́нмя̄нзы, йи́ ншон, ён́ гор)
3. Зы̀ дѝ са̌нгә зы̀ җо̌нзы:
ля́н ли́н ́
лён
́ лёрди)
(ля́ншон, ли́ндихын, лён
103
4. Зы̀ дѝ сы̄ гә зы̀ җо̌нзы:
я́н йи́ н ́
ён
ля́н ли́н лён ́
Ба̌ җы̄ ще хуа̄җе̌җер ня̄нли, ты́ ндо бы̀ нбынзышон. Йӣ хӯ ва́му
ля́н хуа̄җе̌җер зуә̌зо да̌нлин хуа̄дини.
̌ , ён
Бѝлү̄н: я̌н, я́н, я̀ н, я̄н, ли̌ н, ли́н, лѝн, лӣн, ён ́ , ё̀н, ён
̄ , ля́н, ля̀ н,
́ ̀ ̄ ̀
ля̄н, ли́ н, лѝн, лӣн, ли́нйи̌ н, лён, лён, лён, лѝн ёнлян, ли́ н лён ́ ,
йи̌ нлён з. д.
Ще́хуан

III. Сы̌ лён дэ̄ сы̀ йү̄н щи̌ н цэ́лёди сы̌ ху̀р
Ва́му че̄чў зо̀ җуәди хуа̄ дуй̄ дуа̀рдини.
Бѝлү̄н:
1. Вә̀ нэ̀ зуә́ргә лѝнли ё̀нлянли.
Җёк̌ уә̀ди зу̀нҗе́
Җя̄гуан
Җя̌ниди хуә́
Нѝму е́е, нэ̀нэ ля́н лѝнхади ё̀нлян зў̄ са̄дини? Ба̌ җы̄ гә щѐшон.

104
Дѝ 39 җёк̌ уә̀: мя̄нчян – перед (лицом)
Во̄нщён:
1. Җё̌ ва́му хуэй̄ ня̄н дэ̄ щѐ „мя̄н“ дэ̄ „чя́н“ди җя̌щя̄:
мя́н ми́н
чя́н чи́н ́
чён
2. Җё̌ ва́му җӣха, ба̌ җы̄ гә җя̌щя̄ за̀муҗя щѐдини
3. Фа̌җо̀ н йү̀ ян
Җё̀нтонниди хуә́
1. Ца́кан җя̌ниди хуә́. Ва́му ба̌ щѐхади хуә́ ня̄ндини.
2. Чу́нфә гуә̄хади цэ́лё

I. Чѝнҗё̄
1. Мя̄нчян җы̄ сы са̄?
2. Нѝ мя̄нчян ю̀ са̄ни?
3. Нѝ мя̄нчян зуә̄ди сый́?

II. Сы̌ лёнди сы̌ ху̀р


1. Зы̀ ту́ йи̌ гә зы̀ җо̌нзы: мя̄нчян
2. Зы̀ дѝ э̄ргә зы̀ җо̌нзы: мя̄н-чя̌н
3. Зы̀ дѝ са̌нгә зы̀ җо̌нзы:
мя́н ми́н
(мя́нмя́рди, ми́ нми́рди)
4. Зы̀ дѝ сы̄ гә зы̀ җо̌нзы:
чя́н чи́н ́
чён
́ ту́)
(ю̀ чя́нжы́ н, чи́нҗин, чён
5. Зы̀ дѝ ву̀гә зы̀ җо̌нзы:
мя́н ми́н
чя́н чи́н ́
чён
105
Ба̌ җы̄ ще хуа̄җе̌җер ня̄нли, ты́ ндо бы̀ нбынзышон. Йӣ хӯ ва́му
ля́н хуа̄җе̌җер зуә̌зо да̌нлин хуа̄дини.
Бѝлү̄н: мя̄нчян, мя́н, мя̀ н, мя̄н, ми́н, мѝн, мӣн, чя̌н, чя́н, чя̀ н,
̌ , чён
чя̄н, чя́нмян, чи̌ н, чи́н, чѝн, чӣн, чён ́ , чё̀н, чён
̄ , ми́н чён
́ з. д.
Ще́хуан

III. Сы̌ лён дэ̄ сы̀ йү̄н щи̌ н цэ́лёди сы̌ ху̀р
Ва́му че̄чў зо̀ җуәди хуа̄ дуй̄ дуа̀рдини.
Бѝлү̄н:
1. Вә̀ зо̀ фу̌дини, фу̌ зэ̄ вә̀ мя̄нчянни. з. д.
Җёк̌ уә̀ди зу̀нҗе́
Җя̄гуан
Җя̌ниди хуә́
Ля́н шы̄ нхади хуа̄ щѐ ву̀гә дуа̀р.

106
Дѝ 40 җёк̌ уә̀: пи́ндинзы – плоская крыша
Во̄нщён:
1. Җё̌ ва́му хуэй ня̄н дэ̄ щѐ „пӣн“ дэ̄ „дӣн“ди җя̌щя̄:
пя̌н пи́ н
дя̌н ди̌ н
2. Чу́нфә „зы̌ “ди җя̌щя̄
3. Фа̌җо̀ н йү̀ ян
Җё̀нтонниди хуә́
1. Ца́кан җя̌ниди хуә́
2. Чу́нфә гуә̄хади цэ́лё

I. Чѝнҗё̄
1. Пи́ ндинзы – нѝму ба̌ җы̄ йи̌ җү хуа̄
за̀муҗя ду̀ ндини?
2. Ю̀ за̀мугә дѝнзыни?
3. За̀мугә дѝнзы җү̄н?
4. На̌тар ю̀ дѝ нзыни?
5. Нѝ нэ̄ са̄ дѝ нзы? Пи́ ндима?
Йүа́ндима? Җя̌нҗярдима?
6. Нѝму фо́ндинзы за̀мугә?

II. Сы̌ лёнди сы̌ ху̀р


1. Зы̀ ту́ йи̌ гә зы̀ җо̌нзы: пи́ндинзы
2. Зы̀ дѝ э̄ргә зы̀ җо̌нзы: пи́н-дӣн-зы̌
3. Зы̀ дѝ са̌нгә зы̀ җо̌нзы:
пя̌н пи́ н
(пя̌н ту́, хуа́рпи́ н)
4. Зы̀ дѝ сы̄ гә зы̀ җо̌нзы:
дя̌н ди̌ н
107
(дя̌ндини, ми̌ фыр ди̌ ндини)
5. Зы̀ дѝ ву̀гә зы̀ җо̌нзы:
пя̌н пи́ н
дя̌н ди̌ н
Ба̌ җы̄ ще хуа̄җе̌җер ня̄нли, ты́ ндо бы̀ нбынзышон. Йӣ хӯ ва́му
ля́н хуа̄җе̌җер зуә̌зо да̌нлин хуа̄дини.
Бѝлү̄н: пи́ ндинзы, пи́ нзы, пя̌н, пя̀ н, пя̄н, пи́ н, пѝн, пӣн, пӣнпин,
дя̌н, дя̀ н, дя̄н, ди̌ н, ди́н, дѝн, дӣн, дӣ ндя̀ н з. д.

Ще́хуан

III. Сы̌ лён дэ̄ сы̀ йү̄н щи̌ н цэ́лёди сы̌ ху̀р
Ва́му че̄чў зо̀ җуәди хуа̄ дуй̄ дуа̀рдини.
Бѝлү̄н:
1. Вә̀му зэ̄ да̄ пи́ ндинзы фо́нзыни җўд̄ ини. з. д.
Җёк̌ уә̀ди зу̀нҗе́
Җя̄гуан
Җя̌ниди хуә́
̄ фо́нзыди дѝнзы хуа̄шон.
Нѝму ба̌ за́ён

108
Дѝ 41 җёк̌ уә̀. ти̌ нҗя̀н – услышать
Во̄нщён:
1. Җё̌ ва́му хуэ̄й ня̄н дэ̄ щѐ „ти̌ н“ дэ̄ „җя̌н“ди җя̌щя̄:
тя̌н ти̌ н
җя̌н җи̌ н ̌
җён
2. Җё̌ ва́му җӣха, ба̌ җы̄ гә җя̌щя̄ за̀муҗя щѐдини
3. Фа̌җо̀ н йү̀ ян
Җё̀нтонниди хуә́
1. Ца́кан җя̌ниди хуә́
2. Чу́нфә гуә̄хади цэ́лё

I. Чѝнҗё̄
1. Ти̌ нҗя̀ нсы са̄?
2. Нѝму ба̌ җёй ̌ үанди хуа̄ ти̌ ндинимэ́?
3. Нѝму ба̌ са̄ ны́ н ти̌ нҗя̀ н?
4. Нѝму ля́н са̄ ти̌ ндини?
5. Нѝму нэ̄ ти̌ н са̄?

II. Сы̌ лёнди сы̌ ху̀р


1. Зы̀ ту́ йи̌ гә зы̀ җо̌нзы: ти̌ нҗя̀ н
2. Зы̀ дѝ э̄ргә зы̀ җо̌нзы: ти̌ н-җя̌н
3. Зы̀ дѝ са̌нгә зы̀ җо̌нзы:
тя̌н ти̌ н
(ла́н тя̌н, ти̌ нҗя̀н)
4. Зы̀ дѝ сы̄ гә зы̀ җо̌нзы:
җя̌н җи̌ н ̌
җён
(җя̌ншон, җи̌ нзы, җён̌ хә)

109
5. Зы̀ дѝ ву̀гә зы̀ җо̌нзы:
тя̌н ти̌ н
җя̌н җи̌ н ̌
җён
Ба̌ җы̄ ще хуа̄җе̌җер ня̄нли, ты́ ндо бы̀ нбынзышон. Йӣ хӯ ва́му
ля́н хуа̄җе̌җер зуә̌зо да̌нлин хуа̄дини.
Бѝлү̄н: ти̌ нҗя̀н, тя̌н, тя́н, тя̀н, тя̌нтя̀н, ти̌ н, ти́н, тѝн, тӣн, җя̌н,
җя̀ н, җя̄н, җи̌ н, җѝн, җӣн, җён ̌ , җён́ , җё̀н, җён̄ з. д.
Ще́хуан

III. Сы̌ лён дэ̄ сы̀ йү̄н щи̌ н цэ́лёди сы̌ ху̀р
Ва́му че̄чў зо̀ җуәди хуа̄ дуй̄ дуа̀рдини.
Бѝлү̄н:
1. Тя̌нтя̀нмыр вә̀му җя̌ни лэ̄ ки̌ дини. з. д.
Җёк̌ уә̀ди зу̀нҗе́
Җя̄гуан
Җя̌ниди хуә́
Нѝму нэ̄ ти̌ н са̄? Вӣ са̄ нэ̄ ти̌ н? Щѐшон.

110
Дѝ 42 җёк̌ уә̀: нён
̌ нён – тётя

Во̄нщён:
1. Җё̌ ва́му хуэй̄ ня̄н дэ̄ щѐ „нён
́ “ди җя̌щя:
ня́н ни́н ́
нён
2. Чу́нфә гуә̄хади цэ́лё
3. Фа̌җо̀ н йү̀ ян
Җё̀нтонниди хуә́
1. Ца́кан җя̌ниди хуә́. Ва́му ба̌ щѐхади хуә́ ня̄ндини.
2. Чу́нфә гуә̄хади цэ́лё

I. Чѝнҗё̄
1. ̌ нёнсы сый́?
Нён
2. Сый́ ю̀ нён̌ нённи?
3. Нѝму ю̀ дуә̌шо̀ нён ̌ нённи?
4. Нѝму нён ̌ нёнди ми́нзы җёд̄ и са̄?
5. Нѝмуди нён ̌ нён хо̀ бу̌хо̀ ?
6. Нѝму ба̌ нён ̌ нён нэ̄бу̌нэ̄?

II. Сы̌ лёнди сы̌ ху̀р


1. Зы̀ ту́ йи̌ гә зы̀ җо̌нзы: нён ̌ нён
2. Зы̀ дѝ э̄ргә зы̀ җо̌нзы: нён ́ -нён́
3. Зы̀ дѝ са̌нгә зы̀ җо̌нзы:
ня́н ни́н ́
нён
(йи̌ нян, ни́н гуа̄нгуанзы цэ̄, хӯнён)
Ба̌ җы̄ ще хуа̄җе̌җер ня̄нли, ты́ ндо бы̀ нбынзышон. Йӣхӯ ва́му
ля́н хуа̄җе̌җер зуә̌зо да̌нлин хуа̄дини.
̌ нён, ня́ннян, ня̌н, ня́н, ня̀н, ня̄н, ни́ н, нӣн, нён
Бѝлү̄н: нён ́ з. д.
Ще́хуан

111
III. Сы̌ лён дэ̄ сы̀ йү̄н щи̌ н цэ́лёди сы̌ ху̀р
Ва́му че̄чў зо̀ җуәди хуа̄ дуй̄ дуа̀рдини.
Бѝлү̄н:
̌ нён зуә́ргә да̌ Та̌шке̄нт хуэ́йлэли. з. д.
1. Вә̀ ма̌ди нён
Җёк̌ уә̀ди зу̀нҗе́
Җя̄гуан
Җя̌ниди хуә́
̌ нён хуа̄шон. Ба̌ та̀муди ми́нзы щѐшон.
Нѝму ба̌ нён

112
Дѝ 43 җёк̌ уә̀: ху́н цу̌н – красный лук
Во̄нщён:
1. Җё̌ ва́му хуэй̄ ня̄н дэ̄ щѐ „ху́н“ дэ̄ „цу̌н“ди җя̌щя̄:
хуа́н ху́н хуо́н
цуа̌н цу̌н
2. Чу́нфә гуә̄хади цэ́лё
3. Фа̌җон̀ йү̀ ян
Җё̀нтонниди хуә́
1. Ца́кан җя̌ниди хуә́
2. Чу́нфә гуә̄хади цэ́лё

I. Чѝнҗё̄
1. Ху́н цу̌нсы за̀мугә?
2. ̄ зы цу̌нни?
Ю̀ җѝ ён
3. За́му ля́н цу̌н зў̄ са̄дини?
4. Сый́ җӯн цу̌ндини?
5. Нѝму нэ̄ чы̌ цу̌н бу̌ нэ̄ чы̌ ?
6. Нѝму че̌кэ цу̌нли, ня̀нлуй то̀ ндимэ́?

II. Сы̌ лёнди сы̌ ху̀р

1. Зы̀ ту́ йи̌ гә зы̀ җо̌нзы: ху́н цу̌н – хуа̄ди чы̌ нпый̀
2. Зы̀ дѝ э̄ргә зы̀ җо̌нзы:
хуа́н ху́н хуо́н
(хуа́нги, ху́н я́нсый, хуо́н я́нсый)
Ва́му зэ̄ вы̄ н, вӣ са̄ „хуа́н”ди хуа̄ лѝ ту ю̀ „уа”, „хуо́н”ди хуа̄
лѝту ю̀ „уо”, кә̌сы „хун”ди хуа̄ лѝ ту гуо́н ю̀ „у” зы̄ ни, нѝ ны́ н
да̌ җы̄ муҗя пә̄щё: „Ху́н”ди хуа̄ лѝ ту ѐ ю̀ йи̌ гә йи̌ н („ә”), кә̌сы
ба̌ та̀ мә̌ щѐди. Нѝ зэ̄ ма̀нма̀р фә̌, ба̌ та̀ ны́ н ти̌ нҗя̀ н.

113
3. Зы̀ дѝ са̌нгә зы̀ җо̌нзы:
цуа̌н цу̌н
(цуа̌н ма̌шнэ̄, ху́н цу̌н)
4. Зы̀ дѝ сы̄ гә зы̀ җо̌нзы:
хуа́н ху́н хуо́н
цуа̌н цу̌н

Ба̌ җы̄ ще хуа̄җе̌җер ня̄нли, ты́ ндо бы̀ нбынзышон. Йӣ хӯ ва́му
ля́н хуа̄җе̌җер зуә̌зо да̌нлин хуа̄дини.
Бѝлү̄н: ху́н цу̌н, хуа̌н, хуа́н, хуа̀н, хуа̄н, ху̌н, ху́н, ху̀н, хӯн, хуо̌н,
хуо́н, хуо̀ н, цуа̌н, цуа̄н, цу̌н, цу́н, цӯн з. д.
Ще́хуан

III. Сы̌ лён дэ̄ сы̀ йү̄н щи̌ н цэ́лёди сы̌ ху̀р
Ва́му че̄чў зо̀ җуәди хуа̄ дуй̄ дуа̀рдини.
Бѝлү̄н:
1. Вә̀му зэ̄ та̌нни шу̌ цу̌нчили.
Җёк̌ уә̀ди зу̀нҗе́
Җя̄гуан
Җя̌ниди хуә́
Ба̌ ху́н цу̌н хуа̄шон.

114
Дѝ 44 җёк̌ уә̀: луа̄нду̌ндун - беспорядок
Во̄нщён:
1. Җё̌ ва́му хуэй̄ ня̄н дэ̄ щѐ „луан“ дэ̄ „дун“ди җя̌щя̄:
луа̄н лу̀н
дуа̌н ду̀н
2. Чу́нфә гуә̄хади цэ́лё
3. Фа̌җо̀ н йү̀ ян
Җё̀нтонниди хуә́
1. Ца́кан җя̌ниди хуә́
2. Чу́нфә гуә̄хади цэ́лё

I. Чѝнҗё̄
1. Луа̄нду̌ндунсы за̀мугә̀?
2. Нѝму ба̌ луа̄нду̌ндун хуа̄шон.
3. Фо́нни зэ̄ луа̄нду̌ндунди нѝму нэ̄бу̌нэ̄?

II. Сы̌ лёнди сы̌ ху̀р


1. Зы̀ ту́ йи̌ гә зы̀ җо̌нзы: луа̄нду̌ндун
2. Зы̀ дѝ э̄ргә зы̀ җо̌нзы: луа̄н-ду̌н-дун
3. Зы̀ дѝ са̌нгә зы̀ җо̌нзы:
луа̄н лу̀н
(луа̄нду̌ндун, лу̀ нлур)
4. Зы̀ дѝ сы̄ гә зы̀ җо̌нзы:
дуа̌н ду̀н
(дуа̌нги, ду̀нлимэ?)
5. Зы̀ дѝ ву̀гә зы̀ җо̌нзы:
луа̌н лу̀н
дуа̌н ду̀н
115
Ба̌ җы̄ ще хуа̄җе̌җер ня̄нли, ты́ ндо бы̀ нбынзышон. Йӣ хӯ ва́му
ля́н хуа̄җе̌җер зуә̌зо да̌нлин хуа̄дини.
Бѝлү̄н: луа̄нду̌ндун, луа̌н, луа̄н, лу́н, лу̀н, лӯн, дуа̌н, дуа̀н, дуа̄н,
ду̀н, дӯн з. д.
Ще́хуан

III. Сы̌ лён дэ̄ сы̀ йү̄н щи̌ н цэ́лёди сы̌ ху̀р
Ва́му че̄чў зо̀ җуәди хуа̄ дуй̄ дуа̀рдини.
Бѝлү̄н:
1. Э̌рлиди фо̌нни луа̄нду̌ндунди. з. д.
Җёк̌ уә̀ди зу̀нҗе́
Җя̄гуан
Җя̌ниди хуә́
Нѝму ба̌ хуа̄хади хуа̀р пә̄щёйихар.

116
Дѝ 45 җёк̌ уә̀: зу̀нтун – президент
Во̄нщён:
1. Җё̌ ва́му хуэй̄ ня̄н дэ̄ щѐ „зу̌н“ дэ̄ „ту̀н“ди җя̌щя̄:
зуа̌н зу̌н
туа̌н ту̌н
2. Чу́нфә гуә̄хади цэ́лё
3. Фа̌җо̀ н йү̀ ян.
Җё̀нтонниди хуә́
1. Ца́кан җя̌ниди хуә́. Ва́му ба̌ щѐхади хуә́ ня̄ндини.
2. Чу́нфә гуә̄хади цэ́лё

I. Чѝнҗё̄
1. Зу̀ нтунсы сый́?
2. За́му гуй̌ни сый́ до̌нди зу̀ нтун?
Та̀ди ми́нзы җёд̄ и са̄?
3. На̌гә гуй̌ни ю̀ зу̀ нтунни?
4. Сый́ щё̀н до̌н зу̀ нтунни?
5. Нѝму зэ̄ до̌н зу̀ нтун, зў̄ са̄ни? з. д.

II. Сы̌ лёнди сы̌ ху̀р


1. Зы̀ ту́ йи̌ гә зы̀ җо̌нзы: зу̀нтун
2. Зы̀ дѝ э̄ргә зы̀ җо̌нзы: зу̌н-ту̀н
3. Зы̀ дѝ са̌нгә зы̀ җо̌нзы:
зуа̌н зу̌н
(зуа̌ншон, зу̌н ку̀хан

117
4. Зы̀ дѝ сы̄ гә зы̀ җо̌нзы:
туа̌н ту̌н
24
(туа̌нйүар , ту̌нсы̀ )
5. Зы̀ дѝ ву̀гә зы̀ җо̌нзы:
зуа̌н зу̌н
туа̌н ту̌н
Ба̌ җы̄ ще хуа̄җе̌җер ня̄нли, ты́ ндо бы̀ нбынзышон. Йӣ хӯ ва́му
ля́н хуа̄җе̌җер зуә̌зо да̌нлин хуа̄дини.
Бѝлү̄н: зу̀ нтун, зуа̌н, зуа̀н, зуа̄н, ту̌н, ту̀н, туа̌н(йүар), туа́н(тӣ),
ту̌н, ту́н, ту̀н, тӯн з. д.
Ще́хуан

III. Сы̌ лён дэ̄ сы̀ йү̄н щи̌ н цэ́лёди сы̌ ху̀р
Ва́му че̄чў зо̀ җуәди хуа̄ дуй̄ дуа̀рдини.
Бѝлү̄н:
1. За́му Хыргызстанди зу̀ нтунсы сый? з. д.
Җёк̌ уә̀ди зу̀нҗе́
Җя̄гуан
Җя̌ниди хуә́
Нѝму зэ̄ до̌н зу̀ нтун, зў̄ са̄ни? Щѐшон.

24
туа̌нйүар: вокруг

118
Дѝ 46 җёк̌ уә̀: нӯн суа̄н – молодой чеснок
Во̄нщён:
1. Җё̌ ва́му хуэй̄ ня̄н дэ̄ щѐ „нӯн“ дэ̄ „суа̄н“ди җя̌щя̄:
нӯн
суа̄н сӯн
2. Чу́нфә гуә̄хади цэ́лё
3. Фа̌җо̀ н йү̀ ян.
Җё̀нтонниди хуә́
1. Ца́кан җя̌ниди хуә́. Ва́му ба̌ щѐхади хуә́ ня̄ндини.
2. Чу́нфә гуә̄хади цэ́лё

I. Чѝнҗё̄
1. Нӯн суа̄нсы за̀мугә?
2. Нӯн суа̄н зэ̄ на̌тар җо̀ ндини?
3. Нѝму ля́н нӯн суа̄н зў̄ са̄дини?
4. Нѝму нэ̄ чы̌ нӯн суа̄н бу̌ нэ̄?
5. Нӯн суа̄н бѝ ло̀ суа̄н щён̌ ма бу̌ щён
̌ ?

II. Сы̌ лёнди сы̌ ху̀р


1. Зы̀ ту́ йи̌ гә зы̀ җо̌нзы: нӯн суа̄н Җы̄ сы хуа̄ди чы̌ нпый̀.
2. Зы̀ дѝ э̄ргә зы̀ җо̌нзы:
нӯн
(нӯнну̀рди)
3. Зы̀ дѝ са̌нгә зы̀ җо̌нзы:
суа̄н сӯн
(нӯн суа̄н, сӯнги)

119
4. Зы̀ дѝ сы̄ гә зы̀ җо̌нзы:
нӯн
суа̄н сӯн
Ба̌ җы̄ ще хуа̄җе̌җер ня̄нли, ты́ ндо бы̀ нбынзышон. Йӣ хӯ ва́му
ля́н хуа̄җе̌җер зуә̌зо да̌нлин хуа̄дини.
Бѝлү̄н: нӯн суа̄н, ну́н, нӯн, суа̌н, суа̄н з. д.
Ще́хуан

III. Сы̌ лён дэ̄ сы̀ йү̄н щи̌ н цэ́лёди сы̌ ху̀р
Ва́му че̄чў зо̀ җуәди хуа̄ дуй̄ дуа̀рдини.
Бѝлү̄н:
1. Вә̀ ма̌ гѝ цэ̄ лѝ ту гә́ли нӯн суа̄нли. з. д.
Җёк̌ уә̀ди зу̀нҗе́
Җя̄гуан
Җя̌ниди хуә́
Ба̌ нӯн суа̄н хуа̄шон.

120
Дѝ 47 җёк̌ уә̀: ку̌н гуа̄нгуанзы – пустая банка
Во̄нщён:
1. Җё̌ ва́му хуэй̄ ня̄н дэ̄ щѐ „ку̌н“ дэ̄ „гуа̄н“ди җя̌щя̄:
куа̌н ку̌н куо̌н
гуа̌н гу̌н гуо̌н
2. Чу́нфә гуә̄хади цэ́лё
3. Фа̌җо̀ н йү̀ ян.
Җё̀нтонниди хуә́
1. Ца́кан җя̌ниди хуә́
2. Чу́нфә гуә̄хади цэ́лё

I. Чѝнҗё̄
1. Ку̌н гуа̄нгуанзысы за̀мугә?
2. Вӣ са̄ та̀ ку̌ндини?
3. Нѝму ля́н ку̌н гуа̄нгуанзы зў̄ са̄дини?
4. Нѝму гѝ ку̌н гуа̄нгуанзы лѝту гә́ди са̄?

II. Сы̌ лёнди сы̌ ху̀р


1. Зы̀ ту́ йи̌ гә зы̀ җо̌нзы: ку̌н гуа̄н – хуа̄ди чы̌ нпый̀
2. Зы̀ дѝ э̄ргә зы̀ җо̌нзы:
куа̌н ку̌н куо̌н
(куа̌н щи̌ н, ку̌нҗу̀ н, куо̌нкуонзы)
3. Зы̀ дѝ са̌нгә зы̀ җо̌нзы:
гуа̌н гу̌н гуо̌н
̄
(гуа̌ндё, гу̌нжын, гуо̌нлён)
4. Зы̀ дѝ сы̄ гә зы̀ җо̌нзы:
куа̌н ку̌н куо̌н
гуа̌н гу̌н гуо̌н
121
Ба̌ җы̄ ще хуа̄җе̌җер ня̄нли, ты́ ндо бы̀ нбынзышон. Йӣ хӯ ва́му
ля́н хуа̄җе̌җер зуә̌зо да̌нлин хуа̄дини.
Бѝлү̄н: куа̌н, ку̌н, ку̀н, кӯн, куо̌н, куо̄н, гуа̌н, гуа̀н, гуа̄н, гу̌н, гу̀ н,
гӯн, гу̌нгун, гуо̌н, гуо́н, гуо̀ н, гуо̄н з. д.

Ще́хуан

III. Сы̌ лён дэ̄ сы̀ йү̄н щи̌ н цэ́лёди сы̌ ху̀р
Ва́му че̄чў зо̀ җуәди хуа̄ дуй̄ дуа̀рдини.
Бѝлү̄н:
1. Вә̀ шы́ ли йи̌ гә ку̌н гуа̄нгуанзы. з. д.
Җёк̌ уә̀ди зу̀нҗе́
Җя̄гуан
Җя̌ниди хуә́
Нѝму гѝ ку̌н гуа̄нгуанзы лѝту гә́ди са̄? Хуа̄шон.

122
Дѝ 48 җёк̌ уә̀: җү̄н чүа́н – красивый родник
Во̄нщён:
1. Җё̌ ва́му хуэй̄ ня̄н дэ̄ щѐ „җү̄н“ дэ̄ „чүа́н“ди җя̌щя̄:
җүа̌н җү̌н
чүа́н чү́н
2. Чу́нфә гуә̄хади цэ́лё
3. Фа̌җо̀ н йү̀ ян
Җё̀нтонниди хуә́
1. Ца́кан җя̌ниди хуә́
2. Чу́нфә гуә̄хади цэ́лё

I. Чѝнҗё̄
1. Җү̄н чүа́нсы за̀мугә?
2. На̌тар ю̀ җү̄н чүа́нни?
3. Нѝму ба̌ җү̄н чүа́н җя̄нгуәлимэ?
4. ̌
Чуа́н лѝтуди фѝ щёнбу̌ щён̌ ?

II. Сы̌ лёнди сы̌ ху̀р


1. Зы̀ ту́ йи̌ гә зы̀ җо̌нзы: җү̄н чүа́н – хуа̄ди чы̌ нпый̀
2. Зы̀ дѝ э̄ргә зы̀ җо̌нзы:
җүа̌н җү̌н
(ню́ җүа̄н, җү̌нжын)
3. Зы̀ дѝ са̌нгә зы̀ җо̌нзы:
чүа́н чү́н
(җү̄н чүа́н, йи̌ чүн ню́ )

123
4. Зы̀ дѝ сы̄ гә зы̀ җо̌нзы:
җүа̌н җү̌н
чүа́н чү́н
Ба̌ җы̄ ще хуа̄җе̌җер ня̄нли, ты́ ндо бы̀ нбынзышон. Йӣ хӯ ва́му
ля́н хуа̄җе̌җер зуә̌зо да̌нлин хуа̄дини.
Бѝлү̄н: җү̄н чүа́н, җуа̌н, җуа̀н, җуа̄н, җү̌н, җү̄н, чүа̌н, чүа́н, чүа̀н,
чүа̄н, чү̌н, чү́н, чү̄н з. д.
Ще́хуан

III. Сы̌ лён дэ̄ сы̀ йү̄н щи̌ н цэ́лёди сы̌ ху̀р
Ва́му че̄чў зо̀ җуәди хуа̄ дуй̄ дуа̀рдини.
Бѝлү̄н:
1. Са̌нни ю̀ җү̄н чүа́нни. з. д.
Җёк̌ уә̀ди зу̀нҗе́
Җя̄гуан
Җя̌ниди хуә́
Ля́н шы̄ нхади хуа̄ щѐ сы̄ гә дуа̀р.

124
Дѝ 49 җёк̌ уә̀: щү́н – медведь
Во̄нщён:
1. Җё̌ ва́му хуэй̄ ня̄н дэ̄ щѐ „лү̀ н“ дэ̄ „щү́н“ди җя̌щя̄:
щүа̄н щү́н
лүа̄н лү́н
йүа̄н йү́н
2. Җё̌ ва́му ба̌ йи̌ ма̀н хуэй́зў йү̀ янди хуа̄җе̌җер хуэй̄ щѐ дэ̄ ня̄н
3. Фа̌җо̀ н йү̀ ян
Җё̀нтонниди хуә́
1. Ца́кан җя̌ниди хуә́. Ва́му ба̌ щѐхади хуә́ ня̄ндини.
2. Чу́нфә гуә̄хади цэ́лё

I. Чѝнҗё̄
1. Лү̀ нлүнсы са̄?
2. На̌тар ю̀ лү̀ нлүнни? (ля̀ ншон, шу̀шон, гә̌быйшон)
3. Щү́нсы са̄?
4. Ю̀ җѝгә ён̄ зы щү̌нни?
5. Щү́н зэ̄ на̌тар җўд̄ ини?
6. На̌тар ю̀ щү́нни?
7. Нѝму ба̌ щү́н җя̄нгуәлимэ́?
8. Нѝму ба̌ щү́н хэ̄па̄ бу̌ хэ̄па̄?

II. Сы̌ лёнди сы̌ ху̀р


1. Зы̀ ту́ йи̌ гә зы̀ җо̌нзы: щү́н
2. Зы̀ дѝ э̄ргә зы̀ җо̌нзы:
щүа̄н щү́н
(щүа̄н зў,̄ бый́ щү́н)
3. Зы̀ дѝ са̌нгә зы̀ җо̌нзы:
лүа̄н лү́н
125
(гу̀ лүа̄ндини, лү́нха)
4. Зы̀ дѝ сы̄ гә зы̀ җо̌нзы:
йүа̄н йү́н
(йүа̄нзы, йү́нцэ)
5. Зы̀ дѝ ву̀гә зы̀ җо̌нзы:
щүа̄н щү́н
лүа̄н лү́н
йүа̄н йү́н
Ба̌ җы̄ ще хуа̄җе̌җер ня̄нли, ты́ ндо бы̀ нбынзышон. Йӣ хӯ ва́му
ля́н хуа̄җе̌җер зуә̌зо да̌нлин хуа̄дини.
Бѝлү̄н: лү̀ нлүн, лү̄н, щүа̌н, щүа́н, щүа̀н, щүа̄н, щү̌н, щү́н, щү̄н,
лүа̄н, лү́н, лү̀ н, лү̄н, йү̄н, йүа́н, йүа̀н, йүа̄н, йү̌н, йү́н, йү̀ н, йү̄н з.
д.
Ще́хуан

III. Сы̌ лён дэ̄ сы̀ йү̄н щи̌ н цэ́лёди сы̌ ху̀р
Ва́му че̄чў зо̀ җуәди хуа̄ дуй̄ дуа̀рдини.
Ва́му то̀ лүндини, за̀муҗя ны́ н ба̌ зо̄хуа до̄нсы̄ ни, ка̌ншуни.
Бѝлү̄н:
1. Фӯшон ю̀ щү́н ку̌хади лү̀ нлүнни. з. д.
Җёк̌ уә̀ди зу̀нҗе́
Җя̄гуан
Җя̌ниди хуә́
Нѝму ба̌ щү̄н лѝбянди щё̀фә щѐшон.

126
Дѝ 50 җёк̌ уә̀: җи́р – курочка
җи̌ + р = җи́р
Во̄нщён:
1. Җё̌ ва́му на́ „р“ди лўф̄ у „җи̌ + р = җи́р“ хуэй̄ ня̄н дэ̄ щѐ
̌
2. Җё ва́му ба̌ „р“ди шы̌ нйѝ н (1 + р = 2) хуэй̄ ня̌н дэ̄ щѐ
3. Җё̌ ва́му ба̌ гә̌җяди йү̀ ян фа̌җо̀ н
Җё̀нтонниди хуә́
1. Ца́кан җя̌ниди хуә́. Ва́му ба̌ щѐхади щё̀фә ня̄ндини.
2. Чу́нфә гуә̄хади цэ́лё

I. Чѝнҗё̄
1. Җи́рсы са̄?
2. Нѝ җя̌ни ю̀ җи́ рмэ?
3. Нѝ җя̌ни ю̀ са̄ ён ̄ зыди җи́рни?
4. Ду̀н-яшон ю̀ җѝ ён ̄ зы җи́рни?
5. Нѝму дѝн нэ̄ди җи́рсы за̀мугә ён ̄ зы?
6. Җи̌ зў̄ са̄дини?
7. ̄ зы җӣ до̌ җо̄ндини?
Са̄ ён
8. Җи̌ гѝ за́му гѝ са̄ бо̌нцудини?
9. Җи̌ чы̌ ди са̄?
10. Нѝ ба̌ җи̌ мый̀ йи̌ тян вӣдинима?
11. Җи̌ ба̌ нѝ до̌бу̌до̌?
12. Нѝ нэ̄ чы̌ җи̌ жума?

II. Сы̌ лёнди сы̌ ху̀р


Ба̌ зы̀ җо̌нзы зы̀ йихар:
җи̌ + р = җи́р
Җёй̌ үан фә̌дини: „Нѝму ти̌ нйихар: ‚җи̌ ’ дэ̄ ‚җи́ р’!
Ю̀ фы̌ нгѝ нима? (Мә̌ю̀).
127
Нѝму җы̄ хур ти̌ нйихар: ‚җи̌ ди’ дэ̄ ‚җи́ рди’!
Ю̀ фы̌ нгѝ нима? (Ю̀ни) Са̄ фы̌ нгѝ ? Нѝму пә̄щёйихар!
Ха́н ю̀ җы̄ мугә хуа̄нима?
Бѝлү̄н: вә̌ - вә́р, чү̌зы - чү́рди
̄ ди? (Ю̀ „р“ зы̄ ни).
Вӣ са̄ та̀му за́ён

Җёй̌ үан фә̌дини: „Нѝму ти̌ нйихар: ‚тўз̄ ы’ дэ̄ ‚тў̀р’!


Ю̀ фы̌ нгѝ нима? (Ю̀ни) Са̄ фы̌ нгѝ ? Нѝму пә̄щёйихар!
Ха́н ю̀ җы̄ мугә хуа̄нима?
Бѝлү̄н: бӣвә - бѝр, йӣба – йѝр, со̄зы – со̀ р, хӯтян – ху̀р, ля̄нда̄нзы
- ля̄нда̀р, ма̄нма̀р.
̄ ди? (Ю̀ „р“ зы̄ ни).
Вӣ са̄ та̀му за́ён

Зэ̄сы тя̌н „р” зы̄ , ю̀ лё̀нгә гэ̀ бянни:


1. Хуа̄ди йӣсы гэ̀бяндини: Җи̌ сы да̄ җи̌ . Җи́ рсы суй̄ җи́р. „р” зы̄
ю̀ щи̌ ха̀н йӣсыни.
2. Шы̌ нйѝ н гэ̀бяндини:
• Ту́ йи̌ гә шы̌ нйѝ н чы́ н дѝ э̄ргә
шы̌ нйѝ нни,
бѝлү̄н: җи̌ + р = җи́ р.
• Дѝ сы̄ гә шы̌ нйѝ н чы́ н дѝ са̌нгә
шы̌ нйѝ нни,
бѝлү̄н: тўз̄ ы + р = тў̀р
Нѝму ба̌ да̌нлин бѝлү̄н сы̌ лёнйихар.
вә̌ > вә́р
ту́ > ту́р
чү́зы > чү́р
җү̄җүзы > җү̄җүр (Ли́ н25 шы̌ нйѝ н мә̌ гэ̀ бян.)
гуә̌зы > гуә̌гуәр
мо́вазы > мо́вар

25
ли́ н шы̌ нйѝ н: ноллевой тон, нейтральный тон
128
гу̀ва́зы > гу̀ вар
ло́нтузы > ло́нтур
җы̀ нтузы > җы̀ нтур
Ще́хуан

III. Сы̌ лён дэ̄ сы̀ йү̄н щи̌ н цэ́лёди сы̌ ху̀р
Ва́му че̄чў „җи́ р” хуа̄ щѐ дуа̀рдини, бѝлү̄н:
̄ зы җи́рни.
1. Вә̀му җя̌ни ю̀ са̌н ён
2. Бый́ му̀җи ло̄ли ву̀гә җи̌ вазы.
Ва́му ны́ н хуа̄ йи̌ гә хуа̀р: Ба̌ нѝ муди дѝн нэ̄ди җи́р дэ̄ җи̌
хуа̄шон. Дѝха нѝму ба̌ „җи́р” дэ̄ „җи̌ ”ди хуа̄ щѐшон.
Җёк̌ уә̀ди зу̀нҗе́
Җя̄гуан
Җя̌ниди хуә́
Җё̌ ва́му ба̌ ди̌ хади хуа̄ гэ̀чын щи̌ ха̀н йӣсыди хуа̄:
хўз́ ы
нү̀ зы
щүә̌зы
хә́ту
фо́нфонзы
гуә̌гуәзы
суә̄суәзы
фӯфузы
мо̄мозы
зы̌ тузы
щы́ тузы
чёч́ ёр
па̌пазы
җы̀ нтузы
де́дезы
129
130
Дѝ 51 җёк̌ уә̀: суй̄сур – бахрома
суй̄ + р = су̀р й
Во̄нщён:
1. Җё̌ ва́му на́ „р“ди лўф̄ у „суй̄ + р = су̀р й“ хуэй̄ ня̄н дэ̄
щѐ
2. Җё̌ ва́му ба̌ „р“ди шы̌ нйѝ н (4) хуэй̄ ня̌н дэ̄ щѐ
3. Фа̌җо̀ н йү̀ янди хуә́
Җё̀нтонниди хуә́
1. Ца́кан җя̌ниди хуә́
2. Чу́нфә гуә̄хади цэ́лё

I. Чѝнҗё̄
1. Cуй̄сур җы̄ сы са̄ хуа̄?
2. Нѝму на̌тар җя̄нли суй̄сурли?
3. Ля́н суй̄сур зў̄ са̄дини?
4. Ля́н са̄ зў̄ суй̄сурдини?
5. Нӣ нэ̄ суй̄сур бу̌ нэ̄?
6. Нѝму сый́ хуэй̄ зў̄ суй̄ сурни?
Ва́му ба̌ суй̄сур хуа̄дини.

II. Сы̌ лёнди сы̌ ху̀р


Ба̌ зы̀ җо̌нзы зы̀ йихар:
суй̄ + р = су̀р й
Зэ̄сы щѐ „р” зы̄ , за́муди хуа̄ ю̀ са̄ гэ̀ бянни?
1. Ба̌ „р” зы̄ чя́нтуди „й” зы̄ бу̌ щѐ.
2. Хуа̄ди йӣсы гэ̀бяндини: суй̄сурсы суй̄ ду̌нщи. „р” зы̄ ю̀
щи̌ ха̀н йӣсыни.

131
3. Шы̌ нйѝ н гэ̀бяндини: Дѝ сы̄ гә шы̌ нйѝ н чы́ н дѝ са̌нгә
шы̌ нйѝ нни, бѝлү̄н: суй̄ + р = су̀р; тўз̄ ы + р = тў̀р.
Нѝму ба̌ да̌нлин бѝлү̄н сы̌ лёнйихар.
дуй̄ > ду̀р
дуй̄дуйзы > дуй̄дур
туй̀туйзы > туй̀тур
бый́быйзы > бый́быр
гуй̄гуйзы > гуй̄гур
̄ ўзы > лўл
лўл ̄ ў̀р
Ще́хуан

III. Сы̌ лён дэ̄ сы̀ йү̄н щи̌ н цэ́лёди сы̌ ху̀р
Ва́му че̄чў җы̄ җѝ җү̄ хуа̄ дуй̄ дуа̀рдини.
Бѝлү̄н:
1. Вә̀ди гэ̄ту ю̀ суй̄сурни.
2. Вә̀ ма̌ мэ̀ ли йи̌ ду̀р гэ̄җәр.
Ва́му хуа̄ суй̄сурдини.
Җёк̌ уә̀ди зу̀нҗе́
Җя̄гуан
Җя̌ниди хуә́
Ва́му ля́н „суй̄сур“ хуа̄ щѐ суй̄ зы̀ вы́ нни26.

26
зы̀ вы́ н: сочинение, произведение
132
Дѝ 52 җёк̌ уә̀: ля̀нляр – личико
ля̀н + р = ля̀р н
Во̄нщён:
1. Җё̌ ва́му на́ „р“ди лўф
̄ у „ля̀н + р = ля̀ рн“ хуэй̄ ня̄н дэ̄ щѐ
̌
2. Җё ва́му ба̌ гә̌җяди йү̀ ян фа̌җо̀ н
Җё̀нтонниди хуә́
Ца́кан җя̌ниди хуә́. Ва́му ба̌ щѐхади зы̀ вы́ н ня̄ндини.
Чу́нфә гуә̄хади цэ́лё

I. Чѝнҗё̄
1. Ля̀ нляр җы̄ сы са̄ хуа̄?
2. Ля̀ нляршон ю̀ са̄ни?
3. ̄ зы ля̀ нлярни?
Ю̀ са̄ ён
4. Нѝму ба̌ гә̌җя̀ ди ля̀ нляр зы̀ йихар!
5. Цэ̀хуар: Йи̌ гә ба̀нбар чи̌ гә ня̀нняр? (Ля̀ нляр)
6. Нѝму ба̌ зы̄ җӣди ля̀нляр хуа̄шон.

II. Сы̌ лёнди сы̌ ху̀р


Ба̌ зы̀ җо̌нзы зы̀ йихар:
ля̀н + р = ля̀р н

Зэ̄сы щѐ „р” зы̄ , за́муди хуа̄ ю̀ са̄ гэ̀ бянни?


1. Ба̌ „р” зы̄ чя́нтуди „н” зы̄ бу̌ щѐ.
2. Хуа̄ди йӣсы гэ̀бяндини: суй̄сурсы суй̄ ду̌нщи.
Нѝму ба̌ да̌нлин бѝлү̄н сы̌ лёнйихар.
дуа̄н > дуа̀р
ба̀нбанзы > ба̀нбар
ви́чүнзы > ви́чүр

133
ба̀ндынзы > ба̀ндыр
фо́нфонзы > фо́нфор
куо̌нкуонзы > куо̌нкуор
чён́ чёнзы > чён ́ чёр
ба̀нтынзы > ба̀нтыр
ня̀ нҗӣнзы > ня̀ нҗѝр
цы́ нзы > ву̀гы̌ нцыр
Ще́хуан

III. Сы̌ лён дэ̄ сы̀ йү̄н щи̌ н цэ́лёди сы̌ ху̀р
Ва́му че̄чў җы̄ ще хуа̄ дуй̄ дуа̀рдини.
Бѝлү̄н:
1. Нѝди ля̀ нляр җү̄ндихын.
2. Вә̀ е́ дэ̄ди ня̀ нҗѝр.
Җёк̌ уә̀ди зу̀нҗе́
Җя̄гуан
Җя̌ниди хуә́
Җё̌ ва́му ба̌ ди̌ хади хуа̄ гэ̀чын щи̌ ха̀н йӣсыди хуа̄:
чүа́нчүанзы цы́ нцынзы
гуа̄нгуанзы га̀нганзы
гӯнгунзы бѝнбинзы
шы́ ншынзы ̄ ди
гә́ён
ба̀нбанзы го̌нгонзы

134
Дѝ 53 җёк̌ уә̀: чу́нфә

Хуэй́зў йү̀ ян хуа̄җе̌җерди җя̌щя̄

Мә̌ю̀ э̄хуа̄27, мә̌ю̀ чу́нхуа28:


Ту́ йи̌ ба̀зы Дѝ ву̀ ба̀зы
а е и ә о у ан ән он
п па пэ пый пә по пу пан пын пон
б ба бэ бый бә бо бу бан бын бон
м ма мэ мый мә мо му ман мын мон
чу чуа чуэ чуй чуә чў чуан чун чуон
җу җуа җуэ җуй җуә җў җуан җун җуон
ф фа фэ фи фә фу фан фын фон
в ва вэ ви вә ву ван вын вон
т та тэ то ту тан тын тон
д да дэ дый до ду дан дын дон
л ла лэ лый ло лу лан лын лон
н, ң на нэ ңә но ну нан нын нон
ц ца цэ цый цы цо цу цан цын цон
з за зэ зый зы~зы зо зу зан зын зон
с са сэ сый сы со су сан сын сон
ч чы чә чо чу чан чын чон
җ җа җы җә җо җу җан җын җон
ш шы шә шо шу шан шын шон
ж жы жә жо жу жан жын жон
к ка кэ ки кә ко ку кан кын кон
г га гэ ги гә го гу ган гын гон
х ха хэ хи хә хо ху хан хын хон

27
э̄хуа̄: палатализация
28
чу́нхуа: лабиализачия
135
Ю̀ э̄хуа̄ни:
Дѝ э̄р ба̀зы Дѝ лю̌ ба̀зы
а е и ә о у ан ән он
п пя пе пи пё пян пин
б бя бе би бё бян бин бён
м ме ми мё мян мин
т те ти тё тян тин
д де ди дё дю дян дин
л ле ли лё лю лян лин лён
н ня ти ни нё ню нян нин нён
ч чя че чи чё чю чян чин чён
җ җя җе җи җё җю җян җин җён
щ щя ще щи щё щю щян щин щён
й я е йи ё ю ян йин ён

Ю̀ чу́нхуани:
Дѝ са̌н ба̀зы Дѝ чи̌ ба̀зы
а е и ә О у ан ән он
т туй туә тў туан тун
д дуй дуә дў дуан дун
ц цуй цуә цў цуан цун
з зуй зуә зў зуан зун
с суй суә сў суан сун
л луй луә лў луан лун
н нуә нў нун
к куа куэ куй куә кў куан кун куон
г гуа гуэ гуй гуә гў гуан гун гуон
х хуа хуэ хуй хуә хў хуан хун хуон

136
Ю̀ э̄хуа̄ни, ю̀ чу́нхуани:
Дѝ сы̄ ба̀зы Дѝ ба̌ ба̀зы
а е и ә о у ан ән он
ч чүә чү чүан чүн
җ җүә җү җүан җүн
щ щүә щү щүан щүн
й йүә йү йүан йүн
л лүә лү лүан лүн
н нү

137
Дѝ 54 җёк̌ уә̀: хуа̄дя̀н хуә́
Ти̌ нщѐ:
Ма̌ма, мый̄мый луә̌туә җӯн
ха̄базы, бый́бый гуә̌куй̀ бӣнщӣн
сэ̀сэзы хўд ̌ ў̀ лѝн ё̀нлян
по̀ чә зў цў̄
̄ мя̄нчян
цэ̄фу суй̄ нў ́ пи́ ндинзы
тэ́нэ̄ җү̌лү ти̌ нҗя̀н
ву̌ку̀ нү̀ щү нён ̌ нён
жә̌шы бо̌нмон ху́н цу̌н
җуа̌чў са̌нчо̀ н луа̄нду̌ндун
гә̌да по́нжын зу̀ нтун
ло̀ җә́ ка̄ншон нӯн суа̄н
ңә́, ңә̌суә, ңә̄лойин, вы́ нҗон ку̌н гуа̄нгуанзы
ңә́мо́ фы̌ нчуан җү̄н чүа́н
лёдё ̄ ̄ цо́н то́н лү̀ нлүн
чёмё̄
̀ ха́н на́н щү́н
җя̌щя̄ ла̄ндан җи́р
ни́пи го̄н су̀р
бё̀ за̀н ля̀ н

138
А. Ю. Сварова, Э. Рехорн
ДУНГАНСКИЙ ЯЗЫК
Методическое пособие
для учителей второго класса
(на дунганском языке)
Редактор: Б. Р. Дўвазы

139

Вам также может понравиться