Вы находитесь на странице: 1из 4

___________ISCIENCE.IN.

UA «Актуальные вызовы современной науки»___________


Выпуск 1
Мовсисян Лилит Размиковна
(Ереван, Армения)

СОВРЕМЕННАЯ ЛЕКСИКА АЗЕРБАЙДЖАНСКОГО ЯЗЫКА: ЯЗЫК


ЭЛЕКТРОННЫХ СМИ

Аннотация
В статье коротко говорится об азербайджанском языке как одного
из тюркских языков, об истории лексики азербайджанского языка, о
современной лексике, о методах развития и обогощения лексики.
Проанализируются пути заимствованных слов и роль заимствованных
терминов в развитии лексики, особено лексики печати и электронных СМИ.
Ключевые слова: азербайджанский язык, лексика, обогощение
лексики, заимствования, язык электронных СМИ.

Lilit Movsisyan
(Yerevan, Armenia)

MODERN VOCABULARY OF AZERBAIJANI LANGUAGE: THE LANGUAGE OF


MASS MEDIA

Abstract: In the article it is spoken about Azerbaijani language as one of the


Turkish languages, its vocabulary, history, the methods and means of enrichment
and development of its modern vocabulary. The ways of penetration of loanwords
and the role of the loan terms in the development of the language vocabulary have
been analysed, especially in the language of the press and mass media.
Keywords: Azerbaijani language, vocabulary, development, terms, mass
media.

IJزܲβÎÆò ²¸ð´ºæ²ÜºðºÜÆ ´²è²ä²Þ²ðÀ. ¾ÈºÎîðàܲÚÆÜ


Èð²îì²ØÆæàòܺðÆ Èº¼àôÜ

´áÉáñ ÃÛáõñù³Ï³Ý É»½áõÝ»ñÁ ϳ½ÙáõÙ »Ý Ù»ñÓ³íáñ É»½áõÝ»ñÇ ËáõÙµ,


áñÁ µÝáñáßíáõÙ ¿ ÁݹѳÝáõñ ͳ·áõÙݳµ³Ý³Ï³Ý ¨ ïÇå³µ³Ý³Ï³Ý ·Í»ñáí:
ò»Õ³ÏÇó É»½áõÝ»ñÁ ÙǨÝáõÛÝ ëϽµÝ³Ï³Ý É»½íÇ å³ïÙ³Ï³Ý ×ÛáõÕ³íáñáõÙÝ»ñÝ
»Ý, áñáÝù »ñϳñ³ï¨ ³é³ÝÓÝáõÃÛ³Ý Ñ»ï¨³Ýùáí Ïñ»Éáí ÇÝùÝáõñáõÛÝ
å³ïÙ³Ï³Ý ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñ` Çñ³ñÇó Ñ»é³ó»É »Ý: [ 1, ¿ç 8 ]
Àëï Ü.´³ëϳÏáíÇ ¹³ë³Ï³ñ·Ù³Ý` Ãáõñù»ñ»ÝÁ, ³¹ñµ»ç³Ý»ñ»ÝÁ ¨
Ãáõñùٻݻñ»ÝÁ ÙïÝáõÙ »Ý ÃÛáõñù³Ï³Ý É»½áõÝ»ñÇ ³ñ¨Ùï³ËáõÝ³Ï³Ý ×ÛáõÕÇ
ѳñ³í-³ñ¨ÙïÛ³Ý Ï³Ù ûÕáõ½³Ï³Ý ËÙµÇ Ù»ç, áñáÝù áõÝ»Ý ÁݹѳÝáõñ
Ó¨³µ³Ý³Ï³Ý, ÑÝãÛáõÝ³Ï³Ý ¨ µ³é³å³ß³ñ³ÛÇÝ ·Í»ñ: [2, стр. 230 ]
гٳӳÛÝ Ü.´³ëϳÏáíÇ` ³¹ñµ»ç³Ý»ñ»ÝÝ Çñ ³ñÙ³ïÝ»ñáí ѳñáõÙ ¿ 8-
10-ñ¹ ¹¹. ØÇçÇÝ ²ëdzÛÇ ûÕáõ½³Ï³Ý ó»Õ»ñÇ É»½íÇÝ, áñÝ ¿É ÙÇ ù³ÝÇ
ųٳݳϳÏÇó ÃÛáõñù³Ï³Ý É»½áõÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ »Õ»É ¿ ݳ˳ɻ½áõ:
²¹ñµ»ç³Ý»ñ»ÝÇÝ ³Ù»Ý³Ùáï ó»Õ³ÏÇó É»½áõÝ Ãáõñù»ñ»ÝÝ ¿: ê³Ï³ÛÝ Çñ»Ýó
½³ñ·³óÙ³Ý ÁÝóóùáõÙ ¹ñ³Ýù ëï³ó»É »Ý Ý߳ݳϳÉÇ ï³ñµ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñ:
´³é³å³ß³ñÁ É»½íáõÙ »Õ³Í µ³é»ñÇ ³ÙµáÕçáõÃÛáõÝÝ ¿: Àëï
·áñͳÍáõÃÛ³Ý áÉáñïÝ»ñÇ` ï³ñµ»ñ³ÏíáõÙ »Ý ѳٳ·áñͳÏó³Ï³Ý ¨
83
___________«Актуальные вызовы современной науки» ISCIENCE.IN.UA___________
Выпуск 1
Ù³ëݳ·Çï³Ï³Ý µ³é»ñ: Àëï ·áñͳÍáõÃÛ³Ý Ñ³×³Ë³Ï³ÝáõÃÛ³Ý` ï³ñµ»ñíáõÙ
»Ý ·áñÍáõÝ (³ÏïÇí) ¨ áã ·áñÍáõÝ (å³ëÇí) µ³é³å³ß³ñ³ÛÇÝ ß»ñï»ñ: Àëï
ͳ·Ù³Ý ³ÕµÛáõñÇ` ï³ñµ»ñ³ÏíáõÙ »Ý 2 ÑÇÙÝ³Ï³Ý ß»ñï»ñ` µÝÇÏ ¨ ÷á˳éÛ³É
µ³é»ñ: ´³é³å³ß³ñÇ Ñ³ñëï³óÙ³ÝÝ áõÕÕí³Í Ùßï³Ï³Ý ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÁ
ï»ÕÇ »Ý áõÝ»ÝáõÙ ¨ µ³é³Ï³½ÙáõÃÛ³Ý, ¨ ÷á˳éáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³ßíÇÝ:
Àëï ².¸»ÙÇñãǽ³¹»Ç` ·ñ³Ï³Ý ³¹ñµ»ç³Ý»ñ»ÝÇ Í³·Ù³Ý ¨ ½³ñ·³óÙ³Ý
å³ïÙáõÃÛáõÝÁ ϳñ»ÉÇ ¿ µ³Å³Ý»É »ñ»ù ßñç³ÝÇ. 1)ѳٳÅáÕáíñ¹³Ï³Ý É»½íÇ
ÑÇÙ³Ý íñ³ ³¹ñµ»ç³Ý»ñ»Ý É»½íÇ Ó¨³íáñáõÙ, 2)³½·³ÛÇÝ É»½íÇ ÑÇÙ³Ý íñ³
ÙdzëÝ³Ï³Ý ·ñ³Ï³Ý É»½íÇ ëï»ÕÍáõÙ ¨ ϳÛáõݳóáõÙ 3)³¹ñµ»ç³Ý»ñ»ÝÇ
í»ñ³Ó¨³íáñáõÙ å»ï³Ï³Ý É»½íÇ (ËáñÑñ¹³ÛÇÝ ßñç³Ý): [4, стр. 251-260]
àõëáõÙݳëÇñáõÃÛáõÝ»ñÁ óáõÛó ïí»óÇÝ, áñ »Ã» ·ñ³Ï³Ý ³¹ñµ»ç³Ý»ñ»ÝÇ
Ó¨³íáñÙ³Ý Ù»ç Ù»Í ¹»ñ ¿ áõÝ»ó»É ûÕáõ½³Ï³Ý ï³ññÁ, ³å³
ѳٳÅáÕáíñ¹³Ï³Ý É»½íÇ Ï³½Ù³íáñÙ³Ý Ù»ç` í³Õ ÕÁ÷ã³Õ³Ï³Ý ï³ññÁ: [5,
стр. 5 ] ÊáñÑñ¹³ÛÇÝ ÃÛáõñù³·»ïÝ»ñÇ ÙÇ Ù³ëÇ Ï³ñÍÇùáí ·ñ³íáñ ·ñ³Ï³Ý
³¹ñµ»ç³Ý»ñ»ÝÁ ͳ·»É ¿ 12-ñ¹ ¹³ñáõÙ: ê³Ï³ÛÝ å³ñ½ ã¿, û Ýßí³Í ßñç³ÝáõÙ
³¹ñµ»ç³Ý»ñ»ÝÝ ÇÝãåÇëDZ ³é³ÝÓݳѳïÏáõÃÛáõÝÝ»ñ ¿ áõÝ»ó»É, ѳïϳå»ë
µ³é³å³ß³ñ³ÛÇÝ ÇÝãåÇëDZ µÝáõó·ñáõÙÝ»ñ ¿ áõÝ»ó»É: ¶É˳íáñ³å»ë µáõÝ
ÃÛáõñù³Ï³Ý ¨ ³ñ³µ³å³ñëÏ³Ï³Ý µ³é»ñ áõÝ»óáÕ ³¹ñµ»ç³Ý»ñ»ÝÇ
µ³é³å³ß³ñÇ Ñ³Ù³ñ ËáñÑñ¹³ÛÇÝ ßñç³ÝÁ Ý߳ݳíáñíáõÙ ¿ áñå»ë ½³ñ·³óÙ³Ý
¨ ÑÇÙÝ³Ï³Ý Ó¨³íáñÙ³Ý ÷áõÉ: [6, стр. 9-20]
ä»ïù ¿ Ýß»É, áñ ËáñÑñ¹³ÛÇÝ ßñç³ÝáõÙ ·ñ³Ï³Ý É»½íÇ ½³ñ·³óáõÙÁ,
ѳïϳå»ë µ³é³å³ß³ñÇ Ñ³ñëï³óáõÙÁ ϳåí³Í ¿ áñáß³ÏÇ ÷áõÉ»ñÇ Ñ»ï:
²é³ÝÓÇÝ-³é³ÝÓÇÝ ëáódzÉ-ïÝï»ë³Ï³Ý, Ùß³ÏáõóÛÇÝ ¨ ·Çï³ï»ËÝÇϳϳÝ
³é³çÁÝóóÝ»ñÁ É»½íÇ íñ³ áñáß³ÏÇ Ñ»ïù »Ý ÃáÕ»É, ¨ ËáñÑñ¹³ÛÇÝ ßñç³ÝáõÙ
µ³é³å³ß³ñÇ ½³ñ·³óÙ³Ý ·áñÍÁÝóóÁ ϳñáÕ »Ýù µ³Å³Ý»É »ñÏáõ ÷áõÉÇ:
²é³çÇÝ ÷áõÉÁ Áݹ·ñÏáõÙ ¿ 1920-40-³Ï³Ý ÃÃ., ÇëÏ »ñÏñáñ¹ ÷áõÉÁ` 1940-80-
³Ï³Ý ÃÃ.: ²é³çÇÝ ÷áõÉÁ` 1920-40-³Ï³Ý ÃÃ., ѳٳñíáõÙ ¿ ·ñ³Ï³Ý
³¹ñµ»ç³Ý»ñ»ÝÇ Ñ³Ù³Ï³ñ·Ù³Ý ÷áõÉ: [7, s. 17] ²Ûë ßñç³ÝáõÙ
³ñ³µ³å³ñëÏ³Ï³Ý µ³é»ñÁ ÏÇñ³éíáõÙ ¿ÇÝ ï³ñµ»ñ Ýå³ï³ÏÝ»ñáí, ûñÇݳÏ
·»Õ³ñí»ëï³Ï³Ý ëï»Õͳ·áñÍáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ: ÆÝã í»ñ³µ»ñáõÙ ¿ ï»ñÙÇÝÝ»ñÇÝ,
³å³ ³Ûë áÉáñïáõÙ Ù»Í ¿ñ ³é³çÇÝ Ñ»ñÃÇÝ éáõë»ñ»ÝÇ ³½¹»óáõÃÛáõÝÁ: ²ÛëÇÝùÝ`
³ñ³µ³å³ñëÏ³Ï³Ý ï»ñÙÇÝÝ»ñÁ ÷á˳ñÇÝíáõÙ »Ý éáõë»ñ»Ý ï»ñÙÇÝÝ»ñáí.
ûñÇݳÏ` tәmsil-assimilasiya, sövtiyyat-fonetika, nәhv-sintaksis ¨ ³ÛÉÝ: êñ³Ýó
½áõ·³Ñ»é ÏÇñ³éíáõÙ ¿ÇÝ Ý³¨ ÃÛáõñù³Ï³Ý ͳ·áõÙ áõÝ»óáÕ µ³é»ñ, áñáÝù
ѳïϳå»ë ɳÛÝ ÏÇñ³éáõÃÛáõÝ áõÝ»ÇÝ Å³Ù³Ý³ÏÇ Ùï³íáñ³Ï³ÝÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó:
ÊáñÑñ¹³ÛÇÝ ßñç³ÝáõÙ ³¹ñµ»ç³Ý»ñ»ÝÇ ½³ñ·³óÙ³Ý »ñÏñáñ¹ ÷áõÉÁ`
1940-80-³Ï³Ý ÃÃ., ѳٳñíáõÙ ¿ ·ñ³Ï³Ý ³¹ñµ»ç³Ý»ñ»ÝÇ Í³ÕÏÙ³Ý ßñç³Ý: ²Ûë
÷áõÉÇ ³Ù»Ý³µÝáñáß ·Í»ñÝ »Ý µ³é³Ï³½Ù³Ï³Ý Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ
ٻͳóáõÙÁ ¨ éáõë»ñ»Ý ÷á˳éáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³ßíÇÝ ·ñ³Ï³Ý É»½íÇ
ï»ñÙÇݳµ³Ý³Ï³Ý Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³ñëï³óáõÙÁ: Üß»Ýù ÙÇ Ñ»ï³ùñùÇñ
ÙÇïáõÙ. ɳÛÝ ï³ñ³ÍáõÙ ãëï³ó³Í ÙÇ ß³ñù éáõë»ñ»Ý µ³é»ñ ÷á˳ñÇÝíáõÙ »Ý
É»½áõ í»ñ³¹³ñÓ³Í ³ñ³µ³å³ñëÏ³Ï³Ý µ³é»ñáí:
²¹ñµ»ç³ÝáõÙ ³½·³ÛÇÝ É»½íÇ Ñ³Ù³ñ å³Ûù³ñÁ ëÏëí»É ¿ 1991Ã.
³Ýϳ˳ݳÉáõó ϳñ× Å³Ù³Ý³Ï ³Ýó` ¹»é¨ë 1992Ã.: ²é³çÇÝ Ý³Ë³·³Ñ ²Û³½
ØáõóÉǵáíÇ Ý³Ë³·³ÑáõÃÛ³Ý Å³Ù³Ý³Ï áñáßáõÙ ÁݹáõÝí»ó ÏÇñÇɳϳÝ
ï³é³·ñáõÃÛáõÝÇó (графика) ɳïÇݳϳÝÇÝ ³ÝóÝ»Éáõ Ù³ëÇÝ: ¶áñÍÁÝóóÁ
ß³ñáõݳÏí»ó ݳ¨ ѳçáñ¹ ݳ˳·³Ñ ¾Éãǵ»ÛÇ Å³Ù³Ý³Ï, ë³Ï³ÛÝ ³ÛÝ
ѳٳϳñ·í³Í ã¿ñ: ²Ûë ³Ù»ÝÇÝ µáÉáñáíÇÝ ³ÛÉ áõÕÕáõÃÛáõÝ Ñ³Õáñ¹»ó л۹³ñ
84
___________ISCIENCE.IN.UA «Актуальные вызовы современной науки»___________
Выпуск 1
²ÉǨÁ: ¸»é¨ë ³¹ñµ»ç³Ý³Ï³Ý ÊêÐ ê³Ñٳݳ¹ñáõÃÛ³Ý Ù»ç ³Ùñ³·ñí³Í ¿ñ, áñ
³¹ñµ»ç³Ý»ñ»ÝÁ å»ï³Ï³Ý É»½áõ ¿: 1995Ã. ²¹ñµ»ç³ÝÇ ê³Ñٳݳ¹ñáõÃÛ³Ùµ
³¹ñµ»ç³Ý»ñ»ÝÝ Ñéã³ÏíáõÙ ¿ å»ï³Ï³Ý É»½áõ: ÜáõÛÝ 1995Ã. û·áëïáëÇ 1-ÇÝ
²¹ñµ»ç³ÝÇ Ý³Ë³·³Ñ Ð. ²ÉÇ¨Ç Ññ³Ù³Ý³·ñáí ³¹ñµ»ç³Ý»ñ»Ýáí
Ññ³ï³ñ³ÏíáÕ µáÉáñ ûñûñÁ å»ïù ¿ ³ÝóÝ»ÇÝ É³ïÇÝ³Ï³Ý ï³é³·ñáõÃÛ³Ý:
Üß»Ýù, áñ ÙÇÝã ³Û¹ ³¹ñµ»ç³Ý»ñ»ÝÁ, ÇÝãå»ë ݳ¨ ÊêÐØ ÙÛáõë ÃÛáõñù³Ëáë
ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ ³Ûµáõµ»ÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ ÏÇñ³é»É »Ý ÏÇñÇÉ³Ï³Ý ï³é³·ñáõÃÛáõÝÁ:
гñÏ ¿ ³í»É³óÝ»É, áñ 1929-1938ÃÃ. ³¹ñµ»ç³Ý»ñ»ÝÇ ³Ûµáõµ»ÝÁ »Õ»É ¿
ɳïÇݳï³é, ÇëÏ ¹ñ³ÝÇó ³é³ç` ³ñ³µ³ï³é: Ü»ñϳÛÇë ³Ûµáõµ»ÝÁ
ѳٳå³ï³ë˳ÝáõÙ ¿ Ãáõñù»ñ»ÝÇ ³Ûµáõµ»ÝÇÝ, µ³ó³éáõÃÛ³Ùµ ә, x, ¨ q
ï³é»ñÇ, áñáÝù Ãáõñù»ñ»ÝáõÙ µ³ó³Ï³ÛáõÙ »Ý:
²¹ñµ»ç³ÝÇ ³Ýϳ˳óٳٵ »ñÏñáõÙ ëÏëíáõÙ »Ý Ýáñ É»½í³Ï³Ý
·áñÍÁÝóóÝ»ñ. ëÏëáõÙ ¿ ³ëïÇ׳ݳµ³ñ Ýí³½»É éáõë³ó É»½íÇ ¹»ñÁ, ¨
½áõ·»Ñ»é³µ³ñ ٻͳÝáõÙ ¿ ³ÛÉ ûï³ñ É»½áõÝ»ñÇ ¹»ñÁ: гïϳå»ë ½·³ÉÇ ¿
³Ý·É»ñ»ÝÇ ³ñ³· ï³ñ³ÍáõÙÁ: ʳÝáõÃÝ»ñÇ ¨ ųٳÝó³ÛÇÝ í³Ûñ»ñÇ
óáõó³Ý³ÏÝ»ñÁ ¨ë ß³ï Ñ³×³Ë Ñ³Ý¹ÇåáõÙ »Ý ³Ý·É»ñ»Ý µ³é»ñáí:
²Ûëûñ ³¹ñµ»ç³Ý³Ï³Ý ѳë³ñ³ÏáõÃÛáõÝáõÙ ³Ù»Ý³ß³ï ùÝݳñÏíáÕ
ѳñó»ñÇó »Ý Ñ»Ýó É»½áõÝ ¨ Ýñ³ ÏÇñ³éáõÙÁ: гñóÇ Ñ³Ý¹»å Ùáï»óáõÙÁ
ÙdzÝß³Ý³Ï ã¿: àÙ³Ýù ϳñÍáõÙ »Ý, û É»½íÇ Ù»ç Ýáñ µ³é»ñÇ,
³ñï³Ñ³ÛïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¨ ï»ñÙÇÝÝ»ñÇ ÏÇñ³éáõÙÁ ÝáñÙ³É »ñ¨áõÛà ¿: ê³Ï³ÛÝ Ï³
ݳ¨ ѳϳé³Ï ϳñÍÇùÁ. ûï³ñ³É»½áõ µ³é»ñÇó û·ïí»ÉÁ Ýí³½»óÝáõÙ ¿ áã
³ÛÝù³Ý ѳñáõëï ³¹ñµ»ç³Ý»ñ»ÝÇ ¹»ñÁ:
´³é³å³ß³ñáõÙ ï»ÕÇ áõÝ»óáÕ ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÝ ³é³çÇÝ Ñ»ñÃÇÝ
Ïáõï³ÏíáõÙ »Ý Ù³ÙáõÉáõÙ: гÛïÝÇ ¿, áñ ϳåí³Í ·Çï³ï»ËÝÇϳϳÝ
³é³çÁÝóóÇ, ѳïϳå»ë ѳٳϳñ·ã³ÛÇÝ ï»ËÝÇϳÛÇ ½³ñ·³óÙ³Ý Ñ»ï,
É»½íÇ Ù»ç ó÷³ÝóáõÙ »Ý Ýáñ µ³é»ñ ¨ ³ñï³Ñ³ÛïáõÃÛáõÝÝ»ñ: úñÇݳÏ`
videomagnitofon, studiya, sputnik, stanok, kompüter, sayt, internet, disk, ë³Ï³ÛÝ
ëÏë³Í ¹»é¨ë ËáñÑñ¹³ÛÇÝ ßñç³ÝÇó, ÙÇ ß³ñù É»½í³µ³ÝÝ»ñ ÷áñÓ»É »Ý
ÝٳݳïÇå µ³é»ñÁ óñ·Ù³Ý»É, û·ï³·áñÍ»Éáí ³¹ñµ»ç³Ý»ñ»ÝÇ Ý»ñùÇÝ
ù»ñ³Ï³Ý³Ï³Ý Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ` ûñÇÝ³Ï video µ³éÁ ÷á˳ñÇÝ»É tәsvir
µ³éáí:
²ÛëåÇëáí, ³Ù÷á»Éáí Ýß»Ýù, áñ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ É»½íÇ µ³é³å³ß³ñáõÙ
å³ÑíáõÙ »Ý ³ñÅ»ù³íáñ ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñ ÅáÕáíñ¹Ç ͳ·Ù³Ý áõ ϳ½Ù³íáñÙ³Ý
ÁÝóóùÇ, Ýñ³ Ï»Ýó³ÕÇ áõ Ùß³ÏáõÛÃÇ Ù³ëÇÝ: È»½áõÝ»ñÇ µ³é³å³ß³ñÝ»ñÝ
áõëáõÙݳëÇñáÕÝ»ñÇ ³ß˳ïáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ µ³½Ù³ÃÇí ³Ý·³Ù Ýßí»É ¿ É»½íÇ
½³ñ·³óÙ³Ý ¨ ϳï³ñ»É³·áñÍÙ³Ý ³ÝÙÇç³Ï³Ý ϳËí³ÍáõÃÛáõÝÁ ÅáÕáíñ¹Ç
ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ÏÛ³ÝùÇ ½³ñ·³óáõÙÇó: ²¹ñµ»ç³Ý»ñ»ÝÇ å³ïÙáõÃÛ³Ý Ñ»ï
ϳåí³Í Ï³Ý ï³ñµ»ñ ϳñÍÇùÝ»ñ ¨ »Ýó¹ñáõÃÛáõÝÝ»ñ: È»½áõÝ ¨ ¹ñ³ ÏñáÕ
¿ÃÝáëÁ` ³¹ñµ»ç³ÝóÇÝ»ñÁ, í»ñçÝ³Ï³Ý ï»ëùáí ϳ½Ù³íáñí»É »Ý ÙdzÛÝ 20-ñ¹
¹³ñÇ ëϽµáõÙ: Âáõñù»ñ»ÝÇ ¨ Ãáõñùٻݻñ»ÝÇ ³½·³ÏÇó ¨ ¹»é¨ë
í»ñçݳϳݳå»ë ãÓ¨³íáñí³Í ³¹ñµ»ç³Ý»ñ»ÝÇ µ³é³å³ß³ñÇ ÑÇÙùáõÙ ÙÇÝã¨
19-ñ¹ ¹³ñÇ í»ñçÁ ·»ñ³ÏßéáõÙ ¿ÇÝ µáõÝ ÃÛáõñù³Ï³Ý ¨ ³ñ³µ³å³ñëϳϳÝ
µ³é»ñÁ: ØdzÛÝ ²¹ñµ»ç³ÝÇ ËáñÑñ¹³ÛݳóáõÙÁ Ýáñ, Ýå³ëï³íáñ å³ÛÙ³ÝÝ»ñ
ëï»ÕÍ»ó ³¹ñµ»ç³Ý»ñ»ÝÇ` áñå»ë ³é³ÝÓÇÝ ·ñ³Ï³Ý É»½íÇ í»ñçݳϳÝ
Ó¨³íáñÙ³Ý ¨ ½³ñ·³óÙ³Ý Ñ³Ù³ñ: ÊáñÑñ¹³ÛÇÝ ßñç³ÝáõÙ É»½íÇ Ñ³ñëï³óÙ³Ý
·áñÍáõÙ µ³ó³Ñ³Ûï ¿ñ éáõë³ó É»½íÇ ÑëÏ³Û³Ï³Ý ³½¹»óáõÃÛáõÝÁ: ´³é³å³ß³ñÁ
ѳñëï³ÝáõÙ ¿ ³Ù»Ý³ï³ñµ»ñ áÉáñïÝ»ñáõÙ ·áñͳÍíáÕ éáõë»ñ»Ý µ³é»ñáí`
¹ñ³Ýáí ÇëÏ ¹áõñë ÙÕ»Éáí µ³½Ù³ÃÇí ³ñ³µ³å³ñëÏ³Ï³Ý µ³é»ñ:
85
___________«Актуальные вызовы современной науки» ISCIENCE.IN.UA___________
Выпуск 1
гïϳÝß³Ï³Ý ¿, áñ ³Ûë ÷áõÉáõÙ µáõÝ ÃÛáõñù³Ï³Ý µ³é»ñÝ ³í»ÉÇ ùÇã ¿ÇÝ ¹áõñë
ÙÕíáõÙ` »ñµ»ÙÝ í»ñ³Íí»Éáí å³ñ½³å»ë Ñݳµ³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ: ²¹ñµ»ç³ÝÇ
³Ýϳ˳óáõÙÇó Ñ»ïá É»½íÇ ½³ñ·³óÙ³Ý Ù»ç Ýáñ ÷áõÉ ¿ ëÏëíáõÙ:
²¹ñµ»ç³Ý»ñ»ÝáõÙ ÷áñÓ ¿ ³ñíáõÙ ëÏë»É ÇÝùݳٳùñÙ³Ý ·áñÍÁÝóó` áñå»ë
ÑÇÙù í»ñóÝ»Éáí µáõÝ ÃÛáõñù³Ï³Ý ï³ññ»ñÁ: ²Ûë µáÉáñ ·áñÍÁÝóóÝ»ñáõÙ ½·³ÉÇ
¿ ³ß˳ñѳù³Õ³ù³Ï³Ý ·áñÍáÝÇ Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝÁ:

Список использованных источников:


1. ¶.´.æ³ÑáõÏÛ³Ý, ¼ñáõÛóÝ»ñ ѳÛáó É»½íÇ Ù³ëÇÝ, º. 1992, ¿ç 8
2. Баскаков Н.А., Введение в изучение тюркских языков, М. 1969, стр. 230
3. Демирчизаде А.М., ―О периодизации истории азербайджанского
литературного языка‖, Структура и история тюркских языков, под ред.
Э.В. Севортяна М. 1971
4. В. Гукасян, В. Асланов, Исследования по истории азербайджанского языка
дописьменного периода, Баку 1986
5. А. Асланов, Обогащение словарного состава азербайджанского
литературного языка в советский период, Баку 1954
6. N. Xudiyev, Azәrbaycan әdәbi dili lüğәt tәrkibinin inkişafı (sovet dövrü), Bakı
1986

Зоиров З., Абдурахмонова С., Шукуров А.


(Термиз, Ўзбекистан)

АНТОНИМЛАРНИНГ УСЛУБИЙ ҚЎЛЛАНИШИ

Антонимлар нутқда кенг қўлланувчи лексик воситалардан ҳисобланади.


Тилда антонимия ходисаси лексик, сўз ясовчи қўшимчалар, иборалар, гап
тузилиши соҳаларида ҳам учрайди.
Антонимларни белгилашда асосий ўлчов-лексик маъно, яъни
сўзларнинг зид маъноларини билдириши. Икки сўзнинг антонимлиги
маънодаги зидликка кўра экани маълум. Демак, икки сўзнинг ўзаро
13
антонимлиги уларнинг конкрет бир маъносидаги зидликка асосланади .
Антонимлар нутқ таъсирчанлиги маънони аниқлаштириш, қарама-қарши
белги-хусусият, қарашларни тиниқ ва қабартириб ифодалаш имконини беради.
Шунинг учун ҳам ижодкорлар ўз асарларида улардан унумли
фойдаланадилар. Чунончи, тарихий мавзудаги шеърий достонларда
антонимлар қўлланишларининг баъзи кўринишлари қуйидагичадир.
1. Антонимлар такрори қўшма гап ҳосил қилиб, маънони умумлаштириб
кўрсатади. Масалан:
Келар бўлди унга энди бутун атроф,
Ҳар беморда унга истак, ҳар соғда ҳоҳиш.
(«Ҳаким ва ажал»)
Бу парчада «соғ», «бемор» антонимлари кўпчилик маъносини жамлаб
ифода этади. Эътибор берилса, бу ерда «истак», «ҳоҳиш» синонимлари ҳам

13
Қаранг: Раҳматуллаев Ш. ва б. Ўзбек тили антонимларинг изоҳли луғати. –Т.:
―Ўқитувчи‖ 1980, 9-б; Ўзбек тили лексикологияси -Т.: ―Фан‖ 1981, 254-б.
86

Вам также может понравиться