Вы находитесь на странице: 1из 295

КИТОБХОНАИ МАКТАБ

САЪДИИ ШЕРОЗИ

БУСТОН

Душанбе
«Маориф ва фарх,анг»
2008
ББК - 83.3(0)9+83.2 T o w
С-38
Мураттиб: Сахобиддин Сидциков
Хрзиркунандаи чоп: Мубашшир Акбарзод

Х,айати тахририя:
Мармадулло Лутфуллоев, Мирзо Муллоаумадов,
Алии Мууаммадии Хуросонй, Мубашшир Акбарзод,
Нацмиддин Зайниддинов.

Мухаррири масъул: Холов Музаффар


С-38. Саъдии Шерозй. «Бустон». Душанбе, «Маориф ва
фарханг», 2008,292 сах.

“Бустон” асари панду андарзии Шайх Саъдии


Шерозист, ки аз замонаш то имруз ба мардум хизмат
мекунад. Он хамеша барои тарбияи хонандагон
сахмгузор хохад буд.

ISBN 978 -99947- 58-12-8 © “Маориф ва фарханг”, 2008


Б ?С Т О Н

Ба номи Худованди чонофарин,


Х,акими сухан дар забонофарин.
Худованди бахшандаи дастгир,
Карими хатобахши пузишпазир.
Азизе, ки хар к- аз дараш cap битофт,
Б« хар дар, ки шуд, хеч иззат наёфт.
£ари подшохони гарданфароз
Ба даргохи у бар замини ниёз.
•На гарданкашонро бигирад ба фавр,
На узроваронро биронад ба чавр.
В- агар хашм гирад зи кирдори зишт,
Чу боз омадй, мочаро дарнавишт,
Агар бо падар чанг чУяд касе,
Падар, бегумон, хашм гирад басе.
В- агар хеш розй набошад зи хеш,
Чу бегонагонаш биронад зи пеш.
В- агар банда чобук набошад ба кор,
Азизаш надорад худовандгор.
В- агар бар рафикон набошй шафик1,
Бо фарсанг бигрезад аз ту рафик.
В- агар тарки хидмат кунад лашкарй,
Шавад шохи лашкар-ш аз вай барй.
Валекин худованди болову паст
Ба исён дари ризк, бар кас набаст.
Ду кавнаш яке катра аз бахри илм,
Гунах бинаду парда пушад ба хилм.
Адими2 замин суфраи оми уст,
Бар ин хони hfmo чи душман, чи дуст.
К И Т о b X О н А И
Шафик, - гамхор Д о ы и г <*И Т З < Ш 9 Л 0 Ш
Адими замин - руи замин Т *ч к » л»
В И« ЛИJ Г8 К А
T«x«Mi.rn ,г> у a^fCMTCT*
3 U mHIIMM (•*
Агар бар чафопеша биштофтй,
Кай аз дасти кахраш амон ёфтй?
Барй1зоташ аз тухмати зидду чине,
Еанй мулкаш аз тоати чинну инс.
Парастори амраш хама чизу кас,
БанЯ одаму мургу муру магас.
Чунон пахн хони карам2 густарад,
Ки Симург дар Коф кисмат х(в)арад.
Латифи карамгустари корсоз,
Ки донои халк асту донои роз.
Мар уро расад кибриёву манй,
Ки мулкаш кадим асту зоташ ганй3.
Якеро ба cap барнихад точи бахт,
Яксро ба хок-андар орад зи тахт.
Кулохи саодат яке бар сараш,
Гилеми шаковат4яке дар бараш.
Гулистон кунад оташе бар Халил,
Гурухе бар оташ барад з-оби Нил.
Гар он аст, маншури эхсони уст,
В- ар ин аст, тавкеи фармони уст.
Паси парда бинад амалхои бад,
Х,ам у парда пушад ба олои х(в)ад.
Ба тахдид агар баркашад теги хукм,
Бимонанд каррубиён сумму букм5.
В- агар дардихад як салои карам,
Азозил гуяд, насибе барам.

1Барй - пок, мубарро


2Карем - бахшиш, саховат
3Ганй - доро
4 Шаковат - бадбахтй.еахтй
5 Суму букм - кару гунг

4
Ба даргохд лутфу бузургй-ш- бар
Бузургон нихода бузургй зи cap.
Фурумондагонро ба рахмат кариб,
Тазарруъкунонро ба даъват мучиб.
Бар ахволи нобуда илмаш басир,
Ба асрори ногуфта лутфаш хабир.
Ба кудрат нигахдори болову шеб,
Худованди девони рузи хисеб.
На мустагнй аз тоаташ пушти кас,
На бар харфи у чои ангушти кас.
Кадиме накукору некиписанд
Ба килки казо дар рахим накшбанд.
Зи Машрик ба Магриб маху офтоб
Равон карду бинход гетй бар об.
Замин аз таби ларза омад сутух,
Фуру куфт бар доманаш мехи кух.
Дихад нутфаро сурате чун парй,
Кй кардаст бар об суратгарй?
Нихад лаълу пируза дар салби1санг,
Гули лаъл дар шохи пируза ранг.
Зи абр афканад катрае сри ям,
Зи салб оварад нутфае дар шикам.
Аз он катра луълуи лоло кунад,
В-аз ин сурате сарвболо кунад.
Бар у илми як зарра пушида нест,
Ки пайдову пинхон ба наздаш якест.
Мухайёкуни рузии мору мур,
Агарчанд бе дасту поянду зур,
Ба амраш вучуд аз адам накш бает,
Кй донад чуз у кардан аз нест хает?

1Салб - ниход

5
Дигар pax; ба катми адам'-дарбарад
В- аз он чо ба сайрой махшар барад.
Чдхон муттафик бар илохийяташ,
Фуру монда дар кунхи мохийяташ.
Башар моварои чалолаш наёфт,
Басар мунтахои чамолаш наёфт.
На бар авчи зоташ парад мурги вахм.
На дар зайли васфаш расад дасти фахм.
Дар ин варта киштй фурУ шуд хазор,
Ки пайдо нашуд тахтае бар канор.
Чй шабхо нишастам дар ин сайр гум,
Ки дахшат гирифт остинам, ки «кум!»
Мухит аст илми малак бар басит,
К^иёси ту бар вай нагардад мухит.
На идрок дар кунхи зоташ расид,
На фикрат ба гаври сифоташ расид.
Тавон дар балогат2ба Сахбон расид,
На дар кунхи бечуни субхон расид.
Ки хосон дар ин рах фарас3рондаанд,
Ба лоухсй аз так фуру мондаанд.
На хар чой маркаб тавон тохтан,
Ки чохо сипар бояд андохтан.
В- агар солике махрами роз гашт,
Бибанданд бар вай дари бозгашт.
Касеро дар ин базм согар диханд,
Ки доруи бехушияш дардаханд.
Яке бозро дида бардухтаст,
Яке дидахо бозу пар сухтаст.
Касе рах суи ганчи Корун набурд,
В- агар бурд, рах боз берун набурд.

1 Катми Адам - олами нестй


2Балогат - суханварй
3Фарас - чорпои саворй

6
Бимурдам дар ин мавци дарёи хун,
К- аз у кас набурдаст киштй бурун.
Агар толибй, к-ин замин тай кунй,
Нахуст асби бозомадан пай кунй.
Тааммул дар оинаи дил кунй,
Сафое ба тадрич хосил кунй.
Магар буе аз ишк мастат кунад,
Талабгори ахди аластат кунад.
Ба пои талаб рах бад- он чо барй,
В- аз он чо ба боли мухаббат пари.
Бидаррад якин пардахои хаёл,
Намонад саропарда илло чалол.
Дигар маркаби акдро пуя нест,
Инонаш бигирад тахайюр, ки «ист!»
Дар ин бахр чуз марди доъй нарафт,
Гум он шуд, ки дунболи роъй1нарафт.
Касоне, к- аз ин рох баргаштаанд,
Бирафтанд бисёру саргаштаанд.
Хилофи паямбар касе рах гузид,
Ки харгиз ба манзил нахохад расид.
Мапиндор, Саъдй, ки рохи сафо
Тавон рафт чуз дар пайи Мустафо.

СИТОИШИ ПАЯМБАР

Каримуссачоё, чамилушшиям,
Набиюлбароё, шафеъулумам,
Имоми русул, пешвои сабил,
Амини Худо, махбити Чдбраил.
Шафеъулваро, хочаи баъсу нашр,
Имомулхудо, садри девони хашр.

1 Роъи - чупон

7
Калиме, ки чархи фалак Тури уст,
Х^ама нурхо партави нури уст.
Шафеъун, мутоъун, набиюн, карим,
Кдсимун, часимун, насимун, васим.
Ятиме, ки нокарда К,уръон дуруст,
Кутубхонаи чанд миллат бишуст.
Чу азмаш баромехт шамшери бим,
Ба муъчиз миёни кдмар зад ду ним.
Чу ситаш1дар афвохд дунё фитод,
Тазалзул дар айвони Кисро фитод.
Ба «ло» комати Лот бишкаст хурд,
Ба эъзози дин оби Уззо бибурд.
На аз Лоту Уззо баровард гард,
Ки Тавроту Инчил мансух кард.
Шабе барнишаст, аз фалак баргузашт,
Ба тамкину чох аз малак даргузашт.
Чунон гарм дар тихл курбат биронд,
Ки бар Сидра Ч,абрил аз у бозмонд.
Бад- у гуфт солори байтулхдром,
Ки эй хомили вахй, бартар хиром!
Чу дар дустй мухлисам ёфтй,
Инонам зи сухбат чаро тофтй?
Бигуфто: «Фаротар мачолам намонд,
Бимондам, ки неруи болам намонд.
Агар як сари муй бартар парам,
Фуруги тачаллй бисузад парам.
Намонад ба исён касе дар гарав,
Ки дорад чунин саййиде пешрав.
Чй наъти писандида гуям туро?
Алайкассалом, эй набиялваро!

1Ситаш - шухрат, овоза.

8
Дуруди малик бар равони ту бод,
Бар асхобу бар пайравони ту бод!
Нахустин Абубакр пири мурид,
Умар панчабарпечи деви марид.
Хирадманд Усмони шабзиндадор,
Чах,орум Алй шохи Дулдулсавор.
Худоё, ба хакди банй Фотима,
Ки бар кавд имон кунам хотима.
Агар даъватам рад кунй в- ар кабул,
Ману дасту домони оли расул.
Чй кам гардад, эй садри фархундапай,
Зи кадри рафеъат ба даргохи хай?
Ки бошанд муште гадоёни хайл,
Ба мехмони доруссаломат туфайл?
Худоят сано гуфту табчил кард,
Заминбуси кадри ту фабрил кард.
Баланд осмон пеши кадрат хичил,
Ту махлуку Одам хануз обу гил.
Ту асли вучуд омадй аз нахуст,
Дигар хар чй мавчуд шуд, фаръи туст.
Надонам, кадомин сухан гуямат,
Ки волотарй, з- он чй ман гуямат.
Туро иззи лавлоки тамкин бас аст,
Саной ту «Тохо»- ву «Ёсин» бас аст.
Чй васфат кукад Саъдии нотамом?
Алайкассалот, эй набй, вассалом!»

САБАБИ НАЗМИ КИТОБ

Дар аксои олам бигаштам басе,


Ба cap бурдам айём бо хар касе.

9
Таматтуъ ба хар гушае ёфтам,
Зи хар хирмане хушае ёфтам.
Чу покони Шерози хокиниход
Надидам, ки рахмат бар ин хок бод!
Таваллои мардони ин покбум
Барангехтам хотир аз Шому Рум.
Дарег омадам з- он хама бустон
Тихидаст рафтан суи дустон.
Ба дил гуфтам: Аз Миср кднд оварам,
Бари дустон армугоне барам.
Маро гар тихй буд аз он к д н д даст,
Суханхои ширинтар аз канд хает.
На канде, ки мардум ба сурат х(в)аранд,
Ки арбоби маънй ба когаз баранд.
Чу ин кохи давлат бипардохтам,
Бар у дах дар аз тарбият сохтам:
Яке боби адл асту тадбиру рой,
Нигахбонии халку тарси Худой.
Дувум боби эхеон ниходам асос,
Ки мунъим кунад фазли Х,акро сипос.
Севум боби ишк асту мастию шур,
На инще, ки банданд бар худ ба зур.
Чахорум тавозуъ, ризо панчумин
Шашум зикри марди каноатгузин.
Ба хафтум дар аз олами тарбият,
Ба хаштум дар аз шукр бар офият.
Нухум боби тавба-сту рохи савоб,
Дахум дар муночоту хатми китоб.
Ба рузи хумоюну соли саъид,
Ба таърихи фаррух миёни ду ид
Зи шашеад фузун буд панчоху панч,
Ки пурдур шуд ин номбардор ганч-

10
Бимондаст бо домане гавхарам,
Х,ануз аз хичолат ба зону сарам.
Ки дар бахри луълу садаф низ ласт,
Дарахти баланд аст дар богу паст.
Ало, эй хирадманди покизахуй,
Х,унарманд нашнидаам айбчуй.
1^або гар харир асту гар парниён,
Ба ночор лашваш бувад дар миби.
Ту гар парниёне наёбй, мачуш,
Карам кор фармову хдшваш бипуш.
Нанозам ба сармояи фазли хеш,
Ба дарюза овардаам даст пеш.
Шунидам, ки дар рузи уммеду бим
Бадонро ба некон бибахшад карим.
Ту низ ар баде биниям дар сухун,
Ба хулки чахонофарин кор кун.
Чу байте писанд оядат аз хазор,
Ба мардй, ки даст аз тааннут бидор.
Х,амоно, ки дар Форс иншои ман
Чу мушк аст бекимат андар Хутан.
Чу бонги дух,ул хдвлам аз дур буд,
Ба гайбат- дарам айб мастур буд.
Гул овард Саъдй суи бустон
Ба шухию фулфул ба Х^ндустон.
Чу хурмо ба ширинй андуда пуст,
Чу бозаш кунй, устухоне дар уст.

МАД^И АБУБАКР ИБНИ


САЪД ИБНИ ЗАНГЙ

Маро табъ аз ин навъ холон набуд,


Сари мидхати подшохон набуд.

11
Вале назм кардам ба номи фалон,
Магар боз гуянд сохибдилон,
Ки Саъди, ки гуйи балогат рабуд,
Дар айёми Бубакр бин Саъд буд.
Сазад, гар ба давраш бинозам чунон,
Ки саййид ба даврони Нушинравон.
Чдхонбони динпарвари додгар
Наёмад чу Бубакр баъд аз Умар.
Сари сарфарозону точи мехон,
Ба даврони адлаш биноз, эй чахон!
Гар аз фитна ояд касе дар панох,
Надорад чуз ин кишвар оромгох,.
Нададам чунин ганчу мужу сарир,
Ки вакф аст бар тифлу дарвешу пир.
Наёмад бараш дардноки гаме,
Ки нанход бар хотираш мархаме.
Талабгори хайр аст уммедвор,
Худоё, умеде ки дорад, барор.
Кулахгуша бар осмони барин,
Хднуз аз тавозуъ сараш бар замин.
Гадо гар тавозуъ кунад, хуйи уст,
Зи гарданфарозон тавозуъ накуст.
Агар зердасте бияфтад, чй хост?
Забардасти афтода марди Худост.
На зикри чамилаш нихон меравад,
Ки сити карам дар чахон меравад.
Чун уе хирадманду фаррухнажод
Надорад чахон, то чахон аст ёд.
Набинй дар айёми у ранчае,
Ки нолад зи бедоди сарпанчае.
Кас ин расму таргибу оин надид,
Фаридун або он шукух ин надид.

12
Аз он пеши Хдк пойгохаш кдвист,
Ки дасти заифон ба чохаш кавист.
Чунон соя густарда бар оламе,
Ки золе наяндешад аз Рустаме.
Х,ама вакт мардум зи наври замон
Биноланду аз гардиши осмон.
Дар айёми адли ту, эй шахрёр,
Надорад шикоят кас аз рузгор.
Ба ахди ту мебинам ороми халк,
Пас аз ту надонам саранчоми халк.
Х,ам аз бахти фархундафарчоми туст,
Ки таърихн Саъдй дар айёми туст,
Ки то бар фалак моху хуршед хает,
Дар ин дафтарат зикри човид хает.
Мулук ар накуномй андухтанд,
Зи пешинагон сират омухтанд.
Ту дар сирати подшохии хеш
Сабак, бурдй аз подшохони пеш.
Сикандар ба девори руину сайт
Бикард аз чахон рохи яъчуч танг.
Туро садди яъчучи куфр ар зар аст,
На руин чу девори Искандар аст.
Забоноваре, к- андар ин амну дод
Сипосат нагуяд, забонаш мабод!
Зихй, бахри бахшоишу кони чуд,
Ки мустазхаранд аз вучудат вучуд.
Бурун бинам авсофи шох аз хисоб,
Нагунчад дар ин танг майдон китоб.
Гар он чумларо Саъдй иншо кунад,
Магар дафтаре дигар имло кунад.
Фуру мондам аз шукри чандин карам,
Х,амон бех, ки дасти дуо густарам.

13
Ч,ахонат ба кому фалак ёр бод,
Ч,ах,онофаринат нигахдор бод!
Баланд ахтарат олам афрухта,
Завол ахтари душманат сухта.
FaM аз гардиши рузгорат мабод
В- аз андеша бар дил губорат мабод,
Ки бар хотири подшохон гаме
Парешон кунад хотири оламе.
Дилу кишварат чамъу маъмур бод,
Зи мулкат парокандагй дур бод.
Танат бод пайваста чун дин дуруст,
Бадандешро дил чу тадбир суст.
Дарунат ба таъйиди Х,ак шод бод,
Дилу дину иклимат обод бод.
Чахонофарин бар ту рахмат кунод,
Дигар хар чй гуям, фасона-сту бод.
Хдминат бас аз кирдгори мачид,
Ки тавфики хайрат бувад бар мазид.
Нарафт аз чахон Саъди Зангй бадард,
Ки чун ту халаф номбардор кард.
Ачаб нест ин фаръ аз асли пок,
Ки чонаш бар авч асту чисмаш ба хок.
Худоё, бар он турбати номдор
Ба фазлат, ки борони рахмат бибор.
Гар аз Саъди Зангй масал монду ёд,
Фалак ёвари Саъди Бубакр бод!
МАД^И САЪД ИБНИ
АБИБАКР ИБНИ САЪД

Атобак Мухаммад шахи некбахт,


Худованди точу худованди тахт.
Чавону чавонбахту равшанзамир,
Ба давлат чавону ба тадбир пир.

14
Ба дониш бузургу ба химмат баланд,
Ба бозу далеру ба дил хушманд.
Зихй давлати модари рузгор,
Ки руде чунин парварад дар канор.
Ба дасти карам оби даре бибурд,
Ба рифъат махалли Сурайё бибурд.
Зихй, чашми давлат ба руи ту боз,
Сари шахрёрони гарданфароз.
Садафро, ки бинй зи дурдона пур,
На он кадр дорад, ки якдона дур.
Ту он дурри макнуни якдонай,
Ки пирояи салтанатхонай.
Нигах дор, ё Раб, ба чашми х(в)адаш,
Бипархез аз осеби чашми бадаш.
Худоё, дар офок номй кунаш,
Ба тавфикд тоат гиромй кунаш.
Мукимаш дар инсофу такво бидор,
Муродаш ба дунёву акбо барор.
Гам аз душмани нописандаш мабод,
В-аз андеша бар дил газандаш мабод!
Бихиштй дарахт оварад чун ту бор,
Писар номчую падар номдор.
Аз он хонадон хайр бегона дон,
Ки бошанд бадхохи ин хонадон.
Зихй дину дониш, зихй адпу дод,
Зихй мулку давлат, ки поянда бод.
Нагунчад карамхои Х,ак дар киёс,
Чй хидмат гузорад забони сипос.
Худоё, ту ин шохи дарвешдуст,
Ки осоиши халк дар зилли уст,
Басе бар сари халк поянда дор,
Ба тавфики тоат дилаш зинда дор.
Баруманд дораш дарахти умед,
Сараш сабзу руяш ба рахмат сафед.

15
Ба рохи такаллуф марав, Саъдиё,
Агар сидк дорй, биёру биё.
Ту манзилшиносию шах, рохрав,
Ту хакхую хусрав хакоикшунав.
Чй хочат, ки нух курсии осмон
Нихй зери пои К^изиларслон?
Магу, пои иззат бар афлок нех,
Бигу, руи ихлос бар хок нех.
Ба тоат бинех чехра бар остон,
Ки ин аст саччодаи1ростон.
Агар бандай, cap бар ин дар бинех,
Кулохи худовандй аз cap бинех.
Ба даргохи фармондихи зулчалол
Чу дарвеш пеши тавонгар бинол.
Чу тоат кунй, лубси шохй мапуш,
Чу дарвеши мухлис баровар хуруш.
Ки парвардгоро, тавонгар туй,
Тавонову дарвешпарвар туй.
На кишвархудоям, на фармондихам,
Яке аз гадоёни ин даргахам.
Ту бар хайру некй дихам дастрас,
Вагарна чй хайр ояд аз ман ба кас?
Дуъо кун ба шаб чун гадоён ба суз,
Агар мекунй подшохй ба руз.
Камарбаста гарданкашон бар дарат,
Ту бар остони ибодат сарат.
Зихй бандагонро худовандгор,
Худовандро бандаи хакгузор.
Хдкоят кунанд аз бузургони дин,
Хдкикатшиносони айнулякин,
Ки сохибдиле бар паланге нишаст,
Хдме ронд рахвору море ба даст.

1Саччода - чойнамоз

16
Яке гуфташ: Эй марди рохи Худой,
Бад- ин рах, ки рафтй, маро рах намой.
Чй кардй, ки дарранда роми ту шуд,
Нигини саодат ба номи ту шуд?
Бигуфт: Ар палангам забун асту мор
В-агар пилу каргас, шигифтй мадор.
Ту хам гардан аз хукми довар мапеч,
Ки гардан напечад зи хукми ту хеч.
Чу хоким ба фармони довар бувад,
Худояш нигахбону ёвар бувад.
Мухол аст, чун дуст дорад туро,
Ки дар дасти душман гуэорад туро.
Рах ин аст, руй аз тарикат матоб,
Бинех гому коме ки дорй, биеб.
Насихат касс судманд оядаш,
Ки гуфтори Саъдй писанд оядаш.

БОБИ АВВАЛ
ДАР АДЛУ ТАДБИРУ РОЙ
Шунидам, ки дар вакти назъи равон
Ба Х,урмуз чунин гуфг Нуширвон,
Ки хотирнигахдори дарвеш бош,
На дар банда осоиши хеш бош.
Наесояд андар диёри ту кас,
Чу осоиши хеш чУию бас.
Наёяд ба наздики доно писанд,
Шубон хуфтаву гург дар гусфанд.
Бирав, поси дартеши мухточ дор,
Ки шох аз раият бувад точдор.
Раият чу беханду султон дарахт,
Дарахт, эй писар, бошад аз бех сахт.

17
Макун, то тавонй, дили халк; реш
В-агар мекунй, меканй бехи хеш.
Агар ч о д а е боядат мустаким,
Рахи порсоён умед асту бим.
Табиат шавад мардро бихрадй
Ба уммеди некию бими бадй.
Гар ин хар ду дар подшах ёфтй,
Дар шугиму мулкаш бунах ёфтй.
Ки бахшоиш орад бар уммедвор
Ба уммеди бахшоиши кирдгор.
Газанди касонаш наёяд писанд,
Ки тарсад, ки дар мулкаш ояд газанд.
В-агар дар сиришти вай ин хуй нест,
Дар ©н кишвар осудагй буй нест.
Агар пойбандй, ризо пеш гир,
В- агар таксаворй сари хеш гир.
Фарохй дар он марзу кишвар махох,
Ки дилтанг бинй раият зи шох.
Зи мусгакбирони диловар битарс,
Аз он к-у натарсад зи довар, битарс.
Дигар кишвар обод бинад ба хоб,
Ки дорад дили ахли кишвар хароб?
Харобию бадномй ояд зи чавр,
Расад пешбин ин суханро ба гавр.
Раият нашояд ба бедод кушт,
Ки мар салтанатро паноханду пушт.
Мурооти дехкон кун аз бахри хеш,
Ки муздури хушдил кунад кор беш.
Мурувват набошад бадй бо касе,
К- аз у некуй дида бошй басе.
***
Шунидам, ки Хусрав ба Шируя гуфт,
Дар он дам, ки чашмаш зи дидан бихуфт:

1S
«Бар он бош, то хар чй нийят кунй,
Назар дар салохи раийят кунй».
Ало, то напечй cap аз адлу рой,
Ки мардум зи дастат напечанд пой.
Гурезад раият зи бедодгар,
Кунад номи зишташ ба гетй самар.
Басе барнаёяд, ки бунёди х(в)ад
Биканд, он кй бинход бунёди бад.
Харобй кунад мардй шамшерзан
На чандон ки дуди дили тифлу зан.
Чароге, ки бевазане барфурухт,
Басе дида бошй, ки шахре бисухт.
Аз он бахравартар дар офок кист,
Ки дар мулкронй ба инсоф зист?
Чу навбат расад з- ин чахон гурбаташ,
Тараххум фиристанд бар турбаташ.
Баду неки мардум чу мебигзаранд,
Хдмон бех, ки номат ба некй баранд.

***
Худотарсро бар раият гумор,
Ки меъмори мулк аст пархезгор.
Бадандеши туст ону хунхори халк,
Ки нафъи ту чУяд дар озори халк.
Риёсат ба дасти касоне хатост,
Ки аз дасташон дастхо бар Худосг.
Накукорпарвар набинад бадй,
Чу бад парварй, хасми чони х(в)адй.
Мукофоти муъзй1ба молиш макун,

1 Муьзи - озордихднда, азияткунанда.

19
Ки бехаш баровард бояд зи бун.
Макун сабр бар омили1зулмдуст,
Ки аз фарбщй боядаш канд пуст.
Сари гург бояд хам аввал бурид,
На чун гусфандони мардум дарид.
***
Чй хуш гуфт бозоргоне асир,
Чу гирдаш гирифтанд дуздон ба тир.
Чу мардонагй ояд аз рахзанон,
Чи мардони лашкар, чи хайли занон.
Шаханшах, ки бозоргонро бихаст,
Дари хайр бар шахру лашкар бибаст.
Кай он чо дигар хушмандон раванд,
Чу овозаи расми бад бишнаванд?
Наку боядат ному некй кабул,
Наку дор бозоргону расул.
Бузургон мусофир ба нон парваранд,
Ки номи накуй ба олам баранд.
Табах гардад он мамлакат анкариб,
К- аз у хотирозурда ояд гариб.
Еарибошно бошу сайёхдуст,
Ки сайёх чаллоби номи накуст.
Наку дор зайфу2мусофир азиз
В-аз осебашон бархазар бош низ.
Зи бегона пархез кардан накуст,
Ки душман тавон буд дар зии дуст.
***
Рарибе, ки пурфитна бошад сараш,
Маёзору берун кун аз кишвараш.

1Омил - коргузори давлат, чаш>кунандаи андоз.


2Зайф - мехдеон

20
Ту гар хашм бар вай нагирй, равост,
Ки худ хуи бад душманаш дар кафост.
В- агар порей бошадаш зодбум,
Ба Санъош мафристу Сакдобу Рум.
Х,ам он чо амонаш биде* то ба чошт,
Нашояд бало бар дигар кас гумошт,
Ки гуянд, баргашта бод он замин,
К-аз у мардум оянд берун чунин.

***
Кадимони худро бияфзой кадр,
Ки хдргиз наёяд зи парварда гадр1.
Чу хидматгузорет гардад кухун,
Х,акд солиёнаш фаромуш макун.
Гар уро харам дасти хидмат бибаст,
Туро бар карам хамчунин даст хает.
Шунидам, ки Шопур дам даркашид,
Чу Хусрав ба расмаш калам даркашид.
Чу шуд холаш аз бенавой табох,
Набишт ин хикоят ба наздики шох:
«Чу базли ту кардам чавонии хеш,
Ба хангоми пирй маронам зи пеш.»

***
Амал гар дихй, мардй мунъим2шинос,
Ки муфлис надорад зи султон харос.
Чу муфлис3фуру бурд гардан ба душ,
Аз у барнаёяд дигар чуз хуруш.

1Гадр - макру бевафой


2 Мунъим - доро, сарватманд.
3Муфлис - нодор, тихидаст.

21
Чу мушриф1ду даст аз амонат бидошт,
Бибояд бар у нозире баргумошт.
В-ар у низ дарсохт бо хотираш,
Зи мушриф амал баркану нозираш.
Худотарс бояд амонатгузор,
Амин2, к-аз ту тарсад, аминаш мадор!
Амин бояд аз довар андешанок,
На аз рафъи девону зачру халок.
Бияфшону бишмору фориг нишин,
Ки аз сад якеро набинй амин.
Ду хамчинси деринаро хамкалам
Набояд фиристод як но ба хам.
Чй донй, ки хамдаст гарданду ёр,
Яке дузд бошад, яке пардадор.
Чу дуздон зи хам бок доранду бим,
Равад дар миён корвонй салим.
Якеро, ки маъзул кардй зи чох,
Чу чанде барояд, бибахшаш гунох.
Баровардани коми уммедвор
Бех аз кайду банде шикастан хазор.
Нависандаро гар сутуни амал
Бияфтад, набуррад таноби амал.
Ба фармонбарон- бар шахи додгар
Падарвор хашм оварад бар писар.
Гахаш мезанад, то шавад дарднок,
Гахе мекунад обаш аз дида пок.
Чу нармй кунй, хаем гардад далер,
В- агар хашм гирй, шаванд аз ту сер.

1Мушриф - нозири давлат.


2Амин - амонатнигахдор.

22
Дуруштию нармй ба хам-дар бех аст,
Чу рагзан, ки чарроху мархамнех аст.
Чавонмарду хушхую бахшанда бош,
Чу Х,ак бо ту бошад, ту бо банда бош.
Наёмад кас андар чахон, к-у бимонд,
Магар он, к-аз у номи неку бимонд.
Намурд, он кй монад п&с аз вай ба чой,
Пулу хонию1хону2мехмонс&рой.
Х,ар он к-у намонад пасаш ёдгор,
Дарахти вучудаш наёвард бор.
В-агар рафту осори хайраш намонд,
Нашояд паси маргаш алхамд хонд.
Чу хохй, ки номат бувад човидон,
Макун номи некй бузургон нихон.
Х,амин накдп бархон пас аз ахди хеш,
Ки дидй пас аз ахди шохони пеш.
Хдмин кому ному тараб доштанд ,
Ба охир бирафтанду бигзоштанд.
Яке номи неку бибурд аз чахон,
Яке расми бад монд аз у човидон.
***
Ба самъи3ризо мапгаав изои4 кас
В-агар гуфта ояд, ба гавраш бирас.
Гунахкорро узри нисён5бинех,
Чу зинхор хоханд, зинхор дех.

1Хонй - чашма.
2Хон - корвонсарой.
3Самъ - гуш.
4Изо - озор расонидан.
5 Нисён - фаромушй.

23
Гар ояд гунахкор андар ланох,
На шарт аст куштан ба аввалгунох.
Чу боре бигуфтанду нашнид панд,
Бидед гушмолаш ба зиндону банд.
В-агар панду бандаш наёяд ба кор,
Дарахте хабис аст, бехаш барор.
Чу хашм оядат бар гунохи касе,
Тааммул кунаш дар укубат басе,
Ки сахд аст лаъли Бадахшон шикает,
Шикаста нашояд дигарбора бает.

ХИКОЯТ
Зи дарёи Уммон баромад касе,
Сафар карда хомуну даре басе.
Араб дидаву турку тонику рум,
Зи дар чине дар нафеи покаш улум.
Чдхонгаштаву донишандухта,
Сафаркардаву сухбатомухта.
Ба хайкал кдвй чун тановар дарахт,
Валекин фурУ монда бе барг сахт.
Дусад рукьа болои хам духта
Зи харроку1у дар миён сухта.
Ба шахре даромад зи дарёканор
Бузурге дар он нохият шахрёр,
Ки табъе накуномиандеш дошт,
Сари авч дар пои дарвеш дошт.
Бишустанд хидматгузорони шох
Сару тан ба хаммомаш аз гарди рох.
Чу бар остони малик cap ниход,
Ниёишкунон даст бар бар ниход.
Даромад ба айвони шоханшахй,
Ки бахтат чавон боду давлат рахй.

1Харрох- кухнаи оташгира.

24
Шаханшох гуфт: «Аз кучо омадй?
Чй будат, ки наздики мо омадй?
Чй дидй дар ин кишвар аз хубу зишт?
Биту, эй накуноми некисиришт?»
Бигуфп «Эй худованди руи замин,
Худоят муин1боду давлат карин.
Нарафгам дар ин мамлакат манзиле,
К- аз осеб озурда дидам диле.
Надидам касе саргарон аз шароб,
Магар хам харобот дидам хароб.
Маликро хамин мулк пироя бас,
Ки розВ нагардад ба озори кас».
Сухан гуфту домони гавхар фишонд
Ба нутюе, ки шах остин барфишонд.
Писанд омадаш хусни гуфтори мард,
Ба назди худаш хонду икром кард.
Зараш доду гавхар ба шукри кудум,
Бипурсидаш аз гавхару зодбум.
Бигуфг, он чй пурсидаш аз саргузашт,
Ба курбат зи дигар касон баргузашт.
Малик бо дипи хеш бо гуфтугу,
Ки дасти ваэорат супорад бад- у.
Валекин ба тадрич, то анчуман
Ба сустй нахавданд бар ройи ман,
Ба акяаш бибояд нахуст озмуд,
Ба кадри хунар пойгохаш физуд.
Барад бар дил аз чаври гам борхо,
Ки ноозмуда кунад корхо.
Чу козй ба фикрат нависал синил.
Нагардад зи дасторбандон хичил.
Назар кун, чу суфор2дорй ба шаст.
На он гах, ки паргоб кардй зи даст.

1Муин - свар.
2Суфор - сррохи ладони тир, манзур тир аст.

25
Чу Юсуф касе дар салоху тамиз
Ба як сол бояд, ки гардад азиз.
Ба айём то барнаёяд басе,
Нашояд расидан ба гаври касе.
Зи хар навъ ахлоки у кашф кард,
Хирадоланду покизадин буд мард.
Накусираташ диду диду равшанкиёс,
Сухансанчу микдоримардумшинос.
Ба рой аз бузургон мехаш диду беш,
Нишондаш забардасти дастури хеш.
Чунон хикмату маърифат кор бает,
Ки аз амру нахйаш даруне нахаст.
Даровард мулке ба зери калам,
К- аз у бар вучуде наёмад алам.
Забони хама харфгирон бибаст,
Ки харфе бадаш барнаёмад зи даст.
Х,асуде, ки як чав хиёнат надад,
Ба кораш наёмад, чу гандум тапид.
Зи равшандилаш мулк партав гирифт,
Вазири куханро гами нав гирифт.
Надид он хирадмандро рахнае,
Ки дар вай тавонад задан таънае.
Амину бадандеш таштанду мур,
Нашояд дар у рахна кардан ба зур.
Маликро ду хуршедталъат гулом
Ба cap- бар камар баста будй мудом.
Ду покизапайкар чу хуру парй,
Чу хуршеду мох аз накуманзарй.
Ду сурат, ки гуфтй яке нест беш,
Намуда дар оина хамтои хеш.
Суханхои донои ширинсухун
Гирифт андар он хар ду шамшодбун.

26
Чу диданд, к-авсофу хулкаш накует,
Ба табъаш давоход гаштанду дует.
Дар у дам асар кард майли башар,
На майле чу кутодбинон ба шар (р).
Чу додй, ки кадрат бимонад баланд,,
Дил, эй хоча, дар содаруён мабавд.
В- агар худ набошад гараз дар миён,
Хдзар кун, ки дорад ба дайбат зиён.
Аз осоиш он гад дабар доштй,
Ки дар руи эшон назар доштй.
Вазир андар ин шаммае род бурд,
Ба дубе ин дикоят барй шод бурд.
Ки инро, надонам, чй хонанду кист,
Надодад ба сомон дар ин мулк эист?
Сафаркардагон лоуболй зиянд,
Ки парвардаи мулку давлат наянд.
Шунидам, ки бо бандагонаш cap аст,
Хиёнатписанд асту шадватпараст.
Нашояд чунин дираруи табод,
Ки бадномй орад дар айвони шод.
Магар неъмати шад фаромуш кунам,
Ки бинам табодию домуш кунам??
Ба пиндор натвон сухан гуфт зуд,
Нагуфтам туро, то якинам набуд.
Зи фармонбаронам касе гуш дошт,
Ки огушро1андар огуш дошт.
Ман ин гуфтам, акнун маликросг рой,
Чу ман озмудам, ту низ озмой.
Ба нохубтар сурате шард дод,
Ки бадмардро некрузй мабод.

1Ог-уш - банда

27
Бадандеш бар хурда чун даст ёфт,
Даруни бузургон ба оташ битофт.
Ба хурда тавон оташ афрухтан,
Пас он га* дарахти кухан сухтан.
Маликро чунон гарм кард ин хабар,
Ки ч у ш а ш баромад чу марчал1ба cap.
Разаб даст дар хуни дарвеш дошт,
Валекин сукун даст дар пеш дошт.
Ки парварда куштан на мардй бувад,
Ситам дар пайи дод сардй бувад.
Маёзор парвардаи хештан,
Чу тири ту дорад, ба тираш мазан.
Ба неъмат набоист парварданаш,
Чу хохй ба бедод хун х(в)арданаш.
Аз J то хунархо якинат нашуд,
Дар айвони шохй каринат нашуд.
Кунун то якинат нагардад гунох,
Ба гуфтори душман газандаш махох.
Малик дар дил ин роз пушида дошт,
Ки кдвли хакимон ниюшида дошт.
Дил аст, эй хирадманд, зиндони роз,
Чу гуфтй, наёяд ба занчир боз.
Назар кард пушида дар кори мард,
Халал дид дар ройи хушёрмард.
Ки ногах назар зй яке банда кард,
Паричехра дар зери лаб ханда кард.
Ду касро, ки бо хам бувад нону хуш,
Хдкояткунонанду эшон хамуш.
Чу дида ба дидор кардй далер,
Нагардй чу мустаскй1аз Дачла сер.

1Марчал - дег.

28
Маликро гумони баде рост шуд,
Зи савдо бар у хашмгин хост шуд.
Х,ам аз хусни тадбиру ройи тамом
Ба охистагй гуфташ: «Эй некном,
Туро ман хирадманд пиндоштам,
Бар асрори мулкат амин доштам.
Гумон бурдамат зираку хушманд,
Надонистамат хираву нописанд.
Чунин муртафеъ поя чои ту нест,
Гунох аз ман омад, хатой ту нест.
Ки чун бадгухар парварам, лочарам
Хиёнат раво дорадам дар харам».
Баровард cap марди бисёрдон,
Чунин гуфт бо хусрави кордон.
Маро чун бувад доман аз чурм пок,
Набошад зи хубси бадандеш бок.
Ба хотир-дарам харгиз ин зан нарафт,
Надонам, кй гуфт, он чй бар ман нарафт?»
Шаханшох гуфт: «Он чй гуфтам барат,
Бигуянд хасмон ба руй-андарат».
Чунин гуфт бо ман вазири кухун,
Ту низ он чй донй, бигую бикун».
Табассумкунон даст бар лаб гирифт,
К- аз у хар чй ояд, наёяд шигифт.
Х,асуде, ки бинад ба чои х(в)адам,
Кучо бар забон оварад чуз бадам?
Ман он гох ангоштам душманаш,
Ки биншонд шах зери дасти манаш.
Чу султон фазилат нихад бар ваям,
Надонад, ки душман бувад дар паям?

1Мустаскй - касе ки бсмории ташнаги дорад.

29
Маро то киёмат нагирад ба дуст,
Чу бинад, ки дар иззи ман зилли уст.
Бар инат бигуям хадисе дуруст,
Агар гуш бо банда дорй нахуст:
Надонам, кучо дидаам дар китоб,
Ки Иблисро дид шахсе ба хоб.
Ба боло санавбар, ба дидан чу хур,
Чу хуршедаш аз чехра метофт нур.
Фаро рафту гуфт: «Эй, ачаб ин туй?
Фаришта набошад бад-ин некуй.
Ту, к- ин руй дорй ба хусни камар,
Чаро дар чахонй ба зиштй самар?1
Чаро нащибандат дар айвони шох
Дижамруй кардасту зишту табох?»
Шунид ин сухан бахтбаргашта дев,
Ба зорй баровард бонгу гирев:
«Ки, эй некбахт, ин на шакли ман аст,
Валекин калам дар кафи душман аст.
Барандохтам бехашон аз бихишт,
Кунунам ба кин менигоранд зишт.
Маро хамчунин ном нек аст, лек
Зи иллат нагуяд бадандеш нек».
Вазире, ки чохи ман обаш бирехт,
Ба фарсанг бояд зи макраш гурехт.
Валекин наяндешам аз хашми шох,
Диловар бувад дар сухан бегунох.
Агар мухтасиб гирад, онро гам аст,
Ки санги тарозуи бораш кам аст.
Чу харфам барояд дуруст аз калам,
Маро аз хама харфгирон чй гам?»

1Самад - маш*ур.

30
Малик дар сухан гуфтанаш хира монд,
Сари дасти фармондих,й барфишонд,
Ки мучрим ба зарку забоноварй
Зи чурме, ки дорад, нагардад барй.
Зи хасмат хамоно ки нашнидаам,
На охир ба чашми худат дидаам,
К-аз ин зумраи халк дар боргох
Намебошадат чуз дар инон нигох?
Бихандид марди суханфо гуфт:
«Хдк, аст ин сухан, хак, нашояд нихуфт.
Дар ин нуктае хает, агар бишнавй,
Ки хукмат равон боду давлат кавй.
Набинй, ки дарвеши бедастгох
Ба хасрат кунад дар тавонгар нигох?
Маро дастгохи чавонй бирафт,
Ба лавху лаъаб зиндагонй бирафт.
Зи дидори инон надорам шикеб,
Ки сармоядорони хуснанду зеб.
Маро хамчунин чехра гулфом буд,
Булуринам аз хубй андом буд.
Дар ин гоятам ришт бояд кафан,
Ки муям чу пунба-сту дукам бадан.
Маро хамчунин чаъди шабранг буд,
Кабо дар бар аз нозукй танг буд.
Ду раста дурам дар дахон дошт ной,
Чу деворе аз хипгги симин ба пой.
Кунунам нигах кун ба вакти сухан,
Бияфтода як- як чу сури1кухан.
Дар инон ба хдерат чаро нангарам,
Ки умри талафкарда ёд оварам?

1Сур - девори гирди шахр.

31
Бирафт аз ман он рузхои азиз,
Ба поён расад ногах ин руз низ».
Чу донишвар ин дурри маънй бисуфт,
Бигуфт ин, к- аз ин бех мухол аст гуфт.
Дар аркони давлат нигах кард шох,
К-азин хубтар лафзу маънй махох.
Касеро назар суи шохид равост,
Ки донад бад- ин шохидй узр хост.
Ба акл ар на охистагй кардаме,
Ба гуфтори хасмаш биёзурдаме.
Ба тундй сабук даст бурдан ба tcf
Ба дандон барад пушти дасти дарег.
Зи сохибгараз то сухан нашнавй,
Ки гар кор бандй, пушаймон шавй.
Накуномро чоху ташрифу мол
Бияфзуду бадгуйро гушмол.
Ба тадбири дастури донишвараш
Ба некй бишуд ном дар кишвараш.
Ба адлу карам солхо мулк ронд,
Бирафту накуномй аз вай бимонд.
Аз онон набинам дар ин ахд кас
В-агар хает, Бубакри Саъд асту бас.
Бихиштй дарахти ту, эй подшох,
Ки афкандай соя яксола рох.
Тамаъ буд аз бахти некахтарам,
Ки боли хумой афканад бар сарам.
Хирад гуфт: «Давлат набахшад хумой,
Гар икбол хохй, дар ин соя ой!»
Худое, ба рахмат назар кардай,
Ки ин соя бар халк; густардай.

32
Дуогуи ин давлатам бандавор,
Худое, ту ин соя поянда дор.
Савоб аст, пеш аз кушиш банд кард,
Ки натвон сари кушта пайванд кард.
Худованди фармону рою шукух
Зи гавгои мардум нагардад сутух,.
Сари пургурур аз тахаммул тщй,
Х,аромаш бувад точи шоханшахй.
Нагуям, чу чанг оварй, пой дор,
Чу хашм оядат, акд бар чой дор.
Тахаммул кунад, хар киро акд хает,
На акде, ки хашмаш кунад зердаст.
Чу лашкар бурун тохт хашм аз камин,
На инсоф монад, на такво, на дин.
Надидам чунин дев зери фалак,
Ки аз вай гурезанд чандин малак.
На бар хукми шаръ об хурдан хатост
В- агар хун ба фатво бирезй, равост.
Киро шаръ фатво дихад бар халок,
Ало, то надорй зи куштан- ш бок.
В- агар донй андар табораш касон,
Бар эшон бибахшою рохат расон.
Гунад буд мардй ситамгораро,
Чй товон зану тифли бечораро?
Танат зурманд асту лашкар гарон,
Валекин дар иклими душман марон,
Ки вай бар хисоре гурезад баланд,
Расад кищваре бегунахро газанд.
***
Назар кун дар ахволи зиндониён,
Ки мумкин бувад бегунах дар миён.
Чу бозоргон дар диёрат бимурд,
Ба молаш хасосат бувад, даст бурд,

33
К- аз он пас ки бар вай бигирянд зор,
Ба хам бозгуянд хешу табор,
Ки мискин дар шушми гурбат бимурд,
Матоъе, к-аз у монд, золим бибурд.
Бияндеш аз он тифлаки бепадар
В- аз охи дили дардмандаш хазар!
Басо номи некуи панчох сол,
Ки як номи зишташ кунад поймол.
Писандидакорони човидном
Татовул накарданд бар моли ом.
Бар офок агар cap ба cap подшост,
Чу мол аз тавонгар ситонад, гадост.
Бимурд аз тихидастй озодмард,
Зи пахлуи мискин шикам пур накард.
***
Шунидам, ки фармондихе додгар
Кабо доштй, хар ду руй остар.
Яке гуфташ: «Эй хусрави некруз,
Зи дебои чинй кабое бид^з!»
Бигуфт: «Ин кадар сатру осоиш аст
В- аз ин бигзарй, зебу ороиш аст.
На аз бахри он меситонам хироч,
Ки зинат кунам бар худу тахту точ.
Чу хамчун занон хулла1дар тан кунам,
Ба мардй кучо дафъи душман кунам?
Маро хам зи сад гуна озу хавост,
Валекин хазина на танхо марост.
Хазоин пур аз бахри лашкар бувад,
На аз бахри озину зевар бувад».

1Хулла - чомаи фохир.

34
***
Сипохе, ки хушдил набошад зи шох,
Надорад худуди вилоят нигох.
Чу душман хари рустой барад,
Малик бочу дахяк чаро мех(в)арад?
Мухолиф хараш бурду султон хироч,
Чй икбол монад дар он тахту точ?
Раият дарахт аст, агар парварй,
Ба коми дили дустон бар х(в)арй,
Ба берахмй аз беху бораш макан,
Ки нодон кунад хайф бар хештан.
Мурувват набошад бар афтода зур,
Барад мурги дун дона аз пеши мур.
Касон бар хуранд аз чавонию бахт,
Ки бар зердастон нагиранд сахт.
Агар зердасте дарояд зи пой,
Дазар кун зи нолиданаш бар Худой.

***
Чу шояд гирифган ба нармй диёр,
Ба пайкор хун аз машоме маёр.
Ба мардй, ки мулки саросар замин
Наярзад, ки хуне чакад бар замин.
Шунидам, ки Ч,амшеди фаррухсиришт
Ба сарчашмае - бар ба санге навишт:
«Бар ин чашма чун мо басе дам заданд,
Бирафтанд, чун чашм бар хам заданд.
Гирифтем олам ба мардию зур,
Валекин набурдем бо худ ба гур!»

35
***

Чу бар душмане бошадат дастрас,


Маранчон- ш, к- уро хамин гусса бас.
Аду зинда саргашта пероманат,
Бех аз хуни у кушта дар гарданат.

хикоят
Шунидам, ки Дорой фаррухтабор
Зи лашкар чудо монд рузи шикор.
Давон омадаш галлабоне ба пеш,
Ба дил гуфт Дорой фархундакеш:
«Магар душман аст ин, ки омад ба чанг,
Зи дураш бидузам ба тири хаданг?»
Камони каёнй ба зех рост кард,
Ба як дам вучудаш адам хост кард.
Бигуфт: «Эй худованди Эрону Тур,
Ки чашми бад аз рузгори ту дур!
Май онам, ки асбони шах парварам,
Ба хидмат бад- ин маргзор-андарам».
Маликро дили рафта омад ба чой,
Бихандиду гуфт: «Эй никухвдарой,
Туро ёварй кард фаррух суруш
В-агарна зех оварда будам ба гуш».
Нигахбони марьй бихандиду гуфт:
«Насихат зи мунъим набояд нихуфт.
На тадбири Махмуду рои накуст,
Ки душман надонад шаханшах зи дуст.
Чунон аст дар мехтарй шарти зист,
Ки хар кехтареро бидонй, ки кист.

36
Маро бордо дар хазар дидай,
Зи хайлу чарогод пурсидай.
Кунунат ба медр омадам пешбоз,
Намедониям аз бадандеш боз.
Тавонам ман, эй номвар шадрёр,
Ки асбе бурун орам аз сад дазор.
Маро галлабонй ба акл асту рой,
Ту дам галлаи хеш боре бипой.
Дар он тахту мулказ халал гам бувад,
Ки тадбири шод аз шубой кам бувад».
***
Ту кай бишнавй нолаи додход, .
Ба Кайвон - барат киллаи хобгод?!
Чунон хусб, к- ояд фигонат ба гуш,
Агар додходе барорад хуруш,
Ки нолад зи золим, ки дар даври туст,
Ки дар чавр, к-у мекунад, чаври туст.
На саг домани корвонй дарид,
Ки дехдони нодон, ки саг парварид.
Далер омадй, Саъдиё, дар сухун,
Чу тегат ба даст аст, фатде бикун!
Биту, он чй донй, ки дак гуфга бед,
На ришваситонию на ишвадед.
Тамаъ банду дафтар зи дикмат бишуй,
Тамаъ бигсилу дар чй донй, бигуй.
"kirte

Хабар ёфт гарданкаше дар Ирок,


Ки мегуфт мискине аз зери ток:
«Ту дам бар даре дастй уммедвор,
Пас, уммеди бардарнишинон барор!»

37
Нахохй, ки бошад дилат дардманд,
Дили дардмандон баровар зи банд.
Парешонии хотири додхох
Барандозад аз мамлакат подшох,
Ту хуфта хунук дар харам нимруз,
Рариб аз бурун, гу, ба гармо бисуз!
Ситонандаи доди он кас Худост,
Ки натвонад аз подшах дод хост. "

ХИКОЯТ
Яке аз бузургони ахди тамиз,
Хдкоят кунад з- ибни Абдулазиз,
Ки будаш нигине дар ангуштарй,
Фуру монда дар кдматаш чавхарй.
Ба шаб, гуфтй, он чирми гетифуруз
Даре буд аз рушноии руз.
Казоро даромад яке хушксол,
Ки шуд бадри симои мардум хилол.
Чу дар мардум орому кувват надид,
Худ осуда будан мурувват надид.
Бифармуду бифрухтандаш ба сим,
Ки рахм омадаш бар гарибу ятим.
Ба як хафта накдаш ба тороч дод,
Ба дарвешу мискину мухточ дод.
Фитоданд дар вай маломаткунон,
Ки дигар ба дастат наёяд чунон.
Шунидам, ки мегуфту борони дамъ1
Фуру медавидаш ба ораз чу шамъ,
Ки зишт аст пироя бар шахрёр,
Дили шахре аз нотавонй фигор.

1Дамъ - ашк

3S
Маро шояд ангуштарй бе нигин,
Нашояд дали халке андухгин.
Хунук он кй осоиши марду зан
Гузинад бар ороиши хештан.
Накарданд рагбат хунарпарварон
Ба шодии хеш аз гами дигарон.
***
Агар хуш бихусбад малик бар сарир1,
Напиндорам осуда хусбад факир.
В- агар зинда дорад шаби дерёз,
Бихусбанд мардум ба орому ноз.
Бихамдиллах, ин сирату рохи рост
Атобак Абубакр бин Саъдрост.
Кас аз фитна дар Поре дигар нишон
Набинад магар комати махвашон.
Яке панч байтам хуш омад ба гуш,
Ки дар мачлисе месуруданд душ:
Маро рохат аз зиндагй душ буд,
Ки он мохруям дар огуш буд.
Мар-уро чу дидам cap аз хоб мает,
Бад- у гуфтам: «Эй сарв пеши ту паст!
Даме наргис аз хоби нушин бишуй,
Чу гулбун биханду чу булбул бигуй.
Чй мехусбй, эй фитнаи рузгор?
Биёву майи лаъли нушин биёр!»
Нигах кард шурида аз хобу гуфт:
«Маро фитна хонию гуй: махуфт!
Дар айёми султони равшаннафас
Набинад дигар фитна бедор кас».

1Сарир - тахт

39
дикоят
Дар ахбори шохони пешина х,аст,
Ки чун Тукла бар тахти Зангй нишаст.
Ба давронаш аз кас наёзурд кас,
Сабак бурд, агар худ камин буду бас.
Чунин гуфт як рак ба сокибдиле,
Ки умрам ба cap рафт бе косиле.
Бихохдм ба кунчи ибодат нишаст,
Ки дарёбам ин панч рузе, ки каст.
Чу мебигзарад чоку мулку сарир,
Набурд аз чакон давлат илло факир.
Чу бишнид донои равшаннафас
Ба тундй дарошуфт, к- эй Тукла, бас!
Тарщат ба чуз хидмати халк нест,
Ба тасбеку саччодаву далк нест.
Ту бар тахти султонии хеш бош,
Ба аклоки покиза дарвеш бош.
Ба сидку иродат миён баста дор,
Зи томоту даъвй забон баста дор.
Кладам бояд андар тарикат, на дам,
Ки асле надорад дами бекадам.
Бузургон, ки накди сафо доштанд,
Чунин хирка зери кабо доштанд.

^икоят
Шунидам, ки бигрист султони Рум
Бари некмарде зи акли улум,

40
Ки поёбам1аз дасти душман намонд,
Чуз ин кдлъаву шахр аз ман намонд.
Басе чахд кардам, ки фарзанди ман
Пас аз ман бувад сарвари анчуман.
Кунун душмани бадгухар даст ёфт,
Сари дасти мардию чахдам битофт.
Чй тадбир созам, чй дармон кунам?
Ки аз гам бифарсуд чон дар танам.
Бигуфт: «Эй бародар, гами хеш х(в)ар,
Ки аз умр бехтар шуду бештар.
Туро ин кадар то бимонй, бас аст,
Чу рафтй, чахон чои дигар кас аст.
Агар душманд асту гар бехирад,
Гами у махур, к- у гами худ хурад.
Машаккат наярзад чахон доштан,
Гирифтан ба шамшеру бигзоштан.
Бад- ин панч рузи икомат маноз,
Ба андеша тадбири рафтан бисоз.
Киро донй аз хусравони Ачам
Зи ахди Фаридуну Заххоку Чдм,
Ки бар тахту мужаш наёмад завол?
Намонад ба чуз мулки Эзад таол.
Киро човидон мондан уммед монд,
Чу касро набинй, ки човид монд?
Киро симу зар монду ганчу манол,
Пас аз вай ба чанде шавад поймол.
В-аз он кас ки хайре бимонад равон,
Дамодам расад рахдаташ бар равон.
Бузурге, к- аз у номи неку бимонд,
Тавон гуфт бо ахли дил, к-у бимонд.

1Поёб - истодагарй, тобу токдт.

41
Ало, то дарахти карам парварй,
Гар уммедворй, к- аз у бар х(в)арй,
Карам кун, ки фардо, ки девон нщанд,
Манозил ба микдори эх,сон диханд.
Якеро, ки саъйи кадам пештар,
Ба даргохи Х,ак манзалат бештар.
Яке бозпас хоину шармсор,
Битарсад хаме марди нокардакор.
Бихил, то ба дандон газад пушти даст,
Тануре чунин гарму ноне набаст?
Бидонй, гахи галла бардоштан
Ки сустй бувад тухм нокоштан.

ХИКОЯТ
Хирадманд марде дар аксои Шом
Гирифт аз чадон кунчи горе маком.
Ба сабраш дар он кунчи торик чой,
Ба ганчи каноат фуру рафта пой.
Шунидам, ки номаш Худодуст буд,
Малаксирате одамипуст буд.
Бузургон ниходанд cap бар дараш,
Ки дарменаёмад ба дархо сараш.
Таманно кунад орифи покбоз
Ба дарюза аз хештан тарки оз.
Чу хар соаташ нафс гуяд: биде*!
Ба хорй бигардонадаш дезц ба дех.
Дар он марз, к- ин пири хушёр буд,
Яке марзбони ситамгор буд,
Ки адр нотавонро, ки дарёфтй,
Ба сарпанчагй панча бартофтй.
Чдхонсузу берахмату хиракуш,
Зи талхиш руи чахоне туруш.

42
Гуруде бирафтанд аз он зулму ор,
Бибурданд номи бадаш дар диёр.
Гурухе бимонданд мискину реш,
Паси чарха нафрин гирифтанд пеш.
Яди зулм чое, ки гардад дароз,
Набинй лаби мардум аз ханда боз.
Ба дидори шайх омадй гох- гох,
Худодуст дар вай накардй нигох,
Малик навбате гуфташ: «Эй некбахт,
Ба нафрат зи ман - дар макун руй сахт.
Маро бо ту, донй, сари дустист,
Туро душманй бо ман аз бахри чист?
Гирифтам, ки солори кишвар наям,
Ба иззат зи дарвеш камтар наям?
Нагуям, фазилат нихдм бар касе,
Чунон бош бо ман, ки бо хар касе».
Шунид ин сухан обиди хушёр,
Барошуфту гуфт: «Эй малик, хуш дор!
Вучудат парешонии халк аз уст,
Надорам парешонии халк дуст.
Ту бо он ки ман дустам, душманй,
Напиндорамат, дустдори манй.
Чаро дуст дорам ба ботил манат,
Чу донам, ки дорад Худо душманат!
Мадех, буса бар дасти ман дуствор,
Бирав, дустдорони ман дуст дор.
Худодустро гар бидарранд пуст,
Нахохад шудан душманй дуст дуст.
Ачаб дорам аз хоби он сангдил,
Ки халке бихусбанд аз у тангдил».

43
***
Мехо, зурмандй макун бо кехон,
Ки бар як намат1менамонад чахон.
Сари панчаи нотавон бармапеч,
Ки гар даст ёбад, барой ба хеч
Адуро ба кучак набояд шумурд,
Ки кухи калон дидам аз санги хурд.
Набинй, ки чун бо хам оянд мур,
Зи шерони чангй бароранд шур.
На муре, ки муе, к- аз он камтар аст,
Чу пур шуд, зи занчир мухкамтар аст.
Мабар, гуфтамат, пои мардум зи чой,
Ки очиз шавй, гар дарой зи пой.
Дили дустон чамъ бехтар, ки ганч,
Хазина тихй бех, ки мардум ба ранч.
Маяндоз дар пой кори касе,
Ки афтад, ки дар пояш афтй басе!

***
Тахаммул кун, эй нотавон, аз кавй,
Ки рузе тавонотар аз вай шавй.
Ба химмат барор аз ситеханда2шур,
Ки бозуи химмат бех аз дасти зур.
Лаби хушки мазлумро, гу, биханд,
Ки дандони золим бихоханд канд.
Ба бонги духул хоча бедор гашт,
Чй донад, шаби посбон чун гузашт.

1Намат - равиш, холат.


2Ситеханда - ситезанда.

44
Хурад корвонй гами бори хеш,
Насузад дилаш бар хари пуштреш.
Гирифтам, к- аз афтодагон нестЯ,
Чу афтода бинй, чаро бистй?
Бар инат бигуям яке саргузашт,
Ки сустй бувад з- ин сухан даргузашт.

ХИКОЯТ

Чунон кдхтсоле шуд андар Димишк,


Ки ёрон фаромуш карданд ишк.
Чунон осмон бар замин шуд бахил,
Ки лаб тар накарданд заръу нахил1.
Бихушид сарчашмахои дадим,
Намонд об чуз оби чашми ятям.
Набудй ба чуз охи бевазане,
Агар бар шудВ дуде аз равзане.
Чу дарвеш бебарг дидам дарахт,
Кдвибозувон сусту дармонда сахт.
На дар кух сабзй, на дар бог шах,
Малах бустон хурду мардум малах.
Дар он хол пеш омадам дусте,
Аз у монда бар устухон пусте.
В-агарчи ба мукнат2кавихол буд,
Худованди чоху зару мол буд,
Бад- у гуфтам: «Эй ёрй покизахуй,
Чй дармондагй пешат омад, бигуй.

1Заръи нахил - кинггу хурмо.


2 Мукнат - дорой.

45
Битундид бар ман, ки аклат кучост?
Чу донию пурсй, суолат хатост.
Набинй, ки сахтй ба гоят расид,
Машаккат ба хадци нихоят расид.
На борон хамеояд аз осмон,
На бармеравад дуди фарёдхон.
Бад- у гуфтам: «Охир, туро бок нест,
Кушад захр чое, ки тарёк нест.
Гар аз нести дигаре шуд халок,
Туро хает, батро1зи туфон чй бок?»
Нигах кард ранчида дар ман факех,
Нигах кардани олим андар сафех,
Ки мард арчи бар сохил аст, эй рафик,
Наёсояду дустонаш гарик.
Ман аз бенавой наям руйзард,
Гами бенавоён рухам зард кард.
Нахохад, ки бинад хирадманд реш
На бар узви мардум, на бар узви хеш.
Яке аввал аз тандурустон манам,
Чу реше бибинам, биларзад танам.
Мунап-ас2бувад айши он тандуруст,
Ки бошад ба пахлуи бемори суст.
Чу бинам, ки дарвеши мискин нах(в)ард,
Ба ком-андарам лукма захр асту дард.
Якеро ба зиндон-дараш дустон,
Кучо монадаш айш дар бустон?!

1Бат-мургобй.
2 Мунаггас - тираву ногувор.
дикоят
Шабе дуди халк; оташе барфурухт,
Шунидам, ки Багдод ниме бисухт.
Яке шукр гуфт андар он хоку дуд,
Ки дуккони моро газанде набуд.
Чахондидае гуфт: «Эй булхавас,
Туро худ гами хештан буду бас?
Писандй, ки шахре бисузад ба нор,
Агарчи сароят бувад бар канор?
Ба чуз сангдил кй кунад меъда танг,
Чу бинад касон бар шикам баста санг?
Тавонгар худ он лукма чун мехурад,
Чу бинад, ки дарвеш хун мехурад.
Магу, тандуруст аст ранчурдор,
Ки мепечад аз гусса ранчурвор.
Сабукпай чу ёрон ба манзил расанд,
Нахусбад, ки вомондагон аз пасанд.
Дили подшохон шавад боркаш,
Чу бинанд дар гил хари хоркаш.
Агар дар саройи саодат кас аст,
Зи гуфтори Саъдиш харфе бас аст.
Хдминат басанда-ст, агар бишнавй,
Ки гар хор корй, суман надравй.
***
Хабар дорй аз хусравони Ачам,
Ки карданд бар зердастон ситам.
На он шавкату подшой бимонд,
На он зулм бар рустой бимонд.
Хато бин, ки бар дасти золим бирафт,
Чахон монду у бо мазолим бирафт.

47
Хунук рузй мах,шар тани додгар,
Ки дар сояи арш дорад макдр1.
Ба кавме, ки некй писандад Худой,
Дихад хусраве одилу некрой.
Чу хохад, ки вайрон шавад оламе,
Кунад мулк дар панчаи золиме.
Сиголанд аз у некмардон хазар,
Ки хашми Худояст бедодгар.
Бузургй аз у дону миннат шинос,
Ки зоил шавад неъмати носипос.
Агар шукр кардй бар ин мулку мол,
Ба молею мулке расй безавол.
В-агар чавр дар подшой кунй,
Пас аз подшохй гадой кунй.
Х,аром аст бар подшах хоби х(в)аш,
Чу бошад заиф аз кавй боркаш.
Маёзор омй ба як хардала,
Ки султон шубон асту омй гала.
Чу пархош бинанду бедод аз у,
Шубон неет, г’ург аст, фарёд аз у!
Баданчом рафту бад андеша кард,
Ки бо зердастон чафо пеша кард.
Ба сахтию сустй бар ин бигзарад,
Бимонад бар у солхо номи бад.
Нахохй, ки нафрин кунанд аз пасат,
Наку бош, то бад нагуяд касат.

1Макдр - кдроргох,.

48
хикоят
\!
Шунидам, ки дар марзе аз Бохтар
Бародар ду буданд аз як падар.
Сипахдору гарданкашу пилтан,
Накурую донову шамшерзан.
Падар хар дуро сахмгин мард ёфт,
Талабгори чавлону новард ёфт.
Бирафт, он заминро ду кисмат ниход,
Ба хар як писар з-он насибе бидод.

!
Мабодо, ки бар якдигар cap кашанд,
Ба пайкор шамшери кин баркашанд.
Падар баъд аз он рузгоре шумурд,
I Ба чонофарин чони ширин супурд.
. Ачал бигсалондаш таноби амал,
f:
Вафоташ фуру бает дасти амал.
Мукаррар шуд он мамлакат бар ду шох,
Ки бе хадду мар1буд ганчу емпох.
Ба хукми назар дар бехафтоди хеш
Гирифтанд хар як яке рох пеш.
Яке адл, то номи неку барад,
Яке зулм, то мол гард оварад.
Яке отифат сирати хеш кард,
Дирам доду темори дарвеш х(в)ард,
Бино карду нон доду лашкар навохт,
Шаб аз бахри дарвеш шабхона сохт.
Хазоин тихй карду пур кард чайш2,
Чунон к- аз халоик ба хангоми айш

1Мар - адад, мивдор.


2Ч,айш - лашкар, сипох.

49
Барояд хаме бонги шодй чу раъд
Чу Шероз дар ахди Бубакри Саъд.
Х идеви1 хирадманди фаррухниход,
Ки шохи умедаш баруманд бод.
Хдисоят шунав, к-он гави номчуй
Писандидае буду фархундахуй.
Мулозим ба дилдории хосу ом,
Саногуи Х,ак бомдодону шом.
Дар он мулк Корун бирафтй далер,
Ки шах додгар буду дарвеш сер.
Наёмад дар айёми у бар диле
Нагуям, ки хоре, ки барги гуле.
Сар омад ба таъйиди мулк аз сарон,
Ниходанд cap бар хаташ сарварон.
Дигар хост, к- афзун кунад тахту точ,
Бияфзуд бар марди дехкон хироч.
Нагуям, ки бадхохи дарвеш буд,
Х,акикат, ки у душмани хеш буд.
Тамаъ кард дар моли бозоргон,
Бало рехт бар чони бечорагон.
Ба уммеди бешй надоду нах(в)ард,
Хирадманд донад, ки нохуб кард,
Ки то чамъ кард он зар аз гурбузй2,
Пароканда шуд лашкар аз очизй.
Шуниданд бозоргонон хабар,
Ки зулм аст дар буми он бехунар.
Буриданд аз он чо хариду фурухт,
Зироат наёмад, раият бисухт.

1Хидев - подшох.
2Гурбузй, хушёрй, зиракй.
Чу икболаш аз дустй cap битофт,
Ба ноком душман бар у даст ёфт.
Ситези фалак беху бораш биканд,
Суми асби душман диёраш биканд.
Вафо дар кй чуяд, чу паймон гусехт,
Хироч аз кй хохад, чу д е х д о н гурехт.
Чй некй тамаъ дорад он бесафо,
Ки бошад дуои бадаш дар кафо?
Чу бахташ нигун буд дар кофи кун,
Накард он чй некон- ш гуфтанд: «Кун!»
Чй гуфтанд некон бад- он некмард?
Ту бар хур, ки бедодгар бар нах(в)ард.
Гумонаш хато буду тадбир суст,
Ки дар адл буд, он чй дар зулм чует.
Яке бар сари шоху бун мебурид,
Худованди бустон назар карду дид.
Бигуфто, ки ин мард бад мекунад,
На бо ман, ки бо нафси х(в)ад мекунад.
Насихдт бачояст, агар бишнавй:
Заифон маяфкан ба китфи кавй,
Ки фардо ба довар бувад хусраве
Гадое, ки пешат наярзад чаве.
Чу хохй,ки фардо барй мехтарй,
Макун душмани хештан ке^таре,
Ки чун бигзарад бар ту ин салтанат,
Бигирад ба кахр он гадо доманат.
Макун, панча аз нотавонон бидор,
Ки гар бифканандат, шавй шармсор,
Ки зишт аст дар чашми озодагон
Бияфтодан аз дасти афтодагон.
Бузургони равшандили некбахт
Ба фарзонагй точ бурданду тахт.
Ба дунболаи ростон кач марав
В- агар рост хохй, зи Саъдй шунав.

51
***
Магу, чох;е аз салтанат беш неет,
Ки эминтар аз мулки дарвеш неет.
Сабукбор мардум сабуктар раванд,
Х,ак ин асту сохибдилон бишнаванд.
Тихидаст ташвиши ноне хурад,
Чдхонбон ба кддри чахоне хурад.
Гадоро чу хосил шавад нони шом,
Чунон хуш бихусбад, ки султони Шом.
Гаму шодмонй ба cap меравад,
Ба марг ин ду аз cap бадар меравад.
Чй онро, ки бар cap ниходанд точ,
Чй онро, ки бар гардан омад хироч?
Агар сарфарозе ба Кайвон - бар аст,
В- агар тангдасте ба зиндон - дар аст.
Чу хайли ачал бар сари хар ду тохт,
Намешояд аз якдигаршон шинохт.

***
Шунидам, ки як бор дар хиллае
Сухан гуфт бо обиде калпае,
Ки ман фарру фармондихй доштам,
Ба cap- бар кулохи михй доштам.
Сипехрам мадад карду нусрат вифок1,
Гирифтам ба бозуи давлат Ирок.
Тамаъ карда будам, ки Кирмон х(в)арам,
Ки ногах бихурданд кирмон сарам.
Бикан пунбаи гафлат аз гуши хуш,
Ки аз мурдагон пандат ояд ба гуш.

1Вифок - созгорй.

52
Накукори мардум набошад бадаш,
Наварзад касе бад, ки нек афтадаш.
Шарангез дам бар сари шар шавад,
Чу каждум, ки бо хона камтар шавад.
Агар нафъи кас дар ниходи ту нест,
Чунин гавхдру санги хоро якест.
Еалат гуфтам, эй ёри шоистахуй,
Ки нафъ аст дар охану сангу руй.
Чунин одамй мурда бех нангро,
Ки бар вай фазилат бувад сангро.
На хар одамизода аз дад бех аст,
Ки дад з-одамизодаи бад бех аст.
Бех аст аз дад инсони сохибхирад,
На инсон, ки дар мардум афтад чу дад.
Чу инсон надонад ба чуз хурду хоб,
Кадомаш фазилат бувад бар давоб1?
Савори нигунбахти берохрав
Пиёда барад з-у ба рафтан гарав.
Касе донаи некмардй накошт,
К- аз у хирмани коми дил барнадошт.
На харгиз шунидем дар умри хеш,
Ки бадмардро некй омад ба пеш!

дикоят
Гузире2 ба чохе дарафтода буд,
Ки аз хавли у шери нар мода буд.

1Давоб - чах.орпоён.
2Гузир - сархднг, пахлавон.

53
Бадандеши мардум ба чуз бад надид,
Бияфтоду очизтар аз х(в)ад надид.
Х|ама шаб зи фарёду зорй нахуфг,
Яке бар сараш куфт сангею гуфт:
«Ту харгиз расидй ба фарёди кас,
Ки мехохй имруз фарёдрас?
Хама тухми номардумй коштй,
Бибин лочарам бар, ки бардоштй.
Кй бар чони решат нихад мархаме,
Ки дилхо зи решат бинолад хаме?
Ту моро хаме чох кандй ба рох,
Ба cap лочарам дарфитодй ба чох».
Ду кас чах кананд аз пайи хосу ом:
Яке некмахзар, дигар зиштном.
Яке ташнаро то кунад тоза халк,
Дигар то ба гардан дарафтанд халк.
Агар бад кунй, чашми некй мадор,
Ки харгиз наёрад газ1ангур бор.
Напиндорам, эй дар хазон кишта чав,
Ки гандум ситонй ба вакти дарав.
Дарахти закум2 ар ба чон парварй,
Мапиндор харгиз, к-аз у бар х(в)арй.
Рутаб3н- оварад чуби харзахра4бор,
Чй тухм афканй, бар хамон чашм дор.

1Газ - дарахти хордор.


2Закум - дарахтест дар чаханнам (асл: закдум).
3Рутаб - хурмо.
4Хорзахра - дарахти захрнок.

54
ХИКОЯТ

Дикоят кунанд аз яке некмард,


Ки икроми Хдччочи Юсуф накард.
Ба сарханги девон нигах кард тез,
Ки натъаш1бияндозу хунаш бирез.
Чу хуччат намонад чафочуйро,
Ба пархош дархам кашад руйро.
Бихандиду бигрист марди Худой,
Ачаб дошт сангиндили тирарой.
Чу дидаш, ки хандиду дигар гирист,
Бипурсид, к- ин хандаву гиря чист.
Бигуфто: «Хдмегирям аз рузгор,
Ки тифлони бечора дорам чахор.
Дамехандам аз лутфи Яздони пок,
Ки мазлум рафтам, на золим ба хок».
Писар гуфташ: «Эй номвар шахрёр,
Яке даст аз ин марди суфй бидор,
Ки халке бар у руй доранду пушт,
На рой аст халке ба якбор кушт.
Бузургию афву карам пешакун,
Зи хурдони атфолаш андеша кун!
Шунидам, ки нашниду хунаш бирехт,
Зи фармони довар кй донад гурехт?
Бузурге дар он фикрат он шаб бихуфт,
Ба хоб-андараш диду пурсиду гуфт.
Даме беш бар ман сиёсат наронд,
Укубат бар у то киёмат бимонд.

1Натъ - суфраи чармй, ки гардани махкумро ба руи он


мегузоранд.

55
Нахуфтаст мазлум, аз охдш битарс,
Зи дуди дили субхгохаш битарс.
Натарсй, ки покандаруне шабе
Барорад зи сузи чигар ё рабе?
На Иблис бад карду некй надид?
Бари пок н- ояд зи тухми палид.
Мадар пардаи кас ба хангоми чанг,
Ки бошад туро низ дар парда нанг.
Мазан бонг бар шермардон дурушт,
Чу бо кудакон барнаёй ба мушт.

***
Яке панд медод фарзандро:
Нигах дор панди хирадмандро.
Макун чавр бо хурдгон, эй писар,
Ки як рузат афтад бузурге ба cap.
Наметарсй, эй гургаки камхирад,
Ки рузе палангет бар хам дарад?
Ба хурдй- дарам зуру сарпанча буд,
Дили зердастон зи ман ранча буд.
Бихурдам яке мушти зуроварон,
Накардам дигар зур бар логарон.

***
Ало, то ба гафлат нахуфтй, ки навм1,
Х,аром аст бар чашми солори кавм.
Гами зердастон бихур, зинхор,
Битарс аз забардастии рузгор.

1Навм - хоб.

56
Насихат, ки холй бувад аз гараз,
Чу доруи талх аст дафъи мараз.

ХИКОЯТ
Якеро хикоят кунанд аз мулук,
Ки бемории ришта кардаш чу дук.
Чунонаш дарандохт заъфи часад,
Ки мебурд бар зердастон хасад,
Ки шох арчи бар арса номовар аст,
Чу заъф омад, аз байдаке1камтар аст.
Надиме замини малик буса дод,
Ки мулки худованд човид бод:
«Дар ин шахр марде муборакдам аст,
Ки дар порсой чун уе кам аст.
Нарафтаст харгиз ради носавоб,
Диле равшану даъвате мустачоб.
Набурданд пешаш мухиммоти кас,
Ки максуд хосил нашуд дар нафас.
Бихон, то бихонад дуое бар ин,
Ки рахмат расад з-осмон бар замин».
Бифармуд, то мехтарони хадам
Бихонданд пири мубораккадам.
Бирафтанду гуфтанду омад факир,
Тане мухташам дар либосе хакир.
Бигуфто: «Дуое кун, эй хушманд,
Ки дар ришта чун сузанам пойбанд».
Шунид ин сухан пири хамбудапушт,
Ба тундй баровард бонге дурушт,

1Байдак - пиёда, мухраи шохмот.

57
Ки Хдк, мехрбон аст бар додгар,
Бибахшояшу бахшиши Хдк нигар.
Дуои манат кай шавад судманд,
Асирону мудточ дар чоху банд?
Ту нокарда бар халк бахшоише,
Кучо бинй аз давлат осоише?
Бибояд-т узри хато хостан,
Пас аз шайхи солих, дуо хостан.
Кучо даст гирад дуои ваят,
Дуои ситамдидагон дар паят?»
Шунид ин сухан шадрёри Ачам,
Зи хашму хичолат баромад ба дам.
Биранчиду пас бо дили хеш гуфт:
Чй ранчам, дак аст, ин ки дарвеш гуфт.
Бифармуд, то дар кй дар банд буд,
Ба фармонаш озод карданд зуд.
Чддондида баъд аз ду ракъат намоз
Ба довар баровард дасти ниёз,
Ки эй барфарозандаи осмон,
Ба чангаш гирифтй, ба сулдаш бимон.
Валй дамчунон бар дуо дошт даст,
Ки шад cap бароварду бар пой част.
Ту гуфтй, зи шодй биходад парид
Чу товус, чун ришта дар по надид.
Бифармуд, ганчинаи гавдараш
Фишонданд дар пою зар дар сараш.
Х,ак аз бадри ботил нашояд нидуфт,
Аз он чумла доман бияфшонду гуфт:
Марав бо сари ришта бори дигар,
Мабодо, ки дигар кунад ришта cap.

58
Чу боре фитодй, нигах, дор пой,
Ки як бори дигар билагзад зи чой.
Зи Саъдй шунав, к- ин сухан рост аст,
На хар боре афтода бархостасг.

Ч^ахон, эй писар, мулки човид неет,


Зи дунё вафодорй уммед неет.
На бар бод рафтй сахаргоху шом,
Сарири Сулаймон алайхиссалом?
Ба охир надидй, ки барбод рафт,
Хунук, он кй бо донишу дод рафт.
Касе з-ин миён гуйи давлат рабуд,
Ки дар банди осоиши халк буд.
Ба кор омад, онхо, ки бардоштанд,
На гирд овариданду бигзоштанд.

***
Шунидам, ки дар Миср мире ачал1.
Сипах тохт бар рузгораш ачал.
Чдмолаш бирафт аз рухи дилфуруз,
Чу хур зард шуд, бас намонад зи руз.
Газиданд фарзонагон дасти фавт,
Ки дар тиб надиданд доруи мавт.
Х,ама тахту мулке пазирад завол,
Ба чуз мулки фармондихи лоязол.
Чу наздик шуд рузй умраш ба шаб,
Шуниданд, мегуфг дар зери лаб,
Ки дар Миср чун ман азизе набуд,
Чу хосил хамин буд, чизе набуд.

1Ачал - бузурггар.

59
Чдхон гирд кардам, нахурдам бараш,
Бирафтам чу бечорагон аз сараш.
Писандидарое, ки бахшиду х(в)ард,
Ч^ахон аз пайи хештан гирд кард.
Дар ин куш, то бо ту монад мук,им,
Ки хар-ч аз ту монад, дарег асту бим.
Кунад хоча дар бистари чонгудоз
Яке даст кутоху дигар дароз.
Дар ин дам туро менамояд ба даст,
Ки дахшат забонаш зи гуфтан бибаст,
Ки дасте ба чуду карам кун дароз,
Дигар даст кутах кун аз зулму оз.
Кунунат, ки даст аст, хоре бикан,
Дигар кай барорй ту даст аз кафан?
Битобад басе моху парвину хур,
Ки cap барнадорй зи болини гур.

ХИКОЯТ
Кдзиларслон кдлъае сахт дошт,
1Си гардан ба Алванд бармефарошт.
На андеша аз кас, на хочат ба хеч,
Чу зулфи арусон рахаш печ-печ.
Чунон нодир афтод дар равзае,
Ки бар лочвардй табак байзае.
Шунидам, ки марде муборакхузур
Ба наздики шох омад аз рохи дур.
Х,ак;оик;шиносе, чахондидае,
Хунарманде, офокхардидае,
Бузурге, забоноваре кордон,
Хакиме, сухангуи бисёрдон.
Кизил гуфт: «Чандин, ки гардидай,
Чунин чои мушкам дигар дидай?»
Бихандид, к-ин калъаи хуррам аст,
Валекин напиндорамаш, мухкам аст.

60
На пеш аз ту гарданкашон доштанд?
Даме чанд буданду бигзоштанд?
На баъд аз ту шохони дигар баранд?
Дарахти умеди туро бар х(в)аранд?
Зи даврони мулки падар ёд кун,
Дил аз банда андеша озод кун.
Чунон рузгораш ба кунче нишонд,
Ки бар як пашизаш тасарруф намонд.
Чу навмед монд аз хама чизу кас,
Умедаш ба фазли Худо монду бас.
Бари мард и хушёр дунё хас аст,
Ки хар муддате чои дигар кас аст.
Чунин гуфт шуридае дар Ачам
Ба Кисро, ки эй вориси мулки Чам.
Агар мулк бар Ч,ам намондию бахт,
Туро кай муяссар шудй точу тахт.
Агар ганчи Кррун ба даст оварй,
Намонад, магар он чй бахшй, барй.

***
Чу Алпарслон чон ба чонбахш дод,
Писар точи шохй ба cap барниход,
Ба турбат супурдандаш аз точгох,
На чои нишастан буд омочгох1.
Чунин гуфт девонае хушёр,
Чу дидаш писар рузи дигар савор:
«Зихй мулку даврони сардарнишеб,
Падар рафту пои писар дар дар рикеб.

1Омочгох. - хддафгохл тир.

61
Чунин аст гардидани рузгор,
Сабуксайру бадавду нопойдор.
Чу деринарузе cap овард ахд,
Чдвондавлате cap барорад зи мавд.
Манех бар чахон дил, ки бегонаест,
Чу мутриб, ки хар руз дар хонаест.
На лоик бувад айш бо дилбаре,
Ки хар бомдодаш бувад шавхаре.
Накуй кун имсол, чун дех турост,
Ки соли дигар дигаре деххудост.

ХИКОЯТ
Хакиме дуо кард бар Кайцубод,
1Си дар подшохй заволат мабод.
Бузурге дар ин хурда бар вай гирифт,
Ки доно нагуяд мухол, эй шигифт,
Ки дар тахту мулкаш наёмад завол,
Зи фарзона мардум назебад мухол.
Киро човидон мондан уммед монд?
Ту дидй касеро, ки човид монд?
Чунин гуфт фарзонае хушманд,
Ки доно нагуяд сухан нописанд.
Мар уро на умри абад хостам,
Ба тавфики хайраш мадад хостам,
Ки гар порсо бошаду покрав,
Тарщатшиносу насихатшунав,
Аз ин мулк рузе, ки дил барканад,
Саропарда дар мулки дигар занад.
Пас ин мамлакатро набошад завол,
Зи мулке ба мулке кунад интицол.

62
Зи маргаш чй нунсон, агар порсост,
Ки дар дунйию охират подшост.
Касеро, ки ганч асту фармону чайш,
Чахондорию шавкату кому айщ,
Гараш сирати хубу зебо бувад,
Х,ама вакт айшаш мухайё бувад.
В-агар зурмандй кунад бо факир,
Х,амин панч рузаш бувад дору гир.
Чу Фиръавн тарки табохй накард,
Ба чуз то лаби гур шохй накард.

хикоят
Шунидам, ки аз подшохони Fyp
Яке подшах, хар гирифтй ба зур.
Харон зери бори гарон беалаф,
Ба рузе ду мискин шудандй талаф.
Чу мунъим кунад сифларо рузгор,
Них,ад бар дили танги дарвеш бор.
Чу боми баландаш бувад худпараст,
Кунад бавлу хошок бар боми паст.
Шунидам, ки боре ба азми шикор
Бурун рафт бедодгар шахрёр,
Таковар ба дунболи сайде биронд,
Шабаш даргирифт, аз хашам бозмонд.
Ба танхо надонист рую рахе,
Бияндохт ноком шаб дар дехе.
Яке пирмард андар он дех муним
Зи пирони мардумшиноси к;адим.
Писарро хамегуфт, к-эй шодбахр,
Харатро мабар бомдодон ба шахр,

63
Ки ин ночавонмарди баргаштабахт,
Ки тобут бинам-ш бар чои тахт,
Камар баста дорад ба фармони дев,
Ба гардун-бар аз дасти чавраш гарев1.
Дар ин кишвар осоишу хуррамй
Надиду набинад ба чашм одами.
Магар, к-ин сияхномаи бесафо
Ба дузах барад лаънат андар кафо.
Писар гуфт: Рохи дароз асту сахт,
Пиёда наёрам шуд, эй некбахт,
Тарифе бияндешу ройе бизан,
Ки ройи ту равшантар аз ройи ман.
Падар гуфт: Агар панди ман бишнавй,
Яке санг бардошт бояд кавй.
Задан бар хари номвар чанд бор,
Сару дасту пахдуш кардан фигор.
Магар, к-он фурумояи зишткеш
Ба кораш наёяд хари пуштреш.
Чу Хизри паямбар, ки киштй шикает
В-аз у дасти чаббори золим бибаст.
Ба соле, ки дар бахр киштй гирифт,
Басе солхо номи зиштй гирифт.
Туфу, бар чунон мулку давлат, ки ронд,
Ки шунъат2бар у то киёмат бимонд.
Писар чун шунид ин хадис аз падар,
Сар аз хатти фармон набурдаш бадар.
Фуру куфт бечора харро ба санг,
Хар аз даст очиз шуд, аз пой ланг.
Падар гуфташ, акнун сари хеш гир,
Хдр он рах, ки мебоядат, пеш гир.

1Гирев - фарсд.
2 Шунъат - сарэаниш.

64
Писар дар пайи корвон уфтод,
Зи дашном чандон ки донист, дод.
В-аз он су падар руй дар осмон,
Ки ё раб, ба саччодаи ростон.
Ки чандон амонам дех, аз рузгор,
К- аз ин нахси золим барояд димор.
Агар ман набинам мар уро халок,
Шаби гур чашмам нахусбад ба хок.
Агар мор зояд зани бордор,
Бех аз одамизодаи девсор.
Зан аз марди муъзй ба бисёр бех,
Саг аз мардуми мардумозор бех.
Муханнас, ки бедод бар х(в)ад кунад,
Аз он бех, ки бо дигаре бад кунад.
Шах ин чумла бишниду чизе нагуфт,
Бибаст асбу cap бар намадзин бихуфт.
Дама шаб ба бедорй ахтар шумурд,
Зи савдову андеша хобаш набурд.
Чу овози мурги сахар гуш кард,.
Парешонии шаб фаромуш кард.
Саворон хама шаб хаметохтанд,
Сахаргах пайи асб биштофтанд.
Бар он арса бар асб диданд шох,
Пиёда давиданд яксар сипох.
Ба хидмат ниходанд cap бар замин,
Чу дарё шуд аз мавчи лашкар замин.
Яке гуфташ аз дустони кадим,
Ки шаб хочибаш буду рузаш надим:
Раият чй нузлат1ниходанд душ,
Ки моро на чашм орамиду на гуш?
Шаханшах наёраст кардан хадис,
Ки бар вай чй омад зи хубси хабис.

1Нузлат - асбоби пазироии мехмон.

65
Дам олиста cap бурд пеши сараш,
ФурУ гуфт пинхон ба гуш - андараш:
Касам пои мурге наёвард пеш,
Вале дасти хар рафт аз андоза беш.
Бузургон нишастанду хон хостанд,
Бихурданду мачлис биёростанд.
Чу шУру тараб дар ниход омадаш,
Зи дехкони душина ёд омадаш.
Бифармуд, частанду бастанд сахт,
Ба хорй фиканданд дар пойи тахт.
Сияхдил барохехт шамшери тез,
Надонист бечора рохи гурез.
Сари ноумедй бароварду гуфт:
Нашояд шаби гур дар хона хуфт.
На танхо манат гуфтам, эй шахрёр,
Ки баргаштабахтию бадрузгор.
Чаро хашм бар ман гирифтию бас,
Манат пеш гуфтам, хама халк пас*
Чу бедод кардй, таваккуъ мадор,
Ки номат ба некй равад дар диёр.
В-ар эдун, ки душворат омад сухун,
Дигар хар чй душворат омад, макун.
Туро чора аз зулм баргаштан аст,
На бечораи бегунах куштан аст.
Маро панч рУзи дигар монда гир,
Ду рузи дигар айши хуш ронда гир.
Намонад ситамкори бадрузгор,
Бимонад бар у лаънати пойдор.
Туро нек панд аст, агар бишнавй,
В-агар нашнавй, худ пушаймон шавй.
Бад-он кай ситуда шавад подшох,
Ки халкаш ситоянд дар боргох?
Чй суд офарин бар сари анчуман,
Паси чарха нафринкунон пирзан?
Хдмегуфту шамшер болои cap,
Сипар карда чон пеши тири кадар.
Набинй, ки чун корд бар cap бувад,
Каламро забонаш равонтар бувад.
Шах аз мастии гафлат омад ба душ,
Ба гушаш фуру гуфт фаррух суруш.
К-аз ин пир дасти укубат бидор,
Яке кушта гир аз хазорон хазор.
Замоне cap андар гиребон бимонд,
Пас он гад ба афв остин барфишонд.
Ба дастони худ банд аз у баргирифт,
Сарашро бибусиду дар бар гирифт.
Бузургиш бахшиду фармондихй,
Зи шохи умедаш баромад бихй.
Ба гетй хикоят шуд ин достон,
Равад некбахт аз паи росгон.
Биёмузй аз окдлон хусни хуй,
На чандон ки аз гофили айбчуй.
Ситоишсароён на ёрй туанд,
Никухишкунон дустдори туанд.
Зи душман шунав сирати худ, ки дуст
Х,ар он-ч аз ту ояд, ба чашмаш накуст.
Вабол аст додан ба ранчур канд,
Ки доруи талхаш бувад судманд.
Турушруй бехтар кунад сарзаниш,
Ки ёрони хуштабъи ширинманиш.
Аз ин бех насихат нагуяд касат,
Агар окилй, як ишорат басат.

ХИКОЯТ
Чу даври хилофат ба Маъмун расид,
Яке мохпайкар канизак харид.

67
Ба чехр офтобе, ба тан гулбуне,
Ба акли хирадманд бозикуне.
Ба хуни азизон фуру бурда чанг,
Сарангуштхо карда уннобранг.
Бар абруи обидфиребаш хизоб,
Чу кавси кузах буд бар офтоб.
Шаби хилват он луъбати хурзод
Магар тан дар огуши Маъмун надод.
Гирифт оташи хашм дар вай азим,
Сараш хост кардан чу чавэо дуним.
Бигуфто: Сар инак ба шамшери тез,
Бияндозу бо ман макун хуфтухез!
Бигуфт: Ар кушй, в-ар шикофй сарам,
Зи буи дахонат ба ранч - андарам.
Кушад тири пайкору теги ситам
Ба як бору буи дахан дам ба дам.
Шунид ин сухан сарвари некбахт,
Барошуфт тунду биранчид сахт.
Х,ама шаб дар ин фикр буду нахуфт,
Дигар р^з бо хушмандон бигуфт.
Табиатшиносони хар кишваре,
Сухан гуфт бо хар як аз хар даре.
Дилаш гарчи дархол аз у ранча шуд,
Даво карду хушбуй чун гунча шуд.
Паричехраро хамнишин карду дуст,
Ки ин айби ман гуфт, ёри ман уст.
Ба назди ман он кас накухохи туст,
Ки гуяд фалон хор дар рохи туст.
Ба гумрох гуфтан: «Наку меравй»
Чафое тамом асту чавре кавй.
Х,ар он гах, ки айбат нагуянд пеш,
Хунар донй аз чохилй айби хеш.

68
Магу шахд ширин, шакар фоик аст
Касеро, ки сакмуниё1лоик аст.
Чй хуш гуфт як руз доруфуруш:
Шифо боядат, доруи талх нуш.
Агар шарбате боядат судманд,
Зи Саъдй ситон талхдоруи панд.
Ба парвезани маърифат бехта,
Ба шахди зарофат баромехта.

дикоят
Шунидам, ки аз некмарде факир
Дилозурда шуд подшохе кабир.
Магар бар забонаш хаке рафта буд,
Зи гарданкашии вай ошуфта буд.
Ба зиндон фиристодаш аз боргох,
Ки зурозмояст бозуи чох.
Зи ёрон касе гуфташ андар нихуфт,
Масолех набуд ин сухан гуфт. Гуфт:
Расонидани амри хак тоат аст,
Зи зиндон натарсам, ки як соат аст.
Х,амон дам, ки дар хуфя ин роз рафт,
Х,икоят ба гуши малик бозрафт.
Бихандид, к- у занни бехуда бурд,
Надонад, ки хохад дар ин хабе мурд.
Гуломе ба дарвеш бурд ин паём,
Бигуфто: ба Хусрав биту, эй гулом:
Маро бори гам бар дали реш нест,
Ки дунё хамин соате беш нест.
На гар дастгирй кунй, хуррамам,
На rap cap бурй, бар дил ояд гамам.
Ту гар комронй ба фармону ганч,
Дигар кас фуру монд дар заъфу ранч.

1Сакмуниё - гиёхе талху захрогин.

69
Ба дарвозаи марг чун даршавем,
Ба як хафта бо хам баробар шавем.
Манех дил бар ин давлати панчруз,
Ба дуди дили халк, худро масуз.
На пеш аз ту беш аз ту андухтанд,
Ба бедод кардан чахон сухтанд.
Чунон зй, ки зикрат ба тахсин кунанд,
Чу мурдй, на бар гур нафрин кунанд.
Набояд ба расми бад оин ниход,
Ки гуянд, лаънат бар он, к-ин ниход.
В- агар бар cap ояд худованди зур,
На зераш кунад окдбат хоки гур?
Бифармуд дилтангруй аз чафо,
Ки берун кунандаш забон аз кафо.
Чунин гуфт марди хакоикдпинос,
К-аз ин хам, ки гуфтй, надорам харос.
Ман аз безабонй надорам гаме,
Ки донам, ки ногуфта монад хаме.
Агар бенавой барам в-ар ситам,
Гарат окибат хайр бошад, чй гам?
Арусй бувад навбати мотамат,
Гарат некрузй бувад хотамат.

ХИКОЯТ
Яке муштзан бахту рузй надошт,
На асбоби шомаш мухайё, на чошт.
Зи чаври шикам гил кашидй ба пушт,
Ки рузй мухол аст хурдан ба мушт.
Мудом аз парешонии рузгор
Дилаш хасрат оварду тан сугвор.
Гахаш чанг бо олами хиракуш,
Гах аз бахти шурида руяш туруш.
Гах аз дидани айши ширини халк
Фуру мешудй оби талхаш ба халк.

70
Гах аз кори ошуфта бигристй
Ки кас дид аз ин талхтар зисте?
Касон шахд нушанду мургу бара,
Маро руи нон менабинад тара.
Гар инсоф пурсй, на некуст ин,
Барахна ману гурбаро пустин.
Чй будй, ки поям дар ин кори гил
Ба ганче фуру рафтй аз коми дил.
Магар рузгоре хавас рондаме,
Зи худ гарди мехнат1бияфшондаме.
Шунидам, ки рузе замин мешикофт,
Изоми2занахдони пусида ёфт.
Ба хок-андараш икд бигсехта,
Гухархои дандон фуру рехта.
Дахон бе забон панд мегуфту роз,
Ки, эй хоча, бо бенавой бисоз!
На ин аст холи дахан зери гил?
Шакар хурда ангор ё хуни дил.
Гам аз гардиыш рузго]х>н мадор,
Ки бе мо бигардад басе рузгор.
Х,амон лахза, к-ин хотираш руй дод,
Гам аз хотираш рахт як су ниход.
Ки, эй нафси берою тадбиру хуш,
Бикаш бори темору худро макуш!
Агар бандае бор бар cap барад,
Вагар cap ба авчи фалак барбарад.
Дар он дам, ки холаш дигаргун шавад,
Ба март аз сараш хар ду берун шавад.
Гаму шодмонй намонад, валек
Ч,азои амал монаду номи нек.
Карам пой дорад, на дайхиму тахт,
Бидех, к- аз ту ин монад, эй некбахт.

1Мехнат - азоб, машакдот, гаму андух,.


2Изом - усгухонхо.

71
Макун такя бар мулку чоху хашам,
Ки пеш аз ту будасту баъд аз ту хам.
Худованди давлат гами дин х(в)арад,
Ки дунё ба хар хол мебигзарад.
Нахохй, ки мулкат барояд ба хам,
Рами мулку дин хар ду бояд ба хам.
Зар афшон, чу дунё бихохй гузошт,
Ки Саъдй дур афшонд, агар зар надошт.

дикоят
Х^икоят кунанд аз чафогустаре,
Ки фармондахй дошт бар кишваре.
Дар айёми у рузи мардум чу шом,
Шаб аз бими у хоби мардум харом.
Х,ама руз некон аз у дар бало,
Ба шаб дасти покон аз у бар дуо.
Гурухе бари шайхи он рузгор
Зи дасти ситамгар гиристанд зор,
Ки, эй пири донои фархундарой!
Биту ин чавонро: битарс аз Худой!
Бигуфто: Дарег оядам номи дуст,
Ки хар кас на дархурди пайгоми уст.
Касеро, ки бинй зи хак баркарон,
Манех бо вай, эй хоча, хак дар миён.
Дарег аст бо сифла гуфт аз улум,
Ки зоеъ шавад тухм дар шурабум.
Чу дар вай нагирад, аду донадат,
Биранчад ба чону биранчонадат.
Хдкат гуфтам, эй хусрави некрой,
Тавон гуфт хак пеши марди Худой.
it
72
Typo одат, эй подшах, хакравист,
Дили марди хакгуй аз ин чо кавист.
Нигин хислате дорад, эй некбахт,
Ки дар мум гирад, на дар санги сахт.
Ачаб неет, гар золим аз ман ба чон
Биранчад, ки дузд асту ман посбон.
Ту хам посбонй ба инсофу дод,
Ки хлфзи Худо посбонй ту бод!
Туро неет миннат зи руи киёс,
Худовандро манну фазлу сипос,
Ки дар кори хайрат ба хидмат бидошт,
На чун дигаронат муаттал гузошт.
Хдма кас ба майдони кушиш- даранд,
Вале гуйи бахшиш на хар кас баранд.
Ту хосил накардй ба кушиш бихишт,
Худо дар ту хуи бихиштй бихишт.
Дилат равшану вакт мачмуъ бод,
Кладам собиту поя марфуъ1бод,
Хаётат хушу рафтанат бар савоб,
Ибодат кабулу дуо мустачоб.
***

Хаме то барояд ба тадбир кор,


Мудорои душман бех аз корзор,
Чу натвон адуро ба кувват шикает,
Ба неъмат бибояд дари фитна бает.
Гар андеша бошад зи хасмат газанд,
Ба таъвизи2эхеон забонаш бибанд.

1Марфуъ - баланд.
2Таъяиз - тумор.

73
Адуро ба чои хасак1зар бирез,
Ки эхсон кунад кунд дандони тез.
Чу дасте нашояд газидан, бибус,
Ки бо голибон чора зарк асту лус2.
Ба тадбири Рустам даромад ба банд
Ки Исфандёраш начаст аз каманд.
Адуро ба фурсат тавон канд пуст,
Пас уро мудоро чунон кун, ки дуст.
Х,азар кун зи пайкори камтар касе,
Ки аз катра селоб дидам басе.
Мазан, то тавонй, ба абру гирех,
Ки душман агарчи забун, дуст бех.
Бувад душманаш тозаву дуст реш
Касе, к-аш бувад душман аз дуст беш.
Мазан бо сипохе зи худ бештар,
Ки натвон зад ангушт бар нештар.
В- агар з-у тавонотарй дар набард,
На мардист, бар нотавон зур кард.
Агар пилзурию гар шерчанг,
Ба наздики ман сулх бехтар, ки чанг.
Чу даст аз хама хилате даргусаст,
Халол аст бурдан ба шамшер даст.
Агар сулх хохад аду, cap мапеч,
В-агар чанг чуяд, инон бармапеч.
Ки гар вай бибандад дари корзор,
Туро кадру хайбат шавад як хазор.
В- ар у пойи чанг оварад дар рикоб,
Нахохад ба хашр аз ту довар хисоб.

1Хасак - хор.
2Зарку лус - маллуку чоплусй.

74
Ту хам ч а н г р о бош, чун кина хост,
Ки бо кинавар мехрбонй хатост.
Чу бо сифла гуй ба лутфу х(в)ашй,
Фузун гардадаш кибру гарданкашй.
Ба асбони тозию мардони мард
Барор аз ниходи бадандеш гард.
В-агар мебарояд ба тадбиру х,уш,
Ба тундию хашму дуруштй макуш.
Чу душман ба ачз андаромад зи дар,
Набояд, ки пархош чуй дигар.
Чу зинхор хохад, карам пеша кун,
Бибахшою аз макраш андеша кун.
Зи тадбири пири кухан бармагард,
Ки корозмуда бувад солх(в)ард.
Дароранд бунёди руин зи пой
Чавонон ба нерую пирон ба рой.
***
Бияндеш дар калби хайчо1мафар2,
Чй донй, ки з-они кй бошад зафар?
Чу бинй, ки лашкар зи хам даст дод.
Ба танхо мадех чони ширин ба бод.
Агар бар канорй, ба рафтан бикуш,
В-агар дар миён, лубси душман бипуш.
В-агар худ хазорию душман дувист,
Чу шаб шуд, дар икдими душман маист.
Шаби тира панчах савор аз камин
Чу понсад ба хайбат бидаррад замин.
Чу хохй буридан ба шаб роххо,
Х,азар кун нахуст аз камингоххо.

1Хдйчо - чанг.
2 Мафар - махалли фирор.

75
Миёни ду лашкар чу якруза рох
Бимонад, бизан хайма бар чойгох.
Гар у пешдастй кунад, гам мадор,
В- ар Афросиёб аст, магзаш барор.
Надонй, ки лашкар чу якруза ронд,
Сари панчаи зурмандаш намонд.
Ту осуда бар лашкари монда зан,
Ки нодон ситам кард бар хештан.
Чу душман шикастй, бияфкан алам,
Ки бозаш наёяд чарохат ба хам.
Басе дар кафои хазимат марон,
Набояд, ки дур афтй аз ёварон.
Х,аво бинй аз гарди хайчо чу мег,
Бигиранд гирдат ба зубину тег.
Ба дунболи горат наронад сипох,
Ки холй бимонад паси пушти шох.
Сипахро нигахбонии шахрёр
Бех аз чанг дар халкаи корзор.
***
Диловар, ки боре тахаввур1намуд,
Бибояд ба микдораш андарфузуд.
Ки бори дигар дил нихад бар халок,
Надорад зи пайкори яъчуч бок.
Сипохй дар осудагй хуш бидор,
Ки дар холати сахтй ояд ба кор.
Сипохй, ки кораш набошад бабарг,
Чаро дил нихад рузй хайчо ба марг.
Кунун дасти мардони чангй бибус,
На он гах ки душман фуру куфт кус.
Навохии мулк аз кафи бадсигол
Ба лашкар нигах дору лашкар ба мол.

1Тахаввур - далери.

76
Маликро бувад бар аду даст чир,
Чу лашкар дилосуда бошанду сер.
Бахой сари хештан мех(в)арад,
На инсоф бошад, ки сахтй барад.
Чу доранд ганч аз сипохй дарег,
Дарег оядаш даст бурдан ба тег.
Чй мардй кунад дар сафи корзор,
Ки дасташ тихй бошаду кор зор?
***
Ба пайкори душман далерон фирист,
Хужаброн1ба новарди шерон фирист.
Ба раъйи чахондидагон кор кун,
Ки сайдозмуда-ст гурги кухун.
Матарс аз чавонони шамшерзан,
Х,азар кун зи пирони бисёрфан.
Чавонони пилафкани шергир
Надонанд дастони рубохи пир.
Хирадманд бошад чахондида мард,
Ки бисер гарм озмудасту сард.
Чавонони шоистаи бахтвар
Зи гуфтори пирон напечанд cap.
Гарат мамлакат бояд ороста,
Мадех кори муъзам2 ба навхоста.
Сипахро макун пешрав чуз касе,
Ки дар чангхо буда бошад басе.
Ба хурдон мафармой кори дурушт,
Ки сандон нашояд шикастан ба мушт.

1Хучабр - далер, диловар


2Муъзам - бузург.
Раиятнавозию сарлашкарй
На корест бозичаву сарсарй.
Нахохй, ки зоеъ шавад рузгор,
Ба нокордида мафармой кор.
Натобад саги сайд руй аз паланг,
Зи рубах рамад шери нодидачанг.
Чу парварда бошад писар дар шикор,
Натарсад, чу пеш оядаш корзор.
Ба куштию нахчиру омочу гуй
Диловар шавад марди пархошчуй.
Ба гармоба парвардаи айшу ноз
Биранчад, чу бинад дари чанг боз.
Ду мардаш нишонанд бар пушти зин,
Бувад, к-аш занад кудаке бар замин.

Якеро, ки дидй ту дар чанг пушт,


Бикуш, гар аду дар масофаш накушт.
Муханнас бех аз марди шамшерзан,
Ки рузи ваго1cap битобад чу зан.
Чй хуш гуфт Гургин ба фарзанди хеш,
Чу фармони пайкор барбасту кеш:
«Агар чун занон чусг рохи гурез,
Марав, оби мардони чангй марез!»
Саворе, ки дар чанг бинмуд пушт,
На худро, ки номоваронро бикушт.
***
Шучоат наёяд магар з-он ду ёр,
Ки афтанд дар халкаи корзор.

1Baro - чанг

78
Ду хамчинси хамсуфраи хамзамон
Бикушанд дар калби хайчо ба чон,
Ки нанг оядаш рафтан аз пеши тир,
Бародар ба чанголи душман асир.
Чу бинй, ки ёрон набошанд ёр,
Хазимат1зи майдон ганимат шумор.
ifk ic
Ду тан парвар, эй шохи кишваркушой,
Яке ахли разму дигар ахли рой2.
Зи номоварон гуйи давлат баранд,
Ки донову шамшерзан парваранд.
Хар он к- у каламро наварзиду тег,
Бар у гар бшшрад, магу: «Эй дарег!»
Каламзан наку дору шамшерзан,
На мутриб, ки мардй наёяд зи зан.
На мардист, душман дар асбоби чанг,
Ту мадхуши сокию овози чанг.
Басо ахли давлат ба бозй нишаст,
Ки давлат бирафташ ба бозй зи даст.

***
Нагуям, зи чанги бадандеш таре,
Дар овозаи сулх аз у беш таре.
Басо кас ба руз ояти сулх хонд,
Чу шаб шуд, сипах бар сари хуфта ронд.
Зирехпуш хусбанд мардавжанон,
Ки бистар бувад хобгохи занон.

' Хдзюяат - фирор, гурез.


2 Рой - андеша, хирад.

79
Ба хайма - дарун марди шамшерзан
Барахна нахусбад чу дар хона зан.
Бибояд нихон чангро сохтан,
Ки душман нихон оварад тохтан.
Хазар кори мардони корогах аст,
Язак1садди руини лашкаргах аЬт.

***
Миёни ду бадхохи кутохдаст
На фарзонагй бошад, эмин нишаст,
Ки гар хар ду бо хам сиголанд роз,
Шавад дасти кутохи эшон дароз.
Якеро ба найранг машгул дор,
Дигарро баровар зи хастй димор.
Агар душмане пеш гирад ситез,
Ба шамшери тадбир хунаш бирез.
Бирав, дустй гир бо душманаш,
Ки зиндон шавад пирахан бар танаш.
Чу дар лашкари душман афтад хилоф,
Ту бигзор шамшери худ дар гилоф.
Чу гургон писанданд бар хам газанд,
Баросояд андар миён гусфанд.
Чу душман ба душман бувад муштагил2,
Ту бо дуст биншин ба ороми дил.

***
Чу шамшери пайкор бардоштй,
Нигах дор пинхон рахи оштй,
1Язак-двдбон.
2 Муштагил - машгул, гирифтор.

80
Ки лашкаршикуфони мигфаршикоф
Нихон сулх чустанду пайдо масоф.
Диди марди майдон нихонй бичуй,
Ки бошад, ки дар поят афтад чу гуй.
Чу со'лоре аз душман афтад ба чанг,
Ба куштан- дараш кард бояд даранг.
Ки афтад, к- аз ин нима хам сарваре,
Бимонад гирифтор дар чанбаре.
Агар куштй ин бандии решро,
Набинй дигар бандии хешро.
Натарсад, ки даврон-ш бандй кунад,
Ки бар бандиён зурмандй кунад.
Касе бандиёнро бувад дастгир,
Ки худ буда бошад ба банде асир.
Агар cap нихад бар хатат сарваре,
Чу некаш бидорй, нихад дигаре.
Агар хуфя дах дил ба даст оварй,
Аз он бех, ки сад рах шабехун барй.
***
Гарат хеши душман шавад дустдор,
Зи талбисаш1эмин машав зинхор.
Ки гардад дарунаш ба кини ту реш,
Чу ёд оядаш мехри пайванди хеш.
Бадандешро лафзи ширин мабин,
Ки мумкин бувад захр дар ангабин.
Касе чон аз осеби душман бибурд,
Ки мар дустонро ба душман шумурд.

1Талбис - макру найранг.

81
I
Нигах дорад он шух дар киса дур,
Ки бинад хама халкро кисабур.
***
Сипохй, ки осй шавад дар амир,
Варо, то тавонй, ба хидмат магир.
Надонист солори худро сипос,
Туро хам надонад, зи узраш харос.
Ба савганду ахд устувораш мадор,
Нигахбони пинхон бар у баргумор.
Навомузро ресмон кун дароз,
Набигсил, ки дигар набиниш боз.

***
Чу иклими душман ба чангу хисор,
Гирифтй, ба зиндониёнаш супор,
Ки банда чу дандон ба хун дарбарад,
Зи халкуми бедодгар хун х(в)арад.

***
Чу баркандй аз дасти душман диёр,
Раият басомонтар аз вай бидор.
Ки гар бозкубад дари корзор,
Бароранд ом аз димогаш димор.
В- агар шахриёнро расонй газанд,
Дари шахр бар руи душман мабанд.
Магу душмани тегзан бар дар аст,
Ки анбори душман ба шахр - андар аст.

82
***
Ба тадбири чанги бадандеш куш,
Масолих бияндешу нийят бипуш.
Манех, дар миён роз бо хар касе,
Ки чосус хамкоса дидам басе.
Сикандар, ки бо шаркиён харб дошт,
Дари хайма, гуянд, дар Fap6 дошт.
Чу Бахман ба Зобулситон хост шуд,
Чап овоза афканду аз рост шуд.
Агар чуз ту донад, ки азми ту чист,
Бар он рою догони бибояд гирист.

***
Карам кун, на пархошу киноварй,
Ки одам ба зери нигин оварй.
Чу коре барояд ба лутфу х(в)ашй,
Чй хочат ба тундаю гарданхашй?!
Нахохй, ки бошад дилат дардяанд,
Дили дардмандон баровар зи банд.
Ба бозу тавоно набошад сипох,
Бирав, химмат аз нотавонон бихох.
Дуои заифони уммедвор
Зи бозуи мардй бех ояд ба кор.
Хар он к- истионат1ба дарвеш бурд,
Агар бар Фаридун зад, аз пеш бурд.

1Истионат - ёрй хостан.

83
БОБИ ДУВУМ

ДАР ЭДСОН
Агар хушмандй, ба маънй гарой,
Ки маънй бимонад зи сурат ба чой.
Киро донишу чуду1 такво набуд,
Ба сурат- дараш хеч маъно набуд.
Касе хусбад осуда дар зери гил,
Ки хусбад аз у мардум осудадил.
Рами хеш дар зиндагй хур, ки хеш
Ба мурда напардозад аз хирси хеш.
Нахохй, ки бошй парокандадил,
Парокандагонро зи хотир махил2.
Парешон кун имруз ганчина чует,
Ки фардо калидаш на дар дасти туст.
Ту бо худ бибар тушаи хештан,
Ки шафкат наёяд зи фарзанду зан.
Касе гуйи давлат зи дунё барад,
Ки бо худ насибе ба укбо3барад.
Ба гамхорагй чун сарангушти ман
Нахорад кас андар чахон пушти ман.
Макун, бар кафи даст нех хар чй хает,
Ки фардо ба дандон барй пушти даст.
Ба пушидани ситри4дарвеш куш,
Ки ситри Худоят бувад пардапуш.
Магардон гариб аз дарат бенасиб,
Мабодо, ки гардй ба дархо гариб.

1 Чуд - саховат.
2Махил - фуру магзор.
3Укбо - охнрат.
4Ситр - парда.

84
Бузурге расонад ба мухточ хайр,
Ки тарсад, ки мухточ гардад ба гайр.
Ба холи дили хастагон дарнигар,
Ки рузе ту дилхаста бошй магар.
Даруни фурумондагон шод кун,
Зи рузй фурумондагй ёд кун.
На хохандай бар дари дигарон?
Ба шукрона хоханда аз дар марон.

-kick
Падармурдаро соя бар cap фикан,
Рубораш бияфшону хораш бикан.
Надонй, чй будаш фуру монда сахт,
Бувад тоза бе бех харгиз дарахт?!
Чу бинй ятиме cap афканда пеш,
Мадех буса бар руи фарзанди хеш.
Ятим ар бигиряд, кй нозаш харад?
В-агар хашм гирад, кй бораш барад?
Ало, то нагиряд, ки арши азим
Биларзад хама, гар бигиряд ятим.
Ба рахмат бикун обаш аз дида пок,
Ба шафкат бияфшонаш аз чехра хок.
Агар сояи худ бирафт аз сараш,
Ту дар сояи хештан парвараш.
Ман он гах сари точвар доштам,
Ки cap дар канори падар доштам.
Агар бар вучудам нишастй магас,
Парешон шудй хотири чанд кас.
Кунун душманон гар барандам асир,
Набошад кас аз дустонам насир1.

11 Насир - ёвар.

85
Маро бошад аз дарди тифлон хабар,
Ки дар тифлй аз cap бирафтам падар.
Яке хори пои ятиме биканд,
Ба хоб-андараш дид Садри Хучанд.
Х,аме гуфту дар равзахо мечамид,
К- аз он хор бар ман чй гулхо дамид.
***
Машав, то тавонй, зи рахмат барй,
Ки рахмат барандат, чу рахмат барй.
Чу инъом кардй, машав худпараст,
Ки ман сарварам, дигарон зердаст.
Агар теги давронаш андохтаст,
На шамшери даврон хануз охтаст1.
Чу бинй дуогуи давлат хазор,
Худовандро шукри неъмат гузор.
Ки чашм аз ту доранд мардум басе,
На ту чашм дорй зи дасти касе.
Карам хондаам сирати сарварон,
Еалат гуфтам, ахлокл пайгамбарон.

ХИКОЯТ
Шунидам, ки як хафта ибнуссабил
Наёмад ба мехмонсаройи Халил.
Зи фархундахуй нахурдй пагох,
Магар бенавое дарояд зи рох.
Бурун рафту хар чонибе бингарид,
Бар атрофи водй нигах карду дид:
Ба танхо яке дар биёбон чу бед
Сару муяш аз гарди пирй сапед.

1Охта - баркашида.

86
Ба дилдорияш мархабое бигуфт,
Ба расми каримон салое бигуфт.
Ки, эй чашмхои маро мардумак,
Яке мардумй кун ба нону намак.
«Наъам» гуфту барчасту бардошт гом,
Ки донист хулкаш алайхиссалом.
Ракибони мехмонсаройи Халил
Ба иззат нишонданд пири залил.
Бифармуду тартиб карданд хон,
Нишастанд бар хар тараф хамгинон.
Чу бисмиллах огоз карданд чамъ,
Наёмад зи пираш хадисе ба самъ.
Чунин гуфташ: «Эй пири деринаруз,
Чу пирон намебинамат сидку суз.
На шарт аст, вакте ки рузй х(в)арй,
Ки номи худованди рузй барй?»
Бигуфто: «Нагирам тарике ба даст,
Ки нашнидам аз пири озарпараст».
Бидонист пайгамбари некфол,
Ки габр аст пири табахбудахол.
Ба хорй бирондаш, чу бегона дид,
Ки мункир бувад пеши покон палид.
Суруш омад аз кирдгори чалил,
Ба хайбат маломаткунон, к- эй Халил!
Манаш дода сад сол рузию чон,
Туро нафрат омад аз у як замон?!
Гар у мебарад пеши оташ сучуд,
Ту вопас чаро мебарй даста чуд?
Гирех бар сари банда эхсон мазан,
Ки ин зарку шайд асту он макру фанд.
***
Зиён мекунад марди тафсирдон,
Ки илму адаб мефурушад ба нон.

87
Кучо акл ё шарь фатво дихад,
Ки ахли хирад дин ба дунё дихад?
Валекин ту бистон, ки сохибхирад
Аз арзонфурушон ба рагбат харад.

ХИКОЯТ
Забондоне омад ба сохибдиле,
Ки мухдсам фуру мондаам дар гиле.
Яке сифларо дах дирам бар ман аст,
Ки донге аз у бар дилам дах ман аст.
Х,ама шаб парешон аз у холи ман,
Хама руз чун соя дунболи ман.
Бикард аз суханхои хотирпареш
Даруни дилам чун дари хона реш.
Худояш магар то зи модар бизод,
Чуз ин дах дирам чизи дигар надод?
Надониста аз дафтари дин алиф,
Нахонда ба чуз боби «ло янсариф»,
Хур аз кух як руз cap барназад,
Ки он калтабон халкд бар дар назад.
Дар андешаам, то кадомам карим
Аз он сангдил даст гирад ба сим.
Шунид ин сухан пири фаррухниход,
Дурусте ду дар остинаш ниход.
Зар афтод дар дасти афсонагуй,
Бурун рафт аз он чо чу зар тозаруй.
Яке гуфт: «Шайх ин надонй, ки кист?
Бар у, гар бимирад, набояд гирист.
Гадое, ки бар шери нар зин нихад,
Абузайдро асбу фарзин нихад?
Барошуфт обид, ки хомуш бош,
Ту марди забон нести, гуш бош.

88
Агар рост буд, он чй пиндоштам,
Зи халк обруяш нигах доштам.
В-агар шухчашмию солус кард,
Ал©, то напиндорй, афсус кард,
Ки худро нигах доштам обруй
Зи дасти чунон гурбузи ёвагуй.
Баду некро базл1 кунсимузар,
Ки ин касби хайр асту он дафъи шар.
Хунук2 он ки дар сухбати окилон
Биёмузад ахлоки сохибдилон.
Гарат аклу роясту тадбиру хуш,
Ба иззат кунй панди Саъдй ба гуш,
Ки аглаб дар ин шева дорад макол,
На дар чашму зулфу буногушу хол.

ХИКОЯТ
Яке рафту динор аз у сад хазор
Халафбурд3 сохибдиле хушёр.
На чун мумсикон даст бар зар гирифт,
Чу озодагон даст аз у баргирифт.
Зи дарвеш холй набудй дараш,
Мусофир ба мехмонсарой - андараш.
Дили хешу бегона хурсанд кард,
На хамчун падар симу зар банд кард.
Маломаткуне гуфташ: «Эй бодцаст,
Ба як рах парешон макун, хар чй хает.
Ба соле тавон хирман андухтан,
Ба як дам на мардй бувад сухтан.

1Базл - бахшишу эх,сон.


2Хунук - хушбахт.
3Халаф - фарзанд ё пасованди бозмондаи шоиста.
Зару нозу неъмат намонад басе,
Магар к- ин х,икоят нагуфтат касе?
Дар ин рузхо зох,иде бо писар
Шунидам, ки мегуфт: «Чрни падар,
Мучаррадрави1хонапардоз бош,
Чавонмарди дунёбарандоз бош.
Писар пешбин буду корозмой,
Падарро сано гуфт, к- эй некрой,
Чу дар тангдастй надорй шикеб,
Нигах дор вакти фарохй хисеб».
Ба духтар чй хуш гуфт бонуи дех,
Ки рузи наво барги сахтй бинех.
Дама вакт бардор машку сабуй,
Ки пайваста дар дех равон нест чуй.
Ба дунё тавон охират ёфтан,
Ба зар панчаи шер бартофтан.
Ба як бор бар дустон зар мапош,
В-аз осеби душман ба андеша бош.
Агар руй бар хоки пояшнихй,
Чдвобат нагуяд ба дасти тихй.
Худовнди зар барканад чашми дев,
Ба дом оварад Сахри Чиннй2 ба рев3.
Тихидаст дар хубруён мапеч,
Ки бе сим мардум наярзанд хеч.
Ба дасти тихй барнаёяд умед,
Ба зар барканй чашми деви сафед.
В-агар хар чй ёбй, ба каф барнщй,
Кафат вакти хочат бимонад тихй.
Гадоён ба саъйи ту харгиз кавй
Нагарданд, тарсам, ту логар шавй.
1Мучаррадрав - касе, ки аз дунё ва моли он алока баркандааст.
2 Сахри Циннй - девест, ки бо найранг ангуиггарии Сулаймонро
рабуд ва чанде ба чои у нишаст.
Рев - найранг.

90
Чу манноъи хайр1ин хикоят бигуфт,
Зи гайрат чавонмардро par нахуфт.
Парокандадил гашт аз он айбчуй,
Барошуфту гуфт: «Эй парокандагуй,
Маро дастгохе, ки пироман аст,
Падар гуфт: Мероси чадди ман аст.
На эшон ба хиссат2нигах доштанд,
Ба хасрат бимурданду бигзоштанд?
Ба дастам наяфтод моли падар,
Ки баъд аз ман афтад ба дасти писар.
Х,амон бех, ки имруз мардум х(в)аранд,
Ки фардо пас аз ман ба ягмо баранд».
Хуру п^шу бахшою рохат расон,
Нигах ме чй дорй зи бахри касон?
Баранд аз чах©н бо худ асхоби рой,
Фурумоя монад ба хасрат ба чой.
Зару неъмат акнун бидех, к-они туст,
Ки баъд аз ту берун зи фармони туст.
Ба дунё тавонй, ки укбо харй,
Бихар, чони ман, в-арна хасрат барй.
Чунон хурду бахшид, к-ахди назар
Надиданд аз он айн бо у асар.
Ба озодмардй ситудаш касе,
Ки дар рохи хак саъй кардй басе.
Чдвобаш нигар, то чй мардона гуфт,
Ки чандин ситоиш чй гуй, бихуфт!
Хдмегуфт cap дар гиребон хичил,
Чй кардам, ки бар вай тавон бает дил?
Умеде, ки дорам, ба фазли Худост,
Ки бар саъйи худ такя кардан хатост.
Тарикат хамин аст, к-ахли якин
Накукор буданду таксирбин.

1Маноъи хайр - боздоронда аз неки.


2Хиссат - хасисй, фурумоягй.

91
Машоих х д м а шаб дуо хондаанд,
Сахаргох саччода афшондаанд.
Макомоти мардон ба мардй шунав,
На аз Саъдй, аз Сухравардй шунав.
Маро шайхи донои муршид Шихоб,
Ду андарз фармуд бар руи об:
«Яке он ки дар чамъ бадбин мабош,
Дувум он, ки дар нафс х(в)адбин мабош!»
Шунидам, ки бигриста шайх зор,
Чу бархондй оёти асхоби нор1.
Шабе, донам, аз хавли дузах нахуфт,
Ба г^ш омадам субхгохй, ки гуфт:
«Чй будй, ки дузах зи ман пур шудй,
Магар дигаронро рахой будй».
Касе гуйи давлат зи майдон рабуд,
Ки дар банди осоиши халк буд.

ХИКОЯТ
Бизорид вакте зане пеши шуй,
Ки дигар махар нон зи бакколи куй.
Ба бозори гандумфурушон гарой,
Ки ин чавфурушест гандумнамой.
На аз муштарй, к-издихоми магас
Ба як хафта руяш надидаст кас.
Ба дилдорй он мардй сохибниёз
Ба зан гуфт, к-эй равшаной, бисоз!
Ба уммеди мо кулба ин чо гирифт,
На мардй бувад нафь аз у во гирифт.
Рахи некмардони озода гир,
Чу истодай2, дасти афтода гир.

1Аскоби нор - дузахиён.


2Истода - бапой, коим, рост.

92
Бибахшой, к-онон ки марди хакднд,
Харидори дуккони беравнаканд.
Ч,авонмард, агар рост хохй, валист,
Карам пешаи шохи мардон- Алист.

дикоят
Шунидам, кй пире ба рохи Хичоз
Ба хар хутва1кардй ду ракъат намоз.
Чунон гармрав дар тарики Худой,
Ки хори мугелон накандй зи пой.
Ба охир зи васвоси хотирпареш
Писанд омадаш дар назар кори хеш.
Ба талбиси2Иблис дар чох рафт,
Ки натвон аз ин хубтар рох рафт.
Гараш рахмати Хдк; надарёфтй,
Еурураш cap аз чода бартофтй.
Яке хотиф3 аз гайбаш овоз дод,
Ки, эй некбахти муборакнщод!
Мапиндор агар тоате кардай,
Ки нузле бад- ин хазрат овардай.
Бар эхсоне осуда кардан диле,
Бех аз алф ракъат ба хар манзиле.

ХИКОЯТ
Ба сарханги султон чунин гуфт зан,
Ки хез, эй муборак, дари ризк зан.
Бирав, то зи хонат насибе диханд,
Ки фарзандгонат назар бар раханд.

1Хутва - кадам, гом.


2Талбис - фиребу найранг.
3Хотиф - нидодихандаи гайб.

93
Бигуфто: Бувад матбах имруз сард,
Ки султон ба шаб нийяти руза кард.
Зан аз ноумедй cap андохт пеш,
Хдмегуфт бо худ, дил аз фока1реш.
Ки султон аз ин руза гуй чй хост,
Ки ифтори у иди тифлони мост?
Хуранда, ки хайраш барояд зи даст,
Бех аз соимудцахри2дунёпараст.
Мусаллам касеро бувад руза дошт,
Ки дармондаеро дихад нони чошт.
В-агарна чй лозим, ки саъйе барй,
Зи худ бозгирию хам худ х(в)арй.
Хаёлоти нодони хилватнишин
Ба хам баркунад окибат куфру дин.
Сафоест дар обу оина низ,
Валекин сафоро бибояд тамиз.

ХИКОЯТ

Якеро карам буду кувват набуд,


Кафофаш3ба кадри мурувват набуд.
Ки сифла худованди хастй мабод,
Чавонмардро тангдастй мабод.
Касеро, ки химмат баланд уфтад.
Муродаш кам андар каманд уфтад.
Чу селоби резон, ки дар кухсор
Нагирад хаме бар баландй карор.
На дархурди сармоя кардй карам,
Тунукмоя4будй аз ин лочарам.

1Фока - нодорй, тихидасгй.


2Соиммуддаэф - касе, ки доим рузадор аст.
3Кашшоф - он мивдори рузй, ки инсонро бас бошад.
4Тунукмоя - камчиз.

94
Бараш тангдасте ду харфе навишт,
Ки, эй хубфарчоми некусиришт,
Яке даст гирам ба чандин дирам,
Ки чандест, то ман ба зиндон-дарам.
Ба чашм-андараш кадри чизе набуд,
Валекин ба дасташ пашизе набуд.
Ба хасмони бандй фиристод мард,
Ки, эй некномони озодмард,
Бидоред чанде каф аз доманаш,
В-агар мегурезад, замон бар манаш!
В-аз он чо ба зиндонй омад, ки «Хез,
В-аз ин шахр, то пой дорй, гурез!»
Чу гунчишк дар боз дид аз кафас,
Карораш намонд андар он як нафас.
Чу боди сабо з-он заман сайр кард,
На сайре, ки бодаш расидй ба гард.
Гирифтанд холй чавонмардро,
Ки хосил кунй сим ё мардро?
Ба бечорагй рохи зиндон гирифт,
Ки мург аз кафасрафта натвон гирифт.
Шунидам, ки дар хабе чанде бимонд,
На шикват навишту на фарёд хонд.
Замонхо наёсуду шабхо нахуфт,
Бар у порсое гузар карду гуфт:
«Напиндорамат моли мардум х(в)арй,
Чй пеш омадат, то ба зиндон- дарй?»
Бигуфт: «Эй чалиси1муборакнафас,
Нахурдам ба хилагарй моли кас.
Яке нотавон дидам аз банд реш,
Халосаш надидам ба чуз банда хеш.
Надидам ба наздики роям писанд
Ман осудаву дигаре пойбанд».

1Чалис - *амнишин.

95
Бимурд охиру некномй бибурд,
Зих,й зиндагонй, ки номаш намурд.
Тане зиндадил хуфта дар зери гил
Бех, аз олими зиндаи мурдадил.
Дили зинда харгиз нагардад халок,
Тани зиндадил гар бимирад, чй бок.

ХИКОЯТ

Якедарбиёбон саге ташнаёфт,


Бурун аз рамак1дар хаёташ наёфт.
Кулах далв кард он писандидакеш,
Чу хабл2андар он бает дастори хеш.
Ба хидмат миён басту бозу кушод,
Саги нотавонро каме об дод.
Хабар дод пайгамбар аз холи мард,
Ки довар гунохон аз у афв кард.
Ало, гар чафокорй, андеша кун,
Вафо пеш гиру карам пеша кун.
Ки Х,ак бо саге некуй гум накард,
Кучо гум шавад хайр бо некмард?
Карам кун чунон, к-ат барояд зи даст,
Чдхонбон дари хайр бар кас набаст.
Гарат дар биёбон набошад чахе,
Чароге бинех, дар зиёратгахе.
Ба кинтор3зар бахш кардан зи ганч
Набошад чу кироте4аз дастранч.
Барад адр касе бор дархурди зур,
Гарон аст пои малал пеши мур.

1Рамак - ними чон.


2Хдбп - ресмон.
3 Кднтор - микдори вазн.
4К^ирот - микдори вазн.

96
***
Ту бо халк, сахлй кун, эй некбахт,
Ки фардо нагирад Худо бар ту сахт.
Гар аз по дарояд, намонад асир,
Кй афтодагонро бувад дастгир.
Ба озор фармон мадех бар рахй1,
Ки бошад, ки афтад ба фармондихй.
Чу тамкину чохат бувад бардавом,
Макун зур бар марди дарвешу ом.
Ки афтад, ки бо чоху тамкин шавад,
Чу байдак,, ки ногох фарзин шавад.
Насихаппунав, мардуми дурбин
Напошанд дар хеч дил тухми кин.
Худованди хирман зиён мекунад,
Ки бар хушачин cap гарон мекунад.
Натарсад, ки неъмат ба мискин диханд
В-аз он бори гам бар дили ин ниханд.
Басо зурмандо, ки афтода сахт,
Бас афгодаро ёварй кард бахт.
Дили зердастон набояд шикает,
Мабодо, ки рузе шавй зердаст.

ХИКОЯТ

Бинолид дарвеще аз заъфи хол


Бари тундруе худованда мол.
На динор додаш сияхдил, на донг2,
Бар у зад ба сарборй аз тайра3бонг.
Дили соил аз чаври у хун гирифт,
Сар аз гам бароварду гуфт: «Эй шигифт,

’ Рахй - банда.
Донг - шашяки динор ё дирхам.
Тайра - сабукй, хашм.

97
Тавонгар турушруй боре чарост,
Магар менатарсад зи талхии хост?»
Бифармуд кутахназар, то гулом
Бировдаш ба хорию зачри1тамом.
Ба нокардани шукри Парвардгор
Шунидам, ки баргашт аз у рузгор.
Бузургиш cap дар табохй ниход,
Уторид калам дар сиёхй ниход.
Шаковат барахна нишондаш чу сир,
На бораш рахо карду на боргир.
Фишондаш казо бар cap аз фока хок,
Мушаъбидсифат2 кисаву даст пок.
Саропой холаш дигаргуна гашт,
Бар ин мочаро муддате баргузашт.
Гуломаш ба дасти кариме фитод,
Тавонгар дилу дасту равшан ниход.
Ба дидори мискин шуд ошуфтахол,
Чунон шод будй, ки мискин ба мол.
Шабонгах яке бар дараш лукма чует,
Зи сахтй кашидан кадамхош суст.
Бифармуд сохибназар бандаро,
Ки хушнуд кун мардй дармондаро.
Чу наздик бурдаш зи хон бахрае,
Баровард бехештан наърае.
Шикастадил омад барй хоча боз,
Аён карда ашкаш ба дебоча3роз.
Бипурсид солори фархундахуй,
Ки ашкат зи чаври кй омад ба руй?

1Зачр-ранч.
2 Мушаъбвд - шуъбадабоз.
3Дебоча - ин чо ба маънии чехра аст.
Бигуфт: «Андарунам бишурид сахт
Бар ахволи ин пири шуридабахт,
Ки мамлуки вай будам андар кадим,
Худованди амлоку асбобу сим.
Чу кутох шуд дасташ аз иззу ноз,
Кунад дасти хохдш ба дархо дароз.
Бихандиду гуфт: «Эй писар, чавр нест,
Ситам бар кас аз гардиши давр нест.
На он тундруяст бозоргон,
Ки бурдй cap аз кибр бар осмон?
Ман онам, ки он руз аз дар биронд,
Ба рузи манаш даври гетй нишонд.
Нигах кард боз осмон ери ман,
Фуру шуст гарди гам аз руи ман.
Худой ар ба хикмат бибандад даре,
Кушояд ба фазлу карам дигаре.
Басо муфлиси бенаво сер шуд,
Басо кори мунъим сарозер шуд.

дикоят
Яке сирати некмардон шунав,
Агар некбахтию мардонарав.
Ки Шиблй зи хонути1гандумфуруш
Ба дех бурд анбони гандум ба душ.
Нигах кард, муре дар он галла дид,
Ки саргашта хар гушае медавид.
Зи рахмат бар у шаб наёраст хуфт,
Ба маъвои худ бозаш оварду гуфт:
«Мурувват набошад, ки ин мури реш
Пароканда гардонам аз чои хеш».
Даруни парокандагон чамъ дор,
Ки чамъийятат бошад аз рузгор.

1Х,онут - дукон.

99
Чй хуш гуфт Фирдавсии покзод,
Ки рахмат бар он турбати пок бод:
«Маёзор муре, ки донакаш аст,
Ки чон дораду чони ширин х(в)аш аст».
Сияхандарун бошаду сангдил,
Ки хохад, ки муре шавад тангдил.
Мазан бар сари нотавон дасти зур,
Ки рузе ба пояш дарафтй чу мур.
Даруни фурумондагон шод кун,
Зи рузй фурумондагон ёд кун.
Набахшуд бар холи парвона шамъ,
Нигах кун, ки чун сухт дар пеши чамъ.
Гирифтам, зи ту нотавонтар басест,
Тавонотар аз ту хам охир касест.
***
Бибахш, эй писар, к- одамизода сайд
Ба эхсон тавон карду вахшй ба кдйд.
Адуро ба алтоф1гардан бибанд,
Ки натвон буридан ба тег ин каманд.
Чу душман карам бинаду лутфу чуд,
Наёяд дигар хубс2 аз у дар вучуд.
Макун бад, ки бад бинй аз ёрй нек,
Наруяд зи тухми бадй бори нек.
Чу бо дуст душхор гирию танг,
Нахохад, ки бинад туро накшу ранг.
В- агар хоча бо душманон некхуст,
Басе барнаёяд, ки гарданд дуст.

1Алгоф - чамъи лутф, медрубонй.


2Хубс - барЯ.

100
ХИКОЯТ

Ба рал- бар яке пешам омад чавон,


Ба так дар паяш грсфанде давон.
Бад- у гуфтам: «Ин ресмон асту банд,
Ки меояд андар паят гусфанд?»
Сабук тавку занчир аз у боз кард,
Чапу рост придан огоз кард.
Хануз аз паяш тозиён медавид,
Ки чав хурда буд аз кафи марду хед.
Чу боз омад аз айшу шодй ба чой,
Маро диду гуфт: «Эй худованди рой,
На ин ресмон мебарад бо манаш,
Ки эхсон камандест дар гарданаш.
Ба лутфе, ки дидаст, пили дамон
Наёрад хаме хамла бар пилбон».
Бадонро навозиш кун, эй некмард,
Ки саг пос дорад, чу нони ту х(в)ард.
Бар он мард кунд аст дандони юз1,
Ки молад забон бар панираш ду руз.

ХИКОЯТ

Яке рубахе дид бе дасту пой,


Фуру монд дар лутфу сунъи Худой.
Ки чун зиндагонй ба cap мебарад,
Бад-ин дасту пой аз кучо мех(в)арад?
Дар ин буд дарвеши шуридаранг,
Ки шере даромад, шаголе ба чанг.
Шаголи нигунбахтро шер хурд,
Бимонд он чй, рубох аз он сер хурд.

1Юз - чонваре шабехл паланг

101
Дигар руз боз иттифок уфтод,
Ки рузирасон кути рузаш бидод.
Якдш мардро дида бинанда кард,
Шуду такя бар офаринанда кард.
К-аз ин пас ба кунче нишинам чу мур,
Ки рузй нахурданд пилон ба зур.
Занахдон фуру бурд чанде ба чайб,
Ки бахшанда рузй фиристад зи гайб.
На бегона темор хурдаш, на дуст,
Чу чангаш рагу устухон монду пуст.
Чу сабраш намонд аз заифию хуш,
Зи девораш овозе омад ба гуш:
«Бирав, шери дарранда бош, эй дагал,
Маяндоз худро чу рубохи шал.
Чунон саъй кун, к- аз ту монад чу шер,
Чй бошй чу рубах ба вомонда сер?
Чу шер он киро гардане фарбех аст,
Гар афтад чу рубах, саг аз вай бех аст.
Ба чанг ору бо дигарон нуш кун,
На бар фузлаи дигарон гуш кун.
Бихур, то тавонй, ба бозуи хеш,
Ки саъят бувад дар тарозуи хеш.
Чу мардон бибар ранчу рохат расон,
Муханнас хурад дастранчи касон.
Бигир, эй чавон, дасти дарвеши пир,
На худро бияфкан, ки дастам бигир.
Худоро бар он банда бахшоиш аст,
Ки халк; аз вучудаш дар осоиш аст.
Карам варзад он cap, ки магзе дар уст,
Ки дунхимматонанд бемагзу пуст.
Касе нек бинад ба хар ду сарой,
Ки некй расонад ба халки Худой.

102
хикоят
Шунидам, ки мардест покизабум,
Шиносову рахрав дар аксои Рум.
Ману чанд сайёхи сахронавард
Бирафтем косид ба дидори мард.
Сару чашми хар як бибусиду даст,
Ба тамкину иззат нишонду нишаст.
Зараш дидаму заръу шогирду рахт,
Вале бемурувват чу бебар дарахт.
Ба лутфу сухан гармру мард буд,
Вале дегдонаш ачаб сард буд.
Хама шаб набудаш карору хучуъ.1
Зи тасбеху тахлилу моро зи чуъ2.
Сахаргах миён басту дар боз кард,
Хамон лутфу бусидан огоз кард.
Яке буд, ки ширину хуштабъ буд,
Ки §о мо мусофир дар он рабъ3буд.
Маро буса, гуфто, ба тасхиф4дех,
Ки дарвешро туша аз буса бех.
Ба хидмат манех даст бар риши ман,
Маро нон деху кафш бар cap бизан.
Ба исор мардон сабак бурдаанд,
На шабзиндадорони дилмурдаанд.
Хамин дидам аз посбони т&тор,
Дили мурдаву чашми шабзиндадор.
Каромат чавонмардию нондихист,
Маколоти бехуда табли тихист.

1Хучуъ - хобидан.
21Чуъ - гуруснагй.
3 Рабъ - махал, манзил.
4Тасхиф - тагйир додани шакли калимот бо дигар кунонидани чои
нукгахо.

103
К^иёмат касе бинй андар бвдишт,
Ки маънй талаб карду даъвй бидишт.
Ба маънй тавон кард даъвй дуруст,
Дами бекадам такягохест суст.

дикоят
Шунидам дар айёми Дотам, ки буд
Ба хайл - андараш бодпое чу дуд.
Сабосуръате, раъдбонг адхаме1,
Ки бар барк пешй гирифтй хаме.
Ба таг жола мерехт бар куху дашт,
Ту гуфтй, магар абри найсон гузашт?
Яке селрафтори хомуннавард,
Ки бод аз паяш бозмондй чу гард.
Зи авсофи Дотам ба хар марзу бум
Бигуфтанд бархе ба султони Рум,
Ки хамтои у дар карам мард нест,
Чу асбаш ба чавлону новард2нест.
Биёбоннаварде чу киштй бар об,
Ки болои сайраш напаррад укоб.
Ба дастури доно чунин гуфт шох,
Ки даъвй хичолат бувад бе гувох.
Ман аз Дотам он асби тозинажод
Бихохам, гар у макрамат3карду дод.
Бидонам, ки дар вай шукухи мехист,
В-агар рад кунад, бонги табли тихист.
Расуле хунарманду олим ба Тай,
Равон карду дах мард хамрохи вай.

1Адхам - асби сиё*.


2Новард - чанг.
3 Макрамат - лутфу карам.

104
Замин мурдаву абр гирён бар у,
Сабо карда бори дигар чон дар у.
Ба манзилгахи Х,отам омад фуруд,
Баросуд чун ташна бар Зиндаруд.
Симоте1бияфканду асбе бикушт,
Ба доман шакар додашон, зар ба мушт.
Шаб он чо бибуданду рузи дигар
Бигуфт, он чй донист сохдбхабар.
Х,амегуфт Х,отам парешон чу мает,
Ба дандон зи хасрат хамеканд даст.
Ки, эй бахравар мубади некном,
Чаро пеш аз инам нагуфтй паем?
Ман он бодрафтори дулдулшитоб,
Зи бахри шумо душ кардам кабоб,
Ки донистам аз хавли борону сайл,
Нашояд шудан дар чарогохи хайл.
Ба навъе дигар рую рохам набуд,
Ч,уз у бар дари боргохам набуд.
Мурувват надидам дар оини хеш,
Ки мехмон бихусбад дил аз фока реш.
Маро ном бояд дар икдим фош,
Дигар маркаби номвар, гу, мабош.
Касонро дирам доду ташрифу асб,
Табиист ахлоки неку, на касб.
Хабар шуд ба Рум аз чавонмарди Тай,
Хдзор офарин гуфт бар табъи вай.
Зи Х,отам бад- ин нукта розй машав,
Аз ин хубтар мочарое шунав.

1Симот - суфра.

105
ДИКОЯТ

Надонам, кй гуфт ин хдаоят ба ман,


Ки будаст фармондихе дар Яман.
Зи номоварон гуй давлат рабуд,
Ки дар ганчбахшй назираш набуд.
Тавон гуфт уро сахоби карам,
Ки дасташ чу борон фишондй дирам.
Касе номи Дотам набурдй бараш,
Ки савдо нарафтй аз у бар сараш,
Ки чанд аз маколоти он бодсанч?
Ки на мулк дорад, на фармон, на ганч?
Шунидам, ки чашне мулукона сохт,
Чу чанг андар он базм халке навохт.
Дари зикри Дотам касе боз кард,
Дигар кас сано гуфтан огоз кард.
Дасад мардро бар сари кина дошт,
Якеро ба хун хурданаш баргумошт,
Ки то хает Дотам дар айёми ман,
Нахохад ба некй шудан номи ман.
Балочуй рохи бани Тай гирифт,
Ба куштан чавонмардро пай гирифт.
Савоне ба рах пешбоз омадаш,
К-аз у буи унсе фароз омадаш.
Накурую донову ширинзабон,
Бари хеш бурд он шабаш мехмон.
Карам карду FaMхурду пузиш намуд,
Бадандешро дил ба некй рабуд.
Ниходаш сахар буса бар дасту пой,
Ки наздики мо чанд рузе бипой.
Бигуфто: «Наёрам шуд ин чо муким,
Ки дар пеш дорам мухимме азим».
Бигуфт: «Ар нихй бо ман андар миён,
Чу ёрони якдил бикушам ба чон».

106
Ба ман дор, гуфт, эй чавонмард, гущ,
Ки донам чавонмардро пардапуш:
Дар ин бум Дотам шиносй магар?
Ки фархундароясту некусияр?
Сараш подшохи Яман хостаст,
Надонам, чй кин дар миён хостаст?
Гарам рах, намой бад-сн чо, ки уст,
Хдмин чашм дорам зи лутфи ту, дуст!
Бихандид барно, ки Хотам манам,
Сар инак чудо кун ба тег аз танам.
Набояд, ки чун субх, гардад сафед,
Газандат расад, ё шавй ноумед.
Чу Хотам ба озодагй cap ниход,
Чдвонро баромад хуруш аз ниход.
Ба хок-андар афтоду бар пой част,
Гахаш хок бусиду гад пою даст.
Бияндохт шамшеру таркаш нихОд,
Чу бечорагон даст бар каш ниход,
Ки ман гар гуле бар вучудат занам,
Ба наздики мардон на м&рдам, занам.
Ду чашмаш бибусиду дар бар гирифт,
В-аз он чо тарики Яман баргирифт.
Малик дар миёни ду абруи мард
Бидонист холе, ки коре накард.
Бигуфто: «Биё, то чй дорЯ хабар?
Чаро cap набастй ба фитрок-бар?
Магар бар ту номоваре хамла кард?
Наёвардй аз заъф тоби набард?»
Чдвонмарди шотир замин буса дод,
Маликро сано гуфту тамкин ниход,
Ки дарёфтам Хотами номчуй,
Хунарманду хушманзару хубруй.
Ч,авонмарду сохибхирад дидамаш,
Ба мардонагй фавки х(в)ад дидамаш.

107
Маро бори лутфаш дуто кард пушт,
Ба шамшери эхсону фазлам бикушт.
Бигуфт, он чй дид аз карамхои вай,
Шаханшах сано гуфт бар оли Тай.
Фиристодаро дод мухрий1дарам,
Ки мухр аст бар номи Х,отам карам.
Мар уро сазад, гар гувохй диханд,
Ки маънию овозааш хамраханд.
ХИКОЯТ
Шунидам, ки Тай дар замони расул
Накарданд маншури имон кабул.
Фиристод лашкар баширу назир,
Гирифтанд аз эшон гурухе асир.
Бифармуд куштан ба шамшери кин,
Ки нопок буданду нопокдин.
Зане гуфт: «Ман духтари Х,отамам,
Бихохед аз ин номвар хокимам.
Карам кун ба чони ман, эй мухтарам,
Ки мавлои ман буд аз ахли карам».
Ба фармони пайгамбари некрой
Кушоданд занчираш аз дасту пой.
Дар он кавми бокй ниходанд тег,
Ки ронанд селоби хун бедарег.
Ба зорй ба шамшерзан гуфт зан:
«Маро низ бо чумла гардан бизан!
Мурувват набинам рахой зи банд,
Ба танхову ёронам андар каманд».
Хдмегуфту гирён бар ахволи Тай,
Ба самъи расул омад овози вай.
Бибахшуд он кавму дигар ато,
Ки харгиз накард аслгавхар хато.

1Мухрй - кисаи сарбамухри пур аз дирхам.

108
ДИКОЯТ
Зи бунгохл Дотам яке пирмард
Талаб дах, дирамсанг фониз1кард.
Зи ровй чунон ёд дорам хабар,
Ки пешаш фиристод тунге шакар.
Зан аз хайма гуфт: «Ин чй тадбир буд,
Дамон дах дарам хочати пир буд?
Шунид ин сухан номбардори Тай,
Бихандиду гуфт: «Эй дилороми хай!
Гар у дархури хочати хеш хост,
Чдвонмардии оли Дотам кучост?
Чу Дотам ба озодмардй дигар
Зи даврони гетй наёмад магар?
***
Абубакри Саъд, он ки дасти навол2
Нихад химматаш бар дахони суол.
Раиятпанохо, дилат шод бод,
Ба саъят мусулмонй обод бод.
Сар афрозад ин хоки фархундабум
Зи адлат ба иклими Юнону Рум.
Чу Дотам агар нести, коми вай,
Набурдй кас андар чахон номи Тай.
Сано монд аз он номвар дар китоб,
Туро хам сано мондаву хам савоб,
Ки Дотам бад- он ному овоз хост,
Туро саъю чахд аз барои Худост.
Такаллуф бари марди дарвеш нест,
Васият хамин як сухан беш нест.
Ки чандон ки чахдат бувад, хайр кун,
Зи ту хайр монад, зи Саъдй сухун.
1Фониз - халво.
2Навол - атову бахшиш.

109
хикоят
Якеро харе дар гил афтода буд,
Зи савдош хун дар дил афтода буд.
Биёбону борону сармову сайл
Фурухдшта зулмат бар офок зайл1.
Хама шаб дар ин гусса то бомдод
Сакат гуфту нафрину дашном дод.
На душман бираст аз забонаш, на дуст,
На султон, ки ин буму бар з-они уст.
Хазоро худованди он пахддашт
Дар он холи мункар бар у баргузашт.
Щунид ин суханхои дур аз савоб,
На сабри шунидан, на руи чавоб.
Малик шармгин дар хашам бингарист,
Ки савдои ин бар ман аз бахри чист?
Яке гуфт: «Шохо, ба тегаш бизан,
Ки нагзошт касро на марду на зан».
Нигах кард султони олимахал,
Худаш дар бало диду хар дар в а х д л .
Бибахшуд дар холи мискини мард,
Фуру хурд хашми суханхои сард.
Зараш доду асбу кдбо, пустин,
Чй неку бувад мехр дар вакти кин!
Яке гуфташ: «Эй пири беакду хуш,
Ачаб расти аз катл!» Гуфто: «Хамуш,
Агар ман бинолидам аз дарди хеш,
Вай инъом фармуд дарх(в)арди хеш.
Бадиро бадй сахл бошад чазо,
Агар мардй, «ахсин ило ман асо».
1Зайл - доман.

110
ХИКОЯГ
Шунидам, ки магруре аз кибр мает,
Дари хона бар рун соил1бибаст.
Ба кунче фуру монду биншаст мард,
Чигар гарму ох аз тафи сина сард.
Шунидаш яке марди пушидачашм,
Бипурсидаш аз мучиби кину хашм.
фуру гуфту бигрист бар хоки куй,
Ч,афое, к-аз он шахсаш омад ба руй.
Бигуфт: Эй фалон, тарки озор кун,
Як имшаб ба назди ман ифтор кун».
Ба хулку фиребаш гиребон кашид,
Ба хона даровардашу хон кашид.
Баросуд дарвеши равшанниход,
Бигуфт: «Эзадат равшаной диход!»
Шаб аз аз наргисаш катра чанде чакид,
Сахар дида баркарду дунё бидид.
Хикоят ба шахр - андар афтоду чУш,
Ки бедидае дида баркарда душ.
Шунид ин сухан хочаи сангдил,
Ки баргашт дарвеш аз у тангдил.
Бигуфго: «Хикоят кун, эй некбахт,
Ки чун сахл шуд бар ту ин кори сахт?
Кй баркардат ин шамъи гетифуруз?»
Бигуфт: «Эй ситамгори ошуфтаруз!
Ту кутахназар будию сусгрой,
Ки машгул гаштй ба чугд аз хумой.

1Соил - дарёзагар, садавдхох-

111
Ба руи ман ин дар касе кард боз,
Ки кардй ту бар руи вай дар фароз.
Агар буса бар хоки мардон занй,
Ба мардй, ки пеш оядат равшанй.
Касоне, ки пушида чашми диланд,
Хдмоно, к- аз ин тутиё гофиланд».
Чу баргаштадавлат маломат шунид,
Сарангушти хайрат ба дандон газид,
Ки шахбози ман сайди доми ту шуд,
Маро буд давлат, ба номи ту шуд.
Касе чун ба даст оварад чуррабоз,
Фуру бурда чун муш дандони оз?

itie-k

Ало, гар талабгори ахди дилй,


Зи хидмат макун як замон гофилй.
Хуриш дед ба гунчишку кабку хамом1,
Ки як рузат афтад хумое ба дом.
Чу хар гуша тири ниёз афканй,
Умед аст, ногах ки сайде занй.
Дуре хам барояд зи чандин садаф,
Зи сад чуба ояд яке бар хадаф.

хдкоят
Якеро писар гум шуд аз рохила,
Шабонгах бигардид дар кофила.
Зи хар хайма пурсиду хар су шитофт,
Ба торикй он равшаной биёфт.

1Храмом - кабутар.

112
Чу омад бари мардуми корвон,
Шунидам, ки мегуфт бар сорвон:
«Надонй, ки чун рох, бурдам ба дуст?
Х,ар он кас ки пеш омадам, гуфтам, уст».
Аз он ахди дил дар пайи хар касанд,
Ки бошад, ки рузе ба марде расанд.
Баранд аз барои диле борхо,
Хуранд аз барои гуле хорхо.

ХИКОЯТ
Зи точи маликзодае дар мунох1
Шабе лаъле афтод дар санглох.
Падар гуфташ: «Андар шаби тираранг
Чй донй, ки гавхар кадом асту санг?»
Х,ама сангхо пос дор, эй писар,
Ки лаъл аз миёнаш набошад бадар.
Дар у бош, покони шуридаранг
Х,амон чои торику лаъланду санг.
Чу покизанафсону сохибдилон
Баромехтандй або чохилон,
Ба рагбат бикаш бори хар чохиле,
Ки афтй ба сарвакти сохибдиле.
Касеро, ки бо дустй cap х(в)аш аст,
Набинй, ки чун бори душманкаш аст.
Надаррад чу гул чома аз дасти хор,
Ки хун дар дил афтода, хандад чу нор.
Рами чумла хур дар хавои яке,
Мурооти сад кун барои яке.
Гарат хокипоёни шуридасар
Х,акиру факир ояд андар назар,

1Мунох - махалди хобонидани шутурон.

113
Ба мардй, к- аз эшон бадар нест он,
Ба хидмат камар бандашон дар миён.
Ту харгиз мабиншон ба чашмн писанд,
Ки эшон писандидаи Х,ак, басанд.
Касеро, ки наздик заннат бад-уст,
Чй донй, ки сох,ибвилоят х(в)ад уст?
***
Дари маърифат бар касонест боз,
Ки дархост бар руи эшон фароз.
Басо талхайшони талхичашон,
Ки оянд дар хулла1доманкашон.
Бибусй, гарат аклу тадбир хает,
Маликзодаро дар навохона даст,
Ки рузе бурун ояд аз шахрбанд,
Баландит бахшад, чу гардад баланд.
Масузон дарахти гул андар хариф2,
Ки дар навбахорат намояд зариф.

ХИКОЯТ
Яке закраи харч кардан надошт,
Зараш буду ёрои х(в)ардан надошт.
На хурдй, ки хотир баросоядаш,
На додй, ки фардо ба кор оядаш.
Шабу руз дар банда зар буду сим,
Зару сим дар банда марди лайм.
Бидонист рузе писар дар камин,
Ки мумсик кучо карда зар дар замин.
Зи хокаш бароварду бар бод дод,
Шунидам, ки санге дар он чо ни*од.

1Хулла - либоси фохир.


2Хариф - тирамо*.
Чдвонмардро зар бакое юышрд.
Ба як дасташ омад, ба дигар бих(в)ард,
К-аз ин камзане буд нопокрав,
Кулохаш ба бозору майзар1гарав.
Нихода падар чанг дар нойи хеш,
Писар чангию ной оварда пеш.
Падар зору гирён хама шаб нахуфт,
Писар бомдодон бихандиду гуфт:
«Зар аз бахри хурдан бувад, эй падар,
Зи бахри ниходан чй сангу чй зар.
Зар аз санги хоро бурун оваранд,
Ки бо дустону азизон х(в)аранд».
Зар андар кафи марди дунёпараст
Х,ануз, эй бародар, ба санг андар аст.
Чу дар зиндагонй будй бо иёл,
Гарат марг хоханд, аз эшон манол.
Чу хашм орй, он гах хуранд аз ту сер,
Ки аз бом панчах газ афтй ба зер.
Бахили тавонгар ба динору сим
Тилисмест болои панче муким.
Аз он солхо мебимонад зараш,
Ки гардад тилисме чунин бар сараш.
Ба санги ачал ногахаш бишкананд,
Ба осудагй ганч кисмат кунанд.
Пас аз бурдану гирд кардан чу мур
Бихур пеш аз он, к-ат хурад кнрми гур.
Суханхои Саъдй мисол асту панд,
Ба кор оядат, гар шавй корбанд.
Дарег аст, аз ин руй бартофтан,
К-аз ин руй давлат тавон ёфтан.

1Майзар - либоси зер.

115
ХИКОЯТ
Ч^авоне ба донге карам карда буд,
Таманнои пире бароварда буд.
Ба чурме гирифт осмон ногахаш,
Фиристод султон ба куштангадаш.
Такопуи туркону гавгои ом
Тамошокунон бар дару кую бом,
Чу дид андар ошуб дарвеши пир
Чдвонро ба дасти халоик асир,
Дилаш бар чавонмарди мискин бихаст,
Ки боре дил оварда будаш ба даст.
Баровард зорй, ки султон бимурд,
Чдхон монду хуи писандида бурд.
Ба хамбар хамесуд дасти дарег,
Шуниданд туркони охихтатег1.
Ба фарёд аз эшон баромад хуруш,
Тапончазанон бар сару рую душ.
Пиёда ба cap то дари боргох
Давиданду бар тахт диданд шох.
Чдвон аз миён рафту бурданд пир,
Ба гардан бари тахти султон асир.
Ба хавлаш бипурсиду хайбат намуд,
Ки марги манат хостан бар чй буд?
Чу нек аст хуи ману росгй,
Бади мардум ехир чаро хостй?
Баровард пири диловар забон,
Ки, эй халаддаргуши хукмат чахон!
Ба кавли дуруге, ки султон бимурд,
Намурдаю бечорае чон бибурд.
Малик з-ин хикоят чунон баршукуфт,
Ки чизаш бибахшуду чизе нагуфт.

1Охехта - баркашида.

116
В-аз ин чониб афтону хезон чавон
Хдмерафт бечора хар су давон.
Яке гуфташ аз чорсуи насос:
«Чй кардй, ки омад ба чонат халос?»
Ба гушаш фурУ гуфт, к-эй хушманд,
Ба чоне зи донге рахидам зи банд».
Яке тухм дар хок аз он менщад.
Ки рузи фурумондагй бар дихад.
Ч,аве боздорад балое дурушт,
Асое, шунидй, ки Авче бикушт?
Хддиси дуруст охир аз Мустафост:
Ки бахшоишу хайр дафъи балост.
Адуро набинй дар ин буква пой,
Ки Бубакри Саъд аст кишвархудой.
Бигир, эй чаконе ба рун ту шод,
Чахоне, ки шодй бар рун ту бод.
Кас аз кас ба даври ту боре набурд,
Гуле дар чаман чаврн хоре набурд.
Туй сояи лутфи хак бар замин,
Паямбарсифат разрлат-ул-оламин.
Туро кадр агар кас надонад, чй гам?
Шаби кадрро менадонанд хам.

хикоят
Касе дид сахрои махшар ба хоб,
Миси тафта рун замин з-офгоб.
Хаме бар фалак шуд зи мардум хуруш,
Димог аз тапиш мебаромад ба чуш.
Яке шахе аз ин чумла дар сояе
Ба гардан-бар аз хулд пирояе,
Бипурсид, к-эй мачпнеорой мард!
Кй буд андар ин мачлисат поймард?»

117
Разе доштам бар дари хона, - гуфт, -
Ба соя-дараш некмарде бихуфт.
Дар ин вакти навмедй он марди рост
Гунохам зи додори довар бихост,
Ки ё Раб, бар ин банда бахшокше,
К-аз у дидаам вакте осоише.
Чй гуфтам, чу хал кардам ин розро,
Башорат худованда Шерозро,
Ки чумхур дар сояи химматаш
Мукиманду бар суфран неъматаш.
Дарахтест марди карам бордор,
В-аз у бигзарй, хезумя кухсор.
Хдтабро1агар теша бар пай зананд,
Дарахти барумандро кай зананд?
Басе пой дор, эй дарахти хунар,
Ки хам мем доршо хам соявар.
***
Бигуфтем дар боби эхсон басе,
Валекин на шарт аст бо хар касе.
Бихур мардумозорро хуну мол,
Ки аз мурги бад канда бех парру бол.
Якеро, ки бо хочаи туст чанг,
Ба дасташ чаро медихй чубу санг?
Барандоз бехе, ки хор оварад,
Дарахт© бнпарвар, ки бор оварад.
Касеро бидех пояи мехтарон,
Ки бар кехтарон cap надорад гарон.
Мабахшой, бар хар кучо золимест,
Ки рахмат бар у, чавр бар олимест.

1Хдтаб - х,еэум.

118
Чдхонсузро кушта бехтар чарог,
Яке бех дар оташ, ки халке ба дог.
Хар он кас, ки бар дузд рахмат кунад,
Ба бозуи худ корвон мезанад.
Ч,афопешагонро бидех cap ба бод,
Ситам бар ситампеша адл асту дод.

хикоят
Шунидам, ки марде гами хона х(в)ард,
Ки занбур бар сакфи у лона кард.
Занаш гуфт: «Аз инон чй хохй, макан,
Ки мискин парешон шаванд аз ватан».
Бишуд марди нодон паси кори хеш,
Гирифтанд як руз занро ба неш.
Зани бехирад бар дару бому куй
Хамекард фарёду мегуфт: «Шуй!»
Макун руй бар мардум, эй зан, туруш,
Ту гуфтй, ки занбури мискин макуш.
Касе бо бадон некуй чун кунад,
Бадонро тахаммул бад афзун кунад.
Чу андар cape бинЯ оэори халк,
Ба шамшери тезаш биёзор халк.
Саг, охир, кй бошад, ки хонаш ниханд?
Бифармой, то устухонаш двданд.
Чй неку задаст ин масал пири дех:
«Сутури лагадзан гаронбор бех!»
Агар некмардй намояд асас,
Наёрад ба шаб хуфтан аз дузд кас.
Наю найза дар халкаи корзор
Бакиматтар аз найшакар сад хазор.
На хар кас сазовор бошад ба мол,
Яке мол хохдд, яке гушмол.

119
Чу гурба навозй, кабутар барад,
Чу фарбех, кунй гург, Юсуф дарад.
Биное, ки мухкам надорад асос,
Баландаш макун, гар кунй, з-у харос..
***
Чй хуш гуфт Бадроми сахронишин,
Чу якрони тавсан задаш бар замин:
Дигар асбе аз галла бояд гирифт,
Ки rap cap кашад, боз шояд гирифт.
Ба банд, эй писар, Дачла дар об кост,
Ки суде надорад, чу селоб хост.
Чу гурги хабис омадат дар каманд,
Бикуш, в-арна дил баркан аз гусфанд.
Аз Иблис х д р г и з наёяд сучуд,
На аз бадгухар некуй дар вучуд.
Бадандешро чоху фурсат мадех,
Аду дар чаху дев дар шиша бех.
Магу, шояд ин мор куштан ба чуб,
Чу cap зери санги ту дорад, бикуб,
Кдламзан, ки бад кард бо зердаст,
К,алам бехтар уро ба шамшер даст.
Мудаббир, ки конуни бад менихад,
Туро мебарад, то ба дузах дихад.
Магу, мулкро ин мудаббир бас аст,
Мудаббир махонаш, музаввир кас аст.
Саъид оварад кавли Саъдй ба чой,
Ки тартиби мулк асту тадбири рой.

120
БОБИ СЕВУМ
ДАР ШИКУ МАСТИК) ШУР
Хушо вакти шуридагони гамаш,
Агар захм бинанду гар мархамаш.
Гадоёне аз подшохй нафур1,
Ба уммед андар гадой сабур.
Дамодам шароби алам даркашанд,
В-агар талх бинанд, дам даркашанд.
Балои хумор аст дар айши мул,
Силахдор хор аст бо шохи гул.
На талх аст сабре, ки бар ёди уст,
Ки талхй шакар бошад аз дасти дуст.
Маломаткашонанд мастони ёр,
Сабуктар барад уштури мает бор.
Асираш нахохад рахой зи банд,
Шикораш начуяд халос аз каманд.
Салотини узлат, гадоёни хай,
Манозилшиносони гумкардапай,
Ба сарвакташон халк рах кай баранд,
Ки чун оби хайвон ба зулмат-даранд?
Чу Байтулмукадцас-дарун пуркибоб2
Радо карда девори берун хароб.
Чу парвона оташ ба худ дарзананд,
На чун кирми пила ба худ бартананд.
Дилором дар бар дилоромчуй,
Лаб аз ташнагй хушк бар тарфи чуй.
Нагуям, ки бар об кодир наянд,
Ки бар шотии3Нил мустаскиянд.

1Нафур - гурезанда, рамавда.


2Кибоб - кубба.
3Шотй - СОХ.ИЛ.
***

Typo нищи хамчун худе з-обу гил


Рабояд хаме сабру ороми дил.
Ба бедорияш фитна бар хадду1хол,
Ба хоб-андараш пойбанди хаёл.
Ба сидкаш чунон cap нихй дар кадам,
Ки бинй чахон бо вучудаш адам.
Чу дар чашми шохид наёяд зарат,
Зару хок яксон намояд барат.
Дигар бо касат дарнаёяд нафас.
Ки бо у намонад дигар чои кас.
Ту гуй, ба чашм-андараш манзил аст,
В-агар дида бар хам нихй, дар дил аст.
На андеша аз кас, ки расво шавй,
На кувват, ки як дам шикебо шавй,
Гарат чон бихохад, ба лаб барнихй,
В-арат тег бар cap нихад, cap нихй.
Чу ишке, ки бунёни он бар хавост,
Чунин фитнаангезу фармонравост,
Ачаб дорам аз соликони тарик,
Ки бошанд дар бахри маънй гарик.
Ба савдои чонон зи чон муштагил,
Ба зикри хабиб аз чахон муштагил.
Ба ёди Х,ак аз халк бигрехта,
Чунон масти сокй, ки май рехта.
Нашояд ба дору даво кардашон,
Ки кас мутталиъ нест бар дардашон.
Аласт аз азал хамчуноншон ба гуш,
Ба фарёди «колу бало» дар хуруш.
Гурухе амалдори узлатнишин,
Кддамхои хокй, дами оташин.

1Хад - рухсора, гуна.

122
Ба як наъра кухе зи чо баркананд,
Ба як нола шахре ба хам барзананд.
Чу боданд пинхону чолокпуй,
Чу санганд хомушу тасбехгуй.
Сахархо бигирянд чандон, ки об
ФурУ шуяд аз дидашон кухди1хоб.
Фарас кушта, азбаски шаб рондаанд,
Сахаргах хурушон, ки вомондаанд.
Шабу руз дар бахри савдову суз,
Надонанд аз ошуфтагй шаб зи руз.
Чунон фитна бар хусни суратнигор,
Ки бо хусни сурат надоранд кор.
Надоданд сохибдилон дил ба пуст
В-агар аблахе дод, бемагз уст.
Майи сирфи вахдат касе нуш кард,
Ки дунёву укбо фаромуш кард.

ХИКОЯТ
Шунидам, ки вакгге гадозодае
Назар дошт бо подшозодае.
Х,амерафту мепухт савдои хом,
Хаёлаш фуру бурда дандон ба ком.
Зи майдон-ш холЯ набудй чу мил,
Хама вакт пахдуи асбаш чу пил.
Дилаш хун шуду роз дар дил бимонд,
Вале пояш аз гиря дар гил бимонд.
Ракибон хабар ёфтандаш зи дард,
Дигарбора гуфтандаш: «Ин чо магард!»
Даме рафту ёд омадаш руи дуст,
Дигар хайма зад бар сари куи дуст.

1Кухл-сурма.

123
Гуломе шикасташ сару дасту пой,
Ки боре нагуфтемат, эдар мапой?
Дигар рафту сабру кдрораш набуд,
Шикебой аз руи ёраш набуд.
Магасвораш аз пеши шаккар ба чавр
Бирондандию бозгаштй ба фавр.
Касе гуфташ: «Эй шухи девонаранг,
Ачаб сабр дорй ту бар чубу санг?»
Бигуфт: «Ин чафо бар ман аз дасти уст,
На шарг аст нолидан аз дасти дуст.
Ман инак дами дустй мезанам.
Гар у дуст дорад в-агар душманам.
Зи ман сабр бе у таваккуъ мадор,
Ки бо у дам имкон надорад карор.
На неруи сабрам, на чои ситез,
На имкони будан, на пои гурез.
Магу: з-ин дари боргад cap битоб,
В-агар cap чу мехам нидад дар таноб.
На парвона чон дода дар пои дуст?
Бед аз зинда дар кунчи торик уст.
Бигуфт: «Ар хурй захми чавгони уй?»
Бигуфто: «Ба пояш дарафтам чу гуй».
Бигуфто: «Сарат гар бибуррад ба тег?»
Бигуфт: «Ин кадар набвад аз вай дарег.
Маро худ зи cap нест чандон хабар,
Ки точ аст бар торакам, ё табар.
Макун бо мани ношикебо итеб,
Ки дар иищ сурат набандад шикеб1.
Чу Яъкубам ар дида гардад сафед,
Набуррам зи дидори Юсуф умед.
Якеро, ки cap хуш бувад бо яке,
Наёзорад аз вай ба дар андаке».

1Шикеб - сабр.

124
Рикобаш бибусид рузе чавон,
Барошуфту бартофт аз вай инон.
Бихандиду гуфто: «Инон бармапеч,
Ки султон инон барнапечад зи хеч».
Маро бо вучуди ту хастй намонд,
Ба ёди туам худпарастй намонд.
Тарам чурм бинй, макун айби ман,
Туй cap бароварда аз чайби ман.
Бад-он захра дастат задам дар рикоб,
Ки худро наёвардам андар хдсоб.
Кашидам налам бар сари номи хеш,
Ниходам кддам бар сари коми хеш.
Маро худ кушад тири он чашми мает,
Чй хочат, ки орй ба шамшер даст?
Ту оташ ба най дарзану даргузар,
Ки на хушк дар беша монад, на тар.

ХИКОЯТ

Шунидам, ки бар ладни хунёгаре


Ба ракс-андар омад парипайкаре.
Зи дилхои шурида пироманаш
Гирифт оташи шамъ дар доманаш.
Парокандахотир шуду дарднок,
Яке гуфташ: «Аз дустдорон чй бок?
Туро оташ, эй дуст, доман бисухт,
Маро худ ба якбора хирман бисухт.
Агар ёрй, аз хештан дам мазан,
Ки игарк аст бо ёру бо хештан».

125
ХИКОЯТ
Чунин дорам аз пири донанда ёд,
Ки шуридае cap ба сахро ниход.
Падар дар фирокдш на хурду на хуфт,
Писарро маломат бикарданду гуфт:
«Аз он гах ки ёрам каси хеш хонд,
Дигар бо касам ошной намонд.
Ба хаккаш, ки то хак чамолам намуд,
Дигар хар чй дидам, хаёлам намуд».
Нашуд гум, ки руй аз халоик битофт,
Ки гумкардаи хешро бозёфт.
Парокандагонанд зери фалак,
Ки хам дад тавон хондашон, хам малак.
Зи ёди малик чун малак н-ораманд,
Шабу руз чун дад зи мардум раманд.
К^авибозувонанду кутохдаст,
Хирадманду шайдову хушёру мает.
Гад осуда дар гушае хиркадуз,
Гах ошуфта дар мачлисе хиркасуз,
На савдои худшон, на парвои кас,
На дар кунчи тавхидашон чои кас.
Парешидааклу парокандахуш,
Зи кавли насихатгар оганда гуш.
Ба дарё нахохад шудан бат гарик,
Самандар1чй донад азоби харик?
Тихидаст мардони пурхавсала,
Биёбоннавардони бекофила,
Азизони пушида аз чашми халк,
На зуннордорони пушидадалк,
Надоранд чашм аз халоик хшеанд,
Ки эшон писандидаи Дак басанд.

1Самандар - мурге, ки дар оташ зияд.

126
Пур аз меваву соявар чун разанд,
На чун мо сияхкору азракразанд.
Ба худ cap фуру бурда х д м ч у н садаф,
На монанди дарё бароварда каф.
На мардум дамин устухонанду пуст,
На хар сурате чони маънй дар уст.
На султон харидори хар бандаест,
На дар зери х,ар жандае зиндаест.
Агар жола хар катрае дур шудй,
Чу хармухра бозор аз у пур шудй.
Чу хоре ба худ барнабанданд пой,
Ки мухкам равад пои чубин зи чой.
Хдрифони хилватсарои аласт
Ба як чурьа то нафхаи сур мает.
Ба тег аз гараз барнагиранд чанг,
Ки пархезу ишк, обгина-сту санг.

дикоят
Яке шохиде дар Самарканд дошт,
Ки гуй ба чои самар кднд дошт.
Чдмоле гарав бурда аз офтоб,
Зи шухиш бунёди такро хароб.
Таолаллах аз хусн то гояте,
Ки пиндорй аз рахмат аст ояте.
Х,амерафтию дидахо дар паяш,
Дили дустон карда чон бар хаяш.
Назар кардй он дуст дар вай нихуфт,
Нигах кард боре ба тундию гуфт,
Ки, эй хирасар, чанд пуй паям?
Надонй, ки ман мурги домат наям?
Гарат бори дигар бибинам, ба тег
Чу душман бибуррам сарат бедарег!

127
Касе гуфташ: «Акнун сари хеш гир,
Аз ин сахдтар матлабе пеш гир.
Напиндорам, ин ком хосил кунй,
Мабодо, ки чон дар сари дил кунй».
Чу мафтуни содик маломат шунид,
Ба дард аз дарун нолае баркашид,
Ки бигзор, то захми теги халок
Бигалтонадам лоша дар хуну хок!
Магар пеши душман бигуянду дуст,
Ки ин куштаи дасту шамшери уст.
Намебинам аз хоки куяш гурез,
Ба бедод, гу, обруям бирез.
Маро тавба фармой, эй худпараст,
Туро тавба з-ин гуфта авлотар аст.
Бибахшой бар ман, ки хар ч-у кунад,
В-агар касди хун аст, неку кунад
Бисузонадам хар шабе оташаш,
Сахар зинда гардам ба буи х(в)ашаш.
Агар мирам имруз дар куи дуст,
К^иёмат занам хайма пахлуи дуст.
Мадех, то тавонй, дар ин чанг пушт,
Ки зинда-ст, Саъдй, ки ишкаш бикушт.
Яке ташна мегуфту чон месупурд,
Хунук некбахте, ки дар об мурд.
Бад-у гуфт ноболиге, к-эй ачаб,
Чу мурдй, чи серобу чи хушклаб!
Бигуфто: «На охир дахон тар кунам,
Ки то чони ширин-ш дар cap кунам?
Фитад ташна дар обдони амик,
Ки донад, ки сероб мирад гарик,
Агар ошикй, домани у бигир,
В-агар гуядат: «Ч^он бидех!» Гу: «Бигир!»

128
Бихишти таносонй он гах х(в)арй,
Ки бар дузахи нести бигзарй.
Дили тухмкорон бувад ранчкаш.
Чу хирман барояд, бихусбанд х(в)аш.
Дар ин мачлис он кас ба коме расид,
Ки дар даври охир ба чоме расид.

ХИКОЯТ
Чунин накд дорам зи мардони рох,
Факирони мунъим, гадоёни шох,
Ки пире ба дарюза щуд бомдод,
Дари масчиде диду овоз дод.
Яке гуфташ: «Ин хонаи халк нест,
Ки чизе дихандат ба шухй, маист».
Бад-у гуфт: «Ин хонаи кист пас,
Ки бахшоишаш нест бар холи кас?»
Бигуфто: «Хамуш, ин чй лафзи хатост?
Худованди хона худованди мост!»
Нигах кард, кандилу мехроб дид,
Ба суз аз чигар наърае баркашид,
Ки хайф аст аз ин чо фаротар шудан,
Дарег аст махрум аз ин дар шудан.
Нарафтам ба махрумй аз хеч куй,
Чаро аз дари Хдк шавам зардруй?
Х,ам ин чо кунам дасти хохиш дароз,
Ки донам, нагардам тихидаст боз.
Шунидам, ки соле мучовир нишаст
Чу фарёдхохон бароварда даст.
Шабе пои умраш фуру шуд ба гил,
Тапидан гирифт аз заифиш дил.
Сахар бурд шахсе чароге ба cap,
Рамак дид аз у чун чароги сахар.

129
Хдмегуфт гулгулкунон аз фарах.
Ва ман дакка бобалкарим анфатах,.
Талабгор бояд сабуру хамул1,
Ки нашнидаам кимиёгар малул.
Чй зархо ба хоки сия* даркунад,
Ки бошад, ки рузе мисе зар кунад.
Зар аз бахри чизе харидан накуст,
Находи харидан бех аз нози дуст.
Гар аз дилбаре дил ба танг оядат,
Дигар гамгусоре ба чанг оядат.
Мабар талхайшй зи руи туруш,
Ба оби дигар оташаш бозкуш.
Вале гар ба хубй надорад назир,
Ба андак дилозор таркаш магир.
Тавон аз касе дил бипардохтан,
Ки донй, ки бе у тавон сохтан.

хикоят
Шунидам, ки пире шабе зинда дошт,
Сахар дасти хочат ба Х,ак, барфарошт.
Яке хотиф андохт дар гущи пир,
Ки бехосилй, рав, сари хеш гир!
Бар ин дар дуои ту макбул неет,
Ба хорй бирав, ё ба зорй биист.
Шаби дигар аз зикру тоат кахуфт,
Муриде зи холаш хабар ёфт, гуфт:
«Чу дидй, к-аз он руй бастасг дар,
Ба бехосилй саъй чандин мабар».
Ба дебоча - бар ашки ёкутфом
Ба хасрат бибориду гуфт: «Эй гулом,
Ба навмедй он гах бигардидаме
Аз ин рах, ки рохе дигар дидаме.

1)^амул - ботахдммул, босабр.

130
Мапиндор, гар вай инон баршикаст,
Ки ман боздорам зи фитрок даст.
Чу хохднда махрум гашт аз даре,
Чй гам, гар шиносад дари дигаре?
Шунидам, ки рохам дар ин куй нест,
Вале хеч рохи дигар руй нест».
Дар ин буд cap дар замини фидо,
Ки гуфтанд дар гуши чонаш нидо:
«К,абул аст, агарчи хунар несташ,
Ки чуз мо панохе дигар несташ».
Яке дар Нишопур, донй, чй гуфт,
Чу фарзандаш аз фарзи хуфтан бихуфт:
«Таваккуъ мадор, эй писар, гар касй,
Ки бе саъй харгиз ба чое расй?»
Сумайлон1чу бар менагирад кддам,
Вучудест беманфиат чун адам.
Тамаъ дор суду битарс аз зиён,
Ки бебахра бошанду форнгзнён.

ХИКОЯТ
Шикоят кунад наварусе чавон
Ба пире зи домоди номехрбон,
Ки мапсанд чандин, ки бо ин писар
Ба талхй равад рузгорам ба cap.
Касоне, ки бо мо дар ин манзиланд,
Набинам, ки чун ман парешондиланд.
Зану мард бо *ам чунон дустанд,
Ки гуй ду магзу яке пустанд.
Надидам дар ин муддат аз шуи ман,
Ки боре бихандид дар руй ман.

1Сумайлон - касе, ки чашмашро кандаавд, кудрати рох рафтан


надорад.

131
Шунид ин сухан пири фархундафол,
Сухандон бувад шрди деринасол.
Яке посухаш дод ширину х(в)аш,
Ки гар хубруяст, бораш бикащ.,
Дарег аст, руй аз касе тофтан; ;
Ки дигар нашояд чун у ёфтан.
Ризо дех ба фармони Х,ак бандавор,
Ки чун у набинй худовандгор.
Чаро cap кашй з-он, ки rap cap кашад,
Ба харфи вучудат калам даркашад.
Якам руз бар бандае дил бисухт,
Ки мегуфту фармондихаш мефурухт:
Туро банда аз ман бех афтад басе,
Маро чун ту дигар наяфтад касе».

ХИКОЯТ

Табибе паричехра дар Марв буд,


Ки дар боги дил коматаш сарв буд.
На аз дарди дилхои решаш хабар,
На аз чашми бемори хешаш хабар.
Хдкоят кунад дардманде гариб,
Ки хуш буд чанде сарам бо табиб.
Намехостам тандурустии хеш,
Ки дигар наёяд табибам ба пеш.
Басо акди зуровари чирадаст,
Ки савдои ишкаш кунад зердаст.
Чу савдо хирадро бимолид гуш,
Наёрад дигар cap баровард хуш.

132
диксшт
Яке тайфи оханин рост кард,
Ки So шер зуровар® хост кард.
Чу шйрин ба сарпанча дар худ кашид,
Дйгар зур дар панчаи худ надид.
Яке гуфташ: «Охир, чй хусбй чу зан?
Ба сарпанчаи оханинаш бизан!»
Шунидам, ки мискин дар он зер гуфт:
.«Нашояд бад-ин панча бо шер гуфт».
Чу бар акди доно шавад иищ чир,
Дамон панчаи оханин асту шер.
Ту дар панчаи шери мардавжанй,
Чй судат кунад панчаи оханй?
Чу ишц омад, аз акл дигар магуй,
Ки дар дасти чавгон асир аст гуй.

дикоят
Миёни ду амзода васлат фитод,
Ду хуршедсимои мехтарнажод.
Якеро багоят х(в)аш афтода буд,
Дигар нофиру саркаш афтода буд.
Яке хулку лутфи паривор дошт,
Яке руй дар руи девор дошт.
Яке хештанро биёростй,
Дигар марги хеш аз Худо хостй.
Писарро нишонданд пирони дех,
Ки мехрат бар у нест, махраш бидех-

133
Бихандиду гуфто: «Ба сад гусфанд
Тагобун1набошад рахой зи банд».
Ба нохун паричехра меканд пуст,
Ки харгиз бад-ин кай шикебам зи дуст.
На сад гусфандам, ки сесад хазор
Набояд ба нодидани руи ёр.
Туро хар чн машгул дорад зи дуст,
Агар рост хохй, дилоромат уст.
Яке пеши шуридахоле набишт,
Ки дузах таманно кунй, ё бихишт?
Бигуфто: «Мапурс аз ман ин мочаро,
Писандидам он-ч у хшсандад маро».

ХИКОЯТ
Ба Мачнун касе гуфт, к-эй некпай,
Чй будат, ки дигар наёй ба Х,ай?
Магар дар сарат шури Лайлй намонд?
Хаёлат дигар гашту майле намонд?»
Чу бишнид, бечора бигрист зор,
Ки, эй хоча, дастам зи доман бидор!
Маро худ диле дардманд асту реш,
Ту низам намак бар чарохат мареш!
На дурй далели сабурй бувад,
Ки бисёр дурй зарурй бувад».
- Бигуфт: «Эй вафодори фархундахуй,
Паёме, ки дорй ба Лайлй, бигуй».
Бигуфто: «Мабар номи ман пеши дуст,
Ки хайф аст номи ман, он чо ки уст.

1Тагобун - зиён.

134
ХИКОЯТ
Яке хурда бар шохи Еазнин гирифт,
Ки хусне надорад Аёз, эй шигифт!
Гулеро, ки на ранг бошад, на буй,
Гариб аст савдои булбул бар уй.
Ба Махмуд гуфт ин хикоят касе,
Бипечид аз андеша бар худ басе,
Ки ицщи ман, эй хоча, бар хуи уст,
На бар кадду болои некуи уст.
Шунидам, ки дар тангное шутур
Бияфтоду бишкаст сандуки дур.
Ба яшо малик остин барфишонд
В-аз он чо ба таъчил маркаб биронд.
Саворон пайи дурру марчон шуданд,
Зи султон ба яшо парешон шуданд.
Намонд аз вушокони1гарданфароз
Касе дар кафои малик чуз Аёз.
Нигад кард, к-эй дилбари печ-печ,
Зи ягмо чй овардаЯ? Гуфт: «Х,еч
Ман андар кафои ту метохтам,
Зи хидмат ба неъмат напардохтам»,
Гарат курбате хает дар боргох,
Ба хилъат машав гофил аз подшох.
Хилофи тарикат бувад, к-авлиё
Таманно кунанд аз Худо чуз Худо.
Гар аз дуст хашмат ба эхеони уст,
Ту дар банда хешй, на дар банда дуст.
Туро то дахан бошад аз хирс боз,
Наёяд ба гуши дил аз гайб роз.
Х,акикат сароест ороста,
Х,авову хавас гарди бархоста.

1Вушкон - FynOMOH.

135
Набинй, ки чое ки бархост гард,
Набинад назар, гарчи биност мард.

ДИКОЯТ

Кдзоро ману пире аз Форёб


Расидем дар хоки Магриб ба об.
Маро як дирам буд, бардоштанд
Ба киштию дарвеш бигзоштанд.
Сиёхон биронданд киштй чу дуд,
Ки он нохудо нохудотарс буд.
Маро гиря омад зи тимори чуфт,
Бар он гиря ках-к;ах бихандиду гуфт:
Махур гам барои ман, эй пурхирад,
Маро он кас орад, ки киштй барад,
Бигустард саччода бар руи об,
Хаёл аст, пиндоштам, ё ба хоб?
Зи мадхушиям дида он шаб нахуфт,
Нигах бомдодон ба ман карду гуфт:
«Ту лангй, ба чуб омадй, ман ба пой,
Туро киштй оварду моро Худой».
Чаро ахди маънй бад-ин награванд,
Ки абдол1дар обу оташ раванд.
На тифле, к-аз оташ надорад хабар,
Нигах дорадаш модари мехрвар?
Пас онон, ки дар вачд мустагракднд,
Шабу руз дар айни хифзи Даканд.
Нигах дорад аз тоби оташ Халил
Чу тобути Мусо зи гаркоби Нил.

1Абдол - мардони Худо, орифони баргузвда.

136
Чу кудак ба дасти шиновар-дар аст,
Натарсад в-агар Дачла пахдовар аст.
Ту бар руи дарё кадам чун занй
Чу мардон, ки бар хушк тардоманй?!
• k itit

Рахи акл чуз печ дар печ нест,


Бари орифон чуз Худо хеч нест.
Тавон гуфтан ин бо хакоиншинос,
Вале хурда гиранд ахли киёс,
Ки пас, осмону замин чистанд?
Банй одаму дому дад кистанд?
Писандида пурсидаш, эй хушманд,
Бигуям чавобат, гар ояд писанд*
Ки хомуну дарёву ку*у фалак,
Пари в-одамизоду деву малак-
Хама, хар чй хастанд, аз он камтаранд,
Ки бо хастияш номи хастй баранд.
Азим аст пеши ту дарё ба мавч,
Баланд аст хуршеди тобон ба авч,
Вале ахли сурат кучо пай баранд,
Ки арбоби маънй ба мулке - даранд,
Ки гар офтоб аст, як зарра нест
В-агар хафт дарёст, як натра нест.
Чу султони иззат алам баркашад.
Чахон cap ба чайби адам даркашад.
ХИКМАТ

Раиси дехе бо писар дар рахе


Гузаштанд бар калби шоханшаде
Писар човушон диду тегу табар,
К^абохои атлас, камархои зар.

137
Ялони камондори нахчирзан,
Еуломони таркашкаши тирзан.
Яке дар бараш парниёнй цабох,
Яке бар сараш хусравонй кулох.
Писар, к-он хама шавкату поя дид,
Падарро багоят фурумоя дид,
Ки холаш бигардиду рангаш бирехт,
Зи хайбат ба байгулае1даргурехт.
Писар гуфташ: «Охир, бузурги дехй,
Ба сардорй аз сарбузургон мехй,
Чй будат, ки бибридй аз чон умед?
Биларзидй аз боди хайбат чу бед?»
Бале, - гуфт, - солору фармондихам,
Вале иззатам хает, то дар дехам.
Бузургон аз он дахдыатолудаанд,
Ки дар боргохи малик будаанд.
Ту, эй бехабар, хамчунон дар дехй,
Ки бар хештан мансабе менихй.
Нагуфтанд харфе забоиоварон,
Ки Саъдй нагуяд мисоле бар он.

***
Магар дида бошй, ки дар богу рог
Битобад ба шаб кирмаке чун чарог?
Яке гуфташ: «Эй кирмаки шабфуруз,
Чй будат, ки берун наёй ба руз?
Бибин, к-оташй кирмаки хокзод
Чавоб аз сари рушной чй дод,
Ки ман рузу шаб чуз ба сахро наям,
Вале пеши хуршед пайдо наям.

1Байгула - гушаи матрук.

138
ХИКОЯТ

Сано гуфт бар Саъди Зангй касе,


Ки бар турбаташ бод рахмат басе!
Дирам доду ташрифу бинвохташ,
Ба микдори худ манзалат сохташ.
Чу Аллоху бас дад бар накдш зар.
Бишуриду барканд хилъат зи бар.
Зи сузаш чунон шуъла дар чон гирифт,
Ки барчасту роди биёбон гирифт.
Яке гуфташ аз хамнишинони дашт:
«Чй дидй, ки холат дигаргуна гашт?
Ту аввал замин буса додй ба чой,
Набоистй охир задан пушти пой?»
Бихандид, к-Аввал зи биму умед
Хаме ларза бар тан фитодам чу бед.
Ба охир зи тамкини Аллоху бас
На чизам ба чашм андар омад, на кас.

ХИКОЯТ

Ба шахре-дар аз Шом гавго фитод,


Гирифтанд пире муборакниход.
Хануз он хадисам ба гуш-андар аст,
Чу кайдаш ниходанд бар пою даст,
Ки гуфт: «Ар на султон ишорат кунад,
Киро захра бошад, ки горат кунад?»
Бибояд чунин душмане дуст дошт,
Ки медонамаш дуст бар ман гумошт.
Агар иззу чох асту гар зиллу кайд,
Ман аз Хак шиносам, на аз Амру Зайд.

139
Зи иллат мадор, эй хирадманд, бим,
Чу доруи талхат фиристад хаким.
Бихур, хар чй ояд зи дасти хабиб,
На бемор донотар аст аз табиб.

ХИКОЯТ
Якеро чу ман дил ба дасти касе
Гарав буду мебурд хорй басе.
Пас аз хушмандию фарзонагй
Чй дар барзадандаш ба девонагй.
Зи душман чафо бурдй аз бахри дуст,
Ки тарёки акбар бувад захри дуст.
Кдфо хурдй аз дасти ёрони хеш,
Чу мисмор1пешонй оварда пеш.
Хаёлаш чунон бар cap ошуб кард,
Ки боми димогаш лагадкуб кард.
Набудаш зи ташнеъи2ёрон хабар,
Ки гаркд надорад зи борон хабар.
Киро пои хотир баромад ба санг,
Наяндешад аз шишаи ному нанг.
Шабе дев худро паричехра сохт
Дар огуши он марду бар вай битохт.
Сахаргах мачоли намозаш набуд,
Зи ёрон кас огах зи розаш набуд.
Ба обе фуру рафт наздики бом,
Бар у баста сармо даре аз рухом3.
Насихатгаре лавмаш4огоз кард,
Ки худро бикуштй дар ин оби сард.

1Мисмор - мех.
2Ташнеъ - сарзаниш.
3Рухом - санги мармар.
4Лавм - сарзаниш.

140
Зи барной мунсиф баромад хуруш,
Ки, эй ёр, чанд аз маломат? Хамуш!
Маро панч руз ин писар дил фирефг,
Зи мехраш чунонам, ки натвон шикефт.
Напурсид боре ба хулки х(в)ашам,
Бибин, то чй бораш ба чон мекашам?
Пас онро, ки шахсам зи хок офарид,
Ба кудрат дар у чони пок офарид.
Ачаб дорй, ар бори амраш барам,
Ки доим ба эхсону фазлаш-дарам!

***
Агар марди ишкД, кам аз хеш гир,
В-агарна ра*и офият пеш гир.
Матарс аз мухаббат, ки хокат кунад,
Ки бокй шавй, гар халокат кунад.
Нагуяд набот аз хубуби дуруст,
Магар хол бар вай бигардад нахуст.
Туро бо Х,ац он ошной дихад,
Ки аз дасти хешат рахой дихад,
Ки то бо худй, дар худат рох нест
В-аз ин нукта чуз бехуд огох нест.
На мутриб, ки овози пои сутур
Самоъ аст, агар ипщ дорию шур.
Магас пеши шуридадил пар назад,
Ки у чун магас даст бар cap назад.
На бам донад ошуфгасомон, на зер,
Ба овози мурге бинолад факир.
Сароянда худ менагардад хамуш,
Валекин на хар вакт боз аст гуш.

141
Чу шуридагон майпарастй кунанд,
Ба овози дулоб1мастй кунанд.
Ба чарх андароянд дулобвор,
Чу дулоб бар худ бигирянд зор.
Ба таслим cap дар гиребон баранд,
Чу токат намонад, гиребон даранд.
Макун айби дарвеши мадхуши мает,
Ки FapK аст, аз он мезанад пову даст.
Нагуям, самоъ, эй бародар, ки чист,
Магар мустамеъро2бидонам, ки кист.
Гар аз бурчи маънй парад тайри3у,
Фаришта фуру монад аз сайри у.
В-агар марди лахв асту бозию лог4,
Кдвитар шавад деваш андар димог.
Чу марди самоъ аст шахватпараст,
Ба овози хуш хуфта хезад, на мает.
Парешон шавад гул ба боди сахар,
На хезум, ки нашкофадаш чуз табар.
Ч,ахон пурсамоъ асту мастию шур,
Валекин чй бинад дар ойина кур?
Набинй, шутур бар навои араб,
Ки чунаш ба раке - андар орад тараб.
Шутурро чу шуру тараб дар cap аст,
Агар одамиро набошад, хар аст.

ХИКОЯТ
Шакарлаб чавоне най омухтй,
Ки дилхо дар оташ чу най сухтй.

1Дулоб - чархи чох,и обкашй.


2 Мустамеъ - шунаванда.
3Тайр - паранда.
4 JIof - шухй, бехудагардй.

142
Падар борхо бонг бар вай задй
Ба тундию оташ дар он най задй.
Шабе бар адои писар гуш кард,
Самоъаш парешону мадхуш кард.
Х,амегуфт бар чехра афканда хай,
Ки оташ ба ман дарзад ин бор най.
Надонй ки шуридахолони мает
Чаро барфишонанд дар раке даст?
Кушояд даре бар дил аз воридот,
Фишонад сари даст бар коинот.
Х,алолаш бувад раке бар ёди дуст,
Ки хар остинеш чоне дар уст.
Гирифтам, ки мардонай дар шино,
Барахна тавонй задан дасту по.
Бикан хиркди ному номуеу зарк,
Ки очиз бувад марди бочома FapK.
Тааллук; хичоб асту бехосилй,
Чу пайвандхо бигсилй, восилй.

ХИКОЯТ
Касе гуфт парвонаро, к-эй ханир,
Бирав, дусте дархури хеш гир.
Рахе рав, ки бинй тарики ричо,
Туву мехри шамъ аз кучо то кучо?
Самандар най, гирди оташ магард,
Ки мардонагй бояд, он гах набард.
Зи хуршед пинхон шавад муши кур,
Ки чахл аст бо оханипанча зур.
Касеро, ки донй, ки хасми ту уст,
На аз акд бошад, гирифтан ба дуст.
Туро кас нагуяд, наку мекунй,
Ки чон дар сари кори у мекунй.

143
Гадое, ки аз подних хост духт,
Кафо хурду савдои бехуда пухт.
Кучо дар хисоб орад у чун ту дуст,
Ки руи мулуку салотин дар уст.
Мапиндор, к-у дар чунон мачлисе
Мудоро кунад бо чу ту муфлисе.
В-агар бо хама халк нармй кунад,
Ту бечорай, бо ту гармй кунад.
Нигах кун, ки парвонаи сузнок
Чй гуфт: «Эй ачаб, гар бисузам, чй бок?
Маро чун Халил оташе дар дил аст,
Ки пиндорй, ин шуъла бар ман гил аст.
На дил домани дилситон мекашад,
Ки мехраш гиребони чон мекашад.
На худро бар оташ ба худ мезанам,
Ки занчири шавк аст дар гарданам.
Маро хамчунон дур будам, ки сухт,
На ин дам, ки оташ ба ман дарфурухт,
На он мекунад ёр дар шохидй,
Ки бо у тавон гуфтан аз зохидй.
Кй айбам кунад бар таваллои дуст,
Ки ман розиям кушта дар пои дуст.
Маро бар талаф хирс, донй, чарост?
Чу у хает, агар ман набошам, равост.
Бисрзам, ки ёри писандида уст,
Ки дар вай сироят кунад сузи дуст.
Маро чанд гуй, ки дархурди хеш
Хдрифе ба даст ору хамдарди хеш?
Бад-он монад андарзи шуридахол,
Ки гуй ба каждумгазида: Манол!
Касеро насихат магу, эй шигифт,
Ки донй, ки дар вай нахохад гирифт.

144
Зи каф рафта бечораеро лигом,
Нагуянд, к-охлста рон, эй гулом!
Чй ыагз омад ин нукта дар Синдбод,
Ки ишк, оташ аст, эй писар, пандбод.
Ба бод оташи тез бартар шавад,
Паланг аз задан кинавартар шавад.
Чу некат бидидам, баде мекунй,
Ки руям фаро чун х(в)аде мекунй.
Зи худ бехтаре чую фурсат шумор,
Ки бо чун худе гум кунй рузгор.
Пайи чун худе худпарастон раванд,
Ба куи хатарнок маетон раванд.
Ман аввал, ки ин кор cap доштам,
Дил аз cap ба як бор бардоштам.
Сарандоз дар ошикй содик; аст,
Ки бадзахра бар хештан ошик аст.
Ачал ногахон дар каминам кушад,
Х,амон бех, ки он нозашенам кушад.
Чу бешак набиштаст бар cap халок,
Ба дасти дилором хуштар халок.
На рузе ба бечорагй нон дихй?
Х,амон бех, ки дар пои чонон дихй.

хикоят
Шабе, ёд дорам, ки чашмам нахуфт,
Шунидам, ки парвона бо шамъ гуфт,
Ки ман ошикам, гар бисузам, равост,
Туро гиряву суз боре чарост?
Бигуфт: «Эй хаводори мискини ман,
Бирафт ангабин - ёри ширини ман.

145
Чу ширинй аз ман бадар меравад,
Чу Фарходам оташ ба cap меравад».
Хдмегуфту хар лахза селоби дард
Фуру медавидаш ба рухсори зард,
Ки, эй мудцай, ицщ кори ту неет,
Ки на сабр дорй, на ёрои ист.
Ту бигрезй аз пеши як шуъла хом,
Ман истодаам, то бисузам тамом.
Туро оташи ицщ агар пар бисухт,
Маро бин, ки аз пой то cap бисухт.
Х,ама шаб дар ин гуфтугу буд шамъ,
Ба дидори у вакти асхоб чамъ.
Нарафта зи шаб хамчунон бахрае,
Ки ногах бикушташ паричехрае.
Хдмегуфту мерафт дудаш ба cap,
Ки ин аст поёни ипщ, эй писар!
Агар ошикй хохй омухтан,
Ба куштан фарач1 ёбй аз сухтан.
Макун гиря бар гури мацтули дуст,
Бирав, хуррамй кун, ки макбули уст.
Агар ошикй, cap машуй аз мараз,
Чу Саъдй фуру шуй даст аз гараз.
Фидой надорад зи максуд чанг
В-агар бар сараш тир боранду санг.
Ба дарё марав, гуфтамат, зинхор
В-агар меравй, тан ба туфон супор!

1Фарач- кушоиш, радой, осоиш.

146
БОБИ ЧАДОРУМ
ДАР ТАВОЗУЪ
Зи хок офаридат Худованди пок,
Пас, эй банда, афтодагй кун чу хок.
Х,арису чахонсузу саркаш мабош,
Зи хок офаридандат, оташ мабош!
Чу гардан кашид оташи хдвлнок,
Ба бечорагй тан бияндохт хок.
Чу он сарфарозй намуд , ин камй,
Аз он дев1карданд, аз ин одамй.
***
Яке катраборон зи абре чакид,
Хичил шуд, чу пахнои даре бидид,
Ки чое, ки дарёст, ман кистам?
Гар у каст, хдкко, ки ман несгам.
Чу худро ба чашми хакорат бидид,
Садаф дар канораш ба чон парварид.
Сипехраш ба чое расонид кор,
Ки шуд номвар луълуи шохвор.
Баландй аз он ёфт, к-у паст шуд,
Дари нестй куфт, то хдст шуд.

дикоят
Ч^авоне хирадманду покизабум
Зи даре баромад ба дарбанди Рум.
Дар у фазл диданду акду тамиз,
Ниходанд рахташ ба чое азиз.

1Дев - мурод шайтон аст, ки аз оташ офарида шуда.

147
Сари солихон гуфт рузе ба мард,
Ки хошоки масчид бияфшону гард.
Хдмон, к-ин сухан марди рахрав шунид,
Бурун рафту бозаш кас он чо надид.
Бар он хамл карданд ёрону пир,
Ки парвои хидмат набудаш факир.
Дигар руз ходим гирифташ ба рох,
Ки нохуб кардй ба ройи табох.
Надонистй, эй кудаки худписанд,
Ки мардон зи хидмат ба чое расанд.
Гиристан гирифт аз сари сидку суз,
Ки, эй ёрй чонпарвари дилфуруз!
На гард андар он буква дидам, на хок,
Ман олуда будам, дар он чои пок.
Гирифтам кадам лочарам бозпас,
Ки покиза бех масчид аз хору хас.
Тарикат чуз ин неет дарвешро,
Ки афканда дорад тани хешро.
Баландит бояд, тавозуъ гузин,
Ки он бомро неет суллам1чуз ин.

хикоят
Шунидам, ки вакте сахаргохи ид
Зи гармова омад бурун Боязид.
Яке ташти хокистараш бехабар
Фуру рехтанд аз сарое ба cap.
Хаме гуфт жулида - дастору муй
Кафи дасти шукрона молон ба руй,
Ки, эй нафс, ман дархури оташам,
Ба хокистаре руй дархам кашам?

1Суллам - нардбон.

148
***
Бузургон накарданд дар худ нигох,
Худобинй аз хештанбин махох!
Бузургй ба номусу гуфтор нест,
Баландй ба даъвию пиндор нест.
К,иёмат касе бинй андар бихишт,
Ки маънй талаб карду даъвй бихишт.
Тавозуъ1сари рифъат афрозадат,
Такаббур ба хок-андар андозадат.
Ба гардан фитад саркаши тандхуй,
Баландит бояд, баландй мачуй.
Зи магрури дунё рахи дин мачуй,
Худобинй аз хештанбин мачуй.
Гарат чох бояд, макун чун хасон
Ба чашми хакорат нигах дар касон.
Гумон кай барад мардуми хушманд,
Ки дар саргаронист кадри баланд?
Аз ин номвартар махалле мачуй,
Ки хонанд халкат писандидахуй.
На гар чун туе бар ту кибр оварад,
Бузургаш набинй ба чашми хирад,
Ту низ ар такаббур кунй, хамчунон
Намой, ки пешат такаббуркунон.
Чу истодай бар макоме баланд,
Бар афтода, гар хушмандй, маханд.
Басо йстода даромад зи пой,
Ки афтодагонаш гирифганд чой.
Гирифтам, ки худ хает! аз айб пок,
Тааннут2макун бар мани айбнок.

1Тавозуъ - хоксорй, фурутанй.


2 Тааннут - сахтгирй, айбчуй.

149
Яке халцаи Каъба дорад ба даст,
Яке дар хароботе афтода мает.
Гар онро бихонад, кй нагзорадаш?
В-ар инро биронад, кй боз орадаш?
На мустазхир1аст он ба аъмоли хеш,
На инро дари тавба бастаст пеш.

ХИКОЯТ
Шунидастам аз ровиёни калом,
Ки дар ахди Исо, алайхи-с-салом
Яке зиндагонй талаф карда буд,
Ба чахлу залолат cap оварда буд.
Далере сияхномаи сахтдил,
Зи нопокй Иблис аз вай хичил,
Ба cap бурда айём бе хосиле.
Наёсуда, то буда, аз вай диле.
Сараш холй аз аклу аз эхтишом,
Шикам фарбих аз лукмахои харом.
Ба норостй доманолудае.
Ба нодоштй дудаандудае.
На чашме чу бинандагон рострав,
На гуше чу мардум насихатшунав.
Чу соли бад аз вай халоик нафур,
Намоён ба хам чун махи нав зи дур.
Хдвову хавас хирманаш сухта,
^аве некномй наяндухта.
Сияхнома чандон танаъъум биронд,
Ки дар нома чои набиштан намонд.
Гунахкору худрою шахватпараст,
Ба гафлат шабу руз махмуру мает.

1Мустазхир - умедвор ба касе ё чиэе, бархурдор.

150
Шунидам, ки Исо даромад зи дашт,
Ба максураи обиде даргузашт.
Ба зер омад аз гурфа хилватшшшн,
Ба пояш дарафтод cap бар замин,
Гунахкори баргаштаахтар зи дур
Чу парвона хайрон дар эшон зи нур.
Тааммул ба хасраткунон шармсор
Чу дарвеш дар дасти сармоядор,
Хичил зери лаб, узрхохон ба суз
Зи шабхои дар гафлат оварда руз,
Сиришки гам аз дида борон чу мег,
Ки умрам ба гафлат гузашт, эй дарег!
Барандохтам навди умри азиз,
Ба даст аз накуй наёварда чиз.
Чу ман зинда харгиз мабодо касе,
Ки маргаш бех аз зиндагонй басе.
Бираст, он ки дар ахди тифлй бимурд,
Ки пиронасар шармсорй набурд.
Гунохам бибахщ, эй чахонофарин,
Ки гар бо ман ояд, фабиъс-ал-^арин.
Нигун монда аз шармсорй сараш,
Равон оби хасрат ба рую бараш.
Дар ин гуша нолон гунахкори пир,
Ки фарёди холам рас, эй дастгир!
В-аз он нима обид cape nyprypyp
Туруш карда бо фосик; абру зи дур,
Ки ин мудбир1андар пайи мо чарост?
Нигунбахти чохил чй дархурди мост?
Ба гардан дар оташ дарафтодае,
Ба боди хаво умр бардодае?
Чй хайр омад аз нафси тардоманаш,
Ки сухбат бувад бо Масеху манаш?

1Мудбир - касе, ки ба Худову аъмоли нек пупгг намуда.

151
Чй будй, ки захмат бибурдй зи пеш?
Ба дузах барафтй паси кори хеш.
Хдме рангам аз талъати нох(в)ашаш,
Мабодо, ки дар ман фитад оташаш.
Ба машхар, ки хозир шаванд анчуман,
Худоё, ту бо у макун хашри ман.
Дар ин буду вах,й аз чалилуссифот
Даромад §&Исо, алайхиссалот,
Ки гар олим аст ину гар вай чахул1,
Маро даъвати хар ду омад кабул.
Табахкардаайёми баргаштаруз
Бинолид бар ман ба зорию суз.
Ба бечорагй хар кй омад барам,
Наяндозамаш з-остони карам.
Аз у афв кардам амалхои зишт,
Ба инъоми хеш орамаш дар бихишт.
В-агар ор дорад ибодатпараст,
Ки дар хулд бо вай бувад хамнишаст,
Биту: «Нанг аз у дар киёмат мадор,
Ки онро ба чаннат баранд, ин ба нор,
Ки онро чигар хун шуд аз сузу дард,
Гар ин такя бар тоати хеш кард.
Надонист дар боргохи ганй,
Ки бечорагй бех зи кибру манй».
Киро чома пок асту сират палид,
Дари дузахашро набояд калид.
Бар ин осгон ачзу мискиният
Бех аз тоату хештанбиният.
Чу худро зи некон шумурдй, бадй,
Намегунчад андар худой х(в)адй.
Агар мардй, аз мардии худ магуй,
На хар шахсаворе бадар бурд гуй.

1Ч|ахул - чозуши гузаро.

152
Пиёз омад он бехунар чумла пуст,
Ки пиндошт, чун писта магзе дар уст.
Аз ин навъ тоат наёяд ба кор,
Бирав, узри таксири тоат биёр.
Чи ринди парешони шуридабахт,
Чи зохид, ки бар худ кунад кор сахт.
Ба зухду вараъ кушу сидку сафо,
Валекин маяфзой бар Мустафо.
Нахурд аз ибодат бар он бехирад,
Ки бо хдк, наку буду бо халк; бад.
Сухан монад аз окилон ёдгор,
Зи Саъдй хамин як сухан ёд дор:
Гунахкори андешанок аз Худой
Бех аз порсои ибодатнамой.

ХИКОЯТ
Факехе куханчомаи тангдаст
Дар айвони козй ба саф барнишаст.
Нигах кард козй дар у тез-тез,
Муарриф гирифт осгинаш, ки хез!
Надонй, ки бартар макоми ту неет,
Фурутар нишин, ё бирав, ё биист.
На хар кас сазовор бошад ба садр,
Каромат ба чох асту манзил ба кадр.
Дигар рах чй хочат ба панда касат,
Хамин шармсорй укубат басат.
Ба иззат хар он, к-у фурутар нишаст,
Ба хорй наяфтад зи боло ба паст.
Ба чои бузургон далерй макун,
Чу сарпанчаат неет, шерй макун.
Чу дид он хирадманди дарвешранг,
Ки биншасту бархост бахташ ба чанг,

153
Чу оташ баровард бечора дуд,
Фурутар нишаст аз макоме, ки буд.
Факехон тарюуи чадал сохтанд,
Ламу лоусаллим дарандохтанд.
Кушоданд бар хам дари фитна боз,
Ба лову наам карда гардан дароз.
Ту гуфтй, хурусони шотир ба чанг
Фитоданд дар хам ба минкору чанг.
Яке бехуд аз хашмнокй чу мает,
Яке бар замин мезанад хар ду даст.
Фитоданд дар укдаи печ-печ,
Ки дар халли он рах набурданд хеч.
Куханчома дар саффи охиртарин
Ба гурриш даромад чу шери арин.
Бигуфт: «Эй санодиди шаъри расул,
Ба иблоги танзилу фикху усул.
Далоил кавй бояду маънавй,
На рагхои гардан ба хуччат кавй.
Маро низ чавгони лаъб асту гуй»,
Бигуфтанд: «Агар нек донй, бигуй!»
Пас он гах ба зонуи иззат нишаст,
Забон баркушоду дахонро бибаст.
Ба килки фасохатбаёне, ки дошт,
Ба дилхо чу накши нигин барнигошт.
Сар аз к^и сурат ба маъно кашид,
Кдлам бар сари харфи даъво кашид.
Бигуфтандаш аз хар канор офарин,
Ки бар акду табъат хазор офарин!
Саманди сухан то ба чое биронд,
Ки козй чу хар дар вахал1бозмонд.
Бурун омад аз току дастори хеш
Ба икрому лутфаш фиристод пеш,

1Вахал - гил.

154
Ки, хдйх,от, кадри ту нашнохтам,
Ба шукри кудумат напардохтам.
Дарег оадам бо чунин мояе,
Ки бинам туро дар чунин пояе.
Муарриф ба дилдорй омад бараш,
Ки дастори козй нихад бар сараш.
Ба дасту забон манъ кардаш, ки «Дур!
Манех, бар сарам пойбанди гурур,
Ки фардо шавад бар кухан мезарон,
Ба дастори панчахгазам cap гарон.
Чу мавлом хонанду садри кабир,
Намоянд мардум ба чашмам хакир,
Тафовут кунад харгиз оби зулол,
Гараш куза зарин бувад ё сафол?
Хирад бояд андар сари марду магз,
Набояд маро чун ту дастори нагз.
Кас аз сарбузургй набошад бачиз,
Каду сарбузург асту бемагз низ.
Маяфроз гардан ба дастору риш,
Ки дастор пунба-сту сиблат1хашиш.
Ба сурат касоне, ки мардумвашанд,
Чу сурат хама бех, ки дам даркашанд.
Ба кадри хунар чует бояд махал,
Баландию нахей макун чун Зухал.
Найи бурёро баландй накуст,
Ки хосияти найшакар худ дар уст.
Бад-ин акду химмат нахонам касат
В-агар меравад сад гулом аз пасат.
Чй хуш гуфт хармухрае дар гиле,
Чу бардошташ пуртамаъ чохиле:

1Сиблат - муйлаб.

155
«Маро кас нахохад харидан ба хеч,
Ба девонагй дар харирам мапеч».
Гиё худ хамон кадр дорад, ки хает
В-агар дар миёни шакоик нишаст.
На мунъим ба мол аз касе бехтар аст,
Хар ар чулли атлас бипушад, хар аст».
Бад-ин шева марди сухангуй чует
Ба оби сухан кина аз дил бишуст.
Дилозурдаро сахт бошад сухун,
Чу хасмат бияфтод, сустй макун.
Чу дастат расад, магзи душман барор,
Ки фурсат фуру шуяд аз дил губор.
Чунон монд козй ба чавраш асир,
Ки гуфт: инна хозо лаявмун асир.
Ба дандон газид аз тааччуб ядайн1.
Бимондаш дар у дида чун фаркадайн2.
В-аз он чо чавон руи химмат битофт,
Бурун рафту бозаш нишон кас наёфт.
Еирев аз бузургони мачлис бихост,
Ки гуй чунин шухчашм аз кучост?
Наклб3аз паяш рафту хар су давид,
Ки марде бад-ин наъту сурат кй дид?
Яке гуфт: «Аз ин навъ шириннафас
Дар ин шахр Саъдй шиносему бас».
Бар он сад хазор офарин, к-ин бигуфт
Х,аки талх бин, то чй ширин бигуфт.

1Ядайн-дастон.
2Фаркадайн - ду мггораи равшан аз Дубби Асъар.
3Накиб - нигадбон.
ХИКОЯТ

Яке подшахзода дар Ганча буд,


Ки дур аз ту нопоксарпанча буд.
Ба масчвд даромад сароёну мает,
Май андар сару соткине1ба даст.
Ба максура2- дар порсое муким,
Забоне диловезу калбе салим.
Тане чанд бар гуфти у мучтамеъ,
Чу олим набошй кам аз мустамеъ.
Чу беиззатй пеша кард он харун3,
Шуданд он азизон хароб андарун.
Чу мункар бувад подшахро кидам,
Кй ёрад зад аз амри маъруф дам?
Тахдккум кунад сайр бар буи гул,
ФурУ монад овози чанг аз духул.
Гарат нахйи мункар барояд зи даст,
Нашояд чу бе дасту поён нишаст.
В-агар дасти кудрат надорй, бигуй,
Ки покиза гардад ба андарз хуй.
Чу дасту забонро намонад мачол,
Ба диммат намоянд мардй ричол4.
Яке пеши донои хилватнишин
Бинолиду бигрист cap бар замин,
Ки боре бар ин ринди нопоки мает
Дуо кун, ки мо безабонему даст.
Даме сузнок аз диле бохабар
Кавитар, ки хафтод тегу табар.
Баровард марди чахондида даст,
Бигуфт: «Эй Худованди болову паст,
1Соткин - кдцазщ бузург...
2 Максура - мехроби ибодат.
3Хдрун - саркаш.
4 Ричол - мардон.

157
Хуш аст ин писар вакташ аз рузгор,
Худоё, хама вакти у хуш бидор!»
Касе гуфташ: «Эй кудваи1ростй,
Бар ин бад чаро накуй хостй?
Чу бадахдро нек хохй зи бахр?
Чй бад хостй бар сари халки шахр?»
Чунин гуфт бинандаи тезхуш:
«Чу сирри сухан дарнаёбй, мачуш.
Ба томот мачлис наёростам,
Зи додофарин тавбааш хостам,
Ки хар гах, ки боз ояд аз хуи зишт,
Ба айше расад човидон дар бихишт.
Храмин панч руз аст айши мудом,
Ба тарк-андараш айшхои мудом».
Х,адисе, ки марди сухансоз гуфт,
Касе з-он миён бо малик бозгуфт.
Зи вачд об дар чашмаш омад чу мег2,
Биборид бар чехра оели дарег.
Ба нирони3шавк андарунаш бисухт,
Хдё дида бар пушти пояш бидухт.
Бари некмахзар фиристод кас,
Дари тавба кубон, ки фарёд рас!
Кладам ранча фармой, то cap нихам,
Сари чахлу норостй барнихам.
Дуруя ситоданд бар дар сипох,
Суханпарвар омад дар айвони шох-
Шакар диду уннобу шамъу шароб,
Дех аз неъмат ободу мардум хароб.
Яке гоиб аз худ, яке ниммаст,
Яке шеъргуён сурохй ба даст.

1Кудва - пепшо.
2 M*f - абр.
3 Нирон - оташхо.

158
Зи eye бароварда мутриб хуруш,
Зи дигар су овози соцй, ки «Нуш!»
Хдрифон хароб аз майи лаълранг,
Сари чангй аз хоб дар бар чу чанг.
Набуд аз надимони гарданфароз
Ба чуз наргис он чо касе дидабоз.
Дафу чанг бо якдигар созгор,
Бароварда зер аз миён нола зор.
Бифармуду дархам шикастанд хурд,
Мубадцал шуд он айши софй ба дурд.
Шикастанд чангу гусастанд руд,
Бадар кард гуянда аз cap суруд.
Ба майхона - дар санг бурдан заданд,
Кадуро нишонданду гардан заданд.
Майи лолагун аз бати сарнигун
Равон хамчунон, к-аз бати кушта хун.
Хум обастани хамри нухмоха буд,
Дар он фитна духтар бияндохт зуд.
Шикам то ба нофаш дариданд машк,
Кддахро бар у чашми хунин пурашк.
Бифармуд, то санги сахну сарой
Биканданду карданд нав боз чой,
Ки гулгунаи хамри ёкутфом
Ба шустан намешуд зи руи рухом.
Ачаб нест, болуъа1гар шуд хароб,
Ки хурд андар он руз чандон шароб.
Дигар хар кй барбат гирифтй ба каф,
Кдфо хурдй аз дасти мардум чу даф.
В-агар фосице чанг бурдй ба душ,
Бимолидй Уро чу танбур гуш.
Чдвоне cap аз кибру пиндор мает,
Чу пирон ба кунчи ибодат нишаст.

1Болуъа - чох,и сартанг дар хона 6 руи хдвлй, чои дастурршуй

159
Падар борх,о гуфта будаш ба хдвл,
Ки шоистару бошу боистакавл.
Чафои падар бурду зиндону банд,
Чунон судмандаш наёмад, ки панд.
Гараш сахт гуфтй сухангуй сахл,
Ки берун кун аз cap чавонию чахл.
Хаёлу Fypypani бар он доштй,
Ки дарвешро зинда нагзоштй.
Сипар н-афканад шери гуррон зи чанг,
Наяндешад аз теги буррон паланг.
Ба нармй зи душман тавон кард дуст,
Чу бо дуст сахтй кунй, душман уст.
Чу сандон касе сахтруй накард,
Ки хоиски таъдиб1бар cap нах(в)ард.
Ба гуфтан дуруштй макун бо амир,
Чу бинй, ки сахтй кунад, суст гир.
Ба ахлок бо хар кй бинй, бисоз,
Агар зердаст аст, агар сарфароз.
Ки ин гардан аз нозукй баркашад,
Ба гуфтори хуш в-он cap андаркашад?
Ба ширинзабонй тавон бурд гуй,
Ки пайваста талхй барад тундхуй.
Ту ширинзабонй зи Саъдй бигир,
Турушруйро гу: Ба талхй бимир!

ХИКОЯТ
Шакархандае ангабин мефурухт,
Ки дилхо зи ширинияш мебисухт.
Наботе миёнбаста чун найшакар,
Бар у муштарй аз магас бештар.
Гар у задр бардоштй, филмасал,
Бихурдандй аз дасти у чун асал.

1Таъдиб - адаб омузондан.

160
- Гароне назар кард дар кори у,
Х,асад бурд бар гарм бозори у.
Дигар руз шуд гирди гетй давон
AciLi бар сару сирка бар абрувон.
Басе гашт фарёдхон пешу пас,
Ки наншаст бар ангабинаш магас.
Шабонгах, чу навдаш наёмад ба даст,
Ба дилтангруй ба кунче нишаст.
Чу осй туруш карда руй аз ваид1,
Чу абруи зиндониён рузи ид.
Зане гуфт бозикунон шуйро:
«Асал талх бошад турушруйро»
Ба дузах барад мардро хуи зишт,
Ки ахлоки нек омадаст аз бихишт.
Бирав, оби гарм аз лаби чуй хур,
На чуллоби сарди турушруй хур.
Хдромат бувад нони он кас ч&шид,
Ки чун суфра абру ба хам д&рк&шид.
Макун, хоча бар хештан кор сахт,
Ки бадхуй бошад нигунсорбахт.
Гиртфтам, ки симу зарат чиз нест,
Чу Саъдй забони хушат низ нест?

с
хикоят
Шунидам, ки фарзонае хакпараст
Гиребон гирифташ яке ринди мает.
Аз он шрадил марди софидарун
К;афо хурду cap барнакард аз сукун.
Яке гуфташ: «Охир, на мардй ту низ,
Тахаммул дарег аст аз ин бетамиз».

Ваид - ваъдаи азоб.

161
Шунид ин сухан марди покизахуй,
Бад-у гуфт: «Аз ин навъ бо ман магуй.
Дарад масти нодон гиребони мард,
Кй бо шери ч а н г й сиголад набард?
Зи душёри окдл назебад, ки даст
Занад дар гиребони нодони мает.
Дунарвар чунин зиндагонй кунад,
Ч|афо бинаду мехрбонй кунад.

дикоят
Саге пои сахронишине газид
Ба хашме, ки задраш зи дандон чакид.
Шаб аз дард бечора хобаш набурд,
Ба хайл-андараш духтаре буд хурд.
Падарро чафо карду тундй намуд,
Ки охир туро низ дандон набуд?
Пас аз гиря марди парокандаруз
Бихандид, к-эй бобаки дилфуруз,
Маро гарчи хам салтанат буду неш,
Дарег омадам кому дандони хеш.
Му*ол аст, агар тег бар cap х(в)арам,
Ки дандон ба пои саг-андар барам.
Тавон кард бо нокасон бадрагй,
Валекин наёяд зи мардум сагй.

дикоят
Бузурге хунарманди офок буд,
Гуломаш никуаддаахлок буд.

162
Аз ин хафраги1муйколидае2.
Будй сирка дар руй молидае
Чу суъбонаш3олуда дандон ба задр,
Гарав бурда аз зиштруёни шадр.
' Мудомаш ба руй оби чашми сабал4
Давида зи буи пиёзи багал.
Гиред вакти пухтан бар абру задй,
Чу пухтанд, бо доча зону задй.
Дамодам ба нон хурданаш хамнишаст,
В-агар марде обаш надодй ба даст.
На гуфт андар у кор карда, на чуб,
Шабу руз аз у хона дар канду куб
Гаде хору хас дар рад андодтй,
Гаде мокиён дар чад андохтй.
Зи симош вадшат фароз омадй,
Нарафтй ба коре, ки боз омадй.
Касе гуфт: «Аз ин бандаи баддисол
Чй ходй? Адаб, ё дунар, ё чамол?
Наярзад вучуде бад-ин нох(в)ашй,
Ки чавраш писандию бораш кашй.
Манат бандаи хубу некусияр,
Ба даст орам, инро ба наххос5бар.
В-агар як пашиз оварад, cap мапеч,
Гарон аст, агар рост ходй, ба деч».
Шунид ин сухан марди некунидод,
Бихандид, к-эй ёрй фаррухнажод,
Бад аст ин писар табъу хуяш, валек
Маро з-у табиат шавад хуй нек,

1Хафрагй - адмакЯ.
2Колида - дархамшуда.
3Суъбон - аждадо.
4Сабал - пардае, ки дар чашм пайдо мвшавад.
s Нахос - бардафуруш.

163
Чу з-у карда бошам тахаммул басе,
Тавонам чафо бурдан аз хар касе.
Тахаммул чу захрат намояд нахуст,
Вале шахд гардад, чу дар табъ руст.

ХИКОЯТ

Касе рохи Маъруфи Кархй бичует,


Ки бищод маъруфй аз cap нахуст.
Шунидам, ки мехмонаш омад яке
Зи беморияш то ба март андаке.
Сараш мую руяш сафо рехта,
Ба муеш чон дар тан овехта.
Шаб он чо бияфканду болиш ниход,
Равон даст дар бонгу нолиш ниход.
На хобаш гирифта шабон як нафас,
На аз дасти фарёди у хоби кас.
Ниходе парешону табъе дурушт
Намемурду халке ба хуччат бикушт.
Зи фарёду нолидану хуфту хез
Гирифтанд аз у халк рохи гурез.
Зи дайёр мардум дар он букъа кас
Х,амон нотавон монд Маъруфу бас.
Шунидам, ки шабхо зи хидмат нахуфт,
Чу мардон миён басту кард, он чй гуфт.
Шабе бар сараш лашкар овард хоб,
Ки чанд оварад мард нохуфта тоб?
Ба як дам, ки чашмон-ш хуфтан гирифт,
Мусофир пароканда гуфтан гирифт,
Ки лаънат бар ин насяи нопок бод,
Ки номанду номусу зарканду бод.
Палидэътикодони покизапуш,
Фиребандаи порсоифуруш.

164
Чй донад латаибоне1аз хоби мает,
Ки бечорае дида бар хам набаст?
Суханхои мункар ба Маъруф гуфт,
Ки як дам чаро гофил аз вай бихуфт?
Фуру хурд шайх ин хадис аз карам,
Шуниданд пушидагони харам.
Яке гуфт Маъруфро дар нихуфт:
«Шунидй, ки дарвеши нолон чй гуфт?
Бирав з-ин сипас, гу, сари хеш гир.
Гаронй макун, чои дигар бимир.
Накуию рахмат ба чои х(в)ад аст.
Вале бо бадон некмардй бад аст.
Сари сифларо гирдболиш манех,
Сари мардумозор бар санг бех.
Макун бо бадон некй, эй некбахт,
Ки дар шура нодон нишонад дарахт.
Нагуям, мурооти мардум макун,
Карам пеши номардумон гум макун.
Ба ахлок; нармй макун бо дурушт,
Ки сагро намоланд чун гурба пушт.
Гар инсоф хохй, саги хакшинос
Ба сират бех аз мардуми носипос.
Ба барф оби рахмат макун бо хасис,
Чу кардй, мукофот бар ях навис.
Надидам чунин печ дар печ кас,
Макун хеч рахмат бар ин хечкас».
Бихандиду гуфт: «Эй дилором чуфт,
Парешон машав з-ин парешон, ки гуфт.
Гар аз нохушй кард бо ман хуруш,
Маро нохуш аз вай хуш омад ба гуш.

1Латанбон - пурхур, шикамбора

165
Чдфои чунин кас бибояд шунуд,
Ки натвонад аз бекарорй гунуд.
Чу худро кавихол бинию х(в)аш,
Ба шукрона бори заифон бикаш.
Агар худ хамин суратй чун тилисм,
Бимирию исмат бимирад чу чисм.
В-агар парваронй дарахти карам,
Бари некномй хурй лочарам.
Набинй, ки дар Карх турбат басест,
Ба чуз гури Маъруф маъруф неет.
Ба давлат касоне cap афрохтанд,
Ки точи такаббур бияндохтанд.
Такаббур кунад марди хашматпараст,
Надонад, ки хашмат ба хилм-андар аст.

ХИКОЯТ
Тамаъ бурд шухе ба созуибдиле,
Набуд он замон дар миён *осиле.
Камарбанду дасташ тихй буду пок,
Ки зар барфишондй ба руяш чу хок.
Бурун тохт хо^андаи тирагуй,
Никувддан огоз кардаш ба куй,
Ки зищор аз ин каждумони хамуш,
Палангони даррандаи суфпуш,
Ки чун гурба зону ба дил барниханд,
В-агар сайде афтад, чу саг дарчаханд.
Суи масчид оварда дуккони шайд,
Ки дар хона камтар тавон ёфт сайд.
Ра*и корвон шермардон зананд,
Вале чомаи мардум инон кананд.
Сапеду сияхдора бардухта
Ба солусу пинхон зар андухта.
Зихй, чавфурушони гандумнамой,
Ч^ахонгарди шабкуки хирмангадой.

166
Мабин дар ибодат, ки пиранду суст,
Ки дар раксу холат чавонанду чует.
Чаро кард бояд намоз аз нишаст,
Чу дар рак;с барметавонанд част?
Асои Калиманду бисёрхор,
Ба зохир чунин зардрую низор.
На пархезгору на донишваранд,
Х,амин бас, ки дунё ба дин мех(в)аранд.
Абое балилона дар тан кунанд,
Ба дахли Хдбаш чомаи зан кунанд.
Зи суннат набинй дар эшон асар,
Магар хоби пешину нони сахар.
Шикам то cap оганда аз лукма танг,
Чу занбили дарюза хафтодранг.
Нахохам дар ин васф аз ин беш гуфт,
Ки шунъат1бувад сирати хеш гуфт.
Фуру гуфт аз ин шева нодидагуй,
Набинад хунар дидаи айбчуй.
Яке карда беобруй басе,
Чй гам дорадаш з-обруи касе?
Муриде ба шайх ин сухан накд кард,
Гар инсоф пурей, на аз акл кард.
Баде дар кяфо айби ман карду хуфт,
Батар з-у карине, ки оварду гуфт.
Яке тире афканду дар рах фитод,
Вучудам наёзурду ранчам надод,
Ту бардоштй в-омадй суи ман,
Х,аме дарсипузй2ба пахдуи ман.
Бихандид сохибдили некхуй,
Ки сахл аст, ин саъбтар, гу, бигуй.
Хануз он чй гуфт аз бадам, андакест,
Аз онхо, ки ман донам, аз сад якест.

1Шунъат - зииггй.
2Дарсипузй - фуру мебарй.

167
Зи руи гумон бар ман индо кй бает?
Ман аз худ якян мешиносам, ки хает.
Вай имсол пайваст бо мо висол,
Кучо донадам айби хафтод сол?
Бех, аз ман кас андар чахон айби ман
Надонад ба чуз олимулгайби1ман.
Надидам чунин некпиндор кас,
Ки пиндошт, айби ман ин асту бас.
Ба махшар гувохи гунохам гар уст,
Зи дузах натарсам, ки корам накуст.
Гарам айб гуяд бадандеши ман,
Биё, гу, бибар нусха аз пеши ман.
Касон марди рохи Худо будзгшд,
Ки бар чон-ш тири бало будаанд.
Забун бош, чун пустинат да^мд,
Ки сохибдилон бори шухон баранд.
Гар аз хоки мардон сабуе кунанд,
Ба сангаш маломаткунон бишкананд.

хщсоят
Малик Солих - аз подшохони Шом
Бурун омадй субхдам бо гулом.
Бигаштй дар атрофи бозору куй,
Ба расми араб нима барбастаруй,
Ки сохибназар буду дарвешдуст,
Х,ар он-к ин ду дорад, малик Солих Уст.
Ду дарвеш дар масчиде хуфта ёфт,
Парешондилу хотирошуфта ёфт.

1Олимулгайб - Худованд.

168
Шаби сардашон дида нобурда хоб,
Чу хдрбо1тааммулкунон з-офтоб.
Яке з-он ду мегуфт бо дигаре,
Ки хам рузи махшар бувад доваре.
Гар ин подшохони гарданфароз,
Ки дар лахву айшанду бо кому ноз,
Дароянд бо очизон дар бихишт,
Ман аз гур cap барнагирам зи хишт.
Бихишти барин мулку маъвои мост,
Ки банда гам имруз бар пои мост.
Хдма умр аз инон чй дадй х(в)ашй,
Ки дар охират низ захмат кашй?
Агар Сошкх он чо ба девори бог
Барояд, 6ft кафшаш бидаррам димог.
Чу мард ин сухан гуфту Солих шунид,
Дигар будан он чо масолих надид.
Даме рафт, то чашмаи вфтоб
Зи чашшг халоик фурУ шуст хоб.
Давон хар ду касро фиристоду хонд,
Ба хайбат нишасту ба хурмат нишонд.
Бар эшон биборид борони чуд,
ФурУ шусташон гарда зулл аз вучуд.
Пас аз ранчи сармову борону сайл
Нишастанд бо номдорони хайл.
Гадеёни бечома шаб карда руз,
Муаттаркунон чома бар удоуз.
Яке гуфг з-онон маликро нихон,
Ки, эй халкадаргуши хукмат чахон!
Писандидагон дар бузургй расанд,
Зи мо бандагонат чй омад писанд?
Шаханшах зи шодй чу гул баршукуфт,
Бихандид дар руи дарвешу гуфг:

1Хирбо - *айвоне бо яоми «офгобпараст», хурпо.

169
«Ман он кас наям, к-аз гурури хдшам
Ш #е**драгон руй дар хам кашам.
Ту хам §о ман аз cap бинех хуи зишт,
Же иооозгорй кунй дар бихишт.
Мш имруз кардам дари сулх боз,
Ту фардо бикун дар ба руям фароз».
Чунин рох, агар мукбилй, пеш гир,
Шараф боядат, дасти дарвеш гир.
Бар аз шохи тубо касе барнадошт,
Ки имруз тухми иродат накошт.
Иродат иадорй, саодат мачуи,
Ба чавгоии хидмат тавон бурд гуй.
Тлю кай бувад чун чарог илтихоб1,
Ки »з худ пурй хамчу кандил аз об.
%чдгде дихад рушной ба чамъ,
Кк «|Эмв дар сина бошад чу шамъ.
хикоят
Я» дар иучум андаке даст дошт,
Вале аз такаббур cape мает дошт.
Бари Кушёр омад аз рохи дур
Дяде беиродат, cape пургурур.
Хирадмаид аз у дида бардухтй,
Яке харф дар вай наёмухтй.
Чу бебахра азми сафар кард боз,
Бад-у гуфт донои гарданфароз:
Ту худро гумон бурдай пурхирад,
Иной2, ки пур шуд, дигар чун барад?

1Илтихоб - шуълаварй.
2Ино-зарф.

170
Зи даъвй пурй, з-он тихй меравй,
Тихй ой, то пурмаонй шавй.
Зи хастй дар офок, Саъдисифат
Тихй гарду боз ей пурмаърифат.

ХИКОЯТ
Ба хашм аз малик бандае cap битофт,
Бифармуд чустан, касаш дарнаёфт.
Чу бозомад аз рохи хашму ситез,
Ба шамшерзан гуфт: -«Хунаш бирез!»
Ба хун ташна чаллоди номехрбон
Бурун кард чун танша дашна забон.
Шунидам, ки гуфт аз дили танги реш:
«Худое, бихил кардамаш хуни хеш,
Ки пайваста дар неъмату нозу ном
Дар икболи у будаам дустком.
Мабодо, ки фардо ба хуни манаш
Бигиранду хуррам шавад душманаш».
Маликро чу гуфтй вай омад ба гуш,
Дигар деги хашмаш наёвард чуш.
Басе бар сараш доду бар дида бус,
Худованди роят шуду таблу кус.
Ба рифк аз чунон сахмгин чойгох
Расонид дахраш бад-он пойгох.
Еараз з-ин хадис он, ки гуфтори нарм
Чу об аст бар оташи марди гарм.
Тавозуъ кун, эй дуст, бо хасми тунд,
Ки нармй кунад теги бурранда кунд.
Набинй, ки дар маърази тегу тир
Бипушанд хафтони садту харир?

171
5СИКОЯТ
Зи вайронаи орифе жандаиуш
Якеро набухи1саг ©шд ба гуш.
Ба дил гуфт: «Куи саг ин чо чарост?
Даромад, ки дарвеши солих кучост?
НишОни саг аз пешу аз пас надид,
Ба чуз ориф он чо дигар кас надид.
Хичил бозгардидан огоз кард,
Ки шарм омадаш бахси ин роз кард.
Шунид аз дарун ориф овози пой
Хало, - гуфт, - бар дар чй пой, дарой!
Мапиндор, эй дидаи равшанам,
К-аз эдар саг овоз кард, ин манам.
Чу дидам, ки бечорагй мехарад,
Ниходам зи cap кибру рою хирад.
Чу саг бар дараш бонг кардам басе,
Ки мискинтар аз саг надидам касе.
Чу хохй, ки дар кадри воло расй,
Зи шеби тавозуъ ба боло расй.
Дар ин хазрат онон гирифтанд садр,
Ки худро фурутар ниходанд кадр.
Чу сел андаромад ба хавлу нихеб,
Фитод аз баландй ба cap дар нишеб.
Чу шабнам бияфтод мискину хурд,
Ба мехр остонаш ба айюк;2бурд.

ХИКОЯТ
Гурухе бар онанд аз ахли сухун,
Ки Х,отам асам3буд, бовар макун.

1Нубох - овоз.
2Айюк - номи ситора.
3Асам-кар.

172
Баромад таиинн магас бомдод,
Км дар чанбари анкабуте фитод.
Хдма заъфу хомушияш кайд буд,
Магас панд пиндошташ, кайд буд.
Нигах кард шайх аз сари эътибор,
Ки, эй пойбанди тамаъ, пой дор!
На хар чо шакар бошаду шахду канд.
Ки дар гушахо дом боз асту банд.
Яке гуфг аз он халкаи ахди рой:
«Ачаб дорам, эй марди рохи Худой,
Магасро ту чун фаз»* кардй хуруш,
Ки моро ба душворй омад ба гуш?
Ту, к-огох гардй ба бонги магас,
Нашоад асам хонданат з-ин сипас».
Табассушсунон гуфташ: «Эй тезхуш,
Асам бех ки гуфтори нохушниюш.
Касоне, ки бо мо ба хилват-даранд,
Маро айбпушу саногустаранд.
Чу пушида доранд ахлоки дун,
Кунад хастиям зеру табъам забун.
Фаро менамоям, ки менашнавам,
Магар к-аз такаллуф мубарро шавам.
Чу колев1донандам ахди нишаст,
Бигуянд неку бадам, хар чй хает.
Агар бад шунидан наёяд х(в)ашам,
Зи кирдори бад доман андаркашам.
Ба хабли ситоиш фаро чах машав,
Чу Хртам асам бошу гайбат шунав.

1Колев - нодон, ин чо ба маънои кар аст.

173
Саодат начусту саломат наёфт,
Ки гардан зи гуфтори Саъдй битофт.

ХИКОЯТ
Азизе дар ак,сои Табрез буд,
Ки хамвора бедору шабхез буд.
Шабе дид чое, ки дузде каманд
Бипечиду бар тарфи боме фиканд.
Касонро хабар карду ошуб хост,
Зи хар чонибе мард бо чуб хост.
Чу номардум овози мардум шунид,
Миёни хатар чои будан надид.
Нихебе аз он гирудор омадаш,
Гурези бавакт ихтиёр омадаш,
Зи рахмат дили порсо мум шуд,
Ки шаб дузди бечора махрум шуд.
Ба торикй аз пай фароз омадаш,
Ба рохи дигар пешбоз омадаш.
Ки, ёро, марав, к-ошнои туам,
Ба мардонагй хоки пои туам.
Надидам ба мардонагй чун ту кас,
Ки чанговарй бар ду навъ асту бас:
Яке пеши хаем омадан мардвор,
Дувум чон бадар бурдан аз корзор.
Бар ин хар ду хислат гуломи туам!
Чй номй, ки мавлои номи туам.
Гарат рой бошад ба хукми карам,
Ба чое, ки медонамат, рах барам.
Сароест кутоху дар баста сахт,
Напиндорам он чо худованди рахт.
Кулухе ду болои хам барнихем,
Яке пой бар души дигар нихем.

174
Ба чандон ки дар даст афтад, бисоз,
Аз он бел, ки гардй тихидаст боз.
Ба дидцорию чоплусию фан
Кашидаш суи хонаи хештан.
Чдвонмарди шабрав фурУ дошт дри;
Ба китфаш баромад худованди хуш.
Ба галтоку1дастору рахте, ки дошх»
Зи боло ба домони у даргузошт.
В-аз он чо баровард гавго, ки дузд
Савоб, эй чавонону ёрию музд.
Бадар част аз ошуб дузди датал,
Давон чомаи порсо дар багал.
Дилосуда шуд марди шкэътвдод,
Ки саргаштаеро баромад мурод.
Хабисе, ки бар кас тараххум накацц
Бибахшид бар вай дшш мехмаря.
Ачаб н-ояд аз сирати бнхрадои,
Ки некй кунанд аз карам бо бядоя.
Дар икболи некон бадон мезшгад,
В-агарчи бадон ахли некй наянд.

ХИКОЯТ
Якеро чу Саъдй диле сода буд,
Ки бо содаруе дарафтода буд.
Чафо бурдй аз душмани сахтгуй,
Зи чавгони сахтй бихастй чу гуй.
Ба кин чин бар абру наяндохтй,
Зи ёрй ба тундй напардохтй.

1Галток - порчаи ку*на.

175
Яке гуфташ: «Охир, туро нанг неет,
Хабар з-ин хама силию санг неет.
Тани хештан сугба1дунон кунанд,
Зи душман тахаммул забунон кунанд.
Нашояд зи душман хато даргузошт,
Ки гуянд: «Ёрову мардй надошт».
Бад-у гуфт шайдои шуридасар
Чдвобе, ки шояд набингган ба зар:
«Дилам хонаи мехри ёр асту бас,
Аз он менагунчад дар у кини кас».
Чй хуш гуфт Бахлули фархундахуй,
Чу бигзашт бар орифе чангчуй:
«Гар ин муддай дуст бшннохтй,
Ба пайкори душман напардохтй.
Гар аз хастии Хдк хабар доштй,
Дама халкро неет пиндоштй».

ХИКОЯТ
Шунидам, ки Лукмон сияхфом буд,
На танпарвару нозукандом буд.
Яке бандам хеш шшдошташ,
Забун диду дар кори гил дошташ.
Ч,афо диду бо чавру кахраш бисохт,
Ба соле сарое зи бахраш бисохт.
Чу пеш омадаш бандам рафта боз,
Зи Лукмонаш омад нихебе фароз.
Ба пояш дарафтоду пузиш намуд,
Бихандид Лукмон, ки пузиш2 чй суд?
Ба соле зи чаврат чигар хун кунам,
Ба як соат аз дил бадар чун кунам?

1Сугба - забун.
2 Пузиш - бахшоиш хосган.

176
Вале хам бибахшоям, эй некмард,
Ки суди ту моро зиёне накард.
Ту обод кардй шабистони хеш,
Маро хикмату маърифат гашт беш.
Еуломест дар хайлам, эй некбахт,
Ки фамоямаш вак;тх,о кори сахт.
Дигар рад наёзорамаш сахт дил,
Чу ёд оядам сахтии кори гил».
Хар он кас, ки чаври бузургон набурд,
Насузад дилаш бар заифони хурд.
Гар аз хокимон сахтат ояд сухун,
Ту бар зердастон дуруштй макун.
Наку гуфт Бадромшах бо вазир,
Ки душвор бо зердастон магир.

ХИКОЯТ
Шунидам, ки дар дашта Санъо Ч^унайд
Саге дид барканда дандони сайд.
Зи неруи сарпанчаи шергир
Фуру монда очиз чу рубохи пир.
Пас аз азми оху гирифтан ба пай
Лагад хурдй аз гусфандони хай.
Чу мискину бетокаташ диду реш,
Бад-у дод як нима аз зоди хеш.
Шунидам, ки мегуфту хуш мегирист,
Кй донад, ки бехтар зи мо хар ду кист?
Ба зохнр ман имруз аз ин бехтарам,
Дигар то чй ронад казо бар сарам.
Гарам пои имон налагзад зи чой,
Ба cap барнихам точи афви Худой.
В-агар кисвати маърифат дар барам
Намонад, ба бисёр аз ин камтарам,

177
Ки саг бо хама зиштномй, чу мурд,
Мар уро ба дузах нахоханд бурд.
Рах ин аст, Саъдй, ки мардони рох
Ба иззат накарданд дар худ нигох.
Аз он бар малоик шараф доштанд,
Ки худро бех аз саг напиндоштанд.

ХИКОЯТ
Яке барбате дар багал дошт мает,
Ба шаб дар сари порсое шикает.
Чу руз омад, он некмарди салим
Бари сангдил бурд як мушт сим,
Ки душина муъзур будию мает,
Турову маро барбату cap шикает.
Маро бех шуд он захму бархост бим,
Туро бех нахохад шуд, илло ба сим.
Аз ин дустони Худо бар саранд,
Ки аз халк бисер бар cap х(в)аранд.

х;икоят
Шунидам, ки дар хоки Вахш аз мехон
Яке буд дар кунчи хилват нихон.
Мучаррад ба маънй, на ориф ба далк,
Ки берун кунад дасти хочат ба халк.
Саодат кушода даре суй у,
Дар аз дигарон баста дар руи у.
Забоноваре бехирад саъй кард
Зи шухй ба бад гуфтани некмард,
Ки зинхор аз ин макру дастону рев,
Ба чои Сулаймон нишастан чу дев.
Дамодам бишуянд чун гурба руй,
Тамаъ карда дар сайда мушони куй.

178
Риёзат каш аз бахри ному гурур,
Ки табли тихиро равад бонг дур.
Х,аме гуфту халке бар у анчуман,
Бар эшон тафарручкунон марду зан.
Шунидам, ки бигрист донои Вахш,
Ки, ё Раб, мар ин бандаро тавба бахш.
В-агар рост гуфт, эй Худованди пок,
Маро тавба дех,, то нагардам халок.
Писанд омад аз айбчуи х(в)адам,
Ки маълуми май кард хуи бадам.
Гар они, ки душман-т гуяд, маранч,
В-ар у нестй, гу, бирав, бод санч.
Агар аблахе мушкро ганда гуфт,
Ту мачмуъ бош, у пароканда гуфт.
В-агар меравад дар пиёз ин сухун,
Чунин аст, гу, гандамагзй макун.
Нагирад хирадманди равшанзамир
Забонбанди душман зи хангомагир.
На оини акл асту рою хирад,
Ки доно фиреби мушаъбид харад.
Паси кори хеш он кВ окил гашгаст,
Забони бадандеш бар худ бибаст.
Ту некуравиш бош, то бадсигол
Наёбад ба накси ту гуфтан мачол.
Чу душворат омад зи душман сухун,
Нигар, то чй айбат гирифт, он макун.
Чуз он кас надонам накугуи ман,
Ки равшан кунад бар ман охуи ман.

179
ХИКОЯТ
Касе мушкиле бурд пеши Алй,
Магар мушкилашро кунад мунчалй,
Амири адубанди кишваркушой
Чавобаш бигуфт аз сари илму рой.
Шунидам, ки шахсе дар он анчуман
Бигуфто; «Чунин нест, ё булхасан!»
Наранчид аз у Хдйдари номчуй!
Бигуфт: «Ар ту донй аз ин бел;, бигуй»
Бигуфт, он чй донисту боиста гуфт,
Ба гил чашмаи хур нашояд нихуфт.
Писандид аз у шохи мардон чавоб,
Ки ман бар хато будам, у бар савоб.
Бех аз мо сухангуи доно якест,
Ки болотар аз илми у илм нест.
Гар имруз будй худованди чох,
Накардй худ аз кибр дар вай нигох.
Бадар кардй аз боргах хочибаш,
Фуру куфтандй ба новочибаш,
Ки минбаъд беобруй макун,
Адаб нест пеши бузургон сухун.
Якеро, ки пиндор дар cap бувад,
Мапиндор харгиз, ки хак, бишнавад.
Зи илмаш малол ояд, аз ваъз нанг,
Шакоиц ба борон наруяд зи санг.
Гарат дури дарёи фазл аст, хез,
Ба тазкир дар пои дарвеш рез.
Набинй, ки аз хоки афтода хор
Бируяд гулу бишкуфад иавбахор.
Марез, эй хаким, остинхои дур,
Чу мебинй аз хештан хоча пур.

180
Ба чашми касон дарнаёяд касе,
Ки аз худ бузургй намояд басе.
Магу, то бигуянд шукрат хазор,
Чу худ гуфтй, аз кас таваккуъ мадор.

хдаоят
Гадое, шунидам, ки дар танг чой,
Ниходаш Умар пой бар пушти пой.
Надонист дарвеши бечора, к-уст,
Ки раннида душман надонад зи дуст.
Барошуфт бар вай, ки кури магар?
Бад-у гуфт солори одил Умар:
На курам, валекин хато рафт кор,
Надонистам, аз ман гунах даргузор».
Чй мунсиф бузургони дин будаанд,
Ки бо зердастон чунин будаанд.
Бинозанд фардо тавозуькунон,
Нигун аз хичолат сари гарданон.
Агар мебитарсй зи рузи шумор,
Аз он к-аз ту тарсад, хато даргузор.
Макун хира бар зердастон ситам,
Ки дастест болои дасти ту хам.

хдекоят
Яке хубкирдору хушхуй буд,
Ки бадсиратонро накугуй буд.
Ба хобаш касе дид, чун даргузашт,
Ки боре хикоят кун аз саргузашт.

181
Дахоне ба ханда чу гул боз кард,
Чу булбул ба савте хуш 0F03 кард,
Ки бар ман накарданд сахтй басе,
Ки ман сахт нагрифтаме бар касе.

дикоят
*
Чунин ёд дорам, ки саккои Нил,
Накард об бар Миср соле сабил.
Гурухе суи кухсорон шуданд,
Ба фарёд хохони борон шуданд.
Гиристанду аз гиря чуе равон
" Наёмад магар гиряи осмон.
Ба Зуннун хабар дод аз эшон касе,
. Ки бар халк ранч асту сахтй басе.
Фурумондагонро дуое бикун,
Ки макбулро рад набошад сухун.
Шунидам, ки Зуннун ба Мадян ргрехт,
Басе барнаёмад, ки борон бирехт.
Сабук азми бозомадан кард пир,
Ки пур шуд ба сели бахорон гадир1.
Бипурсид аз у орифе дар нихуфт:
«Чй хикмат дар ин рафганат буд?» Гуфт:
«Шунидам, ки бар мургу муру дадон
Шавад танг рузй ба феъли бадон.
Дар ин кишвар андеша кардам басе,
Парешонтар аз худ надидам касе.
1Гадир - гавдоли об.

182
Бирафтам, мабодо, ки аз шарри ман
Бибандад дари хайр бар анчуман».
Бехй боядат, лутф кун, к-он бехон
Надидандй аз худ батар дар чахон.
Ту он гах шавй пеши мардум азиз,
Ки мар хештанро нагирй ба чиз.
Бузурге, ки худро ба хурде шумурд,
Ба дунёву укбо бузургй бибурд.
Аз ин хокдон бандае пок шуд,
Ки дар пои камтар касе хок шуд.
Ало, эй, ки бар хоки мо бигзарй,
Ба хоки азизон, ки ёд оварй,
Ки гар хок шуд Саъдй, ?ро чй гам,
Ки дар зиндагй хок будаст хам.
Ба бечорагй тан фаро хок дод,
В-агар гирди одам баромад чу бод.
Басе барнаёяд, ки хокаш х(в)арад,
Дигарбора бодаш ба олам барад.
Нигар, то гулистони маънй шукуфт,
Бар у хеч булбул чунин хуш нагуфт.
Ачаб, гар бимирад чунин булбуле,
Ки бар устухонаш наруяд гуле!

183
БОБИ ПАН^УМ
ДАР РИЗО
Шабе зайти фикрат1хамесухтам,
Чароги балогат меафрухтам.
Парокандагуе хадисам шунид,
Ч,уз ахсант гуфтан тарике надиц.
Хам аз хубс навъе дар он дарч кард,
Ки ночор фарёд хезад зи дард,
Ки фикраш балиг асту рояш баланд
Дар ин шеваи зухду томоту панд.
На дар хишту куполу гурзи гарон,
Ки ин шева хатм аст бар дигарон.
Надонам, ки моро сари чанг несг
В-агарна мачоли сухан танг неет.
Тавонам, ки теги забон баркашам,
Дахоне суханро калам даркашам.
Биё, то дар ин шева чолиш кунем,
Сари хасмро санг болиш кунем.
4 г**
Саодат ба бахшоиши довар аст,
На дар чангу бозуи зуровар аст.
Чу давлат набахшад сипехри баланд,
Наёяд ба мардонагй дар каманд.
На сахтй расид аз заифЯ ба мур,
На шерон ба сарпанча хурданду зур.
Чу натвон бар афлок даст охтан,
Зарурист бо гардишаш сохтан.

1Зайти фикрат - равгани андеша.

184
Гарат зиндагонй набиштаст дер,
На морат газояд, на шамшеру шер.
В-агар дар хаётат намондаст бахр,
Чунонат кунад нушдору, ки за*р,
На Рустам чу поёни рузй бих(в)ард,
Шагод аз них,одаш баровард гард.

ХИКОЯТ

Маро дар Сипох,он яке ёр буд,


Ки чанговару шуху айёр буд.
Мудомаш ба хун дасту ханчар хизоб,
Бар оташ дили хаем аз у чун кабоб.
Надидам-ш рузе, ки таркаш набаст,
Зи пулоди пайконаш оташ начаст.
Диловар ба сарпанчае говзур,
Зи хавлаш ба шерон дарафтода шур.
Ба давъй чунон новак андохтй,
Адуро ба хар як-як андохтй.
Чунон хор дар гул надидам, ки рафт,
Кипайкони у дар сипархои зафт1.
Назад тораки чангчуе ба даст,
Ки худу сарашро на дархам шикает.
Чу гунчишк рузи малах дар набард,
Ба куштан чи гунчишк пешаш, чи мард.
Гараш бар Фаридун будй тохтан,
Амонаш надодй ба тег охтан.
Палангонаш аз зури сарпанча зер,
Фуру бурда чангол дар магзи шер.

1Зафт - гафс.

185
Гирифтй камарбанди чангозмой
В-агар кух будй, бикандй зи чой.
ЗирехдУшро чун табарзин задй,
Гузар кардй аз марду бар зин задй.
На дар мардй уро, на дар мардумй
Дувум дар чахон кас шунид одамй?
Маро як дам аз даст нагзоштй,
Ки бо росттабъон cape доштй.
Сафар ногатам з-он замин даррабуд,
Ки бешам дар он бук,ъа рузй набуд.
К^азо накд кард аз Ироцам ба Шом,
Хуш омад дар он хоки покам маком.
Маалкисса, чанде бибудам муким
Ба ранчу ба рохат, ба уммеду бим.
Дигар пур шуд аз Шом паймонаам,
Кашид орзумандии хонаам.
Кдзоро чунон нттифок уфтод,
Ки бозам гузар бар Ирок уфтод.
Шабе cap фуру шуд ба андешаам,
Ба дил баргузашт он хунарпешаам.
Намак реши деринаам тоза кард,
Ки будам намакхурда аз дасти мард.
Ба дидори вай аз Сипохон шудам,
Ба мехраш талабкору хохон шудам.
Чдвон дидам аз гардиши дахр пир,
Хадангаш камон, аргавонаш зарир.
Чу кухи сапедаш cap аз барф муй,
Равон обаш аз барфи пирй ба руй.
Фалак дасти кувват бар у ёфта,
Сари дасти мардиш бартофта.
Бадар карда гетй гурур аз сараш,
Сари нотавонй ба зону-бараш.
Бад-у гуфтам: «Эй сарвари шергир,
Чй фарсуда кардат чу рубохи пир?»

186
Бихандид, к-аз рузй чанги татар,
Бадар кардам он чангчуй зи cap.
Замин дидам аз найза чун найситон,
Гирифта аламхо чу оташ дар он.
Барангехтам гарди хайчо чу дуд,
Чу давлат набошад, тахаввур1чй суд?
Ман онам, ки чун хамла овардаме,
Ба румх2аз каф ангуштарй бурдаме.
Вале чун накард ахтарам ёварй,
Гирифтанд гирдам чун ангуштарй.
Ранимат шумурдам тарики гурез,
Ки нодон кунад бо казо панча тез.
Чй ёрй кунад мюгфару3чавшанам,
Чу ёрй накард ахт&ри равшанам.
Калиди зафар чун набошад ба даст,
Ба бозу дари фатх натвон шикает.
Гурухе палангафкану пилзур,
Дар охан сари марду сумми сутур.
Хдмон дам, ки дидем гарда сипох,
Зирех чома кардему мжфар кулох.
Чу абр асби тозй барангехтам,
Чу борон балорак4 фуру рехтам.
Ду лашкар ба хам барзаданд аз камин,
Ту гуфтй заданд осмон бар замин.
Зи боридани тир хамчун тагарг5
Ба хар гуша бархост туфони марг.
Ба сайди хужаброни пархошеоз,
Каманд аждахои дахан карда боз.
Замин осмон шуд зи гарди кабуд,
Чу анчум дар у барки шамшеру худ.
1Тахдввур - далерй.
2Румх - найза.
3Мигфар - кулаххуд.
4Балорак - шамшери чав^ардор.
5Тагарг - жола.

187
Саворони душман чу дарёфтем,
Пиёда сипар бар сипар тофтем.
Ба тиру синон муй бишкофтем,
Чу давлат набуд, руй бартофтем.
Чй зур оварад панчаи чахди мард,
Чу бозуи тавфик ёрй накарД?
На шамшери кундоварон1кунд буд,
Ки киноварй з-ахтари тунд буд.
Кас аз лашкари мо зи хайчо бурун
Наёмад, чуз OFyurra хафгон ба хун.
Чу сад дона м а ч м у ъ дар хушае,
Фитодем хар донае гушае.
Ба номардй аз хдм бидодем даст,
Чу мохй, ки бо чавшан афтад ба шаст.
Касонро нашуд новак андар х,арир,
Ки гуфтам, бидузанд сандон ба тир.
Чу толиъ зи мо руй бар печ буд,
Сипар пеши тири казо хеч буд.
Аз ин булачабтар хадисе шунав,
Ки бе бахт кушиш наярзад ду чав.

^ИКОЯТ

Яке оханинпанча дар Ардабил


Х,аме бигзаронид белак2зи бел.
Намадпуше омад ба чангаш фароз,
Чавоне чахонсузу пайкорсоз.
Ба пархош чустан чу Бахроми Гур,
Каманде ба китфаш-бар аз хоми гур.

1Кундоварон - далерон.
2Белак - навъе пайкон.

188
Чу дид Ардабилй намадпорапуш,
Камон дар зех оварду зехро ба гуш.
Ба панчох тири хадангаш бизад,
Ки як чуба берун нарафт аз намад.
Даромад намадпуш чун Соми гурд,
Ба хамми камандаш дароварду бурд.
Ба лашкаргахаш бурду дар хайма даст,
Чу дуздони хунй ба гардан бибаст.
Шаб аз гайрату шармсорй нахуфт,
Сахаргах парасторе аз хайма гуфт:
«Ту, к-охан ба новак бидузию тир,
Намадпушро чун фитодй асир?»
Шунидам, ки мегуфту хун мегирист,
Надонй, ки рузи ачал кас назист?
Ман онам, ки дар шеваи таъну зарб
Ба Рустам даромузам одоби харб.
Чу бозуи бахтам кавихол буд,
Ситабрии белам намад менамуд.
Кунунам, ки дар панча икбел нест,
Намад пеши тирам кам аз бел нест.
Ба рузи ачал найза чавшан дарад,
Зи пирохани беачал нагзарад.
Киро тега цахри ачал дар кафост,
Барахна-ст, агар чавшанаш чанд ло-ст.
В-араш бахт ёвар бувад, дахр пушт,
Барахда нашояд ба сотур кушт.
На доно ба саъй аз ачал чон бибурд,
На нодон ба носозхурдан бимурд.

хдкоят
Шабе курде аз дарди пахлУ нахуфт,
Табибе дар он нохият буду гуфт:

189
«Аз ин даст, к-у барги раз1мех(в)арад,
Ачаб дорам, ар шаб ба поён барад,
Ки дар сина пайкони тири татор
Бех аз сикли2маъкули3иосозгор.
Гар афтад ба як лукма дар руда печ,
Хдма умри нодон барояд ба хеч».
Кдзоро табиб андар он шаб бимурд,
Чихил сол аз ин рафту зинда-аст курд.

ХИКОЯТ
Яке рустой сакат4 шуд хараш,
Алам кард бар токи бустон сараш.
Чахондида пире бар у баргузашт,
Чунин гуфт хандон ба нотури5дашт:
Мапиндор чони падар, к-ин химор6
Кунад дафъ чашми бад аз киштзор.
Ки ин дафъи чуб аз сару гуши хеш
Намекард, то нотавон мурду реш.
Чй донад табиб аз касе ранч бурд,
Ки бечора хохад худ аз ранч мурд.

х;икоят
Шунидам, ки диноре аз муфлисе
Бияфтоду мискин бичусташ басе.
Ба охир сари ноумедй битофт,
Яке дигараш ноталаб карда ёфт.

1Раз - ток.
2Сикл - сангинй.
3 Маъкул - хурданй.
4 Сакдт - нобуд.
5Нотур - даштбон.
6Х,имор - хайвони саворй.

190
Ба бадбахтию некбахтй налам
Бигардиду мо хамчунон дар шикам.
На рузй ба сарпанчагй мех(в)аранд,
Ки сарпанчагон тангрузитаранд.
Басо чорадоно ба сахтй бимурд,
Ки бечора гуи саломат бибурд

ХИКОЯТ
Фуру куфт пире писарро ба чуб,
Бигуфт: «Эй падар, бегунохам макуб.
Тавон бар ту аз чаври мардум гирист,
Вале чун ту чаврам кунй, чора чист?»
Ба довар хуруш, эй худованди хуш,
На аз дасти довар баровар хуруш.

хдкоят
Баландахтаре, номи у Бахтёр
Кдвидастгах буду сармоядор.
Ба куи гадоён-дараш хона буд,
Зараш хамчу гандум ба паймона буд.
Х,ш уро дар он букьа зар буду мол,
Дигар тангдастони баргаштахол.
Чу дарвеш бинад тавонгар ба ноз,
Дилаш беш сузад ба доги ниёз.
Зане чанг лайваст бо шуи хеш,
Шабонгах, чу рафташ тихидаст пеш,
Ки кас чун ту бадбахту дарвеш нест,
Чу занбури сурхат ба чуз неш нест.
Биёмуз мардй зи хамсоягон,
Ки охир наям кахбаи ройгон.

191
Касонро зару симу мулк асту рахт,
Чаро хамчу эшон най некбахт?
Баровард софидили суфпуш
Чу табл аз тихигохи холй хуруш,
Ки ман дасти кудрат надорам ба хеч,
Ба сарпанча дасти казо бармапеч.
Нахарданд дар дасти ман ихтиёр,
Ки мар хештанро кунам бахтёр.
Яке пири дарвеш дар хоки Кеш
Чй хуш гуфт бо хамсари зишти хеш:
«Чу дасти казо зиштруят сиришт,
М&яндой гулгуна бар руи зишт.
Кй хосил кунад некбахтй ба зур?
Ба сурма кй бино кунад чашми кур?»
Наёяд накукорй аз бадрагон,
Мухол аст дузандагй аз сагон,
Хдма файласуфони Юнону Рум
Надонанд кард ангабин аз закум.
Зи вахшй наёяд, ки мардум шавад,
Ба сайъ андар у тарбият гум шавад.
Тавон пок кардан зи занг оина,
Валекин наёяд зи санг оина.
Ба кушиш наруяд гул аз шохи бед,
На зангй ба гармоба гардад сапед.
Чу рад менагардад хаданги казо,
Сипар нест мар бандаро чуз ризо.

хдкоят
Чунин гуфт пеши заган каргасе,
Ки набвад зи ман дурбинтар касе.

192
Заган гуфт: «Аз ин дар нашояд гузашт,
Биё, то чй бинй бар атрофи дашт?»
Шунидам, ки мивдори якруза рох
Бикард аз баландй ба пастй нигох.
Чунин гуфт: «Дидам, гарат бовар аст,
Ки як дона гандум ба хомун-дар аст».
Заганро намонд аз тааччуб шикеб,
Зи боло ниходанд cap дар нишеб.
Чу каргас бари дона омад фароз,
Гирех шуд бар у пойбанде дароз.
Надонист аз он донае х(в)арданаш,
Ки дахр афканад дом дар гарданаш.
На обастани дур бувад хдр садаф,
На хар бор шотир1занад бар хадаф.
Заган гуфт: «Аз он дона дидан чй суд,
Чу биноии доми хасмат набуд?»
Шунидам, ки мегуфт: «Гардан бибанд,
Набошад хазар бо кддар судманд,
Ачал чун ба хунаш баровард даст,
Кдзо чашми борикбинаш бубаст.
Дар обе, ки пайдо нагардад канор,
Рурури шиновар наёяд ба кор.

здакоят
Чй хуш гуфт шогирди мансучбоф,
Чу анко бароварду пилу зуроф:
«Маро сурате барнаёяд зи даст,
Ки нащпаш муаллим зи боло набаст.
Гарат сурати хол бад ё накуст,
Нигорандаи дасти такдир уст.

1Шотир - чолок, мохир.

193
Дар ин навъе аз ширки пушида хает,
Ки Зайдам биёварду Амрам бихаст.
Гарат дида бахшад Худованди амр,
Набинй дигар сурати Зайду Амр.
Напиндорам, ар банда дам даркашад,
Худояш ба рузй калам даркашад.
Чдхонофаринат кушоиш диход,
Ки гар вай бибандад, кй донад кушод?!

ХИКОЯТ
Шутурбачча бо модари хеш гуфт:
«Пас аз рафтан охир замоне бихуфт!»
Бигуфт: «Ар ба дасти ман астй махор,
Надидй касам боркаш дар катор».
Кдзо киштй он чо ки хохад, барад,
В-агар нохудо чома бар тан дарад.
Макун, Саъдиё, дида бар дасти кас,
Ки бахшанда Парвардгор асту бас.
Агар хакпарастй, зи дархо басат,
Ки гар вай биронад, нахонад касат.
Гар у некбахтат кунад, cap барор,
В-агарна сари ноумедй бихор.

***
Ибодат ба ихлоси нийят накуст,
В-агарна чй ояд зи бемагз пуст?
Чи зуннори муг дар миёнат, чи далк.
Ки дарпушй аз бахри пиндори халк?
Макун, гуфтамат, мардии хеш фош,
Чу мардй намудй, муханнас мабош.
Ба андозаи буд бояд намуд,
Хичолат набурд, он кй нанмуду буд,

194
Ки чун орият баркананд аз сараш,
Бимонад куханчомае дар бараш.
Агар кутахй, пои чубин мабанд,
Ки дар чашми тифлон намой баланд.
В-агар нукраандуд бошад нухос1,
Тавон харч кардан бари ношинос.
Манех, чони ман, оби зар бар пашиз,
Ки саррофи доно нагирад ба чиз.
Зарандудагонро ба оташ баранд,
Падид ояд он гад, ки мис ё заранд.

Надонй, ки Бобои Кухй чй гуфт


Ба марде, ки номусро шаб нахуфт:
«Бирав, чони бобо, дар ихлос печ,
Ки натвонй аз халк барбаст хеч.
Касоне, ки феълат писандидаанд,
Хднуз аз ту накдли бурун дидаанд.
Чй кадр оварад бандаи хурдес2,
Ки зери кабо дорад андоми пес.
Нашояд ба дастон3шудан дар бихишт,
Ки бозат равад чодар аз руи зишт».

хикоят
Шунидам, ки ноболиге руза дошт,
Ба сад мехнат овард рузе ба чошт.

1Нухос - МИСС.
2Хурдес - хурмонанд.
3Дастон - макру найранг.

195
Ба куттобаш он руз соик1набурд.
Бузург омадаш тоат аз тифли хурд.
Падар дида бусиду модар сараш,
Фишонданд бодому зар бар сараш.
Чу бар вай гузар кард як нимаруз,
Фитод андар у з-оташи меъда суз.
Ба дил гуфт: «Агар лукма чанде х(в)арам,
Чй донад падар гайб ё модарам?»
Чу руи писар дар падар буду кавм,
Нихон хурду пайдо ба cap бурд савм2.
Кй донад, чу дар банди Хдк нести,
Агар бевузу дар намоз истй.
Пас ин пир аз он тифл нодонтар аст,
Ки аз бахри мардум ба тоат-дар аст.
Калиди дари дузах аст он намоз,
Ки дар чашми мардум гузорй дароз.
Агар чуз ба Х,ак меравад чодаат,
Дар оташ фишонанд саччодаат.

вдкоят
Сияхкоре аз нардбоне фитод,
Шунидам, ки хам дар нафас чон бидод.
Писар чанд рузе гиристан гирифт,
Дигар бо харифон нишастан гирифт.
Ба хоб-андараш диду пурсид хол,
Ки чун расти аз хашру нашру суол?
Бигуфт: «Эй писар, кисса бар ман махон,
Ба дузах дарафтодам аз нардбон».
1Соиц - пешбаравда.
2 Савм - руза.

196
Накусирате бетакаллуфбурун
Бех аз некноме харобандарун.
Ба наздики май шабрави рохзан
Бех аз фосикд порсопирахан.
Яке бар дари халк ранчозмой,
Чй муздаш дихад дар киёмат Худой?!
Зи Амр, эй писар, чашми учрат мадор,
Чу дар хонаи Зайд бошй ба кор.
Нагуям, тавонад расидан ба дуст,
Дар ин рах чуз он кас, ки руяш дар уст.
Рахи рост рав, то ба манзил расй,
Ту бар рах най, з-ин цибал вопасй.
Чу говй, ки ассор1чашмаш бибасг,
Давон то ба шаб, шаб хамон чо ки хает.
Касе гар битобад зи мехроб руй,
Ба куфраш гувохй диханд ахди куй.
Ту хам пушт бар киблай дар намоз,
Гарат дар Худо неет руи ниёз.
Дарахте, ки бехаш бувад баркдрор,
Бипарвар, ки рузе дихад мева бор.
Гарат бехи ихлос дар бум неет,
Аз ин бар касе чун ту махрум несг.
Х,ар он к-афканад тухм бар руи санг,
Ч^аве вадти дахлаш наёяд ба чанг.
Манех обруи риёро махал,
Ки ин об дар зер дорад вахал.
Чу дар хуфя бад бошаму хоксор,
Чй суд оби номус бар руи кор?
Ба рую риё хирка сахл аст духт,
Гараш бо Худо дартавонй фурухт.
Чй донанд мардум, ки дар чома кист?
Нависанда донад, ки дар нома чист.

1Ассор - чувозкаш.

197
Чй вазн оварад мое анбони бод,
Ки мизони акл асту девони дод?
Мурое1, ки чандин вараъ менамуд,
Бидиданду хечаш дар анбон набуд.
Кунанд абра покизатар з-остар,
Ки он дар хичоб асту ин дар назар.
Бузургон фарог аз назар доштанд,
Аз он парниён остар доштанд.
В-ар овоз хохй дар иклим фош,
Бурун хулла кун, гу, дарун хдшв бош.
Ба бозй бигуфт ин сухан Боязид,
Ки аз мункар эминтарам, к-аз мурид.
Касоне, ки султону шохдншаханд,
Саросар гадоёни ин даргахднд.
Тамаъ дар гадо мардн маънй набаст,
Нашояд гирифтан дар афтода даст.
Хдмон бех, гар обастани гавдарй,
Ки адмчун садаф cap ба худ дарбарй.
Чу руи парастиданат дар Худост,
Агар Чдбраилат набинад, равост.
Туро панди Саъдй бас аст, эй писар,
Агар гуш гирй, чу панди падар.
Гар имруз гуфтори мо нашнавй,
Мабодо, ки фардо пушаймон шавй.
Аз ин бех насихдтгарй боядат,
Надонам, пас аз ман чй пеш оядат!

БОБИ ШАШУМ
ДАР КАНОАТ
Худоро надонисту тоат накард,
Ки бар бахту рузй каноат накард.

1Муро - риёкор.

198
Кдноат тавонгар кунад мардро,
Хабар кун хариси чахонгардро.
Сукуне ба даст овар, эй бесабот,
Ки бар санги гардон наруяд набот.
Мапарвар тан, ар марди рою хушй,
Ки уро чу мепарварй, мекушй.
Хирадманд мардум х,унар парваранд,
Ки танпарварон аз хунар логаранд.
Касе сирати одами гуш кард,
Ки аввал саги нафс хомуш кард.
Хуру хоб танхо тарики дад аст,
Бар ин будан оини нобихрад аст.
Хунук некбахте, ки дар гушае
Ба даст орад аз маърифат тушае.
Бар онон, ки шуд сирри Хдк ошкор,
Накарданд ботил бар у ихтиёр,
Валекин чу зулмат надонад зи нур,
Чи дидори деваш, чи рухсори хур.
Ту худро аз он дар чах андохтй,
Ки чахро зи рах бознашнохтй.
Бар авчи фалак чун парад чуррабоз1,
Ки дар шахпараш бастай санги оз?
Гараш доман аз чанги шахват рахо
Кунй, рафт то сидратулмунтахо.
Ба кам кардан аз одати хеш х(в)ард
Тавон хештанро малакхуй кард.
Кучо шери вахшй расад дар малак?
Нашояд парид аз capo то фалак.
Нахуст одамисиратй пеша кун,
Пас он гах малакхуй андеша кун.

1Чурабоз - бози нар, бози сафеди чолок.

199
Ту бар курраи тавсанй бар камар,
Нигар, то напечад зи хукми ту cap,
Ки гар полханг1аз кафат даргусехт,
Тани хештан кушту хуни ту рехт.
Ба андоза хур зод, агар мардумй,
Чунин пуршикам, одами ё хумй?
Дарун чои кут асту зикру нафас,
Ту пиндорй, аз бахри нон асту бас.
Кучо зикр гунчад дар анбори оз?
Ба сахтй нафас мекашад по дароз.
Надоранд танпарварон огахй,
Ки пурмеъда бошад зи хикмат тихй.
Ду чашму шикам пур нагардад ба хеч,
Тихй бехтар ин рудаи печ-печ.
Чу дузах, ки сераш кунанд аз вакдц2,
Дигар бонг дорад, ки хал ман мазид.
Х,аме мирадат Ией аз логарй,
Ту дар банда они, ки хар парварй.
Ба дин, эй фурумоя, дунё махар,
Ту харро ба «Инчил»-и Исо махар.
Магар менабинй, ки дадрову дом3
Наяндохт чуз хирея хурдан ба дом.
Паланге, ки гардан кашад бар вухуш,
Ба дом афтад аз бахри хурдан чу муш.
Чу муш он кй нону панираш хурй,
Ба домаш дарафтию тираш хурй.

1Полханг - каманд.
2Вавдд-хезум.
Даду дом - хайвоноти вахшию хонагй.

200
ХИКОЯТ
Маро хочие шонаи оч дод,
Ки рахмат бар ахлоки хуччоч бод!
Шунидам, ки боре сагам хонда буд,
Ки аз ман ба навъе дилаш монда буд.
Бияндохтам шона, к-ин устухон
Намебоядам, дигарам саг махон.
Мапнндор, чун сиркаи худ х(в)арам,
Ки чаври худованди халво барам.
Кдноат кун, эй нафс, бар андаке,
Ки султону дарвеш бинй яке.
Чаро пеши хусрав ба хохиш равй?
Чу як су ниходй тамаъ, хусравй!
В-агар худпарастй, шикам табла кун,
Дари хонаи ину он кдбла кун.

ХИКОЯТ

Яке пуртамаъ пеши Хоразмшох


Шунидам, ки шуд бомдоде пагох.
Чу дидаш, ба хидмат дуто гашту рост,
Дигар руй бар хок молиду хост.
Писар гуфташ: «Эй бобаки номчуй,
Яке мушкилат мебипурсам, бигуй.
Нагуфтй, ки кибла-ст суи Хдщоз,
Чаро кардй имруз аз ин су намоз?»
***
Мабар тоати нафси шахватпараст,
Ки хар соаташ киблае дигар аст.
Мабар, эй бародар, ба фармон-ш даст,
Ки хар кас, ки фармон набурдаш, бираст.

201
Кдноат cap афрозад, эй марди хуш,
Сари пуртамаъ барнаёяд зи душ.
Тамаъ обруи ту охир бирехт,
Барой ду чав домане дур бирехт.
Чу сероб хохй шудан з-оби чуй,
Чаро резй аз бахри барф обруй?
Магар аз танаъъум шикебо шавй,
В-агарна зарурат ба дархо шавй.
Бирав, хоча, кутох кун дасти оз,
Чй мебоядат з-остини дароз?!»
Касеро, ки дурчи тамаъ дарнавишт,
Набояд ба кас абду ходим набишт.
Таваккуъ биронад зи хар мачлисат,
Бирон аз худат, то наронад касат.

ХИКОЯТ
Якеро таб омад зи сохибдилон,
Касе гуфт: «Шаккар бихох аз фалон!»
Бигуфт: «Эй писар, талхии мурданам
Бех аз чаври руи туруш бурданам!».
Шакар окил аз дасти он кас нах(в)ард,
Ки руй аз такаббур бар у сирка кард.
Марав дар пайи хар чй дил хохадат,
Ки тамкини тан нури чон кохадат.
Кунад мардро нафси аммора хор,
Агар хушмандй, азизаш мадор.
Агар хар чй бошад муродат, х(в)арй,
Зи даврон басе номуродй барй.
Танури шикам дам ба дам тофтан
Мусибат бувад рузи ноёфтан.
Ба тангй бирезонадат руй ранг,
Чу вакти фарохй кунй меъда танг.

202
Кашад марди пурхора бори шикам,
В-агар дарнаёбад, кашад бори гам.
Шикамбанда бисёр бинй хичил,
Шикам пеши ман танг бехтар, ки дил.

ХИКОЯТ
Чй овардам аз Басра, донй, ачаб,
Х,адисе, ки ширинтар аст аз рутаб:
Тане чанд дар хиркаи ростон
Гузаштем бар тарфи хурмоситон.
Яке дар миён меъдаанбор буд,
Зи пурхории хеш бас хор буд.
Миён бает мискину шуд бар дарахт,
В-аз он чо ба гардан дарафтод сахт.
На хар бор хурмо тавон хурду бурд,
Латанбони бад окибат хурду мурд.
Раиси де* омад, ки инро кй кушт?
Бигуфтам: «Мазан бонг бар мо дурушт.
Шикам доман андаркашидаш зи шох,
Бувад тангдил рудагоне фарох».
Шикам банди даст асту занчири пой,
Шикамбанда нодир парастад Худой.
Саросар шикам шуд малах, лочарам,
Ба пояш кашад мури кучакшикам.
Бирав, андаруне ба даст ор пок,
Шикам пур нахохад шуд, илло ба хок!

ХИКОЯТ
Шикам суфиеро забун карду фарч,
Ду динор бар хардувон кард харч.
Яке гуфташ аз дустон дар нихуфт:
«Чй кардй бад-ин хар ду динор?» Гуфт:

203
«Ба диноре аз пушт рондам нишот,
Ба дигар шикамро кашидам симот.
Фурумоягй кардаму аблахй,
Ки ин хамчунон пур нашуд в-он тих,й».
Гизо гар латиф асту гар сарсарй,
Чу дерат ба даст уфтад, хуш х(в)арй.
Сар он гах ба болин нихад хушманд,
Ки хобаш ба кдхр оварад дар каманд.
Мачоли сухан то наёбй, магуй,
Чу майдон набинй, нигах Дор гуй.
В-аз андоза берун марав пеши зан,
На девонай, тег бар худ мазан.
Ба берагбатй шахват ангехтан
Ба рагбат бувад хуни худ рехтан.

ХИКОЯТ
Яке найшакар дошт бар табгарй1,
Чапу рост гарданда бар муштарй.
Ба сохибдиле гуфт дар кунчи дех,
Ки бистону чун даст ёбй, бидех.
Бигуфт он хирадманди зебосиришт
Чдвобе, ки бар дида бояд набишт:
«Туро сабр бар ман набошад магар,
Валекин маро бошад аз найшакар.
Хдловат набошад шакар дар наяш,
Чу бошад такозои талх аз паяш».

ХИКОЯТ
Якеро зи мардони равшанзамир
Амири Хутан дод токе харир.

1Табгарй - табацча.

204
Зи шодй чу гулбарги хандон шукуфт,
Бипушиду дасташ бибусиду гуфт:
«Чй хуб аст ташрифи шохи Хутан,
В-аз он хубтар хиркаи хештан.
Гар озодай, бар замин хусбу бас,
Макун бахри колй заминбуси кас.

ХИКОЯТ
Яке нонхуриш чуз пиёзе надошт,
Чу дигар касон баргу созе надошт.
Парокандае гуфташ: «Эй хоксор,
Бирав, табхе аз хони ягмо биёр.
Бихоху мадор аз кас, эй хоча, бок,
Ки мактуърузй бувад шармнок».
Кабо басту чобук навардид даст,
Кабояш дариданду дасташ шикает.
Шунидам, ки мегуфту хун мегирист,
Ки ин нафси худкардаро чора чист?
Балочуй бошад гирифтори оз,
Ману хони ман буд нону пиёз.
Чдвине, ки аз саъйи бозу х(в)арам,
Бех; аз майда бар хони ахли карам.
Чй дилтанг хуфт он фурумоя душ,
Ки бар суфраи дигарон дошт гуш.

ХИКОЯТ
Яке гурба дар хонаи зол буд,
Ки баргаштаайёму бадаол буд.
Равон шуд ба мехмонсаройи амир,
Гуломони султон задандаш ба тир.
Чакон хунаш аз устухон медавид,
Хамегуфту аз хавли чон медавид.

205
Агар частам аз дасти ин тирзан,
Ману мушу вайронаи пирзан.
Наярзад асал, чони ман, захми неш,
Каноат накутар ба душоби1хеш.
Худованд аз он банда хурсанд неет,
Ки розй ба кдеми Худованд неет.

ХИКОЯТ

Яке тифл дандон бароварда буд,


Падар cap ба фикрат фуру бурда буд,
Ки ман нону барг аз кучо орамаш,
Мурувват набошад, ки бигзорамаш.
Чу бечора гуфт ин сухан назди чуфт,
Нигар, то зан уро чй мардона гуфт:
«Махур хавли Иблис, то чон дихад,
Хам он кас, ки дандон дихад, нон дихад.
Тавоност, охир, Худованди руз,
Ки рузй расонад, ту чандин масуз.
Нигорандаи кудак анда.р шикам
Нависандаи умру рузист хам.
Худовандгоре, ки абде2 харид,
Бидорад факайф, он кй абд офарид.
Туро неет ин такя бар кирдгор,
Ки мамлукро3 бар Худовандгор».

1Душоб - шираи ангур.


2Абд - банда.
3 Мамлук - гулом, банда.

206
if k - k

Шунидам, ки дар рузгори кадим


Шудй санг дар дасти абдол сим.
Напиндорй ин кавл маъкул нест,
Чу конеъ шудй, симу сангат якест.
Чу тифл андарун дорад аз хирс пок,
Чи муште зараш пеши химмат, чи хок.
Хабар дех ба дарвеши султонпараст,
Ки султон зи дарвеш мискинтар аст.
Гадоро кунад як дирам сим сер,
Фаридун ба мулки Ачам нимсер.
Нигахбонии мулку давлат балост,
Гадо подшох асту номаш гадост.
Гадое, ки бар хотираш банд нест,
Бех, аз подшофе, ки хурсанд нест.
Бихусбанд хуш рустоию чуфт
Ба завке, ки султон дар айвон нахуфт.
Агар подшох асту гар пинадуз,
Чу хуфтанд, гардад шаби хар ду руз.
Чу селоби хоб омаду мард бурд,
Чи бар тахти султон, чи бар дашти курд.
Чу бинй тавонгар cap аз кибр мает,
Бирав, шукри Яздон кун, эй тангдаст!
Надорй, бихамдиллах, он дастрас,
Ки бархезад аз дастат озори кас.

ХИКОЯТ

Шунидам, ки сохибдиле некмард


Яке хона бар комати хеш кард.
Касе гуфт: «Медонамат дастрас,
К-аз ин хона бехтар кунй? Гуфт: «Бас.

207
Чй мехохдм аз торам афроштан,
Хдминам бас аз бахри бигзоштан».
Макун хона бар рохи сел, эй гулом,
Ки касро нагашт ин иморат тамом.
На аз маърифат бошаду акду рой,
Ки бар рах кунад корвонй сарой.

ХИКОЯТ

Яке салтанатрони сохибшукух


Фуру хост рафт офтобаш ба кух-
Ба шайхе дар он букъа кишвар гузошт,
Ки дар дуда коиммакоме надошт.
Чу хилватнишин куси давлат шунид,
Дигар завк, дар кунчи хилват надид.
Чапу рост лашкар кашидан гирифт,
Дили пурдилон з-у рамидан гирифт.
Чунон сахтбозу шуду тезчанг,
Ки бо чангчуён талаб кард чанг.
Зи кавми пароканда халке бикушт,
Дигар чамъ гаштанд хамрою пушт.
Чунон дар хисораш кашиданд танг,
Ки очиз шуд аз тирборону санг.
Бари некмарде фиристод кас,
Ки саъбам фурумонда, фарёд рас!
Ба химмат мадад кун, ки шамшеру тир
На дар хар вагое бувад дастгир.
Чу бишнид обид, бихандиду гуфт:
«Чаро нимноне нахурду нахуфт?
Надонист К^оруни неъматпараст,
Ки ганчи саломат ба кунч-андар аст.
Камол аст дар нафси марди карим,
Гараш зар набошад, чй нуксону бим.

208
Мапнндор, агар сифда Корун шавад,
Ки табък лакмаш дигаргун шавад.
В-агар дарнаёбад карампеша нон,
Ниходаш тавонгар бувад хамчунон.
Мурувват замин асту сармоя зарь,
Бидех, к-асл холй намонад зн фаръ.
Худое, ки аз хок мардум кунад, г
Ачаб дорам, ар мардумй гум кунад.
Зи неъмат ниходан баландй мачУй,
Ки нохуш кунад оби истода буй.
Ба бахшандагй куш, к-оби равон
Ба селаш мадад мерасад з-осмон.
Гар аз чоху давлат бияфтад лайм,
Дигарбора нодир1шавад мусгаким.
В-агар киматигавхарй, гам мадор,
Ки зоеъ нагардонадат рузгор.
Кулух арчи афтода бошад ба рох,
Набинй, ки дар вай кунад кас нигох.
В-агар хурдаи зар ба дандони гоз
Бияфтад, ба шамъаш бичуянд боз.
Бадар мекунанд обгина зи санг,
Кучо монад оина дар зери занг?
Писандидаву нагз бояд хисол,
Ки гах, ояду гах равад чоху мол.

дикоят
Шунидам зи пирони ширинсухан,
Ки буд андар ин шахр пире кухан.
Басе дида шохону даврону амр,
Сар оварда умре зи таърихи Амр.

1Нодир - кам, ах,ёнан.

209
Дарахти ку*ан мевае тоза дошт,
Ки ша*р аз накуй пуровоза дошт.
Ачаб дар занахдони он дилфиреб,
Ки *аргиз набудаст бар сарв себ.
Зи шухию мардум харошиданаш
Фарач дид дар cap тарошиданаш.
Ба Мусо кухднумри кутахумед
Сараш кард чун дасти Мусо сапед.
Зи сартезй он охдниндил, ки буд,
Ба айби парирух забон баркушуд.
Ба муе, ки кард аз накуиш кам,
Них,оданд *олй сараш дар шикам.
Чу чанг аз хичолат сари хубруй
Нигунсору дар пешаш афтода муй.
Якеро, ки хотир дар у рафта буд,
Чу чашмони дилбандаш ошуфга буд.
Касе гуфт: «^авр озмудию дард,
Дигар гирди савдои ботил магард.
Зи мехраш бигардон чу парвона пушт,
Ки микроз шамъи чамолаш бикушт».
Баромад хуруш аз хаводор чует,
Ки «Тардоманонро бувад авд суст.
Писар хушманиш бояду хубруй,
Падар, гу, ба чахдаш бияндоз муй.
Маро чон ба мехраш баромехтаст,
На хотир ба муе даровехтаст».
Чу руи наку дорй, андух, мах(в)ар,
Ки муй ар бияфтад, бируяд дигар.
На пайваста раз хушаи тар дщад,
Гаде барг резад, гаде бар дидад.
Бузургон чу худ дар х,иноб уфганд,
Х,асудон чу ахгар дар об уфганд.
Бурун ояд аз зери абр офтоб
Ба тадричу ахтар бимирад дар об.

210
Зи зулмат матарс, эй писандида дуст,
Ки мумкин бувад, к-оби хайвон дар уст.
На гетй пас аз чунбиш ором ёфт?
На Саъдй сафар кард, то ком ёфт?
Дил аз бемуродй ба фикрат масуз,
Шаб обастан аст, эй бародар, ба р^з.

БОБИ^АФТУМ
ДАР ОЛАМИ ТАРБИЯТ
Сухан дар салох асту тадбиру хуй.
На дар асбу майдону чавгону гуй.
Ту бо душмани нафс хдмхонай,
Чй дар банди пайкори бегонай?
Иной бозпечон нафас аз харом,
Ба марда зи Рустам гузаштанду Сом.
Ту худро чу кудак адаб кун ба чуб,
Ба гурзи гарон магзи мардон макуб.
Кас аз чун ту душман надорад гаме,
Ки бо хештан барнаёй хаме.
Вучуди ту шахрест пурнеку бад,
Ту султону дастури1доно хирад.
Хдмоно, ки дунони гарданфароз
Дар ин шахр гиранд савдову оз.
Ризову вараъ некномони хур,
Хдвову хавас рахзану кисабур.
Чу султон иноят кунад бо бадон,
Кучо монад осоипш бихрадон?
Туро шахвату хдрсу кину хасад
Чу хун дар рагонанду чон дар часад.
Гар ин душманон тарбият ёфтанд,
Сар аз хукми ройи ту бартофтанд.
1Дастур - вазир.

211
Хдвову хавасро намонад ситез,
Чу бинанд сарпанчаи акди тез.
Набинй, ки шаб дузду авбошу хас
Нагарданд чое, ки гардад асас1.
Раисе, ки душман сиёсат накард,
Хам аз дасти душман риёсат накард.
Нахохам дар ин навъ гуфган басе,
Ки харфе бас, ар кор бандад касе.
-krkit

Агар пой дар доман орй чу кух,


Сарат з-осмон бигзарад дар шукух.
Забон даркаш, эй марди бисёрдон,
Ки фардо калам неет бар безабон.
Садафвор гавхаршиносони роз
Дахан чуз ба луълу накарданд боз.
Фаровонсухан бошад огандагуш,
Насихат нагирад, магар дар хамуш.
Чу хохй, ки гуй нафас бар нафас
Халоват наёбй зи гуфгори кас,
Набояд сухан гуфт носохта,
Нашояд паридан наяндохта.
Тааммулкунон дар хатову савоб
Бех аз жожхоёни хозирчавоб.
Камол аст дар нафеи инсон сухун,
Ту худро ба гуфтор нокис макун.
Камовоз харгиз набинй хичил,
Ч,аве мушк бехтар, ки як туда гил.
Хазар кун зи нодони дахмардагуй,
Чу доно яке гую парварда гуй.
Сад андохтй тиру хар сад хатост,
Агар хушмандй, як андозу рост.

1Асас - посбони шабгард, миршаб.

212
Чаро гуяд он чиз дар хуфя мард,
Ки гар фош гардад, шавад руйзард?
Макун пеши девор гайбат басе,
Бувад, к-аз пасаш гуш дорад касе.
Даруни дилат шахрбанд аст роз,
Нигар, то набинад дари шахр боз.
Аз он марди доно дахон д^хтаст,
Ки бинад, ки шамъ аз забон сухтаст.

ХИКОЯТ
Такиш бо гуломон яке роз гуфт,
Ки инро набояд ба кас бозгуфт.
Ба як солаш омад зи дал бар дахон,
Ба як р5?з шуд мунташир дар чахон.
Бифармуд чаллодро бедарег,
Ки бардор сархои иной ба тег.
Яке з-он миён гуфту зинхор хост,
Макуш бандагон, к-ин гунох аз ту хост.
Ту аввал набастй, ки сарчашма буд,
Чу селоб шуд, пеш бастан чй суд?
Ту пайдо макун рози дил бар касе,
Ки у худ бигуяд бари хар касе.
Ч,авохир ба ганчинадорон супор,
Вале розро хештан пос дор.
Сухан, то наг^й, бар у даст хает,
Чй гуфта шавад, ёбад f бар ту даст.
Сухан девбанд аст дар чохи дил,
Ба болои кому заботив махил.
Тавон боздодан рахи наррадев,
Вале бознатвон гирифтан ба рев.
Ту донй, ки чун дев рафт аз кафас,
Наёяд ба «лохавл»-и кас бозпас.
Яке тифл бардорад аз Рахш банд,
Наёяд ба сад Рустам андар каманд.

213
Магу он, ки гар бар мало уфтад,
Вучуде аз он дар бало уфтад.
Ба дехкони нодон чй хуш гуфт зан:
«Ба дониш сухан гуй, ё дам мазан.
Магуй, он чй токат надорй шунуд,
Ки чав кишта, гандум нахохй дуруд»
Чй неку задаст ин масал бархаман:
«Бувад хурмати хар кас аз хештан».
Набояд, ки бисер бозй кунй,
Ки мар кимати хешро бишканй.
Чу дашном гуй, дуо нашнавй,
Ба чуз киштаи хештан надравй.
Магую манех, то тавонй, кадам
Аз андоза берун в-аз андоза кам.
Агар тунд бошй ба якбору тез,
Ч,ахон аз ту гиранд рохи гурез.
На кутохдастию бечорагй,
На зачру татовул ба якборагй.

ХИКОЯТ
Яке хубхулку халакпуш1буд,
Ки дар Миср якчанд хомуш буд.
Хирадманд мардум зи наздику дур
Ба гирдаш чу парвона чуёи нур.
Тафаккур шабе бо дали хеш кард,
Ки пушида зери забон аст мард.
Агар хамчунин cap ба худ дарбарам,
Чй донанд мардум, ки донишварам?
Сухан гуфту душман бидонисту дуст,
Ки дар Миср нодонтар аз вай хдмуст.
Хузураш парешон шуду кор зишт,
Сафар карду бар токи масчид набишт:

1Халакпрш - кулахпуш, жавдапуш.

214
«Дар оина гар хештан дидаме,
Ба бедонишй парда надридаме.
Чунин зишт аз он парда бардоштам,
Ки худро накуруй пиндоштам.
Камовозро бошад овоза тез,
Чу гуфтию равнак намондат, гурез!
Туро хомушй, эй худованди хуш,
Викор асту ноахдро пардапуш.
Агар олимй, хайбати худ мабар
В-агар чохилй, пардаи худ мадар.
Замири дили хеш манмой зуд,
Ки хдр гах ки хохй, тавонй намуд.
Валекин чу пайдо шавад рози мард,
Ба кушиш нашояд нихон боз кард.
Коалам сирри султон чй неку нихуфт,
Ки то корд бар cap набудаш, нагуфт.
Бахоим хамушанду гуё башар,
Забон баста бехтар, ки гуё ба шар.
Чу мардум сухан гуфт бояд бахуш,
В-агарна шудан чун бахоим хамуш.
Ба нутк асту акл одамизода фош,
Чу тутй сухангуи нодон мабош.
Ба нутк одами бехтар аст аз давоб1,
Давоб аз ту бех,, гар нагуй савоб.

ХИКОЯТ
Яке носазо гуфт дар вакти чанг,
Гиребон дариданд вайро ба чанг.
Кафо хурда урёну гирён нишаст,
Ч,ахондидае гуфташ: «Эй худпараст,
Чу гунча гарат баста буди дахан,
Дарида надидй чу гул пирахан».

1Давоб - чорпоён.

215
Саросема гуяд сухан бар гизоф
Чу танбури бемагзи бисёрлоф.
Набинй, ки оташ забон асту бас,
Ба обе тавон куштанаш дар нафас.
Агар даст мард аз хунар бахравар,
Х-унар худ бигуяд, на сохибхунар.
. Atap мушки холис надорй, магуй
;В-арат хает, худ фош гардад ба буй.
Ба савганд гуфтан, ки зар магрибист,
Чй хочат, махак худ бигуяд, ки чист.
Бигуянд аз ин харфгирон хазор,
Ки Саъдй на ахл асту омезгор1.
Раво бошад, ар пустинам даранд,
Ки токат надоранд магзаш баранд.

ХИКОЯТ
Азудро писар сахт ранчур буд,
Шикеб аз ниходи падар дур буд.
Яке порсо гуфт аз руи панд,
Ки бигзор мургони вахшй зи банд.
Кдфасхои мурги сахархон шикает,
Кй дар банд монад, чу зиндон шикает?
Нигах дошт бар токи бустонсарой
Яке номвар булбули хушнавой.
Писар субхдам суи бустон шитофт,
^уз он мург бар токи айвон наёфт.
Бихандид, к-эй булбули хушнафас,
Ту аз гуфтй худ мондай дар кафас.
Надорад касе бо ту ногуфта кор,
Валекин чу гуфтй, далелаш биёр.
Чу Саъдй, ки чанде забон баста буд,
Зи таъни забоноварон раста буд.

1Омезгор - ахди муошират.

216
Касе гирад ороми дил дар канор»
Ки аз сухбати халк, гирад канор.
Макун айби халк, эй хирадманд, фош,
Ба айби худ аз халк машгул бош.
Чу ботил сароянд, магмор гуш,
Чу беситр бинй, назарро бипуш.

хикоят
Шунидам, ки дар базми туркони мает
Муриде дафу чанги мутриб шикает.
Чу чангаш кашиданд холй ба муй
Руломону чун даф задандаш ба руй.
Шаб аз дарди чавгону силй нахуфт,
Дигар руз пираш ба таълим гуфт:
«Нахохй, ки бошй чу даф руйреш,
Чу чанг, эй бародар, cap андоз пеш».
***
Ду кас гард диданду ошубу чанг,
Пароканда наълайну паррандасанг.
Яке фитна дид аз тараф бар шикает,
Яке дар миён омаду cap шикает.
Касе хуштар аз хештандор нест,
Ки бо хубу зишти касаш кор нест.
Туро дида дар cap ниходанду гуш,
Дахон чои гуфтору дил чои хунт.
Магар боздонй нишеб аз фарозт
Нагуй, ки он кутах аст, ин дароа.

ХИКОЯТ
Чунин гуфт пире писандидахуш,
Хуш ояд суханхои пирон ба гуш,

217
Ки дар Х,инд рафтам, ба кунче фароз
Чй дидам? Чу ялдо сиёхе дароз.
Ту гуфтй, ки ифрити Билкис буд,
Ба зиштй намудори Иблис буд.
Дар огуши вай духтаре чун камар
Фуру бурда дандон ба лабхош-дар.
Чунон тангаш оварда андар канор,
Ки пиндорй, аллайлу ягшаннахор
Маро амри маъруф доман гирифт,
Фузул оташе гашту дар ман гирифт.
Талаб кардам аз пешу пас чубу санг,
Ки, эй нохудотарси беному нанг!
Ба ташнеъу дашному ошубу зачр
Сапед аз сиях фарк кардам чу фачр.
Шуд он абри нохуш зи болои бог,
Падид омад он байза аз зери зог.
Зи «лохавл»-ам он девпайкар бичаст,
Парипайкар андар ман овехт даст,
Ки, эй зарксаччодаи далкпуш,
Сияхкори дунёхари динфуруш!
Маро рузхо дил зи каф рафта буд.
Бар ин шахсу чон бар вай ошуфта буд.
Кунун пухта шуд лукмаи хоми ман,
Ки гармаш бадар кардй аз коми ман.
Тазаллум1бароварду фарёд хонд,
Ки шавкат барафтоду рахмат намонд.
Намонд аз чавонон касе дасггир,
Ки бистонадам дод аз ин марди пир,
Ки шармаш наёяд зи пирй хаме,
Задан даст дар ситри номахраме.
Х^аме кард фарёду доман ба чанг,
Маро монда cap дар гиребон зи нанг..

1Тазаллум - фарёди додхохй.

218
Фуру гуфт акдам ба гуши замир,
Ки аз чома берун равам хамчу сир,
Барахда давон рафтам аз пеши зан,
Ки дар дасти у чома бехтар, ки ман.
Пас аз муддате кард бар ман гузор,
Ки медониям? Гуфтамаш: «Зинхор,
Ки ман тавба кардам ба дасти ту-бар,
Ки гирди фузулй нагардам дигар».
Касеро наёяд чунин кор пеш,
Ки окил нишинад паси кори хеш.
Аз он шунъат ин панд бардоштам,
Дигар дида нодида ангоштам.
Забон даркаш, ар акл дорию хуш,
Чу Саъдй сухан гуй, в-арна хамуш.

ХИКОЯТ
Яке пеши Довуди Той нишаст,
Ки дидам фалон суфй афтода мает.
К^айолуда дастору пироханаш,
Гурухе сагон халка пироманаш.
Чу фархундахуй ин хикоят шунид,
Зи гуянда абру ба хам даркашид.
Замоне барошуфту гуфт: «Эй рафик,
Ба кор ояд имруз ёрй шафик.
Бирав, з-он макоми шанеъаш биёр,
Ки дар шарь нахй асту дар хирка ор.
Ба пушташ даровар, ки мардони мает
Инони тарикат надорад ба даст».
Ниюшанда шуд з-ин сухан тангдил,
Ба фикрат фуру рафт чун хар ба гил.
На захра, ки фармон нагирад ба гуш,
На ёро, ки мает андар орад ба душ.
Замоне бипечиду дармон надид,
Рахи cap кашидан зи фармон надид.

219
Миён басту беихтиёраш ба душ
Дароварду шахре бар у ом чуш.
Яке таъна мезад, ки дарвеш бин,
Зихй, порсоёни покизадин!
Яке суфиён бин, ки май х(в)ардаанд,
Мураккаъ ба секй1гарав кардаанд.
Ишораткунон ину онро ба даст,
Ки он саргарон асту он ниммаст.
Ба гардан-бар аз чаври душман хусом
Бех аз шунъати шахру чуши авом.
Бало диду рузе ба мехнат гузошт,
Ба ноком бурдаш ба чое, ки дошт.
Шаб аз шармсорию фикрат нахуфт,
Бихандид Той дигар рузу гуфт:
«Марез обруи бародар ба куй,
Ки дахрат бирезад ба шадр обруй».
Бад андар хаки мардуми неку бад
Магуй, эй чавонмарди сохибхирад.
Ки бадмардро хасми х(в)ад мекунй,
В-агар некмард аст, бад мекунй.
Туро хар кй гуяд, фалон кас бад аст,
Чунон дон, ки дар пустини х(в)ад аст,
Ки феъли фалонро бибояд баён,
В-аз ин феъли бад мебарояд аён.
Ба бад гуфтани халк чун дам задй,
Агар рост гуй сухан хам, бадй.
Забон кард шахсе ба гайбат дароз,
Бад-у гуфт донандае сарфароз,
Ки ёди касон пеши ман бад макун,
Маро бадгумон дар хаки х(в)ад макун.
Гирифтам, зи тамкини у кам ба буд,
Нахохад ба чохи ту-андар фузуд.

1Секй - шароби мусаллас.

220
Касе гуфту пиндоштам тибат1аст,
Ки дуздй басомонтар аз гайбат аст.
Бад-у гуфтам: «Эй ёри ошуфтахуш,
Шигифт омад ин достонам ба гуш.
Ба норостй-дар чй бинй бехй,
Ки дар гайбаташ мартабат менщй?»
«Бале, - гуфт, - дуздон та^аввур кунанд,
Ба бозуи мардй шикам пур кунанд.
На гайбаткун он носазовор мард,
Ки девон сиях карду чизе нах(в)ард».

ХИКОЯТ
Маро дар «Низомия» идрор буд,
Шабу руз талкину такрор буд.
Мар устодро гуфтам: «Эй пурхирад,
Фалон ёр бар ман хасад мебарад.
Чу ман доди маънй дщам дар хадис,
Барояд ба хдм андаруни хабис».
Шунид ин сухан пешвои адаб,
Ба тундй барошуфту гуфт: «Эй ачаб,
Х,асудй писандат наёмад зи дуст,
Чй маълум кардат, ки гайбат накуст?
Гар у рохи дузах гирифт аз хасй,
Аз ин рохи дигар ту дар вай расй».

ХИКОЯТ
Касе гуфт: «Хдччоч хунхораест,
Дилаш *амчу санги сияхпораест.
Натарсад хаме з-оху фарёди халк,
Худоё, ту бистон аз у доди халк».

1Тибат - шухй.

221
Чдхондидае пири дериназод
Чдвонро яке панди пирона дод,
К-аз у доди мазлуми мискини у
Бихоханду аз дигарон кини у.
Ту даст аз ваю рузгораш бидор,
Ки худ зердасташ кунад рузгор.
На бедод аз у бахраманд омадам,
На низ аз ту гайбат писанд омадам.
Ба дузах барад мудбиреро гунох,
Ки паймона пур карду девон сиёх.
Дигар кас ба гайбат паяш медавад,
Мабодо, ки танхо ба дузах равад.

ХИКОЯТ
Шунидам, ки аз порсоён яке
Ба тибат бихандид бо кудаке.
Дигар порсоёни хилватнишин
Ба айбаш фитоданд дар пустин.
Ба охир намонд ин хикоят нихуфт,
Ба сохибназар бозгуфтанду гуфт:
«Мадар парда бар ёрй шуридахол,
На тибат харом асту гайбат халол».

хикоят
Ба тифлй - дорам рагбати руза хост,
Надонистаме чап кадом асту рост.
Яке обид аз порсоёни куй
Хаме шустан омухтам дасту руй.
Ки «бисмиллах» аввал ба суннат бигуй,
Дувум нийят овар, севум каф бишуй,

222
Пас он гах дахан шую бинй се бор,
Манохир1ба ангушти кучак бихор.
Ба саббоба2дандони пешин бимол,
Ки нахй аст дар руза баъд аз завол.
В-аз он пас се мушт об бар руй зан,
Зи рустангахи муй cap то закдн.
Дигар дастхо то ба мирфак3 бишуй,
Зи тасбеху зикр он чй донй, бигуй,
Дигар масхи cap, баъд аз он гусли пой,
Хдмин асту хатмаш ба номи Худой.
Кас аз ман надонад дар ин шева бед,
Набинй, ки фартут шуд пири дех?
Шунид ин сухан деххудои кадим,
Бишуриду гуфт: «Эй хабиси рачим4,
На мисвок дар руз гуфтй хатост,
Банй одами мурда хурдан равост?
Дахан, гу, зи ногуфтанихо нахуст
Бишуй, он гах аз хурданихо бишуст!»

ХИКОЯТ
Касеро, ки ном омад андар миён,
Ба некутарин ному наъташ бихон.
Чу хамвора гуй, ки мардум харанд,
Мабар зан, ки номат чу мардум баранд.
Чунон гуй сират ба куй - андарам,
Ки гуфтан тавонй ба руй - андарам.
В-агар шармат аз дидаи нозир аст,
Най бебасар, гайбдон хозир асг.

1 Манохир - суроххои бинй.


2Саббоба - ангупгги ишора.
3 Мирфак, - оринч.
4 Рачим - рондашуда.

223
Наёяд хаме шармат аз хештан,
К-аз у форигу шарм дорй зи ман.

ХИКОЯТ
Тарикатшиносони собиткадам
Ба хилват нишастанд чанде ба хам.
Яке з-он миён гайбат ofo3 кард,
Дари зикри бечорае боз кард.
Касе гуфташ: «Эй ёри шуридаранг,
Ту харгиз( газо кардай дар Фаранг?»
Бигуфт: «Аз паси чордевори хеш
Хдма умр нанходаам пой пеш».
Чунин гуфт дарвеши содикнафас:
«Надидам чунин бахтбаргашта кас,
Ки кофар зи пайкораш эмин нишаст,
Мусулмон зи чаври забонаш нараст».
Чй хуш гуфт девонаи Маргазй
Хддисе, к-аз он лаб ба дандон газй:
«Ман ар номи мардум ба зиштй барам,
Нагуям ба чуз гайбати модарам,
Ки донанд парвардагони хирад,
Ки тоат хамон бех, ки модар барад.
Рафике, ки гоиб шуд, эй некном,
Ду чиз аст аз у бар рафикон харом: -
Яке он ки молаш ба ботил х(в)аранд,
Дувум он ки номаш ба зиштй баранд.
Хдр он к-у барад номи мардум ба ор,
Ту чашми накугуй аз вай мадор,
Ки андар кафои ту гуяд хамон,
Ки пеши ту гуфт аз паси мардумон.
Касе пеши ман дар чахон окил аст,
Ки машгули худ в-аз чахон гофил аст».

224
Се касро, шунидам, ки гайбат равост,
В-аз ин даргузаштй, чахорум хатост:
Яке подшохе маломатписанд,
К-аз у бар дили халк бинй газанд.
Халол аст аз у накл кардан хабар,
Магар халк бошанд аз у бархазар.
Дувум, парда бар бехаёе матан,
Ки худ медарад пардаи хештан.
Зи хавзаш мадор, эй бародар, нигох,
Ки у медарафтад ба гардан ба чох.
Севум, кажтарозуи норостхуй,
Зи феъли бадаш хар чй донй, бигуй.

хикоят
Шунидам, ки дузде даромад зи дашт,
Ба дарвозаи Систон баргузашт.
Бидуздид баккол аз у ним донг,
Баровард дузди сияхкор бонг.
Худое, ту шабрав ба оташ масуз,
Ки рах мезанад систонй ба руз.

ХИКОЯТ
Яке гуфт бо суфие дар сафо:
«Надонй, фалонат чй гуфт аз кафо?»
Бигуфто: «Хамуш, эй бародар, бихуфт,
Надониста бехтар, ки душман чй гуфт».
Касоне, ки паюгоми душман баранд,
Зи душман хамоно, ки душмантаранд.
Касе кавли душман наёрад ба дуст
Чуз он кас, ки дар душманй ёрй уст.

225
Наёраст душман чафо гуфтанам,
Чунон, к-аз шунидан биларзад танам.
Ту душмантарй, к-оварй дар дахон,
Ки душман чунин гуфт андар нихон.
Суханчин кунад тоза чанги кадим,
Ба хашм оварад некмарди салим.
Аз он хдмнишин, то тавонй, гурез,
Ки мар фитнаи хуфтаро гуфт: «Хез!»
Сиядчолу мард андар у баста пой,
Бех аз фитна аз чой бурдан ба чой.
Миёни ду тан чанг чун оташ аст,
Суханчини бадбахт хезумкаш аст.

ХИКОЯТ

Фаридун вазире писандида дошт,


Ки равшан дилу дурбин дида дошт.
Ризои Х,ак аввал нигах доштй,
Дигар поси фармони шах доштй.
Нихад омили сифла бар халк ранч,
Ки тадбири мулк асту тавфири ганч.
Агар чониби Хак надорй нигох,
Газандат расонад дам аз подшох.
Яке рафт пеши малик бомдод,
Ки хар рузат осоишу ком бод!
Гараз машнав аз ман, насихат пазир,
Туро дар нщон душман аст ин вазир.
Кас аз хоси лашкар намондасту ом,
Ки симу зар аз вай надорад ба вом.
Ба шарге, ки чун шохи гарданфароз
Бимирад, диханд он зару сим боз.
Нахохад туро зинда ин худпараст,
Мабодо, ки навдаш наёяд ба даст.

226
Яке суи дастури давлатпанох,
Ба чашми сиёсат нигах кард шох,
Ки дар сурати дустон пеши ман,
Ба хотир чарой бадандеши ман?
Замин пеши тахташ бибусиду гуфт:
«Нашояд, чу пурсидй, акнун нихуфт.
Чунин хохам, эй номвар подшох,
Ки бошанд халкат хама некхох,
Чу маргат бувад ваъдаи сими ман,
Бацо беш хохандат аз бими ман?
Нахохй, ки мардум ба сижу ниёз
Сарат сабз хоханду умрат дароз?
Ганимат шуморанд мардум дуо,
Ки чавшан бувад пеши тири бало».
Писандид аз у шахрёр, он чй гуфт,
Гули руяш аз тозагй баршукуфт.
Зи кадру маконе, ки дастур дошт,
Маконаш бияфзуду кадраш фарошт.
Бадандешро зачру таъдиб кард,
Пушаймонй аз гуфтаи хеш х(в)ард.
Надидам зи гаммоз1саргаштатар,
Нигунтолиъу бахтбаргаштатар.
Зи нодонию тирарой, ки уст,
Хилоф афканад дар миёни ду дуст.
Кунанд ину он хуш дигарбора дил,
Вай андар миён курбахту хичил.
Миёни ду кас оташ афрухтан
На акл асту худ миён сухтан.
Чу Саъдй касе завки хилват чашид,
Ки у аз ду олам забон даркашид.
Бигуй, он чй донй, сухан судманд,
В-агар хеч касро наёяд писанд,

1Гаммоз - суханчин.

227
Ки фардо пушаймон барорад хуруш,
Ки овах, чаро хак; накардам ба гуш?!
'к 'к 'к

Зани хуби фармонбари порсо


Кунад марди дарвешро подшо.
Бирав, панч навбат бизан бар дарат,
Чу ёре мувофик бувад дар барат.
Х,ама руз агар гам хурй, гам мадор,
Чу шаб гамгусорат бувад дар канор.
Киро хона ободу хамхоба дуст,
Худоро ба рахмат назар суи уст.
Чу мастур бошад зани хубруй,
Ба дидори у дар бихишт аст шуй.
Касе баргирифт аз чахон коми дил,
Ки якдил бувад бо вай ороми дил.
Агар порсо бошаду хушсухун,
Нигах дар накуию зиштй макун.
Зани хушманиш дилнишинтар, ки хуб,
Ки омезгорй бипушад уюб.
Бибурд аз паричехраи зиштхуй
Зани девсимои хуштабъ гуй.
Чу халво хурад сирка аз дасти шуй,
На халво хурад сиркаандуда руй.
Дилором бошад зани некхох,
Валекин зани бад, Худоё, панох!
Чу тутй калогаш бувад хамнафас,
Ранимат шуморад халос аз кафас.
Сар андар чахон бех ба оворагй
В-агарна бинех дал ба бечорагй.
Тихипой рафтан бех аз кафши танг,
Балои сафар бех, ки дар хона чанг.
Ба зиндони козй гирифтор бех,
Ки дар хона будан ба абру гирех.

228
Сафар ид бошад бар он кадхудой,
Ки бонуи зишташ бувад дар сарой.
Дари хуррамй бар сарое бибанд,
Ки бонги зан аз вай барояд баланд.
Чу зан рохи бозор гирад, бизан
В-агарна ту дар хона биншин чу зан.
Агар зан надорад суи мард гуш,
Саровили1кухлеш дар мард пуш.
Занеро, ки чахл асту норостй,
Бало бар сари худ, на зан хостй.
Ки дар кайлаи чав амонат шикает,
Аз анбори гандум фуру шуй даст.
Бар он банда Хдк некуй хостаст,
Ки бо у дилу дасти зан рост аст.
Чу дар руи бегона хандид зан,
Дигар мард, гу, лофи мардй мазан.
Зани шух чун даст дар каля кард,
Бар у гу: Бинех панча бар руи мард.
Зи бегонагон чашми зан кур бод,
Чу берун шуд аз хона, дар гур бод.
Чу бинй, ки зан пойбарчой нест,
Сабот аз хирадмандию рой нест,
Гурез аз кафаш дар дахони наханг,
Ки мурдан бех аз зиндагонй ба нанг.
Бипушонаш аз чашми бегона руй,
В-агар нашнавад, чи зан он гах, чи шуй.
Зани хуби хуштабъ ганч асту ёр,
Рахо кун зани зишти носозгор.
Чй нагз омад ин як сухан з-он ду тан,
Ки буданд саргашта аз дасти зан.
Яке гуфт: «Касро зани бад мабод»,
Дигар гуфт: «Зан дар чахон х(в)ад мабод!»

1Саровил - шалвор.

229
Зани нав кун, эй дуст, хар навбахор,
Ки такзими порй наёяд ба кор.
Касеро, ки бинй гирифтори зан,
Макун, Саъдиё, таъна бар вай мазан.
Ту хам чавр бинию бораш кашй,
Агар як сахар дар канораш кашй.

ХИКОЯТ
Чдвоне зи носозгории чуфт
Бари пирмарде бинолнду гуфт:
«Гаронборй аз дасти ин хасми чир
Чунон мебарам, к-осиёсанги зер».
Ба сахтй бинех, гуфташ, эй хоча, дил,
Кас аз сабр кардан нагардад хичил.
Ба шаб санги болой, эй хонасуз,
Чаро санги зерин набошй ба руз.
Чу аз гулбуне дида бошй х(в)ашй,
Раво бошад, ар бори хораш кашй.
Дарахте, ки пайваста бораш хурй,
Тахаммул кун, он гах ки хораш хурй

***
Писар чун зи дах баргузашташ синин,
Зи номахрамон, гу, фаротар нишин.
Бари пунба оташ нашояд фурухт,
Ки то чашм бар хам занй, хона сухт.
Чу хохй, ки номат бимонад ба чой,
Писарро хирадмандй омузу рой.
Чу фархангу рояш набошад басе,
Бимирию аз ту намонад касе.
Басо рузгоре, ки сахтй барад
Писар чун падар нозукаш парварад.

230
Хирадманду пархезгораш барор,
Гараш дуст дорй, ба нозаш мадор.
Ба хурдй - дараш зачру таълим кун,
Ба неку бадаш ваъдаву бим кун.
Навомузро зикру тахсину зих,
Зи тавбиху таадиди устод бех.
Биёмуз парвардаро дастранч
В-агар даст дорй чу К^орун ба ганч.
Макун такя бар дастгохе, ки хает,
Ки бошад, ки неъмат намонад ба'даст.
Ба поён расад кисаи симу зар,
Нагардад тихй кисаи пешавар.
Чй донй, ки гардидани рузгор
Ба гурбат бигардонадаш дар диёр.
Чу бар пешае бошадаш дастрас,
Кучо дасти хочат барад пепш кас?
Надонй, ки Саъдй мурод аз чй ёфт?
На хомун навашту на дарё шикофт.
Ба хурдй бихурд аз бузургон цафо,
Худо додаш андар бузургй сафо.
Х,ар он кас, ки гардан ба фармон нихад,
Басе барнаёяд, ки фармон дихад.
Х,ар он тифл, к-у чаври омузгор
Набинад, чафо бинад аз рузгор.
Писарро наку дору рохат расон,
Ки чашмаш намонад ба дасти касон.
Хар он кас, ки фарзандро гам нах(в)ард,
Дигар кас гамаш хурду бадном кард.
Нигад дор аз омезгори бадаш,
Ки бадбахту берах кунад чун х(в)адаш.

231
^икоят
Шабе даъвате буд дар куи ман,
Зи хар чине мардум дар у анчуман.
Чу овози мутриб даромад зи куй,
Ба гардун шуд аз ошикон хою хуй.
Паричехрае буд махбуби ман,
Бад-у гуфтам: «Эй луъбати хуби ман,
Чаро бо рафикон наёй ба чамъ,
Ки равшан кунй базми моро чу шамъ?»
Шунидам сихикомати симтан,
Ки мерафту мегуфт бо хештан:
«Махосин1чу мардон надорам ба даст,
На мардй бувад, пеши мардон нишаст».
Сияхноматар з-он муханнас махох,
Ки пеш аз хаташ руй гардад сиёх.
Аз он бехамийят бибояд гурехт,
Ки номардияш оби мардон бирехт.
Писар, к-у миёни каландар нишаст,
Падар, гу, зи хайраш фуру шуй даст.
Дарегаш махур, бар халоку талаф,
Ки пеш аз падар мурда бех нохалаф.

***
Харобат кунад шохиди хонакан,
Бирав, хона обод гардон ба зан.
Нашояд хавас бохтан бо гуле,
Ки хар бомдодаш бувад булбуле.
Чу худро ба хар мачлисе шамъ кард,
Ту дигар чу парвона гирдаш магард.

1Махосин -риш.

232
Зани хуби хушхуи оросга
Чй монад ба нодони навхоста?
Дар у дам чу гунча даме аз вафо,
Ки аз ханда афтад чу гул дар кафо.
На чун кудаки печдарпечи шанг,
Ки чун мукд натвон шикастан ба санг.
Мабин дилфиребаш чу х,ури бих,ишт,
К-аз он руи дигар чу гул аст зишт.
Гараш пой бусй, надорад силос.
В-араш хок бошй, надорад-т пос.
Сар аз магзу даст аз дирам кун тщй,
Чу хотир ба фарзанди мардум нихй.
Макун бад ба фарзанди мардум нигох,
Ки фарзанди хешат барояд табох.

х;икоят
Дар ин шахр боре ба самъам расид,
Ки бозоргоне гуломе харид.
Шабонгах, магар даст бурдаш ба себ,
Ки симинзанах буду хотирфиреб.
Паричехра хар-ч уфтодаш ба даст,
Ба кин дар сару магзи хоча шикает.
На хар чо ки бинй хате дилфиреб,
Тавонй тамаъ карданаш дар китеб.
Гуво кард бар худ Худову расул,
Ки дигар нагардам ба гирди фузул.
Рахил1омадаш хам дар он хафта пеш,
Дилафгору сарбаставу руйреш.
Чу берун шуд аз Козарун як-ду мил,
Ба пеш омадаш санглохе мухил2.
Бипурсид, к-ин кулларо ном чист,

1Рахнл-сахар.
2 Мухил - тарснок.

233
Ки бисёр бинад ачаб, хар кй зист?
Чунин гуфташ аз корвон хдмдаме:
Магар Танги Туркон надонй хаме?
Биранчид, чун Танги Туркон шунид,
Ту гуфтй, ки дидори душман бидид.
Сиядро1яке бонг бардошт сахт,
Ки дигар марон хар, бияндоз рахт.
На акд асту на маърифат як чавам,
Агар ман дигар Танги Туркон равам.
Дари ша*вати нафси кофар бибанд,
В-агар оннщй, лат хуру cap бибанд.
Чй мар бандаеро хамепарварй,
Ба хайбат барораш, к-аз у бар х(в)арй.
В-агар саййидаш лаб ба дандон газад,
Димоги худовандгорй пазад.
Гулом обкаш бояду хиштзан,
Бувад бандаи нозанин муштзан.
***
Гурухе нишинанд бо хушписар,
Ки мо покбозему сохибназар.
Зи ман пурс фарсудаи рузгор,
Ки бар суфра хасрат хурад рузадор.
Аз он тухми хурмо хурад гусфанд,
Ки куфл аст бар танги хурмову банд.
Сари гови ассор аз он дар ках аст,
Ки аз кунчидаш ресмон кутах аст.

ХИКОЯТ
Яке сурате дид сохибчамол,
Бигардидаш аз шуринга ишк хол.

1Сиядро - гуломи сиёх,.

234
Барандохт бечора чандон арак,
Ки шабнам барорад бихдштй варак.
Гузар кард Букрот бар вай савор,
Бипурсид, к-инро чй афтод кор?
Касе гуфташ: «Ин обиде порсост,
Ки харгиз хатое зи дасташ нахост.
Равад рузу шаб дар биёбону кух,
Зи сухбат гурезон, зи мардум сутух.
Рабудаст хотарфиребе дилаш,
Фуру рафта пои назар дар гилаш.
Чу ояд зи халкаш маломат ба гуш,
Бигиряд, ки чанд аз маломат, хамуш!
Магуй, ар бинолам, ки маъзур нест,
Ки фарёдам аз иллате дур нест.
На ин накдш дил мерабояд зи даст,
Дил он мерабояд, ки ин накщ бает».
Шунид ин сухан марди корозмой,
Кухан солпарвардаи пухтарой.
Бигуфт: «Арчи сити накуй равад,
На бо хар касе х,ар чй гуй, равад.
Нигорандаро худ хамин накш буд,
Ки шуридаро дил ба ягмо рабуд.
Чаро тифли якруза хушаш набурд,
Ки дар сун-Ь дидан чи болит, чи хурд?
Мухаккик хамон бинад андар ибил1
Ки дар хубруёни Чину Читал»
Никобест адр сатри ман з-ин китеб,
ФурУхишта бар оразе дилфиреб.
Маонист дар зери харфи сиёх,
Чу дар парда маъшуку дар мег мох.
Дар аврокд Саъдй нагунчад малол,
Ки дорад паси парда чандин чамол.

1Ибил - шутур.

235
Маро, к-ин суханхост мачлисфуруз,
Чу оташ дар у рушноию суз.
Наранчам зи хасмон, агар бартапанд,
К-аз ин оташи порей дар табанд.

***
Агар дар чах,он аз чахонрастаест,
Дар аз халк бар хештан баетаест,
Кас аз дасти чаври забонхо нараст,
Агар худнамоясту гар хакдараст.
Агар барпарй чун малак з-осмон,
Ба доман даровезадат бадгумон.
Ба кушиш тавон Дачларо пеш бает,
Нашояд забони бадандеш бает.
Фарохам нишинанд тардоманон,
Ки ин зухди хушк аету он доми нон.
Ту руй аз парастидани Хдк мапеч,
Бщил, то нагиранд халкат ба хеч.
Чу розй шуд аз банда Яздони пок,
Гар инхо нагарданд розй, чй бок?
Бадандеши халк, аз Х,ак огох, неет,
Зи гавгои халк,аш ба Х,ак рох неет.
Аз он рад ба чое наёвардаанд,
Ки аввалкадам пай галат кардаанд.
Ду кас бар хадисе гуморанд гуш,
Аз ин то бад-он, з-Мриман то Суруш.
Яке панд гирад, дигар нописанд,
Напардозад аз харфгирй ба панд.
Фуру монда дар кунчи торик чой,
Чй дарёбад аз чоми гетинамой?
Мапиндор, агар шеру гар рубахй,
К-аз инон ба мардию х,илат рах,й.
Агар кунчи хилват гузинад касе,
Ки парвои еух,бат надорад басе,

236
Музаммат кунандаш, ки зарк асту рев,
Зи мардум чунон мегурезад, ки дев.
В-агар хандаруясту омезгор,
Афифаш1надонанду пархезгор.
Еаниро ба гайбат бикованд пуст,
Ки Фиръавн агар хает дар олам, уст.
В-агар бенавое бигиряд басуз,
Нигунбахт хонандашу тираруз.
В-агар комроне дарояд зи пой,
Ранимат шуморанду фазли Худой,
Ки то чанд аз ин чоху гарданкашй?
Хуширо бувад дар к,афо нох(в)ашй.
В-агар тангдасте, тунукмояе
Саодат баландаш кунад пояе,
Бихояндаш аз кина дандон ба захр,
Ки дунпарвар аст ин фурумоя дахр.
Чу бинанд, коре ба дастат-дар даст,
Хдрисат шуморанду дунёпараст.
В-агар дасти химмат надорй ба кор,
Гадопеша хонандату пухтакор.
Агар нотики, табли пурёвай
В-агар хомушй, накдни гармовай.
Тахаммулкунонро нахонанд мард,
Ки бечора аз бим cap барнакард.
В-агар дар сараш хавли мардонагист,
Гурезанд аз у, к-ин чй девонагист?!
Тааннут кунандаш, гар андакх(в)арест,
Ки молаш магар рузии дигарест.
Агар нагзу покиза бошад х(в)араш,
Шикамбанда хонанду танпарвараш.
В-агар бе такаллуф зияд молдор,
Ки зинат бар ахли тамиз аст ор.

1Афиф - пок.

237
Забон дарнихандаш ба изо1чу тег,
Ки бадбахт зар дорад аз худ дарег.
В-агар коху айвой мунакдаш кунад,
Тани хешро кисвате х(в)аш кунад,
Ба чон ояд аз дасти таъназанон,
Ки худро биёрост хамчун занон.
Агар порсое саёхат накард,
Сафаркадагонаш нахонанд мард,
Ки норафта берун зи огуши зан,
Кадомаш х,унар бошаду рою фан?
Чдхондидаро хам бидарранд пуст,
Ки саргаштаи бахтбаргашта уст.
Гараш хат аз икбол будто бахр,
Замона нарондй зи шахраш ба шахр.
Азабро2никухиш кунад хурдабин,
Ки меларзад аз хуфту хезаш замин.
В-агар зан кунад, гуяд: «Аз дасти дил
Ба гардан дарафтод чун хар ба гил.
На аз чаври мардум рахад зиштруй,
На шохдд зи номардуми зиштгуй.
Гуломе ба Миср - андарам банда буд,
Ки чашм аз хаё дар бар афканда буд».
Касе гуфт: - «Х,еч ин писар акду хуш
Надорад, бимолаш ба таълим гуш».
Шабе барзадам бонг бар вай дурушт,
Х,ам у гуфт мискин ба чавраш бикушт.
Гарат барканад хашм рузе зи чой,
Capoсема хонандату тирарой.
В-агар бурдборй3кунй аз касе,
Бигуянд гайрат надорад басе.

1Изо - озор, азият.


2 Азаби - марди безан ва зани бешавдар.
3 Бурдборй - сабру тадаммул.

238
Сахиро ба андарз гуянд: «Бас,
Ки фардо ду дастат бувад пешу пас».
В-агар кониъу хештандор гашт,
Ба ташнеъи халк;е гирифтор гашт,
Ки хамчун падар хохад ин сифла мурд,
Ки неъмат рахо карду хасрат бибурд.
Кй ёрад ба кунчи саломат нишаст,
Ки пайгамбар аз хубси мардум нараст?
Худоро, ки монанду анбозу чуфт
Надорад, шунидй,ки тарсо чй гуфт? -
Рахой наёбад кас аз дасти кас,
Гирифторро чора сабр асту бас.

ХИКОЯТ
Чдвоне хунарманду фарзона буд,
Ки дар вазъ чолоку мардона буд.
Накуному сохибдилу хакдараст,
Хати оразаш хуштар аз хатти даст.
Магар лакнате будаш андар забои,
Ки тахкики муъчам накардй баён.
Кдвй дар балоготу дар нахв чует,
Вале харфи абчад нагуфтй дуруст
Якеро бигуфтам зи сохибдилон,
Ки дандони пешин надорад фалон.
Баромад зи савдои ман сурхруй,
К-аз ин чине бехуда дигар магуй.
Ту дар вай хамон айб дидй, ки хает,
Зи чандон хунар чашми акугат бибасг.
Якдн бишнав аз ман, ки рузи якин
Набинанд бад мардуми некбин
Якеро, ки фазл асту фархангу рой,
Гараш пои исмат билагзад зи чой,
Ба як хурда мапсанд бар вай чафо,
Бузургон чй гуфтанд: - «Худ мо сафо»

239
Бувад хору гул бо хам, эй хушманд,
Чй дар банди хорй? Ту гудцаста банд.
Гарат зиштхуй бувад дар сиришт,
Набинй зи товус чуз пои зишт.
Сафое ба даст овар, эй хираруй,
Ки нанмояд оинаи тира руй.
Тарифе талаб, к-аз укубат рахй,
На харфе, ки ангушт бар вай нихй.
Манех айби халк, эй фурумоя, пеш,
Ки чашмат фуру дузад аз айби хеш.
Чаро доманолударо хад занам,
Чу дар худ шиносам, ки тардоманам.
Нашояд, ки бар кас дуруштй кунй,
Чу худро ба таъвил1пуштй2кунй.
Чу бад нописанд оядат, х(в)ад макун,
Пас он гах ба хамсоя гу: - «Бад макун,
Ман ар хакдпиносам в-агар худнамой,
Бурун бо ту дорам, дарун бо Худой.
Чу зохир ба иффат биёростам,
Тасарруф макун дар кажу ростам.
Агар сиратам хубу гар мункар аст,
Худоям ба сирр аз ту донотар аст.
Ту хомуш, агар ман бехам ё бадам,
Ки хаммоли суду зиёни х(в)адам.
Касеро ба кирдори бад кун азоб,
Ки чашм аз ту дорад ба некй савоб.
Накукорй аз мардуми некрой
Якеро ба дах менависад Худой».
Ту низ, эй ачаб, хар киро як хунар
Бибинй, зи дах айбаш андаргузар.
На як айби уро бар ангушт печ,
Чахоне фазилат баровар ба хеч,

1Таъвил - дигаргуна чилва додан.


2Пуштй - пупггибонй.

240
Чу душман, ки дар айби Саъдй нигох,
Ба нафрат кунад з-андаруни табох,
Надорад ба сад нуктаи нагз гуш,
Чу зафъе бибинад, барорад хуруш.
Чуз ин иллаташ нест, к-он худписанд
Хдсад дидаи некбинаш биканд.
На мар халкро сунъи бори сиришт,
Сиёху сапед омаду хубу зишт?
На хар чашму абру, ки бинй, накуст,
Бихур магзи писта, бияндоз пуст.

БОБИ ХАШТУМ
ДАР ШУКР БАР ОФИЯТ
Нафас менаёрам зад аз шукри дуст,
Ки шукре надонам, ки дархурди уст.
Атоест хар муй аз у бар танам,
Чй гуна ба хар муй шукре кунам?
Ситоиш Худованди бахшандаро,
Ки мавчуд кард аз адам бандаро.
Киро куввати васфи эхсони уст,
Ки авсоф мустагрщи шони уст.
Бадеъе, ки шахе офаринад зи гил,
Равону хирад бахшаду хушу дил.
Зи пушти падар то ба поёни шайб,1
Нигар, то чй ташриф додат зи гайб?
Чу пок офаридат, бахуш бошу пок,
Ки нанг аст, нопок рафтан ба хок.
Паёпай бияфшон аз оина гард,
Ки мискал2нагирад, чу зангор х(в)ард.

'Шайб - пирй.
2 Мискал - олати сайкдлу чуло.

241
На дар ибтидо будй оби манй,
Агар мардй, аз cap бадар кун манй1.
Чу рузй ба саъй оварй суи хеш,
Макун такя бар зури бозуи хеш.
Чаро хац намебинй, эй худпараст,
Ки бозу ба гардиш даровард даст.
Чу ояд ба кушиданат хайр пеш,
Ба тавфики Х,ак дон, на аз саъйи хеш.
Ба сарпанчагй кас набурдаст гуй,
Сипоси Худованди тавфик; гуй.
Ту коим ба худ нестй як кадам,
Зи гайбат мадад мерасад дам ба дам.
На тифли забонбасга будй зи лоф,
Хдме рузй омад ба чавфаш зи ноф.
Чу нофаш буриданду рузй гусаст,
Ба пистони модар деровехт даст.
Гарибе, ки ранч орадаш дахр пеш,
Ба дору диханд обаш аз шахри хеш.
Пас у дар шикам парвариш ёфтаст,
Зи анбути2меъда х(в)ариш ёфтаст.
Ду пистон, ки имруз дилхохи уст,
Ду чашма хам аз парваришгохи уст.
Канору бари модари дилпазир
Бихишт асту пистон дар у чуй шир.
Дарахтест болои чонпарвараш,
Валад3меваи нозанин дар бараш.
На рагхои пистон даруни дил аст?
Пас, ар бингарй, шир хуни дил аст.
Ба хунаш фуру бурда дандон чу неш,
Сиришта дар у мехри хунхори хеш.

1Манй - такаббуру худхохй.


2Анбут-лула.
3 Валад - фарзанд.
Чу бозу кавй карду дандон ситабр,
Биронд аз лабаш доя пистон ба сабр.
Чунон сабраш аз шир хомуш кунад,
Ки пистони ширин фаромуш кунад.
Ту низ, эй ки дар тавбай, тифли рох,
Ба сабрат фаромуш гардад гунох.

хикоят
Чдвоне cap аз ройи модар битофт,
Дили дардмандаш ба озар битофт.
Чу бечора шуд, пешаш овард махд1,
Ки, эй сустмехри фаромушахд!
На гирёну дармонда будию хурд,
Ки шабхо зи дасти ту хобам набурд!?
Ки дар махд нерую холат набуд,
Магас рондан аз худ мачолат набуд?
Ту онй, ки аз як магас ращай,
Ки имруз солору сарпанчай.
Ба холе шавй боз дар каъри гур,
Ки натвонй аз хештан дафъи мур.
Дигар дида чун барфурузад чарог,
Чу кирми лахад хурд пихи димог?
Чу пушидачашме бибинй, ки рох
Надонад хаме вацти рафтан зи чох,
Ту гар шукр кардй, ки бодидай,
В-агарна ту хам чашмпушидай.
Муаллим наёмухтат фахму рой,
Сиришт ин сифат дар ниходат Худой.
Гарат манъ кардй дили хакдиюш,
Хдкат айни ботил набудй ба гуш.

1Махд - гахвора.

243
Бибин, то як ангушт аз чанд банд
Ба сунъи илохй ба хдм дарфиканд.
Пас, ошуфтагй бошаду аблахД,
Ки ангушт бар харфи сунъаш нихй.
Тааммул кун аз бахри рафгори мард,
Ки чанд устухон пай заду васл кард,
Ки бе гардиши каъбу зонуву пой
Нашояд кадам баргирифтан зи ч о й .
Аз он сачда бар одами сахт нест,
Ки дар салби у мухра яклахт нест.
Дусад мухра бар якдигар сохтаст,
Ки гилмухрае чун ту пардохтаст.
Рагат бар тан аст, эй писандидахуй,
Замине дар у сесаду шаст чуй.
Басар дар сару рою фикру тамиз
Чдворщ1ба дил, дил ба дониш азиз.
Бахоим бар у - андар афтода хор,
Ту хамчун алиф бар кддамхо савор.
Нигун карда эшон cap аз бахри х(в)ар,
Ту орй ба иззат хуриш пеши cap.
Назебад тур бо чунин сарварй,
Ки cap чуз ба тоат фуруд оварй.
Ба инъоми худ дона додат, на кох,
Накардат чу анъом2 cap дар гиёх.
Валекин бад-ин сурати дилпазир
Фиребо машав, сирати хуб гир.
Рахи рост бояд, на болои рост,
Ки кофар хам аз руи сурат чу мост,
Туро он кй чашму дахон доду гуш,
Агар окилй, дар хилофаш макуш.
Гирифтам, ки душман бикубй ба санг,
Макун боре аз чахл бо дуст чанг.

1Чаворюе. _ узвхои мух,ими бадан.


2Анъом - чалорпоён.

244
Хирадмандтабъони миннатшинос
Бидузанд неъмат ба мехи сипос.

х;икоят
Маликзодае з-асби адхам фитод,
Ба гардан-дараш мухра бархам фитод.
Чу пилаш фуру рафт гардан ба тан,
Нагаштй сараш, то нагаштй бадан.
Пизишкон бимонданд хайрон дар ин,
Магар файласуфе зи Юнонзамин.
Шунидам,ки саъяш фаромуш кард,
Забон аз муроот хомуш кард.
Сараш бозпечиду par рост шуд
В-агар вай набудй, зи ман хост шуд.
Дигар навбат омад ба наздики шох,
Накард он фурумоя дар вай нигох.
Хирадмандро cap фуру шуд ба шарм,
Шунидам, ки мерафту мегуфт нарм:
«Агар дй напечидаме гарданаш,
Напечидй имруз руй аз манаш.
Фиристод тухме ба дасти рахй,
Ки бояд бари удсузаш нихй».
Фиристода омад бари шахрёр,
Бикард, он чй гуфташ худовандвор.
Маликро яке атса омад зи дуд,
Сару гарданаш хамчунон шуд, ки буд.
Ба узр аз пайи мард биштофтанд,
Бичустанд бисёру кам ёфтанд.
Макун, гардан аз шукри мунъим мапеч,
Ки рузй пасин cap барорй ба хеч.

245
Яке гуши кудак бимолид сахт,
Ки эй булъачаброи баргаштабахт,
Туро теша додам, ки х,езум шикан,
Нагуфтам, ки девори масчид бикан.
Забон омад аз бахри шукру силос,
Ба гайбат нагардонадаш хакдшнос.
Гузаргохи «К^уръон»-у панд аст гуш,
Ба бухтону ботил шунидан макуш.
Ду чашм аз паи сунъи бори накуст,
Зи айби бародар фуру гиру дуст.

Шаб аз бахри осоиши тусту руз,


Махи равшану мехри гетифуруз.
Сипехр аз барои ту фаррошвор
Хамегустаронад бисоти бахор.
Агар боду барф асту борону мег
В-агар раъд чавгон занад, барк тег,
Хама кордорони фармонбаранд,
Ки тухми ту дар хок мепарваранд.
Агар ташна монй, зи сахтй мачуш,
Ки савдои абр обат орад ба душ,
Зи хок оварад рангу буи таом,
Тамошогахл дадаву магзу ком.
Асал додат аз нахлу ман аз хаво
Рутаб додат аз нахлу тал аз наво.
Х,ама нахлбандон бихоянд даст
Зи хайрат, ки нахле чунда кас набаст.
Хуру моху парвин барои туанд,
Ханодили1сакфи сарои туанд.

1Канодил - кандщщо.

246
Зи хорат гул оварду аз нофа мушк,
Зар аз кону барги тар аз чуби хушк.
Ба дасти худат чашму абру нигошт,
Ки махрам ба агёр натвон гузошт.
Тавоно, ки у нозанин парварад,
Ба алвони неъмат чунин парварад.
Ба чон гуфт бояд нафас бар нафас,
Ки шукраш на кори забон асту бас.
Худое, дилам хун шуду дида реш,
Ки мебинам инъомат аз гуфт беш.
Нагуям, даду дому муру самак,
Ки фавчи малоик ба авчи фалак.
Х,анузат сипос андаке гуфтаанд,
Зи бевар1хдзорон яке гуфтаанд.
Бирав, Саъдиё, дасту дафтар бишуй,
Ба рохе ки поён надорад, мапуй.
***
Надонад касе кадри рузй х(в)ашй.
Магар р^зе афтад ба сахтикашй.
Зимистони дарвеш дар тангсол
Чи сахд аст пеши худованди мол.
Салиме, ки якчанд нолон нахуфт,
Худовандро шукри сиххат нагуфт.
Чу мардонарав бошию тезпой,
Ба шукрона бо кундпоён бипой.
Ба пири кухдн - бар бибахшад чавон,
Тавоно кунад рахм бар нотавон.
Чй донанд чайхуниён кадри об,
Зи вомондагон пурс дар офтоб.
Арабро, ки дар Дачла бошад куъуд2,
Чй гам бошад аз ташнагони Зуруд.

1Бевар - дах, хазор.


2Куъуд - нишастан.

247
Касе кимати тандурустй шинохт,
Ки якчанд бечора дар таб гудохт.
Туро тирашаб кай намояд дароз,
Ки галтй зи пахду ба пахдуи ноз.
Барандеш аз афтону хезони таб,
Ки ранчур донад дарозии шаб.
Ба бонги духул хоча бедор гашт,
Чй донад, шаби посбон чун гузашт?

хикоят
Шунидам, ки Тугрул шабе дар хазон
Гузар кард бар хиндуи посбон.
Зи боридани барфу борони сайл
Ба ларзиш дарафтода хамчун сухайл1.
Дилаш бар вай аз рахмат овард чуш,
Ки инак кабопустинам, бипуш.
Даме мунтазир бош бар тарфи бом,
Ки берун фиристам ба дасти гулом.
Дар ин буду боди сабо дарвазид,
Шаханшах дар айвони шохй хазид.
Вушоке паричехра дар хайл дошт,
Ки табъаш бад-у андаке майл дошт.
Тамошои туркаш чунон хуш фитод,
Ки хиндуи мискин бирафташ зи ёд.
Кдбопустине гузашташ ба гуш,
Зи бадбахтияш дарнаёмад ба душ.
Магар ранчи сармо бар у бас набуд,
Ки чаври сипехр интизораш фузуд.
Нигах кун, чу султон ба гафлат бихуфт,
Ки чубакзанаш бомдодон чй гуфт:

1Сухайл - номи ситора.

248
«Магар некбахтат фаромуш шуд,
Чу дастат дар огуши огуш1шуд?
Туро шаб ба айшу тараб меравад,
Чй донй, ки бар мо чй шаб меравад?»
Фуру бурда cap корвоне ба дег,
Чй аз по фуру рафтагонаш ба per?
Бидор, эй Худованд, заврак бар об,
Ки бечорагонро гузашт аз cap об.
Таваккуф кунед, эй чдвонони чует,
Ки дар корвонанд пирони суст.
Ту хуш хуфта дар хавдачи корвон,
Михори шутур дар кафи сорвон,
Чи хомуну кухак, чи сайту римол2,
Зи рахбозпасмондагон пурс хол.
Туро кухдайкар хаюн3мебарад,
Пиёда чй донй, ки хун ме(х)варад?
Ба ороми дил хуфтагон дар буна,
Чй донанд холи шикамгурусна?

^ИКОЯТ
Якеро асас даст барбаста буд,
Х,ама шаб парешону дилхаста буд.
Ба гуш омадаш дар шаби тираранг,
Ки шахсе хаменолад аз дасти танг.
Шунид ин сухан дузди мискину гуфт:
«Зи бечорагй чанд нолй? Бихуфт!
Бирав, шукри Яздон кун, эй тангдаст,
Ки дастат асас танг бар хам набаст.
Макун нола аз бенавой басе,
Чу бинй зи худ бенавотар касе».

1Огуш - гуломи турк.


2 Римол - per.
3Хдюн - асб ё шутури тундрав.

249
^икоят
Барахнатане як дирам вом кард,
Тани хешро кисвати хом кард.
Бинолид, к-эй толиъи бадлигом,
Ба гармо бипухтам дар ин зери хом.
Чу нопухта омад зи сахтй ба чуш,
Яке гуфташ аз чохд зиндон: «Хамуш,
Ба чой овар, эй хом, шукри Худой,
Ки чун мо най хом бар дасту пой».

ХИКОЯТ
Яке кард бар порсое гузар,
Ба сурат цух,уд омадаш дар назар.
Кдфое фуру куфт бар гарданаш,
Бибахшид дарвеш пиро^анаш.
Хичил гуфт, к-он-ч аз ман омад, хатост,
Бибахшой бар ман, чй чои атост?
Ба шукрона гуфто: «Ба cap бистам,
Ки онам, ки пиндоштй, нестам.
Накусирати бетакаллуф бурун
Бех аз некноми харобандарун.
Ба наздики ман шабрави рохзан
Бех аз фосики порсопирахан.

***
Зирах,бозпасмондае мегирист,
Ки мискинтар аз ман дар ин дашт кист?
Чдхондидае гуфташ: «Эй хушёр,
Агар мардй, ин як сухан гущ дор,
Бирав шукр кун, чун ба хар - бар най,
Ки охир банй Одамй, хар най.

250
ХИКОЯТ

Фацете бар афтода маете гузашт,


Ба мастурии хеш магрур гашт.
Зи нахват1ба у илтифоте накард,
Чдвон cap баровард, к-эй пирмард!
Бирав, шукр кун, чун ба неъмат-дарй,
Ки махрумй ояд зи мустакбирй.
Якеро, ки дар банд бинй, маханд,
Мабодо, ки ногах, дарафтй ба банд.
На охир дар имкони такдир хает,
Ки фардо чу ман бошй афтода мает.
Туро осмон хат ба масчид навишт,
Мазан таъна бар дигаре дар куништ.
Бибанд, эй мусулмон, ба шукрона даст,
Ки зуннори муг дар миёнат набаст.
На худ меравад, хдр кй чуёни уст,
Ба унфаш кашон мебарад лутфи дуст.
Нигар, то казо аз кучо сайр кард,
Ки курй бувад, такя бар гайр кард.
***
Сириштаст борй шифо дар асал,
Начандон ки зур оварад бо ачал.
Асал хуш кунад зиндагонро мизоч,
Вале дарди мурдан надорад илоч.
Рамакмондаеро, ки чон аз бадан
Баромад, чй суд ангабин дар дахдн?
Яке гурзи пулод бар магз х(в)ард,
Касе гуфт: - Сандал бимолаш ба дард.
Зи ггеши хатар, то тавонй, гурез,
Валекин макун бо казо панча тез.

1Нахват - такаббур.

251
Дарун то бувад кобили шурбу акл1,
Бадан тозаруясту покизашакл.
Хароб он гах ин хона гардад тамом,
Ки бо хам насозанд табъу таом.
Мизочат тару хушку гарм асту сард,
Мураккаб аз ин чор табъ аст мард.
Яке з-ин чу бар дигаре ёфт даст,
Тарозуи адпи табиат шикает.
Агар боди сарди нафас нагзарад,
Тафи меъда чон дар хуруш оварад.
В-агар деги меъда начушад таом,
Тани нозанинро шавад кор хом.
Дар инон набандад дил ахли шинохт,
Ки пайваста бо хам нахоханд сохт.
Тавоноии тан мадон аз х(в)ариш,
Ки лутфи хакат медихад парвариш.
Ба хаккаш, ки гар дида бар тегу корд
Нихй, хакки шукраш нахохй гузорд.
Чу руе ба хидмат нихй бар замин,
Худоро сано гую худро мабин.
Гадоист тасбеху зикру хузур,
Гадоро набояд, ки бошад гурур.
Гирифтам, ки худ хидмате кардай,
На пайваста иктоъи2у х(в)ардай?
***
Нахуст у иродат ба дил дарниход,
Пас ин банда бар остон cap ниход.
Гар аз хак на тавфики хайре расад,
Кай аз банда хайре ба гайре расад?
Забонро чй бинй, ки икрор дод?
Бибин, то забонро кй гуфтор дод?

1Шурбу акл - нушидану хурдан.


2Иктоъ - ризку рузй.

252
Дари маърифат дидаи одамист,
Ки бикшуда бар осмону замист.
Каят фахм будй нишебу фароз,
Гар ин дар накардй ба руи ту боз?
Сар оварду даст аз адам дар вучуд
Дар ин чуд бищоду дар он сучуд.
В-агарна кай аз даст чуд омадй?
Мух,ол аст, к-аз cap сучуд омадй.
Ба х,икмат забон доду гуш офарид,
Ки бошанд сандукд дилро калид.
Агар на забон кисса бардоштй,
Кас аз сирри дил кай хабар доштй?
В-агар нестй саъйи чосуси гуш,
Хабар кай расидй ба султони хуш?
Маро лафзи ширини хонанда дод,
Туро самъу идроки донанда дод.
Мудом ин ду чун хочрибон1бар даранд,
Зи султон ба султон хабар мебаранд.
Чй андеша аз худ, ки феълам накуст?
Аз он дар нигах, кун, ки тавфики уст.
Барад бустонбон бар айвони шох,
Ба навбова гул хам зи бустони шох,.

ХИКОЯТ
Буте дидам аз оч дар Суманот
Мурассаъ чу дар чохллият Манот2.
Чунон сураташ баста тимсолгар,
Ки сурат набандад аз он хубтар.
Зи хар нохият корвощо равон,
Ба дидори он сурати беравон.

1Хочиб - дарбон.
2 Манот - номи яке аз бутхои араб.

253
Тамаъ карда ройони Чину Чигил
Чу Саъдй вафо з-он бути сангдил.
Забоноварон рафта аз хар макон
Тазарруъкунон пеши он безабон.
Фуру мондам аз кашфи он мочаро,
Ки хаййе чамоде парастад чаро?
Мугеро, ки бо ман сару кор буд,
Накугую хамхучраву ёр буд.
Ба нармй бипурсидам: «Эй бархаман,
Ачаб дорам аз кори ин бук,ъа ман,
Ки мадхуши ин нотавон пайкаранд,
Мукдйяд ба чохи залолат1- даранд.
На неруи дасташ, на рафтори пой
В-араш бифканй, барнахезад зи чой.
Набинй, ки чашмонаш аз кахрабост,
Вафо чустан аз сангчашмон хатост.
Бар ин гуфтам, он дуст душман гирифт,
Чу оташ шуд аз хашму дар ман гирифт.
Мугонро хабар карду пирони дайр,
Надидам дар он анчуман руи хайр.
Фитоданд габрони позандхон
Чу саг дар ман аз бахри он устухон.
Чу он рохд каж пешашон рост буд,
Рахи рост дар чашмашон каж намуд,
Ки мард арчи донову сохибдил аст,
Ба наздики бедонишон чохил2 аст.
Фуру мондам аз чора хамчун гарик,
Бурун аз мудоро надидам тарик.
Чу бинй, ки чохил ба кин - андар аст,
Саломат ба таслиму лин3андар аст.

1Залолат - гумрохй.
2 ^охдл - нодон.
3 Лин - нармй.

254
Мехин бархаманро ситудам баланд,
Ки, эй пири тафсири «Асто» - ву «Занд»,
Маро низ бо накши ин бут х(в)аш аст.
Ки шакле хушу комате дилкаш аст.
Бадеъ оядам сураташ дар назар,
Валекин зи маънй надорам хабар,
Ки солуки1ин манзилам анкдриб,
Бад аз нек камтар шиносад гариб.
Ту донй, ки фарзини ин рукъай,
Насихатгару шохи ин букьай.
Чу маънист дар сурати ин санам2,
Ки аввалпарастандагонаш манам?
Ибодат ба таклид гумрохияст,
Хунук рахраверо, ки огохияст.
Барахман зи шодй барафрухт руй,
Писандиду гуфт: «Эй писандидагуй,
Суолат савоб асту феълат чамил,
Ба манзил расад, хар кй чуяд далел.
Басе чун ту гардидам андар сафар,
Бутон дидам аз хештан бехабар.
Ч|уз ин бут, ки хар субх аз ин чо, ки хает,
Барорад ба Яздони додор даст.
В-агар хохй, имшаб хамин чо бибош,
Ки фардо шавад сирри ин бар ту фош.
Шаб он чо бибудам ба фармони пир,
Чу Бежан ба чохи бало - дар асир.
Шабе хамчу рузй киёмат дароз,
Мугон гирди ман бевузу дар намоз.
Кашишони харгиз наёзурда об
Багалхо чу мурдор дар офтоб.
Магар карда будам гунохе азим,
Ки бурдам дар ин шаб азобе алим.

1Солук - солик, раванда.


2 Санам - бут.

255
Х,ама шаб дар ин кайду гам мубтало,
Якам даст бар дил, яке бар дуо,
Ки ногах духулзан фуру куфт кус,
Бихонд аз фазой барахман хурус.
Хатиби сияхпуши шаб бехилоф
Баровард шамшери руз аз гилоф.
Фитод оташи субх дар сухта,
Ба як дам чахоне шуд афрухта.
Ту гуфтй, ки дар хиттаи Зангбор
Зи як гуша ногах даромад татор.
Мутони табахрои1ношустаруй
Ба дайр омаданд аз дару дашту куй.
Кас аз мард дар шахру аз зан намонд,
Дар он буткада чои дарзан намонд.
Ман аз гусса ранчуру аз хоб мает,
Ки ногох тимсол бардошт даст.
Ба якбор аз эшон баромад хуруш,
Ту гуфтй, ки дарё баромад ба чуш.
Чу бутхона холй шуд аз анчуман,
Барахман нигах кард хандон ба ман,
Ки донам, туро беш мушкил намонд,
Хдкикат аён гашту ботил намонд?!
Чу дидам, ки чахл андар у мухкам аст,
Хаёли мухол андар у мудгам2 аст,
Наёрастам аз хак дигар хеч гуфт,
Ки хак, з-ахди ботил бибояд нихуфт.
Чубинй забардастро зурдаст,
На мардй бувад панчаи худ шикает.
Замоне ба солус3гирён шудам,
Ки ман з-он чй гуфтам, пушаймон шудам.

1Табахрой - бадавдеш.
2 Мудгам - ба адм пайваста.
3Солус - фиреб.

256
Ба гиря дили кофарон кард майл,
Ачаб нест, санг ар бигардад ба сайл.
Давиданд хидматкунон суи ман,
Ба иззат гирифтанд бозуи ман.
Шудам узргуён бари шахси оч
Ба курсии заркуфт бар тахти соч.
Бутакро яке буса додам ба даст,
Ки лаънат бар у боду бар бутпараст.
Ба таклид кофар шудам руз чанд,
Барахман шудам дар мацомоти Занд.
Чу дидам, ки дар дайр гаштам амин,
Нагунчидам аз хуррамй дар замин.
Дари дайр мушкам бибастам шабе,
Давидам чапу рост чун акрабе.
Нигах кардам аз зери тахту забар
Яке парда дидам мукаллал1ба зар.
Паси парда митрони2 озарпараст.
Мучовир сари ресмоне ба даст.
Ба фаврам дар он х;ол маълум шуд,
Чу Довуд, к-охан бар у мум шуд,
Ки ночор чун даркашад ресмон,
Барорад санам даст бар осмон.
Барахман шуд аз руи ман шармсор,
Ки шунъат бувад бахя бар руи кор.
Битозиду ман дар паяш тохтам,
Нигунаш ба чохе дарандохтам,
Ки донистам, ар зинда он бархдман
Бимонад, кунад саъй дар хуни ман.
Писандад, ки аз ман барояд димор,
Мабодо, ки розаш кунам ошкор.
Чу аз кори муфсид хабар ёфтй,
Зи дасташ баровар, чу дарёфтй,

1Мукаллал - ороста.
2 Митрон - марди рухонии зардуштй.

257
Ки гар зиндааш монй, он бехунар
Нахохдд туро зиндагонй дигар.
В-агар cap ба хидмат нихад бар дарат,
Агар даст ёбад, бибуррад сарат.
Фиребандаро пой дар пай манех,
Чу рафтию дидй, амонаш мадех,.
Тамомаш бикуштам ба санг он хабис,
Ки аз мурда дигар наёяд хадис1.
Чу дидам, ки гавгое ангехтам,
Рахо кардам он буму бигрехтам.
Чу андар наистоне оташ задй,
Зи шерон бипархез, агар бихрадй.
Макуш баччаи мори мардумгазой,
Чу куштй дар он хона дигар малой.
Чу занбурхона биёшуфтй,
Гурез аз махаллат, ки гарм уфтй.
Ба чобуктар аз худ маяндоз тир,
Чу афтид, доман ба дандон бигир.
Дар авроки Саъдй чунон панд неет,
Ки чун пои девор кандй, маист.
Ба Х,инд омадам баъд аз он растхез
В-аз он чо ба рохи Яман то Х,ичез.
Аз он чумла сахтй, ки бар ман гузашт,
Дахонам чуз имруз ширин нагашт.
Дар икболу таъйиди Бубакри Саъд
Ки модар назояд чун у каблу баъд,
Зи чаври фалак додхох омадам,
Дар ин соягустар панох омадам.
Дуогуи ин давлатам бандавор,
Худоё, ту ин соя поянда дор.
Ки мархам ниходам на дархурди реш,
Ки дархурди икрому инъоми хеш.

1Хадис - сухан.

258
Кай ин шукри неъмат ба чо оварам,
В-агар пой гардад ба хидмат сарам?
Фарач ёфтам баъд аз он бандхо,
Х,анузам ба гуш аст он пандко.
Яке он, ки хдр гах зи дасти ниёз
Барорам ба даргохд донои роз,
Ба ёд ояд он луъбати чиниям,
Кунад хок дар чашми худбиниям.
Бидонам, ки дасте, ки бардоштам,
Ба неруи худ барнаяфроштам.
На сохибдилон даст бармекашанд,
Ки сарришта аз гайб дармекашанд.
Дари хайр боз асту тоат, валек
На х,ар кас тавоност бар феъли нек.
Хдмин аст мониъ, ки дар боргох
Нашояд шудан чуз ба фармони шох.
Калиди кадар1нест дар дасти кас,
Тавонои мутлак Худоясту бас.
Пас, эй марди пуянда, бар рохд рост
Туро нест миннат, Худовандрост.
Чу дар гайб неку нщодат сиришт,
Наёяд зи хуи ту кирдори зишт,
Зи занбур кард ин х,аловат падид,
Хдмон кас, ки дар мор захр офарид.
Чу хохдд, ки мулки ту вайрон кунад,
Нахуст аз ту халке парешон кунад.
В-агар бошадаш бар ту бахшоише,
Расонад ба халк аз ту осоише.
Такаббур макун бар рахи роста,
Ки дастат гирифтанду бархостй.
Сухан судманд аст, агар бишнавй,
Ба мардон расй, гар тарикат равй.

1Кадар - сарнавиигг, кисмат.

259
Макоме биёбй, гарат рад диданд,
Ки бар хони иззат симотат ниданд.
Валекин набояд, ки тандо д(в)арй,
Зи дарвеши дармонда ёд оварй.
Фиристй магар радмате дар паям,
Ки бар кардаи хеш восик,1наям.

БОБИ НУДУМ
ДАР ТАВБА ВА РОХ,И САВОБ

Биё, эй ки умрат ба дафтод рафт,


Магар хуфта будй, ки бар бод рафт?
Х,ама барги будан дамесодтй,
Ба тадбири рафтан напардохтй.
К^иёмат, ки бозори мину ниданд,
Манозил ба аъмоли неку диданд.
Бизоат ба чандон ки орй, барй
В-агар муфлисй, шармсорй барй,
Ки бозор чандон ки огандатар,
Тидидастро дил парокандатар.
Зи панчад дирам панч агар кам шавад,
Дилат реши сарпанчаи гам шавад.
Чу панчод солат бурун шуд зи даст,
Ганимат шумар панч рузе, ки даст.
Агар мурда мискин забон доштй,
Ба фарёду зорй фигон доштй,
Ки, эй зинда, чун даст имкони гуфт,
Лаб аз зикр чун мурда бар дам махуфт!
Чу моро ба гафлат бишуд рузгор,
Ту боре даме чанд фурсат шумор.

1Восик - мутмаин.

260
ХИКОЯТ
Шабе дар чавонию тиби ниам
Чавонон нишастем чанде ба хам.
Чу булбул сароён, чу гул тозаруй,
Зи шухй дарафканда гулгул ба куй.
Ч,ахондида пире зи мо барканор
Зи даври фалак лайли муяш нахор1,
Чу фундук дахон аз еухан баста буд,
На чун мо лаб аз ханда чун писта буд.
Чдвоне фаро рафт, к-эй пирмард,
Чй дар кунчи хасрат нишинй ба дард?
Яке cap барор аз гиребони гам,
Ба ороми дил бо чавонон бичам2.
Баровард cap солхурд аз нихуфт,
Чдвобаш нигар, то чй пирона гуфт:
«Чу боди сабо бар гулистон вазад,
Чамидан дарахти чавонро сазад.
Чаман то чавон асту сарсабзу хед,
Шикаста шавад, чун ба зардй расид.
Бахорон, ки бед оварад бедмушк,
Бирезад дарахти кухан барги хушк.
Назебад маро бо чавонон чамид,
Ки бар оразам субхи пирй дамид.
Ба кайд - андарам чуррабозе, ки буд,
Дамодам сари ришта хохад рабуд.
Шуморост навбат бар ин хон нишаст,
Ки мо аз танаъъум бишустем даст.
Чу бар cap нишаст аз бузургй губор,
Дигар чашми айши чавонй мадор.
Маро барф борида бар парри зог,
Надюяд чу булбул тамошои бог.

1Лайлу нахор - шабу руз.


2Бичам - гардиш кун.

261
Кунад чилва товуси сохибчамол,
Чй мехохй аз бози баркандабол?
Маро галла танг андаромад дарав,
Шуморо кунун медихдд сабза нав.
Гулистони моро тароват гузашт,
Кй гул даста бандад, чу пажмурда гашт?
Маро такя, чони падар, бар асост,
Дигар такя бар зиндагонй хатост.
Мусаллам чавонрост бар пой част,
Ки пирон баранд истионат ба даст.
Гули сурхи руям нигар, зарри ноб,
Фуру рафт, чун зард шуд офтоб.
Х,авас пухтан аз кудаки нотамом
Чунон зишт набвад, ки аз пири хом.
Маро мебибояд чу тифлон гирист
Зи шарми гунохон, на тифлона зист.
Наку гуфт Лукмон, ки нозистан
Бех аз солхо бархато зистан.
Дам аз бомдодон дари кулба бает,
Бех аз суду сармоя додан зи даст.
Чдвон то расонад сиёхй ба нур,
Барад пири мискин сиёх,й ба гур.

дикоят
Кухансоле омад ба назди табиб,
Зи иолиданаш то ба мурдан кариб,
Ки дастам ба par барнех, эй некрой,
Ки поям хаме барнаёяд зи чой.
Бад-он монад ин комати чафтаам,
Ки гуй ба гил - дар фуру рафтаам.
Бар у гуфт: «Даст аз чахон баргусил,
Ки поят киёмат барояд зи гил».

262
Нишоти чавонй зи пирон мачуй,
Ки оби равон боз н-ояд ба чуй.
Агар дар чавонй задй дасту пой,
Дар айёми пирй бадуш бошу рой.
Чу даврони умр аз чидил даргузашт,
Мазан дасту по, к-обат аз cap гузашт.
Нишот он гад аз ман рамидан гирифт,
Ки шомам сапеда дамидан гирифт.
Бибояд давас кардан аз cap бадар,
Ки даври давасбозй омад ба cap.
Ба сабза кучо тоза гардад дилам,
Ки сабза бидодад дамид аз гидам.
Тафарручкунон дар давову давас
Гузаштем бар доки бисёр кас.
Касоне, ки дигар ба гайб - андаранд,
Биёянду бар доки мо бигзаранд.
Дарего, чунон рудпарвар замон,
Ки бигзашт бар мо чу баркд ямон.
Зи савдои он пушаму ин дурам,
Напардохтам, то гами дин дурам.
Дарего, ки мадпули ботил шудем,
Зи дак; дур мондему гофил шудем.
Чй душ гуфт бо кудак омузгор,
Ки коре накардему шуд рузгор.

Ало, эй хирадманди бисёрдуш,


Агар душмандй, ба ман дор гуш.
Баланд осмон зери пой оварй,
Агар панди Саъдй ба чой оварй;
Цавоно, ради тоат имруз гир,
Ки фардо чавонй наёяд зи пир.

263
Фароги дилат хдсту неруи тан,
Чу майдон фарох аст, гуе бизан.
Кдзо рузгоре зи ман даррабуд,
Ки хар рузе аз вай шаби кадр буд.
Ман он рузро кадр нашнохтам,
Бидонистам, акнун, ки дарбохтам.
Чу кушиш кунад пирхар зери бор,
Ту мерав, ки бар бодпой савор.
Шикаста кадах, в-ар бибанданд чует,
Наёвард хохад бах;ои дуруст.
Кунун, к-у фитодат ба гафлат зи даст,
Тарике надорад магар бозбаст.
Кй гуфтам ба Чдйхун-дар андоз тан,
Чу афтод, хам дасту пое бизан.
Зи гафлат бидодй зи даст оби пок,
Чй чора кунун чуз таяммум ба хок.
Чу аз чобукон дар давидан гарав
Набурдй, х;ам афтону хезон бирав.
Гар он бодпоён бирафтанд тез,
Ту бе дасту по аз нишастан бихез.

ХИКОЯТ
Шабе хобам андар биёбони Файд1
Фуру бает пои давидан ба кайд.
Шутурбоне омад ба хавлу ситез,
Зимоми шутур бар сарам зад, ки хез,
Магар дил ниходй ба мурдан зи пас,
Ки барменахезй ба бонги чарас?
Маро хам чу ту хоби хуш дар cap аст,
Валекин биёбон ба пеш - андар аст.

1Файд - манзилесг дар рохл Каъба.

264
Ту к-аз хоби нушин ба бонги рахил
Нахезй, дигар кай расй дар сабил?
Фуру куфт табли шутур сорвон,
Ба манзил расид аввали корвон.
Хунукхушёрони фархундабахт,
Ки пеш аз духулзан бисозанд рахт,
Бараххуфтагон то бароранд cap,
Набинанд рахрафтагонро асар.
Сабак бурд рахрав, ки бархост зуд,
Пас аз наку! бедор будан чй суд?
Яке дар бахорон бияфшонда чав,
Чй гандум ситонад ба вакти дарав?
Кунун бояд, эй хуфта, бедор буд,
Чу марг андарорад, зи хобат чй суд?
Чу шайбат даромад ба руи шабоб1,
Шабат руз шуд, дида баркан зи хоб.
Ман он руз баркандам аз умр умед,
Ки афтодам андар сиёхй салед.
Дарего, ки бигзашт умри азиз,
Бихохад гузашт ин даме чанд низ.
Гузашт, он чй дар носавобй гузашт,
В-ар ин низ хам дарнаёбй, гузашт.
Кунун вакта тухм аст, агар парварй,
Гар уммед дорй, ки хирман барй.
Ба шахри гдиёмат марав тангдаст,
Ки вачхе надорад ба хасрат нишаст.
Гарат чашми акд асту тадбири гур,
Кунун кун, ки чашмат нахурдаст мур.
Ба моя тавон, эй писар, суд кард,
Чй суд афтад онро, ки сармоя х(в)ард?
Кунун куш, к-об аз камар даргузашт,
На вакте ки селоб аз cap гузашт.

1Шабоб - чавонй.

265
Кунунат, ки чашм аст, ашке бибор,
Забон дар дахон аст, узре биёр.
На пайваста бошад равон дар бадан,
На дамвора гардад забон дар дадан.
Кунун боядат узри тацсир гуфт,
На чун нафси нотик зи гуфтан бихуфт.
Зи донандагон бишнав имруз кдвл,
Ки фардо накират бипурсад ба давл.
Ранимат шумор ин гиромй нафас,
Ки бе мург кимат надорад кафас.
Макун умр зоеъ ба афсусу дайф,
Ки фурсат азиз аст, ал-ва^ту сайф

щкоят
К,азо зиндаеро раги чон бурид,
Дигар кас ба маргаш гиребон дарид.
Чунин гуфт бинандаи тездуш,
Чу фарёду зорй расидаш ба гуш:
«Зи дасти шумо мурда бар хенгган
Гараш даст будй, даридй кафан,
Ки чандин зи тимору дардам мапеч,
Ки рузе ду пеш аз ту кардам басич.
Фаромуш кардй магар марги хеш,
Ки марги манат нотавон карду реш?»
Мудакдик,, ки бар мурда резад гилаш,
На бар вай, ки бар худ бисузад дилаш.
Зи хичрони тифле, ки дар хок рафт,
Чй ноли, ки пок омаду пок рафт,
Ту пок омад й, бархазар бошу бок,
Ки нанг аст, нопок рафтан ба хок.
Кунун бояд ин мургро пой бает,
На он гад ки сарришта бурдат зи даст.

266
Нишастй ба чои дигар кас басе,
Нишинад ба чои ту дигар касе.
Агар пахдавонию гар тегзан,
Нахохй бадар бурдан илло кафан.
Хуручаш агар бигсилонад каманд,
Чу дар per монад, шавад пойбанд.
Туро низ чандон бувад дасти зур,
Ки поят нарафтаст дар реги гур.
Манех, дил бар ин солхурда макон,
Ки гунбад напояд бар у гирдакон.
Чу дй рафту фардо наёмад ба даст,
Х,исоб аз хамин як нафас кун, ки хает.

дикоят
Фуру рафт Чдмро яке нозанин,
Кафан кард чун кирмаш абрешимин.
Ба дахма даромад пас аз чанд руз,
Ки бар вай бигиряд ба зорию суз.
Чу пушида дидаш харири кафан,
Ба фикрат чунин гуфт бо хештан:
«Ман аз кирм барканда будам ба зур,
Биканданд аз у боз кирмони гур.
Дар ин бог сарве наёмад баланд,
Ки боди ачал бехаш аз бун наканд».
К^азо накши юсуфчамоле накард,
Ки мохии гураш чу Юнус нах(в)ард.
Ду байти чигар кард рузе кабоб,
Ки мегуфт гуяндае бо рубоб:
«Дарего, ки бе мо басе навбахор
Бируяд гулу бишкуфад лолазор.
Басе тиру даймоху урдибихишт
Барояд, ки мо хок бошему хишт».

267
ХИКОЯТ
Яке порсосирати дакдараст
Фитодаш яке хишти заррин ба даст.
Сари душмандаш чунон хира кард,
Ки савдо дили равшанаш тира кард.
Х,ама шаб дар андеша, к-ин ганчу мол
Дар у, то зиям, рад наёбад завол.
Дигар комати ачзам аз бадри дост
Набояд барй кас дуто карду рост.
Сарое кунам пойбасташ рудом,
Дарадтони сакфаш дама уди дом.
Яке дучра хос аз паи дустон,
Дари дучра андар саробустон.
Бифарсудам аз рукъа бар рукъа духт,
Тафи дигарон чашму магзам бисухт.
Дигар зердастон пазандам х(в)ариш,
Ба родат дидам рудро парвариш.
Ба сахтй бикушт ин намадбистарам,
Равам з-ин сипас абкарй1густарам.
Хаёлаш дариф карду колеваранг
Ба магзаш фуру бурда харчанг чанг.
Фароги муночоту розаш намонд,
Хуру хобу зикри намозаш намонд.
Ба садро баромад cap аз ишва мает,
Ки чое набудаш кдрори нишаст.
Яке бар сари гур гил месиришт,
Ки досил кунад з-он гили гур хишт.
Ба андеша лахте фуру рафт пир,
Ки, эй нафеи кутадназар, панд гир!
Чй банда дар ин хишти заррин дилат,
Ки як руз хиште кунанд аз гилат?

1Абкдрй - навъе фарш ё порчаи абрешимй.

268
Тамаъро начандон дах,он аст боз,
Ки бозаш нишинад ба як лукма оз.
Бидор, эй фурумоя, з-ин хишт даст,
Ки Чдйхун нашояд ба як хишт бает.
Ту гофил дар андешаи суду мол,
Ки сармояи умр шуд поймол.
Еубори хаво чашми гафлат бидухт,
Самуми хавас кишти умрат бисухт.
Бикун сурмаи гафлат аз чашм пок,
Ки фардо шавй сурма дар чашми хок.

ХИКОЯТ

Миёни ду тан душманй буду чанг,


Сар аз кибр бар якдигар чун паланг.
Зи дидори хам то ба хддде рамон,
Ки бар хдр ду танг омадй осмон.
Якеро ачал дар cap овард чайш,
Сар омад бар у рузгорони айш.
Бадандеши вайро дарун шод гашт,
Ба гураш пас аз муддате баргузашт.
Шабистони г^раш дарандуда дид,
Ки вак,те сарояш зарандуда дид.
Хиромон ба болинаш омад фароз,
Х,амегуфт бо худ лаб аз ханда боз:
Хушо вакти мачмуи он кас, ки уст
Пас аз марги душман дар огуши дуст.
Пас аз марги он кас набояд гирист,
Ки рузе пас аз марги душман бизист.
Зи руи адоват ба бозуи зур
Яке тахта баркандаш аз руи гур.
Сари точвар дидаш андар магок,
Ду чашми чахонбинаш оганда хок.

269
Вучудаш гирифтори зиндони гур,
Танаш туъмаи кирму торочи мур.
Чунон тангаш оганда хок устухон,
Ки аз оч бар тутиё сурмадон.
Зи даври фалак бадри руяш хилол,
Зи чаври замон сарви кддцаш хилол.
Кафи дасту сарпанчаи зурманд
Чудо карда айём бандаш зи банд.
Чунонаш бар у рахмат омад зи дил,
Ки бисришт бар хокаш аз гиря гил.
Пушаймон шуд аз кардаву хуи зишт,
Бифармуд бар санги гураш набишт:
«Макун шодмонй ба марги касе,
Ки дахрат намонад пас аз вай басе».
Шунид ин сухан орифе хушёр,
Бинолид, к-эй кодири кирдгор!
Ачаб, гар ту рахмат наёрй бар у,
Ки бигрист душман ба зорй бар у.
Тани мо шавад низ рузе чунон,
Ки бар вай бисузад дили душманон.
Магар дар дили дуст рахм оядам,
Чу бинад, ки душман бибахшоядам.
Ба чое расад кори cap деру зуд,
Ки гуй, дар у дида харгиз набуд.
Задам теша як руз бар талли хок,
Ба гуш омадам нолаи дарднок,
Ки зинхор, агар мардй, охистатар,
Ки чашму баногушу руясту cap.

^ИКОЯТ
Шабе хуфта будам ба азми сафар,
Паи корвоне гирифтам сахар,
Баромад яке сахмгин боду гард,
Ки бар чашми мардум чахон тира кард.

270
Ба рах-бар яке духтари хона буд,
Ба миъчар1губор аз падар мезудуд.
Падар гуфташ: «Эй нозанинчехри ман,
Ки дорй дил ошуфтаи мехри ман,
Начандон нишинад дар ин дида хок,
Ки бозаш ба миъчар тавон кард пок.
Бар ин хок чандон сабо бигзарад,
Ки х,ар зарра аз мо ба чое барад.
Туро нафси раъно чу саркаш сутур
Давон мебарад то ба саршеби гур.
Ачал ногахат бигсилонад рикеб,
Инон бознатвон гирифт аз нишеб.

***
Хабар дорй, эй устухонй кдфас,
Ки чони ту мургест, номаш нафас?
Чу мург аз кафас рафту бигсаст цайд,
Дигар рах нагардад ба саъйи ту сайд.
Нигах дор фурсат, ки ©лам дамест,
Даме пеши доно бех аз оламест.
Сакандар, ки бар оламе хукм дошт,
Дар он дам, ки бигзашту олам гузошт,
Муяссар набудаш, к-аз у оламе
Ситонанду мухлат дихандаш даме.
Бирафтанду хар кас дар у он чй кишт,
Намонад ба чуз номи некуву зишт.
Чаро дил бар ин корвонгах нш;ем?
Ки ёрон бирафтанду мо бар радем.
Пас аз мо хамин гул дахадбустон,
Нишинанд бо якдигар дустон.
Дил андар дилороми дунё мабанд,
Ки наншаст бо кас, ки дил барнаканд.

1Миъчар - руймол, чодар.

271
Чу дар хокдони ладад хуфт мард,
Киёмат бияфшонад аз муй гард.
Сар аз чайби гафдат баровар кунун,
Ки фардо намонад ба хдсрат нигун.
На чун ходи омад ба Шероз-дар,
Сару тан бишуй зи гарди сафар.
Пас, эй хоксори гунахднкариб,
Сафар кард ходи ба шадри гариб.
Бирон аз ду сарчашмаи дида чуй
В-ар олоише дорй, аз худ бишуй.

ХИКОЯТ
Зи адди падар ёдам омад даме,
Ки борони радмат бар у дар даме,
Ки дар дурдиям лавду дафтар харид,
Зи бадрам яке хотами зар харид.
Бадар кард ногад яке муштарй
Ба хурмое аз дастам ангуштарй.
Чу нашносад ангуштарй тифли хурд,
Ба ширинй аз вай тавонанд бурд.
Ту дам кимати умр нашнохтй,
Ки дар айши ширин дарандохтй.
К^иёмат, ки некон бар аъло расанд,
Зи каъри capo бар сурайё расанд,
Туро худ бимонад cap аз нанг пеш,
Ки гирдат барояд амалдои хеш.
Бародар, зи кори бадон шарм дор,
Ки дар руи некон шавй шармсор.
Дар он руз, к-аз феъл пурсанду кавл,
Улулазмро тан биларзад зи давл.
Ба чое, ки дадшат дуранд анбие,
Ту узри гунадро чй дорй? Биё!

272
Замоне, ки тоат ба рагбат баранд,
Зи мардони нопорсо бигзаранд.
Туро шарм н-ояд зи мардии хеш,
Ки бошад занонро кабул аз ту беш.
Занонро 6а узре муайён, ки хает,
Зи тоат бидоранд гах-гох даст.
Ту бе узр як су нишинй чу зан,
Рав, эй кам зи зан, лофи мардй мазан.
«Маро худ чй бошад забоноварй»,
Чунин гуфт шо^и сухан Унсурй.
Маро худ мабин, эй ачаб, дар миён,
Бибин, то чй гуфтанд пешиниён.
Чу аз роста бигзарй, хам бувад,
Чй марде бувад, к-аз зане кам бувад?
Ба нозу тараб нафс парварда гир,
Ба айём душман кавй карда гир.
Яке баччаи гург мепарварид,
Чу парварда шуд, хоча бар хам дарид.
Чу бар пахлуи чон супурдан бихуфт,
Забоноваре дар сараш рафту гуфт:
«Ту душман чунин нозанин парварй,
Надонй, ки ночор захмаш х(в)арй?»
На Иблис дар хакки мо таъна зад,
К-аз инон наёяд ба чуз кори бад?
Фигон аз бадихо, ки дар нафеи мост,
Ки тарсам, шавад таъни Иблис рост.
Чу малъун писанд омадаш к&хри мо,
Худояш бияндохт аз бахри мо.
Кучо cap барорем аз ин ору нанг,
Ки бо у ба с у л х е м у бо хак ба чанг?
Назар дуст то даркунад суи ту,
Чу дар руи душман бувад руи ту?
Гарат дуст бояд, к-аз у бар х(в)арй,
Набояд, ки фармони душман барй.

273
Раво дорад аз дуст бегонагй,
Ки душман гузинад ба дамхонагй.
Надонй, ки камтар нидад дуст пой,
Чу бинад, ки душман бувад дар сарой.
Ба сими сияд то чй додй харид,
Ки ходи дил аз медри Юсуф бурид.

ХИКОЯТ
Яке бурд бо подшоде ситез,
Ба душман супурдаш, ки хунаш бирез.
Гирифтор дар дасти он кинатуз
Хдмегуфт дар дам ба зорию суз:
Агар дуст бар дуд наёзурдаме,
Кай аз дасти душман чафо бурдаме?
Басо наври душман бидаррад-ш пуст
Рафике, ки бар дуд биёзурд дуст.
Ту аз дуст, гар окилй, бармагард,
Ки душман наёрад нигад дар ту кард.
Ту бо дуст якдил шаву яксухун,
Ки худ бехи душман барояд зи бун.
Напиндорам, ин зиштномй накуст,
Ба хушнудии душман озори дуст.

хикоят
Яке моли мардум ба талбис х(в)ард,
Чу бархост, лаънат ба Иблис кард.
Чунин гуфташ Иблис андар радй,
Ки даргиз надидам чунин абладй:
Туро бо ман аст, эй фалон, оштй,
Ба чангам чаро гардан афроштй?
Дарег аст фармудаи деви зишт,
Ки дасти малак бар ту додад навишт.

274
Раво дорй аз чахду нобокият,
Ки покон нависанд нопокият?
Тарифе ба даст ору сулхе бигуй,
Шафеъе барангезу узре бигуй,
Ки як лахза сурат набандад амон,
Чу паймона пур шуд ба даври замон.
В-агар дасти кудрат надорй ба кор,
Чу бечорагон дасти зорй барор.
Гарат рафт аз андоза берун бадй,
Чу гуфтй, ки бад рафт, нек омадй.
Фаро шав, чу бинй дари сулх боз,
Ки ногах дари тавба гардад фароз.
Марав зери бори гунах, эй писар,
Ки хаммол очиз бувад дар сафар.
Паи некмардон бибояд шитофт,
Ки хар к-ин саодат талаб кард, ёфт.
Валекин ту дунболи деви хасй1,
Надонам, дари солихон чун расй?
Паямбар касеро шафоатгар аст,
Ки бар чодаи шаръи пайгамбар аст.
Рахи рост рав, то ба манзил расй,
Ту бар рах най, з-ин кибал вопасй.
Чу гове, ки ассор чашмаш бибаст,
Давон то ба шаб, шаб хамон чо, ки хает.
icieie
Гилолудае рохи масчид гирифт,
Зи бахти нигун буд андар шигнфт.
Яке зачр кардаш ба «Таббат ядок»,
Марав доманолуда дар чои пок.
Маро риккате дар дил омад бар ин,
Ки пок асту хуррам бихишти барин.

1ХасЯ - пасту фурумоя.

275
Дар он чои покони уммедвор
Гилолудаи маъсиятро чй кор?
Бих,ишт он ситонад, ки тоат барад,
Киро накд бояд, бизоат барад.
Макун, доман аз гарди зиллат бишуй,
Ки ногах; зи боло бибанданд чуй.
Магу мурги давлат зи кайдам бичаст,
Х,анузаш сари ришта дорй ба даст.
В-агар дер шуд, гармрав бошу чусг,
Зи дер омадан гам надорад дуруст.
Хднузат ачал дасти хохиш набаст,
Баровар ба даргохи додор даст.
Махусб, эй гунахкори хушхуфта, хез,
Ба узри гунох оби чашме бирез.
Чу хукми зарурат бувад, к-обруй
Бирезанд боре бар ин хоки куй.
В-ар обат намонад, шафеъ ор пеш
Касеро, ки хает обру аз ту беш.
Ба кахр ар биронад Худой аз дарам,
Равони бузургон шафеъ оварам.

ХИКОЯТ
Хдме ёдам омад зи аади сигар1,
Ки иде бурун омадам бо падар.
Ба бозича машгули мардум шудам,
Дар ошуби халк аз падар гум шудам.
Баровардам аз хавлу дахдпат хуруш,
Падар ногахонам бимолид гуш,
Ки, эй шухчашм, охират чанд бор
Бигуфтам, ки дастам зи доман мадор.
Ба тавдо надонад шудан тифли хурд,
Ки мушкил бувад рохл нодида бурд.

1Сигар - кудакй.

276
Ту дам тифли роди, ба саъй, эй факир,
Бирав домани роддонон бигир.
Макун бо фурумоя мардум нишаст,
Чу кардй, зи дайбат фуру шуй даст.
Ба фитроки покон даровез чанг,
Ки ориф надорад зи дарюза нанг.
Муридон ба кувват зи тифлон каманд,
Машоид1чу девори мустадкаманд.
Биёмуз рафтор аз он тифли дурд,
Ки чун истионат ба девор бурд,
Зи занчири нопорсоён бираст,
Ки дар далкаи порсоён нишаст.
Агар дочате дорй, ин далкд гир,
Ки султон надорад аз ин дар гузир.
Бирав, хушачин бош Саъдисифат,
Ки гирд оварй дирмани маърифат.
Ало, эй мукимони медроби унс,
Ки фардо нишинед бар донй кудс,
Матобед руй аз гадоёни дайл,
Ки содибмурувват наронад туфайл.
Кунун бо дирад бояд анбоз гашт,
Ки фардо намонад ради бозгашт.

хикоят
Яке галла мурдодмад туда кард,
Зи тимори дай дотир осуда кард.
Шабе мает шуд, оташе барфурухт,
Нигунбадти колева дирман бисудт.
Дигар руз дар душачинй нишаст,
Ки як чав зи дирман намондаш ба даст.
Чу саргашта диданд дарвешро,
Яке гуфт парвардаи дешро:

1Машоих - бузургони ахди ирфон.

277
«Нахохй, ки бошй чунин тираруз,
Ба девонагй хирмани худ масуз!
Гар аз даст шуд умрат андар бадй,
Ту они, ки дар хирман оташ задй.
Фазехат1бувад хуша андухтан
Пас аз хирмани хештан сухтан.
Макун, чони ман, тухми дин варзу дод,
Мадех хирмани некномй ба бод».
Чу баргаштабахте дарафтад ба банд,
Аз у некбахтон бигиранд панд.
Ту пеш аз уцубат дари афв куб,
Ки суде надорад фигон зери чуб.
Барор аз гиребони гафлат сарат,
Ки фардо намонад хичил дар барат.

ХИКОЯТ
Яке муттафик, буд бар мункаре,
Гузар кард бар вай накумахзаре.
Нишаст аз хичолат аракдарда руй,
Ки оё хичил гаштам аз шайхи куй?
Шунид ин сухан пири равшанравон,
Бар у бар бишуриду гуфт: «Эй чавон,
Наёяд хаме шармат аз хештан,
Ки Х,ак; хозиру шарм дорй зи ман?
Наёсой аз чониби хеч кас,
Бирав, чониби Х,ак; нигах дору бас.
Чунон шарм дор аз Худованди хеш,
Ки шармат зи хамсоягон асту хеш».

1Фазехат - расвой.

278
ХИКОЯТ
Зулайхо чу гашт аз майи ишк мает,
Ба домони Юсуф даровехт даст.
Чунон деви шахмат ризо дода буд,
Ки чун гург дар Юсуф афтода буд.
Буте дошт бонуи Миср аз рухом,
Бар у муътакиф1бомдодону шом.
Дар он лахза руяш бибусиду cap,
Мабодо, ки зишт оядаш дар назар.
Рамолуда Юсуф ба кунче нишаст,
Ба cap - бар зи нафеи ситамкора даст.
Зулайхо ду дасташ бипушиду пой.
Ки, эй сустпаймони саркаш, дарой!
Ба сандондилй руй дар хам макаш,
Ба тундй парешон макун вакти х(в)аш.
Равон гашташ аз дида бар чехра чуй,
Ки баргарду нопокй аз ман мачуй.
Ту дар руи санге шудй шармнок,
Маро шарм бод аз Худованди пок.
Чй суд, ар пушаймонй ояд ба каф,
Чу сармояи умр кардй талаф?
Шароб аз паи сурхруй х(в)аранд,
В-аз у окибат зардруй баранд.
Ба узроварй хохиш имруз кун,
Ки фардо намонад мачоли сухун.
***
Палидй кунад гурба бар чои пок,
Чу зишташ намояд, бипушад ба хок.
Ту озодй аз нописандидахо,
Натарсй, ки бар вай фитад дидахо.

1 Муътакиф - пайваста маппули ибодат.

279
Барандеш аз он бандан пургунод,
Ки аз хоча обик,1шавад чанд год.
Агар бозгардад ба сижу ниёз,
Ба занчиру бандаш наёранд боз.
Ба киноварй бо касе барситез,
Ки аз вай гузират бувад, ё гурез.
Кунун кард бояд амалро дисоб,
На вакте ки маншур гардад китоб.
Касе гарчи бад кард, дам бад накард,
Ки пеш аз циёмат гами худ бих(в)ард.
Гар оина аз ох гардад сиёд,
Шавад равшан оинаи дал ба од.
Битарс аз гунодони хеш ин нафас,
Ки рузи кдаёмат натарсй зи кас.

дикоят
Гариб омадам дар саводи Хдбаш,
Дил аз дадр фориг, cap аз айш х(в)аш.
Ба рад-бар яке дакка дидам баланд,
Тане чанд мискин дар у пойбанд.
Басичи сафар кардам андар нафас,
Биёбон шрифтам чу мург аз хафас.
Яке гуфт, к-ин бандиён шабраванд,
Насидат нагиранду дак; нашнаванд.
Чу бар кас наёмад зи дастат ситам,
Туро гар чадон шидна гирад, чй гам?
Наёварда омил гаш андар миён,
Наяндешад аз рафъи девониён,
В-агар иффататро фиреб аст зер,
Забони дисобат нагардад далер.

1Обик-фирорй.

280
Накуномро кас нагирад асир,
Битарс аз Худову матарс аз амир,
Чу хидмат писандида орам ба чой,
Наяндешам аз душмани тирарой.
Агар банда кушиш кунад бандавор,
Азизаш бидорад Худовандгор.
В-агар кундрояст дар бандагй,
Зи чондорй афтад ба харбандагй.
Кладам пеш нех, к-аз малак бизгарй,
Ки гар бозмонй, зи дад камтарй.

ХИКОЯТ

Якеро ба чавгон махи Домгон


Бизад, то чу таблаш баромад фигон.
Шаб аз бекарорй наёраст хуфт,
Бар у порсое гузар карду гуфт:
Ба шаб гар бибурдй бари шихна суз,
Гунох обруяш набурдй ба руз.
Касе рузи махшар нагардад хичил,
Ки шабхо ба даргах барад сузи дил.
Агар хушмандй, зи довар бихох
Шаби тавба таксири рузи гунох.
Х,ануз ар сари сулх дорй чй бим?
Дари узрхохон набандад карим.
Кариме, ки овардат аз нест хает,
Ачаб, гар бияфтй, нагирад-т даст.
Агар бандай, дасти хочат барор,
В-агар шармсор, оби хасрат бибор.
Наёмад бар ин дар касе узрхох,
Ки сели надомат нашусташ гунох.
Нарезад Худой обрри касе,
Ки резад гунох оби чашмаш басе.

281
хдкоят
Ба Санъо-дарам тифле андаргузашт,
Чй гуям, к-аз онам чй бар cap гузапгт.
К|азо накпга юсуфчамоле накард,
Ки мох,ии гураш чу Юнус нах(в)ард.
Дар ин 6 of сарве наёмад баланд,
Ки боди ачал бехаш аз бун наканд.
Нихоле ба ей сол гардад дарахт,
Зи бехаш барорад яке боди сахт.
Ачаб неет бар хок, агар гул шукуфт,
Ки чандин гуландом дар хок хуфт.
Ба дил гуфтам: «Эй нанги мардон, бимир,
Ки кудак равад поку олуда пир».
Зи савдову ошуфтагй бар кадаш
Барандохтам санге аз маркадаш.
Зи хавлам дар он чои торику танг
Бишурид холу бигардид ранг.
Чу боз омадам з-ин тагайюр ба хуш,
Зи фарзанди дилбандам омад ба гуш:
«Гарат вахшат омад зи торик чой,
Бахуш бошу бо рушной дарой.
Шаби гур хохй мунаввар чу ррз,
Аз ин чо чароги амал барфур^з.
Тани коркун мебиларзад зи таб,
Мабодо, ки нахлаш наёрад рутаб.
Гурухе фаровонтамаъ зан баранд,
Ки гандум наяфшонда хирман баранд.
Бар он хурд, Саъдй, ки бехе нишонд,
Касе бурд хирман, ки тухме фишонд.

282
БОБИ ДАДУМ
ДАР м у н о ч ;о т ВА ХАТМИ КИТОБ
Биё, то барорем дасте зи дил,
Ки натвон баровард фардо зи гил.
Ба фасли хазон дарнаёбй дарахт,
Ки бебарг монад зи сармой сахт.
Барорад тихй дастхои ниёз,
Зи рахмат нагардад тихидаст боз.
Мапиндор, аз он дар, ки харгиз набаст,
Ки навмед гардад бароварда даст.
Казо хилъате номдораш дихад,
Кддар мева дар остинаш нихад.
Хама тоат оранду мискин ниёз,
Биё то ба даргохи мискиннавоз.
Чу шохи барахна барорем даст,
Ки бе барг аз ин беш натвон нишаст.
Худовандгоро, назар кун ба чуд,
Ки чурм омад аз бандагон дар вучуд.
Гунох ояд аз бандаи хоксор
Ба уммеди афви Худовандгор.
Каримо, ба ризки ту парвардаем,
Ба инъому лутфи ту ху кардаем.
Гадо чун карам бинаду лутфу ноз,
Нагардад зи дунболи бахшанда боз.
Чу моро ба дунё ту кардй азиз,
Ба укбо хамин чашм дорем низ.
Азизию хорй ту бахшию бас,
Азизи ту хорй набинад зи кас.
Худоро ба иззат, ки хорам макун,
Ба зулли1гуна^ шармсорам макун.

1Зулл - хорй.

283
Мусаллат макун чун мане бар сарам,
Зи дасти ту бех, гар укубат барам.
Ба гетй набошад барат з-ин баде,
Чдфо бурдан аз дасти хамчун х(в)аде.
Маро шармсорй зи руи ту бас,
Дигар шармсорам макун пеши кас.
Гарам бар cap афтад зи ту сояе,
Сипехрам бувад камтарин пояе.
Агар точбахте cap афрозадам,
Ту бардор, то кас наяндозадам.
Танам мебиларзад, чу ёд оварам
Муночоти шуридае дар харам,
Ки мегуфт шуридае дилфигор:
Илохо, бибахшу ба зуллам мадор.
Х,аме гуфт бо Х,ак ба зорй басе:
Маяфкан, ки дастам нагирад касе.
Ба лутфам бихону марон аз дарам,
Надорад ба чуз остонат сарам.
Ту донй, ки мискину бечораем,
Фурумондаи нафси аммораем.
Наметозад ин нафси саркаш чунон,
Ки акдаш тавонад гирифтан инон.
Кй бо нафсу шайтон барояд ба зур,
Масофи палангон наёяд зи мур.
Ба мардони рохат, ки рохе бидех,
В-аз ин душманонам панохе бидех.
Худоё, ба зоти худовандият,
Ба авсофи бемислумонандият,
Ба лаббайки хуччочи байтулхаром,
Ба мадфуни Ясриб, алайхиссалом,
Ба такбири мардони шамшерзан,
Ки марди вагоро шуморанд зан.
Ба тооти пирони ороста,
Ба сидки чавонони нахоста,

284
Ки моро дар он вартае як нафас
Зи нанги ду гуфтан ба фаред рас.
Умед аст аз онон, ки тоат кунанд,
Ки бетватонро шафоат кунанд.
Ба покон, к-аз олоишам дур дор,
В-агар заллате1рафт, маъзур дор.
Ба пирони пушт аз ибодат дуто,
Зи шарми гунах дида бар пушти по,
Ки чашмам зи руи саодат мабанд,
Забонам ба вакти шаходат мабанд.
Чароги якднам фаро рох, дор,
Зи бад карданам даст кутох дор.
Бигардон зи нодиданй дидаам,
Мадех даст бар нописандидаам.
Ман он зарраам дар хавои ту неет,
Вучуду адам дар заломам2якест.
Зи хуршеди лутфат шуое басам,
Ки чуз дар шуоат набинад касам,
Бадеро нигах кун, ки бехтар кас аст,
Гадоро зи шох, илтифоте бас аст.
Маро гар бигирй ба инсофу дод,
Бинолам, ки лутфат на ин ваъда дод.
Худоё, ба хорй марон аз дарам,
Ки сурат набандад даре дигарам.
В-ар аз чахл гоиб шудам руз чанд,
Кунун, к-омадам, дар ба руям мабанд.
Чй узр орам аз нанги тардоманй,
Магар ачз пеш оварам, к-эй ганй,
Факирам, ба чурми гунохам магир,
Еаниро тараххум бувад бар факир.
Чаро бояд аз зафъи холам гирист,
Агар ман заифам, панохам кавист.

1Заплат - латтш.
2 Залом - торикй.

285
Худоё, ба гафлат шикастим ахд,
Чй зур оварад бо кдзо дасти чавд?
Чй бархезад аз дасти тадбири мо,
Хдмин нукта бас узри тацсири мо.
Х,ама, дар чй кардам, ту бархдм задй,
Чй кувват кунад бо худой х(в)адй.
На ман cap зи хукмат бадар мебарам,
Ки хукмат чунин меравад бар сарам.

ХИКОЯТ

Сиядчардаеро касе зишт хонд,


Чдвобе бигуфташ, ки хайрон бимонд:
«На ман сурати хеш х(в)ад кардаам,
Ки айбам шуморй, ки бад кардаам.
Туро бо ман, ар зиштруям, чй кор,
На охир манам зипггу зебонигор?
Аз онам, ки бар cap набиштй зи пеш,
На кам кардам, эй бандапарвар, на беш.
Ту доной, охир, ки кодир наям,
Тавонои мутлац туй, ман киям?
Гарам рад намой, расидам ба хайр,
В-агар гум кунй, бозмонам зи сайр.
Чдхонофарин гар на ёрй кунад,
Кучо банда пархезгорй кунад?».
Чй хуш гуфт дарвеши кутохдаст,
Ки шаб тавба карду сахаргах шикает.
Гар у тавба бахшад, бимонад дуруст,
Ки паймони мо бесабот1асту суст.
Ба хдкдат, ки чашмам зи ботил бидуз,
Ба нурат, ки чашмам зи ботил масуз.
Зи мискиниям руй дар хок рафт,
Еубори гунохам бар афлок рафт.

1Бесабот - нопайдо.

286
Ту як навбат, эй абри рахмат, бибор,
Ки дар пеши борон напояд губор.
Зи чурмам дар ин мамлакат чох нест,
Валекин ба мулке дигар рох нест.
Ту донй замири забонбастагон,
Ту мархам нихй бар дили хастагон.

хдекоят
Муге дар ба руй аз чахон баста буд,
Бутеро ба хидмат миён баста буд.
Пас аз чанд сол он никухидакеш,
К^азо холате саъбаш1овард пеш.
Ба пои бут-андар ба уммеди хайр
Бигалтид бечора бар хоки дайр,
Ки дармондаам, даст гир, эй санам,
Ба чон омадам, рахм кун бар танам.
Бизорид дар хидматаш борхо,
Ки хечаш басомон нашуд корхо.
Буте чун барорад мухиммоти кас,
Ки натвонад аз худ биронад магас?
Барошуфт, к-эй пойбанди залол,
Ба ботил парастидамат чанд сол.
Мухимме, ки дар пеш дорам, барор
В-агарна бихохам зи парвардгор.
Х,ануз аз бут олуда руяш ба хок,
Ки комаш баровард Яздони пок.
Хдооицщиносе дар ин хира шуд,
Сари вакт софй бар у тира шуд,

1Саъб-душвор.

287
Ки саргаштаи дуни яздонпараст
Хднузаш cap аз хамри1бутхона мает,
Дил аз куфру даст аз хиёнат бишуст,
Худояш баровард коме, ки чует.
Фуру рафт хотир дар ин мушкилаш,
Ки пайгоме омад ба гуши дилаш,
Ки пеши санам пири нокисукул
Басе гуфту кавлаш наёмад кабул.
Гар аз даргахи мо шавад низ рад,
Пас, он гах чй фарк аз санам то самад?
Дил андар самад бояд, эй дуст, бает,
Юн очизтаранд аз санам хар кй хает.
Мухол аст, агар cap бар ин дар нихй,
Ки боз оядат дасти хочат тихи.
Худоё, мукдсеир ба кор омадем,
Тихидасту уммедвор омадем.

Х^ИКОЯТ

Шунидам, ки маете зи тоби набид


Ба максураи масчиде дардавид.
Бинолид бар остони карам,
Ки, ё раб, ба фирдавси аъло барам.
Муаззин гиребон гирифташ, ки хин,
Сагу масчид, эй фориг аз аклу дин!
Чй шоиста кардй, ки хохй би*ишт,
Намезебадат ноз бо руи зишт.
Бигуфт ин сухан пиру бигрист мает,
Ки мастам, бидор аз ман, эй хоча, даст.

1Хамр - шароб.

288
Ачаб дорй аз лутфи парвардгор,
Ки бошад гунахдсоре уммедвор?
Туро менагуям, ки узрам пазир,
Дари тавба боз асту хак; дастгир.
Х,аме шарм дорам зи лутфи карим,
Ки хонам гунах пеши афваш азим.
Касеро, ки пирй дарорад зи пой,
Чу дасташ нагирй, нахезад зи чой.
Ман онам зипойандарафтода пир,
Худоё, ба фазли худат даст гир.
Нагуям бузургию чохам бибахш,
Фурумондагию гунохам бибахш.
Агар ёре андак задал донадам,
Ба нобихрадй шухра гардонадам.
Ту бинову мо хоиф1аз якдигар,
Ки ту пардапушию мо пардадар.
Бароварда мардум зи берун хуруш,
Ту бинанда дар пардаву пардапуш.
Ба нодонй ар бандагон cap кашанд,
Худовандгорон калам даркашанд.
Агар чурм бахшй ба микдори чуд,
Намонад гунахкорй андар вучуд.
В-агар хашм гирй ба кддри гунох,
Ба дузах фиристу тарозу махох,
Гарам даст гирй, ба чое расам,
В-агар бифканй, барнагирад касам.
Кй зур оварад, гар ту ёрй дихд?
Кй гирад, чу ту растагорй дихй?
Ду хоханд будан ба махшар фарик;2,
Надонам, кадомин дихандам тариц.

1Хоиф - тарснок.
2 Фарик - дзета, гуру*.

289
Ачаб, гар бувад рохам аз дасти рост,
Ки аз дасти ман чуз бадй барнахост.
Дилам медихад важт - вакт ин умед,
Ки хак шарм дорад зи муй сапед.
Ачаб дорад, ар шарм дорад зи ман,
Ки шармам намеояд аз хештан.
На Юсуф, ки чандон бало диду банд,
Чу хукмаш равон гашту кадраш баланд.
Гунах афв кард оли Яъкубро,
Ки маънй бувад сурати хубро.
Ба кирдори бадшон мукайяд накард,
Бизооти музчоташон рад накард.
Зи лутфат хаме чашм дорем низ,
Бар ин бебизоат бибахш, эй азиз.
Кас аз ман сияхноматар дида нест,
Ки хечам фиоли писандида нест.
Чуз ин, к-эътимодам ба ёрии туст,
Умедам ба омурзгории туст.
Бизоат наёвардам илло умед,
Худоё, зи афвам макун ноумед.

290
МУНДАРИЧА
Бустон............................................................................. 3
Ситоиши паямбар...........................................................7
Сабаби назми китоб........................................................ 9
Мадх» Абубакр ибни Саъд ибни Зангй........................ 11
Мадхи Саъд ибни Абибакр ибни Саъд......................... 14
Б оби аввал
Дар адлу тадбиру рай....................................................17
Б оби дувум
Дар эхсон...................................................................... 84
Б оби севум
Дар ишку мастию шур................................................ 121
Б оби ча$орум
Дар тавозуъ............................................. ................... 147
Б о б и п ан ц ум
Дар ризо...................................................................184
Б о б и и ш ш ум
Дар каноат..................................................................198
Б о б и % а ф т ум
Дар олами тарбият..................................................... 211
Б о б и х ;а ш т ум
Дар шукр бар офият....................................................241
Б оби н ухум
Дар тавба ва роди савоб............................................. 260
Б оби дац ум
Дар муночот ва хатми китоб...................................... 283
САЪДИИ ШЕРОЗИ

БУСТОН

Муратгиб: Сахобидцин Сидцицов


Х,озиркунандаи чоп: Мубашшир Акбарзод

Мухаррир М. Холов
Мухаррири
техники А. Камолов
Таррох 3. Ч,ураева

Ба матбаа 18.03.08 супорида шуд. Ба чопаш 18.06.08 имзо шуд.


Андозаи 60x84 1/16. Когази офсетии № 1. Чопи офсетй. Чузъи чопй
18,25. Супориши № 83\08 . Адади нашр 5000 нусха.

Муассисаи нашриявии «Маориф ва фарханг»-и Вазорати


фарханги Чумхурии Точикистон. 734018, ш. Душанбе,
кучаи Н. Кдрабоев-17. Теп/факс: 233-93-97
Б-mail: najmidin 64 @ mail, ru

Дар матбааи ЦДММ «Комрон+П» ба чопрасидааст.


иищри Душанбе, кучаи К/щ^оров 111/А.
Супориши № 41 «а». Адади нашр 5000 нусха.

Вам также может понравиться