Юн сюз

Мцстягил республикамыз дцнйа дювлятляринин мющтяшям сырасында

инамла ирялилямякдядир. Бу сырада даща да мющкямлянмяк цчцн
юлкянин бцтцн сянайе сащяляри, кянд тясяррцфаты, елм вя тящсил
мцяссисяляри, инъясяняти вя с. даима инкишаф етмяли, дцнйанын инкишаф
етмиш юлкяляри иля сых ямякдашлыг шяраитиндя ишлярини гурмалыдырлар.
Юлкямизин эяляъяк гцдрятини тямин едяъяк мцщцм фяалиййят
сащяляриндян бири дя юлкянин тящсил системиндя лазыми ислащатларын
апарылмасы, мцтярягги дювлятлярин зянэин тяърцбяляриндян истифадя
едяряк тядрисин йени тялябляр ясасында гурулмасы ваъиб
амиллярдяндир. Бу мянада Юлкямизин тящсил системи дя йени -йени
ислащатлар вя тялябляр ясасында юз ишини гурмагдадыр, вя беля олан
щалда биз хариъи дил мцяллимляри дя юз ямяйимизи ясирэямядян
чалышмалы, тялябяляри милли аудиторийанын тялябляриня ъаваб верян
дярслик, дярс вясаитляри, програм лцьят вя с. иля тямин етмялийик. Сон
илляр ярзиндя инэилис дили кафедрасында биолоэийа, кимйа, физика,
рийазиййат, тятбиги рийазиййат, шяргшцнаслыг вя китабханачылыг вя
информасийа факултяляринин тялябяляри цчцн бир сыра лазыми дярслик вя
дярс вясаитляри йазылыб тялябялярин истифадясиня верилмишдир. Инэилис дили
кафедрасынын мцяллимляри тяряфиндян щазырланмыш нювбяти дярслик ися
“English for Beginners” дир. Бу дярслик цч щиссядян ибарят олмагла
ийирми иля йахындыр ки, БДУ-нун яксяр факултяляринин биринъи курс
тялябяляри тяряфиндян истифадя едиляряк сынагдан кечирилмиш вя щямин
дярслийин бцтцн мязиййятляри ашкар едилмишдир. Дярслийин йени няшрини
щазырлайан мцяллимляр щейяти тядрис заманы гаршыйа чыхан бир чох
мясяляляри йенидян нязярдян кечирмиш вя ону ялавя материалларла
тамамлайыб йени дярслик сявиййясиня эятирмишляр. Дярслик он эириш
мятниндян, вя ийирми дюрд ясас мятн вя еляъя дя эириш вя ясас курс
мятнлярини ящатя едян рянэарянэ тапшырыглар системиндян,
грамматика вя лцьятдян ибарятдир. Дярслик хцсуси програм ясасында
щязырланмагла БДУ-нун бцтцн биринъи курс тялябяляри цчцн нязярдя
тутулуб. Дярслийин мцзакиря вя щазырланмасы заманы инэилис дили
кафедрасынын бир чох профессор-мцяллим щейяти йахындан иштирак
етмиш вя юз файдалы мяслящятлярини ясирэямямишляр. Щямин
мцяллимлярдян проф. Т. Щидайятзадяйя, дос. Т. Гурбановайа, дос.
Г. Ящмядова, дос. С. Аббасовайа, дос. Н. Сейидзадяйя, баш
3
мцяллимлярдян Ш. Ширялийевайа, С. Мяммядовайа, Ъ. Аьайевайа, З.
Сялимхановайа, Р. Ахундовайа, Е. Мещдийевайа, С. Ялийевя, Д.
Гулийевайа, мцяллимлярдян Ш. Гурбановайа, Э. Ялийевайа, С.
Гарайевайа, Э. Гасымовайа вя Ц. Ялийевайа юз дярин
тяшяккцрцмцзц билдиририк. Дярслийин щазырланмасында чох зящмятляри
олан компцтер мцтяхяссисляри Лена Мустафайевайа, Рясул Шярифова,
Сянан Мяммядова вя Наталйа Болшаковайа да щямчинин юз
тяшяккцрляримизи йетирир вя китабда гаршыйа чыхаъаг щяр бир нюгсан
барядя БДУ-нун инэилис дили кафедрасына мялумат веряъяк щяр бир
охуъунун ирадына диггятля йанашмагла онларын нязяря алынаъаьына
сюз веририк. Язиз охуъулар индися сюз сисизиндир.

4
 Э И Р И Ш К У Р С У

БИРИНЪИ ДЯРС

ИНЭИЛИС ДИЛИ ЩАГГЫНДА ГЫСА МЯЛУМАТ

Щазырда инэилис дили дцнйада ян эениш йайылмыш диллярдян биридир.

Бирляшмиш Миллятляр Тяшкилатында истифадя олунан 5 ясас дилдян ян
ишляк оланы мящз инэилис дилидир. Инди инэилис дили дцнйада дипломатийа,
коммерсийа, дянизчилик, елми-техники вя кцтляви информасийа дили
кими мяшщурдур. Зяманямиздя няшр олунан ядябиййатын вя кцтляви
мятбуатын яксяриййяти инэилис дилиндя дяръ олунур. Бцтцн бу
дейилянляря эюря инэилис дилинин юйрянилмяси щяр кяс цчцн щяйати
зярурят кими гаршыда дурур.
I. Инэилис дили гядим диллярдян бири олмагла, эенеоложи бюлэцйя
эюря Щинд – Авропа дилляри аилясинин эерман дилляри групуна аиддир.

Мцасир инэилис ядяби дилинин инкишаф тарихи, бир гайда олараг 3

дювря бюлцнцр:

1. Гядим дювр – эерман гябиляляринин Британийа адаларыны фятщ

етмяси дюврц (V ясрин орталарындан XI ясрин сонуна гядяр). Бу
дюврдя инэилис дили эерман дилляринин эцълц тязйиги вя тясириня мяруз
галмыш, йерли гябилялярин дилляри сыхышдырылмыш, эерман дилляриндя
данышан эялмя гябилялярин дили ися щаким мювге тутмушдур. Гейд
едяк ки, мцасир инэилис дили Британийа адаларынын фятщиндян сонра
эерман гябиляляринин дили ясасында тяшяккцл тапмаьа башламышдыр.
Тябии цнсиййят ващидляриня чеврилмиш бир чох алман сюзляри инэилис
дилиндя сабит семантик хцсусиййятя малик олмагла йанашы, фонетик
ъящятдян дя формалашараг инэилис дилинин тябиятиня уйьунлаша
билмишдир.
2. Орта дювр (XI ясрин сонундан XV ясрин ахырына кими). Бу дювр
франсыз дилиндя данышан норманларын Инэилтяряни фятщ етмяси иля
сяъиййялянир. Норманларын дили дя инэилис дилиня эцълц тясир эюстяря
билмишдир. Беля ки, мцасир инэилис дилиндя ишлянян кцлли мигдарда
5
франсыз сюзляри щямин дюврдя инэилис дилинин лцьят фондуна дахил ола
билмишдир.

2. Йени дювр (XV ясрин сонундан индийя гядяр олан дювр).

Дилин инкишаф ганунларына эюря бу мярщяляляр бир-биринин ялагяли
инкишафы цчцн ясас юзцл тяшкил етмишдир. Щяр цч дювр инэилис дилинин
бцтцн йарусларынын нормалашмасында, сабитляшмясиндя вя
зянэинляшмясиндя хцсуси рол ойнамышдыр. Заман кечдикъя бу дил
юзцнямяхсус инкишаф ганунларына ясасян даща да дяйишилмиш вя
тякмилляшмишдир. Мцасир инэилис ядяби дилинин ясасыны Лондон
диалекти тяшкил едир.
II. Инэилис вя Азярбайъан дилляри юз грамматик гурулушларына
эюря бир-бириндян кифайят гядяр фярглянир. Инэилис дили аналитик дил
щесаб олундуьу щалда, Азярбайъан дили эенеоложи бюлэцйя ясасян
тцрк дилляри аилясинин оьуз групунун оьуз-сялъуг йарымгрупуна
дахил олан агглцтинатив дил сайылыр.

Азярбайъан дилиндя исмин алты щалы вардыр. Инэилис дилиндя ися

ъцмлядя сюзляр арасында грамматик ялагя щал шякилчиляри иля дейил,
ясасян сюз сырасы вя кюмякчи сюзляр васитясиля Азярбайъан дилиндя ися
ясасян сюзцн кюкцня артырылан мцхтялиф шякилчиляр васитясиля йарадылыр.

Мцасир Инэилис вя Азярбайъан дилляринин юзцнямяхсус ъцмля

гурулушу вя ъцмлядя сюз сырасы вардыр.

Азярбайъан дили ъцмляляриндя сюзлярин сырасы нисбятян сярбястдир,

йяни ъцмлядя сюзлярин йеринин дяйишдирилмяси, ъцмлянин мянасыны
ясаслы шякилдя дяйишдирмир. Инэилис дили (нягли) ъцмляляриндя ися сюз
сырасы нисбятян сабитдир. Йяни мцбтяда вя хябярдян сонра бир гайда
олараг икинъи дяряъяли цзвляр эялир.

III. Инэилис дилиндя бир гисм ъцмлялярдя биринъи йердя хябяр, икинъи
йердя мцбтяда, сонра ися зярфлик ишляня билир.

Инэилис дилинин фонетик гурулушу бир сыра инкишаф мярщяляляриндян

кечмякля юзцнямяхсус орижинал сяс структуру йарада билмишдир. Инди

6
инэилис дили юзцня мяхсус эюзяллийи вя хцсуси ащянэи олан сабит вя
зянэин фонетик системя маликдир.

Дцнйада мювъуд олан бцтцн диллярин юзцнямяхсус сяс системи

олдуьу кими, Инэилис вя Азярбайъан дилляринин дя бир-бириндян кюклц
сурятдя фярглянян сяс системляри вардыр. Мясялян, инэилис дилиндя
дилюнц самитляринин яксяриййяти йуваг, Азярбайъан дилиндя ися дил-диш
самитляридир; йахуд, инэилис дилиндяки гошадодаг [w], дишарасы [1, 4]
вя дилархасы [5] сясляри Азярбайъан дилиндя йохдур. Инэилис дилиндян
фяргли олараг Азярбайъан дилиндя x,g,k вя диэяр самитляри
мювъуддур.

Инэилис дили сясляри Азярбайъан дилиня хас олмайан бир сыра башга
хцсусиййятляря дя маликдир. Мясялян, инэилис дилиндя сясин узун вя
гыса тяляффцз олунмасы сюзцн лексик мянасына да тясир едир: [si:t] -
отураъаг, [sit] - отурмаг, [3i:p] - гойун,[3ip] - эями вя с.
Азярбайъан дилиндян фяргли олараг, инэилис дилиндя мцряккяб сясляр-
дифтонглар [ei, ou] вя триfтonглар да [au7, ai7] мювъуддур.

Азярбайъан дилиндя сюзцн сонунда ъинэинтили самитляр адятян

карлашыр. Бу карлашма сюзцн мянасында ъидди дяйишиклик йаратмыр.
Мяс.: кянд (кянт), китаб (китап). Лакин инэилис дилиндяки ъинэилтили
самитляр сюзцн сонунда щеч вахт карлашмыр, чцнки сюзлярин сонунда
самитлярин карлашмасы онларын мянасына тясир едир: a bed [bed]
чарпайы, а бет [bet] мяръ гошма; a dog [d6g]- it, a doctor [`d6kt7] -
щяким вя с.

Инэилис дилиндя саитлярин охунушу онларын бу вя йа диэяр сюздя

тутдуьу йердян даща чох асылы олур.

Мялумдур ки, бцтцн мювъуд ялифбаларда щярфлярин сайы дилдяки

сяслярин сайындан аз олдуьу цчцн бу вя йа башга дилин сяслярини
щямин дилин ялифбасы там шякилдя якс етдиря билмир. Даща доьрусу, бир
чох дцнйа дилляриндя щярфлярля сясляр арасында диспрапорсийа йараныр.
Дилдя мювъуд олан бцтцн фонетик сясляри дцзэцн ифадя етмяк цчцн
7
хцсуси фонетик транскрипсийадан (шярти ишарядян) истифадя едилир.

Инэилис дилиндя щярфлярин сабит охунушу, ясасян йохдур. Щяр щансы

бир щярфин охунушу даща чох сюз дахилиндя тутдуьу мювгедян
асылыдыр, буна эюря дя щяр бир щярф бир нечя ъцр охуна билир. Бу да бир
даща ялифбадакы щярфлярин сайынын нитгдяки сяслярин сайындан аз
олмасындан иряли эялир. Бу вязиййят, хцсусян саит сяслярдя даща
габарыг шякилдя юзцнц эюстярир, мясялян, инэилис дилиндя олан 20 саит
фонеми ифадя етмяк цчцн 6 саит щярф ишлянир. Сюзлярин охунушуну
даща дягиг эюстярмяк цчцн йалныз вя йалныз фонетик
транскрипсийадан истифадя олунур. Щярфлярля сясляри гарышдырмамаг
цчцн сяслярин транскрипсийа ишаряляри орта мютяризядя чап щярфляри иля
эюстярилир, мясялян: a man [7΄m5n], a desk [7΄desk] вя с. Саит сясин
узун тяляффцз олунмасы щямин сяси ифадя едян фонетик ишарядян сонра
гойулан ики нюгтя [:] иля эюстярилир, мясялян. [Ι] гыса, [и:] ися узун
сясдир. Бязян сясляр тялляффцз едиляркян онлар там узанмыр. Беля
йарымузун сясляр ися бир нюгтя [.] иля ишаря едилир. Мцгайися един: [I,
i:,i] – [sit – si:t, – mi:] вя с.

Дцзэцн инэилис дили тяляффцзцня йийялянмяк, ону дяриндян

мянимсямяк цчцн инэилис дилинин вя еляъя дя ана дилинин фонетик
тяркибиндяки мцяййян йахын, охшар вя фяргли ъящятлярини мцгайисяли
шякилдя юйрянилмяси ваъибдир. Беля ки, Инэилис вя Азярбайъан диллярин-
дяки сяслярин мцгайися едилмяси щяр ики дилин шцурлу мянимсянилмя-
синя кюмяк едир. Ону да гейд етмяк йериня дцшяр ки, дилин фонетик
гурулушуну, онун сяс тяркибини вя дцзэцн тяляффцз хцсусиййятлярини
лазымынъа мянимсямядян о дилдя дцзэцн данышмаг, йа да данышаны
лазыми сявиййядя баша дцшмяк гейри мцмкцндцр.

ЩЯРФЛЯР. Щярф щяр бир сясин йазыдакы графики тясвиридир. Биз

щярфи йазыр вя охуйуруг. Щяр бир сюз щярфлярин системли дцзцлцшцндян
ибарятдир.

Инэилис вя Азярбайъан ялифбалары Латын графикасы ясасында

8
йарадылмышдыр. Лакин щямин щярфляр формаъа бир-бириня охшасалар да
онларын щяр бири мцхтялиф ъцр адланыр вя охунур, мясялян, щ щярфи
Азярбайъан ялифбасында ще, Инэилис ялифбасында ися еит3 адланыр.

СЯСЛЯР. Сяс тяляффцз олунур, йяни биз ону дейирик вя ешидирик.

Дейилян щяр бир сюз айры-айры сяслярин топлусундан ибарятдир. Сясляр
бир гайда олараг сюзцн мянасыны дяйишдирир. Сюзцн тяркибиндяки сяс
дяйишилян кими сюзцн мянасында да дяйишиклик баш верир, мясялян,
ад-ад, ада-ада вя с. Бязян сюздя сяс иля щярфляр сай етибариля уйьун
эялмир. Бу щал щяр ики дилдя мювъуддур, мясялян, Азярбайъан
дилиндя аиля сюзцндя дюрд щярф олдуьу щалда 5 сясля айиля тяляффцз
олунур. Инэилис дилиндя лиэщт - ишыг сюзцндя 5 щярф олмасына
бахмайараг 3 сясля лаит тяляффцз едирик вя с.

Инэилис дилиндя олан 26 щярф 44 сяси ифадя едир. Щямин 44 сясдян

20- си саит, 24-ц ися самитдир.

Щярфлярдя олдуьу кими, мцхтялиф дилляря мяхсус олан сяслярдя дя

мцяййян охшарлыглар мцшащидя олунур, лакин беля охшарлыглар щеч дя
ейниййят тяшкил етмир, мясялян, д сяси Азярбайъан вя Инэилис
дилляриндя кейфиййятъя хейли фярглянир. Азярбайъан дилиндя д сяси
дилюнц-дишархасы самити олдуьу щалда, инэилис дилиндя д сяси дилуъу-
йуваг самитидир. Саит сяслярдя ися тяляффцз фяргляри даща габарыгдыр.
Демяли щяр бир дилин юз сяс гурулушу, сяс вя мусиги ащянэи вардыр.

Азярбайъан дилиндян фяргли олараг инэилис дилиндя сясляр

гурулушъа ики йеря бюлцнцр: 1) садя саит сясляр, 2) мцряккяб саит
сясляр.Азярбайъан дилиндя саит сяслярин щамысы садя сяслярдир.

Садя саит сясляр бир тяркибли олмагла онлара монофтонг

(тякавазлы) дейилир. Монофтонг сясляр гыса вя узун олур, мясялян, 6
гыса, 6: узун, І] гыса, [и:] узун сясдир.

Мцряккяб саит сясляр дя тяркибъя ики ъцр олур:

9
 а) Икитяркибли мцряккяб саит сясляр. Бунлара дифтонг (ъцтавазлы)
дейилир. Дифтонгу тяляффцз едяркян ону тяшкил едян елементляри бир-
бириндян айырмаг олмаз, чцнки онларын щяр икиси бирляшяряк бир
мцряккяб фонем йарадыр, мясялян, [еи], [аи], [6i] вя с.

Дифтонгун биринъи елементи вурьулу олдуьу щалда, икинъи елемен-

ти щямишя зяиф тяляффцз олунур.
б) Цчтяркибли мцряккяб сясляр, бунлара трифтонг (цчавазлы)
дейилир, мясялян, [ау7], [аи7] вя с. Тяляффцз заманы трифтонглар ики йеря
бюлцнур, йяни трифтонгун биринъи тяряфи дифтонг, икинъи тяряфи ися
нейтрал сяс вязиййятиндя олур.

ЯЛИФБА. Мялум тярифдя олдуьу кими щярфлярин сыра иля

дцзцлцшцня ялифба дейилир. Щяр бир щярфин мяхсус олдуьу дилин
ялифбасында юз ады вя йери вардыр.

Азярбайъан ялифбасы сяс принсипиня ясасланыр, йяни щяр бир сяс

йазыда бир щярфля ифадя олунур. Анъаг инэилис ялифбасы график (ишаря)
тябиятли олмагла тарихи-яняняви принсипя ясасланыр, йяни бир сяс бир вя
йа бир нечя щярфля ифадя олуна билир. Она эюря дя яксяр щалларда
сюздя сясля щярф бярабяр кямиййятдя олмур. Буна бахмайараг
инэилис дилиндя хцсуси оху гайдалары мювъуддур. Бу оху гайдалары
сюздя щеъа вя вурьуйа ясасланыр.
1. ЩЕЪА. Тяляффцз заманы сюзцн асанлыгла бюлцнян щиссяляриня
щеъа дейилир. Адятян саит сясляр щеъа йарадан сясляр олур. Саит щярфляр
мянсуб олдуьу щеъанын нювцндян асылы олараг мцхтялиф ъцр охунур.
Инэилис дилиндя цч нюв щеъа вардыр:

1) ачыг щеъа; 2) шярти ачыг щеъа; 3) гапалы щеъа. Мясялян: 1) Сону

саитля битян щеъайа ачыг щеъа дейилир.me [ми:] мяни, мяня, he [щи:] (о)
вя с.

2) Сону охунмайан - е щярфи иля ямяля эялян щеъа шярти ачыг щеъа
адланыр, мясялян, name [неим] ад, take [теик] эютцрмяк вя с. Ачыг вя
шярти ачыг щеъаларда саит щярфляр адятян юз адлары иля охунур.

10
 3) Сону самитля битян щеъайа гапалы щеъа дейилир, мясялян, hat
[щ5т] шлйапа, ъат [к5т] пишик, had [h5d] вардыр вя с.

2. ВУРЬУ. Сюздя бир щеъанын диэяриня нисбятян гцввятли тяляффцз

едилмясиня вурьу дейилир. Мцхтялиф диллярдя вурьу сюзцн мцхтялиф
щеъаларынын цзяриня дцшцр. Азярбайъан вя яксяр тцрк мяншяли диллярдя
вурьу , адятян, сюзцн ахырынъы щеъасына, инэилис дилиндя ися сюзцн
яввялиня, ортасына вя сонуна дцшя билир, йяни инэилис дилиндя щяр сюзцн
юз конкрет вурьу йери вардыр. Вурьу сюзцн мянасыны дяйишя билдийи
кими, щярфин охунушуну да дяйишя билир. Вурьу алтында саит сясляр
там вя гцввятли тяляффцз олундуьу щалда, вурьусуз щеъада зяиф
тяляффцз олунур, сяс нейтраллашыр, бязян дя тяляффцз олунмур. Она
эюря дя сюзляри юйряняркян вурьуйа диггят йетирмяк ваъибдир. Инэилис
дилиндя вурьу ясасян биринъи щеъанын цзяриня дцшцр. Чохщеъалы
сюзлярдя ики вя йа цч (ясас вя икинъи дяряъяли) вурьу ола биляр.

Щярфляр вя сясляр

I. Бир ъцр охунан щярфляр

№ щярфин ъап щярфин щярфин щярфин

ишаряси ялйазмасы охунушу
ады

1 Б б Bб [bi:] [b]

2 D d Dд [di:] [d]

3 N n Nn [en] [n]

4 M m Mm [em] [m]

5 T t Tt [ti:] [t]

6 P p Pp [pi:] [p]

11
 7 F f Фf [ef] [f]

8 V v Vв [vi:] [v]

II. Саит щярф вя сяс: Е е [i:], [i·], [e]

III. Гоша саит щярфляр (диграфлар): ее [i:]

Оху гайдалары

Инэилис дили кипляшян самит сясляри Азярбайъан дили кипляшян самит

сясляриня нисбятян партлайышла тяляффцз олунур. Онлар сюзцн щяр
йериндя ишлянир. Щям Азярбайъан, щям дя инэилис дилляриндя кар
самит сяслярин тяляффцзцндя сяс телляри титрямир. Ъинэилтили самит
сяслярин тяляффцзцндя ися бунун яксиня олараг сяс телляри титряйир.

1. Б б [bi:] щярфи бир ъцр охунур: [b] кими

[b] сяси Азярбайъан дилиндяки (б) сяси кими кипляшян-партлайышлы

гошадодаг ъинэилтили самитдир. Бу сяс додагларын бярк кипляшиб
ачылмасы иля ямяля эялир.

2. Д д [di:] щярфи бир ъцр охунур: [д] кими

[d] сяси Азярбайъан дилиндяки (д) сясиня охшаса да кейфиййятъя ондан

хейли фярглянир. Азярбайъан дилиндя [д] сясини тяляффцз едяркян дилин
уъу цст дишляря тохунур. Инэилис дилиндя ися [d] сясини тяляффцз едяркян
дилин уъу цст дишлярин кюк щиссясиня-йуваглара сюйкянир. Буна эюря
дя инэилис дилиндя [d] сяси кипляшян-партлайышлы йуваг самити сайылыр.

3. Н н [en] щярфи бир ъцр охунур: [н] кими

[n] сяси Азярбайъан дилиндяки (н) сясиня охшайыр. Инэилис вя

Азярбайъан дилляриндя бу сяс ъинэилтилидир. Азярбайъан дилиндя (н)

12
сяси тяляффцз едиляркян дилин уъу цст дишляря сюйкянир, лакин инэилис
дилиндя [н] сясинин тяляффцзцндя ися дилин уъу цст дишлярин йувагларына
сюйкянир вя ъийярлярдян эялян щава ахыны бурундан чыхыр. Буна эюря
дя инэилис дилиндя [ н] сяси кипляшян бурун сонор сяси адланыр.

3. М м [ем] щярфи бир ъцр охунур: [m] кими

[m] сяси Азярбайъан дилиндя олдуьу кими, инэилис дилиндя дя
гошадодаг ъинэилтили сонор самитдир. Фярг ондан ибарятдир ки,
Азярбайъан дилиндя (м) сяси нисбятян йумшаг, инэилис дилиндя ися
нисбятян галын вя бир гядяр дя эярэин тяляффцз олунур. Инэилис дилиндя
[м] кипляшян бурун сонор самитидир.

4. Т т [ти:] щярфи бир ъцр охунур: [t] кими

[t] сяси Азярбайъан дилиндяки (т) сясиня охшайыр. Амма Азярбайъан
дилиндя (т) сясини тяляффцз едяркян дилин уъу цст дишлярин уъуна, инэилис
дилиндя ися дилин уъу цст йуваглара сюйкянир вя партлайышлы тяляффцз
олунур. Инэилис [т] вя Азярбайъан (т) сясляринин тяляффцзц тягрибян
инэилис [д] вя Азярбайъан (д) сясляриня охшайыр. Лакин фярг ондадыр
ки, [т] кар, [д] ися ъинэилтилидир.

6. П п [pi:] щярфи бир ъцр охунур: [п] кими

Инэилис [п] сяси Азярбайъан дилиндяки (п) сяси кими додагларын

кипляшмяси васитясиля тяляффцз олунур. Щяр ики дилдя бу сяс кар самит
адланыр. Лакин фярг ондадыр кы, Азярбайъан дилиндя (п) сяси зяиф
дейилдийи щалда, инэилис [п] сяси тяляффцз олунаркян додаглар бярк
кипляшир вя партлайышлы сяс алыныр.

7. Ф ф [ef] щярфи бир ъцр охунур: [f] кими

[f] сяси алт додаьын цст дишлярин уъуна сюйкянмяси иля ямяля эялир.
Инэилис [f] сяси Азярбайъан дилиндяки (ф) сяси иля тамамиля ейни
тяляффцзя маликдир. Инэилис вя Азярбайъан [ф] сясляри щяр ики дилдя
додаг-диш кар самити щесаб едилир.

8. В в [vi:] щярфи бир ъцр охунур: [в] кими.

13
[в] сясинин ямяля эялмяси [ф] сясиндя олдуьу кимидир. [ф] кар, [в] ися
ъинэилтилидир. Инэилис [в] сяси Азярбайъан дили (в) сясиня охшайыр.

Саит щярф: E e [i:]

Е е [и:] щярфи ики ъцр охунур:

1) Е е [и:] щярфи вурьулу ачыг щеъада [и:] кими охунур. [и:]

Аъярбайъан дили (и) сяси кими тяляффцз олунур. Фярг ондан ибарятдир
ки, Азярбайъан дили (и) сяси гыса, инэилис дилиндя ися узун тяляффцз
едилир, мясялян:
me [mi:] мяня, мяни

be [bi:] olmaq

2) Е е щярфи вурьулу гапалы щеъада гыса [e] кими охунур;

[e] сяси Азярбайъан дилиндя олдуьу кими юн сыра саит сясдир. Бу сяс
Азярбайъан дили (е) сясиня уйьун эялир; мясялян:

pen [pen] гялям

ten [ten] он (сай)

bed [bed] чарпайы

ben [ben] Бен (оьлан ады)

Гейд:

Е е щярфи ачыг щеъада цстцня вурьу дцшмядикдя йарымузун [и.]

сяси кими охунур.

me* [mi.] мяни, мяня

3) Е е щярфи ики вя даща чох щеъалы сюзлярин сонунда охунмур.

Бу вязиййятдя e щярфи шярти олараг юзцндян яввял эялян щеъаны ачыг
щеъайа чевирмяйя хидмят едир. Бу йолла йаранан ачыг щеъа шярти
ачыг, йа да тарихи щеъа адланыр, мясялян:
Pet (гапалы щеъа), охунушу [pet] Петйа.

14
 Pete (шярти ачыг щеъа), охунушу [pi:t] Пйотр.

Гоша щярфляр

ее щярф бирляшмяси узун [и:] кими охунур, мясялян:

meet [mi:t] 1) гаршыламаг; 2) растлашмаг; 3) цз-цзя эялмяк

feed [fi:d] йедиздирмяк, йедиртмяк

feet [fi:t] айаглар

Е е [i:] щярфинин охунушу:

Ачыг щеъада I Гапалы щеъада Гоша

вурьулу [i:] вурьусуз [i.] ee

bi [bi:] me [mi:] pen ten bed meet

[pen]; [ten]; [bed]
Pete [pi:t] [mi:t]

me [m9, mi,mi:] (мяни, мяня) кими охуна билир.

be [bi:] олмаг

ten [ten] он (сай)

pen [pen] гялям

bed [bed] чарпайы

Pete [pi:t] Петйа (оьлан ады)

meet [mi:t] гаршылашмаг, растлашмаг

Ben [ben] Бен (оьлан ады)

15
 Ted [ted] Тед (оьлан ады)

tent [tent] чадыр, алачыг

fееd [fi:d] йедиртмяк

feet [fi:t] айаглар

Чалышма.

Сюзляри охуйун вя сясляри дцзэцн тяляффцз един

Ee

[e] [i:]

men - ten be - beed - bede

den - fen me - meet - mete

Ted - Pet bee - need - need

Ben - Ben ne - feed - fede

Ned - Ned te - teen - tene

Fed – Fed de - deen - dene

ИКИНЪИ ДЯРС

Щярфляр вя сясляр

1. Саит щярф вя сясляр; А а [ei], [ei], [5], [7]

2. Гоша саит щярфляр (диграф) ea [i:]

3. Ики ъцр охунан самит щярфляр

16
 чап шякли aды охунушу мисаллар

Ss [es] [s], [z] see,sit,as,is

Cc
[si:] [k], [s] cat,cap,pencil
Gg
[d=:] [g], [d=] flag,bag,page

4. Бир ъцр охунан самит Ll [el] - [l]

5. Гоша самит щярфляр l l - [l]

6. Грамматик материал: Артикл (цмуми анлайыш)

Оху гайдалары
1. Аа [ei] щярфи ясасян цч ъцр охунур:
а) Аа щярфи вурьулу ачыг щеъада [e9] кими охунур: [ei] ики
мцстягил сясдян ибарят олан бир мцряккяб сясдир. Беля сясляр дифтонг
(гоша авазлы сясляр) адланыр. Дифтонгун биринъи елементи бир гайда
олараг вурьулу олур.

date [deit] тарих (айын)

name [neim] ад (адамын, биткинин вя.с)

take [teik] эютцрмяк

table [teibl] стол

plate [pleit] бошгаб

late [leit] эеъ

б) Аа щярфи вурьулу гапалы щеъада [5] охунур.

17
 [5] сясини тяляффцз едяркян дилин ясас кцтляси аьызын габаг
щиссясиндя олур вя беляликля аьызын арха щиссясиндя бошлуг йараныр.
Дилин уъу алт дишляря тяряф дартылыр, ортасы ися иряли дартылмагла азъа
йухары галхыр. Додаглар ися азъа йана дартылыр. Инэилис [5] сяси
Азярбайъан дилиндяки (я) сяси кими тяляффцз олунур, лакин ондан
фяргли олараг [5] сясинин тяляффцзцндя алт чяня бир гядяр ашаьы енир,
мясялян:

man [m5n] адам, киши

bad [b5d] пис

map [m5p] хяритя

lamp [l5mp] лампа

flat [fl5t] мянзил

hand [h5nd] ял

с) Аа щярфи вурьусуз щеъада [7] кими охунур. [7] сяси щямишя

вурьусуз олур. Бу сяс Азярбайъан дили (я) сясинин тяляффцзцня
йахындыр. Инэилис дили [7] сясинин тяляффцзцнц асанлашдырмаг цчцн
ондан сонракы гоншу щеъаны даща вурьулу тонда демяк лазым эялир,
мясялян: and [5nd] вя (баьлайыъы)

-ea щярфбирляшмяси [i:] охунур.

meat [mi:t] ят (ярзаг нювц)

sea [si:] дяниз

tea [ti:] чай (ичмяли)

Мцгайися един:

sea [si:] дяниз

18
 see [si:] эюрмяк

meet [mi:t] эюрцшмяк, растлашмаг

meat [mi:t] ят (ярзаг нювц)

2. Ики ъцр охунан самит щярфляр:

1) С [es] щярфи адятян [s] кими охунур:
[s] сяси Азярбайъан дили (с) сясиня там уйьун сясдир, мясялян:

see [si:] эюрмяк

sit [s9t] отурмаг

sea [si:] дяниз

2) С s щярфи ики саит сяс арасында вя ъинэилтили самит сяслярдян

сонра [z] кими охунур вя демяк олан ки, Азярбайъан дили (з) сясиня
там уйьун эялир, мясялян:
pens [penz] гялямляр

is [9z] -дыр,-дир (хябяр шякилчиси)

beds [bedz] чарпайылар

as [5z] беля (ки), кими

3) C c [si:] щярфи ики ъцр охунур:

a) C щярфи адятян [k] кими охунур, мясялян:
cap [k5p] шапка, папаг

cat [k5t] пишик

clean [kli:n] тямиз, тямизлямяк

b) C щярфи i,e,y щярфляри гаршысында [s] охунур, мясялян:

place [pleis] йер, йерляшдирмяк

19
 pencil [pensl] карандаш

face [fe9s] цз, сифят; цз-цзя эялмяк

icy [`a9s9] бузлу, бузла юртцлмцш

4) G g [d=i:] щярфи ики ъцр охунур:

a) Э э щярфи, адятян [g] кими охунур, мясялян:

flaэ [fl5g] байраг;

baэ [b5g] чанта;

eээ [egg] йумурта

Бу сюзлярдя [g] сяси ясасян Азярбайъан дилиндя гяпик, гяшянэ

сюзляриндяки (г) сясинин ейнидир.

b) Э э щярфи i,-e,-y щярфляриндян щяр щансы биринин гаршысында

эялярся [d=] кими охунур. [d=] сяси Азярбайъан дилиндяки (c) сясиня
охшайыр, мясялян:

a page [7'peid=] сящифя (китаб)

a gypsy [7'd=9ps9] гарачы (адам)

gin [d=9n] ички, араг нювц

5) Л л [el] щярфи щямишя бир ъцр охунур:

[l] сясинин тяляффцзц [t], [d], [n] сясляриндя олдуьу кими дилин уъу
цст йуваглара сюйкянмякля ямяля эялир. [l] сяси [n] вя [m] кими сонор
сясдир. [l] сяси Азярбайъан дили (l) сясиндян щям ямяля эялмясиня,
щям дя галынлыьына эюря фярглянир, мясялян:

20
 lamp [l5mp] лампа

plate [ple9t] бошгаб

late [leit] эеъ, сонра

tell [tel] сюйлямяк

bell [bel] зянэ /телефон/.

call [k6:l] чаьырмаг

Г р а м м а т и к м а т е р и а л: Артикл (цмуми мялумат)

Азярбайъан дилиндян фяргли олараг инэилис дилиндя артикл адлы

кюмякчи нитг щиссяси вардыр. Артиклын лцьяти мянасы йохдур. Артикл
исмя аид олан кюмякчи исми яламятдир. Инэилис дилиндя ики артикл
вардыр:

a) Гейри-мцяййян артикл – a (an)

b) Мцяййян артикл – the [17]
Гейри-мцяййян артикл данышан тяряфиндян илк дяфя ишлянян вя
цмуми мяфщум билдирян тяк исимлярин гаршысында ишлянир, мясялян:
китаб сюзц дедикдя, биз билирик ки, бу вя йа башга конкрет китаб щаг-
гында дейил, цмумиййятля щяр щансы бир гейри-мцяййян китабдан
(тяк щалда) сющбят эедир, демяли, инэилис дилиндя беля исимлярин
гаршысында гейри-мцяййян артикл ишлятмяк лазымдыр. Гейри-мцяййян
артикл тарихян «бир»сюзцндян тюряндийиндян о, тяк щалда олан сайыла
билян исимлярля ишлянир. Гейри-мцяййян артиклын ики формасы вардыр:

а) a [7] самитля башланан вя тякдя олан цмуми исимлярин

гаршысында ишлянир: a pen, a desk, a plate, a table

б) an [5n] саитля башланан вя тяк щалда олан бцтцн цмуми

исимлярин гаршысында ишлянир:

21
 an apple [5n 5pl] алма (мейвя)

an ant [5n 5nt] гарышга (щяшарат)

an end [5n'end] сон, ахыр, нятиъя

Text

Ben. Den. Ted. Ben and Ted. Den and Pete. A

lamp and a bed. A cat and Pete. Meet Ted. Ben, meet
Ted. Ted, meet Den. Ted, take a map. Ben, meet Ted and take a
lamp. Meet Ted. Ben, tell Ted. Den, tell Pete.

Гейд. Цзц йухарыйа истигамятлянмиш ох () галхан тону, ашаьыйа

истигамятлянмиш ох ися () дцшян тону эюстярир.

Лцьят

a flat [7`fl5t] мянзил meet [mi:t] гаршыламаг

a map [7`m5p] хяритя meat [mi:t] ят (ярзаг)

a lamp [7`l5mp] лампа see [si:] эюрмяк

a date [7`de9t] тарих sea [si:] дяниз

a name [7`ne9m] ад clean [kli:n] тямиз, тямизлямяк

a man [7`m5n] адам, киши face [fe93] цз, цз-цзя эялмяк

a table [7`te9bl] стол a page [7`pe9d=] сящифя /китабда/

a plate [7`ple9t] бошгаб tell [tel] сюйлямяк, демяк

a cap [7`k5p] папаг, шапка bell [bel] зянэ (саатын вя с.)

Чалышма

Сюзляря магнитафонла гулаг асын, сонра ися юзцнцз тяляффцз един!

22
 [i:] [e] [e9] [5] [7] [i:]

me met name act Lena Pete

be let lame pan Zeba compete

bee fet fate fan address tea

fee end lame map attack sea

cede
feet lend ache lamp abroad
cease
been pen table bad above
cedar
meet bed able man about

Ев тапшырыглары

1. Ашаьыдакы сюзляри дяфтяринизя кючцрцн вя онларын оху

гайдаларыны изащ етмякля щяр биринин транскрипсийасыны йазын:

tea, me, bee, be, table, able, lamp, map, ben, den, deep, peap,
end, and, bat, Pete, Pet.

2. Ашаьыдакы сюзляри щярфлярля йазын: [te9bl, mi:, ti:, bi:, m5p, pen,
ted, ben, de9t, 5nd, mi:t, fl5t, si:, ti:]

c) Ашаьыдакы щярфлярин йанында щяр биринин мцвафиг бюйцк

щярфини вя адыны йазын.
t, a, e, b, m, n, l, f, v, c, g, s.

d) Мятндяки инэилис a щярфи олан бцтцн сюзляри сечин вя онларын

охунуш гайдаларыны изащ един.

23
 ЦЧЦНЪЦ ДЯРС

Щярфляр вя сясляр
1.Саит щярфляр вя сясляр

Чап Йазы Охунушу Мисаллар

ишаряси
формасы Ады Ачыг Гапал Ачыг Гапалы
щеъад ы щеъад щеъада
а щеъад а
а

Ii II [a9] [a9] [9] life, it

Yy Yy tie
[wa9] [a9] [9] fit
my

2. Бир ъцр охунан самит щярфляр:

Kk [kei] - [k]

Hh [eit3] - [h]

Pp [pi:] - [p]

3.Гоша саит щярфляр (диграфлар): ay [e9] - day

4. Гоша самит щярфляр: ck, sh, ch

5. Грамматика: Ъцмля

Оху гайдалары:
1. I i [a9] щярфи ики ъцр охунур:

а) I и щярфи вурьулу ачыг щеъада ялифбадакы кими [a9] охунур,

мясялян:

I [a9] мян (шяхс явязлийи)

24
 time [taim] вахт nice [na9s] гяшянэ

fine [fain] гяшянэ pine [pa9n] шам аьаъы

life [lait] щяйат ice [ais] буз

б) I щярфи вурьулу гапалы щеъада [9] кими охунур, мясялян:

in [9n] -да, -дя (ичиндя)

it [9t] о, (шяхс явязлийи, орта ъинс)

is (to be) [iz] -дыр, -дир,-дур, -дцр

2. Y y [wa9] щярфи 3 ъцр охунур:

а) Y щярфи сюзлярин яввялиндя [j] кими охунур вя бу сяс

Азярбайъан дили (й) сясиня охшайыр, мясялян:

ye [je] щя, бяли

yes [jes] бяли

yet [jet] щяля, щяля дя

б) Й щярфи тякщеъалы сюзлярин сонунда [ai] кими охунур:

my [mai] мяним

by [bai] -ла,-ля, иля, тяряфиндян

tidy [ta9d9] сялигяли, йыьъам

c) Y щярфи ики вя даща артыг щеъалы сюзлярин сонунда [9] кими

охунур:

---------------------------------------------
 I (мян) сюзц ъцмлянин щяр йериндя бюйцк йазылыр.

25
 Инэилис дилиндя бцтцн яшйалар орта ъинся дахилдир.

lady [`leid9] ханым

lazy [`leiz9] тянбял

family [`f5m9l9] аиля

3. - ay щярф бирляшмяси [e9] кими охунур, мясялян:

may [mei] олар

day [de9] эцн

pay [pei] юдямяк

4. K k [ke9] щярфи [k] кими охунур. Бу сяс Азярбайъан дилиндяки

"касса" сюзцндяки (k) кими тяляффцз олунур, мясялян:
take [te9k] эютцрмяк, гябул етмяк

make [me9k] етмяк, дцзялтмяк

5. H h щярфи йалныз [h] кими охунур, мясялян:

hat [h5t] шлйапа,(Азярбайъан дилиндя Щясян, щюкм, сящяр сюзля-
риндяки [h] кими тяляффцз олунур).

6. ch щярфбирляшмяси ики ъцр охунур:

chick [t39k] ъцъя, ушаг

bench [bents] скамйа, кцрсц

child [`tsaild] ушаг, кюрпя

Ясасян йунан мяншяли сюзлярдя -ch щярфбирляшмяси [k] кими

охунур, мясялян:

ache [e9k] аьры, язиййят

26
 character [`k5r9kt7] характер, хцсусиййят

[t3] вя [k] сясляринин щяр икиси Азярбайъан дили сяс системиндя дя

вардыр.

Гейд: - ld щярфбирляшмяси гаршысында i щярфи [ai] кими охунур:

child [t3aild] ушаг

7. –ck [si:ke9] щярфбирляшмяси [k] кими охунур:

black [bl5k] гара (рянэ)

back [b5k] арха, кцряк (инсанын вя с.)

sack [s5k] кися, торба, чувал

8. sh [es e9t3] щярфбирляшмяси [3] кими охунур, мясялян:

she [3i·] о (гадын ъинси)

shelf [3elf] ряф /китаб вя с./

ash [53] кцл (отун, одунун)

9. P p щярфи бир ъцр, [p] кими охунур;

a pen [7´pen] гялям, перо /йазмаг/

a plate [7´ple9t] бошгаб, нимчя

a pencil [7´pensl] карандаш

Г р а м м а т и к м а т е р и а л:

Ъцмля. Садя мцхтясяр ъцмлядя сюз сырасы. Ямр ъцмляси

1.Билдийимиз кими Азярбайъан дилиндян фяргли олараг инэилис

дилиндя ъцмлядя сюз сырасы нисбятян сабитдир. Нягли ъцмлядя биринъи
йердя мцбтяда, икинъи йердя ися хябяр дайаныр. Бу дярсдя йалныз исми
27
хябяр (тяркиби исми хябяр) формасындан данышылыр.

1.Мцбтяда 2.Хябяр (исми хябяр)

It is a bed.

It is a lamp.

It is a pencil.

It is a tie.

It is a table.

I am a man.

He is a child.

The table is black. Black table is clean.

Исми хябярдя ишлянмиш «is» ихтисар олуна билир, мясялян: It is a pen

= It‟s a pen.

Яэяр хябярин исми щиссясиндян габаг тяйин ишлянирся, исмя аид

олан артикл щямин тяйиндян яввяля кечир, мясялян: It is a plate. It is a
big plate. It is a nice girl.

Text
It is a pencil. It is a black pencil. It is big. It is a map. It is a big
map. Ben, take a map. It is a bed. It is a big bed. It is meat. It is
clean meat. It is big. It is a pencil. It is my pencil.

Sona, take a map. It is big. Ali, meet me. I see Ali. It is time. It
is fine.. Ali is late to day. It is day: Spell it.

It‟s a cap. It‟s black. It‟s clean. It‟s a black cap. Black table is
clean.

28
 Лцьят

time [ta9m] вахт take [te9k] эютцрмяк

fine [fain] гяшянэ hat [h5t] шлйапа

life [la9f] щяйат child [t3a9ld] ушаг

in [in] ичиндя pencil [pensl] карандаш
black [bl5k] гара /рянэ/ clean [kli:n] тямиз

it [it] о (ш. явязл.) day [de9] эцн

shelf [3elf] ряф (шкафын) spell [spel] сюзц щярфбящярф

a day [7 `dei] эцн демяк

tidy [ta9d9] сялигяли,низамлы my [ma9] мяним

face [fe9s] цз, сифят

lady [le9d9] ханым

family [f5m9l9] аиля

Чалышмалар

Щярфлярин охунушу

c y

c [k] c [s] ck [k] [j] [ai] [9]

29
can cake center nice chick yes my tidy

cap cape cent face back yet type lazy

cat cate pencil peace black yell cycle lady

A e i

[e9] [5] [7] [i:] [e] [a9] [9]

table map a bed me pen nice in

fable cap Lena she hen time is

name lamp Zeba he Ted line sit

cape fat a tie we pet fine fit

е ee ea

[i:] [e] [i:]

be ten meet meat

me tent feet feat

Pete led see sea

30
 Zeba met fee tea

Тапшырыглар:

1. Мятни кючцрцн. Исимлярин алтындан хятт чякин вя артиклы

ишлянмя йериня эюря изащ един.
2. Ашаьыдакы сюзлярдя алтындан хятт чякилмиш щярфлярин
охунушуну изащ един вя шярти ишарялярини йазын
table, pencil, nice, cap, in, Lena, yet, Lady, tidy, meet, sea,
cycle, my, lamp, cat, man.

3. Ашаьыдакы сюзлярин щяр бириня аид бир ъцмля йазын:

It, a camp, a tie, a pencil, a bed, clean, meat, is, my.

4. Ашаьыдакы сюзлярин охунушуну (шярти ишарялярини) йазын.

сycle, meat, meet, see, sea, my, yet, nice, in, clean, desk.

5. Ашаьыдакы ъцмляляри инэилис дилиня тяръцмя един.

Бу столдур. Стол гарадыр. О тямиздир. Гара стол бюйцкдцр. Бюйцк
стол тямиздир. О гарадыр. О, бюйцк столдур. Бу ятдир. Бу, тямиз
ятдир. Бу китабдыр. Мяним китабым гяшянэдир. Бизим аилямиз
бюйцкдцр. О китабы эютцрцн. О, гяшянэ китабдыр.

ДЮРДЦНЪЦ ДЯРС

Щярфляр вя сясляр

сыра щярфин чап ады охунушу мисаллар

шякли

1. Oo [ou] [ou], [6] nose [nouz]-бурун; pot

[p6t]-эцлгабы

31
 2. Uu [ju:] [ju:], [0] use [ju:z]-истифадя етмяк;
uncle [02kl]-ями, дайы

Щярфбирляшмяляри:

1. Гоша oo щярфи [u:] вя [u] кими дейилир

2. тщ щярфбирляшмяси [1] вя [4] кими дейилир
3. ер щярфбирляшмяси [7] вя [7:] кими дейилир
4. ar щярфбирляшмяси [a:] кими дейилир
5. ey щярфбирляшмяси [e9] кими дейилир
6. ou щярфбирляшмяси [ou] кими дейилир
7. 7.Г р а м м а т и к м а т е р и а л:
1. Цмуми суал ъцмляляри.

2. Ишаря явязликляри

3. Мцяййян артикл

Оху гайдалары:

1. Oо [ou] щярфи, ясасян ики ъцр охунур:

а) O щярфи вурьулу ачыг щеъада [ou] кими охунур, мясялян:

no [nou] хейр, йох

note [nout] гейд, гейд етмяк

a rose [7`rouz] гызыл эцл

go [gou] эетмяк

so [sou] беляликля, беля ки.

[ou] икитяркибли сясдир (дифтонгдур). Инэилис [ou] сяси Азярбайъан

(o) вя (u) сясляринин бирляшмяси иля мцгайися едиля биляр.

б) Вурьулу гапалы щеъада о щярфи [6] кими охунур. [6] сяси

Азярбайъан дили (o) сясинин гыса вя йарымчыг тяляффцзцня охшайыр.
32
Азярбайъан дилиндя он сюзцндяки (o) сяси инэилис дили [6] сясиня
охшайыр, мясялян:

on [6n] цстцндя (няйинся)

hot [h6t] исти (щава, су)

dot [d6t] нюгтя (ишаря)

not [n6t] йох (инкар щиссяъийи)

fond [f6nd] зяриф, севян

pot [p6t] эцлгабы, дибчяк

2. Гоша oo щярфляри ики ъцр охунур:

а) oo щярфбирляшмяси адятян [u:] кими охунур, мясялян:

too [tu:] щямчинин room [ru:m] отаг

food [fu:d] йемяк, ярзаг goose [gu:z] газ (гуш)

spoon [spu:n] гашыг fool [fu:l] аьылсыз, ахмаг

б) оо щярфбирляшмяси d,k,t щярфляринин гаршысында эялярся гыса [u]

кими охунур, мясялян:

good [gud] йахшы look [luk] бахмаг

book [buk] китаб foot [fut] айаг

hook [huk] гармаг goods [gudz] мал-дювлят ямлак

3. U u [ju:] щярфи ики ъцр охунур:

а) u [ju:] щярфи вурьулу ачыг вя шярти ачыг щеъаларда [ju:] кими

охунур. [ju:] сяси Азярбайъан дилиндя (йуу) сяс бирляшмяси иля
мцгайися едиля биляр, мясялян:
33
 due [dju:] лазыми, вахтында, щесабына

mute [mju:t] лал, сяссиз

student [`stju:d7nt] тялябя, алим

б) u [ju:] щярфи вурьулу гапалы щеъада [0] кими охунур. [0] сясини
тяляффцз етмяк цчцн аьыз бошлуьу ачылыр, дилин орта щиссяси йухарыйа
галхыр вя додаглар ади вязиййят алыр. Бу вязиййятдя санки
Азярбайъан дилиндяки (а) сясинин гыса варианты тяляффцз олунур,
мясялян:

shut [30t] юртмяк, баьламаг

but [b0t] амма, анъаг, лакин

bus [b0s] автобус

put [put] гоймаг (сюзц истиснадыр)

4. Rr [a:] щярфи бир ъцр охунур: [r] кими.

Азярбайъан дили (р) сясиндян фяргли олараг инэилис дили [r] сясини
тяляффцз едяркян дилин уъу цст дишлярин йувагларына доьру галхыр вя
дилин уъу иля йуваглар арасында нов ямяля эялир. Инэилис [r] сяси
тяляффцз едиляркян дил титрямир, мясялян:

red [red] гырмызы rose [rouz] гызыл эцл

read [ri:d] охумаг arrest [7`rest] щябс (етмяк)

rat [r5t] кясяйян (эямириъи) arrow [`5rou] ох (силащ)

Щярфбирляшмяляри :

1.th [ti:, e9t3] щярфбирляшмяси ики ъцр охунур:

34
 а) ъинэилтили [ð] сяси кими.
[ð] сяси Азярбайъан дилиндя йохдур. Бу сяси [d] вя [z] сясляри иля гарыш-
дырмаг олмаз. [ð] сясинин тяляффцзц заманы дилин уъу дишлярин ара-
сында олур вя эцълц няфяс ахыны иля дилин уъу эери чякилир, мясялян:

this [ð9s] бу (ишаря явязлийи)

that [ð5t] о (ишаря явязлийи)

they [ðe9] онлар (шяхс явязлийи)

б) кар [4] сяси.

[4] сяси Азярбайъан дилиндя йохдур. Бу сяси [s] сяси иля гарышдырмаг
олмаз.[4] сясинин тяляффцзцндя дилин уъу дишлярин арасында дурур вя
зяиф няфяс ахыны иля дилин уъу эери чякилир, мясялян:

earth [7:4] йер, торпаг

three [4r i:] цч (сай)

thin [4in] назик, инъя

Саит вя самит щярфбирляшмяляри:

1. er [i:, a:] щярфбирляшмяси ики ъцр охунур:

а) цзяриня вурьу дцшдцкдя (вурьулу щалда) [7:] кими охунур. [7:]

сяси Азярбайъан дилиндяки (ю) сясиндян там шякилдя фярглянир.
Азярбайъан дили (яя) сясиндян фяргли олараг инэилис дилиндя [я:] сяси
тяляффцз олунаркян додаглар йанлара дартылыр, аьыз бошлуьу азъа
ачылыр, мясялян:

person [`p7:sn] шяхс, адам

her [h7:] онун (гадын ъинси)

35
 fern [f7:n] айыдюшяйи, гыжы (битки)

her [h7:] онун (гадын ъинси)

б) er вурьусуз вязиййятдя нейтрал [я] кими охунур вя ясасян

сюзлярин сонунда ишлядилир, мясялян:

a sister [`s9st7] баъы

larder [la:d7] анбар

a teacher [`ti:t37] мцяллим

Мисаллардан да эюрцндцйц кими, р щярфи сюзлярин сонунда

охунмур. Лакин ондан сонра саитля башланан сюз эялярся онда [r]
сяси ютяри тяляффцз олунур, мясялян:

The car and the tram. ( машын вя транвай.)

[ð7`ka:r 5nd ð7`tr5m]

The teacher and the student. (мцяллим вя тялябя.)

[ð7`ti:t37r 5nd ð7`stju:d7nt].

2. ar щярфбирляшмяси бир ъцр охунур: [a:]

[a:] сяси Азярбайъан дилиндяки (a) сясинин узун тяляффцз олунан

вариантына охшайыр. Тягрибян Азярбайъан дилиндяки саат, маариф,
саит сюзляриндяки (а) сясиня уйьун эялир,мясялян:

article [`a:t9kl] мягаля

a car [7`ka:] миник машыны

far [fa:] узаг, кянар

2. Саит щярфбирляшмяляри:

36
 1) ey [i: , wa9] щярфбирляшмяси [e9] кими охунур, мясялян:

hey [hei] нида (чаьырыш)

they [ðe9] онлар (шяхс явязлийи)

grey [gre9] боз (рянэ)

2) оu щярфбирляшмяси адятян [u:] кими охунур, мясялян:

you [ju:] сян, сиз (шяхс явязлийи)

group [gru:p] груп, дястя, бюлмя

Г р а м м а т и к м а т е р и а л.

I. Цмуми суал ъцмляси.

Бцтцн ъцмляйя аид олан суала цмуми суал дейилир. Цмуми

суаллар “yes” “бяли” вя йа “no” “хейр” вя “дейил” ъаваблары тяляб
едир. To be фе`линин шяхс формаларынын иштиракы иля дцзялян бцтцн
ъцмлялярин цмуми суал формасыны дцзялтмяк цчцн to be фе`линин
мцвафиг шяхс формасы мцбтядадан яввяля кечир.

Цмуми суал ъцмляляринин сонунда ясас тон бир гайда олараг

йцксялир. Азярбайъан дилиндя ися –мы,-ми,-му,-мц суал ядатларын-
дан башга, цмуми суал интонасийасы васитяси иля дя цмуми суал
ъцмляляри гурула билир, мясялян:

Бу китабдыр. Бу китабдыр? Бу китабдырмы?

О мцщяндисдир. О мцщяндисдир? О мцщяндисдирми?

Is it a bed? Бу чарпайыдыр? ъцмлясиня диггят йетирин.

Ъаваблар:

1) Гыса тясдиг ъаваб: Yes, it is.

37
 Там тясдиг ъаваб: Yes, it is. It is a bed.

2). Гыса инкар ъаваб: No, it is not.

Там инкар ъаваб: No, it is not. It is not a bed.

Нягли ъцмлянин инкарыны дцзялтмяк цчцн is - дян сонра not инкар

щиссяъийи ялавя едилир, мясялян:It is not a bed. It is not a table. He is
not a student. She is not a doctor

II. Ишаря явязликляри: this, that Азярбайсан дилиндя “бу” ишаря

явязлийи кими, инэилис дилиндя дя this ишаря явязлийи заман (вахт) вя
мяканъа ( мясафяъя) бизя нисбятян йахын эюрцнян яшйа вя
мявщумлары ифадя едир, мясялян:

This pen is good. Бу гялям йахшыдыр.

This is a good pen. Бу йахшы гялямдир.

That ишаря явязлийи ися заман вя мяканъа узагда олан

мявщумлары ифадя едир вя “o” кими тяръцмя олунур, мясялян:

That desk is big. О парта бюйцкдцр.

That pen is red. О гялям гырмызыдыр.

That is a big desk. О бюйцк партадыр.

This вя that ишаря явязликляри исимлярля бирэя ишляндикдя щямин исим

артиклсыз олур, мясялян:

This girl is a student. Бу гыз тялябядир.

This boy is a pupil. Бу оьлан шаэирддир.

That girl is a pupil. О гыз шаэирддир.

Ишаря явязликляри ъцмлядя мцбтяда функсийасында ола биляр,

38
мясялян:

This is a book. Бу китабдыр.

That is a pencil. О карандашдыр.

This is a desk. Бу партадыр.

Ишаря явязликляри ъцмлядя тя`йин функсийасында да ола биляр,

мясялян:

This man is a teacher. Бу киши мцяллимдир. (щансы киши?)

That girl is a doctor. О гыз щякимдир. (щансы гыз?)

III. Шяхс явязликляри

Û шяхсин тяки I [a9] мян /щяр ики ъинсдя/

II шяхсин тяки you [ju:] сян /щяр ики ъинсдя/

ÛÛÛ шяхсин тяки he [h9] о (киши ъинси)

she [39] о (гадын ъинси)

it [9t] о (орта ъинс)

I шяхсин ъями we [w9] биз (щяр ики ъинсдя)

II шяхсин ъями you [ju:] сиз(инэилис дилиндя сян вя сиз сюзляри

ейнидир.) /щяр ики ъинсдя/

III шяхсин ъями they [ðe9] онлар /бцтцн ъинслярдя/

Гейд: 1) He (о) явязлийи киши ъинсини билдирян исимляри (шяхс

адларыны) явяз едир, мясялян:

Vaqif is a pupil. Вагиф шаэирддир.

39
 Ali is a student. Яли тялябядир. He is a student. О тялябядир.

2) she (о) явязлийи гадын ъинсиня аид олан бцтцн исимляри явяз едир,
мясялян:

Sona is a doctor. Сона щякимдир.

She is a doctor. О щякимдир.

3) it (о) ъансыз яшйалары вя ъинси мялум олмайан щейванларын

явязиндя ишлядилир, мясялян:

The car is red. Машын гырмызыдыр. It is red. О гырмызыдыр.

he cat is black. Пишик гарадыр. It is black. О гарадыр.

Гейд: Шяхс явязликляри яксяр щалларда мцбтяда функсийасында

ишлянир, мясялян:

He is a teacher. О мцяллимдир. (ким?)

She is a doctor. О щякимдир. (ким?)

It is a pen. О гялямдир. (ня?)

IV. Мцяййян артикл

The мцяййян артиклы яввялъядян бизя мялум олан исмин

гаршысында ишлянир. Артикл Азярбайъан дилиня тяръцмя олунмур,
мясялян:

a table стол (щяр щансы бир)

a book китаб (щяр щансы бир)

the book китаб (мцяййян)

the мцяййян артиклы ики ъцр охунур:

40
 а) саитля башланан исимлярин гаршысында the [ði] охунур, мясялян:

the exam [ð9`9gz5m] имтащан

the apple [ð9`5pl] алма (мейвя)

the end [ði`end] сон(у), ахыр(ы)

the institute [ð9`9nst9tjut] институт, али мяктяб

б) самитля башланан исимлярин гаршысында the артиклы [ð7] кими

охунур, мясялян:

the desk [ð7 desk] парта (мяктяб скамйасы)

the pen [ð7 pen] гялям (йазмаг цчцн)

the lamp [ð7 l5mp] лампа, чыраг

The мцяййян артиклы this ишаря явязлийиндян ямяля эялдийиндян

онлар щеч вахт бирликдя ишлянмир, мясялян:

The bag is red. Чанта гырмызыдыр.

This bag is black. Бу чанта гарадыр.

That bag is grey. О чанта боздур.

Цмумиййятля хцсуси исимлярин гаршысында артикл ишлянмир. Анъаг

бязи хцсуси исимлярин гаршысында мцяййян артикл ишляня билир, мясялян:

1. Фамилйа билдирян сюз ъямдя ишляндикдя онун гаршысында

мцяййян артикл ишлянир вя бцтюв бир аиляни билдирир:

Valiyev (Вялийев) the Valiyevs (Вялийевляр аиляси, нясли)

2.Бя`зи юлкя вя ъоьрафи адларын гаршысында эяля билир, мяс.:

the Urals - Урал, the Crimea - Крым

41
 the Ukraine Украйна, the Black Sea - Гара дяниз

3. Бя`зи чай адларынын гаршысында

the Thames - Темза, the Don - Дон, the Volga - Волга.

4. Ъящятляри билдирян сюзлярин гаршысында:

the North - Шимал, the West - Гярб, the Eas -t Шярг, the South -
Ъянуб.

V Тяйин. Тяйин функсийасында исим, сифят, сай, ишаря вя йийялик

явязликляри ишляня билир, мясялян:

an iron door дямир гапы (исим)

a red tie гырмызы галстук (сифят)

two books ики китаб (сай)

this pen бу гялям (ишаря явязлийи)

my pencil мяним карандашым (йийялик явязлийи) вя с.

Яэяр исмин тяйини диэяр исим вя йа сифятдирся, онда артикл щямин

тяйинедиъи исим вя йа сифятин гаршысында эялир, мясялян:
an iron door, a red tie, a good book, a new school.

Text

It is a book. It is a good book. Is it a good book? Yes, it is. It is

a bag. It is a black bag. Is it a black bag? Yes, it is. Is it a good bag?
No, it is not. It is not a good bag. It is a bad bag. It is a flag. It is a
good flag. Is it a black flag? No, it is not. It is not a black flag. It is
a bench. It is a black bench. Is it a good bench? Yes, it is. It is a
black bench. It is a good bench. It is a spoon. Is it a spoon? Yes, it
is. It is a spoon. Is it a good spoon? Yes, it is. It is a good spoon. It
42
is a hat. It is a black hat. It is a good black hat. It is a cat. Is it a
cat? Yes, it is. It is a black cat. It is a table. It is a new table. Is it a
new table? No, it is not. It is an old table. It is a new text book. Is it
a new text book? No it is not.

This is a book. It is a good book. This book is on the table. This

is a car. This is a black car. It is a grey car. This car is good. This is
a man. He is a student. This man is a student. That man is not a
student.

He is a good student too. He is Alih. She is a student. She is a

good student too. She is Sona. Sona is a doctor. She is a good
doctor. This is a student and that is a student too. This student is
good. This pen is good, but that pen is bad.

Лцьят

a flag [7`fl5g] байраг this [ð9s] бу (ишаря явязлийи)

a bag [7`b5g] чанта that [ð5t] о (ишаря явзлийи)

a page [7`pe9d=] сящифя three [4ri:] цч (сай)

gipsy [`d=9ps9] гарачы her [h7:] онун (гадын

ъ
и
н
с
и
)

no [nou] хейр a sister [7`s9st7] баъы

43
not [n6t] йох, дейил a car [7`ka:] миник машыны

on [6n] цстцндя (сюз юнц) far [fa:] узаг (мясафя)

too [tu:] щямчинин, they [ðe9] онлар

a spoon [7`spu:n] гашыг grey [gre9] боз (рянэ)

good [gud] йахшы shut [30t] баьламаг, баьлы

a book [7`buk] китаб but [b0t] амма, анъаг,лакин

a foot [7`fu:t] айаг put [put] гоймаг (яшйаны)

a doctor [7`d6kt7] щяким a hat [7`h5t] шлйапа
black [bl5k] гара (рянэ) a bench [7`bent3] скамйа
a bus [7`b0s] автобус teach [ti:t3] юйрятмяк

Тякрар цчцн чалышмалар

а) щярфлярин охунушуна аид чалышма.

A a E e I i

[e9] [5] [I:] [e] [a9] [9]

table cap he pen time in

able camp she tent tie big

name bag Pete bed mine it

came bad we led line sit

Oo Uu Yy

44
[ou] [6] [u] [u:] [ju:] [0] [u] [j] [i] [ai]

o on book spoon student but put yes many my

note pot took too huge shut push yet lady try

go hot foot zoo use cut bush you any cry

so lot good moon pure uncle pull your city fry

Саит щярф бирляшмяляри

ay-ey ou ee-ea ar Er

[e9] [u:] [i:] [a:] [7:], [7]

may grey you meet meat car her teacher

say they see sea far per percent

pay hey free tea arm perch percept

Самит щярфляр
c c g g s z

[k] [s] [g] [d=] [s] [z]

cat nice good gim sit rose

cap pencil peg large say loose

car cent grey age so nous

45
 Самит щярфбирляшмяляри

-th -ck -sh -ch

[ð] [4] [k] [3] [ts]

this death lack shelf chess

that thin back shut bench

the thank black ash chick

they tenth pack bush such

б) Фонетик чалышмалар (магнитафон цчцн)

[5] [ei] [7] [e] [i:] [9]

[b5g] [feis] [7`pa:t] [pen] [3i:p] [t9n]

[k5t] [teibl] [7`pi:t] [ten] [si:] [9n]

[m5p] [eibl] [7`p97] [fen] [hi:] [f9n]

[l5mp] [neim] [7`dres] [len] [ti:] [l9t]

[bl5k] [eim] [7`t3i:v] [bed] [mi:] [9t]

46
 [6] [ou] [j] [ju:] [0] [ai]

[6n] [nout] [jes] [nju:] [b0t] [tai]

[p6t] [fout] [jet] [fju:] [k0t] [lai]

[f6t] [kout] [ju:] [kju:] [30t] [trai]

[l6t] [nou] [ja:d] [`stju:] [w0n] [mai]

[k6t] [gou] [`jelou] [`stju:d7nt] [n0n] [drai]

[36t] [sou] [felou] [ju:z] [g0n] [frai]

[sss] [ssi:] [den] [beis] [rrrou] [rou]

[333] [444i:] [des] [bei4] [rrri:] [ri:]

[zzz] [zzi:] [dez] [beiz] [rrra:] [ra:]

[ððð] [ðði:] [ded] [beið] [rrr7:] [r7:]

ъ) Ъцмлянин гурулушуна эюря чалышмалар.

1). Ашаьыдакы нцмунялярдян истифадя едяряк онларын щяр бириндян 5

ъцмля йазын.

I. Мцбтяда II. Хябяр (исми тяркиби хябяр)

This is a book.

That is a book.
47
 It is a good book.

It is a bad pen.

It is a red car.

Мцбтяда хябяр (йер зярфлийи)

This man is at home.

This book is on the table.

That boy is at home.

That car is in the street.

Ев тапшырыглары:

1. Ашаьыдакы щярфбирляшмяляринин вердийи сяслярин щяр биринин

шярти ишарялярини йазын:
(sh, th, er, ar, ey, au, ee, oo, ea, ay, ou):

2. Ашаьыдакы сясляри верян щярф вя щярфбирляшмялярини тапыб йазын

вя онлара аид мисаллар эюстярин.
[i:, e9, 7, ju, e, 3, t3, a, 0, k, u, u:]

3. Ашаьыдакы шярти ишарялярин гаршысында мцвафиг сюзляри йазын.

[ju:], [7`ka:], [ð9s], [h7:], [7`stju:d7nt], [gud], [b0t], [jes]

4. Ашаьыдакы сюзлярдян истифадя едяряк ъцмляляр дцзялдин;

I. is, book, a, this; a, table, is that

II. good, is, that, student, a, pupil, a, good, is, this

III. nice, that, boy, is, new, school, a, is, that

5. Ашаьыдакы сюзляри дцзэцн тяляффцз един:

48
 this, that, she, meet, good, book, look, take, student,a table,
chess, grey, shut, but, a lamp, foot, goods, you, desk, pencil

6. Ашаьыдакы сюзлярин дцзэцн охунушуну йазын:

(he, she, chess, a table, a cat, a lamp, shut, but, uncle):

8. Явязликляри ишлядяряк ашаьыдакы ъцмляляри тамамлайын вя

азярбайъанъайа тяръцмя един:
…is a book, …a good book. …is a student. …is a bad student.
…is a book, but…is a pen, …pen is red. …pencil is black.

9. Ъцмляляря мцвафиг тя`йинляр ялавя едиб, онлары эенишляндирин.

She is a student. He is a doctоr. This is a car. That is a pencil.
The pencil is bad. That car is not new.

10. Ъцмляляри инэилисъяйя тяръцмя един.

а) Бу машындыр. Бу машын гарадыр, анъаг о машын гырмызыдыр.
Сона тялябядир. О, йахшы тялябядир. Яли дя тялябядир. Бу тялябя
йахшыдыр. О (гадын) щякимдир. О, йахшы щякимдир. Бу китабдыр. Бу
китаб гырмызыдыр. О кцчя йени дейил.

б) Бу гыздыр. Бу тялябядир. О, йахшы тялябядир. Бу столдур. О,

бюйцк столдур. Бу стол бюйцкдцр. О стол бюйцк дейилдир.

10. Мятни щцснхят гайдасы иля дяфтяринизя кючцрцн.

11. Мцвафиг артиклла ъцмляляри тамамлайараг азярбайъанъайа

тяръцмя един.

1)It is…map. 2) It is …good. 3) Is it …spoon? 4) It is …good

hat. 5) Is it …black? No, it is not …black hat.

12. Ашаьыдакы сюзляри вя сюзбирляшмялярини ъцмлялярдя ишлядин:

a good book, a black hat, a flag, a red flag, a black bench, a
good pencil, an old table.

13. Ашаьыдакы ъцмляляря уйьун эялян цмуми суаллар верин.

49
 It is a book. It is a lamp. It is a good bed. It is a black table. It is
a page. It is a note. It is a notebook. It is my hat.

БЕШИНЪИ ДЯРС

1. Самит щярфляр.

Q q [kju:] - [k]; J j [d=d=e9] - [d=]; W w [d0blju:] - [w]; X x

[eks] - [ks], [gz]; Z z [sed] - [z]:

2. Саит щярфбирляшмяляри. oy [ou, wa9]-[69]-охунушу

3. Саит вя самит щярфбирляшмяляри.

or [ou], [a:], [6:], [7], [7:]

oor [ou, a:] - [6:], [u7] охунушу

Г р а м м а т ик м а т е р и а л

1) Исимлярин ъям формасы (цмуми гайда).

2) To be фе`ли (индики заман).
3) Ишаря явязликляринин ъями.
Оху гайдалары:

1.Z z щярфи [z] охунур. [z] сяси Азярбайъан дилндяки (з) сясиня ох-
шайыр. Сюзцн сонунда нисбятян гцввятли тяляффцз олунур, мясялян:

zoo [zu:] щейванхана

has [h5z] (о) маликдир, (онун) варыдыр)

as [5z] кими, охшар, бянзяр

does [d0z] кюмякчи фе`л (III шяхсин тяки)

2.Qq [kju:] щярфи тяк ишлянмир. Щямишя qu щярфбирляшмяси шяклиндя

йазылыр вя [kw] кими охунур, мясялян:

50
 quite [kwait] тамамиля, бцтцнлцкля

quiet [kwai7t] сакит, сяссиз

quick [kwik] ъялд, тез, чевик

3. Jj [d=ei] щярфи щямишя [d=] кими охунур;

January [`d=5nju5r9] йанвар /ай/

just [d=0st] индиъя, ядалятли, лап

4. Ww [`d0blju:] щярфи [w] кими охунур:

Азярбайъан дилиндя беля сяс йохдур. [w] сясинин тяляффцзцндя

додаглар бир анлыьа эярэинляшир, онлар арасында дар бир нюв ямяля
эялмякля иряли узаныр. Дилин арха щиссяси ися йумшаг дамаьа доьру
узаныр. Бу сясин тяляффцзцнц додаг-диш самити олан [v] иля
гарышдырмаг олмаз. [w] сяси гошадодаг, дилархасы, новлу сонор
сясдир.

Фонетик чалышма.

[w6t], [wen] ,[wel], [w6z], [weik], [wait], [wi:t], [wait], [win] [wi:p]

5. Xx [eks] щярфи ики ъцр охунур:

[ks] кими (сюзцн сонунда вя вурьулу щеъадан сонра): fix, mix,

six, next, text, fox, box, toxic, proximity, next, wax, tax

[g=] кими (вурьулу щеъада, саитдян яввял): exist, exit, exact,

example, examine

6. Саит щярфбирляшмяси.

Oy [ou], [wa9] щярфбирляшмяси [69] дифтонгу кими охунур.

Азярбайъан дилиндя бу сяси оу сясляринин бирляшмяси иля мцгайися
етмяк олар. Oy щярфбирляшмяси бир гайда олараг сюзлярин сонунда
51
ишлянир, мясялян:

a joy [d=6i] севинъ, a hoy [`7h6i] ей! (нида)

a boy [7`b69] оьлан, a soy [7`36i] бир иллик

битэи

a toy [7`t69] ойунъаг, a royalist [7`r6i7list] ройал чалан

7. Саит вя самит щярфбирляшмяляри.

-or [ou] вя [a:] щярфбирляшмяси цч ъцр охунур:

I. вурьулу вязиййятдя [6:] охунур, мясялян:

for [f6:] цчцн, эюря

or [6:] вя йа, вя йахуд да

a horse [7`h6:s] ат (щейван)

Гейд: оор [ou, ou a:] щярфбирляшмяси дя [6:] кими охунур, мясялян:

a door [7`d6:] гапы

a floor [7`fl6:] дюшямя, мяртябя

ore [6:] филиз (дямир вя с.)

2. –or щярфбирляшмяси вурьусуз вязиййятдя (адятян сюзлярин

сонунда) [я] охунур, мясялян:

a doctor [7`d6kt7] щяким

a rector [7`rekt7] ректор

a sailor [7`seil7] дянизчи

3.–or щярфбирляшмяси w щярфиндян сонра [7:] кими охунур, мяс.:

52
 a work [7`w7:k] иш, мяшьулиййят

a worker [7`w7: k7] ишчи, фящля

a word [7`w7:d] сюз, кялмя

Г р а м м а т и к м а т е р и а л:

1. Исимлярин ъями. Азярбайъан дилиндя олдуьу кими, инэилис

дилиндя дя исимляр тякдя вя ъямдя олур. Азярбайъан дилиндя исимлярин
ъями -лар, -ляр шякилчиляри васитясиля дцзялир. Инэилис дилиндя ися исимлярин
ъями ясасян исмин сонуна –s вя йа –es шякилчиси артырмагла дцзялир.
Ъям щалда ишлянян исимляр гейри-мцяййян артикл гябул етмир,
мясялян:

a pen [7`pen] гялям - pens [penz] гялямляр

a student [7`stju:d7nt] тялябя - students [`stju:d7nts]

тялябяляр

a car [7`ka:] - миник машыны - cars [ka:z] машынлар

-s сонлуьу ики ъцр охунуша маликдир:

1) кар самитлярдян сонра [s] кими, мясялян:

a desk-desks [7' desk - desks] (парта - парталар)

a book-books [7' buk - buks] (китаб - китаблар)

a lamp-lamps [7' l5mp - l5mps ] (лампа - лампалар)

2) ъинэилтили самит вя саитлярдян сонра [z] кими охунур, мясялян:

a pen-pens [penz] (гялям - гялямляр)

a dog-dogs [d6gz] (ит - итляр)

a boy-boys [b6iz] (оьлан - оьланлар)

53
 a door-doors [d6:z] (гапы - гапылар)

-s, -ss, -x, -sh, -ch, -tch щярф вя йахуд щярфбирляшмяляри иля битян
исимлярин ъямини дйзялтмяк цчцн исимлярин сонуна –es шякилчиси
артырылыр вя [9z] охунур, мясялян:

a bus (автобус) - buses [`b0s9z] (автобуслар)

a dress (палтар) - dresses [`dres9z] (палтарлар)

a box (гуту) - boxes [`b6ks9z] (гутулар)

a match (кибрид) - matches [`m5t39z] (кибритляр)

a bench (скамйа) - benches [`bent39s] (скамйалар)

Исимляря –s вя -es шякилчиляринин артырылмасы гайдасы:

1) Исмин сонунда эялян –y щярфиндян яввял самит оларса, щямин

исмин ъям формасыны дцзялдяркян –y щярфи –i иля явяз едилир вя исмин
сонуна –es шякилчиси артырылыр, мясялян:

a city (шящяр) - citi+es [`s9t9z] (шящярляр)

a family (аиля) - famili+es [`f5m9l9z] (аиляляр)

a lady (ханым) - ladi+es [`le9d9z] (ханымлар)

2) Тякдя o щярфи иля битян исимлярин ъями - es шякилчисинин артырылмасы

иля дцзялир вя – es [z] кими охунур, мясялян:

potato (картоф) - potatoes [`p7te9touz] (картофлар)

tomato (помидор) - tomatoes [t7`ma: touz] (помидорлар)

hero (гящраман) - heroes [`h97rouz] (гящряманлар)

3) Сону –fe вя –f щярфляри иля битян исимлярин ъямини дцзялдяркян –f

щярфи –v щярфиня чеврилир вя исмин сонуна - es ъям шякилчиси ялавя

54
олунур. –es [z] кими охунур, мясялян:

a leaf (йарпаг) - leaves [li:vz] (йарпаглар)

a knife (бычаг) - knives [na9vz] (бычаглар)

a shelf (ряф) - shelves [3elvz] (ряфляр)

4) Бир гисм исимлярин ъям формасы дахили флексийа (дяйишмя) йолу

иля дцзялир, мясялян:
a man -men (адам-адамлар); a foot - feet (айаг -айаглар)

a woman -women (гадын -гадынлар);a mouse -mice (сичан -

сичанлар)

a child –children (ушаг -ушаглар); a goose -geese (газ -газлар)

a tooth -teeth (диш -дишляр); ан ох –охен (юкцз-юкцзляр)

5) Латын вя йунан мяншяли исимлярин ъям формасы ашаьыдакы

гайдада гябул едилмишдир.

basillus [b5sil7s] - (pl. bacilli [b7silai]) басил - басилляр

coccus [`k6k7s] - (pl. cocci [k7ksai]) кок, коклар

datum [deit7m] - (pl. date [deit7]) эюстяриъи, эюстяриъиляр

focus [fouk7s] - (pl. foci (fousai) [fouk7s] мяркяз, мяркязляр

6) Sheep (гойун), deer (марал), fish (балыг) сюзляринин тяк вя ъям

формалары ейнидир.

7) People (адамлар), cattle (мал-гара, нахыр), police (полис), the

poor (йохсуллар), the rich (варлылар) кими топлу исимляр формаъа тякдя
олсалар да мязмунъа ъямдя щесаб олунурлар. News (хябяр) сюзц
тякдя щесаб олунур.

8) information вя knowledge сюзляринин ъями йохдур.

55
 II. To be (олмаг) фе’ли.
Аъярбайъан дилиндя фе‟лляр шяхся, замана вя кямиййятя эюря
дяйишмякля щяр шяхсин юз мцвафиг заман шякилчиси вардыр. Инэилис
дилиндя ися йалныз шяхсли фелляр шяхся вя кямиййятя эюря дяйишир. Беля
феллярдян бири to be (олмаг) фелидир. Инэилиис дилиндя мясдяр
формасында фе'лин гаршысында to мясдяр щиссяъийи ишлянир вя
Аъярбайъан дилиня -маг, -мяк кими тяръцмя олунур. To be фе'ли
баэлайыъы, кюмякчи вя ясас фе'л кими ишляня билир. Бу дярсдя to be фе'ли
баьлайыъы фе'л кими тягдим едилир.

To be фели баьлайыъы фе'л кими ишляндикдя о, тяркиби исми хябяр

йарадыр вя Азярбайъан дилиндя хябяр шякилчиляри вя шяхс сонлугларынын
кюмяйи иля тяръцмя олунур. Тяркиби исми хябяр беля олур:

исим

To be (шяхсляр цзря дяйишилмиш шякилдя) сифят

сай
Нцмуня: явязлик

a car (исим)

It is bad (сифят)

ten (сай)

he (явязлик)

Верилмиш нцмунядя is баьлайыъы фе'л, it ися ъцмлянин мцбтядасы

кими чыхыш едир. To be фе'ли индики заманда шяхсляря эюря ашаьыдакы
кими тясриф олунур:

Тясдиг формасы

Тякдя

I am a student. Мян тялябяйям

56
 You are a student. Сян тялябясян

He is a student. О (киши ъ.) тялябядир

She is a student. О (гадын ъ.) тялябядир

It is a book. О (орта ъ.) китабдыр

Ъямдя

We are students Биз тялябяйик (тялябялярик)

You are students Сиз тялябясиниз (тялябялярсиниз)

They are students Онлар тялябялярдир (тялябялярдирляр)

Суал формасы

Суал формасыны дцзялтмяк цчцн то бе фе'линин шяхс формаларыны

мцбтядадан габаьа кечирмяк лазымдыр. Суал формасында ъцмлянин
сонунда интонасийа (аваз) йцксялир,1 мясялян:

Тякдя

Am I a student? Мян тялябяйям?

Are you a student? Сян тялябясян?

Is he a student? О тялябядир?

Is she a student? О тялябядир?

Is it a book? О китабдыр?

Ъямдя

Are we students? Биз тялябяйик?

Are you students? Сиз тялябясиниз?

57
 Are they students? Онлар тялябялярдир?

Ъаваблар: Are you a student? Yes, I am. (Бяли)

Инкар формасы No, I am not. (Хейр)

To be фе'линин формаларынын иштиракы иля дцзялян ъцмлялярин инкар

формасыны ямяля эятирмяк цчцн, to be фе`линдян сонра not инкар
щиссяъийи ялавя едилир вя “дейил” сюзц иля тяръцмя олунур, мясялян:

Тякдя
I am not a student. Мян тялябя дейилям.

You are not a student. Сян тялябя дейилсян.

He is not a student. О, (киши ъ.) тялябя дейил.

She is not a pupil. О, (гадын ъ.) шаэирд дейил.

It is not a desk. О, (орта ъ.) парта дейил.

-----------------------------------
1.Азярбайъан дилиндя цмуми суал хцсуси интонасийа вя -мы,-ми,-
му,-мц суал ядатларынын кюмяйиля дцзялдийиндян бу ъцмляляр –Мян
тялябяйямми? Сян тялябясянми? вя с. кими дя тяръцмя олунур.

Ъямдя
We are not students Биз тялябя дейилик.

You are not students. Сиз тялябя дейилсиниз.

They are not students. Онлар тялябя дейилляр.

Мисаллардан эюрцндцйц кими, тяркибиндя to be фе'линин формаларын-

дан бири иштирак едян цмуми суаллара yes “бяли”, no “хейр” ядатлары,
мцбтяда вя олмаг фелинин мцвафиг шяхс формаларынын кюмяйи иля ъа-
ваб верилир.

58
.
III. Ишаря явязликляринин ъями. Яввялдя гейд олунан (this, that)
ишаря явязликляринин дя ъям формалары вардыр. This (бу) ишаря явязлийи-
нин ъям формасы these [ði:z] -(бунлар), that [ð5t] -(о) ишаря явязлийинин
ъям формасы ися those [ðouz] -(онлар)-дыр. Азярбайъан дилиндян фяргли
олараг, инэилис дилиндя ишаря явязликляри исимля кямиййятъя узлашыр,
мясялян;
this pen бу гялям – these pens бу гялямляр.

Биринъи мисалда щям ишаря явязлийи, щям дя исим тякдя ишляндийи

щалда, икинъидя щям ишаря явязлийи, щям дя исим щяр икиси ъямдядир.

that pen (о гялям) - those pens (о гялямляр)

this book these books - (бу китаблар)

that table (о китаб) - those tables (о столлар)

Ъцмлянин хябяри бир гайда олараг ишаря явязлийи иля кямиййятъя
узлашыр, мясялян:

This is a book, ъцмлясиндя щям ишаря явязлийи, щям дя хябяр (щяр

икиси) тякдя ишляниб.

These are books, ъцмлясиндя щям ишаря явязлийи, щям дя хябяр

(щяр икиси) ъямдядир.

That is a teacher, ъцмлясиндя щям ишаря явязлийи, щям дя хябяр

(щяр икиси) тякдядир.

Those are teachers, ъцмлясиндя щям ишаря явязлийи, щям дя хябяр

(щяр икиси) ъямдядир.

Ъям щалда ишлянян ишаря явязликляри тяйин функсийасындадырса,

тяръцмядя Азярбайъан дилинин нормасы эюзлянилмялидир, йяни
Азярбайъан дилиндя ишаря явязлийи тякдя ишлянмялидир, мясялян:

These students are in the room. Бу тялябяляр отагдадырлар.

59
 Мцбтяда функсийасында ишлянян инэилис ишаря явязликляри ъям щалда-
дырса, онлар Азярбайъан дилиня дя ъям формада тяръцмя олунурлар.

These are good students. Бунлар йахшы тялябялярдир.

Those are bad pens. Онлар пис гялямлярдир. (мцбтяда)

Text

This is a worker. His name is Arif. Arif is a good worker. That is

a student. She is Sona. Sona is a good student. I am a student too. I
am a good student too. We are good students too.
We are in the room. This is a big room. It is clean. You are a
teacher. You are in the room too. That room is very big.

These are tables. These tables are big. Those are desks. Those
desks are not big. But those desks are new.

Is it a table? Yes, it is. It is a table. It is not a new table.

Is that a desk? Yes, it is. It is a desk. It is not an old table.

Are you a student? Yes, I am. I am a student. Is he a doctor? No,

he is not. He is not a doctor. He is a teacher. Are they workers?
Yes, they are. They are workers. They are good workers.

Are you a doctor? No, I am not. I am not a doctor. I am a

student. I am a fresh student. He is a first year student

Is it an English book? Yes, it is. It is an English book. English

book is good. It is on the table. It is a lesson. It is an English lesson.
We are at the lesson. We are in classroom. We go to school
everyday.

Лцьят

60
 very [`ver9] лап, чох, даща
five [fa9v] беш (сай)

zoo [zu:] щейванхана

quick [kw9k] ъялд, тез, чевик

quite [kwa9t] тамамиля, бцтюв

a boy [`7 b6i] оьлан

a toy [t6i] ойунъаг

for [f6:] цчцн, эюря

or [6:], [6:r] вя йа, вя йахуд да

a horse [`7 h6:s] ат (щейван)

a door [`7 d6:] гапы (отаьын)

a floor [`7 fl6:] дюшямя, мяртябя

work [w7:k] иш, ишлямяк

a worker [`7 w7:k7] ишчи, фящля

a word [`7 w7:d] сюз, кялмя

these [ði:z] бунлар (ишаря явязлийи)

those [ðouz] онлар (ишаря явязлийи)

to be /am, is, are/ олмаг (фе`ли)

fresh [fre3] тязя, тяр

at [5t] -да,-дя, йанында

Тапшырыглар:
61
 1) Щярфлярин щяр бириндян бир сятир йазын:

A a, B b, C c, D d, E e, F f...

2) Мятни дцзэцн йазы гайдасы ясасында дяфтяринизя кючцрцн:

This is a worker. His name is Ali...

3) Ашаьыдакы сюзляри охуйун вя шярти ишарялярини йазын:

(this, that, these, those, five, quick, quite, word, clean, they,
them, then, thin, floor, door, toy, boy, pencil, nice, large, house,
desk, pupil).

4) Ашаьыдакы сюзлярдя щеъалары мцяййян един вя саитлярин дцзэцн

охунушуну изащ един:

(name, table, student, worker, sister, teacher, large, good, clean,

horse, schoolboy, bookshelf).

5) Ашаьыдакы ъцмляляри суал вя инкарда йазын:

This is a red pencil. This pencil is red. He is a worker. Aliщ is a

doctor too. These are horses. These horses are good. Aliщ and Sona
are teachers. They are teachers too. They work at school.

6) Ъцмляляри ъям шяклиндя йазын:

This is my flat. My flat is new. It is in your street. It is a car.

This car is black.This black car is in the street. That book is on the
table. That is a bus. That bus is red.
7) Верилмиш ъцмляляри ялавя сюзлярин кюмяйи иля тамамлайын:

1) We are… . 2) They are … . 3) … is a pen. 4) … pen is red, but

… pen is black. 5) … is a student. 6) … are students. 7) … he a
teacher? Yes, he … . 8) … they workers? 9) … they?

8) Ъцмлялярдя лазым эялян йерляря артикл ялавя един:

62
 1) This … book is good. 2) It is … good book. 3) That … room
is large. 4) This … room is big. 5) We are … students, but they arre
… workers. 6) Sona is a worker, but Ali is … student. 7) My …
book is interesting. 8) It is … interesting book. 9) His brother is …
collective farmer.

9) To be фе`лини мцвафиг формаларда ишлядин:

1) Bakи … a city. It … a city. 2) This city … large. 3) That boy …

a student. 4) He … a good student. 5) These boys …students. 6)
They … good students. 7) … he a worker? 8) … we students? 9)
These … books. 10) These books … thin. Those books are not thin.

Инэилис ялифбасы (язбярляйин)

сыра чап ялйаз ады сыра чап ялйаз ады

нюмряси ишаряси масы нюмряси ишаряси масы

1. Aa Aa [ei] 15. Oo Oo [ou]

Bb Pp
2. Bb Cc [bi:] 16. Pp Qq [pi:]
Cc Dd
3. Dd Ee [si:] Qq [kju:]
Ff [di:] 17. Rr
4. Ee Gg
Hh [i:] 18. Rr Ss [a:].
5. Ff
II [ef] 19. Ss Tt [es]
6. Gg
Jj [d=i:] 20. Tt Uu [ti:]
7. Hh
Kk [e9t3] Uu Vv [ju:]
21.
8. II
Ll [a9] Vv Ww [vi:]
9. Jj Mm
22.
[d=e9] [`d0blju:]
[kei]
63
10. Kk Nn [el] 23. Ww Xx [eks]
[em]
11. Ll 24. Xx Yy [wai]
Mm [en]
12. Yy Zz
Nn 25. [zed]
13.
26. Zz
14.

АЛТЫНЪЫ ДЯРС

1. A a щярфинин [6, 6:, a:, 9] кими охунушу

E е щярфинин [9], [7] кими охунушу

о щярфинин [0], [ou, u:] кими охунушу

2. Щярфбирляшмяляри

ng [2], [2g]; nk [2k]; wh [w], [h]

3.Г р а м м а т и к м а т е р и а л:

1) суал ъцмляляринин нювляри;

2) мясдяр (фе`лин ясас формасы кими);

3) ямр ъцмляси;

4) мятн.

Оху гайдалары
64
 1. A a щярфинин ян`яняви охунушундан башга ашаьыдакы фяргли
охунуш гайдалары да вардыр:

a) Aa щярфи –лл самитляринин гаршысында [6:] кими охунур; мясялян:

all [6:l] бцтцн, щамы, бцтюв; ball [b6:l] топ, шар, даиряви

call [k6:l] чаьырыш, чаьырмаг; tall [t6:l] узун, щцндцр,

щцндцрбой

Гейд: Сюзцн сону a+l+ щяр щансы бир самитля битярся л щярфи
охунмур, мясялян:

alms [a:mz] нязир, нийаз, ианя

chalk [t36:k] тябашир (лювщядя йазмаг цчцн)

talk [t6:k] данышыг, данышмаг

б) Aa щярфи ашаьыдакы щярфбирляшмяляриндян сонра йалныз узун [a:]

кими тяляффцз олунур:

a+nce -France [fra:ns] Франса

a+nt -plant [pla:nt] битки, аьаъ (аьаъ якмяк)

a+ss -pass [pa:s] ютцрмя; ютцрмяк (топ вя с.)

a+st -past [pa:st] кечян, ютян, кечмиш

a+sk -ask [a:sk] сорушмаг, суал вермяк

a+th -bath [ba:4] ванна (йуйунмаг цчцн)

ч) Ашаьыдакы щалларда Aa щярфи w-дан сонра [6] кими охунур;

want [`w6nt] истяк, ещтийаъ; истямяк

wash [w63] йумаг, йуйунмаг

65
 water [`w6t7] су, суламаг

watch [`w6t3] саат (гол)

ъ) Алынма сюзлярин сону –age вя –ade иля битярся а щярфи [9] кими
охунур, мясялян:

comrade [`k6mr9d] йолдаш (рясми мцраъият формасы кими)

cabbage [`k5b9d=] кялям (тярявяз)

cottage [`k6t9d=] баь еви, катеж

2. Ee щярфи бя`зи щалларда гыса [9], бя`зи щалларда ися узун [i:] кими
охунур, мясялян:

English [`92gl93] инэилис, инэилис дили

single [s92gl] тяк (щал), тянща, субай

evening [`i:vn92] ахшам (вахт)

Гейд: е щярфи вурьусуз щалда нейтрал [7] кими дя охуна билир,

мясялян:

open [`oup7n] ачыг, ачмаг

student [`stju:d7nt] тялябя

3. a) Оо щярфи n, m, f щярфляринин гаршысында [0] кими охунур:

son [s0n] оьул, оьлу

some [s0m] бя`зи, бир нечя

love [l0v] севэи; севмяк

mother [m0ð7] ана

66
 b) o щярфи [u:] кими охунур:

who [hu:] ким? (суал явязлийи)

whose [hu:z] кимин? (суал явязлийи)

whom [hu:m] кимя, кими? (суал явязлийи)

ч) О o щярфи [ou] кими охунур:

whole [houl] бцтцн, бцтюв

hope [`houp] цмид; цмид етмяк

sole [soul] тяк, тянща, тякъя

1. – ng щярфбирляшмяси ики ъцр охунур: a) [2] кими. Бу сяс бурун

сясидир. Тяляффцз заманы дилин арха щиссяси ашаьы енир вя йумшаг
дамаьа сюйкянир. Щава ахыны бурун бошлуьундан кечир.

morning [`m6:n92] сящяр

ring [r92] зянэ; зянэ етмяк

bring [br92] эятирмяк /кимися, няйися/

b) –ng щярфбирляшмяси -л, -r, -w щярфляриндян щяр щансы биринин

гаршысында ишляндикдя [2g] кими охунур. [2э] сясляри мцстягил [2] вя [g]
сясляринин бирликдя тяляффцзц кимидир, мясялян:

English [`92gl93] инэилис, инэилис дили

England [`92gl5nd] Инэилтяря /дювлят/

single [`s92gl] тякъя, йалгыз, субай

2. –nk щярфбирляшмяси [2k] кими охунур. Бу сяс [2] вя [k] сясляринин

бирликдя тяляффцзц кимидир, мясялян:

67
 ink [92k] мцряккяб (йазмаг цчцн)

tank [t52k] танк /силащ, машын/

thank [452k] тяшяккцр етмяк, саь ол демяк

3. –wh щярфбирляшмяси ики ъцр охунур:

а) цмумиййятля [w] кими охунур, мясялян:

what [w6t] ня, щансы?

where [w87] щарайа, щарадан?

when [wen] ня вахт, ня заман?

b)–wh щярфбирляшмяси о щярфиндян яввял эялярся щямишя [h] кими

охунур, мясялян:

who [hu:] ким? /Суал явязлийи/

whose [hu:z] кимин? /йийялик явязлийи/

whole [`houl] бцтцн, бцтюв, щамысы

whom [hu:m] кимя, кими? ( обйект явязлийи)

W щярфинин охунушуна аид ъядвял

w+ wr wh wh+o w(h)+a war wor

[w] [r] [w] [h] [w6] [w6:] [w7:]

wide wrist when whole want war work

wish wreck white who wash warm word

wave wrap while whom what ward world

68
 well wrong which whose watch warmth worse

with wrote why whelm was warmonger worsen

Г р а м м а т и к м а т е р и а л:

I. Суал ъцмляляринин нювляри

а) Цмуми суаллар. Бцтювлцкдя ъцмляйя аид олуб, yes (бяли) вя йа

no (хейр) ъаваблары тяляб едян суаллар цмуми суаллар адланыр. Беля
суаллар бир гайда олараг галхан тонла дейилир, мясялян:

Are you a doctor? Yes, I am. No, I am not.

Have you a sister? No, I have not. Yes, I have.

б) Хцсуси суаллар: Ъцмлянин щяр щансы бир цзвцня верилян суала

хцсуси суал дейилир. Хцсуси суаллар адятян, суал сюзц (суал явязлийи) иля
башланыр. Хцсуси суаллар там ъаваб тяляб едир вя дцшян тонла дейилир.
Инэилис дили суал сюзляри /явязликляри/ ашаьыдакылардыр:

who? (ким?), what? (ня, нячи, щансы?), whose? (кимин?), whom?

(кимя, кими?), when? (ня вахт?), where? (щарада, щарайа?), why?
(нийя, ня цчцн?), how? (нечя?), which? (щансы?), how many, how
much? (ня гядяр?)

What are you? Сиз нячисиниз? Сизин вязифяниз нядир?

Where is your sister? Сизин баъыныз щарададыр?

How old are you? Сизин нечя йашыныз вар?

What сюзц 3 мцхтялиф мяналарда ишлянир:

69
 1. Ня?- What is this? (Бу нядир?) What are they? (Онлар нядир?)
2. Нячи?- What is your brother? (Сизин гардашыныз нядир?)
3. Щансы?- What book is it? (О, щансы китабдыр?)
Гейд: Ъцмлянин мцбтядасына вя онун тяйининя суал верилдикдя,
кюмякчи фе'лдян истифадя олунмур вя ъцмлядя сюз сырасы нягли
ъцмлядя олдуьу кими галыр:

My mother is a doctor? Who is a doctor? Whose mother is a

doctor?

ъ) Алтернатив (сечмя) суаллар: Алтернатив (сечмя) суаллар Ики

фикирдян бирини сечмяк мягсяди иля ишлянир. Беля суаллар бир-бириня or
(йа, вя йа, йохса) баьлайыъысы иля баьланыр вя суалын биринъи щиссяси
галхан, икинъи щиссяси ися дцшян тонла дейилир. Алтернатив суаллар
цмуми суаллар кими башланыр, анъаг онлар там ъаваб тяляб едир.

мясялян: Is he a doctor or a teacher?- He is a doctor. Have you an

exam or credit test from English?- I have an exam.

д) Айрылан суаллар Айрылан: суаллар ики щиссядян ибарят олур. Айрылан

суалларын биринъи щиссяси нягли ъцмлядян, икинъи щиссяси ися гыса цмуми
суалдан ибарят олур. Ъцмлянин биринъи щиссяси тясдигдя олдугда,
икинъи щиссяси инкарда, йахуд да яксиня, биринъи щисся инкарда
олдугда, икинъи щисся тясдигдя ишлядилир. Биринъи щиссядян сонра верэцл
гойулур. Беля суаллар гыса инкар вя йахуд гыса тясдиг ъавабдан
ибарят олур. Айрылан суалларын нягли ъцмляси дцшян, суал ъцмляси ися
галхан тонла дейилир,

мясялян: She is a student, Is not she?

She is not a student, is she?

II. Мясдяр. Заман, шяхс вя кямиййят билдирмяйян фе'л формасы

мясдяр адланыр. Инэилис дилиндя фе'лин ясасы иля мясдяр формасы ейнидир.
Йалныз бир гайда олараг мясдярдян яввял to мясдяр щиссяъийи иш-
лядилир. To мясдяр щиссяъийи Азярбайъан дилиндяки кими мясдяр яла-
70
мяти щесаб олунан -маг,-мяк шякилчиляриня уйьун эялир, мясялян:

to be [b9] олмаг

to tell [tel] сюйлямяк, демяк

to write [ra9t] йазмаг

Гейд: To щиссяъийи саитля башланан фе'ллярин гаршысында, [tu], самитля

башланан фе'ллярин гаршысында ися [tя] кими тяляффцз олунур. To мясдяр
ядаты фе'л ясасларындан айры йазылмагла цзяриня вурьу дцшмцр.

III. Ямр ъцмляси. a) Аzярбайъан дилиндя олдуьу кими, инэилис

дилиндя дя фе'лин ямр формасы ямр, хащиш вя риъа билдирир. Фе'лин ямр
формасы мясдярдян “to” щиссяъийинин атылмасы иля дцзялир, мясялян:

to bring эятирмяк - bring – эятир, эятирин

to read охумаг - read – оху, охуйун

Азярбайъан дилиндян фяргли олараг инэилис дилиндя ямр формасында

фе'л адятян ъцмлянин яввялиндя ишлянир вя ъцмля дцшян тонла дейилир,
мясялян:

Read thetext! I Go to thedoor! Comehere!

Ямр ъцмляси хащиш билдирдикдя нязакят ифадя едян please (буйу-

рун, зящмят олмаса) сюзц ъцмляйя ялавя олунур. Please сюзц хащиш
билдирмякля ъцмлянин яввялиндя эялдикдя верэцлля айрылмыр, мясялян:

Please tell Ben my name. Зящмят олмаса мяним адымы Беня

дейин. Please сюзц ъцмлянин сонунда эялярся, ъцмляйя ямр анлайышы
верир вя о, верэцлля айрылыр, мясялян:

Send Ben my map, please. Буйурун, мяним хяритями Беня

эюндярин.

Ъцмлядя хитаб варса, о, ъцмлянин сонунда дурур вя верэцлля

71
айрылыр.

Мцгайися един:

Send a telegram! Send a teleqram, Ilham.

Come here. Come here, Elnur!

Sit down, please. Send a telegram, please.

Stand up, please. Please send a telegram.

b) Let фе`ли. I вя III шяхслярдя фе'лин ямр формасы let (иъазя вермяк)
фе'ли васитясиля дцзялир. Let фе'ли бир гайда олараг ъцмлянин яввялиндя
эялир. Бу фе'лдян сонра эялян явязлик обйект щалда, исим ися адлыг
щалда олмалыдыр. Ясас фе'л to щиссяъиксиз ишлянир, мясялян:

Let me speak - Гой данышым (иъазя вер данышым)

Let Elchin go home - Гой Елчин евя эетсин.

Let him read the text - Гойун (о), мятни охусун.

Let- фе'ли ясасян (“иъазя вер” мянасында) анъаг I шяхсин ъяминдя

“эялин” кими тяръцмя олунур, мясялян:

Let me speak French - Гой франсызъа данышым.

Let him speak English - Гой (о), инэилисъя данышсын.

Анъаг: Let us (let’s) speak English - Эялин инэилисъя данышаг.

Iнкарда: Let’s not smoke here - Эялин бурада сигарят чякмяйяк.

Щярф вя щярфбирляшмяляринин охунушуна аид ъядвялляр:

1. Саитляр:

72
 A a [еи] щярфинин охунушу

[e9] [5] [7] [a:] [6] [6:] [9] [e]

name map a book father what wall comrade many

table cat a lamp pass also walk passage anything

case rat again class all warm village any

E e [i:] щярфинин охунушу

[i:] [e] [9] [I:]

me pen event evening

he hed severe even

she ten English cede

O o [ou] щярфинин охунушу

[ou] [6] [0] [u:] [u]

no not some who to

phone pot come whom wolf

note hot son whose woman

73
I i [ai] щярфинин охунушу

[a9] [9n]

size in

ice is

time it

U u [ju:] щярфинин охунушу

[ju:] [0] [u] [u:]

student but Baku rule

pupil us push rude

use bus put ruble

Y y [wa9] щярфинин охунушу

[ai] [9] [j]

my family yes

cry many young

74
 dry pity yet

2. Самит щярфлярин охунушу

C G S X

[k] [s] [g] [d=] [s] [z] [ks] [gz]

cat pencil bag large class is oxen exam

cap nice egg page ass eggs fox exact

come ice good age books pens box exist

3. Саит щярфбирляшмяляри (диграфлар)

-ee -ea -oy -ay -ey -oo -ei -ie

[I:] [i:] [6i] [e9] [ei] [u:] [u] [i:] [I:]

see read boy day they too

book ceiling
field
tree teacher toy pay grey room good
being chief
free sea foy say whey food foot
ceiling thief

4. Самит щярфбирляшмяляри

75
 th sh ch ng nk

[1] [4] [3] [t3] [2g] [2] [2k]

this three she chess English king ink

them thumb ash chicken triangle song bank

that thin shut bench angle sing thank

5. Саит+самит щярфбирляшмяляри

-er -or oor our ere

[7:] [7] [6:] [7] [6:] [6:] [au7] [97]

her teacher for doctor door your our here

per nearer corn conductor floor four scour sphere

herd sister horse selector floorer mourn sourer mere

6. Саит+самит вя йа саит+саит+самит

ur ew ir eir

[7:] [ju:] [7:] [87]

turn few girl their

76
 burn dew gird heir

return new bird theirs

Text

I am a student. Javid is a student, too. You are a teacher. We

are students. We are in the classroom. We are at the English lesson.
Sona is not at the lesson. She is absent. She is ill. She goes to
school. The school is new. It is a new school. Our school is not
new.

Teacher: Good morning, students!

Students: Good morning, teacher!

Teacher: Who is absent today?

Student: Sona is.

Teacher: Is she ill now?

Student: Yes, she is. she‟s ill now.

Teacher: Is Mammad absent, too?

Student: Yes, he is. He is on duty.

Teacher : Let us read the text. Javid, take the book and read our
new text, please.

Student: “I am a student. He is a student, too…”

Teacher: Good! Close the book, please. Spell the word “friend”.

Student: [ef, a:, ai, i:, en, di:]

Teacher: What is there on the table?

77
Student: It is an English book there.

Teacher: What book is it?

Student: It is an English book.

Teacher: Arif, what are you now?

Student: I am a student now.

Teacher: Thank you, good bye! Take your seat, please

Лцьят

all [6:l] бцтцн, щяр

a ball [`7b6:l] топ, шар

chalk [t36:k] тябашир йазмаг цчцн

to talk [t6: k] сющбят етмяк, данышмаг

a class [7`kla:s] дярс, синиф

a classroom [7`kla:srum] синиф отаьы

last [la:st] сонунъу, ахырынъы

a father [7`fa:17] ата (валидейин)

a plant(s) [pla:nt] завод, мцяссися; битки(ляр)

comrade [`k6mr9d] йолдаш (мцраъият формасы)

cottage [`k6t9d=] баь еви, дахма, катеж

English [`92gl93] инэилис, инэилис дили

evening [`i:vn92] ахшам (вахт)

78
even [`i:v7n] щятта, дцзэцн (ядяд)

open [`oup7n] ачыг, ачмаг

who [hu:] ким? (суал явязлийи)

whose [hu:z] кимин? (суал явязлийи)

what [w6t] ня? щансы? нячи? (суал явязлийи)

to ring [r92] зянэ вурмаг /телефонла/

to bring [br92] эятирмяк (кими, няйи)

single [`s92gl] тякъя, йалгыз, субай

ink [92k] мцряккяб (йазмаг цчцн)

to thank [452k] тяшяккцр етмяк (кимяся)

when [wen] ня вахт? (суал сюзц)

morning [`m6:n92] сящяр (вахт)

to eat [ i:t] йемяк (фе`л кими)

to take [te9k] эютцрмяк (няйися)

to tell [ tel] сюйлямяк, данышмаг

please [pli:z] зящмят олмазса, буйурун

to spell [spel] щярфбящярф демяк (сюзц)

let [let] гой, иъазя вер/ин /.

Ифадяляр

to be absent иштирак етмямяк (дярсдя вя с.)

79
 to be ill хястя олмаг, хястялянмяк

to be on duty нювбятчи олмаг (мяктябдя вя с.)

to be present иштирак етмяк (тядбирдя, иъласда вя с.)

Тапшырыглар:

1. Ашаьыдакы сюзляри щярфлярля йазын:

[teik], [`te9bl], [buk], [`ti:t37], [l9sn], [15t], [gud], [tu:], [`stju:d7nt],
[1i:z], [w6t], [tekst], [`s9st7], [pli:z], [hu:z], [spi:k], [spel], [sku:l].

2. Мятня магнитафонла гулаг асын вя йадда сахламаьа чалышын:

3. Тязя сюзлярля ъцмляляр гурун вя дяфтяринизя йазын.

4. Ашаьыдакы ъцмляляри суал вя инкар формаларда айры-айры шяхсляр

цзря дяйишдирин:

I am ill. I am on duty. I am present. He is absent. He is on duty. He

is present. We are at school. Our school is very nice.

5. Ашаьыдакы ъцмлялярдя ишлядилмиш ясас фе`лляри ямр формасында

ишлядиб ъцмлялярин мязмунуну дяйишин

To read the text. To speak English. To speak good English. To

be calm. To spell the word. We spell the new words in English.
6. Верилмиш суаллара там ъаваб верин:
1) What is it on the table?
2) What is that under the chair?
3) What books are they on the shelf?
4) What are you now?
5) What is she to day?
6) What is it for now?
7) Why are you here to day?
8) Whose pen is that on the table?
9) Whose book is it in your bag?
7. Let фе`ли иля бир нечя ъцмля дцзялдиб, изащ един:
80
 8. Цмуми вя хцсуси суаллара аид бир нечя ъцмля йазын:

9. Верилмиш ъцмляляри инэилисъяйя тяръцмя един:

1. Бу оьланлар тялябядирляр. 2. Тялябяляр отагдадыр. 3. Биз дя тялябя-

йик. 4. Мятни охуйун. 5. Зящмят олмаса, мятни охуйун. 6. Бу ня-
дир? Бу инэилис дили китабыдыр. 7. Бу, кимин китабыдыр? Бу, мяним
китабымдыр. 8. Онлар сизин китабларыныздыр? Бунлар бизим йени инэилис
дили китабларымыздыр.

10. Ашаьыдакы сюзлярдян истифадя едяряк ъцмляляр дцзялдин:

1) are, on, table, the, books, these (?)

2) student, good, a, is, she, no.
3) text, read, please, the, new.
4) boys, what, are, these, two (?)
5) too, my, teacher, sister, is, a, good.
6) our, are, they, not, teachers.
11. Бурахылмыш щярфляри бярпа едяряк сюзляри тамамлайын:

a b…k, t…xt, sist…, mi…, …omrade, th…t, t…bl…, …ood,

…he, pl…se, st…t, t…ers, sc…l, p…l.

ЙЕДДИНЪИ ДЯРС

I. Щярф вя щярфбирляшмяляри:

ie(ei) [i:]; ou+r [au7], [6:]; ew [ju:]; ir/ ur [7:]; eir [87]; ere [97]

II. Грамматик материал:

1) Явязликляр.

2) Сюзюнляри.
3) Авазланма.

III. Мятн: At the lesson.

81
 Оху гайдалары:
1) –ie вя –ei щярфбирляшмяляри [i:] охунур, мясялян:
a field [7`fi:ld] чюл, сащя

to receive [`r9si:v] гябул етмяк

a ceiling [7`si:l92] таван (евин)

Истисна: friend [frend] дост

2) –ur вя –ir щярфбирляшмяляри [7:] охунур, мясялян:

to turn [t7:n] чевирмяк, дюнмяк

to burn [b7:n] йандырмаг

to return [`r9t7:n] гайытмаг (эерийя)

a girl [7`g7:l] гыз

a bird [7`b7:d] гуш /учан/

third [47:d] цчцнъц /сыра сайы/.

3) –ew щярфбирляшмяси [ju:] кими охунур;

new [nju:] тязя, йени

nephew [`nevju:] баъы оьлу, гардаш оьлу

few [fju:] аз, бир нечя, бир гядяр, бир аз

4) – our щярфбирляшмяси [au7] охунур; [au7] цчтяркибли (трифтонг)

сясдир. Трифтонгун биринъи елементи гцввятли, галанлары ися зяиф
тяляффцз олунур, мясялян:

our [au7] бизим /йийялик явязлийи/

ours [`au7z] бизимки /йийялик явязлийинин мцтляг формасы/

82
 an hour [7n`au7] саат (вахт), бир саат (вахт)

5)–eir щярфбирляшмяси [87] охунур; [87] сяси дифтонгдур. Биринъи

елемент [8] Азярбайъан дилидяки (е)-нин нисбятян ачыг тяляффцз вари-
антыдыр. Икинъи елементи ися нейтрал сясдир, мясялян:

heir [87] варис, вяряся /киминся/

heirloom [`87lu:m] яшйа (няслян эялян), мирас

their [187] онларын (йийялик явязлийи)

6) –ere щярфбирляшмяси [97] охунур вя о дифтонгдур, мясялян:

here [h97] бура, бурайа, бурада, бурда

sphere [sfi7] шар, глобус, кцрря, сфера, даиря

mere [m97] халис, садя, айдын, ашкар

Г р а м м а т и к м а т е р и а л:

I. Явязлик щаггында цмуми мялумат.

Шяхс явязликляри Азярбайъан дилиндя исим кими щал шякилчиляри

гябул едир. Инэилис дилиндя ися исим кими явязликляр дя щалланмыр. Она
эюря дя шяхс явязлийи групу иля йанашы мцстягил йийялик явязликляри
групу да вардыр. Щямин явязликляр Азярбайъан дилиня шяхс явязлийи-
нин йийялик щалы кими тяръцмя едилир. Йийялик явязликляри бир гайда
олараг whose (кимин) суалыны тяляб едир. Инэилис дилиндя йийялик явяз-
ликляри адятян мцстягил ишлянмир (щямишя исимля йанашы ишлянир) вя
ъцмлядя тяйин ролунда олур.

83
 Шяхс Йийялик Йийялик явяз- Обйект явязликляри
явязликляри явязликляри ликляринин ишля-
нмяси

Тякдя Тякдя Тякдя Тякдя

I (мян) my (мяним) my pen me (мяня, мяни)

you (сян) your (сянин) your book you (сяня, сяни)

he (о /к. ъ./) his (онун) his sister him (она, ону)

she(о /г.ъ./) her (онун) her sister her (она, ону)

It (о /о. ъ./) its (онун) its leg it (она, ону)

Ъямдя Ъямдя Ъямдя Ъямдя

we (биз) our (бизим) our teacher us(бизя, бизи)

you (сиз) your (сизин) your lesson you(сизя, сизи)

them(онлара,онлар
they (онлар) their their table
(онларын)

Гейд:

Исмин гаршысында йийялик явязлийи олдугда артикл ишлянмир, мясялян:

a book – my book

a school – your school

the pens – his pens
2. Сюзюнляри. Азярбайъан дили шякилчили флектив дил олдуьундан
ъцмлядя сюзляр арасында ялагя шякилчиляр васитяси иля йараныр. Инэилис
дилиндя шякилчиляр чох аздыр вя буна эюря дя ъцмлядя сюзляр арасында

84
ялагя ясасян юнлцкляр васитяси иля йарадылыр. Юнлцкляр, адятян аид
олдуьу сюзцн юнцндя ишлянир вя щямишя аид олдуьу сюзля бирликдя
тяръцмя олунур, мясялян:

on the table столун цстцндя

at the door гапыда

in the room отагда

Инэилис дили сюзюнляри ашаьыдакылар олмагла, Азярбайъан дилиня,

ясасян щал шякилчиляри (йахуд щал шякилчиси гябул етмиш алт, цст, ара вя
с. сюзляр), гошмалар вя башга синтактик васитялярля тяръцмя едилир,
бязи щалларда ися сюзюнц тяръцмя олунмур, мясялян:

in the morning сящяр (вахты)

on Sunday базар эцнц

on the table столун цстцндя

on the nice table гяшянэ столун цстцндя

in the box гутунун ичярисиндя

in this little box бу кичик гутуда /гутунун ичиндя/

under the tree аьаъын алтында

Ифадя етдикляри мяналарына эюря сюзюнлярини шярти олараг ашаьыдакы

йаным груплара бюлмяк олар:

1) Мякан билдирян сюзюнляри (at, in, on, under, between)

at – йанында, архасында – at the table, at the desk

in – ичиндя – in the street, in the room

on – цстцндя – on the sofa, on the floor

85
between – ики яшйанын арасында between the desks

under – алтында under the tree

2) Истигамят билдирян сюзюнляри (to, into, from,off)

to – а, -я, -йа, -йя – to the institute, to my friend

into – а, -я, -йа, -йя –(ичяри) - into the room, into the bag

from – дан, - дян - from the University, from them

3) Заман билдирян сюзюнляри (after, before, during)

after – сонра

before – габаг, яввял, юнъя

during – мцддятиндя, ярзиндя

Йадда сахлайын:

in the morning сящяр (вахты)

in January йанвар айында, йанварда

in time вахтында, мцддятиндя

in a year бир илдян сонра; бир иля

on a spring morning бир бащар сящяри

on Sunday базар эцнц (ндя)

at sunrise эцн чыханда

at night эеъя (эеъя вахты)

at five o`clock саат бешдя /беш тамамда/

86
 Бу тип ифадялярля, бир гайда олараг, сюзюнляри ишлядилмир:

This year бу ил last day кечян (ютян) эцн

This month бу ай last year кечян ил

This week бу щяфтя next year эялян ил

4) Мцъярряд мцнасибят билдирян инэилис дили сюзюнляри:

by - ла, -ля, иля, тяряфиндян, васитясиля

with - ла, -ля, иля, васитясиля with a pen, with you,

about - щаггында, барясиндя; about the lesson вя с.

3. Интонасийа (авазланма): Инэилис дилиндя интонасийа юз дягиг

ритмиклийи иля фярглянир. Ъцмлялярдя ритми сахламаг цчцн вурьусуз
сюз вя щеъалар вурьулу сюз вя щеъалардан даща гцввятли тяляффцз
олунур.

Щям инэилис, щям дя Азярбайъан дилиндя сяслярин тяляффцзц ики ясас

истигамятдя – галхан вя дцшян тонда баш веря билир.

Дцшян тон енян ох ишаряси () иля, галхан тон ися галхан ох ()
ишаряси иля эюстярилир.

Щямин галхан вя дцшян тону билдирян ох ишаряляри.бир гайда

олараг вурьулу щеъадан (сюздян) яввял гойулур.

Дцшян тона инэилис дилиндя ян чох ашаьыдакы ъцмля нювляриндя

тясадцф едилир.

1) Тясдиг вя инкарда олан нягли ъцмлялярдя:

He is astudent [hi iz7stju:d7nt]

87
 They are notstudents [1ei a: notstju:d7nts]

2) Хцсуси суал ъцмляляриндя:

What is this? [w6t iz 1is]

Who are you? [hu: a: ju]

3) Ямр ъцмляляриндя:

Take thispen [te9k 1ispen]

Галхан тон ашаьыдакы щалларда ишлянир:

1) “Бяли” вя “йох” ъавабы тяляб едян цмуми суал ъцмляляриндя:

Is she adoctor? [iz 3i: 7d6kt7]

Are those patientshealthy? [`a: 1ouz`pei37nts`hel4i]

Садаланан бцтцн щямъинс цзвляр (ахырынъыдан башга) галхан тонла,

ахырынъы ися дцшян тонла дейилир:

Apen, apencil anda box are on thetable.

[7pen 7pensl 7ndb6ks / a:r 6n 17teibl]

Бундан башга миннятдарлыг билдирян ифадяляр вя хащиш билдирян

ъцмляляр вя с. галхан тонла дейилир:

Thank you! [452k ju:]

Please, tell me! [pli:z tel mi:]

Text

At the lesson.

Elnur is a student. He is my friend. His father is a teacher. My

88
father is an English teacher. His brother is a worker. My brother is
a worker, too. Your brothers are not workers.
Laman is a student, too. She studies at the University. Laman
knows English well. Her friend is also a student. Her name is
Farqana. Farqana is in the room. We are in the room, too. It is our
classroom. Our classroom is large and clean. We are at the lesson.
It is an English lesson. We read, write and speak English at the
English lesson. Our English lesson is always interesting.
Teacher: Famil, take the book from the table and come here,
please.

Teacher: What is it in your hand?

Student: It is a new book.

Teacher: What book is it?

Student: It is an English book.

Teacher: Open the book at page seven and read the text. (The
student reads the text).

Teacher: Good. Take your seat, please. Now, you Asgar,

answer my questions, please. What are you now?

Student: I am a student now.

Teacher: Is your friend also a student?

Student: Yes, he is. He is a student.

Teacher: What is his name?

Student: His name is Adil.

Teacher: Is Adil here too?

Student: No, he is not here. He is in Aghdam.

89
 Teacher: What is your sister and what is your brother?

Student: My sister is a pupil and my brother is a doctor.

Teacher: Are they in Baki now?

Student: Yes, they are. They are in Baki.

Teacher: Good. Go to your place, please.

Лцьят

a son [7`s0n] оьул, оьлу

some [s0m] бир нечя, бир гядяр, бязи

a mother [7`m017] ана

a brother [7`b`r017] гардаш

a field [7`fi:ld] чюл, мейдан, тарла

to receive [r9`si:v] гябул етмяк, алмаг

ceiling [`si:l92] таван (евин)

a friend [7`frend] дост

to return [r9`t7:n] гайытмаг, эери гайытмаг

to turn [t7:n] чевирмяк, чеврилмяк, дюнмяк

new [nju:] тязя, йени

few [fju:] аз, бир нечя, бир аз

our [`au7] бизим /йий. явязл./

90
an hour [5n`au7] саат (алтмыш дягигя)

your [j6:] сянин, сизин

four [f6:] дюрд (сай)

their [187] онларын /йий. явязл./

here [h97] бура, бурада, бурайа

its [9ts] онун (орта ъинс)

Сюз бирляшмялярини язбярляйин.

to be at home in time вахтында евдя олмаг

to be here бурада олмаг (I am here)

to be friends дост олмаг (we are friends)

М О Д Е Л. (язбярляйин)

Тякдя

my My name …

your Your name …

What is his name? His name is …

her Her name …

its Its name …

Ъямдя

our Our names …

91
 What are your names? Your names …

their Their names …

on the table in the table at the door

on the desk in the room at the table

on the book in the hand at page one

to the garden under the table from the shelf

to the yard under the tree from the book

to the door under the book from the table

3) The book is on the table. It is on the table.

The book is in my bag. It is in my bag.

The boy is at the table. He is at the table.

They go to school. We also go to school.

His bag is under the table. It is under the table.

Тапшырыглар:

1. Мятни щцснхят гайдасы иля дяфтяринизя кючцрцн вя явязликлярин

алтындан хятт чякин.
2. Нюгтялярин йериндя шяхс вя йийялик явязликляри ишлядин:
1. What is … name? 2. … name is Eldar. 3… is a student. 4. … is
in the room. 5. Take … bag. 6. … room is large. 7.… is large. 8. …
is under the table. 9. … brother is a teacher. 10. … teacher is at the
lesson. 11. What … their names? 12. Write … sentences … the
blackboard.
3. Бурахылмыш йерлярдя сюзюнляри ишлядиб ъцмляляри тамамлайын:
92
1. Who is … this room? 2. We are … the room. 3. The books are …
the table. 4. The tables are … the classroom. 5. Put your books …
your bag. 6. Take your pen … bag. 7. The bag is … the table. 8.
Look … blackboard. 9. Come … me. 10. read the words … the
book.

4. Верилмиш ъцмляляри инэилисъяйя тяръцмя един:

1. Сян нячисян? 2. Сянин гардашын нячидир? О мцяллимдир. 3. онун

ады нядир? Онун ады Адилдир. 4. Адил щякимдир? Хейр, о мцяллимдир.
5. Бу, щансы китабдыр? Бу, инэилис дили китабыдыр. 6. Китаблар столун
цстцндядир. 7. Карандаш чантададыр. 8. Мяммяд, мятни охуйун! 9.
Китабы эютцр вя бура эял! 10. Ким нювбятчидир? 11. Яли хястядир. 12.
Ким дярсдя иштирак етмир? 13. Онун сойады нядир? 14. Ким лювщяйя
эяляр?
5. Сюзлярдян ъцмляляр дцзялдин, ана дилиня тяръцмя един:
1) your, what, brother, is (?)
2) the, we, room, are, in, now.
3) is, duty, on, who, to, day (?)
4) absent, is, who, in, your, class (?)
5) present, are, we, at, the, lesson (?)

СЯККИЗИНЪИ ДЯРС

1. Щярфляр:
1) o + ld [ou + ld] old [`ould]

2) o + st [ou + st] most [moust]

1) i + nd [ai + nd] kind [kaind]

2) i + ld [ai + ld] child [t3aild]

2.Щярфбирляшмяляри

1) ow [au] now [nau]

93
 2) ere [87] there [187]

3. Грамматика:

1) to have (малик олмаг) фе'ли; to have got ифадяси

2) Исмин йийялик щалы

3) Сюз йарадыъылыьы: -er [7] (farm – farmer; read – reader)

4) Мятн: A Family

Оху гайдалары

1. О o щярфи –ld щярфбирляшмясинин гаршысында [ou] охунур:

fold [fould] гат, лай, гатламаг

old [ould] гоъа, кющня, гядим

cold [kould] сойуг /щава/

2. I i щярфи –nd, -ld щярфбирляшмяляринин гаршысында [ai] охунур:

find [faind] тапмаг, ашкар етмяк

child [t3aid] ушаг, кюрпя

kind [kaind] нязакятли, мцлайим

истисна: wind [w9nd] кцляк

3. –ow [ou] щярфбирляшмяси [au] охунур, мясялян:

crowd [kraud] ъамаат, кцтля

how [hau] неъя, ня ъцр

now [nau] инди, щал щазырда

94
 -ow щярфбирляшмяси чохщеъалы сюзлярин тяркибиндя, хцсусян дя
сонунда вурьусуз щалда [ou] охунур:

window [`w9ndou] пянъяря

yellow [`jelou] сары (рянэ)

- ow [ou] (тякщеъалы вя биринъи щеъасы вурьулу олан икищеъалы

сюзлярин сонунда): grow, blow, low, narrow, yellow, window,

- ow (сюзцн ортасында, ясасян -n, -l, b-дян яввял): [au] охунур

town, howl, crown, brown:

- ow сюз кюкцнцн сонунда вя ейни кюкдян дцзялдилян сюзлярдя

[au] охунур: now, how, allow, allowing, tower, shower:

Мцгайися един:

now [nau] yellow [`jelou]

how [hau] window [`w9ndou]

down [daun] down hill [`daun h9l]

Гейд: - ow щярфбирляшмясинин дцзэцн охунушуну

мцяййянляшдирмяк цчцн лцьятя мцраъият етмяк мяслящятдир:

4. oa [ou] (ясасян сюзйн ортасында, бязян дя яввялиндя): goat,

coat, broad, soap, oak, oaf, float, goal, foam, throat, woad

5. ai [ei] (сону самитля битян сюзлярин яввялиндя, ортасында): aim,

aid, ail, faint, vainly, explain, main, saint, paint, plain, wait, waist

6. ay [ei] (сюз кюкцндя, вурьулу щеъада): day, play, say, may,

pay, gray, spray, tray, ray, rayon, sway, lay, holiday, pray, bay

7. oi [6i] (сюзцн яввялиндя вя ортасында): oil, boil, join, toil, coin:

95
 8. oy [69] (ясасян сюзцн кюкцндя): boy, toy, Roy, employ, envoy:

9. ou [au] (гапалы щеъада, сюзцн яввялиндя вя ортасында): out,

loud, cloud, shout, round, stout, mount, pound, found, proud.

Истисна: young [j02], country [k0ntri], cousin [k0zn]

10. –ere щярфбирляшмяси here [hi7] сюзцндя олдуьу кими [i7]

охуншундан башга мцстясна олараг [87] кими дя охуна билир,
мясялян:

therefore [`187f6:] буна (она) эюря дя

there [187] орада, ора, арайа

where [w87] щара, щарайа, щарада

Сюз йарадыъылыьы

Инэилс дилиндя –er шякилчиси фе'ля вя йа исмя гошулараг ихтисас,

мяшьулиййят, сянят вя пешя билдирян конкрет исимляри йарадыр вя
нейтрал [7] кими охунур, мясялян:

to teach [ti:t3] дярс демяк teacher [`ti:t37] мцяллим

a beast [bi:st] вящши щейван to read [ri:d] охумаг

reader [`ri:d7] охуъу to speak [spi:k] данышмаг
speaker [`spi:k7] натиг, спикер to work [`w7:k] ишлямяк
worker [`w7:k7] ишчи, фящля a farm [fa:m] тясяррцфат
farmer [`fa:m7] кяндли, фермер to read [`ri: d7] охуъу

Грамматика

1.To have [h5v] “малик олмаг” фе`ли.

To have щям ясас фе'л, щям дя кюмякчи фе`л кими ишлянир. Ясас фе'л
96
кими “малик олмаг”, “вар”, ”вардыр” мяналарыны билдирир, мяс.:

I have a pen - Мяним гялямим вар (Мян гялямя маликям).

Индики заманда to have фели шяхсляр цзря тясриф олунаркян йалныз III
шяхсин тякиндя “has”, галан шяхслярдя ися have формасында ишлянир.

I have a book. We have many interesting books.

Sona has a book. She has not a good black pencil.

He has a car. He has not a nice notebook.

To have фелинин индики заманда шяхсляря эюря дяйишмяси:

Нягли формасы Тякдя

I have a book. Мяним китабым вар.

You have a book. Сянин китабын вар.

He has a book. Онун (киши ъ.) китабы вар.

She has a book. Онун (гадын ъ.) китабы вар.

It has an end. Онун (орта ъ.) сону вар.

Ъямдя

We have books. Бизим китаб/лар/ымыз вар.

You have books. Сизин китаб/лар/ыныз вар.

They have books. Онларын китаб/лар/ы вар.

Суал формасы. To have фе`линин иштиракы иля дцзялян ъцмлялярин суал

формасында to have фе`ли (to be фе`линдя олдуьу кими) мцбтядадан
яввял дайаныр вя ъцмля йцксялян тонла охунур.

Тякдя

97
 Have I a book? Мяним китабым вар (мы)?

Have you a book? Сянин китабын вар (мы)?

Has he a book? Онун китабы вар (мы)?

Has she a book? Онун китабы вар (мы)?

Has it an end? Онун сону вар (мы)?

Ъямдя

Have we books? Бизим китаб/лар/ымыз вар (мы)?

Have you books? Сизин китаб/лар/ыныз вар (мы)?

Have they books? Онларын китаб/лар/ы вар (мы)?

Инкар формасы. To have фе`линин иштиракы иля дцзялян ъцмлялярин

инкар формасыны дцзялтмяк цчцн яксяр щалларда “no” инкар
явязлийиндян истифадя олунур.

“No” инкар явязлийи яшйанын йохлуьуну билдирир. Она эюря дя исим

артиклсыз ишлянир. Ъцмлядя гейри-мцяййян явязлик вя йа сай олдугда
ися “not” инкар щиссяъийиндян истифадя олунур.

I have no books. Мяним китаб/лар/ым йохдур.

Мцгайися един:

I have not many books. Мяним чохлу китабым йохдур.

Тякдя

I have no book at home. Мяним евдя китабым йохдур.

You have no book at school. Сянин мяктябдя китабын йохдур.

He has no book to read. Онун охумаьа китабы йохдур.

98
 She has no book to use. Онун истифадя етмяйя китабы
йохдур.

It has no an end. Онун сону йохдур.

Ъямдя

We have no books. Бизим китаб/лар/ымыз йохдур.

You have no books. Сизин китаб/лар/ыныз йохдур.

They have no books. Онларын китаб/лар/ы йохдур.

Ъаваблар: 1) Тясдиг гыса ъаваб: Yes + шяхс явязлийи + to have

фе`линин (шяхся эюря) формасы иля дцзялир вя “бяли” кими тяръцмя
олунур.

Have you a sister? Yes, I have. Сянин баъын вармы? Бяли, вар.

2) Там тясдиг ъаваб: гыса тясдиг ъавабдан сонра нягли ъцмля

тякрар олунур, мясялян:

Have you a lesson? Yes, we have. We have a lesson.

Сизин дярсиниз вармы? Бяли, бизим дярсимиз вар.

3) Гыса инкар ъаваб: “no” инкар щиссяъийи, шяхс явязлийи вя to have
фе`линин (шяхсляря эюря) формасы иля дцзялир вя “хейр” кими тяръцмя
олунур, мясялян:

Has he a pen? No, he has not. Онун гялями вармы? Хейр.

4) Там инкар ъаваб: Гыса инкар ъавабдан сонра инкар ъцмляси
тякрар олунур, мясялян:

Has he a child? No, he has not. He has not a child.

Онун ушаьы вармы? Хейр, онун ушаьы йохдур.

Ихтисарлар: Бя`зян to have фе`ли вя not инкар щиссяъийи ихтисарла

99
ишлянир, мясялян:

I have = I`ve; I have not = I haven`t; He (she) has not = he

(she) hasn`t.

Гейд: to have фе`ли щяр щансы бир инкар едилмяз, щягигяти ифадя
едяркян to have got ифадяси шяклиндя ишлянир, мясялян:

I have got a sister; She has got some English books вя с.

To have (малик олмаг) фе`линин индики заманда шяхсляря эюря
ишлядилмяси:

Тясдиг формада. Инкар формада. Суал формасында.

I have a book. I have not a book. Have I a book?

He has a book. He has not a book. Has he a book?

She has a book. She has not a book. Has she a book?

It has a leg. It has not a leg. Has it a leg?

We have a book. We have not a book. Have we a book?

You have a book. You have not a book. Have you a book?

They have a book. They have not a book. Have they a book?

Гейд: инкар формада have no book кими дя ишляня биляр.

2. Исмин йийялик щалы. Мялум олдуьу кими, инэилис дилиндя исимляр

щалланмыр. Лакин мцасир инэилис дилиндя исмин йийялик щалы мювъуд
олмагла whose (кимин) суалына ъаваб верир вя йийялик щалында олан
исим тя`йин ролунда чыхыш едир. Тяк исимлярин йийялик щалыны дцзялтмяк
цчцн исмин сонуна апостроф ' s артырылыр, мясялян: Sona`s, Ali`s,
boy`s (Сонанын, Ялинин, оьланын). Ъям щалда ишлянян исимлярдя ися
сюзцн сонуна йалныз апостроф (`) ялавя олунур, мясялян:
100
 the girls` books. (гызларын китаблары)

the students`copy books. (тялябялярин дяфтярляри)

the teachers` house. (мцяллимлярин еви)

Бир яшйанын сащиби ики вя даща артыг шяхс олдугда йийялик щал
шякилчиси (апостроф`s) Азярбайъан дилиндя йийялик щалда ишлянян
исимлярдя олдуьу кими, йалныз сонунъу исмя ялавя олунур, мясялян:

Mina and Ibad`s table is good. Миня вя Ибадын столу йахшыдыр.

Гейд: -`s йийялик щал шякилчиси йериндян асылы олараг ъям шякилчиси
кими [s], [z], [9z] кими охунур.

1) Ъансыз исимлярин йийялик формасы -`s васитясиля дейил, of сюзюнц

иля дцзялир, мясялян:

The ceiling of the room. отаьын таваны.

The door of the room. отаьын гапысы

The book of the library. китабхананын китабы

2) Инэилис дилиндя of сюзюнц иля бир сыра характерик сюзбирляшмяляри-

ня раст эялмяк олур, мясялян:

a cup of tea бир финъан чай

a bottle of ink бир шцшя мцряккяб

a glass of water бир стякан су

3) Бя`зи ъансыз исимлярин йийялик щалы -`s –ля дя дцзяля билир:

to day`s newspaper бу эцнкц гязет

the sun‟s heat эцняшин истиси /щяраряти/

101
 the moon`s light айын ишыьы

Бу гябил сюзляря world (дцнйа), country (юлкя), city (шящяр), ship

(эями), the sun (эцняш), the moon (ай), the earth (йер), to day (бу
эцн), yesterday (дцнян) сюзляридя аид едиля биляр.

A FAMILY

I have got a family. Our family is large. I have got a father. My

father`s name is Arif. He is a doctor. He is a kind man. I have got a
mother. My mother`s name is Sona. She is a teacher. She has many
pupils. I have got a brother. His name is Alih. He is a student. He
has many friends. I have got a sister too. My sister is a little girl. I
have got an uncle. He is an old man. He has three sons. I am a
student. My name is Hasan. I have many friends. They all go to the
University.
_ What is your name? My name is …

_ Have you got a family? Yes, I have.

_ Is your family large? Yes, it is. Our family is large.

_ Is your family in Baki now? No, it is not. It is not in Baki now.

_ Where is your family? My family is in Aghdam you know.

_ Is your uncle there too? Yes, he is. He is there now.

_ Have you a father? Yes, I have. I have a father.

_ What is your father? My father is a doctor.

_ What is your father`s name? My father`s name is … .

_ Have you got a mother? Yes, I have. I have got a mother.

_ What is your mother? She is a teacher too.

102
 _ What is your mother`s name? My mother`s name is … .

_ What are you? I am a student, at the university now.

Лцьят

old [ould] гоъа, кющня, гядим

cold [kould] сойуг /щава, су/

child [t3aild] ушаг, кюрпя

kind [kaind] нязакятли, инъя, зяриф

little [l9tl] кичик, балаъа, кюрпя

there [187] орада, орайа, ора

where [w87] щара, щарайа, щарада

farm [fa:m] тясяррцфат, ширкят, ферма

farmer [`fa:m7] тясяррцфатчы, фермер

Сюзбирляшмяляри:

to be here бурада олмаг (иштирак етмяк)

to be there орада олмаг

to have got малик олмаг, вар/дыр/.

Чалышмалар:

1. Верилмиш сюзляря магнитафонда гулаг асын, сонра ону уъадан

охуйуб вя неъя тяляффцз олунмаларыны изащ един:

103
 а) able, fable, name, fat, cat, a lamp, a nut, a lumb, pale, date,
shelf, feet, see, sea, read, lead, steel, bet, met, note, not, no, tone,
dot, book, look, good, doom, tool, torn, for, cork, form, think.

b) tip, tipe, it, bit, fit, tie, time, line, my, try, dry, yes, yet,
family, any, many, day, boy, joy, grey, they, may, stay, ugly, use,
student, rule.

ч) her, teacher, doctor, reader, turn, burn, word, work, girl,

bird, what, was, want, all, call, calm, father, class, glass, fast, last,
far, park, dark, clark.

c) bench, dench, lench, she, ship, shop, shelf, this, that, the,
their, them, those.

d) now, how, bow, new, few, news, our, hour, exam, exact,
excuse.
e) here, there, where, their, quick, quite, ceiling, receive, thing.

Тапшырыглар:

Ашаьыдакы ъцмляляри нягли, суал вя инкар формаларында шяхсляря

эюря дяйишдирин:

1.I have got a sister. I am a good worker.

2. Мятндяки йени сюзляря аид ъцмляляр гурун:

3. Ашаьыдакы ъцмлялярдя to have фе`линин вя йа to have got

ифадясини мцвафиг формаларда йазын:

1) She … many friends. 2) Her friends … many books. 3) My

father … a horse. 4) His brother … a car. 5) We … a car too.

104
 4. Инэилисъяйя тяръцмя един:

а) 1. Баъымын китабы. 2. Гардашымын чантасы. 3. Ялинин столу. 4.

Мцяллимин китабы столун цстцндядир. 5. гардашымын чантасы столун
алтындадыр. 6. Ялинин столу отагдадыр. 7. Онларын синфи тямиздир. 8.
Бизим отаьымыз бюйцк вя гяшянэдир.

б) 1. Сянин баъынын китабы вар? Онун чохлу инэилис дили китаблары

вар. 2. Сянин гардашын нячидир? О колхозчудур. 3. Сянин достунун
ады нядир? Мяним достумун ады Щясяндир. 4. Инди Щясян
щарададыр? О, инди бизим синифдядир.

5. Ашаьыдакы сюзлярдян ъцмляляр дцзялдин:

1) have, you, many, books, English
2) many, friends, you, have?
3) collective-farmer, a, my, is, father.
4) Eldar, any, books, English, has, not, got.
6. Ашаьыдакы ъцмляляри суал вя инкарда йазын:

1. We are at the lesson. 2. He has an English book. 3. Her uncle

is a doctor. 4. My father has a car. 5. We have English lessons now.
6. Alih and Ibad have many friends.7. They are under the tree. 8.
The tree has many branches. 9. The tree is tall and green now.

7. Ашаьыдакы ъцмлялярдя мцбтядайа суал верин:

1. Firangiz has a red pen. 2. She has a red tie at home. ). Adil
and Ali have many books. 4. Adil has a friend. 5. Adil is in the
classroom. 6. He reads a new text. 7. The text is interesting and
long.
8. Ашаьыдакы ъцмлялярдя исмин йийялик щалыны мцвафиг шякилдя (`s)
вя of сюзюнцйля ишлядин:

а) I. (Акифин досту) is in the room now.

II. (Мяним достумун) book is on the table

III. (Оьланын баъысы) is a student

105
 b) I. (Оьланын китаблары) are in the bag

II. (Гызын галстуку) is red

III. (Тялябялярин гялямляри) are in the box

9. Бош бурахылмыш йерляря сюзюнляри ялавя един:

1. Who is … this room? 2. We are … the room. 3. The books are

… the table. 4. The tables are … the classroom. 5. Put your books
… your bag. 6. Take your pen … bag. 7. The bag is … the table. 8.
The new text is very interesting.

10. Нюгтялярин йериндя шяхс вя йийялик явязликляри ишлядин:

1. What is … name? 2. … name is Eldar. 3. … is a student. 4. …

is in the room. 5. Take … bag. 6. … room is large. 7. … is large. 8.
… is under the table. 9. … brother is a teacher. 10. … teacher is at
the lesson.

ДОГГУЗУНЪУ ДЯРС

1. Щярфбирляшмяляри:
wr [r] write [ra9t]; wrong [r62]

igh [ai] light [lait]; fight [`fait]

air [87] chair [t387]; hair [`h87]

ou [0] country [`k0ntr9]; noun [naun]

2. Грамматика:
1) Мигдар сайы (100-я гядяр)

2) Йашын ифадя олунмасы

3) Вахтын эюстярилмяси

106
 3. Мятн: At the lesson.

1.Оху гайдалары:

1) W щярфи –r щярфинин гаршысында охунмур, мясялян:

write [rait] йазмаг

wrestler [`resl7] эцляшчи

wrong [r62] сящв, нюгсан

W [d0blju:] щярфинин мцхтялиф щярф бирляшмяляринин тяркибиндя

охунушу:

w[w] wr [r] wh[w] wh+o w(h)+a war wor

[w6]
[h] [w6:] [w7:]

wide wrist when whole want war work

wish wreck white who wash warm word

wave wrap while whom what ward world

well wrong which whose watch warn worse

with wrote why whoever was warp worth

2. L - щярфи – gh щярфбирляшмясинин гаршысында [ai] охунур, -gh

щярфбирляшмяси ися охунмур, мясялян:

light [lait] ишыг, ишыглы, йцнэцл /чяки мянасында/

right [rait] дцзэцн, дцз, саь (тяряф)

night [nait] эеъя

3. –air щярфбирляшмяси [87] кими охунур, мясялян:

107
 fair [f87] йармарка; гяшянэ

chair [t387] стул /аьаъ, дямир вя с./

hair [h87] сач, тцк, тел

4. –ou щярфбирляшмяси бя`зян [0] кими охунур, мясялян:

country [`k0ntr9] юлкя, кянд

young [j02] эянъ, ъаван

couplet [`k0pl9t] куплет, икилик, ики

II Грамматика:

1. Мигдар сайы: щаггында мя`лумат

One, two, three, four, five, six, seven, eight, nine, ten;
eleven [i' levn], twelve [twelv]
1) 13- дян 19- а гядяр олан мигдар сайларыны дцзялтмяк цчцн
тякликлярин сонуна онлуг мянасыны билдирян- teen [ti:n] сонлуьу
артырылыр. Бу рягямлярдя щям тяклик, щям дя сонлуг (teen) вурьулу
олур, мясялян:
13 – [`47:`ti:n] thirteen

14 – [`f6:`ti:n] fourteen

15 – [`fif`ti:n] fifteen

16 – [`siks`ti:n] sixteen

17 – [`sevn`ti:n] seventeen
18 – [`ei`ti:n] eighteen

19 – [`nain`ti:n] nineteen

Гейд: 13, 15 сайларында three вя five сайларынын дяйишилмясиня диггят

йетирин: three - thirteen, five - fifteen.
108
 2) 20-дян 90-а гядяр олан бцтцн онлуг сайлары дцзялтмяк цчцн
тякликлярин сонуна - ty сонлуьу ялавя олунур:

two– twenty [twenti] ийирми

three – thirty [47:ti] отуз

four – forty [f6:ti] гырх

five – fifty [`fifti] ялли

six – sixty [`siksti] алтмыш
seven– seventy [`sevnti] йетмиш
eight – eighty [`eiti] сяксян

nine – ninety [`nainti] дохсан

a (one) hundred [7`h0ndr7d] йцз /сай/

Гейд: 20, 30 вя 50 сайларынын дцзялдилмясиндя two (ики), three (цч)
вя five (беш) сайларындакы дяйишиклийя диггят йетирин.
3) Ийирмидян сонра эялян сайлар Азярбайъан дилиндяки кими
онлуг вя тяклийин тякрары иля дцзялир. Онлуг вя тякликляр дефисля
йазылыр:

21 – twenty-one

22 – twenty-two

23 – twenty- three вя с.

Йцзлцк вя онлугларын арасында бир гайда олараг “and”

баьлайыъысы ишлядилир.

325 – three hundred and twenty-five

632 – six hundred and thirty-two

125 – one hundred and twenty five

Мигдар сайы иля ифадя олунмуш илляр, адятян ики щиссяйя

109
бюлцнмякля охунур: 1925 (nineteen twenty five), 1992 (nineteen
ninety-two) вя с.

Инэилисъя сыфыр рягями “о” щярфинин ялифбадакы ады кими [ou], йахуд
да nought [n6:t] кими охунур.

1905 – nineteen ou five; 1401 – fourteen ou one:

1100 – типли сайлар ися щярфян 11 йцз “eleven hundred” кими

охунур.

2. Кяср сайлары: Кяср сайлары охунаркян яввялъя сурятдяки рягям

дейилир. Сурят мигдар сайы иля, мяхряъ ися сыра сайы иля ифадя олунур.
яэяр сурятдяки рягям тякдирся мяхряъ тякдя, яксиня, сурятдяки
рягям 2 - дян чохдурса, мяхряъдя ишлянмиш сыра сайынын сонуна ъям
шякилчиси ялавя олунур, мясялян:

½ - Бу кяср йазыда ики ъцр эюстярилир: a half (йя`ни йары йахуд йарысы)
вя йа one second.

two thirds - 2/3; three fifths - 3/5; four fifths - 4/5вя с.;
Онлуг кясрляр бир гайда олараг мигдар сайы иля ифадя олунур:

0,2 - nought two йа да nought point two.

8,24 - eight point two four йа да eight point twenty four.

64,207 six four point two nought seven йа да sixty four point two
nought seven.

3. Сыра сайлары: Сыра сайлары “нечянъи” суалына ъаваб верир.

Биринъи, икинъи, цчцнъц сыра сайларындан башга галан бцтцн щалларда
мигдар сайларынын сонуна –th шякилчиси ялавя етмякля сыра сайлары
дцзялир. Бу шякилчи Азярбайъан дилиндя –ынъы, -инъи, -унъу, -цнъц
шякилчиляриня уйьун эялир. Сыра сайларынын гаршысында адятян мцяййян
артикл ишлянир:

110
 (1) one- (the) first (1-ъи)
(2) two- (the) second (2- ъи)
(3) three- (the) third (3- ъц)
(4) four- (the) fourth (4-ъц)
(5) five- (the) fifth (5- ъи) вя с.
4.Йашын ифадя олунмасы гайдасы:

Йашы сорушаркян how old + to be фе`линин мцвафиг шяхс формасы вя

шяхс явязлийиндян истифадя олунур . Ъавабы ися шяхс явязлийи to be
(шяхся эюря) + сай years old (бу сюзляр ишлянмяйя дя биляр) сюзляри иля
дйзялир, мясялян:

1). How old are you? Сянин нечя йашын вар?

- I am twenty (years old). Мяним ийирми йашым вар.

2). How old is he (she)? He (she) is ten (years old)

brother?

sister?

3). How old is your father?

mother?

friend?

My brother (he)

My sister (she)

My father (he) is twenty-two.

My mother (she)

111
 My friend (he)

Бурада явязлик вя она мцвафиг олараг to be фели дяйишилир.

father? brother…

mother sister…

How old is his (her) brother his (her) fathers …

sister mothers…

friend friend…

5) Вахтын (саатын) эюстярилмяси гайдасы.

What time is it? Саат нечядир ?

1) Тамам: It is one o`clock. Саат бир тамамдыр.

2) Йарысы: (half past) It is half past two. Саат цчцн йарысыдыр.

3) Ишляйиб: (past) It is twenty minutes past twelve.

ийирми дягигя ишляйиб. (щярфян: доггуздан беш дягигя кечиб).

4) It is a quarter to five. Бешя он беш дягигя галыб.

Гейд: 15 дягигя явязиня a quarter (дюрддя бир) сюзц ишлянир.

4) Галыб: (to) It is fifteen minutes to twelve. Он икийя он беш

дягигя галыб.
112
 Гейд: Эюстярилян нцмунялярин кюмяйиля истянилян вахты демяк
цчцн мцвафиг шякилдя рягямляри дяйишмяк лазым эялир.

Инэилис дилиндя “ишляйиб” мя`насында past сюзц ишлянир вя “икийя

ишляйиб” вя с. явязиндя “бирдян кечиб” кими ишлянир. “Галыб”
мя`насында “to” щиссяъийи ишлянир. Мю`тяризядя верилмиш minute сюзц
ишлянмяйя дя биляр.

Йадда сахлайын:

My watch is fast. Саатым иряли эедир (тялясир).

My watch is five minutes fast. Саатым беш дягигя габагдыр.

My watch is slow. Саатым эери галыр.

My watch is five minutes slow. Саатым беш дягигя дала галыр.

We are at the English lesson.

It is half past eight. We are in the classroom. Our classroom is

clean and light. We have four windows and one door in our
classroom. The tables and many chairs are in the classroom. The
whiteboard is on the wall in the class-room now.
The tables are brown. The chairs are grey. The ceiling of our
classroom is white. The floor is brown. The door and windows are
white too.. We have two bookshelves in our classroom. We have
got many English books on the shelves.

It is time to begin our English lesson. The teacher is in the

room. All the students are present today.

The teacher says:

- Elnur, take your English book and come here, please.

113
- Please take the chalk and write the new words on the
whiteboard.
- Is it wrong? No, it is not.
- Good, thank you, you have no mistake.
- Take your seat, please.
- Now you, Rashad, come to the whiteboard, please.
- What is the time now? It is nine o`clock.
- Where are you now? I am at the English lesson.
- Now write some numerals on the whiteboard.
- One, two, three, four, …
- Well now say it in English –1990. Nineteen and ninty.
- Good. Take your seat, please.
Лцьят

to write [ra9t] йазмаг

wrong [r62] сящв, гцсур

a chair [7`t387] стул

country [`k0ntr9] юлкя вятян; кянд

young [j02] эянъ, ъаван

a window [`w9ndou] пянъяря

snow [snou] гар

now [nau] инди, бу дягигя

how [hau] неъя, ня ъцр

a whiteboard [`waitb6:d] йазы тахтасы, лювщя

blue [blu:] эюй (рянэ), мави

white [`wait] аь (рянэ)

brown [braun] гящвяйи (рянэ)

114
 Тапшырыглар:

1. Ашаьыдакы сюз вя сюзбирляшмялярини сайларла бирликдя ъямдя

йазын:
Нцмуня: a bag two bags

a book five books

a good book ten good books

a country, a white door, a window, a whiteboard, a blue pen, a

bench, a red tie, a green tree, a large room.

2. Ъцмляляри инэилис дилиня тяръцмя един:

1. Мяним йени инэилис дили китабым вар. О, столун цстцндядир.

Ялинин дя китабы вар. Онун китабы чантададыр. 2. Чохлу гялям столун
цстцндядир. Онлар йашыл, гырмызы вя гарадырлар. 3. Онлар дярсдядирляр.
Бу, щансы дярсдир? Бу, инэилис дили дярсидир. 4. Мцяллим дярсдядир?
Бяли. О дярсдядир, о, инэилис дили дярсиндядир.
3. Ашаьыдакы ъцмляляри суал вя инкарда йазын:
1. We have many books. 2. She has an English book. 3. My
friend has a car. 4. We have four windows in our room. 5. A piece
of chalk is on the whiteboard. 6. Her mother is a good doctor. 7.
Our bags are under the desks. 8. The little boys have red ties. 9.
Boys have new flags in their hands.
4. Ашаьыдакы мцряккяб сайлары охуйун:
725, 105, 95, 1116, 2002, 2005, 5015, 1107, 1111, 2222
5 .Верилмиш сайлары сюзля ифадя един:
1 3 4 5 1 2
; ; ; ; 0,25; 2;25; 0,11; ;
2 5 4 5 9 10
6.Сааты сюзля ифадя един:
500, 230, 115, 320, 345, 1200, 1600, 1130, 1530, 20.30

ОНУНЪУ ДЯРС
1. а) Щярфляр:
-s [=] usually -a [87] parents
b) Щярфбирляшмяляри:
115
 - au+gh [6:] daughter, taught -tch [t3] watch
- ear [7:] early, earn -ay [9] Sunday
2. Грамматика:
а) There is вя There are ифадяляри
б) Гейри мцяййян явязликляр: some, any, no.
3. Мятн: At the University:
Оху гайдалары:
I. 1) С щярфи бязи сюзлярдя [=] кими охунур, мясялян:
usually [`ju:=u7li] адятян, бир гайда олараг.
measure [`me=7] юлчц, тядбир
pleasure [`ple=7] зювг, ращатлыг.
parents [`p87r7nts] валидейнляр.
care [k87] гайьы; ящямиййят вермяк.
II. Щярфбирляшмяляри:
1) au+gh щярфбирляшмяси [6:] охунур, мясялян:
daughter [`d6:t7] гызы (ювлады), caught [k6:t] тутду /няйися
2) ear щярфбирляшмяси [7:] охунур, мясялян:
early [7:l9] тез, еркян, сцбщдян, earnest [7`:n9st] дцзэцн
3) – ay щярфбирляшмясинин вурьулу щеъада [ei] кими охунмасына
диггят йетиряк.
pay [pei] юдямяк, hay [hei] гуру от
day [dei] эцн, say [sei] демяк
- ай щярфбирляшмясинин цзяриня вурьу дцшмядикдя ися [6] кими
охунур, мясялян:
Sunday [`s0nd9] Базар эцнц, Monday [`m0nd9] Базар ертяси
4) - tch щярфбирляшмяси [t3] кими охунур, мясялян:
match [m5t3] турнир, ойун (футбол)
catch [k5t3] тутмаг /кимися, няйися/.
Грамматика. There is вя there are ифадяляри. Инэилис дилиндя шяхсин
вя йа яшйанын йерини билдирмяк цъцн there is вя there are
ифадяляриндян истифадя олунур вя азярбайъан дилиня “вар”, “вардыр”
кими тяръцмя олунур. There is вя there are ифадяляри ъцмлянин хябяри
олмагла мцбтяда иля кямиййятя эюря узлашыр. Бу ифадяляр ъцмлянин
хябяри кими нягли ъцмлянин яввялиндя мцбтяданын гаршысында
дайаныр, ъцмлянин сонунда ися адятян йер зярфлийи эялир, мясялян:
There is a book on the table. Столун цстцндя бир китаб
вар.
(хябяр – тякдя), (мцбтяда – тякдя), (йер зярфлийи).
116
 There are books on the table. Столун цстцндя китаблар
вар.
(хябяр – ъямдя), (мцбтяда – ъямдя), (йер зярфлийи).
Гейд: Инэилис дилиндя йер зярфлийи бя`зян ъцмлянин яввялиндя дя
ишляня билир, мясялян:
In our city there are many schools. In the yard we play
games.
Беля ъцмляляр Азярбайъан дилиня тяръцмя олунаркян, ъцмляляр
бир гайда олараг йер зярфлийи иля башланыр.
There is вя there are ифадяляриндян сонра эялян исмин гаршысында
мцяййян артикл ишлянмир, мясялян:
There is a book on the table. There is a pen in my bag. There
are chairs in our classroom.
There are some cars in the yard.
Йер зярфлийи кими ишлянян исим щямишя мцяййян артиклла ишлянир.
on the table; at the desk; at home
in the street; under the table; under the tree
on the desk; in the room; in class

Нцмуня 1. There are chairs in our classroom.

Тясдиг формасы.
мигдары Хябяр (there+be) Мцбтяда Йер зярфлийи

Тякдя There is a lamp on the table

Ъямдя There are lamps on the tables

Нцмуня 2.
Йер зярфлийи Хябяр Мцбтяда
(there+be)
Under the table there are cats.
On the table there is a book.
At the desk there is a boy.

Суал формасы. Билдийимиз кими, тяркибиндя to be фе`ли иштирак едян

ъцмлялярин суал формасы to be фе`линин шяхс формаларынын йердяйишмяси
иля дцзялир, мясялян:
This is a pen; Is this a pen? There are books; Are there books?
There is вя there are ифадяляри иштирак едян ъцмлялярдя is вя are
117
фе'л формалары there формал сюзцнцн гаршысында ишлянир вя ъцмля
галхан тонла дейилир, мясялян:
There is a pen on the table. (нягли ъцмля)
Is there a pen on the table? (суал ъцмляси)

Нцмуня 3: Суал формасы.

фе`л (to be) there мцбтяда йер зярфлийи
Is there a tree in the yard?
Are there many trees in the street?
Are there books in your bag?

Инкар формасы: There is вя there are ифадяли ъцмлялярин инкар

формасы “no” вя йа “not” инкар щиссяъийи иля дцзялир, мясялян:
There is no pen on the table.
There are no pens in the table.
There are no new cars in the park.
Ъцмлядя сай вя гейри-мцяййян явязликлярдян бири иштирак едярся,
бу щалда “not” инкар щиссяъийи ишлянир вя ъцмлянин мцбтядасы ъямдя
олур.
There are not many pens on the table.
There are not ten pens on the table.
There are not buses to go home.

Нцмуня 4. Инкар формасы.

хябяр мцбтяда йер зярфлийи
There is no map on the wall.
There are no maps in our class.
There are not any maps in your class.
Ъаваблар:
1. Тясдигдя.
Тякдя: Is there a book in your bag? Yes, there is.
Ъямдя: Are there books in your bag? Yes, there are. There are
maps on the wall. Are there maps on the wall? Yes, there are.
2.Инкарда:
Тякдя: Is there a table in the room? No, there is not.
Ъямдя: Are there tables in the room? No, there are not.
II. Some, any вя no гейри-мцяййян явязликляри вя онларын
118
 тюрямяляри.
Инэилис дилиндя данышана мялум олмайан шяхс вя яшйаны билдирмяк
цчцн бир сыра гейри-мцяййян явязликлярдян истифадя олунур. Бу
дярсдя биз онлардан some, any вя no иля таныш олаъаьыг.
1. Some “бязи”, “щяр щансы”, “ня ися”, “бир гядяр”, “бир нечя”
мяналарына малик олмагла о ясасян тясдиг ъцмлялярдя ишлянир,
мясялян:
There are some students in the room. Отагда бир нечя (бя`зи)
тялябя вар.
I have some new English books. Мяним бир нечя йени инэилис дили
китабым вар.
Some гейри-мцяййян явязлийи сайылан вя ъямдя олан исмин
гаршысында ишляняркян сифят - явязлик кими тяйин функсийасы дашыйыр,
мясялян:
Some books are very interesting. – Бя`зи китаблар чох
мараглыдыр.
She knows some new English words. – О, бир нечя йени инэилис
сюзц билир.
Some сайыла билян тяк исимлярин гаршысында ишляндикдя “щяр щансы
(бир)” мянасына малик олур, мясялян: Give me some interesting
book. – Мяня щяр щансы (бир) мараглы китаб вер(ин).
Some сайыла билмяйян исмин гаршысында ишляндикдя “бир гядяр”,
“бир аз” мянасыны дашыйыр вя бязян тяръцмя олунмайа да билир:

а) There is some water in the bottle. – Бутулкада бир аз (бир

гядяр) су вар.
б) Give me some water, please. – Зящмят олмаса, мяня бир аз
су верин.
Some гейри-мцяййян явязлийи мигдар сайларынын гаршысында ишлян-
дикдя “тяхминян"," щарадаса” кими тяръцмя олунур, мясялян:
Translate this text for some ten minutes. – Бу мятни тяхминян он
дягигяйя (йахуд 10 дягигя мцддятиня) тяръцмя един.
Азярбайъан дилиндяки “достларымдан бя`зиляри”, “китабларымдан
бир нечяси” типли ифадялярин тяръцмясиндя some явязлийиндян сонра of
сюзюнц ишлянир, мясялян: some of my friends, some of my books.
Some явязлийи тяклиф характерли цмуми суал ъцмляляриндя дя ишляня
билир; Do you want some bread? (Чюряк истяйирсян?) (Бу щалда some
сюзц тяръцмя олунмайа да биляр.)
119
Some явязлийи вурьу алтында [s0m], цстцня вурьу дцшмядикдя ися
[s7m], йахуд [sm] кими тяляффцз олунур.
Some исми явязлик кими ъцмлядя мцбтяда вя тамамлыг функсийала-
рында ишляня билир вя Азярбайъан дилиня ъямдя тяръцмя олунур, мяся-
лян: Some learn English. – Бя`зиляри инэилисъя юйрянирляр. Бу ъцмлядя
some сюзц ъцмлянин мцбтядасы функсийасында ишляниб.
2. Any гейри-мцяййян явязлийи дя some кими “бя`зи”, “щяр
щансы”, “бир гядяр” мяналарына маликдир, анъаг some тясдиг
ъцмлялярдя, any ися, ясасян суал вя инкар ъцмляляриндя ишлянир. Она
эюря дя яксяр щалларда any Азярбайъан дилиня тяръцмя олунмур,
лакин фикрян нязярдя тутулан мяналар юзцнц эюстярир вя ъцмлядян
“щеч” анламы сезиля билир.

Мцгайися един:
Тясдигдя. Суалда.
There are some books on the table. Are there any books on the
table?
We have some good friends. Have we any good friends?
Вя йахуд да:
I have some books with me. Have you any books with you?
Any явязлийи “щяр щансы (бир)”, “истянилян бир” анламында тясдиг
ъцмляляриндя дя ишляня биляр: You may read any book you like. –
Истядийин китабы охуйа билярсян (йя`ни истядийин щяр щансы бир
китабы). You may come to me at any time. – Истядийин (щяр щансы бир)
вахт бизя эяля билярсян.
3. No “щеч бир” мянасына маликдир вя исмин гаршысында
ишляняркян исмин тяйини олур. No явязлийи иля ишлянян исимлярин
гаршысында артикл ишлянмир, мясялян:
I have no English books - Мяним щеч бир инэилис дили китабым йох-
дур. No student knows about it – Бу барядя щеч бир тялябя билмир.
Some явязлийи иля ишлянмиш нягли ъцмлялярин инкар вя any иля ишлянян
цмуми суалларын инкар ъаваблары no явязлийи иля ямяля эялир.

Мцгайися един:
Are there some trees in the street? There are no trees in the
street.
Are there any girls in your group? There are no girls in our
group.
120
 Гейри - мцяййян явязликлярин тюрямяляри:
Some - something ня ися, бир шей
- somebody кимся, ким ися, бир кяс
- someone кимся, ким ися, бириси.
- somewhere щарадаса щарайаса (зярфдир)
Any - anything ня ися, щяр щансы бир шей
- anybody кимся, бир кяс, бириси, щяр кяс
- anyone кимся, бир кяс, щяр кяс
- anything щяр бир шей, щяр шей
- anywhere - а) щарадаса; б) щяр йердя, щяр щансы бир
йердя
No - nobody щеч кяс, щеч ким
- no one щеч бири, щеч ким /кяс
- none [n0n] щеч бири(си), щеч кяс
- nowhere (зярф) щеч йердя, щеч йеря

At the University.
There is a new building of the University in Zahid Khalilov
Street. It is large and big. There are many classrooms in this
building. Some of the classrooms are large. They are for lectures.
There are some students in the lecture hall. They have a lecture on
chemistry today. There is no any teacher there yet. There are some
students at the window. They are my friends. Our next lesson is
English. The text of our English lesson is “A Year”. Now let us
read our new text together.
There are 12 months in a year: January, February, March,
April, May, June, July, Auqust, September, October, November
and December. There are four seasons in a year. Every season has 3
months. The first season is winter. The first winter month is
December, the second month is January, but the third one is
February.
Seven months (January, March, May, July, August, October
and December) have 31 days each, but four months (April, June,
September and November) have 30 days, one month (February)
has 28 or 29 days. There are 365 or 366 days in a year. One
hundred years is a century.
121
 There are seven days in a week. The first day of the week is
Monday, the second day is Tuesday, the third day is Wednesday,
the fourth is Thursday, the fifth is Friday, the sixth is Saturday and
the seventh is Sunday. It is the last day of the week.
The parts of the day are: the morning, the afternoon, the
evening and the night. Now it is 2006.
- Are there twelve months in a year? – Yes, there are.
- Is winter the first season of the year? – Yes, it is.
- Is Monday the first day of a week? – Yes, it is.
- How many months are there in a year?
Гейд: Иэилис дилиндя ай вя эцн адлары бир гайда олараг бюйцк
щярфля йазылыр. January, February, Monday Friday вя с.

Лцьят
Monday [`m0ndi] базар ертяси
season [`si:z7n] фясил /илин/
Tuesday [`tju:zdi] чяршянбя ахшамы
spring [spri2] йаз, бащар
Wednesday [`wenzdi] чяршянбя
summer [`s0m7] йай
Thursday [`47:zdi] ъцмя ахшамы.
autumn [`6:t7m] пайыз /фясил/
Friday [`fraidi] ъцмя /эцнц/
winter [`wint7] гыш /фясил/
Saturday [`s5t7di] шянбя /эцнц/
century [`sent3uri] яср /йцз ил/
On Monday [`m0nd9] базар ертяси (эцнц)
at night [`5tnait] эеъя (вахты)
On Tuesday [`tju:zd9] чяршянбя ахшамы, тяк эцнц

Тапшырыглар:
1. Ашаьыдакы ъцмляляри лазыми сюз вя ифадялярля тамамлайын.
a/. 1) There is a map … . 2) There is a blackboard … . 3) There
are books … . 4) There are students … .
b/.1) … a tree in the street. 2) … a window in the room. 3) …
four windows in the room. 4) … many benches in the yard.
ч/. 1) There is a map … . 2) There is a blackboard … . 3) There
are books … . 4) There are students … .
122
 d/. 1) … a tree in the street. 2) … a window in the room. 3) …
four windows in the room. 4) … many benches in the yard.
e/. 1) There is … at the door. 2) There is … a lamp on the table.
3) There are … in the bag. 4) There are … in the box.
f/. 1) … there a teacher in the room (?) 2) … there many
students at the lesson (?)
2. Инэилис дилиня тяръцмя едиб дяфтяринизя йазын.
Мяним инэилис дили китабым вар. Столун цстцндя бир нечя китаб вар.
Кцчядя аьаълар вармы? Хейр, орада аьаълар йохдур. Инди саат
нечядир? Инди саат 1215 дягигядир. Инди щансы илдир? Инди 2006-ъы илдир.
Бу отагда нечя пянъяря вар? Бу отагда 3 пянъяря вар. Отагда (щеч
бир) тялябя йохдур. Онлар инди кцчядядирляр.
3. Суаллара мцвафиг ъаваблар верин.
1) What are you now?
2) Where is the English book?
3) Have you a biology lesson to-day?
4) Are there any students in the hall?
5) Is there any map on the table?
6) What lesson is it now?
7) Has your friend got a new car?
8) What time is it now?
9) Are there any books on the table?
10) What is there on the wall?
4. Нюгтялярин йериня some, any вя no гейри-мцяййян явязликлярин-
дян уйьун эялянини йазын.
1) Is there … blackboard on the wall?
2) There are … students in the classroom.
3) Are there … books on the table?
4) There are …books on the table
5) Have you got … English book at home?
6) I have got … English books at school.
7) Is there … mistake in my dictation to day?
8) … students have got … interesting books.
9) Has he … pen at home?
10) Have they got … black pencil now?

1. Тякрар фонетик чалышмалар. /синиф цчцн/

Магнитафонла иш цчцн фонетик чалышмалар (тякрар)
123
1. [i:] feast we be Peet seed

lead see he Pete sead

feed bee sees sea need

2. [e] let pen tell bed hen

head men bell pet ten

bread end best kept tent

3. [ai] cry my type five kind

side time fry tie find
hide shine wine tide kite
mine fine by wild ripe
4. [i] lit sit city is ill

5. [ei] take same say main

lake pain day chain
name pay may pain
6. [5] and back lad mad
bad black man fat
cat map fan hat
7. [6] on block pot shot
not off lock bottle
hot top sock o`clock
8. [ou] no smoke rose tone
note bone open code
cold old so slope
9. [ju:] tune tube use fuse
cube mute suit few
music student pupil huge
10. [0] but must club duck
cut bus up us
11. [u] book good pooh foot
cook took nook fool
12. [a:] car farm arm park
124
 far hard alarm dark
star dark bar part
13. [7:] her bird turn word
girl heard burn world
fir first Turk work
14. [4] three thick south north
through theft path thunder
15. [1] this that bathe their
those these breathe breather
thus them together mother
16. [87] care air pair fair

17. [i7] here hear ear

near gear tear
18. [ai7] fire tyre byre
dire wire via
tired fired firing
19. [ju7] cure pure fewer

2. Щярфлярин охунушуна аид тякрар чалышмалар.

а) Саит щярфляр.
[ei] – name, table, plate, take, face, made, cake.
a [5] – hat, hand, lamp, map, bat, cat, sat, and, add

[i:] – cede, mete, he, be, she, me, cedar, Pete.

e [e] – pen, leg, men, net, set, fetch, hedge, pledge.

[ou] – no, note, hope, home, cone, dole, comb, vote

o [6] – not, hot, pot, top, shot, plot, dot, got, frog

[ju:] (ачыг вя шярти ачыг щеъада) student, duke, due, use,

u [ju [0] (гапалы щеъада): gun, bud, cut, such, fun, hundred.
[u:] (ачыг щеъада L щярфиндян сонра): blue, clue, glue.
Истисна: [u] - put, pull, push, full, rubious, ugh, umlaut, uzbek

[ai] – line, fine, sky, dry, shine, cry, fry,try,by

125
 i/y [i] – sit, fit, hit, symbol, myth, city, pity, wit, wity

Инэилис саитляринин вурьусуз вязиййятдя охунушу.

a a flame, servant, a sleep, ago, data, camel.
o [7] oppose, political, second, offence, oppress.
u suppose, difficult, submit, succeed, success

[7] – student, sentence, development.

e [9] – (сюздцзялдиъи шякилчилярдя): darkness, illness, useless.

y [i] – family, twenty, tiny, history, lady, baby, city, pity.

O [ou] щярфинин вурьулу щеъада охунушуна аид ъядвял.

Ачыг щеъа. Гапалы щеъа. o+ld/ ll, it, st. o+m/n, -th, v.
[ou] [6] [ou] [0]
go not old come
no loss boll some
sole plot host son
vole pot bolt glove
so box control mother
Саитлярин IV тип щеъада охунушу.
a) Саит вя самитин щярф бирляшмяляринин бирэя охунуш гайдалары.
Hярф Щярф бирляшмяси Сяс Мисаллар
A -are [87] bare, dare, care, fare, rare,
-air [87] chair,hair, pair, air, fair.
tear, near, sheer, career, cheer
E -ear, -eer [i7] fire, tired, wire, spire,hire
I -ire [ai7]
Y [ai7] tyre, iyre,tyrant,tyro
U
-yre [(j)u7]
O
O [au7] pure, cure, nure, endure,
-ure [6:]
E
[87] our, sour, hour, lour, ours,
E -our [7:]
more, core, before, fore,
-ore
where, there, nowhere
-ere

126
 -ere were

б) Самит щярфлярин охунуш гайдалары.

[k] cap, cold, catch, clinic, camel, clean, cream, cat, act
c [s] nice, face, pencil, cedar, accident, piece, place

[d=] (e, i, y щярфляриндян яввял): age, change, stage, cage

g .
[g]- (бцтцн галан щалларда): big, bag, beg, gas, go, garden.
Истисна: give, get, begin.

[s]- sit, say, see, such, school, speak, gas, speech, ass
s
[z] is, music, pens, as,pencils, eggs, musician, fuse

[ks] – box, six, mix, taxi, oxen, fox, next, exercise

x
[gz] – exam, examine, exact, exist, exit, example, exempt

Бя`зи щярф бирляшмяляринин охунушу.

ee
[i:] – see, three, fee, sea, tea, tree, meal.
ea

[t3] – (инэилис мяншяли сюзлярдя) -chess, chest, bench,

children, chill, childhood, cheek, speech, chicken
ch [k] – (йунан мяншяли сюзлярдя)- chemistry, school,
tch [t3] – (ясасян сюзцн сонунда гыса саитдян сонра) - match,
catch, ditch,watch, satchel, hatch, fetch
sh [3] – show, shut, she, shoulder, dash,cash, flash, ash,
crash
[2] (сюзцн сонунда): king, smiling, song, living, sitting,
ng [2g] (сюзцн ортасында): English, England, singer
nk [2k] – rink, ink, drink, thank, sink, pink, inkstand
Саитлярин вурьулу гапалы щеъада -r щярфиндян яввял охунушу (III тип
щеъа).
127
 Сону r [a:] щярфи иля битян щеъалар 3-ъц тип щеъа адланыр. Инэилис
дилиндяки саитляр 3-ъц тип щеъада ашаьыдакы кими охунур:
ar [a:]- (вурьулу щеъада): arm, park, dark, bar, far, hard, party
or [6:]- (вурьулу щеъада): form, forn, forse, north, horse, order
er [7:] berd, serve, her, perler, herd
ir [7:] dirty, first (вурьулу щеъада), girl, third, firm, thirdly
ur [7:] turn, burn, burst, hurt, urban, curd, murder, murmur
ou [au] (сюзлярин яввялиндя вя ортасында, гапалы щеъада): out,
house, loud, cloud, sound, pounce, pound, ground, found, proud
wh [w] (o-дан башга бцтцн саитлярдян яввял): which, when, whell,
whence, white, whelp, where, whale, wheel
wh [h ] - (о саитиндян яввял): whose, whole, whom
ph [f] - (йунан мяншяли сюзлярдя): physics, photo, phase, phrace
th [4] - сюзлярин яввялиндя вя сонунда (явязлик вя кюмякчи
сюзлярдян башга), (алынма сюзлярин ортасында): thin, tenth, method
th [1] (явязликлярдя, кюмякчи сюзлярдя, сюзлярин сонунда, саитдян
яввял вя ики саит арасында): the, this, them, then, sloth, bathe, with,
this, that, their, those, these, leather, feather, weather

128
 ЯСАС КУРС

LESSON ONE (THE FIRST LESSON)

TEXT: THE STUDENT’S DAY-OFF

GRAMMAR: 1. AGE
2. TIME
3. THE FUTURE INDEFINITE TENSE

THE STUNDENT`S DAY - OFF

I am a first year (fresh) student of the Baki State University. We
study only five days a week – On Monday, Tuesday, Wednesday,
Thursday and Friday. On Saturday and Sunday we do not go to
the University. Saturday and Sunday are our days-off . Some of
our students live in the hostel. I do not live in the hostel. On our
days-off we do not get up early in the morning, as we don`t go to
the University. We get up late on these days of course.
Tomorrow is Sunday. We shall have our day-off tomorrow. We
shall not (shan`t) study. What shall we do? As I am a student I
shall go to the library. But some of our students will go to the sea.
We like the sea very much. We like to spend our free time in the
open air. Eynur will go to the summer cottage. Alih is also a good
swimmer. He will go with Eynur to the sea. They will play tennis
there. Alih is good at table tennis, and football and volleyboll you
know.
Will they return home late in the evening? No, they will not
(won`t), they will come back early. They will prepare their lessons.
We have a seminar on Monday. They will watch TV, talk a little,
play piano and read today`s newspapers of course.
We always spend our days-off with our family members.

New words and word combinations.

fresh [fre3] тязя, тямиз, тяр
fresh student биринъи курс тялябяси
Monday [`m0ndi] базар ертяси
on Monday базар ертяси /эцнц/
every Monday щяр базар ертяси
(on) Monday morning базар ертяси сящяри
129
 (on) Monday afternoon базар ертяси эцнорта
(on) Monday evening базар ертяси ахшамы
next Monday эялян базар ертяси (эцнц)
Tuesday [`tju:zdi] чяршянбя ахшамы
Wednesday [`wenzdi] чяршянбя
Thursday [`47:zdi] ъцмя ахшамы
Friday [`fraidi] ъцмя /эцнц/.
Saturday [`s5t7di] шянбя /эцнц/.
Sunday [`s0ndi] базар (эцнц)
a week-end [7`wi:k`end] щяфтянин сону, истиращят
эцнляри
at the week-end истиращят эцнляри
for the week-end истиращят эцнляри цчцн
to spend (spent) вахт кечирмяк
early [`7:li] тездян, еркян
day off [`dei6:f] истиращят эцнц
tomorrow [t7`m6rou] сабащ
always [`6:lw7z] щямишя
never [`nev7] щеч вахт
to stay [stei] галмаг
chess [`t3es] шащмат /идман/
together [t7`ge17] бирликдя, бирэя
them [1em] онлара, онлары
seminar [`sem9na:] семинар (мяшьяля)
to be good at tennis йахшы теннис ойнамаг
at the week-end щяфтянин сонунда
to play the piano пиано(да) чалмаг
to watch TV телевизора бахмаг
Exercises to be done in class
I. –tch, -ch, -ou щярфбирляшмяляриня диггят йетирмякля верилмиш
сюзляри уъадан охуйун.
-tch -ch -ou -ou -ou
catch bench house country you
match teach out enough group
fetch chess loud young soup
latch inch count trouble youth
ditch chest found couple through

130
 II. Write the transcriptions of the following words
quite, guest, daughter, early, learn, match, catch, Sunday,
usually, parent, rock, cock, chair, wage, large, bag, black, cap,
child, it, few, new, type, my, many, chalk, all, room, book, house,
loud, young, group, please, read, these, those, where, here, always,
box.

III. Learn the shortened forms of the future indefinite

I shall, I`ll. I shall not; I shan`t.
You will, you`ll. You will not; you won`t.
She will, she`ll. She will not; she won`t.
He will, he`ll. He will not; he won`t.

IV. Complete the sentences with necessary words

Shall I …? Shall I do …?
Will you …? Will you come …?
Will he …? Will he read …?
Shall we …? Shall we go …?
Will they …? Will they play …?

V. Give the Azerbaijanian equivalents of the following word

combinations.
a fresh student, five days, week-end, on Saturday, in the hostel,
to get up early, to return late, to have a day-off, some of the stu-
dents, good swimmer, to be good at tennis, today`s newspaper.

VI. Give the English equivalents of the following word combinati-

ons and use them in sentences of your own.
Бакы Дювлят Университети, щяфтянин сон эцнляри, йатагханада,
чяршянбя эцнц, китабханайа эетмяк, дянизи севмяк, бош вахт, йай
еви, эеъ гайытмаг, бир аз сющбят етмяк, телевизора бахмаг, вахты
мараглы кечирмяк, ачыг щавада эязмяк.

VII. Fill in the blanks with shall or will

1. I … go to the garden tomorrow. 2. He … play chess. 3. We …
be at home. 4. Afag and Aynur … read the text. 5. They … meet
Alih here. 6. Our friends … write new words on the whiteboard.

131
 VIII. Write the sentences in Future Simple tense form and add
necessary adverbial modifies.

1. Her sister Sona (to play) the piano well. 2. My friend (to
come) home early. 3. Our teacher (to speak) English to us. 4. We
have an English lesson. 5. Our parents (to work) at the plant. 6.
You (to speak) English? Yes, I shall.

IX. Write the sentences in interrogative and negative forms.

1. We shall go to the summer-house tomorrow. 2. It will be

Sunday tomorrow. 3. He will go to the library. 4. My friend Mina
will speak English well. 5. Alih, Mammad and I shall do our
lessons together. 6. Their son and daughter will help their parents.
7. Mina is good at tennis. 8. Her brother will play chess well. 9.
They will play tennis tomorrow. 1). Solmaz has many interesting
books at home.

X. Answer the questions

1) What will I do tomorrow?
2) What will your friend do tomorrow?
3) Will you go to the country tomorrow?
4) Where will you go tomorrow morning?
5) Will your brother go to the country with you?
6) Who will play tennis with you today?
7) Will you want to play tennis at school?
8) Will your friend like to go to the summer-cottage in winter?

XI. Translate into English paying attention to the tenses

1) Мяммядовлар аиляси сабащ баьа эетмяйяъяк.
2) Биз сабащ кяндя эедяъяйик.
3) Сиз баьа эедяъяксиниз? Бяли, эедяъяйик.
4) Онлар истиращят эцнц баьа эедяъякляр.
5) Сабащ бизим истиращят эцнцмцздцр.
132
 6) Истиращят эцнц биз баьда ишляйяъяйик.
7) Сабащ бизим аилямиз баьда ишляйяъяк.
8) Сабащ мяним баъым йахшы тенниси ойнайаъаг.
9) Истиращят эцнц биз шащмат ойнайаъаг вя рягс едяъяйик.
10) Биз баьдан тез гайыдаъаьыг вя ев ишляримизи йериня йетиряъяйик.

133
 LESSON TWO (THE SECOND LESSON)

TEXT: OUR NEW FLAT

GRAMMAR: INDEFINITE PRONOUNS AND THEIR
DERIVATIVES,
REVISION: There is … (there are ...) phrases

OUR NEW FLAT

I live in Baki. Some monthes ago we have got a new flat. Our
flat is in the center of Baki. There are three rooms in it: a dining
room, a bed room and a study. The rooms are rather large, light
and clean. Besides, there is a large bathroom and a kitchen in it,
too.
In the dining room there is a table in the middle of the room.
The table is quite new and square. There is a vase with nice flowers
in it. There are some nice chairs, some armchairs, a TV set, a
cupboard and a sofa in the room.
In my bedroom there is a bed with a bedside table near it and a
wardrobe too. There is also a beautiful carpet on the floor. Our
bedroom is a little bit small, but it is very light of course.
My favourite room is the study. In the study there is a big
writing-table and a large bookshelf full of interesting books. Some
of them are in English and other foreign languages.
In the kitchen we have a gas cooker, running water, a
refrigerator, a cupboard, a small table and some chairs around it.
Sometimes we have our meals in the kitchen.
In our bathroom we have a white colour bathtub, a wash-basin
and a shower-bath.
All the members of our family like our new flat very much
because it is very nice, clean and comfortable.

New words and word combinations.

a center [`sent7] мяркяз (кяндин, шящярин вя с.)
the center of the city шящярин мяркязи
a dining room [`daini2rum] йемяк отаьы
a bed room [`bedrum] йатаг отаьы
a study [`st0di] иш отаьы, кабинет
134
 large [la:d=] эениш, бюйцк
clean [kli:n] тямиз, айдын
a bathroom [`ba:4rum] ванна отаьы
a kitchen [`ki t39n] мятбях
middle [midl] орта (отаьын вя с.)
square [skw87] квадрат, дюрдкцнъ
a square table дюрдкцнъ стол /миз
a vase [va:z] эцлдан, ваза
a vase with flowers [... `flau7z] эцл-чичякля долу эцлдан
a chair [t387] стул
an armchair [`a:m `t387] кресло, голтуглу кцрсц
a TV set [`ti:`vi set] телевизор (шябякяси)
a cupboard [`k0b7d] габ-гаъаг шкафы (буфет)
a sofa [`souf7] диван (йумшаг тахт)
a bedside table [`bedsaid`teibl] долабча, тумба
a wardrobe [`w6:droub] палтар шкафы (шифонер)
a carpet [`ka:pit] халча, эябя, халы
a floor [fl6:] дюшямя, мяртябя
light [lait] ишыг, ишыглы
favourite [`feiv7rit] севимли, язиз, истякли
a writing table [`raiti2 teibl] йазы столу /масасы
a bookshelf [`buk3el`f] китаб ряфи
a running water [`r0n92`w6t7] су хятти, су борусу
full (of) [`ful7v] долу (су иля вя с.)
full of books китабларла долу (шкаф вя с.)
a language [`l52gwid=] дил (инэилис вя с.)
the native language ана дили, доьма дил
the foreign language хариъи дил
a gas cooker [`g5s`ku:k7] газ печи (плитяси)
a refrigerator [r9`frid=7reit7] сойудуъу
to have meal [mi:l] хюряк, йемяк, йемяк йемяк
a bathtub [`ba:4t0b] ванна /чиммяк цчцн/
a wash-basin [`w63beisn] ял-цз-йуйан
a shower-bath [`3au7ba:4] душ (чиммяк цчцн)
Notes on the text.
to be in the center of – мяркязиндя олмаг (шящярин вя с.)
in the middle of – ортасында (отаьын, мейданын вя с.)
Learn the proverbs and pay attention to their translations
135
 There is no place like home - Эязмяйя гяриб юлкя, юлмяйя Вятян
йахшы.
There is no smoke without fire - Йанмаса тцстцсц чыхма
з
Where there is a will, there is a way - Мягсядин щара, мянзилин
ора.
A friend in need, is a friend in deed. - Йахшы дост йаман эцндя
танынар
Гейд. Бурада инэилис аталар сюзляри ясасян щярфи тяръцмя олунур.

Exercises:
I. Learn the patterns given below
a) I know that …
- сизин йени мянзилиниз кифайят гядяр ращатдыр.
- мянзилиниз шящярин мяркязиндядир
- бизим мянзилимиз цчцнъц мяртябядядир
- йени мянзилимиз эениш вя ишыглыдыр
b) As you know …
- йахын эцнлярдя биз йени мянзил алмышыг
- орада бизим 4 отаьымыз вар
- мяним иш отаьымда йени бир халча вар
- мятбяхдя суйумуз вя газ печимиз вар
- йемяк отаьымыз кифайят гядяр бюйцкдцр
ъ) Do you know that …
- мян щямишя тяр эцлляри хошлайырам
- дюшямядя гяшянэ бир халчамыз вар.
- тезликля бизим ишыглы мянзилимиз олаъаг.
ч) It is very nice …
- вазада тяр эцлляри олмаг
- эениш отаглары олмаг
- мянзили эениш олмаг

II. Find corresponding equivalents of the following word

combinations in Azerbaijani language.
a) my flat, a dining-room, a bedroom, a study, good and clean,

136
a bathroom, a kitchen, in the middle of the room, some new chairs,
two armchairs, a TV set, a nice cupboard, a sofa, a bedside table, a
wardrobe, a carpet on the wall, much air, my favourite room, a
writing table, a large bookshelf, a bookshelf full of interesting
books, a gas cooker, a refrigerator, meal time, as a rule, a bathtub,
a washbasin, a shower-bath, because of, comfortable large flat.
b) гайдайа эюря, ращат мянзил, нащар вахты, газ плитяси, бюйцк
китаб ряфи, китабларла долу ряф, йени йазы столу, мяним севимли
отаьым, эюзял дивар халчасы, ишыглы иш отаьы, нащар отаьы, ишыглы вя
тямиз, отаьын ортасында, ванна отаьы, эениш мятбях, бир нечя йени
стул, щцндцр вя гяшянэ китаб ряфи, эцл-чичякля долу ваза.

ч).Use the phrases in sentences of your own.

III.Complete the sentences according to the pattern in English
a) My flat is in the centre of Baki.
Мяним мянзилим Бакынын мяркязиндя йерляшир.
Сянин йени мянзилин Эянъянин …
Онун ращат мянзили Сумгайытын …
Бизим эениш мянзилимиз Нахчыванын …
Сизин йени вя ращат мянзилинз Лондонун …
Онларын кющня мянзили Кийевин …
b) A large bookshelf full of interesting books is on the wall
Эцл-чичякля долу гяшянэ эцлдан…
Мейвя (иля) долу бюйцк сябят…
Су (иля) долу ванна…
Ишыглы вя эениш гонаг отаьы…
3. Translate the sentences according to the model
a) My favourite room is the study.
Мяним севимли отаьым йатаг отаьыдыр.
Бизим севимли отаьымыз йемяк отаьыдыр.
Сизин севимли отаьыныз цмуми отагдыр.
Онларын севимли отаьы гонаг отаьыдыр.
b) There are two rooms in our flat.
Мяним мянзилим бир отагдан ибарятдир,
Сянин мянзилин ики отагдан ибарятдир.
Онун мянзили цч отагдан ибарятдир.
Бизим мянзилимиз дюрд отагдан ибарятдир,
c) My flat is in the first floor.
137
 Сянин мянзилин икинъи мяртябядядир.
Онун мянзили цчцнъц мяртябядядир.
Бизим мянзилимиз дюрдцнъц мяртябядядир.
Сизин мянзилиниз бешинъи мяртябядядир.
ч) Some of them are in foreign languages.
Онлардан бир нечяси инэилис дилиндядир.
Онлардан бир нечяси алман дилиндядир.
Онлардан бир нечяси франсыз дилиндядир.
Онлардан бир нечяси рус дилиндядир.

IV. Сomplete the following sentences by using necessary words

and word combinations.
1) My new flat …. а) in the centre of Sumgayit
б) not in the centre of Бaki

2) There are … а) three nice rooms in my new

flat.
б)four large rooms in his new flat

3) The new square table is not …а) in the dining room now.
б) not in my study.
4) Our new wardrobe is … а) in our new kitchen.
б) not in the bedroom.
5) There is also a good carpet … а) in the bedroom.
б) In the diningroom.
6) There is a large bookshelf … а) full of new and interesting
books.
б) many interesting books.

V. Translate the sentences into English in written form.

1) Онун мянзилиндя цч отаг, Сизин мянзилиниздя ики отаг вар.
2) Сизин мянзилиниз чох ращатдыр. Бизим мянзилимиз ишыглыдыр.
3) Йемяк отаьында даиряви стол вар. Отагда дюрдкцнъ стол вар.
4) Отаьын ортасында стол вар. Йатаг отаьында чохлу стуллар вар.
5) Буфетин цстцндя чичяклярля долу гяшянэ эцлдан вар.
6) Мянзилимиздяки отаглар ишыглы вя эенишдир.
7) Йени газ печи бизим мятбяхин ортасында дейил. О, мятбяхин
138
кцнъцндядир.
8) Мянзилимизин бцтцн диварлары сарыдыр. Онларын мянзилляринин
диварлары ися тцнд боздур.

VI. Complete the sentences by using necessary words or phrases.

In the kitchen we have …a gas cooker, a bath-tub and a shower.
We like our flat very much because … is very comfortable. The
study in our flat is …
Our bed room is very … a cupboard and a small table.
My favourite room is … . The shelves in my study…in the
English and Azerbaijanian language .
In our bathroom we have many new…
Some of the new English books are …
We always have our meals in …

VII.Memorize the dialogue and act it with your friend

A. Have you got a flat of your own?
B. Yes, I have. I have got a new flat.
A. How many rooms are there in your new flat?
B. There are three rooms in my new flat.
A. Have you got a telephone there?
B. Yes, I have, and what about you?
A. I have no telephone now. My flat is very comfortable, but it
is too far from the centre of the city you know it.

VIII. Using the new words answer for the following questions.
1) Where do you live now?
2) Is your new flat large or small for your family?
3) How many rooms are there in your new flat?
4) What is your favourite room in your flat?
5) What is there in your dining-room now?
6) How many beds are there in your bed-room?
7) Is your bedroom light or dark now?
8) Is there a carpet on the wall in your bedroom?
9) Are there any English books in your bookshelf?
10) Is there much air in your kitchen too?
11) Where do you have your meals every day?
12) Have you got a telephone in your new flat?
139
 13) How often do you clean your flat?
14) Do you like your new flat very much?

IX. a) Describe your new flat to your friends.

b) Describe your friend’s new flat to your class.

Grammar exercises to do in class.

I.Answer for the questions according to the pattern.
a) Have you got any interesting magazines to day?
– Yes, …
– Yes, I have got some.
b) Has Jane got any change for the bus?
– No, …
– No, she hasn`t got any.
1) Have you got any flowers in the vase?
– Yes, …
2) Have they got any children?
– No, …
3) Have you got any news for me?
– Yes, …
4) Has John got any books in the bag?
– No, …
5) Have you got any cigarettes?
– Yes, …
6) Has she got any roses in the garden?
– No, …

II. Change the sentences according to the pattern

I haven`t got any cakes (biscuits).
I haven`t got any cakes, but I`ve got some biscuits.
1) I haven`t got any magazines (English newspapers).
2) I haven`t got any French books (English text books).
3) We haven`t got any tea for supper (coffee).
4) They haven`t got any bananas (oranges).
5) You haven`t got any new arm-chairs in your room
(comfortable chairs).

III. Make up sentences with the given word combinations

140
 according to the patterns.
a) Present Simple tense form.
There is a vase with flowers on the table.
There are pictures on the wall.
chairs round the table, a carpet on the floor, a gas cooker in the
kitchen, some English books in the bookshelf, a bed with a bedside
table in the bedroom, a sofa in the dining room.
We have got a round table in the room.
Many of our students are in the hall.
new wardrobe in the bedroom, children in the yard, a bath-tub, in
the bath-room, many boys and girls at the stadium, an old house in
the street, much air in the room.
b) Future Simple tense form.
There will be a new park in the center of Ganjah.
a good stadium, a new park in the center of Ganja, a good stadium
near our house, a new university in our city, a new metro station in
Baki, a big park near our school, many people at the theatre.

IV. Answer the questions (in affirmative and neqative) according

to the pattern given below.
Are there any flowers in the vase now? - Yes, there are some.
- No, there aren`t. There are no flowers in the vase now.
1) Are there any interesting pictures on the walls?
2) Is there a TV-set in the dining-room?
3) Is there a vase on the bedside table?
4) Is there a telephone on the bookshelf?
5) Are there any English books on the bookshelf?
6) Is there a stereo system against the wall?
7) Are there any English newspapers on the table?

V. Translate the following sentences into English.

1) Бакыда чохлу эюзял биналар вар. 2) Бизим отаьын диварларында
чохлу шякил вар. 3) Шящяримизин мяркязиндя йени метро стансийасы
олаъаг. 4) Йазы столунун цстцндя тязя телефон вар. 5) Сизин гонаг
отаьында стол вармы? – Хейр. 6) Сизин инэилис дили китабыныз вармы? –
Бяли. 7) Мяктябинизин йанында парк вармы? – Хейр. 8) Бу кцчядя бир
нечя тязя мяктяб олаъаг. 9) Онун евдя мараглы китаблары вармы? 10)
Сизин евин йахынлыьында бюйцк парк вармы? 11) Паркда чохлу ушаг
141
вардыр. Онлар ойнамаьы чох хошлайырлар.
VI. Answer for the following questions in short.
1) Are there many big ports on the coast of Atlantic Ocean?
2) Are there many big ports in the Mediterranean?
3) Are there any islands in the Pacific Ocean?
4) Are there any large islands in the Black Sea?
5) Are there any large rivers in Africa? What are they?
6) Are there any long rivers in Asia? What are they?
7) Are there any lakes in England? Don`t you know their
names?
8) Are there any lakes in Azerbaijan? Can you call them?
9) Are there any long rivers in our republic? What are their
names?
10) Are there any high mountain chains in your republic? Tell us
their names, and show them on the map, please.
11). Are there many big cities in the United States of America?

VII. Read the passage and translate it into Azerbaijani

This is the key.
This is the key of the kingdom. There is a city in that kingdom.
In that city there is a town. In that town there is a street. In that
street there is a yard. In that yard there is a house. There is a room
in that house. In that room there is a table. On that table there is a
basket. In that basket there are some flowers. Take the flowers and
congratulate your mother`s birthday, please.

142
 LESSON THREE (THE THIRD LESSON)

TEXT: MY WORKING DAY

GRAMMAR: 1. THE PRESENT SIMPLE TENSE FORM
2. PRONOUNS: Much / many; little / few; a little / a
few

MY WORKING DAY
I study at the Baki State University now. I am the second year
student. On week-days I usually get up at seven o`clock in the
morning. I like to do my morning exercises to the music, so I
always switch on the radio. And then I go to the bathroom, wash
my face and hands, dress and at a quarter to eight I am ready to
have my breakfast. After having my breakfast I like to listen to the
news over the radio or to look through the newspapers. At ten
minutes past eight I leave home for the University. As I live far
from the University I go there by bus or by metro /underground/. It
usually takes me half an hour to get there.
I am never late. I always come to the University in time. And as
a rule we have three lectures or seminars a day. Our classes are over
at twenty minutes to four everyday. After classes I usualy walk
home with my friends. I like to have a little walk after a busy day at
the University. When I come back home, I have dinner and a short
rest of course. Then I begin to prepare my lessons. In the evening I
have supper and watch TV. Sometimes if I have time, I go to the
cinema or the theatre with my friends. And at about 12 o`clock in
the evening I say good bye to my parents, my sister and my
brother, and then go to bed. And this is my usual working day in
short.

New words and word combinitions.

a working day [`w7:ki2`dei] иш эцнц
week-days [`wi:k deiz] щяфтянин эцнляри
to get up [`get `0p] дурмаг (йатагдан)
o`clock [6`kl6k] саат (вахт мянасында)
morning [`m6`:ni2] сящяр, сящярляр
in the morning сящяр (вахты)
an exercise [7n`eks7saiz] тапшырыг, ев иши
143
 to do morning exercises сящяр идманы етмяк
to the music [`mju:zik] мусиги алтында, мусиги иля
to switch on [`swit36n] гошмаг (радио вя с.)
to switch on the radio[`reidiou] радиону ачмаг, гошмаг
to wash [w63] йумаг, йуйунмаг
to dress [dres] эейинмяк, эейиндирмяк
a quarter [`kw6t7] дюрддя бир (он
беш дягигя)
to be ready [`redi] щазыр олмаг
to have breakfast [`brekf5st] сящяр йемяйини йемяк
after [`a:ft7] сонра, бундан сонра
to listen [lisn] гулаг асмаг, динлямяк
the news over the radio радио хябярляри,
to look (at) [`luk 5t] бахмаг (кимяся, няйяся)
to look through [`luk`4ru:] бахмаг (пянъярядян
вя с.)
a newspaper [`njus peip7] гязет
to look through the newspapers гязетляря
бахмаг,вяряглямяк a minute [`minit]
дягигя /вахт/
to leave for [`li:vf6:] щараныса тярк етмяк
to leave Baki for London Бакыдан Лондона эетмяк
by bus [b0s] автобусла, автобус васитяси иля
an underground [`0nd7graund] метро, йер алты йол
half an hour [`ha:f5n`au7] йарым саат
it takes me вахтым эедир, сярф едирям
as a rule [`5z 7 ru:l] бир гайда олараг, гайдайа
эюря
a lecture [`lekt37] мцщазиря
usually [`ju:=u7li] адятян, адят цзря
to walk [w6:k] пийада (айагла) эетмяк
to watch TV [`w6t3 `ti:`vi:] телевизора бахмаг

Exercises to be done in class:

I. Learn the patterns and complete the sentences:
a) As a rule… - идман едирям
- дярся эеъикирям
- тапшырыглары едирям
144
 b) It takes me … - университетя эетмяк
- дярсляри юйрянмяйя цч саат вахтым эедир.
- 15 дягигя

II. Give necessary equivalents of the following words and word

combinations.
a) in Azerbaijani language
on week-days; to the music; to switch on the radio; at a quarter
to eight; to be ready to have breakfast; having my breakfast; listen
to the news over the radio; to look through the newspaper; to leave
home for the university; at ten minutes past eight; as I live far from
the … ; by bus or by metro; it takes me half an hour; in time; three
seminars a day; classes are over; at twenty minutes past four; a
busy day at the University; to have a short rest; to have supper; to
watch TV; if I have time; to go to bed; I tell good bye to my
parents.
b) in English language.
Иш вахты; щяр эцн; сящяр саат йеддидя; сящяр идманы; мусиги иля;
радиону гошмаг (бязян дя ачмаг); сяккизя он беш дягигя галмыш;
сящяр йемяйиня щазыр олмаг; сящяр йемяйини йемяк; йемяк вахты;
гязетляри эюздян кечирмяк; доггуза он дягигя ишлямиш; Университетя
эетмяк; университетдян узагда йашадыьыма эюря; автобусла йахуд
метро иля эетмяк; адятян 15 дягигя вахтым эедир; мян адятян
пийада эетмяйи хошлайырам.

III. Translate into English according to the given patterns.

a) It takes me half an hour to get there.
1) Йуйунуб эейинмяйя йарым саат вахтым эедир.
2) Чарпайыны йыьышдырмаьа беш дягигя вахтым эедир.
3) Сящяр йемяйи цчцн ийирми дягигя вахт сярф едирям.
4) Автобусла евя эетмяк цчцн йарым саат вахт сярф едирям.
5) Дярслярими щазырламаг цчцн беш саат вахтым эедир.
b) to be ready to have breakfast.
1) Сящяр идманыны гуртардыгдан сонра мян йемяйя щазыр
олурам.
2) Сящяр идманыны гуртардыгдан сонра бизим аиля сящяр йемяйиня
щазыр олур.
3) Ял-цзцнцзц йуйуб гуртардыгдан сонра сиз сящяр йемяйиня
145
щазыр олурсунуз.
4) Дярсдян гуртардыгдан сонра онлар нащар етмяйя щазыр
олурлар.
5) Дярслярини щазырлайыб гуртардыгдан сонра мяним оьлум
йатмаьа щазыр олур.
ъ) After breakfast I like to listen to the news over the radio.
1) Сящяр идманындан сонра мян чайда чиммяйи хошлайырам.
2) Сящяр йемяйиндян сонра мян ишя эетмяк истяйирям.
3) Дярслярдян сонра биз достларымызла сющбят етмяйи хошлайырыг.
4) Нащардан сонра мян ишя эетмяк истяйирям.
5) Дярслярими гуртардыгдан сонра мян кяндя истиращятя эетмяйи
хошлайырам.
ч) I like to do morning exercises to the music.
1) Онлар мусиги иля идман етмяйи хошлайырлар.
2) Мян мусигинин мцшайияти иля дярслярими щазырламаьы
хошлайырам.
3) Биз мусигинин мцшайяти иля ишлямяйи хошлайырыг.
4) Бизим тялябяляр мусиги сядалары алтында футбол ойнамаьы
хошлайырлар.
5) Ушаглар сящяр йемяйини мусиги иля гябул етмяйи хошлайырлар.
д) At 810 I usually leave home for the Universty.
1) Мян адятян 830 -да евдян мяктябя эедирям.
2) Биз щяр эцн 1330 -да мяктябдян евя гайыдырыг.
3) Онлар базар эцнляри 1130 -да евдян кинотеатра эедирляр.
4) Тялябяляр саат 1830 -да стадиона эедирляр.
5) Оьланлар 2010 -да китабханадан евя эялирляр.
е) We have three lectures or seminars a day.
1) Тялябялярин эцндя цч вя йа дюрд дярсляри олур.
2) Шаэирдлярин щяр щяфтя ики вя йахуд цч инэилис дили дярси олур.
3) Бизим факултянин тялябяляринин эцндя бир йахуд ики семинары
олур.
4) Онларын эцндя ики мцщазиряляри йа да лабараторийа ишляри олур.
5) Оьланларын эцндя ики йа да цч саат мяшгляри олур.

IV. Find correct answers from the text and complete the sentences
given below.
1) On week-days I always get up …
a) at 10 o`clock; b) at 7 o`clock; c) at 11 o`clock; ч) at 8 o`clock
146
 2) I like to do my morning exercises to the music so …
a) I switch on the radio; b) I switch off the light; c) I switch on
TV; ) I switch off the radio.
3) After breakfast I like to …
a) look through my textbooks; b) look through the newspapers
c) listen to the news over the radio; ч) look through the
dictionaries.
4) As I live far from the University I often …
a) go there by bus; b) go there by train; c) go there by airplane;
ч) go there by trolleybus.
5) As a rule we have three lectures or seminars …
a) a day; b) every day; c) a week; d) every week
6) At the University the lessons are over at …
a) ten minutes to five; b) twenty minutes to four; c) twenty
minutes past eight; ч) a quarter to eleven.
7) After classes our students usually …
a) walk home; b) go home by metro; c) come back to school; ч)
go to the cinema with their friends.
8) If I have time I always try to …
a) go to the central library to prepare lessons
b) go to the cinema with my friends
c) prepare my lessons at home
ч) look through the newspapers
9) I usually go to bed at about …
a) ten o`clock in the evening
b) eleven o`clock in the evening
c) twelve thirty in the afternoon
ч) eleven thirty in the evening
10 In the evening I like to …
a) have breakfast with my family
b) have supper with my friends
c) watch TV with my junior brother
ч) translate the text with my sister

V. Complete the sentences by using the given words and word

combinations.
On week-days … I go there by bus or by metro.
147
 At ten minutes past eight … to listen to the news over the
Some minutes past eight … radio or look through the
I usually go to bed … newspapers.
As I live far from the university … to prepare my lessons.
After breakfast I like … I go to the cinema
It takes me about three hours … with my friend.
After having our supper I leave home for the
university
When the film is over At eleven o`clock in the
evening.
Before having their lunch I always get up at 7
o`clock.

VI. Translate the following sentences into English.

1) Мян адятян ванна отаьында йуйунур, эейинир, сонра ися сящяр
йемяйини йейирям.
2) Биз щяр эцн сящяр саат 7-дя йатагдан дуруруг.
3) Онлар йарым саата йуйунур вя эейинирляр.
4) Мян щяр эцн саат 930-да Университетя эедирям.
5) Онлар адятян дярсляря вахтында эялир вя щеч вахт эеъикмирляр.
6) Мян ахшамлар телевизора бахмаьы вя йа радиойа гулаг
асмаьы хошлайырам.
7) Мян адятян ахшам саат сяккиздя шам едирям.
8) Бу оьланлар бир гайда олараг ахшам саат 12-дя йатырлар.
9) Мян Университетя щеч вахт такси иля эетмирям.

VII. Act the dialogue with your friend and memorize it.
A. What time is it by your watch?
B. It is half past one by my watch.
A. Oh, really? Is it time to have our dinner?
B. Isn`t your watch too fast?
A. No, it isn`t. It is a bit slow. It`s a quarter to two.
B. Let`s hurry up. I hear the bell in the corridor.
A. So it is already two o`clock. Now let us hurry up there.

VIII. Юз иш эцнцнцз барядя инэилисъя ятрафлы мялумат верин.

IX. Say the time according to the pictures you have below:
it is … it is … it is … it is …
148
 it is … it is … it is … it is …

X. Complete the sentences according to your everyday regime.

At 700 o`clock to have dinner
At 730 to have breakfast
At 800 o`clock to listen to the news over the radio
At 9 15 to leave home for the University
At 1000 to get up on Sunday
At 1100 to go to the university on
Wednesday
At 1245 to go to bed
At 1500 to come home from the University
At 16 25 to begin to prepare lessons

XI. Memorize the names of the week-days.

XII. Write the time in words.
Базар эцнц 8:45; ъцмя эцнц 12:30; чяршянбя ахшамы 11:05; шянбя
эцнц 07:15; чяршянбя эцнц 10:30; базар ертяси 12:20; ъцмя ахшамы
07:00; щяр эцн сящяр саат 700-да

XIII. Complete the given sentences by adding the words – many,

much and little.
1) Do you put … sugar in your coffee? – No, I put …
2) Are there many rooms in your flat? – Yes, there are …
3) Have you got … windows in your room as I have? – No, I
haven‟t got so …
4) Do … people know about this new hotel? – No, only …
5) Is there … snow in Baki in winter …
6) I`m very busy now, I have … time.
7) I`m glad to have so … good friends at the University.
8) He has … English books, but … French books …
9) Is there … air in your bedroom?

149
 XIV.Translate the given sentences in written form.
1) Ахшамлар онлар инэилис дили цзяриндя чох чалышырлар.
2) Сиз инэилис дилиндя чохлу щекайя китаблары охуйурсунуз.
3) Биз хариъи достларымыздан щяр эцн чохлу мяктуб алырыг.
4) Биз синифдя чохлу дярс охуйур, лакин аз йазырыг.
5) Бизим бир чох тялябяляримиз инэилисъя вя франсызъа асанлыгла
даныша билирляр.
6) Бизим Университет тез-тез хариъи фирмалара мяктублар эюндярир.
7.Translate the qiven word combinations paying attention to the
prepositions.
for a quarter of an hour; for three hours; for a month; after dinner;
after classes; from 3 till 5; from Monday till Friday; from morning
till night; by 11 o`clock; by the end of the week; on Wednesday; on
a warm summer day; on week days; at ten o`clock in the evening; at
this time in the morning; in ten minutes; in a quarter; in a week; in
three days; in an hour, in an hour and a half; in early morning; in
the evening; in the late evening; in a year`s time; in half an hour
time

XV. Translate the adverbs of time into English and use them in
your own sententes.
Сящярдян ахшамадяк; бу вахтлар; саат бешдян йеддийядяк; саат он
отуздан онбир отузадяк; саат сяккиз он беш дягигядян доггуз
тамамадяк; йарым саатдан сонра; саат йарымдан сонра; цч эцндян
сонра; дярслярдян сонра; нащара гядяр; базар ертясиндян ъцмя
ахшамынадяк; бир айдан сонра; цч илдян сонра.
XVI. Answer the questions according to the patterns.
a) Has she got any dishes at home to wash?
- No, only a few.
b) Is there much ink in your pen now?
- No, only a little.
1) Are there any other foreign guests to come?
2) Have we got much bread for supper to day?
3) Is there much sugar in your tea?
4) Have we got enough oranges for the guests?
5) Is there much water in your glass ?

XVII. Insert necessary prepositions where requird.

150
 1.I live far … University. 2. I go there … bus. 3. It takes me half
an hour to get … University. 4. I come … the University … a
quarter … nine. 5. I am busy … 9 … 5 o`clock … week-days. 6. I
like to do my morning exercises … music … . 7. … the evening I
like to … the cinema or … the theatre … my friends. 8. … classes
we often walk … our friends. 9. … eleven o`clock I usually go …
bed.

XVIII. Translate the text paying attention to its content.

SOLOMON GRANDY.
Solomon Grandy, born on Monday.
Christened on Tuesday, Married on Wednesday, took ill on
Thursday.
Worsened on Friday, died on Saturday.
Buried on Sunday, this is the end of Solomon Grandy.
(was born - доьулмушдур, christened – хач суйуна салынды,
married – евлянди, took ill – хястялянди, worsened – писляшди, died
– юлдц, buried – дяфн олунду, end – сону.)

XX. Give the necessary equivalents of the proverbs and sayings in

azerbaijani language and learn them.
Hear much, speak little. Promise little, but do much. Many
wish, but few will. Many words hurt more than swords.
(hear – динлямяк, promise – сюз вермяк, wish – арзуламаг
will – ирадя, hurt – инъитмяк, than – дан, -дян, sword – гылынъ)

151
 LESSSON FOUR (THE FOURTH LESSON)

TEXT: BAKI STATE UNIVERSITY

GRAMMAR: THE PRESENT INDEFINITE TENSE
(continued)

BAKI STATE UNIVERSITY

Baki State University (former Azerbaijan State University)
exists from 1919. It was organized by the decision of the
Azerbaican Democratic Republic. At that time there were only
two faculties, but now our University has 16 faculties:
Mathematics, Physics, Philology, Journalism, History, Chemistry,
Biology, Law, International Law, the faculty of Oriental Studies,
Geography etc.
Some thousands of students study in these faculties. The
University has various departments (chairs) on various theoretical
and practical specialities. The curricular contains all the basic
theoretical and practical specialities, the curricular contains all the
basic theoretical and ptactical subjects, which are necessary to train
highly skilled specialists. At the end of each term the students take
credit tests and examinations. Students of senior courses learn as
well the subjects as foreign languages English, German, French,
Russian and the others. Students have all facilities to carry on their
research works in different Students‟ Scientific Societies. The
usually forms of academic work in our University are lectures by
professors and associate professors, independent work by students
in laboratories, libraries and seminars a pedagogical pactice at
schools. Our University has a rich Scientific Library too. It
provides students with various text books, manuals, dictionaries
and the others. Students may take books to use them at home
which they need for their study.
Baki State University prepares highly skilled specialists in the
field of Philology, Journalism, Physics, Mathematics, Biology,
Eastern languages, Law, International Law and etc. Many foreign
citizens from different countries of the world study at the Baki
State University.
The teaching staff of Baki State University is academically
higher and teaching is at a high level as well.
152
 Our University has several buildings. The training buildings
contain lecture halls and many large light classrooms.
Modern and well equipped laboratories for physics, chemists
and the others. They are for teaching and research works of course.
Our University Library has large and light reading halls, computer
supplied rooms as well
There is also a splendid sport complex with a splendid water
basin which is the best in our Republic. Students always spend their
free time in these sport halls, and on an artifical sport ground to
rehabilitate their health or tiredness there.

New words and word combinations

to exist [t7`igzist] мювъуд олмаг
decision [di`si=7n] гярар; щюкм
department [di`pa:tm7nt] шюбя, кафедра
chair [t=87] стол; кафедра
various [`v87ri7s] мцхтялиф, ъцрбяъцр
curriculum [k7`rikjul7m] тядрис планы, програм
to contain [k7n`tein] ибарят олмаг
subject [`s0bd=ikt] фянн; мювзу
to train [`trein] щазырламаг, мяшг етмяк
skilled [skild] ихтисаслы, тяърцбяли
term [t7:m] семестр, йарым ил
senior [`si:nj7] бюйцк; йухары /курс/
foreign [`f6rin] хариъи, яъняби
facility [f7`siliti] аваданлыг; гурьу
to carry on [`k5ri 6n] апармаг (елми иш вя с.)
independent [,indi`pend7nt] мцстягил, сярбяст
to provide [pr7`vaid] тямин етмяк
rich [rit3] зянэин, варлы; бол
level [`levl] сявиййя; пилля
staff [sta:f] ишчи щейяти (штат)
hall [h6:l] зал, салон
research [ri`s7:ts] тядгигат /иши/
splendid [`splendid] чох эюзял, гяшянэ
at that time о вахт, о заман
over than … … -дан чох, -дян артыг
credit test [`kred9t test] мягбул, “зачот”
153
 to take examination имтащан вермяк
academic year [,5k7`dem9k] тядрис или
academic work тядрис (иши)
teaching staff мцяллим щей'яти
free time бош вахт, асудя вахт

Exercises
I. Give necessary equivalents of the followings:
by the decision; at that time; over than a hundred; various
theoretical subjects; practical specialists; the curriculum; skilled
specialists; at the end of the term; to take credit tests; students of
senior courses; as well as; all facilities; to carry on a research work;
students scientific society; forms of academic work; independent
work; foreign citizen; teaching level; working staff

II. Find necessary equivalents in English language

кечмиш Азярбайъан Дювлят Университети; Азярбайъан
Демократик Республикасынын гярары иля; мцхтялиф нязяри вя тяърцби
фянляр; йухары курс тялябяляри; яняняви тядрис формалары; тялябялярин
мцстягил иши; зянэин елми китабхана; йени дярсликляр; евя китаб
эютцрмяк; китабла тямин етмяк; онларын ещтийаъы олан; бейнялхалг
щцгуг; мцхтялиф юлкяляр; мцщазиря залы; идман комплекси; бош вахт

III. Translate the following sentences into English language

1. Бакы Дювлят Университети акад. З.Хялилов кцчясиндя йерляшир.
2. Университетимизин бир нечя тядрис бинасы вардыр. 3. Университетдя
биз мцхтялиф фянляр юйрянирик. 4. Физика вя кимйа факцлтяляринин
тялябяляри мцхтялиф нюв тяърцбяляр апарырлар. 5. Биз Бакы Дювлят
Университетинин биринъи курс тялябялярийик. 6. Бизим мцяллимимиз
кафедра мцдиридир; О профессордур. 7. Онун мцщазиряляри мараглы
олур. 8. Университетдя бир илдя ики дяфя имтащан вя мягбуллар олур. 9.
Биз щяр семестрдя мцхтялиф фянлярдян мягбул вя имтащан веририк. 10.
Университетдя тялябяляр мцстягил елми ишля дя мяшьул олурлар.

IV. Translate the sentences into the Azerbaijani language

1. Students take their examinations and credit tests twice a year.
2. The scientific library of the University provides the students with
textbooks and journals. 3. The head of the University is a rector. 4.
154
Professors teach students both theoretical and practical subjects. 5.
Our university trains highly skilled specialists. 6. Many foreign
students study at the University too 7. The main teaching forms at
the University are lectures and seminars. 8. All the boys and girls
may enter our University by finishing high schools.

V. Answer the followig questions

1. How many faculties are there in the University?
2. Where do the students get their text books?
3. What faculty do you study at?
4. What year student are you now?
5. Have the students all facilities to carry on research works?
6. What subjects do you learn during the first semester?

Grammar Exercises
I. Put questions to the italicized words in sentences
1. Professors teach the students both theoretical and practical
subjects, every academic year.
2. Every citizen in our Republic has a right to enter the higher
schools, and study there.
3. Chemistry students learn all kinds of chemical subjects.
4. Students carry on their scientific works in different students
scientific societies at the University.

II. Open the brackets by using the Present Indefinite Tense

1. We (to prepare) for our examinations every day.2. Arif (to
go) to the library to take books. 3. Every term our students (to
take) credit tests. 4. Elchin always (to write down) a lecture in
Biology. 5. Many foreign students (to study) at our University. 6.
Every academic year (to have) two terms. 7. When students (to
take) examinations (?). 8. University library (to provide) the
students with textbooks.

III. Fill in the blanks with prepositions where it is necessary

1. I study … the University. 2. … Sunday we have no lessons. 3.
… the morning students go to the University. 4. Students spend
much time … the library. 5. Many students go … the University …
metro. 6. Students … senior courses learn many subjects. 7. What
155
are the rules … admission … a higher school? 8. Our lessons begin
… half past eight … the University.

IV. Complete the sentences by using new words and word

combinations taken from the Text
1. At the end of each term …
2. Students go to the library …
3. The library provides students …
4. Our University prepares …
5. Many foreign students study …
6. Students carry on …
7. There are … faculties in our University
8. Students spend their free time …
9. The first year students of our University usually do much for
getting the cupin student`s games.
10. At the end of the match all the members of our team were
rather tired.
11. We spent our last laboratory work in the ground floor of
our building

V. Translate the text paying attention to the Present Simple tense

form.
A FOOTBALL MATCH
At the English lesson teacher goes to the whiteboard, takes a
piece of chalk and writes: “The Last Football Match” on the
whiteboard.
Then the teacher says: “Open your exercise books, and take
your pens. Now we shall write a composition on the topic: “The
Last Football Match.”
All the pupils begin to write. One small boy writes a few words
only, then he closes his copy-book and raises his hand, and says I
am over.
The teacher takes his copy-book and reads: “There is rain no
game.”That is the end.

156
 LESSON FIVE (THE FIFTH LESSON)

TEXT: LAMAN’S DAY-OFF

GRAMMAR: Review

LAMAN’S DAY–OFF
This Sunday is Laman`s day-off. As Laman is not a sleepyhead
girl she wakes up not so early on that day. She gets up at about 9
o`clock. It takes her half an hour to get ready for breakfast. After
breakfast Laman always comes to the sports club at once as she
goes in for sports. We come back home at about dinner time. Our
family does not always have dinner together. But Sunday is the
only day when the whole family may have dinner together. And
this day we all feel very happy of course.
On Sunday Laman has usually much work to do at home as she
is very busy on week-days. And on these days she always helps her
mother to clean the flat, she sometimes goes shopping with her
father or brother or helps her younger brother with his lessons for
tomorrow.
In the evening Laman goes to see her friends or they come to
her place. They have a talk, play chess, listen to the radio or watch
TV. But sometimes they go to the cinema if there is a good film on .
Arif is very fond of going theatre or the cinema. When her friends
come to Laman they often go to the theatre or to the concert with
her friends.
During the summer months Laman always has her vacation.
She usually spends her days off or the vacation at the seaside or in
the central park. She is fond of swimming or painting pictures.
Laman doesn`t go to bed late at night on her days off because
she usually gets up early on Monday morning.

New words and word combinations.

a day-off [`dei 6f] истиращят эцнц
Sunday [`s0ndi] базар эцнц
sleepyhead [`sli:pi `hed] чох йатан адам, йатаьан
to wake up [`we9k 0p] йухудан айылмаг
early [`7:li] еркян, сцбщдян
to hurry [`h0ri] тялясмяк, тялясдирмяк
157
 sports club [`sp6:ts`kl0b] идман клубу
at once [`7t w0ns] дярщал, о дягигя
about [7`baut] щаггында, барясиндя, тяхминян
whole [houl] бцтцн, бцтюв
together [t7`ge17] бирликдя, бирэя,бир йердя
to be busy [`bizi] мяшьул олмаг
to clean [kli:n] тямизлямяк, гайдайа салмаг
sometimes [s0mtaimz] бязян, арабир, щярдян бир
to play chess [`plei t3es] шащмат ойнамаг
if [if] яэяр (шярт формасыны билдирир)
often [6:fn] тез-тез
a theatre [7`4i7t7] театр, кинотеатр
a concert [7`k6ns7:t] консерт
to spend [spend] кечирмяк (вахт) хярълямяк
a vacation [7`v5kei37n] мязуниййят, тятил
a seaside [`si:`said] дяниз кянары
a central park [`sentr7l`pa:k] мяркязи парк
to swim [swim] цзмяк (чайда, дяниздя)
to be good at swimming[`swimi2] йахшы цзмяк
late [leit] эеъ, сонракы, ахырынъы
Sunday [`s0nd9] базар эцнц
on Monday [`m0ndi] базар ертяси
to go shopping базарлыг етмяк
to go in for gymnastics [d=im`n5stiks] эимнастика иля мяшьул
олмаг
to come back эери гайытмаг (дюнмяк)
there is a good film on йахшы филм эедир
to be fond of [`f6nd 7v] хошламаг, бяйянмяк

Learn the proverbs and sayings.

All is well, that ends well.(Ахыры йахшы олан ишин щамысы йахшы
олур).
He, who makes no mistakes, makes nothing. (Сящв етмяйян
инсан щеч ня етмир.Сящв етмяйян адам ишлямяйянляр олур).

The work‟s shows the workman. (Иш сащибиня бянзяйир).

Йадда сахлайын: a) in the morning b) on Monday

158
 in the afternoon on Tuesday
in the evening on Wednesday
at night on Thursday вя
с.
at noon
Exercises to be done in class.
I. pay attention to the patterns:
a) I am fond of … - кинойа эетмяк
- китаб охумаг
- хариъи дили юйрянмяк
- ачыг щавада эязмяк
b) to do shopping … - базар эцнляри
- щяр эцн
- анамла бирликдя

II. Find necessary equivalents in Azerbaijani language.

my friend`s day off; a sleepy head boy; on that day; it takes him
half an hour; to hurry to the sports club; to go in for gymnastics; at
about dinner time; the whole family; to have much to do; to go
shopping; to clean the flat; to go smb.`s place; to play chess; to
listen to the radio; if there is a good film on; to be fond of theatre
/is fond of theatre/; spends his days off; at the seaside; to be good at
swimming; he gets up early; he doesn`t go to bed; late at night,
early in the morning.

III. Give necessary equivalents in English language.

базар эцнляри; тялябялярин истиращят эцнц; щямин эцн; еркян дурмаг;
ики саат вахтым эедир; идман залына тялясмяк; нащар вахты; йалныз
базар эцнляри; евдя чохлу иши олмаг; ади эцнляр чох мяшьул
олдуьундан; кичик гардаш; йолдашлары иля эюрцшмяк; достлары онун
йанына эялирляр; кинйоа эетмяк; таксийя минмяк; автобусла эетмяк;
яэяр мараглы филм эедирся; цзмяйи йахшы баъармаг; вахтыны хош
кечирмяк; ахшамлар; бир нечя эцн бундан яввял/юнъя

IV.Translate the sentences into English according to the pattern

given below.
1) This Sunday is Peter`s day off.
159
 а) Эялян шянбя мяним истиращят эцнцмдяр.
б) Бу чяршянбя Елдарын истиращят эцнцдцр.
ъ) Эялян ъцмя Сонанын истиращят эцнцдцр.
2) He usually goes in for gymnastics after classes.
а) Мян цзэцчцлцкля мяшьул олурам.
б) Мяним достум футболла (football) мяшьул олур.
ъ) Ирадя волейболла (volleyball) мяшьул олур.
3) We often come to his place after classes.
а) О, шянбя эцнляри тез-тез мяним йаныма эялир.
б) Ахшамлар биз тез-тез онлара эедир вя шащмат ойнайырыг.
ъ) Мян щярдян бир онлара эедир вя биз онунла бирликдя шащмат
ойнайыр вя йа дярсляримизи щазырлайырыг.
4) Pete is very fond of going theatre on Sundays.
а) Елчин ъаз (jazz) мусигисини чох севир.
б) Мян китаб коллексийасы /collection/ топламаьы чох севирям.
ъ) Биз инэилис дилиндя китаб охумаьы чох хошлайырыг.
5) He is good at swimming, you know it well.
а) Биз билирик Яли йахшы тенис ойнайыр.
б) Сиз билирсиниз Назим йахшы шащмат ойнайыр.
ъ) Онлар билирляр ки, Мина йахшы хюряк щазырлайыр.
6) It is only the Sunday that the whole family has dinner
together.
а) Онлар йалныз шянбя эцнляри кинойа эедирляр.
б) Нащар етмяк цчцн о, йалныз ъцмя эцнляри евя эялир.
ъ) О, анъаг истиращят эцнляри эязмяйя эедир.

V. Complete the sentences according to the text.

1) Next Sunday is (a) Peter`s day-off; b) Nick`s day off.)
2) As Pete is a sleepyhead he wakes up (a) at seven o`clock; b)
at eight o‟clock)
3) After having his breakfast Pete hurries (a) to the University;
b) to the sports club; ч) to the gymnastics hall.
4) He comes back at about (a) dinner time b) eleven o`clock.)
5) On Sunday Pete has usually much work to do (a) at home; b)
in the garden); ч) at school.
6) In the evening Pete goes to see (a) his school teachers; b) his
old friends; ч) their friends at school.
7) Pete doesn`t go to bed late at night because (a) he gets up
160
 early on Monday; b) he is a sleepyhead); ч) he watches TV.

VI. Translate the sentences into English language.

1) Ъцмя ахшамы мяним истиращят эцнцмдцр.
2) Шянбя эцнляри йахшы филм эедяндя биз кинойа эедирик.
3) Елдар щярдян бир футболла мяшьул олур.
4) Онлар ахшамлар тез-тез шащмат ойнайырлар.
5) Бя`зян Илщам юз мяктябли достлары иля кинойа эедир.
6) Отаьы йыьышдырмаг цчцн мяним йарым саат вахтым эедир.
7) Ади эцнляр Диларя юз баъысы иля базарлыг едир.
8) Базар эцнляри онлара тез-тез гонаглар эялир.
9) Базар эцнляри биз еркян дурмуруг, чцнки биз ишя эетмирик.

VII. Complete the sentences by using the given phrases.

As Pete is a sleepyhead boy… at about dinner time
Every summer Pete … because he gets up early on
Monday
It is only on Sunday that … to be ready for breakfast
It takes him half an hour … their family to have dinner
together
Pete doesn`t go to bed late … wake up early on that day
He comes back home … spends his days off at the seaside.

VIII. Act the dialogue in pairs before the class.

A. Hello, glad to see you, my friend.
B. Hello, so am I, my dear friend.
A. Today is your birthday, isn`t it?
B. That`s right. And it`s kind of you to remember it to day.
A. Well, many happy returns of the day! Here`s a present for
you.
B. Oh, thank you. What beautiful flowers they are! I really
don`t know how to thank you for such kinds of
flowers.
A. Not at all my dear friend.
B. It`s kind of you, thank you very much.
IX. Answer the questions according to your daily work.
1) When does your working day begin?
2) What time do you usually get up on your days off?
161
 3) Do you usually do morning exercises on your days off?
4) Do you wash with cold or hot water in the morning?
5) How long does it take you to get ready for breakfest?
6) What do you do after breakfast on Sunday?
7) Do you go in for sports every season?
8) Are you always fond of collecting stamps or coins?
9) Do you like to go to the library on your days off?
10) You don`t watch TV or listen to the radio. Do you?
11) Do you often go to the cinema on Sundays?
12) Where do you usually like to walk in our city?
13) You always go to see your schoolfriends at the week-ends.
Don`t you?
14) What time do you usually go to bed in the evenings?

X. Tell your friend about your day-off regime.

Grammar Exercises

I. Make up sentences in the Present Simple Tense form.

to come, to go, to hurry, to like, to work, to take, to have, to listen,
to watch, to walk, to open, to help, to clean, to get up, to wash, to
speak.

II. Translate the following sentences into Azerbaijani language.

1)We study English at the University now.
2) We go to the University library every day.
3) He doesn`t want to tell us something about his studies.
4) She seldom speaks English or French at home.
5) You do not read any foreign magazines on week-days.
6) My sister looks through the morning newspapers every day.
7) My Elder sister doesn`t speak English well now.
8) We do not go to the institute on Sundays or Saturdays.
9) Our classes usually begin at nine o`clock in the morning.
10) Ann plays table tennis twice a week, we know it.

III. Write the sentence in interrogative and neqative forms

according to the patterns given below.
a) Victor works at a foreign office now.
b) Victor does not work at an office now.
162
c) Does Victor work at an office now?
1) Tom always gets up at 7 o`clock in the morning.
2) I seldom go to the central library by a trolleybus.
3) She sometimes has her dinner at home.
4) She writes letter to her mother and father every Sunday.
5) He seldom comes to see us on Sundays.
6) You always do your morning exercises at home.

IV. Answer the questions according to the patterns.

a) What does a singer do? – He always sings interesting songs.
b) What do singers do? – They sing interesting songs.
1) What does a student do at the University on Mondays?
2) What does a dancer do at the theatre?
3) What do cooks do in the kitchen in the morning?
4) What do their dancers do after the theatre?
5) What do writers do when they finish their writing?
6) What does a cooker do when he (she) finishes cooking?
7) What do your English teachers do after classes?
8) What does a writer do before writing a new novel?

V. Make up alternative questions according to the pattern.

Harry lives with his family in London (Liverpool).
Does Harry live in London or in Liverpool?
1) My friends father leaves home early (late) in the morning.
2) Our English lessons usually begin at eight thirty (8.30).
3) They all are at the lecture (at the meeting) now.
4) Nadir goes in for table tennis (swimming) after classes.
5) She usually helps her mother (her Elder sister) to clean the
flat.
6) There is much (little) black ink in your ink stand.
7) There are many (few) interesting books on your new
bookshelf.

VI. Complete the sentences according to the pattern.

Tom speaks German well, but … (polish) fluently.
Tom speaks German a little, but he doesn`t speak polish.
1) He writes books in foreign languages … (newspaper reports).
163
2) My sister plays much to become a tennis player, …
(basketball).
3) I like classical music very much … (jazz music).
4) He looks through the English newspapers, … (magazines).
5) Eldar studies French at school, … (German).
6) Porter cleans the kitchen everyday, … (dining-room).
7) My little sister likes fresh cheese, … (butter).

VII. Make up necessary disjunctive questions.

a) His school friends live in the city of Sumgait.
b) His school friends live in Sumgait, don`t they?
1) Mary is at home to day.
2) Mary is not at home to day.
3) My brother`s friend lives in Yevlakh city now.
4) My brother`s friend doesn`t live in Yevlakh city now.
5) Your mother is at the institute now.
6) Your mother is not at the institute now.
7) Many of the schoolchildren are good at sports.
8) Many of the schoolchildren aren`t good at winter sports.
9) Our English teachers speak very well with the students.
10) Our English teachers don`t speak very well in class.
11) Ann shows her younger sister her English books.
12) Ann doesn`t show her younger sister her English books.
13) He likes to read many English newspapers after school.
14) He doesn`t like to read English newspapers after school.
15) You always like to have dinner and supper at home.
16) You don`t always like to have dinner at home.

VIII. Put questions to the italicized words in sentences.

1) My brother gets up at 6 o`clock in the evening.
2) We ofetn go to the cinema on Saturdays or Sundays.
3) There is little fresh milk in my new cup.
4) My friend is a teacher at the University now.
5) We always like to listen to the radio in the evening.
6) She plays volleyball with her girl friends.
7) They don`t like going to football at school.
8) One day a man bought a black dog in the market.

164
 IX. Use the italicized verbs in Present Simple Tense form.
1. We (to begin) our home work to day morning. 2. My
younger brother didn`t (to want) to go to school with me. 3. All my
friends always (to want) to play football after classes. 4. Bad
students in your group never (to work) hard at home. 5. His Elder
brother (to want) to prepare his lessons with his friends. 6. They
don`t (to like) foreign languages at school. 7. My little son (to do)
his homework at home. 8. Tom always (to get) up at seven o`clock
(to do) his morning exercises and (to be ready) for the breakfast. 9.
Our new teachers (to live) in the centre of our city. 10. You (to
write) dictation very well but your friend can`t (to translate)
English sentences very well.

X. Translate the given text and put some questions to the text.

A NAUGHTY BOY
A little boy is at the door of a flat in a big house in High Street.
He wants to ring the bell, but it is too high up for him:
What do you want to make a tall gentlman coming downstrairs.
“I want to ring the bell, but it is too high and I am not tall enough”
answers the boy.
“All right” says the man, and he rings the bell.
“Now run, hurry up”, says the boy and runs away.
New phrases:
1) too high up for him – онун цчцн чох щцндцрдцр.
2) coming down strairs – ашаьы еняряк.
3) I am not tall enough – мян щцндцрбойлу дейилям.
4) hurry up! – тялясин, ъялд олун!
5) for ringing bell – зянэ вурмаг цчцн

165
 LESSON SIX (THE SIXTH LESSON)

TEXT: SEASONS OF A YEAR

GRAMMAR: COMPARATIVE DEGREES OF THE
ADJECTIVES AND ADVERBS

SEASONS OF A YEAR
The year is divided into four seasons, in other words there are
four seasons in a year. They are: spring, summer, autumn and
winter. Every season lasts about three months you know it.
When winter comes we mostly are at home. Winter usually
begins in December and ends in March. In winter it is always cold
and it often snows. It is the coldest season in a year. Some people
like when it snows. They go to the country on a bright sunny day.
We have the shortest days and the longest nights in winter. It is
always difficult and very unpleasant to get up early in the morning
in winter because it is still dark and rather cold in early morning.
After winter comes spring. Spring comes at the end of March.
In this season, nature awakens from her long winter sleep. The sun
begins to shine more brightly, the days become longer and the first
spring flowers appear everywhere. Most people say that spring is
the best season of the year. And of course the earth is warmed by
the rays of the spring sun, and the weather gradually gets warmer
and warmer. More concretely, in spring it is much warmer than in
winter but it is not so warm as in summer. The sky is blue and
cloudless everywhere.
Summer is the warmest season of the year. It begins in June,
and ends in August. In summer we have the longest days and the
shortest nights. It doesn‟t often rain but the rains are warm and
short. In summer there is a lot of fruit and vegetables. Most people
have their holidays in summer and spend a lot of time in the open
air.
Autumn comes after hot summer. Autumn is a beautiful season
and is the harvest time in our country. In autumn the days get
shorter and the nights longer. The trees are yellow and red in
autumn. The weather gets colder and colder and the leaves begin to
fall from the trees, and the ground is always covered with them.
The sky is grey, and very often it rains. We like all seasons of the
166
year.

New words and word combinations.

a season [`si:zn] фясил, илин мцхтялиф вахтлары
other [`017] башга, диэяр, юзэя
in other words башга сюзля
to be divided into бюлцнмяк, айрылмаг
in the open air ачыг щавада
a spring [spri2] йаз /фясил/
summer [`s0m7] йай /фясил/
an autumn [`6:t7m] пайыз /фясил/
a winter [`wint7] гыш /фясил/
to last [la:st] давам етмяк, узанмаг
about [7`baut] щаггында, тяхминян, барясиндя
a month [m0n4] ай, илин щяр бир айы
mostly [`m6:stli] ясасян, яксяр щалларда
to begin [`bigin] башламаг /няйися/
to end [end] гуртармаг, сона йетмяк
cold [kould] сойуг /щава, су вя с./
to snow [snou] гар йаьмаг
a country [`k0ntri] кянд, шящяр кянары; юлкя
bright [brait] ачыг, парлаг
sunny [`s0ni] эцняшли, эцнлц
difficult [`difik7lt] чятин, мцряккяб
unpleasant [0n`pleznt] хошаэялмяз, наращат
to get up [`get 0p] дурмаг (йатагдан)
early [`7:li] сцбщдян, еркяндян
still [stil] щяля, щяля дя
dark [da:k] гаранлыг, зцлмят
nature [`neit37] тябият, дцнйа
to awaken [`7weik7n] ойанмаг (тябият)
to sleep [sli:p] йатмаг (инсан, тябият)
to shine [3ain] парламаг, ишыг сачмаг
brightly [`braitli] парлаг, ишыглы
to become [`bik0m] олмаг
a flower [`flau7] эцл, эцл-чичяк
to appear [7`pi7] эялмяк, мейдана эялмяк
everywhere [`evriw87] щяр йердя, щяр тяряфдя
167
 to say [sei] демяк, сюйлямяк
best [best] ян йахшы (сифятин цстцн. дяряъяси)
of course [7v`k6:s] ялбяття, сюзсцз, шяксиз
an earth [7:4] йер, йер кцряси
be warmed [w6:md] исинир, исидир, гызыр
a ray [rei] шца (эцняшин, рентэенин)
gradually [`gr5dju7li] тядриъян, йаваш-йаваш
to get [get] алмаг, ялдя етмяк, чатмаг
concretely [`k6nkri:tli] даща конкрет (ашкар)
a sky [skai] эюй, /планет/ сяма
blue [blu:] эюй, /рянэ/мави
cloudless [`klaudlis] булудсуз, ачыг (сяма)
a fruit [fru:t] мейвя
a vegetable [`ved=it5bl] тярявяз
a holiday [`h6l7di] тя`тил, мя`зуниййят
a harvest [`ha:vist] мящсул, /к/тясярр./
yellow [`jelou] сары (рянэ)
the leaves [li:vz] йарпаглар /аьаъын/
to fall [f6:l] дцшмяк,тюкцлмяк(йарпаг вя с.)
a ground [graund] йер, торпаг
be covered [`k0v7d] юртцлмяк (торпаьын вя с. цзц)
grey [grei] боз (рянэ мянасында)
Monthes of the year.
January - йанвар July - ийул
February - феврал August - август
March - март September - сентйабр
April - апрел October - октйабр
May - май November - нойабр
June - ийун December - декабр
ГЕЙД: инэилис дилиндя ай адлары щямишя бюйцк щярфля йазылыр.
Learn the proverbs and find their necessary equivalents in
Azerbaijani language.
The devil is not so black as he is painted.
(devil – шейтан; painted – бязямяк, рянэлямяк)
The furthest way about is the nearest way home.
(furthest – ян узаг; nearest – ян йахын)
As old as the hills (hill – тяпя, йцксяклик)
As the call, so the echo (call – чаьырыш, echo – якс сяда)
168
 EXERCISES
I. Learn the patterns given below.
а) It is always hot (cold) - йай айларында
- гыш айларында
- йаз айларында
- пайыз айларында
б) It always (snows) - йанварда; февралда
- мартда; апрелдя

II. Give necessary equivalents in Azerbaijani language

in a year, every season, about three months, the coldest season, it
often rains, to go to the country, a bright summer day, the shortest
days, the longest nights, it is difficult and unpleasant, a dark
weather, at the end of march, to shine brightly, the first spring
flowers appear everywhere, most people say, the best season of a
year, much warmer than, the warmest season in a year, warm and
short, a lot of fruit and vegetables, to have a holiday in summer, to
spend a lot of time, in an open air, the most beautiful season, little
by little, the days become shorter, the nights become longer, to get
colder and colder, the warmest time, the best time in a year, the
coldest season.

III. Give necessary equivalents in the English language.

илин дюрд фясли, цч айа йахын, башлайыр вя гуртарыр, илин ян сойуг
фясли, гар йаьыр, йаьыш йаьыр, ачыг йай эцнц, даща эцняшли олур, илк йаз
чичякляри эюрцнцр, чох да исти олмур, илин ян хош фясли, йайда олдуьу
кими, чохлу мейвя вя тярявяз, йай мязуниййяти, эцнляр узаныр,
эеъяляр гысалыр, ачыг щавада, мящсул йыьымы дюврц, мейвяляр йетишир,
тез-тез йаьыш йаьыр, чохлары дейирляр, ян эюзял фясил, чохлу вахт
кечирмяк, йаваш-йаваш, щава сойуйур, щавалар исинир.

IV. Translate the sentences into English according to the patterns

given below.
a) Winter usually begins in December and ends in March.
1) Пайыз сентйабрда башлайыр вя нойабрда гуртарыр.
2) Йаз адятян мартда башлайыр, майда гуртарыр.
3) Йай адятян ийунда башлайыр, августда гуртарыр.
169
 b) Winter is the coldest season in a year.
1) Йай илин ян исти фяслидир.
2) Бащар илин ян хош фяслидир.
3) Пайыз илин ян эюзял фяслидир.
a) In summer there is a lot of fruit and vegetables in our country.
1) Гышда бизим кяндимиздя чохлу гар олур.
2) Йазда щяр йан гяшянэ чичяклярля долу олур.
3) Пайызда аьаъларда сары, гящвяйи вя гырмызы йарпаглар олур.
b) It is difficult to get up early in winter.
1) Гышда бизим кяндимиздя хизяк сцрмяк чох хошдур.
2) Бу китаблары бизим китабханаларда тапмаг чох чятиндир.
3) Йайда чайда чиммяк мяним цчцн чох хошдур.

V. Find necessary correct answers from the text.

1) Every season lasts about …
2) Winter is the …
year.
3) It often snows …
4) In winter our friends have …
a) a month
b) two months
ъ) three months
a) coldest season in a year.
b) warmest season in a
ъ) rainy season in a year.
a) in early spring.
b) in hot summer days.
ъ) in a cold winter days.
a) the shortest days.
b) the longest days.
ъ) the coldest days.

5) Spring comes at the end of … a) June

b) April
c) March
6) The first flowers appear … a) in spring
b) in summer
c) in autumn
7) The rains in summer are … a) long and cold
b) short and warm
c) warm and short
8) They spend much time … a) indoors
170
 b) outdoors
c) in the open air

VI. Translate the sentences into English language.

1. Пайызда тез-тез йаьыш йаьыр. 2. Дейирляр ки, пайыз Бакыда ян
эюзял фясилдир. 3. Йазда щавалар истиляшир, эцняш даща парлаг шяфяг
сачыр вя илк чичякляр ъюрцнмяйя башлайыр. 4. Гышда сящярляр сойуг вя
гаранлыг олур. 5. Ушаглар йайда тямиз щавада чох олурлар. 6. Эцнляр
эетдикъя узаныр, эеъяляр ися гысалыр. 7. Йайдан сонра щямишя пайыз
эялир. 8. Бя`зи адамлар йаьышы хошламыр. 9. Сиз билирсиниз ки, Феврал илин
ян гыса вя сойуг айы щесаб олунур.

VII. a) Complete the sentences by using the given phrases.

There are thirty days … as in summer.
In winter months … three months.
The leaves on the trees are … we have the shortest days and
the
longest nights.
In summer we always have … yellow, red and brown in
autumn.
Every season in a year lasts … to get up early in the morning in
winter months.
It is difficult and unpleasant April, June, September and
November.
b) Give necessary derivatives of the words.
(pleasant – unpleasant; like – dislike)
necessary, fortunate, agree, connect, count, courage, able, arm,
balance, large, tie, common.

VIII. Read the dialogue and tell it in pairs with your friend
- It is a fine day today, isn`t it my dear?
- Yes, it is. It is beautiful, sunny, warm and no windy.
- Most people like such a weather.
- And I am too. You know it.
- The wind is cold today, isn`t it like this?
- Yes, it is. I think it is going to snow to day.
- Hellow my friend! Isn`t it a terrible weather to day.
- Yes, it`s awful. It`s raining cats and dogs!
171
 - I`m wet to the skin. Have a look, and see

IX.Answer the following questions as you please.

1. How many seasons are there in a year?
2. What are they? Be so kind counting them one by one .
3. Is it cold or warm in your country in winter?
4. Are the days long or short in the country in winter?
5. What is the shortest winter day? call it.
6. Do you go in for skiing or skating in winter?
7. What seasons do you like best of all? Call them.
8. How long does the summer usually last?
9. What are the summer months? Call them all.
10. Do people spend much or little time in the open air in
summer?
11. Is there much rainfall in your country?
12. How do you call the winds blowing from North and from the
South? Explain them one by one.
13. What is the best season in a year in your country?

X. What is your favourite season? Tell something about it.

GRAMMAR EXERCISES
I. Give the comparative degrees of the adjectives.
long, cold, hot, big, thick, large, interesting, famous, fool, little,
popular, comfortable, bad, short, young, nice, strong, yellow,
attractive, clean, easy, strange, dark, red, charming, early,
expensive, cheap, short.
II. Translate them into the Azerbaijani language.
a) a better flat, my best friend, a cooler month, the youngest
sister, the worst picture in my life, the most comfortable hotel
in our city, more interesting book, the most furthest village,
the warmest season in a year, the nearest house to us.
b) 1. It is difficult to say which month is the best or better.
2. In winter the days are shorter than the nights.
3. The shortest day of the year is the December 22.
4. He reads less than the other students do in our group.
5. English language is more easier than German for the
students.
6. The longest day of the year is the 21st of June.
172
 7. Tom is the best pupil in his class now.
8. Nick is the worst sportsman in the group.

III. Complete the sentences by using comparative degrees.

1. That is a happy day in my life.
2. On weekdays I get up early than on Sunday.
3. Ann has many French books than Mary.
4. Baki is one of the large cities in the world.
5.“Ichary shahar” is a beautiful part of Baki.
6. Tom`s brother is tall than his sister.
7. Pete is small of the family.
8. Ben has little time today than he had yesterday.
9. Mary and Tom come back home at 8 o`clock but Nick comes
an hour late.
10. Text number five is easy of all the texts in our book.
11. My grandfather is two years old than my grandmother.
12. His watch is 5 minutes fast than your brother`s.

IV. Complete the sentences basing to your own word stock.

1. Our new village school is as … as … .
2. The dark clouds in the sky are as … as … .
3. The new student is not so … as her elder sister … .
4. He is not so … as his wife … .
5. The weather in winter is not so … as … .
6. In summer the trees are as … as in autumn … .
7. The girls in our class are not so … as boys … .
8. The village dogs are not so … as … .
9. All the boys in our sport club are as … as their friends at
school.

V. Answer the questions according to the patterns.

a) Is Edinburgh bigger or smaller than London?
Edinburgh is smaller than London.
1. Are comedies more /popular/ or less popular than tragedies?
2. Is German easier or more difficult than English?
3. Is February shorter or longer than January?
4. Is your watch fast or slow than your alarm-clock?
5. Is a mile longer or shorter distance than a kilometer distance?
173
 b) Which month is shorter: February or March?
February is shorter than March.
1. Which is older: the Moscow or the Leningrad Underground.
2. Which river is wider: the Moskva River or the Neva?
3. Which is faster: a plane or a ship?
4. Which Continent is smaller: Europe or Asia?
5. Which city is larger in America: Washington or New-York?
ъ) Which is the largest port in Great Britain?
The largest port in Great Britain is London.
1. Which is the largest port on the Caspian Sea?
2. Which is the shortest month of the year?
3. Which is the most famous ballet of Tchaikovsky?
4. Which is the highest mountain in the Caucasus?
5. Which was the deepest lake in the former USSR?

VI. Complete the sentences by using the comparative degrees of

adjectives according to the patterns.
a) You are as tall as your elder brother is.
Your junior brother is as tall as you are in our class.
b) That student is so lazy (this student).
That engineer is as lazy as this one working in the yard.
1. Basketball is popular in our country (football).
2. That old dress is more pretty (this dress) for the girls.
3. Her modern coat is warm (my old coat) for the boys.
4. Nick is busy for today (Helen) was yesterday.
5. That English book is dull (this text-book) to read.
ъ) Volleyball is a little popular. Tennis is not so popular.
Table tennis is not so popular as volleyball in our city.
1. This kerosene lamp is bright. That lamp isn`t so bright.
2. This text-book is very interesting. That book isn`t so
interesting.
3. Our flat is very cosy. Your flat is not so cosy.
4. Her voice is deep. Anna`s voice is not so deep.
5. My little brother is very diligent. I`m not so diligent.

VII. Answer the following questions according to the patterns.

When does it often rain in our city? (autumn).
- It often rains in our city in Autumn.
174
 1. When does it often snow (Winter).
2. When does it often drizzle (October).
3. When is it muddy in the streets? (November).
4. When is it often windy in your city? (Autumn).
5. When does it often freeze in your village? (January).

VIII. Put necessary questions to the italicized words.

1. We always like to skate in our yard in winter.
2. It is difficult to get up early in the morning.
3. Tom leaves home for the University at half past seven.
4. They do not like to walk after classes in the park.
5. She often goes to the cinema with Nick on Sunday.

IX. Translate the following sentences into English.

1. Ирадя гардашы Елчиндян беш йаш бюйцкдцр.
2. Йени филм китаб гядяр мараглы дейил
3. Мяним иш отаьым сизин отаьыныз гядяр ишыглыдыр.
4. Азярбайъан республикасында ян узун чай щансыдыр?
5. О, кичик гардашындан хейли щцндцрдцр.
6. Бизим йени кцчя сизинкиндян даща узундур.
7. Ийул айы илин ян исти айыдыр, сян ону билирсян.
8. Бу парк шящяримиздяки парклардан ян кичийидир.
9. Елдар бизим групда ян йахшы идманчыдыр.
10. Бу мянзил о бирисиндян даща ращатдыр.

X. Answer the following questions basing to your everyday life.

1. Who is your best friend in your group?
2. What is more important for you to know how to translate
English text or to speak good English?
3. Do you always listen to the latest news in the evening?
4. What kind of sport is the most useful for you?
5. What is the biggest city in the world now?
6. Do you run as fast as your friend in your group?
7. What is the most beautiful lake in your republic?

XI. Translate the passage into azeri and memorise it.

The more we study, the more we know.
The more we know, the more we forget.
175
 The more we forget, the less we know.
The less we know, the less we forget.
The less we forget, the more we know.
XII. Retell the text, and put some questions to the text.

WHAT IS FUNNIER
A farmer comes to town to do some shopping. He buys what he
wants and is going to leave the shop, but suddenly the shop keeper
says: “Look hear, farmer Jones, I have some very good bicycles to
sell. They are very cheap. I can sell you a very good bicycle for 35
dollars. I`m sure you can ride around your farm on it every day.”
“Oh, no” answers the farmer. “I don`t want a bicycle. With this
money I can buy a cow. And a cow is certainly more useful in my
farm than a bicycle.”
“But you can`t go to town on a cow”, says the shopkeeper.
“That`s funny!”
“Well, I don`t know what is funnier”, exclaims the farmer, “to
ride a cow or to milk a bicycle.”
(funnier – даща эцлмяли; to do shopping – базарлыг етмяк; shop
keeper – сатыъы; farmer – фермер; bicycle – велосипед; to sell –
сатмаг; cheap – уъуз; to be sure – ямин олмаг; to ride – велосипед
сцрмяк; certainly – йягинки; useful – файдалы; cow – иняк; exclaims –
дейир; to milk – саьмаг)

176
 LESSON SEVEN (THE SEVENTH LESSON)

TEXT: SPORTS IN OUR LIFE

GRAMMAR: MODAL VERBS

SPORTS IN OUR EVERY DAY LIFE

In old times not all the people could go in for sports. Sport was
the privilege of the rich only. But for now it is possible for
everybody to go in for sports. Government in our country does its
best to develop sports. Nowadays you can train for any kind of
sports that you wish. In all seasons and in any weather we can
enjoy some sport or other. To enjoy sport you must have strength
and skill. The sport facilities in our country are the finest than in
many countries. Now there are special gyms for boxing, fancing,
wrestling and acrobatics; rinks for volleyball and basket-ball,
badminton, handball, swimming-pools and tennis courts. You can
always play table tennis, chess and draughts. Every thing is free of
charge in our country today.
Sport in our country is a matter of great national importance.
Mass opportunity and mass participations lead to new records and
create new champions. Our athletes hold a large number of world
records.
From time to time international championships and races
(horse-races, motor-and cycle races) take place in different
countries. Such great championship that we call Olympic Games
take place in every four years. Only the best may take part in them,
among the sportsmen you can see a number of famous sportsmen
from our republic too. Sport is everything in our life, you know it
very well too.

New words and word combinations.

sports [sp6:ts] идман, идман нювляри
popular [`p6pjul7] мяшщур, танынмыш
privilege [`privilid=] имтийаз, цстцнлцк
be possible [`p6s7bl] мцмкцн олмаг
everybody [`evrib6di] щяр кяс
government [`g0vnm7nt] щюкумят
to develop [di`vel7p] инкишаф етдирмяк
177
 nowadays [`nau7deiz] щал-щазырда, бу эцн
to train [trein] мяшг етмяк (етдирмяк)
to enjoy [in`d=oi] зювг алмаг, ляззят алмаг
a strength [`stre24] эцъ, гцввя, гцдрят
a skill [skil] мящарят, вярдиш
a facility [f7`silit9] гурьу (идман)
special [`spe37l] хцсуси, айры
a gym [d=im] эимнастика (залы)
a boxing [`b6ksi2] бокс (идманы)
a fancing [`f5nsi2] гылынъойнатма
a wrestling [`resli2] эцляш, эцляшмя
an acrobatics [,5kr7`b5tiks]
акробатика
a rink [ri2k] каток, ринэ, мейданча
a speed skating [`spi:d`skeiti2] сцрятли конки сцрмя
a figure skating [`fig7`skeiti2] фигурлу конки сцрмя
a ground [graund] йер,мейданча
a swimming-pool [`swimi2`pu:l] цзэцчцлцк щовузу
a tennis-court [`tenis`k6:t] корт (теннис цчцн)
a chess [t3es] шащмат /ойуну/
a draught [dra:ft] дама /ойуну/
an importance [im`p6:t7ns] ящямиййят, файда
mass [m5s] кцтля, ящали, кцтляви
an opportunity [,6p7`tju:niti] имкан, мцнасиб шяраит
a participation [pa:tisi`pei37n] иштирак /йарышда вя
с./
to lead [li:d] апармаг, рящбярлик етмяк
a record [`rek6:d] рекорд, нятиъя
to create [`kr9e9t] йаратмаг,
дцзялтмяк
a champion [`t35mpj7n] чемпион /йарышын/
an athlete [`54li:t] идманчы, атлет
international [,int7`n537nl] бейнялхалг, юлкялярарасы
a championship [`t35mpj7n3ip] чемпионат, биринъилик
a game [geim] ойун /идман/

(to go in for sport – идманла мяшьул олмаг;

178
to do one`s best – ялиндян эяляни етмяк;
free of charge – пулсуз; юдянишсиз
a matter of great national importance – бюйцк милли ящямиййятя
малик олмаг;
to hold world records – дцнйа рекордларыны газанмаг)

Learn the proverbs and sayings.

As you make your bed, so must you lie on it. Ня тюкярсян ашына,
о да чыхар гашыьына). (make – дцзялтмяк; lie –узанмаг)
A good beginning makes a good ending. Уьурлу ишин сону да
уьурлу олар (beginning – яввял, башланьыъ; ending – сон, нятиъя)

Exercises to do in class
I. Learn the patterns:
a) I go in for sports … - щяр эцн
- щяфтядя бир дяфя
- вахтым оланда
б) It is possible … - дил юйрянмяк
- инэилисъя данышмаг
- идманла мяшьул олмаг
ъ) I must say that … - биз инэилис дилини юйрянмялийик.
- щяр кяс дярин билик ялдя етмялидир.
- идман саьламлыг демякдир.

II. Write necessary Azerbaijanian eguivalents

in old times; became possible; to be popular; to be good at; the
privilege of the rich; to become possible for everybody; to go in for
sports; to do one`s best; to develop sport; to train for any kind of
sport; some sport or other; to enjoy sport; you must have strength
and skill; sport facilities in our country; special gyms for boxing;
free-style wrestling; swimming pools; rinks for speed skating;
figure-skating; grounds for volley-ball and basketball; nice tennis
courts; chess and draught clubs; free of charge; a matter of great
national importance; mass opportunity and mass participations; to
lead to new records or new champions; to hold a large number of
records; from time to time; international championships and races;
Olympic Games; only the best ones may take part; to take part in
different competitions; the most popular sport in the country and
179
all over the world.

III. Give necessary English equivalents of the followings:

ян мяшщур идман нювц; еля бир идман нювц тапылмаз ки, бизим
идманчылар сечилмясинляр; щяр щансы бир идман нювцндя йахшы
танынмаг; щамы цчцн мцмкцн олан; дювлят идман цчцн ялиндян
эяляни едир; идманла мяшьул олмаг; илин бцтцн фясилляриндя; щяр ъцр
щава шяраитиндя; идман мяшьяляляри; гылынъойнатма идманы; атчапма
идманы; су идманы; кцтляви идман ойунлары; чемпион адына лайиг
эюрцлмяк; мцкафат газанмаг, йарышда галиб эялмяк; кимяся
удузмаг; йаришда иштирак етмяк, лидерляр арасында олмаг

IV. Translate the sentences according to the patterns.

a) We can‟t find any kind of sport that our people are not good
at.
1. Онун марагланмадыьы еля бир идман нювц тапа билмязсиниз.
2. Онун билмядийи щяр щансы фяннин адыны чякмякдя мян щямишя
чятинлик чякирям.
3. Бядии ядябиййаты хошламайан адам тапмаг чятиндир.
b) The Republican Government does its best to develop sport in
the country.
1. Инэилис дилини юйрятмяк цчцн о, ялиндян эяляни едир.
2. Юз ишимизи вахтында гуртармаг цчцн биз ялимиздян эяляни етдик,
сиз буну йахшы билирсиниз.
3. Сиз она кюмяк етмяк цчцн ялиниздян эяляни етмялисиниз.
ъ) To enjoy sport you must have strength and skill.
1. Мусигидян зювг алмаг цчцн сизин лазымынъа асудя вахтыныз вя
кифайят гядяр истедадыныз олмалыдыр.
2. Кинойа эетмяк цчцн сизин пулунуз вя вахтыныз олмалыдыр.
3. Бу ъцмляни яъняби диля тяръцмя етмяк цчцн сизин бир нечя
лцьятиниз вя лазыми тяърцбяниз олмалыдыр.
ч) Education is free of charge in our country.
1. Няглиййатда эедиш бязи адамлар цчцн пулсуздур.
2. Дярслик китаблары бязи шаэирдляр цчцн юдянишсиздир.
3. Сящиййя хидмяти /medicine/ бизим юлкямиздя ясасян пулсуздур.

В. Complete the sentences according to the text.

a) In old Azerbaijan …
180
 1. … the privilege of …
2. … matter of great national …
b) After Azerbaijan got independence it became possible …
1. to go in for sports in all the … .
2. to be fond of theatre and cinema in the …
ъ) All the young people in our republic can enjoy …
1. … seasons and in all kinds of weather.
2. … only if the weather is so fine.
ч) The sport facilities in our country is …
1. … the finest in the world.
2. … the worst in all the Caucasian republics.
д) Many opportunity and mass participations lead …
1. … new national or world records and new champions.
2. … the loss of interest in sports and games
е) To enjoy sports you must have …
1. … gyms and a lot of sport grounds of your own.
2. … much strength and skill in them all.
я) Olympic Games is a great championship which take place …
1. … every four year in different countries.
2. … every five year in all the countries.
ф) Two of the most popular sports in England are …
1. handball and table-tennis…
2. football and cricket mostly for men…
э) We need a number of modern rinks for …
1. young people playing volleyball and basketball…
2. speed skating and figure skating in winter…
ь) We need gyms for …
1. acrobatics and wrestling…
2. playing chess and draughts…

VI. Complete the sentences using the given phrases.

We can hardly find any kind of sport … are the finest in the
world.
Nowadays you can always train … international championships
and races
The sport facilities in our country … take place in our country
The sport facilities in our city … football and cricket
Our republican athletes hold … . that our people are not good
181
at
From time to time… take place
Only the best of all… that it become possible
Two of the most popular sports in for everybody to go in for
sports
England are. a large number of
world records
for any kind of sport you wish

VII. Translate the sentences by using the words and word

combinations from the text.
1. Бизим групун бцтцн тялябяляри мцхтялиф идман нювляри иля
мяшьул олурлар.
2. Республикамызын бир чох мяшщур идманчылары Олимпийа
ойунларында иштирак едирляр.
3. Сиз шащмат вя дама ойунлары иля марагланырсынызмы?
4. Чятин ки, бу ишдя мян сизя кюмяк едя билим.
5. Эялин базар эцнц шящяр ятрафына эязмяйя эедяк.
6. Елдар гылынъойнатма идманы иля, гардашы Елчин ися эцляшля
чохдан мяшьул олур.
7. Юлкямиздя чохлу стадион, теннис мейданчалары вя цзэцчцлцк
щовузлары варды.
8. Сиз щансы гыш идман нювц иля мяшьул олмаг истяйирсиниз?
9. Илщам бизя бир чох Азярбайъан чемпионлары барядя данышды.
10. Сиз щал-щазырда щансы гыш идманы нювц иля мяшьул олурсунуз?
11. Мян столцстц тенниси йахшы ойнайырам, анъаг
гылынъойнатманы баъармырам.
12. Шащмат вя дама ойунлары мяним ян чох севдийим
ойунлардандыр.
13. Идманла мяшьул олмаг сизин юлкяниздя пулсуздурму?
14. Онлар щал-щазырда идманын щяр щансы бир нювц иля мяшьул
олурлармы?

VIII. Learn the dialogue by heart and tell it in pairs.

a) A. Where are you going, I`d like to know?
B. To the stadium, near your school.
A. But what for, my dear?
B. To play football a little. Will you join me for some hours?
182
 A. I`m sorry my dear, but I can`t. I am rather busy now.
B. It`s a pity ofcourse. Good bye, then.
A. Good bye, my dear.
b)A. How did you like the game last time?
B. It was really exciting, for me.
A. How did it end then? I couldn`t wait.
B. Two-zero in “Spartak`s” favour.
A. What about yesterday`s game in the capital between
“Neftchy” and “Kapaz” … Did “Kapaz” lose the game?
B. No, it didn`t lose the game. The game was ended in a draw.

IX. Answer the questions according to the text.

1. Do you enjoy sports very much?
2. What kind sport do you go in for in winter?
3. Are you a good swimmer (tennis player, cyclist)?
4. Do you play chess at school too?
5. Are you a real football fan in your group now?
6. What kind of winter /summer/ sports do you like best?
7. What sportsmen do you know? What are they famous for?
8. What do you know about the Olympic Games
9. When and where were the first Olympic Games held?
10. What Azerbaijan Olympic champions do you know?

X. Tell about your favourite kind of sport in our country.

Grammar exercises to do in class
I. Translate the sentences into Azerbaijani and explain the
function of the modal verbs in sentences.
1. She is ill to day. She must stay in bed for some time.
2. I can easily swim this summer, you know this.
3. Ann asked, “may I open the window?” No, you may not. I`m
cold now, answered her mother at a table.
4. You mustn`t play football in the street ofcourse.
5. We can go to the stadium today and watch the interesting
match.
6. I like to sing a song but I can`t do it now.
7. For playing football in the yard you may come any time you
like.
8. Pete and his friends must leave for Moscow on Sunday.
183
 9. Can you show me the shortest way to the railway station?
10. I must tell you some news at the central stadium.
11. All the children may watch TV to night and tomorrow.
12. You can easily speak three foreign languages, can`t you?
13. She must be a French teacher. She has a lot of French books
and dictionaries at home for now.

II. Change the sentences according to the patterns.

a) Can you ring me up at 18:30 /eighteen thirty/ in the evening.
No, I can`t. I can ring you up at 19:00 /nineteen/ in the evening.
1. Can she go for a walk? (in the evening).
2. Can you translate the text to day evening? (tomorrow
morning).
3. Can Marry write him a letter just now? (tomorrow morning).
4. Can they leave our house now? (at six in the evening).
b) Change /replace/ the subjects if necessary
Pete must finish all the exercises today (he).
Tom must finish all the exercises today too.
1. Helen must write him a letter once a week (he).
2. Must Ann Petrova work today morning (he).
3. Tom must visit his aunt in the evening (he).
4. He must do his morning exercises every day (you).
ъ) You may sit over there, near the window.
May Bill sit over there, at the table?
1. You may come in after the bell (Jack).
2. Tom may go for a walk in the park (Peter).
3. You may look through the newspaper (my brother).
4. She may ask a question about her lessons (you).

III. Complete the following sentences by using the modal verbs

(can, may, must).
1. … you show me and my friends your last picture today?
2. You … close the windows, if you are really cold.
3. Everybody in our class … know how to use this tool at home.
4. The children are sleeping now. You … not make a noise.
5. … I switch on the radio? – No, you … not. My father is
184
having a short rest in the next room now.
6. Why … not Mary help you to do your exercises? – She … go
to the University at once.
7. You … smoke here, only after classes.
8. … not you wait for them all any more?
9. … you … be ready to answer to all my questions.
10. Children … clean our new classroom on Saturdays.
11. … you translate the article from Russian into English?
12. The students of our faculty … not be late for classes.
13. … all the sportsmen come in and speak to you?

IV. Complete the sentences according to the pattern.

a) Fred is going to the theatre. (put on a white shirt).
He must put on a white shirt for going to the cinema.
1. It is time for the children to have supper (wash their hands).
2. My black coat is very old (to buy a new one this year).
3. Your friend Nelly is ill today. (take this medicine).
4. Don`t try to cross the street now. (cross it when the light is
completely green).
5. Tom wants to speak to you just now. (call on him only
tonight).
b) My foot is aching seriously. (to walk).
1. Jane is very busy with his lessons. (ring you up).
2. Don`t ask me to sing an English song for you. (to sing)
3. Who is over there near the table in the corner?
4. What foreign languages are they speaking now? (make out).
5. What do you want me to do for them? (to catch you).
ъ) Answer the questions according to the given pattern.
May I open the window? - … (it is very cold).
No, you mustn`t. It is very cold outside.
1. May I switch off the light in the room? … (I`m going to read).
2. May I play the piano for you? – (I want to sleep a little).
3. May I take the cups from the table? – (we want to drink some
more tea here).
4. May I stay away from classes for some days. - … (you are not
ill).
d) I can`t find the doctor in the hospital. Wherever can he be now?
(at the hospital).
185
 1. I can`t find my new pen here. Wherever can it be? (in the
pencil-box on the table).
2. They can`t find the black cat in the room. Where can it be?
(probably under the table).
3. We can`t find her father at a new school. Where can he be? (in
the garage outside of course).
4. I can`t find my friend Tom nearby. Wherever can he be? (at
his friends in the library or in class).
5. I can`t find my Russian dictionaries on the shelf. Wherever
can they all be? (on the second shelf only I think).

V. Translate the sentences into English language paying attention

to the adverbs of time used there.
1. Мян онлары артыг эюзляйя билмярям, мяним вахтым йохдур.
2. Бу эцн ахшам саат сяккиздя сизя зянэ вурмаг олармы?
3. Сабащ саат сяккиздя Елдар юз достуну ваьзалда гаршыламалыдыр.
4. Мяним баъым евдя, сянин баъын ися университетдя олмалыдыр.
5. Йарым саатдан сонра сиз мяня евя зянэ вура билярсинизми?
Хейр, баъармарам. Мян инди мяктябя эедирям.
6. О, бу мараглы мащныны бизим цчцн йеня дя охуйа биляр.
7. Грамматика иля баьлы сизя асан бир суал вермяк олармы?
8. Биз йалныз хариъи дил дярсляриндя инэилисъя данышмалыйыг.
9. Бурада сигарет чякмяк олармы? Хейр, олмаз. Бурада сигарят
чякмяк гадаьандыр.
10. Емил инди щарададыр? Мян ону щеч йердя тапа билмирям.

VI. Answer the questions in affirmative and neqative forms.

1. Can you sing a song for our family now?
2. Can`t you sing an interesting song for all of us?
3. Can we sing an azerbaijanian song for your family?
4. Can you dance with your friend before our children?
5. Can`t you play a game of chess with my Elder brother now?
6. Can you draw something interesting for our junior friends?
7. Can you play football with our new guests from abroad?
8. Can you make any cake with your mother`s help?
9. Can you make a good cup of tea for our old friends now?

VII. Make up necessary interrogative sentences with the modal

186
verbs (can`t, mayn`t, must not)?

VIII. Read the text, then retell the short content of the text and
put some questions to the text.
A Dumb Wife
Once there was a man whose wife was dumb, and this made him
very sad because he loved her very much. He once asked a doctor:
“Can you make my wife speak?” “perhaps I can”, said the doctor,
“ the operation is difficult, but I`ll do my best”. “Of course, you
may try”, said the husband.
The next day the doctor made the operation and the dumb wife
began to speak! She spoke so much and so loudly that in a few
hours her husband ran back to the doctor and said “Can you make
my wife dumb again? “No”, said the doctor, “There are many ways
to make a dumb woman to speak, but no way to make a woman
stop talking”.
“What must I do?” said the man.
“Well”, said the doctor, “I can`t make her dumb, but I can
make you deaf”. “Very well”, said the man, “you may do so. It will
be better than the other way”.

Notes: (dumb – лал; sад – гямэин; perhaps – ола билсин к;и operation
– ямялиййат, ъярращиййя иши; loudly – щцндцрдян; way – йол, васитя;
deaf – кар; so – еля-беля, бу ъцр; husband – яр (и); to try – чалышмаг;
dumb – лал; deaf – кар; so – беля, бу ъцр).
.

187
 LESSON EIGHT (THE EIGHTH LESSON)

TEXT: NARIMAN NARIMANOV

GRAMMAR: PAST SIMPLE TENSE FORM

N. NARIMANOV
Nariman Narimanov was born on the 14th of April 1870 in Tiflis
in a poor Azerbaijanian family. His father was an educated and
honourable man. His mother was a very kind and responsive
woman. There were nine children in their family. He was the junior
one in the family. Nariman was closely acquainted with the famous
Azerbaijanian writers and poets of that time.
In 1882 N. Narimanov`s father with great difficulty placed his
son into preparatory school in Gory Seminary, which he finished in
1890 and got an appointment to work as a teacher in the village
school. While working at school he met many working people and
was a witness of hard life of peasants. Less than a year later he
came to Baki. Here N. Narimanov combined his pedagogical
activity with social work. In 1894 he published his work “Bahadur
and Sona”, “Nadir Shah”, “Shamdan bay” and others. His novels
were directed against fanaticism, backwardness and ignorance
existed at that time. He depicted the revolutionary struggle of
Azerbaijanian people for the elementary rights, democracy and
freedom. But N. Narimanov`s dream was to study. He wanted to
continue his education. So he made up his mind to change his
profession. He was eager to become a doctor. In 1902 he entered
medical faculty of the University in Odessa which he graduated
from in 1908. In 1908 he was sent to Tiflis with special task, where
he came into close contact with working class movement. In seven
months he was arrested and sent to Astrakhan where he began his
activity as a doctor. There were not any protective sanitation
measures in Astrakhan, so many infectious diseases, such as
tuberculosis, diphtheria spread among the people. N. Narimanov
carried out several urgent measures on sanitation, delivered lectures
on medical subjects. Everybody admired for such a careful attitude
of the doctor. Though he had a large family and could hardly meet
ends, he treated many patients free of charge. On April 20, 1920 a
new page was turned in the history of Azerbaijan. It was written by
188
the revolutionary workers, peasants and soldiers. N.Narimanov
was appointed as a president of the Council of People‟s Commisars
of Azerbaijan. He also was a member of the Central Executive
Committee of Government. N. Narimanov always struggled for
people`s happiness and health.

New words and word combinations.

closely [`klouzli] йахындан, диггятля
writer [`rait7] йазычы, мцяллиф
poet [`pouit] шаир
great [`greit] бюйцк, ясаслы
difficulty [`difik7lti] чятинлик, манея
to be placed [pleisd] йерляшдирилмяк
preparatory [pri`p5r7t7ri] щазырлыг, илкин, башланьыъ
seminary [`semin7ri] семинарийа, мяктяб
less than [les`17n] -дан, -дян; -дан аз, -дян
аз
later [`leit7] даща сонра, сонралар
to combine [k7m`bain] бирляшдирмяк, гошмаг
pedagogical [`ped7`g6d=ik7l] педагожи
activity [5k`tiviti] фяалиййят, чалышма
social [`sou3(7)l] иътимаи, сосиал
publish [`p0bli3] няшр етмяк
novel [`n6v(7)l] роман, новелла, повест
be directed [di`rektid] йюнялдилмяк, истигамятлян-
дирилмяк
against [7`genst] яксиня, зиддиня
fanaticism [f7`n5tisiz7m] фанатизм, мювщцмат
backwardness [`b56kw7dnis] эери галма, эерилямя
ignorance [`ign(7)r(7)ns] наданлыг, савадсызлыг, ъящалят
depict [di`pikt] тясвир етмяк, йаратмаг
struggle [`str0gl] мцбаризя, мцбаризя апармаг
elementary [,eli`ment7ri] ади, елементар, илкин
rights [raits] щцгуглар (инсанын)
democracy [di`m6kr7si] демократийа, азадлыг
freedom [`fri:d7m] азадлыг, истиглал
dream [dri:m] арзу, истяк
education [,edju:`kei37n] тящсил, тярбийя
189
 profession [pr7`fe37n] пешя, сянят
be eager [`i:g7] гадир олмаг
graduate(from) [`gr5djueit] гуртармаг (али мяктяби)
be sent [sent] эюндярилмяк /щараса/
protective [pr7`tektiv] мцдафияедиъи, профилактик
sanitation [,s5ni`tei37n] саьламлашма, йахшылашма
measure [`me=7] юлчц, тядбир
infectious [in`fek37s] йолухуъу, йолухан
disease [di`zi:z] хястялик (организмдя)
tuberculous [tju:,b7:kju`lousis] вярям /хястялик/.
diphtheria [dif`497ri7] дифтерийа (хястялик)
be spread [spred] йайылмаг, сяпялянмяк
urgent [`7:d=7nt] ваъиб, тяхирясалынмаз
admire [7d`mai7] язизля(н)мяк; валещ олмаг
careful [`k87ful] гайьыкеш, диггятли
attitude [`5titju:d] мцнасибят, мювге
hardly [`ha:dli] чятинликля,бир тящяр
treat [`tri:t] саьалтмаг, мцалиъя етмяк
patient [`pei37nt] хястя (адам), патсийент
be turned [t7:nd] дюнмяк, чеврилмяк
soldier [`sould=7] яскяр, дюйцшчц
be selected [si`lektid] сечмяк, сечилмяк
council [kaunsl] шура (тяшкилатда)
member [`memb7] цзв (тяшкилата, иътимаи гурума)
central [`sentr7l] мяркязи, баш, ясас
committee [k7`miti] комитет, тяшкилат
government [`g0vnm7nt] щюкумят, идарячилик
happiness [`h5pinis] хошбяхтлик, бяхт, сяадят, тале
health [hel4] саьламлыг, сящщят,ъансаьлыьы
to be born [b6:n] доьулмаг, дцнйайа эялмяк
to deliver lecture мцщазиря охумаг
to meet ends бир тящяр доланмаг
poor [pu7] касыб, мязлум
educated [`edju:keitid] савадлы, тящсил алмыш
honourable [`6n7r7bl] шяряфли, нцфузлу
kind [kaind] мцлайим, хошхасиййят
responsive [ris`p6nsiv] мясулиййятли, ъавабдещ
to be acquainted with – таныш олмаг
190
to get an appointment – вязифя тяйинаты алмаг
to make up one`s mind – гярара эялмяк; гярар чыхармаг
to carry our urgent measures – ваъиб тядбирляри щяйата
кечирмяк
a witness of hard life – кяндлилярин аьыр вязиййяти-
нин
of peasants шащиди олмаг

Exercises to be done in class.

I. Learn the patterns:
With great difficulty …
- О, инэилис дилини юйрянди.
- О, имтащаны верди.
- Биз театра билет ала билдик.
- Бу ъцмляляри тяръцмя етдик.

II. Translate the followings into the Azerbaijani language.

(in a poor family; an educated and honourable man; a kind and
responsive woman; Azerbaijanian writers and poets; with great
difficulty; a preparatory school; to work as a teacher; a village
school; working people; witness of hard life of peasants; less than;
social work; revolutionary struggle; elementary rights; democracy
and freedom; medical faculty of the University; working class
movement; medical activity; as a doctor; the protective sanitation
measures; some infectious diseases; such as; several urgent
measures on sanitation; the lectures on medical subjects; a careful
attitude of the doctor; in the history of Azerbaijan; the
revolutionary workers; Azerbaijan Council of Peoples Commissars;
a member of the Central Executive Committee).

III. Give necessary English equivalents of the followings.

касыб Азярбайъанлы аилясиндя; савадлы вя нцфузлу адам; мцлайим вя
мясулиййятли адам; йахындан таныш олмаг; бюйцк чятинликляр
щесабына; университетдя фяалиййят эюстярян щазырлыг курслары; тяйинат
алмаг; мяктябдя ишлямякля йанашы; фящля синфи; фящлялярин аьыр иш
шяраитляри иля таныш олмаг; бир илдян бир гядяр аз кечдикдян сонра;
педагожи фяалиййятля иътимаи ишин бирляшдирилмяси; Азярбайъан халгынын
ингилаби мцбаризяси; инсанларын елементар щцгуглары; фикирляшяряк бу
гярара эялди; университетин тибб факултяси; йахын ялагяйя эирмяк; фящля
191
щярякаты; щякимлик фяалиййятини давам етдирмяк; щяр щансы бир
санитарийа тядбири; бир сыра йолухуъу хястяликляр; бир сыра тяхирясалын-
маз тядбирляр эюрмяк; тибби мювзуларда мцщазиряляр охумаг;
аилядя доланышаъаьы эцъля чатдырмаг; пулсуз мцалиъя; Азярбайъанын
тарихиндя; Халг Комиссарлар Совети; Мяркязи Иъраиййя Комитясинин
цзвц олмаг; халгын хошбяхтлийи вя саьламлыьы наминя.

IV. Translate into English according to the patterns.

a) N. Narimanov was born on the 14th of April, 1870 in Tiflis in a
poor family.
1. Бюйцк инэилис романисти Чарлз Дикенс 1812-ъи илдя кичик
гуллугчу аилясиндя анадан олмушдур.
2. К. Маркс 5 май 1818-ъи илдя Трир шящяриндя анадан олмушдур.
3. С. В. Вякилов 21 март 1906-ъы илдя Азярбайъанын Газах
мащалында анадан олмушдур.
b) He came into a close contact with working class movement in
the Republic of that time.
1. О, фящля щярякатынын лидерляри иля йахын ялагя йарада билди.
2. О, пис охудуьуна эюря университетдян хариъ едилди.
3. Мцщарибя ялейщиня кечирилян нцмайишдя йахындан иштирак
етдийиня эюря ону дярщал университетдян хариъ етдиляр.
ъ) After some time he continued his education by himself.
1. Онлар инди дя дцнйа йазычыларынын ясярлярини юйрянирляр.
2. Бир нечя ил бундан юнъя о, щяля дя идманла мяшьул олурду.
3. Сиз юзцнцз цчцн йени елми мягаляляр щазырлайа билярсиниз.
V. Complete the sentences according to the text only.
1. N. Narimanov`s parents were…
a) poor and not very famous people
b) were educated and honourable people
ъ) were uneducated and not so famous
2. N.Narimanov`s father…
a) could place his son into the University.
b) tried to place his son into the middle school.
ъ) could place his son into the preparatory school.
3. While working at school he met…
a) so many friends and pupils…
b) many working people there…
ъ) very many teachers working there.
192
 4. His novels were directed against…
a) racism, illiteracy
b) fanaticism, backwardness and ignorance
ъ) the hard working people there.
5. After graduating from the University in 1908…
a) he was sent back to
b) he was sent to Tiflis with special task
ъ) he was sent to Astarkhan to work there
6. On April 28, 1920 a new page was turned.
a) in the history of Georgia
b) in the history of Russia
ъ) in the history of Azerbaijan people

VI. Translate into English and pay attention to the types of the
sentences you met there.
1. Мяним достум Айдын Рзайев Азярбайъанын гядим
шящярляриндян бири олан Шякидя анадан олмушдур.
2. О, орта мяктяби Шяки шящяриндя битирдикдян сонра
Азярбайъанын пайтахты Бакы шящяриня эялмишдир.
3. О, Бакыда али тящсил алдыгдан сонра юз доьма шящяриня
гайытмамаг гярарына эялди.
4. Сяадят Дювлят Тибб университетини битирдикдян сонра щяким
олуб.
5. О даим бцтцн инсанлара кюмяк етмяйя чалышыр.
6. О, щеч вахт щяким сянятини диэяр сянятляря дяйишя билмяз.
7. Сяадят деди ки, бу эцн бир чох йолухуъу хястяликляр юлкямиздя
йайыла билмяз.
8. Яэяр инсанлара лазыми сящиййя гайьылары ъюстярилмязся онлар
узун юмцр сцря билмязляр.

VII. Complete the sentences by using the given phrases

Ы
1) Narimanov learned to read …2) He finished secondary school
…3) He completed his education … 4) Narimanov was arrested in
… 5) He was born … 6) Placed his son … 7) He came into close
contact … 8) There were not any sanitation measures … 9) He
treated many patients …
ЫЫ
193
1) When he was at school; 2) In his native town; 3) The city of
Astrakhan; 4) In two years time; 5) In an old Azerbaijanian city; 6)
Into the medical school; 7) An educated and responsive woman; 8)
With the working class; 9) Near the railway station; 10) When wor-
king in the hospital.

VIII. Tell the dialogue by heart in pairs.

A. Did you pass your entrance exam last year?
B. It wasn`t very difficult for me then.
A. I think it is because you worked hard at that time.
B. Well, I was all right in history, but I did not do so well in
literature.
A. And what about your English language?
B. Not so good, but I did my best in it.
A. How many marks could you collect there?
B. I had no time to collect, but I think everything will be all
right.
A. I want to congratulate you beforehand.
B. Thank you very much, and success to you.

IX. Answer the folloving questions.

1.When and where were you born? 2.When did you finish your
secondary school? 3. What was your favourite subject when you
studied at school? 4. But where do you live now? And what is your
address? 5. When did you decide to go to the capital? 6. What did
you decide to do after finishing school? 7. Did you serve in the
army, or not? 8. Did you decide to enter the University then?

X. Гыса тяръцмейи щалынызы достунуза данышын.

Grammar Exercises to be done in class.

I. Give the Past Indefinite Forms of the verbs.
to learn, to work, to live, to study, to play, to stop, to happen, to
talk, to turn, to love, to want, to vist, to finish, to decide, to travel,
to die, to ask, to plan, to wait.

II. Find the Past Simple form in the text and write all the infinitive
forms of the verbs.
194
 III. Complete the sentences by usung the adverbs.
(last week, last summer, two years, ago, when they were at
school, when I was a little boy, yesterday, three years ago, the day
before yesterday, next winter, this spring).
1. The pupils of our group wanted to discuss a number of
questions about our new school.
2. She did not often go to the new zoo with our best students.
3. The new alarm-clock never wakes him up in the morning.
4. They left their old house and moved to a new flat.
5. I wanted all my friends to come and see me at school.
6. She told me that the Hasanovs decided to come to our place.
7. They often try to visit their friends living far from their place.

IV. Open the brackets according to the meaning of the sentences.

1. Most of the students (to clean) their rooms with their mothers
or sisters 2. Who usually (to clean) their rooms with their mothers?
– My friends (to do). 3. Sona (to live) not very far from their new
school. She usually (to walk) there after classes. 4. I (to be) the
leader of the girls?We had a good tennis team some years ago. 5.
What foreign language you (to learn) two years ago? - I (to learn)
French two years ago. 6. What foreign language he (to learn) now?
–“He (to learn) German now. 7. The students of our group (to be)
there less than five months ago.

V. Translate the following sentences into English.

1. Sиз ахырынъы дяфя Ленинградда ня вахт олмусунуз? Ил йарым
бундан яввял. 2. Бизим групун бцтцн цзвляри эязинтидян саат алтыда
гайытмышлар. 3. Сиз ики ил бундан юнъя щансы шящярдя йашайырдыныз?
4. Бизим аилянин бцтцн цзвляри гядим Эянъядя йашайырдылар. 5. Сиз
мяним достуму вя онун аилясини ня вахт эюрмцсцнцз? 6. Сиз сящяр-
ляр адятян саат нечядя йухудан дурурсунуз? Адятян мян сящярляр
саат йедди радяляиндя йухудан дурурам? Амма бу эцн мян лап
эеъ дурмушам. 7. Мяним кечмиш мяктябли достларым мяним
суалларымын щамысына ъаваб веря билмядиляр. 8. Бцтцн бунлара эюря
сиз онлара тяшяккцр етдинизми? Ялбяття ки, етдим. 9. Сизин груп
йолдашларыныз дцнянки театрда олдулармы? – Хейр, онлар щамысы
бцтцн эцн евдя идиляр. 10. Ютян щяфтя сиз музейя эетмишдинизми?
195
Ютян щяфтя мян кичик гардашымла бирликдя Азярбайъанын тарих
музейиня эетмишдим.

VI. Translate the text, put some questions to the text, then retell it
to your friends.
My Home
The house I live in is a block of flats. It is in the suburb of the
city. In our house there are several flats on each storey. Ours is a
comfortable three-room flat on the second floor. We moved into
this new flat together with many other families of the workers of
the factory at which my father works.
To get home from the Institute I usually take a tram. Sometimes
I go home by bus, especially if I am late for dinner. I get off the
tram at the tram stop which is not far from our house. The house
stands around the fine garden .
We are five in the family. My father is a middleaged man. He
works at a big car factory. My mother is a housewife. She is always
busy with her work, though in our new flat it is much easier to keep
house than it was in old one. Now we have all the services in our
flat.

196
 LESSON NINE (THE NINTH LESSON)

TEXT: MY FAVOURITE WRITER

GRAMMAR: THE PAST SIMPLE TENSE
FORM (nonstandard verbs)

MY FAVOURITE WRITER
Jack London is my favourite writer. His books are realistic and
true to life. And that is why I think him to be one of the best
American writers. Jack London was born in 1876 in San-Fransisco.
At the age of ten he began to earn for his living.
In 1894 he attended Oakland high school for a short time and
then had a year at the University of California.
In 1897 he took part in the Klondike gold rush. Jack London
found no gold, but he could accumulate much experience and
material for his stories and novels.
In 1902 he visited London. For three monthes J. London lived
in the slums of East End and saw the life of its inhabitants. In his
book “The people of the Abyss” he gave a realistic picture of the
life of people in London`s East End.
J. London was a member of the American Labour party and
took an active part in the working class movement. He took great
interest in the Russian revolution of 1905, and in his novel “The
Iron Heel”, written under the influence of this revolution, J.
London gave a vivid picture of the working class struggle.
J. London published about fifty books: short stories, novels, and
essays. Many of his stories deal with sea life and adventures. One of
his best publications is “Martin Iden”, a semi-biographical novel.
The story of the “Love of life” was one of his beloved stories as
well and it is still estimated one of the strongest stories.

New words and word combinations.

realistic [ri7`listik] реалист, щягиги, ясил
to earn [7:n] газанмаг, ялдя етмяк /пул вя с/
to attend [7`tend] эетмяк (мяктябя, дярся)
high school [`hai`sku:l] орта мяктяб
to take part [`teik` pa:t] иштирак етмяк
gold rush [`gould`r03] гызыл ахтарышы
197
 to accumulate [7`kju:mjuleit] йыьмаг, топламаг
an experience [9ks`pi7ri7ns] тяърцбя, сяриштя
to visit [`vizit] эетмяк, баш чякмяк
a slum [sl0m] чятин кечилян йер
East End [`i:st`end] Шярг кянары /юлкянин/.
an inhabitant [in`h5bit7nt] сакин,ящали
a member [`memb7] цзв (щяр щансы тяшкилатын)
a labour party [`leib7`pa:ti] лейбористляр партийасы
vivid [`vivid] ачыг, ашкар, ъанлы
a struggle [str0gl] мцбаризя, дюйцш
an essay [`esei] очерк, щекайя, етцд
to deal (with) [di:l] бящс етмяк (нядянся)
an adventure [5d`vent37] маъяра, сярэцзяшт
semi [`semi] йары, йарым
love of life [`l0v 7v`laif] щяйат ешги
(to be a member of a party - партийа цзвц олмаг
to take an interest - марагланмаг
to be true to life - щяйаты дцзэцн якс етдирмяк
to earn one`s living - чюряк пулу газанмаг
for a short time - гыса мцддятя вя йа
вахта.)

Find the equivalents of the given proverbs and sayings in the

Azerbaijani language and learn them by heart.
He that never climbed, never fall.
Аьаъа дырмашмайан щеч вахт ондан йыхылмаз да (щярфи).
A jack of all trades is master of none.
Щяр пешянин ардынъа гачарсан, щеч бириня дя йийяляня билмязсян
(щярфи). (mцг. ет): Йарымчыг папагчылыгданса, камил паланчы олмаг
даща йахшыдыр (Низами).
Long absent, soon forgotten - Эюздян узаг, кюнцлдян ираг.

Exercises
I. Learn the patterns given below
a). I think him to be … . - Америка йазычыларындан бири
олмаг.
198
 - йахшы мцяллим олмаг
- танынмыш бир йазычы олмаг
b). He took great interest in … - Азярбайъан тарихиня
- Азярбайъан ядябиййатына
- тялябялярин тящсилиня

II. Give the Azerbaijanian equivalents of the followings.

I think him to be; at the age of ten; to be true to life; to earn for
somebody`s living; for a short time; he had a year at the University
of California; to take part in something; Klondike gold rush; found
no gold; could accumulate much experience and material; the slums
of the East End; to have a realistic picture; the American Labour
Party; the working class movement; to take great interest; the
Russian revolution of 1905; under the influence of this revolution;
short stories; novels and essays; to deal with sea life and
adventures; a semi-biographical novel.

III. Translate the sentences into English according to the patterns

given below.
a) J. London is my favourite writer.
1. С. Вурьун Азярбайъанын севимли шаирляриндян биридир.
2. С. Рящимли Азярбайъан халгынын севимли йазычыларындан биридир.
3. Ц. Щаъыбяйов мяним севимли бястякарымдыр.
b) That`s why I think him to be one of the best American writers.
1. Буна эюря дя мян ону групумузда ян истедадлы тялябя щесаб
едирям.
2. Буна эюря дя мян ону ян йахын достларымыздан щесаб едирям.
3. Буна эюря дя мян бу портрети онун ян йахшы ясяри щесаб едирям.
ъ) At the age of ten he began to earn for his life.
1. О, алты йашында оларкян йазыб-охумаьы юйрянмишдир.
2. О, он йашында оларкян мащны бястялямяйя башламышдыр.
3. О гыз ийирми беш йашында оларкян Университетин биолоэийа
факултясини уьурла битирибмиш.

IV. Give the English equivalents of the following word

combinations.
Американын ян севимли йазычысы; мяним севимли йазычым; буна эюря
дя, чюряк пулу газанмаг; тяърцбя газанмаг, пул газанмаг;
199
Америка Лейбористляр партийасынын цзвц; фящля щярякатында фяал
иштирак етмяк; 1905-ъи ил рус ингилабы; бу ингилабын тясири алтында
олмаг; фящля щярякатынын ачыг мянзяряси; (нядянся) бящс етмяк; ян
йахшы няср ясярляриндян бири; автобиографик роман, онун ян эцълц
щекайяляриндян бири; йарыбиографик роман.

V. Complete the sentences according to the text.

a) The famous American writer J. London was born … .
1. In New-York all the students … .
2. In San-Fransisco all the school teachers … .
3. In Great Britain all the famous scientists … .
b) My elder brothers began to earn for their living … .
1. At the age of eighteen they … .
2. At the age of twenty my junior sister … .
3. At the age of seventeen his little brother … .
ъ) They had eight years at … .
1. The modern and beautiful University of California … .
2. An ancient University of Florida always … .
3. The beautiful University of Cambridge never … .
ч) In 1902 the famous American writer J. London visited to … .
1. Moscow, the capital of former … .
2. London, the capital of Great … .
3. Paris, the capital of … .
d) A well-known writer Jack London lived in London … .
1. For three future months … .
2. For previous seven years … .
3. For four University years … .
e) The students know that Jack London lived in … .
1. For three past years … .
2. For five years … .
3. For many years … .
я) He took great interest in Russian revolution … .
1. Of 1904; 2).of 1905; 3). of 1917.
ф) “The Iron Hill” was written under the influence … .
1. of the Russian revolution of 1905.
2. of the World War 1.
3. of the Great Patriotic War.

200
 VI. Translate the following sentences into English.
1. Диккенс мяним ян севимли йазычыларымдан биридир.
2. Мян ону юз дюврцнцн ян йахшы шаири щесаб едирям.
3. Сиз бу эцнкц конфрансда иштирак етмяк истяйирсинизми?
4. Танынмыш йазычы Т. Драйзер юлцмцндян бир ил яввял коммунист
партийасына дахил олуб.
5. Биз бцтцн гядим биналарын архитектурасы иля марагланырыг.
VII. Complete the sentences by using the given phrases.
At the age of ten J. London … during his illness
In 1897 he took part … is a semi-biographical novel.
He could easily accumulate … In the Klondike gold rush
He took an active part … began to earn for his living.
Jack London published … much experience and
material.
One of his best publications or his stories and novels.
“Martin Eden” in the slums of East End
in the working class
movement.

VIII. Memorize the diologue then tell it in pairs.

A. Did you read the book I gave you last Thursday.
B. Yes, I did. But I read it only on Sunday.
A. How did you like the book I gave you some days before?
B. I`m sorry to say I didn`t like it at all.
A. And what book are you reading now?
B. You see … It`s “Huckleberry Finn” by M. Twin I enjoy every
minute of it. It really gives a better picture of the period than any
book, of history.
A. Yes, I think it should be like this of course.

IX. Answer the following questions.

1. Who are your favourite Azerbaijanian writers? Call them. 2.
Who is your favourite foreign writer, composer, artist? 3. What was
the book of your favourite writer you read lately? 4. What is this
new English book about? 5. How many books by this writer did
you read last month? 6. What do you like his new books for? 7. Is
you writer a novelist or a story writer? 8. Who was your favourite
hero in the war?
201
9. What famous American or English writers do you know? 10.
Инэилис йазычылары барядя ня дейя билярсиниз?

Grammar Exercises to be done in class.

I. Give the Past Simple forms of the verbs and memorize them.
(to meet, to began, to think, to buy, to eat, to become, to have, to
leave, to put, to read, to send, to write, to speak, to come, to go, to
run, to see, to know, to drink, to do, to give, to take, to stand.)

II. Give the interrogative and negative forms of the sentences.

1. I met Jack at the railway station yesterday morning. 2. I began
to learn French language two years ago. 3. They gave me those
French books last week. 4. She came to Baki from the village in
1995. 5. The children always had much work to do on Sundays. 6.
They always drank fresh coffee in the morning. 7. Nick didn`t write
to us about their first days at the University. 8. You often went to
the zoo with your elder sister last year. 9. Our boys knew many
students of our group last year. 10. They took great interest in the
history of japan.

III. Complete the sentences by using the adverbs here. ( last week,
last summer, yesterday, three years ago, many years ago, then, at
that time, the day before yesterday, the day after tomorrow.)
1. They don‟t give us new English textbooks. 2. He always begins
his work in early morning. 3. His junior sister thinks much about
his future profession. 4. They wanted to buy a new car last
Saturday. 5. She doesn`t always write letters to her friends. 6. They
never have their breakfast at home. 7. I am going to meet them all
in the street.

IV. Open the brackets and use the verbs in the Past Indefinite
Tense form.
1. He (you come) to see me the day before yesterday.
2. Where you (to see) him? At the concert two days ago.
3. You (to go) to see her yesterday evening? Yes, I … .
4. He (to sit) down at his desk and (to store) out of the window.
5. At half past four I (to put) on the lights in my room.
6. My sister (to write) me a letter a week ago.
202
 7. The day before yesterday we (to have supper) at his place.
8. Ann (to go) to see them some days ago.
9. They (to see) Eldar in the language laboratory last Friday.
10. We (to hear) much about their hobbies.

V. Complete the sentences by using the Past Indefinite Tense.

1. Last summer most of our students try … .
2. Yesterday Peter and I try a lot to do all … .
3. Two weeks ago her husband want … to do … his work.
4. Three days ago all the passengers … .
5. In 1976 my parents want … me to become … .
6. When you are at school your teachers never want to ring you
up.
7. When our students were at the seaside the weather … .

VI. Complete the sentences by using the verbs in the Past Simple
Tense form.
When I came home I was hungry a little.
a) to be very tired to prepare lessons. b) to have tea and cakes in
the kitchen.
When I came home after classes
to be glad to see my nephew there; to have supper with my family

VII. Change the tense of the sentences according to the patterns.

a) She goes shopping every day (yesterday).
She went shopping yesterday morning.
1. Father takes me to the country every Sunday (last Sunday).
2. They often listen to the news (last night).
3. Tom often gives Mary flowers (for her last birthday).
4. I never wake up early on Saturdays and Sundays
b) Answer the questions (in full or short forms).
Did you read my last letter for your sons? (No, for my daughters).
No, I didn`t. I read your last letter to my daughters.
1. Did you translate the text in class? (No, at home).
2. Did you take your little son to the cinema? (No, to the theatre).
3. Did they drink a cup of coffee at home? (No, a cup of tea).
4. Did you bring me your dictionary? (No, have forgotten).
5. Did the students return to their parents? (No, to their friends).
203
 VIII. Translate the sentences paying attention to the tenses.
1. Мян орта мяктяби битириб, охумаг цчцн пайтахта эялдим.
2. Сизин йашадыьыныз бюлэя Бакыдан узагдадырмы?
3. Сиз щансы илдя Али мяктябя дахил ола билдиниз?
4. Идманчы достларыныз мяркязи стадионdа олдулармы?
5. Азярбайъанда ачыг дяниздя бир танынмыш шящяр вар.
6. Хязяр дянизиня шер щяср едян шаириниз вармы?
7. Азярбайъанын чохлу классик йазычы вя шаирляри вар.
8. Республиканызын мцасир йазычыларындан кими таныйырсыныз?
9. Iнэилис йазычысы Ъ. Лондону орижиналдан охумаг истярдим.
10. Бу мараглы щекайяни инэилисъяйя тяръцмя етмяк мяним цчцн
чох да чятин дейил.
11. “Инэилис- Азярбайъан” лцьятиндян истифадя етмядян инэилис
дилиндян ана дилиня щеч бир бядии ясяри тяръцмя етмяк олмаз.
12. Инэилис шерляринин азярбайъанъайа тяръцмя етмяк цчцн щяр
кясiн кифайят гядяр тяърцбяси олмалыдыр.

IX. Use the phrases in sentences of your own.

(in the middle of - ортасында; to set for six - алты няфярлик стол
дцзялтмяк; a vase of flowers - эцл-чичякля долу эцлдан; a piece of
bread - бир парча чюряк; help yourself - буйурун йейин; with pleasure
- ляззятля; another helping - бир гядяр дя йейя билярдинизми?; no more
- бяс едяр; let me pour you some wine -иъазянизля сизя бир гядяр шяраб
сцзцм; to your health - сизин саьлыьыныза ; to brinq a toast to your
health- сизин саьлыьыныза бадя галдырмаг истяйирям; at the end of the
meal you can hear - йемяк-ичмяк баша чатан кими сиз бу сюзляри
ешидяъяксиниз; a cup of tea - бир финъан чай; do you mind - етираз
етмясяйдиниз?; to give a light – сигаретини йандырмаг, од вермяк
(щярфи мянада); here you are - буйурун алын; next to -
гоншулуьунда)
LESSON TEN (THE TENTH LESSON)

TEXT: TO DO SHOPPING
GRAMMAR: CONTINUOUS TENSES
TO DO SHOPPING
When we want to buy something for the family, we must go to
204
the shop where we can buy everything we want. But in our family
my father always goes shopping. Some days ago my father felt ill
and my mother told me to do shopping myself.
That day I took a shopping bag and left the house for the
market. When I was going there I met Arif, a friend of mine, who
was also going shopping. We both went to the supermarket, which
was not far from our house. There one can by everything he needs.
It is a large two-storied building with a grocery shop on the first
floor.

In the grocery department there are a lot of very appetizing-

looking things which you can‟t pass by without noticing them. And
in the shop-window, you can see what is in the shop, i.e. sugar, tea,
coffee, salt, pepper, ham, bacon and many other things at the
grocer‟s. as well as different types of bread. When we entered the
shop there were many people. They were buying bread at the
baker‟s, meat at the butcher‟s. Then we go to the greengrocer‟s for
vegetables, or fruits. Some people were buying cakes and various
kinds of sweets at the confectioner‟s.

If you want to buy any clothes, you must go to the men‟s and
boys‟ or ladies‟ and girls‟ out fitter‟s. Except of all these you will
buy boots and shoes at the boot and shoe shop, jewelery and silver
and gold watches at the jeweler‟s, cigarettes at the tobacconist‟s,
and books at the bookseller‟s.

In all the departments salesmen or the salesgirls standing

behind the counter will meet you. The cashier you will meet at the
cash desk in all the departments too. When crossing the
departments one by one you will see the salesgirls behind the
counters serving the customers.

When buying things we always ask the salesman-“How much is

this?” or “What is the price of that?” The answer will be … . After
knowing the price the salesman or the salesgirl gives us the bill for
205
paying.

The salesman or salesgirl weighs that good on the scales and

tells us the price. Then we come to the cash desk, give bill and the
money to the cashier. The cashier then gives us a check and of
course our change. Then he (or she) wraps the good and gives it to
you. I put that good in my shopping bag, thank her for serving and
leave the shop.

New words and word combinations.

a shopping [`36pi2] базарлыг, алвер

to buy [bai] алмаг (пулла)

be sold [`bi`sould] сатылмаг

a shopping bag базар чантасы (зянбил)

a market [`ma:kit] базар; алыб-сатмаг

both [bou4] щяр икиси

a supermarket [`sju:p7`ma:kit] универсал маьаза

to need [ni:d] ещтийаъы олмаг

two-storied building [tu:`st6rid`bildi2] икимяртябяли бина

a grocery shop [`grous7ri`36p] ярзаг маллары

маьазасы

a department store [di`pa:tm7nt`st6:] универмаг

appetizing [`5p9ta9z92] иштащэятирян, иштащачан

to notice [`noutis] сезмяк; гейд етмяк

a shop-window [36p`windou] витрин, сярэи столу

206
a sugar [`3ug7] гянд,шякяр

a coffee [`k6fi] кофе, гящвя

a salt [s6:lt] дуз, /хюряк/

a pepper [`pep7] истиот /битки/

a ham [h5m] донузун гахаъ едилмиш буд яти

a bacon [`beik(7)n] бекон (щися верилмиш донуз яти

a meat [mi:t] ят /гойун, мал вя с./

a butcher‟s [`buts7z] ят дцканы, гяссаб дцканы

a greengrocer‟s [`gri:n`grous7z] тярявяз дцканы

a vegetable [`ved=9t7bl] эюйярти, тярявяз

a fruitterer‟s [`fru:t7r7z] мейвя дцканычысы

a cake [keik] гоьал, пирожна

sweet [swi:t] конфет; ширниййат

confectioner‟s [k7n`fek3n7z] ширниййат дцканы, баггалиййя

outfitter‟s [`autfit7z] палтар дцканы

jewellery [`d=u:7lri] зинят яшйалары, дашгаш

a silver [`silv7] эцмцш /маллар/

a gold watch [`gould`w6ts] гызыл саат

a cigaretters [,sig7`rets] сигарет, папирос

bookseller‟s [`buk ,sel7z] китаб дцканы; китабсатан

207
 a salesman [`seilzm7n] сатыъы (киши, оьлан)

a salesgirl [`seilzg7:l] сатыъы гадын (гыз)

behind [bi`haind] архада, архасында

a counter [`kaunt7] пиштахта /дцканда/

a cashdesk [`k53desk] касса, юдяниш ямялиййаты йери

to cross [kr6s] кечмяк, ютцб кечмяк

a customer [`k0st7m7] алыъы /дцканда/

a price [prais] гиймят (малын, яшйанын)

a bill [bil] щесаб чеки

be weighed [weid] тярязидя чякмяк /чякилмяк/.

a scales [skeilz] тярязи /чякмяк цчцн/

a cashier [`k537] кассир, кассада ишляйян адам

a change [`tseind=] юдянишдян гайтарылан хырда пул

to wrap [r5p] бцкмяк /малы вя с./

to go shopping – базарлыг етмяк;

to do shopping – базара эетмяк (йахуд) базарлыг етмяк;

a friend of mine – достларымдан бири;

the very appetizing – looking things – иштаща ачан шейляр;

to pass by – йанындан ютцб кечмяк;

208
 except of all – бунлардан савайы, башга

one by one – бир-бир (бирбябир).

Learn the proverbs (give the Azerbaijanian equivalents)

It‟s no use crying over spilt milk – Тюкцлмцш сцд цчцн
аьламаг файдасыздыр.(щярфи)
Honesty is the best policy – Дцзлцк ян йахшы сийасятдир.
Out of sight, out of mind – Эюздян узаг, кюнцлдян
ираг.
Practice makes perfect – Tяърцбя инсаны камилляшдирир.
One hand washes another – Ял яли йуйар, ял дя цзц.

(crying – аьламаг); spilt – тюкцлмцш; honesty – дцзэцнлцк; policy

– сийасят; sight – эюрцнцш; mind – аьыл; practice – тяърцбя; perfect –
там; to wash - йцмаг

Exercises to be done in class:

I. Learn the patterns and complete the sentences:

a) If you want to buy … - бир гядяр гянд. ширниййат; сцд

мящсуллары, ят, тярявяз.

b) When buying things … - хащиш едирик торбайа гойсун.

- хащиш едирик бир йердя бцкцн

- хащиш едирик онлары бцкцн.

- хащиш едирик 1kg. чякясиниз.

II. Give necessary equivalents in the Azerbaijani language.

(to do shopping; a friend of mine; to be far from; to go shopping;

to fell ill; an old shopping bag; far from the house; a large two-
storied building; a large grocery shop; on the first floor;

209
department store; a new grocery department; a lot of very
appetizing-looking things; to pass by without noticing; in the shop-
window; at the grocer‟s; as well as; different types of bread; to be
sold; at the baker‟s; at the butcher‟s‟ at the green-grocer‟s; various
kinds of sweets; at the confectioner‟s‟ to go to the ladies and girl‟s
outfitters; except of all; the shoe department; at the jeweler‟s; at the
tobacconist‟s; at the bookseller‟s; a man standing behind the
counter; at the cash desk; to serve the customer; when buying
things; a bill for pay; need to be weighed; to weigh on the scales;
any item needed to be wrapped.)

III. Translate into Azerbaijani according to the patterns.

1). They helped Solmaz to choose a tie from a great variety of

ties.

a) a dark blue tie with red stripes made in Turkey.

b) A dark blue tie white stripes made in Italy.
2) Yesterday we dropped in at the bakery in order.

a) to buy some brown bread and fresh rolls.

b) To buy a nice souvenir and flowers for his sister‟s birthday

party.

3) They went to the grocery shop in the corner of the city.

a) to buy cheese, sausage, butter or sugar for the family.

b) To choose shirts, trousers, dresses and coats for our junior
son.
4) If you go to the supermarkets of our city you can buy.

a) any kind of ready-made clothes and various souvenirs.

b) different kinds of things there.

210
 5) For the time Yusif was paying for sugar and tea in the
grocery.

a) she was looking for a new pair of shoes in shoe department.

b) They were paying for cheese and sausage in the cash box.
6) Sevinj wanted to find different types of birthday presents.

a) in the new haberdashery department on the second floor.

b) in the jewelery department upstairs.
7) On my way home students bought various fruits for children.

a) in the old supermarket near our street.

b) In a big department store near the railway station.
8) They dropped in at the ready-made clothes and bought.

a) foreign made rain coats for the boys, and girls

b) A new type of warm coat made in Poland only.

IV. Give English equivalents of the following word combinations.

тярязидя чякмяк; мяним достларымдан бири; бцкцлмцш олан щяр бир

шей; алыъылара хидмят етмяк; юдяниляси чек; бир шей аларкян; кассада;
пиштахтанын архасында дуран гадын; узагда йерляшян; икимяртябяли
бюйцк бина; хястялянмяк; йени баггалийя дцканы; ширниййат шюбяси;
универмаг; бахмадан ютцб кечмяк олмур; универсал магазин; вит-
риндя; еляъя дя; мцхтялиф нюв чюряк мящсуллары; чюряк дцканында; ят
дцканында; тярявяз дцканында; мцхтялиф ширниййат нювляри; ширниййат
дцканы; гадын вя гызлар цчцн цст эейимляри;бунлардан савайы; айаг-
габы дцканында; гызыл вя даш-гаш шейляри шюбяси; тцтцн шюбясиндя;
китаб сатышы бюлмяси; малын дяйярини юдямяк цчцн; габлашдырмаг
мягсядиля; щазыр киши палтары шюбяси; щядиййя вя диэяр яшйаляр шюбяси;
йени галстук сечмяк; щяр шейи витриндя эюрмяк олар;ачыг рянэли киши
костйуму.

211
 V. Translate the sentences and use them in negative form according
to the patterns.

Jamal was going to find a black pair of shoes for his family in a
foot-wear department.

1). Мяним ряфигям юз баъысы цчцн щядиййяни йалныз зярэярлик

мямулаты шюбясиндян алмаг истяйир.

2). Аслан кичик гардашына ики мцхтялиф галстук алмаг истяйир.

3). Онлар ев цчцн йени ярзаг шейляри алмаг истяйирдиляр.

As a rule it is not me but my sister Arifa who is going to do

shopping to day evening.

1). Бир гайда олараг онлар чохлу ширниййат алмаг истяйирдиляр.

2). Чюряк мящсулларыны бир гайда олараг атам дейил, анам алыр.

3). Колбаса мящсулларыны адятян атам дейил, гардашым алыр.

VI. Translate the sentences into English according to the text.

1) Бизим евин йахынлыьында йени универсал маьаза тикилиб.

2) Мян истяйирдим ки, зярэярлик шюбясиндян бир гызыл цзцк алым.

3) Биз айаггабы дцканындан ики чцт киши айаггабысы алдыг.

4) Мяркязи универмагдан гайыдаркян чюрякчийя эирин вя орадан

мяним цчцн ики буханка чюряк алын.

5) О, йени гастранома эириб орадан колбаса, сосиска, йаь вя бир

гядяр дя ят алыб евя гайытды.

6) Мян дцнян баггалийя шюбясиндян хейли дадлы конфет, пирожна,

шокалад вя торт алыб каьыза бцкдцрцб вя евя эятирдим.
212
 7) Онлар дцкана дахил оларкян орадан хейли мигдарда чай, гянд,
гящвя, дуз вя истиот алдылар.

8) Сиз чюряк мящсулларыны чюряк дцканларындан ала билярсиниз.

9) Сиз щансы мящсуллары чюряк дцканындан ала билярсиниз?

10) Сиз ят дцканындан йалныз ят вя ят мящсуллары ала билярсиниз.

11) Бу эцн мян айаггабы шюбясиндя олдум вя орада чохлу йени

гадын вя киши айаггабылары эюрдцм.

12) Мян щямчинин щазыр палтарлар шюбясиндя олдум вя юзцмя бир

гяшянэ плаш алдым.

VII. Read the dialogue in pairs loudly, then memorize it.

Shop assist: What can I do for you, madam?

Customer: I want to buy a pair of shoes for boys.

Shop assist: What is his age then?

Customer: He is six years old now. And he is going to school very

soon.

Shop assist: What color would you like to choose?

Customer: I think it is better to take some black or brown colour.

Shop assist: Here you are. Take and have a look at it.

Customer: I think this one is better for him, and the price then?

Shop assist: It is not very expensive and costs five dollars in all.

Customer: Yes, you are right. Where can I pay for it then?
213
 Shop assist: Over there, please.

Customer: Here is the check for it. Take it please.

Shop assist: Here is your shoe. Come to our department again

please.

VIII. Translate the sentences into the Azerbaijani language.

1. Shop assistant told us that there were not any ties with black
stripes.

2. You mustn‟t be so slow in choosing presents for your boys.

3. I told him that I needed a light pair of shoes for woman.

4. They wanted to buy some pairs of socks and some

handkerchiefs.

5. I came to the cash desk and payed the bill at once.

6. She required to choose a number of rolls at the baker‟s

yesterday.

7. When winter comes you have to wear only warm clothes.

8. For worm clothes people go to the Department Store.

9. I advised him to wear a white shirt and black tie for the party.

10. You must try this pair on again, and see that it is just for the
party.

11. The shop assistant wrote us a bill to take to the cash desk.

12. I payed the bill at once and waited the woman to give my
change.

214
 Grammar exercises to be done in class.

I. Give the Present Participle forms of the verbs given below.

(to buy, to sell, to choose, to try, to smoke, to say, to read, to

write, to decide, to understand, to leave, to open, to speak, to serve,
to weigh, to wrap, to put, to do, to clean, to meet, to come, to take,
to have, to snow; to pack, to pay, to find, to spend, to manage.)

II. Translate the sentences into the Azerbaijani language.

1. She was looking for the dictionary to translate the text.

2. The young customer was looking for the leather goods.

3. I asked the shop assistant to bring some packets of cigarettes.

4. The saleswoman went into the store and soon came back.

5. What was the reason for you to give up smoking forever?

6. Were they satisfied with the things, which we bought

yesterday?

7. I told my mother not to be worried for my shopping.

8. I noticed him struck a match and lit his pipe in the room.

9. The tourists were looking for a counter where shirts were sold.

10. What do you think about the new type of shirts to bye?

III. Write the sentences in interrogative and negative forms.

1. The customers were standing and discussing about the new

215
goods.

2. The saleswoman weighed some goods on the scale wrapped

carefully and gave them to the customer. 3. The prices for products
were not so high in the grocery department. 4. The ready-made
clothes department was full of customers. 5. He took some of the
ready-weighed things from the table and went out. 6. They tried to
get an interesting birthday present for the girl,

IV. Use the verbs in the Present Simple or Present Continuous

Tense Forms.

1. You must (to pay) the bill for the goods at once.

2. They have (to get) a few new shirts and ties for us.

3. We (to go) to the supermarket to do shopping ourselves.

4. He (to look) around the department to buy some socks.

5. She will not (to forget) going to the baker‟s (to buy) some
bread.

6. I didn‟t want (to choose) such things for birthday party.

7. I shall (to decide) to pack everything myself.

8. A friend of mine (to come) to me and thanked me for

everything.

9. They always (to sell) ready-made clothes for grown up people.

10. That customer (to want) to buy some cheaper material.

11. shoe department (to sell) only foreign made shoes.

216
 12. The younger salesgirls (to serve) only children.

V. Use the verbs in the Past Indefinite or Past Continuous Tense

form.

1. She always (to bring) foreign fashion goods for men.

2. The students (to go) to the supermarket in the center.

3. The salesman (to hand) them another coat to wear.

4. The boy (to try on) the new fashion raincoat there.

5. The new customer (to come) nearer (to take) the new coat.

6. The saleswoman (to put on) the new pair of shoes.

7. This (to be) the most famous department store in our street.

8. My friend (to decide) to drop in a leather department.

VI. Answer the questions according to the patterns.

a) What time did she meet John? (walk along the street). She met
John when she was walking along the street.

1. When did Jack lose those books? (walk about the city park).

2. What time did they ring you up? (have breakfast with the
family).

3. When could you find my textbook? (clean my room).

4. Where can they meet her? (cross the street at five yesterday).

5. Whom did she buy this raincoat for? (her elder sister).

217
 b) What are they buying here? (a pair of shoes). They are buying a
pair of shoes.

1. Why are the children listening so attentively? (listen to an

interesting story about animals).

2. Where are the customers buying shoes? (run to another shop).

3. What are they buying there now? (buy leather boots).

4. What are you looking for here? (a light pair of shoes).

5. What department is she from? (from the fabrics department).

c) Is Elmar very busy to day evening (to translate). Yes, he is. He is

translating to day evening.

1. Are the whites very busy to day? (write a letter to them).

2. Was the girl busy then? (do morning exercises).

3. Were the customers very busy then? (to write article).

4. Were they paying for the sweets? (pay for raincoats).
5. Will they come back to our store? (their own department).

ч) Why couldn’t they come back in the afternoon? (rain in the

country). Because it was raining in the country.

1. Why couldn‟t they answer to our letter? (busy with problems).

2. Why didn‟t he come to our department? (another department).

3.Why weren‟t they eager to come beforehand? (snow all day

long).

4. Why didn‟t the boys stay at school? (hurry home).

5. Why didn‟t she put her question to us? (busy with writing).

218
 VII. Translate into English according to the Text.
1. Сиз щара эедирсиниз? Мян дярсими гуртарыб универмаьа эедирям.
2. Биз евя эяляндя сиз щансы маьазайа эетмяк истяйирдиниз?
3. Онларын бир нечя аь кюйняйи вя бир нечя дя галстуку вар.
4. Галантерейа сюбясиндя (leather department) чохлу хариъи
чанталар вар. 5. Сиз инди айаггабы сюбясиня эетсяниз орадан истянилян
ушаг айаггабысы ала билярсиниз. 6. Сиз базара эедяндя чанта
эютцрмяйи унутмайын. 7. Сатыъы оьлан колбасаны тярязидя чякиб,
каьыза бцкцб мяня узатды.

VIII. Put questions to the italicized words and explain them.

1. They were looking for the second hand shop around.
2. We came to the cash desk and asked the price of sugar.
3. He does their shopping only on Sundays.
4. She was the chief of a ready-made clothes department.
5. I looked everywhere for a nice frock for the girl.
6. Two weeks ago they came to me and invited me to go to them.

IX. Memorize the dialogue and make up your own dialogue on this
topic.
Shop assistant: Well madam, what can I do for you?
Ann: I would like to have one kilogram of flour at 2000 manat,
two kilogram of butter at 10000 manat, and of course one kilogram
of cheese at twelve thousand. And by the way have you got any
sugar now?
Shop assistant: Yes, of course, we‟ve got both lump sugar and as
well as granulated sugar on sale to day.
Ann: But how much is the lump of sugar then?
Shop assistant: the price of the sugar is one thousand and five
hundred.
Ann: I‟ll take one kilogram and a half of the sugar. And how
much shall I pay for all. Please, count them for me now. How much
does it all come to?
Shop assistant: Weighing out all the foods together she said:
“Now listen I‟ll tell you the total sum. It would be seventy
thousand all together.
Ann: Here you are! Thank you very much.
219
Good bye!
Good bye!

220
 LESSON ELEVEN (THE ELEVENTH LESSON)
TEXT: HOW PEOPLE TRAVEL
GRAMMAR: EQUIVALENTS OF THE MODAL VERBS

HOW PEOPLE TRAVEL

As a result of hard working days and months people like having
a good holiday in summer or some other time in a year. For this
reason people mostly prefer going to any countryside or some
famous health resorts on the seaside or to the mountainous places
of the Caucasus.
Many, years ago one had to travel several days, weeks and
monthes to get from one place to another one. They either went on
foot or on horseback. Years or centuries passed one by one then
cars, trains, air plains appeared everywhere.
Many people like to travel by air as it is the fastest way of
travelling. And it is clear that we always go by plane when we are
to be at our destination very soon.
But if you travel by train you are able to look at passing villages,
see forests and green fields through the windows.
And others like to travel by car. Then they can go as slowly or
as fast as they like. They are able to stop when and where they
want of course.
As for me I prefer spending my summer vacation at the seaside.
But this year I‟m going to Yalta with a friend of mine. I hope that
there we‟ll be able to go boating and swimming first of all, we‟ll
take a through train for Kiev. We have to book tickets in advance
as soon as our examinations are over. One can do it by plane, you
know it. Then, we‟ll sail on the Dnieper as far as Kherson and then
take a ship to Yalta. That will be a wonderful trip, I‟m sure for it.
In Yalta we‟ll enjoy the sunshine and the sea. There are a
number of beautiful places, various monuments, parks and the
others there.
New words and word combinations.
to travel [`tr5vl] сяйащят етмяк, эязмяйя эетмяк
hard [ha:d] сятин, аьыр, эярэин (иш вя с.)
a reason [ri:zn] сябяб
mostly [`moustli] ясасян
to prefer [pr9`f7:] цстцн тутмаг
221
 a countryside [`k0ntri`said] кянд йерляри, шящяр ятрафы
a health resort [`hel4ri`z6:t] саьламлыг оъаьы
/мяркязи/.
mountainous [`mauntin7s] даьлыг, йер ярази
a horseback [`h6:sb5k] ат белиндя
a car [ka:] миник машыны
a train [trein] гатар
an air plain [`87plein] тяййаря
to appear [7`p97] эялмяк, эялиб ъыхмаг
everywhere [`evr9w87] щяр йанда, щяр йердя
the fastest [fa:st9st] ян тез
a destination [7 ,desti`nei3(7)n] тяйин олунмуш йер
passing [`pa:si2] кечян, кечяряк
slowly [`sloul9] йаваш-йаваш
to go boating [`bouti2] гайыг сцрмяк
a swimming [`sw9m92] цзмя, (дяниздя) чиммя
to book [buk] билет алмаг
in advance [7d`va:ns] габагъадан, бярибашдан
wonderful [w0nd7ful] эюзял, гяшянэ
a sunshine [`s0n3ain] эцняшин шцасы
Phrases to be learnt:
as a result of – нятиъясиндя, сайясиндя
to have a holiday – истиращят етмяк; мязуниййятдя олмаг
mountainous places of the Caucasus – Гафгазын даьлыг йерляри;
from one place to another – бир йердян башга йеря;
to go on foot – пийада эетмяк;
one by one – бир-бир; as fast as – олдугъа тез (ъялд);
a through train – бирбаша /эедян/ гатар
Learn the proverbs and sayings and find the equivalents in
Azerbaijani language.
A friend to everybody is a friend to nobody.
Щамыйа достум дейянин досту олмаз.
Every man has his hobby-horse.
Щяр кясин юз шакяри вар.
Hatred is blind as well as love.
Нифрят дя севэи гядяр кор олур.
Exercises
I. Learn patterns:
I like to travel … - тяййаря иля, гатарла, автомобилля
We tike to have holiday … - ишдян сонра, йайда, гышда, исти йай
эцнляриндя
II. Give the equivalents in the Azerbaijani language.
222
(as a result of; a hard working day; have a good holiday; some
other time; in a year; for this reason; famous health resorts; the
mountainous places of the Caucasus; to get from one place to
another; to go on foot; one by one; to travel by air; the fastest way
of travelling; to be at a destination; to look at passing villages; to
travel by a train; as slowly as, as fast as; as for me; a friend of mine;
to be able to; first of all; to take a through train; a wonderful trip;
to enjoy the sunshine; a number of beautiful places).

III. Translate into English according to the patterns.

a) They all went to the seashore either on foot or horseback.
1. Биз университетя йа метро, йа да автобусла эетмяйи цстцн
тутуруг.
2. Сцлеймановлар аиляси йа бир, йа да ики ил бундан юнъя Шимали
Гафгаздакы истиращят мяркязляриня эетмишдиляр.
3. Нювбяти сяфяр заманы йягин ки, биз орайа йа тяййаря иля йа да
гатарла эедяъяйик.
b) One can do this work by the car immediately.
1. Биз буну мусиги сядалары алтында едя билярик, яэяр щамымыз она
ъящд едярикся.
2. Бу мащнылары биз асанлыгла ифа едя билярик, яэяр онларын сюзлярини
хатырлайа билсяк.
3. Бунлары шцбщясиз ки, етмяк олар, яэяр щамы она разыдырса.
ъ) As for me I prefer to spend my summer vacation at the seaside.
1. Елдар ися вахтынын чохуну охумагла кечирмяк iстяйир.
2. Мяня эялинъя ися, мян щямишя юз истиращят вахтымы шящярдян
кянарда кечирмяйи хошлайырам.
3. Гардашыма эялинъя ися, о йай тятилини кянддя кечирмяйи хошлайыр.
ч) In old days one had to travel several days, weeks and monthes to
get from one place to another.
1. Идман йарышларында гялябя газанмаг цчцн мян чох мяшг
етмяли олдум.
2. тяръцмя ишини вахтындан яввял баша вурмаг цчцн мян чох
ишлямяли олдум.
3. Бакы-Киев гатарына чатмаг цчцн щюкмян таксийя минмяк
лазымдыр.
IV. Give English equivalents and use them in sentences.
(чохлу гяшянэ йерляр; нятиъясиндя; эцняшин шцаларындан ляззят алмаг;
223
 аьыр иш эцнляриндян сонра; эюзял бир сяйащят; бирбаша эедян гатара
минмяк; йахшы истиращят етмяк; щяр шейдян юнъя; бир ишя гадир олмаг;
юзэя бир вахт; бир илдян сонра; достларымдан бири; мцмкцн гядяр тез;
йаваш-йаваш; гатарла сяфяря чыхмаг; бу сябябдян дя; танынмыш
истиращят мяркязляри; Гафгазын даьлыг йерляри; бир йердян башга бир
йеря эетмяк; пийада эетмяк; бир-бир; тяййаря иля сяфяря чыхмаг; ян
сцрятли сяйащят васитяси; мянзил башына вахтында чатмаг цчцн; йол
бойу ютян кяндляри сейр елямяк).

V. Complete the sentences according to the text.

1. The people going to health resorts hope that they‟ll be able.
a) to go boating or swimming for some hours.
b) to go skating and skiing together with them.
2. One can easily book tickets to the cinema.
a) by plane any time of the day.
b) by a telegraph only in the morning.
3. I‟m always looking forward to have.
a) a wonderful trip to the south or North of our Country.
b) my examinations on English or the philosophy.
4. When coming to Yalta you will see that.
a) this corner of the country is more interesting than the other
parts.
b) There are beautiful forests and green fields there.
5. In four or five hours we‟ll sail on the Dnieper as far as.
a) Kiev, the capital of the Republic of Ukraine.
b) Kherson, one of the ancient regions of the country.
6. As for me I prefer to spend my summer vacation.
a) in the shores of the Caspian Sea.
b) in the most mountainous places of the Caucasus.
7. They sometimes go to some other countries by plane when.
a) we are to be somewhere for a short time.
b) They always have much time for travelling.

VI. Complete the sentences by using the given phrases.

224
 In summer many people leave
towns and cities…
Many people like to travel by
If you travel by train…
As for me I prefer …
“Shahidlar Khiyabanih”;
“ElmляrAcademiyaсы”;
to spend my summer
vacation
a at the seaside;
as it iis the fastest way of
travelling;
r
one must have enough time

I‟m looking forward to have… a wonderful trip to the

south; you are able to

look at passing villages, forests

and fields out of the windows.

VII. Translate the sentences into English language.

1. Щясян даима гатарла эетмякдянся, тяййаря иля учмаьы даща
цстцн тутур.
2. Икимяртябяли автобусларла сяйащят етмяк истяйирсянся габагъа-
дан билет сифариш етмялисян.
3. Йухары курс тялябяляри сизинля эюрцшмяк истяйир.
4. Яэяр доьрудан да вахтыныз аздырса онда сиз шцбщясиз ки,
тяййаря иля учмалысыныз.
5. Сиз бу йайы щарада кечирмяк истяйирсиниз? Мян бу йайы юз доь-
ма кяндимиздя кечирмяк фикриндяйям.
6. Сиз телефон шябякяси васитясиля билет сифариш едя билярсинизми?
7. Ушаглыг илляри заманы мян юз истиращятими даьларда кечирярдим.

VIII. Memorize the dialogue and tell it in pairs.

At the booking office.
A. I want two tickets on the 9:30 train to Leningrad.
Second class sleeper1, please.

B. And return tickets2, sir?

225
 A. No, only single3, please.

B. That‟ll be twenty thousand manat then.

A. Thanks a lot sir.

B. good bye.

(After getting a ticket).

A. Excuse me madam.

B. What is that? Tell the problem, please.

A. Can you tell me the way to the railway station?

A. Certainly, listen to me attentively. Now take a tram here or a

trolleybus and go as far as the big stadium. Get off there, go to the
right, and you‟ll see the railway station just there.

B. Thank you a lot, good bye then.

IX. Answer the following questions.

1. Did you like travelling when you were at school?

2. And were you fond of travelling with your parents?

3. Are you fond of travelling by air or by train?

4. how do you prefer to spend your summer vacation?

5. How often do you spend your summer vacation at the seaside?

6. Do you always go in for sport when you have your vacation?

7. Did you usually go on an excursion during your winter

226
vacation?

8. How long does your vacation usually last?

9. Whom do you want to spend your summer holiday with?

10. Did you take a train when your vacation come to an end?

X. Tell something about your travel to the country.

Grammar exercises to be done in class:

I. Translate by using the equivalents of the modal verbs.

1. You have to go to the library to get some books there. 2. They

will be able to meet us at the railway station. 3. She will have to go
there by car to night. 4. John has to stay at the college for his
English lessons.

5. They were not able to come to school by the evening train. 6.

The boys weren‟t allowed to go to the sport ground. 7. He must
come to classes every morning. 8. One of my friends felt ill and
couldn‟t go to classes.

II. Use the sentences in Past Indefinite Simple or in Future Simple

Tense Forms.

1. You must write your exercises after classes. 2. We can

translate the sentences from English into Russian. 3. I must attend
all my lectures in the morning. 4. If you can‟t attend your lectures
you may take my notes. 5. There can‟t be so many rainy days in
June. 6. She mustn‟t go to classes today because she is ill. 7. You
227
may go out and invite your friends to come in. 8. These boys can‟t
play football well after classes.

III. Complete the sentences by using the equivalents of the modal

verbs you learned.

а) щярякятин эяляъякдя мцмкцн олуб-олмадыьыны йазылы ифадя един.

You can’t play the piano with me (in an hour).

I’ll be able to play the piano in an hour or two.

1. The patients can‟t leave the hospital (in two weeks).

2. My sister can‟t clean the dishes for now (tomorrow morning).

3. We couldn‟t pay for a new radio set (in June, 1998).

4. She couldn‟t finish her work now (by 7 o‟clock in the evening).

5. They can‟t speak English fluently now (in a month or two).

6. You must write a letter to your friend (in a fortnight).

б) Щярякятин мцмкцн олуб-олмамасыны ифадя един.

Don’t ask me to do them all now (after classes).

I shan’t be able to play before training (after classes).

1. Don‟t tell Mary to speak (to her about your birthday party).

2. Don‟t invite them to come (to my place today evening).

3. Don‟t tell your friend to teach you English (during the

lessons).

228
 4. Don‟t telephone the Hasanovs to meet you (at the airport).

5. Don‟t bring your junior brother to us (elder brother).

6. Don‟t thank the engineers beforehand (after the work).

IV. Change the sentences according to the pattern.

We agreed to meet at the booking-office in two hours.

We were to meet at the booking-office in two hours.

1.They arranged to start early in the morning. 2. We agreed to

visit them every Wednesday. 3. The doctor agreed to come at nine
in the morning. 4. John and Jask agreed to have lunch at the
canteen again.

5. Our new lecturer decided to lecture us tomorrow morning.

V. Write the sentences in interrogative and negative forms by using

the equivalents of the modal verbs.

1. She will open the windows and you … smoke here for long.

2. I could find my fountain pen, so I … buy a new one in the

shop.

3. Next week they … go to this swimming-pool to have a rest

there.

4. My friend lives far from the University and he … get up early.

229
 5. Can we discuss this question now? “No, we can‟t. We … do it
tomorrow afternoon.”

6. “… you … come and have dinner with our family on

Sunday?”

7. The conference … begin at seven p.m. in the hall yesterday.

8. The professor is out now, you … come in half an hour later.

9. The man must come an hour later and … leave us in time.

VI. Make up disjunctive questions according to the pattern.

They were allowed to come to the lessons beforehand.

They were allowed to come to the lesson in time, were not they?

Yes, they were. (No, they weren‟t).

1. Our students didn‟t go for a walk then … .

2. They will not be able to come to the tomorrow‟s concert … .

3. They were all able to come to that evening party … .

4. She has to begin attending her English lectures … .

5. The new lecturer delivered his lecture with great interest … .

6. Their former driver was not allowed to drive the car … .

7. Henry has to go to the office by eleven in the morning … .

8. the students of the law faculty were not eager to answer for the
teachers questions … .

230
 VII. Translate the sentences into English language.

1. Сиз бу эцнкц мцщазиряйя йенидян эялмяли олаъагсыныз

2. Мцяллимин иши чох олдуьундан о бизя кюмяк едя билмяйяъякдир

3. Мяним достум щяр сящяр сцбщдян дурмалы олур, чцнки ишя

еркяндян башламалыдыр.

4. Онлар бу мясяляйя эялян щяфтя ъаваб вермяли олаъаглар.

5. Достумун баъысы бу эцн китабханайа эедя билмяйяъякдир.

6. Щава сойуг олдуьу цчцн биз эязмяйя эедя билмядик.

7. Бцтцн дярс китабларымызы евя апармаг цчцн бизя иъазя верилиб.

8. Бизим дярсляримиз базар ертяси саат йеддидя башламалы иди.

VIII. Put questions to the italicized members of the sentences.

1. They will have to stay at home for a week or more.

2. Ramiz will be able to come back before dinner as he promised.

3. Mr. Roy Williams had to look through the newspapers in the

morning train yesterday.

4. You will have to open today‟s meeting in the hall.

5. On our way home we shall be able to read the news.

6. Farida will be allowed to take part at the conference.

7. He wanted to become stronger than his friends do.

8. His only desire was to enter the post graduate courses of the

231
University

9. She could do everything for her entering the University this

year.

10. One early morning they left their house and went to the
country.

IX. Retell the passage, then put necessary questions to the text.

An American who went to Japan had a Japanese servant who

was very polite. One morning the American had to get up very
early said to his servant:

“Will you be able to wake me at six o‟clock? Don‟t forget to do

it!”

At six o‟clock the servant entered the American‟s room and saw
that his master was sleeping. He took a sheet of paper and wrote on
it some words. Then he left the room.

The American woke up at eleven o‟clock, jumped out of a bed,

looked at his watch and saw the sheet of paper on the table. He
read these words on it: “ Dear sir, it is now six o‟clock. Please get
up at once”.

232
 LESSON TWELVE (THE TWELVTH LESSON)

TEXT: THE AZERBAIJAN REPUBLIC

GRAMMAR: PASSIVE VOICE

THE AZERBAIJAN REPUBLIC

Azerbaijan is an independent country today. It is the
motherland of more than eight million people living in its territory.
The Republic is situated in the eastern part of the Caucasian
region. The country is washed by the waters of the Caspian Sea,
i.e.(that is). It is on the shore of this huge water basin. The territory
of the Republic is about 86,6 thousand square kilometers. But the
population of the country is more than eight million people. The
Republic borders on the countries, like Iran, Turkey, Russia,
Georgia and Armenia.
Azerbaijan Republic is famous for its rich oil resources and oil
industry, instrument making, metallurgy, chemical industry,
machine building for oil and gas industry and many many others.
The Republic as well is famous for its beautiful landscapes, large
orchards, snow white cotton fields, wine and tobacco plantations,
silk industry, large towns, nice villages, mountain chains and
green forests. As is known Azerbaijan is a country of longevity in
the world.
There are many technical schools, Institutes, Universities, the
National Academy of Sciences in the Republic. Today the Baki
State University and the National Oil Academy in the capital are
accepted as the most advanced and popular educational
institutions in the country.
There are many hospitals, rest homes, various health resorts in
different parts of the country now. “Istisu”, “ Naftalan”,
“Mardakan”, “Shusha”, famous “Goy-Gol” and many others are
known by the millions of people living in different countries.
Azerbaijan inherited rich literary legacy of Great Nizamy,
Mahammad Fizuly, Imadaddin Nasimy, Mirza Alakbar Sabir,
Aliagha Vahid and many many others. For many people
Azerbaijan is considered to be the country of music and art i.e.
great Uzeyirbay Hajibayov, maestro Niyazy, Gara Garayev, Arif
Malikov have got real world fame.
233
 Azerbaijan for the first time in this century got its independence
in 1920s but in two years he lost it for many years. In 1922 the Re-
public by force was entered into the Union of Soviet Socialist
Republics and it continued till 1990s. When former USSR fell
dawn completely Azerbaijan as one of the other Soviet Socialist
Republics became independent.
Today the Republic has got its own flag, state Emblem, Consti-
tution and the national Anthem as well.
Azerbaijan is the proud of millions of Azerbaijanians. Let the
Republic grow and flourish forever.
Men know that you are mine by birth,
My nest, my refuge, and my heart,
My mother, native land, dear earth!
Seven soul and body? Death but can,
O Azerbaijan, my Azerbaijan! /S.Vurqun/

New words and word combinations .

independent [9nd9`pend7nt] мцстягил, асылы олмайан
motherland [`m017l5nd] ана вятян, доьма торпаг
territory [`ter9t7ri] ярази, территорийа
eastern [`i:st7n] шярги (гцтб мя‟насында)
Caucasian [k6:`ke9=j7n] Гафгаз (ярази
мя‟насында)
region [`ri:d=7n] ярази, реэион
washed [w63t] йуйулур/ду/
huge [hju:d=] бюйцк, нящянэ
basin [`be9sn] су тутар, щювзя, басейн
thousand [`4auz7nd] мин (рягям)
square [`skw87] квадрат; мейданча
population [,p6pju`le937n] ящали, халг кцтляси
border [`b6:d7] сащил (суйун, дянизин)
famous [`fe9m7s] мяшщур, танынмыш
resource [`ri`s6:s] сярвят, мянбя
industry [`ind0stri] сянайе, истещсалат
instrument making [`9nstrum7nt`me9ki2] дязэащгайырма
metallurgy [`me`t5l7d=i] металлурэийа
chemical [`kemik(7)l] кимйа, кимйяви
music [`mju:zik] мусиги, нот
234
world fame [`w7:l`dfe9m] дцнйа шющрятли
century [`sent3uri] яср, йцзиллик
by force [`ba9 f6:s] эцъля, зорла, эцъ щесабына
entered [`ent7d] дахил олду /едилди.
fall down [f6:ldaun] даьыдылмаг, йыхылмаг
completely [k7m`pl9:tl9] тамам, бцтюв, бцтцн
flag [fl5g] байраг (дювлятин вя с.)
emblem [em`bl7m] символ, емблем, нишан
constitution [,k6nst9`tju:37n] конститутсийа
anthem [`5n47m] щимн (дювлятин вя с.)
proud [praud] шяряф, гцрур, фяхр
grow [`grou] артмаг, бюйцмяк
bloom [blu:m] чичяк, чичяклянмяк
forever [f6`rev7] щямишялик, бирдяфялик
machine building[`m73:in`b9ld92] машынгайырма
landscape [`l5nske9p] ландшафт, пейзаж
orchard [`6:t37d] мейвя баьы
snow-white [`snou`wa9t] гар кими аь, аьаппаг
cotton [`k6tn] памбыг (битки, лиф)
wine [`wa9n] чахыр (ички), шяраб
tobacco [t7`b5kou] тцтцн (битки), тянбяки
plantation [pl5n`te937n] плантасийа, якин сащяси
silk [s9lk] ипяк (материал)
mountain chains [`maunt9n`t3e9nz] сыра даьлар
longevity [`l6nd=ev9t9] узунюмцрлцлцк,
technical [`tekn9k(7)l] техники, техникадан
бящс едян
science [`sa97ns] елм, савад
capital [`k5pitl] мяркяз (юлкянин),пайтахт
acknowledged [7k`n6l9d=] таныныр, гябул едилир
advanced [7d`va:nst] инкишаф етмиш, габагъыл
educational [`edju:`ke937nl] тящсил, тярбийяви
hospital [`h6sp9tl] хястяхана, госпитал
rest home [`rest h6um] истиращят еви
health resort [`hel4riz6:t] курорт, мцалиъя йери
inherited [9n`herit9d] ирсян алмаг, ирсян
галмаг
literary [`l9t7r7r9] ядяби, ядябиййат
235
 legacy [`leg7s9] мирас,ирс, варислик

Notes on the text

to be washed by - су иля ящатя олунмаг
to be known for smth. - няйя эюряся танынмаг
to get world fame - дцнйа шющряти газанмаг

Names of the countries

Iran [`9`ra:n] Иран
Turkey [`t7:k9] Тцркийя
Russia [`r037] Русийа
Georgia [`d=6:d=i7] Эцръцстан
Armenia [a:`m9nj7] Ермянистан

Learn the proverbs

Fish begins to stink at the head – балыг башдан ийляняр.
A bad beginning makes a bad ending – Пис башланан иш пис дя
баша чатар.
A friend is easier lost than found – Досту итирмяк, тапмагдан
даща асандыр.
A cat in gloves catches no mice – Зящмятсиз бал йемязляр, вя
йа, ишлямяйян дишлямяз.
Every cloud has its silver lining – Щяр булудун юз эцмцш юртцйц
олур (щярфи).
Exercises to be done in class:
I. Learn the pattern:
It is famous for … - эюзял тярбийя иля;
- щцндцр вя эюзял даьлары иля;
- зянэин тябии сярвятляри иля;
- нефти вя минерал ещтиййатлары иля;
- мусигиси иля.

II. Find necessary eqivalents in Azerbaicani language.

(an independent country; the motherland of the people; more than
seven million people; eastern part of the region; to be washed by;
huge water basin; the territory of the republic; the population of
the country; more than seven million people; to border on; be
famous for something; rich oil resources; oil industry; machine
236
building; snow-white cotton fields; mountain chains; the country of
longevity; Oil Academy; technical school; Academy of Sciences; the
most advanced and popular educational institutions; health resorts;
different parts of the country; rich literary legacy; the country of
music; have got world fame; the Union of Soviet Socialist
Republics; national anthem.)

III. Translate the following sentences according to the patterns.

a) Now Azerbaijan people are making great progress in most
branches of the industry.
1. Университетин биринъи курс тялябяляри дярсляриндя бюйцк
наилиййятляр ялдя едирляр.
2. Юлкямиз нефт сянайесинин инкишафында эюзял нятиъя ялдя етмишдир.
3. Яксяр тялябяляримиз яъняби диллярин юйрянилмясиндя йахшы тяърцбя
газанмышлар.
b) Azerbaijan is situated in the Caucasus.
1. Бирляшмиш Краллыг (The United Kingdom) ики бюйцк адада
йерляшир.
2. Азярбайъан Республикасы Загафгазийа реэионунун ъянубунда
йерляшир.
3. Азярбайъанын пайтахты Бакы шящяри Хязяр дянизинин сащилиндя
йерляшир.
ъ) Azerbaijan Republic borders on some neighboring countries.
1. Азярбайсан Республикасы ъянуб тяряфдян Иран республикасы иля
сярщядд хяттиндядир.
2. Франса ъянуб-гярбдян Италийа дювляти иля гоншулуг едир.
3. Америка Бирляшмиш Штатлары Канада иля щямсярщяддир.
ч) Struggle for peace is closely connected with the defence of
victories of the society.
1. Сянайенин инкишафы мцасир елмлярин инкишафы иля сых баьлыдыр.
2. Сцлщ уьрунда апарылан мцбаризя тярксилащ мясяляляри иля сых
баьлыдыр.
3. Йени дярсин йахшы мянимсянилмяси грамматик материалын изащы
иля баьлыдыр.

IV. Complete the sentences.

a) Azerbaijan is situated … in the northern hemisphere;
in the southern hemisphere;
237
 in the eastern hemisphere.
b) The Republic borders on the countries … on the land;
on the sea shore;
on the river bank.
c) Now the Republic occupies …one third of Asia and half of
Europe;
half of Europe and one third of
Asia;
one and a half of Europe and one
third of Asia.
ч) Azerbaijan Republic borders on countries… on land;
on sea shore;
on river banks.
д) The shores of the country are washed by the sea of … one sea;
one sea and an
ocean;
one sea and a river.

V. Complete the sentences by using the phrases given below.

The Azerbaijan republic is… rich literary legacy of the
past.
It is situated… on the shores of the Caspian
Sea.
The Republic borders on countries… an independent country
now.
The shores of the country are washed… the Republic became
independent
Azerbaijan is the country… after the fall of the
Union
The Republic got great progress in… where all the power belongs
to all.
The republic got its independence… many Republics become
independent.
Our Republic inherited… like Iran, Turkey and some
others.
When the former Soviet Union fall down…constitution, State
Emblem and the
Anthem.
238
Today the Republic has got its own… an oil industry.

VI. Translate the sentences into English in written form.

1. Азярбайъан Республикасы барядя ня дейя билярсиниз?
2. Мяним мяктябли достларымын чоху али мяктябдя тящсил алыр.
3. Нефт сянайеси бизим республикамызда ян чох инкишаф етмиш
истещсал сащясидир
4. Бизим республикамызда зянэин нефт йатаглары вардыр.
5. Бир чох юлкяляр кими Азярбайъан да юз мцстягиллийини горуйуб
сахлайаъагдыр.
6. Юлкямиз бцтцн дцнйада нефт академийасы кими таныныр.
7. Бизим халгын зянэин кечмиш ядяби ирси вардыр.
8. Бу эцн республикамызда чохлу коллеъ, али мяктяб вя университет
фяалиййят эюстярир.
9. Республиканын сярщядляри дянизля йуйулур.
10. Азярбайъан бир чохз дювлятлярля сярщяд дя йерляшир.

VII. Memorize the dialogue and tell it in pairs.

A Map of the World.
A. This is a map of the world. What can we see on it?
B. We can see there a sea and oceans and continents. There are
six continents in the world.
A. What are they?
B. They are Europe, Asia, Africa, Australia, America and the
Antarctic.
A. What else can you see on the map?
B. We can also see many seas and rivers, mountains and valleys
on the map.
A. What countries can you show to us?
B. This is Azerbaijan Republic. It is known as a famous country
in oil extracting industry. The territory of the Republic is about
86,6 thousand square kilometers.
A. Can you show us the Caspian Sea on the map?
B. Here it is, please. Have a look

VIII. Tell about the neighbours of the Azerbaijan Republic.

Grammar exercises
I. Give all the forms of the verbs and translate them into the
239
Azerbaijani language.
(to open, to close, to repeat, to stop, to wash, to discuss, to ask,
to connect, to translate, to play, to copy out, to revise, to dress,
to pass, to answer, to come, to go, to tell, to see, to make, to cut,
to build, to bring, to send, to do, to take, to find, to know, to see,
to meet.)

II. Translate the passage into your native language and then
retell it.
A short story
The teacher: Listen, Tommy! There are four flies on the table. I
kill one fly. How many flies are there on the table?
Tommy: One fly. The dead fly.

III. Translate the sentences by using passive voice.

1. This text is translated from English by me.
2. The letter was written by your friend.
3. You are phoned from the village now.
4. This text will be translated from English into Azerbaijani in
two or three days.
5. They were told about our friends‟ successes in Olympic Games.
6. Azerbaijan language is spoken in many countries today.
7. Oil products are produced in all the factories of the republic.
8. The territory of the Republic is washed by the Caspian Sea.
9. All these new books are always sent for our University
students.
10. The information in the Assembly Hall was met proudly.

IV. Answer the questions in past Simple by using passive voice .

Where was this book written? This book was written in our city.
1. What countries is the English language being spoken today? (in
all the countries)
2. What languages were taught at schools before? (English and
French)
3. Where were the students taught to speak foreign languages
fluently? (at school)
4. Whom will the letter be addressed to? (to our friends)
5. Were they told about the car accident near our school
240
building? (I was told)

V. Change the sentences into passive voice according to the

pattern.
a) People speak English in many countries.
English is spoken in many countries.
1. Our students made good progress in their studies.
2. The newcomer professor delivered a good lecture yesterday.
3. The dean of the faculty criticized all the students in our group.
4. All the teachers brought many new books from the bookshops.
5. Some boys translated their home works in class.
b) Byron wrote many interesting poems in his native language.
Many interesting poems were written in his native language.
1. Uzeyirbay Hajibayov composed many works in Azerbaijani
language.
2. The students prepared their last reports in time.
3. The workers brought their instruments from the factory.
4. They sent their letters by airport two days ago.
5. I met my old friends at the train station yesterday.
ч) Our soldiers will defend the borders of our country.
The borders of our country will be defended by our soldiers.
1. He well send his telegram to his parents.
2. She will meet our girl friends in the evening.
3. I shall see off our sportsmen to the airport.
4. They will applaud the participants in the hall.
5. I shall invite her to come to the sports ground.

VI. Give the interrogative and negative forms of the sentences.

1. Thousands of books are published in our country now. 2. His
famous poem was translated into English. 3. The tree will be
planted in the garden soon. 4. The problem must be decided before
my father‟s coming home. 5. Arif sent him a telegram today
morning. 6. They brought their children to the park.

VII. Open the brackets and use the verbs in correct forms.
1. This new building (to be built) in our city now. 2. Many
241
students (to be sent) to study in our country. 3. The teacher (to be
found) a number of mistakes in his control work. 4. Different types
of ships (to be sent) for the transportation of oil products from our
republic. 5. Caspian Sea (to be used) to carry out all kinds of
products to many countries. 6. Foreign guests (to be interested) in
oil resources of the country in the sea. 7. Many experts (to be
invited) to come and see every thing themselves. 8. Various types of
foreign cars (to be seen) in every street of the city now.

VIII. Put necessary questions by using the interrogative pronouns.

1. The Azerbaijan Republic is situated in the shores of the
Caspian Sea.
2. The head of the government accepted the guests yesterday.
3. The Huge oil transporting ship was sent to some European
countries.
4. The new ambassador of the country was accepted by the
president.
5. All the books published by him were sent to our Institute.

IX. By using the correct prepositions complete the sentences.

1. The students usually come … the lessons … the morning.
2. He never prepares his lessons … time.
3. Our Republic borders … some countries.
4. The teacher came … the blackboard and wrote some words …
it.
5. He entered the classroom and sat … his table near the window.
6. Our classes are always over … five … the evening.

X. Translate the following sentences into English.

1. Бу тапшырыг мяним достум тяряфиндян йазылыб. 2. Сиз истядийиниз
хариъи китабларын щамысыны йалныз китабханадан эютцря билярсиниз.
3. Нцмайяндя щейятини щюкумят башъысы гябул етди. 4. Онун дярсляри
бир саатдан сонра гуртарыр. 5. Бу йени мяктяб бинасы ики ил бундан
юнъя тикилиб. 6. Мяним достум бизя эяляндя мян ону щяйятдя
гаршыладым.

242
 LESSON THIRTEEN (THE THIRTEENTH LESSON)
TEXT: BAKI THE CAPITAL OF AZERBAIJAN

GRAMMAR: THE PRESENT PERFECT TENSE FORM

BAKI
Baki, the capital of independent Azerbaijan, is situated on the
west coasts of the Caspian Sea.

Baki‟s history goes back to the ancient centuries. The first

evidence of a settlement there comes from the fifth century A..D.
During its long history ancient Baki has seen both prosperity and
decline. In the twelfth and fifteenth centuries it was the capital of
the Shirvan State.

Baki entered – upon a new stage of its history from the XIX
century. The town began to grow rapidly as navigation and trade
developed and as the mineral wealth of Absheron was tapped.

It is difficult to imagine just how much Baki has changed and

grown since those historic days.

Now Baki has become one of the largest industrial, scientific

and cultural centers in the world. The foundation, of its industry is
oil and others. Baki produces industrial tools, electrical equipment,
farm machinery, food stuffs, textiles and building materials.

There are many higher educational establishments in the capital

of Azerbaijan training specialists for all fields of the economy,
science and culture.

The National Academy of Sciences of the Azerbaijan Republic

includes about 30 research institutes.

Present-day Baki has tens of libraries, publishing houses, a film

243
studio, radio and TV broadcasting centers.

We all are proud of our native town for its rich history,
traditions, culture and great economic achievements. Many foreign
companies have their representatives in Baki now. Embassies from
all over the world are functioning in Baki to day.

The highest point of the city is Shahidlar Khiyabani (Martyr‟s

Alley) where the bravest sons and girls of Azerbaijan were buried
here.

Baki is famous for its old buildings: ancient Maiden Tower in

Ichary Shahar (Castle), seaside National Park, Shirvanshah Palace
and many - many others.

There are many interesting museums in Baku too. Thousands

of students study at the State and Private Universities in Baki
today.

Baki is rich in cultural monuments as the monument erected to

Nizami standing in the center of Baki. Monuments to Fizuli,
Nizami, S.Vurgun, N.Narimanov always glorify the city of Baki.
We love our city very much.

New words and word combinations

A.D (latinca Anno Domini [`5nou`domina:] бизим ера)

independent [,ind9`pend7nt] мцстягил, сярбяст

to be situated [`sitjueitid] йерляшмяк /щарадаса/

coast [koust] сащил /чайын, суйун/

history [hist7ri] тарих /фянн вя с./

244
back [b5k] арха, эери

evidence [`evid7ns] шащид, дялил, сцбут

to enter [`ent7] дахил олмаг

stage [steid=] мярщяля, сящня

to grow [grou] инкишаф етмяк, бюйцмяк

rapidly [`r5pidli] ъялд, тез, сцрятля

navigation [,n5vi`ge93n] навигасийа (дяниз няглиййаты)

trade [`treid] тиъарят, тиъарят етмяк

to develop [di`vel7p] инкишаф етмяк

wealth [wel4] сярвят, вар-дювлят

to tap [t5p] цзя чыхмаг

to imagine [`im5d=in] тясяввцр етмяк, дцшцнмяк

to change [t3eind=] дяйишмяк, дяйишдирмяк

scientific [`sai7n`t9f9k] елми /тяйин кими/

science [`sai7ns] елм

culture [`k0lt37] мядяниййят

cultural [`k0lt37r7l] мядяни

found [faund] тапды, ашкар етди

foundation [faun`dei37n] бцнювря, ясас

oil [6il] нефт, йаь, йаьламаг

245
to produce [pr7`dju:s] истещсал етмяк

since [sins] о вахтдан, -дан,-дян

tool [tu:l] алят /сянят аляти/

to equip [i`kwip] тяъщиз етмяк /техника иля/

equipment [i`kwipm7nt] аваданлыг, тяъщизат

food stuff [`fudst0f] ярзаг мящсуллары

textile [`tekstail] тохуъулуг /сянайеси вя с./

to build [bild] тикмяк /бина вя с./

building materials [`b9ld92 m7`ti7ri7lz] тикинти материалы

to educate [`edjukeit] тящсил вермяк, савадлан/дыр/маг

educational establishments [,edju`kei37nl 9s`t5bl93m7nts]

тящсил мцяссисяляри

to research [ri`s7:t3] тядгигат апармаг, ахтармаг

to train [trein] щазырламаг, мяшьул

олмаг

publishing house [`p0l9392`haus] няшриййат еви

to broadcast [`br6:dka:st] верилиш апармаг, йаймаг

center [`sent7] мяркяз, орта

to be pround of [praud] фяхр етмяк /киминляся, няиляся/

native [`neitiv] доьма, ана/сифят кими/.

to achieve [7`t3i:v] наил олмаг, ялдя етмяк

246
 achievement [7`t3i:vm7nt] наилиййт, эюстяриъи

Exercises to be done in class:

I. Give the equivalents in the Azerbaijani language

(representative; new stage; begin to grow; the mineral wealth of

Absheron; since that day; farm machinery; food stuff; science and
culture; broadcasting center; to be proud of; foreign embassies;
brave sons, Maiden Tower.)

II. Give the English equivalents of the following words and word
combinations

(йерляшмяк, Азярбайъанын пайтахты, Хязяр дянизинин сащили, 15-ъи

ясрдя, Ширваншащлар Сарайы, Гыз галасы, тарихи абидяляр, сянайе
мцяссисяляри, чохлу хариъи ширкятляр, Низаминин щейкяли, игтисадиййат
сащяси, Азярбайъан Милли Елмляр Академийасы.)

III. Translate into English by using the new words from the text
“Baki”

1) Сиз Азярбайъанын гядим пайтахтыны дейя билярсинизми? 2) Бакы

Азярбайъанын пайтахтыдыр. 3) Сиз Азярбайъанын гядим дювлятляри
щаггында ня ешитмисиниз? 4) Сон иллярдя Бакыда чохлу йени биналар
тикилмишдир. 5) Гыз галасы Бакынын символудур. 6) Мян Бакынын яксяр
музейляриндя олмушам. 7) Абшерон тябии сярвятлярля зянэиндир. 8)
Бакы бир чох тарихи щадисялярин шащиди олмушдур. 9) Бакынын сон
дюврлярдя неъя эюзялляшдийини тясяввцр етмяк чятиндир. 10) Бакы
юзцнцн гядим биналары, тарихи абидяляри иля мяшщурдур.

247
 IV. Transalate the followings into the Azerbaijani language

1) The historical monument of Maiden Tower stands on the

shores of the Caspian Sea. 2) The coasts of Absheron were washed
by the waters of the Caspian Sea. 3) The city has grown widely
during the last years. 4) It is difficult to imagine the city without
museums and theatres. 5) Our city has made great progress in the
field of education. 6) The main industry of our city is not only oil
industry, but electrical equipments, farm machinery and etc. 7)
Present day Baki has become one of the world‟s cultural centers. 8)
The citizens of Baki are always proud of their native city of course.

V. Complete the sentences by using the given words.

1) Azerbaijan‟s history goes back … (many days, many weeks,

many months, many centuries).

2) Baki is situated on the shores of … (the Black Sea, Northen

Sea, Pacific Ocean, the Caspian Sea).

3) Baki entered upon a new stage of its history from … (the

eleventh century, sixteenth century, nineteenth century).

4) Baki was the capital … (in the sixteenth centery, in the

twelfth century, in the twentieth century).

5) Tell your friends, the theme of “Baki is an old city”.

VI. Answer the following questions according to the text

1) Where is Baki situated?

248
 2) Was Baki the capital in ancient times?

3) In what centuries was Baki the capital of Azerbaijan?

4) For what did Baki begin to grow rapidly?

5) Has Baki changed much during the last years?

6) What library is the richest one in Baki?

7) How many higher scools are there in Baki to day?

8) What University do you study at?

VII. Translate into English by using the Present Perfect Tense.

1) Мян Бакынын тарихини юйрямишям. 2) Бакы сон иллярдя бюйцк

наилиййятляр ялдя етмишдир. 3) Сиз Азярбайъанын тарихи музейиндя
олмусунузму? 4) Мян бу йахынларда Академик Милли Театрда
Шекспирин “Щамлет” пйесиня бахмышам. 5) Достларым индиъя
мцщазирядян гайытмышлар.

Grammar Exercises to be done in class.

I. Insert given verbs according to the meaning and tense forms of

the sentences

1) Every stone of Baki … a historical monument (to be, to

become, to have, may).

2) Baki workers … many new high buildings in every region of

the city (to grow, to build, to make, to establish).

3) The architecture of Maiden Tower … many foreign tourists

249
(to like, to be fond of, to admire, to wonder).

4) One … see greenery in every sguare of Baki (must, can, may,

need).

II. Insert the prepositions given in brackets.

(on, in, at, under, to, into, out of, from, off)

1) London is … the river of the Thames.

2) … the twelfth century Baki was the capital … the Shirvan

State.

3) Baki has become one … the cultural centers … the world.

4) The main industry … Baki is oil.

5) Baki higher schools train specialists … all friends … the

economy

6) Emabassies … all … the world are situated in Baki.

7) Baki is not famous not … its ancient buildings.

III. Change the following sentences into the Present Perfect, and
translate them into your native language.

1) We often go to the museum. 2) They never agree to meet

after lessons. 3) He saw this film two years ago. 4) Did you go to
the library last sunday? 5) Baki produced many farm tools for local
industry.

250
 LESSON FOURTEEN (THE FOURTEENTH LESSON)
TEXT: AZERBAIJAN YOUTH

GRAMMAR: THE PAST PERFECT TENSE FORM

AZERBAIJAN YOUTH
October 18th is a remarkable day for Azerbaijan people. On that
day in 1991 Azerbaijan got its independence and now lives as a
sovereign Republic. So the Azerbaijan youth began their new and
happy life. The young people of Azerbaijan have always been the
first, where the situation was mostly difficult.

Now there are several youth organizations in Azerbaijan. They

were born after the sovereignity of Azerbaijan has been won. The
main task of youth organizations is to help the government to
bring up the young people in the spirit of humanism and
democracy in our Motherland. During the war thousands of young
people fought heroically against the enemies, defending our
Motherland.

Now all the members of the youth organizations are working

hard to solve the problems existed in Azerbaijan. They are
responsible for it, as far as they are the citizens of the independent
Azerbaijan. And especially the students and the youth movements
are always important factors in the political, social and economic
life of the society. So they are fighting for real democracy and
economical development of our country. They know that the most
important problems in every sphere of our economic, cultural and
social life can be solved with the help of young people. That is why
all the youth organizations conslidate their forces and direct their
efforts for achieving of democratic rule in the whole of Azerbaijan,
ensuring of civil rights for every citizen of the Republic. They really
take an active part in the political life of the country.

251
 New words and word combinitions.

young [j02] эянъ,ъаван

youth [ju:4] эянъ(ляр), ъаван(лар)

remarkable [ri`ma:k(7)bl] эюркямли, юнямли

to get (got) ялдя етмяк, алмаг; чатмаг

to get independence [,9nd9`pend7ns] мцстягиллик ялдя етмяк

to get home евя чатмаг

to get a letter мяктуб алмаг

fate [feit] тале, бяхт

to be prond (of) [praud] фяхр етмяк, гцрур дуймаг

to achieve [7`t3i:v] наил олмаг, ялдя етмяк

achievement [7`t3i:vm7nt] наилиййят, нятиъя

to follow [`f6lou] излямяк, давам етдирмяк

task [ta:sk] вязифя, иш, мяшьулиййят

spirit [`spirit] рущ, ящвал-рущиййя

to fight (fought)[fait] мцбаризя апармаг, вурушмаг

enemy [en9mi] дцшмян, рягиб

Motherland [`m017l5nd] Ана вятян

to solve [s6lv] щялл етмяк (мясяляни)

252
 responsible [ris`p6ns7bl] ъавабдещ, мясулиййятли

citizen [`sitiz7n] вятяндаш

society [s7`sai7t9] ъямиййят

to effort [`ef7t] сяй эюстярмяк, ъящд етмяк

to direct [`direkt] истигамятляндирмяк

full [ful] там, бцтцн, бцтюв

right [rait] ихтийар, щцгуг, саь(тяряф)

population [,p6pju`lei3n] ящали, халг кцтляси

to take part [~ pa:t] иштирак етмяк

rule [ru:l] гайда-ганун, идаря етмяк

to earn one‟s life чюряк пулу газанмаг

I should like истярдим, истярдим ки

Exercises to be done in class:

I. Learn patterns, and use them in making of sentences.

1). It seems (to me) …

- дцнйа эянъляри сцлщ вя демократийа уьрунда

бирляшмялидирляр.
- Азярбайъан эянъляри юлкянин инкишафында
бюйцк рол ойнайа билярляр.
- эянъляр бюйцк гцввядир.
2).I should like …

- дярсдян сонра кинойа эетмяк.

- эянъляр тяшкилатына цзв олум.

253
 - эянъляр форумунда иштирак едим.

II. Write Azerbaijanian equivalents according to the text.

(remarkable date, to get indepedence, as a sovereign government,

happy days, fate of youth, in our hands, to be proud of one`s
marks, the main task of students, the spirit of humanism,
thousands of students, defending of Motherland, youth
movements).

III. Write English equivalents of the following word combinations

and memorize them.
Азярбайъан эянъляри цчцн; Азярбайъан халгы цчцн; суверен юлкя
кими йашамаг; талеи юз ялляриндя олмаг; эянълярин вязифяляри;
тялябялярин башлыъа вязифяси; тялябя тяшкилатлары; ъямиййятин щяйаты;
халгын талеи; ящалинин щяйат-тярзи; юлкянин гайда-гануну; апарыъы
гцввя; вятандаш щцгуглары; буна эюря дя; мядяни вя ичтимаи щяйат.

IV. Answer the following questions in negative form.

1) Why is the 18th of October a remarkable day for the
Azerbaijan people? 2) When did the Azerbaijan people begin their
new life? 3) Were the youths of Azerbaijan the first in the struggle
for independence? 4) How many youth organizations are there in
Azerbaijan? 5) Do you belong to any youth organization?

V. Translate the sentences into the Azerbaijani language.

1. Progressive people in foreign countries are fighting for a better
life and independence. 2. The young people always want education
for everybody and better education in colleges. 3. They are fighting
against unemployment and bad living conditions. 4. They come
together in great youth festivals, to discuss their problems and
learn to understand each other better. 5. The Woodcraft Folk
(“Мешя адамлары”) is a progressive English youth organization that
meets every week to learn songs, dance and go on excursions to the
forest, where they have sports competitions and games. 6. They
take an active part in the celebration of May Day. When English
hold a demonstration against wars, the Woodcraft folk always sing
254
songs along the streets.

Grammar Exercises to be done in class:

I. Translate the sentences paying attention to the Past Perfect
Tense Form.
1. О, йаздыьы мяктубу дцнян мяня эюстярди.
2. Достум деди ки, о, бир илдир ки, атасыны эюрмяйиб.
3. Мян яввялляр беля хариъи филм эюрмямишям.
4. Достум бизя эяляндя мян артыг сабащкы дярслярими
щазырлайыб гуртармышдым.
5. Дцнян йаьыш йаьмаздан габаг биз артыг евя чатмышдыг.

II. Open the brackets and use the Past Perfect Tense Form.
1. When I came home I saw that somebody (to leave) a book
for me, to translate.
2. The letter was written before he (to came) to Baki.
3. He said that he wrote his exercises before the rain (to stop).
4. We left the village before you (to come) there.
5. My mother (to finish) her work before we returned from the
University, yesterday evening.

III. Open the brackets and use the verbs’ correct tense forms.
1. I (to tell) him I (to read) the book some years ago.
2. He (to finish) his work by 7 o‟clok yesterday.
3. When you (to ring) me up, I (to be) at home for two hours.
4. He (to enter) the room, (to sit down) at a table, (to take) a
letter out of his bag and (to begin) to read it to us.
5. Last summer we (to go) to London with our family.
6. Tomorrow Ali (to leave) Baki for Moscow by plane.
7. Two days ago my friend (to get) a letter from his parents.
8. When Tom (to come) to work he (to be told) that he (to be
dismissed).

255
 LESSON FIFTEEN (THE FIFTEENTH LESSON)

TEXT: MOTHER’S DAYI

GRAMMAR: SEQUENCES OF TENSES

MOTHER’S DAY
One of the most remarkable holidays in the world is the
Mother‟s Day. This holiday is celebrated mostly in USA and
Canada over the years long. And all the people in these countries
make the efforts and sacrifice much more for their mother‟s sake.
An American man told the following: We decided that we‟d do
everything we could make our Mother happy. And my father
decided to take a holiday from his office and my sister and I stayed
at home from college and Mary and my brother will stay at home
from school.
The two girls thought it would be a nice thing to dress in our
best one for such a big occasion and so they both got new hats, and
father bought silk ties for himself and for us and boys chosed nice
souvenirs to congratulate our Mother. We bought a new hat, some
nice presents she liked very much. Then we decided for a surprise
to hire a motorcar and to arrange a beautiful drive to the country.
And Mother is hardly ever able to have a treat like that because she
is busy in the house nearly all the time.
So my Mother took some sandwiches band made up a sort of
lunch in case we got hungry. She packed it all up in a basket for us.
When the car came to the door, it turned out that there hardly
seemed as much room in it as we had supposed and it was plain
enough that we couldn‟t all get in.
Father told us not to mind him, he said that he could just as well
stay home, as there was a lot of work that he could do. But of
course we all felt that it would never do2 to let father stay home.
The two girls would gladly have stayed and helped the maid get
dinner. The girls both said, that Mother had only to say the word,
and they‟d gladly stay home and work. Bill and I would have
dropped out3 but unfortunately we wouldn‟t have been any use in
getting the dinner.
And in the end it was decided that Mother would stay home and
just have a lovely restful day round the house, and get the dinner.
256
The weather was just a little bit cold and fresh out of doors and
father was rather afraid that mother might take cold if she came.
He said he would never forgive himself if he dragged Mother ro-
und the country and let her take a severe cold. And so we all drove
away with three cheers for Mother, and Mother stood and watched
us for as long as she could see us.
The time was quite late when we got book, but Mother had
guessed that we would be late, so she kept back the dinner so as to
have it just nicely ready and hot for us.
Our dinner party lasted a long while, and was a great fun, and
when it was all over all of us wanted to help clear the things up and
wash the dishes, only Mother said that she would much rather do it
herself.
The time passed quickly and when it was all over, and when we
all kissed Mother before going to bed, she said it had been the most
wonderful day in her life, and probably there were tears in her eyes.
And of course we all felt awfully repaid for all that we had done.

1. Mother‟s Day – “Ана Эцнц” щяр илин Май айынын биринъи эцнц
Америка Бирляшмиш Штатларында вя Канадада кечирилир.
2. It would never do – беля етмяк щеч ъцр йарамаз.
3. Bill and I would have dropped out … Билл вя мян дястядян
чыха билярдик.
New words and word combinations.
remarkable [ri`ma:k7bl] эюзял, гяшянэ
to celebrate [`sel9breit] кечирмяк ( ад эцiнц, байрам)
mostly [`moustli] ясасян, демяк олар ки
an effort [`ef7t] сяй, ъящд
sacrifice [`s5krifais] гурбан вермяк, гурбан
occasion [7`kei=7n] щадися, мцнасибят,
вязиййят
on the occasion мцнасибятиля
silk [silk] ипяк /материал/
souvenir [`su:v7ni7] фр. ярмаьан, сувенир
to surprise [s7`praiz] тяяъъцблянмяк
motor car [`m6ut7ka:] машын, автомобил

257
 to drive [draiv] сцрмяк (машын, ат вя с.)
to drive away говмаг; чыхыб эетмяк
arrange [7`reind=] тяшкил етмяк, гайдайа салмаг
sandwich [`s5nwid=] бутерброд
treat [tri:t] гонаг етмяк, дявят
room [ru:m] отаг; йер
pack up [p5k] габлашдырмаг /няйися/
basket [`ba:skit] зянбил, сябят, чанта
turn out [`t7:n aut] ишдян чыхармаг; говмаг
plain [plein] щамар; садя, айдын
mind (smb.) [maind] аьыл, дцшцнъя; етираз етмяк
gladly [`gl5dli] севинъля, фярящля
maid [meid] гыз; хидмятчи гыз
drop out [`dr6p aut] чыхармаг; салмаг
/ялиндян /.
unfortunately [0n`f6:t3nitli] бядбяхтликдян, тяяссцф ки
restful [`restful] истиращят цчцн йарарлы
fresh [fre3] тязя, тяр /мейвя,тярявяз вя с./
drag [dr5g] чякиб апармаг, дашымаг
severe [`s9v97] кяскин, сярт
guess [ges] тапмаг /няйинся щяллини/
kiss [k9s] юпмяк /цзцндян/.
wonderful [`w0nd7ful] эюзял, гяшянэ
probably [`prob7bli] тяхминян, эцман ки
tear [ti7] эюз йашы
cheer [t3i7] рущландырмаг
rather [`ra:17] даща (чох), нисбятян (йахшы) вя с.
Notes on the text.
to turn out баш вермяк in the end ахырда
to be becoming to олмаг at the end (of) сонда
in case яэяр,-са,-ся out of doors кянарда
in the way бу ъцр to get up and down ашаьы-
йухары
in fact щягигятян back and forward ениб-
галхмаг дала-габаьа
Notes on the text.
to arrange a drive – сяфяря чыхмаг планы щазырламаг;
to turn out that – беля олур ки/ола билир ки,
258
 to have dropped out – чыхмаг оларды; чыха билярди.
to take a severe cold – бярк сойуг дяймяк
Geographical names:
USA – United States of America
Canada – Canada

Exercises to be done in class.

I. Complete the sentences by using the patterns given below. One
of the most remarkable … байрам аналар эцнцдцр
китабхана Ахундов китабханасыдыр
йазычы Сцлейман Рящимовдур
тамаша “Щиъран” комедийасыдыр

II. Give the Azerbaijanian equivalents of the words and word

combinations given below.
(One of the remarkable holidays in the world; mother‟s day; to
be celebrated; over the years long; the people in these countries; to
make all the efforts; to sacrifice much more for; for the mother‟s
sake; an American man; to do everything; to make our mother
happy; to take a holiday; to stay home from college; to stay home
from school; a nice thing; to dress in our very best; for such a big
occasion; to get new hats; to buy a silk tie; to choose nice souvenirs,
to congratulate smb‟s mother; to buy a new hat; some nice
presents; to like very much; for a surprise; to hire a motor car; to
have a treat; nearly all the time; make up a sort of lunch; in case we
get hungry; to pack up; to be ready to go in the motor; as much; to
get somebody in mind; to let father to stay home; would gladly
have stay home; to help the maid to get dinner; in getting the
dinner; it was decided; we wouldn‟t have been any use in getting the
dinner; in the end; it was decided that; to have a lovely restful day;
a little bit cold and fresh; might take cold; would never forgive
himself; drove away; as long as; quite late; when we got back; to
keep back; so as; a long while; to be a great fun; to be all over; all
of us; to clean the things up; to wash the dishes; the time passed
quickly; the most wonderful day; to feel awfully repaid for smth).
III. Give necessary English equivalents of the following word
combinations and the sentences.
(гейд олунмаг; илляр ярзиндя; бу юлкялярин ящалиси; щяр бир ъящдя ял
259
атмаг; мцмкцн олан щяр шейи гурбан вермяк; аналарымызын
хатириня; Америкалы киши; ян эюзял байрамлардан бири; щяр шейи етмяк;
аналар эцнц; байрам едилмяли; байрам етмяк; анамызы хошбяхт
етмяк цчцн; мяктябдян далдаланыб евдя галмаг; эюзял бир шей; ян
гяшянэ палтарлары эеймяк; беля бюйцк мярасим цчцн; йени шлйапа
алмаг; ипяк галстук алмаг; гяшянэ сувенир сечмяк; бир кясин юз
анасыны тябрик етмяси; гяшянэ щядиййяляр; чох севмяк (няйися);
гярибя дя олса; эцъля имкан ялдя едя билярди; беля шейляря аз вярдиш
етмишдир; демяк олар ки, щямишя; яэяр биз аъарыгса; шейляри
габлашдырмаг; машында эетмяйя щазыр олмаг; иш еля эятирди ки, о
гядяр дя; ичярийя дахил олмаг; киминся хатириня салмаг; атамы евдя
гойдуг; нащар щазырламаг цчцн мямнуниййятля евдя галар вя
хидмятчийя кюмяк едярди; нащарын щазырланмасы иши; гярара алынды ки,
нащарын щазырланмасында бизим щеч бир кюмяйимиз ола билмязди;
йахшы бир истиращят эцнц ялдя етмяк; бир гядяр сойуг вя тяр; сойуг
дяйя билярди; щеч вахт юзцнц баьышлайа билмязди; мющкям сойуг
дяймяк; машынла апармаг; ня гядяр ки; тамамиля эеъ; биз эерийя
гайыданда; эери гайтармаг; еля ки; хейли мцддят; бюйцк бир эцлцш
щядяфиня чеврилмяк; тамам гуртарыб эетмяк; бизим щамымыз; щяр
шейи ашкарламаг; габлары йумаг; вахт сцр‟ятля ютцб кечирди; эюзял
эцнлярдян бири; няйинся явязини чыха билмяк).

IV. Translate into English by using the patterns given below.

a) One of the remarkable holidays is the Mother’s day.
1. Бизим аиля цчцн ян язиз эцнлярдян бири мяним анамын ад
эцнцдцр.
2. Шящяримиздя ян эюзял йерлярдян бири Дянизкянары Паркдыр.
3. Юлкямизин ян надир сярвятляриндян (resources) бири нефтдир.
b) We should do everything to make our mothers happy and
healthy in her life.
1. Онлар ялляриндян эяляни етмялидирляр ки, аиляляри лазыми гядяр
савадлы (educated) олсунлар.
2. Ушаглар ялляриндян эяляни етмялидирляр ки, аналарынын ад эцнц
цчцн йахшы щядиййя алсынлар.
3. Гызлар ялляриндян эяляни етмялидирляр ки, ян эюзял щядиййяни
аналары цчцн алсынлар.
ъ) My mother decided to take a holiday from his office this year.
1. Мяним ряфигялярим гярара эялдиляр ки, юз кичик баъыларыны да би-
260
зим театра апарсынлар.
2. Бизим аналарымыз гярара эялдиляр ки, ад эцнлярини щямишя мяк-
тябдя гейд елясинляр.
3. Мяктябимизин директору (principle) гярара эялди ки, дярсляр
сящяр саат 8:30- да башласын.
ч) We stayed home to prepare our English lessons perfectly well.
1. Биз щамымыз евдя галдыг ки, евя эялян гонаглары юзцмцз
гаршылайаг.
2. Биз евдя галдыг ки, баъымын ад эцнц цчцн щяр шейи биз юзцмцз
щазырлайаг.
3. Онлар щамысы евдя галдылар ки, беля сярт (severe) щавада кцчяйя
чыхмасынлар.
d) They did their best to wear their children well on such a big
occasion.
1. Онлар чох чалышдылар ки, беля бир яламятдар щадися цчцн эюзял бир
плаш алсынлар.
2. Атам вя анам даим салышырлар ки, беля бир яламятдар щадисяйя
вахтында эялсинляр.
3. Биз щямишя чалышырыг ки, ад эцнц щядиййялярини мяркязи
универмагдан алаг.
e) We congratulated our Mother on Mother’s Day”.
1. Ушаглар истяйирдиляр ки, аналарыны “Аналар Байрамы”
мцнасибятиля тябрик етсинляр.
2. Дцнян мян юз ряфигями “Йени ил” байрамы мцнасибятиля тябрик
етдим.
3. Дцнян ахшам Араз групумузун бцтцн гызларыны Май байрамы
мцнасибятиля тябрик етди.

V. Complete the sentences according to the text.

1. My father told me that one of the remarkable holidays in the
world is …
2. The holiday by the name of “ Mother‟s Day” is celebrated in
…
3. We have to do everything to make our mothers …
4. For celebrating “ Mother‟s Day” my father has taken a
holiday from …
5. My sister stayed home from college and brother stayed home
from school …
261
 6. For such a big occasion they decided to settle everything …
7. We went to the shop, bought some nice souvenirs to
congratulate …
8. As you know my mother is always busy with her …
9. They both said that Mother had only to say that …
10. Today‟s weather was just a little bit colder and …
11. When we came back Mother had guessed that we would …
12. Their last dinner party lasted a long while ..

Grammar Exercises to do in class.

I. Use the verbs in the correct tense form.
1. He asked me whether back (to go) to London.
2. I asked Aygun if the (to prepare) her lessons.
3. Akif thought that his friend Sabir (to graduate) from the State
University.
4. She said that she (to work) a teacher for two years.
5. Our professor told us that we (to have) practise.

II. Translate into English paying attention to the sequence of

tenses in English.
1. Достум мяня деди ки, Лондона чатан кими дярщал мяня
мяктуб йазаъаг.
2. Елнур хащиш етди ки, мян юз ядябиййат китабымы она верим.
3. Мян ямин идим ки, достум бизя вахтында эяляъяк.
4. Достум сюз верди ки, Москвадан гайыданда бизя эяляъяк.
5. Достум мяндян сорушду ки, мян инэилис дилини билирямми?
6. Биз артыг он илдир ки, Бакынын мяркязи кцчяляринин бириндя
йашайырыг.
7. О деди ки, онун дайысы он ил бундан габаг Бакыдан эедиб.
8. Китабхана баьлы олдуьуна эюря биз китаб эютцря билмядик.

LESSON SIXTEEN (THE SIXTEENTH LESSON)

TEXT: HOW WE WENT TO THE THEATRE

GRAMMAR: DIRECT AND INDIRECT SPEECH

HOW WE WENT TO THE THEATRE

262
 It was Sunday yesterday. I don‟t go to work on Sundays as you
know. On week days I always feel rather tired and that is why I
wanted to have a good rest on this day. For this reason I phoned to
one of my girl friends and invited her to go to the theatre. She liked
the idea and accepted my invitation with pleasure and she said that
she was quite free for the evening. Then she asked me whether I
saw this ballet before or not. I told her that I saw this ballet some
two years ago in our city, and it is “The Swan Lake”. I‟m sure that
you will enjoy it too. So we agreed to meet in the Opera and Ballet
Theatre in the evening.
As a rule, operas and ballets at out theatre are always
magnificent you know. And the costumes, dresses, scenery, a
fantastic orchestra and famous conductors, singers and dancers,
everything is brilliant there.
So the time came we met at the entrance at eight o‟clock in the
evening. We greated each other, had a short talk and then entered
the theatre. We left our coats, hats, and scarves in the cloack-room.
Then we bought a play-bill in the first floor then went up to the
second floor. We looked through the play-bill in order to make
acquaintances with the cast. Some time later we entered the hall,
took our seats in the stalls and waited until the lights to go down.
At last the play began and the first part of it continued for an hour
and a half.
The first part of the play was over, the curtain came down. We
each took a glass of fruit juice and some sweets in the refreshment
room. In some twenty minutes the second part began and it
continued more than an hour. When the play came to the end she
thanked me for the invitation and came back home.

New words and word combinations.

rather [`ra:17] кифайят гядяр, лазымынъа
to mean [mi:n] мянасы олмаг, мяна вермяк
a reason [`ri:zn] сябяб /щадисянин /
to phone [foun] зянэ вурмаг, зянэ етмяк
a girlfriend [`g7:l frend] ряфигя, гыз тосту
to invite [in`vait] дявят етмяк
to accept [`5ksept] гябул етмяк
an invitation [,invi`tei37n] дявят, тяклиф
263
 quite [`kwait] тамамиля, бцтцн
an opera [`6pr7] опера /инъясянят нювц/
magnificent [m5g`nifisnt] чох эюзял, яла, гяшянэ
a costume [`k6stju:m] кястйум, палтар, эейим
to make an acquaintances таныш олмаг
a scenery [`si:n7ri] мянзяря, декорасийа
an orchestra [`6:k9str7] оркестр /мусиги/
a conductress [k7n`d0ktr9s] дирижор, идаря едян гадын
a singer [`si27] мцьянни, мащны охуйан
brilliant [`brilj7nt] парылдайан; яла, чох йахшы
to great [`gri:t] саламламаг, щал ящвал тутмаг
a scarf [ska:f] шярф, галстук
a cloak room [`klouk rum] сойунуб-эейинмя отаьы
a play-bill [`ple9 bil] театр програмы
a cast [ka:st] тамашада иштирак едян щейят
a stall [st6:l] партердя кресло
a curtain [`k7:tn] пярдя (сящнядя)
an interval [int7v7l] тяняффцс, фасиля
a foyer [f6j7] фойе /театрда, кинода вя с.
a portrait [`p6:trit] шякил, портрет
after words [`a:ft7 w7dz] сонда, ахырда
a juice [`d=u:s] ширя (мейвя, тярявяз)
a sweet (sweets) [swi:t] ширни, ширниййат /столу /(конфет)
a refreshment [ri`fre3m7nt] буфет
Phrases:
( to feel rather tired – чох йорьун щисс етмяк;
for this reason – бу сябябдян дя; буна эюря дя
as a rule – гайдайа эюря; бир гайда олараг;
to great each other – бир-бирини саламламаг;
to look through the play – bill- програмы нязярдян кечирмяк;
in order to know – билмякдян ютяри; билмяк цчцн
Opera and Ballet Theatre – Опера вя Балет Театры.

Exercises to be done in class.

I. Learn the pattern: She asked me whether I (saw)…
II. Write the Azerbaijanian equivalents of the following phrases
and word combinations.
to have a good rest; felt rather tired; to like the idea; the Opera
264
and Ballet Theatre; The Swan Lake; operas and theatres are
magnificent; costumers and dresses are nice; scenery is
unforgettable; an excellent orchestra and famous conductors;
singers and dancers; to leave the coats in the cloakroom; to look
through the play-bill; in order to make acquaintances with the cast;
for knowing the cast; the seats were in the stalls; waited until the
lights to go down; as soon as the lights went down; one may forget
everything except the performance; a walk in the foyer; some kinds
of sweets and a glass of fruit juice; everything in the refreshment
room; may discuss them all; on week days; for this reason; to
accept somebody‟s invitation; to great each other at the beginning.

III. Change the sentences into indirect speech.

1. “Биз опера вя Балет театрында я'ла бир тамашайа баха
биляъяйик,” О деди.
2. “Биз бу эцн ахшам Драм Театрында Шексприн “Отелло”
тамашасына бахаъаьыг,” атам деди:
3. “Йахын эцнлярдя Эянъ Тамашаъылар Театрында йени бир
тамашайа бахаъаьыг,” достум деди.
4. “Биз йахын эцнлярдя С. Вурьун адына Рус Драм Театрында йени
бир тамашайа баха билярик,” достум мяня деди.

IV. Translate the sentences by using the patterns

a) We‟ll buy a play-bill in order to make acquaintances with the
cast.
1. Данышылан йеря вахтында чатмаг цчцн йалныз такси иля орайа
эедяъяйик.
2. Бизим бахдыьымыз ютян тамаша барядя гязетлярдян ятрафлы мялу-
мат ялдя едя билярсиниз.
3. Хариъи гонаглар да бу тамаша барядя чох йахшы фикир сюйляйя
биляъякляр.
b) You must wait until the lights to go down in the hall.
1. Онлар эялянядяк биз онлары эюзлямялийик.
2. Тамаша башлананадяк биз юз достларымызы эюзлямялийик.
3. Сиз ананыздан ъаваб аланадяк биз сизи телефонда эюзляйяъяйик.
c) As soon as the curtain is up you will forget everything except
the performance.
1. Йени тамашаны эюрян кими сиз щяр шейи йаддан чыхараъагсыныз.
265
 2. Сиз университетя дахил олан кими орта мяктяби тамамиля унуда
биляъяксиниз.
3. О мцьянни бир мащны охуйан кими сиз бцтцн хариъи мащнылары
унудаъагсыныз.

V. Give necessary English equivalents of the folloving word

combinations and sentences.
(кимися йени тамашайа дявят етмяк; юзцнц чох йорьун щисс едир-
ди; мяним иш эцнцм; щяфтянин иш эцнляри; о бу эцн чох ъидди мяшьул-
дур; Опера вя Балет театры; “Илдырымлы йоллар Балети” ; “Соналар эюлц”
тамашасы ; чох щядсиз дяряъядя зювг алмаг; эюзял декорасийа вя эе-
йимляр; яла оркестр вя дирижор; палтарасылан йер; йени театр програмы;
иштиракчыларла йахындан таныш олмаг цчцн; театр програмы иля таныш
олуб щяр бир иштиракчыны таныйа биляъяксиниз; йени ифачылары танымаг
цчцн; классик мцьянниляри йахшы танымаг наминя; партердя юз йерля-
ринизи тутмаг цчцн; сиз ишыглар сюнянядяк эюзляйяъяксиниз; будур са-
лонда ишыглар сюнцр; тамаша саат йарымадяк давам едир; тамаша
гуртарыр вя пярдяляр енир; фасиля вахты; фасилядян сонра; фойедя асылмыш
мяшщур актйор вя мцьянниляр; бир ъох инъясянят адамлары).

VI. Complete the sentences by using the phrases given below.

a) I always feel very tired if our factory workers work …
1) by the end of the week.
2) on Thursdays of every week.
3) and stay at the office.
b) I phoned my friend and invited him too …
1) come to the foreign concert this evening.
2) to meet me at the entrance of the Opera Theatre.
3) to take part in our new performance to night.
ъ) We shall see the new performance “Othello” …
1) in the Drama Theatre of Azizbayov in the center.
2) in the Opera and Ballet Theatre to night.
3) in Nizami theatre in three or four weeks.
ч) We shall meet with them …
1) at half past seven near the “Ichary Shahar”.
2) at seven o‟clock in the evening.
3) at eight sharp near the metro station.
д) We want to buy a new play-bill in order …
266
 1) to put it into my book collection for future.
2) to know the names of all the actors and singers.
3) to make acquaintances with new names.
е) After entering the hall we shall take our seats …
1) in the stalls near the window.
2) in the balcony to the south.
3) somewhere in the middle of the hall.
я) During the interval all the theatre goes tried …
1) to take their coats in the cloack room and go home.
2) to come to a foyer to look through the portraits.
3) to have some sweet in the refreshment room.
ф) We may take something to eat in buffet …
1) when the ballet is over.
2) we shall discuss it with our friends.
3) we shall leave the theatre and come back home.

VII. Translate the following sentences into English.

1. Эялян ъцмя мяним истиращят эцнцм олаъагдыр.
2. Ютян щяфтя мян достума зянэ вуруб ону кинойа дявят етдим.
3. Бу эцн сиз ишлямирсинизся мян сизи театра дявят едирям.
4. Йени тамашада сиз милли орнаментлярин чохлу истифадя
олундуьуну эюряъяксиниз.
5. Мян филмин директоруну танымырам, лакин эюрцнцр о, чох
тяърцбяли мцтяхяссисдир.
6. Сиз бу эцнкц програмы алын вя онунла йахындан таныш олун.
7. Вя будур, ишыг сюнцр, пярдяляр галхыр вя щяр кяс тамашанын
башланмасыны эюзляйир.
8. Эялин бу актйорун барясиндя фасилядя ятрафлы мцзакиря апараг.
9. Азярля Камил партердя олмалыдырлар. Биз онлары йалныз фасилядя
эюря билярик.
10.Тамаша гуртардыгдан сонра биз йягин ки, ясярин мцяллифи иля
фойедя таныш ола билярик.
11. Достум деди ки, о сабащ театра эедяъяк.
12. Профессор сорушду ки, ким инэилисъя йахшы билир.
13. Баъым деди ки, о дцнян китабханайа эедиб.
14. Мцяллим сорушду ки, бу эцн бизим мцщазирямиз вармы.

VIII. Complete the sentences by using the phrases given below.

267
 I feel rather tired by the weekend and …wait for the light to go
down she will be free then
She is busy to night but tomorrow evening … I want to rest well
on Sunday morning
We shall enter the theatre and leave it …when the ballet is over
they are rather well
We‟ll buy a playbill in order … to know the cast thoroughly
We‟ll take our seats in the stalls and …one will forget every thing
except the performance
As soon as the curtain is up … my friend on the way home
one will forget every thing except the
performance
When the ballet is over … we shall discuss it with my friends at
school.

IX. Memorize the dialogue and tell it in pairs in class.

A. Where were you two days ago?
B. I went to the library with my friend, you know.
A. But did you go to the theatre last Sunday? And what was on
there?
B. Unfortunately I could not go there because I was very busy
then. I had been there only two days ago.
A. What was on there two days ago?
B. A new performance was on there yesterday.
A. Did you like the performance very much?
B. No, I didn‟t like the performance at all. And the people didn‟t
like it too.
A. If so then I would like you to go and see a new performance in
Nizamih cinema.
B. Is the performance very interesting there?
A. Yes, it is. I think you will like it very much.
B. Thank you a lot. I‟ll try to go and see it soon.

X. Answer the following questions in written form.

1. What do you usually do on Saturdays and Sundays?
2. Do you prefer going to the theatre on Sunday?
3. Are you a regular theatregoer or not?
4. Which theatre do you consider to be the best one in our city?
268
 5. Who is your favourite actor (actress) in our theatre?
6. How many theatres do you know in the capital?
7. What kind of play do you prefer, a comedy or a tragedy?
8. And what was the play you saw last in our city?
9. What was the play about? And whom was it by?
10. Who directed the new play last Sunday?
11. Was it difficult to get tickets in the booking office?
12. Where were the seats you took? In the stalls or on balcony?
13. Who played the main role there?
14. Was the new play a great success or a failure for people?

XI. Tell your friends about the performance you saw last.
XII . Use the sentences in indirect speech, then explain.

1. The new customer said: The shoe is too expensive for me now.

2. She asked the salesman: “Please bring me any kind of shirt, size
forty or forty one”.

3. I told the shop assistant: “I have already chosen the shirt for
my daughter in the morning”.

4. Her daughter said: “I decided to come to your place

yesterday”.

5. She asked her friend: “What do you think about the material?”

6. She said: “This material seems to be very good for them”.

7. Jeyhun said: “ I am going to the grocery department to by

some sweet for our family.”

8. The young lady said: “We have to go to the jewellery to buy

any kind of ring for girls.”

9. The new customer said: “Where can I buy any kind of cigarette
lighter or a match now”.

269
 10. The saleswoman said: “You have to try to find a new type of
leather suitcase”.

Grammar exercises to be done in class:

I. Translate the sentences paying attention to the tenses.
1. I think it will take you an hour and a half to go there now.
2. We shall be glad to see you again in our faculty.
3. They will be glad to meet our friends at the university.
4. My mother always cooks all kinds of meals at home.
5. My sister is going to cook for the family for the first time.
6. We are going to finish our school in two or three months.
7. I‟ll invite him to our faculty to come and make a report on
history.
8. Winter is coming, and we shall have snow soon.
9. Her little son is going to stay at home for his lessons.
10. I would like him to become a teacher of English soon.
11. Come to me today, you‟ll listen a good report there.
12. Leave me alone; I‟m busy with my lessons for two hours.

II. Insert shall or will where necessary.

1. All the children at school … come to us today evening.
2. Most of the pupils … have their winter vacation in the country.
3. Summer … come soon to our country you know it well.
4. Soon they … come to our place to celebrate my birthday.
5. After all they … not repeat my song about the soldiers.
6. You … be very tired after a hard working day at school.
7. I … not take part in a coming meeting at school to day.
8. They ... not be eager to take part in our competition.
9. All the schoolboys … come to the lecture a little bit later.
10. If the lecture is very interesting I … come to you again.

III. Write the sentences in Future Indefinite Tense form.

1. Our English teacher (to be) there too.
2. I think he (to become) a famous sportsman soon.
3. The students of our faculty (to have dinner) with us there.
4. When our classes are over they (to come) back home.
5. The day after tomorrow I (to make) my first report.
270
 6. After a hard working I (to go home) and have a good rest.
7. If he accepts my invitation I (to be) very glad for that.
8. Tom (to arrive) in Baki in two or three days later.

IV. Change the following sentences into future tenses.

a) The teacher always comes to the lessons in time.
He’ll come to the lessons in time.
1. She usually goes shopping on Saturday morning (and next
week on Sunday you know it well).
2. He sometimes rings her up after the lessons (and tomorrow in
the evening).
3. They usually have their meal at seven in the evening (and next
Saturday at five o‟clock).
4. Mary usually gets up at 7:30 (and next Friday at 8:30).
b) Was it snowing this morning? (in the afternoon).
No, but it will snow in two hours time.
1. Could you see them last night (to morrow evening).
2. Were there any beautiful flowers (in your garden in autumn).
3. Doesn‟t he catch the 6 o‟clock train (7:20 train).
4. Was she at home at seven o‟clock (in the evening).
ъ) I’m going to see them next Wednesday. And what can you say
to the point?
I’m not going to see them (next Wednesday).
1. The reporter will give a lecture next Friday and what about
prof. Akhundov?
2. They intend to go to Sumgait for the weekend. And you?
3. Your grandmother will go shopping next morning. And what
about your grandfather?
4. John will study Spanish in four months. And what about Jane?

V. Put necessary questions to the italicized words.

1. The weather will be hot on Sunday.
2. The students will translate the text from English into
Azerbaijani.
3. They don‟t want to meet the chess players in the hall.
4. My sister’s husband doesn‟t want to go to the station.
5. I telephoned them the day before yesterday.
6. They returned from foreign country two days ago.
271
 LESSON SEVENTEEN (THE SEVENTEENTH LESSON)

TEXT: AZERBAIJAN LITERATURE

GRAMMAR: REVIEW

AZERBAIJAN LITERATURE
Literature brings us up together, creating a spiritual kindship
among peoples. Azerbaijan literary tradition has always been as a
humanistic one.
Since the ancient times Azerbaijan has been called “Odlar
Yurdu” (Land of Fires) and “Shairляр Yurdu” (Land of Poetry).
Azerbaijan literature has the ancient roots. The people`s first
literary creations were known as myths and legends. The most
famous of these is the legend of King Astiag. From the 4th to 9th
centuries A. D. Azerbaijanians created heroic legends about the
fearless Babek. In the 12th century on the basis of oral folk
literature the classical poetry came into being. Its leading
representative was geat N. Ganjavih.
In the 16th century there was a flowering period of our poetry.
At this time great Fizulih created his world renowned philosophical
and lyrical ghazals and poems. Fizulih`s poetry was imbued with
the spirit of a profound humanism. Many dastans were created
during this period, among them the immortal epos of Koroghlu, of
course.
In the second half of the 18th century, Vagif and Vidadih closed
the medieval era and began a new Azerbaijanian poetic tradition.
The work “qoshma” of both authors was realistic and reflected
human emotions.
The 19th century marked as a new page in the Azerbaijan
literature and life. Close ties developed between the Azerbaijan and
world literature, especially with Russian and European writers.
Azerbaijan readers became acquanted with the works by Pushkin,
Tolstoy and the representatives of the French Enlightment
Voltasre, Diderotite.
These grandiose changes in the people`s life found their
reflection in the work of a great pliad realists led by M. F.
Akhundov. He laid the foundations for Azerbaijan drama and
prose for the first time.
272
 In the late 19th and early 20th centuries, in Azerbaijan literature
critical realism reached its apex. J. Mammadguluzade, Sabir,
Narimanov and some others, depicted the awakening of East. After
them M. Ordubady, J. Jabbarly, M. Mushfiq, S. Vurgun and many
others developed and advanced Azerbaijan literature.
New words and word combinations.
to bring up бюйцтмяк, йетишдирмяк
to creat [`krieit] йаратмаг, дцзялтмяк
creation [kr9:`ei3n] йарадыъылыг, йараныш
spirit [`sp9r9t] рущ, рущ йцксяклийи, няфяс
spiritual [`spiritju7l] рущи,мяняви
kind [kaind] мещрибан, мцлайим; нюв
kindship [`k9n39p] гощумлуг; йахынлыг
tradition [tr7`di3n] ян`яня, гойулуш
ancient [`ein37nt] гядим, кечмиш
root [ru:t] кюк (аьаъын)
myth [mi4] миф, яфсаня
legend [`led=7nd] яфсаня, уйдурма
fear [fi7] горху, тяшвиш
fearless [`fi7l9s] горхусуз, горхмаз
base [beis] бцнювря, ясас
oral [`6r7l] шифащи, аьыз
folk [fouk] халг, фолклор
to bloom [blu:m] чичякля(н)мяк
to lead [li:d] апармаг, рящбярлик етмяк
representative [, repri`zent7tiv] нцмайяндя, щей'ят
flower [flau7] чичяклямяк, бюйцмяк
renown [ri`naun] шан, шющрят, танынмаг
renowned [ri`naund] эюркямли, мяшщур
to imbue [`imbju:] рущландырмаг
profound [pr7`found] дярин, эизли, кюклц
immortal [I`m6:tl] юлмяз, ябяди йашар
to tie [tai] баьламаг, бянд етмяк
ties [taiz] баьлар, телляр; ялагяляр
to become acquainted таныш олмаг, йахынлашмаг
to reflect [ri`flekt] якс етмяк (олунмаг)
apex [`eipeks] зирвя,баш /щисся/
to depict [di`pikt] чякмяк (шякил), йаратмаг
273
 to awake [7`weik] ойанмаг, ойатмаг
to advance [7`dva:ns] ирялилямяк, габаьа эетмяк
medieval [,med9`i:v7l] орта ясрляр /тяйин кими/
emotion [9`mou37n] щисс-щяйаъан, емосийа

Exercises to be done in class.

I. Learn the patterns and use them in sentences of your own.

1). Since olden times …
Азярбайъан ядябиййаты мяшщур олуб.
Аъярбайъан одлар дийары адланыб.
Азярбайъан юзцнцн ядябиййаты иля фяхр едиб.
Азярбайъан шаирляри ярябъя, фарсъа ше`рляр йазыблар.
2).Frankly speaking …
“Короьлу” епосуну тцрк халгларынын цмуми дастаны щесаб
етмяк олар.
Бу эцнкц ядябиййат бязян эцнцн тялябини юдямир.
Бабякин гящраманлыьы щяля дя там шякилдя билинмыр.

II. Write the Azerbaijanian equivalents according to the Text.

literature brings up new ideas, spiritual kindship, among
peoples, literary traditions, literary creation, King Astiag, fearless
heroes, classical poetry, world-renowned, among them, medieval
literature, new page in literature, richest literary roots.

III.Write English equivalents of the following word combinations.

(бюйцтмяк (тярбийя етмяк), мящяббят рущу, гядим дюврлярдян,
орта ясрлярдян, шифащи халг ядябиййаты, тялябяляри рущландырмаг,
дцнйа шющрятли ясяр, бу дювр ярзиндя, щисс-щяйяъаны якс етдирмяк,
поетик ян`яняляр, ян`яняляри давам етдирмяк, ян`яняляри инкишаф
етдирмяк, нящянэ дяйишикликляр, зянэин яняняляр)

IV.Answer the following questions basing to the text.

1) What is the function of literature in our life?
2) What was the tradition of Azerbaijan literature?
3) How was Azerbaijan called since olden times?
4) Has Azerbaijan literature any ancient roots?
5) What are the earliest literary creations in our literature?
274
 6) What legend is the famous one among them?
7) What legend have you read about Babek?
8) What are Fizuli`s ghazals characterised for?
9) What can you say about the epos of Koroghlu?
10) What writers of modern times do you like best of all?

V. Open the brackets and complete the sentences.

1. He (to open) the door, (to enter) the room and (to shake)
hands with everybody, except a little man whom he never (to
see) before in his life.
2. My friend (to write) his first book, he just (to graduate) from
the Baku State University.
3. Everybody (to want) (to read) much, about world literature.
4. If I (can) tell you anything, I (do) it at once.

VI. Put guestions to the italicized words in sentences.

1. My friend studied many books on Azerbaijan literature.
2. The letter was sent to Moscow by my friend yesterday.
3. Azerbaijan literature is one of the humanist literatures in the
world to day.
4. Many books of famous Azerbaijanian writers were translated
into various foreign languages before.

VII. Translate the sentences then explain the short forms of all
the auxiliary verbs.
1. I tried to find my friend‟s telephone but I couldn‟t.
2. As soon as he comes I‟ll translate my article you know it.
3. If I‟m well to night I‟ll invite my friend to the cinema.
4. When I met him before I couldn‟t learn his new address.
5. I‟ll write you a letter if he can‟t do it himself.
6. When she finishes her hometask we‟ll go to the exhibition.
7. They do not want to wait him as far as they are ready to go
now.
8. When I found him at home I couldn‟t believe for that.
9. As soon as I write a letter let him try it again.
10. They will not have their supper as soon as mother returns.

VIII. Use the Future Simple or Present Simple tenses.

275
 1. They (to ring up) us unless they (to forget) our telephone.
2. Mary (to finish) her translation from foreign language before
she (to go) away on her holiday.
3. We (to be) very glad if you (to come) to her birthday party.
4. When I (to enter) the State University I (to study) French.
5. If you (to come back) in time you (to learn) something
interesting from your friends in your group.
6. And if the students (to look through) todays paper they (to
find) an interesting article there.
7. When you (to be tired) much we (to stop) working in the yard.
8. We (to wait) till he (to come) back home from the University.

IX. Complete the sentences with necessary words.

1. On Saturday evening I‟m going to translate …
2. As soon as they come back home we‟ll try to …
3. In an hour and a half I am going to do …
4. If the weather is all right tomorrow we shall go …
5. In two or three years I‟ll do my best to learn …
6. The new sportsman did his best at the last competition …
7. When World War Two began in 1939 our fathers went …
8. In autumn all the fruits became ripen except of …

X. Translate the following declarative sentences into English.

1. Сиз йени мянзилинизи ня вахт алмысыныз?
2. Мяним достум мяктябдян гайыдан кими сизя зянэ вурарам.
3. Бу эцн щарада нащар едяъяйимиздян мяним хябярим йохдур.
4. Тялябяляр компутердя ишлямяйя бюйцк мараг эюстярирляр.
5. Сиз чалышыб инэилис дилини камил юйрянмялисиниз.
6. Инэилис дили дцнйада ян эениш йайылмыш диллярдян биридир.
7. Сиз орайа вахтында чатмаг цчцн йалныз таксийя минмялисиниз.
8. Биз бу эцнкц ахшам тамашасына бирликдя эетмялийик.
9. Тамаша гуртарантякин биз щамылыгъа метройа тяряф эетдик.
10. Дярсляринизи гуртаран кими мяня зянэ един мян сизи
дайанаъагда гаршылайым.
11. Яэяр мян йени бир хариъи дил юйрянмяйя башласам, дярщал сизя
бу барядя мялумат веряъяйям.
12. Базар эцнц щава йахшы олса биз дянизя чиммяйя эедяъяйик.
13. Мяним достум бу эцн щямишякиндян даща чох данышыр.
276
 14. Мян чалышаъаьам ки, о да инэилис дилини мцкяммял юйрянсин.

XI. Translate the passage and put some questions to the text.
Mark Twain was once invited by one of his friends to go to the
opera. His friend was very rich. He and his wife had their own box
at the opera. During the opera his friend‟s wife talked all the time
and talked rather loudly. She talked so much that it was often
difficult for Mark Twain to listen to the opera.
Towards the end of the opera she turned to Mark Twain and
said: “ Oh, my dear, I want you to be with us again next Friday
night. I‟m sure you will like it. The opera will be “Carmen”.
“Thank you very much”, said Mark Twain, “that will be fine , I
have never heard you in “Carmen”.

XII. Read and try to understand the humours and jokes.

English Humors and Jokes.
a) The more we study, the more we know. The more we know,
the more we forget. The more we forget, the less we know. The less
we know, the less we forget. The less we forget, the more we know.
So why study?
b) Teacher: When was Rome built?
Pupil: At night.
Teacher: Who told you that?
Pupil: You did. You said Rome wasn‟t built in a day.
ъ) He knows the Alphabet.
“ Do you know the alphabet, Bob?” asks the teacher.
“ Yes, I do”, says Bob.
“ Can you tell me all the letters in English?”
“ Yes, I can”, says Bob.
“ Tell me what letter comes after A”.
“ All the letters come after A”, says Bob.

277
 LESSON EIGHTEEN (THE EIGHTEENTH LESSON)
TEXT: NIZAMIH GANJAVIH
GRAMMAR: REVISION

NIZAMIH GANJAVIH
The great poet and thinker Nizamih Ganjavih is one of the rare
geniuses whose creative activity forms a distinctive and original
stage in the history of the development of world culture.
Nizamih Ganjavih was born in 1141 in an ordinary
azerbaijanian family. His father was a townsman, the poet calls his
mother a “Kurd lady”. His father died very young and Nizamih
was obliged to earn his living.
The creative activity of the poet shows that he got full
madrasah education, so he was extremely well-educated for his
time.
He studied persian and Arabian languages and was thoroughly
versed in such fields of science as philosophy, theology, astronomy,
chemistry, mathematics, medicine etc. He was especially interested
in history. His spiritual life was extraordinary rich. It was reflected
in his “Quintuple” (Khamsa) and the lyrical “Divan”.
Shortly before the death of his beloved wife Afag Nizamih
completed his first long poem “The Storehouse of Mysteries”. In
this poem he expressed his cheeriest dream of the power of the free
poetic word, voices his view on various problems of human life,
government of the country, the labour of man etc.
After the death of Afag Nizamih wrote his immortal poem
“Khosrov and Shirin”. After words this of poem became very
popular all over the world.
New words

rare [r87] надир, азтапылан

to oblige [7`bla9d=] мяъбур етмяк

distinctive [dis`ti2ktiv] сечилян, эюркямли, айдын

to earn living [7:n] чюряк газанмаг

extremely [9ks `tri:mli] щяддиндян артыг, щядсиз

278
to educate [`edjuke9t] тящсил вермяк, тярбийя етмяк

educated тящсил эюрмцш, савадлы

for his time юз дюврцня (вахтына) эюря

thoroughly [`40r7li] дяриндян, щяртяряфли

to be versed [v7:st] биликли (мялуматлы) олмаг

extraordinary [iks`tr6:dnri] гейри ади, фювгяладя

to reflect [ri`flekt] якс етмяк, етдирмяк

storehouse [`st6:haus] хязиня, анбар

mystery [`mist(7)ri] сирр, эизли сахланылан шей

to express [iks`pres] ифадя етмяк

cheeriest [`t3i7riest] ян хош, хошаэялян

labour [`leib7] ямяк, зящмят

to dedicate [`dedikeit] щяср етмяк

ruler [ru:l7] щюкмдар, идаря едян

to seek [si:k] ахтармаг, арамаг

significance [sig`nifik7ns] мяна, мянтиг

to inspire [in`spai7] рущландырмаг

justice [`d=0stis] ядалят, щагг-ядалят

beloved [bi`l0vd] севимли, язиз

immortal [i`m6:tl] йенилмяз, юлмяз

279
 superb [`sju:`p7:b] ъялаллы, тямтяраглы, эюзял

to cherish [`t3eri3] цмид бяслямяк

solution [s7`lu:37n] щялл /и/ /мясялянин вя с./

to arise (arose)[7`raiz] цзя чыхмаг, баш вермяк

contradiction [k6ntr7`dik37n] чатышмазлыг, зиддиййят

to draw (drew)[dr6:] шякил чякмяк, якс етдирмяк

wise [waiz] аьыл, мцдриклик; аьыллы

to defend [di`fend] мцдафия етмяк

a slave [`sleiv] гул, нюкяр

a master [`ma: st7] аьа, уста, мцяллим

content [`k6ntent] мязмун /китабын, ъцмлянин/

perfect [`p7:f9kt] камил, биткин, щяртяряфли

sensible [`sens7bl] шцурлу, дцшцнъяли

Exercises to be done in class.

1. Give necessary Azerbaijanian counterparts of the following

English phrases, and word combinations.

( to be obliged to help, to earn living, to be well educated man,

to be thoroughly versed, in such fields, spiritual life, to be rich in,
to be reflected, first long poem, “The Storehouse of Mysteries”,
cheeriest dream, free poetic word, independent talk, to voice his
view, on various problems on human life, government of the
country, to intend to prove, correctness of the time, to inspire truth
and justice, beloved friend, superb poetic monument, historical
280
chronicles, to seek all his life).

II. Give necessary English counterparts of the following

Azerbaijanian phrases or word combinations.

Эянъ йашларында, чюряк газанмаг мяъбуриййятиндя олмаг, йахшы

бяляд олмаг, мяналы щяйат, бунлар якс олунмушдур, мцгяддяс арзу,
юз дцнйа эюрцшц, инсан щяйатынын мцхтялиф проблемляри, шящяр
щакимляриндян бири, Асийа шящярляриндян биринин щакими, диггятя
чякмяк, инсанлары рущландырмаг

III. Answer the following questions basing to the text.

1) When was the great Nizamih born?

2) How did the poet call his mother?
3) Why was Nizamih obliged to earn his living?
4) What did his creative activity indicate?
5) Where did Nizamih get his education?
6) What languages did Nizamih know?
7) What poems did Nizamih write?
8) What was Nizamih`s dream?

IV. Translate the following sentences into English

1. Бюйцк мцтяфяккир шаир Низами юз ясярляри иля дцнйада таныныр.

2. Низаминин ясярляриндя щуманизм идейалары тяряннцм олунур. 3.
Низаминин атасы ади бир шящярли иди. 4. Атасы еркян вяфат етдийиндян
Низами анасы цчцн чюряк газанмаьа мяъбур олмушдур. 5. Низами
бир нечя дил билирди. 6. Онун мяняви щяйаты инсанларын хошбяхтлийиня
щяср олунмушдур. 7. О, инсанлары хошбяхтлийя, ядалятя рущландырырды.
8. Низами щюкмдарлары ядалятя чаьырырды. 9. Низами “Хосров вя
Ширин” ясяри иля севимли арвады Афага ябяди бир абидя уъалтды. 10.
Низаминин идеалы щуманизм вя ядалятли ъямиййят гурмаг иди.
281
 V. Translate the following sentences into the Azerbaijani
language.

1. The basic language used in poetry was Persian at that time. 2.

Persian was the official state language of the XII century in
Azerbaijan feudal palaces. 3. Schools and madrasahs functioned in
the Persian language, poets composed verses in Persian. 4. The
flower of his life was his beloved wife Afag – a gift by the ruler of
Derbend as a sign of deep respect and recognition of his lyrics. 5.
There was another reason why Nizami moved out of the palace,
but the poet needed some means to life and therefore he was
obliged to devote poems to the rulers.

VI. Complete the sentences with the help of given expressions

He was obliged - дярщал мяктяби тярк етсин

- аиляси цчцн чюряк пулу газансын

- щюкмдарлара ясярлярини эюндярсин
- фарс вя яряб диллярини юйрянсин
- чох охусун вя чох юйрянсин
- мцхтялиф елмляри юйрянсин
- сарайдан эетсин

VII. Make up your own situations in written form

a) Nizamih is a famous poet all over the world

b) Nizamih is a philosopher and thinker of the world

c) Nizamih is not an ordinary person for people

282
 VIII. Change the sentences into Passive voice.

1. United Kingdom sends many tools to our country.

2. Our country exports cotton and tobacco to Great Britain.

3. Many delegates visit England from various countries.

4. Parliament makes certain laws every year.

IX. Make a short summary of the text.

Say: When was great Nizamih born?

Where was the famous Nizamih born?

What works by Nizamih have you read before?

Tell: What other things do you know about Nizamih?

Retell: The short content of “Farhad and Shirin.”

X. Open the brackets and use the verbs in necessary tense forms,
and translate the sentences

1. Arif said that he (to be) back in half an-hour.

2. Gцnay said that she (to go) and (to say)good – bye to her
friend.
3. She (to think) that her friend (to misunderstand not) her.
4. Sevinj (to ask) her group mate that she (to buy) ice-cream
for her new friends too.
5. The chief of their department called a number of proops
used in their research works two years ago.
6. Our new Constitution can easily be (to compare) with all the
constitutions in the world now.

283
7. All the members of our parliament (to be) agree with the
speaker‟s speech in the congress.
8. The minister of foreign affairs of the republic {(o
become)very anxious when the guests touched the problem
of “Dagliq Garabagh” in the meeting.
9. My friend (to win) the first prize for his last research work
on physics.
10. He (to try) a lot for to become a good interpreter of English
Language.
11. He (to proved) that he had a deep knowledge of computer
science.
12. He (to explain) to his group mates that he is able to pass his
oral exams successfully.

284
 LESSON NINETEEN (THE NINETEENTH LESSON)

TEXT: MIRZA FATALIH AKHUNDOV

GRAMMAR: REVIEW

MIRZA FATALIH AKHUNDOV

The great Azerbaijanian prose-writer, philosopher, public
figure, enlightener and democrat M. F. Akhundov made
tremendous and fundamental contribution to the new period. His
role is profoundly significant not only for Azerbaijan but for the
whole Near and Middle East countries of that time of course.
M. F. Akhundov was born in 1812 in the town of Shakih. His
father came from southern Azerbaijan, young Fatalih was not
brought up by his father, but his mother‟s uncle-akhund Hajih
Alaskar. Fatalih always considered him to be his spiritual father.

When Fatalih was only two years old, his father returned to his
native town. So little Fatalih spent his early childhood in Southen
Azerbaijan. Then he returned to Shakih with his mother. His
mother‟s uncle Hajih Alaskar adopted Fatalih and wanted to give
him a good education. First Fatalih went to mollakhana. But at
that time a new Russian school was opened in Shakih. Fatalih
began to attend this school, but he couldn‟t finish it. Fatalih began
to learn Russian language independently.

Akhundov at 20, was a well-educated youth in his native town.

He knew Russian perfectly well and he was acquainted with
Russian literature.

In 1834, when he was 22, moved to Tiflis and began to work as

a translator at the office of Baron Rozen. Coming to Tiflis he
opened a new page in his life and activity.

He made friends with well-known writers of that time. In Tiflis

at the same time he worked as a teacher at a secondary school.

285
 Akhundov wrote six comedies and one story. In each of them
Akhundov depicted life, way and manner of his native people, his
dreams and aspirations in everything.

Akhundov‟s comedies were translated into English, German,

French, Georgian and some other languages as well.

He is the first Azerbaijanian author who was compared with

classics of Europe (The Moliere of the East) by native and foreign
scholars. Both his biography and his literary writings are widely
used and well-known not only because he is loved and revered by
millions of readers in his native land, but outside Azerbaijan too.
In XIX century he was the most widely-known and most studied
Azerbaijan writer in the East, Russia and in Europe of course.

M. F. Akhundov was a great humanist, ardent patriot, untiring

champion of the friendship and fraternity among nations.

M. F. Akhundov said: “I‟ve done everything in my power…His

motto was: “I am a devoted friend of everyone who loves
mankind”.

New words and word combinations

prose-writer [`prouz `rait7] насир, няср йазан

public figure [`p0blik`fig7] иътимаи хадим

enlightener [in`laitn7] маарифчи, маарифпярвяр

tremendous [tri`mend7s] бюйцк, нящянэ

significant [sig`nifik7nt] мцщцм, чохъящятли

to bring up (brought, brought) бюйцтмяк, тярбийя етмяк

to consider [`k6nsid7] щесаб етмяк, саймаг

286
 spiritual [`spiritju7l] мя`няви

to adopt [`7d6pt] гябул етмяк (бурада оьуллуьа)

well-educated [`wel`edju`:keitid] йахшы тящсил эюрмцш

to attend [`5tend] (мяктябя) эетмяк

perfectly [`p7:f9ktli] там, камил, тамам

to be acquainted [7`kweintid] таныш олмаг

to move [mu:v] кючмяк, щярякят етмяк

manner [`m5n7] тярз, форма, эюрцнцш

aspiration [`5spi`rei3(7)n] арзу, мягсяд

to revere [r9`vi7] щюрмят етмяк

to compare [`k6mp87] мцгайися етмяк

outside [`autsaid] кянарда, гырагда

ardent [`a:d(7)nt] гызьын, чыльын

untiring [`0ntai7r92] йорулмаз, чалышган

fraternity [`fr5t7:`n9ti] гардашлыг, бирлик

to devote [`divout] щяср етмяк

mankind [`m5nkaind] инсанлыг, бяшяриййят

to make (made, madden) contribution [,k6ntr9bju:37n] - тющфя

вермяк; хязиня йаратмаг, хидмяти олмаг

to make friends - достлашмаг, достлуг

етмяк

287
 to give a good education [`edju:`kei3n] - йахшы тящсил вермяк

at the same time - ейни вахтда/заманда

Exercises to be done in class.

I. Give the Azerbaijanian counterparts according to the Text

(prose-writer; to make tremendous contribution; creation of the

whole Near and Middle East; in the town of Shakih; from southern
Azerbaijan; to bring up by; spiritual life; native town; early
childhood; to give a good education; to attend; to learn language; a
well-educated person; to be acguainted; to move to; as a teacher;
new page in his life; to make friends; well-known writer; at the
same time; in each of them; to depict a life; manner of his native
folk; his dream; to be translated; a foreign scholar; literary
writings; untiring champion of the friendship; in my power; a
devoted friend).

II. Give necessary English counterparts according to the Text

(иътимаи хадим вя маарифчи; азярбайъан ядябиййатына нящянэ

хязиня вермяк; Азярбайъан мядяниййятинин йарадылмасы; бюйцк ролу
олмаг; бир йердян гайытмаг; щесаб етмяк; мяняви ата; оьуллуьа
гябул етмяк; йахшы тящсил вермяк; мцкяммял тящсил эюрмцш;
тяръцмячи кими; достлашмаг (дост олмаг); бир кясля таныш олмаг; бир
йердян башга йеря кючмяк; юз щяйатында, ейни заманда; инэилисъя
билмяк; франсыз дилиня тяръцмя олунмаг; ядяби фяалиййят; ядяби
йазылар; Азярбайъандан кянарда; она эюря йох ки; милйонларын
ещтирамыны газанмаг; гызьын патриот олмаг).

288
 III. Answer the following questions basing to the text only

1. When was M. F. Akhundov born?

2. Who brought up Fatalih in life?
3. Where was Fatalih‟s father from?
4. Where did Fatalih study first?
5. Why did Fatalih consider Hajih Alaskar his spiritual father?
6. When did M. Fatalih go to Tiflis?
7. Whom did M. Fatalih make friends in Tiflis with?
8. How many works did M. F. Akhundov write?
9. Can you tell the names of his comedies?
10. Whom was he always compared with?

IV. Give necessary synonyms of the following words and word

combinations

(prose-writer; tremendous; to return, native country; mother,

brother; to give education; to finish school; translator; to depict;
folk; dream; to go to school; ardent patriot; fraternity).

V. Complete the sentences according to the text only.

1. M. F. Akhundov made …
2. His role was …
3. M. F. Akhundov was born in …
4. He was brought up …
5. When Fatalih was only two years old …
6. He moved to Tiflis and began …
7. He is the first Azerbaijanian writer …
8. M. F. Akhundov was …
9. M. F. Akhundov said: …

VI. Translate the following sentences into English

289
 1. Азярбайъанын бюйцк оьлу М. Ф. Ахундов Азярбайъанын
гядим шящяри олан Шякидя анадан олмушдур.
2. Йени дюврдя Азярбайъан ядябиййатынын инкишафында М. Ф.
Ахундовун бюйцк ролу олмушдур.
3. М. Ф. Ахундовун анасынын дайысы истяйирди ки, балаъа Фятяли
моллаханада охусун.
4. Кичик Фятяли рус дили вя ядябиййатына бюйцк мараг эюстярирди.
Она эюря дя Фятяли Шякидя ачылмыш рус мяктябиня эетди.
5. М. Ф. Ахундов милйонларла охуъунун щюрмят вя ряьбятини
газанмышдыр.

VII. Translate the following sentences into the Azerbaijani

language

1. More than 190 years have passed since the birth of M. F.

Akhundov.
2. M. F. Akhundov was one of the greatest Azerbaijanian
writers who was famous in the whole Near East.
3. The life and creative activity of Akhundov is very
interesting.
4. “An Oriental Poem” which was written by 25 years old
Akhundov on the occasion of death of Pushkin is a
“symbolic” data for many people.
5. “My wish is to pave the way (зямин щазырламаг) for the
people to education, science, prosperity and civilization”,
said M. F. Akhundov in his life.

VIII. Make up your own situations in English language

a) M. F. Akhundov is a translater

b) M. F. Akhundov is a teacher

290
 c) M. F. Akhundov is a public figure

IX. Open the brackets and use the given infinitives in necessary
tense forms, and translate the sentences into your native language.

1. When Rashad (to come) to the hall he (to see) that his
friends (to take their seats) already.
2. She (to see) the girl whom she (to meet) often at concerts.
3. Tony Bicket (to say) that he (to pay) always in time for
sweets.
4. All the tourists (to come) to our country from foreign
countries were very glad to see famous boulward in Baki.
5. The young guide (to meet) our new guests was rather
anxious for such a situation.
6. The reporter (to announce) that our national team won the
play again.

291
 LESSON TWENTY (THE TWENTIETH LESSON)

TEXT: MIRZA ALAKBAR SABIR

GRAMMAR: REVISION

MIRZA ALAKBAR SABIR

Azerbaijan has brought up such great poets as Nizamih,
Khaganih, Fizulih, Saib Tabrizih, Mirza Shafih Vazeh, Samed
Vurgun who are known all over the world. As a great satirist and
innovator Sabir occupies a special place among those genius of
poetry.
Sabir played a great role in the development of social, political
and literary thought in Azerbaijan in the 20th century.

Mirza Alakbar Sabir Tahirzadeh was born on the 30th of May,

1862 in Shamakhih, one of the ancient cultural centers of
Azerbaijan. His father was a small shopkeeper, his mother was a
housewife.

First he was sent to a religious school (mollakhana), afterwards

he continued his education at the school of the outstanding
educator poet and teacher Seyid Azim Shirvanih.

M. A. Sabir was closely acquainted with the culture and life of

the people of Near East and Middle East. Being about 24 he
travelled twice. In spite of his hard life, the poet worked
persistently, read much, enriched his knowledge, carried on
research in science and poetry. He learnt the Persian and Arabic
languages, could read Russian too.

He began to write verses very early-at the age of 13, but his
works were published very late. The poems he had written before
the age of 44 were mostly ghazels. Sabir began his creative work as
a great satirist only when he was 44 years old. He created his main
works during the period of less than five years (1906-1911). His

292
first poem was published in 1903 in the newspaper “Shargi Rus”
(Eastern Russia). Sabir was one of the poets whose works were
mostly published there. Thus Sabir stepped into the world of press
as a great humanist and thinker with a rich life experience. The aim
of the poet was to defend the progressive thought of the age, the
main problems of people‟s life and future. At the same time Sabir
was an outstanding people‟s teacher in Balakhanih, he was at the
same time one of the collaborators of the newspaper “Sadah”
(Echo) and others. Sabir was a poet who didn‟t repeat any other
poet. A new contents and a new perfect and interesting form are
organically connected in his every poem. Sabir wrote in simple
language understandable for the masses.

Sabir occupies a special place in literary history of Azerbaijan

as a poet who expressed the thought and spirit of millions of
masses.

On the 12th of May 1911, he died in Shamakhih at the age of 49.

There is no doubt that Azerbaijan people will never forget the

memory of a great singer of freedom and satiric poet.

New words and word combinations

innovator [`inou`ve9t7] новатор, йениликчи

to occupy [`6kjupai] тутмаг (йер), зябт етмяк

to develop [di`vel7p] инкишаф етмяк, бюйцмяк

development [d9`vel7pm7nt] инкишаф, ирялиляйиш, тярягги

thought [46:t] фикир, дцшцнъя

ancient [`ein37nt] гядим, кечмиш, ютян

293
 shopkeeper [`36pki:p7] маьаза сащиби, дцканчы

housewife [`hauswaif] евдар гадын

outstanding [`autst5ndi2] эюркямли, мяшщур

to travel [`tr5vl] сяйащят етмяк, сяфяря чыхмаг

persistent [`p7:sist7nt] ардыъыл, инадлы, инамлы

thinker [`4i2k7] мцтяфяккир, дуща

experience [iks`pi7ri7ns] тяърцбя, баъарыг

collaborator [k7`l5b7reit7] ямякдаш, ишчи

in spite of [`9nspait7v] бахмайараг ки,

to carry on [`k5r96n] апармаг /елми иш/

all over the world [w7:ld] бцтцн дцнйада

to play a role [7`roul] рол ойнамаг

to be acquainted [`5kweintid] таныш олмаг

Exercises to be done in class

I. Write the counterparts of the following words and word

combinations in the Azerbaijani language.
(to be known; all over the world; as a great satirist; innovator
poet; among them; to occupy a special place; to play a role; an
ancient cultural center; to be sent; a religious school; outstanding
educator; life of the people; in spite of; to carry on research work;
at the age of …, creative work; to step into the world of press; rich
life experience; people‟s teacher; arriving in Baki;collaborator of
the newspaper; singer of freedom; millions of masses).
II. Write the counterparts of the following words and word
294
combinations in English language.
(бюйцк сатирик шаир кими; новатор шаир; йер тутмаг; иътимаи фикрин
инкишафы цчцн; гядим мядяниййят мяркязляриндян бири; тящсилини
давам етдирмяк; маьаза сащиби, маарифчи шаир; халгын щяйаты; аьыр
щяйат; елми тядгигат; зянэинляшдирмяк; еркян; шаирлярдян бири;
мцтярягги фикир; ясрин дцшцнъяси; бир йеря эялиб чыхмаг; башадцшцлян;
ядябиййат тарихи; щеч вахт унутмайаъаг).

III. Answer the following questions basing to the text.

1. When and where was Sabir born?

2. What was Sabir‟s father then?
3. Where did Sabir get his education?
4. When did Sabir began to write his first verses?
5. At what age did Sabir travel abroad?
6. What foreign languages did Sabir know?
7. When and where was his first poem published?
8. In what newspaper was his first poem published?
9. What poems by Sabir do you know?
10. When and where did Sabir die?

IV. Translate the sentences into the Azerbaijanian language

1. Sabir was the founder of the national poetry with new

social contents for life.
2. All the greatest Azerbaijanian poets of the 20th century
considered Sabir to be their master and teacher.
3. A whole generation of satirical poets considered to be
Sabir‟s followers in life.
4. You know that the Azerbaijanian literary thought was
always in the center of attention of progressive people
living in the Near East at that time.
5. Persian poet of that time A. Lahuti wrote: “Sabir‟s verses
had a powerful influence in Iran”.

295
 V. Translate the sentences into English language

1. Сабир сяйащят едяркян Бухарайа, Кярбялайа эетмишдир.

2. Сабирин шерляри дцнйанын бир чох дилляриня тяръцмя
олунмушдур.
3. Сабир юз шеирляриндя халгын сосиал вязиййятини тясвир етмишдир.
4. Сабир шерлярини мцхтялиф лягяблярля (penname) чап
етдирмишдир.
5. Сабир даима инсан азадлыьыны, зящмяткеш халгын йахшы
йашамасыны арзу едирди.

VI. Complete the sentences with the given patterns

Sabir played great role - Азярбайъанда сосиал фикрин

инкишафында

- Азярбайъан ядябиййатында сатирик шерин

инкишафында

- xалг кцтляляринин ойанмасында

- Азярбайъан мятбуатынын инкишафында

- ядябиййатда халг рущунун инкишафында

VII. Make up your own situations with these topics

a) Sabir is my favourite writer in our country.

b) Sabir is a teacher for many people.
c) Sabir is a collaborator of “Molla Nasraddin”.

VIII. Insert necessary words in blanks.

1. The weather was … and we did not … anywhere (bad,

good, go, stay)
296
 2. She said: “I don‟t … … weather (like, speak, tell, cold, hot)

3.Yesterday I … to the library … some books (to walk, go,

like, take)

4. I … my friends … the reading … (meet, read, on, in,

translate)

IX. Use necessary tense forms in the following sentences

1. Yesterday (to write) a letter to my parents
2. Last month we (to go) on an excursion to the Azerbaijan
Museum of History.
3. She already (to finish) her work in the yard.
4. My friend (to begin not) to study history yet.
5. You (to read) Sister Carrie, the book which I (to read)
now.
6. They never (to try) to prove their knowledge
7. The lecture of a young lecturer (to get) real success.

X. Put necessary questions to the italicized words below.

1. Your first task is to study as well as you can

2. Natig came to see us on Sunday morning.
3. When mother went to do shopping we stayed at home.
4. Gunay went to London during the vacation.
5. Everybody likes to read the books by Sabir.
6. The students of masters degree did much work in chemical
laborator two years ago.
7. The football team of our University could easily won the
game in the European Championship.
8. The young delegate was met with long applauds in
yesterday‟s meeting.
9. The scientists of our University published so many books
during this academic year.
10. The full time students of our faculty returned from
Moscow two monthes ago.

297
11. Our republic is very famous for its rich oil industry for
many years.
12. The last earth quake in the country was happened a long
time before.
13. I tried not to miss the train going from Baki to the South –
East of our vast country.

298
 LESSON TWENTY-ONE (THE TWENTY-FIRST LESSON)

TEXT: THE UNITED KINGDOM OF GREAT BRITAIN

GRAMMAR: GERUND(USING OF GERUND IN
SENTENCES)

THE UNITED KINGDOM OF GREAT BRITAIN

The British Isles are a group of Islands lying off the north-west
coast of the continent of Europe. The largest islands are Great
Britain and Ireland. England, Wales and Scotland are in Great
Britain. Being the larger part of Ireland Irish Republic is
independent.
The British Isles has many rivers but they are not very long.
The largest and longest river is the Stern. The deepest river is the
Thames.
The climate of the British Isles is not very cold in winter and
not very hot in summer. But the weather changes very often there.
There are at least four main nationalities, the English, the Scots,
the Welsh and the Irish. These nationalities each have their own
language and culture. The population of Great Britain is more than
fifty-six million to day.
Great Britain is highly developed industrial country. Great
Britain is famous for its producing machinery, and textile industry.
Britain‟s most important producers of computers and equipments
are also famous all over the world. Building and repairing of ship is
an important industry in the United Kingdom too.
The United Kingdom is a parliamentary monarchy. But it is
well known as many people say that the country doesn‟t need a
king or a queen, because much money is spent on keeping up the
monarchy.
As you know the laws are made in the Parliament, consisting of
two Houses, as they are called the House of Lords and the House
of Commons. The members of the House of Lords are not elected.
The members of the Lower House, the House of Commons, are
elected for a period of five years. Members of the House of
Commons belong to different political parties, and the government
of the country is formed by the party, which has the greatest
number of members elected in Parliament of the country.
299
 Great Britain exports many goods, for being an industrial
country.

New words and Word Combinations

island [`a9l7nd] ада, адаъыг
isle [ail] ада
North-west [`n6:4 `west] шимал-гярб
climate [`kla9mit] климат, щава шяраити
weather [`wel7] щава
to change [t3eind=] дяйишмяк
to exchange [ iks`t3eind= ] мцбадиля етмяк
main [mein] ясас, мцщцм
nationality [`n53n5liti] миллят, миллиййят
population [,p6pju`lei3(7)n] ящали, халг кцтляси
important [im`p6:t7nt] мцщцм, ваъиб
a queen [kwi:n] шащзадя /гадын /
to keep [ki:p] сахламаг
to consist of [k7n`sist 7v] ибарят олмаг
a law [l6:] щцгуг /елм/
to belong [`bil62] аид олмаг, мяхсус олмаг
government [`g0vnm7nt] щюкумят
At least [`5tli:st] ян азы, щеч олмазса
Parliamentary monarchy парламентли монархийа
Proper names.
Europe [`ju7r7p] Авропа /гитяси/
Wales [`weilz] Уелс (Vels)
Scotland [`sk6tl7nd] Шотландийа
Ireland [`ai7l7nd] Ирландийа
Themes [temz] Темза /чайы/
House of Lord [`haus 7v` l6:dz] Лордлар палатасы
House of Commons [`haus 7v`k6m7nz] ашаьы палата

Exercises to be done in class.

I. Learn the pattern and use it in sentences of your own
It is well known …
Инэилтяря дцнйанын ян бюйцк довлятляриндян биридир
300
 Азярбайъан артыг мцстягил дювлят кими таныныр.
Bизим Бюйцк Биританийа иля достлуг ялагяляримиз вар
Бюйцк биританийа адалар юлкясидир

II. Answer the following questions basing to the text.

1. Who is officially the head of the state in Great Britain?
2. How many Houses does the British Parliament consist of?
3. Which House of Parliament is elected by the people?
4. In whose hands is the state power in Britain?
5. What political parties are there in Britain today?
6. Which party defends the interest of the working people?

III. Write the Azerbaijanian equivalents according to the text.

(a group of islands; lying off; the continent of Europe; the
deepest one; weather changes very often; at least; is more than
highly-developed; all over the world; well known; as you know;
lower House; the House of commons; a number of.)

IV. Write the English equivalents of the following sentences.

(тялябялярдян бир групу; Абшерон сащилляриндя; ян бюйцк ада;
ибарят олмаг; ян узун чай; сойугдур; истидир; сойуг дейил; щеч вахт
исти олмур; ян азы 10 миллят; Азярбайъанда онларла миллят вар; ян
ваъиб сянайе; Лордлар палатасы; палата цзвляри; достлуг ялагяляри;
тиъарят ялагяляри; мядяни мцнасибятляр).

V. Translate into English paying attention to the Gerund.

1. Инди Бюйцк Биританийа дцнйанын ян чох инкишаф етмиш
дювлятляриндян биридир. 2. Бюйцк Биританийа парламентли монархийа
олмагла юз гядим янянялярини сахлайыр. 3. Инэилис эянъляри юз
вязифялярини демократийа вя сцлщ уьрунда мцбаризядя эюрцрляр. 4.
Онларын мцбаризяси давам едяъякдир. 5. Бюйцк Британийада
парламентя цзвляр сечилмирляр.

VI. Translate into the Azerbaijani language. Pay attention to the

Gerund.
1. Crossing the canal ships always continue their way on.
1. English youth think that the country needn‟t monarchy.
2. Having written the exercises students translated the text.
301
 3. They hoped to visit Great Britain finishing their work.
4. English people wish democracy and peace all over the world.

VII. Complete the sentences by using the phrases given below.

1. The climate of Great Britain is not …
( cold in winter, hot in summer, rainy in autumn).
2. Great Britain is famous for its …
( agriculture, industrial products, textile goods, oil products).
3. English Parliament consists of …
( two Houses, three Houses, lower and common Houses,
political parties).
Grammar exercises to be done at home.
I. Make up gerunds of these verbs and use them in sentences.
(to speak, to write, to go, to learn, to produce, to see, to play, to
come, to translate, to learn, to introduce).

II. Open the brackets and use the verbs in their corresponding
tense forms.
1. Great Britain (to produce) various textile products.
2. Last century United Kingdom (to be) an agrarian country.
3. The members of the House of Lords (to elect).
4. English people (to say) that not they (not-need) a king or a
queen.
5. England (to send) many food products abroad.

III. Translate the sentences into English by using gerund.

1. Инэилисъя данышмаг цчцн чох охумаг лазымдыр. 2. Охумаг
щяля данышмаг дейилдир. 3. Мятнин тяръцмяси сизин цчцн о гядяр дя
асан дейилдир. 4. Тяръцмя етмяздян яввял мятни охумаг лазымдыр.
5. Хариъя эетмяздян габаг щазырлыг эюрмяк лазымдыр. 6. Мялумдур
ки, папирос чякмяк зярярлидир. 7. Биз бу ил юз достларымызла бирликдя
Лондона эетмяк ниййятиндяйик.

IV. Change the sentences into the Passive voice.

1. United Kingdom send many tools to our country now.
2. Our country exports cotton and tobacco to Great Britain.
3. Many delegates visit England every year.
4. Parliament makes certain laws every year.
302
LESSON TWENTY-TWO (THE TWENTY-SECOND
LESSON)

TEXT: LONDON

GRAMMAR: REVIEW

LONDON

London is the capital of Great Britain. It stands on the Thames.

London is one of the biggest cities in the world. It is a very
beautiful and large city. More than 8 million people live in London.
The important parts of London are: the City, the West End, the
East End and the Westminister.

The City is the commercial part of the capital, most of London

banks, offices and firms are there. City is the business centre. It
contains the Bank of England, several big banks and business
offices. There is also Mansion House, the official residence of the
Lord Major of London.
The West End is the richest and the most beautiful part of Lon-
don. There are fine theatres, museums, the best hotels and big
shops there.
The East End is the poorest part of London. There are many
factories, ship ports and docks there. Most of workers live in this
part of London.
The most governmental buildings are in the Westminister.
There is the House of Parliament there. In one of the tall towers of
the House we can see Big-Ben which is one of the finest
timekeepers in the World up to now.
London is the centre of British cultural life. It holds great
national collections, the famous British Museum which is the
largest museum in the World. There are many places of interest in
London. The Tower of London is the most famous of all the
historical buildings in London. It stands today almost unchanged
since the day it was built in the 11th century. St. Paul`s Cathedral is
303
the greatest among many memorials to many famous men of
England.
It is very interesting for many people to visit London at last
once in their own lives.

New words and word combinations.

commercial [k7`m7:37l] коммерсийа, тиъарят
to contain [k6n`tein] ибарят олмаг
official [7`fi37l] рясми, ъидди
residence [`rezid7ns] игамятэащ, резиденсийа
poor [pu7] касыб, зяиф, мязлум
ship [3ip] эями
dock [d6k] эями тярсаняси
tall [f6:l] щцндцр, узун
tower [`tau7] гяср, гцлля, гала
timekeeper [`taimki:p7] /бурада/ вахт эюстяриъиси;
City [siti] шящярин мяркязи щиссяси
the West End Гярб тяряфи (Гярб мящляси)
the East End Шярг тяряфи (Шярг мящляси)
the Westminister Уестминистя
(Вестминистя)
Mansion House [`m5n3n `haus] Лондон меринин игамятэащы
the Thames [temz] Темза (чай ады)
st. Paul`s Cathedral мцгяддяс Павел килсяси

Big-Ben Биг бен сааты

Exercises to be done in class:

I. Learn the patterns.

1). It is very interesting …

Бюйцк Британийа щаггында билмяк

Лондона сяфяр етмяк

инэилисъя данышмаг

304
 дцнйанын бюйцк шящярляриндя олмаг

2). Have you ever been (to…).

Бюйцк Биританийада

Америка Бирляшмиш Штатларында

Лондонун Метроном музейиндя

II. Write Azerbaijanian equivalents according to the Text.

(one of the largest cities; the important parts; commercial part of

the city; firms located there; Mansion House; official residence; the
Lord Mayer of London; the best hotels; poorest part of London;
most of workers; governmental buildings; House of Paliment; Big-
Ben; finest timekeeper of the world; cultural life; st. Paul`s
Cathedral.)

III. Write English equivalents of the given sentences and word

combinations.

(дцнйанын ян ири шящярляриндян бири; Лондонун ян мцщцм

щиссяляри; ишэцзар мяркяз; рясми игамятэащ; шящяр мери; ян йахшы
щотел вя ири магазалар; эями тярсаняляри; дювлят биналары; щцндцр
гцлляляр, дягиг вахт эюстяриъиси; милли коллексийа; тарихи биналар; дащи
мемарлар; Инэилтярянин бир чох эюркямли адамлары.)

IV. Answer the following questions basing to the text.

1). What is the capital of Great Britain?

305
2). How many main parts are there in London?

3). How many people live in London today?

4). What part of London is the commercial part of the city?

5). Where are the banks, offices and firms in London?

6). In what part of London does Mansion House locate?

7). Have you ever been to London before?

8). What else do you know about London now?

V. Open the brackets by using necessary continuous tense forms.

1. When I opened the door the doctor (to examine) a girl.

2. She didn‟t hear what I (to say).
3. The students (to read) their lessons in the reading-hall now.
4. My friend (to wait) for me at the library at 4 o‟clock
tomorrow.
5. The patients (to speak) in low voices as the doctor (to
examine) badly wounded man.

VI. Insert adverbs or prepositions where necessary.

1. We shall be reading … reading hall … half an hour.

2. What will you be doing … this time … ?
3. David thought … a long time and … last he decided what to
do for doing it again.
4. Allow me … introduce you … my friend coming to our city.
5. His sister is very good … English … her group.
6. They all work hard … their English and help each other …
their work at school.

306
VII. Complete the following sentences with necessary words.

1. I didn‟t even know that …

2. He couldn‟t even understand why …
3. They were not even tired after …
4. She couldn‟t even see where …

VIII. Put questions to the italicized words in sentences.

1. The climate of the British Isles is not cold.

2. The population of Great Britain is more than fifty six
million.

3. The United Kingdom is a country of parliamentary

monarchy.

4. People know The East End as the poorest party of London.

5. Many people live in the poorest part of London now.

6. The people living in the poorest parts of London need a lot.
7. The newcomers always try to see the poorest parts of the city
by their own eyes.
8. The delegates were warmly met by the primer minister of the
country yesterday .
9. The students‟ club could organize a number of interesting
meetings for our new guests then.
10. The graduatees got complete knowledge and were sent to
various industrial centres.
11. The rector of the University is always trying to direct our top
students many foreign countries to continue their education.
12. Many students of our faculty expressed their desire to get
their master degree in European countries.

307
308
LESSON TWENTY-THREE (THE TWENTY-THIRD LESSON)

TEXT: WILLIAM SHAKESPEARE

GRAMMAR: REVIEW

WILLIAM SHAKESPEARE
W. Shakespeare was born in the house preserved as his
birthplace in Stratford in 1564 where he spent his early years. At
that time Stratford was prosperous, it was known as a good market
place and had appreciable contacts with the outside world.
Shakespeare came from good middle-class parentage on both sides.
His mother Mary Arden was a daughter of a farmer and father
John Shakespeare was a whittawer by trade, who is also described
as a yeoman.

William was the eldest son and the third child of the marriage
and at the time of his birth John Shakespeare took an active part in
munisipal affairs. William received his early education at the local
grammar school. Little more than eighteen William married to
Anne Nothaway, daughter of well respected, substantional yeoman
family, established in Stratford. Anne was 26 and marriage took
place in 1582. in 1583 his first child-daughter Susanna was born,
then twins Hammet and Judith. Later Shakespeare left Stratford
and spent the busiest years of his life in London. During the first
years of his life in London he had to go through many hardships.
Shakespeare resumed his connection with his native town once his
success as a playwright was assured. The quartest of all English
authors, William Shakespeare belongs to the geniuses of mankind
who have become landmarks in the history of world culture. For
more than 25 years Shakespeare had been associated with the best
theatres of England. His activities as a dramatist, poet and
proprietor lasted till the year of 1612 when he retired from the
stage. During his literary work he produced 37 plays, two narrative
309
poems and 154 sonnets. He is a glory of world literature.
Shakespeare died at the age of fifty-two in 1616 and buried in
the chancel of the Parish Church of Stratford.

New words and word combinitions.

to preserve [pri`z7:v] горуйуб сахламаг

birthplace [`b7:4pleis] доьум йери

hardship [`ha:d39p] чятинлик, сынаг

prosperous [`pr6sp7r7s] чичяклянян

appreciable [7`pri:37bl] нязяря чарпан, бяйянилян

outside [`autsaid] хариъи, чюл тяряф

parentage [`p87r(7)ntid=] мяншя, гощумлуг хятти, сяъяря

whittawer [`wit6:7] йящяр дцзялдян

to describe [dis`kraib] тясвир етмяк

geoman [`joum7n] кичик торпаг сащиби

marry [`m5ri] евлянмяк, аиля гурмаг

marriage [`m5rid=] издиваъ, ниэащ, той

municipal [`mju:`nisip7l] бялядиййя, шящяр

affair [7`f87] иш, гайьы, мяшьулиййят

310
to receive [ri`si:v] гябул етмяк, алмаг

education [`edju`:kei3(7)n] тящсил, савад

local [louk7l] йерли /мцхтялиф мяналарда/

to respect [ris`pekt] щюрмят етмяк, аидиййат, ялагя

substantional [`s0b`st5n37l] ясаслы, нязяря чарпан, фактик

to establish [is`t7bli3] гурмаг,йаратмаг

proprietor [pr7`prai7t7] сащибкар, мцлкиййятчи

to resume [ri`zju:m] бярпа етмяк (мцнасибятляр)

playwrite [`pleirait] драматург /йазычы/

to assure [7`3u7] инандырмаг, тяминат вермяк

quartest [`kw6:t9st] дюрддябир

geniuses [d=i:nj7s9s] нящянэляр, дащиляр

mankind [`m5nkaind] бяшяриййят, дцнйа

landmark [`l5ndma:k] явязедилмяз яразини айыран ишаря

glory [`gl6ri] шяряф, шан-шющрят

narrative [`n5r7tiv] щекайя, наьыл, повест

to retire [ri`tai7] кянар олмаг, чыхмаг /тягацдя/

trade [treid] пешя, сянят, мяшьулиййят

twin [twin] якиз, ики, гоша

dramatist [`dr5m7t9st] драматург

311
 to retire on a pension тягацдя чыхмаг /эетмяк

with the outside world хариъи алямля /дцнйа иля

to take place баш вермяк /тутмаг

to go through many hardships чохлу чятинликлярля гаршылашмаг

(цзляшмяк)

to retire from the stage сящнядян узаглашмаг

Exercises to do in class:

I. Learn the patterns:

1). It was known …
Шекспир дцнйа ядябиййатында юнъцл йер
тутур.
Шекспирин бцтцн ясярляри Азярбайъан дилиня
тяръцмя олунмамышдыр.
Шекспирин ясярлярини Азярбайъан дилиня Ъ.
Ъаббарлы, Т. Яййубов вя башгалары тяръцмя
едибляр.
2). He received his early education …
Азярбайъанын кяндляринин бириндя…

Инэилтярянин яйалят шящяриндя…

aтасындан…

йерли ибтидаи мяктябдя…

II. Write Azerbaijanian equivalents according to the text.

(preserved as a birth place; early childhood; it was the centre;

appreciable contacts; outside world; middle-class parentage; on
both sides; a son of farmer; a daughter of farmer; a glover by trade;
as a yeoman; local school; grammar school; marriage took place;
312
event takes place; through hardships; to go through hardships; to
be born; a new birth place; the child‟s early years; at that time, for
that time; to be so prosperous; becoming known; as a kind of world
market; such kinds of appreciable contacts; the whole outside
world; coming from good middle – class parentage; on both sides;
the son of the famous farmer; by profession; the second child in the
family; at the time of his birth; to be the eldest in the family, never
taking an active part in such measures; the local grammar school;
the boys first education; little more; the daughter of a famouse
man; to take place; to spend one‟s time; to go through many
hardships; after leaving his little town: to be assumed)

III. Write English equivalents of the followings.

(эюзял бир йер кими; хатиря комплекси кими; еркян ушаглыг илляри;
тиъарят йери кими; ортабаб аиля; кичик торпаг сащибкары аилясиндян;
аилядя цчцнъц ушаг; аилядя ян бюйцк ушаг; он сяккиз йашындан бир аз
артыг (чох); якиз ушаглар; тойу олмаг; дцнйа мядяниййят тарихиндя;
драматург кими; дцнйа ядябиййатынын фяхри)

IV. Answer the following questions basing to the text.

1) When was William Shakespear born? 2) Where was William

Shakespear born? 3) What was Shakespear`s father? 4) How many
children were in his family? 5) What play by Shakespear have you
seen on the Azerbaijan National Academic Theatre? 6) What works
by Shakespear have you read? 7) How many plays did
W.Shakespear write in his life?

V. Give antonyms of the following words:

unknown – , famous – , wrong – , near – , close –

313
 glory – , early – , good – , eldest – , to come – , here –

to last – , to die – , to leave – , to go, to receive, to laugh –

VI. Give synonyms of the following words:

famous – , to receive, house – , to appear, to understand –

to come – , right – , big – , different – , often, to write –

to desire – , honour – , small – ,. large to be born –

VII. Open the brackets and use the verbs in the Past Simple or
the Present Simple Tense forms.

1. I (to read) Shakespear‟s “King Lear” first in 1990 and (to

read) it again this year
2. You (to read) “King Lear” (?).
3. Last sunday we (to go) to the History Museum.
4. You (to be) in this Museum eve (?)
5. What works by Shakespear (to read) you (?)
6. Shakespear (to be) born on April, 1564.

VIII. Make up your own situations on following topics:

1. W. Shakespear is an actor.
2. W. Shakespear is a poet.
3. W. Shakespear is a playwright.
4. W. Shakespeare‟s literary career.
5. Why W.Shakespeare was so famous in the world.
IX. Translate the passage and then retell the short content by
your own words.

Lear was soon to learn how wrong he had been for many years
time. Cordelia had no sooner gone than the devilish disposition of
314
her sisters began to show itself in its true colours. The sisters
neglected him and so did their servant. They were cruel to him and
soon deprived him of all his rights. If he could see the results
beforhand he wouldn‟t have acted as he had…

X. Translate the poem into the Azerbaicani language.

Good Name

Good name in man and woman dear my lord is the immediate

jewel of their souls;

Who steals my purse steals trash, tis1 something, nothing.

This mine, tis his and has been slake to thousands;

But he that filches from me my good name

Robs me of that which not enriches him and makes me poor

indeed

W. Shakespear

315
316
 LESSON TWENTY-FOUR (THE TWENTY-FOURTH
LESSON)

TEXT: THE ROAD INTO SPACE

GRAMMAR: REVISION

THE ROAD INTO SPACE

It happened on April 12, 1961, at 9:07 (nine o seven /a.m/ ante
mеridiem) Moscow time the spaceship by the name “Vostok” was
launched into space firstly with a man on board of the ship. This
historical event was estimated, as the opening day of cosmic space
by cosmonaut Yuri Alexeyevich Gagarin, a Russian by nationality
and the citizen of the Soviet Union. Yuri Gagarin in reality became
the first man to perform an orbital flight around the Earth. This
flight was continued more than one hundred and four minutes
around the Earth and then the ship came back and was landed
successfully in the Cosmodrom of Baykanur, the Republic of
Gazakhstan. This historical event was heard all over the world and
of course will go down in history as a great achievement, opening
the new area, i. e. the space age. Some month‟s later on august 6
and 7, 1961, another cosmonaut German Titov made the second
flight into space and proved that the man could endure prolonged
stay in outer space. A year past and again in August 1962 Andrian
Nikolayev and Pavel Popovich made the first group flight round
the so-called near orbits, which lasted several days. During their
flights the two cosmonauts untied from their seats, floated freely
about the cabins. At that time millions of people saw the TV
program of the flight transmitted for the first time directly from the
spaceship.
Some years have passed, and on March 18, 1965, a team flight
of two Soviet cosmonauts - Pavel Belyayev and Alexey Leonov
made the joint flight on the spaceship Vostok-2. And Leonov was
the first cosmonaut who stepped out of a spaceship into cosmos.
The ten minutes spent in the open air by Leonov outside the
spaceship, in space demanded a thorough training and great
personal courage of course. Some years later the first experimental
317
station with four men on board the ship went into orbit, the
lunakhod automatic stations, a number of space laboratories had
begun a new area in space exploration.
In 1963 the 1st Russian woman-cosmonaut Valentina
Tereshkova made her flight into space and after the successful
flight this spaceship was landed in cosmodrom Baykanur too.
The successes achieved by the scientists of the Soviet Union
belonged to all the peoples living in the territory of the Soviet
Union. Such kind of flights could be done only as a result of hard
working of workers, engineers, scientists in the country of course.
After the former Soviet Union United States of America could
do so many successful flights into space. The Americans proved
their high level technology and the industry in their country.
And people consider that all the results gained by the peoples of
different countries must serve to the mankind of the world only.

New words and word combinations

spaceship [`speis3ip] щава эямиси
to be launched [`l6:nt3t] йеря ен/дир/мяк
board [b6:d] эюйяртя
to estimate [`estimeit] гиймятляндирмяк
nation [nei3n] миллят
nationality [,n537`n5liti] миллиййят, милли мянсубиййят
national [`n537n7l] милли /тяйин кими/.
to perform [p7`f6:m] иъра етмяк, иш эюрмяк
successfully [s7k`sesfuli] уьурла, мцвяффягиййятля
to hear (heard) [hi7] ешитмяк, динлямяк
to prove [pru:v] исбат етмяк, сцбут етмяк
so-called [`sou`k6:ld] неъя дейярляр
to float [`flout] щавада цзмяк
to transmit [tr5nz`mit] транслйасийа етмяк
to demand [di`ma:nd] тяляб етмяк, истямяк
to explore [iks`pl6:] тядгиг етмяк
exploration [,ekspl6:`rei37n] тядгиг етмя, ахтарыш
to belong [bi`l62] аид олмаг, мяхсус олмаг
to consider [`k6nsid7] щесаб етмяк, дцшцнмяк
to gain [`gein] ялдя етмяк, наил олмаг
mankind [`m5nkaind] бяшяриййят, ъцмля-ъащан
318
 to serve [s7:v] хидмят етмяк /эюстярмяк
to endue [in`dju:] бяхш етмяк, вермяк
prolonged [pr7`l62d] узадылмыш, узун
мцддят(ли)
a.m = ante meridiem [`5ntimi`ridi7m] сящяр (эцнортайа гядяр)
all over the world бцтцн дцнйада, дцнйада
to make the joint flight бирэя учуш /тяшкил етмяк/

Exercises to be done in class:

I. Learn the pattern:
It is considered that … инсан космосда йашайа биляр
космосдан инсанларын хейириня истифадя
олуна биляр
космосда ялдя едилян няалиййятляр
инсанларын рифащына хидмят етмяк
цчцндцр

II. Give English equivalents of the following word combinations

(эцнортайадяк олан вахт; эяминин эюйяртясиндя; йер ятрафында;
биринъи олмаг; йени ера ачмаг; узунмцддятли учуш; бюйцк уьурлар;
биринъи дяфя; бирэя учуш; ачыг космос; бир нечя ил кечди; шяхси
гочаглыг; неъя дейярляр; тарихя дахил олмаг; дцнйада ики дяфя
олараг; ян бюйцк наилиййятлярдян бири).

III. Give Azerbaijanian eguivalents of the following word

combinations
(the spaceship by the name; orbital flight; around the Earth; as
a great achivement; opening the new era; group flight; team flight;
to step into cosmos; open air; personal courage; later on; all over
the world; it will go down in history; to float freely; to spend ten
minutes;
at 9:07 a.m. /ante meridiem/; Moscow time; by the name
“Vostok”; was launched into space; with a man on board the ship;
the historical event; the opening day of the space; by nationality;
the citizen of the Soviet Union; to perform an orbital flight; more
than one hundred and four hours; will go down in history; as a
great achievement; the space age; some months later; prolonged
stay in outer space; the first group flight; at that time; millions of
319
people; a TV program; for the first time; ten minutes spent; in the
open air; a thorough training; great personal courage; the first
experimental station with four men on board the ship; a number of
laboratories; a new area in space exploration; the 1st Russian
woman – cosmonaut; after the successful flight; the scientists of the
Soviet Union; in the territory of the country; such kind of flights;
as a result of hard working of the people; a number of successful
flights; highly developed industry; peoples of different countries;
mankind of the world; an unforgettable day).

IV.Answer the following guestions

1. When was the first spaceship launched into space?
2. What was the name of the first spaceship?
3. How was this event estimated all over the world?
6. How was the first cosmonaut met in our country?
5. How long did the first flight continue?
6. Where was the first spaceship launched from?
7. What do you know about Yuri Gagarin?
8. Is there any cosmonaut from Baki among the cosmonaut?
9. What do you know about our cosmonaut?
10.What do you know about the American cosmonauts?

V. Tell your friends about today’s international relations in

cosmonautics in brief.
VI. Put some questions to the Text in written form.
VII. Complete the following sentences according to the Text.
1. Yuri Gagarin realy became …
2. For the first time the spaceship “Vostok”…
3. The flight was continued …
4. This historical event was …
5. A year later in August 1962 …
6. Cosmonaut Leonov spent 10 minutes …
7. Russian woman cosmonaut Valentina Tereshkova …
8. People consider that …

VIII. Translate the following sentences into English

1. Илк дяфя космоса чыхан рус вятяндашы олмушдур. 2.Гагаринин
ъясаряти дцнйаны щейран гойду. 3. Космосун юйрянилмяси бцтцн
320
бяшяриййятин рифащына хидмят етмялидир. 4. Индики дюврдя дцнйанын
бир чох юлкяляри сямайа спутникляр бурахыр. 5. Инди Русийа вя
Америка космос сащясиндя ямякдашлыг едир, бирэя щава эямиляринин
учушларыны щяйата кечирир. 6. Космонавтиканын баниси Тсиалковски-
дир. О, илк дяфя учан апаратлары тясвир етмишдир. 7. Космонавт Муса
Манайев Бакылыдыр. О, Азярбайъан Нефт вя Кимйа Академийасыны
битирмишдир. 8. Илк дяфя ачыг космоса Леонтйев чыхмышдыр.

IX. Read and retell the passage given below.

The first voice that ever came to us from cosmic space spoke in
the Russian language. That voice belonged to Yuri Gagarin,
Cosmonaut Number One, who succeeded in circling the earth the
spaceship Vostok on April 12, 1961. After travelling in space for
109 minutes, he landed on his home planet. It was one of the
greatest successes in modern history; Man‟s first victory in space
flight. Now we celebrate this day every year as the Cosmonauts
Day.
We do not know when men began to dream of travelling in
space. But now the dream of men became true of course.

X.Put necessary questions to the italicized words.

1. I think the most important event in the XX century was to
travel a man into cosmos
2. The tremendous waves carried the little boat out into the
open sea then.
3. The first flight into space was the greatest achievement in
science.
4. Y.A.Gagarin was the first cosmonaut in the world.
5. April 12, 1961 was the opening day of cosmos all over the
world.
6. Every country in the would like to have their own cosmic
flight.
7. The country exploring cosmos may be proud of their
progress.
8. Many countries try to develop their undustry and science for
those countries well fare.
9. I believe that in near future our scientists would be able
to develop our own cosmic industry.
321
322
 GRAMMAR

THE NOUN (Исим)

Исим яшйанын адыны билдирян нитг щиссясиня дейилир. Яшйалыг

мяфщуму щяйатда тякъя конкрет мадди яшйалара дейил, еляъя дя
мцъярряд мяфщумлара аид едилир.

Мяна хцсусиййятляриня эюря исимляр ики група бюлцнцр:

а) цмуми исимляр (common nouns), б) хцсуси исимляр (proper

nouns).

Исимлярин ъям формасыны дцзялдяркян онлары шярти олараг цч

мцстягил група бюлмяк олар:
1. Исимлярин сонуна - с вя йа – ес шякилчилярини ялавя етмякля
ъям формасы дцзялян исимляр:

a hand – hands (ял-ялляр); a map – maps (хяритя-

хяритяляр)

a book – books (китаб-китаблар) a name – names (ад-адлар)

Сону ъинэилтили самит вя саитлярля битян исимлярин сонуна гошулан

– с сонлуьу [з], кар самитлярдян сонра ися [s] кими охунур, мяс.:

maps [s], books [s], parks [s], streets [s] вя с.

hands [z], names [z], pens [z], trees [z] вя с.

Яэяр тяк исимляр -с, -сс, -х, -ъщ, -сщ вя -о щярфляри иля битярся беля
исимлярин ъями исимлярин сонуна - ес шякилчиси артырылмагла дцзялир. Бу
щалда - ес сонлуьу [iz] кими охунур, мяс.:

class – classes [9z] potato – potatoes [iz]

box – boxes [iz] dish – dishes [iz]

323
 bench – benches [iz] fish – fishes [iz]

Гейд. piano вя photo сюзляринин ъями щямин сюзлярин сонуна -с

шякилчиси ялавя етмякля дцзялир: piano – pianos, photo – photos.

Исмин сону самитдян сонра -y щярфи иля битярся онун сонуна – es

шякилчиси ялавя олунаркян -y щярфи -и щярфи иля явяз едилир вя исим –ес
сонлуьуну гябул едир, мяс.:

city – cities, family – families

army – armies, lady – ladies вя с.

Исмин сону -f щярфи иля битярся -ес ялавя олунаркян –ф щярфи -в-йя
чеврилир вя исим -ес сонлуьуну гябул едир, мяс.:

leaf (йарпаг) – leaves wolf (ъанавар) – wolves

life (щяйат) – lives knife (бычаг) – knives вя с.

2. Кюкцндяки саит сяси дяйишмякля ъями дцзялян исимляр:

man – men (адам –адамлар)

woman – women (гадын –гадынлар)

foot – feet (айаг –айаглар)

goose – geese (гыз –гызлар)

mouse – mice (сичан – сичанлар)

tooth – teeth (диш –дишляр)

3. Ъями хцсуси йолла дцзялян исимляр групу:

а) тяк вя ъям формалары ейни олан исимляр:

324
 sheep (гойун) sheep (гойунлар)

deer (марал) deer (мараллар)

fruit (мейвя) fruit (мейвяляр)

advice (мяслящят) advice (мяслящятляр)

swine (донуз) swine (донузлар)

б) йалныз ъям формада ишлянян исимляр групу:

trousers (шалвар) tong (кялбятин)

spectacles (ейняк) scales (тярязи)

scissors (гайчы) goods (мал, ямтяя) вя с.

(Бу исимляр щям тякдя, щям дя ъямдя щесаб олунур). Бя'зи мцряк-
кяб исимлярин ъями ашаьыдакы гайда иля дцзялир:

а) Тире иля йазылан мцряккяб сюзлярдя ясас мя‟на дашыйан сюз

ъям шякилчиси гябул едир.

hotel – keeper (мещманхана сащиби) – hotel – keepers

mother – in – law (гайынана) – mothers – in – law

passer – by (йол кечян) – passers – by

б) Тяркибиндя man вя woman сюзляри олан мцряккяб исимлярин

ъямини дцзялдяркян щяр ики сюз ъям шякилчиси гябул едир:

man – servant (киши гуллугчусу) – men – servants

woman – doctor (гадын щяким) – women – doctors

ч) битишик йазылан мцряккяб исимлярин ъями исмин сонуна мцвафиг

шякилчи ялавя олунмагла дцзялир:

325
 schoolboy – schoolboys

housewife – housewives

postman – postmen

ъ) Латын мяншяли исимлярин ъями ашаьыдакы кими дцзялир:

datum – data; basis – bases; crisis – crises вя с.

Исмин йийялик щалы ( The Genetive Case of the Noun)

1. Инэилис дилиндя исмин йийялик щалы ики йолла дцзялир. Исмин йийялик
щалы тяк исимлярин сонуна - „s, ъямдя олуб -s-ля битян исимлярдя ися
тякъя апостроф („) ялавя етмякля дцзялдилир, мяс.:

the student‟s book the students‟ book

(тялябянин китабы) (тялябялярин китабы)

the child‟s mother the children‟s mother

(ушаьын анасы) (ушагларын анасы)

Ali’s sister (Ялинин баъысы) Ali’s sisters (Ялинин баъылары)

Ali and Sona‟s mother (Яли вя Сонанын анасы)

Ali‟s and Sona‟s rooms (Ялинин вя Сонанын отаглары)

-„s, („) – ля тякъя ъанлы варлыгларын дейил, ейни заманда ъансыз

исимлярин дя йийялик щалы дцзялир:

а) заман билдирян исимлярин йийяликдя ишлянмяси:

two day‟s leave (икиэцнлцк мязуниййят)

yesterday‟s newspaper (дцнянки гязет) вя с.

326
 б) фясил, ай вя эцн адларыны билдирян исимлярдя:

winter‟s cold (гышын сойуьу); April‟s day (апрел эцнц)

Sunday‟s rest (базар эцнц истиращяти) вя с.

ч) юлкя вя шящяр адларында:

Baku‟s beauty (Бакынын эюзяллийи)

Azerbaijan‟s capital (Азярбайъанын пайтахты)

ъ) диэяр сюзлярдя:

the moon‟s light (ай ишыьы); the wind‟s power (кцляйин эцъц)

the river‟s bank (чай кянары) вя с.

2. Ъансыз исимлярин йийялик формасы адятян of сюз юнц иля дцзялир:

the door of the room (отаьын гапысы)

the view of the city (шящярин эюрцнцшц)

the page of the book вя с. (китабын сящифяси)

Мцг. един: my friend‟s father – the father of my friend

The teacher‟s question – the question of the teacher

ARTICLE (Артикле)

Инэилис дилиндя исмин яламяти олан артикл вардыр. Артиклын лцьяти

мянасы йохдур, она эюря дя о, тяръцмя олунмур.
Инэилис дилиндя ики артикл вар: 1) гейри-мцяййян артикл – a, (an); 2)
мцяййян артикл – the.
327
 1. Самитля башланан цмуми исимлярин гаршысында а, саитля
башланан исимлярин гаршысында ися ан гейри-мцяййян артикл ишлянир.
Мцгайися един:

a book an apple

a hand an author

a pen an old man

a desk an interesting book

Эюрцндцйц кими, исмин гаршысында саитля башланан сифят (тяйин)

ишлянярся артикл онун гаршысына кечир. Яэяр тяйин самитля башланарса
цмуми гайдайа ясасян гейри-мцяййян артиклын a формасында ишлянир.

Мцгайися един:

a large table an interesting lecture

a good friend an old man

a red apple an apple вя с.

2. The мцяййян артикли ики ъцр охунур: саитля башланан сюзлярин

гаршысында the [1i:], самитля башланан созлярин гаршысында ися [17]
охунур.

Мцгайися един:

the table [17`teibl] the apple [1i:`5pl]

the book [17`buk] the old man [1i.`ould`m5n]

Артиклын ишлядилмяси.

1. Гейри-мцяййян article “one” сюзцндян тюряндийиндян мцасир

328
инэилис дилиндя дя “бир” анлайышы верир вя Азярбайъан дилиндя “щяр
щансы бир” мя‟насына уйьун эялир. Гейри-мцяййян артикл a (an)
гейри-мцяййянлийи ифадя едир вя ашаьыдакы щалларда ишлядилир.

1) Бир синфя мянсуб исимляри фяргляндирдикдя:

We wear a cap in winter and a hat in autumn.

2) Тяркиби исми хябярин ад щиссясиндя:

She is a good girl for her relatives.
3) Сянят, ихтисас билдирдикдя:
My friend is a teacher at our new school.
My friend is a teacher of history and he lives in Baki.

4) “Щяр щансы” мянасыны ифадя едян исимлярдя:

A child can understand it very well.

5) “Бир” мянасыны верян вя гейри-мцяййянлийи билдирян исимлярля:

I bought a book yesterday.

Бцтцн бу щалларда гейри-мцяййянлик анлайышы ясас мейар олур.
2. Адындан эюрцндцйц кими, мцяййян the артиклы ясасян
яввялъядян бизя мялум олан (таныш олан) исимлярин гаршысында ишлянир:

а) Бир сыра конкрет ситуасийаларда:

The walls of our room are yellow.

The apples on that tree are ripe.

б) Яввялъядян нязярдя тутулмуш бя‟зи исимлярля:

Give me the pen (йяни яввялъядян бу щагда разылашдырылмышдыр)

ъ) сыра сайларынын гаршысында:

The office is on the second floor.

ч) Ъоьрафи вя юлкя адлары билдирян бязи хцсуси исимлярля:

the Atlantic Ocean, the Black Sea, the Thames, the English
Channel, the Baikal, the Siberia, the Crimea, the Ukraine, the
329
Caucasus the USA вя с.

d) Ъоьрафи ъящятляри билдирян исимлярин гаршысында:

the North, the South, the West, the East

e) Ващид планет адларынын гаршысында:

the Moon, the Sun, the Earth вя с.

Артиклын Азярбайъан дилиндя ифадяси.

1. Инэилис дилиндяки гейри-мцяййян a (an) артиклы Азярбайъан

дилиндя ясасян “,бир” сюзц иля ифадя олунур. Азярбайъан дилиндя
щямин мянада “бир” сюзц “щяр щансы” мянасыны ифадя едир:

A horse is a lovely animal (щяр щансы бир ат)

Wait a minute, please (Зящмят олмаса бир дягигя эюзляйин)

A man came to us (Бизя бир киши эялмишдир)

Яксяр щалларда гейри-мцяййян артикл Азярбайъан дилиня тяръцмя

олунмур:

It is a book (Бу китабдыр)

2. The мцяййян артиклы дилимиздя ики ъцр ифадя олунур:

1) исмин щал формасы иля:

Give the pen – Гялями мяня вер.

2) ишаря явязликляри иля:

The book is hers – Бу китаб онундур /онункцдур/

3) ана дилиня тяръцмя олунмур:

The sun rises in the East – Эцняш шяргдян доьур.

330
 THE ADJECTIVE (Сифят).

Сифят яшйанын яламят вя кейфиййятини билдирир, what вя which

(щансы, неъя) суалларындан бириня ъаваб олур, мяс.:

a good man (йахшы адам) an interesting book (мараглы китаб)

a red rose (гырмызы эцл) a large street вя с. (эениш кцчя)

Сифят ъцмлядя тяйин функсийасында ишлянир, мяс.:

Baki is a beautiful city in Azerbaijan.

Сифятляр садя, дцзялтмя вя мцряккяб олур:

а) садя сифятляр – good, red, large, big вя с.

б) дцзялтмя сифятляр – kind – unkind, wind – windy, beauty –

beautiful, use – useful вя с.

Дцзялтмя сифятляр ясасян ашаьыдакы шякилчилярля дцзялир:

-ful: peaceful, hopeful, respectful

-ible: impossible, responsible, advisible

-less: hopeless, useless, helpless, bottomless, orderless

-ous: famous, dangerous, disasterous, inferrious

-able: comfortable, eatable, readable, drinkable reasonable

-ish: foolish, childish, boyish, goldish, girlish

ъ) мцряккяб сифятляр:

blue-eyed, lifelong, two-sided dark-blue вя с.

Сифятляр мянасына эюря ясли вя нисби ола билир:

331
 ч) ясли сифятляр рянэ, форма, физики кейфиййятляр вя с. эюстярир:

a red pencil, a black shirt, a round table, a strong boy, a clever

girl, a high building, a clean floor вя с.

д) нисби сифятляр: woolen, golden, weekly, chinese вя с.

Сифятлярин мцгайися дяряъяси

(The Degrees of Comparison of Adjectives)

Азярбайъан дилиндяки кими, инэилис дилиндя дя сифятляр дяряъяляр

цзря дяйишилир. Щяр ики дилдя сифятин дяряъяляри щям синтетик (йя‟ни
сифятин сонуна шякилчи гошмагла), щям дя аналитик йолла (йя‟ни сифятин
яввялиня кюмякчи сюз ялавя олунмагла) дцзялир.

Инэилис дилиндя сифятин цч дяряъяси вардыр: 1. Ади дяряъя -The

Positive Degree (сифятин цмуми вязиййяти); 2. Мцгайися дяряъяси –
The Comparative Degree (ики вя йа даща чох яшйа кямиййят,
кейфиййят вя физики вязиййят ъящятдян мцгайися олунур); 3. Цстцнлцк
дяряъяси –The Superlative Degree (яшйа вя мяфщумлардан бири юз
яламят вя кейфиййятиня эюря мцгайисядя цстцнлцк тяшкил едир).

Мцгайися дяряъяси ашаьыдакы кими дцзялир:

1. Бирщеъалы (аз гисми ися икищеъалы) сифятлярин мцгайися дяряъяси

сонуна –er [7], цстцнлцк дяряъяси (гаршысына мцяййян артикл) сонуна
–est [ist] шякилчиси артырылмагла дцзялир, мяс.:

ади дяряъя мцгайися дяряъяси цстцнлцк дяряъяси

332
 long-узун long+er даща /нисбятян узун (the) longest ян
узун

short-гыса shorter даща гыса the shortest ян лап гыса вя с.

Бу тип сифятлярин мцгайися дяряъялярини ямяля эятиряркян онларын

йазылышында ашаьыдакылары нязяря алмаг лазымдыр:

а) Сифят самитдян сонра -y щярфи иля битирся, -y щярфи -i щярфиня

чеврилир, сонра шякилчиляр ялавя олунур, мяс.:

early earli+er (the) earli+est

dry dri+er (the) dri+est

easy easi+er (the) easi+est вя с.

б) Бирщеъалы сифят саитдян сонра самитля битирся, мцгайися дяря-

ъясинин шякилчисини артыраркян сифятин сонундакы самит щярфляр
гошалашыр, мяс.:
hot hott+er (the) hott+est

big bigg+er (the) bigg+est вя с.

ъ) Шякилчиляр ялавя олунаркян сифятин сонундакы охунмайан е

щярфи дцшцр, мяс.:

large larg+er (the) larg+est

brave brav+er (the) brav+est вя с.

2. Ики вя даща артыг щеъалы сифятлярин дяряъялярини ямяля эятирмяк

цчцн аналитик йолдан истифадя олунур, йя‟ни сифятин гаршысына
мцгайися дяряъясиндя – more [m6:] – даща чох, цстцнлцк
дяряъясиндя ися (the) most [moust] – ян (чох) сюзляри артырылыр, мяс.:

important – more important – (the) most important

333
 famous – more famous – (the) most famous

interesting – more interesting – (the) most interesting

3. Бя‟зи сифят вя зярфлярин мцгайися дяряъяляри суплетив йолла

мцхтялиф кюкдян дцзялир:

Ади дяряъя Мцгайися дяряъяси Цстцнлцк дяряъяси

good(well) йахшы better - даща best - ян (лап) йахшы

(нисбятян) йахшы

bad пис worse - даща worst - ян (лап) пис

(нисбятян) пис

much чох more - нисбятян most - ян (лап) чох

many (даща) чох

little аз less - нисбятян least - лап (ян) аз

(даща) аз

Сифятлярин ишлядилмяси.

1. Ади дяряъядя олан сифят ъцмлядя тя‟йин функсийасында цмуми

вязиййяти билдирир, мяс.:
I like to read interesting books in English.

(Мян мараглы китаблары охумаьы хошлайырам).

2. Мцгайися дяряъяси щяр щансы бир шяхс вя йа яшйанын башгасына
нисбятян мцяййян дяряъядя цстцн олдуьуну билдирир. Она эюря дя
дилимизя –дан, -дян, йахуд да –дан даща, дян даща сюзляри иля
тяръцмя олунан than баьлайыъысы иля ишлянир, мяс.:

Our room is larger than yours in this house.

(Бизим отаьымыз сизинкиндян (даща) эенишдир).

334
 Baki is more beautiful than Ganja today.

(Бакы Эянъядян (Эянъяйя нисбятян) даща эюзялдир).

Мцгайися олунан обйектлярин тякрарына йол вермямяк цчцн

икинъи яшйанын ады бир гайда олараг ихтисар олунур, мяс.:
Our room is lighter than yours.
(Бу ъцмлядя мцгайися олунан икинъи обйект, йя‟ни your room
ифадясиндяки room ихтисар олунмуш вя your йийялик явязлийинин
сонуна -s ялавя олунмушдур).

3. Мцгайися олунан обйектляр бярабяр кейфиййятдядирся as…as

(кими) сюзляриндян истифадя олунур.

My textbook is as interesting as yours.

(Мяним китабым сянинки кими мараглыдыр).

Инкар ъцмлялярдя ися биринъи ишлянян as сюзц so сюзц иля явяз
олунур:

He is not so strong as my friend.

4. Сифятляр мцгайися дяряъясиндя ики ъцр ишлянир.

а) Мцяййян бир яшйаны башгасы иля мцгайися етмядян сифятляр

мцгайися дяряъяляриндян бириндя ишлянир, мяс.:

1) Baki is the largest city in Azerbaijan.

(Бакы Азярбайъанын ян бюйцк шящяридир).

2) Winter is the coldest season of the year.

3) Give me the best pen. вя с.

б) Бу вя йа башга бир яшйанын мювъуд олан яшйаларын

щамысындан цстцн олдуьуну билдиряркян …of all … ифадясиндян
истифадя олунур:

335
 1) This book is the most interesting of all the books.
Бу (китаб) бцтцн китаблардан мараглыдыр.
2) This boy is the strongest of all the boys in our school.
Мцгайися олунан шяхсин йериня шяхс явязлийи иля бярабяр тя‟сирлик
щалында олан явязлик дя ишлянир, мяс.:

He has more time than his friend (вя йа than him).

You are younger than your friends (вя йа than them).

2. Зярфин мцгайися дяряъяси.

Бирщеъалы зярфлярин (ясасян, тярзи-щярякят зярфляринин) мцгайися

дяряъяси бирщеъалы сифятлярин мцгайися дяряъяси кими ямяля эялир:

Ади дяряъя Мцгайися дяряъяси Цстцнлцк дяряъяси

fast (ъялд, тез) faster (даща ъялд, fastest (щамысындан

нисбятян ъялд) ъялд, лап ъялд)

hard (ся‟йля) harder (даща hardest (щамысындан

ся‟йля) ся‟йля, лап ся‟йля)

soon (тезликля) sooner (даща soonest(лап тезликля)

тезликля)

late (эеъ) later (даща эеъ) latest (щамысындан

эеъ, лап эеъ)

early (тездян) earlier (даща earliest (щамысындан

тездян) тез, лап тез)

-ly иля битян quickly зярфинин мцгайися дяряъяси сифятин гаршысына

more вя most сюзляри ялавя олунмагла дцзялир, мяс.:
336
 quickly (ъялд) – more quickly (даща ъялд) – most quickly (лап
ъялд)

THE PRONOUN (Явязлик)

1. Personal Pronouns (Шяхс явязликляри)

Шяхс явязликляри щямишя щансыса шяхси вя йа шяхсляри явяз едир.

Инэилис дилиндя шяхс явязлийинин ики щалы вардыр.

Шяхс Адлыг щал Обйект щал

Тяк Тяк

I I – мян Me - мяни, мяня

You - сян You - сяни, сяня

II He - о (к.ъ.) Him - ону, она (к.ъ.)

She - о (г.ъ.) Her - ону, она (г.ъ.)

III It - о (о.ъ.) It - ону, она (о.ъ.)

Ъям Ъям

337
 I We – биз Us - бизи, бизя

II You - сиз You - сизи, сизя

III They – онлар Them – онлары, онлара

Адлыг явязлийи who (ким), обйект явязлийи ися whom (кимя, кими)
суалларына ъаваб олур.

Адлыг щалында олан шяхс явязликляри ъцмлядя мцбтяда вя исми

хябярин ад щиссяси олур, мяс.:

I speak English (мцбтяда) .

It is I (he, she …) (исми хябярин ад щиссяси)

It is me (данышыгда) – формасы да ишлянир.

Обйект щалында олан шяхс явязликляри ъцмлядя тамамлыг олур:

I saw him in Central park yesterday evening.

2. Possessive Pronouns (Йийялик явязликляри)

Инэилис дилиндя йийялик явязликляри мцстягил бир групдур. Онлар

ишлянмясиня эюря ики йеря бюлцнцр: 1) исимля ишлянян йийялик
явязликляри; 2) мцстягил ишлянян йийялик явязликляри.

Исимля ишлянян йийялик явязликляри:

Шяхс Тяк Ъям

I My (мяним) Our (бизим)

Your (сизин)
II Your (сянин)
Their (онларын)

338
 III His (онун)

Her (онун)

Its (онун)

Исимля ишлянян йийялик явязликляри сифят функсийалы олдугларындан

щямишя тя‟йин кими чыхыш едир. Она эюря дя онлар тяк ишлянмир,
юзцндян сонра исим тяляб едир, мяс.:

My pen, his book, her father вя с.

Мцстягил ишлянян йийялик явязликляри мцтляг щал кими дя сяъиййяля-

нир вя исим функсийалы олур.

Йийялик явязликляри
Сифят функсийалы Исим функсийалы

my (мяним) mine (мяним) мянимки

your (сянин) yours (сянин) сянинки

his (онун) his (онун) онунку

her (онун) her (онун) онунку

its (онун) its (онун) онунку

your (сизин) yours (сизин) сизинки

their (онларын) theirs (онларын) онларынкы

Эюрцндцйц кими мцстягил йийялик явязлийи тякдя mine, галан

щалларда ися йийялик явязлийинин сонуна - s шякилчиси ялавя олунмагла
дцзялир вя ъцмлядя исим кими чыхыш едир: This pen is yours (Бу гялям
339
сизинкидир) Бу ъцмлядя yours явязлийи мцряккяб исми хябярин ад
щиссясидир. Мцстягил исми явязликляр мцстягил дя ишляня билир: My pen is
bad. Yours is good. (мцбтяда).

3. Reflexive Pronouns (Гайыдыш явязликляри)

Гайыдыш явязликляри адятян йийялик явязликляринин сонуна - self

шякилчиси ялавя олунмагла дцзялир. Анъаг ъям щалда щямин шякилчи -
selves формасында ишлянир.

Шяхс Тяк Ъям

I my - myself (юзцм) our – ourselves (юзцмцз)

your – yourselves (юзцнцз)
your - yourself (юзцн)
them – themselves (юзляри)
II his – himself (юзц)

her – herself (юзц)

III its - itself (юзц)

Эюрцндцйц кими, III шяхсин тяки киши ъинсиндя - self шякилчиси

тясирлик щалында олан him явязлийиня гошулмушдур.

4. Demonstrative Pronouns (Ишаря явязликляри).

Инэилис дилиндя заман вя мяканъа йахын оланлары эюстярян - this

(ъямдя these), узаг оланлары эюстярян that (ъямдя those) ишаря
явязликляри вардыр:

Тякдя: this – this book (бу китаб)

Ъямдя: these – these books (бу китаблар)

340
 Тякдя: that – that tree (о аьаъ)

Ъямдя: those – those trees (о аьаълар)

Азярбайъан дилиндян фяргли олараг инэилис дилиндя ишаря явязликляри

исмин кямиййяти иля узлашыр.
Ишаря явязлийи ъцмлядя мцбтяда вя тяйин функсийасында ишлянир:

This is a book – Бу китабдыр (мцбтяда)

This man is a teacher – Бу адам мцяллимдир (тя‟йин)

5. Interrogative Pronouns (Суал явязликляри).

Who (ким?), whose (кимин?), what (ня?), which (щансы?) суал

явязликляри хцсуси суал ъцмлялярини дцзялдяркян ишлядилир вя онлар
йалныз ъумлянин юнундя эялир, мяс.:

Who is on duty? Whose book is it?

What do you want to become? Which book is interesting?

1) Who суал явязлийи ъанлылара аид олур вя ики мя‟нада ишлянир.

а) ким мя‟насында суал ъцмляляриндя ад сорушулур, мяс.:

Who is your friend? (Достун кимдир?) – My friend is Ilham.

б) Гощумлуг сорушуланда:
Who is this girl to you? (Бу гыз сянин няйиндир?) – This girl is my
sister? (Бу гыз мяним баъымдыр)

Who явязлийи мцбтядайа, обйект щалда олан whom формасы ися

тамамлыьа суал вериляркян ишлядилир, мяс.:

Who is speaking English? (мцбтядайа суал)

Whom do you see in the room? (тамамлыьа суал)

341
 2) Whose (кимин) – ъцмлянин тяйининя (ъанлы) суал вериляркян
ишлядилир;

Her sister is a student. Whose sister is a student?

3) What суал явязлийи цч мя‟на дашыйа билир;

a) What – ня? What is this? (Бу нядир?)

b) What – щансы (исимдян габаг) – What book is it? (Бу щансы

китабдыр?)

c) What – нячи дедикдя мяшьулиййят сорушулур – What are you?

(Нячисян?)

4) Which – щансы?. Which book is interesting? (Щансы китаб

мараглыдыр?)

Which суал явязлийи Which of you, Which of the books кими

ифадяляр which-ин кюмяйи иля дцзялир.

6. Indefinite Pronouns (Гейри-мцяййян явязликляр)

Инэилис дилиндя данышана мялум олмайан шяхс вя яшйаны

билдирмяк цчцн бир сыра гейри-мцяййян явязликлярдян истифадя олунур.

1. Соме “бязи”, “щяр щансы”, “ня ися”, “бир гядяр”, “бир нечя”,
мяналарына маликдир вя ясасян тясдиг ъцмлялярдя ишлянир, мяс.:

There are some students in the room. Отагда бир нечя (бязи)
тялябя вар.

I have some English books. Мяним бир нечя мараглы инэилис дили
китабым вар.

Some гейри-мцяййян явязлийи сайылан вя ъямдя олан исмин

гаршысында эялярся сифят явязлик кими тяйин функсийасы дашыйыр, мяс.:

Some books are very interesting. Бязи китаблар чох мараглыдыр.

342
 She knows some new words. О, бир нечя йени сюз билир.

Some сайыла билян тяк щалында олан исмин гаршысында ишляндикдя

“щяр щансы (бир)” мянасына малик олур мяс.:

Give me some interesting book. Мяня щяр щансы (бир) мараглы

китаб вер(ин).

Some сайыла билмяйян исмин гаршысында ишляндикдя “бир гядяр”,

“бир аз” мянасыны дашыйыр вя бязян тяръцмя олунмайа да билир:

a) There is some water in the bottle – Бутулкада бир аз (бир

гядяр) су вар.

b) Give me some water, please. – Зящмят олмаса, мяня су

верин.

Some мигдар сайларынын гаршысында ишляндикдя “тяхминян” кими

тяръцмя олунур, мяс.:

Translate this text in some ten minutes. Бу мятни тяхминян он

дягигяйя тяръцмя един.

Азярбайъан дилиндяки “достларымдан бязиляри”, “китабларымдан

бир нечяси” типли сюзбирляшмяляринин тяркибиндя соме явязлийиндян
сонра оф сюзюнц ишлянир, мяс.: some of my friends, some of my
books.

Some явязлийи тяклиф характерли цмуми суал ъцмляляринин

тяркибиндя дя ишляня билир.

Do you want to have some bread?

(Бу щалда соме сюзц тяръцмя олунмайа да биляр).

Соме явязлийи вурьу алтында [s0m], цстцня вурьу дцшмядикдя

[s7m], йахуд [см] кими тяляффцз олунур.

343
 Some исми явязлик кими ъцмлядя мцбтяда, тамамлыг
функсийасында ишляня биляр вя Азярбайъан дилиня ъям щалда тяръцмя
олунур, мяс.:

Some learn English. (мцбтяда) – Бязиляри инэилисъя юйрянирляр.

2. Анй гейри-мцяййян явязлийи дя соме кими “бязи”, “щяр щансы”,

“бир гядяр” мяналарына маликдир, анъаг соме тясдиг ъцмлялярдя,
анй ися, ясасян суал вя инкар ъцмляляриндя ишлянир. Она эюря дя яксяр
щалларда анй Азярбайъан дилиня тяръцмя олунмур, амма фикрян
нязярдя тутулан мяналар юзцнц эюстярир, вя орада “щеч” анламынын
зярурилийи щисс олунур.

Мцгайися един:

Тясдигдя Суалда

There are some books on the table. Are there any books on the
table?

We have got some good friends. Have you got any good friends?

Вя йахуд да

I have got some books with me. Have you got any book with you?

Any явязлийи “щяр щансы бир, истянилян бир” анламында тясдиг

ъцмляляриндя дя ишляня билир:

You may read any book you like

(Истядийин (щяр щансы бир) китабы охуйа билярсян)

You may come at any time (Истядийин вахт эяля билярсян)

3. Но (щеч бир) гейри-мцяййян явязлийи адятян инкар ъцмляляриндя

ишлянир. Но явязлийи исмин гаршысында ишляняндя исмин тяйини олур вя
исмин гаршысында артикл ишлянмир: I have no English books.
344
 No student knows about it.

Some явязлийи иля ишлянмиш нягли ъцмлялярин инкары вя анй иля

ишлянян цмуми суалларын инкар ъавабы но явязлийи иля дцзялир.

Мцгайися един:

Are there some trees in the street. There are no trees in the
street

Are there any girls in your group? There are no girls in our
group.

Some, any вя но явязликляринин тюрямяляри

Соме, анй, вя но явязликляринин ашаьыдакы тюрямяляри вардыр:

Some – somebody (кимся, ким ися)

something (ня ися)

someone (кимся, ким ися)

somewhere (щарадаса, щараса – зярфдир)

Any – anybody (щяр кяс, щяр бири)

anyone (кимся, ким ися)

anything (ня ися, щяр шей)

anywhere (щарадаса; щяр щансы бир йердя – зярф)

No – nobody (щеч кяс, щеч ким)

nothing (щеч бир шей)

345
 no one (щеч бири, щеч кяс)

none (щеч бири(си)

nowhere (щеч йердя – зярф)

4. Much // many, a little // гейри-мцяййян явязликляри.

Much вя many “чох”, “чохлу”, a little вя a few ися “аз”,
“азъа” кими тяръцмя олунур.

Much сайыла билмяйян, манй ися сайыла билян исимлярля явязлик-

тяйин кими ишлянир. Мцгайися един:

Much – much time: Many – many books:

Have you got much time? Have you got many books?

much water: many flowers:

Is there much water in the vase? Are there many patients in

the hospital?
Муъщ вя манй явязликляри исим функсийасы дашыйарса, онлардан
сонра оф сюзюнц ишлянир, мяс.: much of work, many of our students.

Much явязлийи ъцмлядя зярф кими ишлянир, мяс.:

He works much. - О, чох ишляйир.

Little вя few гейри-мцяййян артиклла да ишлянир вя Азярбайъан

дилиня “бир нечя”, “бир аз” кими тяръцмя олунур. Сайыла билян
исимлярля few, сайыла билмяйянлярля ися литтле ишлянир, мяс.:

A little time (бир аз вахт) - few friends (бир нечя дост)

A little work (бир аз иш) - few books (бир нечя китаб)

Мцгайися един: We have very little time to prepare lessons.

346
 You have few friends in your group.

ГЕЙД: little бязян зярф кими дя ишляня билир, мяс.: Every day I
rest too little - Щяр эцн мян чох аз истиращят едирям.

Муъщ вя манй сюзлярини тясдиг ъцмлялярдя а лот (оф), плентй (оф), а

gоод deal (of) бирляшмяляри явяз едя билир, мяс.:

We have much of time = We have plenty of time.

We see many books on the table. = We see a lot of English

books on the table.

THE GERUND (Cerund)

Ъerund фелин шяхсиз формасыдыр. Ъerund тарихян фели-исим вя индики

заман фели-сифятдян ямяля эялмишдир вя инди дя ъерунд бу
хцсусиййятляри юзцндя якс етдирир.

Ъerund формаъа индики заман фели сифятя охшайыр. Ъерунд да

индики заман фели-сифят кими фелин сонуна - инg шякилчиси артырылмагла
дцзялир; to speak-speaking, to read - reading вя с.

1.Ъerund исим кими мцбтяда, предиъатив, тамамлыг функсийала-

рында ишлянир вя what (ня) суалына ъаваб олур.

1) Reading is useful (мцбтяда)

2) The student‟s duty is studying (predicative)
3) He finished reading the book (фели хябярин тяркиб щиссяси)
4) I remember reading it (тамамлыг)
Ъerund йийялик явязлийи иля (your reading), сюзюнц иля (of
reading), йийялик щалында олан исимля (Tom‟s speaking) ишляня билир.

2. Ъерундун ашаьыдакы фели хцсусиййятляри вардыр:

1) Ъерундун заман хцсусиййяти вардыр: waiting (индики заман

хцсусиййяти)

347
 You don‟t mind my coming to school again.

2) Мяъщул нювдя ишляня билир – being written.

3) Ъерунд зярфля тяйин олунур – She likes reading aloud.

4) Ъерунддан сонра тамамлыг ишляня билир – Continue reading it

loudly please.

Эерундун заманларла ишлянмяси

Tenses Active Passive

Indefinite Writing being written

Perfect having been written
having written

Ъerund Азярбайъан дилиня ашаьыдакы кими тяръцмя олунур:

1. Мясдяр кими – Our aim is learning English well.

Мягсядимиз инэилис дилини йахшы юйрянмякдир.

2. Фели баьлама кими – On hearing folk music she stopped

reading the book at once.

Милли мусигини ешидяркян о, дярщал китаб охумаьы дайандырды.

3. Исим кими – My car needs repairing again.

Машынымын йенидян тямиря ещтийаъы вар.

Ъерундла фели-исмин фярги

Ъерундла фели-исим формаъа бир-бириня охшайыр, анъаг онларын

арасында айрыъа категорийа кими грамматиг фяргляр мювъуддур.
1. Ъерундун исми вя фели хцсусиййятляри вар. Фели исмин ися
анъаг исми хассяси вар.
2. Ъерунд артиклла ишляня билмир. Фели исим ися артиклла ишлянир.
3. Ъерундун ъям формасы йохдур. Фели исмин ися ъями вар.
348
 4. Ъерунд зярфля, фели исим ися сифятля тяйин олунур.
5. Ъерунддан сонра васитясиз тамамлыг ишлянир. Фели исимдя ися
бу хцсусиййят йохдур.
Сerund
Ъерунд фелин шяхссиз формасыдыр.
Ъерундун юзцнямяхсус морфоложи яламяти йохдур, йяни о, фели-
сифятля ейни морфоложи яламятя маликдир, йяни – ing шякилчисиня.
Ъерунд фели-исим вя индики заман фели сифятиндян тюряйиб.
Ъерунд исми хассяни фели-исимдян, фели хассяни ися фели сифятдян алыр.
Она эюря дя ъерунд щям исим, щям дя фели хцсусиййятляря малик олур.
1. Исми хассяли ъерунд ъцмлядя мцбтяда ролунда ишлядиля билир.
Crossing the jungle was very difficult for them all.
I am sure smoking hurts you very much.
2. Исим кими ъерунд да ъцмлянин предикаты ролунда ишляня билир.
Our duty is fighting for peace in our country.
3. Исим кими ъерунд да ъцмлядя тамамлыг ролунда ишляня билир.
He came back and resumed his writing again.
4. Исим кими ъерунд да сюзюнц иля ишляня билир вя бу щалда о,
ъцмлядя йа сюзюнлц тамамлыг, йа да зярфлик функсийасында ишлянир.
a) That doesn‟t prevent me from loving you most of all.
b) Martin sampled the air before replying to his friend.
5. Исим кими ъерунд да а) йийялик явязлийи, йахуд
b) йийялик щалда олан исимля тяйин олуна билир.
Is there any objection to my seeing her at school.
He had explained to me the reason for Jack’s taking a scientific
degree in future.
6. Ъерунд ашаьыдакы фели хассяляря малик ола билир.
1) Фел кими ъерунд да заман формаларына маликдир вя о ики
заман формасында юзцнц бирузя веря билир.
а) гейри мцяййян заман формасы: writing, being written.
б) битмиш заман формасы: having written, having been written.
Ъерундун ифадя етдийи щярякятин заманы ъцмлядя ишлянян шяхсли
фелин заманындан асылы олур.
Ъерунд to intend, to insist вя to hope кими феллярля ишлянир вя эяляъяк
замана аид олан щярякятляри билдирир, мяс.:
We intend visiting her in two days. I hope his coming tomorrow.
Битмиш заман формасы иля ишляняркян ъерунд эюстярир ки, онун ифадя
етдийи щярякят шяхсли фелин ифадя етдийи щярякятдян хейли яввял иъра
349
едилиб, мяс.:
After having finished their lessons the boys began to play.
He did not remember ever having seen her in black suit.
2) фелин шяхсли формасы кими, тясирли феллярдян дцзялдилмиш ъерунд да
нюв формаларына маликдир: мялум вя мяъщул нюв.
а) ъерундун мялум нюв формасы: writing, having written.
б) ъерундун мяъщул нюв формасы: being written, having been
written.
3) Шяхсли фел кими ъерунд да зярфля тяйин олуна билир, мяс.:
After crossing the river rapidly we hid in the forest.
4) Шяхсли фел кими ъерунддан сонра тамамлыг ишляня билир, мяс.:
Simply stop seeing her again.
I don‟t mind mentioning it to you tomorrow morning.

Ъерундун ъцмлядя вязифяси.

1) Мцбтяда функсийасында
Eating was farthest from his desire. Your reading wasn‟t all right.
2) Предикатив функсийасында
Our duty is writing a dictation on English. Deciding is acting.
3) Мцряккяб фели хябярин икинъи компоненти функсийасында
Simply stop seeing her. He looked up and burst out laughing.
She began clipping the flowers and arranging them in a vase.
4) Васитясиз тамамлыг функсийасында
You don‟t mind my speaking at the conference.
She hadn‟t finished dusting and tiding the room in time.
5) Сюзюнлц тамамлыг функсийасында
After supper the floor was cleaned for dancing of the girls.
I never stop any one from doing anything after classes.
6) Тяйин функсийасында. Бу щалда ъерунд сюзюнц иля ишлядилир.
There was an old door … on which the boys had a custom of
carving their names and surnames.
He had an air, too, of having a joke all to himself.
7) Зярфлик функсийасында
I paused outside of the parlour door, on hearing my mother‟s
voice.
The rain poured down without ceasing for a minute.
Oh, I am tired of sitting at home so many days.

350
 Ъерундла фели - сифят I- ин фярги.
Ъерундла фели-сифят бир ейни морфоложи яламятя (- ing) маликдир. Она
эюря дя бир чох щалларда бу ики мяфщуму бир-бириндян сечмяк
мцмкцн олмур. Анъаг нитгдя ишлянмя вя диэяр сюзлярля ялагяйя
эирмяляриня эюря ъерундла фели-сифят I – ин фярги сечиля билир, мяс.:
Ъерунд 1) сюзюнц иля ишляня билир;
2) йийялик щалында олан исим, йийялик явязлийи иля дя тяйин олуна
билир;
3) исим кими ъцмлядя мцбтяда, предикатив, тамамлыг вя с.
синтактик функсийаларда ишлянир.
Лакин индики заман фели-сифяти ися бунларын щамысындан тамамиля
мящрумдур. Вя тяркибиндя –ing сонлуьу олан щяр щансы бир сюзцн
ъерунд вя йа фели-сифят I олмасыны ашкар етмяк цчцн йухарыдакы цч
ясас мцддяаны ашкар етмяк лазымдыр. Яэяр бу цч яламятдян щеч
олмазса бири юзцнц эюстярярся, онда демяк лазымдыр ки, тяркибиндя
-ing сонлуьу олан бу нитг ващиди ъерунддур. Яэяр бу цч яламятдян
щеч бири мцшащидя олунмазса онда демяк лазымдыр ки, бу сюз фели-
сифят бирдир.
Бязян дя –ing шякилчили сюз мцряккяб исмин компоненти, бязян
дя исмин тяйини кими ишлянир, мяс.:
A dancing hall. вя йахуд да A dancing girl.
Бу щяр ики мисалы ашкар етмяк цчцн онларын мянасына диггятля
фикир вермяк лазымдыр. Яэяр –ing суффиксли сюз щямин бирляшмядя
щярякят билдирирся (dancing girl, crying child, running boy дя олдуьу
олдуьу кими), демяк онлар фели сифятдир, яэяр –ing формалы сюз
щярякят билдирмирся (dancing-hall, cooking-stove вя с. Олдуьу кими)
демяли ъерунддур.
Бу щалда ъерунду фели-сифят I- дян сечмяк цчцн трансформасийа
дейилян мялум цсулдан истифадя етмяк олур. Йяни dancing-hall сюз
бирляшмясини a hall for dancing шяклиндя трансформасийа етмяк
мцмкцн олдуьу щалда dancing girl бирляшмясини a girl for dancing
шяклиндя демяк олмаз. Беля тяркибли сюз бирляшмяляри гейд едилян
формада трансформасийа едиля билирся онда о, ъерунд щесаб
едилмялидир.

MODAL VERBS (Модал фелляр)

351
 Фелляр, адятян иш, щал вя щярякяти билдирир. Модал фелляр ися бу
хцсусиййятляря малик дейилдир. Онлар иш эюрянин (мцбтяданын) ишя
(хябяря) олан мцнасибятини ифадя едир. Она эюря дя модал фелляр
ъцмлядя мцстягил ишлянмир вя хябяр ола билмир. Бу фелляр щямишя ясас
мяна дашыйан фелин мясдяри иля (то щиссяъиксиз) ишлянир вя ясас фелин
иъра етдийи щярякятин мцмкцнлцйцнц, ваъиблийини, мяъбури олдуьуну
эюстярир.

Модал феллярин хцсусиййятляри:

Бу феллярин:

1) мясдяр, ямр вя фели сифят формалары йохдур;

2) эяляъяк заман формаларына тясадцф едилмир;
3) индики заманда III шяхсин тякиндя сонлуг гябул етмир;
4) юзцндян сонра эялян ясас фел то щиссяъиксиз ишлянир;
5) суал вя инкар формалары юзляринин кюмяйи иля дцзялир;
1. Ъан – модал фели (баъармаг) щярякятин физики ъящятдян
мцмкцнлцйцнц эюстярир вя “баъармаг”, “билмяк”, фелляри иля
тяръцмя олунур.

Нягли формасы Суал формасы Инкар формасы

I can read Can I read? I cannot read

You can read Can you read? You cannot read

He can read Can he read? He cannot read

She can read Can she read? She cannot read

We can read Can we read? We cannot read

You can read Can you read? You cannot read

They can read Can they read? They cannot read

Гейд: Инкар формасында ъаннот – битишик йазылыр, ъан'т кими

ихтисар олунур вя [ка:нт] охунур.
352
 2. Муст модал фели (-малы, -мяли, эяряк) мяъбуриййят, ваъиблик,
мяслящят вя ямр билдирир.

Нягли формасы Суал формасы Инкар формасы

Тякдя
I must learn Must I learn I must not learn English
English English?

You must Must you learn You must not learn English
learn English English?

She must learn Must he learn He must not learn English

English English?

He must learn Must she learn She must not learn English
English English?
Ъямдя
We must learn Must we learn We must not learn English
English English?

You must Must you learn You must not learn English
learn English English?

They must Must they They must not learn

learn English learn English? English

Гейд: 1) must not – mustn’t кими ихтисар олунур. 2) Муст фели иля
верилян суаллара инкар формада “лазым дейил, ещтийаъ йохдур”
мянасында неед нот (неедн'т) фели иля дя ъаваб вермяк олур, мяс.:

Must I read the text? No, you needn‟t.

Мятни охумалыйам? Хейр, лазым дейил (ещтийаъ йохдур).

3) Май модал фели (иъазя алмаг)- иъазя, ямин олмаг, имкан

353
олмаг мяналарында ишлянир.

Нягли формасы Суал формасы Инкар формасы

Тякдя

I may go May I go? I may not go

You may go May you go? You may not go

He may go May he go? He may not go

She may go May she go? She may not go

Ъямдя
We may go May we go? We may not go

You may go May you go? You may not go

They may go May they go? They may not go

Гейд: 1) may not - mayn’t кими ихтисар олунур.

2) май фели “гадаьан етмяк” , “иъазя вермямяк” мянасында

ишляндикдя ъавабда майн'т явязиня мустн'т ишлянир.

Eгuivalents of the Modal Verbs (модал феллярин явязедиъиляри)

Инэилис дилиндя модал фелляр иля йанашы онлара йахын мяналары ифадя
едян явязедиъиляр дя вардыр.
1. Can = to be able to (баъармаг, габилиййятиндя олмаг)

Мяс.: I can speak English. Мян инэилисъя даныша билирям.

I am able to speak English to my friends.

354
 You can work again. – Сян йенидян ишляйя билярсян.

You are able to work again.

Мялумдур ки, ъан фели шяхсляр цзря дяйишмир, анъаг онун

явязедиъиси олан то бе абле-ын тяркибиндя олан то бе фели щям шяхся,
щям дя замана эюря дяйишилир, мяс.:

The students аre not able to make the diagnosis themselves.

Ъан фелинин эяляъяк заман формасы йохдур, она эюря дя эяляъяк

заманда то бе абле то юзц ишлянир, мяс.:

I shall be able to make diagnosis for future.

to be able – ишлянмиш ъцмлялярин суал вя инкар формалары то бе-нин

мцвафиг формаларына уйьун шякилдя дцзялир, мяс.:

They are able to make the diagnosis.

Are they able to make the diagnosis?

They are not able to make the diagnosis for future.

Can (баъармаг) модал фели чатышмайан (дефеътиве) фел

олдуьундан (ъан фелиндя феля мяхсус бязи грамматик яламятляр
чатышмыр.), онун чатышмайан формаларыны йериня йетирмяк цчцн
щямин мянайа йахын олан синоним тябиятли то бе абле то (гадир
олмаг абле сифяти “баъарыглы”, “габилиййятли” мяналары дашыйыр)
ифадясиндян истифадя олунур. Лакин то бе абле то ифадяси мянаъа ъан
фелиндян мцяййян гядяр фярглянир. Ъан фели цмумиййятля щярякятин
мцмкцнлцйц, физики вя ягли габилиййяти вя баъарыьы билдирир. то бе абле
то ися конкрет шяраит вя вахт чярчивясиндя щярякятин иърасынын физики
мцмкцнлцйцнц эюстярир.

Мцгайися един: I can play ping-pong, but I am unable (I am not

able) to do it now, I don‟t feel well. – Мян теннис ойнайа билирям,
355
амма инди ойнайа билмирям, чцнки юзцмц пис щисс едирям.

Йахуд да : I am very glad you were able to visit me.

Шадам ки, сян мяня баш чякя билдин (мяни эялиб эюрдцн).

Ъан фелинин эяляъяк заман формасы олмадыьындан щярякятин

иърасынын эяляъякдя мцмкцн олуб олмадыьыны билдирмяк цчцн ъан
фели явязиня то бе абле to ифадяси ишлянир, мяс.:

Will you be able to visit the patient tomorrow?

Сян хястяйя сабащ баш чякя билярсян/ми/?

When will you be able to come to see us?

Сян ня вахт бизя эяля билярсян?

I shan't be able to go to the hospital to day.

Мян бу эцн хястяханайа эедя билмяйяъяйям.

1. May = to be allowed to = to be pеrmitted to (иъазя верилир,

иъазя олар)
to be allowed to, to be permitted to ифадяляри бцтцн заманларда
май фелини явяз едя билир вя замана, шяхся, кямиййятя эюря дяйишилир,
мяс.:

The students will not be allowed to (йахуд да permitted to) use

the new instruments (эяляъяк заман).

They are allowed (permitted) to visit the museum.

These students were allowed (permitted) to carry on scientific

work (кечмиш заман).

2. Must = to have to = to be obliged = to be to (-малы, - мяли,

эяряк, ваъибдир ки,)
Щямин ифадяляр то бе вя то щаве фелляри кими шяхся, замана вя
356
кямиййятя эюря дяйишилир, мяс.:

They have to go to the library today (индики заманда).

He has to go to the library today (индики заманда).

He had to go to the library yesterday (кечмиш заманда).

She will have to go to the library tomorrow (эяляъяк заманда).

то щаве то-нун иштирак етдийи ъцмлялярин суал вя инкар формалары

кечмиш вя индики замана вя шяхся мцвафиг шякилдя дя кюмякчи фел
васитясиля дцзялир, мяс.:

Индики заман

The students have to write a dictation in class.

Do the students have to write a dictation in class?

The students do not have to write a dictation in class.

Кечмиш заман:

The students had to write a dictation in class.

Did the students have to write a dictation in class?

The students did not have to write a dictation in class.

Must (-малы, -мяли) фелинин кечмиш вя эяляъяк заман формалары

йохдур. Она эюря дя щямин заманлар дахилиндя бу феллярин
функсийасыны ифадя етмяк цчцн онларын явязедиъиляриндян истифадя
олунур:

1. а) муст (-малы, -мяли) фелинин ифадя етдийи мяна то щаве то вя йа

щаве эот то иля верилир, мяс.:
357
 I must go to the library. I have to go to the library. I have got to
the library. Мян китабханайа эетмялийям.

то щаве то ифадяси иля ишлянян ъцмлялярин суалы вя инкары эюстярилдийи

кими, то до кюмякчи фели иля, щаве гот то иля ишлянян ъцмлялярин суалы вя
инкары ися щаве фелини мцбтяданын яввялиня кечирмякля дцзялир.

Мцгайися един:

1. When do I have to go to the library?

When have I got to go to the library?

(Мян ня вахт китабханайа эетмялийям?)

2. You don‟t have to stay at the office.

You haven‟t got to stay at the office.

(Сяня офисдя галмаг лазым дейил, вя йа: Сян офисдя галмайа

билярсян).

Гейд: Щямин мянаны ифадя етмяк цчцн неед (“ещтийаъы олмаг”)

модал фелинин инкар формасындан да истифадя етмяк олар:

You needn‟t stay at the office today evening.

b) щярякятин иърасынын мцтляг кечмишдя иъра олундуьуну (вя йа

ещтийаъы олдуьуну) ифадя етмяк цчцн муст фелинин явязедиъиси олан то
щаве то – нун кечмиш заман формасындан истифадя олунур, мяс.:

He had to see a doctor yesterday. (О дцнян щякимя эетмяли иди).

Суал формасы то до фелинин кечмиш заман формасы олан дид

васитясиля дцзялир, мяс.:

Did he have to see a doctor yesterday?

358
 Инкар формасы: He didn‟t have to see a doctor yesterday.

v) Щярякятин иърасынын эяляъякдя мцтляг иърасы ваъиб (ещтийаъы)

олдуьуну эюстярмяк цчцн дя муст фелинин явязедиъиси олан то щаве
то - дан истифадя олунур, мяс.: He will have to go to the library
tomorrow. Суал формасы: Will he have to go to the library
tomorrow? Инкар формасы: He will not (wont) have to go to the
library tomorrow.

ENGLISH TENSES

(Инэилис дилинин заманлары)

SIMPLE TENSES

I. The Present Simple Tense Form

(Индики гейри – мцяййян заман формасы)

Конкрет заман вя йа вахты дягиг билдирмядян ишин иърасынын

индики заман дахилиндя баш вердийини эюстярмяк цчцн инэилис дилиндя
The Present Indefinite Tense вя йа Present Simple fормасындан
истифадя едилир.

The Present Simple Tense ашаьыдакы кими дцзялдилир: фелин мясдяр

формасындан то ядаты атылыр, анъаг III шяхсин тякиндя фелин сонуна –с
вя йа -ес шякилчиси ялавя едилир. Диэяр шяхслярдя фел шякилчисиз ишлянир,
мяс.:

359
Нягли ъцмлядя
Тякдя Ъямдя

I. I speak I. We speak
II. you speak
II. You speak
 He speaks

III. She speaks III. They speak
 It speaks

-s вя –es шякилчиляринин фелин сонуна артырылмасы вя охунушу:

1. Фел -о, -с, -х, -з щярфляри иля вя йа –сс, -ъщ, -тъщ

щярфбирляшмяляриндян бирииля битярся, III шяхсин тякиндя фелин сонуна -
ес шякилчиси артырылыр: He (Ali) goes, She (Sona) teaches вя с.
2. Fel -y щярфи иля битярся вя ондан яввял самит оларса, III шяхсин
тякиндя фелин сонуна шяхс шякилчиси артырыларкян, -й щярфи -и щярфиня
чеврилир вя фелин сонуна -ес шякилчиси артырылыр, мяс.:
to study – He studi+es

to cry – She (Sona) cri+es

to try – He (Ali) tri+es

3. -й щярфиндян яввял саит эялярся, фелин сонунда дяйишиклик

едилмядян –с шякилчиси артырылыр, мяс.:

to play – She (Sona) play+s

to say – He (Ali) say+s вя с.

Шякилчилярин охунушу. III шяхсин тякиндя феллярин сонуна артырылан с

(-ес) шякилчиси юзцндян яввял эялян сясдян асылы олараг цч ъцр охунур:

1) саит вя ъинэилтили самитлярдян сонра [з] кими:

He sees [z]; She reads [z]; Ali plays [z]

2) Кар самитлярдян сонра [с] кими:

360
 He speaks [s]; she translates [s]; Sona works [s].

3) [z], [s], [3], [ts] сясляриндян сонра [из] кими:

He teaches [iz]; She finishes [iz]; Ali passes [iz].

Тясдиг формада то спеак фелинин тясрифи:

Тякдя Ъямдя

I speak English We speak English

You speak English You speak English

He speaks English They speak English

She speaks English

Суал формасы. The Present Simple Tense формасынын суалыны

ямяля эятирмяк цчцн то до кюмякчи фелиндян истифадя олунур. То до
кюмякчи фели то ядатсыз шяхся мцвафиг шякилдя (йяни III ш. тякиндя
доес) мцбтяданын гаршысында ишлянир, III шяхсин тякиндя фелин
сонунда ишлянмиш шяхс шякилчиси ися атылыр, мяс.:

Тясдигя Суалда

I speak English Do I speak English?

You speak English Do you speak English?

He speaks English Does he speak English?

She speaks English Does she speak English?

It plays Does it play?

Ъаваблар: тясдигдя: Yes, I do

361
 Yes, he does

инкарда: No, I do not (don‟t)

No, she does not (doesn‟t)

Инкар формасы. Инкар формасыны дцзялтмяк цчцн то до + нот

формулундан истифадя олунур:

I do not speak English. We do not speak English.

You do not speak English You do not speak English.

She does not speak English. They do not speak English.

He does not speak English.

It does not play.

Iнкарда: No, I do not (don‟t). No, she does not (doesn‟t)

Гейд: do not = don‟t; does not = doesn‟t кими ихтисар олуна

билирляр.

Present Simple заман формасынын ишлядилмяси вя

Азярбайъан дилиня тяръцмяси

1. Адят щалыны алмыш тякрар иъра олунан щярякятляри билдирмяк
цчцн; бу мягсядля еверй дай, еверй week, every year, every month
(spring) вя с. заман зярфликляри ишлянир.

She goes to the library every day. Every Sunday we go to the

cinema.

2. Мцтляг щярякятляри билдирмяк цчцн: The Sun sets in the West.

Water boils at 100o.

3. Вярдиш шякилли щярякятляри эюстярмяк цчцн:

362
 She speaks English well. He plays tennis well.

The Present Simple заман формасы адятян, usually, always,

often, today, seldom, sometimes, (week, month, year) вя с.
зярфликлярля ишлянир.

Фелин ясас формалары

Инэилис дилиндя фелин дюрд ясас формасы вардыр: 1) мясдяр

(infinitive), 2) кечмиш гейри-мцяййян заман формасы (Past Simple),
3) кечмиш заман фели сифят формасы (Past Participle), 4) индики заман
фели-сифят формасы (Present Participle).

Бунлар фелин заманларынын дцзялдилмяси цчцн ясас ващидляр щесаб

олунур:

1. Кечмиш гейри-мцяййян заман формасы (The Past Simple

Tense Form). Инэилис дилиндя кечмиш гейри-мцяййян заман формасы
кечмишдя иъра олунмуш иш, щал вя щярякяти ифадя едир.

Кечмиш гейри-мцяййян заман формасынын дцзялмясиня эюря

фелляр ики група бюлцнцр:

1) Гайдалы фелляр (regular verbs) вя йа standard verbs

2) Гайдасыз фелляр (irregular verbs) вя йа nonstandard verbs

Гайдалы феллярин кечмиш гейри-мцяййян заман формасы онун

сонуна –ед шякилчиси артырмагла дцзялир; бу вахт мясдяр яламяти олан
то щиссяъийи атылыр, мяс.:

Мясдяр Кечмиш заман

to work work+ed

to open open+ed

363
 to help help+ed

Гайдалы феллярин кечмиш гейри-мцяййян заман формасы иля кечмиш

заман фели сифят (Past Participle) формалары ейнидир.

Мцгайися един:

Мясдяр Кечмиш заман Кечмиш заман

гейри-мцяййян формасы фели-сифят формасы

to work worked worked

to play played played

to live lived lived

-ed шякилчисинин ялавя олунмасы вя охунуш гайдасы:

а) саит вя ъинэилтили самитлярдян (д-дян башга) сонра –ед [д] кими

охунур, мяс.:

to live – lived [d] to open – opened [d]

to play – played [d] to love – loved [d]

б) кар самитлярдян сонра [т] кими охунур, мяс.:

to ask – asked [t] to work – worked [t]

to help – helped [t] to look – looked [t]

ъ) д вя т самитляриндян сонра – ед шякилчиси [ид] кими охунур.

to want – wanted [id] to add – added [id]

to wait – waited [id] to end – ended [id]

-ед шякилчиси ялавя олунаркян ашаьыдакы йазы гайдаларына риайят

етмяк лазымдыр:

364
 а) фелин сону самит + й-ля битярся, й щярфи и щярфи иля явяз олунур вя
сюзцн сонуна-ед ялавя едилир, мяс.:

to study – studied; to copy – copied вя с.

ГЕЙД: фелин сону саит + й-иля битярся, -ед ялавя олунаркян -й

щярфи дяйишмир. Диггят един:

to play – played; to stay – stayed вя с.

б) Тякщеъалы фелляр саит + самитля битярся, щямин фелин сонуна -ед

ялавя едяркян фелин кюкцндяки сон самит гошалашыр, мяс.:

to stop – stopped to nod – nodded

2. Инэилис дилиндя еля фелляр дя вардыр ки, онлар щямин гайдалара

табе олмур вя онларын щяр бири мцстягил йолла юз кечмиш заман
формасыны йарадыр. Она эюря дя беля фелляря гайдасыз фелляр (иrreэular
verbs) дейилир. Гайдасыз фелляри гейри-мцяййян кечмиш заманын
дцзялдилмясиня эюря бир нечя група айырмаг олар:

1) Кюкцндяки саити дяйишян фелляр:

to begin – began – begun

to speak – spoke – spoken

to give – gave – given

to meet – met – met

to see – saw – seen

to write – wrote – written

2) Сонундакы -д самити -т иля явяз олунан фелляр:

to spend – spent – spent

365
 to send – sent – sent

3) Бцтцн формалары ейни олан, йяни дяйишмяйян фелляр:

to cut – cut – cut

to put – put – put

3. (Фел) формалары, мцхтялиф кюклярдян дцзялян фелляр:

to be – was (were) – been

to go – went – gone

Бу груплар шярти характер дашыйыр; она эюря дя инэилис дилини

юйряняркян щяр бир гайдасыз фели мцстягил юйрянмяк лазым эялир.

Гейри-мцяййян кечмиш заманда олан феллярин ъцмлядя ишлядилмя-

си; вя онларын нягли, суал вя инкар формалары.

Нягли формасы. Кечмиш гейри-мцяййян заманда фелляр щеч вахт

шяхсляр цзря дяйишмир:

Тякдя Ъямдя

I worked We worked

You worked You worked

She (he) worked They worked

It worked

Суал формасы. Кечмиш гейри-мцяййян заман формасынын суалы то

до кюмякчи фелинин кечмиш заман формасы дид васитясиля дцзялир. Дид
366
шяхсляря эюря дяйишмир вя мцбтяданын гаршысында дайаныр, ъцмлянин
ясас мяна дашыйан фели ися мясдяр формасында то щиссяъиксиз ишлянир.

Тякдя Ъямдя
Did I work? Did we work?

Did you work? Did you work?

Did she work? Did they work?

Did he work?

Did it work?

Беля цмуми суал формалы ъцмляляря гыса ъаваб олараг тясдигдя

йес +мцбтяда + дид, инкарда но + мцбтяда + дид нот (дидн'т)
формулларындан истифадя олунур, мяс.:

Did you go to the library? – Yes, I did.

Инкар формасы. Кечмиш гейри-мцяййян заман формасында олан

ъцмлялярин инкарыны дцзялтмяк цчцн то до кюмякчи фелинин кечмиш
заман формасы дид вя нот инкар щиссяъийиндян истифадя олунур. Дид
нот кими ишлянян щямин бирляшмя мцбтяда иля ясас фелин арасында
дайаныр, мяс.:

I did not work We did not work

You did not work You did not work

She did not work They did not work

He did not work

It did not work

Гейд: дид нот – дидн'т кими ихтисар олуна билир, ясасян шифащи
367
нитгдя вя инкар мяналы суал ъцмляляриндя ишлянир, мяс.:

Didn‟t you want to go to the cinema?

Кечмиш гейри-мцяййян заман формасынын ишлядилмяси

The Past Simple Tense формасы ясасян йестердай (дцнян), ласт

week (кечян щяфя), ласт йеар (кечян ил) вя с. заман зярфликляри иля
ишлянир.

The Past Simple Tense заман формасында ишлянян ъцмляляр

Азярбайъан дилиня шцщуди вя нягли кечмиш заманларда тяръцмя
олунур, мяс.:

1. I wrote a letter to my friend yesterday

Дцнян мян достума мяктуб йаздым (шцщуди кечмищ заман).

2. I went to the library in Moscow every day.

Москвада мян щяр эцн китабханайа эедярдим (нягли кечмиш

заман).

I. to be фелинин кечмиш заманда шяхсляр цзря тясрифи.

Нягли формасы:

Тякдя Ъямдя

I was a pupil We were pupils

You were a pupil You were pupils

She was a pupil They were pupils

He was a pupil

368
 Суал формасы:

Тякдя Ъямдя

Was I a pupil? Were we pupils?

Were you a pupil? Were you pupils?

Was she a pupil? Were they pupils?

Was he a pupil?

Инкар формасы:

Тякдя Ъямдя

I was not a pupil We were not pupils

You were not a pupil You were not pupils

She was not a pupil They were not pupils

He was not a pupil

ГЕЙД: was not = wasn‟t

were not = weren‟t кими ихтисар олуна билир.

THE FUTURE SIMPLE TENSE FORM

(Эяляъяк гейри-мцяййян заман формасы)

Эяляъякдя баш веряъяк иш, щал вя щярякяти ифадя етмяк цчцн The
Future Indefinite вя йа Future Simple заман формасы ишлянир. Бу
заман формасы сщалл (I шяхсин тякиндя вя ъяминдя) вя will (галан
шяхслярдя) кюмякчи фелляри вя ясас мяна дашыйан фел васитясиля дцзялир;
кюмякчи фел (shall, will) мцбтядадан сонра ясас фелдян ися яввял
эялир. Кюмякчи фелдян сонра фел “to” щиссяъиксиз ишлянир, мяс.:
369
I shall come. Мян эяляъяйям.

He will come. О эяляъяк вя с.

То gо фелинин The Future Simple заманында тясрифи:

Тясдиг формасы
Тякдя

I shall go Мян эедяъяйям

You will go Сян эедяъяксян

He will go О (киши ъинси) эедяъяк

She will go О (гадын ъинси) эедяъяк

It will go О (орта ъинс) эедяъяк

Ъямдя

We will go Биз эедяъяйик

You will go Сиз эедяъяксиниз

They will go Онлар эедяъякляр

Модел 1 (нягли формасы)

Мцбтяда Кюмякчи фел Ясас фел

Тяк I shall come

370
 He will come

Ъям We shall come

They will come

Суал формасы. Суал формасында shall вя will кюмякчи фелляри

мцбтядадан яввял ишлянир вя ъцмлянин сонунда тон йцксялир:

Тякдя
Shall I go? Мян эедяъяйям(ми)?

Will you go? Сян эедяъяксян(ми)?

Will he go? О (киши ъинси) эедяъяк(ми)?

Will she go? О (гадын ъинси) эедяъяк(ми)?

Will it go? О (орта ъинс) эедяъяк(ми)?

Ъямдя
Shall we go? Биз эедяъяйик(ми)?

Will you go? Сиз эедяъяксиниз(ми)?

Will they go? Онлар эедяъякляр(ми)?

Инэилис дилиндя эяляъяк заманда олан бу тип суал ъцмляляри

Азярбайъан дилиндя щям интонасийа иля, щям дя (-мы, -ми, -му, -мц)
суал ядатлары иля ифадя олуна биляр.

Модел 2 (суал формасы)

Кюмякчи фел Мцбтяда Ясас фел

Тякдя Shall I come?

371
 Will you come?

Ъямдя Will they come?

Shall we come?

Инкар формасы. Эяляъяк садя заманын инкар формасыны дцзялтмяк

цчцн нягли формада олан ъцмлядя кюмякчи феллярдян сонра “not”
инкар щиссяъийи ишлянир.

Тякдя

I shall not go Мян эетмяйяъяйям

You will not go Сян эетмяйяъяксян

He will not go О (киши ъинси) эетмяйяъяк

She will not go О (гадын ъинси) эетмяйяъяк

It will not go О (орта ъинс) эетмяйяъяк

Ъямдя

We shall not go Биз эетмяйяъяйик

You will not go Сиз эетмяйяъяксиниз

They will not go Онлар эетмяйяъякляр

Модел 3 (инкар формасы)

Мцбтяда Кюмякчи фел инкар щиссяъийи ясас фел

372
 Тяк I shall not go

You will not go

He(she, it) will not go

Ъям We shall not go

You will not go

They will not go

Данышыг дилиндя сщалл вя will кюмякчи фелляри ашаьыдакы кими

ихтисар олуна биляр:

Нягли Инкар Инкар

fормасында формасында суал формасында

I shall = I‟ll I shan‟t Shan‟t I…?

I‟ll not

He will = He‟ll He won‟t Won‟t he (she, it)…?

She will = She‟ll Hell not

She won‟t

Shell not

It won‟t

Itll not

We shall = We‟ll We shan‟t Shan‟t we…?

373
 Well not

You will = You‟ll You won‟t Won‟t you…?

Youll not

They will = They‟ll They won‟t Won‟t they…?

They‟ll not

Гейд: Мцасир инэилис дилиндя (хцсусян дя онун Америка вариан-

тында) эяляъяк заманын йалныз will кюмякчи фели иля дцзялмяси мцша-
щидя олунур, мяс.: I will go. Анъаг ясасян йухарыда эюстярдийимиз
гайда эюзлянилир. Лакин will кюмякчи фелинин I вя we явязликляри иля
ишляндикдя мямнуниййятля, щявясля, црякля бир ишин эюрцляъяйи баша
дцшцлцр, мяс.:

I will hep him – Мян она мямнуниййятля кюмяк едярям.

2. Эяляъяк садя заманын цмуми суал ъцмляляриндя сщалл вя will

чох вахт эяляъяк заманла йанашы, модал мяна ифадя едир, мяс.:

Shall I read this text? (Мятни охуйумму?)

Won‟t you open the window, please? (Пянъяряни ачмаздыныз-

мы?) Нязакяти ифадя едир.

Will you read the text, please (Зящмят олмаса мятни охуйун –
хащиш вя йа арзуну ифадя едир.)

3. The Future Simple заман формасы, ясасян tomorrow (сабащ)

the day after tomorrow (бириси эцн), tonight (бу эцн ахшам), next
year/month (эялян ил/ай), next week (эялян щяфтя), ин 2 дайс (ики эц-
ня, ики эцндян сонра) вя с. заман зярфляри иля ишлянир, мяс.:
I shall return to the hospital in a few days.

(Мян бир нечя эцндян сонра хястяханайа гайыдаъаьам).

374
 4. The Future Simple заманында олан ъцмляляр Азярбайъан
дилиня щям гяти, щям дя гейри-гяти эяляъяк заманда тяръцмя олунур,
мяс.: He'll come back in 3 weeks. (О, цч щяфтядян сонра эяляъяк. О,
цч щяфтяйя эялир).

THE PRESENT PARTICIPLE

(Индики заман фели сифяти)

Инэилис дилиндя Тще Пресент Партиъипле (индики заман фели сифяти)

фелин шяхссиз формасы щесаб олунур.
Азярбайъан дилиндя “данышан”, “охуйан” вя с. формаларда олан
индики заман фели сифяти инэилис дилиндя фелин сонуна – инэ сонлуьу
ялавя етмякля дцзялир, мяс.:

to read (охумаг) – reading (охуйан)

to go (эетмяк) – going (эедян)

to work (ишлямяк) – working (ишляйян)

Тще Пресент Партиъипле заманыны (вя йа Партиъипле 1) дцзялдяркян

фелин сонуна –инэ шякилчисинин артырылмасы гайдасы.
1. Фелин сонундакы охунмайан -е щярфи атылыр, мяс.:

to take - taking, to write - writing вя с.

2. Тякщеъалы фелляр саит + самитля битярся, сон самит гошалашыр.

Мяс.: to stop - stopping, to cut – cutting вя с.

3. –ие иля битян феллярдя –ие щярф бирляшмяси -й иля явяз олунур.

Мяс.: to lie - lying; to tie - tying вя с.

THE PRESENT CONTINUOUS TENSE

375
 (Индики заманын давамедиъи формасы)

Щярякятин вя йа щяр щансы бир ишин данышыг заманы давам

етдийини эюстярмяк цчцн истифадя олунур.
Пресент Ъонтинуоус заман формасы то бе фели + ясас мяна дашы-
йан фелин индики заман фели-сифяти (Пресент Партиъипле, фелин -инэ фор-
масы) васитяси иля дцзялир. То бе фели индики заманда шяхсляря эюря
ашаьыдакы кими дяйишир.

Нягли формасы:

Тякдя Ъямдя

I am going to the library We are going to the library

You are going to the library You are going to the library

He is going to the library They are going to the library

She is going to the library

Суал формасы. Суал формасында то бе фели мцбтядадан яввяля

кечир вя ъцмлянин сонунда аваз йцксялир.

Am I going to the library? Are we going to the library?

Are you going to the library? Are you going to the library?

Is he going to the library? Are they going to the library?

Is she going to the library?

Инкар формасы. Инкар формасында нягли ъцмлядяки сюз сырасы

сахланылыр, анъаг то бе фелиндян сонра нот инкар щиссяъийи ялавя едилир.

I am not going to the library We are not going to the library

You are not going to the library You are not going to the
library
376
 He is not going to the library They are not going to the library

She is not going to the library

To be фелинин шяхс формалары бя'зян ихтисар олуна билир.

1. Нягли ъцмлялярдя: I am = I‟m…

You are = you‟re

He is = he‟s

She is = she‟s

We are = we‟re

2. Инкар ъцмлялярдя: I am not = I amn‟t

You are not = you aren‟t

He is not = he isn‟t

Бу заман формасы иля дцзялян цмуми суаллара ашаьыдакы кими

ъаваб верилир: Are you reading now? – Yes, I am (тясдиг)

No, I am not (инкар)

Тще Пресент Ъонтинуоус заман формасы, адятян, now, at present,

at (2) oclock вя с. заман зярфликляри иля ишлянир.

Щисс, гаврайыш, тяфяккцр фяалиййяти вя с. ифадя едян то лове

(севмяк), то лике (хошламаг), то сее (эюрмяк), то щеар (ешитмяк), то
феел (щисс етмяк), то кноw (билмяк) вя с. феллярля Пресент Ъонтинуоус
заман формасы ишлянмир.

377
 THE PAST CONTINUOUS TENSE

(Кечмиш давамедиъи заман формасы)

Тще Паст Ъонтинуоус кечмишдя мцяййян бир мцддят дахилиндя

баш веряряк давам едян иш, щал вя щярякятляри ифадя едир.
Тще Паст Ъонтинуоус заман формасы, индики давамедиъи заман
кими то бе фели + Партиъипле I (индики заман фели сифяти) формулу
ясасында дцзялир. То бе фели кечмиш заманда шяхсляря эюря дяйишир вя
was (тякдя) were (ъямдя) эютцрцлцр, мяс.:

I was reading – Мян охуйурдум (яслиндя: мян охумагда идим).

You were reading – Сян охуйурдун вя с.

Тясдиг фомасы.

I was reading Мян охуйурдум

You were reading Сян охуйурдун

He was reading О охуйурду

She was reading О охуйурду

We were reading Биз охуйурдуг

You were reading Сиз охуйурдунуз

They were reading Онлар охуйурдулар

Суал формасы. Суал формасында щямишя олдуьу кими то бе (was,

were) фели мцбтядадан габаьа кечир вя ъцмля галхан тонла дейилир:

Was I reading? Мян охуйурдум?

Were you reading? Сян охуйурдун?

Was he reading? О охуйурду?

378
 Was she reading? О охуйурду?

Were we reading? Биз охуйурдуг?

Were you reading? Сиз охуйурдунуз?

Were they reading? Онлар охуйурдулар?

Инкар формасы. Инкар формада кюмякчи фелдян (was, were) сонра

нот инкар щиссяъийи ялавя олунур.

I was not reading Мян охумурдум

You were not reading Сян охумурдун

He was not reading О охумурду

She was not reading О охумурду

We were not reading Биз охумурдуг

You were not reading Сиз охумурдунуз

They were not reading Онлар охумурдулар

ГЕЙД: The Past Continuous заман формасында олан ъцмляляр-

дя дягиг вахт эюстярян заман зярфликляри ишлянир, мяс.:

I was reading at 5 oclock yesterday.

Дцнян саат 5-дя мян охуйурдум.

THE FUTURE CONINUOUS TENSE FORM

(Эяляъяк давамедиъи заман формасы)

Бу заман эяляъякдя мцяййян мцддят дахилиндя баш верян

щярякятляри эюстярир.
Диэяр давамедиъи заманларда олдуьу кими, бу заман формасы
379
да “to be + индики заман фели сифят” формулу ясасында дцзялир. Лакин
эяляъяк заманда кюмякчи фелляр сщалл вя will кюмякчи фелляри сщалл бе
(I ш. тяк вя ъям), will be (галан шяхслярдя) формаларында ишлянир:
Нягли формасы.
I shall be reading Мян, охумагда олаъаьам.
You will be reading Сян, охумагда олаъагсан.
He will be reading О, охумагда олаъаг.
She will be reading О, охумагда олаъаг.
We shall be reading Биз, охумагда олаъаьыг.
You will be reading Сиз, охумагда олаъагсыныз.
They will be reading Онлар, охумагда олаъаглар.
Суал формасы. Суал формасында shall вя will кюмякчи фелляри
мцбтядадан габаьа кечир вя ъцмля галхан тонла охунур.
Shall I be reading? Мян, охумагда олаъаьам(мы)?
Will you be reading? Сян, охумагда олаъагсан?
Will he be reading? О, охумагда олаъаг?
Will she be reading? О, охумагда олаъаг?
Shall we be reading? Биз, охумагда олаъаьыг?
Will you be reading? Сиз, охумагда олаъагсыныз?
Will they be reading? Онлар, охумагда олаъаглар?
Инкар формасы. Инкар формасыны дцзялтмяк цчцн сщалл вя will
кюмякчи фелляриндян сонра нот инкар щиссяъийи ялавя олунур:
I shall not be reading Мян, охумагда олмайаъаьам.
You will not be reading Сян, охумагда олмайаъагсан.
He will not be reading О, охумагда олмайаъаг.
She will not be reading О, охумагда олмайаъаг.
We shall not be reading Биз, охумагда олмайаъаьыг.
You will not be reading Сиз, охумагда олмайаъагсыныз.
They will not be reading Онлар охумагда олмайаъаглар.

ТЯКРАР: CONTINUOUS TENSES (Давамедиъи заманлар)

Тясдиг формасы Суал формасы Инкар формасы
P I am working Am I working? I am not working
R You are working Are you working? You are not working
E He is working Is he working? He is not working
S She is working Is she working? She is not working
E We are working Are we working? We are not working
N You are working Are you working? You are not working
380
T They are Are they working? They are not working
working

I was working Was I working? I was not working

You were Were you You were not

P working working? working

He was working Was he working? He was not working

A She was working Was she working? She was not working

We were working Were we working? We were not working

S You were Were you You were not

working working? working

T They were Were they They were not

working working? working

F I shall be working Shall I be I shall not be working

working?

U You will be Will you be You will not be

working working? working

T He will be Will he be He will not be

working working? working

U She will be Will she be She will not be

working working? working

R We shall be Shall we be We shall not be

working working? working

381
 E You will be Will you be You will not be
working working? working

They will be Will they be They will not be

working working? working

ГЕЙД: shall вя will фелляри щямишя олдцьу кими, ихтисарла да

ишляня билир, мяс.: I‟ll not be reading. You‟ll not be reading вя с.

PARTICIPLE II (The Past Participle)

(Кечмиш заман фели сифяти)

Фелин шяхссиз формаларындан бири дя фели сифятдир. Мялум олдуьу

кими, инэилис дилиндя ики фели сифят вардыр: 1) индики заман фели сифяти
(The present Participle вя йа Партиъипле I) 2) кечмиш заман фели
сифяти (Тще Паст Партиъипле вя йа Партиъипле II)

Participle II ашаьыдакы йолла дцзялир:

1. Гайдалы феллярдя щям кечмиш заман, щям дя кечмиш заман

фели сифят формалары –ед сонлуьу иля дцзялир (она эюря дя онларын щяр
икиси формаъа ейнидир).

Мясдяр Кечмиш заман Кечмиш заман фели сифяти

to work worked ишляди (м) worked (ишлямиш)

to study studied юйрянди(м) studied (юйрянмиш)

2. Гайдасыз феллярдя ися щяр фелин юз мцстягил формасы вардыр.

to write (йазмаг) wrote (кечмиш written (йазмыш,

382
 заман) йазылмыш)

to spoke (кечмиш spoken (данышмыш,

speak(данышмаг) заман) данышылмыш

to know (билмяк) knew (кечмиш known (билинян

заман) мялум олан)

Партиъипле II-нун ишлянмяси. 1. Кечмиш заман фели сифяти исмин

тяйини кими ишлянир, мяс.: The discussed guestion – Мцзакиря
олунмуш мясяля. Written translation – йазылы тяръцмя вя с.

2. Партиъипле II битмиш заманларда (вя мяъщул формаларда)

хябярин ясас мяна дашыйан щиссяси кими чыхыш едир.

ТHE PRESENT PERFECT TENSE FORM

(Индики битмиш заман формасы)

Тще Пресент Перфеът заман формасы индийя кими иъра едилиб битмиш
вя йа кечмишдя иърасы башланыб мцяййян нятиъяляри цздя олан
щярякятляри билдирмяк цчцн ишлядилир.
Тще Пресент Перфеът заман формасы то щаве + Партиъипле II
(кечмиш заман фели сифят) формулу ясасында дцзялир. То щаве фели за-
мана, шяхся эюря дяйишилир, кечмиш заман фели сифят тяркиби сабит галыр.

Нягли формада Суал формада Инкар формада

Тякдя

I have written Have I written? I have not written

383
 You have written Have you written? You have not
written

He has written Has he written? He has not written

She has written Has she written? She has not written

Ъямдя

We have written Have we written? We have not written

You have written Have you written? You have not

written

They have written Have they written? They have not

written

Эюрцндцйц кими, суал формасында щаве фели мцбтядадан габаг

эялир, инкар фолрмасында ися щаве фелиндян сонра нот инкар щиссяъийи
ишлянир.

Ишлядилмяси: 1. Иърасы битмиш вя нятиъяси цздя олан щярякятляри билдир-

мяк цчцн, мяс.:

I have taken her temperature – it is 380.

2. Вахт билдирмядян щярякятин нятиъясини эюстярмяк цчцн, мяс.: I

have forgotten my pen at home to day.

3. Тякрарян баш вериб битмиш щярякятляри билдирмяк цчцн, мяс.:

The doctor has talked to the patient about his illness.
4. Кечмишдя иърасы башланыб инди дя давам етмякдя олан
щярякятляри билдирмяк цчцн синъе, щярякятин щяля дя давам етдийини
эюстярмяк цчцн ися фор сюзюнц ишлянир, мяс.: We have not seen him
since last year. I have not seen him for several days.
Тще Пресент Перфеът заман формасы тодай, this week, тщис йеар вя
с. зярфлярля олдуьу кими, ясасян алреадй, just, often, seldom,
recently, ever зярфляри иля ишлянир, мяс.:
384
 I have just visited the patient.

The Present Perfect заманда олан ъцмляляр Азярбайъан дилиня

нягли кечмиш вя индики заман формалары иля тяръцмя олунур, мяс.:

The doctor has prescribed the medicine.

(Щяким дярман йазмышдыр)

I have known him for a year. (Бир илдир ки, мян ону таныйырам)

THE PAST PERFECT TENSE FORM

(Кечмиш битмиш заман)

Кечмишдя баш вермиш ики щярякятдян биринин диэяриндян яввял вя

йа мцяййян мцддятя гядяр баш вердийини эюстярмяк цчцн кечмиш
битмиш замандан истифадя олунур. Диэяр битмиш заманларда олдуьу
кими, Тще Паст Перфеът заман формасында да то щаве+Партиъипле II
формулундан истифадя олунур, лакин бу заманда то щаве фели кечмиш
заманда щад формасында ишлянир. Ясас мяна дашыйан фел ися кечмиш
заманда щад формасында ишлянир. Ясас мяна дашыйан фел ися кечмиш
заман фели сифяти шяклиндя олур.

Тясдигдя

Тяк Ъям

I had examined We had examined

You had examined You had examined

He had examined They had examined

She had examined

385
 Суалда
Суал формасыны дцзялтмяк цчцн кюмякчи фел (щад) мцбтядадан
яввяля кечир вя ъцмлянин сонунда интонасийа галхыр.

Тяк Ъям

Had I examined? Had we examined?

Had you examined? Had you examined?

Had he examined? Had they examined?

Had she examined?

Инкарда

Инкар формасыны ямяля эятирмяк цчцн нягли формада олан

ъцмлядя кюмякчи щад фелиндян сонра нот инкар щиссяъийи атылыр вя
ъцмля нягли формада олдуьу кими дцшян тонла дейилир.

Тякдя Ъямдя

I had not examined We had not examined

You had not examined You had not examined

He had not examined They had not examined

She had not examined

The Past Perfect заманда щад фели ихтисар олуна биляр, мяс.:

I had written = I‟d written

You had written = You‟d written вя с.

Инкар формасында олан суал ъцмляляриндя ися ихтисар беля олур:

386
 Hadn‟t I written? Hadn‟t she written? вя с.

Тще Паст Перфеът заман ашаьыдакы щалларда ишлянир:

1) Мцяййян вахта гядяр олмуш иш, щал вя щярякятин битдийини

эюстярмяк цчцн. Бу мянада, бу заманда олан ъцмлялярдя бй 5
оълоък (саат 5-я кими), бй Сатурдай (шянбя эцнцня кими), бй тщат
тиме (о вахтадяк) вя с. заман зярфляри ишлянир, мяс.:

The doctor had prescribed the medicine by 2 oclock. The

student had translated the article by that time.

2) Ики щярякятдян биринин яввял баш вердийини эюстярмяк цчцн,

мяс.: We had finished the work before the teacher came.

We knew that the students had returned from the library some
hours before.

The Present Perfect заманда олан ъцмляляр Азярбайъан дилиня

шцщуди кечмишдя тяръцмя олунур, мяс.: We had returned from the
village before the rain beqan yesterday. Дцнян йаьыш башланана
гядяр, биз кянддян гайытмышдыг.

THE FUTURE PERFECT TENSE FORM

(Эяляъяк битмиш заман)

Эяляъякдя мцяййян бир вахта гядяр иъра едилиб гуртараъаг вя йа

баш вериб битяъяк щярякятляри билдирмяк цчцн Тще Футуре Перфеът
заман формасындан истифадя олунур.
Эяляъяк битмиш заман формасы, кюмякчи то щаве фелинин эяляъяк
заманы (shaлl have, will have) вя ясас фелин кечмиш заман фели сифяти
(Participle II) васитясиля дцзялир.

387
 Нягли формсы

Тякдя Ъямдя

I shall have written We shall have written

You will have written You will have written

He will have written They will have written

She will have written

Суал формасыны ямяля эятирмяк цчцн эяляъяк заманы ифадя едян

сщалл вя will кюмякчи фелляри мцбтядадан яввял ишлянир вя ъцмля
галхан тонла дейилир.

Тякдя Ъямдя

Shall I have written? Shall we have written?

Will you have written? Will you have written?

Will he have written? Will they have written?

Will she have written?

Инкар формасы бу форманы ямяля эятирмяк цчцн кюмякчи сщалл

вя will фелляриндян сонра нот инкар щиссяъийи ялавя едилир вя ъцмля
дцшян тонла дейилир.

Тякдя Ъямдя
I shal not have written We shall not have written

You will not have You will not have written

388
 written

He will not have written They will not have

written

She will not have

written

The Future Perfect заманда сщалл, will вя онларын инкар

формалары ихтисар олуна биляр.

Тясдигдя Инкарда

I‟ll have finished I shan‟t have finished

You‟ll have written You won‟t have written

He‟ll have spoken They won‟t have spoken

Бу заман формасынын инкар суалы ашаьыдакы кими дцзялир:

Там Ихтисар
Shall I not have Shan‟t I have written?
written?
Will you not have Won‟t you have written?
written?

Бу заман формасы иля бй тщат тиме, бй тще сеъонд оф Ауgуст

(Септембер…), by seven o`clock, soon, then вя с. заман зярфляри
ишлянир, мяс.: They will have visited their friends by 7 o`clock
tomorrow.

The Future Perfect заманында олан ъцмляляр Азярбайъан дилиня

фелин – мыш -миш,- муш, -мцш формасы вя йа фели баьлама иля йанашы,
эяляъяк заманы ифадя едян “олаъаг” фелинин шяхс формалары иля

389
тяръцмя олунур, мяс.:

The doctors will have finished the round of patients by 12

o‟clock. (Щякимляр саат 12-йя кими хястяляря баш чякиб гуртармыш
олаъаглар.)

SEQUENCE OF TENSES (Заманларын узлашмасы)

Инэилис дилиндя, Азярбайан дилиндян фяргли олараг, баш ъцмлянин

хябяри кечмиш заманда оларса, будаг ъцмлянин хябяринин дя кечмиш
заманларын бириндя ишлядилмяси тяляб олунур. Бу гайда инэилис дилиндя
заманларын узлашмасы адланыр.

1. Яэяр баш ъцмлядя хябяр индики заманда ишлянярся, будаг

ъцмлянин хябяри истянилян заманда ола биляр:

I know where he lives. (Мян онун щарада йашадыьыны билирям.)

I know where he lived last year (Мян онун кечян ил щарада

йашадыьыны билирям.)

I know that he will live in Baki soon (Билирям ки, о, тезликля

Бакыда йашайаъаг) вя с.

2. Яэяр баш ъцмлянин хябяри кечмиш замандадырса (адятян Паст

Индефините заманда), будаг ъцмлянин хябяри дя она мцнасиб
олараг, кечмиш заман формаларынын бириндя ишлянмялидир. Ола билсин
ки, будаг ъцмлянин хябяри индики вя йа эяляъяк заманда олан
щярякяти ифадя етсин, беля щалда индики заман явязиня кечмиш гейри-
мцяййян заман, эяляъяк заманын явязиня ися кечмишли эяляъяк
заман (Футуре ин тще Паст) ишлянир.

a) Баш вя будаг ъцмлялярдя олан фелляр ейни вахтда баш верян

щярякятляри билдирирся, щяр ики фел кечмиш гейри-мцяййян (Тще Паст
390
Индефините) заманда ишлянир, мяс.:

I knew that he was in the hospital. (Билирдим ки, о, хястяханада

иди.)

б) Яэяр будаг ъцмлядя ифадя олунмуш щярякят баш ъцмлядяки

щярякятдян яввял баш верибся, онда будаг ъцмлянин заманы Тще
Паст Перфеът-дя ишлянир, мяс.:

We heard that they had left London some days ago. (Ешитдик ки,
онлар бир нечя эцн бундан габаг Лондондан чыхыблар.)

ч) Яэяр будаг ъцмлядяки щярякят баш ъцмлядяки щярякятя нисбя-

тян эяляъякдя иъра олунмушдурса (вя йа олунаъагдырса),будаг ъцм-
ля эяляъякли кечмиш (Тще Футуре ин тще Паст) заманда ишлянир, мяс.:

I hoped that he would be cured soon (Цмид едирдим ки, о тезликля

мцалиъя олунаъагдыр.)

THE PASSIVE VOICE (Фелин мяъщул нювц)

Азярбйаъан дилиндя олдуьу кими, инэилис дилиндя дя фелин мяъщул

нювц вардыр. Мялум нюв мцбтяданын билаваситя иши иъра етдийини
билдирирся, мяъщул нювдя ися иш субйект (йяни иш эюрян мцбтяда)
цзяриндя гурулур, мцгайися един:

Тялябяляр хястяни мцайиня едирляр. Тялябяляр – мцбтядадыр, йяни

иш эюряндир (мялум нюв).

Хястя, тялябяляр тяряфиндян мцайиня олунур (хястя – мцбтядадыр,

анъаг онун цзяриндя иш эюрцлцр (мяъщул нюв).

Гейд етмяк лазымдыр ки, инэилис дилиндя ясасян тясирли фелляр

мяъщул нювдя ишляня билир.

Инэилис дилиндя фелин мяъщул нювц то бе фели (шяхся вя замана эюря

дяйишилмиш шякилдя) вя ясас мяна дашыйан фелин кечмиш заман фели
391
сифяти (Participle II) васитясиля дцзялир. Ону беля бир формулла ифадя
етмяк олар. to be+Participle II. Мяъщул нювдя мясдяр беля олур: to
be written (йазылмаг), то бе такен (эютцрцлмяк) вя с. Фелин заманыны
йалныз то бе фели мцяййян едя билир.

Тще Пресент Индефините заманда фелин мяъщул нювц то бе фелинин

индики заманда шяхсляр цзря дяйишилмиш шякилляри вя ясас фелин кечмиш
заман фели сифяти иля дцзялир.

Нягли формасы

Тякдя

I am called Мян чаьрылырам

You are called Сян чаьрылырсан

He is called О чаьрылыр

She is called О чаьрылыр

Ъямдя

We are called Биз чаьрылырыг

You are called Сиз чаьрылырсыныз

They are called Онлар чаьрылырлар

Суал формасы. Суал формасыны ямяля эятирмяк цчцн то бе фелинин

шяхс формалары мцбтядадан габагда ишлянир вя ъцмля галхан тонла
дейилир.

Тякдя Ъямдя

392
 Am I called? Are we called?

Are you called? Are you calld?

Is he (she, it) called? Are they called?

Инкар формасы. Инкар формасы нягли формада олан ъцмлялярдя

то бе фелинин шяхс формаларындан сонра инкар нот ядаты ишлянмякля
дцзялир вя ъцмля енян тонла дейилир:

Тякдя Ъямдя

I am not called We are not called

You are not called You are not called

He (she, it) is not called They are not called

2. The Past Indefinite заман формасынын мяъщул нювцнц ямяля

эятирмяк цчцн то бе фелинин кечмиш заман шяхс формалары вя
Партиъипле II-дян (кечмиш заман фели сифят) истифадя олунур.

Нягли формасы

Тякдя Ъямдя

I was examined We were examined

You were examined You were examined

He (she) was examined They were examined

Суал формасы

Тякдя Ъямдя

Was I examined? Were we examined?

393
 Were you examined? Were you examined?

Was he (she) examined? Were they examined?

Инкар формасы

Тякдя Ъямдя

I was not examined We were not examined

You were not examined You were not examined

He (she) was not examined They were not examined

2. The Future Indefinite Passive Voice. Эяляъяк гейри-мцяййян

заманын мяъщул нювцнц ямяля эятирмяк цчцн то бе фелинин эяляъяк
заман формасы (shall be, will be) вя ясас фелин кечмиш заман фели
сифяти (Партиъипле II) формасындан истифадя едилир, мяс.:

Нягли формасы

Тякдя Ъямдя

I shall be sent to London We shall be sent to London

You will be sent to London You will be sent to London

He (she, it) will be sent to London They will be sent to London

Суал формасы
Тякдя Ъямдя

Shall I be sent to Baki? Shall we be sent to Baki?

Will you be sent to Baki? Will you be sent to Baki?

Will he (she, it) be sent to Baki? Will they be sent to Baki?

394
 Инкар формасы
Тякдя Ъямдя

I shall not be sent to London We shall not be sent to London

You will not be sent to London You will not be sent to London

He (she, it) will not be sent to Lондон They will not be sent to
London

Мяъщул нювцн ишлядилмяси. 1. Мяъщул нюв о вахт ишлянир ки,

данышан йа щярякятин ким тяряфиндян иъра олундуьуну билмир, йа да
онун ким тяряфиндян иъра олунмасына диггят йетирмир. Бунунла
йанашы гейд едилмялидир ки, данышан, щярякятин ким тяряфиндян иъра
олунмасыны дейил, мящз ишин эюрцлмясини нязяря чарпдырмаг
истяйирся, мяъщул нювдян истифадя едилир, мяс.:

This article was translated into Azerbaijan. (Бу мягаля

Азярбайъан дилиня тяръцмя олунмушдур)

Яэяр мяъщул нювдя иш эюряни эюстярмяк тяляб олунурса, бй сюзц

иля иш эюряни ъцмлянин ахырында вермяк олар, мяс.:

This article was translated into Azerbaijanи by Rzayev. Яэяр

хцсуси исим явязиня щяр щансы бир явязлик ишлядилярся, онда щямин
явязлик тясирлик щалда олур, мяс.:

This article was translated into Azerbaijani by him.

Яэяр иш ъансыз яшйа тяряфиндн иъра олунубса бy сюзц with иля

явязлянир, мяс.: The letter was written with a pen.

2. Бязян тясирсиз тяркиби фелляр дя мяъщул нювдя ишляня биляр,

мяс.: This doctor was sent for (щяким далынъа (адам) эюндярилди)

395
 3. Васитясиз вя щятта васитяли тамамлыг мяъщул нювдя ъцмлянин
мцбтядаsы кими чыхыш едя билир, мяс.:

1. A new patient was shown (to) me by the doctor then.

2. I was shown a new patient by the doctor there.
(Щяр ики ъцмля беля тяръцмя олуна биляр: Щяким мяня йени
хястяни эюстярди вя йа, Йени хястяни щяким мяня эюстярди вя йа, Йени
хястя мяня щяким тяряфиндян эюстярилди).

ГЕЙД: Инэилис дилиндя мяъщул нювдя ишлянмиш ъцмляляр бир гайда

олараг Азярбайъан дилиня мялум нювдя тяръцмя олуна биляр.

396
 IRREQULAR VERBS (Гайдасыз фелляр)

Past Past Present

Indefinite Participle
Infinitive Participle
Form

(I form) (II form) (III form) (IVform)

1. arise [7`raiz] – галхмаг arose arisen arising

2. be [bi:] – олмаг was, been being

were

3. bear [b87] – доьмаг bore born bearing

4. become [bik0m] –олмаг became become becoming

5. begin [bi`gin] – башламаг began begun beginning

6. bend [bend] – яймяк bent bent bending

7. bind [baind] – баьламаг bound bound binding

8. bite [bait] – дишлямяк bit bit biting

9. bleed [bli:d] – ганамаг bled bled bleeding

10. blow [blou] – цфцрмяк blew blown blowing

11. break [breik] – сындырмаг broke broken breaking

12. brinq [bri2] – эятирмяк brought brought bringing

13. build [bild] – тикмяк built built building

14. burn [b7:n] – йандырмаг burnt burnt burning

397
15. buy [bai] – алмаг bought bought buying

16. catch [k5ts] – тутмаг caught caught catching

17. choose [tsu:z] – сечмяк chose chosen choosing

18. come [k0m] – эялмяк came come coming

19. cost [k0st] – гиймяти олмаг cost cost costing

20. cut [k0t] – кясмяк cut cut cutting

21. dig [dig] – газмаг dug dug digging

22. do [du:] – етмяк did done doing

23. draw [dr6:] – чякмяк drew drawn drawing

24. dream [dri:m] – арзуламаг dreamt dreamt dreaming

25. drink [dri2k] – ичмяк drank drunk drinking

26. drive [draiv] – сцрмяк, drove driven driving

27. eat [9:t] – йемяк ate eaten eating

28. fall [f6:l] – дцшмяк fell fallen falling

29. feed [fi:d] – йедиртмяк fed fed feeding

30. feel [fi:l] – щисс етмяк felt felt feeling

31. find [faind] – тапмаг found found finding

32. fight [fait] – вурушмаг fought fought fighting

33. fly [flai] – учмаг flew flown flying

398
34. forget [`f7get] – унутмаг forgot forgotten forgetting

35. get [get] – ядя етмяк got got getting

36. give [giv] – вермяк gave given giving

37. go [gou] – эетмяк went gone going

38. grow [grou] – бюйцмяк grew grown growing

39. hang [h52] – асмаг hung hung hanging

40. have [h5v] – малик олмаг had had having

41. hear [hi7] – ешитмяк heard heard hearing

42. hide [haid] – эизлятмяк hid hidden hiding

43. hold [hould] – тутмаг held held holding

44. keep [ki:p] – сахламаг kept kept keeping

45. know [nou] – билмяк knew known knowing

46. lead [li:d] – рящбярлик етмяк led led leading

47. learn [l7:n] – юйрянмяк learnt learnt learning

48. leave [li:v] – тярк ермяк left left leaving

49. lend [lend] – боръ эютцрмяк lent lent lending

50. let [let] – иъазя вермяк let let letting

51. light [lait] – йандырмаг lit lit lighting

52. lose [lu:z] – итирмяк lost lost losing

399
53. make [meik] – етмяк made made making

54. mean [mi:n] – мяна meant meant meaning

55. meet [mi:t] – растлашмаг met met meeting

56. put [put] – гоймаг put put putting

57. read [ri:d] – охумаг read read reading

58. ride [raid] – (миникля) rode ridden riding

эетмяк

59. rise [raiz] – галхмаг rose risen rising

60. run [r0n] – гачмаг ran run running

61. say [sei] – демяк said said saying

62. see [si:] – эюрмяк saw seen seeing

63. sell [sel] – сатмаг sold sold selling

64. send [send] – эюндярмяк sent sent sending

65. set [set] – батмаг (эцняш) set set setting

66. shake [3eik] – силкялямяк shook shaken shaking

67. shine [3ain] – парламаг shone shone shining

68. shoot [3u:t] – (тцфянэ) shot shot shooting

атмаг

69. shut [30t] - юртмяк shut shut shutting

70. sing [si:2] – няьмя охумаг sang sung singing

400
 Лцьятдя истифадя едилмиш ихтисарлар:

a – adjective (сифят) num – numeral (сай)

adv – adverb (зярф) prep – preposition (сюзюнц)

conj – conjuction (баьлайыъы) pron – pronoun (явязлик)

inf – infinitive (мясдяр) v – verb (фел)

int - interjection (нида) ~ (тилда) – лцьятдя верилян баш сюзц

n – noun (исим) тякрар етмямяк цчцн ишлядилян ишаря

gram – grammar (грамматика)

401
 English – Azerbaijanian
Vocabulary
Aa
a, (an) [7, (7n)] гейри-мцяййян
артикл
ability [7`biliti] а баъарыг,
габилиййят
able [eibl] а гадир, баъарыглы; to
бе ~ баъармаг, баъарыьы олмаг,
имканы олмаг. Will you be ~ to
come? Эяля билярсянми?
abolish [7`b6li3] в мящв етмяк,
йох етмяк
about [7`baut] преп щаггында,
барясиндя; адв ятрафында
above [7`b0v] преп йухары(да),
цзяриндя
absent [`5bs7nt] а иштирак
етмяйян; to bе ~ иштирак
етмямяк
accept [7k`sept] в гябул етмяк,
разылашмаг, барышмаг
accident ['5ksident] н щадися,
ящвалат; бй ~ тясадцфян,
эюзлянилмядян
action [`5k3n] н щярякят,
402
фяалиййят
active [`5ktiv] а фяал, чалышган
activity [5k`tiviti] н фяаллыг; фяа-
лиййят
actor [`5kt7] н актйор (артист)
actress [`5ktris] н актриса
actual [`5kt3u7l] а щягиги, ясл,
реал, актуал
acute [7`kju:t] а ити, кяскин
add [5d] в ялавя етмяк, артырмаг,
цстцня эялмяк
addition [7`di3n] н ялавя, топлама
address [7`dres] н цнван;
мцраъият; в мцраъият етмяк
adjective [`5d=ektiv] н грам. сифят
admire [7d`mai7] в щейран олмаг;
тяяъъцб етмяк, валещ олмаг
admit [7d`mit] в иъазя вермяк
adopt [7`d6pt] в гябул етмяк; юв-
ладлыьа эютцрмяк
advance [7d`va:ns] н ирялилямя,
уьур; ~ booking office яввялъядян
билет сатан касса; ~ d габагъыл,
юнъцл
adventure [7d`vent37] 1) н agency [`eid=7nsi] н аэентлик;
сярэцзяшт, маъяра 2) в риск етмяк телеграпщ ~ телеграф аэентлийи

adverb [`5dv7:b] н грам. зярф ago [7`gou] адв бундан яввял,

advice [7d`vais] н мяслящят,
мяшвярят
advise [7d`vaiz] в мяслящят
вермяк; ~ р мяслящятчи
affair [7`fi7] н иш, мяшьяля, иш,
мяшьулиййят
affirm [7`f7:m] в тясдиг етмяк; ~
ative тясдиг, тясдигедиъи
afraid [7`freid] а горхмуш; to бе габагламаг
~ оф (смтщ; смб.) горхмаг (бир
шейдян (кясдян)
after [`a:ft7] преп. сонра; адв
ардынъа
afternoon [`a:ft7`nu:n] н
эцнортадан сонра
afterwards [`a:ft7w7dz] адв
сонра, сонралар
яввял
agree [7`gri:] в разы олмаг, разылаш-
маг; to бе ~ разылашмаг
agreement [7`gri:m7nt] н разылыг;
мцгавиля, гаршылыглы разылашма
agriculture [`5gri`k0lt37] н кянд
тясяррцфаты
ahead [7`hed] адв юндя, габагда;
to бе (эет) ~ оф смб. бирини
aid [eid] а кюмяк, йардым; в кю-
мяк етмяк
air [87] н щава; ~ service щава
няглиййаты; фресщ ~ тямиз щава
alarmclock [7`la:m`kl6k] н зянэли
саат
alike [7`laik] а охшар, ейни, бянзяр

again [7`gen] адв йенидян, бир дя; alive [7`laiv] а дири, ъанлы, эцмращ
онъе ~ бир даща, тякрарян
all [6:l] а бцтцн, тамамиля; щамы;
against [7`genst] преп яксиня, ~ over the world бцтцн дцнйада;
зиддиня; to бе ~ ялейщиня олмаг ~ оф ус бизим щамымыз; ~ right
йахшы, олду, гярарлашдыг
age [eid=] н йаш; дювр, яср

403
allow [7`lou] в иъазя вермяк angry [`52gri] а щирсли, аъыглы,
гязябли; to бе ~ аъыглы олмаг
almost [`6:lmoust] адв демяк
олар ки, тяхминян, аз гала animal [`5nim7l] н щейван

alone [7`loun] а тяк, тянща, адв anniversary [,5ni`v7:s7ri] н илдюнц-

ващид, йалгыз; мц, йубилей

along [7`l62] 1) преп узунуна; announce [7`nauns] в елан етмяк,

адв иряли, габаьа хябяр вермяк; мялумат вермяк;
~ мент елан; ~ р диктор.
already [6:l`redi] адв артыг, даща
another [7`n017] прон башга (сы), о
always [`6:lw7z] адв щямишя бири/си/.
даима
answer [`a:ns7] н ъаваб; в ъаваб
amaze [7`meiz] в валещ олмаг вермяк.
тяяъъцбляндирмяк, щейран етмяк
anxiety [52`zai7ti] а наращатчылыг,
ambassador [5m`b5s7d7] н сяфир, язиййят, щяйяъан
елчи
anxious [`52k37s] а наращат,
among [7`m02] преп. арасында, тяшвишя дцшмцш
ичярисиндя, сырасында
any [`eni] прон. щяр, ихтийари ~ -
amount [7`maunt] н мябляь; бодй щяр кяс, кимся ~ оне щяр бир
кямиййят, мигдар кяс; ~ тщинg щяр щансы бир шей; ~
amuse [7`mju:z] в яйляндирмяк, where щараса, щарадаса, щяр щанс
мяшьул етмяк; ~ мент яйлянъя, бир йеря
мяшьулиййят apartment [7`pa:tm7nt] н мянзил,
ancient [`ein37nt] а гядим, чох ев
кющня; гядим appear [7`pi7] в эюрцнмяк, варид
anger [`52g7] н щисс, гязяб, аъыг олмаг; ~ анъе эюрцнмя, эюрцнцш

applaud [7`pl6:d] в алгышламаг

404
applied [7`plaid] а тятбиги, ~ арт
тятбиги инъясянят
apply [7`plai] в мцраъият етмяк;
тятбиг етмяк
appoint [7`p6int] в тяйин етмяк,
мцяййян етмяк; ~ мент тя‟йинат, art [a:t] н инъясянят
вязифя; эюрцш
approach [7`prout3] в
йахынлашмаг, йахына эялмяк
approve [7`pru:v] в бяйянмяк,
хошламаг
approximately [7`pr6ksimitli]
адв тяхминян, тягриби
area [`87ri7] н сащя, район,
мейдан
arrange [7`reind=] в дцзялмяк,
сящмана салмаг; гурмаг; ~ мент
салма
arrive [7`raiv] в эялмяк
(няглиййатла), варид олмаг
article [`a:tikl] н мягаля; артикл;
маддя (конститусийа вя с.)
artificial [,a:ti`fi37l] а сцни,
гондарма
artist [a:tist] н ряссам; ~ иъ бядии;
as [5z] ъонj цчцн, эюря; адв кими,
неъя, ня ъцр
ash [53] н кцл /одунун вя с./

arise [7`raiz] (аросе, арисен) в ashamed [7`3eimd] v утанмаг, хя-

тюрямяк, мейдана эялмяк, ъалят чякмяк
галхмаг (кцляк вя с.) aside [7`said] кянар, гыраьа
arm I [a:m] н гол; таке смб'с ~ ask [a:sk] в сорушмаг; хащиш ет-
бир кясин голуна эирмяк; ~ ин- ~ мяк
гол - гола
asleep [7`sli:p] а йатмыш, йатылы.
arm II [a:m] н силащ; ~'с дриве
(раъе) силащланма; в assemble [7`sembl] в топланмаг,
силащланмаг; ~- ъщаир кресло; йыьылмаг, ъямлямяк

around [7`raund] преп. ятраф, assistant [7`sist7nt] н кюмякчи; ~

ятрафында, радяляриндя профессор досент

405
association [,7sousi`ei3n] н
ъямиййят (тяшкилат), ассосиасийа
assume [7`sju:m] в ещтимал
етмяк; юз цзяриня эютцрмяк
assure [7`3u7] в инандырмаг
/кимися/, ямин етмяк
at [5t] преп – да, - дя, йанында; ~ рядд ол! to throw ~ (кянара)
ноон эцнорта вахты; ~ диннер
нащар заманы; ниэщт эеъя вахты; олмамаг, иштирак етмямяк
~ онъе дярщал, о саат ~ ласт
нящайят; ~ пресент инди, щал-
щазырда
attack [7`t5k] н щцъум, щямля; в
щцъум етмяк
attentive [7`tentiv] а диггятли,
гайьыкеш
aunt ['a:nt] н хала, биби (мама)
August [`6:g7st] н август /ай/
author [`6:47] н мцяллиф,
/китабын,ишин, ясярин/
autumn [`6t7m] н пайыз /фясил/
avenue [`5vinjiu:] н хийабан, йол
average [`5v7rid=] а орта; н ат
(он) ~ орта щесабла
avoid [7`v6id] в чякинмяк; ъаныны
гуртармаг, ютцб кечмяк
awake [7`weik] (аwоке, awoken) v
ойатмаг /йухудан/
award [7`w6:d] в
мцкафатландырмаг, тялтиф етмяк
away [7`wei] адв кянара; го ~
атмаг (тулламаг); to бе ~
awful [6:ful] а дюзцлмяз, дящшятли;
to бе ~ лй gлад щяддиндян чох шад
олмаг
Bb
baby [`beibi] н кюрпя, ушаг
bachelor [`b5t37l7] н бакалавр
/тядрисдя/
back [b5k] н арха; адв эери, дала,
архайа; арха; the way ~ эерийя
йол; ~ ат същоол йенидян
мяктябдя; ~ ward эери галмыш; ~
ъоунтрй эери галмыш юлкя
bad [b5d] а пис, йарамаз; ~
ланgуаgе сюйцш; корланмыш; go ~
корламаг; ~ лй пис
bag [b5q] н чанта, торба
406
baggage [`b5gid=] н йцк (багаж); евдя олмамаг
~ ъар (амер.) йцк вагону
beach [bi:t3] н чимярлик
bandage [`b5ndid=] н сарьы,
юртцк, бандаж beautiful [`bju:t7ful] а эюзял,
гяшянэ
bank [b52k] н банк; ~ ер банк
сащиби; чай сащили; он тще ~ beauty [`bju:ti] н эюзяллик,
сащилдя гяшянэлик

banner [`b5n7] н байраг, стате ~ because [bi`k6z] ъонj чцнки,

дювлят байраьы беляки; ~ оф буна эюря дя

base [beiz] н ясас, бцнювря; база; become [b'9k0m] (беъаме,

беъоме) в олмаг; to ~ а теаъщер
basket [`ba:skit] н зянбил, сябят; мцяллим олмаг
~ балл баскет балл
bed [bed] н чарпайы; to gо то ~
bath [ba:4] н ванна; to щаве а ~ йатмаг
ванна гябул етмяк ~ роом
ванна отаьы bee [bi:] н ары /бал арысы/.

bathe [bei1] н чиммяк, beer [bi7] н пивя /ички/.

чимдирмяк before [bi`f6:] преп. гаршыда
battle [b5tl] н дюйцш, мцбаризя; в (сында); яввял, кими, ~ йоу арриве
вурушмаг сян эяляня кими

bay [bei] н кюрфяз, бухта beg [beg] в йалвармаг; ~ пардон

be [bi:] в олмаг; to ~ абле то
баъармаг; to~ абсент олмамаг,
to~ борн анадан олмаг; то ~
кинд мещрибан олмаг; ~ ин неед
оф ещтийаъы олмаг; ~ ин евдя ол-
маг; то ~ офф эетмяк; то ~ оут
цзр истямяк; ~ gер дилянчи
begin [bi`gin] (беgан, беgун) в
башламаг
behalf [bi`ha:f]; он ~ оф мй фриендс
йолдашларымын адындан; он мй ~
юз адымдан; ин ~ оф эюря ,

407
хейриня, щесабына
behave [bi`heiv] в юзцнц
апармаг, давранмаг, ряфтар
етмяк; ~ йоурселф юзцнцзц йахшы
апарын
behind [bi`haind] преп.
архасында, арха тяряфиндя; адв
архада, эеридя
belief [bi`li:f] н инам, етигад
believe [bi`li:v] в инанмаг, зянн
етмяк; I ~ со мяня беля эялир ки, bird [b7:d] н гуш /вящши/
bell [bel] н зянэ; to ринg ~ зянэ
чалмаг
belong [bi`l62] в аид олмаг,
мяхсус олмаг
below [bi`lou] адв, преп. ашаьы,
ашаьыда; ~ зеро сыфырдан ашаьы
belt [belt] н кямяр, гайыш, гуршаг гаралтмаг (бойамаг); ~ боард
bench [bent3] н скамйа,
отураъаг
beside [bi`said] преп. йанында; ~
с (бундан) ялавя
best [best] а ян йахшы; ~ оф алл
щамысындан йахшы,
better [bet7] а (good сифятин
мцгайися дяряъяси) нисбятян йахшы,
даща йахшы
between [bi`twi:n] адв, преp.
арасында /ики яшйанын/
beyond [bi`j6nd] преп. о тайында,
архасында; ~ тще ривер чайын о
тайында /тяряфиндя
big [big] а бюйцк, ири
biologist [ba9`6l7d=9st] н биолог
birth – place [`b7:4pleis] н доьум
йери, анадан олан йер
bit [b9t] н бир тикя; wait а ~ бир аз
эюзляйин
bitter [`b9t7] а аъы; залым, сярт
black [bl5k] 1) а гара; 2) в
йазы тахтасы, лювщя
blind [bla9nd] а кор, эюзцндян
мящрум /адам/
blood [bl0d] н ган; ~ тест ган
анализи
blossom [`bl6s7m] а чичяклянмя
(аьаъ); в чичяклянмяк
408
blue [blu:] а эюй (рянэ)
body [`b6di] н бядян; тяшкилат;
публик ~ иес ичтимаи тяшкилатлар
boil [b6il] в гайнамаг /су,
газан/
bold [bould] а ъясур, ъцрятли,
горхмаз
book [buk] н китаб; билет алмаг;
~ ъасе китаб шкафы; ~ инg-оффиъе
билет кассасы; ~ кеепер мцщасиб;
~ - кеепинg мцщасибат
borrow [`b6rou] в боръ алмаг
/пул вя с./
both [bou4] прон. щяр икиси; ~ оф
ус бизим щяр икимиз
boulevard [`bu:lva:d] н булвар,
парк
box [b6ks] н гуту; ложа
boy [b6i] н оьлан
brain [brein] н бейин, аьыл
branch [bra:nt3] н будаг сащя,
гол /елмин вя с./
brother [`br017] н гардаш ~ щоод
brave [breiv] а гочаг, иэид; ~ ерй гардашлыг; ~- ин-law гайын
иэидлик
brown [braun] а гящвяйи /рянэ/
bread [bred] а чюряк; brown ~
гара чюряк; фресщ ~ тязя чюряк; to
маке оне'с ~ чюряк пулу
газанмаг
breadth [bred4] н ен, ени
break [breik] н тяняффцс; в(броке,
брокен) сындырмаг, даьытмаг,
гопмаг, ~ оут башламаг
breakfast [`brekf7st] н сящяр
йемяйи; to щаве ~ сящяр йемяйи
йемяк
breast [brest] н синя кюкс
breath [bre4] н няфяс, няфясалма;
to ~ е [bri:4] в няфяс алмаг
bride [braid] н нишанлы, адахлы
(гыз); ~ gроом нишанлы (адахлы)
оьлан
bridge [bri:d=] н кюрпц
bright [brait] а парлаг, ишыглы
bring [bri2] (броуgщт) в эятирмяк
broad [br6:d] а эениш; ~ ъаст радио
верилиши

409
brush [br03] н фырча, шотка; фырча bystreet [`baistri:t] н дюнэя
иля тямизлямяк, дарамаг /кцчянин, йолун/

brutal [`bru:t7l] а гяддар, кобуд

buffet [`b0fit] н буфет, кичик Сс

йемякхана
build [bild] в гурмаг, тикмяк; ~
ер иншаатчы; ~ инg бина
burn [b7:n] (бурнт) в йанмаг
(йандырмаг)
bus [b0s] н автобус; to таке ~
автобуса минмяк
bush [bu3] н коллуг, кол-кос
business [`biznis] н иш; тиъарят; ~
ман иш адамы, ишэцзар адам
cabbage [`k5bid=] н кялям
/тярявяз/
cabin [`k5bin] н дахма; ~ ет
кабинет; шкаф
cable [`keibl] в телеграм
эюндярмяк, кабел
cafe [`k5fei] н кафе; ~ териа
гялйаналты
cage [keid=] н гяфяс, гуту
cake [keik] н гоьал, пирожна

busy [`bizi] а мяшьул, мяшьул call [k6:l] н чаьырыш; в чаьырмаг,

олма, мяшьулиййят
but [b0t] ъонж амма, бяс; преп.
башга (бир кясдян)
butter [`b0t7] н йаь /ярзаг/
buy [bai] (боугщт) в алмаг; ~ ер турист вя с./
алыъы
by [bai] преп. тяряфиндян,
йанында; ~ трам трамвайла, ~
railway гатарла
адландырмаг; to ~ он мцбаризяйя
чаьырмаг; то ~ ин щякими евя
чаьырмаг; ~-бох телефон будкасы
calm [ka:m] а сакит, мцлайим
camp [k5mp] н дцшярэя /пионер,
can [k5n] в баъармаг, имканы
олмаг, билмяк
canal [k7`n5l] н канал; Енgлисщ ~
Ла-манш каналы

410
cancer [`k5ns7] тиб хярчянэ
хястялийи
candle [k5ndl] н шам /йандырмаг арабасы, вагон; дашыма хяръи; ~
цчцн/.
cap [k5p] н папаг, шапка
capable [`keip7bl] а баъарыглы,
габилиййятли
capacity [k7`p5siti] н щяъм;
габилиййят (гцввя) capital а
йцксяк, ясас
captain [`k5ptin] н капитан
/рцтбя вя с./
car [ka:] н автомобил, миник
машыны
caravan [,k5r7`v5n] н карван;
фургон, ат-илхы сцрцсц
card [ka:d] н вярягя; билет
care [k87] 1)н гайьы; таке ~ оф
гайьысына галмаг; Таке ъаре!
Ещтийатлы ол! ~ лесс диггятсиз,
лагейид (мцнасибят)
career [k7`ri7] н шющрят, мянсяб; cause [k6:z] н сябяб, бящаня; иш; в
сянят, пешя
careful [`k87ful] а диггятли,
ещтиййатлы, гайьыкеш
carpet [`ka:pit] н халча, халы
carriage [`k5rid=] н миник
фрее пулсуз дашыма
carry [`k5ri] в апармаг, дашымаг;
йерня йетирмяк; ~ он давам
етдирмяк; to ~ оут ресеаръщ work
елми иш апармаг
case [keis] н щадися; ин ~ оф яэяр;
ин анй ~ щяр щалда
Caspian Sea [`k5spi7n`si:] н Хязяр
дянизи
castle [`ka:sl] н гала, сарай, гяср
catalogue [`k5t7l6g] н каталог
/китаб/
catch [k5t3] v (ъаугщт) тутмаг,
йахаламаг; чатмаг; йолухмаг
Caucasian [k6:`kei=j7n] н
гафгазлы /адам/
Caucasus [`k6:k7s7s] н Гафгаз
/ярази, мякан/
сябяб олмаг
cave [keiv] н маьара /вящши
щейванлар цчцн/
411
caviar [`k5via:] н кцрц /балыг/ change [t3eind=] н дяйишмя; хырда
пул; в дяйишмяк
ceiling [`si:li2] н таван /евин/
channel [`t35nl] н канал, боьаз
cell [sel] н зирзями (ъоь.)
celebrate [`selibreit] в байрам chapter [`t35pt7] н фясил (китабда)
етмяк; ~ ион байрам (кечирмя)
character [`k5rikt7] н хасиййят;
centre [`sent7] н мяркяз, орта сурят (ясярдя) ~ истиъ сяъиййяви
century [`sent3uri] н яср, йцзиллик, cheap [t3i:p] а уъуз /мал/
йцз ил
check [t3ek] н йохлама; то ~ уп
certain [`s7:tn] а мцяййян, ямин йохламаг, нязярдян кечирмяк
олунан, дягиг
cheek [t3i:k] н йанаг, сифят
certificate [s7`tifikit] н
шящадятнамя, вясигя cheer [t3i7] н алгыш, ура, йашасын

chain [t3ein] н зянъир /дямир/ cheese [t3i:z] н пендир, ярзаг

chair [t387] н стул; кафедра; то chemical [`kem9k7l] а кимйяви,

таке тще ~ иъласы ачмаг; то леаве кимйа
тще ~ иъласы баьламаг
chemist [kemist] н кимйачы,
chalk [t36:k] а тябашир /йазмаг аптекчи ~ 'с аптек
цчцн/
cheque [t3ek] н гябз, чек; ~ боок
chamber [`t3eimb7] н палата чек китабчасы
/парламент дя/.
chess [t3es] н шащмат; ~ ман
champion [`t35mpj7n] н чемпион шащмат фигуру; ~ плайер шащматчы
/идман/, галиб
chewing – gum [`t3u:92g0m] н
chance [t3a:ns] н имкан; щадися; саггыз
бй ~ тясадцфян, эюзлянилмядян
chicken [`t3ikin] н ъцъя; ~ бротщ

412
тойуг шорбасы
chief [t3i:f] н 1) башчы, рящбяр; 2)
а ясас, баш
child [t3aild] н (гл. ъщилдрен)
ушаг; ~ щоод ушаглыг
choose [t3u:z] (ъщосе, ъщосен) в
сечмяк; истямяк
cinema [`sinem7] н кино-театр
citizen [`sitizn] н вятяндаш; ~ сщип эейим, палтар, пал-палтар
вятяндашлыг
city [`siti] н шящяр, бюйцк шящяр
civil [`sivil] а вятяндаш; ~ риgщтс
вятяндашлыг щцгуглары;
classify [`kl5sifai] в тясниф етмяк, coat [kout] н палто, пенъяк
груплашдырмаг
clause [kl6:z] н ъцмля (будаг);
маддя /мцгавилянин/
clean [kli:n] а тямиз; тямизля-
мяк; то ~ уп сялигяйя салмаг
clear [kli7] а айдын, тямиз, ашкар cold [kould] а сойуг; гарагабаг
clerk [kla:k] н гуллугчу,
хидмятчи
clever [`klev7] а аьыллы; ~ щандс
баъарыглы ялляр
climate [`klaimit] н иглим, щава
шяраити
cloak [klouk] н плаш; ~ роом
сойунаъаг йери
clock [kl6k] н саат; в вахты эюстяр-
мяк
close [klouz] в баьламаг, юртмяк;
а йахын, сых
clothe [klou1] в эейиндирмяк; ~ с
cloud [klaud] н булуд
club [kl0b] н клуб, яйлянъя йери
coast [koust] н дяниз сащили
cock [k6k] н хоруз
coexistance [,kouig`zist7ns] н
йанашы йашама, бирэя йашама
coin [k6in] н дямир пул, манет
collar [ `k6l7] н йахалыг /пенъяйин
вя с./
colleague [`k6li:g] н ямякдаш, иш
йолдашы, щямкар
413
collect [k7`lekt] в топламаг,
йыьмаг
college [`k6lid=] н коллеъ,
мяктяб
colloquial [k7`loukw97l] а
данышыг дили, данышыг дилиня хас
олан
colonel [`k7:n7l] н полковник
/щярбидя/
colony [`k6l7ni] н мцстямлякя
colour [`k0l7] н рянэ
combine [k7m`bain] в
бирляшдирмяк, уйьунлашдырмаг
come [k0m] (ъаме, ъоме) в
эялмяк; то ~ баък гайытмаг, то
~ аъросс раст эялмяк; то ~ то
щимселф юзцня эялмяк
comfort [`k0mf7t] н ращатлыг; в
сакитляшдирмяк; ~ абле ращат
common [`k6m7n] а цмуми, ади
communication [,k7mjuni`kei3n]
н мялумат, рабитя, ялагя
compare [k7m`p87] в мцгайися
етмяк, тутушдурмаг
compartment [k7m`pa:tm7nt] н
414
купе; бюлмя
compel [k7m`pel] в мяъбур етмяк,
зор эюстярмяк
competition [,k6mp9 t937n] н
мцсабигя, йарыш
complain [k7m`plein] (оф) в
шикайят етмяк, наразылыг етмяк
complete [k7m`pli:t] а бцтцн, там;
в гуртармаг, тамамламаг
complex [`k6mpleks] а мцряккяб,
чятин
compose [k7m`pouz] в тяртиб
етмяк, тяшкил етмяк; то ~ мусиъ
мусиги бястялямяк; ~ р бястякар
compound [`k6mpaund] н гарышыг;
мцряккяб
comrade [`k6mrid] н йолдаш; ~
сщип йолдашлыг
concern [k7n`s7:n] н иш,
мцнасибят, аидиййат; в аид олмаг
conclude [k7n`klu:d] в нятиъя
чыхартмаг; ~ а треатй мцгавиля
баьламаг
conclusion [k7n`klu:=n] н нятиъя,
сон нящайят, йекун
condition [k7n`di3n] н шяраит, consent [k7n`sent] 1)н разылыг; 2)в
вязиййят, шярт разылашмаг

conduct [k7n`d0kt] в апармаг, consequence [`k6nsikw7ns] н

дирижорлуг етмяк нятиъя, узлашма

confer [k7n`f7:] в тялтиф етмяк; то consider [k7n`sid7] в щесаб етмяк;

~ а деgрее дяряъя вермяк
confess [k7n`fes] в бойнуна
алмаг, етираф етмяк
confidence [`k6nfid7ns] н инам,
етибар, е'тигад
confident [`k7nfid7nt] а инамлы;
~ иал эизли, мяхви, юртцлц
~ абле ящямиййятли; ~ атион зянн
етмя, эцман етмя/едилмя
consist [k7n`sist] (оф, ин) в ибарят
олмаг
consult [k7n`s0lt] в мяслящятляш-
мяк; ~ атион мяслящят, мяшвярят
contain [k7n`tein] в ибарят олмаг

confirm [k7n`f7:m] в тясдиг contend [k7n`tend] в тясдиг етмяк,

етмяк; ~ атион тясдигля/н/мя тясдиглямяк

confuse [k7n`fju:z] в contest [k7n`test] н йарыш, йарышма

гарышдырмаг, чашмаг, алт-цст
етмяк
congratulate [k7n`gr5tjuleit] (он,
упон) в тябрик етмяк; ~ ион
тябрик
continue [k7n`tinju:] в давам
етмяк; то бе~д давам едир
contract [`k6ntr5kt] н сазиш,
мцгавиля, разылашма

connect [k7`nekt] в бирляшдирмяк; cook [kuk] в биширмяк, н ашбаз

баьламаг, гошмаг cool [ku:l] а сярин, мцлайим
conquer [`k62k7] в галиб эялмяк; co-operation [kou6p7`rei37n] н
~ ор галиб, зяфяр чалан ямякдашлыг, бирэя иш
conquest [`k62kwest] н фятщ, copy [`k6pi] в цзцнц кючцрмяк; ~
истила

415
боок дяфтяр cow [kau] н иняк /щейван/

corner [`k6:n7] н кцнъ, тин /евин, create [kri:'eit] в йаратмаг,

кцчянин вя с./ дцзялтмяк, галдырмаг

correct [k7`rekt] а дцз, доьру; в creature [`kri:t37] н тюрямя; ъанлы

дцзялтмяк
crime [kraim] н ъинайят, щадися
cost [koust] н гиймят, дяйяр/и/
crop [kr6p] н мящсул, мал
cottage [`k6tid=] н дахма, кома
cross [kr6s] в кечмяк (кцчяни)
cotton [`k6tn] н памбыг /битки/
crowd [kraud] н издищам, кцтля
cough [k6:f] н юскцряк; в юскцр-
мяк cruel [`kru7l] а гяддар, кобуд

council [kaunsl] н мяслящят, иълас, cry [krai] в аьламаг; гышгырмаг

консул cucumber [`kju:k7mb7] н хийар
count [kaunt] в саймаг, /тярявяз/
щесабламаг cultivate [`k0ltiveit] в беъярмяк,
country [`k0ntri] н юлкя, кянд якмяк, йетишдирмяк

couple [`k0pl] н бир ъцт, бир дяст cultural [`k0lt37r7l] а мядяни

courage [`k0rid=] н мярдлик, culture [`k0lt37] н мядяниййят

ъясарят, иэидлик cup [k0p] н финъан /габ/
course [k6:s] н курс; оф ~ ялбяття, cure [kju7] в мцалиъя етмяк,
йягин ки, эцман ки, саьалтмаг
cousin [`k0zn] н хала оьлу (гызы), curtain [`k7:t7n] н пярдя /ев
ями оьлу (гызы) яшйасы/
cover [`k0v7] в юртмяк, ящатя custom [`k0st7m] н адят, яняня ~
етмяк, даиряйя алмаг

416
ер алыъы; ~ щоусе кюмрцкхана
cut [k0t] (ъут) в кясмяк, бюлмяк day [dei] н эцн; ~ бй ~ эцнбяэцн,
эцндян эцня
cycle [sa9kl] н велосипед, в
велосипед сцрмяк dead [ded] а юлц, юлмцш
Dd
daily [`deili] а эцндялик; адв щяр
эцн
damp [d5mp] а ням, рцтубятли
dance [da:ns] н рягс; в рягс
етмяк
danger [`deind=7] н тящлцкя,
горху, ващимя
dark [da:k] а гаранлыг; тцнд; ~
несс гаранлыг, зцлмят
darling ['da:li2] а севимли, язиз,
мещрибан
data [`deit7] н мялумат; амер.
йениликляр, эюстяриъиляр
date [deit] н тарих; в тарихини йаз-
маг, тарих гоймаг
daughter [`d6;t7] н гыз (ювлад); ~
- ин- law эялин
dawn [d6:n] н сцбщ; сцбщ чаьы,
еркян
deaf [def] а кар
deal [di:l] (деалт, делт) в бящс
етмяк; зярбя вурмаг
dear [di7] а язиз, истякли, севимли
death [de4] н юлцм, юлмя
debt [det] н боръ /пул, мал вя с./
deceive [di`si:v] в алдатмаг
/кимися/
decision [di`si=n] н гярар, щюкм
declare [di`kl87] в елан етмяк; то
~ тще меетинg опен иъласы ачыг елан
етмяк
decrease [di:`kri:s] в азалтмаг,
яксилтмяк, кичилтмяк
deep [di:p] а, адв дярин, дяриндян
defeat [di`fi:t] н мяьлубиййят; в
мяьлуб етмяк
definite [`definit] а мцяййян,
дягиг, айдын
417
degree [di`gri:] н дяряъя,
мярщяля; бй ~ с тядриъян
deliver [di`liv7] в чатдырмаг
(йцкц), дашымаг
demand [di`ma:nd] в тяляб етмяк devote [di`vout] в щяср етмяк
denote [di`nout] в эюстярмяк,
ифадя етмяк
deny [di`nai] в инкар етмяк,
етираз етмяк, юойун гачырмаг
depart [di`pa:t] в эетмяк
(айрылмаг), йола дцшмяк
depend [di`pend] (он упон) в асылы
олмаг
describe [dis`kraib] в тясвир
етмяк
desert [`dez7t] н сящра, чюл,
бийабан, дяря
desire [di`zai7] в арзу етмяк,
хащиш етмяк
desk [desk] н парта, скамйа
destroy [dis`tr6i] в даьытмаг,
парчаламаг
detail [`di:teil] н ятрафлы тяфсилатлы;
ин ~ с дягигъясиня, дягигликля
determine [di`t7:min] в мцяййян
етмяк, гярара эялмяк
develop [di`vel7p] в инкишаф етмяк
/етдирмяк
/юзцнц/
dictionary [`dik37nri] н лцьят
сюзлцк
die [dai] в юлмяк, дцнйадан
кючмяк, дцнйасыны дяйишмяк
different [`difr7nt] а мцхтялиф,
рянэарянэ
difficult [`difik7lt] а чятин; ~ й
чятинлик, проблем
dine [dain] в нащар етмяк
diningroom [`daini2rum] н
йемякхана, нащар отаьы
dinner [`din7] н нащар; то щаве ~
нащар етмяк
direct [di`rekt] в йюнялтмяк,
истигамят вермяк; а дцз; ~ лй бир
баша, билаваситя
dirty [`d7:ti] а чиркли, натямиз
disappear [,dis5`pi7] в йох (гейб)
олмаг, итиб эетмяк
418
discover [dis`k0v7] в кяшф етмяк dozen [`d0zn] н дцжин (12 ядяд)

discuss [dis`k0s] в мцзакиря draw [dr6:] (drew, drawn) в

етмяк, мцбащися етмяк чякмяк, дартмаг

disease [di`zi:z] н хястя; хястялик dream [dri:m] н йуху, арзу; йуху

dish [di3] н хюряк, бошгаб
dismiss [dis`mis] в хариъ етмяк,
говмаг, чыхартмаг
disorder [dis`6:d7] н сялигясизлик
distance [`dist7ns] н мясафя, йол
district [`distrikt] н район,
гясябя, бюлэя
disturb [dis`t7:b] в наращат
етмяк, инъитмяк
divide [di`vaid] в бюлмяк,
айырмаг, бюлцшдцрмяк
эюрмяк
dress [dres] н палтар, эейим;
эейинмяк
drink [dri2k] (дранк, друнк) в
ичмяк /су вя с./
drive [draiv] (дрове, дривен) в
сцрмяк, (ат машын, араба вя с.)
drop [dr6p] н дамъы; йеря салмаг
drown [droun] в батмаг (суда)
dry [drai] 1а гуру; в гурутмаг
dull [d0l] а кцт, сяфещ

do [du:] (дид, доне) в етмяк dumb [d0m] а лал, лалдинмяз

door [d6:] н гапы /евин, машынын/ during [`dju7ri2] преп ярзиндя,

мцддятиндя
double [d0bl] а гоша (ики)
duty [`dju:ti] н вязифя; то бе он ~
doubt [daut] н шцбщя; в шцбщялян- нювбятчи олмаг
мяк, шцбщя етмяк
dye [dai] н рянэ; в рянэлямяк;
dove [d0v] н эюйярчин /гуш/

down [daun] адв ашаьы(да)

Ee

419
each [i:t3] прон щяр кяс, щяр бири elect [i`lekt] в сечмяк; ~ ион сечки

eager [`i:q7] то бе ~ чох арзу electricity [,ilek`trisiti] н електрик,

етмяк, гадир олмаг ъяряйан

ear [i7] н гулаг /адамын, element [`elim7nt] н елемент, ядяд

щейванын/.
elephant [`elif7nt] н фил /щейван/
early [7:li] адв. еркян, тез(дян)
eleven [i`levn] нум он бир; ~ тщ он
earn [7:n] в газанмаг (пул); то ~ биринъи
ливинg чюряк пулу газанмаг
else [els] адв даща, йеня, артыг
earth [7:4] н торпаг, йер кцрряси
embassy [`emb7si] н сяфирлик /бина/
east [i:st] н Шярг /гцтб/
empty [`empti] а бош, ичибош
easy ['i:zi] а асан, йцнэцл
end [end] н сон, гуртараъаг
eat [i:t] (ате, еатен) в йемяк,
йемяк гябул етмяк enemy [`en9mi] н дцшмян

economy [i`: k6n7mi] н energy [`en7d=i] н енержи, гцввя

игтисадиййат; натионал ~ халг engine [`end=in] н мцщяррик,
тясяррцфаты машын, мотор
educate [`edju:keit] в ящсил engineer [,end=i`ni7] н мцщяндис
вермяк; ~ д тящсилли; ~ тион тящсил
English [`i2gli3] н инэилис; тще ~ с
effort [`ef7t] н сяй, ъящд /етмя/ инэилисляр
egg [eg] н йумурта /тойуг/. enjoy [in`d=6i] в щязз алмаг,
eight [eit] нум сяккиз; ~ еентщ он ляззят алмаг
сяккизинъи enough [I`n0f] а кифайят (гядяр)
either [`ai17] прон щяр щансы, enter [`ent7] в дахил олмаг;
щансыса; ~ ор … йа…йа

420
эирмяк
envelope [`enviloup] н зярф
/мяктуб цчцн/.
equal [`i:kw7l] а бярабяр, ейни
equip [I`kwip] в тяъщиз етмяк
escape [is`keip] в хилас олмаг,
гуртулмаг
especially [is`pe37li] адв хцсусян,
хцсусиля
establish [is`t5bli3] в гурмаг,
йаратмаг, ясасыны гоймаг
estimate [`estimeit] в гиймятлян-
дирмяк, щюрмят етмяк
Europe [`ju7r7p] н Авропа /гитя/
eve [i:v] н яряфя; он тще ~ оф …
яряфясиндя, мцддятиндя
even [i:v7n] адв щятта
evening [`i:vni2] н ахшам; ~-
партй гонаглыг
event [i`vent] н щадися, тясадцф, иш explain [iks`plein] в изащ етмяк,
ever [`ev7] адв бир вахт, щямишя
every [`evri] прон щяр ~ бодй щяр express [iks`pres] в ифадя етмяк
кяс; ~ оне щяр бири
evident [`evid7nt] а айдын, ашкар
exact [ig`z5kt] а дягиг, айдын
examination [ig`z5minei3n] н
имтащан, сорьу
examine [ig`z5min] в йохламаг,
мцайиня етмяк, имтащан етмяк
example [iq`z0mpl] н мисал,
нцмуня
excellent [`eks7l7nt] а яла /гиймят
мянасында/
except [ik`sept] савайы, башга,
юзэя, кянар
exchange [iks`t3eind=] н дяйишмя,
мцбадиля; в дяйишмяк
excursion [iks`k7:3n] н
екскурсийа, сяйащят, эязинти
excuse [iks`kju:s] в баьышламаг,
яфв етмяк
exhibition [,eksi`bi3n] н сярэи,
тамаша
ачыгламаг
eye [ai] н эюз, (адамын щейванын)
421

Ff
face [feis] н сифят, цз; цзляшмяк
fact [f5kt] н дялил, факт, сцбут
factory [`f5kt7ri] н фабрика,
завод
fail [feil] в уьурсузлуьа дцчар
олмаг ~ уре уьурсузлуг
fair [f87] н йармарка, базар;
эюзял, гяшянэ; ~ лй адв кифайят
гядяр; ~well олдугъа йахшы
faith [fei4] н инам, тале
fall [f6:l] (фелл, фаллен) в дцшмяк,
йыхылмаг; ~ аслееп йухуйа
эетмяк; то ~ ин лове ешгя
дцшмяк; то ~ илл хястялянмяк
fame [feim] н шющрят, шяряф
familliar [f7`mili7] н таныш, йахын fellow [`felou] н дост, эянъ /оьлан/
family [`f5mili] н аиля
famous [`feim7s] а мяшщур,
эюркямли, танынмыш
far [fa:] а узаг, кянар, уъгар
farewell [`f87`wel] в ялвидалашма,
худащафисляшмя
farm [fa:m] н фирма; ~ ер фермер
fascist [`f53ist] н фашист, дцшмян
fast [fa:st] авд тез, ъялд; а
мющкям, бярк
fat [f5t] а йаь(лы), пий(ли), кюк
fate [feit] н бяхт, тале
father [`fa:17] н ата; гранд ~ баба
fault [f6:lt] н сящв, эцнащ, тягсир
favourable [`feiv7r7bl] а ялверишли,
истякли, мцнасиб
fear [fi7] н горху, ващимя
feature [`fi:t37] н хцсусиййят,
яламят
feed [fi:d] (фед) в йедиртмяк
feel [fi:l] (фелт) в щисс етмяк
few [fju:] прон бир гядяр, аз
field [fi:ld] н чюл, сащя; оил ~ нефт
мядянляри
fight [fait] (фоуgщт) в вурушмаг,
мцбаризя етмяк, дюйцшмяк
fill [fil] в долдурмаг; ~ ин бланкы
422
долдурмаг
final [`fain7l] а сонунъу; ~ лй
нящайят, ахыр, ахырда
find [faind] (фоунд) в тапмаг
fine [fain] а гяшянэ, эюзял
finger [`f92g7] н ял бармаьы
finish [`fini3] в гуртармаг
fire [fai7] н йаньын, атяш
firm [f7:m] н фирма; а бярк
fish [fi3] н балыг
fist [fist] н йумруг
five [faiv] нум беш /сай/
flat [fl5t] н мянзил
floor [fl6:] н мяртябя; дюшямя
flour [flau7] н ун /чюряк цчцн/
flow [flou] н ахын, сел; ахмаг
(су)
fly [flai] (flew, flon) в учмаг; н
милчяк
follow [`f6lou] в излямяк,
архасынъа эетмяк
fond [f6nd] а сямими; то бе ~ оф
423
чох истямяк
food [fu:d] н ярзаг, азугя
fool [fu:l] н эиъ, сяфещ, ахмаг
football [`futb6:l] н футбол /идман/
for [f6:] преп. цчцн, эюря
forbid [f7`bid] (форбаде, форбидден)
в гадаьан етмяк
force [f6:s] н гцввя, эцъ, зор
forehead [`f6rid] н алын, /цздя/
foreign [`f6rin] а хариъи, яъняби
forest ['f6rist] н мешя, аьаъ
forget [f7`get] (форгот, форготтен) в
унутмаг, йаддан чыхармаг
forgive [f7`qiv] в баьышламаг,
тягсириндян кечмяк
fork [f6:k] н чянэял /алят/
form [f6:m] н синиф; форма, защири
эюрцнцш ~ ер яввялки, кечмиш
fortnight [`f6:tnait] н ики щяфтя
fortune [`f6:t37n] н вар-дювлят;
тале, хюшбяхтлик
forward [`f6:w7d] адв габаьа,
иряли, ирялийя fulfil [fulfil] в йериня йетирмяк

found [faund] в ясасыны full [ful] а долу; ~ стоп нюгтя

(бцнюврясини гоймаг)
frame [freim] н чярчивя; гурмаг,
тикмяк
free [fri:] а азад; в азад етмяк; ~
дом азадлыг, сярбястлик
freeze [fri:z] (фрозе, фрозен) в
донмаг
frequent [`fri:kw7nt] а тез-тез
баш верян
fresh [fre3] а тязя, эцмращ, тяр
funny [`f0ni] а эцлмяли, мязяли
furnish [`f7:ni3] в тяъщиз (тямин)
етмяк, абадлашдырмаг
furniture [`f7:nit37] н мебел,
аваданлыг
further [`f7:17] адв сонра, даща
узаг
future [`fju:t37] а эяляъяк; ~ тенсе
эяляъяк заман; ин ~ эяляъякдя

Friday [`fraidi] н ъцмя /эцнц/

Gg
friend [frend] н йолдаш, дост; ~ gain [gein] в наил олмаг,
сщип достлуг газанмаг, чатмаг

fright [frait] н горху; то ~ ен game [geim] н ойун;

горхутмаг, горхуйа салмаг
gate [geit] н дарваза, щяйят гапысы
from [fr6m] преп – дан,-дян
gather [`g517] в топла(н)маг; ~
(фром същоол мяктябдян)
инg топланты, йыьынъаг
front [fr0nt] н габаг, ъябщя; ин…
gay [gei] а шян, шадйана
габагда, юндя; ~ иер сярщяд
gazetta [g7`zet] н рясми дювлят
frost [fr6st] н шахта, сойуг
гязети
fruit [fru:t] н мейвя;
gender [`d=end7] н грам. ъинс
fry [frai] в гызартмаг, говурмаг

424
general [`d=en7r(7)l] а цмуми, glad [gl5d] а шад; то бе ~ шад
ади; тще ~ итй чохлуг олмаг, севинмяк

generation [,d=en7`rei3(7)n] н glass [gla:s] н шцшя, стякан

нясл, кюк
genitive [`d=en9t9v] грам.
йийялик щал
gentl//e [`d=entl] а няъиб,
мцлайим; ~ ман ъентлмен; ~
несс хейирхащлыг, няъиблик; ~ й
няъиб
Georgia [`d=6:d=i7] а
Эцръцстан
German [`d=7:m7n] н алман
glorious [`gl6:ri7s] а шющрятли,
шяряфли
glory [`gl6:ri] н шющрят, шан, шяряф
glossary [`gl6s7ri] н лцьят (сюзлцк)
glove [gl0v] н ялъяк
go [gou] (went, gone) v эетмяк; то
~ он давам етмяк; то ~ оут
чыхмаг; то ~ уп йцксялмяк
(гиймятдя)

gerund [`d=er(7)nd] грам goal [goul] н мягсяд; ~ кеепер

ъерунд гапычы (футболда), то кееп gоал
гапыда дайанмаг (футболда)
get [get] (гот, готтен) в алмаг,
чатмаг; то ~ олд гоъалмаг; то ~ goat [gout] н кечи; ~ щерд кечи
а ливинg чюряк пулу газанмаг; отаран (чобан)
то ~away чыхыб эетмяк; то ~ оут god [g6d] н аллащ, илащи, танры
чыхмаг (щараданса)
gold [gould] н гызыл; ~ ен
gift [gift] н щядиййя, истедад парылдайан (гызыл кими)
(верэи)
good [gud] (беттер, бест) а йахшы;
girl [g7:l] н гыз ас~ас фярг етмяз; ~ буй
give [giv] (gаве, given) v вермяк; худащафиз; ~- лоокинг эюзял; ~
то ~ ин эцзяшт етмяк; то ~ уп натуред хейирхащ (адам); ~ с мал
имтина етмяк (яшйалар), ямлак

425
government [`g0v7nm7nt] н
щюкумят, дювлят
graduate [`gr5djueit] в али
мяктяби битирмяк /гуртармаг
grain [grein] н тахыл, тахыл
мящсулу
grand daughter [`gr5nd,d6:t7] н
гыз нявяси
grand father [`gr5nd,fa:17] н
баба
grape [greip] н цзцм /битки/
grass [gra:s] н от /йашыл/
gray [grei] а боз /рянэ/
grateful [`greitful] а миннятдар
разы олмаг
grave [greiv] н гябир
great [greit] н бюйцк, дащи
greedy [`gri:di] а хясис
green [gri:n] а йашыл /рянэ/
greet [gri:t] в тябрик етмяк,
саламламаг
griеf [gri:f] н дярд, гям
ground [`graund] н торпаг,
426
бцнювря
grow [grou] (grew, grown) v
бюйцмяк, битмяк
guard [ga:d] н мцдафиячи, кешикчи;
мцдафия етмяк
guess [ges] в фикирляшиб тапмаг;
ъаваб тапмаг
chair [t387] н стул; ~ man сядр,
башчы
guide [gaid] н бялядчи, мцшащидячи,
мцшащидя етмяк
guilty [`gilti] а эцнащкар,
тягсиркар, сучлу
gun [g0n] н силащ, тцфянэ
Hh
habit [`h5bit] н адят, вярдиш
hair [h87] н тцк, сач; ~ ъут сачыны
вурдурмаг; ~ дрессер дялляк; ~
дрессер'с сщоп дяллякхана
half [ha:f] н йары, йарысы
hall [h6:l] н зал, салон
hand [h5nd] н ял; ~ сщаке ял
тутмаг; ~ с офф ял чякин; он оне ~
бир тяряфдян/ъящятдян
handkerchief [`h52k7t39f] н ъиб
дясмалы, ял йайлыьы
hand some [`h5nds7m] а гяшянэ
(оьлан щаггында), йарашыглы
hand writing [`h5ndraiti2] н ял
йазмасы/йарысы
hang [h52] в ас(ыл)маг; ~ оут
сярмяк; ~ уп ачмаг; ~ ер
палтарасылан, асылган
happen [`h5p7n] в баш вермяк
happiness [`h5pinis] н хюшбяхтлик height [hait] н щцндцрлцк, бой
happy [`h5pi] а хюшбяхт,
бяхтявяр; ~ New Year! Йени
Илиниз мцбаряк!
hard [ha:d] а бярк, чятин, сярт; ~
лй эцъля, чятинликля
harm [ha:m] н зяряр; зийан; v
зийан вурмаг; ~ фул зярярли; ~
лесс зярярсиз, зийансыз
hat [h5t] н шлйапа, баш эейими
hate [heit] в нифрят; нифрят етмяк
have [h5v] (щад) в малик олмаг;
то ~ диннер нащар етмяк; то~ а
рест истиращят етмяк, динъялмяк
he [hi:] прон О (киши ъинси)
427
head [hed] н баш; башчылыг етмяк
health [hel4] н саьламалыг; ~ й
саьлам
hear [hi7] в ешитмяк, динлямяк
heart [ha:t] н цряк; бй ~ язбяр,
язбярдян, синядян,
heat [hi:t] н истилик
heavy [`hevi] а аьыр, чятин
heel [hi:l] н дабан /айаьын/
help [help] н кюмяк; в кюмяк
етмяк, кюмяк яли узатмаг
her [h7:] прон онун (гадын ъинси)
here [hi7] адв бура, бурада
hero [hi7rou] н гящряман; ~ иъ
гящряманъасына;~исм гящряман-
лыг, иэидлик
herself [`h7:self] прон юз, юзц
(гадын ъинси), юзцня
hide [haid] (щид, щидден) в эизлят-
мяк
high [hai] н щцндцрлцк, йцксяк; ~
way шоссе йолу, ел йолу данш.
him [him] прон ону, она (к.ъ); ~ до! Салам!
селф юзц, о юзцнц/юзцня
hullo [`h0,lou] салам! алло
his [hiz] прон. онун (к.ъ)
human [`hju:m7n] а бяшяри, бяшяр;
history [`hist7ri] н тарих /фянн/ ~ беинg инсан, адам

holiday [`h6l7di] н байрам, humour [`hju:m7] н йумор, лятифя

истиращят эцнц
hundred [`h0ndr7d] нум йцз; ~ тщ
home [houm] н ев; ~ ланд вятян йцзцнъц

honest [`6nist] а виъданлы; hungry [`h02gr9] а аъ /адам,

honey [`h0ni] н бал /ярзаг/
honour [`6n7] н намус; ин ~
шяряфиня; ~ абле щюрмятли
hope [houp] н цмид; в цмид
етмяк/бяслямяк
horrible [h6r7bl] а дящшятли,
ващимяли, горху
horror [`h6r7] н дящшят, ващимя
hospital [`h6spit7l] н хястяхана;
~ итй гонагпярвярлик
hot [h6t] а исти, илых
hour [`au7] н саат (60 дягигя); ин
ан ~ бир саата, бир саатдан
house [haus] н ев. бина; палата
how [hau] прон неъя; ~ до йоу
щейван/
hunt [h0nt] н ов; овчулуг етмяк;
~ ер овчу
hurry [`h0ri] н тялясмя; в тялясмяк;
~ уп! тез ол! Тялясин!
hurt [h7:t] в язмяк, зядялямяк,
аьрымаг
husband [`h0zb7nd] н яр (гадынын)
яри
Ii
I [ai] прон мян / шяхс явяз.
ice [ais] н буз; ~ бузлу; ~ ъреам
дондурма
idea [`aidi7] н идейа, фикир
if [if] ъонj. яэяр; ас ~ еля бил, эуйа
ки, санки

428
ill [il] а хястя; бе ~ хястя олмаг; indefinite [in`definit] а гейри –
фалл ~ хястялянмяк мцяййян, анлашылмайан

imag//e [`imid=] н нцфуз; ~ independent [,indi`pend7nt] а

инатион тясяввцр, хяйал мцстягил, сярбяст

imagine [i`m5d=in] в тясяввцр index [`indeks] н эюстяриъи; ~

етмяк, нязярдя тутмаг финgер шящадят бармаьы

imitate ['imiteit] в тяглид етмяк, indicate [`indikeit] в эюстярмяк

йамсыламаг, “аьзыны яймя”
indoor [`ind6:] н дахилдя, евдя
immediate [i`mi:dj7t] адв дярщал,
тез, тяъили, о дягигя industrial [in`d0stri7l] а сянайе

imply [im`plai] в ифадя етмяк; industry [in`d0stri] н сянайе

нязярдя тутмаг influence [`influ7ns] н тясир
important [im`p6:t7nt] а ваъиб inform [in`f6:m] в хябяр вермяк
лазым(лы), мцщцм
inn [in] н мещманхана
impossible [im`p6s7bl] а гейри –
мцмкцн, мцмкцнсцз inside [in`said] н ичяри тяряф

improve [im`pru:v] в йахшылашдыр- insist [in`sist] в тякид етмяк

маг; ~ мент инкишаф
inspire [in`spai7] в рущландырмаг
in [in] преп ичиндя, дахилиндя; -да,
instance [`inst7ns] фор ~ мясялян
-дя; -ла, -ля ~ пенъил карандашла
instant [`inst7nt] а ан; ~ лй дярщал,
income [`ink7m] н эялир, газанъ
бирдян, гяфилдян
increase [`inkri:s] н артма,
instead [`insted] адв явязиндя
чохалма; в артырмаг
intellect [`intilekt] а аьыл, зяка; ~
indeed [in`di:d] адв щягигятян,
уал зийалы, дярракяли
доьрудан да

429
intend [in`tend] в ниййятиндя island [`ail7nd] н ада
олмаг, нязярдя тутмаг
issue [`isju:,`i3iu:] н нятиъя; няшр;
intensity [in`tensiti] н гцввятлян- нюмря, чыхыш
дирмя, эярэинлик
Italian [i`t5lj7n] а италийалы
intention [in`ten3n] н ниййят,
мягсяд, мярам its [its] прон. онун (ъансыз)

interest [`9ntr9st] н мараг; ~ инg itself [itself] прон. юзц, юзлцйцндя

мараглы, ъязбедиъи
Jj
international [,int7`n53n7l] а jam [d=5m] н мцряббя, ъем
бейнялхалг, бейнялмилял
January ['d=5nju7ri] н йанвар /ай/
interrupt [,int7`r0pt] в мане
олмаг, сюзцнц кясмяк jar [d=a:] н долча, кузя

introduce [,intr7`dju:s] в тягдим jaw [d=6:] н чяня

етмяк, танытмаг
jewel [`d=u:7l] н гиймятли даш
invade [in`veid] в ишьал етмяк,
зябт етмяк job [d=6b] н иш, мяшьулиййят

invent [in`vent] в ихтира етмяк; ~ joke ['d=ouk] н зарафат; лятифя; в

ион ихтира; ~ ор ихтирачы зарафат етмяк

investigate [in`vestigeit] в тядгиг journey [`d=6:ni] н сяйащят,

етмяк, ашкар етмяк эязинти, тяняззющ

invite [in`vait] в дявят етмяк joy [d=6i] н севинъ, шадлыг

invitation [,invi'tei3n] н дявят; ~ jubilee [`d=u:bili:] н йубилей,

ъард дявятнамя илдюнцм

iron [`ai7n] н дямир , цтц; judge [d=0d=] н щаким,

цтцлямяк, цтц чякмяк мцщакимя едян

430
jug [d=0q] н бардаг /габ/
july [d=u:`lai] н ийул /ай/
jump [d=0mp] в тулланмаг,
атылмаг, щоппанмаг
june [d=u:n] н ийун /айы/
just [d=0st] а ядалятли, инсафлы; адв
лап, мящз, индиъя
justice [`d0stis] н ядалят, инсаф
justify [`d=0stifai] в бяраят
газандырмаг, тясдиг етмяк
Kk
keen [ki:n] а кяскин, ити
keep [ki:p] (кепт) в сахламаг,
горумаг, тутуб сахламаг
kettle [`ketl] н бюйцк чайдан
key [ki:] н ачар /евин, машынын/
kill [kil] в юлдцрмяк /адамы,
щейваны/
kind [kaind] н нюв, ъинс; а мещри- lake [leik] н эюл /ъоьрафи мянада/
бан, илтифатлы; ~ несс мярщямят,
мещрибанлыг
kindergarten [`kind7ga:tn] н
ушаг баьчасы
king [ki2] н крал; ~ дом краллыг
kiss [kis] н юпцш; в юпмяк,
юпцшмяк
kitchen [kit37n] н мятбях; ~-
гарден диррик, бостан
knee [ni:] н диз /айагда/
knife [naif] н бычаг /алят/
knit [nit] в тохумаг, щюрмяк
knock [n6k] н зярбя; в дюймяк
(гапыны)
know [nou] (knew, known) в
билмяк
knowledge [`n6lid=] н билик, савад
Ll
laboratory [l7`b6r7t(6)ri] н
лабораторийа
labo(u)r [leib7] н ямяк, иш, зящмят
lady [`leidi] н ханым
lame [leim] а ахсаг, ахсамаг
lamp [l5mp] н лампа; ~ сщаде чил-
чыраг
431
land [l5nd] н торпаг, йер; в йеря leap-year [`li:pj7:] н узун ил
енмяк; ~ инг йеря енмя; ~ ладй
ев сащибяси; ~ лорд ев сащиби learn [l7:n] (леарнт, леанед) в
(киши) ~ owner торпаг сащиби юйрянмяк /няйися/

language [`l52gwid=] н дил, нитг leather [`le17] н дяри, эюн

/мямулаты/
large [la:d=] а бюйцк, эениш
leave [li:v] (лефт) в тярк етмяк,
last [la:st] адв. сонунъу, кечмиш; эетмяк
~ йеар кечян ил; ат ~ нящайят; в
давам етмяк; ~ инg узун lecture [`lekt37] н мцщазиря; ~ р
мцддят давам едян; ~ пеаъе мцщазирячи, лектор
мющкям сцлщ; ~ лй нящайят ки, left [left] а сол (а), сол; унутду
ахыр ки,
leg [leg] н айаг /инсанын, столун/
late [leit] а эеъ, сонра
lend [lend] (лент) в боръ вермяк
laud [l6:d] н тяриф; ~ абле тярифли
length [le24] н узунлуг
law [l6:] н ганун, щцгуг; ъивил ~
мцлки щцгуг; ~ ъоурт мящкямя; lesson [lesn] н дярс
~ фул гануни; ~ суит мящкямя
let [let] в иъазя вермяк; гой; ~ ме
просеси; ~ йер щцгугшцнас
gо изин верин эедим
lay [lei] (лаид) в гоймаг;
letter [`let7] н мяктуб; зярф; щярф
йумуртламаг; ~ ер гат, тябягя
level [levl] н сявиййя
lazy [leizi] а тянбял, аъиз
liberate [`lib7reit] в азад етмяк
lead [lid] в (лед) апармаг,
рящбярлик етмяк; ~ ер рящбяр; ~ liberty [`lib7ti] н азадлыг
сщип рящбярлик; ~ инg апарыъы
lie I [lai] н йалан; в йалан даныш-
leaf [li:f] н йарпаг /аьаъын/ маг, йалан сюйлямяк
league [li:g] н иттифаг, лига

432
lie II (лай, lying) в узанмаг ярази, торпаг

lieutenant [lef`ten7nt] н лейтенант lock [l6k] н гыфыл; в гыфылламаг,

/щярби рцтбя/ баьламаг

life [laif] н щяйат, йашайыш lone [loun] а тяк, йалгыз; ~ лй айры,

йалгыз, тянща
lift [lift] н лифт; в галдырмаг
long [l62] а узун (мцддят); ~ ливе
light [lait] н ишыг; а йцнэцл; йашасын! ешг олсун
like [laik] а охшар; в хошламаг; ~ look [luk] н бахыш, эюрцнцш; в (ат)
лй ещтимал ки, эцман ки, бахмаг
line [lain] н хятт, сятр, ъызыг lorry [`l6ri] н йцк машыны
linen [lainin] н кятан, алт палтары lose [lu:z] (ласт) в итирмяк,
liquid [`likwid] н майе, дуру удузмаг
/маддя/ loud [laud] а уъа, йцксяк (дян)
liquidate [`likwideit] в ляьв love [l0v] н севэи; в севмяк; то бе
етмяк, арадан галдырмаг ин лове with севмяк (вурулмаг); ~
list [list] н сийащы р севэили, севян

listen [`lisn] в гулаг асмаг low [lou] а алчаг, йаваш, ашаьы

literate [`lit7rit] а савадлы luck [l0k] н хюшбяхтлик, уьур; гоод

~ уьурлар олсун!
literature [`lit7r9t37] н ядябиййат
luggage [`l0gid=] н йцк
little [litl] а балаъа, аз, кичик
lunch [l0nt3] н гялйаналты; в гялйа-
liv//e [liv] в йашамаг; ~ инg налты етмяк; ~ бреак нащар фасиляси
йашамаг цчцн васитя
lungs [l02z] н аь ъийяр /ляр/
local [`louk7l] а йерли; ~ итй н йер,

433
Mm
magazine [,m5g7`zi:n] н журнал,
мяъмуя
mail [meil] н почт, рабитя
main [mein] а ясас, мцщцм
major [`meid=7] а ясас, баш;
make [meik] (маде, маден) в
етмяк, дцзялтмяк, мяъбур
етмяк
man [m5n] (пл мен) н инсан, киши оьлана аиддир)
manage [`m5nid=] в рящбярлик
етмяк, идаря етмяк; ~ мент
идаря етмя; ~ р мцдир, директор
mankind [m5n`kaind] н
бяшяриййят, ъащан
manner [`m5n7] н цсул, тярз,
эюрцнцш, эюркям
manufacture [,m5nju`f5kt37] н
истещсал, мануфактура
manuscript [`m5njuskript] н ял
йазмасы
many [`meni] (море, мост) а чох, go? эедя билярямми? (эетмяк
чохлу; how ~? ня гядяр?
map [m5p] н хяритя, план
March [ma:t3] н март; ~ марш
mark [ma:k] н гейд, гиймят, лякя;
в гейд етмяк
market [`ma:kit] н базар, маркет
marriage [`m5rid=] н ниэащ,
евлянмя; то эет ~ евлянмяк; ~
партй той мяълиси
married [`m5rid] а евли, аиляли
marry [m5ri] в евлянмяк (гыз вя
master [`ma:st7] н сащибкар, аьа,
мцяллим; ~ пиеъе шащ ясяр/и/
match [m5t3] н кибрит; йарыш
mathematics [,m54i`m5tiks] н
рийазиййат
matter ['m5t7] н иш; в мянасы
олмаг; what is the ~ ? ня олуб? It
doesn’t matter ейб етмяз; фярг
етмяз; фярги йохдур
May [mei] н май /ай/
may [mei] (мигщт) в иъазя олар; ~ I
олармы?)
me [mi:] прон. мяня, мяни
434
meal [mi:l] н йемяк, ярзаг, гида
mean [mi:n] (меант, мент) в
мяна вермяк; ~ инg мяна; ~ с
цсул, йол, васитя; ~ тиме; ин тще ~ гасид, елчи, гуллугчу
ейни заманда
measure [`me=7] н тядбир, юлчц,
гярар
meat [mi:t] н ят /ярзаг/
medicine [`medisin] н дярман,
дава-дярман, сящиййя
meet [mi:t] (мет) в эюрцшмяк,
гаршыламаг, растлашмаг
melon [`mel7n] н йемиш, говун
melt [melt] в яримяк /буз вя с.
мянада/
member ['memb7] н цзв
memory [`mem7ri] н йаддаш,
хатиря
mention [`men3n] н хатырлама,
йада салма; в хатырламаг, гейд
етмяк
merchant [`m7:t37nt] н таъир,
тиъарятчи
merry ['meri] а шян, шад, эцлярцз
message [`mesid=] н мялумат,
хябяр, исмарыъ
messenger [`mesind=7] н курйер,
meter [mi:t7] н метр, сайьаъ
method [`me47d] н цсул, метод
midday [`middei] н эцнорта
middle [midl] н орта; а ортанъыл
midnight [`midnait] н эеъя йарысы
mighty [maiti] а мющтяшям,
нящянэ, бюйцк
military [`milit7ri] а щярби
milk [milk] н сцд /ярзаг/
mind [maind] н аьыл, идрак; фикир,
ряй, зянн; то мй ~ зяннимъя; в
унутмамаг, нязярдя тутмаг;
невер ~ ейб етмяз, фярг етмяз
mine I [main] прон мяним,
мянимки
mirror [`mir7] н эцзэц
miserable [`miz7r7bl] бядбяхт,
заваллы, башыбялалы
misfortune [mis`f6:t3n] н
бядбяхтлик, заваллылыг
435
miss I [mis] н ханым (гыза
мцраъият едяркян)
miss II [mis] в имканы ялдян
вермяк, дарыхмаг
mistake ['misteik] н сящв, гялят
mix [miks] в гарышдырмаг; ~ уп
сящв салмаг; ~ ед гарышыг
modest [`m6dest] а тявазюкар
Monday [`m0ndi] н базар ертяси
money [`m0ni] н пул
month [m0n4] н ай; ~ лй айлыг
monument [`m6njum7nt] н
абидя, щейкял
moon [mu:n] н ай (планет)
morning [`m6:ni2] н сящяр;
гоод~сабащыныз хейир!
Moslem [`m6sl7m] а ислам; н
мцсялман
mosgue [m6sk] н мясъид, ибадят
йери, “Аллащ еви”
mother [`m017] н ана; ~-ин-law
гайнана
motion [`mou3n] н щярякят,
тярпяниш, ирялиляйиш
436
mountain [`mauntin] н даь
mouse [maus] (пл миъе) н сичан
mouth [mau4] н аьыз, аьзы
move [mu:v] в щярякят етмяк,
кючмяк
movies [`mu:viz] н кино
much [m0t3] (море, мост) а чох,
чохлу
murder [`m7:d7] н гатил; в
юлдцрмяк
museum [mju:`zi7m] н музей
mushroom [`m03ru:m] н эюбяляк
music [`mjuzik] н мусиги
must [m0st] в эяряк, - малы, - мяли
mutton [`m0tn] н гойун яти
my [mai] прон. мяним
myself [`maiself] прон. юзцм
mystery [`mist7ri] н сирр
Nn
nail [neil] н дырнаг
name [neim] н ад
napkin [`n5pkin] н дясмал nest [nest] н йува /гушун/
(салфет)
net [net] н тор /мцхт. мяналарда/
narrow [`n5rou] а дар, енсиз
never [`nev7] адв щеч вахт
nation [`nei3n] н миллят,
миллиййят; ~ ал милли; ~ алитй new [nju:] а тязя, йени, тяр
миллиййят news [nju:s] н хябяр, йенилик
native [`neitiv] а доьма, йерли, newspaper ['njuzpeip7] н гязет
юзял
next [nekst] а нювбяти, сонракы
natural [`n5t3r7l] а тябии, халис
nice [nais] а йахшы, хошаэялян,
nature [neit37] н тябият гяшянэ
near [ni7] адв йахын, йахынлыгда, niece [ni:s] н баъыгызы, гардашгызы
~ лй демяк олар ки, аз гала
night [nait] н эеъя /вахты/
necessary [`nes9s7ri] а лазыми,
лазым олан nine [nain] нум. доггуз /сай/

neck [nek] н бойун; ~ тие галстук no [nou] йох, хейр, дейил

need [ni:d] н тялябат, ещтийаъ; в noble [`noubl] а алиъянаб,

ещтийаъы олмаг мярщямятли

neighbour [`neib7] н гоншу; ~ nobody [`noub7di] прон. щеч кяс,

щоод гоншулуг щеч ким

neither [`nai17] адв ня…дя; noise [n6iz] н сяс-кцй; ~ лесс сяссиз

~…нор ня…ня, щеч бири
nonsense [`n6ns7ns] н мянасыз
nephew [`nevju:] н гардашоьлу, шей, ъяфянэийат
баъы оьлу
noon [nu:n] н эцнорта /вахты/
nervous [`n7:v7s] а щирсли, ясяби
north [n6:4] н шимал

437
nose [nouz] н бурун /инсанда/
note [nout] н гейд; в гейд етмяк obtain [7b`tein] в ялдя етмяк,
nothing [`n04i2] прон. щеч ня, щеч
шей
notice [`noutis] н мялумат; в сез-
мяк, эюрмяк
novel [`n6v7l] н роман, повест
now [nau] адв инди, щал-щазырда
number [`n0mb7] н нюмря, сай
nurse [n7:s] н дайя; в дайялик
етмяк, гуллуг етмяк
nut [n0t] н фындыг /мейвя/
Oo
oak-tree [`ouktri:] н палыд аьаъы
obey [7`bei] в сюзя бахмаг, итаят
етмяк, табе олмаг
object [`6bd=ekt] н яшйа, шей; в
етираз етмяк
obligation [,6bli`gei3n] н мяъбу-
риййят, вязифя боръу
oblige [7`blaid=] в мяъбур
етмяк; бе~ д мяъбур олмаг
observe [7b`z7:v] в мцшащидя
етмяк, нязарят етмяк
obstacle [`6bst7kl] н мания, янэял
алмаг
occasion [7`kei=n] н щадися; он тще
~ бу мцнасибятля
obvious [`6bvi7s] а айдын, ашкар
occupy [`6kjupai] в зябт етмяк
occur [7`k7:] в баш вермяк, цзя
чыхмаг
ocean [`ou3n] н океан
October [6k`toub7] н октйабр /ай/
odour [`oud7] н гоху, ий
offer [`6f7] в тяклиф етмяк /вермяк
office [`6fis] н идаря, мцяссися
often [`6:fn] адв. тез, тез-тез
oil [6il] н нефт; битэи йаьы
on [6n] преп цстцндя /няйинся/
once [w0ns] бир дяфя; ат ~ дярщал
one [w0n] нум. бир
onion [`0nj7n] н соьан /тярявяз/
only [`ounli] адв анъаг, тякъя
438
open [`oup7n] а ачыг; в ачмаг
opinion [7`pinj7n] н ряй, мцла-
щизя
opportunity [,6p7`tju:niti] н
имкан
opposite [`6p7zit] а якс, гаршы
/тяряф/
or [6:] ъонж. йа вя йа(худ), йохса
oral [`6:r7l] а шифащи; ~ ъавитй
аьыз бошлуьу
orange [`6rind=] н портаьал
/мейвя/
orchard [`6:t37d] н бостан
order [`6:d7] н ямр; гайда; в ямр [,ouv7`k0m] в цстцн эялмяк
етмяк, сифариш етмяк
ordinary [`6:dnri] а ади, садя
ore [6:] н филиз, дямир филизи
organization [,6:g7nai`zei37n] н
тяшкилат, мцяссися, идаря
orient [`6:ri7nt] н Шярг /юлкялярi/
organize [`6:g7naiz] в тяшкил
етмяк, гурмаг
origin [`6rid=in] н мяншя, кюк,
бцнювря, ясас
orphan [`6:f7n] н йетим /ушаг/
other [`017] а башга; ин ~ words
башга сюзля; ~ wise якс щалда
ought [6:t] в эяряк
our [au7] прон. бизим
ourselves [,au7`selvz] прон.
юзцмцз, биз юзцмцз/ц/
out [aut] адв кянар, хариъ; ~ доорс
ачыг щавада; ~ сиде байырда; ~
стандинg мяшщур, эюркямли
over [`ouv7] преп. цзяриндя
overcoat [`ouv7kout] н палто
overcome (оверъаме, оверъоме)
owing [`oui2] a лазими; ~ то
сябябиня, щесабына
own [oun] а юз, шяхси; в шащид ол-
маг
Pp
pack [p5k] в габлашдырмаг,
йыьмаг (йцк); ~ аgе баьлама
page [peid=] н сящифя
pain [pein] н аьры; в аьрымаг
paint [peint] н рянэ; в рянэлямяк;
439
~ ер ряссам
pair [p87] н бир ъцт, бир дяст
palace [`p5lis] н сарай
pale [peil] а сольун, солмуш
paper [`peip7] н каьыз, мягаля
parcel [`pa:sl] н баьлама
parents [`p87r7nts] н валидейнляр penny ['peni] н пени (инэилис пул
part [pa:t] н щисся; ~ лй гисмян; ~ ващиди)
й гонаглыг; партийа; зийафят
particulary [p7`tikjul7li] адв
хцсусиля, хцсусиля дя
pass [pa:s] н кечид, бурахылыш; в
ютцрмяк, кечмяк
passage [`p5sid=] н кечид,
ютцрцлмя
passenger [`p5sind=7] н сярнишин
past [pa:st] а кечмиш, ютян
path [pa:4] н ъыьыр, йол
patient ['pei37nt] н хястя
pause [p6:z] н фасиля, пауза
pavement [`peivm7nt] н сяки,
пийадалар цчцн йол
440
pay [pei] в юдямяк, щаггыны
вермяк, вермяк /дигят/
peace [pi:s] н сцлщ; ~ фул динъ,
сцлщсевяр
peasant [`pez7nt] н кяндли, кяндчи
pencil [`pensl] н карандаш
penknife [`pennaif] н ъиб бычаьы
people ['pi:pl] н халг, ъамаат
per-cent [p7`sent] н фаиз
perfect [p7:'f9kt] а битмиш, камил
perform [p7`f6:m] в иъра етмяк,
йериня йетирмяк
performance [p7`f6:m7ns] н
тамаша, сящня ясяри
perhaps [p7`h5ps] адв. ола билсин
ки, ещтимал ки, эцман ки,
permission [p7`mi3n] н иъазя,
разылыг, разылашмаг
persist [p7`sist] в инад етмяк,
тякид етмяк
person [`p7:sn] н шяхс; ~ аллй
шяхсян, мящз
phone [foun] в зянэ етмяк, зянэ
вурмаг
phonetic [fou`netik] а фонетик
physics [`fiziks] н физика /елм,
фянн/
pick [pik] в йыьмаг, топламаг; ~ plum [`pl0m] н эавалы /мейвя/
уп галдырмаг
picture ['pikt37] н шякил, мянзяря щал, гоша
piece [pi:s] н бир щисся /парча/
pig [pig] н донуз
pillow [`pilou] н йастыг
pink [pi2k] а чящрайы,
гырмызымтыл; гярянфил
pipe [paip] н бору, гялйан
pity [piti] в йазыьы эялмяк
place [pleis] н йер, йерляшдирмяк
plant [pla:nt] н битэи; завод;
якмяк /битки/
plate [pleit] н бошгаб, габ
play [plei] н ойун; тамаша; пйес;
в ойнамаг
pleasant [`pleznt] а хоша эялян,
бяйянилян
please [pli:z] буйурун, зящмят
олмаса
pleasure [`ple=7] н щязз, зювг,
ращатлыг
plenty [`plenti] (оф) чох, чохлу
plural [`plu7r(7)l] грам. ъям, ъям
poor [`pu7] а касыб; ~ лй пис; ~
несс чатышмазлыг
popular [`p6pjul7] а кцтляви,
популйар; ~ итй кцтлявилик,
популйарлыг
port [p6:t] н лиман, порт
portion [`p6:3n] н пай, щисся,
бюлцм
portrait [`p6:trit] н портрет (шякил)
position [p7`zi3n] н мювге, шяраит
possess [p7`zes] в йийялянмяк,
сащиб олмаг; ~ иве ъасе йийялик
щал gram.
possibility [,p6s7`biliti] н имкан
post [poust] н почт; ~ аgе почтла
эюндярилян яшйанын дяйяри; ~ ъард
441
ачыгъа; ~ ер плакат, афиша; ~ ман preserve [pri`z7:v] н горуг; в сах-
почталйон ламаг, горумаг

pound [paund] н фунт (инэилис пул press [pres] в сыхмаг; ~ инgтяъили;

ващиди) ~ ман журналист; ~ уре тязйиг, тясир

pour [p6:] в тюкмяк /суйу вя с./ pretty [`priti] а хош, гяшянэ

poverty [`p6v7ti] н йохсуллуг, prevent [pri`vent] в йаландан

касыблыг юзцнц эюстярмяк; гаршысыны алмаг;
мцщафизя етмяк
power [`pau7] н эцъ, щакимиййят;
~ фул эцълц; ~- статион електрик price [`prais] н гиймят (малын); ~
стансийасы лесс гиймятсиз; ~ лист прейскурант

pray [prei] в дуа етмяк; ~ ер дуа pride [praid] н фяхр; то таке ~ фяхр
етмяк, гцрурланмаг
prefer [pri`f7:] в цстцн тутмаг
priest [`pri:st] н кешиш, рущани; ~
prepare [pri`p87] в щазырламаг, щоод рущанилик, диндарлыг
щазырлашмаг
primary [`praim7ri] а илкин; ~
prescribe [pris`kraib] в тясвир същоол ибтидаи мяктяб
етмяк, шярщ етмяк
print [print] в чап етмяк, йазмаг,
prescription [pris`krip3n] н няшр етмяк
тясвир, тясвир едилмя, мянзяря
private [`praivit] а шяхси, хцсуси,
presence [`prezns] н иштирак; юзял
иштирак етмя
prize [praiz] н мцкафат, тялтиф
present I [`preznt] н иштирак; то бе
~ иштирак етмяк; ~ лй инди probably [`pr6b7bli] адв ещтимал
ки, тяхминян, эцман ки,
present II [`preznt] н щядиййя,
бяхшиш, пай produce [pr7`dju:s] в истещсал
етмяк, щазырламаг

442
profession [pr7`fe3n] н пешя,
сянят, мяшьулиййят
profit [`pr6fit] н мянфяят, эялир,
газанъ
punish [`p0ni3] в ъязаландырмаг
pupil [`pju:pl] н шаэирд, мяктябли
pure [pju7] а тямиз, халис, саф

promise [`pr6mis] н вяд; в вяд purpose [`p7:p7s] н мягсяд, арзу

етмяк, сюз вермяк push [pu3] в итялямяк, басмаг
prompt [pr6mpt] в йериндян put [put] в гоймаг; ~ офф кянара
пычылты иля демяк, хышылдамаг гоймаг, тяхиря салмаг; ~ он
pronounce [pr7`nauns] в тяляффцз эейинмяк, йандырмаг (ишыьы)
етмяк, демяк
Qq
proper [`pr6p7] а хцсуси, шяхси qualitative [`kw6lit7tiv] а
propose [pr7`pouz] в тяклиф етмяк кейфиййятли, дяйярли

protect [pr7`tekt] в мцдафия quality [`kw6liti] н кейфиййят, нюв

етмяк quantity [`kw6ntiti] н кямиййят
protest [pr7`test] в етираз етмякquarter [`kw6:t7] н дюрддя бири;
proud [praud] а мяьрур, вцгарлы; квартал
то бе ~ фяхр етмяк, гцрурланмаг queen [kwi:n] н шащзадя

prove [pru:v] в исбат (сцбут) question [`kwest3(7)n] н суал,

етмяк
мясяля; ~ инg сорьу-суал
provide [pr7`vaid] в тяъщиз quick [kwik] адв ъялд; ~ лй
етмяк, тямин етмяк ъялдликля, тезликля
public [`p0blik] н кцтля, адамлар, quiet [`kwai7t] н сакитлик; а сакит;
ичтимаиййят ~лй сакит
pull [pul] в дартмаг, чякмяк

443
Rr
railway [`reilwei] н дямир йол/у/
rain [rein] н йаьыш
raise [reiz] в галдырмаг,
уъалтмаг, галхмаг
rapid [`r5pid] а ъялд, тез, чевик
rare [r87] а надир, аз тапылан
rather [ra:17] адв лазыми гядяр
reach [ri:t3] в чатмаг, наил
олмаг, гят етмяк
read [ri:d] (реад) [ред] в охумаг
ready [`redi] а щазыр; то бе ~
щазыр олмаг
real [ri7l] а щягиги, доьру, ясл
realize [`ri7laiz] в щяйата
кечирмяк; дярк етмяк
reason [`ri:zn] н сябяб
receive [ri`si:v] в алмаг, гябул
етмяк
recent [`ri:snt] а бу эцнлярдя,
йахынларда
recognize [`rek7gnaiz] в танымаг
444
refer [ri`f7:] в аид олмаг, истинад
етмяк
refuse [ri`fju:z] в рядд етмяк,
имтина етмяк
region [`rid=7n] н район, вилайят,
бюлэя, реэион
regular [`regjul7] а дцзэцн,
гайдалы
relate [ri`leit] в нягл етмяк
relation [ri`lei3n] н мцнасибят,
ялагя
relative [`re`l7tiv] н гощум
release [ri`li:z] в азад етмяк,
йцнэцлляшдирмяк
remain [ri`mein] в галмаг
remember [ri`memb7] в хатырла-
маг, йадында олмаг
remind [ri`maind] в йада салмаг
repair [ri`p87] в тямир етмяк
repeat [ri`pi:t] в тякрар етмяк
reply [ri`plai] в ъаваб вермяк
report [ri`p6:t] н мярузя, щесабат
request [ri`kwest] н хащиш, хащиш
етмя, тявяггя road [roud] н йол, ъыьыр

require [ri`kwai7] в тяляб етмяк, roast [roust] р гызартмаг

истямяк говурмаг (яти вя с.)

research [ri`s7:t3] н тядгигат; в rock [r6k] н гайа

тядгиг етмяк, арашдырмаг
roof [ru:f] н дам /евин/
respect [r9s`pect] н щюрмят; в
щюрмят етмяк room [ru:m] н отаг

rest I [rest] н истиращят; в истиращят root [ru:t] н кюк /аьаъын/

етмяк rose [rouz] н гызыл эцл
rest II [rest] н галаны /няйинся/ rough [r0f] а кобуд
result [ri`z0lt] н нятиъя, ахыры, round [raund] а даиря, даиряви
сону
run [r0n] (ран, рун) в гачмаг
return [ri`t7:n] в гайытмаг,
дюнмяк Russia ['r037] н Русийа

rich [rit3] а зянэин, варлы, долу

right [rait] а дцзэцн; н щцгуг Ss

ring I [ri2] н даиря; цзцк; щялгя sad [s5d] а гямли, кядярли

ring II [ri2] (ранg, рунg) в зянэ safe [seif] н тящлцкясиз; саламат

етмяк
sail [seil] в цзмяк /суда/
ripe [raip] а йетишмиш, йеткин
sale [seil] н сатыш /мал/
rise [raiz] (росе, рисен) в
salt [s6:lt] н дуз /хюряк/
галхмаг, дурмаг
same [seim] а, прон. ейни, щямин
river [`riv7] н чай (ахар)

445
sand [s5nd] н гум
sandwich [`s5nwid=] н
бутерброд
satisfy [`s5tisfai] в разы олмаг,
гянаятлянмяк, разылашмаг
Saturday [`s5t7di] н шянбя
/эцнц/
save [seiv] в хилас етмяк
say [sei] (саид) в демяк; ~ инg н
аталар сюзц
school [sku:l] н мяктяб; ~ бой
мяктябли оьлан; ~ гирл мяктябли
гыз; ~ мате мяктяб йолдашы
science [sai7ns] н елм; дярс
scientific [`sai7ntifik] а елми
scientist [`sai7ntist] н алим, елм
адамы
sea [si:] н дяниз; ~ ман дянизчи;
~ сиде//~сщоре дяниз кянары,
сащил
season [`si:z7n] н фясил (илин)
seat [si:t] н отураъаг, стул; таке
йоур ~ отурун, яйляшин
second [`sek7nd] нум икинъи; н
446
санийя
see [si:] (saw, seen) в эюрмяк; ~
офф йола салмаг
seem [si:m] в зянн етмяк; ит ~ с то
ме мяня беля эялир ки,
seldom [`seld7m] адв бязян, аз-аз
щалларда
select [s9`lekt] в сечмяк, айырд
етмяк арамаг
selfish [`selfi3] а худпясянд
sell [sel] в сатмаг /няйися/
send [send] (сент) в эюндярмяк
sentence [`sent7ns] н ъцмля; щюкм
separate [`seprit] а айры, айрыъа
September [s7p`temb7] н сентйа-
бр /айы/
serve [s7:v] в хидмят етмяк
several [sev(7)r7l] а бир нечя
severe [si`vi7] а ъидди, сярт,
гяддар, кяскин
shake [3eik] (сщоок, сщакен)в
титрямяк, ясмяк
shame [3eim] н абыр-щяйа; ~ фор
йоу! айыб олсун
chair [3eip] н форма, формайа
салмаг
sharp [3a:p] а ити, кяскин, кясярли
shave [3eiv] н гырхмаг /цзц,
башы/
she [3i:] прон о (г.ъ) шяхс явязлийи silver [`silv7] н эцмцш /метал/
sheep [3i:p] н гойун
shelf [3elf] н ряф, китаб ряфи
shine [3ain] (сщоне) в парламаг
ship [3ip] н эями
shirt [37:t] н кюйняк
shoe [3u:] н айаггабы
shop [36p] н маьаза
shore [36:] н дяниз сащили
short [36:t] а гыса; ~ лй тезликля,
гысаъа
shoulder [`3ould7] н чийин
shout [3aut] в гышгырмаг
show [3ou] (showed, shown) в
эюстярмяк, тамаша
shut [30t] в баьламаг, юртмяк
447
sick [sik] а хястя, насаз
side [said] н тяряф, йюн
sign [sain] н ишаря, имза
silence [`sail7ns] н сакитлик, сцкут
silent [`sail7nt] а сакит, сяссиз
similar [`simil7] а охшар, бянзяр
simple [`simpl] а садя, ади
since [sins] преп о вахтдан, о
вахтдан бяри, -дан,-дян.
sing [si2] (санg, сунg) в охумаг
(мащны)
single [si2gl] а ващид; субай; тяк
sister [`sist7] н баъы, баъысы
sit [sit] (сат) в отурмаг; ~ инg-
роом гонаг отаьы
situate [`sitjueit] в йерляшмяк
situation [`sitju`ei3n] н вязиййят,
шяраит
six [siks] нум алты; ~ тщ алтынъы
size [saiz] н юлчц, бичи
skill [skil] н мящарят; ~ фул
мящарятли, баъарыглы
skirt [sk7:t] н йубка, гадын цст
эейими
sky [skai] н сяма, эюй
slave [sleiv] н гул; ~ рй кюлялик,
гулдарлыг
sleep [sli:p] (слепт) в йухуламаг,
йатмаг
slow [slow] а йаваш, зяиф
small [sm6:l] а балаъа, кичик
smile [smail] в эцлцмсямяк
smoke [smouk] в папирос
чякмяк; тцстц
snow [snou] н гар; в гар йаьмаг soup [su:p] н шорба /хюряк/
so [sou] адв беля, беляликля
soap [soup] н сабын
society [s6`sai7ti] н ъямиййят
sock [s6k] н гыса ъораб, киши
ъорабы
sofa [`souf7] н диван, тахт
soft [s6ft] а йумшаг
soldier [`sould=7] н ясэяр,
448
дюйцшчц
solve [s6lv] в щялл етмяк
some [s0m] прон бязи, бир нечя;~
бодй бир кяс, кимся,~ оне кимся,
~ дай бир заман; ~ тщинg бир шей;
~ тимес бязян; ~ where щарадаса
son [s0n] н оьул, оьлу
song [s62] н мащны
soon [su:n] адв тезликля
sorry [`s6ri] ; то бе ~ тяяссцфлян-
мяк; ~ баьышламаг
soul [soul] н рущ, бядян
sound [saund] н сяс, сяс-кцй
source [s6:s] н мянбя, бинювря
south [`sau4] н ъянуб; ~ ерн
ъянуби
space [speis] н фяза, мясафя
speak [spi:k] (споке, спокен) в
данышмаг; ~ ер натиг, спикер
speech [spi:t3] н нитг, данышыг
speed [spi:d] н сцрят /машын вя с./
spell [spel] в щярфлярля демяк
spend [spend] (спенд) в
хярълямяк; вахт кечирмяк
splendid [splendid] а чох эюзял,
яла, янтигя
spoil [sp6il] в корламаг, хараб
етмяк
spot [sp6t] н лякя, хал
spoon [spu:n] н гашыг /алят/
spread [spred] в йайылмаг
spring [spri2] н йаз /фясил/
square [`skw87] н мейдан,
квадрат
stair ['st87] н пилля, аддым
stamp [st5mp] н марка, штамп
stand [st5nd] (стоод) в дайан-
маг, дурмаг
star [sta:] н улдуз /эюйдя/
start [sta:t] в башламаг; йола
дцшмяк
state [steit] н дювлят, штат;
вязиййят
station [`stei3n] н стансийа,
449
дайанаъаг
stay [stei] в галмаг, дайанмаг
steal [sti:l] (столе,столен) в
оьурламаг
steam [sti:m] н бухар
step [step] н аддым, аддымламаг;
~ фатщер юэей ата; ~ мотщер юэей
ана
still [stil] адв индийя кими, щяля дя
stone [stoun] н даш, гайа
stop [st6p] в дайанмаг
storm [st6:] н туфан, кцляк
stove [st0v] н соба, печ
straight ['streit] а дцз, дцзцня
strange [`streind=] а гярибя; ~ р
хариъи, яъняби
street [stri:t] н кцчя; йол
strike [straik] (струcк) в вурмаг,
тятил (етмяк)
strong [str62] а эцълц, гцввятли
struggle [`str0gl] н мцбаризя; в
мцбаризя апармаг
study [st0di] в юйрянмяк, тящсил
алмаг
subject [`s0bd=9kt] н фянн,
мцбтяда, предмет
success [s7k`ses] н уьур; ~ фул
уьурлу
such [s0t3] прон беля, еля
sudden [`s0dn] а гяфил; ~ лй
гяфлятян, гяфлдян
suffer [`s0f7] в язиййят чякмяк;
~ инg язаб, язиййят чякмя
sugar [`3ug7] н гянд, шякяр ~
басин гянд габы
suggest [s7`d=est] в тяклиф етмяк; тяяъъцблянмяк
~ ион тяклиф /етмя/
suit [sju:t] н костйум; в
йарашмаг; ~ ъасе чамадан
suitable [`sju:t7bl] а уйьун,
мцнасиб, ялверишли
sum [s0m] м гиймят, мябляь,
йекун, нятиъя
summer [`s0m7] н йай /фясил/
sun [s0n] н эцняш; ~ беам эцняш цзмяк /суда/
шцасы; ~ бурн эцняшдян гаралма
sunday [`s0ndi] н базар эцнц
supper [`s0p7] н шам (ахшам
йемяйи)
supply [s7`plai] в тяъщиз етмяк
support [s7`p6:t] в тяряфини
сахламаг, дястяк вермяк
suppose [s7`pouz] в зянн (эцман)
етмяк
sure [3u7] а инанмыш; ~ лй
доьрудан, ялбяття; то бе ~ ямин
олмаг
surface [`s7:fis] н сятщ, цз
surprise [s7`praiz] н тяяъъцб; в
surround [s7`raund] в мцщасиряйя
алмаг, дювряйя алмаг
suspect [s7s`pekt] н шцбщя,
гаралма /кимдянся/
sweet [swi:t] а ширин, ширниййат,
конфет
swift [swift] а ъялд, тез, чевик
swim [swim] (swam, swum) в
switch [swit3] ; ~ он ишыьы
450
йандырмаг; ~ офф сюндцрмяк чайники

sympathy [`simp74i] н ряьбят, teach [ti:t3] (тауgщт) в дярс

щюрмят демяк, юйрятмяк ~ ер мцяллим

system [`sist7m] н гайда, цсул, team [ti:m] н команда /идманда

систем вя с./

tear I [ti7] н эюз йашы; ин ~ с эюз

йашлары ичярисиндя

tear II [ti7] в ъырмаг /каьызы,

Tt парчаны вя с./
table ['teibl] н стол, ъядвял; ~ tell [tel] (толд) в демяк, сюйлямяк
ълотщ сцфря; ~ споон хюряк гашыьы
tender [tend7] а йумшаг, зяриф,
tail [teil] н гуйруг /щейванын, инъя
гушун/
term [t7:m] н семестр, рцб /дярс
tailor [teil7] н дярзи, палтартикян илинин/; термин; шярт

take [teik] (тоок, такен) в эютцр- terrible ['ter7bl] а дящшятли,

мяк; ~ офф сойунмаг; ~ ъаре горхулу, ващимяли
гайьысына галмаг;~ парт иштирак
етмяк; ~ а траин гатара минмяк textbook [`tekstbuk] н дярслик,
мятн китабы
talk [t7:k] н сющбят; в сющбят
етмяк, сющбятляшмяк than [15n] ъонж нисбятян; -дан, -
дян
tall [t6:l] а щцндцр,
щцндцрбойлу, узун thank ['452k] н тяшяккцр; тяшяккцр
етмяк
taste [teist] н дад; там; в дадына
бахмаг that [15t] прон (пл. тщосе) о (ишаря
явязлийи).
tea [ti:] н чай (ичмяли); ~ пот дям

451
they [1ei] прон онлар /шяхс
явязлийи/
thin [4in] а назик, инъя, зяриф
thing [4i2] н шей, яшйа, предмет
this [1is] прон (пл тщосе) бу (ишаря бирэя
явязлийи)
though [1ou] адв щяръянд,
бахмайараг ки
thousand [`4auz7nd] нум мин
/мигд. сайы/
throat [4rout] н боьаз /инсанын/
through [4ru:] преп ичиндян,
арасындан
throughout [4ru`aut] адв щяр
йердя
thumb [40m] н баш бармаг
thunder [`40nd7] н эюй
эурултусу, илдырым
Thursday [`47:zdi] н ъцмя
ахшамы
thus [10s] беляликля, бу минвалла
ticket [`tikit] н билет; талон
tie [tai] н галстук; в баьламаг
452
till [til] преп гядяр,-дяк, кими
time [taim] н вахт; ~ табле ъядвял
today [t7`dei] адв бу эцн
together [t7`ge17] адв бирликдя,
tomorrow [t7`m6rou] адв сабащ
tongue [t02] н дил /данышыг органы/
tonight [t7`nait] адв бу ахшам
too [tu:] адв щямчинин, еляъя дя
tool [tu:l] н алят, ямяк аляти
tooth [tu:4] н (пл. теетщ) - диш
top [t6p] н зирвя, тяпя
touch [t0t3] в тохунмаг /няйяся/
towards [t7`w6:dz] преп. тяряфя,
доьру, истигамятиндя
tower [`tau7] н гала, гяср
town [taun] н шящяр /кичик/,
шящяръик
toy [t6i] н ойунъаг, яйлянъя
trade [treid] н тиъарят; мяшьулиййят
traffic [`tr5fik] н кцчя щярякяти
train I [trein] н гатар, щейят
train II [trein] н тялим; в мяшг
етмяк, тялим вермяк
tram [tr5m] н транвай, арабаъыг
translate [tr5:ns`leit] в тяръцмя
етмяк /бир дилдян башгасына
travel [tr5vl] в сяйащят етмяк
treasure [`tre=7] н хязиня, дяфиня turn [t7:n] в чевирмяк; н нювбя; ~
treat [tri:t] в мцалиъя етмяк;
гонаг етмяк
treaty [`tri:ti] н мцгавиля, разылыг twice [twais] ики дяфя
tree [tri:] н аьаъ /битки/
tremble [trembl] в титрямяк,
ясмяк
trip [trip] н сяфяр, сяйащят,
тяняззющ
troops [tru:ps] н гошун, орду
trouble [`tr0bl] н ниэаранчылыг,
тялаш, язаб
trousers [`trauz7z] н шалвар
true [tru:] а садиг, доьру,
дцзэцн
trust [tr0st] в инанмаг,
инандырмаг
truth [tru:4] н щягигят, дцзэцнлцк
try [trai] в ъящд етмяк, чалышмаг
Tuesday ['tju:zdi] н чяршянбя
ахшамы /эцнц, ъяршянбя
Turk [tok] н тцрк; ~ ей Тцркийя;
~ иш тцрк дили
ер торначы /сяняткар/
T.V ['ti:'vi] н телевизор
twins [twinz] н якизляр
type ['taip] в чап етмяк; ~ writer
чап машыны, чапчы
Uu
Ukrain [`ju:krein] н Украйна
uncle [`02kl] н дайы, ями
under [`0nd7] преп алтында
underground [`0nd7graund] н
метро, йералты йол
understand [,0nd7`st5nd] в баша
дцшмяк, анламаг
453
unemploy/ed [`0nim`pl6id] а
ишсиз; ~ мент ишсизлик
unexpected [`0nikspectid] а
эюзлянилмяйян
unhappy [0n`h5pi] а бядбяхт,
мязлум
uniform [`ju:nif6:m] н форма
/идман, щярби вя с./
union [`ju:nj7n] н иттифаг, бирлик
инандырмаг
us [0s] прон бизя, бизи
use [ju:s] 1)н файда, хейир; ~ фул
файдалы; ~ лесс файдасыз
usual [`ju=u7l] а ади; щямишяки ~
лй адятян
utter [`0t7] в тяляффцз етмяк (ня ися
демяк)

unit [`ju:nit] н ващид, бирляшмя

Vv
unite [ju:`nait] в бирляшдирмяк vacant [`veik7nt] а бош (йер,
вязифя)
unity [`ju:niti] н бирлик, иттифаг
vacation [v7`kei3n] н каникул, тятил
universal [`ju:ni`v7:s7l] а щяртя- /мяктябдя/, мязуниййят
ряф-ли, универсал
vain [vein] а ябяс, нащаг;
unknown [`0n`noun] а намялум, ин~нащаг йеря, нащагдан
мялум олмайан
valley [`v5li] н вади, дяря
unlucky [0n`l0ki] а уьурсуз;
бядбяхт valuable [`v5lju7bl] а гиймятли,
бащалы, дяйярли
unpleasant [0n`plez7nt] а
хошаэялмяйян, хошаэялмяз value [`v5lju:] н гиймят, дяйяр

up [0p] адв лап йухары, йухары various [`v87ri7s] а мцхтялиф,

рянэарянэ
upstairs [`0p`st87z] н йухары
(мяртябя) variety [v7`rai7ti] н мцхтялифлик;
нюв, чохлуг
urge [7:d=] в мяъбур етмяк,

454
vast [va:st] а эениш, уъсуз- иля)
буъагсыз

vegetable [`ved=it7bl] н тярявяз,

бостан мящсуллары
verb [`v7:b] н фел /нитг щиссяси/
very [`veri] адв чох, чохлу, лап,
даща, артыг
Ww
wage [weid=] н мааш, мяваъиб
wait [weit] в эюзлямяк; ~ ер
офисант (оьлан); ~ ресс офисиант
гыз, хидмятчи гыз

victory [vikt7ri] н галибиййят, wake [weik] (woke, woken) в

гялябя, удуш, зяфяр ойанмаг /йухудан/

view [vju:] н эюрцнцш, мянзяря; walk [w6:k] в пийада эязмяк;

ряй, эюркям эязинти

village ['vilid=] н кянд, йашайыш wall [w6:l] н дивар, чяпяр

мяскяни
want [w6nt] в истямяк /няйися/
visible [`vizibl] а эюрцнян,
war [w6:] н мцщарибя, дюйцш
эюзяэюрцнян
wardroble [`w6:droub] н палтар
visit [`vizit] в баш чякмяк
шкафы
vocabulary [v7`k5bjul7ri] н лцьят,
warm [w6:m] а исти, илыг; в иситмяк
сюзлцк
warmonger [`w6:m02g7] н
voice [v6is] н сяс, фикир /киминся/
мцщарибя гызышдыран
volume [`v6ljum] н ъилд /китабын/,
wash [w63] в йумаг; ~ - станд ял-
лцьятин
цз йуйан
vote [vout] в сяс вермяк /иъласда,
watch [w6t3] н саат (гол вя йа
сечкидя/
ъиб); в излямяк,
voyage [`v6id=] н сяйащят (эями
water [`w6t7] н су; ~ - мелон

455
гарпыз whatever [w6t`ev7] адв ня олурса
олсун
wave [weiv] н дальа;
дальаланмаг when [wen] adv. ня вахт; ~ евер ня
вахт олурса олсун
way [wei] н йол; бй тще ~ юз
арамыздыр whether [we17] ъонж йа, вя йа

we [wi:] прон биз /шяхс явязлийи/ which [wit3] прон щансы, щансы ки,

weak [wi:k] а зяиф; ~ несс зяифлик
weapon [`wep7n] н силащ, сурсат
wear [w87] v (wore worn) в
эеймяк, эейинмяк
weather [`we17] н щава
wedding ['wedi2] н той, мяълис
Wednesday [`wenzdi] н чяршянбя whole [houl] а бцтцн, щамы, бцтюв
while [wail] адв о вахт ки, вахт
ярзиндя, нечяки
whisper [wisp7] н пычылты,
пычылдамаг, хышылты
white [wait] а аь /рянэ/
who [hu:] прон ким; ~ евер ким
олурса олсун

week [wi:k] н щяфтя whom [hu:m] прон кимя, кими

weight [weit] н чяки, аьырлыг whose [hu:z] прон кимин /йий.
welcome [`welk0m] н салам, явязл./
тябрик; you are ~! хош эялмисиниз! why [wai] адв ня цчцн, нийя

welfare [`welf87] н рифащ, эцзяран wide [waid] а эениш, ятрафлы

well [wel] адв йахшы, хошаэялян wife [waif] н арвад, арвады

west [west] н гярб /ъящят/ wild [waild] а вящши /щейван, битки/
wet [wet] а йаш, ням, сулу will [wil] н ирадя, арзу; ~ инgлй
what [w6t] прон щансы, ня щявясля, кюнцллц

456
win [win] (won) в галиб эялмяк
wind [wind] н кцляк, туфан
wing [wi2] н ганад /гушун,
тяййарянин/
winter [`wint7] н гыш /фясил/
wisdom [wizd7m] н аьыл,
дцшцнъя, камал
wise [waiz] а аьыллы, дцшцнъяли
wish [wi3] н арзу; в арзуламаг
with [wi1] ъонж иля; ~ ин ярзиндя;
~ оут-сиz, -зиз (инкар)
witness [`witnis] н шащид; в шащид
олмаг
woman [`wum7n] н гадын
wonder [`w0nd7] н тяяъъцб; в
тяяъъцб етмяк
wood [wud] н мешя, одун
wool [wul] н йун /гойун/
word [w7:d] н сюз, кялмя
work [w7:k] в ишлямяк; ~ ер ишчи,
фящля;
world [w7:ld] н дцнйа
457
worry [`w0ri] н наращатчылыг; в
наращат олмаг
worth [w7:4] а лайиг, ляйагят; ~
лесс ляйагятсиз; ~ й лайиг
wound [wu:nd] н йара, йараламаг
write [rait] в йазмаг; ~ р йазычы
wrong [r62] н сящв, сящвян
Xx
X – ray [`eks`rei] н рентэен шцасы;
~ роом рентэен кабинети
Yy
yard [ja:d] н щяйят, гапы-баъа
year [j7:] н ил; ~ лй иллик, щяр ил
yellow [`jelou] а сары /рянэ/
yesterday [`jest7di] н дцнян
yet [jet] адв щяля, щяля дя;
yield [ji:ld] н мящсул; истещсал
етмяк
yourself [j6:`self] прон юзц, юзцнцз
youth [ju:4] н эянълик, эянъляр,
ъаванлар
Zz
zero [`zi7rou] н сыфыр, щеч

zone [zoun] н зона, гуршаг, гцтб

zoo [zu:] н щейванхана

zoology [,zou`6l7d=i] н
зоолоэийа

458
Мцндяриъат

459
Юн сюз 3–4

Эириш курсу 5 – 13

1. Биринъи дярс 13 – 14
2. Икинъи дярс
3. Цчцнъц дярс 14 – 19
4. Дюрдцнъц дярс
5. Бешинъи дярс 19 – 24
6. Алтынъы дярс
7. Йеддинъи дярс 24 – 37
8. Сяккизинъи дярс
9. Доггузунъу дярс 37 – 46
10. Онунъу дярс
Ясас курс 46 – 58

1. Lesson One. The Students Day – off 58 – 66

2. Lesson Two. Our New Flat
3. Lesson Three. My Working Day 66 – 75
4. Lesson Four. Baki State University
5. Lesson Five. Laman‟s Day off 75 – 81
6. Lesson Six. Seasons of a year
7. Lesson Seven. Sports in Our Everyday Life 81 – 95
8. Lesson Eight. Nariman Narimanov
9. Lesson Nine. My Favourite Writer
10. Lesson Ten. To Do Shopping
11. Lesson Eleven. How People Travel
96 – 100
12. Lesson Twelve. The Azerbaijan Republic
13. Lesson Thirteen. Baki
100 – 109
14. Lesson Fourteen. Azerbaijan Youth
15. Lesson Fifteen. Mother‟s Day
16. Lesson Sixteen. How We Went to the Theatre 109 – 117
17. Lesson Seventeen. Azerbaijan Literature
18. Lesson Eighteen. Nizamih Ganjavih 118 – 122
19. Lesson Nineteen. Mirza Fatalih Akhundov
20. Lesson Twenty. Mirza Alakbar Sabir 123 – 131
21. Lesson Twenty One. The United Kingdom
22. Lesson Twenty Two. London 132 – 142
23. Lesson TwentyThree. William Shakespeare
24. Lesson Twenty Four. The Road Into Space 143 – 153
25. Grammar
26. Irregular Verbs 154 – 162
27. Ихтисарлар
28. Vocabulary 163 – 170
29. Мцндяриъат

460
 171 – 180

181 –189

190 –199

200 – 204

205 – 208

209 – 215

216 – 224

225 – 230

231 – 235

236 – 240

241 – 245

246 – 249

250 –253

254 – 258

259 – 263

264 – 312

313 – 314

315 – 315

316 – 351

352

461
462