Свободные и вынуж колеб ОСНОВНОЙ TM155e - V0.2 UZB

Yo’riqnoma
TM 155 Erkin va majburiy

tebranish apparati
TM 155 ERKIN VA MAJBURIY TEBRANISH APPARATI
All rights reserved, G.U.N.T. Gerätebau, Barsbüttel, Germany 11/2011
Yoriqnoma
Bu yoriqnomani qurilma bilan birga saqlang
Qurilmadan foydalanishdan oldin:
- yo’riqnomani o’qib chiqing;

- barcha qatnashuvchilar xavfsizlik qoidalari
bilan tanishtirilishi kerak.
Version 0.2 Texnik o’zgarishlarga mos
i
Mundarija
1 Kirish. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1
2 Texnika xavfsizligi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
2.1 Foydalanish maqsadi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
2.2 Texnka xavfsizligi ko’rsatmalarining tuzilishi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
2.3 Texnka xavfsizligi ko’rsatmalari . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
2.4 Ishlatish va saqlash sharoiti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . 5
3 Uskunaning tavsifi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
3.1 Uskunaning tuzilishi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
3.1.1 So’ndiruvchi silindr. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
3.2 Bosqaruv bloki. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
3.3 Ishlatishga tayyorlash. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
3.3.1 Tebranuvchi balkani o’rnatish . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
3.3.2 Barabanli registratorni o’rnatish. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
3.3.3 So’ndiruvchi silindrni moy bilan to’ldirish. . . . . . . . . . . . . . . . 12
3.3.4 So’ndirgichni biriktirish. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
3.3.5 Disbalans vibroqo’zg’atuvchi uskunani sozlash va tekshirish.14
3.3.6 Tashqi qo’zg’atuvchi uskunani sozlash va tekshirish. . . . . . . 15
3.3.7 Kontakt uskunasi bilan amplitudani o’lchash. . . . . . . . . . . . . 16
3.3.8 Chegaralovchi uskunani o’rnatish. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
3.4 Texnik xizmat. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
4 Asosiy tushunchalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
4.1 Erkin tebranish. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
4.1.1 So’nmaydigan tebranish. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
4.1.1.1 Harakat tenglamasi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
4.2 So’nuvchi tebranish. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
4.2.1 Harakat tenglamasi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
ii
4.3 Majburiy tebranish. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

4.3.1 Balkaning harakat tenglamasi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
4.3.1.1 Qo’zg’atuvchining inersiya kuchi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
4.3.1.2 Tashqi qo’zg’atuvchi. . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
5 Tajribalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
5.1 So’nmaydigan tebranish . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
5.1.1 Eksperimentning maqsadi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
5.1.2 Eksperiment o’tkazish. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
5.1.3 Experiment natijalari. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
5.2 So’nuvchi tebranish. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

5.2.1 Eksperimentning maqsadi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
5.2.2 Eksperiment o’tkazish uskunasi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
5.2.4 Eksperiment natijalari. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
5.3 Erkin tebranish chastotasini baholash. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
5.3.2 Erkin tebranish chastotasini eksperimentda aniqlash. . . . . . 36
5.4 Sondirgich bo’lganda rezonansni chizig’i. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
5.4.1 Eksperiment maqsadi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
5.4.4 Eksperiment natijalari. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
5.5 Sondirgich bo’lganda rezonansni chizig’i (boshqa hol). . . . . . . . . . . 41
6 Ilova . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
6.1 Texnik ma’lumotlar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
6.2 Formulalardagi belgilar ro’yxati va birliklari . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
6.3 Jamlanma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
iii
1 Kirish
Tebranishlar nazariyasi tadqiqotchilardan

matematika va fizika bo’yicha yuqori darajadagi
bilimlarni talab qiluvchi sohadir.
Tebranish jarayonlari haqidagi asosiy
tushunchalar barcha texnikaviy sohalarda muhim
ahamiyatga ega.
Ko’rgazmali tajribalar tadqiqotchiga fizikaning
bu sohasini chuqur o’rganishga yordam beradi.
TM 155 Erkin va majburiy tebranishlar

apparati muhandislik qurilmalariga oid ushbu
murakkab sohani tajriba yordamida keng
ma’noda o’rganishga imkon beradi.
U quyidagilarni o’z ichiga oladi
• erkin tebranishlar;
• so’nuvchi tebranishlar;
• majburiy tebranishlar;
• inersiya kuchi va qo’zgatuvchi kuch;
• resonans
• amplituda va fazaviy xarakteristikalar.
Barcha eksperimentlar ko’rgazmaviy va amaliy
ahaiyatga ega.
Ikkita registratorlar yordamida tebranish jarayoni
grafik ko’ribisida tasvirlanishi mumkin.
Ushbu yoriqnomada qisqacha nazariy
ma’lumotlar ham keltirilgan.
1 Kirish 1
Yo’riqnomadagi har bir eksperiment o’tkazish

bo’limning boshida keyingi eksperimentlar uchun
kerakli bo’lgan tebranishlar nazariyasiga oid eng
muhim nazariy ma’lumotlar (harakat tenglamasi,
uni yechish usullari, xususiy tebranish chastotasi,
so’ndirish ko’rsatkichi, inersiya kuchining paydo
bo’lishi va boshqalar) keltirilgan.
Bu esa nazariya va eksperiment orasidagi o’zaro
bog’liqlikni ta’minlaydi.
Namoyish etiladigan eksperimentlar o’qituvchi

tomonidan TM 155 erkin va majburiy tebranishlar

apparatining imkoniyatlarini to’liq namoyish
qilishga imkon yaratadi va boshqa
eksperimentlarni o’tkazishda yangi g’oyalar
beradi.
1 Kirish 2
2 Texnika xavfsizligi
2.1 Foydalanish maqsadi
Uskunadan faqat o’quv maqsadida foydalaniladi.
2.2 Texnka xavfsizligi ko’rsatmalarining tuzilishi
DANGER, WARNING yoki CAUTION

ogohlantirish signallari shikast yetishi ehtimoli va
jiddiy oqibatlari haqida xabar beradi.
Qo’shimcha belgilar xavning darajasi va nima

qilish kerkligini bildiradi.
Ogohlantirish signali Explanation

DANGER (XAVF) Bu holatdan qochmaslik oqibati o’lim yoki
jiddiy jarohat bilan tugashini bildiradi
WARNING Bu holatdan qochmaslik oqibati o’lim yoki

(OGOHLANTIRISH) jiddiy jarohat bilan tugashi mumkinligini
bildiradi
CAUTION Bu holatdan qochmaslik oqibatikichik yoki
(EHTIYOTKORLIK) jiddiy jarohat bilan tugashi mumkinligini
bildiradi
Biror holat natijasida uskunaning buzilishi
mumkinligi yoki shu holatda uskunada
NOTICE (MA’LUMOT) qanday amal bajarish kerakligi haqida
ko’rsatma beradi
2 Texnika xavfsizligi 3
Belgi Izoh
Elektr kuchlanishi
Xavf (umumiyl)
Aylanuvchi qismlar
Ma’lumot
2.3 Texnika xavfsizligi ko’rstamalari
OGOHLANTIRISH
Boshqaruv blok ochiq bo’lganda elektr
tokidan himoyalanmagan bo’ladi.
Elektr toki urishi xavfi.

• Boshqaruv blokini ochishdan oldin uni elektr
tarmog’idan using.
• Barcha ishlarni mutaxssis elektrik bajarishi
shart.
• Boshqaruv blokini namlikdan saqlang.
EHTIYOTKORLIK
Aylanuvchi qismlar.
Qo’lning jarohat olish xavfi.
• Balka tebranishini disbalans vibroqo'zg'atuvchi
uskuna (resonator), tashqi rotor yoki uning
harakat uzatuvchi tasmasiga ishlab turgan
paytda tegmang.
• Qo’zg’atuvchi uskunadan qattiq
mahkamlangan holda foydalaning.
EHTIYOTKORLIK
Harakatlanuvchi qismlar.
• Tashqi qo’zg’atuvchi uskuna, tashqi rotor,
harakatni uzatuvchi tasmasi yoki krivoshipga
ishlab turgan paytda tegmang.
• Teranishni qo’zg’atuvchi uskunadan qattiq
MA’LUMOT
Moy uchun .
So’ndirgich (dempfer) ning og’zi qattiq
mahkamlanmaydi va moy to’kilishi mumkin.
• Uni vertikal holatda saqlang.
2.4 Ishlatish va saqlash sharoiti
• Toza va quruq joy.

• Tekis va qattiq asos (pol).
• Sovuq emas.
3 Uskunaning tavsifi
3.1 Uskunaning tuzilishi
7 6
5
4
8
9 2
1 Boshqaruv bloki
2 Rama
3 Barabanli registrator
4 Vintsimon prujina
5 Tashqi qo’zg’atuvchi
6 Disbalans vibroqo'zg'atuvchi
7 Balka
8 Tayanch
9 So’ndirgich (Dempfer)
10 Amplitudani o’lchash uchun kontakt uskunasi
(ko’rsatilmagan)
3.1-chizma. TM 155 uskunasining tuzilishi
3 Uskunaning tavsifi 6
Tariba sinovini o’tkazish uskunalari alyuniniy

ramaga mahkamlanadi. U
• Qattiq va yengil;
• Ko’p maqsadda foydalaniladi;
• T shaklidagi chuqurchalar va ularga mos
vintlardan foydalanish undagi uskunalarni tez
va oddiy usulda o’rnatisga imkon beradi.
(7) tebranuvchi balka bir uchi atrofida aylanishi

mumkin.
• (8) qo’zgalmas sharnirli tayanch sistemaning

tebranishlariga juda kam qarshilik ko’rsatadi.
• balkaning erkin uchiga yaqin tomonga (3)
vintsimon prujina ildirilgan.
• balkadagi tehiklar to’ri prujina, qo’zg’atuvchi va
(9) so’ndirgichlarni ixtiyoriy joylashtirish
imkonini beradi.
• Majburiy tebranish (6) rezonansga keltiruvchi
yoki (5) tashqi qo’zg’atuvchilarning turli
chastotalari va kuch/ko’chish amplitudalarida
hosil qilinadi.
• So’nuvchi tebranish (9) qo’zg’aluvchan
so’ndirgich (dempfer) bilan minimal Kulon
ishqalanishida hosil qilinadi.
Quyidagilar tebranish jarayonini tasvirlash uchun
imkon beradi:
• tebranishning vaqt davomida o’zgarishi (3)
barabanli mechanik registrator yordamida
chiziladi;
Mikrometr
• (10) kontaktdan mikrometr yordamida
3.2-chizma amplituda va chastotani o’lchovchi
ossillografga uzatish.
3.1.1 So’ndiruvchi silindr
So’ndiruvchi silindr so’ndiruvchi muhitda (bu

So’ndiruvchi kuch,
holda moy) harakatlanuvchi plunjer va
Sozlash Fd
(regulirovka) vinti
suyuqlikning harakatini sekinlashtiruvchi vintdan
iborat. Suyuqlikning qarshiligi toraygan joydagi
tezligiga proporsional.
Silindr Toraygan joyning ko’ndalang kesimlarida tezlik
Torayish
katta va bosim past, katta yuzali ko’ndalang
kesimlarda tezlik katta va bosim katta bo’ladi.
Plunjer Bosim plunjerning yuzasiga ta’sir qiladi. Bundan
Fd so’ndiruvchi kuch yuzaga keladi. Ko’ndalang

kesimning torayishini sozlash (regulirovka qilsh)
mumkin.
3.3-chizma. So’ndiruvchi silindr
So’ndirgichning aniq ko’rinishini 3.4-chizmada

ko’rish mumkin.
9i
• (9k) so’ndirgich (9j) moy to’ldirilgan idishning
9e ichiga o’rnatilgan.
• Plunger sterjeni (9f) plunjerning ustki va pastki
9h sirtlariga suyuqlik bosimining bir xil
9j
taqsimlanishini ta’minlashga moslab
9g
tayyorlangan.
9k
• Kulon ishqalanishini minimallashtirish uchun
9f porshenli stok chetiga podshipnik (9h) va
prokladka (9g) o’rnatilgan
• Sozlovchi vint (9e) so’ndirsh ko’rsatkichini aniq

belgilashga imkon beradi.
• Plunjer sterjeni (9i) ikki joyidan balkaga
mahkamlangan.
3.4—chizma. So’ndirgichning tuzilishi
3.2 Bosqaruv bloki

Boshqaruv bloki qo’zg’atuvchi chastotasini
o’zgartirish va uning qiymatini ko’rsatishga
1b 1a mo’ljallangan
• o’n marta aylanuvchi potentiometer (1d)
chastotani sozlaydi(nastoryka).
• raqamli hisoblagich (1b) qo’zg’atuvchi
chastotasini Gertsda ko’rsatadi.
• (1a) kontakt lampasi.
1c 1d 1e 1f
• (1e) amplituda o’lchagich.
3.5-chizma. Boshqaruv blokining old • Barabanli registratorni harakatga keltiruvchi

tomoni
tugmacha (1f).
1g • barabanli registrator ulanadigan uya.
• elektr tarmog’iga ulanuvchi (1h) uya.
• (1i) kontakt uskunasi va stroboskopni ishga
tushirish uchun TTL (transistor-tranzistor logik)
quvvati
• (1j) rezons qo’zg’atuvchisi uchun uya.
1h 1i 1j 1k 1l • Castotani sozlash uchun uya(1k).
• rezonans qo’zg’atuvchisi kaliti (1l).
3.6-chizma. Boshqaruv blokining orqa tomoni
3.3 Ishlatishga tayyorlash
MA’LUMOT
Uskunaning buzilish xavfi.
• Elektr tarmog’iga ulashdan oldin
laboratoriyadagi elektr manbasi uskunaning
ishlab chiqarish yorlig’idagi talablarga mos
kelishini tekshiring.
Tebranuvchi balkani o’rnatish

3.3.1
4a
8 7 4
3.7-chizma
8a
• (8) qo’zg’almas sharnirni ramaning vertikal
8 7 qismiga o’rnating.
• (7) balkani tayanchga o’rnatish uchun (8a) M6
boltidan foydalaning.
• Ramaning yuqori qismiga (4a) prujina
tutqichini o’rnating.
3.8-chizma • (4) prujinani balkaga ehtiyotkorlik bilan
mahkamlang.
• Prujina tutqichini burab balkani gorizontal
holatga keltiring.
3.3.2 Barabanli registratorni o’rnatish
• (6) barabanli registratorni ramaning vertikal

qismiga o’rnating vintni burab mahkamlang.
6
• (6a) qog’oz rulonni qo’ying. Buning uchun (6b)
tormozlovchi prujinani (metall polosani) orqaga
qayiring.
6c 6b • Qog’oz rulonni o’ng tomondagi (6c) g’altakka
o’tkazing va qogo’zni taranglashtirib torting.
6a
• M6 bolt yordamida (6d) pero (marker)
tutquchni (7) balkaga mahkamlang.
Qog’ozni
o’rnating • (6e) markerni tutqichga kirgazing.

• Registratorni vertikal holatga shunday
Zichlab
keltiringki pero (marker) ning uchi qog’ozning
qistiring
o’rtasida tursin.
Tarang- • Registratorni boshqaruv blokiga ulang
lashtiring
(registrator uzluksiz ishlashi mumkin).
6d
• Yozish tezligi 20mm/s.
6e 7
3.9-chizma. Barabanli registratorni

o’rnatish
MA’LUMOT
Markerning uchi qog’ozga qattiq tegmasligi
kerak, chunki bunda qo’shimcha bosim
tebranishni so’ndirishi mumkin.
Zarurat tug’ilganda registratorning qisqichlarini
bo’shatilib siljitish mumkin.
3.3.3 So’ndiruvchi silindrni moy bilan to’ldirish
• (9) so’ndirgichni (9d) tutqichga o’rnating

9e
• (9c) vintlardan foydalanib tutqich va
9 so’ndirgichni ramaga mahkamlang.
9d
• (a) qopqoqning 3 ta gaykasini bo’shatib uni
ochib oling.
9c
• silindrning ustki uchuga 5 mm qolguncha moy
bilan to’ldiring.
• silindrdagi havo to’liq chiqib ketguncha (9b)
plunger sterjenini yuqori va pastga

harakatlantiring (zarur bo’lsa yana moy
9b
quying).
• Qopqoqni yoping.
9a
• plunjer sterjeni yuqori va pastga
harakatlanganda bir xil maromdagi qarshilik
paydo bo’lguncha sozlovchi vintni to’grilang.
• Agar qarshilik o’zgaruvchan bo’lsa, silindrda
hali havo bor. Sozlovchi vintni qimirlatib
plunjer sterjening harakatlantiring.
3.10-chizma
MA’LUMOT
Moy uchun ehtoyot choralari.

Sondrigich silindr qattiq yopilmaydi va moy oqib
ketishi mumkin.
• Moyni idishda saqlang yoki faqat vetikal holda
tuting.
3.3.4 So’ndirgichni biriktirish
So’ndirgichni tutqichning pastroq qismiga

o’rnating.
alignment • So’ndirgichni balkaga M6 bolti yordamida
tanlangan joyga ehtiyotkorlik bilan biriktiring.
Bunda plunjer sterjeni va balkaning bir
tekislikda bo’lishiga e’tibor bering. Zarur bo’lsa
so’ndirgichni tutqichi atrofida aylantiring.
• So’ndirgichning balandligini shunday tanlangki,

plunjer silindrning o’rtasida joylashsin.
MA’LUMOT
Moy uchun ehtoyot choralari.
• Ishqalanishni minimallashtirish uchun
so’ndirgich ishidagi moyda hech qanday
cho’kindilar bo’lmasligi kerak.
• Moyni idishda saqlang yoki vertikal holda
tuting.
3.11-chizma. So’ndirgichni biriktirish
3.3.5 Disbalans vibroqo’zg’atuvchi uskunani sozlash va tekshirish
EHTIYOTKORLIK
Aylanuvchi qismlar.
Risk of hand injuries.
• Balka tebranishini disbalans vibroqo’zgatuvchi
uskuna, tashqi rotor yoki uning harakat
uzatuvchi tasmasiga ishlab turgan paytda
tegmang.
• Qo’zg’atuvchi uskunadan qattiq
mahkamlangan holda foydalaning
• disbalans vibroqo'zg'atuvchi uskunani (7)

balkaga (7b) M6 oltiburchakli bolt bilan
mahkamlang.
7b
Buning uchun dastlab balka o’rnatilgan bo’lishi
kerak (3.3.1 ga qarang).
7
• (7c) gaykani qotiring.
7c 7a • Tekshirib ko’rish uchun (7a) kichik qo’zgatishni

qarash kerak. Buning uchun boltni bo’shatib
valning exsentrisitetni markazdan minimal
darajadagi uzoqlikka keltiring. Boltni ehtiyotkorlik
bilan qotiring.
• Qo’zgatuvchini elektr tarmog’i va boshqaruv

blokiga kabellari yordamida ulang.
7a
• Uni ishga tushirishdan oldin boshqaruv blokidan
potensiometr chastotasini nolga sozlang.
• Qo’zg’atuvchi chastotasini asta-sekin 50Gs
Minimum
qo’zg’atish gacha oshiring.
3.12-chizma. Qo’zg’atuvchi uskunani sozlash
3.3. 6. Tashqi qo’zg’atuvchi uskunani sozlash va tekshirish
EHTIYOTKORLIK
Harakatlanuvchi qismlar.
• Tashqi qo’zg’atuvchi uskuna, tashqi rotor,
harakatni uzatuvchi tasmasi yoki krivoshipga
ishlab turgan paytda tegmang.
• Teranishni qo’zg’atuvchi uskunadan qattiq
• Uni ishga tushirishdan avval ramaning yuqori

qismiga tortuvchi sterjenni erkin
harakatlanadigan qilib o’rnating.
• 8 mm li kalit yordamida (5c) krivoshipni
bo’shating va uni tirsakli valning tanlangan
radiusdagi nuqtasiga o’rnating. Yana
krivoshipni qotiring.
• Tortuvchi sterjenni sozlash uchun (5b)
vintni bo’shating va tortuvchi sterjenni siljitib
kerakli balandlikka siljiting. Vintni yana qotiring.
5c
• Qo’zgatuvchini boshqaruv blokining orqasidagi
uyaga kabel yordamida ulang.
• Uni ishga tushirishdan oldin boshqaruv
Katta qo’zg’atish Kichik qo’zg’atish
blokidan potensiometr chastotasini nolga
sozlang.
5b
• Qo’zg’atuvchi chastotasini asta-sekin 50Gs
gacha oshiring.
5a
3.13-chizma. Tashqi qo’zg’atuvchi uskunani

sozlash
3.3.7 Kontakt uskunasi bilan amplitudani o’lchash
Agar amplitudani juda katta aniqlikda o’lchash

talab qilinsa, buni kontakt uskunasidan
foydalanib amalga oshirish mumkin. Uning
aniqligi 1/100mm kabi.
Amplitudani o’lchash uchun (10b)
7
harakatlanuvchi kontakt (7) tebranuvchi ob’ekt
(balka) ga (10a) mikrometrga tekkiziladi.
10b
Kontakt Us kuchlanish manbasi va boshqaruv
blokidagi (1a) indikator lampaga ketma ket
10a
ulanadi. Elektr toki aylanishi natijasida indikator
5V
lampasi yonishi uchun tebranuvchi ob’ekt yerga
ulanadi.
Us Kontakt
1a Kuchlanish 5 Voltdan nolgacha o’zgaradi va u
stroboskopni signal bilan ta’minlaydi.
3.14-chizma
• (10) kontakt uskunasini (9d) so’ndirgich

tutqichiga mahkamlang.
Yerga ulanuvchi o’tkazgich • Uning kabelini boshqaruv blokining qisil (+

Tutqich ishorali) uyachasiga ulang.
• (4) yerga ulanuvchi kabelni qisqich bilan
balkaning tayachiga mahkamlang.
10
• Uning boshqa uchini boshqaruv blokidagi qora
(– ishorali) uyachaga ulang.
• (10a) mikrometrni keraklicha siljiting.
Kabellar
• Kontakt va balka orasidagi masofani 15 mm
qilib sozlang (3.16-chizmaga qarang).
signallar
1
3.15-chizma
Kontakt uskunasi yordamida amplitudaning

maksimal qiymati 15 mm bo’lguncha o’lchash
15mm mumkin.
MA’LUMOT
Agar balkaning egilishi kontakt nuqtasida 15mm
dan katta bo’lsa kontaktni tayanchga tomon
10a siljiting.
3.16-chizma
• Kontakt uskunasini boshqaruv blokidan yoqing.

• Muvozanat holatidagi (qo’zg’atuvchi o’chiq)

balkani mikrometr lampasi yonguncha sekin
yaqinlashtiring. Mikrometr balkaning ko’chishi
nolga teng bo’lishini ko’rsatsin.
• mikrometrni to’liq orqaga qaytaring va birinchi
qo’zgatuvchi uchun o’lchangan birinchi
chastotagacha bo’lgan qiymatiga olib boring.
• Birinchi kontakt paydo bo’lguncha mikrometrni
uzaytirib boring.
Amplituda nol holati va berilgan holatda
o’lchangan qiymatlar ayirmasiga teng. Bu bir
necha marta takroran tekshiriladi.
MA’LUMOT
Agar chastota o’zgarsa mikrometrni qaytadan
orqaga torting. Chunki kontakt uskunasi katta
amplitudalarda buzilishi mumkin.
3.3.8 Chegaralovchi uskunani o’rnatish
• Cegaralovchi uskunaning pastki qismini yechib

olib uskunani balkaga o’tkazing.
• Chegaralovchi uskunani ramaning yuqori
25mm qismiga mahkamlang.
• Pastki qismni yana o’rnating va balka va
25mm
chegaralovchi orasidagi masofani 25 mm qilib
sozlang.
3.17-chizma.
3.4 Texnik xizmat
• Barcha aylanuvchi va harakatlanuvchi qismlar

erkin harakatlanishi uchun vaqti-vaqti bilan
moylab turing.
• Foydalanib bo’lgach yaltiroq metalldan
tayyorlangan barcha qismlarni zanglamasligi
uchun oz miqdordagi moy bilan moylang.
4 Asosiy tushunchalar
Quyida ketirilgan asosiy tushunchalar to’liq emas.

Shuning sababli qo’shimcha ma’lumotlarni
boshqa maxsus adabiyotlardan topishingiz
mumkin.
4.1 Erkin tebranish
Erkin tebranish deganda sitemaning hech

qanday kuch ta’sir qilmasdan tebranishi

tushuniladi. Sistema boshlang’ich momentda
muvozanat holatidan chiqarilgan bo’lib bu
muvozant holati atrofida biror tashqi yoki ichki
so’ndiruvchi kuch ta’sir qilmaguncha tebranadi.
Biz qarayotgan tebranuvchi balkada quyidagi
xususiyatlar mavjud:
4.1-chizma. • Balkadagi teshikchalar unga qo’zg’atuvchi,
prujina, qo’shimcha yuk so’ndirgich kabi
qo’shimcha uskunalarni o’rnatish imkonini
beradi.
• Ishqalanishsiz sharnirli tayanch so’nmaydigan
erkin tebranishlarni tekshirishga imkon beradi.
• Erkin tebranish chastotasini uchta bikrligi
turlicha prujinalar va ularning turlicha
joylashishlari uchun aniqlanishi mumkin.
• Sistema tebranishlarining so’nish jarayonini
sozlanuvchi qovushoq so’ndirgich va uning
turli nuqtalarga joylashgan hollarda tekshirish
mumkin.
• Tebranish jarayoni registratorda tasvirlanishi
mumkin.
4 Asosiy tushunchalar 19
4.1.1 So’nmaydigan tebranish
4.1.1.1 Harakat tenglamasi
Balakning tebranish teglamasi unga ta’sir etuvchi

kuchlarning tayanch nuqtasi bo’lgan O markazga
nisbatan momentlarining muvozanati shartidan
keltirib chiqariladi.
(4.1)
Fc elastik kuch x egilish (prujina cho’zilishiga
teng) va c bikrliklarning ko’paytmasiga teng.
Kichik burchaklar uchun egilish burchak va a kuch
yelkasining ko’paytmasiga teng. Bundan

(4.2)
Balkaning O markazga nisbatan inersiya momenti
(4.3)
Bularni hisobga olsak bir jinsli oddiy differensial
tenglama ko’rinishidagi harakat tenglamasini hosil
qilamiz
(4.4)
4.2-chizma.
Doiraviy 0 va xususiy (erkin) f tebranish

chastotalari quyidagilarga teng bo’ladi
4.3-chizma
Tebranish davri esa
Bundan ko’rinadiki tebranish davri yoki xususiy

tebranish chastotasi prujinani balkaning qayerida
joylashishidan bog’liq.
4.2 So’nuvchi tebranish

4.2.1 Harakat tenglamasi
Yana sistemaga ta’sir qiluvchi kuchlarning balka

O markaz nuqtasiga nisbatan momentlarining
muvozanat shartidan hosil qilinadi. Bu holda
yelkasi b ga teng va tezlikka proporsional Fd
bikrlik c
a so’ndiruvchi kuch momenti ham qo’shiladi
··
b
Fc MO = JO   = –Fc  a – Fd  b (4.8)
Fc
O ,· Fd so’ndiruvchi kuch x tezlik va so’ndirish
a
Fd koeffitsiyentining ko’paytmasiga teng, kichik
Fd burilish burchaklarida tezlik  tezlik va b yelkalar
b
orqali ifodalanadi
So’ndirish
koeffitsiyenti
d
4.4-chizma
Bu hisobga olinsa harakat tenglamasi quyidagi
bir jinsli differensial tenglama ko’rinishini oladi
So’ndirish yo’q
D =0
Kichik so’ndirish yoki y=Lφ ekanligini hisobga olsak

D = 0,4
Sezilarli so’ndirish,
limitik hol
D =1
Ekstremal so’ndirish
D >1
4.5-chizma
bunda D so’ndirish ko’rsatkichi va 0 doiraviy
chastota
Harakat tenglamasining y0 boshlang’ich shart

hisobga olinganda yechimi
Chastota
Ko’rinib turibdiki D  1 bo’lganda hech qanday

tebranish bo’lmaydi. Tebranish chastotasi esa
nolga teng deb hisoblanadi.
4.3 Majburiy tebranish
Rezonans
Sistemaning tashqi kuch ta’sirida tebranishlari
majbutiy tebranish deyiladi. Noustuvor
Amplituda
holatlarni hisobga olmagan holda tashqi kuchning

chastotasi bilan tebranadi.
Agar tashqi kuch va erkin tebranish chastotalari
mos kelsa rezonans sodir bo’ladi. Bu holda
0 1 2
amplituda keskin oshib tebranivchi sistema
Tashqi kuch chastotasi/erkin tebranish
buzilishi mumkin.
chastotasi 0
Resonansni hisoblash va uni bartaraf qilish eng
4.6-chizma. Rezonans chizig’i muhim muhandislik muammolaridan hisoblanadi.
4.3.1 Balkaning harakat tenglamasi
4.3.1.1 Qo’zg’atuvchining inersiya kuchi
Tebranishni yuzaga keltirish uchun

foydalaniluvchi uskuna balkaga o’zgaruvchan
chastota va amplituda bilan ta’sir qiladi
bu yerda mimb uskunaning massasi,  va  esa

uning ekssentrisiteti va chastotasi. Qo’zg’atuvchi
balakaning L/2 markaziga o’rnatiladi. O nuqtaga
nisbatan momentlarning muvozanat shartida buni

4.7-chizma ham hisobga olsak
y=   L ni hisobga olsak
bunda D va 0 oldindan ma’lum bo’lgan so’ndirish

ko’rsatkichi va xususiy tebranish chastotasi.
Erkin tebranishlardagidan farqli ravishda majburiy

4.8-chizma tebranish tenglamasi bir jinslimas bo’lib uning
yechimi
Qo’zg’atuvchi va tebranivchi sistema orasidagi

fazaviy siljish
Majburiy tebranish haqida boshlang’ich

tasavvurga ega bo’lish uchun D=0 deb olamiz va
quyidagi yechimga ega bo’lamiz

F
F Agar yuqoridagi ifodada chastotalarning nisbati
  0 =1 bo’lsa maхraj nolga aylanib  ga intiladi.
y(t) Bu holda rezonans hodisasi sodir bo’adi.
y(t) Sondirgich hisobga olinsa amplitudaning qiymati
kichikroq bo’ladi.
Agar  = 0 fazaviy siljish  nolga teng, ya’ni
qo’zg’atuvchi va tebranuvchi sistema bir xil fazada
bo’ladi. Bu so’nmaydigan sistemalar uchun 0
subkritik sohada o’rinli.
  0   0
subkritik superkritik
4.9-chizma >> 0 , ya’ni superkritik holda fazaviy siljish 180°
ga teng. Tebranischi sistema fazasi
qo’zg’atuvchidan yarim davrga orqada qoladi va

ular qarama-qarshi fazada bo’ladilar. Nisbat 1
qiymatni qbul qiladi. Tebranish amlitudasi yˆ .
Tebranish amplitudasining   0 nisbatdan

bog’liq o’zgarish grafiklari rezonans chiziqlari
ko’rinishida grafikda keltirilgan.
So’ndirgichning ta’sirini ham so’ndirgich

bo’lmagan holga nisbatan taqqoslab tekshirish
mumkin.
Amplitudalar yˆ ning qiymatiga nisbatan

normallashtirilgan.
4.10-chizma .
-----
4.3.1.2 Tashqi qo’zg’atuvchi
Tebranishni yuzaga keltirish maqsadida

krivoshipli mechanizmdan iborat
qo’zg’atuvchidan foydalaniladi, bunda garmonik
tebranish amplituda va chastotasi o’zgaruvchan
bo’ladi
x = r  sin  t . (4.23)
r,
bu yerda r krivoshipli mexanizmning

x ekssentrisiteti va  qo’zg’atuvchining chastotasi.
Qo’zg’atuvchi prujina orqali ta’sir qilib tayanchdan

a masofada joylashgan. O markazga nisbatan
a momentlarning muvozanat shartiga ko’ra
L
4.11-chizma
or again with the already known

yoki y =   L ekanligi, so’ndirish ko’rsatkichi D
va 0 burchak tezlanishlarni e’tiborga olsak
TM 155 Bir jinslimas
ERKIN VA MAJBURIY differensial APPARATI
TEBRANISH tenglamaning yechimi
Fazaviy siljish esa
Majburiy tebranish haqida boshlang’ich

tasavvurga ega bo’lish uchun D=0 deb olamiz. Bu

holda quyidagi yechimni olamiz
Ushbu ifodada   0 =1 bo’lganda maxtaji nolga

aylanadi, boshqacha aytganda cheksizlikka
intiladi. Bu esa rezonans hodisasidir.
 =0 bo’lganda amplituda yˆ ga teng bo’ladi.
Fazaviy siljish nolga teng bo’lib, qo’zg’atuvchi va
tebranuvchi sistema bir xil fazada bo’ladi. Bu
holat so’nmaydigan tebranuvchi sistemada
subkritik sohada  = 0 qiymatgacha o’rinli.
4.12-chizma
 0 , ya’ni superkritik holat bo’lsa faza 180°

ga siljiydi. Tebranuvchi sistema qo’zg’atuvchidan
yarim davr bilan orqada qoladi, ular qarama-
qarshi fazada bo’ladilar. Kasr nolga intiladi.
Tebranish amplitudasi nolga teng bo’ladi.
Tebranish amplitudasining   0 nisbatdan

bog’liq o’zgarish grafiklari rezonans chiziqlari
ko’rinishida grafikda keltirilgan.
Amplitudalar yˆ ning qiymatiga nisbatan

normallashtirilgan.
5 Eksperimentlar
Tanlangan eksperimentlarni oxirigacha to’liq

bajarilgan deb bo’lmaydi. Ulardan o’zingizning
keying eksperimentlaringizda namuna sifatida
foydalanish mumkin. Keltirilgan eksperimentlar
yo’naltiruvchi xarakterga ega. Alohida
uskunalardan turli holatlarda foydalangan holda
va tanlangan maqsadlariga mos turli ko’rinishdagi
eksperimentlarni o’tkazish mumkin. Bu yerda
asosiy qonuniyatlar ko’rsatilgan.
5.1 So’nmaydigan tebranish
5.1.1 Eksperimentning maqsadi
Bu eksperimentda prujina bikrligi va kuch

yelkasining turli qiymatlari uchun erkin tebranish
chastotasinining nazariya va tajribada aniqlangan
qiymatlarini solishtirish ko’zda tutilgan.
Quyidagi kombinatsiyalar tekshirilgan:
Eksperi- Bikrlik c, Kuch yelkasi a, Erkin tebranish

Prujina
ment N/mm mm chastotasi f,
raqami
raqami Gts
1 1 0,75 350 2,78
2 1 0,75 650 5,17
3 2 1,50 350 3,94

4 2 1,50 650 7,31
5 3 3,00 650 10,34
5.1-jadval. Prujina bikrligining ta’siri. Hisoblangan erkin tebranish chastotalari
5 Eksperimentlar 30
5.1.2 Eksperiment o’tkazish
• Jadvalga mos keluvchi prujinani ehtiyotkorlik

bilan mahkamlang.
• Balkani gorizontal holatga keltiring.
• Markerni o’rnating.
• Registratorni ishga tushiring.
• Balkani qo’l bilan eging va tebranish
toxtaguncha kuzating.
• Registratorni to’xtating.
Boshqa prujinalar bilan va kuch yelkalari uchun

eksperimentlarni davom ettiring.
5 Eksperimentlar 31
5.1.3 Experiment natijalari
Tebranishlar jarayoni registratorda qayd etilgan

quyidagi original grafiklarda ketirilgan.
Markerning ishqalanishi hisobidan tebranish
so’nmoqda.
Amplitudaning uzoq aqt davomida chiziqli
5T ≙ 1,8s so’nishi tebranuvchi sistemadagi ishqalanishlar
ta’siridan bo’ladi.
5.1-chizma. 1-Eksperiment
5-10 marta tebranish uchun talab qilingan vaqt
registratordan aniqllanadi.
Aniqlangan chastotalar nazariy natijalar bilan
quyidagi jadvalda keltirilgan.
Eksperiment Nazariya
10T ≙ 4s Eksperiment
Tebranish Chastota f, Chastota f,
raqami
davri T, s Gts Gts
1 0,38 2,63 2,78
2 0,20 4,88 5,17
3 0,26 3,85 3,94
4 0,13 7,69 7,31

10T ≙ 2,75s 5 0,10 10,00 10,34
5.3-chizma. 3-Eksperiment 5.2-jadval. So’nmaydigan tebranish chastotalari
10T ≙ 2,05s
1,07s
5 Eksperimentlar 32
5.2 So’nuvchi tebranish
5.2.1 Eksperimentning maqsadi
Bu eksperimentda sondirgichning tebranishlarga

ta’sirini ifodalash ko’zda tutilgan.
Sondirishning ta’sirini sozlash vinti va kuch
yelkasini siljitish yordamida o’zgartirish mumkin.
5.2.2 Eksperiment o’tkazish uskunasi

• 3.3.1. da keltirilgani kabi balkaga bikrligi

0,75N/mm bo’lgan 1-prujinani taynchdan
a = 650mm masofada o’rnating.
650mm
b • 3.3.4. da keltirilgani kabi so’ndirgichni o’rnating
N
c = 0,75-------
mm
--- • 3.3.2. da keltirilgani kabi barabanli registratorni
o’rnating
b masofani quyidagi jadvalga ko’ra tanlang.
Quyidagi kombinatsiyalar tekshirilgan:
Eksperiment Sozlovchi Kuch yelkasi

raqami vintning holati b, mm
1 ochiq 150
2 yopiq 150
3 ochiq 600
5.6-chizma.
4 yopiq 600
5.3-jadval. Sondirishning ta’siri
5 Eksperimentlar 33
• jadvalda keltirilgani kabi so’ndirgichni va

sozlovchi vintni o’rnating.
• Markerni o’rnating.
• Registratorni ishga tushiring.
• Balkani qo’l bilan eging va tebranish
tugaguncha kuzating.
So’ndirgich va kuch yelkasining turli holatlari
uchun eksperimentlarni davom ettiring.
5 Eksperimentlar 34
5.2.4 Eksperiment natijalari
Quyida sondirgichning tebranishlarga ta’siri

ifodalangan.
• 5.7-chizmada sistema tebranishlari sekin
so’ngan. Sistema muvozanat holatiga
kelguncha 20 marta tebranish sodir bo’ladi. U
markerning ishqalanishi hisobidan so’nmoqda.
5.7-chizma
• 5.8-chizmada sondirish ko’rsatkichi kichikroq,

ya’ni taqriban D=0,1 bo’lgan holdagi
tebranishning so’nishi tasvirlangan.
. 5.8-chizma
• 5.9-chizmada so’ndirish ko’rsatkichi yetarlicha

sezilarli bo’lgan holdagi tebranishning so’nish
jarayoni tasvirlangan. 3 ta tebranishdan so’ng
so’nadi. So’ndirish ko’rsatkichi D = 0,25.
5.9-chizma
• 5.10-chizmada sistemaning davriymas so’nishi

keltirilgan. Bunda hech qanday tebranish
bo’lmaydi. So’ndirish ko’rsatkichi D = 1.
5.10-chizma
5 Eksperimentlar 35
5.3 Erkin tebranish chastotasini baholash
3.3.1 va 3.3.2 ga ko’ra eksperiment o’tkazish

uskunasini yig’ib chiqing.
1-prujina, bikrligi c = 0,75 N/mm
Kuch yelkasining uzunligi a = 350 mm
Balka uzunligi L = 750 mm
Balka massasi m = 1,68 kg
10T = 76mm
• Markerning uchi u chizadigan chiziq ingichka
= 3,8s va aniq chiqishi uchun qog’ozga yengil tegishi
kerak.
5.11-chizma • Balkani gorizontal holatga keltiring.
• Markerning uchini boshlang’ich momentda
qog’ozning o’rtasiga qo’ying va u vertikal
yo’nalishda harakatlanib tebranish jarayoni
chizsin.
• Registratorni ishga tushiring (uzatish tezligi
20mm/s).
• Balkani egib u tebranishi uchun qo’yib
yuboring va tebranish so’ngancha kuzating.
• Registratordagi qog’ozni oling, unga yelka
uzunligi a va prujina bikrligi c ni belgilab
qo’ying.
5.3.2 Erkin tebranish chastotasini eksperimentda aniqlash
Chizg’ich yordamida 10 marta tebranish uchun

ketgan masofani millimetrda o’lchang..
10T = 10 ta davr.
5 Eksperimentlar 36
5.4 Sondirgich bo’lganda rezonansni chizig’i
5.4.1. Eksperiment maqsadi

Maqsad turli xil so’ndirishlarda rezonans
chizilarini chizish.
Tebranishlar disbalans vibroqo’zg’atgich
yordamida hosil qilinadi.
Majburiy tebranish amplitudalari barabanli
registratot yordamida chiziladi.
Sondirgich uchun turli so’ndirish ko’rsatkichlarini

tanlash mumkin.
• 3.3.1 da keltirilgani kabi bikrligi c = 3 N/m

bo’lgan 3-prujinani, balkaga a = 650mm
masofada o’rnating.
• 3.3.5 da keltirilgani kabi vibroqo’zg’atgichni
50% ga sozlab o’rnting.
• 3.3.8 da keltirilgani chegaralovchi uckunani
o’rnating.
• 3.3.4 da keltirilgani kabi so’ndirgichni o’rnating.
• 3.3.2 da keltirilgani kabi registrator o’rnating
b masofani quyidagi jadvalga ko’ra tanlang.
5.12-chizma
Eksperiment Sozlovchi Kuch yelkasi

raqami vintning holati b, mm
1 yo’q So’ndirish yo’q
2 ochiq 150
3 yopiq 150
4 yopiq 550
5.4-jadval. Rezonans chiziqlari uchun so’ndirgichni sozlash,

prujina bikrligi c = 3N/mm, a = 650mm
5 Eksperimentlar 37
Egilishlar vibroqo’zg’atgich chastotasini 2 Gts

dan oshirib borgan holda so’ndirgichning turli
holatlari uchun aniqlanadi.
6-10 Gts diapazonda 1 Gts dan oshirib boriladi
rezonansga yaqin bo’lganda 0,2-0,5 Gts dan
oshiriladi.
Chastota tebranishlar o’lchanganda har qadam
uchun yozib borilishi kerak.
5 Eksperimentlar 38
5.4.4 Eksperiment natijalari
Tajribalarda aniqlangan amplituda va chastotalar

jadval ko’rinishida keltirilgan.
Chastota 4 5 6 7 8 8,4 8,5 8,7 9 10 12 14 16 20
Amplituda 0,5 0,6 1,2 5 15 26 42 11,5 7 2,5 1,2 0,6 0,5 0,4
5.5-chizma. 1-so’ndirish holi uchun rezonans chizig’i
so’ndirgichsiz
c = 3 N/mm, a = 650mm
Frequency 4 6 8 8,25 8,5 8,75 9 10 12 14 16 20
Amplitude 0,5 0,8 3,5 9,5 18 8,5 5 1,5 1,0 0,8 0,5 0,4
5.6-jadval. 2-so’ndirish holi uchun rezonans chizig’i
kichik so’ndirish
c = 3 N/mm, a = 650mm
Frequency 4 5,5 7 8 8,4 8,53 8,9 9,3 10 12 14 16 20
Amplitude 0,4 0,5 0,8 3,5 7,5 8,0 6,0 3,5 1,5 1,0 0,7 0,5 0,5
5.7- jadval. 3-so’ndirish holi uchun rezonans chizig’i
o’rtacha so’ndirish
c = 3 N/mm, a = 650mm
Frequency 6 7,5 8,3 8,9 10,9 14 20
Amplitude 0,5 0,8 0,8 0,9 0,5 0,4 0,2

5.7- jadval. 3-so’ndirish holi uchun rezonans chizig’i
sezilarli so’ndirish
c = 3 N/mm, a = 650mm
Aniqlangan qiymatlarni resonans chiziqlari

sifatida grafiklar ko’rinishida ham tasvirlash
mumkin.
5 Eksperimentlar 39
30
1. so’ndirish yo’q
2. kichik so’ndirish
20
Amplituda  mm
3. o’rtacha so’ndirish
4. sezilarli so’ndirish
10
0
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20
Tashqi kuch chastotasi  Gts
5.13-chizma. Turli so’ndirish ko’rsatkichlari uchun rezonans chiziqlari

c = 3N/mm, a = 650mm
5 Eksperimentlar 40
5.5 Sondirgich bo’lganda rezonansni chizig’i (boshqa hol)
5.4 dan farqli ravishda bu holda tashqi

qo’zg’atuvchi uskuna yordamida tebranishlar
yuzaga keltiriladi.
N
c = 3 --------
-
mm
5.14-chizma
• 3.3.1 da keltirilgani kabi with spring no. 3, c =

3 N/m at a = 650 mm.
• 3.3.6 keltirilgani kabi tashqi qo’zg’atuvchi
uskunani 50 % ga sozlab o’nating
• 3.3.8 da keltirilgani chegaralovchi uckunani
o’rnating.
• 3.3.4 da keltirilgani kabi so’ndirgichni o’rnating.
• 3.3.2 da keltirilgani kabi registratorni o’rnating.
Eksperiment 5.4.3. da keltirilgani kabi o’tkaziladi.
5 Eksperimentlar 41
6 Ilova
6.1 Texnik ma’lumotlar
O’lchamlar
Bo’yi x eni x balandligi 1000mm x 420mm x 900 mm
Vazni, approx. 52 kg
Elektr tarmog’i
Kuchlanish, chastota 230V, 50/60 Hz
Quvvati 0,15 kW
Qoshimcha ma’lumotlarni platadan qarang
Balka
uzunligi x eni x qalinligi 732mm x 25mm x 12 mm
Og’irligi 1,68 kg
Prujinalar, mahkamlanuvchi vint bilan

Prujina 1 0,75 N/mm
Prujina 2 1,50 N/mm
Prujina 3 3,00 N/mm
Prujina tutqichi, sozlanuvchi

Uzunligi 130 mm
So’ndirgich
Tebranuvchi massa m 130 g
So’ndirish koeffitsiyenti d 5...15 Ns/m
So’ndiruvchi muhit Gidravlik sinov moyi
Amplitudametr kontakt bilan

O’lchash diapazoni 20 mm
Registrator uchun balkaga o’rnatilgan marker tutqich
6 Ilova 42
Mechanik registrator
Qog’ozning eni 100 mm
Uzatish tezligi 20 mm/s
Disbalans vibroqo’zg’atgich
Chastota diapazoni 0...50 Hz
Disbalance massasi 100 g
Ekssentrisitet 0...10 mm
Disbalans 0...1000 mm g
Umumiy vazni m 772 g
Harakatlantirish o’zgaruvchan tezlikli DC motor

Transmissiya nisbati i 1 : 3,2
Tashqi qo’zg’atuvchi
Chastota diapazoni 0...50 Hz
Qo’zg’atgich 0...20 mm
Shatun 66 mm
Harakatlantirish o’zgaruvchan tezlikli DC motor
Transmissiya nisbati i 1 : 3,2
Boshqaruv bloki
Qo’zg’atuvchi chastotasini sozlagich
Chastota sozlagich
10 marta aylanuvchi potensiometr
Chastota displeyi 0...50 Hz
Amplituda o’lchagich va stroboskop kontakt bilan
Displey LED
Uzatuvchi 5 V TTL
Yozish uskunasi
Kalit
6 Ilova 43
Uskunalar
Foydalanilgan uskunalar ro’yxati
(ISK: Olti burchakli kalit, SW: Gayka kaliti)
Prujina mahkamlash SW 10
Balka mahkamlash –qo’zg’almas tayanch ISK 5
So’ndirgichni mahkamlash ISK 5
Marker tutqichini mahkamlash ISK 5
Chegaralovchini mahkamlash ISK 5
Disbalans vibroqo’zg’atuvchini mahkamlash SW 10
Tashqi qo’zg’atuvchini mahkamlash ISK 5
Disbalansni sozlash ISK 3

Tashqi qo’zg’atuvchi amplitudasini sozlash SW 8
Amplituda chegaralovchini ozlash qavariq
6.2 Formulalardagi belgilar ro’yxati va birliklari
Symbol Mathematical / physical unit Unit
a, b Kuch yelkalari, uzunliklar mm
c Prujina bikrligi N/mm

d So’ndirish koeffitsiyenti Ns/mm
D So’ndirish ko’rsatkichi
f Chastota Gts
F Kuch N
l, L Uzunlik mm
m Massa g, kg
M Moment Nm
O Markaz
r Radius mm
t Vaqt s
T Tebranish davri s
x Egilish mm
6 Ilova 44
Belgi Matematik/fizik nomi O’lchov birligi
 Ekssentrisitet mm
 Mathematik o’zgarmas Pi = 3,1415
 Fazaviy siljish °
 Burchak °
 Erkin tebranish chastotasi Gts
 Qo’zg’atuvchining burchak rezligi Gts

Indeks Izoh
d So’ndirgich
e Qo’zg’atuvchi
imb Disbalans
6.3 Jamlanma
1 x TM 155 Erkin va majburiy tebranish apparati

1 x TM 155 Erkin va majburiy tebranish apparati uchun yo’riqnoma
6 Ilova 45

Свободные и вынуж колеб ОСНОВНОЙ TM155e - V0.2 UZB

Загружено:

Сведения о документе

Авторское право

Доступные форматы

Поделиться этим документом

Поделиться или встроить документ

Параметры публикации

Этот документ был вам полезен?

Это неприемлемый материал?

Авторское право:

Доступные форматы

Свободные и вынуж колеб ОСНОВНОЙ TM155e - V0.2 UZB

Загружено:

Авторское право:

Доступные форматы

Yo’riqnoma

TM 155 Erkin va majburiy

Bu yoriqnomani qurilma bilan birga saqlang

Qurilmadan foydalanishdan oldin:

- yo’riqnomani o’qib chiqing;

Version 0.2 Texnik o’zgarishlarga mos

4.3 Majburiy tebranish. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

5.2 So’nuvchi tebranish. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

Tebranishlar nazariyasi tadqiqotchilardan

TM 155 Erkin va majburiy tebranishlar

Yo’riqnomadagi har bir eksperiment o’tkazish

Namoyish etiladigan eksperimentlar o’qituvchi

tomonidan TM 155 erkin va majburiy tebranishlar

2.1 Foydalanish maqsadi

Uskunadan faqat o’quv maqsadida foydalaniladi.

2.2 Texnka xavfsizligi ko’rsatmalarining tuzilishi

DANGER, WARNING yoki CAUTION

jiddiy oqibatlari haqida xabar beradi.

Qo’shimcha belgilar xavning darajasi va nima

Ogohlantirish signali Explanation

WARNING Bu holatdan qochmaslik oqibati o’lim yoki

2.3 Texnika xavfsizligi ko’rstamalari

Elektr toki urishi xavfi.

2.4 Ishlatish va saqlash sharoiti

• Toza va quruq joy.

3.1 Uskunaning tuzilishi

3.1-chizma. TM 155 uskunasining tuzilishi

Tariba sinovini o’tkazish uskunalari alyuniniy

(7) tebranuvchi balka bir uchi atrofida aylanishi

• (8) qo’zgalmas sharnirli tayanch sistemaning

3.1.1 So’ndiruvchi silindr

So’ndiruvchi silindr so’ndiruvchi muhitda (bu

Fd so’ndiruvchi kuch yuzaga keladi. Ko’ndalang

3.3-chizma. So’ndiruvchi silindr

So’ndirgichning aniq ko’rinishini 3.4-chizmada

• Sozlovchi vint (9e) so’ndirsh ko’rsatkichini aniq

3.4—chizma. So’ndirgichning tuzilishi

3.2 Bosqaruv bloki

3.5-chizma. Boshqaruv blokining old • Barabanli registratorni harakatga keltiruvchi

3.3 Ishlatishga tayyorlash

Tebranuvchi balkani o’rnatish

3.3.2 Barabanli registratorni o’rnatish

• (6) barabanli registratorni ramaning vertikal

o’rnating • (6e) markerni tutqichga kirgazing.

3.9-chizma. Barabanli registratorni

3.3.3 So’ndiruvchi silindrni moy bilan to’ldirish

• (9) so’ndirgichni (9d) tutqichga o’rnating

plunger sterjenini yuqori va pastga

Moy uchun ehtoyot choralari.

3.3.4 So’ndirgichni biriktirish

So’ndirgichni tutqichning pastroq qismiga

• So’ndirgichning balandligini shunday tanlangki,

plunjer silindrning o’rtasida joylashsin.

3.11-chizma. So’ndirgichni biriktirish

3.3.5 Disbalans vibroqo’zg’atuvchi uskunani sozlash va tekshirish

mahkamlangan holda foydalaning

• disbalans vibroqo'zg'atuvchi uskunani (7)

7c 7a • Tekshirib ko’rish uchun (7a) kichik qo’zgatishni

• Qo’zgatuvchini elektr tarmog’i va boshqaruv

3.12-chizma. Qo’zg’atuvchi uskunani sozlash

3.3. 6. Tashqi qo’zg’atuvchi uskunani sozlash va tekshirish

• Uni ishga tushirishdan avval ramaning yuqori

3.13-chizma. Tashqi qo’zg’atuvchi uskunani

3.3.7 Kontakt uskunasi bilan amplitudani o’lchash