-

. ..

2014
1


. ..
( 12 01 2014 .)

: .. , .. , ..
..
..

/ .. . . , .
, . . - ; . .: . . [ .]. Ed.
nou. : . ., 2014 (Tipogr. Elan Poligraf). 72 p.
500 ex.
ISBN 978-9975-66-410-3.
811.512.16535
68
2

GAGAUZ ALFABET

A a (a)

I ()

S s ()

* ()

i ()

()

B b ()

J j ()

T t ()

C ()

K k ()

()

()

L l ()

U u ()

D d ()

M m ()

()

E e ()

N n ()

V v ()

* ()

O o ()

Y y ()

F f ()

()

Z z ()

G g ()

P p ()

H h ()

R r ()

:
-
29.01.1993.
;
- 1421-XII
13.05.1993.
;
- 22-VIII/I
25.01.1996.
31 .

* , .
5


1995 .


:
,
.

28

; ,
, ;
: a , a
() , .


,
(. , . , . ,
. ) (. ).


.


,

,
,
.


. , , y
,
-mak //-mak.


- -maa//-m (almaa ~ gorm),
-mak//mk (almak ~ grmk):

bulmaa ~ bul ~ mak, taramaa ~ tara ~ mak:

gelm ~ gel ~ mk, elem ~ ele ~ mk.

,
,
.


17
1994 , .
. .

:
. (), . , . , . , . .


2014 .

.

. , -
,
, ,
. . ,
, ,
, .

2012 .
,
.

3 2014 . -
. .. , .. ,

, .
11 : .. , .. , ..
, .. , .. , .. , ..
, .. , .. , .. , .. ,
,
.

25 2014 .
(. ), (. ),
(. )
(. ) ,

.

.

(
,
, .)
.
,
,
.




, ,
,
,
( ) ,
, .
, , ,
, . . . ,
, ,
,
, , , , ,
.
,
,
.
1. - ()
.

,
(-)
(). ;
,
.
2. 9
,
,
, [].
yar ~ yr, maana ~ maan, kar ~ kr, kr ~ kir, ot ~ t, gol ~ gl, kul ~
kl, un ~ n.
3. ,
,
, [].
daa ~ da, kaar ~ kar, almaa ~ alma, aartmaa ~ artmaa; kaar ~ kr,
8

been ~ ben, eer ~ er, sr ~ sr, sr ~ srn (srk) ~ sr ~ srn (sr); diil ~
dil, ool ~ ol, uur ~ ur, buu ~ bu, daatmaa ~ datmaa, st ~ st, dn ~ dn.
,
. ,
,
.
. ,
, .

17 (9 8 ),

,
:
1. :
) () : a, , , e, , i, o, , u, ;
) : aa, , , ee, , ii, oo, uu, .
2. :
1) :
) : a, , , o, u; aa, , , oo, uu;
) : , e, i, , ; , ee, ii, ;
2) :
) : a, ; aa, ;
) : , o, e, ; , oo, ee;
) : , i, u, ; , ii, uu, .
3. :
) : a, ; aa, ;
) : , o, e, ; , oo, ee;
) : , i, u, ; , ii, uu, .
4. :
) : o, , u, ; oo, , uu, ;
) : a, , , e, , i; aa, , , ee, , ii.
,
, . []

() <>,
<>.
9


, ,
-
, ().

:
balr, paklr, okuyr, tayr.

, ,
y:
alr, krr; koyr, soyr.
4.
<> <>.
<> , ,
, , . <>
, , <>,

[] :
yrim ~ yarm, kr ~ kar, kr ~ kaar, kl ~ kula, maan ~ maana;
evd ~ avda, gelr ~ kalar, geln ~ kalan, gelm ~ kalmaa, elm ~ almaa,
elmk ~ almak, sesleyn ~ balayan, gelmk ~ kalmak; bend ~ bendeki,
kal ~ kalelr; der, dereyi, derelerd.
5.

:
almak ~ silmk, kalacam ~ gelecm, kardalk ~ serbestlik, sabuncuk
~ ttnck, krdan ~ kirdn, krlatmaa ~ kirletm.
6.
(), ( )
:
ek, el, elem, ev, evlenm, eil, er; irmi, imik; n, dlc; k, n,
fk; eer, iiri, nm, renm.
7.
:
aalem, kaar, kmil, lzm, musaafir, zeed, zeet, zndan, zaamet,
laana, sincir, cendem, isl, filcan, dastan, haraket, sabaa, padiaa; kr,
10

kila, metra, rubl, krivat, puluk, borna, arizma, romantizma, ddu, lel,
santim, vrst, kilometra, Blaguteni, Panaiya, Paskell, skel, skemn.
8. 21 : < b, , , d, f, g, h, j, k, l, m, n,
p, r, s, , t, , v, y, z>.
-
:
. : :
1. : :
) : <b, , d, g, j, v, z>.
.
) : <, f, h, k, p, s, , t, >.

.
-
:
) : <b p, c , d t, g k, j , v f, z s>;
) : <h, > ( ).
2. : <l, m, n, r, y>.
.
.
. (): .
1. :
) -: <b, m, p>;
) -: <f, v>.
2. : , , ,
:
1) : :
) : <d, t, , z, s, n, l>;
) : < , , j, , r>.
2) () : <y>.
3) () : <g, k>.
4) : <h> .
. ().
1. - : <b, d, k, g, p, t >.
2. : <f, h, j, s, , v, z >.
3. : <c, , >.
4. - :
) : <m, n>;
11

) : <l>.
5. : <r>.
9.
, . .
, .
:
gec ~ geceyi ~ gecelem ~ gecelik; seft ~ seftelem; sesl ~
seslem ~ sesleer; gezmk ~ gezmesi; gezmem ~ gezm ~ gezmeer ~
gezmeyecek; dnn ~ dnneyi ~ dnned; sesz ~ seseezim ~ seseezin ~
seseezi; ~ ~ n ~ lk; pirin ~ pirinci ~ pirinli ~ pirinlem;
kap ~ kab ~ kaplamaa ~ kapsz; dut ~ dudu ~ dutlar ~ dutaaz; renk ~ rengi
~ reng ~ renkli; kum ~ kumnar; odun ~ odunnar.
v
:
au < avu; tauk < tavuk; kauk < kavuk; aurt < avurt; kaun <
kavun; kaurma < kavurma h. b.
, ,
:
1) a > y, c:
alma ~ almay ~ almack; alaydm ~ almayaydm ~ almayacek; bala
~ balayan ~ balayacek;
2) > e
y, :
gelydim ~ gelymi; laalydi ~ laalymi; seftydi ~ seftymi;
3) z :
biz ~ biz ~ bizsiz; gzm ~ gz ~ gzsz; tuzlu ~ tuz ~ tuzsuz;
4) z :
kz ~ kzaaz; tuz ~ tuzaaz; buz ~ buzaaz; domuz ~ domuzuk;
horoz ~ horozuk; bez ~ bezz;
5)
.:
er, et, etm, eil, eer, erken, irmi, iiri, n, kz, k, klk, rk,
len, renm.

12



,
.
,
, :
tuz ~ tuzsuz ~ tuzaaz.
<z> [s],
[], .
tuz .

y c
<a> <>, :
alma ~ almay ~ almack; uak ~ uack; hasta ~ hastaym ~
hastaydm.

[b p, d t, g k, ]:
dip dibi, but budu, renk rengi, u ucu.
, , ( )
[a], [e] :
gec ~ geceyi ~ gececik ~ gecelem; bend ~ bendeki; evlr ~ evleri.

at ~ ad - etm , etm ,
:
etm (): eder, edecek, edrdi; etm (): eter,
etecek, etrdi.

13


1. a, , , e, , i, o, , u, (10 )
.
1.
, :
gec, pid, nem, pener, biz, l, seft, sesl, gitm, gelm,
gelydi h. b.
2.
1- 2- :
ddu, tt, lh, bn, sn h. b.
3.
:
be, ekerdek, der, demet, semer, tekerlek, gel, gerek, gec h. b.
4.
,
() ,
:
ev ( [yef]), ek ( [yek]),
er ( [yer]), edi ( [yedi]),
eil ( [yeil]).
5. [e]
[] :
der > derey, erd > erdeki; tencer > tencereyi > tencered;
pener > penereyi > penered;
sl > slem ~ slenmi ~ sledi ~ sleyn;
seslm > seslmedik ~ seslmeyn ~ sesleyn.
6. , .. -,
:
alr, solr, durr, sayr, koyr, duyr; tarr, tayr, kuruyr, uur h. b.
. y
: hys, my, Krun, Hy-hy ( ), brk (. ) h. b.,
: nbym,
kocam, krmya, yannk ( nbaym, koacam, krmaya, yannak) h. b.

7.
, () :
n, kz, gl, blm, gzl h. b.
14

8. :
k, rek, gn, rm, gl, gllk, sprg h. b.
9. , ,
:
lca, cran, bkmaa, saknmaa, trtl, dart, krnt, ald h. b.
. a, i, o, u
.

2. aa, , , ee, , ii, oo, , uu, (10 )

:
saat, saar, kaar, aa, aaramaa, gelm, lzm, kmil, ceer, eer,
siir, diiren, diil, ii, dooru, ool, suuk, uur, bk, len, renm, t, bn;
kemiin, sln, nacaan, kpn (. .), kt, in, bertii, kar,
(. .), balaa, del (..), aalr, sesleer (. .), slmeer, almr
(. . . .).
tgn.
[] : kr, z.
,
[]
.
3. b, , , d, f, g, h, j, k, l, m, n, r, s, , t, , v, y, z (21 ) .
1. c () :
ceviz, canta, cam, cambaz, ocuk, scak, srck; ackmaa, gelecek,
geleceydi, glck h. b.
2. () :
apraz, iek, eki, ge, gem, biinti h. b.
3. j ()
, :
jurnal, jeletka, jambon, slujba, masaj, Jen, Bejenar h. b.
4. () ,
,
:
r-r, nar, ai, kiraa, furkulia, kvar, ink, aviaiya, privatizaiya,
Kia, Vanua, Gala, Konstituiya h. b.
15

5. y ()
:
yol, yl, yaz, ayak, kayk, sayg, ay, koyr, almay (. .), kalay,
alaydk, bilydim, saklayacek, sesleyecek, bekleyn, koruyup, saklayarak,
bekleyerk h. b.
. , ,
.

4. 17 . 9 () : a, , e, , i, o, , u, ; ; 8
: aa, , ee, , ii, oo, uu, .
. <>
, , , ,
tgn < teegn,
.

5.
,
.
,
. , , :
1. ,
(a, , , o, u; aa, , , oo,
uu):
ba-la-ban, ta-rak-lar, ko-yun-nar, yu-mak-lar-dan, yl-dz-la-ra, yon-ga,
doo-ru-luk, duu-maa, ool-la-r, suuk-la-m, sa-tr, pak-lr, duu-r h. b.
2. ,
(e, , i, ,
; ee, , ii, ):
de-mir-lr, di-rek-t, t-fek-i, r-dek-lr, gee-ri, ii-lik, -len, g-trm, gel-m, de-lik-len-m, ki-lim-ci-lik h. b.
6. :
1. :
ani, iman, inan, katmer, fistan, haydi, filan h. b.;
16

2. :
ate, biyaz, kiyat, maina, pilaf, progres, meydan, pelivan, kantina, minaret,
kapitan, kalem, furkulia, hrle, allelem, garip, ddu, Dionis, vanu h. b.
3. :
birka, nekadar, nnda, sanki, aniki, ilkyaz, herzaman, nezaman,
kendibana h. b.
4.
:
alacek, alaceklar; doyacek, doyaceklar; alaceyd, doyaceyd; alaceym,
doyaceym h. b.
7.
:
inan-maa, inan-ma-maa, inan-maz-lk, kat-mer-le-m, ate-lik, kan-tina-da, van-u-nun, biyaz-t-maa, ilk-yaz-n h. b.
c, , y
8. <c, , y> a, ,
o, u, ,
, e, , , i. , , .
1. c, , y a, , o, , u
( :
can, anta, cayl, cambaz, scak, alaca, can, sra, ok, kanc,
amarck, moldovanca, kmaa, yl, yol, yldz, koyr, doyr (ama: alacek,
satacek) h. b.
2. c, , y
, , , i:
gec, gc, derecik, cc, gezecm, kck, iten, ilek, k, trk,
lmek, rk h. b.

17


9. , ,
, ,
.
> e :
1.
:
izm izmenin, izmeyi, izmedn; izmelr, izmecik, izmeci;
gec gecelr, gececik, gecelem; i ielr, iecik, ielem;
tencer tencerenin, tencereyi, tencerey, tencered;
pener penereyi, penered; inc > incelem > inceltm, incecik;
seft > seftelik, seftelem; zeed > zeedelem, zeedec h. b.
2. , :
evd > evdeki, evdekilr; kd > kdeki, kdekilr; bend >
bendeki; send > sendeki; bizd > bizdeki; sizd > sizdeki; dipt > dipteki;
3. , :
gel-me-m, gel-me-er (.: gelm-, .: gelm);
i-me-m, i-me-di (.: im-, .: im);
i-l-me-m, i-l-me-di, i-l-me-er (.: ilm-, .: ilm);
4. (-l, -n, -d, -, -s, -(m)s)> (-le,
-ne, -de, -e, -se, -(m)se),
:
i-le-m, zeet-le-m, serin-ne-m, em-ne-m, nem-ne-m, serinne-m, grl-de-m, benz-e-m, en-se-m, benim-se-m (kendi saabilii
altna almaa), glm-se-m (ama: il, ilm; benz, benzmeer; glms,
glmsmeer);
5. 3-

- -kan, -kn:
grecm grecn grecek ( > e);
alacam alacan alacek (a > e);
greceydim greceydin greceydi h. b.;
alaceydm alaceydn alaceyd h. b.;
greceykn, gideceykn, alaceykan, yapaceykan h. b.
18

6. -lr> -ler, -nr

> -ner:
genlr genleri, genler, genlerd;
pililr pililerin, pililer, pilileri;
ekinnr ekinnerim, ekinnerin, ekinneri h. b.;
7. -mk, -m ,
:
demk, demm (benim), demn (senin) > demesi, demeleri (onun);
dmk > dmesi; ezmk, ezm, ezmesi; dm > dmesi;
eklemk, eklem > eklemesi, eklemeleri h. b.
8. -mz ,
:
iitmz > iitmezin, iitmez, iitmezi, iitmezlr;
grmz > grmezin, grmez, grmezi, grmezlr h. b.
9. -cz, -z:
elcz > elceezi, elceezlr;
sesz > seseezi, seseezlr h. b.
10. -ck (
):
ddck ddcekt, ddcektn; delick > delicekt, delicektn;
pelick > peliceeni, peliceend; zck > zceem, zceemi;
kemick > kemiceeni, kemiceend h. b.
10. , ,
-mak, -mk ( -mek); -ma, -m ( -me):
at-mak, atla-mak, gez-mk, gezin-mk; dol-ma, ula-ma, bul-ma, duuma, d-m, gel-m, kes-m, sepil-m; imk (), ekmk ();
: ekmek ();
,
:
demk >demeyi; gelmk >gelmn, gelmesi; srm>srmesi;
kesm>kesmesi h. b.
a, , y
11. a y :
almay, almack; karay, karack; soraydm, soracam, soraceydm;
masay; haftaylan; baaya, baay; almayan h. b.
19

 12. y :
silydim, gelydim, bilydim, nestydim, testydi, gecydi, gecymi;
laalydi, laalymi h. b.
13. > e y, :
laal > laalecik; gec > geceyi, gece-cik;
sl > sle-yydim, sle-yecm; sle-yn h. b.

14.
aa, , , , ii, ee, oo, , uu, .

(, , )
().
(),
( ):
aaretlik, aalem, baarmaa, cumaa; yast, baa, bacaa;
nn, kmil, inm, kp;
glcz; saklr, paklr; sr, tmaa (saumaa); diil, diiren,
iin, eii; hepsicii;
beenm, ceer, zeed, reem, geeri; oolum, dooru,
toom, tgn; uur, uumaa, kuumaa, duumaa, yuurt, buu, tauu;
k, bn, len, dn, b, renik, k h.b.
15. :
1. - :
aaret, aalem, maaza, laal, laap, maavi, taaz, ceer, musaafir, saat,
fukaara, maasuz, naafil, lzm, kmil, saabi, zaabit; isl, eer, kaar h. b.
2. :
aaramaa; aaz (), aazlk; aa (imemi), kaar, kaaz, yaarn; geeri,
geerilm, diiren; aartmaa (kaldrtmaa) h. b. (: az, azalmaa, azaltmaa;
ackmaa) h. b.
3. :
aa (fidan), baarmaa, ool, aalamaa, uumaa, yaa, aar, suumaa, suuk,
buu, dooru, sr, diil, daa, baa, dm, len, renmk, st, yaamur h.b.
4. :
ak-maa, dur-maa, dit-m, ses-le-m h. b.
20

5. -caaz, -cz // -aaz, -z:

otaaz, kuaaz, yolcaaz, ylcaaz, elcz, ipz, sesz, glcz h. b.
6. -ma-daan, -me-dn , :
almadaan, bulmadaan, grmedn, gemedn h. b.
7. :
uak > uaam > uaan > uaa; sklk > skln > sklaa > skl;
t, tnda, tndan; nn; geik > geiin > ge > geii;
berns, bernda h. b.
16. :
toz, boz, zor, dnn; cendem, cennet, piriz (dieta), mor, un, ad, ard,
az (diil ok), ar (kuvan), kr (grmz), kr mezar, kr pnar; karmaa
;
bl, l, slem, dermen, saksan, feslen .

17. p, t,
b, d,
c.
:
P B kap kabm kab kaplar;
dip dibi diplr dipz;
cp cbm cb cplr;
cuvap cuvabm cuvaba cuvaplar h. b.
T D git gidecek gidiniz gitm;
dat dadanmaa datsz;
yarat yaradc yaratmaa;
drt drd drtlem;
irit iridi iritlr iritik h. b.
: universitet, komitet, parlament,
reglament, segment, student, deputat, advokat, sertifikat, pasport, avtoritet, sekret,
asistent, doent/doent, parket, ement . t
: universitet universitet, komitet
komiteti, deputat deputatn, advokat advokata.

21

C u ucu ucunda uta;

tka tkac tkacnda tkata;
eki ekici ekicind ekilr;
aa aac aaca aalar;
gen genci gencin genlik h. b.
18. p, t, :
ip ipi ip iptn iplr;
ot otu ota ottan otlar;
pat pat pata pattan patlar;
srt srt srta srttan srtlar;
sort sortu sorta sorttan sortlar;
et (yaan) etin et eti etlr;
sa san saa sa salar;
ka ka kaa;
i iin i ii it;
tu tuun tua tuu tular h. b.
19. k ( n):
cenk cengi ceng cengi cenki;
renk rengi reng renkli h. b.
k :
k kn k k klk;
gk gkn gk gk gkt;
tk tkn tk tk tkt; tkln;
ok okun oka oku oklar;
tok tokun toka toku toktan h. b.
: ok oyu oyuna.
20. b, d, z, g . .
, :
klub klubu kluba klubta;
stog stogu stogta stogtan;
popaz popaz popazlar popazsz;
zavod zavodu zavodta zavodlar h. b.

22

 21. z
( s, ) ,
z:
biz bizi bizsiz; siz sizsiz;
kz kza kzm kzsz kzaaz;
horoz horoza horozsuz horozuk;
gezm gez gezsinnr;
dzm dz dzsnnr h. b.
z , :
gideriz gidecez, alrz alacez; istemz, olmaz, tkenmz;
yolcuyuz, yolcuysunuz, ksmetliyiz, ksmetliysiniz h. b.
v
22. v, , ,
u .
.
1. v :
av, avc, avlanmaa; suva (c , ),
suvamaa, suvazlamaa; tavam, avam, avamnamaa; duvar, duvarck,
duvarc; savsak; kav; gv, dv, ven, dven h. b.
2. v :
suan, kuan, duak, tauk, aul, duan, kaun, sua (diil derin), suamaa
(ennerini), saumaa, autmaa, aurt, kau, kaumaa, saurmaa, saurgun,
kaurmaa, kaurma h. b.
h
23. h
:
1. h :
1) : hava, hayr, haygr, hatr, havez, hepsi, hzl, hayvan,
hamur, hamut, hazr, haber, hyar, hergel, hal, hep, heptn, halver/hayver,
horoz, hem // hem d, hac (haclk edn); harman, halak, halama, hafta,
hasta, haylak, hardal, haylaz, haram, haran (bk ven), herek, hobur,
hasr, hasret, htr, hesap, hendek, halka, haymana, haydut, helal, halva,
halvia, harak, huzurluk, hotar, hrle h. b.

23

2) : kahr, ahr, mahkul (yava, uslu), ahenk, ahmak.

2. h :
a, a; ani, ang, angs; ac // acms; asl; en (izmeti laf), enge,
eer (baalayc), endez, elbet // elbetki, oloy; izmet, arpa, astar, armut, arn,
ayva, oru, trmaa (), strmaa () h. b.
3. h ,
, :
laana, yaan, raamet, raametli, maasuz, zaamet, pelivan, anatar h. b.
4. h
:
sabaa, isl; (: silh, ah).
. -
: padiaa // padiah; gnaa // gnah; gnahker; Allaa // Allah,
Allahm.

()

24. :
yardm, ymrta, yorgan, yumak, yaarn, yuurmaa, yuurt h. b.
: yr, yrim (sevgilim).
25. , ()
() . , , :
er, el (kol), el (lzgr), el (yabanc kii), ev, edek, elek, emeni, el, ek,
elken, elli, elsim, em, emm, ekm, ekmek, eki; ibrik, iilik, iisik, iii,
iilm, iiri, iy, ikona, ikram, ila, ilerki; n, br, dek, dl, rdek, z,
k, l, rnek, t, rt, zek, t (.), tm; n, zk, zm,
t, len, renm, z (surat), z (say), zba, klk, sk, sek h. b.
()

26. ,
, ( ) y:
reniciyim, ityiz, akllysnz, dooruysun; eskiydi, karayd, oydu,
dooruydu, sryd, lym; tertipliydi, kireliymi, tozluymu, krlym;
evdydi, itymi, burasyd, bounaydlar, moldovancayd h. b.
24

 27. , , -sa/-s
y, :
iiriys, hastaysa, lys, kirliys, kllys, gagauzaysa, tersinys,
krdaysa, oradaysa, kendindys, kzysan, ooluysan, gzelcys, tuzlucaysa,
erindys h. b.
28. - -kan,-kn:
taazykn, ustaykan, birerdykn, tavandaykan, sinidykn, bizdykn,
kaaviykn h. b.
29. var yok:
varsayd, yoksayd.

30. ,
-ysa, -ys/-yse :
verirseydim, bitirirseydin, gideceysk, bekleceysn//bekleyeceysn,
duracaysan//durmayacaysan;
dirildiysn//dirildiysydiniz,
krdysan//
krdysaydn, kuruduysa, grdysm//grdyseydim, girdiys//girdiyseydi,
verdiys//verdiyseydi h. b.
31. :
bulaceym, bkeceymi, sleyeceymi // slmeyeceymi, sesleyeceymi
//seslmeyeceymi, isteyeceymi // istmeyeceymi h. b.
m, n b, p
32. n >
m b, p , , , mb:
ambar, cambaz, ember, mbar, aramba, peremb; Stambul (.
Stambol) h. b.
33. mb, mp
:
bomboni, bomba, bom-bo, bim-biyaz, kambur, Kamber, kemping,
kompaniya, kombayna, kompas, komplekt, lemberdek (dop-dolu), vampir,
pampuka, pam-pak, pompa, pompez, ampun, ompur, zambak, zemper,
zimbil, zmba, zmbl, Pamporovo, cimbiz, cmb, cambaz h. b.
25

 34. nb
:
onba, binba, Binbir vanu, Donbas, Duanbe h. b.

35.
()
:
attm (<at-+. -tm), kollu (<kol-+. -lu), assn (<as-+.
-sn), yummaa (<yum -+. -maa), duttan (<dut-+. -tan), ennik
(<en-+. -nik), odunnuk (<odun-+. -nuk) h. b.

36.
. , , . .
37. ,
: -a, -, -, -i, -u, -.
1. :
-lar, -lr//-nar, -nr: alma-lar, erik-lr, odun-nar, gn-nr;
-maa, -m: bul-maa, gel-m; -mak, -mk: bul-mak, gel-mk;
-ma, -m: bul-ma, gel-m;
-ma, -m//-me: al-ma, gel-m, gel-me-m (.);
-ca, -c: sar-ca, eil-c;
-(y)r, -(y)er: al-r, kap-l-r, koy-r, gel-er, ses-le-er;
-la, -l (-le)//-na, -n (-ne): ba-la, i-l, i-le-m;
-a, -, -ya, -y: adam-a, ev-, alma-ya, dere-y (.);
-a, -, -ya, -y: bata-bata, kana-kana, gl-gl, iley-iley; al-abilm, ile-y-bilm (.);
-(y)an, -(y)n: al-an, gel-n; bala-yan, sesle-yn;
-r, -ar, -r: la-r; ak-ar, gid-r;
-(y)acek, -(y)ecek: yak-acek, yat-acek, dn-ecek, i-yecek; kaz-yacek,
ka-yacek;
-ma-dk, -me-dik: boyan-ma-dk, srl-me-dik;
-ma-daan, -me-dn: al-ma-daan, gr-me-dn;
-(y)arak, -(y)erk: sus-arak, eki-erk; damna-yarak, ile-yerk;
-kan(a), -kn(): yazar-kan, gelr-kn; yazm-kan, gelmi-kn; alaceykan, girecey-kn;
26

-da, -d//-ta, -t: adam-da, ev-d; tokat-ta, set-t;

-dan, -dn//-tan, -tn: adam-dan, ev-dn; pat-tan, pili-tn
-an, -n, -yan, -yn: al-an, gel-n, koru-yan, sle-yn, sr-yn.
2. :
-l, -li, -lu, -l//-n,-ni,-nu, -n: para-l, ev-li; su-lu, k-l; saman-n,
tiken-ni, limon-nu, grm-n;
-sz, -siz, -suz, -sz: para-sz, ev-siz; su-suz, pskl-sz;
-c, -ci, -cu, -c//-, -i, -u, -: f-c, dermen-ci, yol-cu, kmr-c,
kalpak-, iek-i, pamuk-u, st-;
-()nc, -(i)nci, -(u)ncu, -()nc: alt-nc, krk-nc, edi-nci, be-inci,
dokuz-uncu, z-nc.
-(y)nca(k), -(y)inc(k), -(y)unca(k), -(y)nc(k): al-nca(k), gel-inc(k);
bul-unca(k), sr-nc(k), bala-ynca(k), sle-yinc(k);
3. :
-(y), -(y)i, -(y)u,-(y), -a, - (. .): adam-, ev-i, kol-u, gl-,
kar-y, kedi-yi, tolu-yu, t-y, ua-a, r-.
38. , :
-da, -ta, -d, -t: kr-da, uak-ta; biz-d, rek-t;
-gan,-kan, -gn,-kn, -gin,-kin, -gun,-kun, gn,-kn: baar-gan,
acz-gan, al-kan; er-gin, kay-gn, d-kn, saur-gun, dz-gn, is-kin;
-ca//-a -c//-: moldovan-ca, trkmen-c; gagauz-a, trk-;
-c//-, -ci//-i, -cu//-u, -c//-: sat-c, gemi-ci, odun-cu, dlc; kalpak-, izmet-i, karpuz-u, krk-;
-caaz//-aaz, -cz//-z: bal-caaz, gl-cz; ot-aaz, st-z;
-dka//-tka, -dik//-tik, -duka//-tuka, -dk//-tk: aldka, gel-dik, bul-duka, gr-dk; bak-tka, git-tik, tut-tuka, tttk;
-dynan//-tynan, -diynn//-tiynn, -duynan// -tuynan, -dynn//tynn: al-dynan, gel-diynn, bul-duynan, gr-dynn; bak-tynan, gittiynn, tut-tuynan, tt-tynn;
-dcaan//-tcaan, -dicn//-ticn, -ducaan//-tucaan, -dcn//tcn: al-dcaan, gel-dicn, bul-ducaan, gr-dcn; bak-tcaan, gitticn, tut-tucaan, tt-tcn;
-ck//-k, -cik//-ik, -cuk//-uk, -ck//-k: alma-ck, glme-cik,
odun-cuk, gl-ck; kola-k, irit-ik, kuzu-cuk, zm-ck, horoz-uk, kzk.

27

 39. l , m, n, n. mn, nn,

:
-lar>-nar; -lr>-nr: adam-nar, olan-nar; zm-nr, gn-nr;
-lk>-nk; -lik>-nik: adam-nk, kuan-nk; im-nik, geren-nik;
-luk>-nuk; -lk>-nk: kum-nuk, on-nuk; lm-nk, ttn-nk;
-la,-l>-na, -n; -l, -li>-n, -ni: adm-na, ben-n; suan-n, kan-n,
giiyim-ni;
-lu, -l>-nu, -n: kurum-nu, saym-n, grm-n, nem-ni h. b.
40. l m, n n -lan, -ln,
: -lan, -nan, -ln, -nn.
:
kumnan (<kum-lan), unnan (<un-lan), gnnn (<gn-ln), zmnn
(<zm-ln), : otlan, talan, glln, havaylan h. b.
41. -sa//-s, - ,
:
nezamansa (<nezaman-sa), nesoysa (<nesoy-sa), nekadarsa
(<nekadar-sa), kasa (<ka-sa) h. b.
() ,
:
kasayd, nekadarsayd, nezamansayd, nesoysayd, kimseydi, neseydi,
kiminseydi, kimdseydi, neredseydi h. b.


(
), , ,
:
: ot, kaar, sar, be, on, kapu.
: kasabal, genlik, gzlk.
: kzkarda, onbe, bekatl, lafetm, alabilm.
: cuvap etm, kar gelm, oru tutmaa.

28


42. :
1. ( ), :
avtobaza, avtokolona, avtokar, medinstitut, elektromotor, meteostaniya,
videokamera, avtostaniya, telestudiya, geopolitika, pedpraktika h. b.
2. ,
,
:
beyllk, tonnuk, drtkilalk; bekeli, katl, dokuzkafal h. b.
3. ,
:
bn, bldr, nasl, nn, ansora (<indidn sora), herkez, biey, biy,
kstenkel, krkstebek, vazgem, zapetm, metetm, suac, kaynata,
kaynana//kaynna, kaybelm, kaybetm h. b.
4. ,
, :
kzkarda, krkayak, gkta, delikann, karagz, akgz, altop, ilkyaz,
ayak h. b.
5. , ,
:
Altparmak, Karaoban, Yasba, Karastan, Karapunarl, Karabiber,
Kazayak, Karakurt, Bealma, Begz, Tatarpnar, Tapnar, rdekburnu,
ikirlikitay, Selioglu, Dermender h. b.
6. ,
k:
Bak, Enik, Doluk, Tlk, emk.
7. ,
:
siiredn, lafedn, razgeln, metedn; kargeln, kendigeln,
tersinbecern, olabiln h. b.

29


43. :
1. ,
, :
ana dili, vokal uyumu, tatar zm, ku erii, brek sin, tarla
kuu, bel kemii, am sakz, cam bc, er almas, ku zm, su ylan, rek
otu, yldz takm, poy otu h. b.
2. :
Bk Araba (yldz takm), Sabaa Yldz, Saman Yolu, Orta Aziya,
Kara deniz, Poyrazdak Amerika, Eni umay, Eski Troyan, Alaca Manastr,
Afon Bayr h. b.
3. :
Eni yl, Babu gn, Canavar yortular, Kk Paskell, Ak peremb,
Piinir haftas h. b.
4. :
bk ay (yanvar), gck ay (fevral), harman ay (avgust), sali gn
(sali), pazertesi (pazar ertesi), cumertesi (cumaa ertesi) h. b.
5. ,
:
betva etm, cuvap etm, yardm etm, kar gelm, aklna
getirm, yavklu olmaa, en olmaa, selm verm, zarar yapmaa, imdat
verm h. b.

44. ():
1. , :
1) :
ok-ok, birr-birr, biey-biey, sokak-sokak, ift-ift, alan-alan,
ikir-ikir, adm-adm, gelip-gelip, tuta-tuta, damnaya-damnaya, saknasakna h. b.
2)
:
yan-yana, git-gid, istr-istemz, gn-gndn, oktan-oktanna, azazbuuk, laf-laftan h. b.
30

3) :
nas-nic, aar-baar, gec-gndz, by-k, d-kalka,
ilk-seft, kurt-ku, der-tep h. b.
4) :
ana-boba, kar-koca, gelin-gv, anak-lmek, al-veri,
soru-cuvap h. b.
5) , :
ufak-tefek, rk-mrk, krk-mrk, soy-sop, terzi-merzi, ark-mark,
iiri-br h. b.
2. :
hopa-hopa, pt-pt, atr-tr, nani-nani, ha-ha-ha, of-of, e-he-he,
trak-trak, dum-dum-dum h. b.
3. , , :
40-yllk (aa), 10-yllk (ev), 15-kilometralk (yol), 5-katl (kola),
3-ayakl (sofra) h. b.
4.
:
Todur-pelivan, Cad-Babu, Gogucu-Mogucu h. b.
5. ,
-p, -ip, -up, -p , ,
:
alp-satmaa (denem), gidip-gelm, atlayp-oynamaa, tutup-dm
h. b.
6. , ,
:
ka-kanmaa, baar-baarnmaa, bak-baknmaa, gez-gezinm.

31



45. -,
, :
kzkarda, krkayak, karaba (ku), karabaa (trsna), delikann,
gnbats ( ), gnduusu ( ), ilkyaz, karagz,
kabakulak (hastalk), igveelik, danaburnusu (bcek), karaku (srck),
karasu (m) h. b.
46. , :
kaynana//kaynna, kaynata, krkstebek, kstenkel, bayku, alaba,
diindirik, pazertesi, cumertesi, glfatma h. b.
47. , :
afetmk, lafetmk, siiretmk, yazabilmk, metetmk, kargelmk,
cuvapetmk, vaatizetmk h. b.
48. ,
, :
kelik, betonnuk, binba, irmibelik (: irmi belik) h. b.

49. ,
, :
demir yol, kpek zm, am sakz, gn tutulmas, ayak kab, ay otu,
baa bc, paskell bc, tavam piiniri, sr kuyruu, kuzu kulaa, kei sakal
(ot), di otu h. b.
50. , :
Su Anas, Cad Babusu, Cumaa Babusu, Suuk Ana, Dnn Gzeli, Ta
Yuuran, Grgen Kvradan, Kara Arap, Topal eytan, Topal Yaban h. b.
51. , :
Saman Yolu, Kervan Yldz, Bk Araba, Kk Araba h. b.
52. :
Kara deniz, Karpat bayrlar, Balkan yaradas, Ak deniz, Varna koltuu,
Babadak daay, Poyrazdak Buzlu okean h. b.
32

 53. Ay, Sveti :

Ay Boba, Ay Vasil, Ay Yordan, Ay liya, Sveti Petri, Sveti van, Sveti
Grgi h. b.

54. - :
ana-boba, kar-koca, anak-lmek, aar-baar, kurt-ku, yaamuramur, bayr-ayr, bayr-tep, ayr-imen.
55. :
Er-Su, Er-Gk, Kelc-Klc, Dimitra-Ptra, Ay-Kulak, Katr-Kulak
h. b.
56. ( ), :
ok-Maydan, Satlk-Hac, Kara-Marin, ukur-Mincir, adr-Lunga,
Geit-Kpr, Suuk-Pnar, Kirez-Gl, Uzi-El, Uzlar-Gl.


57. , , :
kazayakl, enikl, bealmal, tatarpnarl, enitomayl, begzl
(kopkuylu), karadenizli, deliormann h. b.
58. ,
-l,-li,-lu,-l//-n,-ni,-nu,-n:
bal ev, edikleli saray, ikidemirli puluk, dokuzkafal balaur h. b.;

59. ,
:
1. C -l,-li,-lu,-l//-n,-ni,-nu,-n:
sar sal, ksa boylu, uzun sakall, bk kafal, ksa enni, en zl, kara
bykl, sivri burnulu, geni arkal h. b.
33

2. C :
kirli suratl, yrtk enni, ak aazl, kakma kulakl, tkk gdeli, yalabk
trnakl, bozuk rekli, buruuk konlu h. b.
3. C :
kmr kara, zift kara, kan krmz, t eil, st biyaz h. b.
4. C -l,li,-lu,-l//-n,-ni,-nu,-n:
kan ili, kaun ili, eytan kann, deri yakal, altn elli, gven gzl,
demir dili, ta rekli h. b.
5. C -lk,lik,-luk,-lk//-nk,-nik,-nuk,-nk:
iki hektarlk (pay), gnnk (i), alt aylk (kursa), on aylk (uak) h. b.
60. , her
-k, -ki, -ku, -k:
herzamank, hergnk h. b.
61. :
taa bk, taa biyaz, taa sivri; en bk, en biyaz, en sivri h. b.

62. , :
trl-trl, balaban-balaban, ufak-ufak, bk-bk, iiri-iiri h. b.
63. c
, , :
sap-sar, kp-krmz, gep-gen, bim-biyaz, dop-dolu, sip-silm,
rk-mrk, ufak-tefek h. b.
64. , ,
:
koyu-krmz, kara-eil, ak-maavi, sar-eil, ac-tatl, iii-tatl,
yas-tombarlak h. b.
65. , , :
4-katl ev (.: drt katl), 100-sayfal kiyat (.: z sayfal) h. b.
34


66. :
1. :
bir, iki, , drt, be, alt, edi, sekiz, dokuz, on;
2. e:
irmi, otuz, krk, elli, altm, etmi, seksn, doksan.
3. z, bin,
:
milion, miliard, trilion.
:
.

67.
(1119):
onbir (11), oniki (12), on (13), ondrt (14), onbe (15), onalt (16),
onedi (17), onsekiz (18), ondokuz (19).
68. , (200900):
ikiz (200), z (300), drtz (400), bez (500), altz (600), ediz
(700), sekizz (800), dokuzz (900).
69. ,
:
onbirinci, onbeinci, znc, sekizznc.

70. :
irmi bir (21), otuz edi (37), ikiz otuz be (235), bin bez (1500), bin
dokuzz doksan drdnc (yl), z elli bin (gagauz), iki bin ondrdunc (yl),
drt milion (can), edi miliard (lira) h. b.
71. , buuk:
bir buuk, be buuk, doksan iki buuk, bin ikiz seksn edi buuk h.b.

35

 72. :
3
3
4 (drtt ), 2 5 (iki btn hem bet ), 0,25 (zd irmi be);
5
1,75 (bir btn hem zd etmi be), 2 (betn ikinci pay) h. b.

73. , , :
bir-iki, be-alt, on-onbe, onbe-onalt, ikiz-z, on-onbe bin, irmi
be-irmi alt, beinci-altnc, onuncu-onbirinci h. b.
74. ,
:
150-nci, 5000-inci/5-bininci, 30-bininci, 15-milionuncu, 17-miliardnc
h. b.
75. ,
:
5-inci, 24-nc, 56-nc, 143-nc, 127-nci, 10-uncu h. b.
: : 3-, 5-ci, 6-,
10-cu.

76. P :
birr-birr, ikir-ikir, onar-onar, ber-altar, onar-onber h. b.

77. , , , :
2- .: . . Canabin
.. Canabiniz
3- .: . . Canabi (si)
.. Canabileri
: Canabin (
) : Canabin, Canabini, Canabin; Canabiniz,
Canabinizi, Canabiniz.

78. , bu, o, ne:

bsoy, soy, btakm (adam), btrl (i), nsoy, ntakm (kiyat),
ntrl (insan), nkadar, bukadar (kii); ney (naey bu?) h. b.
36

 79. , bir her:

birka, birkimsey, birbiey, biey, biy (< bir ey); herbir, herbiri,
herkez, hertrl (mal) h. b.
80. ne
:
npmaa (< ne yapmaa), nbacam, nbacan, nbacek h. b.
81. , -sa/-s, -sayd/-seydi:
kims / kimseydi; nes / neseydi h. b.

82. , te bu, o, u, bl, l:
te bu, te o, te u, te bl, te l (< tl) h. b.
83. her :
her gec, her k, her gn, her avam h. b.

84. ,
:
u-bu, unu-bunu, una-buna, filan-piman, filan-fiman; biey-biey,
bieydn-biey, kendi-kendin, biri-birin, biri-birindn, biri-birinnn h.b.

85. , bu,
o, ne, her:
bn, byl/buyl (ama: bu yl), burada/burda, buyan, orada/orda,
nred/nrd, nn, nnda, nndan, ntakm, nkadar, nzaman, nin,
ozaman (ama: o zaman), saat (ama: o saat), hrzaman, hrerd, hrker,
kimiker h.b.
86. ,
bir:
biraz, birazdana, birerd, bireri, birtakm h.b.

37

 87. , beeri (> beri), t (> t):

bernna, bernda, berndan, tnna, tnda, tndan, tgn,
teyl, teavam h. b.
88.
isteyipt, baaaa, enikunu, danna, inna, altnna, dolayanna/
dolayanna, dolayanda/dolayannda, kendibana h. b.

89. ,
:
bir ker, kimr ker, bir sest, bir aazda h. b.
90. , :
geeri dooru, ileri dooru, t dooru, ger gibi h. b.

91. c ,
1. :
hemen-hemen, may-may, yava-yava, ok-ok, yakn-yakn, gclgcl, taman-taman, henez-henez, ancak-ancak, dayma-dayma h. b.
2.
:
adm-adm, kat-kat, para-para, baka-baka, azar-azar, gsgs, gn-gndn, yldan-yla, yl-yldan, baa-ba, batan-baa, eleldn, yan-yana, istr-istemz, bir-bir, yl-ba-yl, diz-be-diz, z-be-z,
cet-be-cet h. b.
3.
:
gs-gs, gn-gndn, yldan-yla, yl-yldan, baa-ba, batanbaa, el-eldn, yan-yana, istr-istemz, bir-bir, kol-kola, git-gid, yl-ba-yl,
diz-be-diz, z-be-z, cet-be-cet h. b.
4. , ( ):
gec-gndz, avam-sabaa, bn-yaarn, ileri-geeri, ilk-seft, nasnic, oyan-buyan, t-beeri, arada-saatta, arada-srada, tnnabernna, orada-burada, urada-burada, aykr-buykuru, param-para,
daran-peran h. b.

38

 92. :
indidn sora/ansora; sabaalen, in-sabaalen, avamnen; zorlan,
znnn, ardnnan, lelikln; zkoynu, hakna, tezl, siirek h. b.

93. ,
:
lafetm, afetm, zapetm, altetm, kabletm, kaybetm,
metetm, siiretm, razgelm, yoketm, saletm, eletm, payetm,
znetm, hesapalmaa h. b.
94.
bilm, verm:
yazabilm, tutabilm, alabilm, yapabilm, yazverm,
kapverm, fleyiverm, saklayverm h. b.

95.
:
betva etm, belli etm, cuvap etm, hesap etm, izmet etm,
yardm etm, prost etm, kar gelm, aklna getirm, yavklu olmaa,
kayl olmaa, yok olmaa, pay olmaa, en olmaa, iek amaa, aklnda tutmaa,
zarar yapmaa, selm verm, don kalmaa h. b.

96. , -p, -ip; -up, -p :
alp-gitm, uup-gitm, atlayp-oynamaa, gidip-gelm, dnpgitm, ap-rtm, alp-rtnm, tutup-dm, alp-satmaa
(hesapalmaa), dn-dnm, dur-dem, ka-kanmaa h. b.

39



97.
-r,-r,-()r,-()r. ,
,
:
al-, bul-, yap-, koy-, sakla-, il-, kaz-, saa-, kuu-, d-, de-, i- ;
al, bul, yap, koy, sakla, il, saa, kuu, d, de, i h. b.
98. -r

1. :
almaa (al-): al-r-m, al-r-sn, al-r, al-r-z, al-r-snz, al-r-lar;
almaa (al-): al-r-m, al-r-sn, al-r,
al-r-z, al-r-snz, al-r-lar h. b.
2. ():
saymaa (say-): say-r-m, say-r-sn, say-r,
say-r-z, say-r-snz, say-r-lar;
kymaa (ky-): ky-r-m, ky-r-sn, ky-r,
ky-r-z, ky-r-snz, ky-r-lar;
duymaa (duy-): duy-r-m, duy-r-sn, duy-r,
duy-r-z, duy-r-snz, duy-r-lar;
uymaa (uy-): uy-r-m, uy-r-sn, uy-r,
uy-r-z, uy-r-snz, uy-r-lar h. b.;
3. []:
saklamaa (sakla-): sakl-r-m, sakl-r-sn, sakl-r,
sakl-r-z, sakl-r-snz, sakl-r-lar;
aalamaa (aala-): aal-r-m, aal-r-sn, aal-r,
aal-r-z, aal-r-snz, aal-r-lar;
otlamaa (otla-): otl-r-m, otl-r-sn, otl-r,
otl-r-z, otl-r-snz, otl-r-lar;
boyamaa (boya-): boy-r-m, boy-r-sn, boy-r,
boy-r-z, boy-r-snz, boy-r-lar h. b.;
4. [uu], c []:
duumaa (duu-): duu-r-m, duu-r-sn, duu-r,
duu-r-z, duu-r-snz, duu-r-lar;
buumaa (buu-): buu-r-m, buu-r-sn, buu-r,
40

buu-r-z, buu-r-snz, buu-r-lar;

suumaa (suu-): suu-r-m,suu-r-sn, suu-r,
suu-r-z, suu-r-snz, suu-r-lar;
uumaa (uu-): uu-r-m, uu-r-sn, uu-r, uu-r-z, uu-r-snz, uu-r-lar;
tmaa (t-): t-r-m, t-r-sn, t-r, t-r-z, t-r-snz, t-r-lar h.b.
99. -r

1. C :
gelm (gel-): gel-er-im, gel-er-sin, gel-er,
gel-er-iz, gel-er-siniz, gel-er-lr;
dinm (din-): din-er-im, din-er-sin, din-er,
din-er-iz, din-er-siniz, din-er-lr;
glm (gl-): gl-er-im, gl-er-sin, gl-er,
gl-er-iz, gl-er-siniz, gl-er-lr;
blm (bl-): bl-er-im, bl-er-sin, bl-er,
bl-er-iz, bl-er-siniz, bl-er-lr;
kesm (kes-): kes-er-im, kes-er-sin, kes-er,
kes-er-iz, kes-er-siniz, kes-er-lr;
rm (r-): r-er-im, r-er-sin, r-er,
r-er-iz, r-er-siniz, r-er-lr h. b.
2. C [],
[]:
seslem (sesl-): sesle-er-im, sesle-er-sin, sesle-er,
sesle-er-iz, sesle-er-siniz, sesle-er-lr;
islem (il-): ile-er-im, ile-er-sin, ile-er,
ile-er-iz, ile-er-siniz, ile-er-lr;
beklem (bekl-):bekle-er-im, bekle-er-sin, bekle-er,
bekle-er-iz, bekle-er-siniz, bekle-er-lr h. b.
100. -()r
1. C :
saamaa (saa-): saa-yr-m, saa-yr-sn, saa-yr,
saa-yr-z, saa-yr-snz, saa-yr-lar;
yaamaa (yaa-): yaa-yr-m, yaa-yr-sn, yaa-yr,
yaa-yr-z, yaa-yr-snz, yaa-yr-lar h. b.
2. u, :
okumaa (oku-): oku-yr-m, oku-yr-sn, oku-yr,
oku-yr-z, oku-yr-snz, oku-yr-lar;
41

korumaa (koru-): koru-yr-m, koru-yr-sn, koru-yr,

koru-yr-z, koru-yr-snz, koru-yr-lar;
solumaa (solu-): solu-yr-m, solu-yr-sn, solu-yr,
solu-yr-z, solu-yr-snz, solu-yr-lar;
kamaa (ka-): ka-yr-m, ka-yr-sn, ka-yr,
ka-yr-z, ka-yr-snz, ka-yr-lar;
tamaa (ta-): ta-yr-m, ta-yr-sn, ta-yr,
ta-yr-z, ta-yr-snz, ta-yr-lar h. b.
101. -()er
1. C , i
:
rm (r-): r-yer-im, r-yer-sin, r-yer,
r-yer-iz, r-yer-siniz, r-yer-lr;
erim (eri-): eri-yer-im, eri-yer-sin, eri-yer,
eri-yer-iz, eri-yer-siniz, eri-yer-lr;
rm (r-): r-yer-im, r-yer-sin, r-yer,
r-yer-iz, r-yer-siniz, r-yer-lr h. b.;
2. , ii
:
bm (b-): b-yer-im, b-yer-sin, b-yer,
b-yer-iz, b-yer-siniz, b-yer-lr h. b.;
dm (d-): d-yer-im, d-yer-sin, d-yer,
d-yer-iz, d-yer-siniz, d-yer-lr;
giim (gii-): gii-yer-im, gii-yer-sin, gii-yer,
gii-yer-iz, gii-yer-siniz, gii-yer-lr;
diim (dii-): dii-yer-im, dii-yer-sin, dii-yer,
dii-yer-iz, dii-yer-siniz, dii-yer-lr;
3. a
im (i-): i-yer-im, i-yer-sin, i-yer, i-yer-iz, i-yer-siniz, i-yer-lr h. b.

102.
-(y)acek//-(y)ecek, e:
al-acek, dad-acek, bul-acek, ko-acek; bala-yacek, koru-yacek,
saa-yacek; gel-ecek, dn-ecek, drt-ecek, e-ecek; sesle-yecek, de-yecek,
sr-yecek h. b.
42

 103. -acek//-ecek ,
[uu], []:
kat-acek, kes-ecek, gl-ecek, dur-acek, sev-ecek, krl-acek;
kuu-acam, kuu-acan, kuu-acek; t-acam, t-acan, t-acek h. b.
1. , ,

-acek:
al-: al-aca-m, al-aca-n, al-acek, al-ace-z, al-ace-nz, al-acek-lar h. b.
2. , , -ecek:
gel-: gel-ec-m, gel-ec-n, gel-ecek,
gel-ece-z, gel-ece-niz, gel-ecek-lr h. b.
104. A -yacek//-yecek ,
:
sakla-yacek, kuru-yacek, sesle-yecek, sle-yecek, r-yecek;
kalma-yacek, deme-yecek; b-yecek, dii-yecek, i-yecek;
1. , a, , u, aa,

-yacek:
kapla-: kapla-yaca-m, kapla-yaca-n, kapla-yacek;
kapla-yace-z, kapla-yace-nz, kapla-yacek-lar;
ka-: ka-yaca-m, ka-yaca-n, ka-yacek;
ka-yace-z, ka-yace-nz, ka-yacek-lar;
koru-: koru-yaca-m, koru-yaca-n, koru-yacek;
koru-yace-z, koru-yace-nz, koru-yacek-lar;
saa-: saa-yaca-m, saa-yaca-n, saa-yacek;
saa-yace-z, saa-yace-nz, saa-yacek-lar h.b.;
. : kapla-yca-m, kaplaycek, saa-ca-m, saa-cek, koru-yca-m, koru-ycek, ka-yca-m, ka-ycek ..

.

2. , e, i, , ii,
,
-yecek:
eri-: eri-yec-m, eri-yec-n, eri-yecek;
eri-yece-z, eri-yece-niz, eri-yecek-lr;
43

i-: i-yec-m, i-yec-n, i-yecek; i-yece-z, i-yece-niz, i-yecek-lr;

sr-: sr-yec-m, sr-yec-n,sr-yecek;
sr-yece-z, sr-yece-niz, sr-yecek-lr;
dii-: dii-yec-m, dii-yec-n, dii-yecek;
dii-yece-z, dii-yece-niz, dii-yecek-lr;
b-: b-yec-m, b-yec-n, b-yecek;
b-yece-z, b-yece-niz, b-yecek-lr;
de-: de-yec-m, de-yec-n, de-yecek;
de-yece-z, de-yece-niz, de-yecek-lr h. b.
3.
[]
[e], :
il-: ile-yec-m, ile-yec-n, ile-yecek;
ile-yece-z, ile-yece-niz, ile-yecek-lr h. b.
4.
-m [] [e],
(-me):
seslm-: seslme-yec-m, seslme-yec-n, seslme-yecek h. b.
105. - (
), k, :
al-acey-d-m, al-acey-d-n, al-acey-d; kes-ecey-di-m, kes-ecey-di-n,
kes-ecey-di; sakla-yacey-d-m, sakla-yacey-d-n, sakla-yacey-d; sesle-yeceydi-m, sesle-yecey-di-n, sele-yecey-di; deme-yecey-di-m, deme-yecey-di-n,
deme-yecey-di; i-yecey-di-m, i-yecey-di-n, i-yecey-di; b-yecey-di-m, byecey-di-n, b-yecey-di;
: kuu-acey-d-m, kuu-acey-d-n, kuu-acey-d; t-acey-d-m, tacey-d-n, t-acey-d h. b.
106. -r, -ar, -r:
sakla-r, kal-ar, tut-ar, ol-ar (: . . olur), bul-ar, say-ar, bulunar, annad-ar; duu-ar; saa-yar; bil-r, gel-r, gr-r, gl-r, dn-r, eti-r;
dii-yr, gii-yr, b-yr h. b.
1. [], [], [u]
-yar//-r:
bala-yar // bala-r, sakla-yar // sakla-r; ta-yar // ta-r,
tan-yar // tan-r; oku-yar // oku-r; kuru-yar // kuru-r h. b.
44

2. [], [i], []
-yr//-r:
sesle-yr // sesl-r, eri-yr // eri-r, r-yr // r-r, kr-yr // kr-r
h. b.
3. [i], [ii], []
-yr:
im (. i-): i-yr; diim (. dii-): dii-yr; giim (. gii-): giiyr;
bm ( b-): b-yr, b-yr; dm ( d-): dyr // d-yr h. b.
4. [] -yar:
saamaa ( saa-): saa-yar; yaamaa ( yaa-): yaa-yar h. b.
5. [uu], []
-ar:
duu-ar, buu-ar, uu-ar, suu-ar, t-ar h. b.
6. dem de-:
de-yr-im, de-yr-sin, de-yr, de-yr-iz, de-yr-sin-iz, de-yr-lr h. b.
7.
-r//-z
( 1- . . .). 1- . . .
. -z -r
3- . . . .
olmamaa ( olma-): ol-ma-r-m, ol-ma-r-sn, ol-ma-r // ol-ma-z,
ol-ma-r-z, ol-ma-r-snz, ol-ma-r-lar // ol-ma-z-lar h. b.
gitmem ( gitm-): git-m-m/git-m-r-im, git-m-r-iz, git-mr-sin, git-m-r-siniz, git-m-r/git-m-z, git-m-r-lr/git-m-z-lr h. b.
107.
, :
yazamamaa ( yazama-): yazama-m/yazama-r-m, yazama-r-sn,
yazama-r/yazama-z, yazama-r-z, yazama-r-snz, yazama-r-lar/yazama-zlar h. b.

45

108.
-maa, -m:
at-maa, atla-maa, atlat-maa, dur-maa, durgut-maa, gez-m, dilem, cuvap et-m, kar gel-m h. b.

109. -
1. -an, -n, :
al-an, sor-an, tut-an, koy-an, dad-an; gr-n, bi-n, gid-n, ez-n,
bit-n h. b.
2. -yan, -yn,
( uu):
oyna-yan, kaz-yan, oku-yan, saa-yan, t-yan; sle-yn, de-yn, eriyn, i-yn, sr-yn, gii-yn, d-yn; alma-yan, alama-yan; beklme-yn,
bekleyme-yn h. b.
3. -an, uu:
duu-an, kuu-an, suu-an, buu-an, uu-an h. b.

110.
-(y)p, -(y)ip, -(y)up, -(y)p
1. -p, -ip, -up, -p,
:
kat-p, dad-p, tut-up, duy-up, koy-up, gid-ip, bit-ip, ez-ip, gr-p.
2. -yp, -yip, -yup, -yp,
( uu):
yna-yp, kaz-yp, doku-yup, saa-yp, t-yp; de-yip, eri-yip, sryp, gii-yip, d-yp h.b.
3. -p, -up,
uu, :
duu-up, kuu-up, suu-up, buu-up, t-p, uu-up h. b.

46

 111.
1. -ma-daan, -me-dn, :
sormadaan, bulmadaan, koymadaan; bitmedn, grmedn,
etimedn; ( : almadynan, gitmediynn, yapmadynan,
ttmediynn) h. b.
2. -dcaan, -dicn, -tcaan, -ticn:
aldcaan, geldicn, kattcaan, kesticn, bulducaan, tuttucaan,
geticn h. b.
112. -(y)nca, -(y)inc, -(y)unca, -(y)nc :
1. -ynca, -yinc, -yunca, -ync ()
, uu :
kapla-ynca, sle-yinc, de-yinc, ta-ynca, eri-yinc, i-yinc h. b.
2. -nca, -inc, -unca, -nc ()
[uu] []:
al-nca, bul-unca, gr-nc, kuu-unca; t-nca, uu-unca, buu-unca,
duu-unca h.b.
3. -(y)nca, -(y)inc, -(y)unca, -(y)nc,
, :
bk-nca, kapa-ynca, gel-inc, de-yinc, kop-unca, doy-unca, snnc, b-ync h. b.
113.

1. -dka//-dik, -tka//-tik:
aldka, bulduka, geldik, idik; kaptka, tuttuka, ektik,
bttk; baladka, sledik, giidik; ddk, bdk, uuduka,
tdka, kuuduka h. b.
2. -kan//-kn:
alar-kan, gelr-kn, kazar-kan, kesr-kn; alm-kan, gelmi-kn,
kazm-kan, kesmi-kn; alacey-kan, gelecey-kn, kazacey-kan, kesecey-kn
h. b.
114. ,
:
kana-kana, salna-salna, baka-baka, aalaya-aalaya, gr-gr,
yana-yana h. b.
47


115. (, , ,
) , , .

116. :
iin (adam iin), gibi (sizin gibi), gr (buna gr), kadar (okula
kadar), ak (ak oray // oray ak: ak ozaman), kaar (evdekilerdn kaar),
kar (dumannara kar), dooru (ev dooru), sora (yaamurdan sora),
baka (bunnardan baka), beeri (bldrdan beeri), ileri ( gn ileri), deyni
(kardama deyni) h. b.
117. -lan, -ln//-nan,-nn; -dan, -dn, -dak, -dk :
kiyatlan, demirln, almaylan, testeryln, adamnan, bizimnn;
avamadan/avamadak, kradan/kradak, lendn/lendk h. b.
118. - -lan, -ln/-nan, -nn -dan, -dn/-dak, -dk:
krlan, glln, odunnan, gnnn, avamadan, lendn, daayadak,
dizdk, kydk h. b.

119. : hem, da, da/d (), ama,
ya ... ya; ya ... ya da; ya da; hem d; eki, osa/osayd; ne ... ne, hep, ba ... ba.
Vani hem Koli; Vani hem d Koli; ya Vani, ya Koli; ya Vani, ya da
Koli; Vani ya da Koli; Vani osa Koli; Vani osayd Koli; ne Vani, ne Koli; ba
Vani, ba Koli; Koli hep gelecek; Koli d hep gelecek h. b.
: 1. osa/osayd
sa/sayd
(o sa - / ): Kendin mi gelecn osa yollaym aardna bir maina m? (DK)
Bekledik bir saat, o sa gelmedi.

120. :
1. aniki, neinki, eki, makarki.
2. makar ani, nein deyni.

48

 121. ,
da, d, ta, t: hem d, hep t, eki d, ya da.

122.
, :
Buldun mu? (.)
Biler miysin, ne hepsindn bet bu dnned? (D. Kara oban)
Kz mysn, tatar mysn, efteli satar mysn? (Maani)
Diil isl kavgalamaa. ()
Ko oynasn uak. (. .)
Mamu en paal biz. (. .)
Kardam taa sek bendn. (. .)
T geldi scak gnnr!
Te bu adam pek benzederim dizim dduya.
123.
:
Ya gster kiyadn!
Hadi gidelim.
Te indi gelecm.
Na bir iek sana.
Hel bak sn ona!
Ha tutunalm kol-kola!

124. . :
acaba, sanki, hi, haliz, beki/bekim, yazk, naafil, alle/allem/allele/
allelem, zer, elbetki, belliki, mutlak, bezbelli h. b.
Sanki haber etmedilr mi?
Acaba ne olacek?
Hi biey iidilmeer.
Allem, ardk yolu.
Beki, gelecm tezd.
l, zer.
Elbetki, ge oldu...
Vallaa, etitirmzdim bay Zaarinin ardna.
Grgilr, bezbelli, taa erken yola kabildilr.
49


125. :
1) Urduk toyu sopasz (Sleyi).
2) Can buazdan geler (Sleyi).
126.
, :
1) Kardalar! Faydal i birleiniz!
2) Of! Nekadar zor yardmsz bir ev kaldrmaa...
3) Dostum! Sn ne aarrsn burada?
4) Ura! Biz steledik!
127. :
Ah, tarafm, tarafm,
Erin eil koraf (D. Kara oban).
. .

128. , :
1. :
Bibliya, Evangeliya, Koran, Tora, Talmud, isus Hristos, oan
Vaatizedici h. b.
2. , :
Cad Babu, Cad Babusu, Cumaa Babusu, Katr-Kulak, Mrmr-Kotoy,
Kudal, Bozka, Karaman, Karakonca, Karakanzal h. b.
,
129. :
pazar, pazertesi/pazar ertesi, sali, aramba, peremb, cumaa,
cumertesi/cumaa ertesi.
. (pazar ertesi,
cumaa ertesi) .

50

 130. .
:
bk ay (yanvar), gck ay (fevral), srmk ay (mart), iek ay
(april), hederlez ay (may), kirez ay (iyn), orak ay (iyl), harman ay
(avgust), baa bozumu // ceviz ay (sentbri), canavar ay // pastrma ay
(oktbri), kasm ay (noyabri), kran ay (dekabri).
131. , :
Biz ktk yola sentbrinin birind.
Babu Gn bk ayn irmi birinddir.
Topluumuz kasmn 5-ind olacek.
Hederlez Yortusu mayn altsnda.
132. yanvar, fevral, april, iyn, iyl .
:
yanvar yanvarn yanvara yanvar yanvarda yanvardan;
fevral fevraln fevrala fevral fevralda fevraldan;
april aprilin april aprili aprild aprildn;
iyn iynn iyn iyn iynd iyndn;
iyl iyln iyl iyl iyld iyldn.
133. mart, april, sentbri, oktbri, noyabri, dekabri .
. mart (,
, ) :
mardn, marda, mard. : martta, marttan.

,
134. , :
gagauz, bulgar, ermeni, moldovan, rus, tatar, trk, trkmen, bakir,
yakut, karaman, gacal, mongol, pomak, arap, ft, ukrain, romn, nem,
tak, amerikan, lh (polk), suru/surgu, makedon, ingen, ingiliz,
belorus, macar, grek (urum), italyan, ved, veyarl, azerbaycan, gruzin
(grc), kazah, hakas h. b.
51

 135. ,
1. , , , , :
materializma, realizma, klasiizma, idealizma, darvinizma,
romantizma, materialist, baptist, hristian, katolik, musulman, adventist,
protestant, islam h. b.
2. , , , , :
doktor (bilimci), kandidat, profesor, doent/doent, general, kapitan,
asistent, deputat, akademik, direktor, rektor, nderci, yardmc, agronom,
ifti, krk, terzi, halvac, himik, sekretar, trkolog, jurnalist, yazc,
oduncu, marangoz, duuramac, dlger, redici, yapc, dzc, malr,
boyac, tukatur, ta, buhgalter, talma/evirici, vra, doktor (medik),
sanitar, beki, karaul, vahtr, ofr, koruyucu h. b.
3. :
ana, boba, ool, karda, aga, ded, kaynana//kaynna, kaynata, enit,
bacanak, dayka, elti, baldzka, lel, kaku, amca, bk mamu, bk bai h. b.
4. , :
baurulu, bealmal, adrl, kpakl, tapnarl, bolgradl, kurulu,
valkaneli, varnal, evropal, amerikal, kanadal, moskval h. b.

136. -
:
aramba, peremb, cumaa, pazar, hafta, baas, baa, gur, Allaa,
ihtr, saabi, sincir, cendem, millet, minnet, imdat, meydan, maana, kiyat,
kila, kiler, laal, mndar, raat, raabet, raametli, taan, vakt, duman, cuvap,
vallaa, nk, eer (baalayc), zer, makar (baalayc), kal h. b.
137. ,
, , , , :
rubl, borna, kola, trnakop, tka, kojuk, plevnik, paraliya,
furkulia, hrle, strunga, trla, pantolon, dever, yatka, vakla, lel, bul, ddu,
uu, babu, draginku, jeletka h. b.

52

 138. , :
1. h g:
gidrat,
gidroterapiya,
gidroskop,
gidrosfera,
gidroliz,
gidrometeorologiya, geliograf, geliostat, gumanizma, giperboloid, gipofiz,
gipoteza, gormon; Golandiya, Garvard, Gamburg, Gavana, Ganover h. b.
2. i:
irk, irkul, itrus, motoikla, ilindra, ink, iklamen, isterna, itata,
ivil, revoliya, lekiya, inspekiya, staniya, poriya, soiologiya h. b.
. : ba, nar.
rka, p-p, r-r h. b.

139. ,

,
:
metra, kilometra, santim, litra, dekalitra, kila, entner, limon,
portokal, fasl, kartofi, ink, manastr, greva, grania, revmatizma, apteka,
elektrika, forma, orkestra, teatru, kanistru, reestra, trotuar, natrmort, tren,
sport, institut, psihologiya, psiholog, etnografiya, etnograf, biologiya,
orfografiya, adaptaiya, privatizaiya, aviaiya, garantiya, liniya, koloniya,
akiya, royal, dialog, arheolog, geolog, komediya, trkologiya, trkolog,
stavro, stavroz, praktika, vakuum, gravra, krizis, radio, paraut, broura,
jri h. b.
140.
:
gram, ton, miligram, gramatika, grupa, alergiya, aliluya, gramofon,
programa, aparat, grip, kasa, klas, inkasaiya, klasik, klasiizma, klema,
kolektor, kolona, kolektiv, kolegiya, komunizma, komeriya, komersant,
komutator, misiya, milion, muson, pano, pas, pasiv, peniilin, pres, afiks,
profesor h. b.
141. ,
, ya, yu :
royal, bayan, garmoniya, aviaiya, yanvar, yakut, yahta, yama,
Yaroslav, Yamayka, Yaponiya, Yambol, Yunus, Yurgin, Yurmala, Yupiter h. b.

53

 142. :
1) : salto, kultura, folklor, asfalt, kobalt, bazalt, vals,
balzam, bolnia, bolevik, Malta h. b.;
2) : artel, april, stil, paralel, iyn, iyl; Ker; sol (nota),
rol, royal, parol, kontrol, patrul, petrol, banderol, kanifol; Traspol,
Sevastopol, Gogol, Stendal h. b.
143. ():
adyutant, subyekt, losyon, bulyon, medalyon, kompyuter, batalyon,
kuryer, gilyotina, Molyer, lyi, Solovyov, Lavuazye, Bolonya h. b.

144. , , ,
:
Kuyumcu Mariya, Saar Oli, Altparmak Vasili, Sert Vani, Grgi
Koltuklu / Koltuklu Grgi, Sofi vanoglu, Todur Palamarc, Karayani;
Andru(a), Doka/Doni, Koli, Vani, Todi, Miti, Lambu, Ristu; Serbestli
(psevdonim); Grtlak, Paal (sokaka) h. b.
145. :
Aleksandr Sergeevi Pukin, Mihail Yuryevi Lermontov, Lev
Nikolaevi Tolstoy; olohov, Malev, ernov, Besonov; Vasiliy, Konstantin,
Andrey, lya, Stepan, Georgiy, Ekaterina, Sofiya/Sofya, Vasilisa h. b.
146. , ,
, :
Aristotel, Gomer, Gerodot, Evripid, Ovidiy, Pindar, Sokrat, ezar,
ieron, Vergiliy; Dante Aligyeri, Vilyam ekspir, eli, Viktor Ggo, Jan Jak
Ruso, Fridrih iler, ogan Volfgang fon Gte, Volter h. b.
. []
: ek London, eyms, on Gordon Bayron, Culiya, Ancela, Culyeta, Ocalan,
Cafar, Camil, Karaci.

147. - :
tefan el Mare, on Krnga, Mihay Eminesku, Dimitri Kantemir,
George Kobuk, Grigore Ureke, Vasile Aleksandri, Nikolae Yorga, Bogdan
Petrieyku-Hadeu, Grigore Vieru, Mariya Bieu, Eucen Doga, Nikolae
Sulak, on Bas h. b.
54

 148. :
Leonardo da Vini, Ldvig van Bethoven, de Valera, Lafonten,
Makdonald, Van-Deyk, Sen-Simon; zmail-bey, Pehlevi, Abd el Kerim,
Firduosi, Omar Hayam, Mahmud Kagarl h. b.


149.
:
Evropa, Aziya, Amerika, Afrika, Avstraliya, Antarktida, Okeaniya,
Kavkaz, Balkannar, Batdak Evropa, Evraziya, Orta Aziya, Poyrazdak
Amerika, lendeki Afrika, Merkez Aziya.
150. , ,
:
Batstan (bat, gnbats), Haclk (Palestina; erusalim), len/
Gnalt, Poyraz/Arka, Gnduusu/Dan Eri, Tuna, Kar (Balkannar, Balkan
bayrlar), Bulgariya, Ak deniz, Yava okean, Grcstan (Gruziya), Ungariya
(Vengriya), Ermenistan (Armeniya), Msr (Egipet), Greiya, Afina, Bukure,
Franiya, Moskva, Rusiya, Angliya, Belgiya, Gaaga, Estoniya, Stambul,
veiya, Tatarstan, Edirne, Varava, Yaponiya, Gala, Ya, Konstana h. b.
151. ,
, :
Kara deniz, Ak deniz, Mermer denizi, Poyrazdak Buzlu okean,
Baykal gl, Hali koltuu, Ker buaz, Karpat bayrlar, Siiliya adas, Krm
yaradas, Kavkaz srt, Yalpu gl, Yalpu deresi. Ural bayrlar, Balkan
yaradas h. b.
152. :
Kitay Halk Respublikas, Krm Respublikas, Gagauziya AvtonomTeritorial Blgesi (Gagauz Eri) h. b.
153. , , ,
:
Satlk-Hac (ist.), ok-Maydan, Eni Troyan, ukur-Mincir, KaraMarin, Eni Maal, Sar Yar; Bk Bayr, Geit-Kpr, Sadm-Kulak, Suuk
Pnar h. b.
55

 154. , , ,
, ,
:
Genlik sokaa, Kavarna maalesi, Slivna maalesi, Mihail akir
sokaa, Kzl Meydan, tefan el Mare prospekti, Bk Millet Topluu Meydan,
Tukanska maalesi h. b.

155.
:
Ay, Gn, Toprak/Er, Kloka, Mars, lker, Yupiter, Venera, Bk
Araba, Kk Araba, Kervan Yldz, Poyraz Yldz/Arka Yldz, Saman Yolu,
Sabaa Yldz, olpan, oban Yldz, Kervan Kran Yldz h. b.
156.
:
Ko, Bua, kizlr, Enge, Aslan, Kzlan, Terez, Skorpion, Oku,
Olak, Kofa/Sakac, Balk h. b.

157. :
Hederlez, Yordan, Paskell, Blaguteni, Kurban, Kasm, Rusali,
Panaiya, Kolada, Sarmsak, Maslina, Dragayka, spas, Moa, Troia h. b.
158. :
Eni Yl, Kk Paskell, Ak Peremb, Krk Ayoz, Ay Dimitri, Ay
liya, Ay Petri, Ay Vasil, Ay Todur, Sveti Grgi, Sveti Nikola h. b.
: Pazar-Ana.
159. , ,
:
Mayn Biri, Avgustun Otuz biri/ Avgustun 31-i, Mardn Sekizi,
Renesans, Reformaiya, Parij Komunas, Ediyllk cenk, zyllk cenk, Ana
Dili (yortu), Birinci Dnn cengi/1-inci Dnn cengi, kinci Dnn cengi/2inci Dnn cengi, Enseyi Gn, Komrat Kalknts, Gagauziyann Kurulu
yortusu, Gagauzlarn Dnn Kongresi.

56

 , ,
160. ,
, ,
:
1. , :
1) :
Moldova Respublikas Prezidenti, Prezidentura, Moldova
Respublikas Parlamenti; Moldova Respublikas Parlament Ba, Moldova
Respublikas Hkmeti, Premyer-Ministru, Moldova Respublikas
Konstituiya Sudu, Moldova Respublikas Genel Prokuraturas (Genel
Prokuratura), Moldova Respublikas sek Sud Palatas, Apeliya Palatas,
Dileri Ministerlii, Dileri Bakann (Departamenti), ileri Ministerlii,
ileri Bakann (Departamenti); Gagauziya Bakan (Bakan), Bakanat,
Gagauziya Halk Topluu (Halk Topluu), Halk Topluu Ba, Bakannk
Komiteti; retim Ministerlii, retim Bakann;
2) , - :
Bilim Akademiyas, Gagauziya M. V. Marunevi adna Bilimaaratrma merkezi, Komrat Devlet Universiteti, Moldova Tehnik Universiteti,
Moldova Mediina Universiteti, Ana Dili Kurumu, Olimpik Komiteti, Mihail
akir adna biblioteka;
3) :
Halklararas Al-veri Topluluu, Trk Hava Yollar, Birleik
Milletlr Toplumu h. b.
4) :
Zaamet Geroyu, Moldova Respublikasnn Halk Artisti, Gagauziyann
ann Vatanda, Gagauziyann ann redicisi h. b.
2. , ,
:
Vergi inspekiyas, Kultura evi, Saalk merkezi, Resimcilr birlii,
Yazclar birlii, araplar birlii, Yaradclk evi, Soial-demokrat partiyas,
Komunist partiyas, Demokrat partiyas h. b.
161. :
1. , , , :
Altn palas oteli, Masal uak baas, Goliat-Vita firmas h. b.
57

2. :
Gagauz halk, Vatan, Birleik Gagauziya, Kardalk
leri h. b.
3. (, ,
):
Kadnca, Dz hava, Serin su, ayr, Arzu, Sedef h. b.
4. , , :
Saksan, erif, Zimbru, Boz kurt h. b.
5. (, ):
Ana sz gazetas, Meydan gazetas, Sabaa Yldz jurnal,
Moldova jurnal h. b.
6. , :
Uzun kervan (roman), Alak saak altnda (annatma toplumu),
Mari Kz hem Oglan (triptih), ekirg (halk trks), Mumnar saalk
iin (pyesa), Gagauzlarn kalendar adetleri monografiya h. b.
,

162. , ,
1. :
1) , , , :
BMT (Birleik Milletlr Topluluu), MTS (Maina hem traktor
staniyas), TKA (Trk ibirlii hem kalknma agentlii), EET Evropa
Ekonomik Topluluu; P.T.T. Pota. Telegraf. Telefon; MBA Moldova
Bilim Akademiyas; RBA Rusiya Bilim Akademiyas; TAR-TASS Rusiya
nformaiya Telegraf Agentlii, KDU (Komrat Devlet Universiteti), Aeroflot,
Moldpres h. b.
2) :
MR Moldova Respulikas; RF Rusiya Federaiyas; GFR
Germaniya Federativ Respublikas; AB Amerika Birleik tatlar, TR
Trkiya Respublikas h. b.
58

3) () :
P poyraz, len, B bat, G gnduusu, B len-bat, G
len-gnduusu, PB poyraz-bat, PG poyraz-gnduusu.
2. :
1) , :
spekor (speial korespondent), agitbrigada (agitaiya brigadas),
radioprograma, telejurnalist, avtoslesar h. b.
2) :
dl dekalitra, dm deimetra, g gram, kg kila / kilogram, km
kilometra, l litra, km kilometra kvadrat, m metra, m metra kub, sm
santim / santimetra, mm milimetra, t ton (: elsiy).
3) :
akad. akademik, b. d. bl demk, bk. bak/baknz, h. b. hem
bakalar, rn. rnek, t. tom, sok. sokak, , s. sayfa, y. yaprak, prof.
profesor, dr. doktor, do. doent, do. docent h. b.

163.
:
ga-ga-uz, el-di-ven, e-kir-g, ba-lk-, ma-ran-goz, al-d-lar, begram-nk, ok-yl-lk, bu-lyon h. b.
164.
, :
an-namaa, dat-tm, kes-sin-nr, tut-tur-sun-nar h. b.
165. ,
:
adm, akl, ate, aul, ani, aan, ayak, ocak, oya, uru, aalem, odun,
len h. b.
166.
:
kurt, ku, ad, srt, sr, suuk, zeet, uur, diil, ii, st, saa, kaar.

59

 167. , , , , :
BM (Birleik Milletlr Topluluu), 10 kg, 50 km, 5 sm, 7-nci, H2O, 1993
yl, h. b., P.T.T.
168.
.

,

, .


,
- ,
.
,
,
.

169.
, :
1. (.) ;
2. (,) ;
3. (;) ;
4. (?) ;
5. (!) ;
6. () ;
7. ( ) ;
8. () ;
9. [] ;
10. ;
60

11. (..!) ;
12. (..?) ;
13. (?!) .

170. (.) :
1.
:
1) Bu ayl oktan kullanr demokrat tradiiyalarn
(D. Tanasoglu).
2) Etr artk didinm, mari (D. Kara oban).
3) ...Bn giderim, siz kaln, istrseniz (D. Tanasoglu).
4) Sorma, geldi mi, sor, idi mi (Sleyi).
5) zm i baayn sorma (Sleyi).
2. , :
Bu soruta u kararlar alnd:
a) Toprak insannara payedilsin deksiz.
) Herbir ayley en az birr lot toprak verilsin.
) Kimin koacaa yok yada az, ortaklasn bir mlkl orbacylan.
) Ertesi yl iin toomnuklar birdn ayr koyulsun.
) Artk maasullar devlet satlsn. En ilkin terek, em, gndnd, zm,
zarzavat (G. Gaydarc).
3. :
M. akir, D. Kara oban, S. Kuroglu, D. Tanasoglu, M. Eminesku, E.
elebi; L.A. Pokrovskaya, G.A. Gaydarc, M.V. Marunevi, L.N. Tolstoy.
4. :
h. b. (hem baka), h. t. b. (hem taa baka), s. (sayfa), b. d. (bl
demk), rn. (rnek), bk. (bak) h. b.
5. :
18.03.1925-inci ylda duudu L.A. Pokrovskaya.
11.02.1991-inci ylda kuruldu Komrat Devlet Universiteti.

61


171. (?) :
1. ,
( ):
1) Neresi buras?
2) Saayaa tkend var m?
3) Kim bu sabaa sprd kapu nn?
2. ,
:
1) Paki aarsa hepsini, ne bn lafettim ierd onun iin, naey deyecek
adam? (D. Kara oban)
2) Senin okadar m akln ermeer, ani bn var nic annadaym, nesoy
adamsn sn? (D. Kara oban)
3) Nic sn sanrsn e, brakacam, blezik kaybelsin mi? (D. Kara oban)
4) Nein acaba bu aalem korumaz ii l, nic koruyr saabisi?
(D. Kara oban)
5) Grersin mi, ne var onnarda, a? (D. Kara oban)
6) Acaba bukadaradan m diiilmiim, ki o birdn tanyamad beni?
(S. Bulgar)

172. (!) :
1. ,
, (. .
):
1) Bn ne kzdm bu ev tepesind e! (D. Kara oban)
2) Sizdn yok nic raat yaamaa, solumaa, yaratmaa! (D. Kara oban)
3) Hey, yavrular, ya yok olun buradan! (D. Kara oban)
4) Leleklr, leleklr! Ya kn hepsiniz dsar! Bakn yukar!
5) Kan kaalm: k yanr! (Masal)
6) Nasl siz er gmeersiniz utanmaktan?! (D. Kara oban)
7) Bu irmi manat, ani sn bana indi ekleersin benim akl vermm iin,
az. Ama hadi bendn gesin Nered benim terim dklmedi?!
(D. Kara oban)
2. , :
1) Kardalar! Aramzda aat ta var bu olulara (G. Gaydarc).
2) Afina! Afina! Neredysin sn? (D. Kara oban).
62

3. , ,
:
1) Ehe-he! indi benim patretlerimi markalara da koyaceklar!
(D. Kara oban).
2) Ho-ho! Ya fiorituralar! Te but e efendiyc! (D. Kara oban).
4.
:
Erletirip isl hepsi ileri, bulup cuvap insann istemelerin (!),
orbaclar, raz olarak, daaltlar (D. Tanasoglu).

173. (,) :
1. :
1) Paal musaafirlr, ho geldiniz Gagauziyaya!
2) Tudorki, mari Tudorki, gitm u haydutun pnarna (Folk.).
2. :
Dur, mari, nereyi gidersin? (D. Kara oban).
3. :
1) Nein oturmamn da biraz dinnensin, maliciim?
2) Ya gel buray, Afina! (D. Kara oban).
174. (,) ,
:
1) Of, saalk m etiecek bu belalardan sora?!
2) Ah, olsam bir ku da konaym onun peneresin
(D. Kara oban).
175. (,) ,
:
1) Bu adam, en ilkin, kendi lafna orbac (Bucak Dan erleri).
2) Bir para vakttan sora, bakmn, aalemin uaklar bmlr da
trtl gibi ileerlr.
3) Getii yl, nic bilersin, kurakt... (D. Kara oban).
4) Bana gr, bu ii var nic tamannamaa pazara kadar.

63

 176. (,)
:
1. ,
1) ,
:
a) Aan o girdi kapu nn, kt anas, kefsiz hem kahrl (D. Kara
oban).
b) Ald dar kapusunun ilk kat, sora ikincisi, da girdi Mejgeldn
kars, isl zl, taaz, yalpak (D. Kara oban).
2) (
), :
) Var bir ddu, kat-kat giiyimni (Bilmeyc).
b) Bacaln aaznda yukarda geriliydi bir brnck pekir, aaasnda
dikili tanteli (D. Kara obana gr).
c) O, giiyimni bir incecik, ucuz materiyadan fistancaa, bitkisiz ayoldu
(D. Kara oban).
3) :
) Sokakta taman bir bluk kz, ocuk, kazmalar srtlarnda, brigadaya
gidrdilr (N. Tanasoglu).
b) Doka kt da grd topal potar, bir para kiyat elind (D. Kara
oban).
c) T bir kar, uak kucaanda, durr, bakr, ne biey satr, ne biey
sorr (D. Kara oban).
2. , :
1) Vasi, edi yanda bir ocucak, pek sever oynamaa aki (D. Kara
oban).
2) Biz, alt kii, oturarak beklrdik, gelsin maina betonnan (S. Bulgar).
3. , :
1) Krboba durard kprnn banda, baylmayadak ksmetli hem
dnceli (D. Kara oban).
2) Gne kar ok vak durup, ekinnerin baaklar abuk tuyan
tenelrln doldu (Gazetadan).
3) Fska gidrdi iiri admnarlan, sesli soluyarak (D. Kara oban).
4) O alard trk, gidrken yolda da, oturarkana otuun altnda da,
ilrken d (D. Kara oban).
64

5) Karaspandit, ktynan kuhnedn, z-be-z kar geldi zabun kara

kpekln (D. Kara oban).
6) Pazarlarda hem yortularda da, giiyip zlenilmi tutmalk rubalar,
onnar kardlar insan arasna (D. Kara oban).
4. :
1) Trk ona hep l lzmd, nic soluk (D. Kara oban).
2) Yama stndn k grnrd, nic aucunda (renmk
kiyadndan).
3) Yalpu ayr taa uzun hem taa geni, nekadar Lunga ayr
(renmk kiyadndan).
4) O taa tez sevrdi evd kiyat okumaa, nekadar horuya gitm (N.
Tanasoglu).
177. (,) :
1.
:
1) Taftalarn birisi kayard, birisi kimi erd boyalyd (D. Kara oban).
2) Kofalarda yoktu su, da o yolland pnara (D. Kara oban).
3) an urdu, insannar dar kt, tren geldi (renmk kiyadndan).
4) Bu toprakta zaamet ettiydi onun ddusu, bobas, toprak ta doyurard
onnar (Bucak Dan erleri).
5) Gkt bulutlar kaynar, imirk akr (renmk kiyadndan).
6) Avam oldu, ay duudu, ay beni yalnz buldu (Folk.).
7) Beygir, o da sansn sevinrdi, ani oldu alacak i (D. Kara oban).
178. ,
, e
hem:
1) orbac hepsimiz annat, nered biz ileyecez hem nesoy dek
olacek herkezimiz (Laf.).
2) ok sra oturrm da dnerim, nic biz bu zor yaamaya etitik
hem nelr taa grecek bizim uaklarmz (Laf.).

179. :
1. ,
:
1) Otlar eerdi, gne lr, ysdarak dolaylar; kelebeklr taa
umrlar.
65

2) Ysnd havalar; erik, alma, zerdeli, aalar uyanmaa baladlar;

sabaalen srcklarn hem baka kularn sesleri iidiler (Gagauz dili.
Sintaksis).
3) Onun kan kzt, eketti rm taa hzl, taa scak; hepsi onun
duymalar toplandlar bir isl istemey (D. Kara oban).
4) Kimi erlerd krp almalar kalknardlar meydana; onnarn dallarn
arasnda gcl grnrdi maavimsi gec gk, yaylard ayn uekil laa;
herbir almann nnd biyazms otlar stnd yatard onun senek-benek
glgesi (. Turgenev).
2. :
1) Gagauz dilind var birka vokal grupas:
a) n (inc) vokallar;
b) ard (kaln) vokallar;
c) dz vokallar;
) dudakl vokallar h. b.

180. :
1. :
1) Kapunun baalamalar gcrdardlar, da iidildi acel admnar: kims
girip-kard (A. ehov).
2) Ard kapudan gel: tokattan var nic kpek dalasn (Gagauz dili.
Sintaksis).

181. :
1. ,
:
Ana dilim tatl bal (D. Tanasoglu).
Bucak bizim ana tarafmz.
Gezinm vakt kaybetm (Sleyi).
2. , :
1) Sn gelmedin bana gittin Natiy (G. Gaydarc).
2) Bn fkeliydim o kasavetli (A. Pukin).
3) Ay gemeer hep komandirovka (D. Kara oban).
4) Aldydm ona bir dudak garmokas doldurdu onu trofaylan
(D. Kara oban).
66

3. - :
1) Yars saa tarafa, yars da sol tarafa. Oynayacez bir saat futbol
(renmk kiyad).

182. , ,
:
1) Bir bk ayaz gn (bu yln eketmesindydi) kardlar bizi daaya
aa kesm (G. Gaydarc).
2) Kalin (nasl annadm taa sora) her gn beyinnn ava gidrmi
(. Turgenev).

183. :
1. :
1) Ya durunuz, kardalar... benim iim taa var... Yardm ediniz taa tez
bitireyim bu km... (D. Kara oban).
2) Nezamansa bn buray var geldiim... oktan... Pek oktan...
(S. Bulgar).
2. :
Kalkt bir kyamet... lzgr, kaarlar saurdup-saurdup halard zn,
sansn sert kum, ne kuvedi varsa, serprdi yanaklarna... (G. Gaydarc).
3. :
1) ...Mayl Flbn kapusu nnd birka kii bakardlar eni pnar
(D. Kara oban).
2) ki kii... kafadarmlar. Aan onnar bmlr, birisi... olmu zengin,
br s yanam ona oban (D. Kara oban).
3) Aaratrmaklar arlar, ani gagauzlar kma poyrazdak krc trk
senselelerindn... O krc halklar yaarmlar lendeki Rusiyada... Kara
denizin poyraz kylarnda... (S. Bulgar).

67

184. (,) :
1. ,
1) Sett durr lmek, filcan, arpak, fener (T. Zanet).
2) Bucaan da topraklar pek uydular kmil arpa, booday, avdar,
papoy bereketlerin (M. Ks).
3) Onnar toplardlar eski patret, adet, folkloru hem annatmak evelki
yaamak iin (D. Kara oban).
2. , da//d//ta//t:
1) Ddunun dokuz oolu varm, dokuz da kz (Gagauz folkloru).
2) Alr o kiyad da yrtr, da yazr baka kiyat (Folklor).
3) Koli, ya Vani, ya Ristu steleyecek gret: onnardan kuvetli yok
(Aazlardan).
4) Tatl eser tamannktan hem o, hem bu, hem nes taa (D. Kara oban).
5) Mamu hem manca yapard, hem uaa bakard, hem smeeni ilrdi
(renmk kiyadndan).
6) Birka gn o gezdi dolay erlerd, geceleyerk ba bir bo ev tavannda,
ba bir kpr altinda (D. Kara oban).
7) Kd d, dolaylarda da mabed sevinrdilr (D. Kara oban).
3. ,
o ama:
1) Ne salr, ne uluyr, ama evi bekleer (Bilmeyc).
2) ndim bn ak o pnarn suyuna, doldurdum ieyi da gcl ktm,
ama suladm onu (D. Kara oban).
185.
:
1) Ustann odasnda vard trl tertiplr: nacak, tester, burgu, rend
(Gagauz dili. Sintaksis).
2) Kurcalnn elind herzaman bulunard biey: ya kazma, ya trpan, ya
keser (D. Kara oban).

68

 186.
,
:
1) rtlr, ard duvarlarn boyu, hendeklr, al aullar, kapu nneri
herersi kapl kaba kaarlan (S. Kuroglu).
2) Bay Grgi, lzm dnelim hepsimiz serbestlik iin, toprak iin,
dooruluklar iin insann herzamank dleri iin (D. Kara oban).
3) Takmnar: inilr, anaklar, sua iniciklr, garafa bir iiz gibi
urardlar gz (G. Gaydarc).

187. , .. ,
, :
1. , :
1) Korkma, lmeyecek o kuaaz, ko dinnensin, kasavetli dedi Dimu
ddu. O gec Tudorkann aklsndan bu ku hi kmazd (S. Ekonomova
gr).
2) Ee, ii maldan ii i t olr. O herker l, dedi ddu Tipani
(D. Kara oban).
2. ,

( ) :
Bay Miyal, senin srnd ka koyun var?
Artk topland 150 ba.
Taa kabledecn mi?
Bilmm. Yalnz zapetm bu saamal srsn zor olacek.
Bulunsa bir usak, olur zeedelem d sry.
Ya lafet Kirularn Mitiyln. O bldr bay Zaarid yardmc iledi.
Bekim, kayl olur... (G. Gaydarc).
188. , ; , ,
:
1) O indi birka gn isteyipt gezecek kahrl, ki ona sorsunnar: Ne
oldu, mari Paki? (D. Kara oban)
2) Katr-Kulak diz km, dnerk: Ha te indi bulacam bn senin
zapn (Folk.).

69

3) Sora o [Dokuztekerlekli] eketti retm beni, nered nic bn

tutaym kendimi, eketti maana bulmaa bana: Nein sn az bakrsn
kendi stn? Nein tamrsn n cpeezind biyaz basma? Nein sn
televiziyaya aldn bekiyi?.. (D. Kara oban)
4) Fondi kalkt da saurttu elind bitirilmedik kiyad: Sn okudun,
olmal, gazetann tgnk nomerind bana paskvili? (S. Bulgar).
189. ,
,
:
1) Prost, prost, ani siz burada biey grmeersiniz, uzatt sesini
karaspandit (D. Kara oban).
2) Ya bak, ka trl tatllklar hazrlrz, gsterdi Tonnn anas
masann stn (D. Kara oban).
190. , , ,
; :
1) Kayl mysnz, sofray ekettirelim birr kaavi kafyln? sordum
bn (Gagauz dili. Sintaksis).
2) Hepsi isl olacek! dedi Zaari. Salt lzm ilem!
(S. Ekonomova gr)
3) idersin, selm ikimiz d kzlardan... dedi Yrgi, uzadp kiyad.
Beenmilr kiyatlarm hem yazlarm (S. Ekonomova gr).
191. .
, ..
:
1. ,
,
; :
Te ikonann nnd sleerim, yapt stavrozunu kar, ani bn
paray almadm (D. Kara obana gr).
2. ,
, ;
:
Korkma, onnar bizi ensmeyeceklr, cuvap etmi Trakal kz.
Aan koolayaceklar tutmaa, sn geliver yanma (S. Bulgara gr).

70

3. , , ( ), ;
:
1) O diil benim beygirim! dedi Temiz Vani. Bana aalemin mal
diil lzm (D. Kara obana gr).
2) Sizd, mari Lnku, bulunmr m biraz papoy unu? sordu Vasi.
Yapsana biz bir mamaligack (S. Ekonomova gr).
192. ,
:
Anlm aydnnadcmz M. akir taa 1934-nc ylda yazard:
Gagauzlarn kulturasi ilerleyecek kiyatlarn yardmnnan.
193. Ka ,
, , ;
, :
1) Yazn ocuklar ayrda oynardlar gutgudak, yada dim-dim,
nasl baka klerd deniler (N. Tufara gr).
2) Nasl l kim isteer? Fasl adamsn sn! E bizi nein koymular e,
aan kim isteer? (D. Kara oban).
3) Nein demeersin kolay gel, mari? (D. Kara oban).
194. :
1. , ( - ):
1) Caba denmemi: aan birlik yok dostlarda, ilr gitmz hi orada.
2. ,
:
Bn, deer, isteerim ilkin bitirm institutu, kabletm bir zanaat.

71


..................................................................................................6
...............................................8
................................................14
...............................................................................16
..........................................................................21
............................................................................26
........................................................................28
................................................................................32
...................................................................................33
.......................................................................................35
...............................................................................................36
........................................................................................................37
..........................................................................................................39
.................................................40
..................................................46
.............................................48
............................................50
..............................................................52
.............................................................................................54
........................................55
.....................................56
, , ........................................57
,
.........................................................................58
..............................................................................59
..................................................................................................60
.....................68
........................................................69
72