Вы находитесь на странице: 1из 20

АЗЯРБАЙЖАН РЕСПУБЛИКАСЫ ТЯЩСИЛ НАЗИРЛИЙИ

АЗЯРБАЙЖАН ДЮВЛЯТ ИГТИСАД УНИВЕРСИТЕТИ

«Бейнялхалг мцнасибятляр» кафедрасы

Бакалавр щазырлыьы цчцн

ТЦРК ХАЛГЛАРЫНЫН
ТАРИХИ
фяннинин

ПРОГРАМЫ

БАКЫ – 2010
Програм Азярбайжан Дювлят Игтисад Университетинин
«Бейнялхалг мцнасибятляр» кафедрасында щазырланмышдыр.

Тяртибчиляр: т.е.н. Р.М.Гурбанов

т.е.н. Д.Щ.Жяфярова

Редактор: т.е.д. В.С.Щясянов

Rəyçilər: doc. S.M.İmanova


dos. Ə.Ə.Ələsğərzadə

Аzərbaycan Рespublikası Тəhsil


Нazirliyi Elmi-metodiki Şurasının
“Tarix” bölməsinin
09 iyul 2010 il tarixli iclasının qərarı
ilə təsdiq edilmişdir (3 saylı protokol)

1
Ы мювзу: Тцрк халгларынын тарихи курсуна эириш.
«Тцрк халгларынын тарихи» фянни, онун тядрисинин ящямиййяти,
мягсяд вя вязифяляри. Цмумдцнйа тарихиндя тцрк халгларынын йери
вя ролу. Гядим дюврлярдя тцрк халгларынын йайылдыьы ярази.
Тцрклярин илк пешяляри. Тцрклярин йашайыш мяскянляри. Тцрклярин илк
дини етигадлары. Тцрклярин кюч щадисяляри. Тцрклярин кючцнцн
башлыжа сябябляри. Гядим тцрк халглары вя дилляри.
Тцрк халглары тарихинин мянбяляри вя тарихшцнаслыьы. Археолоъи
материаллар. Тцрк халгларынын тарихини якс етдирян археолоъи
абидяляр. Йазылы мянбяляр. Гядим тцркляр Чин, Иран, Йунан вя
Рома мянбяляриндя. Чин мянбяляринин ящямиййяти. Орта ясрляр
Бизанс, Яряб вя фарс мянбяляри. Тцрк йазылы абидяляри. Орхон-
Йенисей китабяляри. Тцрк халгларынын тарихинин тядгиги сащясиндя
мцасир Рус, Гярби Авропа, Тцркийя тарихшцнаслыьы.

ЫЫ мювзу: Тцрк халглары гядим дюврдя.


Мяркязи Асийада тцрк тайфа иттифаглары вя илк дювлят
гурумлары. Саклар. Массагетляр. Аланлар. Сак вя массаэетлярин
Иран ишьалына гаршы мцбаризяси. Гярби Тцркцстанын Ящямяниляр
дювлятинин тяркибиня дахил едилмяси. Ящямяниляря гаршы цсйанлар.
Македонийалы Исэяндярин Гярби Тцркцстана йцрцшц. Гярби
Тцркцстан халгларынын ишьалчылара гаршы мцбаризяси. Жянуб-Шярги
Авропада тцрк тайфа иттифаглары. Киммерляр. Скитляр. Сарматлар.
Скитлярин ижтимаи гурулушу. Ы Даранын Скитляря гаршы мцбаризяси.
Киммерляр, массаэетляр, скитляр вя Азярбайжан. Гярби Тцркцстан
Селевкиляр дювлятинин тяркибиндя. Бактрийа дювляти. Парфийа дювляти.
Щун империйасынын йаранмасы. Щун дювлятинин яразисинин
эенишлянмяси. Щун империйасы вя Мете хан. Мете ханын
ислащатлары. Чинля уьурлу мцщарибяляр. Метенин бцтцн Чини ишьал
етмяк жящдляри. Чинин Щун дювлятини юзцня бярабяр дювлят кими
танымасы. Щун дювлятинин зяифлямяси. Шимали вя Жянуби Щун
дювлятляриня парчаланмасы. Щунларын Гярбя доьру кючцнцн
башланмасы. Щун империйасында дювлят идарячилийи системи. Ижтимаи-
игтисади мцнасибятляр.
2
ЫЫЫ мювзу: Еркян орта ясрлярдя Шярги вя Жянуб-Шярги
Авропада тцрк дювлятляри.

Шярги Авропада Щун империйасы. Шимали Гафгазда йашайан


аланларын вя Гара дянизин шимал чюлляриндя йашайан остготларын
дармадаьын едилмяси. Щун щюкмдары Баламир. Щунлар вя
Азярбайжан. Улдуз ханын Бизанса йцрцшляри. Гярби Щун
империйасы Атилланын щакимиййяти дюврцндя. Констанс сцлщц.
Атилланын мцщарибяляри. Атилла дюврцндя Щун империйасынын
яразиси. Атилланын икинжи балкан сяфяри. Атилланын Гярби Ромайа
йцрцшц. Каталаун дюйцшц. Атилланын Ромайа щцжуму вя онун
нятижяляри. Атилланын юлцмц вя Щун империйасынын парчаланмасы.
Бизансла мцщарибя вя щунларын мяьлубиййяти. Авропада Щун
империйасынын сцгуту. Гярби Щун империйасынын ижтимаи-сийаси
гурулушу. Дювлят идарячилийи. Ордунун тяшкили.
Авар хаганлыьы. Хаганлыьын йаранмасы, яразиси вя сярщядляри.
Байан хан. Бизанс дювляти иля мцнасибятляр. Аварларын
Константинопол цзяриня йцрцшц. Бюйцк Карл империйасы иля
мцщарибяляр. Хаганлыьын сцгуту.
Булгар хаганлыьы. Булгарлар щаггында гядим тарихи
мялуматлар. Булгар тайфаларынын йайылдыьы яразиляр. Булгарларын
Бизансла мцщарибяляри. Булгар ханлары Орхан вя Кубрат. Бюйцк
Булгар дювляти. Дунай Булгар дювляти. Аспарух хан. Волгабойу
булгарлар. Волга Булгар дювлятинин йаранмасы. Ислам дининин
гябул едилмяси. Булгар дювлятинин сцгуту. Волга булгарларынын
татар халгынын етноэенезиндя ролу.
Хязяр хаганлыьы. Хязяр хаганлыьынын яразиси вя ящалиси.
Хязярляр щаггында илкин тарихи мялуматлар. Хязярлярин Албанийайа
басгынлары. Яряб-Хязяр мцщарибяляри. Азярбайжан Яряб-Хязяр
мцщарибяляриндя. Бизанс иля мцнасибятляр. Хязяр дювлятинин сийаси
вя ижтимаи гурулушу. Хязяр шящярляри. Тижарят. Ящалинин тясяррцфат
мяшьулиййяти. Хязярлярин дини етигады. Хязяр дювлятинин сцгуту.

3
ЫВ мювзу: Еркян орта ясрлярдя Мяркязи Асийанын вя
Алтайын тцрк дювлятляри.

Ефталитляр дювлятинин йаранмасы. Сасанилярля ефталитлярин


мцнасибятляри. Иран шащы ЫЫ Йездяэирдин Орта Асийайа йцрцшц.
Орта Асийанын Иран тяряфиндян ишьал олунмасына гаршы ефталитлярин
мцбаризяси. Тцрк хаганлыьынын Ефталитляр дювлятиня гаршы
мцбаризяси. Ефталитляр дювлятинин сцгуту.
Тцрк хаганлыьы. Алтайын тцрк тайфалары. Тцрк тайфа
бирляшмясинин башчысы Бумын хан вя онун гардашы Истями хан.
Хаганлыьын яразиси. Истями ханын гярбдя ишьалчылыг мцщарибяляри.
Тцрк империйасынын йаранмасы. Империйанын Бизансла
мцнасибятляри. Тцрк хаганлыьынын дахили вязиййяти. Сийаси гурулуш
вя инзибати бюлэц. Хаганлыьын ики йеря парчаланмасы. Икинжи Тцрк
хаганлыьы. Илтеряс хаган. Кцл Тегин хаган вя Билэя хаган.
Хаганлыьын инзибати гурулушу. Тясяррцфат щяйаты. Хаганлыьын
сцгуту. Тцрклярдя ижтимаи гурулуш вя феодал мцнасибятляри.
Уйьурлар Мяркязи Асийанын гядим тцрк тайфаларындан бири
кими. Уйьурлар ЫЫ Тцрк хаганлыьынын табелийиндя. Уйьур
хаганлыьынын йаранмасы. Хаганлыьын Манжурийадан Алтайа гядяр
эениш яразини ящатя етмяси. Хаганлыьын сцгуту.
Карлук тайфа иттифагы. Карлук хаганлыьы. Хаганлыьын яразиси.
Тясяррцфат щяйаты. Яряблярля мцнасибятляр. Хаганлыьын сцгуту.

В мювзу: Х-ХЫЫ ясрлярдя Гярби Тцркцстанда


тцрк дювлятляри.

Гязнявиляр дювляти. Алп Тегин вя Гязнявиляр дювлятинин


йаранмасы. Себук Тегин оьуллары идарясиндя Гязнявиляр дювляти.
Дювлятин яразиси вя сярщядляри. Мащмуд Гязняви тяряфиндян
Харязмин ишьалы. Гязнявилярин Орта Асийада фяалиййяти. Оьузларла
Гязнявиляр арасында мцщарибяляр. Гязнявиляр дювлятинин сцгуту.
Харязмшащлар дювлятинин йаранмасы. Харязмшащ Тякяшин вя
Мящяммядин Орта Асийаны ишьал етмяси. Харязмшащлар дювлятинин
сярщядляри. Тцркан хатун вя онун сийаси фяалиййяти. Ящалинин
4
тясяррцфат фяалийяти. Шящярляр. Чин вя Щиндистанла тижарят
мцнасибятляри. Чинэиз ханын Харязмшащлар дювлятиня щцжуму вя
дювлятин сцгуту.
Гараханиляр дювлятинин йаранмасы. Гараханилярин Гярби
Тцркцстанда ишьаллары. Гараханиляр дювлятинин яразиси вя ящалиси.
Гараханиляр дювлятинин парчаланмасы. Шярги Гараханиляр дювляти.
Гярби Гараханиляр дювляти. Гараханиляр дювлятиндя елм вя
мядяниййят. Ислам дининин Гярби Тцркцстанда йайылмасында
Гараханиляр дювлятинин ролу. Дювлятин сцгуту. Чинин шимал
яйалятляриндя тцрк Кидан (Китай) тайфа иттифагы. Киданларын Орта
Асийайа вя Газахыстана щярякяти. Гараханиляря гаршы мцбаризя.
Катван дюйцшц. Кидан дювлятинин сцгуту.
Оьуз тайфа бирляшмяляринин йаранмасы. Оьузлар Гярби
Тцркцстан яразисиндя. Сялжуг оьузлары. Сялжуг оьузлары вя
Гязнявиляр. Иран, Ираг вя Жянуби Гафгазын ишьалы. Сялжуг
дювлятинин йаранмасы. Азярбайжан сялжугларын щакимиййяти
дюврцндя. Сялжуг дювлятиндя торпаг мцлкиййяти формалары. Сялжуг
империйасынын зяифлямяси вя мящялли Сялжуг дювлятляринин
йаранмасы. Сялжуг империйасынын сцгуту.

ВЫ мювзу: Монгол империйасы вя тцрк халглары.


Мяркязи Асийада монгол тайфа иттифагынын йаранмасы.
Чинэиз ханын щакимиййят башына эялмяси вя илк йцрцшляри. Чинин вя
Орта Асийанын ишьалы. Отрар, Бухара, Сямяргянд вя Хожяндин
ишьалы. Орта Асийанын монголлар тяряфиндян ишьал олунмасынын
баша чатмасы. Тцрк халглары монголларын щакимиййяти дюврцндя.
Монгол ордусунун Ирана вя Жянуби Гафгаза щярби сяфяри. Калка
дюйцшц. Азярбайжанда Щцлакцляр дювляти.
Жянуб-Шярги Авропада монгол ишьаллары. Баты ханын
Авропайа щярби сяфяри. Империйанын яразиси. Ижтимаи вя сийаси
гурулуш. Торпаг цзяриндя мцлкиййят формалары. Монгол
империйасынын улуслара бюлцнмяси.
Гызыл орда. Русийанын вя Шярги Авропанын ишьалы. Гызыл
Орданын йаранмасы. Яразиси. Гызыл Орда дювлятиндя ижтимаи
мцнасибятляр. Дювлятин сийаси гурулушу. Рус кнйазлары Гызыл Орда
5
дювлятинин асылылыьында. Бяркя хан. Бяркя ханын Гарагорумла
ялагялярини кясмяси вя там мцстягил олмасы. Ямир Ногайын
щакимиййяти. Юзбяк хан. Гызыл Орданын тамамиля тцркляшмяси.
Тохтамыш хан. Теймурун Гызыл Орда дювляти цзяриня щцжуму.
Щакимиййят уьрунда ханлар арасында эедян мцбаризя. Гызыл
Орданын парчаланмасы.
Шимали Гафгазын тцрк халглары. Волгобойу вя Сибирдя тцрк
ханлыглары. Казан ханлыьы. Ханлыьын йаранмасы. Ижтимаи вя сийаси
гурулуш. Казан ханлыьынын дахили вя харижи сийасяти. Тясяррцфат
щяйаты. Казан ханлыьынын татар, чцваш, башгырд халгларынын
тяшяккцлцндя ролу. Казан ханлыьынын Русийа тяряфиндян ишьалы.
Щяштярхан ханлыьы. Ханлыьын йаранмасы. Ящалинин тясяррцфат
щяйаты. Тижарят. Ханлыьын Русийа тяряфиндян ишьалы.
Сибир ханлыьы. Ханлыьын йаранмасы. ХВ-ХВЫ ясрлярдя Гярби
Сибир халглары. Сибирдя тижарят вя сяняткарлыг. Ящалинин тясяррцфат
мяшьулиййяти. Кучум хан вя Ибак хан. Ханлыьын Русийа
тяряфиндан ишьалы. Шярги Сибир халглары.
Крым ханлыьы. Ханлыьын йаранмасы вя яразиси. Ханлыьын дахили
вя харижи сийасяти. Крым тцркляринин мяшьулиййяти вя тясяррцфат
щяйаты. Крым ханлыьынын Османлыларын асылылыьыны гябул етмяси.
Крым ханлыьы уьрунда Русийанын мцбаризяси. ХВЫЫЫ ясрин
сонунда Рус гошунларынын Крым цзяриня йцрцшц. Крым ханлыьы Ы
вя ЫЫ Рус-Тцрк мцщарибяляриндя. Ханлыьын Русийа тяряфиндян
ишьалы.

ВЫЫ мювзу: Османлы дювлятинин йаранмасы. Османлы


империйасы орта ясрлярдя.

Яртоьрул вя гайы бойу. Осман бяй. Османлы дювлятинин


ясасынын гойулмасы. Империйа Ы Мурад дюврцндя. Тцрк-Серб
мцщарибяляри. Косово дюйцшц. Османлы империйасынын тарихиндя
Султан Бяйазидин йери. Анкара дюйцшц вя Бяйазидин мяьлубиййяти.
Султан ЫЫ Мурадын щакимиййяти. ЫЫ Косова дюйцшц. Османлы
империйасы ЫЫ Мещметин дюврцндя. Константинополун сцгуту.
Султан ЫЫ Мещметин Сербийа цзяриня йцрцшц. Сербийанын ишьал
6
олунмасы. Трабзон йунан дювлятинин ишьалы. Османлы
империйасынын Аьгойунлу дювляти иля мцнасибятляри. Султан
Сцлейман вя Османлы империйасы. ХВЫ ясрин Ы йарысында Сяфяви-
Османлы мцщарибяляри. Амасйа сцлщц. Османлы гошунларынын
Жянуби Гафгаза йцрцшц. Истанбул сцлщц. Азярбайжан
Османлыларын щакимиййяти алтында. Османлы империйасы ХВЫ-ХВЫЫ
ясрлярдя. Османлы дювлятиндя елм вя мядяниййят.

ВЫЫЫ мювзу: ХЫВ-ХВЫ ясрлярдя Мяркязи Асийада


тцрк дювлятляри.

Ямир Теймур вя онун Орта Асийада щакимиййят уьрунда


мцбаризяси. Теймурун щакимиййятя эялмяси. Теймурун Харязмя
щярби сяфярляри. Орта Асийанын ишьалынын баша чатдырылмасы. Ямир
Теймур вя Тохтамышын Азярбайжана ишьалчылыг йцрцшляри. Гызыл
Орда иля мцнасибятляр. Тохтамыш ханла мцщарибяляр. Ямир
Теймурун Щиндистан цзяриня йцрцшц. Тцрк халглары Теймурун
щакимиййяти дюврцндя. Орта Асийа Теймурун варисляри дюврцндя.
Теймуриляр дювляти ХВ ясрин сонларында. Теймурун варисляри
арасында щакимиййят уьрунда чякишмяляр. Теймуриляр вя
Гарагойунлулар дювляти. Теймуриляр вя Аьгойунлулар дювляти.
Теймури Щцсейн Байгаранын щакимиййяти.
Шейбани хан вя онун Орта Асийаны ишьал етмяси. Шейбаниляр
дювлятинин йаранмасы. Дювлятин яразиси вя сярщядляри. Шейбани
ханын Сяфяви дювлятиня гаршы щярби сяфярляри. Шейбаниляр дювляти
Абдулла ханын щакимиййяти дюврцндя. Шейбаниляр дювлятинин
юзбяк халгынын формалашмасында ролу. Шейбаниляр дювлятинин
сцгуту.
Газах ханлыьынын йаранмасы. Ханлыьын яразиси. Ижтимаи вя
сийаси гурулуш. Газах ханлыьы Гасым ханын щакимиййяти дюврцндя.
Газах ханлыьынын дахили вя харижи сийасяти. Газахыстан вя Орта
Асийа ХВЫЫ ясрдя. Русийанын бу юлкяляря гаршы ишьалчылыг сийасяти.
Бабурлу дювлятинин йаранмасы. Якбяр шащ. Бабурлу дювляти
Жащан шащын дюврцндя. Таж Мащал. Бабурлу дювлятинин сцгуту.
Бабурлу дювлятиндя елм, мядяниййят вя сянят. Орта ясрлярдя тцрк

7
халгларынын мядяниййяти. Елм. Астрономийа. Рийазиййат вя
щяндяся елмляринин инкишафы. Ибн Сина вя онун ясярляри.
Оьузнамяляр.

ЫХ мювзу: Русийанын Мяркязи Асийа вя Газахыстаны


ишьал етмяси.

ХЫХ ясрин биринжи йарысында Орта Асийа ханлыгларынын ижтимаи-


игтисади вя сийаси гурулушу. Орта Асийа халглары Русийайа бирляшмя
яряфясиндя. Русийанын Мяркязи Асийа вя Газахыстанла игтисади вя
сийаси ялагяляри. Реэиона Руисйанын мараьыны артыран сябябляр.
Мяркязи Асийа вя Газахыстанын игтисади жящятдян Русийанын тясири
алтына дцшмяси. Сийаси ялагялярин эенишляндирилмяси. Мяркязи Асийа
вя Газахыстанын ишьалы уьрунда Инэилтяря иля Русийа арасында
мцбаризя.
Чар щюкумятинин бу реэиона планлы шякилдя ирялилямяси.
Коканд вя Бухара ханлыгларына гаршы щярби ямялиййат. Ишьалын
башланмасы вя эедиши. Бухаранын Русийанын протекторатлыьыны
гябул етмяси. Рус гошунларынын Хивяни тутмасы. Чар гошунларынын
Коканды ишьал етмяси. Мяркязи Асийада 1875-1876-жы иллярин
цсйанлары. Мяркязи Асийанын Русийайа гатылмасынын баша чатмасы.
Тцркмянистанын Русийайа бирляшдирилмяси. 1885 вя 1895-жи иллярдя
Инэилтяря Русийа сазишляри. Памирин Русийайа бирляшдирилмяси. Орта
Асийа вя Газахыстанын Русийа тяряфиндян ишьалынын нятижяляри.

Х мювзу: Тцрк халглары ХЫХ ясрин икинжи йарысында.


Чар Русийасы Мяркязи Асийа вя Газахыстаны ишьал етдикдян
сонра инзибати идаряетмя системиндя етдийи дяйишикликляр.
Тцркцстан вилайятинин йарадылмасы. Тцркцстан эенерал-
губернаторлуьунун йарадылмасы. Эенерал-губернаторлуьун
Тцркцстан дийарына чеврилмяси. Мящкямя системиндя дяйишикликляр.
Чаризмин игтисади сийасяти. Мяркязи Асийа вя Газахыстана
Русийадан кяндлилярин кючцрцлмяси. Кяндлилярин кючцрцлмясинин
мярщялялярля щяйата кечирилмяси. Ужгарларын русларла

8
мяскунлашдырылмасы. Реэионда Русийанын мювгейинин
мющкямляндирилмяси.
Волгабойу, Сибир вя Крымда 60-70-жи иллярин буръуа
ислащатлары. Сосиал-игтисади инкишаф сявиййясиня эюря тцрк халгларынын
мяркязи Русийа иля мцгайисядя эери галмасы. Тящкимчилик
щцгугунун ляьви вя реэионларда ислащатларын кечирилмяси. Земство
идаряляри, мящкямя, щярби вя маариф сащясиндя ислащатлар.
Исллащатдан сонра кянд тясяррцфатында капиталист
мцнасибятляринин инкишафы. Сянайедя капитализмин инкишафы. Русийа
империйасынын айры-айры реэионлары арасында игтисади ялагялярин
эенишлянмяси. Милли ужгарлар ислащатдан сонракы Русийа
капитализми системиндя. Кянддя ижтимаи тябягяляшмя. Русийанын
Мяркязи губернийаларындан кяндлилярин Волгабойуна
кючцрцлмяси. Русийанын ужгарларында хаммал мянбяйи вя сатыш
базарынын йарадылмасы.

ХЫ мювзу: Тцрк халглары ХХ ясрин явялляриндя.


Тцркцстанын Русийа цчцн хаммал базасына чеврилмяси.
Харижи юлкялярин вятяндашларына мяхсус олан сящмдар жямиййятляр.
Фящля синфинин вя кяндлилярин вязиййяти. Чаризмин милли
мцстямлякячилик сийасяти. Тцркцстан, Волгабойу, Сибир вя Крымда
ижтимаи-сийаси вязиййят. Рус чаризминин дахили сийасяти. Тцрк
халглары 1905-1907-жи илляр ингилабы дюврцндя. Милли ужгарларда
цсйанлар. 1905-жи ил 11 декабр сечки гануну. Русийа Думаларында
тцрк депутатларынын фяалиййяти. Мцсялман фраксийасы вя онун
тялябляри.
Столыпинин иртижа реъиминин йарадылмасы. Русийа чаризминин
милли ужгарларда сийасятинин кяскинляшмяси. Столыпинин аграр
ислащаты милли ужгарларда. 1906-жы ил 9 нойабр фярманы вя 1910-жу ил
14 ийун гануну. Кянд ижмасы, пай торпагларынын хцсуси
мцлкиййятдя мющкямляндирилмяси. Ислащатын нятижяляри вя
уьурсузлуглары. Столыпинин сийасятинин ифласы. Русийанын милли
сийасяти. Буръуа миллятчилийинин эцжлянмяси. Милли ужгарлар ингилабы
йцксялиш илляриндя.

9
ХЫЫ мювзу: Тцрк халглары биринжи дцнйа мцщарибяси
илляриндя.

Ы дцнйа мцщарибяси. Русийанын биринжи дцнйа мцщарибясиня


гошулмасы. Тцркийянин мцщарибяйя гошулмасы. Жянуби Гафгазда
щярби ямялиййат. Тцркийянин бюлцшдцрцлмяси щаггында сазиш.
Тцркцстан, Волгабойу, Сибир вя Крымын игтисадиййатына
мцщарибянин тясири. Мцщарибянин тялябатыны юдямяк цчцн щяйата
кечирилян тядбирляр. Татарыстанда ордуну лазыми мящсулларла тяжщиз
едян Алафузовун мцяссисяси. Башгырдыстанда мцщарибянин илк
илиндя дювлят вя бязи мцяссисялярин щярби истещсала кечмяси.
Тцркцстан дийарында щярби сянайе комитяляринин тяшкил едилмяси.
Русийа империйасында мцсялманларын щярби мцкялляфиййят
дашымамалары. 1916-жы илдя Орта Асийада вя Газахыстанда
цсйанлар. Милли-азадлыг щярякатынын эенишлянмяси. Тургай
вилайятиндя милли-азадлыг щярякатына Аманэялди Имановун
башчылыг етмяси. Тцрк халглары йашайан бюлэялярдя сосиал-игтисади
проблемлярин кяскинляшмяси. Мцщарибянин бцтцн аьырлыьынын
Русийа империйасы халгларынын, о жцмлядян тцрк халгларынын
цзяриня дцшмяси.
Феврал ингилабындан сонра икищакимиййятлийин йаранмасы.
Икищакимиййятлийин синфи мащиййяти. Мцвяггяти щюкумятин
йерлярдя мцхтялиф органлары – «Ижтимаи Комитя», «Ижраиййя
Комитяси» йаратмасы. Фящля вя ясэяр депутатлары Советляринин
йаранмасы. Башгырдыстан, Татарыстан вя Чувашийада
икищакимиййятлик. Бакыда Гафгаз мцсялманларынын гурултайы.
Москвада Цмумрусийа мцсялманларынын гурултайы. Крымда
Мцсялман комитяси. Феврал ингилабындан сонра тцрк халгларынын
йашадыглары реэионларда йаранан милли дирчялиш, юзцнцдярк
просесинин мцвяггяти щюкцмят вя болшевиклярин мцгавимяти иля
гаршылашмасы.

ХЫЫЫ мювзу: ХЫХ-ХХ ясрин яввялляриндя тцрк халгларынын


мядяниййяти.

10
ХЫХ ясрдя Мяркязи Асийа вя Газахыстан халгларынын
мядяниййяти. Чаризмин маариф сийасятиндя руслашдырма хятти.
Мяркязи Асийа Елми Жямиййяти. Дашкянд рясядханасы. Елми
тядгигат ишляринин апарылмасында гаршыйа чыхан чятинликляр вя
чатышмазлыглар. Дюври мятбуат. Мядяни-маариф мцяссисяляри.
Ядябиййат.
Волгабойу, Сибир вя Крым халгларынын мядяниййяти. Елм.
Казан Университети. Мятбуат. Ядябиййат. Казанда ряссамлыг
мяктяби. ХХ ясрин яввялляриндя Тцркцстан халгларынын
мядяниййяти. Мядяниййятин инкишафынын башлыжа мясяляляри. Маариф
системи. Дюври мятбуат. Шифащи халг йарадыжылыьы. Мемарлыг.
Мядяни ялагяляр. Тцркцстан дийарында тятбиги инжясянятин спесифик
хцсусиййятя вя милли колоритя малик олмасы.
ХХ ясрин яввялляриндя Волгабойу, Сибир вя Крым халгларынын
мядяниййяти. Елм. Мятбуат. Татар реалист ядябиййаты. Инжясянят.
Илминскинин руслашдырма програмы. Волгабойу вя Крымда йерли вя
рус алимляринин фяалиййяти. Тцрк халгларынын ядябиййатында
маарифчилик вя сосиал-демократ идеолоэийасы.

ХЫВ мювзу: Тцрк халглары ССРИ-нин тяркибиндя.


Болшевиклярин милли сийасяти вя онларын тцрк-мцсялман
халгларына мцнасибятинин хцсусиййятляри. ССРИ-нин тяшкили. ХХ
ясрин 20-жи илляриндя Мяркязи Асийа, Гафгаз вя Волгабойунда
инзибати ярази бюлэцсц. Газахыстанда ХХ ясрин 20-жи илляриндя
сийаси вя игтисади вязиййят. Тцрк халглары сянайеляшдирмя вя
коллективляшдирмя илляриндя. Коллективляшдирмя вя
сянайеляшдирмянин мцсбят вя мянфи тяряфляри. Коллективляшмя
илляриндя Газахыстанда антисовет чыхышлары. Тцрк халглары мядяни
гуружулуг илляриндя. Бязи тцрк халгларына йени адлар вермякля
онларын тарихи кечмишини сахталашдырмаг жящдляри. (Сахалара-йакут,
гырьызлара-хакас, алтайлара-ойрот, Жянуби Гафгаз тцркляриня-
азярбайжанлы). Ялифба ислащатлары. Динля мцбаризя. Сталинизм дюврц
репрессийалары. Сталинизм дюврц репрессийаларынын милли
мядяниййятя, инжясянятя, елмя вурдуьу зярбяляр. Тцрк
11
зийалыларынын мцщажиряти. ЫЫ дцнйа мцщарибяси вя тцрк халглары.
Алманийанын планларында Бакы. Бакы нефтинин алман фашизми
цзяриндя гялябядя ролу. Милли щярби бирляшмяляр. Волгабойунун,
Мяркязи Асийанын вя Сибирин игтисадиййатынын мцщарибя дюврцнцн
тялябляриня уйьунлашдырылмасы.
Тцрк сийаси мцщажирятинин алман фашизминя мцнасибяти.
Тцрклярин кцтляви депортасийасы. 50-70-жи иллярдя тцрк реэионларынын
нисби игтисади дирчялиши. Тцрк халглары 60-80-жи иллярдя. Совет
гошунларынын тцрк халгларына гаршы тюрятдийи гырьынлар. Совет
дюврцндя тцрк халгларынын мядяниййяти. Тцрк халгларынын йени
проблемлярля гаршылашмасы.

ХВ мювзу: Тцрк дцнйасы ХХ ясрин 90-жы илляриндя.


Мцстягил тцрк дювлятляринин йаранмасы.

ССРИ-нин даьылмасы. Онун сябябляри. ССРИ-нин


даьылмасындан сонра йаранан мцстягил тцрк дювлятляри. Бу
дювлятлярин бейнялхалг алямля интеграсийа истигамятиндя атдыьы
аддымлар. Тцрк дювлятляринин Тцркийя иля мцнасибятляри. Тцрк
дювлятляри рящбярляринин зирвя топлантылары. МДБ чярчивясиндя
мцнасибятляр. Азярбайжанын тцрк дювлятляри иля мцнасибятляри.
Азярбайжан тцрк дювлятляринин чохтяряфли сийаси ялагяляри
системиндя. Азярбайжанын тцрк дювлятляри иля сийаси ямякдашлыьы.
Тцркийянин тцрк дювлятляри иля ямякдашлыьы вя мювжуд эеосийаси-
стратеъи мараглар. Хязярин енеръи ещтийатлары. «Хязярин статусу»
мясяляси. Гарабаь проблеми. Орта Асийа тцрк дювлятляринин
проблемя мцнасибяти. «ТРАСЕКА» - Ипяк йолу програмы вя
тцрк дювлятляри. Хязярин енеръи ещтийатлары. ССРИ-нин
даьылмасындан сонра Русийа Федерасийасында вязиййят. Татарыстан
вя Башгырдыстанда мцстягиллик щаггында референдумларын
кечирилмяси вя онларын нятижяляри. Путин вя федерасийа
субйектляринин щцгугларынын мящдудлашдырылмасы жящдляри. Тцрк
халгларынын мядяни интеграсийа проблемляри. «Тцрксой» вя онун
тядбирляри.

12
ИСТИФАДЯ ЕДИЛМИШ ЯДЯБИЙЙАТ

Азярбайжан дилиндя
1. Абдуллайев М.И. Азярбайжан-Тцркийя ялагяляри. Б.,
1998.
2. Азярбайжан тарихи. Б., 1993.
3. Азярбайжан тарихи. Б., 1994.
4. Азярбайжан тарихи. Б., 1996.
5. Азярбайжан тарихи цзря гайнаглар. Б., 1989.
6. Азярбайжан ядяби дили тарихи. Б., 1991.
7. Аллащвердийев С., Щагвердийев Я. Тцрк дцнйасы
халгларынын тарихи. Б., 1996.
8. Бащяддин Юэел. Бюйцк Щун империйасы. Ы-ЫЫ щ. Б.,
1992.
9. Бцнйадов З.М. Азярбайжан Атабяйляри дювляти. Б.,
1985.
10. Бцнйадов З.М. Азярбайжан ВЫЫ-ЫХ ясрлярдя. Б.,
1989.
11. Будагов Б.Я. Тцрк улусларынын йер йаддашы. Б.,
1994.
12. Жавад Щейят. Тцрклярин тарих вя мядяниййятиня бир
бахыш. Б., 1993.
13. Яфяндийев О. Азярбайжан Сяфявиляр дювляти. Б.,
1993.
14. Ялиса Шцкцрлц. Гядим тцрк йазылы абидяляринин дили.
Б., 1993.
15. Фазил Гараоьлу. Тцрк миллятинин тарихи, гурдуьу
дювлятляр вя ата-бабалары. Б., 2007.
16. Фаруг Сцмяр. Оьцзлар. Б., 1992.
17. Фярзялийев Ш. Азярбайжан ХВ-ХВЫ ясрлярдя. Б.,
1983.
18. Фярзялийев Ш. Азярбайжан вя Османлы империйасы.
Б., 1993.

13
19. Щясянов Ж. Азярбайжан бейнялхалг мцнасибятляр
системиндя. Б., 1993.
20. Щясянов Я. Мцасир бейнялхалг мцнасибятляр вя
Азярбайжанын харижи сийасяти. Б., 2005.
21. Ибращимли Х. Азярбайжан сийаси мцщажиряти. Б.,
1996.
22. Гасымов Я., Гасымов М. Ипяк йолу бяшяриййятин
тярягги йолудур. Б., 1999.
23. Гейбуллайев Г.Я. Гядим тцркляр вя Ермянистан.
Б., 1992.
24. Гейбуллайев Г.Я. Азярбайжан тцркляринин
тяшяккцлц тарихиндян. Б., 1994.
25. Гейбуллайев Г.Я. Азярбайжанлыларын етник тарихиня
даир. Б., 1994.
26. Гумилйов Л.Н. Гядим тцркляр. Б., 1993.
27. Гурбанов Р. Гафгаз тарихи. Б., 2001.
28. Гцдрятов Д.Щ. Тцрк халгларынын тарихи. Б., 2000.
29. Мащмудлу Й.М. Азярбайжан дипломатийасы. Б.,
1996.
30. Мухтарова Я.И. Уйьур хаганлыьы/Тарих вя онун
проблемляри/ Б., 1995.-№4.
31. Мухтарова Я.И. Гядим тцрк етносу - аварлар
щаггында/Тарих вя онун проблемляри./ Б., 1997.-
№1.
32. Мухтарова Я.И. Щейдяр Ялийев вя тцрк
дцнйасы/Тарих вя онун проблемляри./ Б., 2003.-№1.
33. Мухтарова Я.И. Тцрк халгларынын дювлятчилик тарихи.
Б., 2002.
34. Мухтарова Я.И. Тцрк халгларынын тарихи. (гядим
дювр вя орта ясрляр). Б., 1994.
35. Мухтарова Я.И. Тцрк халгларынын тарихи. (гядим
дювр вя орта ясрляр. Ялавялярля йени няшри). Б., 2002.
36. Мяммядов И.М. Щунлар. Б., 1993.
37. Мяммядов А. Оьуз сялтяняти. Б., 1992.
38. Мяммядов Й. Орхон-Йенисей йазылы абидяляри. Б.,
1993.
14
39. Мещдийева Н.Ж. Тцрк халгларынын тарихиня даир
материаллар. Б., 1994.
40. Мещдийева Н.Ж. Чар Русийасынын Тцркцстанда
маариф сийасятиндя руслашдырма хятти. Икинжи
республика елми практики конфрансынын материаллары.
Б., 1998.
41. Мещдийева Н.Ж. Тцрк халгларынын тарихи. Б., 2003.
42. Пирийев В.З. Азярбайжан Щцлакцляр дювлятинин
тяняззцлц дюврцндя. Б., 1978
43. Ряфиг Юздяк. Тцркцн гызыл китабы. Ы-ЫЫ-ЫЫЫ китаблар.
Б., 1996; Б., 1997.
44. Руинтян Севинж. Азярбайжан Тцрк дювлятляри иля
сийаси ялагяляр системиндя. Б., 2005.
45. ССРИ тарихи. Ы щисся. Б., 1978.
46. ССРИ тарихи. ЫЫ щисся. (1861-1917). Б., 1982.
47. ССРИ тарихи. ЫЫ щисся. (1861-1917). Б., 1963.
48. Сейидзадя Д. Азярбайжан депутатлары Русийанын
Дювлят Думасында. Б., 1991.
49. Тцрк вя Гафгаз халглары тарихинин бязи мясяляляри.
Б., 1997.
50. Вяли Щябибоьлу. Гядим тцрклярин дцнйаэюрцшц. Б.,
1996.
51. Вяли Щябибоьлу. Тцрк дцнйасынын гцдрятли
щюкмдарлары, хаганлары, сяркярдяляри. Ы китаб. Б.,
1995.
52. Вялиханлы Н.М. Яряб хилафяти вя Азярбайжан. Б.,
1993.
53. Вялийев Т.Т. Империлазим дюврцндя Азярбайжан
сянайеси вя пролетариаты. Б., 1987.
54. Йусифов Й.Б. Гядим Шярг тарихи. Б., 1993.
55. Зейналов Ф. Тцрколоэийанын ясаслары. Б., 1981.
56. Зийа Эюйалп. Тцркчцлцйцн ясаслары. Б., 1991.

Тцрк дилиндя

15
1. Алийаров Сцлейман. Курддан тцрейиш
ефсанесинин тарищи жоьрафийасына даир. Тцрк дцнйасы
Араштырмалары, сайы 65. Истанбул., 1990.
2. Ащмет Зеки Тоган. Цмуми Тцрк тарищине эириш.
Истанбул., 1946.
3. Девлет Надир. Русийа тцркляринин милли мцжаделе
тарищи. (1905-1917). Анкара, 1985.
4. Енвер Кюнцкчц. Кушан вя акщунлар тарищи.
Анкара., 1973.
5. Ябдцлгадир Донук. Яски тцрк дювлятляриндя
инзибати щярби рцтбя вя терминляр. Б., 1999.
6. Эцрзел Щалук. Тарищ бойунжа Тцрк-Рус илишкилери.
Анкара., 1968.
7. Кемал Анадол. Орта Асийа тцрк девлетлери тарищи.
Истанбул., 1996.
8. Кафесоьлу Ибращим. Щарезмшащлар девлети тарищи.
Анкара., 1992.
9. Кумкалы Тащир. Тарищтен эцнцмцзе тцрк-рус
илишкилери. Истанбул., 1997.
10. Мерт Юзжан. Русларын Орта Асийайы еле
эечирмелерине даир. Анкара., 1984.
11. Осман Чятин. Анадолуда исламиййятин йайылмасы.
Истанбул., 1990.
12. Сарай Мещмет. Йени Тцрк Жумщурийетлери тарищи.
Анкара, 1996.
13. Узунчаршылы И.Щ. Анадолу бейликлери вя Аккойунлу,
Каракойунлу девлетлери. Анкара., 1969.
14. Цлкцсал М. Крым тцрк татарлары. Истанбул, 1980.

Рус дилиндя

1. Артамонов М.И. История Хазар. Ленинград., 1962.


2. Асадов Ф.М. Арабские источники о тюрках в
раннем средневековье. Б., 1998.

16
3. Абрамзон С.М. Киргизы и их этногенетические и
историко-культурные связи. Ленинград., 1971.
4. Аврех А.Я. Царизм и ЫВ дума. М., 1981.
5. Аверх А.Я. Столыпин и судьбы реформ в России.
М., 1991.
6. Бартольд В.В. История культурной жизни
Туркестана. Соч. т.II М., 1963.
7. Бартольд В.В. История турецко-монгольских
народов. Соч. т.V М., 1968.
8. Бабаходжаев А.Х. Провал английской политики в
Средней Азии и на Среднем Востоке. М., 1962.
9. Буниятов З.М. Государство Хорезмшахов-
Ануштегинов. М., 1986.
10. Бендриков К.Е. Очерки по истории народного
образования в Туркестане (1865-1924 гг.). М., 1960.
11. Викторова Л.Л. Монголы. Происхождение народа и
истоки культуры. М., 1980.
12. Восточный Туркестан в древности и раннем
средневековье. М., 1982.
13. Воробьева Н.И. Казанские татары. Казань, 1953.
14. Гумилёв Л.Н. Эфталиты и их соседи. М., 1960.
15. Гумилёв Л.Н. Древние тюрки. М., 1967.
16. Гумилёв Л.Н Хунны. Средняя Азия в древние
времена. М., 1968.
17. Гусейнов Р.А. Сельджукская военная организация.
Ленинград, 1967.
18. Гибадулин Я.Н. Тюркский мир. Казань. 2004.
19. Джафаров Ю. Гунны и Азербайджан. Б., 1993.
20. Еремеев Д.И. Этногенез турок. М., 1970.
21. Иванов Л.Л. Очерк по истории Средней Азии. М.,
1958.
22. История народов Восточной и Центральной Азии с
древнейших времен до наших дней. М., 1986.
23. Кызласов Л.Р. История Тувы в средние века. М.,
1984.
24. Кузеев. Этногенез башкирского народа. М., 1974.
17
25. Лайпанов К.Т., Мизиев И.М. О происхождении
тюрксих народов. Черкесск., 1993.
26. Лившитса С. Казань в годы первой революции 1905-
1907 гг. Казань., 1955
27. Массон В.М. Первые цивилизации. Ленинград,
1989.
28. Маликов Ф. Февральская буржуазно-
демократическая революция в Казахстане. Алма-
Ата, 1972.
29. Мурад Аджи. Средневековая история тюрков и
великой степи. М., 2007.
30. Михайлов С.М. Казанский Университет и
просвещение народов Поволжья и Приуралья. М.,
1965.
31. Новгородова Э.А. Древняя Монголия. М., 1989.
32. Потапов Л.П. Этнический состав и происхождение
алтайцев. Ленинград, 1989.
33. Пясковский А.В. Революция 1905-1907 годах в
Туркестане. М., 1958.
34. Радлов В.В. В Сибири. М., 1989.
35. Рахманалиев Р. Империя тюрков. Великая
цивилизация. Тюркские народы в мировой истории
с Х в. до н.э. по ХХ в. н.э. М., 2009.
36. Саядов А.С. Азербайджан на меридианах
международных отношений. Б., 1991.
37. Смирнов К.Ф. Савроматы. М., 1964.
38. Трепавлов В.В. История Ногайской Орды. М., 2002.
39. Усманов Х.Ф. Развитие капитализма в сельском
хозяйстве Башкирии в пореформенный период 60-
90-е годы ХЫХ в. М., 1981.
40. Фахруддинов Р.Г. Очерки по истории Волжской
Булгарии. М., 1984.
41. Фёдоров Я.А., Фёдоров Г.Е. Ранние турки на
Северном Кавказе. М., 1977.
42. Халфин Н.А. Политика России в Средней Азии.
(1857-1868). М., 1960.
18
43. Халфин Н.А. Присоединение Средней Азии к
России. М., 1965.
44. Шаниязов К.Ш. К этнической истории узбекского
народа. Ташкент, 1974.
45. Эдуард Паркер. Татары. История возникновения
великого народа. М., 2009.
46. Юсифов Ю.Б. Киммеры, скифы и саки в древнем
Азербайджане. Тбилиси, 1988.

19

Вам также может понравиться