Вы находитесь на странице: 1из 186

«KAMOLOT»

KUTUBXONASI
т СО
<
л о
П! Усоэло
Z
о
о X
m
< э
* I-
9 э

ТОШКЕНТ
2013
УУК: 821.134.2-3
КБК: 84(4Порт)
K-7S
Коэло,Пауло
Алкимёгар: роман /П. Коэло; таржимон А. Саид; масъул
му?;аррир Н.Нарзуллаев. -^айта нашр. -Тошкент: Янги аср
авлоди, 2013. -184 б.
ISBN 978-9943-08-969-3
Одам зодн инг бу дунёдаги яккаю ягона, олий вазифаси -
Такднрини руёбга чи^аришга эрнигувидир...
Барча одам,чар ёшлик паитларила уз такдирларнни биладилар...
Аммо фурсат 5’тиши билан сирли бир куч уларни Уз Такдирларнни
руёбга чнк^риш имконсиз эканлигнга ишонтира боради
Бу сирли кудрат инсон зотига раннмдай туюлади, аелида эса
Уз такдирини кандаЙ руёбга чицариш Йулини худди ана шу куд-
рат курсатиб осради. У инсонникг рухини ва эр кин и уша буюк
вазнфага тайёрлайди. Бу курраи заминда алий бир ^акицат мав-
жуд: качонкн сен нимаиидир астойдил истасанг, албатта унга
эришасан, чунки бундай нстак Оламнииг Ру^ида дунсга келган
булади. Сен ер юзида худди ана шунинг учун яратилгансан.
«Алкимёгар* романи замириддги ушбу фнсмат утмишда утган
ёхуд ривоят ка^рамони болтан кимнингдир хаётигагина таал-
лукли эмас, бу сизу биз учун \ам, биздан кейингилар учун \ам
Утилажак ЙУлдир. Балки бугун бу китобнинг дунёдаги 120 мам-
лакатда севиб Укилаётгани \ам, Пауло Коэлонинг дунёнинг энг
маш^ур ёзувчисига айлангани \ам бежиз эмасдир.
«Алкимёгар» э^авдда гапирганда Ричард Бахиинг «Жонатан
исмли чаралай*, «Тасаввурлар» ёки Экзюпсрииинг «Киник шах-
зодэ» сингари эрпгак-ривоятларини эсламасликнинг сира \ам
иложи йу*. Аммо «Алкимёгар» уларнинг *сч бирига ухшамайди.

У^К: 821.134.2-3
КВК: 84<4Порт)

Тяржшок
Азиз Саид

Масъуд муадрвр:
| Нормурод Нарзуллаев)

ISBN 978-9943-08-969-3
с Пауло Коэло. «Алкимёгар», «Янги аср авлоди*. 2013 Йил.
«УЗ ТАВДИРИМИЗ» УЗ К^ЛИМИЗДА*

Ч\тон йигит Сантягонинг саёхдтлари хак^да эрткоя


к^лувчи «Алкимёгар« асари замиридаги асосий тушун-
ча - «Уз Таодирим» тушунчасидир. «Уз Такдирим» -
нима узи бу? Бу - ^аётимизнинг олий моз^ияти - руйи
заминдаги умргузаронлигимиз учун Тангримиз тай-
ёрлаб к^йган Йул. Бирок; энг муцаддас орзулари ис-
тик;болига ана шу Йулдан боришга журъат топиш хам-
мага э^ам насиб килавермайди.
Нега х;амманинг ^ам орзу-умидлари руёбга чикд-
вермайди?
Бунга йулдаги туртта ров халак,ит беради. Бирин-
чиси шуки - одамзодга гудаклигидаёг; %аётдаги энг
катта орзулари - амалга ошмайдиган. орзулар деб
сингдирилади. У ана шу тушунча билан улраяди, йил-
лар ута борган сайин унинг калби бедисоб истирола-
лар ва к^р^увдан курум борлаб боради, гунозрсорлик
^иссига тулиб цолади. Бир куни шундай ладза кела-
дики, Такдири Йулидан бориш истаги ана шу чир-
кин юк туфайли унга улимдан х;ам к^ркинчлирок,
булиб туюлади ва ушанда инеон узини бу дунёга нима
учун келганлигини англаш туйрусидан мазфум булиб
к;олгандай *ис к^нлади. Аслнда ушанда э^ам уэининг
олий модияти борасидаги тушунча дали цалбида жон
сакдаб турган булади.
Мабодо инсонга уз кдлбининг туб-тубига чуккан
орзуларини кутцариб олишга журъати етса ва уни
руёбга чик^рмок, учун курашдан воз кечмасликка авд
lQiAca, у одамни янги бир синов кутиб туреди: Муфббат!

* Ушбу с^э боши романнинг рус тилидаги нашрига езилган


брлиб, баъзи кисцартирншлар билан берилмовда. (Таржимон).

3
У э^аётнинг цандай неъматига рубарУ келганини, к;ан-
дай ^иссиётларни бошдан кечириши мумкинлигини
билади, аммо, ^амма нарсадан воз кечиб, орзуларим-
га эргашиб кетсам, як^нларимни азоб ва изтиробга
куяман, деб куркади. Бу эса уша одам мух,аббат тусик,
эмаслигини, у халак^т бермаслигини, аксинча, oAFa
интилишга мадад беришини англамайди деган ran.
Аммо, уша инсонга кимки эзгулик coFHHca, унга
кулини чузади, тушунишга ва бу йулда уни куллаб-
кувватлашга х,аракат цилади.
Качонки инсон му^аббат тусик эмаслигини, йулда-
ги йулдош, кумакчи эканлигини англаб етган чор уни
туртинчи fob карши олади: омадсизлик ва маглуби-
ят 1\ур*;уви! Уз орзуси учун курашаётган инсон бош-
к,аларга нисбатан куп рок азоб чекади, кайсидир эма­
ли айтганидай чикмай к,олса: «Садкаи cap, узим х;ам
улиб турганим йук эди», кабилида кул силташга х;ам
э^акки йук,. Чунки бу факат узининг хо\иши эканли­
гини ва бу йулда борини тикканлигини *ам яхши би­
лади. У яна Уз Такдири белгилаган йул бошка йуллар
сингари машак^атли эканлигини, бу йулда «калби узи
би.'лн бирга* эканлигини \ам яхши англайди. Шунинг
учун ^ам Олам Жангчиси з^аётнинг энг мушкул дамла-
рида асцотадиган сабр-бардошга эга булмоги ва унинг
орзуси акл бовар килмас тарзда булса ^ам ушалмори-
га бутун Олам ёрдам беришига ишониши лозим.
Сиз: - Мардубиятлар \ам шунчалик зарурми? - деб
сурашингиз мумкин. Зарурми, йУкми - улар юз бере­
ди. Инсон уз орзу-умидлари учун эндигина курашга
кирган чорида тажрибасизлиги туфайли жуда куп ха-
толарга йул куяди. Хаётнинг мо\ияти \ам аслида uiy -
етти марта йидолиб, саккиз марта оёеда туриб кета
олишда.
Сиз яна: - Агар шундай экан, 9з Такдиримизга эр-
гашганлигимиз туфайли бош^аларга нисбатан купрок
азоб чекар эканмиз, нима кераги бор эргашишнинг?
- деб сУрашингиз мумкин.

4
Шунинг учунки, омадсизликлар ва маглубиятлар
ортда к;олган кун - бир куни албатта ортда колади -
биз узимизни бутунлай бахтли ^ис киламиз ваузимизга
к^прок ишона бошлаймиз. Чунки кдлбимизнинг туб-
тубида биз узимизни райриоддий ^одисалар юз бери-
шига лойик; одам, деб ^исоблаймиз. Х^ётимизнинг хщ>
бир куни, х;ар бир соати бу - Шарафли Жангнинг лах;-
заларидир. Секин-аста биз умримизнинг ^ар бир да-
к,ик,асидан завку шавк; олишга, х;ар бир дакикасидан
рох;атланишга Органа борамиз. Кутилмаганда боши-
мизга тушадиган балой ^азодан тортадиган азобимиз
накддар кучли б^лмасин тезда ^тиб кетади, унутила-
ди. Аекин чидаса буладигандек, унчалик катта фожиа
эмасдек туюладиган бошка азоб бор: бундай азоб йил-
лаб давом этади, билинтирмасдан, муттасил равищда
Калбимизни емира боради ва х,еч ^ачон чора топиб
б^лмайдиган FaM булиб калбимизда батамом 5фнаша-
ди, ^аётимизни эса с$гнгги кунигача кора кайруга ай-
лантиради.
Шундай килиб, инсон, уз к^лбининг тубига ч^киб
бораётган олий орзусини куткариб олиб, бек;иёс мюф
ва мут^ббат билан парвариш кгилади, уни руёбга чи-
Кариш йулида орттирган юрагидаги жаро^атлар ва
чандикларга х,ам парво килмайди, дафъатан у шунча
узок интилган орзуси ушалаётганини, j^ tto эрта-ин-
дин руёбга чикиши мумкинлигини сезиб колади. Айни
шу дамда уни сЗшгги ров , с^нгги синов кутиб туради:
духётининг энг алий орзуси ушалиши олдидаги г$ург$ув.
Оскар Уайлд: «Одамзод доимо \аётидаги энг севган
нарсасини барбод кгилади» - деб ёзган эди. Хакикатан
^ам шундай. Инсон умр буйи интилган орзуси амалга
ошаётганлигини англаган дакикада калби гунозрсор-
лик туйрусига тулади. Атрофга караб орзу-умидлари-
га эришолмаган куплаб одамларни к^ради ва «мен ^ам
бу бахтга муносиб эмасман», деб уйлай бошлайди.
Инсон шу орзусини деб чеккан изтиробларини, азоб-
ларини, берган курбонликларини унутади. Мен шун-

5
дай одамларни биламанки, Уз Такдири й^лидан бо-
риб. бутун к;алби ва вужуди билан интилган олий ор-
зуларига к^л чузса етадиган даражада якден к,олган-
лармда, с^нгги ла^зада шундай тентакликлар кдлиш-
ганкн, натижада орзулари яна орзулигича к;олиб ке-
таверган.
Ана шу туртта товдан энг доFyлиси, номаълум бир
мук;аддаслик. илохийлнк либосига буркангандек ту-
юладигани - музаффарлик нашидаси ва к^увончидан
воз кечиш туйгусидир! Агар цачонки инсон, узи жид-
ду жазд билан курашган орзусига узини муносиб
зщсобласа, у гуёки Худонинг к^лидаги ^уролга айла-
нади, мана шу оламга, Курраи Заминга ташрифининг
асл моз^ияти унга аён б^лади.
•Алкимёгар» романи ана шулар ^ацида рамзий бир
шаклда трпсоя ^илади.

Пауло Козло,
2000 йил, июл.

6
СУЗ БОШИ

«Алкимёгар» - рамзий роман эканлигини, бирорта


э^ам сузи тук,иб ёзилмаган «Сеэфгарнинг кундалиги»
асаридан шуниси билан э^ам фарк, ^илишини укувчи-
ларга айтиб кЗлйишни уз бурчим, деб биламан.
Мен э^аётимнингун бир йилини алкимёни урганиш-
га багишладим. Се^ргарлик дунёсига илк кддам куйган
одам учун биргина ходдаган маъданни олтинга айлан-
тира олиш ёки Боцийлик ал-Иксирини* топиш орзу-
сининг узигина на^адар жозибали. Тутрисини айти-
шим керак, ал-Иксир фикру хаёлимни бутунлай эгал-
лаб олган эди, чунки мен ^али Худонинг мавжудлиги-
ни т^ла хрс ^илмас эдим, к^.чондир ^амма нарса бу­
тунлай интик,осига етиши мумкинлигини х,ам ак^чим-
га сирдиролмасдим. Шу аснода мен ердаги умргуза-
ронликни узоц йилларга чу за оладиган сую клик тай-
ёрлаш мумкинлиги х^ик^да эшитиб к,оддим ва ушани
тайёрлашга узимни бутунлай багишлашга к^арор цил-
дим.
Бу етмишинчи йилларнинг бошидаги, ^али райри-
илмий фанлар борасида жидднй ишлар ^илинмаган,
аммо катта узгаришлар арафасидаги ran. Ушбу китоб-
даги квдрамонларнинг бирига ухшаб, мен х&м алкимё
хэдида бутун дунёда дозирга цадар ёзилган китоблар-
ни сотиб олишга бор-будимни сарфладим, мак,садим
уларнинг мураккаб, рамзий тнлини Урганиш эди. Рио
де-Жанейрода Буюк Яратувчилик билан жиддий шу-
руллаиаётган бир неча олимларнн излаб топдим, аммо
улар мен билан учрашишни истамадилар. ^ зларини

* Алдбибтларда «Элекснр», «Оби *аёт>, «Тириклик суви» деб


юритилади. (тарж.)

7
алкимёгар деб эълон к?1лган, махсус тажрибахонала-
ри (лабораториялари) болтан ва хохдаганларга афсо-
навий пуллар эвазига сирларини очишга тайёр турган
«халк;» билан -\;ам танишдим; узларини билимдон деб
биладиган со^аларида уларнинг FupT саводсиз экан-
ликлари бугун менга кундай равшан.
Менинг саъю ^аракатларим, интилишларим х,аво-
га соврилди. Алкимё китобларининг куёш, ой, шер ва
аждар^оларга тулиб тошган рамзий тилида баён
^илинган бирорта амални бажара олмадим. Доим
узим-узимга т5^ри йуналишдан кетмаётгандек тую-
лаверардим: маълумки, рамзий тил нотурри талк;ин-
лар учун бех,исоб имкониятлар цолдиради. Астойдил
уринишларим давомида бир ба^ия х;ам одра силжий
олмаганимдан умидсизликка тушиб, 1973 йилда ута
бир бемаъни иш килиб к^йдим. ¥ша вак^гда Маи-
Гросс штати Таълим Боощармаси мени театр санъа-
ти буйича машгулотлар олиб боришга таклиф цилди,
мен эса талабалар театр-студиясида Зумрад-Лав*
мавзусида спектакл куйишга царор к^шаш. Бу ишим
менга ^имматта тушди. Сех;ргарликнинг омонат пой-
деворига муставкам рок, Урнашиб олиш учун калган
саъю з^аракатларим, утказган тажрибаларим о^иба-
ти шу булдики, бир йилдан сунг «Калава кднча чу-
валмасин, барибир ни^ояси булади* мадолини узим-
да синаб курдим.
Кейинги олти йил ичида райб илмига оид J^ap бир
нарса кулгимни кистатадиган булиб к;олди. Ана шу
руз^ий бадарралик давомида узим га бир цанча мут^им
хулосалар чик^риб олдим:
- биз у ёки бу уагрщатни аввал бошда уни бутун
фшбимиз билан рад \илганимиздан срнг цобул г^ила-
миз;
- уз ттищдирингдан. крчишнинг цеч \ожати йуъ -
бариб ир крчиб ъутулалмайсан;
- Худонинг tyvgju i$ammw$, аммо Унинг маруама-
т и}щм чек-чегарасиз.

8
1981 йилда ^аётимга устозим - Рама кириб келди,
унга мени аввалги йулимга к,айтариш такдир к^лин-
ган экан. Рамадан олаётган билимларимга кушимча
равишда, таваккал крлиб яна алкимёни Урганишга
киришдим. Бир куни кечкурун, тинкани куритади-
ган узок; телепатик амалдан сунг, устоздан: «Нега ал-
кимёгарлар бунчалик мураккаб ва ноаник; ёзадилар»,
- деб сурадим.
— Алкимёгарларнинг уч тоифаси бор, - деб жавоб
берди у. - Биринчиси факсах мав^умлик томон судра-
лади, чунки уз фанини узи билмайди. Кейингиси би-
лади, лекин уларнинг алкимё тили к^лбга эмас, ацлга
йул излайди.
— Учинчи тоифаси-чи? - сурадим мен.
— Учинчиси - алкимё хздида умуман эшитмаган,
аммо уз ^аётлари билан ^икмат Тошини ярата олган-
лардир.
Ана шундан кейин иккинчи тоифага мансуб булган
Устозим менга алкимёдан сабок; беришга киришди.
Тез орада алкимёнинг шу пайтгача мени адаштириб
ва рашимга тегиб келган рамзий тили - Олам Руэрши
англашнинг ягона йули эканлигини тушундим. Юнг
Олам Руэрши «оммавий онгсизлик»* деб номлаган эди.
Мен Уз Йулимни ва Тангри Аломатларини кашф эт-
дим - булар ни^оятда оддий булгани боис менинг та-
факкур даражам к^абул ^илмай келган хдк»И1^ат ало-
матлари эди. Буюк Яратувчиликка эришиш вазифа-
си эса бир ховуч ноёб одамларнинг эмас, балки ушбу
сайёрадаги бутун инсониятнинг кртсмати эканлиги­
ни х,аъл б или б олдим. Ту?ри, Буюк Яратувчилик
х,амма вак,т х;ам к^ршимизда битта тухум ва бир
шиша суюдоис шаклида намоён булавермайди, ле-

3Карл Густав Юнг (1875-1961) швецариялнк руэрпунос, фай­


ласуф. Бизнингча «оммавий онгдан ташдори* б?лса керак.
(тарж.)

9
кин *ар битта инсон Олам Руз^ини кашф этишга ва
унга уйгунлашиб кетишга к;одир. Мана, «Алкимёгар»
нима учун рамзий китоб булди, унинг са^ифаларида
мен нафак;ат алкимё з^а*ф1да билганларимни тасвир-
лаганман, балки Умумбашарий Тилни эгаллаган бугок
ёзувчиларнинг: Хемингуэй, Блейк, Борхес (менинг ки-
тобим унинг бир з^икоясидаги 5фта асрларда Эронда
булиб утадиган вок;еага ^хшаб кетади), Малба Тагана
ва бошк;аларнинг улут хизматларини эътироф этиш­
га харакат к,илганман.
Хадцан зиёд кенгайиб кетган с^збошим ни^оясида
Устозим учинчи тоифага к^йси алкимёгарларни ки-
ритганлигини ойдинлаштириш учун, у зот бир куни
тажрибахонада айтиб берган вок;еани баён к^лмок;-
чиман:
Кунлардан бир куни Биби Марям кулидаги чак;а-
лори Исо бплан ер юзига тушибди ва роз^ибларнинг ибо-
датхонасига кирибди. Ташрифдан фахру рурурга
тулган роздеблар саф тортишибди ва Биби Марям ша-
рафига цар бири уз махоратини намоён цила бошлаб-
ди: бирови 5п шеърларидан у^иб берибди, бошкаси
Тавротни нацадар мукаммал билишинн намойиш
{долибди, яна бири эса жамики авлиёларнинг номини
санаб берибди. Шундай килиб, роз^ибларнинг хар бири
Уз кучи ва иктидорига кдраб Биби Марям ва чакалок
Исони шарафлабди.
Охирида рарибу бечора бир роз^иб бола колибди, у
з$атто Мунаддас Китоб дуоларини хам ёдлаб айтолмас
экан. Унинг ота-онаси з<ам саводсиз булиб сайёр мас-
зсарабозлар экан, шу сабаб урилларини хам фак^ат шар-
ларни отиб 5^йнйшга ва з^ар хил содда кузбойловчилик
Уйинларини к^рсатишга Ургатишган экан.
Роз^иб боланинг навбати етганда барибир Биби Мар­
ямга хеч ва^о айтиб хам беролмайдн, устига устак ибо-
датхонани шарманда килиши хам мумкин деб ро\иб-
лар тантанаки якунлаб |фя цолишмоцчи булишибди.
Лекин у Биби Марям ва гУдак Исога узини бир лазра

10
булса х;ам бахшида этиш заруратини юрак-юракдан
хрс этибди.
Нщоят, ро^ибларнинг таънали ниго^ларидан хижо-
лат ?$олда ч^нтагидан бир неча пурта^ол* олибди ва
з^аётида Урганган ягона лунарини намойиш к?1либди
-уларни чакдонлик билан осмонга отиб илиб ола бош-
лабди.
Фак;ат ана шу ла^залардагина Исонинг лабларида
табассум пайдо булибди ва у чапак чалиб юборибди.
Биби Марям эса фак;ат ана шу бечора кизицчига
З^лини кулда кутаришни ишонибди ва Исони унга уза-
тибди.'

Муаллиф

апельсин

11
Ж .га багиш ланади

Буюк Ярат иш сирини кашф


эт ган сшкимёгарга

Улар узок; йг^л босдилар. Исо бир


к^ишлок^а келди; бу ердаги Марфа
исмли аёл У ни уз уйига к^бул ^илди.
Унинг Марям исмли синглиси
бор эди, у Исонинг пойида утирар
ва Унинг сузларини тинглар эди.
Марфа катта мех;мондорчилик
тадоригини курарди ва як,ин келиб
деди:
— ^азратим! Синглим хизмат
нелишни менинг бир узимга ^ол-
дирди. Сенинг бунга мутсгожлигинг
йу^ми? Унта айт, менга ёрдам бер-
син.
Исо унга жавобан шундай деди:
— Марфа! Марфа! Сен куп
нарсаларнинг рамини еяпсан ва
куйиб пишяпсан, аслида битта нар-
са керак; Марям эса хайрли улуш-
ни танлади, у бундан мах;рум
Килинмайди.

Инжил, Лука 10: 38-42

12
МУКДЦДИМА

сТхлкимёгар цайсидир сайёх; келтирган китобни


кулига олди. Китоб мук,овасиз эди, аммо муаллифнинг
номини топди - Оскар Уайлд - уни варакдаётиб, уз-
узига о шик; булган гул - Наргиз хздидаги ривоятга кузи
тушди.
Бутун кунларини буловдаги уз аксига махдиё булиб
Утказадиган гузал йигитча ^ак^даги афсона Алкимё-
гарга таниш эди: Наргиз уз-узига шунчалик узок; тер-
мулиб утирадики, охир-окибатда сувга кулаб чукиб
кетади, к^иррокда эса бир гул униб чикади, унга Нар­
гиз деб ном бераднлар.
Лекин бу ривоятни Оскар Уайлд узгача ?^икоя килади:
«Наргиз хдлок булгандан сунг, урмон илохалари -
нимфалар булокнинг суви куз ёшлардан шУр булиб
к,олганлигини пайкадилар.
— Нега йирлаётирсан? - деб сурадилар Урмон ило-
Халари.
— Наргизга мотам тутяпман, - деб жавоб берди
булок.
— Ажабланмаса хам булади, - дейишди Урмон ило-
Халари. - У урмондан утганда, биз унинг изидан югу-
рар эдик, факат сен унинг жамолини якиндан курган-
сан.
— У чиройли эдими? - деб скради булок.
— Бун и сендан яхширок биладиган бормикан? -
Хайрон колди Урмон илохалари. - Ахир, у субхи со-
дикдан кун ботгунга кадар сенинг киргокларкнгда
сувларингдан куз узмай утирмасмиди?

13
Булок, узок; жим цолди ва них;оят жавоб к;илди:
- Мен Наргизнинг гузаллигини пайк;амаган булсам
х;ам, унга мотам тутяпман, у ^ар гад к^ргок^ларимга
келиб бош клпгаролмай сувларимга термулганида,
унинг кузлари тубида менинг гузаллигим акс этар эди,
ана шунингучун куз ёшларимни тиёлмай йирдаяпман».
«Нак;адар гузал ривоят», - деб уйлади Алкимёгар.

14
БИРИ Н ЧИ КИСМ

Худо бу дунёдаги х^ар бир банда-


нинг йуяини аломатлар билан бел-
гилаб ъуйган, хазинага йулни уъиа
аломатлар ор^али топиб борасан.
Аламатларнинг фа^ат сен учун ёзил-
ганларини у^ий олмогинг даркор.
J^Lигитчани Сантяго деб аташарди. У куйларини
яримвайрона, ташландик; черковга олиб кираётганда
дунё з^окимлигини тун уз кулига олаётган эди. Черков
гумбази аллакачонлар чукиб афтода з^олга келган,
Качонлардир ибодат ашёлари сакданган жойни ба^ай-
бат чинор эгаллаган эди.
Сантяго шу ерда тунашга к,арор ьу!лди ва сурув
чикиб кетмаслиги учун эшикни тахталар билан тусиб
КУйди. Бу атрофда-ку бурилар йу*;, лекин баъзан
куйлар тентираб кетиб колишарди, кейин адашган
битта кузичокни топаман деб кун буйн сарсон була-
сан киши.
Сантяго камзулини ерга тушади, якиндагина укиб
тугатган китобини боши остита куйди ва чузилди. Уйку-
га кетишдан олдин, китобларнинг калинроридан олиш
керак экан, з^ам узок Укийсан, х;ам кулайрок ёстик
буларди, - деб хаёлидан утказди. У уйронганида х,али
Коронгу эди, гумбаз ёриклари ва колдиклари аро ча-
раклаган юлдузлар Сантягони жимгина кузатишарди.
«Яна бироз ухласам булар», - деб уйлади Сантяго.
Тушида утган х;афта курган туши яна такрорлан-
ди, яна ни^оясига етмай узилди.
У туриб утирди, бир култум шароб ичди. Чупонтаё-
рини олиб ухлаб ётган куйларни турта бошлади. Аммо
КУйларнинг купчилиги Сантяго кузини очган лазрадаёк
уйгонган эди, улар емиш ва сув излаб икки йилдан буён
биргаликда кезишар, урталарида сирли, илоз^ий бир
вобасталик пайдо булган эди. «Улар менга шунчалик
борланиб колишибдики, феълимни, з^амма одатларим-
ни урганиб олишибди, - деб Сантяго узига-узи мин-
рирлади. - Хатто кун тартибимни \ам билишади».
Ана шулар з^акда бироз зсаёл сургач, уйлаб колди -
балки тескарисидир - балки Сантяго цуйларнинг та-
биатини Урганиб олган ва уларнинг з^аёт тарэи билан
я matига одатлангандир.

16
Аммо айрим к^йлар, Сантяго таётонинг учи б клан
турткиласа х;ам, отини айтиб ча^ирса ^ам Урнидан
кузгалишга шошилмасди. Умуман, Сантяго нимаики
демасин куйлар жуда яхши тушунишига ишончи ко-
мил эди, шунинг учун \ам баъзан китобидаги узига
маъкул тушган жойларни к^йларига овозини чицариб
Укиб берар ёки чупоннинг ёлризлиги, кувончли кунла-
ри камлиги х;а кида гапириб утирар ёки булмаса узи
утиб келган ша^ару кишлокларда эшитган янгилик-
ларни уларга айтиб берарди.
Йигитча кейинги пайтларда уларга фак;ат бир циз
х;акнда гапирарди - у шадарлик савдогарнинг кизи
булиб, Сантягонинг уш а шахдрга етиб боришига тУрт
кунлик йул колган эди. Сантяго кизни утган йили, фа-
Кат бир маротаба кУрган эди, холос.
М овут ва жун билан савдо ^илувчи дУкондор
ЧУйларнинг жунини куз олдида кирцтириб сотиб
Лфолишни ёкггирарди - шундай килса *;еч ким уни алда-
^ ёлмасди. Сантягонинг танишларидан бири унга ана шу
Г^савдогарни тавсия калган ва у ^уйларни шу дукон
О^ёнига хайдаб келган эди.

17
r\ ir
«JRs/ы сотмоцчимеш», - деганди ушанда у савдо-
гарга.
Пештахта ёнида одам тирбанд булгани учун хужа-
йин чупондан тушгача кутиб туришини сурад и. Сан-
тяго рози будди ва йулакка утириб, елкасидаги коп­
ии падан китобини ч икариб укишга тутинди.
— Вой, чупонлар -%амукишни билади деб сира уйла-
маган эканман, - нога^он ёнгинасидан киз боланинг
овози жаранглади.
Сантяго бошини кутариб кизни курди - у х^кикий
андалисиялик эди: к,оп-к,ора, майин сочлари такими-
га тушган, кузлари бир замонлар Испанияни забт эт-
ган маврларники каби чарос кузлар эди.
— Чупонлар укишни билишларининг ^ожати йук:
Куйлар улар га з^ар кандай китобдан кура купрок нар-
сани Ургата олади, - деб жавоб килди Сантяго.
Шу алфоз гапдан ran чш^иб, улар роппа-роса икки
соат сухбатлашишди.
Киз шу дукондорнинг кизи эканлигини ва ^аёти
нидоятда зерикарлилигини, кунлари гуё икки томчи
сувдай бир-бирига ухшашлигини айтиб хасрат килди.
Сантяго эса унга Андалусия водийлари хдкида, йули
тушиб келган катта шадарларда эшитганларини хикоя
Килиб берди. У сухбатдошидан нихоятда мамнун эди
- куйлар билан гаплашиш каёкда-ю, бу сухбат каёкда.
— ^кишни цаерда Ургангансан? - деб суради киз.
— >^амма каерда урганса, мен \ам уша ерда - мак-
табда, - деди Сантяго.
— Хат-саводинг бор экан, нега кУй бокиб юрибсан?
Сантяго жавоб бериш урнига гапни бошка ёкка бур-
ди: киз уни тушунмаслигига ишончи ком ил эди. У уз
саёхатлари, саргузаштлари хакида хикоя ^илар, киз
мавританча шахло кузларини ^айратдан гох кисиб, гох
катта-катта очиб тингларди. Вакт буларнкнг сухбат-
ларига кулок тутиб сездирмай утиб борар ва Сантяго

18
бу кун х;еч к^чон тугамаслигини, дукондор харидор-
лардан сира ^утулолмаслигини ва жун к;ирк^1шни уч
куилаб кутишни жуда-жуда хохларди. У х;еч ^ачон ана
шу лах;залардагидай фарахбахш холни хрс к;илмаган,
шу ерда бутунлай цолиб кетгиси келаётганди. Кора-
соч киз бнлан утказадиган кунлари х,еч качон икки
томчи сувдай ухшаш булмас эди.
Шу пайт дукондан кизнинг отаси чик^б келди ва
сурувдан туртта куйни жунини кртркиш учун танлаб
олди. Сунгра ха^ини тудади ва:
— Бир йилдан кейин келсанг, яна оламан, - деди.
Мана, белгиланган муддатга бор-йури тУрт кун
к;олди.
Йигитча булгуси учрашувни куз унгига келтириб
кувонар, шу билан бирга юрагида хавотир хам бор эди:
к^з уни эсдан чицариб юборган булса-чи? Озмунча
чупонлар уларнинг шахридан куйларини хайдаб ута-
дими?!
— Унутса унутар, - деди у кУйларига. - Шуям к^йту
битам и. Кизлар бошца шахарларда хам тулиб ётиб-
ди.
Лекин Сантяго, бу - хакикатан хам цайру эканли-
гини юрак-юракдан хис эти б турарди. Чупонларнинг
Хам, денгизчиларнинг хам ва дунё кезадиган савдо-
гарларнинг хам битта азиз, кадрдон шахри булади - у
ерда махбубалари яшайди, улар учун эркинлик ва
озодликни хам кувонч билан курбон цилиш мумкин.

19
У/ХОНГ олам бозорига алла^ачон зебу зийнатлари-
ни ёйган, савдо килиш учун чик^ан дукондор - куёш
уз урнида эди, Сантяго сурувини унинг истикболи то-
мон бошлади.
«Куйларга маза-да, - деб уйлади у, - бирор нарса
з^акида бош цотиришларининг з^ожати йук- Балки
шунинг учун менга интилишар, менинг атрофимда руж
булиб юришар».
Умуман, уларга х,еч нарсанинг керагиям йук - оё«да­
ри остида ут-улан булса, ичгани сув булса кифоя, Сант­
яго токи Андалусиянинг сара яйловларини билар экан,
куйлар унинг цадрдон дУсти булиб ^олаверадилар.
Кунлари бир зайлда кечаверса з$ам майли, тонгдан
шомгача булган фурсатнинг утиши мангуликдай
чузилса з$ам майли, кискагина умрлари давомида би-
рорта китоб Ущшаган булсалар майли, дунё раму
шодликларини бир-бирларига зросоя киладиган одам-
зод тилини билмасалар \ам майли - сув ва ут-улан етар-
ли экан, улар узларини бахтиёр x^ic килаверадилар.
Бунинг эвазига эса уз юнгларини, уз дустликларини,
ва^ти-вакти билан уз гуштларини одамзодга туз^фа
этаверадилар.
|Мабодо мен ёввойи з^айвонга айланиб кУйларни
бирма-бир бутизлай бошлаганимда з^ам, сурув царийб
Кирилиб битгандагина улар нима ran булаётганини
англашлари мумкин, холос, - деб уйлади Сантяго. -
КУйларни егулик топиладиган жойларга бошлаб бора
олганим туфайли ва факат ана шунинг учун, улар уз
сав^и табиийлари - сезгиларидан \ам кура менга
купрок ишонадилар».
Миясига «ташриф буюраётган* бундай фнкрлардан
Сантягонинг узи х&ы з^айратда эди. Балки бу кеч ту-
наб цолган жойи - мезфобида тутанжир чирмовикда-
ри усиб ётган черков бало-казолар маконидир. Авва-
лига, илгари кУрган тушини кайта кУрди, энди эса узи-

20
нинг содик, з^амроз^ларидан аччикданяпти. У цечадан
к;олган шаробдан зфплади ва камзулига яхширок; Ура-
ниб олди. Bop-ftyFH бир неча соатдан сунг куёш тик-
кага келиб шунак;анги жазирама бошланадики,
куйларни тадир яйловдан з^айдаб утиш з^ам амри ма-
х;ол будиб к;олади, Сантяго буни яхши биларди. Хозир
бутун Испания уйкуда. Жазирама кечга томон з<;ову-
ридан тушади, унгача зил-замбил камзулни эгнида
кутариб юриши лозим. Нимаям кртларди: тонг изри-
ринидан з^ам уни ана шу камзул асрайди.
«Яхшиси, об-х^вонинг кутилмаган совраларига тайёр
турганим маъкул», - деб уйлади Сантяго иссик; ва отор-
гина камзулига миннатдорлик туйгуси билан. Умуман
олганда, камзул з^ам уз кисматига битилган вазифани
бажаради, Сантяго хам. Сантяго нинг к^смати - дунё
кезиш, мана, икки йил давомида Андалусия tofahk-
лари ва теки ели кларини кезиб, унинг з^амма шаз^ару
к^шлокдарида булди. Бу сафар Сантяго мовутчининг
^изига кандай килиб оддий чупон хат-саводли булга-
нини тушунтириш учун йулга отданган.
Хуллас, саводхонлигининг сабаби шунда эдики, у
Ун олти ёшгача семинарияда Укиди.
Сантягонинг ота-онаси унинг ру^оний булишини
орзу килишарди, бу - оддий к^шдок; оиласи учун фахр
эди. Ота-онаси худди ^гйларга ухшаб фадат егулик
топиш илинжида орир мехнат ^илишарди.
Сантяго семинарияда лотин, испан тиллари ва ило-
хиётдан сабок, олди. Аммо уни бодалигиданок, тинч
куймаган - дунёни бидиш га кизикиши, Худони ва
одамзод кавмининг гуноз^арини Урганишга булган
интилишларидан устун чикди. Ва бир куни ота-она-
сини куришга келганда руз;оний булишга майли
йуцлигини айтишга журъат 1р<лди. Сантяго саез^ат
килишни хоздарди.

21
(Ртаси бу гапни эшитиб:
—^ fahm, - деди, - бизнинг дишлогимизга кнмлар
келиб кетмаган. Бу ерга бутун дунёдан одамлар ни-
мадир янги нарса топаман деб келишади. лекин азал-
дан дандай яратилган булсалар шундайликларича дай-
тиб кетадилар. Улар дадимий дасрни куриш учун
тодда кутариладилар ва утмиш бугундан кУра афзал-
род эканлигига шодид буладилар. Улар сарид сочли
ёки дора танли булсалар дам, дишлоримиздагилардан
деч бир фардлари йуд.
— Лекин мен уларнинг юртида данада дасрлар бор-
лигини билмайман-ку, - деб эътироз билдирди Сантя-
го.
— У одамлар бизнинг ерларимизни, бизнинг аёлла-
римизни куришгач, шу жойда умрбод долишни ход-
лашларини айтишади, - деб давом этди отаси.
— Мен эса бошда ерларни, бошда аёлларни куриш-
ни ходлайман. Улар шундай дегани билан деч дачон
дишлоримизда долиб кетишмайди-ку.
— Саёдат учун катта пул керак. Бизнинг давмимиз-
дан эса фадат чупонларгина уйда утиришмайди, хо-
лос.
— На илож, унда чупон буламан, - деди Сантяго.
Отаси деч нарса деб жавоб дилмади. Эрталаб Сант-
ягонинг кулига бир дамён тутдазди, унда учта эски
тилла танга бор эди.
— Бир куни даладан топиб олгандим. Осмондан
тушган деб дисоблайвер. Бунга бир сурув дуй сотиб
ол-да, токи бизнинг дасримиз дунёдаги дасрларнинг
энг асосийси эканлигини ва бизнинг аёлларимиздан
гузалрод аёллар деч даерда йудлигини англагунингча
оламни кезавер.
Отаси фотида бераркан, Сантяго унинг кузларига
дараб бир нарсани англаб етди - ёши утиб долган ига
дарамасдан дунё кезиш иштиёди отаси ни дам бедиёс

22
бир куч билан узига тортиб турарди. Бу иштиёк^и
jh'poK; х,аётнинг неъматлари булмиш бошпана-ю к;орин
тукдиги каби юпанчлар билан енгишга к^нчалар ^ара-
кат к;илмасин, ниго^ларида к;ачонлардир ё^илган,
аммо учмайдиган олов янглир яшаётган эди.

23
</фк осмонига тортилган мато цип-^изил рангга
буялди, сунгра мусаввир - куёшнингузи чик^б келди.
Отасининг гапларини эсларкан, Сантягонинг завк^1
келди: у шу пайтгача жуда куп цасрларни х,ам, соз^нб-
жамолларни з^ам курди, лекин икки кундан сунг ви-
солига мушарраф буладиган к^изга з^еч бири тенгла-
шолмайди. Унинг куйлари х;ам, камзули з^ам бор, хоз<;-
лаган пайтда бошкдсига алмаштириб олиши мум кин
болтан китоби з^ам бор. Энг асосийси - юрагидаги му-
цаддас орзусига эришяпти: у дунё кезяпти. Мабодо
Андалусиянинг к^ф-адирлари жонига тегса, истаган
пайтда куйларини сотиши ва денгизчиликка кетиши
мумкин. Агар ^ачондир денгизда сузишдан з^ам бе-
зор булса-у вак^ггача бошк^ шаз^арларни куради, бош-
к,а аёллар билан танишади - бахтли яшашнинг бошкд
йулларини Урганади.
•Семинарияда Худони топиш кулимдан ксларми-
ди, йукрли, билмасдим», - деб уйлади Сантяго осмон
матосига янги ранглар билан зеб бераётган ^уёшни
кузатаркан.
Сантяго уз саёз^тлари давомида доимо номаълум,
з^али синалмаган йуллардан юришни хуш к^рарди.
Ушбу улкаларга тез-тез келиб туришига jvi рама сдан,
бу черковда з^али бирор марта з^ам тунамаган эди.
Дунё кенг ва бециёс экан, йул танлашни бир муддат
к^йларнинг уз ихтиёрига к^йса кифоя, албатта бу
йулда раройиб бир нарса учрайди. Хар кун янги бир
йул топиб юраётганликларини, яйловлар *ам, йил
фасллари з^ам узгариб турганлигини к^йларнинг узи
тушунмайди, холос: уларнннг калласида емиш топиш-
дан узга хаёл йу*.
«Балки биз \ам шундайдирмиз, - деб уйлади чупон
йигитча. - Ахир, мен з^ам мовутчининг кизи билан та-
нишганимдан буён бошца аёлларни хаёлимга з^ам кел-
тирганим йу^-ку».

24
Сантяго осмонга тикиларкан, тахмин цилди - Та­
риф шаа;рига пешингача етиб борса б^лади. У ерда
китобни бошк;асига, кдлинрорига алмаштириб олиши,
сувдонига шароб т^лдириши лозим, мовутчининг к^зи
билан учрашувга тайёр булиш учун сок;олини олиши,
сочини текислатиши керак. Бошкд бир чупоннингун-
дан олгиррок^ чик^б к;олиши х^кдда эса уйламаслик-
ка тиришарди.
■Хаёт шуниси билан цизи^ки, тушлар унгидан ке-
лиши ^ам мумкин», - деб уйлади Сантяго осмонга
цараб-к^раб ^адамини тезлатаркан.
У Тарифда тушларни таъбирлай оладиган кампир
яшашини эслади. Мана, мархдмат к^ялиб айтсин-чи,
икки марта курган бир хил туши нимани билдирар
экан.

25
«Лампир мех,монни орк;а томондаги хонага бошла-
ди, бу хона билан ошхонани рангли пластмасс мун-
чоклардан нилинган парда тусиб турарди. Хонада
иккита курси ва устол бор эди, деворга эса Исонинг
Юраги тасвирланган сурат осиглнк; эди.
Уй сохибаси Сантягони утиришга таклиф к^лди ва
узи хам каршисига чукиб, унинг икки кулидан ушла-
ди, аввалига паст овозда бир дуо у*у*ди.
Аулиларнинг дуоси булса керак. Чупонга лулилар
тез-тез рубару келишарди - улар хам гарчи кЗ'й бок,-
масалар-да, дунё кезиб юришарди. Одамлар уларни -
фирибгарлик билан яшашади, кдлбларини иблисга
сотган, болаларни утирлашади, сунгра уларни уз туда-
ларида кул цилиб олиб юришади, деб гапиришарди.
Сантяго хам болалигида узини лулилар урирлаб кети-
шидан улгудай кЗфк;арди, хозир мана шу кампир
кулларидан ушлагач, уша курнув я на уйронди.
«Ахир, бу ерда мукдддас Исо Юраги бор-ку», - деб
уйлади узига буйсунмаётган титрорини босиб хотир-
жам булишга уринаркан. Сантяго бу холатини кам­
пир сезиб цолишини истамас эди. Дадиллик учун «Ота-
мизга хамду санолар» дуосини у^ий бошлади.
— Жуда кизик,, - деб рулдиради кампир унинг
кафтларидаги чизиклардан куз узмай, сунгра яна су-
кутга чумди.
Иигитча баттаррок, безовта булди. !^уллари хам тит-
рай бошлаган эди, дарров тортиб олди.
— Кафтимга кдраб фол кУришинг учун келган им
йук, - деди у шу остонадан утганига хам афсусланиб -
яхшиси, сураган пулини бериб бу ердан тезроц жунаб
цолсаммикан. Икки марта кУрилган кандайдир туш
Хаедда хар балони уйласа булади.
— Биламан. Сен бу ерга тушингни таъбирлашим
учун келгансан, - деб жавоб килди лули кампир. - Туш-
лар бу - Худонинг биз билан гаплашадиган тили. Худо

26
дунё т и л л а р и д а н бирида гапирган пайтдауни таржи-
ма к,илии1га курбим етар. Лекин, агар Худо сенинг
калбингни тилида сенга мурожаат к^илса, Унинг айт-
ганлари фак,ат сенгагина тушунарли булади. Пул ма-
саласига кедсак, тушингни таъбирини билмокчимисан,
пули ни х,ам тулайсан.
«Балога к;олдим шекилли», - деб уйлади Сантяго, ле­
кин энди ортга йул йУк эди. Чупонлар хавф у хатарга
Урганиб к;олишган: х;али бурилар сурувга хужум кила-
ди, х&ли куррокчилик юз беради. Турриси, \аётнинг
мазмуни *ам ана шу хавфу хатарлар билан.
— Мен икки бора бир хил туш курдим, - деди у. -
Гуё куйларимни утлокда бо^иб юрган эмишман, ке-
йин битта болакай куринди, кУйларим билан уйнамок-
чи булди. Мен бировнинг куйларим га якинлашишини
ёктирмайман, чунки улар бегоналардан кУркишади.
Билмайман нима учун факат болаларнигина чучимас-
дан якинларига йулатишади. Одамнинг ёшини кУйлар
Кандай фарклайди - ^еч тушунолмайман.
— Тушингни гапир, - унинг суэини булди кампир.
- Тез бул, ёрим куйиб кетяпти. Сенинг пудинг кам, ме-
нинг вакгим эса киммат туради.
— Болакай кУйлар билан роса уйнади, - Сантяго
бироз уялин^ираб давом этди, - кейин тусатдан мени
кУлига кутарди-да, Миср ээфомлари ёнига олиб келди.
Дули кампир э^ромларнинг нималигини биладими-
йукми, деб Сантяго иккиланиб тухтаб к°лди. Кампир
жим эди.
— Миср эзфомларига олиб келди, - деб Сантяго се­
кин, аник-аник килиб такрорлади, - Уша ерда менга:
•Агар яна шу жойларга йулинг тушса кумилган хази-
нани топасан*, деди. Эндигина хазина яширилган жой-
ни курсатмокчи эли, уйгониб кетдим. Иккинчи ту-
шимда *ам худди шу вокеа такрорланди.
Кампир узоц cyi^T сяклади, кейин яна Сантяго-
нинг икки кулндан 1утяб, кафтларига диццат билан
тикилди.

27
— Хозир сендан бир ча^а ?^ам олмайман, - деди у
них,оят. - Аммо хазинани топсанг, ундан бири - меники.
Йигитча кувонганидан кулиб юборди - тушидаги
хазина арзимаган танга-чак;аларини асраб к;оляпти.
Кампиршо ^а^ик,атан х;ам лулига ухшайди: лудилар-
ни узи, сал жиннирок; булади, дейишади.
— Бупти, тушимнинг таъбирини айтсанг-чи энди,
- деди Сантяго.
— Аввал касам ич. Хазинанинг ундан бирини бе-
раман деб касам ич, таъбирини кейин айтаман.
К,асам ичишга т^гри келди. Аммо кампир касамни
Мукаддас Исо Юраги тасвирига караб такрорлашни
талаб килди.
— Худо сен билан Умумбашар Тилида гаплашиб-
ди, - деди кампир. - Таъбирлашга ^аракат киламан,
лекин бу жуда машаккатли мезщат. Ана шунинг учун
^ам сендан хазинанинг ундан бирини сураяпман-да.
Булмаса ^улок сол: сен Мисрга бориб, уша э^ромла-
рингни топишинг керак. Мен бунака нарсани эшит-
маганман, модомики болакай уларни сенга курсатиб-
дими, демак, хдкикатан ^ам мавжуд. Хуллас, эзфом-
ларни кидириб йулга туш - уша ердан уз хазинангни
топасан ва бойиб кетасан.
Сантягонинг кузларига аввал т^айрат, сунгра пушай-
монлик кумлари сепилгандай булди. Кампиршони
шундан шунга булмарур икки ориз гапи учун излаб
келдими? Яхшиям пул олмади.
— Сени деб шунча вактим бекор кетди, - деди
Сантяго.
— Тушингни таъбирлаш кийин, деб огоэдантирдим.
Бирор нарса канчалик райритабиий булса, кузингга
шунчалик оддий куринади, уларнинг асл маъносини
англаш эса факат донишмандларнинг кулидан кела-
ди. Куриб турибсан, менинг донишмаидлигим узим га
яраша, шунинг учун бошца ^унарни кафтга караб фол
очишни Урганишга турри келди.
— Мисрга кандай килиб бораман?

28
— Бу энди-и менинг бошорриним эмас. Мен туш-
ларни таъбирлайман холос, руёбга чикариш кУлимдан
келмайди.
Булмаса курардинг, уз кизларимдан тиланиб, га-
дойга ухшаб яшаб юрармидим.
— Агар Мисргача етиб боролмасам-чи?
— Боролмасанг - курган таъбиримга тулайдиган
пулингдан куру к коламан, тамом. Бунакаси куп
булган. Энди туёрингни шикиллат, гаплашадиган бош-
ка гапимиз колмади.
Сантяго лулининг олдидан здафсаласи пир булиб
чикди, энди туш деган нарсага улса хдм ишонмайди.
Бирданига эсига тушди - энди уз ишларини ^ал килса
х,ам булар: дуконга кириб у-бу егулик олди, китобини
калинрок китоб га айирбош килди, янги шаробни си-
наб кУриш учун бозормайдондаги Уриндикк^ чукди.
Иссик айни забтига олган пайтда бу шароб муъжиза-
нинг узи булди-да - йигитчанинг ичндаги утни учи-
риб, муздай килди.
Сантяго кУйларини ша^ар ташкарисидаги янги
Уртогининг кУтонида колдирган эди, унинг бутун му-
зофотда дУстлари куп эди - шунинг учун хам сайру
саё^ат деса жон дерди. Янги дУст топдингми, булди -
у билан Jtap куни ^ришишинг шарт эмас. Худди ли­
ний семинариядагидай атрофингда доим бир хил
одамлар булса - улар уз-узидан сенинг з^аётингга ки­
риб колади. Хаётингга кирдими, бироз вактутгандан
сунг уни узгартирмокчи булишади. Агар сен узгарма-
санг, улар хо^лагандай одамга айланмасанг - хафа
булишади. Бу дунёда кандай яшаш лозимлигини гуё
уларнинг хар биттаси аник билади.
Лекин негадир *еч ким уз доётини изга солиб олол-
майди. Бу лули кампирнинг ишита ухшаган ran - туш-
ни таъбирлай олади, уни руёбга чикариш эса кУлидан
келмайди.
Сантяго кУйларинн утлдтишта олиб чикиш учун
офтобнинг кдйтишини вутадипш будда. Мовутчинннг

т
кдези билан учрашувга хали яна уч кун бор. Сантяго
шадардаги рухонийдан алмаштириб олган янги китоб-
ни уцишга тушди. Бу кдлнн кнтобнинг бнрннчи са>ун-
фасида кимниднр кумиш маросими тасвнрланган эдн,
бунинг устига к,ах,рамонларинннг номларнга тилннг
х;ам айланмайди. «Мабодо мен к;ачондир кнтоб “зсам,
- деб уйлади нигитча, - китобимнинг j^ap бир са^ифа-
сида янги-янги к^драмонларни к^тнаштирардим, токи
у!^увчиларга уларнинг номини эслаб утиришнинг
^ожати хам к,олмасин».
Эндигина мутолаага жиддийрок; шунриган х,ам эди-
ки, к;андайдир бир чол ёнига келиб утирди. Китобда
эса к;орни ковлаб бир марз^умни ку'мишаётгани тас-
вирланган эди, куёш забтига олиб к^здираётганига
к^рамасдан Сантягони цалтироц босди. Шу пайт {дерня
ran ташлаб |^олди:
— Улар нима килишяпти? - деб скради у бозормай-
дондаги одамларни курсатиб.
— Ишлашяпти, - куруъ^ина жавоб килди йигитча
Узини мутолаага машрул курсатиб.
Аслида эса Сантяго мовутчининг к^зи олднда узини
нимага к,одирлигини курсатиб куйиш учун тУртта
к,уйнинг жунини кдндай эпчиллик билан кирк^ш
з^ак^адауйлаётган эди. У, бу манзарани бот-бот тасав-
вур кдлиб курар, хар сафар куй жунини думидан бо-
шига к^араб к^р^иш лозимлигини хайратланиб турган
Кизга фикран тушунтирар эди. К,ирк;им пайтида к?п-
нинг дилини хуш килиб туриш учун *ар турли раро-
йиб вок;еаларни хотирасида саралар эди. Бу саргузашт-
ларни у китобларда ут^иган булса \ам, >^изга худди узи
бошидан кечиргандай килиб айтиб бермокчн эди. Киз
буни икки дунёдаям билолмайди: ахир, у ук^й олмай-
ди-ку. Кария жудаужар чикиб колди. Чан^аб кетдим
деб, бир 1^ултум шароб су ради. Сантяго сувдонини
узатар экан, шу билян ^утулсам керак, деб уйлади.
Кдерда дейсиз - кариянинг гурунглашгиси келаёт-
ганди. Сувдонини кдйтараётиб, йигитчадан канаца

30
китоб ук,иётганлигини суради. Саитягонинг шартта
урнидан туриб бошк;а уриндицк,а бориб утиргиси кел-
ди, лекин отаси уни катталарни иззат килишгя ургат-
ган эди, шунинг учун китобни к;арияга жимгина уза-
тиб куя к,олди: ажаб эмас китобнинг номи к;андай
укилишини билса. Мабодо кария саводсиз булса, нур
устига нур, уялганидан узи жунаб к,олади.
— Х,м-м... - дедиу бунак,а нарсага биринчи бор дуч
келгандай китобни у ёк-бу ёгини айлантириб куриб. -
Яхши китоб, мух^м нарсалар ёзилган, лекин жуда зе-
рикарлн.
Сантяго ^айратланди: чоли тушмагур, саводли
булиш нари турсин, айнан шу китобни Укиб хрм чик-
к,ан экан-у. На илож, агар китоб э^кикатан зери-
карли булса, далиям кеч эмас, бошкасига алмаштириб
олади.
— Бу китобнинг мавзуси ^амма китобларнинг мав-
зуси билан бир хил, - деб давом этди кария. - Яъни
одамзод уз таадирини узи танлай олмаслиги докида.
Бу китоб, инсонлар оламдаги энг бую к ёлгонга ишо-
ниб яшашлари учун яратилган.
— Оламдаги энг буюк ёлтон нима узи? - ^айрон
булди Сантяго.
— Шундай ла\залар буладики, ^аётимиз бизнинг
хо\ишимнзга буйсунмай куяди, уни такдир боцщара
бошлайди. Ана шу - энг буюк ёлгон.
— Буни тушунишим кийинга ухшайди, - деди
Сантяго. - Мана, масалан, мени ру^оний килишмокчи
эди, чупонликка кетиб цолдим.
— Жуда соз, - деб маъкуллади кария. - Ахир, сен
дунё кезишни яхши курасан-ку.
«Худди фикрларнмни Укиётганга ухшайди-я•, —деб
хаёлидан утказди йигитча.
Кария эса калин китобни шошилмай варацларди,
гуё китобни кайтариб беришни уцуман хаёлига кел-
тирмаётгандай эди. Кариянинг эгнндааряб&ар якта-
ги борлигини Сантяго энди пайкадн олган-

31
да, у ажабланарли х;ол эмасди: Тарифни Африка со-
зщлларидан бир неча соатда кечиб утиш мумкин
булган торгина бир бутоз ажратиб турарди. Араблар
бу ша^арга тез-тез келишар - майда-чуйдалар сотиб
олишар ва бир кунда бир неча бор галати ибодат би­
лан машрул булишарди.
— Сиз кдердансиз? - деб сУради Сантяго к^риядан.
— Хдмма жойдан. ^
— Бунацаси булмайди, - деди йигитча. - Х,еч ким
^амма жойдан булолмайди. Масалан, мана мен чупон-
ман, дунёни кезиб юраман, лекин мен хрм битта жой­
дан -тогида ^адимий цалъаси бор та^арданман, уша
жойда дунёга келганман.
— Ундай булса, мен Салим шадрида тутилганман.
Сантяго Салнмнннг кдердалигини билмасди, уялиб
к;олмаслик учун сураб утирмади. У бозормайдонга куз
ташлар экан, у ёкдан-бу ёк?^а зир югуриб утаётган одам-
ларнинг ташвишли к^ёфалари эътиборини тортди.
— Хуш, Салим тинчми, нима янгиликлар?
— Хар доимгидай.
Сантяго ша^ар хдк^да >;еч вацо билолмади. Лекин
бир нарса аник,, бу ша^ар Андалусияда эмас, булмаса
Сантяго албатта биларди.
— Хуш, сиз у ёвда нима итп к^ласиз?
— Нима иш к,иламан? - Цария хохолаб кулиб
юборди.
— Уларга ^укмронлик к^ламан. Мен - Салимнинг
шозршан.
«Баъзан одамлар нималарни валдирашмайди, - деб
Уйлади йигитча. —Турриси, ейиш-ичищдан бошца нар-
сани хаёлига келтирмайдиган гунг куйлар билан гап-
лашган минг марта афзал. £ки - китоб yiQfiu керак -
улар раройиб ривоятларни айтиб беради, униям сен
хохлатая пайтингда холос. Одамлар билан сузлашсанг,
тамом, расвои радди: томдан тараша тушгандай бир
ran айтади, кейин аз^мо^ килинган хусадай утирасан
- нима деб жавоб беришингни билмай*.

32
— Менинг исмим? Маликсиддик;, - деди к;ария. -
Канча к^йинг бор?
— Етарли, - Сантяго э^ам аник, жавоб цилмади.
— Ростданми? Куйларингни етарли деб з^исобла-
санг, демак, менинг ёрдамим керак эмас экан-да.
Йигитчанинг астойдил аччири чикди. У ёрдам-пор-
дам сурамаган булса. Кариянинг узи аввалига шароб
скради, сунгра китобини скради, яна у билан валак;-
лашиб утириш га мажбур циляпти-ю, гапини к^ранг.
— Китобимни беринг, - деди Сантяго. - Йулга ту-
шадиган пайтим булди.
— Сурувингдаги к^йларнинг ундан бирини менга
берсанг, хазинага к;андай етиб боришни ургатаман.
Йигитчага хдмма нарса оп-ойдин булди: лули кам­
пир бир ча^а кам олмади, бу цария унинг эри булса
керак, ran билан бошини айлантириб, чунтагини
к;ок^аб кетиш учун атайлаб юборилган.
Аммо Сантяго орзини ran га жуфтлагани ^ам
йук; эдики, кария чуп билан кумга нимадир чиза бош-
лади. У энгашган вакггда кукрагига осилган бир нарса
шундай яркираб кет дики, йигитчанинг куз и бир муд-
дат ^еч вак;они кур май цолди. Лекнн к^рия ёшига хос
булмаган чаь;к,онлИК билан яктагига ураниб олди,
Сантягога куриш К"Г>плияти кайтганда о&^ари ости-
да цария чизган ёзувларнн курди.
Бу муъжаз ша.\арнинг бош майдонини коплаб ётган
кумда у ота-онасинин арифини ва уз \аёти-
нинг то шу ладзагача булган тарихш-ш укиди. бола-
ликдаги уйинларяни укпди па диний семинариядаги
сову^ 'Тунлари г |фсимГЩНИyKi upu Мивугчининг дози
исминн илк шу кумда укиди. У ,\аётидаги
>;еч качон, ]^еч кимга айтиб бермаган вокеаларни
Укиди: бир саф ар буру овлайман, деб отасининг мил-
тирини сурама гамини укиди ва .^аётида илк ва
сунгги бора аёл билан бирга булганини укиди.

33
I/л^риянинг: «Мен - Салимнинг шо^иман», - дегани
ёднгатушди.
— Нега шо* чупон билан гаплашяпти? - Сантяго
бироз .х;адик ва тортинчокдик билан суради
— Бунинг сабаблари куп. лекин энг асосийси - се-
нингуз Такднринг йулидан бора олишга кодирлигинг.
— Такдир дегани ннма узи? - суради йигитча.
— Жамики одамлар ёшлик пайтларида уз Такдир-
ларини биладилар. Ана шу умр ба^орида х;амма нар-
са оддий ва х,амма йуллар очик; булади. Улар орзу
^илишдан куркмайдилар ва ннмаики истакларн
булса, ушани р5'ёбга чи^ариш учун интиладилар.
Аммо фурсат утиши билан сирли бир кудрат уларни
уз Такдирларнни руёбга чик;ариш мумкин эмаслиги-
га ишонтира боради.
Сантяго кариянинг гапларидан унчалик таъсирлан-
мади, лекин «сирли кудрат»га кизнк?»б колди - 6jr
сузларни эшитса. мовутчи ^изининг орзи очилиб цоли-
ши аник;.
— Бу сирли кудрат одамзодга ранимдай туюлади.
аслида эса уз такдирини руёбга чицариш Йулини худди
ана шу кудрат курсатиб беради. Инсоннинг рухини
ва эркини уша бую к вазифага тайёрлайди Бу курраи
заминда олий бир хацикат мавжуд. сен ким булиишнг-
дан ва нима билам шугулланишингдан г^атъи назар,
бирор нарсани чин дилдан истасанг, ушанга албат-
та эришасан, чунки бундай исток Оламнинг Руцида
дунёга келган булади* Сен Ер юзида худди ана шу­
нинг учун яратилгансан.
— Менинг бор-йук истагим дунё кезиш ёки мовут-
чининг кизига уйланиш булса-чи?
— Ёки дейлик, хазинани топишни исгарсан. Олам
Рухи одамэоднинг бахтидан ^увват олади. Шу билан
бирга кдйрусидан хам, хасадидан хам, рашкидан хам.
Инсоннинг яккаю ягона вазифаси бор: уз TajympH йули-

34
дан охиригача бориш. Х^мма ran ана шунда. Ёдингда
сакла, бирор нарсани астойдил истасанг, бутун Олам
шу истагингни рУёбга чикдриш учун ёрдам беради.
Улар бир муддат майдонга ва уткинчиларга жим-
гина термулиб к;олишди. Сукунатни биринчи булиб
к;ария бузди:
— Шундай килиб, нима учун чупонликни танла-
динг?
— Дунё кезишни яхши кураман.
Кария майдон бурчагида кизил аравачаси билан
Урнашиб олган маккабодрок сотувчига ишора килди.
— Ёшлигида у э^ам сайру саёхатларга орзуманд эди.
Аммо, кейинчалик бодрок сотиш ва пул йириш ни аф-
зал билди. Кариб-картайганидан сунг бир ой га Афри-
кага бориб келади, холос. Инсон уз орзусини руёбга
чикариш учун доимо имкониятга эга эканлигини анг-
лаш унга насиб килмаган.
— Яхшиси, унинг к^й боккани маъкул эди, - деди
Сантяго.
— Бу ханда кам уйлаб курган. Лекин, кейин савдо
билан шурулланишга наpop килган. Чупон яланг ерда,
осмон остида ухлайди, савдогарнинг эса бошпанаси
бор. Кизларнинг ота-оналари \ам чупондан кура сав-
догар куёвни афзал куришади
Сантяго мовутчининг кизини эслади ва юрагига бир
нарса санчилгандай булди. Балки киз яшайдиган ша-
Харчада хам кимдир кизил аравачасини судраб юр-
гандир.
Кария хамом кнтобнн вараклар, афтидан Укишга
жуда берилнб кетганди. Сантяго узок кутди, охир-
окибат карияни безовта килишга каpop килди - ахир,
у хам боягина Сантяго ни Укишдан чалритган эди-ку:
— Нега энди айнан шу хакда ran куэраб колдин-
гиз?
— Чунки сен уз Тацдиринг йулидан боришга ури-
ниб келаётгандинг. Хозир эса бу йулдан чекинишга
тайёр турибсан.

35
— Х,аммавактг хам шундай лахзаларда пайдо була-
сизми?
— Хаммавадт. Керак булса бутунлай узгача шаклу
шамойилда хам хозир булишим мумкин. Баъзан турри
бир азму к,арор, баъзан ноёб бир фикру хаёл буламан.
Гохо хал кдлувчи лахзаларда мушкул бир холатдан
чищ1Ш учун йул курсатиб юбораман. ^аммасини са-
наб Ч1щиш к^-гаин. Аммо одатда одамлар менинг хози-
ру нозир булганимни англамайдилар.
Сунгра кдрия утган хафга бир жавохир изловчининг
царшисида тош киёфасида пайдо булганини айтиб бер-
ди. У одам бир пайтлар хамма нарсасидан воз кечиб,
зумрад излашга киришган экан. Дарё буйида захмат
чекиб, беш йиллик умрини сарфлабди ва х,еч курса бир
дона {(имматбахо тош топиш умидида 999999 та тош-
ни булаклаб чикибди. Нихоят, сабру ток^ти тутабди ва
уз орзусидан воз кечишга кдрор килибди, холбуки кар-
шисида биттагнна тош долган экан, ушани хам булакла-
са узи излагая зумрадни топар экан. Шунда кдрия бу
ишга аралашишга, ^атъият билан уз йулидан бораёт-
ган жавохир изловчига ёрдам беришга кдрор килибди.
Кария тошга айланибди ва унинг оёк/^ари ости га юма-
лаб борибди, лекин беш йиллик мехнатлари зое кетга-
нидан умидсизликка тушган, дарразаб жавохир изловчи
тошни тепиб юборибди. Лекин шундай шиддат билан
тепибдики, тош учиб бориб боища бир тошга зарб би­
лан урилибди ва уни булаклаб юборибди. Унинг ичи-
дан дунёдаги энг чиройли зумрад чикибди ва ^уёш нур-
ларида яраедаб кетибди.
— Инсонлар уз хаётларининг маъносини жуда эрга
англайдилар, туррирори, улар га шундай туюлади, -
деди к,ария, Сантяго унинг куэларида беадад бир рам
сузиб юрганини илради. - Балки шунинг учун хам
одамзод уз хаётининг асл маъносидан бу кдоар эрта
воз кечар. Начора, дунё шундай яралган экан.
Сухбат хазинадан бошланганлиги йигитчанинг
ёдига тушиб к;олди.

36
— Хазиналарни жилгалар ва дарёлар ер юзига олиб
чикдци ва ана шу жидеа ва дарёларнинг узи уларни
замин к;аърига дафн этади, - деди ^ария - Уз хази-
нанг ^ак^да батафсил билиб олишни истасанг, суру-
вингдаги куйларнинг х;ар унтасидан биттасини менга
берасан.
— Балки Уша топадиган хазинамнинг ундан бири-
ни берганим маъкулрокдир?
— Узинг эга булмаган нарсани ваъда ^илиш, ушан-
га эгалик эфкук^шгни бой бериш, демакдир, - деб таъ-
наомуз гапирди цария,
Шундан сунг Сантяго хазинанинг ундан бирини
лули кампирга ваъда цилганини айтди.
— Аулилар х;а^ини к,андай ундириб олишни била-
ди, - деб хурсинди кдрия. - Сен шу нарсани билиб |фй
- дунёдаги х;амма нарсанинг уз ба^оси бор. Олам Сар-
бозлари одамзодга худди ала шуни таълим беришга
х;аракат к^1лади. - У Сантяго га китобни узатди. - Эр-
тага, худди шу пайтда куйларингни ундан бирини ол-
дингга солиб келасан. Хазинани топиш йулини ушан-
да айтиб бераман.
Кария майдон бурчида ройиб булди.

37
Сантяго яна китобга куз тикди, аммо сузлар
буйсунмади - у фикру едини жамлай олмасди. К,ария
билан су^батдан сунг х,али узига келмаган, х;аяжонда
эди, чунки к;ария ^ак^гкатни айтганлигини jpic килиб
турарди. Йигитча маккабодрок^шнинг араваси ёнига
борди ва бодрок; сотиб олди, бир хаёли сотувчига к^рия
у з^авда нима деганини айтсамми деб уйлади-ю, «ба-
рибир фойдаси йук,», деб фикридан к^йтди.
•Баъзан х;аммасини уз л,олича нолдирган маъ^ул», -
деб уйлади у. Айтсанг тамом, цизил аравачасига куни-
киб колган сотувчи шу ишимни ташласаммикан, деб
уч кеча-ю уч кундуз ухламай чицади. «Шу азобдан уни
халос к^глиб куя колаи*.
Сантяго хаёлларга Fapn, булиб, боши оедан томонга
1^араб йул олди, бир пайт узига келиб кираса бандар-
гохда, муъжазгина деразаси бор кички на уйчанинг
ёнида турибди. Бу ерда Африкага борадиган кема-
ларга чипта сотилар экан. Дарвоце, Миср деганлари
Африкада-ку.
— Нима хизмат? - деб скради чипта сотувчи.
— Балки эртага сизлардан чипта сотиб оларман, -
деб жавоб килди Сантяго ва нари кетди.
Бор-й^Ри битта крайни сотсанг, олам гули стон -
узингни Африкадаман деб з^исоблайвер. Бу фикр уни
довдиратиб куйди. Паттачи эса ёрдамчисига з^асрат
к^лди:
— Хаёлпарастлардан яна биттаси. Ч^нтакда хемн-
ри йук;, яна саёз^атга чикмок^шлар.
Чиптахона деразаси ёнида тураркан, Сантягонинг
ёдига куйлари тушиб кетди ва бирданига уларнмнг
ёнига кдйтиш истаги вужудини кдмраб олди. У роп-
па-роса икки йил давомида ч^шонлик санъатннн му-
каммал эгаллади - энди жун Киркишда \ам, фаила-
тишда з^ам, куйларни бурилардан ,\нмоя кили шда з^ам
унинг олдига тушадигани й^к эди. Андалусия яйлов-

38
ларини беш барморидай билар, з^ар бир куйнинг ба?;о-
сини эса кузини юмиб айтиб бера оларди.
Сурувн кутиб турган кутонга цайтаркан, Сантяго
энг узок; йулни танлади. Бу ша^арнинг з<ам уз 1десри
бор эди. йигитча к,иядикдан кутарилиб кдлъа девори-
га чик,иб, бироз утирншга ахд к,илди. Бу ердан Афри­
ка куриниб турарди. Аллазамонлар худди ана шу
Африкадан маврлар сузиб келишиб, к;арийб бутун
Испанияии забт этишганини кимдирунга здикоя килиб
берганди. Сантягонинг маврларни курарга кузи Пук,
эди: лулиларни *ам ушалар олиб келган булса керак.
Калъа деворидан я^нидагина улар кария билан суз^-
бат курган бозормайдони кафтдагидек куриниб ту­
рарди.
«Уни м енга дуч килган лазраларга лаънатлар
булсин», - деб хаёлан карранди йигитча. Ахир, бор-йури
лули кампир тушни таъбирласа кифоя эди. Кизиц, на
дули, на цария унинг касби чупонлигига эътибор з$ам
килишмади. Куриниб турибди, булар *еч кими йук;,
дун еда ги хдмма нарсадан хдфсаласи пир булган одам­
лар, тун и н г учун здем чупонлар н^йларига бутун кдлб-
лари билан борданиб колишини тушунмайдилар. Сант­
яго \ар битта к^йининг кднак,алигннн мпридан сири-
гача айтиб бсра оларди: мана буниси - кисир, униси
эса икки ойдан сунг к$г}илайди, анавилари - энг ял-
Ковлари. Агар лулининг гапига лакда тушиб, кетишга
pop к,нлся борми, улар Сантягони кумсашлари ва
бу к^ркинчли дун ёда йу^олиб цолгандай холга тушиш-
лари аник
Шамол кузралдн. Сантяго бу шамолни язсши билар-
ди - одамлар уни «левантин шамоли» деб аташар, чун-
ки маврлар кемалари елканларига зсудди ана шу ша­
мол куч-худрат билан уфуриб, уларни Урта Ер денги-
зи шарцидаги Ас вантдан олиб келган эди. Йигитча.
илгари Тариф шазфида булмаган ва Африка цирро^-
лари бу кадар яцинлигини хаёлига з^ам келтирмаган
эди. Хатарли цушничилик - маврлар яна ёпирилиб

39
келиб колиши мумкин. «Узимни икки пора к;илиб
куйларим ва хазинага башшлолмайман-ку ахир», - деб
уйлади Сантяго. Куникиб колган х;аёт бир томон, о^ан-
рабодай узига тортаётган хазина бир томон - танлаш
керак. ^а, яна мовутчининг кизи з^ам бор-ку, лекин
куйлар музршрок, чунки уларнинг такдири Сантяго-
га 6ofahk;, киз эса Сантягосиз -%ам яшай олади. Дар-
воке, киз уни эслай олармикан? Мабодо у икки кун-
дан сунг кизнинг хузурига боролмай колса х,ам киз
буни сезмаслигига Сантягонинг ишончи комил эди.
Чунки утаётган барча кунлар кизга икки томчи сув-
дай бир хил туюларди, агар кунлар бир-бирига узсша-
са одамлар j^ap куни куёш чик^анидан бошлаб, уз
з^аётларида юз берадиган гузал з^одисаларни илрамай
КУядилар.
«Мен отамни з^м, онамни з^ам, кишлогимдаги каср-
ни кам ташлаб келдим, - деб уйлади у. - Улар айри-
ликда яшашга куникдилар, мен .\ам куникдим. Де­
мак, менинг йуклигимга кУйлар з^ам куникса керак».
У баландликдан бозормайдонига яна куз ташлади.
Маккабодрок савдоси авжида эди, у кария билан су^-
бат курган уриндикда энди ошик-маъшуклар упиша-
ётган эди.
•Сотувчи...* - деб уйлади Сантяго, аммо фикрини
якунлашга улгурмади - «левантин шамолн»нинг янги
бир шиддатли тулкини юзига уридди.
Бу шамолнинг хизмати нафакат боскинчи маврлар
кемалари елканларини тулдириб уфуриш булган, у
юракларга кутку солгувчи са^ро \идларини \ам, чод-
ра ёпинган аёллар буйларинн хам, номаълум хазина-
лар излаб, олтин ва саргузаштлар нзлаб йулга чиккан
саргашталарнинг орзу-умидлари ва туккан терлари
з^идини кам, уша мафтункор эх;ромлар задний *ам
куринмас канотдари катида олиб келарди. Йигитча-
нинг бу хур ва эркин шамолга насади келди ва унга
менгзай олиши мумкинлигини з^ис килди. Узидан бош-
Ка *еч ким унинг йулига туранок булаётгани йУк-

40
Куйлари, мовутчининг к^зи, Андалусия яйловлари -
буларнинг барчаси уз Йулига к^дам-бакдцам яцинла-
шишдир.
Эртаси куни туш га я^ин олтита куйни олдига со-
либ, бозор майдонига келди.
- Ралати иш булди, - деди у к^арияга. - Менинг
дустим сурувимдаги ^амма к^лйларни индамай сотиб
олди ва бир умр чупон булишни орзу цилардим, деб
айтди. Хайрли аломат.
-Доим шундай булади, - жавоб к,илди к^рия. - Бу­
нинг номи Хайрли Ибтидо. Масалан, сен умрингда
биринчи бор кулингга цартаушлаганингда ^ам албат-
та ютган булардинг, менимча. Омад - бошловчиларга
келади.
— Нега бундай булади?
— Чунки уз такдиринг йулидан боришингни з$аёт-
нинг узи хохлайди ва ролиблик нашидаси ила сенинг
иштахангни ^узрайди.
Сунгра кдрия кУйларни куздан кечира бошдади ва
биттаси ок;сокданаётганини сезди. Йигитча бунинг
а^амияти йукдигини, колаверса, сурувдаги энгак^ли куй
эканлигинн ва энг куп жун беришини тушунтирди.
— Хуш, хазинани каердан излаш керак энди?
— Мисрдан. э>фомлар ёнидан.
Сантяго эсанкираб колди. Лулн кампир ^ам худди
шу гапни айтган, лекин эвазига хсч нарса олмаган эди.
— Худо бу дунёдагн .\ар бир банданинг йулини ало-
матлар билан белгнлаб ^уйган, хазинага йулни уша
аломатлар оркали топиб бора сан. Аломатларнинг фа-
Кат сен учун ёзилганларини Укий олморинг даркор.
Сантяго жавоб кнлишга улгурмади, у билан кария
Уртасида капалак чарх уриб айлана бошдади. У ёшли-
гида бобосндан капалаклар омад келтириши ?^ацида
эшитган эди. I^opa чигиртка, калтакесак ва бед а нинг
тУрт парракли япрори \ам омад элчилари экан.
— Худди шундай, —деди кария Сантягонинг хаёл-
ларига жавоб тарзида. —Бобонг хак. Сен йулдан ада-

41
шиб кетмаслигинг учун яратилган аломатлар - ана
шулар.
Шундай деб к;ария яктагннннг ёкасини сермаб,
куксини очди, хайратда колган Сантяго кеча ярк;праб
кузини олган нарсанн эсладм. К,ариянинг кимматбахо
тошлар билан безатилган, куйма олтнндан к,илинган
нишонни буйнига такиб юришн бежиз эмас. У
Хакикатан хам шох; булса керак, карокчилар хужум
Килмаслиги учун кийимини узгартирнб юрнбди ч о т .
Кария олтин нишондаги ок ва кора тошни кучириб
олнб, Сантягога узатди:
— Мана, ол. Бу тошлар Урим ва Туммим дсйилади.
Ок, тош - *ха» дегани. кора тош - «йук» деган маънони
билдиради. Аломатларни англашда иккилансанг. улар
сенга ёрдам беради. Сурасанг бас - жавоб берншади.
Умуман олганда, - давом этди кария, - уэииг к;арор
К абул килишга харакат кил. Энди хазина эхромлар
ёнида эканлигини биласан , олтнта кУйингни эса сенинг
Карор к а б у л килишингга ёрдам берганим учун оламан.
Йигитча тошларни копчирига солди. Бундан буёга-
га таваккални Худога килиб, факат узи карор кабул
Килади.
— Ёдингда сакла - Оламда хамма нарса бир бутун.
Ёдингда сакла - аломатлар гапиради. Ёдингда сакла -
энг асосийси, сен уз Такдиринг йулидан охиригача
боришинг лозим. Энди эса сенга кискагина бир риво-
ятни айтиб бераман:
Бир савдогар бахтнинг сир-асрорини билиб келиш
учун углини энг улут донишманднинг хузурига юбо­
рибди. Йигитча кирк кеча-ю кнрк кундуз сахрода
юрибди, нихоят бир т о р н и н г тепасидаги олиймаком
Касрни курибди. У кидириб юрган Донишыанд уша
ерда яшар экан.
Йигитча кутилмаган манзарага дуч келибди, каср
узлатга чекинган такводорнинг кимсасиз даргохига
Ухшамас, одамларга тула экан: савдогарлар уз молла-
рини мактаб, у ёкдан-бу ёкка зир югуришар, бурчак-

42
бурчакларда туда-туда одамлар гаплашиб туришар,
машшокдар созидан майин куйлар таралар, ме^мон-
хона Уртасида эса энг танк^с ноз-неъматларга т^ла дас-
турхон тузалган экан.
Донишманд ме^монлари билан шошилмасдан са-
лом-алик igt\n6 юрган экан. Йигитча навбати келиши-
ни икки соатча кутибди.
Них;оят, Донишманд йигитчанинг не мак;садда кел-
ганини эшитибди, аммо бахтнинг сир-асроридан во-
к^ф к,илишга х;озир фурсати йу^лигини айтибди. Йи­
гитча к,асрни айланиб, сайр ^илиб чикишни ва икки
соатлардан сунг шу ме\монхонага цайтиб келишни
таклиф ^илибди.
■Сенга яна бир илтимосим бор, - дебди у йигитчага
икки томчи cf томиэилган чойкошикни узатиб. - Бу
к;ошик^ани узинг билан олиб юр, фацат э^тиёт бул, ёки
тукилмасин».
Йигитча кошикдан куз узмай икки соат давомида
Касриинг зиналаридан чикибди, тушибди, ни^оятДо-
нишманднинг ёнига цайтиб келибди.
*Хуш, - дебди у, - емакхонадаги эроний гиламлар
сенга ёкдими, мо^ир борбонлар унлаб йиллар давоми­
да парвариш килган бордаги дарахтлар ва гуллар маъ-
^улми? Менинг кутубхонамдаги цадимнй ^улёзмалар,
терига битилган китоблар-чи?»
Уялиб колган йигитча бу ажойиботларнинг \еч би­
рини куролмаганннн, бутун эътибори ишониб топши-
рилган икки томчи ёгда булганини тан олибди.
«Орцангга кайт ва менинг уйимдаги барча муъжи-
заларни куздан кечир, - дебди Донишманд. - Одам-
нинг цаерда ва кандай яшаётганини билмай туриб,
унга ишониш мумкин эмас>.
Йигитча к^лида чойкошик; билан яна дадлизлар ва
хоналар буйлаб каср сайрига йул олибди. Бу сафар у
Узини эркин тутиб, хоналарни безаб турган осори-ати-
Каларни, санъат асарларини томоша далибди- Борларга
ва ^асрни ураб турган торларга мгщлиё булибди, гул-

43
ларнинг гузаллигига, суратлар ва х;айкалларнинг мо-
зрфона жойлаштирилганига к;ойил к,олибди. Дониш-
манднинг ёнига ^айтиб, кУрганларини батафсил
сузлаб берибди.
- <Хуш, энди айт-чи, мен тукмасдан к,айтариб олиб
кел, деб илтимос килганим - икки томчи ёк к;ани?* -
деб сурабди Донишманд.
Йигитча караса, ^лидаги к;ошикда ёрдан асар х;ам
к;олмабди.
■Сенга берадиган битта-ю битта масладатим худди
ана шу эди, - дебди йигитчага донолар доноси. - Бахт-
нинг бутун сиру асрори - дунёнинг муъжизалари ва
гузаллигини бус-бутун. куриш, ва курар экансан, чой
t^ouiut^dazu икки томчи ёгни л;еч г^ачон унутиб
Ъуймасликдак
Сантяго ривоятни эпгитиб, узок жим к;олди. К,ария
унга нима демокчи эканлигини англаб етди. Чупон
дунё кезишни яхши куради, лекин х,еч качон уз куйла-
рини унутиб куймайди.
Шоз^ Маликсиддик; Сантяго га диктат билан тики-
либ турди-да, кулларини бирлаштириб, унинг боши
узра з^авода сирли бир шаклда айлантирди. Сунгра
куйларни олдига солиб, уз йулига равона булди.

44
СЛ£ллазамонлар м аврлар куриб кетган цадимий
калъа муъжазгина Тариф шазфига салобат бахш этиб
турарди. Агар минорага чикиб назар ташланса, мак-
кабодрок сотувчининг кучма дукони жойлашган май-
дон кафтда тургандек намоён булади, з^атто уфкдан
Африка соз^иллари дам элас-элас кузга ташланади.
Уша купи Салим шозр* Маликсиддик юзини кунчикар
шамолига тутганча, калъа девори устида утирарди.
Куйлар эса такдирларида бирваракайига юз берган
шунча узгариш лардан безовталаниб, янги хужайини-
дан узокрокда тудалашиб туришар, уларни з^р до-
имгидек бир нарса - емиш кизиктирарди.
Сафарга шай турган кичкина кемага тикиларкан,
Маликсиддик бу йигитчани энди деч качон к&йта
кУрмаслиги дакида уйларди, Ибродим билан цам худ-
ди шундай булган эди. Ундан бирини бериб кетгач,
уни кдйта учратмади.
Умрбокийларда орзу-давас булмаслиги керак, чун-
ки уларнинг бу фоний дунёда уз йуллари йук. Шунга
Карамай, Маликсиддик Сантяго исмли бу йигитчага
омад ёр булишига калбининг туб-тубидан, пиндона
хайрихок эди.
«Афсуски, у козирок менинг номимни з^ам унутиб
юборди, - деб уйлади у. - Исмимни яна бир бор эсла-
тиш керак эди. У мени - номаълум карияни «Салим
шоки, Маликсиддик*, деб хотирлаши лозим.
У куэларини осмонга тихди ва бироз зсижолат булиб
пичирлади:
- Эй, Тан грим, биламан, Сенинг наздингда булар-
нинг бари уткинчи, бедуда. Лекин баъзан бу картай-
ган шоз^нинг кам узидан рурурлангиси келиб щолади.

45
«Снрли жой экан бу Африка», - деб хаёлидап утказ-
ди Сантяго.
У кичкнна тамадцихонада утирарди - бундай ош-
хоналар ушбу ша^арнинг тор кучаларида ?;ар кдцам-
да учрарди. Бир неча одам каттачилимни кУлма-кУл
Килиб навбат билан чекншарди. Бу пайтгача у жуда
куп нарсаларни куришгаулгурди: кул ушлашиб юра-
днган эркакларни ,\ам, юзлари ёпилган аёлларни ^ам,
баланд мезанага чикнб, бор овозн билан азон аитади-
ган суфиларни .%ам, уларнинг овози чик;иши билан ат-
рофдага одамларнинг тиз чукканини ва пешоналари-
ни ерга к;адашганини
•Мусулмонлар улкаси. Уларнинг урф-одатлари■, -
дерди у уз-узига. У болалигида кишлоридаги черков-
да Мукаддас Ёкуб сувратини курган эди - маврлар
устидан талаба. козон ган голиб кУ’лнда килич, ок от-
нинг устида эди, унинг каршисида эса юзтубан туш-
ган, дарразаб киёфали, х;озир Сантяго билан тамадди-
хонада утирганларга жуда ухшаб кетадиган одамлар
тасвирланган эди. Йигитчанинг жуда кайфияти тушиб
кетди - у узини дунёда якка-ёлриз кол гандай хис
КИларди.
Бунин г устига, сафарга жунаш талотупида бир нар-
сани умуман назардан кочирган экан, бу эса хазина-
га йулни узок вактлар борлаб куйиши мумкин эди. Бу
мамлакатда хамма араб тилмда гапирарди.
Тамаддихона хужайини унинг ёнига кслди ва Сан­
тяго кушни устолдагилар ичаётган нарсадан олиб ке-
лишини имо-ишора билан тушунтирди. У эса аччик
дамланган чой булиб чякди. Йнгитчага бундан кура
шароб маъкулрок эди.
Туррисини айтганда, майда-чуйдалар унчалик
адамиятга эга эмас - асосийси, хазнна ва унга кандай
етиб бориш хакида уйлаш лозпм эди. Цуйларни сотиб
мумайгина пул килди, мана 1[Унтаги д а турибди. Пул -

46
пул-да, сехрли кучини к^рсатишга хам улгурди - пул
б^лса одамга ёлгизлик х;ам унча билинмайди. Тез ора-
да, бор-йуги бир неча кундан с^нг у эхромлар ёнида
билади. Соф олтиндан куйилган лавх; осиб олган ок;со-
цол бир туда куй деб, уни лак,иллатмагандир.
У йигитчага аломатлар хакида гапирганди ва Сан­
тяго *ам бла-озни кечиб утаркан, ф ацат шуларни
уй лард и . Гап нима ^акдалигини у англарди: Андалу-
сияни кезиб юрганда, ер ва осмондаги аломатлар ни-
малардан о гох; этишини йигитча Урганиб олган эди.
Куш каердадир пусиб ётган илондан хабар беради; бу-
талар эса як,ин орада булок ёки дарё борлигини бил-
дириб турадн. Буларнинг ^аммасига уни к^йлари
Ургатган.
«Агар \аммасига Худо рахнамолик килаётган бУлса,
у менинг хам адашишимга йг?л куймайди», - деб уйла­
ди Сантяго ва бироз тинчланди. Хатто чой хам аввал-
гидай аччик туюлмади.
— Сен кимсан, орайни? - ногахон испанча савол
янгради.
Сантяго бирданига енгил тортди: у аломатлар
Хакида Уйлаётган эди, мана, аломат хам билдирилди.
Мурожаат цилувчи оврупоча кийинган, карийб у~зи-
нинг тенгдоши экан. Факат терисининг ранги унинг
шу ерлнк эканлигини билдириб турарди.
— Испанчани сен каердан биласан? - скради Сан­
тяго.
— Бу ердагиларнинг деярли хаммаси билади. Ис­
пания икки соатлик йул.
— Утир, сени мехмон килмокчиман. Узингта хам,
менга хам шароб буюр. Чой менга ёкмайди-
— Бу мамлакатда шароб ичмайдилар, - жавоб бер-
ДИ у. - Дин такиклайди.
С^нгра Сантяго унта эхромларга етиб бориши ло-
зимлигини маълум килди. Хазина хакида хам лакил-
лаб кУйишига сал коддн, лекин вактида тилини тиш-
лади: ким билади, ёрдамлашгани учуй w сяфатида

47
хазинанинг бир крлсмини талаб к^1лса-чи, у цариянинг
сузларини эслади: узингга тегишли булмаган нарса­
ни ваъда бермаслик керак.
— Мени э^ромларгача олиб бороласанми? Ха^инг-
ни тулар эдим.
— Сен уларнинг к,аерда эканлигини х;еч булмаса
тасаввур к?1лоласанми узи?
Сантяго тамаддихона хужайини уларга як^нрок;
келганини ва су^батларига диктат билан кулок; тута-
ётганлигини сезиб к;олди.
Унинг олдида гапиргиси келмади, лекин тезда то­
пила к;олган бу йулбошчини к^лдан чик^ариб юбориш-
дан чучирди.
— Бутун бошли Сазфои Кабирни кесиб утишинг
керак, - деди йулбошловчи. - Бунин г учун эса пул ке­
рак булади. Пулинг борми узи?
Сантягони бу савол ^айрон цолдирди. Лекин у кдри-
янинг сузларини эслади: «Агар сен бирор нарсани чин
дилдан хоздасанг, ниятинг амалга ошиши учун бутун
Одам мададкор булади». Сунгра чунтагидан пуллари-
ни олиб, арабга курсатди. Тамаддихона хужайини я н а-
да як?-шрок келиб, уларга бакрайиб туриб олди, сунгра
з^алиги йигитга арабчалаб бир неча суз айтди. Сантя-
гога хужайиннинг недандир жал/м чицаётгандай ту-
юлди.
— Кетдик бу ердан, - деди чалиги йигит. - У биз-
нинг бу ерда утиришимизни хо^ламаяпти.
Сантяго хурсанд булиб Урнидан турди в а чо й н и н г
J^aiqHHH туламокчи булди, л ек и н хужайин унинг 1^лига
мавдсам ёпишиб, нималарнидир гапира б о ш л а д и .
Сантягонинг унинг 1^улидан халос булишга кучи етар-
ди, аммо у узга мамлакатда эди ва бундай л о л л а р д а
Узини ^андай тутиш кераклигини билмасди. Бахтига
янги таниши хужайинни итариб юборди ва Сантяго­
ни тамадлихонадан кучага етаклаб чикди.
У сенинг пулларингни тортиб олмокчи эди. Тан­
жер Африкадаги бошца ша\ардарга ухшамайди. Бу

48
ер бандаргох;, бандаргох; эса фирибгарлар макони де-
гани.
Бу йигитга ишонса булади. Шундай к^лтис пайтда
ёрдам берди. Сантяго яна ч^нтагидан пулларини олди
ва к,айта санади.
— Эртагаёк; эзфомлар томон зкунашимиз мумкин,
- деди араб. - Лекин, аввал иккита туя сотиб олиши-
миз керак.
У з^амённи Сантягонинг ^улидан олди.
Улар Танжернинг х&р хил нарсалар билан савдо
^илувчи дукон-у пештахталар тик^либ ётган тор куча-
лари билан илгарилаб, бозор майдонидан чициб
цолишди, бозор куп минг кишилик издиз<;ом билан
тулган эди - одамлар сотишар, олишар, савдолашар,
жанжаллашар эдилар. Кукат-у мевалар зсанжарлар
билан, гиламлар турли зсил чилимлар билан аралаш-
куралаш ёйиб ташланган. Сантяго пулларининг з^ам-
масини олиб кЗ'йган йулдошидан кузини узмасди.
Пулни к,айтиб олмокчи з^ам булди-ю, лекин без^урмат-
лик булмасин, деб андиша килди. Бу мамлакатнинг
одоб к;оидалари ва урф-одатлари унга номаълум эди.
•^ечциси йук;, - деб уйлади у, - уни диктат билан ку-
затиб бораяпман-ку, шунинг узи етарли, ундан устун
эканлигимни билдиради».
Ногадон турли-туман буюмлар уюми ичидаги бир
^иличга к^зи тушиб цолди, бундай гузал наличии з^али
умрида курмаган эди: кини кумушдан, дастаси igiM-
матбаз^о тошлар билан безалган ва сирланган. Сантяго
Мисрдан к^йтиб келгач, албатта шунацасндан битта
сотиб олишга карор килди.
— Сура-чи, мана шу канча тураркан, - деди у уги-
рилмасдан уз йулдошига. Шу лазра у ^иличга карай -
ман, деб икки дакикага чалгиганини аягдади. Юраги
шув этиб кетди. У орцага карашга ^р^арди, чунки куз
Унгида кандай манзара намоён булишини сезиб турар-
ди. Яна бир неча лаз^за »^иличдан нигозрши узмай тур-
ди. Сунгра журъатини жамлади ва орчагаугарилди.

49
Атрофда бозор кайнаб-тошар, одамлар у ёкдан-бу
ёкка зир югурар ва овозлари борича бакирар, ёнгок;-
лар, мис идишлар-у кукатлар аралаш-куралаш ёйи-
либ ётар, култиклашган эркаклар ва чодра ёпинган
аёлларутар, чор атрофии номаълум таомларнинг з;иди
тутган - фак;ат унинг бояги хамро^и ^авога сингиб
кетгандек эди.
Сантяго даставвал издихомда бир-биримизни
йукотиб куйдик, деб узини ишонтирди ва жойидан
кимирламай туришга ка pop килди - балки у кайтиб
келиб колар. бирмунча фурсатутди: баланд минората
бир одам чикди ва бор овози билан нимадир. деб кич-
Кирди - шу захотиёк з^амма тиз чукди, пешоналарини
ерга кадашдн ва улар хам куйлай бошлашди. Сунгра,
худди тиришкок чумолилардай бирданига буюмлари-
ни йикиштиришди, дукон ва пештахталарини ёпиш-
ди. Бозор бум-буш булнб колди.
Ва куёш хам осмонни тарк эта бошлади; Сантяго
Куёшни узок кузатди - майдонни куршаб турган ок
уйларнинг томлари ортита беркингунича ундан к^з
узмади. Сантяго эслади: бугун к уёт ётогидан бош
к^тараётганда. у хали бошка китъада эди, чупон эди;
олтмишта кУйнинг эгаси эди, мовутчинннг кизи би­
лан учрашувни кутаетгаи эди. Хали тонгдаёк к^^йла-
рини яйловга олиб киргач, унга ннмалар содир були­
ши олдиндан маълум эди.
Энди эса, худди шу куннинг окшомида у бошка
мамлакатда - бетона юртдаги бетона одам, хатто бу
ерликларнинг тилини хам билмайди. У энди чупон хам
эмас, у бор нарсасидан мосуво булди - аввало пулла-
ридан, демак, энди з^аммасини кайтадан бошлаш учун
ортита хдм кайтолмайди.
«Бу кургуликларнинг барчаси куёш чи*иб ботгуни-
ча руй берди-я», - деб уйлади йигитча. Уз долита ачи-
ниб кетди ва з^аёти кутилмаганда бу кадар узгариб кет-
ганидан цаттик кайрурди.

50
Йиглай деса, уят булади. У хатто уз куйларининг
ёнида хам йиклашдан уяларди. Лекин нима к;илсин,
бозор майдони аллак;ачон бушаган, у эса ёп-ёлриз ва
ватанидан хам олисда.
Сантяго йиклаб юборди. Надотки, бор-йуги уз ту­
ши га ишонадиганларга Худо шунчалик бешафк;ат
булса!
«Мен уз куйларимни бокдётганда бахтли эдим ва ат-
рофимга хам бахт таратардим. Мен хузурларига
борсам, одамлар кувонарди ва азиз мехмонларидай
хабул кгилишарди.
Энди эса мен рамзада ва бахтсизман. Ва энди нима
Хилишимни хам билмайман. Битта одам мени алда-
гани учун, энди хаммага шубха билан харайман, ёвуз
ва бадгумон кимса буламан. Кимки хазинани топса,
мен улардан нафратланаман, чунки бу менга насиб
хилмади. Мен узимдаги арзимас нарсага ёпишиб ола-
ман, чунки бутун дунёни англамох учун энди ожиз ва
нотавонман».
У бирор бир егулик - хеч булмаса ёр билан бир бур­
да нон к,олмаганмикин, деб хопчирини очди - лекин
ундан к^лин китоби, камзули ва хария берган иккита
тош чикл и.
Буларни куриб Сантяго бехиёс бир енгиллик туйди.
Ахир, к^рия сов Fa хилган бу иккита химматбахо тош
эвазига олтита хУйини берган эди. Уларни сотса, олам
- гулистон: чипта харид хилади-да, ортига кдйтади.
•Лекин бу сафар эсимни йУхотмайман», - уйларди у,
- хопчиридан тошларини олиб чунтагига яшираркан.
Бу ахир бандаргох шахар, бандаргох эса - узини ту-
наб кетган йигит айтгандай - фирибгарлар макони.
Тамаддихона хужайини нега бу цадар кизишгани-
ни Сантяго мана энди англади - у халиги шерикка
ишонмаслик кераклигини йигитчага тушунтириш
учун жон-жахди билан харакат хилган экан.
•Мен бошхалар кандай булса, худди шундяйман:
орзуларимни хакихат урнида хабул хиламан ва дунё-

51
ни .^ам узи к;андай булса шундайлигича эмас, мен к;ан-
дай куришни хо^ласам шундай кураман».
У яна тошларни куздан кечира бошлади. Уларни
авайлабгина силади - ушлаб курса, иссик^ина эди.
Мана бу - х,озирча узида булган *а^икий хазина, улар-
га тегинсанг, бас, рух,инг енгил тортади. Тошлар Сант­
яго га царияни эслатди. Унинг юра гида яна к^риянинг
сузлари акс-садо берди: «Агар сен бирор нарсани чин
дилдан хох^асанг, ниятинг амалга ошиши учун бутун
Олам мададкор булади».
Бунинг хак^щат эканлигини Сантягонинг тушунги-
си келарди. У чунтагида бирор чацаси \ам йуц, бозор
майдонининг уртасида лол котган ва куйларини твер­
да тунатиш з^анида уйлашнинг з^ам з^ожати йук; эди.
Лекин фшматба^о тошлар у яцинда шох; билан учраш-
ганини к,атъият билан исботлаб турарди, к^ария унинг
х,аёти ^ак^адаги з^амма нарсани биларди: з^атто отаси-
нинг м илтирини сурам асдан олганини з^ам, з^аётидаги
биринчи аёл з^ак^да з^ам...
•Тошлар сенга аломатлар маъносини уцолмай к;ол-
ганингда ёрдам беради. Булар - Урим ва Туммим де-
йилади», - эслади йигитча.
Сантяго уларни яна чунтагидан чикарди, турваси-
га солди ва синаб курмок^чи булди. Кдрия, саволларни
аник, бериш керак, тошлар узи истаётган нарсани аник
биладиганларгагина ёрдам беради, дегаи эди. У, кари-
янинг о к; фотиз^си з^алиям узига з^амрозу*и эканлиги­
ни суради ва к^лини к,опчиридан чш^арди.
— Ха, - деб жавоб берди тош.
— Мен хазинани топаманми? - суради Сантяго.
У кулини яна ^опчирига тикци ва тошларни аралаш-
тириб жавобни олиб кУрмоцчи эди, иккала тош хам
тешикдан тушиб кетди. У э с а негадир к о п ч и р и н и н г
тешигинй олдинрок, сезмаган хдм экая. Сантяго ер-
дан тошларни териб олиш учун эгилган з^ам эдики,
калласига бир янги фикр келиб к°лди: «Аломатларни
англашга ва уларга эргашишга Урган* —деганди дария-

52
Аломат! Сантяго кулиб юборди. Сунгра ердан тошлар-
ни олиб, к,опчирига солди. У тешикни ямашни хаёлига
х;ам келтирмади - агар тошлар хохдаса истаган вак;т-
да таищарига чик^б кетиши мумкин. У, шундай нар-
салар борки, уз такдирингдан к;очишга уринмаслик
учун улар хавда яхшиси сурамаган маъкулрок; экан-
лигини тушунди.
«Ахир, мен кдрорни узим к^бул кдламан деб к^рия-
га суз бергандим-ку» - деди у уз-узига.
Лекин тошлар, кэдэия хамон у билан бирга эканли-
гидан хабар бердилар ва бу Сантягонинг ишончини
ян ада мустахкамлади. У бум-буш майдонни яна бир
бор куздан кечирди, лекин энди аввалгидай умидсиз-
лик билан эмас. Умуман, унинг к^аршисидаги дунё хам
бегона эмасди - шунчаки янги дунё эди.
Ахир, унинг азалий истаги шу эди-ку - янги дунё-
ларни англаш. Мабодо унинг такдирида эхромларга-
ча бориш битилмаган булса хам, хохлаган бир чупон-
дан кура купрок; нарсани куришга эришди.
•Бор-йури икхи соатлик йулдан сунг бутунлай бош-
ца олам борлигини били шганда эди», - деб уйлади у.
Янги дунё унинг царшисида бозорнинг улик май-
дони киёфасида ястаниб ётарди. Лекин у бу майдон
хаёт билан кдйнаганини хам куришга улгурди ва буни
Хеч цачон унутмайди. У кд!лични хам эслади: албатта,
икки даки^алик махлиёликка жуда киммат тула-
ди, лекин бунака килични илгари курмаган эди. Сант­
яго дафъатан англади - дунёга фирибгарнинг бахтсиз
курбони ва ёвуз одамнинг кузи билан хам, хазиналар
ва саргузаштларнинг жасур изло вч ней кузи билан хам
Карай олиши мумкин экан.
- Мен - хазиналар ва саргузаштларнинг жасур из-
ловчисиман, - дея рулдиради у уйкута чумар экан.

53
УЛлмдир унинг бикинига туртгач, уйтониб кетди.
Сантяго кок; уртасида тунаган бозорга яна жон кир-
ган эди.
Одатича куйларини излаб атрофга аланглаган Сант-
ягонинг уйкуси батамом учди ва у*зннинг янги дунёда
эканлигини эслади, лекин бундан гамгин булмади, у
бахтли эди. Энди корин туйдираман, деб еандирок-
ламайди - у хазиналар томон иуд олади! Чунтагида бир
чак;а -\;ам йук, аммо бунинг Урнига *аётга ишонч бор.
Кеча тунда у узига саргузаштлар изловчиси такдири-
ни танлади: у китобларда Укиган ка^рамонларга ухша-
ган булади.
Йигитча сокин кадамлар билан майдонни айланиб
ута бошлади. Сотувчилар дрхонлари ва пештахтала-
рини очишарди, у ширинликлар сотувчисига пештах-
тасини куйиш ва молларни ёйишга ёрдамлашди.
Ширинликлар сотувчиси жилмайди: у мамнун эди,
чунки нима учун яшаётганлигини яхши биларди, шу-
нинг учун хам янги мехнат кунига кувонч билан тай-
ёргарлнк курарди. Унинг табассуми йигитчага кария-
нинг - сирли шох Маликсиддицнинг табассумини эс-
латди.
«У ширинликларни дунё кезиш учун ёки мовутчи-
нинг кизига уйланиш учун пишираётгани йу*. Унгауз
машрулоти ёкади», - деб уйлади йигитча ва уша кари-
яга ухшаб бир карашдаёк одамнинг уз йулига на*а-
дар я кин ёки узок эканлигини аниклаш мумкинлиги-
ни хам англади.
«Бу шунчалик оддийки, илгарилари мен буни нега
тушунмаган эканман?»
Соябонни тортиб Урнатишгач. кандолатчи унга 6и-
ринчи пиширилган бурирсоедан тутди. Сантяго уни
ишта^а билан еди, миннатдорчилик билдирдн ва
йулига равона булди. Шу пайт, ногахон англаб к°лдн,
ахир, улар соябонни Урнатаётганда кандолатчи араб-

54
ча гапирди-ку, у эса - испанча, лекин икковлари >;ам
бир-бирларини тушунишди.
«Демак, шундай бир тил борки, у сузларга 6ofahk;
эмас, - деб уйлади у. - Мен шу тилда ^уйларим билан
гаплашардим, мана энди одамда з^ам синаб курдим».
«Борлик, бир бутунликдир», - к;ария шундай деган
эди. Сантяго аломатларни назардан к;очирмасликучун
Танжер кучаларини шошилмасдан айланиб чик^шга
ахд к^лди. Бу сабру тоцатни талаб циларди, сабру то-
цат х;ар бир чупоннинг энг биринчи урганадиган хайр-
ли амалидир. Ва яна йигитча куйлардан Урганганла-
ри х;ам, бу янги дунёда унта албатта аск;отиши з^ацида
уйлади.
•Борлик, бир бутунликдир*, - Маликсиддицнинг
сузлари яна эсига тушди.

55
Чинниворлар сотувчиси >s^P тонг уни цамраб ола-
диган мах,зунлик ила яна бир янги куннннг оламга
ёйилишини кузатиб утирарди. Ана шу тору танг куча-
даги, харидор камдан-кам бош сук;адиган д^кончада
утирганига х;ам, мана, уттиз йил булибди. Энди *аёти-
да бирор бир нарсани узгартиришнинг х,ам мавриди
утди, унинг бутун билган касби-кори шу - биллур
идишлар (чинниворлар) сотиш. Вак;ти замонида бу
дукончадан пулдор араб савдогарлари, инглиз ва
француз кончилари, олмон аскарларининг к,адами
узилмасди. Уша пайтларда чинниворлар билан савдо
кдлиш энг сердаромад иш эди. У бойиб кетишни, ёши
бир жойга етганда, гузал хотинлари атрофида парво-
на булиб, х^ётини безашини орзу к^иларди.
Лекин замонлар узгарди, шахдр з^ам аввалги ша-
х;ар эмас. Танжер як?шидаги Сеута шазфи жуда тез
ривожланди ва савдо маркази \ам уша ё ^ а к^чди.
Хамсоя савдогарлар кучиб кетишди, факат куйирок;-
да бир неча дуконча цолди, холос, харидорлар эса бу
дуконларга кириш учун ток^а чицишдан эринишар-
ди.
Аммо чинниворлар сотувчисининг шу ерда колиш-
дан узга чораси йук; эди. Уттиз йил чиннивор олиб со­
тиш билан шурулланди, энди х^ётини узгартиришга
вакг Здтан эди.
Эрталабки фурсати яккам-дуккам йуловчиларни
кузатиб утириш билан утди. Унга бу манзара *ам, бу
к^чадан ^тувчиларнинг *аёти х^м куп йиллардан буен
беш к^лдай маълум эди. Тушликка яцин дукон ойна-
си ёнида яхши кийинган ёшгина бир йигитча тухта-
ди. Унинг бу ерлик эмаслиги кУриниб турарди Чин­
ниворлар сотувчисининг бунацаларни кУравериб кУзи
пишиб кетган, бир каРаШдаёк йигитчанинг пули
й ^ т н и билди. Шунга карамасдан, йигтча кетгун-
ча тушликка сабр цилиб туришга карор ^дди.

56
эшигига бу ерда чет тилларда хам гапиравериш мум-
кинлиги х;ак,ида ёзиб куйилган эди. Сантяго дукон
хужайини пештахта ёнига келганини курди.
— Мана бу пиёлаларни ювиб беришимни хохлай-
сизми? - деб скради йигитча. - Бундай ахволда уни
Хеч ким сотиб олмайди.
Хужайин жавоб бермади.
— Эвазига менга бирор бир егулик берарсиз.
Хужайин мик, этмай йигитчага тикилиб тураверди.
Сантяго к^тъий харакат цилмаса булмаслигини тушун-
ди. Унинг к,опчигида камзули бор эди - барибир сах-
рода кераги булмайди. Камзулини олиб пиёлаларни
артишга киришди. Ярим соатдан сунг яркираб-яш-
наб кетди, худди шу пайт икки киши кирди-да, бил-
лур буюмлардан харид килди.
Сантяго ишини тугатиб, хужайиндан егулик суради.
— Кани, юрак;ол мен билан, - деди у.
Сунгра эшикка «Тушлик вак^ги» деган когезии осиб,
Сантяго ни кучанинг юцорисидаги кичкина ошхонага
бошлади. Улар тамаддихонадаги яккаю я гона Урин-
дикни эгаллашди.
Чинниворлар сотувчиси кулди:
— Идишларни тозалашингнинг хам хожати йЗ?к эди.
Хуръони каримда оч одамни туйдириш буюрилган.
— Унда нега мени тухтатмадингиз?
— Чунки пиёлалар кир булиб кетганди. Иккаламиз
Хам миямизни ифлос нарсалардан поклашимиз лозим
эди.
Овкатланиб булишгач:
— Дукон имда ишлашингни истар эдим. Бугун сен
биллур пиёлаларни тозалаётганингда иккита харидор
келди - бу яхши ало мат, - деди у.
•Одамлар аломатлар хакида куп гапиришади, —деб
Уйлади чупон, - аммо нима х&КДО гапиришаётганла-
рини узлари англашмайди. Узим хам Хеч нарсадан
хабарим йук. шунча йил куйларим билан сузсиз тил-
да гаплашдим - ку».

57
— Хуш, нима килдннг? - сотувчп айтганндан к,ол-
масди. — Меникида ншлашга розимисан?
__Тонггача бутун молннгизни ювнб бераман, - деб
жавоб кдлди йигитча. - Сиз эса Бунин г эвазига Миср-
га етиб боришим учун пул бераснз.
Кария яна кудди.
— Эл;-э. бунака йулга... Мабодо сен йил буй и д^ко-
нимдаги чинниворларни ювганингда х,ам ва сотилган
j^ap бир идишдан \нз улушингни олганингда хам, ба-
рибир, к;арз кутаришга мажбур буласан. Танжер би­
лан Мисрнинг ораси - минг-минг чак^рим сазфо.
Бир лазра шундай сукунат ч^тсдики, гуё бутун ша-
х;ар уйкута чумгандай эди. Бозорлар, молнии мак,та-
ётган савдогарлар, минорага чнциб нбодатга чорлаёт-
ган одамлар, \?ймакор дастали шамширлар ройиб
булди. Орзу-умидлар ва саргузаштлар, нуроний шок;
ва танланган Йул, хазина ва эзфомлар к,аск,кддир из-
сиз сингнб кетди. Бутун дунёга сукунат .\окнм эди,
чунки Сантягонинг кдлби тилдан цолган, ijte рухи уни
тарк этган эди. У на оррикни, на азобни, на умидсиз-
ликни з^ис этар, маънисиз котиб к;олган ннгоз^ларини
тамаддихонанинг эшикларига тиккан куйи ^амма
нарса батамом туташини ва шу лад;зада у ли б колиш-
нигина истарди, холос. Сотувчи кошларини к5п-ариб,
унга хдйрон тикилди - з^алигина, эрталаб бу бола бах-
тиёр эди, шекилли. Энди эса юзида рамангиз булут-
лар: шодликдан a cap з^ам к,олмаган.
— ¥ рлим , ватанингга цайтишинг учун сенга пул бе­
ри шнм мумкин, - деди сотувчи.
Йигитча жавоб кдйтармади. Сунгра Уриидан тур-
да, эгнидаги кийимини т^ррилаб, копчигини к^лтиги­
га кисди-да:
— Мен сизникида ишлашга цоламан, - деди.
Бироз жимликдан dmr к$гшиб 1фйди-
—Менга пул керак, уч-туртта б?лса *ам к*Й сотиб
олмокчиман.

58
иккинчи к;исм

Ёвузлик инсон огзига кираётган


нарсадан эмас, чи^аётган нарсадан
тугилади.

9зганинг та^дирига аралашганлар


уз Таг^диридан мосуво булади.

Одамзод ру,\ининг г^увеати нигохрл-


да булади.

Хазина к^аерда булса, г^албинг ^ам


у ила ерда.
Сантяго дуконда царийб бир ой ишлади, лекин бу
янги юмуш унга жуда ёк^б тушди, деб булмайди. Чин-
ниворлар сотувчиси з^ар кун пештахта ортида утпрар,
йигитчага буюмларга эх^иёт булишни таъкидлаб мин-
гирлагани-минрирлаган эди.
Аммо ишни ташлаб кетишга х;ожат йук, эди, чунки
сотувчи эзма булса х;ам, х;алол, гапида турадиганлар-
дан экан: Сантяго сотилган *ар бир буюмдан уз улу-
шини мунтазам олиб турди, *атто уч-турт танга йигиб
?^ам 1$йди. Лекин бир куни уз жамгармасини capjpi-
соб ^илса, мулжаллаган куй ини сотиб олиш учун яна
шунча йигиши ва бунинг учун яна бир йил ишлашига
тутри келар экан.
— Кучма пештахта ясаб, устига буюмлардан наму-
налар териб куй сак нима кдлади? - деди у хужайин-
га. - Йуловчиларнинг эътиборини тортиш учун уни
дуконга кираверишга куйиб куярдик.
— Биз шу пайтгача х,еч канала кучма пештахтасиз
яшадик, - деди у. - Уткинчилардан бирортаси туртиб
юборади-да, кейин чинниворларим чилпарчин була-
ди.
— Мен куйларимни яйловга олиб тушганимда, улар
^ам бирорта илонни босиб олиши ва илон ча^иб, х^ром
улиши мумкин эди. Лекин чупон билан куйларнинг
Хаёти шу - таваккал.
Сотувчи бу вактда учта кэдах сотиб олмокчи була-
ётган харидорлар билан овора эди. Кейинги пайтлар-
да савдо авжига чиккан, худди бутун Танжердан ха ­
ридорлар ок^б келган замонлар кайттандай эди.
— Ишлар ёмонмас, - деди у харидорлар кетгач. -
Етарлича даромад килаяпман, *адСМай сенга янги бир
сурув сотиб олишга етадиган пул бераман. Сенга нима
етишмаяпти?
Хаётдан ортикча нарса талаб цилишнинг нима ке
рати бор?

60
— Шунинг учунки, аломатларнинг изидан бориш
керак, бу суз йигитчанинг орзидан беихтиёр чикуиб
кетди ва дархол айтганига пушаймон булди: ахир,
Сотувчи шохга х,еч к;ачон дуч келмаган-ку.
«Бу Хайрли Ибтидо дейилади, - к,ариянинг сузлари
ёдига тушди. - Бошловчиларнинг омади келади. Хаёт
хар доим, инсон уз Таедирининг йулидан боришини
хохдайди».
Хужайин эса бу ва^тда Сантяго айтган гапнинг мар-
зини чак^ш билан овора эди. Йигитчанинг дуконга ке-
лишининг узи бир яхшилик аломати булганлиги кун-
дай равшан - пул дарёдай о^иб келарди, бу испан йи-
гитчани ёллаганига хеч к^ачон афсусланмайди. Турри, у
мехнатига кура купрок; пул олаяпти, ^еч^иси йук, - чин-
ниворлар сотувчиси савдонинг бундай юришиб кети-
ши мумкинлигини уйламай, каттарок; улуш белгилаб
куйганди. Сотувчига йигитчанинг уз куйлари ёнига
кдйтадиган фурсати як^н колгандай туюларди.
— Эхромлар сенга нимага керак булиб ^олганди
Узи? - мавзуни узгартириш учун сУради у.
— Менга улар хакида куп гапириб беришган, шу­
нинг учун... - деб жавоб берди Сантяго.
Хазина унинг учун аламли хотирага айланиб цол-
ганди ва улар хакида уйламасликка ^аракат килар-
ди, шунинг учун хам кУрган тушини хужайин га ай-
тиб Утирмади.
— Бор-йури, эхромларга бир караш учун сахрони
кесиб утншнн хохлаётган одамни умримда биринчи
кУришим. Эхромлар дегани, бу - бир уюм тош-да.
Унакасини сен уэинг хам ховлида куриб олишинг мум-
кин.
— Узок сафарлар, саргузаштлар хеч цачон тушин-
гизга кирмагани шундок куриниб турибди, - деб жа­
воб берди Сантяго ва навбатдаги харндорни кутиб
олган и чикди.
Орадан икки кун угаб, кУчма пештахта хакидаги
гапни хужайиннинг узи кузраб к°лди.

61
— Мен янгилнкни хуш курмайман, - деди у. - Мен
Хасанга ухшаган бой эмасман, у хато к,илиб куйиш-
дан курьудайди —бунака ишда у куп нарса йук,отмай-
ди. Сен билан менга ухшаган одамлар эса уз хатолари
учун бир умр товон тулайдилар.
«Тутри», - деб уйлади йигитча.
— Мана энди гапир, сенга нима зарурати бор бу
пештахтанинг? - деди хужайин гапидан к;олмай.
— Мен иложи борича тезрок; уз куйларим ёнига
к;айтмок^иман. Модомики, омад *озир бизга кулиб бо­
дает ган экан, этагидан маркам тутиб колиш керак,
омад бизга к;андай ёрдам бераётган булса. унга хам
шундан ёрдам к;илиш учун кулдан нимаики келса
к^1лиш лозим. Буни Хайрли Ибтидо. деб бежиз айтиш-
матан, ахир. Доим бошловчиларнинг омади келиши-
ни унутманг.
Кдрия бир зум сукут сакдагач. жавоб к;плди:
— Пайрамбаримиз Куръони карим га ва х,аётимиз
давомида мусулмончиликнинг беш фарзига амал к^л-
мок^а даъват этганлар. Энг асосийси, Оллохдан уз га
илох; йукАИГига имон келтириш. Кейингилари - бир
кунда беш ва^т намоз Уциш, Рама зон ойида руза ту-
тиш, мухтожларга шафцатли булиш ва закот бериш...
У яна жим булиб колди. Пайтамбарни ёдга олиши
билан кузларига ёш келди. Гарчи у жонсарак, кизик-
к,он ва бесабр одам б^лса-да, Мухаммад алайхисса-
лом буйрукдарини уринлатган холда умргузаронлик
к^ларди.
Бешинчи фарзни айтмадннгиз, укиси нима? -
скради Сантяго.
Утган куни сен менга, узох сафарлар хакнда кеч
цачон туш кЗфмагандирсиз, дединг. Б?лмаса эшит,
бешиичи фарэ - *ар бир ьф ,т отсуАМОНИИНГ д а .
зиератини амалга ошириши.
Хар биримиэ и г т т и , давомида хсч бумагаНД»
бнр марта мукаддас Макка шалр„га «ж ™ бориши-
„ я з л о ,т , У aH4^ ^ c.

62
да. Ёшлигимда, кулимга уч-турт танга пул тушганда,
^ажга жунашдан кура мана шу дуконни сотиб олиш-
ни афзал курдим. Бойиб мол-дунё орттираман-да, ана
ундан суп г Маккага жунайман, деб хаёл ^илдим. Пу-
лим дам купайди, лекин энди мен х,еч кимга савдони
ишониб топширолмасдим, чунки молларим нозик эди.
Ва х,ар куни дуконим ёнидан утаётган, дажга кетаёт-
ган зиёратчиларни кузатардим: уларнинг орасида бой-
бадавлатлари дам бор эди - изидан унлаб хизматкор-
лар, бутун бошли туяла р карвони борарди - лекин асо-
сий к^исми мендан кура камбаралрок, одамлар эди.
Сунграуларнинг бенидоя бахтиёр ва мамнун долда
х,аждан цайтишларини, эшикларига дожили к белги-
сини Урнатиб куйишларини дам курардим. Ушалар-
дан биттаси - эски калишларни ямаб кун курадиган
ямокчи айтиб берди: садронингуртасидан к^рийб бир
йил юрибди, лекин сира чарчамабди, узимизнинг Тан-
жердаги кушнн мадалладан тери олиб келишга бор-
ганда, ана шундан купрок чарчар экан.
Энди сенга келсак, мана, этфомларни куришни ният
к^либ юрибсан, уз орзуинг амалга ошиишни иштиёц
билан кутаяпсан, мени узингга киёслама.
Мен фа^ат Макка даодаа орзу килишнигина истай-
ман. Садрони пою пиёда босиб утишимни, му^аддас
тош турган майдонга кириб боришимни, унинг атро-
фидан етти бор зиёрат килиб айланишимни ва ана
шундан кейин кулларимни теккнзншимни минглаб
маротаба куз олднмга келтирганман. Атрофимда
кднча одамзод булишини ва менинг овозим хдм уму-
мий зикру сано садоларига сингиб кетишини хар са-
фар ^>'зурланиб тасаввур циламан. Лекин мен тасав-
вуримдагидан узгача булган бирор бир нарсадан даф-
салам пир булишидан куря^ман ва шунинг учун дам
фацат орзу цилишни афзал кураман.
Уша куни у Сантягога кучма пештахта ясашга рух-
сат берди. Хар кимнинг орзуси боища, курадиган туши
оош ка.

63
(Ррадан яна икки ой утди - кучма пештахтанинг
шарофати билан дукончага харидорлар ёшлиб кетди.
Сантяго хомчут кд1либ курд и: агар иш шу за!1лда ке-
таверса, ярим йилдан сунг Испанияга кэйтиши ва олт-
миш бош эмас, икки xjicca купрок; к^н сотиб олиши
мумкин булар экан. Ка Ра бсизки, бир йил утмай суру-
вини яна икки баробар купайтиради, ана ундан ке-
йин араблар билан бемалол савдо-сотик, к,нлаверади,
уларнинг тилини х,ам оз-моз урганиб олди. У бозорда
юз берган уша вок;еадан буён ^озиржавоб тошлар -
Урим ва Тумм им учун к,опчирига к^л сук^лай к^йган
эди, чунки Миср энди унинг учун ушалмайдиган ор-
зуга айланганди, худди Маккаи мукаррама хужайи-
нининг армони булгани каби. У узининг ишларидан
хурсанд, доим Тариф бандаргох^га кемадан ролибо-
на тушиб келишини тасаввур килгани-^илган эди.
«Ёдингда тут, нимани хохдаганингни доим аник би-
лишинг керак», - деганди Маликсиддик;.
Йигитча эса энди буни биларди. Ана шу мацсадига
эришиш учун з^ам тинимсиз ишларди. Балки бегона
юртга бориб к;олиш, у ерда фирибгарга дучор булиш,
алалоцибат бир чаца з^ам сарфламай сурувини икки
з^исса купайтириб олиш тавдири азалига битиб к$т}ил-
гандир?
Сантяго узидан мамнун, кукси рурурга тула эди. У
куп нарсани Урганди: чинниворлар билан савдо
к^илишнинг хадисини олди, сузсиз тилда гаплаша ола-
ди ва з^ар к^ндай аломатнинг сирини билади Бир
куни у кдндайдир харидорнинг -Шунча баландлигаса
чик^б келдик, бу ерда на бир Утирадиган жой, на бир
чанкррингни кондирадиган нарса бор., - деб зо р л а н а-
ётганини эшитиб цолди. Сантяго бу аломат эканлиги-
ни дар*ол пайкади ва хужайннга:
Токда чидиб келаеттанларга чой сотсак кандай
булади? - деди.

64
— Катта янгилик, уйлаб курса булади, - жавоб бер-
диу.
— Чойни эса биллур пиёлаларга куйиб берамиз.
Одамлар хузур к;илади, к;арабсизки, чинниворлардан
сотиб олишни х;ам хохдаб к;олишади. Одамлар к л и н ­
ча чиройли нарсаларга уч булишади.
Хужайин жавоб к^илмади, лекин Сантягога мамну-
ният билан узок; тикилиб к;олди. У кечга як^н навбат-
даги ибодатини адо этгач, дуконни ёпди ва тошйул-
када Сантягога рУбарУ утириб олиб, унга чилим узат-
ди. Деярли х;амма араблар ажойиб, узун найчали чи­
лим чекарди.
— Менга тушунтир, сен узи нимага эришмок^шсан?
- скради у йигитчадан.
— Биласиз-ку, уйимга к;айтмо^чиман, куп к^й со­
тиб олмок^иман. Бунинг учун менга пул керак.
Кария чилимнинг кУрхонасидаги чурларни к^згаб
куйди ва тутунни ичига чукур тортди.
— Ана шу дуконни очганимга уттиз йил булди. Асл
биллурни ёмонидан ажрата оламан, савдо-соти^инг
нозик томонларини беш кулдай биламан. Ишимнинг
маромидан хурсандман ва уни кенгайтиришни %ам
хо^ламайман. Харидорларга биллур пиёлаларда чой
тутмок^исан, биламан, ^аки^атан ^ам даромадимиз
ошади; т^амма нарсани узгартиришга тугри келади.
— Бунинг нимаси ёмон?
— Мен к^андай яшаётган булсам, шундай яшашга
куникканман. Сен келмасингдан аввал тез-тез шун­
дай хаёлларга борардим: умр угиб бораяпти, мен бир
жоида утириб к°лЛим> атрофимдаги дустларим
Каё>^\аргадир кетишяпти, яна кайтиб келишяпти, ка-
содга учрашяпти, яна бойиб кетишяпти. Ана шулар
*а^ида чут^ур бир э^асрат билан уйлардим. Энди ту-
шуниб цолдим, менинг дУконим менинг эцтиежимга,
менинг хофштмга яраша экая. Мен янгилик изламай-
ман ва бу ^андай *ослинишини ^ам билмайман. Мен
Уз ^олимга, узлигимга жудаям куникканман.

65
Йигитча жавоб беришга суз топодмай к,олли. К,ария
давом этди:
- Сени эса Худойнм менга атайдаб юборгаидай
будди. Мен буп'н бошца нарсани тушундим: агар Ад-
до^нинг мар.\аматини к,абуд цидмасанг, у даънатга
айданар экан. Менинг хаётдан бошк;а умидвордигим
йук,, сен эса мени мен учун мавхум бир кедажак сарн
юришга мажбур к^дяпсан. Мен эса номаъдум кенг-
дикдарга,узимнинг кедажакдаги бек;иёс имкониятда-
римга к,араяпман, ангдаяпман ваузимни аввадгидан
ожизрок;, ёмонрок, *ис киля пм ал. Ходбуки, энди
мен жуда куп нарсага эришишим мумкиндигини би-
даман, лекин менга бунинг кераги йук,.
«Яхшиямки, маккабодрок, сотувчисига х^м бирор
нарса демаган эканман», - деб уйлади Сантяго.
Яна анча фурсат удар чилим чекиб утиришди. Куёш
ётотга бош куйди. Хужайин ва Сантяго арабча галда-
шиб утиришарди - йигитча бу тидни урганиб одгани-
дан мамнун эди. Идгаридари, у бутундай бош^ача *аёт
кечириб юрганида, унга куйдар одамдаги хамма сир-
синоатдарни бидиб одишга к,одирдай туюдар эди. Ле­
кин, мана бу араб тилини хеч кдчон урганншолмайди.
«Улар урганишдан ожиз булган яна нималардир
булиши керак, - хужайинга жимгина тикилганча уйда-
ди у. - Хрлбуки, улар емиш ва сув нзлаб топишни би-
лишади, холос. Колаверса, биладиганларинн хам узла-
ри урганишмаган - уларни мен Ургатганман..
Мактуо, - деди узок жимликдан сунг чиннивор-
лар сотувчиси.
— Бу нима дегани?
— Бунинг асл маъносини б идиш учун араб булиб
турилиш керак, —жавоб кидди у. - Лекин тахминий
маъноси - «шундай битилган*.
Сунгра чилимнинг курхонасидаги чурларни учирар
экан, Сантяго эртадан бошлаб биллур пиёлаларда чой
сотиши мумкинлигини айтиб «уйди. \а ё т дарёсини
тухтатиш мумкин эмас.

66
(L/дамлар токда тикка кутарилиб келишар ва энг
тепада ушбу дуконча, чиройли биллур пиёлаларда яхна
ва оромбахш чой уларни кутиб турарди. К^ндай цилиб
дуконга кирмаслик, хушбуй чойдан ичмаслик мум­
кин?!
Бир харидор биллур пиёлалардан бир нечтасини
сотиб олар экан: «Бунака нарсалар хотинимнинг хаё-
лига >;ам келмайди!» - деди. Шу кеча уникига келади-
ган ме^монларни ажойиб пиёлалар билан тонг колдир-
моцчи экан.
Бошцаси эса биллур пиёладан ичганда чой янада
хуштаъм булишини, хушбуйлигини %ам купрок; сад-
лашини уцтирарди.
Учинчиси эса Шаркда цадим-кддимдан чойни бил­
лур пиёлаларда ичишганини, чунки унинг сех;рли кучи
борлигини эсларди.
Куп утмай ушбу кашфиётдан мамма хабар топди
ва бу баландликка одам оциб кела бошлади, уларнинг
чиннифурушликдай эски з^унарга яна нима янгилик
к^'шиш мумкин эканлигини уз кузлари билан курги-
лари келарди. Харидорларга биллур пиёлаларда чой
тутадигаи бошца дУконлар ^ам пайдо булди, лекин
улар бум-буш эди, чунки улар га машакдат билан чи-
киб борилмасди.
Куп утмай дуконга яна иккита ёрдамчи олишга
туррн келди. Энди бу ерда фацат чинниворлар савдо-
сигина булмасди, балки *ар куни юзлаб келадиган
янгиликка ташна мижозларга з^адсиз-^исобсиз чой
^ам сотиларди.
Ана шу тахлит ярим йил Утди.
& шгитча уйтонганда хали куёш чш^маган эди. Бу
тун унинг Африка заминига кадам босганига ун бир
ой-у тук?<^из кун булди.
У атайлаб ана шу кун учун олиб куйилган арабча ок;
яктакни кийди, бошига румол ташлаб, уни туя тери-
сидан к^глинган халк£ билан мазрсамлади, шиппагини
oeFHra илиб, овоз чик,армай пастга тушди.
Шахар хали уйкуда эди. Сантяго мураббо билан бир
бурда нон еди, биллур пиёлада кдйнок, чой нчди, сунгра
дукон бусагасида утириб, чилим чекди.
У бутунлай ёлгизликда, хаёл ва фикрдан хам холи,
сахро хидини олиб келаётган шамолнинг бир маром-
да гувиллашига ^улоц тутиб, чекиб утирарди.
Унинг бармокдари бир даста пулни бетиним тожим-
лар - бу пуллар уз юртига к;айтиб кетиш учун чипта
оли шга хам, юз йигирмата куй га хам, узи келиб дол­
ган мамлакат билан Испания Уртасида савдо кд1лишга
рухсатнома сотиб олишга хам етарди.
Сантяго хужайиннинг уйронишинн ва дукон ни очи-
шини сабр-токдт билан кутди. Сунгра улар биргалик-
да яна чой ичишди.
Бугун мен кетаман, - деди йигитча. - Менинг куй
сотиб олишимга хам, сизнинг Макхага жунашингизга
Хам энди маблар етарли.
Хужайиндан садо чицмади.
— Мени дуо кзиинг, - деди Сантяго катьийрок
к^либ. - Сиздан куп яхшилик курдим
Кария бир суз демасдан чойни шопиришда давом
этарди. Нихоят у йигитчага 5тиридди.
Сен бнлан фахрланаман. ДУконнмга янги \аёт
олиб кирдинг. Лекин билиб кУй: Мен Маккаи мукар-

68
рамага бормайман. Яна шуни х,ам билиб куйки, сен
х;ам х;еч к;ачон куй сотиб олмайсан.
— Ким айтди сизга буларни? - дайратланиб скра­
ди Сантяго.
— Мактуб, - чинниворлар сотувчи к;ария бошк^а с^з
айтмади.
Ва йигитчага ок; фоти^а берди.

69
CWirpa Сантяго хонасига кутарнлди на нарсалар-
ни нигиштириб, учта коп га жонлади. Чнк,иб кетиш
учун эшикка якд1нлашганда, бнрдан бурчакда ётган
чупонлик копчигага кузи тушди. Уни купдан буен
кулга олмаганидан .%атто борлигини .%ам унутиб юбор-
ган эди. Копчикда камзули ва китобн бор эди. У куча-
даги болалардан биронтасига совга кдьшш ипят ада
камзулни олди, шу пайт иккита тош - Урим ва Тум-
мим полга тушиб, юмалаб кетди.
Ана шу лаэцзада йигитча цартайган шо.\ни эслади ва
шунча пайт уни ёдига хам олмаганндан j/эи хайратлан-
ди. Тинимсиз мехмат билан утган бир йилини фак^ат
бир ма^сад - пул йигаш учун сарфлади - у Испанияга
икки кулини бурки га тик^б кайтмок^и эмасди.
«Х,еч к;ачон уз орзуингдан воз кечма, - дегаиди унга
Маликсиддик,. - Аломатлар курсатган йУлдан юр».
Йигитча тошларни ердан олди ва шу пайт уни яна
угла ралати туйгу кдмраб олди, цария шу ерда, ёнида
тургандек эди.
Бир йил машакдатли мехмат билан утди, энди эса
аломатлар кетиш фурсати етганини курсатмокда.
•Мен яна илгари кдндай булсам, уша асл х;олимга
к,айтаман, —деб уйлади у, - цуйларим эса менга араб-
ча гапиришни барибир Ургатишолмайди».
Лекин куйлар унга арабчадан кура мухимрок нар-
сани - дунёда ^амма тушуна оладиган тил борлигини
ургатган эди. У бир йил давомида савдо бароридан
келиши учун жон ~жахди билан харакат киларкан, ала
шу - хаммага тушунарли булган тилда гапирди. Бу тил
илхом ва РУ^иятнинг тили эди, бу тил мухаббат ва завк-
щавк, билан, ишонч ва мехр билан дунбга келадиган
нарсаларнинг, ходисаларнингтили эди. Танжер энди
Сантяго учун бегона эмасди, йигитча бутун думе хам
худди ана шу шахар буйсунганидек, унга буисуниши
мумкинлигини англади.

70
«Качонки бирон нарсани астойдил орзу к;илсанг, шу
орзуинг руёбга ч и р ш и учун бутун олам ёрдам бера-
ди», - нуроний Маликсиддик; шундай деган эди.
Лекин к;ария к;арок^шлар х;ак;ида х,ам, поёнсиз сах,-
родар .\ак,ида .%ам орзу к;илсалар-да, уни амалга оши-
ришни иста майдиган одамлар .^ак^ида ,^ам лом-мим
демаган эди. У яна, эзфомлар бу - бир уюм тош экан-
лигини ва кимнинг хаёлига келса, уз богида х;ам шу-
нак,асини куриб олиши мумкинлигини ^ам айтмаган
эди. Яна, йигитчанинг куй олиш учун пул топганда,
албатта уша ^уйларни сотиб олиши лозимлигини ай-
тишни .\ам цария унутган эди.
Сантяго цопчирини з^ам бошк;а буюмларига
к$шиб куйди. Зинадан пастга тушди. Хужайин эру
хотин хорижликларга хизмат к;илар, яна икки ми-
жоз биллур пиёлаларда чой ичиб, д^конда у ёедан-
бу ёк^а юрарди. Са^ар-мардондан харидорларнинг
бундай куп булиши одатий з^ол эмасди. Сантяго
дафъатан хужайиннинг сочлари Маликсидди^нинг
сочларига жуда ухшашлигини сезиб к;олди. Танжер-
даги биринчи тонг з^ам ёдига тушди, каерга бориш-
ни билмагани, ейишга з^еч ва^оси булмагани, к;ан-
долатчинингунга жилмайгани ва бу жилмайиш Ма-
ликсиддикнинг жилмайишнга жуда ^хшагани *ам
ёдига тушди.
•Худди Маликсиддик бу ерлардан утгандай ва ^ар
бир нарсада, з^ар бир одамда ^з изини, музфини цол-
диргандек, - деб уЧглади йигитча. - Гуё бу одамлар-
нинг х;аммаси з^аётларининг кайсидир бир ла^засида
у билан учрашгандек. Ахир У, рз тавдири йулидан бо-
раёп'анлар билан, албатта, бирга булиши з^акдда га-
пирган эди-ку».
Сантяго зсайрлашмасдан й^лга тушди - бегоналар
олдида йирлашни истамади. Лекин у бу ердаги з^ар бир
буюмни, урганган ажойиб одатларни, одамларни со-
жнишини англа.б турар эди. Ундауз-^зига ва дунёни
забт этишга ишонч пайдо б^лди.

71
«Ахир, мен к,адрдон ерларимга, к;адрдон куйларим-
ни бокиш учун кайтяпман-ку», - деб уйларди у, аммо
бу карорини узига х,еч сингдиролмасди. Ана шу орзу-
сига етишиш учун бир йил ишлади, энди эса бу орзу
лах;за сайин уз кимматинп йук,отиб борарди. Балки
бу нарсалар - умуман орзу ^ам эмасдир?
«Балки чинниворлар сотувчисидай булганим яхши-
рокдир? Худди унта ухшаб умр буйи Маккаи мукар-
рамани орзу килсам-у, барибир йулга отланмасам?» -
деб уйлади у. Аммо кулидаги тошлар гуё унга кари
шохдинг кудрати ва катъийлигинн бахш этаётгандек
эди.
Ралати тасодифни каранг - ёки бу аломатмикан? -
у Танжерга келганида биринчи куни бош суккан та-
маддихонага кирди. Албатта, ушандаги фирибгар
энди йук,. Хужайнн бир пи ела чой олиб келди.
«Хохдаган пайтда чупонликка кайтишим мум кин,
- деб уйлади Сантяго. - Мен куй бока оламан, жунини
киркишни биламан, бу хунар билан доим нон топиб
ейишим мумкин. Аммо, эх;ромларга бориш имкония-
ти эса балким кайтиб келмас. Олтин лавх осиб олган
кария менинг бутун тарихимни айтиб берган эди. Мен
х;ак^кий шох?ш, бунинг устига донишмандни учрат-
ган эдим*.
Сантягони Андалусия водийларидан бор-йури икки
соатлик йул ажратиб турарди, эзфомлар билан унинг
уртасида эса бепоён сах,ро ястаниб ётарди. Аммо у буни
боищача талкин цилиш мумкинлипши -%ам- гарчн бир
иилни з^авога совурган булса-да, хазина томон йул икки
соатга кискарганлигини тушунарди.
•КЗ^йларим ёнига каитишни соринганимни тушун-
са булади - чунки уларни яхши браман, феъл-атво-
рини биламан, ташвиши хдм камрок,. Аммо б и й д а й
сазфонинг нимасини севиш, с о р и ниш мумкин? Лекин
мен излагая хазинани уз баррида яишриб турган худ-
ди ана шу сакро булса, нима килай. Хазинани топол-
масам уйга кдйтаман. Модомики, х;озир пулим бор

72
экан, вадтим бор экан, нега энди бир таваккал к^1либ
курмайман?»
Шу лах,зада унинг кдлби бек^ёс бир кувончга тулди.
Качон хохдаса к^йчивонликка йули очик;. Колаверса,
чинниворлар билан савдо к^илишнинг з^ам ^адисини
олган. Бу дунёда яширилган хазиналар куп, лекин ай-
нан у икки марта бир хил туш курди-ку, боз устига
к;ари шох; з^ам айнан унга учради-ку. Сантяго узидан
мамнун х;олда тамаддихонадан чикди. У хужайинини
мол билан таъминлайдиганлардан бири доим сазфо-
дан утадиган карвонлар билан келишини эслади. Сан­
тяго Урим ва Туммимни кулларида мазикам сик;иб ту­
рарди - ана шу тошларнинг шарофати билан у яна уз
хазинаси томон йул олишга i^apop килди.
•Мен доимо Уз Такдири йулидан борувчилар билан
биргаман», - Маликсиддик^инг сузларини эслади.
Эн г осони: карвонсаройга бориш ва Вадима цилиш-
ганидск, эзфомлар жуда олисдалиги ростми, деб
сураш.

73
^/нглиз кунган карвонсароннинг молхонадан фар-
к;и йук, эдн, тер, чанг. туя ва отларнинг бадбуй хиднга
чндашнинг узи б у л м а с д и . У кимёга дойр журнални
паришонхотирлик билан варак^\ар экан, уйларди:
«Мана шу дузахга тушиш учун ун йил укидммми-а?»
Аммо энди чекинишга нмкон йук,. Аломатлар
курсатган томон Г{ул олиш лозим. У бутун Олам гапла-
ша оладиган ягона тилни урганншга бор умрннн бах-
шида этди - фак^т шунинг учунгина Укиди. Аввалига
эсперанто билан машрул булди, кейин дунё динларнга
Кизикди ва нихоят алкимёга муккасидан кетди. Хознр
эсперантони сувдай билади, жамики диний таълимот-
лар тарихи миридан-сиригача jura маълум, аммо хали
алкимёгар мак,омига эришолгани йук,. Туррн, дастлаб
баъзи бир сир-асрорлар уз пардаснни кутаргандай
эди, хозир эса тадкикотлари бир кадам дам силжи-
маяпти, тошдай к,отди-колди. Бирор бир алкимёгар-
дан ёрдам олиш учун астойдил ха рахат килди - улар-
дан на кумак, на маслахат умид килишнинг хожати
йук экан. Хаммаси узи билан узи овора, ичимдагини
топ, узимбулай хилидан экан, боз устига галати-рала-
ти киликлари бор. Эхтимол, Х,икмат Тошининг сирла-
рини кагпф этолмаганликлари учун улар шундай булиб
колишгандир.
Инглиз, отасидан цолган мероснинг хам каттагина
кисмини бесамар изланишлари йулида сарфлаб булди.
У дунёдаги энг зур кутубхоналарнинг хаммаснни ке-
зиб чикди, алкимё буйича энг нодир, энг кимматбахо
китобларни сотиб олди. Ана шу китоблардан бирида
машхур араб алкимёгари хасида уциб щолди, у куп
йиллар мукаддам Оврупода хам болтан экан, ёши икки
юздан хам ошган экан, Хикмат Тошини топган ва Аба-
дий х,аёт ал-Иликсирини кашф этгаи экан - бу г а л л а р
хдйратланарли бир афсона сифатидагина инглизнинг
ёдида крлиши мумкин эди холос, лекин сахрога килин-
74
ган археологик сафардан к;айтган бир огайниси у ерда
райритабиий кароматлар со^иби булган бир арабни
курганлиги, у Ал-Фаюм вох;асида яшаши ва миш-миш-
ларга к;араганда ёши икки юздан ошганлиги ва хох;-
лаган маъданни олтинга айлантира олиши хак;ида га-
пириб к;олди-ю, унинг тинчи бузилди.
Ииглиз Уша лах;задаёк, ^амма ишлари ва учрашув-
ларинн бекор калган, кутубхонасидаги энг зарур ки-
тобларни саралаб олган ва йулга отланган эди - мана
энди орнлхонага ухшаган тахта бинода бугилиб ути-
рибди, девор ортида эса катта бир карвон сафарга
^озирланяпти, у Сах;ройи Кабирни кесиб утади, Ал-
Фаюм вохаси хам ана шу йул устида.
Инглиз: «Уша лаънати алкимёгарни уз кузларим
билап куришим керак». - деб уйларкан, шу да^и^а-
ларда туяларнинг бадбуй хиди ^ам унчалик ёцимсиз
туюлмади.
Шу пайт оркасига йул копчири осиб олган ёшгина
араб йигити кириб келди ва унга салом берди.
— К,аёкка йул олаяпснзлар? - скради у.
— Сахрога, - деб жавоб берди инглиз ва яна жур-
налига бош эгди.
Суз^батлашишга хозир унинг фурсати йук; эди: ун
йил мобайнида урганган бутун илму амалини хотира-
сида кайта тикламорн лозим эди; алкимёгар унинг
билнминн синаб куриши хам мумкин.
Бу орада йигитча хам ерга чукди ва копчиридан
китоб олиб ^цишга тушди. Инглиз куз кирини таш-
лаб, китоб испан тилида эканлигини курди.
— «Ёмон эмас», - деди ичида, чунки у арабчадан
кура испан тилида яхшироц гапирарди.
Агар бу йигитча \ам Ал-Фаюмга борса, буш пайт.\а-
рида у билан сухбатлашиши мумкин.

75
«слалати х;ол, - деб уйлади Сантяго кумиш мароси-
ми з^ащадаги лав.%а билан бошланадиган биринчи бет-
ни яна к;айта укнр экан. - Мана, к^рийб икки йилдан
буён шу китобни укийман, худди биринчи бетга ки-
шанлаб куйилгандай наригаутолмайман».
Бу сафар унинг ёнида шох; Маликсиддик; булмаса
х;ам фикрларини хеч жамлай олмасди. -Турри карор
Кабул килдимми?» - деган савол .%ам уни мудом фикр-
ларидан чалгитарди. Аммо Сантягога энг му^ими аён
эди: х,ар кандай ишда к;арор кабул килиш - бу уша
ишнинг факат бошланиши. Качонки одамзод бир
к;арорга келиб нимагадир киришса, билингкк, у асов
бир окимга узини ташлабди, оким эса унинг хаёлига
х;ам келмаган бошка бир манзилга олиб кетиши мум-
кин.
«Хазиналарни излаб йулга чикканимда, чиннивор-
лар сотувчисининг дуконида ишлашни тасаввур хам
Килмаган эдим. Худди шу янглир балки мана бу кар-
вон хам менинг кароримдир, мен танлаган мацсад-
дир, лекин карвоннингуз йули \ам сирлилигича к;ола-
веради».
Ёнидаги овруполик хамон журнал Укирди. У Сан­
тягога сухтаси совук одамдай туюлди, чунки йигитча
бинога кирганда инглиз хушламайгина кабул килган
эди. Хечкиси иук - агар у сухбатни узиб кУймаганда,
танишиб з^ам олган буларди.

76
./■'хигитча китобни ёпди - у бирор бир к и л и ри , хатто
китоб укиши билан х;ам бу хорижликка ухшашни ис-
тамади - сунгра чунтагидаги тошларни олди-да, уйнай
бошлади.
— Урим ва Туммим, - хайратини яширолмади ов-
руполик.
Сантяго шошиб тошларини беркитди.
— Сотилмайди, - деди у.
— Э-э-э куйсанг-чи, буларинг арзонгаров тошлар-
ку, - жавоб килди инглиз. - Х,еч бир ноёб жойи йук,
оддий кристаллар. Ер юзида бунаца тошлардан мил­
лион-миллион, лекин тушунадиган одам Урим ва Тум-
мимни бир куришдаёк, танийди. Аммо улар шу юрт-
ларда учрайди деб хаёлимга хам келтирмаган эдим.
— Менга уни шох совра килган, - жавоб килди йи­
гитча.
Хорижлик гуё сузлаш неъматидан махрум булган-
дай сузсиз колди, сунгра шалвираган кулини чунта-
гига тикдн ва худой Сантягоникига ухшаш иккита тош
чик,арди.
— Сен шох билан гаплашдингми? - инглизнинг ор-
зидан чикнб кетди.
— Б^лмасам-чи, шохларнинг чупонлар билан гап-
лашишнни тасаввур килишинг кийин, - деди Сантя­
го, энди уни сухбатни давом эттнриш иштиёки тарк
этган эди.
— Й\;к. нега энди? Хали Уни дунёда хеч ким бил-
маган пайтда, илк бор чупонлар Шохни тан олишган.
Шохларнинг чупонлар билан гаплашиши хеч бир рай-
ритабиий хол эмас. - Инглиз бу йигитча тушунмади
деган уйда кушиб к^'йди: —Бу хакда Инжидда хам,
мен Урим ва Туммим хакида укиган китобда хам ёзил-
ган. Худо фа кат ана шу тошлар оркали башорат
Килишга изн берган. Кохинлар уларни олтин цутилар-
га солиб, кукракларига такиб юришган.

77
Сантяго ана энди бу омборхонага келганидан аф-
сусланмай куйди-
— Балки бу аломат ^ам булиши мумкин, - гуё овоз
чикариб фикрлаётгандек гапириб юборди инглиз.
— Аломатлар хасида сен га ким айтган? - ла^за са-
йин Сантягонинг кизнк;нши ортиб борарди.
— Оламдаги жамики унсурлар - аломатлар, - деди
инглиз кулидаги журнални четга к^яр экан. - Кдии-
мул айёмда одамзод фак,ат бир тилда сУзлашган,
сунгра у тилни унутншган. Мен худди ана шу Умум-
башарий Тилни излаб юрибман. Менинг бу ердалигим
боиси хам шу. Умумбашарий Тилни бил ад и га н одам-
ни - Алкимёгарни топишим лозим.
Уларнинг сухбати омборхона эгаси - бацалок; араб-
нинг таш рифи билан узилди.
— Омадингиз бор экан, - деди араб инглнзга. - Бу-
гун тушдан сунг карвон Ал-Фаюмга йул олади.
— Мен эса Мисрга боришим керак, - хайцирди
Сантяго.
— Ал-Фаюм уша Мисрда жойлашган-да. Сен узинг
кдерликсан?
Сантяго Испаниядан эканлигини айтди. Инглиз бе-
нихоя хурсанд булди: арабча кийинган булса х,ам ов-
руполик экан.
— Анави одам аломатларни омад, деб атайди, -
деди инглиз хужайин тацщарига чикдач. - Мабодо
«омад» ва «тасодиф» сУзлари хацида кит об ёзишга ки-
ришганимда борми, ёстиедай бир комус пайдо булар-
ди. Умумбашарият Тили ана шу сузлардан иборат,
холос.
Кулида Урим ва Туммим тошлари булган Сантяго
билан узининг учрашувн хам шунчаки тасодиф булма-
са керак, деб «ушиб куйди инглиз. Сунгра йигитча хам
Алкимёгарни излаб юргани йукми узи, деб кизиксин-
ди.
— Мен хазинани излаяпман. - деб жааоб крлди Сан­
тяго ва бирдан хатосини англаб, тилини тишлади.

78
Аммо инглиз Сантягонинг жаообига унчалик эъти-
бор к;илмагандек туюлди, фак;ат кушиб куйди:
— Кайсидир маънода мен \ам хазина излаяпман.
— Алкнмёнинг нималигини, тугрисини айтсам, ун-
чалнк билмайман, - деди Сантяго, шу пайт омборхона
хужайининингуларни чорлаётган овози эшитилди.
$Сарвонсарой ховлисида узун сок,олли, кузлари
крп-цора киши уларга:
— Карвонни мен бошк;ариб бораман. Менга хамрох
булганларнинг хаёти хам, ажали хам менинг кулимда,
чунки сахро - маккора аёлдай ran, одамларни акд-
Хушидан тез-тез бегона к,илиб тугради, - деди.
Йулга чи^ишга икки юз чсжли одам хозирланарди,
жониворлар эса - туялар, отлар, эшаклар - йуловчи-
лардан икки баравар куп эди. Инглизнинг китоб тулди-
рилган бир неча жомадони бор экан. Ховли аёллар,
болалар ва бели га килич, елкасига узун милтицарни
осиб олган эркакларга тулиб кетганди. Шунчалик ола-
говур булиб кетдики, карвонбоши гапини бир неча бор
такрорлашга мажбур булди:
— Бу ерга турли миллат вакиллари йишлган ва улар
турли худоларга сиринадилар. Мен кудрат ва хикмат
сохиби булган яккаю ягона Аллохга сиринаман ва Унинг
номи билан к^сам ичаманки. сахро устидан яна бир
бор ралаба козониш учун Аллох имкон берган хамма
ишни к^ламан. Энди эса хар бир одам узи топинади-
ган Тангриси номи билан к^сам ичсин - токи йулда
эканмиз, кдндай вазият булмасин, факдт менинг амру
фармонимга буйсунади. Сахрода карвонбошига
буйсунмаслик - халокат демакдир.
Жамоанинг бутик; гувиллаган овози янгради —улар-
нинг хар бири уз Худосининг номини тилга олди. Сан­
тяго Исо алаихиссалом номи билан цасам ичди. Инг*
лиз сукут сандали. Бу маросим касам ичишга зарур
булганидан кура куп рок; давом этди - одамлар уз Танг-
риларидан мехрибончилик килишини, хифзу химоя-
тига олишини илтижо этардилар.
Сунгра йулга тушилаётганидан хабар бериб, кар-
найнинг чузик; садоси янгради ва хамма э га р л а р га
утирди. Сантяго ва инглиз сотиб олган туяларига ма-
шакдат билан миниб олишди. Йулдоши уэ туя си га жо-
80
мадон-жомадон китобларни ортмок^аб олганини
куриб йигитчанинг бечора жониворга разами келди.
- Аслида дунёда х;еч к;андай тасодиф мавжуд эмас,
- инглиз узилиб к;олган суз^батни давом эттирмок^ш
булди. - Мснинг бу ерларга келишимнинг сабаби, бир
дустимнинг гаройиб араб х;адида...
Аммо унинг суздари урнидан кузралган карвоннинг
шовк,ин-суронига кумилиб кетди. Сантяго эса инглиз
нима демок;чи булганини жуда яхши биларди: дунё-
даги барча ^одисотлар сирли, илоз^ий бир занжир би­
лан бир-бирига богланган. Ана шу илоз^ий занжир була­
ди - уни чупон булишга мажбур калган хдм, битта туш-
ни икки бора курсатган *ам, Африка нирро^арига
келтириб ташлаган х,ам, бу ша^арда унга шоздни дуч
калган х^м, фирибгар тузорига илинтирган х^ам ва чин­
ниворлар дуконида хизмат к^лдирган х^м, ва...
«Танлаган Йулингда кончалик олга кетсанг, у сенинг
.%аётингни шунчалик кучли бошкдради», - деб уйлади
йигитча.
Карвон LUapfq^a томон кетиб борарди. Куёш уфкк^а
бош куйгач, дам олиш учун к^нишар, тонг саз^рда
йулга тушишар, пешиннинг жазирамасида бир нафас
ростлаб олиб яна кузралишар эди. Сантяго инглиз би­
лан онда-сонда суз^батлашарди, чунки инглиз деярли
китобдан бош кутармасди.
Йигитча карвондаги з^амма йулдошларини эрин-
май, жимгина назардан утказарди. Энди улар сафар
олдидан курган одамларига сира узсшамасди. Ушан-
да бетартиб бир жонсараклик здгкмрон эди: доду в о й ,
болалар й и р и с и в а отларнинг кишнаши билан савдо-
гарлар ва туякашларнинг з^аяжонли ба^ир-чацирла-
ри к,оришиб кетганди. Бу ерда - сазфода эса яукм-
ронликни сукунат уз калига олган, жимжитликни фа-
к^т сазфодаги абадий шамолнинг чийиллаши ва жо-
ниворлар туёклари остидан чицаётган иумнинг инг-
рори бузарди, холос. Хатто тункашлар з(ам сукут сац-
лардилар.

81
- Мен бу сеофони куп маротаба кесиб утган ман, -
деди кунларнинг бирида туякашлардан бнрови шери-
гига. - Сахро шу к,адар чексиз ва куз илгамас да ража -
да бепоёнкн. узингни х,ам беихтиёр кум заррасн, деб
^ис киласан. Кум зарраси эса тилеиз ва сассиздир.
Сантяго сайройи биринчи бор кесиб утаётган булса-
да. Туякашнннг нима ^ajg^a гапираётганини тушун-
ди. Унинг 5'зи *ам денгизга ёки оловга тнкилганида
тилига на бир суз, онгига на бир уй келмай табиат-
нинг мислснз кудратига сингиб кетгандай соатлаб ути-
рарди.
•Мен кЗгалардан сабок; олдим, биллурдан сабок; ол-
дим, - деб уйлади у. - Энди менга са\ро сабок; беради.
Мен илгари нимаики курган булсам, ^аммасидан сах;-
ро донишмандрок,, сах;ро к,адимийрок туюлмокда*.
Бу ерларда шамол бир ла^за нам ором олмасди,
Сантяго Тарифдаги минора тепасида унинг шидда-
тини цис к^1лганини э слад и. Балки худди ана шу ша­
мол бир пайтлар Андалусия ерларида емиш ва сув из-
лаб кезган куйларининг юнгларини енгилгина ^илпи-
ратиб утгандир.
«Энди у куйлар меники эмас, - уйлади у унчалик
орринмай. - Балки мени унутишгандир, янги чупонга
Урганиб ?^ам цолишгандир. Нима хдм 1^илардим, май­
ли. Куйлар барча кучиб юрувчилар сингари айрнлик,-
лар му^аррар эканлигини ^ам били щади».
Шу тобда мовутчининг кизи ёдига тушди - аллака-
чон турмушга *ам чивдандир. Ким га тегди экан? Бал­
ки бодрок; сотувчигадир? Балки 5%ишни билади-
ган, гаройиб вок,еаларни *икоя киладиган чупонга тек-
кандир - бунакдси битта Сантяго эмас-ку. Бу уйлов-
лар х^ик,атлигига ишончи ко мил эканлигндан йигит-
чанингузи таъсирланиб кетдн: эхггимол энди у Умум-
башарий Тилни эгаллагандир ва дунённнг утмиш ва
келажакка дойр *амма сирини билар? «Кунгил сези-
ши- - Худонинг бу неъматини онаси шундай деб атар-
ди. Энди Сантяго шуни яхши англардики, уцдбу ^ол -

82
жамики инсонлар такдири узаро борлик болтан бутун-
олам даёт окимига рузршнг чумиб, кУшилиб кетиши-
дир- Бизга :х,аммасини билиш каромати ато кгилинган,
х;аммасн эса аллак,ачон ёзиб кУйилган.
- Мактуб, - деб юборди йигитча, чинниворлар со-
тувчисини эслаб.
Баъзан кумли сазцэо тошлок сазфога айланиб колар-
ди. Агар карвон катта харсангтошларга рУпара келса
ёки бутун бошли тошлок майдон олдиларидан чикиб
к,олса, уларни айланиб утишарди. Мабодо, туяларнинг
туёклари ботиб коладиган даражада юмшок; ва май-
да кум бошланса бошка йул излашарди. Баъзан оёк
ости шурхок тупрокк® айланиб коларди - демак, бу
жойларда качонлардир кул булган - юк ортилган жо-
ниворлар эса зорланиб пишкирар, кишнарди. Суво-
рийлар зудлнк билан ерга тушар, уларни силаб-сий-
паб тинчлантирар, юкларнинг бир кисмини елкалари-
га олар ва йулнинг панд берган кисмидан утиб олгач,
юкларни яна туя ва отларга ортишарди. Агар туякаш-
лардан бири хасталаниб колса ёхуд вафот этса урток-
лари унинг туясини ким етаклашини узаро куръа таш-
лаб з^ал кнлишарди.
Карвон канчалик айланишлар килмасин, неча бор
йуналишини узгартирмасин, максад сари огишмай
илгариларди. Тусиклардан ошиб утиб, яна уша - во-
*ага йул курсатаётган юлдузга караб йулнинг таноби-
ни олишарди. Тонгги осмонда унинг чараклаб турга-
нинн курган одамлар комил ишонч ила англардилар:
йулчн юлдуз бошлаётган томонда уларни соя-салки н-
лар. сув, зсурмозорлар ва ором кутмокда. Факатгина
инглиэ гуё \еч нарсани илрамаётгандай эди, у узининг
навбатдаги китобига мук туш ган куйи кетиб борар-
ди
Сантяго з^ам сафарнинг дастлабки кунлари Укишга
\аракат килди. Сунгра шуни тушундики, атроф-жа-
вонибни томоша килиш ва шамолнинг рувиллашига
хулок тутиб кетиш китобдан кура цизицарлирок; экан.

83
Ууз туясининг феъдини Урганди, унга бсжланиб к;олди,
шундан сунг китобни умуман ташлаб куйди. Аммо
китобни очиши билан, албатта, кизик;арли бирор нар-
сага дуч келишини х;ам яхши биларди.
Сантяго ёнма-ён бораётган Туякаш билан секин-
аста танишиб олди. Карвон дам олиш учун тухтаган
кечаларда гулхан ёк;ишар ва Сантяго унга чупонлик
^аётидаги к;изи^арли во^еаларни айтиб берарди.
Бир куни эса Туякаш унга уз *аёти *ах;ида гапириб
берди:
- Мен Эл-К,айрум я\инидаги бир к,ишлок,да яшар-
дим. Уйим, богам, фарзандларим бор эди, умримнинг
охиригача ана шундай дориламон кун кечиришим
мумкин эди. Бир сафар .\осал жуда м ул булди, орт-
тирган пулимга бутун оиламиз билан Маккага бор-
дик - д(аж к,илиб мусулмонлик фарзини адо этдим ва
энди тюк иймон билан улсам буларди. Мен хрётим-
дан мамнун эдим.
Аммо, бир куни кутилмаганда ер титради, Нил
>^иргокгларидан тошиб чик,ди. Бу офат тинчимизни
бузди. %ушнилар зайтун дарахтларини т ош ^ин
ювиб кетишидан гфрк;ишар, хотиним эса болалари
учун ьфрцарди. Бутун яратилган молу мулкни хрло-
кат уз комига тортаётганини куриб, daj^uiarma ту-
шардим.
Ана шу вок,еадан кейин ер %ам х;осил бермай к,уйди
- энди бошца йул билан нон топишга мажбур эдим.
Мама, шундай к^илиб туякаш булиб цалдим. Ва шун-
дагина Аллох; мар^амат к^илган >$уйидаги сузларнинг
маъноси менга аён булди: -Сирлардан гфрцманг, зеро,
цар бир банда нимани хо\паса шунга эга булади, ни-
мага мухртож булса унга уша нарса берилади*.
Х&ммэмиз узимиз эга булган нарсани_у экинимиз*
ми ёки ^аётимизми - йукотиб куйишдан ф ркам иэ
Аммо бизнинг такдиримизни *ам, олам тарихини дам
азал дафтарига битта КУл битганини тушунсак, бу
цУр^ув йук,олади.

84
Баъзан уммонда икки кема учрашиб цолгандай,
саэфода х;ам иккита карвон рУбарУ келиб крларди.
Бундай х;олларда карвонларнинг биридаги йуловчи-
лар мухтож булган нарса иккинчисидагиларда, албат-
та, мухайё буларди. Бамисли оламнинг ишлари
Хак^к^тан хам битта К^л билан битилгандай. Туякаш-
лар эса гулхан атрофига тупланиб, бир-бирларига кум
буронлари хакида хикоя хилишар, сахронинг феъл-
атвори хакидаги уз кузатишларини Уртокдашар эди-
лар.
Баъзан кутилмаганда гулхан ёнида карвон йулла-
рининг хар харичини беш кулдай биладиган сирли сах-
ройилар пайдо буларди. Улар к,аерларда харохчилар
ва ёввойи к;абилалар хужумидан эхтиёт булиш керак-
лиги хасида огохлантиришар, сунгра хандай сассиз
пайдо булишган булса, яна шундай жимгина цорон-
рулик ^уйнига сингиб кетишардн.
Шундай тунларнинг бирида туя каш Сантяго ва инг­
лиз утирган гулхан ёнига келди.
— Кабилалар Уртасида уруш бораётгани хахида
гаплар юрнбди, - деди у.
Ногахон хамма нарса тилдан холДи, бу жимлик сал-
танатида Сантяго бир нарсани аник; хис хилди - хаво-
да хандайдир хавотир муаллах турарди. Шунда сас-
садосиз Бутунолам Тнлини тушунишига Сантягонинг
яна бнр карра имони ком ил булди .
Жимликни инглиз бузди, у карвон учун уруш не
чорли хавфли булиши мумкннлигини суриштирди.
— Сахрога хадам босган одам учун ортга йул йух,
-жавоб килди Туя каш. - Демак. фа хат олра юриш ке­
рак. Колгани Аллохнинг коляда, хохласа биздан балои
Хазони узи даф кчлаД,! Мактуб, - деб гапини сирли
охангда якунлади-да, нари кетди.
— Карвоннинг юришига эътибор хи‘' ишни хохла-
май бекор XI1/\япсан, - деди Сантяго инглизга. - КаРа>
у кднча адашнб-улохиб, айланиб бораётган булмасин,
махсаддан оришмай илгариламокда.

85
— Сен эса китоб ужимай хато киляпсан ва дунё
нима, дунёда нималар буляпти баридан бехабар
к;оляпсан, - деб жавоб берди у. - Ана шу маънода ки-
тоблар худди карвонларга ухшанди.
Одамлар хам, жониворлар хам энди нлдамрох
одимлай бошлади. Илгарилар кундузлари жимгина
йул боссалар-да, тунлари гулхан атрофида сухбатлар
курган булсалар, энди сухбатлар хам бархам еди, тун-
лар жим-жит булиб к;олди. Кейинрок; Карвонбоши гул­
хан ёкишни хам ман килди: к,арок;чиларнинг дикда-
тини тортиши мумкин.
Карвон ахли совукдан нажот топиш учун туя ва от-
ларни дойра ндлиб жойлаштиришар, сунгра узлари шу
доиранинг ичида цаторлашиб ётишарди. Карвонбо­
ши сокчилар тай инлайди ган б^лди, улар кулларида
милтик; билан ушбу курни тун буйи к5 'грикдаб чик;и-
шарди.
Тунларнинг бирида инглизнинг уйкуси к,очди, у
Сантягони чакирди ва улар манзилгох атрофини ай-
ланиб юришди. Тулин Ой хамма ёкни сувдай ёритар
эди. Сантяго бутун бошидан кечирганларини негадир
инглизга айтиб бергиси келди.
Сантягонинг чинниворлар дуконида хизмат килган
пайтидаги муваффакдятлари инглизга, айник,са, ёкиб
тушди.
— Мана. оламни нима харакатлантиради, - деди
у. - Алкимёда бу Олам Рухи дейилади. Качонкн бутун
Калоинг билан бирор нарсани орзу килсанг, Олам Ру-
Хига кушилиб кетасан. Унда эса буюк кудрат бор.
Бу факат инсонлар гагина хос хусусият эмаслигинн
дунёдаги жамики унсурда: тошда , ^симликларда
^ам, жониворда ^ам, ?^атто фикрда ,\ам ру^ борлиги-
ни таъкидлаб к$нди.
Курраи заминда нимаики б^лса, \аммаси мудом
узгариб туради, чунки ернинг Узи хам тирик ва унда
Хам рух бор. Биз эса - уша ^зрсинг зарраларимиз,
шунинг учун хам бизнинг изболим из учун унинг доим

86
мезфибонлик к;илишини англаб етавермаймиз. Аммо
сен дуконда ишлаганингда з<;атто биллурнинг сенга,
муваффак,иятларингга сабабкор булгаиини тушуни-
шинг керак эди.
Сантяго гох, тулин Ойга, го* оппок; кумга тикилган
куйи жимгина тинглар эди.
— Бу сазфода карвонимиз к;андай илгарилаб бо-
раётганини курдим, - деди у низ^оят. - У сазфо билан
битта тилда гаплашяпти, шунинг учун сазфо уз йулла-
рини карвонга очиб беряпти. Сазфо унинг з^ар бир
^адамини синовдан утказади ва назорат к^лади, агар
карвоннинг з^ам у билан бир оз^ангда куйлаётганига,
бир бутун эканлигига имони комил булсагина воз^ага
к^яди. Агарки бошк;а бирортаси минг карра жасур-
рок; б^лса-ю, бу тилни билмаса, з^олига вой, й^лнинг
биринчи куниёк; з^алокатга учрайди.
Иккалалари х&м нигоз^ларини Ойга тикдилар.
— Бу аломатларнинг сезфу синоати, - давом этди
Сантяго. - Туякашларнинг сазфо аломатларини цан-
дай Укишларини к^риб боряпман - бу карвон руз^и-
нинг сазфо руз^и билан мулоцоти.
Узок жимликдан cjtar ни^оят инглиз з^ам садо бер­
ди:
— Ха. карвонга бир диккат килиб назар тягпла ншм-
га т^три келади.
—Мен эса китобларингни ук^б чик^шим лозимга
Уэсшайдн, - деб ж ав об цилди йигитча.

87
китоблар ралати эди.
Уларда симоб ва тузла р. шохлар ва аждархолар
хаднда ran борарди, аммо Сантяго не mofah уринма-
син у^еч нарсани тушунмасди. Аммо-лекин барча ки-
тобларда мудом такрорлангувчи бир фикр унга аён
булди: оламдаги жамики нимарсалар - якка-ю ягона
нарсанинг турфа к^ринишлари экан.
Китобларнинг биридан у шуни билиб олдики - ал-
кимё хадидаги энг асосий маълумот - Зумрад Тош-
нинг юзига уйплган бор ИУт бир неча сатр ёзувда экан.
— Бу «Зумрад Лавх* деб аталади, - деди унга инг­
лиз уз йулдошига ниманидир ургата олишидан маг-
рур х;олда.
—У холда шунча китоб га не з^ожат?
— Бу китоблар ^ша бир неча сатрнинг нима экан-
лигини англаш учун, - деди инглиз ишончсизроц
о^ангда.
Машз^ур алкимёгарлар хадидаги китоб Сантягони
Хаммае ид ан з^ам купрок к^лзидгириб к,олди. Алкимё­
гарлар бутун умрларини ^з тажрибахоналарида маъ-
данларни тозалашга багишлаган одамлар экан: улар
бирор бир маъданга узок, йиллар бетиним ишлов бе-
рилаверса, охир-ок^бат фадат узигагина хос болтан
хусусиятни йудотиб, Олам Руэрега кушилиб кетишига
к^ттид ишонар эди. Ана шундан с$гнг олимлар ер юзи-
даги жамики нарсаларнинг узаро гаплаша оладиган
умумий тили - Олам Рудини англашар, асл мозрлятига
етишар эканлар. Улар ушбу кашфиётни - икки хил:
цаттид ва суюк; унсурдан иборат - Буюк Я р а т у в ч и -
лик, деб аташар экан.
— Бу тилни эгаллаш учун одамларни ва аломатлар-
ни Урганишнинг узи кифоя цилмайдими? - скради
Сантяго.
Сенга к;олса з^амма нарса оддийгина бита
цолса! - инглизнинг аччири келди. —Алкимё бу ута
88
жиддий фан. Бу фан куйиладиган *ар битта кддам-
нинг донншмандлар таълимотига мос булишини
талаб цилади.
Йигитча Буюк Яратувчиликнинг уша суюк;унсури
- Бок,индик ал-Иксири деб аталишини ва у барча ка-
салликларга даво эканлигини .\амда Алкимёгарнинг
умрини узайтиришини билиб олди. Каттик; унсур эса
- Д'имлшт Тоши экан.
— Унга етишиш осон эмас, - деди инглиз. - Алким-
ёгарлар маъданнинг цандай тозаланишини кузатиб,
уз тажрибахоналарида йиллаб к,адалиб утирадилар.
Улар умрларида оловга шунчалик куп ва узок; тикила-
диларки ва бир муборак кунда англайдиларки, маъ-
данни тозалаш жараёнида узларини ^ам тозалабди-
лар - калблари покланибди.
Сантяго чинниворлар сотувчисининг: «Биллур
идишларнн юваётиб калбинг хам кирлардан тозала-
нади», деган гапини эслади. Кундалик х;аётнинг узи-
дан -\ам алкимёни урганиш мумкинлигига тобора йи-
гитчанинг ишончи комил булиб борарди.
— Бундан ташцари, - деб давом этди инглиз, - >уик-
мат Тоши шундай муъжизавий цудратга эгаки, унинг
кичкина бир yuioFH олам-олам маъданни олтинга ай-
лантира олади.
Бу ran ни эшитгандан сунг Сантягонинг алкимёга
булган к»изик,ишн анча ортди. Озгина сабру тоцат
булса, бас - хохлаган нарсани олтинга айлантириб олиш
мумкин экан. деб уйлади. Чунки у бу муъжизани
амалга ошира олган Гелвеций, Элиас, Фулканелли,
Хебер сингари алломаларнинг хаётлари хак?*да Укиган,
Хайратларга тушган эди. Бу алкимёгарларнинг
маси узлари танлаган йулнинг охиригача бора олиш-
ган эди. Улар оламни бетиним кезишган, пур^икмат
Донншмандлар билан учрашишган, шубхаланганлар-
ни шарманда килиш учун муъжизалар курсатишган,
чунки - алал оцибат —Хикмат Тоши ва Бо^ийлик ал-
Иксирини 1^улга киритишган эди.

89
Аммо Буюк Яратувчиликнинг асли узи нима экан-
лигини китоблардан билиб олишга урннган Сантяго
боши берк куча га кириб колди, бир гала алмойи-ал-
жойи суратларни хисобга олмаганда, уларда бемаъни
валдирашлардан боцща ran эди.

90
—f l e r a алкимёгарларнинг китобларини тушуниб
булмайди, ^аммаси чалкаш-чулкаш? - деб суради у
бир куни китобсиз зерикиб утирган инглиздан.
— Чунки ёзилганларнинг марзини чак;иш к,обилия-
ти фак,ат алкимё *икматларининг масъулиятини *ис
эта оладиганларгагина ато этилган. Тасаввур килиб кур,
эринмаган -\ар банда ^ргошинни олтинга айланти-
раверса нима билади? Олтин нимаю, кУррошин нима
- барибир булиб к,олмайдими? Фак,ат сабру то^атли-
ларга, донишмандларгагина Буюк Яратувчилик уз
сирларини ошкор цилади. Мана, бугун сазфонинг Урта-
сида юрганимнинг боиси нима? Мен ана шу сирли би-
тикларда яширинган хикматларни кашф этишимга
ёрдам берадиган улур Алкимёгарни топишим керак.
- У з и -и, бу китоблар цачон ёзилган?
— Жуда куп асрлар мук,аддам.
— Ана, у вактларда босмахоналар булмаган-ку,
туррими? Колаверса, илгарням, *озирам алкимё би­
лан фак,ат хос одамлар шурулланган. Нега энди китоб­
лар шунчалик сирли тилда битилган, расмлари хдм
жумбо^намо?
Инглиз х;еч нарса деб жавоб бермади. Фацат бироз
фурсатдан сунг карвонни бир неча кундан буён куза-
таётганинн, лекин х,еч бир янгилик кУрмаётганини
айтди. Фа кат, сахродаги цабилалар Уртасидаги уруш
Хакдода тез-тез гапираднган буллб колишди, холос.
Орадал бир неча кун утгач, Сантяго инглизга китоб­
ларини к^йтариб берди.
— Хуш, бу китобларни Укнб, нималарни тушунди-
лар энди? - кннояли савол цилган инглизнинг сухбат-
Дан \ам ум иди йуц эмасди: хавотирли хаеллардан
кутулиш учун унинг ким биландир гаплашгиси кела-
ётганди.
— Тушунганим шу булдики, бу оламнинг руз^и бор
экан ва бу руэрт англаб етган бандаси барча мавжу-

91
дотнинг тилини тушунар экан. Яна - купгина алкимё-
гарлар уз йулларини топганларини ва Олам Рудини,
Хикмат Тошини ва Умрбок^шлик ал-Иксирини кашф
этганларини билиб олдим, - деди йигитча ва бироздан
сунг кушиб куйди: - Тушунганларимнинг энг асосий-
си эса - бу илмлар шунчалик оддий эканки, даммаси-
ни ёзса, Зумрад Тошнинг бир к?фрасига жо булар
экан.
Инглизнинг дафсаласи пир булди. У шунча йиллар
мук тушиб уциган илмлар дам, седрли рамзлар дам,
пурдикмат сузлар дам, алкимёгарларнинг шиша най-
чалари-ю, ралати идишлари дам - деч кдйси Сантяго-
да зирирча таассурот к;олдирмабди.
«Буларни тушуниш учун бу чупон бола жудаям сод-
далик 1?илади». - деб уйлади инглиз, сунгра китобла-
рини йигиштириб, туяга ортилган жомадонларига
жойлади.
— Унда карвонингни урганавер, - деди у. - Китоб-
ларимнинг сен учун визига булмаганидай, карвоннинг
дам менга бир чакдлик нафи теккани йук;.
Сантяго яна садро жимлигини тинглашга ва одим-
лаётган туяларнинг оёкдарига сапчиётган кумларни
кузатишга машрул булди.
■Хдмманинг дунёни Урганадиган уз услуби бор, -
уйлади йигитча. - Уники менга, меники унга турри
келмайди. Фацат шунинг учунгина уни дурмат кил-
маслигим инсофдан эмас».

92
О'нди карвон тунлари х&м й^л босар эди. ХаР за-
монда сахройи араблар пайдо б^лар, Карвонбошига
нималарнидир хабар 1^илиб, ройиб б^лишарди. Сант­
яго билан дустлашиб долган туякаш к^билалар 5фта-
сидаги кутилаётган уруш нихоят бошланганини айт-
ди. Агар карвон вохага эсон-омон етиб олса, омаднинг
келган и шу.
Туялар ва отлар холдан кетиб з^рра к^дам ташлар,
одамлар тобора камгап булиб борар, тунда отларнинг
кишнаши ва туяларнинг пишк;ириши х&м г^ё душман
я^инлашиб келаётганидан мужда бераётгандек юрак-
ларга к^ркув соларди...
Туякаш эса якингинасида турган бу хавфга парво
Хам к^лмасди.
- Мен хозир тирикманми, тирикман, - ойсиз ва
гулханлар ёк;илмаган бир тунда у Сантягога тушун-
тира бошлади. - Мана, хозир хурмо еб утирибман,
бошк;а хеч нарса билан банд эмасман. Агар жанг
к^лишга т^рри келса, демак, ул***4 учун гузал кун
булади. худди боцща кунлардай. Мен ^миш хаёлла-
ри билан ёхуд келажак орзулари билан яшамайман,
бугунги куним бнлан нафас оламан, мени фацат
Хозирги лахзалар к^зиктиради, холос. Агар сен хам
доимо бугунги кунинг билан яшаганингда эди, Худо-
нинг энг бахтли бандаси б^лардинг. Ана шунда сах-
ро хам улик эмаслигини, самода юлдузлар порлаёт-
ганини ва аскарларнинг жанг ^илишларини, - улар-
нинг одамзод наслидан э к а н л и клари та^озо этаётга-
нини англар эдинг. Х&ётинг эса абадий ва сунгсиз
байрамларга айланар, чунки унда хозир™ лахзадан
узга хеч нарса булмасди.
Орадан икки кеча утиб, карвондагилар яна ухда-
гаки бош куйишганда Сантяго вохага йг$глкУрсатаёт-
ган юлдузларга синчиклаб назар ташлади. Унга ос-
мон я кин келиб колгандай туюлди: сахро тепасида

93
юзлаб юлдузлар х;ар доимгндан кура ёруррок; порлаб
турарди.
— Мана, воэ^а шундок; рупарамизда турибди, -
деди Туякаш.
— Булмаса нега уша ёк?<;а бормаяпмиз?
Чунки биз ухлаб олишимиз керак.

94
j ууёш уфкдан муралай бошлаганда Сантяго к^зи-
НИ очди. Тунда Туякаш курсатган, юлдузлар порлаб
турган жойда *ад-*исобсиз хурмо дарахтлари ife бу­
тун сах,рони эгаллаб олгандай саф тортиб туришарди.
- Етиб келдик! - эндигина уйгонган инглиз х;аяжон-
ланиб к^чцириб юборди.
Сантяго сукут сакдади. Сукутни са^родан 5трганган,
энди унга дарахтларга шунчаки назар ташлашнинг
узигина кифоя. Э^ромларгача ^али узок; эди. Качон-
лардир ушбу тонг ^ам хотирага айланади. Аммо у Ту­
якаш Ургатгандай х,озирги лздзалар билан яшаётган
ва кувонаётган, утмишдаги хотиралар ва келгусидаги
орзуларни ушбу бахтиёрлиги билан борлаётган эди. Х&,
бир кун келиб бу минглаб хурмо дарахтлари хотирага
айланар, лекин улар хозир салдешлик, оби-^аёт ва
хавфсизлнк ваъда к^^лаётган эди. Туяларнинг тунги
пииндирири душман ёвухдигини цандай англатган
булса, хурмозор халоскорлик муъжизасидан шундай
дарак бериб турарди.
■Олам хамма тилларда гапира олади», - деб уйлади
Сантяго.

95
yii/злаб одамлар ва жониворларнинг вох;ага ки-
риб келишпни кузатаркан, Алкимёгар шу сузларни
хаёлидан кечирди: «Вакт канчалик тез Ута бошласа,
карвонлар ^ам кадамларини шунчалик тезлатади-
лар».
Во.\а одамларию янги келганларнннг бакирик-ча-
кириклари эшитилар, чанг-т^зон осмонга парда тут-
ган, болалар эса кийкирпб-сакраб келгиндиларни то­
моша к,и.шшарди. Алкимёгар кабила сардорларининг
Карвонбоши ёнига келгани ва узок; музокара олиб бор-
ганларини кузатиб турди.
Аммо буларнинг унга ки зи ри й у к эди. Бу маконга
куп одамлар келиб кетган. Лекин вох,а ва са\ро узгар-
гани йук;, бокийлигича, собитлигича колаверган. У, бу
кумларга к,адам ранжида калган подшоларни х;ам, га-
доларни куп курган, аммо шамолларнинг амри
ила уз шаклу шамойилини мудом узгартириб туради-
ган кум барханлари $Чпа-уша - Алкимёгарнинг бола-
лик хотираларида кдндай суратланган булса, шундай-
лигича турибди. Шунга кдрамай, кар сафар кум-кук
осмону, сап-сарик кумлик уз Урнини ям-яшил хурмо-
зорга бушатиб берганини курган кар бир сайёкнинг
калбида жуш урган кувонч унинг калбига хды беих-
тиёр окиб утарди.
•Балки Худо инсон дарахтларга хам жилмайиб бо-
киши учун сакрони бино килгандир?» - деб уйлади у.
Сунгра булаётган вокеаларга диккатини каратиш-
га жазм килди. Алкимёгар уз илму асрорини Ургати-
ши, топшириши лозим булган одам ушбу карвон би*
лан келишини биларди —аломатларнинг ишораси шун­
дай эди.
Алкимёгар гарчи у одамни танимаса-да, тажриба*
ли нигоклари ила издиком ичидан топа олиш ига ва
унинг олдин гисидан нокобилрок булиб чикмаслигига
имони комил эди.

96
«Нега энди уз билимларимни унга бошцалардан сир
тутиб, махфий холда Ургатишим керак, - деб у клади
у. - Ахир, буларнинг нимаси сир, Алло* уз муъжизала-
рини жамики мавжудотга очик;-ойдин ошкор килиб
куйган-ку?»
Алкимёгар уз саволларига жавоб изларкан, шундай
тухтамга келди: берилиши лозим булган илм бу - хосил,
Асл ^аёт Хосиласи, уни сузларга кучиришнинг ёхуд
сувратларга мухрлашнинг имкони йук. Зеро, одамзод
суз ва суратларга махлиё булиб, охир-окибатда Умум-
башар Тилини унутишга мойил булади.

97
С айёхларни зудлик билан к;абила бошлик^ари
ёнига олиб келишди. Сантяго кузларига ишонмасди:
во>;а тарих китобларида битилганидай - битта кудуру
икки-уч хурмо дарахтидан нборат эмас экан, у баъзи
бир испан кишлокдаридан х,ам каттарок; экан. Кудук;-
лари уч юзта. хурмо дарахтлари эса нак; эллик мингта
экан. уларнинг ораларидаги ранго-ранг чодирларнинг
эса санорига етиб булмайди.
- «Минг бир кеча»нинг худди узи, - деди Алкимё-
гарни куришга сабри чидамаётган инглиз.
Ме^монларни дар^ол болалар у раб олди, улар от-
лар, туялар ва одамларни ^ ай р ат билан томоша
к;илишарди. Эркаклар сайёхдардан йулдаги жанг-
ларни, курган-кечирганларини сураб-суриштири-
шар, аёллар эса савдогарлар к;андай матолар ва та-
цинчок^ар олиб келиш ганини билишга к,изицарди-
лар. Сацро сукунати энди худди цачонлардир к^рил-
ган тушга ухшарди - вох,а жоми варир-вурур с^зла-
шувлар, кулги ва бак^р-чацирлар билан тулиб тош-
ди, сайёхдар эса гуё илгари вужудсиз рут^ булганлар-
у, энди эту суяк пайдо к,илган одамларга эврилиб
борардилар. Улар бенихоят мамнун ва бахтли эди-
лар.
Туикаш Сантяго га во^аларда асосан аёллар ва бо­
лалар яшаши. шу боис бу ерлар азал-азалдан ^еч ким-
ники х^собланмаслиги хак^да гапириб берди. Жанг-
чилар аёллар ва болаларни бетараф деб билишар, во-
х;ага эса фак^т бошпана, деб кдрашар ва узаро жангу
жадаллар ф акат саэфода булиб утаркан.
Карвонбоши бир зумда \аммани йирди ва кабила-
лар уртасидаги нмзолар босилмагунча карвон вохада
цолажагини эълон кнлди. Сайёцлар ма^аллий а*оли-
нинг уговларига жойлашадиган, бу ернинг конунига
кУра уларга ме^моннавозлик кУрсатиладиган булди.
Шундай сунг кимнинг куроли булса. топширишини
98
скради. Буйрук; карвоннинг тунги курик^иларига ^ам
теги шли эди.
— Урушнинг к;онун-к;оидаси шундай, - тушунтир-
ди у. - Аскарлар ва жангчиларни во^а к^бул к^лмай-
ди.
Инглиз чунтагидан ялтирок; тЗ^ппонча чицариб йи-
рувчига берганини курган Сантяго роятда ^айратлан-
ди.
— Нега туппонча олиб юрибсан? - деб скради йи­
гитча.
— Одамларга ишонишни урганиш учун, - деб таг-
до р жавоб кайтарди инглиз. У сафарга чикишига са-
баб булган одамини тезда куриши мумкинлигидан
мамнун эди.
Сантягонинг хаёлн эса Уз хазинасида эди. У Орзу-
снни амалга оширишга канчалик як^шлаша боргани
сайин, Йулидаги к,ийинчиликлар \ам шунчалик куча-
йиб борарди. Кекса шо* Маликсиддик «бошловчилар-
нинг доимий .\амро>^и» деб атаган Омад \ам келмай
куйган, назарида олга бошлаб бораётган нарса - уз
Йулини излаётган одамнинг ужарлиги ва жасоратиги-
на эди. Шу боис Сантягонинг шошилмасликдан ва
сабр к^иишдан узга чораси йук эди. Акс х,олда Тангри
унинг Йулига куйнб чтд^ан аломатларини пайкамай
Колиши мумкин.
Сантяго ичида «Тангри куйнб чик^ан* деб такрор-
ларкан, уз фикридан \айратга тушди. Худди очлик
ва ташналик, музуаббат нзтироби ёки иш ^идиришга
Ухшаб Аломатлар .\ам *ознрга кддар унга дунёнинг
табиий бир кисми булиб тутоларди. Тангри Сантяго-
Дан нима истаётганини англатмоц учун у билан ана
шу ли сон да - Аломатлар тилида гаплашаётганини у
Уйламоган экан.
•Шошилма, - деди у уз-узига. - Туккаш айтганидай,
овцат макали - овкатлан, сафар макали - йулга туш».
Биринчи кун йул чарчори ^аммани, ^атто инглизни
*ам ёстикдан бош кутаришга к^ймади. Сантяго жой-

99
лашган чоднрдаяна бешуспирин бор эди. Удар царийб
узига тенгдош махаллий оолалар булиб, катта шахар-
ларда одамлар к;андан яш аш нга к;изик;ишарди.
Сантяго уларга чупонлмк пайтлари х,ак,нда гапириб
булиб. энди чинниворлар дуконида ишлаганини х^коя
хилиб бермок;чи булиб турган хам эдики, чодирга ннг-
лиз шитоб билан кириб келди.
— Сахардан буён сени излайман, - деди у Сантя го­
ни ташк;арига олиб чи^иб. - Менга жуда кераксан.
Алкимёгарни топишга ёрдам бер.
Улар икки кечаю-икки кундуз Алкимёгарни излаш-
ди. назарларида Алкимёгар бопщаларга ухшаб яша-
маслиги, чодирда эртаю-кеч олов ёк,иб, тажрибалар
хилаётган булиши керак эди. Улар во^ани бошдан оёк;
кезиб чихишди ва воха дастлаб туюлганидан катта-
рок; эканлигини, бу ерда бир нечта эмас, балки юзлаб
чодирлар борлигини куришди.
— Бугунги кунимиз хам бекор кетди, - деди инглиз
кудукдардан бирининг ёнига хоррин чукиб.
— Сураб-суриштирсак тезрок, топилармиди, - деди
Сантяго.
Инглиз иккйланиб холди - у узини билдириб
куймок^ш эмасди. 9йлай*уйлай нихоят рози булди ва
арабчани яхши биладиган Сантя годан Алкимёгарни
суриштиришини илтимос хилди. Шу пайт мешини сув-
га тулатиш учун кудук, ёнига бир аёл келди. Йигитча
ундан суради:
— Ассалому алайкум, хоним. Алкимёгарни кдндай
топса билади, айтиб беролмайсизми?
Аёл аввало-бу ернинг одатларини хурмат хилиши
лозимлигини, цора чодрада юрадиган боши борлих
аёлларга гапириш мумкин эмаслигини айтиб, Сантя-
гони огохлантирди. Сунгра, бунаца одам хахида хеч
Хачон эшитмаганман, дея тезгина жунаб холди.
Инглизнинг тарвузи култигидан тушди. Шунча йул
босиб келсаю, умидлари саробга айланса. Инглиз учун
йигитчанинг хам хайруси зиёда булди, ахир, хамрохи

100
л;ам уз Йулини излаётган эди-да. Маликсиддикнинг
гапларига Караганда, бундай пайтларда инсонни уз
ниятига етказиш учун бутун Олам ёрдамга келиши
керак эди. Намотки кекса шол; х;ам адашган булса?
- Туррисини айтсам, алкимёгарларнинг борлиги
^акида мен л;ам эшитмаганман, - деди Сантяго. -
Эшитганимда сенга албатта ёрдам килардим.
Ногадон инглизнинг кузлари чакнаб кетди.
— Топдим! - деб бакириб юборди у. - Унинг Алки-
мёгар эканлигини бу ерда *еч ким билмайди! Хамма
хасталикларни даволай оладиган одамни сураш керак!
Кора чодра ёпинган бир неча аёл кудук ёнига кел-
ди, инглиз канчалик кистамасин, Сантяго улардан з^еч
нарса сурамади. Мана, н щ оят эркак зоти з^ам пайдо
булди.
— Воз^ада цамма касалликларни даволай оладиган
одам борми? - деб суради йигитча.
— Хамма дардга ф акат Аллоз; шифо бера олади, -
деди у бегона одамларни чучиброк назардан кечирар-
кан. - Сизлар сезфгарларни кидиряпсизлар ч о р и ?
У Курьондан бир неча сура Укигач, уз йулига раво-
на булди.
Бир оздан сунг челак кУтарган бошка бири пайдо
булди, у кекса рок, эди. Сантяго са воли ни такрорлади:
— Бунака одамлар сизларга нима учун керак? -
Усмокчилаб суради у.
— Менинг дустим уни топиш учун жуда узок ЙУЛ
босиб келган.
— Агар воздамизда шунака одам булса, у бекиёс куч­
кудрат соз^иби булиши лозим, - деди кария бир оз уйлаб
турнб. - Хатто кабила бошликлари з^ам истаган пайтла-
рида уни куролмайдилар. Мабодо у одамиинг узи хо*-
ласагина улар учрашишлари мумкин. Уруш тугаяш
билан бу ердан кетииглар. Воз^амизнинг з^аетига ара-
лашманглар. - сузини якунлаб, кария з^ам жунади.
Аммо инглиз ш ер нинг изини топтан овчидай зсур-
санд эди.

101
Нщоят кудук; ёнида кора чодра ёпинган, боши бор-
лик, аёл эмас, елкасига куза кутарган бир к;из пайдо
б^лди. У бошига сарандоз ташлаб олган, юзи очик; эди.
Сантяго Алкнмёгарни сураш учун кизнинг истикбо-
лигаюрди.
Ва шунда - гуё вакт олдингами, оркдгами юришини
билмай тухтади ва Олам Ру>^и бор кудрати ва карома-
ти ила узини намоён килди. Кизнинг тун панох; топган
к;оп-к,ора кузларига ва рунчадай юмук, турсамми ё гул-
дай табассум килсамми, дея иккиланаётган лабларига
махдиё тикиларкан, Сантяго - оламлар ва одамлар кдл-
бининг забонсиз ва сузсиз изгори булмиш илох;ий тил-
нинг кудратини, х^кматини англаб етгандай булди.
Бунинг номини Му^аббат дейдилар, у инсон зотидан-
да, ушбу сахролардан-да кадимийрокдир. У худди ана
шу кудук; ёнида чакнаб пайдо булгандай - эркак ва
аёлнинг бир-бирига аталган тоза ва бокира ниго>^\ари
Ковушганда муьжиза янглир дунёга келади. Кизнинг гул
лаблари никоят жилмайишга карор килди ва бу - Сан­
тяго узи кам билмаган колда жуда узок фурсат кутган,
уз куйларидан ва китобларидан, биллур идишлардан
ва саофо сукунатидан излагал - Аломат эди.
Абадийлик сари абадий сафарга йул олган бу Олам
каби Мудаббат дам берубор ва тушунарли, изодларга
ва таржимага мухтож эмас эди. Сантяго Такдир кала­
ми пешонасига ёзган киз шу эканлигини худди ана
шу ладзадагина англаб етди. Киз *ам кайлири карши-
сида тургаилигини сузсиз тушунган булиши керак.
Азалнинг шу хукми мукаррар эканлигига Сантягонииг
имони комил эди. Хатто бу ишонч —унинг уз ота-она-
сининг фарзанди эканлигига булган ишоичидан хрм
кучлирок, эди. Аммо ота-онаси бу масалада аввал кизни
яхши куриш лозим, сунгра совчи юбориб сураб-су-
риштириш, пул ЙИРИШ керак, ундан кейин у й л а н с а
булади, дейиши тайин эди.
Умумбашар Тилини англашдан мах;рум булгаи-
ларгина ана шундай масладат берадилар, холбуки

102
ило*ий марок,абага чумар экансан, бир сирдан ого^
буласан: хох; у сах;ройи бедиё булсин, хо* у ша^ри
азим булсин - доимо бир одам иккинчи бир одамни
кутаётган, и злаётган булади. Ушбу иккисининг
Йулларн туташ ган, нигох^ари учраш ган ла^зада
угмиш х;ам, келаж ак *ам уз к^йматини йу^отади,
фак;ат уша лах;за ва дунёдаги ж амики бору йу^лик
ягона Кул билан битилганига ишончгина мавжуд
булади. Ушбу К,Ул к;албларда му^аббатни алангала-
тади ва меднат к;илаётганлар ва ором олаётганлар
ва хазина излаётганлар учун, домма-з(амма учун эги-
зак ру^ларини, эгизак жонларини топиб туташти-
ради. Акс холда, одамзод наслини мудом изтироб-
лар сари етаклаб юргувчи орзуларимизда заррача
маъни булмасди.
•Мактуб»- йигитчанинг хаёлидан шу суз кечди.
Инглиз жой идан сапчиб турди ва Сантягонинг ел-
касидан тутиб силкитди:
— Була к;олсанг-чи, сура, сура у к^здан!
Сантяго кизга якинрок; борди. Киз Сантяго га табас-
сум билан тикилди, у ^ам жилмайди.
— Исминг нима? - деб сУради Сантяго.
— Фотима, - ерга караб жавоб долди киз.
— Мен тутилиб усган Улкаларда хдм купгина аёл-
ларнинг исми шунака.
— Бу - Пайрамбаримиз цизларннинг исми, - деди
Фотима. - Бизнинг жангчиларнмиз бу муътабар исм-
ни узок;-узок; юртларгоча олиб бориб таркатишган.
Бу нозикнихол кизнинг овозида фахр туйрулари
жуш уриб турарди. Инглиз сабрсизлик билан йигит-
чани туртди, Сантяго киздан хамма хасталикларни
Даволайди ган одамни билиш-билмаслигини суради.
— У одам дунёнинг \ам м а сир-асроридан хабар-
Дор, - деди циз. - У са*ро жинлари билан гаплатпади-
Жин бу - нблис дегани. Киз кУли билан жануб то-
монга и шора ^идди —булар излаётган одам Уша та-
рафда я шар эди. Сунгра кузасига сув тулдирди-да,
йигитчанинг нигохдаршш изидан эргаштирганча уйи-
га равона булди.
Инглиз Алкимёгарни излаб йулга тушди. Сантяго эса
куду к; ёнидан узок вак,т кетолмай к,олди ва хаёл ору-
шига чумди: к;ачонлардир, х,али у уз ватанида юрган
чопеда шаркдан эсган еллар шу цизнинг муаттар
буйларини олиб келмаганмиди, дунёнинг к;ай бир
гушасида мавжудми-йук^ш билмаган >;олда тасаввур
кузгусида гузал сиймосини яратиб, севиб юргани шу
циз эмасми ва бу Муз^аббати ер юзасидаги жамики
хазиналарга баробар эмасми?!
Эртаси куни Сантяго яна кудук, ёнига келди ва
к^зни интизорлик билан кута бошлади. Аммо у ерда
инглизни биринчи бор сазфога термулиб утирган зодда
куриб х;айратланди.
— Мен куёш ботиб, цоронку тушгунча кутдим, -
деди инглиз. - Тун илк юлдузларини осмонга сепган
макали у пайдо булди. Алкимёгарга нимани излаб юр-
ганимни тушунтирдим. У эса, кУррошинни олтинга г а ­
лантира олдингми, деб суради. Мен эса, худди ана
шуни Урганиш учун келганимни айтдим. У яна бир бор
даракат цилиб куришимни буюрди. Худди шундай
деди: «Йулга туш ва доракат кил».
Сантяго жим колди. Бечора инглиз, шу сузларни
эшитиш учун дунёни шунча кезиб чикдими? Бирда-
нига ёдига тушди: узи хдм эвазига куйларини бериб,
Маликсиддивдан эшитган зрпсматли сузлари бундан
ортик; эмас эди.
— Шундай экан, ^аракат к?м, - деди Йигитча.
— Узимам шунга карор килдим. Хозироц киркша-
ман.
Инглиз кетиши билан кузасини кутариб. Фотима
пайдо булди.
— Сенга бир нарсани айтгани келдим, - деди унга
Сантяго. —Менга турмушга чикишингни хоклайман.
Сени севаман.

104
К^знинг к^лидан кузаси тушиб кетди, сув -фсилди.
— Сени ан а шу ерда кутаман. Мен хазина топиш
учун сахрони кечиб утдим, у эхромлар томонда, к^ер-
дадир булиши керак. Аммо мана бу уруш бошланиб
цолди. Бошида урушни лаънатлаган эдим. Энди эса
унга хамду санолар уКгКЯпман, чунки у мени сен би­
лан учраш тирди.
— Бир кун мае бир кун уруш тугайди, - жавоб к^лди
циз.
Сантяго хурмо дарахтдарига тикилди. Чупонлик
пайтларини эслади, вохада хам к^йлар куп экан. Фо-
тима эса хар к^ндай хазинадан хам азизрок;. Фотима
гуё унинг фикрларини ук^б тургандай гапида давом
этди:
— Жангчилар хазиналарня излашади. Сахро аёлла-
ри эса улар билан фахрланадилар.
Сунгра КД13 кузасини сув га тулдирди-да, уйига кет­
ди.
Сантяго куду^ ёнига хар куни келарди. У Фотимага
чупонлик калганини хам, М аликскддмфт цацдайуч-
ратганини хам, чинниворлар билан савдо цилганини
)(ам хикоя к^1либ берди.
Секин-аста улар якннлашиб. дустлашиб колдилар.
Агар циз билан сухбатда утадиган фарахбахш ун беш
Даницани хисобга олмаганда, йигитча учун кунлар
адоцсиз, судралиб утаётгандек эди.
Бир ойдан сунг Карвонбоши сайёхларни яна йшди.
— Урушнинг канон тугаши номаълум, - деди у. - Са-
фаримизни давом эттира олмаймиз. Уруш хали куп й и л -
ларга чуэилади. Душман набилаларнинг хар иккаласи-
ДЯ Хам марду майдон, пахлавон жангчилар сероб, ор-
номусларн кучли. мух°рабадан ночмайдилар. Бууруш
■*олимлар ва мазлумлар Уртасндаги уруш эмас, ХУ®*-
ронлик учун жанг кетяпти, бундай урушлар жуда узок,
Давом этади, Аллох иккала тараф билан хам бирга.
Одамлар тарналди. Сантяго Фотима билан кури-
“«б, унга Карвонбошининг сузларини айтди.

105
— Учрашганимизнинг эртаси куниёк;, - деди циз, -
менга му^аббат изх;ор килдинг. Сунг эса гузал ва гаро-
йиб нарсалар ^ак?еда гапирдинг - Умумбашарий Тил,
Оламнннг Рух;и ва мен сенинг бир цисмннгга айланиб
к;олаётганим .\ак,ида.
Сантяго К унинг овозини тинглар экан. бу овоз унга
майин елнинг зсурмо япрок^аридаги ш ивиридан х;ам
гузалрок; туюлардн.
— Сенн ана шу кудук, ёнида узок; йиллардан буён
кутаман. Мен уз утмишимни унутдим, бола Узини
к;андай тутиши лозимлнги ,%акуидаги урф-одатлари-
мизни х;ам эсдан чик,ардим. Болалик чокларнмдан -
сазфо менга муъжизавий бир совра гоборишини ва бу
ту^фанинг дунёда з^еч ухшаши булмаслигини орзу
цилардим. Мана, уша туз^фани олдим. Бу - сенсан.
Сантяго к^знинг к^лларини ушлагиси келди, аммо
Фотиманинг куллари кузасига мазрсам чирмашиб ту-
рарди.
— Сен менга уз тушларинг х;акида, кекса шоз? Ма-
ликсиддик; ва хазиналар здоздца, аломатлар з^а^ида
гапириб бердинг. Энди хеч нарсадан к^ркмайман,
чунки зсудди ана ушалар сени менга туз?фа ^илди. Мен
эса - сенинг орзуларинг ва такдирингнинг бир парча-
сим ан.
Ана шу туфайли *ам сенинг тухтамаслигйнгни, из-
лаб юрган нарсангни излашни давом эттиришингни
хоз^айман. Агар уруш тугашини кутишингга TjfrpH
келса, зарари йук;. Мабодо олдинрок й^лга тушмокчи
булсанг, уз Такудоринтни и зла, йулга туш. Шамол кум
барханлари щаклу шамойилини минг куй га солади,
аммо саздэо сазфолигича цолаверади. Биэнинг муз^б-
батимиз з^м сазфо каби Узгармайди.
Мактуб.
- Такдирингнинг бир к,исми эканлигим хдкикат
булса, кдчондир менга кайтиб келасан.

106
и шбу су^бат Сантя гон и к^ттик; изтиробга солди.
Йигитча ^амкасб чупонларнинг узок;-узок; яйловларга
кетишга мажбур эканликларига хотинларини ишон-
тириш учун к^нчалик к^йналганларини эслади. Му-
^аббатнинг уз талаби бор - маъшукднг к^ерда булса,
сен *ам Уша ерда булишинг дозим.
Эртаси куни у Фотимага ана шулар ^ак^да гапир-
ди.
- Сах,ро эркакларимизни олиб кетади ва ^амма ва^т
^ам ^айтариб беравермайди, - деб жавоб цилди к^13 . -
Биз буни бнламиз ва бунга куникканмиз. Гарчи 1^ й -
тнб келмасалар .\ам, улар биз билан: улар - ёмгарга
айлана олмайдиган булутлар, улар - тошларни пана-
лаб яшириниб юрган жониворлар, улар - замин уз бар-
ридан бизларга \а д я ^илаётган оби-^аёт. Улар Олам-
нинг бир к;исмига айланиб цолишади... Олам Рух^га
кушилиб кетишади.
Баъзиларига цайтиш хдм насиб килади. Ушанда
аёлларимизнинг \ам маси учун бай рам булади, чунки
^ачонднр уларнинг *ам эрлари кайтиб келиши мум-
кин. Илгари бу аёлларга \асад ^илардим. Энди менинг
*ам кутадиганим бор.
Мен - са\р о аё.шман ва бу билан фахрланаман.
Менинг зрим ?оам барханларни кучириб юргувчи ша-
молдай эркии булишини хоэ^лайман. Хо^лайманки,
уни будут дар д а н , жониворлардан ва сувлардан ажра-
тиб булмаснн, улар бир бутун булсин.
Сантяго инглизни излаб кетди. У Фотиманинг сузла-
рини айтиб бермокчи эди, аммо чодирнинг ёнигаучоц
курнб, устига шиша идишларни урнатиб олган инг­
лизни куриб \ай ратд а ^олди. Унинг кузларида шун­
дай олов ча^нар эдики. китобдан бош кутармай юр­
ган пайтларида бунинг учцуни ^ам йуц эди.
- Бу - ишнннг дастлабки бос^ичи, - тушунтирди у
Сантя го га. - Тозаланмаган олтингугуртни ажратиб

107
ташлаш керак. Энг асосинсн - маглубиятдан курьуиас-
лик! Мен эса к$фк;ардим. Шунинг учун х;ам бутунга
к;адар Яратувчиликка кул уролмадим. Х,озиР к;илаёт-
ган тажрибамни ун йил мук,аддам амалга оширишим
мумкин эди. Яхшиям ун йил кутибман, йигирма йил-
ниутказиб юборсам нима буларди, шуям бахт.
У учок^а тез-тез шох-шабба тик;ар ва ^адеб сах;ро-
гааланглаб к,арарди. Сантяго куёш ётогига бош куйиб,
шафак^инг сунгги ёлк^нлари кумларни олов рангига
буягунга кдцар инглизнинг ёнида утирди. Шу лах;за-
лардаунинг калбини са^рога й^л олишдек бек^ёс бир
истак ^амраб олди, балки Сантягони ^ийнаб келаёт-
ган саволларнинг жавобларини са^ро сукунати уз бар-
рига яшириб ётгандир?

108
Сантяго боши оккан тараф га кетиб борар, водани
к^здан йудотиб куймаслик учун дар замон Угирилиб,
хурмо дарахтларига дараб к^ярди. У шамолнинг но-
ласига ди ктат билан кулок; тутар, оёк; остидаги тош­
ларни бутун вужуди билан дис дилиб борарди. Баъ-
зан кузи чиганодларга тушиб доларди, демак, дачон-
лардир, к^адим-кадим замонларда ушбу садро Урни-
да денгиз чайкалиб турган. Сунгра тош устига утир-
ди-да, нигодини уфдда тиккан куйи гуё седрлаб куйил-
гандай даракатсиз колди. У маъшукасига етишолмай-
диган, уни узиники килиб ололмайдиган мудаббатни
тасаввур килолмасди, балки бунга Сантягони садро
Ургатар, Фотима садронинг кизи-ку.
Сантяго уйлари чувалиб узок Утирди, ногадон те-
пасида давонинг тебранганини, енгил шамолни дис
Килгандай булди. Осмонга тикилиб даради ва баланд-
даги иккита киргайга кузи тушди.
Киррийлар данотлари билан давога жимжимадор
надшлар солиб, гузал парвоз дилишарди, Сантяго бу
манзарани узок томоша килди. Киргайлар гуё уз дол-
ларича, максадсиз чарх уришарди, аммо йигитчага
ушбу парвознинг дандайдир маъниси бордай туюл-
ди, аммо нима эканлигини аник айтолмаеди. Сантяго
кушларнинг дар бир даракатини синчихлаб кузатиш-
дарор килди - балки шунда уларнинг тилига тушу-
на бошлар, балки шунда маъшукасига етишолмайди-
ган мудаббат нима эканлигини садро унта тушунти-
риб берар.
Кутилмаганда уни уйку У3 дучогига торта бошла-
Ди. Юраги эса бунга кунмас, гуё: «Умумбашар Тилини
эгаллашингга ядин к°лди, бу юртларда жамики ни-
харсалар, датто диргайларнинг парвози дам маънога
зга», - деяётгандай эди.
Сантяго калбинн мудаббатга лиммо-лим тулдирган
такдирига хаёлан мкннатдорчилик издор этар эди.

109
«Севиб колсанг, дунёнинг маъноси ян ада теранла-
шар экан», - деб уйлади йигитча.
Шу пайт к^ркийлардан бири иккинчисига тикка-
сига ташланиб к,олди ва бирданига Сантягонинг кузла-
рига ЬуНлич ялангочлаб во^ага кириб келаётган сарбоз-
лар куриниб кетди. Бу манзара ялт этиб пайдо булди-ю,
узидан эдеяжон ва хавотир колдириб, ла>;зада йукол-
ди. Сантяго турли-туман сароблар эдекида куп эшит-
ганди, узи х,ам - одам истаётган нарсалар са^рода
кузига мавжуддай булиб кури ниш ига куп бора гувох;
булган. Аммо у во.\;ага сарбозлар киришини х;еч ^ам
хохдамаётган эди.
Сантяго кутилмаган ёгийдек бостириб келган кора
хаёлларни миясидан чикариб ташлагиси, тошлар ва
кумларда жилваланаётган ш аф ак рангларини яна то­
моша килгиси келарди. Лекин фикрларини жамлаш-
га нимадир хала кит килар ва киргийлар канотидан
тукнлган хавотир юрагига азоб берарди.
«Доимо аломатлар ишорасига амал кил», - шо^ Ма-
ликсиддик; унга шундай угит берганди.
Йигитчанинг хаёли Фотимада эди. .\озир курган ва
??ис калган нарсаларини эслади: нимадир юз бериши
аник.
Бир б ало кили б хаёлини жамлади, узига келди.
Урнидан турди-да, оркага - хурмозор томонга йул
олди. Олам унга жуда куп тилларда гапира олишини
яна бир бор исботлади: энди эса сазфо эмас. вох,а хав-
фу хатар ваъда килаётган эди.

110
1//Ууякаш кузларини кунботар тараф га тиккан
куйи хурмо дарахтига суяниб 5ггирарди. Шу вак;т бар­
хан ортидан Сантяго пайдо б^лди.
- Бу ёк,к,а сарбозлар келяпти, - деди йигитча. -
Кузимга к^ринди.
- Са*ро эркакларнинг юрагига жуда к^п нарсалар-
ни аён к^илади, - деб жавоб ^идди Туя каш.
Йигитча унга к^ррийлар дацида, уларнинг парво-
зини кандай кузатгани ^щ и д а ва дафъатан Олам Ру-
*ига фш илиб, уйрунлашиб кетгани *ацида гапириб
берди.
ТУякаш бу гаплардан хайратланмади - у Сантяго нима
хркда сузлаётганини тушуниб турарди. У курраи замин-
даги дар бир мавжудот ернинг ибтидосидан ^озиргача
болтан тарихини айтиб бериши мумкинлигини яхши
биларди. Китобнинг истаган сэдифасини оч, инсоннинг
кулларига нигох; таиила, картани чийлаб ичидан хохла-
ганингни тортиб ол, киррийлар парвозини кузат - шу
лахзадаги хаётинг билан бевосита борликликни, албатта,
топасан. Хикмат - бу нарсаларнинг узида эмас, одам-
лар ушбу нарсаларга на раб, узлари учун Олам Рухига
Ц?шилиш имкониятини кашф этадилар.
Сахрода Олам Рухига кира оладиган одамлар куп,
улар шу цобилиятлари билан тирикчилик циладилар.
Аёллар ва кексалар бундай кароматгуйлардан 1фрци-
шади. Жангчилар эса деярли уларга мурожаат цилиш-
майдн, чунки улдирилишингни к^ра-била туриб,
жан гга кирнш орир. Жангчилар Уруш тухфа этадиган
ноаёнлик ва таваккални афзал кУришади. Келажак —
то кнёматга цадяр булгувчи воцеалар Худованди ка-
рнмжгнг амри билан битиб црйилган ва Кодири Якто
азал китобига неки бнггган булса, одамзод учун, одам-
чоднннг саодати учун хизмат услади.
Жангчилар ф вцат б у гу н т кун билан нафас олади-
лар, кункиыг хар бир далзаси эса тасодифларга туда,

Ш
шунинг учун минг битта балога куз-кулок, булиб, шай
турнши лозим: ё т й н и н г шамшири бошингга к,ай та-
рафдан тушяпти, унинг оти кандай тезликда чопяп-
ти, тирик колиш учун зарбани кандай к;айтариш ло­
зим?
Аммо Туякаш жангчи эмас эди, шунинг учун каро-
матгуйларга куп бора мурожаат килган: баъзилари
сураганини бехато айтиб берган, баъзилари бунинг
уддасидан чик,олмаган. Бир сафар кароматгуйларнинг
энг кексаси (^аммадан кура ушандан куркишарди)
келажакни билишнинг сенга нима кераги бор, деб
сураб колди.
— Келажакда нима килишим лозим, ана шуни би-
либ олишим керак, - деб жавоб килганди Туякаш. -
Мен юз беришини хохдамайдиган эфдисалар бор, улар-
нинг олдини олишни, йуналишини узгартиришни ис-
тайман.
— У х;олда улар сенииг келажагинг булмай к;олади,
- деганди кароматгуй.
— 5^еч булмаса, юз берадиган ^одисага тайёрланиб
тураман.
— Агар яхшилик юз берса, бу - кутилмаган ажойиб
совра булади. Мабодо ёмонлик юз берадиган булса -
сен буки юз беришидан анча олдин ?^ис кила сан.
— Келажакда менинг такдирим нима булади, ана
шуни билишни хохдайман, чунки мен бандаман, - деди
Туякаш. - Одамларнинг такдири эса Уз келажагига
борлик булади.
Кароматгуй узок сукут саклади. У ч^пчалар билан
ром очарди - бир дастасини ерга ташлаб, кандай туш-
ганига караб такдирни башорат килади. Шу куни ром
очмасликка карор килди. Чупчаларни румолчага ураб,
чунтагага солди.
— Мен одамларни келажакда нима кутаётганини
айтиб бера оламан, шу билан нон топиб ейман. - деди
у ни*оят. - Шундай бир ройибона худуд борки, у ерда
Хамма бандала р э^акида хамма нарса ёзилг&н, уп»а

112
худудга кириш учун чупчаларни кдндай ташлашни
биламан. У ерга киргач, утмишниук^йман, хотира ой-
насидан учиб кетган вок;еаларни аён к^1ламан ва бу­
гунги куннинг аломатларини ук^б чикдман.
Келажакни эса ук^майман, чунки келажак Парвар-
дигорнинг ихтиёрида, у узи хохдаган пайтда, фавку-
лодда х;оллардагина сир пардасини кутаради. Мен-чи,
бунга к,андай эриш аман? Бугунги куннинг аломатла-
ри орк;али. Бутун сир-синоат айнан бугунги кунда.
Бутун шууринг била эътибор килсанг - уни гузал к^ла
оласан. Демак, ^озирги адволингни яхшилай олсанг -
келажагингни х;ам гузал к;илган буласан. Келажак
х,ак;ида к,ай1урм а, сен бугунги кун билан яша, майли,
хрр бир кунинг Ёзурингда кдндай битилган булса, шун­
дай утсин. Имонинг комил булсинки, Парвардигор уз
бандаларига мехрибон. J^ap бир кунда абадийликнинг
бир булаги мух,рланган булади.
Тангри истаганда келажакнинг сир пардасини
кутариши мумкин булган фавкулодда х,ол. канака х;ол
эканлигини Туякашнинг жуда билгиси келди.
— Сир пардаси фак^ат Унинг Узи хо\ласагина очи-
ладн. Худо эса келажакни камдан-кам лолларда аён
Килади. Бу муъжиза ф а^ат битта сабаб билан юз бе-
риши мумкин: та^дирига битилгани узгартирили-
ши керак булса.
•Парвардигор бу йигитчага келажакни аён килган,
- деб хаёлидан утказди Туякаш. - Энди у Аллохнинг
КУроли».
— К,абила бошликларининг ёнига бор, - деди у
Сантяго га. - КУшинлар якинлашиб келаётганини улар-
гаайт.
— Улар устимдан кулишади.
— Йук- Булар са*ро одамлари, белги ва аломатлар-
ни эътиборсиз колдиришга урганишмаган.
— У холда бу узларига цам аён булса кервк-
— Улар бунада нарсаларни н у щ в э а «^иднб ути-
ришмайди, Аллохнинг иродаси билан бирор нарса аён

113
булиши лозим булса. кимдир келишнга ва хабар бе-
ришига ^аттик ишонишади. Авваллари жуда куп бора
шундай булган. Энди эса уша кимдир сен б^ласан.
Сантягонинг хаёлига Фотима келди ва к,абила бош-
ликлари олдига боришга к,арор к;илди.

114
-JYlcH и кабила бошликлари ёнига 5'тказиб юбор, -
деди у бахайбат ок; чодирга киравериш да турган сок-
чига. - Сахрода аломатларнн курдим.
Сарбоз индам ай ичкарига кирди ва жуда узок;
колнб кстди. Сунгра эгннга зар;^ал укали окяктак кий-
ган ёш бир араб билан чикди. Сантяго унга кузига
куринган нарсалар х;акида гапириб берди. У кутиб
туришни буюриб, чодирга кирди.
Тун чукди. Лраблар ва хорижлик тужжорлар чодир­
га бетиним кириб-чнкишарди. Куп утмай гулханлар
,\ам Учди, аста-секин погани сахро сукунати коплади.
Факат бахайбат уша чодирдагина чирок ёниб турар­
ди. Сантягонинг хаёлидан Фотима кетмас эди, якин-
дагина Урталарида бУлиб утган сухбатнинг асл маз-
муни х;али унга коронру эди.
Ни^оят уни чодирга таклиф килишди.
Сантяго у ердаги манзарани куриб, донг котиб колди.
Са^ронинг хох, уртасида ана шунакаси бУлишн мум-
кинлигини хаёлига хам келтирмаган эди. Шошона ги-
ламларга оёк ботиб кетаман дейди, хушбуй шамлар
териб куйилган тепадаги кандилларнинг хаммаси соф
олтиндан. Кабила бошликлари ярим дойра куриб, зар-
рин ипагу атлас ёстнкларга кУмилиб утиришарди. Хиз-
маткорлар кумуш лалиларда чой ва ширинликлар ту-
тиб, нмога махтал туришар, бошкалари чилимларнинг
^Урхонаснда ут Учмаслигини ва ;аводан тамакининг
яуш бУйи аримаслигини назорат килишарди.
Саггтягонинг каршисида i k k h к и ш и ястанибУти-
рарди, лекин у чарнинтбошлИРИ уртадаги. окяктаги-
га олтнн халла р тикилган араб эка дарров
фахмладн. Унинг эди.
- Аломатлар хакида гапириб юрган бегона ерлик
ким** —деб су рад и кабила бошликларидан бири.
— Уша мен, —деди Сантяго ва хамма курганлари-
НИ айтиб берди.

115
— Нега энди бу са\ро бизнинг авлод-аждодлари-
миз шу ерда утганини кура-била туриб, сир-асрорла-
рини етти ёт бегонага айтишга к;арор к^лди? - скради
бошк,а к,абила бошлиги.
— Чунки менинг кузларим ,\али са\;рога куникиб
к;олгани йук,, шунннгучун сизлар илгамай куйган нар-
саларни х;ам куради, - деди Сантяго, к;олган гапини
ичида айтди:
«Ва Олам Рух;и х,ам мен учун очик,».
Бунака сузларга араблар ишонмайди - шу сабабли
овоз чик;ариб антмади.
— Вох;а - бетараф худуд, х;еч кимнинг ери эмас. Бу
жойга бостириб келишга бирор кимса журъат килол-
майди, - деб кич^ирди учинчи к;абилабоши.
— Мен фак,ат курганимни гапирдим. Ишонмаса-
ларингиз - хаммаси уз родича к,одаверсин.
Чодирда бнр муддат асабий жимлик хукм сурди,
сунгра ^абила бошликлари узаро цизишиб баз^слаша
бошладилар. Улар Сантяго тушунмайдиган лазркада
гаплашардилар, у чик^б кетмокчи б^лганда, со^чи
йулини тусди. Йигитчани куркув босди. Аломатлар
хавфдан дарак бермокда эди, у Туя каш га дилини оч-
ганидан афсусланди.
Шу пайт уртада утирган цария билинар-билинмас
табассум к^лди, Сантяго дарх;ол хоти ржам тортди.
Кария шу дамгача бирор о р и з гапирмай, бахсга \ам
аралашмай утирарди. Йигитча чодир титраётганини
xjic ^илди ва уруш як^нлашаётганини, бундан Олам
Тилида хабар берилаётганини, бу ерга к ели б тфгри
^илганини англади.
Хаммалари жим к,олиб, карняга 1^улоц тутишди. У
Сантяго га угирилди, энди унинг юзида, кузларида бе­
тона ва совук, ифода цотиб турарди.
- Икки мин г йил муцвддям уэоц бир юртда туш-
ларга ишонувчи одамни татлдцугямдц сунгра уни
кул к^либ сотишганди, —деб ran бошлади 1^ария. —
Бизнинг савдогарлар уни Мисрга олиб келишган. Туш-

116
ларга ишонувчи одам тушни таъбирлай олишини х^м
биз яхши биламиз.
«Аммо тушни унгидан келтиришга ^амма вак;т ^ам
к;одир булавермайди», - деб уйларкан, Сантяго дули
кампирни эсдади.
—Уша одам Фиръавннинг еттита орик; ва еттита се-
миз сигир х;ак^даги тушини таъбирлаб, Мисрни очар-
чиликдан кутк;ариб цодган. Унинг номи Юсуф эди. У
^ам сен га ухшаб бегона ерлик эди ва ёши ^ам деярли
сен к;атори булган.
У жим к^олди. Ниго.\лари ,\амон совут^ эди.
— Биз доимо Урф-Одатларимизга амал к^ламиз.
Урф-Одатлар Мисрни очликдан хадос калган, хал^и-
ни ^аммадан бой килган. Сах;рони к;ай тарзда кесиб
утишни ^ам, ^изларимизни турмушга кдндай узатиш-
ни ^ам Урф-Одатларимизургатади. Урф-Одатимизга
кура, во.\а - бетараф ер, жанг к^илаётган икки тараф
учун ,%ам вох;асиз *аёт йук;, усиз *алок булишади.
Лавра а-\ди одоб билан сукут сакдарди.
— Урф-Одатларимизга кура, са^ро йуллайдиган
хабарларга ^ам ишонамиз. Биз нимаики билсак, э^ам-
масини са?фо ургатган.
Кариянинг ишораси билан цабила бошли^лари
Уринларидан туришди. Йигин тутаган эди. Чилимлар-
нинг курхонасидаги Утлар сунди, со^чилар тик ^отиш-
ди. Сантяго кетишга чордан ганда, цария яна ran кртди:
— Во,\ада ^еч ким курол олиб юрмаслиги з^афзда-
ги конунни эртага бузамиз. Кун буйи душманни ку-
тамиз, куёш ботиши билан жангчиларим куроллари-
ни менга ^айтиб топширишади. Уддирилган ёрийнинг
\ар унтаси учун сен битта тилло танга оласан. Аммо
кУлга олинган цилич шундайлигича ринита солинмас-
лиги керак - у душман цонкнинг таъмини тотиб кури-
ши лозим. Килич *ам сахро сингари ужар, келгуси
жан гдан бош тортиши мумкин. Агар эртага дуролла-
рнмизга иш топилмаса, уларни сенга ^арши йуналти-
рамиз.

117
Йигитча чодирдан чик;к,анда, тулин Он во.^ани ёп-
ёрут нурларига белаган эди. У уз чодири томон равона
булди, етгунича иигнрма дак;икалар юришн лознм эди.
Сантяго булибутган вок,еалардан к,аттик, х,аяжонда
эди. Ахир, Олам Рух,ига киришга муваффак, булди,
балки бунннг учун уз х,аётн билан товон тулар. Жуда
к;имматга тушмаяптими? Балки Такдир Йулидан ке-
тишучун куйларини сотиб юборган ма>;алидаёк, х,аёти-
нинг ба*;оси бичиб булингандир? Туякаш айтганидан
- бир бошга бир улим... Бу эртага юз берадими, бошка
кунми, барибир эмасми? Хар бир кун охиргиси були-
ши мумкин, булмаслиги >;ам мумкин. Хаммаси «Мак-
туб»га 6 ofahk.

118
Сантяго жим кетиб борарди.
У булган вок,еалардан афсусланмас, пушаймон х,ам
Килаётгани йук,. Агар эртага удим уни орушига олса,
демак, Тангри унинг такдирини узгартиришни хо^-
ламаган булади. Улса нима, деярли армони колмади:
буроздан кечиб утди, чинниворлар дуконида ишлади,
са^ро сукунати ^икм атини англади, Фотиманинг
кузларини курди. Уйидан чикданидан буён бирор
куни бекорга, маънисиз утмади. Эртага кузлари ман-
гуга юмилса ^ам, бу кузлар бошка чупонлар кузлари-
дан кура к$трок нарсаларни к5фишгаулгурди. Сант­
яго бундан фахрланиб кетди.
Нога^он гумбурлаган овоз атрофии титратиб юбор-
ди, мисли к$филмаган, номаълум бир шамолнинг шид-
датли тулкини Сантягони ерга улоктириб юборди. Кум
тузони тулин ой юзини тусди. Йигитчанинг каршиси-
да бахдйбат ок; от пайдо булди - у икки оёрида тик
туриб, кулокни тешиб юборгудай кишнар эди.
Чанг-тузон бироз босилгач, Сантяго да^шатга туш-
ди, у кеч качон бу кадар куркувни ^ис килмаган эди.
Ок; отнинг устида саллали чавандоз утирарди. У бош-
дан-оёк; кора кийинган, чап елкасидаги лочин маррур
турарди. Салласи билан юзини тусиб олган идан фа-
Кат кузларигнна куринарди. Унинг азамат гавдасини
демаса, сахрода гох-го^ида пайдо булиб, карвонни
хавф-хатардан огох килиб кетадиган сахройи араб-
лардан фаркн йук эди.
Чавандоз эгар ёнига осилган килични кулига олиб
олган, исфедоний килич ой нурида яркирар эди. Мо-
мокалдирокдай овоз билан бакираркан, Эл-Фаюмда-
ги эллик минг хурм о дарахти цам акс-садо бергандаи
бУлди:
- Киррийлар парвозидаги хикматни Укишга ким
журъат килди?
— Мен, - деб жавоб килди Сантяго.

119.
Чавандознинг важо^атини куриб. йигитчанннг куз
унгига Авлиё Ёкубнинг сувратдаги .\олати келдн: мавр-
лар ф оти.^ оппо.ч отнинг устида утнрибдн, от эса ту-
ёкдари билан райридинларни эзгаламокда. Х,озир .\ам
худди уша .^олат-у - фак;ат х;аммаси урин алмашган
эди.
— Мен ук;идим. Энди жуда куп жонлар омон к;ола-
ди. Сиз эса Олам Pyx?* билан х^соблашмаяпсиз, - деди
Сантяго ва хдлокатли зарбани к;абул к,илиш учун бо-
шини эгди.
Аммо, к?1лич негадир ох^ста туша бошлади ва уткир
th f йигитчанинг пешонасига тегиб-тегмай тухтади. Бир
томчи к;он чикди.
Чавандоз к;илт этмаи турардн. Сантяго .\ам к;отиб
цолди. У з^атто к,очишга хам уринмадп. Сантягонинг
ич-ичидан галати бир кувонч тошиб ксла бошлади: у
уз такдири учун, Фот им а учун х;алок булмокда. Демак,
аломатлар алдамабди. Мана, царшисида Душман ту-
рибди, улимнинг х;акдиги з^ам куркув солаётгани ttyк;,
чунки Олам Рух;и мавжуд, бир сониядан суп г унга
кУшилиб кетади. Эртага эса Душман х;ам худди шу
цисмат шаробини тотади.
Чавандознинг циличи \ам он улжасига тикилган
илон я н г л и р з^аракатсиз цотиб турарди.
— Нега бу ишни цилдинг?
— Мен бор-йури циррийлар аён килган нарсани
эшитдим ва тушундим, холос. Улар воз^ани \алокат-
дан куп^аришимни хоз^адилар. Во^а цимоячилари куп
- сизларни к^риб ташлашади.
Т и р х д м о н Сантягонинг пешонасига тегиб турарди.
— Сен кимсанки, Аллозршнг ишларига аралашасан?
— Аллох, факдт жангчиларни эмас, у кушларни х^м
яратган. Аллох менга уларнинг тилини аён к^лдн. Дунё-
даги жамики *одисот битта КУл билан битилган, - йи­
гитча Туякашнинг сузлари билан жавоб берди.
Низ^оят чавандоз циличини нари олди. Сантяго на-
фасини ростлади.

120
— Башорат к;илишга э^тиёт бул, - деди чавандоз. -
Хеч ким Ёзигидан к;очиб кетодмайди.
— Мен фак;ат сарбозларни к5фдим , - деди йигитча.
- Жангнинг такдири менга номаълум.
Чавандоз га бу жавоб маъкул б^лди. У к^хлични к^ши-
га солишга шошилмасди.
— Хуш, бегона юртлик бу ерларда нима к;илиб
юрибди?
— Уз Йулимни излаяпман. Лекин сен бу гапларни
тушунмайсан.
Чавандоз илонни инига к;айтаргандай киличини
^инига солди. Елкасидаги дочин маъкуллагандай жони
борича чнйиллаб юборди. Сантягони хавотир ва раш-
лик тарк эта бошлади.
— Мен жасурлигингни синаб курмок;чи эдим. Олам
Тилини излаётган одам учун жасоратдан кура му^им-
рок; нарса йук;.
Йигитча ^айратда к;олди. Чавандоз камдан-кам
одамларгина англайдиган нарсалар -%акида гапираёт-
ган эди.
— Бундан ташк^ари, \атто узок йулни босиб ртга-
нингдан кейин \ам бир дак^кага булсин ,\ушёрликни
к^лдан бой бермаслик лозим, - давом этди чавандоз.
- Сахрони ^ам севиш мумкин, аммо унга бутунлай
ишониб куймаслнк керак. Са^ро бу - инсон учун бир
синов: бир ла^за чалкисанг тамом - .\алок буласан.
Унинг гаплари Сантягога Маликсиддикни эслатди.
— Жангчилар келгандан кейин, мабодо бошинг ел-
кангда омон колса, мени излаб топ, - деди чавандоз.
Хозиргина киличнинг дастасидан ушлаб турган
флида камчи пайдо булди. От туёклари остидан чанг-
тузон кутариб, олра ташланди.
— Каерда яшайсан? - изидан кич^ирди Сантяго.
Чавандоз йуртиб бораркан, цамчи билан Жануб то-
монга ишора килди.
Шундай килиб, йигитча Алкимёгар билан з^ам уч-
рашди.

121
<5фтаси куни тонгда Эл-Фаюм во.^асидаги хурмо
дарахтлари остида икки минг к,уролланган жангчи
саф тортиб турарди. Куёш тавдирнинг янги уйин-
ларини томоша килмок, учун эндигина ёстигидан бош
кутарган мад;ал уф к томонда беш юз сарбоз курин-
ди. Вох;анинг Шимол тараф идан кириб келган суво-
рийларнинг к,иличлари о к, яктаклари остига берки-
тилган эди. Кабила бошликлари йириладигаи катта
чодирга етиб келишгач, бирданига к,улларида мил-
тик; ва ^айрилма ^иличлар пайдо булди. Аммо чо-
дир бум-буш эди.
Bo?sa одамлари са\ро суворийларини куршаб олиш-
ди ва ярим соат ичида турт юз тук;сон т у ф ^ з т а жа-
садни тупрокда кориб ташлашди. Хурмозорга олиб ке-
тилган болалар хам, чодирларида Тангридан эрлари-
нинг жонини омон сакдашни сураб дуо ^илаётган аёл-
лар х,ам хеч нарсани курмадилар. Агар сочилиб ётган
жасадларни хисобга олмаганда, во^а уша вох,а, бирор
нарса узгармаганди.
Эл-Фаюм га цужум к?1лган суворийларнинг лашкар-
бошисигина тирик к,олган эди. Уни забила бошликда-
ри ёнига олиб келишди ва нега Урф-Одатни бузишдек
густох, ишга кул урганини сурашди. У жангчилари
адок,сиз урушдан, очлик ва ташналикдан ^аттик, азоб
чекишганини, во^ани босиб олиб, нафас ростлагач, яна
урушни давом эттирмок^и булганларини айтиб бер-
ди.
Кабила бошлири жангчиларга рахми келишини, ле­
кин Урф-одатни бузишга хеч кимнинг *аь^и йу*ли-
гини таъкиддади. Са^рода шамол туфайли фак^ат iqyM
барханларигана уз шаклини Узгартириши мумкин.
бошца бирор нарса узгармайди.
Аашкарбошига шармандали улим >^укми утгиллм:
милтик, ут^и \ам , ^илич зарби цам з^айф курилиб, иури-
ган хурмо дарахтига осдилар. Сахро шамоли уни ма­
122
зах к,илгандек узок, вак;тлар тебратиб уйнади, сазойи
К^1ЛДИ.
Кабила бошлики Сантягони ча^иртирди ва эллик
тилло танга санаб берди. Синтра Юсуф алайэ^иссалом-
нинг тарихини яна бир бор ^икоя кдлгач, йигитчага
Бош Маслах;атчилик лавозимини таклиф к^илди.

123
уу/ёш такдирнинг бугунги уйинидан зерикиб уз чо-
дирига кириб кетгач, кук са^нида хнра чироцларини
кутарганча бирин-кетин юлдузлар пайдо булди. Сант­
яго жануб томонга йул олди. Чеккада якка-ёлгиз бир
чодир турар, одамлар у ерни жинлар суйган макон,
дейишарди. Йигитча чодир ёнига келнб, чордона
Куриб утирди ва кута бошлади.
Йигитчанинг такдирига к,изик;иб к;олган он томоша
уч}и фалакнинг цок; тепасига урнашиб олгандан сунг
Алкимёгар пайдо булди. У жони узилган икки киргий-
ни елкасига ташлаб олган эди.
— Мен шу ердаман, - деди Сантяго.
— Бекор к^чибсан. Намотки Такдиринг сени менга
бошлаб келган булса?
— Уруш давом этяпти. Садрони кесиб утолмайман.
Алкимёгар негадир шошаётган эди, имо билан Сант-
ягони чодирига таклиф этди - чодир .\амм ан и кига
ухшаган оддий чодир экан, кабила бошликларннинг эр-
таклардагидек шошона чодири бундан мустасно, албат-
та. Сантяго нигохдари билан темир учок, ва хос к,озон-
ларни, алкимёгарлар ишлатадиган узун-киска шиша
идишларни излади, аммо уч -тУртта увадаси чикиб кет-
ган китобдан узга нарса кузга ташланмади. Ерга эса
сирли накдплар туширилган гиламлар тушалган эди.
— Утир, мен чой куяман, - деди Алкимёгар. - Мана
бу киррийлардан шомлик овцат тайёрлаймиз.
Йигитча буларни якинда осмону фалакда кургани
- уша кушлар, деб хаёлидан утказди, лекин мезбонга
х,еч нима демади. Алкимёгар учокда олов ёкди ва тез-
да чодирни ковурилаётган ёрли Улжаларнинг *иди ту-
тибкетди. Бу х^р *олда чилимнинг хядндан кура ёк^ш-
лирок; эди.
— Нега мени ча^ирдинг? - деб суради Сантяго.
— Хамма гап аломатларда. Шамол сенинг келишинг-
ни ва сенга менинг ёрдамим зарурлигини айтди.
124
у мен эмасман, бошк^ сайёз^ - у инглиз.
Уни з^али боцщалар билан куп учрашувлар кутиб
турибди, мени кейинрок; топади. Аммо у турри йулга
-тушиб олди. У энди фак^ат китобга термулиб утиргани
йук;.
— Мен-чи?
— Агар сен бирон-бир нарсани жуда хоз^ласанг,
Бутун Олам уша орзуингнинг амалга ошишига ёрдам
беради, - Алкимёгар кекса Маликсидди^нинг сузла-
рини такрорлади. Йигитча эса Уз Тавдири йулидан бо-
ришга кумаклашадиган яна бир одамни учратганини
англади.
— Менга Ургатасанми? - деб суради Сантяго.
— Йук;. Билишинг лозим булган нарсаларни алла-
цачон билиб олгансан. Мен фа^ат хазинага борадиган
Йулни курсатаман.
— Сахрода уруш кетяпти-ку, - деди Сантяго.
— Мен сазфони биламан.
— Мен эса хазинамни топиб булдим. Туям бор, чин­
ниворлар дуконида ишлаб топган пулим, яна олтин
тангаларим бор. Уз ватанимда энди бадавлат киши
з^исобланаман.
— Аммо булар сени эзфомлар томон бир цадам хдм
як^тнлаштирмайди, - деб Алкимёгар эзфомларни з^ам
эслатиб к^йди.
— Менинг Фотимам бор. Бу зсазина з^аммасидан
устун туради.
— У циз билан эзфомлар орасида жуда катта фарц
бор.
Иккови *ам жим колди ва овцатга к^л узатишди.
Алкимёгар бир шиша олиб, тицинини очди ва Сан-
тягонинг пиёласига кандайдир 1?изил суюцлик куйдя.
Бу шароб экан, йигитча бунацасини умрида татиб
курмаган эди. Аммо Коиу*1 шароб ичишни ман эт-
ган.
—Ёвузлик инсон орзига кираётган нарсадан эмас,
чицаётган нарсадан тугилади, - деди Алкимёгар.

125
Шаробдан Сантягонинг кайфиятп хуш булди. Аммо
хам он мезбондан чучиб турарди. Улар чодирга ки-
радиган жойда ёнма-ён утириш ар ва т^лин ой ёру-
рида юлдузларнннг хира ж им и рлаш ин и томоша
к^лншарди.
- Ол, ич - бу сени чалгитади. - деди Алкимёгар,
шароб йигнтчага таъсир к;илганини куриб турарди. -
Урушта кираётган жаигчига ухшаб куч йириб ол. Аммо
ёдингда тут - сенинг юрагинг хазиналар яширинган
жойда. Хазинани эса топиш керак, бу Йулда сен анг-
лайдиган ва \и с киладиган нарсаларнинг ^аммасида
?^икмат яширинган булади.
Эртага туянгни сот-да, урнига от олгин. Туяларнинг
ярамас бир феъли бор: чарчаш нима эканлигини бил-
майди, юраверади, юраверади. Кейин бир дани га чук
тушади-да, таппа улади-к;олади. От эса секин-секин
поддан тоя боради. Яна к,анча юришини ва качон йи-
{^илишини билиб турасан.

126
d/радан бир кун утиб, кечга томон Сантяго битта
отнинг жиловидан тутиб, Алкимёгарнинг чодирига
келди. Бироздан сунг Алкимёгар х^м пайдо булди, оти-
га утирди, лочин х;ам уз Урнини эгаллади - унинг чап
елкасидан жой олдн.
— Энди менга сазфодаги хаётни курсатасан, - деди
у. - Фак;ат садрода ,%аёт топа олган одамгина хазинани
х;ам топишга к;одир булади.
Улар ойнинг ёрут пойандози устидан сахрога от со-
лишди. «КУлимдан келмаса керак, - дебуйлади Сант­
яго. - Садрон и бутунлай билмайман, у ердан хдёт топа
олишим даргумон».
У Алкимёгарга шу гапни айтмокчи булди-ю, аммо
кУркди. Йигитча к^рпгйлар парвозини кузатган жой-
га, уша тошларнинг ёнига етиб келишди.
— Бу ишнинг уддасидан чик;олмайман, деб к$фка-
ман, - Сантяго барибир айтишга журъат килди. - Са*-
рода х;аёт мавжудлигини биламан, лекин мен уни то-
полмайман.
— Хаёт э^аётни чорлайди, - деб жавоб к^лди Алки­
мёгар.
Йигитча бу сузларни тушунди ва отнинг жиловини
бушатди, от кум ва тошлар оралаб, узи йул топиб кета
бошлади. Шу тахлит ярим соатча юришди. Кумуш яр -
ринларини ой нурига тоблаб ётган харсангтошлардан
таццдари х;амма нарса, .vnro олисдаги хурмозорлар
Хам куздан ройиб булган эди. Нихоят оттухтади, Сан­
тяго бу жойларни илгари курмаган эди.
— Бу ерд а ^аёт бор, —деди у Алкимёгарга. —СазфО-
нинг тили м енга номаълум, ам м о отим хаёт тилини
билади.
Улар отлардан тушишди. Алкимёгар сукут са^лар,
ниго\.\ари билан тошларни бир-бир пайпаслаб оз^иста
нлгариларди. У бирданига тухтаб колди ва эгстиеткор-
лик билан ерга эгилди. Тошлар орасида бир тешнк

127
к;орайиб турарди. У аввал барменш и сукди, сунгра
кулини елкасигача тикди.
Ичкарида нимаднр типирчилади, Алкимёгарнинг
фак;ат кузларигина курнниб ту р ар , С антяго бу
кузлардан бек^ёс бир диктат жамланганини ук,ирди:
гуё Алкимёгар нима биландир олишаётгандек эди.
Сунгра у шиддат билан кулини тортиб олди ва оёк,к,а
^алвди, Сантяго бу кутилмаган .^аракатдан сесканиб
кетди. Алкимёгар катта илонни думидан кутариб ту­
рарди.
Сантяго х,ам сакраб урнидан турди ва ортга тиса-
рилди. Илон Алкимёгарнинг кулида тулганар, вишил-
лаган овози са^ронинг итоаткор сукунатини яралар
эди. Бу - за>фи бир ла^зада жонни оладиган кузой-
накли илон эди.
«Нега у курк^айди?* - хаёлидан утказди йигитча.
Жонини хатарга куйиб илоннинг инига ^улини сут^-
^анда х;ам Алкимёгарнинг юзида хотиржамлик э^укм-
рон эди. «У икки юз ёшда» - Сантяго инглизнинг сузла-
рини э слад и. Са.хродаги илонлар билан цандай муо-
мала килишнн яхши билса керак.
Амсимёгар отининг ёнига келди ва эгарга осилган
исфадоннй ^иличини кинидан чик^рди. Килич билан
кумга дойра чизди ва тусатдан тинчланиб цолган илон­
ни уртага ташлади.
— КУркма, - деди у Сантягога. - У доирадан чик,-
майди. Мана, са^рода *ам т^аёт мавжудлигига гуво*
булдинг. Менга шуниси керак эди.
— Шунчалик муз^имми бу?
— Жуда музфш. Чунки э^ромлар са^ро билан Урал-
ган.
Сантяго эхдромлар хусусида яна сутрбат бошланиши-
ни хохдамаётганди - кечадан буён унинг кунглига
чирок, ёцса ёришмасди. Хазиналар томон йул олиш -
Фотимани йУкотиш деган ran эди.
Узим сенга йулбошловчилик циламан, ~ деди Ал­
кимёгар.

128
— Вох;ада к;олганим яхширок; эди, - деб жавоб
к|илди Сантяго. —Ахир, Фотимани топдим, у мен учун
дунёдаги барча хазиналардан азизрок;.
— Фотима - сах;ро к^зи. Эркаклар бир кун к^айтиб
келиш учун кетишларини у яхши билади. У *ам уз ха-
зинасини - сени топди. Энди сен *ам уз излагая нар-
сангни топишингга ум ид ^иляпти.
— Шу ерда к;олишга царор килсам-чи?
— Унда Кабилабошининг маслах;атчиси буласан.
Олтинга кумиласан, минг-минглаб кЗ^йлар, туялар со­
тиб олишинг мумкин. Фотима га уйланасан ва бирин-
чи йил у билан бахт-саодат орушида ^аёт кечирасан.
Са.%рони севишни урганасан ва эллик минг хурмо да-
рахтининг ^ар бирини танийдиган буласан. Улар кун
сайин усиб бораётганлигини, бу билан олам доимо
Узгаришда эканлигини исботлашаётганини тушунасан.
Аломатларнинг маъносини, мохиятини кун сайин те-
ранрок; англай бошлайсан, чунки са^родан кура аъло-
рок, устоз Й5^ч-
Орадан бир йил утади ва хазина эсингга тушади.
Аломатлар хам датьият билан хазинага шпора нила-
веради, лекин сен уларга эътибор килмасликка хара-
кат ^иласан. Воха учун, во*а а^лининг фаровонлиги
учун уз билимингни, рай ратин гни ая майсан. Кабила
бошлнкдари сени кафтларига кутарадилар, туяларинг
бойлигингга бойлик к^шади ва мавкеингни муста^кам-
лайди.
Яна бир йил Утади. Аломатлар аввалгидай катъият
билан сенга хазнналарнн ва Уз ЙУлингни эслатавера-
Ди. Сен эса тунлари вохани дарбадар кезадиган одат
чи^арасан, Фотима эса уни деб йулингдан нолганинг-
ни англаб туради ва рам га ботади- Аммо бир-бирла-
рингизга бУлган оташин мухаббатингиз узгармайди.
Эслаб курсанг, у бирор марта кол, деб илтимос килма-
ган. чункн сахро аёлларн уз эркаклари ни кути б урга-
нишган. Табиийки, ундан айб тополмайсан. Сахрони
ва хурмозорларни мацсадсиз кеаиб, жуда кутт тунлар-

т
ни зт'казасан. «Фотимага булган мухаббатимга цаттик,
ишонганимда, суянганимда, Й^лга тушишга хам к^арор
к;илган булармидим», деган фикр хаёлингдан кетмай
к;олади. Аммо вохада сени бир курнув ушлаб туради -
к;айтиб келолмаслигингдан чучийсан. Ана шунда ало­
матлар хазиналардан абадий жудо булганингии маъ-
лум к;илади.
Туртинчи йнлга келиб, аломатлар хам ройиб була-
ди, чунки уларга эътибор беришни хам хохдамай
куя сан. Бундан хабар топ гаи к,абила бошликдари хам
сендан юз угирадн, сен эса хисобсиз д^конлар ва уюр-
уюр туялар сохиби булган савдогарга айланасан.
Сунгра ажал шаробини нчгунингга к^дар Уз Й^линг-
дан жудо булганинг ва энди кечлигини билганинг холда
сахро ва хурмозорлар Уртасида тентираб юраверасан.
Шундай к^либ, инсон 1/зТакдири Йулидан юришига
мухаббат хеч качон халакит бермаслигини англимас-
дан утиб кета сан. Агар хала кит берса, демак, у Умум-
башар Тилида гапира оладиган асл мухаббат эмас
экан, - деб Алкимёгар гапини якунлади.
У кум га чизилган доирани очди, к^зойнакли илон
урмалаганча тошлар орасида ройиб булди. Сантяго умр
буйи Макка зиёратини орзу килган чинниворлар со-
тувчисини, Алкимёгарни излагал инглизни хаёлидан
утказди. Ва сахро бир кунмас-бир кун Jhj шахзодаси-
ни олиб келишига илохий ишонч билан я шатан кизни
эслади.
Улар отларига утиришди. Бу сафар Алкимёгар й^л
бошлади. Хабаркаш шамол уз канотларида вохалик-
ларнинг овозларини олиб келар, йигитча улар ораси-
дан Фотиманинг овозини ажратиб олишга уринарди.
Суворийлар хужумидан буён уни цудук «нида к^рма-
ган эди.
Аммо бугунги тун унинг хаётида учмас из цолдир-
ди: доиранинг чегарасини бузишга журъат килолма-
ган кузойнакли илонни курди, елкасига лочин {фиакр-
гаи сирли чавандознинг суэларини тин глади, у м у х а б -

130
бат ва хазиналар -хак^да -х,ам, сах;ро аёллари ва Сантя-
гонинг Такдири х,ак,вда эдем гапирди.
— Сен билан кетаман, - Сантяго шу с^зларни ай-
таркаи, юрагида бек,иёс бир хотиржамлик туйди.
— Эртага йулга чи!демиз, эдели кун к;оронру, - деб
жавоб к^лди Алкимёгар.

131
Сантяго тун буйи мижжа к;ок;мади. Куёш ташри-
фидан икки соат олдин чодиридаги ^смирлардан би­
рини уйготди ва Фотиманинг яш аш жойини суради.
Улар таш^арига чик^шди, Сантяго миннатдорчилик
тари^асида, куй сотиб олиш учун усмирга пул берди.
Сунгра, к^зни уйготиб, ^зининг кутаётганлигини
айтишини илтимос килди. Араб йигитча бу илтимос-
ни дам бажарди ва яна битта к^йга етарли мукофот
олди.
— Энди эса бизларни ёлриз к;олдир, - деди Сантя­
го, йигитча эса нак, Кабилабошининг маслах,атчис\та
ёрдам берганидан ифтихор ва к$йга етадиган пул топ-
ганидан кувончга тулиб, чодирга к;айтди ва к,айта уй-
кута кетди.
Фотима келгач, улар хурмозор томон йул олишди.
Сантяго Урф-Одатни бузаётганлигини билиб турар,
зеро, энди бунинг аз^амияти дам йук эди.
— Йулга отланяпман, - деди у. - Лекин шуни билиб
куй, мен албатта, цайтиб келаман. Сени севаман, чун-
ки...
— Х,ожати й5т<„ тушунтирма, - Фотима унинг гапи-
ни булди. - Инсон севгани учун севади, вассалом. Му-
з^аббат изоз^арни тан олмайди.
Лекин Сантяго гапини давом эттирди:
— ... Чунки мен туш к$фдим, шо* Малнксиддикка
дуч келдим. чинниворлар билан савдо килдим, сазфо-
ни кесиб утдим, уруш бошланганида воз^га келиб кол-
дим ва кудук; ёнида сендан Алкимёгарни сурадим.
Сени топишимга Бутун Олам ёрдам берди - сени се-
вишимнинг сабаби шу.
Уларнинг вужудлари биринчи марта туташди. Сант­
яго кизни кучди.
— Албатта, сайтаман, деб такрорлади у
Илгарилари сазфога орзу билан тикардим,
энди ум ид к^зларини тикам ан. Отам у м ф бора jhua
132
томонга кетган, лекин доим онамнинг дузурига к^ай-
тиб келган.
Хдмма сузлар айтиб булинди. Хурмозор оралаб би­
роз юришгач, Сантяго Фотимани чодиргача кузатиб
куйди.
— Худди сенинг отангга ухшаб, мен дам кайтиб
келаман.
Сантяго кизнинг кузларида ёш айланаётганини
кУрди.
— Йиглаяпсанми?
— Мен садро кизиман, - деди Фотима юзларини
яшириб. - Лекин, аввало - мен оддий аёлман.
У чодир дарпардасини кутариб, ичкари кирди. Тонг
ёришиб келаётган эди. Кундуз дукмронликни уз кулига
олиши билан Фотима кайтиб чикдди ва одатий таш-
вишлар лахтакларини вакгг нинаси ила бир-бирига
улашда давом этади, йук;, энди даммаси узгача була­
ди. Энди Сантяго йук;, вода аввалги малодатини, таро-
ватини йук;отгандай. Куни-кеча манзара узгача эди:
вода - эллик минг хурмо дарахтининг онаси, узок
йулдан тинкаси куриб келадиган сайёдларга кувонч
ва обидаёт улашадиган уч юз кудук содиби, даёт кай-
наган м аскан эди. Киз учун энди дамма ёк бум-
бушликдан иборат.
Бугундан бошлаб садронинг маъноси узгаради.
Сантяго уз хазиналари томон кайси юлдузларга ка раб
йул тортаётганини топиш иликжида Фотима садро ос-
монидан куз узмайди. Шамоллар оркали бусалар
йуллайдн - бусалар унинг юзларини эркаласин, тирик-
лигимдан. уни кутаётганлигимдан муждалар элтсин,
деб орзу килади. Бугундан бошлаб Фотима учун садро
садро эмас - Сантягони олиб келадиган умидлар йули
булиб колади.

133
—С/ртда к,олган нарсалар ^ак^ада уйлама, - деди Ал­
кимёгар йулга тушганларидан сунг. - Х,аммаси алла-
к^чон Олам Ру^ига абадий му^рланиб булган.
— Одамлар жунаб кетиш дан кура к;айтишлари
Халида купрок,уЙАайдилар, - деб жавоб килди Сантя­
го, у сазфо сукунатига яна куникаётган эдн.
— Агар топганинг соф. асл маъдандан ясалган булса,
унга х;еч бир завол етмайди. Кунглингни тук; к;илиб
к;айтиб келаверишинг мумкин. Мабодо, у дум ли юл-
дуз шуьласн янглир лах,залик чаьуин б}'лган эса, к;айт-
ганингда ундан ном-нишон тополмайсан. Энг му\и-
ми, сен куз олгувчи шуълани курдинг. Демак, бекорга
азоб чекмабсан.
У гуё алкимё хасида гапираётгандай булса х;ам Фо-
тимани назарда тутаётганини Сантяго фа^млаб турар­
ди.
Ортда колган хотиралар ^а^ида уйламасликнинг
иложи йух эди. Чек-чегарасиз сахронинг такрорлана-
ётган куй янглир бир хил манзараси отликдарни хаёл-
лар ва орзулар водийси томон ундар эди. Шо.\ кабу-
лига азиз мехмонлар навбатма-навбат кириб чикка-
ни каби Сантягонинг куз унгида хурмо дарахтлари,
кудукдар ва севгилисининг сиймоси, шиша найчала-
ри ва идишларига аларда инглиз, уз донишмандлиги-
дан бехабар улур файласуф - Туякаш бирин-кетин
жонланар эди. «Алкимёгар *еч качон, *еч кимни сев-
маган б^лса керак», - деб уйлади Сантяго.
Алкимёгар эса елкасида сахро тилини мукам мал
биладиган кадрдон лочини билан хиёл олдинда йуртиб
борарди. Тухтаган пайтларида лочин улжа излаб, ос-
монга кутариларди. Биринчи куни у панжаларида
куённи чангаллаб цайтди. Кейинги куни эса улжаси
иккита куш булди.
Фурсат кушлари тулин ойни чукилаб я р и м л а т г а н
сайин тунлар тобора к;оронрулашиб борарди. Бунинг
134
устига сгофо тунлари сивук^ина эди, шунга и^рамас-
дан улар гулхан ёк;ишмас, кечалари юпк;а жун намат-
га уралиб стишарди. Улар жуда кам су^батлашишар,
бир х,афта мобайпида га ила шга н гаплари урушаётган
к,абилаларга д у м келиб к,олмасликнинг чорасини
курнш х;ак,ида булдм, холос. Уруш эса давом этар -
баъзпда шамодлар х;ам нимтатир к;он х;идига беланиб
эснб к,олардн. Су шамоллар к;аердадир як,ингинада
уруш бораётганлигини, куч куролмайдиган вок;еалар
^аьуща ,\лкоя к^ьчувчи Аломатлар Тили х;ам мавжуд-
лигини ннгитчага эслатиб турарди.
Саккизннчи купи Алкимёгар дам олгани одатдаги-
дан барвак;трок; тухтади. Лочини осмонга кутарилди.
Алкимёгар Сантягога сувдонини узатаркан:
— Сафаринг ^ам кариб к;олди, - деди у. - Табрик-
лайман. Сен Йулннгдан адашмай келдинг.
— Сен эса йул буйи сукут сакдадинг. Билган нарса-
ларингнинг ,%аммасини менга ургатасан, деб уйлов-
дим. Бош ка бир одам билан \ам са^рони кесиб утган -
ман, унинг алкимёга оид куп китоблари бор эди. Ле­
кин уларнн Укиб, .\еч нарсага тушунмаганман.
— Англашнинг фацат битта йули бор - Харакат
Килиш, - деб жавоб килди Амсимёгар. - Сафарларинг
сенга нимаики зарур булса - ^аммаснни Ургатди. Би-
лишинг лозим булган ф а^ат бир нарса к,олди.
Сантяго Урганолмай колган нарсаси нима эканли-
гини суради, лекин Алкимёгарнинг ннгоз^лари к^кда-
ги лочини билан бирга парвоз киларди.
— Нега сени Алкимёгар дейишади?
— Чунки мен Алкимёгарман.
— Умр буйи олтин излагая ва унга эришолмаган
алкимёгарлар \а м бор, улар каерда хато килишган?
—■Хатолари шундаки, улар фацат олтин излашган.
Улар Йулда яширинган хазинани излашган. Йулнинг
Узини эса айланиб утишган.
— Бнлишим лозим булган уша битта нарса нима эди,
айтмайсанми? - йигитча саволини яна такрорлади.

135
Алкимёгар *амон осмондан куз узмасди. Аочин куп
утмай улжа билан к;айтди.
Олов узокдан куринмаслиги учун кумни ковлаб
чукурча килишди ва гулхан ёк^ишди.
— Мен Алкимёгар булганим учун з^ам Алкимёгар-
ман, - деди у. - Бу илмнинг сирлари менга бобомерос,
бобомга эса бобосидан утган, ушбу силсила дунё ярал-
ган кунгача боради. Уша пайтларда бутун бошли ал-
кимё илми Зумрад Тошнинг битта киррасига жо
булган. Аммо одамзод оддий э^ак^катларга эътибор
бермайди, шу боис ^ам фалсафий китоблар ёзишга
киришиб кетди. Уларнинг айтишича, гуё инсонлар
к^ёк^а к^раб юриши кераклигини фак;ат улар била-
ди-ю, бош^а х,амма - бандан тофиллар.
Холбуки Зумрад Лав* *озир х,аы мавжуд.
— Унда нима ёзилган? - йигитча кизи^иб су ради.
Алкимёгар кум га нималарнидир чиза бошлади, ора-
дан утган беш дак^ца ичида Сантяго майдонда кекса
шол; билан учрашган пайтини эслади, ушандан буён
узок;-узок; йиллар утгандай туюлиб кетди.
Алкимёгар чизишдан тухтаб:
— Зумрад Аавхда битилган нарса мана, - деди.
Сантяго якдаровда келиб у^иди.
— Ахир, бу сирли белгилар-ку! - з^айратдан к,ичк;и-
риб юборди у. - Худди инглизнинг юггобларига ухшай-
ди.
— Йу^- Бу к^ргийлар парвозининг айнан узи: маь-
носини англашга aiyv-идрок ожизлик киладн. Зумрад
Лавх, эса - Олам Руз^и йуллаган мужда. Биз яшаётган
олам жаннатдан айнан нусха олиб яратилганини до-
нншмандлар аллак^чон англаб етишган. Мана шу олам
мавжудлигининг узи —яна бир бундан-да мукаммал-
рок, олам мавжу дли гига далилдир. Парвардигор уни
яратморидан мак;сад- зоз^ир пардасн орцали ботинни
англасинлар ва узларига ато этилган муьжиза - акдий
ва руз^ий неъматлар сари узлари интилсинлар деган.
Худди ана шуни мен - Харакат деб атайман.

136
— Зумрад Давани мен ^ам 5т<;иб чик^шим керак-
ми?
— Агар *озир сен Алкимёгарнинг тажрибахонаси-
да булганингда эди, уни англашнинг энг яхши усули-
ни 5фганган б^лардинг. Аммо сен сазфодасан, демак,
с а э ф о г а дикдат к^л, унга сингиб кетишга ^аракат цил.
Са^ро х;ам Курраи Заминдаги жамики нарсалар син-
гари дунёни англашингда сенга ёрдам беради. Бутун
сазфони англашингни х;ожати йг^к; - Яратганнинг бор
м^ьжизасини к^риш учун бир дона кум зарраси *ам
кифоя килади.
— Сахрога к^ндай сингиб кетишим мумкин?
— Уз калбингга кулоц тут. Оламдаги э^амма нарса
унга аён, чунки инсон к^лби Олам Р ^и д ан бино болтан
ва качон б^лмасин унга кдйтади.

137
Я н а икки кеча-кундуз сукутда йул босдилар.
Алкимёгар хавотирда эди: улар к,ак,шатк,нч жанглар
бораётган жойларга тобора як^ш лаш аётган эдилар.
Йигитча эса уз к;албининг овозини тинглашга ^ара-
кат к;иларди.
Калбини эса х;еч англолмас эди: илгари у доим
Наёккдцир кднот ^оциб турган булса, энди хамма нар-
садан куз юмиб, фак;ат ортга к,айтишга талпинарди.
Баъзан к,алби унга нурли гамларга туда вок,еаларни
соатлаб хикоя ^илар, баъзан руйи заминга муралаган
куёшнинг илк нурларини куфиб шундай х,априкдр,
хаяжонга тушар эдики, Сантяго яширинча йиглаб хам
оларди. Хазиналарни тилга олганда юраги бетокат
урар, сархадсиз сахрога термулиб к,олганда эса г^ё
совцотгандек жим коларди.
Дам олгани тухтаганларида, Алкимёгардан скради:
— Нега биз ^албимизга ^уло^ тутишимиз керак?
— Калб бор жойда хазина хам б^лади.
— Менинг калбим хиссиётлар тулк^шида, - деди
Сантяго. - Орзу колади, хаяжонланади, сахро цизла-
рига талпинади. Доим нимадир с^райди, Фотнмани
ёдга олсам-ку тамом - тун бум и уйку бермайди.
— Жуда соз. Демак, калбинг хали тирик. Унинг ам-
рига буйсунишда давом эт.
Кейинги уч кун ичида ж ангчиларни узокдан
куришга хам, улар билан юзма-юз учрашишга хам
тугри келди.
Сантягонинг цалбидан ф акат к^ркувнинг овози
эшитиларди. Бу овоз унга хазина излаб й^лга чшд^ан-
лар ва тополмаганлар хасида хикоя киларди. Бу овоз
баъзан Сантягони сен хам хазинаии тополмайсан ва
ч^лу биёбонда халок б^либ кетасан, деб к ^ р к ^ т а р д и .
Бу овоз унга бахт устига бахт изланмайди, деб уцти*
рарди: чунки унинг севикли ёри ва етарлича олтин
тангалари бор эди.

138
Отларга дам бериш учун т^хтаганларида, у Алким-
ёгарга:
— Калбим менга буйсунмаяпти. Й^лни давом эт-
тиришимни хо ^ам аяп ти , - деди.
— Жуда соз, - деб такрорлади Алкимёгар. - Бу -
к^лбинг х,али уйгокдигидан нишона. Табиий х;ол - у шу
пайтгоча эришган бойликларини кандайдир орзулар
эвазига бой бериб н^гйишдан чучияпти.
— Шундай экан, нега унга кулок, тутишим керак?
— Б ар и б и р цалбингни жим туриш га мажбур
к^лолмайсан. Х^атто 5>зингни уни эшитмаётгандай
к;илиб к5фсатсанг х;ам, у сенинг к?к сингда зиндонга
солнниб арзи тингланмастган кайсар ма^бусдай ту-
раверади ва х;аёт х;акида, дунё ^ак^да нима деб уйла-
ётган булса, шуни такрорлашдан чарчамайди.
— Менга хиёнат килаверадими?
— Хиёнат, бу - кутилмаган зарба. Агар сен уз кал-
бингни англасанг, унинг бутун орзуларини, умидла-
рини билсанг ва уларни р5гёбга чинара борсанг, у сен-
га хиёнат к?1ла олмайди. Хали ^еч кимга Уз калбвдан
Кочиб кутилиш насиб килмаган. Шундай экан, яхши-
си, унга кулок солиш керак. Ана шунда кутилмаган
зарбалар *\ам б^лмайди.
Улар са^рода йул танобини тортиб боришаркан,
Сантяго уз калбининг овозига кулок тутди. Куп утмай
Калбининг бор инжиклигу найранглари Сантягога ёд
булиб кетдн ва уларни шундайлигича кабул килди.
Йигитча энди куркувни *ам з^ис килмас, ортга кай-
тишни хам истамас - калби ундан буткул рози, хотир-
жам эди.
0(а. баъзан фи&он чекаман^ баъзан исён ^иламан,
нима г^илай, ахир, мен одамзоднин2 ^албиман, та-
биатим шунагуа. Биз уаммамиз кунгилдаги энг алии
орзуларимизни амалга оишришияа кур^амиз, гуё ор~
зуларимизга узимизни арзимаидигандаи ёки уларни
барибир руёбга чинара алмаслигимиз аендай туюла -
e e p a d u . Виз одамзод цалблари - бщубиридан абадий

139
жудо булган севишганларни, юз бериши му^аррар
булган, аммо саробга айланган бахтли онларни,
топилиши мумкин булган, аммо ъумликлар остида
абадул-абад г^олиб кетган хазиналарни хаёлга кел-
тирган за^отимиз музлаб доломив. Чунки бу кургу-
ликлар юз бераётганда баз изтироб чекамиз».
Ойсиз тунлардан бири эди. Сантяго х;еч нарса би-
тилмаган такдирдай к;оп-к;оронру осмонга тикиларкан:
— Менинг к;албим изтиробдан курк,ади, - деди Ал-
кимёгарга.
— Сен эса унга, изтиробдан курк^ш - изтиробнинг
узидан х;ам дах;шатли, деб айт. Уз орзуларини руёбга
чик;ариш учун йулга тушган бирор бир к;алб изтироб
чекмайди, чунки ушбу изланишларнинг ,\ар ла^заси -
Аллох, билан, Абадийлик билан мулок;отдир.
«Х,ар бир лах;за - мулокрт, учрашув, - деди Сантяго
уз к;албига. - Хазина талабида йулга чик^анимдан
буён, ^амма кунларим се^рли бир нурга туда булди,
утаётган х;ар бир лах;за эса мени к;орзуим томон як^ш-
лаштираётганини хрс к^либ турардим. Бу Йул даво­
мида шундай ило^ий х,одисаларга дуч келдимки,
чупонлар згчз'н имконсиз булган нарсаларни синаб
курмокда журъат к^лмаганимда, буларни хаёлимга
з^ам келтиролмасдим*.
Шундан сунг Сантягонинг к,алби кечгача бутунлай
хотиржам булди. Тунда ^ам хотиржам ухлади, уйгон-
ганида эса к;алби унга Олам Рухи ^а^ида создай бош-
лади. У дедики, энг бахтли одам бу - цалбида Алло*
булган одам. Алкимёгар айтган кум заррасидан -\ам
бахт топиш мумкин. Чунки шу заррасини -\ам
олам миллиардлаб йиллар давомида бунёд нилган.
«Ер юзидаги з^р бир одамзодга аталган, уни кута-
ётган уз хазинаси бор, - деди Сантягонинг калби, - ле-
кин одамлар уз хазиналарига эришишни хо^ламан-
дилар, шунинг учун биз - ^алблар сукут са^лаймиз.
Биз бу ^аеда фа^ат болаларга айтамиз, сунгра \аёт
уларни уз Тавдирлари томон ^андай йуналтиришмни

140
кузатамиз. Афсуски, бахтга карш и улардан жуда оз-
чилиги Уз к^сматларида белгиланган Йулдан кетади-
лар. Колганларига эса дунё хавотирли туюлади ва
^ак,ик;атан х;ам куркинчли булиб колади.
Ана шунда биз - калбларнинг овози тобора секин-
лаша боради. Биз хеч качон жим турмаймиз, лекин
сузларимиз эшитилмаслигига ^аракат киламиз: чун­
ки одамлар уз к;албларига кулок солмаганликларидан
изтироб чекишларини истамаймиз».
— Нега инсонлар уз орзуларини руёбга чикариш
Йулидан боришлари лозимлигини уларнинг калблари
айтиб турмайди? - сУради Сантяго.
— У х;олда одамлар тинимсиз изтироб чеккан булар
эдилар, калблар эса изтиробни ёмон куради.
Шу кундан бошлаб йигитча уз калбини тушуна бош-
лади. Ва бундан буён орзуларим йулидан бир кадам
адашган заботим огриб, рижимлаб, азоблаб мени огох
Кил, деб ути иди. Мен буни хис килган заботим уз
Йулимга тушиб оламан, деб квасам ичди.
Ана шуларнинг хаммасинн тунда Алкимёгарга ай­
тиб берди. Алкимёгар Сантягонинг калби Олам Рухи
билан гаплашганини ва унга кУшилиб кетганини анг-
лади.
— Энди мен нима килишим керак?
— Экромлар томон йулни давом эттириш ва ало-
матлардан рофил к,олмаслик лозим. Энди сенинг цал-
бинг хазина каердалигини курсатишга кодир.
— Менга етншмаган, мен билмаган нарса шу эди-
ми?
— Йук Бош ка нарса. - деб жавоб килди Алкимё­
гар. - Орзу руёбга чикишидан олдин Олам Рухи уз са-
боклари узлаштирилганми, йукми текшириб куради.
У бу ишнн, биз орзуларимизни \ам , бу Йулда сабок
берилган хикматларни хам, бирданига кУлга кирити-
шимиз учун килади. Ана шу ерга келганда, купчилик
одамларни ж асорат тарк этади. Бу холни сахро тили-
да: «Уфкда водий куринганда ташналикдан халок

141
б^лиш», - дейдилар. Хамма вак^г изланишлар Хуш Иб-
тидодан бошланади ва ана шу синов билан интиз^оси-
гаетади.
Сантяго уз юртининг ^адимий бир мацолини эслай-
ди: «Зулматларнийг зулмати -тон г олди зулмати».
(5фтасн куни биринчи марта хак^к^й хавфу ха-
тарнинг нншонаси намоён булди. Йуловчиларимиз
ёнига уч жангари як^нлаш иб келиб, улар дай бу ерда
нима килиб юришганини скради.
— Лочин билан ов киляпман, - деди Алкимёгар.
— Снзларда курол-яро^ йу^лигига ишонч хосил
цилишимиз лозим, - деди улардан бири.
Аввал Алкимёгар, сунгра Сантяго бамайлихотир
отларидан тушишди.
Й и ги тч ан и н г ^ оп чирини ко вл аб к у р ган ж а н г ч и
су ради:
— Нега шунча пулни узинг билан олиб юрибсан?
— Бу пуллар эхромларгача етиб боришим учун
керак.
Алкимёгарни тафтиш хилаётган араб эса унинг ёни-
дан цандайдир суюцлик солинган биллур идишча ва товук;
тухумидан каттарок саркиш шиша тухум топиб олди.
— Булар нима? - деб суради у.
— Хикмат Тоши ва Умрбоцийлик ал-Иксири - ал-
кимёгарларнинг буюк кашфиёти. Кимки бу ал-Иксир-
дан ичса, хасталик нималигини билмайди. Бу Тошнинг
тирноцай булакчаси хохлатая маъданни олтинга ай-
лантира олади.
Суворийлар узларини тухтатолмай хохолаб юбо-
ришди, Алкимёгар хам улар га кушилди. Жангарилар
унинг жавобини ажойиб хазилга йуйишди ва бопща
тирралиб утирмасдан, йулни давом эттиришга рухсат
беришди.
— Аеддан озганмисан? - деди Сантяго, жангарилар
узокдашиб кетишгач. - Нега бундай ^илдинг?
— Нега?! Бу дунёи дунда хукм сурадиган оддий бир
Конуниятни сенга кУрсатиб 1^уйиш учун. Рупарамиз-
да цандай хазина турганлигяни биз з(еч цачон тушун-
“ аймиз. Биласанми нима учун? Чунки одамлар хази-
Иа борлисгига умуман ишонмайди.

143
Улар йулларида давом этишар, Сантягонинг кдлби
эса кундан-кунга жимиб борарди: унинг энди Утмиш
билан *ам, келажак билан *ам иши йук;, йигитча би­
лан бирга сазфони томоша к^лиш ва Олам Рузрздан
бах;ра олиш билан кифояланарди. Улар энди х,ак^к^й
дуст га айланишган, бир-бирларига *еч к,ачон хиёнат
килмасликларига ишончлари комил эди.
Фак;ат Сантяго эзгин сукунатдан сик^либ кетган
пайтларидагина унга ишонч ва янги кувват уфуриш
учун калби тилга кирарди. Биринчи марта к^лби унинг
ажойиб фазилатларидан суз очди: куйларини ташлаб
кетишдаги жасорати ва чинниворлар дУконида фи-
дойилик билан ме^нат цилганлигини алк;ади.
Сантягонинг к;алби яна, унга узи х,ам эътибор кил-
маган - бошига неча бор ёпирилиб келган хавфу ха-
тарлар з^а^ида гапириб берди. Отасининг милтирини
урирлаб чикканда, курол цаергадир ройиб булганини
- акс *олда узини я рад ор ^илиш ёхуд отиб куйиши
мук;аррар эканлигини айтди. Кунларнинг бирида яй-
ловда кунгли айниб к^йд килганини, сунгра чарчаб
йхщилганини ва ухлаб к,олганини ёдига солди. Худди
Уша пайтда икки дайди уни Улдириб, куйларини олиб
кетиш учун пойлаб туришган экан. Сантяго ни учрата
олмагач, у отарини боцща йулдан з^йдабди, деб уйлаб
кетиб к,олишибди.
— Инсоннинг цалби доим унга ёрдам берадими? -
деб суради у.
— Хаммага эмас. Фа^ат уз Такдири Йулидан бора-
ётганларга. Яна болаларга, сарзсушларга ва кариялар-
газ;ам.
— Бу - улар э*ар кдндай зсавфу хатардан холи дега-
ними?
Йу»;, бор-йуто - уларнинг кдлбн бутун куиватн-
ни сафарбар цилган з^олда яшайди, дегани холос.
Кунлардан бир куни улар узаро урушаётган цабн-
лалардан бирининг кароргоз^и ёнидан утнб колишди-
Чор атроф куролланган, оцяктакли жангчиларга тула

144
эди. Улар чилим тортиб модорабалар ^здедда гаплашиб
утиришарди. Сантяго ва Алкимёгар га эътибор *ам
к^лишмади.
— Хатардан кутулдик, - деди йигитча улар к;арор-
го^идан 5п*иб олишгач.
— Калбингга кулок, сол, ишон, лекин *еч к^чон са*-
рода эканлигингни унутма! Одамзод бир-бири билан
учрашаётганда, жанг садолари Олам Рут^игача етиб
боради. Шу куёш остида юз бераётган ^одисалардан
*еч бир бандаси к,очиб кутулолмайди, - Алкимёгар-
нинг овозида разаб сезилди.
«Олам - бир бутунликдир», - деб хаёлидан утказди
Сантяго.
Шу пайт, худди м^йсафид Алкимёгарнинг *акли-
гини исботлагандай, сацрода сайёздаримизнинг изи-
дан тушган икки суворий к^ринди.
— У ёрига боришларинг мумкин эмас, - деди жанг­
чилардан бири уларга етишиб олгач. - Уруш э^аракат-
лари кетяпти.
— Манзилимизга як?ш к;олди, - деб жавоб крлди
Алкимёгар унинг кузларига цаттиц тикилиб туриб.
Жангчилар бир ладоа с^зсиз колишди, сунгра ин-
дамай йул бушатишди. Сантяго *айратда эди.
— Сен уларни нигоз^ларинг билан енгдинг!
— Одамзод ру^ининг куввати ниго^ида булади, -
жавоб килди Алкимёгар.
*\ак гап», - ичида тасдиклади Сантяго, чунки
жангчилар ^ароргохи ёнидан утишаётганда, сарбоз-
лардан бири уларга узок тикилиб долганлигини эсла-
ди. У шунчалик узоада эдики, \атто юзини хды пай-
Каб булмасди, шунга царамай Сантяго унинг нигоз^и-
ни *ис 1^илиб турди.
Улар кунчицар томонни бутунлай тусиб турган
тоцца кутарила бошлашганда, ни^оят Алкимёгар
з>фомларгача икки куылик йул цолганлигини айтди.
— Модомики, энди ажралиб кетар эканмиз, менга
алкимёни Ургат.

145
_ Энди ^еч бир ф ан дан сабоц-едиш ингнинг
*ожати йук,. Бу илм Олам Рухига кириш ва у ердан
уз хазинангни топиш учун зарурлигини сен яхши би-
ласан.
— Боища нарсани айтяпман. Мен куррошинни ол-
тинга айлантиришни урганмокчиман.
Алкимёгар са.’ф о сукунатинн безовта килмай к$>я
колди, факат дам олгани тухтаганларидан кейингина
жавоб кайтарди.
— Ушбу Оламдаги ж ам и ки унсурлар бетиним
тулгокда. бири иккинчисига эврилиб туради. Хикмат
а^лининг фикрига кура, олтин хам маъдандир, фа-
к;ат унинг такомил даври бошдалариникига Караган­
да дадимийрок- Мендан нега шундай, деб сурам а -
билмайман. Дуиёга шундай амруфармон булган - мен-
га шуниси маълум, холос.
— Шундай алкимёгарларни билардимки. - деб да-
вом этди у, -улар уз тажрибахоналарида камалиб олиб,
уша олтин янглир такомилга эришишга уринардилар
- Хикмат Тоши ана шундай дунёга келган. Я гона бир
унсур ривожланиб такомилга етса, унинг атрофидаги
жамики нимарсалар дам узгаришини улар яхши би-
лишарди.
У Тошни тасодифан каш ф этганлар дам бор. Улар
ило^ий бир истеъдод сохиблари эдила р. калблари дам
боощаларникига Караганда сезгиррок эди. Аммо улар-
ни ?qico6ra кУшмаса дам булади, чунки ундайлар ни-
даятда кам.
Алкимёгарларнинг учинчи бир кавми эса ф акат ол­
тин излади. Улар сир пардасини кутара олмадилар.
КУргошиннинг дам, миснинг дам, темирнинг дам Уз
Йули мавжудлигини улар унутган эдилар. Маълумки,
узганинг тахдирига аралашганлар уз Такдиридан мо-
суво булади.
Алкимёгар ушбу сузлари билан дуоибад к и л а ёт гаи-
дек эди. Сунгра ердан бир чиранокни олди.
Качонларднр бу ерда денгиз булган, - деди у.

146
— Ха, мен хам шундай, деб уйловдим, - деди йи-
штча.
Алкимёгар йигитча га, чиранокни кулорингга тут,
деди.
Сантяго ёшлигида хам шу усул билан хозиргидай
денгиз ш овкинини куп бора тинглаган.
— Денгиз кадимгидай хамон шу чиранок, ичида, у
хам уз Такдири Йулидан бормокда. У токи ушбу сах-
рода денгиз тулкинлари яна мавж урмагукча, чира-
нокни тарк этмайди.
Улар отларига миниб, Миср эхромлари томон й^л
олишди.

147
У2и*оят, фурсат шамширини сермади. Куёшнинг
к;онли боши Магрибни алвон рангга буярок; юмалар-
кан, Сантягонинг к,алби хавф муждаларини бера бош-
лади. Улар ушбу ладзада бахайбат кум барханлари
куршовида эдилар. Сантяго Алкимёгарга куз кирини
ташлади, у гуё *еч нарсани сезмас, хотиржам эди. Беш
дакика утар-утмас йигитча икки суворнйнинг нора-
сини аниц-тиник; курди. Нимадир демоцчи эди, гапи
орзида к,олди - иккитасининг урнига унтаси, унтаси -
нинг Урнига юзтаси пайдо булди ва, них;оят, хамма
барханларни мур-малахдай жангарилар коплади.
Суворийларнинг хаммаси кук кийимда, саллалари-
га кора тасма уралган, юзлари кузларигача кук мато
билан тусилган эди.
Рух ва ироданинг кудрати акс этиб турган бу кузлар
йулчиларимизга улим ваъда килаётганлигини узокдан
х;ам у^ис килиш мумкин эди.

148
Сантяго ва Алкимёгарни карорго^ларига олиб ке-
либ, бир чолирга нтариб киргизишди ва кабилабоши-
га рубару килишди. Сантяго бунака чодирни умрида
курмаган эди. Кабилабошининг атрофини лашкарбо-
шилар куршаган эди.
— Булар жосуслар, - деди асирларни олиб келган-
лардан бири.
— Йук. Виз й^ловчилармиз, холос.
— Уч кун олдин сизларни душ манларимизнинг
Карорго.^ида к^рншган. Жангчилардан бири билан
гаплашиб турган экансизлар.
— Мен са*родаги йулларни ва юлдузлар тилини
биламан, - деб жавоб ^илди Алкимёгар. - Аммо сиз-
ларнинг бе.\исоб душманларингизу улар кай томон
юраётганлиги менга KopoHFy. Дустимни сизнинг
Карорго^ингизгача кузатиб келдим, холос.
— Бунинг ким узи? - суради кабила сардори.
— Бу Алкимёгар, - деди Алкимёгар. - У табиат куч-
ларини, уларнинг тилини билади, бу ноёб кобилияти-
ни сизларга намойиш цилишни хоздайди.
Сантягони кУркув орушига олган, тили калимага
келмасди.
— Узга юртлик бизнинг ерларимизда нима килиб
юрибди? - деди бошка лаппсарбоши.
— У сизларнинг кабилаигизга пул олиб келди, -
Деб жавоб бераркан, Алкимёгар Сантягонинг ?*амё-
нини кабилабошига тутди, йигитча *еч нарса деёл-
мади.
Кабила сардори бир суз демасдан олтинларни олди
- уларга жуда куп курол сотиб олиш мумкин эди.
— ‘ Алкимёгар* дегани нима узи?—деб суради лаш-
карбошилардан бошка бири.
— Бу табиат ва дунёни биладиган одам, дегани.
Агар хш даса - биргина шамолнинг кучи билан царор-
^идагизни кунпаякун килиши мумкин.

149
Араблар хохолаб кулишди. Улар урушнинг кудра-
тига куникишган ва шамол улим оли б келишига ишо-
нишмасди. Аммо номаълум кдфкувдан юраклари ор-
i^ara тортиб кетди. Улар сахро одамлари эдилар ва шу
боис сехргарлардан кур^ишарди.
— У бу ишнинг уддасидан чик;а оладими, йук;ми,
кзфмок^иман, - деди к;абила сардори.
— Бизга уч кун мухлат беринг. ^амрохим сизларга
уз кудратини намойиш к^илиш учун шамолга айлана-
ди. Агар эплолмаса, тавдирга тан бериб, хаётимизни
сизларга топширамиз.
— Аллак;ачон менга тегишли булган нарсани к;айта
топшириб булмайди, - деди кибр билан сардор.
Лекин у уч кун кутишга рози булди.
Сантягонинг оёк;-кулини жон тарк этди, дахшатдан
тили айланмай к;олди. Алкимёгар уни к^лидан етак-
лаб чодирдан олиб чш^ишга мажбур булди.
— Куркаётганингни уларга намойиш 1д 1лма. Булар
жасур одамлар, куркокдардан нафратланишади.
Аммо Сантяго га сузлаш к;обилияти тезликда к^айта-
вермади. Улар кдроргозда бемалол айланиб юришди
- араблар йуловчиларимизнинг отларини олиб к$йиш-
ганди, холос. Дунё узининг к^п тилларда гаплаша оли-
шини яна бир бор намойиш ^илди: илгари чек-чега-
расиз ва эркин булган сахро энди хадокий зиндонга
айланган эди.
— Сен менинг хамма пулларимни уларга бердинг,
- деди Сантяго. - Умр б^йи нивданларимнинг \ам ма-
сини!
— Улишимиз аниода Ухшайди, пулни нима кила-
сан? Ундан к^ра олтинларинг умрингни уч кунга узай-
тирганини айтмайсанми. Одамдаги молу дунё ажал-
ни бир да^икдга хам тухтатиб туролмаДди.
Сантяго хаддан таищари кУр^увга тушган, шу боис
бу пурхикмат маърузани эшитиб хам ?тирмади. Ахир
у Алкимёгар эмасди —шамолга эврила олмасди.

150

i
Алкимёгар эса бир жангчидан чой суради ва икки-
уч томчисини Сантягонинг билагига томизаркан, ал-
лак;андай дуоларни У*уеди. Сантяго вужудини куркув
ва хавотир тарк этганини *ис к;илди.
— FaM чекаверм а, - деди Алкимёгар узига хос
булмаган бир ме>фибонлик билан. - Хали уз калбинг
билан гаплашиб олганинг йук;, хавотиринг боиси шу.
— Ахир, мен шамолга айлана олишни билмайман-
ку!
— Кимки уз Та^дири Йулидан кетаётган экан,
щмма нарсани билади ва %амма нарсага к;одир. Ор-
зуларнинг руёбга чи^ишига йул ъуймайдиган битта
нарса бор - омадсизликдан кург^иш.
— Э, мен омадсизликдан ^Урцаётганим йук,. Ша­
молга кдндай айланиш керак, билмайман, тамом-вас-
салом.
— Урганишга турри келади. Тирик цолиш-колмас-
лигинг шунга борлик,.
— Кулимдан келмаса-чи?
—Унда жонни эгасига топшириш га тутри келади.
Лекин Йул борлигидан рофил, буни ^атто хаёлига х&м
келтнрмайдиган минглаб одамларга ухшаб улиб кет-
гандан кура Уз Таадиринг Йулида жон таслим килиш
афзалрок;. Хулласи калом - хотиржам бул. Одатда
Улим кудрат бахш этади, \исларни беню^оя уткир-
лаштиради.

151
С?иринчи кун поёнига етди. Сах,рода катта жанг
булди, ярадорларни к;арорго.\га олиб келишди. «Улим
^еч нарсани узгартиролмайди», —деб хаёлидан кечир-
ди Сантяго. Сафни тарк этганлар урнини боищалари
тулдирди ва -%аёт давом этаверди.
— Журажон, сен кейинрок; *ам курбон булншинг
мумкин эди, - деди сарбозлардан бири жон таслим
к^илган дуст и га к,араб. - Хозирмас, балки урушдан ке-
йин. Барибир улимдан к;очиб кутулолмайсан.
Кечга томон йигитча Алкимёгарни излаб топди.
— Мен шамолга к;андай айланиш мумкинлигини
билмайман, - деди йигитча.
— Сен га айтган ran им ни эсла: дунё бу Алло^нинг
зозрфий бир кисми холос. Алкимё эса ру\ий комил-
ликни - ботиний ашёни зох^рий ашёга айлантиради.
— Узинг х;озир нима билан машгулсан? - деб скра­
ди Сантяго.
— Лочинимни овк^тлантиряпман.
— Бунин г нима кераги бор? Агар шамолга айлана
олмасам, бизни улдиришади-ку.
— *Биз»ни эмас, сени улдиришади, - деб жавоб бер­
ди Алкимёгар. - Мен шамолга айлана оламан.

152
Ж /ккинчи кун бошланди, йигитча цароргох ёнида-
ги кояга кутарилди. Сок^илар тусцинлик ^илмай, уни
утказиб юборишди: улар шамолга айлана оладиган
сехргар келганини аллацачон эшитган эди, шунинг
учун Сантягонинг якинига йулашмасди. Бундан таш-
к;ари, са^ро - энг катта зиндон, к,очиб к,аерга борар-
ди.
Сантяго эрталабдан кечгача нигохларини сахродан
узмади. ¥з цалбига итоатда булди. Сахро эса кинидан
килични сурургандек, унинг цалбидан к^ркувни суру-
риб олди.
Уларнинг хаммаси бир тилда гаплашаётган эди.

153
<Кшнчи кун етиб келди. К,абила сардори уз лаш-
карбошиларини й и рд и .
— Кани, бу йигитча к^ндай килиб шамолга эври-
лар экан, томоша кдламиз, - деди у.
— Томоша к^ламиз, - деб тасдикдади Алкимёгар
з$ам.
Сантяго уларни кеча узи кун буйи утирган жойга
бошлаб келди. Сунгра ерга утиришларини скради.
— Кутишга турри келади. - деди у.
— Биз шошилмаймиз, - деб жавоб ^илди цабила
сардори. - Биз ca?spo одамларимиз.
Сантяго нигоз^ларини уф кда к,адади. Куз унгида
торлар, кум барханлари ва к,оялар ястаниб ётар: кум-
ликлар устини цоплаган ут-уланларнинг к^ердан жон
олаётганлигига аил бовар ^илмасди. Мана сазоро - шун-
ча кунлар, шунча ойларни унинг баррида утказди,
аммо сиру асрорини мингдан бирини з^ия Урганолма-
ди. Бу йулда инглизни, карвонларни, цабилалар урта-
сидаги жангларни, беш юз хурмо дарахти ва уч юз
кудук, соз^иби булган во^ани, Фотимани кУрди.
— Хуш, - деб суради ундан сазфо, - сен га яна нима
керак? Кеча кузимиз туйгунча бир-биримизга термул-
мадикми?
— Узок;-узоцларда, сенинг кум барханларинг ораси-
да мен севадиган циз яшайди, - деб жавоб нилди Сантя­
го. - Качонки сенга нигох, ташласам, уни з^ам кураман.
Унинг ёнига кдйтишни истайман, сенинг ёрдамингта
муз^гожман. Мен шамолга айланишим керах.
— «Севги» дегани нима узи? —деб суради сазад>о.
— Севги - сенинг кумларинг осмонидаги лочин гшр-
вози. Унинг учун сен сазфо эмас, ям-я шил майсазор-
сан. У х,сч. качон сендан туз^фа - улжа олмасдан цайт-
майди. У сенинг цояларингни, сенинг барзсанларингни,
сенинг торларингни ёддан билади. Сенинг багринг хдм
у учун очик; - у учун сахийсан, у учун мезфибонсан.

154
— Лочиннинг тирдай тумшури доим барримни тил-
калайди, - жавоб к^дди сахро. - Унга улжа буладиган
нарсани мен йиллаб вояга етказаман, энг ноёб бойли-
гим - сув билан мехмон киламан, таш наликни ^онди-
радиган жойларни курсатаман. Сунгра осмону фалак-
дан лочин пайдо булади - менинг кумликларимда ти-
риклик тирикликни мавх этмаслигини к^риб, энди-
пш а шодланаман деб турганимда - у узим яратган
нарсадан мени жудо килади.
— Лекин сен уни лочин учун яратгансан, лочинга
насиба бериш учун. Лочин инсонга насиба олиб кела-
ди. Инсон х,ам к;ачондир сенинг кумларингга насиба
элтади ва у ерда ^аёт турилади ва яна лочинга насиба
пайдо булади. Дунё шундай курилган.
— Севги ан а шуми?
— Ана шу - севги. Бу шундай кудратки, улжани
лочинга айлантиради, лочинни - инсонга, инсонни эса
- сахро га айлантиради. Курношинни олтинга айлан-
тирадиган ва олтинни яна ер к^ърига гиэлайдиган хам
ана шунинг Узи.
— Сузларингнинг маъносини туш унмаяпман, -
деди сахро.
— Булмаса, бир нарсани тушун: узовдарда, сенинг
Кумликларинг ичида мени киз кутмоада. Шунинг учун
шамолга айланморим лозим.
Сахро бнр муддат жим к,олди.
— Шамол уларни тузонга айлантирмори учун мен
сенга кумлардан 6ера май. Лекин бу кифоя келмайди.
Ё лриз узим х е ч нарса килолмайман. Шамолдан ёрдам
сура.
Енгил шабада кУэролди. Йигитчанинг номаълум
тидда ким биландир гаплашаётганини лашкарбоши-
лар узоцдан кузатиб туришарди.
Алкимёгар жилмайди.
Шамол Сантяго га ядонлашиб кедди ва юздарини
пайпаслади. Дунёдаги жамики ходисотлардан боха-
бар булган шамол йигитчанинг сахро билан сухбати-

155
ни >sам эшитган эди. Шамоллар бутун оламни кезиб
юрадилар. уларнннг турилган ерлари х;ам йук,, улади-
ган жойлари 7?ам йУк-
— Менга ёрдам бер, - деди унга йигитча. - Бир марта
ма^бубамнинг овозини сендан топган эдим.
— Сах;ро ва шамоллар тилида гаплашишни сенга
ким ургатган?
— Менинг к;албим, - деб жавоб к^лди Сантяго.
Шамолнинг номлари куп эди. Бу ерда уни «сирок­
ко» деб аташ арди, араблар уни сувлари мул-кул
булган, к;ора танли одамлар яш айдиган улкалардан
келади, деб уйлашарди. Сантягонинг ватанида эса
унга «левантин», деб ном беришган, гуё у садролар
Кумини ва жангари >;абашлар ^айкирикларини та-
шиб юради, деб ишонишарди. Балки к^йларни утла-
тадиган водийлари булмаган олис юртларда шамол­
лар Андалусияда дунёга келади, деб уйлашар. Аммо
шамол х;еч к;аерда турилмайди х;ам, з^еч каерда улмай-
ди х;ам, чунки у са^родан кудратлирок;. Одамзод хох;-
ласа садрони х;осил беришга мажбур кила олади,
куйларини боциши хдм мумкин, лекин буйсундириш-
га кучи етмайди.
— Сен шамол була олмайсан, - деди шамол. - Сен
билан бизнинг моэдаятимиз бопща.
— Нотурри, - деб жавоб килди Сантяго. - Сен билан
бу оламни кезиб юрганимизда, менга алкимёнинг сир-
лари аён булган. Энди шамоллар ва сафролар \ам , ум-
монлар ^ам, юлдузлар ??ам - Оламнинг эгаси неки ярат-
ган булса менда жамулжам булган. Сен билан мени
нобинодан бино килган КУл битта, бизнинг к^лбимиз
*ам битта. Мен з^ам худди сендай булмо^ни - истал-
ган пучмокда кира олишни, денгизлар устидан учиб
Утишни, хазиналаримни яшириб турган кум торлари-
ни пуфлаб юборишни, севгилимнинг овозини узим
билан олиб юришни хо^лайман.
— Мен бир сафар сенинг Алкимёгар билан сут^ба*
тингта кулок; тутган эдим, - деди шамол. - У: «Хамма-

156
нингуз Йули бор», деганди. Одамзодга шамолга эври-
лиш такдир ^илинмаган.
— Хеч булмаса бир неча ла^зага сенинг шаклу ша-
мойилингга кирай, менгаургат. Ана шунда инсон ва
шамолнинг чексиз имкониятларини мут^окама цила-
верамиз.
Шамол жуда кизикувчан, билагон булса-да, лекин
бунак,асини >;али учратмаган эди. Унингучун бу жуда
цизик иш эди, батафсил му^окама килгиси з^ам кела-
ётганди, аммо инсонни шамолга к^андай айлантириш
мумкннлигини акдига ^ам сирдиролмаётганди. Холбу-
ки, унинг к^лидан жуда куп иш келарди! Хар кандай
обод жойни corpora айлантира олар, кемаларни чукти-
риб юбориш, асрлар давомида яшаб келаётган дарахт-
ларни ваурмонларни ёткизиб ташлашнингуддасидан
чицар, мусик;а ва номаълум овозлар янграб туради-
ган шах,арлар устидан учиб ута оларди. Кудрат боби-
да дунёдаги х;амма нарсадан узиб кетдим, деб ^исоб-
ларди, энди эса кичкина бир мавжудот чициб, узини
шамолман деб турибди, яна куз куриб ^улок; эшитма-
ган ишларни к,илишга цодирмиш.
— Буни «севги» деб аташ ади, - деди Сантяго ш а­
мол унинг т ила гики бажармокчи булаётганини кУриб.
- Севсанг, нимани хо?^ласанг ушанга айлана оласан.
Севсанг, нима юз бераётганини англашнинг *ечам
^ожати йу^, чунки барча ходи сала р бизнинг ичимиз-
да юз беради, шундай экан, инсон шак-шуб^асиз ш а­
молга айлана олади. Албатта, шамол унга мадад бер-
са.
Шамол жуда маррур эди, шу боис \ам Сантягонинг
сузларн унинг таъбини хира цилди. Саздхз цумларини
шопириб каттш фоц эса бошлади. Ленин охир-оцибат
гарчи у бутун олам ни кезиб чицкан булса-да, инсонни
шамолга айлантира олмаслигини тан олишга мажбур
булди. Бунин г устига севги нималигини цам билмайди.
— Одамлар севги \а!^ида гапираетиб, осмонга ти-
кили шларини жуда куп бора кузатганман, —деди ша-

157
мол уз ожизлигини тан олаётганидан газаби к^зиб. -
Балки сен хам осмонга мурожаат кдлганинг маъкул-
ровдир?
— Яхши фикр, - Сантяго рози булди. - Фа^ат сен
менга ёрдам бер: куёшга Караганда к^зларим к,амаш-
маслиги учун осмонни кум билан тусиб тур.
Шамолянада кучлнрок, эсди, осмону фалакни чанг-
тузон к,оплади ва куёш тилла таксимчага айланиб
к;олди.
Кароргохдан кузатиб турганлар хеч нарсани фарк;-
лаёлман к;олдилар. Сахро одамларн «самум» деб атай-
диган бу шамолнинг нима «каромат» курсатншини
яхши бнлишарди. Бу улар учун денгиз буронидан хам
кучлнрок, эди. антмокчи, улар денгиз нималигини би-
лишмайди. Отлар пишцира бошлади. куролларнинг
ниллари кум га тулди.
Дашкарбошилардан бири цабила сардорига угирил-
ди:
— Етарлимикан дейман?
Сантяго энди уларга курннмай долган эди. Уларнинг
юзлари кузларигача о к; мато билан тусилган ва ннгох-
ларида куркув к;отнб колган эди.
— Бун га чек ^уйишнинг вак,тн етди, - деди бошка
лашкарбоши.
— Майли, Аллох бор кудратини курсатсин. - деб
жавоб к^лди сардор. - Инсон кандай цилиб шамолга
айланишини курмо^чиман.
Аммо уз к^ркувини изхор ^илган лашкарбошилар-
нинг исмларини ёдда саг^лаб цолди. Шамол тингандан
сунг икковини хам мансабидан четлатишни кунглига
тугиб к#йди, чунки сахро одамларигя ^Уркув бегона
булиши лозим.

158
—jfcLtaMOA менга айтдики, сен севги нималигини би-
лар экан сан, - деб Сантяго куёшга мурожаат килди. -
Агар шундай булса, сен Олам Руз^ини х,ам билсанг ке­
рак - у эса севгидан яратилган.
— Бу ердан менга Олам Ру*и кафтдагидай кури-
ниб туради, - жавоб цилди куёш. - У менинг калбим
билан гаплаш ади ва биз биргалнкда ут-уланларни
устирамиз, куйларнинг соя илинжида яйловдан-яйлов-
га кучишига ёрдам берамнз. Ана шу жойдан - бу ер
сизларнинг дунёингиздан жуда олисда - мен севишни
Ургандим. Ерга озгина якинлашсам жамики жонзот-
лар нобуд булишини ва Олам Руз^и йукликка юз тути-
шини яхши биламан. Шу боис биз олисдан бир-бири-
мизга назар ташлаймиз ва олисдан туриб бир-бири-
мизни севамиз. Мен Ерга з^аёт ва зодюрат базап эта­
ман, Ер эса менга - мавзкудлигимнинг моз^иятини,
маънисини тухфа килади.
— Сен севгининг нима эканлигини билар экан сан,
- такрорлади Сантяго.
— Мен Олам Руз^ини яхши биламан, чунки бу чек-
сиз Олам аро к^1лаётган адо^сиз сафарларимиз даво­
мида у билан крп суз^бат курамиз. У менга узини ни-
малар к^йнашини сузлаб берган: з^озирга кадар тош-
лар ва усимликларгина асл з^акикатни - дунёдаги жа­
мики нарса бир бутунликдан иборатлигини тушунар
экан. Шу туфайли темирнинг мисга ухшашини ёки
миснинг айнан олтиндай булишини талаб килмаймиз.
Ушбу бир бутун оламда Хаммасининг уз вазифаси бор,
Яратилишиинг бешинчи купи бутун мавзкудотни бор
килган КУл ёэишдан тухтаганда эди, уша Хаммаси
Дун# Козонида цушилиб-норилиб я гона бир мавзкуд-
лиюса айланган булур эди. Язшшямки, Яратилишиинг
олтинчи куни з^ам булган.
— Донишманд экансан, - деди йигитча, - чунки
ОДшасини узоцдан |^риб турасан. Лекин сен севги

159
нималигини билмайсан. Агар Яратилишнинг олтинчи
куни булмаганда —одамзод з^ам бнно булмасди. Ва мис
мислигича, KypFOiiiHH кургошинлигича к;одиб кетар-
ди. Хар биринингуз Йули бор, лекин бир кунмас бир
кун бу Йул босиб утилади. Шунинг учун х,ам бошк,а
бир унсурга айланмок,, янги Йулни бошламок; лозим.
Олам Рухи .^акик.атан х;ам бир бутун, ягона нарсага
айлангунга к;адар ушбу жараён давом этаверади.
Куёш хаёлга чу-миб к,олди ва равшанрок; нур тарата
бошлади. Ушбу сух;батдан завкданиб кетган шамол .\ам
Сантягони уткир нурлардан з^имоя кдлиш учун куч-
лирок; эса бошлади.
— Алкимё шунинг учун мавжудки, - давом этди
Сантяго, - з^ар бир мавжудот уз хазинасини изласин
ва топсин ва шундан сунг аввалгидан х;ам яхширок,,
мукаммалрок; булишни истасин. КУргошин з^ам токи
дунёга зарурати бор экан, уз к^сматига битилган ва-
зифани адо этади, ана ундан кейин олтинга айланмо-
га лозим булади. Алкимёгарлар шундай дейишади. Яна
улар шуни х,ам исботлашганки, биз уз зфлимиздан ях­
широк, мукаммалрок булишга ларакат килар экан-
миз, атрофимиздаги зкамики нарсалар \ам мукаммал-
лашади, гузаллашади.
— Мени севгини билмайди, деган гапни к^ердан ол-
динг? - скради Куёш.
— Севиб к;олсанг сазфога узсшаб бир жойда тура-
вермайсан, шамолдай дунё буйлаб зир югурмайсан,
сенга узсшаб \ам м а нарсага узокдан назар солиб ту-
равермайсан киши. Севги — бу кудрат, Олам Рулини
янгилайдиган ва мукаммаллаштирадиган 1^удрат.
Олам Руз^ига илк бора кирганимда, у менга мукам-
малликтимсоли булиб туюлди. Лекин кейин, у бизнинг
аксимиз эканлигини, унинг х#м туйрулари жунбишга
келишини, унинг здам уз жангу жадаллари борлигини
кур Д им. Унинг илхомланиши, разабланиши ваузгари-
ши, яхши ёки ёмон булиши бизга ва биэ яшаётган за-
минга борлих. Ана шу Уринда севгининг ^удрати узини

160
намоён колади, чунки севган пайтингда яхши булиш-
га, юксак булишга интиласан.
— Хуш, мендан нима истайсан?
— Шамолга айланишимга ёрдам бер.
— Табиатга маълумки оламда мендан кура доно-
рок; бирор нарса йук;, - деб жавоб крлди Куёш, - лекин
к;ай йусинда шамолга айланишинг мумкинлигини мен
х;ам билмайман.
— Унда мен кимдан мадад сурай?
Куёш бир ла^за тафаккур крлдн: су^батга кулок; ту-
тиб турган шамол бир зумда дунёга достон к^либ чи-
к^ди - бу олам чарорининг аиду дониши ^ам чегара-
ланган экан, деб. Ундан тапщ ари Умумбашар Тилида
сузлаётган бу йигитчадан к,очиш х^м акддан эмас.
— Хаммасини ёзиб кетган КУлдан сура, - деди
Куёш.
Шамол хурсандлигидан ^ий^ириб юборди ва мисл-
сиз бир куч билан туфон кутарди. Бир неча чодирлар
ардарилди, борланган отлар тизгинларини узиб юбо-
ришди, к,ояда утирганлар учи б кетмаслик учун бир-
бирларига ёпишиб олишди.
Сантяго Хаммасини Ёзиб кетган КУлга юзланди ва
бутун Олам сукут денгизига чумганини ^ис килди. У
ушбу сукунатни бузишга журъат к^лмади.
Сунгра Севги кудрати цалбини лиммо-лим тулдир-
ди ва йигитча ибодат к^1 ла бошлади. У Уз ибодатида
Яратгандан х,еч нарса сурамас ва умуман бирорта суз
из^ор ^илмасди, на куйлари янги яйлов топгани учун
*амду сан о yipip, на дуконга чиннивор харидорлари-
дан куп рок, юборишни сураб илтижо этар, на са^рода
топган ёри уни кутишини тилаб ёлворарди. Сукунат
уммони остида шуни англаб етдики, саэфо хд*л, ша­
мол ва Куёш хдм ана шу КУЛ нацшлаган аломатларни
излар экан, уз Такдирлари Йулидан боришга ва Зум-
рад Тош к^ррасига уйилган ёзувлар асрорига етишга
интилар экан. Йигитча яна шуни англаб етдики, ушбу
аломатлар бутун Курраи Заминга ва Коинотга сочнб

161
ташланган экан, зозртран х;еч бир а^амиятсиз ва са-
бабсиз намоён булгандек туюлар экан. На сазфо, на
шамоллар, на Куёш ва на одамзод узларини нима учун
яратилганлигини билмайдилар. Сабаб Хдммасини
Яратган уша Кулнинг узида ва фак;ат У муъжизалар
яратишга к;одир: уммонларни сазфога, одамни шамол-
га айлантира оладиган з^м Унинг Узи. Оламни илоз^ий
бир мак;сад сари - Яратилишнииг олти куни Буюк
Яратишга айланадиган томонга - нега бошлаб бораёт-
гани Ё лриз Узига аён.
Йигитча Олам Руз^ига сингиб кетди ва шуни курди-
ки, Олам Рухи Алло* Рузршинг бир парчаси экан. Алло*
Руз^и эса - уз руз^и экан. Ва узи х^м муъжизалар яра­
тишга к;одир экан.

162
(У ша куни самум шамоли хар цачонгидаи дахш ат-
лирок, бурон кутарди. Шамолга айланиб, сахронинг энг
кудратли лашкарбошисини тиз чуктирган, кароргох*
ни кунпаякун килган йигитча хакидаги афсона энди
авлодлардан-авлодларга утиб боради.
Самум бурони кора кднотларини йириб ерга кУнган
куш янглир сахрога бош кУйди. Одамларнинг кУркув
ва х;айратдаи котиб к;олган нигохлари йигитчани из-
лади, лекин у турган жойидан ройиб булган эди. У
хароргохнинг бошка бир четида ярим танигача кумга
кумилиб ётгаи сокчининг ёнида эди.
Сезфли Кудрат хамманинг юр а гига кУркув солган
эди. Фак;ат икки киши жилмайиб турарди: уз шогир-
дидан фахрланаётган Алкимёгар ва кабила бошлири,
у шогирд йигит Тангрининг кудратини англаб етгани-
ни тушутгиб турарди.
Эртаси куни у Сантяго ва Алкимёгарни турт томо-
нингиз кибла, деб куйиб юборди, хатто кузатиб к^йиш
учун жангчиларидан бирини кУшиб хам берди.

163
(У (\ар кун буйи йул босишди, шом туша бошлагач,
Алкимёгар жангчига жавоб берди ва отдан тушди.
— Буёгига бир узинг кетасан, - деди у Сантягога. -
Ээфомларгача уч соатлик йул к;олди.
— Сендан розиман, - деди йигитча. - Менга Умум-
башар Тилини Ургатдинг.
— Менсиз хам узинг биладиган нарсани ёдингга
солдим, холос.
Алкимёгар коптлар ибодатхонасининг дарвозаси-
ни тациллатди. Кора ридо кийган рухоний чик^б кел-
ди, улар копт тилида нималарнидир гаплашишди, сунг
Алкимёгар Сантяго ни ичкарига таклиф цилди.
— Унга сени ёрдамчим, деб айтдим.
Ибодатхона ошхонасидаги учыр^а Алкимёгар олов
ёкди. Рухоний бир булак куррошин келтирди, Алким­
ёгар куррошинни темир идишга соли б учок, устига
куйди. КУррошин эригач, у чунтагидан сарриш шиша
тухумни олди, ундан турноричнинг бошидай булакча-
сини ушатиб, мум суртди ва эрнган кУррошиннинг
устига ташлади.
Суюк/мк к^ип-к^зил к,он тусига кирди. Алкимёгар
идишни оловдан олди ва совутишга куйиб, рухоний би­
лан сахродаги жанглар хдк^^ца сухбатлаша бошлади.
— Уруш узок^а чузиладими, деб куркдман, - деди у.
Рухонийнинг хасратидан тутун чивди: урушнинг
дастидан карвонлар Гизадан жилолмай к;олди. Сунгра
итоаткорлик билан: «Худонинг хохиши шу экан-да>, -
деб кушиб к^йди.
— Шундоц, - деди Алкимёгар.
Идиш совуб булгач, Сантяго ва рухоний хайрат би­
лан бир-бирларига цараб к^йишди: идишнинг остида
айлана булиб цотиб долган куррошин олтинга айлан-
ган эди.
— Намотки мен \а м начондир буни Урганиб ола-
ман? - суради йигитча.
— Бу менинг Йулим, се ники эмас, меники. Шунча-
ки, бу иш мумкин эканлигини сенга курсатыо^чи эдим.

164
Улар яна ибодатхонанинг дарвозаси ёнига цайтиб
келишди, шу ерда Алкимёгар олтин таксимчани тУрт
булакка булди.
— Бу сенга, - деди у биттасини рухонийга узатиб. -
Зиёратчиларни доимо хурсандчилик билан кутиб ол-
ганингучун.
— 9з илтифотим учун жуда куп нарса оляпман, -
деб эътироз билдирди рухоний.
— Х,еч к,ачон к,айтиб бундай дема. Ногахон Х^аёт
эшитиб к,олиши мумкин ва кейинги сафар камрок; бе-
ради, - деб жавоб к,илди Алкимёгар, сунгра Сантягога
Угирилди. - Бу эса сенга, кабила бошлигага берилган
пулларинг эвазига.
Йигитча *ам «бу куп» демок^и булди-ю, лекин ин-
дамади.
— Бу менга, - давом этди Алкимёгар. - Мен уйга
хайтишим керак, сахрода эса уруш буляпти.
Туртинчи булакни яна рухонийга узатди.
— Бу хам - Сантяго учун. Балки асцотиб цолар.
— Ахир мен хам хазиналар томон кетяпман-ку! -
Кичк^риб юборди йигитча. - К,олаверса, жуда яцин
Холди!
— Уларни топишингга ишончим комил, - деди Ал­
кимёгар.
— Унда менга олтиннинг нима кераги бор?
— Чунки сен икки маротаба бор-йугангдан жудо
булдинг. Биринчи сафар сени фирибгар алдади, ик-
кинчи мартасида эса кабила сардори тунади. Мен бир
Хартайган, иримчи арабман ва узимизнинг бир ма-
Холимизга жуда ншонаман:
*Бир м арт а юз берган нарса иккинчи м арт а
булмаслиги мумкин. Аммо икки бор юз берган нарса
учинчи марта албатта, буладш.
Улар отларга минишди.
— Сенга тушлар хахидд бир ривоят айтиб бермоц-
чиман, - деди Алкимёгар. - Яхинрох юр.
Йигитча итоат щилди.

165
— Хуллас, бундай. Кадим Римда, Тиберий хукмрон-
лиги замонида бир мар^аматли одам булган экан,
унинг икки угли бор экан. Бири жангчи булибди ва
салтанатнинг энг узок; бир гушасида хизмат к,илиш
учун жунаб кетибди. Иккинчиси эса бутун Ри.м.ни
айратга соладиган шеърлар ёзар экан.
Кунлардан бир кун чал туш курибди, тушида ос-
мондан фаришта тушиб, унинг угилларидан бири-
нинг сузи бутун дунёга маискур булишини ва уни
инсоният куп асрлар такрорлаб юришини башорат
^илибди. Чол бу бахтдан йиглаб юборибди: так,дир
унга улуг мар^амат кургизган, фаг^ат оталаргина
д^ис к^илиши мумкин булган олий ъувончни >;адя эт-
ган эди.
Куп утмай у дору.пфанодан дорулбаг^ога рихлат
г^илибди - бир гудакни арава остидан к,утцараман
деб, узи гилдирак тагига тушиб цолибди. Умрини
тоат-ибодатда уписазгани боис туппа-тугри Арши
аълога кутарилибди ва у ерда тушига кирган фариш-
тани учратибди.
— Сен мумин ва мехрли инсон эдинг, - дебди фа­
ришта унга. - Хостинг му^аббатпли, улиминг фази-
латли булди. Истаган тилагингни ижобат хрлламан.
— Х,аёт хрм мендан мурувватини аямади, - деб­
ди чол. - Сен туишмга ташриф буюрганингда, бутун
саъю уаракатларим зое кетмаганлигини англадим.
Энди углимнинг шеърлари авлодлардан-авлодларга
утади. Узим учун сурайдиган нарсам йу*^ %ар г$ан-
дай ота узи бок^иб тарбиялаган, у^итган фарзанди-
нинг шулратидан гурурланиб юради Шунинг учун
узох; келажакда цам углимнинг сузлари такрорлана-
ётганини эшитсам, девдим
Фаришта унинг елкасига гфлини »{уйди ва шу ла%-
задаёк; икковлари л(ам алис келажакда дуозир булди-
лар —улкан ша^ар, намаълум тилда гаплашаётган
минг-минглаб одамлар.
Кувончдан чолнинг кузларига яна ёш келди.

166
— 9глим нинг ш еърлари асрлар оша яшашига
ишонар эдим, - деди чол кузларидан шашг^атор ёш
о^аркан. - Айт-чи, бу одамлир углимнинг tyxdcu мис-
раларини такрорлаб юришибди.
Фаришта чолни авайлаб курсига уггщизди ва ёнига
узи %ам утирди.
— Сен айтаётган шеърлар бутун Римда маш^ур
булди, уларни х,амма севиб тинглар ва зав^у шав^^а
тулардипар. Аммо Тиберий салтанати завол топди
ва ш еърларни %ам унут дилар. Одамлар сенинг
углингнинг - лекин жангчи углингнинг сузларини так-
рорлаяптилар.
Чол фариштага %айрат ва з^айрон ниго^ларини
^адади.
— У энг чекка вилоятлардан бирида хизмат г^илди,
- деб давом этди фаришта. - Юзбошилик мартаба-
сига эришди. У %ам сенга ухшаб адолатли ва мездри-
бон эди. Кунлардан бирида унинг цулларидан бит-
таси касал б у ли б гузлди, уни улим уз огушига олиш-
га чогланаётган эди. Сенинг углинг %ози% бир табиб
пайдо булганини эшитди ва уни излаб йулга тушди.
Йулда эшитдики, У - Худопинг Угли экан. Углинг У
шифобахш этган одамларни курди, Унинг таълимо-
тини эшитди ва римпик юзбоши булса-да, Унинг ди-
к ига кирди. Ни^оят, бир куни тонг чоги Ута рубару
булди ва хизматкори хоста эканлигини айтди. Ва
Уcmоз - уни шундай деб аташарди - углинг билан
боришга t^apop ^илди. Аммо юзбоши та*;водор, эъти-
цодли эди, Устознит кузига кузи тушди-ю Худонинг
9гли ^аршисида турганлигини англади. Ана шу лах,-
зада углинг шундай сузларни айтдики, улар асрлар
оша унутилмай келаверади. У шундай деган эди:
•Эй Худойим, азият чекма, менинг кулбамга гладам
ранжида фхлишингга арзимайман. Бир огиз сузит
кифоя, хизматкорим согайиб кетади>.
Алкимёгар отини жилдирди.

167
— (Руйи заминдаги %ар бир одам, у нима билан
шугулланишидан гргтъи назар, дунё тарихида энг
асосий вазифани бажаради. Одатда буни узи %ам
билмайди.
Й игитча табассум к;илди. Х аётн ин г м аъниси
Хак^даги саволлар бир ч^пон учун к;ачондир шунча-
лик а^амиятли булишини тасаввур цилмаганди.
— Алвидо, - деди Алкимёгар.
— Алвидо, - деди йигитча.

168
Сантяго са?фода икки ярим соатдан ортикрок; йул
босиб, к,алби нима деса дикр^ат билан кулок; тутди.
Хазина к,аерда яширилганини унга к^лби айтиб бери-
ши лозим эди.
«Хазина к^ерда булса, к^лбинг з^ам уша ерда була-
ди», - деган эди унга Алкимёгар.
Аммо к,алби унга бошк^а з^одисотлардан сузлаётган
эди. Икки маротаба курган тушини руёбга чгщариш
учун куйларидан воз кечган чупон йигитнинг тарихи-
ни фахр билан здекоя цилди. Кдлбнинг хдм Уз Йули
мавжудлигини эслатди в а Йулни босиб утганлар
здеодда - янги улкаларни каш ф этишга отланганлар,
гузал маликалар иищида дунё кезганлар, уз замондош-
ларининг таф аккур тарзига ва хурофий фикрларига
кдрши исён цилганлар з^акдда гапирарди. У буюк каш-
фиётлар х ^ и д а , буюк узгаришлар ва буюк китоблар
з ^ и д а сузларди.
Ф а ^ т Сантяго кум бархани нишаблигидан кутари-
лаётганидагина далби унга шивирлади:
•Дикдат-эътиборингни жамла. Каерга бориб йиглаб
юборсанг, куэларингдан шаищатор ёшлар ок;са - мен
^ам, хазинанг хдм уша ерда булади».
Йигитча жуда секин кутарилиб борарди. Фалак де*-
к;они сепиб юборган юлдузлар аро тулин ой кУринди -
йигитчанинг сазфо га чиеданига роппа-роса бир ой
булибди. Ойнинг жамолини ерга таърифлаётган нур-
лар барханлар аро ойдин ^ушицлар айтиб югурар,
уларнинг сояларини рацсга чорлар ва савдони тулвдан-
ланаётган денгиздек дояжонга соларди. Сантяго Ал­
кимёгар билан хайрлашиб, отнинг жиловини буйнига
ташлаб, унга эрк берган кунини ёдга олди. Ой сазфо
сукунатини ва хазина излаб чикканлар ортга врлдир-
ган йулларни мангулик нурлари ила безарди.
Орадан бир неча даврща утгач, у тепаликка кута-
рилди, ногадон юраги жон-жазуда билан гупиллаб ура

169
бошлади. Сантягонинг к;аршисида оп-ойдин кумлик-
лар ва ойнинг пурвикор нурларига бурканган куйи
Миср эхромлари мах;обат ила юксалиб турарди.
Сантяго Алло^нинг бу инояти ва марх;аматидан
жамики узву аъзоси сурурга т^либ тиз чукди ва йир-
лаб юборди. У Такдирга ишонишни насиб к;илгани
учун Аллоз^га з^амду санолар айтар ва бу такдир уни
Маликсиддтщ билан. чинниворлар сотувчиси билан,
интлиз ва Алкимёгар билан рубару килгани, энг асо-
сийси - сатфо кизи билгш учраштиргани, бу к;из уни
Севги инсонни з^еч к,ачон уз йулидан чалритмаслигига
ишонтиргани - ^амма-^аммаси, Тангрининг хоз^иш-
иродаси билан юз берганлигини хис этар ва беадад
шукру санолар цилиб чарчамасди.
Миср эзфомлари уз пойига бош уриб келиб-кетаёт-
ган миллионлаб бандалар катори Сантягога х;ам минг
йилликлар юксаклигидан викор ила бок^иб турарди.
Агар хохдаса. энди у во^ага кай тиши, Фотимага уйла-
ниши ва куИларини бокиб юриши мумкин эди. Умум-
башар Тилини биладиган, куррошинни олтинга айлан-
тира оладиган Алкнмёгардай одам \а м сазфода яшай-
ди-ку. Сантяго илму з^унаримни курсатай, аклу дони-
шим мевалари билан хайратга солай деса. атрофида
х;еч ким йук;-. з^олбуки, у уз Такдири Йулида узига за-
РУР булган х,амма илму з^унарни Органди, ним аники
з^ис килиб куришни истаган булса эришди.
Лекин энг асосийси - у уз хазинасини излаёттан эди,
качонки мак,сад амалга ошсагина одам ниятига етгаш
з^исобланади. Сантяго хамон тепаликда тураркан, йи-
ридан узини т^хтатолмасди, нихоят пастга куз ташла-
ди ва куз ёшлари томаётган жойда к^ нриз Урмалаб
бораётганини курди. Мисрликлар учун бу Аллозднннг
рамзи эди - Сантяго сазфода юравериб, бунн яхши
билиб олганди.
Демак, унга яна бир аломат намоён кили иди ва йи­
гитча ерни ковлай бошлади. Лекин аввалига чиннивор-
лар сотувчисшшнг гапларини эслади, куриниб туриб-

170
дики, у ха к; эмас экан: бир умр тош устига тош терган-
да хам, хеч ким уз ховлисида эхром куролмайди.
Сантяго Такдири курсатган, Уз Йули кУрсатган, ало­
матлар курсатган, к^лби курсатган жойнинг кумини
туни билан ковлаб чикди, лекин хеч нарса топа олма-
ди. Дунё томошаларидан зериккан минг йилликлар
эхромлар чук^исидан сукут билан Сантягони кузатиб
туришарди. Аммо у таслим булмади - к^заверди, кдза-
верди, шамол эса уни масхара цилгандек чу1фгрни
к;айта-к;айта кум га тулдирар, у эса цазишдан тухта-
масди. Куллари к;онаб кетди, танида мадори к;олма-
ди, лекин кдлбининг: «Куз ёши томган жойни изла»,
деган даъватига содиц к;олаверди.
Сантяго чукурдан тошларни олиб ташлаётганда,
ногахон к;адам товушлари эшитилди. Сантяго угири-
либ каради ва одамларни курди - чу^урнинг огзида
ой нурнга орк;а килиб турган одамларнинг юзларини
ажрата олмади.
— Бу ерда нима к^*ляпсан? - деб суради улардан
бири.
Йигитча жавоб килмади. К^ркув бутун вужудини
Камраб олди - энди унинг йудотадиган нарсаси бор
эди.
— Биз урушдан к;очдик, - деди бопщаси. - Бизга
пул керак. Бу ерда нима яширгансан?
— Хеч нарса яширганим йун, - жавоб цилди Сант­
яго.
Кочо^лардан бири уни чукурдан тортиб олди, ик-
кинчиси унинг чунтакларини ковлаб чивди ва нуйма
олтин булагини топиб олди.
— Олтин, - деб бадориб юборди у.
Энди ой нарок;чннинг юзини ёритиб турарди ва
Сантяго унинг кузларнда уз ажалини курди.
— Чу^урда яна булса керак! - деди июшнчи цочоц.
Улар Сантягони яна ковлашга мажбур цили т д и ,
унинг буйсунишдан Узга нложи йун эди- Лекин хази-
на чицыади ва улар Сантягони калтакла й бошлаш ди.

171
Карок^галар тонгнинг илк нурлари куринхунга к;адар
уни калтаклашди. Кийимлари увада-увада булиб кет-
ган Сантяго улим якинлашганини з^ис килди.
Алкимёгарнинг сузлари ёдига тушди: «Улиминг аник,
булгандан кейин пулнинг сенга нима кераги бор? Мол-
дунё ажални бир дак^щага х,ам тухтатиб туролмайди».
— Мен хазинани излаяттман, - деб бакирди Сантяго.
У ёрилиб кетган, к;он талашган лабларини зурра
Кимирлатиб, к^рок^иларга Миср эзфомлари ёнида
яширилган хазинани икки бор тушида курганлигини
айтди. Уларнинг куринишидан тудабошига Ухшагани
узок жим колди, сунгра к$л остидагилардан бирига
Угирилиб, деди:
— Уни куйиб юбор. Бошка *еч нарсаси йук, бу ол-
тинни эса к;аердандир урирлагани аник
Сантяго кулаб тушди. ТУдабоши унинг кузларига
карамокчи эди, аммо йигитча нигоз^ларини эзфомлар-
дан узмай ётарди.
— Кетдик бу ердан, - деди тудабоши колганларга,
сунгра Сантяго га угирилди:
— Бунчалик аэдок булмаслик кераклигини тушуниб
олишинг учун сени тирик колдираман Мен *ам икки
йил олдин худди мана шу сен турган жойда ф акат бит­
та тушни бир неча марта курганман. Тушимда гуё мен
Испанияга йУл олишим керак эмиш, чупонлар кУйлари
билан кириб ётадиган, омбори Урнида азим чинор кдд
ростлаган, вайрона черковни топишим лозим эмиш,
лекин мен кандайдир туш курганлиги учун сазфони
кесиб утадиган азриоклардан эмасман.
Ана шу сузларни айтиб, карокчилар жунаб кетиш-
ди.
Сантяго маша ккат билан Урнидан турди ва сунгги
бор эзфомларга назар ташлади. Ээфомлар унга табас-
сум здадя этишарди, Сантяго здем калби базстга лиммо-
лим тулганини *ис килгани холда эзфомларга табас-
сум килди.
Сантяго уз хазинасига муяссар булди.

172
ХОТИМА

Йигитчани Сантяго деб аташарди. У ярим вайрона,


ташландик, черковга етиб келганида, дунё ^окимли-
гини тун уз калига олган эди. Ибодатхона гумбази ёрин;-
ларидан худди аввалгидай юлдузлар муралашар, ом-
бор Урнини эгаллаган чинор хамон маррур шовуллаб
турарди. Бир саф ар уз куйлари билан шу ерда туна-
ганлигини эслади, ушанда курган тушини хисобга ол-
маганда, тун жуда осойишта утган эди.
Энди у яна шу ерда, лекин бу сафар куйларини хай-
даб келгани йук;. КУлида белкурак билан келган эди.
У узок; вак^г нигохларини осмондан узмай турди,
сунгра к;опчитидан шиш ада мусаллас чшедэди ва бир
култум хуплади. Сахрода бир куни тунда худди шун-
дай юлдузлар 1-а термулганини ва Алкимёгар билан
мусаллас ичганини эслади. Канчадан-ханча йуллар
ортда колганини ва Худо унга илохий бир м уъхиза
ила хазинани курсатгани хахида хаёл сурди.
Ма бод о у тушларга ишонмаганда, лули кампирии
Хам, Маликсиддихни хам, харохчиларнихам... учрат-
маган буларди.
«Буларнинг руйхати жуда узун. Аммо Йул аломат­
лар билан белгклаб хУйилган экан, шунинг учун хам
адашиб кетмадим», - деб уйлади у.
Уйку орушига олганини узи хам сезмай холди. Уй-
ронганда Куёш аллахачон тиккага келиб, уни томоша
Хилаётганди. Сантяго чинорнинг илдизлари остини
кавлай бошлади.
•Кари жодутар, - У Алкимёгарни ёзгара бошлади, -
сен хаммасини олдиндан билгансан. Катто олтин ХУ®"
масининг иккинчи булагини мен цайтиб боришнмучун
рухоний га холдирдинг. Кийимларим ва ахволимни
дабдала холда куриб, рухоний устимдан худди. Мени
бу азоблардан халос хила олмасмид инг?»
•Йух, - шамол эпкини аро овоз эшитилди. —Сени
огохлантирганимда эди, элромларни кура олмасдинг.
Улар нахадар гузал, шундай эмасми?»
173
Бу шубхасиз, Алкимёгарнинг овози эди. Йигитча
кулиб куйди ва цазишда давом этди. Ярим соатдан
сунг белкурак цаттиц бир нарсага тегди, бир соатлар
утиб, Сантягонинг царшисида цадимий олтин танга-
лар билан лиммо-лим сандиц турарди. Сандикда яна
цимматбахо тошлар, он ва цизил патлар билан безал-
ган олтин ннцоблар, гавхартошлар билан накд1ланган
тош санамлар хам бехисоб булиб, улар —мамлакат ал-
лацачон унутган жангу жадалларнинг улжалари, эга-
лари фарзандларига хам васият цилмаган бойликлар
эди.
Сантяго копчикидан Урим ва Туммимни чицарди.
Улар Сантягога фацат бир маротаба - бозорда, тонг
чори асцотган эди холос: хаёт уларсиз хам узининг
ишончли аломатлари ила унга ёрдам бериб келди.
У тошларня сандикда солди - булар хам Сантяго ха-
зинасининг бир цисми: тошлар энди у хеч цайтиб
куролмайдиган цари шоцни эслатиб туради.
«Уз Т ацдири Й улидан б о р а ё т га н л а р га х аёт
Хак^щатан хам уз хайру саховатини аямайди, - деб
уйлади у ва Тарифга бориб, лули кампирга хазина-
нинг ундан бир цисмини бериш керахлигини эслади.
- Лулилар нацадар доно халд! Оламни бетиним кезиб
юришлари туфайли шундай булишса керак».
Сантяго яна шамол эпкинини хис цилди. Бу Афри-
кадан эсиб келган «левантин» шамоли булса эхтимол,
аммо бу сафар у сахро хидини олиб келгани йук, цора
танлилар босцини хацида огохлантираётгани хдм йуц.
Сантяго шамол цанотларидаги хуш буйни, овоз ва
таъмни аж рата олди, улар охи ста сузиб келиб, нихоят
лабларига буса булиб цУнди
Йигитча жилмайди: бу - Фотиманинг илк бусаси
эди.
- Мен боряпман, - деди у, - бнингга боряпман, Фо-
тима!

174
ПАУЛО КОЭЛО ВА «АЛКИМЁГАР»
(Таржимондан)

Бани башар токи бунёд булибдики, бу оламнинг


сир-синоати ва но мукам маллиги, узининг Курраи За-
минга таш риф и сабаби ва такдири Азалии узгарти-
риш мумкинми, йукдиги хусусида бош цотиради.
Нега рул,и беором, нега мудом к;алби амрига буйсун-
май умргузаронлик к^1лишга маз^кум? Кдндаи яш аш -
ни кимдаи, нимадан урганиши лозим, йул курсатув-
чи этагидан тутгувлик устоз борми? Бахт нима, омад
нима, муз^аббат нима, к,ачон келади? Кимдаи нажот
ва мужда кутиш лозим - ту шла рд анми, фолу ромдан-
ми, китобларданми, Худодаими?..
Одамзоднинг Акди ва Калби ана шу азалий ва ба-
диий саволлар жавобларида ^еч к^чон келиша олма-
ган. «Алкимёгар» ушбу му^орабада Калб тарафида. У
тириклик таш виш лари дордаб таш лаган рузщинг
канотларини ян а п арвозга йуллагандек, рамбода
кунгилларга кайта ^аёт уфургандек булади. Дунёга,
Узингизга бош^ача назар ташлашга мажбур цилади:
Дунё - сирли ва оддий, Узингиз - ноёб бир муъжиза ва
кудратли эканлигингизни англайсиз. Бадиий суз, ада-
биёт ана шундай сезфга к,одир!
Хуш, бу сезфгар - Пауло Коэло ким?
Утган асрнинг охирги чорагида рус тили орцали
брлса з^ам узбек китобхонига етиб келган Лотин Аме-
рикаси адабиёти, айникса, насри з^аммамизни \айрат-
га солган эди. Аргентиналик Хулио Кортасар, кубалик
Алехо Карпентер, колумбиялик Габриэл Гарсиа Мар­
кес, гватсмалалик Мигел Анхел Астуриас, мексикалик
Карлос Фуэнтэс асарларидаги гоз^ реалистик, гоз^ рам-
зий тил, Шарк афсоналарини жуда-жуда эслатувчи
мифларга курилган роман ва зрисоялар бнзяи мафтун
хилган эди. Сунгра янадаулканроц ёзувчига - арген­
тиналик Хорхе Луис Борхесга дуч келдик. Вау адзбий
доираларда бир овозддн «Лотин Америкаси насршшнг

175
отаси» деб ба*оланди. Бахрлашда адашилмаган экан.
Пауло Коэло испан адиби Хуан Ариас билан су^батда
шундай дейди:
«Ёшлигимда Борхес мен учун авлиё эди, х;озир *ам
шундай. У билан танишиш учун бир куни Рио де-Же-
нейродан автобусга утириб, Аргентинага йул олдим.
Унга телбаларча сигинар эдим. Ёнимда бир киз *ам
бор эди. Биз корозда курсатилган манзилга келдик.
Борхесни уз уйининг рупарасидаги мезруюнхонада, деб
айтишди. Мен ёнига бордим. Борхес курсида утирар
эди. У билан гаплашиш учун кирк; саккиз соат мижжа
Кончай келдим, аммо юзма-юз булгач, сузлаш к;оби-
лияти меня тарк этди. «Каршимда мен сиринадиган
санам тури бди, санамлар эса гапирмайди», - деб хаё-
лимдан утказдим. Унга бир о р и з * а м суз айтолмадим.
Киз эса бу *олатни тушунмасди. Унга: «Мен афсонага
айланган одамни курмок^ш эдим в а бу бахтга эриш-
дим>, - деб тушунтирдим. Аслида у ерда сузга *ожат
к;олмаган эди... Менинг *амма китобларимда Борхес-
нинг таъсири бор».
Мана, бугун Лотин Америкаси адабиёти Борхес
мактабидан чикдан, лекин португал тилида ёзадиган
яна бир суз сезфгари - Пауло Коэло билан жадонни лол
цолдириб турибди.
Пауло Коэло 1947 йил 24 августда Бразилиянинг Рио
де-Жанейро ша*рида турилган. Отаси - собик; инже­
нер Педро Кейма ди Соуза, онаси - Лижия Арапине
Коэло - художуй аёл булган. Пауло ё шли гида актёр-
ликни орзу килган, Борхес ва Генри Миллер китобла-
рини кУлдан куймаган. Унинг кизтфипларига керши
булган ота-онаси Паулони иезуитлар диний коллеж-
интернатига беришади. Коллеж уни каттих; интизом-
га Ургатади, аммо Худога булган зьтицодини сунди-
ради. ¥ш а ерда у илк машедари билан биринчи бор
адабий мукофотга *ам сазовор булади.
Сунгра у Рио де-Жанейродаги университетнинг
*укук?пунослик факултетида Укийди. Лекин бир ма-

176
ромда яшаш Паулонинг табиатига ёт эди. Шу боис уша
пайтда ёшлар Уртасида урф булган «хиппилар» гурух;-
ларига кУшилади. Сунгра суд сиёсий кучлар тарафдо-
ри хисобланадиган талабалар харахати аъзоси була-
ди. Маркс, Энгельс, Гегелни жиддий Урганиб чикади,
машхур инкилобий кУшикчи Че Геварани севиб тинг-
дайди, сиёсий намойишларда иштирок этади. Булар-
ни у узининг романтиклиги ва рухий изланишлари
билан изохлайди: «Мен Кришна, буддавийлик, йога
фалсафаси, хуллас динларнинг хаммаси билан дам
шурулланиб курдим».
Пауло охир-ок;ибат уииверситетни ташлаб, бола-
лик орзуси - театр билан машрул булади. Абитури-
ентларни Укишга кириш га тайёрлаб, пул ишлайди
ва бутун Американи айланиб келади. Аммо ёзувчи-
ликка хавас уни тар к этмайди. «О Глобо» телерадио-
компанияси ва газетасига мунтазам равиш да сце-
нарийлар, мак;олалар ёзиб туради. Узи хам «2001»
номли журнал таш кил колади. Шу журналга мако-
лалар тайёрлаётиб мусика продюсери ва кУшик^ш
Раул Сейшас билан таниш ади. У билан хамкорлиги
давомида 65 та к&шик, ёзади ва бирданига бойиб
кетади. Бош панасизлик жонига текканидан булса
керак, бирданига бешта уй сотиб олади. 1974 йилда
театрнинг тарбиявий адамияти хакидаги биринчи
китоби чикади.
Шундан сунг у магия (сехргарлик)га кизикиб кола­
ди ва бу сохага боши билан шунриб кетади. Бу хрхдр.
КУлингиздаги китобнинг сУз бошисида муаллиф ба-
тафсил тухталган. Бу о рада у жамиятни узгартириш
хакидаги сиёсий карашлари учун ва партизанларга
алокаси бор, деб гумон цилиниб уч марта камокка
один ад и. Камокда сиёсий махбусларга кулланнлади-
ган барча кийнок усулларини бошидан кечиради.
Хибсдан муъжизавий тарзда 1$пулиб чякканидан сунг
1976 йилда бир неча журналларнинг мухбири сифа-
тида Англия га кетади. У ер д а Пауло Коэло уз хрёти

177
х;£щида китоб ёзади, лекин уйга к;айтаётиб, к^лёзма-
сини йук;отиб куяди.
Нщоят, 34 ёшида энди жиддий одам булишга к;арор
к^лади. Касби рассом болтан Кристина Ойтисикага
уйланади. Аммо бундан кейин умрини нимага багаш-
лаш лдк^да бир тухтамга келиш, узига Такдир к^лин-
ган вазифани аникдаш учун саё^ат к?1 лиш иштиёк^
уни тинч куймайди. Англияда ишлаб келган пуллари-
га дунё буйлаб саё^атга чик,ади. Олмониядаги Дахау,
Полшадаги Освенцим сингари концлагерларни, у ер-
лардаги крематорийларни куради, инсониятнинг уз
к,авмига крилган дазцпатли жиноятларини бутун шуу-
ри ва рузрадан утказади. Ва «Нега бу жиноятлар *озир
х,ам давом этаяпти», кдбилидаги унлаб саволлар унинг
к^лбидан рафлат пардасини кутаргандай булади. Па-
уло Коэло саё^атдан католик динининг Амстердамда-
ги RAM (кдттиккуллик, мут^аббат, меэф) ордени (маз-
хдби)га аъзо булиб ^айтади. Шундан сунг у £куб алай-
здессалом юрган йуллардан Исо алайэ^иссаломнинг ун
икки ^аворийсидан бирининг майити сацланадиган
Сантяго-де-Компостелага эллик беш кун пиёда йул
босиб зиёратга бориб келади.
Зиёратдан сунг Пауло Коэло биринчи адабий аса-
ри - «Сезфгарнинг кундалиги»ни эълон 1(илади. Куп
Утмай «Алкимёгар» чицади ва досда вацт ичида би-
рин-кетин 12 та романи дунё буйлаб тар^алади. 1998
йилгача 22 миллион нусхада китоби сотилади. Уни шу
пайтгача ёмрир ёрдира оладиган машэ^ур сеэфгар си-
фатида билган Лотин Америкаси танвддчилари »Ко-
эло асарларининг адабиётга дахли йу^, улар амалий
рущпунослик ва эзотерика (илми боггиний)га дойр ки­
тоблар», деб мак;олалар ёзишади. Пауло Коэлонинг узи
эса бундай деб эдесобламайди. У бу у ^яя шундай
ёзади:
«Менинг баъзи асарларим китоб дукокиникг бади-
ий адабиётлар булимида, баъзилари фалсафа булими-
д а туришини хоздардим, лекин асло эзотерика були-

178
мида эмас. Мен буни тортинмасдан, уялмасдан, Fypyp
билан айта оламан».
Мала, муаллифнинг х^ёти билан к^ссман танишиб
чивдингиэ ва Сизда «Алкимёгар Пауло Коэлонинг узи
эмасми», деган фикр туталиши мумкин. Бу саволга э$ам
муаллифнинг узи жавоб беради:
«Дар^ацицат, китобларимнинг цаэфамонлари - ме-
нингузим. Лекин «мен узим» деб айта олмайдиган я го­
на кдорамоним бу - Алкимёгар. Чунки Алкимёгар
Хамма Нарсани англаган, мацомга эришган одам, мен
цамма нарсани билмайман, куп илмлар менга номаъ-
лум. «Алкимёгар»да мен чупон йигитчаман, чиннивор-
лар сотувчисиман, х,атто Фотимаман. Китобларимда
битта-яримта уйлаб топилган х,°латлар бор, лекин
асарларим тук^б ёзилмаган. Уша воцеаларнинг ^ам-
маси юз берган, бошимдан утказганман».
«Алкимёгар»ни турли дин ва турфа миллат вакил-
ларк севиб ук^шпти, у х>ахда китоблар ёзиляпти, та^-
лил ва талк^шларнинг охири куринмайди. Бош сабаб
- j^ap бир Китобхон у ердан узини топяпти: кимдир
Фотима, кимдир Сантяго, кимдир чинниворлар сотув-
чиси, кимдир Туякаш, кимдир мовутчининг дизи, яна
кимдир Сантягонинг отаси. Орзулар ва армонлар,
му^аббат ва айрилиц, омад ва марлубият цоришиц
умрларининг мазмунини нзлашяпти. Хаётлари даво-
мида Худо юборган, узлари эътибор бермаган аломат-
ларнинг сар^исобини цилишяпти. Калбларига цачон-
дан буён кулок, солмай к^йганларини эслашяпти. Ана
шу - тнрнкликка чорлов, ана шу - рухнингуйрониши-
га даъват эмасми! Худди шу фазилати туфайли \а м
Узбек китобхонлари «Алкимёгар» ни севиб Уцишдари-
га ишонаман.
Колаверса, роман бизнинг халк; циссаларимиз каби
ровиёна бир услубда ёзилганлиги, Сантягонинг йули
суфийликдаги тарицат йули сннгари узидан бошла-
ниб узида ни^оя то пиши, Маликсиддицнинг Хужан
Хизирга ухшаб, Сантягонинг йулида турли циёфалар-

179
да руб ару булиши каби миллатимизнинг маънавий
дунёсига, эътик;одига як;ин жих,атлари боис ^ам хал-
цимиз меэфини к;озонишига имоним комил.
Балки *Алкимёгар»нинг узбек тилида бирданига
учта таржимаси пайдо булиши л;ам бизнинг ихтиёри-
миздан ташк;ари рамзий бир х;одисадир. Узбек ада-
биётининг забардаст олими ва таржимони, ^урматли
устозим Озод Шарафудцинов, таникди адабиётшунос,
фидойи журналист Ах^лад Отабоевлар таржималари-
га камоли э^тиром ила мазкур таржимани бир ури-
ниш, деб зргсоблашларини истар эдим. Албатта, йул
куйилган сакталиклар борасида устозлар, адабиётшу-
нослар ва китобхонлар уз муло^азаларини аямаслик-
ларидан умидворман.

Азиз Саид

180
Лдабий-бадиий нашр

ПАУЛО КОЭАО

АЛКИМЁГАР

Му^аррир
Маъмура фТАИЕВА

Бадиий му^аррир
Уйрун СОЛИСОВ

Муса^хи*
Му^аббат МЕНГНОРОВА

Компьютерда са^ифаловчи
Феруза БОТИЮВА

Босишга 02.12.2013 йлд рухсатэтидди. Бичими 84x108 1\32.


Босма тобори 5,75. Шартли босма тобори 9,66.
Гарнитура 'Bookman Суг+Uzb». Офсет цороэ.
Алади 5000 нусха. Буюртма Nc 38.
Бахоси келишилган нархда.

•Янги аср авлоди* НММда тайёрланды.


Аииензия раками: AI № 198. 2011 йил 28.08 да бсрилгаы,
100113. Тошкент, Чилонзор-8, Катортол к^часи, 60.

Мурожаат учун телефонлар:


Нашр брлими - 278-36-89; Маркетинг булими - 128-78-43
факс - 273-00-14; web-сайтимиз: www.yangiaar.UZ
интернет-дркзон: wwwyangidavr.uz
e-mail: yangiaaravlodi@mail,ai
“ЯНГИ АСР АВЛОДИ" НММ ЦУЙИДАГИ АСАРЛАРНИ 9з
МУШТАРИЙЛАРИ ЭЪТИБОРИГА ХДВОЛА КД1ЛАДИ:

«ТАФАККУР ДУРДОНАЛАРИ.
111 ВАТАНДОШ
АЛЛОМАЛАРИМИЗНИНГ
ХДКМАТЛИ ФИКРЛАРИ»
Б н ч е м н 84x108 1/32, 384 бет.
Цаттнц му^ова.
Ушбу китобда юртимизнинг 111 нафар yAVF инсонлари,
маш^УР алломалари, турли даврда яшаган шоиру фозиллари,
ёзувчию фаиласуфларининг Ватан ха^идаги, и неон х,аёти ва
фаолияти, фазилати ва кусурлари, к^нгил мулки, борингки,
борлик; ва йукдик э ^ и д а г и *аёт х а ^ к а тл а р и , >уикматли ибо-
ралари жамланган.

О^АЩЩАТ МАНЗАРАЛАРИ
96 мумтоз файдасуф»
Бнчнмн 84X108 1/32, 372 бет.
Цаттнц му^ова.
Китобда жа^он фалсафасикинг XX аергача яшаб ижод цлл-
ган мумтоз вакиллари \аёти ва куйма фикрлари имкон дара-
жасида жамланган. Мажмуадаги алломаларнинг ибра тли *аст
йуллари хахидаги маълумотлар ва пурмаъно фикрлар ^сч бир
Укувчини бефарк, ^олдирмайди. Бу китоб узингизни исло* «.или-
шингизга ердам беради.

«ГЁТЕ*
Бнчнмн 84X108 l/32v256 бет.
Цаттщ мут^ова.
Канчадан-кднча китобхоыларни икки юз йилдан зиёд вакт
давомида \айратга солиб келаётган ва неча юз йиллар мобай-
нида яна ^айратга соладиган, шаклан ихчаму маэмунан р о я т *

да салмокдор Гёте фисматлари билан танишишки хо^ласангиз


- бу айнан сиз излагал китоб.

Нжтше
«ЗАРДЗЬШТ ТАВАЛЛОСИ»
Бнчнмн 84X108 1/32, 348 бет.
Ца г п ц кузова.
“Зардушт таваллоси* аллавдчон адабий мухитда моьк,си~
ни топган асарлардан биридир. Китоб неча аерлар oi:ia яшаб
келаётгани \амда \ар доим бадиий тафакхур эга/^арининг дик-
к;ат марказида булиб келаетганининг узиёк фикримизни ис-
ботлайди.

Абдулла ^ о д и р и й
«¥т к а н к у н л а р »
Бячнмв 84x108 1 /3 2 , 442 бет.
Цаттия; му^ова.
Кирилл ва лотин ёэувларнда.
Севги ккмларни йирлатиб, кимларни кулдирмаган, дсйсиз.
Шарк адабиётининг нодир асарларидан бири хисобланмиш
мазкур асарда мухаббат узгача, такрорланмас бадиий талкин
килинади. Шунингдек, ватанпарварлик, чакимчилик, андиша,
хотинбозлик, муомала, бе^аёлик сингари мавзулар хдм калам*
га олинади. Мутолаага гиошилинг.

Абдулла Цоднрнн
«МЮРЮБДАН ЧАЁН*
Бнчнмн 84x108 1 /3 2 , 312 бет.
Цаттик мухова.
Кирилл ва лоти в ёзувларнда*
XX аср богалари - хонлик замонидан тфкоя килувчи мазкур
a cap мухаббатнин г гузал ифодаси, шижоатнкнг забардаст кУри-
ниши, илмнинг ёркин ифодасидир. Хар бир узбек фарзаяди
^киши ва укиши шарт булган адабиётимиз намунаси ?^ар канча
кайта мутолаага арзийди.

Чулпои
«КЕЧА ВА КУНДУЗ-
Внчнмн 84x108 1 /3 2 , 332 бет.
Цатти* игу^ова.
Кирилл ва лотяв ёэувларнда-
Ушбу юггобда узбекларга хос андиша, ^иммат, иффат ва
соддалик хаби фаэилатлар билан бирга хотинбозлик, худбин-
лих ва мол-мулх орттириш йулидаги иллатлар хам уз инъяхо-
скни топтан. Бу хаби сифатлар ва иллатлар хитобхонни чукур
мушохадага чорлаши аник.
Чулпон дунёси, унинг олами, ижодидаги нафислих ва
сержилолкгидан Сиэ хам бахраманд булинг.
Тоцнр Малик
•О^АЛОВАТ»
Вячнмн 84x108 1 /3 2 , 324 бет.
Катти^ муцова.
Виз оилани “Бахт саройи" деб сифатдашга ургаииб к;одган-
миз. Кимдир бахт саройини саодат чуккисига, кимдир эса
омонатжар ёхасига куряпти. Муаллиф шу мавзуда ф икр юрн-
тиб, Сиз, азиз китобхонлар билан бнргаликда ечим издашга
х;аракат килади. Шу билан бирга, мавзуни янада очиш макса-
дида, оиладаучраб турувчи во^еаларнинг бадиий ифодасини
хам беради.
Адиб барчаларингизнинг кутлут хонадонингизга файзу ба-
ракот, оилангиз мустахкамлигини тилаб, мазкур китобни Сиз,
аз и зла рга тухфа этади.

Тоз^нр Малик
«ТОШ ЦАЛБЛАРГА ЗИГОДОР НАЗАР
СОАИНМАС»
Бнчямв 84X108 1/32, 168 бет.
Юволов; жуцовл.
Узгага жаханнам «гуллари» насиб булишини истаётган одам
бунинг Урнига узи учун жаннат ро\атини тилагани афзал эмас-
ми? Узганинг жахан нам утида куймори унинг дуоибади билан
булмаганидек, узининг жаннат борларида саЯр хилнши яхши
ният ва амаллари билан эканлигини бнлиши хам бир бахт-
дир...

Тоя^р Малик
«АЁВСИЗ ИЛОН»
В т о ш н 84X108 1 /3 2 , 180 бет.
Юытощ муцова.
“Мерседес” талашган дУстлар... Рордаги бир хазина...
Окибатсиз одамлар... Улар £нкмизда, орамизда... Маз кур
тупламга Узбекистан Халк; ёзувчиси Тохир Маликнинг "Ода-
мийлик мулки" туркумига кирувчи маърифий сухбатлар» жам-
ланган.
Пауло Коэло
Дунёнинг энг машхур ёзувчиларидан бири - Пауло
Коэло 1947 йил 24 августда Бразилиянинг Рио-де-
Жанейро ша>фида тугилган. Ижод оламига кушикчи
шоир, журналист, сценарист сифатида кириб келган.
Алкимё билан *ам маълум муддат жиддий шугуллан-
ган. У узини ёзувчи ва маг (се>фгар) деб хисоблайди.
Жахоннинг 120 мамлакатида чол этилган
“Алкимёгар" романи унга катта шухрат келтирди.
Ёзувчининг “Вероника", “Олам жангчиси", “Прим
хонимлари", “Олтинчи to f ", “Рио-Педра сохилида".
“Ун бир дакика" романларини бугун бутун дунё кизи-
киб укимоеда.

ISBN

Вам также может понравиться