Вы находитесь на странице: 1из 90

Title Ница принцэ

де Сент-Экзюпери, Антуанэ; Канчуга, Александр А.//перевод


Author(s) с русского языка; Цумагари, Тосиро//Редактор издания

ツングース言語文化論集, 46, 2-178


サン・テグジュペリ著; ノーラ・ガリ ロシア語訳; アレクサンドル・A・カンチュガ ウデヘ語訳; 津曲敏郎編
Citation 集, 星の王子さま : ウデヘ語・ロシア語対訳版 = Ница принцэ = Маленький принц :
На удэгейском языке. 北海道大学大学院文学研究科, 2009, 179p, (ツングース言語文化論集
= Исследования по Тунгусоведению, 46).

Issue Date 2009-12-31

Doc URL http://hdl.handle.net/2115/56904

Type report

File Information 03 本文.pdf

Instructions for use

Hokkaido University Collection of Scholarly and Academic Papers : HUSCAP


Леонэ Вертэду.

Гэлэйми ситэдигэвэ минтиги элэгэти тагда,


саӈтадигэду засеймэй ый книгава би. Мэми
аяктугими дианазами: ути саӈта ― би цоо ая
гагдаи. Нядэ: нуани тэу эгзэйни наа вэелэни,
нёуладига книжкаватидэ. Ня, мудаду, нуани Францала
багдини, уталатэнэ ыйнэӈи иӈэни, лалиӈэ. Нуанитэнэ
тяси гэлэйни хэлэнэувэ. Утидэ минава ыйни аяги,
утэми, би засийми ути баатаду, алидэ утэмпиди
бисимэни би саӈтама гагдай. Тэу саӈтагату сэбиэ
нёуладигэди бисити, утава вацади нидэ зоӈини. Га,
би калагими засиӈкувэ:
Леонэ Вертэду, али ница биӈэни.

2
I

Минду нюӈу сээ биӈэни, книгала «Цэзэӈку исторе»


гэгбиди, илэ тэлуӈусисэлэ адигама буазэгэлэ, би эмнэ
исээми сэбзэӈкэ онёӈкувэ. Ути онёло аси сагди
кулига ― удавэ ― ниӈмэйвэни кээ буивэ. Эбэдэ хуасэ
бисини:

Книгэлэ дианаса: «Удавэ ниӈмэини мэнэ жертваӈи


кофолоди, ыйми саадэ. Ниӈмэми амяляни, угикцэми
ыйни мутэ, утэми ӈуайни какта аӈани амятади, ути
зэуӈини тэу олоктогити гиэниэдэ».

4
Би эгдизи муйсиэми ути тяси вээктэ багдиулэ
приключенеди буазэлэ, зуӈгледи гэгбисиувэ, иӈгулэ
хуагиэми боко карандашади мэнэ боӈго хуаӈкувэ. Ути
би онёй No.1 бисини. Ый ава би хуандаами:

Би исэвэнээми мэнэ пакилэми саӈтадигэду,


хаунтасиэми, ый ӈэлэптэну нуатиду.
― Ути шляпа сэунину? ― анугиэти минду.
Утитэнэ ёу шляпанидэ эсини биэ. Ути удавэ
бисини, слонэвэ ниӈмэсэ. Ута би онёгиэми удавава
доозоӈоди, саӈтадигэду эгзэу билэгэни. Нуатиду омочи,
алидэ алусиузэӈэ ый биэ. Ый би онёӈкуй No.2:

Саӈтагуту диаӈкити минду, кулигава элэгэй хуа


баазадидэ домонивэдэ, эгдизи сэбусилэгэи географади,
истореди, арифметикади гиаонёдидэ. Ути утэбэдэ эсини,
нюӈу сээду вадиэми хуаӈку карьерадини. Онёӈку
No.1-2 сууэси, би нодоми мэми цэзэйвэ. Саӈтагату
алидэ ыйти эгзэ мэфи, нёуладигатунэ нуатиду сафани
омочи алусими мэелэймидэ.

6
Утэ, минду галактаванаати хоӈто профессевэ, утэми
би диэликчивэ татусиэми. Кэтигэ би тэу наа уэвэни
диэлисиэми. Географетэнэ куту аяди сякпалани минду.
Би нониэми боӈго исэйди сэсэлими Иӈкава
Аризонадиги. Ути аси кулэ, догбо памалиэ хоктодиги.
Мэнэ багдиэми хоктоло би эгдизи баасай
ямадахэм заӈгядигэ нигэтувэ. Би гоо багдиэми
саӈтадигэ долоти. Би нуативэ даасала исээми. Утэмду
нуативэ аяди эсими муйсили.
Би саӈтава асагдилиэ, минду муйсиптэ бисини
утигэту мэелиэ эгзэулидэ хоӈтогутудиги, би исэвэнэсиэми
нуадуни мэнэ онёи No.1 ― би утава закпагиэми
омочидэ мэнди гиэ хэбуктээми. Би саакцаами, цэзэну
ути ни ёудэкие эгзэйни. Нуати тэуниӈэтэнэ диагиэти
минду: «Ути шляпа». Ути амялани би алидэ эсими
диаси нуатизи удавадигэвэ, джуӈглевэ, биактава. Би
нуати эгзэйтигити дагбусээми. Би нуатиду диаӈкими
гольфавэ бриджэвэдэ гусийвэ, политэкэвэ галстукэвэдэ.
Саӈтагату аси агдандифи бисити, утэмпи мэелэхи
нииди саагусэфи.

II

Утэбэдэ багдиэми би мээсэдэ, ниидидэ ханяди


ыйми диасидэ. Нюӈу сээ аӈа дулэнэй амялани би
мэнэ ый чаалайди дооми Сахаралэ. Ёу-кэ цамнаани
би мэнэдиэликчи моторалани. Минди гиэ анчи
бисити механикэдэ, пассажирэдэ, битэнэ мэнэ
айсигилэми пэгэлиэми, аси маӈга бисидинидэ ыйми
пэкцэ. Би айсигизэӈэес моторовэ, будэзэӈэес. Улитэнэ
омо неделе хээӈкидини элэ бизэӈэни.

8
Ути, боӈго сикеду би ӈуами онёкто вээлэни кэӈку
бигала, илэ миӈга миле эгэлини ёу багдий зугдидэ
анчи бисилэни. Ни, кораблекрушеневэ баами,
нодоптосо паймулэ сагди наму тааӈкилэни, утидэ
утэбэдэ эмусэ ыйни биэ. Бодоёу би хоноомэи,
тимадулэ минава ни-кэ чиӈэйту кэедигэ сюгиэмэни:

― Хаулиэдэ... онёе минду барашкава!


― Аа?
― Онёе мнду барашкава.
Би хэтигэӈиэми, ути би дилий хоолони
агдиндээбэдэ. Иай бутугиэми. Исэсилиэми эгэлиэдэ.
Ута исээми ницай нивэ, минава тэмэнэди авактайвэни.
Ути цоо ая нуа портретани, ямава минди мутэсэвэ
хуайми. Би онёлой нуа, гоо аяма бисини, цэзэ
бисэди инихилэ. Ути би байтай ыйни биэ. Минду
нюӈу сээ биӈэни, минава саӈтадига саваӈкити, би
алидэ онёӈку ни эзэӈэй эдэвэ, би ёу-дэ хоӈтовэ
эсими нонили онёми, удававасэнэдэ ― доониги
баазаӈадидэ

10
Утэ, би тэу иади исэсиэми утэмпи хонопто калава.
Эзиу оӈмо, би миӈга миледу бисими нигэту
зугдидиги. Утэмду няӈгадэ эсини биэ хоӈтоди, ути
нёула памадиниэс, будэгдэ дэуэниэс боголиэниэс, лалиди,
когомойди будэйниэс. Нуа бэедини эузэӈэ мутэ
дианайми ути нёула бимэни, нодоптосовэ багдиуй
анчи кэӈку бигала, аси цайхиди ямадэ багдиуй
зугдидиги. Ута минтиги мудаӈиэни дианай мутэ кэе
би хаунтасиэми:
― Эе... ёу нихэй си оло?
Нуатэнэ хай экэди кэлэни цэзэди:
― Хауле... онёе барашкава...
Ути тэу зяа эу инээдэ, утэми би эсими анаги.
Гээ бисидинидэ ути оло, кэӈку бигала, элэ
будэйлэ, утэмду би кармади абдя хауевэ таӈдагиэси
омочи онёсий перовэдэ. Олотулу зоӈигиэми, би
эгдиктэмэ географевэ, исторевэ, арифметикэвэ тэӈ
онёйвэдэ татусиэми, ― утава диаӈкими ницаду (няӈга
тагдамдидэ диаӈкими), би онёми ыйвэй нони. Нуа
диагиэни:
― Онодэ бизэӈэни. Онёе барашкава.
Би алидэ багдиулэ эсими онёси хуанивэ, утэми би
ня гагдёугиэми нуадуни омо онёӈкувэ зунтидиги, ёувэ
мэнэ нониэмди онёйвэ: удавава буазади, утэмду аси
нюмдилэми, нёула хээтиндээндини:
― Хоӈто, хоӈто. Минду слонава удава долони ый
чаалапта! Удавэ куту нилифи, слонатэнэ аси сагди.
Би зугдилэй тэу ницаӈкумэйдэ. Би барашкава гэлэйми.
Онёе барашкава.
Би онёми.

12
Нуа аяди исэсиэси би онёвэй, диаӈкини:
― Анчи, ый барашка элусим коӈокту. Хоӈтовэ
онёе.
Би онёми.

Би имэхи гагдай, экэди мунялиди инендээни.


― Си мэнэ исэйзэ, ― диаӈкини нуа, ― ути
барашкэ ыйвэни биэ. Ути сагди хуани. Нуалани иэ...
Би ня онёми хоӈтоди.

14
Нуа ути онёвэдэ эсини асали.
― Ый аси сагдаӈку. Минду утэмпи барашкавэ
онёе, нуа гоо багдилэни.
Оло би алисэй нодооми ― минду тугэди
асиктэузэӈэ ый биэ моторовэ ― утэми би ава
цобондооми:
Диаӈкими ницаду:
― Ый сиӈду ясикэ. Утала тэйни си барашкай.

Би тагдаӈку байтай агдандини, би хонооми:


― Ый утэмпивэ минду гэлэптэ. Оно муйсий,
воктовэ эгди дигайнину?
― Ёувэ?
― Би зугдилэй тэй вацадимэй бини.
― Нуадуни элэ бизэӈэни. Би синду аси ница
барашкава буйми.
― Ути аси ницадэ ый биэ... ― гуӈкини нуани,
дилий кузуэси исэсимидэ онёвэ. ― Исэе-кэ! Би
барашкай ӈуагиэни...
Утэбэдэ би сагисээми Ница принцэди.

16
III

Хай гоо эсими эгзэги, идигидэ илактанамани, Ница


принцэ тясиди хаунтасиэни минава, ути би ёудэ
хаунтасиситэнэ, ый догдибэдэ биэни. Утэмду, вацади,
няӈгади, ээнтэми тугбуэни кэелэни минду тэу
ниэнтилэптээни. Утэ, тэнэ би мэндиэликчивэй исэӈе
нуани (мэндиэликчивэ би эзэӈэй онё, эзэӈэй мутэгиди)
хаунтасиэни:
― Ёу калани ый?
― Ый кала ый биэ. Ути мэндиэликчи. Миниӈи
мэндиэликчи. Нуа диэливэсини.
Би эндучиди алусиэми нуамани, диэливэсими
ноними. Ута нуани хээтиндэни:
― Оно! Си буадиги тиӈмэй?
― Аа, ― ыйми эндучиди диагиэми би.
― Утитэнэ сэбзэӈкэ!
Ница принцэ катади инелиэни, минава хэм биди
эдэвэнэйди: би аюми, би гээӈкутиги цэзэди исэсилэгэти.
Амяла нуани уэктээни:
― Утэми, сиидэ буа хоодигини эмэй. Ёу
планетадигиниэ?
«Аа, утибу нагбу нуа оло зясанди илактанамани
оду, кэӈку бигала!» Мэе баами би лэкчикэ
хаунтагимиэдэ:
― Си утэми хоӈто планетадиги нагдай оухи?
Нуани ёудэ эсини диаги. Нуа экэди дилиди
гигяндани, исэсимидэ би мэндиэликчивэй:
― Си утади гоодиги эмусэй мутэ диэлими...
Гоотиге муйсилиэми евэ-кэдэ. Амяла би
барашкавай кармадиги таӈдагимиэ татуми исэсилиэни
ути бообойвэ.

18
Су бодоеу, оно зэгдэлиэни би сэбуй какта
илэмуйвэ «хоӈто планетадигава». Ута би илэкпэндээми
эгдизи сагиулэвэ:
― Идиги диэлиэй си, ница? Илэ си зугдий?
Ёухи хэбукцэй си би барашкавай?
Нуани муйсинди тэуту бини, амяла диаӈкини:
― Куту ая, си минду ясикава буэй: барашкэ утала
догбомди ӈуазэӈэни.
― Утэбэдэ бини. Си мэехи билисий, би синду
хукувэ бузэӈэй, инэӈи утава хэкэсилэгэй. Ня моомо
тикпэвэ.
Ница принцэ гулугундээни:
― Хэкэсиузэӈэ? Ути янами?
― Элиси хэкэ си нуамани, ёухидэ ата ӈэнэ
нодоптойдиги.

20
Оду би гагдай ня занади инелиэни:
― Ёухи ӈэнэзэдэ?
― Вацану ёухи? Тэу тоӈдо, тоӈдо, ёухи йани
исэситиги.
Ута Ница принцэ хэмди диаӈкини:
― Ути ый сэуни, миндулэ утала аси ваца удэ.
Цайхи ноӈиндээни гузизи:
― Омочи тоӈдо тоӈдоди ӈэнэлиэ, гоотиги эзэӈэй
ӈэнэ...

22
IV

Утэбэдэ би ня сэбувэ ниэнтилээми: нуа зугдиӈкэ


планетани тэу-тэ зугди сагдилэӈкини!
Утадэ, минава маӈгади эсини хоновонэ. Би саами,
ути, сагдяӈку планетадигэ Наадэ, Юпитерэдэ, Марсэдэ,
Венерадэ гиэ, биити хоӈтогуту ня таӈгудини, гэгбгилэ
анчигэтуди, ути долони ницаӈкудэ, телескоподидэ ый
исэптэди. Ута астрономэ утэмпи планетава
ниэнтилэйми (байми), гэгбинэни ыйни буу, бай
номералайни. Утэмпи: астероидэ 3251.
Миндулэ маи тээ бодосизэӈэй, ути Ница принцэ
диэлени ути планеткадиги, астероидэ Б-612 гэгбиди.
Ути астероидэ бааса бисини телескопади эмнэтэдэ,
1909 аӈадуни, омо турецкэ астрономадини.

24
Астрономэ саваӈкини утэлиэ мэнэ майди
ниэнтилэми международнэ астрономическэ конгрессалэ.
Ниидэ нуадуни эсини цэзэ, тэу утэми, нуани
турецкади тэйсэндини. Утэмпи саӈтагату ниити!

Кэсиди, Б-612 репутацадуни турецкэ Султанани


мэнэ лаудинэй будэу сэуниди тэйсэвэнэлиэни
европейскэ тэгэвэни. Утитулу астрономэ 1920 аӈадуни
няа саваӈкини мэнэ баамай. Ыйтэнэ нуа тэтиэни цоо
амя модади ― утэми тэуниӈэ нуадини саӈлиӈэлээти.

26
Би сунду утава тэлуӈусиэми тэӈ биди Б-612
астэроидэвэ ути номерэвэнидэ саваӈкими саӈтагэтудудэ.
Саӈтагату аси аюйти цифэрэвэ. Нуатиду тэлуӈусилиси,
синдулэ имэхи гагда илактанамани, нуати алидэ ыйти
хаунтаси цоо дулявани. Алидэ эзэӈэти диана: «Ямафи
нуани кэени? Яма гусиӈкуди аюйни гусими? Куанява
таинину?» Нуати хаунтасити: «Ади сээ нуадуни? Ади
заби нуалани? Адимэ угуйни? Адимэ нуа амини
таулайни?» Ути амялани эндучити, нивэ сагиэфибэдэ.
Саӈтадигэду дианайси: «Би исэми улигдига зугдивэ
хулалиптэ кирпичеди, цоӈкулэти утала геранехи,
эгбэлэнитэнэ куунти», ― нуати онодэ ыйти мутэ утава
зугдиди исэйми. Нуатиду дианаузэӈэ: «Би исэми
зугдивэ омо таӈгу миӈга франкади тамавани», ―
утатэнэ нуати хэутити: «Онофи улигдига!»
Утэбэдэ бини, нуатиду дианалиэ: «Ый ути цэзэни,
Ница принцэ цэзэди бисини: нуа бисини аси, аси
аяӈку, нуани инени, нуадуни барашкава чаалаптайсини».
«Нидэ барашкава гэлэйсини, ути, тэӈ багдини», ―
утэбэдэ дианалиэ нуатиду, утигэту богдолозифитэ
гигязаӈати, синтиги исэсимитэ хай мэелэ анчи
нёулатигибэдэ. Эбэдэ дианалиэтэнэ: «Нуа диэлени
планетадиги астероидэ Б-612» ― ути нуативэ
цэзэвэнэзэӈэни, нуати эзэӈэти гёугдэнэ хаунтасиӈкуди.
Утэмпи ути саӈтагату ниинэни. Бай утэми эузэӈэ
тагда нуатигити. Нёуладигаду аси аяди биузэӈэ
саӈтагатутиги.
Буутэнэ, утигэту, ни эгзэйни, ёудэ бивэни багдиувэ,
― бу инеу номерадигэвэ цифрадигэвэдэ! Би засади
заваӈдамусэй ый тэлуӈувэ бообоймэ нимаӈкувэбэдэ.
Би эбэдэ заваӈдамусэй:

28
«Багдигэ бигэ Ница принцэ. Нуа багдиэни
планетала, бай зукэ сагдиди нуадигини, нуадунитэнэ
аси эсини элэ биэ гагдахиди...» Утигэту, ни ый
эгзэгэту, ёудэ бивэни багдиуи, иӈгулэ исэдумэсэ, ути
тэу эгдизи цэзэ бээкулэ бивэни.
Би асулидэ ыйми чаала, ути би книжкавай гусиди
таӈийвэти. Куту унусэди бини утава зоӈигими куту
маӈгадэ биэ минду ава тэлуӈусими. Нюӈу сээ
дулэнээни утадиги, али минава би гагдай барашкади
гиэ имэнэзини. Би пэгэйми тэлуӈусикцэми нуамани,
элэгэми оӈмоги. Ути куту гузи, гагдафи оӈмойсити.
Ни таунзилэни гагда анчи. Би ӈэлэйми утэмпи
эдэзэӈэй, саӈтагатубэдэ, ёу сэбзэнидэ анчилэ, цифэрэтэнэ.
Ня утэми гадами би ясикэ краскава бокомэ
карандашава. Ути тэу баи ый биэ ― би экидуй ня
заваӈдаувэ хуасими, багдиуи экидуни хуами удавава
буадиги донидигидэ, ути нюӈу сээдутэнэ! Би
сидигалайми бэкулэвэ аяди онёгими. Битэнэ элусим
ыйми цэзэ мэнэ нонилэй утэбэдэ тэӈ эдэзэмдэ
бизэӈэвэни. Омо портретэ тэӈ эдэйни, хоӈтотэнэ омо
сабдади бэкулэ ыйни биэ. Ути гугдазинидэ утэбэдэ:
омо онёло ути принцэ миндулэ аси сагди,
хоӈтолотэнэ ― аси ница. Би гээ зоӈими, яма бокуди
бисимэни нуа тэгэни. Би илэкпэйми эбэдэдэ
хоӈтодидэ онёйми, нагбуди, сондоди дулугафэдэ. Хэӈсэ,
би пагадимдэ мутэзэӈэй ямада ӈэгзэ тэфэди. Ута эзиу
тагда. Би гагдай алидэ ёувэдэ эсини алуси.
Муйсиэни бизэ, би утэмпибэдэ бисими, нуабэдэ. Би,
мунялиэди, ыйми нони барашкава исэйми ясикэ
огдони погдоодэ. Утэми би, сайна, няӈга бээкулэ
бими саӈтадигэди. Сайна, би сагдаӈими.

30
V

Гяӈа нэӈини би сагими ёудэ имэхивэ нуа


планетавани, ути онодэ утава имэнээмэни, онодэдэ
хуликтэсиэвэни. Нуа няӈгади утава тэлуӈусиэни, дианай
экидуни. Ута, илентий нэӈиду би саами трагедева
баобабади эдэмэни.
Ути хай барашкэ тугундини. Ница принцэду,
сайна, экти муйсиӈкуни худулэлиэни, нуани хаунтээни:
― Дианае, барашкадигэ цэзэди дигайти мооктойвэ?
― Аа, ути цэзэ.
― Ути ая!
Би эсими эгзэги, ими ути утэбэдэ салилэ бини,
барашкадигэ мооктойвэ дигасивэти. Ница принцэ ута
ноӈидэни:
― Цэзэ, утигэту баобабавадэ дигайти?
Би асаптизи диаӈкими, баобаба ― мооктой ыйни
биэ, сагдяӈку моо, колокольне гугдалаӈкини, омо хуни
слоновэ хэбуйсинидэ омо баобабавадэ эзэӈэти мутэ
дигайми.
Слоновэ догдиэди, Ница принцэ инелиэни:
― Нуативэ вэктэ-вэктэ нэдэузэӈэ бисини...
Амяла мэеди диаӈкини:
― Сэбиэ баобабадигэ, эусэ ю, аси ницаӈкуди
биити.
― Ути цэзэ. Ута янами си барашкаи дигазаӈани
ницаӈку баобабава?
― Онодо! ― хээтиндээни нуани, бай бий азбучнэ
цэзэвэ кэебэдэ.
Минду дилий угивэнэузэӈэ эсини, мэегилэсэди, ёудэ
ути бисимэни.

32
Ница принцэ планеталани, ямадам хоӈто
планеталанибэдэ, юйти октомэ гээдэ вокто. Утэми
утала биэ ая, октомэ вокто иктэни, биэ кээмэ, сутумэ
вокто иктэни. Ути иктэти эу исэптэ. Утигэту наа
долони ӈуайти, али омо мягдагитигиниэдэ. Ута юйвэ
тиндайни; ути илигини, суутиги юйни сэбиэ ницади
эу боусэмэ аюмэдэ. Ути тимафи редисэ хулама
мокто, юзэӈэни ая доозози. Утэмду гээ ямада вокто
бихини, таӈдаузэӈэ тэхэ гиэдэ, утава сагилиэ. Ути
Ница принцэ планеталани биэ сэуни, гээкту иктэти...
Ути баобабэ иктэти. Тэу ути планетэ наани (почвани)
даактусэ утади. Ути баобабавэ эли таӈдаги эки
инэйсини, амяла эузэӈэ мутэ утава магими. Ути тэу
планетава завазаӈани. Ути мэнэ тэхэдифи тафу
погдолизэӈэти планетава. Планетэ ница билисини,
баобабатэнэ эгдизи, утигэту пайнтузэӈэти утава тэумэни.

34
― Биэ утэмпи маи коли, ― амяли минду диаӈкини
Ница принцэ. ― Тимадулэ тэгий, оуи, мэми аясигий
― иӈгулэ аясигие мэнэ планетай. Гяӈа нэӈини
баобабава цанагий, моктойдиги мутэгими сэсэлиги: сикэ
юйгэтути тэу бэкулэди биити. Ути аси сафани
этэтэӈку, утэмду угуй ый биэ.

Эмнэгдэлиэ нуа минду гуӈкини зудайвэ сизигалади


хуалагаи утэмпи онёвэ, нёуладигэдэ аяди эгзэлэгэти
утава.
― Алидэ нуати хулилисити, ― диаӈкини нуа, ― ути
сякпай бизэӈэни. Хоӈто этэтэ няӈга аласизэтэ ― гээ
эзэӈи биэ. Баобабадигэду эӈэвэ булиэтэнэ, базевэ
лёоми эузэӈэ дулэнэ. Би сайми омо планетава, утала
гяӈдоусэ багдиэни. Нуани экиду эсини цанаги ила
мооктойвэ...

36
Ница принцэ минду тэу тэлуӈусиэни, битэнэ хуами
ути планетава. Эйми аю би нигэтуду нравоученевэ
таӈими. Ваца нидэ сайти, идиги сэуниди бивэни
баобабадига, ути базе, изи гэрэ ни сэунитэйни,
астероидэтиги ӈэнэлиэ, аси сагди ― утэми би ый
калайми мэнэ тутулуту завасиӈкуй бивэ. «Нёуладига!
― гунэйми би. ― Этусиеу баобабава!» Би зулиэкцэйми
мэнэ гагданувэ базеди, анана этусивэни нуативэ,
нуатитэнэ утава ыйти саа, бидэ анана эсими саабэдэ.

38
Утэми этэтэми би ути онёвэ, минду эу мунялиптэ
мэнэ этэтэсэвэ хуайми. Сайна, су хаунтасизэу: ими
ути книгала ня анчи утэмпи сагдяӈку онё, ути
баобабабэдэ? Диаӈку кулэ: би сидигалами, миндулэ
ёудэ эсини баапта. Баобабавэ хуаӈайтэнэ, минава
мэей уиндээни, ути аси сэуни заӈгякту эу нээгиптэдэ.

VI

Ээ Ница принцэ! Няӈгади биидэ ута эгзэгиэми,


онодэ гузе омоӈкуди бисини си багдилэй. Гоо экиду
синдулэ омото сэбу бисини ― си аюлэй су эеӈидини.
Би утава саами динти нэӈи тимадулэни, си дианаӈаи:
― Би аси аюми суу эеӈи экивэ. Ӈэнэзэфи
исэнэзэфи, оно суу эеӈивэни.
― Аласиндэузэӈэ.
― Ёувэ аласиузэӈэ?
― Суу эеӈизэӈэвэни.
Сэбиэ си тяси хонои, амяла мэнди инеси,
диаӈкини:
― Минду муйсиптэ, би мэнэ зугдилэй бимибэдэ
биэ.
Цэзэ. Тэуниӈэ сайти, Америкала какта нэӈини
билисини, Францала суу эеӈивэни. Ути омо минутаду
Францатиги эмэгисилиэ, аюлэузэӈэ суу эеӈидини. Кэси
анчиду, Францатиги аси, аси гоо. Си планеткалайтэнэ
синду элэ тээӈкувэ элэтиги анагими адимэ-кэ сагава.
Си ута няа няадэ исэсизэӈэй су эеӈи буатиги,
чалалисидэ...

40
― Эмнэгдэли би омо нэӈидини кай исэсиэми диза
ила муда суу эеӈивэни!
Няӈга бисэси диагиэй:
― Сайну... али гузези билисини, ая исэндэулэ,
онодэ суу эеӈивэни.
― Цэзэ, утэли нэӈидуни, али си диза ила муда
суу эегивэни исээми синду гузе бисэ?
Ница принцэ утава ёудидэ эсини диаги.

42
VII

Туӈанти нэӈиду, хай барашкэ кусиндини, би саами


Ница принцэ дигэӈкувэни. Нуа вакти хаунтасиэни,
нёхо анчиди, ути мэегиэбэдэ гооди тэутуди муйсий
амялани:
― Барашкэ мооктойвэ дигайсини, нуа илаванидэ
дигайни?
― Тэу дигайни, ёу бааптайдини.
― Утэмпи илавадэ, илэ кёмпохи бивэ?
― Аа, утавадэ, илэ кёмпо билэни.
― Ута янами кёмпонэ?
Утава би эсими са. Би тяси экэлэ анчи бисими:
моторэлэ омо болтэ лактиэни, би утава сидигалаами
муиндэгими. Минду дооло гээ бисини, би бий гээ
эсэ, ули кэтигэ холоптоони, би ӈэлэлиэми, ути дооми
мэнэбэди эсэ чалауэ, гээди вадизэӈэни.
― Янами ути кёмпо?
Ямадэ хаунтасиӈнувэ буэси, Ница принцэ алидэ
эсэ амядаги, диагиувэ эсили бааги. Ый муиптэ болтэ
минава анагиэни маӈисэди, утэми би бай биди
диагиэми:
― Кёмповэ янамидэ эузэӈэ гэлэ, ила кээди бими
тиндайни утава.
― Ути оноувэ!
Тэутуди эсиэни. Амяла нуани цэзэбэдэ диаӈкини:
― Ыйми цэзэ би синду. Иладига эдэкцэ бити.
Баиханяулэ анчи. Утэми сизигалайти мэфи маӈгади
исэвэнэлэйми. Утигэту муйсити: нуатилэ кёмпо бихини,
утигэтуди тэу ӈэлэйти...

44
Би ёудэ эсими диаги. Ути минутаду би мэмиду
дианами: ути болтэ ый элисини какпалиптэ, би
ӈанаваназаӈай утава халугади, бааба чикапталагани.
Ница принцэ ня би муйсийвэй даӈулэни:
― Си муйсий, иладигэ...
― Хоӈтодэ! Ёудэ би ыйми муйси! Би диагиэми
синду нёоховэ, ёу би дилилэй багдиэмэни. Си исэйну,
ёудэ цэзэвэни нихэйвэй.
Нуа минтиги этэӈиэни хонойди.
― Цэзэӈкуди?!
Нуа минтиги исэсиэни: бутусэ имоди тэгбэнидэсэ,
халугади ӈалалай, би кузундээми эй сауптэ калатиги,
нуадуни сектубэдэ исэптэйвэни.
― Си саӈтагутубэдэ дианаи! ― нуа гуӈкини.
Минду хагзафи эдэни. Нуатэнэ муняли анчиди
уэктэни:
― Си тэу памаси... ёудэ ый эгзэ!
Аа, нуа тяси тагдаани. Дилидий нуа гигяндаани,
эдитэнэ чигзалиэни нуани айсимэ нюктэвэни.
― Би сайми омо планетава, утала багдини омо
утэмпи бэе хутахта дэгдиди. Нуани тэу багдиулэ эмнэ
эсини ыйкпэндэсэ илава. Эмнэдэ эсини этэӈи
биактатиги. Нуани алидэ нивэдэ эсини аю. Алидэ
ёудэ эсини нихэ. Нуани омотоди зобойни: нуа
цифрэдигэвэ закпайни. Тимадиги догбогдэ омомо
гунэйни: «Би цэзэ ни бими! Би цэзэ бими!» ― тэу
сибэдэдэ. Тэӈ боунэйни эндучиди. Цэзэди нуани ни
ыйни биэ. Ути моогу.
― Ёуу?
― Моогу!
Ница принцэ тагданди цаам эдэни.

46
― Эгди туму аӈадини илала багдити кёмпо. Туму
аӈадини барашкадигэ дигайти илава. Ути анчи цэзэну
― эгзэузэӈэлэ, ими утигэту сидигалайти куиндэми
кёмповэ югивэнэйди, кулэ анчидуйни? Анчи цэзэну,
ути барашкэ иладэ уалигэситилэ мэндоло? Ути
цэзэлину анчиди, арифметикэ боу бэе хутахта дэгдизи?
Ута би сайдинэ тэу буа вээлэни омото илава, ути
би планеталайтэнэ юйни, хоӈтодэ утэмпи илэдэ анчи,
ути ница барашкатэнэ эмнэ ая тимадуни вакти
дигазаӈани утава, ута эзэӈэнидэ са, ёудэ зухулэми?
Ути тэу, сибэдэ, цэзэ анчину?

48
Нуани тэу хутаам эсини. Амяла ня дианалиэни:
― Илава аюми ― омотомо, утэмпи анчивэ тэу
эгди миллионэ звёздалати ― ути элэ: буатиги исэсий
мэми кэсиди ый бапта. Дианай мэнду: «Илэ утала
би илаи багдини...» Утэмду утава барашка дигайсини,
утэбэдэдэ бизэӈэни, тэу биактадигэ эмнэкцэм гиэ
суугиэтибэдэ! Ути, сибэдэ, эу цэзэптэ!
Нуани цайхи дианакцами эсини мутэ. Нуани
вактидэ тяси соӈолилиэни. Пыйтэгиэни. Би этэтэй
вадиэми. Би муйсимдэ оӈмооми болтовэ халугавадэ,
будэу сэунивэдэ. Бяктала, планетала ― би планеталай
наади гэгбисиулэ ― соӈоони Ница принцэ, утава
хэлэнэгиузэӈэ. Би нуамани эмусилиэми, ӈалалай
завагиэси. Би дианами нуадуни: «Иладу, си аюйду,
ёудэ сэуни ыйни биэ... Би хуазаӈай си барашкаӈидуй
аӈмава дакпиӈкувэ... Хуазаӈаи си илаӈидуй броневэ...
би...» Би эсими са, ня ёудэ нуадуни дианаузэӈэвэ.
Би мэми тэмиэми аси гээди эдэкцэ угиуйдидэ. Оно
гайсизэми, нуа догдилэни, оно боонозоми нуа
ханявани, бугдугийвэни би ӈаладигий, миндиги? Ути
утэмпи диасаӈку эусэ баасадэ, ый иӈаму ээни.

VIII

Тугэди би сагиэми ути илава аядидэ. Ница


принцэ планеталани омочи юэти байби, элумэ ила ―
утигэтулэ ваца абдяти, ути ваца удэвэ залуйти нивэдэ
ыйти даӈулэ. Ути тимадулэ ниэнтилэктэйти воктолэ
сикиэтэнэ амнягити. Ыйтэнэ юэни эмнэ иктэдиги,
идиги-кэ хэбуктэсэди, Ница принцэтэнэ йай ыйми
нифидэ исэсиэни ницай юйтиги, ямадахэм юйди

50
бэкулэ ый бивэ. Вакти ути ёудэ эмээси хонто бэе
баобаба? Моктойдига вадиэти гайтидэ уйхи юйми,
уталани бутонэ илактанаани. Ница принцэ алидэ хай
эсини исэ утэмпи сагдилээӈки бутонэдигэвэ тэмиэни
хаусилэвэ исэзэӈэзи. Эу сауптэ гиантатэнэ, хай
дакписэди мэнэ нёлиги зугдулуй, тэу аякулэни, тэу
кулэгилэни. Ути зобойди боковэ галактаани. Нуа
экэӈэсэди аяди тэтисиэни, амята амятали илэвэсими
лепесткэвэ. Ути эсини чаала саутиги илактанами
чигзалигиди, ёу-кэ даянанибэдэ. Нуа чаалани мэми
исэвэнэми аси гикпэлиди, мэнэ улигдигади. Кэ, ути
гилий кокетка бисини! Зяӈку илактанай нэӈи нэӈи
амятали бисини. Эмнэ тимадулэ, зукэ суу гакпайдини,
лепесткэдигэ ниэнтилэсээти.
Улигдига, ути эгдилэӈки куиндээми ути минутатиги
кулэсими, диаӈкини, зоонимидэ:
― Ае, би зукэ мягдагиэми... Элэгэу тагда гэлэйми...
Би хай чигзалиги бими...
Ница принцэ эсини мутэ агдауэ завасими:

52
― Оно куту су улигдига биу!
― Ути цэзэ? ― экэ диагисэ дуптэ. ― Исэеу, би суу
гакпайдигини гиэ багдиэми.
Ница принцэтэнэ нагбуэни, ути сэбзэӈкэ гианта
ыйни зобо хагзауди, утэмду ути аси улигдига бини,
ыйкпэйвэдэ экивэнэйни.
Тугэ мэдээни:
― Сайна, дигаузэӈэ бизэ тимадулэ. Ая биеу,
зобондоу минава.
Ница принцэ анзяландаани, баагиэни сабдаӈкэвэ,
силусиэни илава биаса улидини.
Тугэди сагисэ, ути улигдига эндучимэ боусамадэ,
Ница принцэтэнэ элусим утади кэсэлиэни. Нуалани ди
кёмпо бисини, ута эмнэгдэлиэ диаӈкини нуадуни:
― Эмэзэӈэти кутидигэ, ыйми ӈэлэ утигэту цобозити!
― Би планеталай ыйти багди кутидигэ, ―
асаптигилэни Ница принцэ. ― Амяди, кутидигэ ыйти
дига воктовэ.

54
― Би вокто ыйми биэ, ― боусэди мэдээни ила.
― Эзиу тагда минтиги...
― Хоӈто, кутидигэ минду сэуни ый биэ, би тяси
ӈэлэйми погдо эдивэ. Сундулэ анчи ширмэ?
«Наадиги багдиулэ бимиэ, погдо эдизи ӈэлэйни...
куту сэбу... ― муйсиндэни Ница принцэ. ― Онофи угуй
характерэни ый илала».
― Сикегисини, дайеу минава колпакади. Сундулэ
оло ляси иӈэни. Куту каи планета. Утала, идиги би
эмэндиги...
Нуа эсини муту дианайми. Утава оухи хэбусэ,
нуа кай иктэ биӈэни. Нуа ёудэ эзэӈэ мутэ сайми
хоӈто буагэтувэ. Мэелэ анчи чимнэми, синава засади
ниэнтилэузэӈэвэ! Улигдига анзялани, амяла симпиндээни
эмнэ-зунти, Ница принцэ тэмэптэлэни, онодэ нуани ути
зулиэлэни байтамапта бисимэни:
― Илэнэ ширма?
― Би ӈэнэкцээми утава гээнэми, ута оно али
догдигизэӈэй сунава!
Ута нуа симпилиэни бади майди: кэсулизэӈэни
нуамани хагзафи.

56
Ница принцэ аюледэ бизэӈэни ути улигдиганьку,
илава, агдамусэ нуадуни этэтэйми, утэмду гайти нуа
домолони илактанани бодоймэ. Кэӈку кэевэ мяватиги
лагбанаванаани, утэми мэми тэмелиэни аси кэсилэ
анчивэ.
― Бай би нуамани дуйсиэми, ― агдусэнди
диаӈкини минду эмнэ. ― Алидэ эузэӈэ дуйси, евэдэ
дианайвэти иладига. Бай утэ исэсиузэӈэ утигэтутиги
ароматаватизи ыйкпэсимидэ. Би илаӈи тэу би
планетавай залуэни благоуханеди, битэнэ эсими нони
утади агдайсими. Ути диасиӈку цободигэвэ
кутигэтудигэвэдэ. Утигэту минава туӈгазаӈати бисини,
битэнэ тагдами...
Нуани ниэнтилэгиэни:
― Би ёудэ утэлиэ эсими эгзэ! Кэедини эузэӈэ
зуза бисини, нихэулэдитэнэ. Нуа минду суӈэлэни
ароматава, саусиэни би багдийвэй. Би сусазаӈай
бисини. Ути гузий сайти цаалани бий пакивэ би
нагбузэӈэй бисини элиӈэвэ. Иладига чилибаади бити!
Утэмду би аси сикэ бими, би хай эсими нони
аюйвэ.

58
IX

Би эгзэнди, нуа хулилэгэми бодони банайгэту


чиндади гиэдэ. Цоо амя тимадулэ нуа бай
сизигалайди айсигиэни мэнэ планетай. Нуани зободи
сикигиэни этэтэй вулканава. Утала тимадуиэ дигай
зэувэ ая нямисигими. Хоӈтодэ, нуалани ня бисини
омо сугисэ вулкана. Утэмду, ни сайни, ёуду
бизэӈэвэни! Утэми нуа ути сугисэ вулканава
сикигиэни. Вулканадигэвэ тэӈг сикилиэ, утигэту зэгдэй
экэ тоӈдодэ, ыйми тоовэ уэсидэ. Тоовэ уэсий вулкана
― ути тоо зэгдэйбэдэ бини бильчи долони, утала
хунакта лактисэ зэгдэлисини. Минти, нигэту Наа
планеталани, куту ницаӈку, утэми эуму мутэ
вулканадигэвэ сикийми. Утэми ути эгдимэ сэунисини.
Амяла Ница принцэ гузиэди таӈдагиэни холоптосо
баобаба ситэнэвэни. Нуа муйсиэни, утаухи алидэ
эзэӈэди мудаги. Утэмду ути тимадулэ ути этэтэ
нуадуни аси эгди агдаувэ эсини бивэнэ. Цоо амяду
нуа силуӈэни ути улигдига илава дакпилагами нихэми
колпакади, нуадуни соӈои чаалаптани.

60
― Ая бимуэ, ― гуӈкини нуа.
Алагдига эсини диаги.
― Ая бимуэ, ― гагдёугиэни Ница принцэ.
Нуа симпиндээни. Ути ханаландини эсини симпи.
― Би мэелэ анчи бисими, ― диаӈкини нуа. ― Эзи
тагда минтиги. Кэсиди билэгэми сидигалае.
Омо кэевэдэ эсэ кэӈи. Ница принцэ аси
хоноони. Нуани гэктиэни, хагзанди нодосойди, болимэ
колпакади ӈалалай. Идиги ути элиӈэ?
― Аа, аа би аюми синава, ― догдиэни нуани. ―
Би гэи, си утава эсий саа. Аа ути уе ый биэ.
Утэмду си утэбэдэдэ мэелэ анчи бий, биибэдэ.
Сидигалае кэсиди билэгэми... Имэнэе колпакэвэ, ути
минду цайхи эзэӈэни сякпаси.
― Ути эдинээ...
― Маӈгади эсими ханала би. Догбои гэтэ минду
сякпа бини. Би ― ила бими ый биэ.
― Буинэ, чаӈпигэнэ...
― Алитэмизэ зу-ила гусеницава, утигэтуди асагдилиэ
куаняди. Утигэту куту алагдигаӈку бизэ. Ута ни
хулизэӈэни минтиги? Си голо бизэӈэ ый би.
Сагдигэту буивэ би ыйми ӈэлэ. Миндулэдэ биэ цобо.
Ута нуа исэвэӈкини байди мэнэ ди кёмпой.
Амяла вэктэгиэни:
― Эди таӈдаси си, ути алиу анчи! Ӈэнилэми
нихэй ― ӈэние.
Нуа эсини чаала ути Ница принцэ исэлэгэни
соӈойвэни. Ути аси эндучий ила бисини.

62
X

Цоо даасала ути Ница принцэ планетатигини


бисити астероидадигэ 325, 326, 327, 328, 329, 330дэ.
Утэбэдэ нуани утигэтувэ исэнэлэгэми дээнэни: баузэӈэзи
мэнэ изидэ нихэлэгэми утадэ татусиузэӈэ ёу-дэдэ.
Боӈго астероидэлэ короле багдиэни. Пурпурэди
горностаедидэ тэтисэ, нуа тээни тронэлэ, аси баилэ
утэмду аси гугдала.
― Эе, ый лаудийдэ! ― хэтиндэни короле, Ница
принцэвэ исэнди.

64
«Оно тагдагиэни нуа минава? ― муйсиндээни Ница
принцэ. ― Ути минава тэнэ исэйни ый биэ!»
Нуани эсини са, короледигэ тэу буатиги бай биди
исэсивэти: нуатиду тэуниӈэ ― лаудинэу.
― Кятиги эмэе, би синава аяди исэкцэйми, ―
диаӈкини короле, ляси эндучий утади, нуа нидукие
короле бизэӈэи.
Ница принцэ этэӈиэни ― илэдэ тэузэӈэ мутэузэӈэну,
утэмду тэу улигдига горностаева мантияни дакпиэни
тэу планетава. Илиузэӈэ бисини, нуанитэнэ тяси
дэуэни... Вакти нуа зоониэни.

66
― Этикетэ ыйни зоонивэнэ монарха бидигини, ―
диаӈкини короле. ― Би каними си зонийвэй.
― Би ялу эсими нихэ, ― диагиэни Ница принцэ,
тяси анзяланди. ― Би гоо бисими хоктоло, няӈгадэ
эсими ӈуа.
― Ута, би синду зонивэнэйми, ― диаӈкини короле.
― Би эгдимэ аӈани эсэй исэ, ниидэ утэбэдэ зонивэни.
Минду ути аяаюмэ. Га, зоние! Утэмпи би, приказай.
― Би ӈэлэйми... Би ыйми мутэ цайхи утэбэдэ...
― экэ диаӈкини Ница принцэ тэу хутагдэ эдэнди.
― Гм, гм... Утагда... Утагда би синду дианайми
зониндэес, эси...
Короле памани, утэми няӈга тагданидэ биэ.
Короледэ цоо нёхо ― нуадуни ӈэлэсиэти ёудэ
анчи анауди. Эу дуйсивэ нуани эмусэ алисэ. Ути
абсолютнэ монархэ бисини. Утэмду нуани куту ая
мэеди бисини, утэми мэехивэтэ бусиэни нихэйвэ.
«Би мэнэ генералэй намумэ килай эдэлэгэни
дианайси, ― дианани нуани, ― ути генерал элисини
нихэ би дианай цулинидэ, ути нуа байтани эзэӈэ биэ,
миниӈи бизэӈэни».
― Би тээми мутэзэӈэй? ― ӈэлэди хаунтасиэни Ница
принцэ.
― Дианайми: тэе! ― диагиэни короле гугдади
уиндэгиэни омо горностаевэ мантияни, тээвэ.
Ница принцэтэнэ мэе эсини баа. Планетка аси
ница. Изи яӈцайни ути короле?
― Су гугдау, ― нуа заваӈдаани, ― хаунтаувэ
мутэзэми би синдулэ...
― Дианайми: хаунтасие! ― тугэди гуӈкини короле.
― Су гугдау... илэ бини су королевствай?

68
― Илэдэхэм, ― байди диаагиэни короле.
― Илэдэхэм?
Короле ӈалади эгэлиэни, анзяди исэвэнэй мэнэ
планетай, утагдэ хоӈто планетатиги, бяктатигидэ.
― Ути тэу суниӈу? ― хаунтагиэни Ница принцэ.
―Аа, ― диагиэни короле.
Ути тэу гияди бисини ути монарха ыйми саадэ
ёудэ мудавани канивэнидэ.
― Бяктадигэдэ синду лаудинайти? ― хаунтасиэни
Ница принцэ.
― Ямда, ― диагиэни короле. ― Биактадигэдэ гайти
минду лаудинайти. Би ыйми али утигэту ыйвэти
догди.
Ница принцэ тяси хоноони. Утэбэдэ нуандилэни
утэмпи маиӈку бисий ая бимусэ! Утагдэ нуани
аюлэмусэ суу эеӈидини омо нэӈини диза ди мудатэ,
надаза зуди, тэу таӈгудидэ, зутаӈгудидэ, ути экидуни
эузэӈэдэ тээӈку удэвэни калагиди хоӈто удэтиги! Оду
ня гузилиэни, имэнэми планетаӈи зоӈигиэси, маӈгади
эндусигиэсидэ, гэлэни королелэ:
― Би чаалайми суу эеӈитигини исэсими... Хаулиэдэ,
аяди нихэеу, дианае сууду эеӈилэни...
― Би приказалайси ёудэ генераладу куанябадэ
диэлисилэни ила илатиги, трагедевэ сочинялалани,
намумэ килайдэ эдэлэгэни, ута ни гээни бизэ ―
нуаниэс биес?
― Су, су гугдау, ― омо минутавадэ ыйми муйси,
диагиэни Ница принцэ.
― Ути асули цэзэ, ― саӈлиӈэлээни короле. ― Ни
таундивэни хаунтасиузэӈэ тава, ёувэдэ мутэзэӈэвэни
буйми. Хэнтэ цоо нёокиэ мэехи бизэӈэни. Си мэнэ
ниӈийдуй намутиги хэтигэнэлэгэти дианайси, нуани

70
революцава уиндэзэӈэни. Би гиахи бими утава
догдилэти наӈдамхии, утэми би наӈдауи мэехи.
― Суу эенэйнинэ оно? ― зоӈигивэнээни Ница
принцэ: эмнэ ёудэ хаунтасиэди, нуани ыйни мутэ
экими, дианагиувэ эсэли догдиги.
― Суу эеӈинидэ бизэӈэни синду. Би икпэлэзэӈэй
суу эеӈилэни. Сэбиэтэнэ аласиндэзэми ая болясава,
утэмду ута бини мэегу хэнтэлэни.
― Али бизэӈэниэ ути ая боляси? ― саакцани
Ница принцэ.
― Хм, хм, ― диагиэни короле, боу календарева
абдясими. ― Ути бизэӈэни... хм, хм... ыйнэӈи нада
часа диза минутаду. Ута си исэзэӈэй, оно тэӈг би
приказай эсигивэни.
Ница принцэ зоониндээни. Мунялиэ, оду эузэӈэ
исэси, суу эеӈитигини, али чаалайми! Цэзэ дианаулэ,
нуадуни элусим сафани эдээ.
― Минду элэ эсэ, ― диаӈкини нуани короледу. ―
Оло минду ёудэ нихэзэӈэй анчи эдээ.
― Имэӈие! ― диаӈкини короле: нуа куту эндучилэ
утади, нуандулэ бааса лоудинэни, утэми эсини чаала
нуадини баадулэй. Имэӈие! Би синава министрэ
эдэвэнэзэӈэй.
― Ёу министрадини?
― Ути... байтагиаӈи.
― Оду нивэдэ эузэӈэ байтаси анчигэтуди.
― Оно саузэӈэ, ― кайгалани короле. ― Би хай тэу
королевствай эсими исэги. Би аси мафаса бими,
миндулэ карета удэнидэ анчи, лохой хулими дэувэмэ...
Ница принцэ кузуэни нядэ этэӈиэни планетэ хоӈто
ээтигини.
― Би исэгиэми хай! ― хээтиндээни нуани. ―

72
Уталадэ нидэ анчи.
― Ута мэми мэнэ байтасие, ― гуӈкини короле. ―
Ути цоо угуй. Мэми байтасими цоо гээ,
хоӈтодигэтувэди. Си мэми байтасими мутэйси цэзэди,
утэми си аси заӈгя бий.
― Би мэми илэдэхэм мутэзэӈэй байтасими, ―
гуӈкини Ница принцэ. ― Ути тугудини минду оло
янами амясагизэми сундулэ.
― Хм, хм... ― диаӈкини короле. ― Минду исэптэ,
илэ-кэ би планеталай багдини мамакама сиӈэ. Би
догдими, онодэ ути догбонди цобосивэни. Си
баитаймусэй ути мамакама сиӈэвэ. Эки экиду
кябасалаувэ анае утава. Си кусинди нуа багдини
эгэхи. Ута омочи сиӈэвэ вагивэнэй нихэе. Мамакама
сиӈэвэ озосиузэӈэ багдилэни: ути мундулэ омото ый
биэ.
― Ыйми аю будэувэ дианайми, ― гуӈкини Ница
принцэ. ― Га, минду элэ эсини ӈэниулэй.
― Хай элэ эсини эдэ, ― анагиэни короле.
Ница принцэ элусим ӈэнилэгэм дээни, хоктотиги,
утагда нуани эсини чаала мафаса монархэвэ боусэйми.
― Су гугдауду чаалаувэ, тэу су дианавау кэе
асаптиги элэгэти нихэ, ― гуӈкини нуа, ― су минду ая
мэеди бугимнэ повелеваниевэ. Су минава каятэузэ
хоктотиги ӈэнэлэгэи, омо минутавадэ ыйми аласи...
Минду муйсиптэ, утэмпи боляси тэӈ элэ эдэни ая
экиду...
Короле ёудэ ыйни диаги, ута Ница принцэ няӈга
биндээси эй хэлинэди, амятали ыйкпэндээси гулинээни
хоктотиги.
― Каяӈку эдэвэнэйми синава! ― тугэди хээтиндээни
амятали нуадуни короле.

74
Ута ути дэгдини утэмпи бисини, нуадуни ниидэ
кайгэлэйвэ эзэӈэвэ али.
«Хонопто нигэту ути саӈтадигэ», ― диаӈкини мэнду
ути Ница принцэ, цайхи ӈэнэймидэ мэнэ хоктолий.

XI

Гагда планетала багдиэни омо мэми тяси эндучий


ни.
― О, ый минава аюй ни эмэни! ― хэтиндээни
нуани, гоониги исэнди Ница принцэвэ.
Эндучий нигэтуту омочи тоосиптэйни, нуамани
тэуниӈэ ая кэеди дианайти.
― Ая инэӈи, ― гуӈкини Ница принцэ. ― Онофи
нюмди сундулэ шляпэ.
― Ути аяди хэӈкилэузэӈэди, ― алусиэни мэми аюй
ни. ― хэӈкиузэӈэди, минава баагдисэйсисити. Кэси
анчиди, оухи нидэ ыйни силикпэси.
― Ути оно? ― экэ диаӈкини Ница принцэ: нуани
ёудэ эсини эгзэ.
― Ханяди лакчие, ― диаӈкини нуадуни мэмиаюкчи.
Ница принцэ лакчилиэни ханяди. Мэмиаюкчи
уиндэндэни шляпаи экэди хэӈкисиэни.
«Оду занадимэ, мафаса короледиги», ― муйсиндэни
Ница принцэ. Ня лакчилиэни ханядий. Мэмиаюкчитэнэ
ня хэӈкисилиэни, шляпаи аситэймиэдэ.
Утэбэдэ туӈа минутэ кай гагдёугиэни омомой,
Ница иринцэдутэнэ ути сафанилэни.
― Ёувэ нихэузэӈэ шляпа тиӈмэлэгэни? ― хаунтэни
нуа.

76
Мэмиаюкчитэнэ утава эсини догди. Утэмпи нигэту
коӈго бити тэутиги, эндучивэсэ аюти догдими.
― Си цэзэ би агдауӈку таӈикту? ― хаунтасиэни
нуани Ница принцэвэ.
― Оно ути ― агдауӈку?
― Агдауӈку ― ути тагдагий, би планеталай цоо
алагдига, цоо ая тэтиӈку, цоо бая тэуниӈэдиги мэехи.
― Си планеталай ня нидэ анчи!
― Га, минду агдаувэ буе, аси агдае минди, аюлэ!
― Би аюлэйми, ― гуӈкини Ница принцэ, няӈга
богдолиди зифимиэдэ, ― ути утади ёу агдауни бини?

78
Сусагиэни ута нуани мэмиаюкцэдиги.
«Ути онофи кала, саӈтагату ― куту эгдэӈкэ нигэту»,
― баибий ханядий муйиндээни нуани, цайхи ӈэнэлимиэ
хоктотиги.

XII

Хоӈто планетала соктоусэ багдиэни. Ница принцэ


вацай экиди бисини нуалани, гоодэ эсини биэ, ути
амяланитэнэ аси анчи занади эдээни.
Ути планетатигини эмэӈээ, соктокту тэутуди тээни
исэсимидэ тяси тукулэ нуа зулиэлэни илигиэмэти ―
кэӈкумэ залуптэсэмэдэ.

80
― Ёу нихэй си? ― хаунтасиэни Ница принцэ.
― Умими, ― токёноди диагиэни соктоусэ.
― Янами?
― Оӈмоломи.
― Ёувэ оӈмоломи? ― хаунтээни Ница принцэ.
Нуадуни мунялиэ эдэни соктоусэвэ.
― Оӈмокцойми, минду хагзафи бийвэ, ― тэнэгиэни
соктоусэ, дилий кузугиэси.
― Ими синду хагзафи? ― хаунтасиэни Ница принцэ.
Нуадуни тяси бэлэсикцэ эдэни.
― Хагзауфи умими! ― алусиэни соктоусэ, ути
амялани нуадиги ёувэдэ кэевэни догдими чилагисэ.
Ница принцэ гулинээни цайхи, нодоптосисэди,
хонойди.
«Аа, цэзэ, саӈтагэту аси, аси эгдэӈкэ нигэту бити»,
― муйсиэни нуани, цайхи ӈэнэмидэ.

XIII

Динти планетэ паки нииду бисини. Нуани тяси


экэлэ анчиди багдиэни, ути Ница принцэ илактанаӈани,
дилийдэ эсини уиндэги.
― Ая нэӈи, ― гуӈкини нуаду Ница принцэ. ― Су
сигаретэу сугиэни.
― Ила зудэ ― туӈа. Туӈа нададэ ― зазу. Зазу
иладэ ― затуӈа. Ая нэӈи. Затуӈа нададэ ― вай зу.
Вай зу ― нюӈудэ ― вай закпу. Цудуӈэвэдэ
тайвэнэзэӈэй экэлэ анчи. Вай нюӈу туӈадэ ― илаза
омо. Уф! Тэудэ, утэбэдэ бизэ, туӈатаӈгу омо
миллионэ нюӈутаӈгу вай зу миӈга надатаӈгу илаза
омо.

82
― Туӈатаӈгу миллионэ ёу?
― А? Си хай оду бий? Туӈатаӈгу миллионэ...
Тэӈ ыйми ёу бивэни... Миндулэ куту эгди этэтуи!
Би элу ни бими, минду экэлэ анчи кэӈкувэ
дианайми! Зу туӈадэ ― нада...
― Туӈатаӈгу миллионэ ёу? ― гагдёугиэни Ница
принцэ: эмнэ хаунтасилиэ ёудэдэ, нуани ыйни вади,
диагивэ эли догди.
Пакилэ ни дилий уиндэгиэни.

84
― Туӈаза ди сээ багдими би ый планетала, тэу
ути экидуни минава илата муда даӈулээти. Сэбиэ
мудаду, вай зу аӈа амялани, минтиги ёу-кэ агди
колони идиги-кэ диэлиэни, ути туӈанти биади
гэгбисикчи. Ути тяси яйдайвэ уиндээни, утэлиэ ди
муда пагадиэми омосийулэ. Гагда мудаду, заомо аӈа
амялани, миндулэ катади унилиэни ревматизмэ. Тээмэ
багдинзий. Минду хуликтэсими экэлэ анчи бини. Би
заӈгя ни бими. Илентий мудаду... ути нуани.
Утэбэдэ, бизэӈэни, туӈатаӈгу миллионэ...
― Миллионэ ёу?
Заӈгя ни мэелэни, ёудэ диагиузэӈэвэ, ута нуадуни
анчи бизэӈэни мяваси.
― Туӈатаӈгу миллионэ утигэту ницаӈку кала, али-
али исэптэйгэту буазэлэ.
― Ути ёудэ, гободону?
― Хоӈто-о, ути ницаӈкудэ, гикпэлиги.
― Кю гобони?
― Анчиэзэ. Ути ницаӈкудэ, айсимэ, гэрэ гяӈдаусэ
утигэтутиги исэсилиэ, тяси бодоми муйсилилини.
Битэнэ элу заӈгя ни бими. Минду бодоми муйсими
экэлэ анчи.
― Бяктадигэну?
― Ути-ути. Бяктадига.
― Туӈатаӈгу миллионэ бяктадига? Ёудэ нихэй си
утигэтуди?
― Туӈатаӈгу омо миллионэ нюӈутаӈгу вай зубэ
миӈга надатаӈгу илаза омо. Би элу ни бими,
заӈгяхи, би аюми тэӈг бивэ.
― Ёувэдэ утэми си нихэй тэу утигэту бяктадигэди?
― Ёувэ нихэйми?
― Аа.

86
― Ёувэдэ ыйми нихэ. Би нуативэ мэниӈисими.
― Бяктадигэди мэниӈисий?
― Аа.
― Бидэ исэй королевэ, яма...
― Короледигэ ёудидэ ыйти мэниӈиси. Нуати
яӈцайтидэ. Ути элусим хоӈто зава.
― Янами синду ути бяктадигэди мэниӈисии?
― Бая билэгэминэ.
― Янами бая билэгэми?
― Гадалагаминэ ня имэхи бяктадигэвэ, утигэтувэ
ниидэ какпалисини.
«Нуани мэесини хай ути соктоусэбэдэ», ―
муйсиндээни Ница принцэ.
Ня хаунтасилиэни цайхи:
― Оно мутэузэнэ мэниӈисими бяктадигэди?
― Ни бяктадигэниэ? ― эйиди хаунтасиэни вокчи.
― Ыйми саа. Ниӈидэ.
― Ути, миниӈи, утэмитэ би цоо нёндо утава
мэелэми.
― Ута ути элэну?
― Сауизэ. Си алмаза баалиэ, ути хэнтэни анчиди,
― сауизэ, ути синиӈи. Си бугава баалиэтэнэ, утилэ
хэнтэни анчилэ, ― утидэ синиӈи. Ути синду цоо
боӈгоди дилитигий ямада идея иэфинэйсини, си заваи
утаду патентэвэ: ути синиӈи. Би мэниӈисими
бяктадигади, ути би зулиэлэй ниидэ эсини нагбули
утигэтуди мэниӈилэйми.
― Ути цэзэ, ― гуӈкини Ница принцэ. ― Ёвэдэ си
утигэтуди цайхи нихэзэӈэе?
― Хэнтэсими утигэтуди, ― диагиэни воиӈку. ― Би
утигэтувэ таӈими, ня таӈигими. Ути куту маӈга угуй.
Битэнэ элу ни бими.

88
Ница принцэду ути ваца бисини.
― Миндулэ сэулэмэ сэудинэ билисини, би мёолэй
хэкэгиэси газизэӈэй мэнди гиэдэ, ― гуӈкини нуани. ―
Миндулэ ила билисини, би утава букталиэси мэнди
газизэӈэй. Ситэнэ атайдэ мутэ бяктадигэвэ гаагими!
― Биитэнэ утигэтувэ баӈнкала мутэзэӈэй нэдэйми.
― Ути оно?
― Утэбэдэдэ: хауилэ онёйми, адидэ миндулэ
бяктадигэ бивэти. Амяла нэдэйми ути хауевэ ясикэлэ
дайгими утава ёусиди.
― Ути тэу?
― Утава элэ.
«Эгдэӈкээ! ― муйсиндээни Ница принцэ. ―
Поэтичнэдэ. Утэмду ути заӈгядэ ый биэ».
Ёу заӈгя, ёудэ эу заӈгя, ― утава Ница принцэ
мэнэбэди эгзэни, элусим утибэдэ ый биди,
саӈтагатулэдэ хоӈтоди.
― Миндулэ биэ ила, ― диаӈкини нуани, ― би
утава гяӈа тимадулэни силусими. Миндулэ биэ ила
вулканэ, неделе кайдэ сикисими утигэтувэ. Илантуӈэвэ
тэумэни сикигими, сугиэмэнидэ хайси. Ни сайни, ёудэ
ата биэ. Би вулканадигэдуй, би илаӈидуйдэ кулэ, би
нуатизи мэниӈисивэй. Бяктадигэтутэнэ синдиги ёу
сякпайдэ анчи...
Паки ни аӈмай зоони бисэ, ута ёудэ эсини баа
диагизэӈэйди, Ница принцэтэнэ цайхи гулиӈиэни.
«Хоӈтоо, саӈтагату цэзэди нюмдигэту ни биити»,
― байбиди дианамиэ мэнди, нуани цайхи хоктолони.

90
XIV

Туӈанти планетатанэ элусим нюмди бисини. Ути


цоо ница бисини. Утала мутээти бими фонаре
фонарсикэдэ. Ница принцэ онодэ эсини мутэ эгзэгий,
янами ути ницайдигэ, буала нодоптосо планеткэ, илэ
зугдидэ анчилэ, нигэту багдийтидэ анчилэ, ути фонаре
фонарсикэдэ биити. Нуатэнэ муйсиндээни:
«Сайна, ути ни хулубази бини. Утэмду элусим
утэбэдэ ыйни биэ, корелебэдэ, мэмиаюкчибэдэ,
пакилэбэдэ соктоусэбэдэдэ. Нуа этэтэлэйни ёу-кэ мэеди
биэ. Нуани саулагини фонареӈи ― имэхи бякта
багдинибэдэ биэ ня омо иладэ. Фонарей
сугивэнэйсини ― бяктадэ иладэ ӈуагитибэдэ. Куту ая
этэтэ. Ути цэзэди сякпа, ута ути улигдига».
Ути планеткади диадиагиэси, нуани хэӈкиндээни
фонарсикэду.
― Ая нэӈи, ― гуӈкини нуа. ― Ими сугивэнэй си
ый мэнэ фонарей?
― Утэмпи саӈлиӈэ, ― диагиэни фонарсикэ. ― Ая
инэӈи.
― Ути ёу саӈлиӈэни?
― Фонаре сугивэнэй. Ая сикиэ.
Нуани ня тайвэгиэни фонарей.
― Янами си ня саулэгиэй утава?
― Утэмпи саӈлиӈэ, ― гагдёугиэни фонарсикэ.
― Ыйми эгзэ, ― ниэнтилэни Ница принцэ.
― Эгзэузэӈэ эу чилапта, ― диаӈкини фонарсикэ. ―
Саӈлиӈэ саӈлиӈэ биэ. Ая инэӈи.
Сугивэнээни фонарей.
Амяла кэдэлиги сэунэди оундэгиэни ниэӈэй хэедиги
гунэмидэ:

92
― Угуй кутудэ би ремеслэи. Али-кэ ути мэеди
бисини. Би тимадулэм сусигэй фонаревэ, сикиэтэнэ ня
саулагисиэми. Миндулэ омо нэӈини эсигиэни бисэ,
дэунцэлэузэӈэвэ, догбодэ, элэдэхи ӈуалагаи...
― Ута амяла саӈлиӈэ калагиэни?
― Саӈлиӈэ эсини калапта, ― гуӈкини фонарсикэ. ―
Утитулу базе гээ! Би планетай аӈадини тугэди
понтолилиэни, саӈлиӈэ хай ту эсигини.

94
― Ыйнэ оно бизэ? ― хаунтээни Ница принцэ.
― Утэбэдэдэ. Планетэ омо минутаду понтолигини
мэнэ эгэлиэдэ, миндулэтэнэ омо секундадэ анчи
ыйкпэӈизэӈэй. Минута таундини би сугивэнэйми ня
саулагими фонарейи.
― Ути сэбзэӈкэ. Утэми синдулэ инэӈи омо
минутавасэ ванимисини!
― Ёу сэбзэӈкэнидэ анчи, ― анаугиэни фонарсикэ.
― Минзуӈэ минти омо биавэ диасифи.
― Омо биа?!
― Аа. Илаза минутава. Илаза нэӈини. Ая сикиэ!
Нуани ня тайваӈиэни фонареӈи.
Ница принцэ исэсиэни фонарсикэтиги, ня майди
аюптэлиэни ути ниди, мэнэ кэеду ути хээӈкини
цэзэӈкувэ. Ница принцэ зоӈигиэни, онодэ нуани
аликэ тээӈкувэ каласиэми таухи-оухидэ, аяди кула
исэсилэгэми суу эеӈивэни. Утэми чаалалиэни бэлэсиувэ
гагдадуй.
― Догдие, ― гуӈкини нуани фонарсикэду. ― Би
сайми ути калава: си али чаалами, али мутэзэй
дэунцэйми...
― Минду омочи чаалапта дэумпийвэ, ― диаӈкини
фонарсикэ.
Ути цэзэ мэнэ кэедуй бимидэ, хай гяӈдаусэди
биузэӈэ.
― Си планеткай аси ница, ― дулэнэсиэни Ница
принцэ, ― си утава мутэзэӈэй эгэлими ила сагалиди.
Баи утэбэдэ тугэди ӈэнэузэӈэ, ута тэу эки суу
ээлэнимэй эсигилэни. Синду дэунцэдэкцэй элисини, си
бай утэбэдэ ӈэнэе, ӈэнэе тудэ. Нэӈи утэлиэ ути
хээӈки бизэӈэни, адимэ си чаалайси.

96
― Ути минду ваца сякпа, ― гунээни фонарсикэ.
Цоо эгди сау ээлэни аюми ӈуаи би.
― Ута си зеи гээ, ― мунялиндээни Ница принцэ.
― Куту гээ би зеи, ― саӈлиӈэлэгиэни фонарсикэ.
― Ая инэӈи.
Сугивэнээни фонареӈи.
«Ути ни, ― диаӈкини мэнду Ница принцэ, цайхи
хоктодоймидэ, ― ути ни, тэуниӈэ нуамани угясизэӈэти
― короледэ, мэмиаюкчидэ, соктоусэдэ, пакилэдэ. Утэмду
ути тэунигэтулэ, нуатэнэ эмусэ бисини инекту анчиди,
би мэеди. Сайна, утэми, ути мэмисэ ыйни тафяси».
Ница принцэ ыйкпэндээни.
«Га, утади гагдалайми ая бимусэ, ― хай муйсиэни
нуани. ― Планеткатэнэ аси ница. Утала анчи зу ниду
удээ...»
Нуани мэнду ниэнтилэни, ути планеткава цоо
майди мунялини оди: вай часа экиду утала аюлэузэӈэ
суу эеӈизини омо миӈга дитаӈгу диза мудади!

XV

Нюӈунти планетатэнэ за мудади сагди бисини


зулехэди. Утала омо мафаса багдиэни, аси боу
книгава онёсиэни.
― Исэеу-кэ! Ый хуликчи ни эмэни! ― хэтиндээни
нуани, Ница принцэвэ мэдэймиэдэ.
Ница принцэ тээни зиӈку вэелэни, ыйкпэсигилэми.
Нуани тяси хуликтэсиэни.

98
― Идиги си? ― хаунтэни мафаса.
― Ёу ути сагдилэӈки книга? ― хаунтасиэни Ница
принцэ. ― Ёу нихэу су оду?
― Би географэ бими, ― диагиэни мафаса.
― Ёу бини ути географэ?
― Ути маи татусиӈку ни, ёудэхэм тэу сайи, илэ
намудигэ бивэти, улидигэ, хотодигэ, кямадигэ кэӈку
бигадэ.
― Оно сэбзэӈкэ! ― гунээни Ница принцэ. ―
Утитэнэ цэзэ вооӈку!
Нуани этэӈиэни йадий геграфэ планетавани. Алидэ
хай эсини исэ утэмпи аси сагди планетава.
― Су планетау куту улигдига, ― диаӈкини нуани,
― Сагди намуна биэну сундулэ?
― Би утава ыйми са, ― гуӈкини географэ.

100
― Эе... ― Ница принцэ агдау анчиди гунээни, ―
Кямана биэну?
― Ыйми са, ― гагдёугиэни географэ.
― Хотонэ, улинэ, кэӈку биганэ?
― Утавадэ ыйми са хай.
― Су географэ биу ый биэ!
― Утэмту, ― гунээни мафаса. ― Би географэ бими,
хуликтэсий ни ыйми биэ. Минду катади ыйни элэ
биэ хулийгэту ни. Географадигэдэ ыйти таӈи таӈивэ
хотодигэвэ, улидигэвэ, кямадигэвэ, намудигэвэ, сагди
намудигэвэ кэӈку бигадигэвэ. Географэ ― аси заӈгя
дэгди, нуадуни экэлэ анчи хуликтэсими. Нуани мэнэ
кабинетадиги ыйни нюусэ. Утэмду мэндилэй гэлэйни
хуликтэйгэтувэ онёсигини утигэту тэлуӈувэти. Ута ёудэ
нидэ сэбзэӈкэвэ тэлуӈусилини, географэ галактайни
ёуктэсимидэ, элу ниину ути хуликтэйни.
― Янамидэлэ?
― Хуликтэй-ни чимнэлисини, географэ книгалани тэу
солиптэзэӈэни. Хулава умилисинидэ ― хай гээ.
― Имидэлэ?
― Соктоусэлэ яани зубэди исэйни. Утала цэзэди
омо кяма, географэтэнэ зубэми сайгузэӈэни.
― Би саами омо ниивэ... Утади гээ хуликтэӈку
эдэмусэ, ― сайгуэни Ница принцэ.
― Утэбэдэдэ биэ. Утэми, утэмпи билисини ― элу
ни, ута ёуктэсити ути ниэнтнлэмэни.
― Оно ёуктасити? Ӈэнэйти исэлэфи?
― Хоӈтоо. Ути аси маи. Баи гэлэйти, хуликчи
цэзэгилэни ёудэ теувэни гэлэйти. Ути сагди кяма
баалисини, хэбузэӈэни утадиги сагдяӈку кадава.

102
Географэ мявасилиэни.
― Сидэ мэнэ хуликтэси ни ый биэну! Си гоодиги
эмэй! Тэлуӈусие минду мэнэ планетай.
Географэ иӈгулэ ниэтилэгиэни аси боу книгава,
карандашайдэ сулугиэни. Ути амянитэ, али хуликчи
мэнэ цэзэй илэмуйсини, онёгиузэӈэ нуани тэлуӈувэни
чернилади.
― Би дуйсими синава, ― гуӈкини географэ.
― Га, миндулэ бай ута асули анчи сэбзэӈкихи оду,
― гунээни экэдэ Ница принцэ, ― Миндулэ тэу
ницамай. Ила вулканэ биэ. Зубэ этэтэйгэту, омотэнэ
анана сугиэни. Ута вацану ёудэ бизэӈэвэни...
― Цэзэ, ёудэ-хэм мутэзэ бими, ― цэзэугиэни
географэ.
― Ня, миндулэ биэ ила.
― Иладигэвэ бу ыйму сайгу, ― диаӈкини географэ.
― Имидэлэ?! Ути цоо улигдигаӈку!
― Утэми, иладига эфемернэ бити.
― Оно ути ― эфемернэ бити?
― Географэ книгэдигэни ― цо бообоймэ книгадигэ
саулэ вэелэни, ― алусиэни географэ. ― Утигэту алидэ
ыйти сагдаӈи. Ути аси ваца эндэ, изиги кяма
удэдиги анайвэ. Сагди намуэс огогизэбэдэ. Бу онёйму
тэу хазувэ ый калайвэ элусим бивэ...
― Сугисэ вулканэ мягдагими мутэзэӈэни, ―
экивэнэни Ница принцэ. ― Ути ёудэ биниэ
«эфемернэ»?
― Сугиэниэс вулканэ этэтэйниэс ― ути мунду,
географадигэду, бай сякпа ыйни биэ, ― гунээни
географэ. ― Омото мэгзэ: кяма. Ути ыйни калапта.

104
― Ути ёу бини «эфемернэ»? ― хаунтээни Ница
принцэ: ути эмнэ хаунтасиэнди, нуани эсини мутэ
экугими, диагийвэ элиси бааги.
― Ути ый: ту, ёу сэмэгизэӈэ.
― Би илайдэ элэ сэмэгизэӈэни?
― Мэедимэ.
«Би улигдигай агдайдэ гоо ый биэ, ― диаӈкини
мэнди Ница принцэ, ― утава изидэ ээктэсигими анчи
тэу эгэдиги: нуалани тэутэнэ биэ дитэ кёмпо. Битэнэ
уэнтээми утава, нуатэнэ имэӈиэӈи би планеталай
элусим эмусэ!»
Ути тэнэ нуани мунялиэни уэнтэсэ илава. Утэмду
майни лэгдэ мудаӈиэни нуатигини.
― Ёухи гулинэлэгэй муйсиу су? ― хаунтасиэни
нуани географала.
― Гиантае Наа планетатигини, ― гугиэни географэ.
― Ути гээ репутацани анчи.
Ута Ница принцэ гулинээни мэнэ хоктолий, нуа
муйсиӈкунитэнэ уэнтэсэ илади бисини.

XVI

Ута, наданти планетэ, ёухи эмэни, Наа бисини.


Наа ― бай бий планетэ ыйни биэ! Ута омо-
таӈгу заомо короледигава таӈиузэӈэ (утадудэ
негритянскэӈи), нада миӈга географадигэ, йеймиӈга
пакилэдигэ, нада кактадэ миллионэ соктоусэдигэ,
илатаӈгу заомо миллионэ мэми аюкчи, ― тэуниӈэ ―
зу миллиардэ хээӈкини саӈтагату.

106
Эгзэвэ сунду булиэ, ямада аси сагди бивэни Наа,
дианазаӈай аватэ, электричествэвэ ниэнтилэӈэсэти
зулиэлэни, тэу нюӈу континентала завасиузэӈэ бисини
ляси чаува фонарщикэдигэвэ ― дитаӈгу нюӈуза зубэ
миӈга заомо нивэ.
Элидиги исэсими, ути аси улигдига исэӈку бисини.
Ути чаува ӈэнэйдини тоӈдоди ритмалайни, хай
балеталабэдэ.

108
Боӈгоди нюэти Имэхи Зеланде фонарсиканэни
Австраледэ. Саувэ таиваӈиэси, нуати ӈэниктээти
ӈуанагими. Ути амялити Иӈка олини заваӈдаани
фонарсикэдигэ. Мэнэ лэулэй мутумиэ, утигэту сэмэнээти
даиӈку цаалани. Амяла фонарсикадига Россияӈи
Индиӈидэ элини инэйни. Амяла ― Африкэ Европэдэ.
Ути амятали ― Южнэ Америкэлэ. Утатэнэ Севернэ
Америкэлэ. Утагдэ алидэ эсити пагадиси, нидэ алидэ
мэнэ экэдий эсити илактаӈи сценала. Аа, ути
гикпэлиптэ бисини.
Ути ту фонарсикэду, саулагизэӈэниди омото
фонареве Севернэ полюсэлэ, ути забидуни Южнэ
полюсэлэ ― утигэтутэнэ зуӈэфэтиду ая багдиусэ бисини,
зобой анчиди: нуатиду мэнэ этэтэйди зутэ муда омо
аӈаду нихэузэӈэ бисини.

XVII

Алидэ этэй дианалиэ, хоӈто муда ялудэ эй чимнэ.


Фонарсикэдигэвэ тэлуӈусими, би няӈга цэзэ хоӈтоди
диаӈкими. Ӈэлэйми, утигэтулэ, нигэту гээ сайлэти
минти планетавафи, агакту бодо багдизэӈэни. Нигэту
На вэелэ эгди удэвэдэ ыйти заваси. Зубэ миллиардэ
ни багдийгэту омо буала тэу омосисити зикпи
толпади, митингэлэбэдэ, тэуни нуати этэу анчиди
закпагисимусэ вай милелэ ванилэни вайдэ милэлэ
эӈмэлэни. Тэу нигэтувэ мутэузэӈэ бисини уэнтэми омо
угэди цоо ница бугала Тихэй сагди намулэни бивэ.

110
Саӈтагату сунду эзэӈэти цэзэ. Нуати муйсити, эгди
удэлэ завасити багдиулэ. Нуати мэфи исэйти аси
майгэтуди, баобабадигэбэдэ. Сутэнэ дианау нуатиду
вологоти тэӈг таӈиувэ. Нуатиду агдапти бизэӈэни,
нуати аюйти ый биэ цифрэдигэвэ. Сутэнэ эзиу хуаси
экифй ути арифметикаду. Ути ёудэ анчи биэ. Су
минду ути анчидинидэ цэзэӈэу.
Ута, Наати эмэнди, Ница принцэ омо ханявадэ
эсини исэ, утэми аси хоноони. Нуани муйсиндээни,
пагадими ёу-кэ хоӈто планетати диэлиэди доони. Ути
экиндини онёктоло биа саунибэдэ угиндээни уняпти.
― Ая сике, ― диаӈкини ономди Ница принцэ.
― Ая сике, ― диагиэни кулига.
― Ёу планетатигини нагдами би?
― Наатигинэ, ― гуӈкини кулига, ― Африкатиги.
― Ута оно. Наа вэелэни анчину нигэту?
― Ый кэӈку бига. Кэӈку бигалатэнэ ниидэ ыйни
багди. Наатэнэ утэмду сагди.
Ница принцэ золо вэелэни тээни иайтэнэ буатиги
уиндэгиэни.
― Би саакцайми, янами саусити бяктадигэ, ―
муйсинди гуӈкини нуани. ― Сайна, утэбэди, базигэдэ
амясадидэ нидэхэм мутэзэӈэни мэниӈи баагими. Исэе,
ути би планетай ― тэӈ минти хоолофи. Оно куту
гоо утаухи!
― Улигдига планета, ― гуӈкини кулига. ― Синэ ёу
нихэзэӈэй оло, Наалэ?
― Би тагдамасиэми мэнэ илаӈидий, ― ниэнтилэгиэни
Ница принцэ.
― Аа, утэбэдэ бинеу...
Зуӈэфэти тэуту эдэктээти.

112
― Нигэтунэ илэ биити? ― ня дианалиэли мудади
Ница принцэ. ― Кэӈку бигала хай эмусээкэ...
― Нигэту долонитэ эмусэкэ хай, ― мэдэни кулига.
Ница принцэ тэмэнэди этэӈиэни утатиги.
― Си эгдэӈкэ багдиӈку бий, ― диаӈкини нуани. ―
Унядиги боу ый биэ...
― Майлэйтэнэ эгди миндулэ ути короле унядигини,
― асагдиэни кулига.
Ница принцэ инемулээни.
― Си утэбэдэм аси май бийну? Синдулэ бугдийдэ
анчи. Си хуликтэсимидэ ый мутэ.
― Би синава ёу буатигини хэбузэӈэй, ямадэ
корабле эзэӈэни мутэйдиги, ― гуӈкини кулига.

114
Усиэни комугувэни огэлиэдэ Ница принцала, айсима
бэлэптибэдэ.
― Гэрэ нивэ, туӈгалайми, би мудаӈивэнэйми нааду,
идиги нуани нюэдигини, ― гунээни ути. ― Ситэнэ
кикади бий, хоӈто биактадиги эмэй...
Ница принцэ ёудэ эсини диаги.
― Минду мунялиптэ синава, ― юӈдаани кулига. ―
Си куту эдэ бий ый Наала, гранитабадэ май билэ.
Би бэлэсизэӈэй синава, али ути нэӈини мунягиси
мэнэ планетай уэнтэптивэ. Би мутэзэӈэй...
― Би утава куту аяди эгзээми, ― диаӈкини Ница
принцэ. ― Ута ими си омочи диасий нагбуди.
― Би тэу нагбувэ сагими, ― диаӈкини кулига.
Зуӈэфэтидэ тэутумди эдээти.

XVIII

Ница принцэ доуэни кэӈку бигава погдогдо нивэдэ


эсини асагди. Ути экиду омото ила бааптаани
нуадуни ― ницайдэ, зукэ исэптэйдидэ ила абдяхиди...

116
― Баагдифи, ― диаӈкини утаду Ница принцэ.
― Баагдифи, ― гугиэни ила.
― Илэ биити нигэтунэ? ― хэлэнэди хаунтасиэни
Ница принцэ.
Ила исээни эмнэ, онодэ кялини караванэ
ӈэнэйвэни.
― Нигэту? Аа... нуатигэту тэуниӈэ, сайна, нюӈус
надаас. Би утигэтувэ эгди аӈа амялани исэгэй. Илэ
галактаузэӈэ нуативэ эи сауптэ. Нуативэ эди эдивэсини.
Утигэтулэ анчи тэхэти, ― ути аси гээ.
― Ая бигэ, ― гуӈкини Ница принцэ.
― Ая биэ, ― ила диаӈкини.

XIX

Ница принцэ туктиэни гугда кяматиги. Анана


нуани алидэ эсини исэ гугда кямадигэвэ, мэнэ ила
вулканайсэнэ, хэӈэлэтэ бисимэти нуадуни. Сукту
вулканэ нуа тээӈкуни бисини.
Ыйтэнэ нуани муйсиндэни: «Ый хээӈки гугда
кямадиги би иӈгулэ исэзэӈэй тэу планетава тэуниӈэ
нигэтувэдэ». Утэмти исээни гуладигаватэнэ этэйвэ
нэмнэцэвэдэ, иӈмэдигэвэбэдэ.
― Ая нэӈи, ― ялу диаӈкини нуани.
«Ая нэӈи... нэӈи... нэӈи...» ― хэтиндэгиэни угза.
― Су ни биу? ― Ница принцэ хаунтасиэни.
«Ни су... ни су... ни су...» ― хэтиндэгиэни угза.
― Гагдафизи бизэӈэфиэ, би элусим эмусэ бими, ―
диаӈкини нуани.
«Эмусээ... эмусээ... эмусээ...» ― диагиэни угза.

118
«Яма-ка эгдэӈкэ планета! ― муйсиндээни Ница
принцэ. ― Элусим огоукту, тэу иӈмэдимэй сайдайбэдэ.
Нигэтулэ ыйни элэ биэ мэелэу. Нуати гагдёугититэ тэу
ёудэ нуатиду дианасава... Зугду миндулэ бисини ила,
би аюй агдайдэ, утитэнэ омочи минди нёндо
диасими бисэ».

120
XX

Гоо ӈэнээни Ница принцэ онёктоли, гуладигэли


ималидэ, утатэнэ, хоктотиги эмээни. Тэу хоктотонэ
нигэтутиги хэбуйти.
― Ая нэӈи, ― гуӈкини нуани.
Нуа зулиэлэни уйдиӈку бисини, роза тапчидэ.
― Ая нэӈи, ― гугиэти розадигэ.
Оду Ница принцэ исэни, ути розадиги нуа
иладини бэкулэ бивэти.
― Су ни? ― хаунтасиэни нуани, аси хононди.
― Бу розадигэ бииму, ― диагиэти розадигэ.
― Утэбэдэдэу... ― экэ диаӈкини Ница принцэ.
Ута мэми тэмиэни аси-аси кэси анчиди. Нуа
улигдигаӈини диаӈка, нуабэдэ утэмпи тэу Вселеннэлэ
анчи. Ыйтэнэ нуа зулиэлэни туӈа миӈга утэмпимэй
иладигэ омотоло уйдиӈкулэ!

122
«Оно ляси тагдамусэ ути, исэй бисиэ ыйгэтувэ! ―
муйсиндээни Ница принцэ. ― Нуани аси симпилимусэ
ёудэ ый биэбэдэ эдээси, будэкцэйдэ эдэлиэди, инектуди
ыйми чаала эдэувэ. Битэнэ тафясилимусэй нуамани,
унийнибэдэдэ, ― хоӈтоди цэзэ будэмусэ, минавадэ
хэгиулэми майдидэ...»
Амяла нуани муйсиндээни: «Битэнэ мэесиэми,
хэнтэсими омото буа хээлэни илади, яма илэдэ
ниилэдэ анчиди бизэм, утитэнэ бай ту утэмпидэ роза
бисини. Миндулэ утитэ бисини бай би роза ила
вулканадэ би хэӈэй гугдалаӈкини, ута омо сугисэ,
сайна, элусимдэ... Онофи би ути амялани принцэ
бими?»
Нуани кэптэни воктолэ соӈолимидэ.

XXI

Утатэнэ одутулу илактанаани сулай мугэтини.


― Баагдифи, ― диаӈкини нуа.
― Баагдифи, ― хэлэдий диагиэни Ница принцэ
этэӈимиэдэ, утэмду нивэдэ эсини исэ.
― Би оло бими, ― кэе дуптэгэ. ― Улиӈкя хэгилэни...
― Ни си? ― хаунтасиэни Ница принцэ. ― Яма си
улигдига!
― Би ― сулай мугэтини бими, ― диаӈкини сулай
мугэтини.
― Гусиндэе минди, ― гэлээни Ница принцэ. ―
Минду аси сафани...
― Ыйми мутэ би синди гусими, ― диаӈкини сулай
мугэтини. ― Минава утава эсити нониливэнэ.

124
― Эе, эзи тагда, ― гуӈкини Ница принцэ.
Ута, муйсиндээси, диаӈкини:
― Ути оно ― эсити нониливэнэ?
― Си одуфи ый биэ, ― мэдээни сулай мугэтини.
― Ёу галактаи си оло?
― Нигэтувэ галактайми, ― диаӈкини Ница принцэ.
― Ути оно мэнти эусэ татуси?
― Нигэтулэ биэ мёундэдигэ, нуати утади хулити
вакцанами. Ути тяси гээ кала! Нуати хай ноувэ
игисити. Утадитэнэ ая бити. Си ноувэ галактай?
― Ыйми, ― диаӈкини Ница принцэ. ― Би
гагдадигэвэ галактайми. Ёудэ бини ути ― мэнти эусэ
татусий?
― Ути анана оӈмосо эгзэ, ― алусиэни сулай
мугэтини. ― Ути сауи: боисэвэ уои.
― Боисэвэ уои?

126
― Утэбэдэдэ, ― гуӈкини сулай мугэтини. ― Си
минду хай ница баата бий, утэмпидэ, онофи омотаӈгу
миӈга батадигэбэдэ. Би синава ыйми гэлэ. Биидэ
синду ыйми гэлэптэ. Би синду бай ту сулай бими,
утэмпи, онофи омотаӈгу миӈга сулайдигэбэдэ. Си
минава мэнтиги татулиэ, минти гагда гагдуфи гэлэпти
бизэӈэфи. Си миндулэ эмусэ бизэӈэй буа хоолони.
Биидэ синду эмусэ бизэӈэй тэу буа хоолони...
― Би заваӈдайми эгзэлиувэ, ― дианани Ница
принцэ. ― Бисини омо роза... сайна, Ути минава
мэнтиги татувэни...
― Утэбэдэдэ бизэ, ― саӈлиӈэлэни сулай мугэтини.
― Наа вэелэни ёу ыйни биэ.
― Ути Наа вэелэ эсини биэ, ― гуӈкини Ница
принцэ.

128
Сулаи мугэтини тяси хоноони:
― Хоӈто планетала?
― Аа.
― Ути планеталатана биэну вакцайнигэту?
― Анчи.
― Эе, оно сэбзэӈкэ. Ноунэ биэну?
― Анчи.
― Анчи буа вэелэни тэӈэдэсэ! ― ыйкпэндээни сулай
мугэтини.
Амяла хай утавамай дианалиэни:
― Сафанимэй би багдийлэ. Би вакцайми ноудигава,
нигэтутэнэ вакцайти минава. Тэу ноудига омоти,
нигэтудэ омоти. Минду тэнэ багдими сафанилэ биэ.
Си минава мэниӈилэйси, би багдий суу саусинибэдэ
бизэӈэни. Си сагафудийвэй би сэсэлизэӈэй миӈгади
хоӈтодиги. Ни сагафивэни догдилиэ, би сусайми
дигэнэмидэ. Си гианайтэӈэ минава гэлэгизэӈэни,
музыкабадэ, ута би мэнэ зугдидиги нюгизэӈэй.
Амялатэнэ ― исэе! Исэйну, тээтилэ, бигала, пэшэница
адайвэни? Би лебава ыйми дига. Колосьятидэ минду
ый гэлэптэ. Пэшэничнэ бигани минду ёудэ ый биэ,
ыйти диана. Утитэнэ гузиэ! Синдулэтэнэ айсима
нюктэ. Куту ая бимусэ, си минава мэниӈилэйси!
Айсима пэшэница минду си зоӈиптэй бизэӈэни. Ута
би аюлизэӈэй колосе угзайвэни эдиду...
Сулай мугэтини тэутугиэни ута гоо исэсиэни Ница
принцэтиги. Амяла диаӈкини:
― Хаулиэдэ... мэниӈилэе минава!
― Би агданди бимусэй, ― гугиэни Ница принцэ, ―
миндулэ аси ваца эки. Минду хай баузэӈэ гагданафи
сагиузэӈэ ямадахэм хоӈто хазувэ.

130
― Мэниӈилэсэ хазувэтэнэ сагиузэӈэ, ― гуӈкини сулай
мугэтини. ― Нигэтулэ анчи экити ути ёудэ евэни
сагилэзэӈэти. Нуати дуӈсивэ кулэдэсэ магазинала
гадайти. Анчизэ утэмпи магазинэ, илэ гагдадигэвэ
худасилэти, утэми нигэтулэ ня анчи гагдати. Би си
гагдай билэми чаалайси, мэниӈилэе минава!
― Утэбэдэ билэгэни ёу нихэузэӈэ? ― хаунтасиэни
Ница принцэ.
― Алисэди закпагиузэӈэ, ― диагиэни сулай мугэтини.
― Сэбиэ тэе тээтилэ, цайлакиэдэ, воктолэ ― ути
утэбэдэ, Би синтиги кялумди исэсизэӈэй, ситэнэ тэуту
бие. Кэедигэ даӈулэйти гагда гагдава эгзэлэгэфи. Гяӈа
нэӈини няӈга кяла тэнэгие...

132
Гагда нэӈини Ница принцэ, ня эмэгиэни ути
удэтигимэй.
― Ая бизэӈэни си омочи утитулу часаду
эмэгилиси, ― гэлэни сулай мугэтини. ― Ути си ди
часаду эмэгисилиси, би ила часала мэми кэсиди
тэмезэӈэй. Сайгусэ часатиги эли даала билисини, эли
эгди кэсихи. Ди часаду би заваӈдазаӈай мявасилими
базиэлэймидэ. Би сайми кэси тамавани! Си алидэхэм
хоӈто часаду эмэгилиси, би ыйми са, яма часатиги
кулэгизэми мэнэ мяваи... Обрядава хэлэнэузэӈэ.
― Ёу бини обрядэ? ― хаунтасиэни Ница принцэ.
― Утидэ ёу-кэ анана оӈмосо, ― алусиэни сулай
мугэтини. ― Ути ёукэ иини, имидэлэ омо нэӈи бэкулэ
ыйни эдэ тэу хоӈто нэӈиди, омо часэ ― тэу хоӈто
часади. Ути вакцаунилэ биэ утэмпи обрядэ:
четвергэду нуати лэулэйти ёоходигэ хаталадити. Онофи
ути куту ая нэӈи ― четвергэ! Би хуликтэнэйми ута
иинэйми мэсьтэӈкулэгдэ. Вакцау нигэту элисити лэулэ
бисиэ ути нэӈини, ямадахэм хоӈто нэӈиду, тэу нэӈи
гиэ бидумусэ, биидэ алидэ эмусэй саа дэумпивэ.
Утэбэдэ Ница принцэ мэниӈилэни сулай мугэтивэни.
Га дээнэни часа баадулэги.
― Би соӈозоӈой синава, ― ыйкпэндээни сулай
мугэтини.
―Ути ситулу гэи, ― гунээни Ница принцэ. ― Би
эсими чаалаза, синду уни билэгэни: си мэнэ чаалаи
утава, би синава мэниӈилэгэи...
― Ути утэбэдэ бини, ― диаӈкини сулаи мугэтини.
― Утэмду си соӈозоӈои!
― Аа, утэбэдэ бизэӈэни.
― Сайна, синду утади гээ.

134
― Анчи, ― анугиэни сулай мугэтини, ― минду ая.
Зоӈигиэ, ёудэ би синду дианамаи айсимэ колосьевэ.
Ути тэутуди эсигиэни. Амяла ноӈиндээни:
― Ӈэнэе ня исэлэгэми эмнэдэ розадигэтиги. Си
эгзэгизэӈэй, си розаӈи ― омото бини буа вэелэни.
Минди буадулэгими эмэгилиси, би ниэнтилэзэӈэй синду
омо секретэвэ. Ути бизэӈэни би суӈэлэкчи.
Ница принцэ ӈэнэни исэнэйми розадигэвэ.
― Су няӈгада бэкулэ ый биу би розадиги, ―
диаӈкини нуани утигэтуду. ― Су хай ёудэ эу биэ.
Нидэ сунава эсини мэниӈилэ, судэ нивэдэ эсэу
мэниӈилэ. Утэмпи бисини ваатафи би сулай мугэтини.
Ути изидэ хоӈтоди эсини би таӈгу миӈга хоӈтогуту
сулайдигэди. Битэнэ утади гагдалами, ыйтэнэ ути ―
омото бини буа вэелэни.
Розадигэ тяси хагзандаати.
― Су улигдига биу, утэмду кэӈкумэ, ― цайхи
дианани Ница принцэ. ― Су тугунди ыйми будэкцэ.
Утадалэ, ни ялу хулий, би розатиги исэсиэси,
дианазаӈани, ути хай утэфидэ бини, субэдэ. Утитэнэ
минду цоо бообоймэ сундигиди. Би утавасанэ, сунава
эсими, силусиэми гяӈа нэӈини. Утава, сунава ыйми,
би нэмэсээми болимэ оуди. Утава дакписээми
ширмэди, эдидиги тафясимидэ. Утиду уами сэфэвэ,
зубэмэтэс иламатэс холоптогивэми, куанядигэ багдилэти.
Би дуйсиэми, онодэ нуани гузисиэмэни, онодо
эндучиэмэни, би догдисиэми утади, тэуту эсигисинидэ.
Ути ― миниӈи.
Ница принцэ сулай мугэтитигини мудаӈиэни.
― Ая битэйзэ... ― гунээни нуани.

136
― Ая битэйзэ, ― диаӈкини сулай мугэтини. ―
Ыйтэнэ би секретай, ути аси баи бини: исэулэ омо
мявасэдэ. Цоо уэхэвэ иади эзэӈэй исэ.
― Цоо уэхэвэ иади эзэӈэй исэ, ― гагдёугиэни
Ница принцэ, аяди зоӈигилэми.
― Си розаӈи куту бообой синду утэми, утаду си
тэу мэнэ нэӈийгэтувэ бусиэи.
― Утэми би тэу мэнэ нэӈийгэтувэ бугиэми утаду...
― гагдёуэни Ница принцэ, аяди зоӈигилэми.
― Нигэту оӈмооти ути цэзэвэ, ― гуӈкини сулай
мугэтини. ― Ситэнэ эзи оӈмо: си тэуниӈэди алидэхэм
сеусийкэе бий, нивэ мэниӈилэмиди. Си сеусийкая бий
мэнэ розаӈиди.
― Би сеусийкая бими мэнэ розаӈиди... ― гагдёдгиэни
Ница принцэ, аяди зоӈигилэми.

138
XXII

― Ая нэӈи, ― диаӈкини Ница принцэ.


― Ая нэӈи, ― угзагивэни тадаӈку.
― Ёу нихэй си? ― хаунтасиэни Ница принцэ.
― Пассажирэдигэвэ пугасими, ― диагисиэни тадаӈку.
― Ӈэнйвэнэй поездади миӈга нигэтувэ эмнэ, ― омо
поездэ аӈазатиги, гагдава диэӈэзэтиги.
Тугэ поездадэ, саулэсэй цоӈкуди гикпэлисими,
агдибэдэ кялини тукяма, тадаӈку зугдидигэнидэ тэу
сунялисини.
― Оно ути хэлинэйти! ― хоноони Ница принцэ.
― Ёувэ галактайти нуати?
― Машинистэдэ утава ыйни са, ― гуӈкини тадаӈку.
Хоӈто этигинидэ, сауди гикпэсиди, хай агдибэдэ
дуктэмэ ня омо тугэ поездэ.
― Нуати амайхи мудаӈитину? ― хаунтасиэни Ница
принцэ.
― Анчиэ, ути хоӈтогуту, ― диаӈкини тадаӈку. ― Ути
асаптизи ӈэнэй.
― Нуатиду гээ бисини утаду, илэ зулиэлэ бисилэти?
― Утала ая, илэ минти анчи биилэфи, ― гунээни
тадаӈку.
Ня еӈпэнэди, гикпэсими, иленти тугэ поездэ
дулэнээни.
― Нуати бооӈикцэйти нёхоӈкувэ? ― хаунтасиэни
Ница принцэ.
― Ёувэдэ ыйти чаала нуати, ― гуӈкини тадаӈку. ―
Утигэту ӈуайти вагонала, тэйтидэ, зооними.
Нёуладигатэнэ нёдифи лагбанайти цоӈкутиги.

140
― Омо нёуладигатэнэ сайти, ёувэдэ галактайфи, ―
экэ диаӈкини Ница принцэ. ― Нуати тэунэӈифи бугити
мэнэ сэхимэ пудэӈкуду, утэми нуа аси-аси бообоймэ
эдэйти нуатиду, тиигилисититэнэ, нёуладига соӈойти...
― Нуати кэсити, ― гунээни тадаӈку.

XXIII

― Ая инэӈи, ― гуӈкини Ница принцэ.


― Ая инэӈи, ― диагиэни худаиӈку.
Нуани худасиэни имэхиаяӈку пилюлевэ, когомэй
вадивэнэкчивэ. Утэмпи пилюлява нигмэлиэ ― амяла
омо неделева кай ый когомой баа.
― Янами худаси си утигэтувэ? ― хаунтасиэни Ница
принцэ.
― Утигэтуди куту эгдимэ экивэ озосиуи, ― диагиэни
худаиӈку. ― Спецалистэдигэ таӈиэндилэти, туӈаза ила
минутава озосими мутэузэӈэ омо неделелэ.

142
― Ута ёувэ нихэузэӈэ ути туӈаза ила минутаду?
― Ёу чаалами, ёувэ нихэтэйзэ.
«Миндулэ туӈаза ила минутэ эӈэлиди бисилисини,
― муйсиндээни Ница принцэ, ― би бай утэбэдэ
ӈэнэмусэй биасатиги...»

XXIV

Омо неделе дулэнэгэ, би аварелэми амялани,


пилюледи худаиӈкувэ дуйсимиэ, би умиэми холоптосо
уливэ.
― Аа, ― диаӈкими би Ница принцэду, ― тэу, ёувэ
си тэлуӈусий, куту сэбзэӈкэ, утэмду би хай эсими
айсиги мэнэ мэндиэликчий, миндулэтэнэ омо сабдай
улидэ анчи эсигиэни, биидэ кэсихи бимусэй, бай
утэбэдэ ӈэнэй бисиэ бясатиги.
― Сулай мугэтини, ниди би гагдалами...
― Би бэей, минду ый сулай мугэтиндэ ый
нюмдиптэ!
― Иминэ?
― Утэми, будэузэӈэ когомойди...
Нуани эсини эгзэ, ёудэ оду сяпти бивэни. Нуани
кайгэлэни:
― Гагдай билисини, ая, будэлиэдэ. Ута би куту
агданди бими, сулай мугэтизини гагдасиэнди...
«Нуани ыйни эгзэ онодо маӈга сэуни бивэни.
Нуани алидэ эсини са лалийвэ, когомойвэ. Нуадуни
элэ суу сауни...»
Би утава эсими диана догдиди, муйсиндээдэ ээми.
Ница принцэтэнэ минтиги исэсиэнди диаӈкини:

144
― Миндудэ умикцэйвэнэ... Ӈэнэзэфи зиӈэвэ
галактанами...
Би дэунди ӈалади дэктэвэнэми: ёу сякпани бай
нагбуди галактайми зиӈэвэ ый муда анчиди кэӈку
бигала?
Эгди часади бу тэутуди ӈэнэму. Га, пыйтэгигэ, буа
хоолони бяктадигэ саусилигиэти. Когомойди минава
лихорадилэни, ута би исээми тоси долонибэдэ. Минду
тэу зоӈиптээни Ница принцэ кэени, ута би
хаунтасиэми:
― Утэмди, сиидэ саи, ёудэ бивэни когомой?
Ута нуани ёувэдэ эсини диаги, баи утэбэдэтэ
гуӈкини:
― Ули мявадудэ гэлэпти бини...
Би эсими эгзэги, утэми тэуту бисими. Би саами,
нуамани эузэӈэ хаунтасиувэ.
Нуани дэуэни. Онёктотиги хэгилэни. Би кялани
тээми. Тэуту бисиндээму. Ута нуани гуӈкини:
― Бяктадигэ аси улигдига, илэ-кэ утала биэ ила,
эу исэптэдэ нуамани.
― Аа, ути утэбэдэ, ― диаӈкими би, иакимэ
онёктотиги исэсимидэ, биади саусисэвэ.
― Кэӈку бигадэ улигдига... ― ноӈиндэни Ница
принцэ.
Ути цэзэ. Минду омочи аюптэ бисини кэӈку
бигала. Онёктомо дюнэлэ тэи. Ёудэ ый исэптэ. Ёудэ
ый дуптэ. Утэмду тэуту саусибэдэ бини...
― Сайну, ими кэӈку бига утэбэдэ ая бини? ―
диаӈкини нуани. ― Илэ-кэ утала биасадигэ дигэсити...

146
Би тяси хонооми. Пэктиди би эгзэгиэми, имидэ
зясиди саусини онёкто. Али-кэ, би бата биӈээ,
багдиэми дампи-дампи зугдилэ; тэлуӈусидугэ, илэ-кэ
утала диасати баява. Мэеди, нидэ утава алидэ эсини
ниэнтилэ, сайнадэ, нидэ алидэ утава эсини галакта.
Утэми ути тугунди тэу зугди таӈаи эдэбэдэ эсини:
мэнэ мявалаи ути зясивэ дигэсиэни...
― Аа, ― гунээми би. ― Зугдидэ, бяктадигэдэ кэӈку
бигаас бизэӈэ ― цоо ая утигэтулэ ути, евэ иадий
ыйми исээ.
― Минду куту агдапти, си саӈлиӈэди бий би
гагдади сулай мугэтидини, ― угзагиэни Ница принцэ.
Амяла нуани ӈуани, би нуамани, ӈалалай завааси,
цайхи гулинээми. Би мявасиэнди бисими. Минду
исэптэубэдэ бисэ, ути элиӈэ баява хэбуйми би.
Минду исэптэубэдэ бисэ, ути ёу элиӈэнидэ хоӈтоди
анчи минти Наалафи. Биа саудуни би исэсиэми
нуани цаам бий хэетигини, дакпигисэ сампиктэтигини,
айсимэ угэ нюктэтигини, эди тайгивэни утава,
дианамидэ мэндидуй: ути тэу тэкпусэдэ. Цоо дуля ―
ути, евэ иади эу мутэ исэйми...
Нуа зукэ ниэнтилэсэ хэмуни агданди суняндаани,
битэнэ мэнду диаӈкими: цоо туӈганди ути ӈуайлэ
Ница принцэлэ нуа цэзэни иладу, роза дэгдилэни,
утала саусийлэ, тосаусиӈку зэгдэйлэнибэдэ, али ӈуами
бисилэнидэ... Биидэ эгзэгиэми, ути нуани бай вади
элиӈэ, исэбэдэ. Тосаусиӈкувэ тафясиузэӈэ: эди
пактанайсини, сувэнэзэ утигэтувэ...
Утэбэдэмдэ би ӈэнэми... гяванайсини, иинэми зиӈэлэ.

148
XXV

― Нигэту ийти тугэмэ поездатиги, нуатидэ ыйти


эгзэ мэнэбэди, евэдэ галактайми, ― диаӈкини Ница
принцэ. ― Утэми ыйти са дэумпивэ, хэтигэсити омо
этигини, гагда этигини...
Амяла уэктуэни:
― Тэу байди.
Зиӈэ, ёухи бу эмэму, утэмпи эсини биэ, хоӈто
зиӈэбэдэ Сахарала. Тутулу оду зиӈэ баи пёӈголо
онёкто долони. Ыйтэнэ элусим цэзэмэ ёхоусэ зиӈэ
бисини. Ёхотэнэ оду илэдэ анчи, утаватэнэ би
муйсиэми, ути тосиптэ бисини.
― Оно эгдэӈкэ, ― диаӈкими би Ница принцэду, ―
оло тэу закпаса: гулунидэ, мэлэхидэ, хукудэ...
Нуани инелиэни, хукувэ туӈгалани, гулувэ усилиэни.
Гулу яйдалиэни, дампи флюгерэбэдэ, гоо яӈтядасабэдэ
эди анчилэ.
― Догдину? ― гунээни Ница принцэ. ― Минти
сюгиэфи зиӈэвэ, ути ехэлиэни...
Би ӈэлэми, ути дэузэӈэдини.
― Би мэнэ уливэ соолозоӈэй, ― диаӈкими би, ―
синдулэ ути хээӈкини куилэ анчи.
Би экэӈэсэди уиндэгиэми мэлэхи тапчивэ, аяди
нэдээми ути золомо кялани зинэлэ. Би куайлэй хай
угзага кэдэй гулу ехэни, ули мэлэхилэ суняйни,
уталатэнэ суняйти суу гикпэни.
― Минду тяси чаалапта ниӈмэндэйвэ ути уливэ, ―
гунээни Ница принцэ. ― Буе минду умилэгэй...
Битэнэ эгзэгиэми, евэда галактамани!

150
Би нуа хэмутигини мэлэхивэ нэдэми. Нуани
умиэни, иай ликпиэси. Ути цоо ая бисини
гуанялайбэдэ. Ути ули бай би эсини биэ. Ути
багдиэни гоо бякта хэгилини хоктоло, зиӈэ гулуни
яйдаптидиги, би ӈалай куиндэдиги. Ути суӈэлэйбэдэ
бисини мяваду. Би ница биӈэй, утэбэдэмдэ саусиэти
минду рождественскэ суӈэлэкту: лаа гикпэди аиктэлэ,
органэ ехэйлэни догбо дулаӈки мессэ часалани, элиӈэ
инектэди.

152
― Си планеталай, ― дианаани Ница принцэ, ―
нигэту ювэнэйти омо уйдиӈкулэ туӈа миӈга розава...
ыйтидэ бааги, ёудэ галактайфи...
― Ыйти бааги, ― саӈлиӈэлэми би.
― Утава тэу, ёувэ онёйвэти, баузэӈэ омо-омотолэ
розэлэ, омо ули сабдалани.
― А, цэзэ, ― саӈлигэми би.
Ница принцэтэнэ гунээни:
― Иатитэнэ баликту. Мявади галактаузэӈэ.
Би умиэми уливэ. Энимэцэди ыйкпэсикту эдэни.
Гявала онёкто айсимэ эдэйни, кюбэдэ. Утадидэ би
кэсихиди бисими. Ёудизи гузесизэми?..
―Си мэнэ кэей завасизэӈэй, ― засади гуӈкини
Ница принцэ, ня би кялаи тэнэгимидэ.
― Онофи кэевэ?
― Зоӈийну, си засиэми... би барашкай
дилийдакпиӈкувэни... Би ути ила тафясиӈкуни бими
ый биэ.
Би таӈдагиэми кармадиги мэнэ онёсикчивэ. Ница
принцэ утаухи этэӈиндээси, инелиэни:
― Баобабадигэ синдулэ капустэ бээкулэ биити...
Битэнэ янами-кэ эндучиэми мэнэ баобабадигэди!
― Си сулай мугэтилэни куайти... иэ бэкулэ бити!
Аси ванимиди!
Нуани ня инелиэни.
― Синдулэ, гагда, анчи цэзэ. Би алидэ эсими
нони онёйми ― удававатэнэ буазаӈади донидидэ.
― Ээ, ая ути, ― аяктугиэни нуани минава. ―
Нёуладига утэбэдэдэ эгзэзэӈэти.
Битэнэ онёми барашкэ дилийдакпиӈкунэни. Би
бугиэми онёӈкувэ Ница принцэду, мявайтэнэ
камалисэбэдэ эдэни.

154
― Си ёу-кэ муйсилиэми минду ый диана...
Нуанитэнэ ёудэ эсэ диаги.
― Сайну, ― диаӈкини нуани, ― тимана омо аӈа
эдэзэӈэни, али би су Наатигиу нагданди...
Ня тэуту эсигиэни. Амяла вэктэгиэни:
― Би тиӈмэми куту даасала одиги...
Хутаам эдээни.
Ня, буа сайни, ими-кэ би доолой угуй эсэ. Хай
би хаунтасиэми:
― Сауптэ, неделе амялани, ути тимадуни, минти
салиэфиди, си бай ялу эсий хуликтэси оду эмусэдэ,
миӈга миле гоодигини ни багдийгэту зугдидигити? Си
мудаӈисиэй ути удэтиги, илэ утэлиэ тиӈмэндилэй?
Ница принцэ бади хутам эдээни.
Битэнэ няӈгади вэктэгиэми:
― Сайнадэ утэми, ути омо аӈа юйдини?
Ня нуани хутамдигиэни. Нуа омо хаунтавадэ
эсини диаги, ута хутасими, ути «аа» бини, утэбэдэбэ?
― Минду доолэй гээ... ― заваӈдалиэми би.
Нуатэнэ диаӈкани:
― Га, синду этэтэми элини заваӈдаи. Ӈэние мэнэ
масинатигий. Би оду синава аласизэӈэй. Мудаӈие
тима сикени...
Утэмду минду эӈэли эсэ эдэ. Би зоӈигиэми сулай
мугэтивэни. Мэми мэниӈилэти булиэ, амяла ямда
соӈоузэӈэ.

156
XXVI

Зиӈэдиги гоодэ эсэ биэ ути анафи золомо огдо


епцугэдигини. Гагда сикедуни, этэтэсэвэ мутуэси, би
мудаӈиэми утаухи ута гоониги исээми, Ница принцэ
тэйвэни огдо кялани, бугдий цэӈгэлиэси. Догдиэми
нуани кэевэни.
― Си ый зоӈийну? ― гунээни нуани. ― Ути элусим
оло эсини биэ.
Сайна, нуадуни ни-кэ диагиэни, утэмту нуани
анагиэни:
― Га, аа, ути тоӈдоди омо аӈа дулэнэдини бини,
нэӈи нэӈиду, утэмди хоӈто удэлэ...
Би тугэди гианалиэми. Илэдэ утэмду нивэдэ ути
огдо кялани эсими исэ, эсими догди. Ута ня Ница
принцэ ниду-кэ диагиэни:
― Утэ бини. Си баазаӈай би хоктовэй онёктоло.
Ута аласие минава, ый догбони би утаухи эмэзэӈэи.
Огдотиги вай метрэ хээӈки эсигиэни, бидэ хай
евэдэ эсими исэ.
Гоодэ тэуту эсэ биди Ница принцэ хаунтасиэни:
― Синдулэ маину гёӈи? Си минава гооди эзэӈэй
кэсэвэнэ?
Би экиэми, мявайтэнэ тяси зикпиэни, утэмду би
хаи евэдэ эсими эгзэ.
― Ыйтэнэ ӈэнигие, ― диаӈкини Ница принцэ. ― Би
хэгихи хэтигэнэкцэйми.
Ута би иай хэгитиги этэӈиэни утагда эмнэкцэм би
хэтигэнэми! Огдо хэгилэни, дилий Ница принцэтиги
уиндээси, усигиэни холиги кулигадига, ути утэмпигэту,
иктэмэйсити какта минутаду эмнэкцэм будэвэнэйти.

158
Кармалай тэмегиэси револьверэй, би тукяди
тэунчилэлиэми утитиги, гианай угзавани догдиэси
кулигадига экэ микигиэни онёктоли, будэй зи улибэдэ,
ута бай зукэ сэлэмэ яйдайди ыйми хэлинэ сэмээни
золо агдалини.
Би тукягиэми огдотиги тэӈ экиду, завагилэми мэнэ
Ница принцэвэй. Нуани имадиги цалиги бисини.
― Ёувэ синду муйсилиптээни, ситэ! ― хэтиндээми
би. ― Янами диасилиэй кулигади?
Би аситагиэми мэнэ эу калаптий айсимэ моптий.
Нуа кямпиктэвэни, бутундээси улиди, тилооми уливэ
умилэгэнидэ буэми. Утэмду ня евэдэ хаунтасикцэми
эсими мутэ. Нуани аяди минтиги этэӈиэни, би
мёолэй туэлэни ӈаладий. Би догдиэми, онодэ нуани
мявани суняйвэни, мёундаласа чиндалабэдэ. Нуани
диаӈкини:

160
― Би агдайми, си баамай, ямада базе бисивэни
си масинэлэй. Ыйтэнэ си мудаӈизэӈэй мэнэ зугтиги...
― Идиги саи си?!
Битэнэ утаватулу дианакцами нуадуни, онодэ эу
аласиди, мутэмэй айсигими мэӈдиэликчий!
Нуани ёуду эсэ диаги, аватэнэ диаӈкини:
― Биидэ ыйнэӈи мудаӈизэӈэй зугтиги.
Амялатэнэ гузиэдизи:
― Ути аси цайлэ... аси маӈгади...
Тэу оноко эгдэӈкэди бисини. Би тяси
туэлэмэсиэми нуамани, ница ситэвэбэдэ, утадэ, минду
тэмектэу бисэ, нуа бугдулэйгини, тиӈмэйни хээ
анчитигибэдэ, битэнэ ыйми мутэ нуамани завасими...
Нуани муйсиди исэсиэни ёухи-кэ цайхи.
― Миндулэ амясагизэӈэни си барашкай. Ясикэдэ
барашкаду. Дилий дакпикчидэ...
Нуани гузиэди инендээни. Би гоо аласиэми.
Нуани мэнтиги эмэгийбэдэ бисини.
― Си боголиэй, ница...
Имидэлэ эузэӈэ боголи! Нуатэнэ экэди
инендэлиэни:
― Ый сикени минду бади сэуни бизэӈэни...
Миндулэ ня зугэнэди тэмей илактанаани эузэӈэ
мутэги базийвэ. Сайнадэ, сайнадэ, би алидэ ня
эзэӈэй догди, онодо нуани инейвэни? Ути инеэ
минду зи улибэдэ бини кэӈку бигала.
― Ница ситэй, би ня догдикцэйми, онодэ си
инейвэй.
Нуанитэнэ диаӈкини:
― Ый догбони омо аӈа юзэӈэни. Би бяктай
экизэӈэни тэӈ ути удэ хоолони, илэ би омо аӈа
мудаду тиӈмэлэй...

162
― Дуйсие, ница нёула, ый тэу ― кулигадэ, бяктади
баагдигийдэ ― баи ути мэелэ анчи тоосиӈку, цэзэну?
Нуанитэнэ ёувэдэ эсини диаги.
― Цоо дуля ― ути, евэ иади эзэӈэй исэ... ―
гунээни нуани.
― Аа, утэбэдэ бини...
― Ути тэу иладибэдэ. Илава аюлиэ, ути илэ-кэ
гооло-гооло вайктала юйвэни, ая догбо буа хоотигини
исэсими. Тэу биактадига илайгити.
― Аа, ути утэбэдэ...
― Ути улидибэдэ. Си минду элэдэхи умилэгэй
буӈэй, ути ули музыкабада бисини, тэу хукудимэй
монтолидимэйдэ. Зоӈийну? Ути аси ая бисини.
― Аа, ути утэбэдэ...
― Догбо си этэӈизэй биактадигэтиги. Би биактай
аси ница, би утава синду исэвэнэкцэмидэ ыйми мутэ.
Утэбэдэ ая. Ути синду баи утэ бизэӈэни ― омо эгди
биактадиги... Ситэнэ аюлизэӈэй биактадигатиги исэсими...
Тэуниӈэ си гагданау эдэзэӈэти. Амялатэнэ, би синду
евэдэкиэ суӈэлэзэӈэй...
Нуани инелиэни.
― Ае, ница нёула, ница нёула, оно аюми би
синава, инелиси!
― Утитэнэ би суӈэлэйӈку бини... Ути улидибэдэ...
― Оно утэбэдэ?
― Ни таундилэни мэнэ биактахи. Омотиду ―
утигэту, ни хуликтэсиӈкуду, ― ути хоктовэ исэвэнэйти.
Хоӈтогутутэнэ ути бай ницаӈку тоодига. Учёнэдигэду
― ути задачабадэ биэ, евэ решалазауӈэ. Би
нихэйлэйтэнэ ути ― айси. Утэмду тэунигэду биактадига
― ябадигэ. Синдулэтэнэ биактадига пуга бизэӈэти.

164
― Оно утэбэдэ?
― Си догбо буа хоотигини исэсилиси, утала
утэмпи биакта бизэӈэни, илэ би багдийми, илэ би
инейми, ― ута си догдизэӈэй, ути тэу биактадига
инейвэти. Синдулэ утэмпи биактадига бизэӈэти, тэу
инейми нонигэту!
Мэнэдэ инелиэни.
― Си али актугиси ― муда мээдини алидэ
актугиси, ― си агданди бизэй, минава аликиэ саиди.
Си алидэхэм би гагдай бизэӈэй. Синду чалапта
бизэӈэни минди инелэгэми. Эмнэлиэ си утэбэдэмди
цооӈкувэ ниэнтилэйси, синду наӈти бизэӈэни... Си
гагданайтэнэ хонозоӈоти, си инейвэй, буа хоотигини
исэсимидэ. Ситэнэ нуатиду дианазаӈаи: «А, а, би
алидэхэм инейми, биактадигэтиги исэсими!» Нуатитэнэ
муйсиндэзэӈэти, си мэелэ анчи эдэйбэдэ. Утэмпи кээ
гусийвэ би синди гусийзэӈэй...

166
Нуани ня инелиндэни.
― Биактадигэ олиндини би синду суӈэлэмибэдэ
омо угэ уӈтудигэвэбэдэ...
Нуани хай инелиндэни. Амялатэнэ цэзэдидэ эгиэни:
― Сайну... Ый догбо... ая бимусэ элиси эмэ.
― Би синава эзэӈэй имэнэ.
― Синду исэптэзэ, минду уни бивэни. Исэптэзэ,
би будэйбэдэ бизэӈэвэй. Утэбэдэ ути бини. Эзи эмээ,
эзи.
― Би синава эзэӈэй имэнэ.
Нуанитэнэ изи-кэдэ зобоктузи бисини.
― Исэйну... Ути ту кулигади. Вактидэ синава
иктэмэйсини... Кулигадига куту кээ бити. Нивэдэ
иктэмэйми, нуатиду наӈти баапта.
― Би синава эзэӈэй имэнэ.
Нуани вакти актугиэни:
― Цэзэ, минзуӈэду утилэ сё эзэӈэни элэ биэ...
Ути догбоду би эсимидэ мэдэ, онодэ нуа
ӈэниэвэни. Нуани бугдугиэни ый догдиптэзи.
Би нуамани бооӈиӈэй, нуани ӈэнэни тугэ маи
гианайди.
― Аа, ути си... ― утавата диаӈкини.
Завани би ӈалаваи. Ута ёу-кэ нуавани мэдэсигэ.
― Баи си минди ӈэнэи. Синду уни бизэӈэни
минтиги исэсими. Синду исэптэзэ, би будэймибэдэ
эдэйвэй, утитэнэ цэзэ ый биэ...
Би тэутуди бисими.
― Ути утэбэдэдэ дампи бэе тэкпувэни аситэгийбэдэ
бини. Оду ёу гузинидэ анчи.
Би тэутуди бисими.
― Ути хай утэбэдэдэ дампи каптава уэндэгиубэдэ.
Оду ёу гузинидэ анчи.

168
Би тэутуди бисими.
Нуани няӈга боголиндээни. Утэмду хай эмнэ
куиндээни:
― Сайну, куту эндучи бизэӈэни. Биидэ
исэсилизэӈэй биактадигатиги. Тэу биактадигэтэнэ
дампигэту зиӈэдигэбэдэ бизэӈэти кёнтимэ гулуди. Ути
тэу бузэӈэти би элэгдэ умилэгэи...
Би тэутуди бисими.
― Муйсие, оно нюмди! Синдулэ туӈатаӈгу
миллионэ уӈтудигэ, миндулэтэ ― туӈатаӈгу миллионэ
зийули...
Одутэнэ нуанидэ тэуту эсигиэни, соӈолиэнди.
― Га, эмэгиэфи минти. Буе минду эмусэ ня омо
сагава ӈэнэлэгэи.
Нуани тээни онёктоло, сэуни эдэндини нуадуни.
Амяла нуани гуӈкини:

170
― Сайну... би розаӈи... би нуадини зобойми.
Утитэнэ куту эдэкцэ бини! Утэмпи лоусимэ, баи
ханяхи. Нуандулэнитэнэ тэуту дитэ кёмпони бини
мунялиӈку, ня изидэ хоӈтоди мэми ээктэсими ый буа
хоолони анчи.
Биидэ тээми, миндудэ бугдий обёгони. Нуа
диаӈкини:
― Га... Ути тэу...
Омо минутава экиндээни, илигиэни. Омотомо
сагава гианандаани. Биитэнэ угикцэмидэ эсими мутэ.
Холиги агди саунибэдэ бугдилэни гикпэндээ. Аси
няӈгади экуку бисиндээни. Эсэдэ хээтиндэ. Ута
тиӈмээни ― экэдэ, моо тиӈмэйнибэдэ. Экэӈэсэди ый
догдиптэдидэ, онёкто тэу угза ниӈмэгини ый биэ.

XXVII

Утадиги нюӈу сээ дулэнээ... Би утава алидэ


нидудэ эсими тэлуӈуси. Би мудаӈиӈэй, би гагданаи
агданди бисити минава инихиди сисидидэ исэйми.
Угуй бисэ би ханялаи, битэнэ дианами нуатиду:
― Ути би байди дэуэми...
Утадэ няӈгади би аасигиэми. Хай элусимдэ эсими
уаги... Битэнэ сайми: нуани мудаӈиэни мэнэ
планетадигэтиги, утэлиэ, гяванайсини, би нуа бэевэни
эсими баагизэ онёкто вэелэни. Ути баи маӈга угуйдэ
эсини биэ. Догботонэ би аюйми бяктадигава дуйсими.
Туӈатаӈгу миллионэ уӈтудигэвэбэдэ...
Ути эй эгдэӈкэдэ. Би дилийдакпиӈкувэ онёӈэй
барашкаду, би оӈмооми умудигэвэ! Ница принцэ
эзэӈэни мутэ утади алуйми барашкава. Битэнэ

172
хаунтасими мэми: ёу-кэ утала нихэптэйни, нуани
планеталани? Вакти барашкэ дигани розэвэ?
Али-али би дианайми мэнди: «Анчи, утэбэдэ ый
биэ, анчи! Ница принцэ догбогисини омочи нэмэйни
болимэ оуди, нуанитэнэ аси валясини барашкаӈи...»
Утэми би кэсихи. Тэу биактадигэтэнэ инейти.
Али-алидэ би мэнди дианайми: «Бийзэ алидэ
хулубазидэ. Утагдэ ёудэхэм бизэӈэни! Ономду сике
оӈмойнидэ биэ болимэ оувэ догбодэ барашкэ экэди
эӈэлигисини...» Утатэ тэу уӈтудигэ соӈойти.
Ути тэу нагбумэ эуинэмэдэ. Сунду, ни аюлиэтизи
Ница принцэвэ, миндубэдэ, ути асули-асули ёудэ ый
биэ анчиди: тэу буа хоони хоӈтоди эдэйни мунду,
ути илэкэ эу сауптэ косоло Вселеннала барашкэ,
алидэ минти эсифи улэ исэ утава, диганидэ биэ
минти ыйфи са розавэ.

174
Этэӈиэу буатиги. Хаунтасиэудэ мэфи: «Инихи
бинину ути роза, анчи эдээниэс? Экти барашкэ утава
дигани?» Ута су тэумэни исэзэӈэу: тэу хоӈтоди
эсигизэӈэни...
Утава алидэ омо саӈтадэ эзэӈэни эгзэ, оно ути
цэзэ бивэни!

176
Ути би мэеди, цоо улигдига цоо гузидэ удээ буа
хоолони. Утитулу косо кэӈку бигала онёсо минди
зулиэхэ страницэлэ, битэнэ ня онёйми утава, су аяди
исэгилэу. Оду Ница принцэ тэнэ илактанаани Наа
вэелэни, амялатэнэ сэмэгиэни.
Аяди исэгиеу, тагдагилэфи ути удэвэ, алидэ
Африкэтиги эмэлиэ, кэӈку бигатиги. Су оду ӈэнэлисиу,
кэлэйми сунава, эзиу хэлинэ, экиндэеу няӈгадэ ути
бякта хэгилэни! Сунтиги ономдэ кякцайсини ница
бата айсимэ нюктэди, угзади инелисини ёудэ ыйми
диагидэ су хаунтаувэ, су, утэбэдэ бини, нагбузэӈэу,
ниидэ ути бивэни. Утагдэ ― аси гэлэйми сунава! ―
эзиу оӈмо минава аяктугими би гузивэй. Тугэди
онёувэ минду, нуани мудаӈиэмэни...

178

Вам также может понравиться