Академический Документы
Профессиональный Документы
Культура Документы
А в
Р О М А Н ,
АШ ГАБАТ '
Т У Р К М Е Н И С Т А Н », 1У0?
Атажднов А.
А89 Теке г ызы Т а т ь я н а : ( Р о м а н ) . А.! Ашг аб ат ,
Ту рк ме н ис та н , 1987, 528 с. 1 м. 90 к.
4 7 0 254200 — 0 58
----------------------- 43 — 87 84. Тур?
М 551(14) — 87
*
СОЛДАТ ШИНЕЛЛИ ЭНЕКЕ
1 Багышла (французча).
2 Сен оны нэхили герйэн? (французча).
3 Дийсец ажайып! Ылайта-да сонкы йылда овадан-
яашыпдыр. Гезуне серетсене! Эй, тацрым, бейле де
шехлели гвз болар огушя! Кирпиклерине нэме дийж;ек1
Г р а ф и н я Л а з о п с к а я т а р ы п ы н ы т а м а м л а м а н к а , Татья«
па о л а р ы н я н ы на гелии етди. Э д а л ы р е в е р а нс да н сои
икиснниц-де элини о г ша д ы. Л а з о в с к а я а ш а к эглен
г ы зы н текиз д а р а л а н ш а р та ра с ачын ы усул билеи
с ы п а л а д ы . Шо л п у рс а тд а- д а ы зы на г а н р ыл ы п , бир чеч
эгнине, бир с аг эгнине г а р ад ы. Э же с и н и н херси бир
т а р а п ы н д а д ик дурам гейнувли э к из л е р с е д ас ы з б аш
егип, ©не э т ле ди ле р. Икис е м б ирден сеслендиз
— Г ут лая с. ш е х р а т л ы кн яжна !
— Мерси, ж е н а ил ар!
Т еве ре гини г у рша п а ла н гечгунли г ш Яигитлерз
е не-де х а й сы д ыр бир г ыз ы кл ы в а к а н ы а йдып берия
о т ур а н эгни погонсыз ф ре нчли, эпей г еврели, е сг ув чал
м у р тл ы, д епе с а чы д ушен я ш у лы б ирден з е н а н л а р а та»
р а п е в ру л ди :
— Т аня ж а н , г а р р ы ж а д ай ы ны о г ша с ын гелеаок*
мы? Я мен инди мо да д ан д у ш д у м м и ?
— Тихон! Утананокмы? Бу гун кимин аеришдеся-»
нин гуни?
— Д а й ы м а бей диймэн, ма т ант !1 — Т а т ь я н а Тихой
Д е м и д о в и ч е т а р а н йенелди.
Д а й ы с ы - д а йылгырып, еринден гур ды- да , г ужа гы-
ны гинден ачып, Т а т ь я н а б а к а н этледи, оны мэхирли
г у ж а к л а д ы , г езуне яш а йл а ды:
— Пардон! Па рдон! Н а т ал и ! Т анюша ! Эйжежия
г у мр ым , б а г ы ш л а сен хушы гачан г ожа солдаты!
Эпей геврели, есгун муртлы, депе сачы душен бу
я ш у л ы Н а т а л ь я В л а д и м и р о в н а н ы н вепат б олан адам*
с ыны н д ог ан о гл а н ы Тихон Д ем ид ов и ч Бу с л ае в ди . Ол
л а т ы ш а г о ш у н л ар ы ны н К а в к а з йе р иш ле р ин и н кепуси*
не диен ялы г а т н а шы п, о т с та в ка чыкан полковникди.
С е в е ш ё л л а р ы б а р а д а с е хбе т этмек инди онун эсасы
г уй ме нж ес и, г у в а н ж ы д ы . Г а рр ы полковнигин кэте гул-
ку л и, кэте хасратлы хекаятларынын бирнэчесини
Т а т ь я н а н ы н е зе м д инлз пди. Онун че нде на ша геплем-
с еклигини х а л а м а с а - д а , шейле х а л а т л а р д а Т а т ья на
е нс а т туруп е т эг ит мей эр ди. Сетанда-сейранда гара
б ер й эи бу а д а м ы н «гоша г ум ру л ар ын ы* говы герйэн»
дигини Ад ел ина -да , Т а т ь я н а - д а онат билйэрди...
Тихон Д е м и д ов и ч гызын гызаран янакларындан
т а й л ы гезек о гша ды .
к у р с у д е от ура н ерипден о л а р а сын эд йэн Н а т а л ь я
В л а д и м и р о в н а б о лс а г р а фи н я Л а з о в с к а я б и л е к арасЫ*
несилен г у рр уцин и д о в а м этди:
— Менем оны ченсиз говы герйэн, Нин ель. © з у ч
бнлйэн, онун па нсиона б ер ил ме ги не - де мен б а ш д а и
г а ршы болдум. А р ма н, Е л и з а в е т а Д м и т р и е в н а , нэме
учиндир, бир диенини тутды д у рд ы. Сережа-да о п т
с езунде н чыкып бил меди... И н д е м шу йл о ку вын ы гу-
т а р я р . Ким б или эр, в ид е бизе нэме г а р а ш я р !
— Учурсыз м ен ик л и гыз.
■
— Сен а йт ма , ма шэри! Фий э н т е л и ж а н т ! 1 Х е и
а к ы л л ы , хем м эх ир л и. ©з уни не м е м у р я л а н с е зл е ме си
ёк. Э м м а вели о нд а ч а г а л ы к д а н б э р и б н рх ил и питне-
чилик рухы бар. Э ди л к а л б ы н д а а р в а х о р н а ш а н я лы.
Д а й ы с ы она — сен туне ч еченка — дийип д ег ишй эр .
Р:1уреги д ий се н юка ’— ш а т л ы г а - д а , г а йг а- да боланоч*
д ер р е в тэсир эдйэр она. Д а й ы с ы а й т м ы ш л а й ы н , ослаг*
сыз ерден « а з и я ч а хокг а ч ы к а р м а с ы » вели, к э те бизи'
ген галдыряр. ..
— С э х р а б ал ас ы- да. . .
Ш о л п у р са т да г а п ы д а н гирен А де л и н а г р а ф и н я
О р л о в а н ы н гелендигини х а б а р берди.
Н а т а л ь я В л а д и м и р о в н а еринден енил гопды. Хеи-
мэнин н а з а р ы г а п а дики лди. Яны к ы р к а етенде д у л 4
г а л а н г р а ф и н я О р л о в а М о с к в а н ы н э н че ме с а л о н л а р ы -
ныц безегиди. Хер гезек м ы х м а н ч ы л ы г а геленде- де
е з у н и ц и л иц ки де н у йт ге шн к гейнми билен ж е м а г а т ы ,
ы л а й т а - д а з е н а н л а р ы а цк этмек онун эдэхедиди. Ек,
ол онун иц улы ш а т л ы г ы д ы . 0 з е м хер хили у й ш м е л г н
болс а- да , х е м иш е яш йигитлерин а р а с ы н д а н а й р ы л м а -
ярды. Я ш ы н а ян б е р м е ж е к бо ля н бу о в а д а н а я л а я ш
йигитлеринем хош с е зл е р а й д ас ы гелип д урды.
Б у гунем г р а фи н я е з ' эндигине эерип, гиц этеги по
л а етип дур ан , а р к а н я та н Ай о ра г ы я лы я к а с ы н д а ч
а к м э м е л е ри ни н а р а с ы н д а к ы э най ы д и л к а в ы г уже нл оп
г е рке зйэ н, писсе р е нк ли м а х м а л кейнегини ш о в ур да -
дып, г ул у мс ир эп г а п ы д а н гирди. Д а ш к ы безеге кэ нбнр
унс берип йе р ме йэ н Т а т ь я н а - д а бу с а п а р о в а д а н а ял -
д а н гвзуни айр ып б й ш е д и . Ак б еде нли, с ерви к а м а т -
л ы г р а ф и н я д а н ичерик я йр ан а тыр ысы х о в а н ы бирден
тэзеледи. Мыхманханада, х а м а л а , е зг е хич кес ёк
а л н , г ра фи н я г ел шине Татьяняньт г у ж а к л а д ы , огшадыг
•— Б а г т ы н ачык болсун, ма шэри1
— Мерси, графиня!..
Отставкадакы полко вниг ин т ев ер е г ин и г у р ша п
и л а н яш йигитлере эййэм г ез ун ин г ыт аг ы ны а йл а ма г а'
ет ише н г р а ф и н я яэзли г улумсирэп, эйун эесине б а к а я
йенелди. З е н а н л а р билен гыс санма ч саламлашды,
Ш о л а р а д а - д а а с с ыр ы н л ык билен о л а р ы н г уалетини
г ез де н гечирди, е з гейими билен денешд ир ди. Беземен
г р а ф и н я н ы н : « Менин т эзе т у ал е т и м и ничик г ер йэниз? »
диен с о р аг лы н а з а р ы н ы н м а н ы с ы н а г а р ш ы с ы н д а к ы зе-
в а н л а р а м , эл бетде, шол б а д а д у шу н ди ле р . Э м м а грз*
ф и н я йу ре гиндэ кини ^ ' з е ч ы к а р м а д ы , д у й б у н д е н баш*
га з а т д а н с ез ачды
— Кня гин я Елизавета ДмиТрие вн* г ел ме дим н,
Натали?
' Э ж е с и н е д е р е к Аделина ж о г а п бердил
— О л а р К а р л с б а д а гидипдирлер...
З е н а н л а р ы н а р а с ы н д а э г ле нм эг е д аг ы г а к а т ы ет*
и е д и к г р а ф и н я О р л о в а яш йигитлерин ков ч умына та*
р ап умзукди.
— Мен она г ыг ыр ян: « Н а л и в а й к о , ат а р в а х оглы!»
диййэн. Ол кепей оглы б о лс а м аца: « Б а ш а р а м о к , си*
вин алы хез ретиниз — диййэр. — О л а нт их р и ст гап-га»
ра бир зат, с у ду ры ны а г а ч л а р д а н с а й л а п б о л ан о к» —
диййэр. Менем: «Телпегини н ыш а н а ал!» диййэн. Ол
ене: «Телпегини с а й г а р ы п б и лм е се м нэдейин» дийй&р.,.
Сон бизде шол с ез ё ц б олуп г ал ды, Хав-ва! Мени гер«
селер: «Телпегини н ыш а н а ал!» дийип д ег ишй эр л ер ,
Онсон, же н ап л а р . . .
О т с т а в к а д а к ы полковнигин со нк ы с е зл е ри ни гра«
финя О рл о в а г-’нитмеди. Э м м а онун д а ш ы н а уйшен яш
йигитлерин шов х у нл ы г у лку с ин де н г о ж а н ы н ене-де бир
г ы з ы к л ы з а т а й д я н д ыг ы н ы анды. Граф Дандевиль
еринден енил гопуп, ю м ш а к курс у с ини г р а ф и н я хедур*
ле ди Ш ол б а д а - д а есгун муртуны т и м а р л а п , ме кир ле ч
й ыл г ы р я н полковниге йузл енд и:
— Тихон Д емидович! Ханы инди д а г л ы л а р б и ле в
с вв еши ши н из и а йдып берсенизлэн!
Н э з - к е р еш ме л и с у лм у р е й э н О р л о в а я ш г р а ф ы н хач
й ы ш ы на г а р шы б олды, я ш у л ы н ы н б а д ы н ы алдыз
— Бу гунки дабаралы гунде уруш дан сеэ ачмач,
женаплар!
— П а р д о н , гра фи ня !. . Й е н е мен бир з а д ы а й д а й н н ,
ж е н а п л а р ! Д а г л ы л а р б и ча к б а т ы р хем м ер т а д а м л а р ,
б з л е р е м с а ца бир ы н а н с а л а р , г а й д ы п д е н у к л и к эде-^
н ок лар , е л и н ч эл е р вепалы. .. И н е бир ге зе к Че че нде
ш ей ле в а к а болды...
Эмма г р аф Д а н д е в и л и н сабырсызлыгы полкоз*
нигин а йд ып б е р ж е к б ол ян в а к а с ы н д а н ш ол пурсатда
е не д ушд и:
— А мец к а к а м б о л са х а т л а р ы н д а : « В а г ш ы ке л ле -
к е с е р л е р и ц хич х а й с ы н а ы н ам эдер я л ы д эл , э хлис и
д ен у к, башарсан,, б а р ы н ы г ы р м а л ы » дийи п я зя р.
Т а т ь я н а тисгинип гитди, й узу нин рецки ечуп, до«
д а к л а р ы т ибирде ди. Б у с ы р а т л ы , с а з а н д а йигитден ол.
б ей ле э лхе нч с езе г ' ар аш мая рд ы.
Ж о р ж ь щ к а к а с ы н ь щ энче ме с в ве шд е т а п а в у т л а н а н
м а йо р ды гы н ы, инди энчеме й ы л л а р д а н б эр и К а в к а з -
д а м ы я Т у р к у с т а н д а , бир е р ле р д ем и, с е в е ш й э нд и г ин а
о т у р а н л а р ь щ х емме си билйэрди.
П е н ж и р э н и ц е цу н д е эли к и т а п л ы д у р а н Бодиско
к у р с д а ш ы н ы н а лпе тинд ен алды:
— Эйсем о нда сеницче ш е х р а т л ы рус о ф и ц е р л е р н '
желлат-да, Ж орж ?
— Ш е х р а т л ы русь о ф и ц ер л ер и, женап Б од ис ко ,
в а т а н ь щ в е п а л ы о г ул ла р ы! О л а р х е к у м д а р ы ц буйру»'
гыны б е р ж а й этме ги улы баг т х а с а п л а я р л а р !
Хич ки мде н сес ч ык ма ды.
Тихон Д е м и д о в и ч а к с ка т е р тл и уз ын с толун яны*
на б ар ып , б уз л ы б е д р е д е д у р а н ш а м п а н ь чуйшесиннц
б о к у р д а г ы н а эл етирди:
— Ж е н а п л а р , т а к а л о к а л я н ер де п ол ко вник Бусла»
ев ёк. Мен пелсепе а д а м с ы д эл. Мен солдат... Сиз,
Женап студе нт ле р, т а к а л о к а м а г а екде. Т а к а л окама*
га, ж е д е л е екде!..
— Д у м л ы - д у ш у н с а нс ы з с ов а л б олу п д у р к а ненец
жеделлешмежек, женап Буслаев?
К и м д ир бири:
— Ай, инди б а р о н С ил ев ич иц ог лу ны с а к л а п бил*
гм ейэц из — дийди.
Б у сезуц, д о г р у д а н а м , ж а н ы б ар д ы. Б а р о н Силевп*
чиц оглы М с т и с л а в у ни ве рси те тин юридики ф а к у л ы е -
{■инин с тудентиди. в з е м к а к а с ы н ь щ кесбине эерин,
а д в о к а т б о л м а г н а рз ув эд йэр ди. Ж е д е л с и з гуни гече*
нокды. О ну н я тк е шл и ги , д у р л и д е в р у н а кы л д а р л а р ы *
ныц д а н а с е з ле р и ни б а д а - б а т г а й т а л а п бил ши Татья*
наны хер с а п а р х а й ра н г а л д ы р я р д ы . Хэзирем ол гаи*
д а л д а н а т ы л а н хенеге унсем б ермеди- де, полковниге
я к ы н л а ш д ы , г а з бойны х а с ам у з а л а н ял ы болды:
— Ненен ж е д е л л е ш м е ж е к , Тихон Демидо в и ч? ! Бу
нэлетли д у р му ш д у ршы билен гипотеза. Я л а нм ы эй-
сем? Хер г унд е бир тэзе меселани ене сурйэр, «Че зун
ш у н ы Ь диййэр. Ким чезсун? Нэдип, нэхили чезсун?
А^ен е з чезмели з а д ым ы, ж е д е ли ми г е л ж е г е гоюп
гидип б и л ж е к дэл. Ек, х ор м атл ы полковник, бизнн
ш ер ап сузуп, сигар кукедип, винт ойнап, е м р у м и з и ела
с о в р а с ы м ы з геленок. Ек! Биз я т а ш э р и к Об ло мо в ла *
рын д ушм аны ! Бизии, Тихон Де м ид ов и ч, меселе чезе-
симиз гелйзр. Е в р о п а д а н ыза г ал ан Ру сс ия ны взгеп»
десимиз, яцадан г у р а с ы мы з гелйэр. Сиз г а о ш ы м а
ш о на ? Биз...
— Д у р , з а л ы в а т ! Д у н йэ н и а г я а р - д у н д е р этдин! —
диен я цс ыл ы сес б ар он Силе в ич ин оглунын б ад ых о ва
сезуни кесди. — Р у с с и я м ы з ы н нэмесини х а л а н о к сен?
Номеснни, нэме учин, нэхили е з г ер де снц гелйэр, барон?
Янсылы с ов а л берен Д а н д е в и л и н б ирден г ыз ар а н
йылчыр йузуне хеммеси серетди. Яш г р а ф ы н г ар ачы-
ны б о ла р лы . Ег на с б ойну нын д а м а р л а р ы н а ченли гы*
з а р ы п гитди. Эйнегем йылчыр йылан ял ы й ы л п ыл д а ды .
Ма вы г е зл е рини н йити н а з а р ы б арон С ил ев ич ин оглу*
ны б у ра в л а д ы . Ж е д е л к е ш вели онун к и н а я лы хемле»
сине эхмиетем бермеди-де, оюнлуга са лды:
— Вах, мен о з а т л а р ы билйэн б ол са м, х удай бо-
лардым, Жорж. -1
— О нд а нэме..,
— Ене ким гелмели, Адель? — А ны рд ан аладалн
гелйэн Н а т а л ь я В л а д и м и р о в н а н ы н я кы м лы сеси граф
Д а н д е в и л и н с езу ни с о нл а т м а д ы .
— Ба ту р ин, м ам ан! Би з ин к л а н ы м ы з ы н кумири! —
д «ен г а ра г ол гызын а йн ак ы н а з а р ы г р аф Д а н д е в и л д е
эгленди.
Шо л а р а д а - д а эсли с а л ы м ннрэдир бир ере йити«
рим б ола н г р а фи н я О р л о в а г езе ллиг ини г у же н л э п , сул«
мурэп гелди:
— Бу з а м а н ы н я ш л а р ы нэхили болайыпдырлар?!
А кл ым ч атанок, На т ал и! Б а р ы г а р р а п до га н ялы!., Мен
24
сустлугы х а л а м о к , я ш ж е н а п л а р ! С ы я с ы свхбети дев*
л е т э рл ер ин е, д н п л о м а т л а р а гоюц! С ейг уд ен с ез ачын!
С а з д а н с е з ачын. Ах, биз сиз ялы ж у Е а н к а к .. . — Г а ш ы -
•кирпиги т и м а р л а н а н г ез ле рини нэз билен сузуп, гра«
финя хош с езе — г о л д а в а г а р а ш д ы . О т а м а с а м чык*
мансон,, Т а т ь я н а н ы н э линде н т утд ы- да , роя ла т а р а п
чекди, гр аф Д а н д е в и л е — сенем б из ин ы з ы м ы з а д у ш
диен ы ш а р а т этди.
Шо л м а х а л а м г апы ны н ич й уз ун де пе йда б о л а я
а л ж ы р а ц н ы М о м б е л л и ж е н а п Д е н и с А р ка д ье в ич Ба*
т у р ини н гелендигини ыглан этди.
Б о д ис к о билен я н а ш ы и д у р а н Д андевиль яцсылы
йыршарды:
— Ана ене бир якобинчи гелди.
Н а т а л ь я В л а д и м и р о в н а а р а г ошу л ды :
— И нд и -х э г е л ж е к гелди е йдйэн, Т а ня жан...
— Гызлар, мэх рибанларым , белки, сиз б из е с а з
ч ал ы п бер ер си низ? — диен г р а ф и н я О р л о в а ики тара*
п ын да д у р а н А д ел и на билен Т а т ь я н а н ы ч а л а г у жа к л з *
ды. — Н э х и л и г е р йэ к и з , ж е н а п л а р ?
Б и ри -б и р и н и н йуз уне с о р аг лы середен Аде тина
Т а т ь я н а н ы бу д у й д а н с ы з т е к л и п а л ж ы р а т д ы . Хэ*
з и р к и п у р са т да нэ ме а й т ж а к , нэ ме ч а л ж а к ? Шейле
у й ш м е л е ц л е р д е б ил е а йд ым а и т м а г а , с а з ч а л м а г а ол
икиси эн д ик эдипди. Б у гун а г ш а м а м а й д ы м - с а з с ы з ге*
^.чер е нт м эн д ил е р. Э м м а ха зир ки пурсатда...
Б э л ч и к А де л и н а а й н а к ы с ы р а д ы :
— Н э м е ч а л ы п бермэн! Г ер ег ици з с а з б о л с у н ! —*
Ол езу нд ен гевни хош ко нфе р ен сь е нин эх е нине геч-
ди. — Ча йк о вс ки й . « Г а д ы м ы ф р а н ц у з а йд ым ы » . Ер ин е
е т и р й э н л е р — д у н й э б е лл и сазандалар Таня билен'
Ада! — Ж е м а г а т а б а ш эгди.
Г у л у ш ди л е р . Эл чарпышдылар. Б и р де н е м д ым-
- д ыр с л ы к болды. И к и ж о р а р о я л ы ц б а ш ы н д а я н а ш ып
о р н аш ды . И нч еде н узын б а р м а к л а р с а д а п клавиш*
л е р е етди.
Ч а й к о в с к и н и н « Ч а г а л а р а л ь б о м ы н д а н » а й д ы л а н ай«
д ы м д а н ж о р а л а р эл у г у р л а р ы н а Ш о пе ни ц « Б а р к а р о л *
л а с ы н а » гечдилер. Д у р а - б а р а о л а р ы н б а р м а к л а р ы ге*
з е илмеди.
Р о я л ы ц э д ил а л к ы м ы н д а , у л у гы з я л ы с у лм у ре йэ ч ,
экизлерин ортасында дуран г р а ф и н я Л а з о в с к а я бир
о г у л л а р ы н а , бир с а з ч ал я н г ы з л а р а , б ир- де Н а т а л ь я
Владимировна г ув анч лы н а з ар с ал ды . Ол г ы з л а р ч
о г у л л а р ы н а , о г у л л а р ы н ы г ы з л а р а , хе мм е си не м Натальи
В л а д и м и р о в н а г у же н л е йэ н я лыды.
С онкы а к к о р д л а р ь щ о кг унлы о ва зы кесилди. Аклы-
• г ар а лы с а д а п клавишлерин устунде ч а ла с а нд ы рч ч
узын б а р м а к л ы э л л ер г а л к ы н я н л а ч ы н ы н герлен ганат-
л а р ы н а мензеди.
— Т а н ю ш а , сен — г удра т, ёк, Ада икиниз гудрлг!
— Мерси, Ж о р ж !
Д е н и с Б а т у р и н Т а т ь я н а н ы н х у з у р ы н д а т аг зы м этлиз
— Му нч а б о ла н ы н а герэ, ене бир айдым а йдыи
бер, Та ня!
— Хайсы айд ымы, Д е н и с Ар ка д ье в ич ?
— 0 з х а л а я н айд ымьщы.
Т а т ь я н а А д е л и н ан ын йузуне с о р а гл ы серетди. Ж о р з -
сы б а ш ы н ы я нк а д ы - д а , г р аф Д а н д е в и л е т а р а п умледп.
— Гой, Ж о р ж чалсын!
Бе й ле с ы л а г а гевни гетерилен г р аф р о я л ы ц башы«
на гечди. Т а т ь я н а онун г у л а гы н а нэ ме дир бир за т гш-
ш ы р да л ы. Я к ы м л ы г улумсирэп, б а ш а тан Д а н д е в и л и н
узын б а р м а к л а р ы с а д а п к л а в и ш л е р е дил а чд ыр ды.
Э й ж е ж и к б а ш ы н ы ч а л а а р к а н атып, а йд ы м а б а ш л а н
Татьянанын лабызлы меццо- сопраносы м ы х м а н л а р ы
я ц а д а н толг ун дыр д ы.
Т а т ь я н а м ы л а й ы м ховалы, нура на гунешли б а х а р
па с лы нд а я ш ыл д е р з гечи б а к м а г а б а р я н ш а ды я н оба
гызы х а к ы н д а к ы г а ды м ы ф р а н ц у з а йд ым ын ы хевей
билен ф р а н ц у з д и л и нд е айтды. В з ш н р э к эхенли айдым
х е м мэ ни н хошуна гелди. Ба р ы- ё гы б э ш - ал т ы саны ге-
чиси б о лс а- да , о л а р ы т у ке лл энд е, чопан гызын хер
с а п а р я л н ы ш я н д ы г ы н а г ул у шд и ле р . Се бэби хер гезек
ол гечилерннн с а на п б а ш л а н д а , х ем ише йыршары.ч
йерен шол гочак ш л я п а л ы , чыпар о г л а н ж ы к пейда
бо ля р- д а, ё лун о р т а с ы н д а с о м а л ып дур...
Б и р де п е м айдым т а п ба кесилди. Я н а к л а р ы н а ал
е вушгин ч аб ы р а н Т ат ь ян а :
— Ы з ы я д ы м д а н ч ык ы пд ы р — дийди- де, бир эн ай ы
йылгырды. Аш ак ы д о да г ын ы д ишле ди.
О нун оюн эдйэнинем б ил м ед ил е р, ч ын ы ды г ын ам ,
Г р а ф и н я Л а з о в с к а я с о р аг лы н а з а р ы н ы Н а т а л ь я Вла«
д и м и р ов на дикди. Т а т ь я н а н ы н д а й з а с ы йузуни муйи«
ли а ш а к с а л ды ;
— А й т м а д ы м м ы нэме, кэте ш е й ле хокга чыкарма*^
сы бар-да...
Н а т а л ь я В л а д и м и р о в н а м ы х м а н л а р ы стол башына
ч агырды.
М е йл и с б а р х а г ызышды. Т а т ь я н а н ы н б аг т лы гел«
жеги учин б а д а гетерен г р а ф и ня Л а з о в с к а я гызыа
к ы я м а т л ы к энеси княгиня Е л и з а в е т а Д м и т р и е в н а н ы н
ш у л а р я лы г унде гелип б и л м э нд и г ин е гынанды...
О ну н сези Т а т ь я н а н ы г а м л ы пикире гидерди, узак»
да г а л а н ч а г а л ы к й ы л л а р ы н ы я д ы н а са лды.
Й и г р и м и й ы л л а п Империянын, х ар бы министри бо*
л а н г е н е р а л - ф е л ь д м а р ш а л Д м и т р и й Ал ексеевич Милю»
тинин улы гызы кня гиня Е л и з а в е т а Д м и т р и е в н а Ш а -
х о в с к а я н ы н ез э ж ес и д э лд и ги н и Т а т ь я н а , элб етд е, хаа
сон билди. Э м м а шейле -де б олса, е зу ни энче ё ла, ев-
р а н - е в р а н б а г р ы н а б ас а н шол о в а д а н а я л ы н б у л д у р а -
ян г е з я ш ы Т а т ь я н а н ы н хич х а ч а н гез ецунден гитмедп.
Сонкы й ы л л а р ы н д о в а м ы н д а Елизавета Дмитриевна
кэ а д а м с ы билен, кэте-де еке ези М о ск ва гаты кэн ге-
зек гелип гитди, Т а т ь я н а н ы т елим ё л а П е т е рб у рг а ,
Т а м б о в а , К р ы м а — к а к а с ы н ь щ м улкуне, П а р и ж е , Вена
экитди. Эх л и ерде- де г ы зл ы г ы н ы н гевнуни а в л а м а к
учин, эл ин д ен г еленини этди. Ш е й л е л и к билен Т а т ь я н а
нын к а л б ы н д а ю в а ш - ю в а ш д а н п ер зе нтл ик дуйгусы,
мэхирли а я л а м и н н е т д а р л ы к дуйгусы оянды. Ол б а р а -
д а а л а д а эдип, Е л и з а в е т а Д м и т р и е в н а н ы н институтыц
на ча ль н иг и н е -д е б ирнэче ёла хат иб ере нлиг инде ч
Татьяна хабарлы. Йене с о нк ы ики-уч йыл да вели
Т а т ь я н а н ы н г е вн ун е б о л м а с а , к ня ги ня о нд а н с о в а ш а н
ялы. Ким б и лйэ р, белки, г евнуне дир? .. О л а р инди г а
ты д а ш д а я ш а я р л а р ахыры...
— Н э м е б ир де н г айг а гитдин, рэн дё б о э тэ ?1 — ди«
ен ш а д ы я н сес Т а т ь я н а н ы я т л а м а л а р а к ы м ы н д а н че-
кип ч ы к ар ды . Енсесинден гелен А д е л и н а жорасыны
б э л ч и к л и к билен г у ж а к л а д ы .
Ш о л б а д а - д а пишик б а с ы ш ы н ы эдип, Н а т а л ь я В л а
д и м и р о в н а н ы н я н ы н а гелен М о м б е л л и б икесинин гу«г
л а г ы н а бир з а т л а р чав уш ч акды. Т а т ь я н а а л ж ы ра ц»
ны г а рр ы н ыц :
— Ш о л е цк и Родион, б ик э м — диен сонкы с е з лз -
рини эшитди. Б и р д е н бутин гевреси л е р з а н а гелди.
А д е л и н а н ы н м ы л а к а т л ы эл ле р ин и чигнинден айырды*
д а й з а с ы н ы н йузуне чикерилди.
ёк, хэзир б о лм а з, Бе лл и. Б о л м а з , г ег ерчи
ним, г а р а ш с ы н я э рт нр гелэйсин...
Я н а к л а р ы б а д а - б а т л а п л а п я н а н Т а т ь я н а толгунып
еринден т урды. Хич кими г ормейэн н а з а р ы билен оту-
р а н л а р ы б и р л а й г езден гечирди. Бир де не м:
— д а й з а ! Хэзир! Хэзир! — дийди-де, эдил ав-
ч ыд ан у рке н кейик я л ы болуп, г апа т а р а п окдурылды. ..
— Ине, шейле-дэ! Хэки а йд а ны м- да ! — Н а т а л ь я
Владимировна языклы пышырдады, графиня Лазоз-
с к а я н ы н е цу н е т эм нз т а б а к с уйшурди. — Б и р де н хокга
ч ы к а р м а с ы б ар - да . Ч а г а л ы к д а - д а шейледи. Сезуце
г а йт ар г ы б ермез, д ие ниц е «ёк» д и йм е з вели, э т же г и
ичиндедир. Б и р герсен, бэгул я лы ю мш а к . Би р герсе-
цем, д а ш д а н а м гаты...
Ш а г а л а н л ы мейлисин г ыза н ч а г ыи д а той себэпко-
риниц хич киме хич з а т д иймэн, б ирден туруп зтэгит-
меги мыхманларын, б а ры н ы гаты ген г ал ды р ды . Хич'
ким хич з а д а д ушу нме д и. Яш йиги тл ер и н а р а с ы н д а
о т ур а н г р а ф и н я О р л о в а а н ы р д а н г ыгырды:
— Н э м болды, Н а т а л и ?
— Хич з ат, г р афи ня . К е не д о ст у мы з Р о д ио н ге-
л ипдир.
— Туйс б о ла й ы п д ы р , у я жы г ым ! — диен Тихон Д е
мидович б улг ур ы н ы я н а д а н д ол ду р д ы. — С о л д а т Р о
дион гелен б олса, по л ко вник Б у с л а е в — х э з и р и н езуп-
д е шу ерде д икилсин дийди — дийип айдьвд!
— Тихон!
— Эйсем о нда бир г о ж а с о л д а т Т а н я учин бизиц
б а р ы м ы з д а н а р т ы к б ол ду мы ? — диен г р а ф Д а н д е в и л ь
А д ел и на ны у т а н д ы р ж а к болды.
А де ли на вели а д а т к ы б эл чн к ли ги н е с а л ды :
— Ж о р ж ! Ро д ио н — Родион, биз ем — биз...
О ну н б ей ле т а р а п ы н д а с ед ас ыз о ту р а н Д е н и с Б а - '
т урин ч а л а йыл гыр ып, б а ш ы н ы а ш а к салды...
1 чарлак,
н а т ж а к болдум. Сиз шо нд а ене мени б ег ендирдиниз!
« Ч а йк а! » дийип, де-пэмизи г ыр ды ры п гечен гу шу ч
ы зынд ан гыг ырдыныз. Ш ей д и п шо гун ики с а ны т э з в
сез эврендиниз...
Т а т ь я н а бирден гисгинди. Г е вну не хэ д ийм эн , ы з ы н
д ан ч а к ы л ы к г е л з й ж е к я л ы б ол ды д у рд ы. Д о г р у д а н а м ,
шол пу р с ат да гапы а чылды.
— Ах, м а х р иб а ны м Мо мб ел л и! Н и р э йитэ йдин сен?
©йденчер а я л ы н э лин дэ к и г ыз ыл г улли, г ар а ме-
жиме Т а т ь я н а н ы н с о в а л ы н ы н ж о г а б ы болды. М е ж и м е -
де а р а к л ы графин, г ов рула н т о в у к , пейнир, д у з л ы
хыяр, чере к хем булгур герунди. М о м б е л л и м е жим э -
ни столуц устунде гойды-да, яш бике син иц у з а к д а н
гелен м ы хм а н ы н а б аш эгди:
— И ш д э н и з а чы к болсун!
— ©ран миннетдар! И е н е мен учин бейле а з а р а
г а л м а л ы д э л экениниз...
— А з а р ы б о л м а з он, Родион. Ал! Ий! Ич! — диен
Т а т ь я н а н ы н ези м ы х м а н а хевес билен хе ду р - хе з зе т
эдип б а ш л а д ы .
— Б и к э м, м ах р иб а ны м, г елсинлер дийдилер...
— Хзз ир , хэзир, Б ел ли. Хэзир гелйэр дий...
С е йг ул и бикесинин х аз ир ки г ал аг о пл ы х а л ы н а гаты
говы д ушу не н М о м б е л л и б а ш эгип, чыкып гитди.
Родион езуни о н ай сы з х а л д а дуйды, узур е т у н м эг е
дегерли д ел и ле м т а п м а д ы - д а , ене енки сезуни гай-
талады:
— Сиз а з а р а г а л ма н , кепдерим. Гидибериц... Мен
ынха ш у ж а г а з ерде е зу мжи к. .. Менден яна б и ы н ж а -
л ы к б олм ан . — Эй герйэн гызыны ха с а рк ай ынс ыр а г«
ма к ислэн ялы, Р одион г р а фи н е эл етирди. — Ы н х а
мен с изин с а г л ы г ы н ы з а а р а ж ы г а м ичерин. Шейле...
Ш ол вагт ене гапы ачыл ды. Янаклары пар ялы
г ы з а р а н Аделина б а д а - б а т еринден т у р а ь Р од ио на
ш а д ы я н с а л а м берди.
— О, м а м м а миа! Родион! Гайып б ола н г адыр д ан!
— Мен учурсыз м иннетдар, кн я жн я бикэм)
— Т а нь я , ма ма н, сё ф а ш . . . 1 Мых ма нл ар .. .
— Родион, кепдерим, сен д а р ы к м а , ховлукма.. . Бу
гун б из де ятарыс... Мен б ас ым гайдып гелерин... Ий,
ич, йылын! Д ы н ж ы н ы ал... Онсон гурлешерис...
Ч
ИКИ О Д У К О РТА СЫ НДА 1
А х а лд ыр М а р а эр к эден Н у р бе рд и ха нын а р а д а я
ч ы к а н ы н а он д е р т гун д ийленде, 1880-нжи й ы л ы н май
а й ыны н б а ш л а р ы н д а : «Ак г ене ра л» С к о б е л е в шу гуа
ез лешгери билен Х а з ар д ен зин ин к е н а р ы н д а — Че»
к и ш л е р д е г эмиден д у ш у п д и р — диен х о в с а л а л ы х а б а р
Г е к д е п е г а л а с ы н а - д а гелип етди. .
Г а л а довула душди. Эхли гурруа шол х а б а р з
сырыкды.
Ыскобыл дийлими я н а р а л ы н адына?
—* Скобелев. Шол Х ы в а да , Кокантда гез геркезеи
серкерде.
— Ба й -б ов , ол Б у л г а р д а т у р к л е р и ц е м кулуни чы»
к а р ы п г а й д ы п д ы р ахыры!
— Х а в а - д а , гози г а н л ы генерал- да. .. И ки а т депи>
шер, а р а с ы н д а э ш е к е л е р б о л а й м а с а ягшы.
— И ки ат ким, э ш е к ким, Г е н у б е к б аг шы ?
Д у т а р ы н ы эгнинден а са н м ешх у р сазанда чала
й ы л г ыр ы п, а я к чекди:
— А т л а р - а г е н е р а л л а р , х а н л а р бор. Эше ге м — ики»
м из ял ы г а р а м а я к д ы р - д а .
К и ч и ж и к ч ай ын г ы р ас ы билен б а р я н о б а д а ш л а р ы ц
херси бир я на со в у л ды. Э ди мини ч а л т л а н д ы р а н са*
в а н д а я цк ы с о в а л берен г о л а к д у ек е ши н :
— Элхепус, шу А м а нг е л д и б а г ш а Г е н у б е к адынш
б илип д а к ы п д ы р л а р - о в ! З а т д а н г о рк м а с ы ёк. Г ы пы н ! -
сы з г ену л эп го йб ерйэр з а л в а т — д ие н инче сесини пая»
д ы л д а н геченде э ш ид и п г ал ды . Ч а л а ж а йылг ырды.
Б и р и- б и р и н д е н х о в с а л а л ы х а б а р л а р э ш ид и л йэ р :
— Г е не р ал Ч а т а г елипдир.
— Г е не р а л Т е р с а к а н д а н гечипдир,
— Г е н е р а л Х о ж а г а л а гелипдир.
— Г е не р ал Бе нде с ен к ет е ли не етипдир...
С к о бе л е в и ц о т р я д л а р ы Г в к д е п э якынлашдыгыча,
х о в с а л а а р т ды гитди отурды. Галанын кетхудалар^
хв ли- шинд и у й ш у п - ч а ш д ы л а р : инди нэтмели?
« Инд и нэ тме ли? » диен с ов а л ягы я к ы н л а ш д ы г ы ч а
'■чтилешди.
■
— Г ене ра л А р ч м а н а г е липдир.
— Ге не ра л Д у р у н д а н б э р ик у г р ап д ыр ,
И н д и нэ тмели?
. .. Гицишлейин г у рн ^ п а н гоюн а г ыл ы ял ы болуп, те*
геленип о т ур ан Д и н л и г а л а н ы н г ун ор т а чет ин дэ ки го*
ш а т у д ун с а я с ы н д а я з ы л а н тэсин гу лли к еч ел ери ц ус*
т у н д е о р н а ш а н я ш у л у л а р хем шу кын ме се ле б ар ад а*
кы м ех у м м а с л а х а т а у йш уп д и л е р . Хэз ир бу ерде
А х а л ке тхудала рынын, эхлис и диен ял ы б а р д ы . О л а р
е н л е р и н е и л к и н ж и ч эйне кл ер и а л а н л а р ы н д а Гун яны
н а й з а бойы г а л ы п ды , х эз ир б о лс а г у шл у к чагы болуп
б а р я р , о т у р а н л а р к ы б л а д а х а т а р а я з ы л а н на ма з лы к*
л а р а йы г ы- йы гы дан ге з а й л а я р л а р .
Га нг а гиден гекдепелилерин, агыр а л а д а с ы н д а н би-
хабар гушлар гожаман тутларыц ш а х а л а р ы н д а ды*
нув сыз ж у р к у л д е ш й э р д и л е р . Гайрада гыкувлашып,
ч и л и к о йн а ш ы п йерен о г л а н л а р а - д а , т а м д ы р одун йук*
л эн т а й х а р ы н ы е ну н е с ал ып , я л а н а ч я п ы д а н д у шу п
гелйэн, б а ш ы ш ы р д а к л ы , аягы чепекли г о ж а - д а гала-ч
нын устуне а б а н ып гелйэн ховп д ег ишл и д э л я лыды.
Э мм а кын м а с л а х а т а ж ем л ен ен я ш у л у л а р а велин,
хэзир эхли зат, б улу тс ыз а с м а н а м , о г л а н л ы м ейд ана м,
т а м д ы р одун а лып гелйэн г о жа - да сус, д унл е , е йк ели
ялы болуп г ерунйэ рди. Се йр е клэ н я и р а к л а р ы с а р а л э н
пессежик у з у м л е р и и а ра сы билен илерки ё д а д а н д а ш
гуя б а к а н гечип б ар я н э л л ер и куйз едир ме ши кл и ге*
л и н - г ы з л а р ы н э д им л ер и- д е а г р а с д а н х а я лды . Оларыц>
хич х а й сы н ы н а м йузи ерден г ал ан окд ы.
Х а м а л а , хич хайсы хич ерик х о в л у к м а я н ялы, яшулу*
л а р ы н с ехбе ти- де е рэ н х ая л, а г ра с э хенде д о в ам зд-
йэрди. Бу е рде бу м а х а л бир сез аз, ики сез кеп я лы
болуп д урды. И л и н ы к ба л ы чез улйэн ш ей ле г алаг ои-
лы п у рс а тд а- д а о т у р а н л а р ы н хич ха йс ынын агзыны
к е п у р ж и к л е д и п , элини ке ле ме нл е ди п я б и рин ин сезу*
ни бел уп , с а б ы р с ы з с о к ж а р м а я н л ы г ы , н об атс ы з агыэ
а ч м а я н л ы г ы гаты геи г ер эйм ел и х а ды са д ы. Эйсем-да
б олс а, бу е рде ген гереси з а т ёкды. Т у р к м е н и и теби-
гаты шейледи. Б е й л е с ы п а й ы ч ы л ы к л ы с а б ы р л ы л ы к , па-л-
хаслы г иилик т у р км е не г а л а п ын а суда хем гин Гара«
гумун, ч ен д ен аш а ч ыд а мл ы, э вме зе к д у е л ер н н эбеди
т е би г а т ын ьщ т эсирннден гечен б о ла р л ы . Э м м а от у
р а н л а р ы н гылык- хэс ие тле ри, м а т л а п л а р ы , эл бе тд е, дур-
л и- ду рл уди. 0 з шахсы бэхбидини г а л а н ы н ыкбальги-
дан, ил ат ын б зх би ди нде н ха с илери тутян кетхудалар»
-да ез муйнлерини сынчы гезл ер де н а нс а т гизлэп бил*
м ейэр дил ер Д и н е кесесинден о л а р ы н бары в а т ан ыч ,
хал кын гамыны иййэн я л ы д ы л ар.'
— Инди нэтмели? — дийип, хениз к а к а с ы н ы н кыр»
кыны б ер ме дик Ма г ты мг ул ы хан шол бир с овалыны
ысгынсыз г а й та ла д ы. Дьтмып о т у р а н л а р ы н с а л ы к йул-
л е рине ды кг а т билен гез гездирди. Ким а йб ог да шы ны
гурупдыр. Ким е ке дыз от урыпдыр. Ким тирсегиие
д ондур чэкменини яссык эдинипдир. Ким эдикли. Ким
месили. Ким чокайлы. Ким чепекли. Б а р ы диен я л а м
тел пекл и. Яш хина жо г ап бер мэ ге бу сапа рам хич
х айсы а л н а с а м а л ы
Онс онам. сораг берен Ма г ты мг ул ы хан б олс а -д з,
о т у р а н л а р ы н хеммеси онун гол айынд а о р н а ш а н Д ы к -
ма с е р д а р ы н йузуне серетди. Мунунам. элбетде, еэ
с ебэ би б арды. Х а н л ь п ы м к ра с а ла н Ма г ты м гу л ы яды
м ур ты т а б а н , йигрими я шлы йигитди. Устесине-де ол
м о л л а ч а р д ы . Д а в а - ж е ц д е н д а ш р а к д у р а н ы н ы кем гв«
ренокды. Шонун, учинем хэзир о т у р а н л а р ы ц хеммеси»
ниц гвзи б е р м е л и Д ы к м а с е р д а р д а д ы . Ш оц а у мыт баг-
л а я р д ы л а р . Д ы к м а с е р д а р ы ц б а т ы р л ы г ы б а р а д а к ы ро*
в а я т л а р а б ар ы белетди.
Э л ин д эк и с а да п с апл ы сечекли га мчыс ы билеч
эд иг ик и н г о н ж у на ч а л а ж а к а к ы п от у ра н Д ы к м а сер»
д а р е з уне д ики лен с ор аг лы н а з а р л а р ы , эл бе тд е, дуй*
ды. Э м м а энтек ©не д у ш м е к ислемеди. Бу отуранла*
р ын ичинде она ы на м этмейэн к е т х у д а л а р ы н а м ёк дэл«
дигини Д ы к м а с е р да р говы б илйэрди.
Ум ум ан, Д ы к м а с ер да р ( онун 03 ас лы ады — ©вез*
м ы р а т, хэзи р ол э лл и бэш я ш ы н д а ) д у ш ун ме с и кын
а д а м д ы . Д о гр у с ы , шунча я ша п, е з у н и н нэхили адаи*
д ы г ы н а онун ©зем хенизем онлы д у ш у н ип б иленокды.
Ол а лты я ш ы н д а а т а мунди, Ед и я ш ы н д а етим
г ал ды. Он уч я ш ы н д а а л а м а н ч ы л ы г а г ошулды. Он
бэш я ш ы н д а к у р т л е р е есир д ушд и. Гарындашлары
пул берип, с ат ын а л д ы л а р . Он еди я ш ы н д а озуне л еш-
гер эдинди. Эгри г ы л ы ж ы н ы сыр ып, бир М а ш а т д а н ,
бир Х а й д а р а б а т д а н , бир Хо р ас а нд ан , бир Т э х р а н д а ч
чыкды. Э м м а онун а л а м а н ч ы л ы г а м ил ицкэ мензеш
б о л м а д ы : а л а н о л ж а с ы н ы г а р ы п - п у к а р а п а й ла д ы.
Б о р м э н и ц ил ерс ин д эк и д а г ы н ин бел ен т гершине
А г а й л а в д ий й эр л ер . Г ы й ч ак -г ы йч а к д а ш л а р ы н а р а сы
билен гидйэн эг р ем - бу г ра м , и н ч е жи к ё д а д а н шол гер-
ш е ч ык ян о б а д а орэн сейрекди. Э м м а © в е з м ы р а т ш а т
г е рше а л ты я ш ы н д а н д ы р м а ш ы п уграды. Аягы д а ш д а н
т айып, нэче ёла т о г а л а н ы п гайтды, э н д а м ж а н ы перса*
л а болды. й о н е ене д ы р м а ш д ы . Д а г ы н д епе синд е оту-
рып, т у р шы з нрик, с у йж и б ев ур с л е н ийди. Б е л к и, шол
д ы р м а ш м а л а р ы н т эсирпнин, кемс ид ил ен, силт ер ле не н
е ти мл иг и н я - д а аслы г арып б ола нс он, асгерилмедиги*
ниц т э с ир ин иц етен б о л м а г а м мумкин, езуни билип уг«
ранындан «Гун г уйчлиницки, г о в у р г а — д иш лн н ин к и»
диен а т а л а р сози © в е з м ы р а д ы н б ейнис инде берк оэ*
на шды . Ол я ш л ы к д а н — гоз г©зе ягы, д ине г а р а гуй*
Же д а я н м а л ы — диен пикире уйды.
Мегерем, и:ол с ебэпден бо лс а герек, л а т ы ш а го-
ш у н ы н ы ц о т р я д л а р ы Х а з а р д ен зи н ин гундогар кена«
р ын а гелип у г р а н д а н , Д ы к м а с ер да р о р у с л а р билеи
я к ы н л а ш м а г ы н эбетейини г вз л эп у г р ад ы. Ол телим
с ы на ны ш ык эдйэр.
Ахыры ол улы оглы Акб ер ди ни я н ы на алып, Че«
ки шл е ре — г енерал Л а з а р е в и ч я н ын а гидйэр. в з у н и ц
д о с т л а ш м а к ме йлиниц туйс йу ре кде ндиг ини делиллен*
д ир ме кд ен етри Ч а т д а б о ла н ч а к н ы ш ы к д а есир а л н а н
нки саны рус с о л д а т ы н ы - д а элтип б ерйэр. С е р д а р вэ
одимини г е н е р ал а к у р х а н ы ц суреси билен д у ш ун д ир -
мэге ч а л ы ш я р : «Эгер д у ш м а н ь щ е зу цд ен рустем бол»
са, онун д инине г а р а м а з д а н , г у й ж у не герэ т аб ын бол»,
Шейдип, ол я ры м й ы л а г ол а й рус л а г е р и н д е я ш а я р .
М а р ы д а н гелен Н у р б е р д и хан шол х а б а р ы эшидип,
г а з а б а мунйэр. Се бэби Р у сс ия р а я т б о л м а к х а й ы ш «
билен Т иф л ис е — О л а р ы ц И м п е р а т о р Алы Х ез р е т ле рн
Бе й и к К н я з ь М и х а и л Н и к о л а е в и ч и н хут ез х у з у р ы на
барып, йузуни а л д ы р ы п г а й д ан Н у р б е р д и ха нын йу*
регинде о р у с л а р а китув д ерэ пд и. Ш о н д а н сон ол Эй-
р ан д ан д а л д а гвзлэп б а ш л а п д ы . Э йр а н ш ас ы билен
г уда болупды. Ш о н у ц учинем ол Д ы км а сердарыч
шол эд имин и д е н у к л и к х а с а п л а д ы . Денук сердарыч!'
о ба сы на т а л а н салды.
Ш ол а р а д а - д а р у с л а р ы ц л а г е р и н д е кимдир бири
Д ы к м а с е р д а р ы н гевнуне дегйэр. С е р д а р г ум а сицйэр.
Н у р б ер д и хан еленсоц, м а ш г а л а с ы билен ез о б а с ы н з
г айдып гелйэр. Ене гуйч т опл ап у г ра я р.
Ики т а р а п л ы е йк е а ц с а т я з ы л м а я р . Эйсем- де бол-
са, а па т лы яг ынын я к ы н л а ш м а г ы , М а г т ы м г у л ы х а н ы ч
г ов ушг ын сызл ыг ы г е кд е пе л ил е ри ене-де б е р м е л и се р
д а р а йу з ле нм эг е м е ж б у р эдйэр.
Б е р м е д е улы м а с л а х а т боля р. Ы л ал аш ы к барада
ге пл ешме к учин Д ы к м а с е р да р билен Сопы ханы « а к
г ене ра льщ» я н ын а илчи эдип и бе рм ек м а ку л билик-
йэр. И л ч и л е р и н р ус л ар билен с улхы а л ы ш я р . Олар
рус л а г е р и н д е г а л я р л а р .
Шо л йы л ын август а й ын ыц а я г ы н д а б о л а н газаплыг
с е в е ш вагты, мен б ар ып , теке х а н л а р ы билен геплеше-
йин, белки, ы л а л а ш ы г а г е л ер л ер — дийип, Д ы к м а с е р
д а р ы н ези рус г е н е р а л ы н д а н х а йы ш эдйэр. Э м м а о ка
ы н а н м а я р л а р , г а й т ам г ы л ы ж ы н ы а лып, туссаг эдй.эр-
лер. Ха йс ыд ыр бир г е де к о ф ице р онун с а к г а л ы н д а н
чекйэр. С е р д а р ы н енсеси г ат ая р . Ту рк ме н ии с а к г а л ы
билен т елпегине эл г атдыг ын, гутардыгы.
Гуйз г ижеси оглы Ак бе р ди а тлы ы з ы н д а н бар н р
(ине ол х э з и ре м какасынын, ы з ы н д а к ы х а т а р д а седа»
сыз о т ы р ) . Ш ей ди п, ики ая г ол а й рус л а г е р и н д е б о л а н
Д ы к м а с е р да р ене Г а р а г у м д а н чыкяр.
Хэзир, « ак г е не р ал ь ш» л е ш г е р л е р и г а л а етип гел*
йэн м а х а л ы н д а ол т е ке л е р и ц б а ш сер ке рд еси б олуа,
вне ч ыкды. Э м м а а йг ыт лы м а с л а х а т а уйшен кетхуда»
л а р ы н бир нэч ес ини н она ы н а м э т ме йэ н д и к л е р и н е а чы к
гвзи етип дур. « К уп ур св зд ен а л л а д а ш этсин вели,
Б а м ы д а , Б е р м е д е я н а р а л Л о м а к и н и ц с е р б а з л а р ы н а ёл
с ал гы берип, с у й ж и сув т а п ы ш ы п йерен Д ы к м а с ер да р
б из е б а ш б о л ж а к б олс а , ишимиз ровачланармыка?!»
диен к и н а я л ы сези ол дуйн м е т ж и д и н я н ы н д а н гечия
б а р я р к а эшитди. Г а ц р ы л ы п середенде, эли т есбили
К е р им б е р д и и ш а ны т а н а ды . Ш о н у ц учинем онун севе-
ш и д бир четинде Д ы к м а с е р да р б олса, «ишин ровач*
л а н ж а к д ы г ы н ы » м у н к у р л е р е ш ек сиз су бу т эдеси гел*
йэр. Ш о н д а - д а , я ш х а ны н хэзир е з у не д ик и ле н сораг-
лы н а з а р ы н ы д у й с а- да , онун: « Инд и нэтмели?» диен
с о в а л ы н а Д ы к м а с е р д а р и л к и н ж и б олуп ж о г а п бермэ*
ге а л н а са но к .
Г о ж а м а н т у т л а р ы н ш а х а л а р ы н д а бо лс а п ы с ыр д аш -
ян г у ш л а р д ы ну в с ы з ж у р к у л д е ш й э р л е р .
И к и д ы з ы н а чекуп, т ог да ры я лы чугутдырып оту-
ран а к с ел ле ли, меле ч экменли, а к с ов у л т йыл чыр йу.?-
л и и ш а н ы н с а л ы х а т л ы сеси у мс ум л иг и а хыр ы бевусдн.
— О-туки, Т е ж е н д и р М а р а иберен ч ап а р л а р ы м ы з *
д а н а м - а д ер е к б о л м а д ы — дийип, ол чай лы кэсесине
эл етирди.
И ш а н а га йузуни ерден г а л д ы р м а с а - д а , бу игенчлн
с е з д е е з у не г ы ж а л а т б ер ил йэн диг ини М а г ты м г у л ы хан,
элб етд е, анды. Чу нк и Г у р б а н м ы р а т и ш а н ы н турувбаш*
д а н п а т ы ша г о ш у н л а р ы н а я р а г л ы г а р ш ы л ы к г еркез-
мегин б е л е н чи л е р ин д ен биридигини хан говы билйэо-
ди. Яш х а ны н я я л л ы г ы н ы ишан х эл и- шин ди я з г а р я р д ы .
— Ч а п а р л а р а м нэме, а л л а ёл берсе, дири болса*
л а р , ч ы к а р- д а бир ерден, иша н ага.
Гы сс а гл ы м ех у м билен г е нд ер ил ен ч а п а р л а р хэзи р
а ра а лн ып м а с л а х а т л а ш ы л я н меселе б оюнча Этек,
Т еже н, Мары кетхудаларынын п икир л ер ин и б илип
г ел ме л ид и ле р . Эмма, Гурбанмырат ишанын айдышы
я лы , о л а р д а н шу гуне ченли д ер е к ёкды. Ч а п а р ибер»
меги м акул б и л м е д и к и ш а ны н му ны- да е з у н и ц е ншй
х а с а п л а н д ы г ы н а х а н ы н а к л ы чатды,
— Ай, о нс оцам нэме, д а м у л л а , я з г ы тд а н с ыпа н ёк...
И ш а н йылчыр йузуие ч ык ан бег ен жин и г излэп бил-
меди, ез ичинден болса: «Ха ва , хан ага. Ах ыры мен
д ие ни ме ге лме ли борсуд. Хергиз мен с е зу мде н чыкы-
ж ы б о лм а гы н» дийип х е ш е л л е какды.
— Хан ага! Би р чемче г а н ы м д а н гечсениз, менем
е з э ш ид е ним и а йдып г а ла йы н. — А йб о гд аш ы ны гуруп,
е цун дэк и чэйнегин а л а б а г ж ы к л ы г ап аг ы ны ш ыр кы л-
д а д ы п о ту ра н ёгнас я ш у лы г о тр ак йузуни ерден гал-
д ырды. Б а р ы н ы н н а за р ы она т а р а п е врулди. М а г т ы м
гулы хан м а к у л л а й ж ы ы ш а р а т этди. — Ч а п а р л а р , хан
ига, б ир ча к г е липднрле р. Й е н е сизе г е ру нм эг е горкуп,
б укушып йерлер... М а р ы д а н кемег е гелей д э р т йуз
а т лы жи г ид ем етен а г ша м Б а г а ж а д а н ы зы на дола-
ныпдыр...
— Нэме?! — Х а н ын гези х а н а с ы н д а н ч ык айы н д и й
ди. — О нэтуйсли геп болды?
Д ы к м а с е р д а р а м вне о м з а ды ;
— Ким айтды оны са на ?
— Оглум. — Г о т ур а к йузли я шу л ы ене е ре серег-
ди. — Ж и г и т л е р вз с е р д а р ы н ы н т е в е л л а с ы н а м а л ма н-
д ы р л а р . « Ор ус да а р ы м ы з коенок» дийнпдирлер. ..
— Н а м а р т л а р ! — Д ы к м а с ер да р г ы л ы ж ы н ы н сапы-
ны берк г ысымлап, гыжынды.
— Н а м а р т м ы я мертми, онча сыны билжек дэл,
с ердар, йоне— у р у ш ж а к дэл, с е р д а р — д и енл ер- э чын...
— Вах, б а г ры м ы я к м а с а н ы з л а н ! Т у р км е ни и ейунч
йыкан шу а г з а л а л ы к дэл ми нэме?!
— Хер х а ны иа м ез аиры м а т л а б ы бар! — Б а р ы ба-
шыны бирдея га л дыр д ы. Д ы м - д ы р с л ы к болды. Хэзир
Д ы к м а с ер да р бир з а т а йд а р ейт ду л ер . Э м м а о н д а на м
седа ч ык ма ды . Чунки бу т о м м а к л ы сези а йд а н ил
ичинде т а н а л ян , с ыл а ня н, с ар па с ы с а к л а н ы л я н Гену-
бекдн. Н ур бер д и хан п а х ыр ы н я ш л ы к д а н биле сен,
б и ле тир ке ше н ж а н ялы х емсаясыды. Отуранлардан
йузуни д а л а н б о л м а с а - д а , е з у ни н б и рт опа р кетхуданыч,
г ев ну не дегеилигини дуян с а з а н д а морта сезуни ювмар-
л а м а г а ч а лы ш ды . — Хан ага, х а л ка с а л а с а л ын са , ия-
чик борка?
Г у р б а н м ы р а т ишан х а н д аи онуртди:
— Х а л к а м нэме, Генубек, а л л а т а г а л а н ы н эмр и б и
л ен к е т х у д а л а р иэмэни о ц л а с а л а р , шоц билен болац-
•да. Су рин ы г ты я р ы чопанда б ол ян ды р. Би з ин ем ала«
д а м ы з , х удай ёл берсе, ил-гунун а л а да с ы .
— Элбет-ки, тагсыр, э л б е т - к и ! — дийип. г ол айда
х а ж а гидип гелен, шонун учинем херпуни хас беленч
тутян К е р и мб е рд и ишан се лле де ши ни г о л д а м а г а ал«
на са ды.
Э м ма А м а нг е лд и с а з а н д а Г енубек л а к а м ы н ы йене
ерден а л м а н д ы . Ол «йуз геруп, га пыр га с ы р я н л а р д а н »
я -да биринден сез а лы п г а л я н л а р д а н дэлди. Хэзирем
ол ж е н б а з л а р а йурег индэ кини айтды:
— И лин- г ун ун а л а д а с ы н ы э дйэниниз гаты говы,
иш ан а г а л а р . И ле м, и н ш а л л а с а , сизи унутмаз. — Ким«
дир бири узын н а й ы н ь ж ужу на кумуш ге йд ир ил ея
г а л ян ы с а з а н д а уза т ды. Ге ну бе к чилимден бирки ё л а
х езил эдинип с ор ды- да , ызына берди. — й е н е мен
б а ш г а бир з а т д и й ж е к болян, т а г с ы р л а р . Тарыхдай
м эл и м б о лш ы я лы , а т а - б а б а ган-хун а л г ыл ы н г ы л а р а м
я р а ш ы п гел ипд ир ле р. Б и з и н нэ о р у с л а р д а хун алгы«
мыз б ар м ы? .. Эбе динде , иша н ага, ынсан ганыны д ек -
мек пы га мбе р е в л а т л а р ы н а м а х с у с мы к а? А л ла оны еэ
б ен д ел е ри н е б у ю р д ы м ы к а ? Б ир де н т а нр ы н ы н газабы«
на г а л а й м а л ы н ?
Ки мд и р бири г айр а четден ч а л а ж а сесленди:
— Ки ми ц кимин г ан ын ы д е к ж е г и н и з нт е к алла’
билйэ. '
Д ы к м а с е р д а р ы н оглы геплэни х ыр с ыз д а л а д ы .
— К им ин г а ны д ек у ле нд е- д е, па р хы ёк. Б и з г а л а
ны горамалы1
— Б е р е к е л л а , оглум! К а п ы р ы е л д у р е н ш е х и т д и р —
дийшип, Г у р б а н м ы р а т иша н билен К е р и м б е р д и иша н
икиси б ил е сесленди.
— Пидасыз г орап болмазмыка галаны? — Чуря
т е лп екл и Х а нм эм м ет А т а л ы к д ике лд и- де, Д ы к м а с е р
д а р ы н чытык йузуне серетди. — Би р ки саны г е де к
я н а р а л г е в н у ми зе дегди, р а й ы мы з ы йыкды дийип, ору-
сын б а ры н ы б и р а я к д а н с ур м ес ек нэдйэ? Ак п а т ы ш а я
д ил е душу ийэн я н а р а л л а р а м аз д э л д и р ахыры!
— Егса нэме? — дийип, О р а з м э м м е т х а на м х а лы аа*
сынын п а р а х а т ч ы л ы к л ы мейлини гол да ды.
Д ы к м а с ер да р ики х а ны н о й н а к л а я н г ез л ер ин е ичин«
ден гечип б ар я н н аз ар билен серетди. С е р д а р о л а р ы в
тилки ялы с ы п ж ы к д ы к л а р ы н а белетди. О л а р ы н хали»
уйтгэс д урян ш е м а л д а в угур а лып, аматлы*
пурсат ацтап, эзг ерип- евсуп б и л й э н д и кл е ри не гези
етикди. О л а р ы н йупуне одун гоймак х а т ар л ы д ы . Га-
р а ч ы н л а р ы м ы к а я ат о й н а д я р м ы к а л а р ? Ек, хэзир-э
г а р а ч ы н л а р ы ялы.
Гэн убе гин пессайдан а г р ас сеси Д ы к м а с ер да р ын
пикирини б ел ди:
— Мен-э, а д а м л а р , Х а н мэ м ме т А т а л ы к билен Ораз-
мэммет хан икисинин м а с л а х а т ы н ы м аку л билйэн. Ал«
л а угруна этсе, г ур ба нс ыз г ор а нм а гы н н е ж а ды ны
иймели.
— Ж, а ды ге йл ик б ил енм и? Я саэ биленми, Гену*
бек? — Д ы к м а с е р д а р ы н г ата нсы сесинде янсы дуюл-
ды. Г е нубе гин ы л а л а ш ы г ы ундейэн х а н л а р ы а ч- ача н
г о л да м аг ы сердарын г а х а р ын ы гетирди. — С а з а н д а
х а л к ы н ы н йуреги юка боля- да! Генубегем хемме кн-
шем ези ялы юка йурекдир ендйэр... Сув с енрикден
агды, же ма га т. . . Инди ы л а л а ш а р д а н гич. Инд и д у ш
мана г а йт ав ул берме гин гамыны этмели...
— Б е р е к е л л а , сердар! Аферин! Ал ла медет бер-
син! — диен Г у р б а н м ы р а т иш ан ын йузи х ас- да я г ты л д и .
Гунлеч говур эм ел е гелди.
— А-хов, о л а ты ш а гошу н ынын с а пы нд а ту ркме не м
б а м ы ш диййэлер-ле. Ч ы н м ы к а шол?
— Ай, тур кме нд ене м хер хайсы чыка р. „
— Ики ж а х а н о в а р р а с ы болдук.
— Ч а ш ы н гезуне середен ялы.
— Мен айдян, б о л ма с а, Э й р а н д а н ке ме к соралын!
Бу гунлеч говура э се рд енл ик билен д ин с а л я н Д ык -
ма с ер да р г ул агын ы ушертди. Г а л я н а гуйменйэн Маг*
т ымгу лы ханын йузуне серетди
— Х ав а -да , туйс ж а й м ас л ах а т. Гойны г урда таб«
ш ы р а л ы н . Ай, а к ма к , Хыва х а ны нд а н нэме ге рду н кэ-
мек сорап? Ке ме к бер ме де н- э ге^ен, г а йт ам Д а ш к е н т
я н а р а л ы н ы бизе га ршы е жу к д и р д и .
— Хак а йд я н иним — диен Генубек Д ы к м а с е р д а
ра на з ар ыны дикди — Бу р е в у шл е ри эдил енден гч-
рен ялы М а п ы м г у л ы шахыр бизе м а с л а х а т адм.]
гиднпдир:
Б а ш ы б е л а л ы г а л а н ы н г у н б а т а р ы н д а болс а бу ма»
х а л л а р матыша г ошу и ыны н о т р я д л а р ы улы бас га цу«
шуп, севеш с епгитлерини пейлейэрдилер. . .
Г ыз ыл хач ж е м г ы ет и нн н ак ч а д ы р л а р ы е з б а ш д а н
к а т а р а дузулди. Ин к ич ижик ч адыры г ра фи ня Милю*
тинаньш еке ези эеледи. Хич кесе д у йд ур м а с а - д а , ол
бу гун эрбет ядады. Д а н билен ёл а д у ш уш л ер и. Ахы*
ры ол ё лдг атдан душуп, фургона мунди. Хэзирем Ро«
д и о ны ц я ц и ж а гетнрип берен шез лон гында ики а яг м-
3* 67
нам вне у з а д ы п , а р к а н ятып, гезлерини юмды. Эзунид
д ушу н йерен ерл ер ини гез ену н е гетирж.ек 5олды.,.
Ч а г а л ы к д а н б а ш л а п . б е г з а д а л а р ы н а р а с ы н д а эсен ~ра«
финя учин хэзирки я г да й ы я л а н я лыды. С а н к т - П е т е р
бург, Га тчина кешги, Мо с кв а , Л и в а д и я , Рим, Вена,
Фл ор енц ия , П а р и ж , Г а м б у р г , Симеиз... И м п е р а т о р л а р ,
ш а л а р , ш а з а д а л а р , к о р о л л а р , г е р цо г ла р билен душу-'
шыклар. .. Пе ше не лн бал-маскарадлар... И м п ер а то р
т е ат рл ары .. . Б и р д е н е м Г а р а г у м чели... Г а р а г у м челуни
Е л и з а в е т а Д м и т р и е в н а д у н ш у н де - д е г ермэндн. Д ун н
бопса шу ч влд е к н я з ь Ш а х о в с к о й она б ил е д у р му ш
гурмагы геклип этди. Гулки! Э р т е к э мензейэр. Э м м а
хакыкат...
Ч а д ы р ы н д а ш ы н д а н гелен з е на н с еслери графиня*
нын пикирини белди. О л д уй рл е ни п , д и н са лды.
К н яз ь Ш а х о в с к о й ы н йузи яны ене с а лы кд ы.
Мегерем, к о м а н д у ю щ и й ене бир я к м а з ы н ы диендир.
А хырд а икиси б ири- бирини д уэ л е ч а г ы р м а с а ягшы..,
— О нэме учин?
— 0 з у н гнренокмы нэме? К н я з ь г р а ф и п я н ы н ке-
йунде кенуп пер ахыры...
— Кеенле нэме?
— «Ак г е н е р ал ь ша м » гезел кеннзии геверегинден
а й р ы л а с ы геленок. Хер х а л д а х а рбы министрин гызы...
— Бейле дэл б о л а й м а с ы н ? Аял герсе, Ск о бе л ев ин
ж ы и ы а т л а н я р аиййэрлер-ле. .. — Ч а д ы р д а от ура н г р а
финя Пиалач йыл гыр ды. — О л а р ы н о н ш у к с ы з л ы г ы
О т ел ло н ын дерди дэл. К ня з ь Ш а х о в с к о й я р а л ы я нэ-
хош ерли мил л ег е д е л а л а т эдйэр. Ине, шу гунем шо«
д а р учин хол ч ад ыр ы гурдурды. С к о б е л е в б о л са шоны
х а ла нок. .. К ня з ь билен г р а ф и ня ны ыснышдырянам
э ж и з л е р е д у й г у д а ш л ы к д у й г у с ым ык а диййэн...
М ил юти на ене-де й ыл г ы р д ы ; гер, а д а м л а р нэхили
сынчы)
Уз ак г и ж е о нлы у к л а п б и л м е д и к Т а т ь я н а д а ц ата«
р ы н а т а к а т с ы з г а р а ш д ы . Ахыры ж а х а н я г ты л ып баш*
л а л ы . Б а ш у ж у н д а к ы инсиз, узын ие н жи ре д ен махал»
• м а х а л д а ш а р ы к г е з а й л а н я та н гыз ш о г у р д а в у к а я
п ростынм уступлен серпин г ойберди-де, ю м ш а к крова»
т ы н д а д и к оту рды. И ы л м а н ч а к ч и гинл ер ин е я й ы л а в
ш а б р а м г а р а с а ч л а р ы н ы а р к а н а т ы ш д ы р д ы . Е ри н де и
г об су н ма га я л т а н я н я л ы , а я с ы н ы э н ай ы эц ег ине сэ*
йэп, т и рс е кл е р и н е м ики д ы з ы н а д ир эп, э с л и с а л ь ш
д о н а н я л ы болуп о ту рды , А х ы ры а я к л а р ы н ы кроват»
д а н с а л л а д ы . П о л а я з ы л а в г а п л а н д ер и си ни н ус ту ндв
я т а в ичи с у т у к л и м а х м а л ш ы п б ы г ы н а к еп де ри тоаук»
л ы а я к л а р ы н ы илдирди. Г и ж е геййэн а к а т л а с кейне-
гини ш ов у р д а д ы п , п е н ж и р э н и н е ну н е б а рд ы . Инчеден
узын п ен ж и р э н и н а ш а к ы г е з ле р и ни н а й н а л а р ы н а ни*
кап б ола н о р а я н ы тутусыны ики т а р а п а сырды. О н а - д а
кайыл б о л м а д ы - д а , г е к п ен ж и р э н и н бир г а п д а л ы / ш
усул билен а чды М а й с эх е ринин сергин ш е м а л ы йузу-
ни с ы п а л а д ы . Атыр ыслы пэкизе х ов а да н хезил эдп*
нип дем а лды.
Инс т ит ут ын яй ш ек и лл и, я ш ы л р е нк ли ж а й ы н ь щ
гин ховлусы л э л е з а р л ы к д ы . С эх ер ин сергин шемалы*
на нэз эдип, у л п у л д е ш и п о т ур ан р енб е- ре н гул ле р
Татьянанын г ев нуни гетерди. Г а п д а л л а р ы зе ре нд и р
л ип ал ы, го ша а л л е я л ы шу л э л е з а р л ы г ы н институтын
ызгытсыз н а ч а л ь н и ц а с ы н ь щ ин улы г у в а н ж ы д ы г ь п ш
с т у д е н т к а л а р ы н хеммеси билйэрди. Н а ч а л ь н и ц а гыз*
л а р а : « Сизем шу тэсин гул ле р я лы, т э м и з б о лм а л ы -
сыныз» дийип, х эл и- шин ди е ву т б ер м э г е эн д ик эдип*
ди. Хе мише диен я л ы этеги пола етип д у р а н гонур
кейнекли, ш и л л и ц бойлы, суйри йузли, б ир ке м си з ти*
мар бер л ен ч ал с ачл ы, эли э л м ы д а м а л о рне т ли на-
ч а л ь н и на н ын х о р т а н ке шб и гез е ну н е гелен Т а т ь я л а
б и а л а ч йылгырды.
Т а т ь я н а х э зи р институтда езунд ен е зг е а д а м о я н а я -
дыр ейтмеди. Э м м а я л н ы ш а н ы н а д ер р е в гез етирди.
Инс тит ут ын гин х ов л ус ы ны н тэ г а й р а к ы д емир дерве-
зесине ченли узалып гидйэн, ал-яшыл ке шд ел и
клумбаларда эли г а йч ыл ы куйки б а г б ан эййэм ыг-
ш ы л д а ш я н тер г у л ле р ин п у д а к л а р ы н ы гырпып-чыр*
пып, т и м а р берип йерди. Д а н ш а п а г ы н ы н е ринин гы-
за р а н д ы г ы г ул ле р е ч а й ы л а н с ым гы лт е в ушг инд ен мэ-
лим болды. А с м а н д а н а к г у вл ар я лы, г а йы ш ы п б а р я н
а к ж а булу т т о п б а ж ы к л а р ы - д а Татьянанын суннуни
енлетди.
Нэ хи ли а ж а п сэхер! М а й сэхери!
Т а т ь я н а н ы н ез он а лты я ш ы н ы н бел ле не н г унунин
эртеси «с ол да т ш ине л ли энекеси» Родион билен хес*
ретли х о ш л а ш а л ы б эр и инди бэш ая г ол а й вагт гечдл,
Бу гунем 18-нжи май. Б у гун онун ин с онкы э к з а
м е н у И н кын э к з а м е н — Т а нр ы кануны. И д кын э к
з амен, ин м ы л а й ы м му г ал лы м. М э ш б у р у н ч я й б а н сак-
г а л лы , ч а л ы м т ы к уз ын с ачлы, т о г а л а к г ев р е ли п ро
фессор И н ж и л и н с у ре ле рини о в а з л ы ока п билйэн га*
р а я г ы з гызы а й р а т ы н а м эй г е рйэ р. Оны д и не Татьяна*
ЕО
нын ези д эл, класдашларынынам хем меси б и л йэ р, ^
Ене -д е с а н л ы с а г а т д а н Т а т ь я н а гыз! ылп я на к л ы , га«
б а к м а н гоюн г ез ли к еш иш ин е ц у н д е д и к ел м ел и Дог*
ры, Т а т ь я н а сонкы г унл ер де о т аг ы н д а н ч ык ма н дней
я л ы а х ы р кы с ы на г а т а й я р л а н д ы .
Ек, д ине с онкы г унле р д эл , ол инди бэш айд ан бэ»
ри — берк я д ы н д а г а л а н шол г а р л ы гыш эр тир инде н
бари институтьщ д а ш ы х а я тл ы хо вл у сы нд ан чыкмаа
яшаяр.
Ш о л хесретли х о ш л а ш ы к хэзирем б ирден г ез у и иц
ецунде жанланды.
Т а т ь я н а эгни гоюн дерисинден тикилен, т е м мэ к и
ысы синен г онр ас поссунлы, б а ш ы я п б а ш ы к т ара тел»
пекли, аягы кече э д ик ли Родион билен о собнягын а т ыц
на лы ш е к и лл и с екисине ирден ч ык а н д а , гар ягып дур»
ды. Родион д а ш а р д а бир сезем диймеди-де, тары ар»
д ы л а н б а с г а н ч а к л а р д а н а ш а к д у шу б е р ди . Т а т ь я н а б ол
ея гоша сутуне свенип, а л ж ы р а н н ы н аз а р ы н ы о н д ал
а й ы р м а д ы . Д а я в г ев ре ли с о л да т ы н чигинлеринин ин»
ди б и р не м е чеке нлиг и шол м а х а л ге зуне илди. Ро дион
иидн, д о г р у д а и а м , с о л д а т а дэл-де, е з а сл ына — даД*
хина мсцзеГмрдп. Т а т ь я н а н ы н йуреги бирден х ов с эл а
душди. Годной озуидсн д а ш л а ш д ы г ы ч а , йурегиннц
хаЙсыдыр бир д а м а р ы у з у л э й ж е к ялы, нэмедир бир
гымматлы задыны емурлик й и т и рэ йж ек ялы болды.
Бу дуйгы пурегини гурсулдетди. Бир де н эхли задь*
упудып, мохрибан а д а м а т а р а п ылгады. Баршына-да
г о ж а с о л д а т ы н б ойнунда н а сл ышд ы. Сакгалы-мурты
с ы р ы л м а д ы к йузунден е в р а н - е в р а н о г ша д ы, с ед ас ыэ
х о рку л дл п, гозяш д ек д и. Гар билен г а р ы ш а н г е зя шы
взиз х ос с ар ыпы ц г а м а ш а н йузуне дамды.
— Поллы! Бо л ды , бесдир, э й ж е ж и к гумрым!.. Хапа
болмян! Мен ене гелер дурарын. .. Хава, хава, гелер
дур;||)ын...
Хана, шол хесретли х о ш л а ш ы к д а н бэри б ары- ёг ы
бэш ая гол а Л на гг гечди. Э м м а шу м е х л е ди н ичинде
ез к а л б ы н д а нохилндир улы бир е з г е р и ш л и г и н болан»
д ыгын ы Т а т ь я н а анды. Ол урч эдип о ка д ы, экзамен»
л е р е т а й я р л ы к герди, э к з а м е н берди, эйсем-де б олса,
б е в р у н д е х е ми ше б л ш г а бир с а н ж ы б а р я лы болд ы
д ур ды . Р о д и о ны н пе шг еш берен ж у р н а л ы н ы гунде-гу*
н а ш а эл ине а лды. Б и р е йй эм бутин м а зм у н ы н ы я т д а а
бил йэн очер к ин и д у ш н у к с и з гусса б ил ен г айт а ла п- га й«
г а л а п окады...
Хэзирем Т а т ь я н а эл и г ай ч ыл ы куйки б а г б а н ы унут*
ды-да , чепине евр ул ди . Х ашамланан туалет столжы-
гынын устунде ятан ю к а ж ы к ж у р н а л а гез гездирди,
Ер ин д е дур. Г иж е к и гоян еринде. Ж у р н а л а эл етирди,
П о с с у ж а к д о д а к л а р ы п ы ш ы р д а п уграды.
— « . .. Тевереклеринде с а н и т а р л а р п ел е са н уруп йе*
рен я р а л ы л а р ы н а р а с ы н а душен, а х ы - н а л а н ы н , найын»
ж а р и н н ил д ил е ри ц з а р ы н д а н гу ла гы к а м а т а гелен ча*
га гезуни эл ек -ч ел ек эдип, д е г р е - д а ш ы н а вехимли на*
з а р а йл а ды, онсон еринден т ур ды - да , сер ре лиши и
ятан м а с л ы к л а р д а н совла-совла аласармык халда
вне йереди, а ж ы г е з я шы н ы п ай рад ып, э ж еси ни гезле*
ыэге б а ш л а д ы .
...Генерал С к о б е л е в етим гызы г р а ф и н я М.-а бер-
меги, ондан х э з и рл ик ч е гыз б а р а д а а л а д а этмеги ха*
йыш этмеги буюрды, г е л ж е к д е ол бу гызы ези тербиц*
лемеги йурегине дувди.
Гр а фи ня у з а к д а дэлди, г а л ан ы г а ба н лагердеди. ,,
Ол гыза серетмеги ез денщиг и Р о д ио на г а б ш ыр д ы .
Х ы з м а тк э р эдип а л а р ялы аял м а ш г а л а б о лм а нсо к ,
Родион чем гелен иши эдйэрди: н а х ар б и шир иэр д и,
ичерэ с ередйэрди, кир ювярды...
Энекелик везипеси Ро д ио ны н гевнунден гурды. Тэ*
ее гуллугына монча болуп, гызын я ш а ж ы к беденине
синен чанлы киршени ю вм а к ниети билен, ол д еррев
сув г ыз дыр ып б а ш л а д ы . О ж а г а з гыз уч я ш л а р ы н д а д ы ,
0 з теверегини г а л ла п д у р а н л а р а о й н а к л а п д у р а н г ара
г ез л ер инин мункур н аз а р ы н ы а й ла я н, кир лэн узыа
кейнекли — эгнинде шондан б аш га за т ёкды — бу га*
р а я г ы з ж а гыз яп-яны т а б о рд а н алнып г а й д ыл а н эй же*
ж н к цыган гызына мензейэрди.
Э н д а м - ж а н ы н ы н юв у лм а г ы гыза хош я к м а д ы к бо*
л а р л ы , чунки ол эл ле рини к еле ме нле дип, д з б ш е н е к л з п ,
г ык ыл ык б ар ын ы турузды. Э м м а ш е п а г а т с ы з Родион
гызын г ык- ва гына сэхелче- де питива этмэн, оны гара*
чыны билен юв ундырды».
Ч а л а йыл гыр ан Т а т ь я н а шол я баны г ы з ж а г а з ы гез
е нун е г ет и р же к болды. Э м м а шол гызыл к е й н е к л и ж е
гыз гез е ну н де ш ек ил ле нм е ди. Ене-де окап б а ш л а д ы .
— «Ол йылы сувы гызын депесинден хер гезек1
п а г л а д ы п г уя нда: «Нэче лэгирсецем, пэкнз-э болар-.
сын.» — дийип г а й т а л а я р д ы . Ах ыр ы ол г ызы сува лу»
ш урип б олды, она йыр т ыл а н э р к е к квйнегинден тики»
лен а р а сс а ке йн ежи г и гейдир дил ер, ке лл ес ине г о ча ф
я глык д а н д ы л а р , она б о л а р л ы к а я к г а п т а п ы л м а н с о н ,
а яг ын а узын йун ж о р а п г ейд ирд ил ер . Гаража гыза
к р ов а д ы н орнуны тутян т а г т ы р о в а н д а шол х а л д а ер»
лешд ир ип, г ар а дере бат ан энек е а хыр ы она чай бе*
рип башл ады. . . »
«...Дузага д ушен сарч ж а н а в а р ж ы г ы я д а с а л я я
шол я баны г ы з ж а г а э Таня Т е ки н ск ая д ы. О л дине Ро<
аион билен г р а фи н я е в ре нишип ди , Родион оны ийин«
дирди, гейиндирди, гейимини ч ык а рд ы, юву ндыр д ы,
я ты р д ы, д а ш ы н д а н а м кэбир рус с е зл ерини а й т м а г ч
евретди. Р о д и о н д а н е зг е а д а м л а р ы н б а р ы н а Т а ня в о
хим хем м у н к у р л и к я -да халыс бипервайлык билеа
г а р ад ы. Ро ди он б о лс а онун г ев ну нд е б ар з а д ы н орнуч
ны тутды. Ол х а й с ы д ы р бир т ур км е н с е зл е ри ни хеч«
жи к л э п , Р о д и о н ын с ебугине д у ш д и йерди. Э м м а дин*
рус дилини билйэн Р о д и о н а м ш е й ле х а л а т л а р д а е з у н й
йитирип д у р м а д ы . Ол я гызы м а к у л л а п б а ш ы н ы а т д в
я-да бирден гыза в э ш и р э к чинерилип н а з а р с а лд ы. Б»
болса Т а н я н ы н хо шу на гелди. О л хер с а п а р жа кг ыл *
дап гулди...» I
Т а т ь я н а н ы н д а м а г ы хыкга д олд ы. Э ли н д е н стола
гачан ж у р н а л а м е р же н ялы г е з я ш ы д а м д ы . «Ах, Роч
лмон, Родион, м эх р иб ан х о в ан д ар ым ! Н и р е д е к э н сем
хэзир? Мен бу гун ин сонкы э к з а м е н и м и б ер м е ли» ,*
□Ло-п м а х а л а м т у а л е т с толунын ё к а р с ы н д а , сымгыл!
ренкли д и в а р а к а к ы л а н юмур тг а ш ек и лл и а й н а д а
с у р а ты н ы герди. Хэзир ол бир з а т д а н е йк е л э н ялы
болуп герунди. П е к г у ж е д о д а к л а р ы н ы ч а л а ачып, хэ-
з и р и н е з у нд е кимедир бирине бир з а т л а р дийэйжек,
и гс нэ йже к я л ы болуп дур. Те ге ле к а чы к я к а с ы н д а а
гируийэн а лтын з ы н ж ы р л ы а лтын хач а й н а д а ловур»
Д! лы. А йп ада ш ск ил ле не н с у ра ты н ейкели, нэгиле на»
ва ры Т а т ь я н а н ы н гвьнуиден т у р ма ды . Ол б ирден ва
ш ек и ли н е дил ини ч ык а р д ы : «Ери, г ырна к, сен нэме
т о р с а р я р с ы н ? Н э м э н и гайгы зд йэн ? Я бу гунем экза»
менден г о ркя мы н? » Ш е к ил ин д ен сес ч ык м ад ы. 0 з св»
сини Т а т ь я н а н ы н д ине ези эшитди. «Хич х а ч ан муз*
зе рме гин, Т а т ь я н а , хич хачан! Б а ш ы н ы х емише дин
тут!» дийди- де, ч а л а йыл гыр ды: алты- еди я шл арын»
д а к а , е йде о к а д ы л я н м а х а л ы н д а к ы немец дили мугал»
л ы м а с ы — а л ты н г у р ш а в л ы пенснели се миз ф р а у Гед-
тр уда я ды н а ду шд и. Хэзир ол а й н а д а к ы ш ек и ли ц шу
г амлы н а з а р ы н ы герен болса, пенснесини м а н л а й ы н а
г а лдыр ып: « Н и к а р а ш о . Н епр лишно . Пасор...» дие рдя .
Хе кма н кайинерди.
Д о г р у д а н а м , шол й ы л л а р Т а т ь я н а н ы о к а т м а к кын-
ды. Алты-еди я ш ын а чеили, иэмедир бир з а т д а н горк-
ян ялы, хер бир а д а м а г а р а ж а г езл е ри ни мелердип,
вехимли середен, бойнуиы ичинден ч ы к а р м а д ы к , сэс-
сиз-уннсуз, йыгра чага бир де н- би ре уйтгеди. Аягынын
а ша г ы н а от б а с ы л я н ялы, у зынл ы гун б а гд а ыл гашл д-
ды. Етим гызын мэхирли х о с с а р л а р ы н ы н йуре кле ри пе
теселли берен бу е з г е ри ш ли г е Т а т ь я н а н ы н ез-э дэл,
гамхор энекеси Мо мб ел ли- де , г у в е р на нт ка - да , Н а т а л и
д а й з а с а м душу н ме д и. Й е н е о л а р е к л е р х а йс ыд ыр бир
г у р жа г ы н ы элине алып, бир б урча д ы кы л ы п , г ал ап ын
с еда сы з отурян гызын бирден кеб ел ек ялы г айы п йе-
рен А д ел и на ны н ызына эерип у гр а нд ы гы н ы ге рду ле р,
бегендилер. Хава, Т а т ь я н а бир ерде дек о т у р м а я н га*
рагол гызды. Сы пы н са , к л а с д а н г ачя рды. Сон гачагы
гув е рна нт ка я Аделина бир е рлерден т апы п гетирйэр«
ди. Кэте б ирден м у г а л л ы м ы н с о ва л ын а хич хили жо*
гап бермэн, д ымы п о т у р м а г а м ол е з уне айып билме*
ди. Кэте-де б ирден ез унден ики яш улы А д е л и ка ны ц
б и лм едик с о в а л ы н а - д а ж о г а п берйэрди. Г а р а з , мугал*
л ы м л а р г а ра го л гыздан хер хили «хокга ч ы к а р а р ы н а »
г а р а ш я р д ы л а р . Д и н е бир алтын г у р ш а в л ы пенснели
семиз фра у Гер тр уда дэл, х емише пэкизе ак кейнек-
ли, г ара с юр ту кл ы, чала с а к а в л а п , еран юваш хем х аял
геплейэн, э линин а р ка с ын ы а гзына тутуп, хэли-шинди
п а л л а я н , гоша энекли, г а р ы н л а к инлис м уг а лл ым ы
сэр Доусон хем, ф р ан цу з дилини о ка дя н м у г а лл ы м —
к л а с о т а гы нда х а ж ж ы к ялы хекгерилйэн, яш, сырат-
лы, учурсыз ч ал ас ын херекетли. гара цили нд рл и де-
гишген мосье Анри хем, саз м у г а л л ы м а с ы — г а ра лы
гезли, а л м а я н а кл ы, хе мише гулер йузли с еньорина
И з а б е т т а хем г ар а г ыз ьщ к а к а б а ш л ы г ы н д а н зейрен-
йэрдилер. О л а р ы н б ар ы биригибем, бир з а д а гец гал-
яр ды: е з у н и ц к э а с л а мецземейэн хэсиетли Адел ина 4
билен Т а т ь я н а еке гезегем у рш ан ок. О н с оц ам Татьяна»
ныц г а р а г о л л у г ы н д а н зейренйэн м у г а л л ы м л а р , нэме
у чиндир, оны эр бедем г ер е но кд ыл а р. Ы л а й т а - д а узы№
д ы р н а к л а р ы гырмызы л а к л ы с аз м у г а л л ы м а с ы сеньо*
р и н а И з а б е т т а ( А д е л и н а н ы н « м а м м а миа!» с езу ни ев*
р енип г а л а н м у г а л л ы м а с ы ) Т а т ь я н а м эхирлиди. Хер
(такты, хер г а м м а н ы о н л а р ч а гезек г а й т а л а т с а - д а , Т а н я
ш а д ы я н с е нь о р и н а н ы н « з у л м у н а » ч ыд а я р д ы .
Ине, бу гунем 18-нжи май. Б у гун о нун ин с о н к я
э к з а м е н и . Т а т ь я н а к и ч и ж и к с т о л у н ын устуне ене бир
ге з а й л а д ы . Т ео ло г ия б оюнча б и р т о п а р китап чала ь >
• ча ш б олу п я тыр: Т е в р а т , И н ж и л , с а х а б а л а р ы н диван»
л а р ы , к е р а м а т л ы э н б и я л а р ы н е м у р бея нла ры. . .
П р о ф е с с о р хер гезек с а п а к д а н сон к л а с д а — диви
ыгтыкады Т а н я Т е к и н с к а я д а н говы б и лй э н и ц и з ёк
д и йй эр ди , Б у гун нэ ме диеркэ?,
кг
— Бэш, С в е т а - э л ем г о ша р , бэш!
Огшашдылар.
— Гир сенем инди!
— Горкян.
Ки мд и р бири Т а т ь я н а н ы ч аг ырды.
— Гир дийдигим, гир! — Т а т ь я н а ене ж о р а с ы н ы н
я на г ынд ан епди. — Бон шанс, ма шэри1' Мен с а ка
баг да ез о т у р г ы ж ы м ы з д а г а р а ш а р ы н .
Т а ть ян а гоша а л л е я л ы , гур б аг ын же м е нд е с и з гай-
ра четинде, эпет г айы ц а г а ж ы н ы н а с ты н да к ы отур-
гычда о р н аш ды . Бу чола бурч С в е т л а н а икисинин ар-
зылы ме ка ныд ы. Г а н а т л а р ы н ы герен л а ч ы н ялы, икм
голуны нкм т а р а п а яйып, о т у р г ы ж ы н г е рши нд е гойди.
Иуре ги хенизем г урс улдэп дурды. Ке лл ес ини а рка н
атып, г езл ер ини юмды. Ичини чекип, ы зл ы -ы з ы на чун
дем алды. Яны гу ллэ н г ай ын ын я кы м л ы йити ысы б у
тин беденине я й р а ды . Э р к а н а г у ш л а р ы н ш а д ы я н жу р-
кулдиси г у л а гы н да я нл а нд ы . Г е з л ер ин и ачды. Ене-де
юмды... с
«Эй, худай! Ч ы н м ы к а ? Ш у от ура н м енм ик эм ? Яны-
ж а ин сонкы с ын аг да н гечен м енм ик эм ? Эй, танрым!..
Эйсем инди... Эйсем инди мен э рк и н м и к э м ? б з - е з у м е
х а н м ы к а м ? Ы г т ы я р ы м ез э ли мд е м и к э ? Эйсем шо ч ын
м ык а? Эйсем о ида инди менин нэме этсем, нирэ гит-
сем, х акым б а р - д а ? Инди мен е з б а ш д а к шахсыет-дэ?»..,
Бегенч билен гынанч г а т ы ш ы к л ы ш ей ле г ар ма -г а -
р ы ш ы к с о в а л л а р Т а т ь я н а н ы н ке лл ес инд е п ы р л а нд ы
ду рды. О ну ц я ш бедени энче ме д а р т г ы н л ы г у нл ерич
я да в л ы г ы н ы шу м а х а л сызды. К а л б ы н д а хем ш а т л ы к
дуйгусы, хем б ир х ил и гайгы гезеклешди, О л учурсыз
гин д ер я д а н йузуп гечен ялы болды. Н эм е ди р бир
з а т л а р ызда, о к е н а р д а г ал ды , нэмедир бир з а т л а р
бэрде, бу к е н а р д а она г а р а ш я р . Э м м а хэзир ол сил
ялы о в с уны п- лу мм ур да п гелен бу д у й г у л а р ы н ы н хич
х а й с ы нд а на м б а ш ч ы к а р ы п билмеди. Вах, хэзир янын«(
да Д енис Б а т у р и н болсады!..
Шу те те лли ой- пики рл ер е б а т ан Т а т ь я н а ж о р а с ы н а
кэн г а р а шд ы . Ахыры а л л е я н ы н б а ш л а н я н ериндэки
фо н т а н ын я ны нд а С в е т л а н а н ы н т ы н к ы ж а гевреси ге-
рунди. Т а т ь я н а она б а к а н ылг ады, Хениз она совал
б е рм э ге е т и ш мэ н кэ , С в е т л а н а с аг элини ё к а р ы к гал«
д ы р ып , бэш б а р м а г ы н ь щ а р а сы ны ачды.
— Б е р е к е л л а , ж у й к б у р у н ! — Т а т ь я н а оны г а р с а гу»
ж а к л а д ы . — И е р инди т изр эк гейнели! Г а ча л ы!
— Н и рэ к ?
— Д у й н а й т д ы м - а мен с а на . Б и з е б е г з а д а л а р г а *
р а ш я л а р , С ве т а - э л е мг о ш а р!
— Тань!..
— Нэме , ене к ес ир ли к э т ж е к боля мын? .. Й е р , йер!
Е л д а а йд а р ы н барыны. .. Инди икимиз эркин ахыры!
Ы г т ы я р ы м ы э еэ эл им и зд е, м э х р и б а н ы м Светик! „
— П ь е р Ж а н Б е р а н ж е . «Де вле ы с кр и пк а» .
• - Б е р е к е л л а , жу й кб у ру н!
О л а р б а т л ы гелйэн пайтунын е нуни кесигс, индики
к е ч э ы л г ап гечдилер. С в е т л а н а а йд ы шы г ы ене-де до*
вам этди)
— Бэш, Св е т а - э л ем г о ша р , б эш|
Огшашдылар.
— Гир сенем инди!
— Горкян.
Ки мд и р бири Т а т ь я н а н ы ч аг ырды.
— Гир дийдигим, гир! — Т а т ь я н а ене ж о р а с ы н ы н
я на г ы н д а н епди. — Бон шанс, ма шэриР Мен сана
баг да ез о т у р г ы ж ы м ы з д а г а р а ш а р ы н .
Т а т ь ян а гоша а л л е я л ы , гур б аг ы н ж ем е нд е си э гай-
ра четинде, эпет г айы ц а г а ж ы н ы н а с ты н да к ы отур-
гычда о рна шды . Бу чола бурч С ве т л а н а икисинин ар-
з ылы ме каныды. Г а н а т л а р ы н ы герен л ач ын ялы, икм
голуны ики т а р а п а яйып, отургыжын. гер ши нд е гойди.
Й ур ег и хенизем г урс улдэп д урды. Ке ллес ини а р к а н
атып, г озлерини юмды. Ичини чекип, ы зл ы- ыз ын а чун
дем а лды. Яны гу ллэ н г ай ын ын я кы м лы йити ысы б у
тин беденине я йр а ды . Э р к а н а г у ш л а р ы ц ш а д ы я н ж.ур-
ку л дис и г у л а гы н да я нл а нд ы . Г е зл е ри ни ачды. Епе-де
юмды... ;
«Эй, худай! Ч ы н м ы к а ? Ш у от ура н м енм ик эм ? Янм-
ж а ин сонкы с ын аг да н гечен м енм ик эм ? Эй, т а нр ы м ' ..
Эйсем инди... Эйсем инди мен э р к и н ми к эм ? 0 з - 0 з у м е
ханмыкам? Ыгтыярым э ли мд е м и к э ? Эйсем шо чып-
м ы ка ? Эйсем о нд а инди менин нэме этсем, нирэ гнт-
сем, х а кы м б ар - д а ? Инди мен в з б а ш д а к шахсыет-дэ?».. .
Бегенч билен гынанч г а т ы ш ы к л ы ш ей ле г ар м а -г а -
р ы ш ы к с о в а л л а р Т а т ь я н а н ы н ке лл ес инд е пырланды
д урды. О ну н яш бедени э н че м е д а р т г ы н л ы гу нл ер ин
я д а в лы г ы ны шу м а х а л сызды. К а л б ы н д а хем ш а т л ы к
дуйгусы, хем б и рхил и гайгы г езеклешди. Ол у чурсыз
гин д е р я д ан йузуп гечен ялы болды. Н эм ед ир бир
з а т л а р ызда, о к е н а р д а г а лд ы, нэмедир бир з а т л а р
бэрде, бу к е н ар да она г а р а ш я р . Э м м а хэзир ол сил
ялы о в с уны п- лу м му рд ап гелен бу д у й г у л а р ы н ы н хич
х а йс ы нд а н а м б а ш ч ы к а ры п билмеди. Вах, хэзир янын*'
да Д енис Б а т у р и н болсады!..
Шу тетелли о й- п ики рл ере б ат а н Т а т ь я н а ж о р а с ы н а
кэн г а р а шд ы . Ахыры а л л е я н ы н б а ш л а н я н ериндэкн
ф он т а н ы н я ны нд а С в е т л а н а н ы н т ы н к ы ж а гввреси гв-
рунди. Т а т ь я н а она б а к а н ылг ады. Хениэ она совал
б ер м эг е е т ишм э нк э , С в е т л а н а саг э лини ё к а р ы к гал«
д ы р ып , бэш б а р м а г ы н ь щ а р а с ын ы ачды.
— Б е р е к е л л а , ж у й к б у р у н ! — Т а т ь я н а оны г а р с а гу*
ж а к л а д ы . — И е р инди т и з р э к гейнели! Г а ча л ы!
— Н и р э к?
— Д у й н а й т д ы м - а мен с ан а, Б и з е б е г з а д а л а р г а *
р а ш я л а р , С в ет а - э л е м г о ш а р !
— Тань!..
— Н эм е, ене к ес ир ли к э т ж е к боля мын? . . Й е р, йер!
Е л д а а йд а р ы н барыны. . . Инди икимиз эркин ахыры!
Ы г т ы я р ы м ы з е з эл им и зд е, м а х р и б ан ым Светик! ,
П ь е р Ж а н Б е р а н ж е . « Д е в л е н с кр и пка ».
• - Б е р е к е л л а , жу йкбурун?
О л а р б а т л ы гелйэн пайтунын е нуни кесип, и н ди к а
к е ч э ы лг ап гечдилер. С в е т л а н а а йд ы шы г ы ене-дц да«
вам этди!
— Гушларыц кетеги бар<
Тилкиниц ятагы бар.
Дине бичэре ынсан
Гайдан горанмага зар. Ким7
К е не о с об н яг ын м ы х м а н х а н а с ы ш а д ы я н ш о в х у н д а н
д олды. Я ш л а р е з л е р и учин э ййэм б ез е ле н с т о л у а ба*
ш ы н д а г ул шу п- де гши п о р н а ш д ы л а р . М о м б е л л и о л а р ы ц
т е в е ре г ин д е ик ял ы п ы рл а нд ы . А д ел и н а ме йлис е беем*
ч илик этди.
Д е н и с Б ат у р и н б ирден г ы э л а р а йузлендиг
— Ери, онсон, э р к а н а х а н ы м л а р , инди х айс ы га*
л а н ы а л м а к ч ы сиз?
« Га мг ын гезли С в е та» сесини ч ы к а р м а д ы .
— М а н а институтда х э з и р л и к ч е п еп и нь ёр к а б о л у п <
г а л м а г ы т еклип этд ил ер.
— О нэме дийдигин, Та ня ?
— Ш э г и р т дийд иг им, Бод ис ко . П е д п р а к т и к а геч»*
мек учин, к л а с беемчисинин ш э ги рд и болуп г а л дий*
дилер.
— Сен нзме д и й д и а ? — Б а р о н С ил е в и ч и н о гл ы же»
д е ле б а х а н а гезледи.
— Ш инд и бир к а р а р а гелип б ил е мо к,
— Сен дийсене, Татьяна. ..
Э м м а Б а т у р и н барон Сил ев ич и н ж е д е л к е ш оглу*
нын, сезуни а г з ы нд а н а лып, С в е т л а н а т а р а п е в ру л д и .
Му ны герен С в е т л а н а - д а с ез а к ы м ы н ы е з унд ен соа«;
м а г а х о влукды:
— Х а т ы р ж е м б ол ай ын , Т а н я н ы нирэ ибе р се ле р ем ,
е з б а ш ы н ы ч а ра р .
— Хер кесин еэ ёлы б а р — диен эй ие кл и Д а н д е в и л ь
в к ы л с ыр а ды .
— М а т л а б ы б ирин — ё лы бир, граф.
Г р а ф Д а н д е в и л и н ж ы н ы а т л а н д ы , ё к н а с ы э ч ып а ры
далап галасы гелди. Арман, Аделинанын йылжырак*
лаян гарагол назары она, онун бадына бевет болды,
— Говусы, айдым айдалын, Денис!
— Я сенем, Адель! Батурин айдым айдып, ен нэ*
ме герди?
— Б а т у р и н а й д ы м а йдып, д ем и р г езе не кл и к ап а сы
герди, Ж о р ж ! — дийип, Денис якымсыз йылг ырды.
Граф Дандевилин яцсысына д ине Д е н и с и н ези дэл,
б ей л е к и л е р е м д ушу н ди . Р е в ол юц и он а йд ым а йдып, к е
ча ч ык ан и ш ч и л ер е г о шу л а н ы учин, Б а т у р и н и н энче
гу нл эп г а з а м а т д а я тып ч ык а нл ы гы ё л д а ш л а р ы н а мэ-
л им ди. О н д а н д и не Т а т ь я н а билен С в е т л а н а б и х а ба р -
ды. й е н е х эз и рк и ме йл ис де оны ятлатмагын г р аф
Д а н д е в и л е нэме гереги б ар ?
Д е н ис и н д у л у к д а м а р л а р ы т ы р с ы л д а п угр а ды. Чо-
гуп гелен г а х а р ы н ы з о р а я к д а н б огя ндыг ы кесесиндз-
нем а цд ырды . Г р а ф Д а н д е в и л ь бу а х в а л ы д у й м а д ы к
б о ла н болуп, Д е н и с и н б у лг у р ы н а ш а м п а н гуйды. Г р а ф
дуймадык болан б олс а- да , мисилсиз атмосферанын
б и рде н- би ре уйтгэндигини б е й л е ки л е р д е рр е в с ы з д ы л а р .
— Э мм а , г а д ы р д а н дост ум, Ж о р ж , а й д ы м ы богуп
билен д ем и р г езенегиц х е ни з е ченли б о лм а н д ы г ы н ы
е з у н менден говы билйэнсин.
— Д и й м е к , шейле, д ос тл а р! Онда-да б изин ай*
д ы м мы з ы !
Граф Д андевилин йузи уйтгэп гитди. Бирхова оту*
ранларын хич хайсындан седа чыкмады. В азадан бир
гул алып, барон Силевичин оглунын меле сюртугы-
нын якасына етурен Аделина дегиш жек болды. Олам
ж у п у н е душмеди.
— Хайыш эдйэн, ж енаплар, бир зады унутманз
иши юмурмакдан башлаян «гахрыман» емруни дар
агажында тамамлаяр. Ынанайын, Руссияны менем
сизден аз сеемок. Юмурмалы дэл-де, достлар, биз са*
модержавийэнин сарсм аз сутунлерини енкуден-де бер*
китмели!
— Б изе дийдимзорлук дэл, Ж о р ж , демократия ге«
рек1 Бизе... |
— Отур, Бодиско! Аделин ейи театр сахнасы дэл.
Сен на бейле гызыберйэн? Арамызда керем ёк, гыгыр»
масацам, эш идйэс. Онсонам, умуман, янымызда гызлар
оты ркалар, гыгырып геплемек айып — диен Д андевиль
йигидин б а д ы н а б а д а к са лды. — «Бизе! Бизе!» Сиа
ким а с лы нда ?
— Виз, г а ды р д а н , Р у с с и я н ы н гелжеги! Г е л же г и хем
д а я н ж ы ! Виз Г ер ие нин ж а н ы н ы к а к я н р ы ца р л а р !
Д е н и с Б а т у р ин е м ч а ла йылг ырды. Ш у гун-э м у н з
бир зат б о лу п ды р дийип о йл анд ы. Эйсем- де б олс а,
сонкы м а х а л л а р д а б а н ки р ин о г лу ны н о на хас якын*
л а ш а н д ы г ы н ы ез я ны нд ан гуванч билен б ел ле ди.
— Мен Герцени х а л ам ок .
— Айбы ёк. Ж о р ж . — Б ат у р и н ене-де г у р ру не го*
шу лд ы. — Б о л м а н д а - д а , д у р м у ш д а х емме кишини ха*
л ап б о лм а з, х емме к ишэ -де е зу ни х а л а д ы п б о лм а з.
Герцен сенден гаты гермезди... Умума н, Ж о р ж , геи*
нуне а лма . — Д е н и с я ц а к л а р ы нар ялы г ы з а р а н Аде-
л и н а н ы н ы ш н а к л ы г ез л ер ин е м ы л а к а т л ы серетди. —
Би рини х а л а ж а к б олс ан , е зу ни а з р а к с ейме ли. О л а м
ге рйзн вели, с а к а х е мише б а ш а р д а н о к , дост ум. Сен
езуни эхли кишиден эй герйэн..
Г р а ф Д е нис ин шер еб ел и г ы ж а л а т ы н ы асла эшит*
медик а д а м а д ену п:
— Эйсем о нда сиз Ру сс ия ны я н а д а н г у р м а к ч ы - д а ? —
дийди. — С о р а м а г а ыгтыяр эдин, сизе м унд ан говы
нэхили Руссия герек, ж е н а п л а р ?
— Д е м о к р а т и к Рус сия герек, ж е н а п Д а н д е в и л ь ! —
диен М ст и с л а в пелтекледи.
— Ери онсон, эгер гизлин б о л м а с а , а й д ы н: сиз
б ей л е Ру сс ия ны нэдип г ур ма кч ы?
Д е н ис Б а т у р и н и н г а х а р ы гелди. Г а л ы н эйнегиии
я л п ы л д а д ы п , я нс ыл ы йвдлгырып, а р к а н г а йы ш ян г р аф
х эзир ё л д а ш л а р ы н ы пйтигинде п ы р л а м а г а чалышяр-
ды. Э м м а онун а лпетинден а л м а г а , о на ажысыны
п ур км эг е Д е н и с етишмеди. Т а т ь я н а н ы н м ы л а й ы м сеси
онун мейлинден ене душди:
— Менин пикиримче, гр а ф, Р у с с и я н ы н мертебеси*
ни хас бел ен де г е те р же к, юрды я н а д а н г у р ж а к бол-
сан, х а л ка билим б ерме ли. Х а л к ы н медениети есдугп*
че, д у р му ш г о ву л аша р .
— Адамларын калбына ягшылык т ох ум ыны сен-
сек, я г ш ы л ы к ке пе лип, я м а н л ы к а з а л а р — дийип, Свег-
л а н а - д а ж о р а с ы н ы ж а н ы билен г олдады.
Д е нис ики ж о р а н ы д ы кг а т билен с ы нл а ды . О л а р ы а
шинди д у р м у ш д а н ж у д а у зне дик л ер и б еп- бе лли болуп
дур, О л а р энтек т е ор ия билен я ш а я р л а р . О л а р дур-
муш х а к ы к а т ы билен д а л а ш я н ч а л а р , г ер, нэче в а п
герек!
— Ах, сиз, э й ж е ж н к г ум ру л ар ! Кене саманы м *
т а р ма ц ! С и зи н д и йй э ни н из гечилен ёл, о ы н а л а н те.**
рнбе. Х а л к ч ы л а р и л а т ь щ а р а с ы н а - д а синип гердулер,*
Ру сс ия ны л и н е м а г а р ы ф , е ву т -н ес их а т а р к а л ы езгерт»
мек я я н а д а н г у р м а к хич кесе б а ш а р т м а з . Бизе , е з г а к
ёл деркар. ..
— О нэхили ё л ? — диен Т а т ь я н а Д е н и с д е н гезуни
айрып билмеди. '
Д е н н с Д а н д е в и л е гез а й л а д ы .
— Оны д у р м у ш г ер ке з ер , Таня!
Д ы м - д ы р с л ы к . Хер ким е ц у н дэ к и т а г а м л ы табага
д умт уне н болды.
— Гуни б из е г а л а н б олс а, Р ус сия х а й п ы м гелйэр,
д ост ла р!
— б з г е л е р х а к ы н д а - х а а йд ып б и л ж е к д э л , Ж о р ж .
Ме ни н- э г а н ы м а д е к а б р ч ы б а б а м ы н р у х ун ын тэсири
с инипдир. — Б а т у р и н и ц бу с ез у н е с а ч а к д а ш л а р онач
д у шу н д и л е р .
А д ел нна -Т ене чи р р о я л ы н г а па г ын ы ачдыз
— Г у т ар ын, ж е н а п л а р , же де ли! С ы я с а т ы с а з а ча«
лышян!
Д а б а р а л ы с а з г ечг унли я ц л а нд ы .
Якымсыз янкалашыгын ула сапманлыгына бары
бегенди.
Гин п е н ж и рэ н ин е ну н де , Т а т ь я н а билен С в ет ла на * 1-
нын о р т а с ы н д а д у р а н Д е н и с я к ы м л ы с а з а г у л а к асса*
-да, пикири-куйи е з я н ы н д а к ы л а р болды. 0 з пикирле»
рине г умр а б о ла н г ы з л а р д а н а м сес ч ык м а д ы . У заг а че*
кен умсумлиг и а хыр ы Д е н и с и н сеси бевусди:
— Эйсем о нда шинди хич з а т б ел ли дэл- дэ, Таня?,
— Д и н е бир з а т б ел л и, Д е н и с Ар ка дье вич! — ди«
йип. «гамгын г е зл и С в е т а » у л у д а н демини а л д ы . —
Бизе ажы айралык гарашяр.
— А й р а л ы г а м д у р м у ш ы н эбеди ка ну ны, Св е та.
Г и ж е билен г ундиз я лы, айралык билен д у ш у ш ы к
е м у р т и р ке ш ип йер... А сен е з у н нирэ гидйэн, С в е т а?
С в е т л а н а н ы н ке л че ял ы г е зл е р и н д е е н к у де не м чуц
(гукатлык герунди.
— Ах, Д е н и с А р ка дь е вич , оны менден сораман!
М е н и н ж а н ы м е з г е в р э м де д эл. 0згэнин сандыгыи»
да... — С у с л а а а и гыз д а г ы хич з а т диймеды,
84
^Татьяна б о лс а ж о р а с ы н ы н эл ин д ен чекип, билгеш*
лейин бэлчиреди:
— Хер нэме дийсенем, ж у й к б у р у н , инди ик им изи н
езбаш дак дурмушымыз башланяр. Инди биз эркин,
Светик! Инд и б из ин нэме этсегем, нирэ гитсегем, ха*
к ы м ы з бар! — Б и р д е н е м д ы мд ы . Б е в р у н и д и цл ед и. ~
Х а к ы м ы з бар, Светик!
« Га м гы н г езли С в е та » б ирден о с л а г е ы з с о в а л б ер ди:
— Д е н и с А р к ад ь ев ич , ынс ан д у н й э д е нэ ме учил
яшаяр?
— Мен нэ С о л о м о н м ы я Ц и ц е р о н м ы ?
— Ек. сиз Б а т у р и н болуп айдьщ!
— Ы н са н х а к ы к а т ы б и л м е к учин я ш а я р .
С в е т л а н а пикире гитди. Г у р р у н е Т а т ь я н а г ошу лд ы:
— Ери онсоц, х а к ы к а т ы б илип б и л й эр м и ол?
— Х а к ы к а т ы хер ким е з у ч е а чяр. Д у н й э г е лй эя
хер т э з е несилиц х а к ы к а т а гез е т ир м ек, х а к ы к а т ы гв«
г ер тм ек у г р у н д а к ы э р ж е л г е ре ши ынсан е м р у н и н ма*
нысы болуп дуряр...
Ш о л м а х а л б э лч и ре йэ н А де л и н а С в е т л а н а н ы ез
я н ы н а чаг ыр д ы.
— Т а ня , сенден бир з а т с о р а с а м , г аты гермезмиц?.
— О сец с о в а л ы ц а б аг лы. Ек, Д ен ис , оюн эдйэн,
[сенден з а д ы г аты гермен.
— Сен, д о г р у д а н а м , к н я ж н а м ы , Т а н я ?
Т а т ь я н а н ы н йузи бирден г а м а ш д ы .
— Мени е тимл ер ейунден а л ы п г айдып, т е рб и е л э н
а д а м л а р а с ы л л ы а д а м л а р , Д енис . Е л и з а в е т а Д м и т р и й
ев на - да , к н я з ь Шаховс!койын езем, онун а ял д о га н ы
Н а т а л ь я В л а д и м и р о в н а - д а у чурсыз м э хн рл и а д а м л а р .
О л а р мени ы н ж ы т м а ж а к , г ев ну ме д е г м е ж е к болуп, эл«
л ер ин д ен г ел енл ер ипи эдип г ел йэр ле р. Мен Натали
д а й з а м ы ц гызы А де ль билен б и л е е сду м , б ил е улал«
д ым. О л ме нин у я м х а с а б ы н д а . Б ел к и , мени о нд а н а л а
т у т м а ж а к болуп, м а ц а - д а « к н я ж н а » дийип б аш л а н д ы р *
л а р . Д и н е бир е й д э к и л е р е м д эл , е й у м и з е гелип-гидйэн
м ы х м а н л а р а м . Э м м а ол м а х а л л а р мен ки ч иж ик ди м . О
с е з у н м а ны с ы н а - д а , э лб ет де , д у ш у н м е й э р д и м , а с л а пи*
ки р ем б ер ме й эр ди м. С о н а м нэ ме й ы л л а р ы н д ов ам ыя *
д а е в ре ни ши п гидендирин-дэ. « К н я ж н а » д ийс е ле р , хэ
б ер и п йерун... Инд и, эл бе тд е, д у шу н йэ н. й е н е мен о н а
х а йс ы б ир ин из е а йд ып ч ы к а йы н? >
— А йт м а г ь щ г ерегем ёк, Т а н я , Княжналары нам
сенден а р т ы к ери ёкдур! Б ел к и , сен, догруданам, бир*
ч а к к н я ж н а б олу п гиденсиц.
— Д енис , менем сенден бир зат с ораж ак.
— Ики з а т сора.
— Сен гизлин к р у ж о г а г а т н а ш я м ь щ ?
— Сен д о с т л а р ы н с ы р ы н ы с а к л а п б и л й э м и д ?
•— Э лбе тде .
— О н д а мен сени бир е рик э кидейин. Ш о е р де сеч
х а к ы к а т ы е з г е з у д б ил ен герерсид... Т а н я , м а ц а о гл ан-
л а р — Л е р м о н т о в а м е д з е й э ! — д и й й з р л е р . Д о г р у м ы ш ол?
Т а т ь я н а нэ зли с у лм ур е ди.
— Д о г р ы д э л, Д е ни с. Сен д ине е з у д е медзейэц!
Ана, д а й з а м а м гелди. — О л я ш йи ги ди д е ц у н д е пируэт
этди-де, г а п а б а к а н ы л г ад ы ,
Х О Ш ГАЛ, М О С К В А !
О р а я н ы - г ы з г ы л т я п р а к л а р ы н ы т р о т у а р а т е нне я л н
сечелейэн л ипа Дарагтына п ен жир е де н сын эдип д у р а н
Т а т ь я н а х ыя л б а р ы н ы йувуртди. В а д а л а ш а н душушы»
гына о ну н гидеси гелмеди. Х а й с ы д ы р бир д у шн у кс иэ
д уйгы а я к б а г ы болды. б з у н и а к л а р а б а х а н а гезледн.
Б а ш г а бир т а р а п д а н б о л са ма вы г езли йигидин дуры
н а з а р ы , э д е п л и с ы па й ы ч ы л ы г ы оны в з у н е чекли. Па ни
И в а ш к е в и ч д ийэйме с ен, Т а т ь я н а н ы н Х а р ь к о в д а шинди
г а т н а ш ы к эдйэн, пикир а л ы ш я н х ев ри ёк. О н с он ам
Т а т ь я н а хе низе ченли а д а м а л д а п геренок. Я л а н сез-
ле ме ги о г у р л ы к билен д е ц герйэр. С к в о р ц о в оны Ив
рите г е з л з п т а п ы п д ы р ахыры! Диймек, о л с ез ун д е
дурупдыр...
Т а т ь ян а б ирден йурегини б ире б а г л а д ы . Т р е л ь я ж ы ц
енуне б а рд ы . Ч э р ъ е к с а г а т д а н а м г а пы сы ны г улнла п,
Успенский ы б а д а т х а н а с ы н а т а р а п й ен ел ди. ,
Г а р а ц к ы г а т л ы ш а н д а - д а ол и л к и н ж и душушыгындага
ез а су да е йу не г айд ып гелди. Ёк, еке ези д з л. С к в о р
цов оны т э г а п ы с ын а ченли у гр а тд ы. б з у н е м пайтун-
лы гетирди.
Г е лши не -де Т а т ь я н а е зу ни ю м ш а к к ур са о к ла д ы.
Чырасынам якмады-да, гечгунли халда о йл а н д ы
отурды.
Бу гунки д у ш у ш ы к оны у чурсыз т ол гу н ды р ды . Эш-
ретли к а ф е д е о л а р уч с а г а д а голай ме са йы г ур л еши п
о т у р ды л ар . К о ф е ичдилер. С а з д и цл е д и л е р . Татьяна
билен Х а р ь к о в в о к з а л ы н д а а н р ы л ы ш а н л а р ы н д а н сон
Москва г ыс с аг л ы юм уш билен гидип- г ел ме ли бо ла н-
дыгыны, ол е рде эгленендигини, з а в о д ы н хэз и р тэае
м ашы н ы е з ле шд и р й э н л и г и н и , бу ишде о н уц а м с о ц к ы
о р унд а д у р м а я н л ы г ы н ы , шол з е р а р л а м , Т а ть я н а н ы н '
янына ез диен в а г ты н д а гелип б ил мэнд иг ин и, шо на
а хмыр э дйэндигини С к в ор цо в ез м а й д а л ы н а г урруц
берди. С е з у н и н а р а с ы н д а - д а Т а т ь я н а д а н с ыпа йыч ы-
л ы к лы етунч с ор ады . А х ы р д а - д а ол е з у н и ц п р ак ти к а
гечйэн ф а р ф о р з а в о д ы н д а ише е рл ешй э нд н г ин и х а б ар
берли. Бу д у ш у ш ы к ё л д а - в а г о н д а б а ш л а н а н т а н ы ш-
лыгы ч у н л а ш д ы р д ы , б еркитди.
Ёк, дине бир б ер к ит ме г ем дэл, бу д у ш у ш ы к Та т ья -
я а н ы ц ж у в а н к а л б ы н д а б и рх ил и т э з е д у й г у л а р дерет-
^и 0 з и хэзир боюн а л с а - а л м а с а - д а , Т а т ь я н а шу г ун
ки ялы ы с ны ш ык лы д у ш у ш ы к л а р ы н епе- де г а й т а л а н -
ыагыны хевсс этди... ;
М о с к в э д а н Ха р ьк ов а гелйэн о т л ын ы ц купесинде
д у ш у ш а н л а р ы н д а Т а т ь я н а д а б ей ле дуйгы ёкды. Гуш-
лук н а ха р ын ы б ил е эдинен т э з е т а н ы ш л а р а г ш а м ш а-
и ын а м шол купеде б иле ийипдилер. Т а т ь я н а н ь щ сы-
л а й ы ч ы л ы к л ы г а р ш ы л ы к г ер ке зм е ги не г а р а м а з д а н , шо
с а п а р а м б а р а л а д а н ы С к в о р ц о в ы ц е з и этди.
Тэзе т а н ш ы н а х ез зе т- хед ур эдип б и лйэ нли г ине яш
Лигидиц е зу ни ц ем аз бег енмейэнлиг ини Т а т ь я н а , эл*
бстде, дуйды. Э д а л ы баш атян г а р а я г ы з к н я ж н а н ы ц
с а д а а д а м к э р ч и л и г и н д е н г ы л ав а л а н йигит болс а тэ*‘
зе ден- тэ зе г ур р у ц т апды, хошуна гелен г е зе л и н гевну*
пи а в л а м а г а ж а н этди...
Шу гун к а ф е д е б о ла н д у ш у ш ы к д а - д а йигит ене ди*
л е в а р л ы г ы н ы г е рк е з мэ г е ч а л ы ш д ы . Д о гр у с ы , Т а т ь я н а
нэче х а йы ш этсе-Де, онун к аф е д е н г а й д а с ы гелмедн.
М о с кв а да н г е л й э р кэ л ер , ёлда, в аг о нд а бо лс а ол езуни
д уйбунде н б а шг а хили а лып б а р д ы А гша м шам ы н ы
И'ен б а т л а р ы н а ол, сен-мен ёк, б и р де н еринден гурды,
ш л я п ас ы ны гейди.
— С и з мени я з г а р м а н , Т а т ь я н а М и ха й ло в на ! Индй
д ы н ж ы н ы з ы алын! Г и ж э ц и з р а х а т болсун!
Ол Т а т ь я н а н ы н Жо га бы на - да , с о в а л ы н а - д а г а р аш -
ман; купеден у мс ум чыкып гитди. Эр те с и ирден ол ене
купэ гелди. « Сэх ер ициз хайыр, к н я ж н а ! Рахат д ы й
а л Дыц ыз м ы? Хэзир кофе г етирйэлер! » Татьянанын
м и н н е тд а р л ы к бил ди ре н назарындан йигит шондя
е р э к х о ш ал болды.
Ине, яны, па йт ун д ан д у ше нл е р и н д е - д е ТатьянаныЙ!
оны ичерик ч аг ыр а сы , г ур ле ше с и гелди. Э м м а х а йс й -
д ы р бир нэ б ел л и гуйч, мегерем, г ы зл ы й э ж а б ы о ну н
бу хевесине бе ве т болды. й и г и т йы гы - йы г ыд ан гелйй
д у р ж а к д ы г ы н ы айдып, д а ш а р д а , с а р а л а н я п р а к л а р ы -
ны сечелэп д у ра н л и п а н ы н а с ты н д а гадырлы хот*
л ашды. ..
Т а т ь ян а ч ы р а н ы якды. Д у н й э г инелип гиден ял ы
болды. Ш о в х у н л ы к аф е д е н сон е з а с уда ичерси гё-
вуне ып-ыссы г ерунди. Ск во р цо в яны оны Б у д а чагыр»
ды. Менинем я ш а я н е рими г е р у н дийди. А рм ан , чакы-
я ы г ы ж о г а п с ы з г а л ды . Т а т ь я н а не б а р а р ы н дийди, нё*
-Де ези чаг ыр ды. Й е н е пикир эдип о т ур сац , ол досг*
л а ш м а з ч а йигидем д э л ялы. С ы па й ы. Аграс. Гермеген.
ХУНЭРЛИ... : I
! Яны х о ш л а ш а н д а ол: «Сиз м енин д у й г ы м а ынаня*
н ыз м ы, Т а ня ? » дийип с ора ды. Т а т ь я н а йигидин нэхили
дуйг ус ыны н а з а р д а т у т а н л ы г ы н ы а ч ык биленок. Э м м а
ж о г а б ы на гт б олд ы. « 0 з и я л а н с е зл е м е й э н э хли ада*
ма ы н а н яр » дийди..;
Б и р д е н эгри б у р н у ны н чеп йуз унде н гэр гыл сал*
ланып дуран куйкуже не ме ц д и л и м у г а л л ы м а е ы н ы я
я н с ы л ы й ы л г ы ря н кё шб и ге з эц унде ж, анланды. Ш у
гун г ушл ук чагы элн чеменли Т а т ь я н а м у г а л л ы м л а р
к аб ин ет ин е гиренде, кемпир ез ичякгыч э д эх ьд ине эе«
рип: «Жуванлык! Ы ш к хесери!» дийип й ы р ш ар ды .
Г и м н а з и я эли чеменли гелен я ш м у г а й л ы м а н ы герн1^
тин я з г а р ды . Бе лк и, онун. к и н а я л ы сезу ни н ж а н ы бар-
д ы р? Бе л ки , Т а т ь я н а н ы н к а л б й н д а ышк хесери о я на к-
д ыр ? Оны шинди Т а т ь я н а биленок. Йене... эгер ышк
хесери к а л б ы н а аралашса, эгер с а н а гул дессесини
б ер селер, оны гизлемек, о нд ан у т а н м а к нэмэ гечек?!
С а п йурекден б ё р л е н чеме нли хайсы г а п ы д а н гирсенеад,
ка бинет е гирсенём, к л а с а гирсенем, а йы п д эл ! А, б е л
ки, пани И в а ш к е в и ч и н айцышьг я лы , ’ куйки ке мпир гэ-
рип ли к э дйэн дн р? б з у н д ё н втен жу&анлыг а гезй иД'?
йэндир?.. ■ ;
Т а т ь я н а т р е л ь я ж ы н ы н ё'нуиё б ар ып , е р у л е н ' сачла*
р ыны чезледи.
АГЛАМ А, ОКСАНА!
■:д" • .... ; ; • 41 ■ ■ . • •• •
Т а т ь я н а н ы н куйсейзи гунлери гелДи.1 Инд и тел им1
Гунден бари Х а р ь к о в д а г е г ум ги л е вуейэн гар япГр'.1
Г и м н а з и я д а н ч ыкансон, ол иврите е в р у м берип, ш^х’е-
риц ме рк ез и нд э ки у л л а к а н с ейил' баГЫнын йчйндё'н’
читг г айдяр. Н а б а т о в у н т ы к л а р ы ял ы йылчыр б у р ж ч
буренен д а р а г т л а р ы н жуйже ле оин, л е н ж е л е р и шекнл-
лн ш а х а л а р ы а к л ы н ы хай-ран эдйэр. Т а т ь я н а устун‘6-'
гар с ыр ан о т у р г ы ч л а р ы ц б ир ин де о р н а ш я р - д а , тевеое^
гиндэки Тасин т о р лы п е й з а ж а хевее билён сын эдйэр*
Кэте-де б ирден а к г а р да н пвкти ясап, кене кетеги ке-
секлэп б а ш л а я р . Ш е й л ё Пу р с атл ар д а ол бутин дунйэ-
ни, е зуни н г и м н а з и я н ы н м у г а л л ы м а с ы д ы г ы н а м унудяр.’
Гар, баг, а см ан, земин, бутин б а р л ы к ' д и не е з у н й н к ч 1-
дир ейдйэр.
Б п р х а ю к д а н сон о ту р г ыч д а я та н г а ба портфелИ-
я ды н а д ушй эр . С э х ел ч е с а л ы м д а н а м 1С к о б е л е в мейд^-
вына , гыр а т ын устунде г а й ш а р ы л а н С к о бе л е в и н грн-
нит я ды г эр л иг и н ин я н ы н а етйэр. Ш о н д а е з у н и н кня«(-
н ад ы гы на ене-де ы на на сы гелйэр. Д о г р ы , к ы я м а т л ы к
в та сы н ын о б р а з ы о нда сонкы м а х а л л а р д а г а пм а - г а р -
ш'ылыклы д у й г у л ар д е р е дй э р. Эйс ем -де б о лс а , Т а т ь я н а
а д ы н ы н шейл е ш е д р а т л ы сер ке рд е билен б аг л аны шы к»
л ы д ы г ы н а ез пнындан кэте бегенмэнем дуранок...
Г р а ни т г ен ер а ль ш чигнине гонан семиз г ар а гарга
сын эдип, Т а т ь я н а иикире гитди. Х ая с ыз га рг ан ы шех-
р а т л ы с ер ке р дэ ни н чигнннден к ов ас ы гелди. О н а- д а
я л т а н д ы - д а , ез ё луны д о в ам этди. Н э м е учин ковсун?
Б е л к и , г а р г а - д а дынч а лып о т у р а н д ы р ? Хич бир ын«
с а ны ц, х а й в а н ы н , г у шу н -г умр ын ын д ы н ч л ы г ы н а пэсгел
б е р м е к а д а м к э р ч и л и к д е н дал ахыры!
Бу гун Т а т ь я н а н ы н кейпи а й р а т ы н а м кек. Ол ызлы-
-ыз ына ики х а т а лды. Бири — Бо д ис к од ан , бнрем —
А д ел и на да н . А д е л и н а н ы н фр а нц уз ч а г а г ы ш ы к л ы , узын
х а т ы н д а н м ан ы ч ы к а р с а н , Т енечирин д у р м у ш д а хеии-
эем е нкус и ял ы ецле с я ш а я н д ы г ы дую-пяр. О л а р инди
Ж е н е в а г е чу п дир ле р. Б а н к ч ы н ы н чып ар о г лу ны н язан
х ^ т ы н д з н вели а йд ы н ма ны ч ы к а р а р ялы дэл Айт*
ж а к б ол ян з а д ы н ы а чы к а й д а й м а н , д а ш д а п аЛлап, ум-
- ы ш а р а т билен д у й д у р ж а к б оля р. Х ав а -да , ол о з а л а м ,
х е мише -де а й л а р л ы геплемеги х а л а я р д ы Онам- Денис-
д е н е вре нипдир. •
Т а т ь я н а -ене бир о т у р г ы ж а гоыды. Э ллнг ннн чыкар«
д ы -д а , г аба по рт фе лини усул билен ачды. Ш ол маха-
л р м ики саны гар т озг асы онун по рт фе пинп н ичинё
гайып д у шд и , шол б а д а - д а эреди, по р т фе ле сицди. Ол
м у на м я г ш ы л ы г а ё рды, бегепдн.
Ине, Бо д ис к оны н м а й д а ж а почерк билен язан ма«
т а л а мензеш г ы с г а ж ы к хаты. Ол д е к а б р ч ы н ы н ч о в л у
гы, к е ш иш и ц агтыгы, с а г а т с ы з ы н о г лы билен энче ё ла
душушандыгыны, инди онун М о с к в а д а н е рэн у з а к я а
ме ху м ю м у ш л а р ы б ит ирйэндиг ини хабар- берйэр. ©зу»
пин «г айд ув сыз м е р д а н л а р ы н к ла н ь ш а » ка бу л эдилен»
днгини б ушл ая р. . . Г а р а с а й , ч ы п а р ын хаты кеп нокат»
д ан долы. Хич бир ишин, хич бир шэхерин ады ёк.
Т а т ь я н а н ы н а др е си не м ол д а й з а с ы н д а н а л ыпд ыр . Би-
зин д у н й э м и з д е улы е з г е р и ш л и к л е р д е р э р , о л а р эле ме
аян б о л а р , ер асты мевч уруп чогуп гелйэр, б ас ым
эпет в ул ка н ярыл ар .. . дийип я зя р. Б у нэме дийдиги?
О нэхили е з г е р и ш л и к л е р ? Эйсем чып ар д аг ы эле ме
а я н б о л ж а к е з г е р и шл иг и а м а л а а ш ы р ы п б и лэ й ж е к м и -
к э лер ? О нэхили в ул ка н? Хачан, ннреде я р ы л м а л ы к а ?
О в у л к а н а б а н к ч ы н ы н чыпар о г лу нын нэме д а х ыл ы
бар^а? Я бу з а т л а р онун йене ховайы х ы я л ы м ы к а ?
Сы рл ы йигитлер! Т а т ь я н а вели Д е н и с хич х а ч а н а м
сырыны ынанмады. ..
Г а б а по рт фе лини ч а ла х а л л а н л а д ы п , ейуне т а р а п
г ад а м урды. А я гы ны ц а ш а г ы н д а гар ы к ы рд а ды .
...Денис она хич х а ч а н а м с ыр ыны б ермеди. Белки,
оца ынам эден д а л д и р ? Б о л д у ц ы з мен б а ш ы м а с ырлы
йигитлер!.. Ск во р цо в б ейле д эл. Бу йигит э л и ц аясьш-
да ялы гернуп дур. Ачык а да м. й у р е г и н д э к и дилинде.
Аслында е з у ц д е г а л п л ы к б о л м а с а , сыр г и зл е ме к номэ
герек? Т а т ь я н а я шы р - ю ш у р с ы з , а ч ык а д а м ы говы гер-
йэр. Д и н е бир ы ш н а к л ы м ав ы гези д ийэймесец, и н ж е
нер Ск во р ц ов ый студент Б а т у р и н е ме цзе йэ н ери ёк...
Г а п д а л д а к ы ч екетден чыкып, г у л ш у п - д а л а ш ы п , бэл-
чирещип гелйэн с а ня л ы г ы з л а р а Т а т ь я н а н ы ц гези д уш-
ди. Хеммесем а л м а я ц а к л ы , йун э лл и к л и . Т а к м ы н а к ,
г ы з л а р ы н е зл е ри билен я ш ы т д а ш г а р а па льт олы, гу-
л а к ж ы н л ы , кече э д ик ли о г л а ны о л а р с а н я д а кеселигя-
я е я тырып, бил инд ене м я г л ык бйлен мэк эм д а ц ы п д ы р -
лар. Б а р ы бйригибем, с а н я н ы бир эй лэ к, бир б ей ла к
т о г ал а яр . К.э аягы, кэ к ел ле си г а р а бат ып, с а и я д а ча-
б а л а н я н ог ла н б'олСа г а р а го л г ы з л а р а хем-э нэмедир
бир з а т л а р дийип г ыг ыряр, хемем и н ч е ж и к сеси билен
щыкыр- ж. ыкыр гулиэр.
Т а т ь я н а н ы н 93 ч а г а л ы к й ы л л а р ы яДына ду шд и. О л
й ы л л а р б и р ч а к М о с к в а н ы ц г а рл ы к е ч е л е ри н де г алды,
инди. о,чар ят болуп б а р я р л а р . Инд и Т а т ь я н а М и х а й
л ов на т ол ку нл ы- г ом л ы д у р м у ш д е ц з ин д е е з б а ш д а к гу-
л а ч л а п йер. Хэзир е з у ни н бу ш а д ы я н ч а а л а р а г о ш / -
дып б идм ей эн ли ги не а х м ыр э д йэ нл иг ини билдиржек
бол ян я л ы , Т а т ь я н а бир п ен ж е гары токгалады-да,
о л а р д а н а й л а п с ал ды . Г а р то кг ас ы ызкы г ыз ын кебзе-
синде ыз г а лд ыр д ы. Г а р а г о л г ы з л а р с ак га д у р д у л а р ,
дике лд ил ер . С а м ы р п ал ьт ол ы, беник екжел'и эдикли,
. о в а д а н х а н ы м ы ц бу о с л а гс ы з хе ре ке тине о л а р ДуШуя-
медилер. Т а т ь я н а м ы л а к а т л ы йылгырып, о л а р а эл бу-
лады. Ш а д ы я н г ы з л а р ж а г ы л д а - ж у г у я б олшу п, безе-
жен д а й з а н ы шол б а д а у н у т д ыл ар , шол ики а р а д а
с а н я д а н сыпып гачан о г л а н ы н ы зы нд ан к о в а л а д ы ла р . . .
Улы б а г д ан чык ан е ринде- де Т а т ь я н а м а х м а л ялы
-мылайым ч ак ы л ы г ы эшичди:
— Т а т ь я н а Миха й ло в н а ! •
Ол ыз ына е в ру лди . 0 з у н е т а р а п ч ал т- ча лт йэрэп
гел йэнл ер и г еруп, а я к чекди. О н я н ч а ёЗ г е н ш у с ы в к -
с ана билен узын б ойлы, г ар а г а й ы ш т у ж у р к а л ы , эдик«
ли яш йигит ы з ы н д а н етди. Т а т ь я н а йигиди б а д а - б а т
т а н а д ы . Ол я г ы ш л ы гуйз гуни д а р а ж ы к кечеде гелег-
чилерин, м а т а м л ы х а т а р ы н ы ц е ну н е д у ш у и б а р я н эли
б а й д а к л ы ишчиди. Т а т ь я н а оны инди эс ли ва гтд аи
бэри т а н а я р д ы .
Г е р у ш д и л е р . О к с а н а н ы н гезел ж е м а л ы , нэз- кереш-
мели й ы л г ы р ыш ы г а рл ы гышы я з а д е н де р ен ялы б о л
ды, О ну н ш а д ы я н н а з а р ы Т а т ь я н а я ш йигиди буйсннч-
лы г уже нл ед и: серет, к н я ж н а , менин. нэхили сейгулим
бар! Й иг ит у лу г ыз я л ы гыза рды.
— Говы б о л а й д ы д у ш а н ы н ы з , Т а т ь я н а Ми ха й л о в н а .
Болманда-да ызыныздан баржакдым. Б у гун а г ша м
бизин, к и ч и ж и к д а б а р а м ы з бар. — О к с а н а ене йигице
грз а й л а д ы . — Сиз х е к м а н г а т н а ш а й м а л ы ! в и д е н чык-
м ан оняныз... Ики болуп ч аг ыряс. Ёк, ёк, ят а д а м бол-
}цак дэл. © зл и- в зу м из . С и з о л а р ы т ана я цы з. . . Мен т у
г.ун сизе у йт г еши к б в ре к б ишир ип б е р ж ек . —• Бирдене**
о^;, йигиде йузленди. -— Сен нэ сесини ч ы к а р м а н дурсун?
. й и г и т ене гыза рды.
, Сен ч а г ы р д ы г ы н — меи ч аг ыр д ыг ым - да ! Сенём —>
мен-дэ!
— О нэхили д а б а р а ол?
— Хич, йене...
. — . Ёк, ёк! А й т м ас а ны з, б а р ж а к дэл.
. — Шу гун М а н ж у р а н ы н д о г л а н гуни!
— Гу тл ая н! — дийип, Т а т ь я н а йигиде яна даЙ з>л
берди. — С а г а т нэчеде у йшйэ низ?
— Едиде.
Т а т ь я н а нэ ме д и йж е г и н и б ил ме ди: бу гун а г ш а м
онун я ны на С к в о р ц о в м ы х ма н г е л ж е к дийипди...
О л а р е й л е р ин е етдилер. Т а т ь я н а ё к а р к ы г а та
б а р я р к а - д а , О к с а н а она нэмедир бир з а т л а р дийип
гыг ырды. Э м м а ез пикир юм а гыны ч е ш л э п б а р я н гыз
оны онлы эшитмеди. Т а т ь я н а н ы н О к с а н а Т ер е нт ь ев на
Н а г н и б е д а билен я г ы ш л ы гунз гуни, г ол ту г ынд ак ы ки-
т а п л а р ы н ы ол т р о т у а р а а т а н л ы к д а г а ч ы р а н д а а чылйн
т а н ы ш л ы г ы н ы н а р а с ы узу л ме ди, г а йт а м гун-гунден
. б еркешди. В а г та боюн эг ме ди к г эзе лл иг и, у чу р сыз мэ-
х и рл и м ы л а й ы м л ы г ы билен езуни х а й ра н эден бу Эв
и а н а Т а т ь я н а б а р х а е в ре ниш ди. С о н а б а к а о л а р йыгы-
-Йыгыдан б о л м а с а - д а , б и р и- б ир ин инк э гелип, бири-бл-
р и щ щ к и д е чай эди'р б а ш л а д ы л а р , х а т д а икис инйц ба-
э а р а б и л е гнден с а п а р л а р а м б олды. О к с а н а Терентьев»
н а ц ын с э хе лче с ыпы нс а, х о ж а л ы к и ш л е р и н д е е з у не к е
мек б е р ж е к б о ля н д ы г ы н ы Т а т ь я н а тиз дуйды.
О к с а н а н ы н ч а п х а н а д а ха рп й ы г н а й ж ы б олу п ишле*
йэндигини, М а н ж у р а н ы ц - д а шол к э р х а н а д а ч апчыдн*
гыпы Т а т ь я н а инди билйэр. М а н ж у р а д а н х а й ы ш эдип,
ол ч а п х а н а - д а б а р ы п герди. Г а з е т ч ы к а р я н тэсин ма«
ш ы н л а р а е м р у н д е б и р и н ж и гезек сын этдн. Догры*.
н а т а н ы ш х а н ы м ы н ч а п х а н а б а р м а г ы н ы цех иш ч и л е р я
ген г ер ду л ер хем х а л а м а д ы л а р . Овадан ханыма-дз,
о с ы цехе элтеи М а и ж у р а - д а г ыя- гыя г а р а д ы л а р .
М а н ж у р а кепленч она ы на м этмэн, д ы м с а - д а , О к
с а на ж у в а н ж о р а с ы н д а н кэ н би р з а т г и з л е ж е к болу,п>
д у р а н ок . Ш ей л е - д е б олс а, о л а р ы н а р аг а тн аш ыг ы нд а.
ш ннд н ич гинлиг нц ёклугы д у й л у п дур. И чг ин л и ги ц бо-
л а й ж а г а м г ума на . Ч ун к и о л а р ы н херси е зг е бир дун*
йэниц векили. Т а т ь я н а д ине и н ж ен ер С к в о р ц о в билен
е з а р а с ы и ы н б а р х а ы с ны шя нд ыг ы ны сызяр... ‘
Т а т ь я н а геймнни ч а л ш ы р д ы . С а г а т еди де д ийд ил ер .
Д и й м е к , энтек вагт кзн. О л в анн а д ушу нмэ ге- де , дынч
а л м а г а - д а а р к а й ы н е т и шж е к. А г ш а м а р а П ет р Серге-
е вичин- де гелэймеги э х т им а л. О н д а ч а к ы л ы г а икисем
б и л е б а р м а л ы болар... Д у р ! Н эм е , эли бош б а р ж а к м ы ?
Ш ей ди п, о с л а гс ы з ерден д у р м у ш ене бир т э з е ме-
с ел е д ер ет ди. Т а т ь я н а я н а д а н гейинмели б олды.
Б и р д е н е м о л а йд ы м ы н ы кесди-де, г и т а р а н ы ада м»
с ына у за тды .
— Т а не эдесим гелйэр! Ч а л , з з н з им , чал! ©а С8«
з ымызы!
— Б ере келла, Ксюша жан! — Вася дэде хейесЛИ
г о лд ад ы . — Ч а л , М а н ж у р а , ч а л | „
Ш о л а г ш а м к ы м ейл ис де н сои Т а т ь я н а б ил е н Окса*
на нь щ а р а с ы х а с- да ы с нышды. О к с а н а онун я н ы и а ,,'йц*
г ы- йы г ыда н г е л и п б а ш л а д ы . Э ди л т э з е й ы л ы ц в н янык«
д а - д а ол б а й р а м ы б и л е г а р ш ы л а м а г ы ж у в а н гоншу»
с ы н а т е кл ип этди, Т а т ь я н а г е в н е м е д и . , М а н ж у р а Ск^ор*
икисини е з е й у н е ч аг ыр д ы. хич х^йсы*
ньща м диени ; 4Адамсы, Ызагты б ил ен е е гел«
мэнсон, О к с а н а улы х цв с а л а д у щу п , М а н ж « р д и ы н гез*
л е гч не гитди. Т а т ь я н а н ь щ - д а еке о т ур а сы г е л м е д (,
Б и р д е н бир х ы я л а мунди-де, т э з е йыл а г ш а м с ы э[сдг
б ы р к э р де ш и И в а ш к е в и ч е хвв ур б о лм а г ы йуре^
п щ е дувди. . Т э з е , йыл б а й р а м ы шей д цп г е чд и' гитди.
Ш о л а г ш а м Т а т ь я н а н ы н к а л б ы н д а г,алдыран я л н ы з
ш а т л ы к дуйгусы пани И в а щ к е в и н и н л у к е н и к с и ? алк№?
щы ;болды. Я д ы н а д ушс е, Т а т ь я н а н ы н шинде.м гудк-усл
т утя р. Г а р р ы г ео г ра фи ян ы она — сен, г ызым. худай**
с ы л а я н . д и н ёлу,на беле т, .худая х ы з м а т эден бенд^ хич
х а ч а н х а р б о л м а з — дийди.,.,. .. ,
Ине, бу гун болс а о н у н догл.ан гуни! Д а ш а р д а - д д
ю м ш а к гар ягяр. Айн? я л ы а р а с с а о т а г л а р ы н ы , Татьи»
на йрден т ур а н б а д ы н а . ене-де б и р ё ла с у п у р и п - с у р ы 1!
чык ды. Г о ш а ;ган:атлы т р е л м ж щ н я н , ОНУЧ?:: барып, «йЧ
в з у н н гутл ад ы. . А й н а д а к ы ц г е к и ^ и н . . р г щ а д ц ^ й ч р д е н д а
п и а н ин о ны н г ап аг ы ны а чды- да, с е й г у л в ■п,релюдиясц-
ны х а я л л ы к бил ен ч алды. . .: , ■
Э р т и р л и к эдинди. А л м а ш е р бе т и нд е и „ др л ду ра р ба-.
д а с ы н ы ез л а г л ы т ы н а . гетерди. К е й п и чаг х ^лда ише
у г р а ды . Е л б о я м .хич .кесден ууа нма н, г ар т а а г а л а р ы ш ^
а г з ы билен г а пд ы гитди отурды, О ну н бу д у н й э гелеил
нэ хил и говы болупдыр!; Б у гун е з у н и н . д о г л а н гунуд!Кг
гини ол хич кесе а йд а но к. Н э м э герек? Ким е, .г ерек?
М о с к в а д а б олс а, А дел ина , элб етд е, д у м л ы - д у ш а ж,ар
чекерди, бир ай е ну нде н т о п а л а н т урзуп уг! арды, нз
в рк и не гойман, т э з е ке йне к тйкДирчерДй. т э з е т уфли
а л д ы р д а р д ы , ай, г а р а с а й , гергул.и М о м б е л л э ченли ая-
г а г а л д ы р а р д ы . Б у ер де вели о ну н д о г л а ш ’Гунуни бил-
й э н е У' ёк. Би л мй н ем говы! Н э м э Терек? Ха кы на серег-
Се., оны Т а т ь я н а н ы н е зе м а н ык биленок. Д о г л а н гун-э
д е й л е - д е дурсун, ол еЗ э н е- а т а с ы н ы н а д ы н а м биле'нок
ахыры,. Х а к ы к а т д а н а м , е з с ез ун д е ду ру п бйЛйэнднгипй
Т а т ь я н а шу гун е з у н е ене б й р ё л а субут этя,и ’ И у Л-к
ш а т л ы г ы йузуне ч ык ып д ур с а - д а , г и м н а з и я д а хич кесе
п: -г>•
3 19
сыр б ер мэ н, с а п а к л а р ы г у т а р а н б а д ы н а б а з а р а б а к а я
юмлу к ды.
Ол г а л ы н г а рл ы, ч а к ы р а я з л ы Х а р ь к о в а ниреден-
днр бир е р л ер де н г етирилен узын б а л д а к л ы , а кд ыр
м эм иши г а р г а д и л и н и с а й л а п д у р ка , чеп э л и н дэ к и сум*
к а с ы н ь щ б а г ы н д а н бири ч а л а ж а чекди. Л а б ы з л ы та-
ныш сес г у л а г ын ы н я н ы нд а я ц л а нд ы :
— А я з д а а л ы н я н з н а й ы гу лле р кими бегендир-
ме ликэ ?
Т а т ь я н а н ы н г а п д а л ы н д а г у лу мси рэп дуран зе н а а ’
О к с а н а д ы . Б у нэхили ген з а т : ол х е м иш е г а р а ш ы л м а -
д ы к чагы г а б а т гелйэр! Эйсем- де б олса, бу о сл аге ыэ
д у ш у ш ы г а Т а т ь я н а бег ен мэ не м д у р м а д ы .
— ©з уми, О к с а н а Т е ре нт ье в на , езуми! 0 е м и ?
— 6е.
■— Й е р у ц онда! Менем ее.
О л а р к о н к а и ы н — ат г о шу л ан т р а м в а й ы н дуралга*
сына т а р а п йе н ел дил ер .
А й т с а м м ы к а м , а й т м а с а м м ы к а м дийип, Т а т ь я н а ёл-
бойы о йл а пд ы. Ах ыр ы г оншус ына :
— М а н ж у р а а г ш а м г е л ж е к м и ? — дийди.
Г е йэ к он ка силтэн я лы, О к с а н а тисгинип гитди,
эсли в аг тл а п с о в а л а ж о г ап б ермеди. Й ы г ы р т с ы з йузн
г а м а ш д ы . Т а т ь я н а х а й р а н г алды. М анж ураны в ады
тутуланда, адатча, бу з е на н ы н йуз-гози г улйэрди,
я.ца к л а р ы г ы з а р я р д ы . Хэзир болс а онун г езу не яш ай«
л а н а н ялы болды. К е в с а р л а я н ш е м а л ы б а х а н а л а п , эл-'
я гл ыг ы иы г езу не етирди.
; — Я а г ша м и шл ейэ рм и?
— Х а в а ; бу гун ол а г ш а м к ы с ме на да .
Эйс ем- де б олс а, Т а т ь я н а н ы н гевнуне м у нк у рл ик
а р а л а ш д ы . Бу т у к а т л ы г ы н бир э м м а с ы н ы н б а р л ы г ы н ы
сызды. О л а р к о н к а д а н д ушу п, пыядалап ейлерине
ет енлеринде , Т ат ь я н а :
— О н д а а г ш а м б и з е гелэйин! Ч а й л а ш а р ы с ! — дий*
ди. — П и а н и но ч а л а р ы с . Г у м у р - я м ы р эдерис. . г-.
— Герейин, к н я ж н а . Б и р ч а п х а н а б а р ы п г а й т м а а
ишим бар. Ш о е рде эглемеселер...
Шей ди п, б е л л и бнр ж о г а п б ермэн, О к с а н а Т е р е нт ь
евна , х оилукмач х о ш л а ш д ы . Т а т ь я н а б а е г а н ч а к л а р д а н
ё к а р ы к г алып б а р ш ы н а — муна бнр з а д - а б о л у п д ы р —
дийип, у н ж э гитди...
Г а п ыс ы на е тенде Т а т ь я н а н ы с ейу нч ли т э з е л и к гар«
ш ы ла д ы : М о с к в а д а н ики т е л е г р а м м а б ир де н гелипдир,
Бир и — кня гиня Н а т а л ь я В л а д и м и р о в н а д а н , бирем
г а р а б а г ы р энекеси М о м б е л л и д е н . М э х и р л и а л к ы ш л а р »
д ан д олы г у т л а г л а р ы Т а т ь я н а п ал ь то с ы н ы - з а д ы н ы чы-г
к а р м а н , ы з л ы - ы з ы на о к а д ы , б а г р ы н а басды.
А д ел и н а д а н бу с а п а р гутла г н ы ш а н ы н ы н гелмэнди-
Т а т ь я н а ёкуш гормеди: ш а д ы я н Т ене чир иц вран
у з а к д а к ы д а ш а р ы ю р т л а р ы ц б и р и н де с ы я х а т эдип
ренлигини билйэр. Э м м а к ы я м а т л ы к энесинин. оны гут*
л а м а г ы бу с а п а р у п у д а нл ы гы ицкисе г идирйэр. Хёр
б олс а- да , Е л и з а в е т а Д м и т р и е в н а е з у н е «тацры*
нын пешгеш берен б а л а с ы н ы » х е к м а н г у т л а я р д ы ахыры!
К ы я м а т л ы к энесинин. бу х у ш с у з л ыг ы н ы я ны н д а н
а к л а ж а к болуп, Т а т ь я н а д е л и л б а р ы н ы г езле ди. Бел*
ки, ибёрен т е л е г р а м м а с ы шинди гелип етишен дал*
дир. Б е л к и, хэз и р ол т е л е г р а ф ы ц ё к Бел*
ки, нэхошдыр. .. Й е н е г е л е н си зл ик эдиб-э, Е л и з а в е т а 4
Дмитриевна Танясыны ятдан чыкараймаз!
й ы л л а р ы ц гечмеги, я г д а й л а р ы н е зг ер ме ги билен
княгиня Ш а х о в с к а я н ы н - д а г ыл ык- хэс ие тиниц, шол сан-'
да азиялы г ыз ына болам г а р а й ш ы н ы ц - д а уйтгемеги-
нин мумки нд иг и б а р а д а к ы пикир вели Татьянанын
я д ы н а - д а д у шм е д и . Ге кд епе де н б ил е г айдып гелип,
кн я з ь Сергей В л а д и м и ро в ич Ш а х о в с к о е д у р м у ш а чы-
к а н д а н соц, ы к б а л Елизавета Дмитриевна ш ар п ык '
ы з ы н а ш а р п ы к урды.
Е л и з а в е т а Д м и т р и е в н а н ы н йигрими й ы л л а п Импё-
р ия н ы ц ш е х р а т л ы х а р б ы министри б о ла н к а к а с ы г р аф
Д м и т р и й Але кс ее вич М и л ю ти н шол йы л ьщ м ай айы-
нын йигрими учунде, ш ен бе гуни ин сонкы гезек гызы
билен Га т чи н а гидип, о л а р ы н Ал ы Хе зр е тл ер и билеи
х о шл а ш д ы . Р е с ми с у р а т д а ыг лан эдилмесе- де, г ра ф
М й лю ти н ин м ин ис тр иц в езипесинден л и б е р а л л ы г ы ' зе-
р а р л ы ч ет ле шд и ри ле н ди ги н и кешк эмелдарларынь,ч
кепуси, шол с а нд а о ну ц ке шг е бе ле т г ызы- да билди.
Ш о н да н бир хепде сон, а нна гуни Е л и з а в е т а Д м и т р и
евна билен Се р ге й . ^Владимировичиц тойы болды. А р^ !
ман, той д а б а р й с ы н ы н соны яса е в р ул ди . Т о йд ан бир
хепде геченсон, х а р б ы мин ис тр л ик де н бошан г р аф
Мил юти н К р ы м д а с ат ын а л а н м у л к у н е — С и м е и зе гиг-
эр тир инин г ижес и Е л и з а в е т а Д м и т р и е в н а н ы н дай-
з ас ы, к а к а с ы н ы н е ке- тэк а я л д ога ны М а р и я АлеКсе**
евна ш о л а р ы н ейунде т а р п а - т а й ы в а в а д а н чыкды;
1882-нжи йылда, Елизавета Дмитриевнанын дурмуш
тоюна бир йыл болуп-болманка болса е з а я л д ога н р
М а р и я Д м и т р и е в н а е л ди , шол й ы лы н а я г ы н д а - д а ни
кичи у ясы Е л е на д у н й эд е н етди. Ы з л ы - ы з ы н а . Ы з л ^ -
- ызына . 1894-нжи йы лы н б а х а р ы н д а - д а , Т а т ь я н а н ы д
институты г у та р а н йылы Елизавета Дмитриевнаныч
а д а м с ы кн яз ь Сергей В л а д и м и р о в ич к ы р к ики яшын*
д а а р а д а н чыкды... .
Индем эсли в а г тд а н бэри кн я ги н ян ын е зи о н ч а к л ы
я р а в д э лм иш . О ну н д у р л н д о к т о р л а р а г а т н а я н л ы г ы н ы
Т а т ь я н а эшид йа р. А р а д а б о лс а Е л и з а в е т а Д м и т р и е в н а
С и м е и з е — к а к а с ы н ы н м у л ку н е г е л ж е к м и ш диен мыш
г у л а г ы н а дегдн. к •-•.<
Ы к б а л ы н ы з л ы - ыз ы на ч а л а н бу а в ул ы ш а р п ы к л я -
р ы д ы н Т а т ь я н а н ы н к ы я м а т л ы к . энесинин йу.репшде
е м ;ур»пик; губа р г а лды р а нл ыг ы, . элбетде. икучлы д эл ди .
Шо л х у н а б а л а р ы н княгиня Ш а х о в с к а я н ы н гылык*ха-
сиетине, шол с а н д а а з и ял ы г ы з л ыг ы н а б о л а н гарай*
шадна-да тэсир .этмеги м у м ки н . Э м м а хер хили я гда й
б ол са - да , Т а т ь я н а онд ан нагиле дэл. . Татьяна: о нд а н
кине эденок. С е б о ш п г е з и я шл ы к н я г и н я ны н Момбел*
л ини и я нында ики д ы з ы н а чекуп: «Таня! : Та ню ша ,
Мон а м у р ! 1; Мен Ел иза ве та . . . М е н — сенин э ж ен . Мз ч
сенин к ы я м а т л ы к эжен! Д у ш у н й э м и н ? » д иени Тат.ьа*
н ан ыц йурегине э м у р л и к язылды...
, Т а т ь я н а т е л е г р а м м а л а р а ене б и р ёл а гез ге здир дя -
-де, пианинонын устунде гойды. П а ль т о с ы н ы чыкар*
ды. Гейим-ге-жимини ч ал ш ы р а н с о ц , а л а ж а хинлении.,
биш-душ бцлен болды, Бу б а б а т д а езунин б а р х а тур*
генле шй энд иг ин е бегенди. Му нун учипем ол, озал^и
билен, д у р у м с ы з гоцшусы О кс а н а Т е ре нт ь ев на мич-
нетдар. «Элини кесерсин. Э л и н и яка рс ын. Г е з я ш дэ*
керсин. Ахыры е вренерсин, кн яжна !»
Т а т ь я н а - д а а с с а - ю в а ш евренди. Элинсм кесдирип
герди. Су йд уне м чогдурып герди. Г а з а н ы н ы н д уйбу не м
як ып герди. Ине, х эзирем ол кух ня да б о рш ын ы, , кот*
дет ини а г ша м х а л ы п а с ы н а т а р ы п л а т ж а к болуп, учу$*
с ыз ж а н эдйэр. . ». 5
Т а т ь я н а той с ач аг ы ны е з гевнуне ж а й эдип безедя.
Г а р г а д и л л и т о г а л а к ф а р ф о р в а з ан ы ( С кв о р ц о в ы й сое*
г а ды ) с толун о р т а с ы н д а гойды. Ш а м п а н . Хер д у р л н
Т а т ь я н а н ы н к е с е л х а н а д а н ч ы к а н ы н а бир хепде б о
луп б аря р. Э м м а энтегем онлы а й н а л ы п биленок. Сэ-
хелче а рт ык херекет этсе, я д а я р , ысгыны г ачяр, део-
лейэр. Д ок то р она — сизи г а ршы гайталанып ду рян
ейкен кеселинден х а л а с эт дик — дийсе-де, межалсыз
усгулевиги а й р ы л ы п етэгиденок. И нд и энче ва гтд ан
бэри она 1[Оксана г а б а н с а - д а ) габат гаршысындакы
ж а й д а я ш а я н г арып нот ариу с ын кичи гызы х ы з м а т
вдйар. Ян.ы он бэш я ш а к , д о л м у ш г е вр е ли , юм ры го-
159
■уели, ёгнас б а л д ы р л ы , еке е р у м л и ёгнас с эр ы с а ч л а ,
г епле мс ек гызын ч а л а с ы н л ы г ы , г а л д а в л ы г ы Татьяна*
ны х а й р а н г а л д ы р я р . Ол г унун д о в а м ы н д а к а к а с ы н ы ц
к он то ра ишл ер ине -д е ке м ек берип гелмэге етишйэр,
Устесине-де онун ш ей ле бир д ил и суйжи! Шо я шы б и
лен ш ей ле ширин с е зл ер и ниреден т а п я р к а диййэрсин.
Х а ча н герсен, г э в у шз п йерен бу ы х л а сл ы « ло кг ажз *
нын» е з д ердини е нл ед йэнл иги не Т а т ь я н а ны н геза1
етип дур...
Эйс ем -де б олса, у за г а ч екмедик агыр нэ хо шл уи
Т а т ь я н а н ы н рухуны сы нд ыр ы п билмеди. Умуман, бэ*
ш и н ж и й ыл ы н б а х а р ш е м ал ы онун х ы ж у в л ы калбын*
д а т з з е е в у шг и нл е р, т эзе т о л к у н л а р деретди. Шол
т о л к у н л а р бир б а т л а н д ы , бир песелди. М о с кв а да , ез
г у т а р а н институтында к ла с беемчисинин шэгирди 6о>
луп ишл эн м а х а л ы н д а к ы д у йг у л а р ы к а л б ын д а, нзме
учиндир, я н а д а н г а н т ал ан д ы. Ш ол м а х а л к ы ялы, енэ«
■де гевни гин герими куйседи! Б э ш и н ж и йылын б ах ар
ш е м а л ы Т а т ь я н а н ы н а н - д уш ун ж ес ин д е, д у р му ш а га-
р а й ш ы н д а , г ез ъе ти ми нд е кэн е з г е р и ш л и к л е р д е р е т д я .
Ш ей л е - д е болса, шол ш е м а л оны Н а у м д ы р М а н ж у р а
д а г ы н ы н а к ы м ы н а гошуп билмеди. Ыр г а п а я п ы л д а н
гечмэге горкян к е р п е ялы, ол хер с а п а р га йр а теедп.
Бэшинжи йылын бахар ш е м а л ы шейдип шовла п
гечди. Инди б о л са белент д а р а г т л а р с а р а л а н япракла»
р ы ны сечелэп д у р ла р . Г а р а л я н б улут лы, гыныр гуйз
ш е м а л ы гунде т ел им туйсли евуейэр. Р у с си яд а ре-
в олюцион в у л к а н ы н д е м м е к ховпы а рт ян д ыг ы бара да »
кы х ыш ы- в ыш ы инди адатча дине ез овнук шахсы
б э х би тл ерин н а р а п, ж ем г ы е т и н д у р му ш ын д ан , жемгы*
е тчилик д у н й э г а р а й ш ы н д а н д а ш д а д ур ян а д а м л а р ы н
а р а с ы н д а - д а хэл и- шин ди г а й т а л а н я р . И ш т а ш л а ян ла *
рын, д ен и зч и ле р ин китувли питнелеринин, дайханла*
р ы н к е ш е шм е йэ н г о з г а л а н л а р ы н ы н ке пе лйэнд иг и ха*
к ы н д а к ы х а б а р л а р г азе т с а х ы п а л а р ы н д а н душенок. Г ез е
ге ру нм ей эн б е в е д и н б а р ха ч ишйэнд иг и дуюл яр . Ол бо*
в един нэ вагт, ниреде, нэхили б ев с у л ж е к д и г и н и Татья*1
на, э лб ет де , гез е ну н е гетирип биленок. й е н е М а н ж у
р а д а г ы н ы н сонкы м а х а л л а р д а о нд а н гача дуряндык»
л а р ы Т а т ь я н а н ы инкисе гидерйэр, Онун шейле говы
ё л д а ш л а р ы н ы н гезунден д уше си, ы н а м ы н д а н гача сы
геленок!
Со нк ы м а х а л л а р д а Т а т ь я н а н ы н ру хы дунйэс инд э
рме-де бир т т е . п и к Яузе чьткды. Г ра б ов ск и н и н г ара
глзли гахрыманынын, о бр аз ы Т а т ь я н а н ы н келегесине
енрулди. А д ат ы н г урбаны болан теке г ыз ынын эдер*
меплиги б а р а д а ол о ту р с а- ту рс а о йла нды. 0 з хэсис*
гинде шол ме р д ан а с э хр а гызына м е н з е ш л и к т а п ж а н
болды. Хер с а п а р а м ез гезлегине ези ндсылы йылгыр*
ды. Ол икисинин а р а с ы н д а ер билен тек ялы т апа ву ъ
бар ахыры! Эйсем- де болса, Ро ди он ын с овгат берен
гызыл кейнегинденем шол гызын ысы гелйэн ялы
болды дурды...
I Эли суйтли чуйшели Т а т ь я н а г а п ыд ан гирип-гир*
манкэ, О к с а н а н ы н т у ка ! сеси эшид ил ди:
— Н э ме гапыны к ак ан болул д урсун, Та нь ? Гири*
берI Гир ахыры!
О л гвк одеял е рт у ле н д емир к р о в а д ы ц устунде бэ*
бегини э мдир ип отырды.
— Г и ж з г а л а й ды м ейдйэн, Кс а н а ? Л о к г а ж а м эг«
ленэйди. Д у к а н яцы ачыл ыпд ыр . Отур! Отур! 0 з у м „ .
— Тань! — О к с а н а н ы н б а л к ы л д а я н г е з л е ри нд е хас*
р а тлы унжи ш ех л ел енд и. — Этен а г ш а м д а н бэри суй*
дум кесилди. Инди нэ де ркэм?
Суйт г а й н а т м а г а б а ш л а н Татьяна о с ла гс ыз б ел а
учран ж о р а с ы н а нэме д ийж ег ине м билмеди. Бу бела*
нын керу ги нин элхенч нерв с а рс г ы н л ы г ы н д а н д ы г ы н а
Т а т ь я н а с эхелче- де шу бхеленмеди. М а н ж у р а н ы н йитч-
рим б о ла н ы н а инди ики гун болды. Хич ким хич зат
биленок. О к с а н а д э л и л и к хетдине етди. Б а р м а д ы к , со*
р а м а д ы к гапысы г а л ма д ы. Яшы кепемейэн гоюн гел-
л е рини н елленен г а б а к л а р ы х эз ирем пекгерип дур.
О к с а н а ж о р а с ы н ы н с еда сыз с о ва л ы н а душундн.
— Ек, Тань, хич хили х а б ар ёк... Я н ы ж а Д р и г а й л о
а я к устунден гелип гитди. Г е ву нл ик берди. Вах, м^ца
г е вунл ик нэмэ герек?!
— Б и р и н ж и гезек йитенок ол, Ксана. Ене-де бир
ерден чыкар. Су йду це м дузелер... С а ш а ж ы г ы хор ^т-
мерис. 0 з у н и х о р л а м а . — Т а т ья н а ж о р а с ы н ы н блбеги-
ни усул билен г у ж а г ы н д а и алды. П о с с у ж а к я н а г ы н д . т
епди. — П э л в а н йигит болуп етипк р артс. Ш е й ле ге-
рек, С а ш а ? Ана, герйэмиц, йылгыряр...
— Д р и г а й л о с ана с а л а м аГпды. З с р ур юм шу мыэ
бар, е зум т а п а р ы н дийди... Вах, ол к с ч ж ал ыцдарма*
л а р тэ б ар ы туту лынч а, тоба Э ж е к д э лл ер . Сен бир
инди д а ш р а к дур о л а р д а н , Таня. Мен о в ар ра м. . . Гола'
д у ш м е д и к б олс а, ягшы...
— Д у шс е - д е , сыпар. Бе йдип ез уни х о р л а м а . Х а н а
йерI Л о к г а ж а м б о р щ биширйэр. . . Менем шу хепде ишв
ч ы к а йс а м эхтимал. . . _
М Е Р М Е Р Е -Д А Ш А Д Э Л , Й УРЕГЕ Я ЗМ АЛЫ ]